THEOLOGIA

QUAM CONCINNAVIT

IRANCISCUS PATRICIUS KENRICK,
ARCHIEPISCOPI.S RALTIMORENSIS.

VOLUMEN II.
SECUNDIS CURIS AUCTORIS.

Non est de Deo humanis judiciis sentiendum.
Neque enim nobis ea natura est, ut se in ccelestem cognitionem suis viribus efferat. A Deo
discendum est, quid de Deo intelligendum sit,
quia nonnisi se auctore cognoscitur. » 5. Hilaritis, I. V. de Trinitati·.

MECHLINIÆ.
II. DESSAIN , successos P. J. IIAN1CQ,
summi rovTincis , s. cosobboaviomis os rnoMaaWO» nos
BT Anceur. MBCUt.. ΒΪΙΌΟΒΛΗΙΙ. — .VOCCCLVUI.

DEPOSE EN BELGIQUE ET EN FRANCE.

Entered according to the Act of Congress, in the year 1858, by

Francis Patrick Kenrick ,
in the Clerk's Office of the District Court of Baltimore.

INDEX
TR4CTATUS IV.
PE DEO CREATORE.
Procemium............................................ 1
Pars I. Theologia specialis.
C. I. Do Deo.
.
.
,
,
2
C. II. De divinis perfectionibus.
4
C. III. Do Dei voluntate.
.
9
Prop. Deus non operatur ma­
la proprie et per se, sed
permissive solum.
.
<1
C. IV. De attributis moralibus.
.
il
Pars Π. Cosmologia.
C. unicum. Do mundi creatione.
19
Pars III. Anthropologie.
C. I. Do hominis natura.
.
. 24
C. II. De homine innocente.
.
28
C. III. De peccato originis.
.
30
Prop. Adæ prævaricatio uni­
vorsae ejus propagini no­
cuit, mors enim et pecca­
tum indo in omne genus
humanum transfusum est.
34
C. IV. De homine lapso.
44
Prop. Adæ peccato liberum
hominis arbitrium non est
amissum nec extinclum.
46
Pars IV. Pneumatologia.
Animadversio de operibus ho­
minis lapsi.
... 50
C. I. De Angelorum natura et
dotibus.
...
59
G. II. De Dæmonibus.
.
.
56
Prop. Impium est denegare
veros dari dæmoniacos.
59

TRACTATUS V.

DB CHRISTO DEO.
Praenotanda.
....
63
(læresum do Christo brevis recensio.
63
C. I. De œterna Verbi generatione. 65
Vol. π.

Prop. Verbum divinum , '»
>»>«rapud Deum semper fuit,
cstque Filius a Patre genitus,
ineffabili ratione ex divine
natur® necessitate et essen­
tia , et proinde verus Deus. (.»
C. II. De lean Christi divinitate.
74
Prop. Jesus Nazarenus, qui
dicitur Christus, verus est
Deus, Patri consubstantialis. 75
Probatur 1. ex Scriptoris qu®
Dei nomen ei passim tribuunt,
nullo dato indieio illud ei
haud stricte convenire.
75
Probatur 2. ex Judæorum sen­
su, quem Christus, quin cor­
rexerit, plane confirmavit.
74
Probatur 5. ex Dei Patrie te­
stimonio pluries dato.
80
Probatur 4. ex testimoniis qu®
divinam naturam Cbristo Jesu
adsignanU
...
80
Probatur 5. ex testimoniis qu®
Dei perfectiones et opera di­
vina Jesu Christo tribuunt.
SI
Probatur 6. ex Petri et fidelium
omnium professione Chri­
stum esse Filium Dei.qu®
de filio naturali et consub­
stantiali necessario est inteiligenda..................................... gj
Probatur 7. testimoniis quas Jesum Christum adorandum
commendant.
. .
8J
Probatur 8. miraculis Jesu Chri­
sti . qu® et multitudine, et
splendore , et ratione sim­
plicissima , qua patrata sunt
rerum Dominum, propria po­
testate et arbitrio agentem ,
plano denotant.
.
Si
Probatur 9. titulis quos Chri­
stus sibi vindicavit.
. 81
Probatur 10. qx jure quo so

INDEX.
vitam
dicit.

æternam largiturum
.
...
84

Objectiones.

.

.

.

84

C. III. De lide Anto-Nicæna.
.
97
Prop. Fides de Christo Deo,
Patri mquali, ejusdem quip­
pe substantial , viguit ante
Concilium Nicœniim.
. 98
Probatur 1. Conciliorum aucto­
ritate........................................ 98
Probatur?. Patrum testimoniis. 98
Probatur 3. Ex Symbolis qu:e
recitari consueverant sole­
nt ni ter ante Concilium Nicænum...................................... 100
Probatur 4. martyrum testimo­
niis......................................... 102
Probatur 5. ex hæresum dam­
natione.
.
.
102
Probatur 6. ex hostium fidei te­
stimoniis. .
.
.
103
Objectiones.
.
.
,
103
C. IV. Do Justini sententia.
.
108
Propositio. Justini rotate Jesus
Christus Filius Dei, verusque
Deus , ejusdem scilicet cum
Patro substantia), in univer­
sa Ecclesia ex constauti ma­
jorum fide, agnitus ost.
108
Objectiones
.
.
.
109
C. V. De primaeva fide.
.
.
114
Propositio. Ab Apostolorum
temporibus constanter credi­
tum est Christum esso Fi­
lium Dei, verum Deum ,
ejusdem ac Pater numerics
substantia).
. .
114
Probatur 1.ex baptizandorum
vetustissima professione.
114
Probatur 2. ex Patrum scri­
ptis........................................ 114
Probatur 3. martyrum testimo­
niis........................................ 116
Probatur 4. ex hæresum divi­
nitati Christi adversarum da­
mnatione. .
.
.
110
Objectiones.
.
,
.
117
Animadversiones.
.
.
120

TRACTATUS VI.

DE SiXCTJSSIMÀ ΤΠΙΝΙΤίΤΕ.
Prooemium.................................................. 123

Dogmalls expositio.
·
■
·
123
Hæresum recensio.
·
.
12|
Dogmatis rudimenta.
.
.
.
1^
Definitiones.................................................. 127
C. I. De Spiritu sancto.
.
.
ug
Propositio. Spiritus sanctus per
se subsistit, a Patre et Filio
vero distinctus.
. .
129
Objectiones diluuntur.
.
130
C. Π. Do divinitate Spiritus sancti. 133
Propositio. Spiritus sanctos
verus est Deus, ejusdem ac
Pator et Filius substantiae ,
idem Deus.
.
.
.
133
Probatur 1. ex Scripturis.
134
Probatur 2. ex traditione divi­
na............................................ 136
Objectiones diluuntur.
.
137
C. III. Do tribus in Deo personis.
141
Prop. Sunt in una Dei essen­
tia tres persona) ab invicem
distinctæ.
. .
.
142
, Probatur 1. ex Scriptura.
142
Prob. 2. ex traditione quam
Patres testantur.
.
.
142
Objectiones diluuntur.
.
145
C. IV. Do versiculo Joannis.
.
154
C. V. Do processionibus divinis.
161
Controversiæ do Spiritus san­
cti processione relatio.
101
C. VI. Do vocibus Theologicis.
163

TRACTATUS VII.
DR

redemptore.

Prænotanda.................................................. 165
C. I. De Redemptoris oxpectationo. 165
Prop. Redemptor bomini lapso
promissus est, et fidelium
expectatione perpetuo cele­
bratus............................ 165
Objectiones diluuntur.
.
169
C. II. Do Redemptoris natura huma­
na,
....
171
C. 111. Do partu virgineo,
.
174
Prop. Christus 0 virgino con­
ceptus est et natus , Spiritus
sancti opera, et salva matris
integritate virginali. .
175
Objectiones diluuntur.
.
<76
C, IV. Do Persona Christi.
.
189
Prop. Verbum, Dei Patris Fi­
lius,humanam assumpsit na-

INDEX

• II»

luram , Ita ul unica Verbi
Pelagian® hæresis brevts relatio.
βΙ»>
Persona ulromquo naturam ,
C. I De Grati® necessitate.
Ill
divinam et humanam , habe
*
Prop Ad quemlibet artum sa­
rct...................................... 181
lutarem , etiam ad fidem,
Objectiones.
.
.
182
prævenlens Spirltns sancti
C. IV. Do duabua In Christo naturis. 183
Inspiratio, atque ejus adju­
Prop· In Christo du® sunt na­
torium requiritur. .
112
Probatur 1. ex Scriptura.
312
turas integræ et perfect® ,
divina scii icet et humana.
18V
Probatur 2. ex Patribus.
213
Objectiones.
.
.
.
185
Objectiones solvuntur.
2l4
Consectaria.
·
.
.
18U
Animadversiones.
.
218
C. V. Do peccatorum expiatione.
188
C. II. De gratuita grati® natura.
219
Sernipelagianonim errores.
219
Prop. Christus Jesus sua morto
Prop. Ad in ilium fidei, et nd
hominum peccota vere ex­
qnamcumque salutarem cogi­
piavit.................... 189
tationem, illuminatio et inspi­
Probatur I. ox Scripturis.
189
ratio Spiritus sancti est ne­
Probatur 2. ex constanti omcessaria.
.
.
.
221
niuin sæculorum a Christo
Objectiones diluuntor.
22#
traditione.
... 191
Animadversiones.
.
124
Objectiones diluuntur.
.
192
C. III. De grati® efficacia. .
.
22i>
C. VI. Do p aculuri Sacrificio.
. 194
Errorum recensio. .
.
226
Prop. Christus, seipsum piacu­
Theologorum sentonliæ. .
228
larem victimam offerendo ,
Prop. Dogma fidei est sub gra­
sacerdotio voro functus est. 194
tia efficaci intactam manere
Objectiones diluuntur.
.
195
libertatem arbitrii, nullamC. VII. De Christi satisfactione.
190
que absolutam induci neces­
Prop. Satisfactio Deo vero prnjsitatem.
.
.
230
sllta est a Christo ob homi­
Objectiones diluuntur.
232
num peccata.
.
.
197
Animadversio.
...
235
Objectiones diluuntur.
.
198
C. IV. De gratia sufficiente.
.
235
C. VIII. Do morto Christi pro omni­
Prop. Interiori grati® in statu
bus................... 199
natur® laps® aliquando re­
Prop. De fido est Christum pro
sistitur.
. .
.
23d
aliorum præter praedestina­
Objectiones diluuntur.
238
tos æterna salute mortuum
Animadversiones.
.
241
fuisse.............................. 200
C.
V.
De
gratia
sanctificante.
.
342
Objectiones solvuntur.
.
202
Prop. Justificatio veram pecca­
Animadversiones.
.
.
204
torum deletionem indicat, et
C.
IX. Do Christi adoratione. .
205
gratiam et charitatem, qu®
Prop. Uno eodemque supremo
in corde per Spiritum san­
latriæ cultu humana Christi
ctum
diffunditur, eique innatura adoranda est cum
hæret, secum fert.
243
Verbo divino , cum quo est
Objectiones
solvuntur.
241
hypostatico conjuncta.
206
C. VI. De dispositionibus ad justifi­
Objectiones solvuntur.
.
207
cationem.
.
247
"Animadversio de cultu cordis
Prop. Sola fide impius non ju ,
Jesu............................... 207
stificatur.
.
2i!i
Objectiones.
...
250
TRACTATUS VIII.
C. VII. De fide justificante
253
DB CIUTIA CHRISTI.
Sectio I. De fiducia peccatorum
remissionis.
.
252
Prænolanda................................................. 209
Prop. Fides, qu® ad justifica­
209
tionem requiritur, non est
Vocum explicatio.

INDEX.
illa fiducia divin® misericor­
diae peccata remittentis pro­
pter Christum, qua quis cre­
dit certo, et absque ulln hesitatione proprias infirmita­
tis et indisposilionis, peccata
sibi esso remissa .
.
255
Objectiones.
.
.
.
264
Sectio II. Do fiducia electionis. 266
Prop. Fides justificans non est
certa persuasio se esso in
numero prædestinatorum.
256
Objectiones solvuntur. .
258
C. VIII. Do justitiæ certitudine. .
259
Prop. Nemo sciro valet certi­
tudine fidei cui non potest
subesse falsum se gratiam
Dei esse consecutum. .
26o

Objectiones.
...
261
C. IX. De justitiæ amissione.
.
264
Sectio I. Do peccandi possibi­

litate..................................... 264
Prop. Homo justificatus potest
peccaro, et gratiam amit­
tere....................................... 266
Objectiones.
...
267
Sectio II. Do Fido absque ju­
stitia..................................... 268
Prop. Fides vera manere po­
test , et reapse sæpo manet,
amissa peccato justitia ot
gratia.................................... 268
Objectiones diluuntur.
.
269
Animadversiones.
.
.
271
C. X. Do justitiæ perfectione
.
272
Sectio I. De præceptorum ob­
servatione. . .
.
272
Prop. Nulla Dei præcepta ju­
stis volentibus et conantibus sunt ad observandum
impossibilia.
. ,
272
Objectiones. ...
274
Sectio 11. Do peccatis veniali­
bus....................................... 275
Prop. Homo justificatus non
potest in tota vita peccata
omnia etiam venialia vitaro,
nisi ex speciali Dei privile­
gio........................................ 276
Objectiones diluuntur.
.
277
Sectio 111. De justitiæ aug­
mento.
... 278
C. XI. De perseverantia.
.
.
279
Prop. Absque speciali Dei au­

xilio justificatus in accepta
justitia perseveraro non po­
test................................. 279
Objectiones diluuntur.
.
280
Animadversiones.
.
.
28i
C. XII. Do bonorum operum merito. 282
Prop. Bona justorum opera,
quæ per gratiam Dei et Josu
Christi meritum fiunt, vere
morentur vitam œternam.
283
Objectiones.
...
281
Animadversiones.
.
.
286
C. XIII. Do libertate ad merendum ne­
cessaria.
...
287
Prop. Ad meritum, sicut et ad
demeritum, requiritur etiam
in statu naturæ laps®, liber­
tas a necessitate, nec suffi­
cit libertas a coactione.
287
Objectiones.
...
289
Animadversiones.
.
·
290
C. XIV. De bonis operibus specialibus. 292
Sectio I. De Oratione.. 292
Sectio II. Do jejunio.
.
295
Prop. Jejunium bonum opus
est, ccelesti munerandum
mercede , et ideo rito ab
Ecclesia praecipitur.
. 295
Objectiones solvuntur.
.
297
Animadversiones.
.
.
301
Sectio III. Do Eleemosynis.
302
Appendix............................................. 305
Da ji propositiones. .
.
306
Propositiones ab Alexandro
VIII. damnatæ.
·
Propositiones Quesnelli.
Animadversiones. .

.
.

310
311
316

TRACTATUS IX.
DE CULTU RELIGIOSO.

Prœnotanda. .
.
.
,
.
319
C. I. De cultu Dei.
...
320
Prop. Divinus cultus qualis in
Ecclesia Catholica peragitur
purus et perfectus est, Deo
dignus et hominum indoli
conveniens. . .
.
320
Objectiones solvuntur.
.
320
Animadversio.
.
.
323
C. II. Do cultu Sanctorum.
.
323

Prop. Licet Angelos, Sanctos-

INDEX.
quo cum Christo regnantes,
religioso quodam cultu , ut
Dei famulos, prosequi.
324
Objectiones solvuntur.
.
328
C. 111. Do Sanctorum invocatione.
331
Prop. Bonum est et utile San­
ctos cum Christo regnan­
tes suppliciter invocare. 331
Objectiones solvuntur.
.
335
C. IV. Do Virginis cultu.
.
.
338

G 1. Do Matris Dei titulo.
338
Prop. Virgo Maria vere et
proprie dicenda est Dei
mater.
. .
.
338
Objectiones solvuntur.
.
339
S’ II. Do perpetua Mari® vir­
ginitate.
...
340
Prop. B. Maria . Christi Do­
mini Mater, virgo perman­
sit perpetua.
.
341
Objectiones solvuntur. .
3-41

S 111. Do immaculata bea-

tissim® Virginis Conce­
ptione.
. .
.
343
Prop. Doctrina qu® tenet
beatissimam Virginem in
ipso primo Conceptionis
su® momento fuisse, ox
speciali Dei gratia et pri­
vilegio intuitu meritorum
Christi, ab omni labe ori­
ginali præservatam, a Deo
revelata est.
.
. 345
Objectiones.
... 348
S IV. De immunitato a pec­

cato actuali.

.

.

353

Prop. B. Virgo Maria speciali
Dei privilegio ab omni cul­
pa , etiam veniali, per to­
tam vitam servata eat im­
munis.
.
.
.
353
Objectiones. .
.
.
354
S V. De speciali Mari® cultu. 356

Prop. Maria Virgo, utpoto Dei
Mater, speciali prorsus et
insigni cultu honoranda
est............................... 357
Objectiones solvuntur. .
359
S VI. Do invocatione Dei­
para........................... 360
Prop. Ea semper viguit con­
suetudo in Ecclesia Catho­
lica ut sanctissim® Matris

Dei preces apud Deum ex­
peterentur. ...
361
Objectiones solvuntur.
361
Animadversio. .
.
.
363
C. V. Do cultu Reliquiarum.
.
363
Prop. Sanctorum reliquiis ve­
neratio atque honor debetur. 364
Objectiones solvuntur. .
366
C. VI. De cultu Imaginum.
,
368
Prop. Imagines Christi, Dei­
para Virginia, et aliorum
Sanctorum retinend® sunt
in templis praesertim, eisque honor et veneratio im­
pertienda.
. .
.
369
Objectiones solvuntur.
370
C. VII. De veneratione erneis.
.
375
Prop. Vera crux in qua Chri­
stus passus est speciali ho­
nore est digna , cujus etiam
participes sunt cruces qu®libet ad eam repfæsentandam facta
*.
... 376
Objectiones solvuntur.
378
Animadversio. .
.
.
379

TRACTATUS X.
DE VIT
*

*.
EÜTCR

C. I. De beatiludine æterna.
.
381
$. I. De glori® gradibus.
382
Prop. Sancti Deum vident,
pro meritorum tamen diver­
sitate alius alio perfectius. 382
Objectiones solvuntur.
.
383
5. II. De gloria statim post
mortem.
... 384
Prop. Anim® sanctorum nulla
macula inquinat® statim
post obitum ad Deum in­
tuendum admittuntur.
383
Objectiones solvuntur.
.
386
C. II. De Purgatorio.
.
.
388
Prop. Purgatorium datur in
quo qu® detinentur anim®
fidelium suffragiis, potissi­
mum vero altaris sacriQcio,
juvantur.
.
.
388
Objectiones solvuntur.
.
395
Animadversio. .
.
.
399
C. III. Da impiorum suppliciis. .
400
Prop. Reproborum supplicia

«lerna prorsus sunt, adeo
ut semel Dei judicio da­
mnati nomquamad salutem
perventuri slot. .
400
Objectiones solvuntur. .
402
Animadversio.
.
.
407
C. |V De corporum resurrectione.
407
Prop. Corpora omnium homi­
num io mundi One resusci­
tabuntur, animabus iterum
socianda nexu indissolu­
bili.
... 407
Objectiones solvuntur.
410
Animadversiones.
.
413
C. V. De Millennlo. ...
413

Prop. Christi regnum cum San­

ctis in te iis per mille an­
nos , nec Scripturis nec tra­
ditione probatur.
414
Objectiones.
41«
C. VI. Do Prædestlnntiono.
4l(t
Prop. Reprobatio positiva et
formalis, qua scilicet impii
fflterois destinantur suppli­
ciis , fit propter praevisum
peccatum.
.
.421
Objectiones solvuntur.
.
423
C. VII. Do Judicio.
.
.
498
Prop. Christus Dominus uni­
versos homines in fine mun­
di judicabit.
. .
4îî)
Objectiones solvuntur.
429

THEOLOGIÆ IH )G.MATICÆ
TRACTATUS IV.

DE DEO CREATORE.

Revelationis documentis statutis ,
quid revelatum sil jam occurrit inqui­
rendum. De Deo imprimis agendum
est, ut noscatur quid de se revelaverit,
antequam ad ejus opera investiganda ,
luce eadem pnefulgente, progredia­
mur. Theologia proprie dicitur sermo
de Deo, quamvis plerumque eo nomine
inlelligalur de rebus divinis quibus­
cumque tractatus. Placuit autem vo­
cem strictiori sensu, quo et a veteri­
bus est adhibita , hic usurpare, de Deo
cjusque perfectionibus sermonem inslituturis.De Trinitatis Mysterio eo sub
nomine agere liceret; sed quum ea
quæ ad Christum perlinent, ad illius
probationem scitu sint maxime neces­
saria , visum est differendum , ut ple­
nius et accuratius de eo disseratur.
Conditum a Deo orbem. Mose docente,

Vol.

ji.

didicimus, idcoque de mundi origine
duximus secundo loco agendum,Cosme
logiœ vocem a Graecis mutuati De ho­
mine , rerum domino a Deo constituto,
deinde tractabimus , ut quid de ejus
natura, conditione, et fine, revelatum
sit, pandamus ; qualis a Conditore pro­
dierit, et qualis deinceps sua culpa fa­
ctus sit. Anthropologia idcirco nuncu­
pabitur tertia hujus tractatus, quem
aggredimur, pars. Pneumalolvgia clau­
det tractatum , de Spiritibus scilicet
sermo ; revelatione enim edocti sumus
esse spiritus coelestes, quorum dote»
et tela nosse oportet. Plures quæstiones de Dei scientia , voluntate, et de­
cretis, quæ in tractatu de Deo solem
agitari, consulto præterimus, eas,
quatenus oportere visum fuerit, alias
investigaturi.

PARS I. CAP I DE DEO

PARS I.
THEOLOGIA SPECIALIS.

quod notum est Dei, manifestum est in
illis.Deus enim illis manifestavit.Invisi­
bilia enim ipsius, a creatura mundi, per
υκ DEO.
ea quæ facta sunt, intellecta, conspi­
1. De Deo quid ipso revelante didi­ ciuntur: sempiterna quoque ejus virtus,
cerimus sumus tradituri. Novimus va­ et divinitas, ita ut sint inexcusabiles.
lida argumenta Numinis Supremi ubi­ Quia cum cognovissent Deum, non sicut
que in rerum natura præsto esse,quæ Deum glorilicaverunl, aut gratias ege­
insignes auctores passim explicant, runt : sed evanuerunt in cogitationibus
Atheos, qui Deum negant, omni telo­ suis, et obscuratum est insipiens cor
rum gcncrc obruentes : * sed Theologi eorum. » 8
2. Non autem argumentis naturali­
munus præcipuum est revelatam pro­
ponere veritatem. Equidem , uti Apo­ bus Deum existere probamus , ut, hoc
jacto
fundamento, viam revelationi
stolus monet, «Multifariam multisque
modis olim Deus loquens patribus in struamus ; sed eum existere credimus
prophetis, novissime in diebus istis tide divina , quia se revelavit : « Acce­
locutus est nobis in Filio. » ’ Cælerum dentem enim ad Deum oportet credere
et sacri Scriptores Dei opera sæpe ap­ quia est. » 8 Jure tamen optimo Athei,
pellant,3 utpote polenliæ summæ et qui Deo revelanti non credunt, aliis
sapientiæ præclarissima testimonia : rationibus refelluntur, scilicet quod
« Coeli enarrant gloriam Dei, el opera orbis spectabilis cum demonstret, et
manuum ejus annuntiat firmamen­ humani generis constans et universa­
tum. » ♦ Hæc Numinis indicia nec ipsos lis traditio et sensus agnoscat Numen,
latuere ethnicos, eos præscrlim qui licet quale sit plures ignoraverint.
5. Illa quidem Dei notitia prima fuit,
ingenio floruerunt cl litteris ; ex ordi­
ne enim mundi sapientiam et poten­ quæ ex ejus revelatione est derivata :
tiam Conditoris agnoverunt, quamvis stalim enim homini condito se mani­
popularibus superstitionibus se abripi festavit; qua postea, homine pec­
plerumque passi sint, merito idcirco ab cante, obscurata, res omnes creatae
Apostolo increpiti : « Revelatur enim ira conditoris et arbitri supremi potesta­
Dei de coelo super omnem impietatem tem adhuc testatam fecerunt, pecca­
et injustitiam hominum eorum, qui ve­ toremque invitum ad Numen agno­
ritatem Dei in injustitia detinent : quia scendum revocarunt.Cæterum illustrior

CAFUT I.

(I) Fénelon, de l'existence de Dieu c. i. ii.
CUrkc un the existence of God. Pensées de Pas
cal, cli. i. cl xii. ‘ij Heb. i. i.

(5) Jacquelut, sur l'existence de Dieu, cl», i.
(4, l's. xviii. (K) Don», i. <8.
(0) Heb. xi. 0.

fuit ac certior quæ ex Deo loquente
habebatur notitia, quam quæ ex orbis
spectabilis contemplatione : « Humana
autem anima rationalis est, » animad­
vertit idcirco Augustinus , « quæ mor­
talibus vinculis peccati poma teneba­
tur, ad hoc diminutionis redacta, ut
per conjecturas rertim visibilium ad
intelligcnda invisibilia niteretur. » 1
4. Quæ cx rorum natura , vel ordine
deducta argumenta certum Dei noti­
tiam ingerunt, fidei divinæ non offi­
ciunt ; nam , uti recte docet S.Thomas,
« nihil prohibet illud quod secundum
se demonstrabile est, et scibile, ab
aliquo accipi, ut credibile, qui demon­
strationem non capit. » 2 Ii ipsi qui
demonstrationum harum vim maxime
sentiunt et urgent, fide tenere possunt
Deum esse , ejus revelatione nixi, qua
affulgente etiam quid de ipsius natura
sentiendum sil rectius et clarius no­
runt , quamvis in hac vita, eodem An­
gelico doctore , post Augustinum, mo­
nente, quid non sil, potius quam quid
sil, intelligere datum sil.
5 Audcnl Athei Deum denegare, quia
oculis non subjacet, et rerum infinitam
seriem sibi fingunt, ita ut unius cor­
ruptio sil alterius generatio , natura ,
uti aiunt, perpetuo mutata , juxta in­
finitas combinalionum varietates, quin
pereat. Cæterum ipsæ materiæ muta­
tiones , quæ quotidie eveniunt, osten­
dunt eam haud esse necessariam, nec
unquam potuisse existere, nisi aliena
virtute. Affinitates autem el combinationes ad causam eamdem, ex qua ipsa
malcria prodiit, necessario referendæ
sunt : nec aliquis facile sibi persuase­
rit pulcherrimum et constantem re­
rum ordinem inde provenisse, nisi
Ens summe sapiens singula ad suos
fines, omnia etiam ad finem genera­
lem direxisset. Infinita prætcrea series
(I)
!.. iii. de lib. arb.
(4) Sun», i. p. qu. ii. art. II. Aii primani.
(S, Deui» xxxii. 50. *4) Meru. xii. it.

absurdum sonat : quæ enim quotidie
eveniunt rerum vices, generationes et
productiones, seriem augent, qua·
proinde infinita non erat : repugnat
etiam ut ex finitis numeris infinitum
exurgat.
fi. Unum se esse, imo unicum, Deus
per sacros Scriptores sæpius testatus
est. Plurali quidem voce
de­

signatus est initio Gcncseos, cl alias
saepissime ; sed trium personarum
in una natura divina mysterium ea
ratione innuitur, natura unitate verbo
singulari quod semper sequitur indi­
cata. Moyses idcirco populum Israeliticum monere non desiit Deum unicuyt
esse , quod el Deum ipsum testantem
exhibel ; « Videte quod ego sim solus,
el non sil alius Deus prater me. » 3 hl
etiam constanter in Novo Testamento
traditum esi. *
7. Quæ de duobus principiis supre­
mis, bono scilicet el malo, docuit tor­
tio Ecclcsiæ sæculo Manes, ab anti­
qua Orientalium philosophia desumpta
sunt, ut mali originis redderetur ratio.
nec enim intelligere valuerunt quomo­
do ad optimum Ens referri posset,
ideoque luctam inter duo Eulia su­
prema sibi finxerunt. Cæterum divini
Numinis unitas, aperte in Scripturis
tradita , singularis prorsus est, et
omne aliud principium necessario ex­
cludit : quæ autem in mundo sunt
mala ad causas quæ ipsius providen­
tiae subjacent referenda sunt, uti po
stea videbimus Equidem « deus hujus
sæculi » « cl princeps hujus mundi ·
diabolus vocatur,5* eo quod ei inser­
viant homines pravi. 8
8. Polyllieismus latius olim invalue­
rat, adeo ut Hesiodus, testante Euse­
bio, triginta et amplius deorum milii.·
recensuerit. 7 Cæterum primaria» reve­
lationis de unico Deo vestigia videro
(3) II. Cor. ir. 4. Joan, ni s».
(Λ) D. Thom. I p. q. lar. a. ».
(?) L. v. Pra-p. Er. c. a».

TRACT. IV. DE DEO CREATORE

PARS I CAP II. DE DIVINIS PERFECTIONIBUS

ubique erat : colebatur enim deorum usurpatum est, imo et de prophetis,
liominumqiie Pater, ita ut pleriquc dii judicibus , cl sacerdotibus ; ’J1N <|P
sensu minus proprio dicerentur. 1 Jam homine aliquando singulari numero
Fortis,
Omnipotens.
voro toto fere orbe unius Dei cultus dictum;

viget, adeo ut vix necesse sit cum ar­
gumentis suadere : « Non docebit unus­
quisque proximum suum, cl unus­
quisque fratrem suum , dicens : cog­
nosce Dominum, quoniam omnes scient
me a minore usque ad majorem co
rum. » *
9. Essentia divina in ipsa existendi
necessitate haud immerito ponitur.
Moysi enim postulanti a quo se missum
dicerei, respondit Angelus, Dei gerens
personam : « Ec.o sum qui sum. » Π’ΠΚ
Π’πκ
« sic dices filiis Israel :
Qui est, misit me ad vos. » 3 Π’ΠΝ
’jnw. Ea igitur habenda est Dei nolio
aptissima, quod a se ipso sil,vi suæ
nature et essentiæ. Cælera omnia ex
voluntate ipsius esse coeperunt ; ipso
semper et necessario est, adeo ut nihil
esse potuerit nisi ipse esset : « quo­
niam ex ipso, et per ipsum , et in
ipso sunt omnia. » 4 Accurate idcirco
dicit S. Joannes Damascenus : « Vide
tur inter Dei nomina primas tenere
Qui est : totum enim in scipso com­
prehendens, habet ipsum esse, volui
quoddam essentiæ pelagus, infinitum
et interminatum. » s Fivere pari ra­
tione dicitur, quippe ipse vitæ fons
est : « Vivo ego, dicit Dominus. » c
« Ipse dat omnibus vitam. » 7 « Habet
vitam in seipso. »8
10. Precipua nomina quæ Deo in
Scripturis tribuuntur, sunt
, no­
men letràgrammaton, quod Judæi pro­
ferre præ reverentia non audebant;
, quod de Angelis etiam saepe

II. Infinita Numinis perfectio, quæ
cx ipsa existendi necessitate conse­
quitur, passim in Scripturis prædicatur : " Magnus est, et non habet fi­
nem : excelsus ct immensus. » 9 « Ma­
gnus Dominus cl laudabilis nimis, ol
magnitudinis ejus non est finis, n10
Infinitas autem concipi nequit, nisi
tamquam negatio limitis in essentia
divina." Spinosa, Judaeus, Amstclodamensis, saeculo decimo septimo medio
docuit rerum universitatem esse Deum,
Eleaticorum Philosophorum cum Xeno­
phane dogmate resuscitato. Pantheismusvocatus est, eo quod Dei nomine
omnia recensentur, proinde ac si lota
rerum congeries divina foret substan­
tia. Schelling aliique inter Germanos
idem dogmatis monstrum variis ratio­
nibus foverunt. Inlinilhcismus apud
aliquos audit : aulolheismus etiam,
quum Deus non sit nisi ego absolutum
et individuate seu personale sublima­
tum. Sansimoniani, qui in Galliis ante
paucos annos orii sunt, progressum
humani generis ad perfectionem status
socialis praetexentes , Deum nonnisi
nomine tenus agnoscunt, eum a rerum
universitate haud distinguentes.·2 Socinus Panlhcismi notatus est, sed Unilarii hodierni divinas perfectiones ce­
lebrant. ”

(I) Vide S. Thomarn I. i. contra gentes c. 2.
l'.udworth etiam in Syttemate intellectuali mun­
iti c. 4. (2) Heb. viii- II. (Λ) Exodi iii 11.
(1) floro, xi. 36.
Si !.. iv. de fide c. xii. π C’est pour ainsi dire
degrader l Etre par excellence que de croire avoir
besoin d’ajouter quelque chose quand on a dit,
qu'il etl . · . L’Etre est son nom essentiel ,

glorieux, incommunicable , inelTablc , ignoré de
la multitude. » Fénelon,de l’existence tic Dieu II.
p. ch. v. (6) fer. xxii. 21. (7) Act. xvii. 23
(R) Joan. v.26. (3) Baruch iii. 23. (10) Ps. cxliv. S.
(H) Suarci I. ii. de Dco c. i.
(12) Vide Perrone Tract.de Deo, p. ii. c. i.n.237.
(13) · Our reason telle us that there can be but
one God, one infinitely perfect Being. » Unitarian

CAPUT II.
DE DIVINIS PERFECTIONIBUS.

1-2. Quot absurdis scateat Pant Iu· ί· Deus, "9 nulla inter ipsas refills exislii
sinus luculenter ostendit Samuel Clarke. distinctio. Gilberli Porrhotani Episcopi
Equidem qui omnia Deum esse dicit . errores hac in re , curante sancto
quem voce fatetur, reipsa negat : nam Bernardo, in Concilio Rhcmensi da
rerum perpetua
*
vices ostendunt eas mnati sunt, quos facunde pro mori
*
non esse necessarias, vel perfectas, refutavit : « Recedant a nobis. caris­
carumquc discordia obstat ne eadem simi , recedant novelli, non dialectici.
habeantur substantia. Gratis omnino, sed haeretici, qui magnitudinem, qua
et contra ipsam rerum evidentiam, magnus esi Deus, el item bonitatem
infinita fingitur causarum series , et qua bonus ; sed cl sapientiam, qua
toti rerum congeriei intellectus tri­ sapiens ; el justitiam , qua justus; po­
buitur , quo ptereque carent. Ens igi­ stremo divinitatem, qua Deus est, Deum
tur necessarium cl sapiens, a quo non esse impiissime disputant. »10
cælera condita sunt ct reguntur, ab Scholarum disceptationes prætermilillis distinguatur necesse est. Deus lere juvat, quum dogmata propugnare
quidem « ipse est in omnibus » 1 vel nostrum sil.
II. Spiritualis Dei natura ex supra
si placeat r» r«> tm ibrer, « ipse est om­
ne, » * quia nihil nisi eo volente exi- allato testimonio Christi liquet, cui
slil, « in sermone ejus composita sunt consonat Apostolus : « Dominus autem
omnia ; « 8 « ipse enim omnipotens Spiritus est. » " Utroque loco ea vocum
super omnia opera sua » * Ob rerum vis manifesto est ut Spiritus strictis­
originem, cl conservationem « cx ipso, simo sensu accipiatur : quod et ratio
et per ipsum , et in ipso sunt omnia.»5* comprobat ; repugnat enim ut Ens ne­
·· Ipsius enim et genus sumus. » ° cessarium el æiernuin , quod sibi est
Haec ostendunt nos vitam el motum ratio sufficiens existendi, ulla ratione
ab ipso derivare, nec tamen divinam compositum habeatur. Hinc Irenæus,
substantiam nos esse. Omnia igitur a recensitis Gnoslicorum de Deo figmen­
Deo ortum habuerunt, el pendent ; nec tis , quibus variæ cx ipso emissiones
ulla perfectio in rebus creatis rcperilur, cogitabantur, ciquc humani tribueban­
quas cmincnliori quodam modo in ipso tur affectus, animadvertit: ·■ Si autem
non sil ; non tamen ea qua sese exhibet Scripturas cognovissent, et a veritati
*
in creaturis forma :7 hæc enim Ens docti essent, scirent utique quoniam
summum dedecet. Accurate pro more non sil Deus, quemadmodum homi­
Angelicus Doctor : « Cum ergo Deus sil nes; et non sic cogitationes ejus, quo­
prima causa effectiva rerum , oporlci modo cogitationes hominum. Mullum
omnium rerum perfectiones praeexi­ enim distal omnium Pater ab his qua
*
stere in Deo, secundum eminentiorem proveniunt hominibus allectionibus ei
modum » 8
passionibus, cl simplex ct non com­
13. Divinae perfectiones mentis no- positus, el similiinembrius,
stræ cogitatu recte distinguuntur ; ju­ cl tolus ipse sibimetipsi similis, ct
stitia enim alia ratione concipitur ac æqualis est totus. cum sit sensus ct
misericordia : sed quum Dei essentia tolus spiritus. »
simplicissima sil, nam « Spiritus est
15. Quæ in Scripturis de Deo, huMiscellany , vol. i. p. 12. · Ilis attributes are S< h dirum usum (8 Sum. I p. qu. iv. AH. IIinfinite. » p. <60. (I) Eccl. xliii. 2:>.
(9) Joan. iv. 24.
(2) Grotius legebat »bru a omne est ipsius, e
( f0) S. Bern. Sero. 80 in Cani. n. 6.
(3) Eccli. xliii. 28. (1) Ibidem v. 30.
,1 U II. Cor. iii. 17.
112) L. II. adv. h»r. c. xvi. Tulliua ipae dixil
(5) Horn. xi. v. ult. (6) Act. xvii. 28.
(7)
Eminenter non tamen formaliter , juxta • See vero Deus ipse alio modo intelhg» pot.-sl.

TRACT. IV. DE Γ IEO CREATORE.

«

mano modo,dicunlur,per â^paors^aOtur,
nonnullis præbuerunl occasionem ei
corpus tribuendi ; cujus ad exemplar
corpus humanum conditum cogitarunt,
sæculo quarto, monachi quidam Ægyptii, AnlhropomorphiltB idcirco dicti,
ludioni vero a S. Epiphanio, ab Audio
quodam in Mesopotamia. Cactorum ex
iis quæ Moses jussit dc imagine nulla
Numinis sculpenda ( non enim quid­
quam viderant quando in Sinai monte
lex est tradita),liquet Dei naturam non
osse cuilibet rei creatœ similem, vel
sensibus subjectam. 1 Quod igitur ad
ejus imaginem homo sil conditus, dc
anima intelligendum est, quæ Deo
assimilalur aliquatenus , spiritali na­
tura, iulellectu, et libero arbitrio, sicut
etiam principatu illo quem in animan­
tia exercet : « Excellit autem homo
omnia animalia, quantum ad rationem
et intellectum ; unde secundum intel­
lectum et rationem, quæ sunt incor­
porea , homo est ad imaginem Dei. »2
Oculi autem tribuuntur Deo, ut scien­
tiam qua omnia scrutatur perspectam
habeamus ; aures etiam parem ob ra­
tionem , et ut voluntas ejus in famu­
lorum suorum preces proclivis exhi­
beatur ; manus sunt creationis et ad­
jutorii divini symbolum : brachium
potentiam ejus denotat, pedes maje­
statem ejus, et supremum in ros omnes
dominium. Mirum est Rationalisms a
placitis Anlhropomorphilarum non ab­

horrere. Rosenmüller ipse non veretur
quaerere : « Quam autem Numinis for­
mam ac speciem effingunt homines ,
praeterquam suam?» 3 Optime Augu­
stinus : « Cogitatio quippe turpiter
vana est, quæ opinatur Deum mem-

nisi mens soluta qutedam ci libera segregata ab
omni concretione mortali, omnia sentiens cl mo­

vens , ipsaque prædita motu sempiterno. » Tuse,
qu. I. i. c. xxvii.
(0 Deut. iv. <3. Isaiæ xl. 18. Itoni, i. 93.
(i) D. Thom. Sum. t. p. qu. iii. art. 1. .Id se-

cwntarn.

brorum corporalium lineamentis cir­
cumscribi atque finiri. » ‘
1G. Invisibilis Deus in Scripturis pra
*·
dicatur, utpole simplicissimus spiri­
tus : « Regi sæculorum immortali et
invisibili, soli Deo honor et gloria. » ·’
Et alibi : « Quem nullus hominum vi­
dit , sed nec videre potest. » ® Christus
etiam ait : » Non quia Patrem vidit
quisquam, nisi is , qui est a Deo , hic
vidit Patrem. » 5
*7 Quæ igitur de Deo
viso in Scripturis veteribus narrantur,
de Angelo vices ejus gerente intclligenda videntur. Re quidem vera Osco
Angelum designat,89quem Deum voca­
vit Moyses, ° illum , scilicet, qui eum
Jacob luctatus est ; et Stephaniis An­
gelum 10*vocat illum ipsum qui se Ens
definivit " « Apparuit illi in deserto
montis Sina Angelus — dicens : Ego
sum Deus pairum tuorum. » Mira qui­
dem familiaritas exhibetur : « Ore enim
ad os loquor ei, et palam, et non per
ænigmata et figuras Dominum videt.»1*
Hæc indicant Moysi objectam fuisse
speciem quamdam , et claras fuisse
revelationes, iis quæ per somnia vel
mentis visiones fiebant longe manife­
stiores : sed alia testimonia suadent
non ipsum Deum visum. « Moyses , »
inquit Augustinus , « vidit nubem ,
Angelum ; vidit ignem ; omnis illa crea­
tura est : typum Domini sui gerebat,
non ipsius Domini præsentiam exhi­
bebat. » 13 Quodautcm Justinus aliique
Patres Filium visum Patriarchis con­
suerint, per Angelum ejus personam
gerentem contigisse censendum est :
ipse enim invisibilis æque ac Paler
fuit, antequam humanam naturam as­
sumpserit.

(5) Scholia in Gen. i. 36. I.atidnl etiam
JIeyne , Gabier., et Schott.
(4) L. xii. dc Trin. c. 7. (B) I Tini. i. 17.
(G) Ib. vi. 16. |7) Joan. vi. 45. (8) Osee xii. *.
(9) Gen. xxxii. 30. (10) Act. vii. 30.
il) Exod. iii. il. (19) Num. xii. 8.
(IS) Tract, iii. in Joan.

PARS I CAP. II. DE DIVINIS PERFECTION IBUS.

17. Incomprehensihilis etiam Deus
est, quippe quem, utpole infinitum,
nullus creatus intellectus cogitatu to­
tum complecti potest : « Ecce Deus ma­
gnus vincens scientiam nostram.»·
Hinc monemur ne temere scrutando
ejus profunda pereamus : « Qui scru­
tator est majestatis, opprimetur a glotia. » * Nequidem Sancti in coelo Deum
penitus comprehendunt, quamvis in­
timius cum videant, idcoque cogno­
scere cum dicantur ea ratione qua et
cognoscuntur, sed non eodem perfe­
ctionis gradu. Hinc Augustini de Roma
sequens propositio in Concilio Basileensi damnata est : « Anima Christi
videt Deum tam clare et intense, quan­
tum clare et intense Deus videt scipsum. » Mullo minus dici potest beatos
hommes Deum ita clare et intense vi­
dere. Est igitur incomprehensibilis, uti
Concilium Lateranense iv. in fidei expo­
sitione professum est.
18. Deum œlerninn osse , absque ini­
tio , vel fine, constat : « Ego Dominus,
primus et novissimus ego sum. » 3
Equidem Ens necessarium initio et fine
careat oportet. Quamvis autem aeter­
nitas mentis noslræ aciem effugiat,
ipsa tamen ratio suadet ens aliquod
semper extitisse ; secus nulia ratione
concipi potest quomodo aliquod ens
unquam e nihilo prodire potuisset. *
Seriem quamdam infinitam excogitare
placuit Spinosæ aliisque ; sed rationi
figmentum hujusmodi repugnat, et ad
unum aliquod ens, a quo cætera orta
sunt, necessario deveniendum est. 8
Jure igitur Tertullianus : « Quis alius
Dei census quam œternitas ? quis alius
æternitalis status, quam semper fuisse,
et futurum esse, ex praerogativa nullius

(I) Job xxxvi. 36.
(9) Prov. xxv. 97. '3) Ii. xll. I.
(I) <t Qu'il y ait un seul moment où rien ne
soit, éternellement rien ne sera. · Bossuet, Traité
lie la connaissance do Dieu et de soi-même, ch. iv.
s v. (Π) Clarke cl·. III. (G) Contra Ifermog. c. iv.

initii cl nullius finis ? « * Pulchre etiam
Boetius : « Ætcmilas est intermina­
bilis vitae tota simul et perfecta pos­
sessio. »7
19. Immensus praedicatur Deus.
quippe qui lotarn plenitudinem essen­
tial habet, et nullo limite f.st :« Ma­
gnus est et non habet finem ; excelsus
et immensus. » 8 Quamvis autem loco
non contineatur, non tamen instar
corporis per spatia diffunditur, sed
lotus ubique est : quum « Non longe
sit ab unoquoque nostrum : in ipso
enim vivimus , movemur, et sumus. » ·
« Numquid non coelum cl lerram ego
impleo, dicit Dominus? » ‘° Psalles cla­
mat : « Quo ibo a spiritu tuo ? et quo
a facie tua fugiam ? Si ascendero in
cœlum, tu illic es : si descendero in
infernum, ades. Si sumpsero pennas
meas diluculo, et habitavero in ex­
tremis maris : etenim illuc manus tna
deducet me, et tenebit me dextera
tua. » “
20. Quod Deus ubique sil totus. Pa­
ires passim tradunt. Sic Chrysoslomus
in Psallis verba : <> Quis sicut Dominus
Deus noster, qui in altis habitat, et
humilia respicit in cœlo, cl in terra?»
animadvertit : « Ostendens illum ubi­
que esse, illic et hic; non enim tam­
quam aliquis in cœlo conclusus emi­
nus videt, quæ sunt in terra, sed ubi­
que præsens, et omnibus assistens. »
‘* Augustinus autem monet non instar
corporis Deum esse diffusum ; .< sed
est in solo cœlo totus, et in sola terra
totus, et nullo contentus loco,sed in
seipso ubique lotus. » 13 Suffragatur
ratio: quum enim ens sil necessarium,
semper el ubique est sibi existendi
causa ; si alicubi deesse posset, posset

(7| De consol. I. v. prosa G.
(8) Baroeh iii. 95. (») Act. Xti». 97.
(10) Jcr. xxiii.it. (HJ P«. «.«»viü. 7.
(i»J In l's. exii (13) Fp. 187, ad Dardinum.
n. il, tom. II.

TRACT. IV. DE DEO CREATORE
promere, quam rem dubiam testimo­
niis approbarit. » 8
22 Futurorum certa scientia Deo
omnino adseribenda est : « Domino
enim Deo antequam crearentur, omnia
sunt agnita : sic et post perfectum
respicit omnia. » · Eam perfectionem
celebravit casta Susanna : « Deus ælcrne, qui absconditorum es cognitor,
quippe se longius vectum non revo­ qui nosti omnia antequam lièrent. » *u
candum ad munere quod detrectaverat Merito dicit Tertullianus, » Præscientiam Dei tantos habere testes , quantos
fungendum.
21. Omnia Deo patent., occultissimi facit prophetas. » 11 Augustinus etiam :
ipsi cordis motus, et fuluræ hominum <■ Confiteri esse Deum , cl negare prievoluntates : quod enim de sermone scium futurorum , apertissima insania
Dei ab Apostolo dicitur, de Deo procul est. »,a Quomodo autem quæ ex libera
dubio inlelligendum quoque est : « Non hominis voluntate pendeanl certo præest ulla creatura invisibilis in conspe­ scianlur, non adeo facile concipitur.
ctu ejus : omnia autem nuda et aperta Thomistes dicunt ea praesciri in decre­
sunt oculis ejus. » ’ « Oculi Domini tis prædctcrminantibus, quibus scili­
mullo plus lucidiores sunt super so­ cet Deus hominis voluntatem præmolem , circumspicientes omnes vias ho­ vet cl determinat ; quod tamen con­
minum, et profundum abyssi, et ho­ tingere contendunt salva libertate,
minum corda intuentes in absconditas quia præmovcl Deus, habita causa·
partes, n 8 « Domine, tu cognovisti proximæ ratione, adeo ut effectus li­
omnia, novissima et antiqua. *» Plu­ bero prodeat a causa libera. S. Thomas
ribus celebrat Job hanc rerum omnium ipse docet Deo omnia ab æterno præscientiam. : « Ipse enim lines mundi sentia esse, divinæ scilicet menti :
intuetur, et omnia quæ sub coelo sunt « quia ejus intuitus fertur ab ælerno
respicit, n8 Quædam autem haud vi­ supra omnia, prout sunt in sua prædere dicitur quod ea improbet : « Mun­ sentialilale. Unde manifestum est,
di sunt oculi tui, ne videas malum »° quod contingentia inf-illibililcr a Deo
Per
autem dicitur velle
cognoscuntur , in quantum subduntur
scire quæ rerum experimento patere divino conspectui secundum suam
vult : « Descendam ct videbo , utrum præsenlialitatcm ; cl tamen sunt futura
clamorem, qui venit ad me , opere suis causis comparala. »18 Irridet Clarcompleverint, an non est ita ut sciam.» kius vocem hanc barbaram voluti sensu
7 « Quod profecto , » animadvertit pul­ vacuam ; sed acrior ct iniquior est
chre S. Petrus Damianus , « ad nil censura. Mens Angelici Doctoris pro­
aliud dictum videtur, nisi ut humana fecto patet, quæ Augustini doclrinæ
doceatur ignorantia sine experimentis consona est : « Quid autem futurum
audita non credere, incognita non le­ est Deo, qui omnia prælergredilur
viter adjudicare, nec ante sententiam tempora ? Si enim scientia Dei ros ipsas

cl non esse, nec enim fingi potesl
causa cur in loco aliquo præ alio foret.
Quod autem cœli cœlorum Domino
adscribanlur, 'ob gloriam ejus Sanctis
manifestatam fit. A facie Domini etiam
recedere dicitur, qui a loco in quo Deus
se manifestavit decedit :1 quod de Jona
fugiente, ne Ninivitas ultionis immi­
nentis moneret, affirmatur: sperabat

(t) Gen. iii. 8. Jonæ. I, 3. (S) Ueb. iv. 13.
(3) Eccl. xxiii. 98. (4) Pe. cxxxviii. 8.
(B) Job xxviii. 44.(0) llab. i. 13. (7 ) Gen.XYtii.90.
(8) Ep. iv. I. i. ad Leonem ix.

(0) Eccl. xxiii. 40. (to) Dan. xiii. 49.
(il) L. ii. contra Marci.<n c. v.
(19) De civ. Dei 1. v. c. 0.
(là) Sum. I. p. q. 14. art. XIII.

PARS I. CAP III

DI Î DEI VOLUNTATE

habet, non sunt ei fuluræ, sed pres­
sentes. cl per hoc jam non præscienlia,
sed scientia dici potesl. ·> · Ipsa om­
nium præsentium scientia a nobis con­
cipi non valet, nam >< Deus non particulalim vel sigillalim omnia videt ;
velut alternante conceptu , hinc illuc,
indo huc : sed omnia videt simul. » ’
Ad nos quod allinet, nostram haud
gravamur faleri ignorantiam, Deumque
futurorum praescium agnoscere, quin
explicare aggrediamur quomodo ei
sint explorata. Sic olim Augustinus de
Philosophorum hac in re concertatio­
nibus : « Sed quoquo modo se habeant
tortuosissimae concertationes ct dispu­
tationes Philosophorum ; nos ut confi­
temur summum et verum Deum, ita
voluntatem summamque potestatem ac
præscientiam ejus confitemur. Nec li­
memus ne ideo voluntate non facia­
mus, quod voluntate facimus, quia id
nos facturos ille præscivit, cujus prae­
scientia falli non potest. * * Non est
autem consequens, ut si Deo certus
est omnium ordo causarum, ideo nihil
sit in nostræ voluntatis arbitrio. Et
ipsae quippe nosiræ voluntates in cau­
sarum ordine sunt, qui certus est Deo,
ejusque præscientia continetur : quo­
niam cl humanæ voluntates humano­
rum operum causae sunt. » 3 Chrysostomus etiam dicit : « Non igitur prædictio ejus scandala adducit : absit :
neque quia prænunliavit, ideo eve­
niunt. Sed ideo prædixil quia ventura
erant; ita ut si noluissent ii qui illa
inferunt, nunquam venissent; et nisi
eventura essent, non prædicla fuis­
sent. n *
Scholasticorum distinctiones negligondas putavimus, quas apud Gazzani(I) L. ii. ad Simplic qu. 9.
(9) S. Aug. i. xv. de Trinit. c. II.
(3) De civ. Dei. I. v. c. ix. n. <. 3.
(4) In Mattii, hom. lix.
(5) Scientia simplicis inlelligonlicB vocata est
divinus conceptus rerum possibilium : scientia vi­
sionis complectitur res quæ aliquando cxlitur®

1»

gam, Perroneum, aliosquc quis poterit
explicatas legere. 1

CAPUT III.
ΓιΕ DEI VOUIXTATE.

25. Supremum Dei arbitrium , ab
omni necessitatis vinculo liberum,
praedicat fides : « Omnia quæcumque
voluit, fecit, n8 « Operatur omnia se­
cundum consilium voluntatis suæ. · 7
Equidem quum Ens sit necessarium ,
quod a nullo alio ullatenus pendet,
nulla ei potest esse necessitas, præter
eam quæ ex ipsa suæ essentiae perfe­
ctione derivatur : palet autem res plerasque alias fieri potuisse, et alium
potuisse constitui rerum ordinem.
Quod a Stoicis olim ponebatur fati vin­
culum , et quæ a Pantheistis recentius
statuta est ex causarum relatione , in­
finita serie, necessitas , nullo probatur
argumento, imo manifest® rationi re­
pugnat : liquet enim ex rerum ipsarnm natura variari posse eventus. Quæ
statuit Deus, utique sapientissime de­
creta sunt, summoque consilio , cujus
præclara indicia in minutis quibusque,
sicut et in maximis rebus conspiciun­
tur : sed nemo sanus dixerit infinita
pene varietate res condi disponique
haud potuisse, adeo ut sapientia sum­
ma adhuc fulgeret. Vix opus est ut
dicamus libertatem divinam male agen­
di facultatem nullam importare ; hæc
enim libertatis est vitium, nec ad eam
ullatenus pertinet, quamvis, dum de
hominibus lapsis agitur, liberi arbitrii
nomine facultatem in utrumque intelligamus : « Solus Deus est, » inquit
Hieronymus, « in quem peccatum
sunt. Invexit Molina scientiam condiiionatorem
quam mediam vocavit : respicit scilicet ea que
lurent, posita quadam conditione numquum
adimplenda. 1. Ucg. xxiii. 1I. Sap. iv. II. 'lalli·
xi. SI. Luc. x. IS.
(G) Ps. exiit.
(7) Eph. i II.

<0

TRACT. IV. DE DEO CREATORE

agnoscere cogitur, ulpolo summo Ente
digna : « Non enim cogitationes meæ,
cogitationes vestra?; neque viæ vcslræ,
viæ meæ, dicit Dominus. Quia sicut
mutatio enim inconstantiam et igno­ exaltantur cœli a terra , sic exaltatae
rantiam exhibet :« Non enim est Deus, » sunt viæ meæ a viis vestris , et cogita­
inquit Balaam, divinitus afflatus » tiones meæ a cogitationibus vestris, n »
« quasi homo ut mentiatur, nec ut
25. Omnipotentem esse Dei volunta­
filius hominis ut mutetur. » 8 « Ego tem testatur Scriptura, suffragante ra­
enim Dominus , dicit ipse per Mala- tione : « Domine Deus, rex omnipo­
chiam, et non mutor. » 8 Apostolus tens — non est qui possit luæ resistere
Jacobus etiam omnem mutationis um­ voluntati, si decreveris salvare Is­
bram procul abesse jubet : « Omne rael. » 10 Ita precabatur Esther. « Con­
donum perfectum desursum est, de­ silium meum stabit, et omnis voluntas
scendens a Patre luminum, apud quem mea fiet,11» inquit Dominus per Isaiam.
non est transmutatio, nec vicissitudi­ « Voluntati ejus quis resistit ? « 18 At­
nis obumbratio. » ‘ Poenitentia igitur, tamen Deus vult omnes sanciam de­
ira, aliæquc animi mutationes Deo gere vitam, ideo enim præcipit virtu­
tributæ a sacris scriptoribus, prout so­ tum exercitium, prohibet vilium ; nec
nant , accipiendæ non sunt, sed modus tamen in omnibus ejus impletur vo­
loquendi
agnoscendus est, luntas , quod scilicet plurimi libero,
nostris conceptibus accommodatus, quo donati sunt, arbitrio abutantur.
sic illud :
axynn nvv cron Consueverunt idcirco Theologi absolu­
« Et pœniluit cum quod hominem tam Dei voluntatem ab illa quæ condi­
fecisset in lena. Et tactus dolore cor­ tione nititur, distinguere: ea enim haud
dis intrinsecus ; » 5 eo tantum diri­ impleta, non fit quod alias contigisset,
gitur, ut intelligatur hominum vitia sed aliud evenit quod Deus ea in re­
vere Deo displicuisse , et pœnas pro­ rum conditione eventurum decrevit.
vocasse gravissimas. « Neque enim Sic primaria et antecedente voluntate
homo est ut agat poenitentiam. » ° Ita vult Deus omnes salvos fieri ; peccan­
etiam a Rosenmüller explicatur : tes vero puniri vult, quia justus est.
« quia quod homines facere solent, « itaque prima illa voluntas antece­
si eos operis facti pcenilueril, ut illud dens dicitur , et beneplacitum , cujus
improbent et deleant, id Deus fecit. »7 ipse causa sil. Secunda autem conse­
Pulchre Augustinus : « Amas, nec quens voluntas et permissio ex nostra
æsluas; zelas, et securus es; pœnilet te, causa ortum habens.» 15 Ita S. Joannes
et non doles : irasceris, et tranquillus Damascenus. Sic etiam Augustinus :
es ; operas mutas , nec mutas con­ « Vult autem Deus omnes homines sal­
silium.»8 Non facile conciliare valemus vos fieri , et in agnitionem veritatis
libertatem Dei cum immutabilitate, venire ; non sic tamen , ut eis adimat
quum perfectissimi Entis consilia co­ liberum arbitrium, quo vel bene vel
gitationes longe superent humanas. male utentes justissime judicentur.
Cælerum adorare oportet quæ de iis Quod cum fit, infideles quidem contra
ipse revelavit, quæque ratio ipsa voluntatem Dei faciunt, cum ejus

non cadit, nee cadere potest : * ·* *
Cætora cum sint liberi arbitrii, in
iitramquc partem flecti possunt. » '
'2L Mutabilis tamen Deus non est,

(<) Ep. 140. ad Damas.
(i) Num. xxiii. 17. (Λ) Mal. iii. 0.
(4) Jac. i. 17. (0} Ceo. vi. 0.
(6) 1.Jlcg. xv. SO. (7) In loc.

(8) L. i. conf. <·. iv. (0) Isaiæ Iv. 8.
(10) Esther xiii ο. (Il) Isaiæ xlvi. 10.
(IS) Hom. ix. 10 (is) L. II. do fide orthodoxa,

PAHS I. CAP. ΙΠ. DE DEI VOLUNTATE.
Evangclio non credunt ; nec ideo ta­ et decimo tertio, grassabantur, Mani­
men eam vincunt, verum scipsos frau­ chaeorum virus hauserant. Sæculo de­
dant magno et summo bono, malisque cimo et sexto revixit erroris monstrum,
pœnalibus Implicant, experturi in novis indutum variisque formis. Mcsuppliciis potestatem ejus, cujus in lanchlon docuit opus esse Dei adulte­
donis misericordiam contempserunt. rium David et Judæ proditionem, æque
Ita voluntas Dei semper invicta est : ac Pauli vocationem. * Calvinns Scho­
vinceretur autem si non inveniret quid lasticos redarguit quod Deum Absalom
de contemptoribus faceret, aut ullo incestus ct aliorum scelerum auctorem
modo possent evadere quod de talibus non agnoscant : « Jam salis aperte
ostendit, Deum vocari omnium eorum
illo constituit. » 1
20. Mala physica, scilicet quæ rerum auctorem, quæ isti censores volunt
ordinem aliquatenus turbant, ejusque otioso lanium ejus permissu contin­
pulchritudini detrahere videntur, ad gere. » 7 Presbyteriani hodierni non
divinam voluntatem referenda esse satis ab hac impietate recesserunt.8
constat : ipse enim omnia condidit, Patres Tridenlini eam fulmine percu­
legibusque quas statuit regit; quæ con­ lerunt : « Si quis dixerit non esse in
tingunt incommoda suo moderans im­ potestate hominis vias suas malas fa­
perio, et emendans, prout allissimis cere ; sed mala opera, ita ut bona,
suis consiliis fuerit congruum. Hinc Deum operari non permissive solum,
ærumnarum vitæ se exhibet auctorem : sed etiam proprie et per se, adeo ut
« Si erit malum in civitate quod Domi­ sit proprium ejus opus non minus
nus non fecerit?» 8 « Bona ct mala , proditio Judæ , quam vocatio Pauli ;
vita et mors , paupertas et honestas a anathema sit.»”
Deo sunt. » 8
Propositio.
27. De malo morali magna cum con­ Deus non operatur mala proprie et
tentione quæsitum est quomodo con­ per se, sed permissive solum.
tingat , Deo Optimo Maximo orbem re­
28. Probatur ex Scriptura. Psaltes
gente. Simon Magus, Creatorem a dicit : « Quoniam non Deus volens ini­
summo Numine distinguens," aulhorcm quitatem tu es. » ‘° Vellet autem ma­
malorum , id est, scelerum , impie­ xime, si ipse eam operaretur proprie.
tatum , flagitiorumque nostrum ausus « Odio sunt Deo impius et impietas
est dicere creatorem Deum. » * Cer- ejus.»“« Nemini mandavit impie agere,
donistæ, Marcionitæ , Manichæi, Pri- et nemini dedit spatium peccandi. »18
scillianistæ a malo principio mala om­ <« Non dixeris : Per Deum abest; quæ
nia orta dicebant. Florinus ad Deum enim odit, ne feceris. Non dicas : Ille
mala moralia referebat auctorem.8 me implanavit : non enim necessarii
Albigenses, qui, variis nominibus, per sunt ei homines impii. Omne exeeraGallias præsertim , saeculis duodecimo mcnlum erroris odit Dominus. »13
(1) Aug. I. de Spir. ct lilt. c. xxxiii.
(2) Amos iii. fi. (3) Eccli. xi. 14.
(4) Vincent. Lorin, comm. c. 24.
(3) Euscb. hist. Eccl. I. v. c. xx.
(6) In c. 8. Ep.ad Horn. (7) L. I.Inst. c. xviii. p. 3.
(8) · The almighty pou er, unsearchable «isdoni
and infinite goodness of God , so far manifest,
themselves in his providence, that it evlendelh
itself even to llio Oral fall, und all other sins of
angels and men , and that nut br a bare ptrmution , but such as hath joined with it a most wise

and powerful bounding , and otherwise ordering
and goterning of them , in a manifold dispensa­
tion , Io his own holy ends ; yel so as Iho sinful­
ness thereof procccdeth only from the creature .
and not from God ; who, being most holy and
righteous, neither is nor can be the author or
approver of sin. » — Presbyterian GonfeMion ul
Faith, ch. r. §. iv.
(0) Sees. vi. c. C. (10) I's. v. 3.
(II)
Sap. xiv. 0. (19) t'ccl. VV. il­
lis) lb. v. 11 , If.

PARS I. CAP. III. DIî DEI VOLUNTATE.

TRACT, IV, DE DEO CREATORE.
« Hæc eW Voluntas Dei sanctificatio malum divina potestate praedestinatos
vestra. « · « Nemo cum lentatur dicat osse, non solum non credimus, sed
quoniam a Deo lentatur ; Deus enim etiam si sunt qui tantum malum cre­
intentator malorum est, ipse autem dere velint, cum omni detestatione illis
neminem lentat. » * Hæc aliaque plu­ anathema dicimus. » °
Ipsa quidem ratio, et insita animis
rima testimonia ostendunt Deum pe­
nitus odisse malum, illudque vetare nostris Numinis notio ab illo dogmatis
et impedire, salva tamen humana li­ monstro abhorret.
Objectiones.
bertate.
51. Objiciunt Prœdeslinatiani. ''Con­
29. Consonat traditio primaeva. Ju­
stinus : CitAipocr
riirw i’ ÎAitiStpe veneruni enim vere in civitate ista
πρίβιρισιι, χαι αντιξχσιαΓ ,«βμθ8Γ, rar rt adversus sanctum puerum tuum Jcxai rur άιθ;><.'ΤΗΓ . i Our irparrin sum.... facere quæ manus tua et con­
decreverunt fieri, n10
iff·a ixafrtr irdti>a/x»7i Jcrariai irtiin , silium tuum
, ii μιι ra ivaptfra airs· aipcnrj, xai Ergo non se habuit Deus permissive
a^5aprnr, xa< alιμωγιτχΓ aimr Ί·(»ναι. la· II tantum.
35. Rcsp. Iis verbis profitentur fideles
itittfuwnai , t»r avlti ti»u lxa9rt· xsAajtir. 3
*
passus est Christus summo
50. S.IrenæusadFlorinum librum di­ ea qua
Dei consilio contigisse ; nec potuisse
rexit de hoc argumento :
Ί* μ·
ejus
hostes
aliquid ei nocere, nisi Pa­
Ίιι Λιχι •riitht xaxm. * Ostendit id ex
Apostolorum traditione in Ecclesia ubi­ ter id, in humani generis salutem,
voluisset. Eo sensu dixit Christus Pi­
que celebrata.5
51. S. Augustinus, majorum suorum lato : « Non haberes potestatem adver­
premens vestigia, dicit: « Sicut enim sum me ullam, nisi tibi datum esset
omnium naturarum creator est, ita desuper. » " Decreta sunt utique a Deo,,
omnium potestatum dator, non volun­ cui Judaeorum consilia ab ælerno pa­
tatum. Malæ quippe voluntates ab illo tuerunt , qui tamen nullatenus eos im­
non sunt, quoniam contra naturam pulit ad scelus adeo immane patran­
sunt, quæ ab illo est. »6
dum.
56. Obj. 2. Deus sæpius dicitur com­
52. S. Fulgentius scribit : « Ad vo­
luntatem malam Deus hominem non movisse homines ad male faciendum :
pradestinavü, quia homini eam datu­ « Addidit furor Domini irasci contra
rus ipse non fuit. »7 » Absit hoc a no­ Israel, commovitquc David in cis di­
bis, atque ab omnibus Christianis, ut centem : Vade , numera Israel cl Jucausam cujuslibet peccati quisquam dam. «‘’Michæas Achabo dixit : « Dedit
deputare divin» audeat aequitati,cum Dominus spiritum mendacii in ore
nec malitiae, nec impietatis cujusquam omnium prophetarum tuorum , qui hic
causa esse possit, nisi in eo, qui malus sunt , et Dominus locutus est contra
te malum. » 15 De Semei David dixit :
atque impius fuerit. >»8
55. Merito idcirco Concilium Arausi- « Dominus enim praecepit ei , ut male­
canum II. decrevit : « Aliquos vero ad diceret David. >· “
(I) I Thera. iv. 5. (i) Jac. i, 15.
(3) Dial, cum Try phone n. 78. · Nam cum vellet
Deus angelos cl homines libera eligendi potestate
predilos, ac sui juris, ea agere quæcumquc ipsis
agendi facultatem dedisset, tales cos fecit ; ut si
ipsi placentia eligerent, corruptionis et pa-naj
expertes servaret, sin autem improbe agerent, suo
arbitratu in unumquemque aliimadvcrleret. »

(t) « Quod Deus non ait auctor malorum.
(Ii) Euscb. I. v. hist. Eccl. c. xx.
(6)
L. v. de’, civ. Dei. c. U. (7) S. Fuig. I. I. a
Monirnum c. xix. (8) Ibid. c. xxii.
(0) Can. xxv. (IO) Act. iv. »7. (jt) Joan. xix. II
(19) II. Reg. xxiv. I.
(13) III. Ileg.xxii. is.
(14) II. Ileg. xvi. tu.

57. Rcsp. Sacri scriptores omnia nd
Deum auctorem referre consueverunt,
ut innuant ipsos impiorum actus di­
vinæ subesse providenti®, nibilque
nisi Dei consilio contingere , quod
certissimum est. Pro vehemention
Oricnlalitim stylo Deus dicitur facere,
quæ nonnisi ipso sinente facta sunt.
Sic dicitur commovisse David ad cen­
sum populi faciendum, ut in tel Ii geretur
regem id cepisse consilii, culpa quidem
sua, sed Deo ita disponente, altiori
providenliæ consilio, ut puniretur Is­
rael. Michæas parabolam seu imagi­
nem adhibuit, ut Achab intclligeret
vates mendaces ei illudere, idque in
pœnam a Deo permissum. David agno­
vit nonnisi Deo permittente contingere
ut Semei ei malediceret, quod prseccpli instar habuit, ut pœnæ sibi irrogatæ æquitatem declararet. ■■ Quomodo
dixerit Dominus huic homini maledi­
cere David , quis sapiens et inlelligel ?
Non enim jubendo dixit, ubi obedientia
laudaretur ; sed quod ejus voluntatem
proprio vitio suo malam in hoc pecca­
tum judicio suo justo et occulto incli­
navit , ideo dictum est : dixit ei Domi­
nus. Nam si jubenti obtemperasset Deo,
laudandus potius quam puniendus
esset, sicut ex hoc peccato postea
novimus esse punitum »1 Ita pneclarus
Doctor Augustinus.
58. Obj. 3. « Induravit Dominus cor
Pharaonis. » * « Dicit enim Scriptura
Pharaoni : Quia in hoc ipsum excitavi
te, ut ostendam in te virtutem meam :
et ut annuntietur nomen meum in
universa terra. Ergo cujus vult mise­
retur , et quem vult indurat. «> 3 ·· Excœca cor populi hujus, et aures ejus
aggrava , et oculos ejus claude : ne
forte videat oculis suis, et auribus suis
audiat : et corde suo intelligal, et con(1) Aug. I. de gratia et lib. arb. c. xx.
(i) Exod. ix. H. (3) Rom. ■>. 17.
(4)
liai·! vi. 10. (il) Ibid. Ixili. 17·
(G) Joan. xii. 3V.

Vol. h

··>

vertalur, et sanem eum. « * w Quare
errare nos fecisti, Domine, de viis ioii'.
indurasti cor nostrum , ne timeremus
te? n8 « l’ropterea non poterant cre­
dere quia iterum dixit Isaias : E.xcœcavit oculos eorum, et induravit cor
corum. » *
59. Rcsp. Vehementior est illa lo­
quendi ratio qua cor a Deo indurari
dicitur , quod , in pœnam præcedenlis
peccati, gratiam qua emolliretur sub­
trahit , nam « præcedenlis est pœna
peccati, » uti optime animadvertit
Augustinus in illud Pauli : « Quia cum
cognovissent Deum , non sicut Deum
glorificaverunt— propter quod tradidit
illos Deus in desideria cordis eorum. »7
Postulant equidem alia Scriptura testi­
monia , quæ Dei bonitatem cl sancti­
tatem praedicant, ut milior hæc inter­
pretatio adhibeatur : quam facile patitur
Hcbraicæ linguæ indoles. Dicimus igi­
tur cum insigni magistro : « Non obdu­
rat Deus, impertiendo malitiam, sed
non impertiendo misericordiam, n ’
« Obduratio Dei est nolle misereri : nec
ab illo irrogatur aliquid, quo sit homo
deterior, sed tantum quo sit melior
non erogatur. >» 9 In illa verba Joannis
quæ objecta sunt, scribit Augustinus :
« Hoc autem propheta praedixit. quia
Deus hoc futurum esse praescivit. Quare
autem non poterant, si a me quaeratur,
cito respondeo , quia nolebant : malam
qijippe eorum voluntatem pravidit
Deus, et per Prophetam pronuntiavit
ille, cui abscondi futura non possunt ;
sed aliam causam , inquis, dicit Pro­
pheta, non voluntatis eorum.. .. Eliam
hoc eorum voluntatem meruisse re­
spondeo. Sic enim excœcat, sic obdurat
Deus, deserendo, non adjuvando;Jquod
occulto judicio facere potest, iniquo
non potest. » 10 Liceat Rosenmüller et
(7
(8
(n
(10

Vide Aug. I. v. contra Julian, c. 3.
Ep. 103, nunc 194 ad SixtuiD.
L. I. ad Snnplician. qu. i.
Tract, liii. in Joan.
2

14

TRACT IV. DE DEO CREATORE

obdurandi vocom animad­ mera inertia, et actus omnis divini
subjungere : « Quod hic Deo absentia.
id 9,34 Pharaoni ipsi ad43. Resp. Permissio ab operatione
U1? *135 ’1 obduravilque cor Dei jure optimo distinguitur, nam
suum ipse el servi ejus. » · « Appo­ « permissio quidem ad malum, ope­
site Clericus ad hunc locum : — Deus ratio vero ad bonum » 4 refertur, et
hic id se facturum dicit, cujus rei oc­ « nihil fit, nisi Omnipotens fieri velit;
casio orat. Misit Mosen ad Pharaoncm, vel sinendo, ut flat, vel faciendo.»’
Moscsquc coram eo miracula fecit, Ideo autem permissio divina agno­
quibus quivis alius permotus fuisset, scenda est, ut intelligatur ipsos malos
ut illud, quod Deus fleri voluerat, face­ actus divinae subesse providenliæ, nec
ret. Sed ille inde occasionem cepit quidquam, Deo rcnitente, contingere
perlinaciæ augendæ, quod inter mala, posse, quacumque impii pollere videan­
quæ passus est, intervalla quaedam tur potentia.
Clorici in
versiones
tribuitor,
scribilur,

fuerunt, cl similia nonnulla miracula a
CAPUT IV
magis Ægyptiis facta vidit. Sic Deus
perlinaciæ Pharaonis occasio fuit, sed
DE ATTRIBUTIS MORALIBUS.
non causa. » ’
40. Obj. 4. Quum tota creaturarum
44. Justitiam divinam praedicant sævis a Deo derivetur, omnes hominis
actus, ipsaque voluntatis ad malum pissime sacrae Litterae, ratione ipsa
determinatio a Deo proveniant, necesse suffragante. « Justus es , Domine , et
reclum judicium tuum. » 6 Elucet per­
est.
41. Resp. Vis quidem omnis quæ fectio hæc in virtutis præmiis et sce­
creaturis inest a Deo derivatur, adeo- lerum vindicia , quod in veteris populi
que ipsa voluntatis determinatio ad historia videre est : sed in altera vita
eum referri potest, tamquam ad virium plene explicatur ; in hac enim saepius
omnium, et liberi arbitrii largitorem. contingit impios rebus prosperis laetari,
Cæterum ea est liberi arbitrii essentia, opprimi justos : quod sapientissimo
ut voluntas sui juris sil; quapropter consilio permittitur, ne tota divinae
determinationes ejus referri nequeunt providentiae ratio tempore contineri
ad Deum, qui causæ primæ et univer­ videretur. Ex rerum eventibus, qui ple­
salis habet rationem, potius quam rumque nullo servato justorum impiospecialis ; præserlim quum de iis aga- rumve discrimine contingunt, discimus
lur quæ sanctitati ejus repugnant. hanc vilæ conditionem ad alliorem perDptime Augustinus : « Neque enim Deus tinere œconomiam, et tamquam partem
omnipotens, cum summe bonus sit
ai* lotum referri; adeo ut expectandus
ullo modo sineret mali aliquid esse sit alius rerum ordo, in quo unicuique
in operibus suis, nisi usque adeo esset quod suum est tribuatur, non secun·
omnipotens, et bonus, ut bene faceret dum externam speciem , sed cordis
et de malo. »8
ipsis arcanis justo judicio subjectis :
42. Obj. 5. Discrimen inter volunla- « Qui inspector est cordis , ipse inieltem , quæ Dei operatio dicitur, ei per- ligit, * * reddetque homini juxta opera
missionem, inane est, quum hæc sit sua. » ’ De Filio ad judicandum venturo
(I) Rosenmüller in F.xod. iv. îf.
(S) Cit. a Rosenmüller loc. sup.
(3) Enchir. c. ii. circa prine. I. 3. cit. a S. Thoma
Summ» t p. qu. ii. art. lit. Ad primum.

(Il S. Tboin. Summ. t p. qu. xix. art. XII. Resp§ Qaod cnini.
(!i) Aug. Encb. c. 95. ib. cil.

PARS I CAP. IV. DE ATTRIBUTIS MORALIBIS

dicitur : ■< Tunc reddet unicuique se­
cundum opera ejus. » ' Patrem , juxta
Peiri dictum , invocamus « cum , qui
sine acceptione personarum judicat
secundum uniuscujusque opus. «>1J'indiailiva justitia, quæ punit scelera, el
disMbuliva, quæ premia muneraque
pro merito confert, Deo recte tribuitur,
pro summa suorum consiliorum aequi­
tate : otelerum cavendum ne quid cuicumque ab ipso deberi, stricto veluti
jure, credatur ; quum enim ipse omnia
ex summa munificentia largitus sit,
nil quisque habet quod suum est, nilque postulare jure potest ob officium
persolutum. In donis suis distribuendis
summo arbitrio agit Deus, nec queri
licet quod alii plura , alii minora acci­
piant ; nec enim invidia uri quis debet
quod Deus bonus sil, et munera varie
pro libito largiatur. Quæ in virtutum
præmium dat, præsertim coelestis vitæ
gaudia, mercedis habent rationem , ob
promissum divinum, et conditionis
adimpletionem. « Reposita est mihi co­
rona justitiæ, quam reddet mihi....
justus judex. » 3 Alias nihil cuiquam
debetur, quum Deus creaturarum ob­
sequium summo jure exigere valeat r
ob infinitam suam perfectionem, et
vires concessas. Peccantibus justissime
irrogat pœnas , sed ab omni justitiæ
notione abhorret, ut censeatur vel
pœnas irrogare vel irrogandas decer­
nere , nulla peccatorum habita ratione.
Hæc fusius, quum de æterna vita
agendum fuerit, pertractare in animo
est.
45. Sapientia in eo elucet, quod
electo fine bono media idonea ad eum
assequendum adhibeantur. In rerum
universitate divina maxime effulget sa­
pientia : « Quam magnificala sunt opera
tua , Domine ! Omnia in sapientia feci­
sti. n 1 Cæterum quamvis minis sil
(I) Mil. xvi. 97. (i) Î. Pel. i. Ii.
(S) II. Tim. iv. 8. (4) Psal.ciii. 94.
(8) I. Reg. ii. *
. (0) Jaiier vi. 3.

rerum ordo, et optime respondeant
omnia fini quem Deus sibi præstitiiit.
fefellit Leibni(zium sententia de abso­
luta mundi perfectione ; nihil pmm est
quod suadeat Deum non potuisse alia
ratione res disponere , qua etiam sua
sapientia magis eluceret : tant® sunt
diviti® ejus et summa libertas.
40. Sanctitas divina sæpe praedicatur
in Scripturis : « Non est sanctus, nt
est Dominus. » 5 Seraphim clamant
« Sanctus, Sanctus , Sanctus Dominus
Deus exercituum.»· Sanctitas hæcesi
summa perfectio, cujus norma est ipsa
divina essentia.
47. Veracem esse Deum ratio ipsa
suadet, quod et predicant .Scripturae .
omnem erroris vel mendacii umbram
ab eo repellentes. « Est autem Deus
verax, »’ « Non mentitur Deus : n’« Im­
possible est mentiri Deum. » ’ Fidelis
ideo dicitur, quod promissis stet
« Fidelis enim est qui repromisit. » ··
« Si negaverimus, et ille negabit nos :
si non credimus, ille fidelis permanet,
negare seipsum non potest, n “
48. Quæ de Deo Achab decipiente
per prophetas mendaces retulit Michæas, allegoriæ habent rationem :
consueverunt scilicet vales divina con­
silia pandere, imaginibus usi quæ vi­
vidiorem rerum notionem ingerant. I t
igitur intelligeret rex justo Dei judicio
contingere, ut ipsi vales blandirentur.
Michæas se vidisse cœlum coelestem
perhibuit, Deumque exquisisse qu.
egrederetur ad decipiendum Achab .
Spiritum autem suam obtulisse ope­
ram : « Egrediar, et ero spiritus men­
dax in ore omnium prophetarum ejus.
Dixitque Dominus : Decipies, et pnevalebis : egredere, et fac ita. » ·’ Haec
divini consilii enarratio nullam pr.ebtul
audientibus occasionem suspicandi
Deum esse mendacii auctorem; omnes
Rotn. iii. 4. Joan iii. 33. 1 Tit. i. 9.
(9)
lleb. vi. 18. (10) Ibid. t. 98.
Il II. Tim. ii. If. Ί9) II. Par. *»in. 91.

10

TRACT. IV. ΠΕ DEO CREATORE.

enim facile intelligcbant rem haud
pcracfanl referri, sed imaginem quam­
dam exhiberi, ut falsis prophetis detra­
heretur lldes.
49. Providentia Dei dicitur ratio or­
dinis rerum ad finem ; seu cura quam
creaturarum suarum gerit Deus, ut
finem sibi prostitutum assequantur, et
universali inserviant ordini. Eam testa­
tur Scriptura, qu® docet Deum non
tantum rerum dominos, sed humiles
quosquam solicite curare : « quoniam
pusillum et magnum ipse fecit, et
aequaliter cura est illi de omnibus. *»
Omnia prorsus sapientia illa divina
moderatur: « Attingit ergo a line usque
ad finem fortiter, et disponit omnia
suaviter. » ’Sic mercator mari se com­
mittens, lucri cupidine, navi arte factæ
frustra confidit, nisi Deus sibi adsit
propitius : « Tua autem, Pater, provi­
dentia gubernat : quoniam dedisti et
in mari viam , et inter Ructus semitam
firmissimam. »5 Ideo Psalles : « Nisi
Dominus aedificaverit domum, in va­
num laboraverunt qui ædificant eam.
Nisi Dominus custodierit civitatem ,
frustra vigilat qui custodit *eam.» Sin­
gulorum , etiam minutissimorum, cu­
ram ostendit Christus : « Unus passer
non cadet super terram sine Patre
vestro : vestri autem capilli capitis
omnes numerali sunt. »B A rebus ina­
nimis , et ab animantibus ratione ca­
rentibus argumentum pulcherrimum
providentiae erga homines desumit :
« Respicite volatilia coeli, quoniam non
serunt, neque metunt, neque congre­
gant in horrea : et Pater vesier coele­
stis pascit illa. » — « Considerate lilia
agri quomodo crescunt : non laborant,
neque nent.»6
50. Hæc Dei erga res creatas cura
conditorem rerumque arbitrum decet,
et sapientiam et bonitatem ejus maxime
exhibet, quum nullo sui labore vel
II) Sip. vi. 8. (i) Ibid. viii. I. (3) Ibid. xiv. 3.
(i) Pe. exivi. (5) Mallii, x. 30.

conatu, sed simplici voluntatis actu
omnia gubernet, et ad finem dirigat.
Id fit plerumque, non speciali et ma­
nifesto ejus interventu, sed per causas
secundas, qu:e ex Virtute sibi divi­
nitus data agunt, et supernae subjacent
ordinationi. Earum defectu, contingit
Deum aliquando fines particulares haud
assequi, quos scilicet conditione qua­
dam nili voluit; sed numquam frustra­
tur divinum consilium, nam finis ulti­
mus , quem Deus sibi praestituit, ei
decrevit, semper oblinetur.
51. Quamvis divina providentia res
omnes complectatur, non pari solicitudine animantibus prospicit, qua ho·.
mini; quapropter Apostolus de præceplo legis, ne bovi trituranti obtu­
raretur os, disserens, illud alliorem
includere significationem contendit,
quaerens : « Numquid de bobus cura
est Deo? » 7 Hieronymus etiam ait :
« Absurdum esse ad hoc Dei deducere
majestatem, ut sciat per momenta
singula, quot nascantur culices, quotvc
moriantur. » 8 Merito quidem, nam
licet nihil divinum conspectum effu­
giat , nihilque extra divinum regimen
sit positum , res hujusmodi specialem
illam curam haud merentur.
52. Contra providentiam maxime vi­
dentur facere rerum humanarum vices,
quæ ex virtute meritoque non pendent;
saepius enim impii prosperis , justi
adversis utuntur : de qua re justorum
querelae in ipsis Scripturis referuntur.
Cæterum licet « universa æque eve­
niant justo et impio , bono et malo;»9
id summo consilio contingit, ut inlelligamus rerum hunc ordinem non fore
perpetuum, sed hanc voluti partem
lotius, Deo in posterum hominibus
præmia vel pœnas repensuro, ad justi­
tiam statuendam. Intérim præclarum
benignitatis exemplum nobis exhibe­
tur , ut erga inimicos benefici Patrem
(6) Ibid. vi. io. ÎS. (7) I. Cor. ix. 9.
(8) In c. i. Ilabacuc. (9) Eocli. ix. 2.

PARS I. CAP. IV. DE ATTRIBUTIS MORALIBUS
coelestem imitemur, « qui solem suum
oriri facit super bonos et malos : et
pluit super justos ct injustos. .. 1 C.æterum praeclara nonnumquam provi­
denti® indicia dat Deus, impios per­
cellendo ; nec unquam famulis suis
decst, sed cos sublevat, viresque dat,
quibus, invicto lætoque animo, perfe­
rant quæ virtutis et religionis causa
patiuntur. Ideo dixit Apostolus, fide­
libus dans animos ad tolerandas ærumnas : » Fidelis autem Deus est, qui
non patietur vos lentari supra id quod
potestis, sed faciet etiam cum tentalione proventum ut possitis sustinere.»’
Sic quæ maxime adversantur sanctis
inserviunt ad salutem : « Scimus au­
tem quoniam diligentibus Deum omnia
cooperantur in bonum, iis, qui se­
cundum propositum vocali sunt san­
cti. »5
55. Nexus qui inter causas physicas
suosque effectus repentur, nullum dat
dubitationi de Deo providente locum :
quamvis enim ad causam naturalem
referre aliquando liceat eventum, quem
priorum temporum ignorantia , vel
pietas, ad Deum consueverit referre,
ira ejus in eo agnoscens indicium, non
ideo omnis ejus rclalio ad Deum tolli
potest : est enim ipse lotius naluræ
auctor, legum quibus regitur fons,
omniaque suo diriguntur arbitrio. In
eo elucet summa ejus sapientia, quod
legibus illis lotam rerum compagem
ita colligaverit, ut firma consistat.
Idem dicendum de nexu qui in mundo,
ut ita dicam , morali, inter causas et
effectus exhibetur, libertate causarum
servata : quamvis enim omnia plerum­
que sponte veluti sua fluant, vel ex aliis
causis pendere videantur , non ideo

abest Deus, arcano consilio ipsas im­
piorum rebelles voluntates suæ subdens
ordinationi supremae.
5t. Quum Dei providentia omnia
complectatur, nihil ipso invito contin­
git , nullum ejus consilium in irritum
mittitur : attamen non omnis ejus vo
luntas absoluta est, sed sæpc ex con­
ditione quadam pendet. Quidquid Iit
contra morum regulam , sanctitati di­
vin® quum repugnet, decreto divino
absoluto non nititur, quamvis fieri non
potuisset, nisi decrevisset Deus id se
permissurum. Prœdeclinationis nomine
apud recentiores absolutum Dei decre­
tum inielligilur, quod de malo patran­
do nefas est cogitare, quum illud san­
ctitati divinæ repugnet, et libertati qua
Deus hominem praditum esse voluit.
Perperam igitur Lutherus de servo ar­
bitrio disserens dixit : « Est itaque et
hoc imprimis necessarium et salutare
Christiano nosse, quod Detis nihil
præscil contingenter, sed quod omnia
incommutabili et æterna infallibilique
voluntate cl providet, et proponit, et
facit. Hoc fulmine sternitur et conteri­
tur penitus liberum arbitrium. » * Item
Calvinus : « Non enim cum Stoicis
necessitatem comminiscimur ex perpe­
tuo causarum nexu et implicita qua­
dam serie, quæ in natura contineatur:
sed Deum constituimus arbitrum ac
moderatorem omnium, qui pro sua
sapientia , ab ultima aeternitate decre­
vit quod facturus esset, et nunc sua
potentia, quod decrevit, exequatur. · *
Invidiam hujus dogmatis de pradestinalione ut declinent Presbyteriani,
causarum secundarum rationem ha­
beri, Deo decernente, statuunt : * quod
si probe intelligatur, cum Catholico-

(I) Malt. V. 48. (i) I. Cor. x. 15.
(3) ftom. visi. St.
(4) Opp. ed. lal. Jcn; t. iii. p. 170.
(3) Inat. 1. i. c. 16. n. 8.
(6) » Although in relation to the foreknowledge
and decree of God, the first cause, all things

come to pass immutably and infallibly ; yet by
the same providence, he ordereib them to fall out
according to the nature of second causes, cither
necessarily, freely or contingently. » Confession
of faith, ch. v.J. If.

18

TRACT. IV. DE DEO CREATORE.

rum Theologorum c D. Thomæ Schola
sententia concordabit; hi scilicet om­
nia a Deo prædeterminari dicunt, sed
ita ut, pro causas secundæ natura ,
eventus liber sil vel necessarius. De
praedestinatione ad gloriam vel ad in­
teritum impraesentiarum agendum non
duximus : id tamen animadvertemus
absolutum Dei decretum de hominum
interitu æterno dari non posse, quum
necessario nitatur malis eorum meri­
tis : repugnat enim justitiae divinae et
bonitati decretum absolutum, nulla
de causa, de creaturarum suppliciis;
praedestinatio igitur hoc sensu impia
est et blasphema, a Christianis auribus
procul ableganda.
55 Dei bonitas et benignitas in Scri­
pturis commendatur : « Confitemini
Domino quoniam bonus, quoniam in
saeculum misericordia ejus. »1*« Diligis
omnia quæ sunt : ct nihil odisti eorum
quæ fecisti. » 8 Amor erga homines
praecipue prædicatur :« Quid est homo,
quod memor es ejus? »s
«
« Benignitas el humani­
tas apparuit Salvatoris nostri Dei. n ‘
(1) Pa.cv. (i) Sap. xi. 1!>.

(8) Pe. viii. 5. (*) Ad Titum, iii. I.

Cum hac bonitatis notione intimo nexu
conjungitur misericordia : « Benignus
el misericors est, patiens el multa! mlsericordiæ. » 8 « 0 quam bonus el
suavis est, Domine, spiritus tuus in om­
nibus! Idcoque eos qui exerrant, par­
tibus corripis : et de quibus peccant,
admones et alloqueris ; ut relicta ma­
litia , credant in te, Domine. » e
50. Beatus etiam in se est Deus, ipsi
sibi omnis beatitudinis fons : « beatus
ct solus potens. » 7 Gloria quæ a crea­
turis cum colentibus datur, nihil illi
confert; sed est offleii persolulio,quam
gratam habet, probalque , recti justique utpole norma. Ex spectabili mundo
oritur gloria , quum in eo eluceant
mira sapientia potentiaque infinita,
omnibus eo in ordine constitutis, quem
labefactare vel frangere haud valent
rerum vices, et quæ identidem con­
tingunt clades. Stat machina artificis
manu sustentata. Miracula praecipua
quadam ratione gloriam Dei annun­
tiant : justorum etiam opera in eam
cedunt.8

(S) Joel. II. 15. (C) Map. xii.l,
(7)
l.Tim. vi. 13. (8) Mati. v. 6. I. Cor. x. St.

PARS II.
COSMO LOGI A.

CAPUT UNICUM.
de mundi creatione.

exislunt. e nihilo fuisse aliquando edu­
cta. « In principio creavit Deus coelum
et terram. » Quidquid de vocis Hebraicæ κΌ dicatur, liquet creationem

57. Deus, cujus perfectiones contem­ hic indicari ; nam terra et cœli tune
plati sumus, potentiam , sapientiam, primum prodierunt, nondum suo de­
bonitatem in rebus creatis ostendit. core instructi , sed confusa quaedam
Omnia e nihilo divina potentia educta moles, terra quippe * eral inanis
olim esse ipse nos edocuit : quod et vacua » tfOI inn. Omnia quæ terra
quum ignorarent ethnici, in eo labora­
cœiisque continentur creata sunt :
bant ut rerum originem sibi fingerent, « sex diebus fecit Dominus cmlum ct
plerique materiam semper exlitisse terram, mare et omnia .quæ in eis
æstimanles, eamque nonnisi in ordi­ sunt. » 5 << In ipso (Filio) condita sunt
nem redactam, et divina sapientia dis­ universa in cœlis et in terra, visibilia
positam. Ex recenlioribus plures fue­ et invisibilia , sive throni, sive domi­
runt qui haec placita instaurarent, va­ nationes, sive principatus, sive potesta­
riis sub nominibus , creationis opus tes : omnia per ipsum el in ipso creata
revera inficiantes. * Geologi non adeo sunt. » ♦ « Qui autem omnia creavit
progressi videntur; plurima tamen quæ Deus est. « s Pulchre mater Macchapassim tradunt cum Mosaica narratione baica filium monuit, ut omnium coude mundi creatione vix conciliari pos­ ditoris memor esset : « Peto , nate, ut
sunt. Cæterum plerique libere fatentur aspicias ad cœlum et terram, et ad
omnia initium, Deo creante , habuisse, omnia quæ in eis sunt; et intelligas
8 quamvis infinitam fere saeculorum quia ex nihilo ■« ·«■·» fiCit illa Deus.»·
seriem effluxisse velint ex quo mundus Apostolus etiam ad creationem alludere
sil conditus, antequam ad hanc quam videtur : « Vocal ea quæ non sunt,
tamquam ea quæ sunt. » 7 Potentia
præsefert conditionem pervenerit.
58. Fides docet omnia esse creata, autem divina simplici illa, quam Moy­
ses
refert, jussione mire exhibetur :
quod el rationi consonum esi : quam­
vis enim humana mens eductionem e ΊΙΝ-'Π’Ί "ΊΝ »Π· □·Π7Κ ΊΟΝ Π quod
nihilo vix valeat concipere, facile ta­ Psaltes celebrat : « Ipse dixit, ei
men percipit nil praeter Deum ab aeter­ facta sunt : ipse mandavit et creata
no extilisse, omniaque proinde, quæ sunt » 8 Veritatem hanc professi sunt
(I) « Les philosophes qui font un monde, ne
font guères qu'un monde ridicule. » Voltaire,
Diss. sur les changement arrivés dans notre
globe, vol. iii.
(î) u lie may put an end, as ho no doubt gave

a beginning to the present system, v Ptoyftir'»
Works, vol. iv. p. 88. cit. a Lyell.
(8) Exod. xx. 11.(4) Col. i. I*.
(8) Jleb. iii. 4. (8) II. Mac. vii. ίβ.
(7) Rom. ir. IT. (») Ρβ· evlviii. ».

20

TRACT. IV. DE DEO CREATORE.

Lateranenses Patres : « Sua omnipo­ variis animantibus terram aquasque
tenti virtute, simul ab initio temporis, incolentibus. Eum , insignem licet ma­
iilramquc de nihilo condidit creatu­ gistrum, plerique jam deseruerunt, ’
ram , spiritualem et corporalem, ange­ quum,examine instituto , non eadem
licam videlicet et mundanam , et dein­ ubique occurrerint indicia; nec in ipso
de humanam, quasi communem, ex Alveo Parisino satis distinguerentur
spiritu et corporo constitutam. » *
animantium , pro temporum ordine,
59. Mundum non csseætcrnum , nec exuviae. 8 Id vero apud geologos plemateriam semper extilisse ex dictis rosque pro principio obtinet, quod
liquet : quod et ostendunt plurima alia quæ in terra occurrunt observanda,
Scripluræ testimonia · : « Priusquam explicanda sunt juxta causas legesque
montes essent , aut formaretur terra naturales , quarum effectus, experien­
et orbis; a sæculoelusquein saeculum tia magistra, innotescunt : proinde
tu es Deus. « ’ Christus Paircm allo- eam saeculorum seriem postulant, per
quens ait : « Et nunc clarifica me tu quæ per volcanicos, vel alios terra
Pater apud temetipsum, claritate, quam motus, vel chimicas quasdam actiones,
habui prius, quam mundus esset, apud et ignis aquæque impetus varios, terra
te. »s Consonant gentium omnium tra­ facies qualis nunc videtur, facta sit. »
ditiones, ipsaque mundi facies novi- Agnoscunt tamen plerique recentem
hominis originem, ‘° id coque terram
tiam originem prodit.4
CO. De Origene questus est Hierony­ magnas putant subiisse vices, et ani­
mantia
a reccntioribus longe diversa
mus, cum finxisse sibi mundos «in­
numerabiles æternis sibi sæculis suc­ tulisse, plurimis elapsis sæculis ante­
cedentes extitisse. » s Eum imitantur quam homo conditus fuerit. De Scri­
aliquatenus geologi, quorum tamen ptura quæstionem moveri nolunt, re
rcccntiorcs, Huttonem secuti , de tola , juxta indicia e stratis terræ, ru­
pibus montibusque , et fossilibus cæ- ·
origine mundi, seu cosmogonia, no­
lunt agere, totum eorum studium in terisque phænomenis naturalibus de­
sumpta , dijudicanda. Nonnullis reve­
terræ superficie indaganda, ut quas
lationis vindicibus visum est geologovices subierit, explicent, vel divinent,
rum placita rata habere, quum tempo­
ponentes.6 Cuvier, ex avium, piscium,
cæterorumque animantium exuviis, ris intervallum, per quod terra

quæ in tractu illo terne, qui Alveus
Parisinus audit, reperlæ sunt, in lapi­
des conversæ, irruptionum seu inun­
dationum seriem excogitavit, quibus
per vices iteratas obrulus est orbis ,.

(I) Cone. Lat. iv. cap. Firmiler.
i) Pe. Ixxxix. i. (S) Joann, xvii. !>.
(·) » La nature nous lient partout le mime
langage , partout elle nous dit que l’ordre actuel
des choses ne remonte pas tris-haut ; et ce qui
est bien remarquable , pat tout l'homme nous
parle comme la nature , soit que nous consultions
les vraies traditions des peuples, soit que nous
examinions leur étal moral et politique, elle dé­
veloppement intellectuel qu'ils avaient atteint au
moment ou commencent leurs monutnens authen­
tique». ■> Cuvier, Dissert, sur les ossemens fos­

« inanis et vacua » fuerit, non
sil a Moyse definitum , et dierum no­
mine , saltem antequam sol creatus
fuerit·, spatium haud certum intolligatur. “

siles. Vide etiam Jacquelot, Sur l'existence J*
Dieu, Diss. I. ch. xi. et Diss. 11. c. ii.
(B) L. ii. adv. llulinum.
(0) Lyell’s Principles of Goology, book t, ch. i»·
H ul ton 1788.
(7) Ibidem L. iv. ch. xviii.
(8) Forichon, Examen des questions scicnlifr
ques, 4 question sect. iv.
(U) Vide lolunt opus : a Principles of Geolog),'
by Charles Lyell, in four volumes, London , »8it>
(10) Ibid. book. t. ch. ix.
(lt) Vide Wiseman's Lectures on Science a’4

PAHS II. CAP INfCVM DE MUNDI CREATIONE.

01. Caelorum quamvis liberam inlorprclandi facultatem aliis relinquamus ,
qu® proferunt geologi non adeo firma
nobis videntur, ut ab obvio verborum
Scripluræ sensu facile recedamus.Equi­
dem hactenus mire inter se pugna­
runt , et quæ magna fiducia posita
sunt principia, ab aliis temere pro
*
jecta visa sunt : 1 adeo ut sapientioresjam fateantur ab initio iterum in­
cipiendum , et observationes potius
faciendas in terræ superficie et visce­
ribus, quatenus ea scrutari datuin sit,
quam Ihcoriæ et speculationi induigendum. Gratis et inverosimiliter assumit
Lyell easdem nunc quæ olim vires na­
turae, nec contigisse aliquid præler
rerum ordinem, quo terræ totius fa­
cies subito immutata sit. *
62. Detemporis intervallisquæ dierum
trium priorum nomino designata sunt,
nil temere volumus pronuntiatum : sed
condito sole , diem eo sensu accipimus
quo consuevit usurpari. Fatemur fide
non constare terram alia conditione
haud prius extilisse ;3 sed quæ ex ejus
visceribus a gcologis eruta sunt argu­
menta haud satis firma videntur, et
alias verosimiies explicationes exci­
piunt.
63. Quam pulchre vereque dixit Ec­
clesiastes : « Vidi afflictionem, quam
dedit Deus filiis hominum , ut disten­
dantur in ea. Cuncta fecit bona in
tempore suo, et mundum tradidit dis­
putationi eorum, ut non inveniat ho­
Iteligion , lecture 6lh ; Perrone Tract, de Deo
creatore p. ii. c. ii. Buckland , BridgewaterTreelise cb. 11.
(I) Lyell, Book 1, c. ii. iii. iv. v.
(i) Cuvier hœc prœclara protulit in dissertalions: Sur les ossemens fossiles : « Je pense donc,
avec M. M. de Luc et Dolomieu , que, s'il y a
quelque chose de constaté en géologie, c'est que
Is surface de notre globe a été victime d'une
grande et subite révolution, dont la date ne peut
remonter beaucoup au del
*
de cinq ou six mille
ans. „
ts) « La foi universelle ou Catholique , mots
qui signifient la meme chose, ne prescrit pas de

21

rno opus quod operatus est Deus ab
initio usque ad finem. » *
61. Divinam in eo miramur sapien­
tiam , qua non statim omnia , suo or­
dine distincta, cl sua pulchritudine
speciosa , comparueruni, ne natura·
coeco quodam et necessario impetu
prodiisse viderentur : nec tamen lento
sæculorum progressu, ne artificis in­
star , operosius tardiusque laborare
censeretur Deus, naturæ vires leges­
que expectans. Sapientissimo etiam
consilio septimus dies, veluti requies
Domini, in exemplum homini datus
est, ut et ipse sex dies laboraret,
septimo die otio sancto fruiturus :
« Sex diebus operaberis, et facies om­
nia opera tua, septimo autem die
sabbatum Domini Dei tui est : non fa­
cies omne opus in eo. Sex enim diebus
fecit Dominus cœlum et terram, et
mare, et omnia quæ in eis sunt, et re­
quievit dic septimo. »5 Laborem autem
Dei et requiem humanitus nemo con­
ceperit, idem enim semper manet;
laborare autem censetur, dum opera
ejus ex voluntatis ælerno consilio
prodeunt ; requiescere, operis nova
genera haud edendo , quamvis adsit
semper, suaque virtute faciat ut rerum
semel creatarum series perduret ; imo
dat ipse identidem nova et illustria
sute potestatis argumenta : « Pater
meus usque modo operatur, et ego
operor. »6
65. Quomodo lux ante solem coudicroire qu’avant la race humaine la terre n’ait pas
eu un autre mode d'existence. Il résulte seulement
des livres saints que la race humaine n'existe snr
la terre que depuis six ou sept mille ans. · Note
de M. de Genoude.
(*) E«cl. III. 10.
(5) Esod. xx. 9. De Sinensibus ail VolUinus :
■ Ce qui mérite peut-être le plus <1 attention .
c'est que de tems immémorial ils partagent le
mois en semaines de sept jours. · Essai sui
l’histoire générale. I. I. De la Chine. Deludi»
pariter id testatur: « Leurs semaines furent tou­
jours de sept jours. » Des Indes.
(0) Joan. v. 17.

22

TRACT. IV. DK DEO CREATOR E

lum existerc potuerit, jam vix quæritur : pleriquc enim physici hodierni
lucerna sole distinguunt, camqnc flui­
dam esse, ex cujus vibrationibus sol
cætcraque corpora manifesta fiunt, do­
cent. 1 De ea Augustinus : « Quo alter­
nante motu, qualemque vesperam et
mane fecerit, remotum est a sensibus
nostris * ♦ » * tamen sine ulla hæsitatione credendum est. n *
66. Nonnulla quæ ad Mosa icam nar­
rationem de sole quarto dic condito,
et de firmamento perlinent, alias ex­
posuimus. 8 Augustini testimonium hic
referre placet, ut pateat hujusmodi ex­
plicationes , quas scientiarum cultori­
bus offerimus, haud penitus latuisse
veteres interpretes, nec improbatas.
« Laudabiliter conatus est quidam de­
monstrare aquas super coelos.............
Et primum quidem, quod facillimum
fuit, ostendit et hunc acrem coelum
appellari. Cum ergo probasse! hunc
aerem coelum dici, nulla alia causa
etiam Firmamentum voluit existimari,
nisi quia intervallum ejus dividit inter
quosdam vapores aquarum, et istas
aquas quæ corpulentius in terris flui­
tant. Hanc ergo diligentiam, conside­
rationemque laude dignissimam judico.
Quod enim dixit, neque contra fidem
est, et in promptu posito documento
credi potest. < » Juxta hanc sententiam
« aquæ quæ supra firmamentum sunt,
sunt aquæ quæ vaporabiliter resoluta?,
supra aliquam partem aeris elevantur,
ex quibus pluviæ generantur. » 11
67. Finis quem sibi proposuit Deus ,
mundum condendo, ipse fuit, nec enim
aliquid se minus expetere potuit :
« Universa propter semetipsum opera­
tus est Dominus. » 0 « Coeli enarrant
gloriam Dei, et opera manuum ejus

,i « L'exislence de la lumière avant la création
du soleil fut long-temps un écueil pour l'igno­
rance. Aujourd'hui ce n'est plus une difficulté u
Moyse et les Géologues eh. iii. p. 55.
(t) De civ. Dei. I. xi.

annuntiat firmamentum. » 7 Attamen
non aliquam sui utilitatem , sed sua­
rum perfectionum communicationem
respexit : nec enim aliquid ci accedere
potest, quum omnium ipse sit fons ;
nec ullus ei est gloriæ fructus, vel vo­
luptas; summe beatus enim est, sicu'
et perfectus.
68. Veram rerum gestarum histo­
riam , non rem suo ingenio excogita­
tam, vel allegoriam quamdam mylhumve tradere Mosen , legenti fit perspi­
cuum. Quomodo autem quæ ab initio
Deus gesserat illi innotuerint, facile
concipitur ; divinitus quippe illustra
tus est, (jusque menti imago quædam
Dei mundum condentis est obversata:
ni placeat quam habuit, Deo ipso reve­
lante, creationis notitiam Adam, trans­
missam scripto, vel monumento ali­
quo , vel publica omnium traditione
celebratam. Ea est narrationis simpli­
citas quæ humani ingenii inventa non
indicat, sed rerum veritatem. Equidem
exordium et caput historiae Israeliterum inde desumpsit Moyses ; per
strinxit enim summatim praecipuas res
gestas ab orbe condito ad sua usque
tempora; quæ ipse gessit, vel quorum
pars fuit magna, Israelitarum fala dein­
ceps relaturus. Quotquot eum secuti
sunt scriptores suæ nationis ipsas quas
retulit res celebrarunt, veluti indu­
bias , nec ullam allegoriam suspicati
sunt in iis ipsis narrationibus, qua1
speciem aliquam huic opinationi prœbere possent. Sic de muliere ex costa
viri dormientis facta Apostolus loqui­
tur, omni allegoriæ suspicione remo­
ta : « non enim vir ex muliere esi;
sed mulier ex viro.8 Adumbrata tamen
mysteria Christiana iis quæ relatæ sunt
rebus gestis , docet : « Sacramentum
(δ) Vol. 1. p. soo.
(4) L. do Gen. ad Iit. ο. I.
i.!>) S. Thom. Aq. Sum. 4. p. qn. 08. ari. *Si autem. (Gj Vrov. xvi. 4. (7) Ps. xviii. i.
(8)
1 Cor. xi. 8.

PAHS II CAP. UNICI M DE MUNDI CREATIONE
hoc magnum est : ego aulcm dico in
Christo el in Ecclesia. » 1*3
4
69. Bona esse quæ crcavil Deus ,
Moyses sæpius testatur : « Vidit Deus
quod esset bonum , quod fecit. » « Viditque Deus cuncta quæ fecerat, et
erant valde bona. » * Ideo dicit Aposto­
lus : « Omnis creatura Dei bona est.»5
Id quidem optime adnotatum, ut inlelligeremus omnia e Conditoris manu
bona prodiisse, nihilque e sui natura
malum esse ; adeo ut quæcumquc ex­
periamur mala, in Deum auctorem non
referamus, sed vel nihil turpe in se
continere, vel ab hominis culpa pro­
venisse agnoscamus. Equidem mala
physica non obstant quin mundus
optimi et sapienlissimi Conditoris opus
habeatur, quum ordine procedunt con­
stanti et mirabili, licet quædam ali­
quando inter se collidant, mala autem
(I) Eph. v. JÎ.
(1) Gen. i. 10. ii. I». ii. 31.
(3) I.Tim. iv. 4.
(4) <■ Moyse l'appelle sans difficulté un grand

luminaire par rapport à nous, cl c'est avec rai.son. » Jacquelot, Sur l'existence de Dieu ch. uii.

(5) « Car il faut savoir que les auteurs sacrés
n'ont eu aucune autre vue , que d’enseigner aux
hommes la religion, c'est à dire, la piété, et la

25

moralia a prava voluntate , libertatis
abusu, proveniant.
70. Moysen inscitia? arguerunt Dctstæ, quod solis, lunæ, et stellarum,
fixarum præsertim, quas circa, solis
instar, planetæ circumvolvuntur, ma­
gnitudinem , et cometarum infinitum
pene numerum ignoraverit. Cælerum
non constat quousque ejus scientia
sese protenderit : nec salis explorata
sunt plurima quæ magno cum scienliæ
apparatu a recenlioribus astronomis
venditantur. Quidquid autem de rebus
physicis obiter voluti tradiderit, ma­
gnum plerumque lumen scientiis affert :
quod si quædam populari more dicta
reperiantur, id mirum non est, quum
scriptor divina documenla tradens, re­
ceptis de rebus physicis opinionibus
uti possit:'mullo magis usui loquendi
populari sese accommodare. *
crainte de Dieu. C'est pourquoi sans s'arrêter aux

précisions de la Philosophie, de l'Astronomie,
ni des Mathématiques, l'Ecriture Sainte nous
parle des phénomènes d'une manière populaire ,
a peu près comme ils paraissent à nos yeux, sans
vouloir étonner le peuple par des descriptions
surprenantes de la vaste étendue des cieux.de
la rapidité incompréhensible de leur mouve­
ment » Jacquelot, Ibid.

PAILS III. CAP. I DE HOMINIS NATURA

PARS ΙΠ.
ANTHROPOLOGIA.

CAPÜT I.
DE HOMINIS NATURA.

71. Quæ hominis spectant naturam
cl conditionem, ad scientiam natura­
lem referri possunt, quippe quæ ple­
raque sensibus subjacent, vel suis se
produnt effectibus ; cæterum, uti rite
animadvertit Angelicus Doctor, « ea,
quæ in diversis scientiis philosophicis
tractantur, potest sacra doctrina una
existons considerare sub una ratione ,
in quantum, scilicet, sunt divinitus revelabilia. » 1 Quid igitur de homine
tradat Scriptura videndum est.
72. Eum post cætera animantia crea­
tum refert Moyses; nec dissentiunt
jam geologi plerique, quamvis putent
per sæcula fere innumera terram exlitisse, animantibus , quorum species
penitus exlincta est, eam incolentibus :
eorum scilicet exuvias in rupium visce­
ribus invenerunt, nullis hominis reli­
quiis admixtis. Cælerum Mosaicæ nar­
rationis simplicitas facit, ut credamus
hominem paulo post ea creatum, sexto
scilicet dic, iisque dominatum osse :
nec opus est ut explicemus, cur nullæ
ejus reperianlur exuviae, quum pluri­
mis casibus id potuerit contingere, cl
vix explorata sit a geologis ea terra­
rum pars quam primi homines, dum
pauci essent numero, incoluerunt. » *
'I) Sum. <■ p. qu. 1. art. III. Ail tecandum.
i l oriclion, Etamen <ies questions scientifiqucs, t. qu. g. v. (J) Ccn. ii. 7.

75. Corpus humanum ex limo a Deo
conditum retulit Moyses, ejusque na­
ribus flatum vilæ a Deo immissum :
" Inspiravit in faciem ejus spiraculum
vilæ, cl factus est homo in animam
viventem. » 8 Inde sumpserunt occa­
sionem Gnostici, Manichaei, et Prisci!lianistæ animam veluti portionem di­
vinæ substanliæ habendi ; quod sim­
plicissima Dei natura, nulli obnoxia
mutationi, vetat cogitare. 4 Equidem
voces a sacro scriptore adhibitae hu­
manum quid sonant, hominibus scili­
cet accommodantur; sed eum facile
excipiunt sensum , quod Deus corpori
humano motum vitamque impertitus
sit : D”n rotft. Halitum autem

vilæ esse animam, spiritum scilicet
ad Dei imaginem creatum , ex iis quæ
de homine ad Dei imaginem creando
dicit sacer autor, merito infertur ; nec
enim in corpore Numinis exemplum
intueri est. « Animam » inquit Tertul­
lianus , « ex Dei flatu , non ex materia
vindicamus ; muniti et illic divin® de­
terminationis inobscurabili
regula
-■ El flavit, » inquit, α Deus flatum
vitæ in faciem hpminis, et factus est
homo in animam vivam , utique ex Dei
flatu. » 8
74. Animam simplicem esse substan­
tiam , spiritum , scilicet, intelligendi
cl volendi facultate praeditum , perpe­
tua fuit fides. Sic Ecclesiastes quæ
p) Cone. Tolet. t.can. ii. errorem illum an«themate percussit.
(8) Tertull. de anima c. iii.

sequuntur mortem describit : « El
revertatur pulvis in terram suam, unde
erat, et spiritus redeat ad Deum, qui
dedit illum. » 1 r» οίνμ
*
reti
τΐ lr Iwr» « Spiritus hominis qui in
ipso est, » ’ a S. Paulo memoratur.
Stephaniis moribundus animam Salva­
tori cl Domino commendabat : « Do­
mine Jesu, suscipe spiritum meum.»
8 Jacobus spiritum a corpore plane
distinguit : « Sicut corpus sine spiritu
morluum est, ita el fides sine operi­
bus mortua est. >· * Dogma hoc ipsi
suadetur rationi : cogitationis enim
simplicissima natura, et mira ratioci­
nandi facultas, curn cæteris mentis
actibus, materiei minime conveniunt.
75. Sunt inter Religionis hostes qui
animam materialem esse contendunt,
vel potius nihil per se esse ; sed mate­
riam organizalam , uti aiunt, animal
predicant, organizationem vilæ esse
principium
contendentes.
Errorem
hunc luentur ea praecipue ratione,
quod vires intelligendi, recordandi,
volendique, quæ animæ dicuntur fa­
cultates , ex corporis conditione pendeanl, ideoque, explicante se corpore,
ipsæ manifestentur, corpore langue­
scente, vel læso, deliciant. Insuper organizatiunc destructa , partis alicujus
vitalis laesione, vita deficit, quæ proin­
de in ipsa organizalfone consistere
dicitur. Denique substantia spiritalis ,
quæ nullo rerum experimento proba­
tur, non est, inquiunt, sibi tingenda ,
ob facultates quibus homo pollet ;
nam similes facultates, quamvis non
adeo perfect®, in brutis animantibus
inveniuntur.
76. Fatemur vires intelligendi , cælerasque quæ animæ solent tribui, ex
corporis conditione plurimum pen­
dere, adeo intimo nexu corpus ani­
maque inter se conjunguntur ; sed sui
(I) Eccl. xii. 7. (i) I. Cor. ii. 11.
(S)
Act. vii. ô8. (4| Jac. ii. 20.

Vol. ii.

natura rogitatio a materia discrepat.
et substantiam denotat simplicem :
nam in partes quasdam si divideretur,
homo totum aliquid nequaquam simul
perciperet. 8 In animantibus sensatio­
nes , motusque cupidinis videre est,
quæ tamen toto coelo discernuntur a
ratiociniis humanis, et libero volun­
tatis arbitrio. Quidquid igitur sit de
principio quo aguntur brula ani man
tia, utrum scilicet spiritale sil. vel
materiale, liquet intellectus et volun­
tatis humanæ actus nonnisi spiritui
tribui posse. Mirum non est spiritum
anatomicis se non prodere, dum sin­
gulas corporis partes scrutantur; jam
enim recessit, el ex ipsa sui natura
sensibus se subtrahit : sed non ideo
incertum est utrum existât, quum ef­
fectus ejus non minus manifesti sint,
quam corporis motus. Linguæ motu»
audientibus oratorem aliquem patet,
sensuum testimonio : mentis vires si­
mul se produnt. Falluntur Materialuta·
qui vitam in organizalione statuunt,
quia ex ea pendet, adeo ut ea destru­
cta tollatur; nam lex Creatoris, qua
conditio illa corporis et animæ con­
junctionis posita est, inde quidem pa­
tet, sed non ipsa animæ natura, qua·
aliunde locupletibus indiciis claret.
77. Fhrenologiæ cultores, qui plu­
rimi jam sunt, animæ facultates ex
quadam cerebri dispositione repetunt,
quas tamen explicari magis minnsve,
pro educatione, aliisque adjunctis .
fatentur. Eos materialised insimulant
nonnulli, eo quod videantur animæ
vires ad materiei molem , el silum re­
ferre; sed a tanta labe se immune»
habent, cerebri formas peculiares
mentis actibus occasionem el faculta­
tem praebere, non autem inferre ne­
cessitatem , contendentes. Dubitari
quidem nequii quosdam natura ita
(5’ Prxclare Jacquclot hoc irjctil jrgumcrinm
Dm. ii. ,ur I’eiillenc· de Dieu cb. τϋ.

3

36

TRACT. IV DE DEO CREATORE.

comparatos, ut scientiis quibusdam
colendis sint aliis magis idonei ; nec
repugnat ut illa varietas ingenii ad
cerebri variam conditionem, tamquam
ad occasionem, referatur ; instrumen­
tum scilicet anima? haberi potest. Sic
etiam constat cupiditates, et ad vilia
proclivitatem variari, quod ad sangui­
nis humorumve impetum magis placet
referre. Cælerum pro re explorata te­
nendum est animam esso spiritalem
substantiam, liberamque, quidquid sit
de phrenologist argumentis , seu phenomenis. 1
78. Immortalem esse animam huma­
nam Dei cultorum fuit semper fides.
Ejus documenta in prioribus libris
Veleris Testamenti non adeo sunt ma­
nifesta ; nec enim scripti sunt ab initio
rerum, divinitus revelatas veritates
tradendi consilio ; sed bis mille quin­
gentis saltem annis post conditum or­
bem, historiae et legum codicis instar.
Quæ igitur ab initio innotuerant dog­
mata , occasione data indicata sunt,
potius quam conceptis verbis creden­
da proposita. ’ Ecclesiastes de spiritu
ad Deum redeunto, corpore in pulve­
rem soluto, 5 loculus est, certissima
gentis Judaicæ fide innixus. Sapien­
ti® auctor justos impiosque corpori­
bus superstites exhibet : ·■ Justorum
animæ in manu Dei sunt, c| non tan­
get illos tormentum mortis. Visi sunt
oculis insipientium mori * * * illi
autem sunt in pace. »
* —« Justi autem
in perpetuum vivent, et apud Domi­
num est merces eorum. »8 Eam (idem
apertissime confirmavit Christus:» No­
lite timere eos qui occidunt corpus,
animam autem non possunt occidere. »
6 Et de impiis dixit : « Ibunt hi in sup­
plicium aeternum, justi autem in vitam
ælernam. »7 Tota Religio revelata hoc
ii Vide London Quarterly Review, Lectures on
Phrenology, by George Combe, Edinburg, 1850.
Censor Lundinensis irridet scientiam Phrénolo­
gie adeo jactatam :

nititur dogmate, quod nec latuit Ethni­
cos ipsos , vetustæ traditionis vestigia
secutos. Equidem animas inest sensus
quidam immortalitatis, <|iiern vix exue­
re potuerunt, qui revelationis nullam
prorsus habuerunt rationem. Laudis
cupido, quæ homines ad ardua quæ·
que impellit, ut eorum apud posteros
memoria vigeat, animam fore supersti­
tem indicat : nec enim voluptas ex re
quam prorsus ignoraret quaerenda fo­
ret. Spiritualis animæ substantia nul­
lam parlium solutionem excipit, et
proinde esse non desinit, nisi Deo
volente. Nulla autem occurrit ratio, i
cur censeamus Deum quam semel con­
didit animam ad nihil redire jubere,
quum vel ipsa materies, varias liccl
subeat vices, semper existere pergat.
79 Verba Ecclesiastis, quibus inter
hominis jumentorumque interitum in­
stituitur comparatio , dogmati immor­
talitatis animæ visa sunt repugnare ;
« Unus interitus est hominis et ju­
mentorum , et trqua utriusque condi­
tio : sicut moritur homo , sic et illa (
moriuntur : similiter spirant omnia , et
nihil habet homo jumento amplius :
cuncta subjacent vanitati, et omnia
pergunt ad unum locum : de terra fa­
cta sunt, ct in terram pariter rever­
tuntur. Quis novit si spiritus liliorum
Adam ascendat rursum,ct si spiritus ju­
mentorum descendat deorsum?» 8Hæc
tamen aliaque veluti ex impiorum per­
sona dicta licet accipere : « Hic igitur
liber, » inquit S.Gregorius M. >< idcirco
Condonator dicitur, quia Salomon in
eo quasi tumultuantis turbæ suscepit
sensum, ut ea per inquisitionem dicat,
quæ fortasse per tentationem imperita
meos sentiat : « Nam quot sententias
quasi per inquisitionem movet, quasi
tot in se personas diversorum susci(î) Vide vol. I. p. 40. (s) Eccl. xii. 7.
’(4) Sap. iii. I. (5) Ibid. v. 10. (U) Matth. ». W·

(7) Ibid xxv. 40.
(6) Eccl. iii. 18.

PAHS III. CAP. I

D E HOMINIS NATURA.

pit » · · Similis est interitus ■ inquit
S. Thomas Aquinas , « quantum ad
corpus , sed non quantum ad ani­
mam. » *
80. De origine animæ variae fuerunt
apud veteres sentenliæ. Eam ex tra­
duce procreari .corporis instar, cense­
bat Tertullianus , 8 nec renuit aliquan­
do Auguslinus. * Origines animas om­
nes ab initio simul conditas , singulas
vero in corpora in dies immitti, in
peccati pcenam, existimabat. Utraque
sententia jamdiu explosa est; caque
nunc oblinet cui favit Concilium Late­
ranense V. nempe « animam huma­
nam , pro corporum quibus infunditor
multitudine, singulariter multiplicabi­
lem et multiplicandam. »
81. Apud Zachariam Deus exhibelur
» fingens spiritum hominis in eo. » 8

T,

« Ex quo, » inquit Hieronymus ,
■ satis ridendi, qui putant animas
cum corporibus seri , et non a Deo,
sed a corporum parentibus generari.
Quum enim caro revertatur in terram,
ct spiritus redeat ad Deum, qui dedit
illum, manifestum est Deum parentem
animarum esse, non homines. » 7
82 Ad imaginem Dei homo conditus
est : « Creavit Deus hominem ad ima­
ginem suam, ad imaginem Dei creavit
illum, masculum et fceminam creavit
eos. » 8 Imaginem hanc ad corpus re­
ferre nefas est, nec enim Deus corpus
est. Spiritus igitur qui a Deo datur
similitudinem Conditoris exhibet. Di­
versimode eam explicuerunt Patres ;
sed omnes explicationes eodem re-

deunt, nempe hominem anima prwdilum esse, quæ Deo adsimilalor,
intelligendo, et volendo, et imperio
quod in corpus et animantia bruta
exercet. « Faciamus hominem ad ima­
ginem et similitudinem nostram : et
præsit piscibus maris, et volatilibus
cceli, et bestiis, universæque terne .
omnique reptili quod movetur in
terra. »9 Mulier etiam eam præseferl
imaginem, uti ex supra relatis verbis
liquet, sed homo præcipue : <· quo­
niam imago et gloria Dei est, mulier
autem gloria viri est. Non enim vir ex
muliere est, sed mulier ex viro. » ··
85. Mulieris corpus ex Adæ costa
facium est, sopore illi immisso dum
auferretur, et carne pro ea suffecta
« Immisit ergo Dominus Deus soporem
in Adam : cumque obdormissct, tulit
unam de costis ejus, et replevit car­
nem pro ea. Et aedificavit Dominus
Deus costam , quam tulerat de Adam ,
in mulierem. » “ Sapientissime sane
consilio ea selecta est materies, ut,
originis ratione, mulier homini intimo
affectu adhæreret; nec homo carnem
suam, anima prædilam,et sui imagi­
nem præseferentem , odio haberet.
vel sperneret. Humani generis nexns
ardissimus sic factus est, et conjugii
jura indicata, ut mulier virum revere­
retur, ct consortem nihilominus, po­
tius quam dominum, haberet. Mythum
in ea simplicissima narratione frustra
quæsierunt Rationalisée, quum con­
textus rem gestam suadeat, et Aposto­
lus inde desumat argumentum. 11 Con­
sonat Judæorum cl Christianorum con­
cors traditio, et sensus.
84. Ex Ada ct Heva omnes homines
ortos tradit Scriptura, nam ante eo·,
creatos « homo non erat qui operare­
tur terram ; » ,8el Ada condito, « non

L. iv. dial. c. 4.
S. Tbom. i. p. q. 75. ari. β. Ad l.
Tertull. de anima, c. 15L. 1, de anima et ejus origine ac. 11.

(5) Zach. sii. I. (0) Eccl. xii. 7.
(7)
In locum. (8) Gen. i. 17.
(9)
Ibid. 16. (I0J I. Cor.xl. 7.
H Cen. ii. M. 1» I < or *·· * ■ '· Gcn. ... ,

mp3 tJW-ΠΠ Ίϊ’ : quod de animæ
creatione, et singulis corporibus in­
fusione, licet explicare. Apud Ecclesiasten spiritus ab eo datus dicitur :
njru 1WN □’Πί7ΝΠ-Ε7Ν WP ΠΊΊΠΙ 6

(I)
fl)
(S)
'II

Μ

TRACT. IV. DE DEO CREATORE.

inveniebatur Adjutor similis ejus. ·> ·
Hcva appellata est , « co quod maior
esset eundorum viventium, n * Meo
dicit Paulus de Deo : <· Fecit ex uno
omne genus hominum inhabitare super
univorsam faciem terra». » ’ Adam
etiam « primus homo « 4 vocatur.
« Primus formatus est a Deo paler
orbis terrarum , cum solus esset crea­
tus. n 3
83. Isaac Pereyrus, Calvinianus ho­
mo , decimo septimo sæcido medio,
cxlilisse homines ante Adam contendit,
sed errorem cum secta postea Romæ
ejuravit. Moyses plura dicit sub initium
Gencseos, quæ magnam jam esse ho­
minum multitudinem innuunt. Sic Gain
timet quemque obviam sibi futurum :
« Omnis igitur qui invenerit me, occi­
det me. η * Profugus autem constitit
in terra orientali, et aedificavit civita­
tem , utique plurimorum hominum ad­
jutus laboro. Gæterum quum centum
triginta fere anni a condito orbe fluxis­
sent , quo tempore occisus est Abel,
Seth enim Adæ brevi post ejus mor­
tem , anno centesimo trigesimo, natus
est, mirum non est fuisse jam pluri­
mos homines in terra : « Non enim , »
uti optime adnotat Augustinus, >< et
Adam ipse cos solos genuit, quorum
nomina leguntur, cum de illo Scriptura
loquens, ita concludat, quod genuerit
filios ct filias. Proinde cum multo
pluribus illis vixerint annis quam Israclitæ in Ægypto fuerunt, quis non
videat, quam multi homines nasci po­
tuerunt, unde illa civitas impleretur,
si Hcbrxi mullo minori tempore ita
multiplicari potuerunt? »7
80. Ex diversitate coloris, quo ho­
mines discernuntur, diversam eorum
originem nonnulli intulerunt, cui ct
Gcn. ii îo (i) c. iii. to.
Aci. xvii. 16. (4) 1- Cor. xv. 45.
Sep. x. I. i6) Gcn. iv. 14.
L. I. quæsl. in Gen. q. I.
Cocke in insula ïl'a/coo tres homines inve­
nit illue ventorum vi delalos in navicula (canoe)

i)
S)
<$)
. 1)

forma varia cerebri et capitis apud
varias gentes, ct incola», qui in insu­
lis dissitissimis ct regionibus , præsertim Americanis, reperti sunt, nullo
originis communis vestigio exlante,
nulla verosimili ratione quomodo illuc
pervenerint suppetente, suffragari videhantur. Cætenim coloris varietas ad
cœli temperiem videtur referenda :
cerebri forma ex plurimis causis immiitata aliquatenus est ; homines variis
casibus hac illae delati sunt : H et ca
apud omnes occurrunt communis ori-

I
|
I
I
I
I
I

ginis indicia, quæ rem indubitatam
faciant : nam et forma humana idem
denotat genus, et traditiones, quamvis vilialæ, veritates pristinas quibus
nitebantur produnt. Mirum est quanta
sil in rerum substantia concordia. ’

I
I
I
I
I

CAPUT II.
DE HOMINE INNOCENTE.

87. Homo in Paradiso a Deo conslilutus est, in horto scilicet deliciarum
py-pa 10 Ubinam terrarum fuerit

inutili labore quaesierunt eruditi, mu­
tata jam orbis superficie, ex quo dilu­
vium omnia vastaverit. Cæterum quum
Moses fluvium qui inde defluebat, in
quatuor capita distributus , descripse­
rit, nominibus locorum recensitis, qu®
scilicet suo tempore jam ferebant,
verosimiliter conjicitur Paradisum in
confinio Mesopotamiae, Armenia?, et
Arabia? Orientalis eum fuisse. Profecto
Euphrates plane designatur quartus
fluvius : ΠΊβ. "
88. Duæ præ cæleris arbores Para
disi in Scripturis notantur, lignum sci­
licet vitæ, el lignum scientiæ boni et
mali. Illud vitæ hominis servandæ dia littore (Haheilii, 5X0 milliaribus procul Vide
alios casus apud Lyell I. iii. c. vii. Vide cl Jacquelol , Do rexistence de Dieu Diss. II. c. vi.
(0) Vide vol. I. p. 56.
(10) Gon. ii. 15.
(11) Ibid. II.

'

PARS III. CAP. II. DE HOMINE INNOCENTE.
vino consilio inserviebat, eum , quamdiu innocens erat, a morte immuncm
facturum. <· Fructus arboris, » optime
adnotal S. Bonaventura , « non dabat
immortalitatem; sed divina virtus,cum
fructus ille comedebatur, immortali­
tatem homini largiebatur. » 1* Arbor
altera « appellata est scientia digno­
scendi bonum et malum, quia si post
prohibitionem ex illa homo ederet, in
illa erat futuri præcepli trangrcssio ;
in qua homo per experimentum pœnæ
disceret, quid intéressât inter obedientiæ bonum, et inobedientiæ ma­
lum. » *
89. Magna rerum scientia homo in­
nocens fuit instructus : de primis enim
parentibus apud Ecclesiasticum legi­
mus : « Cor dedit illis excogitandi , et
disciplina intellectus replevit illos.
Creavit illis scientiam spiritus, sensu
implevit cor illorum , et mala et bona
ostendit illis. » 34
5 Equidem Adam ani­
mantibus imposuit nomina . eorum
natur® congrua, quod scientiae eximia;
argumento est. Quomodo autem ser­
penti falsa suadenti obsecuta sit mu­
lier, huicque morem gesserit vir, non
facile concipitur, nisi amore propriae
excellenti® sensim sine sensu luminis
coelestis subductionem inducente :
" Mulier, n inquit Augustinus , « verbo
serpentis non crederet, nisi jam inesset menti ejus amor propriae pote­
statis , et quaedam *dt se superba præsumplio. » ♦
90. Rectus, scilicet, ab omni vitio
immunis, creatus est primus homo,
imo dono grati® coelestis auctus :« So­
lummodo hoc inveni, quod fecerilDeus
hominem rectum. » « W autem de
justis sanclisque passim in Scripturis
usurpatur, imo et Deus ita vocalur.
(I)
(i)
(3)
(4)
(5)

In Î. dist. 17.
Aug. I. 8. de Gen. ad Iit. c. C.
Eccl. ivii. 8.
Aug. 1. ii. de Gcn. ad Iit. c. 30.
Eccl. vii. 30.

Sanctitatem et justitiam originalem tn
qua homo constitutus erat, · divina
munificentia tributam esse liquet: po­
tuit enim Deu» hominem, anima et
corpore constantem , ad finem mere
naturalem creare, integrum quidem e’
innoxium , sed nullo subsidio superna­
tural! instructum. Potuit eum relin­
quere iis incommodis obnoxium , qu®
ex corporis conditione sequuntur.
morbo scilicet et morti Quod igitur
eum ad alliorcm statum evexerit, et
sanctitate ornaril, ut Deo fruendo
fieret idoneus,dono cœlesli et gratuito
contigit. Vehementer idcirco erravit
Lutherus dicens : « Quare statuamus.
justitiam non esse quoddam donum.
quod ab extra accederet, separatum­
que a natura hominis, sed fuisse vere
naturalem, ut nature Ad® esset dili­
gere Deum, credere Deo, cognoscere
Deum. » 7 « Hæc probant justitiam
esse de natura hominis, ea autem per
peccatum amissa, non mansisse inte­
gra naturalia , ut Scholastici delirant.
H Plures Baji propositiones, huic haud
absimiles, damnat® sunt a Summis
Pontificibus. 9 Concupiscentiae rebellis
motus hominem non exagitabant.
idcoque nullam pudoris habuit cau­
sam : « Erat autem uterque nudus.
Adam scilicet et lixor ejus; et non
erubescebant. » ··
91. Immortalis fuisset homo, si man­
sisset fidelis ; mors enim in pœnam
transgressionis intentata est:· De ligno
autem scienliæ boni et mali ne come­
das : in quocumque enim die comede­
ris ex eo, morte morieris »11 « Præcepil nobis Deus n inquit Eva , ser­
penti respondens , « ne comederemus,
et ne tangeremus illud, ne forte mo­
riamur. » 11 Sententia lata est: · Pulvis
(e) Cone. Trid. Se». v. Can. I.
(7) Luther in Gen. c. iii. op. ed. Jen. t. i. p.»'
(8) Ibidem.
(9) »1. »3. 94. «6. 35. 74. 79. inlet BajiMI.
(10) Gen. il. Î5. (··) Ibid. 17. |li Ibid. ni.

30

TRACT. IV. DE DEO CREATORE.

es, et in pulverem reverteris. » * mortem, non lege natura' , qua nul­
Hinc auctor Sapientia? dicit : <· Deus lam mortem homini Deus fecit, sed
mortem non fecit; o s « Deus creavit merito inflictam osso peccati; quoniam
hominem inexterminabilem, et ad peccatum vindicans Deus, dixit homini,
imaginem similitudinis sua? fecit illum. in quo tunc omnes eramus : « Terra
Invidia autem diaboli mors introivit » os, et in terram ibis. » 11
in orbem terrarum. »5 Apostolus etiam
03. Immortalitas tamen corpori hu­
peccato mortem tribuit : « Per unum mano non vi sum natura?, sed dono
hominem peccatum in hunc mundum Dei conveniebat, ea conditione ut prmintravit, el per peccatum mors, et ita ccplum sibi datum servaret : « Aliud
in omnes homines mors perlransiit, est, » inquit præclarus quem mox
in quo omnes peccaverunt. » (I)
4 Merito laudavimus Doctor, » non posse mori,
*3
igitur Pelagii Cœlcstiique sententia , sicut quasdam naturas immortales
qua mors pristina hominis statueba­ creavit Deus : aliud est posse non mori,
tur conditio, ex naluræ necessitate secundum quem modum primus crea­
profecta , analhcmale damnata est : tus est homo immortalis, quod ei
■< Quicumque dicit Adam primum ho­ pfæstabatur ligno vilæ, non de insti­
minem mortalem factum, ita ut sive tutione naluræ. Mortalis ergo erat con­
peccaret, sive non peccaret, morere­ ditione corporis animalis : immortalis
tur in corpore, hoc est , de corpore autem beneficio Conditoris. » *’
94. Immunitate ab ærumnis quibus- .
exiret, non peccati merito, sed neces­
cumque gaudebat homo innocens.
sitate naluræ; anathema sit. » s
92. Veterum testimonia nonnulla hac juxta constantem Veterum sensum :
de re referre juvat, Zieglero ea nobis » Quam igitur felices erant, » exclamat
suppeditante. Tatianus : « Non facti Augustinus , « primi homines, el nul­
sumus ut moreremur : morimur autem lis agitabantur perturbationibus ani­
nostra culpa. » 6 Theophilus : » Homo morum , nullis corporum lædebantur
sua inobcdienlia mortem sibi accersi- incommodis ! » 13 Id congruit integra?
vit. » ’Cyprianus :<> In illa prima trans­ hominis rerumque omnium conditioni.
gressione praecepti firmitas corporis Consonat universi generis humani tra­
cum immortalitate discessit. » 8 Am­ ditio de aurea mundi ætate, quam
brosius : « Deus mortem non fecit ; vales adeo celebrarunt.
sed postquam homo lapsus in flagilium
CAPUT III.
est, senlentiam tulil, ut in terrain
suam terra remearet. >·9 Athanasius :
u Si autem legem transgrederentur,
DE PECCATO ORIGINIS.
scirent, se naturalem mortis corru­
ptionem esse passuros, monentes in
93. Quæ dona accepit homo Dei
mortem , putredinemque solvendos. » munificentia, servanda erant Deo ob
‘° Augustinus . «Constat inter Christia­ temperando : quumque innocens nul­
nos , veraciter Catholicam tenentes lum carnis motum rebellem experire­
fidem, etiam ipsam nobis corporis tur, nulla flagraret cupiditate , praJCC-

(I) Gen. iii. 40. ;î) Sap. i. 15.
(3) Ibid ii. 15. (*) Rom. v. 11
(3) Milcvitan. Cone. can. I. an. 416. Vide etiam
Trideniin. Seu. ». in decr. de pecc. orig.
%) Orat, contra Cent. η. II.
.7 Ad Aulolyc. I.t.

(8) Scrm. de patientia.
(9) !.. de bono morlis , c. 4.
(10) !.. de ineam.
(11) !.. xiii.de civ. Dei. c. 18.
(tî) L. vi. de Gen. ad Iit. c. 15.
;I3) L. iii.de civ. Dei. c. 10.

PARS III. CAP. Ill DE PECCATO ORICINIS
plum conditioni suffi congruum divini­
tus est datum, :i cujusdam arhoris
fructu sosc abstinendi ; morte, si illud
transgrcdcrciur , inlenlata. Res erat
servatu facilis : ' allamcn « serpens
antiquus qui vocatur diabolus ct sata­
nas. »3 angelus lapsus tanlæ felicitati
invidit, et homini innocenti insidias
struxit Serpente, animali quod astutia
notabatur, quippe quod , in herba la­
tens , animalium calces mordeat, usus
est diabolus ; 5 et, vocibus ejus ore
prolatis , suasit Ev® ut fructum come­
deret, scientiam amplissimam , qua
Deo adsiinilaretur, illi pollicitus. Se­
ducta est ipsa, quæ el Ad® pomum
dedit manducandum. Admisso peccato,
pœnas ejus slalim coeperunt luere :
nam ct de nuditate erubuerunt ; caro
quippe haud amplius, dono grati®,
spiritui obtemperabat. Deus peccantes
arguit, ct sententiam in eos protulit.
Ipse serpens, utpote tentationis instru­
mentum, debuit deinceps in pulvere
repere, coque veluli pasci, scilicet
dum comedit, pulverem etiam deglutire. Haec naturæ su® jam congruisse
nonnemo putat, ex eo tempore in poe­
nam et monumentum tentationis ces­
sura. Mulieris semen serpentis caput
erat calcaturum : ille insidias generi
humano moliturus indesinenter; quod
in odio quo homines animalia illa
detestantur, quæ avide occidunt ,
el in serpentis vi noxia , ad litteram
impletum videre est. Cælerum in dia­
boli vi Christi potestate compressa il­
lustrius est vaticinii hujus impleti ex­

3f

emplum. Mulier prona mulctata est,
incommoda ex conceptu prolis , dolo­
res vehementes In parturiendo patien­
di , ct duriori hominis subjacendi im­
perio. Ifomo ipse, qui in paradiso con­
stitutus erat, ut hortum illum custo­
diret ct coleret, nullo certe laboro
difficili, quum terra e virgineo gremio
fructus fere sponte sua funderet, jam
peccati poenam ferens, solum durum
el ingratum culturus. Mortis sententia
prolata est; et ut execution· deman­
daretur, ejecti sunt Adam et Eva ex
horto illo amœno, ne arboris vilæ
fructum degustarent, quippe qui viri­
bus reficiendis et vilæ servandae alias
ex Dei consilio inserviturus erat. Che­
rub , igneum ferens gladium, in pa­
radisi aditu visus est ejectis homini­
bus , quibus omnis reditus précisa
est spes.
96. In hac Mosis narratione purum
mylhum viderunt Rationalist®, quem
putavit Joannes Georgius Roàeninüller
ex monumento Ægyptiaco figuris hieroglyphicis inscripto derivari. ‘ Filius
ejus Ern. Frid. Car. Rosenmüller con­
suit mytho illo designari rationis in
hominibus primordia , primosque ad
coitum motus. ’ Veram autem rei ge­
si® narrationem illic exhiberi, patet
cx ipsa orationis serie, sicut el ex iis
quæ sacri scriplores, præsertim Paulus,
de Ev® seductione, et Ad® delicto
dixerunt.’ Equidem quod apud *pleras
que gentes ejusdem traditionis vesti­
gia reperire sit, rei veritatem *demon
slrat ; quæ enim adjecerunt poelæ

no paulatim animo in transversum abreptus uls
I) Pulcherrime Chrysoslomus inquit : n Quem
admodum rnuiiificua aliquis dominus (edes am­ ipsa, quo oculis cernuntur, per se ac teinerv
plas et magnificas cuipiam fruendas concedens, esse crederet, et supra dignitatis sua· modulum
non justum illorum prolium , sed exiguam ejus de ipso sentiret, unius illi usum arboris inter
particulam vult accipere , ut ct sibi dominii jus dixit. ■ Hom. xvi. in Gen. cit. a Perrone.
integrum servet ot usuarius iste certo sciat, non
(9) Apoc. lii. V.
te edis esse dominum , sed illius beneficio ac
(5) Vide Aug. I. xi. de Gen. ad Iit. C. W.
(4)
ErkIHrung der Gcschichte »om SOndenOU
liberalitalc utendum sese accepisse; sic Dominus
noster, cum quidquid adspectabilo est , homini von D. Job. Geo. Kosenmâller.
commisisset, ciquc tum in paradiso domicilium ,
(a) In locum.
(6) Sap. x. i. II. Cor. xi. 3. Kom. ». Ii.
tum ejus delicias ad trucium animi tribuisset,

Si

TRACT. B. DE DEO CREATORI

ornnius causa, vel quæ alias immutata mors est animae ; anathema sit : cum
sunt, ex gentium singularum ingenio, contradicat Apostolo dicenti:·'Per unum |
non possunt rem ipsam incertam red­ » hominem peccatum intravit in mun.
dere , quæ etiam inter fabellas se pro­ » dum, et per peccatum mors, et ita in
dit, certo Mosis testimonio alias fir­ » omnes homines mors pcrlransiit. in I
mata.
» quo omnes peccaverunt. » « Si quis
97. Id igitur pro indubitato ex sacræ hoc Adæ peccatum , quod origine
Scripture auctoritate, et perpetua Ec- unum est, et propagatione , non imi­
clesiæ traditione, tenendum est, re­ tatione transfusum omnibus . inesl
vera primis hominibus datum præ- unicuique proprium , vel per humante
ceptum abstinendi a fructu cujusdam nature vires, vel per aliud remedium
arboris, sub poena donum immortali­ asserit tolli,.quam per meritum unius
tatis amittendi : quod tamen, serpente mediatoris Domini nostri Jesu Chri­
suadente , violarunt, morti idcirco sti ------- anathema sit. » * Optime ad·
facti obnoxii. Singula autem adjuncta notavit Augustinus : « Antiquo peccato
explicare sacrorum est interpretum , nihil est ad prædicandum notius, nihil
qui a simplici et obvio verborum sensu, ad intclligendum secretius. » * De ejus
in re plane historica , non dobent natura plura disceptarunt Theologi,
facile recedere. Figuras, allegorias, curiosius forsan arcanum fidei rimati,
mythos Orientalibus el plerisque gen­ ut haereticorum obviam irent objectio­
tibus antiquis familiares fuisse novi­ nibus. Nos intra fidei limites sistendum
mus ; sed non ideo omnia sunt ab duximus : scilicet, Ada peccante,lo­
obvio detorquenda sensu, præsertim tum humanum genus lapsum agnosci­
Apostolo Paulo rei veritatem manifesto mus , universos proinde nasci pecca­
tradente.
tores , anima Deo mortua. Hoc dogma
98. Ex Mosaics narratione liquet negavit quinio sæculo ineunto Pelagius i
mortem peccato primorum parentum monachus laicus e Britannia,3 Cœleslio
inductam, una cum plurimis, quibus Scolo assentiente ; quibus praclare
humanum genus laborat, aerumnis : restitit Augustinus , quosque Concilia
*
cælerum de animae reatu, eorum po­ et Pontifices damnarunt. Albigenses io
steris communi, nihil dicitur , quem eodem hæserunt Iulo, sicut Zuinglius
tamen constanter praedicat Christi Ec­ etiam, et Socinus uterque. Illud negant
clesia , Apostolo Paulo præeunte. « Si aperte Unilarii hodierni. 8 Novissime
quis Adæ praevaricationem sibi soli , Albertus Barnesius, præco Presbyteet non ejus propagini, asserit nocuisse; rianus, illud evellere studuit, arte
elacceptam a Deo sanctitatem, ct ju­ quadam cl industria , editis in Episto­
stitiam, quam perdidit, sibi soli, cl lam S. Pauli ad Romanos commenta­
non nobis etiam perdidisse, aut in­ tionibus , quæ magnum in secta con­
quinatum illum per inobedientiæ pec­ flaverunt incendium. Profitetur quidem
catum , mortem et poenas corporis se rem ipsam admittere , ex quo pec­
tantum in omne genus humanum trans cavit Adam totum humanum genus io
fudisse, non autem el peccatum., quod peccatum et interitum prolapsum;
*
(I) Cone. Trid. Sess. v. decr. de pec. orig.
ij L. dc motibus Eccl. c. xxii.
.S, Conjicit Priestley eutn Morgan Anglicum
nomen Graece teddidisse. Cwlcstium dicit Hiber­
num , Scoti quippe Hibernia? incolae dicebantur.
Priesltey hisl. Vol. II. per. iii. §. ix.

(4) Cone. Carlhag. plenarium Î17 Episcopi
*
constans, an. 418. Vide etiam Milontanum HDiospolit. Conslanlinop. sub. Attico. Antioclionu®
sub Theodoto. (S) Abstract of Unitarian belief ■
p. <0. Vol. I. Unitarian Miscellany.
(C) · The simple fact is stated that that sin «»
*

PARS III

CAP IU. DE PECCATO ORlGINN.

serf theoriam nullam ab Apostolo sta­
tutam dicit, a qua igitur statuenda
abstinendum est. Re tamen vera ipse
suam mentem prodit, occasionem la­
psus cælcris hominibus ex Adæ peccato
ortam, sed nullam veram peccati lalicm. Latet anguis in herba ; dc theoria
enim statuenda haud agitur, sed de
rc ipsa : utrum scilicet peccante Adamo,
universi homines constituti sint pec­
catores , et idcirco morti obnoxii : non
adhuc quaeritur quomodo id contigerit,
qua ratione reatus ille transfundatur,
quave in re peccati hujus natura sit
posita. Has quaestiones ad theorias
relegari patimur libenter : sed dog­
ma, rem, factum, negat, qui dicit
homines Adæ posteros tunc primum
peccatores constitui, quando suis acti­
bus deliquerunt ; * Apostolus quippe
docet omnes Adæ peccato peccatores
constitutos.
90. Vere dixit Priestley Reformatores
decimo sexto sæculo . Calholicæ doctrinæ de merito ut obviam irent, in
dogmate dc peccato originis longius
progressos ; ’ quum enim doceret Ec­
clesia « totum Adam per illam praeva­
ricationis offensam, secundum corpus
et animam in deterius commutatum
fuisse; «(I)
*3*illi plcriquc hominem lapsum
penitus inquinatum in omnibus facul­
tatibus et partibus animae ct corpo­
ris, et omni prorsus bono ineptum
contendebant, ct ipsam corruptionem
manere etiam in renatis, el esse vere
peccatum. Haec in confessionibus fidei

Prcsliylcrianorum Baptistarum , Epi­
scopalium, et Methodistarum adhur
repcriunlur *
100. Peccatum originis, quod Adæ
posteris commune est, longe differre
a peccato actuali, quod scilicet quis­
que patraverit, in confesso est. De
ejus natura variae sunt Theologorum
scnlentlæ, inter quas ea nobis arridet,
quæ peccatum illud in privatione justitiæ originalis constituit : hæc enim
quum sit animæ vita, ejus prfvalio
mors est. Ideo autem peccati habet
rationem , quod fuerit Adæ , tamquam
capiti humani generis, concessa, ad
posteros, si fidelis fuisset, transitura :
» Dicendum, » inquit S. Thomas, « quod
defectus illius originalis jaslitiæ, quæ
homini in sua creatione collata est,
ex voluntate hominis accidit, et sicut
illud naturæ donum fuit, et fuisset in
totam naturam propagatum, homine
in justitia persistente : ita etiam el
privatio illius boni in totam naturam
perducitur, quasi privatio et vitium
natare; ad idem enim genus privatio
cl habitus referuntur. Et in quolibet
homine rationem culpae habet ex hoc,
quod per voluntatem principii nature,
id esi primi hominis , inductus est
talis defectus. >» 5* Hinc Belhrminus
ait : « Quare non magis differt status
hominis post lapsum Adæ a statu ejus­
dem in puris naturalibus, quam dif­
ferat spoliatus a nudo. neque deterior
est humana natura , si culpam natu­
ralem detrahas, neque magis igno-

followed by the sin and ruin of all his poste­ erery person bom into this world , it deserveth
rity. · Preface , Notes on Epistle to Homans , by God's wrath and damnation. And this infection of
Albert ilarncs , Philadelphia , 1834.
nature doth remain, yea in them that are regene­
11) 1 understand it, therefore, as referring to rated. » Ai t. x. Prot. Ep. « By this sin they » · *
■ he fad that men sin in their own persons, sin became dead in sin , and wholly defiled in all lhe
themselves, — as, indeed , how can they sin in faculties and parts of soul and body ■ · ♦ From
any other way ? — and that, therefore they die. » this original corruption, whereby we are ullerlv
Notes on the Epistle to the Homans, by Albert indisposed , disabled , and made opposite to all
good , and w holly inclined lu all evil, do proceed
Barnes, on ch. v. ♦. 12.
(2)
Hist. Christian Church, vol. II. per. xii. nil actual transgressions.... Bulb itself and all the
is. (5) Cone. Trid. Scss. v. Decr. de pece. orig· motions thereof are truly and properly sin. ·
(4) Original sin · * * is the fault and corrup­ Presbyterian Confession, ch. vi.
(31 In 11. Sent. D. six. <j. i. art. ition of the nature of every man · · * and in

34

TRACT.IV DE DEO CREATORE

ratifia et infirmitate laborat, quam
esset et laboraret in puris naturalibus
condita. Proinde corruptio natura? non
ex alicujus doni naturalis carentia ,
neque cx alicujus malæ qualitatis ac­
cessu , sed ex sola doni supcrnaluralis
ob Adæ peccatum amissione profluxit.
Quæ sententia communis est docto­
rum Scholasticorum veterum cl recenliorum. »1
Propositio.
Adæ præraricalio universæ ejus pro­
pagini nocuit : mors enim et peccatum
inde in omne genus humanum transfu­
sum est.
101. Probatur 1. er. Apostoli Pauli
celeberrimis testimoniis. Quum Roma­
nos de gratuita Dei misericordia , et
de salute per fidem instrueret, recon­
ciliationem, quam per Christum con­
secuti sumus, extulit, earnque cum
detrimento quod Adam generi humano
intulit, comparavit, ut eluceret e con­
traria veluti parte : « sed et gloriamur
in Deo per Dominum nostrum Jesum
Christum, per quem nunc reconcilia­
tionem accepimus. Propterea sicut per
unum hominem peccatum in hunc
mundum intravit, ct per peccatum
mors, et ita in omnes homines mors
perlransiit, in quo omnes peccaverunt.
Usque ad legem enim peccatum erat
in mundo : peccatum autem non im­
putabatur, cum lex non esset. Sed
regnavit mors ab Adam usque ad Moy­
seo etiam in eos, qui non peccaverunt
in similitudinem prævaricationis Adæ,
qui est forma futuri. Sed non sicut
delictum, ita et donum : si enim unius
delicio mulli mortui sunt, mullo magis
gratia Dei et donum in gratia unius
hominis Jesu Chrisli in plures abun­
davit. El non sicut per unum peccatum,
ita et donum ; nam judicium quidem
(I) Dc gratia primi hominis c. v. Conlrov. t. iv.
Vide et Symbolik von Mohler, I. I, c. <1. §. 6.
,i) Rom. V. v. Ii. - 19.
(5) Moratori, De ingeniorum moderatione I. iii.

ex uno in condemnationem : grati» I
autem cx multis delictis in justifica. I
tionem. Si enim unius delicio mon I

regnavit per unum : multo magis abun. I
dantiam graliæ, cl donationis, et jti. I
stitiæ accipientes , in vita regnabunj I
per unum Jesum Christum. Igitur sicut I
per unius delictum in omnes homines
in condemnationem : sic et per unius
justitiam in omnes homines in justi- j
fleationem vitæ. Sicut enim per inobedientiam unius hominis, pcccalores I

constituti sunt mulli : ita cl per uniut
obeditionem , justi constituentur mill· I
li. » ’ Apostolus dicit per unum homi- 1
nem peccatum coepisse, cl per pec­
catum mortem ; ct hanc dat rationem
quare omnes mortis legi subjaceant,
quia scilicet omnes peccato adslrin·
gUntUr. ii» r«r αμαρτία.? o ilttartr' U>
etirtr hr πιοτά? àr^pûirovr « -îarartr JiïXOlf,
ΐφ’ w Trirrtr ï/xapror. HæC ratio probfll
universos homines peccato irreliri;
quidquid sit de vocibus illis ίψ' 3 in
quo. Has ad Adamum referunt non­
nulli emunctæ naris critici,s sicut,
Græci Patres Chrysostomus, Theophy·
lactus , OEcumcnius. Contendunt alii j
cum Rosenmüller cas vim parliculæ
causalis hic habere : » tantumdem valet
ac i iiri quia, eo quod, quandoquidem.^
Quoniam igitur moriuntur plurimi io
infantili ætalc, nullo personali reatu
adslricli, peccato tantum Adæ obnoxii
haberi possunt, in quo peccaverunt,
non suæ voluntatis actu , sed veluti in
capite generis humani. Latior autem
hæc peccandi significatio rei cl conte­
xtui congruit.
102. Modem ubique obtinuisse qua­
vis mundi ælale, ea de causa quod
peccatum obtineret, animadvertit Apo­
stolus ; quum enim nonnemini videri
posset peccata nonnisi data lege Moc. 1. cil. a Perrone , qui etiam Gnecorum reciut
testimonia. Tract, de Deo p. iii. c. iv. n. 416. not.
Vide etiam Criticos sacros.
(1) Rosenmüller in loc.

PARS III. CAP. Ill DE PECCATO ORIGIN!--

saica patrata fuisse (est enim pecca­
tum legis violatio), affirmat peccatum
ante legem extitisse, quamvis ejus
turpitudo lege promulgata magis in­
notesceret ; scilicet quæ ticbant legi
naturali mentibus insculptæ adversa
abominationi habebantur, adjecta legis
Mosaicæ prohibitione, minisque mor­
tis intoniatis. Ex co quod mors per
illud temporis in universos homines
dominata fuisset, haud exceptis iis qui
nullo suo actu Adæ prævaricationem
fuerant imitati , infert Apostolus, hos
etiam peccato fuisse adstrictos, non
suo, sed alieno : secus mortis necessi­
tati haud subjiciendos. Iterum quum
legis Mosaicæ pœnæ ante eam latam
haud vigerent, morte tamen mulctali
sint universi homines, etiam antequam
lex illa fuerit lata ; legem aliam pec­
cato violatam ab omnibus agnoscere
oportebat. Præstantiam doni in Christo
dati pergit ostendere. Id autem tam­
quam notissimum ponit principium,
unius Adæ culpa plurimos, scilicet
universos, esse mortuos , quod de
peccato, quod mors est animæ , ct de
morte,qua solvitur corpore anima, licet
inteiligere. e; y*|> γμ rev irip χαραχτΰμαΓί
liriMiifarbaw.Recle adnotat Rosenmül­
ler :uOi riAAdjCum articulo : multitudo,
totum genus humanum. Est Hebraismus in hac dictione, nam etiam Π
3Ί
*
omnes denotat, ct <·αα·« redditur in
Theodotionis versionc Dan. xii. 2. »
Totum genus humanum igitur mortis
necessitati subjacuit, propter unius
Adæ delictum : mors autem , uti Apo­
stolus jam dixit, peccati est poena :
ergo totum genus humanum peccato
adstrictum tenebatur, Ada peccante.
Abundantia doni non respicit majorem
numerum hominum , nam eædem vo­
ces ill textU OCCUrriint : hr rtw »«AA»vr
hominum scilicet universitatem, cui,
copia magna, divina offeruntur bene­
ficia. In eo est Apostolus ut ostendat
universis suppetere subsidia salutis,
qui Christum fide illa , quæ per dile­

ctionem operatur, amplecti velint.
Ada peccante, lotum humanum genus
noxa tenebatur, quam contrahit quis­
que slalim ac inter Adæ posteros re­
censetur. Christus moriens universis
hominibus omnia promeritus est sub­
sidia ad delenda peccata, et ad asse­
quendam salutem : quæ reapse quis
oblinet, statim ac Christo adhaeret,
et instituta ab eo Sacramenta , saltem
desiderio, suscipit.
105. In eo autem maxime splendet
redemptio Christi, quod damnatio­
nem , ex uno delicio ortam , non tan­
tum solvat, sed omnia prorsus pecca­
torum vincula : T» μ» yap χρι'μα, ·'£ bir
Hr χαΓΧΧριμα
*
r» J f Χάρισμα, îx x»AAir ταραrr^irw» lir ίιχα/'αμα. Ad UnUHl Adæ peCcatum constanter recurrit Apostolus ,
tamquam condemnationis , qua omnes
adslringuntur, causam : E< yap ra «2
i«F χαραχτάματ» i .JarartF
hi
t>v b»r. * * * « Unius delicto mors
regnavit per unum. » N îw χχραχ™μαι-cr tir iriircir àrdpâxtvr tir χαταχριμα
« per unum delictum , » vel uti habet
Vulgata , quod his quæ præcesserunt
magis consonat : « per unius deli­
ctum in omnes homines in conde­
mnationem. n Sii rir xapaxsîr r»5 i»tr
irfyuirtv άμαρτνλιΐ χατ<7Γα^·7α> it χολλίΐ
u per inobedientiam unius hominis
peccatores constituti sunt multi , »
scilicet universi. « Per quinque ver­
sus , » animadvertit Rosenmüller,
« quinquies idem fere repetitur, va­
riatis quidem verbis, at re semper
eadem manente. » Quis non videt Apo­
stolum hanc inculcare sententiam, Adæ
peccatum toti humano generi attulisse
interitum, et omnibus esse mortis
causam , omnes inde constitui pecca­
tores? Non eodem prorsus sensu, quo
qui actu peccarunt, vox hæc sumitur;
cæterum vim sane haud parvam habet,
quum simus morti obnoxii, Deo mor­
tui. Senlentiœ lotius repetita
*
vim sen­
sit Rosenmüller ipse, qui frustra ad
peccata actualia confugit, ut ejus red-

3β

TRACT. IV. DE DEO CREATORE.

derel rationem : de iis cnim co loci! senmflllor aliique, <pv<rn, nd consueludj.
non disserit Apostolus. « Omnes nem­ nem, quæ fit altera natura, referentes,
100. Probatur 2. ex reteri Testu,
pe *> inquit eruditus interpres, « post
Adam peccarunt, et rei facti sunt pœnæ mento. Originariam noxam, quam
vi legis, quæ uni quidem Adamo data quisque ex Adæ posteris contrahit,
erat cum comminatione, sed ad ho­ alte professus est Psalles , eam ad diminum universitatem perlinebat. » * vinam misericordiam conciliandam
Si de peccatis hominum ex occasione allegans ; quippe qui in fiagitium, im·
primi illi peccati admissis ageretur. pellente prava cupiditate inde orta,
nulla crat causa cur Apostolus rem lapsus crat : « Ecco cnim in iniqui·
*
I
legeret involucris, toties de unico illo talibus conceptus sum , ct in pec
catis concepit me mater mea. · I
peccato loquendo.
101. Ad Corinthios scribit se omnes- ok unnrr Ntnzri ’rMin pijp-p
que fideles eximia erga illos Christi Ipse Rosenmüller versum hunc sicci· j
dilectione impelli, ut ei lotos se di­ ponit :« En! ego cum iniquitate genitui 'j
cent ; « Charitas cnim Christi urget sum , haeret in natura tota mea, jam
nos : æstimanles hoc, quoniam si inde ab ortu ineo est innala mihi pra- U
unus pro omnibus mortuus est, ergo vitas. Quibus verbis judicem ad mise· |
omnes mortui sunt : et pro omnibus ricordiam flectere studet, ignosccnmortuus est Christus : ut et qui vivunt, dique peccati sui, si cx æquitate et I
jam non sibi vivant, sed ei qui pro clementia judicare velit, nonnihil ad· I
ipsis mortuus est, et resurrexit. >■ 5 esse causæ asserit, quod infecta per
Ex morte quam Christus pro omnibus originis vitium natura non mirum esi,
subiit, inferi omnes mortuos fuisse,
si peccata alia proferat ac germinet.
delictis utique, juxta illud principium :
* * * Præflxum 3 ante ρψ non re- !
« Vix enim pro justo quis moritur : *’
commendat autem chari talem suam
Deus in nobis : quoniam cum adhuc
peccatores essemus secundum lem\us, Christus pro nobis mortuus est. »
5 Coiversi igitur peccatores el injusti
fuerunt, el deliciis mortui : ii
vx«P
‘«’■nut àxi&a'tr, ίρβ oï jràrrtr centrait/.
105. Ad Ephesios scribens, dicit eos
olini mortuos fuisse deliciis el pecca­
tis, nec abnuit Judæos etiam cupidi­
tatibus inservisse : « In quibus et nos
omnes aliquando conversati sumus in
desideriis carnis noslræ ; facientes vo­
luntatem carnis et cogitationum,et era­
mus natura filii iræ, sicut el cætcri. ·> ‘
*«» ru>«
»/
t^ïir.Vitia ex innala qua­
dam ad peccatum proclivitate oriri ,
manifesto indicat : homines scilicet na­
turali sua conditione sunt ira digni, el
ad vilia proclives.Vim verbis inferi Ro'I· Rosenmüller in r. 19. (î) II. Cor. v. 14.
'3, Rom. v. 7. (4) F.ph. ii. 3.

spicit parturientem matrem , sed sobolcm partu editam, quæ cum peccato,
sive peccato jam intecta in lucem edi- I
tur. * * * Dicit itaque Vates, se
tunc etiam quum a matre concipere­
tur, uteroque gestaretur, peccato fuis­
se infectum ; hinc autem æquum esse,
ut non summo jure, sed clementer se·
cum Deus agat, iniquitatemque suam,
non tam admissi sceleris, quam infirmi­
tatis innatæ habita ratione, relaxet.»1
107. Job simili ratione Deum Hectore
Studuit : "ΠΝ kS
THU p’-'fl
6 « Quis dabit purum ex immundo!
sc. homine natum * * * Non i/niit
ne unus quidem hoc prœslabil, ul
mundus ex immundo nascatur. » IU
Rosenmüller lllteræ inhærens. Vulga­
tus interpres paulo liberius : « Qui’
polCbl facere mundum de immundo
(5)
In locum. Perrone hæc Zuingliano «01»
dici putat. (6) Job xiv. 4.

PARS III

CAP. III. BE PECCATO ORIGINIS.

57

conceptum semine Y Nonne Iu qui so­ quidem Adam offendimus, non facien­
lus es’ » Sensum hunc non respuit tes ejus præcepium , in secnndo autem
interpres prius laudatus, sed explicat : Adam reconciliati sumus. ■■ *
• Quid, inquit, hominem punis ob
I ! I. Tertullianus , animi motus qui
peccata, ad qua· suapte natura est rationi congruunt ah iis qui repugnant
proclivis, et quæ ex vitiosa indole na­ discernens, dicit : « Quum dicit :
turas suæ,qnum immundus sil origine, « Fuimus aliquando natura filii iræ, n
vitare non potest? » 1* Septuaginta irrationale indignativum suggill.it,quod
paulo aliter, sed in eundem sensum : non sic ex ea natura quæ ex Deo est,
rir yfy xx9<t|i»r VTta.t kir» ρυπβυζ άλλ’ rrJfir sed ex illa quam diabolus induxit,
tar χαί μία. »μΐρ& i /iiir «υτ« ίτ« r«r >»r. dominus et ipse dictus sui ordinis,
κ Quis enim mundus erit a sorde ? » Non potestis duobus dominis serNemo, licet vita ejus unius diei fuerit « vire : ” pater et ipse cognominatus :
« Vos ex diabolo patre estis, n Ne ti­
super terram. »
108. Constat igitur, Job et Davidi meas el illi proprietatem naturae alte­
fuisse persuasum juxta divinam tradi­ rius adseribere , posterioris et adultè­
tionem , sordem peccati a quolibet con­ re, quem legis avenarum supersemi­
trahi etiam in utero. Hanc fuisse Ju- natorem , et frumentaria
*
segetis no­
«læoniin communem fidem adeo liquet, cturnum intcrpolalorem » 7 Hoc na­
ut Rosenmüller velit Paulum cum iis ture vitium ad serpentis tenlationem
ex concessis agere, dum ad peccatum refert : de Ada enim dicit : ■· Si el ma­
Ada? universa humani generis mala lum in eo apparuit transgressionis ad­
missum, nec hoc naturale deputandum
refert. 1
109 Probatur 5 ex Christian# Ec- est, quod instinctu serpentis operatus
r.lesiæ perpetua traditione. Justinus di­ est. « R Fidelium filios æque ac cæteros
cit Christum in Jordane baptizatum , eam labem contrahere docet, Apostoli
sicut el in cruce passum, non sui, verba explicans : « Sic el omnibus
sed humani generis causa :
« pw Genii deputantur, quod dæmonum no­
men est : adeo nulla ferme nativitas
munda est, utique ethnicornm. Hinc
n» ihaf ittriar ixafre àvrvr -seripivra/zircv : enim el Apostolus ex sanctificato alter­
« pro humano genere, quod ab Adamo utro sexu sanctos procreari ait, tam
in mortem et serpentis fraudem inci­ ex seminis prorogativa , quam ex in­
derat, præter culpam propriam cujus- stitutionis disciplina. « Cæterum , »
inquit, << immundi nascerentur; »
<|uê improbe agentis.5*
110. Irenæus : « Quoniam in illa quasi designatos tamen sanctitati, ac
plasmatione quæ secundum hominem per hoc etiam saluti, intelligi volens
est, in transgressione factus est homo, fidelium filios ; nl hujus spei pignore
indigebat lavacro regenerationis. » * matrimoniis, quæ retinenda consue­
■ * * « Dissolvens enim cam, quæ ab rat, patrocinaretur. Alioquin memine­
initio in ligno facta fuerat hominis rat Dominicæ definitionis : " Nisi quis
inobedienliam, obediens factus est » nascetur cx aqua et spiritu, uon ibit
usque ad mortem. » 3* » Quem in primo » in regnum Dei, » id est, non erit san(I) Ultra dogmatis Catholici limites progredi­
tur Rosenmüller, Protestantico errore laborans.
(1) « Peccatam originis agnovisse Hebrrcos ,
irslitum faciunt, qui geniis illius dogmata ex­
plicarunt data opera , rcfularuntve. » Ita Ziegler

Vol. h.

Theo). Dog. p. 11. I. Π. Not. 3· Ρ· Π·
(3)
Dial, cum Tryphoue Jtidaro n. 89.
t) I., v. adv. h«r. c.it. (3) Ibid.e. *»·· " 'b»d·
(7) Tertul. de anima c. xri
(8) Ibid. c. »ii.

58

TRACT. IV. DE DEO CREATORE.

cius. Ita omnis anima cousquo in
Adam censetur, donec in Christo re­
censeatur : lamdiu immunda, quamdiu
recenseatur. Peccatrix autem, quia im­
munda , recipiens ignominiam ex car­
nis societate. ·> ‘ Alias de diabolo di­
cit : « Per quem homo a primordiis
circumventus, ut præceptum Dei ex­
cederet, et propterea in mortem da­
tus ; exinde totum genus de suo se­
mine infectum , suæ etiam damnatio­
nis traducem fecit. >·3
112. Origencs : ■< Omnis qui ingre­
ditur hunc mundum, in quadam conta­
minatione effici dicitur. Propter quod
et Scriptura dicit : « Nemo mundus a
» sorde, nec si unius dici fuerit vita
» ejus. « Hoc ipso ergo quod in vulva
matris est positus, et quod materiam
corporis ab origine paterni seminis
sumit, in patre et in matre conta­
minatus dici potest. * * ' Omnis
ergo homo in patre et in matre pol­
lutus est, solus vero Jesus Dominus
meus in hanc generationem mundus
ingressus est, in matre non est pol­
lutus. » s
113. S. Cyprianus ex sententia con­
cilii Ixvi. Episcoporum , Fido propo­
nenti parvulorum baptisma ad octavam
usque diem a nativitate differendum ,
respondens, dicit : « Porro autem si
etiam gravissimis delictoribus et in
Deum multum ante peccantibus, cum
postea crediderint, remissa peccatorum
dalur, et a baptismo atque a gratia
nemo prohibetur ; quanto magis pro­
hiberi non debet infans, qui recens
natus nihil peccavit, nisi quod secun­
dum Adam carnaliter natus, contagium
mortis antiquæ prima nativitate con­
traxit, qui ad remissam peccatorum
accipiendam hoc ipso facilius accedit,

Ί) Terlul.de anima c. xxxix. xl.
(i) L. de test, anitnœ c. III.
(3) Boni. xii. in Leviticum n. 4.
(4) Ep. lix, ad Fidum.

quod illi remittuntur, non propria,
sed aliena peccata. » *
li t. S. Hilarius in illa Psallis verba :
« Vivet anima mea, » adnotat : < Vivere
se in hac vita non reputat. quippe qui
dixerit : « Ecce in iniquitatibus con» copius sum, et in delictis peperit
n me mater mea. » Scit suh peccati
origine, cl sub peccati lege se esso
natum. »3
115 S. Ambrosius: « Omnes in Adam
morimur, quia per unum hominem
peccatum intravit in mundum, et per
peccatum mors, et ita in omnes ho­
mines pertransiit, in quo omnes pec­
caverunt. Illius igitur culpa mors om­
nium est. » ° « Fuit Adam , et in illo
fuimus omnes : periit Adam, et in illo
omnes perierunt. »7 < Antequam nasci­
mur , maculamur contagio , et ante
usuram lucis, originis ipsius excipimus
injuriam , in iniquitate concipimur. »·
116. Probatur 4. ex Baptismi neces­
sitate et ritibus antiquissimis. Liquet
ex indubitatis monumentis, quæ postea
recensebimus, baptismum semper ha­
bitum esse omnibus, etiam parvulis,
necessarium : cumque in peccatorum
remissionem conferri. Quum igitur
parvuli nullo sui actu inquinentur,
reliquum est ut communi generis hu­
mani , a primo homine derivata , noxa
teneantur. Insuper, uti optime suo
jam tempore argumentabatur Augusti­
nus , exorcismi in Baptismo semper
adhiberi consueverunt, qui eo diri­
guntur ut satanae potestate eripiantur
baptizandi : cui certe nonnisi ob ori­
ginis labem infantes subjacere possunt.
«< Id tu commemorare timuisti, (expro­
brabat Juliano), tamquam ipse a loto
orbe exsufflandus, esses , si huic insuf­
flationi , qua princeps hujus mundi a

(S) Tract, in Ps. cxviii. sub iinem.
(6) 1<· 4 , η. 07 ad Luc. c. 4. v. 88.
(7) L. 7, n. 8S4 ad Luc. c. 13, v. SI.
(8) Apologia David c. II. Ps. 30,7.

PARS III. CAP. III. DE PECCATO ORIGINIS.

parvulis ejicitur foras, contradicere
voluisses. » ·
117. Probatur J>. ex Pontificum et
Conciliorum , quinio ineunle saxulo ,
decretis in causa pelagiana. Quum enim
Pelagio cl Coelestio labem originis
negantibus , totus commotus sit orbis
Christianus , cl decreta in eos sint lata
a Conciliis Carthaginensibus et Milcvilano, et ab Innocenlio i., toto pro­
bante Episcoporum coetu , liquet vetu­
stam fuisse et exploratam dogmatis
illius Udem. Concilii Ephesi ni OEcu*menici et Concilii Arausicani II., anno
529, licet adjicere auctoritatem.
118. Obj. 1. Lex Adæ data nihil de
posteris annuntiabat : ergo Adam non
poterat suspicari eos ea comprehendi.
Ex tota narratione liquet Deum etiam
post culpam nihil de iis protulisse.
Ita Albertus Barnesius , qui animad­
vertit Moscn haud dicere Adam de le­
gum et pœnarum vi fuisse instructum ;
nec tantam scientiam homini recens
condito convenire contendit.δ
111). Resp. Ipse Barnesius fere eodem
spiritu fatetur absurdum esse, ut quis
exigat omnia , quæ ex delicto secutura
sint, mala prænosci, ad justitiam legis
elpœnæ vindicandam. Magnam fuisse
cœlitus datam primis parentibus scien­
tiam affirmat Ecclesiasticus, quod sua­
det Dei erga hominem, ad sui simi­
litudinem factum, bonitas : nec OEdipo
•opus erat, ut intelligcrct se donis
spoliandum, si deliquisset; posteros
iis etiam cariluros. Quod Moses non
referat Deum poenas posterorum , et
eorum reatum explicuisse, non obstat:
nec enim disserentis more Numen ex­
hibetur : mala autem plurima inde
derivata , constat, nam « jugum grave
super filios Adam, a die exitus de ventre
matris eorum usque in diem sepulturæ,
in matrem omnium. » ‘ Cæterum juxta
sententiam, quæ peccatum in priva­
it) I.. II. contra Julian, c. II.
(i) Can. iv. apud Ilarduin. t. I. coi. 1613.

»

lione justititt originalis statuit, opus
non erat ut Adarn nosceret postero
*
lege sibi data comprehendi : poterat
enim Deus, solo suo arbitrio, et arcano
decreto, facere ut dona illa gratuita
denegarentur generi humano, capite e»
sua culpa amittente.
120. Objicitur 2. Lex nequii obligare
eos qui nondum existunt. Peccare ne­
quit quis antequam nascatur.
121. Resp. Nemo certe vel lege li­
gari , vel peccare potest antequam exi­
stai, directe . scilicet, et suo actu. Sed
legis datæ capiti humani generis sequelæ possunt ad omnes ejus posteros
pertingere , ipsa vi sua et ordinatione
divina. Peccare idcirco hi dicuntur
latiori sensu, nec enim suo peccarunt
actu , et voluntate : sed noxa com­
muni, quam unus admisit, omnium
pater, tenentur.
122. Objicitur 5. De Ada tamquam
capite humani generis fœderativo om­
nes homines reprœsentante, non lo­
quitur Scriptura, imo nec loqui potuit,
quum consensum eorum quorum vices
gerit repræsentalio supponat. Ita Bar­
nesius.
123. Resp. Simpliciter, pro sacrorum
scriptorum more, refert Moses legem
Adæ datam, quem primum fuisse ho­
minum , omnium patrem, etiam nar­
rat. De fœdere et de rcpræsentalione
silet, sicut etiam explicare omittit quæ
ad posteros fluxerint ex Adæ actu
mala. Cæterum innotuerat jam ex pri­
stina traditione et tristi experientia
hæreditaria noxa, quam plorat Job.
David, Ecclesiasticus, et quam Apo­
stolus lucide declarat. De vocibus non
est lis, sed de re ipsa quam certe
Scriptura testatur. Non eo sensu pro­
fecto repræsenlavit Adam geous hu­
manum , quo delegatus a populo ut
ejus consulat utilitatibus; sed tamquam
paler, fons et origo. Nullo fœdere
(S)
(4)

In c. i. ad fioin.
Eccl. *1. <.

TRACT. l\. DE DEO CH KA TORE.
opus erat, milio aliorum consensu ; caluin toties in medium afferre. Si de
sod quæ libere tribuit Deus , posteris occasione peccati esset sermo , non
communicanda , ex conditione ab Ada deerant Apostolo verba quibus suam
sonanda pendere voluit ; qua violata, explicaret mentem; nam de concupi­
ipse gradu·dejectus est, et ita factum scentia postea agens, dicit peccatum
ut posteri ejus, humiliori loco nati, a occasione accepta , omnem in se ope­
ratum esse concupiscentiam. ' Quod
Deo haberentur alieni.
124. Objicitur 4. Apostolus ad Ro­ de imputatione, pravitate totali, vel
manos in eo lotus erat, ut ostenderet, imitatione Apostolus non loquatur, nil
tum Judæos, tum Gentes, indigere obstat, quum dicat plane unius peccato
salvatore, quippe qui omnes plurimis omnes homines in condemnationem
IMF Ίταγαπτύματιτ ·<Γ iràrrar
sc inquinaverant delictis, illi quidem venisse :
legis.Mosaic® prteoepla violando, Iii ài-JpwTCUr ιισ χαταχριμα.
12G. Obj.ii. Apostolus dicendo mortem
legem naturalem. Adanium autem
ostium peccato aperuisse dicit : cum ante legem mosaicam regnasse etiam
scilicet omnes quotquot peccarunt se­ in cos qui non peccaverunt in simi­
cuti sunt. Factum notissimum testatur: litudinem prævaricationis Adam, ma­
modmn non explicat, nec enim de nifesto ostendit omnes co reatu haud
imputatione, pravitate totali, vel imita­ teneri : omnes quippe ante legem da­
tam rei tenebantur ob violationem
tione loquitur. Ita Darnesius.
125. Resp. Utique ostendit Apostolus legis naturae; sed illi tantum Adæ
ex flagiliis quibus Judæi et Ethnici peccanti adsimilabanlur, qui praecepta
inquinati fuerant, opus esse salvatore; divina exterius sibi data transgredie­
sed in argumento progressus, aliam bantur. Mens igitur Apostoli est : Quot­
affert rationem ex noxa omnibus, quot ante legem mosaicam vixerunt,
« etiam qui non peccaverunt in simi­ Adæ prævaricationem haud sunt imi­
litudinem prævaricationis Adam, » com­ tati : attamen in eos dominata est
muni, deductam. Quotquot moriuntur mors, quæ peccati est pœna : ergo
poenas luere peccati affirmat, eosque peccati rei erant, ob legem naturalem
omnes peccato idcirco teneri. Factum violatam.
utique testatur; omnes scilicet pec­
127. Resp. Non eo loci laborat Apo­
casse; unius delictu omnes mortuos stolus ut legem naturalem statuat,
esse ; illud in omnes permeasse ho­ quam secundo capite praeclare jam
mines in condemnationem. Vis vocum demonstraverat. 8 Omnes hic peccati
toties repetitarum ea plane est, ut reos dicit, ulpolc mortis lege adstriomnes homines peccasse censendi sint, clos ; quæ in homines universos sem­
ex eo ipso quod Adam illud unum de­ per dominata est, etiam ante datam
lictum admiserit. Verbis ludunt qui legem, in eos ipsos qui Adæ præva­
dicunt Apostolum difficultatem mela- ricationem nullo suo actu fuerant imi­
pbyeicam haud evolvere, et nullam tati. Profecto si ad adultos sua volun­
theoriam praebere ; dicit enim, cl ite­ tate peccantes verba Apostoli restrin­
rum iterumque inculcat, ipso unico gantur, deficiet argumentum quod ex
Adæ delicio omnes constitutos esse mortis universalitate ad universalita­
peccatores, reosque mortis. Si de factu tem peccati demonstrandam desum­
statuendo, quod omnes rationis com­ psit : magnus enim est eorum qui ante
potes sua culpa deliquerint, hic age­ usum rationis moriuntur numerus, qui
retur, non opus erat Adæ unum pec- ca in hypothesi peccato omni carerent.

W v. u.

PARS III. CAP. III. DE PECCATO ORIGINIS.

41

Ergo vel peccatum originis mlmittcn- sacer inania verba protulisse non vide­
rlum, vel Apostoli demonstratio infirma bitur.
agnoscenda erit Perrone post Toletum
150. Obj. Ί. Sicut Christus salutem
Apostolum ita explicat, ut peccatum non attulit, nisi iis qui cum Salvato­
ante datam legem mosaicam haud im­ rem agnoscunt et fide amplectuntur,
putatum intelligatur, quatenus pumas ita nec Adam interitus fuit raiisa , nisi
<|iias ferebat lex illa haud aecum fere- iis qui eum peccando imitantur. Æque
bat. Quod igitur mors hominibus do­ extenditur salus et interitus : « Sicut
minaretur , factum eslob peccatum a in Adam omnes moriuntur, ita et in
primo homine admissum, quod loti Christo omnes vivificabuntur. »5
humano generi commune habebatur.
131. Resp. Comparatio non exigit ut
128. Obj. 0. Inter Adamum et Chri­ singula ad amussim ex utraque parte
stum oppositio potius quam similitudo conveniant :satis est enim insignem ali­
reperitur : in eo autem comparatio ab quam existere similitudinem. Profecto
Apostolo instituta contineliir, quod Christus omnes suo sanguine redemit,
Adam, primus homo et peccator, loti quos Adam suo inquinaverat peccato,
humano generi exemplo suo et culpa copiosamque dedit redemptionem ,
fuerit peccandi occasio : Christus au­ cujus fiunt participes quotquot in eo
tem universis illi erodentibus sit gra- renascuntur : sed quum spiritualis na­
tivitas a naturali differat, requiritur in
tite et salutis auctor. *
120. Resp. Re quidem vera si Adam adultis fides, una cum aliis animi dis­
nobis nonnisi exemplo nocuerit, deerat positionibus, ut filii Dei sint. Cæterum
fundamentum comparationi quam adeo vi illius mortis facium est ut universi
diligenter persecutus est Apostolus : prorsus homines, nc reprobis ipsis
quapropter mirum non est cos qui exceptis, resurrecturi sint, adeo ut
originis peccatum negant, nullam fere hic effectus æque pateat ac mort, quæ,
similitudinem , vel levissimam, 8 agno­ Ada peccante, totum genus humanum
scere. Disputationem idcirco salis ob­ obstrinxit; quod Apostolus objecto loco
scuram dicit Rosenmüller, Apostolum tradit : « Quoniam quidem per homi­
ad menlem Judæorum loqui intelli- nem mors, et per hominem resurrectio
gens. Cælerum lux fulget clarissima, mortuorum. Et sicut in Adam omnes
et similitudo palet, dogmate hæredila- moriuntur, ila el in Christo omnes vivi­
riæ noxæ admisso ; sicut enim Adam ficabuntur. »
152. Obj. 8. Quum Julianus Cassia­
unico suo actu se lotumquc genus
humanum omni dono praeclaro gratiae nus nuptias malas prædicarel, et exe·
spoliatum reliquit, unde iit, 'ut quot­ crandam generationem, Clemens Ale­
quot ab eo sunt progeniti, ejus tenean­ xandrinus ei, testimonia quæ labem
tur delicto ; ita et Christus, semel se naluræ adslruere videntur objicienti,
oblato, humante sute naturae gloriam respondit : <> Nullus est a sorde iriuiipromeritus esi, humano vero generi » dus, >> ait Job, « nec si sil quidem una
gratiam et salutem , cujus sunt parti­ » dies vita ejus. » Dicant ergo nobis ,
ubi fornicatus est infans natus? vel
cipes quotquot illi in baptismo rena­
scuntur, et fide et dilectione adhaerent. quomodo sub Adæ cecidit execralioJuxta Ermeniæ leges ea ccrie est prae­ nem, qui nihil est operatus? Restat
ferenda interpretatio, quæ seriei ora­ ergo eis, ut videtur, consequenter, ut
tionis convenit, et qua posita scriptor(I) dicant malam esse generationem, non
(I) Vide Damesium in loc.

(i) Roicnmüller in toc. iJ, I. Cur. ir. .'i.

TRACT. IV. DE DEO CREATORE.
solum corporis, scd ciiam animæ, per
qunm cxistit corpus. Et (piando dixit
David : 1 In pcccatis conceptus sum. et
» in iniquitatibus concepit me mater
» mea: » dicit prophetice quidem ma­
trem Evam : sed Eva quidem fuit mater
viventium ; el si in peccatis fuit conccplus, at non ipse in peccato, neque
vero ipse peccatum. » 1
15S. Rcsp. Locus illo non caret ob­
scuritate; nec enim facile distinguun­
tur quæ objicit Julianus , ab iis quæ ex
sua sententia dicit Clemens. Cæterum
testimonia Scriptura) quibus peccatum
originis adstruitur, objecta videntur a
Juliano ut ipsa generatio inquinata
haberetur. Quum reponerent Catholici
sordem illam ab Ada derivari, Julianus
provocat ut demonstrent, quomodo
infans, nihil per se operatus, ea
inquinari potuisset ?
*·
v
r»r »cv
ΑΙαμ irKVKVtritXtr àçar re μ·1 I» ÙlQ *σα' ·
Ulrinque conveniebat infantem esse
inquinatum ; Catholicis dicentibus eum
sub execralior.em Adæ cecidisse : Ju­
liano respondente execratioriem gene­
rationi ipsi, ulpote in se make, adnecti, idque Davidis testimonio fir­
mante. Ne igitur conceptui ipsi sordem
inesse fateretur, visum est Clementi
matris nomine Evam intelligcre , veluli
prophetice Davidis matrem, quæ, quum
viventium mater vocetur, posteros suos
vivere contendit, nec esse ipsos pec­
cata , imo non esse in peccato, eo
sensu quod non generationis vi con­
stituantur peccatores, quamvis procul
dubio peccatum geniti contrahant.
Profecto Clemens agnovit baptismum
esse lavacrum quo sordes peccati ab­
sterguntur : Xcvrp» μιι, J'i κ r»r ά/xa^riar
s De Clementis senten­
tia nulla lis mota est a Pelagianis;
quamvis vel invitos suffragatores ma­
gna industria quaesiverint.
(I) Strom I. iii. n. xvi.
(») L. I. Psdagog. c. vi. sub initium.
(1, Itoni. v. in Ep. ad Horn.

134. Obj 9. Chrysostomus in veri» I

Apostoli dicit : <· At vero ex illius (zfr/œ) T
inobedientia altcrum peccatorem exIi lisse ; id vero quam (obsecro) con­
gruentiam , consequentiamque habeat’
Invenietur enim nec, pernas quidem
debere , qui talis fuerit, si quidem non
ex se ipse peccator extilerit. Quid igi­
tur hoc loco verbum hoc pcccatorei
significat? mihi videtur lantumdem
significaro , quantum illud , supplicio
obnoxii, ac morlis rei? « 3 » Infantet
baptizamus, cum non sint coinquinati
peccato, ut cis addatur sanctitas, ju­
stitia , adoptio , hereditas , fraternitas
Christi, ut ejus membra sint. » *
133. Rcsp. Chrysostomus intclligil
8. Paulum eo loci cum Judæo certare,
qui salutem ex Christi morte univer­
sis hominibus offerri mirabatur ; quum
non magis ultra fidem esset, quam in­
teritum ex unius delicto omnibus pro­
venire , prout Judaeis persuasum erat.
Putat autem eum in morte, quæ sup­
plicium erat peccati,præcipue insistere,
ulpote notissima, quin de peccato ipso .
quo unusquisque tenebatur, disertius
loqueretur,quamvis ipsum mortis essel
omnibus causa : « invenietur enim nec
poenas quidem debere * * * si qui­
dem non ex se ipse peccator extilerit. ·
Igitur peccalores latiori sumit sensu,
quod censeat Apostolum nondum reni
plenius pandere ; « quod autem in
quæstionem cadit, est, qua id de causa
factum est? sed nondum hoc addit
neque enim ipsi ad præsens conducit,
nam adversum Judaeum constituta pu­
gna est ambigentem ac deridentem,
quem per unum justitiam factam esse
vult. » 4
5 Quidquid sil de hac ratione
explicandi mentem Apostoli, constat
Chrysoslomo adeo fuisse persuasum
peccato unumquemque inquinari, ut
mortem omnino ejus poenam haberet :
(4) Ilum, ad Neophytos.
(B) Horn. x. in Ep. ad llotn.

PARS lit.CAP. Ill

DE PECCATO ORIGINIS.

45

• Liquet quod non ipsum peccatum
>· mors , et per hominem resurrectio
quoti a legis transgressione ortum est, » mortuorum, sicut enim in Adam
sed illud quod ab Adam inobedientia : I « omnes moriuntur, ita et in Christo
ipsum illud , inquam , peccatum erat , » omnes vivificabuntur : » totum quod
quod omnia perdebat ; et quæ nam rei in Christum credimus auferre moli­
«hujus probatio fuerit ? nempe quod tur. » »
omnes ante legem interirent. »1 Altero
150. Obj. 10. Abhorret ab omni hu­
in loco objecto Chrysostomus effectus manitatis sensu ut lotum humannni
baptismi effert, quum præter remis­ genus, uno Ada peccante, damnatum
sionem peccatorum , quæ quis adultus censeatur.
patraverit, plurima tribuat dona et
157. Rcsp. Latiori sensu damnatio
privilegia. Id parvulorum baptismate est illa humani generis conditio, qua
illustrat, nec enim ad suorum pecca­ donis siipernaturalibus spoliatum est,
torum remissionem baptizantur, quam­ et gloriæ coelestis fruendæ spe Nihil
vis procul dubio baptismus illis ad re­ nos cogit ut posteros Adæ ob unicum
mittendam noxam originis conferatur. illud peccatum suppliciis inferorum
Cæterum Pelagiani perperam reddide­ cruciandos existimemus. Rationi au­
runt textum, uti illis olim exprobra­ tem certe non repugnat, ut Deus ho­
vit AUgUStinUS : J«è rsvr» luti τα, irait i<t mini rebelli dona gratis concessa sub­
ίαπτΐζιμιι xairoi άμα^τίματα ix iXcrra. ducat, ejusque posteros iis carere ve­
« Vides ceric non ab eo dictum esse lit , quæ nullo suo jure possent sibi
parvulos non coinquinatos esse peccato, vindicare. Cæterum si quid durum
sive peccatis ; sed non habere peccata : nimis ex peccati originis dogmate se­
inlellige propria, et nulla contentio qui videatur, judicia Dei æqua esse
est. At inquies : Cur non ipse addidit credendum est, gratoque animo reme­
propria ? Cur putamus, nisi quia dis­ dium donumque, in Christo oblata,
putans in catholica Ecclesia, non se sunt excipienda.
158. Obj. II. Si nascamur peccato
aliter intelligi arbitrabatur, tali quæstione nullius pulsabatur, vobis non­ inquinati, quod nullatenus a nostra
dum litigantibus securius loquebatur. » pendet voluntate, Deus dune illius
conditionis auctor habendus erit, qua
* Profecto Chrysostomus alias dicit :
« Deus in regenerationis lavacro men­ lilii sumus iræ, divinæ ultioni ob­
tem gralia tangit, radicale peccatum noxii. 0
159. Resp. Deus natur.e est auctor:
evellit. » 5 « Quando Adam peccavit
illud grande peccatum, et omne genus quod autem hæc labe peccati inquine­
hominum in commune damnavit, de tur, Adæ culpa contigit, non Dei de­
moerore pœnas luebat. » * Alia plura creto : in eam scilicet conditionem
ejusdem sancti Doctoris testimonia lau­ ipse lapsus in causa fuit, cur posteri
dat Augustinus, cumque ostendit con­ ejus ei subjacerent. Ordinatione divina
cordem cæteris Patribus in hoc dog­ æquissima facium est, ut totius ge­
mate , quod merito habet praecipuum : neris humani sors felix vel infausta ex
« Hoc autem unde nunc agimus, ad obedienlia Adæ penderet : nec enim
ipsa fidei pertinet fundamenta. Quis­ illis denegabantur debita, sed qua'
quis in Christiana fide vult labefactare gratis concessa sunt, ex summa do­
quod scriptum est, « Per hominem nantis muniticeulia. Filii quidem iræ
(i) Horn. i. in Ep. ad Horn.
(1) Aug. contra Julianum l'elag. I. I n. Ή. MO
*
(X) Chrys. honi. it. in I ad Cor.

(4) Ep. ad Olympiam.
(5) Aug. contra Julian. I. ». n. Ji·
(0) Unitarian Miaeellaoy, »ol. !. p· 13»·

14

/

IRACT. IV. DE DEO CREATORE -

nascimur, iis donis spoliati, quæ filiis ctarii de totali hominis pravitate Iradilectionis concessurum se decreverat dont, a dogmate Catholico de labe
Pater beneficus : sed non constat ultio­ ipsa originis sunt omnino distinguenda.
nem aliquam eos manere qui decesse­
CAPUT IV.
rint solo peccato originis maculati. *
140. Obj. 12. Absurdum est homines
DE HOMINE LAPSO.
reos teneri oh Ada? culpam ante sex
millia annorum admissam. 3 Quod si
144. Universum genus humanum ori­
dicantur alias rei, quam vere ac pro­
prie , frustra, imo perniciose vox illa ginis labe infici ostendimus : cui ta­
men dilucide cxplicandæ nos impares
adhibetur.
141 Hesp. Manifestum est discrimen profiteri cum Augustino haud gravati
inter reatum peccati personalis, cl sumus : nec mirum rem certo divina
eum quo quis ratione originis tenetur. revelatione constare, quamvis ejus
Verus tamen est uterque , nam anima natura non plene innotescat. Effectus
hæredilaria noxa adslricta Deo est ejus facile quidem dignoscuntur : inde
mortua, omni jure ad regnum coeleste enim iit, ut infirmi nascamur, terumnis
carens. Hujusmodi reatum contrahi ab morlique obnoxii, fomite etiam vilio­
iis qui per sæculorum seriem ab Ada rum , quem concupiscentiam vocant,
nascuntur , absurdum non est ; na­ in nobis accenso. Sunt ex Theologis
scendo enim inter ejus posteros recen­ qui, Augustini prætexenles auctorita­
sentur , noxa idcirco gravati, quam tem , concupiscentiam cum reatu mor­
ipse, caput generis humani, admisit.5 tis afferme peccatum originis esse cen­
Quod si quis velit labem hanc origi­ sent; aliis c S. Thomæ schola, eam
nis cum labe peccati personalis con­ materialem peccati hujus pariem, pri­
fundere , ut facilius dogma impugnet , vationem vero justitiæ originalis /w- .
nobis ignoscendum, qui dogmate ad­ malem designantibus. Lulherani et Calmisso , discrimen manifestum agno­ viniani ipsam esse peccatum originis
scunt. Nec ideo frustra , vel perniciose contendebant, adeo ut vere et proprie,
rei dicimur, et credimur.
etiam in renalis, peccati haberet ratio­
142. Obj. 15. Omnis morum regula nem , omnesque ejus motus peccata
tollitur, innata et totali hominis pravi­ forent. Hunc errorem , sententiis scho­
larum illaesis, anathemate damnave
tate admissa.
145. llcsp. Non docet Ecclesia tan­ runt Tridentini Patres : « Si quis per
tam naturæ depravationem , qua boni Jesu Christi Domini nostri gratiam,
moralis tollitur facultas, vel libertas a quae in Baptismate confertur, reatum
malo abstinendi; quamvis homo lapsus originalis peccati remitti negat : aut
nil quod ad salutem conducat aggredi etiam asserit non tolli Lotum id quod
possit absque graliæ auxilio. Manet veram cl propriam peccati rationem
igitur morum regula, quia ipsa labes habet ; sed illud dicit tantum radi,
originis peccatum actuale non inducit, aut non imputari ; anathema sil. Iu re­
nisi libero voluntatis consensu. Quæ natis enim nihil odit Deus : quia nihil
Prcsbyteriani, Episcopales aliique se- est damnationis iis, qui vere conse(I; Dura illa placita Presbylcrianis arriserunt:
<i All mankind , by their fall, lost communion
«ilb God , are under bis wrath and curse, and so
made liable to all the miseries of Ibis life, to
death itself, and to the pains of hell fur ever. »

Assembly's Shorter Catechism. 3. ID(S) Unitarian Miscellany, p. IC5.
(5) « That their condition may be affected by
the conduct of Adam, has nothing in it impossible

or unreasonable. » — Ibid.

PAHS III. GAP. IV. DE HOMINE LAPSO

15

pulli sunt cum Christo per Baptisma
in mortem. Manere autem in haptizatis concupiscentiam , vel fomitem,
hæc Sancla Synodus fatetur, cl sen­
tit.... Hanc concupiscentiam , quam
aliquando Apostolus peccatum ap­
pellat , Sancla Synodus declarat Ec­
clesiam Catholicam numquam intel­
lexisse peccatum appellari quod vere
et proprie in renatis peccatum sit, sed
quia ex peccato est, et ad peccatum
inclinai. Si quis autem contrarium sen­
serit, anathema sit. ■· 1
145. Quæ allegarunt Protestantes
Scripluræ testimonia ut probarent con­
cupiscentiam ipsam, etiam in renatis ,
peccatum esse , eam quam tribuit
Concilium Tridentinum excipiunt expli­
cationem ; scilicet proclivitas ad pec­
candum peccatum aliquando dicitur,
quum ex peccato sit Eam quam justi
ipsi in se experiuntur pugnam descri­
psit Paulus , verbis vehementioribus
usus, ut tenlationum exprimeret mo­
lestias ; salis tamen indicans peccatum
nullum repugnantibus viriliter esse,
nam < nihil nunc damnationis est iis ,
qui sunt in Christo Jesu,qui non se­
cundum carnem ambulant. Lex enim
spiritus vilæ in Christo Jesu liberavit
me a lege peccati et mortis. » 2 Quod
autem ploret se peccato subjici, sicut
servum venundatum domino, motuum
libidinis vehementiam exprimit ; sed
plane significat se repugnantem haud
esse reum : « Nunc autem jam non
ego operor illud , sed quod habitat in
me peccatum. »3 Profecto S. Jacobus .
sicut et Paulus , concupiscentiam pec­
cati causam declarat : « Unusquisque
vero lentatur a concupiscentia sua
abstractus et illectus. Deinde concu­

piscenlia cum conceperit, peril pec­
catum.
146. Amissum esse penitus primi
hominis peccato humanæ voluntatis
liberum arbitrium asseruerunt Lulherus , Calvinus . et deinceps Jansenius.
Celebris est Lutheri liber « de servo
arbitrio, » quem adversus Erasmum
arbitrii vindicem edidit : quo duriora
contineri faletur Walchius , adeo ut
visus sit, ac si « homini plane omne
liberum arbitrium denegaverit, non
alienus ab eorum sententi.i, qui inevi­
tabilem quamdam necessitatem indu­
cant. » B Calvinus passim eam tradit,
verborum ambagibus nonnumquam ta­
men usus. ° Equidem, utiadnotat Wal­
chius , « qui sane ex decretis divinis
absolutis cuncta derivant, non possunt
non inevitabilem necessitatem admit­
tere, hominemque omni privare liber­
tate. «7 Nec tamen gravabatur Calvinus
hominem a coactione, seu vi externa,
qua voluntas invita moveretur, libe­
rum faleri : « Liberi ergo arbilrii hoc
modo dicetur homo, non quia liberam
habeat boni æque ac mali electionem,
sed quia male voluntate agit, non
coactione. Optime id quidem : sed
quorsum attinebat rem tantulam adeo
superbo titulo insignire ? Egregia vero
libertas, si homo quidem non cogitur
ad serviendum peccato : si tamen est
iJtAÎJcvxtr, ut vincla teneatur peccati
compedibus ejus voluntas. ■>8 Janse­
nius verbis aliis idem docuit : volun­
tatem enim agi delectatione terrena
necessario, nisi praevaleret delectatio
coelestis, dixit; coactionem, haud vero
necessitatem libertati repugnare asse­
rens cum Bajo. Prcsbyteriani hodierni
idem senlire videntur : 9 quamvis sa­

te Sess. v. c. 5. (i) Rom. viii. I.
(5) Ibid. vii.17. (ii Jac. i. U.
(3) Inlrnd. ad libros Lutheran» Ecclesia; Symbolicos 1.1. c. vit. p. *80. Vide ipso Lutheri verba
relata a Moblor Symbolik I. i. c. i. §. î. p. II. not.
(fl) Inatit. L ii. c. ii.
(7) Introd. I. t.c. vii. p. 780.

fe) Inst. I. ii. c. ii. n. 7.
(ti) < Nor is violence offered to the vili of the
creatures. » Confession of faith , c. Hi. η. I. Vide
etiam c. it. I. ■ God hath endued the “ill of man
with that natural liberty , that is neither forced,
nor by any absolute necessity of nature determi­
ned , to good or evil. ■■

TRACT. IV. DE DEO CREATORE.
hira I em necessitatem , scilicet qu:·’ ex
naiuræ constitutione provenit, etiam
excludant.
147. Concilium Tridentinum liberta
loin humanam vindicavit, hoc odito
canone : « si quis liberum hominis
arbitrium post Adæ peccatum amissum
el exlinctum esse dixerit, aut rem esse
de solo titulo, imo titulum sine re,
figmentum denique a satana invectum
in Ecclesiam; anathema sit. »1 Quum
nomen relineret Janscnius, re negata,
contendens scilicet libertatem a neces­
sitate qua delectatur voluntas non
requiri in præsenti hominis conditione,
ut reus habeatur, Innocentius X. hae­
reticam declaravit propositionem : « Ad
merendum vel demerendum in statu
naiuræ *lapsa non requiritur libertas a
necessitate, sed sufficit libertas a coa­
ctione. »’ Inepte quidem praedicatur
voluntatis a coactione immunitas : nam
coaclio, quum sit vis externa adversa,
in voluntatem nullatenus cadere potest,
repugnat quippe velle simul el nolle :
« Etenim violentia proprie dicta, quæ
voluntatem ipsam perimit, fictum est
aliquid, neque extat uspiam ; neque
facit, aut operatur aliquid, quia nihil
est, uti nec ilia omnia quæ ad con­
tradictionem implicata dicuntur. » Ha
præclare Petavius.5 Ipsi qui fato om­
nia regi contendebant Stoici ; vel qui
homines, brutorum animantium instar,
instinctu quodam et naiuræ impulsu
dicebanl agi; vel qui Dei decreto el
prædeslinatione singulos aclus definiri
putabant Calviniani, non eam sustu­
lerunt libertatem, quæ est a coactione :
fatebantur enim hominem velle, cl
sibi volendo complacere ; in eo erran­
tes, quod arbitrium voluntatis et ele­
ctionem negarent. Hanc agnoscat necessc est quicumque liberum hominem
ex animo prædicat.
(<) .Sets. vi. can. b.
(1 111. prop. Jans.
(3 De open: sei dierum I. Hi. c. iii. n. it.

Liberum

DABS III. CAP. IV. DE HOMINE LAPSO

Propostho.
hominis arbitrium

Adag I

peccato amissum vol extinctum non ,
est : sed homo lapsus vere liber est I
a necessitate.
14H. Probatur 1. ex Scriptura. Per
Isaiam dixit Deus : « Si volueritis
el audieritis me, bona terra
*
come· I
detis. Quod si nolueritis, el me ad iracundiam provocaveritis: gladius devo­
rabit vos. » 4 Hæc, quorum simillimi
testimonia passim occurrunt, indicant
volendi vel nolendi facultatem penes
homines esse, adeo ut pro suo arbi­
trio velint, vel nolint, ad voluntatis
exercitium nulla causa necessario de­
terminati. Illuderet sane Deus homini­
bus, cos vocibus hujusmodi alloquen­
do; et haud absque injuria minaretur
poenas se irrogaturum, ipsis suo arbi­
trio haud utentibus, sed subjacentibus
necessitati.
149. Ecclesiasticus dicit : « Deus ab
initio constituit hominem , et reliquit
illum in manu consilii sui. Adjecit
mandata cl præcepta sua : si volueris >
mandata servare, conservabunt te,el
in perpetuum fidem placitam facere.
Apposuit tibi aquam et ignem : ad
quod volucris, porrige manum tuam.
Ante hominem vita el mors, bonum
et malum : quod placuerit ei, dabitur
illi. » 5 Quum sacer scriptor legentem
alloquatur, liquet hominem lapsum ea
pro arbitrio agendi facultate frui :
quod illusorie el falso diceretur, si ne­
cessitate quacumque determinaretur.
150. Caino cædis reo dixit Deus :
« Quare iratus es? et cur concidit fa­
cies tua ? Nonne si bene egeris, reci­
pies? sin autem male , stathn in foribus
peccatum aderit ? Sed sub te erit appe­
titus ejus, et tu doDiinaberis *illius.
la-toÿan

nrw

(4! Iiaiæ i. It).
(C) Eccli. xv. i I.
(β) Grn.il. 7.

inpiurn

‘

Ipsæ voces adhibitæ. sunt ut mulieris
viro subjectio declararetur.1 Dominatur
Igitur homo lapsus peccato, illudque
pro arbitrio complectitur, vel respuit.
151. Probatur 2. Patrum auctoritate.
Cyrillus Alexandrinus : <· Sui juris est,
ct ad id quod sibi visum est, soluta
cujusvis hominis est mens. Quaro licet
malis legibus quidam ad id quod re­
ctum non est, instituti sint, ad meliora
facile sc transforent et utilia, si velint,
cum naturæ legibus ad turpia non sint
allegati, neque necessariis quibusdam
attractionibus præter voluntatem co­
gantur. Sed, ut dixi, licet ipsis libere
transferri ad id quod melius est. n 3
« Illud igitur maximopere consideran­
dum est, quia rationali creaturae libe­
ram potestatem Creator largitus est,
etsuæ voluntatis habenas cuique com­
misit, ut in eo sit quicquid probaverit
eligere. »·
152. Chrysostomus : « Proptcrea te
Deus liberi arbitrii fecit, ut ne postmodum expostules cum ipso, tamquam
necessitate constrictus. »4
155. Basilius : « Unicuique nostrum
intus inest statera quædam a Conditore
nostro fabricata, in qua rerum natura
discerni potest : « Posuit, n inquit
Deui, xxx, 15, « ante faciem tuam vitam
» et mortem, bonum et malum, >» natu­
ras duas invicem oppositas. Eas tu ex
adverso privato in judicio luo et exa­
mine ponderato. Expende diligenier
quid tibi magis expediat, utrumnam
temporariam eligere voluptatem, et per
ipsam mortem consequi sempiternam ,
an laborem et perpessionem, quæ inest
in exercitatione virtutis eligentem eam
adhibere conciliatricem ælernæ vitæ.»5
Genethliacos refellens, ait : « Quarum
rerum domina est uniuscujusque no­
(I) Gen. iii. 16.
(S) L. viii. conlra Julianum.
(3) In Joan. I. ix. c. x.
(1) Hom. liv. in 1. ad Cor.
(3) In hom. ad Ps. Ili.

17

strum voluntas 'hoc est, studiorum
virtutis aut vitii) illarum etiam causas
coelestibus attribuunt. » nr* ; -rp»e«'»«»r
ikàtfriu ·μνι »υρία (xiyv M r«r ixn-ditr.uxrvr
apirar · »<
«ar)
**
x«« ritrr·» rir iiritr rlir
151. Optatus Milevilanus :« Denique
voluntas habet prenant, necessitas ve­
niam. Homicida scelus, dum nemo
cogit, potest et facere, potest et non
facere. Adulterium mœchus , dum de­
foris nemo compellit, potest admittere,
potest cl non admittere ; et cætera hu­
jusmodi , in quibas liborum habetur
arbitrium. »7
155. Epiphanius , Isaiæ testimonio
recitato , animadvertit : « Ex quo per­
spicue illud , ac cilra dubitationem
efficitur, liberum arbitrium homini a
Deo esse concessum, cum ita per se
dixit : « Si volueritis, et si nolueritis; »
adeo ut bene agere, vel malas res
concupiscere in illius arbitrio sit re­
lictum. » 8
156. Cyrillus Hierosolymitanus : « Li­
beri arbitrii est anima. Et diabolus
suggerere quidem potest ; necessitatem
vero afferre non potest. Proponit tibi
stupri cogitationem. Si vis, eam admi­
sisti , si non vis, non admisisti. Si enim
necessitate impulsus, stuprum faceres,
cur gehennam pararet Deus? ■· 9
157. Hieronymus : « Liberi arbitrii
nos condidit· Deus, nec ad virtutes,
nec ad vilia necessitate trahimur. Alio»
quin ubi necessitas est, nec damnatio
nec corona est. »10 Quum his verbis
abuterentur Pelagiani, ea se toto corde
amplecti significavit Augustinus, gratia?
auxilio opus esse animadvertens :
« Quis non agnoscat ? quis non toto
corde suscipiat ? quis aliler conditam
humanam neget esse naturam ?» " Alib»
(ft) Horn. vi. in Hexam. n. 7
(7) !.. vii. de Schismate Donaliilarut».
(8) Hær. ivi. (9) Catechesi iv.
{IU) L. adr. Joviman. n. 3. ed. Vall.
(Il) L. de nat. eigral. c. Ixv. n. 78.

|R

PARS III. CAP. IV. DE HOMINE LAPSO.

TRACT. IV. DE DEO CREATORE.

dicit : « Revelavit autem nobis (Dews)
per Scripturas sanctas esse in homine
liberum voluntatis arbitrium. » *
158. S. Prosper : « Qui dicit, quod
liborum arbitrium in homine nihil sit....
non est Catholicus. » 1
2*
159. S. Thomas Aquinas : « Quidam
posuerunt , quod voluntas hominis ex
necessitate moveatur ad aliquid eli­
gendum ; non tamen ponebant quod
voluntas cogeretur : non enim omne
necessarium est violentum , sed solum
id, cujus principium est extra , unde
et motus naturales inveniuntur aliqui
necessarii, non tamen violenti.....
Hæc autem opinio est haeretica : tollit
enim rationem meriti et demeriti in
humanis actionibus. Non enim videtur
esse meritorium , vel demeritorium ,
quod aliquis sic ex necessitate agit,
quod vitare non possit. Est etiam an­
numeranda inter extraneas philosophia:
opiniones, quia non solum contrariatur fidei, sed subvertit omnia prin­
cipia philosophia: moralis. Si enim non
sit liberum aliquid in nobis , sed ex
necessitate movemur ad volendum ,
tollitur deliberatio, exhortatio, prae­
ceptum, et punitio, et laus et vituperium, circa quæ moralis philosophia
consistit. » 5 Et alias : « Absque omni
dubitatione hominem arbitrio liberum
ponere oportet. Ad hoc enim fides adstringil, cum sine libero arbitrio non
possit esse meritum, vel demeritum,
justa pœna, vel praemium. » *
160. Probatur 3. ex humani generis
consensu : quamvis enim sint qui pra­
vis principiis imbuti, libertatem negent,
universi fero homines eam agnoscunt :
.sentiunt quippe absque ea peccari non
posse : « Etiamne hi libri obscuri » inquiebat Augustinus, Manichæis respon(1) L. de gral. el lib. arb. c. il.
(i) In reap, ad cap. Gall. Sent. 6.
(5) Quœat. vi. de malo, an. unie.
(*} Qu. 94. de verit. art. I.
(5) Aug. I. do duabus animabus c. xi. n. 13.

dens n mihi scrutandi erant, unde dljce- p
rem, neminem vituperatione suppli- I
ciovo dignum, qui aut id velit quod I
justitia velle non prohibet, aut id non
faciat quod facere non potest? Nonne
ista cantant et in montibus pastores,
ct in theatris pootæ, et indocti in cir- |
culis, et docti in bibliothecis, et ma­
gistri in scholis , et antistites in sacra­
lis locis, ct in orbe terrarum genus
humanum ?» “
161. Probatur 1. ex intimo cujuseiim·
i/ue sensu ; unusquisque quippe sentit
se nulla necessitate impelli, sed sui
actus esse dominum , adeo ut agere
vel non agere possit, vel contrarium
elicere actum. Intimo hoc sensu dis­
cernuntur motus indeliberati, quos
cohibere non possumus, ab iis qui
deliberate fiunt. Nec intimius certiusve
novimus et sentimus nos esse, quam
hac pollere facultate agendi vel non
agendi. 0 liem quisque intime scnlil
meritum culpamve in iis non reperiri
quæ ex naturæ necessitate contingunt:
par autem est ratio undecumque ne· j
cessitas oriatur, et quæcumque sil
animi delectatio, si et ipsa ex neces­
sitate proveniat. Quum igitur homines
peccantes mordeat conscientia, bene
agentes vero probet, liquet unum­
quemque intimius sentire se liberum
esse ab omni absoluta necessitate.
162. Obj. I. Apostolus se necessitate
premi queritur : « Quod enim operor,
non inlelligo; non enim quod volo
bonum, hoc ago ; sed quod odi ma­
lum , illud facio. * * * Video autem
aliam legem in membris meis, repu­
gnantem legi mentis meæ, et capti­
vantem me in lege peccati, quæ est iu
membris meis. » 7
163. Rcsp. Pugnam carnem interet
(6) a C’esi ma propre volonté, je le sais, je
sens, et je lo connais aussi certainement. que )'
suis convaincu <ic mon existence. » Jacquelot,sut
l'existence do Dieu. Diss. II. c. viii.

(7) Rom. vii. 95.

spiritum Apostolus describit, de qua peccati granditate perdidimus ' « Quis
alias.dicit : « Caro concupiscit adver
nostrum dicat quod primi hominis
sus spiritum, spiritus autem adversus peccato perierit liberum arbitrium de
carnem. ■> ' De molibus indeliberatis, humano genere? Libertas quidem per­
uti aiunt, concupiscentiæ loquitur, iit per peccatum . seu illa, quæ in para­
quibus voluntatem repugnare declarat: diso fuit, habendi plenam cum im­
proinde non favet Jansenianis aliisvc mortalitate justitiam, propter quod
voluntatem necessario complacentem natura humana divina indiget gratia,
sibi in malo statuentibus.
dicente Domino : ■« Si vos Filius libera161. Obj. 2. De iis qui resistunt ve­ » verit, tunc vero liberi eritis : - utique
ritati dicit : « Resipiscant a diaboli la­ liberi ad bene justeque vivendum. »·0
queis, a quo captivi tenentur ad ipsius Necessitas peccatum habendi, de qua
voluntatem. »2 Id de lapsis hominibus Augustinus loquitur, orta ex peccato
universe dicerc licet.
Adæ, est ipsa noxa hæreditaria , quæ
165. Resp. Specialis fuit Apostolo ra­ etiam necessitatem quamdam mora­
tio de iis id asserendi, quippe repu­ lem , vagam quidem et indetermina­
gnando veritati sese mendaciorum pa­ tam , in culpam aliquam incidendi setri manciparunt : de quibus proinde cum fert. Cælerum sæpissime dixit.
vere cum Bernardo dicimus :« Voluntas « nos non necessitate, sed voluntate
est, quæ se, cum esset libera , servam peccare. » “ Illud quod contra Fortu­
fecit peccati peccato assentiendo. » s natum Manichæum disputans dixit,
166. Obj. 3. Augustinus ait : « Libero nos Ada peccante in necessitatem prae­
arbitrio male utens homo ct se perdi­ cipitatos, illustrat consuetudinis pravae
dit ct ipsum. » 4 « Postquam libera exemplo ; hæc scilicet libere contra­
autem ipse voluntate peccavit, nos in hitur, sed vim quamdam , quæ neces­
necessitatem praecipitati sumus, qui sitatis instar est, sccum fert. Subjun­
:ib ejus stirpe descendimus. » 5 « Quia git idcirco stalim post verba objecta :
peccavit voluntas , secuta est peccan­ « Potest autem unusquisque nostrum,
tem peccatum habendi dura necessi­ mediocri consideratione,invenire verum
tas. »e « Multum erras,qui vel necessita­ esse quod dico. Hodie namque in notem nullam putas esse peccandi, vel strisactionibus, antequam consuetudine
eam non intelligis illius peccati esse aliqua implicemur, liberum habemus
ptenam, quod nulla necessitate com­ arbitrium faciendi aliquid, vel non fa­
ciendi. Cum autem ista libertate fece­
missum est. » 7
167. Resp. Augustinus liberi arbitrii rimus aliquid , et facti ipsius tenuerit
nomine aliquando intelligebat liberta­ animum perniciosa dulcedo et voluptas,
tis illam perfectionem , qua voluntas eadem ipsa consuetudine sic implica­
adhuc integra, nullo irretita impedi­ tur, ut postea vincere non possit, quod
mento, ad Deum facile ferebatur. Illud sibi ipsa peccando fabricata est. » 12
168. Obj. 4. Homo lapsus innatæ cu­
plorat amissum : « cum libero pecca­
tur arbitrio, victore peccato amissum piditati obsequens voluntarie agit,
est liberum arbitrium. » 8 « Liberum ideoque libere, quamvis non valeat
arbitrium ad diligendum Deum primi voluntatis delectationem cohibere.
(1} Gal. V.I7. (9) II.Titn. ii. 96. (3) Serm. 81. in
Cani. n. 7. (*) In Enchiridio c. 50. t. vi.
(5) Disp. II. contra Fortunatum n. 22.
Ό) L. de perfect, just. c. 4.
17) I.. I. op. intperf. e. 105.

Vol. II.

(8)
In Enchir. c. so.
(n; In Ep. ad Vitalem 917. c. I.
(10) !.. I. contra duas epist. Pe lag· <■. i
ΊΙ) L. 3. de lib. arb. c. S.
(19) Di«p. 11. contra Fortunatum Vauieh. n. «

:λι

1ΊΙΛ< Ί. IV. DE DEO f’.HEATOIlE
ccssilati ; sæpius enim quis sibi com­
placet in malo, cl præceps fcrltir in
peccatum , judicio et proposito mentis
obstantibus.
171../{<·.ψ· Ipsa experientia constat
hominem libere suæ voluntatis con­
sensum, quem retinere posset, prae­
stare. Quod autem prius derelinquat
propositum, ct invitus fere labatur,
voluntatis infirmitatem et vehemen­
tiam concupiscente probat

HW. Hrsp. Qui cupiditati obsequitur
voluntarie ct libere agit ; sed non ideo
lihere, quia voluntatis quæcumque
delectatio sentitur; nam si consensum
denegare haud potuisset, libero non
ageret : libertas quippe voluntatis ele­
ctionem, et dominium sui actus exigit.
Accurate Nemesius, Syrus sæculo
quarto exeunlc scriptor, animadvertit ·
« Quod si appetitio quoque necessi­
tate sequitur, ubi tandem liberum erit
arbitrium ? Etenim liberum sil oportet
quod sui juris est arbitrium. Esset au­
tem liberum, si iisdem circumstanti­
bus, in nostra esset potestate aliquan­
do appetere , aliquando non appetere.
Quod si necessitate quadam sequitur
appetitio, perspicuum est etiam fato
appetitionem fieri, tametsi a nobis fiat,
ac secundum naturam nostram , et
impulsionem , ac judicium nostrum. » 1
Verbis ludunt qui voluntarie et libere
aliquando confundunt, aliquando di­
stinguunt, ut vocum ambiguitate abutenles, veterum Patrum testimonia ad novitias opiniones tuendas adhibeant. Po­
pulari usu voluntarie et libere idem so­
nant, prout etiam ante ortam Jansenianam hæresim plerumque absque discri­
mine usurpabantur : sed quum hujus
patronis placuerit post Bajum assercre:
« Quod voluntarie fit, etiamsi necessa­
rio liat, libere tamen fit ; »s voces ac­
curate dislinguendæ sunt, et voluntatis
dominium, quo ■« in utrumque po­
test, »5 omnino exigendum est ut libere
dicatur fieri, quod voluntate iit. *
170. Obj. 5. Experientia constat ho­
minem lapsum peccandi subjici ne-

172. Calvino docente, homo adeo est
corruptus, ut nihil nisi damnabile ab
eo possit prodire.s « Stet ergo nobis
indubia ista veritas, quæ nullis ma­
chinamentis quatefieri potest, mentem
hominis sic alienatam prorsus a Dei ju­
stitia, ut nihil non impium, contoiliim,
fœiluin , impurum , flagitiosum conci­
piat, concupiscat, moliatur :cor peccati
veneno ita penitus delibutum ut nihil
quam corruptum fœtorem efflare que­
at. » 6 Episcopalian! non satis rece­
dunt a tristi hoc et horrendo princi­
pio. 7 Cælerum quum nulla absoluta
necessitate homo lapsus ad peccandum
feratur, sed libero potius præstet arbi­
trio , pronum est deducere non omnes
ejus actus peccato infici. Equidem ra­
tione pollet, viresque habet naturales,
quibus bene uti valeat : quamvis non­
nisi ex graliæ cœleslis motu aliquid
quod ad vitam ælernani ducat, cogi­
tare possit, vel inchoare. Quæ viribus
naturæ facit rationi congrua , nec ullo
pravo fine vitiata, bona sunt, licel

li Ile Natura hominis c. χχχν.
(Î) 3'> Prop. damn, a Gregorio XIII.
S) S. Thomas. I. i. q. G. a. i. ad i.
I, ·ι Mais parce qu'ici le mot de vouloir est
equivoque , il faut remarquer , que suivant leurs
pensées, vouloir ne signifie, a proprement parler,
autre chose, que rontenlir a faction qui ne fait,
et ne «y opposer pas. en un mot c'est la faire
•ans conlrainle. * · · Si une pierre qui tombe .
• i un.- litière qui roule, avait la connaissance de

losophes. » Jacquelot. Uiss. iii. c. viii.
(B) Init. I. 11. c. iii.
(G) Ibid. c. v. sub finem.
(J) « Works done before the grace of Chris·
and the inspiration of his Spirit ,are not pleasan·
to God * * » yea rather, for that they are not
done as God hath willed and commanded lli
* n’
to be done, we doubt not but they have the M
lure ol sin. . Art. xiii.

ANIMADVERSIO

DE OPERIBUS HOMINIS I.APSI.

PAHS III

CAP IV

HF, HOMINE I,APSO

sublimioris linis defectu. merito ct
prœmio supernaturali careant. Augusliniani etiam ea hac. de causa culpa
inquinari contendunt , quam fatentur
non esse gravem. Cæteri plerique
Theologi culpam ct meritum pariter
abesse putant. Hinc non dubitant Eth­
nicos aliquos virtutes morales exer
cuisse, et peccatores opera vitio va
c.ua aliquando peragere. Profeclo Ba
jana propositio damnata est : « Omnia
opera infidelium sunt peccata , ct Phi­
losophorum virtutes sunt vitia. » ‘Con­
cilium Tridcntinum etiam consuit :
« Si quis dixerit opera omnia quæ
ante justificationem fiunt, quacumque
ratione facta sint. vere esse peccata ,
vel odium Dei mereri, anathema sit. »2
Equidem nulla ratio sinit ut quæ con­
grua sunt morum regulis peccatis accenseanlur eo quod a peccatore fiant,
qui tamen nullum pravum finem sibi
proponit, sed legis cordi insculptae
dictamini obsequitur. Apostolus ait :
• Cum enim Gentes, quæ legem non
habent, naturaliter ea , quæ legis sunt
faciunt, ejusmodi legem non haben­
tes, ipsi sibi sunt lex : qui ostendunt
opus legis scriptum in cordibus suis ,
testimonium reddente illis conscientia
ipsorum , et inter se invicem cogita
lionibus accusantibus, aut etiam de­
H) l'rop. 45.
1i) Sees VI. <·. vit. ,» Rom. ii. H.

fendentibus. · ’· Quod autem dicit
« Omne quod non est cx fide, pecca­
tum est ; ·> * intclligendum plane est
ile conscientia , seu certa quadam per­
suasione rem licere; agit enim de
idolothytorum esu, quem peccatum
inducere affirmai, quoties quis discer­
nens ea , manducat, putans id non
licere : ideo damnatur, « quia non ex
fide, » scilicet quia mentis judicium
actui non respondet.
175. Id igitur certo tenendum est
hominis lapsi opera non necessario
esse peccata ; quamvis haud negandum
tantam esse infirmitatem humanam,
ut facile ad peccandum labatur : vel
enim in vetita nititur, vel quæ per­
missa sunt pravo fine prosequitur, vel
alias plurimum deficit.
174. Dc poenis peccati originis , prae­
ter mortem et vitæ ærumnas, et amis­
sionem donorum supernaluralium, quæ
alias fuissent data , de fide tenendum
est vitam ælernam , bcalitudinem sciIjcct supernaturalem amissam fuisse.
Ada peccante. « Pœna originalis pec­
cati, ■» inquit Innocentius HI., <* est
carentia visionis Dei : actualis veru
peccati est gehennae perpetuæ crucia
tus. » ’ Cæterum quæ hac in re defi­
nita sunt recensebimus in tractatu de
Baptismo.
4, Ibid. tir. iS.
's’ Deer. I. iii. |. lî. Je Bipt.

PARS l\.
PNEUMATOLOGIA.

vero in somniis et visionibus. >· '· Liquet
enim haud mera phantasmata, sed
veros nuntios divinitus missos, spiritus
DE ANCELORl'M NATURA ET DOTIBUS.
utique cœlestes, angelorum nomine
175. « Angelorum vocabulum , ·· uti apud sacros scriptores designari.
recte animadvertit S. Gregorius M. Equidem quum Apostolus compara­
* nomen est oflicii, non naturæ. » 1* tionem instituat inter Christum et
Ajyix«r Grace,
Hebraice nun­ angelos,6ut illius praestantiam osten­
tius dicitur, quo nomine pracipue dat, quis poterii suspicari hæc mera
designati sunt cœlestes spiritus , qui esse phantasmata ? In somniis nonnum­
divinas res hominibus nuntiabant. * quam visi sunt ; sed et vigilantibus
Extitit apud Judaeos secta Sadducæo- etiam sese exhibuerunt prasentes,
rum , qui angelos, spiritusve aliquos quod in Abrahæ, Lot, et Tobiæ historia
existere negabant : « Sadducæi enim videre est. Hinc Augustinus non du­
dicunt, non esse resurrectionem, ne­ bitavit dicere : « esse angelos novimu»
que angelum, neque spiritum. » ’No­ ex tide. »7 Scriptores omnes ecclesia­
vissime haud defuerunt inter Rationa- stici per omnia sæcula fidem hanc te­
listas Germanos, qui angelos existere statam faciunt.
170. De creatione angelorum Moyses
inficiarenlur; quæ de iis sunt dicta ad
poeticum ornatum et allegorias refe­ tacuit, ca verosimililcr de causa , quod
rentes. Cæterum in libris historicis mundi spectabilis originem, et generis
Veleris Novique Testamenti angelorum humani res gestas præcipuas referre
Iit mentio nec allegoriae locus est in sibi proposuerit ; de angelis cæleroplerisque. De iis sæpius loculus est quin, quos Israelitæ, ex veteri tradi­
Christus Dominus. ‘ Tota Scriptura lo­ tione, agnoscebant, mentionem data
cupletia prabet testimonia, quæ recen­ occasione facturus. Angelos autem,
sere non vacat. Vehementer igitur sicut et cætera quæcumque existant,
erravit Hobbesius, asserens « angelum, Deum habere auctorem et ratio suadet,
vel nuntium a Deo esse omne id , per et fides docet, Apostolo de Filio Dei
quod Deus supernaturaliter praesen­ dicente : « In ipso condita sunt uni­
tiam sive potentiam suam extraordi­ versa in cœlis et in terra, visibilia el
nariam manifestam facit , pracipue invisibilia, sive throni, sive dominaCAPUT I.

I ; Ilum. inii. in living.
il UomioN nuntii Ό7 t>,‘ vocentur Num. ii.
ti. Ju». n. Jac. ii. »!>. ό, Aci. «iii. 8.
ii Mattii. ixiii. IU. inii. 50. Vide llay, un

Miracles cli. ii.
(i) In Leviathan, c. 51. eit. a Ziegler. I. I.d»

Angelis §. 71. not. I. (6) Hob. i. 7.
J, tn Ps. ciii. Semi. i. n. 13.

PAHS IV. CAP. I

DE ANGELORUM NATURA ET DOTIBUS.

tioncs, sive principatus, sive polestates,
omnia per ipsum, et in ipso creata
sunt.»' Merito igitur inter opera Do­
mini in cantico trium puerorum recen­
sentur : » Benedicite omnia opera Do­
mini Domino . Benedicite angeli Do­
mini Domino. » 1
177. Angelos diu ante spectabilem
mundum conditos Graeci plerique Patres
sentiebant, nonnullis ex Latinis suffra­
gantibus. Hieronymus dicit : « Sex
millia necdum nosiri orbis implentur
anni, et quantas prius aeternitates,
quanta tempora fuisse arbitrandum est,
in quibus angeli, throni, dominationes,
cæteræquc virtutes servierint Deo, et
absque temporum vicibus atque men­
suris, Deo jubente, substiterint?»3
Cælcri plerique cos simul cum mundo
creatos crediderunt ; * quæ sententia
jam invaluit, favente Concilii Latera­
nensis sub Innoccnlio III. decreto, in
quo dicitur « Deus simul ab initio
temporis utramque do nihilo condidisse
creaturam, et spiritualem , et corpo­
ralem, angelicam, videlicet, et huma­
nam. » Vox autem « simul » pariter
aliquando significat : ideoque insignes
Theologi recentiorcs , post S. Thomam
Aquinatem , fatentur Græcorum opina­
tionem non esse damnatam, praesertim
quum constet mentem Concilii fuisse
Origenis rejicere errorem , qui putabat
res corporatas conditas eo consilio ut
iis spiritus delinquentes, veluti carceribus, in pœnam admissorum in­
cluderentur. Tradiderunt idcirco Pa­
tres Lateranenses homines angelos­
que pariter creatos, ex primario Dei
consilio, quin de tempore aliquid de­
finirent.
17«. In coelo ipso enipyreo , ubi jam
gaudent mentes bealæ, angeli conditi
11) Coi. i. Irt. (4) Han. iii. 57.
(j) In c. i. Ep. atl Titum.
(I) Epiph. hœr. «5. n. 4. S.
(51 Sum. i. part. qu. 61. ari. I.
16) Serin, de ligno, forno. et stipula, modo

nonnullis videntur. Id aflirniat N. Tho­
mas, ’ cui præivit Bernardus : · In cœlo
enim cecidit angelus sub praesentia
divinitatis. » * Constat autem eos non
stalim Deum vidisse, quapropter rex
Babylonis cœlum conscensurus exhi­
betur, imagine mutuata a Lucifero glo­
riam coelestem suis viribus ambiente .
« In coelum conscendam , super astra
Dei exaltabo solium meum... similis
ero Allissimo. » 7
179. Angelos spiritus esse
tradit manifesto Scriptura, ocmperqmcredidit Ecclesia : OvXr
x«rnr
r*.
**
*»w/
« Nonne omnes sunt ad­
ministratorii spiritus ? * Cæterum fue­
runt qui cos existimarent haud omnino
corporis expertes ; aerea enim et ignea
illis tribuebant. Hæc tamcu opinaliu
nonnullorum jam ab omnibus derelicta
est, qui angelos puros esse spiritus,
nulla materiei conjunctione gravatos,
cum praeclaris auctoribus docent. « Na­
tura hominis,» inquiebat olim Gregorius
Nyssenus, « ex anima et corpore est
complexa ; angelica vero incorpoream
naturam sortita est ·9 Nullo supremo
judicio res adhuc constat : quod enim
a Concilio Lateranensi IV. decretum est,
ad Manichaeorum errorem evellendum
est directum , ut corporalium et spiri­
tualium Deus agnosceretur auclor.,e
Equidem lecto libro Joanuis Thessa­
lonicensis in Concilio Nicæno dixit
Tharasius : « Ostendit Pater quod et
angelos oporteat pingi, quoniam cir­
cumscripti sunt,cl veluti homines ap­
paruerunt mullis. Sancta Synodus dixit:
Eliam Domine : » iuiJi χι^γτκ «.
*<
*<
»<
ir
κιλλ,ΐΓ. 11
Hæc ostendunt quidem Patribus visum
osse angelos esse pingendos; sed quum
de ratione, quam liber urgebat, nuiSerai. 50 de diversis.
(7) Isaisiiv. 15. » Heb. ι. II.
(9) Ep. ad Euslaibiam.
(10) Estius in S seni. disl.».
(H’ Col. Hard. I. iv. coi. 4
*7.

Μ

TRACT. IV DE DEO CREATORE

him mannum examen institutum sit.
nulla proluta definitio , opus non est
ul eam probemus; nec enim a Concilio
probata ostenditur. * Dæmones « spiritus » saepius in Scripturis vocantur. 2
Et contra eos luctantes contra carnem
et sanguinem baud luctari dicimur ,
sed, « contra spiritualia nequiliæ in
coelestibus. »’ Eadem sententiarum va­
rietas de iis , ac de Angelis beatis olim
obtinuit, quippe ejusdem sunt naluræ ;
sed Augustino judice : « non est de
hac re, aut laborandum operosa inqui­
sitione, aut contentione certandum. » *
Illa tamen incertitude sublata jam est,
et pro re explorata habetur, eos carere
corpore.
180. Quæ nonnulli Patres excogita­
runt de angelis cum mulieribus con­
cumbentibus, 8 ex male intellectis Mosis
verbis de filiis Dei ad filias hominum
ingredienlibus, ortum habuerunt : sed
pace virorum alias doctrinæ el sancti­
tatis laudibus insignium, jam ab omni­
bus rejiciuntur.
181. Ingens est angelorum multi­
tudo; nam Danieli visus est Antiquus
dierum throno insidens : <■ Millia mil­
lium ministrabant ei, et decies millies
centena millia assistebant ei. »6 Paulus
monet fideles eos accessisse ad « Je­
rusalem cœleslem, el multorum mil­
lium angelorum frequentiam. »7 In no­
vem choros consueverunt distribui ,
nominibus a sacris litteris desumptis :
Cherubim, Seraphim, Throni, Domi­
nationes , Principatus , et Potestates ,
Virtutes, Archangcli et Angeli.8 Cælerum de ordinibus illis nonnisi con­
jectando disseritur; ideoque præstal ad
sobrietatem sapere.9
182. Quomodo angeli inter se discer­
nantur se ignorare fatetur Augustinus:
(I) Vide 1‘etaviuni, de Angelis I. I. c. >i.'n. v. vi.
(S) .Mati. viii. 16. x. i. (5) Epii. vi. IS.
(4) De civ. Dei I. xxi. c. 10.
fti) Jnulin. Apul. i. Alhenag. in leg. pu» C.hiisl.
Minutius lelix in Octavio.
,6 llan. «ii. 10.

« Esse itaque Sedes, Dominationes.
Principatus, Potestates in cœlestlbun
apparatibus, firmissime credo; ct dig
ferre inter se aliquid indubitata fide
teneo. Sed quo me contemnas, quem
magnum putas esse doctorcm, q menam
ista sint, ct quid inter se differant
nescio. » ‘°
185. Angelos immortales esse con­
stat : simplicis enim ct spiritualis na­
turæ sunt. Eorum felix conditio nobis
in praemium proponitur; de resurre­
cturis hominibus quippe dicit Christus :
« Neque enim ultra mori poterunt,
aequales enim angelis sunt. » “
184. Relatio angelorum ad locum a
nobis haud salis intelligilur : sed de
iis advenientibus ct recedentibus pas­
sim loquitur Scriptura . « Apparuit au­
tem illi angelus de cado. » ,a « Missu»
est angelus Gabriel a Deo in civitatem
Galilææ, cui nomen Nazareth , ad Virginenf.... ct ingressus ad eam.... el
discessit ab ea. »18
185. Quanta polleant cognitione nos
concipere non possumus : sunt enim
spiritus nobis præstanliores. Plurima '

quæ inter homines contingunt illis
patere liquet : gaudent enim peccatore
ad meliorem frugem redacto : « Gau­
dium erit coram angelis Dei super uno
peccatore poenitentiam agente. » “Nec
tamen cordis arcana , nisi Deo, cujus
id proprium prædicatur, pandente,
norunt.
18G. Angeli boni semper
«mr
Patris in coelis vident faciem, quod
de pusillorum custodibus aflirmal Chri­
stus. 18 Bealitudine igitur frumitur,
quam numquam possunt amittere,
quibus justi homines adsimilabuutur;
irayyo.n
éi<r«.,c Eos a veritate, ct ideo
a bealitudine, decidere posse immerito
(7) llcb. xii. 5Î. (8) I.. ile cœl. hicrareltia.
(0) Vide Potavium , de Angelis. I. ii. c. iii.
(10) L. ad Oro». contra Priacil. c. i.
(11) huc. xx. 30. (It) Ibid. xxii. 43.
(13 Ibid, i- to. (u) Ibid. xv. 10.
(lt>) Matt, xviii. 10. (10) l.uc. xx. 30.

PAHS l\. CAP- I

hl·; ANGELOREM SAURA El DOTIHI s.

intulit Kpiscopivs ex Apostoli hypo- qui Cyrum principem Persarum illic
thesi de angelo evaugelizante ronlra designari existiment. 10
ac ipsA prædicaverat : 1*nam insuetum
189. Constat, ex innumeris Scriptune
non est ab impossibili ducere argu­ locis , Deum uti angelorum ministerio
mentum , ut rei certitudo magis de­ in suis pandendis el exequendis consi­
claretur.
liis : · Ecce ego mittam angelum meum,
187. Custodes dantur angeli homi­ qui procédât te, et custodiat in via ,
nibus , uti semper Dei cultoribus est et introducat in locum quem paravi.
persuasum. Jacob, liliis Joseph bene­ Observa eum , et audi vocem ejus, nec
dicens, dixit : « Angelus, qui eruit contemnendum putes : quia non di­
me de cunctis malis, benedicat pueris mittet , cum peccaveris, et est nomen
istis. » ’ Judith , incolumis , angeli meum in illo. » " Haec de angelo qui
agnoscit tutelam ; <■ Vivit autem ipse populum Jsracliticum Dei nomine re­
Dominus , quoniam custodivit me an­ gebat , dicta sunt. Angelorum mini
gelus ejus. ■>8 Christus monuit ne te­ sterio preces hominum porriguntur
mnerentur pusilli , pueri scilicet, vel ut Deo : nam Tobiam angelus certiorem
aliis placet, fideles quicumque : « Vi­ fecit se orationes, inter pietatis erga
dete ne contemnatis unum ex his pu­ defunctos officia fusas, Deo obtulisse :
sillis : dico enim vobis, quia angeli « Quando orabas cum lacrymis, el
eorum in coelis semper vident faciem sepeliebas mortuos , el derelinquebas
Patris mei, qui in coelis est. ·· * Id adeo prandium tuum , et mortuos abscon­
insederat fidelium mentibus, quod debas per diem in domo tua, et nocte
Petri audita voce, angelum ejus adesse, sepeliebas eos, ego obtuli orationem
ipsum sonum vocis referentem, exi­ tuam Domino. » ’* Sic angelus ex aureo
stimaverint : « angelus ejus est. » 5* thuribulo incensum , orationes scilicet
Eam fuisse vulgatam Judæornm sen­ sanctorum, Deo fundere dicitur in
tentiam testantur Babbini, ct fatentur Apocalypsi. 13 Morientibus justis ad­
eruditi. 8 Sic et veteres crediderunt sunt angeli : << Factum est autem ut
Patres. S. Basilius scribit : « Quod sin­ moreretur mendicus, et portaretur ab
gulis fidelium adsit angelus, ut pae­ angelis in sinum Abrahæ. » “
dagogus quidam el pastor ad vitam
190. De cultu angelis præstando age­
dirigendam , non contradicet, qui ver­ mus , quando de Sanctorum cultu una
borum Domini recordatur dicentis.... agendum erit. Hic tantum adnotabimus
» Angeli eorum semper vident faciem eos hominum obsequia in Veteri Te­
» Patris mei, qui in cœlis est. »7
stamento exegisse, uti palet exemplo
188. Angelos custodes agnoverunt angeli qui Josue occurrit ; in Novo au­
inter Protestantes Calovius, Gerhardus, tem legimus angelum Joanni Evange­
Zanchius, Vossius, aliique.8 Hic eos list® visum ea modeste recusasse, quod
præesse populis integris censuil, 9 ob aposlolatus dignitatem, et human®
quod el Catholicis pluribus visum est, naturæ in Christo exaltationem conti­
nixis Danielis de principibus Persarum gisse videtur. Pulchre Gregorius Ma
etGræcorum testimonio. Cæterum sunt gnus ail : « Angeli quos prius infirmo-

(I) Gal. i. 8. (*) Gen. xlviii 10.
(3) Judith xiii. 40. (4) Mati. *»iii. 10.
(S) Act. xii. Ii.
(0) Vide Itoacnmilller in lucum Mat. xviii. 10.
(7) I>. iii. contra Eunomiurn.
(8) Vide apud Ziegler Theol. I. i. de Angelis

§. 71. not. i. (i·,. I.. i. de Theol. getii, r. *.
(10) Vide Calmel in Oan. c. x. ». ti. IX
(11) Exod. xxiii.ri.
( li) Tobi« xii. 14.
(13) Apoc. viii. 3.
(II) l.uc. xvi. Si.

:>o

THAGT. IV

DE DEO CREATOHE

abjcctosque despexerant, jam .socios ve­
nerantur. Hinc est enim quod Loth et
Josue angelos adorant, nec tamen ado­
rare prohibentur : Joannes vero in Apo­
calypsi sua adorare angelum voluit ; sed
tamen idem hunc angelus ne se debeat
adorare compescuit. ■■1 Sed de his alias.
CAPET II.
DE O BMOMIIUS.

191. Angeli omnes integri et boni
conditi sunt, omni vitio carentes; nihil
enim mali fecit Deus : « Cum lides
vera, quæ est Catholica, omnium crea­
turarum , sive spiritualium , sive cor­
poralium , bonam profiteatur esse sub­
stantiam, et mali nullam esse naturam :
quia Deus, qui universitatis est con­
ditor, nihil non· bonum fecit. Unde et
diabolus bonus esset, si in eo quod
factus est permaneret. »2 Merito igitur
Manes, malum principium statuens, ct
Priscillianus, diabolum malum ab ini­
tio fuisse affirmans , rejecti sunt. Equi­
dem « ille erat homicida ab initio, » et
« mendax est, et paler ejus, »3 quo­
niam ab initio diabolus peccat. » ♦ Sed
voces illæ non ipsum creationis mo­
mentum respiciunt : conditus est qui­
dem bonus, sed brevi lapsus est.
« Spiritus qui ad vindictam creati
sunt, » s inlelligunlur venti vehemenliores aliaque Dei flagella : « ignis,
grando, fames, et mors , omnia hæc
ad vindictam creata sunt. » G Quod au­
tem Behemoth creatum dicatur ad illu­
dendum ei,7 inlelligendum est de ceti,
vel ingenti alio quodam pisce.
192. Gratiam, scilicet supernum au­
xilium quo possent Deum diligere ,
angelis tribulam , jure meritoque dicit
Augustinus : nec enim naturæ viribus
poterant demereri Deum. Bonosange(t) Horn. 8. in Ev. (!) S. Leo ep. 93, c. s.
(3) Joan. viii. 44. (4) 1. Joan. iii. 8.
(S, Eccli. xxxix. 33. (C) Ibid. v. 3f>.

los ei obsequentes a malis , qui repu­
gnabant , discretos docet : « Simul m
facti sunt, ei a quo facti sunt, amore
cum quo facti sunt, adhæseruni. Eoque
sunt isti ab illorum societate discreti,
quod hi in eadem voluntate bona man­
serunt , illi ab ea deficiendo mutati
sunt, mala scilicet voluntate, hoc ipso
quod a bono defecerunt. » * * · « El
istam (bonam voluntatem] quis fecerat,
nisi ille qui cos cum bona voluntate,
id est, cum amore casto, quo illi
adhaererent, creavit, simul eis et cou­
dons naturam , el largiens gratiam? »’
195. Lapsus angelorum a nullo sacro
scriplore enucleatius relatus est, sed
sæpius de eo obiler plura sunt dicta.
Ex vetustissima traditione innotuit an­
gelos quosdam a Deo defecisse, cl
iram meruisse. Eam ex Judæ epistola
colligimus : « Angelos voro qui non
servaverunt suum principatum, sed
dereliquerunt suum domicilium, io
judicium magni dici , vinculis æternb
sub caligine reservavit. » ° Id etiam
testatur divus Petrus : « Si enim betis
angelis peccantibus non pepercit,sed
rudentibus inferni detractos in torta­
rum tradidit cruciandos in judicium
reservari. » ‘° Unum cætcris defectionis
ducem fuisse ex pluribus locis colli­
gitur. Ad eum referri solent, quæ ad
litteram de rege Babylonio Vates dicit;
« Detracta est ad inferos superbia
tua. * · * Quomodo cecidisti de cœlo
lucifer, qui mane oriebaris? Corruisti
in terram, qui vulnerabas gentes? Qui
dicebas in corde tuo : In cœlum con­
scendam , super astra Dei exaltabo
solium meum, sedebo in monte te­
stamenti, in lateribus Aquilonis. Ascen­
dam super altitudinem nubium, si­
milis ero Allissimo. Verumlamen ud
infernum detraheris in profundum lu­
ci. » “ Sic etiam rex Tyri apud E«(7) Jub ii. Iu. Ps. ciii. !6.
(8) !.. xii. de civ. Dei c. 9. (0) Juda.· '· 6.
(101 II. Vel. ii. I. (41) Is. xi». W.

PAKS IV. CAP. II. OK DÆ.MONIUI s
chlelem describitur : ■· Ejeci te do
monte Dei, ct perdidi te, o cherub
prolegens, dc medio lapidum ignito­
rum. El elevatum est cor tuum in
decore tuo. » ’ Cæterum ex allegoriis
non certum derivatur argumentum.
Aliunde vero obtinuit sententia dæmonem illum fuisse ante lapsum cæteris
præstantiorem 8
194. Superbia peccasse dæmones ex
mox citatis testimoniis colligunt plerique, quibus favere videtur Apostolus;3
quapropter S. Gregorius in Christi
verba de satana cadente dicit : « Ut
in discipulorum cordibus elationem
premeret, mox judicium ruinæ retulit,
quod ipse magister elationis accepit :
ut in auctore superbite discerent, quid
dc elationis vitio formidarent *
» Cæ­
terum non facile intelligimus qualis
fuerit : tanto enim lumine angeli illu­
strati sunt, ut errore laborasse cen­
sendi non sint. S. Thomas Aquinas
censet angelum non appetiisse omni­
modis cum Deo aequalitatem, « quia
scivit hoc esse impossibile. »5 « Sed
in hoc appetiit esse similis Deo, quia
appetiit ut finem ultimum beatitudinis
id, ad quod virtute suæ naturæ potcrat
pervenire, avertens suum appetitum a
beatitudine supernalurali, quæ est ex
gratia Dei.»6 Petavius post Guillelmum
Farisicnsem in eo statuit angeli pecca­
tum « quod summæ majestatis pro­
prium in creatas res dominatum , ac
nulli subjectum imperium, affectu sal­
tem ac voto concupivit. » 7 Quidquid
sit, de lapsu constat, licet ejus adjun­
cta non admodum pateant.
195. Quot lapsi sint angeli, vel quan­
tus sil totius angelici chori nume­
rus , nemo mortalium novit. Tertiam
quidem pariem ducem superbum se­

cutam conjiciunt nonnulli, ex Apoca­
lypsis verbis : « Cauda ejus trahebat
tertiam partem stellarum : >»
*sed
non
constat ea de lapsis angelis esse inlelligenda.
196. Naturæ suæ dotes , quibus ho­
minibus longe præcellunt, retinent
dæmones, donis cæteroquin gratia»
spoliati. Ideo pollent intellectu, et vires
habent humanis longe majores. My­
steria fidei, quæ ex revelatione Dei
pendent, non norunt nisi « per aliqua
temporalia suæ virtutis effecta, ’ vel
quatenus Deus alias ea siverit innote­
scere ob altissima sua consilia.
197. Angeli rebelles poenas suæ culpæ luunt, inferorum carceribus man­
cipati. ‘° Cæterum spiritus nequam in
aere versari innuit Apostolus, eos
adversantes nobis exhibens : » Induite
vos armaturam Dei, ut possitis stare
adversus insidias diaboli. Quoniam nen
est nobis colluctatio adversus carnem
et sanguinem , sed adversus principes
el potestates, adversus mundi rectores
tenebrarum harum , contra spiritualia
nequiliæ, in coelestibus. » “
«

tt) Execli. xxviii. 16.
(S) Pelai, de Angelis. I. iii. c. 3. jj. vii.
(3) I. Tim. iii. 6. (4) L. xxiii. Mor. c. vii. modo 0.
. (3| I. p. Sum. qu. 63, ari 3., Sed.
(B) ll>. El hoc modo.

(7) De Angelis I. iii. c. II. §. xii».
(8) Apoc. xii. I. 'V) Aug. I. 9. de civ Dei e. 11.
(10) Judiev. 6.11. Pei. ii. 4.
(11) Ephes. vi. II.
(IS) Vide 1'rlavimn de Angelis I. iii. e. iv. J «iii.

πιινματιχα r»r

<’> vvir ·τ·υιιΜ>ι·<Γ.

Fuit veterum scriptorum sententia salis
communis dæmones, nonnisi post ul­
timum hominum judicium , poenam
ignis passuros, inlerimque libere va­
gari per aerem, et hominibus insidiari :
cæterum Apostolorum laudata testi­
monia de iis ad tartarum, et inferos
detrusis exigunt, ut plerosque carcere
inferorum censeamus detineri, quamvis
nonnullos illinc aliquando emergere,
et in aere ad tempus versari alia sua­
deant testimonia. '* Hos non omni
supplicio carere constat, quum et vi­
sionis beata· privatio sit praecipua
poena, quam cruciatuum expeclniio

as

TRACT. IV, DE DEC CUEATOIII.

reria auget. Cælerum dæmonum om­ emnquc Christo Domino haud proba,
nium supplicia augenda esse post ju­ tum, sed toleratum , occasione indo
dicium non est inverosimile. ' Qood sumpta ut homines ad pietatem , ei
ad pœnæ genus attinet, quum ignis divinae virtutis admirationem traduce­
diabolo et angelis ejus paratus dicatur, rentur. ‘ Frustra plane sunt qui alle­
theologi omnes consentiunt verum et goriarum , troporum , vel aliorum styli
corporeum ignem, quamvis ab eo <1110 ornatuum , apud Orientales, ope, spe­
utimur longe diversum , cos cruciare, rant se posse ad res et eventus referre,
quod tamen nullo Ecclesiae decreto quæ plane de spiritu nequam homine»
adhuc obsignatum esse Petavius post impugnante passim in Scripturis tra­
Vasquesiuin notat. ’Fieri autem posse duntur. Frustra etiam popularis appel­
ut spiritus igne corporeo crucietur latur error: Christus enim manifesto
suadet quod in hac. vita inter animam de daemonibus locutus est, sicut ei
et corpus intercedit commercium. Au­ Apostoli, non ex vulgi sententia , sed
gustinus idcirco, dubius licet utrum ex rei veritate. «Vos,» exprobrabat
dæmoncs incorporei prorsus forent, ille Judaeis, « ex patre diabolo estis.,
eos igne cruciari posse fassus est : ille homicida erat ab initio, ct in veri­
·< Cur enim non dicamus, quamvis mi­ tate non stetit. »s In judicio extremo
ris, tamen veris modis , etiam spiritus dicturus est reprobis : « Discedite a
incorporeos posse poena corporalis mc maledicti in ignem æternum , qui
ignis affici, si spiritus hominum etiam paratus est diabolo , ct angelis ejus. ·'
ipsi profecto incorporei, et nunc potue­ Abhorret autem omnino a Christi veri­
runt includi corporalibus membris, ei tate et sapientia, ut popularem errorem
tunc poterunt corporum suorum vincu­ suum faciat, vocibus adhibitis quibo»
lis insolubiliter alligari ? Adhærebunl sanciretur et confirmaretur.
199. Daemon
apud Ethni­
ergo, si nulla sunt eis corpora , spiritus
dæmonum, imo spiritus dæmoncs, licet cos deos inferiores saepius significo
incorporei, corporeis ignibus crucian­ bal, Lares scilicet, Manes , Lemures,
di. »! Porro supplicia illa aeterna forecx aliosque :
autem malus genius
Christi verbis constat : sed de iis fusius hominibus infestus vocabatur. Hos ha­
disseremus postea, quandodejimpiorum bebant veluti morborum gravi orum, vd
aliarum calamitatum auclorcs : qua
poenis apud inferos tractandum erit.
198. Dæmoncs esse negarunt plures, superstitio utrum Babyloniorum men­
Scripturarum palam spreta auctori­ tes imbuerit non constat. Dii gentium
tate : alii ca in tuto, si ipsis credas , aliquando in Scripturis designantur iis
posita. Sunt enim qui Scripturarum vocabulis : □’TTK inpint : 7 sæpius

locutiones de diabolo, satana , dromo­ autem spiritus nequam, sicut Christo
nibus, adhibitas dicunt ut notio abstra­ uicente : « In nomine meo dæmouia
cta mali ct calamitatis vividius expri­ ejicient. »
** Dæmonum præcipuus diomeretur. Alii dicunt popularem fuisse bolus plerumque vocatur, veluti ealu
Judæorum errorem de malis geniis, initiator servorum Dei JW»xcr.
quos auctores suarum aerumnarum ha­ adversarius, hostis, scilicet, humani
buerunt, Babyloniorum imbuti super­ generis etiam audit.
stitione, cx quo cxules degebant :
200. Dæmoniacos , seu obsessos1
(I : Ibid. § X
*ii.
Ii) Ibid. c. v. Jj vii.
IJ) L. ixi. de cir. Dei c. x. Vide el 1'ctaviiiin de
Angelis I. iii. C. »■ §. xiv.
(41 Thorn. Bartholinus lib. do morbis bibi. ari.

IU. Wclstenius ad c. iv. 44. Mattinei.
(6) Joan. viii. 44. (6) Malt. xxv. 41.
(7) Vide Koseiinillller ad <·. iv. 44. Matt ha’i.
(K) Marc. xvi. II.

PAHS. ML GAP

II. DE D EMONIBI S.

>0

dæmone, scilicet in quorum corporibus
insidebat dæmon , ea variis modis
agitans, unquam vere extilisse negant
passim Rationalistic, qui ad vulgi præjudiciiim referunt, quod de iis in
Novo Testamento dicitur. .Egrotos,
lunalicosque praesertim a malo genio
possideri Judaei censebant , mutuata
a Babyloniis, inter quos degerant,
notione , si novis his Bibliorum inter­
pretibus credamus. Opinioni vigenti
Christus et Apostoli sesc accommo­
dasse, haud sine blasphcmia , dicun­
tur. Impietatem hanc ut evellamus ,
Perronei haud gravabimur premere
vestigia.
Propositio.
Impium est denegare veros dari
dæmoniacos.
•201. Probatur I cx Scriptura. De
dæmoniacis passim in Novo Testamento
til mentio; et ea quidem ratione ut
non quid existimaverint Judæi, sed
scriptorum sacrorum sententia , et ip­
sius Christi Domini auctoritas tradatur.
Equidem dæmonem sæpius alloquitur
Christus : « Surde et mute spiritus ,
ego præcipio libi, exi ab eo, et ne
amplius introeas in eum. » 1 De dæmonibus ejectis et exeuntibus ex homi­
nibus passim fit mentio , Christo ipso
dicente de quodam : « Hoc genus in
nullo potest exire , nisi in oratione ct
jejunio. »s Quod non in sola vulgi
opinione, sed reipsa adessent nocendi
artifices, liquet ex facultate iis facta
porcos ingrediendi, quibus in flumen
præcipitibus actis, Gcraseni eum roga­
runt ut discederet.s Dæmones ejiciendi
potestatem dedit ipse verbis perspicuis,
ct monuit Apostolos ne de ea gloria­
rentur : « In hoc nolite gaudere, quia
spiritus vobis subjiciuntur. » ‘ Liquet

igitur eum sua auctoritate comprobasse
sententiam de dæmoniacis.
302. Præterea distinguunt manifesto
sacri scriplores iniirmos ct lunaticos
a dæmoniacis : « Obtulerunt ei omnes
male habentes, variis languoribus et
tormentis comprehensos, et qui dæmonia habebant, et lunaticos. » ·
«ai ÿtkmafs/airsvr. ErgO Utilia
est ratio suspicandi ægrotos omnes ,
vel lunaticos, fuisse inter dæmoniacos
recensitos. Imo quidquid sil de Ethni­
corum persuasione morbos vel amen­
tiam a malo genio provenire , nullum
proferri potest testimonium cujuscumque auctoris profani, in quo ægrotus
vel amens daemoniacus dicatur. Sibi
igitur aliisque illudunt eruditi Ratio­
nalists !
203. Probatur 2. ex totius antiqui­
tatis Christiana; sensu. Ex omnibus
scriptis Patrum omnium sæculorum
liquet id omnibus Christianis fuisse fir­
missime persuasum, dæmoniacos extilisse, Christi Domini ct Apostolorum·
ætate : imo eos sequiori sæculo adhuc
dari plures testantur , ipsos religionis
hostes ad rei experimentum provocan­
do. Irenaeus dicit de quibusdam Christi’
discipulis : « Alii enim dæmones exclu­
dunt firmissime et vere, ut etiam sae­
pissime credani ipsi apii) emundati sunt
a nequissimis spiritibus, et sunt in
Ecclesia. » 6 Tertulliani celebris est
locus ad antistites ethnicos directus :
« Edatur hic aliquis sub tribunalibus
vestris, quem dæmone agi constet :
jussus a quolibet Christiano loqui, spi­
ritus ille tam se dæmonem confitebitur
de vero , quam alibi Deum de falso. »7
Objectiones.
204. Objiciunt Rationalisée I. Enilepsis indicia habentur in juvene qui

Ί) Marc. ix. 31. (i) Ibidem, r. 38.
(J) Lue. viii. 37. Optime l.icberman animad•ertil: -At» (ortan morbus viri illius tutum subito
porrorum gregem corripuit ? -Sed et illa Christi
cum demone sermocinatio quam insulsa esset

et ridicula sublatu dnmone ’
1’beol. ·■ ·· D
*
Angelis malis prop. iii. ;t) Lue. ». IS.
(3) Vide ct Mat. iv. 33. 34. ». 8.
(0) Adv. liter. I. ii. o. Isii, alias v»
*···
7) In Apolog. o. uiii. od. Hip.

00

TRACT

IV DE DEO CREATORE

PARS IV. CAP. H

apud Marcum a dæmone obsessus
dicitur. ' Hinc sanati di< iintur d®moniaci, quia inter ægrolos recense­
bantur.
205. Resp. Licet quædam epilepsis
indiciis haud absimilia in casu illo
speciali animadvertere sil, adjuncta
tamen ostendunt veram fuisse dæmoniacam obsessionem. Mulus et surdus
erat juvenis , cl ita correptus epilepsi,
ut eam a dæmone provenire paler
plane inlelligcret; quod confirmat Evan­
gelista dicens : « Cum vidisset cum ,
(Jesum) slatim spiritus conturbavit il­
lum. » 1 Fidem patris ut curaretur puer
exegit Christus, cl comminatus est spi­
ritui immundo, et oratione et jejunio
opus esse dixit ut ejiceretur. Hæc certe
ostendunt non agi de epilepsis con­
suetae curatione, quamvis nil velet
credere epilepsim fuisse cum obses­
sione conjunctam, et inde ortam. Li­
quet etiam Christum et Evangclislam
dæmonis operam in juvenis afflictione
agnovisse : quapropter eorum salva
veritate ad meram epilepsim naturalem
reduci nequii. Præterea singularis ille

les. '· Dæmoniacum idcirco curatum '
same mentis
dicunt Evangç.
list® inventum a Gadaræ incolis. · Null
dicebantur melancholici, qui loqui deIrectabant.
207. Resp. Amentiam ei furorem ab
obsessione dæmouiaca aliquando pro­
venisse haud dubitamus : adfuisse au­
tem perspicua indicia quibus a mora
amentia distingueretur pariter nobis
persuasum est Equidem s®vi illi ho­
mines de monumentis prodeuntes, qui
nemini transitum consueverunt per­
mittere, Jesu potentiam adeo experti
sunt, ut eum aggredi haud audentes,
clamaverint : « Quid nobis, cl libi, Jesu
fili Dei Ί Venisti huc ante tempus tor­
quere nos. «7 Hic profecto dementit·
non est sermo, sed dæmonum quos
Christus ipsa sui præsentia coercebat
Quod licentiam porcos ingrediendi pe­
tierint , cosque egerint praecipites, non
amentiam , sed nocendi libidinem pro­
bat. Recte autem dæmoniaci postquam
curati fuerant sane sapere dicuntur,
quia antea , dæmone agitante, minus
recle sapiebant, quamvis haud prorsis /

casus non potest instar omnium haberi,
quum plerique sint prorsus dissimiles,
nullumque epilepsispræbeanl indicium.
Quod ad sanationis verbum pertinet,
aliquando quidem usurpatur, uti Matthæi duodecimo capite, 3 tot?
»?"
**
•ùrii; sed sensus vocis translatus patet
ex re de qua agitur, nam daemoniacus
caecus et surdus dicitur; qui curatus
est ita ut loqui et videre posset. Accurate distinguit Christus .egrotorum
curationem a dæmonum ejectione :
'Ar->i’*rvrr
dipairivirt, . . . . ta/ώι»

amentes forent. Quod melancholia
pr0 mutis dæmoniacis haberentur,·
ingeniose fingitur, nullo suffraganti
documento.
208. Objiciunt 3. Inverosimileprora
*
est tot homines a dæmone obsess» .
Christi aetate, neminem vel rarissimos
postea. Ergo dicendum ægrolos, pra·
serlim eos quos furor mentis agitabat,
vel singularis affligebat morbus, dænifr
niacos tunc habitos fuisse.
209. Resp. Quod dæmoniaci adeo
multi fuerint Christi ælale, ex certis i

ûlâAMrt.4
Evangelistarum testimoniis palet : nK
200. Objiciunt 2. Amentes et furiosi ideo in quaestionem vocari potest salva
plane plerique erant qui dæmoniaci eorum auctoritate. Non nostro arbitrio
habebantur. Hinc nudi circumibant, fingenda est hypothesis , quæ cum di·
in sepulchris morabantur, concidebant dis et rebus gestis plane confligit. Net
se lapidibus , ferociebant in transeun- nostrum interest reddere rationem cor
'I, Mare. i<. 17. (i) Ibid. t. il).
,3) ». ii. (4j Muti. 1. 8.

(5) Mali. viii. 48. Marc. v. I.
(6) Marc. v. 13. Luc. viii. 33.

Mat. viii. Λ

obsessiones non adeo fuerint frequentes
sequiorihus sæculis , quamvis in prom­
ptu sit, quod scilicet dæmonum pote­
stas Christi adventu coercita sit, et
vinculis veluti adstricta : satanas enim
mille annos ligatus in Apocalypsi dici­
tur. 1 Cælerum temere negant Ratio­
nalists? omnes posterioris aetatis obses­
siones , quum ex Irenæi , Tertulliani,
Cypriani, aliortimqiie, omni exceptione
majorum, testimoniis plurimas exlilisse
constet. Quod autem ante Christi jeta­
ient dæmoniacæ possessiones frequen­
tes non noscantur, non officit relationi
Evangelic®, quum divinae sapienti®
congrueret sinere ut majores fierent
dæmonum conatus, ad illustriorem
Christi triumphum : « In hoc appa­
ruit Filius Dei, ut dissolvat opera dia­
boli. »1
210. Non corpora tantum obsidere,
sed animabus insidiari consuevit dae­
mon, et quidem longe frequentius , et
majori nostri detrimento. Tentationes
ejus ægri animi somnia habent Ratio­
nalist®, nil credere volentes praeter
id quod oculis subjacet, ct rerum
noscitur experimento. Caeterum Scri­
ptura manifesto nos docent satanam
corda aggredi, ut ad peccandum nos
illiciat : aliquando quidem serpentis
instar, insidiantem ut mordeat, ali­
quando leonis rugientis, vi et potentia
hostium manifestorum usum. Hinc Apo­
stolus hortatur : « Induite vos arma­
turam Dei, ut possitis siare adversus
insidias diaboli. Quoniam non est nobis
colluctatio adversus carnem et san­
guinem , sed adversus principes et
potestates, adversus mundi rectores
tenebrarum harum , contra spiritualia
nequili® in coelestibus. »3 Qua autem
ratione nos tentent non est facile expli(I) Apoc. ». i.
*)( I. Joann, iii. 8.
(ï) Epb. vi. II.
U) Jacob. i. 14.
(5} Eiod. iiii, 18.

Vol. u.

DE I) EMOSIIll s.

«I

cato, quum illorum vires non nove­
rimus , nec quæ sit spiritus incorporei
in spiritum corpore inclusum actio.
Cælerum ipsa quæ ex Adæ peccato
nobis provenit cupiditas plurimarum
quibus pulsamur tenlationum fons
« est : unusquisque vero lentatur a
concupiscentia sua abstractus ct |ille­
ctus. » 4
211. Dæmones rebus humanis inter­
venire plurimum olim jactabatur et
credebatur, non sine aliquibus ex Seri
plura desumptis exemplis. Qui eorum
opem implorabant, ut arcana detege­
rent , vel detrimentum aliis inferrent,
Vagiam exercere dicebantur, quod
superstitionis genus cultui veri Dei ad­
versum , et in populorum fraudem ces­
surum , Deo jubente, mortis pœna in
veteri lege mulctatum est.5 Id opiimo
quidem jure : qui enim in theoeralia,
qualis erat Judaic® rcipublicæ conditio,
quolibet pacto homines a divino cultu
abducit, reus fit læsæ majestatis divinae.
Pleraque Europæ regna infestum illud
sagarum genus, eadem pœna proposita,
eliminare olim studebant : sed quum
levissimis ducti rationibus judices magiæ, vel alterius superstitionis affinis,
reos damnarent, Fredericus Speee S. J.
opere edito anno 1651 modum lantæ
legum severitati adhibendum efficacibus
argumentis persuasit. · Inde factum ut
recentius ipsa magia veluti res ficta a
plerisque habeatur ; quamvis gravis­
simi auctores contendant eam aliquando
exerceri dæmonis opera, rarius licet,
nec facile credendam.7 In hanc ut
transeamus sententiam, quæ in Scri­
pturis tradita sunt, etquæ sæculorum
veluti usu et judicio sunt trita, faciunt.
*
In magnetismo animali, quo quis eo­
rum quæ procul sunt conscius fieri
(6) Caulio criminalis, seu dc processibus con­
tra sagas , a l‘. Fred. Spee S. J.
(7; Consule Perrone, Tract, de Oeo Crea­

tore c. v.
(B) Hay , On Miracles, ch. it.

6

Gi

TRACT. IV. DE DEO CREATORE.

dicitur , spiritu illuc nescio quo pacto
se transferente , et uti dicitur, imagi­
natione operante extra proprium cor­
pus , nullam dæmoniacam operam ple­
rumque intéressé suspicamur, sed vel
artem quamdam , vel illusionem , *
quamvis recentissime in liac ipsa re­
gione, plura miraque relata sint, qui­
bus homines acatholici judicio graves
adhibuerunt fidem. Superstitio etiam
habenda est quæ dicitur pulsatio spi­
ritalis qua scilicet a spiritibus qu:eruntur arcana per media quædam ,
mensa impositis manibus vel ea solum

(I) Plerique nunc rejiciunt vcluti nugas ma­
gnetism· miracula , et Mesmerum celebrem
ejus propagatorem , ut circulatorem habent. Alii
censent magnclismum obnoxium esse dæmonis

pulsante. Si constiterit de rebus vere
gestis, et arcanis patefactis, dæmoniaca opera admittenda videtur. Super­
stitionis genus illud certo habendum
est , quod fatidici cujusque fata vel ex
astrorum situ , vel arcanis quibusdam
modis annuntiare aggrediantur, temere
quidem ct falso, ut plurimum . quamvis
nonnumquam dæmonis , ut ipsi fin­
gunt, interventu. Dolendum vanam illam artem ct superstitionem patronos
nancisci plurimos in urbibus praecipuis,
et in ipsa religionis ac sæculi claris­
sima lucc.

artibus. Vide Perrone dc Vera Rei. c. iii.
180. <04. Item Litteram cncyclicam novissime Hi
tam, adversus magnatismi abusus, 4 aug. 18%.

TRACTATUS V.
DE CHRISTO 1) E 0.

PRÆNOTANDA.

1. Dc Deo antea disseruimus, qua­
tenus se a primordiis mundi hominibus
revelavit. Ens unicum el perfectissi­
mum Moses cælerique omnes sacri
scriplores nobis colendum docent : in
quo tamen 1res personas, quibus eadem
natura sitcommunis, Patrem, scilicet,
Filium, et Spiritum sanctum, Chri­
stiana fides agnoscit. De hoc mysterio,
quod Trinitas dicitur, agemus, si prius
dc Filii divinitate tractaverimus : quum
enim eo in carne manifestato , myste­
rium illud clarius propositum sil, ea
etiam præcipue de causa, ut Redem­
ptoris dignitas et officia innotescerent,
rerum ordo et claritas exigere vide­
tur, ut quæ ad ipsum spectant prius
discutiantur.
HBRESVM DE C1IR13T0 BREVIS RECENSIO.

2. Cerinthus, ipsis christianæ rei exor­
diis , Jesum a Christo distinguebat,
illum dicens filium fabricatoris mundi,
quem summo Deo longe inferiorem
putabat; Christum vero de superioribus
descendisse in Jesum , ct impassibilem
perseverasse, α Logon autem verum
filium Unigeniti » habebat. 1 « Joannes
Domini discipulus, volens per Evangclii annuntiationem auferre eum qui
a Cerintho inseminatus crat hominibus
errorem, » * dc Verbo divino r. Aiyr
(1J Irenæus I. iii. adv. her. c. ii. (i) Ibidem.

sublimia tradidit. Ebionitx Jesum me­
rum esse hominem docuerunt. Theodotus, Byzantinus coriarius, anno 190.
idem docens , a Victore Episcopo Ro­
mano anathemate percussus est.5
3. Paulus, Samosata oriundus, qui
Anliochcnæ Ecclesiae præfeclus est,
sæculo tertio medio, docuit, Verbum
in Jesu habitare, indequedici Filium,
quum antea nulla esset hujus distin­
ctionis in divina natura ralio : videtur
scilicet divinam quamdam virtutem
Verbi nomine intellexisse. Similia fue­
runt Sabellii placita. Antiochena Syno­
dus , an. 265, Pauli errorem damnavit,
sicut Alexandrina anno 261 Sabellii
dogma. Is videtur fuisse plerisque
communis error, quod Jesum merum
hominem prædicarent, et divinam in
eum descendisse virtutem , qua mire
auctus est. Ab hujusmodi placitis ab­
horruerunt Christi Dei cultores, utpole divinae ejus naturae manifesto ad­
versis.
4. Arius , presbyter Alexandrinus,
anno circiter 317, veterum haereticorum
errorem nova induit forma : nam Ver­
bum a Jesu non separabat, nec crea­
turis exteris xquabat, sed prxstanlissimum praedicabat Dei opus, ante
sxcula productum, quo usus est Deus
ut extera omnia e nihilo educeret. Ei
et nomen Dei et cultum tribuere non
renuebat, quamvis Summo Deo, Patre
scilicet, minori. Venenum hæreseos
(3} Eujeb. hid. L ». c. i».

TIIACT. V. DE CHRISTO DEO.

hac ratione propinatum plurimi hause­
runt, adeo ut ab initio septem presby­
teri, et totidem diaconi, ei suffragati
sint. Ab Alexandro, suo Episcopo, in sy­
nodo damnatus , patronos mictus est
Euscbium Nicomediensem aliosque. Niea·® tandem anno 325 habitum est
Concilium œcumenicum , in quo 318
Episcopi Symbolum fidei iis auxerunt
explicationibus , quæ Christum Jesum
Filium Dei ejusdem ac Pater substantiae,
verum Deum de vero Deo declarabant.
consubstantialis, quæ vox in
Symbolo adhibita est ad omnes Arianorum cavillationes eludendas, iis ma­
xime displicuit ; et tot dissidiis dedit
ansam , ut etiam ex orthodoxis non­
nulli censuerinl præstarc ut omitte­
retur. Cælcrum qui fraudes haereticas
habuerunt exploratas, in ea magnum
veritatis præsidium merito posuerunt,
quippe quæ eamdem Patris ac Filii na­
turam omnino esse enuntiabat, quam
discernere cupiebat Arius.
5. Plures ab Arii sectatoribus habitæ
sunt synodi, et fidei formulas cdilæ ,
omissa voce O/z--as-<:r. Nonnum quam
dogma ipsum Christi divinitatis visi
sunt agnoscere, verbis in specie Ca­
tholicis usi : sed errorem celare stu­
duerunt. Aelius et Eunomius , Filium
Patri similem esse negantes, Ânoniœo·
rum sectæ principes extilerunt : Aea­
cius, Cæsarcæ Episcopus, cum similem
dicebat, sed voluntate, potius quam
natura : Basilius Ancyranus naluræ
similitudinem dicitur admisisse, et
Semiarianorum antesignanus habetur.
Nomen hoc aliquando tributum est aliis
Catholice sentientibus, qui a voce
O/4«K7Kr abstinebant, inter quos S. Cyrillus Hierosolymitanus plerumque re­

censetur. Ui invidiam declinarent, s:e·
pius damnarunt Ariani cos qui ultra
progressi Verbum in temporeprodiissc,
vol non esse Deum affirmabant, quam­
vis et ipsi id aliis verbis exprimerent.
Imperatoris Constantii opera viguit
maxime secla Ariana; cujus opera plu­
rimis expulsis Episcopis catholicis,
Ariani eorum occuparunt sedes. Exiiterunt tamen fortissimi fidei vindices,
inter quos Athanasius eminuit. Post
turbas qtiamplurimas, quæ ad sæcuhim
facile durarunt, ne quidem tunccxlincla labo, sensim sine sensu cessit
error, vietrixque mansit veritas a Patri­
bus Nicænis vindicata.
C. Socinus Christum Deum negans,
Arii impietatem rcsuscitavit ; quem ali­
quatenus imitatus est, eum colendum
falens, tilpolc præstantissimum, Dei
etiam nomine dignatum. Qui reccntiui
Christi divinitatem impugnant, plera­
que illa hæreseos pallia abjcccyunl,
omnemque cultum ei abjudicarunt;
quamvis cl ipsi divinitatem ejus sc
agnoscere aliquando profiteantur, eo
tamen sensu quod divinitus missus sit,
divina quadam indutus virtute ; merus
alioquin homo, antequam ex Maria
nasceretur nullatenus existons.1 Aliqui
quidem Christo aliqualem deferunt cul­
tum ; imo sunt qui Arii placita de verbi
prœexistcntia, et præstanlia sequun­
tur. * Hinc distinguuntur Jriani el
Humanilarii.
Ί. Barnesius commentationibus in
Pauli ad Bomanos Epistolam plura de
Christo Deo inseruit ; adjunxit tamen
cum Filium designari ex tempore quo
humana indutus carne apparuil, el
Scripturas prorsus silere de ulla ejus
processione antequam homo factus sil.1

ti) Unitarian Miscellany , vol. i. p. so;.
(S) Ibidem , vol. vi. p. 277. Arianiim and Uanianitarianinn.
(S) ■ ll ia not affirmed that thia title was given
to the second person of the Trinity before he
became incarnate ; or to suggest the idea of
any derivation or extraction before he vos made

flesh. There is no instance in which the appellation
is not conferred to express his relation after lie
assumed huinun flesh. Of any derivation from
God , or emanation from him in eternity, the
Scriptures arc silent. >- Barnes' Notes on Epiitlr
to the nomans,c. I. v. 4.

CAP. I. DE ÆTERNA VERBI CENERATIONR.

œ

Liquet hue ratione distinctionem per­ æternitatis. * · næc testimonia ad Chri­
sonarum tolli, cl veterem hæresim sub stum , qua Verbum est, referri ex Novo
involucris renovari. Equidem constat Testamento constat : * ex iis autem
Arianos cl llumanitarios in Prcsbylo- generatio
*
ejus plane adstruilur, et
rianorum et Baptistarum seclis pluri­ quidem ante auroram seu luciferum,
mos reperiri.
ab initio, a diebus sæcuii, OipO.

CAPUT I.
DE ÆTERNA VERBI GENERATIONE.

8. Quum S. Joannes præsertim de
Christo, tamquam de verbo o
loquatur, eumque sacri scriptores pas­
sim Filium Dei designent, de ælerna
ipsius generatione imprimis erit agen­
dum, ut personarum constet distinctio,
eo a Patre semper procedente , et di­
vina , quam in co agnoscit Ecclesia ,
natura vindicetur : docet enim eum a
Patre genitum ab ælcrno, non actu
quodam transeunte, sed ipsa divinæ
nature necessitate, idcoque esse verum
Deum, ipsum Deum , qui et Pater est,
sed personam a Patre distinctam , in
naturæ tamen unitate.
Propositio.
Verbum divinum · *»ycr apud Deum
semper fuit, eslquc Filius a Patre ge­
nitus ineffabili ratione, ex divinæ na­
ture necessitate et essentia, et proinde
verus Deus.
9. Probatur 1. ex Scripturis. Psaltes
Filium inducit loquentem : << Dominus
dixit ad me : Filius meus es tu , ego
hodie genui te. » * Ipse Psalles refert:
Dixit Dominus Domino meo * ■' * *
cx utero ante luciferum genui te. *
•p-0' Su ,-p Wa Dmo ex utero
ante luciferum tibi ros juventutis
tuœ. Michæas Dei nomine loquitur :
■ Et tu Bethlehem Ephrata parvu­
lus es in millibus Juda; ex te mihi
egredietur qui sit dominator in Israel,
et egressus ejus ab inilio, a diebus
(I) P». ii. 7. (8) P». cix. lleb. cx.
(3) Mich. v. 8.
(4) Act. xiii. 33. Ilcb. i, 4. Mat. xxii. 44, ii. 6.

'O’J3 ipsa generationis vox deno­
tat eum a Paire procedere , longe alias
ac crealiiræ, quæ nequaquam genitæ
a Deo prædicanlur. Necessario proinde,
et divinæ naturæ vi ea ii l, nam nihil
in Deo occidentale licet cogitare.
10. Consonat S. Joannes : » In prin­
cipio erat Verbum, et Verbum erat apud
Deum , el Deus erat Verbum.8 Igitur
in ipso rerum initio erat Verbum ; nec
tunc primum prodiit ; sed semper erat :
el proinde Deus erat. * Omnia per
ipsum facta sunt, et sine ipso facium
est nihil quod factum est. » Verbum
ipsum facium non est, quum sine ipso
nihil sit facium. Omnia per ipsum facta
dicuntur, non voluti ejus opera et mi­
nisterio , sed ex potentia communi ,
quum Paler sine ipso nihil faciat. Aptis­
sime tamen dicitur per ipsum , poiius
quam ab ipso , ut relatio personalis
insinuetur.
It. Probatur 2. ex Patribus Ante·
Nicænis. Hermas, seu liber Pastoris,
ab Irenæo tamquam Scriptura laudatus,
qui proinde antiquissimus est, et magni
ponderis, dicit : « Filius quidem Dei
omni creatura antiquior est, ita ut in
consilio Patris sui adfuerit ad conden­
dam creaturam. «8 Non est igitur crea­
tura , sed Patri semper adfuit, el una
secum omnia condidit.
42. S. Ignatius M. ad Magnesios scri­
bit de Christo : «r wp· kiint· xaftt Πβτρί
«», »<»<' i· τίλκ ΐφάι< : « qui ante sæcula
apud Patrem erat, et in tine apparuit ·1
« Unus Deus est qui seipsum manife­
stavit per Jesum Christum Filium suum;
(3) Joan. i. I.
(6) !.. J. simii, il. S >·'·
Magnes. § si.

fili

TRACT. V. DE C.IIIIISTO DEO.

qui est Verbum ipsius æternum , non
a silentio progredienb. » * Censetur
sanctus scriptor Gnosi icon perstringere,
qui Σο· silentium mon i s instar ha­
buerunt , ex quo processit Verbum :
ideo Filium æternum affirmat, nullo
præcimlc æone. Quod si placeat illud
de silentio simpliciter explicare, de
Sterna Verbi subsistentia ;eque constat.
15. S. Ircnæus, contra Gnosticos. seu
Valentinianos, scribens, qui Christum
a Jesu distinguebant, et objiciebant
Catholicis absonum esse , ut Christus ,
seu Verbum esse cœpcril, quando Jésus
est natus , ostendit ex dogmate Catho­
lico , Verbum scilicet carnem factum ,
non sequi illud existera tunc coepisse:
« Ostenso manifeste quod in principio
Verbum existons apud Deum, per quem
omnia facta sunt, qui el semper aderat
generi humano, hunc in novissimis
temporibus secundum præfinitum tem­
pus a Patre, unitum suo plasmati pas­
sibilem hominem factum, exclusa est
omnis contradictio dicentium : «Si ergo
» tunc natus est,non erat ante Christus »
Ostendimus enim, quia non tunc coepit
Filius Dei existens semper apud Pa­
trem ; sed quando incarnatus est, et
homo factus, longam hominum expo­
sitionem in seipso rccapitulavit, s in
compendio nobis salutem praestans, ut
quod perdideramus in Adam, id est,
secundum imaginem et similitudinem
esse Dei, hoc in Christo Jesu recipe­
remus. » 5 Totus in eo est Irenaeus, ut
ostendat distinctionem inter Verbum
et Jesum, qualem statuebant Gnoslici,
non subsistere, sed Verbum hominem
facium , esse Christum Jesum , qui,
qua Verbum , Filius est Dei unigenitus,
ante saecula, semperque apud Patrem.
14. Tertullianus fidem quam in Ec­
clesia de Christo didicerat, et quam

apud Montanislas retinuit, sic exponit :
• Nos vero et semper et nunc magis,
ut instructiores per Paracletum, dedu­
ctorem scilicet omnis veritatis, unicum
quidem Deum credimus : sub hac ta­
men dispensatione, quam œconomiam
dicimus, ut unici Dei sit et Filius sermo
ipsius, qui ex ipso processerit, per
quem omnia facta sunt, et sine quo
factum est nihil. »4 In Apologetico quem
scripsit adhuc Catholicus : « Hunc ei
Deo prolatum didicimus, et prolatione
generatum, et idcirco Filium Dei, ei
Deum dictum ex unitate substantis,
nam et Deus spiritus : et cum radius
ex sole porrigitur , porlio ex summa;
scd sol erit in radio, quia solis est
radius, nec separatur substantia, sed
extenditur : ita de Spiritu Spiritus, et
dc Deo Deus , modulo altero , non nu­
mero , gradu non statu fecit, et a ma­
trice non recessit, sed excessit. »B Etsi
comparationes deficiant, nec enim in
rerum natura divinæ essenliæ perfecta
habetur similitudo , sensus tamen Ca­
tholicus verbis tribuendus est, nam
mentem suam, eadem adhibita imagine, 1

(<) Magno. §. viii.
(i) < Hecapilularr »α»α
*<φ»>·αι«α»ϊ^α«βρικ1
Apostuluin Eph. i. 10. rc/iarare apud Irena-uin
significat.

(3) L. iii. adv. Iiær. c. xx. ed. col. Ag. an. Ι5Κ·
alias c. xviii.
(*) L. adi . Praieam paulo post initium.
(3) Apolog. c. xxi.

clare explicat in jam citato libro. Obje­
cerat Praxeas, ut distinctionem perso­
narum elevaret, plures deos dicendos,
si Filius et Spiritus sanctus nomine
illo dignarentur; respondit Tertullianus
non plures dicendos, quamvis unus­
quisque , si solus nominetur, Deus
vocandus sil: « Cæterum, si ex con­
scientia qua scimus Dei nomen, et Do­
mini, et Patri, et Filio, et Spiritui con­
venire, deos et dominos nominaremus,
cxlinxissemus faces nostras etiam ad
martyria timidiores, quibus evadendi
quoque pateret occasio, jurantibus statini per deos cl dominos, ut quidam
hærclici, quorum dii plures. Itaque
deos omnino non dicam, nec dominos;

(AP. I. DE ÆTERNA VERBI GENERATIONE

«1

sed Apostolum sequar, ut si pariter Patrum Antc-Nicænorum testimonia
nominandi fuerint Paler et Filius, ostendunt ab initio rei Christiana) Ver­
Deum Patrem appellem, et Jesum Chri­ bum agnitum fuisse Patris potential con­
stum Dominum nominem. Solum au­ sortem , gloriaque cl cultu pariter di­
tem Christum potero Deum dicere, gnum, eumdem scilicet Deum.
sicut idem Apostolus : « Ex quibus
Objectiones.
» Christus, qui est, inquit, Deus super
16. Objiciunt Unilarii 1. Christus di­
» omnia benedictus in aevum omne ! » citur Filius ob specialem erga eum
Nam et radium solis solem seorsim Dei dilectionem , quapropter proprius
vocabo ; solem autem nominans cujus Filius, genitus, primogenitus, unige­
est radius, non stalim et radium solem nitus vocatur, specialiter scilicet di­
appellabo. Nam etsi soles duos non lectus , quo sensu populus Israeliticus
faciam , lamen et solem et radium ejus primogenitus Dei dicebatur : ■ Filius
tam duas res cl duas species unius meus primogenitus Israel. » 3
17. Rcsp. Plurima obstant ne tot
indivisae subslantiæ numerabo , quam
Deum et sermonem ejus, quam Patrem testimonia de sola dilectione speciali
et Filium. >’ 1 Alias : « Primogenitus interpretemur. Ea quidem est optima
est, ut ante omnia genitus; et unige­ interpretandi regula, ut verba obvio
nitus, ut solus ex Deo genitus , proprie sensu accipiantur, nisi ex adjunctis
de vulva cordis ipsius. »’ Liquet igitur, pateat ea translata esse : adjuncta au­
docente Tertulliano , Filium a Patre sic tem , quandocumque de Verbo seu
genitum, ut et ipse sit Deus super Christo agitur, plane postulant nativam
omnia benedictus in aevum omne. verborum significationem. Psaltes exhi­
« Sermo ergo et in Patre semper, sicut bet Deum Patrem veluti explicantem
dicit: « Ego in Patre. »Et apud Deum quo sensu Filium appellet : « Filius
semper, sicut scriptum est : « Et sermo meus es tu, ego hodie genui te. » Quod
» erat apud Deum. » Et numquam autem hodie eum genitum declaret,
separatus a Patre, aut alius a Patre, aptissime indicat æternitatem, quæ
quia « Ego et Pater unum sumus. » Hæc præsens semper est, nullis temporum
erit probole veritatis, custos unitatis, vicibus distincta Quod Israel primo­
qua prolatum dicimus Filium a Patre , genitus filius Dei dictus fuerit, facile
sed non separatum.»3
intelligcbalur specialem Dei erga po­
15. Clemens Alexandrinus Logon orat pulum electum dilectionem indicare,
ut suis discipulis det : tiXafiemrar qui instar primogeniti habebatur : con­
ailllf, aiimrar ιύΧαρ/rrlir , τω μιιω -πaryl sueverunt quippe Hebraei comparatio­
*α« νιρ , mu και ττατρί, xaiiayuyu , και nes instituere , particula quæ similitu­
iiiavtaku v'ry, σντ και ru
Πιινματι. dinem enuntiat omissa, sicut in libro
naira tu iri, tr ύ τα τταιτα' ii or τα καιτα Proverbiorum passim videre est. In
i»· Ji ίι τι kti. * « Ut gratias agamus, et locis autem quæ Verbum respiciunt
gratias agentes laudemus unum Patrem omnis comparationis species deesl, et
et Filium, Filium et Pairem , pædago- vera adstruilur significatio : « Ex utero
gum et magistrum Filium, una cum ante luciferum genui te. »
18. Obj. 2 Christus dicitur Filius
sancto Spiritu ; omnia uni, in quo
omnia, per quem omnia unum, per Dei eo quod in ulero Virginis divinitus
quem æternitas. » Hæc aliaque plurima sil formatus, absque viri opera : Marite
(I) Ad». Praicam , c. xiii.
(i) Apolog. c. vii.
(J) !.. adv. 1‘raxeam c. viii. ίτροιίιλ» ,ox a Va-

Irnlinijno usurpati adhibilur alio sensu a Ter­
tulliano.
(IJ l'a-Jagi'g. I. in. sub tinetn. , S} Fiod. i», fi.

fiR

TRACT. V. DE CHRISTO DEO.

cnim nli Angelo dictum est : « Spiritus
sanctus superveniet in te, el virtus
Allissimi obumbrabit libi. Idcoquc ct
quod nascetur ex te sanctum, vocabitur
Filius Dei. ». ·
19. Rcsp. Utique Filius Dei vocatus
est Christus eo etiam sensu quod divi­
nitus conceptus sit in Virginis utero :
sed altius repetenda est illius tituli
origo; nam ideo naturam humanam
assumens Verbum, c Virgine prodire
elegit, quod « ex utero ante luciferum >>
a Patre prodierit, nec deceret com­
muni ratione nasci. Profecto si Filii
Dei appellatio virginco partu tantum
niteretur, poliori jure Adam eo insi­
gniretur titulo, utpotc patre et matre
carens, solo Deo auctore. s /ibbadic
concedit ideo Christum vocari Filium
Dei, quod Spiritus sancti opera con­
ceptus sit : inde enim factum ut hu­
mana natura hypostatice Verbo con­
jungeretur. 3
20. Obj. 5. Ob specialem sanctifica­
tionem ct missionem, se Filium Dei
dici ipse Christus docet : « Quem Pa­
ter sanclificavit, ct misit in mundum ,
vos dicitis : Quia blasphemas : quia
dixi, Filius Dei sum? » ♦
H.Resp. Eam sanctificationem mis­
sionemque merito allegavit Christus,
ut ostenderet Judæis se titulum illuni
sibi vindicare potiori quam judices cl
sacerdotes jure. Insinuavit simul.suam,
quam jam affirmaverat, unitatem ct
conjunctionem cum Palrc, operibus

quæ patrabat in testimonium addu­
ctis : « Si mihi non vultis credere,
operibus credile, ut cognoscatis, et
credatis quia Paler in me est, ct ego
in Patre. Quærebanl ergo eum appre­
hendere. » 5 Liquet ipsos optime in­
tellexisse eum se sublimiori longe
sensu sanctification cl missum dicere.
(i)
Luc. i. ss.
(i) Vide Dullutn , Judicium Eccl. Catholica,
e. v. j. v.
(I) Abbadic de divinitate Chriili. §. C. c. 6.
cit. * De It liogue , Tract, dc Trinitate , ari. ii.

22. Obj. 4. Paulus de resurrectione
verba Psaltis interpretatur : « Nos vo­
bis annuntiamus eam quæ ad Paires
nostros repromissio facia est : quoniam
hanc Deus adimplevit liliis nostris,
resuscitans Jcsum , sicut cl in Psalmo
secundo scriptum est : Filius menses
tu , ego hodie genui te. » 6
23. Resp. In resurrectione Chrisiui
manifestatus est Filius Dei, uli Apo­
stolus , ad Romanos scribens, do­
cet : rc5 όρ/?θ<!ΓϊΓ vitii ->«cv it ίνιίμιι
«κύμα. ayittfvrir ·ς arafrttftur
'·
« Qui praedestinatus est Filius Dei ii
virtute, secundum spiritum sanctifica­
tionis ex resurrectione mortuorum
Jesu Christi Domini nostri. » Non luw
coepit esse Filius, sed mundo velof
exhibitus esi, illustri sute originis iodicio.
24. Obj. 5. Filius dictus est Christus,
quia Deus eum constituit hæreden
universorum , el super Angelos ipsot
exaltavit. 8
23. Rcsp. Humana Christi natun
summi honoris facta est particeps;
sed Verbum divinum fuit semper splen­
dor majestatis divina?, substantial»
viva et perfecta imago. Nihil est quoi
indiccl exaltationem Filii super Ange­
los præmii habuisse rationem ; quus
Paler per eum omnia condidisse dica­
tur, Angelos utique ac cætcras crea­
turas : quapropter quum haeredem uni­
versorum eum dixisset Apostolus, stalilii adjunxit ; ti «v «e» revr aiuta-r
26. Obj. G. « Quos praescivit el prae­
destinavit conformes ticri imaginis Filé
sui, ut sit ipse primogenitus in mulli»
fratribus : » ° praecipuus scilicet inia
justos, nam « praedestinatus est Filio»
Dei in virtute secundum spiritum san­
ctificationis ex resurrectione mortuo­
rum Jesu Christi Domini nostri. »"
prop. ii. obj. 3.
(1) Join. x. se. (ti) Ibid. SB.
(6) Act. xiii. 31. (7) Hom. i. 4.
(8) Hob. i.
(9) Hom. viii. W. (U>) Ibid. i. 4.

CAP. I. DE ÆTERNA VERRI GENERATIONE

no

Hine « primogenitus ex mortuis » · " cum sit splendor gloria? , et figura
dicitur, ct « imago Dei invisibilis, pri­ » substantif ejus ; » i,
r»r
mogenitus omnis crealune, » * prin­ 1ιζ·Γ mit XafagrUf rïr ÙTtVrxTtur avrtii ’. '
ceps veluti novæ creationis, seu cœ- in ipso quippe eædem perfectiones
lestis instituti. Major autem exhibetur relucent, ipscque, invisibilis licet in
Angelis, nuntiis , scilicet, a Deo missis, divina natura , in humana sese prenon spiritibus coelestibus.s
huit videndum. Angelis est prastan27. Resp. Recte dicitur primogenitus lior : nam spiritus, qui throni, domi­
in multis fratribus, quia , humana as­ nationes , principatus , vel alio quovis
sumpta natura , sibi adseivit quotquot nomine vocantur, ab ipso sunt conditi:
gratia sanctificantur : « Decebat enim, de quibus manifesto agit Apostolus ;
propicr quem omnia, et per quem om­ nec enim homines divinitus electi ad
nia : qui multos lilios in gloriam ad­ aliquid nuntiandum simpliciter et ab­
duxerat, auctorem salutis eorum per solute rS> âyyaut nomine designan­
passionem consummare. Qui enim tur. ’ Ideo el Deus agnoscitur : ·< Ad
sanctificat, et qui sanctificantur, ex Filium autem : Thronus tuus, Deus,
uno omnes. Propter quam causam non in saeculum sæculi. » ‘°
confunditur fraires eos vocare, dicens :
28. Obj. 7. Genitus idem valel ac con­
« Nuntiabo nomen tuum fratribus ditus, quapropter illud Proverbiorum:
» meis. » * Longe alias prædeslinati « Dominus possedit me in initio viarum
sunt justi ut filii Dei habeantur, ima­ suarum, >» " creandi voce redditur a
ginem Filii sui præsefercnles , ab ipso Septuaginta ΐχη’τι et in paraphrasi Chal­
qui designatus est et agnitus Filius ,1 daica : ’JNT3 : illudque de Verbo
et demonstratus resurrectione sua glo­ veteres intellexerunt. Igitur Verbum
riosa. Accepimus « spiritum adoptionis creatum agnoscendum est, sive ante
filiorum, in quo clamamus : Abba ; » 6 cæteras creaturas, uti textus plures
sed ipse a Patre declaratur ex utero videntur insinuare ; sive ex speciali
genitus. Primogenitus est ex mortuis, consilio , uti aliis magis placet.
quia primus resurrexit ; primogenitus
29. Resp. Verbi generatio ex voce
omnis crcaturæ, quia ante omnem ambigua non pendet, sed ex perspicuis
rem creatam exlitit ; fuit quippe sem­ omnino testimoniis, quibus Filius uni­
per apud Patrem : « Quoniam in ipso genitus declaratur, eaque ei tribuun­
condita sunt universa in cœlis el in tur, quæ veram generationem indicant:
terra, visibilia , et invisibilia , sive scilicet ipsum apud Patrem extilisse,
throni, sive dominationes, sive prin­ gloriæ ejusdem participem , et Deum,
cipatus, sive potestates : omnia per æque ac Paler. Post cœnam ultimam,
ipsum, cl in ipso creata sunt : et ipse inter preces Jesus dixit : - Et nunc
est ante omnes, et omnia in ipso con­ clarifica me, tu Pater, apud leniet,
stant. » 7 Hæc plane designant res ipsum.clarilatc.quam habui prius,quam
omnes creatas , non novam illam et mundus esset, apud te. » 11 Suam eximysticam creationem ad quam Apo­ slenliam iisdem vocibus alias designavit
stoli verba detorquent Unilarii. Imago quibus Deus Mosi se revelavit: «Ante­
est Dei invisibilis, Patris scilicet, quam Abraham fieret, ego sum. » 15 In
(!) Col. i. 12. (») Ibid. v. 13.
(3) Unitarian Miscellany, vol. 6. p. 285.
(I) lleb. ii. 10.
(f>) riC ipiyjiircr T«v tiev «r JvrijUt».
Supra reap, ad obj. 4.
(n) Horn. viii. 13. (7) Col. i. 10.

(8) Heb. 1.8.
(9) KoscnmUllcr animadverti! in hunc locum :e«
α dignitate Christi comprobat, cum infioilis mo­
dis majorem esse Angelis. » (10) Ibid. r. ».
(il) Pror. viii. H. (12) Joan. svii. S.
(13) Joan. viii. 38.

70

TRACT. V. DE CHRISTO DEO.

objecto Proverbiorum loco Hebraicus
textus habet ’JJp, eamdem scilicet

vocem qua Eva , nato filio, se a Deo
cum possidere confessa est. Si placeat
quæ de Sapientia dicta sunt, ad Ver­
bum referre, prout consueverunt ve­
teres, testimonia necessario explicanda
sunt juxta alia in quibus de Verbo ma­
nifesto agitur : ideoque Dominus cen­
sendus est genuisse Filium initio, sci­
licet ab æterno.
‘50. Obj. 8. i Aiyir do quo Joannes
disserit ipse est de quo Paraphrasim
Chaldaici sub nomine ”Ί ΝΊΏ’α, cl
Sapientiœ libri auctore utraque voce
el<rc<f«a, * agunt. Eum vocat Philo
r«r irjwrq-trer
, 2 « prilHOgCnitum Dei Verbum. ·■ Ili autem omnes
divinam sapientiam voluti persona in­
duerunt , vel ad summum , Verbum
habuerunt voluti « divinam quamdam
vTi'(xra?H, a Deo genitam, eique pro­
ximam atque simillimam. » 3 Nemo
autem suspicatus est ipsum esse Deum
vere et proprie, quamvis Philo lato
quodam sensu eum ita appellaverit. ‘
51. Resp. Quæ objiciuntur ostendunt
Judæis non prorsus ignotum fuisse Dei
Verbum, cujus operam in mundo con­
dendo divinitusafflatus auctor Sapientiae
teStatUS est : ό xt/«<rar Tx trafra. tf λίγα
fftv : « Qui fecisti omnia verbo luo. » 6
Mirum non est Philonem aliosque tanto
lumine haud illustratos non plene in­
tellexisse Verbi naturam, quam Joannes
adeo luculenter declaravit : cælerum
non hos habuit ipse doctores ; sed
«unigenitus Filius, qui esi in sinu Patris,
ipse enarravit. » 6 Quidquid igitur sit
de sensu quo Philo Verbum appella­
verit Deum , constat Joannem eum sic
designasse, eo quod rerum omnium
(1} Sap. ix. 1,2.
(2) De conf. linguarum, p. 55», B. cit. a Rosen­
muller in c. i. Joan.
(3) llosenmUllcr in loc. mox cit. dicit hanc
Judœorum fuisse sententiam, prout u egregie
demonstravit ex Chaldaicis potissimum V. T. pa­
raphrasibus Car. Aug. Theoph.Kcil dedoctoribus

conditor foret, vitro et lucis auctor j
el Patri intime conjunctus. Hæc certe
Numen designant, nec creaturæ, abs­
que divinat majestatis dispendio, Irj.
bui possunt.
32. Obj. 0. i Aq «r Deus quidem est,
scilicet ipsa Dei ratio, et sapientia,
qua omnia constant : sed minime est
a Deo distincta persona : « Ratio illa,·
inquit Joannes Clericus , « quam apud
Deum, ab initio, imo Deum ipsum
fuisse, in qua vitam, in qua verum
lumen hominum fuisse contendimus,
non semper oculos nostros fugit, sed
per hominem, in quaerat, conspicua
facta est, atque inter nos aliquandia
commorata. »7
35. Resp. De Verbo loquitur Joannes,
tamquam de persona subsistente; illud. I
que apud Deum fuisse ab initio πΡϊΓ:«
->•1» dicit, et per illud omnia condita,
ct in eo vitam esse, quæ hominibut
lumen est, quo singuli illustrantur.
Illud venisse in mundum, ct, carne
assumpta, habitasse inter homines affir­
mat , quod de Dei ratione el sapientia,
seu attributo quocumque divino, dici '
non posset, nisi verbis minus proprie
acceptis. Quum gloria ejus, hominibie
videnda exhibita, Unigeniti a Patre di­
catur, et o xi>er plenus graliæ et veri­
tatis , liquet illum a Patre distingui,
esse personam ab ipso genitam, divina
substantias consortem ; raya iriryw, sci­
licet, uti recte advertit Bullus, « IU
Dei Patris unicum Filium esse, ut solns
revera ab atque ex ipso Patre genitus
fuerit. » 8 Illa igitur Clerici interpre­
tatio omnino aliena est a verboruœ
vi, el contextu : nec enim ί xqcrinho
mine Jesu commoratus dicitur, sbi
caro, scilicet homo , factus, el in»
veteris ecclesia culpa corrupta per Platonici·
sententias Theologia liberandis Comment. Ii.“
opusc. academ. t. II. p. »83.

(4) L. de Somniis. (t>) Sap. ix. I, 2.
(C) Joan. 1, 18.
(7) In c. i Joannie.
(8) Judic. Eccl. Cnth. p. 56.

CAP. I

DE ÆTERNA VERM GENERATIONE.

ir r» l'r«» irpep rtf 4·«» ά·ι μι·
*·
»
nos commoratus, ortus sui a Paire
r«» ·«»
præclaris datis indiciis. Hinc, ipse Ro- HK k· Jam ivZ.vwr, ϊι μ·
senmflller in Joannem scribens, anim­ ■» , rat *> kr μ·<’ΛΤ ét«r J» μ·
*τ&
Λ·β r» rarpr»»
Igîadvertit : « Sunt etiam apud Nostrum , r» aiι&>.ιι
tur, ex Origenis sententia, Deus Pa­
quæ ostendant ex ejus sententia *·>«
esso naturam quamdam subsistentem , ler J h»r appellatur , Filius lur, cæieri
sive subjectum quoddam , atque hunc Angeli vel Sancti »«··, · sed Filius sem­
ardissime cum Deo conjunctum, per extitit, omni carens initio, quamvis
se extra eum exseruisse ita , ut non divina natura sit illi a Patre commu­
modo omnes res procrearet, sed do- nicata. Quod affirmat Rosenmuller
ctores etiam institueret, quos Deus Joannem haud definire quomodo *·>«
dicatur Iim- , refellitur perspicuis testi­
hominibus mittere constituisset. » 1*
54. Obj. II). Inr »r ό Aiyir. Ν’ΟΠ i i««r, moniis Evangelist®, qui rerum omnium
sed hir dicitur, uti ab Origcne olim creatarum originem ei tribuit. Equidem
animadversum : articulus, scilicet, eum quis cogitare poterii Joannem Verbum
qui vere est Deus , denotat : «urtAisr. * Deum dicere vago quodam sensu,
Quomodo A«y«r dicatur iùr a Joannenon cum manifesto erroris perniciosissimi
definitur; tribuitur tantum ra
sum­ periculo?
36. Obj. 11. Tertullianus : « Ut pri­
ma vis ac dignitas. » 8
35. Resp. Obvia ratio cur articulus mum Deus voluit ea quae cum Sophiae
omissus sit, est quod ii»r praedicati ratione ct sermone disposuerat, intra
habeat rationem. Origenes quidem cen­ se, in substantias et species suas edere,
sui! eum omissum ut personarum in­ ipsum primum protulit sermonem, ha­
nueretur distinctio , Filii a Patre, inde- bentem in se individuas suas, Ratio­
que refelli « negantes proprietatem nem et Sophiam, ut per ipsum fierent
Filii esse aliam a Patris proprietate; universa, pvr quem erant cogilala atque
confitentes Deum esse cum nomine tan­ disposita, immo ct facta jam, quantum
tum qui apud ipsos Filius appellatur ; in Dei sensu. » · Et alibi : « Quia el
vel negantes Filii divinitatem , ct po­ Paler Deus est, el judex Deus est. non
nentes ipsius proprietatem el essentiam tamen ideo et pater ct judex semper ,
per circumscriptionem existere aliam quia Deus semper. Nam nec pater
a Patre » Quamvis autem deorum no­ potuit esse ante filium, nec judex ante
men lato quodam sensu creaturis præ- delictum. Fuit autem tempus cum
stantissimis dari dicat, Filium omnino et delictum et filius non fuit, quod
ab iis distingui, corumque habendum judicem, et qui patrem Dominum fa­
esse Deum affirmat, utpote qui in se ceret. »7
attrahit divinitatem :
r«r Jum»
37. Resp. Priori loco adversus Pra•ir iairr», et est ■< apud Deum in prin­ xeam scribit Tertullianus, ut perso­
cipio existons, quia sil apud Deum narum distinctionem tueatur. Conten­
semper manens Deus , haudquaquam dit igitur Filium a Patre revera distin­
id habiturus, nisi apud Deum esset, gui, et semper apud Patrem extilisse;
et haudquaquam Deus mansurus , nisi sed ante conditum mundum cum Ratio·
perpetuo permansisset in contempla­ nem maluit designare, Sermonem con­
tione paternae profunditatis : 4 ir w dito mundo, Græca vocc ί λ»>·γ utrique
(i) Roienmiillcr in c. I. Juin.
(i) In Joan. lom. II. n. 2.
(5) Rosenmüller in Joan. c. i. ), i.
(4) In Joan. loin. 11. n. S.

(5) Ibid. n. S , p. *S8, ed Wir.
(6) Adv. Praxeam c. vi.
{7} Adversus Hermogenem c. iii.

7Î

TRACT. V. DE CHRISTO DEO.

respondente. Praxeas objiciebat Deum
solum ftiisse « ante mundi constitu­
tionem. adusque Filii generationem.
Ante omnia enim Deus erat solus, ipse
sibi cl mundus, ct locus, et omnia.»
Respondet Tertullianus : ·« Solus autem
quia nihil aliud extrinsecus præter il­
lum. Cætcrum ne tunc quidem solus ;
habebat enim secum, quam habebat
in scmclipso, rationem suam scilicet.
Rationalis enim Deus , ct ratio in ipso
prius, ct ita ab ipso omnia. Qua· ratio
sensus ipsius est. Hanc Græci
di­
cunt, quo vocabulo etiam sermonem
appellamus. Ideoque jam in usu esi
nostrorum , per simplicitatem interpre­
tationis, sermonem dicere ih primordio
apud Deum fuisse, cum magis rationem
competat antiquiorem haberi, quia non
sermonalis a principio, sed rationalis
Deus etiam ante principium ; ct quia
ipse quoque sermo ratione consistens,
priorem eam ut substantiam suam
ostendat. « Prolatio igitur Sermonis,
juxta Tertulliani mentem , est mani­
festatio Rationis per mundi creationem:
idem tamen aqm- semper. Si quid in iis
obscurum videatur, scopus auctoris
præ oculis habendus est, nempe per­
sonarum ut vindicet distinctionem , et
unitatem naturæ divinæ ea non tolli
ostendat : « quale est ut Deus divisio­
nem et dispersionem pali videatur in
Filio , et in Spiritu sancto, secundum
et tertium sortitis locum, tam consor­
tibus substantiæ Patris? » 1* « Filium
non aliunde deduco, sed de substantia
Patris. »5 « Eum parem sibi faciens,
de quo procedendo Filius factus est,
primogenitus ut ‘ante omnia genitus,
ct unigenitus, ut solus ex Deo genitus,
proprie de vulva cordis ipsius, » ‘
Praxea objiciente sermonem esse rem
inanem , quam absurdum sil de divino
Verbo id cogitare ostendit Tertullianus :

(I) Adv. Praieam c. v.
(i) C. iii. (8) C. iv

« Fecit enim et Ipse quæ facta sunt
per ipsum. Quale est ut nihil sit ipse,
sine quo nihil factum est? ’ ‘ ‘ Vacua
et inanis res est sermo Dei , qui Filius
dictus est, qui ipse Deus cognominatu
*
est : « Et sermo erat apud Deum , ct
» Deus erat sermo ? » ·
38. Alio in loco objecto Hermogenem
refellit dicentem materiam semper extilisse, quum Deus alioquin Dominus
dicendus non foret, quippe qui nihil
haberet in quod exerceret potestatem.
Fatetur Tertullianus nomen Dominico
sensu ei tribui non posse : « Nam ex
quo esse coeperunt in quæ potestas
Domini ageret, ex illo per accessionem
potestatis ct factus cl dictus est Domi­
nus; » idque patris ct judicis vocabuli»
illustrat. Placet igitur hæc ad creaturas
referri, ct Deum eo sensu denegari
Patrem , quo denegatur Dominus, sci­
licet quod actu non extiterinl lilii. O
terum Filius ·
in Deo fuit semper.
Fatemur Tertullianum hoc libro dicere
Sophiam natam cl conditam ; quapro­
pter Pctavius cum Platonicis figmentis
dogma Christianum corrupisse censel;
sed duriora licet sint quæ protulit,
benignam eorum explicationem dan­
dam censemus , quum alias Verbum
verum Deum agnoscat. Quæ igitur de
Sermonis initio dicit, de manifestato
per creationem xiy» inlclligimus ; quæ
vero de Sophiæ , seu Rationis, in Dee
initio affirmat, de principio quo a Patre
procedit » xqv : Filius enim sermo,
et Deus sermo : et Ego et Pater unum
sumus. » 6
39. Obj. 12. Generatio vel nullam
certam ideam præbcl ; vel cam quæ
simplicitati et puritati divinæ naturæ
repugnat, et initium, mutationem,
minoremque gradum inferi.
10. Resp. Certa quidem vis ei voci
inhærel, quæ Patris ad Filium rcla·

(*) C. vii. (6) Ibidem.
(e) Adv. Ilermog. c. iviii·

CAP I

DE ÆTERNA VERIlf GENERATIONE

lionem indicat. quamvis nemo morta­
lium valeat cam plene el accurate Intelligcre. Satis est nt noscamus perso­
nas divinas inter se ita discerni, ra­
tione tamen simplicitati et perfectioni
Dei congrua. « Non hæc «uni in Deo
corporaliter æslimanda. Incomprehcnsibililer generatur Filius, impassibilitergenerat Pater; et tamen ex se ge­
neravit , et ante omnem intellectum
generavit Deus verus Deum verum, n *
Ita præclarc Ambrosius.
41. Concinit S. Petrus Chrysologus :
« Sed dicit haereticus : Quomodo Pa
ter, si non præccdit ? quomodo Filius ,
sinon sequitur9 Quomodo dat initium
qui generat? Quomodo quod genera­
tur, principium a generante non su­
mit? Hoc ratio docet, hoc natura pro­
bat. Erras, hærctice : hoc habet huma­
na ratio; non hoc habet divina : hoc
accipit natura mundi ; Deitatis non re­
cipit hoc natura. »3 Igitur supra om­
nem rem creatam elevanda est mens ,
eaque cogitanda est relatio, quæ divi­
næ naturæ insit, qua Filius semper a
Patre procedit, nullo initio, nulla mu­
tatione, sed immanente quadam , uti
dicunt Theologi, ratione. Ex ipsius
Dei revelatione nobis innotescit, ideo­
que fide excipienda , et humili animi
obsequio adoranda est.
42. Mirum est virum Proteslanticum
Stuart Christum Deum vindicare vo­
luisse contra Channing, rejecta gene­
rationis notione, Filiique voce ad hu­
manam naturam restricta : sed et Clarkius in commentariis aliique , huma­
nitus sapientes pariter exorbitaverunt.
1 Salis feliciter Augustinus generatio­
nem perpetuam illustravit, Arium ar­
guens qui dicebat : « Si natus est, erat
tempus quando non erat filius : » « non
intelligens etiam uatum esse Deo sem-

pilernum cose, ul sit condemns Pain
Filius, sicut splendor qui gignitur ah
igne atque diffunditur, coævus est illi,
et esset coæter nus, si esset ignis æternus. ■> 1*3 Origencs etiam A»; >i«»èrar ·
vira ri tUrpir. · « SalvatOC HOSteC
Sapientia est Dei. Eat autem Sapientia
splendor lucis ætemæ. ....
semper gigniiiir Salvator a Patre. ·
43. Quum agatur de mysterio pror­
sus sublimi, mirum non est veteres
Patres de Verbo divino loquenles, ali­
qua proferre quæ obscura sunt, et
ambigui sensus : vix enim potest homo
de eo, prout decet, cogitare vel loqui.
Cæterum quæ ubique occurrunt testi­
monia de Dei unitate, qmeqne passim
Verbum Deum predicant, nullum lo­
cum dubitationi de vera Patrum mente
relinquunt, qui plane catholice sense­
runt , licet quædam minus accurate :»
quibusdam sint prolata. Acrior Petavii
in illos censura ab ipso mitigata ad­
modum est, et veluti revocata.
44. Liceat Irenæi verba subjungere
quibus increpat eos qui mysterium
generationis divinæ scrutari et expli­
care ausi sunt, vel fideles hac ten la­
tione pulsabant. « Irrationabiliter au­
tem inflati, audaciter inenarrabilia Dei
mysteria scire vos dicitis.....................
Si quis igitur nobis dixerit: Quomodo
ergo Filius prolatus a Patre est? dici­
mus ei quia prolationem istam, sive
adapertionem , aut quomodolibet quis
nomine vocaverit, generationem ejus
inenarrabilem existentem nemo novit,
non Valentinus, non Marcion , neque
Saturninus, neque Basilides , neque
angeli, neque archangeli, nec princi­
pes, neque potestates, nisi solus qui
generavit Pater, et qui natus est Filius.
Inenarrabilis itaque generatio ejus cum
sit, quicumque nituntur generationes

(I) Ambros. I. i. de Ude c. v.
(i) Senn. Ix.
(3) Vide « Lcllcra lo the Rev. Win. E. Chan­
ning by Monee Smart , An dover, » ct « Unitaria-

vol. ii. p. 17.
(4)
I., vi. do Trio. c. ».
(5j Horn. ix. in Jercm.

VOL. 11.

nism examined by Rev. Anlbony Kohlman, S. J. ·

74

TRACT. V. DE CHRISTO DEO.

oi prolationes enarraro, non sunt com­
poles sui, oa quæ inenarrabilia sunt
enarrare promittentes. » ·
CAPUT II.
DE JESU CHRISTI DIVINITATE.

45. Verbum, Filium Dei, ejusdem ac
Pater substantial, verumque Deum
probavimus. Humanam naturam ab eo
assumptam in hominum salutem tides
docet : quapropter Verbum caro fa­
ctum dicitur Jésus Salvator a voce
Hebraica salutem denotante îiyittf’.

Consuevit etiam appellari Christus
Xp<ar«r , seu Π’Ϊ’Ώ unctus, qua ra­
tione reges Judaici vocabantur , oleo
in regnum inuncti. Servator autem
oleo non est uncius, sed Spiritus san­
cti , cujus oleum est symbolum, copia
intus repletus.
46. Celsissimam Filii dignitatem
quum Ariani faterentur , eum Deum
appellare haud renuebant, sensu ta­
men minus stricto. Nicæni Concilii Pa­
tres ad omne tollendum effugium, eum
scilicet consubstantialem Pa­
tri declaraverunt :
enim sub­
stantia, seu natura explicatur. Sym­
bolo igitur professi sunt se credere,
« in unum Dominum Jesum Christum ,
Filium Dei, genitum ex Patre unige­
nitum, hoc est, ex substantia Patris;
Deum ex Deo, lumen cx lumine, Deum
verum ex Deo vero ; genitum non fa­
ctum , consubstantialem Patri, per
quem omnia facta sunt, sive quæ in
ccelo , sive quæ in icrra sunt. » Ad
Arianos penitus conterendos adjece­
runt : « Illos vero qui dicunt : Fuit
aliquando cum non esset : el : Ante­
quam genitus est non erat, et Ex non

(i) !.. iii. adv. her. c. xlviii.
(t) Apud Socrat. hist. Eccl. I. i. c. 8.
(8) Inter Melctium cl Paulinum, utrumque sane
sentientem , dc tribus hypostasibus rchementer
disputatum est, Oriente el Occidente toto ea occa-

cxislcntibiis, sive c.r, nihilo, factus est;
vel qui Dei Filium cx alia hypostasi
vel substantia esse, aut creatum esso,
aut mulari, vel converti posse sen­
tiunt, anathemate ferit catholica Ec­
clesia. » *
Tx«<rra»<r
47.
pro substantia aliquando
usurpabatur, uti in mox laudatis verbi»
videre licet, sed postea usus obtinuit
ut personam designaret, cvria. pro na­
tura, essentia, seu substantia, adhi­
bita. Vocum ambiguitas gravia non­
numquam peperit dissidia. s Persona
seu vx>rra.9<r a substantia distinguitur
in eo lanium quod persona sil substan­
tia intclligcns completa ct sui juris.
Igitur in rebus creatis personalitas esi
mera negatio unionis cum alia sub­
stantia a qua pendeat : in Deo autem
est quidem aliqua perfectio, non re,
sed virtute, ab essentia divina distin­
cta. Subsistentia, ct personalitas idem
sonant, quamvis illa ad entia ratione
carentia, quæ suppositum, non per­
sonam , habere dicuntur , designanda
plerumque adhibeatur. Hæc, ad tra­
ctatum dc Trinitate pertinentia, bre­
viter adnotanda hic visa sunt, ut qua.
de Verbo humanam naturam assumcute
dicuntur, clarius intelligantur.
48. Ό A»pr ab Ario inlelligcbatur
creatura quædam præstantissima An­
gelos hominesque longe superans, qui
usus est Deus veluti ministro ct in­
strumento ad cæteras res creatas con­
dendas. 4 Hunc, quem ab interiore
Dei Λίγα seu sapientia, distinguebat,
in humana natura opus redemptioni!
generis humani perfecisse dicebat. A
Rosenmüller dicitur Ό A»>»r Deus vo­
cari « ob naturam Deo proximam et
simillimam. »
49. Unilariis plerisque placuit ab

sione commotis. Vido Monlagnum qu. 10. ari.I·
cit. disseri. 1. prævia do Sma Triniialc torn.··
Thcologiœ cursus completus.
(*) Vide Pelovium, de Trinitate 1.1. c. Tiii.

CAI’. H DE JE90 CHRISTI DIVINITATE.

Arii sententia longe discedere, qnnm
afllnom esse Platonicis placitis constat.
Dicunt nonnulli, post Grolium, s. Joanni propositum fuisse errorem de
jEone a Deo distincto tollere, ct ad
ipsam referre sapientiam et potentiam
divinam quæ perperam dc creatura prædloabantur.Twi» igitur interpretantur
ipsam Dei sapientiam , quæ ab initio
apud Deum erat, imo Deus erat, et quæ
caro facta est, manifestata scilicet et
oculis veluti objecta in homine Jesu, in
quo sapientia et potentia divina docu­
mentis sublimioribus et miris operibus
effulserunt. Joannes Clericus in hac
sententia explicanda adeo laborat, ut
quam ægre respondeat Joannis et cæterorum sacrorum auctorum dictis in­
vitus prodat. « Deus, » inquit, « erat
ea Ratio, ut A
*}·», quem postea inter
homines versatum esse narrat, Deum
illum unicum et proprie dictum fuisse
doceat. » Ai^o» carnem esse (actum
existimat, « quatenus carne Jesu ve­
luti indutus conspicuus evasit ....
inhabitatione Dei ineffabili, qua Jesu
hnmaniias facta esL humanitas Ratio­
nis divinæ , singulari prorsus modo ,
ut ipsa divina Ratio facta est Jesu di­
vinitas unione illa arcana. Ab illo tem­
pore Deus potuit dici caro, et vice
versa carni, seu homini , Dei voca­
bulum tribuere licuit. Propter hanc
duarum naturarum conjunctionem in
Christo, Apostoli dc eo modo loquun­
tur ut Deo, modo ut homine ; nec ea
tantum tribuunt Christo, quæ Jesum
facientem viderant, sed etiam quæ
ante Deum natum fecerat divina Ra­
tio. » 1 Huic interpretationi consonat
Rationalistarum plerorumque senten­
tia, qui « intellexerunt sapientiam,
sive rationem Dei, eamque personificatam. » *
t<) Cit. in opere do div. I). N. J. C. a Marano
I. 1. p. ii. p. 00. .Vide el Unitarian .Miscellany ,
fol. i.p. 500.
(î) Roienmilllor schol. in Joannem. c. t.

7n

JJO. Socini explicatio , qui Aryw intelligit divinum præconem, ab omni­
bus fere derelicta est. Perabsurde qui­
dem « In principio » retulit ad exor­
dium rei christianæ , et cætera pari
ratione exposuit : « Dene erat Verbum,
id est, operandi potestate et exactis­
sima rerum divinarum scienth prædilus crat Christus. Omnia per 'rpsum
facta sunt, id est, quidquid ad novam
creationem , et mundum spiritualem
pertinet. » s Jure optimo Rosenmuller
hanc explodit sententiam : « Valde er­
rant, qui !» «fXi interpretantur de initio
Euangelii, s. rei christianæ; huic enim
scnlcntiæ consilium Joannis ct sequens
oratio aperte repugnat. » *
51. Quantum verbis Joannis torque­
antur Unilarii, ct quo infelici successu
in iis explicandis laborant, ex senten­
tiarum varietate, et absurditate ma
nifestum est. E contra Ecclesia Catho­
lica arcanum divinæ generationis ve­
nerata , Verbum a Paire distinguens ,
Jesum Christum, ipsum Verbum homi­
nem factum , agnoscit ct colit, omniaque feliciter congrucque interpreta­
tur.
Propositio.
Jesus Nazarenus, qui dicitur Chri­
stus, verus est Deus, Patri consub­
stantialis.
52. Probatur 1. ex Scripturis, quæ
Dei nomen ei passim tribuunt, nullo
dato indicio illud ei haud stricte con­
venire. Isaias de puero cx virgine nasciluro dixit : « Vocabitur nomen ejus
Emmanuel, » ’ quod in Jesu impletum
refert Mallhæus, explicatione adjecta ;
« quod est interpretatum , Nobiscum
Deus. » 6 Clarius Vates de eo deinceps
locutus est : « Parvulus enim natus
est nobis, et filius datus est nobis, et
factus est principatus super humerum
(S)
*
Socinu
in c. 1. Joan.
(*) Uojenmiiller scholia in loc.
(5)
haiu vil. «.
(0) Millh. i. SS.

7fi

TRACT. V DE CHRISTO DEO

veluti in tentorio, peregrinus inter
homines versatus ct commoratus est.
Profecto Deus homo factus Jesus Ghri
stus hoc loco manifeste praedicatur,
qui et unigenitus a Patre dicitur,·
Deus apud Deum initio semperque
existons, quatenus Verbum est.
55. Postquam se Thomæ videndum
redivivus Jesus exhibuerat, Thomas
dixil ei : « Dominus meus, ct Deus
meus. » » KtipiM- μ» *<« « Iler μη. Agno
vil igitur cum Dominum et Deum esse,
fide illustratus, cl rerum evidentia
veluti coactus : nec enim exclamatio­
nis
instar, sed affirmationis verba,
tatem facere non potest ; nam lotus
prout
in Græco textu sunt, exponi
est Vates in pueri elogio prædicando,
adeo ut vel puncta subjicienda sint, possunt : nominativus scilicet est ca­
quibus, in conjugatione Niphal, lega­ sus, non vocativus. Christus autem
tur vocabitur, vel **
K
V
quis subin- Thomæ confessionpm confirmavit,
mansuete eum reprehendens, quod
telligcndus sit, vel « Nlp vocans :
antea non crediderit. « Quia vidisti
i. e. appellabitur, impersonaliter, ut
me , Thoma, credidisti : beali qui non
Genes, xi. 9. xvi. 11. Jos. vii. 26. Jud.
viderunt et crediderunt. « 0
xv. 17. ·· *
56. ΟιΧαμη, iri i viir rov Λ·ον «»li, <«i
53. Jeremias de Messim regno vati­ iiiuxlt χμ'ιι iianiai , na γηύσκομΗ ni
cinans, eum Jehovam vocandum di­
ibin.r nai Ισμιι i> rif
<r ri «*i|
cit : <■ Ecce dies veniunt, dicit Domi­
avrcv I>7cv Xpiffrv. Ourcr fffri» » aXxdmr
nus : et suscitabo David germen ju­
dl»r‘ *«i « f-i aiincr. 7 « ScimUS qUOstum : et regnabit rex, et sapiens erit:
niam Filius Dei venit, cl dedil no
et faciet judicium et justitiam in ter­
bis sensum ut cognoscamus verum
ra. In diebus illis salvabitur Juda , cl
Deum, cl simus in vero Filio ejus. Hic
Israel habitabit confidenter : et hoc
est verus Deus et vita ælerna. » Graesi nomen, quod vocabunt tfum, Do­
eus lexlus plane postulat ut Jesus Chri­
minus justus noster. » 8 Up TX nri’ stus verus Deus agnoscatur; prono­
Hoc nomen ipsum est quod sui pro­ men enim ad eum necessario refertur.
prium esse Deus ipse Moysi declaravit.
Sive rcr
inlelligamus Deum,
54. Joannes : 6ùr »» I
.... *αΐ prout explicat Vulgatus interpres , vel
i Atytr
·7·>ΙΓ·, Ια< ισχόσαι» ΐ» *»/
ϊι.
verum Messiam, qui et ipse veritus
* « Deus erat Verbum.
... et est, quod magis receplæ lectioni con­
Verbum caro facium est, et habitavit gruit , Filius certe verus Deus dicitur.
in nobis. » Ipsum Verbum Deum vo­
57. Apostolus Paulus ad Romanos
cat , et carnem dicit facium , in qua , scribens, extulit privilegia Israclila-

cjus : el vocabitur nomen cjns, Admi­
rabilis, consiliarius, Deus, foriis, pater
ftiluri saeculi, princeps pacis. Multiplicabitur ejus imperium, cl pacis non
cril finis : super solium David , et su­
per regnum ejus sedebit : ut confirmet
illud, cl corroboret in judicio et justi­
tia, amodo et usque in sempiternum. ·>
• De Jesu agi constat ex ipso elogio,
quod ei lanium convenit, cl ex verbis
Angeli, quibus cum super solium Da­
vid sessurum annuntiavit Mariae, re­
gno sine line politurum Quod autem
Hebraice legatur Rlp’ vocabit, difficul­

(I isaiaa ix. 0. (0j I'.osenmiiller in loc.
(41 Joan. i. <4.
(S) Itecle monel liosenmiiller : ·· ir ante μ·>·7 iiivr non esi particula similitudinis , sed ut Ilebra'orum ’□ indicat rei certitudinem et veritaleni ; Clirysostomus nominat particulam /3ι/3α<ω-

(i) Jer.xxiii.fi.

fftur «»ί

ά>αμ<^ΐ9β·τ·.ν X ι-.^ισμη confirmation»

et indubitato
*
definitionis. »
(0) Joan. xx. îK. Non negat Wolxogonius Cbii
slum beum expresse appellari hoc loco , cl Juan,
i. i. Rom. ix. B. Vide compendium llel. clir. n. it(”) J.Joan. v. »0.

CAP. II. DE JESU CHRISTI DIVINITATE

TT

rum : « Ex quibus est Christus secun- lingua» proprietatem , ’ postulat ut Jp<lum carnem , qui est super omnia sus Christus magnus Deus et Servator
Deus benedictus in ssecula. « ·£ a» 4 noster intclligalur. Merito igitur S. Cy
Xpsrrsr r» «era Οβ[ι»α , ό ôn l»i *«ir«r ilir rilius Alexandrinus ait : « Si Christus
l«Aty«rsr n'r rl»r iuSvar.«/·.».
*
CliristUS,qui est omnium spes, et magnus Deus, et
quod ad carnem attinet, ex Israclitis Salvator, quomodo non vehementer
ortus est, ipse super res omnes creatas impii et dementes sunt, qui Filium
vere dicitur Deus benedicius in æler- dicunt esse rrcatoram ? ■ ·
i»9. Apostolus eliam de impuro quo­
num. Suprema ejus divinitas verbis
clarioribus enuntiari non potuit, quip­ que cl avaro dicit : iv» au «>«qi»,pia»
riv Χ|Μ7Γΐν >»i θιιύ « ΠΟΠ
pe qui « Deus super omnia » voca­ l» τ·
tur, sicut ct Tatcr, >1*« wa»r«».4 Quod habet hæreditalem in regno illius qui
autem velint Sociniam doaologiam hic Christus et Deus esU »7 Sic et Deus no­
inseri, nulla ratione probatur , nec ster et Salvator prædicatur a Petro :
contextui congruit; ex serie enim ser­ riv 5ici> ·μΰ· tai lurifir litti Xpitfrtv. *
monis nihil apparet cur Apostolus eam Ex textu patet Jesum Christum Deum
edat : sed scopo maxime convenit ver­ ct Salvatorem nostrum pariter dici. A
i irtirtt
ba de Christo accipere, Israelites sci­ Juda etiam : »<·; rlr /*»»·»
licet maximis privilegiis auctos, inde Oi«r *ai xùpiir ίμϊι Ittttir Xpirrir άμϊμιι»,
præsortim liquet quod ex iis Christus « Hic articulus, (animadvertente Clas­
sil, quatenus est homo, qui simul est sic) omnibus his epithetis communis,
Deus supremus. Hinc Wolzogenius ad ostendit Christum hic vocari unicum
aliam explicationem confugit, sed in­ herum, Deum ac Dominum. »
felici plane successu. 3
60. Isaias vidit « Dominum seden­
58. ■ Expectantes beatam spem, et tem super solium excelsum ■ et Sera­
adventum gloriæ magni Dei, ct Sal­ phim ei adslantes : « et clamabant
vatoris nostri JeSU Christi. » * rps-ftXs- aller ad alterum, et dicebant : San­
μ«·ι rir μ^καρίΛΤ
xat hrilfitniat r»r ctus , sanctus, sanctus, Dominus Deus
ίίζ·Γ τ«ν μιγα>.»ν -Juu kai ffurapor ·μά> exercituum, plena est omnis lerra
’brn X|i<rr«t>. Constat hic agi de glo­ gloria ejus » 9 ΠΊΠ’ WH? Wnp ttHTp
riosa manifestatione Christi ; nec enim
fiNn-'ya ιόη rota
,
*
vati se
ullibi in Scripturis, uti bene adnolavit Erasmus, Ιηφ«πι« de Deo Patre mittendum offerenti dixit Dominus :
dicitur : articuli autem usus, juxta « Excæca cor populi hujus, et aures ejus
fl) Rom. k. t>. (1) Eph. iv. 0.
(5) Woltogenius locum illum de Christo ct•plicat : Ί Tunc constitutus est Deu» »uper omnia,
cum super omnia imperandi divinam potestatem
ei gratia et dono Dei, Phil. Î. 9., consecutus est. »
Prep, ad lect. lib. N. T. c. xiv.
(4) Tit. ii. <3.
(0) Glassius in Philologia tacra , animadver­
tit: · Quandoque articulus emphalice prima· voei
additus, reliqua omnia epitheta adjecta includit,
«Ide eodem subjecto sermonem esse ostendit, ■
Additur tamen, a Dalhio , ut videtur , in sua scili­
cet editione operis invenitur,· non esae ma^sAv
hanc observationem , » · contrarium enim ex
Maltb.lt. <1. Marc. II. IS. Luc. 19. 45. apparel,
ubi >i nvXivirtr »αι âyspâfirrir conjungun­

tur. » Sed pace Philologi eruditissimi dixerim
exemplum illud non obstare : nam de iisdem
agitur, qui sibi invicem vendebant et emebant,
ideoque communi ratione designabantur. Certe
longe diversa sunt exempla a nobis et a Glass»
adducta.· Sic de beo Patre. II.Cor. I. S. iv
*»y»rsr
i Jisr
rarip re «vpia ίμύι Itfiu Xfltriif i
rari» r<wi iikripjuvr, xal Λ·»γ ·<Μ·γ irajiaaAλι·γ. » Addam illud I. These, i. 5.
rs»
-Jiti <41 irarpir ·μίη. De usu Grcci articuli
plura disseruit Middleton. Vide et Bloomfield ·α
loca supra adducta.
(o) S. Cyrill. Thesaur. c. ii.
(J) Epb.v.5.
(8) II. Petri L t.
(9) Isai» vi. S.

TItACT. IV. DE C Hit ISTO DEO

7K

CAP. Il

aggrava, «otc.De supremo Deo agi con­ momenti, si error gravissimus , Deo
stat, quuni Jehovæ nomen ci tantum injuriosus, ct hominibus æternunt af­
compelal.ct ipse ter sanctus a Seraphim ferens exilium, ex verbis ejus male
celebretur. Jam vero Joannes, posteriora intellectis ortus fuerit, oportuit omnino
citans verba de Judæis incredulis, et • eum corrigere, el mentein clarissimi» 1
cxcæcalis, animadvertit : « Haec dixit verbis, quæ eum penitus tollerent, I
Isaias, quando vidit gloriam ejus, et aperire. Jam vero Christus ita loculus
loculus est de co. « · Jesus igitur vere est ut Judæi cum se Deunt facere inlcl·
ligerent : ipse autem sensum illum non
cslJeliova, Dominus exercituum.
(il. Adventum Mcssiæ summis lau­ rejecit, sed potius confirmavit.
63. De fidelibus, sub ovium figura,
dibus celebrat Isaias : « Ipsi videbunt
gloriam Domini, cl decorem Dei no­ loquens, se vitam ælcrnam iis daturum
dixit, eadem quippe qua Paler pote­
stri nU’n'jN ΊΤΠ ΠΊΠ’-ΊΊ32
ΠΟΠ.
state gaudentem, quam nemo vincere .
Consolatur pusillanimes ea spe :
posset : « Ego vitam ælcrnam do cis :
« Confortamini ct nolite timere : eccc
et non peribunt in æternum, ct non
Deus vester ultionem adducet retri­
rapiet eas quisquam de manu mea.
butionis : Deus ipse veniet et salva­
bit vos. Tunc aperientur oculi caeco­ Paler meus quod dedit mihi majus
rum, ct aures surdorum patebunt. omnibus est : cl nemo potest rapere
Tunc saliet sicut cervus claudus, et de manu Patris mei. Ego et Pater unum
aperta erit lingua mutorum. » 3 Glo­ SUmUS. >» 4 syis *a« » rarip i» Sff/atr. Vilt
ria Jehovæ, advenien te Messia , ex­ ælernæ largitio, potentia nulla vi su­
hibenda erat, quia ipse est Deus peranda , el unitas naturæ satis clare
Salvator : ex parallclismo enim liquet Deum ostendunt : quare mirum non
Elohim ct Jehovam idem apud Prophe­ est Judæos intellexisse cum se Deum
tam sonare. Huc manifesto respexit dicere. « Sustulerunt ergo lapides Ju­
Christus, Joannis discipulis se Mes­ dæi , ut lapidarent eum. » Bl.isphciniæ
siam probans, miraculis patratis quæ eum arguerunt : « Quia tu homo cum
Isaias receusuer.it : « Euntes renun­ sis, facis teipsum Deum. » Id negare,
tiate Joanni quæ audistis et vidistis. si Deum non se dixisset, facillinium
Cæci vident, claudi ambulant, leprosi erat, el ad placandos hostes maximi
mundantur, surdi audiunt, mortui re­ opportunum , imo sinceritatis et pro­
surgunt, pauperes cvangelizanlur. a 8 bitatis legibus omnino necessarium.1
62. Probatur 2. ex Judœorum sensu, Attamen negationis nullum est indicium;
quem Christus, quin correxerit, plane sed quod dixerat lueri pergit, exemplo
confirmavit. Ea equidem est æquissima a Scripturis desumpto. Argumentum
ratio Christi dicta explicandi, ut sen­ ex latiori vocabuli hujus usu, qui
sus ab audientibus iis tribulus genuinus prophetas Dei complectebatur, adhibet;
agnoscatur, nisi ipse cum rejecerit. ostendens se a fortiori ita vocari posse,
Iu iis præsertiin quæ summi sunt Filius quippe Dei erat, a Patre sancti(l)
(1)
(5)
xiv.

Joan. iii. 41.
*
Isaia
xxxv. Î. 4.

Tertullianum videre licet.

Malt.xi. 4. Confer etiam Isaiæ xh. Sl.lloni.
ii. Vide l'etavium deTriniU I. iii. c. iii.

(B) Optime animadveitit Bluomlicld in (««»
a Indeed had he been aught hut God, one sill
the l-'atlicr, common honour and ingenuousoM
would have required him to disavow the inter
prelaliun they had pul upon his words. >. I'miio
sic ratiocinatus fuisset,dum sextum eaputjouv
*
explicaret:

s· ”·
(4) Grœcus textus habet : 'θ ΠαΓ.ρ μιν, or
JtJnki μιι, /*<«{«» trairai iffrs.a Pater meus,

uui dedit mihi, major omnibus est. > Vetustis­
sima est lectio quam sequitur Vulgata , uti apud

Adversus Praxes»

DE JESU CHRISTI DIVINITATE.

71»

ficaltis, in splendore sanctitatis ante nisi quod viderit Patrem facientem
auroram genitus , · cl in mundum mis- quæcumqne enim illo fecerit, hæc et
sus, quum antea apud Patrem esset. Filius similiter facit. Pater enim diligit
Quamvis divinam suam naturam hisce Filium , ct omnia demonstrat ci , quæ
verbis obscure tantum indicaverit, in­ ipso facit : cl majora his demonstrabit
fimam tamen conjunctionem cum Patre ei opera , ut vos miremini. Sicut enim
affirmavit, miraculis etiam in testimo­ Pator suscitat mortuos, ct vivificat : sic
nium allegatis : « Si mihi non vultis ct Filius, quos vult, vivificat. Neque
credere, operibus credite, ut cogno­ enim Paler judicat quemquam : sed
scatis, ct credatis quia Pater in me est, omne judicium dedit Filio , ut omnes
et ego in Paire. » * Tantum abest ut honorificent Filium, sicut honorificant
Judaicam interpretationem suqrum ver­ Patrem. Qui non honorificat Filium,
borum rejecerit, eam manifesto con­ non honorificat Patrem. Qui misit il­
firmavit; quapropter Judæi, nihila lum. » ’ Quamvis nihil a se Filium
sententia deducti, ei vim inferre idcirco posse dicat, ut ostendat opera ejus
parabant : « Quaerebant ergo eum ap­ Patris etiam esse , ob potenliæ et na­
prehendere. » 8 Ei’rnr ci»
ivre» »«·- turæ unitatem, omnia Patris opera sua
rai. Profecto nisi Christus esset venis esse perspicuo affirmat, adeo ut Filius
Deus, blasphcmiæ arguendus erat, quoscumque velit a mortuis etiam re­
quia ita loquebatur ut se Deum facere vocet, sicut ct Pater una secum ;
videretur : nec objectum crimen verbis quod illustre est divinx poteutix ar
clarissimis refellit, adeo ut audientes gumentum. Parem igitur honorem Filio
necessario falleret, cum majestatis di­ ct Patri tribuendum, juxta Patris ip­
sius consilium, docet. In omnibus
vinae dispendio.
04. Alias etiam eidem accusationi adstruil consensum voluntatis cl po­
dedit locum ; sanato enim homine, qui tenliæ conjunctionem , seu potius na­
triginta octo annos infirmitate labo­ turæ unitatem, servata tamen Patris
raverat , quum Judæi quererentur, cl Filii relatione. Jurc optimo animad­
sabbatum eo opere violatum, illud vertit Chrysoslomus : « Si potentia ea­
Patris ct sui potentia factum docuit : dem sil, manifestum est naturam eam• Pater meus usque modo operatur : dem esse. » *
65. Liquet Judæos Christum intel­
cl ego operor. Propterea ergo magis
quærcbanl eum Judæi interficere : quia lexisse Filium Dei adeo se predicate,
non solum solvebat sabbatum, sed et ut Deo esset xqualis, ipse etiam Deus.
Patrem suum dicebat Deum, xqualem Gravissimi igitur criminis loco id ha­
se faciens Deo. » 4 Oportuit slatim hanc bebant, morie puniendi, a turba zelo
voluti atrocem calumniam repellere, legis flagrante , vel certe a publico
si veritate non niteretur; attamen Jesus tribunali. Hinc a Sacerdote summo in­
vocibus usus est asseverandi, quibus terrogatus est Dei nomine : « Adjuro
Ic per Deum vivum, ut dicas nobis si
in sententia firmarentur, et opera sui
el Patris communia et paria affirmare tu es Christus Filius Dei. »7 Ipso id
perrexit. <■ Amen, amen dico vobis: fatenle, seque prxdicentc venturum in
non potest Filius a se facere quidquam, nubibus coeli ut orbem judicet, quod

(I, .Maldunatus intclligil eum separatum et de­
stinatum muneri, juxta illud Jeremies: « Ante­
quam exires de tuba sanctificari te, ct prophe­
tam in gentibus dedi te. » Jercm. i. 5.
I»! Joan. x. 38. (j) |bid. ». 59.

(S) Ibid. 10.
(b) κ Ji i Jriiju.r · àur., ί·/·λ«· ·τι *·»· ·*'<·
S. Chrys. horn. Ixi. in Juannetn.
(J) Mail. i»vi. 63. Confer et Marcum xi». 61·

80

TRACT. V. DE CHRISTO DEO.

sane scient iæ smnmæ et potentia’ in­
dicio oral, scidit Sacerdos suas vestes,
vehili blasphemiiim exhorrescens :
• Blasphcmavil ; » omnesque sibi in
judicio adsistentes eum mortis reum
pronuntiarunt Jam vero nullus fuit
locus accusationi, interrogationi, vel
judicio,si Filium latiori sensu se dixis­
set ; Judæi enim omnes, saltem quot­
quot justi videbantur, lilii Dei habe,
baniur. Jesus etiam temere se objecisset
discrimini, mentem suam celando,
in solemni judicio, quum vocis ambi­
guitate sublata, omnem accusationis
speciem sustulisset. Ergo ex regula
aequissima interpretationis, qua voces
ca ratione intelligendæ sunt, qua ab
audientibus necessario intelligcbantur,
Jesus Filius Dei agnoscendus est, Deo
œqualis. *
60. Probatur 3. ex Dei Patris testi­
monio pluries dato. Baptizato Jcsu,
ecce vox de coelis dicens : « Hic est
Filius meus dilectus, in quo mihi com­
placui. » ’ In monte gloria circumdatus
visus est, « ct vox facta est de nube
dicens : Hic est Filius meus dilectus ,
ipsum audite. » 5 Gentilibus præsentibus, qui eum cognoscere cupiebant,
Patrem invocavit : « Pater, clarifica
nomen tuum. Venit ergo vox de cœlo :
Et clarificavi, el iterum clarificabo. » 4
Nequaquam credi potest eum Dei Fi­
lium tanta cum solemnitate cœlitus
declaratum, nisi vere esset a Deo Patre
genitus : nec enim latum quemdam
sensum, qui hyperbolen redolet, in
vocibus ita emissis quærere licet.
67. Probatur 4. ex testimoniis quæ
divinam naturam Christo Jesu adsignant. « Qui cum in forma Dei esset,
non rapinam arbitratus est esse se
squalem Deo : sed somelipsum exina­
nivit formam servi accipiens, in simi­
litudinem hominum factus, el habitu
(i; Vide de hoc argumento opus aupra lauda­
tum : - Divinitas I>. N. Jesu Christi, p. ii. c. iii.
et iiii.

inventus ut homo. Humiliavit sernclipsum factus obediens usque nd mot
tern, mortem autein crucis Propter
quod et Deus exaltavit illum , et do­
navit illi nomen, quod est super omne
nomen : ut in nomine Jesu omne genu
nectatur coelestium , terrestrium el in­
fernorum : el omnis lingua confiteatur
quia Dominus Jésus Christus in gloria
est Dei Patris. » 5 »r ·»
vwijX·»,
tiX ά^τα,γμ» iyivart ri
19» lf».
In forma, seu natura , Dei substitit
Verbum : formam enim pro natura hic
sumi constat ex forma servi, qua
*
assumpta dicitur, qua ratione naturi
humana certe exprimitur , uti recte
animadvertit Gregorius Nazianzcnus:
• Forma autem Dei idem est omnino
ac natura : nam sicut in forma servi
factus, naturam servi induit, non me
ram speciem sibi assumens , nec 1
natura disjunctam, sed natura forma
obsignatur, ita omnino el dicenseua
in forma Dei esse, naturam per formam
indicavit. » 6 Ideo nullam aestimavit
rapinam , sed certissime novit sui esse
paria Patris, seque ei parem omni»
esse : esset vero rapina et blasphemii I

paria Deo adfeclare, nisi ipse Deus
esset. Tantum inter majestatem divinam
et humanam naluram intercedit inter- i
vallum, ut hujus assumptio, nulla licet
cum naluræ divinæ mutatione, nullo­
que cum majestatis dispendio, eximnilio habeatur. Cæterum humana nalura Jesu, in obedienliæ et humilitatis
præmium, summo honore aucla est.
cultus qui divinæ naluræ tribuitur par­
ticeps facta. Nomen Jesu el dignitas
Salvatoris omne nomen el dignitatem
hominum vel Angelorumexcellil, ciquî
supremi cultus testimonia dant homi­
nes omnes el Angeli, vel cede qui illui
in terris negligunt, in ævum luent
poenas, ipsum Dominum el judicem io·
(î) Mali. xii. 17. (S) Lue. ix. 35.
(I) Joan. xii. 38. (5) Phil. ii. 6.
(6) L. 3. contra Eunom.

CAI·. II DE JESU CHRISTI DIVINITATE
vili exporluri. Quod autem Unitaril ct
Rationalistic formam Dei explicare velint
de divina quadam auctoritate ct maje­
state, quæ tamen a suprema Dei natura
distinguatur , ct formam servi de con­
ditione mancipii, vel hominis e vulgo,
opprobriis et aerumnis objecti, frustra
jit,quum Apostolus de natura divina,
qua absque injuria aliqua Filius Deo
.foret æqualis, loqualur, cl de natura
humana , qua contigit ut pati morique
posset.
08. Apostolus ad Colossenses scri­
bens, postquam omnem creaturam a
Filio ortam declaraverat, de ipso, tam­
quam homine, perrexit loqui : « Ipse
est caput corporis Ecclesiae, qui est
principium , primogenitus ex mortuis :
ut sil in omnibus ipse primatum tenens.
-Quia in ipso complacuit omnem pleni­
tudinem inhabitare. » * Altissimum hoc
mysterium cupit fidelibus plene inno­
tescere : « Instructi in charilate , et in
omnes divitias plenitudinis intellectus,
in agnitionem mysterii Dei Patris ct
Christi Jesu : in quo sunt omnes the­
sauri sapientiæ ct scientiae abscon­
diti. ***** « In ipso habitat omnis
.plenitudodivinitatis corporaliter.··’ Hæc
sane totam plenitudinem divinitatis,
non portionem quamdam , Christo
vindicant; vere enim et substantia­
liter Verbum, quod Deus est, in hu­
mana natura habitavit, caro factum :
O airi «arintia ««« rs rrAapsa/xct r»r Jlinrsr

Rl

impia foret usurpatio in creatura quam­
vis præstanlissima : « Omnia quæcum
que habet Paler, mea sunt n * « Mea
omnia tua sunt, et tua mea sunt. · ’
Creatio mundi ei saepissime adscrtbitur : ct quamvis S. Joannes plerumque
dicat per eam Si imi omnia creata ,
vis tamen hujus vocis ea non est, ul
ministerium vel instrumentum indicet,
sed relationem quam habdl ad Pa­
trem. » · Pater omnia condidit, sed
per eum, utroque, una cum sancto
Spiritu, ad creationem concurrente.
Equidem creatio, quum sit eductioe
nihilo, infinitam exigit potestatem ; et
proinde concipi nequit crcaturæ vcluti
concessa : quapropter Psalmista ea
utitur in divinæ potentiae argumen­
tum : ■ Laudent nomen Domini, quia
ipse dixit, et facta sunt; ipse manda­
vit, ct creata sunt. Statuit ea in æternum, et in sæculum sæculi : præceplum posuit, et non præteribit. ■ 7
Jchovæ ipsi rerum creatio et con­
servatio perpetua hic tribuitur :
Πΐχ K ΊΠ ’□ Π1Π» Q’^-ΠΝ Mn’

Jam vero Apostolus utramque Christo
tribuit, conservationem quidem :« Portansque omnia verbo virtutis suae. · ·
φιρί» rl re «serre rS fi/ierr r* Jtiinpiaar
βιτιύ : creationem vero , de Filio
Psallis verba interpretans : « Tu in
principio , Domine, terram fundasti,
el opera manuum tuarum sunt cœli.»
9 De Jehova Psaltem loqui constat ■ '·
ideoque, ex mente Apostoli, Christus
69. Probatur a. ex testimoniis quæ Jehova est. ··.
Dei perfectiones et opera divina Jesu
70. Immutabilis et æternus etiam
Christo tribuunt. Ipse sibi vindicat Christus ab Apostolo priedicatur; per­
omnia quæ sunt Patris, quod sane git enim Psallis verba de Jehova ei
(I) Col. i. IS. (i) Ibid. ii. i.
3) Ibid. V. 9.
(4) Join. ivi. IS. (ii) Ibid. xvii. 10.
(6) « Præpos· S m adhibetur de causa, ct instru­

mento , ila ul rausam efficientem indicet, et sepe
idem valeat, quod ·« Ct ««·». Jgitur di aùrsù est
4. q. ir' evriv « Ιζ xùrcù. ||ac •igniticaliune S«x
de Deo omnium rerum Oeniore, legitur Horn. ii.
48. Hebr. ii. <0. * Ha Kosenmüller in loc.

(7' Psalm, cilviii. 8.
(8) llcb. i. 3. (9) lbid.IO.UO} P«. ei.
Heb. i. <·.
(il) Wegscheidcr hæc habcl : « Verum enim
veru quin attributa divinis simillima cum deno­
minatione isla filii Dei conjuncta el dignitatem
divins proximam Christus el ipse siba, ul Dei
filio, in dicti· nonnulli· ei altribuli·, el Apostoli
Christo vindicaverint, dubitari nequii. » J. M.
cil. a Pcrroneu Traci, de Trinitate, n. (68.

M

TRACT. V DE CHRISTO DEO.

applicare : · Ipsi peribunt, hi autem
permanebis, et omnes ut vestimentum
veterascent : cl vehit amictum muta­
bis cos et mutabuntur: tu autem idem
ipso cs, ct anni tui non deficient. *■>
Consonat quod postea suo veluti no­
mino dicit : « Jésus Christus heri et
hodie; ipse et in sæcula. « * Melchisedech ejus typum gessisse docet : « Ne­
que initium dierum, neque finem vilæ
habens, assimilants autem Filio Dei,
manet Sacerdos in perpetuum. »8
71. Omnium scientia, etiam cordis
arcanorum, ci passim tribuitur : <■ Cum
autem esset Jerosolymis in pascha in
die festo, multi crediderunt in nomine
ejus, videntes signa ejus qu:e facie­
bat. Ipse autem Jesus non credebat
semetipsum eis, eo quod ipse nossct
omnes , el quia opus non erat ut quis
testimonium perhiberet de homine :
ipse enim sciebat quid esset in homi­
ne. » * Sæpissime dicitur nosse cogi­
tationes Pharisæorum et discipulorum;
elPetrus cum omnium cognitione prae­
ditum *agnovil
.«Domine
tu omnia nosti :
tu scis quia amo te. » 5 Hæc autem cor­
dis arcanorum scientia Deo veluti singu­
laris in Scripturis passim prædicatur.
72. Omnipotens etiam vocatur, sicut
et rerum omnium principium et finis :
« Ego sum A et n principium et finis ,
dicit Dominus Deus; qui est, et qui
erat,et qui venturus est, Omnipotens. »
6 Animantia quæ thronum circumdare
Apostolo visa sunt, clamabant inde­
sinenter : <> Sanctus, Sanctus, Sanctus
Dominus Deus omnipotens, qui erat, cl
qui est, et qui venturus est. »’ί
non potest alium præler Filium desi­
gnare , quod Ruflinus olim animadver­
tit : « Quis est alius qui venturus est,
nisi Christus Filius Dei? « 8

it)
(5)
(J)
8)
. ii.

73. Innumeris in locis sc pricscntem declarat, ct una cum Patre in
anima justi sedem habere : « Ubi enim
sunt duo vel tres congregati in no­
mine meo, ibi sum in medio eorum..
3 « Si quis diligit me, sermonem meum
servabit, et Paler meus diliget eum,
cl ad eum veniemus, ct mansionem
apud cum faciemus. » 10 Per omnia
sæcula sc præconibus ubique *adfulu
rum pollicetur : » Ecce ego vobiscum
sum omnibus diebus, usque ad con­
summationem sæculi. » 11 Hæc eerie
decent cum qui Deus est, ubique ei
semper præsens : nec mero homini,
nec subiimissimæ cuicumquc creatura
possunt convenire.
74. Probatur 6. ex Petri et fidelium
omnium professione Christum cut
Filium Dei, quæ de Filio naturali tl
consubstantiali necessario est intellb
genda. Quum Jesus de hominum sen­
tentiis variis quæsiisscl, deinceps quid
ipsi Apostoli de se sentirent, interro­
gavit : « Respondens Simon Petrus
dixit : Tu es Christus , Filius Dei vivi.
Respondens autem Jesus , dixit ei :
Reatus es Simon Barjona : quia caro
et sanguis non revelavit tibi, sed Pa­
ter meus, qui in coelis est. » ** Divini­
tus revelata Petri fides præcipue re­
spexit Jesum esse Filium Dei ; ideo
enim a Patre dicitur provenisse. Ea
nititur etiam Petrus, de Eucharistia
mysterio interrogatus : α Verba vit®
æternæ habes. Et nos credimus cl cog­
novimus , quia tu es Christus Filius
Dei vivi. » 18 S. Joannes eum in finem
suum exaravit Evangelium : « Hæt
autem scripta sunl, ut credatis quin
Jesus est Christus Filius Dei : et ut
credentes . vitam habeatis in nomine
ejus. »1 Eunuchus, a Philippo inter­

Jieb. i. H. (i) Ibid. iiii. 8.
(o) Matlh. avili. 20.
Ibid. vii. S. (*) Joan. ii. iJ.
(10) Joan. Xiv. 23.
Joan. xxi. <7. (l>) Apoc. i. 8. (7)Ibid. iv. 8.
(it) Matlh. xxviii. 20.
Lib. de Symbol. Vide PelaviumdeTrinitate
(<2) Ibid. avi. 16.
c. a. §. vii.
(«SJ Joan. vi. 69.

CAP II DE JESU CHRISTI DIVINITATE

w

*
quantumvis præstanti cul­
rogatus , idem professus csl : « Credo Creatura
Filiuin Doi esse Jesum Christum « 1* tum ab omnibus cœlestibiis spiritibus,
Quum omnes Dei cultores et famuli el terne , et inferorum incolis , dan­
filii Dei dicerentur, nulla speciali re­ dum nemo facile credet, quum Deus
velatione opus fuit ut Petrus Jesum dicat : « Gloriam meam alteri non
Filium Dei haberet, vel alii eum sic dabo. » * Cultum autem summum
appellarent : sublimiori igitur sensu , genu flectendi phrasi in Scripturis
proprio cl stricto , Jésus Filius Dei di­ designari norunt omnes ; nam qui
ctus csl, naturalis et consubstantialis, « non curvaverunt genua ante Baal »
vere a Deo Patre genitus. Si pro pr:e- idololatria immunes intelliguntur. ’
slantissimo tantum Vate divinitus mis­ Quod autem ob humiliationem colen­
so vox sumeretur, ea adjungenda ne­ dus dicatur, inlclligendum est de su­
cessario erant quæ ambiguitatem tol­ premo cultu humanæ Christi naturæ,
lerent , et latiorem illum sensum quatenus in divina Verbi persona sub­
retineri ostenderent ; quum e contra sistit , tribuendo, qua veluti compen­
veluti mysterium altissimum a sæculls satio fieret propter ærumnas et mor­
absconditum, et nonnisi ex revela­ tem : quatenus autem Verbum erat,
tione innotescens, proponatur.
fuit antea, cstque semper, in forma
IS. Fides hæc unigenitum Filium Dei.æquali honore dignatus, et glo­
Dei tamquam necessaria ad salutem riam apud Patrem ante conditum or­
conditio, exigebatur : « Qui credit in bem habens.
77. Cultus ille ab Angelis speciatim
eum, non judicatur : qui autem non
credit, jam judicatus est; quia non præslandus dicitur : " Et cum iterum
credit in nomine unigeniti Filii Dei. » introducit primogenitum in orbem ter
5 u Qui credit in Filium, habet vi­ ræ, dicit : Et adorent eum omnes An­
tam'aeternam : qui autem incredulus geli Dei. » 111 TpsJxνι>»άτ«ΤΛΐ αύτί" xarrir
est Filio, non videbit vitam , sed ira iyyixti a««ii. De supremo cullu verbum
Dei manet super eum. » * Christus plerumque usurpatur, quem Angelos
fidem a cæco sanato exegit : « Tu ipsos praestituros annuntiavit Vates :
ή-lirWn “ De Jehova
credis in Filium Dei ? » .
.
.
" Credo, Domine,ct procidens adoravit agi ex Psalmo constat, quem ipsum
enm. » s
esse Jesum Apostolus, hoc utens
76. Probatur 7. testimoniis quæ Je­ testimonio, demonstrat. “
sum Christum adorandum commen
78. Una cum Patre, eodem prorsus
dant. Ideo judicium a Patre ei com­ cultu eum prosequi Angelos et omnes
missum dicitur : « Ut omnes honorifi­ creaturas teslatur S. Joannes in Apo­
cent.· Filium, sicut honorificant Pa­ calypsi : « Et omnem creaturam, quæ
trem : “ha TaiTiF τιμάει rir Tiir, xaO«r in cœlo est, et super terram , et sub
Πβτίρβ.6 Ei omnes homines term, et quæ sunt in mari, et quæ iu
et Angelos cultum præstare dicit Apo­ eo : omnes audivi dicentes : Sedenti in
stolus: ~iui i’ rt> ί’ίμίΠ
-eat y oiu xâ/x^x
throno, et Agno , benedictio, el honor,
ifinfan’ut xaî iirQtiur u< naraTi^trltii. 7 ct gloria, el potestas in sæcula sæcu(1)
(3)
(5)
I. II.
(1)
I»!
|0)

Join. χχ. 31. (t) Act. viii. 37.
Joan. iii. 18. (4) Ibid. iii. 16.
Ibid. ix. 35. 38. Vide Pelavium de Trinitate
c. aii. §. iii.
Joan. ». M. (7J Phil. ii. 10.
liai® xlii. 8.
a Ke/*TTf<» } «iv gêna jledere, summe

subjectionis et referenti» signum, b. I. esi '
nabjeclam eue tamquam domino, eum adorare
el colere, ut statim ». ii. explicatur. · Rosenmül­
ler in loc.
(10) lleb. i. 8. (Il) P». *xc
ii.
(■ lleb.
(11) Septuaginta addiderunt
veluti ex­
plicationi! gratia.

81

tract, v. ni: ciiristo deo.

lorum. » * Ergo idem est hens , Paler
el Filins, eodem cultu omnino di­
gnus.
"9. Probatur 8. miraculis Jesu Chri­
sti , qiac et multitudine. el splendore
rt ratione simplicissima . qua patrata
sunt, rerum Dominum , propria po­
testate et arbitrio agentem , plane de­
notant. Ea Patri quidem adscripsil,
sed et sua esse sæpe affirmavit ; ita ut
naturæ divinæ unitas el personarum
relatio insinuaretur. Iis usus est ad
doctrinam quam tradebat firmandam ,
dum doceret summa cum auctoritate ,
cl fidem in eum, sicut clin Patrem,
exigeret; imo se Filium Dei alto praedi­
caret, el Patrem ct se unum esse di­
ceret. Prælcrea Apostolis communicabat
miracula faciendi potestatem , suo vel
uti jure. *
80. Probatur 9. titulis quos Christus
sibi vindicavit, qui creatura-! præslanlissimæ haud aptari possunt : « Ego
sum via, et veritas, ct vita. »s « Ego
sum lux mundi. *
« « Ego sum resur­
rectio et vita. >·8 Quod Apostolos lu­
cem mundi designaverit ipse, cx ad­
junctis sensum translatum habere facile
intelligebatur.
81. Probatur 10. ex jure quo se vitam
aiternam largiturum dicit : « Ego vitam
ælernam do eis :»·« Resuscitabo cum
in novissimo die. »7 Ipse igitur, proprio
veluli jure, mortis dominum , vitæquc
æternæ largitorem se exhibet. Sic Apo­
stoli eum salutis ducem ct auctorem
praedicant : « Non est in alio aliquo sa­
lus. Nec enim aliud nomen est sub coelo
datum hominibus, in quo oporteat nos
salvos fieri. »8
82. Probatur igitur Christi divinitas
innumeris textibus qui eum Filium Dei
praedicant, ™ T«»r, tanta cum emphasi
cl solemnitate, ut nequaquam cum filiis
(i)
(5)
(S)
(1)

Apoc. v. <3. (i) Matt. x. I.
Joan. xiv. β. (4) Ibid. viii. Ii,
Ibid. xi. «B. (β) Ibid. x. 38.
Ibid. Vi. SB.

ndbptlvls possit confundi. Ipsius Christi
dc se Filio Dei affirmationi toties repe,
filæ consonat Jndæorum intelligent^,
quam non correxit, discipulorum etiam
fides. Voces « genitus » « unigenitus «
eam confirmant : omnia scilicet con­
gruunt, si verus ct naturalis Filius Dei
intclligatur : sed nonnisi ingeniose ei
arte quadam, imo vi manifesta illata,
ad adoptivum Filium , etiam præslanlissinmm , traducuntur. Ea igitur ratio
loquendi usurpata dicenda foret cum
periculo certo funestum errorem insi­
nuandi. Accedunt plurima quæ Ver­
bum Deum pried icant , eique divina
tribuunt opera , creationem ct conser­
vationem rerum , divinasque omnei
perfectiones. Miracula plane divina ei
unum se cum Patre praedicanti Icnmi
testimonium. °
83. Equidem si Christus merus homo
fuerit, licet divinis auctus donis,et
amplissima ornatus auctorilajc, vclsi
fuerit Ens naturam divinæ proximam
habens, liquet eum haud salis cavisse,
ne homines ei summum tribuerent cul­
tum ; sed polius ita se gessisse et locu- ’
tum ut paria cum Deo affectare vide­
retur. Repugnat autem omni veræ san­
ctitatis notioni, ut Dei ad homines
legatus ita suam efferat auctoritatem,
el studeat gloriic, cum detrimento
cultus Deo unice debili. Quidquid igitur
sit de uno alterove dicto in quo Patris
poliora jura agnoscere a Socinianis cen­
seatur, constat eum iis ipsis in locu
verba ita componere, ut sibi etiam
consulat; el plerumque , tamquam re­
rum Dominum , summam libere exer­
cere potestatem , et vindicare aucto­
ritatem.
Objectiones.
. 84. Obj. 1. Christus se el Patre»
unum esse ·» dixit, ob consensum vo­
te) Act. iv. IÎ.

(9) Vide Unitarianism examined by Rev.Anlho
*!
Kohlman S. J. Vol. II. et Bullum , Judicium EcdCalh. c. i. n. <3.

CAP. Il

DE JESU CHRISTI DIVINITATE

luntalis : agehat enim ex Patris jus­
sione, ei perfecte obtemperans : ■> Pro·
pterea me diligit Paler : qnfa ego pono
animam meam. Hoc mandatum accepi
a Patro meo. n * Opera sua in nomine
Patris fieri professus est, et oves sibi
a Patre datas; quam rationem adsignabat quare ei auferri non possent,
quia Paler major est omnibus. Judaeos,
verba ejus maligne interpretantes de
divinis usurpatis honoribus , monuit,
judices, sacerdotes, vates vocari deos,
seque idcirco eo nomine nuncupari
posse ob sanctificationem ct missionem
a Patre derivatam. Liquet igitur ex
contextu eum haud sibi vindicasse di­
vinam naturam.
85. Resp. Se Christus dixit unum cum
Patre, ob potentiam communem , quæ
cum natura necessario conjungitur,
uti supra ex Ghrysoslomo animadver­
timus; ideo quippe nemo oves sibi
rapere poterat, quia nemo Patri eas
rapere valebat ; et ipse et Pater unum
sunt, quia Paler in ipso , et ipse in
Patre. Opera in nomine Patris patravit,
quæ tamen et sua- dicebat, eamdem
ob causam, quia scilicet potestas erat
communis : relatio autem Filii ad Pa­
trem, tamquam principium, postulabat
ut Patri praecipue tribuerentur; quam­
vis et Filio et Spiritui sancio quoque
tribuantur. Quæ de potestate sibi a
Patre data dicit, ut opera illa faceret,
ad humanam naturam referenda sunt,
sicut et cætera de datis ovibus, de
missione et sanctificatione: sed de uni­
tate naluræ divinæ in Patre et Filio
quod semel affirmaverat numquam re­
tractavit; quamvis argumento usus sit
Judteis accommodato, quo minueretur
eorum furor, el animi disponerentur
ad mysterium excipiendum , quod ite­
9) Joan. x. 17, 18.
(i; Ibid. xvii. II. (S) I. Cor. ii». 8.
(4) Unitarian Miscellany, Vol. i. p. -28.
15) Ita post Grotium Roscniniiller in lucum.
(b) < Xeulrum plurale <ra. <|u0,j more GneroVOL. II.

«η

rum insinuavit : « Pater in me est, d
ego in Patro. >>
RO. Obj. 2. Parallela loca ostendunt
unitatem voluntatis , non natura·, de­
signari. Post crenam ultimam pro disci­
pulis precatus est Patrem ; « at sint
unum, sicut et nos. ■»1a™ '«
El Apostolus ad Corinthios :
» Qui autem plantat, et qui rigat, unum
Simi, n 1 'O φντ-ΐυΜ» Ji κλι » -wirijar f» iiÿir.
Nec unquam '<» ad personam, seu Ens.
designandum usurpatur. *
87. Resp. Loca adducta non sunt
parallela : nec enim prior eamdem præsefert formam absolutam : « Ego el
Pater unum sumus; » sed oratio Iit ut
discipulorum unitas similis sit Patris
el Filii unitati; similitudo autem «qua­
litatem non necessario secum fert
Altcr locus salis ex contextu determi­
natur ad unitatem finis. Sed in Christi
de se et Patre verbis affirmatur unitas
ad probandum potentiam servandi
oves , lupis licet ferobissimis invaden­
tibus gregem ; quæ potentia a Patre
derivatur, cum quo unum se dicit.
Potentia igitur eadem est utrique , quia
uterque unum est , natura scilicet et
essentia. Quod autem asserunt Unitarii de vocis vi, non obstat ; quum
enim significet rem unam, vel substan­
tiam, apte usurpatur ad substantiam
divinam designandam : de persona eam
non inlelligimus.
88. Obj. 5. Christus in forma Dei
dictus est ob gloriam divinam qua cir­
cumdari visus est, miracula patrandi
prædilus potestate : ad formam seni
se demisit, tlagra et crucem , mancipii
vilissimi instar, passus. ’
89. Resp. « Cum in forma Dei esset,
non rapinam arbitratus est esse se
æqualem Deo : » »· «îr«» <»■ ■3|*· * Jfitum sæpe adverbialiter ponitur, ubi verbis ·'»■·
vel yuiiia.· jungitur, pro adjectivo usurpatur,
liosenmuller in locum. Grotiua illud Homericum
citat : ri» »v» ita
1·>·β·»ι«ι
ol
oatendat «qualitatem perfectam non designari,
N

Ml

TRACT V DE CHRISTO DEO.

*
rflculn pelrandi potestas, vel aliud quod- vox, cujus .significatio ex adjuncti
ctimque donum divinitus datum, non eruitur, non polest argumento esse
poterat cfllcero , ut Christus sc Deo pa­ tot et tam perspicua de Christo pro­
rent haberet, ahsque impietate et usur­ prio Filio Dei testimonia late esse ac­
patione sacrilega, nisi Deus vere esset. cipienda. Ipsa quæ objicitur consue­
Præterea ex (conlexlu patet eum in tudo filios Dei nuncupandi angelos,
forma Dei esse, antequam in similitu­ vel homines sanctitate vel auctoritate
dinem hominum factus sil ; et in eo insignes, demonstrat nullam offensionis
exinanitionem ponit Apostolus, quod in causam oriluram fuisse, si sensu haud
forma humana sil inventus. Qua) dein­ absimili a Christo usurpata fuisset Filii
ceps esi passus adjungit, ul quo sese Dei appellatio.
92. Obj. 5. Ipsi Christi discipuli Fi­
demiserit nostri causa plenius intellium Dei eum agnoscentes , de divina
ligafur.
ejus
natura nihil suspicati sunt : nec
90. Obj. ‘1. Ex quo Psalles dc Messia
cecinerat eum esse Dei Filium , idem enim eum coluisse leguntur. Conve­
sonabat hæc appellatio apud Judæos niunt omnes scriptores Christiani,qui
ac Christus; nec divinam naturam ul­ primis quatuor sæculis floruerunt,
latenus indicabat : nam et David pri­ Apostolos ipsos nihil de divinitate ejus
mogenitus Dei prædicabatur : « Ipse cogitasse. *
93. Resp. Petrus, Patre coelesti reve­
invocabit me : Paler meus es tu....
et ego primogenitum ponam illum lante, Filium Dei agnovit eo sensu
excelsum præ regibus J.terne. » 1 Pro­ quod omnia cordis arcana nosset,1'
fecto ea fuit geniis Judaicæ consuetudo quod certe de præslantissimo quocum­
ut filii Dei vocarentur angeli, reges, que Dei famulo, vel dc mera creatura
magistratus, imo pii omnes Dei culto­ quacumque dici non posset. Martha
res. Messias autem filius primogenitus eum e coelo descendisse professa est:
dictus est, præstanlissimum scilicet ea « Utique Domine, ego credidi, quia tu
es Christus Filius Dei vivi, qui in hunc
ratione designare consueverunt.2
91. Reap. Non constat Judæos Mes­ mundum venisti. » · Discipuli declara­
siam Filium Dei consuevisse designare. runt se credere eum a Deo processisse,
Cælerum non interest ; nam liquet Je- et omnium cognitione præstarc; Christo·
sum eum sibi vindicasse titulum sensu quippe dicente : « Exivi a Patre, et veni
longe sublimiori, adeo ul impietatis in mundum : iterum relinquo mundum,
et blasphcmjæ argueretur, ulpotc qui ct vado ad Patrem. Dicunt ei discipuli
se Deo aequalem faciebat.3 Si placeat ejus : Ecce nunc palam loqueris, et
Psallis vaticinium de se ipso intclli- proverbium nullum dicis. Nunc scimus
gere, potius quam de Christo, cui quia scis omnia , et non opus est libi
magis convenit : « Et ponam in saecu­ ut quis te interroget : in hoc credimus
lum sæculi semen ejus, et thronum quia a Deo existi. » 7 Thomas cum Do­
ejus sicut dies cceli ; » translata semel minum ac Deum suum alte professus
sed rem non conticii : nam Ithacenses heroem
deu parem spectare poleianl, dc diis quippe
humilius sentiebant : Christus autem humano
ejusmodi errore non laborabat, ideoque non poterat separem Patri aslimarc nisi revera esset.
Il) Pe. Ixxxviii. il, Î8.
(i) Glassius, Can. xvii. I edit. Dalh.
! j) « L.'erprcssion Jilt de Dieu était d'un usage
erdinaire cher les Hébreux, pour marqucrl'homme

d'une haute sagesse, d'une haute piété. Ce n'ed
point dans ce sens que s'en servait Jésus-Christ;
elle n'aurait pas causé une si vive sensation. »
Salvador." Histoire des institutions de Moïse. ·
I. II. I. iv. c. iii. not.
(*) Priestley , β hist, christ, church, >· p. i. §»'·
(3) Joan. xxi. <7.
(C) Ibid. xi. S3.
(7) Ibid. xvi.î8.

CAP. Il DE JESI CHRISTI DIVINITATE.
-est. Cæcus, statim ac se Filium Dei de­
claravit , « procidens adoravit eum. » ·
Hæc corte sunt fidei de divina ejus
natura, et cultus haud obscura spe­
cimina.
91. Temere quidem, ct contra om­
nium scriptorum fidem, Prieslleius dicit
Apostolos merum hominem æstimasse
Jesum. Audiatur Chrysoslomus : « Nisi
proprie sic Peirus intellexisset, ct ab
ipso Patro natum crederet, non fuisset
revelationis opus illa confessio , nec
aliqua beatillcalione digna , si unum
ex mullis Dei filiis illum putasset. »
Christus pollicitationibus magnificis
Petri fidem confirmavit : « Nam quæ
Deus concedere solus potest, pecca­
torum scilicet remissionem , et ut Ec­
clesia, tot lantisque fluctibus impetu
-irrumpentibus, immobilis maneat, cu­
jus pastor ct caput piscator homo atque
ignobilis, terrarum orbe reluctante,
adamantis naturam firmitate superet,
hæc,inquam, omnia quæ solius Dei
sunt, se pollicetur daturum. » *
95. Obj. (I. Quæ de Christo e coelo
descendenleaflirmanlur, translato sensu
sunt intelligenda ; nam Deus, qui ubi­
que est, haud descendit: ergo Christus
non ideo dictus est c coelo descendere,
quod Deus foret, sed quod divinitus
fuerit missus, divino functurus mu­
nero.
96. Resp. Deus quidem non descen­
dit sed descendisse dicitur , quando
per Angelos se in terris manifestavit,
ut turris ædilicatorcs confunderet, vel
Sodomitarum scelera puniret. Poliori
jure ea vox usurpari potest de divino
Verbo humanam sibi assumente natu­
ram, et inter homines ita versante.
•Cælerum in cœlis semper aderat, quod
et ipse significavit, dicendo : « Nemo
ascendit in ccelum , nisi qui descendit
de cœlo, Filius hominis, qui est in
-cœlo. »s
(I) Joan. ix. 3H. (2) Hom. h. in c. «vi. Maltbvi.
(S)
Joan. iii. 13. (4) Ad cap. il. Joannis.

97. Obj. 7. a Esse in coilo esi res
coelestes probe tenore , sive eas tam­
quam présentes intueri : quæ omnia
Filio hominis..., citra ullam naturam
seu essentiam divinam optime conve­
nire possunt, ul certe conveniunt. ··
Ha Socinus. *
98. Resp. Alia prorsus ratione signifi­
cat se Christus in cœlo esse, intima sci­
licet cum Patre nature conjunctione-,
est enim « I nigenilus qui est in sinu
Patris. >» Ad contemplationem rerum
coelestium , mentis in Deum ascensu ,
frustra referuntur quæ dc natura di­
vina Patri Filioque communi, et de
ejus præsenlia in cœlis adeo manifeste
dicuntur.
99. Obj. 8. « Si diligeretis me, gau­
deretis utique, quia vado ad Patrem :
quia Pater major me est. »s Apertis­
sime igitur professus est Jesus se non
esse summum Deum: imo Patrem suum
Deum, sicut et discipulorum, agnovit:
« Ascendo ad Pairem meum, ct Patrem
vestrum , Deum meum et Deum ve­
strum. »·
100. Resp. Duæ in Christo necessario
agnoscenda· sunt nature , divina sci­
licet cl humana : loculus est autem de
se, tamquam homine, locis objectis :
nam , quatenus Verbum , erat in cœlo,
et apud Pairem esse non desiit, ipso
tempore quo vcrsabalur in terris, hu­
mana natura assumpta. Ideo legimus :
« Deum nemo vidit unquam : Unigenitus
Filius qui est in sinu Patris , ipse enar­
ravit. » 7 » Nemo ascendit in ccelum,
nisi qui descendit de cœlo , Filius
hominis qui est in cœlo. » · Optime
igiilir concordant quæ de Patre et se
dicit Jesus, si ad divinam naturam re­
ferantur quæ æquales eos exhibent,
ad humanam vero quæFilium minorem.
« Quaulam itaque, « animadvertit
Augustinus, « ita ponuntur in Scripturis
dc Patre et Filio, ul indicent unitatem
(3) Juan. xiv. 28. (β) Ibid. vx. ·».
(7) Ibid. i. <8. (8) Ibid. iii. <3-

JW

TRACT. V. (JE CHRISTO UEO

æqualitatemque subslantiæ, siculi est,
<■ Ego cf Pacer unum sumus: » et « cum
u in forma Dei esset, non rapinam
*> arbitratus est, esse æqualis Deo : » cl
quæcuinque lalia sunt. Quædam vero
ila, ni minorem ostendant Filium pro­
pter formam servi , id est propter
assumptam creaturam mutabilis humanæque subslantiæ, siculi est quod
ait, « Quoniam Pater major me est :
» et Pater non judicat quemquam , sed
» omne judicium dedit Filio.» 1 Cælerum si quis velit de Christi divina per­
sona id intelligere, originis ratione
licebit : Paler enim Filio major dici
poterit, utpotc fons divinitatis, quin
Filius aliqua perfectione careal ; nec
enim rapit sibi quidquam injuria se
Patri a
*qualcm exhibendo. <■ Non dixit
Filius,» animadvertit S. Athanasius,
« Patrem se meliorem esse, no quis
ipsum externum , alienumque a Patris
natura existimaret : sed Pater, inquit,
major me est, non quidem magnitu­
dine aliqua, aut aetate, sed propter
generationem ex ipso Patre. »2 Quod
autem Patrem Deum suum appellave­
rit , ad humanam ejus naturam neces­
sario referendum est : discrimen tamen
se inter et discipulos servatum animad­
vertere est, nec enim Patrem et Deum
nostrum dixit, sed Patrem meum , et
Patrem vestrum, Deum meum et Deum
vestrum.
101. Obj. 9. Jesus se Deum esse ne­
gavit; adolescentem enim reprehendit,
quod eum bonum appellaverit : « Quid
me dicis bonum t Nemo bonus , nisi
unus Deus. » 8 Se etiam judicii diem
ignorare fassus est : « De die autem
illo , vel hora , nemo sciti, neque An­
geli in coelo , neque Filius , nisi solus
Paler. »4
102. Hesp. Titulum rejecisse Jesus
11 L. ii. de Trinitate, c. i. n. 3.
ii. Oral. I. contra Ariano».
3 Mare. 1. <7. (I, Ibid. (iii. 53.
i '·) Jn luram tviii. 18.

censendus non est, quamvis mansuete
corripuerit juvenem , qui blandienlij
instar eum sic appellaverat, quin divi­
nam ejus naturam agnosceret. S. Am­
brosius in rem scribit : « Proplerea Do­
minus : « Quid me dicis bonum, .
quem negas Deum ? Quid bonum dicis,
cum bonus nemo nisi unus Deus? Non
ergo bonum se negat, sed Deum gignat. » ° « Recte me appellabis bonum,·
ita Augustinus responsionem Domini­
cam explicat, « si me noveris Deum ;
nemo enim bonus, nisi solus Deus.·'
Hanc interpretationem non rejicit ipse
Rosenmüller : « Cur tu qui me habes
pro doclore, pro homine, me appellat
perlectum F Si tibi non sum nisi homo,
nimium milii tribuis. » 7
103. Judicii diem procul dubio novil
Christus, qui adeo accurate omnia ejus
adjuncta descripsit ; sed tamquam
Patris ad homines legatus eum igno­
rasse dicitur, quia illius notitia non
erat illis communicanda. Optime anim­
advertit S. Cyrillus Alexandrinus,
« hanc nescitae dici professionem, non
ignorationis esse infirmitatem , sed la- '
cendi dispensationem. »8 Chrysoslo- I

mus animadvertit : « Patri illud tribuit, ,
hinc rem tremendam ostendens, prohibensque ne illa de re *interrogarent.»
S. Ambrosius vult « ut magis dictum
secundum filium hominis aestimemus,
quia temporum finem non per naturam
hominis, sed per naturam Dei novit.»...
« Quid enim est quod bonus Paler Fi­
lium celaverit, cui omnia dedit‘I Aut
quomodo non dedit cognitionem tem­
poris, cui dedit ipsius judicii potesta­
tem ? Quomodo autem Filius nescire
potest, quod Pater novit , cum in Patre
Filius sil, et Spiritus scrutetur etiam
alta Dei ; cum ipse Filius altitudo sil
divitiarum sapienliæ et scienliæ Deil

(6) L. contra Maiimir., c. 33.
(7) In locum.
(8) !.. ix. de Trinitate.
(9) Horn. Ixxvii.

CAP. Il

DE JESU CHRISTI DIVINITATE

sed nie nolit dicere , ostendit alio loco:
« Non est vestrum scire tempora et
» annos, quæ Pater posuit in sua polc» state. » · « In illa, inquit,hora? Ergo
et horam novil : sed novil sibi, nescit
.mihi. » Pessime Lulhcrus affirmavit
Christum in statu exinanitionis quosdam
ignorare. *
101. Obj. IO. Jesus se hominem , li­
liumque hominis saepissime designavit,
ne quis eum , ob dona quibus ornatus
fuit, cœleslcm vel divinum haberet:
« Quæritis me intcriiccrc , hominem ,
qui veritatem vobis locutus sum. >» 3
Sic et Apostolus eum hominem dicit.
« Unus est Deus, unus et mediator
Dei et hominum , homo Christus Je­
sus. »4
103. Hesp. Vere Jesus homo est, ex
Maria Virgine natus, ideoque merito
se ita designavit ; sed est etiam Deus,
Filius scilicet consubstantialis Dei, Patri
æqualis. Utrumque probant plurima
Scriptura1 testimonia : quod si cum
emphasi quadam se Filium hominis
declaret, id contigit quia tamquam
homo Mediatoris et Redemptoris susti­
nuit partes. Hoc ejus munus praecipue
respexit Apostolus in loco objecto. Id
insuper animadvertendum praevidisse
Christum futuros plurimos qui de as­
sumpta carne, et de suppliciis quæ
propter hominum salutem pateretur,
dubitarent, omnia specie tantum , non
re, transacta dicentes : ideoque opor­
tuit veritatem humante nature perspi­
cuis verbis sæpe aflirmare.
106. Obj. 11. Jesus Patrem unicum
verum Deum predical ; se a Patre mis­
sum : « Hæc est vita aeterna ut cogno­
scant te solum Deum verum, et quem
misisti Jesum Christum. » 5
107. Hesp. Paler a Christo solus Deus
verus vocatur, quin ipse excludatur,
nam vita telerna cx utriusque, Jesu
(I) In l.uc. I. viii. 34.
(Î, Apud Iloscnniiillcr in locum.
(») Joan. dii. IU. (i) I. Tim. ii. 5.

Christi et Patris, cognitione pendet.
Haud inverosimilitor Chrysostomus .
Augustinus , * Paulinus Aquilejensis, et
inter rccentiores Hcinsius, verborum
ordinem negligi putant,adeo ut sic con­
struenda Sint : >’»
σι 1»I
XjiiTri», w <tT!7rtiAar, »e»/*«,»»

5dr.

ut cognoscant te et Jesum Christum
quem misisti, solum verum Deum.’
« Non enim, » inquit Ambrosius, « so­
lum Patrem vere Deum cognoscere vita
œterna est, sed etiam Christum cogno­
scere Deum de Deo, verum de vero,
vita est sempiterna. ·■ * Profecto eo loci
dicit se gloriam apud Patrem habuisse,
et a Patre dilectum ante conditum
mundum ; qnod innuit ejus cum Patre
unitatem : nec enim , nisi vi manifesta
verbis illata, potest intelligi de decreto
Patris ut gloriam Filius olim acciperet,
sed necessario rcferlurad gloriam quæ
rerum creationem antecessit. « Clari­
fica me tu , Paler, apud lemelipsum ,
claritate quam habui prius quam mun­
dus esset apud te. » « Paler, quos de­
disti mihi, volo ut ubi sum ego , et illi
sint mccum, ut videant claritatem
meam , quam dedisti mihi, quia dilcxisti me ante constitutionem mundi. »
Quod apud Patrem in gloria fuerit
ante conditum mundum affirmatur
manifesto ; et quod ipse et Paler
unum sint, Paler in ipso, ct ipse in
Patre , etiam traditur , oratione fusa
ut discipuli aliquam similitudinem
hujus unitatis exhibeant : unitas igitur
nature et divinitas Filii inde colligitur.
108. Obj. 12. Apostolus quoties de
Patre cl Jesu Christo Iit sermo , Patrem
vocat Deum, et Jesum Christum vel
nullo titulo ornat, vel Dominum ap­
pellat : < Unus Deus Paler ex quo om­
nia, et nos in illum; et unus Dominus
Jesus Christus per quem omnia, et nos
per ipsum. » ’
(β) Joan. xvii. 3. (e) Aug. I. »i. de Trinitate.
(7) Similis interaio habetur I. Joan. ili. *0.
Apoc. ni. «■ (*,' In lur· >· '· ”■ ·’· ' u:or· ·'" ·*

™

TRACT. V. de CHRISTO l»EO.

10». /M-v». Jam verbis Tertulliani habere quo Christi honori detrahatur
exposuimus rationem cur Christus Do- facile liquet, comparatione facta cuui
minus dicatur, quando'uha cum Patre testimoniis qum Christum pra
*dicani
nomimilur, scilicet ut unitas divinio nulla Patris facta mentione. Sic Juila»
naiuræ appareat, et originis relatio. ali : « Subintroierunt enim quidam
Cælerum bene animadvertit S. Ambro­ homines (qui olim praescripti sunt in
sius : « Quemadmodum cum legimus hoc judicium) impii, Dei nostri gratiam
Dominum Jcsum, nec Patrem a domi­ transferentes in luxuriam , ct solum
nationis jure secernimus, quod ei com­ Dominatorem cl Dominum nostrum Jc­
mune cum Filio est : ita cum legimus sum Christum negantes. »61.iquct pnesolum verum Deum Patrem, nec Filium lorea Christum alias sæpe dici Deum.
a solius veri Dei jure possumus sepa­
112. Obj. It. Plena Filii Patri subje­
rare, quod ei commune cum Patre ctio ubique prædicatur in Novo Testaesi. »1 Equidem vox illa »ψ·Γ eadem mento; adeo ut Apostolus explicans de
est qua septuaginta interpretes reddi­ Filio verba Psallis , omnia ei subjecta
derunt nomen Dei ineffabile ·Τ1Π’. Cum esse, addat : « Sine dubio praeter
ea appellatione conjungit Apostolus cum, qui subjecit ci omnia. Cum au­
gratia1 largitionem : <· Gratia Domini tem subjecta fuerint illi omnia : tunc
nostri Jesu Christi cum omnibus vobis. el ipse Filius subjectus erit ei, qui
Anien. »’ Anathemate ferit cum qui subjecit sibi omnia , ut sil Dcusomnii
Christum Dominum’ non diligit : « Si in omnibus. ><7 Paulo antea dixerat,
quis non amat Dominum nostrum Jc­ de resurrectione loquens : « deinde
sum Christum , sit anathema , Maran linis, cum tradiderit regnum Deo d
Atlia. »s Htec certe supremum Dominum Patri. »8
115. Resp. Utique Filius, tamquam j
designant.
110. Obj. 15. Apostolus cum emphasi homo, omnino subjectus est Patri. ■
Dc
eo, hoc sub respectu, loquitur Apo- i
quadam Patrem solum Deum dicit :
■■ Soli sapienti Deo per Jcsum Chri­ stolus, eum voluit caput Ecclcsiæ, |
stum , cui honor cl gloria in sæcula
sæculorum. Amen. » 4 « Regi autem
sæculorum immortali, invisibili, soli
Deo, honor cl gloria in sæcula sæculo­
rum. Amon. »5
111. Rcsp. Priori loco Christo gloria
in ævum tribuitur, si obvio verborum
nexui inhærealur. Quod si quis con­
tendat «, cui, ad Deum referri, non re­
pugnamus : nam et nos Deum solum
sapiemem agnoscimus, divina Jesu
Christi doctrina, de qua mox loculus
fuerat Apostolus , imbuti. Equidem in
ipso omnes thesauri scientiae el sapienliæ Dei sunt absconditi : est enim Deus
et homo, cui proinde gloria tribuitur,
dum Deo tribuitur. Ejusmodi voces nil
(I) L. ». di· fide . c. ii. (i Hom. ivi. II.
(r.)l Cor. *
»i.«. (I Horn. «i. 37.
UHTim. i. U.

rectorem considerans. Regit igitur
plena potestate, a Patre tamen deriva­
ta, Ecclesiam ; quam regere non desi­
net, donec, electorum impleto numero,
regno in terris linis fuerit impositus.
Tunctradcl regnum Deo el Patri; scjlicet Ecclesia in terris desinente, ct·
hibebil electos Deo Patri, ita ut Deus
sil omnia in omnibus. Quamvis auten
Deus Paler praecipue, nominetur, non
ideo excluditur Filius, nam ipso d
Paler unum sunt , quod paid es
Apostolo ad Ephesios dicenle Christum
se tradidisse pro Ecclesia , « ut exhi­
beret ipse sibi gloriosam Ecclesiam.·
7 Quæ igitur objiciuntur spectant Chri
sium hominem, ct dispensationem

(7’ 1 Cor. XV. Î7.
(K) Ibidem, v. 31.

(9) Epb. v. 37.

CAP Il

DE J EMC CHRIST! DIVINITATE

quam nd tempus statuit, nec officiunt
divin® Verbi naiuræ, imo nec regno
Christi hominis perpetuo : nam - regni
ejus non orlt linis ; » 1 sed regnabit
perfectiu» toto corpore sibi Patrique
subdito : « Quia omnis Ecclesia » in­
quit Ambrosius , « unum corpus est
Christi, quamdiu genus dissentit hu­
manum , Christum dividimus. Nondum
ergo subjectus est Christus, cujus
non sunt adhuc menibra subjecta.
Cum autem ruerimus non mulla mem­
bra, sed unus spiritus, tunc ct ipse
subjectus erit, ut per ipsius subjectio­
nem sil Deus omnia in omnibus. » *
• Regnat itaque Dominus, » animad­
vertit Hilarius , « traditurus Deo Patri
regnum ; non regni potestate cari lu­
res, sed nos , qui regnum ejus sumus,
Deo Patri traditurus in regnum. Regni
traditio nostra provectio est, ut qui
in regno Filii erimus , in regno quo­
que simus el Patris : digni per id re­
gno Patris, quia digni regno erimus
et Filii ; proximi tum Patris regno,cum
Filii erimus in regno : qui csl benedi­
ctus in sæcula sæculorum. Amen. » 3
H I. Obj. 15. Omnimodis a Patre se
pendere Christus sæpius innuil, nihil
sibi vindicare ausus :« Sicut mandatum
dedil mihi Pater, sic facio. » ♦ « Mea
doctrina non est mea , sed ejus qui mi­
sit me. » 5 « Non potest Filius a se fa­
cere quidquam , nisi quod viderit Pa­
trem facientem. » 6 « Sedere ad dexte­
ram meam vel sinistram, non esi
meum dare vobis, sed quibus paralum
csl a Paire meo. » 7
115. Resp. Quatenus homo , a Deo
pendebat ; Pater autem præcipue no­
minatur , quando Dens simpliciter cl
absolute dicitur : principium enim est
aliarum personarum. Patri se obtem-

(i|
(ï)
(I)
(6)
(1)

Lue. i. 33. (i) Ambros. I. v. de fide, c. 6.
In Pe. cilviii.
Joan. ii». 31. (5) Ibid. vii. 16.
Ibici. v. lo.
Mali. M. S3.

Μ

perare professos est, morii se obje­
cturus in hominum salutem. Doctri­
nam quam tradidit humano ingenio
non excogitatam dixit; mirabantur
quippe Judæi cum docentem, cum
non didicisset litteras : quapropter
coelestem ejus originem prodidit. In
operibus quæ divina lichant virtute .
nihil veluli a se faciebat, sed Patris ad
exemplum, quocum intime conjun­
ctus esi: ideo querelam Judæonim de
violato Sabbato rejecit, se Patre au­
ctore agere affirmans. 8
116. Quod autem sui non sit primos
in regno honores tribuere petentibus,
indicat nullam gratiam favoremque
humanum in iis tribuendis habere
locum ; sed æquitalcm Juxta singulo­
rum conditionem , Patre ita decernen­
te. Ideo matris Jacobi et Joannis pre­
ces rejecit, hosque docuit ærumnis ei
labore aditum ad regnum patere.
« Frustra a me petitis, · ita Hierony­
mus interpretatur, « quod in vobis
silum est, quod Paler meus illis paravil, qui dignis virtutibus ad lautam
ascensuri sunl dignitatem. » ’ Cæterum
gloriam el vitam ælernam se largitu­
rum sæpius affirmavit.
117. Obj. 16. Jesum divinitus mis­
sum , juxta promissiones Patribus fe­
clas, Apostoli prædicaruni, eum Dei
potentia e mortuis suscilatum ad id
probandum affirmantes ; de divina ejus
naiura alio servato silentio.10
118. Resp. Apostoli sapienter conati
sunt Judæos ad lidem perducere iis
adductis argumentis cl testimoniis,
quibus imprimis Jesum esse .Messiam
Patribus promissum ostenderent. Inter
hæc resurrectio, opus plane divin®
potenliæ, allegabatur, ct Deo auclori
jure optimo tribuebatur.° Haud opor(H Vide Pelatiuin de Triü. I. ii. c. i». $. ».
(o; L. t. contra Jovinian.
(10) PriHllay, · Uialory of the L'hnaiian
Church, o p. *i. S- ii. il p. i». §. V.
(11) Aci. ii. 33.

1)2

TltACT. V. BE CHRISTO 1)1.0

lebal ’)/> initio totum mysterium pro- tribus diebus excitabo illud. » » Dr
ponere, donec animi disponerentur Vila seu anima sua dixit : « Potesta.
vaticiniorum et rerum postarum evi­ tem habeo ponendi eam, ct potcsti.
dentia. « Qui enim tractat, ■> uti recto tem habeo iterum mimendi eam. »'·
121. Obj. 1«. Veteres scriptores Eo
hanc in rem animadvertit S. Ambro
sitis, « debet audientium consideraro desite, qui Patres dicuntur, fatentur
personas, ne prius irrideatur quam Apostolos, ad Judæorum vitandam
audiatur. » ' Cælerum haud omiserunt offensionem, de Christi divina natun
Apostoli Christum Filium Dei designa­ siluisse, quam Joannem omnium pri­
re , * vit® auctorem, in quo omnis mum insinuasse censent.
122. Resp. Perperam interpretatur
spes salutis esset reponenda. * Quod
eum Filium Dei, polius quam Deum, Paires Prieslleius. Origenes quidem
in concionibus coram incredulis Ju­ dicit Joannem clarius caeleris Evangedaeis plerumque designaverint, eo con­ li$tis de Christo Deo locutum, sed cum
silio sapientissime contigisse videtur, novi dogmatis haud facit auctorem;
ut Deum, quem coluerant Judtei, re­ « Nullus eorum adeo pure manifesta­
jicere haud censerentur, et ut nil di­ vit illius divinitatem , ut Joannes qui
vina· natur® unitati adversum cogita­ illum inducit dicentem : « Ego sum
retur. Apud fideles explicatior fuit Apo­ » lux mundi: » « Ego sum via, veritas,
stolorum doctrina, quapropter voces » el vita : » « Ego sum resurrectio :·
cis maxime familiares erant : « San­ « Ego sum ostium : » « Ego sum pactum puerum tuum Jesum , »4 « sancti • stor bonus : » Et in Apocalypsi: I
lilii lui Jcsu. ·· * Petrus Cornelium
edocens dicit : «v«r Im™™ *v|»tr « hic
» est omnium Dominus.
Paulus cum
vocat « Dominum gloriæ » w»
w
7 quo pacto Jehovam Psalles de­

« Ego sum A ct n principium ct finis,
primus el novissimus. ·> OM«r
■Xlirur «xjiirar iqaiiyufir ùvru rir dtsrars

123. Obj. 19. Jesus dicitur ·■ Filius
» Dei » nemo autem sui lilius est :
« imago Dei, » nemo sui imago: «io
110. Obj. 17. Rcsuscilatus a Deo præ- » forma Dei, » nemo dicitur in sui for­
dicari non poterat Jesus, si ipse Deus ma : « Erat pernoctans in oralione
foret : nam audientes in errorem ne­ Dei : ■ α nemo se exorat.
cessario inducebantur.
124. Resp. Æquivoca voce ludunt
120. Resp. Vere dicebatur a Deo re- Unilarii :Deus enim aliquando divinam
suscitatus, quum nonnisi divina po­ naturam, prout in Iribus personis
tentia id contigerit. Quod autem ipse subsistit, aliquando vero divinam per­
Deus foret, et sua virtute surrexerit, sonam designat.Filius Dei recte dicitur
non opus eral ut statim praedicaretur , Christus, scilicet Patris, qui Deus vere
donec res ipsa, ct divina potentia in est. Imago est Dei, quia simillimus est
ea agnita fuerit. Cælerum Christus Patris, ulpotc cui eadem est essen­
se sua virtute resurrecturum præ- tia , propterea vocatur ab Apostolo
dixerat. » Solvite templum hoc , et in Xaparr.p r»r u-wcjràjter àvrev. 13 Slid» ta

signat : tuan *1% K Vt Π1Ν2Χ Π1Π». 8

(I) In Luc. I. vi. ρ. Ιοί.
(î) Acl. iii. IS. (8) Ibid. iv. it.
(4)
Ibid. iv. CV. (8) Ibid. v. SO.
(c) Ibid. s. 8». (ri I. Cor. ii. 8.
«8, 1*>. itiv. 10, lleb. xiiii. Vulg.
|>) Join. ii. il).

(I O'; Ibid. i. 18.
(il, in Joan. t. |. n. ti. p. i I. etl. \\ irccb.
(it) Luc. vi. it.
(IS) Hub. i. 3.
fromΧαρασσα καΐρ'ι
properly signifies the die. or sUmpingiool u>«)
in coining ; by which the tigurc ox proved >·

CAP. Il DE JESU CHRISTI DIVINITATE.

luv τΛ «ipir»v. * « figura substantiae
ejus, ■ « imago Dei invisibilia. >·
In forma Dei dicitur, quia divinam
habel naturam , sicut in forma hominis erat, assumpta humana natura :
enim aliquando , etiam apud
profanos scriptores, naturam signilicat. ’Orabat etiam Deum Patrem ipse
homo simul ac Deus, qui proinde tam­
quam Dons una cum Patre largieba­
tur, quod in huni.ma natura supplex
petebat. Sic aliis pollicitus est sedatu­
rum quod ipsi a Palrc expeterent :
«Quodcumquc petieritis Patrem in no­
mine meo hoc faciam. »s Pulchre Am*

T»

veritate naturæ assumptæ, prodebat,
ab omni tamen vitio immunes ; ira
enim quam Pharisæos respiciens indicabat, intra justos constitit limites ;
crimini scilicet vertebant quod sab
balo curaret. Affectu sanctissimo pias
sorores cum fratre l.azaro diligebat,
sicut et discipulum Joannem. Tristitia
se obrui ad tempus voluil, ul de ve­
ritate assumptæ naturæ humanae nulla
posset esse dubitatio . el ul ex animi
sui dolore gravitatem peccati, quod
tantis suppliciis erat expiandum, no­
sceremus. Ea de causa oravit ul calix
tolleretur, sed trepidus inccrtusve non
hrosius dicit : « Quasi Aitissimus do­ fuit ; nam Patris voluntati, quam opti­
nat, quasi homo precatur. ■ 4
me novit, sese omnino subjecit :
125. Obj. 20. De Jesu puero dicitur : « Vcrumtamen non mea voluntas, sed
« Proficiebat sapientia, el aetate , ct tua fiat. » In cruce vehementem animi
gratia apud Deum el homines : » 5 at­ dolorem etiam significavit; ct Patrem
tamen si Deus esset, nullus profectui appellando, se nullam suppliciis de­
locus erat. Humani ei tribuuntur affe­ disse causam innuit, ul peccata eorum
ctus :« circumspiciens cos cum ira. »6 causam esse agnosceremus. Hæc qui­
« Diligebat autem Jesus Martham, cl dem omnia optime inter se cohxrent,
sororem ejus Mariam , el Lazarum. » 7 et congruunt mysterio redemptionis
• Tristis esi anima mea usque ad per ejus sanguinem.
127. Obj. 21. Illa distinctio duarum
mortem. » 8 Trepidus ct incertus im­
minentem sibi mortem vult effugere : in Christo naturarum fictilia est; nam
« Pater mi, si possibile est, transcal natura perfecta personam necessario
a me calix isle. »9 In crucc de Palrc secum fert ; nihil enim aliud persona
queritur : « Deus meus , Deus meus , indicatur quam natura subsistens. Igi­
ut quid dereliquisti me ? *»
" Hæc a Deo tur duo erant, Verbum scilicet divi­
dici nefas csl cogitare.
num, et Jesus homo : vel una Jesu
126. Resp. In Jesu quidem, ut ex persona, et natura humana, divinis
Apostolo didicimus, omnes thesauri ornata muneribus.
128. Resp. Distinctio naturarum in
sapientiæ et scienliæ Dei absconditi
erant; sed manifestabantur, servata una Verbi persdna manifesto statuitur
quadam ælalis ratione, juxta arcana ab Apostolo Joanne, qui dicit Verbum
Dei consilia : ideo profecisse dicitur, Deum esse , et factum esse carnem ; et
(|uia, crescente aetate, majora dabat a Paulo dicente, eum , qui in forma
sapientiæ coelestis indicia ; et quate­ Dei erat, formam servi accepisse. Non
nus homo erat, ipsi Patri , virtutum igitur ingenio confingitur, sed revela­
exercitio, charior in dies evadere vi­ tione innititur. Quod autem ad perso­
sus esi. Humanos etiam affectus, pro nam allinet, quotiescumque natura

jtainptd; or Ilie impression made by· seal;
being thus sjnonymous with
if. Bloom/teld in lue.
HI Col. i. <s. (S) Plato cit. a Bloomfield.

(3)
(3)
(?)
(0)

Joan. xiv. 13. (I) L. i. de tide ·. »»·
Luc. ii. Si. (β) Marc. iii. ·.
Joan. ii. 3. (β) Mati, iavi.3·.
Ibici, v. 311. (10) Mali. it»ii. *0.

114

THACT. V. BE CHUIS I0 IM.o

perfecta subsistit, ila ul sil actionum homo, Deo. qui Pater, ct Filius, ei
principium, persona est ; ideoqiie Ver­ Spiritus sanctus est, Sacerdos sit." Ipse
bum esi secunda persona Trinitatis , Christus, » inquit Augustinus,«cum sii
naturam divinam habens, sed non est Deus, cum sit cum 1’jitre unus Deus,
persona humana , quia ipsum Verbum cum sit Verbum Patris, unigenitus,
assumpsit humanam naturam , quam æqunlis Patri, et coælerntis ; tamen ii
et regit, ita ut haec non per se sub­ quantum homo esse dignatus est,
maluit Sacerdos dici, quam sibi exigere
sistat. De his postea fusius agemus.
12fl. Obj. 22. Depugnat ul idem sit Sacerdotium. Maluit sacrificium esse,
Deus cl homo ; ea enim humanæ na- quam poscere, in quantum homo est.
tpræ congruunt, quæ divinæ plane Nam in quantum Deus esi, lotum quod
repugnant, adeo ul ralio ipsa abhorreat Patri debetur, et unigenito Filio debo
a vocibus apud Chrislicolas usitatis : tur. » 1 Quod autem dicit Apostolus
Deus naius esi, infans fuit, adolevit, Christum non seipsum glorificasse,
'Sacerdotium assumendo, sed illud i
mortuus est.
150. Resp. Nulla est pugna , nam Patre tribulum, ad humanam natural)
hæc non ila dicuntur , ut naturarum referendum est ; quamvis jure «juodan
proprietates confundantur;sed manente concederetur, vi unionis hypostatica;
divina natura integra, et perfecta, abs­ quod scilicet unigenitus Dei Filius ea·
que minima mutationis umbra, de regeret.
135. Obj. 24. Apostoli pro Orienta­
jllo, qui Deus est, alia dicuntur sub
alio respectu, quatenus assumpsit hu-. lium indole et more, epitheta figu­
rasque
adhibuerunt, ul dignitatem et
manam naturam. lllæ igitur voces rite
intellects nil habent, quod cuiquam præstanliam sui magistri enuntiarent.1
horrori esse debeat ; nec enim divinam Hæc, conira scriptorum mentem,ad
naturam spectant, sed humanam, quæ divinam ei naturam vindicandam usur- I
pantur.
Verbo regitur.
134. Resp. Nullum indicium indolis 1
151. Obj. 25. Sacerdotium Christ),

sicut et mediatio,μιηήΐΛ, divinam naluram excludit : nec enim potuit sibi
sacrificare, et apud se interpellatione
uti. Notat autem Apostolus eum Sacer­
dotio ex Patris concessione fungi :
■ Christus non semelipsum clariticavil
ul Pontifex fieret : sed qui locutus est
ad cum : Filius meus es tu , ego hodie
genui te. » *
152. Resp. Utroque munere functus
est Christus secundum humanam con­
ditionem , quamvis vis cl meritum a
divina persona derivetur : non autem
pugnat ut hac ratione sibi sacrificet, et
apud se interpellet; scilicet ut Christus

ardentioris vel œstri poetici in scripti»
Apostolicis repcrirc est · sed ea dt |
Christo referuntur ct affirmantur, qui
ab obvio sensu ad exaggeratas quasdan
loquendi rationes transferri nulla ralio
sinit. Equidem fatetur Furnesius, (> i
quo hanc objectionem desumpsimus),
sacros scriptores , Evangelistas prae·
sertim , de Jesu ila loqui, ul vix appa­
reat eos velle ejus consulere honori:
adeo fere frigent, dum stupendas ra
gestas narrant.4 Igitur dum eum Filium
Dei, Deumque dicunt, nullam præhenl
occasionem suspicandi se translato Io·
qui sensu.

dows of the character or style of eulogies , pu
*
gyric·.... No attempt at embellishment can be 4»
tectcd. There are no expressions of admiratio
(5) Jetas and his Iliographert, by W. II. Fur­ no prompting , no challenging of the epphN
*
ne» , Philadelphi» , |«M. p. 46.
of the reader. All is calm , direct, and simple·1
(*, « Their accounts have not I he faintest »ha- Ibidem p. ÎR.Î9.

li) Aug. Serai. tOi. de divers. ··. u.i. 10 cit.

t.AF. II. DE JESI CHRISTI DIVINITATE

OT

Ι8β. Obj. 2,'ί. Divinitas idealin. sci­
licet divina qnædam vit® excellentia ,
occasionem dedit doctrin® de divina
Christi natura. ·
l3fi. Resp. Vita Jesu fuit quidem qua­
lis decebat Deum hominem factum :
nec tamen doctrina de divina ejus na­
tura ea nitebatur, sed revelatione quam
fecit se esse unum cum Patre, et mi­
raculis ct vaticiniis quibus id confir­
mavit.
137. Obj. 2fi. Spiritus Jesu, prout in
didis actibusque revelatus est, divinus
fuit, coelestis, progenies quædam ct
Filius Dei. *
138. Resp. Verbum · Aay-.r Deus ipse
fuit, ideoque Filius Dei Patris. Chri­
stus idcirco Filius Dei dictus est ; hu­
mana quippe natura divina Verbi per­
sona subsistebat. Non indoles animi
Filius Dei dicitur in Scripturis, sed ipse
Christus.
139. Obj. 2Ί. Quæ a Christo patrata
sunt miracula , eum Deum non pro­
bant : pleraque enim referri possunt
ad fidem illius , vel eorum quorum
gratia sunt facta ; certa scilicet animi
fiducia mirum habet in corpora in­
fluxum. Id etiam animadvertendum sub­
sidia quædam semper fuisse adhibita ,

unctionem saliva·, contactum manus .
vel loquelam saltem ad fidem exci­
tandam. ’
110. Resp. Christi miracula divinam
ejus naturam plane testantur : sunt
enim opera adeo stupenda ul ad Deum
auctorem necessario referenda sunt,
et ita patrata sunt, ut supremum in
ros omnes dominium manifesto appa­
reat.1 Frustra lahorat Furnesius, post
Germanos Rationalisms , ut eorum vim
et auctoritatem infirmet, dum ea vi­
deatur vindicare : nam ingeniosa qui­
dem, sed omni prorsus vcrosimilitudine carentia profert. Quis risum te­
neat . dum audit leprosum fiducia, seu
fide sua, statim mundatum, voceJesu
naturæ vires occultas excitante’ · Cen­
turionis puerum , ipso quo centurio­
nem allocutus est Jesus tempore
sanatum , nullo subsidio adhibito, con­
stat. Chananææ filia pariter sanitati
absens, ct sola Christi voluntate est
restituta. Dæmoniacus Gadarensis re­
luctans spiritibus malignis liberatus
est. Ipse Furnesius non ausus est
explicare quomodo porci précipités
acti sint : nulla certe interveniente fide,
nullo adhibito subsidio.1 Qui oecos
a nativitate fide visum recuperasse,T

(<) « The doctrine of the Supreme Divinity of
Jesus Christ, which hag taken so larde and strong
■ bold upon men’i minds , is an attestation to the
indeicribable power of his life. There must have
been a divinity without measure in his life as it
■is spent on earth , or the opinions of his
nature, that have so long and widely prevailed,
never would have arisen. ■ Ibidem, p. ii. ch. i.
p. <08.
(t) « His spirit, the central life of him as it is
revealed in his utterances and acts, was divine ,
heaven-born, the manifest offspring and Son of
Cod. » Ibidem ch. ii. p. 146.
|J) Jetas anti his Biographers , ch. vii. viii.
Il) Ipse Furnesius ait : <v It would seem as if
he could not have conceived how it could have
been otherwise than that he should he obeyed,
beyond all question the power of performing these
■ onders was native to him , and its eicrcise was
as easy and natural in him as that of our com­
monest faculties in us.i· lb. ch. viii. ». p. S04.

(5) · The voice and the touch penetrated like
lightning, into the inmost fountains of his life,
and through the close but mysterious conneiion
of the mind and body, caused a sudden developement of vital power. The hidden forces of N’a
lure, thus authoritatively summoned, produced
instantaneous soundness. By his word and touch,
the perfect faith of Jesus in his own power, ope­
rated upon the already powerful faith of the leper,
and quickened it to the necessary aclion. · Ibidem
ch. viii. I. p. 471.
(6) « How the swine were affected , I know not,
not is it necessary to suppos· that Jesus knew
what the result would be, or to hold him an»»»
rable for it. n Ibidem v. p. 4M. 0 miram honunu
impietatem I
(7) e Can we not see with what electric power
these low words.connected with the thrilling touch
ol Jesus, must have wrought on *th blind man.
giving the last quickeningvmpuls· to his faith. ·<·
that the power of vision which »tiste,b»il rw-

Μ

TRACT. V. DE CHRISTO DKO.

mortuorum spiritus in cadaveribu. perfectionem, quain ut studio indeIntentes vocem Jesu audiisse suspica fesso aliquatenus imitemur , movent,
fur, 1 panes multiplicatos in Apostolo­ præserlim fiducia superni auxilii
rum manibus juxta nalune occultas Quamvis igitur divina persona
*
dignivires, * tempestatem voce Jesu pariter tas nos infinito intervallo superet, M
sedatam,5 cælcraquc omnia mira ope­ nos tamen sesevoluti demisit, natura cx vi quadam natum prodiissc ra nostra assumpta , et adjuvat infir- i
affirmat, ingenio indulgct, haud abs­ milatem nostram. Ea? nobis ex De»
que sensus communis dispendio. Quod homine facto proveniunt utilitate»,
autem triginta tantum miracula a Chri­ quod perfectissimum sit exemplar, et
sto peracta dicat, testimonio Joannis polcntissima suppeditentur subsidia,
de signis quamplurimis quæ recensere quæ ipse nobis promeritus est. Fuii
infiniti esset laboris, et aliorum Evan- quidem lentatus per omnia exterius, »
gclislarum narrationibus manifesto aerumnis ct morti scilicet objectus: .
repugnat. Si hæc ab homine qui Chri­ nam verus fuit homo, quamvis Fili» ;
stum magistrum revereri se profitetur Dei, imo ipse Deus. Pontifex igitures|
dicantur, quid opus est ut hostes ejus qui nobis miseris hominibus condo­
proferant ? « Non tali auxilio, nec de­ leat, cl pœnitenlibus peccatorum ve­
fensoribus istis » Christus eget, quem niam impetret, cl indulgcal.
145. Obj. 29. Qui ad fidem traducti J
Deum esse miracula splendofc ct nu­
mero insignia demonstrant.
141. Obj. 28 Doctrina de Christo
Deo tollit lotam vim exemplorum Chri­
sti ; nec enim divinum adeo cxçmplar
meris hominibus proponi potest : e
contra magnos dat animos, semitam
virtutum ingrcdienlibus, Christum spe­
ctare præcunlcm, hominem « lenta­
tum per omnia pro similitudine absque
peccato, » ‘ Pontificem utique qui pos­
sit compati infirmitatibus nostris. Ita
ab Apostolo exhibetur.
142. Uesp. Christi Dei el hominis
exempla nobis ostendunt summam

sunt ex Judæis, dogma de Christo D» .
nonnisi difficillimo induci poterant di I
amplecterentur , quum insilæ anims
tolius geniis sententia
*
repugnaret: Ul
attamen nulla ea dc re difficultas orti
videtur: sed stalim ac cx resurrecliott |
sibi probata Messiam cum esse con- /
stabal, discipulos se exhibebant, et |j
in Ecclesiam recipiebantur , quin U I
dogma aliud profitendum tenerentur. '1
141. Arsp. Fallitur iterum Priesllciuj. j
Res quidem fuit difficillima Judæosti I

membered, not in the eye which is only its organ,
butin the mind, was suddenly pul forth, and
those sightless orbs were restored to soundness, v
Ibidem vi. p. i8‘j.
(f) · How know we hut that, for a time longer
or shorter after the last breath, the mind posses­
ses the faculty of acting upon , and reanimating
the body, a (acuity , w hich a mighty spiritual
force, like that of which the voice of Jesus was
the symbol, may prompt it to ercit, and to cause
its resumption of the body. » Ibid.i. p. »06.
(Î) · All I contend for isk thsl this eilraordinary elTect was wrought by the Supreme Cause
working through, and by means of, the faith and
will of Jesus, according to lawsand relationsuf
matter and mind, pre established , nisling in the

fidem traducere; adeo abhorrebant à *
eo agnoscendo Deo quem crucifixerant
nature of things, although as yet partially « I
wholly hidden from human ken. · Ibidem r* ‘
p. 199.
(3)
■ How the sounds wrought upon the st·'»
J know not; neither do I know how sounds art" g
the mind and the body through the ear. The
t
is not less inscrutable than the other. . . .
What else but an instantaneous repose of th I
elements should follow the bidding of so god-M· I
a spirit I It could not but bo so. u Ibid. liii.p.X'
(I) Ilcb. iv. I».
(6) llaud sine impietate manifesta dicit F un
*
sius lentationes quibus subjacuit iis quibas
miinur fuisse omnino similes : adeo profici
*·
I
Unitarii in Christi contemplatione: Vide Jn·
and]/ni Ihographers, c. iv. p.175.

CAP ii. DE JESU CHRISTI DIVINITATE.
Klcoqiie pleriquc manserunt increduli.
Qui autem resurrectionis testimoniis,
miraculisquc cesserunt, cx lltlc Chri­
stum esse Messiam , ad eum l'ilium
Dei agnoscendum moti sunt, et, divina
illustrante gratia , Deum hominemque
adorarunt. 1 Nec dogma dc Messim di­
vinitate adeo abhorrebat a Judaicas
geniis traditione : tot cnim tanlaque a
Vatibus de eo sunt dicta, ut magnifica
qtiæquc ac sublimia dc eo sentirent
plurimi e veteribus , * quamvis post
Christum rejectum, pleriquc ab ea
sentiendi ratione quam longissime re­
cesserint. Cæterum miraculis visis ,
vaticiniis cum eventibus collutis , et
Spiritu sancio intus lucente, plures
Jesum Filium Dei, ideoque Deum agno­
verunt. S. Lucas summatim refert
præcipua quæ adduxerunt Apostoli ar­
gumenta in publicis concionibus, ut
Jesum esse Messiam persuaderent : in
more quippe semper fuit fundamenta
fidei prius jacere, et ita ad difficiliora
progredi. Nemo autem ad baptismum
admittebatur , nisi, eunuchi instar ,
Jesum esse Filium Dei se credere cx
loto corde profiteretur; quod idem
erat ac Deum agnoscere : nec enim opus
erat ut mera in lilium adoptio, quæ
juslis omnibus est communis, cre­
denda proponeretur. Hinc orta est
velus Judæorum calumnia Christianos
Dei unitatem tollere , Christum Deum
colendo.
145. Difficultates ex Scriptura desum­
ptas hactenus solvimus , quarum plerasque fere antiquatas novimus, quas­
que doctissimi fidei vindices sæpius
diluerunt. Hationalislæ Germani eas
nova ct subtiliori forma plerumque
exhibent, sed eodem reciduiit : qua­
propter nobis visum est cx Priestleio,
Fumesio , aliisque, domesticis voluti
adversariis, eas desumere el rcfcllcrc.
(I) Chrygoit. hom. It. in c. »vi. Mallbci.
(i) Vide Ghriilologiam o llengelcnberg, toI. i.

Vol. n.

Fumesius quidem RaiionaliAtas .equi­
tur , vel superat opinionum tcmerttale
et impietate. Hos contra Ucngntcnberg
plurima præclara disseruit m C.hriMi
Dei vindicias eruditissimo opere Witassius etiam Scripturae testimonia <1··
Christo feliciter evolvit. ·

CAPUT III.
ne FIDE AHTE-IUCÆVA.

110. Dogma dc Christo Deo, quod
cx Scripturis propugnavimus, fuisse
omni tempore celebre in Ecclesia, inde
colligere est : attamen illud recentius
inductum contendunt Unitarii. Labo­
rant maxime ut tempus quando in­
ductum sil, et rationem qua invalue­
rit , explicent : nonnullis illud sensim
sine sensu , ex virtutum , miraculo­
rum ,et doctrinæ Christi admiratione,
ortum et propagatum censentibus :
aliis Justinum ejus designantibus au­
ctorem. Hunc Platonis disciplinis im­
butum fuisse constat, antequam ad
Ecclesiam transiret, quibus censent
eum doctrinam Christianam adulteras­
se. Quum igitur philosophus Ens seu
Æoncm cogitaverit a summo Deo crea­
tum , quo usus est instrumento ut
cælera produceret, Justinus dicitur
haec dc Verbo prædicasse, cumque
Deum, quamvis translato sensu, ap­
pellasse ; unde alii deinceps desum­
pserunt occasionem eum Deum verum
æstimandi, et divino prosequendi
cultu. Cæterum non ante Concilium
Nicænum putant sententiam hanc in­
valuisse , adeo ut dogmatis haberet
auctoritatem. Interest igitur ut demon­
stremus eamdem quam Patres Nicæni
prædicarunt fidem, antea, ab ipsis rei
chrisiianæ exordiis, obtinuisse : qua
in re, ordinis et claritatis ergo, de

c. iii. f. ·"■ *·
(5) I- 'te TrimUle. qw. n. ;. ·"·

TRACT. V. DE CHRISTO DEO.
temporis spatio, quod Concilium a
Justini ætate antecessit prius agemus,
Ipsius Justini sententiam , el fidem
majorum quam secutus est postea vin­
dicaturi. Justinus autem floruisse no­
scitur sæculo secundo medio : mar­
tyrium enim subiit circa annum till.
Propositio.
Fides dc Christo Deo , Patri æquali,
ejusdem quippe snbslanliæ , viguit
ante Concilium Nicænum.
147. Probatur 1. Conciliorum aucto­
ritate. Insigne est testimonium Episco­
porum Concilii Anliochiæ habiti anno
969. Agebatur dc errore Pauli Samosaloni, quem ut ad sane sentiendum
inducerent, sex primarii Episcopi ad
cum scripserunt, lidem lotius Eccle­
siae appellantes : · Omnes ccclcsiæ
nobiscum consentiunt............... Idem
Deus ct homo Jesus Christus prophe­
tabatur in lege cl prophetis, cl ab
omnibus, in Ecclesia quæ sub cœlo
est, creditus est Deus quidem , qui
seipsum exinanivit, cum esset æqualis
Deo ; homo vero ex semine David se­
cundum carnem. » Eum dicunt, « non
præsci entia, sed substantia, ct hypo­
stasi , Deum , Dei Filium : >> ίν
k>J? ινίια xai virtTrâyti SÙf. * DaillliatiO
Pauli, quæ secuta est, probat hanc fu isse
totius Concilii doctrinam et fidem.
HR. Synodi Romanæ eodem circiter
tempore habitæ, cui præfuit Dionysius, Summus Pontifex, judicium refert Athanasius, voluti rem notam ;
■ Cum enim quidam apud Romanujn
Episcopum Alexandrinum accusassent,
quod Filium rem faciam, et Patri non
consubstantialem affirmasse!, ir xfywr·
τ(»μα x<« μ» Ιμιιπό τη Tu, r« iTarp>,
Synodus Romæ coacla rem indigne
tulit : " Romanus autem Episcopus omniuin sententiam rescripsit ad genti-

lem suum. * » Purgavit sc Alexandri­
nus , plurimisque Filiuin Deum pro
fessus est : « Cum igitur mternus sii
Pater, ælernus est et Filius, lumen dc
lumino. Nam si genitor est, est cl
Filius ; quod si Filius non est, qua
ratione, et cujus potest esse genitor’
Atqui ambo sunt, el semper sunt.
. . . . Solus autem Filius, qui Pa·
tri semper eo-existil, ct eo qui esi
plenus, ipse quoque est ex Patre. » ’

tai Ιιβ-ι» &i«. Constat Igitur ca jam
ætate Christum agnitum Filium PaIris, ct nefas fuisse eum negare con­
substantialem , vel inter res creates
recensere.
149. Probatur 9. Patrum testimoniis.
S. Gregorius Thaumalurgus << Filium
appellat primogenitum Patris Verbum,
omnium creatorem elgubernatorem:»

tai xvCipiir». Eum Deum Verbum deal·
130. S. Dionysius Romanus, prater
judicium in Synodo Romana datum,
illustre hoc reliquit testimonium :
« Non minus culpandi sunt, qui Fi­
lium opus esse existimant, ct Dominum facium esse sentiunt, quasi videliccl unum esset ex his , quæ vert
facta sunt, cum divina Scriptura illum
genitum esse, ut eidem convenit, congruitque, non autem formatum elf?
clum esse testatur. Non levis igitur,
sed summa est impietas, Dominum
aliquo modo manufactura dicere. Na»
si factos est Filius , fuit aliquando cum
non esset : atqui fuit semper, siquidem .
in Palrc est, ut ipse declarat, ac Ver
bum, sapientia, et virtus est Christus·'
iv, i τί τνχ«»,
«στ·» μά »■
Xupir«iar«r τρ,τί, mi
re, xvpnr.

(i) T. ii. Bibliolhece Patrum Grtcco-lalios.
discessurus habuit, p. 178, cit. a Marano.
(î) Alh&nas de Syn. n. 43. de Sent. Dionys. n.ts.
(5)
In libro seu epist. contra Sabell. cit.
IS) Athanas. de Dionys. n. 18.
Athanasio, I dc decretis Xicxnis, n. M. P·
magistro suo Origenc edit. Uisil.
(4) In Oral, quam

CAP. III. DE EIDE ANTE-ML.EN A

99

151. S. Cyprianus passim vocal » lesum Christum Dominum et Deum no­
strum. K *
152. S. Hippolytus M. in libro ger­
mano de Aniichrislo, loquitur de Jesu
Deo ac Domino : *vfi» ΐ«σί »a ew. 1*3
4
« Qui est super omnia Deus benedi­
ctus , genitus est, et homo factus Deus
eat in sxcula. » Ό ΐ>· U; nanm ί<«<νλφ·»«Γ yiyii’rrai, »xi àripwxir yttipinr
iu'r krn iir rür eii>»ar. 56
155. Clemens Alexandrinus passim
vocal Christum Deum : »v>
ίη^αη
ilifWtiir avrtr i Asyer, i piur ύ/ζφ», 6isr
rl xai aràfwr‘r,âtrarrerr ϋμιι airur ayaJ&r, *
anunc autem apparuit hominibus ipsum
Verbum, qui solus uterque est, Deus
ct homo, omnium nobis auctor bono­
rum. » Id probat adducto Apostoli ad
Titum testimonio , de expcctatione ,
quam fovent fideles, gloriosi adventus
illlUS, r« μιγα>.» 0m και 2«r,p»r ·μ
*>
hr» Χριιπ·· : u Magni Dei et Salva­
toris nostri Jesu Christi. » Ille qui in
principio apud Deum Verbum erat, a
quo omnia creala sunt, apparuit tam­
quam magister, ut semitam doceret ad
cœlcste regnum , quod ipse aliquando
servis suis in præmium est largiturus:
» Aiy«r, ir ir Kpir rs» Θι«», ΔιίατχαλίΓ
<χιφα>·, ΰ τα itarra. ίιΙ·μι»^γ·τα·' Acyw,
ixel rs fyr tr άρΧ« μίτα rsv πΚα.9αι irapaiXa» ,
ir Japivp}»?, ro Iv fur tiiiaÇti,
ur
tiiarxaX’.r ira t» ait f·» verips» ùr 6icr
XvpQ.r·. « Verbum, quod erat apud
Deum, et a quo facta sunt omnia,
tamquam Praeceptor apparuit : el qui
tamquam opifex mundi vitam nobis in
prima creatione dedit, apparens uti
praeceptor , bene vivendi rationem nos
docuit, ut postea tamquam Deus, xlernam vitam largiatur. »

15 i. Judaicum populum , Christum
persequendo, Deum »<· ··
*» persecu­
tum esse plane dicit : U» wl·» »w ·'<» »··
Kvpiit ifitfari' άνιλνΧκ, r» (no
ΙΙιηζιτ Tir its»' »«JuCpipn aXriÿi rw Aryv
*
xai ir irraijivTtr irr xcrovy:», aiirri^r·
ir Cabota. 8 ‘ ΝθΠ OOVll Deum ! DOminum negavit : amisit Israelis jura :
persecutus est Deum. Logon speravit
afficere contumelia, et quem tamipiam
maleficum crucifixit, tamquam regem
coronavit. ■
15.». Tertullianus prxclara praebet
de Christo Deo testimonia : « Deus so­
lus docere potuit ut se vellet orari. · ·
Improbat Christianos spectacula ad­
euntes : « Quale est . . . ex ore quo,
Amen, in Sanctum protuleris, gladia­
tori testimonium reddere? K.r «<···«■
i* ài«»ir alii omnino dicere nisi Deo et
Christo ? »7 Divinae patientiae exempla
adducit : « Nasci se Deus in utero pa­
titur matris, et cxpectat, et natus
adolescere sustinet, et adultus non ge­
stit agnosci, .... despuitur,
verberatur, deridetur, fuedis vestitur,
foedioribus coronatur. Mira xquanimitatis fides. Qui in hominis figura pro­
posuerat latere, nihil de impatientia
hominis imitatus est......................Talia
tantaque documenta .... pro­
bant his quibus credere datum est,
patientiam Dei esse naturam, effectum,
et præstantiam ingenitæ cujusdam
proprietatis. » 8
150. Irenaeus in iis haereticis refel­
lendis plurimum insudabat, qui Chri­
stum dicebant Filium sublimioris Dei
Patre cl Conditore orbis terrarum. Ex
ipsius Christi testimonio, Patrem esse
ipsum Creatorem omnium ostendit.
« Propter hoc manifestissime Dominus

(I) In libro rfc mortalitate, de bono patientia,
etc. (S) N. 0.
(3) Lib. contra Noctum , n. 0.
(4) Cohortatio ad Gentes sub initium, p. It.
edit. Wirceburg.
(6) Pædxgog. I. ii. c. vtii. p. 446. ed.Wirceburg.

Vidi’ et I. iii. C. I. p. 3SS. ei ). I. c n. p- iw. ei
c. iii. p. SUO. el e. ». p. SS8. el c. »ii. p. S7L M
c. viii. p. S80.
(6) De Oratione, c. is.
(T) L. de Spect. c. ii».
(8)
!.. de patientia. c. iii.

ion

TRACT. V. I»E CHRISTO DE O.

ostendit sc, cl Patrem quidem suis ejus alium esso a rerum Creatore, pediscipulis, ne scilicet quærerenl aile· nilus eradicet.
ruin Deum. prælcr oum qui plnsmnve157. « Ipse igitur Christus cum Parit hominem, el afflatum vilæ dona­ tre vivorum est Deus , qui et locutu
*
verit ei. neque in tantam insaniam est Moysi, qui ct patribus manifestatu»
proccdcicnl, uli super Demiurgum est. » 4 « El hoc ipsum docens, dice­
alterum affingerent Patrem. » ‘ Cæte- bat Judæis : « Abraham palor vester
nim et Christum Deum esse sæpissime » cxullavil ul videret diem meum, et
declarat, ipsum in quem peccando de­ » vidit, et gavisus est. » Quid enim’
linquimus, et qui nobis pmnitenjibus « Credidit Abraham Deo, Pl deputatum
dimittit peccata : « Peccata igitur re­ » est ei ad justitiam, n Primum quidem,
mittens , hominem quidem curavit, quoniam ipse est factor cœli el terræ
semclipsum autem manifeste ostendit solus Deus. » · « Ipse enim Verbum
quis esset. Si enim nemo potest re­ Dei, ipse Unigenitus a Patre Christus
mittere peccata, nisi solus Deus, re­ Jesus, Deus noster. » e
158. Probatur 3. ex Symbolis , r/ue
mittebat autem haec Dominus, ct cu­
rabat homines; manifestum quoniam recitari consueverant solemniler ante
ipse erat Verbum Dei, Filius hominis Concilium Nicœmnn. Symbolum quod
factus, a Patre potestatem remissionis in Romana Ecclesia ab antiquissimis
peccatorum accipiens, quoniam homo, temporibus consuevit recitari, Aposto­
el quoniam Deus; ul quomodo homo lorum nomine insignitum, 7 « Jesum
compassus est nobis, tamquam Deus Christum , Filium Dei unicum, ■ conmisereatur nostri, et remittat nobis iitetur. Verbis his simplicibus natura­
debita nostra, quæ factori nostro de­ lis Filius ab iis qui adoptione liliorum
bemus Deo. ■· * Eum dicit ipsum Crea­ frumitur, discernitur : ideo enim uni­
torem : « Ei autem qui cæcus fuerat a cus dicitur. Liquet etiam in formula
nativitate, jam non per sermonem, fidei voces illas « Filium Dei » peni­
sed per operationem præstilit visum , tus praetermittendas, si sensu inclanon vane neque prout evenit hoc fa­ phorico, et minus proprio Christus
ciens, sed ut ostenderet manum Dei, Filius diceretur : nam simplicibus et
eam qu;e ab initio plasmavit homi­ perspicuis verbis, obvio sensu,dogmata
fidelium vulgo proponenda sunt, ne,
nem................. Qui enim visionem
formavit Dominus, hic est qui univer­ cum animae detrimento, graviori irre­
sum hominem plasmavit, voluntati tiantur errore.
150 Re quidem vera Symboli, prout
Patri deserviens. »5* Ideo autem dicit
eum in homine condendo voluntati ab antiquissimis temporibus in Oriente
Patris deservire, ul inlimam ulriusque recitabatur, verba sensum , quem lioconjunctionem significet, el relatio­ mano asseruimus, explicant : quod
nem Filii ad Patrem servet, ct erro­ inde contigisse videtur, quod exortis
rem quem confutat, Vatreni scilicet i n illis regionibus hæresibus de Gliri-

(!) Ircmcus , I. v. c x».
(i! Ibid. c. xvii. n. 5.

(4)
(5;
(<i;
talis

in Oriente exortos excludendos pertinebant,
quum « in Itomana Ecclesia nulla hteresi» otort»
sit, > sed verusimilius est simpliciorem fornutn,
!.. i», c. ai.
Orientalibus ct Occidentalibus ab initio commu­
I.. i». c. ni. ed. Col. Agr. 1590.
nem , in Oriente additiones , occasione luvrcsun
I.. iii. C. avii··
accepisse, apud Ilomanos integram mansisse.
Cenavi liullus illud compendium essetlrien- Vide bulluin, Judicium Eccl. Colli. c. v. §. i.
Symboli, omissi» scilicet ii» qua.· ad errore»

CAP. HI DE FIDE ANTE-NICÆNA.

slo, voces quæ fldem Aposlolicam con­
tra novatorum argutius defenderent,
adjeelæ sint. In Constitutionibus Λροstolicis, quæ licet Apostolorum nomen
immerito præscfcranl, vetusti docu­
menti habent rationem , articulus sic
SO habet. Καί hr va, Kvj<«» larcS, XjWra»,
rl»
αντί lite, rl, irçursrsxe, rtf'r
xrlrivr , ri» rrçl iciiiaii ύίιχία. Itarer
yimdirra, i xrlrdlrra' ii' i rà narra iylriro
r· b Îiçareir, xal Im 7"r , éçari rl xai
ίι^τί. * « Et in unum Dominum Jesum
Christum, unigenitum ejus Filium, qui
ante sæcula beneplacito Patris genitus
est, non creatus; per quem omnia
lacta sunt in cœlis et in terra, visibilia
el invisibilia. »
160. S. Cyrillus Hierosolymitanus
nobis præbet suæ Ecclcsiæ, ab anti­
quis derivatum temporibus, Symbo­
lum, quod palam Catechumenis expli­
cabat. Articulus de Christo sic se ha­
bet : lir *·»< xuçior I»ac5r Xçiore,, ri, vis»
rtii litti μηίγιιϊ , ri, tx rcù Flarçsr ytnt3>rrat ffçô nuirai rür άιώ,ίν , θιο, αλ>><»«,
ίι i rà wi,rx tj-iiiro, σα^χαάίιτα. χαι ίιαιAjimiffairu : 8 a In unum Dominum Je­
sum Christum , Filium Dei unigenitum,
ex Patre genitum ante omnia sæcula ,
Deum verum, per quem omnia facta
sunt, incarnatum atque hominem fa­
ctum. n Verus igitur Deus cx anti­
quissima illius Ecclesiæ lide Christus
agnitus est.
161. Ipsa verba recitavit Eusebius
Cæsarcensis in Concilio N'ieæno , quæ
in catechesi et lavacra se didicisse te­
status est, hac tantum varietate : β·®,
*I ti«v « Deum ex Deo, » pro Deo
voro.
162. Symbolum Grcgorii Ncocæsareensis nomine celebro, qui medio
tertio saeculo floruit, haec de Christo

habet : f'ir «tyirr μ»,se I* μ«»η, Mr ·» Μ»,
v'ur «».».>i»>r Α».·ίηίν Παη,ΐτ, âtfuitr
χα< αφ·>αί» ·Γ άφίίφτίν,χ·· k.tutarir ΛΪαιάτΗΐ,
»»> iiiitr âitfio. * t GlJUS DominUS
solus cx solo, Deus ex Deo. . .Illius
verus veri Patris , invisibilis invisibilis,
ct incorruptus incorrupti, el immorta­
lis immortalis, et æternus æterni. »
163. Exponit S. Ire ruetis fidei regu­
lam, quam Ecclesia per orbem diffusa
tenet '. llr ·»· Xpifrit Itaii, r», vd» »u 3|i»,
r», ffapxwAitra v»,(i r»r ,μιτίραρ »«τ·,ΐ«·
« In unum Christum Jesum Filium
Dei, incarnatum propter nostram sa­
lutem. ■ Ejus adventum ad judicandum
orbem inservilurum dicit : « ul Chri­
sto Jesu, Domino nostro, ct Deo, et
Salvatori, et Regi secundum placitum
Patris invisibilis, omne genu curvetur,
coelestium, terrestrium el infernorum:»
ïiu Xairrtt I>7,t> ri χνρ<« ίμΰι, tai OtS
και 7«r>pi , xzi
, «arx r·, h/ttiar
Tiv Tlarpir riv ά,ράτ,ν , na· }ίιν χχμ-ψ
*
• ■ο,νρχιίω» , «ai ixiyu'ai». «ai «ara Zdnix». *
Et alias dicit omnes gentes Christia­
nas , etiam barbaras, ex constanti tra­
ditione credere « in unum Deum fa­
bricatorem coeli et terne, el omnium
quæ in cis sunt, per Christum Jesum
Dei Filium; qui propter eminenlissimam erga figmentum suum dilectio­
nem , eam quæ esset ex Virgine gene­
rationem sustinuit, ipse per se homi­
nem adunans Deo. »1 Igitur articulus
ille Symboli ex lotius orbis Christiani
sensu, affirmabat Christum esse ve­
rum Dei Filium, hominis « figmenti
sui » conditorem, qui cx admiranda
dignatione homo in Virginis utero est
factus, hominem adunans Deo ; ipse
quippe Deus est, cui omniu, in coelo,
et in terra , et apud inferos, summum
debent præslare cultum.

(4) L. i.C.l.
(I/ Const. Ap. I. vii. c. iv.
(5) L. iii. c. 4. Vide apud Oullum . Ja.hcium
(3)
In Catechesibus.
(S)
Apud Greg. Nysacn. t. iii. p. BiC. cit. 8 EccMa Catholica <if necctutal» crtd'iuli,
o. iv.
Marano, 1. ii. c. iii. §. iii.

102

TRACT. V. DE CHRISTO DEO.

Ιβί. Probatur 4. Martyrum teslimo· ad victimam flecto , qui permanes in
fiiix. In Actis S. Pionii ct sociorum œternum. « s Hæc aliaquc, relata fu.
ejus, postquam Pionius Deum creato­ sitis a Marano, probant Martyres Chri­
rem , quem per Verbum ejus Jcsum stum verum Deum agnovisse, et proin­
Christum cognovimus, confessus fue­ de ejusdem ac Pater substanti®.
rat , Asclepiades interrogatus est :
ICO. Probatur S. c.v /urresum damna­
« Quem Deum colis ? Respondit : Chri­ tione. Primus cx iis qui ex Gentihuj
stum. h Iterum quæsivil judex :< Quid Christiani facti erant , Christi impu­
ergo, ille altor est? respondit : non ; gnavit divinitatem , fuit Theodotus,
sed ipse quem et ipsi paulo ante con­ patria Byzantinus, arte coriarius, circi
fessi sunt. » Pionius etiam interroga­ annum Christi 190. Eum 4<λ·»
tus quem Deum colerent Christiani, merinn hominem Christum dicentem
respondit : « Hunc qui ccelum fecit. » Victor ex Ecclesia ejecit. 6 Natalis, i
.... Tum judex : <· Illum dicis Christi confessor, ad tempus hoc errore
qui crucifixus est t » Et Pionius : <· Illuni seductus, speciali Dei monitu ad veri- |
dico, quem pro salute orbis Paler latcm et unitatem revocatus est. « cie- |
menlissimus enim Deus ct Dominui i
misit. » 1
105. Petrus, Lampsaci martyrium noster Jesus Christus, eum qui pas- I
passus sub Decio, Proconsuli, suadenti sionum suarum testis extiterat, perire
ut Veneri sacrificaret, respondit : extra Ecclesiam nolebat » 7 Ha refert .
• Oportet me magis Deo vivo et vero, scriptor antiquus apud Euscbiuin, qui
Regi sæculorum omnium, Christo, sa­ addit cum ad pedes Zcphyrini Episcopi j
provolutum veniam deprecatum. Ergo j
crificium offerre orationis. » !
106. Sapriciiis Presbyter Chrislum cx scriptoris hujus testimonio colligi­
verum Deum, ex Christianorum iidc, tur ideo damnatum errorem Theodoti, I
« merum hominem » Chrislum dicen- '
confessus est coram Preside :
ii XpiTTiaid Xjiiyrt» tii CayiMa ΐΧβμη, sr< lis, quia Deus ct Dominus noster ,
|
άλ>ciiir 6ur l»r« , xai Tiiartr iv^arur , xai agnoscebatur ab Ecclesia universa.
*αΐ ίαλατσ,Γ, »ai rriirar rSi ii &vr»lp.8
170. Sub initium tertii sæculi, Arte- i
« Nos Christiani Christum regem ha­ mon, sive Artcmas, hseresim Theoilobemus, quia verus Deus est, et creator lianam renovavit ; doctrinam ab Apo­
coelorum, citerne, ctmaris, ct om­ stolis traditam a Victore mutatam
querens. Vanam assertionem refellit
nium quæ in iis sunt. »
107. Maximilianus, adolescens an­ scriptor ille apud Eusebium , scripla
nos 21 natus, qui Thebesle in Numidia, antiquiora Victoris aetate appellans :
anno 205, passus est, Dioni Proconsuli, « Justinum intelligo, et Miltiadem, et
jubenti ut militare signaculum acci­ Talianum , ac Clementem , aliosque
peret, respondit : « Non accipio signa­ quamplurimos : in quorum omnium
culum. Jam habeo signum Christi Dei libris Christi divinitas adslruilur. Nam
mei. » ‘
Irenæi quidem et Melilonis , et reliquo­
168. Felix Episcopus Tibiurcnsis, rum scripla quis est qui ignoret, io
Carthagine passurus, sic precatus est quibus Chrislum Deum simul atque
Christum. « Domine Deus cœli et ter­ hominem praedicaverunt ’ Psalmi quo·
ra· , Jesu Christe , tibi cervicem meam que et canlica fratrum ab initio a fide·

(1) Acta Martyr, n. tc. apud Maran. loco cit.
(·) Ibid. p. 1«. (5) Ibid. pîu.
*}( Ibid. p. 809.

(t>) Acta Martyr, p. 376.
(0) Euseb. I. v. c. xxviii.
(7)
Ibidem.

CAP. III. DE FUIE ANTE-NU.ΕΝΑ

103

libiis conscriptu Christum Verbum Dei
concelebrant, divinitatem ei tribuen­
do. » 1 Profecto tot documenta lau­
dare opus non erat, si de divinitate
metaphorica , et minus propria , age­
retur.
171.Beryllus, Rostrorum in Asia
Episcopus,«Dominum ac Servatorem
nostrum n negavit, dicens « pater­
nam dumtaxat divinitatem in se resi­
dentem habere, » ’ sqd in Synodo
Origeni suadenti saniora cessit. *
172.Paulus , Samosatcnus patria ,
Episcopus Antiochenus , humilius de
Christo sensit, t quamvis verbis non­
numquam « Deum ex virgine » confes­
sus Sit, ΐΛμ'.ΤΛΤΜΓ Osos ·» ταρθίι,υ «μολ«^<>,
sed vim quamdam divinam ea voce
designavit : merito igitur a Patribus
Concilii Antiocheni damnatus, tam­
quam Dominum ac Deum suum e cœlo
descendentem negans : rlr iù» rsr iawsv
»ai»upn>. 5
173. Probatur 0. ex hostium fidei te­
stimoniis. Celsus apud Origencm expro­
brat Christianis absurda consectaria
quæ ex Deo incarnato sequi sibi vide­
bantur. 6 ni tis» «ira surs ÿtuyiir bîr, siti
Jiiiira eiriywJa».7 Ex proditione Judæ,
et Petri negatione praedictis, argumen­
tatur illis necessitatem impositam,
quum Dei præscienlia falli non posset ;
quod Deo indignum quum sil, prædiclioncs non facias contendit, ne ipse
Deus insidias commensalibus moliens
exhibeatur : «ir«r i lier rsîr tfvrrpstcifoir
ΐιπ,άινλινπ , fffdsrar «ai Sumfitir iriiir. 8
Ex eo quod Deus mulari nequeat. Dei
hominis facti in utero Virginis dogma
vehementer rejicit. Ergo constans erat
apud Christianos lides de Christo
Deo.

Objection"
«
171 Obj. I Tertio ineunte «fpculo,
plerique Episcopi Justini placita, quæ
eruditionem philosophicam redolebant,
adoptasse videntur, plebe plerumque
pristinum dogma de Deo uno, sive de
monarchia Dei, retinente. De Ihlelinm
maxima parte idcirco questus est Ter­
tullianus, Trinitatis vindex : « Simplices
enim quique, ne dixerim imprudentes,
et idiotæ , quæ major semper creden­
tium pars est, quoniam el ipsa regula
fidei a pluribus diis sæculi, ad unicum
el verum Deum transfert; non intelli­
gentes unicum quidem , sed cum sua
oeconomia esse credendum, expavescunt
ad oeconomiam. Numerum et disposi­
tionem Trinitatis, divisionem praesumunl unitatis; quando unitas cx seipsa
derivans trinitatem, non destruatur ab
illa, sed administretur. Itaque duos et
tres jam jaciant a nobis prædicari, se
vero unius Dei cultores praesumunt,
quasi non et unitas irrationaliter col­
lecta , hærcsim faciat, el trinitas ratio­
nabiliter expensa veritatem constituat.
« Monarchiam, » inquiunt, « tenemus.·
Et ita sonum ipsum vocaliter exprimunt
etiam Latini, etiam opici, ut putes illos
tam bene intelligere monarchiam, quam
enuntiant. Sed monarchiam sonare stu­
dent Latini, œconomiam intelligere
nolunt etiam Graeci. » ’
175. Hesp. Ex Episcoporum praedi­
catione praesertim fideles quid creden­
dum sit norunt ; proinde vix poterat
dogma dc Christo Deo intra Episcopo­
rum coetum veluti contineri. Novum
si foret, a septuaginta annis inductum,
cui adhuc refragabatur fidelium multi­
tudo , ut asserit Prieslleius, argumen­
tum ex praescriptione petilum omni

U) Apud Euseb. hist. I. v. c. ull.
(t) Euseb. lib. vi. c. xxxiii.
(S)
llieronytn. I. de Script. Eccl. c. Iixi.
(4) Euseb. I. vii. c.ixvii.
(S| In epist. Synod, apud Eusebium , lib. vii.
c. m. Vide totum argumentum prsclaro tracta-

lutn a Rullo, in Judicio Eccl. Calbol. c. Iii.
(6) Origen. ad». Celsum, I. i. n. 40.
(7) Ibidem , I. ii.
(8) Ibidem, I. ii. η. ïo.
(0) L. adr.Praicin). c. iii. Objectionem a Prieil·
ley desumpsimus.

104

TRACT. V. DE CHRISTO DEO.

caniisso^verosimilitudme :quod tamen constare dicit, sicut etiam in Ecclesia
vehementer urget Tertullianus, ipsam credentium multitudo hujusmodi homi­
fidei regulam, seu Symbolum, quod nibus , scilicet non adeo litteris cxculconsueverunt omnes recitare, allegans : lis, plerumque constat. Cæterum Ca­
« hunc missum a Patre in Virginem , tholici omnes , et Montanislæ ipsi Tri­
el ex ea natum hominem cl Deum, nitatis dogma contra simplices illos ct
filium hominis et filium Dei, et cogno­ idiotas, Praxeæ asseclas, tuebantur,
minatum Jesum Christum. » « Hanc anliquæ traditioni adhærcntcs. Toto
regulam ab initio Evangelii decucur­ ccelo aberrat Frieslleius Tertulliani
risse , etiam ante priores quosque hæ- verba de multitudine fidelium Christum
reticos, nedum ante Praxeam hester­ Deum rcjicieqje interpretans :1*nam hi
num , probabit tam ipsa posteritas om­ omnes « credunt in Patrem, et Filium,
nium haereticorum, quam ipsa novel­ ct Spiritum sanctum. »
170. Obj. 2. Etiam Origen is tempore,
litas Praxeæ hesterni. Quo peneque ad­
versus universas hærcses jam hinc licet doctiores picrique Christum Deum,
praejudicatum sil, id esse verum quod- oh Λ·>»» a Deo emissum , eique con­
cumquc primum; id esse adulterum junctum , crederent ; plebs nmltituquodeumque posterius. » * Constabat doque fidelium unum colebant Deum;
igitur dogma ab initio traditum esse, Christum habentes hominem divinitas
ct apud omnes fideles receptum : nec afflatum.8 Hinc consulit Origcnes ut
agit Tertullianus contra Ebionitam , dogma de Verbo in principio apud
Christum merum hominem dicentem, Deum tantum spiritu elevatis trada­
sed contra Praxeam qui, personarum tur. 4
177. Ilesp. Origcnes certe consuit
sublata distinctione, ipsum esse Deum
fatebatur, Filium vocatum , quum et omnes fideles teneri ad Christum Deum
Pater, cl Spiritus sanctus vocari pos­ credendum ; quum enim dixisset cre­
set; tria quippe nomina unam perso­ dendum esse in unum Deum condi­
4« ««
nam , sicut el essentiam, designare di­ torem omnium, subjunxit :
Xpi7r>r , xai
cebat. Christi divinitas in confesso Ti7riuii> iri xv|>isr
apud omnes erat : Catholici quippe , t» irip> a<JTX Kara. r»r Ounra, xai r>r αιύίκJ'n it xai iir re iyni xtfMontanislæ, et Praxeæ sedatores eum irimra
verum esse Deum alta voce clamabant ; rww π>ινμα. « Quin etiam credamus
in eo discordes quod Praxcani eum ncccsse csl Jesum Christum esse Do­
cum Patre confunderent, quem passum minum , el omni veritati, quæ de ipso
esse proinde dicebant, Patripassiani dicitur, tum juxta illius divinitatem,
idcirco dicti : de Praxea quippe dicit tum juxta illius humanitatem : in Spi­
Tertullianus : u Patrem crucifixit. » Hi ritum etiam sanctum credendi neces­
picrique simplices erant, et idiotæ, sitatem habemus. » 8 Objectis autem
sicut major pars credentium semper locis loquitur de rationis divinae homi­
est ; non ipsi tamen major pars erant, nibus communicatione , quam a Verbo
imo ad credentium numerum non per­ ipso, Deo, provenire dicil : « Similiter
tinebant , quamvis symbolum , quod igitur aliqui participant quidem ipsius
didicerant, esset eis occasio inclamandi λ·7 « » (id est, rationis sive sermonis),
Dei monarchiam, ducis sui ratiociniis « qui esi in principio, qui csl apud
decepti. Seciam simplicibus el idiotis Deum, qui esi Deus , velul Oseas, el
(I) L. ad Prai. c. ii.
(t)PriMlley llisl. Chrisliap Cburcb. p. iv. §v.
(i) T. ii. in Joan. n. 3. p. 138. el n. 4. p. <46.

(4)
(3)

T. i. in Joan. n. 9.
In Joan, t.xuii. n. 9. p. 600. cd. Wire.

CAP. III. DE FIDE ANTE-NICÆNA
Jeromias, cl Isaias, ct si quls alius videre docet. Cæterum alias dicit opor­
tere carnalibus Evangelium pnrdiscipsum exhibuit, ut Sermo Domini
*
vel Sermo ad se fleret; alii vero qui cando dicere nos nihil scire nisi Jesum
•nihil sciunt, nisi Jesum Christum el Christum, et hunc crucifixum; quod
hunc crucifixum , existimantes sc ha­ de Christo Deo pro nobis passo certe
bere amplius nihil de sermone, nisi intelligendum est : inde gradum facien­
quod caro factus est : cujusmodi est dum animabas jam in Dei cognitione
multitudo eorum, qui credere putan­ proficientibus , ad contemplationem
tur. » · Hæc dici non videntur de ne­ « Verbi el Filii Dei regressi post incar­
gantibus Christum Deuin , sed de iis nationem ad id quod erat in principio
qui ad alliorcm contemplationem ip­ apild Deum : » pt«r>J«rltr eirtir rw
, <<? i i» ir
sius, quatenus in Patre ab aeterno exi- fTdilAdcrrtr ά»’ riv
siit, vix assurgunt, qum in hominum β|ιΧ» wpsr rsr Λιι».
179. Omnibus autem communem esse
salutem fecit præcipue méditantes :
quod dc multitudine fidelium omni fidem de Christo Deo, ex publica prae­
tempore dici potest. Longe distat cog­ dicatione , el constanti traditione Ec­
nitio illa vulgaris, ut ita dicam , a clesia?, constat, Origenc teste: in libro
sublimiori fidei notitia, quam Vates quippe dc principiis , postquam dixe­
habuerunt, hominesve alii divinitus rat : « Servelurvero Ecclesiastica pneafflati. Liquet Origcncm verba Pauli dicatio per successionis ordinem ab
pr® oculis habuisse, qui se nihil scire Apostolis tradita , ct usque ad prxsens
judicavit nisi Jesum Christum, ct hunc in Ecclesia permanens; » explicuit quid
crucifixum ;1*3 sed alliorcm deinceps de Deo conditore credendum esset :
notitiam explicuit : « Et si cognovimus « tum deinde quia Jesus Christus ipse
secundum .carnem Christum : sed nunc qui venit, ante omnem creaturam natus
ex Patre est. Qui cum in omnium con­
jam non novimus. » 5
178. Alio loco Origcnes de illo qui ditione Patri ministrassei, per ipsum
Joanni equo invectus visus est disserit, enim omnia facia sunt, novissimis
quem Verbum Dei esse constat : « Verax temporibus seipsum exinaniens, homo
csl etiam ad differentiam umbra?, et factus, incarnatus csl, cum Deus esset,
.figurie, el imaginis : quoniam talis csl et homo factus mansit quod erat
ille Sermo, qui est in coelo aperto ; non Deus. »5 Communis etiam fides liquet
enim talis est Sermo terrestris, qualis ex Symbolis et ex canticis quæ Christo
cceleslis, quia factus caro per umbras Deo canebantur, quorum unum su­
cl figuras el imagines loquitur. Mul­ perest apud Clementem Alexandrinum.
, «<àr àrAtrtr,
titudines ergo eorum, qui putantur Ill CO VOCalur Aiyir
credere, umbra Sermonis, non vero <fùr àiJur. « Verbum perenne, ævum
illo Sermone Dei qui est in cœlo aperto, infinitum, lux ætema. » Martyrum etiam
erudiuntur. ■» * Non duas distinguit testimonia quæ laudavimus, fidem apud
credentium classes ; sed manifestatio­ omnes vulgatam de Christo testatam
nem Verbi quæ fit in coelo, ab ea quæ faciunt.
nunc fidelibus iit, discernit : sicut Pau180. Otj. 3. In confesso est Patres
Jus nos per speculum et in ænigmate Antiochenos, qui Paulum Samosalenum
(i) T, ii. in Joan. n. 3. p. 138. Priestley male
: « who are called Christians. · per. ». § v.
p. JSi·
suriyrivxirai
.
(<) I. Cor. ii. t.
(3) II. Cor. ». 16.

(4)
T. ii. in Joan. n. 4. p. I4T. FiiMlIey haud
accurate : · Ibe multitude of ibe belierer». ·
(B) J,. i. de principii· ei interpretation· Ruf­
fini. lieperitur etiam in Apologia Pamphili N. cil.
a Bullo, Judicium Eccl. Cathol.·. ·· 1 <··

10«

TRACT. V. DE DEO CHRISTO.

condemnarunt, anno circitor 203, ne­ longe inferiorem existimaverint, ad­
gasse Filium osse Patri consubstan­ mitti nequit ; nam in epistola quam
tialem : quia scilicet existimabant cum aex Episcopi cx eorum numero ad Pau.
Patre longe inferiorem esse. '
Ium scripserunt, omnium Ecclesiarum
ISI. Resp. Explorata res est Patres Catholicarum fidem exponentes, Chriillos Filii divinitatem contra Pauli Sa- stus aequalis Deo dicitur, substantia#
mosnicni errorem vindicasse, quidquid hypostasi Deus ;# el in epistola loiiuj
sit de vocabuli « consubstantialis » usu. Concilii illustre etiam praebetur cider
*
Episcopis Homiusianis in Concilio An­ fidei testimonium.
182. Obj. 4. Qui primi excogitarunt
cyrano anno 358 visum est, vocem illam
ab Antiochenis fuisse, ob ambiguita­ Christi divinitatem, sibi finxerunt n
tem quamdam, neglectam ; sed nullus a<7»f Patris , ex creationis tempore,
testis, nullum certum documentum personalem habere coepisse subsisten­
affertur. Equidem quum eo circiter tiam ; et Jesu, cx conceptionis sua
tempore quo Concilium Antiochenum tempore, inseparabiliter conjunctum I

est habitum, Dionysius Alexandrinus
contra Paulum Samosatenum scribens,
ostendit Filium « Patri consubstantia­
lem a sanctis Patribus dici » »μύβι»>
τδ xarpi ιίριμίΗΐ vri rwr àyiui rrartpui, °
minime verosimile est Episcopos vocem
illam rejecisse. Insuper quum mox
laudatus scriptor, accusatus quod Fi­
lium consubstantialem esse Patri haud
agnosccrct, crimen a se longe repulerit,
apologia ad Episcopum Romanum
missa, fieri vix potuit ut Concilium
vocem tanti momenti rejecerit, nemine
reclamante.5 Quod igitur Athanasius
causam verosimilem cur vocem negle­
xerint Antiocheni, ex Pauli Samosateni
errore et cavillationibus desumpserit,
contigisse videtur cpistolæ eorum de­
siderio: eam enim sibi haud suppetere
fatebatur; quapropter Homiusianis re­
spondit,quod affirmabant, concedendo,
et rei prehendo rationem. Si placeat
ejus insistere vestigiis, dicendum absti­
nuisse Antiochenos ab ea voce, quum
inde desumeret Paulus Samosalenus
contra fidem Catholicam argumentum,
in sui erroris subsidium, prava inter­
pretatione. * Causa silentii quam affert
Prieslleius, quod scilicet Filium Patre
(I) Priestley per. v. § v. ρ.·380.
(i) Bïblioth. p. t. ii. pat. ÎJ7. cit. a Bullo.
(j) Maranus l.iv. c.xxii.
(4) Vide Bulluin Uefens. fidei Xicænæ c. i. S 0.

fuisse : omnes tamen agnoverunt ante
creationem Deum fuisse absque Filio,
reAtj» nondum emisso. 6
183. Resp. Patres omnes Filium æler·
num, et omni carentem initio, pre- I
dicant : nonnulli autem de ejus prol>
tionc loquuntur, quatenus exterius ii
mundi creatione manifestatus csl; sa· I
pientia quippe divina, quam voluti spe· i
cialem ejus proprietatem placuit desi­
gnare, in mundo condendo ostenditur. |
Non tunc distingui a Patre coepit; sed |
illa quæ ab æterno extitil distinctio, I
exterius prodiit. Sic Athenagoras it I

Apologia Imperatoribus oblata : · Es
Filius Dei Verbum Patris in idea e
operatione ; ab eo enim et per cua
facta omnia, cum Paler et Filius unum |
sint. Cum autem Pater sil in Filio, ei
Filius in Patre, unitate el virtuteSpi· i
ritus ,\ncns ct Verbum Patris est Filius |
Dei. Quod si vobis pro summa vesin ,
intclligentia inquirere subeat, quid sit»
velit Filius ; dicam breviter priman I
esse Patris progeniem, non quod factis
sit, (ab æterno enim Deus habebat ii
se ipso Verbum , ulpotc ab æternon
lionalis) sed quod prodierit, ut omniuo
materialium rerum.... idea ct actu»
et seq.
(5) Cone. I. i.
(0) Priestley per. vi. § xi. p. 48G.

CAP. III. DE FIDE; ANTE-NICÆNA.
ford. » * Alii prolationem intelligent
ipsam generationem ælcrnam. Sic Ter­
tullianus : « Hunc cx Deo prolatum
didicimus, et prolatione generatum, et
idcirco Filium Dei, et Deum dictum ex
unitate substantiæ. »2 Vehementer au­
tem falluntur qui putant Patres idcirco
• Filio initium existendi dare, quasi
antea non extilissel ; » quod cum
cæteris repudiat omnino Origenes :
«Quando enim Deus, qui secundum
Joannem lux dicitur, Deus enim lux
est, splendorem non habuit propriae
gloriæ, ut quis audeat Filio initium
existendi dare , quasi antea non extitisscl?» Cælerum non diffitemur ve­
teres nonnullos, ulpolc in re admodum
difficili versantes, de prolatione illa
obscure aliquando locutos : sed alioquin innumeris locis Christum Deum
Patri coæternum et consubstantialem
agnoverunt.
184. Obj. 5. Ex turbis quæ natæ sunt
Alexandro Arium damnanto, constat
sententiam de Christo Deo non fuisse
apud omnes receptam : nam praeter
presbyteros, diaconos, laicosque, Epi­
scopi aliquot Ario faverunt. Discepta­
tione propagata , steterunt ex utraque
parte Antistites doctrina insignes, et
numero haud admodum dispares : nec
nisi Constantini gratia obtinuit Ale­
xandri sententia ; adeo ut, Imperatore
defuncto, contraria longe lateque dif­
fusa sit, et totum fere occupaverit or­
bem Christianum.
185. Resp. Subdola Arianæ hæreseos
indoles fecit ut aliquot statim nacta sit
fautores, plurimos progrediente tem­
pore : nec enim Christi divinitatem
aperte semper impugnabat, sed ver­
borum ambagibus sæpius celabat virus.
Ab initio presbyteri sex , totidem diaconi, et Episcopi duo Ario adhæsisse
noscuntur, quos hominis studio , et
senlenliæ ambiguitate deceptos esse
non est cur miremur. In Concilio lati) Atbenag. leg- pro cbriit. n. 10. p. IW. td.

107

men, centum fero Episcopis constante,
quod Alexandria habitum est, anno
521, damnata est Arii sententia, ipscqiie
communione pulsus.In Concilio Nicaeno
plerique qui aderant Episcopi summo
consensu in ejus damnationem iverunt,
nonnisi septemdccim reluctantibus,
qui tamen omnes, aut fere omnes
assensum tandem præbuerunl. Decre­
tum hoc universo orbi Christiano pla­
cuit, nec nisi Constantio imperii ha­
benas tenento lurbæ iterum excitat»
sunt. Vocibus pro more luserunt Ariani
plurimi, se ίμ<·»ιί» rejicere affirmantes,
quin Christo Deo vellent detrahere ho­
norem, quippe quem agnoscebant Patri
similem ίμ»^> : aliis tamen eum dis­
similem ί>·μιι»> aperte prædicanlibus.
Concertationes hac ratione propagate
sunt, errorque diffusus, Imperatoris
potentia adhibita ut Catholicorum An­
tistitum sedes occuparent subleste
fidei homines. Mansit tamen, et trium­
phum egit de errore dogma a Nicænis
Patribus definitum, quod insignes An­
tistites , cum Petri Sede concordes,
ubique propugnaverunt, populo fideli
per orbem exeerante hæresim nefan­
dam. Equidem si de summa fidei haud
ageretur, explicari non poterit quo­
modo contigerit tot Episcopos Alexan­
drite congregatos Arium privasse com­
munione Ecclesiae, nulla certe Impe­
ratoris gratia motos : el tercentos et
octodecim , qui Nicæam « ex omnibus
ecclesiis , quæ universam Europam,
Africam , atque Asiam impleverant »
convenere, Christum Deum de Deo,
Patri consubstantialem agnovisse.
18Ô. Obj. 6. Saltem ante Concilium
Nicænum Christi divinitas nulla certa
definitione innotuit, de qua proinde
liberum erat senlire prout unicuique
visum fuerit, absque salutis dispendio.
187. Resp. Minime licuit ab ipsis rei
chrislianæ exordiis alias de Christo sen­
lire , quam eum esse Filium Dei, Ver­
Wirceb. (i) Apol. c. «>.

TRACT. V. DE CHRISTO DEO.

hum apud Patrem, imo Verbum Deum, Christus solus proprie Filius a Deo
omnium rerum opificem. Nihil novi genitus est, quum sit Verbum ejusct
credendum proposuerunt Patres Ni­ primogenitus, et virtus, et voluntate
caeni, sed fidei pristinæ adhærentes, ejus factus sil homo. » In secunda Apo­
novitium damnarunt errorem. Innotuit logia dicit: s /· t>«er imiriti, i μι/tr λιγιμιιΐ/·
anlca Christi divinitas, ex publica prædicalione, Symbolis, cultu, aliisque
Filius ejus, qui
plurimis rationibus: nec potuit quisque solus proprie Filius dicitur, Verbum
absque salutis dispendio DeunTac Do­ ante res creatas et simul existons,et
minum suum denegare. Hinc Ebionitæ, gCnitUS. «Alias (licit: rsr XpiJTrr rtvrtrr»
Theodolus, Paulus Samosa lemis, et Suv c.
quotquot Christo Deo detrahebant
communione Ecclesiae alieni hal
Vocat scilicet cum « Christum hunc
sunt.
Dei Filium, qui cl ante luciferum et
CAPUT IV.
lunam erat, et per Virginem illam ei
genere David nasci caro factus siistiDE JCSTIXI SCTTEXTIA.
nuit. »
100. Deum etiam sæpissime vocat,
IR8. De fide quæ apud Ecclesiam ct dissertissime propugnat. In eo vati­
universam obtinuit ante Concilium Ni­ cinium Isaiæ de puero Emmanuele im­
caenum, a Justini saltem ætate, supe­ pletum dicit : «p«v<r«r Ivi r® cro/zar. άντη,
riori capite disseruimus : de ipsa Justini μι)' >μα> (nr : « dicent super nomine
sententia nunc inquirendum. Quum ejus : Nobiscum Deus. » ‘
enim Unilarii asserant eum dogmatis
191. Psallis verba quæ ascensum in
de Christo Deo prima designasse li­ coelum describunt, de Christo inter­
neamenta, et Platonica placita, potius pretatur : « Dominus virtutum, ipse est
quam majorum instituta, sedatum rex gloriæ ; n et « hæc in Christum
esse, juvat ostendere eum cum poste­ dicta sunt : « Ascendit Deus in jubilo,
rioribus scriptoribus, et cum ipso Con­ » cl Dominus in voce lubæ. Psallite Deo
cilio Nicæno, in dogmate concordem, » nostro, psallite : psallite Regi nostro,
illudque non a Platonis schola, sed a » psallite. Quoniam Rex omnis terra
publica Ecclesiæ Christiana
*
doctrina, » DCUS. » Eir r»r Xpirrtr ir«r lijitrai. ini·
Scriptura, ct majorum traditioni in­ » iitr D ίλακαγμ^.5 « Et in Psalmo no­
nixa, hausisse.
nagesimo octavo exprobrat vobis Spi­
Propositio.
ritus sanctus, et hunc quem non vultis
Justini telalc Jesus Christus Filius regem esse, regem et dominum cl SaDei, verusque Deus, ejusdem scilicet muclis, et Aaronis, et Mosis, et aliorum
cum Patre subslantiæ, in universa prorsus omnium esse declarat. Sunt
Ecclesia ex constanti majorum tide, vero Psalmi verba hæc : « Dominus reagnitus est.
» gnavil; irascantur populi: qui sedet su·
189. Probatur.
Xpm-ir
» per Cherubim, commoveatur terra....
Itiur v«r ru
yiytmre», Xcy«r «vrtv » Exaltate Dominum Deum nostrum, et
virapXu', irai rfuriTintr χαι ίνιαμίΓ) και r» » adorate scabellum pedum ejus, quo·
ί,νλΜ avrW 7 iitjUircr «ιθραττίΓ. * « JCSUS » niam sanctus est. Moyses cl Aaron in
(1) Apol. i. n. S3, p. <5
*.
1«; Ibid. ii. n. C. p. M4.
(S)
Dial. cum. Tryph. n. *5. p. <16.

(4) Apol. i. n. 33. p. 168.
(6)
Dial.cum Tryphone,n. 37. p. 07.

10»

CAP. IV. DE Jl'STINI SESTENTIA.
>· sacerdotibus ejus : et Samuel inter eos
» qui invocant nomen ejus.... Exaltate
» Dominum Deum nostrum , et adorate
» in monte sancto ejus : quoniam san• cius Dominus Deus noster. » Liquet
hæc. de vero Deo intelligi, quæ de Chri­
sto explicat Justinus : proinde ex ejus
sententia Christus est verus Deus.
192. Citat Psaltis verba , quæ de
Christo explicat : « Ante solem perma­
net nomen ejus... Benedictus Dominus
Deus Israel. » Inde argumentatur :
» Aliis etiam ex verbis pariter a Da vide,
ut supra dixi, pronuntiatis, futurum
fuisse , ut e summo coelo progredere­
tur, ejusque in eadem loca indicari
reditum recordamini ; ut illum et Deum
a welo prodi isse , et hominem inter
homines factum esse agnoscatis, ac
rursus adventurum , quem quidem vi­
debunt, et plangent, qui illum pupu­
gerunt : Γ
»*«
χαι
άιΛρνηι ίι artywiriir ^ns/xirn ytufirtrl. *
193. Objiciente Tryphone Deum no­
men suum ct gloriam alteri non dare,
probavit ex objecto Prophelæ Isaiæ
loco, illud de sculptilibus praesertim
intelligi, quum ibi declaret Deus « sese
ei quem constituit in lucem gentium,
nec ulli alteri, gloriam daturum : » *
Scripturae quippe « Christum conceptis
verbis passibilem, et adorandum , et
Deum demonstrant : » 8 «· tiafat"
rn Xfiir» xai iraAsrs» xai ΐΓ|ΐί»χν»ΗΓίΐ χαι
lu> feihanr». Id iterum affirmai
deinceps, inculpans Judæos, quod
« permultas Scripturas , ex quibus
perspicue hunc ipsum, qui cruci affixus
fuit, et Deum, et hominem, et cruci­
fixum, et morientem praedicatum esse
demonstratur, omnino ab eis ex illa
interpretatione , quam senes apud Pto-

lomæum adornarunt, deletas fuisse : ·»
4» haffhi krtt kvnt i
ii«r, rai ai-ifaTir, tat ίταηβμιιιτ , «··
CMspvy/utrsr aoJtiitrrrei. · . . . .
Κλ> άαβιί . . . Star irZign χαι xivTiertrir ,
Xjurrw Dr<, IM»n. 8 ■· David eum qui
Christus est fortem Deum ct adoran­
dum manifestavit. ■» Ei · scriptum est
angelos ministrare ; quemadmodum ait
Daniel, eum tamquam Filium hominis
ad antiquum dierum adduci, eique re­
gnum omne dari in sæculum sæculi. ”ï
wipi »» iiattttir γι·^οαμμ<·» ·<«·<» ·· «>>·>·«191 Hæc. certe ostendunt Justinum
censuisse Christum esse verum Deum,
summo cultu dignum , et quamvis a
Patre vere distinctum, eumdem nihi­
lominus Deum : nec enim duos agnovit
deos divinæ monarchia? strenuus vin­
dex. Ergo idem sensit ac Nicxni Pa­
tres , quamvis non eadem voce suam
de Christo fidem enuntiaverit. Liquet
hanc fuisse communem totius Ecclesiae
doctrinam, quam ipse amplexus est,
a sene quem memorat edoctus, quam­
que contra Tryphonem vindicavit, ul
ei suaderet ipsam ingredi Ecclesiam,
et Christum magistrum ac dominum
agnoscere. Dialogus ille monumentum
est insigne fidei; ct quamvis opus non
sit ul singula quæ allegavit Justinus
argumenta quis probet, ipsum dogma,
utpote in tota Ecclesia celebratum,
necessario amplecti debemus.
Objectiones.
19o Obj. 1. ο Λ·7·γ seu radius di­
vinus homini Jesu constanter conjun­
ctus, quo pacto Deus et homo effici
credebatur, Patre tamen longe infe­
rior, sicut radius sole inferior est,
in Justini scriptis primum reperitur. *
Modeste tamen , et nulla adversa
*
sen-

(I) Diti.eum Tryphone, n. 04. p. 174.
(») N. 05. p. «78. (5) N. 70. p. 191.
(I) N. 78. p. «00.
(S)
N. 79. p. 810.
(t) < The opinion of a divine rar, called the
logoi, being permanently attached to the man

Jesus , and constituting 4 proper part of bis per­
son, appears first in the writings of Justin Martyr,
who had been a Platonic philosopher, an.l who,
when he became a Christian, continued to be a
great admirer of Plato. ■ Priestley, · Hist. Chri­
stian Church. · period, r. f. »1.

Vol. it.

10

HO

TRACT. V. DE CHRISTO DEO.

leniiæ inusta nota , Justinus ca propo Messiam ; quidquid sit de divina cjut
suit, Aliens non omnes Christianos natura, quam tamen ipse cum pic.
Scrum sentire.
risque Christianis tenebat, nulla <lis190. Hesp. in Joannis Evangelio sentientium turba a dogmate divino
« Atjir commemoratur, non quidem dimovendus. Eos autem nomine tenus
radii sub imagine, sed veluti lux vora Christianos qui illud negabant, Jn.
quæ omnem hominem suo fulgore il- daismi errorem pelle Christiana legen·
lustrat. Ipse Justinus qui fusius disse- tes, se penitus rejicere aperte proliruit de Christo. obiter lanium, et una tetur :
«;<r/ r«».r , ύ
, bty„,
vel altera vice, radio eum adsimilat, “τ·
>···»■ ’
non quidem ut ostendat quomodo
*»,
!»»<
J·»
homo Jesus Deus etiam sit, sed ut ··’
« Sunt enim quidem,,
explicet quomodo veteribus Patriarchis amici, ex genere nostro qui eum Chrisc manifestaverit, instar radii a sole slum esse confitentur, quamvis hornidemissi, quin ah eo separetur : in ea nem ex hominibus genitum pronunquippe sententia fuit eum olim appa- lient. » Non insinuat Justinus rem
ruisse, quoties in Scripturis de Deo esse dubiam , vel fieri posse ut pleviso fit mentio. ' Nihil dicit quo in- rique per orbem Christiani eam dosenuat eum Patre esse inferiorem, sed rerent fidem; sed ea etiam admissa
omnia ei accommodat, quæ de Supre- hypolhesi, se dicit a divinitus revelato
mo Numine in Scripturis dicuntur : dogmate uumquam discessurum;adeo
illum enim censet dixisse Moysi : locupletia erant illius argumenta. Ideo
« Ego sum qui sum. * Personalis re- autem haereticorum commenta , a quilatio sancte servatur a Justino, quæ bos abhorret, notat, Tryphoni ut
vix adeo caule enuntiari potest, quin ostendat Judæos cadere causa, quidinferior Filius videatur. Haud trepide quid de Ebionæorum sententia sit.
dogma hoc proposuit Justinus Try- »‘r ·ύ σνηι^ιμαι, ivS'àr
wra μ«
phoni ; sed verbis perspicuis diuque
ireanr, ίη«ιί« «υχ «uJpuxiw
dc eo disseruit, plurimis adductis arvæ’ άι™ r« Xpim
gumentis quibus illud suaderet , Ct ντ·'3ΐ0·$αι «λλ<4 riir Sia. rur μαχαριαι
persuaderet. Cæterum periti discepta- tu> ««pvxdura xai Si' ivru Sil
I*
loris instar, monuit adversarium eum « Quibus ego non assenlior, nec asseacadere causa, si constet Jesum esse lirer, etiamsi maxima pars, quæme·

. (I) Sententiam Justini dc Verbo se olim mani­
festante novissime propugnavit Hengstenbcrg,
cum magna, ut solet, eruditione. — Chriitology,

Vol. I.c. iii. Angelum autem JebovænW
eum vocat, prout tunc apparuit, Filium Dei,
prout te in carne, homo factus , manifestavit. —
Ibid. p. 18C. Fallitur tamen vir doctissimus : nam
Filii Dei nomen Verbo a Patre ab sterno genito
convenit, uti c« jam laudatis testimoniis Psallis
et Michææ omnino constat. Plerisque Patribus,
praesertim Greets,Justini arrisit sententia; sed
Augustino, de Trinitate, l. iii. c. ii., Hieronymo,
in Gal. iii. <0, et Gregorio M. mor. Ixxviii. aliter
visum est : censent scilicet visiones illas per an­
gelos nomine Dei factas. Witassius utramque vi­
detur conjungere sententiam, scilicet opinatur

Filium apparuisse Patriarchis , sed Angeli erui
usum esse ministerio, π Putamus itaque Filio·
Dei, cum apparere tunc voluit, Angelum assum­
psisse : huic autem Angelo corporis formam cir­
cumdedisse, ita ut Angelus immediate, Filial
autem Dei mediate appareret. » Ita in tract.de
Trinitate , qu.iv. sect. t. arg. v. obj. î.Tcslimooit
Scriplurœ et Patrum nos hœrcntes faciunt,
quamvis VVitassio fere assentiamur.
(î! Bullus censet textum emendandum rv/xrrqr,
quod admodum verosimile est. Videtur Justino)
respicere eos qui ex Judaismo ad Christiana it­
era transeuntes Christum merum hominem bi­
bebant, qui error Ebionæorum fuit. Vide Judicium
Eccl. Cath. c. vii. Maranum quoque, I. iv.c.v
De Divin. J. C. (5) N. 48.

CAP. IV. DE JUSTINI SENTENTIA

III

cum consentit, idem diceret : neque conditum Deus erat .· rp
enim humanis doctrinis jussi sumus jrra lur. 1 Tota cum Tryphone con­
ab ipso Christo credere, sed iis quæ certatio inanis erat, si de sola Dei vir­
a boatis prophetis praedicata, et ab tute aliqua, non vero dc Filio subsi­
ipso tradita. »
stente ageretur.
197. Obj. 2. Quæ a Justino , aliisque
199 Obj. 3. Quæ Plato dc demiurgo
post cum scriptoribus, adducite sunt dixit, Justinus ad Christiana mysteria
similitudines lucis radii, lampadis traduxit.
accensæ, verbi prolati , nequaquam
200 Resp. Longe diversa sunt quæ
ostendunt Λ»>·» a Patre revera di­ Plato de demiurgo dicit, quem a sum­
stingui , vel personam esse subsisten­ mo Deo creatum alias res omnes creas­
tem ; sed potius Induar quamdam se tradit. 8 Joanncm Evangelistam
Dei virtutem , qua homo Jesus divinus Justinus secutus est,cl doctrinam quam
quodammodo factus est. Igitur philo­ in universa Ecclesia Christiana vigen­
sophica quadam loquendi ratione Deum tem didicit, propugnavit. Platonem
Christo præsenlem sua potentia adesse quidem aliquando nominavit, non vesignificabatur, quin de divinitate pro­ luli magistrum quem sequebatur, sed
potius quem putabat hausisse aliquam
pria Christi somniaretur.
198. Hesp. Similitudines ad mysteria Dei notitiam ex Judæorum libris vel
illustranda adductæ necessario defi­ sermone; erant enim plurimi Alexan­
ciunt, quamvis ex aliqua parte inser­ dria; quo tempore eam urbem invisit.
viant. Radii lucis imaginem mutuatus « Verbo igitur Dei, ex subjectis et a
est Justinus, ut explicaret quomodo Mose designatis rebus, mundum uni­
• Aiysc apud Patrem sese Patriarchis versum esse conditum, et Plato, et
manifestaverit, quum potentia et essen­ qui eadem ac ille dicunt, et nos ipsi
tia a Patre, sit inseparabilis : άχ·|«οτ·Ρ dicimus, vobisque licet idem perspi­
Juapu. * Lampadis similitudo adhibita cere. Et quod apud Platonem, in
est ut divina essentia communicata Timoso, physicis rationibus de Filio
Filio intelligeretur, personaque Filii a Dei investigatur, cum ait : Et decus­
Patre distincta , nullo essentiæ ipsius savit eum in universo, pariter a Mose
detrimento. Verbum ab homine prola­ mutuatus dixit. » * Hanc sententiam
tum, quo quæ animo latuerant pan­ ex crucis mysterii ignoratione prove­
duntur, manifestationem A»>»u qui ab nire censuit Justinus, ideoque eam
æterno erat apud Deum, illustrat. emendat, sicut et quæ de tertia per­
Cæterum in errorem incidit, quicum- sona divina , scilicet Spiritu sancto,
que hujusmodi similitudines nimis ur­ dicta videri possent. Appellat simpli­
get , quod et ipsi monuerunt Patres. cium fidem, quam sufficere affirmat
Non autem philosophia de A«y« loqui Platonis cæterorumque philosophorum
docuit, ad potentiam divinam indican­ emendandis decretis. « Non ergo, ·
dam ; sed fides divina, quæ Joannis inquit, « eadem nos ac alii opina­
Evangelislæ testimonio nixa, omnia mur; sed nostra omnes imitati edis­
per ipsum facta agnoscebat. De Christo serunt. Hæc sane apud nos audire et
beo adeo diserte egit Justinus , ut ad discere ex iis, qui ne figuras quidem
meram liqynar verba ejus nequa­ litterarum norunt, imperitis homini­
quam possint referri. « Ante mundum bus cl lingua barbaris, sed mente so(I) Dial, cum Tryphone , n. 50. p. 140.
(S) Sub (inem sermonis parænelici ad Græcos.
3} Pelavius , I, i. dc Trinitate, c. i. Vide

Dictionnaire de Théologie,de Benper. ari. Irrfre.

(4) Apol. i. n. 60.

112

TRACT. V. DE CHRISTO DEO.

pienlibiis el fidelibus, quorum eliam Isaac et Jacob aliisqne Prophetis visus
nonnulli debiles el oculis capti ; ut est .' αια·) ιγραμμιιιρ fiior .... âvror ùr »«,
facile pateat non humana sapientia 6icr, fai ajyil.tr irapa ru xarpor ηοτιμμι,^.1
h.vc fleri, sed Dei virtute dici. » ' » r« Ea de causa secundo loco, μιιΛ
*
ivr
i> ίμιιι aXXtir Ιιξα{»μιι. Quidquid eum dicit adorari, ut intelligerelur
autem a Platone, aliovo philosopho Patris cultum illæsum manere : Filius
bene dictum est, ex divino derivatum enim una cum ipso colendus est. Per­
fonte, scilicet ex librorum Judaico­ sonarum relalio, non cultus diversitas,
rum lectione, ideoque nostrum esse plane significatur; nam Trypho idcirco
contendit : ira. tii iraja *ari xal.ur iifrai, contendit impium esse crucifixo ho­
mini cum deferre : irpo«ui.ror
«
•μνι rut Χμηιαιαι ini.
201. Aperte profitetur Justinus se a E contra eum vindicat Justinus recitato
Psalmo
,
in
quo
thronus
ejus
dicitur
sene quodam Christiano primani lidei
notitiam hausisse, quum frustra sa­ in sæcula , ipseque Deus appellatur,
pientiam veram apud philosophos cultu summo honorandus : i tyw
quæsiissct. Eo hortante, Prophetas sibi i filor , hr rtr aiuia rsu aiuitr. « 1111'0005
elegit magistros, qui, scilicet, in sacris tuus. Deus, in sæculuin sæculi : >
libris, « creatorem universorum Deum vpeminmt/rir &vru. « Adorabunt eum. >
et Patrem celebrabant ; et missum ab Eum ante omnes creaturas genitum
eo Christum, qui Filius ejus est, ho­ sæjlissime dicit , irpo narrai rSr πτυμα·
rut i filor yvptittm ίνιαμ.ι rira
faire
minibus nuntiabant. » 1
202. Patet igitur omni piorsus specie xey-ixn.7 « Ante omnes creaturas Deus |
veri destitui illam Priesileii el aliorum genuit Virtutem quamdam rationalem
assertionem, Justinum Platonica pla­ ex seipso. » 8 « Sed hæc ipsa vere
cita de Verbo in Ecclesiam invexisse. ex Patre prolata progenies, ante res
205. Obj. 4. Justinus loquitur de Filio, omnes creatas una erat cum Patre,
tamquam Dei ministro, cumque post el cum ea Pater colloquebatur. « Equi­
Deum secundo loco, vw «ure» r« irrir fiiu dem nisi Filium vere Deum agnovis­
μαΑοίτΐρ, χαιιι Jiurqcc Xuj?: iXcirir 3 (ihri- set Justinus, perperam ea voce usus
stianos colere dicit. Igitur nonnisi præ- fuisset, cum divime majestatis detri­
stantissimam creaturam cum habuit,cui mento, et Tryphonis offensione : el
nomen Dei minus proprie tribueretur. tota illa disputatio de Christo Deo ver­
204. llesp. Dicit quidem Justinus Fi­ borum ambiguitate nixa fuisset. Eum
lium Patris ministrare voluntati, vr.p·- provocavit Trypho ut ostenderet alium
tui » /tux. Avrw, * qua ratione cl perso- præter rerum
conditorem Deum in
narum distinctionem, el relationem Scripturis nominari, sensu scilicet ob­
Filii iad Patrem, indicat, et judaicæ vio el nativo ; cui ul responderet Ju­
obviam it suspicioni, ne summa Dei stinus, plurima laudavit, inter quæ
majestas minuatur. Cælerum co ipso illa præclara de Messia vaticinia :
loco animadvertit cum nuncupari in «vdtiar Tiliirt rar rpiiaur του filou ί/χκι !
Scripturis Deum, el esse quidem Deum, α Rectas facile semitas Dei nostri : ·
sed el angelum, seu nuntium a Patre ; iuroi fair xÔMffir Ιουία- ijov ό 6ttr υ/ο·ι ·
eum scilicet censet esse qui Abraliæ , «Dic civitatibus Juda :Ecce Deus vester.'

(1} Apol. i. n. CO.
(t) Dial, cum Trjphone , n. 7.
(3) Apol.i. n. is. p. 130.
■I) Dial, cum Trjpb. n. H6.,p.3i8.

(3) Ibidem.
(C) N. 38. p. 98.
(7) N. 01. p. 104.
(8) Dial. n. Ci. p. 168.

CAP. IV DE JI STINI SENTENTH
205. Obj. 5. Justinus bonorum Angeloruni exercitum una cum Filio colen­
dum dicit,1 nequaquam certe summo
obsequio.
20(1. Resp. Ethnicis ut persuaderet
Christianos summa injuria atheos vo­
cari, Palricl Filio, el bonorum Ange­
lorum sequentium eum, eique adsimilalorum, exercitui, et Spiritui prophe­
tico venerationem cl cultum tribui do­
cet Justinus : quin distinguai accurate
quid inleresset discriminis inter cul­
tum Angelis tributum, el eum quo
Pater, Filius, el Spiritus sanctus hono­
rabantur; non enim id postulabat argu­
mentum. Cæterum innuit Filii præ An­
gelis honorem : ipsi enim sequi eum
dicuntur, eique fieri similes : «wwn
xai re» raji «ura ιίΐί» ÎA-Jcrra χάι ί'ιίαξαιτχ
•par raure, χαι τι· ru· άλλα» ixtptmr χαι
ί£ιμιιιιμ<>«» âycxàut kyyifut 7τρ·τ·>, χιινματ»
τ· ïpe^«ri«s»
, χα.ι »τρ»7χν»νμι>.
Aliunde patet Filio summum præstari
cultum.
207. Obj. 6. Justinus , rationem red­
dens cur Pater Patriarchis non appa­
ruerit, dicit eum loco non moveri :« ne­
que enim ille non enarrabilis Paler el
Dominus universorum in aliquem lo­
cum venit, neque ambulat, neque
dormit. »s
208. Resp. Justino visum est Filium
Patriarchis apparuisse, humanam praseferenlem speciem : « Ac Christum
quidem Dominum et Deum Dei Filium
esse, et virtute prius apparuisse ut
virum, et Angelum, ct in gloria ignis,
velut in rubo el in judicio de Sodomis
facto , jam pluribus demonstratum
est. »> s kvpitr «» i Xpiffrar xai iur iuw
ΰ>Γ νταρΧω», xai Jvra/iii qaiitptnr Λρβτι—
p» iir α»·ρ. Ideo ccnsuit id Filio præ
P&trc convenire, quod vir aliquando
futurus esset. Cæterum non existimavit
Verbum ipsum ambulare, aut dormire,
aut loco moveri in sui naiura ; nam
(I) Apol. i. n. 0, p. 1.0.
(i) Pili. n. 117 , p. 319·

cum agnovit inseparabilem n Patro
kXtfirrtr ίν»·μ». : quapropter apparitio­
nes ejus exhibet, vetuli lucis emissio­
nes , radiumquo iterum ad lucis fontem
redire. Dicit idcirco : « Hanc autem
Virtutem
a Patre abscindi aut
separari non posse, quemadmodum
lux solis in terra abscindi et separari
nequit a sole qui est iti cœlo, et cum
sol occiderit, lux simul occidit : sic
cum vult Pater, inquiunt, facit ut Virtus
ejus prosiliat; rursus cum vult, illam
ad scipsum reflectit." «τμ·»» t< »
*<<x«yifrtr rev irxrptr raur·» r»r ίυ»αμ.» ϋτ«ρΧ<ι>
Quidquid sil de similitudine hac, vel
de opinatione Justini, Filium Patriar­
chis esse visum, liquet in ejus sententia
Filium a Patre distingui, el tamen
haud separari, cumque dici et esse
Deum ; ipse quippe erat qui dixit : Ego
sum qui sum.
209. Ilæc plane ostendunt Justinum
idem de Filio Dei sensisse quod Patres
Nicæni, cumque in Ecclesia didicisse,
quod fides constans majomm tradide­
rat. Quod ad modum suam explicandi
sententiam, et ad argumenta quibus
eam roborat, allinet, liberum est alias
senlire, in dogmate ipso concordia fidei
servata. Equidem rei ipsius difficultas
fecit ut in ea exponenda laboraret inge­
niosissimus et doctissimus quisque :
ct praejudicia Judæorum quos alloque­
batur Justinus, tanta erant, ut iis ali­
quatenus argumenta el voces attem­
peraret, ne, dum Christi lucretur divi­
nitatem, Patris majestatem lædere
videretur. Hæc si quis secum perpen­
derit, voces quæ forsan occurrant du­
riores , vel similitudines minus accu­
ratas , ad sensum Catholicum, et scopo
auctoris congruum facile traducet. Qui
autem præfracle negaverit Justinum
Christum Deum praedicasse, cum verbis
lusisse cum magno rei *Christiana. dis­
pendio , fateri cogetur.
(3) N. H«, p. JJt.

TRACT. V. DE CWnrSTO DEO.

in

CAPUT V.
raiMÆW fide.

210. Ante Justini ælatcm camdem
fuisse sententiam el fidem de Christo
Deo, ex his quæ disputavimus, colligero est : nec enim novum dogma a se
excogitatum proponere visus est, sed
quod simplicioribus ipsis fidelibus in·
noluerat, ex majorum suorum tradilione derivatum. Juvat autem adducere
specialia prislinæ illius fidei documcnla.
Propositio.
Ab Apostolorum temporibus constanter creditum est Christum esse Filium
Dei, verum Deum, ejusdem ac Paler
numeric® substanti®.
211. Probatur t. ex baptizandorum
vetustissima professione, Tlirrivu hr r«
fiiô», rir raripa, ri» v··», »ai r« «j is· κΰνμβ.: *
« Credo in Deum, Patrem, Filium, el
Spiritum sanctum. » Liquet Filium el
Spiritum sanctum, una cum Patre,

« Dominus sustinuit pati pro anima
nostra, cum sil orbis terrarum Dominii»,
cui dixit Deus ante constitutionem s»
culi : « Faciamus hominem ad imagj.
» nem ct similitudinem nostram.·»
Velat auctor ne imperiose et dure Ira·
cientur servi, Dei timore neglecto, qui
venit vocare homines , heri et mancipii
nullo habito delectu. « Ne in amariludincimperes ancilla
*
aut servo tuo,qui
in cumdcm sperant ; ne forte non ii.
meas Deum , qui super ulrumquccst;
quoniam non venit vocare secundum
personam, sed super quos Spiritu»
praeparaverat. »n Liquet Christum, qui
venit vocare homines, Deum hic dici,
qui omnibus dominatur , ct in quo spes
omnis reponenda est : r«r Ir'
|
j,;,.
213. Hcrmæ liber, Pastor dictus, sub |
finem saeculi primi scriptus, el ab
Irenæo, Clemente Alexandrino, aliisque
laud.'llUS, de FiÜO 11ÎBC habet : " Juravil
Dominus per Filium suum : Qui dene· ,
gaverit Filium el se, spondentes se
vitam illius, et ipsi denegaturi sunt !

Deum dici; nominantur enim veluti illum in advenientibus diebus. » ‘De
explicandi gratia quid sit credere in martyribus dicit : «Omnium eorum de·
Deum:nec aliquid dicitur quo dispares leta sunt delicia , quia propter nomen
inter se videantur. Hanc formulam ab Filii Dei mortem obierunt. »7 Simili·
Apostolorum temporibus adhibitam tudine proposita domini, qui seno
fatetur Episcopius, licet Unitariis stu- concredidit vineam colendam, cumque
dens.
una cum filio fecit haeredem, in diu212. Probatur 2. ex Patrum scriptis, gcntiie premium, omnium coudiloren
Antiquissima epistola quæ Barnabæ di· Deum Domini figura significari deckcilur, a Clemente Alexandriuo ct Ori- ravit, Spiritum sanctum Filio repra· ,
gene laudata, paulo post Hierosolyma sentari , Filium autem Dei servo fideli,
incensa scripta videtur,1*el orlhodo- Difficultatem deiheeps proponit: «Quart
xum habuit auctorem, quamvis Apo- Filius Dei, in similitudine hac, senili
slolum fuisse non constet. Illustre id- loco ponitur’Respondet Angelus: Audi,
circo agnoscitur fidei veluslæ docu- inquit, in servili conditione non po·
mentum. In Psalmum cix. dicit : Ut nitur Filius Dei, sed in magna pole·
wtr xij«i
àvrî· xt|im χαι ùu bûi 3 state et imperio. El dixi : Quo modo.
« Vides(juomodo David eum Dominum inquam, Domine? Non intclligo. Qu>
vocet cl Dei Filium. » Alibi dicit : niam, inquit, eis quos Filio suo iri(I) Apotl. Consul. I. vii.c.H, el Cjrill.Micros.
cilech. Mysi, i- epud Uullum · MMun Eccl.
Cath. c. iii.

(»)§»»>.
(S) R xii. 17. (*) § v. (5) § xix.
[i) !.. i. vis. ii. n. ii. v. 15.
U) t*· »>' Simii, ix. η. ίβ.

CAP. V. DE PRIMÆVA FIDE

didit, Filius ejus. Nuntios praeposuit, bens , eorum prioribus temporibus
ad conservandos singulos. Ipse autem felicem conditionem exponit, et infer
plurimum laboravit, plurimumqueper­ cælcras laudes dicit.« Dei viatico con­
pessus est, ul aboleret delicia eorum.. . tenti , et accurate attendentes sermoDeletis igitur peccatis populi sui, ipse nibuaejus: dilatati eratis in visceribus,
eisdem monstravit itinera vitæ , data el passiones illius præ oculis vestris
eis lege quam a Patre acceperat. Vides crant. " 3 rtir ιφ·ί «o<r
άρΛμιι».. ..
igitur, esse Dominum populi, accepta rit «,Λΐ/ίατβ «(.TJ» î»
vpar.Qui
a Patre suo omni potestate. » * Merito passus est, igitur, agnoscebatur Deus,
miratus est Hermas Filium ipsum Dei et quidem , articulo Greco preposito,
servo comparari ; sed probe intellexit, emphalice. Alias eum vocat Clemens
Angelo explicante, eum servi gessisse sceptrum majestatis Dei . »· rrivvyw
r» 4Û» , i
·μϊι X^iTrir
formam, ul morlc sua mundi pecca la ràr
deleret, ideoquo potestate magna et i-viur. 6 Magnificum Dei sceptrum indi­
imperio prædilum, ut, etiam tamquam cat summam potestatem, quæ Filii est,
homo, Dominus foret, et divinæ con­ sicut et Patris.
215. S. Ignatius M. passim Christum
sors ditionis. Non tunc tamen cœpil
rerum dominari, nam « Filius quidem vocat Deum. Sic in inscriptione epistolae
Dei omni creatura antiquior est, ita ad Ephesios : « Per voluntatem Patris
ulin consilio Patri suo adfuerit ad con­ et Jesu Christi Dei nostri. · In epistola
dendam crealuram. » ’ « Nomen Filii ad Trallianos: « indivulsi manseritis a
Dei magnum et immensum est, el totus Deo Jesu Christo. ·7 Ad Romanos :· In
ab eo sustentatur orbis. » 3 Ipsum magnificentia ollissimi Patris et Jesu
Spiritus sancti opera conceptum , ct Christi Unigeniti ejus Filii. >■ - Secun­
Deum in corpore humano habitasse dum caritatem Jesu Christi Dei nostri.»
etiam tradit Hermas ; quærenli enim « Plurimam in Domino Jesu Christo
cur in similitudine Dominus in consilio Deo nosiro, atque immaculatam salu­
adhibuerit Filium, scilicet Spiritum tem. » « Nihil bonum quod videtur.
sanctum, Filii figura repraesentatum, Deus quippe uoster Jesus Christus in
respondet Angelus : « Quia Nuntius au­ Patre existons magis apparet : » * !
dit illum Spiritum sanctum, qui infusus Gur ίμΰΐ 'tireur Xpiirsr lr tlarpi «r μάλλ»
est omnium primus in corpore, in quo Çxotrxi. . . . 'ExTar· μι μι/Mnr iirai irxiw
habitaret Deus. » * Hæc omnia osten­ r« Git» μη. ’ « Sinite me imitatorem esse
dunt utramque naturam in Christo ab passionis Dei mei. >■ In epistola ad
n«rp» ir,
Herma agnitam, servilem hominis con­ Magnetes : Or <[»·
ditionem, et divinam a Patre originem, xaî i> r«AM <■?«>■ : 10 « Qui ante sæcula
ante omnem creaturam, qua ratione apud Patrem erat, el in line apparuit.»
iTrn »
leur·, lia Iiffiû r«v
ct ipse Deus vere est. Cum .irianoruvi E<r
* ά*>
placitis h;ec nequeunt conciliari, cum u'nù àurtu, ôr <ïr<» àuraù A>y<r iil'Kr «i
, ir xarx riin luipUriru
Humanilariorum adversa fronte pu­ ffryîr
τα α'ιμ^αιτι avril. a UUUS DeUS CSl QUI
gnant.
214. S. Clemens Romanus, a Paulo seipsum manifestavit per Jesum Chri­
cum laude commemoratus, quique Ro­ stum Filium suum; qui est Verbum
manam Cathedram tenuit secundus ipsius æternum, non a silentio pro­
vel tertius a Pciro, ad Corinthios scri­ grediens ; quique in omnibus ci qui
(I) L. iii. Simil. v. $ vi. n. i.
<i) Ibid. v. § xii. 4. (3) Ibidem , § xiv. 8.
(4)
Ibid. v. § vi. 7.

(3)
I. ad Cor. $ ii. ·.
(6) Ibidem , s xvi. (’) >· *·
(8) N. 3. ;■ N. G.(10) >. G.

Ηβ

TRACT. V. DE CHRISTO DEO

ipsum miserai complacuit. » * Distinctioj mini discipulos et imitatores digni
Filii a Patre, ælcrnihis ejus, et divi­- diligimus , propter illorum erga suum
nitas, ex his testimoniis manifesto col­- regem ac magistrum eximiam benevo­
ligitur. *
lentiam. »
9lfi. Liceat his adjicere illustre quod
218. S. Sympliorosa, quæ cum setulit Ignatius Christo Deo testimonium, ptem filiis sub Hadriano , anno circiter
martyrium subiturus. Interrogatus a 120, ost passa, Imperatori dixit : « Sj
Trajano, se Theophorum, scilicet Dei- pro nomine Christi Dei mei incensa
ferum , dixit; et quaestioni : Quis est fitero, illos dæmoncs tuos magis
Thcophorus’ respondit : · Jtyrri» iXn b exuro. » 7
rrifun. « Qui Christum habet in pe­
210. S. Felicitas sub Antonino septem
ctore. n’Deum igitur fert, qui Chri­ filios, ut in amore Christi fortes sese
stum habet.
exhiberent, hortata est, qui monilis
917. Probatur ô. Martyrum testimo­ obtemperarunt. Ultimus eorum Publio,
niis. Polycarpus martyrium jam subi­ Urbis Præfecto , dixit : « Omnes qui
turus , manibus post tergum revinctis, non confitentur Christum verum em
sic precatus est Patrem : «··(>« ri»»
*»
«<»5 Deum
.
, in ignem ælernum mitten­
σι, îvXcy.ù σι, Ιίξάξν σι, ab r5 iiutiu και tur.
I
» 8
ΐοιφαιΐρ ’itftii Xfifrp, ay»f
*ru
βιν xaiii,
220. S. Epipodius, adolescens, anno
μι>' cv καί 1* ΠιινμΛτι àyla ■ Ιίξχ και M.
! Aurelii 17, Lugduni passus, judid
: « Sempiternum vero Domi­
ri» nul tir r»ir μίλλ·»η»Γ âiSrar. Λμ·ι. 34
5 respondit
I
nostrum Jesum Christum, quem
« De omnibus laudo te , benedico te , num
i
memoras , resurrexisse non
glorifico te, cum sempiterno cl cœlcsli crucifixum
<
, qui ineffabili mysterio homo
Jesu Christo, dilecto Filio tuo; cum nosti
i
et Deus famulis suis tramitem |
quo tibi et Spiritui sancto gloria, et pariter
j
nunc, ct in futura sæcula. Arnen. »
Testimonium summi cultus quem
Christo præ martyribus tribuebant fideles , dederunt Smyrnenses, ex
martyrii Polycarpi occasione; quum
enim Judaei voluissent impedire ne
martyris reliquiæ cis traderentur,
affirmantes fore , ut, crucifixi cultu
derelicto, Polycarpum adorarent, discrimen affectus quo prosequebantur
Christi testes, a summo ejus cultu
aperte declararunt : i*»5r» μί» >·άρ i»»
tir» τή Ιιιΰ πριηνικμίι, τήι ίι μά[ι»ΐφαΓ
ΰτ μα3«Γ«Γ και μιμιτ'ατ τ·ν zbpicb άγαπΰμι».
άξίΐίΓ οιχα iviaiar «>nr<|>Cx>rsu rir tir rtr
ilii» fixfO.tx καί JUàr>a>.c>. ® · Ilium,
siquidem, utpote Filium Dei adora­
mus ; Martyres vero tamquam Do(I) Ad Magnes, n. 8.4.
(S) Vide Maran. I. i», c. iii.
(5) Aci. Martyr, sincer. p. 45.
(4) ” apud Euseb. I. i», hiat. Eccl. c. 45.
(5) Aci. Martyr, p. 4i.

iimmortalitatis instituit, et ad coe­
1
lestia
regna perducit, n . . . .
«- Christum cum Patre ac Spiritu san­
<
cto
Deum esse confiteor, dignum<que est ul illi animam meam refun­
<dam , qui mihi et creator est, et re­
<
demptor.
n ®
221. Probatur 4. ex hœresum divi­
;
nitati
Christi adversarum damnationi.
:Ipso aevo Apostolico Cerinthus, Chri­
stum a Jesu distinguens, hunc merum
hominem, Josephi et Maria! filium,
illum a Principalitate quæ est super
omnia, in Jesum descendisse, aiebat:"
Ebion etiam Jesum ante Mariam non
fuisse docebat. Uterque cum suis as­
seclis a tota Ecclesia summo horrori
habitus est. Contra eos Evangelium
(β; Ibid. p. 44.
(V) Ibid. 24.
(8) Ibid. p. 26.
(U) Aci. Martyr, p. 7β. apud Maran. ibid.
(10) Irenaus adv. hoir. I. i. c. nv.

CAP. V. DE PRIM/EVA FIDE

.JoanniS scriptum esse Hieronymus,
veterum nixus auctoritate , tradidit. *
Prior error Arianismo valde afllnis est.
Verbum enim nonnisi præstantissima
quædam creatura, summi Dei opus
eximium ab Arian is traditur: alter est
Unitariorum, seu Humanitariorum ,
qui Ebion.Torum instar, 2 in duas divi­
duntur classes, nonnullis conceptio­
nem virgineam, aliis naturalem sta­
tuentibus ; quæ tamen varietas ipsis
parvi moment i videtur. s
Objeci, unes.
22-2. Obj. 1. Si dogma de Christo Deo
ab initio propositum fuisset, Judaeorum
maxime invidiam excitasset, quum
ipsi unum esse Deum tenaciter admo­
dum propugnarent ; attamen contro­
versi® omnes cum ipsis de Messia,
seu de Filio Dei erant, non de Christo
Deo.
223. llesp. Maximam Judaeorum invi­
diam ortam constat ex eo quod Chri­
stus, se et Patrem unum esse dicendo,
sc Deum faceret ; cosque atheos ha­
buisse ejus discipulos, quod eum Fi­
lium Dei agnoscendo, unitatem simplicitatemque divinæ essenliæ tollere
viderentur : iri aipi?ir r«·
m
ά>9μ«Γ iyy^ra.i kir»
nier Γαλιλαι»
.... rui
Xfitrii Mat
iiiariahi ιχι vici 6m lirat , ira»r< yirn
iudfurui aiia χαι άιιμα χαι àri7ia Xiyiri. *
Sic Justinus cum Tryphone Judæo loquens,exprobral ei majores suos,post
Christi resurrectionem ubique ejus
discipulos diffamasse, asserentes α im­
piam quamdam ct exlegem sectam a
plano quodam Jesu Galilæo excitatam
esse................................ « Quin etiam
docuisse illum addidistis impia illa et
nefanda ac detestabilia facinora, quæ
adversus cos , qui illum Christum , ct
doctorem, ct Filium Dei prolitcntur ,

(I) Calai. Script. Eccl. in Joan.

(i) Dial, cum Tryph. n. IOS. p. *M.

(il Vide Eusebium bist. I. iii. 9T.

(5) Compendium Ilei. Christ, η. M.
(n) Priestley, hilt. chr. church, p. ». J. ti.

'3) Unitarian Miscellany.

II*

apud omne hominum genus spargitis »
Equidem si tota lis in eo posita fu»set, utrum Jcsus verus esset Messias,
nulla fuit ralio Apostolis, aliisque ejus
prxeonibus, vocibus illis de Filio Dei,
tanta cum emphasi utendi, nec Judxis
justam prxbuissent offensionem, quum
sensu latiori, omnibus noto, adhibe­
rentur.Igitur, iis neglectis,omnis vis ad
probandum Jesum esse Messiam di­
recta fuisset. Quod autem controver­
sia de « Filio Dei, · potius quam de
Christo Deo ageretur, contigit quia
Christi divinitas non ita proponebatur,
ul Dei quem coluerant Judsi honor
tolleretur, sed ut personales explica­
rentur relationes. Cæicrum quum Fi­
lius Dei diceretur, Deus etiam neces­
sario agnoscendus erat ; quapropter
Justinus, ut Dei Filium esse demon­
straret, cum Deum esse qui visus est
Abrahx, Moysi, et exteris Patriarchis,
constanter docuit. Dialogus ille pneclare exhibet controversiam de Christo,
Judæos inter et Christianos, quæ ah
initio viguit : nec enim tamquam nova
induta facie nobis exhibetur, sed qua­
lis semper cxlilit. Ipso Wolzogenio Pa­
tente : « Inter hæc duo nomina Christi,
Filius Dei cl Deus, quod dignitatem
allinet, nulla est differentia, sed æque
late patent. » ·
224. Obj. 2. In ipsa Ecclesia Christia­
na tantum dogma schismata et con­
troversias gravissimas necessario exci­
tasse! : attamen altum de iis silentium,
tum in scriptis Aposlolicis, tum in
cæteris ante sæculum secundum me­
dium. 6
225. Resp. Divina dogmata non ne­
cessario secum ferunt controversias,
quamvis interdum superbia humana
inde desumat litium materiem. Caderum constat. Apostolis adhuc inter

lift

TRACT. V. DE CHRISTO DEO.

vivos, hiwcses cx hoc dogmate coriis- slimonia indubia sunt : divinilaiii
simo dc Christo Deo excogitatas : nec etiam haud obscura indicia . nam
enim tantum de Mosaicis ritibus age- « Deus erat Verbum. » cl, Christo
batur, vel utrum Jesus esset Messias ; magistro, novimus cum idem esse jc
sed utrum carnem haberet humanam , Paler : « Ego ct Pater unum sumus.»
vel tantum visus sit pati ; adeo quippe Non hæc obiter , sed consulto dicta
videbatur Deo indignum nostras inflr- sunt, ad dogma divinum menlibw
mitâtes suscipere : ■ negantes, » uti altius insinuandum. Idem in scriplb
ail Tertullianus, « Christum in carne aliis, quæ Aposlolico ævo edita suot,
venisse .... quoniam incredi- traditum jam vidimus.
bile praesumpserant Deum carnem. » *
220. Obj. 5. Philo Judaeus , Platonic»
Alta illa dc Christo sententia Marcioni- studens institutis, Patribus Ecclesfe
tis fuil occasio ul cum Judæorum Deo Christian® occasionem praebuit per­
anteferrent, quos contra argumentatur sonam Verbo ru Λ>γα tribuendi. *
227. Resp. Apud Platonem nihil de j
Tertullianus cx Christi humiliatione et
morte, ut quæ in Veteri Testamento dc Verbi persona occurrit ; quapropter M
eo
hujusmodi notionem derivare πμ |
Deo ad turrim descendente irridebant,
tueretur : « Si enim Deus ct quidem potuit Philo. Aoy«r Platonicus s«
sublimior, tanta humilitate fastigium potius r«r ratiocinationem, vel cogita- I
majestatis suæ stravit, ut etiam morti tionem divinam designat : mundat
subjiceret, cl morti crucis; cur non ipse Filius Dei vocatur.7 Philo quid»
putetis nostro quoque Deo aliquas plura tradidit Christiano dogmati affipusillanimitates congruisse, tolcrabi- nia, quæ cx libris Sapientialibus Ve·
liores tamen Judaicis contumeliis. el teris Testamenti collegisse videtur.1*
patibulis, ct sepulchris? » ’ Adeo ela- S. Joannes autem , qui nec Platonisl.
ruit hoc dogma apud fideles, ul Deum duit, nec Philonem habuit magislruu,
Veteris Legis auctorem, contra hærc- de Verbo ea docuit quæ scriploriba
licos cum blasphemantes, opus fuerit chrislianis fuerunt norma ct lex. b
vindicare, quo in argumento , praeter vissimæ conjecturæ adversariis arg;·
Tertullianum, Irenæus praeclare versa- mentorum loco habentur, omni de:
tus est. 56Quod de alto Apostolorum ciente documento.
silentio a Pricstlcio dictum est, re
228. Obj. 4. Ad annum usque 1$
non constat: nam in principio extilisse solus Deus Pater in omnibus Eccle»
nr Aiyi> apud Deum referi Joannes, chrislianis colebatur,Ch risio præcipM
qui etiam lesialur Christum dixisse : inter Vales habito ab omnibus; qi
« Abraham exultavil ul videret diem tamen non extilisse credebatur antemeum: vidit, cl gavisus est. . . . quam in Judæa nasceretur.9
Priusquam Abrahamfieret;ego sum. » *
229. Resp. Præclara Christi cum fr j
« Clarifica me, tu Pater, claritate Ire cultus, tamquam Dei ab ævoen·
quam habui priusquam mundus fieret slenlis, laudavimus jam cx Scripturi
apud te. » · Hæc præ-exislcnliæ te- testimonia, in epistola Barnabæ Pali |
(i) Tertul. I. iii. adv. Marcion. c. viii. I. ii. c.iii.
(») L. ii. adv. Marcion c. xxviii.
(5) L. iii. adv. hær. c. v. vi. I. iv. c. ii. v. I. v.
«· '■ “· s·
(*) Jo»n·
56·
{5| Ibid. xvii. 5.
(6) Priestley per. 11. §. iv.p.îOI.
(J) Vide Mannum I. k.c. i. J. viii. »i»r a

Priestley dicitur p. III. §. vi. el a Pelario.lt
dcTrin. c.i.
(8) Confer Prov. c. viii. cum lib. I. de leg.alW
c. St. Priestley fatetur Philonem Aq«r a Sr
pluris derivasse : « The second of these pris»
pies,Philo, the learned Jew of Alexandru,»'
led logos, a term borrowed from the Scriptures’
(o) Priestley per. II. Sect. iv. hist.

CAP. V. DE PRIM/EVA FIRE.

tl'r

eum ante constitutionem mundi dici­
tur allocutus , consilii ulpotc el operis
participem. Apostolos mittendo homi­
nes peccato obstrictos, « tunc palam
fecit se esse Filium Dei. Nisi enim ve­
nisset in carne , quomodo servati fuis­
semus nos homines , videntes eum ?
quandoquidem ii qui solem hunc, ali­
quando desiturum, opus manuum ejus,
aspiciunt, non valent radios illius
‘obtueri. Filius itaque Dei ideo in carne
venit, ul summam imponeret pcccalis
eorum , qui ad mortem persecuti sunt
Prophetas illius. » viri iipaupuTir iavrir

gisximo distant; quum cnim Petrus
dixisset cum qui natus eat, Emmanuel,
Deum fortem, in Scripturis appellari,
animadvertit Mosen quoque Deum Pharaonis dici, quamvis nudus essqt homor
« Nobis autem unus est Dens. . cujus
Christus Filius est. » Deinceps Simoni
Mago respondit: « Dominus noster,
neque Deos esse præter cunctorum
opificem, pronuntiavit, neque se Deum
esse prædicavil ; sed eum qui ipsum
dixerat Filium Dei constitutoris om­
nium, jure appellavit beatum. Respon­
dit Simon : Non ergo libi videtur eum
vlW iuv n»·». £ «
μ» »A5ir lr fatui , qui ex Deo est, Deum esse? Et Petrus
vir “· Ι3α^·μι> iitfUKH,
ivrtt.
dicit : Qua ratione id esse possit effare.
Exlilit igilurantcquam venerit in carne, Hoc quippe nos libi non possumus
estque rerum opifex, nam sol est opus diccrc, quoniam ab illo non audi­
manuum ejus,
î^ar
ίυτύ. 1*4 vimus. o8
Quæ ex Herma , ct Clemente laudavi­
231. Resp Explorata res est homilias
mus, eum præextitisse plane osten­ illas esse suppositilias , quod fatetur
dunt; imo Deus , Clementis ct Ignatii ipse Priestleius ; quæ idcirco non pos­
testimoniis, exhibetur. Polycarpus , sunt certi documenti fidei Christianae
Episcopus Smyrnensis factus, anno habere auctoritatem. Ab Ebionita quo­
circiter 96, martyr anno 169, Patrem dam eas conficias verosimile est, nam
cum Filio sempiterno et coelesti in vita « Deum Judæorum « colendum docent,
ct morte glorificabat; quem etiam Christianorum nomen tacetur, cl alia
universi fideles adorabant, uti jam , Judaismi occurrunt vestigia. Mirum
de martyrio Polycarpi agentes, osten­ igitur non est *fabula inventorem in
dimus. Refert etiam Plinius de Chri­ ficta illa concertatione Petrum inter el
stianis : « Affirmabant hanc fuisse Simonem Magum, exhibere Petrum
summam culpæ suæ, vel erroris, quod Christi Dei explodentem dogma. Cæte­
essent soliti stato dic ante lucem con­ rum ex certis documentis, quæ ætate
venire, carmcnque Christo quasi Deo superant homilias, fides Christiana
dicere secum invicem. » 9 Quomodo liquet. *
hæc cum Pricstlcii assertione. con­
232. Liceat etiam ex operibus supstant Y
posilitiis quæ secundi sæculi fidem
230. Obj. 5. Ex Clcmcntinis homiliis, exhibent, Pseudo-Clemcnli respondere.
quæsecundo sæculo prodierunt, quam­ Liber dictus Testamenta 12 Patriar­
vis fictæ narrationis speciem praebeant, charum , quem citavit Origenes, quique
vera colligi potest dogmatum chri- sæculo saltem secundo exlitit, a Judæa
stianæ Ecclesiæ notio : attamen quæ ad Christiana sacra traducto conscri­
iis continentur a Justini placitis lon- ptus , fidei quæ tunc vigebat docu-

(I) Darn. ep. §. v. (i) L. x. ep. 00.
(S) Clem. hom. ivi. § xv. xvi. Priestley etiam
p. ï. S iii.
(4) ■ The Greek Clementine homilies, a work
apparently completed towards the end of the

third century, and, to do it justice as · romance,
a most splendid performance for style, plan,
and argument. The vestiges however of Judaism
are apparent.» Clinch on Church Government,

p. 404 , note.

fjO

TRACT. V. DF : CHRISTO DEO.

mentum est, liéel Patriarchis falso sit urget : « En igitur nos quidem hanc
adscriptus. In Testamento Simeonis .sententiam n patribus ad patres transdicitur. T«r« Χ·μ ΰί«ξα»Λ·«·<Γαι, »r<
fisse demonstramus ; vos autem, onovt
« iter
τ* ϊ»ρα·λ φαιημπ«Γ 1« jîr
Jtidæi.... quos patres , qui vostris vo­
Ar
»*«' fulvi <> ArrA ret Afi/x. * culis faverint, exhibere potestis? nul­
Et paulo post : '0 Sur Τ»μΛ latin , «ai lum certe prudentem ct sapientem umfvftfShn Ai&fvriir irvfn Αντιιτ. * PaS- quam proferitls. » 4 Optime adnotal
sim occurrunt in opere hoc dicta hujus­ egregius Doctor discrimen inter ratio­
modi, ex quibus colligitur Christum nem qua de Paschalis die consuerunt,
agnitum esse magnum Deum Israelis , ct do fido mysterii : « De Paschatc qui­
qui, corpore assumpto, salutem homi­ dem ita scripsere : Decreta sunt que
sequuntur : tunc enim decretum est,
nibus in cruce moriendo attulit.
255. Libri Sibyllini insuper ad secun­ ut omnes morem gererent: de fide vero
nequaquam
dixere : Decretum est ; sed:
dum sæculum medium referendi sunt,
criticorum judicio, et Christianæ fidei Sic credit Catholica Ecclesia... ut de­
de Christo manifesto accommodati. In clararent non recentiomm, sed apoiis Christus magnus Deus passim ap­ slolicam esse suam sententiam : quæpellatur, qui ccelum condidit et terram, que illi scripto tradidere , non ab illis
el in Virginis utero homo conceptus inventa , sed ea ipsa sunt quæ docue­
runt Apostoli, n 5
est.
Avrtr > 7 irnAtir i μΐγαΓ $ur. 5
235. Jure optimo Concilium vocem
consubstantialem adhibuit ve·
Animadversiones.
254. Ex his quæ disputavimus con­ luti fidei tesseram : nam certum jus
stat Christum Deum verum agnitum habent Ecclesiæ Præsules ea decer­
fuisse ab ipsis rei christianæ exordiis , nendi quæ ad depositi divini custodiam
ipso se Deo Patri parem exhibente, pro temporum varietate sunt neces­
quamvis originis ratione minor quo­ saria : in ea autem temporum condi­
dammodo haberi possit, el humana tione , Arianis mira vafritie vocibus
assumpta natura ipsis Angelis minor plerisque ambiguum tribuentibus sen­
factus sil. Deum autem unum esse sem­ sum , casque idcirco ad fallendum
per docuit Ecclesia, ideoque unam usurpantibus, oportuit ea ratione fidem
utrique, Patri scilicet et Filio, ul inie­ prædicare, qua eorum fraudi obviam
rim de Spiritu sancto sileamus, sub­ irelur. Vocem illam admodum esse
stantiam , naturam , et essentiam esse idoneam ex ipsius vi nativa patet : et
certo tenendum est Id definientes Ni- multo magis ex Arianorum conatibus
cæni Patres Scripturarum tenuerunt toties frustra repetitis ad eam tollen­
veritatem , et fidem semel sanctis tra­ dam. Sapienter igitur Nicæni Patres eam
ditam , et perpetuo vigentem contra sua auctoritate sanxerunt.
temeritatem humanam vindicarunt.
250. Liceret Concilii definitionem de
Equidem cx scriptis ea occasione con­ Christo Deo, Patri consubstantiali, vi
stat vetustos auctores, sanctissimos auctoritatis quam ipse tribuit docendi
Ecclesiæ Patres, Concilium ejusque vin­ quæ mandaverat vindicare, quod egre­
dices fidenter appellasse, Arianis sem­ gie præstilit Bullus, cætcroquin sibi
per reluctantibus. Athanasius hos sic non constans; si enim Christus docen­
ti) N. «. cit. a Marsno, in opere de Dit. Marani § v.
D. K. J. C. I.ii. e. i. g i».
(4) In lib. de decretis Nic. Synodi, num. iî :
p. MS, tom. i. edit. Bened.
(i) Ibidem.
(») L. tii. p. C59. ciU in opere prelaudato
(8) In lib. de Synodis Arimin. el Selcuc. n. S.

CAP. V. DE PRIMÆVA FIDE.
tibus in Ecclesia semper adsit, si cœtui
Episcoporum , qui Apostolorum tenent
locum, suum det lumen , ut fidem
divinitus revelatam tueantur ; quo jure
limes quidam divinæ pollicitationi po­
nitur, ut novatoribus a Tridentino Con­
cilio anathemate percussis, consulatur?
Cæterum audiatur ipse eruditissimus
fidei Nicænæ vindex : « In hac synodo
agebatur de summo capite religionis
christianæ , nempe , de personæ Jesu
Christi Servatoris nostri dignitate; sitne
ille ut verus Deus colendus, an in
creaturarum , el rerum vero Deo sub­
jectarum ordinem et censum redigen­
dus. Si in hac maximi momenti quae­
stione toto coelo errasse universos
Ecclesiæ rectores, erroremque suum
plebi christianæ persuasisse fingamus ;
quo pacto constabit fides Christi Do­
mini nostri recipientis, se ad consum­
mationem saeculi Apostolis, adeoque
eorum successoribus (nam cum pro­
missio ad consummationem saeculi se
extendat, Apostoli autem tamdiu victuri
non essent, omnino Christus in Apo­
stolorum persona censendus est etiam
successores ejus muneris compellasse)
adfuturum ? » *
237. Quod autem contendunt Unilarii, fidem de Christo Deo obtinuisse
sensim sine sensu, ex altissima vir­
tutum quibus effulsit admiratione , *

certissimis documentis refellitur: liquet
scilicet ab initio eum Deum fuisse agni­
tum. Summa cum injuria Christi in­
stituunt comparationem inter cultus
ejus progressum, et rationem qua idola
per orbem olim coli cœperunt. constat
enim cum coli ob divinam naturam
quam sibi vindicabat miraculorum indi­
ciis, el quam Apostoli ei tribuentes pari
firmabant argumento. Id autem fateri
coguntur Unitarii, a remota antiquitate
fidem illam obtinuisse , et per orbem
propagatam. *
238. Atrocem calumniam Patribus
Nicænis intulit Joannes Clericus, eos
Filium Patri consubstantialem prxdicasse, eo sensu quo duo homines ejus­
dem sunt subslantiæ, specie, scilicet,
non numero ; quum enim unitas di­
vinæ subslantiæ fuerit semper in Ec­
clesia explorata,et inconcussa, liquet
eos Deum de Deo Christum agnovisse,
ob substantiam utrique communem.
Formulam Nicænam fusius vindicavit
Maranus, et Patrum mentem feliciter
explicuit, sub finem egregii operis : *
sed nobis ad alia festinantibus satis
est fidem quam tradiderunt, ex Scri­
pturis et primæva traditione propu­
gnasse. Liceat Apostoli verbis hunc
claudere tractatum : « Si quis non amat
Dominum nostrum Jesum Christum, sit
anathema, Maran Atha. » 1

(I) Defensioni» fidei Nicænæ Proatnium.
(i) Jesut and his Biographer!· , by W. II. Furnet·.

superhuman being—super-angelic , nay, the.
Supreme Being himielf, the very God. » Ibi­
dem , p. 46.
(4) De div. D. N. J. C. I. it. c. nil.
(6) I. Cor. tvi. tt.

(I) « At an early period, the idea sprung
up, ind il bas almost universally prevailed
•W since, that the man of Naiarelh was a

Vol ii.

II

TRACTATUS VI.
DE SANCTISSIMA TRINITATE

P R 0 OE Μ IU M

1. De Christi divinitate speciali dis­
seruimus tractatu, pro rei ampli­
tudine, el majori hostium in eam
impetu. 1 Eum a Patre distingui, et
nihilominus ejusdem ac Pator esse
substantia?, eumdem scilicet Deum,
quamvis non eamdem personam , os­
tendimus. Hæc quidem pertinent ad
mysterium quod ipse, nobis revelavit,
trium in una divina natura persona­
rum, ad quod jam progredimur, non
quidem nostris viribus tantum arca­
num scrutaturi , sed quod divinus do­
cuit praeceptor ab omni hominum te­
meritate vindicaturi.
2. Mysterium hoc , quod omnem hu­
man® mentis conceptum longe exce­
dit, sola Dei revelatione innotescit,
quamvis ratio ipsa suadeat divinam
essentiam a rebus omnibus creatis in­
finito intervallo distare. Hinc S. Ful­
gentius animadvertit : « Quoties humanæ conditionis infirmitas semetipsam
protinus cognitura , fines molitur ali­
quatenus suæ parvitatis excedere, at(I) « Although the doctrine of the Trinity is
ostensibly the mam subject of dispute between
Trinitarians and Unitarians, yet it is in reality
respecting the character of Christ. Those who
believe in bis proper deity, very easily dispose of
all [the other difficulties in the Trinitarian sy­
stem; while Anti-trinitarians find more fault
with this doctrine than any other in the Trinita­
rian creed ; and the grand obstacle to their recep­
tion of the Trinitarian faith is removed, when

que coelestis illuminationis prægnata
conceptu, Conditoris sui ac Redem­
ptoris inquisitionem coeperit parturire;
sola , quantum arbitror. immutabilis
illa sempiternitas Trinitatis reperietur
incomprehensibilitatis digna miraculo,
quæ sic excedit omne quod cogitare
vel sapore possumus, sicut superat
omne quod sumus. » * Igitur eos so­
mniare censemus qui ratione probari
vel suaderi posse tantum arcanum
existimant. s
DOGMATIS EXPOSITIO.

5. Catholicum dogma verbis Augu­
stini , quibus et majorum suorum fi­
dem testatur, juvat explicare: * Omnes
quos legere potui, qui ante me seri
pserunt de Trinitate, quæ Deus est,
divinorum librorum veterum et novo­
rum catholici tractatores, hoc inten­
derunt secundum Scripturas docere,
quod Pater et Filius el Spiritus san­
ctus , unius ejusdemque substanti»
inseparabili æqualitate divinam insi­
nuent unitatem ; ideoque non sint
they can admit that Jesu» Christ is God , as well
as man. So that the burden of labour un both
sides is cither to prove or disprove the proper
deity of the Son of God. ■ - History of all Reli­
gions, by David Benedict. Trtniloriaiu , p. Π.
(S)
fulgent. I. ii. ad Trasiro. c. i.
(S) « An essay on tho doclrmo of th· Trinity,
attempting to prove it by reason and demonstra­
tion. · by Rev James Kidd. London. 1113.

<24

TRACT. VI. DE SS. TRINITATE.

Iret dii, sed unus Deus : quamvis Pah baesum recensio.
ter Alium genuerit, et ideo Filius
non sil qui Paler est; Filiusque a
4. Simon Magus, ipsa Apostolorum
Paire sit genitus, ct ideo Paler non ætate, Valentinus, Montanus, Praxcas,
sit qui Filius est; Spirilusqiie «an- aliiquc fidei desertores deinceps, do
cius nec Pater sil, nec Filius, sed gma Trinitatis variis figmentis corrum·
tantum Patris el Filii Spiritus, Patri pere et evellere studuerunt. ITæ cætcel Filio etiam ipse coæqualis.ct ad risSabellius , leniosæculo Ptolemaide
Trinitatis perlinens unitatem. Non in Lybia natus, docuit eamdem per·
tamen eamdem Trinitatem natam de sonam Patrem ob conditum mundum,
Virgine Maria, et sub Pontio Pilato Filium ob redemptionem, Spiritum
crucifixam el scpullam , tertio die re- sanctum ob gratiæ opera vocari ; quem
surrexissc, cl in cœlum adseendisse , errorem damnavit Concilium Alexan
*
sed tantummodo Filium. Nec eamdem (Irinum anno 201. Michael Sorvetus,
Trinitatem descendisse in specie co- medicus Hispanus , decimo sexto sæ·
lumbæ super Jesum baplizatum ; aut culo, Trinitatem etiam impugnavit,
die Pentecostes post adseensionem ultimo idcirco damnatus supplicio,
Domini, sonitu facto de coelo quasi Genevæ, opera Calvini. Lelius Socinus,
ferretur flatus vehemens, el linguis ct Faustus, ejus nepos , Senis in Italia
divisis vclut ignis sedisse super quem- oriundi, eodem sæculo mysterium
que eorum, sed tantummodo Spiritum hoc cum cæteris rejecerunt, sectam·
sanctum. Nec eamdem Trinitatem di- que suo nomine donarunt
xisse de cœlo, Tu es Filius incus, sive
5. Priestleius, Anglus, qui ultimo
cum baptizatus est a Joanne, sive in sæculo vixit, scientiarum laude orna·
monte quando cum illo erant 1res tus, el post varias rerum vices, Nor·
discipuli ; aut quando sonuit vox, di· thumbriæ in Pensylvania anno 11404
cens : Et clarificavi, el iterum clarifia obiit, eorum adoptavit placita, ultecabo; sed tantummodo Patris vocem rius forsan progressus. I 'nitarii, qui
fuisse ad Filium factam ; quamvis Pa- in Statibus orientalibus , Novæ Angliæ
ter, et Filius, el Spiritus sanctus, sicut dictis, abundant, et per totam Aroeri·
inseparabiles sunt, ita inseparabiliter eam foederatam reperiuniur, * cum
operentur. Hæc et mea fides est, quan- plerumque sequuntur. Patrem Deum
do hæc Catholica fides. ■> *
unicum et supremum fatentur, Jesum

(I) L. t. de Trinitate, c. iv. n. 7.
(8) « Tliis name embrace· most of the Chri~
tlian tacitly of this country ; about one-third of
the clergy, and one-half of the people among
the Congregationalistls in Massachusels , and a
feu of this denomination in other states ; the
Shakers , and , as the Unitarians suppose, a con­
siderable number both of the clergy and laity,
among most of the denominations of Christen­
dom. » HaiedicCs Hilt, of all Iteligions , liera/nlululion, p. 3S8. De quo clero populoque intclligcndus sil ex antea dictis palet : « Unilarianism of different shades is diffused pretty gene­
rally among the English Presbyterians, and
considerably among the General baptists in Eng­
land ; among the Lutherans in Germany, and
probably more or less among all classes of Pro­

testants ; and Geneva itself, once the seal o(
Calvin and orthodoxy ! is said to bu almost en­
tirely overrun with this sentiment. Germany hat
long been distinguished fortho celebrity of her
Unitarian divines. » — Ibid., p. 79.
In tractatibus Oxonicnsibus, Presbyleriano·
rum plcrorumque in Anglia, Hibernia, sicut et
Genevæ, errores contra Christum Ileum , ad epi­
scopalis regiminis rejectionem referuntur : · Can
we any longer wonder at the awful fact, that
the descendants of Calvin , the first Presbyterian,
are at the present day in the number of those
who have denied the Lord who bought them 7 —
No. xlv. p. 331, edit. Americano!. Altius repetenda
est mali origo , ex eo scilicet quod Ecclesia! au­
ctoritas posthabita sit cl Narim cultus rejectus,
lude factum ut apud ipsos Anglicanos lloadle;i

r
DOGMATIS RUDIMENTA.

aulcm Deum non esse, sed a Deo mis­
sum, Spiritum sanctum esse nomen
quo Dei efficacia designatur, non vero
personam aliquam subsistentem con­
tendunt. 1 Nomen Vnilariorum affe­
ctant , no hominis, Socini scilicet,
habeantur sectatores, quamvis Chri­
stum, a quo vellent Christiani vocari ,
merum hominem plerique habeant.
Insinuare etiam cupiunt Trinitatis cul­
tores unitatem divinæ essentiæ tollere;
quapropter iis aptissime conveniunt
Tertulliani dc Praxca ej usque asseclis
verba : « Numerum et dispositionem
Trinitatis divisionem præsumuni uni­
tatis; quando unitas ex semetipsa de­
rivans Trinitatem , non destruatur ab
illa, sed administretur. Itaque duos et
1res jam jactitant a nobis praedicari,
severo unius Dei cultores praesumunt ;
quasi non et unitas inralionaliler colle­
cta hæresim faciat, et trinitas rationa­
liter expensa veritatem constituat. ·>3

□Π7ΚΝΊ3 In principio creavit Deus.·3

Id magis animadvertero est in iis quæ
hominis creationem respiciunt : Deus
enim

BBD
DOGMATIS IN VETERI TESTAMENTO REVELATIO.

β. Quamvis Trinitatis mysterium ,
unigenito Filio ipso enarrante, maxime

iliique, Socini imbuti institutis , presides extilerinl.— Vide in iptii tractatibus, π. τ.τίι. p. 145.
Equidem et Anglia in Germaniam sicut et in
Calli», impietas illa est derivata ; ·■ Il is a point
well worthy of remarking, that according to some
who know much of German literature , the mi
icl.icl was occasioned by the importation of
Ileislical books and opinions from England. · —
Tract. 57. Causam prodit, sibi vix conscius se­
ciam suam se damnaro :« Could sucti a down·
fall so easily have taken place, had not the au­
thority of the Primitive Church , as a witness and
interpreter of holy writ, been intentionally dispa­
raged from the beginning, and private, that is to
say popular and fashionable judgment set up
instead, for strictly Presbyterian purposes. —
Ibidem 1 ■> Hate Scripturas interpretandi ratio,
liberalis aliquando dicta, ubique in regionibus

ita loquens inducitur :

unima UO7X3 etin rwyj

« El dixit Deus : Faciamus hominem
ad imaginem el similitudinem no­
stram. » ‘ Post Adæ lapsum exhibetur
Deus vanam quam conceperat homo
spem frustratam irridens :

uno

DOGMATIS RUDIMENTA ,

ÎÏ.

innotuerit, credendum et colendum ,
quod ad ejus dignitatem explicandam ,
et opus redemptionis æstimandum fuit
necessarium et opportunum , non om­
nis tamen tanti arcani notitia pristinis
hominibus denegata est. Equidem ipso
Geneseos initio nomen plurale ad
Deum designandum adhibetur, quod
cum verbo singularis numeri conjun­
ctum aptissime indicat personas in
una natura divina plures esse Π'ΐΠΐ

"ΟΝ’ΐ

V.N3 Π’Π ΟΤΝΠ JH CJ’rÔN

'< El dixit Jehova Elohim : Ecce Adam
quasi unus ex nobis factus est. »
7. Novimus Philologue cultores di­
cere Hebræos pluralem numerum pro
singulari quandoque usurpare, ad rei
magnitudinem, el excellentiam deno­
tandam , et nomina appellativa, præserlim quæ dominium notaut, plurali

Proteslanlicis mysteria Christiana evertit :· it has
greatly tended to encourage a habit of explaining
away the mysteries of the faith in almost all
protestant countries »
En arboris fructus! —
Ibidem , p. 401.
(I) Abstract of I'nitarian belief. Unitarian
Miscellany, vol. i. p. IS. 13.
(i) L. adv. Praxeam. C. iii. Vide Sermon on
the Unity of Hod, by Tbacher. Huston, tali.
Unitarian Miscellany, el alia eorum opera pas­
sim. Thacher dicil : · Unless the proposition of
the Trinity means that there are three Goda, it
does not convey to me the smallest gleam of
meaning. ■
(3) Gen. i. I.
(4) Ibid. v. ΐβ. Vide dissertationem in bunc
locum a P. Petro Curti S. J.

126

TRACT. VI. DE SS TRINITATE

numéro iffiqnimilo poni : * scd ul præD. Ratlonnlislis, qui Angelos inter I
(crmlttnnius doctissimi Glassii animad­ montis figmenta recensent, * visum est I
versionem Ο’·1
*7Ν
nomen proprium Moysen Deum humanitus repraesentare, 1
pro pristinæ ætalis simplicitate. Hanc I
esse, id fidenter dicimus nullum adhuc
narrandi rationem sccnicam , drama· I
exemplum prolatum , quod his qua
*
liram , poeticam vocant, nihil solicili I
laudavimus vim detrahat : agitur enim
dummodo fidei arcana prorsus tollere I
do nomino plurali cum singulari verho
valeant. Animadvertit Fumosius nomi· I
conjuncto, et de tota aerie verborum.
Quod cx libro Regum protulit Roscii- nem somniare Deum revera loculum I
esse, ideoque quæ ab eo dicta refe- I
millier testimonium simile non est ;
nam David, populo sibique pœnas runtur, nonnisi a Scriplore excogitari
metuens, plurali singularique numero ad rem vividius repræsentandam. Quod
uti vicissim potuit : « Incidamus, quæ· igitur Deus hominem creaturus aliquos ■
alloquens exhibeatur, consilium divina
so, in manum Domini, quoniam mulmentis de opere magni momenti, pro I
tæ miserationes ejus sunt, et in ma
*
dignitate, pandere
num hominis non incidam : » 2 nbflJ human® natura
videtur. 5 Fatemur Deum voces non IS
.iSbk-Sn D1N 1’3.1---- Π1Π’-Τ3 NJ
protulisse humano modo.quas ei tribuit
Erat præterea ratio discriminis mani­ sacer Scriptor , ut divinam agendi ra­
festa , quia pestis plurimos erat inter­ tionem aliquatenus intelligamus : sed
emptura , dum hostium vis ipsum in fundamentum sermones illos Deo Iri· 1
fugam egisset.
buendi in ea exquirere nccesse esi,
8. Judaeis placuit Deum consilium nisi velimus finxisse Moysen, nobisque
cum angelis habuisse de homine con­ illudere. Nullum pocscos indicium io
dendo ; sed repugnal huic interpreta­ creationis relatione occurrit, scd rerum
tioni quod ad Dei imaginem, haud omnium origo ratione simplicissimi
Angelorum, homo conditus dicatur : exponitur. Immane est discrimen inter
mSn □ικπ-πκ
qt6k
niti divinorum operum narrationem, el
» Et creavit Deus hominem ad ima­ humanorum colloquiorum a drama­
ginem suam. »’ Ad eos directus est tis vel historiæ scriptoribus descriptio­
sermo, ad quorum imaginem creandus nem.
10. Quod alii finxerunt, Deum, magni
erat homo : hos autem divinas esse
personas, et quidem singularis et unicæ principis instar, plurali uti numero, 1
*
pristina
ætalis simplicitate longe est
naturæ, cx testimonio hoc liquet.
'I Philologia Sacra a Glassio can. iliv. xxv. in the creation was written, God is described H
editione Dalhii.
speaking—as addressing directly the object·
(S)
H.Ilcg. (apud Hebraros Samuel. ii.) xxiv.1l. created. But w hen the w riter conics to the cru
Vulgatus interpres Septuaginta secutus, discri­ lion of man, he shows his sense of man’s dignity
men nutneri negleiit ; nisi placeat codices va­ and his superiority to the other works of God,
riasse : scd sensus omnino servatur. (3) Gcn. i. 27. by representing the Deity as first planning this,
( I) a The term, a angel v, was hy no means his best work , before he created it. Toevprtt
*
synonymous , in the Hebrew use o( the word, this idea , God must be introduced as irlW
with a visible, personal shape. Whatever appeared what he is about to do ; and if so, then rad
at the moment to be an instrument in the hands a form of speech must be adopted , as no»·1
of Providence was considered and spoken of as imply the presence of some being or being·'
an angel, " Ha Furnesius Christiano nomine Scri­ to whom the plan of the Divine mind v»1
pturas evertens. Jesus and his Itiographers, p. H. communicated ; otherwise all the effect of *
c. iv. p. 181.
(5) a According to the poetic and scenic style
of the primitive period, when this account of

presenting the Deity as speaking, might,··
an imaginative mind, be lost. » Ibidem ch.·'1
p. 228. Sole.

DOGMATIS RUDIMENTA.

alienum, nec nodum solvit : nam sin­
gularis numeri verbum cum pluralis
formæ nomine conjungitur, et specialis
prorsus est de Deo ct divinis operibus
loquendi ratio.
11. Illud quoque præ cæleris haben­
dum est insigne plurium in Deo per­
sonarum documentum , quod Christus
ipse adhibuit, Pharisæos interrogans
quomodo David, divino Spiritu afflatus,
Deum exhibeat Dominum Psallis alloquenlem , si Christus , ab ipso David
prognatus, divina careret origine :
« Quomodo ergo David in spiritu vocat
eum Dominum, dicens : Dixit Dominus
Domino meo : Sede a dextris meis,
donec ponam inimicos tuos scabellum
pedum tuorum Î Si ergo David vocat
eum Dominum , quomodo filius ejus
est?» Vim hujus testimonii inde liquet
quod « nemo poterat ei respondere
verbum : neque ausus fuit quisquam ex
illa die eum amplius interrogare. » *
12. Plura alia occurrunt in Veteri
Testamento quæ Verbum divinum ct
Spiritum sanctum spectant.2 Equidem
constat dc Spiritu sancto Joanncm Ba­
ptistam sæpius fecisse mentionem,
quinJudæi adstantes commoverentur;
quod contingere vix poterat, nisi aliqualem illius notitiam, c divinis libris
et majorum suorum traditione deri­
vatam, habuissent. Consonum etiam
fuit divinæ sapienliæ ut indicia quædam
in veteribus libris sacris mysterii trium
in Deo personarum darentur, quæ in­
servirent fidei conciliandae doctrinæ
clarius a Filio Dei, in carne apparente,
proposilæ. Docti homines Catholici tum
Acatholici Judæorum antiquam senten­
tiam sæpius illustrarunt, et novissime
Drach, qui e Judæo factus est Christi
discipulus.3

(I) Malth. iiii. 16.
(i) Vide hcc apud Potavium dc Trinitate I. ii.
<. vii.
(8)Vide Deuxieme lettre d'un Habbin converti.
(4) Qui tacte eruditissime , pro more, eipli·

117

Definitiones.
13. In tanto mysterio tractando
accurata vocum significatio maxime
attendenda est ; ideo praecipuas defi­
niendas in limine duximus, * quædam
jam dicta repetere haud inutile judi­
cantes.
14. Essentia rei alicujus est id quo
res est et constituitur. Sic hominis
essentia in anima rationali cutn corpore
conjuncta reponitur. Dei essentia in
ipsa existendi necessitate, quæ om­
nem perfectionem includit, merito a
plerisque agnoscitur, *ocn apud Grae­
cos essentiam designabat, et aptissime
divinam essentiam : est enim DcusE/u
r» ·», quod nomen sui proprium esse
Moysi declaravit. Vox autem illa la­
tius sæpe usurpata est, pro persona
scilicet, antequam usus Ecclesiasticus
vocibus definitam significationem aliigasset.
15. Existenlia,
Grace, pradicalur de ente actu posito. Dei essen­
tia est ul existât.
1G. Natura,
apud Gracos, ali­
quando idem sonat ac essentia : ali­
quando entis indolem , ac certam con­
stitutionem. Juxta Perroneum definitur
« principium actionis, ac operationum
rei intime inluerens. »
17. Substantia, cui respondet Grace
v*'irwr
»;r,
rem significat, quæ alia non
indiget ut ei inhæreal. Cæterum jam
a sæculo quinto vox Graea ad subsi­
stentiam designandam determinata est
Scriptorum Ecclesiasticorum consensu.
Essentiae, nalura, substantial Dei nul­
lum est discrimen.
18. Substantia incompleta dicitur
« quæ non est sui juris, quia videlicet
venit in compositionem alterius, qua
veluti terminetur, cuique tribuuntur

catas cl illustratas videre velit, adeat Petavium de
Trinitate, toto fere libro iv. Ei Diuerlalione /v<e·
via tractatui de Trinitate, in tomo viii.
cursus completi Theologia», Parisiis edito, nuenullas mutuati sumus dsiiniiionw.

liti

TRACT. VI. DE SS. TRINITATE

ipsius operationes et affectiones : v. g. liam divinam intime perlinet, ct in $
corpus humanum est substantia in­ consistit, numquam desitura.
completa. " Substantia completa intelligiltir quæ sui est juris,seu sui suartiniCAPUT I
que operationum ct affectionum do­
mina , vel potins principium, nec
DE SPIRITU SANCTO.
enim libertas necessario requiritur.
23. Probata jam Filii divinitate, de
« Si substantia completa rationis est
expers, dicitur suppositum , ut agnus, Spiritu sancto , qui tertia est Trinitati)
liber : si vero rationalis,'dicitur per­ persona, tractandum videtur, antequam ipsum trium personarum in una
sona. »
19. Persona igitur « definiri potest divina natura mysterium probemus :
substantia intclligens, et sui juris. * quum enim de Patre nulla sit contro­
·< Personalitas est ratio constitutiva versia , si duas alias personas divinæ
person®, seu ille existendi modus quo naluræ consortes ostenderimus, 1res
iit ul substantia intclligens sit sui ju­ in Deo personas esse fateatur quisque
ris. » Subsistentia eodem sensu sumi­ necesse erit. De Spiritu sancto auleir
tur, quamvis ad supposita plerumque eo magis agendum est, quod jam not
referatur:vriirrainr jam usu Eccleslæad ejus divinitas tantummodo impugne­
personam designandam determinatur, tur , sed cum esse el subsistere ne­
quamvis ipm vim Lalinx vocis ac­ gent Unitarii, veterum bærcticohun
plerorumquc impietatem longe praeter­
curatius exprimat.
20. Principium, dum de divinis per­ gressi.
24. Fuerunt quidem, ipsa Ignalii M
sonis est sermo, est illud quod in se
habet rationem alterius : v. g. Pater ælale, qui Spiritum sanctum esse ne­
est principium Filii. Distinguitur a garent; ex quibus nonnulli Patrem, et
causa, quæ dat originem rei alteri Filium, et Spiritum sanctum eumdeoi
natura distinct®. Contigit tamen vocem esse dicebant. · Horum vestigia pres­
hanc pro principio aliquando usurpa­ sere plurcs ante Arii tempora; qui quum
tam esse.
Filii divinitatem impugnaret, Spiritum
21. Generatio est « actio qua ens ali­ sanctum creaturis pariter *acccnsebal.
quod vivens ex sua substantia alterum Totas tamen vires contra Filium di­
producit, item vivens, et vi productio­ rexit ; quapropter nonnisi post ejus
nis natura simile sibi. » Processio in obitum vehementes in Spiritum san­
divinis est unius person® ab altera, ctum fuerunt sedatorum ejus impres­
vel a duabus aliis, origo. Sic Filii a siones. Variæ, pro hærclicorum more,
Patre origo, processio, vel generatio fuerunt sententiæ : « nam alii
passiva dici potest. Spiritus sancti origo merain , id est, efficientiam esse dice­
ab utroque processio proprie dicitur : bant : alii creaturam : alii Deum : abi
nec enim gignitur, sed ineffabili alia cuinam attribuendus esset generi igno­
ratione procedit.
rabant. »s
22. Relatio est unius ad alterum re­
23. Macedonius Scmiarianus, qui
spectus. Quæ inter divinas personas Arianorum opera ad Sedem Constantiintercedit relatio, dicitur essentialis, nopolilanam pervenerat, sæculo quarto
intrinseca el immanens ; qui ad essen- medio, dogmati insidias struxii : nequ«
(I) Ep. ad Trallianos.
(i) Ita testatur Epiphinius in hsr. 00. n. Si. 68.
Ambrosius lib. de Symbolo c. 1. Augusiinu,

I. de hier, c, 69.
Is) Gregor. Nex. Orat. J7. de Spiritu sancto.

CAP. I. DE SPIRITU SANCTO.

I»

Deum appellare volens, neque crea­ revelationem faciam quam a Jesu Chri­
turam ausus dicere, id tamen insi­ sto affirmant, agendum haud cense­
nuans ; quod plurcs ex ejus asseclis mus : adeo abhorret hoc h-.eresis por­
aperte profitebantur. Alexandrina Sy­ tentum ab omni Christianorum sensu
nodus , prxside Athanasio , Spiritum atque sententia. ·
sanctum Deum esse docuit : * Synodus
Propositio.
lllyriciana etiam , anno circiter 507 ,
Spiritus sanctus per se subsistit, a
ejus divinitatem vindicavit. * ■> Dequæ- Patre et Filio vere distinctus.
slione certior factus Episcopus Roma­
27. Probatur cx Scripturis. Fuse de
nus , {Liberius) scripsit ad Orientis Spiritu sancto post ultimam cœnam
Ecclesias, ipse cum Occidentis Epi­ Apostolos allocutus est Christus : ■ Ego
scopis, ut Trinitatem colerent ejusdem lugabo Patrem, et alium Paraclitum
substantiæ, ejusdemque gloriæ. Quo dabit vobis , ul maneat vobiscum in
perfecto, tamquam re semel a Ro­ æternum, Spiritum veritatis, quem
mana Ecclesia dijudicata, singuli ac­ mundus non potest accipere, quia non
quieverunt. » s Macedonianus error in videt eum , nec scit eum. Vos autem
Concilio Conslanlinopolitano, anno381, cognoscetis eum ; quia apud vos ma­
profligatus est ; sicut et in Romano , nebit el in vobis eril. »... « Haec
idem sub tempus habito , Damaso loculus sum vobis, apud vos manens.
preside.
Paraclilus autem Spirilus sanctus,
2β. Unitarii hodierni, longius pro­ quem mittet Pater in nomine meo, ille
gressi , negant Spiritum sanctum ulla­ vos docebit omnia , et suggeret vobis
tenus subsistere ; el vocibus illis Dei omnia, quæcumquc dixero vobis. « ’
virtutem designari contendunt : ‘ « il­ « Cum autem venerit Paraclilus, quem
lam nimirum virtutem, per quam Deus ego mittam vobis a Paire, Spirilum
omni tempore fideles suos sanctificat, verilalis, qui.a Paire procedit, ille te­
ac divinis donis replet.»’ Igilur opor­ stimonium perhibebit de me : cl vos
tebit imprimis ostendere Spiritum testimonium perhibebitis,quia ab initio
sanctum veram esse personam, a Patre mecum estis. » 8 « Sed ego verita­
el Filio distinctam , quippe qui vere tem dico vobis : expedii vobis ut ego
subsistit. Hoc quum perfecerimus, vadam : si enim non abiero, Paracli­
eum verum esse Deum , Patri Filioque lus non veniet ad vos : si autem abiero,
consubstantialem , eumdem scilicet mittam cum ad vos. El cum venerit
Deum, ostendemus. De eorum qui ille, arguet mundum de peccato, et
dicuntur Shakers errore , qui Spiritum de justitia, et de judicio. . . .Ad­
sanctum voce fœminini generis desi­ huc multa habeo vobis dicere: sed non
gnant , el per Annam Lee pleniorem potestis portare modo. Cum autem ve­

li) In ep. Synod, ad Antiochenos apud AtlialUlium , et apud Socratem I. iii. C. 7.
(i) Apud Theodorei. I. iv. hiet. c. '. el seq.
|J) Sozomen. 4. vi. c. Μ. #
*·■>·»
- Ρ'«/
*·
γ
ixivitiror

ra<r άιά r«» ·" »χχλ<ο·<α«Γ,

rn nir άτι r«r ΙντίΜΓ ίιριόοΊ, Γ(ΐ«α1α ipceritr
*·> i/iiJsçc, jrpiffTÎivH». ram J· ytit/uim, ùr
•ri
άπαζ sa|»x r»r P'aipaiùr ÎxxA·"
tfiur, ·ΐνΧία,
u ixawrst.
(4) · The Holy Ghost is a most significant term,
to express conveniently in one word all those
miraculous interpositions and inlluenccs, sepa­

rately from the particular instrumentality of

Jesus on earth , which God exerted in the earthly
establishment o( the Gospel, and has exerted, end
will exert in its propagation. ■ Unitarian Mise,
vol. v. p. too.
(3) Woliogenii declaratio duarum sentent, c. i(0) « They believe that there is in De.ty, two
incomprehensible primaty principles . correspon­
ding with male and female, as father and Mo­
ther. · Benedict’s Siitorr of all Hehgiom.

(7) Joan. air. IS. el seq.
(8) Ibid. tv. tc.

130

TRACT. VI. DE SS. TRINITATE.

ncril ille Spiritus veritatis, docebit vos lem, et homines mittens ad sacri»
omnem veritatem : non enim loquelur fungendum muneribus.
a scinctipso : sed quæcumquc audiet
31. Scripturarum testimoniis, qu>
loquelur, ct quæ ventura sunt annun­ numero ct claritate insignia sunt,pj.
tiabit vobis. Illc me clarificabit : quia trum, Concilioriimque documenta ad.
de meo accipiet, et annuntiabit vobis. jicere liceret; sed quum ea, sicut et
Omnia quæcumque habet Pater, mea alia plura cx Scripturis desumpta,
sunt. Proptcrca dixi : quia de meo adducendi opportunior erit occasio,
accipiet, ct annuntiabit vobis. » 1 Hæc dum de divinitate Spiritus sancti agen­
omnia plane designant personam sub­ dum fuerit, ea impræsentiarum presistentem , a Patre et Filio distinctam : tprmiltimus, uno excepto S. Cyrilii ;
nec, nisi manifestissima vi illata, pos­ Alexandrini testimonio. « Alium autem i
sunt de mera virtute divina intelligi. Paraclitum Spiritum appellat, non
Nullum in adeo continuato sermone quia consubstantialis Patri el sibi non
allegoria· vestigium reperitur; sed e sit, sed quia in propria persona ipse i
contra tota orationis series suadet de intcliigitur: Spiritus cnim nec Pater,
persona audiente, docente, et omnia nec Filius est, sed Patris atque Filii.»'
Objectiones diluuntur.
peragente, quæ personae sunt pro­
32. Obj. 1. Spiritus sanctus uirliu I
pria, agi.

28. Ubique Spiritus sanctus persona
exhibetur. De Apostolis, eo eorum
mentibus illapso, dicitur : « Repleti
sunt omnes Spiritu sancio, ct coeperunt
loqui variis linguis, prout Spiritus
sanctus dabat eloqui illis. » s Dat igi­
tur, pro summo suo arbitrio, ct po­
testate , linguarum, sicut ct rerum
divinarum, scientiam.
29. Petro jussit Spiritus sanctus ut
Cornelium adiret : « Surge itaque, de­
scendent vade cum cis, nihil dubitans,
quia ego misi illos. »8 Hæc cum vo­
cantem Cornelium, mittentem nuntios,
Petro jubentem, ostendunt ; quæ per­
sonam vere subsistentem notant.
30. Ministrantibus Domino Antiochi®
quibusdam prophetis et doctoribus,
dixit illis Spiritus sanctus : « Segregate
mihi Saulum cl Barnabam, in opus
ad quod assumpsi eos . . cl ipsi qui­
dem missi a Spiritu sancto abierunt
Seleuciam. n ‘ Est igitur Spiritus san­
ctus persona suam revelans volunta-

Aci. ii. 4.
(3) Ibid. x. «0.
(4) Ibid. xiii. S· ·*
(5) In Joan. 1. ix. c. xliv.

(lj Joan. xvi. 7. (*)

Dei ΙύιαμίΓ u^ijrcu, (Ht/UllS Dei iriatnh I
Λι·ν, donum Dei m
, ic
Scripturis appellatur : ergo res quæ·
dam incita, non autem persona, de (
signatur.
33. Rcsp. Spiritus sanctus nonnum· )
quam in Scripturis sumitur pro effectu
quem ipse producit : sed plurima sunt
testimonia in quibus ipse Spiritus,
veluti divina persona , revera subsi­
stens, designatur. Equidem non con- ,
stat de eo esse sermonem apud Lu­
cam eo loci quo ίύιαμίΓ v4'friv ObUOlbratura Virgini Mariæ ab Angelo dici­
tur ; ° quum enim trrijw ίγι·> prættdat, articulo omisso, sunt qui putant
divinæ Verbi person® illapsum ii |
uterum , assumptione carnis, signifi­
cari. « Vinus AIlissimi Dei, » inquit !

Gregorius Nyssenus, « qui est Chrv |
stus, per adventum Spiritus sancti,
formatur in Virgine. » 7 Non tames
repugnamus, ut ipse Spiritus sanctu:
intclligalur, cujus fœtus in Mariæ utert

(Ο) Πηύ/χα. eer ier tiriXiufftrui tin «'<,
Ι'ύίΛμίΓ
ΐττισχιάοΊΐ σ>ι. tue. i.SI.
(7) Oral, in diem Natalem Christi t. 11. p. TA
cil. a Velavio de Trinitate I. iii. c. vi. §. iv.

CAP. I. DE SPIRITU SANCTO.
formatus est : sed nihil nos cogit ut
secundum sententiae membrum veluti
prioris meram repetitionem habea­
mus, quum divinus Spiritus descen­
dentis influxus aptius innuatur. Cælerum si ipse Spiritus utroque loco acci­
piatur, illa designatio non potest ob­
stare ne persona habeatur, tot aliis
suffragantibus testimoniis.
34 Quod, referente Luca,« in digito
Dei » * Christus ejiciat da monia, « in
Spiritu Dei » b «nv/xir» tus a Matlhæo
redditur : nec tamen sequitur Spiritum
sanctum esse meram Dei potentiam,
quæ utroque loco significari videtur;
articulus quippe, quo Spiritus sanctus
plerumque designatur, deest. Cæterum
ex malitia qua divina illa prodigia
Pharisæi dæmoniacæ operæ adseribebant, Christus sumpsit occasionem
eorum exaggerandi crimen , qui sic in
ipsum Spiritum sanctum erant contu­
meliosi : « Ideo dico vobis : Omne
peccatum cl blasphemia remittetur ho­
minibus, Spiritus autem blasphemia
non remittetur. Et quicumque dixerit
verbum contra Filium hominis, remit­
tetur ei : qui autem dixerit contra
Spiritum sanctum , non remittetur ei,
neque in hoc sæculo, neque in futu­
ro. » * De Spiritu sancto ipso plane
loquitur
rtv Ilrtv/xarar βΚα,Ί^κμίΛ . . .
«»ra rtv ΠίΐνματίΓ rtù âyitv , CUmqUC
personam divina fulgentem majestate
exhibet, quam violare summum est
et inexpiabile scelus. Hæc de vi, aut
re inanima, intelligere perabsurdum
est.
35. In Actis Apostolorum 8 Petrus
refertur Simoni mago prædixisse in­
teritum , quod donum Dei rb /vpb
r·» lui, potestatem scilicet quam pe­
tierat impertiendi manuum imposi­
tione Spiritum sanctum , existimasse!
pecunia comparari posse. Non ipsum
(I) Luc. «i. io.
(!) Mittb. iii. 31.
(») Ad. viii. 10.

131

Spiritum sanctum donum Dei vocari,
sed potius illam potestatem , inde
colligitur.
36 Obj. 2. « Christus a discipulis
suis discessurus prmeipit cis, ul ma­
neant in urbe Hierosolyma donec tnduantur virtute ex alto, id est, donec
accipiant Spiritum sanctum. Luc. xxiv.
49. Actor, i. 8. Vocatur autem Spiritus
sanctus, quia fideles per eum sancti­
ficantur, cl quia Deus per cum sanctis­
sima ct excellentissima opera peragere
solet. » Wolzogenius.
37. Resp. De Lucte loco jam egimus.
Virtute ex alto induti erant Apostoli,
Spiritu sancto in eos illabcnte, lumen ,
fortitudinem, viresque ut impertiretur.
« Repleti sunt omnes Spiritu sancto,
elcœperunl loqui variis linguis, prout
Spiritus sanctus dahal eloqui illis. » *
Non indignum animadversione est omit­
ti articulum priori loco, poni poste­
riori , quo innui videtur discrimen in­
ter gratiam et dona Spiritus, quibus
repleti sunt Apostoli, et Spiritum ip­
sum qui ea dabat : ·τμ»>·τ*» ù«mr
ririvjuarcr iyitv . . . τ· Πηνμ· ΐίιΐιυ.
Ideo pollicitus erat Christus : · Acci­
pietis virtutem supervenientis Spiritus
sancti in vos. » 5 Hic plane distingui­
tur virtus a Spiritu, tamquam effectus a
CaUSa : λ·ψι»^ι Ιν·»μ<·, *ίιλΟ·»Γ»τ r«v «y<s»
rin'i'/iarir ·'<?' v>5r. IpSC Sanctificat lidcles : « sanctificali estis ... in Spiritu
Dei nostri. »4 lis est pr.estantissimorum operum auctor ; nam ab eo ipsi
moventur et aguntur. Hæc de mera
Dipyi» cogitare absonum est.
38. Obj. 3. Pro rudioris ævi ingenio
vis Dei in hominum animas conci­
piebatur ct describebatur, veluti na­
tura quædam a Deo prodiens, ct sub­
sistens.
39. Resp. In more positum est Rationalislis testimonia Scripturarum
(4) Ibidem ii. 4.
(3) Ibidem i. «.
(0) I. Cor. vi. t·

ISt

TRACT. VI DE SS. TRINITATE.

maxime perspicua explicare, vel po­ hominum occupare dici poterit ? Igitur
litis evertere, rudioris ævi indolem , repleri Spiritu sancto erit, operant?
cl cogitandi ct scribendi rationem alie et adjuvante Deo aliquid agere. « lj.
gando, ct pleraque ad mythos et alle­ quel Dei vim intelligi quæ Apostolo»
gorias referendo : sed quod nullo do­ roboravit. « Quasi flammulae Ignis »
cumento nititur, jure optimo denega­ visa est, scilicet verosimile est « cietur. Quæ adduximus testimonia non ctreas scintillas visas esse , quæ allai
vulgi errorem, vel scriptorum ipsorum etiam conspiciuntur, cl hominibus in.
notiones temero haustas exhibent ; sed sidere, nec tamen urere , solent, » »
43. Resp. Divina quidem virtute re·
Christi Domini doctrinam cl promis­
siones , quibus Apostolica dc Spiritu picti sunt Apostoli, Spiritu ipso sancto
corda ipsorum roborante : nec ideo
sancto sententia ct fides innitebatur.
40. Obj. 4. Cohimbæ instar, Spiritus modo locali animos hominum occupat,
sanctus in Christum descendere dictus nec enim loco movetur vel contine­
csl, quia Joanni Christus baptizalus tur, sed ob specialem influxum gratis
divina repleri virtute visus est : forte suæ et virtutis, in cordibus justorum,
autem fortuna contigit ut columba tamquam in templis , habilare dicitur:
circumvolans capiti Christi insidere • Nescitis, » sic Paulus interrogabat
fere videretur. ' Non igitur concludere Corinthios, « quia templum Dei estij,
inde licet Spiritum sanctum personam el Spiritus Dei habitat in vobis? ·'
« An nescitis, quoniam membra ve­
osse.
4L Resp. Pro lubito fingunt Unitarii stra templum sunt Spiritus sancti?»’ 1
cl Rationalist® , sibique credi postu­ Quæ de flammulis Rosenmüller post
lant , dum simplicem et certam Evan­ Michaclem profert, ridenda potius sunt
gelistarum narrationem detorquent. quam refellenda : manifesto enim tol­
Profecto dicit Mallhæus, baptizato lunt divinæ polentiæ miraculum quod
Christo : « Ecce aperti sunt ci cœli : Lucas commemorat. Nec mirum Rîet vidit Spiritum Dei descendentem tionalistas notitiam alienarum lingua­
sicut columbam, el venientem super rum Apostolis negare concessam, d
se. » ’ Id verbis fere eisdem testatur cælera omnia divinæ virtutis indicia et
Marcus ; Luca referente :« Descendit effectus suis interpretationibus ia
Spiritus sanctus corporali specie sicut irritum mittere.
41. Obj. 6. « Quod Spiritus sanctu»
COlumba in ipsum. » ιαταβ'»α.ι rs Ππνμα
r» iyitt ?«ματι
*ν
ϊιίιι ùr\i πΐρισπρα· , ne quidem persona omnino sit, prater
·»’ βνην. » Joannes Evangelista affir­ alia documenta , vel cx eo satis inlel
mat Baptistam id cœlilus sibi datum ligitur, quod alioqui Christus Spiritu»
Messiæ indicium declarasse. * Qui hæc sancti Filius, ct Spiritus sanctus Chri­
omnia inter phantasiæ figmenta recen­ sti Pater foret, n Ito Wolzogcniuspost
sent , sua omnia nobis pro certissima Crcllium.
historia obtrudunt.
43. Resp. Spiritus sanctus non «t
42. Obj. 5. Apostoli Spiritus sancti dicendus Pater Christi , quamvis ejus
persona repleti dici non potuerunt : opera Christus conceptus sit. Patrii
• Quomodo enim Spiritus sanctus , appellatio designat eum qui ex sui
omnipræsens, modo locali animos substantia alium similem sibi gignit:
(I) Jesus and his Biographers, p. ii. cb. iii.
p. 158.
(») Matth. iii. 1C.
(») Luc. iii. **·

(4) Joan. i. 5». 35.
(t>) Rosenmhllcr in loea.
(0) I. Cor. iii. IC.
(7) I.Cor. vi. IU.

cap

ii. in: divinitati. shkitds sancti

I3K

quod divinæ Spiritus sancti operationi, mum nisi vel ipsa rui natura, vel
qua corpus Christi formatum est in communis loquendi usus earum sen­
Virginis utero, non convenit Hire qui­ sum plano Indicet. In objectis quidem
dem tribus personis communis fuit , locis nemo . licet rudis, falli potest,
sed Spiritui sancio praesertim adscri­ adeo manifestes sunt, et communi usu
pts , eo quod bonitas ct sanctitas, quæ veluti tribe llgitrm . quum e contra
consueverunt, speciali quadam ra­ tam constans sit sermo de Spiritu san­
tione, ei tribui, in eo effulgeant. Non cto sanctificanto homines , loqnente,
ideo Pater nuncupatur, quod divinitus docente, mittente, ut nemo, nisi vi
conceptus sit Christus ; sed quod ex verbis illata, intimo sensu repugnante,
utero ante luciferum eum genuerit ex ea omnia ad rem inanimam . vel me
sui substantia. Nec Christus idcirco rarn m^irer, referre queat.
Filius est Dei, quod divina illa Spiri­
18. Obj. 8. Divina vis vel Kerbi no­
tus sancti operatione conceptus sit, mine Π3Ν, veluti vox a Deo prolata,
sed ob ipsam generationem ælcrnam
vel halitus sub imagine, ΠΎΙ in Scri­
Verbi, quod humanam naturam assum­
N
psit. Verba Angeli jam ostendimus eam pturis exhibetur. · Verbo Dornini *et
accipere explicationem , qua Christus firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis
Filius Dei prædicandus foret ob unio­ virtus eorum. » * Pro.more sacri Vatis
nem illam hypostaticam. Liceat hic eamdem sententiam utroque membro
adjicere sapientissimam Petavii anim­ enuntiat ; de persona nequaquam ca­
adversionem , cx concordia eventus nens.
19. Resp Potius dicendum Psaltem eo
cum Isaiæ vaticinio, virginem conce­
pturam et parituram lilium , jure op­ loci trium personarum opus in mundi
timo Angelum dicere, ideo Mariæ filium creatione celebrare, uti S. Irenams olim
vocandum, esse Filium Dei, quia qui animadvertit. s Quod si qui» tantam
ita concipiendus et nascilurus prædi- vim iis inesse vocibus deneget, saltem
r,lus est, Emmanuel, scilicet Deus no- nihil inde colligi potest quod Verbi el
biscum, erat nuncupandus. · Mira est Spiritus pancti subsistentiam , tot aliis
ex testimoniis manifestam , evertar.
inler Vatis et Angeli verba concentio.
46. Obj. Ί. De rebus inanimis passim
CAPUT II.
loquuntur sacri scriptores tamquam de
personis. Sic Paulus de chanlate pro­
HE IIIVINITATB SPIRITUS SA.XCTIlixo sermone disserit . « Non quierit
quæ sua sunt, η ’ Peccatum dicitur
50. Quæ Spiritum sanctum subsi­
seducere ctocciderc, lex loqui, san
guis et aqua testari, sanguis Abel cla stere probant, ea pleraque divinam
marc ,cœli enarrare Dei gloriam. Imo ejus naturam ostendunt : quam tamen
dicit Psalles : « Virga tua et baculus quum vehementius impugnaverint et
tuus ipsa me consolata sunt. >· ’ Ita receniiores hœrelici, speeinlius vin­
dicare oportet.
objicit Woikclius.
47. Resp. Non diffitemur sacros scri­
Propositio.
ptores passim uti metaphoris atque
Spiritus sanctus verus esi Deus,
ejusdem
ac
Pater
et Filius substaniiæ .
liguris. De his autem universim dici
idem Deus.
potest, earum usum nou esse legili
(I)
Ile Trinitate , i. iii. c. »i.
(t) I. Cor. aiii. 8.
(») Pa. nii. a.

Vol. ii.

Il

J34

TRACT Vf. DE SS. TRINITATE.

M.Probntur I. ex Scripturix. Chri­
stus, Apostolos mittens ad docendum
cl baptizandum gentes, dixit : « Bapti­
zantes eos in nomine Patris, et Filii,
et Spiritus sancti. ■ * Æarrtfirrw «ντ·ίΓ
iir r» ιιιμα ren warper »a< riJ »llv »<
*< r«v
«>>«» τιιύματίΓ. Liquet dc Patre, Filio,
et Spiritu sancio, eadem ratione, et
vi, sermonem hic fleri, et Baptismum
iis invocatis administrandum. Quum
autem Baptismus flat in remissionem
peccatorum. Spiritus sancti auctori­
tate, pariter ac Patris et Filii, ablui
peccata constat Est igitur Deus, cujus
est peccata delero. Praeterea credenti
administrandus est Baptismus; ideo
enim præcedit prædicatio et doctrina,
ut qui Evangelium audiunt, credentes
Baptismo Ecclesiam ingrediantur. Ergo
in Patrem, Filium, et Spiritum san­
ctum. pariter credendum, ulpote ejus­
dem potentiæ, naluræ, cl maje­
statis.
52. Audiatur Faustinus praeclare hac
de re disserens : « Cum praecipit Do­
minus, ut gentes in nomine Patris,
et Filii, et Spiritus sancti baptizentur,
apertissimum est Spiritum sanctum
non esse creaturam , vel ex ipsa so­
cietate, quæ illi una cum Patre et
Filio est : vel quod numquam praeci­
peret Dominus, ut in creaturæ nomine
aliquis baptizaretur. Multum enim di­
vinae potentiæ derogaretur, si cum
confessione divini nominis, par quo­
que creaturæ confessio poneretur. Et
bene, quod unum nomen posuit di­
cens : In nomine Patris, et Filii, et
Spiritus saucii ; ut una principalis au­
ctoritas crederetur indivisibilis, el per­
fect® Trinitatis. » *
55. Illustre divin» Spiritus sancti
majestati testimonium tulit Christus ,
occasione desumpta ex malignitate
Pharisæornm, divina quæ patrabat
(I) Mallh. xxviii.
It) L. contra Arianos i«. Bibliotbec. Patrum.
(5) Mattb. iii. S3.

prodigia dromonum principi tribuen­
tium. Hanc blaaphemiain contra Spiritum sanctum dixit ; non enim huma­
na? ejus naluræ tantum detrahebant,
sed virtuti et majestati divin» , Spiritui ipsi sancio quo repletus erat, et
cum quo, in unitate divin» naluræ,
conjungebatur. « Quicumque dixerit
verbum contra Filium hominis, remit­
tetur ei : qui autem dixerit contra
Spiritum sanctum, non remittetur ci,
neque in hoc sroculo, neque in futu­
ro. n 5 Ergo gravissimum est crimen
in Spiritum sanctum peccare : ergo
Deus est.
54. Petrus Ananiam , fallaciter de
pretio agri agentem . mendacii in Spi­
ritum sanctum arguit, cumque idcirco
dicit Deo mentitum : « Ananias, cur
tentavil satanas cor tuum , mentiri te
Spiritui sancto? . - - Non es men­
titus hominibus, sed Deo. » * Menda­
cium coram Petro protulerat Ananias;
sed illud habuit Petrus veluti Spiritui
sancio dictum, vel quod ille vovisset
se totum agri pretium Deo dicaturum,
vel quod Apostolo, ex Spiritus sancti
lumine agenti, mentitus esset. Ideo
autem Deo mentitus dicitur, quia Spi­
ritum sanctum veluti fallere mendacio
tcnlasscl.Ergo Spiritus sanctus Deus est.
55. Missio et auctoritas Apostolorum
Spiritui sancio tribuuntur : quos tamen
pro Deo legatione fungi constat. Saulum et Barnabam segregatos jam vidi­
mus, Spiritu sancto jubente, in opus
in quod eos elegerat. Sic Paulus testa­
tur Episcopos a Spiritu sancto consti­
tutos esse, ut pascant regantque Ec­
clesiam : « Attendite vobis et universo
gregi, in quo vos Spiritus sanctus po­
suit Episcopos, regere Ecclesiam Dei. ■
s Equidem consliluere Ecclesiae recto­
res , divinamque cis impertiri aucto
ritatem , Dei solius est.
(4) Act. t. 4.
(β) Ibid. xx. 38.

CAP. II DE DIVINITATE SPIRITUS SANCTI

ISi

50. Herum pnescientiam , carumque lania Dei notitia inferiori Iribtn non
revelationem, Spiritui sancto tribuit possit. '· quia nemo inferior superioris
Apostolus : ... « Spiritus sanctus scrutatur arcana ; divinæ enim solius
per omnes civitates milii protestatur, est potestatis arcana novisse. · *
dicens : Quoniam vincula et tribula­
00. Totam doctrinam Apostolorum
tiones Jerosolymis me manent. ■> * ex Spiritu sancto intus eos docente
57. Quæ Isaias de Deo se mittente pendere, Christus ipse testatus est.
dixit, gloria Jehovæ visa, Apostolus pollicens eum docturum eos omnem
de Spiritu sancto interpretatur : « Bene veritatem. Ergo Spiritus sanctus infinita
Spiritus sanctus locutus est per Isaiam pollet scientia , estque erroris prorsus
Prophetam ad patres nostros, dicens : nescius : proinde Deus est.
Vade ad populum istum ... et
01. Sanctificatio hominis Spiritui
sanem eos. » 1 Dominum Deum Israel, sancto tribuitur : · Justificati estis tu
qui loculus est per os Prophetarum, nomine Domini nostri Jesu Christi, et
celebravit Zacharias ; 6
8el Spiritu sancto in Spiritu Dei nostri. » ’ Omnia opera
7
impellente, eos vaticinia scripto retu­ divina pro summo arbitrio dicitur
lisse dicit Petrus. ‘ Est igitur ipse Je- peragere:«Divisiones operationum sunt,
hova, Deus Israel.
idem vero Deus, qui operatur omnia
58. Revelationem ad Spiritum san in omnibus ... Alii quidem per Spiri­
clum referi Apostolus, ei plenam no­ tum datur sermo sapientiae; alii autem
titiam omnium arcanorum tribuens. sermo scienliæ secundum eumdem
Fidei mysteria a saeculo abscondita , Spiritum : alteri fides in eodem Spirila:
ulpote vim intellectus humani supe­ alii gratia sanitatum in uno Spiritu :
rantia, dicit, adjungens: «Nobis au­ alii operatio virtutum , alii prophetia,
tem revelavit Deus per Spiritum suum : alii discretio spirituum, alii genera
Spiritus enim omnia scrutatur, etiam linguarum, alii interpretatio sermonum.
profunda Dei. Quis enim hominum scit Hæc autem omnia operatur unus atque
quæsunt hominis, nisi Spiritus hominis, idem Spiritus , dividens singulis prout
qui in ipso est: ita et quæ Dei sunt, vult. » · Ipse igitur Spiritus qui omnia
nemo cognovit, nisi Spiritus Dei. »5 operatur in omnibus est Deus. Ita
59. In eo est sita vis hujus compa­ alias : « Nescitis quia templum Dei estis,
rationis , quod sicut mens humana et Spiritus Dei habitat in vobis?·
*
tantum sibi conscia est suorum arca­ « An nescitis quoniam membra vestra,
norum , sic et Spiritus Dei novil divina templum sunt Spiritus sancti, qui in
arcana : qua ratione etiam iniimus vobis est, quem habetis a Deo, et non
nexus Spiritum sanctum inter et Pa­ estis vestri ? »10 Templum igitur Dei
trem ostenditur, et divinæ essenliæ, sunt fideles , quia templum sunt Spi­
utrique, sicut et Filio, communis, ritus sancti, quem habent a Deo, et
unitas : deficit autem , sicut pleraque qui ipse Deus est.
a rebus naturalibus ad divina translata,
62. Liceat hæc ex Scriptura argu­
quatenus Spiritus sanctus vere a Patre menta verbis S. Fulgenlii summaiim
distinguitur, quum spiritus humanus recensere. « Dicatur, igitur, si cœlopars sil hominis. Æqualitas autem Spi­ rum virtutem potuit lirmare, qui non
ritus sajicli Patri inde sequitur , quuiA est Deus : si potest vivificare, qui non
(I)
(i)
(3)
(K)

Act. U. S3.
Ibid, xxviii. S6. Isaiæ vi. ».
Luc. i. 68. 70. (4) II. Pel. i. it.
I. Cor. ii. II).

(6) ’Ambros. 1.Î. deSpirilo S. r. <«.
(7) I. Cor. vi. II.
(8) Ibid. xii. β. (9) Ibid. iü. I·.
(19} Ibid. v>. lt>.

IM

TRACT. M. DE SS TRINITATE

est liens: si potest in baptismatis rege
neralione sancliiirarc, qui non est
Deus si potest charilatcm tribuere ,
qui non est Dcus : si potest in eroden­
tibus habitare, qui non esl Dons : si
potest gratiam darc, qui non csl Dons :
si potest membra Christi habere, qui
non est Deus ; et digne Spirilus sanctus
negabitur Deus. Riirsus dicatur si en
quæ de Spiritu sancto commemorata
sunt, potest aliqua creatura facere ;
el digne Spirilus sanctus dicetur crea­
tura. Si aiilem hæc creaturæ possibilia
nuinquam fuerunt, ct inveniuntur in
Spiritu sancto, quæ tamen soli com­
petunt Doo, non debemus naturaliter
diversum a Patre Filioque dicere, quem
in operum potentia diversum non pos­
sumus invenire : ac sic ex unitate
operis unitas est agnoscenda virtutis,
nec quisquam dubitet Patrem, cl Fi­
lium , et Spiritum sanctum , perso­
narum trinitate servata , unum Deum
naturaliter dicere, qui potuit universa
sola voluntate condere ; qui cuncta po­
test virtutis omnipotentia gubernare ;
qui omnia potcsl immensitate divini­
tatis implere. » '
65. Probatur 2. ct traditione divina.
Justinus, loco jam citato, Patrem, et
Filium, cum comitante Angelorum
exercitu, el Spiritum propheticum coli
el adorari testatur : πιινμ» r< n v|>«$>r<kir
«m ιτρ-.^χν,ανμιι. s
64. Athenagoras : « Ipsum illum Spi­
ritum sanctum , qui in Prophetis ope­
ratur , effluentium Dei esse dicimus,
emanantem el redeuntem veluli radium
solis. Quis igitur non miretur, cum
atheos vocari audiat cos, qui Deum
Patrem , et Filium Deum . et Spiritum
sanctum asserunt , ac eorum cl in
unione potentiam et in ordine distin­
ctionem demonstrant?» Liquet Spiri­
tum sanctum, licet Deus non vocetur,
II) Fulgentius I. iii. «dTra9imundum,o.Mi.
(ïj Apul. i. (alias ii.) n- <·■
■Oi) L. ». ad
*,
tirr. c. fi.

Patri cl Filio conjungi » n
emnqiic agnosci vaticiniorum aucto­
rem , qui scilicet cœlesti lumine rrri
futuri arcana pandorii. Radii autem
emanantis cl redeuntis similitudo ah
Athenagora adhibita est, ut intellige
retiir Spiritum procedere , quin sepa­
retur.
65. S. Irenæus dicit « per manum
Fntris, id est, per Filium , el .Spiritum
sanctum, factum esse hominem, secun­
dum similitudinem Dpi. » ’ Alliatum
autem , quo homo vivere coepit, beo
naribus suis spiritum vilæ spirante, ab
ipso divino Spiritu distinguit : « Aliud
est afflatus vitæ, qui ct animalem effi­
cit hominem ; et aliud spirilus vivifi­
cans, qui et spiritalem effleit cum. ·....
- Esaias distinguens ca quæ prædicii
sunt, ait : Spirilus enim a me exiet, .
el flatum omnem ego feci. Spiritum
quidem propriuni in Deo deputans,
quem in novissimis temporibus effudit
per adoptionem filiorum in genus hu­
manum : afflatum autem communiter
in conditione ct factura ostendens il­
lum. Aliud autem est quod factum c»l
ab eo qui fecit. Afflatus igitur tempo
ralis, spiritus autem sempiternus.·'
Igitur Spiritus ille sanclus quem Deus
novissimis temporibus effudit, esl i
sempiternus, hominis conditor, el
animæ vitam impertitur , Deus idcirco
habendus. Ir
vel «<r -5ùr
66. Tertullianus : « Duos delinimus
el Patrem et Filium, el jam 1res cum
Spiritu sancio... Duos laincn Deos, ct
duos Dominos numquam ex orenoslro
proferimus : non quasi non el Paler
Deus, el Filius Deus, ct Spirilus sanctu»
Deus, el Deus unusquisque. » s
67. S. Cyprianus : « Cum 1res imum
sini, quomodo Spirilus sanctus placa­
tus esse ei potest, qui aut Patris aut
Filii inimicus est ? » ·
l-l) Ibidem v. 1Î.
(II) !.. »dv. 1'raxeam , .-.I».
|0) Kp. :5. ,ή Jtib^jnn.

CAP. II DE DIVINITATE SPIRITUS SANCTI

(18. Dionysius Alexandrinus : " Deus
enim Israelis csl Jesus ille , qui est
Verbum sæcula antecedens : nec non
cl Spiritus sanctus. »> e««r γαγ
liiir i irpo aivrur siyar, &r ».ai r· ayitf
tuvpa. * Verus igitur csl Deus, et per
se subsistens , a Patre Filioque distin­
ctus r» ttvitirrar» re rrarpsr πΗνμα » ïr ir
ri ùÿ. ’ « Subsistens Patris Spirilus,
qui erat in Filio. » Patri el Filio dicitur
ejusdem formæ ·μ«·4-<ρ.5 Peccato haud
obnoxius prædiealur quia Deus est :
« Nisi enim Christus Deus Verbum ,
non potuisset non esse peccato obno­
xius. Nullus enim non obnoxius est
peccato, nisi unus Christus, ut et Pater
Christi, et sanctus Spiritus. » *
09. Nil igitur novi professi sunt Pa­
tres Constantinopolitani, Spiritum san­
ctum prædicantes Dominum cl vivifi­
cantem, cum Patre et Filio adorandum
el glorificandum. Nil novi decrevit
Homana Synodus sub Damaso ; « Si
quis non dixerit Spiritum sanctum de
Patre esse vere ac proprie, sicut Filius
de divina substantia , et Deum verum,
anathema sit. » 8
Objectiones diluuntur.
70. Obj. 1. « Spirilus sanctus nus­
quam in lota Sacra Scriptura expresse
Deus dicitur : quod non potuisset non
saltem semel fieri, si is Deus Allissimus
esset. Quod enim allegari solet locus
Aci. v. ÿ. 3. 3... ex hoc loco neutiquam
liquet, Spiritum sanctum Deum appel­
lari.... Potest enim aliquis duobus
simul mentiri, nempe uni per alterum.
Eodem modo etiam dicitur, eos qui
persequuntur fideles, persequi Chri­
stum ipsum : qui Apostolos audiunt,
eos audire ipsum Christum. » Ita Wol
zogenius. 6
71. Resp. Unitàrii fatentur Christum
sæpius in Scripturis dici Deum, quin
fi) Resp ad Paulum Sam. p. 2811.
(2)
Ibid. p. 284. Ilesp. quarta. (3) Ibid. p. 284.
|4) Incp. ad. Paul. p. 277.
(β) Epist. Dainasi ad Illyricianos apud Theodu-

117

ideo eum verum Deum agnoscant :
parum igitur profuerit appellationem
quam desiderant ostendisse Spiritui
sancto tributam fuisse. Cæterum Deus
certe vocatur eo loci : « quum
r»
jt. 3. ct i
4. invicem per
mutantur , Spiritum sanctum fallere
idem est ac fallere Deum, qua est
omnipotens el omniscius. ·· Ila Rosen­
muller , voces ultimas consulto adji­
ciens , ut vim manifestam testimonii
ad Spiritum sanctum probandum Deum
ininual.7 Potest equidem aliquis Deo
per alterum mentiri; quod ea occasione
contigit : nam mendacium Apostolo
dictum, Spiritui sancio dictum cen­
sebatur; sed cum addatur, ideo non
hominibus, sed Deo mentitos, planum
csl verbum Deum ad Spiritum sanctum
referri. Nihil est quod suadeat Spiritum
sanctum nominari veluti sequestrem;
sed quod ipsi, qui Petro aderat, divino
lumine cum replenti, fraudem facere
visus sit Ananias. « Ergo per se inlclligitur, Petrum hoc voluisse : Incidisti
in satanicam illam cogitationem , ut
fraude fallere velles nos Apostolos,
Spiritu sancio repletos. »8 Adducta a
Wolzogenio exempla ad rem non fa­
ciunt, nam Spiritus sanctus ipse est
cui per Apostolum mentiti sunt Ananias
cl Saphira. Ita veteres simpliciter et
præclare intellexerunt : « Deus ergo
de Deo est, » ait S. Epiphanius, « el
Deus Spirilussanctus, cui mentiti sunt
qui de agri prelio interverterant. ·
«pe Jicr ί» ·>ικί, και Jisr r> τηΰμα rt
« ΐψΐν7α>Γ«. 9
72. Obj. 2. « Quod Spiritus sanctus
non sit Deus Altissimus hinc constat,
quod diserte ct aperte a Deo Allissimo
distinguatur, dum vocatur Spirilus Dei.
virtus Dei, digitus Dei, donum Dei
Matt. iii. t. 16. et x. v. 20. Eph. it 31»
return I. v. hist. Eccl. c. ii.
(u) Compendium Re). Christ, ιι. SI.
(7) Scholia in locum.
(8) lloscnmüller ibid, (o) H»r. Tl. n. i.

TRACT. VI III

IM

Luc. i. 35. tw· xi 20. Act. viii. 20.
70. Obj. .*». « Nimqinim in sacrisHtSpiriins atilem Dei non potest esse teris mandatur, ut Spiritum sanctum
ipso Deus alioquin enim sui ipsius adoremus, vel invocemus; neque etiam
spiritus foret, n Ita Wolzogonius.1
ullum adorationis aut invocationi»
73. Wry. Quum vox « Deus n sæpius istius exemplum invenitur. ■· hn Wo|.
ad Patrem referatur, ulpote fontem zogenlus.
divinitatis, Spiritus sanctus recte vo­
77. Resp. Quæ de Deo colendo io
catur Dei Spiritus, a Patre enim et Filio Scripturis traduntur . Spiritum sanprocedit ; ideoque Spiritus Patris, et ctum , qui Deus vere est, complectuoSpiritus Filii nonnumquam dicitur. lur : nec opus est ut speciale detur
Nihil in hac ratione cum designandi illius colendi præceplum vel cxcroincongrmim. Insuper Spiritus Dei nun­ pium. Ejus invocatio plane pr.Tscribilur
cupatur , ad cum a spiritibus creatis, nam Baptismus eo invocato, cum Patre
humano scilicet et angelico, discer­ et Filio, administrandus est ; qua ra­
nendum.’Vidit utique Joannes « Spi­ tione ipse fons gratia? et sanctitatis lar
ritum Dei descendentem sicut colum­ gilor agnoscitur. Constat non omni»
bam » * super Jesum, quem hoc in­ quæ præcepla sunt, vel quæ peracti
dicio agnovit Filium Dei, cui Pater sunt, in Scripturis referri ; quæ fi
etiam, cœlitus emissa voce, testimo­ Christianæ antiquitatis consensione ei
usu dum innotescunt, omnimoda ve­
nium tulit.
74. Allero, quem indicat Wolzoge- neratione sunt excipienda. Cæterua
nius, loco, de Spiritu sancio per Nar Unitarii Scripturis praecipientibus Cbn
tyres loquenle est sermo ; quibus sci­ slum adorandum ct invocandum noo
licet sapientiam cl vim loquendi, cui cedunt ; ideoque immerito script»
adversarii resistere non possent, ipse postulant auctoritatem , quam adeo
impertiretur : « Non enim vos estis qui negligunl. « Objicis mihi, » inquietat
loquimini, sed Spiritus Patris vestri olim Augustinus Maximino Ariane,
qui loquitur In vobis. » ‘ Nihil dicitur « quod dicam Spiritum sanctum æququod hunc a Deo distinguat, sed e lem esse Filio. Dico plane. Da, inquis,
contra divina ejus potestas plane in­ testimonia, ubi adoratur Spiritus san­
ctus? Ut video, hinc cum vis ostendi
dicatur.
75. Ephesios monuit Apostolus :« No­ aequalem Christo, si adoratur ut Chri­
lite contristare Spiritum sanctum Dei ; stus. Jam ergo confitere Patri æquiin quo signati estis in diem redem- lem, quem tu ipse adorari confiteris
plionis.»BHæc certe de mora 4rip<«« ul Patrem. » 6
nullatenus explicari queunt; quamvis
7R. Obj. 4. « In plurimis Scriptura·
enim contristandi vox minus propric locis Spiritus sancti mentio omitaccipiatur, nulla loquendi ratio sinit titur, ubi ejus merito facienda ossei
ut de mera virtute dicatur. De Spiritu mentio, si sil Deus Allissimus : ut cum
sancio dici polesl, sicut Deus doluisse Christus vitam ælernam statuit in cogdicitur, hominibus pierisquead scelera nitione Patris, tamquam solius veri
prolapsis. Quod autem «Dei» adjun- Dei, et in cognitione Jesu Christi quem
galur, divinam ejus naturam indicat, ille misit. Joan. xvii. 3..... Joannes
qua scilicet a spiritibus creatis, licet Apostolus scribit : communionem wsanctis, distinguitur.
strain esse cum Patre ct Filio ejus Jtsi
1*1 ibid. *. to.
Malt. in. U·.

(<·» Aug. I. iii.

|
i
I

|
I
I

I
j

CAP Π. DE DIVINITATE SPIRITUS HANC I I
Christo. I. Joan. i. 3. Cur non addit,
etiam cum Spiritu sancto , si ipse quoquo est Deus summus ? Item : Si in
vobis maneat quod audivistis ab initio,
et vos in Filio et Patre manebitis.
I. Joan. ii. 24. Cur non etiam in Spiritu
sancto? In Apocalypsi Joannis dicitur,
omnes creaturas , quæ umquam fue­
runt , dixisse : Sedenti in throno , et
Agno benedictio, et honor , et gloria ,
et robur in sœcuta mecidorum. Apoc.
v, 13. Cur non dictum : Patri, et Fi­
lio, et Spiritui sancio : uti hodie in
templis cantari solet? » Ita Wolzogenius.
79. Resp. Quum Pater, et Filius, et
Spiritus sanctus unum sint, numquam
unus, alterve excluditur, ubi de divina
substantia est sermo : quæ igitur de
Patre, vel Filio dicuntur , exceptis
personalibus relationibus, de Spiritu
sancto et am intelligenda sunt. De cog­
nitione Spiritus sancti objecto loco
Joannis siletur, sed eam etiam requiri
ex fonnula baptizandi colligitur : qua­
propter vehementer miratus est Paulus
quosdam se profiteri discipulos, qui
utrum Spirilus sanctus esset ignora­
bant. 1* Communionem noslram esse
cum Spiritu sancio, sicut cum Patre
et Filio, liquet ex Pauli salutatione:
» Gratia Domini nostri Jesu Christi,
eteharitas Dei, et communicatio sancti
Spiritus sit cum omnibus vobis. »3*
« Nequaquam socios, ct participes
creaturarum , » jure optimo animad­
vertit Cyrillus Alexandrinus, « rogabat
fieri cos, qui crediderant, sed potius
participatione divinæ naturæ sanctifi­
cari. » * Fideles in Spiritu sancto ma­
nere, ipsumque in iis, veluti in tem­
plo ,■ habitare, pluribus probatur testi­
moniis : « Si quis autem Spiritum Chri­
sti non habet, hic non est ejus. » ‘
(i)
(1)
(3)
l«m.
(4,·

Aci. xii. e.
II. Cor. «iii. 13.
Liber quod Spiritui sanctus sil Deus, p.33l.
II. ed. Paris. 1001.
Bom. viii. 0.

Ι.’Λ

« Charitas Dei diffusa est in cordihws
nostris per Spiritum sanctum qui datus
est nobis. <> » · Quicumque enim Spirilw
Dei aguntur, hi sunt filii Dei. » ·
Qtiod in Apocalypsi, Dei Patris, et
Jesu Christi gloria Apostolo exhibita
sit, consonum fuit divino consilio pan­
dendi quæ ærumnis Christi et marty­
rum secuta sunt praemia ; sed nihil
detrahit Spirilus sancli majestati et
gloriæ, quæ ipsi cum Patre cl Filio est
communis.
H(). Obj. 5. « Christus inquit : Nemo
novit Filium nisi Pater; ct nemo novit
Patrem nisi Filius. Mati. xi. 27. Cur
vero Patrem et Filium non novit
etiam Spirilus sanctus, si est quoque
persona supremae Deitatis ? » Ila Wolzogenius.
HI Resp. « Spirilus omnia scrutatur,
etiam profunda Dei. » 7 Igitur divina
persona non excluditur, seri creatura
quæcuinque. Equidem Spiritui sancto
passim adscribilur revelatio lota ; quam
tamen Filius loco objecto sibi vindicat;
non utique ul excludat Spiritum san­
ctum , vel Patrem.
82. Obj. 6. Crellius in c. xvi. Joan.
jr. 13. sic ratiocinatur: «Negatur hic
Spiritum sanclum loquuturum a semetipso : contra affirmatur, cum quæ
audierit loquuturum, et de eo quod
Christi sit accepturum. ... At Deus
ille summus quidquid loquitur, a semetipso loquitur, et ob idipsum verax
est quia a semelipso loquitur. Nou
audit etiam ille, quid loqui debeat,
nec legati instar ab alio instruitur. Nil
accipit ille a quoquam ; immo de suo
omnibus largitur. Non glorilicavit is
Christum, aliquid ab eo accipiendo,
sed ei dando. Quomodo ergo Spirilus
sanctus Deus ille summus est? · ·
83. Resp. Processio personarum el
(3)
(n)
(7)
(8)

Ibidem, v. 3.
Ibidem, viii. 16.
I. Cor. ii. <0.
Crell. I. i. 8. J. p. H»· «'«· ‘ »'«·"'» '· “·-

de Trinil. c. viii. |· »·

140

TRACT. VI DE SS. TRINITA'IE

naluræ unites a Christo apud Joanncm nobis inlelligalur neces.se est " Quoi
indicantur. « Non enim loquitur a sc, autem postulare dicatur, Hebræorum
hoc est, non sine mea et Patris com­ more significat cum facere ut posiu
munione. Neque cnim divisus ac sepa­ lemus : variata enim conjugatione ver
ratus est Spiritus, sed quæ audit lo­ bi, significatio transfertur ad actionem
quitur : audii videlicet per unitatem quam alius , nobis impellentibus, fa­
substantia), et per proprietatem scien­ cit. Ideo de eo prædicatur, uti animad
*
tis. » Ita Ambrosius. * Sic el Didymus : vertit Augustinus, quia « nobis inter­
• Hoc est, non sine me, cl Patris pellandi cl gemendi inspirat affectum.
arbitrio : quia inseparabilis a mea ct Sicut illud in Evangelio : « Non cnim
Patris est voluntate. Quia non ex se, » vos estis qui loquimini, sed Spiritui
sed cx Patro et me est. Hoc enim » Patris vestri qui loquitur in vobis.’»
ipsum quod subsistit, et loquitur, a Sic et gratias agit Apostolus Deo trium­
Patre el me illi esi. »1 « Ab illo audiet,» phanti nos in Christo ύ^αμβύοιη ·μΛΤ,'
inquit Augustinus, «a quo procedit. quod scilicet nobis triumphum agere
Audire illi scire esi : scire vero esse. ■■ 5 de hostibus concedat.
86. Obj. 8. Apostolus de Israelite
Fallitur Crellins verba Christi humano
sensu interpretans, neglecto divino, dicit : « Omnes in Moyse baptizati sunt,
in
nube ct in mari. ■> 9 Ergo cx men­
quod respiciunt, mysterio. Nihil Spi­
ritui sancto detrahitur, a Patre au­ tione facta Spiritus sancti in praecepto
diendo, de Filii substantia,4 quæ cl baptizandi, non licet inferre eum esse
Patris est, accipiendo : originis enim divinam personam.
87. Resp. Locus non est parallela.
ordo, non inferior quædam natura,
tempore posterior, his indicatur. Ideo Dixerat Apostolus patres omnes sub
autem Christus hæc dixisse censendus nube fuisse, cl omnes per mare transesi, ul Apostoli inlelligerent Spiritum iisse, et slalim addit : xel rirrirfiri»
sanctum quæ Christus tradiderat in Μ«νβ·«» Ιβα,κτίσαιτ» « r j Ηψίλλ xai W ti
mentem illis revocaturum , quum ea­ Λαλάσσ? : scilicet monet illam comdem revelaret. ex eodem Deitatis fonte morationem sub nube el transitum per
derivata. Dolentes de proximo suo mare, mysterio non caruisse, seJ
recessu Apostolos consolari etiam vo- typum quemdam et imaginem esse Baluit, Paracletum iis pollicendo, qui ptismi. Nullo modo nubem et mare cum
ejusdem divinæ majestatis consors csl, Moyse conjungit, prout conjungitur
idcinque Deus.
Spiritus sanctus cum Patre ct Filio io
84. Obj. Ί. « ipse Spiritus postulat Baptismi formula.
pro nobis gemitibus inenarrabili88. Obj. 9. Formula Baptismi nebus. » 5 Id de divina persona cogi- quaquam probat Spiritum sanctum
lare nefas est.
æqualem Palri ; nam consueverunt
85. Resp. Postulare pro nobis dici- scriptores sacri res, vel personas,
tur Spiritus sanctus, quia adjuvat in- omnino dispares inter se conjungere :
firmitatem nostram, el gemitus exci- « Crediderunt Domino, et Moysi seno
tat, ex intimo corde suspiria ducta, ejus.» ‘° « Nunc commendo vos Deo.
Per Mirax»4" id enuntiatur, quod de et verbo gratiae ipsius. « “ » Con(<) L. de Spiritu S. c. Ii.

(3) Tract 09. in Joan.
(4) Vide feixvium I. iii. de ïrin. c. viii. J. viii.
(5) Rom. viii. Î6·

(C) Bloomfield in locum
(7) Aug. cp. 105.
(8) 11. Cor. ii. 44.
(9) I. Cor. i. î.
(10) Exod. xiv. 34. (41) Act. xx. 34.

CAP. 111. DE TRIBUS IN DEO PERSONIS.

IM

Tortamini in Domino, et in polentia pondrai : nec profundunt iinmen
*»
virtutis ejus. » * Ita Wolkellus.
majestatis tum , peregrinæ , atque
R9. Resp. Quanrloci'mqiio disparo» alien® a te virtutis causa metitur
personas, vel res, conjungi contingit, Tuum est quidquid te init: neque alie
discrimen innuitur, nisi alias inno­ num a IC est, quidquid virtute scru­
tescat Sic liquet Moysi credi tamquam tantis Inest. '· ·
92. Obj U.S. Bnsilius testatur Dio­
Domini famulo : fideles verbo gratia·
divinæ commendari, ut cœlesti semine nysium Alexandrinum negasse Spiri
servalo , Deo sint grati : eosque robo­ tum sanctum esse Deum ; * ipseque
rari in Domino, divinitus concessis numquam eum Deum nuncupat, i
suæ potestatis auxiliis. Hæc nullam Gregorio Nazianzcno i<lco laudatus. *
93. Resp. Fefellit Rasilium fama
difficultatem faciunt : sed in errorem
necessario induceremur, si Spiritus mendax ; constat enim ex Dionysii
sanctus Patri non esset æqualis, et scriptis cum Spiritum sanctum Deum
nihilominus cum ipso et Filio rccen
praedicasse : « Non impune, » ait,
seretur in Baptismi formula, nomine « feret is, qui adversus henignum
eodem , scilicet auctoritate eadem , Spiritum sanctum blasphemus est ; Spi­
nullo facto discrimine.
ritus autem est Deus. » ’ ·ί yi» *
Mi
90. Obj. IO. Hilarius dicit : « Bapti­ iirlKtiifirai (barkpit tara r»
zare jussit in nomine Patris , el Filii, *r<t>/a
*rir
r» «ynv. *>inpa Si i li»r. Ba
el Spiritus sancti, id est, in confes­ silius Deum cerie nuncupavit Spiri­
sione et Auctoris, ct Unigeniti, ct doni tum sanctum : « Quibus designantur
Auctor unus est omnium .
. . cl in Scriptura Paler ct Filius esse Deus,
unus Spiritus donum in omnibus. » 1 eisdem designatur et Spirilus sanctus
ex quo palet Trini­
Praterea eum numquam appellat Deus ...
tatem esse consubstantialem n * « Con­
Deum.
91. Resp. Ipse Hilarius alibi dicit : fitendum est Deum esse Patrem , Deum
» Baptizantur autem in nomine Patris, Filium, Deum Spiritum sanctum;
el Filii, el Spiritus sancti : ut quorum quemadmodum divinæ Scripluræ , el
est una divinitas, sit una largilio ; qui sublimiora contemplati sunt, do­
nomenque Trinitatis unus Deus est. » 5 cuerunt. » ’ Cæterum laudat eum
Igitur donum vocat, quia dalur nobis Gregorius Nazianzenus, quod, quum
utcharilalem in corde diffundat. Nihil Ariani omnem quærercnl occasionem
obstat quod voce Dei non utatur Hila­ turbarum, in concionibus a nuncu
rius, quum divinitatem Spiritus san­ pando Spiritu sancto Deo abstinuerit,
cti agnoscat. Sic Patrem alloquitur : ne lupus gregem invaderet, ipso amo­
- Profunda tua sanctus Spiritus tuus, to, vi fraudeve ipsorum.
secundum Apostolum, scrutatur et
CAPUT III.
novit, et interpellator pro me tuus

inenarrabilia a me tibi loquitur : el
ego naluræ suæ ex te per Unigeni­
tum tuum manantis potentiam crea­
tionis nomine non modo eloquar , aed
etiam infamabo? Nulla te , nisi res tua
(U
(ij
(J)
■a’

Ep. ri. io.
Dc Trinitate I. ii. n. i.
Ad calcem Cornm. in .Mattii.
De Trinitate I. iii. n. titt. (r>i Ep. u.

BE TRIBUS IN I>EO PERSONIS-

94. Quum Patrem Deum esse unities
agnoscant. Filium aulein cl Spiritual
(β) Orat. «0.
(7) Heap, ad Ριυρ. Pauli Samo», mrn. ». n.bl
Gr«e. coi. p. iuO.
(Η) I.. ». ad Rnnomium.

Bp. »··

iii

TRACT. VI. DE 88. TRINITATE

senctum Deum quoque esse probavc
rinuis, liquet 1res esse personas in
uno Deo. Solei hoc mysterium Trini//M vocari, qua voce vulgo trium in una
essentia personarum unilas inlelligiliir : quamvis Pelavio placeat cam 1res
personas designare, quin earum uni­
tatem affirmet. Illud impugnarunt olim
Sabelliani ,el quotquot personarum in
Deo negabant distinctionem, Judaicis
Inhærenlcs placitis; cæterique qui Fi­
lii cl Spiritus sancti divinitatem im­
pugnabant.
Propositio.
Sunt in una Dei essentia 1res perso­
nas a sc invicem distinct®.
95. Probatur I. cx Scriptura. Chri­
stus Apostolos mittens dixit : « Docete
omnes gentes, baptizantes cos in no­
mine Patris, cl Filii, cl Spiritus san­
cti. » ' Tres plane distinxit ; cos ta­
men unum esse Deum insinuavit,
singulari numero « in nomine, » quod
auctoritatem in Scripturis designat. *
Eos esse cumdem Deum in quem cre­
dendum sil, quique gratia; omnis ct
Salutis sit largitor, inde colligitur : qui
enim praedicanti crediderit, baptizan­
dus est, ct hac ratione fdius Deo na­
scitur , Spiritus sancti opera. « Baptizaft in aliquem, » jure animadvertit

una Divinitas , sit una largitio , no·
menque Trinitatis unus est Deus, n <
DO. Idem probatur celebri illo Joannis testimonio , quod authenticum »
Tertulliano, Cypriano, ct postcrioribui
scriptoribus agnitum ostendemur :
« Tres sunt qui testimonium dant in
coelo , Pater, Verbum , ct Spirituj
sanctus : et hi 1res unum sunt, η t
Personarum distinctio manifesto sta­
tuitur; 1res quippe testes dicuntur:
quod cx comparatione cum aqua,san­
guine , et Spiritu magis elucescit : uni­
tas vero naturæ etiam traditur :
«« η>ΐ«ρ ïr ιΐσι. Quod si hac cx parte de­
ficiat comparatio, mirum non est; ner
enim in rerum natura divinitatis haberi
potest imago perfecta. Optime tamen
ex testimonio cœlilus Christo dato 1
Patre, Filium suum dilectum praedi­
cante ; a Verbo, qui, promissis stan».
emisit inde Spiritum sanctum, et a
Spiritu sancto, tot sui indicia prebente , qui tres testes unius sunt na­
turæ, transit Apostolus ad commemo­
randum testimonium quod in tem
præbetur, quodque unum est, licet
testes diversa? sint naturæ. Discrimen
autem in recepto Graeco textu indica­
tur : Dr t· ». In antiquis nonnullis c»
dicibus deerant omnino voces dt
Rosenmuller, alioquin sibi non con­ trium testium terrenorum unitate
stans, » est Baptismo obligari ad ejus Accedunt omnia quæ adduximus Sen
cultum religiosum, et professionem pturæ testimonia cx quibus Christum
religionis ab eo instituta?. » ! Colendi Filium Dei , Patri consubstantialem,
igitur sunt Pater, ct Filius, ct Spiritus et Spiritum sanctum Deum esse con­
sanctus, el auctores fidei nostræ ag­ stat.
noscendi, in unitate utique divinæ
97.
Probatur 2. cx traditione quan
naturæ; quæ cl voce singulari, ct no­ Patres testantur. Polycarpus, mart)·
minum conjunctione, cl ipsa ritus rium subiturus, dixit: « Te glorifice
solemnitate, salis indicatur. Optime per
dilectum Filium
igitur Hilarius jam laudatus : « Bapti­ tuum, per quem libi, una cum ipso,
zantur autem in nomine Patris, cl in ° Spiritu sancio, gloria nunc ct in
Filii, el Spiritus sancti, ut quorum est sæcula saeculorum , Arnen. » Liquet
i

(I) Mali, xxtiii- <»(Î) Matt, n ·''·
■ congregati ili nomine ineo. ■
(i) In locum.

\>·.μΛ

(4)
Cummi-nl. in Mallii., can., 35 el calce hW»
(Bl I· Jo»"· v. 7.
(6) Alia
*
out cum.

CAP. HI· PE TRIBUS > IN DEO PERSONIS.
Filium el Spiritum sanctum , ox Marty­
ris sententia , cum Patre glorificandum
esse in ævum : sunt igitur idem Deus :
nec enim gloria ilia quæ Deo tribui­
tur, posset creaturis esse communis.
Smyrnenses qui martyrium Polycarpi
ad Ecclesiarum notitiam devenire cu­
rarunt, claudunt epistolam eadem fere
*·γ!α
Ιίξ
: « cum quo (Christo) gloria
et honos Deo Patri et sancio Spiritui. »
pil'« Ι'ίζα rB SiS> και irarpi, και ΰ·) πιινματι.
Similis formula a comitibus S. Ignatii
adhibita esl,cl a primordiis Ecclesiæ
viguisse noscitur, cum varietate my­
sterio admodum accommodata : « Glo­
ria Patri, elFilio, et Spiritui sancto, »
« Gloria Patri per Filium in Spiritu
sancto, « vel in unitate Spiritus san
cli. »
98. Justinus in Apologia *1 cultum
Christianum sic describit :
nafi rl iir
χρνφΐρμι&», ινΜγνμιι rot π»ι·τ·» rut ww
ha η νιν Hvrv Itf» Xpi7rv, και ί<α τπνματίΓ
niÿw.Mn omnibus oblationibus lauri a mus creatorem omnium , per Filium
ejus Jesum Christum , et per Spiritum
sanctum. » Hæc sane indicant Filium et
Spiritum sanctum in cultu cum Patre
consociari. Id jam clarius tradiderat
testimonio jam citato : « Eum et Fi­
lium ejus ... et Spiritum pro­
pheticum colimus cl adoramus : »>
itioir rl χαι ror παρ àvrv ΰ<ο» . . . ττιιυμα
ri rl rpifariitgr σι/βιμιΰα, tu πριϊκνικμιι. *
99. Athenagoras, exposita Christiana
tide de Paire, Filio, et Spiritu sancto,
atheismi, quod objiciebant Ethnici,
crimen sic repellit : r«r *» *■ i>
Hyurar ite» τατίρα και viti Sii» και πιινμα
άγΐΜ, iiixiurar άντβ»» και ra> b τ» iraifti
Ιιικμιι , και τ·» ί» rj ταξιι Siaipirit , àttfar
Ui»r χ·λ«μ«,ΜΓ· ’« Quis igitur non mi­
retur, cum atheos vocari audiat eos,
qui Deum Patrem, et Filium Deum et
Spiritum sanctum asserunt, ac eorum
(I) Apol. i. n. 07. p. 31î. ed. Wire.
(«) Ibid. n. 0. p. 110.
'5) Leg. pro. Cbrial. n. «0. p. UR. ed. Wire.

f»

ct in unione potentiam, et in ordine
distinctionem demonstrant ? »
100. S. Irenæiis Angelorum mini­
sterio Patrem indigere negat ; « mini­
strat enim ei ad omnia sua progenies
et figuratio sua , id est. Filius et Spiri­
tus sanctus , Verbum el Sapientia, qui­
bus serviunt cl subjecti sunt omnes
Angeli. « 4 Quamvis ministerii vox
durius sonet, liquet apud Irenæum
nihil servile indicari, sed persona­
rum relationem : Filium autem et Spi­
ritum sanctum eumdem ac Pater Deum
esse, ex eo quod Angeli illis serviant,
patet. Creationis et mundi guberna­
tionis participes exhibentur : omnia
haud per Angelos facta dicit, · sed
per Verbum et Spiritum suum omnia
faciens et disponens, cl gubernans, el
omnibus esse præslans. « 5 « Adest
enim ei semper Verbum et Sapientia,
Filius et Spiritus , per quos ct in quihus omnia libere et sponte fecit, ad
quos cl loquitur, dicens : » Faciamus
» hominem ad imaginem et similitudi» nem nostram. » 6
101. Tertullianus, ad Montanistas
delapsus, fidem de Trinilate retinuit,
et contra Praxeæ sectam personas
confundentem , vindicavit : « Se existi­
mat meram veritatem possidere , dum
unicum Deum non alias putat creden­
dum , quam si ipsum eumdemque et
Patrem, et Filium, et Spiritum san­
ctum dicat : quasi non sic quoque unus
sit omnia, dum ex uno omnia, per
substantiæ scilicet unitatem ; el nihi­
lominus custodiatur «.economise sacra­
mentum , quæ unitatem in trinitatem
disponit, tres dirigens, Palrem, et
Filium , et Spiritum sanctum : 1res au­
tem non statu, sed gradu : nec sub­
stantia , sed forma ; nec potestate, sed
specie ; unius autem subslantiæ, et
unius status, et unius potestatis ; quia
(i) L. iv.c. (T.
(S)
L. i. c. <u.
(β) L. it. C. 37.

144

TRACT. VI. DE NS. TRINITATE.

onus Dews, ex quo cl gradus Isli c «■« t)ii» tui iy,u irrtv/4... - Nos aillcm q(j,
formre cl species in nomine Pain’s, cit 1res personas esse Patrem, Filium «
Filii, el Spirilus sancti deputantur. » 1 Spiritum sanctum persuasi sumus, n <
SicApOslollcum Præsulem Romanum,
104. Dionysius, Roman® Ecclesi»
moechiam dimittentem ex potestate ab anno 250 usque ad annum 2$
Peiro tradita, arguit, quod illa Pe­ Episcopus , reprehendit illos, qui,
tro tantum, vel saltem spirituali cum Sabellio, personas divinas con.
homini, non psychico competat : « se­ fundunt, vel, eas e contra separante»,
cundum enim Petri personam spirita­ 1res Deitates efficiunt : « Etenim oslis potestas ista conveniet, aut Apo­ cesse csl uniri omnium Deo Dei Ver.
stolo , aut Prophet®. Nam et Ecclesia bum ; cl in Deo manere cl habitare 1
proprie el principaliter ipse est Spiri Spiritum sanctum. Jam vero divinam !
tus, in quo est Trinitas unius divini­ quoque Trinitatem in unum , vclul ii I

tatis, Pater, ct Filius, ct Spirilus san­
ctus. » * · Duos tamen Deos, ct duos
Dominos numquam ex ore noslro pro
ferimus : non quasi non el Palor Deus,
el Filius Dcus.cl Spirilus sanctus Deus,
ct Deus unusquisque. » *
<02. Clemens Alexandrinus præclarum Trinitati præbel testimonium :
iir pl’ · r«r ·*> TI<sr»p. »ir It »ai : ru'
ίλνι Asyir, ««i r» Πιιιμα r» aynr ir, »α< n
•MwairaXi. 1 a tinilS quillCUl CSt UDÎversorum Paler; unum csl etiam Ver­
bum universorum ; ct Spiritus san­
ctus unus, qui et ipse csl ubique, n
Sub finem operis sic glorificat Trini­
tatem : u Soli Patri ct Filio, Filio et
Patri, Piedagogo ct Magistro Filio,
una cum sancto Spiritu; per omnia
uni ; in quo omnia ; per quem omnia
unum ; per quem est quod semper
est; cujus membra omnes ; cujus sunl
gloria et sæcula : qui csl undequaque
bonus, undequaque pulcher, undequa­
que sapiens, undequaque juslus : cui
gloria uunc et in sæcula sæculorum.
Amen. » 5
105. Origenes :
μ,υ ru y» rptîr
■i.rtïràrur

τκγΧΰιιιι, rsr

caput quoddam el summam , omnipo.
lentem Deum universorum dico, colligi
el coalescere, prorsus est ncccsse »’
105. « Non igilur dividcnla ostii
1res Deitates admirabilis ct divina uni­
tas, neque sub nomine creationis mi­
nuenda csl dignitas, et immensa Do |
mini majestas ; sed credendum est ii
Deum Patrem omnipotentem , cl Chn- I

stum Jcsum Filium ipsius, ct in Spi­
ritum sanctum; uniri autem universo
rum Deo Verbum : « Ego enim, · in­
quit , « et Pater unum sumus ; · · rt
» ego in Patre, ct Pater in me. » In
enim el divina Trinitas , simulquesaacta pnedicatio Monarchi® consonari
possint. » 8
JOB. Dionysius Alexandrinus diti
invisibilem et imminutam Trinilateo
in unitatem colligi : '»r
*>
μ\> ΐμΰτ w n
r»r Tfiaia. ryr Mcrala xAarvrtjuir âliaujw,
xaî rar rpiiSa. irixir àjudurcr tir r»r Mail» |
avyxt^aXanr/aiîa. 9 « SÏC quidem IW>
indivisibilem Unitatem in Trinilatm |
dilatamus, elTrinitatem iterum,qui
imminui nequit, in Unitatem contra­
himus. »
107. S. Gregorius Thaumaturgu$,i>

(»1 Adu Praiçam c. i.
(0) Torn. i. in Joan. p. 80. cit. a lluetio.
,i) |)c Pudicitiae ll.
(?) Apud Alhan. de decreti» Syn. Nic.lo»<H) L. ·<!’- I’ruieatnc. Ιβ. tupucii
p. t?6.
μ) Pœdagog. I. i. e. 0.
(·) Apud Athana», ibid.
|bi Psdagogi I iii. «ub finem. Htacum talum
(0) Apud Allianu». ». ». pag. tOJ. Monliiut
*
omiUimua, sicut el alias sa-pe, ne legentibus n,- ·■ «-P-» p. tS3.
mi» gr
* ’«» simu».

CAP. Til. DE TRIBES IN DEO PERSONIS

113

celebri fidei confessione qii.i· divinitus Moyses , in Scripturis conjunguntur ,
tradita fertur, singularum personarum quin pares sint : nimie autem puerile
deitatem prædlcat, unitatem vero es- est ex singulari numero « in nomine «
sentiæ: « Trinitas perfecta quæ gloria unius natura» drvinæ desumere argu
et æternitate, ac regno atque imperio mentum. Nihil quidem aliud Christus
non dividitur, neque abalienatur. Non ea loquendi ratione innuit, quam ul
igitur creatum quid , aut servum in Christiani ea religione obstringantur
Trinitate : neque superinductilium ali­ quæ Deum Patrem agnoscat, Jesum
quid ct advenlitium, quasi prius non Messiam , et Spiritum sanctum, vim
existons, posterius vero adveniens.Non scilicet divinam.
110. Resp. Loca non sunt parallela.
ergo defuit umquam Filius Patri, neque
Filio Spirilus ; sed immutabilis et in- « Domino et Gedeoni, » « Gladius
variabilis eadem semper manet Trini­ Domini et Gedeonis, » 5 conclamarunl
milites, ducem suum appellantes, dum
tas. « » kvr
*
Tpiir au. *
108. His domesticis fidei vetusta? divinum implorarent auxilium, ct
testibus alienum addere liceat. Extat spem quam fovehant manifestarent.
dialogusPhilopatrisdictus, qni Luciano Sic crediderunt Israelite Domino, et
qui anno 170 floruit, aut alteri scriptori Moysi servo ejus; per quem scilicet
coæVo, a plcrisquc , a nonnemine au­ divina eis innotuerunt mandala. In
ctori prioris ætatis tribuitur; in quo adjunctis verbis et orationis serie in­
Christianorum fides , dum irridetur , venitur discriminis ratio ; quum Pater,
exponitur. Triphon , Christiani perso­ et Filius, et Spiritus sanctus una cen­
nam sustinens, Catechumeno ex Ethni­ seantur, nullo disparis naturæ dato
cis quærenli quo nomine sibi in poste­ indicio. Vis argumenti ex singulari
numero non pendet : desumitur enim
rum jurandum, respondet :
hir, /4<yar,
, upariura, ΰι'οι irarpsr, praecipue ex invocatione trium perso­
τιιιιμα Ix irarpir îxwijxuâ.uircr , ir îx rpiar , narum , tamquam gratte el salutis au­
«·) ίζ ir»r τρία,. raiira. τίμιοι fà’a, rsr Ji ctorum. Cæterum spernendum non
·>« tiw : « Deum alte regnantem , est argumentum inde etiam petitum;
magnum , immortalem , coelestem , quum nomen auctoritatem apud sacros
Filium Patris , Spiritum ex Patre scriptores passim significet, et S. Pau­
procedentem , unum ex Iribus, et lus simili argumento ex promissione
ex uno tria. Hæc tu Jovem puta , facta Abrahæ, et semini ejus, uti non
hunc existima Deum. ·<4 Ethnicus post sit dedignatus. Ralionalistarum autem
explicatio arbitrio conficta est, repu­
aliqua regerit : »x »<J
*
ri λίγη»· îr γΡ;<
*,
*
τρί
ο ; <· Non intelligo quid dicas ; gnante obvio verborum sensu , el usu
unum tria , tria unum? ·> Filius ct Spi­ loquendi, quem ex traditione vetustis­
rilus, ex sententia Christianorum, sima , el Patrum scriptis colligere est.
plane exhibentur , omnibus summi Equidem absonum csl verba Christi
Numinis perfectionibus præditi, ct ita interpretari, ul jussisse censeatur
baptizare auctoritate Dei, et .Vessiæ,
unum cum Patre.
et vis cujusdam divina?.
Objectiones diluuntur.
111. Obj. 9. Verba Christi pleona­
109. Obj. t. Infirmum est argumen­
tum ex baptismi formula desumptum : smum continent ‘ Malthæo familiarem,
baptizari
scilicel Iv ri i»,u
*
« in no­
nam Dominus et Gedeon , Dominus el

(I) Vide oper. Grcg. T lu uni. p. I. edit. Paris.
Hîî. (i) In medio.

Vol.

it.

ta) Jud. vii. 18.10.
(4) UoscnmUllcr in locum.

<46

TRACT. Vi. DE SS. TRINITATE.

men, » idem esl ac bapiizari in Pa­■ ccs legit ; « lie, inquit, docete natiotrem. el Filium, cl Spiritum sanctum : nos, linguenles cas in nomen Patris,
sicul dicitur quis in nomine prophclæ, cl Filii, cl Spiritus sancti, » " attamen
jnsli. vol discipuli aliquem recipere, personarum discrimen significari sin
quando prophetam, justum, discipu­ gulis vocibus, et baptismi ritu . perlum , propter dotes has domo exci­ suasum habuit : « novissime mandans
ut linguerent in Patrem, et Filium, et
pit. · Israélien in Jloysen hr Λ
baptizati ab Apostolo dicuntur, quia Spiritum sanctum, non in unum. Nam
legem et cultum ah co præscriptum nec semel, sed 1er, ad singula nomina
amplecti debuerunt, divina protectione in personas singulas Unguimur. » ’
in mari, cl sub nube dignati. Ergo Quod autem ex llilario objicitur, longe
discipuli baptizandi erant in Patrem, alienum esi ab Unilariorum cl HalioFilium, et Spirilurti sanctum, quia le­ nalistarum commentationibus ; nam
gem et cultum, quem Filius, tam­ ejus recitavimus verba , quibus unam
quam Patris legatus, proscripsit, am­ Patris, el Filii, et Spiritus sancti diviplecti debuerunt, Spiritus sancti dono nilalem el largitionem celebrat. Quod
remunerandi. Non dissentit Hilarius donum vocet Spiritum sanctum, gra­
qui dicit Christum » baptizare jussisse tiam quam largitur spectat, nec ali­
in confessione Auctoris, et Unigeniti, quid ejus , vel trium personarum su­
premae majestati detrahit. Frustra igi­
cl Doni, e ’
119. Rcsp. Usus est optima legum tur conantur Rationalists verborum
interpres : constat vero a vetustissimis illorum vim infirmare. Demus equidem
temporibus baptismum conferri con­ pleonasmum ibi reperiri : nonne con­
suevisse ipsis Christi verbis : « In stat, ipsis etiam judicibus, in Patrem,
nomine Patris, et Filii, et Spiritus Filium, et Spirilum sanctum nos bapti­
sancti, « trium personarum auctori­ zari , ita ut legem et cultum eorum
tate et invocatione, quæ etiam trina amplectamur? Israelitae in Moyseo
immersione significabatur. · Equidem baptizati dicuntur, qui quum famulum
apud Mallhæum constat lw proposi­ et ministrum Dei se exhiberet, oporte­
tionem cum accusativi casus nomine bat legem quam a Deo acceperat ser­
pro υ cum dativi, quod ex latiori acce­ vare , et ritus quos Deus per ipsum
ptione propositionis Hebraicæ contin­ proscripsit peragere. Igitur Christo
gere suspicamur, nonnumquam usur­ magistro oportebit Deum Patrem ag­
pari. Sic Christus ne juremus temere noscere, cum quo unum est, et Spi­
vetans exhibetur, μ>™ ί> ri U ί.α>ΰ . . μ·Γ« rilum sanctum, alium Paraclilum,
Λ γ» . . μίτι tiy 'ΐιριηλνμα. 1 Λΐίθ doctorem omnis veritatis.
loco refert Christum congregatis ·«■ r«
115. Obj. 5. Baptizandi forma præΙμ» 1>ιμα In nomine suo se adfulurum scripta potest illustrari baptismo Chri­
promisisse; 5 quod manifesto de iis sti, qui utique non est baplizatus,
qui ejus auctoritate conveniunt, cum­ tribus invocatis personis, sed Patris
que invocant, intclligendum est. Ter­ auctoritate, qui eum Filium esse,
tullianus, juxta pristinam versionem Messiam scilicet, voce cordi ejus inso­
Latinam, quæ idiotismum exemplaris nante, testatus est,8 Spiritu sancto,
Græci servabat, accusativi casus vo­■ instar columbæ, dclabenle, vi quadam
it) Mill. i. 41. H
L. ii. deTriniUte η. I.
(S) Juatinua M. Apol. i. n. 61.
(4) Vide Bloomfield in Act. ii·.î. et Mau. v. j·-

(&)
Matt. iviii. to.
(0) I)e Baptismo c. liii.
(1) Advcraua Praveam c.ixvi.
(8) Non veretur Furnesiua vocem ccelilua etni»·

CAP III. DE TRIBUS IN DEO PERSONIS.

1*7

divina in ejus animam immissa. Hæc
Christi inauguratio volo quodam my
thico obtecta exhibetur. Haud absimili
ratione quilibet Dei Patris auctoritate
baptizatur, filiusque agnoscitur Dei,
dum ipse Messiam conlileliir , el vim
in se divinam experitur.
ili. Resp. Scripturis illudunt qui sic
clarissima earum testimonia detor­
quent Rationalist;!!. Equidem non no­
vimus aliquam verborum formam a
Joanne, dum Christum baptizaret,
adhibitam ; illustre tamen trium in Deo
personarum testimonium ea occasione
est datum : vox enim caelitus emissa
audita est, qua Pater testatus est
Christum esse Filium ejus dilectum ;
et Spiritus sanctus, cum donorum co­
pia, in cum delapsus est, columba!
symbolum intuentibus objiciens. Quod
autem audeat Fumesius vocem illam
explicare de quadam intima Christi
conscientia, qua sibi videbatur eam
alte sonantem audire. detorquendi
Scripturas libidinem prodit. Profecto
Matthæus et Lucas ipsa verba referunt
tamquam audita , non mente Jesu tan­
tummodo concepta. Nihil est insuper
quod indicet Spiritum sanctum vim
quamdam divinam illic designarc : sed
testimonium Joannis probat ipsum
Spiritum sanctum corporali specie tam­
quam columbae apparuisse. Igitur fin­
gunt somniantque qui mythos quaerunt
in simplici rerum gestarum narratione.
115. Obj. I. Ea ratione 1res testes
cœlestes unum prædicantur in versi­
culo Joanni tributo , quo tres testes
terrestres unum sunt : sed hæc unitas
est testimonii, haud naluræ.
H6. Resp. Non sic instituitur a Jo-

anne comparatio : sed quum de Chri­
sto veniente per aquam el sanguinem
locutus fuisset. et de Spiritu» testi­
monio , ad cœlestes testes mentem
elevavit, cosque simpliciter et abso­
lute declaravit unum. Aquam , sangui­
nem, el Spiritum tcslium habere ra­
tionem in terria deinde subjunxit,
quos in unum convenire testimonium
animadvertit : i«r v» <» ·<
*«». Hæc ver­
ba deesse in vetustis codicibus non
est observatione indignum , licet, si
retineantur, nihil detrahant vi textus
præcedenlis : vera enim el absoluta
testium caelestium unitas occasionem
idoneam praebuit sermoni de testium
terrestrium minus stricta unitate; com­
parationes quippe non accuratam sin­
gulis in rebus exigunt consonantiam.
117. Obj. 5. In Scripturis, quoties
de Filio et Spiritu saucio una cum
Patro fit mentio , huic nomen Dei sim
pliciter datur, aliis non ita : · Gratia
Domini nostri Jesu Christi, et charitas
Dei, et communicatio sancti Spiritus
sit cum omnibus vobis. Arnen. · * Inde
colligere est Apostolum optare ul fide­
les Christo sint accepti, a Deo amen­
tur, ipsum diligentes, et ut participes
liant coelestis doni , quod sanctus Spi­
ritus non inepte dicitur.
118. Resp. Quod nomen Dei Patri
plerumque tribuatur congruum est,
quia fons est et principium aliarum
personarum ; quum autem Dominus
noster nuncupetur Christus, et gratiæ
largitor agnoscatur, divinitas ejus
manifesto declaratur. Communicatio
sancti Spiritus fit quidem dona sua
impertiendo, quibus ornatur anima,
et efficitur templum Dei, quia in ea

*Jmproreus negare,ct ad fervidam Jesu mentem
eam referre. In cremplum adducit vocem quam
peccator quidam visus est sibi audire eum ad
panilenliam invitantem. Ex fabella illustratio­
nem mutuatus est audax nimis Filii Dei irrisor :
« 1 took up the other day a tract which had been
• thrown in al my door, and which related the

experience of an individuel in whom a deep
sense of sin lied been awakened- Io his distress
he states that he heard a voice sayior to him
Repent of thy sins, and thou shall be ,orK'
ven. · Jesus and his Biographers p. it· eh. m.
p. <05.
(i) II. Cor. till. «·

14»

TRACT. VI. DE SS. TRINITATE.

habitai Spiritus Dei. Hæc divinam ejus regulam a presbyteris, qui ante ipsum
naturam ostendunt.
vixerunt, acceptam · ipse adhibuit
119. Obj. 0. Numquam consuevit Dionysius Alexandrinus. ‘ Alias dice·
Ecclesia vetustis temporibus preces batur . « Gloria Patri, ct Filio, cl
ad Filium vel Spiritum sanctum diri Spiritui caneto; »qui usus jam invaluit.
gere : imo jussit Concilium Carlhagi121. Obj. 7. « Tam impenetrabile
jicnse 111.· Ut cum ad altare assistitur, aie imperceptibilc, imo rationi omni
semper ad Patrem dirigatur oratio. »' contrarium mysterium . . . merito
Ipsa doxologia Patris praestantiam, et deberet tam clarc et expresse in sasingularem majestatem praedicabat : eris litteris contineri, ut ad id efferen­
" Gloria 1'alri, |»cr Filium in Spiritu dum cl declarandum nullis aliis voci­
bus ac phrasibus, quam quibus id
sancto. «
120 flcsp. Ecclcsiæ consuetudo Pa­ ipsa Sacra Scriptura expressit, opus
trem praesertim in precibus solemni- esset. » Wolzogenius. 6 Similia ei
bus appellandi, apte indicabat ipsum Wcgschcider Perronens descripsit,
esse fontem divinitatis, primam scilicel qui optime animadvertit Rationalistes
Trinitatis personam cujus honor lotam Socinianorum objectiones, apparatu
respicit Trinitatem, uti animadvertit S. quodam eruditionis , veluti novas ur­
Fulgentius, in canoncm Africanum gere.
122. Kesp. Clare quidem mysterium
scribens : · Dum ad solius Patris per­
sonam sermo dirigitur, bene credentis hoc proponi debuit ; scd scripto, vel
fide tota Trinitas honoratur : cl quum voce præconum, pro Dei revelanti»
ud Pairem litantis destinatur intentio, arbitrio. Profecto Scriptura 1res perso­
sacrificii munus omni Trinitati uno nas in baptismi formula conjungendo,
codcmque offertur litantis officio. ■ * unica omnium invocatione, unam po­
Ex contextu quidem canonis patet testatem et auctoritatem omnium os­
Concilio propositum esse praecavere , tendit; et Patrem, ct Filium uuum
ne singulorum arbitrio preces sole- esse declarat; cl 1res lestes in cœlo,
mnes Ecclesiæ immutarentur, vel no- Pairem , Verbum, ct Spiritum, uduid
væ inducerentur formula) ; mox enim quoque esse. Ideo dici polcsl dogma
praecedunt hæc verba : « Ul nemo in in sacris lilteris ita contineri, ulaliis
precibus vel Pairem pro Filio, vel verbis opus non sit , ad illud cnunFilium pro Patre nominet. » s In liandum. Cælerum ob argutias Imedoxologia honor ejus item servatus ticorum, qui ipsas Scripturas ad suam
esi, et gloria illi tributa per Filium , perditionem detorquent, formulai lidci
ulpole secundam personam, el me- explicatius dogma enuntiant, ne ver
diatorem Dei ct hominum. Iu Spiritu horum ambagibus suum virus lueresancio gloria data est, quia Pater el lici celent. Falluntur autem qui putant
Filius in illo conjunguulur, intima di- Scripturas Novi Testamenti ideo exaralectione, el naturæ, quæ iribus esi tas ul dogmata omnia innotescerent,
communis, unitate. Cælerum formula verbis quam maxime perspicuis proilla varietates admisit, quæ tamen posita ; nam res gestas potius cxliiidem sonabat : nonnusquam enim dice- bent, dogmataque nonnulla, veluti
batur : « Gloria Patri, el Filio , cum ex occasione cl obiter plerumque. Id
Spiritu sancto : » quam « formam ac quidem divini consilii visum est, ne
(t) C. niti. apud l.abbe tom. ii. coi. Illo.
(Î) Ad Munim. I iii
1J) Ibidem.

(4)
Sub finem Apologia! suæ.
(5'i Declaratio duarum contrariarum senten­
tiarum c. iii.

CAP. HI

DE TRIBI S IS DEO PERSO5IS

in Ethnicorum inanus forte aliqua
delapsis, mysteria altissima forent irri­
sui. Satis igitur indicantur ut praedica­
tioni et fidei Ecclesiae ferant testimo­
nium·, scd profundus quem celant
sensus non patet omnibus.
123. Obj. 8. Plures Trinitatis defen­
sores fassi sunt eam nonnisi ratioci­
nando inferri ex Scriptura.
121. Resp. Ipse Wolzogenius salis
habet « ut per legitimam ratiocina­
tionem et consequentias ex ea elicia­
tur. » Cælerum licet haud tot verbis
in Scriptura mysterium proponatur,
Pater dicitur Deus. Filius Deus, Spiri­
tus sanctus Deus, et unicuique per­
son® perfectiones divina
*
tribuuntur,
et unus Deus alte praedicatur. Quum
alioquin Pater a Filio, Filius . et Pater
a Spiritu sancio distinguantur, perspi­
cuum fit Patrem , Filium , et Spiritum
sanctum, licet inter se distinctos,
cumdem esse Deum, et proinde tres
esse in una Dei essentia personas.
Accedit publica el solemnis Ecclesiae
praedicatio, fides , et cultus , divinæ
revelationis documenta indubia.
125. Obj. 9. Adeo sunt discordes
Trinitatis vindices in discrimine inter
essentiam el personam definiendo , et
ipso dogmate explicando , ut pateat
nec ipsos nosse quid dc ea creden­
dum sit.
126. Resp. Constans est omnium
Catholicorum doctrina el fides, 1res in
Deo personas a se invicem dislingui,
scd eamdem numero liabere substan­
tiam. Dogma non pendel a vocibus
quibus doclores scholastici noliones
aliquas definiunt : nec est qui valeat
tantum arcanum accurate intellectu
complecti. Quod si prolestantici qui­
dam Trinitatis vindices in ipsis notio­
nibus discordes videantur, eorum sen­
*tentia nihil possunt public® ct notissimæ fidei Ecclesi® praejudicare.
(I) Vide Wokugenii Occhr. c. if.

fW

Omnes ea docente novimus quid cre­
dendum sit, quamvis nemo majestatis
supremæ abyssum scrutari possit.
127. Obj. IO Distinctio inter essen­
tiam et personam gratis lingitur : nam
persona nihil est, sed substantia intel
*
ligens persona dicitur. Igitur 1res per­
son® in una essentia absurdum quid
præsefernnt. 1
128 Resp. Persona quidem non est
aliquid essenti® additum, sed ipsa
essentia inlelligens quæ subsistit -. at­
tamen ex eo quod triplex sil ratio
subsistendi, essenliæ unitas non tolli­
tur, nec subsistentia vacuum lit nomen.
Fatemur alioquin unicuique essentia
*
naturali unicam esse subsistentiam ;
scd quum, Deo ipso docente, noveri­
mus eum Pairem esse, ct Filium , et
Spiritum saucium, unum tamen, unam
scilicet essentiam divinam ; 1res sub­
sistentias , seu triplicem subsistendi
modum necessario agnoscimus : nec
mirum naturam divinam omne in re­
rum natura longe excedere.
129. Obj. II. Si subsistenti® plures
essentiæ divinæ tribuantur, nulla erit
ratio qua earum numerus certo defi­
niatur. *
130. Resp. Dei revelatio est unica
et sufficiens ratio qua subsistentias
divinas definiamus. De ipsius natura
nil nisi eo docente nosse gloriamur.
131. Obj. 12. Subsistentia modus
tantum est, non res aliqua : modum
autem in Deo cogitare est nefas.
132. Resp. Modus , quo sensu vulgo
intelligitur, accidens quoddam sonat,
formam scilicet mutationi obnoxiam
sed modus subsistendi ad essentiam
divinam refertur, adeo ut hæc neces­
sario subsistat in Patre, et Filio, el
Spiritu sancto. Accurate ct profunde
Augustinus : >< In Deo autem nihil qui­
dem secundum accidens dicitur, quia
nihil in eo mutabile est . nec tamen

(1) Ibid. C. T.

TRACT. VI. DE ss. TRINITATE.
omne quod dicitur, secundum substan­ Pater in Filio, Filius in Patre, et Spitiam dicitur. Dicitur enim ad aliquid , ritus sanctus in utroque sit, incOabili
sicul Palor ad Filium, cl Filius ad Pa­ quodam nexu, et subslanliæ unitate.
trem, quod non esi accidens : quia ct Profecto non semel, nec obiter, sed
ille semper Filius, el non ita semper magna cum vi, id affirmavit Christus,
quasi ex quo natus est Filius, ut ex eo quum enim se et Patrem unum este
quod numquam desinat esse Filius, afllrmassel, Udem operibus postulavit.·
Pater non desinat esse Pater ; sed ex « Si mihi non vultis credere, operibus
co quod semper natus est Filius , nec credite, ut cognoscatis, et credatis
coepit umquani esse Filius Quod si quia Paler in me est, et ego in Pa­
aliquando esse coepisset, aut aliquan­ tre. » ’ Hæc ad unitatem naturæ re­
do esse desineret Filius, secundum ferri liquet. Postulanti Philippo ut Pater
accidens diceretur. » *
illis ostenderetur,«dicit ei Jesus iTanio
135. Obj. 13. De distinctione inter tempore vobiscum sum : cl noncognonaturam et subsistentiam silet Scri­ visits me? Philippe, qui videt me, videt
ptura, quæ nec explicat relationes el Patrem. Quomodo lu dicis ; Ostende
Patris, el Filii, et Spiritus sancti ; nobis Patrem? Non creditis quia ego
quas tamen adeo enucleate evolvunt in Patre, cl Pater in me est?Verba,
Theologi, ut dogma de Deo trino un- quæ ego loquor vobis, a ineipso not
loquor. Pater autem in me manens,
dequaque tueantur.
131. Λι·.φ. Patrem, Filium, cl Spi­ ipse facit opera. Non creditis quia ego
ritum sanctum, unum Deum Scriptura·, in Patre, et Paler in me est? » ‘ Non
prædicanl, plurimaque tradunt quæ quælibcl amoris et voluntatis conjun­
ad rclalioucs personarum perlinent : ctio sufficit, ut quis censeri possit Pa
his innixi, certissimisquo divinæ tra­ Irem videre, Filio viso ; sed una ulriwditionis documentis, Theologi dogma que natura facit, ut alter in allero
luentur. Non est autem exigendum , sil, idcoque videatur, quatenus inter­
ut distinctiones quas adhibent, ad ris licet. Longe superat unitas tucc
subtiles hærelicorum argumentationes illam quam Christus Apostolis appre­
diluendas, ipsis verbis in Scripturis catur, quæ quum pr ius non extileril,
ad naturam referri nequit, sed a<l
enuntientur.
135. Obj. 14. Ex dogmate Trinitatis, graliæ donum, quo corda affectu con­
prout a Catholicis tenetur, sequitur junguntur : nec mirum hanc exemphn
personarum mutua immanentia,myiXa- suo longe inferiorem esse.
ι>·7ιγ a Græcis, circumincessio a Lati­
137. Obj. 15. Deus essentialis el per­
nis dicta : hæc vero absurdis scatet ; sonalis inducitur prodigiosa quadam
nec quid hujusmodi a Christo tradi­ distinctione, ut dogma Trinitatis in­
tum , qui Patrem in se, et se in Patre colume sit. Sic nomen Deus de una­
esse aflhmans, nil aliud insinuavit quaque persona sejunctim prædicatur.
quam arctam el strictam voluntatis et personaliter, uti aiunt ; simpliciter
amoris conjunctionem : quomodo di­ vero designat essentiam divinam
scipulos secum conjungi voluit « sicut lotam Trinitatem.8
lu Paler in me, el ego in te, ut el ipsi
158. Reap. Non repugnat ut Dee>
in nobis unum sint. » s
vocetur diversa ratione, prout
136. Rcsp. Nihil absurdi in eo quod subsistentias divinas, vel naturam rep) L. v. <te Trin. c. v. n. 8.
(î, Join. vii. ii. Vide Wolwgen. Deci. c. vi.
Juin. i. 58.

(4) Ibid. xiv. 0.
(5) Wohogen. Deci. c. vii·.

CAP. Ill DE TRIM'S IN DEO PERSONIS

151

spicii. Simpliciter qnidcni persaepe dé­ tem Deum audierunt, vel revelationis
signai divinam naturam , quæ utique facti sunt participes, nequaquam de
est lota Trinitas : sed Deus Paler dé­ eo sicut de rebus creatis cogitarunt,
signai eamdem naturam speciali sub sed arcanum divinæ essentiæ toto
respectu , quatenus subsistit fons to­ animi obsequio coluerunt. Distinctio
tius divinitatis. Nihil hic prodigii, a inter essentiam et personam , quod ad
quo ratio divinitus illustrata abhorret; voces allinet. est posterior ; sed Pater,
sed silissimum mysterium, quod na­ Filius, el Spiritus sanctus, in unitate
turam creata? omni praestantem de­ naturæ divinæ colebantur, saltem ex
signat.
quo tempore Christus iis invocatis
139. Obj. 10. Per annos saltem qua­ baptismum perfici jussit. Non igitur
tuor millia Deus unicus colebatur, 1res personx in uno Deo coli ciepequin de tribus in co personis quis co­ runt, quando voces detinilx sunt, et
gitaret. Aliusne nobis colendus erit usu Ecclesix sancita», ut haereticorum
argutiis obviam icetur.
Reus ?
143. Obj. 18. « Trinitatis dogma ad
140. Reap. Idem Deus nobis et om­
nibus, quotquot spiritu ct veritate co­ hanc formulam revocare licet : Deus
luerunt, per omnia retro sxcula. Eum Paler ut Spiritum sanctum sese per
unum adorarunt, rejectis falsis diis , Jesum Christum hominibus manifesta­
el ejus naturam omni cogitatu humano vit. >» Ita Wegscheider. *
superiorem agnoverunt. Non cos pe­
144. Resp. Dogma divinum non est
nitus latuit plurcs in Deo esse perso­ humano arbitrio immutandum, sed
nas, quum plurima hujus dogmatis toto mentis obsequio recipiendum.
indicia in veteribus Scripturis repe- Profecto Deus Paler non se ut Spiritum
riantur. Cæterum quod hæc veritas sanctum revelavit : nam Spiritus san­
non omnibus fuerit proposita ea cla­ ctus a Patre procedit, et Filio rogante
ritate qua Christus eam revelavit, mittitur , ut discipulos consoletur, et
ostendit divina? Sapientia? œconomiam edoceat. Quæ coacervat Wegscheider
illi hominum xlati ct conditioni ac­ testimonia de Deo unico, summo, ado­
commodatam ; sed idem est Deus, licet rando , nil obstant ; nam trium perso­
clarius cognitus, ipso Filio ejus uni­ narum mysterium proponitur, salva
genito , qui est in sinu Patris, enar­ unitate divinæ naturæ. Quod autem
ipse Jésus Deum coluerit, s^que a
rante.
141 Obj. 17. Quæ de Deo unico in Patre legatum eoque minorem etiam
Scripturis dicuntur, non potuerunt ab professus fuerit, alias explicuimus, ad
iis ad quos directa sunt intelligi nisi humanam referentes naturam plera­
obvio sensu, de Ente omnino singu­ que qua? objici a Socinianis consue­
lari. De distinctione Ens inter el per­ verunt.
143. Obj. 19. Persona, nisi sil vnntnn
sonum , quæ posteriori ætate inducta
est, necogiiare quidem potuerunt. ·> * mentis figmentum, est aliqua perfe­
143. Resp. Obvio sane sensu acci­ ctio, vel aliqua perfectione constitui­
pienda sunt qua? de Dei unitate di­ tur : et quidem distinguitur a divina
cuntur : sed simul necessario cogitan­ natura; secus, quum natura sit com­
dum cum omnem aciem mentis effu­ munis, unaquxque persona alius in­
gere, el infinito intervallo res omnes cluderet, et tolleretur omnis persona­
creatas superare. Qui primi revelan­ rum distinctio. Attamen nulla esse
(I, Channing's Ordination Sc’rinuu.

(9) J ». Apud f’errvneiim lracl.de Tniiilat· o. Μ.

133

TRACT. VI. DE 88. TRINITATE.

potest perfectio a divina natura di­ clionem constituit. Cæterum si quid
stincta, hæc enim necessario omnem obscurum, et cum rationis principiis
complectitur perfectionem. Ergo per­ vix conciliandum , in dogmate hoc visona, vel personalis relatio in divinis deatur, de divinis arcanis, et de es­
est purum putum figmentum.
sentia divina præscrlim , non est hu­
146. Rcsp. Personalis relatio est qui­ mano modulo judicandum. Pulchre
dem perfodio, sed relativa, non ab­ Cyrillus Alexandrinus dicit : « Si nihil
soluta , ct a natura divina virliialiler, inter nos et Deum est discriminis,
uti dicunt Scholastici, non rc distin­ divina nostris metiamur. » *
guitur. Hæc necessario habet omnem
149. Obj. 21. Trinitatis nomen in
perfectionem absolutam, imo el rela­ Scripturis non reperitur, nec in seri
tivam, non ita tamen ut relatio tolla­ ptis Patrum,Aposlolicorum qui di­
tur, quæ personas inter sc distinguit, cuntur, nec aliorum qui cos proxime
quamvis unaquæque totam et eamdcm secuti sunt : quod argumento est ip­
naturam divinam habeat. Relatio illa sum dogma Apostolis, el Patribus duo­
personalis non novam includit perfe­ rum priorum sæculorum ignotum
ctionem, a naiura distinctam , sed est fuisse; vox enim primum occurrit apud
respectus personarum ad se invicem; Theophilum Antiochenum tertii saxuli
Patris relatio ad Filium non potior est scriptorem.
perfectio quam Filii ad Patrem, sed
150. Resp. De voce haud agitur,sed
alia aliam necessario excludit, quam­ de mysterio trium in uno Deo perso­
vis quidquid absolutæ perfectionis in narum, quod in Scripturis reperiri li­
iribus personis sil, iis sil commune; quet cx baptizandi formula, et ex ce­
communis quippe est naiura, quæ lebri versiculo cpistolæ Joannis, ul
omnis esi perfeclio. Non igitur mentis interim de innumeris testimoniis quæ
est figmentum personalis illa relatio , Filium ct Spiritum sanctum speciatim
quam, Deo docente, certo novimus. respiciunt sileamus. Apostolici Patres
141. Obj. 20. Illud certissimum ra­ trium personarum mentionem certe
tionis principium : q/zæ sunt, eadem uni fecerunt. S. Ignatius M. ad Magnesiatertio sunt eadem inter se, adversatur nos scribens, ait : « Studete igiturul
manifesto Trinitatis doclrinæ : « Tres conformemini in dogmatibus Dominici
illæ persona· divinæ realiter inter se Apostolorum .... in Filio, et
distinct», realiler sunt idem uni cui­ Patre, et Spiritu. » 3 Hermas Filium
piam rei, nempe essenliæ divinæ. Ergo el Spiritum sanctum commemoravit,
person» illæ très realiter inter se di­ huneque in similitudine sub Filii ima­
stinct», inter serealiler sunteædem.»1 gine intimum Patris consiliarium, ei
148. Resp. Nullatenus adversatur : corporis quod Filius assumpsit condi­
nam person» divinæ in una essentia torem exhibuit. ‘ illustria etiam in
conveniunt, et unaquæque idem est Ignalii et Polycarpi martyrio data sunt
Deus. Relatio personalis in compara­ fidei de iribus in uno Deo personis
tionem non venit : est enim specialis testimonia. Hæc quum præsio sini
subsistendi ratio, ideoque quamvis documenta, constat dogma Trinitatis
quælibel persona habeat totam divi­ agnitum fuisse a rei christiauæ initio
nam essentiam, non tamen est alia Vocem non videtur Theophilus inve­
persona; ipsa quippe relatio distin­ nisse , qua ulitur potius tamquam re­
tu Crelliu» I. ·■■ sed. i- c· ’· P- -»’■ cil. ct reluUlus i l’elav iu Je Triiiitxlc I. iii. c. i«. §. liv.

ta) L. xi. in Juunneni. (S)tC. xtii.
(4) L. iii. simii, ix. c. xii. xiii.

CAP. HI. DE Till DUS IN DEO PERSONIS.

cepla cl usujam trita
animadvertit
scilicet 1res dies quæ præcesaerunt
liiiiiinarium creationi , imagines esse
Trinitatis, Dei, ejus Verbi, ejiisqiie
sopienliæ, qua voce designabant vete­
res nonnulli sanctum Spiritum : r»r»«
tien tir ryialtr, re ·>(», και re Aq.» âpre,
in r»r fiQiar avr«. 1
151. Obj. 22. Si dogma trium per­
sonarum m uno Deo fuisset ab initio
rei christianæ in Ecclesia celebre , nul­
lus fuisset locus concertationibus de
divina Christi natui a : negantes enim
slatini damnati essent, utpote qui
lotum fidei fundamentum , notissimum
omnibus mysterium , evertebant. Atta­
men dc ea vehementer disputatum
novimus: nec ausi sunt Patres Nicæni
aliquid de Spiritus sancti divina natu­
ra, quam pariter negabant Ariani,
decernere. Ergo nonnisi paulalim do­
gma illud invectum est, Nicienis Filium
Deum prædicanlihus, Conslantinopolitani Concilii Episcopis Spiritum san­
ctum eo dignantibus honore.
152. fttfp.Fuit quidem omni tempore,
ab ipsis rei christianæ exordiis, cele­
bre in Ecclesia trium personarum in
uno Deo mysterium : ideoque damna­
tus est Arius stalim ac illud violare
ausus est, Filii supremæ majestati
detrahendo Cælcruni quum variis ar­
tibus celaret vel commendaret erro­
rem, plures a fidei simplicitate abduxit.
Quod de Spiritu sancio nihil decreve­
rint Nicæni Patres, contigit, quia de
Filio tota erat concertatio *, nec nisi
obiter, el per consequentiam , Spiri­
tus sancti divinitas impugnata est.
Idem impraesentiarum contigit : Unitarii enim contra Filium praesertim
pugnant,adeo ul tota controversia eum
respicere videatur. Non igitur mirum
Nicænos Patres nihil Symbolo dc Spi­
ritu sancio adjecisse, quum ad da­
mnandum praecipuum errorem toti es­
sent intenti. Cæterum insignia lauda(l| Ad Autolycum I. ii. n. ia.

vimus testimonia fidei primævæ , que
ostendunt vana esse de dogmatis pro
gressu figmenta.
133. Obj. 23. Unaquæque persona
divina dicitur a Theologis propriam
habere voluntatem , propriisque fungi
muneribus. Pater mittit Filium , nec
ipse mittitur Filius mediator est, came
assumpta, quin Paler, vel Spiritus
sanctus liat homo. Ilxc entia distincta
plane denotant.
151. Resp. Unicuique personæ quas­
dam tribuuntur relatione personali
innixa : sed omnes actiones quæ ad
extra dicuntur, scilicet quæ res crea­
tas respiciunt, sunt iis communes.
S. Cyrillus Alexandrinus ad rem ait :
« Definientes, quia una Deitas est,
ideo omne consilium el operationem ,
quamvis uni personæ accommodetur,
æqualiter tamen toti (ut sic dicam)
Trinitati necessario tribui. Non enim
division operaiur naiura divina, quam­
vis propria unaquaque Trinitatis per­
sona subsistere vere credatur. » * Quum
personalis relatio vera sit, de una­
quaque persona rite affirmantur quæ
ea innituntur. Filius a Patre procedit,
ct ideo ab eo mitti dicilur, ut originis
relatio una cum assumptione humana
*
naturae indicetur. Pater autem nequa­
quam mittitur, quum a nemine pro­
cedat, et humanam naturam non as­
sumpserit. Quod autem Filius assum­
pserit carnem, Paire vel Spiritu san­
cto eam non assumente, contigit quia
conjunctio facta non est in ualura di­
vina , sed in Filii persona. Ita rem se
habere ex divina Scriptura novimus,
quæ Verbum carnem factum docet,
quin de Patre aut Spiritu sancto id ali­
cubi affirmetur. Si hæe mens humana
vix percipiat, non ideo de iis quæ re­
velavit Deus dubitandum est.
155. Obj. 24. Purus putus Platouismus est illud Trinitatis mysterium ,
quod liquet cx eo quod ejus vindices
(9) In Join. I. if. c. «i.

ί54

TRACT. VI. DE SS. TRINITATE.

fateantur el contendant Platonem Trini­ sentientibus etiam haud paucis inter ι
tatem docuisse.1
Protestantes qui mysterium Trinitati
*
|
1Ü6. Res/). Immane est discrimen agnoscunt, nonnullis hærendo pro- |
inter Platonis . et Platonicorum tria­ dentibus.” Bingelius, Luiheranus,qui |
dem , el mysterium Christianum , uti ante saeculum floruit, judicio et crudi- |
colligere est ex ipsis scriptis in quibus tionc insignis , illud vindicavit. i‘j Et |
conati sunt quidam , zelum habentes , Catholicis Ricardus Simon , temeritate i
sed non secundum scientiam, Trini­ opinionum notatissimus , illud authen- I
tatem a Platone agnitam ostendere : licum osse negavit; sed lota Tlieolo- i
r« α)ᣫι, w SCU
Ct -ψνΧ· χοσ/zeu gorum natio contra sentit. 7 De eo nuiapud philosophum occurrunt , sed lum spectale Ecclesiæ decretum ha- I
longe alia vis tribuitur vocibus his, ctenus prodiit : sed Vulgata Scriptura­
ac Iribus quas colimus divinæ nature rum versione conlinelui , solemniter
personis. Jam animadvertimus mentem legitur in Missa, ideoque inclusum
seu Verbum ei esse æonem quemdam censetur Tridentino decrelo quo libro»
a summo Deo creatum , quo usus est sacros cum singulis suis partibus am­
instrumento in cæleris creandis. * Ani­ plecti jubemur sub anathematis pffoa
ma autem mundi non Spiritus est ille « Si quis autem libros ipsos integro»
divinus Patri et Filio æqualis, sed sub­ cum omnibus suis partibus, proulii
stantia Spiritu ct materia constans, et Ecclesia Catholica legi consueverunt,
ante mundum creata.56
7Ipsi qui magno et in veteri vulgata editione habentur,
studio laborarunt ut eurn Christiani pro sacris el canonicis non suscepe­
dogmatis auctorem ostenderent, fassi rit , anathema sit. » 8 Sunt qui, Trisunt ejus placita non omnino doctrinæ dentina auctoritate moli, externa ,
nostra esse conformia, sed similia ; aulhcntiam , ex Ecclesiæ scilicet usuel
quatenus ille ex antiquissima generis probatione derivatam , ei necessario I

humani traditione, vel ex Judæorum
libris arcanum illud colligere, vel suspi­
cari potuit.1 Sed melius inter somnia
reponitur tota trinitatis Platonica?
notio.

CAPUT IV.
DE VERSICULO JOANNIS.

157. De authentia testimonii ex Epi­
stola Joannis desumpti, quo ad trium
personarum distinctionem et unitatem
probandam usi sumus, specialius agen­
dum censemus : illud enim prorsus re­
jiciunt Unitarii el Rationalist®, asI Vide Kidd on the Trinity Prop. x»iv. p. 538.
Citai Cudwortb el Ogilvie.
(2) Pelavius de Trinit. I. c. i. Alii nonnisi verbo­
rum sine ecnsu congeriem in Platonis triadevident.
;5) Vide Dicl.de Tbéol. par Bergier.art. Trinité.
(1) Kidd : · With us much r.ccuracy as could
be expected , all things considered, v p. 510.

tribuendam existimant : liberum alio- ■
quin censentes de ejus interna autheolia , utrum scilicet in Joannis autogra­
pho fuerit, judicium. 9 Caeterum non
hæc nobis arridet distinctio : non enim
Ecclesia decernendo velle videtur aternam quamdam vim apud fideles
sacris scriptis tribuere, nisi quaterna
agnoscit et declarat iis inesse vimi
Spiritu sancio derivatam. Seposita au­
tem impraesentiarum Ecclesiæ auctoritate, quæ apud Rationalistesel(Ini
*
■
larios flocci fit, ea breviter perpende­
mus momenta quæ ad veram illiu»
loci lectionem dignoscendam valeauL
138. Dum de lectione vera agitur, cri·
(5) Horne , Introduction , vol. iv. p. ii. cb. <<■
Bloomfield in locum.
(6) Novum Testamentum , Apparatus p. IU(7) Hug non euam prodit mentem. Uinleil»»·
ii th. J. h. § 153, not. (8) Sess. iv.
(U) Dissertation sur le fameux passage de
Jean, lliblede Vente. vol. xxiii. art. ii. p. ML

GAP. IV. DE VERSICULO JOANNIS.

IX»

lici consueverunt externa subsidia ad­
hibere, et interna spectare indicia.
Codices manuscripli textus , præserlim
vetustiores, versiones anliquæ, et
citationes quæ in Patrum operibus
occurrunt, ve! in decretis Pontificum ,
ct Conciliorum, externa sunt subsidia,
quæ utiliter adhiberi possunt ad ge­
nuinam dignoscendam lectionem. In­
terna Indicia ex orationis serie desu­
muntur; ea enim plerumque anteferen­
da est lectio, qua oralio sibi constet.
159. Referente Hug, versiculus de
quo est quæstio , in solo codice Græco
Monlforliano, seu Dubliniensi , in col­
legio SS. Trinitatis Dublinii servato ,
reperitur; 'qui ad sæculum quintodecimum, vel quarlodecimum , refertur.
Codex Cyprius, qui eum continet, a
Perronco memoratur. Complulenses
BibUorum editores eum in codice ali­
quo reperissc liquet : nam in Bibliis ab
ipsis editis repcriuir.
160. In Concilio Lateranensi, anno
1215 habito , cui aderant Græci , ver­
siculus ille cilatur, veluti ex canonica
Joannis Epistola : quod autem post
alium versiculum de Spiritu, aqua , ct
sanguine adjicitur, « sicut in codicibus
quibusdam invenitur, » ad ultima
verba « et hi tres unum sunt, » refer­
tur: desunt enim in vetustis codicibus ;
sed prior versus integer tamquam Joan­
nis indubie citatur.
101. Equidem apud Graecos veisiculum illum diu antea obtinuisse, ex
eo inferre licet, quod apud ipsos,
schismate jam a nobis per tot sæcula
divulsos, obtineat, etiam in Liturgia :
invcrosimile quippe est eos a Latinis
eum mutuatos esse post schisma, vel
retenturos, nisi per plura antea sæcula
locum habuisset in codice sacro , el in­
dubiae agnitus fuisset auctoritatis.

10i. Retrogradiendo ad octavum per­
venimus sæculum , quo certe extitit
Prologus ad Scripturas, qui nomen
Hieronymi præscferl, quique inter
præfationcs Hieronymianas illo sæculo
et sequenti recensitus reperitur. Auctor
illius, quisquis fuerit, infideles trans­
latores arguit quod versiculum de
Patre , Verbo, et Spiritu sancio con­
sulto omiserint. 1 Hornius fatetur a
sæculo saltem septimo apud Latinos
versiculum hunc obtinuisse.s
103. Septimo floruit sæculo S. Maxi­
mus, Abbas Gonstanlinopolilanus, qui
anno 66-2 martyr obiit. Auctor censetur
dialogi contra Arium olim Athanasio
tribuli , in quo refertur eum, itinere
in Africam instituto , hunc retulisse
versiculum , quem in codicibus Afri­
canis repererat : « Nonne in 1er, bea­
tissima nomenclatura fidelibus datur
(baptismus) ? adde his omnibus, quod
ait Joannes : Et hi tres unum sunt «
itiK tr r« tf<9/ζαχαρία 'utparit Sitirxi nir
irivrtif, irjur ί· rsvrsir itârn
φάηιι,
«al «i rpîir r» «» Iiyit. Codex Vlllgatæ VCFsionis nuper repertus in monasterio
Bcnodiclinorum Cadensi, Neapolim in­
ter et Salernum , qui ad sæculum
septimum pertinet, judice Angelo Mai,
versum hunc habet. ‘
I6l.Cassiodorus,dignitate praetoriana
illustris, deinceps monachus , medio
quinto sæculo natus,quique ad sæculum
fere vitam protraxit,magnam posuit in­
dustriam , monachorum adhibita ope­
ra , ut collalis Græcis codicibus emen­
datissimus sacer textus haberetur;
jussitque ut in ambiguis locis « duo­
rum vel trium priscorum emendatorumque codicum auctoritas inquirere­
tur. » Recensuit tamen hunc versicu­
lum , nulla dubitatione de ejus audien­
tia indicata. s Tanti viri judicio el le­

, (I) Einlcilung, I ih. h. iv. § SS, p. 167.
(!) Inter opera S. Hieronymi , t. i. p. I0S7 , in
nola a, edit.Valler».

ft) Perrone de Trin. c. ii. n. 9i. Not.
(5) Vido Completione» Ciwiodorii in loe. cun»
noti» Maflci.

|3) Home, Introduction, vol. iv. p. ii. ch. iv.

156

TRACT. VI DE SS. TRINITATE.

Mimonio certiores sumus cum jam culo nemo poterit denegare. Jam voro
quinto sæculo authenticum habitum dû recensionum principio , apud rccenfiiissc.
tiores celebrato, agendum est
165. Enchorius. anno 434. laudat
169. Imprimis animadvertendum io.
hunc versiculum : « Numerus ternarius xtnm Græcum , prout in primo o|
refertur ad Trinitatem in Joannis Epi­ secundo saeculo circumferebatur, »i«
stola : Tres sunt, qui testimonium dant infarir a criticis appellari, cumque i
in cocio, Pater, Verbum , et Spiritus privatis quibuscuinque plurimis men­
sanctus; et 1res sunt qui testimonium dis et mutationibus censeri corruptum,
dant in terra , Spiritus, aqua , cl san­ ’ Hujus vetustissima’ editionis nullum
superest exemplum quod Epistolas aguis. n 1
166. Marcus Ccledensis, in fidei expo­ tholicas habeat.e
170. In codicum usu recentiorescri­
sitione ad Cyrillum directa, idem lau­
davit testimonium : « Nobis unus tici familias quasdam , quas vocant
« Paler, » ct unus « Filius » ejus, ve­ recensiones,distinguendas docent:Mi.
rus Deus, el unus « Spiritus sanctus,» stimant enim in praecipuis Ecclesiis
verus Deus, et hi « 1res unum sunt ; » codices fuisse, caelerorum veluti m.
una divinitas, et potentia, et regnum. emplaria , quos plerique imitabantur
Sunt autem « 1res personæ, » non duæ, et describebant. Alexandrina igitur rtcensio codex Alexandri» adhibitus di­
non una. » a
167. Phæbadius, qui floruit quarto citur, ad quem referuntur plurimi
sæculo medio, disputans contra Aria- exemplaria illi plerumque consoni.
nos :« Dominus:« Petam, » inquit, Hunc a Clementc Alexandrino , ct Ori·
« a Patre meo , et alium advocatum gene , el deinceps ab Alexandrinis
» dabit vobis. » Sic alius a Filio « Spi­ et Ægypliis usurpatum dicunt. Ocri- .
ritus » sicut alius a Patre « Filius. » dentalis designata est recensio ab Afrit,
Sic tertia in Spiritu, ul in Filio secunda Italis, Gallis , aliisque occidcnlalibm
persona : unus tamen Deus (omnia) adhibita, quam Tertullianus ct Cypriinus in suis citationibus secuti sunt
quia 1res unum sunt. » s
168 Hæc quæ recitavimus testimonia Constanlinopolitana recensio vocat»
probant versiculum saeculis quinto et quæ in patriarcham Constanlinopoliquarto jam innotuisse in Galliis, in lano latissime est propagata. Hæc n
quibus præfuenml Eucherius et Phæba- Griesbach huc transtulimus. ’ Audit
diusrin Italia sæculo saltem quinto,Cas­ est recensionum numerus ab aliis cri­
siano vivente. De Hispaniis habetur ticis novissimis. Africanam familiam
codex vetus Hispalensis versionis Ilie· a caeleris distinctam admittendam es»
ronymianæ , Gothicis litteris exaratus , contendit Perroneus , post Wise­
qui cum continet. ‘ Igitur antiquitatem man, haud levibus adductis argumen­
hanc saltem apud Occidentales versi­ tis. 8
(I) Jn libro formularum Spiritualis intclligcntite , c. xl. n. 3.
(i) Inter opera Hieronymi , l. ix. p. 73,oil.ab
llornio , vol. iv. p. ii. di. v. $ iv. p. 4SI.

(7) Conspectus poliorum observationum mb
caram, prætixus N. T. G. I. i. p. is. llug rem
sionem llesychii per JEgyptum obtinuisse, U
ciani Consûniinopoli, cl late per Oriente·.

(J) Contra Arianos , c. xlv.
Origenis in l’alæstina censet. lias vero retour
(4) Cf. Joseph UlanchiniVindiciæ Canonicarum nes , veluti textus vulgaris emendationes, «r
Script. Vulgate, lat.edit. vol. un. in fol. Rome , suito susceptas putat , Hieronymo auciort.Kit
1740, p. Î03.
leilung, h. iv. g 3G.
(B) Ilug.Einleilung. 4. h. § 2i.
(8) Tract, de Trinitate , c. ii. prop ii. ·■
(6) Ibidem . § 54.
09.

CAP IV DE VERSICULO JOÂWNIS.

tS7

ΠΙ. En est recensionum , seu fami­ substantiæ unitatem, non ad numeri
liarum utilitas, si criticos audiamus, singularitatem. » ’ Quamvis verbis
ut de lectione dijudicandum sil, non perspicuis non laudet versiculum de
ex codicum numero ; plurimi enim quo agitur, voces illas « Tres unum
codices ex eodem desumpti exemplari •nint, n non casu , sed consulto usur­
instar unius habendi sunt, sed ex re­ passe censendus est, tacite citando
censionum consensione : magnum Scripturam, pro Patrum more. Quod
quippe est primæ lectionis indicium, autem adjungat, ad unitatem illam
si in vetustis codicibus diversarum explicandam perlinet : 1res enim unum
recensionum inveniatur. Hæc non om­ sunt, juxta Joannis de testibus di­
nibus placuerunt, nec carent difficul­ ctum, ea prorsus ratione qua Christus
tate : attamen quum apud plerosque se ct Patrem unum dixit, scilicet sub­
recipiantur, ea admittenda non repu­ stantial unitate. Tertullianum autem
gnamus. Illud autem haud praetermit­ recurrere consuevisse ad Gnecos fon­
tendum quosdam extare codices ano- tes constat, nam adversariis aliquan­
malos, quos ad nullam recensionem do eorum objicit auctoritatem «Scia­
mus plane non sic esse in Græco au­
referre licet.
172. Sed ad recensionem Africanam thentico , quomodo in usum exiit per
ut veniamus , Wiseman censet ver- duarum syllabarum aut callidam aut
sionem lati nam Scripturarum in Africa simplicem eversionem. » ’ Licet igitur
primum prodiisse, sæculo saltem se­ inferre præ manibus eum habuisse
cundo; nam præ manibus eam habuit Græcum codicem, in quo voces illae
Tertullianus. Equidem quum Italis de Patre, Filio , et Paracleto refere­
plerisque sermo Græcus esset fami­ bantur.
174. Cyprianus, Griesbachio ipso
liaris, et nemo ex Patribus ante Ter­
tullianum Latine scripsisse noscatur, judice , eadem qua Tertullianus usus
verosimile est Africanorum causa , est recensione : testimonium autem
ulpote non adeo Græce callentium , controversum procul dubio plus semei
versionem primum factam : quod ex laudavit. « Cum tres unum sint, quo­
illius regionis idiotismis, qui in anti­ modo Spiritus sanctus placatus ei esse
qua versione Latina abundant, satis potest qui aut Patris aut Filii inimi­
comprobatur. Africana autem versio e cus est? » ‘ Manifestius adhuc : » Dicit
Græco codice, vel illius, vel prioris Dominus : « Ego et Pater unum susaeculi, facta sit necesse est. Ergo si » mus; » et ilerum de Patre, et Filio,
constet versiculum hunc in Africana et Spiritu sancto scriptum est : Et hi
versione repertum fuisse, antiquissi- tres unum sunt. » ’ Hæc plane est
mæ recensionis auctoritas ei favebit. consueta ratio citandi Scripturam, et
Jam vero luculenta præsio sunt testi­ accurate respondit vocibus Græcis :
*i
«vr
it rpiîr <» *<■·. 9 QUO(1 autem UOIImonia , quibus id ostenditur.
175. Tertulliani celebris est locus : nulli voluerint mysticam interpreta­
« Connexus Patris in Filio , ct Filii in tionem vocum de testibus terrenis
Paracleto, 1res efficit cohaerentes, illic excogitare, simplici et obvia· ora­
alterum ex altero ; qui 1res unum tionis serici repugnat. Nec moramur
sunt,1* non unus : quomodo dictum Facundum Hermianensem, sæculi se­
est : Ego el Pater unum sumus , ad xti scriptorem, 7 qui Cypriani inter
(I) Sint, in «liquo codice legitur.
(I) L. adr. Praicam, c. xiv. alia* uii,
(J) L. de monog. c. «i.

Vol. n.

(4) Ep. ad Jubajan.
(5) L. de unit. Eccl. c. iv. (β) Vet
.*
(7) Facundus, Conitanlinopoii «nben». e»ui
II

IW

TRACT. VI. DE SS. TRINITATE.

pros admitti nequit, tenu obstante,
sicili el antiquiore aliquantulum in­
terpreto Fulgenlio, qui montem Cy­
priani felicius assecutus est.
I7o. Augustinus a plerisque cense­
tur manco usus ftiisse codice, vel
Africana ct Itala versiono vicissim :
nam mysticam octavi versiculi expli­
cationem semel adhibuit ; alias versi­
culum septimum visus est laudasse.
Ctotcrum in mysticam illam interpre­
tationem excurrit, quum Filium ac
Patrem unius esse naturæ contende­
ret ex Christi verbis : « Ego cl Pater
unum sumus; » et provocaverit ad­
versarium , ut aliquo exemplo osten­
deret res diverse) naturæ unum dici :
quumque sibi objiceret spiritum,
aquam et sanguinem unum dici, licet
natura discreparent, respondit ea ad
Patrem, Filium, ct Spiritum sanctum
potius referenda. * Alias tamen haud
obscure priorem versiculum adhibet :
• Pater et Filius unum sunt. Ita etiam
Spirilus sanctus unum cum cis est:
quia hæc tria unum sunt, » * « Hi
sunt 1res lestes:*ct tres unum sunt,
quia unius substanti» sunt. »5 « Deus
itaque summus cl verus cum Verbo
suo et Spiritu sancio, quæ tria unum
sunt. > ‘ Hæc plane non casu fortuito
dicta sunt, sed pro Patrum more, quo
Scriptura verba consueverunt laudare.
Igitur videtur Augustinus versiculum
de quo quæstio legisse in recensione
qua utebatur, et ad translatum sen­
sum verba sequentis versiculi retu­
lisse , ul objectioni adversarii obviam
iret. Accedit « codex manuscriptus

operis Inscripti Speculum, quod S.Au­
gustini creditur, nuper repertus in
bibliotheca Sessoriana, qui quidem
codex antiquissimus est, atque, ut
creditur, sæculo vii., Africanus pari,
ter. » ’
I7G. Vigilius Tapsensis, anno circi­
ter 484 , cum etiam citat ; · Sicut et
in hoc exemplo veritatis , in quo no­
mina personarum evidenter sunt 0$.
tensa, et unitum nomen divinitatis,
clause est declaratum, dicente Joanne
Evangelista in epistola sua : Tres sum
qui testimonium dicunt in cœlo, l'aitr,
cl Ferbum, ct Spirilus : et in Juu
Christo unum sunt ; non tamen υηκ
est,quia non est in his una persona.··
Alias omittit illas voces in Jesu Chri­
sto, quæ commentationem sapiunt,β
simpliciter dicit scriptum a Joanns:
« et hi tres unum sunt. »7
177. Illustre est, et extra omnes
dubitationis aleam positum , testimo­
nium quadringentorum ct sexaginti
Episcoporum Africæ, qui, anno 484,
Carthaginensi Episcopo Eugenio pre­
side , convenerunt , llunncrico Vanda­
lorum rege Ariano jubente , ul fidem
Scripluræ testimoniis tuerentur. Bi
versiculum illum adduxerunt, velsii
indubiæ apud omnes auctoritatis: «Π
adhuc luce clarius unius divinitatis
esse cum Patre et Filio Spiritum san­
ctum doceamus , Joannis Evangelist?
testimonio comprobatur. Ait namque:
Tres sunt, qui testimonium perhibui .
in cœlo,Pater, Ferbum, et Spirilusan­
ctus , et hi 1res unum sunt. » Ita refert |
Victor Vilensis. 8

jam e patria, usus videtur manco codice, ideoque
conjectavit Cyprianum mystic® induisisse inter­
pretationi, quum voces de testibus cœlestiboa in
codice præ manibus non reperisset.
(I) L. ii. adv. Maiimin. Arianum, c. tt.
(i) L. iv. de Trinitate, c. χι. η. »9.
(8)
Contra Maximinum, I. ii. n. 8.
(*) De Cir. Dei, I. v. c. ii.
*
(s) Wiseman : « Tvo letters on some contro­
versy concerning 1· Jnhn , v. 7. etc. > Home,

18M. Essays vol. I. Conjicit Perroneus doybti
recensione usum esso Augustinum, Afnau
scilicet et Itala , cl in hac defuisse versiculo·· [
sed conjectura hac non est opus , si quis tdnt
tat animum ad rationem cur mystica ititerpr»
tatione semel usus sil Augustinus.
(6) L. i. de Trinitate.
(7) L. vii. in Bibiioth. PP. Ed. Lugd. I. «

(8) Hist, persec. Vanda). I. iii.

CAP. IV. DE VERSICULO JOANNlS.

178 Fulgentius , Episcopus Ruapen­
sis anno 307 creatus , fidei insignis
vindex contra Arianos, quibus favit
Thrasimundus, Vandalorum rex, sic
loquitur : ·< In Patre ergo , ct Filio , et
Spiritu sancto unitatem substantis ac­
cipimus , personas confundere non
audeinus. Reatus enim Joannes Apo­
stolus testatur, dicens : Tres sunt
qui testimonium perhibent in calo,
Paler, Ferbum, ct Spiritus sanctus:
el hi tres unum sunt. Quod etiam
beatissimus martyr Cyprianus in Epi­
stola de Unitate Ecclesiæ confitetur,
dicens : Qui pacem Christi et con­
cordiam rumpit, adversus Christum
facit : qui alibi prælcr Ecclesiam col­
ligit, Christi Ecclesiam spargit. Atque
ut unam Ecclesiam unius Dei esse
monstraret, hæc confestim testimonia
de Scripturis inseruit : Dicit Dominus,
Ego et Paler unum sumus : et iterum
de Patre, Filio , et Spiritu sancio scri­
ptum est : Et hi 1res unum sunt. Non
ergo ex liibus partibus unum colimus
Deum, sed Apostolicæ fidei regulam
retinentes, perlectum consempilernum
Filium de perfecto el sempiterno Patre,
sine initio genitum, cl potestate non
imparem , ct natura fatemur æqualcm,
sanctum quoque Spiritum non aliud
fatemur esse quam Deum ; nec a Filio
nec a Paire diversum, nec in Filio
nec in Paire confusum. » *
179 Illud igitur pro comperto haben­
dum censemus exii lisse versiculum de
quoquæslio in recensione Africana, et
m vetustissima versione Lalina, in Afri­
ca facta, sæculo sallcm secundo : quod
sane magno aulhenliæ indicio est.
ISO.Cætcrum non dissimulamus eum
desiderari in quibusdam Lalinæ seu
Jtalæ versionis exemplaribus , unde
factum ul nonnulli Paires Latini eum
praetermiserint. Illud contigisse verosimile est, quod Itala versio vel ex co­
dice Græco in quo casu desiderabatur
(t) In lib. resp. contre Arianos. Sic etiam lib.

<·'»

facta sil, aliquanto recentius versione
Africana , quando scilicet Græcæ lingum notitia non adeo vulgariserai apud
Italos : vel potius quod Africana versio
ad Italiam translata codici hujusmodi
Græco fuerit accommodata. Cæterutn
injuria fuisse sublatum , vetustioris co­
dicis, cx quo Africana versio facta
erat, nos suadet auctoritas, sicut et
sermonis contextus.
181. Necessario admittendum videtur
versiculum illum ab antiquitate vu.de
remota codicibus plerisque Graecis de­
fuisse ; nam ideo in versiombus ple­
risque, ct Patrum scriptis desideratur,
Sed hujusmodi in re plus valere debet
unius recensionis African» auctoritas ,
ct eorum.qui ea usi sunt Patrum, quam
codicum et Patrum exterorum : quia
positivum testimonium negativo argu­
mento longe plerumque prævalet,
quod de testimoniis ex epistolis catho­
licis desumptis præserlim dicendum
est, quum pauciores supersint codices
quibus continentur, el rarius a Patri­
bus citentur. Quod autem nequidem
citari consueverit a plerisque occasione
concertationum de divinis personis,
probabilem satis admittit explicatio­
nem ; quod scilicet vel de Christo Deo,
vel de Spiritu sancto plerumque ageba­
tur , et præsto erant plurima de utro­
que specialia testimonia. Post utriusque divinitatem vindicatam , celebrius
evasit dogma Trinitatis . ad quod pro­
bandum jure optimo adhiberi consue
vil. Prætcrea constat rariora fuisse epi­
stolarum catholicarum exemplaria,
ideoque contingere facile potuisse, ut
Patres plures codicibus, in quibus dee­
rant , uterentur , vel exemplari aliquo
in quo versiculus ille desiderabatur.
Obvia quidem est ratio qua omissio
contigerit; difficile e contra concipitur,
quomodo, nemine reclamante , in te­
xtum inductus fuerit versiculus, et
in publico documento adhibitus.
de Trinitate c. 4. ct in dofens. Odei sd». Pinlsta.

•60

TRACT. VI. DE SS. TRINITATE.

182. Equidem ul intelliganlurquæ dc
omissionis occasione dicturi sumus,
præstat textum ipsum lectoris oculis
subjicere.

ritui textus respondere posset : Filius
homo factus sanguinis nomine quodam­
modo exhiberi ; sed quomodo aqua,
quæ medium occupat locum, Patri»
præbcret notionem ? Non igitur adnoari rptir îiffir μβρτιφιΰΐΗΓ II ri! ttfiat? ,
lalionis speciem versiculus septimus
« n
r»p,
*
i Aiycr , »ei rt i)nr Ππνμα.
præsefert
ta! avril il rpîir <r tlri.
185. Præterea si voluti additio reji­
**< rftir îitfn ii juaprupivirlr lr rï y» ,
ciatur prior versiculus, dura illa lo­
ri irMÎ/ia, «ai ri vfapi »«î ri άιμα.
quendi ratio, nullam idoneam ob cau­
tu îi rpiir «k ri Ir nVo.
sam, adhibita videbitur, quod spiritu»,
185. Ex verborum similitudine facile aqua et sanguis testes exhibeantur,
poleral, ut palet, omissio contingere, Grammatices neglectis regulis ; teste»
quum scribentis oculus a voce paapru- enim masculino genere, illa autem
pivirtr prioris versiculi ad eamdem vo­ neutro, in Graeco idiomale, occurrunt.
«υί pnfrvfwri » uti
cem in posteriori transferretur. Plu­ « Dici debebat :
rima omissionum exempla quæ simili animadvertit Glassius : 1 quod autem
ratione occurrerunt, omnibus qui co­ subjungit, Apostolum uti masculino
dices manuscriptos tractarunt nola gencre quia de iis « tamquam de per­
sonis loquitur, » non satisfacit : nam
sunt.
184. Quod si voces intermediae textui series orationis non postulabat ut tam­
addilæ censeantur, illud vel consulto quam person® inducerentur, nisi præcontigisse dicendum est, vel casu for­ cesserit mentio eorum qui testes ei
tuito ; pia quadam adnotalione c mar­ person® sunt. Figura congrua oral,
gine in textum translata. Nemo facile el ratio Grammatices regulas negligendi
affirmabit additionem consulto factam : obvia, ut a testibus coelestibus ad testi­
nam interpolator illud sibi proposuisse monia in terra data transirclur.
videretur, ul trium personarum in
186. Pergit Apostolus : « Si testimo­
unitate divinæ nature dogma probaret; nium hominum accipimus , testimo­
sed eam inserendo sese adversariorum nium Dei majus est : quoniam hoc esi
telis objecisset, fraude facile dete­ testimonium Dei, quod majus est,
genda. Vix cogitari potest adnolatio- quoniam testificatus est de Filio suo.·
nem pio animo in margine factam, Jam vero si prior ille versiculus ad­
casu in textum inductam ; nam si voces mittatur , omnia constant : nam Pater
t» r, y» « fa terra » exlilerint, prior ver­ de Filio testis exhibetur, coeli tus emissa
siculus voces quibus respondent ·» r? voce, dum baptizaretur ; imo Verboel
«P»»? « in cœlo » continens, ad textum Spiritu sancio pariter cum Patre tepariter perlinere necessario agnoscen­ stantibus. Quod si omittatur, nonnisi
dus erit, ne mutilus videatur. Quod si obscure spiritus , aquæ, el sanguini;
eas abfuisse placeat, quum in non­ testimonium ab Apostolo veluli Dei
nullis desiderentur codicibus, mirum testimonium indicabitur. Igitur intrin­
est interpretem voces illas « in cœlo ■> secis rationum momentis innititur Vul­
suæ inseruisse adnotalioni, vel de Pa­ gata lectio.
tre , Verbo, cl Spiritu sancio cogitasse.
18". Id sane non praetermittendum
quum spiritus, aqua, cl sanguis nullam 1res testes cœlesles appellari ea ra­
ad eos relationem , saltem ordine illo tione qua Joannes consuevit, quam
servato, innuant. Spiritus sanctus spi­ facile neglexisset commentator aliquis
(I) Can. xix. Philologia sacra.

CAP. V. DE PROCESSIONIBUS DIVINIS

vel interpolator. · λ·>«γ Verbum a
Joanne in Evangelio designatur. Ipse
etiam cœlilus data deChristo testimonia
a Patre ct Spiritu sancio retulit; el
voces illas Christi quo unilas naturædcflaralur : ■» Ego ct Paler unum sumus.n
Hæc styli el vocum concordia suam
vim habet, ul Joanni versiculus ille
tribuatur.
I8H. Favent igitur versiculo interna
indicia ct externa argumenta gravis­
sima, ex usu solemni Latinorum et
Graecorum, sicut el cx Africana re­
censione seu versione antiquissima,
ct aliis capitibus, quæ recensuimus ,
derivata.
CAPUT V.
DE PROCESSIONIBUS DIVINIS.

189. Processio , uti jam diximus, est
origo, seu emanatio unius personæ
divinæab alia, seu a duabus aliis : ita
tamen ul persona procedens extra na­
turam divinam non exeat ; est enim
communis eadem omnibus natura.
Immanens idcirco processio nuncupa­
tur, quia manet in divina essentia, juxta
illud Christi : « Pater in me est, et
ego in Patro. »1* Pater qui a nemine
procedit « fons supersubstantialis Dei­
tatis n « ab antiquo scriptore , qui diu
Dionysius Areopagita habitus est, nun­
cupatur. Duæ tantum in Deo proces­
siones sunt, Filii scilicet a Patre, Spi­
ritus sancti a Patre et Filio. Æternæ
hæ sunt, substantiales, et necessaria.
Mctaphysica etiam dicuntur, eo quod
nullam inducant mutationem, subjeclioncmve : nec enim persona proce­
dens altera est ullatenus inferior.
100. Generationis nomine designatur
(I) Joan. x. 38.
(t) L. de divini· nominibus c. 2. Scriptor hic
floruit sæculo serto incuntc'. Nomen non fraude ,
»eJ quod Dionysii sapientiam imitari sibi pro­
posuerit , adeptus est, judice Gorrcs.

HI

processio Filii a Patra. Cæterum recte
monet Gregorius Nazianzcnus : ■ Tuas
illas fluxiones et divisiones, cl sectio­
nes prius abjice, aede incorporea illo
natura, quasi dc corporea disputare
desine. Atque ita fortasse dignum ali­
quid generatione divina concipere
animo queas. » 8« Credis genitum esse?
ne quaeras quomodo. ° ‘
191. Processio simpliciter vocatur
origo Spiritus sancti. « Distinguere in­
ter illam generationem , et hanc pro­
cessionem , » ait Augustinus, « nescio,
non valeo, non sufficio. » ’ Idem fatetur
Joannes Damascenus : « Generationem
inler ct processionem discrimen inter­
cedere edocti sumus : cæterum quis
sil hujus distinctionis modus, prorsus
nescimus. » * Aquinas aliquid explica­
tionis causa proferre audet : « Verosimilis ratio cur Verbum dicatur el sit
genitum, potius quam Spiritus sanctus,
est quia Verbum procedit per intel­
lectum , qui precise quatenus est in­
tellectus perfectissimus vim habet pro­
ducendi terminum similem in natura :
e contra Spiritus sanctus procedit per
voluntatem, quæ sumpta precise qua­
tenus est voluntas perfectissima parem
vim non habet. »7
Controversia de Spiritus sancti proces­
sione relatio.
192. De Spiritus sancti processione
magna exarsit controversia Græcos in­
ter et Latinos. Eum a Patre procedere
in confesso apud omnes est : id enim
Christus clarissimis verbis docuit,·
ct Concilium Conslanlinopolitanum L
agnovit, Symbolo sic recitato : <■ Qui
ex Patre procedit. » Synodus Calcciensis anno <M", Toletana III. anno 589,
et IV. anno G33, et XI. annoG73, in
fidei professione agnoverunt Spiritum
(3)
(5)
(0)
(7)
(8)

Oral. xxxr. (i) Dasii, hom.nix.
L. ii. contra Maximin, c. xi».
L. i. do fide orthodox. C. 8.
l.p. <|. 27. art. 2.
Joan. xv. 10.

I Ci

TRACT. VI. DE SS. TRINITATE.

sanctum ellam a Filio procedere, sed
nihil Symbolo addiderunt. Contigit
deinceps ul adderentur voces : « Filioque, » quodægre tulerunt Græci. Anno
767 in Concilio Gcnliliaccnsi prope
Parisios, Constantini Copronymi legati
cum Episcopis Gallis ea de rc dispu­
tarunt. Anno 899 sanxit Concilium
Aquisgrancnse additionem earum vo­
cum, quam tamen improbavit Leo III.
Antea oarndem improbaverat Joannes
VIII. non tamen quod Spiritum sanctum
a Filio procedere negaret : nam legalia
Græcis dixit Leo · posse ulnimquc
fieri, «1 seu utraque ratione cani Sym­
bolum ; sed quod additio periculum
dissidiorum afferret, et a supremo tri­
bunali haud manaverit. Huic acquie­
verunt postea Pontifices, adeo ul ante
saeculum elapsum Photius Nicolao 1. id
criminis loco objecerit.s
193. Schisma a Pholio , Constantinopolifanæ sedis invasore , cœplum,
clpostea sedatum, renovavit undecimo
sæculo Michael Cærularius, camdem
inter alias praetexens rationes. Redie­
runt Græci ad unitatem anno 1274 Con­
cilio Lugdunensi ; sed deinceps iterum
lapsi, anno 1439 pacem in Concilio
Florentino iterum inierunt, huic defi­
nitioni subscribentes : « Definimus quod
Spiritus sanctus ex Patre el Filio aeter­
naliter csl, el essentiam suam , suum­
que esse subsistens habet ex Paire
simul el ex Filio, el ex utroque aeter­
naliter tamquam ab unico principio,
el unica spiratione procedit. ··.. « De­
finimus insuper explicationem verbo­
rum illorum « Filioque » veritatis de­
clarandae gratia, el imminente tunc
necessitate, licite ac rationabiliter

Symbolo fuisse appositam. » Dolentium
Græcos, Marco Epliesino suadente,
brevi in schisma prolapsos, quod ad­
huc durat.
194. Quum htec apud nos non agi­
tetur controversia , ’ salis erit aliqui
recitare Catholici dogmatis documenta,
et difficultates præcipuas breviter di­
luere. Filius se missurum Spiritum
sanctum sæpius dixit, quæ ratio lo­
quendi in divinis originem indicat:
« Cum autem venerit Paraclilus, quem
ego mittam vobis a Patre : » * « mittam
eum ad vos. »K De iis quæ Filii sum
accepturus dicitur, quod originem
etiam denotat : « Illo me clarificabit,
quia de meo accipiet, ct annuntiabit
vobis. Omnia quæ habet Pater, mei
sunt. Proplcrca dixi : quia de meo ac­
cipiet ct annuntiabit vobis. »6 Saepius
etiam dicitur Spirilus Filii, utique quii
de Filio procedit. « Cum venissem
autem in Mysiam , lentabant ire Bitty
niam, cl non permisit cos Spirilus
Jesu. » 7 <> Misit Deus Spiritum Filiisui
in corda vestra. »8 Patres, etiam Græci, 1
processionem a Filio satis clare agno- j
verunl. S. Basibus : « Dignitate secun­
dum esse a Filio , ut qui ab illo esse I
habeat, el ab ipso accipiat, cl annun­
tiet nobis, cl omnino ex illa causa
pendeal pietatis sermo tradit. » ’ S.
Epiphanius : « Jam vero cum Christus
ex Patre credatur Deus ex Deo , et Spi­
ritus ex Christo, sive ab ambobus;ut
Christus his verbis asserit : « Qui i
Paire procedit; »el, « Hic de meo ac­
cipiet. n ‘° Spiritus sanctus igitur, juxli
Epiphanium, ab ambobus
est. Id iterum dicit, et propugnat paulo
inferius. S. Cyrillus Alexandrinus :

(1) T. ii. Cone. Gall. p. îït.
Confession of Faith, ch. ii. § iii. Mclhodiil
*.
(îj In epistola encyclics cil. a Pelavio de Tri- Baptislœ, pro more, illos hosque imitantur.
niUle I. vii. c. iii. § iii.
14) Joan. XV. 16. (t>) Ibid. xvi. 7.
(5) Episcopales palam nobis liac in rc asscnliun(0) Ibid. xvi. 14. (7) Act. xvi. 7.
lur : « The Holy Ghost, proceeding from the Fa­
(8) Gal. iv. o.
ther and the Son , is ol one substance , Majesty
(3) L. iii.contra Eunomium.
and Glory , «ith the l ather and the Son very and
(<0) In Anchorato No. 07. No. 71. Vide 6
eternal God. · Art. vi. Concinunt Vresbyleriani hær. Ixxiy.

CAP. VI. DE VOCIIII S TIIEOI.OG1C.IS

DP.

* Quamvis enim Spiritus in substantia
propria sit, quatenus Spiritus est, et
non Filius ; est tamen ab ipso non
alienus. Profunditur autem ab ipso,
non minus profecto quam ex Deo et
Patre, w1*
195. Alia plurima fîræcorum el Lati
norum Patrum testimonia apud Pelavitim videre est.5 Id insuper animad­
vertendum nonnullos dicere Spiritum
procedere ex Patre per Filium. Sic
-Cyrillus Alexandrinus : fy» il
tfMÿqiîr r» *· *-5· irarpsr <ti’
wpaXrô/nrsi
: « Sanctum vero Spiritum ap­
pellabis , qui ex Deo Patre per Filium
naturaliter profunditur. » 3 Jam vero
nulla est ratio cur per Filium Spiritus
dicatur procedere, nisi Filius, una cum
Patre, illius principium sit.4
196. Quod Scriptura dicat eum a
Patre procedere, non dicat pariter,
eadem verborum formula , eum proce­
dere a Filio, non obstat ; nam aliis
verbis idem dicit : nempe, cum a Filio
mitti, de eo quod est Filii accipere,
et Filii esse Spiritum.
197. Quod ad Symbolum Conslantinopolitanum attinet, merito adjectum
est Spiritum sanctum a Paire proce­
dere , ut ejus divina natura vindicare­
tur contra Macedonii impietatem. De
ejus processione a Filio nihil dictum,
quum Macedonius eum a Filio creatum
assereret : quapropter ambiguitatem
voces de processione a Filio pali pote­
rant , et hærcsi favere.
198. Concilium quidem Ephesinum
statuit « alteram fidem nemini licere
proferre, vel conscribere, ac compo­
nere, praeteream quae definita est a
sanctis Patribus Nicææ congregatis
cum sancto Spiritu ; » modum impo­
nere volens novis fidei formulis, sub

199. De vocibus pluribus, quas pas­
sim Theologi usurpare consueverunt,
de hoc mysterio tractantes, jam dixi­
mus; quædam supersunt explicandae.
200. Relatio, in divinis, esi ordo,
seu respectus, unius personæ ad alte­
ram. Aliæ sunt communes iribus per­
sonis , uti sunt identitas, œipialitas :
aliæ personales, quæ scilicet ex pro­
cessionibus oriuntur. Qualuor numero
hæ sunt : paternitas, scilicet, filiatio.
spiratio activa, el spiratio passiva.
Paternitas est relatio Patris gignentis
ad Filium quem gignit : Filiatio est
relatio geniti ad genitorem : Spiratio
activa est relatio Patris et Filii ad
Spiritum sanctum, quem ambo, instar
unici principii, spirando producunt :
Spiratio passiva est relatio Spirilus
sancti ad Patrem el Filium. Relatio­
nes hæ reales sunt, secus nulla esset
personarum distinctio. Cæterum cele­
bre est axioma Anselmi : « Omnia in
divinis sunt unum el idem, ubi non
obviat relationis oppositio. »
201. Circumincessio, Græcc
<7ir, dici solet de mulua personarum
divinarum in se invicem cxislentia, vi

(I) Ep. ad Nestorium.
(ij !.. vii. de Trinitate c. iii. (3) L. ii. dialog.
(t) Vide 1’etavium de Trinitate I. vii. c. xvi.
(5) Concilii hoc decretum in medium afferre
consueverunt Protestantes , ut articulos Tridcn-

tinos rejiciant : ipsi Umcn novas condideram
fidei professiones, cl plurimos eicogiUroruul
articulos de quibus silet vetus Symbolum. Nobiscum insuper profitentur Spiritum ijnctym rh
ire Eilioque procedere.

qiiibus hæresis latere facile potuit : se<l
hominibus singulis, non Conciliis
*
vel
Ecclesiæ lex illa est imposita ; eadem
scilicet est semper Conciliis œctimcnicis ct Pontificibus summis auctoritas ,
quæ Nicæno cl C.onslantinopolitauo
primo fuit, fidei dogmata antiquitus
tradita pleniori Symboli explicatione
contra hæreses novas vindicandi et
luendi. 8

CAPUT VI.
I»E VOCIBUS THEOLOGICIS.

<61

TRACT. VI. DE SS. TRINIT. CAP. VI. DE VOCIDIIS TIIEOL.

scilicet nninræ unitatis : * Non creditis
quin ego in Paire, ct Paler in me
est? » ‘Hinc S. Fulgentius : « Totus
esi Paler in Filio ct Spiritu sancto,
totus Filius in Paire ct Spiritu sancio,
ct lotus Spiritus sanctus in Patre et
Filio, η 12
3
202. Jlfissio de divinis personis prædicatur, habita ratione processionis,
et relationis alicujus ad crealuras. De
Patre igitur numquam dicitur, quia a
nemine procedi! ; de Filio autem sae­
pe , sicut ct do Spiritu sancto.
203. Nomina propria ea sunt quibus
personæ distinguuntur : Paler, scilicet,
Filius, et Spiritus sanctus. Appropriata nomina ea sunt quæ omnibus
licet conveniant, uni alterive plerum­
que tribuuntur. Sic prima persona
Pater noster et Creator præsertim di­
citur.
204. Filius Verbum vocatur, estque
imago Dei invisibilis.8 Spiritus san­
ctus vocatur amor Patris ct Filii, do­
num etiam Dei. Ei tribuuntur quæ
bonitatem divinam præcipue commen­
dant : v. g. conceptio Christi in utero
Virginis, hominis sanctificatio. Omnia
tamen opera divina ad extra, uti aiunt
Theologi, communia sunt tribus per­
sonis.
205. De tanto mysterio loquentes ,
(1) Joan. air. II.
(2) L. de fide ad Pelrutn c. i.
(3) Coloii. i. IB.

cavendum ne n recepta et Ecclesia
probata ratione loquendi recedatur:
facile enim error obrepere posset.
Unum rccle dicuntur tres personæ,
sed non unus. Unica ct singularis Del
essentia dicenda non est, ne persona
plures negari videantur. Nec personæ
dicendae sunt unitas vel conjunctio, ne
compositionis notio subsit. Ea de
causa multiplex vel triplex essentia
non est nuncupanda ; sed usus habet
ut Deus trinus dicatur, ob tres in una
essentia personas , unde el Trinitatis
nomen. Paler alius est a Filio, non
aliud, diversa quidem persona, sed
eamdem habens essentiam. ‘
206. Nomina absoluta concreta sub­
stantiva singulari tantum numero usur­
panda sunt : unus igitur est Deus,
unus Dominus : sed adjectiva afllciuni
personam, ideoque plurali numero
dici possunt. Absoluta concreta ali­
quando referuntur ad essentiam :
« Deus fecit mundum. » ° Aliquando
respiciunt personam aliquam divinam,
præsertim Patrem : « Sic Deus dileiit
mundum, ut Filium suum unigenitum
daret. » 6
Hæc dixisse sufficiat de altissime
mysterio, quod adorare potius quam
scrutari praestat.

(4)
Vido Aug. tract, xxxvi. in Joan. n. i.
(8) Ad. xrii. 24.
(0) Joan. iii. IG.

TRACTATUS VU.
DE REDEMPTORE.

PBÆN0TAHDA.

I. Plura de Messia tradidimus in
tractatu de Revelatione . quibus multa
adjecimus dc Christo Deo disserentes :
attamen plura supersunt dicenda , ut
quæ in hominum salutem perfecit, intelligantur. Eum Salvatorem et Re­
demptorem, qui genus humanum in­
teritu liberavit, Christiana agnoscit
Ecclesia, peccatum sua morte expiatum
et deletum prædicans : cumque, ab
initio pned ictum, fide cl spe quotquot
vixerunt justi amplexos fuisse doccl.
nationalist® autem , qui plerique pro­
phetiam , ct lotum Redemptionis my­
sterium exsibilant, nullam hujusmodi
spem veteribus hominibus fuisse con­
tendunt. Sunt qui dicunt apud Judaeos
post imperii Israelilici in duo regna
divisionem, ct varias clades , ortam
■esse opinionem spemque de thcocratiæ instauratore egregio aliquo c Davidis
stirpe, qui regno antiquum restitueret
splendorem, oriundo. Cæterum negant
cum divinitus promissum, vel in salu­
tem hominum missum. Judaei plerique
eum temporalem ducem et liberato­
rem, etiam Christi Jesu tempore, ven­
turum sperabant, quin dc spiritualibus
bonis satis cogitarent. Attamen non
omnis horum notio evanuerat; nam
apud Samaritanos ipsos Pentateucho
tantum utentes, expcclabatur totius
veritatis magister, imo el mundi Salva­
ti) Ju.w. iv. 42.

tor. ’ Spem autem venturi Messi® fo­
verunt constanter Judaei : nec nisi no
vissime aliquis eorum scriptor eam
abjecit, de singulari aliquo duce ne
gans esse promissionem, sed de liber­
tatis vindicibus identidem suscitandis.
Nostrum igitur est Redemptorem osten­
dere promissum fuisse, qui, diaboli
solutis operibus, veritatis magister,
ct salutis dux generi foret humano.
CAPUT I.
DE REDEMPTORIS EXPECTATION.

Propositio.
Redemptor homini lapso promissus
est, el cultorum Dei expeclatione per­
petuo celebratus.
2. Probatur ex Scripturis. Gencscos
tertio capite Deus serpentem dicitur
allocutus : « Inimicitias ponam inter
te et mulicrcm, ct semen tuum ct se­
men illius : ipsa conteret caput tuum,
et tu insidiaberis calcaneo ejus. » *
Serpentis voce designari nou animal
tantummodo, sed daemonem potius,
qui ejus opera usus est, colligitur ex
ipsa tcntalionis narratione, qua exhi­
betur loquens, suadensque Ev;e ut
divinum mandatum violei : nec enim
animal id suasisse existimandum est.
Apocalypsis nullum dubitandi locum
relinquit : « Projectus est draco ille
magnus, serpens antiquus, qui voca­
(t) Vers. 15.

«66

TRACT. VU. DE REDEMPTORE,

tur diabolus, cl satanas. » · Diabolo
fldscribit Sapicnliœ auclor hominis in­
teritum : <> Invidia autem diaboli mors
ntroivit in orbem terrarum. » * Chri­
stus idcirco cum homicidam ab inilio
designat.8 Apud Judæos ’JVjnpn ti/njn

ttiræ erant, referi Apostolus : < Provi­
dens autem Scriptura, quia ex fldo juslifical Gentes Deus, prænunliavit Abra­
hæ : Quia benedicentur in te omne»
gentes. » 9 Semen autem singulan
numero ad insignem illum Abrahæ
filium referri docet Apostolus, cujus
auctoritas apud Christifldcles obtineat
neccsse est; ut inierim prælcrmilli
mus eam rationem interpretandi apud
Judæos usitatam , qui, quum Scriptu
*
ras ex Spiritus sancti inspiratione
exaratas crederent, nec voculam va­
care mysterio haud immerito cense­
bant. « Abrahæ dicta; sunt promis- i
siones,et semini ejus. Non dicit:El
seminibus, quasi in multis : sed quasi
in uno : El semini tuo, qui est Chri­
stus. » ‘° Ægre assenlimur Hengslenberg docenti Apostolum hanc interprolationem possibilem esse tantum
tradere , quum voci tanta vis haud ne­
cessario insit :11 quamvis demus cun
ex eventu promissionis singulari nu- I
mero enuntiatæ vim adnotare, quæ |
alias non foret omnino ineluctabilis.
I

serpens velus, dæmon consuevit voca­
ri. ‘ Ergo traditio, tum judaica , tum
Christiana, dæmoncm tcntalionis au­
ctorem agnoscit, et poenam proinde in
eum latam.
3. In serpentem quidem, ulpote dro­
monis instrumentum, sententia etiam
lata est, et ut reptaret in terra jussum ;
sed ex occasione summte illius dete­
stationis qua homines serpentes aver­
santur, et insidiarum quas hi illis
struunt, prædixil Deus inter dæmo­
ncm et mulierem, et inter daemonis
semen, impios scilicet homines, qui
instar seminis habentur, 8 et inter
mulieris semen, inimicitias perpetuas,
et mulieris de serpente triumphum.
Ipsa conculcatura erat serpentis caput,
semine ejus peccati morlisque futuro
S. Nulla verisimilis assignari potest
victore. Calcaneo seminis, nempe humanæ naluræ a Verbo assumptae, in- ' ratio qua gentes universæ in Abrahæ
sidias morlemqiie moliturus eral dæ­ posteris benedicerentur, prœter Re­
mon; sed id in gloriam triumphi ces­ demptoris adventum. Temporales «li­
surum eral. Data est igitur promissio mitâtes in Chananæos ab Israelites de­
redemptoris, qui sauciatae naturæ me­ rivatae sunt : non igitur ea ratione be­
deretur, et cum ingenti daemonis igno­ nedictae sunt gentes, sed spiritualibot
minia , ejus comprimeret potesta­ acceptis beneficiis. Quod autem veri
tem. 1
Dei cognitio eorum opera sit aliquate­
4. Abrahæ promissio explicatius fa­ nus diffusa inter vicinas gentes,pro
cta est: u Benedicentur in semine tuo missioni amplissimae non ; respondet
omnes gentes terræ. » 7 Isaaco cl Inaniter autem quidam conati sunt
Jacobo renovata est, iisdem fere ver­ textum explicare de ratione qua gen­
bis. 8 Illam autem omnium gentium tes se beatas prædicarcnl, Abrahæ,
benedictionem ad justificationem,quam Isaaci, et Jacobi instar ; nam liquet
gentes in Christum credentes assecu­ ex verbis vaticinii ipsas genios bene-

ti) Apoc. xii. 9.
Stenberg videre csL Chrisiology vol. i. c*. *
(i) Sap. c. ii. 24.
p. 2S. Vertionis Anglicœ.
(3J Joan. viii. 44.
(7) Gen. xii. 5. xvii. 18. xxii. 18.
(4) · Das enldeckle Judenlhum, » vol. i. p. 812,
(8) tbid.xxvi. 0. xxviii. 13. 14.
Eisenmenger auctore, quein citat Ilengslcnberg.
(9) Gal. iii. 8. (10) Ibid. 10.
(G) Mattii, xxiii· 33. Joan. viii. 44.1. Joan. iii.
(H) Chrislology ch. ii. promîtes lo the Pilin'
(G) Plura præclara dc boc vaticinio apud Ileng- ardu , p. 4v,

.
1

CAP I. DE REDEMPTORIS EXPECTATION.
dicendas, fruitliras scilicet maximis
beneficiis , insignia cujiisdiim ex Pa­
triarchis prognati opera.
0. Moyses prophetam sui instar divi­
nitus suscitandum prædixit populo :
« Prophetam de gente tua , et dc fra­
tribus tuis , sicut me , suscitabit tibi
Dominus Deus tuus : ipsum audies. » 1*4
5
Hic non quilibet propheta, nec vatum
series, sed quidam singularis pro­
pheta , qui instar Mosis Deum inter et
populum foret sequester , quique quæcumque mandaret Deus loqueretur, de­
signatur. HincJudæi veteres dc Messia
explicuerunt, 1 qui propheta »
idcirco vocabatur. ’Apud Samaritanos
viguit ea tides de Christo venturo , qui
plenam rerum omnium quæ ad salu­
tem spectant impertiretur notitiam.
Jesu mulierem Samaritanam , dc cultu
Deo grato, et saluti profuturo, edo­
cente , ipsa animadvertit, communem
suæ gentis expectalioncm prodens :
• Scio quia Messias venit (qui dicitur
Christus),cum ergo venerit ille, nobis
annuntiabit omnia. » ♦ Hæc verbis va­
ticinii respondent : « Ponam verba mea
m ore ejus, loquelurque ad cos omnia
quæpræcepero ci.» s Petrus fidenter
Moysen eo loci de Christo locutum dixit.
8 Paler ipse coelestis ei testimonium tu­
lit, eumque audiendum jussit : « Ipsum
audite. »7
7. Innumera sunt Psalmorum,Isaiæ
et aliorum Vatum loca quæ Redem­
ptorem Christum annuntiant, justiliæ
et salutis auctorem , quæ magna cum
eruditione nuperrime illustravit Hcngslenberg. Psalmo secundo celebrat Va­
tes regem a Deo inunctum , cui frustra
gentes regesque restiterunt, divina do­
mandi potentia. De rege singulari agi,
(I) Dcut. iviii. <5.
(?) Id fatetur Ilcrtholdt do ortu Thcol. Jud.
p. <09, Cil. a Ilengslcnberg, Chriltotogy, Dent. 18,
p.09.
(8) Joan. vi. 14.
(4) Joan. iv. te.
(5) Deut. iviii. <8.

ICT

Isracliticis r.Tlcrisque omnibus regi­
bus longe superiori, constat ; agnosci­
tur enim Dei Filius, a Deo vere genitus,
et universarum gentium imperio do­
natus. « Dominus dixit ad me : Filius
meus es tu , ego hodie genui te. Postula
a mc, et dabo tibi Gentes ha'redilalem tuam , et possessionem tuam
terminos terrae. » Nihil est in hi­
storia Davidis, Salomonis, vel al­
terius regis Judaici, quod his aliisque
Psallis verbis respondeat, adeo ut ne­
cessario quærendus sit singularis qui­
dam rex, cujus gloriam celebravit
David. Eum justiliæ et salutis auctorem
esse ex Psalmo facile colligitur ; nam
ad ejus cultum invitantur reges, ne a
justitiæ semita penitus abscindantur.
« Servite Domino in timore : el cxultate ei cum Iremore. Apprehendite di­
sciplinam , (Hebraice
oscu­

lamini, scilicet, osculando adorate fi­
lium} nequando irascatur Dominus, et
pereatis de via justa. · Adeo Christo
omnia hujus Psalmi verba congruunt,
ut Eichhorn id fateatur. ·
8. Psaltes dc Redemptore, tamquam
rege viclore, qui dilectam sibi assumit
sponsam , canit et egregias ejus vir­
tutes , et imperium amplissimum el
æquissimum celebrat : ■ Speciosus
forma præ filiis hominum , diffusa est
gratia in labiis tuis :. . . specie tua
, et pulchritudine tua intende, prospere
procede , et regna, propter veritatem
et mansuetudinem,et justitiam : cl de­
ducet te mirabiliter dextera tua. . .
Sedes tua Deus in sæculum sæculi :
virga directionis virga regni tui. » ·
Nec Davidi, ncc Salomoni tanta con­
gruunt elogia; nec de regis terreni
sponsa dici poterant quæ in Psalmo
(0) Aci. iii. M.
(7) Maith, ivii. S.
(8) Biblioth. der Bibl. Literal, i. Ml. Berthold!
etiam de ortu Theolog. Ilebr. p. IM. BoienmUller in ia edit, citati a llcngitenlx-rf ,

p. 83.
(9,1 Psalm, iliv.

Ifift

TRACT. VII. DE REDEMPTORE.

hoc «le regina praedicantur. Describitur quam convenire noscuntur, prwter
plane imperium amplissimum « super humani generis Redemptorem.
omnem terram, n quod aequissimum
12. Sæpius sacrificium pro mundi
foret, el aeternum. Ergo celebratur salute oblatum, veteribus victimis re.
illeOlim promissus , in quo gentes uni· jeclis, canit David : ■> Sacrificium et
versae benedicenda
*
forent.
oblationem noluisti : aures autem per­
ii. In Psalmo Ixxi. regni illius beati- fecisti mihi. Holocaustum et pro pectndoet amplitudo depingitur: «Judi- cato non postulasti : tunc dixi : Ecee
cabit pauperes populi, ct salvos faciet venio. In capite libri scriptum est de
filios pauperum : et humiliabit calu- me, ul facerem voluntatem tuam:
mniatorem. Et permanebit cum sole , Deus meus volui, cl legem tuam in me­
et ante lunam, in generatione et gene- dio cordis mei. Annuntiavi justitiam
rationem...................Oriclur in die- tuam in ecclesia magna. » ‘ Hæc Ilebns ejus justitia, ct abundantia pacis : demptorem annuntiant se victimam
donec auferatur luna...................... Ado- offerentem, ut quæ de eo in legis
rabunt cum omnes reges terræ : omnes volumine prædicta sunt a Moyse, imgentes servient ei. . . . Et bene- plerentur cl divina celebraretur justitia
dicentur in ipso omnes Iribus terræ. » in Ecclesia omnium gentium. ChrisiiaIlæc certe designant singularem quem- nis Apostolus Paulus locum dubitandi
dam regem, universis gentibus bona non relinquit. 8
largientem.1
13. Isaias verbis maxime perspicuis
I
10. Chrislum Dominum suum summi singularem illum virum , qui peccata I

honoris Jehovæ participem exhibet omnium sua morte deleret, celebravit,
David , victorias ejus dc hostibus , et Prophetarum more, rem veluti jam peramplissimam discipulorum multitudi- actam contemplans : « Ipse autem vulnem, cum Sacerdotio perpetuo cclc- ncratus est propter iniquitates nostras,
brans. « Dixit Dominus Domino meo : attritus est propter scelera nostra. . .
Sede a dextris meis. . . . Juravit posuilDominusincoiniquilatemomDominus, et non pœnitebil cum : Tu nium nostrum . . . propter scelus
cs sacerdos in æternum secundum or- populi mei percussi eum ...
dinem Melchiscdcch. » * Hæc plane in scientia sua justificabit ipse justus
denotant summum regem , sacer- servus meus multos, ct iniquitates
(lotio in hominum salutem functurum, eorum ipse portabit . ... ipse
11. Salutem hanc universis homini- peccata mullorum tulit, el pro trans­
bus ex Christi ærumnis et morte oritu- gressoribus rogavit. » o Hæc Vati, vel
ram prædixil Psaltes , has accuratius alteri cuiquam non conveniunt, prater
recensens. « Foderunt manus meas illum ab omnibus Vatibus celebratum,
elpedes meos: dinumeraverunt omnia qui omnium hominum est Redemptor,
ossa mea. «... « Narrabo no1-1. Danieli etiam prædixil Angelus
men tuum fratribus meis : in medio peccati deletionem et justitiæ regnum,
ecclesiæ laudabo te. . . . Remi- adveniente Christo duce : « Sepluaniscentur el convertentur ad Dominum ginta hebdomades abbrevialæ sunt su
universi fines terrae : el adorabunt in per populum tuum , et super urbem
conspectu ejus universae familiae Gen- sanctam tuam , ut consummetur pre­
tium. »8 Hæc non Davidi, nec alii cui- varicatio , cl finem accipiat peccatum,
(4) Vide Ilengstenbcrg in P». p. 98.
(») Pe. cix. (S) P». «i(q Px.xxxix.

(8) lleb. x. S.
Isaiœ liii. Vide Hengstcnbcrg, ChruteloQ
vol. i. p. 807.

I
I

CAP. I. I»E REDEMPTORIS EXPECTATIONE.

tW

et deleatur iniquitas , et adducatur ju­
stitia sempiterna , cl impicatur visio et
prophetia, et ungatur Sanctus sancto­
rum. Scito ergo , et animadvert»· : Ab
exitu sermonis,ut ilenim tcdiflcetur Je­
rusalem, usque ad Christum ducem,
hebdomades septem el hebdomades
sexaginta duæ erunt : et rursum ædificabitur platea , et muri in angustia
temporum. El post hebdomades sexaginta duas occidetur Christus. ” * Li­
quet adventum singularis illius ducis
designari, ct peccatorum remissionem
pluribus declarari rationibus. Expectabatur igitur Redemptor , peccata dele­
turus et pactum cum multis facturus,
cos sibi beneficiis et legibus devin­
ciendo.
15. Alia omittimus , quum ex testi­
moniis allatis manifestum sit eam fuisse
justorum sub Veteri Testamento fidem
spemque certam, venturum tandem ali­
quando quemdam divinitus promissum,
qui peccatis remedium afferret,et bene­
dictionibus populum Israeliticum, imo
gentes omnes, repleret. Posteriores
Judæi temporalis felicitatis spem una
cum spiritualibus bonis conjungebant ;
nec tamen prophetæ , docloris, et Sal­
vatoris dotes Messiæ quem expectabant tribuere desinebant, donec , spe
diu frustrati, nonnulli, ad Christianis
molestiam creandam , omnem prorsus
notionem Redemptoris abjecerint. *
16. Accedit aliarum gentium e pri­
maeva revelatione derivata traditio :
qua de causa desideratus cunctis me­
rito prædicatur, 5 quamvis plerique
nonnisi subobscure cum qui carum
mederetur malis divinare potuerint.
Job inter Idumaeos et Arabes spem
quam fovebat Redemptoris prodidit :
• Scio quod Redemptor meus vivit,

••i in novissimo die de terra siirrecturus sum : et rursum rircumdabor pelle
mea. et in came mea videbo Reum
meum. . . . Reposita est hæc spes
mea in sinu meo. ■ *
17. Apud Persas traditionis hujus
vestigia occurrunt : Vt/rhrn enim me­
dius colitur inter Oromanien , boni
principium , et Jrimanuim, anciorem
malorum. Alia apud alios populos
orientales reperire est indicia : imo
Prideatix recte affirmavit opinionem
Mediatoris penes omnes populos obti­
nuisse. ’
Objectiones diluuntur.
1R, Obj. I. Moyses plane intelligent
dus est de odio quo hominum genus
serpentes insequerentur: nam animalis
dotes moresque describit,el mulieris
semen , scilicet posteros, serpentis
semen percussurum dicit, nihil pror­
sus de victoria de dæmone reportanda
insinuans. Ad singularem hominem
referri non potest quod de semine
mulieris, scilicet de omnibus ejus po­
steris, prædicatur ; nec diabolo semen
nisi perabsurde tribui. Dicendum igitur
serpentem fructum comedentem oceasionem praebuisse mulieri ea secum
reputandi quæ Moyses, sub mytho
Orientali, refert : indeque ingeniose
excogitatam fabulam de pœna serpen­
tis , in terra reptantis.
19. Resp. Nil obstat quin dc serpente
et dc diabolo Moyses inielligatur : de
serpente quidem, tamquam instru­
mento, dc diabolo vero totius tenlationis auctore. Tota sermonis series
cogit ut serpentem adhibitum esse fa­
teamur; nam ita ferunt verba ipsa,
quæut obvio accipiantur sensu, suadent
cætera quæ de hominis conditione
narrantur. Nullum quidem allegoria?

(I) D
*n.
ii. 94. Vide eruditas Hengstcnbcrgi
animadversiones, Chritlology, vol. ii. p. 994.
(·) Schoettgenius antiquiorem llebrirorum
ideam de Messia illustravit in Horis hebraicis et
talmodicis , tom. ii. I. i. c. et.iii., ei loto libro iii.

cit. a Perrone. Vide eliam llcngvtenberg p
*Mim(5) Agga-i ii. 8.
(«) Job xii. 92.
(S) Hiat, dea Juif· i. p. I. ». I. '■ «'·· · *
"»
·P
Vide etiam llcngslenbcrg, Cfiritlology, rb. i.p. 14.

Vol. ij.

15

ITO

TRACT. VII. I) E REDEMPTORE.

datur indicium, quam arbitrio confin­
20. Obj. 2. Renedictio omnium gengere non sinit ulla oxegeseos sacra
*
Ilum Abrahæ, Isnaco cl Jacobo proregula.Cælernrti diabolum interfuisse, missa , per posteros eorum , » in se­
totius doli artificem, liquet ex constanti mino,» non per aliquem singularem
gentis Judaic® traditione, quam Apo­ virum, orat difiTundcnda. Quod autem
stoli , imo el Christus, sua auctoritate Paulus ad Christum eam referat, vim
sanxerunt, cuique relatio ipsa favet ; singulari voci tribuens, fit contra lin­
nec enim suspicari licet serpentem gua? Hebraicæ indolem , quæ pluralem
unquam vi sua naturali protulisse vo­ numerum Π’γΊΤ non admittit, niside
ces , vel ratiocinando mulieri persua­ plantarum seminibus. Hinc 11'inerui
sisse crimen. Quod autem Câbler, recte monuit, « hanc Pauli argumen­
Eichhorn, aliique colloquium hoc fl­ tationem hominum Judaicorum, quietum contendant, ulEvæ cogitationes, busenm ageret, ingeniis magis , quam
viso serpente, exhibeantur, ingeniose linguæ hebraicæ rationibus accommo­
quidem excogitatur, sed repugnante datam esse. » 8
21. Rcsp. Licet ct posteros universos
tota narratione, quæ historiæ, non
poeseos, rationem habet. 1 Quod Abrahæ, alierumque Patriarcharum,
dæmonis mentionem non fecerit Moy­ filios scilicet, qui fidei eljustitiaesuot
ses , sapientissimo procul dubio con­ haeredes, intelligere, et eum qui omni»
silio contigit, forsan ne superstitioni justitia? ct salutis est auctor, Christus,
apud Orientales late vigenti de ser­ Equidem Apostolus alias dicit : « Ideo
pentis cultu videretur quodammodo ex fide, ut secundum gratiam firma sit
patrocinari. De genere hominum uni­ promissio omni semini, non ei quia
verso licet interpretari promissionem, lege est solum , sed et ei qui cx fide
quatenus dæmoniaca in omnes potestas est Abrahæ, qui paler est omnium
compressa esi, sed unius singulari nostrum. »eAd Galatas autem docet
virtute et potentia. Hinc Apostolus, ad Christum praesertim in promissione
hunc locum manifesto alludens, dicit: respici : « Ut in Gentibus benedictio
« Deus autem pacis conterat Satanam Abrahæ fieret in Christo Jesu, ut polii·
sub pedibus vestris velociter, n 2 Et citationem Spiritus accipiamus per fi­
alias : « Semper triumphat nos in Chri­ dem. »’Hæc quidem optime conve­
sto Jesu. n » Semen autem diaboli impii niunt. Quod autem animadversionem
haud inepte dicuntur. Sic Christus ipse de singulari numero attinet, Paulus,
vocat Pharisæos : « serpentes genimina eventum cum vaticinio conferens, do­
viperarum. ■> * Qui dc solo odio quo cet Christum esse semen illud illustre,
homines serpentes persequuntur te­ benedictionum fontem. Hæc argumen­
xtum explicant, omnem pœnam dene­ tandi ratio, Judaeis admodum familiaris,
gant : nam illud naturale est, et cum non necessariam illationem vi vocis
pristina illa tentatione haud necessario indicat, sed mysterium voce quodam­
connexum. E contra plenum verbo­ modo inclusum evolvit. Nec obstat quod
rum sensum dant, qui in eo indicium linguæ indoles ferat ut singularis adhi­
el memoriale quoddam agnoscentes, beatur numerus.
ad dæmonis referunt cladem quæ dc
22. Obj. 5. Prophetam instar sui sus­
capite serpentis conculcando praedicta citandum praedixit Moyses, ut cuilibet
sunt.
sacro Vati, Dei nomine loquenti, fidem
a) Vide Hengstenberg , Chriilology , vol. i

p. 18.
(t) Rom. ivi. 10. (5) II. Cor. ii. 44.

(4)
Malt. niii. 33.
(3)
RoscnniUllcr in ep. ad. Cat. c. iii.
(β) Rom. iv. 10. (7) Gal. iii. U.

CAP. Π DE NATURA IitCOEMPTORIS HUMANA.

171

conciliaret , ct populi obcdientiam. quam excogitarunt Rationalist»», claris­
Dc singulari aliquo homine non est simis documentis repugnat, quæ de­
loculus.
monstrant fidem constantem totius
23. Rcsp. N’3J propheta nullibi pro gentis judaicæ per omnes rorum vices.
Quod
autem Osee futurum illum regem
cretu prophetarum usurpatus rcperilur.
Suffixa cliam singulari numero con­ David vocaverit, congruum erat, quum
stanter usurpata Vatem quemdam, non solium David occupaturus, caque novo
mullos, indicant : consueverunt enim populo collalurus beneficia, quorum
Hebrrei ca utroque numero vicissim imago quædarn, Davidc regnante, pneadhibere, quando de nomine multitu­ ccssil. Amos etiam humilem familia»
dinis agitur. Specialis vis manifesto Davidicæ conditionem ante Messis ad­
inest vocibus quibus Moysis instar fu­ ventum prædixil, de gloria ejus se··li­
tura sub variis imaginibus canens. Vera
turus dicitur : ’JO5
De Media­ el plena Mcssiæ notio, omnibus collatis
tore, per quem Deus populo loqueretur, vaticiniis, habetur.
26. Obj. S. Vaticinia pro arbitrio
specialissima quadam ratione mani­
explicantur, ul Redemptoris habeatur
festo agitur. *
21. Obj. 4. Nonnisi post scissum re­ notio, quum pleraque victorem armis
gnum Israclilicum, el magnas toleratas triumphaturum referant.
27. Rcsp. Vaticinia enuntiant dæmo­
calamitates, opinio de theocratke reslauratore , alio Da vide, qui dirutum nis victorem , in quo gentes univers»
forent
benediccndæ, prophetam coe­
Davidis regnum iterum statueret, re­
cepta est, Vatibus populum ea spe lestem, quo advcniente.rcgnarei veritas
solantibus, populo sibi blandiente de ctjustitia, deletis peccatis. Π7Ϊ· Pa­

gloria et felicitate aliquando resti­
tuenda. Osee ita intelligendus est :
« Post hæc revertentur filii Israel, el
quærcnl Dominum Deum suum, ct
David regem suum , et pavebunt ad
Dominum , et ad bonum ejus, in no­
vissimo dierum. »2 Amos : « In die illa
suscitabo tabernaculum David, quod
cecidit : et reædificabo aperturam mu­
rorum ejus, et ea quæ corruerant in­
staurabo : et reædilicabo illud sicut in
diebus antiquis, n 3
23. Resp. David ipse , dum maxime
floreret potentia , celebravit regem il­
lum quem Dominum suum non dubi­
tavit appellare, tanto honoris titulo
nullum regem sibi similem dignaturus.
Quæ laudavimus testimonia cx Psalmis
ad florentissima regni tempora refe­
runtur, ul interim nihil dicamus dc
Ceneseos locis quæ promissionem
spemque Liberatoris ad generis humani
primordia retrahunt. Ficta illa origo
ti) Vide Ikngilciiberg , in locum , p. 70.

cificus a Jacobo vocatur , Melchiscdech
rex Salem in typum ejus datus est, ut
justitiae et pacis rex agnosceretur,
saccrdosque Dei allissimi Psaltes qui
maxime ejus celebravitgloriam, bellicis
adhibitis imaginibus , jusliliæ et æquitatis regnum ejus esse dixit, et plura
alia dedit indicia sensus spiritualis et
allcgorici qui aliis vocibus suberat.
Igitur non nostro arbitrio, sed juxta
exegeseos regulas, eventu sensum vati­
ciniorum illustrante, ea explicamus.
CAPUT II.
HE NATURA REDEMPTORIS HUMANA.

28. Christum Jesum esse Redempto­
rem homini lapso promissum, et Pa­
trum expectations, et Prophetarum
oraculis celebratum, ex iis quæ de
Messia alias disseruimus constat. Eum
Deum esse probavimus, Verbum sci­
(9) (lieeiii. ». (») Amorti. II.

173

TRACT. Vif. DE REDEMPTORE.

licet divinum , Patri consubstantiale :
quod consonum est vaticinio : « Deus
ipso veniet el salvabit vos. » · Attamen
in humana natura opus redemptionis
est peractum, quam vere ah ipso sus­
ceptam esse credere idcirco oportet.
29. Simon Magus, Saturninus, Basilides, Cerdo, Marcion, Manes, aliique
incarnationem el mortem Christi specie
tantum contigisse dicebant, mysterium
crucis, quod Deo putabant indignum ,
hac ratione evacuantes. * Nascentem
jam suo tempore hæresim Apostoli
evellere studuerunt, veram incarna­
tionem statuentes verbis maxime per­
spicuis . « Verbum caro facium est. »8
• Omnis spiritus qui confitetur Jesum
Christum in carne venisse, ex Deo est :
el omnis spiritus qui solvit Jesum, ex
Deo non est. »(i)
*4 Ideo S. Ignatius tanta
cum vehementia veritatem rerum ge­
starum Christi fidelibus commendabat.
« Obturate igitur aures vestras, cum
vobis quispiam loquitur sine Jesu
Christo, qui ex genere Davidis, qui
ex Maria, qui vere natus est, edit, et
bibit, vere persecutionem passus est,
sub Pontio Pilato, vere crucifixus el
mortuus est, videntibus coelestibus,
terrestribus, subterraneis : qui el vere
resurrexit a mortuis, resuscitante ipsum
Patre ipsius.»5
30. Constat ex fide Christum revera
passum, et proinde humanam naturam
ita a Verbo assumptam , ut pati mori­
que posset. Utrum autem ex naturæ
conditione, vel lege extraordinaria, et
miraculi instar, doloribus fuerit obno­
xius, a nonnullis quæsilum est.6 In ea
sumus sententia id tulisse naturæ con­
ditionem , quin necessitati ulli subja­
ceret Christus, quippe qui nonnisi pro
voluntatis suæ arbitrio passus est.
(i) Isaiœ rnr. 4.
(i) Ducela el PhanUuiatla, Grœcis nominibus,
plerique dicebantur.
(8) Joan. i. 14. (4)1 Joan. iv. i, 5.
(S) Ep. ad Trallianos.

31. incomiplicolartnn secta, Docetis
affinium, circa annum 519 exorta esi,
Juliano Halicarnasseo auctore, qui
Christi corpus communi naturæ condi­
tione, qua corpora continua animalium
et vitalium partium functione atterun­
tur, eximebat. Specie igitur, non revera , si illis credatur, esuriebal Chri­
stus, fatigatusque est. 7 Cornipticol(gf>
contra , duce Severo Antiocheno,mo­
nacho Eulychiana labe infecto, con­
tendebant ex naturæ necessitate cum
esurivisse, sitiisse , et fatigatum esse.
Catholici eum revera esuriisse, aliasque
quæ refert Scriptura expertum esse
corporis vices, agnoscebant : sectu
illuderent nobis sacri scriptores, vel
Christus fingere videretur. Cæterum
penes ipsum erat eas experiri, vel critare, juxta ea quæ tradit Augustinus .·
« Esurivit Jesus; verum est, sed quia
voluit : dormivit Jésus ; verum est,sed
quia voluit : contristatus est Jésus;
verum est, sed quia voluit.... In illius
potestate erat sic vel sic affici, vel non
affici. Verbum enim animam suscepit
et carnem, lotius hominis sibi coaptans
in personæ unitate naturam.»8
32. Quum anima humanas natura
praecipua sit pars, a Verbo assumpta
est : quod tamen negavit quarto sæculo
Apollinaris Laodicenus, Verbum ip­
sum loco animæ ponens, sicut el Arianis plurimis placuit. Errorem hunc,
quo humana natura Christi potioresui
parte mutilatur, anathemate proscripsit
Concilium Romanum sub Damaso:
« Anathema etiam illis adjudicavimus,
qui asserunt quod in carne humana
Verbum Dei loco animæ rationis com­
potis habitavit. » 9 Scriptura quidem de
Christi anima verbis perspicuis loqui­
tur , eaque ei tribuit, quæ Verbo Dei
(0) Vido Perrone, Tract, do Incarnatione, p."·
c. ii. cor. iy.
(7) Liberatus in Breviario , c. xx.
(8) Tract, xlix. in Joannem.
(o) Vide Tlicodorelum , 1. v. Hist. Eccl. e. «·

CAP II DE NATI RA REDEMPTORIS III 'MANA.
in divina sua natura convenire non
possunt : «Tristis est,»inquicbalChri­
stus ipse, « anima mea usque ad mor­
tem. » ·
55 Animi igitur affectus varii, quos
passiones, philosophico sensu, nuncu­
pare solent , in Christo sunt agno­
scendi, quamvis necessario cos omni
vitio el defectu immunes concipere
debeamus .· nec enim vitia nostra sed
naturam suscepit. Diligebat Joannem
speciali affectu, Laxarum etiam ; imo
Marlham et Mariam , ejus sorores , *
dilectione purissima ct sanctissima
prosequebatur. Respexit iratus Pharisæos sibi insidianlcs,s nec tamen præceps iræ motu ferebatur. Contristatus
est, Hierosolymorum excidium mente
contemplans , ct gaudium triumphi
temperavit lacrymis. * In horto moe­
rore se fere obrui passus est ;5 non
mortis metu , ut pessime asserit Furnesius,scd peccatis el interitu homi­
num menti obversantibus, cruciatibus
quos passurus erat veluli frustra tole­
randis. ®
34. Quod igilur imminente sibi morte
contristatus sil vehementer, cl in cruce
de Patris derelictione queri visus sil,
ex nulla animi infirmitate, impatientia,
vel desperatione contigit, sed summo
consilio, ut veritas naturæ humanæ,
«l cruciatuum vehementia pateret.
Equidem voluntati Patris se totum
subjecit, animoque placido suum illi
(I) Matt. xxvi. 38. (i) Joan. xi. S.
(3) Mare. iii. β. (I) Luc. xix. II.
(C) llxc humanitus et perperam interpretatur
Furnesios , de tristitia ob solitudinem , et mor­
tem. Ubique quæril humanos hos in Christo
errores, seu in Ii r mitâtes. Sic fingit eum Laxarum
e sepulcro evocaturum, lacrymas fudisse, de
sua morte trepidum : « When he stood at the
grave of l.axarus , his own Calc was near its con­
summation , and how natural is it that the tokens
ol human feeling and sorrow , and the sight of
a grave , should bring over his mind, with pecu­
liar vividness, a sense of his own melancholy
situation, i — Jcitu and hit Biogiaphert, p. i.
ch. ir. p. SO.

173

commendavit spiritum : quæ perfe­
ctionis sunt haud dubin indicia. Mirum
est Calvinum de eo proferre hæc au­
sum esse : « Videmus Christum ex
omni parte sic vexatum fuisse, ut de­
speratione obrutus, ab invocando Deo
absisteret : quod erat saluti renun­
tiare. » ' Furncsins blasphcmiam hanc
iterat. ·
35. Monothelitarum hærcsis, eorum
scilicet qui humanam voluntatem Chri­
sto denegantes, unicam voluntatem .
nempe divinam, ei tribuebant, anno
circiter 629 exorta est, auctoribus
Theodoro, Pliaranilano Episcopo, Ser­
gio Constanlinopolitano, Cyro Alexan­
drino , quos secuti sunt Pyrrhus,
Paulus , cl Petrus , Constanlinopolitani Antistites- Errori favere cense­
batur Honorius Pontifex, eo quod dolosæSergii consultationi respondens,
voluntatem quæ ex natura vitiata pro­
venit, Christo adseribendam denega­
verit , et totam controversiam de vo­
luntatibus duabus, vel unica , voluerit
sopire , silentio partibus imposito : sed
ex ejus litteris satis constat eum iu
hæresim haud esse lapsum.9 Eam
plurcs ejus successores, dolo hæreticorum comperto, studuerunt evellere,
Severinus scilicet, Joannes IV., Theo­
dorus, Martinus, et Agalho. Accessit
Concilium VI., anno 081 Conslantinopoli habitum.
56. Humanam voluntatem fuisseChri(0) « Jesus was smitten with horror at tbe
thought of dying. ° — Jestu and hit BiograpAert.
p. i. ch. v. p. 89.
(7) Harm. Evang, ad c. Î7.
(8) « His sufferings were so severe , that for
a moment ho seemed to be overwhelmed with
a feeling of desperation , which burst forth in
the words — « My God , my God, why hast thou
» forsaken me? «For an instant his agony was
intolerable. Still, even his momentary despair
is expressed in tbe devout language of scrip­
ture. ■> - Jettu and Au BiograpAtri, p. it.
ch. xii. p. 309.
(I·) Vide cas relata: inter Concilii vi. actl. Act.
xii. col. 1310,1. n't. Col. Hird.

174

TRACT VII. DE IlEDEMPTOJIE

sio liquet, ex eo quod hæc ad naturæ Creatio el conservatio mundi Christi
integritatem perlinet. Præslo sunt Dei sunt actiones, nullam habentes ad
etiam clara Scriptura? testimonia, in humanam ipsius naturam relationem.
quibus voluntas ejus a Patris voluntate, Edere el bibere humana? ejus actiones
quæ utique sua etiam est, quatenus erant : erneorum illuminatio, torto
Deus est, distinguitur : « Paler mi, si oculo , erat actio mixta ; divina scilicet
possibile csl, transeat a me calix iste. virtus corporis opera utebatur.
Vommlamen non sicut ego volo, sed
38. Abhorret a pietate ut Christum
sicut Iu.»· · Pator, si vis, transfer libidinis titillationibus, vel minimaei
calicem istum a mc : verumlamen non parte, obnoxium habeamus; est enim
mea voluntas, sed tua flat. » * Jure vilium naturæ, ab integritate ejus et
animadvertit S. Athanasius : « Duas hic perfectione, quæ in ipso orat, omnino
voluntates ostendit, unam videlicet hu­ alienum : quapropter merito dictum esi
manam , quæ est carnis propria, alle­ anathema Theodori Mopsuesleni asse­
ram divinam. » 8 Cælerum humana clis id affirmantibus. s Quod aulem
Christi voluntas erat divinæ omnino Apostolus dicat eum « lentatum per
consentiens ; quamvis enim voluisset omnia pro similitudine absque pec­
ipse cruciatus el mortem declinare, cato, » intelligendum plane esi de
si Paler non decrevisset eum pati, ærumnis quibus hostes ejus eum affli­
ά/xapriar HOC Cllim lld pfCvoluit reapse id contingcroquod xterno xerunt !
decreto evenire debuit. Luctam voluti catum tantum , sed ad ejus fomitem
in se indicabat, non pravæ voluntatis otium, qui aliquando ab Apostolo pec­
contra Dei legem, sed naturalis vo­ catum dicitur, voces ha? referendi
luntatis adversus divinum decretum, sunt : « Talis enim decebat ul nobis
quod tamen libera voluntate amplexus esset Pontifex, sanctus, innocens,
impollutus, segregatus a peccatori­
est.
57. Operationes quælibet natura suasbus. »6 Impie prorsus Fumosius affir­
habet : · Duas naturales voluntates, mai lentatiouibus eum instar nostri
el duas naturales operationes indivise, pulsatum, nec quidquam intéressé
incouvertibililer, inconfuse, secundum discriminis.7 Daemonis autem tenll·
sanctorum Patrum doctrinam adæquc lionem a sacris scriptoribus adeo enu­
prædicamus : cl duas naturales volun­ cleate relatam ad solas mentis Jesu co­
tates non contrarias, juxta quod impii gitationes refert, veluli orientalium mo­
asseruerunt haeretici, sed sequentem re descriptam poetico quodam ornatu!
ejus humanam voluntatem, et non
CAPUT 111.
resistentem vel reluctantem ; sed po­
tius el subjectam divinæ ejus atque
omnipotenti voluntati. » 1 Ita definie­
DE PARTU VIRGINEO.
runt VI Concilii Paires. Actiones Christi
in 1res classes a Theologis distribuun­
39. Corpus assumpsil Christus «
tur , divinas, el humanas, ct mixtas. Virginis Maria? utero; nam ideo dicit
(») Malt. ini. sc.
other men. lie was tempted as we arc. Outil»
(2)
Luc. uii. 42.
evil thoughts that rose in his mind are reprt
(5) L. de adventu divini Verbi in carne.
sented as the proposition of an evil being. This
(4)
Vide Liberatum in Breviario , c. 11.
representation is in accordance with the uni(6) V. Cone. coll. viii. can. xii.
versal belief of the place and the age. Monl
(«) Heb. vii. 26.
evil was attributed to the agency of a maligaioi
(7) ■ The temptations that assailed him v
spirit. »
Jesu, ani{ ft,, Biographtrt , p, ii.
nowise different from those which assail all ch. iv. p. ITS.

CAP. HI DE PARTI! VIRGINEO

Apostolus : « Misit Dens Filium suum
foetum ex muliere. «· Apollinaris do­
cuit illud cœlilus delatum, per Virginis
uterum, veluti per canalem , ideoque
dici de Christo : « Secundus homo de
cœlo, cœlestis.»1 Cælerum Apostoli
mens patet; Christus quippe de cœlo
est, quia Verbum , quod erat apud
Deum, factum est caro , vera assum­
ptione humanæ naturæ in divinæ per­
son® unitatem. Ideo conceptus el natus
ex Maria Virgine prædicalur, Angelo
ei dicente : » Eccc concipies in utero ,
el paries filium. ·>...« Quod na­
scetur ex te Sanctum, vocabitur Filius
Dei. »1
40. E virgine matre prodiissc Chri­
stum perpetuo docuit Ecclesia, Vatis,
Evangelislarum, et Angeli dictis innixa.
Fabulis acccnset Paine virginei parius
narrationem, quam apud Gentes , de
deorum cum mulieribus commercio
plurima venditantes, fidem facilem ob­
tinuisse dicit.4 Furncsius insinuat ex
miris Christi operibus ortam esse sus­
picionem de conceptu supernatural! :
quem qui rejecerit veluti fabulosum ,
firmiorem rebus gestis lidcm adhibi­
turum dicit !5 Unitarii picriqije eum
rejiciunt, vel nullius momenti cen­
sent.
4L Veteres haeretici, Cerinthus ,
Ebionilæ, Pholinus, Jesum c Joseph et
*
Maria
consortio natum censebant.
Jovinianus, monachus Mediolanensis,
docuit matris integritatem in partu
amissam, damnatus idcirco in Concilio
Romano anno 390.
(l)Gal. iv. 4.
(i) I. Cor. iv. 47.
(3)
Lac. i. 31. S3.
(·) Age of Reason, p. i. 14.
(I) « Should this consideration so far weigh
with us as to lead us to reject the notices of his
birth as wholly fabulous , or to regard them as
loo imperfect to command our assent, still our
filth in his public acts and official career could
not, by any possibility , be endangered. Il would
be strengthened. >■ - Jetas and hit Ihugraphert,
p. ii. c. i. p. 107.

PropniHo.
Christus e virgine conceptus est el
natus, Spirilus sancti opera . el salva
matris integritate virginali.
42. Probatur I. ex vaticinio haitr.
Trepidante Achazo de viribus conjun­
ctis regum Israelis ct Syrix, qni regni
et slirpis Davidicæ minabantur exci­
dium , spem superni auxilii prxbuit
Isaias, miraculumque in promissionis
confirmationem se patraturum obtulit.
Pietatis specie recusavit Achaz id po­
stulare; quapropter domum David de
molestia quam hærendo el dubitando
creabant Deo, arguit Vates, ct signum
maximum a Deo ipso dandum enun­
tiavit : « Propter hoc dabit Dominus
ipse vobis signum : Eccc virgo conci­
piet, et pariet filium, el vocabitur no­
men ejus Emmanuel. « fi Opportuna
eral occasio dubitantes de proximo
excidio certiores facere filium illum
stirpis Davidicæ tandem aliquando
venturum , et quidem e castis virginis
visceribus. Rem cerie maxime miran­
dam Vales se enuntiare indicavit, et vi
quadam et emphasi singulis verbis
tributa. Virgo igitur, 7 domi veluti
abscondita, in aetate adhuc juvenili,
concipiet, et pariet filium, virginitatis
decore servato: Deum enim pariet,
verum Emmanuclem. De *Messia ortu
plane agitur, ct supernaturalis ejus
conceptus affirmatur.
43. Probatur 2. rx Malthœi testimo­
nio. · Christi autem generatio sic eral :
Cum esset desponsata Mater ejus
Maria Joseph,antequam convenirent,
(C) Imib vii. io.
l>) nntyn I sapdirir. .

The writer

translators seem to hare thought tho artiet
*
pleonastic. But the researches of later philirlogisls hate shown that it is very rarely sorb .
though its senso cannot always bo etpressed.
Here it is used *λτ' ίςιΧό , and denotes {as
Dr. Owen and Bishop Middleton observe, that
particular virgin who was prophesied of from
the beginning, and whoso seed was to bruivo
the serpent’s head. · Bloomfield in Mit. ■. is.

17«

TRACT. VII. DE REDEMPTORE

inventa csl in utero habens dc Spiritu
sancto........... Hoc autem totum facium
est ut adimpleretur quod dictum est
a Domino per Prophetam dicentem :
Ecee virgo in utero habebit, et pariet
filium :el vocabunt nomen ejus Emma­
nuel : quod csl interpretatum Nobiseum Deus .... Joseph .... non
cognoscebat eam donec peperii filium
suum primogenitum. » * Evangelista
verbis perspicuis negat Mariam ullum
cum Josepho maritale habuisse con­
sortium , ct affirmat eam de Spiritu
sancto concepisse. Id contigisse addit
ut vaticinium Isaiæ adimpleretur : qua­
propter de ejus significatione genuina
dubitari non potest ; nam ea laudandi
Scripturam ratio vaticinii impletioncm
clare notat.2 Vatis igitur se exhibet
interpretem, ct relatorem revelationis
Josepho ab Angelo factae : « quod in
ea » (Maria) « natum est, dc Spiritu
sancto est : »3
*5 et cx sua veluti sen­
tentia, el certa notitia id ipse affirmai :
quod proinde negari nequit, salva ejus
auctoritate.
44. Probatur 5. ex revelatione angelien facta Marite. Hæc ad amussim
respondit Isaiæ vaticinio, solo Jesu,
Salvatoris scilicet, nomine, pro Emmauuele, Deo nobiscum, substituto. << Ecce
concipies in utero, el paries filium ,
et vocabis nomen ejus Jesum. Hic erit
magnus. el Filius Allissimi vocabitur. ‘
Virgo Maria plus semel ab Evangelista
vocatur : quapropter virgo conceptura
cl paritura Dei Filium dicitur : quod
cl magis palet cx colloquio cum An­
gelo habito : « Dixit autem Maria ad
Angelum : Quomodo fiel istud, quoniam
virum non cognosco? El respondens
Angelus dixit ei : Spiritus saucius su­
perveniet in te, cl vinus Allissimi obum­
brabit libi. Ideoque et quod nascetur
(I) Mali. i. «8.
(») Vide Hcngslenbcrg, Chriitology, vol. i.

p. 3Î8.
(3) Malt, i ÎO. (Î) Lue. i. 31.

ex te Sanctum, vocabitur Filius Del. n’
Igitur absque viri cognitione, Spiritu»
sancti opera , concepit el peperii Fi­
lium Dei.
45. Probat in 4. cx fide perpetua lotim
orbis Christiani. Patres omnes appel­
lamus tesles. Paucos nominalim lau­
damus : S. Ephrcm : » Non perdidit
sigillum natura Virginis , Christo con­
cepto : et ob id neque eo genito rese­
rata est, ut partum in lucem ederet.»·
S. Ambrosius: « Hæc est virgoquæln
utero concepit, virgoque peperii fi.
lium. » 7 S. Gregorius Nyssenus: «Uti
datus nobis absque patre filius, sic
etiam puer hic absque parim iginc naius
est. Utque virgo ipsa non cognovit
quo pacto incorpore ipsius corpus illud
divinitatem recipiens coaluerit, sic
ne partum quidem sensit. »8 S. Epiphanius : << Quis ullo tempore umquam
extitit qui sanclæ Mariæ nomen appellare auderet, et non rogatus subinde
Virginis vocabulum adjiceret ?9 S. Hie­
ronymus : « Nulla ibi obstetrix ; nulla
muliercularum sedulitas intercessit:
ipsa el mater cl obstetrix fuit : · el
«collocavit cum, «inquit,«inpræsepio,
» quia non erat ei locus in diversorio.·
Quæ sententia apocryphorum delira­
menta convincit, dum Maria ipsa pan­
nis involvit infantem. » '°
46. Symbola antiquissima ubique io
Ecclesia recitata eamdem omnium fi­
dem testatam laciunt : conceptus estât
Spiritu sancio, natus ex Maria Jirgine.
Vi. Concilia aliaque fidei prlgliM
documenta recensere non juvat, quum
res dubitationem non patiatur.
Objectiones diluuntur.
48. Obj. I. Quæ referuntur de niiio
Christi conceptu, et nativitate, ex sui
natura occulta erant, nec scriptoribit
(3) I.UC. i. 31.
(C) In Oral, dc margarita pretiosa.
(7) Ep. 7. ad Silicium, (h) Iii Canlic. Iiura.w
(0) Iter. Invlii. (io) Adv. Helvidium, c.ii.

CAP III. DE PARTU VIRGINEO.
cognita, nisi Mariæ testimonio. Verosimile autem est eam somnio dereptam ;
consueverat scilicet pie contemplari
quæ de futuro Messia apud Judæos
celebrabantur.1
49. Resp. Scriptores sacros divinitus
afflatos credimus : sed ei humana qnæratur auctoritas, Mariæ utique testi­
monium omni exceptione majus erat;
eam enim divinitus electam Christi
Matrem nulla mendacii suspicio poterat
afficere. Eam somniis suis delusam
conjicit Purnesius , quin explicet quo­
modo somniando filium conceperit.
Satis colligitur eum censere conce­
ptum nonnisi consortio mariti deinceps
contigisse : sed quomodo id cum testi­
monio Malthæi conciliatur, testantis
nullum hujusmodi commercium Josephum inter et ipsam interces­
sisse ?
50. Obj. 2. Miræ res gestæ Christi
occasionem dederunt cogitandi cum
divinitus conceptum : apud plerosque
enim populos superstitio viguisse no­
scitur insignium hominum ortum ad
deos referendi auctores.
51. Resp. Sacri scriplores Matthaeus
et Lucas nullum præbent indicium se
aliquid ingenio finxisse, vel temere
retulissealiorum figmenta. Lucam quod
allinet, praefatur se assecutum esse
omnia a principio diligenter, el enu­
cleatius narrat quæ brevius a Matthaeo
fuerant relata. L’lerquc simpliciter,
nullo sermonis ornatu , res prout eve­
nerant describit. Quod autem testes
non fuerint oculati eorum quæ Christi

(1) «That a woman of the devout old Hebrew
lineage, related to the priesthood, of the loftiest
religious character , betrothed , and to an indi­
vidual who traced his descent to that illustrious
line of David which was expected to produce the
Messiah, and at a period when the whole nation
was waiting eagerly for the birth of the heaven­
sent deliverer, should have been visited with
vivid dreams — that she should have a vision of
an angel hailing her as the favoured mother of

177

conceptum et ortum respiciunt, nil
officit. n.im scriptoribus Udis et judicio
pollentibus creditur, dum aliorum
testimoniis innixi, res tamquam certas
et lide dignas referunt. Quod pertinet
ad ethnicorum fabulas, immane di­
stant a simplici Evangelistarum rela­
tione , nec firmantur iis argumentis
quæ Christi miracula el divina ejus
doctrina suppeditant. Cxtcrum non
levis est conjectura ipsas originem tra­
xisse ex veteri traditione, oriturum
ctclilus aliquem qui justitiam el salutem
generi afferret humano. Quæ Virgilius
cecinit de Astraea, et de puero mox
nasciluro, haud obscura pristinæ tra­
ditionis præbent indicia :
« Ultima Cumaei venii jam carminis etaa,
Magous ab integro sxculorom nascitur ordo.
Jam redit el virgo ; redeunt Salnmia regna ;
Jam nova progenies cœlo demittitur allo. * »

52. Obj. 5. Conceptus virgineus totus
pendet cx authentia primorum duorum
Malthæi Evangelii capitum , dc qua
tamen licet dubitare : constat enim ea
non fuisse ab Ebionitis agnita, qui
magnam constituebant pariem eorum
qui exHcbræis ad Christi militiam trans­
ierant. Prætcrca non concordat genea­
logia quam continent cum illa quam
tradit Lucas. Mira narrant de Magorum
adventu, cl stella visa, quæ fabulis
annumeranda videntur. *
53. Resp. Probatur insuper conce­
ptus virgineus vaticinio Isaiæ, el Lucx,
de Angelo Mariam allocuto, testimonio.
Calorum nulla est ratio de Malthæi
primis capitibus dubitandi, quum ex-

the Messiah — and even that she should dream
that she already boro that Holy Una wiihm
her
all this is very natural ; and so far from
breathing a breath against the virgin purity of
her spirit, such a dream we may regard as a
touching indication of a spotless mind, ot « that
■ saintly chastity so dear to heaven.· — Jenuand
hi» lliographor» , p. ii. ch. i. p. Hi.
(») Ecloga iv.
(S)
Unitarian Miscellany, vol. vi. p. IM.

178

TRACT. VII. DE REDEMPTORE.

slenl in omnibus codicibus ct. vcrsionibus, nii fatentur adversarii. * Con­
cordant etiam loti operi, el præfalionis
indolem habent, adeo ut ipsi dicant
ea ideo assuta, quum exordii loco vi­
derentur convenire. Quod ad Ebionitas
ea rejicientes perlinet, non obstat : in
more enim est hæreticis ea quibus con­
foditur error, rejiccre documenta.
Cælerum longe minor erat pars eorum
qui a Judaismo ad Christiana castra
transierant: plerique enim cum iis qui
c gentibus conversi erant convenientes
Ecclesiam constituebant, a qua secta
illa abscissa est el damnata. Con­
cordia genealogi® Lucae cum Matlhæi
ab eruditis interpretibus inita est.
Quæ autem de Magorum adventu el
de stella iis visa narrantur, a Christia­
nis scriptoribus antiquissimis celebrata
sunt, utpole in iis capitulis relata, quæ
apud omnes excepta sunt : nec desunt
•extera suffragia. *
54. Obj. 4. Ambigua voce nititur fides
dc conceptu virgineo ; noSy apud
Hcbræos virginem sonat, sed de puella
vitiata etiam usurpatur. Prov. xxx. 19.
55. Resp. Non voce tantum nitimur,
quæ tamen obvio ac recepto sensu
virginem, scilicet viro absconditam,
significat. Quod si aliquando ad puel­
lam quæ amisit decus virgineum trans­
feratur, quod non constat, id fit per
catachresin , sicut ipsa vox Kirgo ali­
quando apud Latinos accipitur. Locus
Proverbiorum in quodam codice a
Rossi laudato alias legitur VttSya, s
■cl a septuaginta interpretibus redditus
est : i· ut™·», a B. Hieronymo : in
adolescentia. Quicquid sit, vox illa ab
Isaia ita adhibita est, ut obviæ ejus
•significationi omnino sil inhaerendum :
(I J Ibidem , p. 5Î0.
(Î) Vol. i. hujus operis, p. 69.
(J) SI a. p. llussi collect, var.
(4) Paine , Examination of tbc Prophecies ,
p.ISO.
(5) llengslcnberg, Chriilology, vol. i. p. Sts.

de re quippe mira , in signum cœlilu»
danda , loquitur. Prælerea Mallhæm
ita rem gestam narrat ut eam signifi­
cationem vox necessario postulet.
56. Obj. 5. Isaias tempore pre­
sent! utitur, cl puellam alloquitur :
intr iwpi p ττόη mn nntyn n.jn

'Uny « Ecce illa puella (quam

scilicet digito indicabat) concepit, et
parturit filium : cl vocabis (puellam
ipsam alloquitur) nomen ejus Emma­
nuel. » Igitur ob divinum auxilium
praestandum populo, Deo ci præseate,
voluit ut puer eo vocaretur nomine.
Agebatur dc periculo imminente, ei
puer nasciturus in signum datus esi,
quia ante triennium, quando butyro
et meile, instar aliorum puerorum,
vesceretur, dispergendi erant reget
adversarii. Perabsurdum est verto
illa de puero post septingentos annos
nascituro explicare.4
57. Resp. Prophetas consueverunt
eventus describere prout eorum menti
obversabantur, ct tempus plerumque
haud definire. Præsens utique erat
Isaiæ menti Virgo illa præclara, qui
conceptura erat et paritura Filium Em
manuelcm , ideoque verbis præsentii
temporis usus est, quæ tamen, dt
partu el nuncupatione saltem, fulurua
exigunt sensum. Cælerum nulla sidit
ralio suspicari eum puellam coram «
præsentem digito indicasse: nam ab· I
sonum est ut puellam haud nuptam,
qualis voce Hebraica semper designa­
tur ,8 gravidam coram rege principibusqué declararet Vates, ejusque filium
tanto nomine dignaretur, el veluli
cœlilus datum miraculum in incolomilalis. populi pignus exhibcrcl. Quo'
Eruditus vir censet adulescentulam voci H'
braicoj respondere, prout apud Arabes : qui’
tamen fatetur numquam dc nupta usurpari,#
*
de nubili. Nobis Hieronymi explicatio Blip
arridet, quod juniores puella? dumi cusloditeii1·
abicoudiicB censerentur.

CAP. HI DE PADTÜ VIRGINEO.

autem puer post septem sæcula nascilurus in signum datum sit. contigit
quia, quum dc Davidicl generis excidio
trepidarent, congruum erat promis­
sionem dc Messia a patribus jamdiu
expeclato renovare. Temporis autem
quod intervenire debuit spatii mentio
non est facta, nec enim ad propositum
pertinebat : sed certa data est fiducia
Emmanuclcm tandem aliquando ven­
turum; ideoque vanum esse timorem
de stirpis excidio demonstratum est.
Non igitur proximæ regum cladis illud
datum est indicium : recusaret enim
Acliaz miraculum petere; sed in inco­
lumitatis regni el generis Davidici
pignus. Inusitatum porro non est even­
tum posteriorem certo praedicere, ut
proximi eventus, dc quo dubitatur,
detur vadimonium, ex auctoritate prae­
dicentis desumptum. Sic Moysi dixit
Deus : « Ego ero tecum : ct hoc habebis
signum , quod miserim te : Cum edu­
xeris populum meum de Ægypto, im­
molabis Deo super montem istum. » ·
Sic Isaiæ signum liberationis ab Assy­
riis datum est : « Tibi autem hoc erit
signum : Comede hoc anno quæ sponte
nascuntur, el in anno secundo pomis
vescere : in anno autem tertio seminate
et metite : et plantate vineas, et come­
dite fructus earum. » 9
58.0frj. 6. Conceptus virgineus Mariæ
dicto tantum probari poterat,cui Joseph
fidem adhibuit, somnio facile delusus.
59. Resp. Ex Evangelist® narratione
liquet Mariam Josepho nihil de Angelo
viso, vel de arcano quod in se conti­
gerat retulisse, sed animo pacato expectasse . ut Deus, qua ratione vellet,
sibi consuleret. Quæ igitur Joseph in
somnio cogitavit, conira ea quæ men­
ti per diem obversabantur, evenerunt:
turbatus enim erat indiciis uteri tu­
mentis. Visionum veritas ex rerum
serie ct eventu constabat. Quod si

,lj Act. iii 12. («) Isaioc xixvii. 30.

i’ ·

quis dicat fabulam excogitatam ad
Mari® pudori consulendum , memine­
rit matrimonium cum Joseph initum
omnem speciem malam abstulisse om­
nibus, solo excepto marito. Quis cre­
det illum mulieris adulter® consu­
luisse honori ? Quis eum rei tam mine
inventorem credet ? Profecto non sta­
tim divulgatum est mysterium , sed
Jesus filius Joseph habebatur, Deo sic
disponente, ut suspicioni non subja­
ceret Maria. Suo jam tempore, post­
quam Jesus prodigiis se probaverat
Deum , et post mortem ad cœlos ascen­
derat, retulit Matthaeus conceptum
virgineum ; cui proinde omnia a Jesu
patrata opera divina suffragantur. Er­
rat igitur vehementer Paine, dicendo
nullum dari posse rei tam miræ argu­
mentum præter Mariæ et Josephi di­
cta ; nam opera quæ fecit Jesus testi­
monium ferunt de omnibus quæ scri­
ptores , Spiritu sancto afflante, de eo
retulerunt.
60. Obj. 7. Non magis Mariæ de An­
gelo viso, et de conceptu absque con­
gressu humano fidendum, quam Rhææ
Sylviæ de Martis congressu.
61. Resp. Immane est discrimen,
Sylviæ enim dicto nihil suffragabatur;
Maria autem non se exhibebat testem,
sed Deus illi consuluit, Angelo, qui
Joscphum edoceret, misso. Elisabeth
etiam , divino affulgente lumine, cog­
novit quod evenerat arcanum, eamque
celebravit beatam , tanto fœtu fœcundam. Cœlestia quæ partum comitata
sunt prodigia , et quæ secuta sunt per
totam Christi vitam, rem extra omnem
dubitationis aleam posuerunt.
62. Obj. 8. Frustra pertexuit Matthœus Josephi genealogiam, si ipso
Jcsum haud genuerit. Lucas etiam sæpius eum Jesu patrem appellat ■ « Erat
pater ejus cl mater mirantes. · *
« Fili, quid fecisti nobis sic ? &'ce

(3' Luc. ii. 33.

TRACT. VII. DE REDEMPTORE.

180

pater lutis cl ego dolentes qnærehamiis te. * 1 Eum communi ratione ex
utero prodeuntem exhibet, ideo eniin
oblatus est in templo : « postquam
impleti sunt dies purgationis ejus se­
cundum legem Moysi, tulerunt illum
in Jerusalem , ul sisterent cum Domi­
no, sicut scriptum est in loge Domini :
Quia omne masculinum adaperiens vul­
vam , sanctum Domino vocabitur. » *
63. Resp. Ea de causa Malthæus ge­
nealogiam Joseph pertexuit, ut osten­
deret Jesum ex Davidis osse progenie :
id autem non exigebat ul a Joseph
vere gigneretur,quum lege et consuetu­
dine haberentur lilii qui adoptati fue­
rant , sicut contigit iis qui ex secundo
matrimonio nati sunt, patrui defun­
cti sine prole filii censebantur. Quum
igitur Joseph conjux esset Mariæ, pa­
ter æstimabalur filii quem peperit ipsa,
qui idcirco omnium judicio Davide
genitus habebatur. Merito vox illa
" paler » a sacro scriptore, et a Ma­
ria ipsa adhibita est : nam patris obli­
nebat locum, et fungebatur munere
Joseph ; el de Jesu dicitur « putaba­
tur filius Joseph. » 3 Quod allinet ad
legem, consuetum parturiendi cur­
sum spectabat, ideoque non obligabat
Mariam ; sed quum lateret partus ar­
canum , decebat ut eam servaret. Inde
quidem inferre non licet eam , integri­
tate amissa, peperisse , quum divina
proles alliora de Maire senlire jubeat,
et ita senserit lota antiquitas Christia­
na. Pulchre S. Augustinus : « Ipsa
virtus per inviolatæ matris virginea
viscera membra infantis eduxit, quæ
postea per clausa ostia membra juve­
nis introduxit. Hic si ratio quaeritur,
non erit mirabile : si exemplum posci­
tur, non erit singulare. Demus Deum
aliquid posse, quod nos fateamur in­
ti)
(t)
(J)
(4)

Loe. ii. 18.
Ibid. ii. MIbid. iii. *3·
S. A>ip- fP- Cisisi-

Voluiianum.

vestigare non posse. In talibus rebus
tota ratio facti est potentia facientis. n>
Item Hormisdas P. « Ut qui ante tem­
pora erat Filius Dei, fieret filius ho­
minis, et nasceretur ex tempore ho­
minis more , matris vulvam nabis non
aperiens , cl virginitatem matris dei
latis virtute non solvens. Dignum plj.
ne Deo nascente mysterium, ul ser­
varet partum sine corruptione, qoi
conceptum fecit esse sine semine. » *

CAPUT IV.
DE PERSONA CHRISTI.

64 Nestorius, Episcopus Constantinopolitanus,anno l“29,Verbum a Jesuseparans,docuit Deum in humana natum,
tamquam in templo, habitasse, adw
ul homo Jesus cum Verbo divino non­
nisi moraliter conjungeretur, ideoque
esset persona humana. Errore ad Epi­
scopum Romanum delato , præcepit
Cœlcslinus, qui co tempore cathedram
Petri occupabat, ut ejuraretur intn
decem dies, anathematis pœna, si
detrectaret, ejus auctori intentata.1
Cyrillus, Alexandrinus Episcopus, ma­
gno studio avitam propugnavit fidem,
et plures anathematismos novilio er­
rori objecit, inter quos sequens oc­
currit : « Si quis non confitetur cami
secundum substantiam unitum De
Patris Verbum , unumque esse Chri­
stum cum propria carne, cumdem
scilicet Deum simul el hominem, ana­
thema sil. » 7 Pertinax perstitit Ne­
storius, ideoque in Concilio Ephesino,
anno 531, depositus. Plures Episcopi,
inter quos Joannes Antiochenus, d
Theodorelus Cyrensis , Ncslorii nimio
studio turbas cierunt, sed post trien­
nium pax conciliata est.
(8) Ep. Ixxix. ad Justin. Imp.
(6)
Vide litteras Cœlestini ad Cyrillum *
ι·
Concilii acta.
D) 11. Anath. Cjrilli.

Ml

CAP. IV. DE PERSONA CHRISTI.
Propositio.
Verbum, Dei Putris Filius, huma­
nam assumpsit naturam , ita ul unica
Verbi persona ulramque naturam , di­
vinam cl humanam, haberet.
65. Probatur i ex Scripturis. « In
principio erat Verbum, el Verbum erat
apud Deum , cl Deus erat Verbum.
.... Et Verbum caro factum est. » *
Verbum igitur, quod Deus est, caro,
scilicet homo, est factum; caro enim
hominem significat per familiarem
synecdochen : « Videbit omnis caro
salutare Dei. » * Factum est homo,
non ipsius Verbi in hominem conver­
sione , nam Deus mutari non potest,
sed natura· humanæ assumptione in
unitatem persona·, adeo ul Verbum
simul sit Deus et homo. Intima prorsus
ulriusque natura· in una persona con­
junctio his verbis indicatur :« Verbum
caro facium est. »
66. Christus de se dixit : « Antequam
Abraham fieret, ego sum.3 » Ergo ipse
qui loquebatur erat antequam Abra­
ham creatus fuisset, non quidem tam­
quam homo, sed tamquam Deus : idem
igitur qui Deus el homo, indivisibili
unitate person®.
67. · Ego et Paler unum sumus. » *
Loquebatur Christus homo, seque et
Patrem unum praedicabat, utique di­
vins nature ratione. Ergo Christus
homo idem erat, qui et Deus , utraque
natura in una persona divina subsi­
stente.
68. De Deo Patre dicit Apostolus :
• Qui etiam proprio Filio suo non
pepercit, sed pro nobis omnibus tra­
didit illum. « 5 Ergo qui traditus est
in mortem, erat proprius Dei Filius :
riv iiiiv ùiiù tik *(<piis
aro.
Ι(1θΓΠ IgitUT
homo cl Deus.

(I)
(?)
(J)
(*)
(ί)

Jo*n. i.
l.ae. iii. e.
loan. vili. 58.
Ihld. i. 50.
Rutn. viii. at.

Vol. ii.

βθ. « Ex quibus {IsratlilU) Ml Christns secundum carnem , qui est super
omnia Deus benedictus in ssecula. ” *
Ipse secundum carnem, scilicet, hu­
manam naturam , ex Israelilis profe­
ctus, est Deus super omnia.
70. « Qui descendit, ipse est et qui
ascendit super omnes cœlos, ut im­
pleret omnia. ·l‘O **
*rg±
r àwir
i k>Ag»r. Qui descendit,Verbum est,
nec enim humana Christi natura e
coelis venit : qui ascendit, Christus
homo est ; nam in terris versans, erat
in cœlis et ubique tamquam Deus :
Ergo idem Deus qui homo.
71. « Hoc enim sentite in vobis,
quod ct in Christo Jesu : qui cum in
forma Dei esset, non rapinam arbi­
tratus est esse se xqualem Deo :
sed semelipsum exinanivit formam
servi accipiens. » " Ergo qui in for­
ma Dei Detis est, in forma servi ap­
paruit , homo factus : ergo idem Deus
et homo.
72. Probatur 2. Patrum testimoniis.
S. Ignatius M. <■ Deus noster Jesus
Christus in utero gestatus est a Maria,
secundum dispensationem Dei, ex se­
mine David. » ·
73. S. Irenæus ex Scripturis osten­
dit : » Unum el eumdem esse Verhum Dei, et hunc esse unigenitum , et
hunc incarnatum esse pro salute no­
stra Jesum Christum Dominum no­
strum. » 10
74. S. Gregorius Nazianzenus : · Non
duo factus, sed unum ex duobus fieri
sustinens. Deus enim ambo sunt, id
quod assumpsit, et quod est assum­
ptum : naturæ duæ in unum concur­
rentes , non duo filii. » 11
73. S. Ambrosius : « Cum Deus es­
set semper æternus, incarnationis sa­

te) Ibid. ii. 8.
(?) Eph. iv. <0.
(8 ) Phil. ii. 8.
(9) Ep. ad Eph.
(10) !.. iii. adv. ber. <·. iviii. (H) Oral. an.

18

182

TRACT. VIL DE REDEMPTORE.

cramenia suscepit, non divisus, sed
unus : quia ulnimque tinus, et unus
in utroque , hoc est, vel divinitate ,
vel corpore. Non enim alter ex Patre.
alter ex Virgine, sed idem aliter ex
Patre, alitor ex Virgine. Generatio ge­
nerationi non præjudical, nec caro
divinitati. » ‘
76. S. Augustinus : « Ex quo homo
esso cœpil, non aliud cœpil esse ho­
mo, quam Dei Filius. ■ *
Objectiones.
77. Obj. I. Christus « de templo
corporis sui » locutus est. s Ergo hu­
mana natura orat ei templi instar; nam
■ in ipso inhabitat omnis plenitudo
divinitatis corporaliter. » 1
78. Resp. Christi corpus instar tem­
pli haberi poterat, quamvis divina
persona humanæ naturæ intime con­
jungeretur; nam et corpus tabernacu­
lum dicitur, cui anima nostra con­
juncta est, non morali tantum unione
et affectu , sed revera : « qui sumus in
hoc tabernaculo. » s In Christo dicit
Apostolus totam plenitudinem divini­
tatis , naturam divinam integram, cor­
poraliter, substantialiter, et vere ha­
bitare et iuesse, non Numinis quali­
cumque præsenlia, sed intima divinæ
cum humana naturæ conjunctione :
·» ivrS tsriKti
rc χλίρκμα r'»r Jurmr
ro/iaraSr.
79. Obj. 2. Patres passim vocant hu­
manitatem Christi instrumentum divi­
nitatis; alii Christum hominem Deiferum, n Deificatum dicunt, asseruntque a Verbo hominem fuisse assum­
ptum.
80. Resp. Voces illae, et variæ hu­
jusmodi phrases facilem excipiunt ex­
plicationem ex ipsis Patrum scriptis
derivatam. Erat utique humana Christi
natura divinitatis instrumentum; quum

enim hæc nihil pali possit, illa inser­
vivit humanæ saluti · divina quippe
Verbi persona ea usa est, ut nos,pa­
tiendo , redimeret
81. Obj. 5 Si Christus Deus sit el
homo, duo in eo admittenda sunt
entia, inter se distincta ; quæ in unam,
personam conjungi æqne absurdum
est ac duas mentes unam esse. ·
82. Resp. Duæ naturæ inter se di­
stincta! necessario in Christo admittendæ sunt , quas in una sub­
sistere persona absurdum non esi.
Quomodo divina persona humanam
regat naturam sibi conjunctam, non
adeo difficile est conceptu ; quam­
vis non esset in quæstioncm vocan­
dum , si nostrum cogitatum promu
excederet.
83. Obj. 4. Quod humana natura
subsistentia humana spoliari possit
manifesto repugnat : ergo humana per­
sona cum natura agnoscenda est.
84. Resp. Ipsa humanæ natura as­
sumptio a Verbo eam subsistentem
constituit; regitur enim a divina per­
sona. Quum subsistentia sil ea natura
conditio qua actionum suarum est
principium, natura quæcumque independens constituitur, propriam habet
subsistentiam : si alteri superiori con­
jungatur a qua pendet, una utriqoe
erit subsistentia.
85. Obj. 5. Repugnat ul Deus nasci,
pati, mori dicatur : quæ tamen dicen­
da erunt, divina persona humanam
regente naturam.
86. Resp. Repugnat ut ea de Deoia
divina natura prædicentur, non item
in humana quam assumpsit:quæenim
huic congruunt, de persona qua regi­
tur dici possunt. Hæc igitur probe
intellecta nil habent quod Deum de­
deceat.

(<)’!» de Incarn. e. ».

(4) Coloss. ii. 9,

(t) Enchir. c. »!»»«·
[») Juto. ii. 19.

(B) II. Cor. ». 4.
(8) Vnittriao Uisccllany, vol. ii. p. 14.

CAP. V. DE DUABUS IN CHRISTO NATURIS.
87. Obj. 6. Divinam majestatem pror­
sus dedecet etiam in assumpta natura
ærumuas et probra pali, uti ipsa sua
det ratio : ipsi enim pueri rationis vix
compotes a cogitatu Dei crucifixi ab­
horrent. Ita Paine. ·
88. Resp· Allissimum mysterium in
Deo patiente , etiam in assumpta ho­
minis natura, agnoscimus, prout in
Scripturis constanter exhibetur. Cælerum etsi ratio el humanitatis sensus
scelus eorum dcleslclur , qui Filium
Dei contumeliis el morte afteccrunt :
non ideo desunt divinæ bonitatis in­
dicia quæ mysterium credendum com­
mendant Ipsi pueri consueverunt mi­
rari ingentem illam Dei erga homines
dilectionem. Omnibus cæ admirationis
voces conveniunt : « Sic Deus dilexit
mundum . ut Filium suum unigenitum
■daret ! » *
Consectaria.
89. Ex dogmate probato de una
■Christi persona liquet merito damna­
tos esse in Synodis Forojuliensi, Ratisbonensi, ct Francofordiensi, sæculo
octavo exeunte, Felicem Urgellitanum
et Elipandum Toletanum , qui Chri­
stum, qua homo, filium Dei adoptivum
dicebant : nam Nestorianus error re­
divivus hic exhibetur. « Anathematiza­
mus etiam eos (scribebat jam suo tem­
pore Damasus Pontifex) qui duos filios
esse profitentur, unum ante saecula ,
ct alium post carnis assumptionem ex
Virgine. » 5 « Unus Dei Filius idemque hominis filius : unus hominis fi­
lius, idemque Dei filius : non duo filii
Dei, Deus et homo, sed unus Dei
Filius. » *
90. Sequitur etiam Mariam Matrem
Dei rite vocari, nam Christus quem
peperii Deus vere est ; sed de ea alias
■disseremus.

(I) Age of Reason, p. i. page 41).
(*) Joan. iii. 46.
(*)

Ep. ad Paulinum Antiocb.

185

CAPUT V.
HP. DCABOS Iit CHRISTO SATURIS.

91. Fore simul cum Nestoriano erro­
re , de duabus in Christo personis,
contrarius de unica ejus natura pullu­
lavit : quum enim Eutychcs, archi­
mandrite Conslanlinopolitanus, qui
scilicet monachorum coenobiis pluri­
mis priecral, Nestorii errorem evellere
studeret. in alium incidit. Non con­
stat quo sensu unicam prædicaveril
Christi naturam post unionem : nec
enim extitil natura ejus humana an­
tequam assumeretur, uti recte animad­
vertit S. Leo M. « Natura nostra non
sic assumpta est, ul prius creata post
assumeretur, sed ul ipsa assumptione
crearetur. «8 Fuerunt ex ejus sectatori­
bus qui dicerent « mansisse divinita­
tem , ab hac vero absorptam esse hu­
manitatem, ut mare mellis guttam si
accipiat : slatim enim gutta illa eva­
nescit aquæ maris permixta. <> * Alii
videntur tradidisse ulramque naturam
in unam coaluisse , adeo ut qux ex
carum permixtione orta sit, ab alter­
utra sit diversa.
92. Synodo Coustanlinopoli habita,
anno 448, error Eutychianus proscri­
ptus est, S. Flaviano Episcopo illius
urbis agente. Ab eo consultus Leo
Pontifex Romanus vetustam fidem
dogmatica exposuit epistola, quam
tamquam Petri vocem venerati sunt
Patres Chalcedone congregati, anno
451. Antea Eulychetis artibus Theodo­
sius junior delusus Synodum 130 Epi­
scoporum Ephesi habuit, ubi omnia
vi et armis acta sunt, Dioscuri» Ale­
xandrino patriarcha Eutyeheti favente.
Hæc rescissa sunt in Concilio Chalce-

( I) Auguit. in Enchir. c. iii.
(S) Ep. 45. aliae 41. ad Julianam Cornu··.
β) Vide Theodorei, in dialogo Intor^uut.

IM

TRACT. VII. DE REDEMPTORE

donensi, cui sexcenti aderant Episco­ Monophysitœ Acrpltali dicti sunt. Pe
pi, el Dioscorus sede merito deje­ trus Fullo, sive Cuaphcus , Antioche­
ctus est.
nam sub idem tempus occupans se
95. Varii hi errores, qui ex Arii tem­ (\om,Thcopascltilarinn dux fuit : docuit
pore circa Incarnationis mysterium scilicet divinam naturam passam esse
sunt orti, pleniori ejus propositioni Jacobus,Zanzalus et Baradæus, utroque
dederunt locum, adeo ul Christi Dei cnim cognomine notatur , Syrus , qui
cl hominis honor inde exurgeret, quo ex monacho Edessenus inetropolita
eum pessumdare voluit generis humani anno 541 factus dicitur, Jacobilarun
hostis. « Unum eumdemque confiteri caput fuit, Eutychelis placita diffun­
Filium et Dominum nostrum Jesum dendo per Orientem. Armeni plerique
Christum consonanter omnes doce­ his inficiuntur. Catholici Melchitœ di­
mus, » dicunt Patres Chalccdonen cti sunt, seu regii, a voce Syriaca,
ses, i eumdem pertectum in Deitate, hærelicis eos Marciani Imperatoris,
el eumdem perfectum in humanitate, quo regnante Concilium ChalccdonenDeum verum et hominem verum ; se habitum est, asseclas esse dicti­
eumdem ex anima rationali et corpore, tantibus. Ita plerique cognominis hu­
consubstantialem Patri secundum Dei­ jus originem explicant.
Propositio.
tatem , consubstantialem nobis eum­
In Christo duæ sunt natura
*
integne
dem secundum humanitatem, per om­
nia similem nobis absque peccato : et perfecta?, divina scilicet et hu­
ante saecula quidem de Faire genitum mana.
95. Probatur 1. ex Scripturis. Divini
secundum deitatem, in novissimis au­
tem diebus eumdem propter nos et pro­ Christi natura quamplurimis compro­
pter nostram salutem ex Maria Virgine batur testimoniis : « Deus erat Ver­
Dei Genitrice secundum humanitatem , bum. » * « Hic est verus Deus cl vita
unum eumdemque Christum , Filium, ælerna. » 5 Humana ejus natura sæpe
Dominum, Unigenitum, in duabus na­ prædicatur : « Quaeritis me inlerflcere,
turis inconfuse, incommulabililer, in­ hominem, qui veritatem vobis locutus
divise, inseparabiliter agnoscendum , sum. « 4 Alia quæ jam laudavimus
nusquam sublata differentia natura­ testimonia, dum unicam Verbi perso­
rum propler unitionem, magisque nam contra Nestorium probaremus,
salva proprietate utriusque naturæ , et rem plane exploratam faciunt.
90. Probatur 2. Patrum consentunit
in imam personam atque subsisten­
doctrina. Præler plurima jam citata
tiam concurrente. » *
Patrum
decreta, pauca recitare juvat
94. Post Dioscorum dejectum, S.
1’roterius Sedem Alexandrinam occu­ S. Basilius : « Deus in carne , non es
pavit, qui anno 457 ab Eutychianis intervallo operans, ut in Prophetis,
interfectus est : ex quo tempore per sed copulatam sibi hominis naturam
saeculum fere Alexandria
*
dominati cl unitam obtinens. » 8
97. S. Gregorius Nazianzcnus : *< Na­
sunt. Petrus Moggus tamen, qui inter
Eutychianos Antistites Alexandrinos turæ quidem duæ sunt, Deus el homo,
recensetur, nolens anathema in Chal- quemadmodum el anima et corpus;
cedonense Concilium ferre, plurimorum sed non duo lilii sunt aut Dii -, quemad­
4*x secta secessioni dedit locum , qui modum nec hic duô sunt homines.· *

(<) Aci. v. (4) Joan. *·
(S, Ibid. r- »0. t*) lbld·

‘°’

(Si lloni. de humana Christi geneial.
(0) Ep. i. ad Cledonium.

CAP. V. DE DUARIÎS IN CHRISTO NATURIS

98. S. F.phrcm : « Perfectam habet Salvatore pmnas luente, non fuisset
■duplicem naturam. nc duas perdat. locus.
Neque enim in una sola natura Deus
Objertinnfi
super terram est visus : neque in al­
102. Obj- 1. « Verbum caro factum
tera sola homo in cœlos ascendit : ve­ est. » * -< Semetipsum exinanivit. >» *
rum perfectus cx perfecto, homo ex Dum dicit sacer auctor - aquam vi­
homine, Deus cx Deo, cx Virgine Chri­ num factam, >· · intelligitur utique vera
stus. » *
conversio.
103. Resp. Eadem scribendi ratio
90. S. Cyrillus Alexandrinus, reci­
tatis Nicæni Symboli verbis, dicit : non eamdem ubique oblinet vim : hæc
« Non cnim Verbi naturam mutatam , cnim ex re de qua agitur, el cx ad­
carnem esse factam , neque in totum junctis variatur. Verbum raro factum
hominem, qui ex anima est cl corpore, est, quia homo factum est, vera humutatam esse, sed hoc potius dicimus, manæ naturæ assumptione, non quod
quod Verbum sibi ipsi carnem anima in carnem conversum sit, quod mani­
rationali vivificatam, secundum sub­ festo repugnat iis quæ de Verbo Deo
sistentiam , modo qui nec edici nec præcesserant. · Exinanivit semetipsum
investigari queat, adunarit, homoque formam servi accipiens ; · nihil tamen
factum , ac filius hominis appellatum majestati ejus summæ et perfectioni
sil, idque non solum secundum volun­ decidit. Merito animadvertit S. Epiphatatem ac placitum , neque tamquam nius in Joannis verba : « Non illud in­
in personati hominis assumptione. El dicat , Verbum in carnem fuisse con­
licet differentes inter se naturæ , in versum, aut in eam omnino transiisse,
veram sint unitatem conjunclæ , quod sive divinitatem in carnem fuisse mu­
unus tamen ex utrisque sit Christus tatam : verum cum divinitate Verbum
ac filius, interim non sublata differentia propriam hominis assumpsisse natu­
naturarum, quæ potissimum nobis ram® « Pulchre S.-LeoM. : « Suscepta
unum, Dominum, el Christum, el lilium est a majestate humilitas, a virtute
propter coadunationem arcano ct ine­ infirmitas, ab æternitale mortalitas,
narrabili divinitatis et humanitatis ad el ad resolvendum conditionis nostra?
debitum , natura inviolabilis unita esi
unitatem concursu , absolvunt. ■> *
100. S. Ambrosius : « Servemus di­ passibili ■>7
tot. Obj. 2. Unam naturam Verbi
stinctionem divinitatis et carnis. Unus
in utroque loquitur Dei Filius, quia in divini incarnatam Cyrillus Alexandrinus
agnOSCit : μίΛΐ φΰίι» rtv 4ιιν λ·}»ν fflTafieodem ulraque est natura. »8
101. Ipsa ratio suffragatur, nec enim χομίιχ. 8
103. Resp. Ipse se explicat Cyrillus.
divina natura desinere potest, nec
mulari ; proinde nec in humanam na­ « Nam si dicentes unam Verbi natu­
turam converti , nec cum ea commi­ ram , tacuissemus ac minime adjun­
sceri , ita ut tertia quædam natura inde xissemus, incarnatam, . . . esset il­
exurgat. Porro si absorberetur humana lorum fortasse oratio non inepta . · a divina natura, jam ærumnis quibus sed quia et illa in humanitate per­
redemptio hominum erat perficienda, fectio , et essentia) nostra declaratio
(I) Oral de margarita pretiosa.
(1) Ep. ad Neatorium p. It. torn. ii. uperum
Cjrilli ed. Parin. <004.
(S)
I., ii. de tide ad Gratianum c. i».
4) Joan. i. 14.

»S) Phil. ii. 7.
(0} lier. H.
(7)
Ep. ad Flavianum i. i·
8 Ep. i. ad Succcat.

TRACT. VII. DE REDEMPTORE
illaln csl dum dicimus incarnatam , ficitur, el pendet. Conjunctio igitor
desinant baculo inniti arundineo . . . est naturarum , sed in persona, non in
si in eo quod ilium incarnalum esse naturis, qua ratione pl distinctio natu­
dicimus, perspicua el ceria confessio rarum servatur, ct persona unica est.
fonlinelur, qua etiam hominem esse Fatemur de mysterio agi, quod penitius
facium profitemur, nihil jam inlelli- scrutari non licet : « Incarnationis
gere prohibet, Christum, cum sit unus modus admodum subtilis est, vereque
ac solus filius, eumdeni Deum essect inexplicabilis; talis demum qui cogita­
hominem, ul in Deitate, ita eliam in tionis , captusque nostri angustias
humanitate perfectum. »1 Contigit qui­ multis partibus excédai. ·■ Ita Cyrillus
dem Cyrille hærosim Nestorii, qua Alexandrinus.4
110. De erroribus contra Incarna­
homo Christus a Deo Verbo separa­
batur, evellere studenti, ul quædam de tionis mysterium, qui prioribus Eccle­
intima naturarum conjunctione pro­ siae sæculis adeo per Orientis provin­
ferret. quæ unicam naturam adstruere cias grassabantur, fusius agendum non
videantur: sed præsto sunt ejus testi consuimus , quum hisce in regionibus
monia qua? mentem ejus catholicam vix innotescant, sectariis picrisque,
qui Christum Deum hominemque agno­
probant.
106. Obj. 3. S. Gregorius Nysscnus scunt , fidem quam ab Ecclesia disce­
humanam Christi naturam divinitatis dentes eorum majores hac de re ha­
participasse virtutem docet, instar buerunt, verbis apprime Catholicis,
aceti gultæ in mare projecta?. « Cum adhuc enuntiantibus , in suis formulis
divinitate temperata non amplius in ct publicis documenti?. ° Utinam sk
suis terminis ct proprietatibus ma­ per omnia avitam et Apostolicam æmunet. »
*
larentur fidem !
Consectaria.
10". Rcsp. verbis Anastasii Sinailæ :
« Divinus Gregorius mentionem fecit
111. Unio hypostatica est igitur dua­
pelagi et aceti, non ul res ipsas con­ rum naturarum, divinæ et humans,
funderet, sed ut exemplo aliquo tenui­ in una Verbi persona conjunctio,ser­
tatem el parvitatem nostra natura cum vatis utriusque naiuræ proprietatibus.
infinito ct incomprehenso illo divini­ Unio illa immediate in persona *Verb
tatis pelago comparai® demonstraret.»0 facta est, quæ humanam naturam ter­
Ipse Gregorius subjungit loco objecto : minat, et actionum humanarum, sicut
« Carnis tamen el divinitatis proprie­ ct divinarum , est principium. Nihil
tatum inconfusa permanet contem­ autem hac rationc divinæ nalura ac­
platio. »
cedit; sed nalura humana terminatur,
108 Obj. 4. Duae natura vere di­ divina donata subsistentia. Persona
stincts duas necessario secum ferunt Verbi, assumpta humana natura,per
subsistentias, seu personas ; nec enim eam operari coepit, eratque *princitfW
alia ratione natura subsistentia privari quod operabatur. Duplici autem pacto
queat, quam cum alia coalescendo.
operabatur , in ulraque scilicet ω109. Rcsp. Naturarum distinctio non tura, quæ principium quo operabatur
diversas postulat subsistentias , nam idcirco dicitur. Nunquam autem con­
humana nalura a persona divina per- cipienda est humana Christi nalura i
(q Ep- ···
SucceHit) Or«t. iv. contra Eunomiutn.
(I) In Odego c. liU.
(«) !.. «Je rectu fide ud Iheodu.ium n. ÎJ.

(U) Thirty-nine Article» , Ari. ii. Pretbjim»
Confeuion of faith , ch. viii. §. ii, IhptiiK <*
Melliodista: pro more duces suos sequuntur.

CAP V. DE DEABUS IN CHRISTO NATURIS

««

persona divina sejuncta : nam ipso communicatio, ideoquenon possunt de
quo creata est humanitas temporis se invicem in abstracto prædicari. Di­
momento, assumpta est a Verbo, nec vinitas idcirco non potest dici mor­
unquam propriam habuit subsisten­ talis : humanitas Christi non est omni­
tiam. Est igitur unio hypostatica phy· potens , nec ubique. Erravit hac in re
sica cl substantialis, non moralis tan­ Lutherus, Christi Domini in Eucharistia
tummodo.
realem prasentiam non alia ratione
112. Ex unione hypostatica sequitur defendere sciens, contra objectionem
proprietatum utriiisqne nature in di­ de corporis ad locum relatione unica,
vina persona communicatio, quæ idio- quam humanitatem Christi. una cum
malum communicatio in concreto a divinitate, ubique adesse affirmando.4
Theologis scholæ dici consuevit. Quum Error fuit sane palmaris; unio enim
enim intima sil duarum naturarum hypostatica perfecit quidem humanam
in divina Verbi persona unio, liæc naturam, subsistentiam ei tribuendo,
ulriusque proprietates habet. Hac de sed eam divinitati adæquare non po­
causa idem Deus est et homo, infi­ tuit. Quamvis igitur Christus ubique
nitus ct finitus. « Propter exactam as­ sil, tamquam Deus, humana ejus na­
*sumpto carnis , assumentisque divini­ lura certo loco consistit, nec extra
tatis unitatem mutuo nomina permutan­ nisi ex speciali Dei potentia, prout in
tur, ut quod humanum,'est divino, quod Eucharistia contingit. Hinc Christus
divinum est humano nuncupetur. 1* Ita ipse de Lazari morte ailoquens Apo­
Gregorius Nysscnus.
stolos, dixit : « Gaudeo propter vos, ut
115. « Unde illud, » inquit S. Ambro­ credatis, quoniam non eram ibi. Sed
sius , » quod lectum est, Dominum camus ad eum. » · Profecto nisi ulriusmajestatis crucifixum esse, non quasi que naiuræ proprietates accurate dis­
in majestate sua crucifixum putemus. cernantur , Eulychiana hæresis alia
Sed quia idem Deus, idem homo , sub forma redibit. Quæ divinas perfe­
Christus Jesus Dominus majestatis di
ctiones Christo tribuunt Scriptura te­
citur crucifixus; quia consors utriusque stimonia, ad divinam ejus personam et
naiuræ, id est humana1 atque divinæ, naturam referenda sunt: quæ humanam
io natura hominis subiit passionem, respiciunt naturam, amplissimas qui­
ut indiscrete cl Dominus majestatis dem dotes, quodammodo infinitas,
dicatur esse qui passus est, ct filius testantur, limitem tamen habent.
115. Christum peccare non potuisse
hominis, sicut scriptum est, qui dcsccnditdecœlo.»’Attamen magnæ excitatae ex ipsa unione hypostatica sequitur:
sunt sexti saeculi initio turbæ, monachis nam divina persona a peccato omnino
quibusdam Scythis hanc tuentibus pro­ abhorreat necessc est. Turpitudo baie
positionem : « Unus dc Trinitate passus idcirco ei adseribi nequaquam potest,
ct crucifixus csl carne. ■> Theopaschi- etiam in nalura assumpta. De eo dicit
larum hæresis , qui divinam naturam Paulus : « Non noverat peccatum, »·
passam dicebant, latere sub iis vocibus « sanctus, innocens, impollutus, se­
nonnullis visa est : sed re melius gregatus a peccatoribus. ■»’ Quod autem
explorata. probata est propositio Joanni propinquis suadentibus ut ad festum
ascenderet,8 seque manifestaret, re­
II. Pontifici.5
114. Nulla est proprietatum in natura sponderit se nequaquam ascensurum.
(I) Ep. ad Thcopbil. ep. Alci.
(i) Atnbros. I. ii. dc fide c. 4.

(S) Vide ejus litter·· ad Justinian. Imp. an. 5S4.

(4) « Confessio .Martini Lulberi do ctwta l«omini. · (β) Joan. xi. 13.
(«] Π. Cor. i.
Heb. vi». N. ai Joan. «iit. »«.

188

‘IS

TRACT. VH. DE REDEMPTORE.

intelligendum plane est de itinere oportet Deum potuisse aliis rationibus
quale suadebant, eum potentiæ sua» homini lapso subvenire , quapropter id
manifestatione : ascendit nutem dein­ negantes merito arguit Augustinus :
ceps · non manifeste, sed quasi in n Sunt stulti qui dicunt : .Non poterat
occulto : » · fe *<U(pS r> «Αλ’ ir b «pvrri. aliter sapientia Dei homines liberare,
Nihil in illa responsione vitii ; nec enim nisi susciperet hominem, ut nasceretur
ut totam suam mentem proderet ne- ex fœmina, et a peccatoribus omnia
ccssc erat, sed consilio se repugnare illa pateretur : quibus dicimus, Poterat
significabat. Equidem dicit de eo Pe­ omnino : sed si aliter licret, similiter
trus : ·> Peccatum non fecit, nec in­ vestræ stuitiliæ displiceret. »8 Equidem
ventus est dolus in ore ejus. « * Quæ dicunt Theologi quidam peccatum inautem infirmitatis humanæ indicia finitam quamdam malitiam præseferre,
recenset Furnesius, ut optimum cum extrinsecus scilicet, quatenus in sum­
ostendat, quippe qui minimis urgetur mam Dei majestatem homo perduellis
vitiis, contra omnem veri speciem ostenditur, ideoque expiationem po­
stulare quodammodo infinitam. Exh)·
allegantur. 3
116. Perpetuam fuisse ulriusque na­ potlicsi igitur quod Deus volucrilple
luræ in una Verbi persona conjun­ nam satisfactionem , eam nonnisi a
ctionem , seu unionem hypostaticam , divina persona in natura assumpta
docent Theologi celebri axiomate : Quod reddi posse docent, ut scilicet dignitas
semel assumpsit, nunquam dimisit; infinita, a persona divina derivata,
juxta illud S. Pauli : « Jesus Christus vim et valorem tribueret humiliationi.
heri el hodie, ipse et in sæcula. » * Id Hinc ipse Augustinus animadvertit:
fatentur nobiscum Presbylcriani cæ- « Neque per ipsum liberaremur unum
mediatorem Dei et hominum Jesum
torique sectarii. » *
Christum , nisi esset et Deus. »’
118. Rationalistic non diffitentur doCAPCT VI
clrinæ calholicæ de piaculari Christi
sacrificio <· fundamenta el ipsa mo­
OE PECCATORUM EXPIATIONE.
menta poliora in librorum sacrorum
117. Redimendi hominem causa Ver- effatis nonnullis vere contineri : » · sed
bum carnem facium ex dictis constat : id contigisse censent ad odium dignoattamen hoc divinæ misericordiæ argu- miniam supplicii Jesu Christo illati

mentum clariori in luce ponendum amovendum !
est, ut Unitariorum et Ralionalistarum
119. Unilarii negant Christum geneimpietati obviam calur. Fateri quidem ris humani peccata sua morte expiasse;'

(I; Grace habetur
nondum, quod omnem
tollit difficultatem. Celerum recte Griesbach
Vulgatam lectionem antefert : verosimile quippe
est teitum immuUlum ab aliquo honoris Dominici soliciliori. Contra censel Uloomfield.
(Î) I. Petr. ii. it.
(J) · Now it seems to me he was dislurbed al
the interruption, (« œgre ferens interpellationem,»
says Kuiooeljand that the eiclamalion, a Who is
. my mother, and who are my brethren,» reveals
a momentary eicilemcnl of mind. · Jesus and
his Biographers . p. i. ch. v.p. S7.

(4) lleb. aiii. 8.

(8) · So thaï two whole, perfeci,and distinct nalures,the God head and Ibe manhood, wcrcinsrpi-

rably joined together in one person, without con·
version, composition, or confusion.· Confession ot
faith , ch. viii. § iii.
(G) L. de agone Christiano c. xii.
(7) Enchiridion c. 108.
(8) Wegscbeider g 1X7. cil. a Perruneo Tract, d'
Incarnatione p. ii. c. vi. n. Oil. nol.
(0) a We do nol believe that Christ his one
*
offered himself up a sacrifice lo satisfy disio
*
justice, and reconcile us to God. » Abstract s1
Unitarian belief, Unitarian Miscellany vol. i p. Ih

CAP. VI DE PECCATOIU M EXPIATIONE.

cum enim habent veluti hominem di­
vinitus suscitatum, ut virtutis semitam
«templo monstraret et verbo , qui pa­
tientiae nobis praeclara reliquit speci­
mina , hostium sustinendo impetus,
iisque inter cruciatus ignoscendo. Huic
similia tradiderant Pelagius, Petrus
Abælardus, et Socinus. Hic tamen ali­
quando visus est Christum habuisse
piaculum pro hominibus ; ipsumque
imitantur Unilarii, miris ambagibus
suam involventes sententiam , ut invi­
diam declinent. 1
Propositio.
Christus Jesus sua morte hominum
peccata vere expiavit.
tiO. Probatur 1. ex Scripturis. Chri­
stus ipse dixit : « Filius hominis non
venit ministrari , sed ministrare, el
dare animam suam redemptionem pro
multis. » tiiral rir
ivreu Xvrpa» turi
* Vox Græca redemptionis pre­
tium, quo soluto, captivus bello,
vel alias servituti mancipatus, in liber­
tatem vindicabatur, signilicat. Vita igi­
tur Christi posita est ul multi e ser­
vitute, utique peccati cl diaboli, eva­
derent, pretio ejus sanguinis. Eamdem
imaginem adhibet S. Petrus : « Scien­
tes quod non corruptibilibus auro vel
argento redempti estis ixurpa^r· de
vana vestra conversatione paternæ
traditionis : sed pretioso sanguine
quasi agni immaculati Christi et incon­
taminati. »8
121. Apostolus Paulus eamdem no­
tionem plenius explicat, victimæ ad
expiandum delictum oblatæ voce adbi­
bita : -Justificati gratis per gratiam ip­
sius, per redemptionem quæ est in
Christo Jesu, quem proposuit Deus
propitiationem per fidem in sanguine
ipsius, ai ostensionem justiliæ suæ,
propter remissionem praecedentium de­
fictorum. »
* Credentes igitur gratuito ,
(!) Vido Unitarian Miscellany vol. iii. p. Hi.
(I) Malt. u.tt. (j) J. Pel. i. te.
W Rom. iii. »
*. p) Heb. ix. 5.

IW»

nullo ab iis soluto pretio, criminibus
absolvuntur, liberatione a peccati et
daemonis servitute sibi comparata, per
datum a Christo pretium ·
/«·«».r»r h X|i<rrÿ
Ipsa libé­
ra lio , pretio soluto , vocibus his decla­
ratur. Adjicitur autem : »»
i »4«.
ίλασ-rijiij» Si» γ·γ xiTriwr i» »8 àvrtv aiμάτι.
Apud auctores classicos
piaculum , el viclimam , vel aliud ad pla­
candos deos oblalum significa! : quod
si magis arriserit vocem hanc de propiliatorio , lamina scilicet aurea, qua
obtegebatur arca, intelligere, prout
alias,8 Christus habendus erit veluti
palam propositus , instar illius symboli
divinæ propitiationis, quod sanguine
aspergebatur.8 Per Christi sanguinem
propitius nobis fit Deus, quæ admise
ramus remissis deliciis :
rur Kptytytrirtu άμαρτ·μάτ
*ι.
<22. Alias dicit Apostolus : « Dedit
semetipsum pro nobis, ulnos redime­
ret ab omni iniquitate, et mundaret
sibi populum acccplabilem. » 7 »«'«p
, i· a. XvrpMiirai ·μ»Γ. HæC CadCOl
pretii pro nobis soluti, ut liberi evada­
mus , notio servatur.
125. Joannes sanguini ejus vim mun­
dandi tribuit, eumque propitiationem
esse dicit. « Sanguinis Jesu Christi
Filii ejus emundat nos ab omni pec­
cato. » 8 ri ίιμα. 'hvtv Xpirrti τ·5
<«»«■·»
xa^a.pi;<i ίμβΓ άτι saT>r «quapriar. « IpSC
est propitiatio pro peccatis nostris: non
pro nostris aulem lautum , sed etiam
pro totius mundi. » •·»γ»γ ιλα^μύ- irr».
124. In Apocalypsi abluti dicimur et
redempti ejus sanguine : « Dilexil nos,
el lavil nos a peccatis nostris in san­
guine suo. » ‘° « Occisus es, et rede­
misti nos Deo in sanguine tuo. · "
>.tifa.rri ·μάτ ■»» rif αμαρτία’ ίμί
*
n rv
ϋιματι âvrtu. ·} ipafar rif Slf ίμβΓ bri Λίματι
ffiv. Græca vox in ultimo testimonio adLot. xn. 15.(7) Til. ii. M.
I. Joan. i. 7. (9/ Ibid. ii. «·
(IO) Apuc i. 3. (It; lb· »· ··

(6)
(8)

<00

TRACT. VIL DE REDEMPTORE.

hibiln, quæ redimendi vocabulo Latine dæos illud ita intellexisse, traditione
<si reddita, emero in foro res publice majorum suorum edoctos.1 Equidem
venales significat.
in lota liistoria Judæorum nemoaliw
123. Ex his omnibus liquet mortem est cui Vati.i descriptio ullatenus ac­
Christi Ubique exhiberi voluti pretium commodari queat, adeo ut plerique
pro nobis solutum, ut nos sibi compa­ interpretes judaici, vel Rationalists,
raret, liberatos a peccati servitute, mun­ qui Christum nolunl agnoscere, de
datos ejus sordibus ; absolutos ejus alio quoquam eam explicare non aggre­
reatu , ipsamque esse propitiationem, diantur, sed ad populi lotius condilionem, vel Prophetarum cmtum refe­
piaculum ad Numen placandum.
126. Consonant vaticinia. Isaias,de rant. Infeliciter prorsus cessit Grolio,
Christo utique loqucns, ait : « Vere ct Seidclio , qui Jercmiam designari
•languores nostros ipse tulit, ct dolores contendebant, nemine alio eorum qui
nostros ipse portavit : ct nos puta­ Christiano gloriabantur nomine per
vimus cum quasi leprosum, ct per­ scptcmdccim sæcula Ecclesiæ ita so­
cussum a Deo ct humiliatum. Ipse mniante. · Quod autem de populo vel
autem vulneratus est propter iniqui­ Vatum coetu Judæi, el Rationaliste
tates nostras, attritus est *propterscc vaticinium explicuerint, sermonis con­
lera nostra : disciplina pacis nostræ textui repugnat, ct omni caret ren
super cum, et livore ejus sanati sumus. specie. Rosenmüller primum quidem
Omnes nos quasi oves erravimus , Vatum coelum intellexit , deinceps,
unusquisque in viam suam declinavit : mutata sententia , populum Judaicum
et posuit Dominus in eo inquitatem Babylonica pressum servitute, cujus
omnium nostrum. Oblatus csl quia sortem Babylonii tinguntur plorare,
ipse voluit, ct non aperuit os suum : seque reos, quorum causa illi patie­
sicut ovis ad occisionem ducetur, et bantur agnoscere. Hæc quam male
quasi agnus coram tondente sc ob­ inter se haereant nemo non videt
mutescet, et non aperiet os suum. Audiatur ipse Isaiam interpretans :
De angustia el dc judicio sublatus
py-ηκ ia yuan nwi.. ei Jouai»·
est : generationem ejus quis enarrabit?
cursare, feræ instar, sc.hostiliter intun
quia abscissus est de terra viventium :
irruere jussit crimina nostrum omnin,
propter scelus populi mei percussi i. e. pœnas nostræ impietati debitas
eum .... in scientia sua justificabit
illum unice perferre jussit Jova. ·..
ipse justus servus meus multos , ct
« Dicit igilurVales, ministri illiusdv
iniquitates eorum ipse portabit. Ideo
vini, dum mortui instar habitus esset,
dispertiam ei plurimos, ct fortium
æqualium neminem id animum adver­
dividet spolia, pro co quod tradidit
tisse, pœnas irrogari illi eas, quas
in mortem animam suam, ct cum sce­
aliæ gentes promeruissent. Id em®
leratis reputatus est : et ipse peccata
sibi volunt verba hæc : ’oy
multorum tulit, el pro transgressoribus
lob yjJ propter delictum populi mri
rogavit. » ‘
127. In hoc vaticinio agi de Messia plaga eis, scii. Hebræis. » ‘ Quam i»·
cx ipsa ejus historia salis colligitur, verosimile sit Babylonios inse transferre
nec enim casui potest tanta rerum culpam, el Judaeos eorum causa passui
gestarum cum dictis tot ante sæcula profiteri, nemo non videt. Quam idaw
tribui : constat etiam vetustiores Ju­ veriiale absit, manifestum quoque est
li) Itair liti. 4.
i Vide apud

llengalrnberg, Chriilalogy,

το), i. p. 481. (3) Ibidem p. I9i.
(*) In locam.

CAP VI. DE PECCATORUM EXPIATIONE
128. Quod autem

19»

pluralis videa­ « Qui peccata nostra ipse pertulit in
tur formæ, poetæ scilicet id pro Dn1? corpore suo super lignum : ul pec­
catis mortui, justitiae vivamus : cujus
usurpant, potest Intelligi de populo livore sanati estis, n *
alioquin puniendo , nisi Deus in Chri­
151. Probatur 2. ex constanti om­
stum crimina transtulisset : propter nium. sfrculorum a Christo traditione.
delicium populi mei, quibus plaga vere Epistola qua: Barnabie dicitur : ■· Pro­
deberetur. · Cæterum demonstravit no­ pter hoc Dominus sustinuit tradere
vissime Ewaldus vocem illam singulari corpus suum in exterminium , ut re­
numero usurpari, quod ex alio Isaiæ missione peccatorum sanctificemur,
testimonio constat. * Omnis igitur eva­ quod est sparsione sanguinis illius.
nuit difficultas, ct tota orationis series Scriptum est enim dc illo. . . .
de Christo, singulari illo viro quem « Vulneratus est propter iniquitatescontemplatus est Vales, explicanda est. »> nosiras. n 8
129. Vere autem luere Christum pec­
152. S Clemens ad Corinthios scri­
catorum pœnas ex Vatis verbis explo­ bens . « Fixis oculis respiciemus in
ratum est. Id ex ipsa Rosenmülleri sanguinem Christi, cernamusquequam
commentatione colligitur : « Illum as­ pretiosus Deo sit ejus sanguis, qui
simulant piaculo, in quod aliorum culpa propter nosiram salutem effusus, toti
congesta , ejusque vicariis suppliciis mundo pœnitenliæ gratiam obtu­
abolita est. » · Quod si posueris, feceris lit. n 4 (n signo dato Rahab figuram
tu, Jova, piaculum animam ejus, i. e. redemptionis agnoscit : ■· manifestum
eum, videbit semen, posteros, resurget facientes, quod per sanguinem Do­
ex mortuis, vs. 8. 9. « Nomen C&K mini futura esset redemptio universis
proprie delictum, culpam, notare con­ credentibus et sperantibus in Deum.»’
stat, hinc sacrificium quo delictum ex­ iià. rov â»/xarsr r«ù χβ|ΐί»υ Xvrp»»ir «rre«.
piatur, piaculum, quod ex lege Levit. De Christo explicat vaticinium Isaiæ r
5,15.19, 21. ariete constabat. Hoc loco quod totum refert,8 illud scilicet quod
dicitur de homine , qui sponte morti supra adduximus.
135. S. Ignatius M. de quibusdam
sese offert ad aliena scelera expianda.·»
• Et peccata eorum portat, i. e. poe­ sui temporis hæreticis dicit : « Ab
nam peccatorum ab illis commissorum Eucharistia et oratione abstinent ; eo
quod non confiteantur Eucharistiam
sustinet. »
150. Liquet igitur Christum tam­ carnem esse Servatoris nostri Jesu
quam sacrificium piaculare a Vale ex­ Christi, quæ pro peccatis nostris pas­
ά/χαρτιδ» ï/xù»
hiberi, qui scilicet sua morte homi­ sa est. » 9 r·»
131. S. Polycarpus de Jesu Christo
num omnium delevit crimina. Equi­
dem de ipso explicuit eunucho Philip­ dicit : « Sustinuit pro peccatis nostris
pus, sancti Spiritus certe afflatu , illa usque ad mortem devenire.10» Laudat
Vatis verba : « Tamquam ovis ad occi­ etiam Petri verba : « Pertulit nostra
sionem ductus est, » el « incipiens a peccata in corpore suo superlignum.»
**
Scriptura ista, evangelizavit illi Je135. S. Justinus, ex Isaiæ vaticinio
sum. » 8 Apostolus quoque Petrus : prælaudato, probat Verbum pro nobis

(·) Hengitenbcrg , Chrislology vol. i. p. t>W.
(i) liaic iliv. <5. IT. Vide Wiseman's /.ecturec
on Science and Religion, lect. «.
(») Act. viii. 31. 35.
I») I. P«. ii. 15.

(3)
§ v. (5) Ep. i. S vii.
(7)
§ iii. (8) $ «Vi.
(9)
Ad Smyrnense» S vii.
'IU) Ad Philippenses § >·»·
Ul) β Vi».

IM

TRACT. VII. DE REDEMPTORE

hominem factum, pati, et ignominia
affici , SUStinuiSSe :
·ίμ
*
yutpiHr
n Quemadmodum autem eos, qui in
Ægyplo erant, sanguis Paschre serva­
vit , sic et cos qui crediderint liberabit
» morte sanguis Christi. » * w »vr«·

significationes eisdem vocibus adnecti.
Igilur et abstulit morbos, el in «e
experiri cruciatus voluit, ut morbo­
rum curatione insinuaret se remedium
animi vitiis parare,poenasque idcirco in
se suscipere. Defert quidem Matthau
eum dixisse de seipso : « Filius ho­
minis non venit ministrari, sed ministraro , et dare animam suam redem­
ptionem pro multis. >' 4
5
r»»
avrsù Xvrpt» à»rî ir»XX8r. Ρτ.ΤίΟΓΟΟ Isai®
plura sunt testimonia maxime persplcua,quæ Christum propter iniquitates
hominum percussum testantur.
139. Obj 2. « Deus erat in Christo
mundum reconcilians sibi. non repu­
tans illis delicta eorum. » e Ergo re­
missio peccatorum ex gratuita Dei mi­
sericordia provenit, qui Christi um
est opera ad eam annuntiandam.
110. Resp. Apostolus ipse explicit
quomodo reconciliaverit sibi mundum
Deus : « Eum , qui non noverat petcalum, pro nobis peccatum fecit,ot
nos cfllceremur justitia Dei in ipso.·’
Constat peccatum secundo loeo desi­
gnare hostiam pro peccato, quam Ilebræi ita designabant. « Cum inimici
essemus , reconciliati sumus Deo per

130. S. Ircmeus plurima Scripturae
testimonia adducit, ut Christum ipsum
esse Jesum probet, animadverliique :
■ Rursum autem significans Christum
passum, cl ipsum esse Filium Dei,
qui pro nobis mortuus, ct sanguine
suo redemit nos, in praefinito tempo­
re ait : · Ut quid enim Christus , cum
adhuc essemus infirmi secundum
tempus, pro impiis mortuus est?
Commendat autem suam dilectionem
Deus in nobis, quoniam cum adhuc
essemus peccatores, pro nobis Chri• stus mortuus est : multo magis ju·» stificali nunc in sanguine ejus salvi
» erimus per ipsum ab ira. » s
Objectiones diluuntur.
137. Obj 1. Malthæus haiæ verba
de morborum curatione interpretatur ;
postquam enim retulerat Christum
ægrotos sanasse, subjungit id factum ,
• ut adimpleretur quod dictum est mortem Filii ejus. » 8
per Isaiam Prophetam dicentem : Ipse
141. Obj. 3. « Christus passus esi
infirmitates nostras accepit,et ægro- pro nobis, vobis relinquens exemplum,
ut sequamini vestigia ejus. »9 Scilicet
lationcs nostras portavit. » *
138. Resp. Vis obvia verborum Isaiæ quum patienter sustinuerit morlcrn sibi
infirmitatem el dolorem quem in se illatam , dum gratuitam Dei indul­
suscepit, nostri causa, Christus, indi­ gentiam hominibus annuntiaret, 19
cat. Cæterum utitur iis Malthæus de præclarum postcris reliquit exemplummorborum curatione, quia et cum
142. Resp. Patientiae, omnis<|uevir­
patiebantur sensum, el Spiritu sancto tutis perfectissima exempla Christus,
afflante noral eum etiam sub illis la­ patiendo pro nobis, reliquit, sedet
tere : nec enim insuetum est duas « peccata nostra ipse pertulit in cor·
(4) Apo). i. n. W.
(îj Dial, cum Tryphone n. iii.
(3) L. iii. «dv. bar. e. wiii.
(4) Matt.viii.<e. O(5) Malt. n. Î8·

(<0) · The offering of Christ once mde-U
some of u
* understand, means bis death meurrri
in the act of proclaiming the free, lovertif»,
and unpurchascd mercy and pardon of God U
repenting men. a Unitarian Miscellany , io! »·

(t) Rom.

CAP. VI. DE PECCATORUM EXPIATIONE.

pore suo super lignum. ■’ · ■· Delinito Testamento. · Propitiatio auleffi refl­
et præscientia
diltir , quæ liberatio a peccato est,
eum nobis exhibet Petrus, sui san­ sed qua ratione efficiatur non dicitur.1
guinis pretio nos redimentem.
148. Resp. Dicitur sæpissime qua
115. Obj. 4. « Quoniam ille animam ratione propitius nobis factus sit Deus,
suam pro nobis posuit, et nos debe­ nempe per sanguinem Christi, qui et
mus pro fratribus animas ponere. » 8 if.erripn» vocatur. Sanguis ejns est
Nemo autem dehet se piaculum pro pretium liberationis Avrps,
fratribus exhibere. Vis igitur tota quæ Recole quæ adduximus testimonia.
ex his vocibus
·μΰ> derivatur de­
149. Obj. 7. Deum dedecet innocen­
ficit.
tem pro reis punire . præsertim vero
144. Resp. S. Joannes ex eo quod Filium suum dilectissimum, qui si et
Christus vitam posuerit nostri causa , Deus ipse habeatur, Pater ejus injuriae
jure docet oportere ut ct nos animo divinæ majestati illatæ reus ipse erit,
parati simus vitam propter fratres qui voluit hominem redimi nulla alia
ponere : sed non innuit eadem ratione conditione. 8 Lex ipsa naturalis ommortem nostram fratribus profutu­ niumque gentium jura innocentem ve­
ram, qua Christi mors nobis profuit. tant occidi.
Dixerat jam sanguinem ejus emundare
150. Resp. innocentem invitum pro
nos ab omni peccato. Non igilur vo­ reis punire summa esset injustitia :
cibus ambiguis doctrina dc Christi re­ impietas autem foret divinam perso­
demptione nititur, sed perspicuis ma­ nam , etiam in assumpta natura, pennis
xime testimoniis.
afficere, nisi sua voluntate eas in se
145. Obj. Ii. Quæ dc reconciliatione suscepisset. Cæterum quod innocenafferuntur testimonia , hominis ad tissimus et sanctissimus Dei Filius,
Deum conversionem respiciunt : nec Deus et ipse, peccatorum sna morte
enim Deus, qui paler benignus est et luerit pœnas, eximium est pietatis et
creator noster, reconciliandus est. *
misericordiæ divinæ argumentum,
146. Resp. Scripluræ constanter lo­ quod numquam satis mirari possu­
quuntur de Deo peccatoribus irato , mus. « Commendat autem charitalem
eumque reconciliandum pœnitentibus, suam Deus in nobis : quoniam cum
dala peccatorum venia, praedicant : adhuc peccatores essemus secundum
quæ sane nullam in ipso arguunt mu­ tempus , Christus pro nobis mortuus
tationem, sed variam illam hominis est. » 9 Quod Deus nonnisi sui Filii
conditionem, quæ vel sanctitati divi­ cruciatibus placari voluerit, infinitam
næ adversatur, vel ei, Deo donante, ejus justitiam et majestatem ostendit,
adsimilalur. Reconciliationem accipere ct peccati gravitatem. Manet igitur
dicimur per Jesum Christum, quæ illæsa lex.naturæ; nec obstant gen­
certe de venia et indulgentia divina tium jura : agitur enim de re prærer
inlelligenda necessario est : ι·ϊ ·υ w τΐ» rerum ordinem , el ex voluntate libera
ipsius Filii profecta : « Oblatus est quia
laraXAo^w ίλίβιμν. 8
147. Obj. 6. Dis tantum Christus ipse voluit, n '®
151. Obj. 8. Ab hujusmodi dogmate ,
iXar/or irtyf rS»
VOCalUT in NOVO
(I) I. Pe
*,
ii. 14.
(*) Act. ii. «.
(S) I. Join. iii. <6.
(*) Campbell on the Trinity end atonement,
I'nilahan Miscellany, vol. ii. p. 11. Vide eliain
vol. i. p. to. (G) Horn. v. it.

Vol. ii.

,'O) 1. Joan. ii. i. iv. 10.
(7) Unitarian Miscellany , vol. ii. p. ΙΙ.ν. Nol.
(8) Unitarian Miscellany, vol. iii. p. ise. Paine ,
Ago of Reason, p. i. page «6.
(0) Rom. v. 8.
(10)
IsaitB liii. T»

17

1P4

TRACT. VII. DI : REDEMPTORE.

de Deo Filium suum ob hominum pec­
cato mori i iradcnlc, abhorret ratio
CAPUT VII
sensusque humanus : nam Deus auctor
foret sceleris maximi, quo certe pla­
DE PIACULARI SACRIFICIO.
cari non posset, quum longe supera­
ret cætera omnia hominum crimina.
153. Expiatis sua morte hominum
Ergo maximo cum dispendio majesta­ deliciis, Christus sacerdotii præcipuo
tis divinæ Dei Filius pateretur, nulla functus est munere, victimam pro
cum hominum utilitate,quum ira Dei peccatis offerendo. Prædicatur equi­
in cos magis accenderetur.
dem pluribus locis sacerdos, plures
152./lc.xp. Rationem equidem magno etiam ob causas : scd ad rem nostram
superat intervallo doctrina de Filio quod perlinet, eo titulo nuncupandus
Dei mortem ob hominum peccata est ob sacrificium quo ablata sunt de­
obeunto. Cælerum perspicua sunt sa­ licta. Sacerdotis vox sacris operam
crorum scriptorum effata, el constans dantem denotat, et illud præcipuum
Ecclesiæ fides, adeo ut de ea nullus munus sacrificandi quo summa Dei
sit relictus dubitandi locus. Nec tamen majestas agnoscitur, et ira ejus placa­
ideo dicendus est tanti sceleris auctor, tur, oblatis victimis : quod egregie
quamvis « delinito consilio et præ- explicat Apostolus : « Omnis Pontifex
scicnlia Dei traditum » Filium agno­ cx hominibus assumptus, pro homini­
scere oporteat : sed non impulit Deus bus constituitur in iis, quæ sunt ad
Judæos, quamvis prævidens eos illud Deum , ut offerat dona ct sacrificia pro
patraturos, objecerit illis ipsum ’.dile­ peccatis. » * Sociniani negant Christum
ctissimum Filium,qui sua sponte tan­ vere sacerdotio functum.mortemveejus
tas in se suscepit pœnas. Scelere Ju- sacrificii veri nominis habuisse ratio­
dæorum, quod sane maximum erat, nem : ei vero sacerdotalia in cœlo
placatus non est Deus, sed magis ad munera, Deum pro hominibus depre­
iram accensus, cujus indicia eversis cando, obire libenter concedunt.
brevi Hierosolymis data sunt, ct ad­
Propositio.
huc manent vestigia in eorum poste­
Christus, seipsum piacularem victi­
ris per orbem dispersis : scd Filii obe- mam offerendo, sacerdotio vere fun­
dienlia, et patientia in tantis toleran­ ctus est.
dis suppliciis placatus est Pater, cum­
151. Probatur cx Scripturis. Sæpius
que deprecantem in cruce pro ipsis sacerdos prædicatur : « Tu es sacerdos
qui eum patibulo affixerunt exaudivit. in ælernum secundum ordinem MeiIlla profundissima Filii Dei humiliatio chisedech. » 5 De eo illud explicat
absque divinæ majestatis detrimento Paulus , ♦ qui et munia ejus sacerdo­
contigit; nam divina ejus natura man­ talia recenset : « Christus autem as­
sit illæsa, cujus maxima data sunt sistens Pontifex futurorum bonorum,
argumenta, etiam dum in humana per amplius ct perfectius tabernacu­
natura Christus pateretur : adeo ut lum non manufaclum , id est, non hu­
centurio aliique custodes exclama­ jus creationis; neque per sanguinem
rent : « Vere Filius Dei erat iste. » ‘ hircorum aut vitulorum , sed per pro­
Inde autem maxima in homines deri­ prium sanguinem , introivit semel io
vata sunt bona, ira Dei in Judæos Sancta, æterna redemptione inventa.
præserlim accensa.
Si enim sanguis hircorum cl taurorum,
(I) Nati. urii. M.
(t) Hab. v. i.

'S) P». cil. *.
(4) lleb. v.

CAP. VIi. DE PIACULARI SACRIFICIO.

et cinis vilulæ aspersus, inquinatos
sanctificat ad emundationem carnis ;
quanto magis sanguis Christi , qui per
Spiritum sanctum semetipsum obtulit
immaculatum Deo, emundabit con­
scientiam nostram ab operibus mor­
tuis, ad serviendum Deo viventi? » *
Liquet Christum sacerdotem dici, eo
quod sese obtulerit, ut proprio san­
guine conscienliæ nostra; a peccato
emundationem oblineret. Erat ergo
victima piacularis, cæleras omnes
victimas virtute longe superans. Illa
oblatio facta est in crucc, sanguine
effuso, ideoque tunc vere functus est
sacerdotio, antequam ccelum ingrede­
retur humana ejus natura.
155. Id amplius liquet ex eo quod
Apostolus semel oblationem factam
dicat : « Non enim in manufacta San­
cta Jesus introivit, exemplaria vero­
rum :sed in ipsum ccelum, ut appa­
reat nunc vultui Dei pro nobis : neque
ulsæpe offerat semetipsum , quemad­
modum Pontifex intrat in Sancta per
singulos annos in sanguine alieno :
alioquin oportebat eum frequenter
pati ab origine mundi : nunc autem
semel in consummatione sæculorum,
ad destitutionem peccati, per hostiam
suam apparuit. El quemadmodum sta­
tutum est hominibus semel mori, post
hoc autem judicium ; sic et Christus
semel oblatus est ad multorum ex­
haurienda peccata. » * Hostiam igitur
suam semel obtulit Christus ad pec­
cata penitus auferenda.
150. Jam vidimus Chrislum ab Apo­
stolo îiKwripu» victimam piacularem
designari, 5 ab Isaia etiam simili vo­
cabulo. 4 Igitur vera viclimæ piacu­
laris ratio ei competit : erat enim vere
immolatus ad peccata expianda.
Objectiones diluuntur.
i&i.Obj. 1. Christus sacrificium dici
(<) lleb. ix. 41. (i) Ibid. si.
(S)
Hom. iii. W. (4) liii. 40.
(S)
Unitarian Miscellany, vol. iv. p. 80.

nequit nisi figurate, quum el Ponti­
fex noster dicatur : utraque autem
appellatio simul ei ad litteram conve­
nire nequit. ·
158. Resp. Utique et Pontifex est .
et victima : se enim ipse obtulit Deo
Patri sacrificium ad hominum luenda
peccata. « Impossibile enim est san­
guine taurorum el hircorum auferri
peccata.Ideo ingrediens mundum dicit:
Hostiam,el oblationem noluisti : corpus
autem aptasti mihi : holocautomata
pro peccato non libi placuerunt. Tunc
dixi : Ecce venio : in capite libri scri­
ptum est de me : Ut faciam, Deus,
voluntatem tuam. . .
. Tn qua
voluntate sanclificali sumus per obla­
tionem corporis Jesu Christi semel » *
« Tradidit semetipsum pro nobis obla­
tionem el hostiam Deo in odorem sua­
vitatis. » 7
159. Obj. 2. Apostolus loquitur de
sacrificio oblato post rejectas Judaeo­
rum victimas, quod non contigit Chri­
sto in terris degente : adhuc enim
perrexerunt offerri, juxta ipsam Dei
legem.
160. Resp. Reddit rationem Aposto­
lus cur Christus sese obtulerit victi­
mam , quia scilicet animantium san­
guine peccata deleri non poterant.
Ingrediens mundum Christus exhibe­
tur, quia finis illius adventus fuit, ut
morte sua expiaret hominum crimina :
ideoque oblationem moriendo per­
fecit.
161. Obj. 5. Christus sacerdos fa­
ctus est, juxta Apostolum , quando
Deus eum Filium suum declaravit :
« Christus non semetipsum clarillcavil
ut Pontifex fieret : sed qui loculus est
ad cum : Filius meus es lu , ego hodie
genui te. »8 Id autem dc resurrectione
alias explicat ipse Paulus, promissio
nem patribus factam tunc impletam
(n) lleb. x. I.
17} Epb. v.».
(8) lleb. v. 5.

1%

TRACT. VII. DE REDEMPTORE.

dicens « Quoniam hanc Dens adim­ ul ex Scripturis divinis vel Ecclesi»
plevit filiis nostris, resuscitans Jesum, certa cl solemn! traditione innotescat.
sicut el in Psalmo secundo scriptum Cælerum Psalmum de Christo inlclest : Filius meus cs tu, ego hodie ge­ iigendum ipsius auctoritas demon­
nui le. « *
strat. 5
162.
Apostolus non tempus
167 Obj 6. Si Christus habendo»
adsignal quo Christus sacerdos de­ sil victima , tortores qui eum cruci­
signatus est, sed Patrem pradicat fixerunt sacerdotes censendi erunt.
sacerdotii auctorem ; quod probal ex
168. Resp. Nulla ratione sacerdotii
eo quod Filius agnitus sil, subjungens muneribus fungi videri possunt, sed
aliud Psallis de ipso sacerdotio testi­ ipse Christus seipsum obtulit hostiam
monium. Nec ad resurrectionem ea Deo, oblatus est quia ipse voluit. Est
verba ita sunt referenda ut tunc Filius quidem discrimen manifestum inter
esse coeperit; nam in baptismo ct sacrificium hoc cl ea quæ sacerdote»
transfiguratione Filius agnitus est, et consueverant offerre : nemo enim pra­
ab Angelo ita ab ipsa nativitate de­ ter Christum victima fuit simul et sasignatus : sed eximium argumentum cerdos : sed in eo claret oblationis
datum est eum Filium Dei vere esse, hujus praestantia.
169. Obj.'l. Martyres sacerdotes pari
ipso a mortuis resurgente.
165. Obj. 4. « Omnis enim Pontifex ratione dicendi erunt.
170 Resp. Immane est discrimen;
ad offerendum munera, et hostias
constituitur : unde necesse est, et hunc martyres enim vim sibi illatam invi­
habere aliquid, quod offerat : si ergo cto patientes animo, virtutis egregia
esset super terram, nec esset sacer­ dederunt specimina ; nec tamen victi­
dos : cum essent qui offerrent secun­ mas se, strictiori sensu , obtulerunt:
dum legem munera, qui exemplari ct nec enim constituti sunt sacerdotes ad
se offerendum. Christus autem sacer­
umbræ deserviunt cœlcslium. » *
164. Resp. Præslantiam sacerdotii dos a Patre agnitus est, ut se offeren­
Christi demonstrat Apostolus, « qui do tolleret peccata mundi.
non habet necessitatem quotidie ,
CAPUT VIII.
quemadmodum sacerdotes, prius pro
suis deliciis hostias offerre, deinde
DE CHRISTI SATISFACTIONE.
pro populi : hoc enim fecit semel,
seipsum offerendo. » s Sacerdotium
171. Quum ex dictis constet Chri­
igitur Aaronicum jam defecisse inde
inferi : nam si viclimæ quæ juxta legem stum sua morio vere expiasse homi­
offerebantur, adhuc valerent, Christus, num peccata , mediator Deum interet
si in terris degeret, sacerdos non fo­ homines omnino praedicandus est, et
ret : nec enim umbratili simul el vero quidem eximio illo sensu , quod non
sacerdotio opus est. Ab absurdo argu­ tantum aeternum hominum exitium
mentatur Apostolus.
deprecatus fuerit, sed etiam pœnas
165. Obj. 5. In sola ad Hebræos gravissimas pro iis subeundo veniam
epistola, argutiarum judaicarum ple­ promeritus sil. Merito igitur Aposto­
na , sacerdotii Christi fit mentio. ‘
lus ait : <■ Unus Deus , unus et media­
1GG. Resp. Christiano homini sufficit tor Dei el hominum homo Christus
(I) Act. liii. 35.
(t) llrb. tiii. 3. (S) Ibid. V-

(4) Wcgscheider cl Zeigler cil. a Perrone.
(u) Mall. nii. 44.

CAP. VIII. DE CHRISTI SATISFACTIONE.

197

Jesus, qui dedit redemptionem semet- sonum est iis quæ tradit Clemens VI :
ipsum pro omnibus « * Hoc media­ « Non guttam sanguinis modicam,
toris munere functus est Dcus-homo , quæ tamen propter unionem ad Ver­
ut divina personæ dignitas operi vim bum pro redemptione generis humani
tribueret. Utraque igitur natura in suffecisset, sed copiose volui quod­
mediatore agnoscenda est,-quamvis sola dam profluvium noscitur effudisse » *
humana natura pati morive potuerit. Equidem omnis humiliationis vis au­
172. Satisfecisse pro hominibus Chri­ getur, quo quis dignitate præstat : sic
stum consuevimus dicere, quatenus heri humiliatio majoris æslimatur quam
omnia solvit quæ divinæ justitiæ ob servi : præsidia vel alterius auctoritate
hominum peccata debebantur, et in­ induti, quam civis nullo munere or­
juriam divinæ majestati illatam com­ nati. Igitur pro infinita Verbi divini
pensavit , et homines ælerno liberavit dignitate, infinitus est valor eorum
exilio. Debitores ’ quidem sunt quot­ quæ nostri causa est passus ; ideoque
quot peccant, inimici Dei,5 et ælernæ par omnino reparandæ injuriæ peccato
mortis rei. * Satisfactio autem, quum illatæ, quæ tantummodo extrinsecus
sit debili solutio, dicitur realis, si res infinitam habet gravitatem.
pro re reddatur, pecunia v. g. pro ære
Propositio.
alieno; personalis autem, si compen­
Satisfactio Deo vere praestita est a
setur injuria honorem restituendo. Ul Christo ob hominum peccata.
quis vere satisfaciat, oportet ut alias
171. Probatur 1. ex Scriptura. « Pec­
non debeat rem vel obsequium quod cata nostra ipse pertulit in corpore
prastal ; quapropter consueverunt suo super lignum , ut peccatis mortui,
Theologi dicere satisfactionem fleri ex justitiæ vivamus, cujus livore sanati
propriis el aliunde non debitis. Sensu estis. » · Igitur crucifixus peccatorum
latiori satisfactio dicitur quidquid a nostrorum passus est pœnas; indeque
creditore in debiti solutionem , vel a nobis vulnerum medela derivata est.
læso in honoris reparationem accepta­ « Cum inimici essemus, reconciliati
tur; sed strictius ea tantum satisfa­ sumus Deo per mortem Filii ejus. >»7
ctio haberi potest quæ vere adaequat Liquet ex his, aliisque antea ad ductis,
debitum vel injuriam.
Christum vere luisse pœnas delictorum
173. Apud Catholicos omnes con­ nostrorum, eaque ratione nobis Deum
stat ex fidei doctrina Christum vere placasse.
satisfecisse ob hominum peccata :
175, Profecto de doletis Christi
quasdam tamen quæsliones moverunt morte peccatis loquitur Apostolus,
Theologi, utrum ea satisfactio ad ri­ veluti de plenissimo in dæmones Christi
gorem justitiæ exhibita sit , adeo ut triumpho , et plena peccaloium remis­
independcnlcr a Patris acceptatione sione : « Donans vobis omnia delicta :
eam habuerit vim : quod negant Scoti delens quod adversus nos eral chiro­
discipuli, S. Thomae schola cum aliis graphum decreti, quod erat contrarium
affirmante. Nobis copiosa Christi re­ nobis, et ipsum tulit de medio, affigens
demptio ad omnia hominum delenda illud cruci : el expolians priucipalus et
peccata, et ad justitiæ plene satisfa­ potestates, traduxit confidenter; palam
ciendum omnino videtur ; quod con­ triumphans illos in semclipso. · *
ii) I. Titn. ii. S. S.
(1) Malt. vi. II. Coluse. ii. U.
(S) Rom. v. 10. Colos». i. n.
Ii) Hirci iii. 10. Jacobi ii. io.

(3)
Ellrav. l:nigfniliut de p»nil. el rerni
*
·.
(0) I. Pel. ii. <4.
(7) Rom. v. <0.
(8) Col. ii. IJ.

in»

TRACT. VII. DE REDEMPTORE.

<76. Probatur 2 r.r Patribus. S. Cy- tute, sed exemplo , doctrina , morali,
cillus Hierosolymitanus : « Jesus selp- uti dicitur , influxu. » *
sum in redemptionis pretium offerens,
181. llcsp. Exigitur quidem animi
nonno illam adversus homines iram poenitentia ut peccator veniam conse­
dissolvit ? n «
quatur : ncc tamen *sufficit quum nulla
177. S. Augustinus : « Tenebantur lege tenentur Deus delictum semel ad.
homines captivi sub diabolo, et dæ- missum ignoscere. Venit Christus ut
monibus serviebant, sed redempti sunt vocaret peccatores ad poenitentiam,
a captivitate ; vendere enim se potue­ simulque spe veni® impelleret, «
runt , sed redimere non potuerunt : poenas eorum vice luituro : n dare ani­
venit Redemptor, et dedit pretium, mam suam redemptionem pro *multis,
fudit sanguinem suum, el emit orbem Si nulla pœna esset subeunda, nulla
terrarum. . . . Sanguis Christi pretium erat moriendi necessitas ; quæ enim
est. » ’Alia passim occurrunt quæ re­ fingitur, nempe ut fiducia cx ejus re­
surrectione oriretur, ingenio magis
censere non vacat.
quam Scripturarum auctoritate nititur.
Objectiones diluuntur.
178. Obj. 1. « Sic Deus dilexit mun­ Mors ejus vere dicta est sacrificium,
dum, ut Filium suum unigenitum da­ oblatio qua deleta sunt mundi peccata;
ret. »’ Nulla est vera satisfactio, ubi nam quæ alias ex Apostolo recitavimus
de conscientia nostra sanguine ejus
creditor dat unde solvatur.
179. Ites/). Utique ex infinita divina emundata ab operibus mortuis, non
misericordia facium est ut Filius homo de magica virtute , sed nec dc morali
fieret, et sese morti objiceret. Com­ tantum influxu , sed de vi ipsam ani­
muni illud trium personarum consilio mam mundandi ab omni peccato, sunt
contigit : sed Filius homo factus fuit necessario inlclligenda.
182. Obj. 3. Gratuita peccati venia,
actionum quas in humana peregit na­
tura principium, ct suo voluti jure cas adeo in Scripturis prædicata, tollitur
summæ Triadi obtulit. Nihil illi datum plena satisfactione a Christo exhibita.1
esi, unde solveret,quamvis communi
183. llcsp. Gratis peccata condonan­
decreto susceperit naturam humanam. tur , quia nullo peccatoris actui venia
Hominibus quidem maxima sunt col­ dehetur, quam misericorditer tribuit
lar beneficia, ct Verbi incarnatione, Deus, intuitu meritorum Christi.Dici­
et iis quæ cos ut redimeret passus mur igitur » justificati gratis per gra­
est.
tiam ipsius per redemptionem, quæ
180. Obj. 2. Animi poenitentia unica est in Christo Jesu, quem proposuit
est pro peccato satisfactio : eam ut Deus propitiationem per fidem in san­
nobis commendaret, Christus advenit. guine ipsius, ad ostensionem justitii
Ut suam missionem perfecte adim­ suæ, propter remissionem proceden­
pleret , oportebat cum mori, præsertim tium delictorum. In sustentationi
ut resurgendo fiduciam nobis bealilu- Dei, ad ostensionem justitiæ ejus in
dinis impertiretur. Mors ejus sacrificium hoc tempore : ut sil ipse justus, d
dicta est, scilicet rem ingratam am­ justificans eum, qui est ex fide Jesu
plexus est, ut conscientias nostras Christi. » 8
emundaret, non magica quadam vir184. Obj. 4. Satisfactione divinæju-

(<) Catcch. Jiii.
(*) Knarr. in I»·. W.
(3) Joan. iii. 16.

(4)
Vide Unitarian Miscellany , vol. vi. p.3l>(B) Unitarian Miscellany , vol. i.p. to.
(G| Korn. iii. 34.

CAP. IX. IIE MORTE CHRISTI PRO OMNIBUS

190

still® a Christo data, nihil supercssct
peccatori faciendum ; de fido igitur,
aliave quavis veniæ conditione prorsus
silendum. 1*
185. Rexi>. Plene divinæ justitiæ a
Christo .satisfactum est; sed qua ratione
hujus satisfactionis homines singuli
fiant participes, ex Christi voluntate
omnino pendet. Sapienlissimo quidem
consilio statuit, adultis rationis com­
potibus fidem, pœnitentiam aliosque
actus necessarios esse, qui tamen non
sua vi, sed virtute sanguinis ejus
valent ad veniam. Hinc merito arguunt
Theologi Oxonienses suæ seelæ asseclas
qui Christi satisfactionem altius praedi­
cant, de necessaria nostra mortificatione
silentes. ’
180. Obj S. Qui Christum Deum Deo
satisfacientem exhibent, duos sta­
tuunt Deos : nec enim sibi satisfacere
quis potest.3
187. Resp. Ipse Christus homo est
et Deus, cl in assumpta hominis na­
tura Deo, qui Paler, et Filius, ct Spi­
ritus sanctus est, satisfecit : « Unus
enim Deus, unus el mediator Dei el
hominum homo Christus Jesus : qui
dedit redemptionem semetipsum pro
omnibus. *
» Nihil hic pugnæ, quod
Filius in humana natura Deo satis­
faciat.
188. Obj. 6. Christus intercessor in
Scripturis exhibetur, non aliquid suo
veluli jure postulans : « qui est ad

dexteram Dei, qui etiam interpellat
pro nobis. »» ’
189. Resp. Intercessoris utique fun­
gitur officio, sed pretium simul offert.
« Semel oblatus est ad multorum ex­
haurienda peccata. » * « Salvare in
perpetuum potest accedentes per se­
metipsum ad Deum. » ’ Ideo intercessio
non alia videtur intelligenda, quam
ipsa praesentia Jesu Christi coram Patre,
qua continuo veluti exhibet vulnera pro
hominum salute accepta : « ut appareat
nunc vultui Dei pro nobis. » ·

(I] Unii. Mie. vol. ii. p. I 8.
(11 « If the doctrine of Ilie atonement is conveyed in the expression of Christ crucified, as
turd by St. Paul, it is by teaching, at the same
time , the necessity of our mortification , which
ii repugnant to opinions now received. It is ex
pressing, in other words, our Saviour's decla­
nlion , a he that cometh after me must take up
« his crossdaily, and follow me. >· They both imply
that we cannot approach God without a sacri­
fice,— a sacrifice on |j>o part of human na­
ture in union with that of our Saviour. » Oxford
tracts,No. 80. p. iii. p. 75. vol. jr< London edi­
tion , <838.

(I) I. Tim. ii. 5.
(6) Rom. viii. 34.
(0) lleb. is. 18.
(7) Ibid. via. «3.
(8) Ibid, ix.1l.
(9) « To all those for whom Christ hath pur­
chased redemption, he doth certainly and effec­
tually apply and communicate the arme. · Pres­
byterian confession of faith, cb. viii. J. viii.
• Others not elected, although they may be
called by the ministry of the word, and may bare
some common operations of the spirit, ye< they
never truly come unto Christ, and therefore can­
not he saved. · Ch. x. j. tv.
(10) Jansenius I. J. de Gratia Christi c. II.

|1) Unitarian Miscellany , vol. i. p. 370.

CAPUT IX.
DE MORTE CHRISTI PRO OMNIBOS.

190. Christum vere expiasse peccata
ultro concedunt Calvini sectatores,
sed non omnium hominum : electorum
enim utilitates omnes illius sacrificii
esse contendunt.9 Idem fere Jansenius,
juxta quem tamen Christus « pro cæteris qui a fide et charitale delicientes
in iniquitate moriuntur , » — · in tan­
tum mortuus est, el in tantum propi­
tiatio peccatorum est, cl in tantum
rogavit Patrem , in quantum tempora­
libus quibusdam divinæ graliæ effe­
ctibus exornandi sunt. »10 « Omnibus
illis, > inquit, « pro quibus Christus
sanguinem fudit, et quateuus pro eis
fudit, etiam sufficiens auxilium donat,
quo non solum possint, sed etiam

203

TRACT. VU. I)| Î REDEMPTORE.

reipsa velint ac faciant id quod ab eis
Volendum cl faciendum esse decrevit.»1
Propositio quinta ex Janscnii operibus
extracta , his verbis concepta est :
• Scmipelagianuni est dicere Christum
pro omnibus omnino hominibus mor­
tuum esse, aut sanguinem fudisse. »
Damnata est ut falsa, temeraria, scandalosa, cl intellecta eo sensu, ut Chri­
stus pro salute dumtaxat praedestina­
torum mortuus sil; ut impia, bla­
sphema, contumeliosa, divinæ pietati
derogans el haeretica. « Ex limite huic
damnationi apposito, colligitur a telo
servari immunes quasdam Theologo­
rum sententias.
191. Vasqucsius in ea fuit sententia
Christum pro parvulis absque baptismo
dccedeniibus mortuum non esse, nisi
quoad causa
*
communitatem el magni­
tudinem alque potentiam pretii. * Om­
nes quidem conveniunt Theologi Chri­
stum quoad pretii sufficientiam pro
omnibus esse mortuum ; picrique ad­
dunt sufficientiam voluntatis, quod
scilicet vere voluerit mortis suæ intuitu
concedi omnibus gratis auxilia vere el
relative ad salutem sufficientia. Id ne­
cessario tenendum videtur saltem
quoad aliquos præter prædestinatos.
Imo scribit Hyacinthus de Graveson, cx
Dominicanorum familia : « Dogma fidei
est, Christum mortuum esse voluntate
generali seu antecedente, pro salute
omnium omnino hominum , cumque
merito passionis suæ præparassc auxi­
lia vere sufficientia, quæ confert, vel
saltem offert, singulis reprobis, ita ut
per illa auxilia sufficientia, sibi a Chri­
sto vel collate, vel oblata , possint
omnes reprobi ad æternam pervenire
salutem, et cx eorum culpa ac defectu
sit, non vero ex auxiliorum sufficien­
ti) Janscnius I. S. dc Gratii Christi c. îi.

(1) 1. p. disp. 90. c. S.
{5) Epistola· ibeologicK-historico pokmice t. ii.
ep. 7. p. 171.
(*) 1’ropofitionis verba mutuamur · Theolo-

lium defectu , quod ad eam minime
perveniant. »s
Propositio.
192. Dc fide est Christum pro alio­
rum præter prædestinatos æterna sa­
lute mortuum fuisse, non solum suf­
ficientia pretii oblati, sed cliam v^luotale offerentis, ac proinde quod eo
animo, eaque intentione sanguinis sui
pretium Deo Patri obtulerit, ul ipsis
mereretur gratias ad salutem vere ac
relative sufficientes. *
193. Probatur 1. cx Scripturis. «In
hoc enim laboramus et maledicimur,
quia speramus in Deum vivum, qui
est Salvator omnium hominum, maxime
fidelium. » 5 er ITr« trur.p irairur itifit»,
μάχιμα
Ideo dictus est Deui
Salvator, quia Christus pro hominum
salute est mortuus. Salvator autem est
omnium hominum , maxime fidelium.
Ergo fideles quidem speciali ratione,
cæleri autem homines quodam saltem
pacto Christi morte redempti sunt
Minime quidem dicendus foret Deus
aliorum præter fideles Salvator, si
pro illis tantum mortuus fuisset Chri­
stus. Prælcrea ipsi fideles omnes non
sunt prædestinati : memorat enim Pau­
lus quosdam qui a fide exciderunt,
el monet eos qui fide stant, ne altum
sapientes cadant. Attamen eorum om­
nium maxime prædicalur Salvator.
Ergo pro illorum salute præserlim
mortuus csl Christus : ergo pro saluit
aliorum præter prædestiualos mor­
tuus est.
194. Ad Romanos scribens Apostolos
eos monet, ne , ciborum liberiori usu,
infirmis offensionis cl interitus præbeant occasionem : « Noli cibo tuo illum
perdere pro quo Christus morluusest.»·
Mi ri Cpv,uxri Teu ixtirsr ά^ίλλνι, Je'q »
gico Iriclatu do Dco
*ic

divinis attributis q··

vi. art. iv. conci, ii. coi. 413. tom. 7. Theol.t#·
sus compl.
(S)
1. Tini.iv. <0.
(<>) Item. sir. <S.

CAP. IX. DE MORTE CHRISTI PRO OMNIBL'S.

Ergo pcrire potest, pro
quo Christus est mortuus. Ergo pro
aliis præler electos mortuus est. Idem
liquet ex alio Apostoli loco : « Et peribit
in tua scientia frater, propter quem
Christus mortuus est. » *
105. Christus post ultimam crenam
pro Apostolis et fidelibus omnibus
Patrem deprecatus est : « Pro eis ego
sanctifico mcipsum, ut sint et ipsi
sanctificat! in veritate. Non pro cis
autem rogo tantum , sed et pro cis,
qui credituri sunt per verbum eorum
in me. »
* Pro eorum salute utique
mortuus est Christus pro quorum san­
ctificatione rogavit Patrem : rogavit
autem pro omnibus fidelibus. Ergo
pro eorum salute saltem mortem am­
plexus est. Inter cos autem alios esse
præter prædestinatos liquet cx ipsis
quæ mox laudavimus testimoniis. Ac­
cedunt illa testimonia quæ pretii am­
plitudinem extollunt : « ipse est propi­
tiatio pro peccatis nostris : non pro
nostris autem tantum , sed etiam pro
totius mundi. » s
190. Probatur 2. ex Patribus. S. Cy­
prianus dæmonem Christianos aeternis
suppliciis addictos sic alloquentcm in­
ducit : « Ego pro istis quos mecum
vides, nec alapas accepi,'nec flagella
sustinui, nec crucem pertuli, nec fa­
miliam meam pretio passionis et cruoris redemi; sed nec regnum cœleste
illis promitto, nec ad paradisum resti­
tuta immortalitate revoco. » * Liquet
ex saucii Doctoris mente, el fide Chri­
stiana , Christum pro iis reprobis cru­
cem pertulisse, eosque sui sanguinis
pretio redemisse : secus vi careret illa
oratio.
197. S. Augustinus prælaudata Cy­
priani verba citat, el sua facit. · De
(I) I. Cor. viii. U. (i) Joan. xvii. 10.
I») I. Joan. ii. 1.
(4) Tract, de opere et eleemosynis, cit. In tract,
de Deo et divinis attributis qu. vi. art. iv. loin,
viii. curs. complet. Tlieologiin.

201

Juda ait : ■ Projecit enim pretium ar­
genti , quo ab illo Dominus venditus
erat, nec agnovit ipse pretium quo a
Domino redemptus erat. · · Crucifixo­
res suo» Christus sic alloquens exhi­
betur : « Videtis vulnera qu;e inflixistis,
agnoscitis latus quod pupugistis ; quo­
niam per vos el propter vos apertum
esi, nec lamen intrare voluistis. ·’
Herodem ipse Augustinus sic alloqui­
tur: « Venit qui te redimal, et lurharis; et lunc eum vis perdere,quando
ille te disposuit liberare. Ille libi an­
nuntiat Deum hominem suscepisse pro
te, et tu vis perdere eum qui venit
redimere tc. >>e Dc qualibet anima justa
dicit : « Sponsa est, at accepit arrham
magnam, sanguinem sponsi. ·· · Quod
pignus dedit? sanguinem suum fu­
dit. » 10 Ergo juxta Augustinum Christi
sanguis fusus est pro justis omnibus,
qui tamen non sunt omnes prxdestinati : imo pro Herode et Juda.
19«. Probatur 5. Concilii Niconi
auctoritate. Concilium Nicænum Sym­
bolum ita recitavit : « Qui propter nos
homines, et propter nostram salutem
descendit de coelis.... crucifixus etiam
pro nobis. » Singuli fideles lidem quam
Symbolum exprimit, profiteri tenen­
tur · ergo credere debent Christum pro
se passum esse.
199. Probatur 4. rationibus Theolo­
gicis. Nisi Christus mortuus sil pro
aliorum præter electos salute, spei
tollitur fundamentum , ct charilalis sti­
mulus deest; nemo quippe cerio dicere
poterit : « In fide vivo Filii Dei. qui dilexil me el tradidit semclipsum pro
me. » “ Tota divina œconomia eo re­
ducetur, ut electis quidem salus detur,
sed reprobis externa tantum subsidia,
vel etiam interna ad tempus, nullo
(5) Lib. iv. ad Bonilacium c. 8.
(6) In P». Iiviii. enar. 9.
(7) l.ib. ii. de Symbolo ad Caiech. c. 8.
(8) Ibidem c. 5.(9) In Ps. cuii.
(10) In Ps. io. Sorm. t. (11) Gal. ii. w.

30i

TRACT. VII. DE redemptori:.

salutis dande consilio. Hæc Deum be­ qui veritatibus revelatis mentis tribuunt
neficum erga illos patrem non osten­ assensum, quorum plurimi sua culpa
dunt, sed judicem iniquum potius, ct deinceps pereunt.
irrisorem , qui salutis spem omnibus
202. Obj. 2. « Non pro mundo rogo,
præbel, et jubet impleri conditiones, sed pro iis quos dedisti mihi. » ’ Chri­
quin tribuat vires.
stus pro iis dici nequit mortuus, quot
Objectiones solvuntur.
a suis exclusit precibus : omnes autem
SOO Obj. I. Christus dicit : « Animam præler electos, datos sibi ælerno Pa­
meam pono pro ovibus meis................ tris decreto , suis precibus privavit.
El ego vitam æternam do cis, el non Equidem quum Paler semper eum auperibunt in aeternum. » * « Hæc est direl, · fleri non potuit ut preces, mulautem voluntas ejus, qui misit me, tu minus sanguinem, frustra fun­
Patris; ut omne, quod dedit mihi, deret.
205. Resp. Christus mundum eo loci
non perdam ex eo, sed resuscitem
illud in novissimo dic. » * « Exaltari designavit impios el infideles, qui ad­
oportet Filium hominis, ul omnis qui ventus sui bonis, culpa et pertinacia
credit in ipsum, non pereat, sed habeat animi, carerent. Non pro illis rogavit
vitam æternam. »3 Ergo Christus vitam Patrem, sed pro discipulis suis, el
posuit pro salvandis tantum, qui cl aliis eorum opera ad fidem per saxu­
lorum seriem adducendis, ut bonorum
ipsi fideles sunt.
201. Resp. Clique Christus vilam copia in ævum frucrentur. Speciali»
posuit pro ovibus, qua imagine omnes illius orationis, quam terras relictu­
fideles designantur, quibus proinde rus pro dilectissimis famulis fudit,
certa ad salutem subsidia tribuit : quæ beneficio privavit infideles, in impie­
lamen ipsi sua incuria vel animi per­ tate pertinaces. « Est mundus, «in­
tinacia adhibere aliquando ncgligunl. quit Augustinus, « de quo scriptum
Vult Pater ejus ut nihil illi datum est, ne cum hoc inundo damnemur ;
amittat, ideoque vis nulla poterit dile­ pro isto inundo non rogat. »6
7 Sed non
ctos ejus famulos illi eripere : sed ideo omni redemptionis munere, el
manet voluntatis ipsorum libertas, nec salulis subsidio carere cos voluit: nam
enim nisi volentes salvantur. Exaltatus « dedit redemptionem semelipsumpro
est in cruce, ul credens in ipsum non omnibus. » 8 .Semper auditus est a
pereat, qui pioinde in fide perseverans, Paire, sed aliquando aderat conditio,
el per dilectionem fidem exercens, qua deficiente, noluit effectum sequi.
cerlo obtinebit vilam. Nihil in objectis Sic auditur, concessis subsidiis, qui­
locis conditionem obedienliæ excludit. bus ad salutem perveniunt plurimi,
Cæterum si quis velit ea omnia de dum alii, pravæ voluntatis vitio, defi­
electis explicare, per nos licet, dum­ ciunt.
modo eorum salus praecipuus quidem,
204. Obj. 5. De calice dixit Christus:
sed non unicus finis mortis Christi « Hic est sanguis meus qui pro multis
agnoscatur, quum « pro omnibus gu­ effundetur in remissionem peccato­
staret mortem. » * Perperam autem rum. » 9 Nisi electos designare vo­
Calviniani fideles cum electis confun­ luisset , nulla erat ratio cur sic loque­
dunt: vox enim illa omnes compleciiiur retur.
(<)
(i)
(4)
(3)

Joan. x. <6. 18.
Ibid, vi- 39. (3) Ibid. iii. 1B.
lleb. ii. 9.
Joio. avii. 9.

«

(6) Ibid. ii. 41.
(’) Traci, ex in Joan.
(8) I. Tim. ii. β.
(9) Malt, xxvi. 18.

CAP. IX

HE MORTE CHRISTI PRO OMNIBUS.

205. Resp. Omnes co loci inlelligun·
tur; ratio autem verosimilis cur mollis
vis tanta tribuatur, est quia unius
Christi cum cæleris omnibus homini­
bus tacita fit comparatio ■
1
Sic apud profanos scriptores : « Unum
pro multis dabitur caput, n « Constat
quidem multos ct omnes aliquando
permutari. Sic Daniel : « Multi de his
qui dormiunt in terne pulvere , evigi­
labunt : 8 quod de omnibus affirmat
Joannes.4 Apostolus ait : « In omnes
homines mors pertransiil, » 5 quos
tamen multos deinceps designat. *
Augustinus idcirco notat « non repu­
gnare omnibus multos , quia ipsi om­
nes non pauci, sed multi sunt. ·> 7
Cæterum optime animadvertit S. Tho­
mas Aquinas : « Pro mullis et pro
omnibus sanguis effusus est; quia si
consideretur sufficientia , ipse est pro­
pitiatio pro peccatis nostris , et non
tantum pro nostris, sed el lolius mun­
di : sed si consideremus effectum ,
non habet effectum nisi in iis qui sal­
vantur, et hoc ex culpa hominum. »’
206. Obj. 4. S. Augustinus dicit :
« Non perit unus ex illis pro quibus
Christus mortuus est. >» 9
207. RespV.o loci respicit Augustinus
specialem Christi voluntatem erga sal­
vandos. Agebat enim de mysteriorum
fidei intelligentia, quæ paucis conce­
ditur : « Nam si propter eos solos
Christus mortuus est, qui certa inlelllgentia possunt ista discernere, pene
frustra in Ecclesia laboramus. Si au­
tem, quod veritas habet, iniirmi po­
puli credentium ad medicum currunt,
sanandi perChristuinet hunccrucifixum
ul ubi abundavit peccatum, superabundel gratia, miris Iit modis per altitu­
dinem divitiarum sapicnliæ et scientiae

(I) Bloomfield in Mallh. xi. te.
H) /En. v. 815. (3) Dan. xii. Î.
(4) Joan. v. i8.
(B) Bom. v. IV.
(i) Ver». 15. Videeliam ver». 18. 19.

»07,

Dei, el per inscrutabilia judicia ejus ,
ut et nonnulli a corporibus incorporea
discernentes , cum sibi ex hoc magni
videntur, et irrident stultitiam prædicationis qua salvi fiunt credentes, ab
unica via longe exerrent, quæ ad vi­
tam æternam sola perducit; et mulli
in cruce Christi glorianles , et ab ea­
dem via non recedentes, etiamsi ista
quæ subtilissime disseruntur , igno­
rant, quia non perit unus ex illis pro
quibus mortuus est, ad eamdem per­
veniant æternilatem , veritatem, cari­
tatem, id est, ad stabilem, certam,
plenamque felicitatem, ubi manenti­
bus , videntibus , amantibus cuncta
sunt perspicua. » Hæc de efficacia
Christi redemptionis verissima sunt,
nec excludunt oblationem generalem,
quam alia adstruunt testimonia :■ Om­
nes itaque mortui sunt in peccatis,
nullo prorsus excepto .... et
pro omnibus mortuis vivus mortuus
est unus, id est, nullum habens om­
nino peccatum. « '·
208. Obj. 5. S. Thomas Aquinas di­
cit : « Christus non oravit pro omni­
bus crucifixoribus, neque etiam pro
omnibus qui erant credituri in eum ;
sed pro his solum, qui erant praede­
stinati. » “
209. Resp. Christi oratio iis praeser­
tim profuit quos ipse speciali affectu
prosequi dignatus est, et ad gloriam
evehere. Dicitur autem a S. Thoma
non orasse pro omnibus , quia absolu­
ta el efficaci voluntate non omnium
expeliit salutem, sed in nonnullis ser­
vari jussit justiliæ jura,juxta profun­
dissima sus sapientis consilia. Men­
tem suam alias explicat : « Voluntas ,
ut natura , est de eo, quod habet in se
bonitatem, non considerato ordine

(7) L. ii. op. imperf. c. <7β.
(8) Comm, in bunc locum.
(9) Ep. clxix. alia» oii. Evodio.
(10} L. u. de ei». Dei. c. ·.
(«<) 3. p. qu. *<· ari. 4.

204

TRACT. VII. DE REDEMPTOIIE.

ejus ad aliud; unde voluntas talis in Pntrum , qui etiam pro impiis in mî
Christo fuit do salute hominum , sicut impietate permansuris Dominum cru­
voluntas fuit in Deo ; sed secundum cifixum dicant, si placet, sicuti cl
hanc simpliciter el absolute non dici­ nobis mullum placet, ut eliarn istorum
tur aliquis vello : hanc autem volunta­ sententia ex pietate vivens . . ,
tem Hugo de S. Victore dicit volunta­ non renuatur. » 8 Equidem de efficacia
tem pietatis. Sed voluntas, ul ratio, et fructu Christi mortis loquebantur
est de eo, quod habet bonitatem etiam illi, qui cum Prudentio sanguinem
in ordine ad aliud, et secundum hanc Christi pro credentibus fusum dice­
voluntatem non volebat Christus om­ bant : Carisiacenses de ejus sufficien­
nes salvari, sicut nec Deus voluntate tia el oblatione. Constat prætcrea eo»
consequente; el secundum hanc di­ alios præter prædestinalos credentium
citur aliquis simpliciter et absolute nomine intellexisse.
212. Obj. 7. Christus, cui omnia
velle : el ideo oratio Christi, quæ fuit
secundum hanc voluntatem, fuit exau­ arcana patebant, mori pro reprobi»
dita ; non autem quæ fuit secundum noluit, cum nulla eorum utilitate,
primam ; ct ideo dicit Hieronymus , sanguine ejus frustra fundendo.
215. Resp. Non speciali consilio pro
quod Christus exauditus est pro prædestinatis, non autem pro non præ- reprobis mortuus est Christus, sed
salvandorum praesertim causa. Cætedcslinatis. » *
210. Obj. 6. Ex controversia quæ in rum pro illis etiam se victimam obtu­
Galiiis nono sæculo exarsit, liquet ple- lit, ul subsidia salutis illis compararet,
rosque censuisse Christum pro præ- cum magna eorum utilitate, si iis uli
deslinatis tantum mortuum : nam re­ vellent. Quod contra contigit, eorum
jecit Concilium Lugdunense, præside arguit pervicaciam , animumque bene­
S. Remigio, capitula Carisiaca, quibus ficiis summis ingratum ; sed diriu
mors Christi pro omnibus agnosceba­ vindicatur bonitas et justitia, haud
tur, cl consentientem sibi habuit Sy­ denegatis salutis subsidiis. Non igitur
nodum Valenlinam. Sic et S. Pruden­ frustra sanguis fusus est, sed in per­
tius Tricassinus credendum docuit fectionum divinarum ostensionem.
Animadversiones.
« cum omnibus Catholicis, sanguiuem
214. Vindicato dogmate calhoiit»
Domini nostri Jesu Christi pro omni­
bus omnino hominibus ex loto mundo contra Calvini et Jansenii sectatores,
in eum credentibus fusum ; non autem de Theologorum sententiis aliquid oc­
pro illis,qui mimquam in eum cre­ currit dicendum. Libenter dicunt om­
diderint, nec hodicque credunt, num- nes , quamvis sensu aliquantum di­
quamque credituri sunt. » *
verso , Christum pro omnibus mor­
211. Resp. Vocibus magis quam re tuum. « Recte igitur Christus Domina»
dissentiebant Episcopi illi : quapropter dici potest etiam pro peccatoribus,
censura Capitulis Carisiacis apposita obcæcalis , infidelibus , el parvulis
postea deleta est, Gallicanis Episcopis mortuus : quamquam plurimis cored
anno 859 convenientibus ad Synodum non conferantur, imo nec conferri
Tullenscm L, Lingoniensem, ct Tul- possint auxilia sufficientia. » Ha Gaxlenscm II. Hinc S. Remigius Lugdu­ zaniga, Thomistarum plerorumqr>«
nensis dixit : » Si inveniantur aliqui sententiam secutus.
*
Augustiniani « sit·
(<) Lib. iii. «entent, dist. 17.art. 1. q.s.
(S) Ep· ad Wenilonem Senoneosetn.
(j) l.ib. de tenendi veritate Scripture c. u.

Vide ct librum de tribus epistolis.
(*) bise. v. c. iii. De Morte Christi n. 191.

CAP-lX. DE CHRISTI ADORATIONE.
ut Christum pro omnibus omnino ho­
minibus mortuum tradunt, Ita etiam
omnibus, absque exceptione aliqua,
parata et oblata ad salutem media
necessaria dicunt, n referente eminentissimo d’Aguirre. 1 Fere omnes tenent
ex Christi pro omnibus morte contin­
gere , ut omnibus parentur et suppe­
ditentur subsidia ad salutem vere ct
relative sufficientia, saltem remote ,
quamvis causarum naturalium ct ne­
cessariarum cursu , quem impedire
non tenetur Deus, fieri possit ut illa
aliquibus refpsa non conferantur.
215. De morte Christi pro omnibus
insignis est Apostoli locus : « Si unus
pro omnibus mortuus est, ergo omnes
mortui sunt : et pro omnibus mortuus
est Christus. » * Ex morte Christi pro
omnibus argumentatur Apostolus om­
nes peccato mortuos esse, quæ tamen
haud valerct ralio , si pro omnibus
omnino Christus morluus non fuisset.
Alia Jam laudavimus perspicua satis
testimonia, quibus dicitur gustasse
mortem pro omnibus, dedisse se re­
demptionem pro omnibus, ct esse
propitiatio non tantum pro peccatis
nostris, sed etiam pro lotius mundi :
quæ omnia , obvio sensu accepta ,
Christum pro omnibus mortem suam
obtulisse suadent, ut sufficientia ad
salutem subsidia iis compararet. Pa­
trum præsto sunt documenta. S. Gre­
gorius Nazianzenus de Christi passio­
nibus loquens, dicit : « Per quas om­
nes reformati sumus, nullo penitus
excepto qui eidem Adamo participavi­
mus. » s S Joannes Chrysosloinus
dicit : » Sacrificium quidem ipsum
pro tota natura oblatum fuerat ; qui
autem usum sacrificii percipiunt, soli
sunt credentes. » * S. Ambrosius :
« Ipse pro omnibus vitam suam obtu­
li) Tlieol. fi. Anselmi Di«p. Ite. S. S.
(») II. Cor. v. 14.
(SJ Orat. xiv. nunc 31. n. 9.
(4j In Gal. ii. 10.

Vol. ii.

Iit. » 8 S. Hieronymus : · Christus pro
omnibus morhniH est. nolus inventus
est, qui et ut immaculata hosti.i, pro
omnibus qui orant in peccato mortui,
offerretur. » 8 Concilium Carisiacense
anno 855 perspicue id docuit . . Nul­
lus est, fuit, vel erit homo, pro quo
passus non fuerit, licet non omnes
passionis ejus mysterio redimantur.
Quamvis id improbatum aliis fuerit,
si censura Vaientinianorum Patrum
revera sit, quam quidam supposilitiam censent, constat id deinceps in­
noxium visum esse; nam censura in
posterioribus Conciliorum codicibus
desideratur.
216 Ea ratio loquendi a Concilio
Tridentino usurpata est : « Verum licet
ille pro omnibus mortuus est, non
omnes tamen mortis ejus beneficium
recipiunt, sed ii dumtaxat quibus me­
ritum passionis ejus communicatur. »8
Equidem benignissima Christi erga
humanum genus voluntas suadet ut
eum mortuum pro omnibus censea­
mus. Quod autem quidam omni salutis
subsidio videantur privari, non probat
eos vere eo carere; nam Deus ubique
adest, et miris occultisque modis gra­
tiae auxilia suppeditat. Ad infantes
absque baptismo pereuntes quod per­
tinet, dici potest iis etiam parata esse
subsidia, sed Deum, provisorem gene­
ralem, non teneri ad naturæ ordinem
invertendum miraculo, ut iis consulat.

CAPUT X.
DE CHRIST! ADORAT1OXE.

217. Quæ de Christi divinitate dis­
seruimus , cum adorandum esse mani­
festo probant, utpole Deum, Patri
omnino æqualcm. Qui personas duas
(β) L. de S. Joseph c. 7.
(«I In comtn. ad c. r. ep. t ad Corinth.
(7) Crecy in Picardie. Cap· »»·
(β) Sms. vi. cap. J.dcjuslif.

18

90G

TRACT. VU. DE REDEMPTORE.

in pci distinguebant Nestoriani, homini refertur ad Christum hominem , quum
Christo divinum recusabant cultum , ipse in orbem in humana natura ve­
quem tribuebant Verbo : sed Ecclesia nerit, et ad judicandum homines ite­
nnam Verbi personam in utraque na­ rum venturus sit : cui tamen ipsi an­
tura adorat. Sociniani oliin colendum geli cultum præstarc jubentur. Ad
esse Christum, utpote Dei personam Philippenses scribit, Christum ad mor­
quodammodo gerentem , divina indu­ tem crucis sese demisisse, ideoquea
tum virtute, docebant : quod Unitariis Patre accepisse nomen supra omne
nonnullis adhuc arridet, sed plerique nomen : « Ut in nomine Jesu omne
omnem ejus cultum respuunt. Conci­ genu flectatur cœlestium, terrestrium,
lium generale V. supremum Christi et infernorum. » 8 De humana Christi
cultum contra argutias haereticorum natura , in qua mortem obiit, agitur,
anathemate vindicavit. Canon ejus no­ eaque ad summam gloriam evecta di­
nus his verbis in Concilio Lateranensi citur, cultu supremo ab omnibus Dei
redditus est : « Si quis adorari in dua­ creaturis honoranda.
219. Summum accepit Christus cul­
bus naturis dicit Christum, ex quo
duas adorationes introducunt, semo- tum , etiam inter homines versans.
tim Deo Verbo, el semolim homini : Recens natum Magi divinitus ducti,ct
aut si quis ad peremptionem carnis , cœlesti illustrati lumine « procidentes
aut ad confusionem deitatis ct huma­ adoraverunt eum , » n<a»r<r rpifini·nitatis , unam naturam sive essentiam β-α» ior«. * Veram adorationem illic
convenientium portentose dicens, sic intelligendam suadent omnia adjuncta;
adorat Christum, sed non una adora­ nec enim verosimile est puero, nullum
tione Deum Verbum incarnatum cum majestatis lerrenæ indicium prasefeejus carne adorat,juxta quod sanclæ renti, obsequium civile Magos pro­
Dei Ecclesiæ ab initio traditum est : stare voluisse, tanta cum sui humi­
tahs anathema sit. » ‘ Equidem id liatione.
sedulo animadvertendum carnem Chri­
220. Christo a cæco quem visu dona­
sti spectari prout divino Verbo hypo­ verat, fidem exigente, «Tu credis in
statice conjuncta subsistit, ct adorari Filium Dei ? » seque ipsum esse decla­
non propter se, sed propter divinam rante, respondit ille : « Credo Domi­
quam habet subsistentiam. Adoratur ne. Et procidens adoravit eum. » 1
tamen in se, scilicet tipsa colitur, Adoratio hæc fide de Filio Dei nixa
tametsi adoratio in illa non sistatur, non erat cultus civilis, sed religiosus,
sed in Verbo.
et quidem supremus,qui;tamen Christo
Propositio.
homini simulet Filio Dei redditus est.
Uno eodemque supremo latriæ cultu
221. Apostoli Christum redivivum
humana Christi natura adoranda est « videntes eum adoraverunt. » ‘ Cul­
cum Verbo divino, cum quo est hypo­ tus religiosus ct supremus hoc loco
statice conjuncta.
enuntiatur, nixus ejus a mortuis re­
218. Probatur 1. ex Scripturis. « Cum surrectione : nec divinitatis ab huma­
iterum introducit primogenitum in nitate discrimen in eo præslando ser­
orbem terra, dicit : Et adorent eum vatur, sed tribuitur Christo, qui Deus
omnes Angeli Dei. » 1* Hoc manifesto est et homo.
(1) Ada Cone. Hard. t. iii. coi. 198. et Concit.
Later, sub Martino ). act. seu Sec. iv. in coi.
Hard. col. 839.
(t) Ileb. i. 6.

(8) Phil. ii. <0.
(4) Mallh. ii. ||.
(5) Joan. ix. 38.
(6) Malth. xxviii. <7.

CAP. X. DE CHRISTI ADORATIONE.

222. Probatur 2. ex Patribus. S.
Athanasius : « Elsi cnim ipsa caro
seorsim spectata , pars sil rerum crea­
tarum , attamen Dei facta est corpus :
neque vero hujusmodi corpus a Verbo
dividentes adoramus, neque cum Ver­
bum volumus adorare , ipsum a carne
removemus. » 1*
223. S. Ambrosius , in Psallis verba :
« Adorate scabellum pedum ejus,
quia sanctum est, » scribit : « Per
scabellum terra intelligitur : per ter­
ram autem caro Christi, quam hodie
quoque in mysteriis adoramus, ct
quam Apostoli in Domino Jesu adora­
runt. » s Magistro concinit discipulus
Augustinus in ipsa Psallis verba :
« Fluctuans converto me ad Christum,
quia ipsum quæro hic ; ct invenio
quomodo sine impietate adoretur ter­
ra, sine impietate adoretur scabellum
pedum ejus. Suscepit enim dc terra
terram : quia caro de terra est, el de
carne Mariæ carnem accepit. Et quia
in ipsa carne hic ambulavit, et ipsam
carnem nobis manducandam ad salu­
tem dedit : nemo autem illam carnem
manducat, nisi prius adoraverit, in­
ventum est quemadmodum adoretur
tale scabellum Domini, et non solum
non peccemus adorando, sed pecce­
mus non adorando. « 3
224. S. Joannes Damascenus , Theo­
logi more, rationem reddit : « Neque
enim adorandam esse carnem ejus ne­
gamus : quippe quæ adoralpr in una
Verbi persona , et hypostasis facta est.
Qua in re non creaturae servimus ;
non enim illam , ceu nudam carnem
adoramus, sed veluli divinitati unitam,
et quia duæ ipsius naturæ ad unam
Dei Verbi personam reducuntur, unamque subsistentiam. Carbonem tangere
ob ignem cum ligno conjunctum ve­

(I) Epis», ad Adclphium.
(t) L. iii. du Spiritu sancto c. ii.
(3j Enarr. in Pa.icviii. n. 9.

297

reor. Ambas Christi naturas ob unitam
carni divinitatem adoro. » ‘
Objectiones solvuntur.
223. Obj. 1. Humana Christi natura
non desinit esse creatura, licet Verbo
hypostatice conjuncta : creatur» autem
supremum cultum deferre nefas est.
220. Resp. Est quidem humana Chri­
sti naiura res creata, sed quum divi­
nitus subsistat, qui ei tribuitur cultus
in divinam personam qua regitur ten­
dit ; idcoque nullo modo derogal ho­
nori divino.
227. Obj 2. Cultus igitur human»
Christi naturæ præslilus relativus est.
228. Resp. /ibsolutut est cultus qui
humanæ Christi naturæ redditur : in
scipsa cnim , quamvis non propter se,
sed propter divinam subsistentiam
colitur.
229. Obj. 3. Cyrillus Alexandrinus
tradit « nefas esse hominem assum­
ptum coadorare cum Deo Verbo. »5
230. Resp. Quæ contra Nestorium
protulit Cyrillus, inlelligenda sunt præ
oculis habito Neslorii errore. Quum
hic hominem diceret a Verbo distin­
ctum, et moraliler tantum conjunctum,
nefas quidem foret eum Dei Verbi ado­
rationis participem facere. « Si quis
audet dicere hominem assumptum
coadorari cum Deo Verbo, el conuncupari Deum tamquam alterum cum
altero; adjectio enim m (cum) sylla­
ble hoc cogit intelligi ; el non magis
una reverentia veneratur Emmanuel,
namque ei glorilicalionem dependit,
juxta quod Verbum caro factum est ;
anathema sil. » *
ANIMADVERSIO DE CULTU CORDIS JESU.

231. Ex his quæ de humana Christi
natura colenda diximus, sequitur pie

(4) Lib. iii. de fido orthodoM C· »iu.
(5) Anatlicnutisino viii.
(0) Ibidem.

208

TRACT. VU. DE REDEMPTORE, ETC.

sanclcquc Cor Jesu coli, prout csl
« cor personae Verbi, cui inseparabili­
ter unituni est. » 1* Accedit quod sym­
bolum csl dilectionis illius præcipuæ
qua Redemptor humanum complexus
est genus, cl humilitatis el mansue­
tudinis , quam ipse nobis imitandam
proposuit : « Discite a me, quia mitis
sum el humilis corde. » * Septimodecimo exeunte saeculo festum san­
ctissimi Cordis Jesu cœpit celebrari,
unde plurimæ enalæ sunt turbæ. Ei
favit Sedes Apostolica, eo praesertim
tine ul charitatem Christi « sub san­
ctissimi Cordis symbolo devotius ac
ferventius recolant, ejusdemque fru­
ctus percipiant » fideles, proul ex
lectionibus Breviarii liquet. Haeserat
tamen sacra Rituum congregatio an.
1697, 1727, et 1729, cl abstinendum
censuil a concessione Ofllcii et Missae
pro cultu Cordis proprie sumpti; sed
(I) Contlit. Pii VI. Anciorem Fidii, ad prop.
liiii. Sjnodi Pi>iorien»is.

Clemens XIII. an. 1765 cum probavit.
Quum cultus hic jam obtineat, nec io
hac regione aliqua de eo moveatur
controversia, supervacaneum duximus
de eo fusius disserere. Id tantum anim­
advertemus festi
recentiorcm ori­
ginem haud obstare , quum Christus,
Deus cl homo, semper supremo cultu
adoralus fuerit ; nam Cor ejus sanctis­
simum non colitur, ab humana nalura
integra, vel a divina persona, separa­
tum , sed tamquam specialis affectuum
sedes, et dilectionis symbolum..Equum
autem est ut, refrigescente charilate,
homines, novis pietatis exercitiis,
quæ in certis Ecclesiæ dogmatibus
nituntur, ad Redemptoris amorem ite­
rum excitentur. Ei igitur « qui dilexit
nos et lavit nos a peccatis nostris io
sanguine suo .
.
. ipsi gloria,
cl imperium in sæcula sæculorum.
Amen. » 3
(i) Mallii, ai. i'J
(S) Apuc. i. 5.

TRACTATUS VIII.
DE GRATIA CHRISTI.

PRÆNOTANDA.
1. Redemptoris sanguis fusus est ut
peccata delerentur, el subsidia salutis
compararentur hominibus. Ideo Evange­
lista Joannes, quum Christum plenum
gratiæ et veritatis prædicasset, adven­
tus ejus beneficia cum legis Mosaicæ
oneribus conferens, dixit : « Et dc ple­
nitudine ejus nos omnes accepimus, ct
gratiam pro gratia. Quia lex per Moysen
data est, gratia et veritas per Jcsum
Christum facta est » * De gratia igitur,
quam hominibus Christus moriendo
promeruit, est impraesentiarum agen­
dum; et imprimis explicandum est ip­
sum gratiæ vocabulum, ut claritas di­
cendis accedat.
VOCUM EXPLICATIO.

2. Gratia
favor intelligilur apud
Theologos donum Dei gratuitum, quod
scilicet nulli operi hominis debetur :
« Si autem gratia, jam non ex operi­
bus : alioquin gratia jam non csl gra­
tia. » · Creatio, conservatio , et omnia
quibus fruimur bona , quæ ad ordinem
uaturæ pertinent, gratiæ nomine, lato
quodam sensu, designari possunt, quo
sensu a Pelagio, et a Quesnello non
semel usurpata est vox : sed solet re­
ferri ad dona supernaturalia, quæ ad
vitam æternam consequendam nos ad­
(I) Joan. i. IC.
(i) Rotn. xi. 6.

juvant. Homini primitus condito quæ
concessa sunt dona, ultra id quod na­
tura ipsa humana ex ipsius constitu­
tione exigebat, ea scilicet quibus ad
ordinem supernatiiralem evectus est
homo, ut Deo fruendo fieret idoneus,
gratis, nullo pnevio merito, ut patet,
tributa sunt. Ea idcirco gratiæ nuncu­
pantur , etiam ab iis Theologis qui cum
Augustinianensibus putant Deum ex
quadam convenientia ad beatam visio­
nem hominem destinasse, nec potuisse
cum , imaginem suam ferentem , et naluræ quodam impetu ad Conditorem
suum tendentem, ad finem mere natu­
ralem destinare.s Lapsis hominibus,et
noxa originis gravatis, dantur omnia
intuitu meritorum Christi.
3. Gratia igitur definiri potest donum
supernaluralc, gratisa Deo homini lapso
concessum, intuitu meritorum Christi,
in ordine ad vitam æternam. Gratia alia
externa dicitur, quæ scilicet exterius
datur, ul homo ad virtutem amplecten­
dam moveatur : prædicalio Evangelii,
Sacramentorum suscipiendorum occa­
sio opportuna, aliaquc hujusmodi sub­
sidia nobis oblata , externes gratiæ ha­
bent rationem. Interna dicitur quæ ani­
mam intus afficil, vel intellectum illu­
strando, vel voluntatem movendo; et
ideo alia dicitur gratia intellectus, alia
voluntatis, vel, ul Augustinianensibus
placet, alia est illustratio mentis, aha
(J) Dorii Aug. Sj»l. viod. Di», ii. c. i. cor. ii. el
§. ix.n.ix.

ÎIO

TRACT. VIII DE GRATIA CHRISTI

esi delectationis inspiratio. Habitualis
est, quæ in anima manet ; v. g. gratia
sanctificans, qua fit Deo accepta, dona
etiam Spiritus sancti. Actualis ea est
quæ actu movet ad actus supcmaturaIcs, sicut gratia orationis > impellens
ul procemur Deum ; cl gratia operis,
movens ul aliquid faciamus : v. g. ut
demus eleemosynam. Gratia· gratis
(laloe consueverunt vocari ea dona supematuralia quæ primario dantur ob
aliorum utilitatem : v. g. potestas pa­
trandi miracula, edendi vaticinia.

que ipse Romam veniens apud Zoslinum , Innocentii successorem, quere­
las de adversariorum falsis criminatio­
nibus effudit, seque per omnia cum
Sede Romana sentire professus est.
Reorum causam , dogmate illæso, ite­
rato examini subjecit Zosimus, et Afri­
canorum Præsulum sententias rogavit,
qui numero 214 Carthagine convenien­
tes, Pontificem certiorem fecerunt Pelagianos dolos struere, ul securius diffunderent errores. Nuntiis his acceptis,
Synodum ipse Romre habuit, in qua er­
rores illos una cum eorum auctoribus
proscripsit, cpistolamque dedit Tracto­
PELAGIANÆ HÆRESIS BREVIS RELATIO.
riam contra errorem novilium ad Epi­
4. Jam loculi sumus dc Pelagio, qui scopos lotius orbis directam , cui jussit
ut
subscriberent in fidei concordi® inpeccatum originis ct gratia) necessita­
tem quinto sæculo ineunto impugna­ dicium , et errorum damnationem. ‘
vit, 1*4hominem ea qua primum consti­ Octodecim Episcopi Pelagio faventes
tutus est conditione, adhuc nasci con­ subscribere pontificiis litteris recusa­
tendens, libero praeditum arbitrio, quo runt, novumque judicium in plenario
possit bcaliludincm consequi, absque Concilio postularunt; sed causa jam
ullo supernatural) auxilio. Concilium finita Augustino, cælerisquc per orbem
Diospoli IL’/ddœ) in Palæstina habitum, Episcopis , merito visa est.
5. Julianus, Eclanensis in Campania
quatuordccim Episcopis constans, fictis
ejus verbis fidem præslans, illi peper­ Episcopus, Pelagianismi vindiciis ma­
cit, rejecto tamen ejus errore ; damna­ lam sibi comparavit famam , sede id­
vit enim articulum : « Gratiam Dei at­ circo pulsus. Cælerum mitigare visus
que adjutorium non ad singulos actus est aliquatenus errores, fatendo gra­
dari, sed in libero arbitrio esse, vel in tiam ad bene agendum necessariam
lege ac doctrina » * C8 Episcopi anno esse, quam tamen juxta merita dari
416 Carthagine convenientes, et 61 censebat, iis scilicet qui suis viribus
Episcopi Milevitano in Concilio, placita fidei salutisque desiderium eliciebant.
6. Variae fuerunt artes quibus Pela­
ious cl Cœleslii5 rejecerunt, probanto
Innocenlio 1. anno 417. Ictus hos ut gius suam celabat et propagabat hæreeluderet Pelagius, litteras subdolas ad sim, ambigua praesertim vocum usur­
Innocentium slatim misit, Coelcstius- patione , et superbite humana), pro
(I) Supra p. 58.
(i) Cf. Acta Concil. Hard. tom. i. col. 2011.
(J) Hunc a Pricstlcio Hibernum dictum , fuisse
Campanum censet Garnerius : plenque Scutum
veri nominis existimant.
(4) Quas egerit paries Petri Sedes in hac pro­
terenda liæresi, sicut ct Ariana , ingenue fatentur
Oionienses Theologi : · Itui is it then a duty to
forget that Homo was our mother, through whom
we were born to Christ ; that she was the instru­
ment chosen bv God’s good proridence to bring

the Gospel to the wild heathen trilles iron
which most of us are sprung ? Are we to be w
engrossed with modern controversies , and mo­
dern corruptions , as to forget ancient heresies,
and those the most deadly, those of Arias sal
Pelagius , against which she maintained the faith
once delivered to the Saints? are we to forget all
past gratitude, all bowels of mercy towards her
who was our mother?» Oxford Tracts, No. II
p. 55. vol. iii. London edition.

CAP. I

DE GRATIÆ NECESSITATE.

211

hæreticorum more , blandiendo. Gra­ quis possit suis viribus ad eam per­
tiam aliquando agnoscebat necessa­ tingere perfectionem , quæ in hominis
riam , eo nomine liborum intclligens paradisiac! prototypa iiieali exhibita
arbitrium , quod procul dubio Dei do­ est, et quæ in Christo est visa. Quanum est, scd ad ordinem naturalem kiri innuunt se a Pclagianorum erro­
pertinet. ‘ Alias ea voce designabat ex­ ribus , quibus lux naturæ extollitur,
terna ad salutem subsidia, Evangclii abhorrere, ‘ el semen divinum seu
scilicet praedicationem, legem divi­ Spiritus sancti illuminationem agno­
nam, aliaquc hujusmodi, quibus opus scere, qua etiam moveatur mens, cla­
erat, ut homo divinam nosceret vo­ ritate scilicet et evidentia revelationis
luntatem , quam tamen libero arbitrio interioris.B Sed hæc ad veram gratiæ
amplecti poterat, ct implere. Aliquam notionem non pertingunt.
interiorem gratiam , saltem ad facilius
CAPUT 1.
exequenda mandata, aliquando visus
est agnovisse, quam tamen luminis
DE GRATIÆ NECESSITATE.
instar mentem illustrare dicebat, quin
voluntatis infirmitatem divino robo­
8. Gratiæ, scilicet supernatural·»
randam auxilio fateretur. *
7. Socinus cum sectatoribus suis auxilii, necessitatem in salutis negotio
sæculo decimo sexto præcipui gratiæ peragendo, quam contra Pelagianos
hostes fuere : negabant quippe originis Ecclesia olim vindicavit, Trid en tinum
peccatum, et humanæ voluntatis vires Concilium iterum declaravit, verbis
efferebant , mysterium redemptionis fere iisdem quibus vetera Concilia ;
prorsus evacuantes. Unitarii hodierni congruum quippe erat ul hæc veluti
haud minus infensi noscuntur his to­ veritatis monumenta , cl trophæa de­
tius Religionis fundamentis ; supema- bellatarum hæresum, exhiberentur : *
luralis quippe auxilii quo illustretur « Si quis dixerit, ad hoc solum divi­
mens, et roboretur voluntas, notio­ nam gratiam per Chrislum Jesum dari,
nem , inter ægri animi somnia repo­ ut facilius homo juste vivere ac vitam
nunt : quamvis gratiæ nomen ct ipsi æternam promereri possit : quasi per
aliquando adhibeant, vel libertatis do­ liberum arbitrium sine gratia utrum­
num eo intelligentes, vel principiorum que , sed ægrc tamen, et difficulter
naturalis Religionis explicationem, a possit; anathema sit. » « Si quis dixe­
Christo, Dei legato, traditam. · Ratio­ rit, sine praeveniente Spiritus saucii
nalist® horum calcant vestigia, omnem inspiratione, alque ejus adjutorio, ho­
supernaturalem Religionem, omneque minem credere, sperare, diligere, aut
auxilium supernatural denegantes, poenitere posse sicut oportet, ul ei
ut humanæ blandiantur superbiæ, justificationis gratia conferretur ; ana­
jactitantes natura; præstanliam qua thema sit. » 7 Ex fidei igitur doctrina
(I) Vide Aug. I. ii. conlra t. cp. Pclag. c. viii.
(i) Vide Aug. I. de hær. Ixxxviii. et I. dc gratia
Christi.
(}) a The condition of man issucli, that he can
turn and prepare himself by his own natural
strength and gond works, to faith and calling
upon God; wherefore we have power to du good
works, pleasant and acceptable unto God,
though the grace of God, as proclaimed by
Christ, may often inspire us with a good will ,

and work with us when we have that good will. *
— Unitarian Miscellany, vol. v. p. til.
(4)r· Hence are rejected the Soeinian and
Pelagian errors in extolling a natural light. ·
Prop. iv. apud liarclay.
(6)
Prop. ii.
(0) « Age after age, fresh battles have been
fought with heresy, fresh monuments of truth
set up. » — Oxford Tracts, No. U.
(T, Ness. vi. dc justif. c. ii. iii.

213

TRACT. VIH. DE GRATIA CHRISTI

constat supornatnralo gratis
*
auxilium
requiri ul quis salutarent quemcunique
actum , etiam internum , eliciat. Prit··
renient autem Spirilus sancii inspira­
tio et adjutorium ipsa vocatur gratia ,
quia antecedit voluntatis motum, ideoque a Theologis indetiberatus motus
vocatur : prævenil etiam meritum omne
humanum , el a divina largitate pro­
ficiscitur, * hominem excitans, ct ro­
borans. De actibus autem qui ad salu­
tem tendunt, el fiunl sicut oportet,
agi liquet.
Propositio.
Ad quemlibet actum salutarem, eliam
ad fidem, prævenicns Spirilus sancti
inspiratio atque ejus adjutorium re­
quiritur.
9. Probatur I. ex Scripturis. Chri­
stus, de fide, qua ad eum acceditur,
loquens, dixit : « Nemo potest venire
ad me, nisi Pater, qui misit me, traxe­
rit eum. n * Quid vero trahendi voca­
bulo significare vellet, innuit, verba
Isaiæ laudando : « Est scriptum in
Prophetis : « El erunt omnes docibiles
» Dei. n Omnis qui audivit a Patre, et
didicit, venit ad me. » Igitur trahi
dicitur qui a Deo docclur, qui Patrem
intus loquenlem audit, qui fidei hu­
mili assensu cœlestem discit verita­
tem. Hæc supernaluralem mentis illu­
strationem qua cognoscatur veritas,
motum eliam voluntatis, qua quis ad
eam amplectendam allicialur, et tra­
hatur, indicant; nam distinguitur Pa­
tris institutio ab externo Filii magi­
sterio, el illi tribuitur, quod quis huic
præbeat assensum. Ideo Petri confes­
sio, Christum esse Filium Dei, ad Pa­
tris revelationem relata est : « Beatus
es Simon Bar-Jona ·. quia caro et san­
guis non revolavit tibi,sed Pater meus,
qui in cœlis est. » B
(1) Hoc sensu 1'erroneus notai vocem proueniinlii graliæ ab Augustino adhiberi, quam de
i ndelibcralo molu recenliurcs Theologi plerum­
que accipiunt.
(ij Joan. vi. *4.

10. « Sine me nihil potestis facere. ·'
Se vili assimilavcrat Christus, discipu­
los palmitibus ; eosque monuerat in
eo manere oportere, cum eo scilicet
fide et dilectione conjungi, ul fructui
vilæ et salutis ferre possent : « Mande
in me : ct ego in vobis. Sicut palmei
non potest ferre fruclum asemelipso,
nisi manserit in vile : sic nec vos,
nisi in me manseritis. Ego sum vilis,
vos palmites : qui manet in me, el
ego in eo, hic fert fruclum mullum:
quia sine me nihil potestis facere. »
Igitur nihil prorsus . quod ad salutem
perlinet, nullus salutaris actus fieri
potest absque Christi auxilio, quod
graliæ nomine designatur.
11. Apostolus divinæ misericordis
tribuit, non suo arbitrio, quod fidelis
sil : ♦« tamquam misericordiam con­
secutus a Domino, ut sim fidelis. >1*
Eam quidem se consecutum alias dicit,
quod ignorans in Christum deliquerit,
non causam adsignans, sed innuent
quod obicem minorem graliæ objece­
rit : « Prius blasphemus fui, el perse­
cutor , et contumeliosus : sed miseri­
cordiam Dei consecutus sum, quii
ignorans feci in incredulitate » ‘ « Ideo misericordiam consecuius sum:
ut in me primo ostenderet Christus
Jesus omnem patientiam, ad informitionem eorum , qui credituri sunt illi,
in vitam aeternam. » 7
12. Fideles nullo titulo gloriari posse
dicit Apostolus, quum omnia Deo do­
nante acceperint : « Quis enim te dis­
cernit? Quid autem habes quod non
accepisti? Si autem accepisti, quid
gloriaris quasi non acceperis? »8Hæc
quidem de dotibus, quibus præstani
Evangelii praecones intelligere quis
velit, ex sermonis serie, sed et de
fidelibus universis valent; cos enim
(3) Mattii. xvi. 17.
}4) Joan. iv. K.
(51 I. Cur. vii. 13.
(0) I.Tim. i. 13.
(7)
Ibid. 10. (β) 1. Cor. iv. 7.

CAP. I. DE CRATIÆ NECESSITATE.

statim alloquitur, veluti per ironiam,
Apostolus : « Jam saturati estis , jam
divites facti estis. >■ Ergo nemo fide­
lium gloriari poterit se ab infideli sui
arbitrii exercitio discerni, sed neces­
sario debet ad divinam gratiam id
referre.
13 Fidem, et omnia bona quibus
fruimur, ad charitalcm Dei et munifi­
centiam constanter refert Apostolus.
» Deus autem, qui dives est in mise­
ricordia , propter nimiam charitalcm
suam,, qua dilexit nos, . . . . ul
ostenderet in saeculis supervenientibus
abundantes divitias gratiæ suæ in bo­
nitate super nos in Christo Jesu. Gra­
tia enim estis salvati per (idem, el
hoc non ex vobis, Dei cnim donum
est : non ex operibus, ut ne quis gloriclur. Ipsius enim sumus factura,
creati in Christo Jesu in operibus bo­
nis, quæ præparavit Deus ut in illis
ambulemus. » 1 Bona opera igitur
præparata sunt a Deo, qui nos creavit,
vitam supcrnatliralem in Christo Jesu
tribuendo, ct fidem , ex qua oritur,
inspirando. Nulla nobis relinquitur
gloriandi ratio, quum non ex operi­
bus, sed ex Dei dono, fides ipsa pro­
veniat.
14. Corinthios instar epistolæ manu
Dei scriptæ, spiritu ejus eorum cor­
dibus veritates coelestes, dono fidei,
insculpente, habuit Apostolus : « Epi­
stola estis Christi, ministrata a nobis,
el scripta non atramento , sed spiritu
Dei vivi : non in tabulis lapideis , sed
In tabulis cordis carnalibus. Fiduciam
autem talem habemus, per Christum
ad Deum : non quod sufllcienles si­
mus cogitare aliquid a nobis , quasi cx
nobis : sed sufficientia nostra ex Deo
est. » * Igitur Spirilus Dei opus in
hominum ad fidem traductione agno­
scendum est : nec possunt præcones
aliquid veluti e suo pcuu promere
(I) Eph. ii. 4.
(!) II. Cor. iii. 3.

213

quod rem adeo divinam promoveat,
nec audientes aliquid cogitando, veluti
a se, conferre possunt : sed omnis
bonæ et salutaris cogitationis initium
ad Deum referendum est.
13. « Cum metu et tremore vestram
salutem operamini. Deus est enim, qui
operatur in vobis el velle, elperficere,
pro bona voluntate. * s Ad diligentiam
in salutis negotio hortatur Apostolus
fideles, quos moluere vult, quum ex
divina gratia ipsa bona voluntas, el
felix exitus pendeal. Causa timoris
est, ne socordia, vel nimia fiducia ,
graliæ ponatur obex : sublato enim
divino auxilio, nemo potest salutem
adipisci. Liquet igitur omnem saluta­
rem actum, et ipsam voluntatem bene
agendi a Dei gratia derivare origi­
nem.
10. Apostolus Jacobus Deum omnis
boni auctorem exhibet, praesertim
nativitatis supernaturalis quæ uobis
contingit,veritati revela tie credendo:
« Nolite itaque errare, fratres mei
dilectissimi. Omne datum optimum,
ct omne donum perfectum desursum
est, descendens a Patre luminum,
apud quem non csl transmutatio, nec
vicissitudinis obumbratio. Voluntarie
enim genuit nos verbo veritatis, ul
simus initium aliquod creatura ejus.» *
Ex bonitate divina fit ut lilii Dei cen­
seamur, credentes, el dona ejus susci­
pientes.
17. Tot testimonia plane ostendunt
opera bona , fidemque ipsam ex super­
natural! derivari influxu, divino lumine
a Patre luminum mentem illustrante,
et corde divinitus molo, ul velimus,
et quod aggredimur reapse perficia­
mus.
18. Probatur 2. ex Patribus. S. Ju­
stinus M. citans Psallis verba ; ° Deus
meus es tu , ne discedas a me, » in­
quit : « Docet in Deum qui omnia créa­
is) Phil. ii. <s.
(4) Jac. i. <e.

214

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI

vil, sperare omnes debere, et ab co dam ordinem hunc excedant oportet :
solo salutem el auxilium quærcrc. ·> 1 ergo auxiliis supernaturalibus grati»
10. S. Ircnæiis : « Non enim propter opus erit, ut quis aliquid quo saluti via
hocliberavil nos (Christus) ut ab eo abs­ struitur faciat.
Objectiones solvuntur.
cedamus : nec enim potest quisqtiam
25. Obj. 1. Sententia de gratiæ neces·
extra Dominica constitutus bona sibimet acquirere salutis alimenta : sed ul sitate Augustinum habuit anciorem,
plus gratiam ejus adepti, plus eum di cujus ingenio el auctoritate obtinuit io
ligamus. · * Spiritum sanctum vitam Ecclesia Latina ° contra priorum sæcuanimabus in lavacro tribuere dicit, el lorum fidem. De Massiliensibus idcirco
e cœlo dimittere in nos rorem pluviam­ testatur Prosper ad Augustinum scri­
que ul fructus feramus salutis : « Sicut bens : «Obstinationem suam vetustate
arida terra, si non percipiat humorem, defendunt : et ea quæ de epistola Apo­
non fructificat : sic et nos lignum ari­ stoli Pauli Romanis scribentis, ad ma­
dum exislentes primum, numquam fru­ nifestationem divinæ gratiæ praevenien­
ctificaremus vitam sine superna vo­ tis electorum merita proferuntur, a
nullo unquam Ecclesiasticorum ita esse
luntaria pluvia.3
20. S. Cyprianus : « In nullo glorian­ intellecta, ut nunc sentiuntur, affir­
mant..
‘°
dum, quando nostrum nihil sit. »4
26. Resp. Pelagio nova sua placita
21. S. Ambrosius :« Ubique Domini
virtus studiis cooperatur humanis, ut proponente , ea ubique per Ecclesiam
nemo possit ædilicare sine Domino, magnum horrorem incusserunt, utnemo quidquam incipere sine Do­ pote quæ redemptionis mysterium,ct
totam divinam oeconomiam everterent.
mino. »8
22. S. Hieronymus ait « Dominum Augustinus non primus, nec solus, se
gratia sua nos in singulis operibus ju­ illi opposuil, sed Orosius , Hierony­
mus, aliique, quamvis ipse præ cite­
vare. atque sustentare. » °
23. S. Augustinus noscitur cx pro­ ris, non lamcn privatas suas sententias,
fesso gratiæ necessitatem propugnasse : sed « rectam el antiquitus fundatam
unum aut alterum tamen dabimus ejus Catholicam fidem adversus recentem
testimonium : « Non ait : quia sine mc Pclagiauorum haereticorum prasuraparum potestis faccre, sed nihil pote­ plionem perniciemque » defendens.11
stis facere. Sive ergo parum, sive mul­ Diospoli, Milevii, Carthagine Concilia
tum, sine illo Geri non potest, sine habita novitios abjecerunt errores, ve­
quo nihil fieri potest. »7 — » Non enim terum fidem secuta. Pontifices etiam
dixit: misericordiam consecuius sum, Romani quam a Petro derivarent tra­
quia fidelis eram ; sed ul fidelis essem ; ditionem solemnibus definitionibus
hinc oslendens etiam ipsam fidem ha­ contra novatores munierunt. Hæc or­
beri , nisi Deo miserante non posse, et bis Christiani testimonia monumenia
esse donum Dei. »8
sunt certa et præclara iidei primævæ.
24. Accedit ratio Theologica. Quum Quod si de singulis quæ in controver­
beata Dei visio sil finis naluræ ordinem siam ea occasione venerunt, perspicua
excedens, subsidia ad eam comparan- adeo non sint priorum temporum sai­
(I) Dial- cum Tryphone, n. IQi.
(Î) !.. iv. adv. liter, c. xxvi. ts) L. iii. c. xix.
(4) L. iii. ad Quirinum , c. iv.
(5) L.ii. in Lucam, c. iii.
(C) L. iii. contra 1'elag.
(J) Tract. Ixxxi. in Joan.

ls) L. de Gratia ct lib. arb. c. vii.
(9) Priestley , History of Christian Church, |<'
xii. Sect. ix.
(40) In cp. ad Aug. n. 3 , quæ nunc praemittit»
*
lib. de pra-d.
(Il) L. iv. contra i. ep. Pelag. ad Bonif. c.W-

CAP. I. DE GRATIÆ NECESSITATE.

pta , minim Id videri non debet, quum
htereticorum argutiarum occasione ex­
plicari magis , et majori in luce poni I
consueverint lidei dogmata. Hrec veluti
nucleo quodam contineri videntur,
quamdiu eum frangere perdereque hæ- I
relici non fuerint conati Equidem pec­
catum originis, redemptionis myste­
rium , et baptismi vis a Patribus prio­
rum sæculorum celebrabantur , qui
tamen plerumque occasionem non ha­
buerunt dc iis rebus agendi, quæ ne­
cessario veluti nexu ex iis dogmatibus I

215

29. Obj. 3. Justinus, Ethnicos homi­
nes , rationi obsequentes, Christianis
accensuit : « Quicumquc cum ratione,
ac verbo vixere, Christiani sunt, quam­
vis athæi, et nuliiiis numinis cultores
habiti sint, quales inter Graecos fuere
Socrates, Heraclitus, atque iis simi­
les. n 5
30. Resp. Justinus eo loci occurrit
objectioni ex recenti Christi in terris
doctrina desumptas, quod scilicet qui
antea vixerant insontes essent ; dixerat
enim : « Christum primogenitum Dei

sequebantur. « Quid igitur opus est, ut esse ac rationem illam, cujus omne
eorum scrutemur opuscula, qui prius­ hominum genus particeps est, didici­
quam ista lucrosis oriretur, non habue­ mus , et supra declaravimus. » Eos igi­
runt necessitatem in hac difficili ad sol­ tur quos nominat, quatenus rationis
vendum quæstione versari? Quod pro­ diclamina servarunt, Verbi divini, sum­
cul dubio facerent, si respondere talibus mae rationis, dicit participes, et eo
cogerentur. ■> Ita Augustinus respondit sensu Christianos. Latior hæc vocis
Massiliensium querelae. *
hujus acceptatio non potest in argu­
27. Obj. 2. Hermas, antiquissimus mentum duci, quum ipse alias expro­
scriptor, poenitentiam tribui pro puri­ bret Judæis quod sine spe in Deo salu­
tate mentis praevisa et virtutis studio tem sibi polliceantur : verbis quippe
dicit : « Quorum viderat Dominus puras Psaltis de Christo explicatis, quibus
mentes futuras, et servituros ei cx tolis nec fortitudine sua , nec sapientia inni­
praecordiis, illis tribuit poenitentiam. »1
2*4 xus, Deum ne discedat ab illo orat,
28. Resp. Poenitentia a Domino qui­ subjungit : « quomodo vos et alii qui
busdam tributa dicitur, habita ratione sine illa spe salutem expectatis, non a
prœvisæ perseverantiæ, quum aliis de­ vobismetipsis vos decipi cogitatis? >>‘
negetur , quos iterum relapsuros pne- Hæc profecto ostendunt hominem quemvidit. Id dici posset ut judiciorum divi­ quam sua sapientia, vel viribus, salutem
norum æquitas ostendatur, quin sequa­ non posse consequi.
31. Obj. 4. Tota Christi et Apostolo­
tur poenitentiam tribui ob illam prævisionem. Equidem in divinam gloriam rum prædicatio ad homines directa est,
cedit, quod illi perseverent : et justum ea ratione quæ indicat cos posse pro
ostenditur judicium, quo non perseve­ libertate sua ei assentiri : « Praedicato
raturis illud pœnilentiæ donum dene­ Evangelium omni creaturae : qui credi­
gatur. Cæterum dubitari non potest derit , el baplizalus fuerit, salvus erit;
tribui iis aliquando : ideoque similitudo qui vero non crediderit, condemnabi­
illa non exhibet totam gratiæ oecono­ tur. 8 Igitur proposita Dei lege penes
miam. Præterca divinum auxilium ut nos est ei assentiri et obtemperare,·
quemque delictorum pœnilcat necessa­ absque ullo interiori subsidio, de quo
penitus siletur.
rium inde ostenditur.
(1) I.ib. de prœd. SS. c. xiv. n.î7.
(t) Pastor. Simii, viii. § vi. n. 4.
(S) Apnl. i. alias ii. n. 40.
(4) Diti, cum Tryphone, n. lOi. (i) Mare. ivi. 1

(0) Unitarian Miscellany, vol. i. p. il. Barnesiu»
ipso inter gratin significatione» non recenset eam
qu® in hac re prrcipiia est. Vide .Votes on the ep.
Io Hornam, ch. i. v. 17.

ΪΙβ

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

32. /le·’/’· Uliqoe pollent homines li­ novis sui fulgoris radiis menti coru­
bero arbitrio, et penes eos est Evan­ scet, ad cœlestem scientiam nobis im­
gelic assenliri, vel repugnare; co ta­ pertiendam : ideo preces enixissimas
men discrimine, quod assensus saluta­ Apostolus Paulus pro fidelibus fudit,
ris præboatur, Deo intellectum illu­ ut majori in dies lumine illustrarentur:
strante, et movente voluntatem, dis­ « Non cessamus pro vobis orantes, et
sensus e contra ab homine sibi relicto postulantes ut impicamini agnitionevo
proveniat. Equidem quod in loco obje­ luntatis ejus, in omni sapientia cl in­
cto divini auxilii non liat mentio , non tellectu spiritali : ut ambuletis digne
obstat, quum alias sæplus dicatur fides Deo per omnia placentes : in omni opere
Dei donum , ex ejus gratia et bonitate bono fructificantes , el crescentes in
profectum.
scientia Dei : in omni virtute confortati
35. Obj. S. Gratiæ vox x«pir non de­secundum potentiam claritatis ejus.·’
notat interius mentis lumen cum vo­ Ha ad Colossenses scripsit. Ad Ephesios
luntatis motu, sed beneficium quod- pariter : « Ut Deus, Domini nostri Jesu
cumquc. Evangelium igitur gratia Dei Christi Pater gloriae, det vobis spiritum
*
cl revelationis, in agnitione
dicitur, quia speciale est Dei donum sapientia
in hominum utilitatem Dicitur gratia ejus ; illuminatos oculos cordis ve­
Christi, quia ejus opera promulgatum stri. »8 Ad Corinthios : » Deus, qui dixit
de tenebris lumen splendescere,ipse
est, cum uberi fructu. ‘
54. Resp. Favor, donum, beneficium illuxit in cordibus nostris, ad illumina­
tionem
scientiae claritatis Dei, in facie
gratis nomine iniclligitur, sed in novo
Testamento illud præsertim donum, Christi Jesu » *
57. Obj. 7. Nisi penes intellectum sil
quo anima divinitus illustratur , ct ad
virtutis opera impellitur, imo Dei tit assentiri Evangelio , ct penes volunta­
chara ct dilecta. Quæ adduximus testi­ tem illud exequi, irrisor Deus exhibe­
monia probant Deum intus docere, et tur, qui vocat homines ad virtutis se­
voluntatem movere : ipse enim opera­ mitam , ipse eorum voluntatis tenens
tur in nobis et velle el perficere. Abun­ habenas , adeo ut nihil, nisi ipso mo­
dantes gratiæ diviliæ in eo ostendun­ vente , possint.
tur , quod gratia salvemur per fidem,
38. Resp. Non irridet Deus homines,
non ex operibus, ne quis gloriclur. sed suam infinitam bonitatem excreet,
Igilur quod de gratiæ significatione cos ad fidem et salutem præconum
objicitur, non obstat, quum favorem opera vocando , cosque intus trahendo
ct beneficium in novo Testamento de­ ut possint venire , quin cogat volunta­
notet , quod cx divina misericordia, tem. Earum igitur servatur libertas,
Christi causa, nobis conceditur, ut qua si bene utantur, gratiæ motibus
adjuvetur infirmitas nostra.
obtemperando, poterunt ardua quæque
35. Obj. 6. Nullo alio lumine opus est virtutis opera aggredi, ct perficere.
præter lucem veram illuminantem om­ Quod autem nihil valeant agere quod
nem hominem : hæc autem est ratio ad salutem ducat, nisi a Deo movean­
menti coruscans.
tur, provenit ex ipsa finis supernate36. Resp. S. Joannes nos docet Ver­ ralis sublimitate , ut nihil dicamus de
bum esse ipsam veram lucem qua om­ infirmitate hominis a primaeva condi­
nis illustratur homo, ut Deum eum tione lapsi.
agnoscamus. Cæterum indigemus ut
30. Obj. 8. Deus utpole sapiens el
I<) Uniltrian Miscellany, vol. iii. p. «6.
(t) Colo»·, i. 9.

(s) Eph. i. <7.
11. Cor. iv. 6.

217

CAP. I. DE GHATI.E NECESSITATE.

perfectus simpliciores vias eligere cen­
sendus esi : attamen si naturæ viribus
adjicienda sunt gratiæ auxilia , ante­
quam homo finem suum consequi va­
leat, videbitur Deus frustratus propo­
sito remedia novaque subsidia quærere
ct adhibere.
40. Λι’.ψ Non nostrum est Deo ratio­
nem agendi praescribere. Quod homi­
nem evexerit ad finem supra naturæ
conditionem, bonitatem ejus magis ma­
gisque commendat : indeque factum ut
subsidiis ad lanium finem consequen­
dum homo adjuvaretur Non Deum fe­
fellit spes ; sed libertatis abusus, quem
prævidit,occasionem praebuit novis sub­
sidiis hominis infirmitatem adjuvandi.
41. Obj. 9. Propositis veritatis reve­
latio argumentis , intellectus pro pon­
dere rationum inclinatur, nec enim
libera est facultas : ergo fides ex dono
vel lumine supernatural! non pendet.
Id apud Catholicos in confesso esse de­
bet, qui gratiæ lumine vix dicent illu­
stratos eos quos haereticos vocant,
quorum tamen plurimi praecipua dog­
mata magno cum studio , et magno
etiam pietatis affectu, propugnant. Ipsi
Catholici quamplurimi vitiis dediti, cl
tamen magno studio fidei adhaerentes,
vix possunt censeri divina gratia moli,
quum corda eorum non convertantur
ad Deum.
42. Resp. Potest quidem intellectus
humanus de argumentorum, quæ pro
revelatione afferuntur, pondere, sicut
et de exteris quibuscumque ferre judi­
cium : sed ille mentis assensus quo
quidquid Deus revelavit, ob summam
ejus auctoritatem complectimur, omni
dubitatione semota, divino lumine in­
diget. Hinc fit ut plerumque hareant
plurimi argumenta humana lance pen­
santes, quod in sectarum asseclis vi­
dere est. Quod si nonnullis contingat
quxdam dogmata , aliis posthabitis,
cum pio quodam affectu complecti el

propugnare, humanus quo laborant
alioquin error poterit nonnumquam in­
*
vincibili
esse, ideoque cum fide divi­
na existere Quandocumque autem ad­
est animi pertinacia, studium quod
præseferunl quorumdam dogmatum
humanum est, ex educatione, utili­
tate, seclæve receptis principiis ortum.
Quod perlinet ad Catholicos improbos,
poterit fieri ut aliqui ex illis studio ma­
gis partium , quam divinæ gratiæ motu
fidem propugnent : aliis gratiæ im­
pulsu credentibus , quamvis alioquin
repugnent graliæ cos ad mcliorem
vitam pariter moventi.
45. Obj. 10. Unusquisque sentit et
novit se posse, si velit, virtutis opera
perficere : plurimique reapse perficiunt
qui supernaturjlia graliæ auxilia pror­
sus denegant, Unitarii, Rationalist®,
Philosophi, Ethnici ipsi, testante Apo­
stolo , << naturaliter ea quæ legis sunt
faciunt. » *
41. Hesp. Potest quidem quisque
plura elicere opera, quæ nwraliler, ut
aiunt, bona sunt, saltem in se, scilicet
quæ rationis dictaminibus conveniunt :
nemo autem, nisi divinitus adjutus, ea
perficit quæ supernaturalilcr bona sunt,
quæque ad salutem conferunt. De iis
dicit Apostolus : « Deus est enim qui
operatur in vobis ct velle et perficere
pro bona voluntate. ■ De Ethnicis au­
tem dicit cos naturæ ductu plura facere
quæ regulis morum sunt consona, ideo­
que legis diclamina cordi insculpta os­
tendere : quos tamen non dicit viriules
supcrnalurales exercere.
45. Obj. 11. Qua; de operationibus su­
pernal uralibus el immediatis Dei in ani­
mam dicuntur, illusionibus phantasiæ
viam pandunt, mysticorum somniis fa­
vent, el virtutum tollunt incitamenta,
vires humanas ad bene agendum dene­
gando.
46. Resp. Quæ de Deo cordi coru­
scante , et voluntatem movente dici(I) nom. ii U.

Vol. II.

it»

2IR

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

mus, ex testimoniis perspicuis Scri­
pture el traditione certissima Ecclesia·
didicimus Nullus est phantasia) illusio
nibus locus, nullus somniis; sed cer­
tissima sunl principia quæ divinam
commendant munificentiam, dum hu­
manam enuntiant infirmitatem. Non
tolluntur virtutum incitamenta ; nam
divinum auxilium proponitur, quo c.is
exercere valeamus.
47. Obj. 12. Liberum arbitrium nul­
lum est, si nihil valeat homo aggredi'

dem defectu finis, ex parte operandi
nuinquam bona esse nequidom inorati·
1er, docent Augustinianonses. Fatendum
homines gratiæ subsidiis carentes fa­
cile labi, ct fine vitioso , vel adjunctis,
ipsns qui boni videntur actus, fmdare,
adeo ut de iis dixerit Apostolus: · Om­
nia munda mundis, coinquinatis autem
cl infidelibus nihil est mundum, sed
inquinatio sunt eorum et mens cl con­
scientia.
Hoc tamen univorsim di­
ctum iiitelligcndum est, quod nihil en
quo infideles, perversique homines,
absque gratia.
48. Rcsp. Fatemur, cum Augustino, facile abuti non valeant. 5 Hinc dicit
homines lapsos liberum arbitrium ad Derlius, Augusliniancnsium de rela­
diligendum Deum non habere, illud tione actionum ad Deum placita vindi­
enim Ada peccante amissum est. Cæle- cans : « Nisi adsit charitas, per quam
rum libertate pollemus, quatenus nulla referatur in Deum, in praxi operans
I
absoluta necessitate ad peccatum trahi non operabitur propter æquilalcm.cumur; et gratiæ assenlicndi vel repu­ jus habet ideam ingenitam , sed ani
sibi placens, aut fruens bonis commu­
gnandi habemus potestatem.
tabilibus; et ideo opus erit pravum at­
Animadversiones.
49. Illa gratiæ quam propugnavimus que perversum. »♦ Charitalem autem
necessitas spectat, ul diximus, actus latiori sensu pro pio quolibet in boum
qui ad animæ salutem diriguntur el affectu accipit. Norisius aliique ex ea­
·
tendunt : quod enim perlinet ad actus dem familia censent hominem non
moralem tantummodo honestatem præ· posse moraliler bene operari, absque
seferentes, haud negamus cos fieri aliquo Dei auxilio supernatural! 5
posse absque supernatural! auxilio :
50. Gratia elevationis aliquando desi­
non enim humanæ vires adeo fraciæ gnatur divinum illud auxilium quo in­
sunl originis peccato ut rationis dicla- digemus , ut actus ad salutem diriga­
minibus numqttam valeat obtemperare tur, cl ita ad ordinem supcrnaluraletn
homo, licet sibi relictus. Totalis pravi­ evehatur. Medicinalis autem vocatu
tatis placitum, adeo apud sectarios gratia, quatenus vulneri, quod peccato
celebre, Jansenianorum suffragiis mu­ primi hominis genus accepit humanum,
nitum» longe distat ab Ecclcsiæ. do­ medetur, infirmas .reparando vires.
ctrina : u quia non usque adeo in anima
51. Ad legem naturalem servandam
humana imago Dei terrenorum affe­ physicam habemus potentiam, n«
ctuum labe detrita est, ul nulla in ea enim ullum datur praeceptum a Deo,
velul lineamenta extrema remanserint, naturæ auctore , quod vires omnino
unde merito dici possit, etiam in ipsa superet. Cæterum moralis polcniu
impietate vite suæ facere aliqua legis, deesse videtur, quoties gravis admo­
vel sapere. » ‘ lia Augustinus, Apostoli dum urget icntalio ; nam ex nature la­
de Gentibus quæ legis sunl naturali­ psae conditione fit ul facile labamur.
ter facientibus verba laudans. Hæc qui- Ideo Apostolus libidinis vires in horni·
I, L. de Sp.Cl Iit. c. Iiviii. n. |f.
(4) TU. i. IS.
(5) Vide sup. p. 50.

(*)

De Theologicis disciplinis, vol. ii Ι.ΙΙ,ίΛ

et Aug. Sysl. Vindic. Diss. i. c. ii. §.6.
(3) Apud Derli præf. diss. iii. Vindic.

|

CAP. II. DE GRATUITA GRATIÆ NATURA.

nés gratin haud renatos describit :
i· Cum enim essemus in carne, passio­
nes peccatorum, quæ per legem erant,
opcrahanlur in membris nostris ut fruclilicarcnt morti. » 1 Nec ideo necessi­
tati subjacemus, quum auxilium petenti
non denegetur, cl ul petamus movea­
mur. " In hoc agone cum laboramus ,
Deum poscimus adjutorem : si enim
nos ipse non adjuvat, non dico vin­
cere, sed nec pugnare poterimus. »’
- · Quisquis negat nos orare debere,
ne intremus in tertiationem , (negat au­
tem hoc qui contendit ad non peccan­
dum gratiæ Dei adjutorium non esse
homini necessarium , sed sola lege ac­
cepta humanam sufficere voluntatem)
ab auribus omnium removendum, et ore
omnium anathematizandum esse non
dubito.»· Ita Augustinus; quod Inno­
centi! I. auctoritate comprobatur: scri­
psit enim ad Episcopos Concilii Carlhaginensis : « Nisi magnis precibus gratia
in nos implorata descendat,ncquicquam
lcrrcnæ labis el mundani corporis vin­
cere conamur errores, cum pares nos
ad resistendum, non liberum arbi­
trium, sed Dei solum facere possit auxi­
lium. .. necesse est enim, ut quo auxiliante vincamus , eo non adjuvante
vincamur. »
*
52. Nemo igitur de tentationibus om­
nibus , praesertim vehementioribus ,
victoriam sibi polliceri poterit, nisi di­
vino auxilio innixus, quod iidc instru­
ctus humiliter debet implorare : « In
omnibus sumentes scutum fidei, in
quo possitis omnia tela nequissimi
ignea extiriguerc. »5 — « Omne quod
natum esi ex Deo, vincit mundum , et
hæc est victoria , quæ vincit mundum ,
fides nostra. »’
53. Sterilis aliquando de ten lationi­
bus reportatur victoria , quando scili(!) Horn. vii. B.
(*i Aug.Sertn. civi, alias aiii.de verbis Aposloli.
(3)
I., de perf. just. c. ull.
’I) Ep.ad Cone. Carth. (5) F.ph. vi. .0.

119

cct quis humanis ductus rationibus
peccandi occa'sioncm devitat, quin tie
Deo cogitet animæque salute. Sic plo­
res ebrietatem , libidinem, aliaquc evi­
tant peccata, honoris, utilitatis, vel va­
letudinis solicit!. Hujustltodi victoriam
absque divino auxilio supernatural! re­
ferri posse qui existimant summa iitjuria a Dajo traducti sunt, volui Pelagiana
labe infecti.7
54. Eadem temeritate atra nota ab
eodem inusta est Theologis duplicem
distinguentibus amorem, naturalem
scilicet quo Deus diligitur ul auctor
naturæ , ct gratuitum quo Deus amatur
ul beatificator. Equidem auctores insi­
gnes hanc propugnant distinctionem ,
quæ idcirco vana ac commentitia, prout
eam designat Bajus, ’ haud facile cen­
senda est Cæterum negant Auguslinianenses hominem lapsum Deum etiam
ut auctorem nature super omnia dili­
gere posse sine gratia supernatural!. ’

CAPUT II.
DE GRATUITA GRATIÆ RATURA.

Semipelagianorum errores.

55. Julianus Pelagianum errorem ul
tutius defenderet, mitigasse noscitur,
quod el aliis illius seclæ contigit, gra·
liam nomine tenus agnoscentibus, qui
tamen eam dari pro arbitrii usu conten­
debant. Massilienses, qui nonien ab
urbe Massilia,10 in Galliis, prope quam
degebant, sortiti sunl, Augustinum
modum excessisse, in Pclagiano refel­
lendo errore, querebantur ; quum ipsi
potius humani aliquid passi sint in gra­
tis arcano rimando, docti alioquin
sanctique viri. Fatebantur gratis auxi­
lio opus esse ul quis salutis opera per­
ficeret : fidem vero ex. voluntatis arbi(C| I Joan. v. 4. (T) Prop. xix·
(») Prop, xxxir.
(9) Sjsi. Aug. vinJ.a Β«ύ diM. iii. C. ·ιοί Jlaritille.

520

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

irio pendere putabant, salicin quod ferri, non nutem ipsam gratiam foccro,
primum desiderium salutis, cl fidei ut invocetur a nobis, contradicit haiip
initium homo suis viribus habere pos­ prophetae , vel Apostolo Idem dicenti:
set. ’ Augusliniaiionscs quidam putant « Invetitus sum a non qumrcnlibbj
cos tandem agnovisse f/rfiliam illustra­ « me : palam apparui his qui me intertionis necessariam esse, etiam ad lidei t» rogabant. » — « Si quis, ut a pec­
inilium : non item voluntatis gratiam , cato purgemur, voluntatem nostram
quam vocant inspirationem dilectionis.2 Deum expectore contendit, non autem
Alii cum Thomistis nonnullis ultra pro­ ut etiam purgari velimus , per sancti
grediuntur, dicentes gratiam versati­ Spiritus infusionem ct operationem in
lem , quam scilicet voluntas pro nutu nos fieri confitetur; resistit ipsi Spi­
recipiat vel rejiciat, ab iis admissam ; ritui sancio per Salomonem dicenti:
prout jam docent Molinistæ , quos pro­ « Præparatur voluntas a Domino : «cl
inde insimulabant olim Semipelagia- Apostolo salubriter prmdicanti : « Dens
nisini : sed obstat damnata quarta » est qui operatur in vobis cl veiled
Jansenii propositio, el Pontificum au­ » perficere pro bona voluntate.
57. « Si quis sicut augmentum,ita
ctoritas vetans ne censura inuratur
Catholicæ scholæ senlentiæ.3 Quosdam etiam iniiium fidei, ipsumque cre­
divina misericordia fidei dono dilatos, dulitatis affectum, quo in eum credi­
nullis eorum praecedentibus meritis , mus qui justificat impium , el ad ge­
Massilienses non diffitebantur ; sed nerationem sacri baptismatis perveni­
alios pro liberi arbitrii conatibus tan­ mus, non per gratiae donum, id est,
to dono muneratos, ex æqujtale qua­ per inspirationem Spiritus sancti,cor­
dam cl convenientia, censebant. Quum rigentem voluntatem nostram ab infi­
hac ratione totum salutis fundamen­ delitate ad fidem, ab impietate ad
tum in conatu naturali voluntaljs pone­ pietatem, sed naturaliter nobisinesse
retur, error Pelagiano allinis Semipe- dicit, apostolicis dogmatibus adver­
lagianorum nomen patronis suis obti­ sarius approbatur, beato Paulo dicente:
nuit. lis sese opposuerunt Prosper « Confidimus, quia qui coepit in vobis
Aquitanus, et Hilarius Arelatensis, e i· bonum opus, perficiet usque in diem
laicis quidem, sed pietate, et fidei .» Domini nostri Jesu Christi. » Et illud:
studio illustres. Scripsit etiam Augu­ « Vobis datum est pro Christo, non
stinus , ut .errorem prorsus eradicaret. » solum ut in eum credatis, sed ellam
Per steculum fere agitatæ sunt contro­ » ut pro illo patiamini : » el: «Gratia
versias, donec Synodus Arausicana II..1 » salvi facti estis per fidem, cl hoc non
anno 531, suum protulerit judicium , » ex vobis, Dei enim donum est. » *
quod Bonifacio II. probatum, in do58. Quamvis plerique decimi sesti
ctrinæel fidei normam assumptum est. sæctilt Novatores graliæ vim maxime
56. Inter plura quæ sanxit capitula, prædicarent, conculcata libertate hu­
hæc habet : « Si quis ad invocationem mana, fuerunt tamen qui cl vires hu­
humanam gratiam Dei dicit posse con­ manas nimis efferrent, quod Melanch-

ii) Aug. lib. dcprœd.BS. §. is.
(î) Vida Uerti Aug. Sysl. vindic. p. ii. diss. iv.
c. i. Negat Petavius ad (idem perlinere gratiam
<juæ in permotione voluntatis sita est, esse abso­
lute necessariam ; sed a luce seu illuminatione
mentis redundare aliquid in voluntatem omnes
rensent. De 1’clag. el Semipel. hter. c. i». u. 4.

cl 0. v. n. tc..
(S) Vide Gauanigam de Gratia, p. i.dist.ί­
ο. i*. n 105 Ct 138.
(4)
Oranges in Galliis.
(U) Cap. iii. iv. coi. 1098, tom. ii. edit. Hard.
(G) Cap. v.

CAP. II. DE GRATUITA GHATI.E NATURA.

21 f

toni contigisse dicit Walchiits , Gtillislo subjunxit :« Non quod sufficientes sicl Luthcranis plurimis Bosfiuelius. 1*4 mus cogitare aliquid a nobis, quasi ex
Duriora Calvini placita , sæctilo sc- nobis : sed sufficientia nostra ex Deo
qucnli, Arminio, professori in Acade­ est. n » Id de fidelibus omnibus verum
mia Lugduni Batavorum, * haud arrise­ sit necesse esi, nec enim Apostoli illis
runt, qui, magistro sectæ derelicto, mirius erant capaces sanctarum cogita­
nova excogitavit, dogmatibus Catho­ tionum. Ergo ipsa prima salutis cogi
licis affinia , quamvis deinceps Semi- latio a Deo provenit.
pelagiana vel Pelagiana etiam labe in­
61. « Qui ctepit in vobis opus bo­
fecta sint, agente præsertim Simone num , perficiet usque in diem Christi
Episcopio Comari, professoris in ea­ Jesu. » 8 Ergo boni operis initium a
dem Academia, opera, Calvini decreta Deo repetendum est, primum scilicet
in Synodo Dordracena 8 anno 1018 ob­ salutis desiderium , primus ad salutem
tinuerunt, Λ rminianorum, qui cl llc- conatus.
mmslrantes dicti sunt, sententiis re­
62. « Quis enim te discernit? Quid
jectis. Secla Calviniana inde in duas autem habes quod non accepisti ? » 7
scissa, fere semper iis controversiis Discrimen igitur fidelem inter et incre­
exagitari consuevit ; quæ nuperrime dulum a Deo iit,dono fidei concesso :
1'eleris el Nova; Scholat dissidium pc- si aulem homo , mero suo arbiirio,
pererunt.
credere inciperet, vel pararei se co­
59. Fidei Catholicae est doctrina , ab natu aliquo naturali ad (idem et justi­
Arausicana Synodo definita , et a Tri- tiam, ipse se discerneret, et illum
denlina iterum declarata, sine prœ- haberet motum a Deo non derivatum :
veniente Spiritus sancti inspiratione agit aulem manifesto Apostolus de
Udem haberi non posse, ideoque ipsum supcrnaturalibus dotibus.
fidei iniiium, omnemque salutarem
65. Probatur 2 ex Patribus. S. Chrycogitationem ad Deum esse referen­ soslomus . « Nihil ex te habes, inquit,
dam. Prœueniens autem dicitur inspi­ sed a Deo accepisti.......................... ergo
ratio, quia antecedit omnem naturalem cum acceperis, habes : non hoc, vel
conatum, cl meritum: excitans etiam illud , sed omnia quæ habes : non
dicitur, quum hominem voluti c somno enim ha'c tua recte facta sunt, sed ex
excitet : operans insuper, quia Deus Dei gratia proveniunt. Si fidem dixeris,
efficit in nobis primum in salutem mo­ ex vocatione illa venit ; si remissio­
tum : « Nolentem praevenit ut velit. ·> * nem peccatorum, si charismata, si
Propositio.
doctrinie verbum, si virtutes, omnia
Ad initium fidei, el ad quamcumque inde accepisti. Quid ergo habes, quæso
salutarem cogiialionem , illuminatio et te, quod non acceperis, et ex te ipso
inspiratio Spiritus sancti est necessaria. recte acquisieris? Nihil dicere pos­
60 Probatur 1. ex Scripturis. Apo­ sis. » 8 — « Quid , ut oportet, ore­
stoli testimonium ad Corinthios , quod mus, nescimus .... etenim ad
jam adduximus, rem conticii : quum eam rem Dei ope egemus ; usque adeo
enim idoneos ministros novi Testa­ homo infirmus esi, el ex se nihil. » ’
64. S. Ambrosius : « Vides itaque
menti se suosque collegas dixisset,
(I) Avertissement ii. aux Protestons. Vide etiam
Walchium Introduci, ad lib. Symbol. Luther. I. i.
c. »11. §. xxvii.
(t) Leyden. (3) Dort.
(4) Aug. Enchir, c. xixii.

(3)
(0)
(7)
8
(U)

II. Cor. iii. U.
Philip, i. 0.
I. Cor. i». T.
Horn. xxii. in ep. ed Cor.
Hom. xi». inep. »d Horn-

9H

τη ACT. VIII. DE < BRATIA CUDISTI.

quia ubique Domini virlus studiis eoo·
peratur humanis; ut nomo possit rodilicare sine Domino, nomo custodire
sino Domino, nemo quidquam inci­
pere sino Domino. El ideo juxta Apo­
stolum, « Sive manducatis, sive blbi>· lis, omnia in Dei gloriam facito. » *
AS. S. Augustinus in Apostoli verba
dicit : « Attendant hic, cl verba ista
perpendant , qui pulant ex nobis esse
fidei coeptum, el ex Deo esse lidei sup­
plementum. . . . Quod ergo per­
linet ad religionem cl pietatem, dc
qua loquebatur Aposiolus, si nun su­
mus idonei cogitare aliquid quasi ex
nobismelipsis : profecto non sumus
idonei credere aliquid, quasi ex nobismetipsis, quod sine cogitatione non
possumus, sed sufficientia nostra, qua
credere incipiamus. ex Deo est. » *
66. S. Fulgentius, exponens Apostoli
textum : « Justus ex fide vivit, » dicit :
« Vita nostra a fide sumit initium.
Quam fidem non ex voluntate nostra
nasci, sed per Spiritum sanctum uni­
cuique dari, beatus Paulus ostendit. »
In hominis corde nec
concipi fides poterit, nec augeri, nisi
eam Spiritus sanctus effundat et nu­
triat. » 5
67. Accedit ratio Theologica : quum
enim fides donum Dei prædicctur, cl
gratia Dei in omni bono opere agno
scenda sil, ad humana desideria et
conatus naturales fidei vel boni operis
initium referri non potest : secus ho­
minis , non Dei, foret illud unde gra­
tia et salus omnis penderet. ‘
Objectiones diluuntur.
68. Obj. 1. « Hominis est animam
præparare. » * — « Cor hominis dis­
ponit viam suam. >> 1
(I) Lib. ii. in Lue. iii. «2.
(9) L. de pr«d. Sanet, c. ii.
(3) L. de incarnatione el gratia Christi.
(i) Prieelleius fatetur ex iis principiis qur
Semipelagiani admittebant, doctrinam quam pro­
pugnabat Augustinus sequi, adeo iit ipsi sibi non

61). Hesp. Præparatio et dispositio,
tie qua in objectis locis est qtmlio,
longe diversa estai) illa , qua quis suis
viribus se gratim facere idoneum vidcrctur. « Hominis est animam præparare: et Domini gubernaro linguam.·
Insinuat sacer scriptor adeo facile labi
quemque sermone , ut Domini speciali
custodia indigeat, licet antea sccum
cogitaverit quid dicere oporteat. Alio
loco additur : « sed Domini est diri­
gere gressus ejus ; » ut intclligatur
coepta nostra divino egere favore, nec
ex nostris omnino pendere consiliis.
Dc operibus qua
*
ad salutem referun­
tur non constat agi. Cæterum cl in his,
humanis conatibus et præparatione
opus est, quamvis cogitatio salutaris,
a Spiritu sancto derivata, omnem no­
strum conatum antecedat, cl ejus sil

causa.
70. Obj. 2. Orationi promittitur auxi­
lium divinum : « Petite el dabitur vo­
bis. » 7
71. Hesp. Utique oranti plurima con­
feruntur cl validiora auxilia , sed ipsa
orandi voluntas a Spiritu sancto pro­
venit. « Spiritus adjuvat infirmitatem
nostram : nam quid oremus, sicut
oportet, nescimus : sed ipse Spiritus
postulat pro nobis gemitibus ineffabi­

libus. n 8
72. Obj. 5. Aposiolus se velle saltem
suis viribus posse dicit, quamvis sa­
lutari operi perficiendo par non essei:
« Velle adjacet mihi : perficere autem
bonum non invenio. >■ ’
73. Rcsp. Describit illic Apostolus
pugnam carnem inter et spiritum, quæ
adeo crat vehemens, ut bona quæ
concepit desideria tentalioni adversa
perficere vix posset. Cæterum non di-

conslerent. Cæterum doctrinam Catholicam M·
feliciter exponit Priestleius. Hiat. per.xii.tKt.it·
(ti, Prov. χη. I. (6) Ibid. 9.
(7) Lue. xi. 9.
(S)
Boni. viii. 96.
',9) Ibid. vii. 18.

CAP 11. DE GRATUIT,* GRATIÆ

Cil en ex se profecta , quamvis facile
ea conciperet, Spiritu sancio inspi­
rante . sine quo se haud idoneum co­
gitationi sanclæ habendæ agnoscebat.
71. Obj. i. « Convertimini ad me ,
ait Dominus exercituum, cl ego con­
vertar ad vos. » 1 Igitur conatus hu­
manus exigitur ut Deus det veniam.
75. Resp. Uliqtie conversio hominis
ad Deum exigitur ad veniam conse­
quendam : sed gratiæ inspiratione cor
convertitur, non suis viribus : ideo
precantur Dei cultores : <· Converte nos.
Domine, ad te, et convertemur. « ·
70. Obj. 5. Talenta a Domino uni­
cuique dicuntur distributa, « secun­
dum propriam virtutem. » 3
77. Resp. Ex parabolarum minutio­
ribus adjunctis non licet argumentum
deducere, quum ad ornatum potius
quam ad scopum pertineant. Cæterum
sapientissima œconomia gratiæ dona
largitur Deus, unicuique prout ido­
neus est iis utiliter impendendis , non
suis viribus, sed ipsa gratiæ largitate:
K Unicuique nostrum data est gratia ,
secundum mensuram donationis Chri­
sti. · ‘
78. Obj. 6. Zachæus in praemium soliciludinis Christum videndi salutis
gratia donatus est : latronis studium
pro Christi honore pollicitationem pa­
radisi meritum est : centurionis Cor­
nelii eleemosynae fidei dono rémuné­
rais sunt.
79. Resp. Ex liberalitate et miseri­
cordia divina iila omnia beneficia pro­
fluxerunt. Ipsa Christum videndi solicitudo in cordc Zachæi excitata est
gratia illius, qui eum deinceps salutis
participem fecit. Nonnisi Christo intus
movente, latro suppliciorum socium
impietatis arguisse censendus est. Cor­
nelius virerai» justus et timens Deum,
*
3
(·) Zicb. i. 3. (i) Jcrcm. in fine Orat.
(I) Mitlb. iit. ft. (4) Eph i». 7.
(S) Ad. i. W.
(·) Ibid iri.il.

NATDRa.

223

antequam ad Christi notitiam, Petro
docente , pervenerit : proinde ex fide
vivebat, pleniori Illa notitia deinceps
beandus. Quum nihil de his dicatur,
quo gratiæ auxilia excludantur, ea
necessario agnoscenda sunt, ulpote
quæ alias manifesto prædicantur. Sic
dc Lydia dicitur : « cujus Dominus ape­
ruit cor intendere his , quæ dicebantur
a Paulo. ·> · Merito igitur Arausicana
Synodus II. , posito principio a Deo
esse omnis boni operis initium, ad­
junxit : « Unde manifestissime creden­
dum est, quod et illius latronis, quem
Dominus ad paradisi patriam revocavit;
et Cornelii Centurionis, ad quem an­
gelus Domini missus est, et Zachæi,
qui ipsum Dominum suscipere meruit,
illa tam admirabilis fides non fuit dc
natura, sed divinæ gratiæ largitate
donata. »1
80. Obj. 7. S. Ircnæus dicit: « Prophelæ hortabantur homines agere justi­
tiam, bonumque operari, quia in nobis
sit hoc.»’
81. Resp. Simonianos aliosque liber­
tatis hostes refellens, docet Irenæus
penes nos esse viriutem exercere, sed
gratiæ auxilium præsto esse intelligil :
ait enim alias : « Sicut arida terra, si
non percipiat humorem, non fructi­
ficat, sic et nos lignum aridum existentes primum, numquam fructificaremus
vitam sine superna voluntaria pluvia.» ’
82. Obj. 8. S. Chrysostomus : *«
Opor-

tot nos primum bona eligere, et tunc
affert quæ sua sunt. Non prævenit
nostras voluntates, ne perdat nostrum
liberum arbitrium : cum autem nos
elegerimus, mullam tunc affert auxi·
lialionem .
. nam nostrum quidem
est præeligere et velle , Dei autem
est perficere, et ad fidem perducere. •‘°
83. Resp. Concionibus suis studuit
(7) C. iit. col. 1102, i. ii. cone. Hard.
(8) L. ir. adv. hær. c. Inii, iliis unii.
(U) L. iii. c. ιτϋ. alias iii.
'10) Ilum. ni. in ep. ad. Ileb.

H4

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

Chrysoslomiis hominum excitare so­
cordiam,· ideoque conatus humanos
nd validiora gratiæ auxilio necessarios
osse verissimo docuit. Non tamen illos
absque graliæ motu flori posse censui(,
nam, ipso docente, « gratia Dei sem­
per in beneficiis priores sibi paries vin­
dicat n *
Animadversiones.
84. Non tantum fide constat super­
natural! graliæ auxilio opus esse, ut
quis ipsum salutis desiderium , ct fidei
initium habeat, sed illud auxilium nul­
lis naturalibus meritis dari : in eo
quippe errabant Pelagiani, quod etiam
postquam divini subsidii necessitatem
aliquatenus admiserant, illud liberi ar­
bitrii conatibus tribui cl deberi conlcndcrinl. Coelestius dicebat : » Dei gratia
secundum merita nostra datur. Quia
si peccatoribus Deus illam det, videtur
esse iniquus. »... « 1'ropterea el ipsa
gratia in mea voluntate posita est, sive
dignus fierem, sive indignus. » * Semipelagiani fatebantur gratiam aliquando
prævenire omne hominum meritum ,
aliquando vero illud subsequi existi­
mabant, s licet « petitionem , el inqui­
sitionem, et pulsationem non esse con­
dignam , nisi misericordia Dei id quod
petimus dederit, »4 haud denegarent.
Hos conatus naturales, ex æquitate
quadam, obtinere necessaria graliæ
subsidia falso putabant.
8a. Synodus Diospolitana Pelagium
coegit confiteri «gratiam Dei . . . non
dari secundum merita nostra. »5 Sy­
nodus Arausicana II., ad penitus evel­
lendum errorem, hunc tulit canonem :
» Si quis sine gratia Dei credentibus,
volentibus, desiderantibus, conantibus, laborantibus, vigilantibus, stu­
dentibus , petentibus, quaerentibus ,
pulsantibus nobis misericordiam dicit
(I) Hom. xiii. in Joan.
(i) Vide apud Aug. I. de gesti» Pelag. c. xiv.
(3) Arausic. ii. C. viii.
U; Cassianus 1. xii. de Instit. cœnobior. c.xiv.

conferri divinitus; non nutem ulcre­
damus; velimus , vel hæc omnia, sicut
oportet, agere valeamus, per infu­
sionem et inspirationem Spiritus sancti
in nobis fieri confitetur; el aut humilitati aut obedientim humanæsubjungit
gratia? adjutorium, nec ul obedientej
Ct humiles simus, ipsius gratiædonum
esse consentit; resistit Apostolo dicen­
ti : « Quid habes quod non accepisti!·
cl : « Gratia Dei sum id quod sum..»·
Sub finem addidit : « Hoc etiam salu­
briter profitemur el credimus, quod in
omni opere bono non nos incipimus,
el postea per Dei misericordiam adjuvamur : sed ipse nobis, nullis pricedentibus bonis meritis, el fidem, el
amorem sui prius inspirat, ut el Ba­
ptismi sacramenta fideliter requira­
mus, el post Baptismum cum ipsius
adjutorio ea quæ sibi sunt placita im­
plere possimus. »7
80. Quæ ex Apostolo laudavimus te­
stimonia probant gratiam nonesseei
operibus, sed gratuito prorsus dari,
ex sola Dei misericordia : .< Igitur non
volentis , neque currentis, sed mise­
rentis est Dei. » 8 « Si proplcrea gratia
est, » inquit Augustinus, « quia gratis
est : nihil tuum præcessit, ut acciperes.
Nam si aliqua bona opera tua prate»·
serunt, pretium accepisti, non gratis;
pretium autem quod nobis debetur,
supplicium est. Quod ergo liberamur,
non nostris meritis , sed illius gratia
est. »9 Igitur nullum prorsus meritum,
ne quidem de congruo , ul aiunt,scili­
cet ex quadam convenientia, agno­
scendum est. Cælerum qui etiam ductu
naturæ peccatum vitat, obicem gralix
haud ponendo, eam impetrabit, u
voluntatis Dei benignæcl misericordis,
quæ necessaria ad salutem subsidii
haud denegat iis qui obicem non po­
tu) C. xiv. coi. 1511,». i. Hard.
(0) Cap. vi. col· 103 1.1, ii. Hard.
(ï/ C. xxv. -8) Hom. ix 1G.
(0) Enarr. ii. in Ps. Ixx.

CAP. Il- DE GRATUITA GRATIÆ NATURA.

225

mini. <■ Hoc, » Inquit Angelicus doctor, praefatum, ipsa Doi, antequam nascc«iiil divinam providentiam perlinet, renlur, electione: - Cum enim non­
nt cuilibet provideat de necessariis ad dum nati fuissent, aut aliquid boni
salutem , dummodo ex parte ejus non egissent, aut mali, 'ut secundum ele­
impediatur. Si enim aliquis taliter ' in ctionem propositum Dei maneret). non
sylvis) nutritus, ductum naturalis ratio­ ex operibus , sed cx vocante dictum
nis sequeretur in appetitu boni ct fuga est ei : Quia major serviet minori, sicut
mali, certissime est tenendum , quod 'scriptum est : Jacobdilexi,Esauautem
ei Detis vel per internam inspirationem odio habui. Quid ergo dicemus? numrevelaret ea, quæ sunt ad credendum quid iniquitas apud Deum? Absit.
necessaria, vel aliquem fulci praedica­ Moysi enim dicit : Miserebor cujus mi­
torem ad cum dirigeret, sicut misit sereor : et misericordiam praestabo cu­
Petrum ad Cornelium. >- · Hinc verissi­ jus miserebor. Igiiur non volentis,
mum putamus illud Schoke axioma : neque currentis, sed miserentis est
• Facienti quod in se est, Deus non Dei. »5*Ideo gratias Deo laudesque per­
solvit Apostolus : « Benedictus Deus et
denegat gratiam. ■>
87. Gratiæ concessio nequidem ad Pater Domini nostri Jesu Christi, qui
praevisum voluntatis consensum refe­ benedixit nos in omni benedictione
renda est, eo sensu ut Deus ideo auxi­ spirituali in coelestibus in Christo, sicut
lium supcrnaturalc largiri censeatur, elegit nos in ipso ante mundi consti­
quod voluntatem consensuram prævi- tutionem , ut essemus sancti ct imma­
derit;nnm voluntatis consensus tunc culati in conspectu ejus in charitatc.
ejus causa forol, et tolleretur gratuita Qui prædestinavil nos in adoptionem
ejus natura. Qui Molinœ sectantur in filiorum per Jesum Christum in ipsum,
scholis placita , dicunt quidem Deum secundum propositum voluntatis suæ ,
in suis largiendis donis præscienlia , in laudem gloriæ gratiæ suæ, in qua
veluti lumine quodam, dirigi : Con- gratificavit nos in dilecto Filio suo.
88. In celebri opere Augustini de
gruista; autem peculiarem Dei erga
electos dilectionem in eo reponunt praedestinatione sanctorum , quod con­
quod gratiam tribuat iis congruam, in tra Semipelagianos, fidem veluti ad se
iis rerum adjunctis in quibus consen­ referentes, eam penitus a divina gratia
sum præslandum certo prævideat : trahere originem probat, ideoque prœneutri tamen praescientiam illam sta­ (leslinationem 8 statuit, decretum sci­
tuunt veluti causam cur Deus eam lar­ licet Dei, quo, ante omnem humanæ
giatur ; * sed ex ejus infinita bonitate, voluntatis naturalem conatum , gratia
prosupreino suo arbitrio, eam deri­ ad fidem movens cx divina largitate
vari agnoscunt. De vocatione ad Udem donatur. « Cur autem non omnibus
et gratiæ dono explicare consueverunt detur,» animadvertit, «fidelem mo­
quæ Paulus in Epistola ad Romanos dis­ vere non debet, qui credit ex uno
serit, ul promissiones Abrahæ factas omnes isse in condemnationem, sine
ingentium conversione impletas osten­ dubitatione justissimam : ila ut nulla
dat, filios scilicet promissionis, non Dei esset justa reprehensio, etiam si
posteros, designari. Id probat Aposto­ nullus inde liberaretur. Unde constat
lus liliorum Isaac exemplo, alium alteri magnam esse gratiam, quod plurimi
(l| Qu. «iv. do Vont. art. xi. ad i.
(i) Vide Sardagnam Tract. V. do Gratia Art. i.
Conlr. iii. n. clivii.
'Jj Horn. ii. ti. (I) Epii. i. 3.

(S) Vox htre et rcccnliorum hæreticorum usu
malo sonat, sed admodum Catholica est, et a
veteribus sensu innoxio el verissimo usurpari

consuevit.

226

TRACT. VIII. DE

GRATIA CHRISTI

liberentur, οι quid sibi deberetur in cis parle si Deus in nobis operatur, mtilaia
qui non liberantur agnoscunt : ut qui cl blande assibilata per Spiritum Dei
gloriatur, non in suis meritis, quæ voluntas, iterum mera lubenlla cl pro·
paria esse videt damnatis, sod in nilaie, ac sponte sua vult cl facit, non
Domino glorietur. Cur autem istum coacte, pro natura voluntatis; qu® jj
potius quam illum liberet, inscruta­ cogeretur, voluntas non esset, n1 Cal­
bilia sunt judicia ejus cl investigabiles vinus idem docuit: « Voluntatem mo­
vite ejus. Melius enim el hic audimus vet, non qualiter mullis smculis tra­
aul dicimus : « O homo, tu quis es qui ditum est, et creditum, ut nostra;
» respondeas Deo? » quam dicere au­ postea sit electionis , motioni aul ob­
demus , quasi noverimus, quod occul­ temperare aul refragari : sed illameffitum esse voluit, qui tamen aliquid cacilcr afficiendo. » 4 Neuter tamen
rentiil fateri voluntatem cum libentia
injustum velle non potuit. » *
quadam ferri, et a coactione esse li­
beram. « Mera lubentia, et pronitateae
CAPUT III.
sponte sua vult et facit. «8 Ila Lutherus.
OE GRAT1Æ EFFICACIA.
Calvinus autem : -< Si coactioni oppo­
nitur libertas, liberum esse arbitrium
Errorum recensio.
el fateor, el constanter assero
89. Illud ex Scripturæ ct traditionis 90. Michael Rajus , Lovaniensis do­
Ecclesiæ auctoritate exploratissimum ctor, qui Concilio Tridcnlino jussu
ostendimus, supcrnaturale gratiæ au­ Regis Catholici interfuerat, opiniones
xilium, nullo merilo humano innixum, quasdam Calvinianis placitis allines
omnino requiri ad omnem actum salu­ propugnavit, quæ sex supra sexaginia
tarem, et ipsum fidei initium. Jam vero numero , anno 1567, a Pio V. damnalæ
inquirendum quomodo gratia in huma­ sunt. Subjecit sc decreto pontificio, el
nam agat voluntatem, utrum scilicet in communione Ecclesiæ anno 1589 esi
vi invicta, el necessaria , omni resi­ mortuus.
91. Jansenius, in eadem Academia
stendi potestate sublata , vel salvo vo­
luntatis libero arbitrio. Lutherus docuit Lovaniensi professor, cl deinceps Epi­
voluntatis nullas esse partes in salutis scopus Iprensis, opus elaboravit,
negotio, eam scilicet agi necessario a quod hoc titulo prodiit : « Augustinus,
Deo : <■ Error est, « inquit « quod libe­ seu Doctrina S. Augustini dc humans
rum arbitrium habeat aliquam activi­ naluræ sanitate, ægriludinc, medicina,
tatem in bono opere. »1*— « Sequitur adversus Pelagianos el Massilienses.·
nos necessario operari . . necessario Sub mortem se illud subjicere Sedis
vero dico, non coacte, necessitate Romaine judicio testatus est. Illo e vivis
immutabilitatis, non coactionis. Hoc creplo, editum csl in lucem Lovanii
csl, homo cum vacat Spiritu Dei, non anno 1640. Ad Pontificem delatum,
quidem violentia, velut raptus obtorto Constitutione In eminenti, 6 Martii 16IÎ,
collo, nolens facit malum ; sed sponte ab Urbano VIII. damnatum est. Hostilii
el lubenli voluntate facit. Hoc vocamus Academia Lovaniensis, sed anno 1651
modo necessitatem immutabilitatis , tandem acquievit decreto. Turbis in
quod voluntas sese mulare, et alio Galliis deinceps excitatis, speciale judi­
vertere non possit. Rursus cx altera cium de propositionibus cx libro de­
(I) !.. de prœd. Sanci, c. viii. n. 10.
(8, Luth. in l's. v.
(j; L. de servo arbitrio.

ls) Inilit. 1. ii. c. iii. § 10.
(5) Luth, dc servo arb. fol. 4SI.
(0) Cslv. I. ii. contra 1'ighium.

CAP. Ill

DE GRATIÆ EFFICACIA.

22'

sumptis imploratum est, ct quinque
proposition··» Bulla Aposlolica Cum
occasione, ab Innocenlio X , die 51 Maji
anno 1053, conflxæ stint. Eas juvat
recensere.
Oi. I. « Aliqua Dei praecepta hominibns justis volentibus et conanlibus,
secundum présentes quas habent vi­
res, sunt impossibilia ; decst quoque
iis gratia, quo possibilia fiant. n Da­
mnata est « ut temeraria . impia , bla­
sphema , anathemate damnata , et luetelica. »
03. II. <> Interiori gratiæ in statu
naturæ lapsæ numquam resistitur. ··
94. III. « Ad merendum vel deme­
rendum in statu naturæ lapsæ non
requiritur in homine libertas a neces­
sitate,sed stifllcil libertas a coactione. »
Secunda et jterlia damnatæ sunt ut
hærclicæ.
95. IV. « Semipclagiani admittebant
prævenicnlis gratiæ interioris neces­
sitatem ad singulos actus, etiam ad
initium fidei, cl in hoc erant hæçetici,
quod vellent eam gratiam talem esse,
cui posset humana voluntas resistere,
vel oblemperare. n Damnata est ut
falsa et hæretica.
90. V « Scmipelagianum est dicere,
Christum pro omnibus omnino homi­
nibus mortuum osse, aut sanguinem
fudisse. » Damnata est ut falsa, teme­
raria, scandalosa, ct intellecta eo sen­
su, ut Christus pro salute dumtaxat
pradestinatorum mortuus sil; ut im­
pia, blasphema, contumeliosa, divinæ
pietati derogans et hæretica. «
07. Damnatas propositiones libro
Jansenii haud contineri contendebant
ejus fautores, et, in Galliis praesertim,
exarserunt vehementes inde discordiæ;
sed perstiterunt Pontifices, et exege-

runt ut omnes viri Ecclesiastici, Jansenismi suspecti, juramento declara­
rent se ex animo rejicere illas propo­
sitiones sensu ab auctore intento :
quod tandem aliquando feliciter con­
tigit.
08. Paschasius Quesnellius, Parisiensis Oratorii presbyter , congrega­
tionem illam deseruit, detractans For­
mulario doctrime, quo damnabantur
errores Janseniani, subscribere. Edi­
dit in lucem opus nuncupatum : » Re­
flexions morales sur le nouveau Testa­
ment; « pietatis velamine damnatas
celans sententias : quod idcirco a Clemente XI., Bulla Vniversi, 18 Julii
1708 proscriptum est. Herum anno
1713, 8 Sept, idem Pontifex solemniorc
forma sententias quæ eo contineban­
tur, unam supra centum, damnavit
Constitutione quæ incipil Unigeftitus.
Turbæ inde secutæ sunt, sed Consti­
tutio in comitiis Gallicanis, et a Sorbonæ Academia, urgente rege Ludo­
vico XIV, acceptata est. Post ejus mor­
tem Sorbonæ Facultas, 5 Decembris
1715, revocavit Bullae acceptationem.
Quatuor Episcopi anno 1717 appella­
tionem a Bulla ad futurum Concilium
interposuerunt, quos plurimi Praesules
et cœtus imitati sunt, ipso Archiepiscopo Parisiens!, Cardinali Noiltio ,
inter /fppcUantes tandem rccensito.Post
multas turbas Constitutio obtinuit,
plerisque ad obcdienliam Sanclæ Sedi
debitam redeuntibus; jamque agnosci­
tur in universa Ecclesia.
OD.Calviniana placita adhuc apud Presbyterianos el Baptistas oblinent,quam­
vis aliquibus verborum involucris ob­
tecta , ul libertati voluntatis humana·
aliquatenus consuli videatur. * Re au­
tem vera videtur lanium agnosci liber-

(I) « All llioao «bum God hmh predestinated
unto life, ami limae uni)·, lie is pleased , in his
appointed and accepted time, rjlecltmllv to call
hy Iii» nord ami Spirit , out of that state of sin
and death, in which they arc by nature, to grace

ami salvation by Jesus Christ; enlightening their
minds spiritually mid savingly, to understand
Iho things of God , taking anay thair hearts of
slone, and giving unto them a heart of flesh .
renew ing their · ills , ami δν A'« almighty fware

238

TRACT. VIII. DE GRATIA CUDISTI

tas a nfllurali necessitate, ca scilicet latcm , adeoque ct dissentiendi poten.
cui subjacent bruta animantia natura' liant, confitentur. » ‘ Molina, oSJ,
instinctu acta. Episcopalium articuli in Lusitania, anno 1588, internam
facilius ad sanum revocantur sensum.1 efficaciam gratiæ impugnavit, docens
.i miri, seu Quakcri, qui lotam gra­ • a nostra libertate pendere, ulauxilii
tia· notionem in illuminatione mentis, praevenientis ct adjuvantis grati® sim
revelatione scilicel interna Spiritus , efficacia , aut inefficaci» ad conversio·
reponunt, tanto fulgore veritatis cœ- nent seu justificationem. » 5 Qui eju
lestis mentem rite dispositam illustrari sequuntur sententiam, nomen etiam
dicunt, ul ea evidentia percipiatur, sortiti sunt. Suarez Congruistarum
qua prima ipsa rationis principia , ct scholam duxit : juxta cum cnim < vo­
*
...............
ei idcirco resisti non posse : * quam­ catio efficax illa est, qua
vis fateantur cos qui illa animi dispo­ includit quamdam congruitalcm resitione carent, ei cum sui damno re­ spectu personæ, cui datur, ut sit illi
ita proportionata , cl accommodata,
pugnare.
sicut oportet, ut in tali persona, tali
tempore, ct occasione infallibiliter
TUEOI.OGOHUM SENTEXTM'..
effectum habeat, el per hoc habet illi
100. Theologi Catholici in diversas vocatio, quod congrua el efficax sil.·1
abeunt sententias, licet in dogmate sint Hinc inducunt scientiam mediam,sa
concordes. Juxta Thomistas « nomine condition atom m, qua præluccnte Deus
gratiæ efficacis intelligitur illud auxi­ gratias tribuit, praenoscens effectum
lium , quo Deus non solum veras tri­ secuturum cx libero voluntatis con­
buit animæ vires bene operandi , sensu , in iis rerum adjunctis. Vehe­
sed etiam voluntatem determinat, ul mentibus inter Dominicanos praseractu bonum velit, cl operetur. » lia tim el Josuitas ortis dissidiis, Clemens
Gauaniga.s Præmolioncm physicam , VIII. anno 1596 causae examen Censo­
>· hoc est non mctaphoricam , neque ribus a se constitutis commisit, sed
moralem, seu objeclivam, sed veram anno 1605 obiit, lite adhuc pendente.
et propriam, » statuunt ; cujus loco Leone XI immatura morte abrepto,
Aiiguxliniunenscs « adhibent cum Jan- vigesimo sexto Pontificatus dic, Ρω
senio nomen delectationis cœlestis ; lus V. ad cathedram Petri evectus,
infinitis tamen parasangis ulrique a congregationes, cœlus scilicel in qui­
damnata ab Ecclesia ejusdem hæresi bus coram se disputabatur, habuit;sed
distant in eo. quod quacumque abso­ nullum tulit supremum judicium, sali
*
luta necessitate procul ablegata, sub ducens vitare ulriusque senlenliæ de­
gratia relative superiori, ac victrice , fensoribus, ne censura ulla adversa­
sartam lectamquc servari arbitrii libcr- rios perstringerent. Innocentius XII

delermining them to that uhieh is good; and
effectually drawing them to Jeun Christ : yet so
as they come most freely, being made willing by
his grace. > Man· is altogether passive therein,
until being quickened and renewed by the Holy
Spirit, be is thereby enabled to answer ibis
call, and to embrace the grace ottered and
conveyed in it· » Presbyterian Confession of

Faith , c. x.
(!) Art. x. De Art. xrii- alias dicemus.
(i) « This dirinc revelation and inward illumi-

nation is that which is evident and clear of iWlf.
forcing by its own evidence and clearness, lb
well disposed understanding to assent, irrtnrii
tdy moving the game thereunto, r Prop. ii. ·Ρ^
Barclay.
13j De Gratia p. I. dial. ». c. I. DeSchol.Opi
*
num. <01.
(I) Ibid. n. 108.
(6)
tn sua Concordia Disp. 10· *0 I"· **■
art «3.
(0) L. v. dc auxiliis c. S3, n. 4.

CAP. Ill

DE GRATI.F. EFFK.ACIA.

anno 1094 ad I.ovanicnscs rescripsit : diu isto stabiliter possidetur et con­
• Ul S. Ccelcslinus ad Episcopos Gal­ stringitur, actus oppositus sil extra
li® rescripsit, profundiores. difficilio- ejus potestatem. » » Augustininnenses
rcsque partes in malcria divinæ gratiæ et Thomistae gratiam versatilem ne­
quæslioniini, quas latius pertractarunt, gant, quæ scilicet pro hominis nutu
qui haereticis restiterunt, sicut non effectum consequitur, vel eo privatur·,
audemus contemnere , ita non necesse contendunt enim gratiæ efficaciam inhabemus adstrucre : nec arbitramur esse, adeo ul seu delectatione coele­
opportunum, ut in praesens habeatur sti , seu promotione physica, certo
exactior illa de divinis auxiliis tractatio, determinetur voluntas , neque fieri
quæ a prodecessoribus nostris Cle­ posse , in sensu composito scilicet
mente VIII, et Paulo V. instituta fuit : promotion^ vel delectatione determi­
cum ad confitendam Dei gratiam, cu­ nante voluntatem , ut homo gratia·
jus operi, ac dignationi nihil penitus resistat, quamvis id Geri possit in sen­
subtrahendum est, satis sufficere cre­ su diviso, quia vera adest potestas,
damus, quidquid Apostolicæ Sedis licet non prodeat in actum. Audiatur
scripta docuerunt. » Sapienlissimo huic Gazzaniga : « Dei quidem operatio suo
decreto inhaerentes, a scholastica con­ effectu frustrari non potest ; ut enim
inquit S. Thomas .1.2. qu. 10. art. 2.
certatione abstinendum duximus.
101. Concilium Tridenlinum , ut Lu- ad 5. impossibili est, ut Deus moveat
Ihcri Calvinique errores evelleret, voluntatem, el voluntas non moveatur.
hunc edidit canoncm : » Si quis dixerit Hæc tamen motio Dei animæ nostrae
liberum hominis arbitrium a Deo mo­ impressa absolute potest ab homine
tum, et excitatum, nihil cooperari as- frustrari, el prorsus exlingui. Exlinsenliendo Deo excitanti, atque vocanti, gui, inquam , potest, et frusirari, non
quo ad obtinendam justificationis gra­ prout reduplicative est efficax; hoc
tiam se disponat, ac praeparet; neque cnim est contradictorium, sed abso­
posse dissentire, si velit, sed veluti lute, et in sensu diviso. · ‘ Libertatem
inanime quoddam nihil omnino agere, haud tolli dicunt divina determina­
mereque passive se habere ; anathema tione , quia « non solum Deus ea gra­
sit. »1 Janscnius nihilominus Semipela- tia facit, ulvoluntas consentiat, sed
gianam hærcsim in eo posuit ut gratiæ cliam ut consentiat libere ; cum oa sil
resisti posset, merito idcirco damna­ voluntatis nalura.ul libere in suos actus
tus : « Semipelagiani admittebant erumpat. ’ In eo autem suam a Lu­
praevenientis gratiæ interioris necessi­ therans et Gabiniana distinguunt sen­
tatem ad singulos actus , etiam ad ini­ tentiam, quod voluntas habeat aliquam
tium fidei ; et in hoc erant haeretici activitatem cl vere cooperclur. Gaz­
quod vellent eam gratiam talem esse, zaniga etiam non gravatur fateri rigi­
cui posset humana voluntas resistere, dos Calvinianos recenliorcs ita emol­
vel obtemperare. » s Dixit quippe Jan- lire sententiam auctoris seelæ <■ ut vix
senius delectationem ccelestem vel ac ne vix quidem ullum supersit inter
terrenam esse «vinculum quo liberum nos (Thomistas) ac illos in hac parte
arbitrium in justitia vel peccato ita discrimen. » 0 Cæterum benignius in­
firmiter retinetur ct ligatur, ul quam- terpretatus est eorum mentem.

|q Ses», vi. Can. 4.
(i) Qnarta inter darnnalae propositiones c»
libro Jitucnii. (3) Jansen. I. vii. c.5.

Vol

ii.

(i) Gananiga dc Gratia, p. i· d'M· ’ '4P- r·
n. »3«. (B) Ibid. c. i. n. 103. 0) Ibid. diw. ili.

29

230

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI

102. Longissime a Calvinianorum non sit. Nulla igitur absoluta necessi­
castris recedendum existimantes Mo- tas a gratia efllcaci inducitur.
105. Apostolus gratiam aecum labo­
linistæ, et Congruislæ, aliique, po­
tentiam resistendi gratiæ non absolute rare significat, adeo ul gratiæ ct sibi
tantum, sed cl relative ad motionem invicem suos tribuat labores : « Gratia
ejus præviam, eo ipso tempore quo autem Dei sum id quod sum,el gralia
voluntas consentit, vindicant, non ejus in mc vacua non fuit, sed abun­
quod consensus el resistentia simul dantius illis omnibus laboravi : non
existere queant, sed quod resistere ego autem, sed gralia Dei mecum.
potuerit. Fusiore sententiarum exposi­ Xâpiri J i ÿi:û Ιιμι ό Ιιμι' xai · Xifiir !mtS
tione omissa, dogma propugnandum à tir ΐμι cù tld iyiridu, άλλα irttirf'niut
àvrù> Katruf ixiiriafi eux ·} u M, *άλλ j
aggredimur.
Xàfif reii ditp » σύτ Ιμίι. Verbis AugUSlioi
Propositio.
liceat
textum hunc exponere : « Per
Dogma fidei est, sub gratia efllcaci
intactam manere libertatem arbitrii, hoc noc gralia Dei sola, ncc ipse
nullamque absolutam induci necessi­ solus , sed gratia Dei cum illo. »1
Profecto si gralia Dei necessitatem in­
tatem. 1
103. Probatur 1. ex Scriptura.« Deus duceret, non cum Apostolo laborasse
ab initio constituit hominem , et reli­ dicenda foret.
106. Probatur 2. ex Traditione. S.
quit illum in manu consilii sui. Adje­
cit mandata et præcepta sua : si vo­ Jrenæus : « Quoniam liberæ sentent®
ab
initio est homo , et liberæ sentenlueris mandata servare, conservabunt
te. . . . Apposuit tibi aquam cl tiæ est Deus, cujus ad similitudinem
ignem : ad quod volueris, porrige ma­ factus est, semper consilium datur ei,
num tuam, n * A conditione hominis continere bonum , quod perficitur ei
primaria occasionem sumit sacer au­ ea, quæ est ad Deum ohedientia:tt
ctor hortandi, ul servemus divina non tantum in operibus, sed etiam
mandata, quippe adhuc homo in manu in fide liberum, et suæ potestatis arbi­
consilii sui est, et si voluerit man­ trium homini servavit Dominus, di­
data servare, poterit divina adjutus cens : «Secundum fidem tuam fiat tibi,»
gratia. Frustra et irrisorie haec dice­ propriam fidem hominis ostendens,
rentur, si gratia absolutam necessita­ quoniam propriam suam habet sen­
tem induceret.
tentiam. Et iterum : « Omnia possibilia
104. Alias divitem pium laudat sacer » (sunt) credenti : » et, <> Vade, sicut ero
auctor : « Beatus dives qui inventus » didisti, fiat tibi. » El omnia talia, sus
esi sine macula. ... Qui proba­ potestatis secundum fidem ostendunt
tus est in illo, et perfectus est, erit illi hominem. El propter hoc, is qui credit
gloria aeterna ·. qui potuit transgredi, ei, habet vitam æternam : qui autem
et non est transgressus ; facere mala , non credit Filio, non habet vitam
cl non fecit : ideo stabilita sunt hona æternam : sed ira Dei manebit super
illius in Domino. » 5 De divite in quo ipsum. Secundum hanc igitur ratio­
gratia fuit efficax plane csl sermo: nem , et suum propriuin (bonum) os­
eique tribuitur potentia transgrediendi, tendens Dominus , et sui arbitrii, ac
et mala faciendi, etiamsi transgressus suæ potestatis hominem significans,

'I, Verba cx Gnuaniga mutuamur.
(2) Eccli. xv. U.
15) Eccl. x»>- 8.

. (*) I- Cor. xv. to.
(B) L. de gratia ct lib. arb. n. Ii

CAP. III. DE GRATI,E EFFICACIA.
dicebat ad Hierusalem : « Quoties volui
» congregare filios tuos, quemadmo> dum gallina pullos suos sub alas , et
» noluisti? Quapropter relinquetur vo• bis domus vestra deserta. » 1
107. Tertullianus : « Tota ergo liber­
tas arbitrii in utramque partem con­
cessa est illi, ut sui dominus con­
stanter occurreret, et bono sponte
servando , el malo sponte vitando :
quoniam et alias positum hominem sub
judicio Dei, oportebat justum illud
efficere dc arbitrii sui meritis, liberi
scilicet. » * Innuit judicium justum
non fore, nisi homo libero frueretor
arbitrio r constat tamen aliunde ho­
minem Dei judicio subjacere.
108. Clemens Alexandrinus dc Sal­
vatoris verbis agens : « Si vis perfe­
ctus esse, » dicit :
r»
it ■ jiptrir àf ίλιυθίμω , ljr<

4r

iiiutri Ji

Ji » J'ss-tr
xai virtpirirtu-

taiifi xai SΊομίιοίΓ , 'ir' βτλ,τ

iJicr ίιυτνι »
ftnpta γίηται.s « Penes hominem enim
erat electio, utpote liberum : penes
beum vero datio, utpote Dominum :
dat autem volentibus , et satagentibus,
el orantibus, ut sic salus eorum pro­
pria srt. »
109. S. Cyprianus : «( Servans scilicet
legem, qua homo libertati suæ relictus,
el in arbitrio proprio constitutus, sibi
ipse vel mortem appetit, vel salutem. *»
— « Manente in hominibus propriae
voluntatis arbitrio. » s « Credendi vel
non credendi libertatem in arbitrio
positam n dicit. 6
HO. S. Chrysostomus : «< Non vi el
necessitate quadam Deus bonos facere
consuevit : neque electio ejus violenta
est, sed suasoria; ut enim intelligas
non cogere vocationem, multos voca­
tos perire continget Quamobrcm con­
ii) L. i». adv. hœr. c. Ixxii.
(*) !.. ii. contra Marcion. c. n.
(S) l’œdag. I.i. c. 0. n. 10.
[*) Ep. 55. ad Cornol. (5) De unit. Eccl.
(β) Testim. I. 3. Proœm. n. Si.
(Ï) Horn. 40. in Joan.

231

slat in nostro esse drbilrio, an sal­
vemur an perdamur. » ?
Hl. S. Augustinus : « Profecto et
ipsum velle credere Deus operatur in
homine, et in omnibus misericordis
ejus prævenil nos : consentire autem
vocationi Dei, vel ab ea dissentire,
sicut dixi, propriæ voluntatis est. n 11
Juliano Pclagiano exprobranti negari a
Catholicis liberum arbitrium, respon­
dit Augustinus : a Non esi ita ut lo­
queris .quicumque ista dixisti, non esi
ita ·. mullum falleris, vel fallere me­
ditaris : non liberum negamus arbi­
trium .... Liberum itaque in homi­
nibus esse arbitrium , et Deum esse
nascentium conditorem , utrique dici­
mus : non hinc eslis Ccelestiani el Pelagiani. Liberum autem esse quem­
quam ad agendum bonum sine adju­
torio Dei, et non erui parvulos a po­
testate tenebrarum, et sic transferri
in regnum Dei, hoc vos dicitis ; hinc
eslis Ccelestiani, el Felagiani. Quid
obtendis ad fallendum communis dog­
matis nomen, ut operias proprium
crimen, unde vobis indilum est no­
men ?» 9 « Audi ergo de libero ar­
bitrio ipsum Dominum , ubi duas
arbores commemorat, quarum men­
tionem ipse fecisti : audi dicentem :
« Aul facite arborem bonam, et fru» ctum ejus bonum, aut facile arbo» rem malam, et fructum ejus ma» lum. » Cum ergo dicit, aut hoc facite,
aut illud facite, potestatem indicat,
non naturam. Nemo enim nisi Deus
facere arborem potest, sed habet
unusquisque in voluntate aut eligere
quæ bona sunt, et esse arbor bona,
aul eligere quæ mala sunt, el esse
arbor mala. » ‘°
112. S. Thomas : « Modus autem na­
is) L. de spir. ct Iit. c. 34.
(0) L. ii. dc Nuptiis et Concop. c. S.
(10) L. ii. de actis cum Felice Manieheo c. 4.
Plurima alia testimonia Ium Augustini tum alio­
rum Patrum legetis apud Scipionem Maffei Glo­

ria Teulogica.

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI

252

luralis fiilelloclualis naturæ est ut li­
110. Resp. Hæc Vatis eloquia copiosa
bere feratur in ea quæ vult : cl ideo gratiæ munera indicant, quibus, in
. inclinatio gratin
*
non imponit necessi­ nova dispensatione. Deo donante, fruitatem , sed habens gratiam, potest mur. Ipso quidem est. qui, duritie
ea non uti, et peccare. » 1
cordis ablata, pietatis affectum tribuit,
Objectiones diluuntur.
cui si obsequamur, majora addit dona,
113. Obj. 1. Christus dicit : « Nemo viresque ad perficienda ejus mandata,
potest venire ad me, nisi Paler, qui Merito hæc Deo adseribuntur, qunmvii
misit me, traxerit eum. » * Trahendi hominis liber consensus praestetur;
autem metaphora ■necessitatem indicat. quod animadvertit Augustinus in illa
tl l. Resp. verbis Augustini :«Quid verba Apostoli : « Quid habes quod
hic. dicimus, fratres ? Si trahimur ad non accepisti ? » « Accipere quippe
Christum, ergo inviti credimus : ergo ct habere anima non potest dona.de
violentia adhibetur, non voluntas exci­ quibus hoc audit, nisi consentiendo,
tatur. n . . . « Nolite cogitare in­ ac per hoc quid habeat, et quid acci­
vitum trahi ; trahitur animus ct amore piat , Dei est, accipere autem el ha­
. . . etiam voluptate traheris. . . . bere, utique accipientis et habentis
Porro si Poetæ dicere licuit: Trahit sua est. » 7
117. Obj. 3. » Deus est enim qui
quemque voluptas, non necessitas ,
scd voluptas, non obligatio, scd dele­ operatur in vobis cl velle et perficite
ctatio : quanto fortius nos dicere debe­ — r« oixur kai r« inprir. — ptO 1)001
mus , trahi hominem ad Christum, qui voluntate, n 8
118. Resp. verbis Augustini : « Illic
delectatur veritate, delectatur beatitudine, delectatur justitia, delectatur Apostolus utrumque dicit, cl Deum
sempiterna vita, quod totum Christus operari, el ipsos. Nam si ipsi non ope­
est? « s « Videte quomodo trahit Pa­ rabantur, quomodo eis dicebat, « Cum
ter: docendo delectat, non necessita­ » timore el tremore vestram ipsorum
tem imponendo. « ‘ « Quis autem non » salutem operamini ? » Operalur ergo
videat, el venire quemquam et non ille, cooperamur nos; non enim au­
venire arbitrio voluntatis? Sed hoc fert, sed adjuvat bonæ voluntatis ar­
arbitrium potest esse solum, si non bitrium. 9
119. Obj. 4. Apostolus dicit: «Non
venit: non aulem potest, nisi adjutum
esse, si venit et sic adjutum , ut non volentis, neque currentis, scd mise­
solum quid faciendum sit sciat, aed rentis est Dei. » 10
120. Resp. Illud dicitur, Augustino
quod scierit etiam faciat. » 8
115. Obj. 2. Deus sibi lotum justifi­ judice, « non quia nulla est hominis
cationis opus tribuit : « Dabo vobis cor voluntas atque cursus , scd quia nihil
novum, et spiritum novum ponam in potest nisi ille misereatur. » “ — «Non
medio vestri, el auferam cor lapideum tamen volentis, neque currentis,sed
de came vestra, et dabo vobis cor miserentis est Dei, ul quud volumus
carneum. . . . El faciam ul in adipiscamur, ct quo volumus perve­
praeceptis meis ambuletis. » *
niamus. Noluit ergo Esau, cl non cu

Ul
(1}
(S)
[4i
(G)

0. Thom. i. p. qu. G». ari. J. ad t.
Joan. vi. 41.
Tracl. uvi. in Joan. n. Î4.
Ibnlcin , η. 7.
De gratia Christi contra Pclag. c. xiv. n

(G) Ktcvh. mri. tG.

(7) L. <lc spir. ct Iit. c xxxiv.
(8) Phil ii. 1J.
(9) Qurcst. in Heptateuch. I. 5. qu. IS. VW*

i.

eliatn Serin. 15. n. 5. Episl. ÎI5. n. il.
(10) Roin. ix. 10.
(tl) Episl. 186. n. 50.

CAP. Ilf. DE GRATIE EFFICACIA.

255

currit : sed si voluisset et cucurrisset, valet : docet quippe interna, et occulta,
Dei adjutorio pervenisset ; qui ei etiam mirabili ac ineffabili, potestate operari
velle et currere vocando prxslarel, Deum in cordibus hominum , non so­
nisi vocatione contempla reprobus lum veras revelationes , scd etiam bo­
fieret. » ‘
nas voluntates ; · prédicat divinam
131. Obj. 5. « Quis enim te discer­ potestatem « occultissimam et efficanit? Quid autem habes quod non ac­ cissimam , quæ convertit et transfert
cepisti? Si autem accepisti, quid glo­ corda hominum ;
quam vocat · in­
riaris quasi non acceperis ? » 1*4 Ergo clinandorum cordium omnipotentisIpse voluntatis consensus a Deo acce­ simam potestatem. » · « Non potest
ptus est.
effectus misericordi® Dei esse in ho­
133. Resp. Utique ad Deum referen­ minis potestate, ut frustra ille mise­
dus est ipse voluntatis consensus, reatur, si homo nolit; quia si vellet
quum proveniat ex gratiæ motione , etiam ipsorum misereri, posset ita
cui voluntas obtemperat, arbitrio utens, vocaro quomodo illis aptum esset, ut
quod el ipsum Dei donum est. " Quis et moverentur, ct intelligercnt, et se­
te discernit ? ubi si dixerit homo, » querentur. » 9 — « Volentes cx nolen­
ait Augustinus « fides mea , voluntas tibus fiant occultissima ct efficacissime
mea, bonum opus meum; responde­ potestate. » 10 « Subventum est igitur
tur ei, Quid enim habes quod non ac­ infirmitati voluntatis humanæ, ut divina
cepisti? si autem accepisti, quid glo­ gratia indcclinabiliter, et insuperabiriaris quasi non acceperis?
— « Nec litcr ageretur. »
istam voluntatem, qua credit Deo, dici
124. Resp. Libentissime gratiæ vires
potest homo habere, quam non acce­ in ipsa perversitate humanæ voluntatis
perit. Quandoquidem vocante Deo, vincenda agnoscimus, quidquid sit de
surgit de libero arbitrio, quod natu­ ratione qua illa grati® potestas cum
raliter cum crearetur accepit. » * Anim­ libertate arbitrii concilietur. Censet
advertit J. A. Mohler in celeberrimo Natalis Alexander Augustinum internam
opere de re Symboiica hominem justi­ gratiæ efficaciam , tamquam cx privata
ficatum Deo totam gloriam dare, eo sua sententia, propugnasse, ** salva
quod gratia, qua justus constituitur, tamen libertate quam apertissime agno­
a Deo datur intuitu Christi meritorum, vit, et invictissime vindicavit. « Libe­
quam nullo suo opere promereri po­ rum ergo arbitrium evacuamus per
terat; simulquc Deo gratias agere dc gratiam? Absit, sed magis liberum
facultate quam largitus est, ut possit arbitrium statuimus. »15 « Non enim
homo dare ei gloriam, quam absque voluntatis arbitrium ideo tollitur quia
libero voluntatis exercitio non posset.5* juvatur; sed ideo juvatur, quia non
123. Obj. 6. Augustinus passim lue­ tollitur. » u « Dicit mihi aliquis : Ergo
tur gratiæ internam efficaciam, (pia agimur, non agimus. Respondeo : Imvoluntas prorsus determinatur, quam­ mo, ct agis ct ageris ; ct tunc bene
que nulla heminis perversitas frustrari agis, si a bono agaris. Spiritus enim
(I) Op. imp. I. i. qu. f. n. IO.
(i) I. Cor. i». 7.
(J) Aug. ep. 180. n. 4.
(4) De spir. et Iit. n. 87.
(5) « Dankt er fioll fur die Fàhigkeil, ihtn den
Rubtn geben tu k3nncn,was er ohnoFreiheit nicht
rrrrnig » Symbolik c. iii. §. ii.
(OjL.de gratia Chriiti c. ixiv.

(7) L. i. contra duas cp. Pelag. u.
(8) L. dc correpi, el gralia c. ai».
(9) L. i. ad Simplic., qu. 1. n. 18.
(10) !.. de gratia Cbriali c. Mi». ’»’·
(4f) L. de corrupt, et gratia t. in.
(U) Synopsi* bi*l. Eccl. ***. ». e. iii. par. tiii.
(13) L. deipirit. et lit e. xit.
'14) Ep. 157, alia* 89 ad Hilarium.

S3*

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

Dei qui le agit, agenti adjutor est libi.
Ipsum nomen adjutoris præscribit ,
quia cl tu ipse aliquid agis. Agnosce
quid poscas ; agnosco quid confitearis.
Quando dicis, « Adjutor meus esto, ne
derelinquas me, >» adjutorem utique in­
vocas Deum. Nemo adjuvatur, si ab
illo nihil agatur. ... Si non esses
operator, ille non esset cooperator. ·> *
Quum hæc aliaque præsto sint docu­
menta , quæ gratiæ vires predicant,
necessario inlclligenda sunt salva vo­
luntatis libertate. Equidem fatemur
‘Deum operari etiam bonas voluntates,
eas scilicet sua gratia excitando, cui
tamen libere consentit homo, quum
posset repugnare. Efficacissime est ejus
potestas, et omnipotentissima, sed
ejus exercitium attemperatur human®
conditioni; nec enim tollit, quod do­
narii , arbitrium. Non est quidem in
hominis potestate Dei consilia frustrari,
ut frustra misereatur, nec enim temere
Deus sua largitur dona , sed sapientia
sua præluccnlc, ul finem quem sibi
præstiluil, illæsa voluntatis libertate ,
assequatur. De voluntate indeelinabililer
et inseparabiliter, (sic enim legendum)
acta, Augustinus loquitur, et eam per­
severantia1 dono roboratam , omnia
superare posse salutis impedimenta
docet:non enim eo loci de quolibet
graliæ auxilio, etiam efficaci, est quæslio. Cælerum ipsa voluntas declinare
potest, el sese separare a gratia, eliam
ipso lemporc quo ila agitur ; non
quidem ul utrumque simul sit, sed
quia vera reluctandi potestas cum
consensu conjungitur. Optime animadverlil : « Ista quæslio, ubi de arbitrio
voluntatis et Dei graiia disputatur, ila
cstad discernendum difficilis,ulquando
defenditur liberum arbitrium, negari
Dei gratia videatur ; quando autem as­
seritur Dei gratia, liberum arbitrium
putetur auferri. » *
<l)Serm.«8.n <<·
,1, L. dc gral Christi c. xlvn.

125. Obj· 7. Pelagiani, gratiam qiu
ageretur necessario voluntas negantes, damnai i sunt : qua de causa eliam
Semipelagiani haeretici audierunt, licet
faterentur gratiam requiri etiam ad fidei
initium.
120. Resp. De Pelagio refert Augu­
stinus : « Solam possibilitatem dicit
divino adjuvari semper auxilio ; volun­
tatem autem et actionem nullo Dei
adjutorio existimat indigere. » ‘ Non
ideo damnatus csl quod rejiceret gra­
tiam qua voluntas necessario ageretur,
sed qua excitarelur, et muniretur. Ab
initio omne auxilium supernaturale vi­
sus csl rejecisse; sed uldamnationem
effugeret, possibilitatem, scilicet, na­
ture vires, seu liberum arbitrium di­
vino adjuvari auxilio deinde fassus est:
quod tamen de externis auxiliis, lege
scilicet, Christi exemplo , et aliis sub­
sidiis hujusmodi intellexit : < Nam gra­
tiam Dei el adjutorium , quo adjuva­
mur ad non peccandum, aul innatura,
el libero ponit arbitrio, aut in lege
atque doctrina. » * Interiorem gratiam
qua moveretur voluntas negavit ; qua­
propter Augustinus dixit : « Si ergo
consenserit nobis, non solam posaibiliialem in homine, etiam sinccvelil,
nec agat bene, sed ipsam quoque vo­
luntatem et actionem, id est, ut bene
velimus, ct bene agamus, quæ non
sunt in homine, nisi quando bene vult
el bene agit : si, ut dixi, consenserit,
eliam ipsam voluntatem et actionem
divinitus adjuvari, et sic adjuvari, ul
sine illo adjutorio nihil bene velimus
ct agamus, eamque esse gratiam Dei
per Jesum Christum Dominum no­
strum , in qua nos sua , non nostra,
justitia justos facit, ut ea sit vera nostra
justitia quæ nobis ab illo est;nihilde
adjutorio gratiæ Dei, quantum arbitror,
inter nos controversi® relinquetur.»
*
Semipelagiani putabant hominem pri(J) |bld c. xii. (<j Ibid. c. iii.
jbjd c 1(vii

CAP. IV. DE CHATIA SUFFICIENTE.
muni motum ad fidem ex se hnberc :
docebant enim , uti refert S. Prosper,
ad Augustinum scribens , quantum ad
Deum perlinet, omnibus paratam vi­
tam ælernam : quantum autem ad
arbitrii libertatem , ab iis eam appre­
hendi , qui Deo sponte crediderint,
el auxilium gratiæ merito credulitatis
acceperint. » *
127. Obj- 8. Inlelligi non potest quo­
modo liberum maneat arbitrium , gra­
tia voluntatem movente.
128. Resp. Plurcs sunt rationes qui­
bus illud explicetur, vel enim cum
Molina, quem putat De Maistre feliciter
nodum solvisse, dicas efficacem esse
gratiam eo ipso quod voluntas motui
divino cedat; vel cum aliis ipsi gratiæ
vim inesse voluntatis alliciendi con­
sensum : num ideo dubitandum Deum
posse ita movere voluntatem ul con­
sensus certo sequatur, plena cum
libertate? Cætcrum licet graliæ cum
libertate concordiæ ineundæ ratio dif­
ficilis admodum aliquibus videatur,
prout ipsi Augustino , non ideo alter­
utra incerta evadet, quum cx Scriptura
ctEcclcsiæ solemni doctrina omnino
constet. Nobis verba Tridenlina usur­
passe sal esi, quibus docemur pec­
catores per Dei excitantem atque ad­
juvantem gratiam ad convertendum se
ad suam ipsorum justificationem , ei­
dem graliæ libere asscnlicndo ct coope­
rando disponi; ila ut tangente Deo cor
hominis per Spirilus sancti illumina­
tionem , neque homo ipse nihil om­
nino agat, inspirationem illam reci­
piens; quippe qui illam ct abjicere
polest : neque tamen sine gratia Dei
movere se ad justitiam coram illo libera
sua voluntate possit. » *
Animadversio.
129. Concordia fidei Calholicæ in eo
esi manifesta quod graliæ ad salutares
actus, et ad ipsum fidei initium, nc(I) Ep. H5. inter Aug.
.
(i) Trid. Cone. Sees. vi. c. S.

255

cessitatcm omnes summo consensu
lateantur Theologi,sicut eliamhiimanæ
voluntatis sub gratia libertatem : lota
concertatione theologica in modo quo
conciliandæ sint versante. Igitur et
libertas sententiarum et fidei unitas
habeiur. Nos necessc non putamus in
alicujus verba jurare, nec gravamur
in re adeo difficili hærere ancipites,
ne vel graliæ potenti® detrahere videa­
mur, quam maximam esse non dubi­
tamus, vel liberum denegare arbitrium,
quod Ecclesia docente, el intimo animi
sensu novimus. Liceat nobis « non plus
sapere quam oportel sapere:sedsapere
ad sobrietatem. »5
CAPUT IV.
DE GRATIA SUFFICIENTE.

150. Præter gratiam efficacem agno­
scunt Theologi sufficientem, quæ sci­
licet vires ad agendum præstal, quam­
vis, voluntate reni lente, effectus non
sequatur. Juxta Molinæ scholam, suffi­
ciens gratia vires omnino effectui pro­
ducendo pares suppeditat, adeo ut
sine novo subsidio effectus posset pro­
dire. Est igitur potentia expedita, etiam
ratione habita adjunctorum, adeo ut
voluntas vere possit consentire. Nec
tamen necesse est ut vires proxime
sufficientes præbcal, dummodo virium
quas suppeditat usu, validiores impe­
trari possint. Ideo alia est gratia re­
mote sufficiens, alia proxime sufficiens,
utraque tamen par effectui ad quem
datur.
lâl.Auguslinianenses sufficientem seu
inefficacem gratiam , uti eam appellare
malunt, eam habent quæ desideria et
conatus quosdam excitai, et potentiam
dat agendi, non tamen proxime expedi­
tam, adeo ut actus numquam sequatur,
nisi alia gratia validiore, scilicet efficaci.
(S) Rom. xii. J.

Î3G

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

acrcdcntc.' Hæc victrix appellatur dele­
ctatio. vocibus ab Augustino mutuatis?
quas Jansonius etiam adhibere consue­
vit, ’ sed sensu plane hærctico , quod
scilicet contrariam delectationem adeo
gradibus superct, ul necessitatem In­
forat consensus. Ab hoc abhorrent
Augustinianenses, el prava consectaria
cx principiis verissimis perperam de­
duci queruntur.1
152. Thoniistæ gratiam sufficientem
intelligunt eam quæ « potentiam qui­
dem ad bonum operandum confert,
sed voluntatem efficaciter non deter­
minat , adeo ut bonum illud opus,
ad quod efficiendum gratia nos soli­
citât, et movet suo modo, minime
consequatur. >< ’
153. Calvinus omnem gratiæ divinæ
cui resisti valeat notionem, ulpotc
majestati el omnipotent!® Dei inju­
riosam , rejicit : « Illud ergo, » inquit
« toties a Chrysostomo repetitum re­
pudiari necesse est, Quem trahit, vo­
lentem trahit : quo insinuat Dominum
porrecta tantum manu expectore, an
suo auxilio juvari nobis adlubescat.»®
154. Jansenius , gratiæ efficaciam
absolutam ultueatur, contendit par­
vam ipsam gratiam, quæ delectatione
carnali gradibus inferior est, omnem
parere effectum ad quem datus est,
excitando scilicet desideria ct conatus
quosdam ad virtutem : « Ejus gratiæ
efficacissime natura declaratur ex eo
quod nullo prorsus effectu careat, sed
eum in omnibus quibus datur, infallibililer operetur. »7

155. Presbyterian! et Baptistae, Ca|.
vinianis inhærcntea placitis, docent
gratiam, qua salus comparari possit,
aliis prœler electos deesse, quamquam
in iis quædam Spiritus operatione»
communes contingant. 8
156. Quakeri censent lumen interi»
singulis dari quod ad salutem sufficiat,
cui tamen plurimos mentis oculos oc­
cludere fatentur. °
137. Ex tidei doctrina constat inte­
riori gratiæ nonnumquam resisti;
damnata est enim , tamquam haeretica,
hæc Jansenii propositio : « Interiori
gratiæ in statu naluræ iapsæ numquam
resistitur. » ‘°
Propositio.
Interiori gratiæ in statu naiura la­
psae aliquando resistitur.
138. Probatur 1 cx Scripturis. Per
Isaiam queritur Deus de populo suo :
« Quid est quod debui ultra facere
vineæ meæ,et non feci ci ? an quod
especlavi ul faceret uvas, et fecit la­
bruscas ?» “ Populo igitur largitus
est Deus subsidia gratiæ, quibus bo­
norum operum uberes fructus ferre
possent : nam juxta vim textus nihil
quod faciendum erat praetermisit. ù wtoy «S, 'mji -ny nwjft-ro

(r) Derti Aug. Syst. rind. Diss. iv. c. i.
(8) L. ii. de pccc. meritis cl remiss, c. xii. n. 32.
(Ji Augustinus I. viii. dc gratia Christi c. ii.
(4) Barii dc theologicis disciplinis t. i. p. *43
,
et Aug. Syst. vindic. p. ii. c. i.
(5) Gasuniga, Tract, dc Gratia Christi, Diss.
ir. c. i.
(6) Inst. I. ii. c. iii. n 10.
(?) Augustinus I. ii. de gratia Salr. c. ixr.
(8) « Others nut elected, although they may
be called by the ministry of the word, and may

have some common operations of the Spirit, jtt
they never truly come unto Christ, and tberrbrt
cannot be saved.» Prcsbyt. Conf. c. i.§.iv.
(0) a Although this gift and inward grace d
God be sufficient to work out salvation, yet in
those in whom it is resisted,it both tn»j,nd
doth become their condemnation. » Prop. <·'
apud Barclay.
(10)
Prop. ii.
(It) Isaiæ v. 4.·

Constat autem interiora gratiæ auxilia
esse imprimis necessaria , quæ proin­
de concessa intclligcnda sunt.
13D. Peccatores alloquitur Deus in
Proverbiorum libro : — « Quia vocari
et renuistis : extendi manum meam,
et non fuit qui aspiceret Despexistis
omne consilium meum, et increpa-

CAI'. IV. DE CHATIA SUFFICIENTE.

m

tiones meas neglexistis. Ego quoque vestri, ita ct vos. » * Spiritus sanclns
in interitu vestro ridebo, el subsanna­ interlus præsertim operatur, gratiam
bo, cum vobis id, quod timebatis, ad­ tribuendo : ei tamen restiterunt Judaei,
venerit. » 1* Minæ hæ ostendunt penes quorum corda incircumcisa erant, vo­
illos fuisse Deo vocanti respondere, luntas scilicet rebellis.
ct proinde interiora gratiæ subsidia
143. Apostolus Paulus ad Corinthios
præsto fuisse ; eos autem, licet vocem scripsit : « Adjuvantes autem exhorta­
ejus intus loquentem audierint, sua mur, ne in vacuum gratiam Dei reci­
culpa induruisse.
piatis. n s Illa hortatio inanis foret,
140. Christus civitates quæ miracu­ si penes cos non esset gratiæ resiste­
lis ejus a<l poenitentiam non sunt mo­ re. Nec potest de externis tantum sub­
li, vehementer redarguit : — « Tunc sidiis intelligi : nam loquitur Apostolus
cœpit exprobrare civitatibus, in qui­ de salutis auxiliis, quæ interna etiam
bus factæ sunt plurima» virtutes ejus, sunt. Præterea quum absque gratia in­
quia non egissent pœnitenliam. Væ teriori nihil in salutis negotio fieri pos­
tibi Corozain ,væ tibi Helhsaida : quia, sit , si ea fidelibus præsto non esset,
si in Tyro ct Sidone faclæ essent vir­ illuderet iis hortando ut gratiæ obseque­
tutes quæ factæ sunt in vobis, olim in rentur, quum ejus defectu non possent.
cilicio ct cinere poenitentiam egis­
144. Probatur 2. ex Augustini tensent. » * Nisi interna gratiæ auxilia tentia, quem Janseniani totum suum
simul data fuissent, nulla fuisset ex­ esse immerito clamitant. In libro pri­
probrationis , et minarum justa ratio ; mo ad Simplicianum in quo « istam
nam deficientibus illis, non potuerunt quaestionem » (de fidei initio) secun­
pœnitenliam peccatorum agere. Data dum « veritatem divinarum Scriptura­
sunt igitur illa auxilia , quibus tamen rum solutam, » · contra Scmipelacives illi pertinaciter restiterunt, poe­ gianos scribens, lesiatur, ait : « Noluit
nis idcirco gravissimis plectendi.
ergo Esau, et non cucurrit : sed et si
141. Ipsam urbem principem , san- voluisset el cucurrisset, Dei adjutorio
ctamquc, Hierosolymas , Christus sic pervenisset, qui ei etiam velle, et
appellavit : « Jerusalem , quæ occidis currere vocando præslaret, nisi voca­
prophetas, et lapidas eos qui ad te tione contempta reprobus fieret. »7 —
missi sunt, quoties volui congregare « Ad illam ccenam, quam Deus dicit
filios tuos, quemadmodum gallina in Evangclio præparatam, nec omnes
congregat pullos suos sub alas, jet qui vocati sunt, venire voluerunt,
noluisti ? » ’ Ex animo voluit Christus neque illi qui venerunt venire possent
Hierosolymitanos sibi adsciscere, eos- nisi vocarentur. Itaque nec illi debent
que donorum suorum efficere partici­ sibi tribuere qui venerunt, quia vocati
pes : proinde dedit procul dubio illa venerunt, nec illi qui noluerunt veni­
interiora gratiæ subsidia, quæ ad tan­ re , debent alteri tribuere , sed tantum
tum finem erant necessaria. Noluerunt sibi : quoniam ut venirent vocali erant
tamen, et pertinaciter restiterunt.
in libera voluntate. Vocatio ergo ante
142. Stephanus diaconus Judæos his meritum voluntatem operatur. Proverbis increpuit : « Dura cervice et pterea ct si quisquam sibi tribuit quod
incircumcisis cordibus, vos semper venit vocatus, non sibi potest tribuere
Spiritui sancto resistitis ; sicut patres quod vocatus est. Qui autem vocatus
(I) Pror. >. 34.
Ii) Mal. ii. 30 (S) Ibid, xtiii. 51.
,(4) Ad. vii. 51.

(5) II. Cor. vi. I.
(0) I. de prted. SS. c. 4.
(7)
!.. i. ad Siinplician. qu. n.

358

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

non venii, sicut non habuit meritum necessario subsidio carentes virtutem
pr.tniii ut vocaretur, sic inchoat meri­ exercere non potuerint. Ergo erit ih
tum supplicii , cum vocatus venire excusatio aequissima. Porro benigna
neglexerit. » * — « Recte fortasse erga eos coelestis Patris voluntas,qua
quererentur, si erroris cl libidinis nul­ illis consulit, cis facultatem salutis
lus hominum victor exislcrel : cum adipiscendae tribuendo , non poterii
vero ubique sil præsens, qui mullis vindicari, si necessaria auxilia pro ar·
modis per creaturam sibi Domino ser­ bitrio suo denegaverit.
Objectiones diluuntur.
vientem aversum vocet, doceat creden­
146. Obj. I. « Omnis qui audivit a
tem , consoletur sperantem , diligen­
tem adhorletur, conantcm adjuvet, Patre, el didicit, venit ad me. »4 Jn
exaudiat dcprecantem; non tibi depu­ quæ verba scribit Augustinus : « Quid
tatur ad culpam, quod invitus ignoras, est : Omnis qui audivit a Patre el didi­
sed quod negligis quærere quod igno­ cit, venit ad me; nisi, Nulluscstqui
ras ; neque illud quod vulnerata mem­ audiat a Patre et discal, el non veniit
bra non colligis, sed quod volentem ad me? Si enim omnis qui audivi!ap»sanare contemnis. > *—« Habet con­ tre ct didicit, venit : profecto omnis
cupiscentiam cum qua pugnet, eamque qur non venit, non audivit a Patre,
adjuvante Deo superet, si non in va­ nec didicit : nam si audisset et didi­
cuum gratiam ejus susceperit si re­ cisset , veniret. » 7 Nulla igilur est
probus esse noluerit. » * — « Cor gratia interior cui resistatur..
147. Resp. Conlextus et stylus Joan·
eorum congelascit adversus Deum, et
iit durum adversus imbrem gratiæ nis sinunt ut inversionem verborum
ejus, ne fructum ferat. » 4 — « Ut mlelligamus, ita ut legi possint: Omiw
autem innotescat quod latebat, ct qui venit ad me, audivit a Patre rldisuave fiat quod non delectabat, gratiæ dicit ; sicut in prima ejus epistola
Dei est, quæ hominum adjuvat volun­ « Qui non est ex Deo, non audit nos, · ’
tates ; qua ut non adjuventur in ipsis scilicet qui non audit nos, non ut a
itidem causa est, non in Deo, sive Deo. Loquebatur Christus de grati?
damnandi praedestinati sint propter necessitate, potius quam de ejusri;
iniquitatem superbiae ; sive contra ip­ dixerat enim : « Nemo potest venire
sam suam superbiam judicandi et eru­ ad me, nisi Pater, qui' misit me, tra­
diendi , si filii sint misericordiae. » 5 xerit eum. » Cæterum si quis ordini
Sunt igitur, juxta Augustinum , qur verborum inhaerere velit, verissime
vocationem divinam negligunt et con­ dicitur omnem qui audivit a Patre et
temnunt, quum ei possent obtempe­ didicit, ad Christum venire; audit enim
rare : qui idcirco interiorem gratiam unusquisque, gratia Dei intus loquente,
sufficientem receperunt, cui sua culpa discit, mentis assensum praebendo.
restiterunt.
Sunt tamen qui Dei vocem nolunt
145. Equidem si gratiæ interiori audire, nimia cordis duritie; quapro­
numquam renitatur voluntas humana, pter Apostolus, verbis utens Psallis,
peccatoribus exprobrari non potest quod monet : « Hodie si vocem ejus audie­
liberi arbitrii abusu peccaverint, quum ritis , nolite obdurare corda vestra.»'
(!) L.es.qu. q. 08.
(2) Lib. de Natura el gratia e. lini.
(5) L. i. dc peccat, meritis cl remissione c. ult.
(4) Initio l’rœf. in Pa· ciitr.
(β) L. ii. de pecc. merit, cl remiss, c. ivit. n. 20.

(0) Joan. vi. 48.
(?) L. de prmdest. Sanet, c. viit.
(8)
I. Joan. iv. 6.
(0) Pa. iciv. 8. Heb. iii. <2.

CAP. IV. DE GRATIA SUFFICIENTE.

— Augustino quidem, in objecto loco,
propositum est, contra Scmlpelagianos, ostendere fidem, ct ipsius ini­
tium a Dei gratia provenirc : « Non
quia credere vol non credere non est
in arbitrio voluntatis humante, sed in
electis præparatur voluntas a Domi­
no. « * Cæterum vim graliæ extollere
pergit, qua scilicet flectantur mentes
el corda, etiam eorum qui prius duri
visi sunt et incrcduli. « Hæc itaque
gratia , quæ occulte humanis cordibus
divina largitate tribuitur, a nullo duro
corde respuitur : ideo quippe tribuitur,
ut cordis duritia primitus auferatur. » ’
- « Ergo trahi a Patre ad Christum,
et audire ac discere a Patre ut veniat
ad Christum , nihil aliud est quam do­
num accipere a Patre, quo credat in
Christum » 3 Hæc non ita accipienda
sunt, ut nemo ullatenus intus audire
censeatur, qui non venit : sunt enim ,
testante Augustino, qui vocatione con­
tempta reprobi fiunt. Id insuper anim­
advertendum censemus , in tota illa
cum Pelagianis et Semipelagianis con­
certatione , Augustinum humanæ vo­
luntatis infirmitatem cl gratiæ poten­
tiam urgere consuevisse, ut Deo sa­
lutis humanæ tribueretur honor : ad
scopum autem non collineassel, osten­
dendo quoties, voluntatis pertinacia ,
gratia fructu caret . ideoque mirum
non est pleraque testimonia vim gra­
liæ exhibere , et nonnisi obiter et oc­
casione data , agi de ea quæ, humana
voluntate reni tente , effectu fraudatur.
Equidem quicumque experientiam ju­
storum ipsorum præ oculis habuerit,
facile perspiciet non graliæ actionem
perpetuam , in singulis vilæ casibus ,
sed ejus vim singularem, qua superan­
tur res omnes adversæ , plerumque ab
Augustino describi : nec enim sancti

(I) L. de prsd. Sanci, c. v. n.
(1J Ibid. c. vlii. 13.
(S) Ibid. n. 13.

10.

semper cum tanta animi jucunditate.
qualem ipse amat referre, ad virtutis
opera feruntur.
148. Obj- 2. Apostolus Paulus plane
docet neminem divinæ voluntati resi­
stere :« Dicis itaque mihi : Quid ad­
huc queritur ? voluntati enim ejus quis
resistit? 0 homo , tu quis es, qui re­
spondeas Deo ?» * Liquet Apostolum
nihil habere quod respondeat homini
querenti de summo Dei arbitrio ac
potestate, qua «cujus vult miseretur,
quem vult indurat. · n Nemini igilur
tribuitur gratia cui resistat.
149. Resp. Apostolus vult humanam
frangere superbiam : nec enim Deus
homini consiliorum suorum reddere
ralionem tenetur. Cæierum quamvis
pro summo arbitrio suo Deus largiatur
gratiam, quum nemini debeatur, con­
stat humanam voluntatem ei sæpe re­
pugnare : ideo enim Apostolus pecca­
torem alloquitur : « An divitias boni­
tatis ejus, et palicntiæ, et longanimi­
tatis contemnis? ignoras quoniam beni­
gnitas Dei ad poenitentiam te adducit ?
Secundum autem duritiam tuam, cl
impoenitens cor, thesaurizas tibi iram
in die iræ, et revelationis justi Judicii
Dei. » ° Miseretur quidem cujus vult,
cor ejus gratia tangendo; quem vult
indurat, eum in cordis duritie relin­
quendo , quamvis non deneget huic
etiam ea auxilia quibus ad pœnilentiam
adduci posset, quæ spreta majorem
provocant vindictam.
130. Obj. 5. Augustinus omnem gra­
tiam internam iis qui non credunt de­
fuisse docet. « Cum igitur, » inquit,
« Evangelium prædicalirr, quidam cre­
dunt , quidam non credunt ; sed qui
credunt, prædicatore forinsecus inso­
nante, intus a Patre audiunt atque
discunt ; qui autem non credunt, foris

(4) Rotn. ix. 19.
(8; Ibid. 18.
(r.) Ibid. ii. 4.

W

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI

audiunt, intus non audiunt neque di­
scunt : hoc est, illis datur ut credant.
illis non datur. »1
151. Λ·.ψ. Non omne interius gratiæ
subsidium infidelibus defuisse docet
Augustinus, sed speciale illud fidei
donum. Slalim enim subjungit : « Fides
igitur, et inchoata, et perfecta, donum
Dei est : et hoc donum quibusdam
dari, quibusdam non dari omnino non
dubitet, qui non vult manifestissimis
sacris litteris repugnare. *» Quæ addu­
ximus inter probationes testimonia
probant sufficientia ad fidem dari auxi­
lia , quæ, culpa vocationem conte­
mnentis, carent effectu.
152. Obj. 4 Augustinus electis dari
gratiam dicit, cæleros vocari exterius,
potestate amplectendi fidem haud con­
cessa : « Ad alios vero, » inquit « vo­
catio quidem pervenit, sed quia talis
fuit qua moveri non possent, nec eam
capere apti essent, vocali quidem dici
potuerunt, non electi, n 8
153. Rcsp. Specialem electorum vo­
cationem el Dei misericordiam eo loci
praedicat ; sed alios diam vere vocari,
et gratiæ subsidia accipere , quibus
uti nolunt, agnoscit. Dicit quidem
Deum eorum pertinaciam frangere po­
tuisse, copia auxiliorum majori, qui­
bus moveretur voluntas : « Quoniam
non potest effectus misericordia! Dei
esse in hominis potestate, ut frustra
ille misereatur, si homo nolit ; quia si
vellet etiam ipsorum misereri, posset
ita vocare quomodo illis aptum esset,
ut et moverentur, et intclligerent, el
sequerentur. Verum est ergo : « Multi
» vocati, pauci electi, n Illi enim electi,
qui congruenter vocali, illi autem qui
non congruebant, neque contempera­
bantur vocationi , non electi, quia non
secuti, quamvis vocati. » Quod igitur

(!) L. de prted. Sanci, c. viii. n. 13.
(i) Ibidem o. IC·
(S Ad Simplicienum I. i. qu. i. n. <5.
4, Ibid. I. i. q. ii. ii. H.

dicat eos non potuisse moveri, intelligenduin est ratione habita eorum
voluntatis pertinacis ; uti liquet ex iis
quæ paulo post subjungit : « Quod M
tanta quoque potest esso obstinatio
voluntatis, ut contra omnes modoi
vocationis obdurescat mentis aversio;
quaeritur utrum de divina pœna sil
ipsa duritia , cum Deus deserit non sic
vocando, quomodo ad fidem moveri
potest. Quis enim dicat modum, quoti
persuaderetur ut crederet, etiam Om­
nipotenti defuisse ? » *
154. Obj. 5. Gratia interna, qu?
sufficiens praedicatur , inutilis est «
perniciosa, quum numquam sortiatur
offectum , sed hominem magis reum
constituat In ea non apparet offusa Dei
bonitas, sed summa potius severitas.'
155. Resp. Guipa hominis (it ut gratia
careat effectu: vim enim præslal, tu
si voluntas cederet, effectus sequere­
tur. Inservit autem ad divinam bonita­
tem et justitiam vindicandam, datis
subsidiis , quibus homo possit,sivelit, salutem comparare. Quod magis
reus ipse Hat, ei resistendo, ipsi tri­
buendum est.
156. Obj. 6. Gratia sufficiens est ipsa
possibilitatis gratia , quam in Pelagiauisolim abhorruit Ecclesia.
157. Rcsp. Nequaquam : Pelagius
enim possibilitatis nomine potentiam
naturalem inlelligcbal, liberum scilicet
arbitrium, quod tamquam Creatoris
donum gratiam aliquando nuncupabat.
Pelagii scripta legisse se testatur Augu­
stinus : « Nec alicubi potui repente
hanc eum gratiam confiteri, qua non
solum possibilitas naturalis voluntate
et actionis , quam dicit nos habere
etiam si nec volumus , nec agimus bo­
num , sed etiam voluntas cl actio sub­
ministratione sancti Spiritus adjuvatur.1

(c) Jantcnius I. 3. dc Gratia Christi, c. 1
(u) !.. de Grade Cl»r isli, conlra 1'clag « lixtrA
c. xuiv.

CAP. IV. DE GRATIA SWICIENTE.

tif

dnimadverxiones.
bus, « animadvertit auctor libri de vo­
158. Dari igitur gratiam interiorem catione Gentium, « sunt aliquænatio­
cui resistunt sua culpa homines con­ nes , quibus nondum gratia Salvatoris
stat : quibusnam autem detur, jam est illuxit . . . quibus tamen illa mensura
inquirendum. Omnibus prætcr electos generalis auxilii, quæ desuper omnibus
suxilia sufficientia denegari docent, ut semper hominibus est praebita, non ne­
vidimus, Presbyterian!. Quaker! e con­ gatur. n 3* De gentibus quas Deus olim
tra Illa singulis dari hominibus faten­ dereliquit, dicit : « Numquam sunt ma­
tur, lumen scilicet interius Spiritus, nifestis occultisque beneficiis abdica­
mentem coelesti veritate illustrantis , ti. » * Equidem proscripta esi ab Ale­
quo salus, absque exteriori aliquo sub­ xandro VIII. hæc propositio : « Pagani,
sidio, possit comparari. 1*
Judsei, haeretici, aliique hujus generis,
159. Sunt tamen ex Theologis, præ- nullum omnino accipiunt a Jesu Chri­
scrlim Thomislis , qui dicunt interiora sto influxum : adeoque hinc recte infe­
gratiæ subsidia non omnibus suppetere res, in illis esse voluntatem nudam el
hominibus; nam teste Antonino Mas- inermem sine omni gratia sufficiente. ·’
162. Id autem animadvertendum, eos
souliè.nec rcfraganlcGazz.aniga, « com­
munis sententia est inter S. Thomæ qui nullam habuerunt unquam occasio­
discipulos ... a Deo denegari obdu­ nem veritates revelatas cognoscendi,
ratis, et excæcalis, ac infidelibus qui nulla idcirco culpa teneri, juxta illud
nihil unquam de fide audierunt, etiam Christi : « Si non venissem , et locutus
sufficientia auxilia, quibus converti aut fuissem eis, peccatum non haberent, *n
credere possint. »’ Augustinianenses Merito igitur damnata est Baji proposi­
in eadem sunt sententia. Molinîstæ et tio : « Infidelitas pure negativa in his
Congruistæ omnibus el singulis ea dari quibus Christus, non est prædicalus ,
existimant, non ita tamen ut leges na­ peccatum est. n ’ Gratiæ autem adjuto­
luræ vel generalis *providentia ordo rium iis praeberi, ut servent legem na­
*mutanda sint. ut singulis applicentur. turalem , eorum mentibus insculptam,
Sic parvuli in utero plurimi moriuntur, non videtur dubitandum : qua violata,
vel apud parentes infideles , absque ba­ reos se constituunt æternæ morti ob­
noxios : « Quicumque enim sine lege
ptismi remedio.
100. Benigne dc Deo sentire juvat, peccaverunt, sine lege peribunt. » 10
163. lis quibus praedicatur Evange­
ideoque mitior nobis arridet sententia,
maxime quia Christum pro omnium sa­ lium a legitimis præconibus, dari in­
lute fudisse sanguinem credimus; el teriora gratiæ subsidia, quibus valeant
Deus « omnes homines vult salvos fieri, mentis assensum credendo praebere,
cl ad agnitionem veritatis venire. »s constat ex gravissimis ptenis in quas
Igitur cum Paulo Orosio , Augustini di­ haud credendo incurrunt : « Quicum­
scipulo , censemus « nemini hominum que non receperit vos, neque audierit
deesse adjutorium Dei, praesertim cum sermones vestros : exeuntes foras de
domo, vel civitate, excutite pulverem de
el seductor instet, et insit infirmitas. »
*
161. « Nunc in extremis mundi parti­ pedibus vestris. Arnen dico vobis :
(I) « This light enliglitenclh the hearts of all in
a do, in order Io salvation , if not; resisted :nor
il it less universal than the seed of sin : being the
purchase of his death, who tasted death for
ever)’ man : for as in Adam all die, even so in
Christ shall all be made alive. » V. Prop, apnd
Ilsrelay.

Vol. ii

(i) Diss. i. de dir moiione qu. s. art 'J. Vide
eliarn Gauanigam dc Gratia p. i. diss. ». e. »<»·
Prop. ». (S) I. fim. ii. 4. (4) Apol. pro lib. arb.
(51 L. ii. c. avii. (0) lb. c. ir.
(!) Prop. ». ei damn. 7. Dec. laat).
;8) Joan. sv. H. (11) Prop, lariii.
(to; Hom. ii. 11.
21

54*2

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI

Tolerabilius cril terræ Sodomorum et
fiomorrhæorum in dic judicii, quam
illi civitati. » * « Predicate Evange­
lium omni creature . . . qui vero non
crediderit, condemnabitur. » * Ideo
Apostolus : « Quod si etiam opertum
est Evangelium nostrum, in iis, qui
pereunt, est opertum : in quibus Deus
hujus sæculi cxcaecavil mentes infide­
lium , ul non fulgeat illis illuminatio
Evangclii gloriæ Christi, qui est imago
Dei. « * Pulchre Augustinus : « Infideles
quidem contra Dei voluntatem faciunt,
cum ejus Evangelio non credunt : nec
ideo tamen eam vincunt, verum se ip­
sos fraudant magno et summo bono ,
malisque j renalibus implicant, exper­
turi in suppliciis potestatem ejus, cujus
in donis misericordiam contempse­
runt. »4
164. Peccatores in delicto pertinaces
quodammodo a Deo derelinqui constat,
subductis plerumque validioribus gra
tiae subsidiis : « Considera opera Dei
quod nemo possit corrigere, quam ille
despexerit. »s Caelorum non temere di­
cendum eos unquam privari omni gra­
tiæ auxilio , quamdiu in hac vita ver­
santur ; nam de omnibus juvat inlelligere Domini per Prophetam verba :
« Vivo ego, dicit Dominus Deus, nolo
mortem impii, sed ul convertatur im­
pius a via sua, ct vivat. Convertimini,
convertimini a viis vestris pessimis , ct
quare moriemini ? » ° Plura quidem de
cæcitatcqua peccatores puniuntur, pro­
fert Augustinus, Scripturarum testimo­
niis innixus, quiu eam absolutam esse
ante vitæ finem dicat : ait enim : « In
eam quisquis datus fuerit, ab interiori
Dei luce secluditur : sed nondum peni­
tus , dum in hac vita est. »7
165. in graliæ distributione magna
varietas necessario agnoscenda est, ct
arbitrii supremi Dei, sicut el munifi­
centia , exercitium. Eam explicare vel

vindicare opus non est, sed prresht
eum expeclare diem, in quo consilia
ejus omnia in hominum utilitatem cl
salutem, suo lumine exposita, pate
*
bunt Interim id firmissime tenendum,
quod sæpe monuit praeclarus gratiæ
vindex Augustinus , justissima eju»ju­
dicia esse : « Quare illos potius quam
illos liberat ? 0 homo ! quis es qui re­
spondeas Deo? inscrutabilia sunt judi­
cia ejus »8Id quoque unicuique caven­
dum ne dum totam graliæ œconomiam
monte complecti studet. sibi concre­
dita talenta negligat ; quum id e memoria numquam excidere debeat,ra­
tionem justo judici reddendam pro
datis muneribus.

q Meti. i. u. (i) Mire. xti. U.
(5 II. Cor. h. 1. (4) Lib. de Spin cl lit c. xxxiii

(e) Eccl. »ii. u. (o) Excch. xxxiii. II.
(7) Enirr. in l*s. n. (8) L. de dono perm. c w

CAPUT V.
DE CHATIA SANCTIFICANTE.

ICO. De gratia universim, sed prasertim de ca quæ dicitur actualis, cum
Pclagianis erat controversia; hi quippe
nullo supernatural! dono vel auxilio
opus esse asserebant ad actus saluta­
res. Cum Jansenianis etiam de actuali
gratia præcipue agitur, qua roboratur
voluntas, ct ad bonum movetur,repu­
gnandi potestate haud adempta. Lutherus de nalura graliæ habitualis, qua
anima Deo lit grata , etiam gravissime
erravit, principio de fide justificanti’
inhærens. Indulgentiarum abusum,et
deinceps usum impugnaverat, opera
pœnilcnliæ , quorum locum tenebant,
haud requiri dicens , quum Deus ple­
nam indulgcat veniam peccatori, sUtim ac lota animi fiducia peccata sibi
propter Christum remitti persuasum
habet. Inde facili ratiocinio deducebat
totam hominis justificationem in illa
meritorum Christi imputatione posiUm
esse, et peccata velo veluti obtegi,
ct peccatorem in filium adoptari, quin

CAP. V. DE GRATIA SANCTIFICANTE

2»

«liquo dono anima ornetur, quo sancta imputatione justitiae Christi, vel sola
fiat.
peccatorum remissione, exclusa gratia,
107. Calvinus idem sensit ; scribit et charilate quæ in cordibus eorum per
enim : « Ila nos justificationem simpli­ Spiritum sanctum diffundatur, atque
citer interpretamur acceptionem , qua illis inhaereat; aut etiam gratiam . qua
nos Deus in receptos pro justis habet. i justificamur, esse tantum favorem Dei ;
Eam in peccatorum remissione ac ju­ I anathema sit. »8
170. Gratia nanctifleant est igitur sustitiis Christi imputatione positam esse
dicimus. »
* In Confessionis Augustanae I pernaturale Dei donum, animæ inhæApologia ambigue de justificatione dis­ I rens, quo justa ct sancta efficitur, Deo
ceptatum est, utraque vocis significa­ I grata, cum jure ad cœlestem hæreditione admissa : » quia justificari signi­ I tatem. Justificatio est translatio peccaficat ex injustis justos effici, seu rege­ I foris ad justitiae statum , remissis pecnerari ; significat ct justos pronuntiari, I catis, ct dono graliæ sanctificantis con­
seu reputari : utroque enim modo lo­ cesso. Sanctificatio idem sonat. Prote­
quitur Scriptura. »s Attamen posteriori stantes hanc ab illa immerito distin­
sensu apud I.ulheranos invaluit, uti ex guunt ; justificationem scilicet censent
formula concordias liquet. (I)
5* Osiandcr judicialem Dei actum, quo peccatorem
*4
docuit nos justos vere effici, justitia justum haberi decernit, propter Christi
Dei in nobis habitante. *
merita ; sanctificationem vero justificati
168. Rcccntiores plcrique sectarii hominis conatum studiumque in exco­
eaiudem præbent notionem in fidei con­ lendis virtutibus, grati animi ergo,ob
fessionibus. 8 Quakeri tamen intrinse­ justificationis beneficium. · Neque ta­
cam justitiam agnoscunt, Christo Jesu men interca negandum est, » animad­
in nobis formato, quo pacto justi effi­ vertit Calvinus, « quin perpetuo conjun­
cimur ; quod suo modo de lumine ct® sint ac cohærcani duæ istæ res;
seinineque coelesti explicant.8
sanctificatio ct justificatio. » ·
169. Catholicam doctrinam perspicuis
Propositio.
verbis proposuerunt Tridenlini Patres :
Justificatio veram peccatorum dele­
« Justificatio non est sola peccatorum tionem indicat, el gratiam el charilaremissio, sed et sanctificatio, el reno­ tem quæ in corde per Spiritum sanclum
vatio (interioris hominis per volunta­ diffunditur, eiqueinhærct, sccum fert.
171. Probatur 1. ex Scripturis. Deus
riam susceptionem graliæ, et donorum.
Unde homo cx injusto fit justus, ct cx per Isaiam dicit : « Ego sum , — ego
inimico amicus, ut sit hærcs secundum sum ipse qui deleo iniquitates tuas
spem vitæ ælernæ. ··7 Errores vero no­ propter me. »·° Psalles precatur : « Om­
vatorum anathemate damnarunt : « Si nes iniquitates meas dele. . . . Lava­
quis dixerit, homines justificari vel sola bis me, et super nivem dealbabor. ■> "
(I) Initii. I. iii. c, ii. § 2.
(I) Apol. ari. ii. de justif.
(i) Solid. Declar. iii. de (id. just if. § ii.
(4) Vide Walchium Introd. ad lib. symbol. Luth.
I. i.e. viii. do form, concordiæ § xriii.
(8)« We aro accounted righthcous before God ,
only for the merit of our Lord and Saviour Jesus
thrill by failli, n Episc. Art. si.
« Those whom God effectually callclli, be also
justidetli ; not by infusing righteousness inlo
them, but by pardoning their sins, and by accoun­
ting and accepting their persons os righteous :

not for any thing wrought in them , or done by
them , but for Christ's sake alone. ■ Presbyterian
Confession of Faith , ch- si. n. i.
(0) « We understand the formation of Christ in
us, Christ born and brought forth in us............
It is this inward birth in us, bringing forth righ­
teousness and holiness in us , that doth justify
us. ■ Barclay, I'rop. vii. Expl. 4.
(7) Seas. vi. cap. vii. (8) Ibid. Cao. si.
(0) Calv. Antidol, in Cone. Trid. opus, p- ’«1 cit.
a Mohler Symbolik I. i. k. J. J sir.
[10) Isaia: xliii. 2J. [tl) P
*· ·■

2<f

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

Jlicliæas didi ■ « Quis Drus similis tui . cti, quem effudit in nos abunde pw
qui aufers iniquitatem T . . . deponet Jesum Christum Salvatorem nostrum,
iniquitates nostras, et projiciet in pro­ ill justificati gratia ipsius, hmrcdesji.
fundum maris omnia peccata nostra. »1 nuis secundum spem vilæ ælcroæ. »·
Petrus Judæos sic alloquitur : « Poeni­ Spiritus sanctus in cordibus nostrisdif.
temini igitur, cl convertimini, ut de­ fusus , nobis datus , et in nobis hahj.
leantur peccata vestra. » * Metaphorae tans exhibetur : « Gharitas Dei diffoii
delendi, lavandi, inundandi, el in ma­ est in cordibus nostris per Spiritum
ris profundum projiciendi, ablationem sanctum, qui datus est nobis. ·’peccatorum plane significant : civi sua « Nescitis quia templum Rei estis,ct
careni, si de sola externa absolutione Spiritus Dei habitat in vobis? »' Hæc
non meram externam absolutionem,
intelliganiur.
172. De gratia veluti dono coelesti sed dona coelestia , quæ Spiritus san­
accepto el in homine manento, instar ctus, animae justi veluti infusus et con­
seminis lerræ demandati, loquitur Scri­ junctus, largitur, denotant.
174. Probatur 2. ex Patribus. Grego­
ptura. — -, De plenitudine ejus, » inquit
Joannes de Christo, << nos omnes acce­ rius Nazianzenus scribit : « Quemad­
pimus, el gratiam pro gratia. »’ — modum nos primum Deus creavit, ita
• Omnis qui natus est ex Deo, pecca­ creatos restauravit ac refluxit; et qui­
tum non facit : quoniam semen ipsius dem figmento diviniore. »·
175. Ghrysostomus ait : » Qui crimi­
in eo manet. » ‘ Paulus amplissima gra­
tiæ munera effert : « Si enim unius de­ ne , rogis beneficio, absolutus est, inlicto mors regnavit per unum : multo quinatum animum servat : quem abluit
magis abundantiam gratiæ, ct donatio­ baptisma non item ; sed solis radiis
° — «Cor­
nis , et jusliliæ accipientes, — ·< r·· puriorem mentem habet. *»
πιριίίκαι rîr Xauirtr *a< rir Ju^iar r»r dis compunctio, sicut ignis, omneaoiJi»aiirv>»r λαμ£ά’»>ΗΓ — in Vita TOgna- mæ vilium perurit cl adimit, cl quantabuntper unum Jesum Christum. Igitur cumque in ea reperent mala, abstergit
·
sicut per unius delicium in omnes ho­ universa , et penitus delet. *»
176. Augustinus :« Dicimus baptisma
mines in condemnationem : sic cl per
unius justitiam in omnes homines in dare omnium indulgentiam peccato­
justificationem vitæ. Sicut enim per rum, ct auferre crimina, non radere ·“
inobedienliam unius hominis, peccato­ — « Ille in quo omnes vivificabunlur,
res constituti sunl multi ; ita el per præterquam quod se ad justitiam exem­
unius obeditionem, justi constituen­ plum imitantibus pnebet, dat etiam sui
tur mulli, r. 8 — litam tara7ra5>?ifrai. Spiritus occultissimam gratiam, quam
Igilur vere recipiunt homines copiam etiam latenter infundit et parvulis.·11
donorum ccelcstium, el justi efficiun­
177. Cyrillue Alexandrinus : <>For­
tur.
matur in nobis Christus, sancto nobis
175. Regenerati el renovati a Spiritu Spiritu divinam quamdam formam per
sancio, in nos effuso , alias dicimur : justificationem eljuslitiam inducente.· 11
« Salvos nos fecit per lavacrum rege­
Objectiones solvuntur.
178. Obj. 1. S. Paulus ait: «Credidit
nerationis et renovationis Spiritus san­

T Mich.rii. 18 IW. (t) Aci. iii. 19.
(J) Joan.i, 10. (Ii I. Joan, iii !>.
'i») Rom. v. 17. (C) Til. iii. 4.
(7) Itom.v. 5. (8) J. Cor. iii. 1«.
(9' Oral, in S. Rapi.

(10] Hom. xl. in cp. i. ad Cor.
(14) I.. ii. do compunct. cordii.
(44) L. i. contrat ep Pctag. c. liii.
(15'. I.. i. depcc. mor. eltemisi. c. it.
'41) L. v. in Isaiam.

CAP. V DE GRATIA SANCTIFICANTE

24Λ

Abraham Deo , et reputatum est illi ad
justitiam, η * In qute verba notat Calvi­
nus : « cos quibus Justitia imputatur
Justificari : quando hæc duo a Paulo
tamquam synonyma ponuntur. Unde
colligimus , non disputari quales sint
in se homines, sed quo loco Deus ipsos
censeat. » *
179. Resp. Apostolus de justitiae na­
tura ibi non agit, sed de ejus causa,
vel conditionibus ad eam assequen­
dam : ostendit, scilicet, Abraham nullo
opere eam meruisse , sed fidem ejus a
Deo acceptatam rationem jusliliæ ha­
buisse, scilicet instar operis virtutis
habitam esse.8 De justitia Christi im­
putata Abrahæ nihil eo loci dicit Apo­
stolus, uti Bloomfield, post Macknight,
fatetur.1 Intuitu quidem Christi meri­
torum, Deus fideles rite dispositos ju­
stos facit, gratiæ dona largiendo : qua­
propter in sejusli fiunt, donante Deo,
qui eos quales sunt censet, deletis prio­
ribus deliciis , cl gratia misericorditer
concessa.
180. Obj. 2. « Inveniar in illo, (Chri­
sto] non habens meam justitiam , quæ
ex lege est, sed illam, quæ ex tide est
Christi Jesu : quæ ex Deo est justitia in
fide. »8 Omnis propria justitia igitur ex­
cluditur.
181. Resp. Clique in Christo, cre­

dendo in ipsum cique obtemperando ,
justitiam consequimur, quæ ex Dpo
est, nobisque ejus dono communica­
tur : ■■ ideo Dei et Christi dicitur, quod
ejus nobis largitate donatur. · *
182. Obj. 3. Apostolus docet · quod
Deus homines justificet, peccatum non
imputando. » 7 « Sicut et David dicit
beatitudinem hominis, cui Deus acce­
pto fert justitiam sine operibus : Beati,
quorum remiss® sunt iniquitates, et
quorum tecla sunt peccata. Beatus vir,
cui non imputavit Dominus pecca­
tum. » · El alio loco :« Deus erat in
Christo mundum reconcilians sibi,
non reputans illis delicta ipsorum, n7
183. Rcsp. Non omnem justificationis
effectum Apostolus semper recenset,
sed unum alterumvc, pro occasione.
De remissione peccatorum objectis lo­
cis præcipue agit, dfcilque Deum non
imputare peccata, quæ, scilicet, mi­
sericorditer delet. Hinc alias dicit
fideles ablutos, el sanctificatos, et
justificatos , «iriA<vv«?£t, iyisvJ·», it<ΧΛΐύΛ,η. ‘°
184. Obj. 4. Ad Christum omnem
fidelium justitiam referi Apostolus :
« Vos estis in Christo Jesu, qui factus
est nobis sapientia a Deo, ct justitia ,
cl sanctificatio, et redemptio. » “ —
« Eum qui non noverat peccatum pro

ti) Rom. iv. J. (i) In locum.
(J) · Deus hoc ita in bonam partem accepit, ut
Abrahamutn prænuis alliciendum existimaret. »
Rosenmuller in lac.
(4) · Neither here, nor in Gal. iii. 0, is it said
that Christ
*·
righteousness was imputed to Abrabim........... so neither is it said any where that
Christ's righteousness is imputed to believers. ■
Mscknight in loc. « Indeed it inay be thought
stringe , bow some men have made this so fun­
damental an article of their faith, which is so
contrary to the whole strain of the Gospel : a
thing which Christ in none of all his termoni and
gracwtu speeches ever willed any to rely upon;
always recommending to us works, as instru­
mental in our justification. And the more it is to
be admired al, because that sentence or term ,
lio frequently in their mouths, and so often pres-

sed by them, as the very bam of their hope
and confidence,) to wit : lhe imputed righteous­
ness of Christ is not to be found in all lhe Bible,
al least as lo my observation, d Barclay's Apo
logy, Prop. viii. § vii. pos. i.
(5) Phi), iii. 9.
(«) Aug. I. de Sp. el lit. c. ix. n. 15.
(7) Calvin, in Rom. iv. C.
(8) Rom. iv. 0.
(9) 11. Cor. v. 19.
(19) I. Cor. vi. II.» This (jmlijud} here undei
stood, must needs be <i being really made just ■
and nol a being merely imputed sacA, else sanetiiicd and washed might be repuUd a being
esteemed so, and nol a being really so ; and iben
it quitcoverturns Hie whole intent of the con­
text. » Barclay's Apology, Prop. vii. j. vii. po». i.
(It) I. Cor. i. 30.

246

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

nobis peccatum fecit, ul nos efficere­
mur justitia Dei in ipso. * · Igitur
propter Christum justi habemur, quam­
vis omni vera justitia carentes.
I8S Reap. Christus est nobis omnis
gratiæ el doni causa ; per ipsum quip­
pe omnia divinitus nobis dantur, nosque coram Deo justi officimur, quæ
vis esi verborum Apostoli. Libenter
agnoscimus eum justitiæ omnis cau­
sam , « nec enim aliud nomen esi sub
cœlo datum hominibus, in quo opor­
teat nos salvos fieri. « 2 Sed ejus vir­
tus in eo maxime clucel quod veram
consecuti simus justitiam in illo.
186. Obj. 5. Quærilur Apostolus dc
iis qui justitiam propriam statuero
quæruut. « Ignorantes enim justitiam
Dei, ct suam quærenle.s statuere,
justitiæ Dei non sunt subjecti. » ·
<87. Resp. Apostolus de Judaeis lo­
quitur, qui per opera legis Mosaicæ ,
ibsque fide in Christum , se salutem
assequi posse confidebant, contra di­
vinæ sapienliæ consilia. Nos vero ju­
stitiam Dei praedicamus; gratiam enim
omnem a Deo, intuitu meritorum Chri­
sti, dari profitemur, nec ullam no­
stram justitiam statuimus : quam enim
ab illo accipimus, illius, non nosira
est.

accepta agnoscatur, juxta Apostoli mo­
nitum : « Quid autem habes quoti non
accepisti? Si autem acceperis, quid
gloriaris quasi non acceperis? »·
Præterea « habemus thesaurum istum
in vasis fictilibus : w » timendum
igitur est nc culpa nostra tanto bono
privemur. Gratos autem semper nos
esso oportet Deo, qui ostendit «abundantes divitias gratiæ suæ in bonitate
super nos in Christo Jesu. <■ ’ Qm
justitiam in imputatione constituunt,
detrahunt divinæ gloriæ, quæ non ita
splendet in prena remittenda, ac in
macula ipsa delenda, cl cœlcsti mu­
neris datione. 7
190. Obj. 7. Nec Deus, licet omni­
potens, potest efliccro ut peccator haud
peccaverit : igitur tantum eum habere
poterit justum alienæ justitiæ ergo.
Ita Macknight. 8
191. Resp. Potest Deus delere labem
qua se inquinaverat peccator, el ani­
mam donis coelestibus ornare. Qu»
admiserat peccata eo sensu tolluntur,
quod maculæ veluti abstergantur. Quit
negaverit hanc animæ mutationem a
Deo induci posse, ul, sublato peccandi
affectu, peccati etiam reatu et macula,
anima donis augeatur, ob quæ justa
et sancta habeatur el sil? « Videle >
188. Obj. 6. Sententia de justitia in
inquil Joannes, « qualem charilatem
hærente superbiam fovet.
dedil nobis Paler, ut lilii Dei nomine­
189. Resp. Nequaquam , quum a Deo mur et simus. » ’

(<l It Gor.r. »|. (t) Aci. iv. «.

be justified, yet the stain of sin is not taken away,
(S) Horn. i. s.
but remains the same in his soul as before joiti
(4) I- Cor. iv. 7.
fication. And so, notwithstanding the benefit t!
(5) II. Cor. iv. 7.
justification, he remains as before utijosl nd I
(C) Eph. ii. 7.
sinner ; and nothing is taken away, but the pill
(7) i Let them have a care (wriôil Forbcsius , and obligation to pain, and the offence Md en­
Ptcndoepiscoptu Edinbargentis,Protestantes al- mity of God through nonimputation. Uul bed
loqaens) lest by loo great and empty aublilly,un­ the Scriptures and Fathers do affirm, that io dr
known both to the Scriplures and the Fathers , justification of a sinner, their sins are not oalj
they lessen and diminish the weight and dignity remitted, forgiven, covered, not imputed, but tin
of (o great and divine I benefit,so much celebra­ taken away, blotted out, cleansed, washed, pot
ted in the Scripturo, to wit — justification of the ged, and very far removed from us, as sppesn
wicked.For if to the formal reason ofjustification from many places of the holy Scriptures. » Cov
nf the ungodly doth not at all belong his justifica­ sid. Modest, de Just. I. Î §. 8.
tion, (so to speak) i. e , his being made righteous,
(8) In Rom. iv. 5.
then in the Justification of a sinner, although tic
.0) I. Joan. iii. t.

CAP. VI. DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

IÎJ2. Obj. R. Justificatio , jUMtii vim
vocis, vindicia
*
signifient, quæ pec­
catori non conveniunt, nisi venia data
itelicti : venia autem nullam animæ
mutationem inducit.
193. Λ<·.ψ. Non vocis vis attendenda
rsl, sed Scripturarum novi Testamenti
usus : agitur enim de dogmate Chri­
stiano. Constat autem S. Paulum justi­
ficatos dicere fideles , eo quod abluti
a peccatorum sordibus, el sanctitatis
dono ornati essent. ' Mirum non est
vocem a forensi usu ad dogma divinum
designandum traductam vim habere
longe majorem : homines enim justi­
ficant qua valent ratione , innocenti»
ferendo sententiam ; Deus autem quo­
modo ci convenit, ipsam tollendo pec­
cati maculam , et pœnitenli largiendo
gratiæ munus. * Consueverunt autem
scriplores veteres, juxta Mohleri sa­
pientem animadversionem , exteriora
indicia pro intima rei natura , quæ per
ea so prodebat, usurpare : ideo justi­
ficatio seu absolutio, qualis reis coram
tribunalibus contingit, pro peccati re­
missione el gralia quam supremus
judex largitur, reuni justum eflicicndo,
adhibita est. s

(I) · Juilificalion is both more properly and
frequently in Scripture taken in its proper signi­
fication for malting one just, and not reputing
one merely such, and is all one with sanclificalion. · Barclay's Apology, Prop. vii. Expl. v.
I'oi. ii.
(1) « Whensoever the Scripture makes men­
tion of the justification before God , as speakelh
Paul, and from him, (besides others), Augustine,
it sppears that the word justify necessarily signi
fies not only to pronounce just in a law sense,
but also really and inherently to make just; be­
cause that God doth justify a wicked man other­
wise than earthly judges. For he, when he justi­
fies a «icked or unjust man, doth indeed pro­
nounce him as these also do; but by pronouncing
him just, because his judgment is according to
Instil, he also makes him really of unjust to be­
come just. » William Forbes in consider. Modest,
de just. lib. J. §. 8.
(3) · Die Alten pflegen die Form, in welchcr
di· inner· in die Eracheinungswcll tritt, und

M7

CAPUT VI.
BF. DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM

191. Gratuitam esse justificationem
constanter docet Ecclesia . Paulum ma­
gistrum secuta ; « gratis autem justifi­
cari ideo dicimur, quia nihil eorum ,
quæ justificationem praecedunt, sive
fides, sive opera , ipsam jusi dicationis
gratiam promeretur. » * Quomodo au­
tem adulti ad eam praeparentur , ex­
plicat Tridcntinum Concilium, scilicet
fide , timore , spe , dolore, proposito,
et dilectione Dei tamquam fontis omnis
justitiæ. · — Gratis justificari fideles
docuit Lulhems alio prorsus sensit,
quod scilicet Deus credentibus Christi
imputet justitiam ; credentium vero
nomine intellexit cos qui firmiter sibi
persuasum habent, sibi justitiam Chri­
sti imputari. Summam rei Chrislianæ
in doctrina de justificatione suo modo
explicata posuit : « In hoc articulo sila
sunt, el consistunt omnia, quæ con­
tra Papam, diabolum , ct universum
mundum invita nostra docemus, testa­
mur, el agimus. »6 In colloquiis sym-

nach Aussen aich offenbart fur das Innere selbst
xu setzen , weil dieses in seiner Form verborgen
zu Tagc gefiirdert wird. » Symbolik i. b. iii.
Kap. §. 13.
J. E. Grabe in Bulli opus, « Harmonia Apostolica » dictum, scribens , animadvertit « forensem
verbi J <*
” significationem » quam propugnat

Bullus, non perpetuam prorsus in S. litteris esse.
< Nam et altera significatio , qua pargare a pre
calaram tabe , sive a vitii» animam liberare
denotat, identidem reperitur. t> Inter plura loco
adnotal illud Apostoli : « at peccati» mortui,
justitia vivamus, procul dubio sensum expri
munt verbi justificare; quod idcirco boc loco de
justitia inhorrente, tamquam eximio fructu in
ligno crucis ex passione Christi nato , accipien­
dum esso patet, s Ad c. i. 3. Annot.
(I) Cone. Trid. Sess. ri.cap. 8.
(5)
Ibid. cap. vi.
(0) Cil. a Jo. Gcorgio Walchio io folrod. ad li
bros Symbolicoa Lutheran» Eccles.® I. i. c. v. d«
articulis smalcaldicis J. xi.

Stt

TRACT. VIII DE GRATIA CHRISTI

poslacis diccbat : « Si hæc doctrina
exciderit, actum est do nobis. »1*3
5 Cal­
vinus electos tantum justificari docuit,
fide concepta se in Christo ad gloriam
gratis praedestinari.
105. Jactanter, pro more, Lutherus
fidem solam requiri dixit, adeo ut
credenti nulla possint obesse deli­
cta ; * quod durius dictum alii miti­
garunt, dicentes fidem alias virtutes ,
vcluti fructus, ferre, quæ tamen justi­
ficationem sequantur. Hæc apud plerosque rcccnliorcs obtinuit loquendi
ratio. Anglicani affirmant doctrinam
esse maxime salutarem, ct consolatio­
nis plenam, quod fide sola justifice­
mur; attamen bona opera fructus fidei,
post justificationem, agnoscunt.8 Presbyleriani docent fidem unicum esse
justificationis instrumentum, sed in ho­
mine justificato solam haud esse, quum
eam semper comitentur cæleræ omnes
graliæ salutares. * Hæc consona sunt
Calvini placitis : « poenitentiam vero
non modo fidem continuo subsequi,
sed ex ea nasci, extra controversiam
esse debet. ·- 8 Prcsbyteriani hodierni
dicunt electos fide complecti Christum,
cl ejus justitiam, ct in eo inniti, adeo
ut ejus obedientia et satisfactio cis
imputetur, quin ipsa fides vel obedien­
tia iis, tamquam eorum justitia , im­
putetur. *Quakeri opera bona ad ju-

slifleationem omnino necessaria ew
affirmant, tamquam causam tine qua
non justificamur, sed non propter quan
justificatio nobis contingit. ’ Fidem
aulem intclligunt firmam fiduciam Dei
promissionum , qua Deo interius Ιο·
quenti fidimus , ct res sperandas ap.
prehendimus. 8 Cælerum quum vix sit
inter Protestantes qui justificationem
vindicet homini peccato adhærcnti,
hanc controversiam facile componi
posse censemus, si sintus quaslww
rite intelligatur, ct obsit litigandi libi­
do : Catholici scilicet lidem , timorem
Dei, dolorem de peccatis,dilectionem
Dei tamquam fontis omnis justitiæ,
non habent vcluti causas justificationis,
sed tantum dispositiones necessarias.
Ad opera bona quod allinet, ea scilicet
quæ merentur vitam ætemam, nulla
agnoscimus ante juslificalioncm ; quæ
postea fiunt, eam habent virtutenei
Christi gratia,per quem Patri offeruntur
190. Contra grassanlcs suo tempore
errores Concilium Tridentinum ploret
edidit canones : « Si quis dixerit,soli
fide impium justificari, ita ut inlclligil
nihil aliud requiri, quod ad justificatio­
nis gratiam cooperolur, et nulla ci
parte necessc esse eum suæ voluntatis
motu præparari, atque disponi; anathema sit. » — « Si quis dixerit, fidem
justificantem nihil aliud esse quam

(I) Cit. a Miihler, Symbolik c. iïi. §. x. a Pâlit
abtr dic Lchre, so isl es mil uns gar aus. η
(·) · Pecca fortiter, sed fortius fide, «scripsit
Lutherus ad Melanchtonem t. i. ep. ed. Georgii
Cari. p. 145.
(3) Art. ti. i That we are justified by failli only,
is a most wholesome doctrine , and very full of
consolation. «Art. xii. ■ Good works are the fruits
of faith, and follow after justification. ■>
(*) Faith,thus receiving and resting onChrist and
his righteousness,» the alone instrument of justi­
fication ; yet it is not alone in the person justified,
but it is ercr accompanied with all other saving
graces , and is no dead faith ; but worketh by
lure. « — Presbyterian Confession , ch. xi.
(5) Inst. I. iii. c. iii n.i.
(B) · Those whom God effectually calleth , he
alto freely justificlh ; ... not for any thing

wrought in thorn, or dono by them, but far
Christ’s sake alone : not by imputing faith itself,
the act of believing , or any other eraaptal
obedience to them, as their righteousness ; bet
by imputing the obedience and satisfaclioo d
Christ unto them , they receiving and resting or
him and his righteousness by failh ; which fiilb
hey have not of themselves, it is the gift of Gd. ·
Prcsbyl. Confess, c. xi.n. i.
(7) « Since good works as naturally follow fro·
this birth , as heal from fire, therefore art Ibtt
of absolute necessity to justification, ar raw
sine qua non, i e. though not as thecaosefor
which, yet as that in which we are, and wilbw1
which we cannot be justified. « Barclay a ip
logy, Prop. vii. Expl. r. Pos. 3.
i8) Prop. ii. J. viii.

CAP. VI. DE DISPOSITIONS! 'S AD JUSTIFICATIONEM.

210

fiduciam divinæ mlsericordiæ, peccata
remittentis profiter Christum ; vel cam
fiduciam solam esse, qua justificamur;
anathema sit. »—Si quis dixerit, omni
homini ad remissionem peccatorum as­
sequendam necessarium esse , ut cre­
dat certo, el absque ulla hæsitatione
propriæ infirmitatis et indispositio­
ris peccata sibi esse remissa ; anathe­
ma sil. » — « Si quis dixerit, hominem
a peccatis absolvi, ac justificari ex eo,
quod se absolvi ac justificari certo
credat, aut neminem vere esse justifi­
catum, nisi qui credat se esse justifica­
tum, el hac sola fide absolutionem el
justificationem perfici ; anathema sit. n *
Propositio.
Sola fide impius non justificatur.
197. Probatur I cx Scripturis. Apo­
stolus Jacobus hæc habet : « Quid pro­
derit fratres mei, si lidcm quis dicat se
habere, opera autem non habeat’ Numquid poterii fides salvare eum? . . .
Fides, si non habeat opera, mortua
est in semetipsa. ... Tu credis quo­
niam unus est Deus : Bene facis : cl
dæmones credunt, et contremiscunt.
Vis autem sciro, o homo inanis, quo­
niam fides sine operibus mortua est ?
Abraliam paler noster, nonne operibus
justificatus est, offerens Isaac lilium
suum super altare t Vides quoniam fides
cooperabatur operibus illius ; cl cx
operibus lidcs consummata est? El sup­
pleta est Scriptura , dicens : Credidit
Abraham Deo , et reputatum est illi ad
justitiam, et amicus Dei appellatus est.
Videtis quoniam ex operibus justificatur
homo, ct non cx fide tantum. . . . Sicut
enim corpus sine spiritu mortuum est,
ita el fides sine operibus mortua est. »
*
ll.ee certe illustratione non indigent,
quum clara sint ct aperta. Quod aulem

ait Calvinus : « In hoc genus hominum,
qui fallaci praetextu impie fidem profa
nant, invehitur Jacobus ; ·* pugnat cum
tota oratione ; nam (Idem veram esse
concedit Apostolus, sed mortuam ob
operum defectum. Vim testimoniorum
novit Lutherus, qui nullum evadendi
locum superessevidens, epistolam stra­
mineam vocavit. *
198. Aliarum prater fidem disposi­
tionum necessitas probatur plurimis
Scripture locis : « Poenitentiam agite,
cl baptizetur unusquisque vestrum in
nomine Jesu Christi in remissionem
peccatorum vestrorum. » 1*· Si habuero
omnem iidem, ita ut montes transfe­
ram , charitatem autem non habuero,
nihil sum. » ·
199. Probatur 2. cx Patribus. S. Chrysostomus : « No fideles sola fide se sal­
vari posse confidant. »7
200. S. Augustinus : u A fide incipit
homo, sed quia dæmones credunt et
contremiscunt, necesse est addere
spem el charitatem n8
Lutherus fassus est se Patres sibi ha­
bere adversarios : « Ego neminem scio
qui de fide et operibus recte judicare
potuerit, exceptis Apostolis. »
*
201. Accedit ratio theologica, quod
scilicet sententia de sola fide justifi­
cante vix cum sanctitate morum com­
poni possit, quum quis jubeatur impri­
mis certo se credere justificatum, Chri­
sti meritorum ergo ; virtutibus caeleris,
veluti arboris fructibus, nonnisi post
justificationem secuturis. « Neque con­
tritio , neque dilectio, neque ulla alia
virtus, sed sola tides est medium , el
instrumentum , quo gratiam Dei, meri­
tum Christi, et rerpissionem peccato­
rum, quæ bona nobis in promissione
Evangelii offeruntur, apprehendere et

I) Sut. »i. can. 0. It. 13. U.
Ii) Jac. ii. 14. (3) Inal. I. iii. c. ii. n. IS.
I) « I.ulher , to show his contempt of il, called
il 1 ilrauy or chaffy epistle, b Macknight in præf.
«.'itans præf. prima: editionis llibliorum a l.ulhero
lads anno 1525 , Wiltebergæ. Walts , in l.ogica ,

aliique passim fatentur Luthenim ignorasse quo­
modo Jacobi testimonia cum suis placitis com­
poni possent. (5) Ad. ii. M. (6) t- Cor. *Ui. Î.
(7) Horn. tii. in Jiat.
(81 Serm. ri. n. «. dc wNs Apostoli.
■J) In breri confess, de Saor.

ÎM

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

accipere possumus. · Ila in libro Liitheranorum symbolico legitur. · Novimus
Calvinum , Ruccrum aliosqne virtutes
cæteras necessario comitari fidem do­
cere; sed fidem de justitia Christi nobis
imputata simpliciter concipiendam di­
cunt, nulla ad eas virtutes habita rela­
tione. Quomodo autem poterit quisque
se crcderc justificatum, antequam cum
delictorum pœniluerit ?
Objectiones.
202. Obj. I. Apostolus frequentissime
sola fide nos justificari dicit. « Ubi est
ergo gloriatio tua ? Exclusa est.Per quam
legem ? Factorum ? Non : sed per legem
lidei. Arbitramur enim justificari homi­
nem per fidem sine operibus legis. » ’
— « Ei vero, qui non operatur, credenti
autem in eum,qui justificat impium, re­
putatur fides ejusad justitiam secundum
propositum gratiæ Dei. » * — « Scientes
autem quod non justificatur homo cx
operibus legis, nisi per fidem Jesu
Christi : el nos in Christo Jesu credi­
mus , ut justificemur ex fide Christi, el
non ex operibus legis. »
*
205. Resp. In eo totus erat Apostolus
ut fidelibus, præsertim ex Judaismo
conversis, ostenderet justos nos con­
stitui, non ritu aliquo vel opere legis,
sed fide in Christum, gralia ejus et me­
ritis Fides igitur radix est ct causa ju­
stificationis , quamvis et poenitentiam
et alias virtutes comites cl pedissequas
necessario postulet. Numquam dicit
Paulus sola fide quemquam justificari ;
sed merito dicit per fidem id contin­
gere , quum absque ea nemo justifice­
tur, et ea sil fundamentum cælerarum
ad justificationem dispositionum. Sic
mulieris peccatricis fidei venia tributa
est, eo quod dilectionem vehementem,
eum animi dolore, excitaverit.5 Abrahæ
etiam fides obedicnliam peperii, quæ
«t Solida et plana declaratio art. 3.
(!) Rom.iii. 17. (S) Ibid. iv. 6.
(*) Gal.ii.t6. (6) Luc. vii.47.
(I| Gen. xxii. it.

Deo maxime fuit grata . · — Qua ratione
Pauli dc Ude absque operibus doctrina
cum Jacobi de fide cum operibus con­
juncta concilianda sit, ipsius Ahrahi
exemplo ostendit Augustinus;obedienlia scilicet quam praestitit non erat opus
legis , nondum enim lex Mosaics data
erat, sed cx fide orta est, ideoquect
ca totam suam virtutem derivavit
« Non sunt sibi contraria» duorum Apo­
stolorum sentcnliæ Pauli el Jacobi,
cum dicit unus justificari hominem per
fidem sine operibus, el alius dicit inanem esse fidem sine operibus : quia
ille dicit de operibus quæ fidem pracedunt, iste de iis quæ lidcm se­
quuntur. »7 — " Homines non intelli­
gentes quod ait Apostolus . . . puta­
verunt eum dicere homini sufficere
fidem . . . etiamsi opera bona non ha­
beat , quod absit ut sentiret vas electio­
nis. »8 Hæc Augustinus.
204. Obj. 2. Christus fidei vitam ster­
nam tribuit: « Qui credit in Filium,
habet vitam æternam. »9
205. Resp. Habet vitam æternam,
scilicet spe : « Spe enim salvi facti su­
mus. » ‘° Fides est vilæ ælcrnæ princi­
pium et pignus certissimum ei qui ejus
obtemperat diclaminibus. Qui credit
autem dolere debet de peccatis, ut ve­
niam consequatur ;11 et per dilectionem
operari, ut salvus sit. Merito autem vita
ælerna fidei adseribitur, quum subsi­
dia præbeat quibus comparetur.
206. Obj. 5. Dicit Christus : « Crede
lanium el salva erit. » '*
Hc5p.Eo
207.
loci jubet Christus ut puellæmortuæ pater credat eam resuscitan­
dam. De justitia assequenda non agitur.
208. Obj. 4. Philippus fidem tantum
ab eunucho exegit, ut ei baptismum
administraret : « Si credis ex toto cor­
de , licet, λ ‘s
(T) L. 85. quiret, q 76.
(8) Lib. de gratia el lib. arb. c. 7.
(u) Joan. iii. 86. (10) llotn. viii. 11.
(It) Aci. ii. 18, (il) Luc. viii. 50. (15) Ael.liii.il·

CAP. VI. DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM
209. Resp. Fidem utique exegit, quæ
lamen pios animi affectus conjunctos
haberet ; eunuchus enim vir erat reli­
giosus, qui Hicrosolymas adoraturus
advenerat, et sacris Scripturis meditan­
dis, dum reverteretur domum, dabat
operam.
210. Obj. 5. Origcnes Apostoli de fidei
justificatione doctrinam sic exponit :
«Dicit sufficere solius fidei justificatio­
nem, ita ut credens quis tantummodo
justificetur, etiamsi nihil ab eo operis
fuit expletum. »1
211. Resp. Mens Origenis est justifica­
tionem contingere ante opera virtutis
peracta ; sed animi virtutes cum fide
conjunctas dispositiones esse necessa­
rias omnino intelligit ; quod exemplis
peccatricis et latronis, quæ citat, osten­
ditur. « Puto, » inquit, « quod prima
salutis initia, el ipsa fundamenta fides
est, profectus vero ct augmenta ædiflcii, spes; perfectio autem et culmen
lotius operis, charitas. » ’ « Credenti­
bus quidem Christo , nec tamen depo­
nentibus veterem hominem cum acti­
bus suis, fides reputari non potest ad
justitiam, ns
212. Obj. 0. Hilarius dicit : « Fides
enim sola justificat. « ♦
213. Resp. Integra recitata sententia,
mens sancti Docloris patebit : « Movet
Scribas remissum ab homine pecca­
tum : hominem enim tantum in Jesu
Christo contuebantur. Et remissum est
abeo eo quod lex laxare non poterat ;
fides enim sola justificat. » Fidei igitur
soli tribuitur justificatio·, non ut vir­
tutes dispositionesque aliæ excludan­
tur, sed ut legis infirmitas ostendatur.
214. Obj. Ί. S. Ambrosius , vel alius
antiquus auctor Commentarii in Episto­
lam ad Romanos, ait : « Justificati sunt
gratis quia nihil operantes, neque
(i) In c. iii. ep. ad Boni.
11} In e. iv. cp. ad Iloin.
I») Ibid.
|4’ Cap. a. in Mat. n. c.

251

vicem reddentes , sola fide justificati
sunt, dono Dei. ■ 5
215 Resp. Auctor ille docet justifi­
cationem non contingere vi operum ,
sed sola fide, quam tamen per dile­
ctionem operari intelligit; ait enim :
« Magna res est fides el salutaris, cl
sine hac non est salvari possibile :
sed sola fides non sufficit. Operari
fidem per dilectionem necessarium est,
et conversari digne Deo. » ·
216. Obj. 8. S. Chrysoslomus dicit
« Eum qui operatur opera jusliliæ sine
fide , non possum probare vivum esse :
fidelem absque operibus possum pro­
bare el vixisse , et regnum coelorum
assecutum. Nullus sine fide vitam ha­
buit ; latro autem credidit tantum,el
justificatus est. » 7
217. Resp. Opera absque fide certe
non valent : fides sola absque operibus
valet, eo scilicet sensu, quod ipsa
bene agendi voluntas, ex fide orta,
pro re ipsa a Deo acceptetur. Cæterum
exemplum latronis humilem suæ in­
dignitatis sensum, studium pro Christi
honore, precesque enixas effusas, cum
fide conjunctas ostendit. Bucerus agno­
vit Chrysostomum fidei sterili haud
favere : « Quum autem ex his parum
probe intellectis quidam inani opina­
tione potius quam fide sibi placerent,
nullis bonis operibus incumbentes ,
quibus tam non potest destitui fides
vera quam ignis calore, quam sana ac
vigens arbor suo tempore fronde ct
fructibus, D. Jacobus et Patrum non
pauci, præcipue vero inter hos Chry­
sostom us, sola fide nos justificari, pie
et recte negarunt. » ’
218. Obj. 9. S. Augustinus dicit :
« Sciat se quisque per fidem posse
justificari, etiamsi legis opera non
præcesserint ; sequuntur enim justi(K)
(6)
(7)
(8,

Comra. in c. iii. ep· ad Bon».
Comm in c. iv. rp. «d lleb.
Hom. de fide et lege nature.
Eipl. in I··. ii.

ÎSJ

TRACT, vm. DE GRATIA CHRISTI.

ficatum, non prœcedunt justifican­
dum. *
219. Resp. Totus est Augustinus eo
in libro ut ostendat opera esse neces­
saria ad salutem ; sed nulla prodesse
docet quæ cx fido non oriuntur , et a
juslo homine non liant. Per fidem au­
tem justificari quemque dicit obvio
plane sensu, quod hæc necessaria om­
nino sit, ct valeat, etiam operibus
legis non præccdcnlibus, dummodo
humilitatem, poenitentiam , cl bene
agendi firmum propositum conjuncta
habeat. « Excutiendum est, ·· inquit,
« a cordibus religiosis, ne mala secu­
ritate salutem suam perdant, si ad
eam oblinendam sufficere fidem puta­
verint, bene autem vivere, el bonis
operibus viam Dei tenere neglexe­
rint. » *
220. Obj. 10. S. Rcrnardus ait :
• Quisquis pro peccatis compunctus
esurit, cl sitii justitiam, credat in tc,
qui justificas impium, cl solam justi­
ficatus per fidem, pacem habebit ad
Deum.8
221. Resp. Eo ipso loco compun­
ctionem cum magno justitiæ desiderio
una cum fiducia divinæ misericordiae
ad justificationem disponere innuit
mellifiuus Doctor, uti verba objecta
ostendunt. Id etiam liquet cx aliis
locis ejus operum ; ait enim : « Credis
in Christum? fac Christi opera, ut vi­
vat fides tua. Fidem luam dilectio ani­
met, probet actis. »... « Vides
quod non facit hominem rectum fides
etiam reda, quæ non operatur ex di­
lectione ? ... Si ergo nec fides
sine operibus, nec opera sine fide suf­
ficiunt ad animi rectitudinem : nos qui
in Christum credimus, fratres, rectas
studeamus facere vias nostras, et stu­
dia nostra. » ‘
(1)
(i|
(I)
(·)
(S)

Lib. dc fide cl operibus c. II.
Ibidem.
Kerin. tiii. in Camica.
Senn. stir, iu Cantice.
Rvm. iii. 14.

222. Obj. 11. Justificatio gratuita jam
non erit , si em animi dispositionem
requirantur : igitur Dei miscriconli»
ct Christi redemptioni detrahetur.1
223. Resp. Verbis Tiidenlini ComiIii . « Gratis autem justificari Ideo di­
cimur, quia nihil eorum, qua?justificalionein præcedunt, sive fides, siveopera, ipsam justificationis gratiam prome­
retur. » 8 Nihil derogatur Dei miseri·
cordisc vel copiosae Christi redemptio­
ni ; nam libenter agnoscimus poeniten­
tiam, aliosvc pios animi affectus, cx
mera Dei misericordia acceptari, in­
tuitu Christi meritorum, ul deleantur
quæ admisimus delicta.

CAPUT VII.
DE FIDE JUSTIFICANTE.

Scelio I. De fiducia peccatorum
remissionis.
224. Juxta Lutheranos :« lilafidesquir
justificat, non est tantum notitia historim, sed est assentiri promissioni Dei.
qua gratis propter Christum offertur
remissio peccatorum , et justificatio
est velle et accipere oblatam promis­
sionem remissionis peccatorum, el
sanctificationis. »7 Haud absimilia ira
dit Calvinus : « Nunc, » inquit,·jusla
fidei definitio nobis constabit, si dica­
mus esse divinæ erga nos benevolen­
ti® firmam cerlamque cognitionem,
quæ graluitæ in Christo pron issionis
veritate fundata, per Spiritum sanctum
et revelatur mentibus nostris, el obsi­
gnatur. » 8 Eadem cx sectarum con­
fessionibus colliguntur. ’ Fidem igitur
promissionum a fide historica, quam
dicunt, distinguentes, illam præseriim
requiri, ul quis justificetur, dicunt.
(C) Scss. vi. c. 8. Dccr. de juslif.
(7) Apologia Confess. Aug. art. î. de juslif.
(8) Inst. I. iii. c. ii. n. 7.
(0) n lly this failli, a Christian believelh t« t«
truc, whatsoever is revealed in Ibc word, .

CAI». VII. DE FIDE JÜSTIFICANTE.

Jniici scu Quakeri, Spiritui intus lo- in mundum universum praedicate Evan­
qucnti crcdcntcs justificari affirmant, gelium omni crcatune. Qui crediderit,
licet ignorarc contigerit historiam de et baptiza tus fuerit, salvus erit. » *
Christi redemptione ; quæ tamen men­ Fides igitur ad salutem necessaria ea
tis assensu excipienda est, quando- est qua Evangclio creditur . Evange­
cumque ea fuerit declarata, seu pro­ lium autem omnia quæ tradidit Chri­
mulgata. * Sectarii pleriquc in his re­ stus complectitur, uti liquet ex loco
gionibus in eam fidei notionem con­ parallelo : » Euntes ergo docete omnes
veniunt, sententias variasse plurimis gentes, baptizantes eos in nomine Pa­
doctrinle capitibus haud obstare justi­ tris , el Filii, et Spiritus sancti : do­
tiae, ct saluti censentes, dummodo centes eos servare omnia quæcumque
certo quis persuasum habeat sibi Chri­ mandavi vohis. « s Ergo non promis­
sti merita ad justitiam imputari. Ca­ siones lanium,sed omnia revelata lides
tholici e contra Udem qua assentimur respicit.
226. Joannes Evangclicam narratio­
omnibus quæ Deus revelavit, ad justi­
ficationem nos disponere tenent, reji­ nem se scripsisse dicit, ut fides do
cientes, vcluti temerariam, et præ- Christo Filio Dei, ad vitam profutura .
sumptionis plenam, certam fiduciam foveretur : « Hæc autem scripta sunt,
qua quis se justificari credit. Conci­ ut credalis, quia Jesus est Christus Fi­
lium Tridentinum definivit : « Si quis lius Dei, ct ut credentes, vitam habea­
dixerit, fidem justificantem nihil aliud tis in nomine ejus. » · Fides hæc pro­
esse, quam fiduciam divinæ miseri­ missionem .veniæ non respicit. sed
cordiae, peccata remittentis propter Christi divinitatem : quod proinde ad
Christum ; vel eam justitiam solam vitam assequendam ducit.
227. Paulus Apostolus eamdem fidei
esse,qua justificamur; anathema sil. ·>2
Catholicam dc justificatione doctrinam salutaris dat notionem : » Hoc est ver­
Evangclio facile conciliari agnoscunt bum fidei, quod prædicamus. Quia si
Oxonienses. 5
confitearis in ore luo Dominum Je­
Propositio.
sum , et in corde luo credideris, quod
Fides, quæ ad justificationem requi­ Deum illum suscitavit a mortuis, sal­
ritur, non est illa fiducia divinæ mise­ vus eris. » 7 — « Justus autem meus
ricordiae peccata remittentis propter ex fide vivit : quod si subtraxerit se,
Christum, qua quis credit, certo, et non placebit animæ meæ. Nos autem
absque ulla haesitatione propriæ infir­ non sumus subtractionis filii in per­
mitatis et dispositionis, peccata sibi ditionem , sed fidei in acquisitionem
esse remissa.
animæ.8 Est autem lides sperandarum
225. Probatur I cx Scripturis. Chri­ substantia rerum, argumentum non
stus Apostolos mittens dixit : « Euntes apparentium. . . . Fide intelligibal the principal acts of saving faith , are accep­
ting , receiving , anti resting upon Christ alone
for justification , sanctification , and eternal life ,
by virtue of the covenant of grace. » Presbyte­
rian Confess, ch. xix. i.
I) · We do also believe that it is (he duly of
every one to believe it to whom it pleases God lo
reveal the same, and to bring lo them the know­
ledge of it ; yea we believe it were damnable un­
belief not to believe it when so declared, d liar
elay’l Apology, Prop. v. and. vi. §. xv.

Vol. n.

(i) Scss. vi. Can. xii.
(S) Allowing such explanations (of the exact
meaning attached lo norde,) e I am inclined to
believe that there is nothing in the Tndenlino
statements which cannot bo fairly reconciled with
the Gospel doctrine. » Perceval on Roman
Schism, p. 385. Hie cum Oxuniensibus fere con­
sentit.
(4) Marc. xvi. 15.
(fi) Matt, xxviii. le. W Joan. xx. 31.
(7) Horn. x. ». 9. W Hebr. xi. I. ». 8.

22

SSI

TRACT. VIII. DE Gl RATIA CHRISTI.

mus aplnia cssc sæcula vcrbo Dei, ul
ex invisibilibus visibilia fieront. . . .
Sine fide autem impossibile est placere
Deo. Credere enim oportet accedentem
ad Deum quia est, el inquirentibus
se remunerator sit. » 1 Hæc plane est
fides dogmatica, quæ non res speran­
das et Deum remuneratorem tantum­
modo respicit, sed et mundi creatio­
nem , ct Christi resurrectionem , et
omnes res revelatas. His omnibys as­
sensus ad vitam et salutem requiritur.
228. Probatur 2 ex Putribus, qui
lidcm pro assensu revelatis omnibus
veritatibus passim usurpant, de illa
fiducia et cerla persuasione silentes.
229. S. Augustinus ait : « Est fides et
prælcritarum rerum, et præsentium, cl
futurarum. >· * — « Nostra fides, hoc
est,Catholica fides, justos ab injustis
non operum, sed ipsa fidei lege dis­
cernit : quia justus ex fide vivit. «5
250. S. Leo : ·« Hoc est quod justificat
impios, hoc est quod ex peccatoribus
facit sanctos, si in uno codemque Do­
mino nostro Jesu Christo, et vera
Deitas, el vera credatur humanitas. n ‘
251. Accedit ratio theologica. Nemo
potest infallibili certitudine credere
peccata sibi remissa, nisi Dei innixus
revelatione : atqui nulla existit revela­
tio specialis peccata alicujus esse re­
missa ; imo nec generalis est ulla reve­
latio peccata remitti illis quibus certo
persuasum fuerit ea sibi remitti. Prælerea de sua poenitentia nemo infallibiliter certus est ; ergo nec de remis­
sis sibi peccatis : nam Deus nonnisi
prenilentibus veniam indulge!. Præcla-

(I)
(!)
(j)
(41

Heb. x. IS.
Enchir. c. viit.
L. iii. contra î. cp. Pelog. c. S.
Secm. iv. dcEpiph.

(51 Variat. I. i. §■ xi- Bullus etiam in Hann.
Apoit. passim.
(«) « Faith is the confidence of thine» hoped
For. So our translators bave rendered the word
oirtyrarir. Heli. iii. 14. But the Greek cominrn-

re hæc exponit Bossuetius.hl insu­
per non prælermit lendum, in Symbolis
antiquissimis temporibus usurpatis, dc
fide illa sileri, quæ tamen Lulhcro est
basis ac fundamentum rei Christian®.
Objectiones.
%3H.Obj. 1. Fides ab Apostolo defi­
nitur fiducia rerum sperandarum ■ ·
F.Vri / t irierir
vnijraur, ‘ CCFlissima quippe persuasio apprehendit
divinas promissiones, el carum nos
facit participes.
255. Resp. S. Chrysostomus pulchre
eam fidei descriptionem illustrat :« Quo­
niam ea quæ sunt in spe, sine substan­
tia esse putantur, fides eis tribuit sub­
stantiam, magis autem eis non tribuit,
sed ipsa est essentia eorum : ut pula,
resurrectio necdum facta est, el nec­
dum est in substantia : sed fides facit
eam subsistere in anima nostra; hoc
est quod dixit substantia. »8 Non dicit
Apostolus fidem esse fiduciam de
Christi justitia nobis imputata; sed
eam docet nobis praesentia veluti siste­
re quæ speramus , ct certissima facere
quæ oculis non subjacent : « imjimen·
tum non apparentia μι ,*
μα™ uiyzir
Iv /Sxijrt/zIiKF. Quæ laudat exempla res
revelatas spectant, nullo facto inter
promissiones et doctrinas discrimine.
254. Obj 2. Apostolus Abrahami ex­
tollit fidem : « qui contra spem id
spem credidit — in repromissione Dei
non liæsitavit diffidentia , sed confor­
tatus est fide. » ° Ergo fiducia el certa
promissionum acceptio fides csl255. Resp. Ibi de remissione pecca­
torum non agitur, sed de prole nume-

lator.1;, taking the word in its etymological me»·
ning, explain the clause thus : l-’nilh gives « pre­
sent subsistence to the future things winch tit
hoped for. » Hacknight in locum. Anim»dr«t»l
tector quomodo interpretes Prolesiantici »crom
textum verterint, suis erroribus studentes.
(') Heb. xi. t.
(8) Hom. xii. in ep. ad llebri-os.
(0) Horn, i . 18. 20.

CAP. VU. DE FIDE JUSTIFICANTE.

rosa Abrohæ promissa : * Contra spem
lu spem credidit, ut floret pater mul­
larum gentium, secundum quod di­
ctum est ei : Sic erit semen tuum. El
non infirmatus est Ude, nec conside­
ravit corpus suum emortuum , cum
jam 1ère ccnturn esset annorum , et
emortuam vulvam Sarte. In repromis­
sione eliam Dei non hæsilavil diffldenlia, sed confortatus est lide, dans glo­
riam Deo : plenissime sciens, quia qutecumque promisit, potens est et facere.
Ideo et reputatum est illi ad justitiam. »
Fides igitur Abrahæ oral assensus Deo,
nixus ejus veritate et omnipotentia :
«Non est autem scriptum tantum pro­
pter ipsum, quia reputatum est illi
ad justitiam : sed et propter nos , qui­
bus reputabitur credentibus in cum,
qui suscitavit Jcsum Christum Domi­
num nostrum a mortuis. ·· * Fides no­
stra nititur quoque Dei omnipotentia,
quæ in Christo resuscitato manifestata
est. Argumentatur Apostolus ex eo
quod Abrahæ fides adeo fuerit Deo gra­
ta, ut meriti loco haberetur, nos quo­
que gratos ct acceptos habendos, si
pari firmitate Dei credamus revelationi.
Non tunc coepit Abraham esse justus, *
sed agnitus est et ostensus , ct novis
meritis auctus.
236. Obj. 3. Credendi vox plerumque
fiduciam denotat in Scripturis : —
• Credite in Domino Deo vestro, el
securi erilis, » 8 « Omnia quæcumquc
orantes petitis , credite quia accipietis,
el evenient vobis. » ♦ « Postulet autem
in lide, nihil hæsitans. » 8
237. Resp. Quum fiducia sæpe orialur
ex tide, credendi vocabulum ad utram-

que exprimendum adhibetur : cæterum
dum agitur de fide ad justificationem
disponente , assensus revelatis verita­
tibus imprimis denotatur, cui accedere
debet fiducia in Dei misericordia : quæ
tamen absoluta non csl, vel omnis
formidinis immunis : de nostra enim
infirmitate el indignitate humiliter sen­
tiendum esi. Josaphat viros Juda et
habitatores Jerusalem hortatus est, ut
vaticinio Jahaziel, de divino auxilio in
pnelio, fidem adhiberent, et in Domino
omnem reponerent fiduciam . subjun­
gens iis quæ objecta sunt verbis ,
« credite prophetis ejus, et cuncta
evenient prospera. » Christus ad cer­
tam fiduciam , preces nostras audien­
das esse nos adhortatur, sicul et Ja­
cobus Apostolus. Utroque loco illo
commendatur fiducia, quæ flde nititur:
omnipotentia silicet et benignitate Dei ;
sed nihil dicitur quo fidei essentia in
certa persuasione peccata sibi reapse
dimitti ponatur.
238. Obj. 4. Paralytico dixit Christus :
« Confide, fili, remittuntur libi pec­
cata tua : » · hæmorrhoissæ etiam ;
« Confide, filia, fides tua te salvam
fecit, n 7
239. Resp. Credendi vocabulum iis
locis haud adhibetur, sed fidendi .
I«p«. Paralytici animum erexit Chri­
stus, eum de remissis peccatis certio­
rem faciens, quin exigeret certam fidu­
ciam , veluti præviam ad veniam dis­
positionem. Ilæmorrhoissa ob egregiam
fidem de potestate Christi, cujus vis .
lacta ora vestis ejus , manifestaretur .
fluxu sanguinis liberata est ; sed de
remissione peccatorum nil dicitur

(I) Horn. v.iS.
(i) « Ea rerba : et repalatam eit illi ad jaitiliam, non possunt boo loco de prima justilicaliene intelligi, quam Abraham jam consecutus
erat multo antea quam seminis futuri repromis­
sionem acciperet, v Gananigo , dc Gratia , p. ii.
dits. ii. c. ii. n. KS. a Hebraji veteres semper cogi­
tando conjungebant facta egregia et præmiu ;

id, quod pramio est dignum. · KosenmUller in
c. i». t. 3. ep. Rom.
(3) II. Par. xx. 50.
(4) More. xi. 54.
(5) Jacobi i. 6.
(0) Matt. ix. 5.
(?) Ibid. v. 50.

hinc rip'IX nnne csl facium egreaiuin; num

236

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

340. Obj. 5. Apostolus de Christo lo­ se certo osse in numero prædcsllnaquet» dicil : « In quo habemus fidu­ torum ; anathema sil »
*
ciam et accessum in confidentia per
240. Quum prœdeslinalionis vox wlidem ejus w1*« Habentes itaque., fra­ pius occurrat, quæ rec -nliorum Iverctres , fiduciam in introitu sanctorum ticorum usu male sonat, animadver­
in sanguino Christi — accedamus cum tendum eam, apud scriptores ecclesia­
voro cordo in plenitudine fidei, n »
sticos et Concilia , pro Dei decreto de
241. Reap. Per fidem habetur utique iis quorum ipse est auctor præcipuos,
fiducia, quæ major est pro fidei prae­ scilicet do operibus graliæ ct gloria»,
stantia. Non ideo fides cum fiducia est usurpari. Prædcstinali igilur intelliconfundenda, quam plane distinguit gunlur elecli ad gloriam coelestem ;
Apostolus, hortans ut in plenitudine nec interest impraesentiarum inquirere
fidei — b *x>^qila
accedamus. utrum electio meritorum provisioni
242. Obj. 0. Promissa ct oblata nobis procédai, vel ea nitatur.
Propositio.
per Christum venia, nihil requiritur
Fides justificans non est coria per­
prteter humilem beneficii oblati acce­
suasio quam quis habet, se esse io
ptionem , quæ fit fide.
245. Resp. Conditiones divinis pro­ numero praedestinatorum.
247. Probatur I. cx Scripturis. Apo­
missionibus adncclunlur, quæ nisi im­
pleantur , venia non est speranda. Igi­ stolus , Judæorum qui a gratia Dei ex­
lur diligentia magna in iis exequendis ciderant exemplo , fideles deterret , M
ponenda est, et magna habenda est di­ dono fidei nimis glorienlur, tamquam
vinæ misericordiæ fiducia. De nobis for­ salutis securi : « Dices ergo : Fracti sunt
midandum, ne ulla ex parte deficia­ rami ut ego inserar. Bene : propter in­
credulitatem fracti sunt. Tu aulem fide
mus.
stas : noli altum sapere,scd lime. Si
Sectio 11. De fiducia electionis.
244. Ex iis quæ disceptavimus facile enim Deus naturalibus ramis non pe­
colligitur fidem qua ad justificationem percit : ne forte nec tibi parcat. Vide
quis disponitur, non esse certam per­ ergo bonitatem ct severitatem Dei : in
*
suasionem , multo minus cognitionem, cos quidem qui ceciderunt, severit
se esse a Deo electum et prædcslina- tem : in tc autem bonitatem Dei, si
tum in vitam beatam. Attamen, Calvino permanseris in bonitate, alioquin cltn
si audiamus, « vere fidelis non est nisi excideris. » 8 Hæc de singulis lidelibus,
qui solida persuasione Deum sibi pro­ sicut de universis, vera sini oportet;
pitium bencvolumque patrem osse per­ qui proinde nulli possunt indnlgere se­
suasus , de ejus benignitate omnia sibi curitati, quum eorum salus ex perseve­
pollicetur : nisi qui divinæ erga se be­ rantia , quæ illis prorsus incerta est,
nevolentia promissionibus fretus , in­ pendeat. Ergo certa salutis persuasio
dubitatam salutis expeclationem præ- non est fides illa qua peccatores justifi­
sumit.......... Fidelis, inquam , non
cantur , vel justi ab injustis discernun­
est nisi qui salutis securitate innixus, tur.
diabolo et morti confidenter insultet. »5
248. Ad Corinthios scribens, cos hor­
245. Errorem Calvini anathemate per­ tatus est ad conatus maximos ut salu­
cussit Concilium Tridentinum : « Si tem assequerentur. Usus est exemplis 1
quis dixerit, hominem renatum et justi­ ludis quibus assueverunt : « Noscitis
ficatum teneri cx fide ad credendum, quod ii qui in stadio currunt, omnes
(1) Eph. ill. II (ij Ueb. x. 19.
(S) lost I. iii. c. ii. n. 16.

11) Sess. vi. can. xv.
(5) nom. xi. iv.

CAP. VII. DE FIDE JUSTIFICANTE.

quidem currunt, sed unus accipit bravium? Sic currite ut comprehendatis. >·'
Abstinendum idcirco innuit ab omnibus
quibus enervari possit virtus , aihIctu­
rum instar : « Omnis autem , qui in
agone contendit, ab omnibus se absti­
net : ct illi quidem ut corruptibilem co­
ronam accipiant ; nos aulcrn incorru­
ptam. » Sui ipsius exemplum proponit,
qui quamvis ad salutem hominibus an­
nuntiandam divinitus fuerit electus,
magnum ponebat studium in suis do­
mandis cupiditatibus, vchemenlique co­
natu ad melam tendebat, ne spe salutis
excideret. « Ego igilur sic curro , non
quasi in incertum : sic pugno, non
quasi aerem verberans : sed castigo
corpus meum, et in servitutem redigo;
ne forte cum aliis praedicaverim , ipse
reprobus efficiar. » Ex Hebraeorum hi­
storia documenta etiam desumit ; iis
scilicet universis magna dona sunt con­
cessa, maris alveo iter praebente, man­
na in cibum cœlilus dato, petra aquas
fundente ; quorum tamen plcrique di­
vinam provocarunt vindictam suis sce­
leribus. Quæ illis contigerant scripto
dicit demandata in Christi discipulorum
cautelam ; quapropter subjungit : « Ita­
que qui se existimat stare, videat ne
cadat. » * Ex tota orationis serie liquet
nimiam salutis fiduciam cavendam , et
insistendum bonis operibus, ut spes
non sit inanis. Non igilur firma et solida
salutis assequendæ persuasio fidei qua
justificamur includitur notione.
249. Ad Philippenses scribens , quæ
tradiderat documenta in memoriam re­
vocat, sludiumque virtutum, ne forte
excidant a salute , commendat : « Cum
metu cl tremore vestram salutem ope­
ramini. Deus est enim , qui operalur in
vobis et velle, et perficere, pro bona vo­

luntate. »»s Igitur fideli timendum est.
ne Deo cum ad salutis opera impellenti
desit, et ideo a salute excidat.
230. Apostolus Petrus eamdem solicitudinem fidelibus commendat, ut salu­
tis apes certa evadat : « Satagite ut per
bona opera certam vestram vocationem
ct electionem facialis. · * Quamvis au­
tem in hodierno textu Graeco tionaopern
haud exprimantur,’ studium el soliciludo salutis, quæ nonnisi magna no­
stra diligentia certa nobis futura sit,
perspicue inculcantur. —
*
pax»·
,
ά^ιλφιι,
vpif r»r ιλ»«ι,

(1)1. Cor. ix. 14. (4) Ibid. 1.18.
IJJfhil.ii. It. (4) II. Pel. i. 10.
(i) Ex contenu bona opera inlelliguntur : n they
•ero elect only bo long as they were careful lo
maintain faith and good works, o Slade apud
Bloomfield in loc.
ri» χ»λΰ· fyy » » in

aliquibus repoliuntur codicibus, ppMorlitn AI··

xai ixk.ty»r ’xniirAm.

231. Angelo Ecclesiæ Philadelphia?
sanctus et verus, Joannis opera, di­
cit : < Ecce venio cito : lene quod ha­
bes, ut nemo accipiat coronam tuam.»·
Ergo vita æterna, quæ corona designa­
tur , fideli usque ad mortem promitti­
tur , quin detur cuicumque certitudo se
ad mortem usque fidelem permansu­
rum. Fides igilur illam salutis asse­
quendæ certitudinem non affert.
232. Probatur 2. ex Patribus. S. Hie­
ronymus incertam esse uniuscujusque
salutem plane tradit : « Ne beatum dixe­
ris quempiam ante mortem : quamdiu
enim vivimus, in certamine sumus;
quamdiu in certamine, nulla est certa
victoria. «·1
233. S. Augustinus ait : « Quis enim
ex multitudine fidelium, quamdiu in
hac mortalitate vivitur, in numero
prædcslinatorum se esse praesumat?»·
234. S. Bernardus : << Quis potest di­
cere : Ego de electis sum : ego de prae­
destinatis ad vitam : ego de numero
electorum ? Certitudinem utique non ha­
bemus,sed spei fiducia consolalurnos.··
233. Accedit ratio theologica. l'l quis
certo crcdaL se esse c numero præde-

xandiino , el in Syriaca versione.
(C) Apec. iii. II.
(7) Lib. II. ad» Pelaginno».
(e) l.ib. do correpi, elgral· t. «iii.
•J) Serni. i. dc Septuagesima.

ÎÔ8

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

slinalonim, debet niti revelatione di­
vina : at nullibi revelatur singularem
aliquem hominem esse prædestinatum; imo nulla datur revelatio fideles
omnes esse praedestinatos; quæ. si
daretur, nemo certus omnino foret,
se eam habere fidem qu® necessaria
est.
Objectiones solvuntur.
256. Obj. i. Apostolus dicit : « Spiri­
tus testimonium reddit spiritui nostro,
quod sumus filii Dei. Si aulem filii, et
hæredes : hærcdes quidem Dei, cohæredes autem Christi. »1 Igitur ex Spiri­
tus sancti testimonio unusquisque fide­
lis novit se esse Dei filium et hæredem
vit® ælernæ.
257. Resp. Nullam salutis asseqnendæ
certitudinem Apostolus eo loci indicat,
scd eam quam omnes Christiani habent
adoptionem filiorum. et spem vit®,
qu® lamen nititur conditione, ideoque
subjungit : « si tamen compatimur, ut
el conglorificemur. » In eo est ut osten­
dat fideles non debere carni obsequi :
dixerat enim : » Ergo, fratres, debito­
res sumus non carni, ul secundum car­
nem vivamus. Si enim secundum car­
nem vixeritis, moriemini : si aulem
spiritu facta carnis morlificaveritis, vi­
vetis. Quicumque enim spiritu Dei
aguntur, ii sunt filii Dei. >■ * Morum
igitur sanctitatem commendat et urget
Apostolus, ea præcipuc ratione , quod
filii Dei, baptismate scilicet renali, a
Spiritu Dei agi debeant, ut hæreditatem coelestem consequantur : « Si
quis aulem Spiritum Christi non habet,
hic non est ejus. »s Nullum hic funda­
mentum nimi® illius fiduciae, quam ja­
ctant Calviniani, praebetur ·. scd potius
gravis formidinis causa. Sic ad Hebraeos
scribens, monet ne quis, sua culpa ,
divinitus oblata hæreditate excidat :
* In disciplina perseverate. Tamquam

II noq.Tiii. 10. (») Ibid. It.
(tilbid. t.
(·) lleb. xii 7, IS.

filiis vobis offert se Deus . . . contem­
plantes ne quis desit grati® Dei. »·
258 Obj 2. Joannes Evangelista fide­
les scire vult se habere vitam ælornam:
« Hæc scribo vobis : ut sciatis quoniam
vitam habetis aeternam, qui creditis in
nomine Filii Dei. » 5
2aO. Resp. Utique sciunt fideles se
habere vitam ætemam , scilicet subsi­
dia quibus comparetur; « hæc enim est
vita æterna, » inquit Christus, « ul cog­
noscant te solum Deum verum, et
quem misisti Jcsum Christum, j*Certis­
sima est hæc fidei cognitio, Dei veri­
tate innixa ; nemo autem novit sc vitam
ælernam reapse consecuturum, quia
vitam ad quam jus credendo compara­
vit, poterii amittere , vel fidei jactura,
vel cupiditatibus indulgendo. Ideo dicit
Paulus : « Justus autem meus cx fide
vivit : quod si subtraxerit se, non pla­
cebit animæ meæ. »7
260. Obj 3. Apostolus dicit fideles
scire suam electionem : « scientes fra­
tres, dilecti a Deo, electionem ve­
stram. » 8
261. Resp. Loquitur Apostolus eo
loci, sicut el alias sæpe, dc electione
ad fidem ; statim enim addit : « quia
Evangelium nostrum non fuit ad vos
in sermone tantum, sed et in virtute,
cl in Spiritu sancto, et in plenitudine
multa , sicut scitis quales fuerimus in
vobis propter vos. El vos imitatores
nostri facti estis , ct Domini, excipien­
tes verbum in tribulatione mulla, cum
gaudio Spiritus sancti. » In memo­
riam scilicet revocat conversionis fer­
vorem, ut eos ad proficiendum urgeat.
262. Obj. i. Dicit Apostolus fideles
Spiritu promissionis signari, pignore
hæredilalis , ad quam praedestinati
sunt, accepto : « In quo (Christo).. ■
etiam et nos sorte vocali sumus, pra.'·
destinati secundum propositum, ejus
(5) I. juan. v. is. (0) IbiJ. xvii. !.
(7) lleb. x. 58.
(8) i. Tlwss. j, L

CAP. VIII DE JUSTITIÆ CERTITUDINE.

in quo ct credentes signati estis Spi­
ritu promissionis sancto, qui est pignus
hereditatis nostne. » *
203. Resp. Dc vocatione ad fidem
loquitur Apostolus , qua scilicet Deus
« praedestinavit nos in adoptionem
filiorum per Jesum Christum in ipsum. »
Ideo dicit : « In quo el vos, cum au
dissctis verbum veritatis, (Evangelium
salutis vestrae,) in quo et credentes
signati estis Spiritu promissionis san­
cto. » Quamvis autem praedestinati
fuerint fideles, ad fidem scilicet vo
cati, gratuito cl misericordi consilio
cldccrcto Dei, qui gratiam, et Spiri­
tum sanctum largiendo, pignus dedit
insigne hæreditatis, non ideo certi
sunt eam se assecuturos; fieri enim
poterit ut culpa eorum discedat Spi­
ritus; quapropter monet Apostolus :
« Nolite locum dare diabolo . . .
cl nolite contristare Spiritum sanctum
Dei, in quo signati estis in diem re­
demptionis. >· ’
2(14. Obj. B. Apostolus certam per­
suasionem se esse e numero prædestilatorum prodit : « Certus sum enim ,
quia neque mors, neque vita, neque
Angeli, neque principatus, neque vir­
tutes, neque instantia , neque futura,
neque fortitudo, neque altitudo, neque
profundum, neque creatura alia poterit
nos separare a charitate Dei, quæ est
in Christo Jesu Domino nostro. >- 8
263. Resp. Magna fiducia, potius
quam certitudo, Græca voce designa­
tur — νικιέμαι. Apostolus, Christi
amore flagrans, poterat sibi polliceri
se, Deo auxiliante, nulla vi, vel po­
testate , ab eo divellendum. Certitudi­
nem autem non potuit habere, nisi cx
speciali revelatione , quam ei factam
fuisse non constat. Chari talis vim,
quam adversa quaeque frangere ne·
(I)
(I)
[Ji
(I)

Eph. i. U. 13.
Ibid. ir. IT. 30.
liom. viii. 38.
Aug. I.i. dc Moribus Eccl. Catb. c. iii. n.tl.

®W

queunt, merito laudavit : ea quippe
adjutrice vincere hostes omnes poteri­
mus , cujus tamen jacturam facere
penes nos est. « Ideo unusquisque, »
monente Augustino, « cavere debet,
ne ab ipsius Dei charitate,qua sanctifi­
catur ut beatissimus maneat, alterius
crcatuhe, id est, hujus sensibilis mun­
di amore separetur. Non igitur sepa­
rat nos alia creatura, si quidem et
nos ipsi crealura sumus , a charitate
Dei, quæ est in Christo Jesu Domino
nostro. ·· 4
260. Obj. 6. De gloria sibi dar.da
Apostolus tamquam certus loquitur :
" Reposita est mihi corona justitiæ,
quam reddet mihi Dominus in illa die
justus judex : non solum autem mihi,
scd cl i s qui diligunt adventum
ejus. » ’
267. Resp. Seposita etiam speciali
revelatione, poterat quidem Apostolus
maxima cum fiducia dc gloria sibi
danda loqui ; nihil enim erat sibi con­
scius , sed totus Deo deditus. Hæc ta­
men fiducia , quæ cum sanctitate vitæ
proportionem quamdam servat, a fi­
dei certitudine differt.
CAPUT VIII.
DE JUSTITIÆ CERTITCDINE.

268. Certitudinem eamdem dc justi­
tia Christi sibi imputata quemque ha­
bere posse, quam de omnibus fidei
articulis habet, docuit Luthcrus; quem
sequitur Melanchton in Apologia pro
Confessione Augustana — ■ Non dili­
gimus , nisi certo statuant corda, quod
donata sit nobis remissio peccato­
rum. η e _ „ uanc certitudinem fidei
nos docemus requiri in Evaugelio. «1
Calvinus , ut vidimus, salutem eadem
(S) II. ad Tim. ir. e.
(8) Apol. ir. §. 40.
(T) Apol. xii. J. S0.

3Λ0

TRACT. VIII DE GRATIA CHRISTI.

certitudine expectandam dixit ; * male Neque i<l immerito ; est enim error
tamen coherent quæ alios dicit : « Nos non lovls, error putidissimus, error
certe dum fidem docemus esse certam (pene dixerim) in /ide. Del tandem mlac securam, non certitudinem aliquam sericors Deus, ul hujusmodi dogmata
imaginamur, quæ nulla tangatur du­ o nostrorum scriptis, vol saltern catebitatione , nec securitatem, quæ nulla chesibus.in æternum deleantur.» '
soliciludine impetatur, quin potius di­
209. Concilium Tridentinnm optimi
cimus, perpetuum esse fidelibus cer­ docet : ■> Sicut nemo pius do Dei mise­
tamen cum sua ipsorum diffidentia ; ricordia , dc Christi merito, deque Sa­
tantum abest ut eorum conscientias in cramentorum virtute et efficacia dubi­
placida aliqua quiete collocemus, quæ tare debet : sic quilibet, dum seipsum,
nullis omnino turbis interpelletur. suamque propriam infirmitatem et
Rursum tamen, qualemcumquc in mo­ dispositionem respicit, de sua gratia
dum afflictentur, decidere ac descisce­ formidare ct timere potest, cum nullus
re negamus a certa illa quam dc mise­ scire valeat certitudine fidei, cui non
ricordia Dei conceperunt, fiducia. » s potest subesse falsum , sc gratiam Dei
Dordracena Synodus certitudinem fidei esso consecutum. » ’
Propositio.
definivit ;8 sed cautius de ea loquuntur
Nemo scire valet certitudine fidei, cui
recentiorcs, varios ejus gradus recen­
non
potest
subesse
falsum, se gratiam
sentes. ·Rullus, Anglicanes licet, non
dissimulat eam esse reformatarum se­ Dei esso consecutum.
270. Probatur 1. cx Scripturis. Apud
ctarum probrum et dedecus. Verba
quibus illud plorat, juvat recitare : Ecclesiastcn dicitur: « Sunt justi atque
« Pergamus jam ad membrum dilem- sapientes, el opera eorum iii manu
matis nostri allcrum, quod est de fidu­ Dei, et tamen nescii homo, utrum
cia absoluta. Ea vero est talis animi amore an odio dignus sit. » ’ Ex pari
certitudo, qua quis, nulla omnino con­ rerum eventu Justis scilicet ct impiis
ditione suspensus, credit, peccata sibi adversa et prospera æque contingere
actu remissa esse, seque Deo ad salu­ videntur — « eo quod universa æque
tem acceptum haberi. Atque de hac eveniant justo ct impio : » 8 - nec
absoluta certitudine plerosque omnes alii, nec ipsi justi certo nosse pos­
reformatarum ecclesiarum Theologos, sunt utrum Deo sint dilecti, vel odio
(praesertim exteros) qui de fiducia tam­ habeantur. Nihil dicit sacer auctora
quam formali actu fidei justificantis quo intelligatur hanc tolli incerliludiloquuntur, intelligendos esse, nimis nem interiori Spiritus testimonio. Pul­
proh dolor I manifestum est. Fuit hæc chre Hieronymus textum exponit :
doctrina jam a multis annis ipsissimum « Porro hic sensus est : etiam in hoc
reformais ecclcsiæ opprobrium ac dedi cor meum, ct scire volui quos
dedecus ; neque est alia ulla , quam Deus diligeret, quos odisset, et inveni
vel magis rideant ac ludibrio habeant, justorum quidem opera in manu Dei
vel severiori stylo exagitent Pontificii. esse, et tamen utrum amentur a Deo,

(q Inslit. I.iii. c. 9. §. IC.
through Christ, who is both Hie author and finis­
(i) Jtud. g. 17.
her of oiir faith. » Presbyt. Conf. ch. xiv. -,
(8) Pondo l>.
(b) Bullus , Hannoni» Apostolic· , disseiltw
(4)
· This faith is different in degrees, weak prior, c. iv.
<j,
or strong ; may be often and many ways assailed
(r.) Sees. vi. cap. ix.
and weakened , but gels (be viclory, growing up
(7) Eccl. ix. i. Vide vol. i. p. 8C0.
in many to Ibe allainmeol of a full assurance
(BJ Eccli. ix. i.

CAP. VIII. DE JUSTITLE CERT1TCDINE.

an non, mine coh scire non posse , cl n mihi conscitis sum, » adjecit ,<« sed
ambiguos fluctuare, utrum ad proba- r non in hoc justificatus sum. · *
lioncm sustineant quæ sustinent, ,tn
27i Patres passim sanctum timorem
ad supplicium. »
dc divinis judiciis commendant, num271. In Proverbiis legimus : « Quis quam omnino certam remissionis pecpolest dicere : Mundum est cor meum, catorum persuasionem. Sic Gregorius
purus sum a peccato ? n * In hunc Magnus Gregoriæ cubicularia» AuguIMlum scribit Venerabilis Beda : > Be- stæ, quæ revelationem de peccatis sibi
stat itaque ut sint multi mundo corde, remissis cupiebat, respondit: « Secura
el, juxta humante possibilitatis mo- de peccatis tuis fleri non debes, nisi
dum , puri a peccato, nec tamen seipse cum jam in die vilæ luæ ultimo planquisquam mundicordem, et immunem gere eadem peccata minime valebis,
a peccato, absque temeritate pronun- Quæ dies quousque veniat, semper
tiaveril. · 3
suspecta , semper trepida , metuere
272. Psalles, Dei legem commendans, culpas debes, atque eas quotidianis
se aliquando delinquere, licet haud fletibus lavare. » 9 Similia scripserat
conscius sil, indicat : « Delicia quis olim Ambrosius virgini lapsæ.
intelligit ? Ab occultis meis munda
275. Accedit ratio theologica. Nemo
mc. » * Hieronymus Apostolum de sua potest certitudine fidei nossc id quod
justitia hæsitasse dicit, ob hoc Psallis iis suspenditur conditionibus, quas
testimonium : « Qui hoc dicebat, nui- cerlo nosse nequit impletas : gratiæ
lias utique peccati sibi conscius erat, autem consecutio pendet ex animi pœsed quia legerat : « Delicta quis intel- nitentia sincera, aliisque conditioni> ligit? » idcirco temperabat scientiam, bus, de quibus impletis nequimus esse
ne forte per ignorantiam deliquis- omnino certi.
set. » 3
Objectiones.
273. Apostolus, nil sibi conscius,
276. Obj. I. «Ipse Spiritus lestimodivino se servat judicio, veluti formi- nium reddit spiritui nostro, quod su­
dans ne culpam aliquam Deus in se mus filii Dei. ■· *· In quæ verba Chryrepcrial : « Nihil mihi conscius sum, sostomus scribit : « Cum Spiritus sen­
sed non in hoc justificatus sum : qui ctus testatur, quæ tandem est ambiauiem judicat me , Dominus est. » 6 guitas ? » “ Bernardus autem ait :
Animadvertit Chrysostomus : « Non « Hoc est testimonium quod perhibet
Corinthios tantum, sed seipsum quo- in corde nostro Spiritus sanctus, di­
que hoc privat judipio, quod cogni- cens : Dimissa sunt libi peccata. Sic
lione sua majus habetur. » 7 Augusti- enim arbitratur Apostolus, gratis justinus etiam : « Quanta abyssus sil an- ficari hominem per fidem. » ”
dite : tantam profunditatem credit esse
277. Resp. Apostolus,ut jam diximus,
in homine, quæ lateat ipsum hominem in eo est ut ostendat Christi fideles
in quo est; cum enim dixisset: «Nihil sancte se gerere debere, quum filii

(I) Hier, in loc.
(i) Prov. xx. 0. Ita Vulgatus interpres. Tertus
Hebraicus paulo aliter , sed eodein sensu :

’jwna ’ninu

ob »n’3T ίοκ’-ό

' Quis dicet : inundavi cor meum ; purificavi a
peccato meo ? »
Comm, in loc. (4) Ps. xviii. IS. lleb. xix.

(5) Dial. ii. contra Pelag.
(r>) I. Cor. i». *.
(7) In loc.
(8) In Ps. xii.
(9) L. vi. cp. ii.
(10) Rom. viii. 10.
(tl) Horn. xiv. in ep. ad Horn.
(lî) Serin, i. de Annuo».

281

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

sini Doi, ideoque ut ejus Spiritu agi
debeant. Non dicit Spiritum unicuique
testari se esse filium Dei, sed » quod
sumus filii Dei, » scilicet Christiani
omnes suæ vocationis ratione. 1* De
hac adoptione, qua Christi discipuli ab
Ilehræis distinguimur, filii a servis ,
agit Chrysostomus, Apostoli mentem
explicans; et certitudinem testimonii
affert, ut dignitatis qua ornati sumus
aestimatio æqua habeatur : « Nam »
inquit -■ si vel homo, vel angelus, vel
archangelus, vel alia hujusmodi po­
testas hoc polliceretur, par convcniensque esset nonnullos hæsitare :
quum autem summa essentia, et ea
quidem quæ hoc largita sil donum,
vel ab iis unde preces fundere jussit,
nobis testimonium afferat, quis tan­
dem dc dignitate ambiget? » * S. Ber­
nardus, pro more suo, accommodat
Apostoli verba testimonio de peccato­
rum venia, ut fiduciam, quam sæpius
Spiritus sanctus poenitentibus imperti­
tur, exprimat. Cæterum non omnem
formidinem abesse jubet ; ait enim :
« Novit Dominus qui sunt ejus : quis
vero scit hominum si est dignus amore
an odio? n 56
*8— « Certitudinem non
habemus; sed spei fiducia consolatur
nos, ne dubitationis hujus anxietate
penitus cruciemur. » ♦ Recens inierpres
Protestantieus non negat gentium in
filiosj Dei adoptionem ab Apostolo si­
gnificari. s
278. Obj. 2. Apostolus dicit scien­
tiam donorum quibus‘fruimur in Chri­
sto , a Spiritu Dei justis dari : « Nos
autem non spiritum hujus mundi ac-

(I) Macknight, juxta vim Græcœ vocis, textum
reddit : n the spirit itself bearelh witness together
With oar ipirit, that we arc children of God. ■
Alteram versioncm non rejicit : · provided by
the tpirit's witneis
do not understand a par­
ticular rerelation to individuals, but the common
witness which the spirit bears , by producing
lilial dispositions in the hearts of the faithful, »

cepimus , sed Spiritum qui ex Deo est,
ut sciamus quæ a Deo donala sunt no'
bis. » ·
279. Besp. Agitur co loci de Spiritu»
sancti lumine Apostolis concesso, m
redemptionis mysterium, cæleraque
Dei erga homines beneficia cognosce­
rent, cæteris ea annuntiaturi; Ideo
subjungitur : « quæ et loquimur, non
in doctis humante sapientiæ verbis
sed in doctrina Spiritus, n De unius,
cujusque justificatione non fit sermo.
280. Obj. 3. « Gloria nostra hæcest:
testimonium conscientiæ noslræ.. ’
Ergo, juxta Apostolum, justi ccrlam
habent scientiam se Deo esse gratos.
281. Hesp. De se loquitur Apostqjus,
et sui muneris exercitio : — « quod ia
simplicitate cordis et sinceritate Dei,
et non in sapientia carnali, sed io
gratia Dei, conversati sumus in hoc
mundo. >- Habent quidem justi glo­
riam, ex intimi animi conscientia,,
quoties nihil sibi sunt conscii : atta­
men non omnis abest formido, ne ipsa
bona opera quæ aggrediuntur, titilla­
tione quadam superbiæ vitientur : ideo
Apostoli exemplo edocti, Christi ex­
pectant judicium, qui consilia cordium
manifestabit. Recte Augustinus anim­
advertit: « Quantalibet justitia sil praditus homo, cogitare debet, nc aliquid
in illo , quod ipse non videt, invenia­
tur esse culpandum. » 8
282. Obj. 4. De Spiritu sancto dici­
tur : « Vos autem cognoscetis eum,
quia apud vos manebit, cl in vobis
erit. »... « In illo die vos cog­
noscetis quia ego sum in Patre meo,

(i) Chrys. hom xiv. in ep. ad Itoni.
(5) Serin, ii. do oct. 1'asch.
(4) Serm. i. in Scpluag.
(β) « By this argument the Apostle proved Uni
the great honor of being the sons of God was iwl
restricted to the Jews, d Macknight in lot.
(6) 1. Cor.ii. t9.
(7 II. Cor. i. ta.
(8) L. de perf. just. c. xv. η. M.

CAP. VIII DE JUSTITI/E CERTITUDINE.

2 3

etvos in me , el ego in vobis. » ' Ergo
cognoscunt justi se habere Spiritum
sanctum, cl Christum.
283. Resp. Apostoli, quos allocutus
est Christus, cognituri erani Spiritum
sanctum, divino ejus lumine illustrati,
ut fidei veritates traderent. Alter locus
ad gloriam coelestem refertur,interprete
Augustino : « In quo die ? nisi de quo
ait : el vos vivetis : tunc enim erit ut
possimus videre quod credimus. » ’
Jieutrum testimonium cerie spectat
cognitionem quam singuli fideles de
spiritu in eis habitante habituri forent.
284. Obj. 5. Aposiolus fideles indicat
cognoscere Christum in ipsis esse :
« Yosmeiipsos lentate si estis in fide :
ipsi vos probate. An non cognoscitis
vosmelipsos, quia Christus Jesus in
vobis est? nisi forte reprobi estis. »s
285. Resp. Apostolus provocat Corin­
thios ut serio perpendant utruin firmi­
ter in Christum credant : quæ enim
apud eos invaluerant mala , gravem dc
fide eorum integra dubitandi rationem
praebebant. Appellat Christi Jesu iis
præsentis sua virtu te prodigia, quæ
haud deesse confidebat, nisi omnino a
fide defecissent. Liquet eum agere dc
vitiis emendandis, et nullatenus dc
persuasione quam quisque habere pos­
set se justum esse. * Reprobi autem
viles—
— intelligunlur eo loci,
uli liquet ex eo quod Apostolus repro­
bus haberi velit eorum causa : « nos
autem ut reprobi simus. » s
286. Obj. G. Joannes Apostolus sæpius prædicat scientiam quam habent
fideles, Spiritus testimonio, dc Christo
iniis manente, vilamque largiente : —
• Nos scimus quoniam translati sumus

de morte nd vitam , quoniam diligimus
fratres. » · — « In hoc cognoscimus .
quoniam in eo manemus, el ipse in
nobis : quoniam de Spiritu suo dedit
nobis. » 7 — « Qui credit in Filium Dei,
habet testimonium Dei io so. » ·
287. Resp. Utique dilectio qua fratres
complectimur, est nobis indicio salis
manifesto vitam cœlcslem, gratiam sci­
licet qua Deo vivimus, nobis donatam.
Ex donis etiam Spiritus cognoscere li­
cet ipsum in nobis esse. Cæterum hæc
qualiscumque cognitio non omni caret
formidine, quum cordis nostri affectus
non semper nobis explorati sini, nec
dona vel arcana opera Spiritus sancti
certo innotescant. Apostolus revera non
agit eo loci de singulorum persuasione,
sed de divinæ religionis origine, argu­
mentis desumptis cx dilectione frater­
na quam docet, et ex Spiritus sancli
donis, quæ largiter effusa visa sunt.
Qui credit in Filium Dei, hujusmodi
molus rationibus , habet testimonium
Dei in se , excipii illud scilicet, et divi­
na nititur veritate. De graliæ vel justi­
liæ dono hic non agitur.
288 Obj. 7. S. Hilarius Pictaviensis
ait : n Justificatio ex fide nulla est, si
fides ipsa fiat ambigua. » 9
289. Resp. De futurorum bonorum
spe agit sancius doctor, et regnum coe­
lorum magna cum fiducia expcctandum
vuli; nec enim justificari possemus, si
dubitaremus utrum illa famulos Dei re­
vera maneant : «Contemptum sæculi, »
inquit « el fiduciam futurorum toto su­
periore sermone præceperal ·» (Chri­
stus), — « confirmari nos in spem bo­
norum ælernorum laborat ... re­
gnum coelorum .
. vult sine aliqua

Join- liv. 17. Î0.
< Traci. Iiiv. in Joan. (3) II. Cor. (iii. S.
II)« Thin being spoken to the Taction, who «ero
in tach a state of wickedness, ... it cannot be
*> much as supposed that Jesus Christ was in
them, in the sense in which our translators un­
derstood that phrase, n Macknight in loc.
I*) II Cor. xiii. 7. ■ The word àJiai/xsi

which our translators hare rendered reprobate· .
doos not admit of that meaning in this passage, as
is plain, from the scope of the discourse, and
from the apostle's applyingthat word to himself.·
Macknight in ». 0.
(0) I. Joan. iii. <4. (7) Ibid. ir. IS.
18) Ibid. ». 10.
(V) Comm, in Mat. c. ». n. t.

«ei

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

incerise voluntatis ambiguitate sperari. quum Deus paler sil benignus, mage»
alioquin justificatio cx fide nulla est, si in eum fiducia honorandus : sed lilio»
fides ipsa fiat ambigua, n
dolet de delictis , quæ numquam satis
200. Obj. 8. Augustinus dicit : n Si deflesse se censet, cl veretur no ali.
quis Spiritum Christi non habet, hic quid minus patri gratum admittat: ea
non est ejus. Ecce adjuvante ipsius mi­ dc causa ne justus quidem est omni
sericordia Spiritum Christi habemus , timore libor. Monet sapiens : « Depro­
ex ipsa delectatione justiliæ integra pitiato peccato noli esse sine metu. .·
fide, Catholica fide Spirilum Dei in no­ — « Beatus homo qui semper csl pavidus. »s Apostolus etiam — · Cum metu
bis esse cognoscimus - 1
291. Resp. Indicia quædam Spiritus cl tremore vestram salutem operami­
sancti intus habitantis justis suppetunt, ni. »6 De operibus poenitentia» juredicil
quæ pacem gaudiumque afferunt, nec theologus vetustus : « Non exigitur in
tamen omnem errandi excludunt for­ talibus certitudo scientist, sed sufficit
midinem Catholica fides est fundamen­ scientia conjectura probabilis, ulesi
tum el ratio tanti gaudii, accedentibus quando homo fecit prohabiliter quod
debebat dolendo , confitendo, satisfa­
cætcris virtutibus.
292. Obj. 9. Injuriam facilDco, qui ciendo , emendando. »7
dubitat de peccatorum remissione.
CAPUT IX.
295. Resp. De Dei misericordia optime
sentiendum ; sed quum animo pœniDE
JUSTITIAS
AMISSIONE.
tenti et humili venia sit promissa, in
his excolendis virtutibus magnum po­
Sectio I. Dc peccandi possibilitati.
nendum est studium ; et ne quid c no­

stra parte desideretur formidandum
est. Nimia illa fiducia, quæ ipsam salu­
tem etiam respicit, Deo injuriosa est,
el in hominum perniciem cedit, uti
animadvertit Rullus : « Juxta hanc sen­
tentiam fiducia el persuasio de electione
nostra, quasi primus gradus in scala
salutis statuitur, docenlurque homines
nondum justificati, ante omnem obedientiam suam hanc fiduciam conci­
pere. Sententia tam inepta et absurda
ut refutatione prorsus indigna sil; tam
vero impia cl periculosa, ut omni
odio el quovis anathemate sit dignis­
sima.
294. Obj. 10. Pax habenda est ad
Deum, Juxta Apostoli monitum : «Ju­
stificati ergo ex fide pacem habeamus
ad Deum. »5
295. Resp. Utique pax nobis suadetur,

(<) Scrm. 0. de verbis Apojt.
lij Bullus Eiamen Ccuiurx, Resp. ad Anim.
(iii. J T. (J) liom. v I.
(*) Eccl. v. i.

206. Jovinianus, excunlcquartosæ­
culo, docuit « eos qui fuerunt baptizati, a diabolo non posse tentari; qui­
cumque autem lentali fuerint, ostendi
cos aqua, non Spiritu baplizatos. »'
Hunc cum aliis erroribus damnavit io
Concilio Romano Siricius Pontifex, sic­
ut et Concilium Mediolanenseanno59l
habitum , S. Ambrosio preside.
297. Lutherus fidei præslantiamadeo
extulit laudibus , ut justitiam amitti
non posse, quamdiu quis credat,ali­
quando affirmaverit, fidemque servari
inter gravissima crimina ; ait enim :
« ita vides, quam dives sil homo Chri­
stianus ; etiam volens non potest per­
dere salutem quanliscumquc peccatis»
nisi nolit credere. Nulla enim peccati
eum possunt damnare, nisi sola inert­
ie) Prov. txviii. u. (0) Phil. ii. Ii.
(7)
Theol. Vcnetiis impressa anno UH I, n
C.S°.
(0) Hieronymus I. ii. contra Jovinun.

CAP IX DE 3USTITIÆ AMISSIONE.

W.i

dulitas. » ' Scripsit eliam ail Melanchto- gis moralis usum eum nunc esse uni­
nem : ■ Sufflcil quod agnovimus per cum , ut per ipsum homines ad fidem
divitias gloriæ Dei agnum qui tollit Christi adducantur, vel saltem ul sit
peccatum mundi : ab hoc non avellet arbitraria quædam vivendi regula, a
peccatum , eliam si millies uno die for­ Christo quidem nobis commendata, cui
nicemur, aut occidamus. «’Quum au­ obtemperare ex graliludine teneamur :
tem id palam a suis asseclis cceperit nequaquam vero sub periculo anima
*
praedicari, aegerrime tulit, et liceuliæ aut tanquam conditio novi foederis ad
morum verbo el exemplis palam palro- salutem observatu necessaria , nobis
(•inantes vehementer redarguit «Quum,» imposita. Ex his principiis, incautius
scribit Walchius , « Lullicrus audiret, ab iis positis, atque a theologorum vul­
esseIslebiæ inter ministros verbi divini go avido arreptis , per necessariam
Gasparom Hohcmuin aliosque, item in consequentiam deducta, fluxerunt excregione Luncborgensi el Pomerania , crabilia Antinomorum, libertinorum,
qui crassiora docerent, ct negarent Familistarum atque ejusdem farinæ
fidem adulterio et aliis gravissimis fla- aliorum dogmata , dc quibus fortasse
gitiis amitti, consultum esse existima­ boni illi viri ne per somnium quidem
vit, ut epistolam hanc juris publici fa­ cogitarunt. Verum utut sil, qui talia
ceret, »’ eam scilicet qua Agricolae, docent, el tamen in Libertinos magnis
antinomorum (sic audiebant) ducis, pa­ clamoribus vociferantur, quid aliud
linodiam referebat. Sanior hæc Lutheri agunt, quam , ul dum illos damnant,
sententia apud plerosque ejus asseclas scipsos condemnant ? Quippe in prae­
obtinuit.
missas consentiunt,conclusionem lau­
398. Jure optimo animadvertit Bullus tum respuunt, n ♦
ex principiis Lutheri pessima Antino299. .Quum juxta Calvinum fide ap­
morum consectaria necessario derivari. prehendatur Christi justitia in sui ele­
«Hoc ideo curiosius obs
*ervandum
, » ctionem , adeo ut fidelis quisque certo
'de lege morum servanda loquens] « ne credat se esse in Christo ad vitam
errorem erremus, quem Lutherus et ælcrnam praedestinatum , indo facile
post eum nostratium theologorum plc- derivatum est placitum de inamissibili
rique in disputationibus suis de juslill justitia. ’«Hoc interim tenendum est, »
calione contra Pontificios, nimio con­ inquit Calvinus , « quantumvis exigua
tradicendi æstu abrepti, in ecclesias sil ac debilis in electis fides, quia ta­
reformatas , maximo carum malo , in­ men Spiritus Dei certa illis arrha esi
vexerunt : scilicet Evangelium cx puris ac sigillum suæ adoptionis , nurnquam
putis promissis constare; Christum de­ ex eorum cordibus deleri posse ejus
disse mundo legem nullam : id lanium sculpturam : reprobos vero tali luce
egisse, ul legem prius latam expone­ aspergi, quæ postea dispercat >· ·
ret, atque a pessimis Scribarum ac Paulo ante dixerat : « In fidem non
Pharisæorum commentis assereret ; le- illuminantur, nec Evangelii efficaciam
(1)1. do Coptiv. Babyl. t. ii. fui. 281.
(1)1. Aug. IMI. cit. ab Audin , Vie do bullior ,
«ol. i.pag. Î78. l-aris 1830.
Intiod. ad lib. symb. Luth. I. i. c. vii. § xxi.
p. 8ii.
(i) Bullus in Harmonia Apoatolica diss. priorcip. iii. J. 3.
'S) « Hodie autem reformatai Ecolcsiœ ductores
idtm sentiunt. Concedun quidem, electos prolabi
Vol. π.

posse in peccata graviora , quæ efficiant ul litle-s
eorum obscuretur, negant uulem eam penitiis
cylingui aut amitti. . . . Detestabilem bunc
errorem non potuerunt non amplecti, po»l<|u»m
ad horrendum dogma du absoluto ptwdeslina
tionis decreto sunt prolapsi. · Walcbiu» , introd.
ad lib. symb· I i· e- iii·
,,x'·
(0) hiat. I iii. c. ii. n. 18.

2<»6

TRACT. VIII. liF, GRATIA CHRISTI.

veto sentiunt, nisi qui præordmaii
sunt nd salutem. * ’ Electos in peccata
clinni graviora labi posse, certitudine
suffi prædcstinationis haud amissa ,
salis innuit : « Itaque eodem tempore et
iratum sibi, vel peccatis suis, cl pro­
pitium concipiunt : quia non licio
iram ejus deprecantur, ad quem ta­
men cum tranquilla fiducia confu­
giunt. » ’
500. Dordracena synodus definivit :
« Deus . . . Spiritum sanctum etiam in
tristibus lapsibus a suis non prorsus
aufert, ncc eo usque cos prolabi sinit,
ut a gratia adoptionis, ac justificationis
statu excidant. » ’ Id tradunt aperto
Presbyterian! hodierni.4 Quakeri dicunt
ad tanlam perfectionem perveniri posse,
ul quis in apostasiam totalem haud
amplius labi valeat.5
501. Calvini errores confixit Concilium
Tridcnlinum : « Si quis justificationis
gratiam non nisi prædeslinalisad vitam
contingere dixerit; reliquos voro om­
nes , qui vocantur, vocari quidem, sed
gratiam non accipere, ulpole divina
potestate prædestinatos ad malum ;
anathema sit. »c « Si quis hominem
semel justificatum dixerit amplius pec­
care non posse, neque gratiam amitlere; atque ideo eum, qui labilur, el
peccat, numquam vere luisse justifi­
catum ; anathema sil. »1
Propositio.
Homo justificatus potest peccare, el
gratiam amittere.
502. Probatur I. ex Scripturis. Apud
Ezcchielem dicitur : « Cum enim aver­
terit se justus a justitia sua, el fecerit
iniquitatem , morietur in cis : in inju-

(l)N.li. (i)N. «.
(5) Can. vi.
· God doth continue to forgive the sins of
those that arc justified : and although they con
neterfoll from the state of justification , yet they
may by their sins fall under God's fatherly dis­
pleasure, and not have the light of his counte­
nance restored unto them, until they humble
Ihemaehes confess their sius, beg pardon, and

slitia qimm operatus csl, morietur, η»
Liquci igitur justum a justifia decidere
posse , cl in peccato mori.
305. Christus Dominus explicans parabolam seminis, ail : nNam qui supra
petram : qui cum audierint, cum gau­
dio suscipiunt verbum : el hi radices
non habent: qui ad tempus credunt,
clin tempore lontalionis recedunt.·’
Qui igitur vere credunt, animoque gau­
denti suscipiunt verbum, aliquando re­
cedunt , urgente tenlalione : proindeque principium illud Calvinianum,
fidem cl justitiam amitti non posse,
Christi dictis repugnat.
504. Palmitibus discipulos suos assimilavit Christus , quorum aliquos a se
divellendos , cl in ignem projiciendos
significavit : « Omnem palmitem in me
non ferentem fructum , tollet eum Pa­
ter; » ‘° — « Si quis in mc non manse­
rit, mittetur foras sicut palmes, clare­
scet, cl colligent cum, el in ignem
milleni. » “ Ergo qui palmes est, vere
cum Christo , fide et charilatc, con­
junctus , arescere potest, ita ut in
ignem mittendus sit.
505. Apostolus Paulus de se ipso di­
cit : « Castigo corpus meum, ct in ser­
vitutem redigo, ne forte cum aliis prædicaverim , ipse reprobus efficiar. *· ’
Similitudine mutuata ab athletis,affir­
mat se corpus afflictationibus repri­
mere , ne postcaquam aliis conditiones
pugnæ et præmia annuntiasse!, ipse
præmio haud idoneus reperirclur. Id
certe indicat fieri potuisse, ul Paulus
ipse a gratia Justitia, el salute excide­
ret, nisi studium adeo diligens ad se
domandum contulisset.

renew their failli and repentance, i· Confession cf
faith , ch. xi. v.
(δ) a Such an increase and stability in the truth
may in this life be attained, from which there
cannot bo a total apostacy. » ix. Prop. Barclay.
(0) Cone. Trid. Scss. vi. can. xvii.
(7) Can. xxiii. (H) Exech. xviii. 20.
(0) Luc. viii. |3. (ioj Joan. iv. 9.
(Il) Joan. xv. o. (tsj I. Cor. ίχ.ΐΓ.

CAP. IX. DF. JCSTITIÆ AMISSIONE.

24Π

500. Galatis exprobrat Paulus cos a
gratia excidisse : « Evacuati estis a
Christo, qui in lego justificamini, a
gratia excidistis. ·> 1 Dc quibusdam af­
firmat : « circa fidem naufragaverunt » «
Dc aliis prædieil : « In novissimis tem­
poribus discedent quidam a fide.8 Dc
iis loquitur, « qui semel sunt illuminati,
gustaverunt etiam donum cœlestc ; et
participes facti sunt Spiritus sancti, —
el prolapsi sunt. » * Ili procul dubio
justi fuerunt, fide praediti, et gratia ,
quam tamen postea sua culpa amise­
runt.
307. Probaturi, ex Patribus. S. Cy­
prianus reprehendit lapsos, gratiæ,
qua spoliati sunt, amissionem non plo­
rantes : « An ingemiscit el plangit, cui
vacat cultum preliosæ vestis induere,
neque indumentum Chrisli.quod perdi­
dit , cogitare ?4
308. S. Hieronymus, Jovinianum re­
fellens , ait : « Si susceperimus Chri­
stum in hospitio nostri pectoris , illico
fugamus diabolum : si peccaverimus,
el perjpeccati januam ingressus fuerit
diabolus, illico Christus recedit. Unde
ct David post peccatum : « Redde mihi, »
ait, <> laetitiam salutaris tui, » quam sci­
licet peccando amiserat, η8
309. Augustinus : « Credendum est
quosdam de filiis perditionis, non acceplodonopcrseverandl usque in finem,
in fide quæ per dilectionem operatur ,
incipere vivere, et aliquamdiu fideliter
el justi vivere, et postea cadere , neque
de liacjviia, priusquam eis id contingat,
auferri. »7
310. Accedit ratio. Abhorret ab omni
pietatis sensu et rcctæ rationis dictamine, ut David adulterii reus, el Pe­

trus, Christo denegato, justi habean­
tur :8 ergo justitiam, quam accepe­
rant , amiserunt, eam nonnisi pœnitenles recuperaturi.
Objectiones.
311. Obj. I Joannes dicit : «Omnis
qui peccat, non vidit eum , nec cogno­
vit eum. λ 9 — » Omnis qui natus est ex
Deo peccatum non facit, quoniam se­
men ipsius in eo manet, el non potest
peccare, quoniam cx Deo natus est. ··’
Igitur quicumquc peccat, numquam
vere Deo renatus est.
312. Resp. S.Joannes iis locis sanclita
tem qua ornari debet Christi discipulus
commendat. Ait igitur: « Omnis qui in
eo manet, non peccat ; «scilicet quamdiu
in Christo manet, et semen ipsius in eo
manel; nec potest peccare, quatenus cx
Deo natus est, quia divina illa nativitas
ei virtutum, haud vitiorum, est causa.
Hæc dicit Apostolus ne quis existimet
peccatum grave cum gratia componi
posse : « Filioli mei, hæc scribo vobis,
ut non peccetis. » “ Cælcrum fatelur
fieri posse ul Christianus homo in pec­
catum labatur : « Sed el si quis pecca­
verit, advocatum habemus apud Pairem,
Jesum Christum justum. » *· Hortatur
autem ad perseverandum, ne a salute
penitus excidamus : « Et nunc filioli
manete in eo : ul cum apparuerit, ha­
beamus fiduciam, et non confundamur
ab eo in adventu ejus. »18 Quod pecca­
torem dicit non vidisse nec cognovisse
Christum, vehemens est ratio demon­
strandi cognitionem Christi idoneam
esse virtutibus omnibus producendis :
quapropter ex lapsu in vilia, praesertim
graviora , infcriur non ea rerum Chri­
stianarum notitia cum imbutum . quæ

ti) Cat. T. 4. (1)1. Tim. i. n».
(S) I. Tim. iv. I. (4) ileb. vi. 4.
(S) Tract, de lapsis. (6) L. ii. contra Jovinian.
(J) L.de Cor. et gral. c. liii.
(8) Absurdum illud Proteslanlibus merito obji­
cit Barclay in Apol. prop. vii. fi v. Noto : « Those
»ho, according to the common opinion of I'ro-

testants, have been converted; whom albeit they
confess they persist always in some misdeeds, anJ
sometimes in heinotu liiu , as is manifest in Da
vid’s adultery and murder ; yet they assert to be’
perfectly and wholly justified. ■ (9] 1 Joan. iii. 0.
(10) Ibid.v.O. (II) lbid.il. I.
(»i) Ibid. (13) Ibid. r.M.

î(«

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI

nd salutem prosit. * Rede Hieronymus
Apostoli mentem explicuit : « Droptcrca . inquit, scribo vobis, filioli mei :
omnis qui nutus est ex Deo non peccat,
ut non peccetis, cl tamdiu sciatis vos
in generatione Domini permanere ,
quamdiu non peccaveritis. Imo qui in
generatione Domini perseverant, pec­
care non possunt. » ’
515. Obj. 2. Verborum esset lusus,
seu battologia, si testimonia Apostoli
de sanctitatis obligatione inlelliganlur.
Ex aliis autem locis liquet cos qui pec­
carunt et defecerunt, numquam fuisse
justos ei fideles ; ait enim dc quibus­
dam : « Ex nobis prodierunt, sed non
erani ex nobis; nam sl fuissent ex no­
bis, permansissent utique nobiscum. n5
514. Resp. Verba Apostoli magnam
habent vim : ostendunt enim quantope­
re a peccato alienus esse debeat Cbristifidelis : « In hoc manifesti sunt filii
Dei, et filii diaboli : omnis qui non est
justus, non est ex Deo. »1 Quod autem
dc apostatis affirmat, indicat fidei fir­
mam indolem, ct affectus pietatis vim,
qua in Ecclesia consonantur qui vere
sunt Christiani, nullis tcnlalionibus
subruendi : « Quid est, quæso, Non
erant ex nobis ? Nonne vocati fuerunt,
ex impiis justificati, el per lavacrum
regenerationis renovati? Sed si audiret
ille, qui sciebat procul dubio quod di­
cebat, respondere posset : Vera sunt
hæc omnia : erant ex nobis; verum ta­
men secundum aliam discretionem non
erant ex nobis. »8 Ita praelave Augu­
stinus.
515. Obj. 5. Electi a Deo ante consti­
tutionem mundi non desinunt diligi,
licet in peccatum labantur : cos enim in
Christo Deus in salutem excepit.
516. Resp. « Odio sunt Deo impius cl
impietas ejus ; » ° ideo fieri non potest

(I) Consule Tertullianum I.de pudicitia, c. <9.
Augustin. iu ep. I.Joan. iii. n. 8. Hieronymum,
I. ii. adv. Jovinian.
,î( I.. 2. ad». Jounian.

ul homo peccati reus, eique animi affe­
ctu adhaerens, odio Deo non sil. Quomodo autein Deus cum elegerit ad sa­
lutem , non est opus definire, ul res sit
explorata cos odio haberi, quamdiu
manent peccato inquinati.
Sectio II. De fide absque justitia.
517. Admisso peccato fidem perire
Luthcrani nonnulli consuerunt; fidu­
ciam scilicet veniæ per Christum ha­
beri non posse , quum quis sciensprudensque divinam violet legem , existi­
marunt. Calviniani (idem adhuc manere
affirmarunt, quæ scilicel vera fuerit;
fatebantur enim contingere ul plures
se fide prædilos crediderint, suo dece­
pti spirilu. Catholici e contra fidei no­
mine intelligentes assensum veritatibus
revelatis, negabant fidem necessario
cum justitia amitti ; quamvis eam amitti
posse, rejiciendo scilicet divinum ali­
quod dogma, non diffiterentur. Tridcnlini Patres novatorum figmenta anathe­
mate damnaverunt : « Si quis dixerit,
amissa per peccatum gralia, simul el
fidem semper amitti, aut fidem, quæ
remanet, non esse veram fidem,licet
non sit viva ; aul cum , qui fidem sine
charilalc habet ♦ non esse Christianum;
anathema sit. »7
Propositio.
Fides vera manere potest, et reapse
s;epe manet, amissa peccato justitiael
gratia.
518. Probatur 1. ex Scripturis. S. Pau­
lus dicit : « Si habuero omnem fidem
ita ut montes transferam, charilatem
autem non habucro, nihil sum. » · Er­
go fieri posset ut quis eximiam haberet
fidem, etiam qua miracula patraret,
licet careret charilalc, amissa, quam
in Baptismo acccpil, justitia.
519. Consonum id est ipsius Christi
Domini dictis, quibus certiores effict­

is) I. Joan. ii. 19.
(M Ibid. iii. <o. (S) L. de dono perse», c, 8.
(C) Sap. xiv. 9. (7) Sew. ti. can. ixviii.
(8)
I. Cor. xiii. 2.

CAP. IX. DE JUSTITIÆ AMISSIONE.

mur quosdam qui miracula, ejus no­
mine invocato, patrarunt, ob mala
opera damnandos : « Non omnis qui
dicit mihi : Domine, Domine, intrabit in
regnum cœlorum ; sed qui facit volun­
tatem Patris mei, qui in cœlis est, ipse
intrabit in regnum cadorum. Mulli di­
cent mihi in illa die : Domine, Domine,
nonne in nomine tuo prophetavimus,
el in nomine tuo dæmonia ejecimus,
el in nomine tuo virtutes multas feci­
mus? El tunc confitebor illis : Quia numquam novi vos : discedite a me, qui
operamini iniquitatem. » * Liquet eos
credere in Christum, cumque invocare,
el egregia fidei documenta, miraculis
elvaticiniis, dare , quamvis justi non
sint, vel saltem in justitia haud per­
severaverint.
3*20. Apostolus Jacobus fidem absque
operibus bonis, et proinde absque ju­
stifié esse posse, manifesto tradit. De
caall : « Quid proderii, fratres mei, si
fidem quis dicat se habere, opera au­
tem non habeat ? Numquid poterit lidcs
salvare cum? » * Fides illa quæ ad sa­
lutem assequendam non prodest, ju­
stitiam non habet comilem.
3*21. De mullis optimatibus dicit Joan­
nes eos in Christum credidisse, quam­
vis non audereni fidem profiteri, hu
mano timore deterriti : « Ex principi­
bus multi crediderunt in eum , sed
propter Pharisæos non confitebantur, ut
e Synagoga non ejicerentur. Dilexerunl
enim gloriam hominum , magis quam
gloriam Dei. » ’Fidem cos habuisse li­
quet, absque justitia tamen, quum hu­
manas divinis anteferrent rationes.
322. Probatur 2. ex Patribus. S. Irenæus fidem absque dilectione haud
prodesse docet, proinde ab ca se­
parari posse : « Neque agnitionem
sine dilectione quæ est erga Deum
præsiare aliquid , neque myslerio(<) Mat. vii.ii. (a) Jac. ii. <4.
(3) Joan. iii. 41.
(*) L. ir. adv. ber.c. «v.

J».'·

rum comprehensionem, neque pro­
phetiam , sed omnia vacua et frustrata
esse sine dilectione. » »
323. S. Cyprianus in invidiam et con­
tentionem, quam zeli nomine designat,
invectus, ait : « Quomodo autem vel pa­
cem Domini, vel charilatem tenet, qui,
intercedente zelo , nec pacificus potest
esse, nec carus? Ideo el Apostolus Pau­
lus cum pacis ct charitatis merita de­
promeret, cumque asseveraret firmiter
cl doceret, ncc fidem sibi, nec eleemo­
synas , nec passionem quoque ipsam
confessoris et martyris profuturam,
nisi charitatis fœdera integra atque in­
violata servassel, adjecit ct dixit ··
« Charitas magnanima est, charitas ben nigna est, charitas non zelat, n ’
324. S. Augustinus : « Sine charilalc
quippe fides potest quidem esse, sed
non el prodesse. » ·
323. Accedit ratio theologica , ex ipsa
fidei nalura desumpta : quum enim sit
mentis assensus iis quæ revelavit Deus,
liquet eum manere posse, etiam post­
quam quis cupiditatibus cedens, divi­
nam violaverit legem : ita ut in ho­
mine Christiano Poetæ verba locum
habeant :
Video meliora, proboque.
Deteriora sequor.
Objectiones diluuntur.
326. Obj. 1. Apostolus hypolhesnn
impossibilem facit, dum fidem absque
charilalc haberi posse innuit; sic alias
dicit : « Licet nos, aut angelus de coelo
cvangelizaveril præterquam quod evangclizavimus vobis, anathema sit. · 1
Nec tamen inde concludendum cœlestem nuntium posse falsam doctrinam
tradere.
327. Resp. Ex orationis contextu satis
colligitur Apostolum de re possibili lo­
qui : plures enim congerit hypotheses
quæ nihil absurdi præseferunt. Hyper-

;S) Liber de iclo el lirore.
(0) Lib. iv. do Trinitate, c. iviii.

(7)Cxl. i. ».

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.
bolon quidem in iis quæ dc linguis an­
gelorum dicit, videre est, sed Judæis
admodum familiarem. Cælerum sum­
mam facundiam, mysteriorum eximiam
cognitionem, eleemosynarum copiosam
largitionem, el ellam propter fidem sup­
plicia, absque charilalc esse posse insi­
nuai Apostolus ; nec est cur ea omnia
ad impossibiles hypotheses referamus.
Dc fide qua miracula patrentur idem di­
cendum. Hanc veram esse liquet cx
Christi verbis, quibus fidei nomen ei
tribuitur : « Anien quippe dico vobis,
si habueritis fidem sicul granum sina­
pis , dicetis monti huic : Transi hinc
illuc; ct transibit, el nihil impossibile
erit vobis. » * Ad locum objectum quod
attinet, impossibilis hypothesis ibi ag­
noscenda erit, si de vero angelo coele­
sti iutelligatur ; el ea usus censendus
erit Apostolus ut fideles de veritate
Evangelii faceret certiores, quam sci­
licet nequidem cœleslis nuntius, ullo in
rerum eventu, mutare posset. Cælerum
polesl explicari de dæmonc se ange­
lum lucis simulante : « ipse enim sata­
nas, » lestante Apostolo, « transfigurat
se in angelum lucis. * *
528. Obj. 2. Apostolus eo loci de fide
justificante non disserit, sed de fide
miraculorum.
329. Resp. Loquitur Apostolus dc fide
eximia, cujus argumentum miracula
prsbenl. De vera fide, quæ ad justitiam
necessaria est, eum agere liquet ex eo
quod, 1res virtutes recensens, eam cum
spe et charilalc conjungat, primas huic
tribuens paries : « Nunc autem manent
tides, spes, cltarilas, tria hæc : major
aulem horum estcharitas. »5 Equidem
ipsa est tides qua credilur Christo, ct
qua, ejus nomine invocato, patrantur
prodigia. De fiducia veniæ, sensu proleslantico, noc hic nec alibi agit Apo­
stolus.
330. Obj. 3. Principes, de quibus lo-

it Mal. itii. 10.'
*)

Il· Cor. xi. U.

qultur Joannes, non credebant in
Christum Ude justificanto, sed humana
quadam seu historica fide.
351. Resp. Dicuntur illi in Christum
credidisse — hrimvfar lij- airif — M
verborum formula, qua ipsi ejus disci­
puli credere alias dicuntur. Nihil in­
nuit fidem illam non fuisse veram,
quamvis , deficiente externa profes­
sione et obedientia , ad justitiam non
profuerit.
552. Obj. 4. Jacobus de fide viva d
vera , qua scilicet homines justi effi­
ciuntur, non agit eo loci quo fidem
prodesse negat. Arguil peccatorem 4
dem sibi vindicantem, ob sterilem ve­
ritatis notitiam, qualem ipsi dæmones
habent Igitur eam haud designandam
fidem innuit : mortua quippe esi, ei
nullius prorsus valons.
535. Resp. Equidem dc fide'qua
justus Deo vivit non agit Apostolus,
quippe qui queritur opera, fidei saluta­
ris argumenta el fructus deesse. Cæle­
rum ipsa est fides justis el injustis com­
munis , uti liquet cx eo quod pergat de
fide Abrahæ loqui, quæ obedicnliao
Deo jubenti peperil. Quod aulem Nu­
minis notitiam quam habent dæmones,
vim ejus in suppliciis patientes, cum
Sterili Christiani hominis fide comparet,
non probat eos credere eadem ratione
ac illum, sed notitiam, quae fructus
bonorum operum non habet, non prod­
esse. Id in omnibus comparationibus
animadvertendum, aliquam similitudi­
nem sufficere ut afferantur, quin omni
cx parte conveniant. Mortua dicitur
fides, eo quod ad salutem non prosit,
licet vera fides sit, sicul verum est
corpus, etiam ab anima derelictum.
Liceat Bulli, praesulis Anglicani, qui
plura egregia, nonnulla minus proban­
da scripsit, verba ad rem nostram
transferre. « Unicam » inquit,« solum­
modo observationem, quæ magis usui

(3' I. Cor xiii. IS.

CAP. IX DE JUSTITI/E AMISSIONE.

erit, adjiciam; nempe ex hac ipsa
Apostoli similitudine optime stabiliri
distinctionem illam fidei, quam nostra
*
lesplerique temere exagitant, (vix alia
certe de causa , quam quia a Pontificiis
usurpata sit) in informem et formatam.
Optarim ccrle ut cætcræ omnes Schola­
sticorum distinctiones tam essent S.Scripluris consentaneae. Est enim fides in­
formis Apostolo velut corpus inanime ,
el fides formata velut corpus anima­
tum. Sic ergo utrinque vera tides, sic­
ul uirinquo verum corpus. At vero sicut
corpus inanime nihil agit, sic fides bo­
nis operibus non animata nihil ad salu­
tem prodest. » ‘
334. Obj. S. Joannes Apostolus men­
dacii arguit cum, qui notitiam fidei
absque mandatorum observatione sibi
vindicat : « Qui dicit se nossc cum
{Deum}, ct mandata ejus non custodit,
mendax est; » *« Qui non diligit, non no­
vit Deum: quoniam Deus charitas est.»
*
555. Resp. Mendacii recte arguitur
qui,neglectis mandatis, notitiam Dei,
quæad salutem prosit, se habere ja­
ctat: absque charilalc enim nemo no­
vit Deum salutariter. Dc fidei notitia
qualicumque non agit Apostolus, sed
de ea quæ hominem Deo amicum effi­
cit, et vitæ ætcrnæ haeredem ; scilicet,
• quæ per charitatem operatur. »4
556. Obj. G. S. Gregorius M. dicit :
• Vera etenim lides est, quæ in hoc
quod verbis dicit, moribus non contra­
dici!. » · Ergo , moribus corruptis ,
Udes deficit.

557. Resp. Veram fidem co loci intclligil S.Gregorius eam quæ ad salutem

assequendam prosit; explicat enim Do­
mini verba quibus salus credentibus
Evangclio promittitur : « Qui credide-

!·) Bolluj, in Harm. Aposl. Dise. poet. c. ii. § 8.

’i) I. Joan. ii. 4. (3) Ibidem, i». 8.
II) Gal.t.G.« Nec fides, nec fiduciaquicquam
Ultl,que non sit
kyknir ii«|>ytv|aq·, per
d>arila(em efficax, seu potius ad offectum pro­
duci» ei consummala , fiai. v. 6............ lides

ril ct baptizatus fuerit, salvus erit. · —
« Fortasse unusquisque apud semclipsum dicat ; Ego jam credidi, salvus cro.
Verum dicit, si fidem operibus tenet. -»
538- Obj "■ Dedecet omnino ut pec­
catores fideles prædlcentur, et Chri­
stiani, dum Christum pessimis flagiliis
inhonestant.
339. Resp. Nil peccatores juvant no
men cl privilegia Christiana , quamdiu
voluntate perversa peccato adhaerent
Attamen non ideo negandum est eos
vere credere, ct Christianos esse, quam­
vis sua culpa deciderint c salutis con­
ditione.
A n i mad verstones.
310. Quamvis peccato fides non ne­
cessario pereat, sæpe tamen qui se flagiliis inquinant, ad rejicienda divina
dogmata sensim sine sensu ducuntur,
Deo lumen cœlcste, in pœnam , subdu­
cente.
341. Fidem amitti posse indubium
est: nam Christus de quibusdam loeu
tus est, qui « ad tempus credunt, et in
tempore tentationis recedunt ; » ’ et
Apostolus de Hymenæo et Philcto di­
cit : « A vcrilalc exciderunt, dicentes
resurrectionem esse jam factam , et
subverterunt quorumdam fidem. » 7
342. Janscniani solent charitatem
adeo prædicare, ut fides cultusque
absque ea nullus illis habeatur. Verum
quidem est, uti nos docent Scripturae,
absque charilale cælera non prodesse
ad salutem ; cælerum plurima exercen­
tur virtutum aliarum opera ex gratiæ
excitantis influxu, quæ suam habent
vim , animumque aliquando ad charita
tem disponunt. Merito igitur damnata
est illa Qucsnelli propositio : « Nec Deus
est, ncc religio, ubi non est charitas.»"

qu® cl quatenus justificat , vera charitato infer

metur,

omnino est ncccaac. » Bulles , Harmonia

Aposlolica , diss, prior, c. i». 5»(5) Hom. tail. in Cvang. n. S.
(0) Lue. viii. <3. (7)11. Tim. ii. i··

(8) 1’rop. Iviii.

27î

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI

anathemate prohibita voce till {debit},
Dei præcepta homini justificato ad ob­
servandum esse impossibilia.Nam Deus
DE JUSTITIA PERFECTIONE·
impossibilia non jubet, sed jubendo
Sectio 1 De prœccptorum observatione. monet et facere quod possis, ct pe­
tere quod non possis, ct adjuvat
343. Quamvis Calvinus ccnsucril ho­ ut possis. » 8 Canonem vero tulit :
minem non posse a justificatione deci­ « Si quis dixerit Dei præcepta homini
dere , non ideo tamen eum perfectum etiam justificato ct sub gralia consti­
prædicovil, sed imparem potius man- tuto , osse ad observandum impossibi­
dalisservandis : «Nemoenim nostrum,» lia ; anathema ait. »·
Propositio.
inquit, « servandis mandatis par est. » *
Nulla Dei præcepta justis volentibus
544. Jansenius Calvini vestigia pro
more pressit : « Hæc igitur omnia, « cl conantibus sunt ad obsonandum im­
dicit post qnædam disceptata, « plenis­ possibili a.
317. Probatur 1. ex Scripturis. Eccle­
sime planissimcquc demonstrant nihil
esse in sancti Augustini doctrina cer­ siasticus ait : « Si volueris mandata
tius ac fundatius, quam esso praecepta servare , conservabunt te. «7 Ergo pe­
qnædam, quæ hominibus non tantum nes nos est, divino auxilio roboratos,
infidelibus, excæcalis, obduratis, sed mandata servare.
348. Christus nos hortatur ul ejus
fidelibus quoque, cl justis volentibus,
conantibus, secundum præsenles quas jugum suscipiamus, addens : «Jugum
habent vires, sunt impossibilia : dées­ enim meum suave est, ct onus meum
se quoque gratiam , qua fiant possibi­ leve. » 8 Onus autem foret haud feren­
lia. » * Hoc ex loco extracta est damnata dum , jugumque nimis durum, si ejus
propositio : « Aliqua Dei præccpla mandata nequidem a justis possent im­
hominibus justis volentibus et conan- pleri.
349. Ait etiam : « Qui solverit unum
libus secundum præsenles quas habent
vires, sunt impossibilia, deesl quoque de mandatis istis minimis, el docuerit
sic homines , minimus vocabitur in re­
iis gratia, qua possibilia fiant. »
345. Presbyteriani hodierni non ob­ gno coelorum; qui autem fecerit et do­
scure docent mandata esse impossibilia cuerit, hic magnus vocabitur in regno
etiam justis, adeo ut ea quotidie cogi­ coelorum. »” Violationi igitur mandati
tatione , verbo , et opere, violent,8 et cujuscumquc, licet minimum apud ho­
quidem ea ratione,ut maledictionem di­ mines habeatur, poena adnectitur, et
vinam, intcrilumque ælernum merean­ gratiæ apud Deum amissio : quod cogi­
tur. Quakeri e contra dicunt hominem tari non potest, si penes homines,ju­
ad tantam perfectionem attingere posse, stos præserlim , non foret omnia man­
ul nec levissime peccet. ‘
data servare. Fallaciter autem dicere­
340. Concilium Tridenlinum in do- tur eum qui ea fecerit,magnum in regno
clrinæ Catholics expositione ait : « Ne­ coelesti habendum, si nemo ea faceret,
mo temeraria illa, et a Patribus sub imo nec facere posset.

CAPUT X.

(<) Inst. I. iii. c. xviii. 0.
against the sovereignly , goodness, and hollow
(1) L. iii. de Gralia c. xiii.
of God, and against his righteous law, dfsentd
(j) « No man is aide either of himself, or by any his wrath and curse, both in this life, and tbit
; race received in this life, perfectly to keep the Which is to come, o Q. I Si.
rommandments of God : but doth daily break
(4) Viii. prop, apud Barclay.
them in thought, word and deed. » Larger Cate­
(5) Sess. vi. c. xi. (0) Can. xviii.
chism,ii. It»· ■ Every sin, even the least, being
(7, Eccli. xv. to. <S) Maith, xi. S0.(0) Mall. '-1’

CAP. X DE JL’STITI.E PERFECTIONE.

273

.'50, Apostolos nlloquens dixit Ghn536. S. Augustinus de justis præserslus ·« Vos amici mei estis, si feceritis tim loquens, dicit : «Deus, cum per
quæ ego præcipio vobis. » * Conditio­ mediatorem Dei el hominum hominem
nem, ex qua pendebat amicitia Christi, Jesum Christum. spirilualiler sanat
est præccplorum ejus implctio : igitur ægrum vel vivificat mortuum , id est,
impleri possunt, secus nemo amicitiæ justificat impium, clcum ad perfectam
sanitatem, hoc esi, ad perfectam vitam
ejus dono frui posset.
551. Humilitatem insinuans dixit : juslitiamque perduxerit, non deserit,
« Cum feceritis omnia quæ præcepta si non deseratur, ut pie semper justesont vobis, dicite : Servi inutiles su­ que vivatur. 7 — Et iterum : <« Eo ipso
mus; quod debuimus facere, feci­ quo firmissime creditur Deum justum et
mus. « ’ Sunt ergo qui vere implent bonum impossibilia non potuisse præomnia præcepta : secus falsa niteretur cipcre, hinc admonemur el in facilibus
liypolhesi illud Christi monitum : quod quid agamus, et in difficilibus quid pe­
tamus. ■8
quis audeat cogitare ?
357. Probatur 5. Conciliorum aucto­
352.» Mandata ejus gravia non sunt,»1*
ait Apostolus Joannes. Ergo possunt, ritate. Concilium Milcvitanum anathe­
saltem a justis, impleri.
mate ferit eum qui dixerit per gratiam
355. Apostolus Paulus ad Dei æqu i ta­ nobis non prrestari, « ul quod facien­
lem refert ut fideles nulla patiatur ten- dum cognovimus , etiam facere diliga­
Ifllione pulsari, e qua evadere incolu­ mus cl valeamus. >»9 Dccrelum respicit
mes non valeant :« Fidelis Deus est, qui quidem gratiæ necessitatem, sed osten­
non patietur vos lentari supra id, quod dit etiam per eam fieri ut præcepla im­
potestis, sed faciet etiam cum lenla- plere possimus.
tioneproventum utpossilis sustinere. «♦
358. Concilium Arausicanum II. sic
-Si autem mandata forent servatu im­ loquitur : « Hoc secundum fidem catho­
possibilia , lentaremur supra vires, nec licam credimus, quod accepta per Ba­
possemus sustinere impetum, divino ptismum gralia, omnes baplizati, Chri­
denegato auxilio.
sto auxilianle , et coopérante, quæ ad
551. Probatur 2. e-x Patribus. S. Basi­ salutem animæ perlinent, possint ct
lios M. ait .'
ir το AfJ-tir ài vta.ro. debeant, si fideliter laborare volue­
io»i ra r« irup/xarir παρα) yΛΚματα.. s « Im- rint, adimplere. »10

pium est asserere, præcepta Spiritus
sancti impossibilia esse servatu. »
555. S. Chrysostomus : Mi rurar kliuriiiial ιιμίξιμιιΐΓ ri iirira^/xara Καί y xf

μιτα rev rv/i^ipsrrer

tarir tîxrArr , «5

Ne igitur impossibilia putemus
esse præcepta, quæ certe ct utilia nobis
sunl, cl valde facilia, si lota utique
mente vigilemus. »
(I) loin. xv. I I.
(i) I.uc. ivi. 10. In hoc testimonium scribit
Crabe: * Quibus verbis Servator apertissime (lo­
rd, nos faccro posse quæ præcepta sunl, quæ
que facere tenemur : alioquin impossibilem sup­
poneret conditionem, et juberet nos mentiri di­
cendo ; Fetimu quod furere debuimus. Absit vero
ut talis blasphemia cuipiam in mentem veniat. ■

359. Favet ratio manifesta ; si enim
ipsis justis . volentibus cl conantibus ,
præcepta forent impossibilia servatu ,
Deus non foret æquus legum lator, qui
subditis suis cl filiis imperaret ultra
quam ferre valeant. Dominatio igitur
injusta in præccplorum sanctione exer­
ceretur, crudelitas in delictis punien­
dis, quæ vitari non poterant.
Ad cap. iii. § s. HarnioniaC.Apoatolicof a Bullo.
(3) I. Joan. v. 3.
(4) I. Cor. x. 13.
(5, Hom. in illud Mosis, Allende tibiipti.
(C) Horn, xviii. in Mat.
(7) L. de nat. et gratia c. xxvi.
(8) Ibidem c. lui. (9) Cen. iv.
(10) Tract, xcii. in Joan.

274

TRACT. VIH. DE GRATIA CHRISTI

Objectifies.
366. Obi I. Apostolus dicit « omnes
sub peccato esse, sicut scriptum est :
Quia non est justus quisquam. »1 Id
probat veteris Testamenti testimoniis ,
subjungens : « Scimus autem quoniam
quæcumque lex loquitur, iis, qui in
lege sunt, loquitur : ut omne os ob­
struatur, cl subditus flat omnis mun­
dus Deo : quia cx operibus legis non
justificabitur omnis caro coram illo.
Per legem enim cognitio peccati. »5
561. Resp. Omnes, Judæos et Græcos, peccato inquinatos fuisse affirmat
Apostolus, adductis testimoniis Scri­
pture, quibus id de Judæis lege gau­
dentibus probet, ul salutis per Christum
adstrual necessitatem : « Omnes cnim,»
inquit, « peccaverunt, et egent gloria
Dei : justificati gratis per gratiam ipsius,
per redemptionem, quæ est in Christo
Jesu. »5 Christi discipulos, ejus gratia
roboratos, non posse servaro mandata
Apostolus non dicit ; quamvis non suis
operibus, sed Dei gratia justi smt.
562. Obj. 2. Apostolus fatetur se non
posse praecepta servare , licet loto ani­
mi nisu velit ; « Scimus cnim quia lex
spiritualis est, ego autem carnalis sum
venumdatns sub peccato. Quod enim
operor, non inlelligo. Non enim quod
volo bonum, hoc ago : sed quod odi
malum, illud facio Si autem quod nolo,
, illud facio : consentio legi, quoniam
bona est. » *
565. Resp. Absit ul cogitemus tantum
Apostolum non potuisse servare man­
data , ipso contra testante : « Omnia
possum in eo qui me confortat. »5 —
« Nihil mihi conscius sum. »6 Eo loci
ex quo desumpta est objectio, legem
Mosaicam non abstulisse peccata, sed
iis potius præbuisse occasionem tradit ;

quod ex pugna inter carnem el montem
ostendit, horno scilicel ipsius rationis
ductu abhorret a ilagiliis ad quæ cupidilate fere invitus aliquando trahitur.
Personam alienam induit Apostolus,
figura μΐπίτΧιματίσμπ usus, ul rem
vividius exhibeat. Ita quidem Origcni,
Chrysostomo, Theophilo, Basilio, Hie­
ronymo visum est, ’ imo aliquando Au­
gustino; qui tamen serius Hilarium,
Grecorium Nazianzcnum, ct alios secu­
tus , maluit verba Apostoli de homine
sub gratia, seu de Paulo ipso explicare,
quin eum ullatenus præccpia violasse
censeret. « Ubi vero , s animadvertit
Augustinus, « jam dicit, » Lex spiritus» lis est, ego autem carnalis sum : r jam
quod confligens patiebatur ostendit.
Non enim dixit, carnalis fui, velaram:
sed , sum. El apertius tempora ipsa dis­
tinguit, ubi dicit : «Nunc autem jam
» non ego operor illud, sed id quod in
» me habitat peccatum. » Jam enim mo­
tus desideriorum malorum non ipse
operabatur, quibus non consentiebat
ad perpetranda peccata. Peccati autem
nomine quod in illo habitabat, ipsam
nuncupabat concupiscentiam ; quia pec­
cato facta est, el si consentientem tra­
xerit atque illexerit, concipit, pani­
que peccatum. El cælera usque ad eum
locum, ubi ait : » Igitur ego ipse mente
» servio legi Dei, carne autem legi pec» cati,«verba sunt jam sub gratia consti­
tuti, sed adhuc contra concupiscentiam
suam dimicantis , nec ei consentientis
ut peccet, sed tamen quibus renililur,
peccati desideria patientis. »8
364. Obj. 5. Patres Petrum docent
« non potuisse vitare culpam. » lia
Hilarius.9« Negatio Petri,» inquit Chrysostomus, « non tam erat socordia el
negligent!®, quam ex eo quod Deus

(() Bom. iii. 9. (2) Ibidem (0.
(8) Ibidem 23. (4) Kom.vii. 14.
(8) Phil. iv. 13.
(C) I. Cor. iv. 4.
(7) Vide apud Cornelium a Lapide in loc. Con­

sule eliam Bullum Harm. Apost. dies, poste, ii·
Bloomfield in loc.
I8) Aug. contra Julianum Pelag. 1. vi. c. itiii·
n. 73.
(9) nil.c.xnii. in Mat.

·. X, DE JU3TITIÆ PERFECTION

eum deseruerat." · Aûguslinus dicit
eum non potuisse « verum testimonium
perhibere Christo, n ’
305. Resp. Loquuntur Patres plerique
do impotentia quæ ex animi elatione
dnimia sui fiducia secula est. Hilarius
quidem Petri culpam extenuare voluit.
eam trepidationi el infirmitati tribuens;
cumque dicit non potuisse vitare cul­
pam, licet monitus fuisset: fragilitatem
potius quam impotentiam hac ralionc
loquendi designans ; « quia cx infir­
mitate carnis vel ambiguus extilissel,
amarissime flevit, recolens trepida­
tionis istius culpam se nec admonitum
potuisse vitaro. ■> Chrysostomus Dei
desertionem ob elatum Petri animum
contigisse dicit : « Quoniam oral verosimile eum sibi placere el elato esse
animo. » Augustinus Petri præsumplionem sæpc redarguit . 5 ct verum

potestatem abstinendi a negatione
agnoscit: « Quis dubitaverit quod Judas
Christum, si voluisset, non utique tra­
didisset, el Petrus, si voluisset, 1er
Dominum non negasse!?» *
560. Obj. i. Augustinus manifesto
docet aliquando volentem facere Dei
mandatum, non posse, defectu vali­
dioris auxilii ; ait enim : « Qui ergo
ruit facere Dei mandatum, et non po­
test, jam quidem habet voluntatem
bonam, sed adhuc parvam et invali­
dam : poterit autem cum magnam ha­
buerit el robustam. »5
567. Resp. Docet Augustinus validius
illud subsidium oranti non denegari :
« Ideo jubet aliqua, quæ non possu­
mus, ut noverimus quid ab illo petere
debeamus. »0
368 Obj. 5. Quotidiana occurrunt
exempla justorum « qui lentantur ultra
quam possint sustinere. «7

(') Chrys. Horn. xxxi. in ep. ud lleb. n. 5.
|i] Tract icii. in Joan.
|1) Tract. Ixvi. in Joan. Tract, exiii. n. C. Serrn.
«icrii. η. I. Scrni. ccxcvi. n. 3.
Ul L.dc unit. Eccl. c. ix.

ίΐ»

360. Resp. Apostolus nos contrarium
jubet credere : si ergo nonnulli vehementiores experiantur impetus quibus
cedunt, id non contingit gratiæ defe­
ctu , sed sua culpa. Orationis neglectus,
temeritas se objiciendi periculo, el
nimia sui fiducia in causa plerumque
sunt cur propositi immemores, ad ma­
lum se cupiditate dominante trahi
sinant.
Sectio If. De peccatis venialibus.
570. De per/ectione justilioe hominis
librum scripsit Augustinus, Pelagianos
refellens , qui libero arbitrio omnes
cupiditates frænari , el legis præcepta
servari posse, asserebant. Ille e contra
naluræ vires necessario a gratia robo­
randas contendit, cujus ope perfectio­
nem quamdam, quæ tamen integra non
sit, assequi justus possit. « Ingredi
autem sine macula » inquit, « non
absurde etiam ille dicitur, non qui
jam perfectus est, sed qui ad ipsam
perfectionem irreprehensibiliter currit,
carens criminibus damnabilibus, atque
ipsa peccata venialia non negligens
mundaro eleemosynis. »8
571. Fenialia a mortalibus peccatis
distinguere solent Theologi: illa scilicet
nuncupantur leves divinæ legis trans­
gressiones, hæc graves quæcumque.
Sic verbum temere prolatum venialis
culpa habetur :blasphemia est lethalis.
Omnia peccata per se mereri æternam
pcenam docent posl Calvinum Presbyleriani , ul supra vidimus ; quæ tamen
credentibus non imputari ad interitum,
et ideo venialia dici posse affirmant.
Ex scholasticis doctoribus fuerunt qui
divinæ miscricordiæ tribuerent quod
quædam peccata venialia haberentur :
sed plerique censent peccata inter se
tanto discrimine distingui, ut quædam
(5) Ltb. de grot. et lib. nrb. c. x»ii.
(ii) L. do Nat. ol gratia, c. liii.
(7) !.. dc gratia Christi c. xiii.
(«) L. de perf just. c. ix. n. SO.

27β

TRACT. VIII. ΠΕ GRATIA CHRISTI.

ætcrnam pœnam non mereantur. Baji
propositio, quæ illi scholasticorum
opinioni efllnis videri posset, damnata
est.sed sensu auctoris Galvlniana pla­
cita sapientis : — - Nullum esi pecca­
tum ex natura sua veniale : sed omne
peccatum meretur poenam aeternam. »*
Rullus nobis consentit peccatum ve­
niale agnoscentibus , ait enim : « Jam
in Evangelio nusquam talis Dei vo­
luntas revelatur, qua nempe pœna
æternæ damnationis cuivis , vel mi­
nimo, justitiæ defectui evitabili sta­
tuatur. n *
372. Bcguardi elBcguinæ, anno 1311,
in Concilio generali Viennensi damnati
sunt, asserentes hominem in hac vita
ad tantam perfectionem pervenire
posse, ul gratiam clcharitatcm amplius
amittere nequeat. Michael dc Molinos,
Hispanus, Quiclislarum, decimo se­
ptimo sæculo, antesignanus, asseruit :
« Per contemplationem acquisitam per­
venitur ad statum non faciendi am­
plius peccata, nec mortalia , nec ve­
nialia. n .· Quakcri idem fere sen­
tiunt.4
375. Catholica c contra Ecclesia do­
cet, et quotidiana demonstrat expe­
rientia, tantam esse fragilitatem hu­
manam, ut, absque speciali Dei pri­
vilegio, nemo per lotum vilæ cursum
culpam omnem venialem vitare valeat:
« Si quis hominem semel justifica­
tum .... posse in tota vita
peccata omnia, etiam venialia, vitare ,
nisi cx speciali Dei privilegio, quemad­
modum de beata Virgine tenet Ecclesia;
anathema sil. ■> »

Propositio.
Homo justificatus non potest in ton
vita peccata omnia , etiam venialia,
vitare, nisi ex speciali Dei privilegio.
BW. Probatur I. cx Scripturis. In
Proverbiis monitum hoc reperitur : «Ne
insidieris, cl qttæras impietatem in
domo justi, neque vastes requiem ejus.
Septies enim cadet justus, cl resurget :
impii aulem corruent in malum.
Labitur igilur mullis vicibus justus,
quin a justitia decidat, alioquin justus
non diceretur. Monemur autem ne ex
levioribus ejus lapsibus occasiones illi
ruinam moliendi capiamus.
375. Ecclesiastes dicit : « Sapientia
confortavit sapientem super decem
principes civitatis. Non est enim homo
justus in terra, qui faciat bonum, el
non peccet. »7 Præslantia sapientis in
eo apparet, quod , quum justitia in
picrisquc desit hominibus, nec absque
aliqua labe in quopiam reperialur,
ipse eam possideat. Ideo licet omni
culpa haud immunis sil, super plures
optimates principesque viros jure
optimo effertur.
376. Jacobus Apostolus ait : « Nolite
plurcs magislri fieri, fratres mei,
scientes quoniam majus judicium su­
mitis. In multis enim offendimus om­
nes. Si quis in verbo non offendit,
hic perfectus est vir. >>8 Monet omnes
ne magisterium ambiant, cum sui
periculo, quia quum omnes mullis
lapsibus sint obnoxii, lingua præscrlim
facile peccatur. Hæc fideles juslosquo
manifesto complectuntur, quos proinde
leviter peccare existimandum est.

(i) Prop. it.
(i) Examen Censura, liesp. ad animad. xix.
§18.
(3 1 vii. prop.
|*) a Jn vhoni this holy and pure birth is fully
brought forth, the body o( death and tin comes
to be crucified and removed, and their hearts
united and subjected unto the truth, so as not to
■■bey any suggestion or temptation of the Evil
One, but to to free Irom actual sinning, and

transgressing of the law of God , and in tint res­
pect perfect. Yet doth this perfection still admit
of a growth ; and there rcmainelh a possibility
of sinning, where the tnind doth not most dili­
gently and watchfully attend unto-the Lord. Prop,
viii. apud Barclay.
(5) Cone. Trid. Sess. vi. can. xxiii. de juslif.
10) Pros. xxiv. 15.
(’) Eccles, vii. SI.
(8| Jacob, iii. i.

CAP X. DE JlSTiTlÆ PERFECTIONE

377. Apostolus Joannes dicit
· Si
dixerimus quoniam peccatum non ha­
bemus, ipsi nos seducimus , ct veritas
in nobis non est. ■· · Quamvis de pec­
catis antea patratis id intelligerejuvet,
probaltamen neminem per totam vitam
peccatum omne vitare posse, absque
speciali Dei privilegio; « si dixerimus
quoniam non peccavimus ; mendacem
facimus cum. » *
378. Christus ipse nos docuit veniam
culparum potore : « Dimitte nobis de­
bita nostra. »8 Hanc orationis formam
omnibus tradidit, quam sanctissimi
ejus discipuli debent proinde proferre.
Ergo justi culparum rei sunt, quarum
veniam quotidie implorare debent.
379. Probatur 2. cx Patribus. S. Gre­
gorius Nazianzcnus dicit : «Eumvitic
statum, qui omni prorsus peccato
vacet, supra humanæ naturæ modum
Deus constituit. » *
380. S. Hieronymus Pelagium refel­
lens : « Quamdiu ille linis adveniat,
el corruptivum hoc atque mortale
incorrupt i on e ac immortalitate mutetur,
necesse est, nos subjacere peccato,
nou naturæ et conditionis, ut tu ca­
lumniaris, vitio; scd fragilitate et com­
mutatione voluntatis humanæ, quæ per
momenta variatur : quia Deus solus
est immutabilis. »’
581. Probatur 3. Conciliorum auctorilate. Concilium Carlhaginense anno
418 : « Item placuit, quod ait S. JoannesAposlolus : « Si dixerimus, quia pccn catum non habemus, nos ipsos sedu­
li cimus, et veritas in nobis non est : »
quisquis sic accipiendum putaverit,
uldicat, propter humilitatem oportere
dici, nos habere peccatum, non quia
vere ita est; anathema sit. »8 « Itoni
placuit, ut quicumque verba ipsa Do-

(1)1. Joan. i. a.
(!, Ibidem IO.
(J; Mill. vi.
(i) Oral. iv. in Julian.
U) Dialog. I. ii· C<»“'r· ribg· °'

Vol.

n.

minicæ orationis, ubi dicimus : Dimllte
nobis debita nostra, ita volunt a San­
ctis dici, ul humiliter, non veraciter,
hoc dicatur; anathema sil. »1
382. Experientia ipsorum virorum
qui sanctitatis laude claruerunt accedit:
in iis enim leves culpas r.æpius anim­
advertere erat; quod de seipsist.uotquol sunt justi libenter agnoscunt.
Objectiones diluuntur.
383. Obj 1 Christus perfectionem no­
bis injungit divinæ similem : » Estote
ergo perfecti, sicut el Pater vester
coelestis perfectus est. » ·
384 Resp. Ex Patris coelestis perfe­
ctione occasionem sumpsit Christus
discipulos hortandi ut ipsi perfectioni
studerent, præserlim ul ejus benelicentiam imitarentur, inimicis gra­
tificando. Nemo est qui summam Nu­
minis perfectionem adæquandam so­
mniaverit.
383. Obj. 2. « Omnis qui natus est ex
Deo , peccatum non facit : quoniam
semen ipsius in eo manet, ct non po­
test peccare, quoniam ex Deo natus
est. » · Ergo nullum peccatum omnino
in homine renato reperire esi.
386. Resp. Apostolus sanctitatem
quæ decet Christi discipulos eo loci
inculcat, cos monens ul sanctificent
se, ad gloriam coelestem, quam sperant,
assequendam : <> Omnis qui habet hanc
spem in eo, sanctificat se, sicut ct ille
sanctus est. »10 Quid debeat facere in­
nuit, ut spes illa valeat. Sic ob nati­
vitatem quam lide el Daptismo quisque
consecuius est, dicit unumquemque
non peccare,nec peccaro posse, sci­
licet, quin e privilegiis illius nativi­
tatis decidat, semine coelesti amisso.
Cælerum de peccato el iniquitate,
gravi scilicet legis prævaricalione, agit
(0) Cono. Cartb. can. vi.
(’) Can. viii.
(8 Mat. v. 48.
(V) I. Joan. iit. 9.
(··) Ibide·» >.

578

TRACT. Mil. DE GIIATIA CHRISTI

Apostolus, non do levioribus culpis, ruerat : « Omnes Christiani æque magni
quibus justos obnoxios esse alias in­ sumus atque Mater Dei, cl œque sancti
dicat
ac ipsa. » ‘ Ex principio dc justitiae
387. Obj. 3. S. Augustinus (licit. ■■ Si Christi imputatione credentibus , illud
a me quæratiir, utrum homo sine consectarium derivatum est : qui enim
peccato esse possit in hac vita, confi­ interna carent justitia, ct solo impu­
tebor posse per Dei gratiam et liberum tatione alienorum meritorum habentur
ejus arbitrium. « *
justi, nullo dono accepto, nullos
388. Resp, Potest quidem absolute , gradus diversos justitiae habere pos­
quia nulla est peccandi necessitas ; sunt.
speciata autem humana fragilitate,
392. Facile adstruitur veritas Catho­
non potest; nam inter tria quæ Eccle­ lica ; nam in Proverbiorum libro dici­
sia Catholica, testante Augustino, con­ tur: «Justorum autem semita, quasi
tra Pclagianos defendit, « alterum est, lux splendens, procedit el crescit usque
in quantacumque justitia sine quibus­ ad perfectam diem, n 5 Pulcherrima
cumque peccatis in hoc corruptibili sane imago est progressus injustitia?
semita, virtutum exercitio. Apostolus
corpore neminem vivere. »2
381). Obj. 4. Si sit vaga quædam et Petrus hortatur fideles ad proficien­
moralis necessitas in culpas saltem ve­ dum : « Crescile vero, » inquit, · in
niales incidendi, homo nequidem gra­ gralia ct in cognitione Domini nostri
tia Christi sanatus est, sed adhuc la­ et Salvatoris Jesu Christi. » · Paulus
etiam : « Veritatem autem facientes in
borat vulnere.
390. Resp. Sanatus est homo divina charitatc, crescamus in illo per omnia,
gralia, quatenusel peccatorum indul­ qui est capul Christus. »7 Ergo augeri
gentiam, et auxilia ad bene agendum potest gralia , cognitio , cl vita quam
accipit, et singulis lenlationibus resi­ in Christo justi habent. Id liquet exem­
stere valet. Cæterum perfecta vulneris plo Abrahæ, qui juslus, jam ex fide
medela in altera vita cxpectanda est. vivens, e patria egressus csl, Deo ut
obtemperaret, cl aliud illustrius dedit
Scelio III. be Justitia· augmento.
391. Justos in culpas veniales iden­ fidei et obedientiæ specimen, filium
tidem incidere liquet : non ideo tamen immolaturus, quo charior Deo factus,
in virtutis semita sistere coguntur, et justitia auctus, amici instar habitus
sed indies, adjuvante Deo, progredi esi : « el suppleta csl Scriptura dicens possunt, ad perfectionem viriles fa­ Credidit Abraham Deo, el reputatum
ciendo conatus. Bonorum operum exer­ est illi ad justitiam, el amicus Dei
citio augeri justitiam docuit Concilium appellatus est. » 8 Rite animadvertit
Tridentinum , et contrarium errorem Bullus : « Sic cum in propiorem amianathemate percussit : « Si quis dixerit ciliæ gradum recipil. »9 Christi ipsius
justitiam acceptam non conservari, verba refert Joannes, hortantis ul
atque etiam non augeri coram Deo juslus perseveret, et proficiat : « Qui
per bona opera, sed opera ipsa fructus juslus csl, justificetur adhuc. » ‘° Id
solummodo, elsigna esse jusliticationis esi, ut bene adnolat Grabc : « Maneat
adepta?, nou autem ipsiusaugendæ cau­ el crescat in justitia, ac proinde etiam
sam ; anathema sil. »s Lutherus asse- in favore ac amicitia Dei, juxta ista
(1) L. ii. de Pec· nier- el rcn1·
(t)L. de dono peis. c. 2. n. 4.
(S) Seu. vi. cin. 24.
< Serui, dc X»t. B. V. M-

'i-

(5) Prov. iv. 18. (<1) II. Pol. iii. (8.
(’) Eph. iv. IB. (8) Jac. ii. S3.
t‘J) Harmonia Apoot. diss. post. c. i. § v. 2.
(10) Apoc.xxij. n.

CAP XI DE PEII9EVERANTIA
Servatori» verba, Joan. xv. IO. : « Si
» præcepla mea servaveritis, manebitis
n in dilectione mea , sicut et ego præ« cepia Patris mei servavi, cl manco
* in ejus dilectione. »1*
593. Patres justiliæ gradus plane
agnoscunt. ■ Unicuique nostrum , »
inquit Hieronymus, «data csl gratia
juxta mensuram gratiæ Christi : non
quod mensura Christi diversa sit, sed
lanium graliæ ejus infunditur, qtianlum valemus haurire. » * Augustinus
concinit : « Ipsi boni in Ecclesia , dc
quibus dicit Apostolus : « Novit Domi» nus qui sunt ejus, » diversarum gra­
tiarum sunl, non omnes paria merita
habent: sunt alii aliis sanctiores, sunl
alii aliis meliores. »3
594. Equidem tolluntur virtutum
incitamenta, si justitia augeri nequeat

vnrantiæ donum. » * r.anonem quoque
tulit : « Si quis dixerit justificatum vel
sine speciali auxilio Dei in accepta ju­
stitia perseverare posse , vel cum eo
non posse ; anathema sit. » ’ Speciale
auxilium videtur intelligi gratia ad per­
severandum directa , utpole præter alia
gratiæ auxilia ad singulos actus virtu­
tis concessa. Perronens tamen censet
illud tantum a gratia habituali distin­
gui ; quod vix vocis vim explicare nobis
videtur.
Propositio.
Absque speciali Dei auxilio justifica­
tus in accepta justitia perseverare non
potcsl.
39(J. Probatur I. ex Scripturis. « Qui
ccepit in vobis opus bonum , perficiet
usque in diem Christi Jesu. » · Ergo
perfectio operis , perseverantia scilicet
cas exercendo. E contra magnos dat in finem, sicut ct ejus initium, Dei est :
animos ad conatus indefessos, gratiæ specialis idcirco gratia agnoscenda est
dona augenda, et præmia proinde certo eo consilio data ut perseveremus.
sperare.
397. Petrus fideles alloquens dicit :
« Qui in virtuic Dei custodimini per
CAPIT XI.
fidem in salutem. « 7 Custodia in salu­
tem divinæ potestati — Iwx/ah »·«<> —
DE PERSEVERANTIA.
tribuitur. Speciale est igilur ad perse­
verandum auxilium.
395. Ex Pelagiana controversia Augu­
Probaturi. ex Augustino, cujus au­
stino data est occasio graliæ partes in ctoritas in gratiæ quæstionibus magna
hominis salute explicandi et vindicandi. est, eo quod Ecclesiae doctrinam ma­
Semipclagiani ei graliæ necessitatem gno plausu vindicaverit.
ad salutis opera docenti obaudierunt;
398. Libertatem nostram graliæ auxi­
sed initium el finem ad humanam refe­ liis validam esse tradit : « Major quippe
rebant voluntatem. Hos ut ad sane sen­ libertas est necessaria adversus tot el
tiendum adduceret, scripsit librum de tantas tentationes , quæ in Paradiso
yradeslinatione Sanctorum , in quo non fuerunt, dono perscveranliæ mu­
fidei initium a gratia derivari ostendit, nita atque firmata , ut cum omnibus
el alterum de dono perae verantia, ut amoribus, terroribus, erroribus suis
usque in finem perseverantiam magnum vincatur hic mundus. »8 — ■> Inter tot
Dei munus esse probaret. Insignis Do- ac tantas tentationes infirmitate sua vo­
ctoris verba mutuari non dubitavit Con­ luntas ipsa succumberet, et ideo per­
cilium Tridentinum, eam nuncupans severare non possent, quia deficientes
“magnum illud usque in finem persc- infirmitate non vellent, aut non ita
(I) Adnot, ad c. i. § B. Harm, dias- P°«·
(!) L. ii. contra Jovin.
(1) Tract, vi. in Joan. Evang. n· ·*■
(I) Cone. Trill. Seas. «· «Ρ· "'·

(S) Can. ilii.
(0) Philip, i. o.
(7) I. Pet. i. 5.
(s) I.. de eorrept. et gratia e. «ii.

581)

TRACT. VIII DE GRATIA CHRISTI.

voilent, infirmitate voluntatis, ul pos­
sent. Subventum est ergo infirmitati
voluntatis humanæ, ul divina gralia
indeclinabili (er et inseparabiliter age­
retur, el ideo quamvis infirma, non
lamcn deficeret, neque adversitate ali­
qua vinceretur. Ila factuin est ul volun­
tas hominis invalida ol imbecilla in
bono adhuc parvo perseveraret per vir­
tutem Dei » ·
599. Probaturi. Conciliorum aucto­
ritate. Concilium Arausicanum II. di­
cit : « Adjutorium Dei etiam renalis ac
sanclissemper est implorandum, ul ad
finem bonum pervenire, vel in bono
possint opere perdurare. » *
400. Probaturi. Pontificia definitione.
Cœlestinus ad Galliarunt episcopos scri­
bens, » definii : « Neminem eliam bapti­
smatis gralia renovatum idoneum esse
ad superandas diaboli insidias, et ad
vincendas carnis concupiscentias, nisi
per quotidianum adjutorium Dei perse­
verantiam bonæ conversationis accepe­
rit. » *
401. Favet ralio el quotidiana expe­
rientia : quum enim infirmi simus, et
ad peccandum proclives, innumeris ob­
noxii tcnlalionibus, nemo poterii sibi
victorium, el ad finem usque in virtu­
tum exercitio perseverantiam polliceri,
nisi speciali Dei auxilio nixus.
Objectiones diluuntur.
402. Obj. 1. Speciale Dei auxilium
penitus ex ejus bonitate pendet, proindequepro lubilodenegari poterii:ideo
hominum salus csl penitus extra eo­
rum potestatem, si eo auxilio opus sit.
405. Resp. Est quidem speciale et
magnum Dei donum perseverantia ,
quam nemo sibi promereri poterii,
quamvis precibus eam valeat impetrare,
docente Augustino. 6 Clique potuisset
Deus omnia graliæ auxilia hominibus

(I) L. de correpi, el gratia c. xii.
(t)Can.x. (S) Anno Hi.
(<) Cap. vi.
Aug. I. dc dono pcriev. c. vi. n. 10.

denegare, ct ea nos relinquere condi­
tione qua primorum parentum culpa
positi sumus : sed placuit benignissimo
Patri ipsa Filii sui morte nobis gratia­
rum fontem veluti aperire, idcoque « in
Dei auxilio firmissimam spem collocare
el reponere omnes debent : Deus enim,
nisi ipsi illius gratiæ defuerint, sicut
cœpit opus bonum, ila perficiet,ope­
rans velle et perficere. » · Ita docenl
Tridcntini Patres.
404. Obj. 2. Speciale auxilium juxta
Augustinum illud est quo voluntas indeclinabiliter el insuperabiliter agitur.
Ideo de adjutorio Adæ dato, quo po­
tuisset perseverare, quum dixisset, sub­
junxit : « Nunc vero sanclis in regnum
Dei per gratiam Dei praedestinatis non
tale adjutorium perseverantiae datur,
sed tale, ut eis perseverantia ipsa do­
netur; non solum, ut sine isto dono
perseverantes esse non possint, verum
eliam, ul per hoc donum nonnisi per­
severantes sint. » 7 Igitur, si Augustini
de perseverantiae munere doctrinæ stan­
dum sil, actum csl de libertate huma­
na, ct sincera Dei reprobos salvandi
voluntate.
405. Resp. Augustini testimonia osten­
dunt quidem perseverantiam cx occul­
tis Dei consiliis, aequissimis tamen,
pendere : salva tamen omnino libertate
humana, ct sincera Dei reprobos sal­
vandi voluntate. Distinctionem inter
adjutorium sine quo non possit quis
perseverare , el adjutorium quo perse­
verat .instituit, illudque datum homini
integro, hoc lapsis hominibus dicit,
adeo ut per hoc donum nonnisi perse­
verantes sint. Hoc de finali perseveran­
tia , mortis scilicet cum gratia conjun­
ctione , intelligit P. Zacharias, " cui
verba objecta ct alia plura testimonia
favent. Ad specialem igitur Dei erga ole­

te) Cone. Trid. Sois. vi. de juslif. C.xiii.
(T) Lib. de corrcpt. ct gralia c. sii.
(8) Franc. Ani. Zacharia· e S. J. de adjutorio,
Sine quo non el tine qao diatriba.

CAP. XI. DE PERSEVERANTIA.

0»l

clos amorem refertur. quod eos c vita gratia semel justificatos non deserit,
vocet eo temporis momento , quo justi nisi prius deseratur. >♦ * Ita docuerat
sunt, gratiæ obtemperando. Cætcrum jam Augustinus : « Deus cum hominem
non gravamur ea iiilelligerc de auxiliis ad perfectam sanitatem, hoc est, ad
id perseverandum , quibus voluntas perfectam vitam justiliamque perduxe­
roboratur, quæ lamcn nullam vim aut rit, non deserit, si non deseratur, ut
necessitatem inducunt Prædical sæpe pie semper justeque vivatur. » * Ex ora­
Augustinus graliæ vires quibus justus tionibus Ecclesi® ut detur suis filiis
omnia sibi adversantia superarc valeat : perseverantia, merito argumentatus
iforlissimo quippe dimisit atque per­ est eam esse magnum Dei munus ; pro
misit facere quod vellet ; infirmis ser­ ea tamen frustra oratio funderetur, si
vavit, ut, ipso donante, invictissime ex absoluto decreto penderet. Quod igi­
quod bonum est vellent, et hoc dese­ tur inde derivavil argumentum, ut
rere invidissime nollent. » 1 Hanc vim ostenderet eam e divina largitate pro­
voluntatis gratiæ munit® adversus ten- cedere, probat conditione quæ penes
laliones, potius quam vim gratiæ in nos est eam quodammodo niti : « Re­
voluntatem, prædicat. Inseparabiliter stat in his bonis, >» inquit, « usque in
aulcm,3 non insuperabiliter agitur vo­ finem perseverantia, quæ frustra quo­
luntas , intimo nexu cum gratia con­ tidie a Domino petitur, si non eam Do­
juncta, quamdiu ei adhærct. Servatur minus per gratiam suam in illo , cujus
igitur humana libertas, el ostenditur orationes exaudit, operatur. » ’
sincera erga reprobos voluntas Dei,
408. Obj. 4. Correptio omnis, cona­
quibus perseveranti® munus ex infinita tusque nil valent, si perseveraturi sini
sua bonitate largitus esset, nisi sua ii tantummodo quibus illud donum
culpa obstitissent.
Deus ex sua largitate concesserit.
406. Obj. 3. Praedestinationis dogma
409. Resp. Deus omnia summa sa­
α doctrina de perseverantiae munere pientia , æquitale , justitia et bonitate
fluit, uti docuit Augustinus sibi admo­ statuit, ideoque perseveranti® donum ,
dum constans in tota hac de gralia do- non temere, sed justissime sanclissictriua : attamen abhorret sensus Chri­ meque largitur. Correptiones igitur,
stianus a praedestinatione.
conalusque omnes humani, juxta con­
407. Resp. Λ praedestinatione, prout silia divina inserviunt ul peccatores in
apud plcrosque jam inlelligitur, abhor­ viam justitiæ et salutis deducantur
ret omnino sensus Christianus ; nam Deo misericorditer tangente eorum cor­
hæreticorum usus fecit, ut dc absoluto da, iis tantum derelictis qui ejus gratia·
Dei decreto, quo quidam suppliciis, reluctantur : « Nemo ergo dicat non
quidam bealitudini destinantur, sumina esse corripiendum, qui exorbitat dc
Dei potentia, nulla habita criminum via justa : sed ei reditum et perseve­
vel virtutum ratione, accipiatur. Hoc rantiam a Domino tantum esse poscen­
dogma ex Catholica de perseverantia dam : nemo prudens ct fidelis hoc di­
doctrina non fluit: quamvis enim spe­ cat. Si enim secundum propositum vo­
ciale esse Dei munus hanc agnoscamus, catus est iste , procul dubio illi etiam
non ideo tamen eam ex absoluto de­ quod corripitur, Deus cooperatur in bo­
creto pendere docemus; sed e contra num. Utrum autem sit sic vocatus, quo­
Tridcntini Patres docent : « Deus sua niam qui corripit nescit, faciat ipse

(1) De corrcpt. et gralia n. 30.
(t; fla legit ipse Calvinus in In.til. Ita legendum
«•tendit Scipio MafTci 1st. Tool. I. «i»· p- rii. n. »·

(3) Sws. vi. de jualiT. C. ii.
{») !.. de Xal. el Greli», e. »«»'·
(B) l.lb. de dono persev. e. »vit

TRÎCT. VIII. DE GRATIA CHRISTI

cum charitate quod scii esso facien­
dum. ·· ·
Animadversiones.
AIO. Perseveranti» munus « suppli­
citer emereri potest, » precibus scilicet
impetrari, el certo sperandum esi cx
divina bonitate, idque tantum formi­
dandum ne obicem superbia, incuria ,
vel alia culpa nostra ponamus. Nulla
quidem vidulum opera illud merentur ;
sed humilibus ct vigilantibus non dene­
gatur. Dc eo postquam plura disserue­
rat Augustinus, dixit . « Salis dilucide
ostenditur ct inchoandi et usque in
finem perseverandi gratiam Dei non
secundum merita nostra dari ; sed
dari secundum ipsius secretissimam,
camdemquc justissimam, sapientissimam , beneficentissimam volunta­
tem. »
*
All. In eo valde elucet Dei misericor­
dia , ct perseveranti» munus, quod
electi ejus famuli c vita eripiantur eo
tempore quando gratiæ libere obtem­
perando , justitiam consecuti sunt ,
quam, si diutius viverent, amittere fa­
cile possunt. Ideo sæpius adduxit Au­
gustinus illud Sapienti» testimonium
dc justo in ælatc juvenili decedente :
« Placens Deo factus est dilectus, ct
vivens inter peccatores translatus est.
llaplus est ne malitia mutaret intelle­
ctum ejus, aut ne fictio deciperet ani­
mam illius . . . placita enim erat Deo
anima illius : propter hoc properavit
educere illum dc medio iniquitatum. »s
■■ Videte, » inquit Augustinus, » a ve­
ntate quam sil alienum, negare donum
Dei esse perseverantiam usque in finem
hujus vit», cum vilæ huic quando vo­
luerit, ipse det finem ; quem si dat ante
imminentem lapsum, facit hominem
perseverare usque in finem. » *

I) Aug. Lib.dccorrepi, el gratiae.ix.
(i) L. de dono peraer. c. xiii.
(j) Sap.iv. <o—ia.
1i; Aug. lib de dono perse». C. » vii

CAPUT XII.
DE BONORUM OPERUM MERITO.

412. Dona opera ea inlclliguntur quæ
ab homine justo fiunt, ex gratiæ di­
vin» motione , el per Christum, cujus
justus vivum est membrum , Deo offe­
runtur. Quæ justificationem præcedunt
illuti nomen haud obtinent, quum non
possint vim et meritum habere,qua­
tenus a peccatore fiunt Eorbesius,
Anglicanis licet studens placitis, ea
intclligil « quae per justitiam habitua­
lem, i. e. in ipsa justificatione infusam,
inhaerentem , ct permanentem officiun­
tur, atque sic speciali quadam ratione
dicuntur bona opera. » ’ Latiori lanium
sensu ca dicuntur opora bona, quæ
rationi sunt consona, ct sensui hu­
mano , vpiamvis omni carcanl virtute
supernatural!.
413. Lulherus saepissime in bona
opera invectus est, specie quidem hu­
manam superbiam reprimendi, sed
tanta verborum licentia qu» morum
corrupte!» faveret : « Erga Deum , »
inquit, « non operibus, sed nuda fide
indigemus ; debemus enim cum solo
Isaac venire, id est, in fide : servoset
asinos, hoc est opera, deorsum di­
mittere oportet. Quanto sceleratiores,
tanto citius Deus suam gratiam infun­
dit. »· Audiatur Walchius, beatissimi
patris sui (Lutheri nempe) vindicans
sermones! «Objicis duriora quædam
Lutheri de hac re effata, cujusmodi
sint : doctrina) puritas arcte tenenda,
vit» autem sanctitas non adeo rigide
urgenda ; quanto sceleratior tanto
grati» vicinior : nulla peccata possunt
damnarc, nisi sola incredulitas : rei
uxori» operam dare , tam cuique est
(S) In Consider, pacific, de juslif. I. i. c. iii

I i-

> Senn, de pise. Petri.

CAP XU. DE BONORIM OPERUM MERITO

»5

necessarium, quam edere, bibere, a constitutione mundi. Esurivi enim,
dormire. Inveniri tales sententias beati ct dedistis mihi manducare. » ’
viri haud negamus. » Pergit allegare
417. Quæ Christi causa patimur, glo­
mores ejus probos, de quibus qui vult riam nobis operari dicuntur : « Id
rectum ferre judicium,consulat res ejus enim, quod in præsenli est momen­
gestas, nuperrime a J.V. Au lin fideliter taneum et leve tribulationis nostræ,
enarratas.1 Addit Walchius : « Ilis de supra modum in sublimitate ælernum
causis omnino decet, Lutheri senten­ gloriæ pondus operatur in nobis. · ·
tias, quæ videntur duriores , per inter­ aiwili βίρίτ 4'’?·’’
»/xîr.
pretationem mitigare. » *
41B. Dc gloria , veluti corona jure
414. Concilium Tridentinum Catho­ debita, loquitur Apostolus : ■ Bonum
licum dogma hoc munivit canone : <· Si certamen certavi, cursum consum­
quis dixerit hominis justificati bona mavi , fidem servavi. In reliquo repo­
opera ita esse dona Dei , ul non sint sita est mihi corona juslitiæ, quam
etiam bona ipsius justificati merita , reddet mihi Dominus in illa die justus
aut ipsum justificatum bonis operibus, judex: non solum autem mihi, sedet
quæ ab eo per Dei gratiam , el Jesui iis qui diligunt adventum ejus. » 7
Christi meritum , cujus vivum mem­■ Sicut vincentibus in palæstra vel stadio
brum est , fiunt, non vere mereri aug­■ corona jure debebatur, sic jure vindimentum gratiæ , vitam æternam , el■ catur coelestis gloria, impleta scilicet
ipsius vilæ æternæ, si tamen in gra-• conditione quam libere statuit Deus.
liadiàcesscrit, consecutionem , atquei Ideo dicit Bernardus : « Est quam Panetiam gloriæ augmentum; anathemaI lus cxpectat corona juslitiæ; sed justisil. »’
tiæ Dei, non suæ ; justum quippe
Propositio.
est, ut reddat quod debet; debet autem
Bona justorum opera quæ per gra­ quod pollicitus est. »> * De Martyribus
tiam Dei, el Jesu Christi meritum dicitur : « Ili sunt, qui venerunt dc
fiuut, vere mereniur vitam æternam. tribulatione magna , et laverunt stolas
415. Probatur 1. ex Scripturis. Chri­ suas , ct dealbaverunt eas in sanguine
stus dixit : « Beati, qui persecutionem Agni. Ideo sunt ante thronum Dei. « *
patiuntur propter justitiam : quoniam Quod igitur propter Christum passi
ipsorum est regnum coelorum. Beati sint, causa est gloriæ qua fruuntur.
estis cum maledixerint vobis, ct per­
419. Horiatur Christus famulos suos,
secuti vos fuerint, et dixerint omne ut virtutibus sedulo navent operam ,
malum adversum vos mentientes, pro- merccde operum certo remunerandos:
pier me : gaudete, ct exui ta te, quo­ « Qui justus est, justificetur adhuc : el
niam merces vestra copiosa est in sanctus, sanctificetur adhuc. Ecce venio
coelis. »4 Habet igitur mercedis ratio­ cito, el merces mea mccum est, red­
nem quod nobis promittitur regnum dere unicuique secundum opera sua. ···
Imo dicit eos jus habere et potestatem
cœleste.
416. Datur etiam veluti in virtutis in lignum vitae, scilicet in ipsam vitam
premium : « Venite benedicti Patris ;æternam : « Beati, qui lavaut stolas
in sanguine Agni ; ut sil potestas
mei, possidete paratum vobis regnum suas
!
|l) Vie tic Manin Luther, Paris , 1830.
'ijlalrod. I. i. c. iii. S al­
ii Seu. fi. can. »«.
v. <0.
i«. si.

(β) II. Cor. ir. 17.
(7) 11. Tim. ir. 7.
|8) Cil. a Bullo Harm. Ap. c. iwi·. di·»· P««'·
§ H.
,·>) Apoc. rii. II. .10, IbiJ- ”"· ··-

381

TRACT Mil. DE GRATIA CHRISTI

eorum in ligno vit®, « * « Huic testi­ randum est, ut accipiant merita nostra
monio, » inquit Rullus, « addi possunt merccdem. n’
omnin illa novi Testamenti loco, in
<21. s. Hilarius : « Regnum Dei vilæ
quibus vitam rolcniam a Deo operibus nostra
*
stipendiis quæramus. El hæc
nostris ex justitia dari clare asseritur, recte perfeclequo viventium merce»
JThess. i. 7, Hcb.vi. 10. II. Tim. iv. 8. est, ut in novam cmlestcmque substan­
Hinc enim sic licet argumentari : Si tiam ex hac corruptibilis corporis ma­
merces vit® ætcrnæ operibus nostris terie transferantur. >»·
ex justitia detur, ergo ex operibus no­
425. S. Ambrosius: « Nonne evidens
stris jus ad merccdem istam conse­ est meritorum aut præmia, aut sup­
quimur; (tale scilicet jus, quod in gra­ plicia post mortem manere?»’
420. S. JoannesChrysostomus: «Quia
tioso Dei per Christum foedere funda­
mentum suum unice habeat) sunt hæc in nostra voluntate totum post gratiam
rut rpir τι χαί Arri'tfTptf
*.
Cui mCTCCS Dei relictum est, ideo ct peccantibus
ex justitia datur, ille jus ad mercedcm supplicia proposita sunt, ct bene vi­
illam habeat neccsse est, el vice versa.»’ ventibus præmia. »10
427. S. Hieronymus : « Jam nostri
Hiruni est qui hæc scripsit Catho­
licam de merito doctrinam alibi car­ laboris est pro diversitate virtutum
diversa nobis præmia præpararc ■11
pere.
428. S. Augustinus : « Nullane sunl
420. Probatur 2 ex Patribus. S. Igna­
tius M. : « Sinite me ut bestiarum esca merita justorum ? Sunt plane, quia justi
sim, per quam possim Deum *adipisci.» sunt ; sed ut justi fierent, merita non
fuerunt. . . . Sicut merito peccati,
— Ji' Sr Iff-ri 6<tv irrroXiîr.
421. S. Justinus: « Edocti a prophe­ tamquam stipendium, redditur mors,
tis pcenas el supplicia, ac bonas remu- ita merito justiliæ, tamquam stipen­
nerationes pro meritis cujusquc actio­ dium , vita aeterna. »
429. Hæc una Patrum omnium sen­
num irrogari, verum id esse confirma­
mus. » W άγαΛαΓ αμύ^ΛΤ Χατ’ άξια» r«» tentia a Concilio Arausicano 11. satis
«ραξιν» *i«
rrv. * « Quos quidem si dignos feliciter declarata est : ■■ Debetur mer­
se per opera illius consilio ac voluntati ces bonis operibus si fiant, sed gratia,
exhibuerint,adepturos accepimus, ut quæ non debetur, praecedit ut fiant.» *’
450. Ratio theologica favet : in Dei
cum eo degant, atque una regnent
corruptionis et perpessionis expertes.»(I)
*5 scilicet gloriam cedit ut virtutispræmia
422. S. Irenæus, recitatis Pauli ver­ largiatur , suos famulos munerans,
bis de agone suo : « Bonus igitur ago- quos sua gratia ad agendum movit.
Objectiones.
nista,ad incorruplelæ agonem adhor­
451. Obj. I. Isaias, populi fidelis
tatur nos, uti coronemur, et pretiosam
arbitremur coronam, videlicet quæ nomine, dicit : « Facti sumus ut im­
per agonem nobis acquiritur. »6*
mundus omnes nos, et quasi pannus
425. S. Cyprianus : « Justitia opus menstruatæ omnes justiliæ nostra.»11
est, ut promereri quis possit Deum :
452. Resp. Plorat Prophela pleropræccptis ejus et monitis obtempe­ rumque delicta sua ætate. Ipsa Roll(I) Ibid. 14. Vari» est lectio : codice» nonnulli
presertim Alcxandrinu», habent : «< »xù»»»rir
rir rr»A*r aürû». Griesbach communem lectio­
nem prefer! : ·»
rar oriXar àvr»v.
Lachmann Vulgata.· assenlilur.
(i) Harmonia Apoilolica, dias, prior, c. ri. § n.
(») Ep. ad Hom. (») Apol. i. n. »·

(5)
Ibid. n. 10. (6) !.. ir. c. Ixxii.
(7) L. dc Unit. Eccl. (8) C.v. in Mat.
{») L. i. de onic. c. xv.
(40) Hom. xxii. in Gen.
(It) L. ii. ad Jovinian.
*) F.p. 103. ad Sixtum.
(·
(15) C xviii. (I I) laaia
*
Ixiv. G.

CAF. XII. OF, HONORUM OPEREM MERITO.

«8

43R. Resp Nihil in homine sibi reli­
cto invenit Deus unde eum salvet, sed
■U'npTf-ta colentium vitiis aæpius in­
plura suæ gratiæ dono; adeo ut homo,
quinabantur. Cæterum erant quiiIAm divina promissione innixus, possit
cœlestem hæreditatem sibi vindicare:
Deo grati virtutum exercitio : « Occur
risli lælanti ct facienti justitiam » 1 « Illo ergo modo, possumus exigere
Calvinus, licet cl ipse hoc testimonio Dominum nostrum, ut dicamus : Redde
semel usus sit ad humanorum operum quod promisisti, quia fecimus quod
impurilalem designandam , in ipsum jussisti, cl hoc tu fecisti, quia labo­
scribens, fassus est Vatem de justorum rantes juvisti. « "
459. Obj. 8 S Basilius ail : « Re­
omnium operibus non loqui : quod
et alii scriptores protesianlici agno­ quies æterna non secundum operum
verunt, *
debitum ac meritum retribuitur, sed
433 Obj. 2. Christus jubet : « Cum juxta magnificentiam Dei his qui in
feceritis omnia quæ praecepta sunt vo- ipsam speraverunt. ■ ’
, bis,dicite: Servi inutiles sumus. »3
410 Resp. Qbvius est sensus, præmia
434. Hesp. Id dicere oportet quia longe superare merita ; tribuuntur sci­
revera omnia Deo debemus , nec ullam licet pro summa Dei munificentia. Alias
illi bene agendo afferimus utilitatem. dicit : " Omnes qui viam Evangelicam
Placuit tamen illi coelestem nobis pol­ incedimus, mercatoressumiis per opera
liceri gloriam, ea conditione ut bona mandatorum nobis possessionem coe­
opera, gratiæ ejus adjutorio el motu, lestium comparantes.»10
Mannis : quapropter dicturus est fa­
441. Obj. 6. S. Gregorius M. : « Si
mulo fideli : « Euge serve bone et (Idc- opus virtutis exercuero, ad vitam,
là, quia super pauca fuisti fidelis, non ex meritis, sed ex venia, conva­
super multa le constituam, intra in lesco. » “
gaudium Domini tui. » *
442. Resp Nulla nostra sunt merita,
435 Obj. 3. Apostolus ait : « Gratia nisi data deliciorum venia , et tributa
autem Dei, vita æterna. »s Igitur bonis gratia. Cælenim : « quia in hac vita
operibus non comparatur.
nobis est discretio operum , erit in
IM.Resp. verbis Augustini : « Vcrum- illa procul dubio discretio dignitatum,
lamcn quia ct ipsa vita æterna , quam ut quo hic alius alium merito superat,
tertum est bonis operibus debitam illic alius alium retributione tran­
reddi, a tanto Apostolo gratia Dei di­ scendat. » *’
citur, cum gratia non operibus red­
443. Obj. 7. Deo, vilæ æternæ lar­
datur, sed gratis detur, sine ulla dubi- gitori, et Christo Salvatori detrahitur,
blione confitendum est, ideo gratiam dum meritis nostris tribuitur vita
Titam aeternam vocari, quia his meritis æterna.
reddilurquæ gratia contulit homini. » ·
444. Resp. Nihil detrahimus Deo :
437. Obj 4. S. Augustinus Deum agnoscimus enim nullo naluræ nostræ
alloquens dicit :« Prorsus gratis das, jure ad regna coelestia patere aditum,
gratis salvas, qui nihil invenis unde sed ex infinita ejus bonitate ; nihil de
salves, et mullum invenis unde da­ trahimus Christo : non enim speramus
salutem , nisi ejus sanguine expiati
mnes. »78

gionls munia quæ justiliæ vocabantur

(I) luiir Iii». 6.
!» Vide Barclay Apolog. prop. »ii. obj. ». S »*·
(l)Loc.irii. 10. (4) Mal. xir. i».
(I) Horn, ri ίJ. (β) L. de correpU ct grai c. ni·.

(7) Serm. clxii. ilia· ir. dererbu Apoiloli.
(8) Serm. clriii. alia· iri.de Verbi» ApMloli.c. ».
(0) In Pe. ciiv. (10) Oral, in initium Pro».
(II) L. ii. Moral, c. ii». (l»> L·'»· Moral, c. ilii.

3Λ)

TRACT. VIII. DE < GRATIA CHRISTI.

Promissio cœlestis hærcdilatis Iribucn
bonorum operum exercitio vitam teter■
dæ liberc facta est; subsidia ail earn nam reapse consequi ; nam uti anim­
assequendam gratis donata ; adeo ut advertit Hieronymus in Pauli testimo­
lotum salutis opus misericordiam el nium : « Vasa misericordiae quæ prae­
bonitatem divinam commendet. Con­ paravit (Deus) in gloriam, quæ vo­
ditiones divinitus præscriptas adim­ cavit, etc. non salvat irrationabiliter,
plendo , jus acquirimus, quod tamen ct absque judicii veritate, sed causis
in libera Dei promissione innititur. praecedentibus.» 8 Constat pariter gratiæ
Pulciirc Chrysoslomus : « Illi juste auxiliis opus esse ut actus salutares
puniuntur, hi coronantur per gratiam : eliciantur, cl ea nullo nosiri merito
etsi enim millia bona opera fecissent, nili. His certissimis agnitis principiis,
gratiæ liberalitas est, quod ita pro quærunt Theologi, utrum Deus meri­
minimis operibus tantum cœlum, tan­ torum , gratiæ auxilio comparandorum,
tum regnum detur in præmium. » * intuitu electos ad gloriam destinave­
Igitur hortatur nos Apostolus, ut bene rit : vel eos gratis ad gloriam elegerit,
agamus, retributionis spe : « Quod- ideoque auxilia efilcacia, quibus salutis
cumque facitis, ex animo operamini, opera certo , libcrc tamen , perficiant,
sicut Domino, et non hominibus, scien­ tribuerit. Molinistæ cl Congruistæpletes quod a Domino accipietis retribu­ rique prædeslinationem niti meritorum
præscientia censent : Augustinianenscs,
tionem hærcdilatis. » *
Thomistæ, una cum Suarcsio, aliisque,
Animadversiones.
445. Gravis admodum csl inter Theo­putant prædeslinationem esse abso­
logos controversia, utrum praedesti­ lutum Dei decretum , quod omnem
natio ad gloriam fiat ex mera Dei be­ meritorum præscicnliam antecedit :
nignitate, vel ex operum bonorum hæc enim inde sequi, verbis Augustini,
prævisione. Constat autem apud omnes dicunt : << Quicumquc ab illa originali
prædeslinationem admittendam, æler- damnatione, ista divinæ gratiæ lar­
num scilicet Dei decretum de gloria gitate , discreti sunt, non est dubium
quibusdam danda. « An quisquam di­ quod ct procuratur eis audiendum
cere audebit, » rogat Augustinus, Evangelium, ct cum audiunt,credunt,
« Deum non præscisse quibus esset et in fide, quæ per dilectionem ope­
daturus ut crederent, aul quos daturus ratur, usque in finem perseverant,
esset Filio suo, ul ex eis non perderet ct si quando exorbitant, correpti emen­
quemquam?Quæ utique si praescivit, dantur. ·> °
profecto beneficia sua, quibus nos
446. Ad nos quod allinet, nihil certi
dignatur liberare, præscivit. Uœc est proferre valemus : Dei enim consilia
praedestinatio sanctorum , nihil aliud : mentis nostræ aciem effugiunt. Equi­
præscientia scilicet et præparatio bene­ dem gratuita? illi prædeslinalioni ele­
ficiorum Dei, quibus certissime libe­ ctorum plura Scripture, præserlim
rantur quicumque liberantur.»’ Alias D. Pauli, testimonia favere videntur,
dicit : « In sua quæ falli mulariquenon quæ tamen pleraque dc vocatione ad
potest præscientia, opera sua futura fidem haud ægrc explicantur. Difficilius
disponere , id omnino neque aliud forsan quæ Augustinus protulit ad
quidquam est prædestinare. » * Constat sensum Molinistarum reducuntur,
etiam praedestinatos nonnisi fide ct quamvis, collatis inter se testimoniis,
(I) Id Mallh. hom. Inis.
(4) Coi. iii. ίί·
(5) De dono persev. c. xiv. n. J6.

(·) Ibidem c. xvii. n. 41.
(&) Ep. ISO. ad lledibiam q. 10.
(0) L. de correpi, ctgrat. c. viii.

CAP. XI"· ηΕ LIBERTATE AD MERENDUM NECESSARIA.

cl præ ocnlis habilis quos impugnabat est propositio ex libro qj»is desumpta :
erroribus, vcrosimilis interpretatio Mo­ « Ad merendum vel demerendum in
lio» placitis consona data sit Hæcqui­ statu naturae lapsae non requiritur In
dem rationi magis congruunt, cl huma­ homine libertas a necessitate, sed
nam libertatem , el Dei erga reprobos sufficit libertas a coactione. · ’ Quum
misericordiam magis exhibent ægrc homo delectationis terrenæ, vol eœleenim inlelligilur quomodo eorum saluti stis, majori vel minori pondere, ne­
consuluerit, si gratuito decreto electos cessario agatur, juxta Jansenium, ita
ad gloriam destinaverit, ita ul nemo tamen ul voluntas lubens agat, et in
alius eam consequatur ‘ Cælerum tu­ consensu sibi complaceat, quin alias
tius putamus ab his scrutandis absti­ fieri possit, en urgente delectatione,
nere, et absque nimia animi solicilu- libertatem et meritum cum illa neces­
dioe in ca incumbere opera quibus sitate existere posse censuit. In eo
electio liat certa.
autem Calvini plane adhæsil placitis,
diversa ratione loquendi adhibita.
CAPUT XIII.
448. Presbyterian! docent humanem
voluntatem naturali pollere libertate,
ΙΈ UBERTATE AD MERENDI» NECESSARIA.
el negant eam cogi, vel aliqua abso­
luta necessitate naiuræ ad bonum vol
447. Liberum arbitrium ad meriti malum determinari. Eam naturali pec­
rationem requiri constanter docuit Ec­ cati servitute liberari sola Dei gratia
clesia, quæ idcirco hunianæ volun­ addunt, qua fit ut libere velit el agat
tatis lihcriatem a fato, cui eam subji­ bonum. · Spiritum sanctum voluntatem
ciebant Stoici, et a principiorum duo­ ipsam in sanctis operari dicunt, quod,
rum, boni scilicet et mali, dominatu, juxta Calvini mentem, videntur inlel
quem statuebat Manes , vindicavit. ligere, ita ul repugnandi potestas absit.
Lutherus servum vocabat arbitrium, Deo prédestinante ut velint.
illmlque a gratia moveri dicebat, ea
Propositio.
ratione ut opus totum Dei foret. Cal­
Ad meritum, sicut et ad demeritum.
vinus idem tradidit. * Bajus necessi­ requiritur, etiam in statu nature lapsæ,
tatem cum libertate componi posse libertas a necessitate, nec sufficit li­
censuil.s Jansenius docuit : « omnem bertas a coactione.
omnino voluntatem , quantumcumque
449. Probatur I. ex Scripturis. Moses
ad unum determinatam , nulla tali ne- Israelite legem servandam proponens,
«ssitate quad ici lur necesseest ul velit, vilæ gaudia el benedictionem cieleslem
desinere esse liberum.»
* Hinc damnata illis pollicitus est, ea conditione ut
II) Presbylcriani non verentur dicere : III. « By
lie decree of God , for the manifestation of his
floty, some men and angels arc predestinated
soto everlasting life, and others fore ordained

I» everlasting death.
IV. These angels and men , thus predestinated
red fore-ordained , are particularly and unchannibly designed ; and their number is so certain
lad definite , that it cannot bo cither increased or
diminished.
V. Those of mankind that are predestinated
spin life, God, before the foundation of the
■ i , according
. ..-ordina to his eternal and
world was laid
nnd the secret counsel and
immutable purpose , ana

good pleasure of his will, hath chosen in Christ
unto everlasting glory, out of his men· free grace
and lore, without any foresight of faith or good
works, or perseverance tn either of them. ··<
any other thing in Iho creature as rumblwns.
or causes, moving him thereunto ; and all to the
praise of his glorious grace. » I'resbyl. Court
*sion. ch. iii. Ij Supra , p. tie.
(J) Prop. 30, r,a, i>7, ititer damnatu.
(1J L. vi. de gialia Christi Servatori», e. »1.
(S) Prop. iii.
(0) God · by Ina grace alone enable· him finely

•88

TRACT. VIH. DE GRATIA CHRISTI.

legem servare eligerent : electio an leni
fleri nequit, si quis necessitate ad
unum determinatus fuerit. « Testes , «
inquit, « invoco hodie coelum cl ter­
ram, quod proposuerim vobis vitam, et
mortem , benedictionem cl maledi­
ctionem. Elige ergo vitam ut cl tu
vivas, ct semen tuum. » * Hæc vana
sunt si homo eligendi facultate carcal,
ulpote decreto divino cl potestate de­
terminatus.
450. Apud Ecclesiasticum dives dici­
tur « beatus .... qui potuit trans­
gredi , et non est transgressus, facere
mala, ct non fecit : ideo stabilita sunt
bona illius in Domino. » · Mercedis igi­
tur ratio est quod nulla necessitate de­
terminatus bene egerit.
451. Probatur 2. ex Patribus. S. Ju­
stinus monet ne ex Dei præscienlia re­
rum necessitas inferatur; hæc enim ,
fati instar, quod prorsus cum meriti
ratione pugnat, rejicienda est : « Si
enim fato decretum est hunc esse bo­
num , istum autem malum : neque hic
laudandus, neque iste vituperandus »
— ·ΐ )
ίι/χαρταΐ ru J'i rua üya&ir lirai
και re» Jt φανλι»,
«rtr airUixrcr,
•«««««r prpitTHr. « Ac rursus nisi huma­
num genus facultatem habeat libera
animi inductione xfMifwu
5 et
fugiendi turpia, ct honesta sectandi,
extra noxam est quidquid egerit » Hanc
igitur electionem liberam ad meritum
necessariam esse judicat, camque Mo­
sis et Isaiæ testimoniis pergit osten­
dere : « Quod ergo res futuras dicimus
prædiclas fuisse, non eo dicimus,
quod fati necessitate fiant; sed cum
Deus futuras omnium hominum actio­
nes praevideat; cumque apud eum sin­
gulos homines pro merilis actionum
remuneraturum, statutum sil ut a se
etiam digna actionibus praemia repen­

dantur; per Spiritum propheticum pro­
dicit , semper ad animi attentionem ac
recordationem vocans hominum genu%
seque eorum curam gcrcre ac illis pro­
videre demonstrans. » *
452. S. Irenæus : « Gloria autem cl
honor , inquit, omni operanti bonum.
Dedit ergo Deus bonum, quemadmo­
dum cl Apostolus testificatur in eadem
epistola, cl qui operantur quidem illud,
gloriam el honorem percipient.quoniam
operati sunt bonum , quum possent
non operari illud : hi autem qui illud
non operantur, judicium justum non
recipient Dei, quoniam non sunt operati
bonum, cum possint operari illud. » »
453. Clemens Alexandrinus : · Sed
nec laudes , nec vituperationes, nec
honores, nec supplicia justa essent, si
anima non habeat liberam potestatem.»·
454. S. Chrysoslomus : » Nonne ma­
nifestum est, sua quemque voluntate
vel malitiam vel virtutem eligere? Nam
nisi ita esset, ct naturae nostrae pote­
stas insita esset, neque illos puniri,
neque istos praemia virtutum accipere
oportebat. Verum quia in nostra vo­
luntate lotum post gratiam Dei relictum
est, ideo cl peccantibus supplicia pro­
posita sunt, cl bene operantibus retri­
butiones. »7
455. S. Hilarius : « Quid honoris ac
praemii bonitatis necessitas merere­
tur , cum malos non esse vis quædam
nobis conserta non sineret ? Voluntati
ergo permissa bonitas est, ul praemium
sibi voluntas bonitatis acquireret. « *
450 S. Optatus Milevitanus ait: «Vo­
luntas habet poenam, necessitas ve­
niam. Homicida scelus potest facere,
potest etiam non facere, et cætera hu­
jusmodi , in quibus liberum habetur
arbitrium. » ’
457. S. Hieronymus : & Liberi arbitrii

(6) L. i. Slrom.
(7) Hom. xiii. in Gcn.
(8) In P». ii. n. 16.
(0) L.rii. adv. Parmenian. in ipso fete principio-

4

CAP Xllf i)E libertate

D MERENDUM NECESSARIA

-W

dicit : « Quam porro magna sil laus adadvilia necessitate trahimur : alioquin hærere Deo, ul ci vivat, inde sapiat ,
ubi necessitas , nec damnatio , nee co­ illo gaudeat, tantoque honosine morte,
I sine errore, sine molestia perfruatur,
rona csl. » *
158. S. Augustinus , relatis mox lau­ quis cogitare digne possit aul eloqui ?»’
datis Hieronymi verbis, dicit : « Quis Ergo meritum in iis agnoscit, quin li­
non agnoscat ? quis non toto corde sus­ beri sint a necessitate.
cipiat? Quis aliter conditam humanam
462. Resp. Affectus ille optimus per
neget esso naturam? Sed in recte fa­ se laudandus est, quamvis carcal me
ciendo ideo nullum est vinculum ne­ rito , quum , Deo viso, necessario oria­
cessitatis, quia est libertas charilatis.»’ tur. Felicem Angelorum conditionem
Alias docet, « neminem vituperatione celebrare voluit Augustinus, demeritis
süppliciove «lignum, qui aul id velit eoruni non agens.
quod justitia velle non prohibet, aut id
4G3 Obj .2. Christi voluntas ad bonum
non faciat quod facere non potest. determinata erat : « Ex hoc non amittit
Nonne ista cantant ct in montibus pa­ libertatem, neque rationem laudis sive
stores, ct in theatris poetæ, ct indocti meriti, quia in illud non coacte, sed
incirculis, et docti in bibliothecis, et sponte tendit, el ita est actus sui do­
jnagistri in scholis, et antistites in sa­ minus. ·>8 Ita ceusuii S. Thomas Aqui­
cratis locis, ct in orbe terrarum genus nas.
humanum? » 3 — « Animo
*
rationali
464. Resp. Angelicus doctor se ex­
quæ est in homine dedit Deus liberum plicat : « Voluntas Christi, licet sit de­
arbitrium : sic enim posset habere me­ terminata ad bonum, non tamen est
ritum, si voluntate , non necessitate , . determinata ad hoc vel illud bonum
toni essemus. Cum ergo oporteat non Et ideo perlinet ad Christum eligere
necessitate, sed voluntate bonum esse, per liberum arbitrium. » 11 De morte
oportebat ul Deus animœ daret liberum subeunda liberum habebat arbitrium,
arbitrium.)) 4 « Si necessitate id fecis­ quum Patris mandatum cum haberet
sent, nullo peccati vinculo tenerentur. »5 consentientem. » Propterea me diligit
459. S. Bernardus : « Unde liberum Paler: quia ego pono animam meam, ul
arbitrium nominatur, quod liceat aver­ iterum sumam eam. Nemo tollit eam a
sari in his pro arbitrio voluntatis, inde me : sed ego pono eam a meipso, cl pote­
tomo ad promerendum polis, o6
statem habeo ponendi eam : et potesta­
460. Accedit ratio ct intimus omnium tem habeo iterum sumendi eam. » '°
465. Obj. 5. D. Thoma Aquinate do­
sensus: unusquisque enim sentit liber­
tatem ab omni necessitatis vinculo ad cente : « Laus el viluperium conse­
meritum, el demeritum requiri, ct quuntur actum voluntarium secundum
merita augeri quo liberius CunJ virtu­ pprfectam voluntarii rationem , qualis
tis opera, demerita etiam pro majori non invenitur in brutis. « " Ergo suffi­
cit voluntarii perfecta ratio, quod sci­
libertatis exercitio.
licet « principium actus sit mtra cum
Plfjectipnes.
461. Obj. 1. Augustinus dc Angelis aliqua cognitione linis. » ··
dûs condidit Deus, nee ad virtutes, nee

(1} L- ii. contra Jovin.
(J)Ldcntl. ct prat. c. Ixv.
(SjL.deduabus animabus c. xi.
(I)L. contra Fortunat. Manich. disp- ’.n· 1 ·

(5iL.dc rcra Beliff. c. xiv.
(tjSertn. Ixxxi. in Cantica.

Vol. ii.

(7) L. xii. de civit. Ooi.
(s S. Tbom. in 5 Sent. Bitt. IJ. φ» unir i , Art
i. ad j. (a; Sum. Jp. qu. t». art. I. «J J·
(toj Joan. x. 17.
I · I ) D. Thom. i. 1. qu. 0. an ·■ *d 5.
(IS; Ibidem fiesp.
95

son

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI

4β6. Resp. Ipso sc explicat : « Perfe­ ideo singuli vel cupiditatibus reluctan­
ctam igitur cognitionem linis sequitur tur, vel iis cedunt, pro suæ voluntatis
voluntarium secundum rationem perfe­ arbitrio. Merito igitur Alexander VIII.
ctam , prout scilicet apprehenso fine, damnavit propositionem hanc : « In
aliquis potest, deliberans de line et de statu naluræ lapsæ ad peccatum for­
his quæ sunt ad Unem, moveri in linom, male el demeritum sufllcil illa libertas,
vel non moveri. » * — « Ex hoc contin­ qua voluntarium ac liberum fuit in
git quod homo est dominus sui actus, causa sua, peccato originali, el liber­
quod habet deliberationem de suis acti­ tate Adami peccantis. » Ad meritum
bus. Ex hoc enim quod ratio delibe­ quod allinet, illud a Christo derivari
rans se habet ad opposita , voluntas in fatemur, quatenus nonnisi ejus gratia
utrumque potest. »s
possumus Deo accepti haberi ; sed
467. Obj. 4. Licet voluntas necessa­ actus virtutum nobis exercendi sunt,
rio sibi complaceat in bono vel malo, ut gloriæ ælcrnæ participes simus, et
actus ejus elicitur qui bonus vel malus proinde libertas est necessaria. Quis
est, juxta rei dc qua agitur naturam ; autem nos in Christo libertate gavisos
proinde præmium vel pœnam meretur. esso dicet?
Animadversiones.
468. Resp. Ubicumque adest necessi­
471. Dc conditionibus ad meritum
tas, tollitur actus dominium, ideoque
omnis meriti vel culpæ ratio. Lubentia aliqua sunt dicenda. Præler arbitrii li­
quæ a causa aliena producitur, non est bertatem , de qua mox disceptavimus,
actus voluntatis, quæ eam potius pali exigitur omnino justitiæ status: nemo
dicenda est; ideo recle dixit Augusti­ enim qui justus non est potest aliquid
nus : « Quaecumque ista est causa vo­ a Deo promereri. « Sicul palmes, » in­
luntatis , si non ei potest resisti, abs­ quit Christus , « non polesl ferre fru­
ctum a semelipso, nisi manseril in
que peccato ei ceditur. »3
469. Obj. u. Ad meritum vel demeri­ vite : sic nec vos, nisi in me manseri­
tum sufficit libertas in causa. Ea vero tis. » 45Ideo dicit Augustinus : « Nullahabetur quoad peccata in Adæ volun­ ne sunt meriia justorum ? Sunl plane,
tate , qua omnes constituti sumus rei : quia justi sunt. Sed ut jusli fierenl,
omne autem hominum meritum a Chri­ meriia non fuerunt. »s Exigitur Insuper
sti voluntate derivatum agnoscendum ut opera liant propter Deum , saltem ul
ex animi intentione ad ejus gloriam
est.
470. Resp. Nulla est in causa libertas, referantur : utrum autem ex speciali
si ipsa causa extra nostram potestatem charitatis affectu procedere debeant,
posita sil. Equidem nihil potuimus in non omnino constat. Videtur satis esse
Ada, quum non exliterimus, ideoque ut charilalc instructa anima ea faciat ul·
nulla liberlalis specie in hujusmodi Deo gratior evadat : nec enim culpandi
causa frui censeri possumus. Quod rei sunt, vel cœlesti præmio indigni ha­
nascamur, non ex aliquo liberlalis ex­ bendi , qui, Moysis el Davidis instar, in
ercitio oritur, sed ex naluræ quam ab retributionem sibi divinitus dandam
Ada derivamus conditione, quæ est respiciunt.
originis peccato obnoxia. Prælerea quæ
472. Meritum dc condigno consuevit
a singulis patrantur non Ruunt necessa­ a docloribus Scholae vocari illud quod
rio ex Adæ delicio, quod occasio po­ vere ac stricte meriti nomen habet : me­
tius quam causa idcirco habendum : ritum de. congruo e contra illud nuncupa(I) D. Thom. I. s. qu. 6. art. S. ad 3. Resp.
(?) Ad secundum. (3) L. iii. de Lib. arb. c. xvii.

(4) Joan. xv. 4.
(5) Ep. cxciv. c. iii. n. 0.

CAP. XIII

DE LIBERTATE t ) MERENDEM NECESSARIA.

tur quod cx quadam æquitale ct conve­
nientia mcrcedem oblinet. Latiori hoc
sensu fides cæleræqtic dispositiones
jailificalionem merentur, cor scilicet
contritum ct humiliatum Deus non de­
spiciet. Ait igitur Augustinus ;« Sed nec
ipsa remissio peccatorum sine aliquo
merito est, si fides hanc impetrat. Ne­
que enim nullum est meritum fidei, qua
fide ille dicebat : « Deus, propitius esto
• mihi peccatori, » el descendit justifi­
catus, merito fidelis humilitatis. »1*
475. Quum bonorum operum exer­
citio comparanda sil vita æ tern a, patet
ea esse necessaria. Equidem animi
voluntas grata et accepta habetur,
deficiente occasione ea exercendi; sed
omnino exigitur ut omnia Dei man­
data, et munera Christiani hominis
quisque amplectatur. Ideo Christus
eam proposuit vitæ adipiscendae con­
ditionem, ut quis mandata servaret
«Si autem vis ad vitam ingredi, serva
mandata.»4* Injunxit etiam Apostolis
ul fideles edocerent omnia quæ ipse
illis mandaverat servanda : « docentes

eos servare omnia, quæcumque man­
davi vobis. b * Nemini. licet se colenti,
«elomm aditum patere voluit, qui vo­
luntatem Patris, quæ mandatis praecipue
declaratur, implere négligerai : « Non
omnis qui dicit mihi: Domine, Domine,
intrabit in regnum coelorum : sed qui
bcitvoluntatem Patris mei, qui in coelis

est, ipse intrabit in regnum coelorum. »»·
Quod igitur Evangelium libertatem seftimferal, intelligendumest de immunilaica ritibus Mosaicis, et legibus effleris,
Israelitis specialim datis , cl a peccati
servitute, adoptione filiorum nobis
Iribuia. Legem aulem sanctam nobis a
(I) Ep. cxciv. n. 0.
(IJUall lix. 17.
■;J) Ibid, xixviii. 20.
(4) Ibid. vii. 2». (5) Jac. i. tB.
!·) Uiillns in Harm. Apoal. diss. poti. «. ilii. S
'.tilxni Votum pro pace ad Art. 4.
(7J Mnll. xix. 21.

201

Christo præscriptam servare fideliter ,
sub interitus aeterni perna, oportet.
Ideo dicil Jacobus ; « Qui aulem per­
spexerit in legem perfectam libertatis,
cl permanserit in ea. non auditor obli­
viosus factus , sed factor operis, hic
beatus in facto suo erit. · * Opportune
animadvertit Bullus : « Hæc ulinam
serio expendissent Reformatorum theo­

logorum plerique, qui de discrimine
legisct Evangelii multa scripserunt,
quique (ul salse Grotius) in hac de ju­
stificatione controversia triumphant,
quasi incognitam plurimis sæculis lu­
cem e cœlo detulissent. » ·
474. Supererogation^ opera consue­
verunt a Theologis dici illa perfectiora
virtutum exercitia qu:e commendata
sunt, quin præccpta sini, vel quæ
alia ratione praeceptorum limites exce­
dunt. Sic vendere omnia propter Chri­
stum , eaque pauperibus elargiri, lau­
dabile est, dicente Christo : « Si vi»
perfectus esse, vade, vende quæ habes,
ct da pauperibus, el habebis thesau­
rum in cœlo : el veni, sequere me. »7
Nec tamen a spe cœlestis regni excidit,
qui divitiis rccle utitur, et pauperibus,
pro suis opibus, subvenit. Castitas
etiam integra, servato virgineo decore,
ab Apostolo Paulo commendatur, quam
tamen liberam relinquit, quum divi­
num desit praeceptum : ■ Volo enim
omnes vos esse sicut meipsum : sed
unusquisque proprium donum habet
ex Deo : alius quidem sic, alius vero
sic. Dico aulem non nuptis, et viduis :
Bonum esi illis si sic permaneant,
sicut el ego. »8 Eam vitæ conditionem
perfectiorem agnoscunt jam Oxonien
*
ses. » 9

(9)
» Actions of scIMnnial dispose ihe h«ri i"
prayer . prayer lo Ihe love of God, and Ihe to»· «I
God lo Ibe knowledge of him. And Ibis leervt end
heavenly knowledge, ihu» aUaincd. seems allu
ded lo in the expression (Rev. «»·) They sang a
new song , which song nomen could learn, but
the hundred and forty and four ihoiisand. More-

■’Pi

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI

475. Altori nemo potest quidquam
mereri strictiori sensu , quamvis justo­
rum precibus sæpe tribuat Deus. ut
peccatores ad pmnltenliam convertan­
tur. Ea etiam est inter justos bonorum
operum societas, qua se invicem adju­
vent , sancto orationis et virtutum con­
sortio inter se conjuncti.
47«. His quæ de merito bonorum
operum disceptavimus quædam de
præcipuis bonis operibus subjungere
juvat. Oratio, jejunium, et eleemosyna
præsertim nobis commendantur.

Sectio I. De Oratione.
477. Oratio recte delinitur a Basilio
boni cujusdani petitio , quæ a piis ad
Deum effunditur.
*
Mentalis oratio ea
est quæ mente concipitur quin vocum
aliqua formula enuntietur : vocalis di­
citur ea quæ vocibus exprimitur.
Orandi munus nobis vehementer com­
mendavit Christus : « Oportet semper
orare, etnumquam deficere. »
* Quo­
modo huic satisfit ulchre explicat
Augustinus : « In ipsa fide , spe et charitate continuato desiderio semper
oramus. »8 Promissionibus amplissimis
nos ad orandum impellit: «Petile, el
dabitur vobis. »
* « Omnia quæcumque
petieritis in oratione credentes, acci­
pietis. n8 Monuit ul ab ostentatione
caveremus,el secreto Patrem coelestem
invocaremus, certo exaudiendi. Hypocritis damnatis, qui in vicorum angulis
palam orabant ul pietatis sibi opinionem conciliarent, ait <« Tu autem cum

oraveris, intra in cubiculum tuum,
ct clauso ostio , ora Patrem tuum in
abscondito: el Pator tuus , qui videt in
abscondito , reddet libi. »·
478. Formulam precum simplicem
sed eximiam tradidit Christus, eos re­
prehendens qui inani verborum multi­
tudine el elegantia, ethnicorum instar,
gloriabantur : « Sic ergo vos orabitis:
Paler noster, etc. »7
479. Humilis, fervens, assidua opor­
tet ul sil oratio , ad felicem ejus effe­
ctum. Qui peccato addictus orat, nil
sibi poterit polliceri, nisi auxilium
quaerat divinum quo animus a peccato
abstrahatur Qui justus est, omnia quæ
sibi ad virtutis opera et ad salutem
necessaria sunt, poterit impetrare;et
alia quæcumque ad divinam gloriam
referuntur, juxta supremæ providenti»
ordinem. Bona autem hujus vitæhaud
certo expectanda sunt, quum regnum
Dei sit imprimis exquirendum, illud
vero prout Deo visum fuerit, ct nobis
futurum sil ad salutem utile. Quas pro
aliis fundimus preces exaudiendas esse
plerumque sperandum, nisi obex ab
illis gratiæ divinæ objiciatur, prout
sæpe contingit : ideo ad notavit Augu­
stinus : « Exaudiuntur omnes sancti
pro scipsis, non autem pro omnibus
exaudiuntur, vel amicis, vel inimicis
suis, vel quibuslibet aliis, quia non
utcumque dictum est : « dabit, » sed
« dabit vobis. » 8 Imo cl Apostolus
Joannes monuit non certo audiendas
preces quas pro gravissime delinquen·
tibus offerimus: <■ Hæc est fiducia quam
habemus ad eum : Quia quodeumque
petierimus : secundum voluntatem ejus,
audii nos. El scimus quia audii nos

which are divine and not earthly, that revelations
are made : and it is worthy of consideration that
those who speak of the intimate connesion of
Christ with his church under the type of marriage
are the Baptist, St. Paul, and St.John. As if it
were lo the higher or virgin state of life that the
mysteries signified by this figure were confided. »

Oxford Tracts, Vol. iv. N. 80. p. 41. London,
<833 , 1838.
(I) Orat. in Julittnm. (4) Luc. xvlii. <.
(3) Epist. exxx. alias exxi. ad Probain.
(4) Maith vii. 7. (S) Ibid. xxi. ii.
(0) Ibid. vi. 6. (7) Ibid. v. 9.
(8)
Serm. v. de verbis Domini.

CAPUT XIV.
DE RONIS OPERIRI S SPECIALIBUS.

CAP. XIV. de BONIS OPERIBUS SPEC.lAI.im s

quidquid petierimus : scimus quoniam
habemus petitiones quas postulamus
abeo. Qui scit fratrem suum peccare,
peccatum non ad mortem , petat, et
dabitur ei vita peccanti non ad morlem. Est peccatum ad mortem : non
pro illo dico ul roget quis. ■> 1
480· Publica orationis formula in
Deo colendo ab ipsis primordiis rei
Christian® servata videtur : extant enim
liturgiœ antiquissimae quarum sub­
stantia ad Aposlolicam aetatem haud
temere refertur, uti ipsi adversarii
fttentur. n * Praeter sacrificandi munus
consueverunt sacerdotes cum fideli
populo divinas canere laudes statis dici
noclisque horis, Psalmis Davidicis
hymnisque sacris, una cum Scripturae
otriusque Testamenti lectionibus, MarijTumrebus gestis, et Patrum egregiis
(criptis adhibitis, ut foveretur pietas.3
Hujus consuetudinis pulcherrimum mo­
numentum in Oflicii recitatione quod
Breviariam dicitur, ulpote ex tot li­
bris reluti compendio facto,jussu, ut
fcrlur, Grcgorii VII., videre est. Illud
adhuc canunt solemniter canonici, sa­
cerdotes scilicet cathedralibus cl aliis

(«JI. Joan. v. <4.

præcipuis ecclesiis addicti, et Religio­
sorum Ordinum viri mulieresrpie : pn·
vatim autem recitant quotidie quotquot
sacris ordinibus insigniti sunt. Hanc
Ecclesiae Catholic» consuetudinem
numquam intermissam admirantur
Oxonienses, eamque apud suos re­
staurare student, heu inani conatu ! *
De Lilurgia el Breviario fusius, loco
opportuniori, dicere nobis in animo
est.
431. Quakeri preces, quæ statis tem­
poribus fiunt, rejiciunt, Spirilusdivini
motum expectandum dicentes. ’ Cæte­
rum exemplo Apostolorum probatur
consnetiido certis temporibus orandi :
nam « hora diei tertia » * orantibus
advenil Spiritus sanctus ; « Petrus el
Joannes ascendebant in templum , ad
horam orationis nonam, »7 et · ascen­
dit Petrus in superiora ut oraret circa
horam sextam. » ’ Judæorum hac in re
exemplum secuti sunt Chrislifideles,
prieserlim Ecclesiastici, qui septies in
die laudes canebant Deo, ejusque im­
plorabant opem. Recensitis horis tertia,
sexta , el nona, subjungit Cyprianus :
« Nobis, fratres dilectissimi, præler

K. 73. Vol. iii. IKS,185·. Qo.e Italicis litteris
notavimus, ad suis blandiendum dicta videntur:
nam plenior rei notifia ad majorem admirationem
'in be (raced with tolerable certainty to the ingerendam nata est. Legatur, si cui lubeai, totos
Orth century, and three others lo the middle of ille tractatus , et ipsum Breviarium, quod Anglien
Uefifth; and that respecting these three a tra- reddunt eruditi hi antiquitatis cultores, sub finem
lilwo prevailed, ascribing one of them to the voluminis tertifc
(SJ « All true and acceptable worship to God is
Apostle of St. James, another to St. Mark , and
lie third to St. Peter. » Orford Tracts , N
*.
OJ. offered in the inward and immediate moving
VoL ii.
and drawing of his own Spirit, which is neither
limited to places, times of persons ; for though
[J) Vide Euscb. I. vii. hist. Eccl. c. xxiv.
(I) « There is so much of excellence and beauty we be to worship him always, in that wo are to
'» Ibe services of the Breviary , that were it fear before him, yet as to the outward jigmflealiun
ililfully set before the Protestant by Boman con- thereof in prayers, praises, or preach· w, we
Iraiersialisls as the book of devotions received ought not to do it where and when wa will, but
alheircommunion, it would undoubtedly raise where and when we are moved thereunto by the
1 préjudice in their favour, if he were ignorant secret inspirations of bis Spirit in uur heart· ,
t/lhe circumstances of the case, and but ordi- which God heareih and acceplelh of, and is never
Wily candid and unprejudiced. Gregory VII. did wanting to move us thereunto, when nwdu , >·
lol restore and harmonixe these olUcea ; which which he himself is the alone proper judge. ■
•rem to have existed more or less the same in XI. Prop. Barclay.
(·} Act. ii. IS.
Heir constituent parts , though not in order and
Ibid. iii. I. .1) mJ- * *■
'/•Irm, from Apostolic limes.
Osford Tracts,

|J)<Onthe whole, then, it appears that of
Iketisling Liturgie», one, vix. that of St. Basil,

•291

TRACT. VIII

DE GRATIA CHRISTI.

horas antiquitus observatas, orandi
nunc ct spatia et sacramenta creverunt
Nam et mane orandum est. ul Resur­
rectio Domini matutina oratione cele­
bretur. . . . Recedente item sole, ac
dic cessante, necessario rursus oran­
dum est . .. Nulla sint horis nocturnis
precum damna , nulla orationum pigra
et ignava dispendia. » * Hieronymus de
horis illis Canonicis orandi, ex publica
Ecclesiæ consuetudine, loquitur. « Ho­
ram tertiam, sextam, nonam, dilucu­
lum quoque et vesperam nemo est qui
nesciat . . . Noctibus bis torque surgendum. » * Eam agnoscunt probantque
vehementer Oxonienses 5
182. Opportunum erit animadvertere
publicas preces numquam permissas
fuisse singulorum arbitrio, sed certa
verborum formula, a qua non licuit
recedere, contineri. Sapienlissima hac
loge cl rerum divinarum dignitati et

cultus decori consultum est, cl populo
fideli pignus quoddam datum est, pre­
ces ejusmodi osse quibus absque ali­
quo animi scrupulo dicere possent,
« Arnen. » Extat canon Concilii Milevh
tani II. seu potius Carthaginensis, anno
418 habili : » Placuit etiam illud, ul
preces, vel orationes , seu missæqu®
probalte fuerint in Concilio, sive pr.elationes, sive commendationes, seu
manus impositiones ab omnibus cele­
brentur. Nec alite omnino dicantur in
Ecclesia, nisi quæ a prudeniioribus
tractatae, vel comprobalæ in Synodo
fuerint : ne forte aliquid contra fidem,
vel per ignorantiam , vel per minus stu­
dium sit compositum. >· * Nulla certa
formula apud sectas plcrasquc servata,
Religio irrisui est et probro, præconibus ineplias inier orandum effutienti­
bus. 8 Anglicani eam quam a nobis mu­
tuati sunt formulam , mutilatam licet

G De oratione Dominica.'2) Ep. ad Eustochiuin.
(J) · The Jewish observance of the third, sixth,
and ninth hours for prayer was continued by the
inspired founders of the Christian church." Tract.
X. 73. Vol. iii. (4) Can. xii.

found in the soul, that will even work npon the
outward man , so that often times through the
working thereof, the body will be greatly shaken,
and many groans, and sighs, and tears, even
as the pangs of a woman in travail, will lay hold
upon it; yea, and this not only as Io one, but
when the enemy , who when the children oj God

(6) Quakeri formulam omnem precum , ne exee
pta oratione Dominica , ahjiciunt, noluntque pre­
ces etiam ex tempore fundi, nisi quatenus Spiri­ assemble together is not wanting to be present,
tus aliquem impulerit. Hinc axpe conveniunt in to see if he can let their comfort, hath prevailed
silentio , coetusque solvitur , ne verbo quidem in any measure in a whole meeting, and strongly
prolato: « yea , it may , and hath often fallen out workelh against it by spreading and propagating
*
among us, that divers meetings have past without his dark power , and by drawing out the mini
one word.» Ila Barclaius in vindiciis Prop. XI. of such as are met from the life in them , as they
Aliquando sea Spiritu motos existimantes,toti con­ come to be sensible of this power of Isis that works
tremiscunt, unde nomen illis datum. 1’rrestal verba against them , and to wrestle with it by the ar­
ipsius exscribere : a When the mind sinks down , mour of light, sometimes the power of God will
and waits for the appearance of life , and that the break forth into a whole meeting, and there will
power of darkness in the soul, wrestles and be such an inward travail, while each is seeking to
works against it, then the good seed , as it ari- overcome the evil in themselves, that by thesltong
selb, will be found to work as physic in the soul, contrary workings of these opposite powers , like
especially if such a weak one be in the assembly the going of two contrary tides, every individual
ol divers others in whom the life is arisen in grea­ will be strongly exercised as in a day of battle, and
ter dominion ,and through the contrary workings thereby trembling and a motion of body will beupon
of the power of darkness there will be found an most, if not upon all, which, as the power of truth
inward striving in the soul as really in the my­ prevails will from pangs and groans end with a
stery as ever Esau and Jacob strove in Kcbecca s sweet sound of thanksgiving and praise. And
womb. Aod from this inward travail , while the from this the name of Quakers , i.e. Trembltts
Harkness seeks to obscure the light, and the light was first reproachfully cast upon us; which
breaks through the darkness , which it always though it be none of our choosing, yet in this
will do , if the soul gives not its strength to the respect we are not ashamed of it, but have rather
darkness, there will be such a painful travail reason to rejoice. . . and this power would some

CAP XIV. DE BONIS OPEBIRUS SPECIALIBUS

Î9ÎS

vissime vero Oxonienses jejunii uiilitatem alte prædicnrunt. * Olim abstinen­
tia a carnibus legis civilis sanctione mu­
niebatur sub Eduardo VI.
Propoiitio.
Jejunium bonum opus est, cœlestl
munerandum mercede, et ideo rite ab
Ecclesia praecipitur.
485. Probatur I. ex Scripturit. Jona
minante Ninive excidium, « credide­
runt viri Ninivitæ in Deum : et prædicaSectio II. Dc jejunio.
verunt jejunium. . . . Et clamavit, et
483. Jejunium merito inter bona opera dixit in Ninive ex oro regis el princirecensetur, quippe quod Christus Do­ pum ejus, dicens : Homines, et jumen­
minus exemplo verboque probavit, pro­ ta , et boves. et pecora non gustent
missa rite jejunanti mercede. Jejunii quidquam ; nec pascantur, el aquam
nomine abstinentia a carnibus, et a non bibant. . .
. Et vidit Deus opera
cibis aliis extra unicam refectionem, eorum , quia conversi sunt de via sua
inlclligilur. Abstinentia vero servari mala : el miserius est Deus super mali­
consuevit feria sexta singulis hebdoma­ tiam , quam locutus fueral ut faceret
dibus per annum , in Christi crucifixi eis, el non fecit. »4 Illa abstinentia je­
honorem , quin refectionum diminua- juniumque adeo strictum, ex vehementi
lurnumerus;’ plerisque etiam in locis dolore profectum, Deo fuit gratum,
sabbato.
cumque placavit. Præceptum a rege la­
184. Tatianistæ, Encralitæ, Mani- tum ut Ninivitae jejunarent, orat procul
thæi, Priscillianistæ, aliique primis dubio Deo maxime prohalum, quum
Ecclesiæ sæculis, carnium usum om- obedienlibus se ostenderit propilium.
nino damnabant, cas a malo principio AI verojejunium ab Ecclesia injunctum
creatas censentes. Monlanistæ jejunia eumdem, inter cæteros, habel finem,
ilia præter ea quæ praecipiebat Eccle- ul peccalor, se humiliando cl punien­
sia, servabant. Eustathius et Aerius, do , Deum reddat sibi propitium. Ergo
sicut et Jovinianus, ecclesiastica sper­ gratissima Deo esi lex qua praecipitur.
nebant jejunia. Waldenses, Lulherus,
480. In libro Tobiæ commendatur je­
Calvinus, ct plerique novatores legem junium cum oratione conjunctum
jejunandi impugnarunt. Secta Anglica­ ci Bona esi oratio cum jejunio. >·’ Equi­
ns dies quosdam in quibus jejunandum dem ea etiam ulilitgs ab Ecclesia expe­
foret, in suo kalendario servavit, ple- titur, ut jejunantes, a sensuum volu­
risqne eos prorsus negligenlibus. No- ptate aliquatenus abstracti, facilius ad
etnwtatam, magni faciunt. · Dolcndum
In nonnullis Germaniæ provinciis . et
iliis etiam in regionibus , ex innovandi
studio plurcs inducias esse mutationes
cum cultus dignitatis dispendio ; quod
ne apud nos contingat invigilandum
omnino est, et singulorum arbitrium
coercendum, ne preces rilusve indu­
cantur novi, ab Ecclesia; universalis
consuetudine et legibus alieni.

WmijIjo reach to and wonderfully work even in priate and affectionate in the selection of lb· Fri­
little children, to the admiration and astonish- day for a weekly commemoration of their S··
Malof many. » Barclay, Prop. xi. Of Worship. viour'e sufferings , and of humiliation for their
own sins that caused them. · Osfonl Tr»et».
|. viii.
M·
(I) Hinc assignant rationem Oxonienses eur N· 18, Vol. I. - Thoughts on lha
Breviarium Anglice reddiderint : · Another reason System of failing.
(3) « The only question open tom i», — not
bribe (electione which are to follow , lie» in the
'irwmilance, that our own daily service i» con- whether fasting bo in itself benetieial, this he·
ftiMdly formed upon the Breviary. » Tract. X' 76. been determined for os by Rod himself, but (1)< Moil Christiana who really loved their Ss- whether certain regulations concerning it tend to
'»w, (unies» prevented by the habit» of early promoto or to diminish its clOcacr. · Ibidem.
‘ I) Jon® iii. 3. (OJ Tobi· «ii· ·■
■deutron.) would probably see something appro­

JM

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

Deum animo evehantur, el in coele­
stium contemplatione quiescant.1
487. Joel propheta, populum ad poe­
nitentiam Dei nomine vocans, jejunium
inter indicia animi dolentis recenset :
«Convenimini ad me in toto corde ve­
stro , in jejunio, el in fletu, ct in plan­
ctu. » * Illud igitur injungens Ecclesia,
Dei imitatur exemplum, imo ct ejus
praeceptum promulgat.
488. Chrislus Dominus qua ratione
jejunandum sil docet, cl merccdem a
Patre dandam pollicetur : « Tu autem,
cum jejunas, unge caput tuum , cl laciem tuam lava, ne videaris hominibus
jejunans, sed Patri luo, qui est in
abscondito, ct Pater tuus, qui videt
in abscondito, reddet libi. » ! Suos
discipulos jejunaturos, postquam ipse
se illis subduxisset, ad coelos ascen­
dendo , praedixit : « Venient autem
dies cum auferetur ab cis sponsus :
el tunc jejunabunt. » * Ecclesia igi­
tur optimo jure id praecipit facien­
dum quod Sponsus coelestis probavit
promissa merccde, et quod facien­
dum praedixit. s Id jam agnoscunt
Oxonienses.
489. Exempla Mosis, Eliæ, Danielis,
Joannis Baptislæ, Pauli, et aliorum
Apostolorum, qui jejunia sancte serva­
runt, ul nihil dicamus de Christo Do­
mino, quadraginta dies jejunante, piclalis hoc opus vehementer commendant.6
490. Probatur i. ex Patribus. Theo-

fl) « The great purpose in connexion with which
it is chiefly mentioned in Holy Scripturo is
prayer. A religious repose and a thoughtful con­
templation would be a second advantage of com­
plying in this respect with the instructions of our
Church. » Oxford Tracts, N· 18.
(i) Joel ii.lî.
(Sj Mat. vi. <7. « Our Lord and Saviour, > soys
Hooker, o would nol teach the manner of doing,
much less propose a reward for doing that which
were not both holy and acceptable in God's sight. ·
Eccl.Pol.b. v.Si».
(*) Mattli. is. IS.
(B) · lie hade his disciples to fast. Consider his
implied precept, which is an express command

pliilus Alexandrinus clam violantes je­
junium Quadragesimalc gravis criminis
arguit : « Nescientes quod etiamsi con­
scientiam hominum fugiant, cl clausis
parietibus vescantur carnibus diebus
Quadragesimae, corripiat hujuscemodi
Dominus, et dicat : « Iniquitates ma» gnas faciunt isti, ut recedant a san» clis meis. » 7
401. S. Ambrosius ait : « Non leve
peccatum est fidelibus indictam Qua
*·
dragesimam a Domino violare, ct jeju­
nia consecrata ventris voracitate dis­
solvere. »8
492. S. Basilius dicit : « Omnes aqualiter el praeceptum audiunt, el cum
gaudio suscipiunt. Angeli sunl, qui
per singulas Ecclesias jejunantes de­
scribunt. Vide non propter parvam
eduliorum voluptatem damnum in­
curras, ut ne ab Angelo in numerum
adseribaris, et te ipsum criminis de­
sertoris reum ab exercitus lustratore

statuas. » °
493. S. Leo M. docet : « Pium est
agere non indicium ; impium est negligere praedicatum. » ‘°
494. S. Chrysoslomus : « Consuetudo
res est tam facilis et expedita, ut adve­
niente jejunio, etsi millies quis extiortelur, et infinite cruciet, el cogat vi­
num delibare, vel aliud jejunii lege non
concessum gustare ; omnia quis mal­
let pali, quam prohibitum tangere nu­
trimentum. » “

to those who obey the law of liberty. « When
■> thou fastsl, anoint thy head and wash thy face,
» that thou appear not unto men to fast. ■> Matt,
vi. <7, 18. Oxford Tracts, N
* it. Vol. 1. Mortifica­
tion of lhe flesh, a Scripture duty.
(6} a If we take the example of lhe holy men ol
Scripture as our guide , certain buddy privation
and chastisement are a very essential duty of all
who wish to serve God , and prepare themselves
for bis presence, b Ibidem.
(7) Episl. iii. Paschali.
(8! Serm. xxv.
(9) Orat. ii. de Jejunio.
(10) Serm. iii. de jojunio decimi menais.
(1IJ llom.vi. ad pop. Antioch.

CAF XIV. DE BONIS OPERIBUS SPECIALIBUS.
I!>:» Probatur 3. ex constanti Ecclesùr
mu. Jejunia servari consuevisse ab an­
ilissimis temporibus testantur pluri­
ma vetera monumenta. De iis veluti ubi­
que servatis locutum est Concilium Ganpense sæculo quarto : « Si quis eurum
qui in proposito sunl continents pneItr necessitatem corporalem , el super­
biens, jejunia communia lotius Eccle­
sia; putaverit contemnenda, perfectam
in sua scientia vindicans rationem; anathema sil. » * Res jam in confesso est
ipud adversarios eruditiores. *
496. Ratio favet. Sicul cibo potuque
nimio plerumque pcccntur , cl accendi­
tor libido, æquum est ut abstinentia
eljejunio expietur quodammodo culpa,
tlfomes cupiditatibus tollatur.
Objectiones solvuntur.
W.Obj. l.Deus per prophetam signi
Seat se peccatorum emendationem præ
jejunio velle : « Quare jejunavimus, et
non aspexisti : humiliavimus animas
nostras, el nescisti ? »s Ita de suis je­
juniis nullo fruclu peractis queruntur
Judæi, quibus propheta nomine Dei
respondet ; « Nonne hoc est magis jeju­
nium, quod elegi? dissolve colligatio­

nes impietatis. n *
198. Resp. Utique peccatorum dereli­
ctio est jejunio anteferenda, sed et illa
hoc juvatur, uti Ninivitarum ostenditur
Bemplo. Non ipsum jejunium culpat

ll| Can. xix.

'II · Regular and elated Fasts formed a part of
the discipline by which , during almost the whole
Kriod since the Christian Church has been founW, all her real sons', in every climate , nation
tad language , have ^ubdued the flesh to the spi­
rt, and brought both body and mind into a wiltag obedience to lhe Law of God. They thought
H‘i Discipline necessary as an expression and
«Uniment of repentance , as a memorial of their
Strioar, to a refrain their souls and keep them
fat, » to teach them to « trust in lhe Lord , · and
Ml communion with him To thio system our
Wn Church during all her happier times adhered.
Be nine of this remedy for sin has come to us
*ied
•ii«
by the experience, and scaled by the blood
·< Martyrs; who having learned thus to endure

•97

Dens per prophetam, sed ea quibus
violabatur : « Ecce, » inquit. · ad lites
el contentiones jejunalis, et percutitis
pugno impie · ’ « Non igitur, n bene
Animadvertit 8. Hieronymus, «jejuniom
reprobavit, sed quale vellet ostendit :
neque enim ventris esuries acceptu est
Deo, quam lites el rapina el linnria de­
struunt... Sanctificate jejunium,etc...,
ul monstraretur jejunium sanctificari
Cæleris operibus, el sanclifiralum jeju­
nium curationi proficere peccatorum.»·
Recte animadvertunt Oxonienses culpas
nonnullorum qui jejunant non tollere
jejunii utilitates.1
199. Obj. 2. Christus jussit ul qu®
nobis apponuntur libere comedamus :
« manducate quæ apponuntur vobis. » ·
Animadvertit Chrysoslomus : « Cum
misit eos. non dixit, ■ Jejunate, «
sed « Manducate quod apponitur vo­
bis. »9
500. Resp. Hæc dicta sunt dum mit­
terentur septuaginta duo discipuli, qui­
bus regnum ejus annuntiantibus jussit
Christus, ut quæ illis darentur in victum
libere acciperem. Eo line dicta videntur
ne dubitarent ea gratis accipere, vel
circumcursarent domos, ad epulas ex­
quirendas : « fn eadem autem domo
manete, edentes cl bibentes qua? apud
illos sunt : dignus est enim operarius
merccde sua. Nolite transire de domo

hardships, like good soldiers of Christ, at lost

resisted to the blood, striving against sin. Shall
we, untried, pronounce that to lie needless for
ourselves, which the glorious Company ol lhe
Apostles, the flood I y Fellowship of Prophets, the

noble army of Martyrs, the Holy Church thruug
houl the world, found needful
*·
Oxford Tracts.
N· IS. Vol. I.
(S) Isaiir Iviii. t. (*) Ibidem, v. S. (3) Ibidem. ». I.
(6' L n. contra Jovmianum.
(>) « Men may · fast for strife and to smile With
the fist of wickedness , » as they may alao · for
pretence make long prayers, » yet men will not,
in general, submit to incon»«lienee and priva
lion , except for a real and substantial object · lhe
world has easier path» for its followers. · Trael. IS.
(») Luc. i. a. {») Hom. xlvi. m Maith.

•OR

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI

in domum· » · Cæterum non censendus manducate, nihil interrogantes propter
est Christus voluisse ut cibos lego Mo­ conscientiam. » *
saic# votitos comederent, si forte aliqua
504. Resp. Voluit Apostolus fidelibus
apponerentur : legem enim ipso con­ eximere scrupulum de carnibus com­
stanter servavit. Igilur intolligendus csl edendis quæ in macello erant venales,
de cibis licitis : nihil proinde contra vel quæ in conviviis apponebantur.
legem de jejunio eo loci continetur. Quum sæpius victimarum carnes ven­
Chrysoslomus autem suam mentem sic derentur , sacerdotibus lucrum inde
explicat: « Hæc porro dico, non quod quaerentibus , fidelium conscientia an­
jejunium vituperem : absit, mullum gebatur , ne forsan carnes idolis fuis­
quippe laudo; sed angor cum video vos, sent oblatæ : sed hunc spernendum
aliis neglectis,putare illud esse ad salu­ scrupulum docuit Apostolus, libereque
tem satis, cum tamen in choro virtu­ emendas ct manducandas cames, nisi
tum ultimum teneat locum. H:c quippe constiterit eas idolis fuisse immolatas.’
maximæ sunt, charitas , æquilas, elee­ Ideo subjunxit : « Si quis vocat vos in­
mosyna , quæ etiam virginitatem supe­ fidelium , cl vultis ire : omne, quod vo­
bis apponitur , manducate, nihil inter­
rant. »
501. Obj. 3. Christus dixit : « Non rogantes propter conscientiam. Si quis
quod intrat in os, coinquinat homi­ autem dixerit : Hoc immolatum est ido­
lis : nolite manducare propter illum,
nem. » ’
502. Resp. Homo non inquinatur cibo qui indicavit, el propter conscien­
quo vescitur, sed prava voluntate qua tiam. »0 Profecto jusserunt Apostoli ul
legem violat. Ha enim Adam , violato ab idolothytis abstineretur : ferlzert··
7 quod præceplum neces­
mandato, reus factus est, el qui cibos
manducavit vetitos, lege Mosaica vi­ sario observandum erat.8 Pari igilur
gente, peccavit, sicut et qui sese nimio ratione jejunandi præceptum , semel
potu vel cibo ingurgitant nunc peccant. latum ab Ecclesiæ Præsulibus, servan­
Christus autem objecto loco negavit dum est.
505. Obj. 4. Omnem de ciborum ge­
quemquam inquinari, eo quod mani­
bus illotis manducet : « non lotis au­ nere vel copia solicitudinem rejicit
tem manibus manducare, non coinqui­ Apostolus : « Esca autem nos non com­
nat hominem. » ’ Agebatur scilicet de mendat Deo. Neque enim si manduca­
consuetudine lavandi manus ante men­ verimus , abundabimus; neque si non
sam, quam a discipulis neglectam que­ manducaverimus T deficiemus. » ’
506. Resp. Apud Corinthios Tqui plcrebantur Pharisæi.
503. Obj. 4. Apostolus plenam tribuit rique ethnici fuerant, de idolothytis
facultatem cibos quoscumque absque quæslio orta fuerat, quam eo loci solvit
ulla conscienti® solicitudinc mandu­ Apostolus ratione illis accommodata
candi : e Omne quod in macello venit, nec enim in iisdem versabantur Circum­

(«) Lue. x. T.
(Î) MaU. xv. ii.
(S) Ibidem, *0.
(4) 1. Cor. x. S3.
(5) Ita explicat ipse Slacknighi :<i With respect
to the questione whether the meats sacrificed to
idols, which were sold in the markets , might be
eaten by Christians; and w hether they might eat of
these meals in the houses of the heathens, when
set before them as a common, not as a religious

mea!, — he desired the Corinthians toealvhift
ver was sold in the shambles , without inquiring
whether it had been sacrificed to idols or not— and
if a heathen invited them to his house , and they
were inclined to go, they were to eat whatever «·»
set before them, asking no questions for con­
science sake. » View and Illustration, I. Cor. i.
(0) Ibid. v. 37.
(7) Act. xv. SO. (8) Ibidem 48.
(0) t.Cor. viii. 8.

CAP. XIV. BE BONIS OPEMBUS SPEf.lAI.IBI S.
Manliis in quibus Antiocheni : Judæi
enim magno numero Antiochi® mora­
bantur. Quod igilur latum est præccpturn in Concilio Hierosolymitano dc
abstinentia ab idolothytis, Antiochenos I
imprimis respiciebat, el alios simili in
rerum conditione, ut Judæorum cum
Gentibus in Ecclesia consortium facilius
foret. Non ita urgendum orat, deficiente
pari ratione : ideo Apostolus Corinthiis
reliquit libertatem, dummodo nec in
templo carnes victimarum comederent:
nam participes cultus merito haberen­
tur; nec privatis in domibus , si offen­
sio infirmis inde nasceretur. Cæterum
animalium carnes nihil nobis conferre
vel auferre merito dixit : nec enim ipsæ
nos commendant Deo, nec augent vel
minuunt justitiam nostram. Jejunium
tero cx studio poenitentiae vel contem
piationis coelestium rerum gratum esse
Deo probant innumera testimonia Scri­
pturarum et exempla. Id insuper animadvertenduminterpretes protestanticos
censere verba illa objectionem adversa­
riorum continere : « Hoc dicit vel in
persona Corinthiorum, vel pseudojpostolorum hoc praetexentium, cultum
Dei in cibis non esse positum. » *
507. Obj. 6. Apostolus praedixit legem
aliquando ferendam qua carnes veta­

rentur, eamque ad daemonem aucto­
rem retulit: « Spiritus autem manife­
ste dicit, quia in novissimis tempori­
bus discedent quidam a fide, attenden­

tes spiritibus erroris , ct doctrinis dæmoniorum, in hypocrisi loquentium
mendacium, et cauteriatam habentium
suam conscientiam , prohibentium nu­
bere, abstinere a cibis , quos Deus
creavit ad percipiendum cum gratiarum
actione fidelibus, et iis qui cognove­
runt veritatem. Quia omnis creatura

fit Critici sacri a Mallhœo Polo. Binon field ait :

< The best commentators arc of opinion that this
'· spoken in the person of tho Corinthians , and
'Plains the other plea fond that derived a rerum
«Hero,) by which they justified their eating idol'

»0

Dei bona est, cl nihil rejiciendum
quod cum gratiarum actione percipi­
tur. »’
508. Resp. Loculus est Apostolus de
iis qui velarent carnes tamquam a malo
principio creatas,'quod innuit, eorum
doctrinas daemoniacas appellans, et do­
cens cibos a Deo creatos, et omnem
creaturam Dei bonam esse. « Marcionem designat et Tatianum » (.ita Hiero­
nymus Joviniano olim respondit) « el
cæteros haereticos, qui abstinentiam
indicunt perpetuam, ad destruenda, el
contemnenda, el abominanda opera
Creatoris »’ Augustinus etiam Apostoli
verba sic explicat : « Flos enim proprie
designat, qui non proplerca temperant
a cibis talibus , ut aut concupiscentiam
suam refræuent, aut infirmitati alterius
parcant, sed quia ipsas carnes immun­
das putant, cl carum Creatorem Deum
esse negant. ><1 Theodorelus discrimen
inter eorum placita ac Ecclesiœ legem
feliciter explicat : « Ab esu carnium et
ab aliis ejusmodi abstinentiam, non
similiter ac haeretici amplectitur Eccle­
sia. Illi enim ab iis tamquam abomi­
nandis abstinendum esse censent :
Ecclesia autem nihil horum decer­

nit. »5
509 Obj. 7 Apostolus monet ut a su­
perstitioso ciborum delectu, qui Judaismum sapit, caveamus : « Nemo ergo
vos judicet in cibo, aut in potu............
Si ergo mortui estis cum Christo ab de­
mentis hujus mundi : quid adhuc tam­
quam viventes in mundo decernitis?
Ne tetigeritis, neque gustaveritis, neqpe contrectaveritis: quæ sunt omnia in
interitum ipso usu,secundum præcepia,
el doctrinas hominum :quæ sunl ratio­
nem quidem habentia sapientia
*
in su­
perstitione et humilitate, et non ad par­

meals. · In loo. Muekni^hl consentit.
(«) I. Tim. iv. t.
(J) !.. II. adr. Jo.in.
U) Lib. contra iJimanlum Manich. c. ....
JS) In cpii. divin decret, c. de atetin.

300

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

ccndum corpori, non in honore aliquo
ad saturitatem carnis. » ·
510. Λί.ψ. Tertulliano interpreto,
Apostolus « laxat eos qui ex visionibus
angelicis, quasi de angelica supersti­
tione docebant, certis cibis abstinen­
dum esse. » 9 De iis qui Judaicos ritus
Christiana? fidei adjungebant, vel qui
vanis Ethnicorum figmentis tidem cul­
tumque vitiabant, necessario juxta ver­
borum vim intelligendus est. Simonis
magi sedatores , et cæteri Gnostic! iis
notati sunt. Longe ab iis differt Eccle­
sia , quæ nullum damnat cibum , nec
corpus spernit tamquam a malo princi­
pio conditum ,scd c contra illud veluti
templum Spiritus sancti honorat; ca
tantum commendans jejunia, quæ illud
animæsubjcctum teneant, et prælerilos
emendent excessus. Profecto Apostolus
ipse Dei ministrum se exhibere studuit
« in vigiliis, in jejuniis, in castitate, »3 et
corpus ne insolesceret afflictavit : « Ca­
stigo , » inquit, « corpus meum , cl in
servitutem redigo : ne forte cum aliis
praedicaverim, ipse reprobus efficiar.»1
511. Obj. 8. Tertullianus, Montani
assecla factus, jejunia contra Ecclesiam
vindicavit , solutis argumentis quæ
contra ea ex Isaia et Mallhæo desume
bant Catholici. Ergo antiqua illa ælate
Catholici ea tradebant quæ cum
reformatorum hodiernorum placitis
conveniunt.
512. Jtesp. Liquet jejunia a Catholicis
et a Montanistis fuisse servata, co
tamen discrimine quod hi summam
severitatem affectarent, cibis crudis ct
aridis, xerophagiis scilicet, vescentes,
et nova suo arbitrio injungentes jejunia;

illi vero veteri more ab Apostolis
tradito inhaererent. Equidem jejunia
cum laude commemorantur in lierai®
scriptis aliisque documentis Apostolic®
ætalis.
SIS. Obj. (» Eustathius a Gangrenai
synodo damnatus est eo quod carnibus
nollet vesci ; quod tamen nulla animi
contumacia contigit.
514. Resp. Ille cum suis asseclis
nuptias el carnium usum prorsus da­
mnabant, merito idcirco damnati; no­
scebantur insuper « Jejunia quæ in
Ecclesiis sunt constituta, comedendo
contemnere. » Hæc ex Concilii actis
habentur.
515. Obj. 10. Alcibiades jejunando,
dum in carcere cum aliis fidelibus mar­
tyrium subituris delineretur, illis offen­
sionem præbuit, referente Eusebio
Cæsareensi 3
516. Resp. Alcibiades a carnibus
prorsus se abstinebat, quæ severior
vivendi ratio suspicionem principiorum
Manicheismo affinium aliquando inge­
rebat. Oh alias plures rationes rigor ille
polecat improbari.
517. Obj. 11. Judaismum sapii jeju­
nandi consuetudo, præseriim servato
ciborum delectu.
518. Resp. Omnino a Mosaico cibo­
rum discrimine differt lex jejunii :
quorumdam enim animantium carnes
veluti immunda? omnino prohibit®
sunt, quum apud nos nihil sit immun­
dum , quamvis statis diebus ab aliqui­
bus abstineamus in pœnitenlis animi
indicium. Jejunium quidem in dic
expiationis servandum præceplum est,
pt jejunandi mos viguit apud Judæos,

(I) Coloss. ii. IC.'.(2i L. V. contra Marcion. c. xix.
(5j II. Cor. vi. n. · These were voluntary fasts ;
St. 1’aul had just spoken of involuntary privation,
a in hunger and thirst, u On. c. vi. 6, even Calvin
says, <1 St. Paul doth not mean hunger which
arose from want, but the voluntary exercise of
abstinence, i· So Whitby paraphrases v. 4, 5 ,
* constantly enduring all sorts of sufferings , and
exercising all kinds of self-denial for the Gospel's

sake. > Oxford Tracts N. 18 , Note.
(4) 1. Cor. ix. 57. n Weigh well the following
text, which 1 am persuaded many men would denJ
to be St. Paul's writing , had not a gracious Pro­
vidence preserved tous the epistle containing it
• 1 keep under my body, and bring it into subjec­
tion -, lest that by any means when I have prea­
ched to others, myself be a cast away, e Oxford
Tracts,N- 21. (δ) Hist. Eccl. I. v. c. iii.

CAP. XIV. DE BOMS f IPERIBVS SPECIALIBIS.

501

Ecclesias unus animus et unus esi
sensus. · ’
521. Obj. 15. Sæpius esurialibus epu­
lis magis fovetur caro, et vini et aho
rum liquorum potu, qui nulla lege
vetatur, libido accenditur, cx jejunandi
necessitate occasione excessus derivata.
Praestaret igitur injungere ut quisque
sese abstineret a gratioribus cibis,
et a potu, quam legem ferre jeju­
nandi.
522. Resp. Esuriales cibi plerisque
minus grati sunt,el minorem præbent
cupiditatibus fomitem : leges autem
quæ plerumque contingunt respiciunt.
Ex antiqua disciplina vino uti in die­
bus jejunii non licuit. Quod si recenliorum temporum cunsueludo rigorem
illum emolliverit, omnis potatio nimia,
quæ quolibet tempore est vetita, a
jejunandi lege vehementer abhorret.
Si quis ex jejunio occasionem ejus
sumpserit, gravissimi criminis reus
est : nec ideo tamen sanctissima disci­
plina ob quorumdam excessus prorsus
deserenda erit. Commendat quidem Ec­
clesia omnibus ul leges jejunandi di­
strictius servent, et sibi subtrahant
quum eas bonas esse profiteamur , quidquid ad indulgentiam exquisitum
easque ægrolanlibus, etiam diebus videatur. Quod si præciperel a gratio­
esurialibus, concedamus. Diminutus ribus abstinere cibis, laqueum injicere!
refectionum numerus ad carnem do­ timoratis : cæteris vagam hujusmodi
mandam admodum utilis noscitur. Pul­ prohibitionem nihili facientibus.
chre ait S. Leo M. : « Quamvis autem
Jnimadvenionu.
unicuique nostrum liberum sit volun­
525. Praecipuum quod viget in Eccle­
tariis castigationibus proprium corpus sia Catholica jejunium Quadragesimalc
allicere, et nunc moderatius, nunc vero est, quod ab Apostolorum temporibus
districtius repugnantes spiritui carnales derivatum merito creditur. <> Nos, ■
concupiscentias edomare : quibus ta­ inquit Hieronymus, · unam Quadra­
men diebus ab omnibus oportet pariter gesimam secundum traditionem Apo­
celebrari generale jejunium ; et tunc stolorum, toto anno, tempore nobis
tsl eflicacior sancliorque devotio, congruo jejunamus. »1 Fuse dc jejunio
quando in operibus pietatis totius Quadragesimali agit Devercgius, dem -

sed non pertinuit nd ritus qui abro­
gandi erant, adveniente Christo, quum
iis niteretur rationibus quæ omni Dei
cultorum conditioni conveniunt. Id
agnoscunt Oxonicnses, qui Mosis , Elia·
et Danielis exemplis laudatis, obje­
ctioni, ea ad veterem pertinuisse le­
gem, respondent, jejunium cum iis
connecti actibus qui semper homines
obligant.1 S Leo in rem ait : « Jeju­
niorum vero utilitatem Novi Testa­
menti gratia non removit, et conti­
nentiam corpori atque animæ semper
profuturam pia observatione susce­
pit.·’
519. Obj. 12. Quæcumque dicatur
utililasjcjunioruin sponte susceptorum,
perperam injungitur ut quis statis
diebus jejunet, a certis abstinendo
cibis, et unica refectione utens : hæc
enim superstitionem redolent.
520. Resp. Quum jejunii utilitas ra­
tione probetur, ct Scripturarum aucto­
ritate, jure optimo injungitur ab Ec­
clesia, cujus est suis legibus ea curare
servanda quæ nobis ad salutem pro­
sint Nulla aulem superstitionis umbra
in abstinentia a carnibus reperilur ,

II) In the above passuges, Foaling is connected
moral acts, humilialion, prayer, medita­
to, which uro equally binding on us as on the
h»i. Nan is now what he was then , and ifafflicta of the flesh was good then, it i· no"· ’

Vol. ii

Oxford Tracts, N·. it. Vol. I.
(i) Sero», ir. de jejunio devin» meori
*·
(S) Serin, ir. de jejuoio septum Birrs·».
(I) Hier, in Ep. ad Narcehru».

26

.-Π·2

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI.

<epsndilens : «Cum hæcHa sint, hand vnbantur nonnullibi, scilicet, panis,
ausus sum dubitare, quin Quadrngc- sal, el aqua lanium sumebantur diebus
simale ante Pascha jejunium ab ipsis quibusdam Majoris Hebdomadis ante
Apostolorum temporibus in Ecclesia Pascha. Ante tertiam horam post me­
obtinuerit, adeoque aliquali ipsorum ridiem nihil cdcbanl ; imo in Quadra­
traditioni jure meritissimo acceptum gesima ad solis usque occasum serva­
referatur. » Cod. Can. Prim. Eccl. 1. iii. batur jejunium. Hodierna disciplina
c. ix. Quatuor anni temporibus , foria adeo est mitigata, ul jejunium solvero
quarta, sexta, ct Sabbato, jejunamus, liceat meridie prandendo, el vespere
ad divinam implorandam opem , ut collatiu neu lain , scilicet parvam refe­
fructibusterræ benedicatur, ct idonei ctionem, adjicere; imo et mane con­
dentur Ecclesiae ministri : hi enim con­ suevit poculum thd seu caffé cum panis
sueverunt iis diebus ad sacros promo­ frustulo sumi. Carnes certis diebus
veri ordines ; quem jejunandi morem Quadragesima}, ex Summi Pontificis
sæculo quinio vigentem celebravit induito, ab episcopis conceduntur
S. Leo M. 1 Vigilias festorum dierum , comedenda·, el aliae obtinent consue­
eorum præcipue qui Domini nostri tudines quæ a veterum severitate longe
Jesu Christi mysteria respiciunt, jejunio absunt. Utinam qme superest disciplinae
consecramus. Singulis hebdomadibus sanctioris memoria nimia nostra indul­
duos dies jejunio olim sanctiticalos gentia non penitus deleatur!
Sectio 111. Dc eleemosynis.
constat, feriam sextam ct Sabbatum
525. Eleemosynœ adeo in veteri el
*,
Roma
ferias quartam et sextam plenovo
Testamento
commendantur, ut de
risque in Ecclesiis Orientis, sicut et
Mediolani, et in Africa. Abstinentia iis vix aliquid dicere opus sit. Eas in·
lanium feria sexta ct Sabbato nunc lelligimus subsidia quæcumque mise­
Sbrvatur, Sabbati etiam indulgentia ricorditer propter Deum data, ulalicnæ
nonnullis locis concessa, prout apud inopiæ subveniatur. « Fœneralur Deo,
nos , ad tempus, ob causas speciales. qui miseretur pauperis, » 6 dicit sacer
Oxonienses aliique eruditi adversarii auctor libri Proverbiorum. Daniel hor­
nobis in plcrisquc de veteri jejunandi tatus est Nabuchodonosorem ul ope­
ribus misericordiæ peccata sua solvere
disciplina consentiunt. 1
524. Carnes jejunantibus olim omninoet expiare studeret : « Peccata tua elee­
interdicebantur, sicut ct vinum. S. Ba- mosynis redime , el iniquitates tuas
silius dc jejunio disserens , ait : « Car­ misericordiis pauperum. »7 Vim exlinnes non edis, a vino abstines, vespe­ guendi peccatorum incendium iis tri­
ram expectas ut cibum sumas. »s buit Ecclesiasticus : « Ignem ardentem
S. Cyrillus Hierosolymitanus ait : « Je­ extinguil aqua, ct eleemosyna resistit
junamus , et a vino carnibusque absti­ peccatis. »8 Tobias hortatus est lilium
nemus. » * Sic cæteri Patres passim. ® ut eas pro facultate daret, veni® ct
Apud Orientales præsertim magna eral mercedis spe illectus : « Ex substantia
jejunandi severitas : pleriquc enim a tua fac eleemosynam, el noli avertere
piscibus cibisque omnibus delicatio­ faciem luam ab ullo pauperc : ita enim
ribus se abstinebant. Xcrophagiæ ser­ tiel ul nec a te avertatur facies Do·

it) Serm. vii.de jejunio sept, mentis.
(») Vide Tract. 14 , IK , SI. Vide eliam eruditum
Albani Buller opus « Ecarts and I asis. .
(S) Horn. I. de jejunio.
(*) Catechesi iv. lllumin.

(5) Vide apud Sardagnam Tlicol. Dogm. 1'ultm
l. iv. Ari. iii. Conlr. vii. n. cccixxviii.
(Oj 1’rov. xii. 17.
(7) Uan.iv. »1.
(8) Eccli. iii. 53.

CAP. XIV. DE DONIS OPERIDI'S SPECIALIBUS.

mini. · · · Præmium enim bonum tibi
Ihcsaurizas in die necessitatis. Quoniam
eleemosyna flb omni peccato et a
morte liberat, ct non patietur animam
Ire in tenebras. Fiducia magna erit
coram summo Deo eleemosyna omnibus
ftcienlilnis eam. » ‘
820. Egregiæ sunt eleemosynarum
laudes quæ novo Testamento conti
nentur. Eas districte injungit Christus,
animi emundationem inde pondere

3®

ul ardeam, charitalcm autem non ha·
hiiero. nihil mihi prodMl *’ Quæ
dantur animo pernitenti suam hnhent
vim: ex gratiæ quippe motu prorMnnl,
et ad justificationem disponunt, ali
ex textibus supra allatis colliger? eut.
Quæ ad humanam aucupandam gloriam
dantur, nullam habent apud Deum
merredem : ideo nos monuit Christus
ut a laudum cupidine in eleemosynis
largiendis caveamus.1 Vulgata Seplua-

docens : «Verumtamen quod superest,
dale eleemosynam : et ccce omnia
munda sunt vobis. » ’ Hortatus est ut
donationum largitate intercessores pauperesapud Deum quæramus.ad æternam salutem consequendam.» Facite
robis amicos de mammona iniquitatis,
ut, cum defeceritis, recipiant vos in

ginta sequitur; textus pressius se habel.
528. Ne bonis operibus glociemur,
peccatorum qua» admisimus, recordari
oportet, eaque deflere.' « Qui enim
euntes eunt et flent, mittentes semina
sua, ipsi venientes veniunt in exullatione portantes manipulos suo?.» Quam

zlerna tabernacula.
In die judicii
«veluti sibi facta dixit habiturum quæ
sui causa quisque minimis discipulis
fecerit, eamque gloriæ illis largienda»

bene autem sanctus propheta semina
bonorum operum riganda docet Au­
mine lacrymarumf » Ita S. Fulgenbus. *

causam assignavit : « Venite, benedicti
Patris mei, possidete paratum vobis
regnum a constitutione mundi : Esurivi
emm, et dedistis mihi manducare:
sitivi, et dedistis mihi bibere : hospes

His de bonis operibus disceptatis,
finem tandem aliquando huic de Gralia tractatui ponendom duximus. De
arcanis Dei nec dicendum nec cogitan·
dum curiosius; sed quæ, Ecclesia do­

ctam, et collegistis me : nudus, et eoo- cente, revelata novimus, humili animi
peruistis me : infirmus, et visitastis assensn excipienda, et ea quæ jussit
me: in carcero eram, et venistis ad implenda sedulo sont, nec dubitandum
mc. . . Arnen dico vobis, quamdiu eum nobis fore propitium. Orationis
fecistis uni ex bis fratribus meis mini- praesertim assiduitate salus nostra in
mis, mihi fecistis. » *
luto ponetur: quod enim haud valemus
527. Cælerum quæ eleemosynis pro- perficere, præstabil Deus, virtutem
mittuntur præmia cœlestia non respi- suam in infirmitate nostra roboranda
dunl quamcumque donationem , sed ostensurus. Desinant homines æterna
eam quæ fit Christi causa , c.x graliæ ejus consilia scrutari, el totum in eo
motu, ab homine justo: absquecha- ponant studium ut orando impetrent
ritate enim ad salutem non prosunt, auxilium quo salutis conditiones imdocente Apostolo : « Si distribuero in plere valeant. Dicamus semper cum
«bos pauperum omnes facultates Apostolo : « 0 altitudo divitiarum sameas, el si tradidero corpus meum ila pientiæ et scientiae Dei quum iurom-

11) Tobiœ iv. 1—10.
(ijLuc.ii.4l. »λ·’ ΤΛ b’,ra ΊίΓΙ
ieccnliores putant que» poculo vel va»e conti«aiur deiignari, quæ «ilicei ai darentur i» pau­
perum lewmen, mundaret lleuc coni·. Vide

Dloomllold in lorotn.
(3)
Luc. ivi. o.
(i) Mail. nv. 14-40.
(1) L Cor. liii. » e, Mali. ri. «·
9) Ad Probam Fp. iv. e. r.

304

TRACT. VIII. DE GRATIA CHRISTI , ETC.

prchensibilia sunt judicia ejus, et inve­
stigabiles viæ ejus! η *
Quamvis nulli scholæ necessario nos
addictos profiteamur, in hæreticorum solvendis objectionibus qualibet
sententia catholica uti licere existima­
vimus. Placet celebre Augustini effa
tum : In necessariis unitas , in dubiis
libertas , in omnibus charilas. Quod si
aliquid nobis exciderit, in re adeo
(I) Horn. xi. S3.

difficili, quod sanœ doctrinæ haud con
sonum rcpcrlatur, Apostolicæ Sedi»
judicio illud revocatum habendum
erit ; quæ enim scripsimus, sicut ct
quæ sumus scripturi, summo illi Præsuli, qui, Petri cathedram tenens,fidei
ejus hteres constituitur, cx animo subji­
cimus, nullum majus privilegium nobis
vindicantes, quam lidei ejusdem ct
communionis consortium.

APPENDIX.

Tractatui dc Gratia subjiciendas duxi­ et valorem , ita ut per se mereantur
mus propositiones hac dc rc quibus æternam vitam , ex ipsa eorum legi di­
atras nolas inussit Apdstolica Sedes. vin a1 convenientia.1 Mirum est Bullum
Bajanas propositiones dum damnaret damnatam hanc sententiam, veluti a
Pius V. animadvertit quasdam carum quibusdam scriptoribus pontificiis tra­
aliquo pacto sustineri posse, quas ta­ ditam, impugnare, indeque probra Ca­
men proscripsit jure optimo, quia juxta tholicis objiciendi sumere occasionem ;
verborum vim, ct prout auctorum mens quæ sane agendi ratio ingenuum doei toto sermonis contextu colligebatur, clumque auctorem dedecet.
pravum ferebant sensum : « Quas qui­
Allquæ Baji sentenliæ proscripte sunt
dem sententias, » inquit, « stricto co­ ob acrem quam tulit io contra sentien­
ram Nobis examine ponderatas, quam­ tes censuram. * Nec tamen contraria
quam nonnullæ aliquo pacto sustineri sententia ideo probata dicenda est,
possent, in rigore, ct proprio verbo­ quamvis a censura illa vindicata. Sic
rum sensu , ab assertoribus intento , quæ datur a pierisque Apostoli ad Ro­
haereticas, erroneas, etc. præsenlium manos II explicatio immerito ad Pela­
auctoritate damnamus. »
gium auctorem a Bajo referebatur
Illud Baji principium, humanam na- prop.
, quamvis sint adhuc inter Ca­
luram ab initio ita constitutam, ut jure tholicos , quibus non arridet; cum Au­
quodam nativo, et suorum operum me­ gustino quippe de gentibus ad fidem
rito, homo, nullo supernatural! orna­ conversis Auguslinianenses illud inter­
tos dono, vel auxilio roboratus, posset pretantur.
sibi vitam comparare æternam, funda­
Peccato admisso, peccator ad pœnam
mentum est et basis totius systematis. tenetur, quæ manet obligatio, seu rea­
Plurimis propositionibus illud enuntia­ tus Judice Bajo, etiamsi pœn i tenti pec­
tur, ’ merito idcirco damnatis, quum catum ipsum dimittatur. Eam laniumhomo nullum jus naturale ad beatftudi- modo Christi morte tolli dicebat, cujus
oem habeat coelestem , el ad finem su- satisfactio in Baptismi et Pœnrtrniia·
pernaturalem subsidia ejusdem ordinis Sacramentis nobis applicatur, ad remis­
requirantur.
sionem peccatorum, scilicet ad poenas
Caput errorum aliud, huic admodum remittendas peccatis debitas. Igitur
illine, fuit, operibus bonis vim inesse animæ macula ex culpa, el ejus deletio
ff) Vide prop. I-O, if. Π, «Ι,ββ, 5«, rs, 19.
(I) Vide prop, t », H, IS, i J, Is, if, 1», »».

'V Vide prop. It, If, W, «. «■ *·■
.

”· '·, w.

APPENDIX

Christi intuitu, infuso supernatural!
dono justiliæ, a Bajo non agnosceba­
tur : * justificationem quippe in sola
mandatorum obedienlia reponebat *
Peccatum dici ex oppositione legi di­
vinæ , quin voluntatis habeatur ratio ,
Itajus contendit.5 Voluntarium tamen
peccatum originis parvulis dicit habi­
tuali quodam modo , eo quod voluntas
eorum non sit ei contraria .*
Peccati sequelae necessariae peccati
habent rationem, juxta ipsum, ideoque
concupiscenti® motus, cælcraquc quæ
ex primi hominis peccato fluxerunt ne­
cessario, peccatis ab ipso accensenlur.8
Peccatorem auTem semper et necessa­
rio dominanti cupiditati obsequi, el ta­
men peccare tradit.6
Charilatem , qua quis amplectitur et
servat Dei mandata , haberi posse con­
tendit ab homine adstricto ad poenas
peccatorum æternas.7 Omnes actus
hominis vel ex ea vel ex cupiditate per­
versa derivari asseruit, exclusis acti­
bus qui dicuntur moralis tantummodo
honestatis, et iis quibus homo gratiæ
molibus obtemperans ad justitiam et
charitatcm disponitur.8
Quum Christus sua morte nobis me­
ruerit poenarum quæ peccatis debentur
remissionem, quæ facimus misericor­
di® vel pœnitentiæ opera , vel quod ex
sanctorum communione vindicamus
passionum consortium , omni illa vi,
quam ex Christi gratia derivant, pri­
vare vult Bajus, et meras habere occa­
siones satisfactionem Christi nobis ap­
plicandi.’ Sed de his alias fusius agen­
dum erit. ‘°

suspect®, temerari®, scandales®,ei
in pias aures offensionem immittentes
respective.
I Nec Angeli, nec primi hominis ad­
huc integri merita, recto vocantur
gratia.
2. Sicut opus malum , ex natura sua,
est mortis æternæ meritorium, sic bo­
num opus, ex natura sua, est vit®
æternæ meritorium.
3. Et bonis Angelis, ct primo homini,
si in statu illo persévérasse! usque ad
ultimum vitae, felicitas esset merces, et
non gratia.
4. Vita æterna homini integro et An­
gelo promissa fuit intuitu bonorum ope­
rum , et bona opera ex lege natura ad
illam consequendam per se sufficient.
5. In promissione facta Angelo el
primo homini continetur naturalisju­
slitiæ constitutio , qua pro bonis operi­
bus sine alio respectu , vita æterna ju­
stis promittitur.
6. Naturali lege constitutum fuit ho­
mini , ut si in obedicnlia perseveraret,
ad eam vitam perlransirel, in qua mori
non posset.
7. Primi hominis integri merita fue­
runt primæ creationis munera ; sed ju­
xta modum loquendi Scripluræ sacra,
non recte vocantur gratia, quo fit nt
tantum merita , non etiam gratia, de­
beant nuncupari.
8. In redemptis per gratiam Christi
nullum inveniri potest bonum meri­
tum , quod non sil gratis indigno colla­
tum.
9. Dona concessa homini integro, el
Angelo, forsitan non improbanda ra
tione, possunt dici gratia, sed quia
§. I.
secundum usum sacræ Scripluræ no­
Baji propositiones 79. a Pio V. ann. mine gratiæ ea tantum munera inlelli1867. damnatæ ut hærelicæ , errone® , gunlur, quæ per Jesum Christum male
(I) Vide prop. 10, 51, 53, 49,43, 50, 57, 68,70, 71.
(9)
Prop. 09. (3) Prop. 46, 47.
(4) Prop. 48, 49.
(5) Vide prop. 95, 97,98,90,55,39,50, 51,69, 55,
11,75,70.
C) Prop. 40, 41,66, 07.

(7) Vido prop. 31, 39, 33. 70, 71.
(8) Prop. 38, 61,69, 63.
10) Prop. 69, 60.
(10)
Vide Hergicr, Dictionnaire de Théologie.

DajuKisme.

APPENDIX.

morenlibus et indignis conferuntur ,
ideo neque merita , neque inerres, quæ
illis redditur, gratia dici debet.
40. Solutio pœnæ temporalis , quæ
peccato dimisso, sæpe remanet, el
corporis resurrectio , proprie non nisi
meritis Christi adseribenda est.
11. Quod pie ct juste in hac vita mor­
uli, usque in finem conversati . vitam
consequimur ælernam , id non proprie
gratiæ Dei, sed ordinationi naturali
slatiminitio creationis constituta!, ju­
sto Dei judicio, deputandum est ; neque
in hac retributione bonorum ad Christi
, meritum respicitur, sed tantum ad pri­
mam institutionem generis humani, in
qua, lege naturali constitutum est, ut
justo Dei judicio obedientiæ mandato­
rum vita æterna reddatur.
12. Pelagii sententia est : opus bonum
citra gratiam adoptionis lactum , non
est regni coelestis meritorium.
• 13. Opera bona a filiis adoptionis fa­
cta, non accipiunt rationem meriti ex
eo, quod fiunt per Spiritum adoptionis
inhabitantem corda filiorum Dei, sed
tantum ex eo quod sunt conformia legi,
quodque per ea praestatur obedienlia
legi.

.707

nisi prinspræwdent’mm delictorum im­
pedimenta tollantur.
I!·. Opera justiliæ, et temperanti»,
, quæ Christus fecit, ex dignitate personæ operantis non traxerunt majorem
valorem.
2D. Nullum est peccatum ex natura
sua veniale, sed omne peccatum mer?lur poenam aeternam.
21. Humanæ naluræ sublimalio , et
exaltatio in consortium divinæ natura,
debita fuit integritati primae conditio­
nis, ct proinde naturalis dicenda esi,et
non supernaluralis.
22. Cum Pelagio sentiunt, qui textum

Apostoli ad Romanos 2. Genies quer le­
gem non habenl, naluraliler quæ. legis
sunt, faciunt, intelligunl de gentibus
fidei gratiam non habentibus.
23. Absurda est eorum sententia, qui
dicunt hominem ab initio, dono quo­
dam supernaturali, et gratuito, supra
conditionem naluræ suæ fuisse exalta­
tum , ut fide, spe, el charitate Deum
supernaturalilcr coleret.
24. A vanis ct otiosis hominibus, se­
cundum insipientiam Philosophorum,
excogitata est sententia , quæ ad Pelagianismum rejicienda est, hominem ab
14. Opera bona justorum non acci­ initio sic constitutum, ut per dona na­
piunt in die judicii extremi ampliorem ture superaddita, fuerit largitate Conmerccdem, quam justo Dei judicio me- diloris sublimatus el in Dei filium adoreanlur accipere.
ptatus.
15. Halio meriti non consistit in eo,
25. Omnia opera infidelium sunt pccquod qui bene operatur, habeat gra- cata, el Philosophorum virtutes sunt
liam, el inhabitantem Spiritum san- vilia.
dum ; sed in eo solum , quod obedit
2β. Integritas prim» creationis non
divinæ legi.
fuit indebita humanæ naluræ exaltatio,
16. Non est vera legis obedienlia, sed naturalis ejus conditio.
27. Liberum arbitrium sine gratia·
quæ fit sine charitate.
17. Sentiunt cum Pelagio, qui di Dei adjutorio nonnisi ad peccandum
coni, esse necessarium ad rationem valet.
'
28, Pelagianus est error dicere quod
meriti, ut homo per gratiam adoptionis sublimetur ad statum deitl- Uberum arbitrium valet ad ullum peccum
colum vitandum.
Ιβ Onera Calechumcnoroni , ut M»
«·» “I. fures H sum. « /alrones.
«pœnltontia, unie remissionem P»·”
«hristum .
«ma­
torum facia , soni vilæ æleroæ merilo· Us el »1» oepsm «m «mm
ria.quam vilain ijisi non couse.,ueolur, Quealmode, ,„am per ipso» i„ ,„m

308

APPENDIX

justitiæ i hoc, est, ad aliquam justitiam) cessitate , sub libertatis nomine non
conscendi posse docent.
reporilur in Scripturis, sed solum no­
30. Aul tentationi ulli, sine gratiæ men libertatis a peccato.
ipsius adjutorio , resistere hominem
42. Justitia, <|u:i justificatur per fidem
posse, sic ul in eam non inducatur, impius, consistit formalilcr in obeaut ab ea non superetur.
dientia mandatorum, quæ esloperum
31. Charitas perfecta el sincera , quæ justitia, non autem in gralia aliqua
est ex corde puro el conscientia bona , animæ infusa, qua adoptatur homo in
el fide non ficta, tam in Catechumenis, lilium Dei, et secundum interiorem
quam in pomilcntibus potest esse sine hominem renovatur, ac divinæ naturæ
consors efficitur, ut sic per .Spiritum
remissione peccatorum.
32. Charitas illa, quæ est plenitudo sanctum renovatus, deinceps bene
legis, non est semper conjuncta cum vivere, cl Dei mandatis obedire possit.
remissione peccatorum.
43. In hominibus pmnilenlibus ante
33. Catechumenus juste, recte, ct Sacramentum absolutionis, ctin Cate­
sancte vivit, el mandata Dei observat, chumenis ante Baptismum, est vera
ac legem implet per charilatem, ante juslilicalio ; separata tamen a remis­
obtentam remissionem peccatorum , sione peccatorum.
quæ in Baptismi lavacro demum perci­
41. Operibus plerisqne, quæ a fide­
pitur.
libus fiunt, solum ut Dei mandatis
34. Distinctio illa duplicis amoris , parcant, cujusmodi sunt obedireparen­
naturalis videlicet, quo Deus amatur, tibus , depositum reddere, ab homici­
ut auctor naturæ, et gratuiti, quo Deus dio, a furio, a fornicatione abstinere,
amatur, ut beatificator, vana est et justificantur quidem homines, quia
commentitia, el ad illudendum sacris sunt legis obcdienlia , cl vera legis
litteris cl plurimis veterum testimoniis justitia : non tamen iis oblinent incre­
excogitata.
menta virtutum,
45. Sacrificium Missæ non alia ra­
35. Omne quod agit peccator, vel
tione csl Sacrificium , quam generali
servus peccati, peccatum est.
36. Amor naturalis, qui ex viribus illa, qua omne opus quod fit, ut sancta
naturæ oritur, ex sola Philosophia, societate Deo homo inhæreat.
4G. Ad rationem et definitionem pec­
per elationem præsumptionis humanæ,
cum injuria Crucis Christi defenditur a cati non pertinet voluntarium, nec
definitionis quæstio csl, sed causa· et
nonnullis Docloribus.
37. Cum Pelagio sentit, qui boni originis, utrum omne peccatum debeat
aliquid naturalis, hoc est, quod cx esse voluntarium.
47. Unde peccatum originis vere ha­
naturæ solis viribus ortum ducit,
agnoscit.
bet rationem peccati, sine ulla ratione
38. Omnis amor creature rationalis, ac respectu ad voluntatem a qua origi­
aul vitiosa est cupiditas , qua mundus nem habuit.
diligitur, quæ a Joanne prohibetur;
48. Peccatum originis est habituali
aut laudabilis illa charitas, qua per parvuli voluntate voluntarium, el haSpiritum sanctum in corde diffusa, Deos bitualiter dominatur parvulo, eo quod
amatur.
non gerit contrarium voluntatis arbi­
39. Quod voluntarie fit, etiam ne­ trium.
cessario fiat, libere tamen fit.
49. Et cx habituali voluntate domi­
40. In omnibus suis actibus peccator nante fit, ul parvulus decedens sine
servit dominanti cupiditati.
regenerationis Sacramento , quando
41. Is libertatis modus qui est a ne­ usum rationis consecuius erit, aclua·

APPENDIX.
Hier Deum odio hoboat, Deum blasphe­ sahsfiictio nobis applicatur, et com­
municatur.
met, el legi Dei repugnet.
50. Prata desideria, quibus ratio non r.u per passiones Sanctorum io in­
consentit, et quæ homo intilus patitur, diligentiis communicatas nnn proprie
sunt prohibita prœcopto , non concu­ redimuntur nostra delict?; sed per
communionem chafitalis nobis eorum
pisce31. Concupiscentia . sive lex mem­ passiones impertiuntur, ul digni simus
brorum, Cl prava ejus desideria, quæ qui, pretio sanguinis Christi, a panis
inviti sentiunt homines, sunt vera legis pro peccatis debitis liberemur.
ioobedienlia.
01. Celebris illa Doctorum distinctio,
52. Omne scelus est ejus conditionis, divina? legis mandata bifariam impleri,
nisuum auctorem , et omnes posteros I altero modo quantum ad praeceptorum

to modo inficere possil, quo infecil operum substantiam tantam, altero
prima transgressio.
quantum ad certum quemdam mo­
53. Quantum est cx vi transgres­ dum ; videlicet, secundum (piem 18sionis, tantum meritorum matorum a leant operantem perducere ad regnum
generante contrahunt, qui cum mino­ æternum fhoc est, ad modum meri­
ribus nascuntur vitiis , quam qui cum torium) commentitia eslct explodenda.
majoribus.
6'2. Illa quoque distinctio, qua opus
51. Definitiva hæc sententia , Detmi dicilnr bifariam bonum, vel quia ex
homini nihil impossibile præcepissc , objecto, ct omnibus circumstantiis re­
falso tribuitur Augustino , cum Pelagii ctum est el bonum, (qnod mornliter
sil.
bonum appellare consueverunt) vel
X. Deus non potuisset ab initio ta­ quia est meritorium regni æterni. eo
lem croare hominem , qualis nunc quod lit a vivo Christi membro per
nascitur.
spiritum charilatis, rejicienda est.
56. In peccato duo sunt, actus cl
05. Sed el illa distinctio duplicis
reatus; transeunto autem actu, nil justitiæ, alterius quæ fit per spiritum
mncl nisi reatus, sive obligatio ad charilatis inhabitantem , ulterius quæ
poenam.
fît e.x inspiratione quidem Spiritus
57. Unde in Sacramento Baptismi, sancti, cor ad poenitentiam excitantis,
aul Sacerdotis absolutione , proprie sed nondum cor inhabitantis, el in
reatûs peccati dumtaxat tollitur, et co'charilatem diffundentis, qua divinæ
ministerium Sacerdotum solum liberat legis justificatio impleatur, similiter
a reatu.
rejicitur.
04. Item ct illa distinctio duplicis
58. Peccator pœnitens non vivificaturi
ministerio Sacerdotis absolventis; sed vivificationis, alterius, qua vivificatur
» Deo solo,-qui poenitentiam suggerens peccator, dum ei pœnilentiæ et vilæ
«inspirans vivificat cum et resuscitat; novæ propositum, ct inchoatio per Dei
ministerio mitem Sacerdotis solum gratiam inspiratur ; alterius, qua vivi­
ficatur, qui vere justificatur, et palmes
reatus tollitur.
59. Quando per eleemosynas, alta·· vivus· in vite Christo efficitur, paritor
commentitia
est, el Scripturis minime
'fle pœnitentiæ opera Deo satisfacimus
pro poenis temporalibus , non dignum congruens.
03. Non nisi Pelagiano errore ad­
pretium Deo pro peccatis nostris offe­
rimus, sicut quidam errantes autu­ mitti potest usus aliquis liberi arbitrii
mant, (nam alioquin essemtis, saltem bonus , sive non malus, et gratiæ
aliqua ex pprlc , redemptores), sed Christi injuriam facit, qui ita sentit ct
aliquid facimus, cujus intuitu Christi docet.

310

APPENDIX

66. Solo violentia repugnal libertati ceptum, Diliges Dominum Deum tuum
hominis naturali.
ex loto corde luo.
67. Homo peccat etiam damnabiliter,
ΊΊ. Satisfactiones laborioso?justifica­
in eo quod necessario facit.
torum , non valent expiare de condigno
68. Infidelitas pure negativa in his , pœnam temporalem restantem post
quibus Christus non est prædicatus, culpam condonatam.
peccatum est.
78. Immortalitas primi hominis non
69. Justificatio impii ill formaliler per oral graliæ beneficium, sed naturalis
obedientiam legis, non aulem per oc­ conditio.
cultam communicationem cl inspiratio­
79. Falsa est Doctorum sententia,
nem graliæ, quæ per eam justificatos primum hominem potuisse a Deo crea­
faciat implere legem.
ri, et institui sine justitia naturali.
70. Homo existons in peccato mortali, Alexander VIII., Summus Pontifex,de­
sive in realu ætcrnæ damnationis,
creto dato dic 7. Decembris 1090.
potest habere veram charitatem,
damnavit 31. propositiones tamquam
et charitas, etiam perfecta, potest
temerarias, scandalosas, male so­
consistere cum reatu æternæ damna­
nantes , injuriosas, hæresi proximas,
tionis.
hæresim sapientes, erroneas, schl71. Per contritionem, etiam cum
smaticas, et hæreticas respective, ct
uti tales . prohibuit eas edoceri el ad
charilalc perfecta , cl cum voto susci­
piendi Sacramentum conjunctam, non
praxim deduci sub pecna excommu­
nicationis lal® sentenliæ Summo
remittitur crimen, extra casum neces­
Pontifici reservat®. Harum tredecim
sitatis , aut martyrii, sine actuali sus­
ad rem nostram pertinentes referen­
ceptione Sacramenti.
das duximus.
72. Omnes omnino justorum affli­
1. In statu naturæ laps® ad peccatum
ctiones , sunt ultiones peccatorum
ipsorum, unde cl Job, el Martyres, formale , et demeritum suflicil illa li­
quæ passi sunt, propter peccata sua bertas , qua voluntarium , ac liberum
fuit in sua causa , peccato originali, et
passi sunt.
73. Nemo, præler Christum , est libertate Adami peccantis.
2. Tametsi detur ignorantia invinci­
absque peccato originali ; hinc Beata
Virgo mortua est propter peccatum cx bilis juris naluræ, hæc in statu natura
Adam contractum, omnesque ejus affli­ lapsæ operantem ex ipsa non excusat
ctiones in hac vita , sicul cl aliorum a peccato formali.
3. Non licet sequi opinionem vel
justorum , fuerunt ultiones peccati
inter probabiles probabilissimam.
actualis, vel originalis.
4. Dedit semelipsum pro nobis obla­
74. Concupiscentia in renatis relapsis
in peccatum mortale, in quibus jam tionem Deo ; non pro solis electis, sed
dominatur, peccatum est, sicul el alii pro omnibus, et solis fidelibus.
habitus pravi.
5. Pagani, Judæi, Haeretici, aliique
75. Motus pravi concupiscenti® sunt, hujus generis , nullum omnino acci­
pro statu hominis vitiati, prohibiti piunt a Jesu Ghrislo influxum, adeoque
præceplo : « non concupisces ; « unde hinc rccle inferes , in illis esse volun­
homo eos sentiens, et non consentiens, tatem nudam, cl inermem, sine omni
transgreditur præceptum,« non con­ gratia sufflcienli.
cupisces; » quamvis transgressio in
6. Gratia suflicicns statui nostro
peccatum non deputetur.
non tam utilis quam perniciosa est;
76. Quamdiu aliquid concupiscenti® sic ul proinde merito possimus petere;
carnalis in diligente est, non facit prae­ A gratia sufflcienli libera nos, Domine

APPENDIX.
7. Omnis humana actio deliberata , !
est Dei dilectio , vel mundi ; si Dei,
dnrilas Patris est; si mundi, concu­
piscentia carnis ; hoc est, mala est.
8. Necessc est infidelem in omni

311

a falsis prophetis,qui veniunt 3d nos

in vestimentis ovium, qnorum nomine
potissimum demonstrantur magistri
illi mendaces, et In deceptione illu­
sores, qui splendida pietatis specie
prava dogmata latentor insinuantes,
opere peccare
(). Revera peccat, qui odio habet introducunt sectas perditionis sub ima­
peccatum mere ob ejus turpitudinem , gine sanctitatis, utque facilius incautis
et disconvenientiam cum natura ra­ obrepant. quasi deponentes lupinam
tionali» sine ullo ad Deum offensum pellem, et sese divin® legis sententiis,
respectu.
vehit quibuspiam ovium velleribus ob­
10. Intentio, qua quis detestatur volventes , sanctarum Scripturarum ,
malum, ct prosequitur bonum, mere ut adeoque ipsius etiam novi Testamenti
«eleslem obtineat gloriam, non est verbis, quæ multipliciter in suam alio­
recta, nec Deo placens.
rumque perditionem depravant, ne­
11. Omne quod non est ex fide Chri­ quiter abutuntur; antiqui scilicet, a
stiana supernatural!, quæ per dilectio­ quo progeniti sunt, mendacii patris
nem operatur, peccatum est.
exemplo, ac magisterio edocti, nullam
12. Quando in magnis peccatoribus omnino esse ad fallendum expeditiorem
delicii omnis amor, deficit etiam fides, viam, quam ut ubi nefarii erroris
cletiamsi videantur credere, non est subintroducitur fraudulentia, ibi di­
fides divina, sed humana.
vinorum verborum prætendatur aucto­
13. Quisquis etiam ælernæ mercedis ritas.
intuitu Deo famulatur , charitate si caHujusmodi autem Propositiones sum,
nteril, vitio non caret. quoties intuitu quæ sequuntur, videlicet :
licet beatitudinis operatur.
1. Quid aliud remanet animæ, quæ
Clemens XI. propositiones 101, ex­ Deum, atque ipsius gratiam amisit,
cerptas ex Libro reflexionum moralium, nisi peccatum, et peccati consecutio­
damnavit Constitutione Unigenitus,data nes, superba paupertas, et segnis indi­
die8. Sept, anno 1783. Vafri liem aucto­ gentia, hoc est, generalis impotentia
ris, Quesnelli, qui dulcissimis verbis ad laborem, ad orationem, et ad omne
pietatem sonantibus Jansenianum ve­ opus bonum ?
nenum insinuare studuit, exponit Pon­
2. Jesu Christi gratia, principium
tifex in decreti exordio, quod lecto­ efficax boni cujuscumque generis, ne­
ribus subjicimus.
cessaria est ad omne opus bonum ;
absque illa, non solum nihil fit, sed
CLEMENS EPISCOPUS
nec fieri potest.
3. In vanum, Domine, præcipis, si
SERVIS SERVORUM DEItu ipse non das quod præcipis.
Universis Christ ifidelib us salutem cl
4. fla, Domine, omnia possibilia ei
Aposlolicam benedictionem.
cui omnia possibilia facis, eadem ope­
Unigenitus Dei Filius pro nostra et rando in illo.
5. Quando Deus non emollit cor per
Ifllius mundi salute filius hominis
lictus, dum discipulos suos doctrina interiorem unctionem graine su», ex­
hortationes
, et grati» exteriores non
feritatis instrueret, unlversamqueEc ­
clesiam suam in Apostolis erudiret, inserviunt, nisi ad illud magis obdu­
pfæsenlia disponens , el futura prospi­ randum.
l>. Discrimen inter tbedus Judaicum
ciens, præclaro ac saluberrimo docu­
mento nos admonuit ut attenderemus et Christianum est, quod in illo Deus

312

APPENDIX.

exigit fogam peccati, ct implementum homines interius docet, ac cos venire
legis a pcccatorc, relinquendo illum facit ad Jesum Christum ; quicumque
in sua impotentia, in isto vero Deus | ad cum non venit, postquam audivit
peccatori dat, quod jubet, illuni sua vocem exteriorem Filii, nullatenus est
gratia purificando.
doctus a Patre.
7. Quæ utilitas pro homine in Veteri
18. Semen verbi quod manus Dei
Fœdere, in quo Deus illum reliquit ejus irrigat, semper affert fructum suum,
19 Dei gratia nihil aliud est, quam
*propria infirmitati , imponendo ipsi
suam legem ? quæ vero felicitas non ejus omnipotens voluntas : hæc est
est admitti in Foedus in quo Deus nobis idea , quam Deus ipse nobis tradit in
omnibus suis Scripturis.
donat, quod petit a nobis?
20. Vera gratiæ idea est, quod Deus
8. Nos non perlinemus ad Novum
Foedus, nisi in quantum participes vult sibi a nobis obediri, ct obeditur,
sumus ipsius jiov® gratiæ , quæ ope­ imperat, ct omnino fiunt ; loquitur tanratur in nobis id, quod Deus nobis quam Dominus, cl omnia sibi submissa
sunt.
praecipit.
21. Gralia Jesu Christi csl gratia for­
9. Gratia Christi est gratia suprema,
sine qua confiteri Christum nunquam tis, potens, suprema, invincibilis,
possumus, cl cum qua nunquam illum utpote quæ est operatio voluntatis om­
nipotentis, sequela, et imitatio opera­
abnegamus.
10. Gralia est operatio manus omni­ tionis Dei incarnanlis ct resuscitantis
potentis Dei, quam nil impedire potest Filium suum.
22. Concordia omnipotentis opera­
aut retardare.
11. Gratia non est aliud quam vo­ tionis Dei in corde hominis, cum libero
ipsius
voluntatis consensu, demon­
luntas omnipotentis Dei, jubentis , el
stratur illico nobis in Incarnatione,
facientis quod jubet.
12. Quando Deus vult salvare ani­ veluti in fonte, atque archetypo om­
mam, quocumque tempore, quocumque nium aliarum operationum misericor­
loco, effectus indubitabilis sequitur diae, cl gratiæ, quæ omnes ita gratuit®,
atque ita dependentes a Deo lium,
voluntatem Dei.
13. QuandoDeus vult animam salvam sicut ipsa originalis operatio.
25. Deus ipse nobis ideam tradidit
facere, et eam tangit interiori gratiæ
suæ manu, nulla voluntas humana ei omnipotentis operationis suæ gratis,
eam significans per illam, qua creatu­
resistit.
14. Quanlumcumque remotus a salute ras e nihilo producit el mortuis reddit
sit peccator obstinatus , quando Jesus vitam.
se ei videndum exhibet lumine salutari
24. Justa idea, quam Centurio habet
suæ graiiæ, oportet, ut se dedat, ac­ de omnipotentia Dei, ct Jesu Christi
currat , sese humiliet , ct adoret Sal­ in sanandis corporibus solo motu suæ
vatorem suum.
voluntatis, est imago ideæ quæ haberi
13. Quando Deus mandatum suum , debet de omnipotentia suæ graiiæ io
et suam æternam locutionem comitatur sanandis animabus <j cupiditate.
unctione sui Spiritus, et interiori vi
25. Deus illuminat animam el eam
gratiæ suæ, operatur illa in corde obe- sanat æque ac corpus sola sua volun­
dientiam, quam petit.
tate; jubet el ipse obtemperatur.
16. Nullæsunl illecebrae, quæ non
26. Nullae dantur gratiæ, nisi per
cedant illecebris gratiæ, quia nihil fidem.
resistit Omnipotenti.
27. Fides est prima gratia, ct fons
17. Gralia csl illa vox Patris, quæ omnium aliarum.

APPENDIX.

513

41. Omnis cognitio Dei, etiam na­
turalis , etiam in Philosophis ethnicis,
non
potest venire, nisi a Deo, et sine
missio.
29. Extra Ecclesiam nulla conceditur gratia non producit, nisi praesumptio­
nem, vanitatem,et oppositionem ad
gratia.
50. Omnes quos Deus vult salvare ipsum Deum, loco affectuum , adora­
per Christum , salvantur infallibililer. tionis, gratiludinis cl amoris.
51. Desideria Christi semper habent
12. Sola gratia Christi reddit homi­
suum effectum; pacem intimo cordium nem aptum ad sacrificium fidei : sine
infert, quando eis illam optat.
hoc nihil, nisi impuritas; nihil, nisi
5i. Jesus Christus se morti tradidit indignitas.
ad liberandum pro semper suo san­
45. Primus effectus gratiæ baptisma­
guine primogenitos , id est, electos , tis est facere, ut moriamur peccato ,
de manu Angeli exterminatoris.
adeo ut spiritus, cor, sensus aon
53. Proh ! quantum oportet bonis
> habeant plus vit® pro peccato, quam
terrenis, et sibimetipsis renuntiasse,, homo mortuus habeat pro rebus
ad hoc ut quis fiduciam habeat sibi,, mundi.
ul ita dicam, appropriandi Christumi
41. Non sunt nisi duo amores, undo
Jesum, ejus amorem, mortem, et voliliones, et actiones omnes nostra
mysteria, ut facit S. Paulus dicens;: nascuntur ; amor Dei. qui omnia agit
(M dilexil me , ct tradidit semelipsumi propter Deum, quemque Deus remu­
pro me.
neratur; et amor, quo nos ipsos, ac
51. Gralia Adami non producebat
t mundum diligimus, qui quod ad Deum
nisi merita humana.
referendum est, non refert, elpropter
55. Gratia Adami est sequela creatio­. hoc ipsum, est malus.
nis, et erat debita naturæ sanæ, eli
45. Amore Dei in corde peccatorum
intégra.
non amplius regnante, necessecst ut
56. Differentia essentialis inter gra­. ineo carnalis regnet cupiditas, omtiam Adami, et status innocenti®, ac: nesque actiones ejus corrumpat.
gratiam Chrisjianam est, quod primam
4β. Cupiditas, aut charitas, usum
unusquisque in propria persona rece­ sensuum bonum , vel malum faciunt
pisset : ista vero non recipitur, nisi in
47. Obedientia legis profluere debet
persona Jesu Christi resuscitari, cui ex fonte: et hic fons est Charitas.
nos uniti sumus.
Quando Dei amor est illius principium
37. Gratia Adami, sanctificando illuni interius, et Dei gloria ejus linis, tunc
insemetipso , erat illi proportion.ita; purum est, quod apparet exterius,
gralia Christiana nos sanctifica..... m alioquin non est, nisi hypocrisis, aut
falsa justitia.
JesuChristo, est omnipotens, el
>
48 Quid aliud esse possumus, nisi
Filio Dei.
38. Peccator non est liber.
-ul itenebras, nisi aberratio, el nisi peccatum
sine
fidei lumine, sine Christo, et sine
malum, sine gratia liberatoii
i liaritate’
59. Voluntas , quam grana
19. ÜI nullum peccatum est sine
venit, nihil habet iuimr
amore
nostri, ita nullum esi opus bu­
iberrandum ; ardoris, m a
'
nii sine amore Dei
cipitandum ; virium, nisi
•0. Frustra clamamus ad Deum: Pater
randum ; est capax oinn
■ si spiritus chantatis non Ml Ille,
mcapax ad omne boum 1
i clamat.
40. Sine gralia mini
I. Fidos justificat, quando operatur:
mus, nisi ad nosti am ·
27

28. Prima gratia, quam Drus con­
cedit peccatori, est peccatorum re­

■ Vol.

ii.

314

APPENDIX.

scd ipsa non operatur nisi per charitaicm.
52. Omnia alia salutis media conti­
nentur in fide , tamquam in suo germine, et semine; scd hæc tides non
est absque amorc, ct flducia.
53. Sola charilas Christiano modo
facit (actiones Christianas) per relatio­
nem ad Deum, et Jcsum Christum.
54. Sola chantas est, quæ Deo loqui­
tur, eam 301am Deus audit.
55. Deus non coronat, nisi charitatem;
qui currit ex alio impulsu , et cx alio
molivo, in vanum currit.
50. Deus non remunerat, nisi chari­
tatem; quoniam charilas sola Deum
honorat.
57. Totum deest peccatori, quando
ei deest spes, ct non est spes in Deo ,
ubi non est amor Dei
58. Nec Deus est, nec religio, ubi non
est charilas.
59. Oralio impiorum est novum pec­
catum, ct quod Deus illis concedit, est
novum in eos judicium.
60. Si solus supplicii limor auimat
poenitentiam, quo hæc est magis
violenta, eo magis ducil ad despera­
tionem.
61. Timor nonnisi manum cohibet,
cor nutem tandiu peccato addicitur,
quandiu ab amore justitiae non du­
citur.
62. Qui a malo non abstinet, nisi
timore pœnæ, illud committit in corde
suo, el jam est reus coram Deo.
63. Baptizatus adhuc est sub lege
sicut Judæus,si legem non adimpleat ;
aut adimpleat ex solo timore.
64. Sub maledicto legis nunquam fit
bonum, quia peccatur sive faciendo
malum , sive illud nonnisi ob timorem
evitando.
05. Moyses,Prophclæ, Sacerdotes et
Doclores legis mortui sunt, absque
eo quod ullum Deo dederint Otium ,
cum non effecerint, nisi mancipia per
timorem.
00. Qui vult Deo appropinquare, nec

debet ad ipsum venire cum brutalibus
passionibus, neque adduci per instin­
ctum naturalem , aut per timorem, sic·
uti bestiæ , sed per fidem, et per amo­
rem sicut lilii.
07. Timor servilis non sibi repræsen·
tat Deum , nisi ut Dominum durum,
imperiosum , injustum , intractabilem.
08. Dei bonitas abbreviavit viam sa­
lutis claudendo totum in fide ct preci­
bus.
09. Fides . usus , augmentum , et
praemium fidei, totpm est donum pura
liberali tatis Dei.

70. Numquam Deus affligit Innocen­
tes, el afilictiones semper serviunt,
vel ad puniendum peccatum, vel ad pu·
rilicandum peccatorem.
71. Homo ob sui conservationem po­
test sese dispensare ab ea lege quam
Deus condidit propter utilitatem.
72. Nota Ecclesiæ Christianæ est,
quod sil catholica , comprehendens et
omnes Angelos coeli, el omnes ele­
ctos , ct justos terræ, el omnium sæculorum.
73. Quid est Ecclesia, nisi cietusfilio­
rum Dei manentium in ejus sinu , ado­
ptatorum in Christo , subsistentium in
ejus persona , redemptorum ejus san­
guine, viventium ejus spiritu, agen­
tium per ejus gratiam, el expectantium
gratiam futuri sæculi.
74. Ecclesia, sive integer Christus,
incarnatum Verbum habet, ul caput;
omnes vero Sanctos ul membra.
75. Ecclesia est unus solus homo,
compositus ex pluribus membris, quo­
rum Christus est caput, vita, subsi­
stentia ct persona ; unus solus, Chri­
stus compositus ex pluribus Sanctis,
quorum est sanctificator.
76. Nihil spatiosius Ecclesia Dei,
quia omnes electi, el jusli omnium
sæculorum illam componunt.
77. Qui non ducit vitam dignam Filio
Dei et membro Christi, cessat interius
habere Deum pro Paire, cl Christum
pro capite.

APPENDIX
7S. Separatur quis a populo cincto , vera pernitentia,quando volumus Malim
cjus figura foil populus Jurltiinw. et restitui possessioni honorum illorum,
caput est Jesus Christ us , tam non vi­ quibus nos peccatum spoliarii, et de­
vendo secundum Evangelium . quam trectamus septratiunis istius ferre con­
fusionem
non credendo Evangelio.
*0 Utile et necessarium est omni
89 Quartusdecimus gradus conver­
tempore, omni loco , et omni persona­ sionis peccatoris est, quod, cum sii
rum generi studere, ct cognoscere jam reconciliatus, habet jus assistendi
spiritum , pietatem , ct mysteria sacræ sacrificio Ecclesiæ.
Scriptura.
90. Ecclesia auctoritatem excommu­
80. Lectio sacræ Scripluræ est pro nicandi habet, ul eam exerceat per
omnibus.
primos Pastores de consensu, saltem
81. Obscuritas sancti verbi Dei, non præsumpto, totius corporis.
est laicis ratio dispensandi seipsos
91. Excommunicationis injuste me­
jb ejus lectione
tus numquam debet nos impedire ab
82. Dies Dominicus debet a Christia­ implendo dehilo nostro. Numquam exi­
nis sanctificari lectionibus pietatis et mus ab Ecclesia, etiam quando homi­
super omnia sanctarum Scripturarum. num nequitia videmur ab ea expul­
Damnosum est velle Christianum ab si , quando Deo, Jesu Christo, atque
hac lectione retrahere.
ipsi Ecclesiæ per charilatem affixi su­
83. Est illusio sibi persuadere, quod mus.
notitia mysteriorum religionis non de­
92. Pali potius in pace excommunica­
beat communicari feminis, lectione tionem , el anathema injustum, quam
sacrorum Librorum. Non ex feminarum prodere veritatem, est imitari sanctum
simplicitate, sed ex superba virorum Paulum : tantum abest, ul sit erigere
scientia ortus est Scripturarum abusus, sc contra auctoritatem, aut scindere
etnaiæ sunt hæreses.
unitatem.
84. Abripere c Christianorum mani­
93. Jesus quandoque sanat vulnera,
bus Novum Testamentum, seta eis illud quæ præceps primorum Pastorum fe­
clausum tenere, auferendo cis modum stinatio infligit, sine ipsius mandato :
illud intelligendi, est illis Christi os Jesus restituit, quod ipsi inconsiderato
obturare.
zelo rescindunt.
85. Interdicere Christianis lectionem
94. Nihil pejorem de Ecclesia opinio­
sacræ Scriptura prasertim Evangelii,
«tinterdiccre usum luminis liliis lucis,
et tacere ut patiantur speciem quamdam

nem ingerit ejus inimicis, quam videre
illic dominatum exerceri supra fidem
fidelium , ct foveri divisiones propter
«communicationis.
res, quæ nec fidem lædunl, nec mo­
86. Eripere simplici populo hoc sola- res.
liom, jungendi vocem suam voci lotius
95. Veritates eo devenerunt, ut sint
Ecclesiæ, est usus contrarius praxi lingua peregrina plerisque Christianis,
Apostolicæ el intentioni Dei.
ct modus eas pradicandi est veluti
87. Modus plenus sapientia , lumine, idioma incognitum ; adeo remotus est
ctcharilate, est dare animabus tempus a simplicitate Apostolorum, et supra
portandi cum humilitate, el sentiendi communem captum fidelium; necsatis
llatum peccati, petendi spiritum pœ- advertitur, quod hic defectus sil unum
ûitentiæ et contritionis, ct incipiendi, ex signis maxime sensibilibus senectu­
id minus, satisfacere juslitiæ Dei, an­ tis Ecclesiæ, et ira Dei in filios suos.
Otl. Deus permittit, ut omnes potesta­
nuam reconcilientur.
88. Ignoramus quid sil peccatum, et tes sint contraria· praedicatoribus veri-

ΛΡΡΕί

316

talis, ut ejus victoria attribui non pos­ mis, cl idiotis, et efficere, nt nomen o|
sit , nisi divinæ gratiæ.
veritas Dei aliquando deserviant consi­
97. Nimis sæpe contingit membra lio impiorum.
illa, quæ magis sancte, ac magis stri­
Auditis itaque cum voce, tum scripto
cte unita Ecclesiæ sunt, respici atque nobis exhibitis praefatorum Cardina­
tractari tamquam indigna. ut sint in lium , aliorumque Theologorum suffra­
Ecclesia, vel tamquam ab ca separata ; giis , divinique in primis luminis,pri­
sed justus vivit ex tide , el non cx opi­ vatis ad eum finem , publicisquc etiam
nionibus hominum.
indictis precibus, implorato præsidio,
98. Status persecutionis, ct poena­ omnes et singulas propositiones præinrum , quas quis tolerat, tamquam hæ- sertas, tamquam falsas, captiosas,
relicus, flagitiosus cl impius, ultima male sonantes , piarum aurium offensiplerumque probatio est, ct maxime vas, scandalosas, perniciosas, teme­
meritoria, utpote quæ facit hominem rarias , Ecclesiæ, et ejus praxi injurio­
magis conformem Jesu Christo.
sas , neque in Ecclesiam solum, sed
99. Pervicacia, prævenlio, obstinatio etiam in potestatem sæculi contume­
in nolendo aut aliquid examinare, aut liosas, seditiosus, impias, blasphe­
agnoscere se fuisse deceptum, mutant mas , suspectas de hærcsi, ac hœresim
quotidie quoad multos in odorem mor­ ipsam sapientes , necnon hæreticis ct
tis id, quod Deus in sua Ecclesia po­ hærcsibus , ac eliam schismati faven­
suit, ut in ea esset odorvitæ, v. g. bo­ tes , erroneas, hærcsi proximas,plu­
nos libros, instructiones, sancta exem­ ries damnatas, ac demum etiam bæreticas, variasque hæreses, ct potissi­
pla , etc.
100. Tempus deplorabile, quo credi­ mum illas, quæ in famosis Jansenii
tur honorari Deus , persequendo veri­ propositionibus , et quidem in co sensu,
tatem ejusque discipulos. Tempus hoc in quo hæ damnatæ fuerunt, acceptis,
advenit............. Haberi et Iraclari a re­
continentur, manifeste innovantes re­
ligionis ministris, tamquam impium , spective, hac nostra perpetuo valitura
ct indignum omni commercio cum Deo, Constitutione declaramus, damnamus
tamquam membrum piitridum, capax et reprobamus.
corrumpendi omnia in societate Sancto­
Animadversiones.
rum, est hominibus piis morte corpo
Quinque Jansenii propositiones da­
ris mors terribilior. Frustra quis sibi mnatæ plerarumque Quesnelli proposi­
blanditur de suarum intentionum puri­ tionum claves haberi possunt. Quod di­
tate , el zelo quodam religionis , perse­ xit Janscnius de præceptis servatu im­
quendo flamma ferroque viros probos, possibilibus iusinuavit Quesnellus, Jusi propria passione est excæcatus, aut dæis quidem ca impossibilia fuisse
abreptus aliena, propterea quod nihil plane dicendo, Christianis vero possi­
vult examinare. Frequenter credimus bilia , quotiescumque Deus eadem in
sacrificare Deo impium ; et sacrificamus illis operatur , sine quo auxilio efficaci
diabolo Dei servum.
ipsam potentiam ca faciendi deesse di­
101. Nihil spiritui Dei, et doctrinæ cit. * Interiori gratiæ numquam resisti
Jesu Christi magis opponitur, quam manifesto docuit Quesnellus,gratiæ ope­
communia facere juramenta in Eccle­ rationem omnipotentem prædicando.1
sia , quia hoc est multiplicare occasio ■ Ad merendum vel demerendum non
nes pejerandi, laqueos tendere infir· requiri libertatem a necessitate cx illis
(i) Vide Prop. 9, 3,4,5, 6,7,8.

(Î) Prop. 9, 10,il, Ii, 13, 14,15, 10, Π, 18, H,
M, «J, tl,î3, 37.

APPENDIX.

3W

principiis facile deducebatur : sicut H plurarum commendaret studium , hu­
bæresibus accensebatur catholica do­ militate fidei et ohedienlli servata
ctrina gratiæ posse resisti. Pe Christi
Ul fideles a Sacramentis abstineren­
pro electorum tantummodo salute mor­ tur , Quesnello et Jansenianis fuit solete plurimæ agunt propositiones Ques- mne pœnilenliæ severioris ante com­
nelli, qui idcirco docuit nullam pror- munionem exigere exercitium , quam
susdari extra Ecclesiam gratiam. *
agendi rationem pluribus propositio­
De impotentia hominis ad quemlibet nibus commendavit ·
actum morali honestate prædilum.
Excommunicationis quam in nova
absque gratiæ impulsu , plura tradidit docentes tulit sedes Apostolica vim ne­
Quesnellus , Jansenianis placitis con­ gavit Quesnellus, el se suosque vin­
sona : quidquid a peccatore fit, pra­ dices veritatis oppressa» haberi voluit.’
vum et vitiosum esse, utpote a cupidi­
Qu» postrema est inter damnatas
tatis mala radice , constanter docens. * propositiones, juxta mentem auelorii
Charilatem autem , pro Janseniorum damnata est ; juramenta scilicet respi­
more, extulit laudibus, adeo ut nihil cit quæ Pontifices ab omnibus JanseDeo aliquatenus gratum , vel nobis ad nismi suspicione laborantibus exigi
salutem utile, quod ab eo non prove­ voluerunt, ne in Ecclesia» gremio fo­
niat, passim dicat. 5 Timorem Dei, verentur fidei hostes. Hunc sibi ul tol­
etiam illum quo a peccando cohibemur, lerent obicem placita sua propagandi
ea de causa respuit. *
Janseniani omnino conati sunt, ideo­
Fidei quidem paries in salutis nego­ que juramenta illa veluti laqueos infir­
tio agnoscere aliquando visus est, sed morum , pietatis specie improbarunt.
eam charitate perfectam intellexit : Non igitur in censuram incurreret, qui,
et voluntatis humanæ libertatem in ab his consiliis alienus, nimiam jura­
fide amplectenda cl exercenda nega­ mentorum de muneribus rebusque ci­
vit. »
vilibus frequentiam periculum pejeran­
Invisibilem justorum ct electorum di aflerre quereretur.
Ecclesiam adstruere videtur illis pro­
Hanc veluti analysin, cum animad­
positionibus quibus peccatores a Chri­ versionibus dedimus, ul lectores Ec­
clesiæ
mentem in novatorum placitis
sto et a populo electo separat. ·
Propositiones quibus studium Scri­ damnandis compedam habeant, nec
pturarum commendat,7 damnatæ sunt innoxias propositiones, damnatis ali­
ob pravam ancioris mentem : manife­ quando verborum sono affines, cum
stum quippe erat ex toto libro eum ideo erroribus proscriptis confundant. No­
velle ut fideles utriusque sexus ct omnis vimus in Catholicis Scholis quxdam
vite conditionis sedulo Scripturis vaca­ propugnari quæ illis simillima viden­
rent, ut a Pastorum summorum, qui­ tur , sed quæ in ipsa urbe Roma, Pon­
bus docendi et pascendi munus a Chri­ tifice haud contradicente, palam tra­
sto demandatum est, abducerentur ob- duntur. Absit ul velimus quam sum­
edientia , et suis placitis quærerent mus Ecclesiæ in terris rector tolerat
subsidia. Igitur damnatas propositiones opinionum licentiam , dogmatibus in
non censendus foret amplecti, qui Scri- tuto positis, minuero vel improbare.

(SJ Vide Prop, 26, 27, 28, 29, JO, SI, W, 5J, 72,76,
74, IS, 70, 77. (2) Prop. *, 58, 30, 40, 41, 42, 44, 46,
«,47,48.(5) Prop. 49, 00,61,02, 83, 64,56, 50, 67,

5»,89. (4J 00,61, 02, 03, 04, 65, 60, 67.

(S) Prop. M, 69. (6) Prop. 7«, ”, «·
(1) Prop. TO, SO, »
*, M,
»4,*5, »«.
I») Prop. 87, «8, «0. (»/ Prop. >9, II, »,94.
W, 90, 97, 9», I», *00, 101.

TRACTATUS IX
DE CULTU RELIGIOSO.

PR.enotanda.

I.· Ambigua est «inquit Grotius, « religiosi cultus appellatio : nam el religios'is est honos qui soli Deo defertur, ct
. religiosus est, qui ob Deum- defertur
I Angelis et Apostolis : neque enim Is
I tonor ad communem civileinquc vitam

cultu , quo homines aliis obsequium te­
stantur , a vulgato interprete adhibitus
est, sicut a veteribus plerisque. Apud
profanos scriptores orandi, et concionandi sensu nonnumquam usurpata
est. Veneratio e contra sæpe indicat
apud antiquos cultum supremum,
adeo ut vocum usus plurimum varietur.

I perlinet. »1 Latria— κατ^κα —a Theo2. Vulgare est præjudicium Calholi! logis post Augustinum 9 cultus supre- cos colere Sanctos, imagines el reliI mus dictus est : Dulia — J-cc-ak» — in- quias, quod de cultu ejusdem generis,
I ferior cultus famulis Dei praestitus : ac illius qui Deo redditur plerique ιο­
ί h/perdulia — νΐΓ«ρ/«νλ» — eximia infe- telligunt ; ideoque In limine vocum Μ­
Ι doris cultus species , quie Virgini Ma- plicationem præmittendam duximus,
I ris tribuitur. Distinctionem hanc usu , ut claritas dicendis accedat. Religiosi
I Mus quam vocum vi niti animadver- cultus nomine omnem inlelligimus hoI Mprælaudatus vir : « quod usus pri- norem qui Deo redditur, vel creaturis
f aum Judæorum Hellcnistarum, deinde ob supematuralia quibus ornantur doI Arislianorum, voci
relicto si- na. Supremum et absolutum cultum
I fniGcatu generali atque communi, λα- Deo deberi obsummam ejus perfectio
*
*'
V·
nomen divino cultui assignas- nem et majestatem exploratum est.
*d· · ’ Adorationis vox ad supremum quem in Ecclesia catholica dari jurat
fultum designandum sæpius sumitur; demonstrare , antequam vindicemus
Aquando inferiorem cultum religiosum quem pnestat rebus creatis propter
falgnat : sed latius ; etiam pro civili Deum honorem.

!l/Grotius in animadr. Rirct. p. 4J.
i. dccir. Dei c. I.

(J) In Manli, n. w.

3*0

TRACT. IX. DE CULTU RELIGIOSO.

CAPUT I.
DE CULTU

DEL

5. Congruit autem et hominum na­
turae, quum veritates proponantur cre­
dendae, quæ cultus sunl fundamentum,
in quibus contemplandis silissima in­
genia exerceri possunt : ct exterior cul­
tus forma ejusmodi sit quæ Dei ma­
jestatem indicat, ct hominibus ma­
gnum pietatis sensum facile injicit.
6. Praeterea cultus catholicus totus
innititur mysteriis quæ Christus tra­
didit, et institutis quorum auctor est:
formam autem exteriorem exhibet divi­
nis institutis Mosaics legis affinem,
splendorem scilicet vestium rituumque
quibus Dei majestas hominum sensi­
bus quodammodo commendatur. Habet
igitur Dei auctoritatem omni ex parte.
7. Exempla vetustissimorum sæculorum a Christo suffragantur; nam ex
omnibus quæ supersunt monumentis
constat ipsam cultus substantiam et
ritus plcrosque, qui nunc vigent, fuisse
antiquitus servatos. Liturgiæ praeclara
sunt documenta, sicut el alia reperiuntur in Constitutionibus apostolicis
et Patrum scriptis. In tractatu de Eu­
charistia plurima adduximus.
Objectiones solvuntur.
8. Obj. 1. Haud adeo Deus a Catholi­
cis colitur, ac Sancti, imagines,reli-

3. Deum colendum esse tum animi
obsequio, lum corpore , in tractatu de
Revelatione ostendimus. Sectarii omnes
eum colere profitentur, purumque eo­
rum cultum jactant, quem plerique in
oratione prœcipue reponunt, qua Deus
omnium bonorum fons agnoscitur. Epi­
scopalian! sacrificium, commemorativum tamen, se Deo offerre gloriantur,
el statas preces fundunt. Methodistæ
pro more cos imitantur. Presbyteriani
sacrificii nomen respuentes et certas
orandi formulas, preces pro arbitrio
ministri, una cum hymnis et psalmis
cultum habent. Baptist® hos sequuntur
duces. Quakeri meditabundi conve­
niunt, animoque Deum colentes, silen­
tium non rumpunt, nisi ex Spiritus in­
stinctu. * Shukeri sallant, læta animi
sensa corporis motu vocibusque pro­
lentes. *
Propositio.
Divinus cultus qualis in Ecclesia Ca­
tholica peragitur purus ct perfectus est,
Deo dignus et hominum indoli conve­
niens.
quiæ, etc.
9. Resp. Summo cultu honorator
4- Probatur. Deus supremo obsequio
colilur in Ecclesia Catholica, oblato ei Deus, nec aliquis creatis rebus redditur
sacrificio, quod cultus summum est honor, qui non referatur ad eum,
genus; agnoscitur omnium bonorum adeo ut singula venerationis indicia
fons, quæ idcirco ab eo orando petun­ sint cultus Dei exercitium. Equidem
tur; supremus prædicatur rerum arbi­ suprema regum potestas agnoscitur,
ter, cui totum mentis obsequium ne­ dum eorum ministri magno cum ho­
cessario præslandum est fide, et cujus nore excipiuntur. Cæterum haccx parte
leges necessario sunt servandæ. Cultus cultum postea vindicabimus:idimpræigitur Deo dignus plane est.
senliarum demonstrandum suscipien(4) a When assembled the great work of one increased among them, until, by the special ope­
and all ought to be to wail upon God ; and retur­ ration of his power, they were moved to go forth
ning out of their own thoughts and imaginations, and worship God in the dance; which had b«o
to feel the Lord's presence, and know a gathering expressly signified by the law and the prophets,
into his name indeed, where be is in the midst, as the peculiar manner of worship to bo establis­
according to his promise. » Barclay's Apology , hed in the latter day. » The testimony of C rill's
prop, xi· § vi.
second appearing , p. viii. ch. is. n. (J.
(») «The light, and truth, and revelation of God

CAP I. DE CULTC ΠΕΙ

Sil

IW, Deum ipsum coll co qua decet qua Deus colebatur a Judaeis censen­
ratione. S. Augustinus ait : ■· Divine a
*
dus est impugnasse : erat enim divi­
liogulnritcr in Ecclesia catholica Ira- nitus prescript» ; sed In eo totus erat
flitur nullam creaturam colendam esse ul ostenderet legis illius obligationem
dHirna·, libentius enim loquor his ver­ desiisse.
bis quibus mihi hæc insinuata sunt)
14. Obj. 4 Cultus catholicus tradi­
sed ipsum tantummodo rerum quæ tionibus humanis nititur, qu® sensim
sunlomnium creatorem. » . . «Deus sine sensu creverunt, Augustino jam
igitur solus ci colendus est,qui solus suo tempore querente de iis qni fideles
ejus est auctor. » *
cæremoniantm multitudine obruunt,
10. Obj. 2. Cultus Catholicorum lon­ et « servilibus oneribus premunt, ut
gissime recedit a spirituali cultu quem tolerabilior sil conditio Judæorum. »’
Christus testatus est Patrem suum om­
15. Resp Cultum servamus ab anti­
nino velle;1 lotus enim in cæremonia- quissimis temporibus traditum : locu­
mm multitudine positus est.
pletibus enim documentis probamus
11. Resp. In spiritu et veritate Deum sæculo quarto saltem rituum splen­
colimus : nam fide illustrati Deum ens dorem et copiam magnam fuisse, quos
purissimum et perfectissimum agnosci­ ad ipsa primordia Ecclesiæ non te­
mus, quem vere adoramus, mentem mere referunt viri eruditi. Questos
el voluntatem ei subjicientes , et cor­ est autem Augustinus de specialibus
poris obsequio animi pandentes sensa. locorum ritibus : < Omnia itaque talia,
Spiritualis igitur ct verus est cultus , quæ neque sanctarum Scripturarum
Judæorum cultui longe præstans : non authoritatibus continentur, nec in
enim in cærcmoniis sistere Jubemur, conciliis episcoporum statuta inveniun­
pd ad Deum ritibus illis assurgere, tur, nec consuetudine univers® Eccle­
illum mento contemplantes, et affe­ siæ roborata sunt, sed pro diversorum
ctibus cordis complectentes. Utique locorum diversis moribus innumera­
• Spiritus est Deus : ct eos, qui ado­ biliter variantur, ita ut vix aut omnino
rant eum, in spiritu ct veritate oportet numquam inveniri possint causae, quas
Morare. »
in iis instituendis homines secuti sunl.
lî. Obj. 3. Mosaica cultus pompa ubi facultas tribuitur, sine ulla dubi­
carnali populo accommodata, sub tatione resecanda existimo. »
Christi dispensatione non debet exhi­
10. Obj. 5. Ritus plerique a Judaris
beri, Paulo caeremonias et instituta illa vel Gentilibus sunt mutuati : non autem
omnino abolita esse docente.
oportebat simplicitatem collus Chri­
13. Resp. Longe distat cultus catho­ stiani his inficere.
licus a Mosaico: nec enim immolantur
17. Resp. Non ita se res habet, quam­
animantia, nec lotiones illae plurimae vis nonnulli ritus videantur aliquatenus
fiunt, nec aliæ servantur legis cære- judaicis allines, alioquin longe ab iis
ffloniæ, quas abolitas esse cum Paulo discreti. Ex ethuicorum moribus ortam
prsdicatnus. Cultus noster mysteriis esse occasionem rilum aliquem insti­
fidei christianæ prorsus nititur, nui- tuendi non negamus, ul prava? corri­
tanque inanem pompam redolet, sed gerentur consuetudines, vitio omni
illum de Deo rebusque divinis sensum resecato. Profecto laudanda est sapiens
prodit. Cæterum Paulus non rationem illa œconomia, qua veritate in luto

(I) De quantitate anime c. iixiv.
(t) Joan. ir. M·

«·

(J) Ep. Ir. tliti eiii. <jn· «· U·

Jinuiriom

3M

TRACT. IX. DE CULTE RELIGIOSO.

posifa mores ad ejus normam emen­ dent juxta altaria in grati animi testi·
dentur, el linis proponatur quo sancte monium ob beneficia accepta : quod
fiant quæ prius ob pravum finem impia utique nil habet ethnicum, quum Deo
erant cl detestanda. « Non similiter, ■· vero rependantur grates. Nil vitii est in
inquit Augustinus, « cum gentibus vi­ eo quod beneficia per Sanctos concessa
vimus, easdem res, non ad eumdem aliquando credantur.5
20. Obj. 7. Catholici plerique ritibus
finem referendo. *
18. Obj. 6. Supplicationes, aquæ lu­ tantum intenti, eorum significationem
strationes , thuris incensio, cereorum ignorant, idcoque sublimes illos pie­
copia, donaria, cæteraquo plurima tatis sensus non habent. Praeterea con­
ab Ethnicis desumpta sunt, quin suo stat experientia ritibus animum potius
vitio purgata sint; inania enim sunt et a Deo distrahi. Equidem in magnis
solemnitalibus spectaculum exhibetur
superstitiosa.
19. Resp. Falluntur vehementer qui theatrale cum musica , potius quam
hæc omnia ab Ethnicis derivant : ple­ cultus divinus.
21. Resp. Satis edocentur plerique
raque enim in cultu, quem Deus ipse
Judæis præscripsiiÿ verosimilius habent Catholici ul cum pietatis sensu ritibus
fundamentum, quamvis apud nos di­ sacris adslenl, ct mentes cordaque ad
versa sint, et Christianis mysteriis ac­ Deum evehant : nec cnim ad id necesse
commodata. Profeclo Deo jubente circa est singulorum rituum habere noti­
urbem Hierichontinam arca septies cir­ tiam. Experientiam ipsi appellamus ;
cumlata est, el saepius alias solemni qui enim Catholicorum cœtum Missæ
pompa lata refertur, Davide, Levilis , adsistcntiuin inspexerit, magnum pie­
el populo universo gaudii indicia sacris tatis sensum plerisque communem vix
canticis , et aliis rationibus dantibus. denegare poterit. Quod si aliqui Defi­
Aspersiones plures a Moyse præscriptæ gant ad Deum assurgere, ipsis erit
sunt, Deo auctore ; et in veteri Ecclesia imputandum. Quod dc solemnitalibus
consueverunt Christiani templum in­ dicitur, locum non habetquoliescumque
gressuri toto se mergere corpore, vel juxta Ecclesiæ leges res peragitur,
manus saltem abluere, ul munditiem splendor enim vestium, eltota pompa
animæ significarent, el poenitendo im­ cultus alliorem de mysterio notio­
*petrarent. Thus in orationis symbolum nem , et sacri concentus coelestes co­
a Judæis usurpatum est, quod et a gitationes injiciunt. Si aliquid minus
Joanne Evangelista factum, dum An­ congruum alicubi liat, culpandi eruul
gelum e thuribulo aureo incensum qui Ecclesiæ negligunt sancta mandata.
22. Obj. 8. Cultum Catholicorum
fundere coram altari referat : « Ascendit
fumus incensorum dc orationibus san­ esse materialem el superstitiosum li­
ctorum de manu angeli coram Deo. >·5 quet cx moribus Catholicorum, qui
Perantiquum esse ejus usum in cultu cultus exercitium cum omni vitiorum
Christiano liquet ex Constitutionibus genere passim conjungunt.
apostolicisel aliis documentis antiquis.
23. Resp. Sunt præclara exempla vir­
Luminum copia tum in sanctuario ju- tutum apud Catholicos , qui fidei prin­
daico, tum in veteri Ecclesia adhibita cipia recolunt. Quod si occurrant con­
noscitur; cujus rei exemplum in Actis traria vitiosorum hominum exempla,
Apostolorum videre est.4 Donaria pen- qui cultus exercitium non deserunt,
(t) Contra Fanstum I. xx- e. «iii.
(i) S. Cbrjs. hom. xviii· *n * Cor·
(i) Apoc. viii. 8.

(4) Act. xx. 8.
(8) Vide cruditas litteras Wiseman. < Lcllcrr
tu John FoYnder, Esq., etc.

CAP. Π

DE CULTU SANCTORUM

3»

igitur est cultus qui agnoscit infinitam
Entis perfectionem et maje datem. In­
ferior qui nititur supernatural! dote ab
Ente Supremo derivata, vel relatione
ad Ens ea doto ornatum. Hinc vel absolutus est, vel relativus. Absofulus ni­
titur dote quæ in Ente agnoscitur; re
*
lalivus totus refertur ad aliud. Deus
solus absoluto el supremo cultu dignus
est : att imen cultus Sanctorum dicitur
etiam abxohilus, quum vere possideant
dona supernaturalia ; sed et relolnnu
est : nam necessariam habet ad Deum,
cujus causa honorantur, relationem. *
Cultus imaginum est re/aJivus.
26. De sanctitate et gloria martyrum
primis sæculis constabat ex fama pu­
blica , Episcoporum accedente auctori­
tate, scilicel memoria eorum colebatur
ubi passi fucraut supplicia, vel ubi reDeo praestatur in Ecclesia Catholica , liquiæ eorum conservabantur. Die an­
Patri scilicet, Fdio, et Spiritui sancto, niversario conveniebant fideles : acta
qui 1res unum sunt. Adoratur etiam martyrii legebantur; offerebatur Deo
humana Christi natura , quia personæ in gratiarum actionem et laudem Sa­
secuDdæ divinæ conjungitur, caque crificium cucharisticum. * Quarto sæ­
subsistit, adeo ut Deus horno factus culo , persecutione sopita, qui vitæ
adoretur. Optime igitur Petavius dixit : eximia sanctitate fidelium cælerorum
«Cultus, seu adoratio, proprie non in sc excitabant admirationem, post
convenit nisi uni Deo. > *
mortem simili fere honore celebraban­
tur. Litteris Encychcis scriptis, ali­
CAPUT II.
quando singulorum cultus ad dissitas
transibat Ecclesias, pro sanctitatis ta­
ma, et miraculorum frequentia : sed
DE CULTU SANCTORUM.
adhuc nullo decreto quod universalem
25. Constat cultum religiosum , infe­ spectaret Ecclesiam consuevit sanctitas
rioris tamen generis , præstari in Ec­ defunctorum declarari. Eminuit qui­
clesia Catholica Angelis Sanctisque glo­ dem Roman» Sedis auctoritas: nam sæ­
ria cœlesti fruenlibus Ut dicenda de eo culo quarto exeunle acta martyrii g. Vi­
iolelliganlur, quæ dc cultus gradibus eilli Episcopi Tridenlini ad Pontificem
traduntur distinctiones, numquam e missa aunt, · et ejus facultas sæpeex­
memoria elabantur oportet. Supremus quirebatur ut corpus aliciqus viri sauquamvis alioqiiin se totos dont libidini,
tel alteri cuicumque vilio, id non
contingit cultus causa. Equidem id
apud nos certissimum est principium,
nullum cultum posse Deo gratum esse,
quamdiu peccato anima inquinatur;
ideoque peccator optime novit se Deum
colendo non salvandum, nisi dereli­
querit vitia. Haec fovens aliquando
colere pergit Deum, quia manet sensus
quidem officiorum quæ persolvero
debet, licet alias cupiditatibus abri­
piatur; culpandus idcirco non ob cul­
um quem praestat, sed ob vilia quæ
emendare ncgligat. « Alia est disci­
plina Christianorum, alia luxuria vino­
lentorum vel errore iniirmorum. » Ita
praclare Augustinus ‘
Animadversio.
24. Divinus et supremus cultus soli

plura dicitur, t llonorificati sont amici coi Deus. ·
(l| Centra Faustum ·. n. c. »1.
el « Laudate Dvinuiuui in Saudis ejus. · apt
(t/L. tf. de Incnrn. c. ii.
(J) Leibnitiiue apposite scribit : « Generaliter Tbeol. p. tuo.
μ Vide EuMb· I. i», hist. Keel- e· »»· im/rn«nItModuin neque cultum Sancturum aut reliquia­
rum probari, mai quatenus ad Ihtim refertur. aiutn epistulam de uisrljrio Polyearpi milan«allumque religioni
*
actum esso debere, qui in tern. Eam novissime prinluisrunl Uion ienaei
tveortm unius omnipotentis Dei non reaolralur rui. i. Recorda of teChurrh, S. iii·
K terminetur. Itaque cum Sancti honorantur,
(1; Apud Uolhiid ad ia iuu.

l«,u launmnJum ...

3*4

TRACT. IX. DE CULTU RELIGIOSO.

ditato Celebris de tumulo honorifico
2H. Moderate admodum Concilium
elevaretur , vel ut altare super illud Tridcntinum hac in re se gessit, jubens
erigere liceret : sed processus quem di- Episcopis , « ul juxta Catholic® cl Apocunl canonuationis non orat adhuc in­ slolicæ Ecclesiæ usum, a primævis
stitutus , nec privilegium sanciendi chrislianæ Religionis temporibus rece­
cultum Summo Pontifici reservatum. ptum, sanctorumque Patrum consen­
• Primus quem perhibent antiqua do­ sionem, et sacrorum Conciliorum de­
cumenta, » ailMorinus, « solemnilcr creta , in primis de Sanctorum inter­
a Pontificibus canonizalum fuisse , est cessione , invocatione, reliquiarum
Hugo Carlhusianus, et Gralianopolila- honore, ct legitimo imaginum usu fide­
nus Episcopus. » . ·. n Ante Innocen­ les diligenter instruant, docentes eos,
tium 11. cl Alexandrum III. simplex ad­ Sanctos una cum Christo regnantes,
modum erat canonizationis ritus, ul cx orationes suas pro hominibus Deo of­
Petro Damiano constat in fine vitæ san­ ferre ; bonum atque utile esse supplici­
cti Romualdi, testaturi]ue Cardinalis ter cos invocare, el ob beneficia impe­
Baronius ad annum Christi Mxxvii. Ob­ tranda a Deo per Filium ejus Jesunj
tinebatur ab iis quibus curæ erat illa Christum, Domiqum nostrum, qui so­
canonizatio, a Sede Aposlolica facultas lus noster Redemptor, el Salvator est,
altare supra corpus defuncti erigendi.1 ad eorum orationes, opem, auxilium­
27. Cultus quem Ecclesia tribuit San­ que confugere, illos vero, qui negant,
ctis in eo præcjpue positus est, quod Sanctos æterna felicitate in coelo (ruen­
eorum virtules, cl quæ passi sunt Re­ tes invocandos esse ; aut qui asserunt,
ligionis causa recolat, offerendo Deo vel illos pro honiinibus non orare ; vel
sacrificium. Preces ad ipsos in Lilurgia eorum, ut pro nobis etiam singulis
non consuevit dirigere, quamvis Deum orent, invocationem esse idololatriam,
exorci ul eorum precibus et interces­ vel pugnare cum verbo Dei, adversasione adjuvetur. In Litaniis quæ Sab­ rique honori unius mediatoris Dei ct
bato sancio recitantur, post Dei implo­ hominum Jesu Christi ; vel stultum
ratam misericordiam, Sanctorum expe­ esse, iq cœlo regnantibus voce, vel
tit preces ; * sicut et bealissimæ Virginis mente supplicare, impie sentire. » *
Litaniis Lauretanis, quæ tamen ad LiPropositio.
Licet Angelos, Sanclosquc cum Chri­
lurgiam non pertinent. Cæleræ quæcumque preces ad Sanctos direct® cx sto regnantes, religioso quodam cultu,
devotione el affectu privatorum homi­ ul Dei famulos prosequi.
num prodeunl, nulla plerumque pu­
29. Probatur 1. ex Scripturis. « Cpm
blica sancilæ auctoritate Cultus speci­ autem esset Josue in agro urbis Jeri­
mina haberi etiam possunt quæ imagi­ cho , levavit oculos , ct vidit virum
nibus Sanctorum tribuuntur veneratio­ stantem contra se, evaginatum tenen­
nis indicia, scilicet quod in Ecclesiis tem gladium , perrcxilquc ad eum, et
publice exponantur , el pro aliquarum ail : Noster es, an adversariorum ? Qui
regionum consuetudine deferantur ali­ respondit: Nequaquam : sed sum prin­
quoties per vicos honorifice. Sed qui ceps exercitus Domini, cl nunc venio.
rejiquiis eorum præslatur honor, ad Cecidit Josue pronus in terram. El ado­
ipsos praesertim dirigitur.
rans, ail : Quid Dominus meus loquitur

(<) Morinus , Comment, de adm. Sacr. Pœnit.
I. x. c. ix. Vido etiam vol. i. p. 1UT. hujus operis.
(») Litanias omnes pra ter impressas in Brevia­
rio ct Laurelanas improbavit Clemens VIII. Vidi

S.R. C.dccr. ir, Martii IG08 n.»i7, in. Litania SS.
Nominis Jesu deinceps sancita) sunt. Dccr. n. 1101.
(S) Cone. Trid. Sees. xxv. Dccr. de invocat,
etc.

CAP. IL DE CULTU SANCTORUM

3-W

quodammodo adsimilatos, affirmai.
Quod autem discrimen cultus expres­
sius non declaraverit. contigit quod
Ethnicos ailoqucns, qui Christianos
Atheos vocabant, impietati
*crimen
sa­
tis refelleret, cultum tribus personis
divinis
el
Angelis
præstilum
allegando
:
Dominum ,
cum tamen ulpote exnec enim agebatur dc instituendo ho­
ercilui Domini praefectum
mine Christiano fidei doctrina, sed ni
mn’ veneratum esse, se in terram calumnia rejiceretur. Frustra autem se
torquet
Bullus,s hoc testimonium post
prosternendo. Civilis non fuit cultus
hic, sed religiosus, ulpote ccclesli di­ Scultetum, conviciis potius quam ra­
gnitati Angeli innixus : quem tamen tione interpretans, conira manifestum
probavit ipse , jubens ul in majoris re- verborum nexum cl vim : vult scilicet
rerenliæ testimonium Josue calceos Christum illa quæ retulerat Justinus
deponeret ; sicut alias Mosi e rubo ar­ docuisse, simul etiam existcre Angelo­
dente jussum esi. Quod autem nonnulli rum bonorum Christum sequentium
Patres Verbum divinum apparuisse cen- exercitum ; quum cuique obvium sit
wcrint, sicut cl Protestantes ad vim juxta Justinum, Patrem , Christum, ct
probationis declinandam , non obstat : Angelorum exercitum eum sequentium,
nec enim huic opinationi est robur ali­ el Spiritum propheticum coli et ado­
quod. Prætcrca Josue de Verbo divino rari. *
iiisuspicari poterat, sed angelum prin­
31. Ecclesia Smyrnensis, in celeber­
cipem coelestis exercitus, vel populo rima epistola de Polycarpi martyrio,
Israelilico invigilantem intclligere. Er­ refert quo studio Judæi caverint, ne
go Josue persuasum est oportere insi­ Polycarpi corporis reliquiæ in Christia­
gnia honoris erga angelum indicia prae­ norum manus venirent, praetexentes
bere, cui etiam probata sunt.
hos, Christo relicto, Polycarpum adora­
50. Probatur 2. Patrum testimoniis. turos. « Ignari quod nec Christum umJustinus M. : « Eum (Deum Patrem) et quam derelinquere poterimus, qui pro
Filium qui ab eo venit ac nos ista do­ salute omnium qui in toto mundo salvi
cuit, el cælerorum qui illum assectan­ lient, passus est: inculpatus, pro pec­
tor, eique assimilai! sunt, bonorum catoribus ; nec alium quemquam co­
angelorum exercitum, ct Spiritum pro­ lere. Illum siquidem, ulpote Filium Dei,
pheticum colimus et adoramus, ratione adoramus; martyres vero, tamquam
el veriUUe venerantes. » — >*·<»·» n, Domini discipulos el imitatores, me­
>*· m παψ άννα ιίκι t>S»ira. iai t-ta^aira. rito diligimus, propter illorum erga
‘f*
r rutra t xa« rcr rw άλλα
*
iTt/zirar xai suum regem ac magistrum benevolen­
*
'ζιμιινμοα
ùyyiKut <7r|/ar,r, »hii- tiam eximiam , quorum utinam et nos
M ri r» xj>s<ç«rixo, σΐιβομι^α, »a« vpiMw«- liamus consortes ac condiscipuli I ■ 3
/“>, λιγ» χαι άλ··5ι<α ri/uairir. * LlCCt — rturu μι’ ykp vi·» îrr« riù lui tpritxi·
^ue>»rir «α«
«netus Martyr non innuat eodem cul­ μ<>“ r«ùr · · μχ^η-.ar,
ίζΐ·Γ· Rctos genere Angelorum exercitum , quo μιμ·τ»Γ riv niipiiii,
Filius , affici, cos tamen coli, tamquam posilis quas exusti corporis colligere
Filii asseclas, ei coelestibus donis poterant reliquiis, dic anniversario

ad servum suum? Solve, inquit, cal­
ceamentum tuum de pedibus tuis : lo­
cus enim in quo stas . sancitis est. Fccilquc Josue, ut sibi fuerat imperatum >»·
Liquet Josuen angelum adesse intelle­
xisse, quem non vocat Deum, sed

II,’ Joiue v. IS.
(i) Apul. i. β.
1’1 Defcniiu iidei Kicxns ·. iv. j >>· D ·■
VUL. II.

(4) DivinilM Ο. X. J. C. a Maranu I. iv. c. iv. n. n.
(5) $ ivii. vol. ii. Pal. Apo»«. p. 30». cd. Anuiclodami.

326

TRACT. IX. DE CUTI RELIGIOSO

proponunt martyrium ejus celebraro,
cjusqiie rocolerc memoriam : « Quo
eliam loci nobis ul fleri polerit congre­
gatis , in oxulialione ac gaudio, præbebit Dominus natalem martyrii ejus
diem celebraro, tum in memoriam eo­
rum qui certamina pertulerunt, tum in
venturorum hominum exercitationem
et alacritatem. » —
«r irr«rb
»μΐ» σν>Λ·) ιμιιιΐΓ , b àytiXMatti *
ai

Χαρά,

καρί^ιι ΐ xvpnr ίτίπλιπ, rïr rtv μαρΓίφάιι
avreù ·μ<ρα> yiiijAitr, tir n rb rir »-JX»»srar

μ»»μ»» , και rir «««οίι r· *α<

(Γβιματιαι. 1*

Præclarum documentum est honoris
quo martyres Dei, el Sanctos omnes
prosequitur Ecclesia. Non eos ado­
ral,qua ratione Filium Dei, sed dile­
ctione sancta eos amplectitur, utpole
discipulos ejus el imitatores. Quæ
patrarunt egregia facinora , quæquo
passi sunt fortiter, recolit anniver­
sariis festivitatibus; gaudens spiritu,
tanta prole beata : corumquc ex­
empla posteris exhibet, quibus ad
omne virtutis exercitium accendantur.
5-2. S. Cyprianus eamdem Ecclesiæ
consuetudinem testatur, jubens ul,
vigente persecutione, martyrum nomi­
na ad eum referantur : « Dies eorum
quibus excedunt, annotate, ut comme­
morationes eorum inter memorias mar­
tyrum celebrare possimus. » Dicit Terlullum quemdam illi consuevisse signi­
ficare « dies quibus in carne beati fra­
tres nostri ad immortalitatem gloriosæ
mortis exitu transeunt; el celebrantur
hic a nobis oblationes, el sacrificia
ob commemorationes eorum : quæ cito
vobiscum , Domino protegente , cele­
brabimus. »
*
35. S. Uasilius, ad Ponlicæ dioecesis

(I) Adnotnnl Oxonicnses : a The Church always
celebrated the day οΓ martyrdom as that on which
the Saint was truly born, and not what we call tho
birlit-day. · Lcibn tuus dicit:· Certum eat, secun­
do Christian® Ecclesia) suculo jam natalitia mar­
tyrum celebrata , et apud monumenta eorum sa­
cros contentus fuisse institutos- » Syst. theol.

Episcopos scribens , ait « Martyrum
honores cum summo studio procuran­
tur ab iis qui in Domino sperant : tum
imprimis a vobis qui virtuti operam
datis. »3* <· Ecclesia per hoc quod cos
honorat qui præcesscrunt, præsenles
impellit. » * « Honor quem bonis couservis exhibemus, bcnevolentiæ erga
communem Dominum signilicationcni
do se præbel. »8
3i. S. Gregorius Nyssenus de S. Theo­
doro martyre disserens, dicit : · Cui
regum talis honor habetur? Quis ex
iis qui supra modum inter homines
excellere visi sunt, tali memoria cele­
bratur ? Quis Imperatorum qui urbes
munitas ceperunt, nationes innumeras
subegerunt, adeo decantatus et lama
celebratus est, ul hic miles pauper
modo conscriptus el tyro, quem Paulus
armavit, quem Angeli ail certamen
unxerunt, quem victorem Chiistusco­
ronavit?» Deinceps martyrem ipsum
alloquitur: « Ac nos quidem, 0 Deate!
anniversariam circuli vicissitudinem assequuti benignitate Creatoris, libi pu­
blicum conventum coegimus, sacrum,
inquam, martyribus addictum, ct com­
munem Dominum adorantes, ct tuorum
certaminum victoriæ commemoratio­
nem peragentes. »6*
35. S. Gregorius Nazianzenus, in Ju­
lianum Apostatam invectus, ait : « Mar­
tyres Juliani munera, el templum quod
in eorum honorem volebat erigere, cum
Christianam adhuc religionem profite­
retur , respuisse , ct terram excussisse
fundamenta aedilicii sacri, quod cxtruere conabatur. 0 ! insignem marly,
rum inter se charilatem ! Honorem
illius qui multos martyres ignominia

p. 170. Gibbon recenset honorem martyribus prestilum inter causas diffundendos religionis. Hi­
story of Decline and Eall of Itoman Empire cis. xr.
(i) Ep 57. (&) Ep. SOI.
(4) Orat, in S. Mamantcm M.
(5) Orat, in 40 Martyres. Vido alias *plure in
Martyres orationes. ;r.j Orat, de S. Theodoro.

CAF

II DE CI LTC SANCTORI M

Si­

giosa solomnitate concelebrat, et ad
excitandam imitationem . ct ul meritis
runt. » *
3«. S. Joannes Ghrysostomus , ad eorum consocietur. atque orationibus
populum Antiochenum «le sanclis mar­ eorum adjuvetur : ita lamcn ut nulli
tyribus Juventi no el Maximino concio- martyrum , sed ipsi Deo martyrum .
nans, ail : « Non aliter priscos, aliter quamvi» in memorias martyrum con­
rcccnliores colitis Sanclos, aed eadem stituamus altaria Quis enim antistitum
alacritate, eodem amore, eodem af­ in locis sanctorum corporum assistens
fectu colitis omnes el commendatis. altari, aliquando dixit : offerimus libi
Non enim exploratis tempus, sed ex­ Petre, aut Paulo, aul Cypriano? sed
quiritis animi fortitudinem, pietatem . quod offertur, offertur Deo , qui mar­
fidem invictam , zelum fervidum, ct tyres coronavit, apud memorias eornni
eas virtutes quas præseferunt Sancti
quos coronavit : ut ex ipsorum locorum
olr quorum honorem hodie conveni­ admonitione major affuclus exurgnlad
mus. »1
acuendam charitatcm , el in illos quos
31. S. Cyri Ilus· Alexandrinus : «San­ imitari possumus, el in illum quo ad­
ctos porro martyres neque deos esse juvante possnmus. Colimus ergo mar­
dicimus, neque divino cultu illos tyres eo cultu dilectionis ct societatis,
tdorare solemus , sed affectos ct ho­ quo ct in hac vita coluntur sancti ho­
noris. Quin potius summis honoribus mines Dei. » *
illos ornamus , puta quod pro veritate
10. Accedit ratio quæ suadet hono­
tirenue certaverint, sinceritateniquc rem quem Deo debemus, exigere ut
fidei cousque servaverint, ut animam quilibet honoretur pro relatione quam
ipsam contempserint , repudialisque habet ad Deum. Sic sacerdotes et pro­
mortis terroribus, periculum omne vi- phétie semper consueverunt speciali
cerinl. Quare nihil esi absurdi r imo honore affici, etiam a regibus, qui certe
vero necesse crai cos qui tam claris civilem cultum non iis tribuebant, sed
fainoribus exccilueruni, ornari per­ honorabant in iis divinam potestatem
petuis honoribus. »B
quam exhibebant. Equidem pro ratione
38. S. Hieronymus : « Honoramus dotum quibus quis ornatur, honnr
torvos, ut honor servorum redundet ad varius csl : civilis quippe cultus tri­
Dominum. « *
buitur iis qui rerum poliuntur .· ille
30. S. Augustinus Fausti Manichmi igitur qui personis sacris tribuitur,
calumniam sic diluit : » N'am quod religiosus habendus est « Videntes au­
diam hinc nobis calumniatur Faustus, tem filii prophetarum qui erant in Je­
quod martyrum memorias honoramus, richo c contra, dixerunt : Rcquievll
in hoc dicens nos idola convertisse ; spirilus Elim super Elisæum. El ve­
non tam me movet ul huic calumnia?, nientes in occursum ejus . adoraverunt
respondeam , quam ut ipsum Faustum cum proni in terram. >· ° Ahdiasdispen­
Ostendam studio calumniandi, etiam sator domus regiæ, Elite obviam fa­
ab ipsius Manichæi vanitatibus exor­ ctus : « cum cognovisset cum, cecidit
super faciem suam. » 7 Ejusdem speciei
bitare voluisse............. Populus autem
ebristianus memorias martyrum reli­ censendus est cultus hic, sive tribuatur

al dedecore affecturus erat, recusa­

(I) Oral. 111., qu® i. in Julian, inveol.
(t) Hom. in SS. MM. Jurenlin. cl Mfliitn. Vide
"Ùm plurima» alias ejusdem in Martyres ho·
OiÜM.
{»} L β. in Julian (I) Ep. «d lîiparium.

(511.. ai. contra Fautlum o. tri. Vide plura
le,limonia apud Natalem Aleiandrtim hial. eccl.
S»c. v. Dis
*,
iiv. Vol.il.
(fl) IV. lieg. it. te.
(Ji 1)1. Ilcg. iviil. 7.

328

TRACT. IX. DE CULTU RELIGIOSO.

iis qui in terris versantur, sive iis qui
cum Christo rognant, quamvis solcmnior hic sit, ob sanctitatis perfectio­
nem quam amittere nequeunt.
Objectione.·; solvuntur.
4L Obj. I. « Nemo vos seducat, vo­
lens in humilitate cl religione Ange­
lorum , quæ non vidit ambulans, fru­
stra inflatus sensu carnis suæ, et non
tenens caput. « * Cultum igitur Angelo­
rum damnat Apostolus.
42. Resp. Liquet Apostolum dc iis
agere qui Christum caput non agno­
scunt , quod dc Catholicis intelligi
nequii, quibus «solus noster Redem­
ptor et Salvator est. » ’Qui autem sint
quos perstringit, non certo constat ;
sunt enim qui Judæos intelligunt,
quibus lex data est, « ordinata per
Angelos in manu mediatoris; »8 alii
ad Simonianos vel Gnosticos alios
verba Apostoli referunt ;(I)
*4 liquet enim
Angelos Æonesve ab his veluli deos
minores, qui sua potestate omnia mo­
derabantur , habitos , ct superstitioso
proinde cultu affectos.5 Sunl etiam
inter reccniiores eruditione præstanles, quibus « Ipmii· r&r
videtur
esse studium singularis sanctitatis ;
nam et alibi (Act. xxvi. 5) Paulus »
Itffrarar àiptrir r»r twiiiiiir ip«ffnriar Ι1ΟΠ
cultum dicit, sed studium singularis
sanctitatis Pharisaicæ. » Ita Rosen­
müller. 6
43. Obj. 2. Joannes Apostolus ab
Angelo correptus csl, quia eum colere
volebat ·. « Cecidi ante pedes ejus, ut

(I) Col. ii. 18.
(Î) Cone. Trid. Sees. xxv. Deer, de invoc. Sanct.
(5) Gal. iii. 10. Vide llicronym. q. io ad AlgaSiam.
(4) Chrysost. horn. vii. in ep Col. ■ Sunl quidam qui dicunt non oportere per Christum adduel, sed per angelos. » Paulo aliter Tlieodorelus
in loc. (8) Aug. I. viii. de civ Dei c. 18.
(6) In loc. Bloomfield : . The persons in queslion (supposed to be Gnostics, adopting the
opinion of (he Essence , Pythagoreans, and Dalonists, maintained , from a sentiment of affected

adorarem eum. Et dicit mihi : Vide ne
feceris : conservus tuus sum , et fra­
trum tuorum habentium testimonium
Jesu : Deum adora. ■7
44. Resp Nefas est de tanto Apostolo
suspicari eum illicitum aliquem cultum
praestare voluisse. Dicendum igilur id
prorsus licuisse ; Angelum tamen mo­
deste recusasse venerationis testimo­
nia, quum veneraretur et ipse Apostoli,
quem diligebat Jesus, excelsam digni­
tatem. Profecto Joannes iterum eadem
cultus praestitit indicia, 8 monitionis
veluli nulla ratione habita , angelicum
nuntium debito prosequens honore,
suæ dignitatis immemor. Igitur Apo­
stolus humilitatis præbuit exemplum ;
Angelus modestiæ, quippe qui et fa­
mulum se professus est Dei, omnem
honorem ad cum referens. Aliam expli­
cationem tradidit Gregorius Magnus;
« Quid est quod ante Redemptoris ad­
ventum Angeli ab hominibus adoran­
tur, et tacent; postmodum vero ado­
rari refugiunt ? Nisi quod naturam
nostram, quam prius despexerant,
postquam hanc stiper se assumptam
conspiciunt, prostratam sibi videre
pertimescunt ? Nec jam sub se velut
infirmam contemnere ausi sunt, quam
super se, videlicet in cœli Rege, ve­
nerantur. Nec habere dedignantur ho­
minem socium, qui super se adorant
hominem Deum. »9 Adeo liquet hono­
rem a Joanne praestitum licitum fuisse,
cumque cx humilitate recusatum, ut
id fateantur Bloomfield, ‘° cl Rosen-

humility, that direct access of prayer to the Deity
was presumptuous and impracticable, and that
prayers could only be presented , and accepted
through the mediation of the angels. » Illootnfield in loc.
(7) Apoc. xii. 10. (8) Ibid. xxii. 9.
(9) S. Greg. Μ. I. i. bom. viii. in Evang. Ipsissima verba voluti Biber® a Bullo laudantur. Primitivael Aposlolica traditio de Jesu Christi Dili
nilate c. vi. $ T.
(10) ■ 1 he Angel declined it with humility.·
In loc.

CAP

H· NE CULTU SANCTORVM

3Ü»

h. e. cultum divinum . . . exhiberet.·
*
Quis hæc. de Apoxiolo Jesu C.hristi
patienter audiet ! Adeo homines sum
sect» student, ut velint Apostolum
Rosenmüller : « Non dicit
soli Deo licite exhiberi : repugnat enim damnaro , potius quam exemplum ejus
iota vetus historia, sed benigne agit . sum sontcnlire adversum agnoscere.
ot si quis collega collega
*
dicat Serva cl imitari Quod ad mandatum divinum
hunc honorem Regi. » · Grolius pnr- a Servatore contra satanam adductum
cesscr.il : « Nam quod in Apocalypsi allinet, exclusive utique intolligitur;
Angelus eum honorem a se amovet, non Deus enim adorandus cst,oique soli
iade venit, quod in eo esset quid illiciti, serviendum, summo cultu ct obsequio.
sed Apostolum sibi æquat Angelus ,
47. Obj. 4. Prophetica est monitio ‘
quod ambo Christi, jam Angelorum universos spectans Christianos, · cum
rtpilis, ministri essent, (Vide loc. Coi. i. ex loco huic gemino çApoc. xxii. 9) ma­
Ιβ. 18.) cl aposlolica legatio ad horni- nifestum sit, Angeli prohibitionem ad
num salutem comparata, nulla parte omnes universim Christianos extenden­
angelica esset inferior. Non solent au­ dam esse. » ·
tem collegæ inter se ista submissionis
48. Resp. Monitio Joannem respexit
tigna usurpare. »
*
se autem profitetur Angelus conservum
45. Obj. 3. cum Bullo. Angeli ratio eorum qui servant verba illius libri. Ni­
• innuitur in verbis illis : r? 6>ώ
hil inde, quum constet de re licita agi,
Deum adorn, quæ ex mandato a qua ex humilitate abstinuit. Cæterum
divino desumi videtur, a Servatore clsi cum omnibus fidelibus, Christo in­
producto Mat. iv. 10. Manifestum voro serviat etiam Angelus, ideoque ratio
esi, verba exclusive (ut loquuntur) prohibitionis hac cx parte subsit, non
latelligi debere, quasi ab Angelo di- tamen adeo valet : poliori enim ratione
rlnm csscl : Cultus iste, quo me affe­ csl conservus Apostolorum el Prophe­
ctu es. Deo soli convenu, J'ide Haque tarum. Qui propheticam monitionem et
n mihi ipsum tribuas. »5
cautelam contra qucnicumque Angelo­
46. Resp. Mirum est doctissimum vi­ rum cultum sibi fingunt in loco objecto
rum velle Apostolum arguere consilii reperisse, debent certum proferre do­
rdeo nefandi, divinum cultum Angelo cumentum quo aliis id suadeant.
tribuendi. Cogitur faleri prostrationem
49. Obj. 5. Deus per prophetam «licit
frisse licilam, sed finem et animi in­ « Gloriam meam alteri non dabo- · ’
tentionem , quam habuit Apostolus, Apostolus clamat : « Soli Deo honor ct
■nidet reprobare : « Nam cadere in ter­ gloria. » ·
30. Resp. Gloria divina , honor scili­
ram, atque ad pedes Angeli, per se
non orat vitiosum ; cum certum sit, cet summus, dari nequii alicui præler
•jiismodi honorem etiam hominibus , Deum : sed honor qui propter Deum
Sgibus scilicet ac prophetis, sæpius a Sanctis tribuitur longe inferior est. et
‘inssanctis, idque sine peccato, exhi­ ad Deum redundat. Sicut Deus diligi­
bitum olim fuisse. Sed ob id culpatur tur, dum fraterna propter ipsum exer­
Apostolus, quod ad pedes Angeli se cetur dilectio, ita et honoratur, dum
prostraverat eo fine, ut ipsum adoraret, honorantur ejus famuli Cæterum Vates
tfiOIlrr, qui frustra contendunt civilem
esse honorem quem Apostolos prosinius Angelo exhibebat Animadvertit

Ί) fn lucum.
it) In eiplic. Decalogi nd i pr.icIÎ) Oullus in opere, Primitif il ΛρJulien
Oj.hodcJcju Chu.li diwuiUle c. 1«. S’-

tq Ibidem
fi) IJluomtield in loc. pmt-Vcacomb.
16) Uuliui, loco ri.
*,
luis *l»iii. it. x'i r.n, . i-,

550

TRACT. IX. BE Cl JLTU RELIGIOSO.

loquitur de moderatione qua divina ju­ defendebant eos etiam ad Angelos co­
stitia in Israelem exercetur, ne geniis lendos inducebant, dicentes legem per
excidium det aliis occasionem blasphe­ cos datam, mansit autem diu hoc vimandi : « Propter me, propter me ra­ tium in Phrygia el Pisidia. Quocirca
cism, ul non blasphemer : et gloriam synodus quoque quæ convenit Laodi­
meam alteri non dabo, n
cea^ quæ est Phrygiae metropolis, lege
51. Obj. 6. Augustinus ait : « Non sit prohibuit ne precarentur Angelos, el
nobis religio cultus hominum mortuo­ in hodiernum usque diem videre licet
rum, quia si pie vixerunt, non sic ha­ apud istos , et eorum finitimos , orato­
bentur ul tales quæranl honores , scd ria S. Michaelis. »
54. Rcsp. Pergit Theodoretus : « Illi
illum a nobis coli volunt, quo illumi­
nante, laetantur meriti sui nos esse con­ ergo humilitate nimirum ducti, hoc
fieri suadebant, dicentes universorum
sortes. » *
52. Rcsp. Eo loci cultum supremum Deum nec cerni, nec attingi, nec com­
intclligil, quapropter subjungit : « Ho­ prehendi posse ; et oportere per Ange­
norandi igitur sunt propter imitatio­ los divinam sibi benevolentiam conci­
nem, non adorandi propter religio­ liare. Hoc est quod dicit : In humilitate
nem. » Mentem suam clarius explicat, ct cultu angelorum. » Longe diversa
scribens contra Faustum : « Colimus est Catholicorum de Angelis sententia
ergo martyres eo cultu dilectionis et el cultui : eos enim veneramur tam­
societatis, quo et in hac vita coluntur quam Dei nuntios , eorumque expeti­
sancti homines Dei, quorum cor ad ta­ mus preces; nec tamen veremur ad
lem pro Evangelica veritate passionem Deum ipsi accedere. Christus est uni­
paratum esse sentimus. Sed illos de­ cus mediator necessarius, cui el su­
votius quanto securius post certamina premus cultus debetur : « Quoniam illi
superata , quanto etiam ftdentiore lau­ jubebant Angelos adorare, ipse contra­
de prædicamus jam in vita feliciore rium præcipit, ul et dicta et facta ex­
victores, quam in ista adhuc usque pu­ ornent recordatione Christi Domini. El
gnantes. At vero illo cultu , qui Graece Deo , inquit, ct Patri gratiarum actio­
Lalria dicitur, Latine uno verbo dici nem offerte per ipsum , non per Ange­
non potest, cum sit quaedam proprie los. Hanc etiam legem sequens Laodidivinitati debita servitus, nec colimus, cena synodus , el volens veteri illi mor­
nec colendum docemus, nisi unum bo mederi, lege sanxii, non orandos
Deum. Cum autem ad hunc cultum esse Angelos, nec relinquendum Do­
pertineat oblatio sacrificii (unde idolo­ minum nostrum Jesum Christum. » lia
latria dicitur eorum, qui hoc etiam ido­ ipse Theodoretus.8 Ille merito rejectus
lis exhibent) nullo modo tale aliquid est Angelorum cultus, qui iis, veluti
offerimus, aut offerendum praecipimus necessariis inter Deum ct hominem se­
vel cuiquam martyri, vel cuiquam san- questribus , adhibebatur, Christo de­
ctæ animæ , vel cuiquam Angelo ; ct relicto. Porro quæ videre erat oratoria
quisquis in hunc errorem delabitur, S. Michaelis, etiam post legem Laodicorripitur per sanam doctrinam, sive cenam , vix haberi possunt supersti­
ut corrigatur, sive ut condemnetur, tioni adhuc addicta , quæ diu quidem
sive ut caveatur. » u
mansit, sed sublata tandem videtur.
53. Obj. 7. Theodoretus in epistolam Quæ igitur olim superstitionis labe in­
ad Colossenses scribit : « Qui legem quinata sunt, ad puriorem cultum
(«) L. de vera Rei. c. 55. alias n. 108. coi 786

(Î) !.. xx. contra faustum C. «I.
I1' In c. 3. ep. ad Coloss.

CAP III. DE SANCTORUM INVOCATIONE

Summi Dei, sub invocatione S. Michae­ lis, benedicat pueris istis : ct invocetur
lis , translata censenda sunt. Cæterum super cos nomen meum : nomina
«i quis contenderit omnem cultum An­ quoque patrum meorum Abraham el
gelorum lege illa velitum, ad loci ad­ Isaac. - » Τ'3’
’ΠΗ
l«7un
juncta in quibus abusus graviores vige­
O”>yjn-nN Recte adnotavit Rosen­
bant, referenda erit prohibitio; potest
müller : < inlelligilur Idem rile jfn·
quippe Ecclesia ea vetare quæ pericu­
gelus, qui luctatus cum Israele nar­
lum habent.
5δ. Obj. 8. Cultus Sanctorum neces­ ratur 32,24 , ct quern Jacob tutelarem
sario in superstitionem vergit : sic, te­ suum putabat. ·· * Ergo persuasum Ja­
stante Gregorio Π., nationes Occidenta­ cobo erat Angelos tutelares rite invo­
les Petrum tamquam deum terrestrem cari, ut benedicant el protegant sibi
commendatos. Eum autem divino in­
habebant.1
3G. Rcsp. Ex Sanctorum cultu super­ stinctu loculum fuisse constat.
59. Moses, ut Deum populo ob vitu­
stitio non oritur : nam inter certos
limites continetur, Deo suo servato lum conflatilem iratum placaret, dixit:
honore. Verba Gregorii significant B.Pe­ « Recordare, Domine, Abraham, Isaac,
trum habitum fuisse Dei in terris vica­ el Israel, servorum tuorum , quibus
rium; de Mose enim ipse Deus dixit: jurasti per temetipsum , etc. >· · Fideli­
« Eccc constitui te Deum Pharaonis. » 1 tatem quam Deo servarunt hi eximii
ejus famuli imprimis allegat, ul Deum
flectat, quem etiam promissionis illis
CAPUT III.
juramento firmalæ monet. Haud absi­
mili ratione Ecclesia consuevit Deo
DE SANCTORUM INVOCATIONE.
Sanctorum virtutes et merita exponere,
ad
iram suam flectendam. Est indirecta
57. Quamvis nulla lege divina vel Ec­
clesiastica Sanctorum præcipiatur in­ quædam invocatio.
60. Salomon in templi dedicatione
vocatio , si Litanias, paucis diebus
anni, Breviarium recitantibus præscri- precibus hunc apposuit terminum :
«
Domine Deus, ne averteris faciem
plas exceperis, docet tamen Ecclesia
Christi tui : memento misericordia­
bonum esse et utile Sanctos invocare;
rum David servi tui. >» 6 ’JD
qua autem ratione patet cx supra lau­
dato Tridenlino decreto. Piam hanc /foy τη '~cn7 ,ΤΌΤ qn-ero Ea­
consuetudinem impugnavit sæculo
quinio incunte Vigilantius ; vindicavit
autem egregius doctor Hieronymus.
Henriciani seu Pelrobrusiani sæculo
XII, Waldenses deinceps et Taboritæ,
et sieculi XVI Novatores.
Propositio.
Bonum est et utile Sanctos cum Chri­
sto regnantes suppliciter invocare.
□8. Probatur 1. ex Scriptura. Jacob,
Ephraim et Manasse benedicens, dixit -■
• Angelus qui eruit me de cunctis ma­

(I) Ep. ari Leon, inter SOI. Cone. Nie. II. t. viii.
(i) Btod. vii. t.
(I) Gen. ilviii. 16. (4) In locum.

dem sententia in Psalmo redditur :
« Propter David servum tuum , non
avertas faciem Christi lui. » 7 7Uy3
T*jntC»o

us

3Ϊ/Π-7Ν

uy
*
,l

τη

Igitur Davidis studium pro religione,
et ærumnæ quas ea de causa passus
est, animo humili el mansueto, alle­
gantur, ul Deus, eorum habita ratione.
Salomonem orantem benigne excipiat :
Psalmus quippe in hoc argumento
versatur : inuy-^s nx *
rrà
TO»

(3) Ei. d- «liti. II.
(6) II. Per. Vi. «.
(7, P». cilli· <0. Heb. cui"·

TRACT. IX. DE CI’LTII RELIGIOSO.

« Memento. Domine, David , et omnis
mansuetudinis ejus. « Familiare fuit
Davidis merita veluli occasionem di­
vinæ bonitatis impetranda? allegare.
Sennacherib Hierosolymas obsidente
incolumem fitliiram urbem pollicitus est
Deus Ezcchiæ regi per Isaiam : « Pro­
tegam urbem hanc, el salvabo eam
propter me, ct propter David servum
meum. » '
01. Jeremias refert : « El dixit Domi­
nus ad me : Si steterit Moyses cl Sa­
muel coram me, non est anima mea ad
populum istum : ejice illos a facie mea,
ei egrediantur. > * Vati deprccanli di
vinam misericordiam pro populo dixe­
rat Deus : « Noli orarc pro populo isto
in bonum >
* ’ Se igitur haud ullatenus·
placandum ut significaret, se ne qui­
dem Moysis olSamuclis precibus dixit
flectendum.· bimo»'! na
*n

nm □yn-'jN

iny-ott

t’x 'JB7 Hæc in-

dicant lieri posse ut Moyses ct Sa­
muel pro iis deprecarentur : nec enim
ulla est causa suspicandi hypobhesim esse de re quæ contingere ne­
quii; vel, ul vult Calvinus, homines vi­
ventes qui Moysi cl Samuel! virtute assimilarentur indicari : nam nullum est
comparationis indicium, et Jeremias
jam supplex intercessit, utique virtute
cæteris picrisque viventibus præslantior. Hieronymus, ‘ Chrysostomus, 5
Gregorius M.G verba proui sonant me­
rito explicuerunt.
62. Tres pueri in fornace Deum pre­
cati sunt : « Neque auferas misericor­
diam tuam a nobis, propter Abraham
dilectum tuum, el Isaac servum tuum ,
et Israel sanctum tuum. «7 Hæc qui­
dem repcriuulur inter ea quæ Deuterocanonica recensentur : sed consona
sunt iis quæ Moses protulit,8 ut nihil
'i.lV.flcg.x X·3*.·«JJer.x
i.
(X) Ibidem xiv. II. (4) >" Cumm.
(6) Ilum. i. invp. ad Theas.
I» l.ib. 0. Mural, c. 3.

inierim dicamus dc eorum auctoritate,
quam alias statuimus.
63. Judas Machabæusin somno vidit
« Oniam, qui fuerit summus sacerdos...
manus protendentem . orare pro omni
populo Judaeorum : post hoc apparuisse
ct alium virum , aetate et gloria mirabi­
lem, cl magni decoris habitudine circa
illum : respondentem vero Oniam di­
xisse : Hic est fratrum amator,cl populi
Israel : hic est, qui mullum orat pro
populo, ct universa sancta civitate,
Jeremias propheta Dei. »9
(14. Liquet igitur familiare fuisse Dei
populo per omnia sæcula veterum San­
ctorum merila allegare, ul Deus pro­
pitius sibi redderetur: Deumque ipsum
sæpe saepius significasse se plura con­
cedere beneficia , eorum intuitu : An­
gelos etiam invocatos esse ul beneficia
largirentur, utpolc divinorum consi­
liorum ministros. Hos cum honore
nominavit Joannes, veluti gratiæ et
pacis quæ a Christo est ministros:
« Gratia vobis cl pax ab eo,qui est,
cl qui erat, et qui venturus est; et a
septem spiritibus, qui in conspectu
throni ejus sunt. >· w Imo persuasum
fuit Judæis eos qui c vivis discesserant,
pro populo Deum deprecari, camque
persuasionem Deus ipse Jcrcmiæ testi­
monio ct visione Judæ Machabæi con­

firmavit.
65. Confirmantur hæc omnia iis
testimoniis quæ Angelos Sanctosque
exhibent Deo offerentes preces justo­
rum. « Quando orabas cum lacrymis,»
drccbat Raphael Tobiæ, — « ego obtuli
orationem tuam Domino. »
*·« Viginli
quatuor seniores ceciderunt coram
Agno, habentes singuli citharas, et phia­
las aureas plenas odoramentorum, quæ
sunt orationes Sanctorum.» ·» <■ Et alius
Angelus venit, cl stetit ante altare
(?) Dan. iii. 38.
(8) Exod. xitii. (S.
(8) II. Maeli,xt. h (ioi Apoc. i. I,
(H) Tobie xii. ». ti) Apoc. v. 8

CAP. HI. OK SANCT RUM INVOCATIONE.

333

habens thuribulum aureum · el data oratio »· Virgines alloqueris ait: « Du­
sunt illi incensa mulla , ul daret de rate fortiter, spiritaliter pergite, perve­
orationibus Sanctorum omnium super nite feliciter: tantum mementote tune
altare aureum, quod esl ante thronum nostri,cum incipiet in vobis virginitas
Dei. El ascendit fumus incensorum de honorari. ■ ·
88. Origenes : » Cum aliquis Deum
orationibus Sanctorum dc manu Angeli
coram Deo. »1 Hæc salis ostendunt hahel propitium, sequitur ut amicos
Angelos Sanctosque cum Christo re­ habeat omnes ejus Angelos, animas
gnantes suas habere paries in oratio­ el Spiritus. Sentiunt enim qui >»int
nibus Sanclorum qui in terris versantur digni favore coelestis Numinis ; quibus
non solum ipsi bene volunt, verum
Deo commendandis.
60 Praeterea ex Scriptura cerlo con­ etiam dant operam , ul Deum ei servire
stat Deum gratas habere orationes quas volentibus concilient ; el una nobiscum
justi in terris pro aliis effundunt. Amicos precantur , ut quotquot eum colimus,
Job ad cum remisit, ejus tantum audeamus dicere , hominibus borne
oratione se placandum significans: «Ite voluntatis precanlibus ultro se adjun­
ad servum meum Job , et offerte holo­ gere innumera sanctorum Angelorum
caustum pro vobis : Job autem servus millia, et intercedere pro mortali no­
meus orabil pro vobis : faciem ejus stro genere. » 7 « Omnia Angelis plena
suscipiam, ut non vobis imputetur sunt. Veni, Angele, suscipe sermone
stultitia. » * S. Paulus fidelium pro se conversum ab errore pristino. » *
expetivit preces : < Obsecro ergo vos ,
69. Adeo persuasum eral fidelibus,
fratres, per Dominum nostrum Jesum sæculo tertio ineunte, valere apud
Christum , el per charitatem sancti Deum Sanclorum pro viventibus preces,
■piritus, ut adjuvetis me in orationibus ul Potamiæna militi ethnico Basilidi,
vestris pro me ad Deum. » * «Orale pro qui eam ab injuria protexerat, promi­
invicem ul salvemini. » * A (orliori gra­ serit « se post obitum ipsius salutem a
tin sunt Deo orationes Sanctorum in Domino illi impetraturam. « Promissis
coelis , qui omni macula immunes sunt. stetit, et Dasilides martyrium subi­
Magna inde Deo exurgit gloria, quod turus , Christianis suam couversionem
in ipsa sublimi eorum conditione sup­ mirantibus, rem retulit, seque Potaplices se exhibent.
miænam , tertio post martyrium die ,
07. Probatur 2. ex constanti Eeclesiæ noctu sibi assistentem vidisse, quæ se
consuetudine. S. Cyprianus : « Memores ipsius causa Dominum orasse testata
nostri invicem simus, concordes atque est. Ita refert Eusebius.9
unanimes pro nobis semper oremus,
70. S. Basilius, in oratione in quadra­
pressuras et angustias mutua charitate ginta martyres : « Sæpe operam dedistis
relevemus. Et qui istiuc nostrum prior ul unum pro vobis orantem inveni­
divinæ dignationis celeritate præcesse- retis : quadraginta sunt hi, unam ora­
ril, perseveret apud Dominum nostra di­ tionis emittentes vocem . . . Qui ali­
lectio, pro fratribus et sororibus nostris qua premitur angustia , ad hos con­
spud misericordiam Patris non cesset fugit : qui rursus lætalur, ad hos re

(IJ Apoc. viii. 3. (S) Job xlii. 8.
(8) Horn. i. in Ewcbiefan. Vide ·« I. iii. in
(3) lloni. iv. 40. vide et Epbea. vi. 19. I. TbeM. Cenlic.
’•i'. II. Thess. iii. <· ColoM. iv. 3. Ilob. xiii. <8.
0) L. vi. bixl. «cl. c.
Pneetley rem conxlur
(4) Jacob v. 16. (5) Ep. BJ.
abaquo miraculo explicare ei aopenlitiooe Illine
(0) L. de disciplina et habita virginum.
««“H . ·<««» ·". iffMCHMI·. MB i«rel cvnsuela

W L. ,111.

Cel..»·

,™....,.... lïon.

53*

TRACT. IX DE Cl ILTU RELIGIOSO.

currit : hic ul a malis liberetur ; illo
ut durct in rebus lætis. Hie mulier
orans pro tiliis auditur : peregrinanti
viro reditum incolumem, aegrotanti
vero salutem implorat.... 0 sanctum
chorum! Sacrum ordinem! 0 cuneum
inexpugnabilem ! 0 communes generis
humani custodes ! Optimi curarum so­
cii, precum adjutores, legali apud
Deum potcnlissimi, astra mundi, flores
Ecclesiarum ! Vos non terra contexit,
sed coelum excepit. »
71. S Hilarius in verba Christi apud
Mallii, c. xviii. 10. « Angeli pusillorum
m praesunt fidelium orationibus. »«Præesse Angelos absoluta auctoritas est.Sal­
vatorum igitur per Christum orationes
Angeli quotidie Deo offerunt. Ergo pe­
riculose ille contemnitur , cujus desi­
deria ac postulationes ad ælernum et
invisibilem Deum ambitioso Angelorum
famulatu ac ministerio pervehuntur. »
72. S. Gregorius Nazianzenus in Ora­
tione dc laudibus S. Basilii : « Tu vero,
sacrum el divinum caput, e cœlo nos,
quæso, inspice, carnisque stimulum
a Deo nobis ad disciplinam datum aut
precibus tuis siste , aut certe ul forti
animo perferamus, persuade, atque
omnem nostram vitam ad id quod
maxime conducibile eat, dirige. Post­
quam autem ex hac vita migraverimus,
illinc etiam nos in tabernacula tua
suscipe, ul simul viventes, cl Sanctam
Trinitatem plenius puriusque cernentes,
desideriis nostris finem statuamus. »1
75. S. Gregorius Nyssenus , Oratione
de S. Theodoro M. : a Intercede ac de­
precare pro patria apud communem
Regem ac Dominum. Nam patria mar­
tyris est etiam locus passionis. . . .
Etiamsi superasti sxculum, at nosti
affectus et usus, necessitatesque hu­
man® conditionis. Pete pacem, ut hi
publici conventus non desinant. . . .
(4) Vide etiam Oral. ai». de Paire *uo , el Oral,
in Attianas.el Oral, xr···- m <4Ρ·'
*
η·
(4) Vide eliam Orat, de SS. Intentio el Ma-

Nos enim etiam quod incolumes scr·
vati sumus, tibi acceptum referimus.
Petimus aulem etiam futuri temporis
præsidium atque securitatem. Quod si
majori etiam opus fuerit advocatione
ac intercessione , fratrum Inorum
martyrum coge chorum , et cum om­
nibus una deprecare. Multorum justo­
rum preces populorum peccata dissol­
vant Admone Petrum, excita Paulum,
necnon Joannem Theologum , ac dile­
ctum discipulum, ul pro Ecclesiis quas
constituerunt solicit! sint. »
74. S. Joannes Chrysoslomus In homilia de SS. Bernice, Prosdoce, cl
Domnina : « Neque die tantum hujus
festivitatis, sed aliis eliam diebus, iis
assideamus, eas obsecremus, olitestemur,utpalronæ sint noslræ. Mullam
enim fiduciam oblinent non viventes
modo, sed et mortuæ, multoque magis
cum sint mortuæ. Jam enim stigmata
ferunt Christi. Cum aulem stigmata hæc
ostenderint, omnia Regi possunt per­
suadere. » ’ « Nam preces quidem San­
ctorum vim· habent maximam; sed si
nos pœnitentiam agamus, et resipi­
scamus »... « Here autem dico, non
ut Sanctis non supplicemus, sed ne
simus négligentes. » ’
75. S. Asterius, Amasenus Episcopus,
in Encomio martyrum, matrem pro
lilii valetudine dcprecanlem inducit:
« Ad unum martyrum accedens, per
illum postulationem suam offert Do­
mino , hujusmodi mediatorem vocibus
interpellans : Tu qui propter Christum
passus es, intercede pro passione ac
morbo. ... Tu ipse quoque martyres
aliquando rogasti , antequam ticres
martyr.» . . . Infra dicit : «Nam quia
minime idonea est oratio nostra ad
flectendum Dominum in tempore ne­
cessitatis , el calamitatis : siquidem
oratio nostra non tam deprecatio est,
Mimo , Ct liom. 48 dc S. Meleiio.
(») Horn. v. in Mallii, n. 4. 5.

CAP

III

DE SANCTORI M INVOCATIONE

quam peccatorum in memoriam rcvocalio, idcirco nos ad conservos Domino

Domino, quantum possumus, bonu
ejus imitemur. » ·
70. S. I.eo M : « Apud henimn Petrum
dilectos confugimus. »
7d. S. Ambrosius : « Obsecrandi sunl Apostolum vigilias celebremus . palroAngeli pro nobis , qui nobis ad præsi­ clnanle eodem orationibus nostris, ut
dium dati sunl. Martyres obsecrandi, in omnibus misericordiam Dei obtinere
quorum videmur nobis quoddam cor­ mereamur. · * ■ Cujus nos orat ombus
poris pignore patrocinium vindicare. eia spiritalibus inimicis, et a corporeis
Possunt pro peccatis rogare nosiris, hostibus confidimus liberari. > *
qui proprio sanguine , etiamsi qua
80. Concilium Chalcedonense : · Flamotierunl peccata, laverum : isti enim vianus post mortem vivit : Martyr pro
sunl Dei martyres , noslri Præsules , nobis oret. » ·
speculatores viiæ acluumque nostro­
81. Lilurgia Graeca indulgentia peti­
rum. Non erubescamus cos interces­ tur intercessionibus Dciparæ et San­
sores nostrae infirmitatis adhibere : ctorum.
quia ipsi infirmitatem corporis eliam
Objectionem solvuntur.
cum vincerent cognoverunt. ■1*
82. Obj. I. Invocatio est *tide quxdam
77. S. Hieronymus Vigilantium refel­ professio, ideoque ad solum Deum
lens, respondet : « Dicis in libello tuo, dirigenda est, juxta illud Apostoli :
quod dum vivimus, mutuo pro nobis « Quomodo ergo iuvocabunl, in quem
orare possumus ; postquam autem non crediderunt ?»7
mortui fucrimus, nullius sil pro alio
83. Resp. Invocatio de qua loquitur
exaudienda oratio : præsertim cum Apostolus est ea qua quis Dominum
martyres ultionem sui sanguinis ob­ agnoscens, salutem ab eo polit ■■ » Idem
secrantes, impetrare non quiverint. Si Dominus omnium , dives in omnes qui
Apostoli el martyres adhuc in corpore invocant illum. Omnis enim, quicumque
constituti possunt orare pro cæleris, invocaverit nomen Domini , salvus
quando pro se adhuc debent esse soli­ erit. » · Longe diversa est ratio invo­
cit! : quanto magis post coronas, victo­ cationis Sanctorum, quos Dei famulos,
rias el triumphos? Unus homo Moyses non deos, salutis subsidia per Chri­
sexcentis millibus armatorum impetrat stum nobis impetraturos, non eam suis
a Deo veniam ; et Slephanus imitator meritis vel potentia daturos agnosci­
Domini sui, el primus martyr in Chri- mus. Profecto Apostolus fidelium pri­
sto, pro persecutoribus veniam depre­ ces expellit verbis eisdem quibus San­
catur : el postquam cum Christo esse ctos invocare consuevimus : « Fratres ,
coeperint, minus valebunt? . . . Deni­ orate pro nobis. · * Igitur Deus solus
que Sancti non appellantur mortui, sed invocandus est tamquam Dominus .
ct salutis aucior : sed invocatio, qualis
viventes. » *
78. S. Augustinus de Cypriano ait : ad Sanctos dirigitur, Deo non con­
• Adjuvet itaque nos in orationibus suis venit.
8-i. Obj. 3. Paulus dicit unicum esse
in istius carnis mortalitate, tamquam
caliginosa nube, laborantes, ul donante mediatorem : « Unus enim Deus, unus
(I) L. dc vidui» c. 0. Vide eliam ep. ii. »d
Marccllinam sororem do inventione corporum

SS. Gervaaii ei Prole»»·
(i) L. conlra Vigilantium.
(») !.. viii. de bapliemo, conlra Donal.ataa c. i.
I.i«. op. Aug. ed. Vcn.

(4) Serm. ii. de Peni. (S) Serm. i. <|e jejunio Peni.
(0) Cone. Chalc. Ad. ii. Alie plure vide apud
Natalem Aleiemlrum bid. eecl. See. v. dial. ·>.
qu. ii. ari. ii. prop. ii.
(·) Hum. a. t». (·) Ibidem l*.
(v) I. T bee·, v. as.

536

TRACT. IX

DE C UI.TU RELIGIOSO.

et mediator Dei el hominum homo bundi implorant, ut qua valent gratia
Chrislus Jesus. » 1
apud Deum , imo qua præslanl po­
85. Resp. Loquitur Apostolus do me­ tentia , pro famulis sibi obsequentibus
diatore, «qui dedit redemptionem se- utantur.
metipsum pro omnibus. » ’ Utique
89. Resp. Est quidem discrimen,cx
unicus ille est « qui solus noster Redem­ conditionis diversitate desumptum, sed
ptor ac Salvator est. » s Sancti autem quod rei substantiam non attingat:si
preces apud Deum per Christum pro enim Deus solus invocandus sil,adeo
nobis fundunt : qua ratione pii homines ut apud cum nullus quærcndus sit
pro peccatoribus deprecantur absque intercessor, nec debemus quærere
alicujus in terris positi preces. Sancti
ulla Christi injuria.
8(1. Obj 3. Christus non eam docuit gloria fruenles non desinunt esse Dei
orandi rationem, sed Patrem invocan­ humillimi famuli, qui proinde nonnisi
dum dixit : « Sic ergo vos orabitis : supplices ad cum accedunl, quamvis
jam non indigeant venia aliqua, vel
Pater noster, etc «
8". Resp. Christus eo loci emendavit beneficio. Quod nos cum magno reve­
error emeorum, qui ethnicorum instar rentiae sensu eos invocemus, cxeorum
putabant se vola consecuturos, si ca feliciori conditione provenit: jam enim
verborum ambitui intexerent : « putant regnant cum Christo, gloriæ illius
enim quod in multiloquio suo exau­ facti participes. Ulique nobis persuasum
diantur. »
* Opus non erat ut ea occa­ est eos plurimum posse apud Deum,
sione aliquid traderet de pia consue­ quum sint illi acceptissimi, qui non
tudine preces Sanctorum expetendi, consuevit preces servorum suorum
quæ satis commendatur exemplis in rejicere: «Oculi Domini super justos,
Scripturis relatis, Sanctorum in len is et aures ejus in preces eurum. » * Si
versantium qui suis precibus beneficia quis se alicujus Sancti devotum profi­
aliis impetrarunt, el qui ipsi aliorum teatur famulum, intelligitur significare
proces expetierunt. « Orate pro invi­ altam virtutum æstimalionem, el ve­
cem , » inquit Jacobus, « ul salvemini : nerationem quam animo fovet; nou
mullum enim valet deprecatio justi tamen obsequio quo Deum colit aliquid
assidua. »· Profecto quæ afferuntur ar­ detrahere.
90. Obj. 5. Sancti frustra invocantur,
gumenta ad impugnandam Sanctorum
invocationem, si quid valeant, probant nam preces non norunt : juxta illud
justorum nobiscum in terris versan­ Ecclesiastis : « Viventes sciunt se
morituros, mortui vero nihil noverunt
tium preces non eàse expetendas.
88. Obj. 4. Immane est discrimen amplius. »7
91. Resp. Non omnem prorsus cogni­
inter piam consuetudinem pro se invi­
cem orandi, qualem commendat Jaco­ tionem mortuis denegat Ecclesiastes,
bus, el Sanctorum invocationem : nam sed eam rerum humanarum notitiam,
in terris versantes omnes supplices quæ versantibus in corpore convenit.
nos sistimus coram Deo , orationis ct Cæterum Sanctos in Deo plurima
communionis sancio consortio con­ nosse de hominibus in terra versan­
juncti ; nec quis alium invocare dici tibus, ex co colligitur quod et Angeli
potest : c contra accedunl Catholici peccatoris poenitentia gaudeant, Christo
supplices ad Sanctos in soliis coele­ lestante.
stibus considentes, eosque venera92. Obj. G. Vel Sancti censentur nosse
(«) I. Tim. ii. 5. (Î) Ibidem, 0.
(S)
Cone. Tnd. Se»·, iiv- De invec.

*)( Matl.Ti. 7. (5) Jac. v. 10.
(«) P·. ixaiii. le. (,) Ecc1m> i,

CAP

III. DE SANCT fll'M INVOCATION E.

procos in u, el
infinita quadam indicia sint ambigua. Præterea usus
«cientia . Pc» instar, præditi videbun­ veteris Ecclesiæ certos nos facit preces
tur : nam preces ubique terrarum ab illas haud inutiliter fundi : ideoque non
hominibus innumeris funduntur ; vel conjiciendo, sed traditionem divinam
Deo revelante , quod superfluum el secuti eas audiendas judicamus. Mo­
inane est ; quippe revelat Sanctis dum quo audiantur, nostrum non est
preces ad eos fusas, ut ipsi deinceps explicare , quum coelestium Spirituum
conditionem cl doles vix ullatenus con­
orent eum.
93. Resp. Scientiam qua pollent San­ cipere valeamus; sed de sublimiori
cti magnam esse non dubitamus, quum qua præstanl notitia dubitandi nulla
divino lumine perfundantur ; limitibus ost ratio. Optime in rem nostram Lcibtamen eam circumscribi fatemur . nam nitzius : « Cum igitur beatæ mentes
creatura infinitae perfectionis capax multo magis nunc rebus nostris inter­
non est. Quum corpore adhuc inclusa sint, quam quando in terris vivebant,
anima tanta polleat cognitione, temere mulloque omnia præsentius intueantur
corti ponuntur limites scientiae quam (nam homines pauca tantum quæ in
habet corpore soluta, et Dei gloria conspectu geruntur aut ab aliis nun­
illustrata. Necesse non est ut definia­ tiantur cognoscunt), cum charitas carum
mus rationem qua singula noscant; aut voluntas juvandi longe sil ardensed non repugnat ul revelatione con­ lior, denique cum preces earum longe
tingat quæ tamen simplicissima sit, sint eflicaciores , quam quas olim fun­
el nulla actuum serie, qualem descri­ debant in hac vita, constet autem
bunt adversarii, implicata. Spirituum quantum Deus etiam viventium inter­
teœleslium doles et cognitionem ne­ cessionibus tribuerit, et utiliter nos
quaquam mente assequi valemus, fratrum preces nostris conjungi expeideoque præstat sequi veterum fidem, ctamus: non video quomodo crimini
qui Sanctis precum notitiam non de­ dari possit compellare felicem animam
negant, quin explicare aggrediantur vel sanctum Angelum, ejusque inter­
quomodo comparetur. ‘ Id profecto cessionem vel auxilium postulare . . .
constat de infinita scientia non agi, praesertim si cultus ille consideretur
quum derivetur a Deo, el ad preces, tantum ut exigua accessio summi
numero utique finito, referatur.
illius qui in unum Deum recta diri­
94. Obj. 7. Nullo certo documento gitur. » *
probatur Sanctis hanc competere no­
96. Obj. 8. S. Augustinus media­
titiam, quæ meris nititur conjecturis. toris nomen nec Joanni nec Paulo
93. Resp. Certum csl Christi docu­ tribuendum contendit : « Si esset
mentum dc notitia pœnitcnlis animi mediator Paulus , essent utique et
quam habent Angeli, et par est ratio cætcri co-apostoli ejus, ac si multi
precum; nam poenitentia inter cordis mediatores essent, nec ipsius Pauli
arcana recte reponitur, quum externa constaret ratio qua dixerat : « Uniu
(l) · When it is said that the Saints cannot hear
our prayers , unless God reveal them to them ;
*othat Almighty God , upon the Homan theory,
conveys from us to them those requests which

'bey are to ask back again of Him for us , wo
•re certainly using an unreal, because an un•Criptural argument. Moses on the Mount having
'be sin of his people first revealed to hm. by
Ud, that he in turn might intercedo».lb God

Vol. ii.

for them. Indeed , it is through Him (in whom vrn
live,and move, and hive our being; . that wo
are able in thit life to hear the requests of each
other and to present them to Him in prayer.
Such an argument then, while shocking anil
profane to the feelings of a Humanist, ,<
shallow even in the judgment of a philosopher. ·
Tract. N·. ÏI.
{*) Sysl. theol. p. 191.

29

TRACT. IX. DE CULTU RELIGIOSO.

35R

■> Deus, unus mediator Dei ct homi- tionem , quasi homine puro nato, sed
» num. »1
non Deo Verbo incarnato , ct nato cx
97. Mediatoris nomen merito denegat ipsa, talis anathema sil. » ♦ Pleriqiio
Augustinus alicui prælcr Christum sectarii hodierni de Mariæ titulo litem
competere sensu Donatistarum , quod non movent. Cæterum Unitarii Chri­
scilicet Sacramentorum vis cx ejus stum Deum denegantes, Mariam Dei­
meritis penderet. Cæterum proces San­ param necessaria consequentia denectorum utiliter expeti testatur : « Ha­ gant ; cl Protestantes universi, ne
bet, » inquit, « ecclesiastica disciplina, quidem exceptis Episcopalibus, ejus
quod fideles noverunt, cum martyres honori detrahunt. Exceperunt quippe
eo loco recitant ad altare Dei, ubi non magno cum honore in conventibus
pro ipsis oretur, pro cætcris autem cleri Episcopum Xcstorianum . qui has
defundis oretur. Injuria est enim pro invisit plagas ; et Henricus Onderdorië,
martyre orare, cujus nos debemus Episcopus tunc dictus Philadelphiensis, scribere non dubitavit vocem
orationibus commendari. » *
Dciparæ vel nullam, vel pravam habere
significationem.
CAPUT IV.
Propositio.
DE VIRGINIS CULTU.
Virgo Maria vere el proprie dicenda
est Dei Mater.
§ I. Dc Matris Dei titulo.
99. Probatur I. ex Scripturis. Elisa­
98. Eximia prorsus Virginis Mariæ beth, Spiritu sancto inspirante, Manam
dignitas postulat ul de ea specialim Matrem Domini sui appellavit : « Bene­
agamus. Ex Nestoriana hæresi qua dicta tu inter mulieres, ct benedicius
Christi persona a Verbo distinguebatur, fructus veniris lui. El unde hoc mihi
sequebatur Mariam Christi Matrem ut veniat Mater Domini mei — ί μ·τ·γ
— ad me? »s Angelus
Xduttctcx·.» , non vero Matrem Dei 6itr«w TCÛ XVpISU
dicendam : quapropter et Mariæ digni­ eum designavit.Filium Dei : « Quod
tatem impugnavit illius hærcscos arti­ nascetur ex te Sanctum , vocabitur
fex ; eàmque vindicarunt egregie Præ- Filius Dei. » 6 »« γίηάμιιιι ây isi,
sules cbrisliani qui ipsi obstiterunt. rai vilr Jiîw. Filium suum Deum mi­
Probavit Concilium Ephesinum hunc sisse dicit Apostolus : « Misit Deus
analhematismum a Cyrillo conscri­ Filium suum , factum ex muliere. »’
ptum : « Si quis non confitetur Deum ΐζα,πίσταΜι l ·>ι»γ r«r <!·'·· «vrîv, yt»i/xns> u
Emmanuel, Deus nobiscum,
esse veraciter Emmanuelcm, cl proplerea Dei Genitricem sanctam Virgi­ vocatur, quem Virgo concepit el pepe
nem : pcpcril enim secundum carnem, rit : μι^' ίμΑ> » d««r.8 Ergo Maria Virgo
carnem factum Dei Verbum, secundum Mater est Dei cl Domini nostri, qui
quod scriptum est, « Verbum caro fa- Filius est Dei Patris.
» clum est; » anathema sit.ε Sic et Con­
1(10. Probatur 2. ex Patribus. S. Igna­
cilium Constantinopolitanum 11. : « Si tius M. : « Deus nosier Jesus Christus
quis abusive, et non vere Dei Geni­ in utero gestatus est a Maria, n8 S
tricem dicit sanctam gloriosam semper Justinus dicil : « Eum qui secundum
Virginem Mariam , vel secundum rela­ voluntatem Patris, ex Virgine generis
(i; L. II. contra Parmen. c. viii.
(t) Seim. avii. de verbi» Apostoli.

(s) Anatb. i.
(·») Can. vi­

ti) Lue. i. 4J. (G) Ibid. i. 51.
D) Gal. iv. 4.
(H) Maub. i. S3.
1«) Ep. ad Eph.

CAP. IV. DE VIRGINIS ( ΙΊ.ΤΙ

Abrahæ, tribus Juda et stirpis David ,
genitus est, Filium Dei Christum.» ·
;,MTir . ■ ■ ir<
*p
”“
vlw riv Οι
*
Xfirrn. S. Irenæus : « Verbum exi­
stons ex Maria , quæ adhuc oral Virgo,
recte accipiebat generationem Adæ
recapitulationis. »a Dionysius Alexan­
drinus dc Isaia loquens dicit: « Ostendit
Dei Genitricem Virginem quemdam con­
cepisse. ■> s S. Athanasius docet cx
Scriptura : « Tum Filium fuisse semper,
cl esse Deum : qui sit Verbum , et
splendor, ac sapientia Patris : tum
postea propter nos eumdem illum, as­
sumpta carne de Virgine Dei Genitrice
Maria, hominem esse facium, n * S. Ra­
silius de humana Christi generatione
disserens. Virginem ->«r«»r vocat. 4
5
S. Gregorius Nazianzenus : « Si quis

35ϋ

eam objurgavit, eo quod de vino deli·
ciente in nuptiis Cnnæ quereretur :
« Quid mihi cl libi est, millier’» » ,1’
Joannem in lilium ci dans, mulierem
eam iterum appellat : « Mulier, eeee
Illius tuus. »11 Eam adesse annuntianti
respondit : » Quæ est mater mea, ct
qui sunt fratres mei ? Et extendens ma­
num in discipulos suos, dixit : Ecce
mater mea , et fratres mei. Quicumque
enim fecerit voluntatem Patris mei,
qui in cœlis est, ipse meus frater, ct
soror, et mater csl. » ** Ideo censendus
est ab hac appellatione abstinuisse, ne
Dei Mater ipsa haberetur.
105. Resp. Sæpe Maria Mater Jesu ni
Scripturis dicitur : Mater Domini semel
vocata est; ejusque Filius Dei Filius,
Deus nobiscurp , appellatur. Quum igi-

sanctam Mariam Deiparam non credit, tur hæc, Spiritu sancio aillante, dicta
extra Divinitatem est » 6 S. Hicrony- et scripta sint, nil obstat quod non ro­
oms : « Natum Deum esse de Virgine tulerit sacer aliquis scriplor eam Macredimus, quia legimus. »’
Irem a Christo appellatam; nec enim
101. Rationem cur Virgo Deipara qua ratione eam compellare cousuevediccnda sit, praeclare explicat S. Cyril- rit refertur. Quum peteret ipsa divinæ
Ius Alexandrinus : « Quia vero sacra qua pollebat potestatis exercitium , ut
Virgo Deum carni secundum hyposta- pudori nubentium de vini defectu consim unitum
corporaliter
genuit, ob id suleretur, tempus palam faciendi pro­
---------------illam quoque Deiparam esse dicimus; digiis patrandis divinam suam origi­
non quod Dei Verbi natura existendi nem , nondum advenisse significavit.
initium cx carne traxerit, sed quia Verba autem objecta non reprehensio­
humana nalura secundum hypostasim nis vim necessario oblinent, sed ex
sibi unita, corpoream ex utero nativi­ vocis sono sensum acriorem vel mitio­
tatem experta est. n e « Si Deus et rem habent. Nonnumquam ita profe­
Dominus noster Jesus Christus, quo­ runtur ab Orientalibus, ut simplex sil
modo Dei Genitrix non est, quæ illum interrogatio, ac si diceretur : Quid a me
vis ?,J Nonnumquam significant : Quid
genuit sancta Virgo? »9
contra me habes? nonnumquam : Quo
Objectiones solvuntur.
102. Obj. I. Christus Mariam num- jure me appellas? Mitissimam autem
quam Matrem vocasse noscitur : imo explicationem hocco in loco exigunt; u

(1) Dial, cum Tryphone Judaeo, n. 13.
•pud ! ren.ru rn significa» qui imlaurarc volui»

hominem , eumquo e lapau erigere.
(5) In resp. ad qua»»· 3. SamoMleni.
(4) Orat. iv. contra Arianos.
(5) Horn. xxv. do humana Christi gener.
(0) Ep. i. ad Cleodoniatn ,
O*··· 3I·

(’) L. eonlra Helvidium.
(8) Ep. s. ad Nestor, c. Î.
(9) Ep. ad Monachos.
(<0) Joan. ii. 4.
(HJ Ibid. six. JC.
(ii) Mall. xii. 48.
(13) H. Ileg. xvi. 10. II. Par. sur. ii.
i U) In Juan. c. ii. I. · These wont
*

.jmiu

340

TRACT. IX. DF, RELIGIOSO CULTU.

nec enim COgitflre fas est Christum, qui
parentes honorandos præcipit, Matrem
minus honorifice tractasse : cui c con­
tra rei eventus demonstrat cum morem
gessisse, licet sic videretur divina con­
silia dc manifestationis suæ tempore
prævcrlcrc. Quæslio illa Hebraica ,
ait Rosenmüller, «
6-ΠΟ . . . »

non est indignantis el molestius feren­
tis. . . . Nec vox yimi iram et indi­
gnationem indicat : nam apud Graecos
hæc fuit compellatio el allocutio hone­
stissimarum feminarum, n Nihil igitur
ex hac appellatione contra dignitatem
Marite, Matris Christi Dei, concludi po­
test. Quod aulem noluerit ab edocenda
turba distrahi, etiam ul Matri obseque­
retur, ostendit eum in iis quæ Patris
sui sunt praesertim occupari, ct affectu
amplecti tenero omnes qui Patris sui
faciunt voluntatem. S. Chrysostomus
in rem animadvertit : « Neque enim di­
xit : Abi, dic matri, eam meam non
esse matrem ; sed loqucnli respondit
his verbis : n Quæ est mater mea ?». . .
Ut neque illi neque alii , cognationi
fidentes, virtutem négligèrent. » 1
S. Ambrosius eum ita egisse scrihil :
« Non quo maternæ refutet pietatis obse­
quia (ipsius enim præceplum est, «Qui
» non honoraverit pairem aut matrem,
» morte moriatur »), scd quia paternis
se mysteriis amplius quam maternis af­
fectibus debere cognoscat. Ergo hic non
(ut quidam haeretici tendiculas aucu­
pantur) mater negatur , quæ de cruce
etiam agnoscitur, sed necessitudini
corporali præscriplorum coelestium for­
ma præferlur. n « « Quantus honor pa­
rentibus debeatur, facile ostendit,
quum statim ad actum propter matrem
accedat : quem , quantum in eo erat,
parumper distulisset .... Magnam
import . . . strong reprehension.............. As far
as the opinion rests on the 7-vrai , it i9 utterly
unfounded : since this was a form of address used
even to the most dignified persons; and em­
ployed by Jesus to his mother on the most affecting

certe auctoritatem dignllalemquo de­
ferri sibi a Domino non ignorabat;
quæ, persuaso , ut par orat, filio,mi­
nistros præparat, hortalurque ul omnia
faciant quæ ipse imperabit. ■ S. Cyril.
Alex.3
104. Obj. 2. Rectius Christi Mater
Maria dicitur, quam Deipara . quæ vox
ambigua est, ct videtur Deo a sc exi­
stent! injuriosa.
408. Resp. Sensu obvio Maria Mater
Dei dicitur, eo quod Christum conce­
perit el pepererit Filium Dei, Deum­
que ipsum. Omnes norunt divinam na­
turam carere initio, Deumque proinde
esse a se , adeo ul quisque statim intclligal Mariam Matrem Dei dici, secun­
dum humanam quam assumpsit natu­
ram , <> divinitas illam etiam fceminam
fecerat, non in illa facta fuerat,» uti
recte monet Augustinus. *
100. Obj. 5. Impietatem el blasphemiam redolet appellatio illa : « Mater

Dei. «
107. Resp. Nititur mysterio Dei facti
hominis, quod hominibus suum sen­
sum sequentibus stultum habetur,scd
fidelibus divinam erga homines miseri­
cordiam el dilectionem prodit. Hoc fun­
damento lotius fidei Christianae posito,
dubitari nequit Mariam Dei Matrem
esse, et proinde ila appellandam.

§. II. De perpetua Mariœ virginitate.
108. Mariam Christum concepisse ct
peperisse, illæso virgineo decore, probavimtis in tractatu dc Redemptore.
Eam mansisse deinceps virginem ne­
gavit quinio sæculo Jovinianus; sed
hominis impietatem tota exhorruit
Ecclesia. Inter recentiorcs sectarios
Episcopales consueverunt perpetuam
ejus virginitatem vindicare , quamvis

of «II occasions. b llloomficld in loc.
(I, Horn. xliv. in Matth.
(5) In Eue. 1. vi. n. 30. 38.
(3) In Joan. I. ii. c. xxiii. xxiv.
I■*) l*· *v· <lo consensu Evang.

CAP. IV DE VIRGINIS CI I.Tl

non omnes quo parcst studio Celeri
plcrique Protestantes eam familiari ser­
mone impugnare non dubitant, co ma­
gis se in Christi cultu prolicerc existi­
mantes, quo longius a Matris ejus ho­
nore recedunt.
Propositio.
D. Maria, Christi Domini Mater, virgo
permansit perpetua.
109. Probatur I. cx Scripturis. An­
gelo eam de lilio pariendo edocente,
quaesivit : « Quomodo liet istud , quo­
niam virum non cognosco? »1 His ver­
bis fatetur Grotius propositum quod­
dam virginitatem perpetuo servandi in­
dicari : si enim conjugio licuisset uti,
nulla foret ratio cur quærerel quomodo
paritura foret lilium. In sancio propo­
sito firmata sil neccsse est, ex quo Ma­

3*1

psisse post partum non credimus , quin
non legimus. >’ S Epiphanius : « Sic
sancta Maria virgo nuncupoliir , nec
appellatio ista aliquando commutabi­
tur Hæc enim perpetuo incorrupta per­
mansit. n 0 Gennadius : ■ Integra lidc
credendum beatam Mariam Dei Christi
Matrem , el virginem concepisse, <·ι
virginem genuisse, et post partum vir­
ginem permansisse. * 7 S. Augustinus
de Pelagio dicit : « Manichaeos appellat
catholicos, inore illius Joviniani, qui
ante paucos annos hærelicus novus .
virginitatem sanclæ Mariœ destruebat,
et virginitati sacræ nuptias lideliurn
coæquabal. » 89
* Hæc aliaque manifesto
probant traditionem dc perpetua virgi­
nitate Mariœ, quam idcirco plurimi
agnoscunt Anglicani.11
ter Christi facta, sanctior cl perfectior
111. Probatur 5. ex Conciliis. Patres
evaserit.
Chalcedonenses, in Sermone prospho110. Probaturi, cx traditione quam nelico, Marcianum Imperatorem alloPatres testantur. S. Gregorius Nysse- quentes, Virginem Dei Genitricem pre­
nus : « Illa post parium virgo incorru­ dicant « propter eum qui virginitatem
pta mater fovet lilium. » » s. Ambro­ ipsi etiam post conceptum largitus est,
sius : « Egregia igitur Maria , quæ si­ atque, ut Deo dignum erat, ulcrum ob­
gnum saerte virginitatis extulit, el in­ signavit, ut nullius injuriæ dciude pa­
temerata! integritatis pium Christo ve­ teret. » Constantinopolitanum III. hæc
xillum levavit. El tamen cum omnes ad habet : « Mariœ virginitas ante partum,
cultum virginitatis sanctae Mariœ pro­ in partu, ct post partum intemerahivocentur exemplo, fuerunt qui eam ne­ lis. »
garent virginem perseverasse. Hoc tan­
112. Accedunt rationes theologicae.
tum sacrilegium silere jamdudum ma­ Quum uterus Virginis sanctuarium fa­
luimus, sed quia causa vocavit in mo­ ctus sit Dei, non decuit illum altera
dium , ita ut ejus prolapsionis etiam prole impleri. Mater Filii præscntiu
Episcopus argueretur, indemnatum sancta omnino facta est, et Deo plena .
non putavimus relinquendum. »5 «An quam carnis commercio quodammodo
vero Dominus Jesus eam sibi matrem profanam fieri Christi honor non si­
eligeret, quæ virili semine aulam pos­ nit.
Objectiones solvuntur.
set incestare coelestem ? » * S. Hierony­
113. Obj. i. Satis innuit Evangelista
mus : « Natum Deum osse de virgine
credimus, quia legimus; Mariam nu­ Malthæus Mariam post partum virginem
(l)Luc.i. 31.
(I) In Oral.dc Nat Clirlili.

(J) Institut. Virg. c- v.
(4) Ibidem c. vl.
(i) !.. de perp. Virg. I·· ' ■

|n) ItilT. Itiviil.
|ï) L. de Eccl. dogm. c. I»··

(8) Contra 1 ep. Pelag. 1.1. e il.
(9) · The perpetual virginity of the Mother of
God our Saviour is so likely · thing ■ and ·» uni­
versally received , that I do nol see why we should
not look upon it as a genuine Aposloliesl Traill
lion o llishop Patrick un Tradition . N. »8. p. Ml.
Oxford Tract* , vol. I.

TRACT. IX

DE CULTU RELIGIOSO.

non mansisse : « antequam conveni­ guine conjuncti orant sic passim voca­
rent, » * « Non cognoscebat cani, donec rentur. Augustinus vehementer rejicit
pcpcrit filium suum primogenitum. » ’ quidquid Mariæ perpetuæ virginitati
114·. Rcsp. In co totus est, locis ob­ officit : « Num enim Maria iterum pejectis , Malthæus, ut ostendat Isaiæ va­ pererit’ Absit. Inde coepit dignitas vir­
ticinium in Mariæ partu impletum : af­ ginum. Illa fœmina mater esso potuit;
firmat idcirco commercium nullum eam mulier esse non potuit. » ‘°
117. Obj. 5. Saltem otiosi est hominis
inter cl Joseph ante partum interces­
sisse. « Qui Incarnationis incorruptum de virginitate post parium Inquirere,
susceperat probaro mysterium , non judice Basilio.
putavit uberius prosequendum virgini­
118. Resp. Perperam affirmat Bloom­
tatis Mariæ testimonium , ne defensor field “ post Taylor, otiosi hominis esse,
magis Virginis, quam assertor mysterii Basilio judice, investigare quid fuerit
crederetur, n « Nihil profecto ea ratione Maria post partum , utpote nullius mo­
loquendi insinuatur de iis quæ dein­ menti ad mysterium : non enim ea fuit
ceps evenerunt, quæ proinde usurpa­ sanctissimo doclori mens, quum ipse
tur passim in omnibus linguis ,’quin virginitatem ejus perpetuam tradat ac
aliquid iis quæ prius dicta sunl contra­ tueatur : sed Incarnationis mysterium
rium secutum esse iniciligalur. Non sartum tectum manere, quidquid de ea
desunt in Scripturis similia loca : « Dixit sil, merito dicit : « Nos autem,etiamsi
Dominus Domino meo : Sede a dextris hoc nihil pietatis rationem vitiet; nam
meis, donec ponam inimicos tuos sca­ usque ad dispensationis ministerium
bellum pedum tuorum. »4 « Micholdliæ necessaria erat virginitas ; quod vero
Saul non est natus filius usque in diem deinceps conscquutum est, nullam cu­
mortis suæ. ·> ’Qui primus editus est riositatem rationi mysterii exhibet : ta­
primogenitus consuevit vocari, etiamsi men ut ne eorum qui Christum amant
alius non sequeretur, nam <■ post unum aures suscipiant, quod Deipara ali­
quando virgo esse desiit, illa testimo­
mensem n offerendus erat.6
115. Obj. 2. Fratrum Jesu sæpius fit nia sufficientia esse putamus. » “
119. Obj. 4. Quum fides ea respicial
mentio in Scripturis, el quidem una
eum matre ; quod ostendit de fratribus quæ Deus revelavit, Mariæ perpetua
uterinis esse sermonem : « Descendit virginitas ad eam referri nequii: deest
Capharnaum ipsecl mater ejus, et fra­ enim revelatio ; nec decuit Deum eam
tres ejus. » ’ « Inde fratres unde ma revelare, quum solam Mariam spe­
irem , » ait Augustinus.8
ctet.
116 Resp. Notum est fratrum nomine
120 Rcsp. Revelatio colligitur ex
propinquos passim in Scripturis desi­ Mariæ verbis quæ retulimus , ct ex ti­
gnari : nam Abraham et Lot fratres di­ tulo virginis ei simpliciter in Scripturis
cuntur, patruus licet el nepos. ° Quod tributo ; et plane innotescit ex perpe­
nominentur una cum matre, non eos tua traditione. Porro non Mariam tan­
uterinos fratres probat; receptus enim tum spectat, sed cum mysterio Incar­
loquendi mos sinebat ul qui vere san- nationis intimo nexu conjungitur.

(l>MaUli.i.18. («llbid.v.r.
(j) s. Ainbros. Com. in F.v Lue. c. i. L».
(4,1'i.cix. (6) II Ueg.vi. 83.
W} Num.xviii. <6. (i) Joan. ii. U·
W Tract, x. in Joan.2. Vide el Tract, xxviii. 3.

(0) Cen. itii. g.
(101 Ubi supra.
{!·) In c. i. s:,. Mat.
(18) S. Ilaiil. hom „iv- in s Christi Nalivila
Ictn, p. 218. ed. Itasileæ anno unxt.

CAP. IV. DE VIRGINIS CULTE
j. III. De Immaculata bcatiMitnœ
Virginis Conceptione.

3-43

I sil a Romana Ecclesia et Apostolic»

Sede decisum. ·
122.Pius V. anno 1570 Constitutione
121. Constat esse dogma fidei Catho­ « Super speculam homini · reliquit · li­
beram
cuique facultatem opinandi hu­
lic® omnes homines concipi in peccato,
quod originale dicitur, quatenus ex jus oonlroversiæ quamlibet partem,
peccato Adæ factum est ul universa prout vel magis piam, vel magis proba­
ejus sobolcs peccato inquinata sit. bilem esse duxerit, « vetans tamen up
Hanc doctrinam quum anathemate con- in popularibus concionibus, vel ubi­
flrmasset Concilium Tridcnlinum . plu­ cumque promiscua virorum et mulie­
res e Patribus postulabant, ul beatis­ rum multitudo convenire solet, de hu­
sima Virgo ea labe immunis decreto jus controversi® alterutra parte dispu­
solemni diceretur; sed nonnullis con­ tare , rationibus vel doctorum auctori­
tradicentibus , satis habuerunt, ut de­ tate asserendo propriam sententiam, ct
claratio ficret, eam non comprehendi contrariam refellendo , aut impugnan
generali definitione, controversia in do ; vel de hac ipsa quaestione, cujusvis
medio relicta, inira cos limites quos pietatis, aut necessitatis praetextu, vul­
statuerat Xystus IV. : « Declarat tamen gari sermone scribere vel dictare prae­
hæc ipsa sancta Synodus, non esse sumat. « Cæterum quamdiu per Aposuæ intentionis comprehendere in hoc stolicam Sedem altera pars definita non
decreto, ubi de peccato originali agi­ fuerii, oppositaque sententia conde­
tur, beatam et immaculatam Virginem mnata , liceat viris doctis in publicis
Mariam. Dei Genitricem :sed observan­ Acadcmiæ disputationibus de illa quædas osse Constitutiones felicis recorda­ slione disserere el argumentis utramlitionis Xysti Papæ IV. sub pienis in eis bel pariem, vel asserere, vel impu­
Constitutionibus contentis, quas inno­ gnare , dum lamen neutra, veluti erro­
vat. »1 Priori Constitutione anno 1476 nea , prædicelur. » Ita statuit Pontifex,
edita quæ incipit: « Cum præcxcelsa, » re plane in medio relicla : qui insuper
largitur Pontifex Indulgentias iis qui, Officium a Xysto IV. sancitum, in quo
ul ·< de ipsius immaculalæ Virginis mira Conceptio immaculata disertis verbis
Conceptione gratias et laudes referant,» affirmabatur, ex Breviario Romano ex­
divinis Officiis intersint. Altera Consti­ punxit, ejus usu tamen Franciscanis
tutione, anno 1483, reprobat el da­ permisso; in cujus locum substituit
mnat tamquam « falsas el erroncas, ct Nativitatis Officium, verbo Conceptionis
a veritate penitus alienas » assertiones ubique inserto, quod per universam
eorum qui hæreseos vel peccati morta- Ecclesiam recitandum in posterum jus­
lis iucusanl eos« qui tenent aut asserunt sit.
camdem gloriosam ct immaculatam
125. Sixtus V. anno 1588 induisit
Dei Genitricem absque originalis pec­ Franciscanis » purissimam ipsius Dei
cati macula fuisse conceptam. » Simili Genitricis Conceptionem celebrare · per
pœnæ ac censuræ subjicit eos qui ausi Octavam.
124. Paulus V.anno 1017 jussit, · ut
fuerint asserere, contrariam opinionem
tenentes, videlicet « gloriosam Virginem in posterum , donec articulus hujusmo­
Mariam cum originali peccato fuisse di a sancta Sede Apostoiica fuerit defi­
conceptam, hærcsis crimen, vel pecca­ nitus , — non audeant in publicis con­
tum incurrere mortale, cum nondum cionibus, lectionibus, conclusionibus

(i) Sess. v.

344

TRACT. IX. DE C ULTU RELIGIOSO

et aliis quilmscmnqtie actibus publicis
asserere, quod eadem beatissima Virgo
ftieril concepta cum peccato originali.
— Per hujusmodi tamen provisionem
Sanctitas sua non intendit reprobare al­
leram opinionem, nec ei ullum prorsus
praejudicium inferre » Mandavit etiam
« quod negativam opinionem, videlicet
quod non fuerit concepta cum peccato
originali, in pnediclis publicis actibus
asserentes, aliam opinionem non im­
pugnent, nec dc ea aliquo modo agant,
seu tractent. »
125. Gregorius XV. anno 1621 vetitum
extendit ad privata colloquia, mandans
«neque etiam in sermonibus ctscriptis
privatis audeant asserere, quod eadem
beatissima Virgo fuerit concepta cum
peccato originali, necdc hac opinione
affirmativa aliquo modo agere , seu
tractare, exceptis tamen quibus a san­
cta Sede Apostolica fuerit super hoc
specialiter indultum. Per hoc tamen
Sanctitas sua non intendit reprobare
hanc opinionem , nec ei ullum præjudi­
cium inferre. » Mandavit insuper omni­
bus tam Regularibus quam Sæcularibus, « ut in sacrosancto Missæ Sacri­
ficio , ac divino Officio celebrandis,
tam publice, quam privatim, non alio,
quam Conceptionis nomine uti de­
beant. » Consueverunt scilicet nonnulli
«sanctificationis » nomen ejus loco in­
serere. Noluit tamen Pontifex rem defi­
nire « cum nondum æterna Sapientia
Ecclesiæ suæ tanti mysterii penetralia
patefecerit. » Sic rescripsit ad regem
Catholicum , et ad Margaritam Austriacam.
'126. Alexander VII. anno 1661 Con­
stitutione quæ incipit : « Solicitudo om­
nium Ecclesiarum » hæc testatus est :
« Sane vetus est Christifidelium erga
ejus beatissimam Matrem Virginem Ma­
riam pietas , sentientium ejus animam
in primo instanti creationis atque infu­
sionis in corpus, fuisse speciali Dei
gratia et privilegio , intuitu meritorum
Jesu Christi, ejus Filii, humani generis

Redemptoris, a macula peccati origina­
lis præservatam immunem ; atque in
hoc sensu ejus Conceptionis festivi­
tatem solemni ritu colentium et cele­
brantium. » Improbavit idcirco cos
qui « Ecclesiam Romanam huic sonlonlise el cultui juxta illam beatæ Virgini
exhibito favero negant, pios Chrisllfidelcs c sua pacifica quasi possessione
deturbare conando.«Vetuit etiam «scri­
pto seu voce loqui, concionari, tra­
ctare, disputare, contra ea quidquam
determinando, aut asserendo, vel ar­
gumenta contra ea afferendo, et inso­
luta relinquendo , aut alio quovis exeogilabili modo disserendo. » Attamen
simul vetuit ne contrariam opinionem
tenentes dicerentur hærelici, vel mor­
talis peccati rei, « cum a Romana Ec­
clesia ct ab Apostolica Sede nondum
fuerit hoc decisum , prout Nos nunc
minime decidere volumus aut intendi­
mus. »
127. Clemens XL anno 1708 jussit
« festum Conceptionis ipsius B. Marite
Virginis Immaculata) ubique terrarum
in posterum ab omnibus , el singulis
ulriusque sexus fidelibus , sicut alia
festa de præceplo, servari et celebrari. »
128. Clemens XII., anno 1730, pro­
bavit de verbo ad verbum, leges Acade­
mia) a Philippo V. ereclæ Cervarite in
Catalaunia, inter quas candidati ad gra­
dus juramento se obstringere diceban­
tur, ad immaculatam B. Virginis Con­
ceptionem tuendam.
12D. Benedictus XIV. anno 1742 sta­
tuit capellam Pontificiam in Liberiana
Basilica in honorem Immaculalæ Vir­
ginis, in festo Conceptionis quotannis
habendam.
150. Clemens XIII.anno 1762 conces­
sit clero in Hispaniarum regis ditione
degenti facultatem recitandi Officium
Lconardi de Nogarolis, quo immacu­
lata Conceptio declaratur.
151. GregoriusXVL plurimis episcopis
rogantibus induisit, ut « immaculata n
diceretur Conceptio in Praefatione Mis-

CAP. IV. DE VI IGINIS CIXTC.

343

s®, cl ut « Regina sine labe originali serpentem directa, ex Patrum cl inter­
concepta» in Litaniis invocaretur. Per­ pretum monte, ad redemptionem per
misit pariter anno 4843 « ul die ejus Christum referuntur : quapropter mu­
Conceptioni sacro in Pontificio sacello lier cujus semen serpentis rapui con­
Immaculata ipsius beatissimae Virginis trivit, juxta textum Hebraicum, Maria
Conceptio in solemnis Missœ Praefatione intelligcnda est. quam inter el ser­
pentem intercedunt inimicitia» neces­
caneretur, n ipso adstanle.
132. Pius IX. litteras encyclicas 2 Fe­ sario el perpetuo : quæ idcirco peccato
bruarii 1849 ad episcopos omnes Cajeta originis quo Iit quisque servus diaboli,
misit, documenta sensus fidelium et nunquam subjacuit.
154. S. Cyprianus ait ! « Hoc. semen
traditionis exposcens, eia sexcentis fere
episcopis accepit responsa , quorum ; praedixerat Deus de muliere proce­
quingenti quinquaginta circiter postu­ dere , quod calcaret caput diaboli in
labant decretum dogmaticum quo Con­ Genesi. » * Hcsychius Hierosolymita­
ceptio immaculata declararetur; quin­ nus, anno 395, dc Maria scripsit :
quaginta duobus de opportunitate sub­ « Audaciam draconis abscidit. » *
dubitantibus, vel de modo decreti;
153. S. Bernardus Vulgatam sequens,
quatuor adversantibus, qui tamen ple­ dixit : « Quam tibi aliam praedixisse
riquc , vel omnes, sententiam illam se Deus videtur, quando ad serpentem
fovere protestabantur , seque judicio ait : » Inimicitias ponam inter te et mu·
PonUlicis obsequentes fore sancte pol­ n lierem ? » Et si adhuc dubitas , quod
licebantur. Hinc factum utdiefesto 1854 dc Maria dixerit, audi quod sequitur :
Pontifex inter Missarum solemnia in « Ipsa conteret caput luum. » Cui hæc
basilica S. Petri, adstanlibus quinqua­ servata victoria est, nisi Mariæ ?» 3
ginta et tribus Cardinalibus el centum
156. Lucæ 1. 28. « Et ingressus An­
quinquaginta duobus episcopis, ex toto gelus ad eam , dixit : Ave gratia plena :
fere orbe, ex cathedra pronuntiaverit Dominus tecum : benedicta tu in mu­
definitionem, qua doctrina illa quæ te­ lieribus. » Hæc verba amplissima indi­
net B. Virginem esse ab omni labe pec­ cant eam gratia eximia ornatam, Deo
cati originalis servatam a Deo revelata gratam, et præ cæleris mulieribus be­
declaratur. Nobis contigit inter Præsu- nedictam. Ih- 40. » Ecce enim ex hoc
les Pontifici definienti adstare.
beatam me dicent omnes generationes.
Propositio.
Quia fecit mihi magna qui potens est. »
Doctrina quæ tenet beatissimam Hæc omnia quum de Maria tamquam
Virginem in ipso primo conceptionis Dei Matre prædicenlur, excipiunt in­
suæ momento fuisse, ex speciali Dei terpretationem tantæ dignitati con­
gratia cl privilegio, in tuitu meritorum gruam.Basilius Seleucieusis, quiquinto
Christi, ab omni labe peccali origi­ vixit sæculo, sic habet :« Ave gratia
nalis præservalam, a Deo revelata plena, immarcescibilis innocenliæpa­
radise. » *
06L
133. Probatur 1. Gen. iii. 14. « ini­
137. S. Petrus Chrysologus scribit :
■> Hanc gratiam detulit Angelus : accepit
micitias ponam inter te el mulierem
Virgo
salutent saeculis redditura. Avo
et semen tuum el semen illius : ipsa
conteret caput tuum , ct tu insidiaberis gratia plena, qnia singulis gratia so est
calcaneo ejus. » Hæc quidam verba ad largita per parles ; Mariæ vero simul so
(<) L. Π. Testimoniorum adversos Jsdæos, ad
Quirinum, n. 9.
(i) Hom. II. de Yirg. Maris.

(.1) Horn, super Mimus Nt : · ο. I.
(JI Orat, in iH-iparam p. 590. E.M SSI. A. apu.l
Combcfi». Auct. I. i.

-w

TRACT. IX. DE·CULTU HELIGIOSO

lot ani dedit gratiæ plenitudo. » · In li­
bro ecclesiastico Græcorum Paraclelice
dicio, hæc nd Marinin diriguntur : « In
to loin divinitatis plenitudo inhabitavit
corporaliter, quum plenissima essos
gratia. » *
1"8. S. Epiphanius ait : « Secun­
dum omnia est gratia plena, uti Ga­
briel locutus CSl : » 8 r» *
ari irirra
15». Proh. 2. e.r traditione. Supcrest epistola dc martyrio apostoli Andreæ scripta a presbyteris ct diaconis
Achajic, quam genuinam esse pieri que
tenent, præserlim cx quo textum Græcum Carolus Christianus AVoog, proteslanlicus scriptor, cx bibliotheca
Bodleiana eruerit. In ea Apostolus pro­
consulem /Egeam allocutus esse refer­
tur : « Et propterea quod ex immacu­
lata terra creatus fuerat primus homo,
neccssc erat ut cx immaculata Virgine
nasceretur perfectus homo, quo Filius
Dei, qui ante condiderat hominem,
vitam aeternam , quam perdiderant ho­
mines, repararet. » Comparatio inter
terram ex qua crealus fuit Adam, ma­
ledicto adhuc haud obnoxiam, ct Vir­
ginem immaculatam, inservii ut eam
labe originis caruisse intelligamus.
110 Liturgia S. Jacobi nomine insi­
gnita, cui consonant alite, Marci, Chrysostomi ct Basilii,designat beatissimam
Virginem ira.ia.yiai, omnino sanctam,
0X|>x>rct, intaminatam,
,
eximie benedictam ct vaiptrJiJc», glorio­
sissimam. * Voces illæ amplissimo
sensu pro ejus dignitate merito su­
muntur , omnem uœvum , labemque ,
tam originis quam actus proprii, ut ex­

(I) Dc Annuntiat. Serai, cxliii.
(S) Paraclil pag. 40S- col. 1.
(3’, litor. Ivi». sive hxviii.
(4) Inter opera Cliryeost. t. xii. p. 700. c.
(5) Eucbol. in oilic. aquœ benedicts minoris
peg.l 10. 11.Vide et Mcnolog. die iii. Dec. ad Vcap.
pag. 10. col. S. D.
(n) Antii, p. s’· coi· s· D-

cludant. Eam etiam honoratiorem Che­
rubim,incomparabiliter gloriosiorem Se­
raphim liturgiæ prædicant. In altera Euchologii parlc καιαμαμα8 α penitus incul­
pata » dicitur : quæ vox de scriptoribus
plerisque Graecis sequiorls œvi passim
adhibetur. In Anthologie hæc leguntur:
« Lætnrc, Joachim, qui Deipara factus
ea genitor : non est alter terrenorum
patrum tui similis, o afflate divinitus:
puella namque Dei capax, Dei taber­
naculum, mons nndequaque sanctus
per te nobis donatus est. ·■G « Virtutum
divitiis ornati venerabilis Joachimus
et prudens Anna genuerunt reginam
virginem divina gloria varie distin­
ctam. » 7 Armeniorum Ecclesia sic
Deum exorat: «Accipe preces nostras in
*
terccssionc Filii sancite Deipara imma­
culatas Genitricis unigeniti Filii tui.» "
Syriaca Ecclesia, in anaphora S. Cyrilli,
vocat eam » omnium Sanctorum glo­
riosissimam Virginem immaculatam,
cl sanciam Dei Genitricem Mariam. >· ’
Coplica Ecclesia eam salutat ; · Ave
Maria immaculata veneranda. » ‘° Missalc Gothicum hæc habet : « Illa enim
viscera, quæ humanam non noverant
maculam, Deum portare meruerunt.»1*4
·
5
l it. Probatur ô. ex Patribus. S. Iremeus Mariam docet solvisse nodum,
quo Eva humanum genus peccando
ligaverat : « Sicut illa seducta esi, ut
effugeret Deum , sic hæc suasa est
obedire Deo , uti virginis Evæ Virgo
Maria fieret advocata. El quemadmo­
dum adslriclum 'est morti genus huma­
num per virginem, æqua lance dispo­
sita virginalis inobedientia per vir­
ginalem obcdicnliam. » ·’ Eadem com·

P) Antii, dic ix. Sepi. Ode ii. pag. 31. col. ï. A.
(8) Breviarii Arni. par. iii. p. 133. edit. Vindobon.
(o) Missal. Mnronil. png. 131. edit. Horn, uoxcir.
(10) Tbcotoch. p. 08. Λ IS.
(· *) Apud Moratorium l.it. Horn. pag. Sil.
D.-E.
(|s) L. iii,
/l[Or> 0, xxxiii.

y

cap. iv ηκ virginis cii.Tr.

347

homines , solo ,Christo excepto , nasci
Mariam ad salulem humanam con­ peccatores conira Pelagianos affirma­
sensu operam contulisse , cui via foret bat ; quapropter exprobravit illi Ju­
idone.’i. si ipsa labe fuisset inquinala. lianus cum hac ratione injuriam fæjo
S. Augustinus ait : « Per Evam interi­ rem Marite irrogare ea quam intulit
ms, per Mariam salus. Illa corrupta Jovinianus ejus virginitatem in partu
sequuta est seductorem , hæc intégra denegando : nam eam servam tlæmonis
in ortu exhibebat : « Tu ipsam Mariam
peperil Salvatorem. »4*
111 S. Dionysius Alexandrinus in diabolo nascendi conditione transcri­
epistola synodica ad Paulum Samo- bis. » Despondit Augustinus : « Non
satenum : << Una autem el sola virgo, transcribimus Mariam diabolo condi­
tilia vitæ, genuit Verbum vivens, el tione nascendi ; sed ideo, quia ipsa
per se subsistens. » 8 « Qui nunc in conditio solvilur gratia renascendi. ■> *
novissimis diebus propter nos venit Negat eam unquam servam fuisse dia­
ctc. Matrem incorruptam a pedibus boli , quia conditio peccati labem
contrahendi ablata est gratia rena­
usque ad caput benedictam servavit. »*
De hujus epistolae authentia certant scendi , qua scilicet Deo nata est. Hæc
eruditi, Tillcmontio, Bullo, Natali secunda nativitas mentis quidem no­
Alexandro, el aliis ei faventibus. Pagitis tione est conceptione posterior, sed
censet eam ab aliquo ex Episcopis qui reipsa simul existit.
synodis adversus Paulum Samosate115. Idem sæpius contendit omnes
num celebratis interfuerunt, scriptam prorsus homines, solo Christo excepto,
esse.
in peccatum aliquando incidere : anim­
113. Ambrosius sic Dominum Jesum advertit tamen semel se nolle beatam
jNloquitur : « Veni ergo : quaere servum Virginem includere, quum propter ho­
tuum, jam non per servulos, non per norem Domini nollet de ea habere quæmercenarium , sed per temclipsum. slionem , quoties de peccato agitur : 7
Suscipe me in carne quæ in Adam nexum autem inter peccatum originis
lapsa est. Suscipe me non ex Sara, ct necessitatem quamdam peccandi ta­
sed ex Maria , ut incorrupta sil virgo, lem agnovit, ut de Christo dicat : ·· Pro­
sed virgo per gratiam ab omni integra fecto peccatum etiam major fecisset,
labe peccati. »8 Salutis remedium po­ si parvulus habuisset. » · Quum igitur
stulat per Verbi incarnationem, in eam nolit culpa actuali inquinatam af­
carne Adæ labe haud inquinata, quæ firmare, originalem in ea non agno­
scilicet assumpta est, non generatione visse dicendus est.
naturali ex Sara, sed Spiritus sancti
146. Probatur i. ex Ecclesiœ .sensu et
opera ex Maria ; decebat enim eum ex consensu. Festum Conceptionis apud
virgine incorrupta nascU imo ex ea Græcos a sæculo saltem septimo cele­
quæ per specialem Bf i gratiam ab bratum est, nomine Conceptionis sanctæ Annie,8 apud Latinos vero asæculp
omni labe peccati i'j<i immunis.
144. S. Augustinus universos prorsus nono Neapoli, a sæculo duodecimo

paralio npml P»lrM fe'l'æ"’ 1*3

(I) Justinus Dial, cum Tryphone n. 100. Tertul.
I.de carne Christi c. ivii. et S. Epiphanius hier.
luviii. Contra Antidicomananilas. S. Ephrem
8jru» , De Eccl. hymn. 55.
(S; De symbolo ad Catechumeno» I. iii· c.iir.n. i.

(3) T. I. Concit. col- 818·
|l| llesp. ad decem quml. a
Ptoposiias.

Samos.lcno.

(3)
Enarr. xiii. in **
I. extiii.
(0) Op. imperf. contra Julian. I. i». Iit.
(7) !.. de X'a lura ct Gratia c. invi. n. M.
quenti sectione citabitur.
ί»> I.. v. in Julian, c. is.
(U) llubulur oratio Georgti .Xicomodionst» . non»
sæculo , co litulo apud Cumbe i.itiri» Am t. I. I.
p. HIS.

348

TRACT. IX. DE CULTU RELIGIOSO.

in Galliis ct Anglia , in lota Ecclesia a
sæculo decimo quinio. Repugnat vero
Christum ita derelinquere Ecclesiam,ul
solenmiori cultu rem fictam falsamque
ubique prosequatur.
147. Sensus Ecclesiæ ubique se pro­
dit inicr fideles lanio devotionis affectu
immaculatam Conceptionem colentes.
Hispani a pluribus sæculis se invicem
salutare consueverunt, eam benedi­
ctam praedicando : Laudetur sanctissi­
ma Mater Dei sine labe originis conce­
pta. Præcones eam ante conciones lau­
dabant , verborum formula. Fideles
omnino abhorrebant ab omni contro­
versia dotanto privilegio quod Univer­
sitates plures luebantur. Eorum qui
aliquando subdubitabant objectiones
evanuerunt, adeo ut unus visus fuerit
sensus lotius Ecclesiæ, Præsulibus cum
fidelibus in unam euntibus sententiam.
Ei igitur accommodari possunt verba
quæ dc saluto Adæ Augustinus protu­
lit : « Ecclesia fere lota consentit, quod
eam non inaniter credidisse credendum
esi, undecumque hoc traditum sit ,
etiamsi Canonicarum Scripturarum hinc
expressa non proferatur auctoritas. » 1
Objectiones.
148. Obj. 1. Dc revelatione hujus doclrinæ non constat, quum nullo Scri­
ptura loco, nullo Patrum antiquiorum
perspicuo testimonio probetur. Se proplerea excusavit Gregorius XV. apud
regem Catholicum rogantem ul delinirelur.
149. Rcsp. Revelatio distinguitur di­
recta ab implicita, quæ scilicet in alia
continetur. Quidquid sil dc illa , hæc
saltem habetur de Conceptione imma­
culata ; quum enim constet Mariam esse
Deiparam , omnia jure meriloque ei tri­
buuntur privilegia quæ lantæ dignitati
conveniunt, omniaque procul amo­
ventur quæ eam dedecent. Patres ple­
rique non egerunt de Conceptione, sed
verbis amplissimis Marite extulerunt
(I) Ep. clxiv. ad Evodiuui.

sanctitatem eximiam, quæ, teste Ambro­
sio, tanta fuit, ul« Virgo per gratiam ab
omni integra labe peccati immunis, »
habenda sil. Quod autem GregoriusXV,
dixerit Spiritum sanctum nondum pa­
tefecisse hujus mysterii penetralia, in
dicat eo tempore omnem caliginem
non fuisse dissipatam, quamvis per­
suasum habuerit piam sententiam fo­
vendam omnino esse.
150. Obj. 2. Scriptura testante}» Om­
nes in Ada peccaverunt : »3 omnes
mortui sunt : quapropter Christus pro
omnibus mortuus esi : non licet autem
excipere Mariam arbitrio veluti pro­
prio.
151. Resp. Non proprio arbitrio fit
quod Ecclesia Dei, invocato lumine
Spiritus sancti, sancit, Deipara elogiis»
quæ in sacris Litteris referuntur,per­
pensis , et mysterio Incarnationis per­
specto. Equidem privilegium quo a
contrahenda peccati labe servata est,
non obstat, quin in Ada peccasse quo­
dammodo dicatur : re enim vera eam
contraxisset nisi gratia specialis, qua
idonea dignitati fieret, data fuisset. Pro
ea mortuus est Christus , cujus morle
factum est, ut gratia illa tribueretur.
Redemptio autem qua a labe actu con­
trahenda servata est, eximia et præstantior merito censetur ea qua labes
abstergatur. Augustinus in cum locum
Ps. lxxxv. : « Eruisti animam meam ex
inferno inferiori : » ostendit medicum
liberare a morte, el alium liberare e
carcero vel e suspendio, qui impedii
ne alius poenam subeat.
•152. Obj. 3. Patres, præsertim Augu­
stinus, prædicabant universos posteros
Adæ, nemine prater Christum excepto,
in peccato concipi. « Neminem nasci ex
Adam nisi vinculo delicii ct damnatio­
nis obstrictum, neminemque inde libe­
rari niai renascendo per Christum. »5
Ergo Maria contra eorum mentem te­
mere excipitur.
(i) Ep. ad Optatum, de .rigine animaram.

GAP IV. DE VIRGINIS CH.TI'.
I;i3. Bi-sp· Faire» Pelngianis repu­

qua ipsa non est exempta. Mors tamen
illi non fuit poma peccati, sed meriti
occasio, qua et Filio suo assimilait!
est.
Alibi scribit ; « Quid inrolnqninaChristum necessario excipientes, quod
juxta naturae leges haud fuerit concentus. tiiis illo utero Virginis, cujus caro,
De privilegio Mariae agere vix oraloppor- etiamsi de peccati propagine venit,
lunum , no argumenti vis aliquatenus non tamen de peccati propagine con­
infirmaretur. Cæterum Juliano expro­ cepit? » s Hæc quidem ad conceptum
brante Augustino cum ipsam Mariam Christi de Virgine referuntur, et ad
servam exhibere diaboli ratione ortus , omnem labis suspicionem indo amo­
hic id negavit, quum gratia , Christi vendam , sed inserviunt etiam iis elu­
meritorum intuitu concessa, eam a cidandis testimoniis quæ de Virginis
dæmonis potestate liberam Dei filiam came agunt; quæ tamquam concepta
praestiterit.
cum quodam libidinis motu, ct ideo
134. Obj. 4. Augustinus ait : « Sic er­ peccato obnoxia, peccati caro quodam­
go peccatum Domini, quod lactum est modo dici poterit; quamvis illud num­
de peccato, quia inde carnem assum­ quam reapse contraxerit.
psit, de massa ipsa quæ mortem me­
136. Obj. 3. S. Leo ait : « Quod ut
ruerat cx peccato. Etenim ut celerius fieret, sine virili semine editus est Chri­
dicam , Maria ex Adam mortua propter stus ex Virgine, quam non humanus
peccatum , Adam mortuus propler coitus , sed Spiritus sanctus fu'cundapeccatum , et caro Domini ex Maria vil. Et cum in omnibus matribus non
mortua est propter delenda pecca­ fiat sine peccali sorde conceptio , hæc
ta. » 4
inde purgationem traxit unde conce­
153. Resp. Augustinus eo loci Psallis pit. » * Alias dicit : » De sola conditione
mentem explicat, cilicio se indutum nascendi una cunctis est causa peccan­
prædicantis , quod de carne a Verbo as­ di. Solus itaque inter filios hominum
sumpta intelligit. adhibens eum in fi­ Dominus Jésus innocens naius est,
nem Apostoli verba : « Deus Filium suum quia solus sine carnalis concupiscentiæ
mittens in similitudinem carnis peccati, pollutione conceptus. ■ *
el de peccato damnavit peccatum in
157. Rcsp. Ea testimonia probarent,
carne. » * Peccali nomine mortem pro si stricte accipiantur, Mariam in pec­
peccato interpretatur, quod scilicet cato natam , et nonnisi in Christi con­
carnis peccatricis similitudinem mo­ ceptione mundatam : quod vix affirma­
riendo præseferret, quum ex Maria, Adæ bunt adversarii. Benigna igitur inter­
filia, desumpta fuisset.Vaticanus et Col- pretatione opus est. Mundatio ab omni
berlinus codices manuscript! a pleris- labe, seu gratiæ largitio qua ab ea ser­
que differunt; hac scilicet ratione le­ vata est immunis, intuitu Christi me­
gunt textum objectum : « Maria ex ritorum concessa est Mariæ ut idonea
Adam , Adam mortuus propler pecca­ foret Filio concipiendo : adeo ut hinc
tum. » Hoc plane nil officit Mariae im­ derivarit sanctitatem unde cæleræ pol­
munitati : sed si communior retineatur luuntur. Solus Christus ratione conce­
lectio, dicendum Mariam mortuam ptus naturalis fuit omni culpa liber:
propter peccatum, quatenus Adæ deli­ Maria quippe ei subjacuisset, nisi fuis­
ctum mortem intulit ejus posteris, a : set privilegio servata.
gnantes amplissimis vocibus generis
hurn-ini lapsum in Ada enuntiabant ,

(I) In Pe. nxi». Scrm. II. n. 3.

(i) Bom. viii. 3.
(3)1,. do Gen. ad li». C· «'"■
VOL. 11.

fi) Scrm. II. in N'al. Domini c. iii.
(5) Serrn. V. in Xit. e. v.

550

TRACT. IX. DE CULTU RELIGIOSO.

158. Obj· 6. Liturgi® Mariam imma­ Redemptionis in dubium vocarentur,
culatam prædicanics de virgineo de­ vix otium erat subtiliori indagine Ma­
core servato loquuntur, non dc im­ riæ dotes cl privilegia explicare, quam
satis habuerunt sanctissimam Deipa­
munitate a labe originis.
159. Resp. Amplissima quæ adhibent ram agnoscere. Deinceps visum est
elogia haud possunt ad eam restringi eas enucleatius rimari, el speciali
laudem ; virginem enim immaculatam honore venerari : qua ex occasione
ita appellant, ut *culpa omnis notionem Conceptionis S. Ann® festum apud
ab ea abesse plane significent. Quod Græcos celebratum est : quo nomine
autem speciatim eam haud tradant labe Mariæ ejus filiæ Conceptio intclligilur,
immunem originis mirum non est , quæ apud Latinos serius coli coepit.
quum dc ea' immunitate vix foret lo­ Privato studio cultus hic in diversas
quendi locus, nisi hominibus universis ecclesias inductus Bernardo haud pla­
communis peccati mentio præcessissct. cuit, quum Sedis Apostolic® sanctio
Jure igitur meritoque utimur litur- defuerit : quapropter Lugdunenses ca­
giarum præconiis quæ amplissima nonicos monuit : « SI sic videbatur,
sunt, nullo limite arctata, ut Virginem consulenda erat prius Apostolic® Sedis
auctoritas, et non ita præcipitanter
probemus omni labe liberam.
160. Obj. 7. Traditio apostolica dc atque inconsulte paucorum sequenda
conceptione immaculata non habetur ; simplicitas imperitorum, n Quod erroris
nam apud Latinos vix de ea agi coeptum et superstitionis notis inusserit cultum
est ante Bernardi tempora, anno cir­ illum, factum est forsan, quod embryonis
citer 1140, qui festum a Lugdunensibus quem dicunt conceptum, «intermari­
celebratum reprehendit tamquam novi­ tales amplexus, » uti ipse ait, ante
tatem periculosam superstitionem redo­ animæ cum eo conjunctionem, cele­
lentem: «novam inducendo celebritatem, brari censuerit, quum picrique animam
quam ritus ecclesiasticus nescit, non nonnisi post plurimos dies infundi
probat ratio,non commendat antiqua existimarent. Cæterum suam clausit
traditio.»— « Ante quidem apud aliquos epistolam hoc pacto : « Quæ autem
errorem compcrcram, sed dissimu­ dixi, absque praejudicio sane dicta
labam parcens devotioni, quæ de sim­ sint sanius sapientis ; Roman® præplici corde ct amore Virginis veniebat. sertim Ecclesiæ, cujus auctoritati atque
Verum apud sapientes, atque in fa­ examini totum, sicut et cætcra, quæ
mosa nobilique ecclesia , ct cujus spe­ hujusmodi sunt, universa resero; si
cialiter filius sum , superstitione de­ quid aliter sapio, paratus judicio
prehensa , nescio an sine gravi offensa emendare. > Liquet igitur Bernardum
etiam vestri omnium dissimulare po­ cidtui et doctrinæ huic haud repugna­
tuerim. »1
turum , postquam Apostolic® Sedis ei
161. Resp. Traditio quæ Mariam im­ accesserit auctoritas. Ait etiam : «Sed
maculatam prædicat ad apostolica tem­ ct ortum Virginis didici in Ecclesia,
pora merito refertur, uti ex liturgiis ct ab Ecclesia indubitanter habere
colligitur. Quod autem serius de ea festivum atque sanctum, firmissime
agi cceperit, contigit ex speciali cultu, cum Ecclesia sentiens, in utero eam
quo tempore progre.dicnte placuit eam accepisse ut sancta prodiret. »·
nrosequi. Prioribus quidem sæculis,
162. Obj. 8. S. Thomas Aquinas Mariam
quum mysteria ipsa Incarnationis et obnoxiam fuisse originis peccato tradit,
(4) Ad Canonicos Lugdun.

CAP. IV. DE VIRGINIS CULTU.

TOI

stare. Eam in ortu sanctam esse atllrmal ob celebratam ejus Nativitatem :
quo pacto conceptionem vindicaro licel. Nonnulla ejus testimonia juvat
recitare.
docuit.
163. Resp· S.Thomas hac in re hæsisse5
161. « Puritas intenditur per recesvisus est, verens ne Maria immuniss sum a contrario, el ideo polest aliquid
habita ab omni labo, redemptione haud1 creatum inveniri quo nihil purius esse
indigere censeretur : quapropter utt potest in rebus crealis, si nulla conejus privilegia, illaeso jure Redemptoris,, tagionc peccati inquinatum sit. El talis
tueretur, eam labi quidem obnoxiam , fuit puritas beatæ Virginis , quæ a
sed station ab ea emundatam tradidit.. peccato originali et actuali immunis
• Rationabiliter creditur, beatam Vir-­ fuit. Fuit tamen sub Deo in quantum
ginem Mariam, quæ genuit Unigenitumi erat in ea potentia ad peccandum.»’
a Patre, plenum gratiæ et veritatis,, « Beata Virgo Maria tantam gratiæ
majora omnibus gratiæ privilegia ac­- obtinuit plenitudinem, ut esset procepisse , atque fuisse in utero sancli-• pinquissima auctori gratiæ.»♦ Collalis
ficatam. n * Quum autem nosccret fe­■ testimoniis censet Marianus Spada ex
stum Conceptionis nonnullis in locisi Ordine Prædicatorum ’ S. Thomam tra­
celebrari, opinatus est id cx indul­ didisse Mariam « ab originali, speciali
gentia Sedis Romanae tolerari, et san­ privilegio, mundatam , »6 et post ani­
ctificationem ejus nomine venire, qua mationem sanclificatam, quia respexit
scilicet Virgo sancta el Deo grata in carnis infectionem ex Ada derivatam,7
ipso matris utero effecta est .-attamen quæ nonnisi infusa anima sublata esi,
addidit morem illum non esse omnino libidinis fomite exlincto. Ideo negavit
damnandum , silente Summo Pastore. sanliticationcm ante animationem con­
« Licet Romana Ecclesia conceptionem tingere poluisse. « Culpa non potest
bcatæ Virginis non celebret, tolerat emundari nisi per gratiam , cujus sub­
tamen consuetudinem aliquarum ec­ jectum est sola crealura rationalis. Et
clesiarum illud festum celebrantium : ideo ante infusionem animæ rationalis
unde talis celebritas non est totaliter II. Virgo sanctificala non fuit. » “ Quum
reprobanda. » 4 Utrum existimaverit autem inierat eam post animationem
sanctificationem ei jam conceptae ad­ contigisse , liquet eum nihil medium
venisse, vel fuisse mentis notione tan­ ponere, et mentis conceplu, potius
tum posteriorem , dubitare poterit , quam tempore, sanctificationem ani­
•collalis ejus testimoniis : sed extra matione posteriorem facere. Equidem
omnem dubitationis aleam positum alias
;
dicit : « Sanctificatio D. Virginis
poluii esse decenter ante infusio­
est eum voluisse in ea agnoscere dotes non
i
animæ, quia gratiæ capax nondum
omnes et dona quæ salvo redemptionis nem
i
sed nec etiam in ipso instanti
mysterio tribui possunt, cl animo pa- erat,
(
ut scilicet per graiiom tunc
ratum esse judicio Ecclesiæ Romanic infusionis,
i
a quo Christi gralia emundata est :
cultum autem , qui jam in aliquibuss
locis præstari coepit, tolerari magiss
quam probari a Sede Apostolicai

(I) III. Summœ qu. invii. Art. i. Conclusio.

(») Ibid. Art. ii. ad 5.
(J) Senl. i. disl. iliv. q- ·· «· '“· »d 5- paulus v·
grtviter increpuit 1’. Morellc», qui m editione
vperuin S. Tbotnto Anlverpim facta anno »613
’owtn « originali » omiserat, qutn jussu Ponti­
fici» restituta est.

(4) III. p. qu. urii. a. r. ad I.
(5) Esaine critico sulla duttrina dell' Angelico
Dolio ri.
(fi) Opusc. 3. cap. HI.
(7) III. pari. Sum.qo. mi. ari. »ii.
(H) Ibid. qu. urii. n. ii.

5δί

TRACT. IX DE C ULTÜ RELIGIOSO.

sibi infiisam conservaretur, ne culpam
originalem incurreret. Christus enim
hoc singulariter in humano genere
habet, ut redemptione non egeat. » 1
Ba?c explicat Spada dc infectione car­
nis, ex qua culpte debitum sequebatur,
quod redemptione indigeret. « Hæc
puritas, » inquit S. Thomas, «soli Ho­
mini Deo debebatur, ut ipse quasi
unicus Redemptor humani generis
nulla peccati servitute teneretur ; cui
competebat omnes a peccato redimere.
Unde non hanc puritatem, sed sub
hac maximam Virgo mater ejus habere
debuit. »9
165. Obj. 9. Ecclesia Romana non­
nisi saeculo decimo quinio exeunte
festum Conceptionis admisit ; dubium
relinquens utrum,immaculata habenda
foret. Rem plane liberam declaravit
Pius V., reprobans eos qui vehementius
contendebant, tamquam si agercturdc
iis quæ corde credenda sunt et ore
confitenda. Sic et cæteri plerique Pon­
tifices, nolentes praejudicium alterutri
opinioni inferre. Igitur consuerunt eam
incertam esse, el parvi momenti.
166. Resp. Constat fcslum illud Avenione coram Pontifice olim celebralum,
quod lamen speciali Officio el Missa
auxit Xystus IV. Quod voluerit ipsam
Conceptionem colere tamquam san­
ctam notissimum est, quamvis nullam
inusserit nolam contra sentientibus :
censuil scilicet sensum el traditionem
totius Ecclesiæ ea de re haud adeo
innotescere, ut damnandus forei qui
dissentiret : largiendo tamen Indul­
gentias festum celebrantibus mentem
suam fecit manifestam. Alii Pontifices
intra eosdem limites prudenter se con­
tinuerunt. Pius V. videiur ampliasse
dissensus libertatem ; quam tamen qui
secuti sunt Pontifices arctius restrin­
gendam duxerunt, ad offensionem fi­
delis populi vitandam. Illa oeconomia

(Γ S. Seni. <1. 3 q l.art. I.q. <■

ostendit non agi de praecipua quadam
doctrina manifesto tradita, et semper
ab omnibus celebrata·, sed inde non
sequitur eam fuisse parvi momenti,
vel adeo incertam, ut definiri nunquam
posset : nam Pontifices omnes qui ea
indulgentia usi sunt, indicarunt eam
dari, quia nondum res erat ab Aposlolica Sede decisa.
167. Obj. 10. fidelium el cleri con­
sensus, quo maxime videiur definitio
nili, parum valet: illi enim pio quodam
animi motu Virginem colunt, nihil
dubitantes dc dotibus quibus ornata
dicitur : clerus vero siluit censuris latis
in impugnantes. Episcopi igitur qui
Pontifici testati sunt ecclesiarum sua­
rum hac in re sensum , nihil attu­
lerunt quo definitio fulciri possit.
168. Resp. Consensus manifestus ct
universalis de privilegio hujusmodi ad
Spiritus sancti gratiam illustrantem
referendus est : nec enim universi pro­
prio veluti motu in eam ivissent sen­
tentiam dc re adhud haud definita.
Initio sentiendi libertas relicta est, quæ
postea imminuta , publicis disputatio­
nibus vetitis; sed diu licuit privalim
inter scholæ vel claustri parietes rem
discutere : quapropter sententiarum
discordia facile durasset, nisi divinum
lumen dissipassel omnem nubeculam.
Jure igitur optimo Præsules consensum
hunc cum publico cultu plurimi fece­
runt , coque praesertim nixi orarunt ul
definitionis ponliliciæ robur ei adde­
retur, ad omnem dubitationem tol­
lendam. Quam autem animis inhaeserit
sententia liquet ex juramento a plu­
rimis Universitatum docloribus emisso
eam fuso etiam sanguine tuendi.
169. Obj. 11. S. Thomas ait: « Ea
quæ ex sola Dei voluntate proveniunt
supra omne debitum creatura nobis
innotescere non possunt, nisi quatenus
in sacra Scriptui a traduntur per quam

(4) Ibidem ad 3.

CAP. IV. DE VIRGINIS Cll.TI

divina voluntas nobis

innotescit. « '

Rationes insuper ad privilegium Mari»
vindicandum allalæ ex decentia inlirmæ
sunt : nam si quid valerent, probarent
Joachimi cl Annæ parentes, imo omnes
Christi majores labe caruisse : quum c
contra animadvertat Chrysoslomus mu­
lieres peccatrices ab Evangelista re­
censeri , ul Christus peccatorum di­
luendorum ergo natus intelligalur.
170. Resp. Ratiocinio solo non niti­
tur privilegium, sed Scriptura; elogiis,
ct veterum, qui Mariam sanctissimam
et immaculatam praedicarunt. Necesse
non est ul Joachim el Anna, vel alii,
ccnseanlur immaculati ; nec enim ex
iis ipsa caro Christi desumpta est ;
iniimus vero nexus inter ipsum ct ma­
trem vetat ne labe aliqua infecta ha­
beatur.
171. Obj. 12. Maria dolori et morti
subjacuit, quæ pœnæ sunt peccati
originis.

intellexerunt, quam in peccato biisse
nonnulli dixerunt, quod scilicet cum
libidine parentum fleret, ct peccati de­
bitum induceret : omnes autem sancti­
ficationem in utero propugnarunt, qua»
contigit, anima corpori infusa. Urum
in ipso infusionis actu, seu slatim
postea , disputabatur, nonnullis tem­
poris successionem , aliis mentis tan­
tummodo discrimen agnoscentibus.
Ex vocum ambiguitate ct rei physica·
ignorantia exarserunt lites, animis haud
semper adeo discordibus.

§. IV. De immunitate a peccato actUfiH

173. Ea csl hominum lapsorum con
ditio ut in pecca tum facile ruant, libero
tamen voluntatis arbitrio, adeo ut
nemo , licet justificatus, per totam vi­
tam culpam omnem saitem venialem
evitet, absque speciali Dei privilegio,
uti definivit Concilium Tridenlinum,
testans simul illud B. Virgini conces­
172. Resp. Pœnæ quidem sunt ex sion : « quemadmodum de B. Virgine
primo peccato derivatæ : cælcrum eo tenet Ecclesia. » * Quum definitio respi·
sublato manent in justorum probatio­ ciat hominum fragilitatem, Virginis
nem. Maria iis subjacuit, Filio ut foret vero immunitas incidenter tradatur ,
similis, qui, innocens licet ct sanctis­ non inde liquet de lide constare Vir­
simus , luit nostrarum culparum pœ­ ginem hoc ornatam privilegio, quum
nas. Ipsa a labe servata est, quæ di­ non dicatur Ecclesia id fidei certitudine
gnitati Deiparæ repugnabat, sed morti tenere. Cæterum indubium prorsus est
mansit obnoxia , quæ per se non est ct ad fidem proxime accedit, præsermala. Merito igitur propositio Baji 75 tim definitione de conceptu immaculato
damnata est a Pio V., Gregorio XIII. et einissa; nam utrumque adeo conne­
Urbano VII. « Nemo præler Christum xum est ut eadem certitudine tenen­
est absque peccato originali : hinc dum videatur.
Propositio.
B. Virgo mortua est propter peccatum
B. Virgo Maria speciali Dei privilegio
ex Adam contractum, omnesque ejus
ab
omni
culpa,
eliam veniali, per
afflictiones in hac vita, sicut et aliorum
justorum , fuerunt ultiones peccati totam vitam servata est immunis.
176. Probatur 1. Lucœ i . 38 «Et
actualis vel originalis. »
173. Obj. 13. Plcrique scholastici Ma­ ingressus Angelus ad eam dixit : Ave
riam in peccato conceptam agnove­ gralia plena , Dominus lecum : bene­
dicta tu in mulieribus : » et
18 :
runt.
174. Resp. Scholae doclores conce­ » Eccc enim ex hoc beatam medicent
ptionis nomine embryonis formationem omnes generationes. Quia fecit mihi

(l)S. P q. i.

(«; Sew. VI. Can. tJ.

Vit

TRACT. IX DE CULTI' RELIGIOSO.

magna qui potens est. « Hæc quidem concipere ac parere meruit quem conamplissimam gratiam denotant, quæ alat nullum habuisse peccatum. Hac
omnem labem excludit, ul Matrem ergo Virgine excepta, si omnes illos
Domini docet.
Sanctos el Sanctas cum hic viverent,
<77. Probatur 2. e.r Lifurgiis. Iu li- congregaro possimus, ct interrogare
lurgia S. Petri «xr«ir<r illibata di­ utrum essent sine peccato, quid fuisse
citur : 1 pariter in Liturgia S. Jacobi, responsuros putamus, utrum hoc quod
ubi eliam rramp
*
* omnino sancta nun­ iste dicit, an quod Joannes apostolus?
cupatur , et τα>Λμί·μ·τΐΓ 8 prorsus in­ Rogo vos , quantalibct fuerint in hoc
culpata. Hujusmodi occurrunt in Litur­ Corpore excellentia sanctitatis, si dc
gia S. Marci, S. Basilii, S. Chryso- hoc interrogari potuissent, nonne una
slomi Lilurgia eam waraZparrs»4 pror­ voce clamarent:» Si dixerimus quia pec­
sus Ulibntam designat Abundant eliam ti catum non habemus , nos ipsos deciin libris ecclesiasticis Græcorum , qui » pimus, ct veritas in nobis non est. n’
180. Probatur. 4. Ratione theologica
scilicet munera sacra spectant, cl ad
quam proponit Doctor Angelicus :
liturgias referri possunt.
178. Probatur 3. ex Patribus. S. Am­ « Beata Virgo fuit electa divinitus ut
brosius de Maria ab Angelo salutata esset Maler Dei. El ideo non est dubi­
ait : « Erat cogitans cum verecundia, tandum quin Deus per suam gratiam
quia pavebat, cum prudentia, quia be­ eam ad hoc idoneam reddiderit, se­
nedictionis novam formulam miraba­ cundum quod Angelus ad eam dicit :
tur , quæ nusquam lecta est, nusquam « Invenisti gratiam apud Deum, ccce
ante comperta. Soli Mariæ hæc salu­ » concipies. » Non aulem fuisselidooea
tatio servabatur : bene enim sola gratia maler Dei, si peccassel aliquando, tum
plena dicitur quæ sola gratiam quam quia honor parentum redundat in pro­
nulla alia merucral, consecuta est, ut lem, secundum illud, « gloria filiorum
graliæ repleretur auctore.8 Virgo per » paires eorum , » unde el per oppo­
gratiam ab omni integra labe pec­ situm , ignominia matris ad Filium
redundasse! : tum etiam quia singu­
cati. »°
179. S. Augustinus omnes prorsus larem affinitatem habuit ad Christum,
homines peccatores quidem affirmabat, qui ab ea carnem accepit. »8
181. Obj. 1. Maria dubitabat, Angelo
cui Pelagius objecil Sanctos in Scriptu­
ris laudatos, præsertim « ipsam Do­ nuntiante; interrogavit quippe, instar
mini ac Salvatoris nostri Matrem, quam Zachariæ : << Quomodo fici istud? » ’
182. ‘Resp. Ex pœna Zachariæ irro­
dicit sine peccato confiteri nccesse
est pietati." Respondit Augustinus se gata discrimen sensus quo verba pro­
de ipsa haud loculum : « Excepta itaque lata sunt colligitur; ipse quippe loque­
sancta Virgine , de qua, propter ho­ lam amisit ad tempus. Equidem non
norem Domini, nullam prorsus , cum debuit Maria statim excipere nuntium
de peccatis agilur , haberi volo quæ- adeo mirum , donec constiterit cum
stionpm : inde enim scimus, quod ei Deum habere auctorem : quapropter
plus graliæ collatum fuerit nd vin­ merito quæsivit quo pacto maler lierel,
cendum omni ex parte peccatum, quæ illaeso proposito hominis consortium

(U p. <2
*.
n. (*i t'· °(’) ’’■,B·E(4) p.HS. B. (S) 111 tuc. 1.1. ii.
(b) Enarr. xiii. in ·’*- «»'·'·
<71 I,. dc Natura el Gratia c. xx»vi. n. 42. Co­
*
dice
duo ei Vaticanis tegunt prout recitavimus,

sicul cl S. Thomas. Alii habent : unde enim
scimus quid ci etc. ■ interrogatione opposita pusi
peccatum. .

(β) III p. qu. BtTii. a. ίτ.

CAP. iv. DE VIRCIMIS CI I TD

33»

nuruum fuifCTdl· Animadvertit proin­ Inec quasi dubitans dc exemplo; sed
de s Ambrosius ·. « vldelur hic non quasi læla pro volo, religiosa pro offi­
credidisse Maria, nisi diligenter adver- cio, festina pro gaudio in montana
las; neque enim lbs est nt electa ad perrexit » 1 Deinceps ait : « Vides non
generandum unigenitum Dei Filium , dubitasse Mariam, sed credidisse, et
fuisse videatur incredula. Quo aulem ideo fructum fidei consecutam : · Beata,
modo fleri posset (licet salva proroga­ (inquit) quæ credidisti. » ’
IHS. Obj 3. Chrysostomus Mariam
tif? sit matris, cui profecto fuit am­
plius deferendum : sed ul prorogativa ambitionis incusat, quod Filium urgeret
major, major etiam fides ei debuit re­ ad miraculum patrandum in convivio
servari) quo ergo modo fieri posset, ut nuptiali : « Quod illa fecit, ex ambi­
Zacharias qui non crediderat, silentio tione proficiscebatur : volebat enim po­
condemnaretur; Maria autem si non pulo se ostentare ac si imperaret Filio,
credidisset. Spiritus sancti infusione de quo nihil adhuc magnum imagina­
exaltaretur? Sed neque non credere batur. » *
I8fl. Resp. Hæc haud salis conside­
Maria, neque tam temere debuit usur­
pare : non credere Angelo , usurpare rate prolata sunt, ipso « beatam illam
divina. Neque enim facile erat scire Virginem » nihilominus ibidem praedi­
mysterium absconditum a sæculis in cante, ct alibi in ejus laudes se diffun­
Deo , quod nec superiores potestates dente : « admiranda quippe Virgo erat,
scire potuerunt. Et tamen non fidem ejusque virtutem declarat Lucas , cum
renuit, non ofllcium refutavit : sed ac­ ait, eam, quando salutationem acce­
commodavit affectum, spopondit obse­ pit. non statim gaudio perfusam fuisse,
quium. Etenim quum dicit, « quomodo nec dicta suscepisse, sed turbatam quæ•fiet istud? «non de effectu dubitavit,sed sivisse, qualis esset ista salutatio. » ·
qualitatem ipsius quæsivit effectus. »
187. Obj. 4. S. Basilius vaticinium Si• Liquet enim quia faciendum esse cre­ mconis dc gladio animam Virginis perdiderat, quæ quomodo fieret interro­ transeunle interpretatur de dubitatione
gavit. Unde et meruit audire : « Beata quæ eam sub crucem exagitabat : · Va­
» quæ credidisti. » Et vere beata, quæ ticinatur Simeon et de ipsa Maria , adsacerdote præstanlior·, quum sacerdos stante cruci, et vidente quæ gereban­
tur, et voces audiente; post Gabrielis
negasset, Virgo correxit errorem. » ·
183. Obj. 2. lier ad Elisabeth prodii testimonium, post arcanam divinæ Con­
consilium rei veritatem scrutandi. Ita ceptionis cognitionem . post plurima
exhibita miracula, erit, inquit, quædam
Lutherus.
181. Resp. Iter illud necessitudinis ct ct circa animam tuam fluctuatio. Opor­
charilalis causa susceptum est, ut pro- tebat enim Dominum pro omnibus gu­
pinquæ gratularetur, se inierim ab ho­ stare mortem, ac propitiationem mundi
minum conspectu , pudoris ergo , sub­ factam, omnes justificare in suo san­
ducta. Ex miris quæ ea occasione eve­ guine. El te igitur ipsam , qufl cœh'lus
nerunt , constat Deum auctorem ad­ didicisti quæ ad Dominum spectant,
fuisse. S. Ambrosius in rem advertit : tangit quædam dubitatio. ■■ *
188. Resp. Pace tanti docloris ab hac
• Ubi audivit hoc (Elisabeth esse gravi­
dam) Maria , non quasi incredula de interpretatione, quam ab Origene mu­
tuatus
videtur, omnino recedimus;
oraculo, nec quasi incerta de nuntio,

(I) In locum.
(*) In locum.
(J) In locum.

(4} Horn. ilvi. in Mal.
(S)
Horn, iv in Mat.
(#,' Ep. cell. I. III. op. p. too.

35(1

TRACT. IX. DE CULTU RELIGIOSO.

nam vaticinium impletum plane est, alios quoscumquo qui divinum verbum
dum Virgo Mater sub crucem vehemen­ fide ct obedienlia amplectuntur beatos
tissime dolerel dc Filio patiente pro­ quoque fore : « quia, » uti animadver­
pter peccata hominum. Nulla dubita- | tit venerabilis Reda, « cl eadem Dei Ge­
lionis apparent indicia, sed fidei, amo­ nitrix, et inde quidem beata, quia Verbi
ris , fortitudinis præciara documenta · incarnandi ministra facta est tempora­
in ca cruci adslantc cernimus. Vix no- j lis : sed inde mullo beatior, quia ejus­
bis persuadere possumus Rasilium du­ dem semper amandi custos manebat
bium, quod cx lide vacillante oritur, in æterna. » * l’ræivcrat Augustinus :
ea suspicatum esse, sed animi angu­ « Beatior Maria percipiendo fidem Chri­
stias ob mysterium Christi patientis, sti, quam concipiendo carnem Chri­
quæ culpa quidem carebant, quamvis | sti. » 8
195. Obj. 7. Joseph suspicatus est
sanguinis remedio quodammodo indi­
Mariam adulterii, quam idcirco a se
gerent.
189. Obj. 5. S. Ambrosius animadvertit removere statuit, privalim tamen, ne
Mariam increpari, eo quod de Christo cam pœnæ el infamiae subjiceret. ® Col­
se triduum subducente quereretur ; ligere inde est ejus vitam non adeo
« Hiemator arguitur, quia adhuc quæ fuisse sanciam , ut suspicioni non foret
humana sunt exigat. » *
locus.
194. Resp. Non constat de suspicione,
190. Resp. Lato sensu arguendi utitur
vocabulo ; nempe instituit comparatio­ sed dc animi angustiis ob gravidi uteri
indicia.
Mariæ pudor, quæ nihil protu­
nem Ambrosius inter agendi rationem
a Maria diversis in rerum adjunctis ser­ lit quo mysterium innotesceret, eum
vatam , animadvertens eam Christum animo hærenlem reliquit, donec divini­
ad miraculum patrandum deinceps im­ tus ei patefactum sit. Eximia Mariæ san­
pulisse, quæ ex rebus jam gestis hac ctitas fecit ulJoseph, jusliliæel virtutis
occasione didicerat se nihil in divinis laude ipse praecellens , inierim nihil
operibus exigere posse. « Alibi eum ad lentaret, animo licet solicitus.

ministerium mater impellit, hic mater
§. N.Despeciali Mariæcullu.
arguitur, quia adhuc quæ humana sunt
195. Fides docet, uti demonstravi­
exigat : sed cum hic duodecim descri­
batur annorum, illic discipulos habere mus , Mariam esse Dei Matrem,et per­
dicatur, vides matrem didicisse a Fi­ petuam Virginem. Ob celsissimam di­
lio ne exigeret a validiore ministe­ gnitatem et intimam ad Christum rela­
rium , quæ stupebat in juniori miracu­ tionem , eam speciali prosequitur cultu
lum. »2
Ecclesia. Honorificis idcirco appellatur
191. Obj. 6. Christus insinuavit Ma­ titulis, plurcs per annum celebrantur
trem ejus non servare verbum divi­ in ejus honorem festivitates, frequen­
num : clamante enim quadam eam esse tissime invocatur ejus apud Deum in­
beatam , respondit : « imo beati qui tercessio, praesertim angelica saluta­
audiunt verbum Dei, el custodiunt il­ tione; ct plurima fiunt exercitia quibus
lud. » 8
magna in eam excitatur fiducia. Hunc
192. Resp. Non ca est horum verbo­ cultum specialem omni nisu impugnant
rum vis, quum constet Mariam in corde sectarii harum regionum, Orientalibus
servasse quæ ad eum spectabant ma­ omnibus seclis eum magno studio fo­
gno cum pietatis affectu : sed indicant ventibus.

(1)
In Et· Lue® c. ii.
(«) Ibidem. [3) Luc xi.

WL. iv. C. xlix.in Luc. xi.
t«) De «ancla virginitate, c. iii. (c) Mali. i. 19.

CAP. IV. DE VIRGINIS CULTI!.

3Λ7

Elisabeth : ct exclamavit voce magna,ct
dixit: Benedicta tu inter mulieres, el
benedictus fructus ventris tui. El undo
hoc mihi ut veniat mater Domini mei
csl.
198. Probatur I. ex Scripturi·;. Ma­ ad me? * Ecce enim ut facta est vox sa­
gno honore prosecutus est Mariani An­ lutationis tute in auribus meis, exultagelus , ei ad dignitatem tantam electae vit in gaudio infans in utero meo. Et
beata, quæ credidisti, quoniam perllgratulans : « Ave, gralia plena — χ<
*φ·
, — ‘ Dominus tecum : cicntur ea, quæ dicta sunt libi a Domi­
Benedicta tu in mulieribus * ΐν>ιγ·μί>· no. » ’ Beata dicitur Maria ob fidem , et
» Præ mulieribus cæteris be­ ob rem in ea implendam , Filium pa
nedicta prffidicatur, · summo favore di­ riendo. Benedicta specialiter dicitur
vino dignata, ut Mater Filii Dei elige­ præ mulieribus cæteris , ob benedi­
retur.
ctum uteri sui fructum. Magno se ho­
197. Elisabeth, Spiritu sancto inspi­ nore affectam agnoscit Elisabeth , tan­
rante , reverenter excepit Mariam, licet tam hospitem Domini sui Matrem exci­
alias conditione par, el genere propin­ piendo , * quam sensit in utero latens
qua esset; et vehementem animi admi­ infans. 7 Hæc confirmavit Maria, Spi­
rationem significavit se tanto honore ritu sancto auctore , quæ etiam prædi(lignatam, ut a Matre Domini sui invi­ xit per omnia sæcula beatam ejus con­
seretur, qua loquente infantem in utero ditionem prædicandam esse : « Ecce
lælabundum se movisse testata est : enim ex hoc beatam me dicent omnes
• Facium est, ut audivit salutationem generationes. »— ’!/·» yàf, irt r» w
.Maria.· Elisabeth , exultavit infans in μΛ
*αριιν?ί
μι *
àr»i άι yttmi. ’
Utero ejus : el repleta est Spiritu sancto
198. Probatur 2. ex Patribus. Orige-

Propositio.
Maria Virgo . utpole Dei Μ it
ciali prorsus et insigni cultu honoranda

(«) Animadvertit Bloomfield : « This is not well
rendered · beloved » or « favourite of liaavon, »
IS in Campbell's version. Bettor es in the Vulgale) « gratis plena. » . . For (as Valokn. ohterves ) all verbs of this form , cs ίιμητι» ,
Ui/iariM , etc., have a sense of heapin g up , or
rende!mg full. » Syriaca versio ipsam phrasim

ret.net.

, '

*·

ζ

. T.

r

festival, and descended upon Eliubcth, and she
prophesied. Never, but in heaven, was there more
joy and ccslacy. » Life of Chrut, Seelmn II.

(7) · Elisabeth who received testimony from Cod,
that she « walked in all the commandments of
she Lord blameless , » was carried into ecslacy,
wondering al the honour end favour done to her
by lhc 11ιυ1|„:Γ ,.r i„.r i.ur.|.
-

l'ai Tibi plena'gralia.
(8) « The necessity of believing our Saviour
(I) Luc. i. 18.
thus to be born of the Virgin Marr , will uppear
[3) a This is said to bo a Hebrew form of cipres- both in respect of her who was the mother , and
•iog the superlative, but it is found also in both of Him who was the Son. In respect of her it was
the Greek and Latin classical writers.· Bloomfield, therefore necessary, that we might perpetually
'*) « This manner of speaking is a form exprès· preserve an esteem of her person proportionable
site of admiration at any unexpected honour do- loco high a dignity. 11 was her own prediction : ·
be. a Bloomfield.
· from henceforth all generations shall call mo
(J) Luc. i. 41.
blessed : · but the obligation is our a
(3) Pulchrc Jcrcmiss Taylor , Anglicanus licet: to esteem her so If Elisabeth cried out with so
• his not easy to imagine what a collision of joys loud a voice ; .. Blessed art thou among women; ·
vas at this blessed meeting: two mothers of two when Christ was bul no» ly conceited in her
«real princes , the one the greatest that was born womb , wbai expressions of honour and admira
of woman, and the other was his Lord; and Hon can Wo ............. . ........ i now that I hrittl .. in
»... mad.
I.)
mlr.de., '»«· <·«"·
J"d
........ .
" ,ρ""
her ,,L|,
.„d ,,,,.Ι.ίώη..™ ; »b.r. U.· mrr- <">
....... «“·
··“ ......... .
ttoplour l.urrl ·.»! »
»·»"’"«· S"""J
............................
....1 Ihe llolr Chu.l made Iho rned.ng ·°>
'»·
'·>.>««■ ■ '"«.rJ

55«

TRACT. IX. DE CULTU DELICIOSO,

nes dc angelica salutatione dicit : « Soli thesaurus decusque. · Et alias : · Qua­
enim Mariai hæc salutatio servabatur. propter dicamus ei : « Benedicta tu in
Si enim scissct Maria clad alium quem­ » mulieribus, » quæ sola Evae errori
piam similem factum esse sermonem , medelam attulisti; sola ingemiscentis
(habebat quippe logis scientiam, ct erat absterseris lacrymas.4
sancta, et prophetarum vaticinia quo­
20S. S. Basilius Seleuciensis Episco­
tidiana meditatione cognoverat,) num- pus , medio quinto sæculo, sic Muriam
quam quasi peregrina eam salutatio alloquitur : « Ave gratia plena,castita­
tis florentissime paradise , in quo li­
terruisset. » *
199. S. Epiphanius vocat Mariam « se­ gnum vilæ plantatum , fructus salutis
lectum quoddam vas atque eximium, » universis producet : ex quo Evangcliocl commemoratis Elia, Joanne, Thccla, rum quaterno initio fons, miserationum
addit : « Cui tamen longe est antepo­ flumina credentibus deducet. Ave gra­
nenda Maria , ob coeleste illud myste­ tia plena, Dei ac hominum mediatrix,
rium , quod in ejus utero perfectum quo medio pariete inimicitiarum sub­
est. «’ Collyridianos qui eam collyridis lato , ccclestibus terrena coeant, ac
oblatione colebant, reprehendens, ado­ uniantur. Quis ergo ingentem Dei Geni­
rationem Deo, honorem tamen Mariæ tricis potentiam non miretur? Quamque
vindicat : « Honoretur sane Maria , Pa­ illa universis Sanctis, siquibus honorem
ter vero, Filius, el Spiritus sanctus habemus, emineat? Siquidem; enim
adorentur : Mariam adorare nemo ve­ Deus tantam servis impertitus est gra­
lit. » — « Maria in honore sit; Dominus tiam, ul non solum tactu ægros sana­
rent, sed et umbræ ipsius projectu
adoretur. » ·
200. S. Ambrosius : « Quid nobilius idem praestarent : quantam putandus
Matri
concessisse virtutem? An non
Dei Matre? Quid splendidius ea quam
multo præ subditis majorem ? Plane li­
splendor elegit? »
*
201. S. Cyrillus Alexandrinus coram quet. »7
204. S. Anastasius, Archiepiscopus
Concilio Ephesino de Virginis Deiparæ
laudibus disseruit, in Ecclesia sub ejus Antiochenus , ait : « Dei nostri Matrem
nomine dicata, camque vocavit «Pre­ in hæc verba cum Gabriele salutemus :
tiosissimum totius orbis monile, co­ Ave gratiosa, Dominus lecum : quod
lumbam incorruptam, lampadem in- facta sis nobis salutis via, ascensusque
extinguibilem , ex qua natus est sol ju­ ad superos, ac locus requietionis, re­
stiliæ , locum ejus qui loco non capi­ frigeriique tabernaculum, in quo Do­
tur , per quam salvatur omnis spiritus minus habitavit. » 8 Hæc ex plurimis
fidelis. »E
quæ recitat Natalis Alexander 9 damus
202. S. Proclus, Episcopus Cyzice­ specimina eximii honoris el cultus,
nus Conslantinopoli concionans, ad quem Virgini Deiparæ præstiterunt ve­
quam Sedem deinceps evectus est, di­ teres, Graeci pariter et Latini.
xit : « Sacra Deipara Maria in unum nos
205. Probatur 3. Conciliorum aucto­
cogit. Hæc illibatæ virginis purus ille ritate. In Concilio Nicaeno Π recitatum

unio the Mother of our Lord, so long as we give
her not that worship which is due unto God Him­
self· Let us keep the language uf the primitive
Church : Let her he honoured and esteemed ; let
him be worshipped and adored. > Uishop Pear­
son on the Creed , Art. iii.
(I) llom.vi. in Luc.

(2)
Hn-r. luix. (5) Ibidem.
{■) L. II. do Virginibus.
(i) Orat. Ephesi habita.
(C) Orat. Const, lmb.
(7) Unit, in Annuntiationem.
(8) Serm. i. in Annuntiat.
1«) Iliet. Eccl. vol. ix.

CAP. IV. DE VIRGINIS CULTI'.

339

est cl probatum synodieum Theodori culis indicium reperitur; ner enimCclpatriarchæ Hierosolymitani, in quo pro· sus eæteriquc nominis Christiani hostes
Aletur so suscipcro sex universales Ry- eum Christianis objecerunt quamvis
nodos, ct Ephesini decreta contra Ne- probra plurima Virgini intulerint.
storii hæresim deinceps recenset, dc
209. Resp. Quum cultus Virginis non
Virgine Maria ca occasione dicens : esset Christian® religionis linis, s»d ex
« Quæ vere Dei Mater est, et ante par- præcipuis fidei mysteriis consequentia
tum elpost partum virgo, atque omnis veluti deducius, mirum non est Celsum
iolelligibilis ac sensibilis naluræ gloria cæterosve dc eo litem non movisse:
cl claritate sublimior » — ri»
impugnabant enim ipsam fidem, ct culdu/ilrifo. , Xctt irpe r*u ru»p , xa.i μιτ» tum totum Christianum. Quod si Chri, κλι πίσ·τ »«·γ·γ ri «ai slum Deum agnovissent, et ex Maria
iuôtrtr ûs-iprip
*»
ίίξ, η καί λαμ^ίητι Virgine Spiritus sancti opera natum,
/di/4HB[Q;/zb<» ^vffiar. 1 Lecta quoque verosimile non est eos damnaturos vecst in eodem Concilio epistola Ger- nerationem qua eum prosequebatur Ecmani patriarch® Constantinopolitani , clesia. Protestantes quidem in eo paad Joannem Synadenscm, in qua |di- rum sibi constare convincuntur, quod
ctum est: « Eam, ut vere et proprie mysterium Incarnationis agnoscant, et
veri Dei Matrem veneramur, et magni tamen eam quæ praecipuum ejus instrufaeimus, ct quavis visibili et invisi- mentum facta est, non honorent. Cætebili creatura superiorem reputamus. » rurn id non est praetermittendum mores
yàp àr xvfiur χαι άλ.θΰρ μκτ'ιρΛ βίου Christianorum el dogmata non fuisse
re αλ»Λ<ΐίυ
ivr« »αί
, ethnicis pcnitUS explorata, ideoque Π)ΐχαί rifr opar.r χαι àeçar>f xrirtar imprlpar rum non est, si qua animi veneratione
*
colcrclur Virgo ignorassent. Præcla20G. Probatur 4. ex Liturgiis. Hono- rum quidem veleris cullus documcnriiicam Virginis Deiparæ commemora- tum habetur in Liturgiis antiquissimis
tionem faciunt omnes Liturgiæ. In Li- inquibuscommemoralurMaria,elDoturgia Basilii usuali dicitur :« Praecipue mina nostra praedicatur, magnificis
cum sanctissima, illibata, super omnes adjectis titulis.
benedicta, gloriosa Domina nostra Dei210. Obj. 2. Cultus Virginis nititur
para, el semper Virgine Maria. »
eximiis quibus ornari creditur do207. Accedit ratio theologica ex ipsa tibus tamquam Deipara : de iis tamen
dignitatis Matris Dei celsitudine, quæ non constat, quum e contra S. Lucas
major est quam quæ verbis possit cx- affirmet eam haud intellexisse quæ
plicari : est enim intima quædam rela- Christus protulit querelæ respondendo,
lio ad Deum, quæ nulli alii creaturæ
211. Resp. Ipsa Deiparæ dignitate niconceditur. Sicut igitur prophetae , sa- titur cultus. Dotes quidem eximia? mecerdotes , et famuli el ministri Dei uni- rito censentur cum ea conjunct». Quod
versi propter relationem ad eum hono- autem de Maria una cum Joseph diciranlur , eximius quidam cultus ei de- tur : « Ipsi non intellexerunt verbum
belur quæ ad Deum tam proxime ac- quod locutus est ad eos ; ■> · ostendit
cedit.
quidem cos plenam vim verborum :
Objectiones solvuntur.
« in his quæ Patris mei sunt, oportet
208. Obj. I. Hyperduliæ, seu cultus me esse, n haud stalim percepisse;
eximii Virginis nullam in prioribus sæ- nesciebant quippe eum tunc manife(<) Cone. Nie. II. Act. iii. coi. IU. t. ir. coli.
Hard.

(i) Cone. Mic. 11. Act. i», col. «II.
(3)
C. ii. 80.

TRACT. IX. BE CULTU RELIGIOSO.

5(Μ

stare debere scientiæ et sapfcnliæ the­
214. Obj. I. Ex honoris significatio­
sauros qui in co absconditi erant. Cre­ nibus ad cultum sensim sine sensu per­
torum " mater ejus conservabat omnia ventum est, donec jam praecipuum sil
verba hæc in corde suo; n pio affectu Catholicorum studium colere Mariam ,
ea scrutons, cl divina admirans consilia. ct quidem summo obsequio : nam lon­
212.O/y.S.Quæ ex veteribus afferuntur ge plura ei dicantur templa, quam Deo,
testimonia , oratorum more dicta sunt, vel Christo, nuncupantur vota, offe­
quin cultum probent, quem Epiphanius runtur donaria, sacrificia etiam , festi­
aliique cum tota Ecclesia , quæ Colly ri - vitatibus magno numero celebratis.
dianos damnavit, omnino rejecerunt.
213. Resp. Constat cultum Marite ve­
215. Resp. Præter egregias laudes tustissimis obtinuisse temporibus; nam
cultum quoque deberi sanctissimæ Dei- Concilium Ephesinum in templo ejus
paræ Patres tribuendum docent. Equi- nomine dicato habitum est, uti Acta te­
dem anclor qui aliquando censebatur stantur, cl festi dies in ejus honorem
S. Gregorius Ncocæsariensis « conve­ agi consueverunt, ex veteri usu lotius
nientem cultum ac. venerationem » ad­ per orbem terrarum Ecclesiæ : « Virgi­
hiberi Mariœ docet. S. Proclus dicit : nea panegyris, frequens ac celebris hic
« Adoratur et Maria . . . tamquam quæ conventus, festa hac luce linguam ad
Mater, ancillaque, et nubes, thalamus- laudem provocant; » inquiebalS. Pro­
ue ac arca Domini effecta sil. Mater : clus, paulo ante Concilium Conslanlieum namque peperit qui voluit nasci. nopoli concionem habens, . . . « Ecce
Ancilla : quippe naturam confiteor, et enim et terra et mare Virginem ho­
prædico gratiam. Nubes : concepit norant. . . . sacra Deipara Maria in
enim de Spiritu sancto, quem illaesa unum nos cogit. » Liquet igitur sub­
integritate peperit. Thalamus : in ea stantiam cultus qui nunc viget a remo­
enim ul nuptiali thalamo Deus Verbum tissima antiquitate derivatam. Non ideo
habitavit Arca : non quæ legem porta­ autem Virgo prae Christo colitur, quod
verit , sed quæ Legislatorem pepere- plurima templa ab ea nuncupentur:
rit. » * Leontius , Episcopus Neapoleos nam Deo omnia dicantur, ipsa nonnisi
Cypri, in sermone laudato in VII. Con­ Patrona invocata. Deo etiam vola fiunt,
cilio OEcumenico, dicit : « Qui honorat Virgine veluti teste adscila ; Deo offe­
martyrem, Deum honorat : et qui Ma­ runtur Sacrificia, quamvis ea occasione
trem ejus adorat, ipse honorificentiam honoretur Mariœ dignitas, el celebren­
exhibet. » 5 Quod aulem neget Epipha­ tur virtutes. Omnia demum cultus indi­
nius Mariam adorandam, inlelligcndum cia ad Deum ultimo referuntur. Quod
est de supremo cultu, qualem collyride autem plurima sint in quibus Maria
in sacrificium oblata , præstabant Col- nominatur, contingit ex relatione quam
lyridiani Optime S. Joannes Damasce­ habet ad mysterium Incarnationis,
nus docet : « Solum rerum omnium quod hac ratione perpetuo obversatur
Procreatorem el Opificem adoremus, et fidelium mentibus.
latriæ cultu veneremur, ul Deum na­
§. VI. Dc invocatione Deiparas.
tura adorandum. Adoremus et sanciam
Dei Genitricem , non tamquam Deum ,
2tG. Illud inter cultus indicia merllo
sed ul Dei Matrem quantum perlinet ad recensetur quod preces Sanctorum
humanitatem. »8
expetantur. Hac in parte pnrserlim
(«) Orat. v.Totn. '■ Auctarii Bibliolliccæ Patrum

Grrco-L.il.

(i) Serm. v. pro Christ. Apologia contra Joda.-os, in Aci. iT. Cone. OEcum. viii.
(») Orat. iii. do SS. Imaginibus,

CAP. IV. DE VIRGINIS CUI.TU.

361

219. Ilis testimoniis liceat melli­
ginem devotio : semper enim consue­ flui docloris Bernardi verba adjungere.
verunt preces ad cani fundi, ulipsa Hortatur peccatorem ad Mariam con­
pro nobis apud Deum intercedat. Piam fugere tamquam advocatam apud Jchanc consuetudinem probarc ct tueri sum : « Advocatum habere vis et
ad ipsum ? Ad Mariam recurre. Pura
juvat.
siquidem humanitas in Maria, non
Propositio.
Ea semper viguit consuetudo in Ec­ modo pura ab omni contaminatione,
clesia Catholica ut sanclissimæ .Matris sed cl pura singularitate naturæ. Nec
dubius dixerim , exaudietur el ipsa
Dei preces apud Deum expeterentur.
217. Probatur I. Patrum testimoniis. pro reverentia sua. Exaudiet utique
S. Irenæus comparat Mariam cum Eva : Matrcm Filius . cl exaudiet Filium
« Quemadmodum enim illa per ange­ Pater. Filioli, hæc peccatorum scala,
licum sermonem seducta est, ul effu- hæc mea maxima fiducia est, hæc
geret Deum prævaricala verbum ejus;; tota ratio spei meæ. »s
ita et hæc per angelicum sermonemi
220. Probatur 2. ex Liturgiis. In
evangelizata est, ut portaret Deum;; omnibus liturgiis vetustissimis conti­
Obediens ejus verbo. El sicut illa se­ netur Virginis Deiparæ specialis com­
ducta est, ul effugeret Deum ; sic hæc memoratio, cl ejus apud Deum gratia
suasa est obedire Deo , uti virginis imploratur, ut nobis prosit. In liturgia
Evœ l'irgo Maria fieret advocata El S. Basilii Coptics, ipsa cum Sanctis aliis
quemadmodum adsiricium esi morti commemorata, pergit sacerdos : «Quo­
genus humanum per Virginem , solva­ rum precibus el supplicationibus mi­
tur per Virginem : aequa lance dispo­ serere omnium nostrum, »
sita virginalis inobedientia per virgi­
221. Probaturi. Conciliorum aucto­
nalem obcdicnliain. » · Maria igitur sua ritate. Concilium N'icænum II. plurima
obedientia ita placuit Deo, ut fleret babel de Marite Virginis et Sanctorum
advocata Evæ, apud Deum pro culpa; intercessione. Inter cætera legimus in
quam Eva admisit venia agens. Ejus Actione septima : <· Cum timore Dei
apud Deum gratia pro toto humano omnia faciamus, expetentes etiam in­
tercessionem Internerai» Domina nogenere morti adstriclo inde liquet.
218. Basilius , Selcuciensis, eam sic stræ . et natura Dei Genitricis semper
compellat : « 0 Virgo sanctissima , ut Virginis Mariae, atque sanctorum An­
quis honesta quæque ac gloriosa de gelorum , et simul omnium Sancto­
tcloqualur, haud quidem ille aberrabit rum. » *
Objectiones solvuntur.
a veritate, scd pro merito haud fecerit
222. Obj. 1. In veteri Ecclesia Ro­
salis : nos de supernis intuens, esto
propitia, ul modo quidem regas in sarium , Antiphon» B Mari» Virginis. ’
pace ; in judicio autem, ac pro tribunali cl
< ipsa Angelica salutatio, ca saltem
qua Mariae preces pro nobis
illo , sine pudore ac fiducia plenos ad- parte
1
ducens, ejus nos slalionisquæ a dextris cexpetuntur, ignota erant Nulla ad
eam
fundebatur
oratio , nisi concioest, participes facias. » *
c

claret Ecclesiæ erga beatissimam Vir

(i; !.. v. c. xix.
(Î) Orat, in Annuntiat.
(SJ Serm. in Naliv. B. Virgini» Maria·.
14) Act. vii. sub finem ,apud llarduin. coi. 414.
(5) Adnolant Oiouienses Antiphon»» el prores
Virginem decimo tertio laiculo in Urcviar.um

Voi.. n.

inductas, quibus tamen non valde repugnant -,
nam Anglicc eas reddiderunt, vetuli recitanda»
silis temporibus Cavanto etiaur asaeillrfi videntur
de antiquitate iinocalioois : « Sanela Mana, el
oiuties Sancti inlerced iiil pro nobis ad honiinurn

31

se?
nando, oratorum

TRACT. IX. DE CULTU RELIGIOSO.
more

apostrophe benigno cas excepturam. » Adesto milii
nunc et semper, o Virgo Dei Genitrix,
foeta.
2-25. Rcsp. Varia devotionis exercitia Maior misericordi®. benigna ct cle­
ah ipsa substantia distinguenda sunt. mens, in praesenti quidem vit® cursu
Constat ex iis quæ laudavimus testi­ fervens proteclrix atque atutilialrix,
moniis insignes quosque Patres non hostiles quoscumque impetus a mp
lautum compellasse Mariam condo­ avertens, cl in via salutis rne consti­
nando , sed ct agnovisse ejus ope ct tuens ; ac in extremo vit® articulo
precibus plurima conferri beneficia miseram meam animam conservans. »
eam invocantibus. Ex liturgiis, quæ Ita precabatur Ephrem,qua invocatione
antiquitatis monumenta præclara sunl, nihil magnificentius apud rccenliorcs
liquet ejus intercessionem apud Deum facile invenias. Quod ex prosa objicitur
a sacerdote ubique terrarum quaeri facilem el obvium fert sensum, quod
consuevisse in'ipsa mystei iorum cele­ materna apud Filium gralia utatur,
bratione , quæ profecto solemnior est juxta illud :
invocatio alia quacumque, amplis­
« Monstra te esse Matrem,
simis licet verbis facta, extra Sacrifi­
Sumat per Te preces,
cium. Jam verba liturgiæ S. Gregorii
Qui pro nobis natus
Alexandrina! recitavimus, quibus, com
*
Tulit esse tuus. »
memo ratione facta « præcipue sanCæterum prosa illa, quamvis in quo­
clissimæ, gloriosissima!, immaculatæ ct dam Missali locum habuerit , Ec­
benedictionibus cumulatae, Dominæ no- clesias universalis auctoritate sancita
stræ Deiparae, et semper Virginis Ma­ non est.
226. Obj. 5. S. Petrus Damiani Vir­
riæ » cum aliis Sanctis, adjicitur :
« quorum precibus el intercessionibus ginem alloquens ait : « Accedens enim
ante illud aureum reconciliationis hu­
miserere nostri el salva nos. » ‘
224. Obj. 2. Quæ a veteribus indi­ man® altare , non solum rogans, sed
cata esi intercessio Mariæ longe distat imperans; Domina , non ancilla. »’
227. Rcsp. lis verbis exaggerat san­
ab ea quæ apud Catholicos obtinet ejus
invocatione . nam obiter tantum fiebat ctus Doctor Virginis apud Filium gra­
olim ejus mentio , ex persuasione eam tiam ; praecedunt scilicet hæc verba:
apud Filium pro humano genere orare, « Nil libi impossibile, cui possibile est
quin tamen ad eam speciales porrige­ desperatos in spem bcaliludinis rele­
rentur preces, quas eam audire posse vare. Quomodo enim illa potestas luæ
nemo suspicabatur. Jam vero ipsa in­ potcnliæ poterii obviare , quæ de carne
vocatur, veluti largitura beneficia, vel tua carnis suscepit originem? Accedis
Filio jussura matris auctoritate : « Jure enim, etc. « Sensus obvius est, nec
matris impera Redemptori. » Ita habet cavillationibus locus.
Prosa in Missali Parisiis anno 1654
228. Obj. 4. Catholici jam omnia a
edito.
Virgine petunt, vix aliquid a Deo, nisi
225. Resp. Profecto consueverunt ea deprccante : quo pacto fiducia longe
veteres ad Mariam preces speciales major in ea reponitur, el cultus iredirigere, ex ceria persuasione eam queniior : quod a veterum consuetu(I) Vol. iii. Tract, de Eucharistia P. ii. c. ii.
H. 70.
(t) Serm. xliv. Mirum Oxonienses hæc aliaque
adducere ul insinuent potentis Mariæ notionem
apud scnploie» plerosquo obtinuisse diversam

ab ca quæ hodiernis Catholicis Anglis arridet :
βι-d concordia
*
studiosos a cavillationibus absti­
nere decet , ubi scriptorum mens patet. Vol. iii.
Tract. N. 71.

CAP V. DE CUL Ii RELIQUIARUM.
dine . el » sanæ

rationis principiis

3<Û

modestia, castitas, et inter ærnmnas
patientia. Qui juventutem , præserlim
puellas, voluerit a labe sæculi servare
mmunem, et omni informare genere
virtutum, oportet ul Mariam proponat
exemplar, el patronam,(piam a tenerioribus annis venerari et invocare
discant, eam pari studio imilari haud
prætermillenles. Peccatoribus etiam
in viliorum barathrum demersis magno
|cum emendationis fructu Maria exhi­

longe abhorret.
*29. Resp. In solemni Sacrificii ce­
lebratione Deo porriguntur preces,
Mariæ facta mentione simplici illa ra­
tione quæ in Ecclesia a vetustissimis
temporibus obtinuit. Quod saepius vel
rarius in privatis vel minus solemnibus
pietatis exercitiis invocetur Maria, ex
privata quorumdam devotione prove­
nit. Cæterum quoties invocatur, Deus
agnoscitur omnium bonorum largitor ; betur advocata , quae Filii deprecclur
nec enim ipsa donat, sed orando im­ iram, caque obtineat graliæ subsidia ,
petrat : quod si donare dicatur, vel quibus infirmae voluntati snbvcnialur.
verbis amplissimis efferatur ejus po­ Quanlæ proveniant ex cultu Virginis
testas , omnes norunt ejus privilegia utilitates tum sibi tum aliis probavit
a Deo derivari. Nihil rationi adversum suo exemplo cl scriptis S. Alphonsus de
in eo reperitur quod quis frequentis­ Ligorio.
sime eam precando adeat, ut ipsa qua
pollet gralia apud Deum in rem no­
CAPUT V,
stram utatur f sic enim fit ut celsissima
ct sanctissima Virgo supplex Deo exhi­
DE CULTU RElJOClAftUtf.
beatur. Quod si major fiducia vel te­
nerior affectus foveri erga Virginem
231. Ex magna qua Sanctos prose­
videatur, ad relationem quæ inteream cuti sunt fideles veneratione, facium
nosque intercedit, utpote ex genere est, ul corporum reliquias, et alia quæ
humano ortam, et ad officium palronæ aliquando Sanctorum fuerant, speciali
quo fungitur, Mater pro liliis quos in honore ct cultu quodam afficerent.
Christo adoptavit deprecans , referen­ Piam hanc consuetudinem impugnavit
dus est. Pulchre Bernardus : « Tolis quinto sæculo Vigilantius, vindicavit
ergo medullis cordium , tolis præcor- vero Hieronymus, tota plaudente Ec­
diorum affectibus et volis omnibus clesia , quæ hæreticum dogma damna­
Mariam hanc veneremur, quia sic est vit. Novatores decimi sexti sæculi Vi­
voluntas ejus qui totum nos habere gilandi impietatem longe prætergressi
voluit per Mariam. » 1
sunt, magnis injuriis sancta corpora
Animadversio.
pluribus in locis afficientes. Tridentiiii
230. Hæc de cultu Virginis fusius Patres ut majorum suorum fidem mo­
aliquanto, sed slrictim, si copia testi­ resque tuerentur, praeceperunt Epi­
moniorum, et rei præstantia consi­ scopis, ut fideles diligenter edocerent
deretur. Id quidem exploratum est, « sanctorum quoque Martyrum , et
quo altior est de mysterio Incarnatio­ aliorum cum Christo viventium sancta
nis sensus , eo teneriorem plerumque corpora, quæ viva membra fuerunt
el ardentiorem erga Deiparam esse Christi, et templum Spiritus sancti .
devotionem. Quo hæc fovetur diligen­ ab ipso ad æternam vitam suscitanda
tius , eo etiam felicius coluntur vir­ et glorificanda, a fidelibus veneranda
tutes, humilis praesertim sui sensus, esse , per quæ mulla beucticia a 0···>

(i) Serm. in Nal. B. Virg. Mari*.

5ft|

TRACT. IX. DE CULTU RELIGIOSO.

hominibus præslanlnr : ita ul itfllrmnntes. Sanctorum reliquiis venerationem
atque honorem non deberi ; vel ens ,
aliaque sacra monumenta a fidelibus
inutiliter honorari, atque eorum opis
impetranda? causa Sanctorum memo­
rias frustra frequentari, omnino da­
mnandi sint, prout jam pridem eos
damnavit, et nunc etiam damnat Ec­
clesia. » *
Propositio.
Sanctorum reliquiis veneratio atque
honor debetur.
233. Probatur 1. ex Scripturis. « Qui­
dam autem sepelientes hominem, vi­
derunt latrunculos,ct projecerunt ca­
daver in sepulchro Elisæi. Quod cum
tetigisset ossa Elisæi, revixit homo,
et stetit super pedes suos. »
* Ossium
prophetae contactu cadaveri restituta
est vita, Deo ita testante famuli sui
virtutem, cumque coram hominibus
honorante. Licet igitur honorare cor­
pora Sanctorum.
233. « Eccc mulier, quæ sanguinis
fluxum patiebatur duodecim annis,
accessit retro, ct tetigit fimbriam ve­
stimenti ejus. Dicebat cnim intra se :
Si teligero tantum vestimentum ejus ,

salva ero. At Jesus conversus, cl videns
eam, dixit: Confide, filia, fides tua
te salvam fecit. Et salva facta est mu­
lier ex illa hora. »(i)
5* Mulieri illi per­
*3
suasum est lactum vestimenti Jesu illi
fore occasionem sanitatis recuperan­
dae: quod cl eventu comprobatum est: ‘
vestimentum autem nihil habere pote­
rat virtutis, nisi ob relationem ad Je­
sum: rebus Igitur virtus quædam ali­
quando sic communicatur.8
234. « Magis autem augebatur cre­
dentium in Domino multitudo virorum,
ac mulierum, ita ut in plateas ejicerent
infirmos, ct ponerent in lectulis ac
grabatis, ul, veniente Petro, saltem
umbra illius obumbraret quemquam
illorum,el liberarentur ab infirmitatibus
suis. Concurrebat autem ct multitudo
vicinarum civitatum Jerusalem, affe­
rentes ægros , ct vexatos a spiritibus
immundis: qui curabantur omnes. »
*
Umbra Petri occasio erat illis libera­
tionis a spiritibus immundis et a qui­
buslibet infirmitatibus : umbra autem
nihil est,nuiliusque virtutis,sed lucis
est defectus cx corpore soli objecto.
Palet Deum palrasse insignia prodigia

(i) Sess. ix». Decr. dc invoc. et »cn. Reliq.
(S) IV. Reg. xiii. it.
13) Mali ix. 10.
(3) In rem hanc gestam adnotant Oxonienses :
« If a poor woman , ignorant and superstitious ,
as might be supposed, was received by our Lonn
by so instant a blessing for touching the border
of his clothes, may it not have been the case that
in times , which are now considered dark and lost
lo Gospel truth , there might have been many
such T That there might have been many a hel­
pless person , who knelt to a crucifix in a village
church-yard, who might have done so under a
more true sense of that faith which is unto life,
than those who arc able lo express the most
enlightened knowledge. And therefore, though
such as would be now considered in a stale of
darkness , had more fully arrived al those trea­
sures of wisdom which are in Christ. » Vol. iv.
Tract. 80. p <8. London edition.
|5) l urnesius ,dum profitetur Evangelistarum

ea occasione.

sinceritatem Ct bonafn (idem se vindicare, nan
veretur Marcum et Lucam arguere erroris, ne
dicam mendacii aperti : « But, and here is the
point to which I wish lo direct the attention of
the reader, he does not appear lo have been
understood by at least two of the narrators. For
Mark says that Jesus discovered that some one
had touched him , by the departure of n healing
virtue from his person. And Luke represents
Jesus as declaring in so many words that he
had felt a miraculous virtue go out of him.
That he really made any such declaration,
his assurance to the woman that her faith made
her whole, forbids me to believe, n En prsclarum
Evangeiiorum vindicem I Jesus and it lliographers, ch. iii. Cuique patet fidem mulieris
fuisse dispositionem ad curationem impetran­
dam , vestimenti contactum esso occasionem seu
instrumentum , Jesum ipsum fuisse causam, seu
largitorem beneficii.
(0) Act. V. II.

CAP. V. DE CULTI

RELIQUI KRUM.

w»

iS5. Dc Paulo refertur « Virtutesque do Apostolorum basilicas ingredimur
non quaslibet faciebat Deus per ma­ Sacrilegus foil Constantinus Imperator,
qui sancias reliquiae Andre», Luca’, et
num Pauli : ita ul etiam super langui
dos deferrentur a corpore ejus sudaria, Timothei transtulit Gonstantinopolim :
el semicinctia, ct recedebant ab cis apud quas dæmones rugiunt, et inha­
languores, et spiritus nequam egre­ bitatores Vigilantii illorum se sentir·'
diebantur. n * Hæc linteola ob corporis præsenliam conlltentur ? Sacrilegus di­
Pauli contactum virtutem miram ha­ cendus est nunc Augustus Aresdhts,
bebant, Deo per ea magna tribuente qui ossa beati Samuelis longo post tfm
beneficia. Liquet igitur corpora San­ pore de Judaea transtulit in Thraciam ’
ctorum , et quæ ea contingunt, Deo Omnes episcopi non solum sacrilegi.
donante, magnam aliquando habuisse sed et fatui judicandi, qui rem vilissi­
virtutem.
mam , et cineres dissolutos in seri· ··
256. Probatur 2. cx Traditione. De li­ et vase aureo deportaverunt? Stulti om­
gnea sede S. Jacobi Apostoli referi Eu­ nium Ecclesiarum populi, qui occurre­
sebius : « Servatur cum ingenti studio , runt sanctis reliquiis, et tanta ketitia.
velut a majoribus tradita memoria san­ quasi præsentem, viventemque prophe­
ctitatis , et cum magna veneratione ha­ tam cernerent, susceperunt, ut de Pa­
betur. »1
laestina usque Chalcedonem jungeren­
237. Ecclesia Smyrncnsis , in epi­ tur populorum examina , et in Christi
stola jam laudata , de Polycarpi reli­ laudes una voce resonarent? » *
quiis dicit : « Nos demum ossa illius
210. S. Ambrosius : « Quod si dicas
gemmis pretiosissimis chariora, et quo­ mihi : Quid honoras in carne jam reso­
vis auro puriora colligentes, ubi dece­ luta atque coosumpta? Honoro in car­
bat, condidimus. Quo etiam in loco, ne martyris exceptas pro Christi nomi­
nobis, si lieri poterit, convenientibus ne cicatrices : honoro viventis memo­
concedet Deus natalem illius martyrii riam perennitate virtutis : honoro per
diem cum gaudio celcbrare. »
confessionem Domini sacratos cineres :
238. Acta S. Ignalii genuina referunt honoro iu cineribus semina ælernitacorpus ejus a feris absumptum : « Solæ lis : honoro corpus quod mihi Domi­
duriores sanctarum ejus reliquiarum num ostendit diligere, quod me pro­
parles reliciæ sunt, quæ Antiochiam pter Dominum mortem docuit non ti­
delalæ sunt, thesaurus sane inæstima- mere. Cur autem non honorent corpus
bili^ ob martyris gratiam Ecclesiæ reli­ illud fideles quod reverentur et dæmo­
nes ? quod et afflixerunt in supplicio .
ctus. »
239. S. Hieronymus ait : « Martyrum sed glorificant in scpulchro ? Honor··
ubique sepulchra veneramur, et san­ itaque corpus quod Christum honoravit
ctam favillam oculis apponentes , si li­ in gladio, quod cum Christo regnabit
ceat etiam ore contingimus »5 Sic au­ in cœlo. ·<5
241. S. Augustinus , de reliquiis S.
tem pungit Vigilantium : » Dolet marty­
rum reliquias pretioso operiri vela­ Stcphani protomartyris suo tempore
mine , et non vel panno, vel cilicio col­ repertis et in Africam deportatis , ait
ligari , vel projici in sterquilinium , ul « Exiguus pulvis tantum populum con­
solus Vigilantius ebrius el dormiens gregavit. Cinis latet, bénéficia patent
adoretur. Ergo sacrilegi sumus, quan· Cogitate , charisssimi, quæ nobis Den­

ti) Act. lix. II.
(i) Euseb. I. vii. bili. Eccl. c. xlr.
(J) Ep. xrii. ad Marceltam.

U) Lib. contra Vigilantium.
(3) Scrm. iciii. do SS. Xaiar rl Coito in tine.

3β«

TRACT. IX DE CULTI RELIGIOSO.

servet in regione vivorum , qui lauta daeis studium quod ponebant in pro­
præstat de pulvere mortuorum. » * El phetarum monumentis exstruendis, et
alias : « Portant sano reliquias beatissi­ ornandis : « Væ vobis, qui ædilleatis
mi eX gloriosissimi martyris Slephani, monumenta prophetarum : patres au­
quas non ignorat sanctitas vestra , sic­ tem vestri occiderunt illos. Profecto
ut et nos fecimus, quam convenienter testificamini quod consentitis operibus
bonorare debeatis. »1
patrum vestrorum : quoniam ipsi qui­
242. Probaturi. cx miraculis. Pluri­ dem cos occiderunt, vos autem ædiflma el insignia miracula per reliquias catis eorum scpulchra. » 4
5
Sanctorum patrata referunt probatissi­
245. Resp. Non id Judaeis exprobra­
mi scriptores Augustinus , Orosius, ct vit Christus, quod monumenta prophe­
publicam plerumque appellant Udem. tarum aedificarent, sed quod majorum
Equidem toto Oriente clin Africa palam suorum , qui eos occiderunt, insiste
patrata miracula per Slephani reliquias reni vestigiis, dum viderentur eorum
hi testantur. Insuper conservantur ad­ deflere ct expiare scelera. Optime Am­
huc corpora integra plurium, inter quæ brosius : « Propheticorum ædifleatione
illud B. Claræ de Monte Ealconcsat est tumulorum sceleris eos qui occidental
adnotasse , quod scilicet a sexcentis arguebant, et similium aemulatione fa­
annis incorruptum hodie conspicitur. ctorum , se quoque declarabant palcrNeapoli servatur sanguis S. Januarii M. næ iniquitatis hæredes : non igitur
qui coram capite positus infestis, pre­ ædificatio sed æmulalio loco criminis
cibus simul a populo fusis, solet lique­ aestimatur. » *
24G. Obj. 2. Deus ipse abscondit Moy­
scere ac fervere. Accuratissimi rerum
judices rem penitius inspicientes sæpis- sis corpus , nc superstitioni daretur
sime fassi sunt nonnisi prodigio id locus : « Sepelivit cum in valle terra
Moab contra Phogor : el non cognovit
contingere.
245. Accedunt rationes theologicae, homo sepulchrum ejus usque in præquæ et in nalura humana fundamentum sentem diem. »8
247. Resp. lis in rerum adjunctis pe­
habent. Ita sumus natura comparati,
ul magni faciamus quæ eorum erant riculum erat ne Moysis corpus divino
qui nobis erani sanguine vel amicitia cultu alliceretur, quum miraculorum
juncti. Quapropter aestimantur minimo; quæ patraverat memoria adeo foret ce­
quæque res a majoribus transmissae. lebris , el gentes vicinae idola passim
-Equum igitur est, el rationi consonum colerent. Cælerum quo consilio Deus
ut Sanctorum corpora vencremui, quum illud abscondendum curaverit, Scri­
hi, utpote Dei famuli,sini nobis charis- ptura non dicil.
simi. Corpora illa erant etiam Spirilus
248. Obj. 5. Apostolus damnat om­
sancti templa , el organa, virtutum in­ nem cultum suo ingenio excogitatum
strumenta , gloriosis persaepe pro Chri­ « Quæ sunt rationem quidem habentia
sto facinoribus vel aerumnis illustria ; sapientiæ in superstitione —
et in resurrectione futura sunt gloriae *<’« — et humilitate. » 6
coelestis consortia. Sunt igitur honore
249 Resp. Judæos , vel Simonianos,
digna.
vel alios proprii ingenii figmentis inObjectiones solvuntur.
hærenles, sapientiæ cl humilitatis
244. Obj. 1. Christus exprobravit Ju­ prælextu, Christo capite ct doctorcTC(4) Serro, cccxvii alia» xcii. dc diversis.
!t'Ep. cciii. alias ciii. ad Quintilian.
Lue. ai. ».

(4) In c. ii. |,uc.
(C) Deui, ixsiv.
(0) Col. il. «s.

CAI’· V. DE CELTE RELIQUARI Μ

233. Resp. Eam reprehendit Optatus,
jecto, arguit Apostolus, uti supra osten­
dimus. Reliquiarum autem cultus non quod ita ageret, antequam publica
est humani ingenii figmentum , sed di­ Ecclesiæ auctoritate constaret dc mar­
vinitus commendatur miraculis quae in tyrio. Originem schismatis DonalislaScripturis referuntur patrata, tum os­ rum eo loci enarrat : · Hoc apud Cor
sium Elisæ.i contactu, tum linteolis thaginem post ordinationem Caeciliani
quæ Pauli contigerant corpus.
factum esse, nemo est qui nesciat ; per
250. Obj. 4. Concilium Eliberitanum Luciliam scilicet, nescio quam fremidecrevit : « Cereos per diem placuit in nam factiosam, quæ ante concussam
coemeteriis non incendi : inquietandi persecutionis turbinibus pacem, dum
enim spirilus Sanctorum non sunt Qui adhuc in tranquillo esset Ecclesia, cum
hæc non observaverint, arceantur ab correptionem archidiaconi Cæcilinni
*Ecclesia communione. » *
ferre non posset, quæ ante spiritalem
251. Resp. Ex canonibus illius Conci­ cibum ct potum. os nescio cujus mar­
lii» qui plerique respiciunt idolola­ tyris , si tamen martyris, libare diceba­
triam, vel mores ea labe non immunes, tur, et cum præponcret calici salutari
satis patet consuetudinem illam ideo os nescio cujus hominis mortui, elsi
reprobari quia ex superstitione elhnicæ martyris , sed necdum vindicati, corre­
afllni prodibat. Qua; luerit mens eorum pta, cum confusione, irata discessit. · ‘
qui cereos incendebant non adeo certo Vindicari mariyr censebatur, quando
dici potest. Cæterum merilo velant Praesulis auctoritate, praevio examine,
Ecclesiæ Praesules quidquid fit ex su­ agnoscebatur.
perstitione, vel secum affert super­
254. Obj. 6. Reliquiarum cultus facit ut
stitionis discrimen. Hieronymi ætate, homines a Deo colendo spiritu ct verita­
qui sæculo integro posterior est Con­ te avertantur, rebus materialibus intenti.
cilio illo,consuetudo cereos accenden­
255. Resp. verbis Joannis XV. in
di juxta martyrum scpulchra non obti­ Bulla pro canonizalionc S. Udalrici :
nuerat , quamvis a quibusdam coeperit « Sic adoramus et colimus reliquias
induci, de quibus dicit : « Quicumque martyrum el confessorum, ut eum cu­
accendunt cereos, secundum fidem jus martyres cl confessores sunt, ado­
suam habent mercedem. » ’ De pecu­ remus : honoramus servos, ut honor
liari illo more jam non agitur, sed de redundet in Dominum. » 1 Occasione
honore et cultu quocumque, cujus do­ reliquiarum mens excitatur ad virtutes
cumenta plurima omni sæculo repe- el cruciatus Sanctorum recolendum el
riuntur. Quod autem comparatio a qui­ imitandum : quo pacto Deus spiritu ct
busdam instituta sil inter hunc ritum , veritate colitur.
ct ethnicorum quemdam morem, nihil
250 Obj. 7 Incerta
*
sunt reliquia
*
,
referi, quum el ritus et linis diversi imo plurimæ plane supposilitiæ : nam
sint. Dicere licet cum Hieronymo : « Il­ adeo multiplicatas sunt particula cru­
lud liebal idolis, ct idcirco detestandum cis , ut molis immensæ fuerit nccesse
est : hoc Iit martyribus, el idcirco reci­ sil, el caput alicujus Sancti ct corpus
pluribus in locis exhibeatur. Innume­
piendum est. ·■ ’
252. Obj. 5. Optatus Milevitanus re­ ris fraudibus, mendaciis, e» supersti­
fert Luciliam matronam Carthaginen- tionibus locus Iit reliquiarum colenda­
sem a Caeciliano arcliidiacono objurga­ rum praetextu.
257. Resp. Non id nobts probandum
tam, eo quod martyris ossa oscularetur.
(l| Can. iniv.(l) L· e·””™ Vigilanlionii
(S)

Ibidem.

i·) 0c Scliiainale Durul-iUrurn I. >. n. 1«.
'5) Cone, cui rtg. Vol. VI. cul. U?·

588

TRACT. IX. DE CULTI RELIGIOSO.

suscepimus , reliquias omnes quæ ex­
hibentur esse genuinas, el idcirco co­
lendas, sed eas quæ genuinis sunt cultu
quodam esse dignas. Cæterum non te­
mere pronuntiandum omnes esse supposilitias quæ prima fronto diflicultalem faciunt : nam cx magna qua prose­
cuti sunt veteres veneratione quæcumque fuerant Christi Domini vej San­
ctorum , est gravis ratio existimandi
pleraque magno studio servata , cl a
cæteris non adeo sacris discreta. Minu­
tissimae quæ distribuuntur crucis par­
ticulas non tantam molem collectæ con­
stituerent. Pars quædam capitis vel cor­
poris fuit nonnullis occasio dicendi se
caput vel corpus habere, quo pacto
contigit ut pluribus in locis haberi di­
cerentur. Cæterum quidquid sil de er­
roribus vel abusibus qui irrepere pos­
sent , quibus omni studio est obviam
eundum, non ideo ipsa reliquiarum ve­
neratio rejicienda est. * Concilium Late
ranense IV cavit ne falsæ reliquia? expo­
nerentur.
CAPUT VI.
DE CULTU 1MAGIKUM.

258. Sæculo octavo vehemens exar­
sit disputatio de imaginum sacrarum
usu et cultu, Imperatore Leone Isau­
rico bellum iis inferente. Eas S. Germa­
nus , Constanlinopolitanus patriarcha,
et S. Joannes Damascenus egregie vin­
dicarunt : sed et Concilium Nicænum
II. anno 781 solemni decreto probavit.
Galli ea ætate sacras habebant imagi­
nes in ecclesiis , casque reverentia

qumlam prosequebantur, quamvis non
iisdem cultus indiciis, quæ apud Orien­
tales moribus recepta erant, hi scilicet
thus iis adolebant, el coram proster­
nebantur. Pelrobrusiani, llenricianl,
Waldenses, Albigenses, Wicklcffitæ,
Ilussitæ imaginum hostes habentur,
quos secuti sunt sæculi decimi sexti
novatores, Iconomachorum ct Iconoclastarum facinora praetergressi, bello
imaginibus, quas impio furore frange­
bant , indicio.
259. Concilium Tridentinum docet
imagines . . . Christi, Dciparæ Virgi­
nis, el aliorum Sanctorum in templis
præsertim habendas et relinendas,
eisque debitum honorem el veneratio­
nem impertiendam, non quod credatur
inesse aliqua in iis divinitas, vel vir­
tus, propter quam sint colendæ, vel
quod ab eis sil aliquid petendum, vel
quod fiducia in imaginibus sit ligenda,
veluti olim fiebat a gentibus, quæ in
idolis spem suam collocabant ; sed
quoniam honos qui cis exhibetur, re
fertur ad prototypa , quæ illæ repræsentant; ila ul per imagines, quas oscu­
lamur, et coram quibus caput aperi­
mus , el procumbimus, Christum ado­
remus, el Sanctos, quorum illæsimili­
tudinem gerunt , veneremur..........
Si quis autem his decretis contraria
docuerit, aut senserit ; anathema sil. »
*
Ab hac veneratione iis terminis conce­
pta non admodum abhorrent Oxonienses ;5 qui simul mores regionum Ca­
tholicarum ultra progredi queruntur,
quos tamen intra cosjimilcs sisti no­
runt aequi judices.

(I) Oxonienses in rem nostram dicunt : n The
(i) Sess. xxxv. decr. dc invoc. ct vcn. reti'1*Romanist complain of their opponents , that in­ Sanetorum.
stead of referring to the authoritative documents
(Ô) » The Tridcnlinc Decree declares that it is
of their Church, Protestants avail themselves of good and useful supplianlly to invoke the Saint
*
.
any errors or excesses of individuals in it, as if and that the Images of Christ, and the Blessed
the Church were responsible for acts and opin:ons Virgin, and the other Saints should u receive due
which it does not enjoin. Thus the legends of re­ • honor and veneration ;| » words, which lliensel
lics , superstitions about images , the cruelly of vea go to the very vergo of what could be recei­
particular prelates or kings, or the accidental ved by the cautions Christian , though possibly
fury of a populace, arc unfairly imputed to the admitting of an honest interpretation. · Tract.
Church itself, a Tract 71, vol. iii.

CAP. VI

DE CI LTU IMKGINt M

300

SOO. Nicænorum Patrum hac de re
-62 Probatur I er consuetudine andecretum recitare etiam juvat : « Se­ Hquissinuit Ecclesiæ. Quo tempore Leo
quentes divinitus inspiratum sanctorum Isauricus imagines sacros tollendos
Patrum nostrorum magisterium, el Ca­ jussit, earum usus et veneratio ubique
tholic» traditionem Ecclesiæ, (nam obtinuerant ex antiquissima traditione,
Spiritus sancti hanc esse novimus, qui tota probante Ecclesia. Illius usus ori­
nimirum in ipsa inhabitat), delinimus go haud innotuit, sed ad primordia re­
in omni certitudine el diligentia, siculi ligionis christianæ referebatur , insi­
figuram pretiosæ ac vivificæ crucis, ita gnibus Praesulibus veterem morem con­
venerabiles ct sanctas imagines propo­ tra Imperatoris impetus vindicantibus
nendas , tam quæ ex coloribus ct tes­ De Orientalium moribusel (Ide dubitari
sellis , quam quæ ex alia materia con­ nequii, quum ea occasione claruerint.
263. Occidentalium disciplina el Udes
gruenter in sanctis Dei ecclesiis , el
sacris vasis et vestibus , el in parieti­ sæculo sexto exeunto ex S (.regori i M
bus ac tabulis, domibus et viis, tam epistolis colligitur. Ad Secundinum
videlicet imaginem Domini Dei ct Sal­ scripsit : - Scio quod imaginem .Ser­
vatoris nostri Jesu Christi, quam inte­ vatoris nostri non ideo petis, ut quasi
merata» Dominæ nostræ sanctæ Dei Ge­ Deum colas , sed ob recordationem Filii
nitricis, honorabiliumque Angelorum , Dei in ejus amore recalescas, cujus te
et omnium Sanctorum simul et almo­ imaginem videre consideras. El nos
rum vivorum. Quanto enim frequentius quidem non quasi ante divinitatem
per imaginalem formationem videntur, ante illam prosternimur, sed illum ad­
tanto qui eas contemplantur , alacrius oramus, quem per imaginem aut na­
«eriguntur ad primitivorum earum me­ tum, aut passum « sed et in throno se­
moriam et desiderium, el ad osculum, dentem recordamur. » 1 Indicia hæc
el ad honorariam his adorationem tri­ sunt cultus relativi qualem præstat ad­
buendam; non tamen ad veram la- huc Ecclesia sacris imaginibus.
triam , quæ secundum fidem est, quæ264. De more pingendi Sanctorum
que solam naturam divinam decet, im­ imagines in basilicarum parietibus ha­
pertiendam. » '
bemus plurima testimonia. S. Gregorius
261. Adnotandum duximus cum Peta- Nyssenus, deS. Theodoro martyre dis­
vio imaginum sacrarum usum ad disci­ serens, refert ejus certamina in parieti­
plinam pertinere, tolumque ex Eccle­ bus depicta ; S. Faulinus Nolanus de
siæ auctoritate pendere : * sunt enim S. Felici martyre concionans dicit sa­
supellex templorum quæ ornatui simul cras imagines in basilicis exstare. In
ct instructioni inserviunt. Dogma au­ fornice cubiculi, in quo sacra mysteria
tem fidei est Ecclesiam labem idolola- Romæ celebrabantur in cœmeterio
Irise non admittere iis utentem, vel eis Prætextali, imaginem Salvatoris adhuc
debitum dantem honorem , quem cul­ videre est; sicut et in cœmeteriis Caltum appellamus, latiori, quem fert vo­ lixti. S. Agnelis , Priscilke, ac SS. Pe­
tri ct Marcelli invia Lavicami, referente
cabulum , hoc sensu.
Doldelli apud Perroneum. De iis etiam
Propositio.
loquuntur
Gregorius Nazianzeuus, CbryImagines Christi, Dciparæ Virginis,
et aliorum Sanctorum retinendæ sunt sostomus, Ambrosius, Augustinus et
in templis præsertim, eisque honor ct alii plures : Eusebius testatur se vi­
disse Apostolorum Petri el Pauli, Chriveneratio impertienda.
(I) Aci. vit. coi. 453. t. ir. co l. liant.
(t)be Ineam. I.xv. c. iii'· fi· ··

(3)

Ep. ad Secundinum. L. i», ep. ·"■

570

TRACT. IX. DE CI JI.TU RELIGIOSO.

stiqno ipsius pictas imagines servatas mum in duo scindere, ul numero im­
in tabulis, ‘ cl statuam Cæsarcæ Phi­ pleto fraudem celent.
lippi , in Christi honorem erectam a
267 Resp. Adoratio eo pr.-eccpto ve­
muliere quam sanavit. Huc refertur tita ea esi quæ Deo dari solet, quam
mos ca’laluris el sculpturis plurimis nefas csl ad imagines, seu sculptilia
res gestas Christi Domini vel docu­ transferre : « Non facietis deos argen­
menta evangclica exprimendi. Claret teos , nec deos aureos facietis vobis. »·
pastoris exemplum ovem deferentis, « Recte de illis observat Joannes Cleri­
qui in calice consuevit Tertulliani tem­ cus , » inquit Walchius, « hoic Deum
pore exhiberi : « Si forte patrocinabi­ damnare mores, el idololatriam Ægy·
tur pastor, quem in calice depingis. » * pliorum inter quos vixerant IsracEx his omnibus liquet perpetuum fuisse lilæ. Apud Ægyptios enim sidera
morem ab Apostolica ætate derivatum cl aves, quæ sunt supra in cielis;
picturis symbolisque res sacras exhi­ simulacra hominum ct brutorum qua:
bendi, et imagines fuisse in sacris ædi- infra in terris ; pisces denique, qui
bus depictas ætate valde remota, cas­ sunt in aqua terris subjecta , cole­
que honorifice habitas, adeo ut iis tri­ bantur. » 7 Quod in brevioribus qui­
buerentur cultus indicia , qui tamen ad busdam Catechismis verba objecta
omittantur, nullo fraudis consilio con­
prototypa referretur.
205. Equidem ratio ipsa dictat licere tingit, sed ul pueris consulatur, prae­
oculis exhibere res vel personas sacras ceptorum substantia tantum memo,
pingendi arte, ut alios edoceamus,® vel riæ commendanda. Quum igitur priora
sancias injiciamus cogitationes . ct ex­ verba : « Non habebis deos alienos co­
citemus affectus Suadet etiam honore ram me ; » lotam præcepti vim conti­
quodam et cultu imagines illas afficien­ neant, quæ adjiciuntur, veluti expli­
das prout exhibent Christum vel San­ candi causa, absque ullo sensus detri­
ctos : ita enim sumus natura comparati, mento possunt omitti. Placuit Proteut affectum quo prosequimur alios, ho­ stantibus plerisque novum inde cu­
norantes eorum imagines ostendamus. dere præccplum ; sed Lulherani nobis
Sic imago vel statua Washington! loco assentiuntur distinctionem apud vete­
plerumque conspicuo et honorifico ex­ res magis receptam sequentibus, quæ
hibetur; cui injuria illata in ipsius pa­ aptior est: « Quum reformati,»anim­
tris patriæ contemptum cedere cense­ advertit iterum Walchius, « pro sua di­
tur; adeo ul pœna lege statuta sit in visione acriter pugnent, et quam nos
Septentrionalis Carolina} Statu, anno sequimur, ut falsam atque erroneam
rejiciant, merito illis contradicimus
1821, in eos qui eam inferrent. *
et gravissimis argumentis, nostram
Objectiones solvuntur.
266. Obj. 1. Cultus quicumque ima­ dividendi rationem præferendam esso,
ginum adversatur divino præcepto : monstramus. Primum id patet ex in­
« Non facies libi sculptile, neque om­ dole ipsius rei, quæ in præceptis con­
nem similitudinem quæ est in coelo de­ troversis praescribitur. In primo el
super, et quæ in terra deorsum : Non quod reformati constituunt secundo
adorabis ea, neque coles. »s Hinc Pon­ occurrit res eadem. Quod enim in
tificii secundum hoc Decalogi præcc- primo prohibetur quoad genus , illud
ptum consueverunt omittere, ct ulti- quoque in secundo prohibetur et dé­
(4) Hiet. Eccl. I. vii. c. xviii.
(t) L. dc pudicitia c. x.
(5) S. Gregor. M. ep. cix.

fi) Taylor’s Révisai p. 18.
(S) Exod. n. 4. (β) Ibidem iJ.
(T) In trod, ad lib. symbol. I. i. c. ri. §.ll.p. «

CAI’. VI. OE CUl.Ttl IMAGIM M

renlnr. ’ Salomon quoque u omnes pa­
rietes templi per circuitum sculpsit
variis caelaturis, el torno ei fecit in
eis Cherubim . ct palmas, et picturas
varias. ·>6 Fatemur cultum nullum ima­
argumentum eo nomine firmum est ginibus eo tempore præstilum , sed
clgrave, quoniam ex objectorum di­ carum usum in Deo colendo vetitum
vertitote dependet diversitas præcc- non esse liquet. Præterea arca quo­
ptorum. Ad hæc nostra divisio præ­ dammodo colebatur : nam prosterne­
sidium suum habet in accenluationc , bant sc homines coram ea, Deum
quod pluribus theologi nostri docue­ ulique , cujus sedes veluti habebatur,
runt. » * HæcLulheranus theologus, id adorantes , eamque « in jubilo el in
liceat adjicere verba Decalogi non ea­ clamore buccinæ »7 deferebant. Pari
dem serie in Deuteronomio,2 et Exodo ratione licet venerari imagines quæ
referri, unde palet sensum præcipue Deum cl salutis mysteria nobis in me­
respici, qui accurate el sincere in moriam revocant.
brevissima quaque Catholicorum for­
270. Obj. 5 Concilium Eliberitanum
mula habetur. Cælerum ipsissima verba decrevit : « Placuit picturas esse in
eo quo referuntur utroque loco ordine Ecclesia non debere, ne quod colitur
in Bibliis Catholicis reperiuntur ; et in et adoratur in parietibus depingatur. ··
Catechismo Romano, prout in Exodo
271. Resp. Ex canonum illius Concilii
sunt, recitantur, sicut el in plerisque serie liquet idololatriæ periculum ad­
Catechismis prolixioribus, præserlim fuisse , quod in Numine depingendo
qui adultorum usui destinantur, adeo recens conversis ab idolorum cultu
ut putida sit calumnia præccptum se­ facile contingere poterat. Jam adnota·
cundum omitti. In theologia Venetiis vimus picturarum usum ad disciplinam
impressa anno 1492, quam præ ma­ spectare , qui proinde posset ab Eccle­
nibus habemus, dicitur: « Primum præ- sia prohiberi, si periculum inde im­
ceptum 1res habet clausulas; » quibus mineret. Cælerum compertum non
explicatis, subjungitur: « cx his patet habemus quid canone illo feriaturquod non reprehenduntur Christiani
272. Obj. 4 S. Iremeus Carpoerutis
qui faciunt imagines, non quidem ad hæreses recensens , eum de imaginis
adorandum, sed ad memorandum. Christi cultu damnat.
Honor autem qui exhibetur Sanctis
273. Resp. De eo queritur cultu quo
non est latriæ, sed duliæ. »5
Christi imago cum philosophorum
208. Obj. 2. In Deo colendo imagines ethnicorum imaginibus pariter afficie­
adhibere velitum est, uti patet cx con­ batur « Eliam imagines quasdam qui­
stanti usu Judæorum, qui optimus est dem depictas, quasdam autem et de
reliqua materia fabricatas habent,
legis interpres.
209. Resp. Deo ipso jubente,Cherubim dicentes formam Christi factam a Filato
facta sunt, quæ arcam suis alis obte­ illo in tempore quo fuit Jesus cum ho­
gebant ; 4 ct serpens æneus in deserto minibus, et has coronant et proponunt
erectus est, ut quos serpens momor­ eas cum imaginibus mundi philoso­
derat in eum aspicientes, fiducia utique phorum , videlicet cum imagine Pytha­
in Deum ea occasione concepta , sana­ gorie , et Diatonis, et Aristotelis,
termina lur quoad speciem. At voro in
pœeplis nono el decimo , qiœ refor­
mati veluti unum conjungunt, obje­
ctum eat diversum at- spectat ad diver­ i
sitatem pravæ cupiditatis. Id quod i

ti) Inlrotl. ad lib. symbol. I. i c. vi. §· »■·
p. esu.
(«) Dcut. v- (5) C. Ii.

(4) Exod. xxv. <8. (BJ Num. xxi. 8.
(0) III. Reg. vi. JP. (7 II. Ilvg. vi. II.
(8) Can. xxxvl.

37S

TRACT. IX. DE Cl ILTtî RELIGIOSO.

ci reliquorum, ct reliquam obser
splendore cultus , tabulae majores de­
vationem circa cas similiter ul Genies pict® in Ecclesiis suspens® sunt, et
statu® eliam erect®.
faciunt. »1*
270. Obj. 0. S. Epiphanius narrat se
274. Obj. 5. Tertullianus statuarum
et imaginum artifices a diabolo sa·- dilacerasse velum in «pio imago depi­
culo illatos dicit, addens:» Idolum cta orat : « Cum ergo hoc vidissem in
tam fieri quam coli prohibet Deus. »’ Ecclesia Christi, contra authoritatem
Dei venia el auctoritate opus esse do­ Scripturarum hominis pendere imagi­
cet, ut quis simulacra facial: « Bene nem , scidi illud. »4
277. Resp. De integritate opistolæ in
quod idem Deus qui lege veluil simi­
litudinem fieri, extraordinario priecc- qua id narratur movetur lis , sicut et
pto serpentis similitudinem indixit. do re ipsa gesta. Cælerum ne in in­
Si eumdem' Deum observas, habes cenis moremur, testem appellamus
legem ejus. Ne feceris similitudinem. Gregorium Nyssenum dc tabulis sacris
Si et præccptum fact® postea simili­ in ecclesiis quarto sæculo jam appen­
tudinis respicis, el tu imitare Moyseu, sis. Hominis imago quam dilaceravit
ne facias adversus legem simulacrum Epiphanius «quasi Christi, vel Sancti
aliquod, nisi et Deus jusscrit. »’ Si vi­ cujusdam , » videtur fuisse profani aliguisset mos sacras imagines colendi, cujus, quem utique non decebat ad
valvas ecclcsi® exhiberi. Æquum non
non ita scripsisset.
275. Resp. Eos arguit Tertullianus, est singularem illam rem gestam, cujus
qui falso sibi persuadebant licere idola adjuncta ignorantur, contra consue­
sculpere, quæ ethnici colerent quibus tudinem publicam et probatam lotius
merilo dicil Deum prohibere ea fieri : Ecclesi® urgere.
278. Obj. Ί. Hieronymus ait : «Sive
praecepto enim quo alieni dii velantur
colendi, velalur quidquid eorum cultui statuam , sive imaginem auream vo­
inservit et destinatur. Nil cis pro­ luerimus legere, cultores Dei eam
desse dicit Moysis exemplum, qui, Deo adorare non debent Ergo judices et
jubente, serpentem aeneum fecit : nam principes sæculi , qui Imperatorum
hujusmodi jussionem ul idola facerent statuas adorant ct imagines, hoc se
allegare non poterant Hæc dicere li­ facere intclligant, quod 1res pueri facere
cuit, quamvis quidam imaginum honor nolentes placuerunt Deo »8
279. Resp. De statua Nabuchodonoapud Christianos vigeret, quia ex my­
sterio salutis auctoritas illud oculis sons eo loci agit Hieronymus, mo­
exhibendi pictura inferri poterat. C®· noïque judices ct principes sæculi no
terum libonier damus simulacra seu imperatoribus ut gratificentur nimio
statuas Christi vel Sanctorum non honore eorum statuas et imagines pro­
fuisse in primordiis rei Christian® sequantur. Adeo moribus receptus eral
usurpata, quum oporteret fidelium honor ille, ul Theodosius loge vetuerit
recens ab idolorum cultu conversorum ne sii® statu® indebiti honores red­
saluti consulere, omni lapsus occasione derentur. De Sanctorum imaginibus
procul habita. Fiebant tamen cælaluræ Hieronymus nil hic dicil; alias autem
in calicibus, ct symbola quaedam el testatur in vasculis Apostolorum ima­
imagines. Progredienle vero tempore, gines adumbrari solere, quod licet ad
sublato idololatriae periculo, et aucto ornatum potius quam ad cultum factum

(1) !.. i. adv. li*r. c. xii».
(») L. ile Id I. c. i». (5) Ibidctn.

(4) Ep. ad Joan, llierosolytnit.
(5) Comm, in c. iii. Uaniclis.

( ΛΓ. VI. DE CULTU ΙΜΛΠΙΝΙ Μ
Î283. Resp S. Gregorius mansuete
videntur , gravem præbet rationem
conjiciendi corum imagines Cliri&rianis reprehendit Episcopum illum, cujus
fuisse familiares, el magno in prtlio studium In imaginum adoratione tol­
habitas : <· Et revera in ipsis cucur­ lenda nimis exarsit. 1'tiliiaicm ex ea­
bitis vasculorum, quas vulgo Sauco- rum usu derivandam præ oculis ponit,
marias vocant, solent Apostolorum do reverentia iis proptoroa exhibenda
silens : quam tamen ipsi probari ex
imagines adumbrare. » 1*
280. Obj 8. Augustinus cavendum cpisiola ejus ad speundinum, quam
jam
laudavimus . liquet. Equidem non
jubet a picturarum cultu : « Nolite
consedari tui bas imperitorum, qui vel omnis honor cullusve denegatus cen­
in ipsa vera religione superstitiosi sendus est, quod adoratio rejecta
sunt, vel ita libidinibus dediti, ut obliti sit.
281. Obj. Ii». Concilium Conslantisint quid promiserint beo Novi multos
esse scpulchrorum vel picturarum nopolitanum , Leonis Isaurici tempo­
adoratores. » 4
ribus, ct alterum sub Copronymo
281. Resp. De his queritur Augusti­ anno 734 imaginum cultum damnarunt.
Concilium
Francofordiense rejecit renus, quod ■· luxuriosissime super mor­
tuos bibant, ct epulas cadaveribus probavitque Concilii Nicæni decreta,
exhibentes, super sepultos scipsos quibus cultus ille sanciebatur. Constat
sepeliant, el voracitates ebrietatesque Gallos et plerosque Occidentales ima­
suas deputent religioni » 5 Usum legi­ ginum cultum respuisse, iis tantum
timum picturarum certe non damnavit: instructionis causa retentis.
nam de Stephani martyrio concionans
283. Resp. Imperatorum imagines
dixit : « Dulcissima pictura est h:ec, impugnantium potentia duo illa Con­
libi videtis S. Stcphanum lapidari, vi­ cilia Constantinopolitana coacta sunt,
detis Saulum lapidantium vestimenta fidei athletis ex adverso invide pro
servantem. *» Liquet igitur in Ecclesia earum cultu pugnantibus : quibus favit
picturam illam fuisse appensam.
Ponlifex Romanus, avitam fidem mo­
282. Obj. 9. Quum Massilienses co­ resque contra novilias omnes opinio­
lentes imagines Serenus Episcopus nes semper vindicans ; tandemque ac­
detexisset, has fregit indignabundus : cesserunt Theodora imperatrix et filius
quapropter a Gregorio M. reprehensus ejus Michael Augustus , quorum opera
est, quod eas frangens spernere vi­ extinclum est incendium anno 842.
deretur, sed laudatus quod cultum abs­ Antea et deinceps claruit apud Græcos
tulisset : <> Perlatum ad nos fuerat, aliosquc Orientales imaginum cultus,
quod inconsiderato zelo succensus San­ qui et solemnioribus honoris indiciis
ctorum imagines sub hac quasi excu­ exhiberi consuevit. Ab his moribus
satione, ne adorari debuissent, confre­ alieni erant Galli, qui imagines reve­
geris. El quidem quia eas adorari renter habebant, nec tamen adeo sovetuisses, omnino laudavimus, fregisse lemniler colebant : quapropter minus
vero reprehendimus. . . . Frangi voro æque dc decretis Nicaenis censiierunt,
non debuit, quod non ad adorandum interpretatione infelici in eam senten­
in Ecclesiis, sed ad instruendas solum­ tiam adducti, Patres Græcos latria·
modo monies nescientium fuit collo­ cultum imaginibus detulisse. Cælerum
errore hoc sublato, totius Orientis ct
catum. »8

(i) Comm. m c. i». Jon®.
(t) L. i. de moribus Eccl. <:·»!». c. «··» (») 'M-

Vol. n.

(Il Serai. cccxti. alii» ici». de diter
)».
*
(S) L. ix. ep. ix. ad Serenum Watul.
32

374

TRACT IX. DE Cl JLTU RELIGIOSO.

Occidentis in carum veneratione con­ deferendo fovetur, ex studio quo mecordia claruit.
moriam colimus Sanctorum , el invo­
286. Obj. 11. Ipso a vulgo Catholi­ camus preces, oritur : nam imaginis
corum praestatur imaginibus cultus qui delatio excitat memoriam, cl sanctas
ab ethnicis olim idolis, doctis inge­ sæpe injicit cogitationes. Quod alia
nioso magis quam vere discrimen sta­ præ alia colatur imago, contingit ple­
tuentibus : nam pleriquc prosternunt rumque pluribus ejus occasione impe­
se coram, iis thus adolent, easquo tratis beneficiis, cujus discriminis ratio
venerabundi osculantur, fiduciam in nulla dari potest, præler Dei volunta­
iis, quas aliquando collo appensas tem, qui dona sua summo distribuit ar­
deferunt, ponunt : aliam præ alia co­ bitrio, et nonnullis in locis majori lar­
lunt, eas alloquuntur, casque sæpe gitate. Omnia cultus indicia pcndenlox
locutas esse referunt, et beneficia ab animi proposito, cl solemni Ecclesiae
iis petunt. Majora utique cultus indicia doctrina, ideoque cx externa quadam
apud ethnicos reperiro non est, (pio­ similitudine non posset jure inferri,
rum plerosquc saltem ad eos, (piorum cultum eumdem a nobis præstari, ac
imagines erant, mentem elevasse indu­ quem olim idolis suis præstilerunt eth­
bium est ; nec enim adeo hebetes fue­ nici. Equidem hic vitiosus erat, tum
runt, ut lignum vel lapidem videre et quia fictos falsosque deos imagines ex­
hibebant , tum quia ipsis imaginibus
audire censerent.
287. Resp. Optime norunt quotquot dii insidere credebantur; vel saltem
sunt catholici nominis professores ima­ divina quædam virtus inesse, ob quam
gines nihil habere virtutis, nisi Deo do­ fiducia in iis poneretur. De Judæis in
nante , ct Sanctorum precibus. Qui co­ idololatriam lapsis questus est Deus per
ram cruce procumbunt, Crucifixum Jeremiam : « Dicentes ligno : Pater
adorant : qui coram Virginis Deiparæ meus es tu : el lapidi : Tu me genui­
imagine precantur, ipsam alloquuntur sti. . . . Ubi sunt dii tui quos fecisti
Virginem. Dc prosternendo corpore, tibi ? surgant el liberent te in tempore
quod passim fiebat Angelis, prophe­ afflictionis luæ. »s Arnobius, sub finem
tis, regibus, animadvertit Grotius : tertii sæcull ad fidem conversus, plorat
« Cum ergo ipsum illud externum re- cæcilatem : « Venerabar, o cæcitas!
verentiæsignum divini cultus proprium nuper simulacra modo ex fornacibus
non fuerit, quoties extra divinum cul­ prompta, in incudibus deos, et ex mal­
tum usurpatum est, rcctcne id an se­ leis fabricatos .... tamquam inessel
cus fieret, ex sensu tum exigentis, tum vis præsens, adulabar, et beneficia
praestantis, erat aestimandum. » * Quod poscebam , nihil sentiente trunco ; el
imagini osculum figatur, vel alia dentur cos ipsos divos quos esse mihi per­
amoris vel honoris indicia, contingit suaseram,afficiebam contumeliis gravi­
ex intima quam habet ad exemplar re­ bus, cum eos esse credebam ligna, la­
latione. Sic fit ut eas alloquamur, Chri­ pides, atque ossa, aut in ejusmodi re­
stum , Deiparam vel Sanctos vere allo- rum habitare materia. »s
quentes, quos præsentes nobis exhi­
288. Obj. 12. Quæ afferuntur docu­
bent. Quod aliquando voces ex imagi­ menta non probant picturarum sacra­
nibus emissæ referantur, tactum cen­ rum cultum per priora Ecclesiæ sæcula
setur miraculo , quod tamen pendet ex ullatenus viguisse , imo nec usum, sal­
scriptorum fide. Fiducia quæ imagines tem frequentem. Ad rerum memoriam

(!) In Mallb. iv. 0. (») Jcr· ·'■17·

i- conlta Gentes.

CAP. VII. DE VENIEKATIONE CRUCIS.

575

depict® videntur nonnumquam quarto ethnicam sapiunt superstitionem : detandem sæculo, deinceps in ecclesiis I feruntur quippe per vicos in regionibus
appendi coeperunt, nec nisi sexto sæ­ I catholicis, turba in genua se proster­

culo exeunto, ex vulgi superstitione,
quam reprobarunt Episcopi , hono­

nente, ornantur floribus vel indumen­
tis pretiosis, adolctur iis thus , el alii
I plurimi deferuntur honores.
rari.
28i). Resp. In Romanis catacumbis
291. Resp. Ecclesia salis habet ul ag­
plurimæ repertae sunt imagines mino­ noscamus sacras imagines honorandas
res quas ad sæculum secundum æræ esse propter prototypa, quin cogat pro­
Christianae periti antiquitatum referunt. bare mores diversarum regionum, qui­
■ Imago Christi sub figura boni pasto­ bus honor ille præstalur. Cæterum
ris,vel pascentis vel succollantis ovem, omnia illa honoris indicia per se inno­
in vitris, in lucernis, in sarcophagis, cua sunt, et eo animo dantur ut San­
in parietibus, in gemmis, in calicibus ctorum veneratio significetur, et eorum
passim reperitur. n < Habentur etiam imploretur opis. Viatores plerumque
vetustissima symbola B. Virginis, An­ falluntur, dum populorum mores suis
gelorum , et Sanctorum : adeo ul pro præjudiciis aestimant. Nihil ethnicum in
re explorata habendum sil, Christianos illis honoris significationibus reperitur,
ab ipsis rei Christianae exordiis consue­ quum prodeant ex alliori sensu pieta­
visse symbolis et sacris imaginibus uti : tis qua Deo Sancti inserviunt, et gloriæ
nec enim referi utrum minoris vel ma­ qua ab ipso coronali sunt.
joris molis fuerint. A sæculo III. super·
est « vitrum repertum in cœmeterio
CAPUT VII.
Callixli sanguine adhuc aspersum , in
<|iio exhibetur B. Virgo in throno se­
DE VENERATIONE CRUCIS.
dens elevato , ac super genibus tenens
infantulum Jesum. Infantulo Jesu ad292. Quum sacras reliquias veneran­
slal diaconus cum flabello. Porro tum das esse probaverimus , liquet crucem,
infantis Jesu, tum B. Virginis caput in qua passus est Christus, esse vene­
nimbo, seu aureola circumdatum est. »1 ratione maxime dignam .· habet enim
Erectis ecclesiis, quum jam liceret specialem ad eum relationem. Crux au­
cultum solemniter peragere, tabulæ sa- tem quaelibet in Christi crucifixi memo­
cræ parietibus appendebantur, et de­ riam facta, imaginis habet rationem ,
bita veneratione affectæ. Porro hono­ ideoque est honore digna. Adeo inse­
rem iis ab initio datum esse ex aureolis derat christianæ fidei cultoribus revequibus ornantur licet iuferre. Toto rentiie erga crucem sensus, ut IconoOriente viguit, donec sæculo octavo machi ei reluctari haud auderent. Sæ­
Imperator eum evellere conatus sit. Vi­ culo tandem nono Claudius Hispanus,
guit etiam per Occidentem , quamvis Felicis Urgellitani discipulus, Taurinenhaud adeo solemni ritu. Testem jam sis episcopus , iii crucis cultum insur­
appellavimus ipsum Gregorium Ma­ rexit. Eodem sæculo Pauliciani in
Oriente eadem impietate laborarunt.
gnum.
290. Obj. 15. Quod retineantur sacræ Sæculo duodecimo Bogomili, Basilii
imagines ct reverenter habeantur, ne­ cujusdam discipuli, eam renovarunt ;
mo forsan repugnaret, nisi occasio in­ quum et in Galliis propugnant Petrus
de oria fuisset eas colendi ritibus qui de Bruis. Wicklefiltæ, et deiuceps sex­
(1) Perrone , Traci, de cultu Sauciorum c. ».

n, ito.

ti) Ibidem ο. 113. not. e.

TRACT. IN. DE CULTE RELIGIOSO.
todccimi saeculi novatores illorum lum idololatria) labem ex crucis latria,
presserunt vestigia. Cæterum plurimi quam propugnat S. Thomas, derivari,
inter Anglicanes, et qui hos sequuntur quum referatur ultimo ad Christum ;
apud nos Episcopalian!, crucem jam ipso docente crcaluræ insensibili nul­
veluti vexillum Christianum erigendum lum deberi honorem , nisi propter rela­
probant, quin ei cultum aliquem defe­ tionem ad rationalem naturam.
rant.
Propositio.
295. Quo cultus genere honoranda sit Vera crux in qua Christus passus est
crux a theologis inquiritur. Censuil speciali honore est digna , cujus etiam
S. Thomas Aquinas lalriæ cultum ei participes sunt cruces quæhbct ad
deberi, ob relationem .ejus ad Chri­ eam repræsenlandam factæ.
294 Probatur I. exScripturis. «Sic­
stum , quia « crcaluræ insensibili non
debetur honor vel reverentia, nisi ra­ ut Moyses exaltavit serpentem in de­
tione rationalis nature ; » 1* ideoque serto , ita exaltari oportet Filium ho­
ejusdem esse generis ac illum qui ra­ minis : ut omnis, qui credit in ipsum,
tionali naturae debetur. Ilellarmimis ta­ non pereat, sed habeat vitam æter­
men ccnsuit honorem esse inferioris nam. » 8 « Et ego si exaltatus fuero a
generis, quia nullum putat esse latriæ terra, omnia traham ad mcipsum. »·
cultum qui absolutus non sit. In dic Christi in crucem sublatio causa salutis
Parasceves, dum crux detegitur, dici­ fuit generi humano, gloriæ autem Chri­
tur : « Eccc lignum crucis ; venite ado­ sto , qui domuit orbem non ferro, sed
remus : » et stalim genua flectuntur. ligno. Ergo crux illa pretiosa est cl
Ter etiam genibus flexis sacerdos, et gloriosa, ct magno honore dignata,
post ipsum reliquus clerus populusquc cujus particeps esse debet quaelibet
fidelis, pro animi devotione, ad crucem ejus imago.
295. Paulus dicit : « Mihi autem absit
accedunt venerabundi, quam et oscu­
lantur. Ritus hic , qui adoratio appel­ gloriari, nisi in cruce Domini nosln
latur, S. Thomæ sententiæ favere pri­ Jesu Christi. » 7 Dum alii in came glo­
ma fronie videtur; sed quum vox sit riarentur , circumcisionem fidelibus ab
ambigua, ad cultum inferiorem desi­ elhnicismo conversis suadentes , Pau­
gnandum referri pofest. Otho a Tacito lus in cruce Christi gloriabatur, fidem
dicitur vulgus adorasse , ’quia militum in eum praedicans , cl salutem inde
gratiam inibat amicitiæ indiciis. Citat in sperans. Crux igitur tum qua instru­
suæ sententiæ subsidium S. Thomas mentum facta est salutis, tum qua
cantici sacri verba : <■ 0 crux, ave spes symbolum est fidei speique christianæ,
unica , hoc passionis tempore, auge gloriandi est justa causa, ct honore
piis justitiam, rcisque dona veniam ; » 8 proinde digna.
296. Probatur 2. Patrum unanimi
sed crux pro Christo crucifixo illic pla­
ne sumitur. Ipse angelicus Doctor consensu. S. Cyrillus Hierosolymitanus
animadvertit : « Crucem alloquimur ct ait : « Crux omnes congregavit, Persas
deprecamur quasi ipsum crucifixum. » * servire fecit, Scylhas cicuravit, ÆgyPro more nostro de disceptatione scho­ ptios a cattis cl canibus ad Dei cogni­
lastica circa cultus genus haud sumus tionem adduxit. Curat morbos, dæmo·
solicit! ; id tamen animadvertimus, nul­ nes fugat, veneficiorum et incantalio-

(I) Sum. iii. p. qu. nv· «rt- ·»■ nclP·
(i) Hist. I. t.
(3J Sum. iii. p. qu·
. irt. iv. Sed contra.

(*) S«m. iii. p. qu. llv. arl. jT< Si ergo
i8' ,oan· '"· **· (6) lb. ili. SÎ.
(7) G.l. vi. < ».

CAP. VII. DE VENERATIONE CRUCIS.

377

num cvertii imposturas : cum Jesu ap­ adoptavit, eido hostibus suis, Maxen­
parebit in cœio. ‘ S. Ambrosius » sa­ tio , Maximino, ct Licinio reportavit
pienter Helena egil, quæ crucem in triumphum.
298. Helenam , Constantini matrem,
capite levavit et locavit, ul crux Christi
in regibus adoretur. « * S. Joannes magna diligentia et successu felici exChrysoslomus : « Reges, deposito dia­ quisiisse ipsam in qua Christus passus
demate,crucem suscipiunt, mortis illius est crucem, testantur gravissimi scri­
signum. In purpureis vestibus crux in­ ptores, Cyrillus *Hierosolymitanus,
est : in diadematibus crux : in oratio­ Ambrosius, 9 Paulinus Nolanus , ··
nibus crux : in armis crux : in sacra Severus Sulpitius, " Ruflnus, ·’ Sozo­
mensa crux; et ubique terrarum crux menus, 18 Thcodorelus. *· Matronam
sole ipso clarius refulget. » 8 S. Hiero­ in exitu vitæ fere positam sanitatem
nymus ad Marcellam scribens, animi slatim recuperasse, crucis *Dominica
gaudium sic prodii : « Ergone erit illa contactu , duabus aliis, latronum scili­
dies , quando nobis liceat speluncam cet, crucibus frustra adhibitis, testan­
Salvatoris intrare, crucis deinde lam­ tur Rutinus, Socrates, Sozomenus et
bere lignum. » * S. Augustinus ait : Theodoretus. Mortuum resuscilalum,
« Quia ipse honoraturus erat fideles cruce cadaveri admota, referunt Pauli­
suos in line sæculi, prius honoravit nus Nolanus, Sulpitius, Sozomenus.
crucem in hoc sæculo ; ut terrarum prin­ Ilæ res geste a scriptoribus coævis recipes credentes in eum prohiberent ali­ Jatæ, et quæ publico cultu ab ipso tem­
quem nocentium crucifigi : et quod pore cclebratæ sunl, ostendunt Deum
cum magna insultatione persecutores crucem miraculis honorandam exhi­
Judaei Domino procurarunt, magna fi­ buisse.
ducia servi ejus etiam reges in fronte
299. Probatur 4. ex publico cultu.
nunc portant. » sS. Leo M. : <« Pulchra Ex quo Helena crucem Domini inve­
specie triumphi sui portabat trophæum, nit, « digno mox ambitu crucem conse­
et invielissimæ patientiæ humeris si­ cravit, condita in passionis loco Basi­
gnum salutis adorandum populis omni­ lica , quæauratis corusca laquearibus,
bus inferebat. » ·
et aureis dives altaribus , arcano posi­
297. Probatur 5. ex miraculis. De tam sacrario crucem serval; quam Epi­
Constantino narrat Eusebius quæ ab scopus urbis ejus quotannis , cum Pa­
ejus ore exceperat : « Cum jam sol ad scha Domini agitur, adorandam po­
medium coelum ascendisset, die in po- pulo , princeps ipse venerantium pro­
meridianum tempus paululum incli­ mit. » Ita refert Paulinus Nolanus. *·
nante t dixit se crucis signum ex lucis S. Chrysoslomus dicit : « Ipsum lignum
splendore figuratum , in ipso cœlo, in quo positum sanctum corpus Domini
soli imminens, manifesto oculis aspe­ et crucifixum , quanto omnium studio
xisse , inque eo inscriptionem consi­ expetitur? Itaque mulli exiguum ex eo
gnatam : In hoc vinces : » 1 Divino mo­ frustum adepli, auro includentes, viri
nito obtemperans, crucem in vexillum pariler ac fœminæ, de collo suo sus(i) Catcch. xiii.
i») In Orat. (un. Theodoiii.
(S) Hom. Ixi. qaod Chrilltu lil Deal.
(4) Ep. xviii.
(5) Serm. Inxriii, alia» *x
iü » de Terb'· D<>·
(e) Serm. viii.de Pawione Domini.
(7) De viia Conitamini I. i. c. »
*'·
»· ·· '*·

(β; Epist. ad Conslanliuni.
(p) Oral. fun. Theodosii.
(IO,’ Epiai, xi. ad Severum.
(n) L. ii. hiat. aac.
(Hj L. i. hiat. e. vir».
(IS) Hili. eccl. I. ii. e. I.
(14) Hili. eccl. L i. c. xviii.
(13; Ep. xi. ad Severum.

378

TRACT. IX. DE CULTU RELIGIOSO.

pendant. » ’ S. Leo ad Juvenalem Hie­
rosolymitanum scripsit : « Particulam
Dominicæ crucis cum eulogiis dilectio­
nis vestræ veneranter accepi. » i*3Hæc
de vera cruce. De qualibet ejus imagine
sat erit Theodoreli recitare verba :
« Græci, Romani, ac barbari crucifi­
xum profllentes Deum, crucisque si­
gnum venerantes. >·5
Objectiones solvuntur.
300. Obj. 1. Fabellam sapii illa dc
cruce in cœlo visa narratio.
501. Resp. Gravissimus profecto te­
stis Constantinus habendus est, præ­
sertim quum christianæ religionis pa­
trocinium susceperit, majorum suo­
rum exemplis posthabitis. Tanta re­
rum conversio cum visione illa con­
jungitur , ut hæc maxime suadeatur
credenda.
502. Obj. 2. Eusebius de cruce in­
venta silet, diligens alioquin rerum
suo tempore gestarum relator.
503. Resp. Silentium unius Euscbii
non potest prævalere testimoniis scri­
ptorum plurimorum coævorum vel sup­
parium , el notissimo cultui qui Hie­
rosolymis cruci deinceps præslabalur.
Cyril lus Hierosolymitanus, anno 350
ad Constantium scribens, optimus est
testis rei Hierosolymis anno 520 gestæ,
et publico cultu celebratae : « Tempore
quidem Deo dilectissimi bealæque me­
mori» patris tui Constantini, salutare
crucis lignum inventum est : divina
gratia ei qui pietatem recte quaerebat
etiam occultorum sanctorum locorum
inventionem annuente. » 4 Præterea in
epistola Constantini ad Macarium Hie­
rosolymitanum, quam refert Eusebius,
indicatur res illa gesta 8
304. Obj. 5. Minucius Felix tamquam
calumniam refellit crimen Christianis
objectum quod crucem colerent : « Cru­

(I) Horn. Quod Christus sil neas.
(Î) Ep. Ixiii.
(3) Serm. vi. contra Gnsco».
(4} Ep. ad Constantium.

ces etiam nec colimus, nec opta­
mus. » 8
30l>. Resp. Objiciebant ethnici Chnstianis , quod « hominem summo sup­
plicio pro facinore punitum , et crucis
ligna feralia colerent. » Optime respon­
dit ille Christianos nec colere nec
optare cruces illas in quibus scelesti
homines luebant poenas ; nec ideo cen­
sendus est negasse cruci in qua Chri­
stus passus est deferri honorem.
300 Obj. 4. Ambrosius de Helena di­
cit : « Regem adoravit, non lignum :
quia hic gentilis est error, ct vanitas
impiorum : sed adoravit illum qui pe­
pendit in ligno. »7
507. Resp. Optime , nec enim cultus
aliquis ligno datur, nisi ob relationem
ad Christum, uti supra ex S. Thoma
didicimus. Cælerum adoratur et crux,
docente ibidem Ambrosio, cultu tamen
relativo.
308. Obj. 5. Crux maledicta in lege
habebatur , cl exccranda habenda est,
quum Christo fucrii supplicii extremi
instrumentum.
309. Resp. Christus salutem nobis,
ct gloriam sibi morions in cruce com
paravit : « Humiliavit semelipsum , fa­
ctus obediens usque ad mortem, mor­
tem aulem crucis. Propter quod et
Deus exaltavit illum , el donavit illi no­
men quod est super omne nomen. ■·
Convertit igitur Christus instrumentum
supplicii in currum triumphi, ideoque
nobis eo gloriandi dedit occasionem.
310. Obj. 6. Labia Judæ et tortorum
manus adorandæ erunt pari ratione ac
crux.
311. Résp. Minime gentium, quum
iniqua voluntas illos omni exccralionc
dignos reddat. Sed res per se innocuæ,
in instrumenta suppliciorum adhibilæ,
sanctae effectae sunl ex Christi contactu.

(t·) In vita Constantini, I. iii. o. aiii.
IB) In Octavio.
(7) In Orat, funnb. Theodosii
t») Phil. ii. a.

CAP. VII DE VENERATIONE CRUCIS.

571)

312. Obj. 7. Lanccæ, spongiæ, sc- ultimo ad Christum crucifixum refer
pulchra omnia adoranda erunt, quia tur, quem summo afficere cultu tene­
lancea confossum est Christi latus, mur.
Animadversio.
spongia accio intincta ei in cruce por­
516. Pia consuetudo cnicis signum
recta est, et corpus ejus sepulchro est
manu faciendi est ritus ab ultima anti­
demandatum.
315. Resp. Lancea ipsa, spongia, et quitate Christiana derivatus. Tertullia­
sepulchrum Christi Domini honore di­ nus dicit : « Ad omnem progressum at­
gna sunt, ob rationes haud absimiles , que promotum , ad omnem aditum et
quamvis crux præcipuum fuerit redem­ exitum , ad vestitum, ad calceatum, ad
ptionis instrumentum. Cælerum non lavacra , ad mensas, ad lumina , ad cu
omnes lanceae, spongiæ, el sepulchrai bilia, ad sedilia : quacumque nosennerunt pariter honoranda , quum noni versalio exercet, frontem crucis signahabeant ad Christum relationem : nec; culo terimus, »
S.
*
Cyrillus llierosolyenim fiunt ad repræsentanda illa quæ! milanus scribit : « Non erubescamus
eam habuerunt.
crucem Christi. Sed licet alius hanc
514. Obj. 8. Serpentis ænei cultus a celet, tu palam in frcnle signare.- ul
Deo improbatus est : nam laudatur Eze- dæmones, signo illo regio conspecto ,
chias ob eum confractum , « siquidem procul trepidantes fugiant. Hoc vero
usque ad illud tempus filii Israel ado- signum facito , manducans et bibens ,
lebant ei incensum. » « Solent aulem sedens, cubans, de lecto surgens, la­
Catholici thus cruci adolere.
quons , ambulans; et ul uno verbo di­
315. Resp. Ex sacri Scriptoris rela­ cam, in omni re. » 3 S Hieronymus in
tione salis colligitur Israelites, Gen­ illa verba scribens : « Signa Thau super
tium more, thus adolevisse serpenti, frontes virorum gementium ; » animad­
ideoque optime egisse Ezechiam , oc­ vertit : « Antiquis Hebræorum litteris,
casionem superstitionis auferentem. quibus
1*
usque hodie utuniur Samari­
Equidem ea ætate thus eral sacrifi- tani
i
, extrema Than littera crucis habet
cii appendix, et ad Numinis cultum similitudinem,
:
quæ in Christianorum
pingitur, et frequenti manus
perlinebat. Quod autem cruci ado- frontibus
f
inscriptione
signatur.
»4
Icamus thus, honoris causa iit, el i

(I) IV. «eg. xviii. <·
(i; L. de corona militis c. iii. Hæc probant dum
tecilant Oxonienses. Tract. N." 3».

(’) Celech. ir.
(4) In c. ii. 4. Ezech.

TRACTATUS X.
DE VITA FUTURA.

CAPUT 1.

mus; et nondum apparuit quid erimuj.
Scimus quoniam cum apparuerit, si­
DE BEATITÜDfNE ÆTERNA.
miles ei erimus : quoniam videbimus
eum sicuti est. » * « Quanta erit illa
î. Hominem ex suæ naturæ condi­ felicitas, » merito exclamat Augusti­
tione necessario in beatitudincm ferri nus , « ubi nullum erit malum, nullum
liquet; quem in hac vita sæpius miserum, latebit honum , vacabitur Dei laudibus,
postquam corporis animæque nexus qui erit omnia in omnibus ! . . . .Ipse
morte fuerit solutus , beatum tandem linis erit desideriorum nostrorum , qui
fore, si Deo fideliter fuerii famulatus, sine fine videbitur, sine fastidio ama­
fides docet. Hæc vero justorum felicitas bitur, sine fatigatione laudabitur. > . . .
in nulla sensuum voluptate, quali hic « Ibi vacabimus et videbimus : vide­
fruimur, sita est, sed « gaudium Do­ bimus et amabimus : amabimus et
mini » est, quod scilicet Deus illis laudabimus. Ecce quod erit in tine
largitur, torrente voluptatis suæ po­ sine fine. » ·
tans cos. In ipsius notitia, et manifesta
2. Beguardi et Oeguinæ sæculo xiv.
•contemplatione, seu visione, lota re­ docuerunt Deum ab intellectu creato
ponitur; mens, scilicet, divino illu­ videri posse, et « animam non indigere
strata lumine, claram Numinis cogni­ lumine gloriæ ipsam elevante ad vi­
tionem adipiscitur, qua fit summe dendum Deum : » qui error fuerat iv.
beata , ejus purissimo amore flagrans, sæculo Anomæorum , et a Concilio
el in cum quodammodo rapta, adeo Viennensi iterum damnatus est. Equi­
ut ei similis sil. « Videmus nunc per dem Scripture gloriam cœlestem ma­
speculum in aenigmate : tunc autem gnum Dei donum esse predicant :
facie ad faciem. Nunc cognosco ex « Oculus non vidit, Deus, absque te,
parte : tunc autem cognoscam sicut quæ præparasli expectantibus te. · *
et cognitus sum. »■ * Nunc lilii Dei su­ « Gratiam el gloriam dabit Dominus. »’

(<) I. Cor. xiii. <
*·
It) 1. Joan. iii. Ι­

Ο) L. xxii. de civil. Dei. c. 30.
(A) liai» liiv. 4. (6J Pl. Imiii. 1« .

3SÎ

TH ACT. X

DE VITA FUTUHA.

« Gratia Dei, vita ælerna. » * S. Ire­
næus ait : * Quemadmodum videntes
lumen intra lumen sunt, et claritatem
ejus percipiunt : sic et qui vident Deum,
intra Deum sunt, percipientes ejus
claritatem : vivificat autem cos claritas;
percipiunt ergo vitam, qui vident
Deum. » *
5. Infinita Dei natura a creatura
nulla , etiam superne illustrata el ad­
juta, comprehendi potest ; Deus enim
prœaicalur « magnus consilio el in­
comprehensibilis cogitatu. »s « Immensurabilis » dicitur ab Irenæo « in corde
Deus, et incomprehensibilis in animo.»
*
Augustinus autem ait : « Attingere
aliquantum mente Deum, magna béa­
titude est ; comprehendere autem om­
nino impossibile. >8 Quod igitur dicitur
ab Apostolo : « Tunc autem cognoscam
sicut el cognitus sum »6 claram Dei
visionem, non perfectam comprehen­
sionem indicat.

dicit Apostolis : « In domo Patris mei
mansiones multæ sunt. » ’ Verba hæc
loca plurima ostendunt. et graduum
diversitatem indicant. Paulus dicit:
" Unusquisque propriam mercedem ac­
cipiet secundum suum laborem. «8 Et
do resurrectione disserens ait : ■ Alia
claritas solis , alia claritas lunæ ,
alia claritas stellarum. Stella cnim
a stella differt in claritate : sic
ct resurrectio mortuorum. » ’ Ad
eleemosynarum largitionem hortatur,
amplioris mercedis spe : « Qui parce
seminat, parce et metet; et qui semi­
nat in benedictionibus, de benedictio­
nibus et metet. » 10 Hæc ostendunt
praemia diversa fore pro operum el
laborum, seu meritorum, diversitate.
G. Probaturi, ex Patribus S. Ire­
næus ait : « Quanto autem plus eum
dilexcrimus, hoc majorem ab eo glo­
riam accipiemus, cum simus semper
in conspectu Patris. »
** Tertullianus:
« Quomodo mansiones multæ apud
§. I. De gloriœ gradibus.
Patrem, si non pro varietate merito­
4. Gradus esse diversos gloriæ et rum ? Quomodo et stella a stella distabit
bealiludinis, quamvis una omnibus in gloria, nisi pro diversitate radio­
sil gloria essentialis, Deus nempe vi­ rum? » 11 S. Chrysostomus : « Tametsi
sus , fides docet : Concilium enim Flo­ in regno coelesti sint omnes, non omnes
rentinum definivit Sanctos post mor­ tamen iisdem potiri præmiis illa simi­
tem Deum intueri , « pro meritorum litudine stellarum ostenditur. ■11 S.
tamen diversitate, alium alio perfe­ Hieronymus : « Non est Filii dare, el
ctius. » Meritorum et præmiorum di­ quomodo est Patris præpararc? Parata,’,
versitatem negavit quinio sæculo Jo- inquit, sunt in cœlo divers® etpluvinianus, quem refellit Hieronymus. rimæ mansiones plurimis diversisque
Lutherus etiam, ex principio de fide virtutibus, quas non person® acci­
justificante, in eumdem incidit erro­ piunt , sed opera. Frustra ergo a me
rem.
petitis quod in vobis situm est, quod
Propositio.
Paler meus illis paravit, qui dignis
Sancti Deum vident, pro meritorum virtutibus ad tantam ascensuri sunt
tamen diversitate alius alio perfectius. dignitatem. » ‘* S. Augustinus dicit :
5. Probatur i, ex Scripturis. Christus « Multæ mansiones diversas meritorum

(I) Horn. iv. 55.
(«) L. iv. adv. hœr. c. xxxvii.
(S) Jer. xxxii. 19.
(4) L. iv. adv. hœr. c. xix. n. Î.
(5) Serm. cxvii. de verbis Evang. Joan. c. v.
(0) i Cor. xiii. 15.

(7) Joan. xiv. t. (8) I Cor. iii. 8.
(”) Ibidem xv. 41.(10) II. Cor. ix. 6.
(II) !.. iv. adv. hœr. c. xiii. aliae xxvii.
(It) In Scorpiaco.
(•S) Horn. xli. in i aJ Cor.
(* l) L. ii. adv. Jovinian.

CAP. I. DE BEAT

UDINR /ETERXA.

383

In una vita ælerna significant digniObjectiones solvuntur.
laics . . . tamquam stellæ Sancti, jliH. Obj. I Joviniantis apud Hiero­
versas mansiones , diversas claritates , nymum objiciebat ; « Operariis prima)
tamquam in coelo, sortiuntur in re­ horæ et tertiæ et sextæ et nome et
gno. »1 S. Fulgentius : « Tantum am­ undccimæ unus denarius æqnaliter
plius alio in illa vita Deum videbit, redditur: et quo magis admireris, ah
quantum amplius alio in hac vita eum his incipit præmium, qui minus in vi­
dilexit. >· ’S. Gregorius M. : «Apud Pa­ nea laborarunt. ·’
trem mansiones multæ sunt, quia in
9. Resp. verbis Hieronymi : « Hic
illa bealitudinis vita sunt dispares : non unius temporis, et unius aetatis
unusquisque juxta dispar meritum lo­ homines describuntur, sed ab exordio
cum disparem percipit. n8
mundi usque ad finem vocationum sa­
7. Accedunt rationes thcologicæquas cramenta sunt diversarum. Prima hora
verbis Hieronymi, dogmatis hujus præ- vocatus est Abel el Scth : tertia Enoch
clari vindicis, juvat exponere. De Paulo et Noe : sexta Abraham, Isaac et Jacob :
se minimum Apostolorum profitenle nona Moyses el prophetae : undecima
dicit : « Verumtamcn in eo quod se Gentium populus : cui primo redditur
humiliat, ostendit posse Apostolos alios merces, quia in crucifixum credens
minores, alios esse majores, ct qui Dominum , difficultate fidei magnitu­
utique vas electionis dicitur, et cun­ dinem meruit pnemiorum. Muitique
ctis amplius laboravit : non est injustus reges et prophetae quæsierunt videre
Deus, ut obliviscatur operis ejus, ct quæ videmus , et non viderunt. Unus
dispar meritum aequali mercede com­ autem denarius, non unum est præ­
penset. »... « Certe inter natos mu­ mium, sed una vita, et una de gehenna
lierum non surrexit major Joanne Ba­ liberatio. »■ S. Augustinus aliam preptista. Ubi autem major dicitur, necesse bet responsionem : « Ille denarius vita
est ul cæleros habuerit minores. Et ælerna est, el in vita ælerna omnes
qui minimus est in regno coelorum, æquales erunt. Quamvis enim meri­
major est illo. Vides ergo quod in coelis torum diversitate fulgebunt, alius ma­
sit maximus el minimus, et inter An­ gis , alius minus : quod tamen ad
gelos quoque et invisibiles creaturas vitam ælernam perlinet, æqualis erit
sil multiplex cl infinita diversitas. »... omnibus : non enim alii brevius, al­
« Qua consequentia ibi erit minimus teri longius, quod pariter æternum
et maximus, si omnes aequales futuri est. » 7
10. Obj. 2. Liquet « duos esse or­
sunt?» ... « Jam nostri laboris est,
pro diversitate laborum diversa nobis dines ovium et hircorum : alterum ju­
præparare praemia. »... Joviniani storum , alterum peccatorum : alios
sectatores arguit : « Nequicquam Epi­ stare a dextris, alios a sinistris : el
scopi , frustra Episcopi, sine causa audire justos : «Venite, benedicti Pa­
diaconi sunt. Quid perseverant virgi­ tris mei, possidete paratum vobis
nes? Quid laborant viduae? Cur mari­ regnum a constitutione mundi. · · Ha
tat® se continent? Peccemus omnes, Jovinianus.
11. Resp. Hieronymus iterum audia­
el post poenitentiam idem erimus quod
tur : ■ Parabola ista non ovium inter
Apostoli sunl. »
*

(f) Tract, livit, in Join.
(a)L. do Trinit.
(3) L. iiiv. Mor. c. iv·
(t) L. ii. adv. oviman.

(8) Ibidem.
(0) ibidem.
(») Serm. Ivi. de verbis Doniioi c. iv.
(8} L. ii. adv. Jovin.

TRACT. X DE VITA FUTURA.

384

sc merita, ct e contrario describit
hircorum, sed inter oves et hircos
tantnm distantiam facit. Neque enim
in omnihus locis docentur omnia , sed
unaquaeque similitudo ad id refertur,
cujus similitudo est. »... « Stant
quidem omnes ad dexteram : sed alitis
statut sponsus, alius ut frater, alitis
ut filius. . . . Inter David virum san­
ctum, cl Saul regem pessimum, me­
dius Jonalhas fuit. Quem nec inter hoedos possumus ponere , quia propheta?
amore dignus est; nec inter arietes, ne
parem eum faciamus David, maxime
cum et ipse interfectus sil. Erit igitur
in 1er oves , sed in inferiori ordine. El
quomodo inter David ct Jonathan , ita
inter ovem et ovem cogeris suscipere
differentias. » · Merito idcirco addit :
« Hæc vera est Antichrist! praedicatio,
quæ inter Joanncm et ultimum pœnitentem nullam facit distantiam. »
12. Obj. 5. Qui diversa præmia pro
virtutum merilorumque varietate sta­
tuit , gloriam ex hominum meritis, ma­
gis quam ex Dei munificentia , ct Chri­
sti meritis pendere facit.
15. Resp. Vita ælerna gratis donatur
a Deo propter Christi merita : attamen
sapientissimo consilio Deus majora
gaudia tribuit ardentius diligentibus,
et fidelius laborantibus, qua ratione
homines ad bonorum operum exerci­
tium provocantur. Divina munificentia
in eo elucet, quod præmia longe exce­
dant laborem, el propter Christum tri­
buantur, quum homo nullis suis viri­
bus ca promereri posset.
14. Obj. 4. Dei visio , quum ipse sit
simplicissimum el purissimum ens ,
graduum varietatem non admittit.
15. Resp. Licet Deus sit ens omni par­
tium compositione immune , se suasque perfectiones magis minusve pro
sua voluntate pandit, ipsa Angelorum

(I) L. ii. ad». Jovinian.
(i) Ibidem.

distinctio dotium varietatem , et gra­
dus gloria? diversos indicat : « Quare
in regno coelorum , ·> clamat Hierony­
mus « Archangcli sunt. Angeli, Thro­
ni, Dominationes, Potestates, Cheru­
bim , et Seraphim, et omne nomen
quod nominatur non solum inpræsenli
sæculo, sed etiam in futuro?»
*.
Nil igitur
obstat quin ct Sancti, pro meritorum
diversitate, clarius vel minus clare
Deum intueantur, majori vel minori
gloria proinde effulgentes. » Cæterum
qui futuri sunt, » bene animadvertit
Augustinus, « pro meritis præmiorum
etiam gradus honorum atque gloria­
rum, quis est idoneus cogitare, <|uanto
magis dicere?Quod tamen futuri sint,
non est ambigendum. » 8
16. Obj. 5. Ipsa béatitude graduum
diversitate tolleretur : nec enim quis
omnino beatus foret, aliis præ illo ma­
jori gloria donatis.
17. Resp. Voluntas Sanctorum nihil
habebit vitii, sed amplectctur quod
æquum est, el divinis consiliis con­
gruum, ideoque omnes in Deo conquie­
scent : « Atque id etiam beata civitas
illa magnum in se bonum videbit,quod
nulli superiori ullus inferior invidebit,
sicut nunc non invident Archangelis
Angeli cæteri · tamquam nolit esse
unusquisque quod non accepit, quam­
vis sit pacalissimo concordiae vinculo
ei qui accepit obstrictus , quam nec in
corpore vult oculus esse qui csl digi­
tus, cum membrum utrumque conti­
neat totius carnis pacata compago. »1
Ita Augustinus.

§. II. Dc gloria statimposl mortem.
18. Statim post mortem animas illas
quæ omni labe carent, cx Christi gra­
tia emundatae , hanc ingredi requiem,
hoc frui gaudio, in ipso coelorum regno
sedes sortiri, Dei facias veluli consor-

(a; !.. xiii. de cit. Dei. c. xxx.
*) Ibidem.
<

CAP. I. DE BEAT! [Tl’DINE /ETERXA.

5H.X

teg, fldcs docet : quod beneficium in­ Scriptura ubique jubeat pendere abexfantibus post Baptismum decedentibus. peclatione adventus Christi, et gloria»
martyribus suo sanguine dilectionem, coronam eousque differat, contenti si­
qua nemo habet majorem , exhibenti­ mus his finibus divinitus nobis priescribus; aliisque perfectis contingere cre­ plis, animas piorum mililiæ labore per­
dimus : sed plerosque justos ob labem functas in beatam quietem concedere,
aliquam leviorem detineri, ne summa ubi cum felici lætilia fruitionem pro­
illa bcatitudine statim post exitum e mise» gloriæ expeclent : atque ita om­
corpore fruanlur , haud ægre fatemur. nia teneri suspensa, donec Christus
Illum animarum statum , quæ ad tem­ appareat redemptor. » ' Λ magistri sui
pus a cœlesfis regni aditu prohibentur. sententia discesserunt Prcsbyteriam
Purgatorium solemus vocare : ad pur­ I Weslinonasterienses, qui justorum ani­
gandam scilicet animam destinatur. Il­ mas in cœlos silissimos statim post
lud post ultimum judicium non futu­ mortem recipi dicunt, et Dei faciem in
rum in confesso est. Utrum autem sup­ lumine gloriæ intueri. * Ha etiam Ba­
plicio aliquo torqueantur, fides non ptist®, qui tamen dicunt in Paradisum
determinat.
animas recipi, et cum Christo esse. 3
19. Vigilantius , quinio sæculo , do­ Calvini sententia inter Anglicanos plucuit neminem ante diem judicii ad Deum res habuit patronos. *
intuendum admitti : quod el Lulhcro,
20. Concilium Lugdunense II. anno
et Calvino , cl Socinianis visum est. Dc 12(7 docuit animas omni labe immunes
eo dicit Calvinus : « Porro de interme­ mox in ccelum recipi. quod et definivit
dio earum statu curiosius inquirere Concilium Florentinum , addens : « el
neque fas est, neque expedii. Valde se intueri clare Deum unum et trinum sictorquent mulli disputando quem lo­ uti est. » 8 Hæserat hac in re Joannes
cum occupent, et an coelesti gloria XXII., in sententiam de differenda Dei
fruanlur, necne. Atqui stultum cl teme­ visione proclivior ; sed « recitando et
rarium est de rebus incognitis aliius in­ conferendo, et non determinando, nec
quirere, quam Deus nobis scire permit­ etiam tenendo, » uti ipse sub mortem
tat. Scriptura, ubi dixit, Christum illis Diplomate edito, anno 1351, declara­
præsenlem esse, ct eas recipere in pa­ vit, quaecumque dixisset revocando.
radisum (Jo. 12. 32) ut consolationem Cæterum animas beatas jam esse cum
percipiant, reproborum vero animas Christo, in confesso apud omnes erui.
Propositio.
cruciatus quales merit® sunt, perpeti,
Animæ sanctorum nulla macula in­
non ultra progreditur . . . Quod sinus
Abrahæ dicitur beata sanctorum spiri­ quinat» statim post obitum ad Deum
tuum collectio, nobis abunde est, ex intuendum admittuntur.
21. Probatur 1. ex Scripturis. Apo­
hac peregrinatione excipi a communi
fidelium Patre , ut nobiscum fidei suæ stolus ait : « Scimus quoniam si terre­
fructum commuuicct. Interea quum stris domus nostra hujus habitationis
(I) Inst. I. iii· c. xxv. 0. Vide ctinm Burneli analyiim Ari. xxii. p- 310 : · Somo thought that Ibo
souls of the good were happy , but that they did

not see God till the résurrection. >
(*) « Their souls (which neither die nor sleep)
haring an immortal subsistence , immediately
return to God who gave them. The souls of the
righteous , being then made perfect in holiness,
•re received .nto the highest heavens, where they

Vol. n.

behold the foce of God in light and glory.· Con­
fession of faith, cb. xxxii. Ito eliom Confessio
Presbyteriana Americana. (3) Ch. xxilii.
(1) Vide J. Burnetum de statu mortuorum . cit.
in Analyst, p. 340. Vide etiam L’shorum : Of th·
placo and condition of tool» daparttd, spud
Oxonienscs Tract. 79. Vol. iii. ili ea utuntur sen­
tentia ut consuetudinem orandi pro mortuis,
quam luentur , explicent. (8) Ses». xv.

35

rwa

TRACT. X

DE VITA FUTURA.

dissolvatur, quod aedificationem ex Deo pressuras ct angustias gloriosum. clau­
habemus , domum non manufaclam, dere in momento oculos, quibus ho­
ælcrnam in cœlis. Nam cl in hoc inge­ mines videbantur et mundus, ct ape­
miscimus, habitationem nostram, quæ rire eosdem slatim, ut Deus videatur et
de ccelo est, superindui cupientes. . . Christus! Tam feliciter migrandi quan­
Audentes igitur semper, scientes quo­ ta velocitas ! Terris repente subtrahe­
niam dum sumus in corpore, peregri­ ris, ut inregniscceleslibus reponaris!»1
namur a Domino (per Udem enim ambu­ S. Ambrosius de lapsu Petri agens,
lamus, et non per speciem). Audemus exclamat : « Undo te evocem, Petre,
autem, cl bonam voluntatem habemus ut doceas me quid flens cogita­
magis peregrinari a corpore, et præ- veris ? unde, inquam, te evocem?de
sentes esso ad Dominum. »
* Liquet coe­ coelo , ubi jam choro insertus es Ange­
lestem habitationem, nullo interposito lorum , an etiam de tumulo? » ‘
intervallo, sequi terrestris domus ever­ S. Hieronymus Vigilantium ex professo
sionem ; spiritumque hinc evadere , il­ refellit : « Tu Apostolis vincula injicies,
luc sine mora ingressurum. Dum sumus ut usque ad diem judicii teneantur cu­
in corpore, peregrinamur a Domino; stodia , nec sint cum Domino suo ;
sed soluti a corpore praesentes sumus de quibus scriptum est : « Sequuntur
ad Dominum ; non jam fide eum con­ n Agnum quocumque vadit. « ’
templantes, sed speciem ejus intuentes
Objectiones solvuntur.
23. Obj. 1. Joannes refert : « Vidi
— fia. i'iitvr. Illa animarum conditio
aeterna erit, haud post tempus alteri subtus altare animas interfectorum
cessura. De sinu Abrahæ hic nullus est propter verbum Dei. . . . Eldatæsunt
sermo; seJ de Domini praesentia, ct illis singulæ stolæ albæ : et dictum est
de felicitate a Deo proveniente. Quod si illis, ut requiescerent adhuc tempus
quis contenderit Christum hominem modicum, donec compleantur servi
Dominum designari , non ipsam Dei eorum, el fratres eorum, qui interfi­
naturam, meminisse oportet eum a de­ ciendi sunt sicut el illi : » 6 Igitur ante
xtris Dei sedere; adeo ut qui cum ipso completum martyrum numerum , qui
sunt, divinam essentiam intueri cen­ prius passi sunt propter Christum,Deum
sendi sint.
non videbunt.
22. Probaturi. ex Patribus. S. Igna­ 24. Rcsp. Ipsi Joanni Sancti visi sunt
tius M. Romanos obsecrat, ne suis pre­ « stantes ante thronum, el in conspe­
cibus a martyrio eum retineant : « Si­ ctu Agni . amicti stolis albis, et palmæ
nite me ferarum escam fieri, per quas in manibus eorum. » ’ Gaudent igitur
licet Deum adipisci. » * Ergo ea fuit beata visione; subtus altare tamen di­
pristina fides, martyrio ad Deum sta- cuntur , quia corpora eorum terræ de­
tim iri. Pulcherrime Cyprianus : «Clau­ mandata ante resurrectionem gloria
duntur oculi in persecutionibus terræ, non coronabuntur. «Jam acceperunt,»
sed patet ccelum : minatur Antichristus, inquit Bernardus, « singulas stolas;
sed Christus tuetur : mors infertur, sed sed non vestiuntur duplicibus, donec
immortalitas sequitur : occiso mundus vestiamur et nos. Stola enim prima ipsa
eripitur, sed restituto paradisus exhi­ est quam diximus felicitas et requies
betur. Quanta est dignitas et quanta se­ animarum : secunda vero immortalitas
curitas exire hinc lætum, exire inter el gloria corporum. » 8 Cæterum id
Cor. V. I. («) Ep- ad Bom.
(S) De exhort, martyr, ad Fortunat, c. xii.
!.. x. in Lucam, c. xxii.

(B) L. edv. Vigil, (f.) Apoc. vi. 9.
(7) Ibidem vii. o.
(8) Serm. iii. in festo omnium Sanctorum.

CAP I

DE HEATITVDINE ÆTEHNA.

praecipue co loci edocetur , Dei consilio
{indictam de martyrum interfectoribus

">R7

post mortem statim experiri, Christo
docente, novimus : dives quippe in
locum tormentorum mox decessit, in
flamma cruciandus. Dicendum igitur
Christum voluisse supremi judicii el
æternæ hominum conditionis exponere
læqui talem , quin dc priori animarum

non statim sumi, sed expectari tempus
quando plurimorum
cam provocabit : « Usquequo Domine
(sanctus, et verus) non judicas, el non
vindicas sanguinem nostrum de iis (pii
habitant in terra ? « * lis responsum est statu tunc loqueretur.
expcctandum donec numerus marty­
29. Obj. 3. S. Ambrosius dicit :
rum impleatur.
« Scriptura h ibilacula illa animarum
23. Obj. 2. Apostolus de Sanctis ve­ promptuaria nuncupavit : quæ occur­
teribus loquens, dicit : « Ili omnes rens querelæ humanæ, eo quod justi
testimonio fidei probati, non accepe­ qui praecesserunt videantur usque ad
runt repromissionem : Deo pro nobis judicii diem , per plurimum scilicet
melius aliquid providente, ul non sine temporis, debita sibi remiineratione
nobis consummarentur. »1
fraudari, mirabiliter ail coronæ esse
20. Resp. Veteres illi Sancti non ac­ similem illum judicii diem, in quo
ceperunt promissa, nisi adveniente sicut non novissimorum tarditas, sic
Christo, qui ea implevit, et coeli adi­ nec priorum velocitas. Coronæ enim
tum patefecit. Sine nobis consummati dies expeclatur ab omnibus, ul intra
non sunt, ætas scilicet nostra habetur eum diem et victi erubescant, et vi­
totum illud tempus a Christi adventu. ctores palmam adipiscantur victoriae.»7
Mens Apostoli palet ex lota epistola : Læliliani animarum sanctarum ex spe
« Hoc significante Spiritu sancto, non­ conceptam describens dicit : · Inci­
dum propalatam esse sanctorum viam, piunt intelligere requiem suam, et
adhuc priore tabernaculo habente sta­ futuram sui gloriam prævidcre,eaque
tum. »’ u Habentes itaque, fratres ,, se consolatione mulcentes , in habi­
fiduciam in introitu sanctorum in san­ taculis suis cum magna tranquillitate
guine Christi, quam initiavit nobis requiescent, stipatae præsidiis Ange­
viam. »4
lorum. »8
27 Obj. 5 Nonnisi in dic judicii in­
30. Resp. Apocryphi quarti libri
vitandi sunt sancti in regnum : « Ve­ Esdræ eo loci Ambrosius secutus est
nite, benedicti Patris mei, possidete auctoritatem, idcoque minus accurate
paratum vobis regnum a constitutione loculus dicendus est ; nisi placeal verba
mundi. »5 Consonat parabola : merces ejus referre ad bealitudinem perfectam
enim soluta dicitur omnibus simul sub animæ simul et corporis. 9 Certe post
vesperam.6
verba ultimo objecta statim ait : « Quin­
28. Rcsp. Invitatio illa omnibus ele­ tus autem ordo exultationis uberrimæ
ctis simul fit .judicio peracto , quorum habet suavitatem, quod ex hoc cor­
tamen quotquot ante finem mundi ju­ ruptibilis corporis carcero in lucem
stitia perfecti obierant, jam cœli gaudia libcrtalemque pervenerint, et repro­
possederant ; nam domo terrena morte missam sibi possideant hæredilatem. ··
diruta , induuntur coelesti gloria. Pro­ Et in Oratione de obitu Theodosii :
fecto el peccatores tunc in ignem ælor- « Regio illa vivorum csl , ubi anima
num amandandi sunt, quem tamen cos est, quæ ad imaginem et similitudinem

(l)Apoc. vi. 10. (i)lleb.xi. S».
(J) Ibidem ix. 8. (I) Ibidem, x. 10.
(5) Melt. i»v. SI. (0) Ibidem xx »·

(’) L. de bono mortix e. x.
(8) Ibidem c. xi.
(01 Tnurnely Tract. de Deo. qu. Ii.

sss

TRACT. X. DE 1 ΠΤΑ FUTURA.

Dei facia est, non caro figurata de
limo. Ideo in terram revertitur, anima
ad requiem festinat supernam, cui
dicitur : n Convertere anima mea in
» requiem luam. » In quam festinavit
intrari? Theodosius, atque ingredi ci­
vitatem Hierusalem, de qua dictum
est : « El reges lerræ ferent gloriam
■ suam in illam. » Illa est vera gloria
quæ ibi sumitur; illud regnum beatis­
simum quod ibi possidetur, ad quod
festinabat Apostolus, dicens: «Aude» mus ergo el consentimus magis ρο­
ή regrinari de corpore, et adesse ad
» Dominum : et ideo connitimur sive
» absentes sive praesentes placore illi. »
Absolutus igitur dubio certamine,
truitur nunc augustæ memoriæ Theo­
dosius luce perpetua, tranquillitate
diuturna, et pro iis quæ in hoc gessit
corpore, munerationis divinæ fructibus
gratulatur. » Hæc quidem conveniunt
homini, cui persuasum sil Sanctos
post mortem statim Domino adesse ,
coque frui. Quæ autem obscurius dicta
sunt ab hoc, vel alio Ecclesiae Patre,
juxta ea quæ alias clarius protulerunt
sunt explicanda : el paucorum sen­
tentia, Tertulliani, scilicet, Lactantii,
aliorumque, cæterorum Patrum el
Ecclcsiæ totius tide el judicio corri­
genda.

(letentns fidelium suffragiis, potissi­
mum vero acceptabili altaris Sacrificio
juvari. » 1* Dc pennarum genere, duratione, vel loco speciali nihil definitum
vel a Tridenllno , vel alio quopiam
Concilio reperitur : quapropter com­
munione Ecclcsiæ frui quis poterit,
qui ex animo credat purgatorium esse,
quin de pomarum natura aliquid certo
sibi statuat. Immerito igitur Oxonien
*
ses simplicitatem definitionis, cui vix
sealiquid objicere posse fatentur,
*
opinionibus interCatholicos vigentibus,
el consuetudinibus cum his conjunctis
onerare qtiærunl. Equidem ipsam in
purgatorio detentionem pœnæ habere
rationem liquet; quapropter merito
definierunt Patres Tridenlini : ■< Si
quis post acceptam justificationis gra­
tiam, cuilibet peccatori pœnitenti ita
culpam remitti, et reatum æternæ pœ­
næ deleri dixerit, ut nullus remaneat
reatus pœnæ temporalis cxsolvendæ
vel in hoc sæculo, vel in futuro in
purgatorio , antequam ad regna cœlorum aditus patere possit; anathema
sit. »5 Calvinus asseruit » purgatorium
exitiale esse satanae commentum, quod
Christi crucem evacuat, quod contu­
meliam Dei misericordiæ non ferendam
irrogat, quod fidem nostram labefacit
ac evertit. » ♦ Sectarii omnes hodierni
his subscribunt, si exceperis Oxonienses, qui purgatorium dum impu­
CAPUT II.
gnant, ei se haud admodum reluctari
satis produnt. Græci in doctrinae sub­
DE PURGATORIO.
stantia nobiscum concordant, uti ex
51. Concilium Tridentinum docet Concilio Florentino patet.5
« purgatorium esse, animasque ibi
Purgatorium datur, in quo quæ
(I) Sess.uv. Dccr.de 1‘urg.
it than in it, and that they cannot, of their own
(S) « Such is the Homan doctrine , and taken in will, leave it : which is not much to grant. Fur­
the mere letter , there is little in it against which ther, that tho prayers of the living benefit the
we shall bo able to sustain tonnai objections, dead in Christ, is , to say the least, not incon­
Purgatory is not spoken, of at all as a place sistent, ns Usher shews us, with the primitive
of pain ; it need only mean , what its name im­ belief. Tract. 70. §. j. p. b. vol. iv.
plies , a place of purification. . . . The word
(5) Sess. vi can. ixx.
α detentas ·· indeed «presses a somewhat stron­
(*) Inst. I. iii. e. ▼. §. 3.
ger idea; yet after all, hardly more than that
(5) « They agreed together, as the council shews
the souls in purgatory would be happier out of or at least with the slightest diUercnco, on the

CAP II PE PURGATOniO.

381»

detinemur unimæ Melium suffragii» , I nihil habeat censura dignon» ncccsse
pdllssimiim vero altaris SacriOcto , ju- est, uti beno animadvertit episcopus
Auglicanus Jeremias Taylor.
vantur.
32. Probatur I. ex Scripturis. Judas
34. Christus dixit : « Qui autem di­
Machabffius refertur post prœlÎuffi inve­ xerit contra Spiritum sanctum, non
nisse sub cadaveribus mortuorum do­ remiilelur ei, neque in hoc sæculo.
naria idolorum quæ lex veluil ne sibi neque in futuro. « * Id veluti speciale
sumerent Judæi. « Omnibus ergo ma­ de peccato contra Spiritum sanctum
nifestum factum est, ob hanc causam traditur, quod non sit remittendum
cos corruisse.... Atque ita ad pre­ in alterutro sæculo, quod indicat quæ
ces conversi, rogaverunt ut id , quod dam osse peccata quæ in altera vitu
factum erat, delictum oblivioni trade­ remittuntur.
retur. » Judas deinde « facta colla­
35 Augustinum et Gregorium damus
tione, duodecim millia drachmas ar­ interpretes : « Pro defunctis quibus­
genti misit Jerosolymam , offerri pro dam , » inquit Augustinus, « vel ipsius
peccatis mortuorum sacriiicium, bene Ecclcsiæ, vel quorumdam piorum exau­
et religiose de resurrectione cogitans. ditur oratio : sed pro his quorum in
(Nisi enim cos, qui ceciderant, resur­ Christo regeneratorum, ncc usque adeo
recturos sperarei, superfluum vide­ vita in corpore male gesta est, ut tali
retur, et vanum orare pro mortuis.) misericordia judicentur digni non esse,
El quia considerabat quod hi, qui nec usque adeo bene ut talem mise­
cum pietate dormitionem acceperant, ricordiam reperiantur necessariam non
optimam haberent repositam gratiam. habere............. Neque enim de quibus­
Sancta ergo cl salubris est cogitatio dam veraciter diceretur, quod non
pro defunctis exorare, ul a peccatis cis remittatur neque in hoc sæculo ,
solvantur. » ‘
neque in futuro, nisi essent, quibus
33. Liquet eam fuisse certam per­ etsi non in isto, tamen remittetur in
suasionem fldemque tum JudæMacha- futuro. » 1 S. Gregorius M. dicit : « De
bæi, tum omnium conferentium æs in quibusdam levibus culpis esse ante
sacrificiorum impensas, tum sacerdo­ judicium purgatorius ignis credendus
tum qui offerebant victimas, esse est; pro eo quod Veritas dicit : Si quis
quemdam animarum statum labe aliqua in Spiritum sanctum blasphemiam di­
inquinatarum, quæ sacrificiis oblatis xerit, neque in hoc sæculo rcmiltelur
expiarentur. ’ Hanc probatam esse con­ ei, neque in futuro. In qua sententia
stat sacro scriptori, qui sanctam vocat datur intelligi, quasdam culpas in hoc
et salutarem consuetudinem pro de­ sæculo, quasdam in futuro posse la­
functis exorandi ut a peccatis solvan­ xari : quod enim de uno negatur,
tur. Equidem constat ex Judæorum consequens intellectus patet, quia de
libris Ritualibus consuetudinem orandi quibusdam conceditur. Sed tamen, ul
pro mortuis semper ab eis servatam prædixi, hoc de parvis minimisque
et adhuc vigere ; quæ quum a Christo peccatis fleri, posse credendum est,
Domino nunquam improbata sit, licet sicut est assiduus otiosus sermo. im­
publicus esset Judæorum mos ea ætalc. moderatus risus, vel pcecalum curæ
question in which we aro concerned , while the
subsequent resentment of the Greeks at home had
little or no reference to it ; and their agreement
under such circumstances was only lhe more
remarkable. . Oxford Tracis. V. J9· P- «»·

(<) L. ii. Mach. iii. Uh
(i) In hodierno testu reperitur ;

Ô90

TRACT. X. DE VITA FUTURA.

rei familiaris, quæ vix sine culpa vel
ab ipsis agitur, qui culpam qualiter
declinare debeant, sciunt : aut in non
gravibus rebus error ignorantia), quæ
cuncta etiam post modem gravant, si
adhuc in hac via positis minime fuerint
relaxata. «1
36. Christus præcepta explicans dicit :
« Omnis, qui irascitur fratri suo, reus
erit judicio. Qui autem dixerit fratri
suo, raca : reus erit concilio. Qui au­
tem dixerit, fatue : reus erit gehennæ
ignis. » * Dc culpa et pœna coram Deo
loquitur: nam divinum explicat praece­
ptum, et gehennæ ignem graviori legis
violationi servatum esse docet. Ergo
levioribus quas recenset culpis pœnas
in altera vita servatas indicat, a Judaeo­
rum tribunalibus, judicio scilicet, et
concilio, mutuatis imaginibus. Praeter
aeternas pœnas aliae etiam in altera vita
sunt ideo admittendas.
37. Apostolus Paulus de Evangelii
praeconibus disserens, se adsimilatsa­
pienti architecto , alios iis qui exlruunt
aedes super fundamentum jam positum,
quos monet quam caule laborandum
sit : « Fundamentum enim aliud nemo
potest ponere praeter id, quod positum
est, quod est Christus Jesus. Si quis
autem supcrædifical super fundamen­
tum hoc, aurum , argentum , lapides
pretiosos, ligna, fœnuin, stipulam,
uniuscujusque opus manifestum erit :
Dies enim Domini declarabit, quia in
igne revelabitur : el uniuscujusque
opus quale sil, ignis probabit. Si cujus
opus manserit quod superaedificavit,
mercedem accipiet. Si cujus opus arse­
rit , detrimentum patietur : ipse aulem
salvus erit : sic tamen quasi per ig­
nem. » 8 Dei judicium igni quo ædificii
vis probatur adsimilat : perfectam prae­
dicationem ex purissimo fidei studio,
ædificio auro argento cl lapidibus pre-

(«) L. ir. Dialog, c. xxxix.
(S) Mal. t. îi.

liosis constanti ; cui etiam similia sunt
opera perfecta. Lignum, fœnum . sti­
pula imagines sunt prædicalionis hu­
manis quibusdam studiis viliatæ , sicut
cl operum minus perfectorum. Praeclari
ædificii fabricator mercedem accipit:
magna enim manet merces Evangelii
fidelem præconem, cl famulum Chri­
sti perfectum. Orlo incendio domus
male constructae, artifex sibi aegre con­
sulit , salisquc habet, si, plurimis de­
perditis, vitam servet, cx igne evadens
sospes. Pari ratione contingit homini
qui evangclico fungitur ministerio , cl
humanis se rationibus abduci aliquate­
nus sinit, vel alteri cuicumque in levio
res culpas incidenti : servata enim fidei
integritate, cl virtulum substantia,
salvus erit, sed cum plurimo sui da­
mno, quasi per ignem. Nil dicitur quod
detrimentum hoc ad hujus vilæ ærumnas referat, quum lota oratiohis se­
ries alleram vitam potius respiciat.
38. Augustinum præslal audire, qui
visionem Abrahæ dc igne transeunto
inter divisiones animantium cum Apo­
stoli verbis dc igne probante ædificia
exponendo conjungit. « Veniet el cami­
nus : nam consedit ibi Abraham usque
ad vesperam , et venit magnus terror
diei judicii. Vespera enim illa finis est
sæculi, et caminus ille veniens dies ju­
dicii. Divisit inter media illa quæ divisa
erant, etiam caminus. Si inter media
transiit caminus , alia in dextram , alia
in sinistram separavit. Sunt ergo qui­
dam carnales, el tamen Ecclesiæ gre­
mio continentur, viventes secundum
quemdam modum suum', quibus lime­
mus ne seducantur ab hæreticis. Quamdiu enim carnales sunt, divisibiles sunt.
Aves quippe non divisit : carnales divi­
duntur. Non potui loqui vobis quasi spi­
ritalibus, sed quasi carnalibus. El quo­
modo probatur, quia carnales dividun-

{3} 1. Cor. iii. H.

CAP II. DE PURGATORIO.

301

tur? Adjungit, - Cum enim dicit unus· gationem eam referat, non sic acci­
, quisque vestrum , Ego sum Pauli, piendum est, quasi nemo antea pur­
„ ego autem Apollo , ego vero Ccphæ , gandus sit, sed quod purgatio tandem
«nonne carnales estis, ct secundum omnium tunc perficienda sit. * Ignem
» hominem ambulatis? Rogo vos, fra­ I emendatorium plane agnoscit : « Æd 1 ti­
tres, audite ct proficite; excutite vos le arent aulem aurum, argentum, lapi­
de loco carnali, pergite in turturem et des pretiosos, eide utroque igne securi
columbam : aves enim non divisit. Sed I essent ; non solum de illo æterno qui in
quicumque talis permanserit, et secun­ ælernum cruciaturus est impios, sed
dum quemdam modum vilæ aptum car­ etiam de illo qui emendabit eos qui
nalibus, cl de gremio Ecclesiæ non per ignem salvi erunt. Dicitur enim :
recesserit, ct non fuerit seductus ab « Ipse aulem salvus erit, sic tamen
hærclicis, ul ex contraria parte divida­ ; » quasi per ignem. » El quia dicitur .
tur; veniet caminus, et ad dextram « salvus erit, » contemnitur ille ignis.
poni sine camino non poterit. Sed si Ita plane, quamvis salvi per ignem,
caminum pati non vult, pergat in tur­ gravior tamen eril ille ignis quam quid­
turem el columbam. Qui potest capere, quid potest homo pati in hac vita. » 5
capiat. Si aulem non sic erit, et ædifiPlurima alia quæ soient adduci Scricaverit super fundamentum ligna , fœ­ pluræ testimonia prætcrmittimus, non
num , stipulam , id est, amores sæcula- quod omni carere vi videantur , sed
res fundamento fidei suæ superaedifica*
quod hæc sufficiant, accedente tradi­
verit; tamen si in fundamento sil Chri­ tione, cujus lumine omnia mire illu­
stus, ut primum locum ipse habeat in strantur. 5
corde, el ei nihil omnino anteponatur;
59. Probatur 2. ex Patribus. Tertul­
portantur et tales, tolerantur ct tales : lianus : « Oblationes pro defunctis pro
veniet caminus, incendet ligna, fœnum, nalalitiis annua die facimus.
El de
stipulam : ipse autem , inquit, salvus viduæ fidelis erga defunctum maritum
erit, sic tamen quasi per ignem. Hoc officio scribit : « Enimvero et pro anima
aget caminus : alios in sinistram sepa­ ejus orat, ct refrigerium interim adporabit : alios in dextram quodam modo slulat ei, et in prima resurrectione con­
eliquabit. » 1 Augustinus igitur quos­ sortium , et offert annuis diebus dor­
dam censuil levioribus suis maculis mitionis ejus. » e
10. S. Cyprianus : « Episcopi ante­
igne purgandos, et sic salutem assecu­
turos. Quod aulem ad diem judicii pur­ cessores nostri religiose considerantes.

(!) In Ps. ciii. Enarratio Scrm. iii. n. 5.
(2) Oxonienses admittunt varia Augustini loca
sic componi posse : recitato enim hoc testimonio,
animadvertunt : t This is one notion St. Austin
had of Purgatory; another was that it would bo
Of a certain duration in proportion to the sins of
each individual. Without asserting that this view
Is plainly inconsistent with the former, it fairly
may be called a distinct one. » Tract. 19. p. 40.
(3) In Ps. xxxvii. n. 5. Vide et in Ps. Ixxx. n. SI.
(4) Oxonienses de testimoniis qüœ recenset Dcllarminus, dicunt : « Could indeed competent evi­
dence be brought from other quarters , that the
doctrine really
1,1,0 a,,J ΛP°ï'DllOί, ■

Of them did allude 1« « ι

name, who might speak from tradition, so consi­
dered. We could not have taken upon ourselves Io
say at first sight that it certainly was not contai­
ned in them , only we should havo waited for cvi
(fence that it was. Some of the texts in question
are obscure , and seem to desiderate a meaning.
and so far it is a sort of gain when they bate any
meaning {assigned them , as though they were
unappropriated torritory which the first comer
might sciie. Again the coincidence of several of
them in one and the same mode of expression,
implies that they have a common drift. · Tract.
p. 18. vol. iv.
(s; L. de Corona mil. c. iii.
(0 L. de Monogam. c. a*

392

TRACT. X. DE VITA FUTURA.

el salubriter providentes, consuerunt.,
ne quis frater excedens, ad tutelam vel
curam Clericum nominaret, ac si quis
hoc fecisset, non offerretur pro eo,
nec Sacrificium pro dormitione ejus
celebraretur. »1 Et : " Aliud est ad
veniam stare , aliud ad gloriam perve­
nire, aliud missum in carcerem non
exire inde, donec solvat novissimum
quadrantem : aliud statim virtutis ct
fidei ardore mercedem accipere : aliud
pro peccatis longo dolore cruciatum,
emundari et purgari diu igne : aliud
peccata omnia passione purgasse. »3
Sic Martyrum præ aliis effert felicita­
tem : ipsis quippe statim gloria tribui­
tur; cætens plerisque maculas leviores
luentibus.8
41. S. Cyrillus Jerosolymitanus :
« Deinde pro defundis sanctis Patribus
et Episcopis : denique pro omnibus
oramus, qui internos vita functi sunt,
maximum esse credentes animarum
juvamen , pro quibus offertur precatio
sancti illius et tremendi, quod in altari
positum est, sacrificii. »
*
42. S. Gregorius Nyssenus ait eos
« vel in præsenti vita sapientiæ studio
et precibus purgatos, vel post obitum,
per expurgantis ignis fornacem ex­
piatos , ad sempiternam felicitatem
pervenire. »8
43. Eusebius de Constantini funere
ait : a Ac beatus quidem princeps alto
in suggestu jacens, laudibus tum ccle-

(4) Ep. Ixvi.ad cler. cl plebem Furnitan.
(2) Ep. Iii. ad Anton.
(5) Fatentur Oxonicnscs in Ecclesia Africana
obtinuisse remota valde wiale doctrinam noslræ
admodum similem ; apud Grscos vero putant
purgationem in diem judicii dilatam : « While
the Greek Churches ,and thence the Italian held
the doctrine of a judgment Purgatory, a doctrine
far more like the Homan is found from an early
age in the African Church. » Recitatis Tertulliani
el Cypriani verbis , explicationem lligallii el Fa­
bri, qui de disciplina pœnitenliali ea interpre­
tantur, rejiciunt : u The words in themselves
seem to go beyond any mere ecclesiastical, though

brabalur. Innumerabilis autem populus
una cum sacerdotibus Dei, non sine
gemitu ac lacrymis, pro Imperatoris
anima preces offerebant Deo, gratis­
simum pio principi officium exhiben­
tes. » °
44. Epiphanius : « Cæterum quæ pro
mortuis concipiuntur preces, iis utiles
sunt, tametsi non omnes culpasextinguant. »7 EL : <· Jam vero quoad mor­
tuos spectat, nominatim de illis mentio
fit, el preces ac sacrificia, mysteriaque
frequentantur. » e
45. S. Chrysoslomus : « Si peccator
excessit, proplerea etiam lætari oportet
quod interscissa sunt peccata, cl vitio
non adjecit, et quoad fieri potest, suc­
currere , non lacrymis, sed precibus,
el supplicationibus, et eleemosynis, et
oblationibus. Non sunt enim hæc te­
mere excogitata, neque frustra eqrum
qui excesserunt, in divinis mysteriis
meminimus, et pro ipsis accedimus,
rogantes Agnum
propositum, qui
mundi peccatum tulit, sed ut eis inde
aliqua sit consolatio. Neque absque re
is qui adstat altari, dum veneranda
peraguntur mysteria , clamat : Pro om­
nibus qui in Christo dormierunt, et
iis qui pro ipsis celebrant memo­
rias. »9
40. S. Ambrosius docet omnes trans­
ituros per ignem , quo judicium post
mortem statim subeundum indicat.
« Omnes oportet transire per flammas,

virtually divine censure , especially <t missum in
carcerem,» and » purgari diu igne.... Further
» Tcrlullian explains Cyprian, Cyprian sanctions
» Tcrlullian. η It should be recollected moreover
that Cyprian used to call Tcrlullian his Master;',and
the inference deducible from all this is greatly
strengthened, when we come to consider the views
of St. Austin , another African. » Traci. 79. p. J!t(4) Cal. Mysl. v.
(t>) Oral, de mortuis.
(0) L. iv. dc vita Const, c. Ixxi.
(7) Uœr. Ixxv. quæ est Aerian.
(8) Expos, fldei calh. N. 2S.
('■') Horn, xli, in cp. i. ad Cor·

CAP Π. DE PI RGATORÏO.
sive ille Joannes Evangelista sit, quem)
ita dilexit dominus, ul de co dicerett

395

lim evadere ; peccatores graviores in
inferna detrudi ; levioribus culpis ma­
ad Petrum : « Sic cum volo mancre : culatos exuri donec evanescant macuD quid ad le? tu me sequere.» De morte» læ. Igitur datur purgatorium, quod
ejus aliqui dubitaverunt ; de transitui subeunt animœ statim post mortem :
per ignem dubitare non possumus, nam judicium jam peractum dicit Amquia in paradiso est, nec separatur ai brosius, affirmans Joannem jam esse
Christo. Sive ille sit Petrus, quf clavess in paradiso, Christo conjunctum, ideoaccepit regni coelorum, qui supra maree que transiisse per igucin, scilicet judiambulavit, oportet dicat :■< Transivimuss catum esse, quum alias ad regnum
» per ignem et aquam, induxisti nos ini non pateat aditus. * Porro preces prod» refrigerium. «SedJoanni cito versabi­. esse animabus purgatorium illum ignem
tur igneus gladius, quia non inveniturr patientibus Ambrosio persuasum est,
in eo iniquitas quem dilexil æquitas. Sii secus pro illis haud oraturus : « Tibi
quid in eo vitii humani fuit, charilasj nunc , » inquit. fratris sui Satyri comdivina decoxit. Al;e enim ejus sicutake> mendans animam, « omnipotens Deus,
ignis. Qui habuerit hic charitaiis ignem,, innoxiam commendo animam : tibi ho­
illic ignem gladii timere non poterit. stiam meam offero : cape propilius ac
Ipsi Petro, qui toties mortem suam proi serenus fraternum munus, sacrilicium
Christo obtulit, dicet: «Transi, recum- sacerdotis. » 8 Et ad orandum pro ani­
“ bc. «Sed ille dicet: «Igne nos examina­ ma Valentiniani Imperatoris fideles in­
sti , sicut examinatur argentum. » Ete­ vitavit : « Date coelestia sacramenta.
nim in quo aqua inulta excludere non Piam animam nostris orationibus pro­
polcrit charitatem. quomodo eam ignis sequamur. »
*
excludet? Sed ille examinabitur ut ar­
47. S. Hieronymus de Paulinæ obitu :
gentum ; ego examinabor ul plumhum ; « Cæteri mariti super tumulum conjudonec plumbum tabescat, ardebo. Si gum spargunt violas, rosas, floresque
nihil ai genii in me inventum fuerit : purpureos, cl his officiis dolorem pec­
heu me, in ultima inferni detrudar, catoris consolantur. Fammachius no­
aut ut stipula totus exurar. Si quid in­ ster sanctam favillam ossaque veneran ventum in me fuerit auri vel argenti, da , eleemosynae balsamis rigat. His
non per meos actus, sed per misericor­ pigmentis atque odoribus fovet cineres
diam et gratiam Christi, per ministe­ quiescentes, sciens scriptum , · quod
rium sacerdotii, dicam fortasse ego : » sicut aqua extinguit ignem, ita elee« Etenim qui sperant in te non confun- ■» mosyna extinguit peccatum. »s
48. S. Augustinus : « Non sunt pne» dentur. "Illoigilur igneo gladio iniqui­
supplicationes pro spiriti­
tas exurelur quæ sedet super talentum lermillendæ
t
plumbeum. »1 Liquet juxta Ambrosium 1bus mortuorum : quas faciendas pro
perfectos, inslar Joannis el Petri, sta- comnibus in Christiana el Catholica so­

li) In Ps. cxviii. Serm. xx. i.
(g) Oxonicnses dicunt, recitato hoc testimonio:
« It is now sutDciently elesr w bat St. Ambrose's
belief was. The only point of apptoximalion bet
»een it and the doctrine of Purgatory is this;
that he conceived that for all but the highest
saints , in whom love dissolved all remaining
dross whatever , some transient suffering ,
more or Io,. In dnr.iion,
In
d.yol jodgm.nl And herd lb· fore. οΠΙι. ord.-

nary prayers of the early Church, at based on
Scripture , (and described at length by Archbis­
hop Usher, in Tract. N. 7g,y that departed belie­
vers might have a merciful trial al the last day. »
Tract. 70, p. 35. Falluntur, narn de judicio sta­
tim post mortem agit Ambrosius: el Ecclesia
semper consuevit oraro pro requie el gloria mo·
tribuenda. (3) Orat, de obitu Satyri.
(4) Orat, de obilu Valentiniani.
(3) Ep. xxvi. ad Pammacbium.

394

TRACT. X DE VITA FETERA

cictate dcftinclis, etiam tacitis nomini­ lium Carlhagincnsc III. deçrevil : « Ut
bus quortimcumqiip sub generali com­ sacramenta altaris nonnisi a jejunis
memoratione suscepit Ecclesia. » * hominibus celebrentur, excepto uno
« Orationibus vero sanctæ Ecclesiæ, cl dic anniversario, quo cœna Domini ce­
sacrificio salutari, et eleemosynis lebratur. ‘ Nam si aliquorum pomeriquæ pro eorum spiritibus erogantur, diano tempore defunctorum , sive Epi­
non est dubitandum mortuos adju­ scoporum , seu clericorum, sivccætevari : ut cum eis misericordius agatur rorum commendatio facienda csl, solis
a Domino, quam eorum peccata me­ orationibus flat, si illi qui faciunt, jam
ruerunt. Hoc enim a Patribus traditum pransi inveniantur. »(i)
*4 Carlhagincnsc
universa observat Ecclesia, ut pro eis IV. : « Pœnitenles qui alienle leges pœqui in corporis ct sanguinis Christi nitentis excquuntur, si casu in itinere,
communione defuncti sunt, cum ad vel in mari mortui fuerint, ubi eis
ipsum sacrificium loco suo commemo­ subveniri non possit, memoria eorum
rantur, oretur, ac pro illis quoque id et orationibus cl oblationibus commen­
offerri commemoretur. Cum vero eo­ detur. »G
rum commendandorum causa opera
51 Probatur 4. ex liturgiis. Omnes
misericordiæ celebrantur, quis eis du­ lilurgiæ anliquissimæ continent preces
bitet suffragari pro quibus orationes pro defunctis eo directas ut quietis
Deo nou inaniter allegantur? Non om­ gaudiique locus iis obtineatur.7 Hæc
nino ambigendum est ista prodesse de­ consuetudo orandi pro defunctis, quæ
functis, sed talibus qui ita vixerunt ab Apostolorum ætate viguisse nosci­
ante mortem , ul possint eis hæc utilia tur , probat id semper omnibus per­
suasum fuisse ex Apostolorum doctri­
esse post mortem. » ’
49. Isidorus Hispalensis : « Sacrifi­ na : esse quemdam animarum statum,
cium pro defunctorum fidelium requie in quo preces viventium iis valeant. Li­
offerri, vel pro cis orare, quia per lo­ quet autem eas prodesse non posse da­
tum hoc orbem custoditur, credimus mnatis, nec iis quæ jam gloria fruunlur
quod ab ipsis Apostolis traditum sit. cœlcsli. Ergo medius agnoscendus est
Hoc enim ubique Catholica tenet Eccle­ status, qualem Catholici purgatorium
sia; quæ nisi crederet fidelibus defun­ vocant. Calvinus ipse ait : « Mos vetu­
ctis dimitti peccata , non pro eorum stissimus est, » et subjungit : « Si ad­
spiritibus vel eleemosynam faceret, vel mittimus pro mortuis orandum esse,
Deo Sacrificium offerret. Nam el cum simul hoc recipiendum erit, illos poenas
Dominus dicil (Mati. 12..) « Qui pecca- nunc solvere Dei judicio, quod in hac
» verii in Spiritum sanctum , non re- vita pro peccatis non satisfecerim.8
52. Probatur 3. ex Grœcorum et om­
» miitetur ei neque in hoc sæculo, nc» que in fuluro , ■> demonstrat quibus­ nium Orientalium consensione. Constat
dam illic dimittenda peccata , el quo­ apud Graecos et sectas omnes Orienta­
les vigere morem orandi ct offerendi
dam purgatorio igne probanda. » 5
50. Probatur 3. cx Conciliis. Conci­ sacrificium pro defunctis, ex certa per-

(i) L. de cura pro mortuis c. iv.
(7) Vido Vol. III. Traci, do Eucharistia c. ii.
(ί) Serm. xxxii. do verbis Apostoli. Vide et I. i. n. 84.a Lol it be recollected ibat we aro not diipude orig. animæ c. x. et I. iii. c. ix. ubi referi Din- ling tho existence in the Ilitual of the Church ,of
geralem precibus sororis suæ Perpetua» liberatam the custom of praying for the dead. · Oxford
esse tenebris.
Tracts, No. 79. p. 90. a The universal and appa­
ls) L. i. de otDciis Eccl. c. xviii.
rcntly apostolical custom of praying for the dead
(41 Exceptio hæc jamdiu sublata csl.
in Christ. Ibidem p. S4.
5) Can. xxix. (6) Can. Ixxix·
<·),n Ac‘a Apost. c xv. 10.

CAP. Il DE PURGATORIO.

39«

5‘>. Obj i. Ecclesiastes dicit : * Si
suasione anima» sic adjuvari el eripi
ex statu miserim ct tenebrarum. ’ ceciderit lignum ad austrum, aut ad
«Propterea. » inquit Gabriel Pliiladel- aquilonem, in quocumque loco ceci­
phiensis, « Catholica el Apostolica Ec­ derit , ibi erit. · ·
.’>(!. Resp. Non constat quid documen­
clesia Orientis, el roliquœ omnes na­
tiones quæ ilii subjiciuntur, el cum ea ti eo loci dare voluerit sacer scriptor;
et
proinde argumentum certum inde
concordant, bis in anno Sacrificium
Missæ in communi celebrant, cl orani nequit deduci : quapropter Oxonienses
pro illis qui pie obdormierunt orthodo­ fatentur illud perperam purgatorio ob­
Cælerum si qui» velil illud de
xis Christianis. » Hinc Græci cum Lati­ jici. 1*(S)
nis in Concilio Florentino definierunt : mortuorum statu interpretari, non ob­
» Si vere peenitentes in Dei charitate stamus , quum revera quisque ftiluni»
decesserint, antequam dignis poeniten- sit semper qualis discessit, justus vel
tiæ fructibus de commissis satisfece­ peccator : quæ enim contingit mora a
rint , et omissis , eorum animas pcenis beatitudine, leviorum culparum causa,
purgatoriis post mortem purgari, et ut non mutat statum perpetuum , qui ani­
a pœnis hujusmodi releventur, prod­ mæ conditione in vitæ exitu determi­
esse eis vivorum suffragia. »
natur.
Objectiones solvuntur.
57 Obj. 3. Ecclesiastes pariter dicit :
S3. Obj. i. Argumentum ex re gesta « Quodeumque facere potest manus
Judæ Machabæi infirmum est, quum tua, instanter operare : quia nec opus,
liber sit apocryphus, et exemplum non nec ratio. nec sapientia , nec scientia
sil doctrinæ de purgatorio accomoda- eruni apud inferos, quo tu properas. ■·
tum :nam decesserant milites gravioris
'.'M. Resp.verbisS. Gregorii M : «Salo­
peccati rei, donariis contra legem mon dicit : · Quodeumque potest facere
ablatis.
» manus tua , instanter operare : quia
51. Resp. Auctoritatem libri jam alias n nec opus, ncc ratio est apud infcros.n
vindicavimus. 3 Prætcrea ipsi doctissi­ Ex quibus constat , quia qualis hinc
mi adversarii ejus historicam verita- egreditur quisque, talis in judicio
lem admittunt, ideoque manet vis pro­ præsenlaliir. Sed tamen de quibusdam
bandi , quum consuetudo et fides Ju- levibus culpis esse ante judicium pur­
dæorum inde pateant. Quod donaria gatorius ignis credendus est. . . .
abstulissent, gravioris peccati labes Hoc tamen sciendum est, quia illic sal­
erat ; sed de poenitentia aliquorum sal­ tem de minimis nihil quisque purgatio­
tem in ipso vilæ exitu erat sperandi nis obtinebit, nisi bonis aclibus, in
fundamentum , quum alioquin religio­ hac vita positus, ut illic obtineat, pro­
nis causa pugnarent. Pro iis tantum mereatur. ■>e
59. Obj. 4. Christus vitam æternam
qui cum pietate dormitionem accepe­
absque ulla prævia ptena dandam dicit
rant oblatum est sacrificium.

(I) a Their doctrine is said to hare been , ibat
the souls of imperfect Christiana went lo a place
of darkness and sadness - where they were for
tome time in affliction , and deprived of the light
of Goo's countenance, in which they were bene­
fited by Eucharistie offerings and by alms. »
Sic Grœcorum in Concilio Florentin., sententiam
«•ponunt Oionienaea, Traci. No. 79. ρ· SV·
(1) Vol. 1. Traci. HI- d© Vwbo Dei c' *'
(S) Eccl.ii. ».

(4)
a Here may be mentioned that unwarranta ­
ble application of tests, such as that of John
r. J9 : « Search the *Scripture
.
- in disproof of
the Homan doctrine that the Apostles barehanded
down some necessary truths by Catholic Tradi­
tion ; or again , Eccles, si. J. « If tho tree fell lo» wards the south , or towards the north , in the
» place where the tree falleth. there it shall lie, «as
a palmary objection lo Purgatory· · Tract. X 71.
rol.iu. J Feel. ■·. lo. n; ttial. I. i·, e. snii.

see

TRACT. X. DE VITA FUTURA.

credentibus : * Amen, Amen, dico vo­
bis, quia qui verbum meum audit, el
credit ci qui misit me, habet vitam
æternam, et in judicium non venit,
sod transit a morte in vilain. » ‘
CO. Rcsp. lis verbis declaratur fidem
esse vilæ ælernæ principium , adeo ut
credens damnationem quam peccando
meruerat effugiat, et a morte in vitam
transeat. De tide qua quis ad poeniten­
tiam movetur Christus loquitur, ejusque explicat virtutem, quin neget cre­
denti etiam poenas aliquando irrogari.
61. Obj. 5. « Beati mortui qui in Do­
mino moriuntur. Amodo jam dicit Spi­
ritus, ul requiescant a laboribus suis :
opera enim illorum sequentur illos. »2
Non ita apud Catholicos qui cos igne
purgatorio cruciandos credunt.
62. Rcsp. Dc martyribus fatetur Beza
loqui Joannem ; quod cx serie ora­
tionis liquet :<· Hic patientia sanctorum
est, qui custodiunt mandata Dei, ct
fidem Jesu. »5 Cæterum justi omnes a
laboribus hujus vilæ moricnlcs requie­
scunt, quamvis non omnibus contingat
Dei visione statimfrui. Fidos catholica
non exigit ut eos igne cruciari creda­
mus.
63. Obj. 6. « Nihil damnationis est iis
qui sunt in Christo Jesu. » 4 Ergo fide­
les Christo conjuncti nullam pœnarum
in altera vita causam habent, sed per
eum omni culpa immunes habentur.
64. Resp. Apostolus de cupiditatibus
egerat, quas docet nihil afferre præjudicii. Fatetur in homine Christiano
manere concupiscentiam , scd viro suo
spoliatam. Inde tamen nequit inferri
justos nullam pœnæ causam habere ,
quum in mullis offendant omnes.
65. Obj. Ί. Christus paradisi gaudia
latroni poenitenti pollicitus est, ipso
quo mortuus est dic : at purgatorii pce(IJ Joan. V.51β) Apoc. xiv· 15.
(?) Ibidem 1Î.
'4) Horn, viii- I·

nas hic, si quis alius, luere de­
buit. s
66. Resp. Supremo arbitrio potest
Christus poenas peccatis debitas remit­
tere : quod maxime decuit iis in rerum
adjunctis, dum cum precaretur latro,
et contra alterum sui in suppliciis con­
sortem vindicaret. Ex indulgentia a
Christo concessa, dum funderetur
sanguis , nequii inferri omnes pecca­
tores statim ac cos pcenilueril omni
poena liberari.
67. Obj. 8. Duo tantum recensentur
ordines judicandorum : duo locaæterna, Dei regnum, ct ignis æternus. ·
68. Rcsp. Utique in dic judicii extre­
mi duo tantum erunt ordines , et duo
deinceps loca : sed antea justi qui
levioribus maculis inquinati discedunt,
aliquamdiu detinentur a Deo videndo.
69. Obj. 9. Apostolus excludit opem
ab aliorum orationibus vel bonis ope­
ribus derivandam : « Omnes enim nos
manifestari oportet ante tribunal Chri­
sti, ut referat unusquisque propria
corporis prout gessit, sive bonum ,
sive malum. » 7 « Unusquisque onus
suum portabit, n 8
70. Resp. verbis S. Augustini : « Hic
omne meritum comparatur, quo possit
post hanc vitam relevari quispiam
vel gravari. Nemo autem se speret,
quod hic neglexerit, cum obierit, apud
Deum promereri. Non igitur ista , quæ
pro defunctis commendandis frequen­
tat Ecclesia, illi Aposlolicæ sunt ad­
versa sententiae, qua dictum est :
« Omnes enim adstabimus ante tribu» nal Christi, ut referat unusquisque
« secundum ea quæ per corpus gessit,
» sive bonum, sive malum : » quia
etiam hoc meritum sibi quisque, cum
in corpore viveret, comparavit, ul ei
possent ista prodesse.Non enim omni(S) Luc. xxiii. 43,
(G) Manli. xxr. 34.
(<) Π. Cor. v. io.
(8) Gal. vi. e.

CAP. Il DE PURGATORÎO.

307

nibus prosunt. Et quare non omnibus I in regnum cmlesle non ingrederentur.
prosunt, nisi propter differentium vifæ Eos arguens anclor slatim subjungit :
quam quisque gessit in corpore ? » 1 • Finge, Pelagianc , locum · τ officina
Et alias :« Unusquisque proprium onus perversi dogmatis tui, ubi tlieni n
portabit, onus videlicet reddenda
*
ra­ Christi gratia vitam requiri et gloriæ
tionis : quia unusquisque nostrum pro possidere parvuli possint. »
sc rationem reddet.Non itaque amplius
73. Obj. 12. Orationes Ecclesiæ, si
invicem judicemus. Nam quantum at­ quid probent, ostendunt ex ipsis in­
tinet ad onera mutum charitalis,invicem feris damnatos erui posse; in Offertorio
onera vestra portate , ct sic adimplebi­ quippe Missæ pro defunctis dicitur :
tis legem Christi. » *
" Libera animas omnium fidelium de­
71. Obj. 10. Christus « dilexil nos, functorum dc poenis inferni, et de
et lavit nos a peccatis nostris in san­ profundo lacu : libera eas de orc
guine suo. » ’ Ergo justi in morte leonis, no absorbeat eas (arlarus. ·
saltem ab omni macula et reatu pœnæ
76. Resp. Preces illæ piam Ecclesi.e
eximuntur.
soiicitudinem de salute suorum filio­
72. Resp. Testimonium illud probat rum exprimunt, quæ tanta est ut ve­
tantum Christum suo sanguine peccata hementer desideret neminem in infer­
nostra expiasse; quin tamen inde se­ na tradi. Liberationem ex inferis da­
quatur nos omni eximi culpa , om- mnatorum certe non precatur, quum
nemve effugere poenam. Sicut igitur ipsa doceat supplicia illa esse ætem.i,
qui manet cupiditate prava gravique nullamque esse ex inferno redemptio­
scelere adslrictus, aeternas tuiturus nem : scd sese veluti præsentem sta­
est poenas ; ita qui levioribus detinetur tuit morientibus, fundilque preces nc
culpis miliora patietur : nullo quippe in damnationem æternam incidant.
testimonio probalur culpas omnes pœ- Simul autem orat ul ab omni vinculo
nasque morienti justo remitti, quem deliciorum solvantur : quæ oratio ipsis
constat nonnumquam sub mortem le­ jam defunctis prodcsl ut leviora im­
viter peccare.
pedimenta tollantur. Profecto ex pre­
73. Obj. 11. Auctor Hypognostici : cibus ct sacrificiis quæ pro mortuis
« Primum locum Fides Catholicorum offert Ecclesia, rile concluditur eos
divina auctoritate regnum credidit viventium suffragiis adjuvari posse,
esse coelorum : secundum gehennam , quum alias hæc omnia forent prorsus
ubi omnis apostata , vel a Christi fide supervacanea.
alienus, ælerna supplicia experietur.
77. Obj. 13. De purgatorio dubius
Tertium penitus ignoramus; imo nec hæsit Augustinus.4 Ergo non est dog­
esse in Scripturis sanctis invenimus. »4 matis auctoritate donandum.
Idem tradidit Augustinus ipse. ’
78. Resp. Augustinus minime dubi­
74. Resp. Auctor ille , sicut Augusti­ tavit de purgatorio ipso, seu de statu
nus , iis locis non agit de temporali quodam defunctorum qui temporales
statu , sed de æternis statibus beato­ luunt poenas , quique viventium adju­
rum el reproborum : Pelagiani scili­ vantur precibus : u Neque negoudum
cet, quos refellebant, contendebant est » inquit, « defunctorum animas
parvulos absque Baptismo decedentes pietate suorum viventium relevari,
fruituros gloria et felicitate , quamvis cum pro illis sacrificium Mediatoris
(t) Encbir. c. «.
(i) L. iii. contra Iit. Pelii. Donat, c. r.
(5)

Apuc. i. S.

Vol. ii.

(C Hypogn. t.v. e. r.
(<>/ Serui. »>,. do rerb. A poll.
(0} Encbir. o. hir. el I. ·>■■ de cie. Del c. »»rr.

398

TRACT. X. DE VITA FUTURA.

offertur, vel eleemosyna» in Ecclesia
fiunt. » · El inter dogmata Aerii hærelici recensuit, « Orare vel offerre
pro mortuis oblationem non opor­
tere. » * Utrum nutem Apostoli ad
Corinthios sententia 8 de salvandis per
ignem, ad purgatorii poenas referenda
foret, anceps htesit aliquamdiu. 4
79. Obj. 14. Consuetudo orandi pro
mortuis orta est ex persuasione animabus bcalitudincm nonnisi in die
judicii tribuendam : interim tamen
credebantur quiete gaudere, nec ulla
affici poena : quod longe differt a pur­
gatorii notione. Ila Oxonicnsos.
80. Ilesp. Consuetudo toti Ecclcsiæ
communis non potest explicari sen­
tentia illa falsa, quæ cum cæteris
Vigilanlii erroribus sæculo quinio re­
jecta est. Ostendimus jam ex Scriptura
et traditione animas perfectas statim
post divortium a corporc, quod morte
contingit, beatas fieri, ct Dei donari
visione. Ipsa quæ aliquamdiu exagitata
est sæculo quartodecimo controver­
sia de esscnliæ divinæ ante diem ju­
dicii visione, bcalitudincm earum
cum Christo in quæstionem nop revo­
cabat. Eas inter el animas levioribus
maculis inquinatas discrimen mani­
festum iit, tum in Patrum scriptis ,
tum in lilurgiis : illarum enim gloria
celebratur, el invocatur intercessio;
his quies, lux, bcatitudo imploratur.
Quam propugnamus purgatorii notio­
nem ex Patrum scriptis, quibus et
Scripturarum sensus illustratur , deri­
vavimus.
(1) F.nchir. c. ix.
(S)
Lib. de lier.
(3) 1. Cor. iii.
(4) L. dc fide et opere c. xvi.
(5) Oxoiiienses sic se defendunt contra quem­
dam suæ seclœ præcunem : a And" now 1 would
venture to ask any Clergyman, 1 would even
appeal to yourself, if a Parochial Minister,
whether, when you have heard of the death of
one of your flock, of whom you hoped well, your
first impulse has not been to pray to God to make

81. Obj. 15. Varietas sententiarum
dc purgatorii pœnis, dc precum *utili
talc, et dc animarum justarum post
mortem statu ante resurrectionem,
ostendit nihil certi dc iis ex Iradilionc
vel Scriptura constare.
82. Ile.ip. In co concors omnium est
sentenlia cl doctrina, orandum esse
pro defunctis, iis utilitatem magnam
cx precibus Ecclcsiæ provenire, cas­
que plene purgatas ad bcalitudincm
tum demum transire. Quod si dc ρα·narum genero vel ratione non adeo
clare vel constanter omnes loculi sint,
dogmatis certitudini non obstat, quum
de iis nihil tamquam fide credendum
tradatur.
,83. Obj. 10. Purgatorii notio cx
Ethnicorum dc altera vita fabulis orta
est, favente animo in defunctos pro­
penso ; sic enim homines instinctu
quodam naturæ iis requiem appre­
cantur.
84. Resp. Quæ apud Ethnicos legun­
tur dc animarum expiatione ad primævam traditionem merito referun­
tur, cujus vestigia in omnibus genti­
bus reperire est. Cælerum ab iis, quæ
de purgatorio tenemus haud didici­
mus ; sed Christianam sequimur tra­
ditionem ct lidcm, solemni cultu a
primordiis Ecclcsiæ manifestatam. Non
nostræ mentis cogitatione nec sensu
quodam humanitatis ducimur; quam­
vis dogmatis veritati' nihil detrahat
quod rationi et sensui humano , divi­
nitus veluti indito, congruat. 3
85. Obj. 17. Purgatorii doctrina virup to tho depaited whatever had been deficient
in your ministrations ? whether (as Luther did)
you have nut prayed for the perfecting and in­
creased blessedness of a departed friend or rela­
tion, even though you have subsequently checked
yourself7 whether you did not find a comfort
from that prayer? and whether this dictate of
human nature, warranted as it is by the early
church , may not, alter all, be implanted by the
God of nature - may not be the voice of God
within us. » Tract. 77.

CAP. II. DE PI RGATORIO.

•W

lulcm cnicis evacuat, Deum anima­ tur, et Apostolos habet anciore», ut
rum, etiam justarum, tortorem facit, nihil nunc dicamus de priori Judæoct tristia letraque subeunda exhibet rum consuetudine. Quis autem dixerit
antequam ad ccelum pateat aditus.
lucri studio eam ab Apostolis statutam?
86. Resp. Nihil crucis virtuti detra­ Quoti ea occasione dentur eleemosy­
hitur, docendo non plenam omnibus na· in sustentationem sacerdotum,
præslari indulgentiam, sed luendas consonum est iis quæ Deus Ipse sta­
quandoque a peccatore pœnas, ut toto tuit, ut qui inserviunt allari.de altari
quo tenebatur reatu liberetur. Profe­ victum derivent. Quod vero pauperi­
cto non ila pro nobis satisfecit Chri­ bus deesse videri posset, ex thesauro
stus ul omni pœna necessario simus Ecclesiæ , juxta divina consilia , sup­
immunes. Nullum supplicium a Deo peditatur, quum pro omnihus fideli­
irrogatum fides tradit; sed animas bus defunctis preces et sacrificia in­
levioribus culpis , vel pœnæ debito desinenter offerantur. Divites igitur
detineri a Deo fruefido. Cælerum si potioris conditionis vix dici possunt,
Theologorum plerorumquc placita de quum onera sccum ferant diviiiæ, et
igne quo purgantur animæ rcspician- sacrificiorum applicatio flat arcano Dei
tur, justitia summa et sanctitas Dei consilio.
adorandæ crunt, tum in purgandis
Animadversio.
electis, tum in puniendis impiis. Nulla
autem necessitas est purgatorii pœnas
89. Purgatorium esse probavimus :
luendi, si quis voluerit Deum arden- quæ autem animæ ibi detineantur indi­
tiori amplecti affectu, ct pro viribus cavimus, eas scilicet qui levioribus cul­
divinæ justitiæ satisfacere studuerit : pis , quas veniales vocamus, discesse­
monentibus idcirco non tristia telra- rint inquinabo, vel quæ haud satis ex­
que exhibentur, sed coeli promittuntur piaverint peccata graviora poenitentia
*
gaudia ; si tamen ipsi toto cordis af­ operibus. De loco, pœnarum genere,
fectu Deum quaerant el diligant.
vel (Juratione nihil duximus proferen­
84. Obj. 18. Turpis lucri studio pur­ dum , ne fidei limites prælergredi vide­
gatorium excogitatum videtur, ut Mis- remur. Cælerum apud Latinos obtinet
sæ veneant, cœlo nonnisi argento sententia ignis pœnam irrogandam.
comparando : ea vero admissa do­ Charitas viventium erga defunctos ex­
ctrina, miseranda est pauperum con­ ercetur orando pro eis , offerendo sa­
ditio, divitibus mox liberandis. Missis crificium , eleemosynas dando, el alias
plurimis pro iis oblatis.
divinam iis implorando misericordiam,
88. Resp. Orandi pro mortuis ct sa­ indulgentiarum etiam applicatio iis fieri
crificium pro iis offerendi consuetudo potest, ad modum suffragii. * De his
ad ipsum rei Christian» initium refer- alias disseruimus.

(1) Juvat Otoniensmm verbi recitare : « There
is one other means of escaping the penalties due
Iosin in Purgatory,which may briefly bo mentio­
ned , vi» : by the grant of indulgences ; these arc
dispensed on the following theory. Granting that
a certain Used temporal penally is attached to
every act of sin, in such case, it would be con­
ceivable that, as the multitude of Christian, did
not discharge their total debt in this life,so some
extraordinary holy men might more than dis­
charge it. Such are the Prophets, Apostle, , Mar-

lyrs, Ascetics , and the like, who bare committed
few sins, and have undergone cjlremc labours and
sulTering,, voluntary or involuntary. This being
supposed the question rises, what becomes of the
overplus ; and then there seems a litness that
what is not needed for themselves, should avail
for the brethren who are still debtors. It is accor­
dingly stored , together with Caotsr’e mente, in ·
kind of treasure-house , to bodispeosed according
to the occasion, and that at the discretion of the
Church. The application of this treasure is called

CAP. X. DE VITA FL'TIRA.

400

92. Alias sæpe tradit Christus perpe­
tua foro impiorum supplicia : « Si
scandalizaverit te manus tua, abscide
DE IHPIORLJl SUPPLICIIS.
illam : bonum est tibi debilem in­
troire in vitam, quam duas manus
00. Ælcrna esse impiorum supplicia habentem ire in gehennam , in ignem
fides Catholica consumer docuit; id­ inexlinguibilem : ubi vermis eorum
circo contraria Origcnis placita in Con­ non moritur , cl ignis non extincilio V., anno 855, damnata sunl. Atta­ guilur. » 8 Liquet dc valle llinnom
men hodiernis temporibus plurimi ab quæ adjacebat Hierosolymis, ubi cada­
hoc dogmate abhorrent, ct universos vera comburi solebant, hic non esse
prorsus homines salvandos praedicant, sermonem ; sed de alterius vitæ sup­
post pennam aliquam , vel nulla penna pliciis quæ — τί πυρ ri âeTSifrrci — dCSÏirrogata ; quapropter Universalislæ di­ gnanlur. Eorum perpetua duralio vercuntur. Unitarii plurimi in hoc versan­ bis magis pcispicuis enuntiari non po­
tur errore. 1 Rationalistic quoque Ger­ terat.
95. De iis « qui non obediunt Evanmani, quorum propago in ipsa qua
scribimus urbe habetur, idem sen­ gclio Domini nostri Jesu Christi » dicit
Apostolus : « Pcenas dabunt in interitu
tiunt.
ælCrnaS — Sirwir îî»»» rii4Wrr , b.idpir
Propositio.
Reproborum supplicia aeterna pror­ «ώ'ΐν — a facie Domini, ct a gloria
sus sunl, adeo ul semel Dei judicio da­ virtutis ejus : cum venerit glorificari in
mnati numquamad salutem perventuri sanctis suis. » * Voces sempiternam
perditionem plane designant.
sint.
94. S. Joannes dicit : «· Diabolus mis­
91. Probatur 1. ex Scripturis. Chri­
stus allocuturus est reprobos in judicio sus est in stagnum ignis cl sulphuris,
ubi
ct bestia et pseudopropheta crucia­
extremo ; « Discedite a me maledicti
in ignem ælernum. »... « Et ibunt buntur die ac nocte in sæcula sæculohi in supplicium æternum , justi autem rum. » 8 Illa supplicia utique perpetua
in vitam ælernam. » * Voces plane si­ minatur Angelus bestiæ cultoribus : « Si
gnificant supplicia perpetua , omni ca- quis adoraverit bestiam. . . . crucia­
rilura fine : — t» nip t» àiûrur — ür bitur igne cl sulphure in conspectu An­
«sAaffir éuûriir — tUUl ignis, tUIIl pCU.Iia gelorum sanctorum , cl ante conspe­
et supplicium perpetua dicitur. Sicut ctum Agni : el fumus tormentorum eo­
vita æterna felicitatem absque termino rum ascendet in sæcula sæculorum. »c
designat, ita supplicium ælernum pœ­ Hæ voces tempora absque linc.ævum
nam absque line. Sententia profertur perpetuum , denotant : nec aliquid oc­
in rerum omnium consummatione : er­ currit, quo carum arctetur significatio.
go respicit perpetuam inde secuturam
95. Probatur ex traditione cl fuie per­
conditionem.
petua Ecclesia:. Epistola nomine EcclcCAPUT III.

an Indulgence , which elands instead of a certain
time of penance in Ibis life , or for the period ,
whatever il be , lo which that lime is commuted
in Purgatory. In Ibis way,ihe supererogatory works
of the Sainis are supposed to go in payment of
the debts of ordinary Christians. » Traci. N. 70,13.
(I) « Unitarians as a body universally believe
in the future punishment of the wicked. By a
very large number ibis punishment has been con­

sidered eternal. By others it is supposed to be li­
mited in duration , but to be severe and dreadful,
according to ibo representations of the Scriptu­
res, and in proportion to the sins of each indivi­
dual. » Unitarian Miscellany, vol. ii. p. Î6.
(i) Matt. xxv. 41. 46.
(3) Marc. ix. 40.
(4) II. These, i. 0.
(3) Apoc. xx. o. (0) Apoc. xiv 0. 10. It.

CAP. Ill DE IMPIont'M SI PPI.ICIIS.
Sim gmyrnensium <le Polycarpl muriyriowripl». circa annum um. laudat
roartyres « unius Hora apalio no ab
ieUTiui puma redimcnles. Frigid u« ipsis
videbatur immanium carnificum ignis,
ob oculos quippe habebant, illum effu­
dere qui ælcrnus est, numquamque
«Unguetur. » — τ·
rjflti.v/zin». 1*
90. Justinus M. a Christo scelestos
puniendos dicit : « Similiter quidem
Plato improbos, cum ad Minoem et
llhadamanthum venerint, punitum iri
ab illis dixit : Nos autem idem illis
eventurum dicimus, sed a Christo; idque exislenlibus in iisdem corporibus,
una cum suis animabus, ulpœna ælcr­
na puniantur, non mille annorum , ut
iste dixit, circuitu definita. ■> 3 —- *«<
rlip ûtrcir Ιχμαι pira rur -ψ1’'* 4” yurs/xirwr,
iiuuM χ»λατι> xeXae-^n-ri/4<r&>r, αλλ’ iXi
ZiAicrraira wlp/efer, ùr ixtirir ιφ« , juirer.
— Docemus « unumquemque ad æternam sive pœnam , sive salutem pro
meritis actionum suarum proficisci. Si
hæc cognita omnibus hominibus essent,
nemo vitam ad breve tempus eligeret,
cum se ad aeternam ignis condemna­
tionem proficisci SCiret. » — ixatrrer ir'
aîuriaf χολαΤίί ·
»ar’ άξιατ rar
rspivir^ar. ii yxt ii rarrir
tavra. iyrru7k>r, ix àr rir r«r «axrur r.ir
Ιλ-rytr «|)»ir« , ynurxar ripivtr^ai iir' aiuriar
i/Λ irvjitr xarafix·». s « Qlli improbe
vivunt nec immutantur, cos igne æter­
no credimus puniri ■» — χ«λα;<^>>
Γι T9vr ά1<ΧΜΓ x
*i
μ· pirafaM.trrar. ir
aiuHV irvpi wi^rivipir. * '■ Apud I1OS Cllim
princeps malorum dæmonum serpens
vocalur , el satanas , ct diabolus , ul
potestis ex lilcris nostris scrutando
perspicere. Hunc Christus praemonstra­

(I) Ep. n. 9. p. I®®. »nl. '·· Pa,r· 'P1'4*· a Co,elerio, ed. a Joanne Clerico Amateledami anno
«»*.
(1) xpoal. i. (·1ί··«·Ι η·’·ρ· ,Μ· ï’l-,-eJ·
Wire.
(3) lb. η. I» ρ· ·»*·

vit cum ipsius exercitu ct asscclanlihtis
hominibus in ignem missum iri, ut Iu
infinitum sevum excrucientur. · — »» Irr
r« xou -rtpQàrrirfai μίτΛ r«r air· ÿrçcrmr
»ΛΙ rttt iro/x«>w» iufftrW,
r»r «rifxarrar *«<
►<
, roit/niuTtr · Xj)«?rip. ·
— Chrislifidelium persecutoribus, ct
« omnibus injusto odio indulgenti­
bus nec poenitentiam agentibus, æternum per ignem supplicium >» servari
docet — KtXafir ii» ropir
* Ilefert mulierem ad fidem conversam eth­
nico marito Christianam doctrinam ex­
ponentem, libidinose viventibus « in
æterno igne supplicia « denuntiasse —
ir άιωπΜ rop» xitarir irayytMxra. 7 Dæmonibuset eorum cultoribus in æterno
igne supplicium servari dicit, ex pro­
phetarum el Jesu Christi doctrina —
a ir xufi uiuri 'i»artxr iror ·) aj xai u
Xftqrrai xu.rrtr Xfitxr^ar yinrtrfei, m
luitur i «(Uirtpir iiiafxaXir Hila-·. Λ
Cum Tryphone disserens ait ; ■· Alii qui­
dem in judicium el condemnationem
ignis perpeluo cruciandi mittentur. »
ύ ptr iir Xfirir xai xaratixrr rt repor axxtrrur xoAafiTd<
*i
*φ·>«τι».
τι/
9
97. S. Irenæus : « Quoniam quidem
transgressoribus ignis æternus præparalus est, et Dominus manifeste dixit,
et rcliquæ demonstrant Scripluræ. El
quoniam præsciit Deus hoc futurum ,
similiter demonstrant Scripluræ, quem­
admodum et ignem ælernum his qui
transgressuri sunt, præparavit ab ini­
tio. · «·
98. Theophilus Antiochenus suadet
Autolyco ut credat resurrectioni, » ne
si nunc incredulus fueris , credas tunc
suppliciis cruciatus ælcrnis. Quæ sup­
plicia cum predicts a prophetis fuis­
sent, etC. » — «nw/xinr roro Ir iûurlltt

(4) Apol. i. (alias ii.) η. 11. p. <SS.
(5) Ib. n. Î8. p. ICO.
(6) Ib. n. 4S. p. IM.
(T) II. Apol. aliaa i. n. i. p. «M.
(8) Ib. n.8. (9) Dial. c<«"« Trjpb.n. 15.p. Ili.
(10) L. ii.ad hoir. e. alla.

403

TRACT. X. DE VITA FUTURA.

r<,u«p>a<r. ir riptf'ti· wp«li(>»/
*t»«r
v'xi r*>»
τρ<«·Γ»>. » 1
99. Tertullianus ethnicos antistites
alloquens dicit : « Enim vero nos, qui
sub Deo omnium speculatore dispungi­
mur, quique æternam ab co pœnam
providemus, merito soli innoccnliæ oc­
currimus , el pro scientiæ plenitudine,
pro latebrarum difficultate, et pro ma­
gnitudine cruciatus, non diutunii, ve­
rum sempiterni, eum timentes. » * In Jc
corporis resurrectionem probat, quod
cum anima in aeternum puniendum sit:
« Si quis occisionem carnis atque ani­
mae in gehennam, ad interitum et
tinem utriusque substantia.· arripiet,
non ad supplicium , (quasi consumen­
darum , non quasi puniendarum) recor­
detur ignem gehennœ œlernum prœdicari in pœnam æternam. » ’
Objectiones solvuntur.
100. Obj. 1. Doctrina de ælernis im­
piorum suppliers lota nititur vocibus
α<«> ct ά>«>κΓ, quæ ævum , vel tempus
diuturnum significant. — ·κ'αιω»α.,
». Exod. xv. 18. Dan. xii. 3 Mic. iv. 5.
*< Oinnes populi ambulabunt unusquis­
que in nomine Dei sui : nos autem ambu­
labimus in nomine Dei nostri in ælernum
Cl Ultra : » — iw rit àiura, και ti'îxura. *
l’rælerca quinquies tantum in novo Te­
stamento voces hæ de impiorum sup­
pliciis adhibentur : vix autem dogma
tanti momenti vocibus ambiguis raro
usurpatis probari potest.5
101. Rcsp. Doctrina hæc ex prædicalione el traditione perpetua Ecclcsiæ
claret, et plurimis fulcitur Scripluræ
testimoniis. Quod ad voces illas attinet,
ævum, aeternitatem plerumque desi­
gnant , quamvis nonnumquam ad tem­
pus diuturnum referantur. · Cæterum

(l)L. Î. ad Aulolyc. n. 14. p. 18». ed. Wire.
(S, Apologetic, c. 45.
(S) De llesurr. cam. c. 55.
(4) Cbauncy'e Salvation for all men p MS.
S) L'nitnrian Miscellany Vol. II· Ρ- J*· Note et

Vol. VI p. IM.

dum agitur de impiorum suppliciis,
quæ adjunguntur amplissimam postu­
lant explicationem. · Quale est, :elcrnum supplicium pro igne diuturni tem­
poris existimare, ct vilam æternam
credere sine One? cum Christus in eo­
dem ipso loco , in una eademque sen­
tentia dixerit, utrumque complexus:
« Sic ibunt isti in supplicium æternum,
·> justi autem in vitam æternam. » ’
Quod ad textuum numerum spectat,sa­
lis est ut vel semel tradatur veritas. » ’
Cæterum non sola nitimur Scriptura;
sed perpetua lide ab Apostolorum tem­
poribus ubique vigente, cujus testes
insignes adduximus.
102. Obj 2. Ex eo quod vita ætorna
dicatur et supplicium ælernuni, non
sequitur eadem amplitudine vocem
illam utroque loco prædicari; nam
alias dicitur : « contriti sunt montes
sæculi. Incurvati sunl colles mun­
di , ab itineribus ætcrnilalis ejus. ’
Q^iy ni3,l?n D%y myaj ιπΐζ
— lrax‘la.1 jSsvrti ru kiirsr άι Un άιύιΐΛΐ

— Colles non sunt æterni eadem
ratione qua Dei viæ. Prætcrea
pœnam qua corrigatur el emendetur
quis denotat ; el proinde ælerna esse
non potest.
103. Rcsp. Objecto loco ipsi montes
sæculi dicuntur itinera Dei, ideoque
eodem prorsus sensu vox Hebraica
O^iy et Græca
in ulraque sen­
avm.

tential parte usurpatur : Vates scili­
cet vetustos montes veluti Dei itinera
pingit, poetarum more. Cæterum in
loco Mallluci justorum ct impiorum ad­
versa conditio exhibetur ; el quum beatitudo illis in præmium a judice, tri­
bula , dicatur ælerna, ct piena etiam

(0) Joan, viii, SS. Gen. ivii. 8. Exol. xl. IS.
(7) Aug. 1. xxi. de civ. Dei 0. xxiii.
(8) Alias enumerantur trcdeciin . quarum un­
decim in novo Testamento repenuntur. Unitarian
Miscellany Vol. VI. p. lij.
I'jj Hub. iii. c.

CAP 111· OF. IMPIORUM SUPPLICIIS.

103

impiis irrogata ælerna quoque nuncu­ lendum. De ira minisque iis qui in hac
petur, nulla interpretationis justæ re­ vita versantur intentatis allero loco
gula sinit ut diversimode explicetur. agit. Dei efferens misericordiam , qui
. Nam si æterni supplicii aliquando haud semper se praebet adversum vel
linis est futurus, ·· animadvertit optime minacem ; sed indulgentia summa ho­
Basilius M., « omnino habebit el vila minum remittit peccata « Non secun­
ælerna finem. Sin in vita non sic evan­ dum peccata nostra fecit nobis: neque
gelic! dicti sensum accipimus, quæ ra­ secundum iniquitates nostras retribuit
tio est statuendi Unem supplicio æler- nobis. » Isaias loco objecto jusliliæ di­
no? /Elenii enim adjunctio pariter in vina·. exercitium in dæmones ct homi­
utroque ponitur. « Ibunt enim hi, » nes impios semper continuandum dicit.
inquit « in supplicium ælernum, justi « Hoc vero loco, · animadvertit ipse
autem in vilam æiernam. n ' Quod ad Rosenmüller « quum proxime (vs. i"
vocem χβλασ,ρ perlinet, pœnam sup- lova regnaturus dicatur, verhum -npfl’
pliciumquc denotat, nec necessario ad haud dubie de pana est intelligcndum ,
.correctionem refertur, quamvis pœnæ ut infra 29, 0. Sensus est, sceleratos
jn hac vita irrogalæ ad hunc finem ple­ illos, quos divina justitia in carcerem
rumque referenda? sint.
conjecerit, post multos etiam dies fore
101. Obj 5. Psalles dicit : « Numquid torquendos, i. e. numqttam futurum
in æternum projiciet Deus : aut non ap­ esse pœnarum terminum. Ha Abenponet ul complacilior sil adhuc? aut in Ezra : sensus esi, malum hoc protra­
finem misericordiam suam abscindet, hendum esse, dum ipsi, inclusi car­
a generatione in generationem ? aut eer», ibi pœnæ loco essent detinendi.·
*
obliviscclur misereri Deus? aut conti­ Dc Apostoli loco objecto diximus, de
nebit in ira sua misericordias suas ? » * purgatoriis poenis disserentes. Liquet
Alias : « Non in perpetuum irascelur, de reprobis non esse sermouem, sed
neque in ælernum comminabitur. » 5 de iis qui supra fundamentum lignum,
Isaias : « Congregabuntur in congrega­ fœnum el stipulam ædificant, scilicet
tione unius fascis in lacum , et clauden­ do iis qui doctrina fidei servata, vana
tur ibi in carcore : el post mullos dies quædam tradunt, vel qui in leviores
visitabuntur. » ‘ Apostolus : « Si cujus incidunt culpas.
opus arscrit, detrimentum patietur :
106. Obj. 4. Ignis inexlinguibilis in
ipse autem salvus erit ; sic tamen quasi Scripturis haud denotat ignem perpe­
per ignem. »1
tuum : nam minatur Deus sabbatum
105. Rcsp. Psalles graviter afflictus violantibus se ignem in portis Jeru­
Deum aliquando sibi propilium futurum salem accensurum qui non exlingue
*
confidebat : » In dic tribulationis meæ tur ; 7 quod significat incendium quod
Deum exquisitu. . . . Renuit consolari durabit donec urbs fuerit penitus con­
anima mea, memor fui Dei, el delecta­ sumpta. Sic ct per Ezechielem. * Isaias
tus sum. r Cæterum si quis malit verba Idumæis minatur iisdem vocibus quibus
ejus ad vitam alteram referre, non re­ utitur Joannes de impiorum suppliciis :
pugnamus; spem scilicet enuntiat se « Quia dios ultionis Domini, annus
haud fore a Deo obpeccata, quorum retributionum judicii Sion. El conver­
illum pœnitebat, in ælernum repel- tentur torrentes ejus in picem, et hu­

it; In reguli» compendio traditi» inter.
(i) I·». luri­
is) Ps. cii.
(4> !»aia>»»i
*·
·
**

(S) f. Cor iii. IS.
(UJ IlosenniUller in loc.
p) Jer. i,.,. V.
(β) Eicch. n. 4J. I».

404

TRACT. X. DE VITA Π ΊΙΊΙΛ.

inus cjus in sulphur : et erit terra ejus
in picem ardentem. Node ct die non
exlinguctur, in sempiternum ascendet
fumus ejus, β * Liquet hæc ad litteram
non esse accipienda , sed Dei magnam
ultionem designare. *
107. Resp. Voces caedem non ubique
eamdem oblinent vim : cx adjunctis
cnim sæpc pendent. Ignis qui non cx·
tinguetur apud Jeremiam cl Ezcchielem denotat incendium lotius urbis,
ïdumææ desolatio ab Isaia depingitur,
mutuatis imaginibus a Sodomis incen­
dio consumptis. Cæterum licet pro­
phetarum descriptiones non sint ad
litteram urgendæ, Christi verba dc
igne numquam cxlinguendo, et de igne
supplicioque æterno, non possunt id­
circo ad temporalem poenam referri :
hic cnim, magister el judex , proprie
loquitur, illi poetarum more vehemenlioribus vocibus , el vividioribus ima­
ginibus utuntur. Quæ occurrit simili­
tudo inter Joannis verba el Vatum ,
probabilem prieberol rationem illa
pari ratione interpretandi, nisi adjun­
cta discrimen ostenderent ; agit enim
ille de cruciatibus alterius vilæ post
rerum mundanarum finem.
108. Obj. 5. Ignis metaphorice adhi­
betur, ul conscientiæ remordentis cru­
ciatus indicetur, qui el vermis semper
rodenlis figura significatur ; ergo æternitas suppliciorum cx ignis æterni
metaphora haud certo infertur.
109. Resp. Quidquid sil de meta­
phora , constat poenam summam vehemenlcmque cruciatum utraque voce
designari : quapropter adductis Christi
Domini verbis, exclamat Augustinus :
« Non eum piguit uno loco eadem
verba ter diccre : quem nou terreat
ista repetitio, ct illius pœnæ commi­
natio tam vehemens ore divino ?» 8

(I) Isaiæ xxxiv. 8.
(i, Unitarian .Miscellany vol. vi. p. I3C.
(3) L. xxi. de civit. Dei c. ix.

Vocibus illis corporis cruciatus signi­
ficari putat : « facilius est ut ad corpus
dicam ulrumque perlinere, quam neu­
trum ; et ideo tacitum in illis divinæ
Scripluræ verbis animi dolorem, quo­
niam consequens esse intelligitur,
etiamsi non dicatur, ul corpore sic
dolente animus quoque sterili pœnilenlia crucietur. » * /Elernilas pocnarum non pendet ex voce unica vel
ambigua ; sed ex claris testimoniis,
suffragante traditione perpetua.
110. Obj. (5. Pii doctique homines,
in Scripturis exercitatissimi, ptenas
æternas negarunt. Sic Origenes, Gre­
gorius Nyssenus, Gregorius Nazianzenus, Ambrosius , imo cl Hieronymus.
111. Resp. Origenis quidem scripta
huic errori favent : sed eruditi hominis
ingenio nimis fidentis opinatio vetustæ
fidei ct concordi aliorum doclrinæ
praevalere nequit. Gregorii Nysseni
opera ab Origenislis corrupta fuisse
olim contendit S. Germanus Conslantinopolilanus. 8 Habetur autem ejus
testimonium de sempiternis impiorum
pœnis in oratione in eos qui differunt
baptisma, quibus omnem tollit salutis
spem : « Gum non sil obsignata «
anima, eam exhibet « frustra deflen­
tem el inutiliter pœnitentem, non secus
atque divitem qui induebatur purpura
el bysso, quemque lautus, ac delica
tus omnis generis cibus alebat mate­
riam ignis qui non potest extingui. ··
Nazianzenus catholico sensu locutus
est de igne, vitii omnis levitatem ab­
sumente ; · eum enim sempiternum
agnovit : « Omnibus his formidabilior
ignis, cum insomni illo verme con­
junctus est, nec unquam extinguilur,
verum in sceleratorum hominum poe­
nam , perennis est el sempiternus. ·7
Quod autem addit : « Nisi tamen hoc

(4) Ibidem.
(u) !.. cui titulus, Retribuens ct legitimus.
(c) Orat, xxxix. in g. lumina. (7) Orat. xl.

CAP. III. DE IMPIORUM SUPPLICIIS
quoquo loco quispiam ignem mitius, atque purganda , moderatam .arbitra­
atque ul Deo vindico dignum esi, in- mur, et mixtam clementia sentcnlitim
telligendum putet; · dc pœnarum judicis. » ’ Hæc suppliciorum aeter­
acerbitate , potius quam duralionc ex­ nam durationem non excludunt, sed
plicandum est. Profecto de damnatis Chrislianis plurimas rationes purgandi
ait : « Hos autem simul cum aliis, vel delicta a Deo praeberi innuunt, nec
potius ante alia istud excruciabit, quia totam irrogari pmnam quam meren­
a Deo projecti sint, atque inustam in tur , juxta justitiæ rigorem. Profecto
conscientia sempiternæ ignominiae Hieronymus alias dicit : « Sciamus
notam gerant. » ‘ Ambrosius homi­ peccatores in Evangclio mitti in ignem
num flagella a diaboli et ministrorum teternum, qui præparalus sil diabolo
ejuspœna distinguit, quatenus illa ad cl angelis ejus, el de his dici : « Vermis
emendationem diriguntur, quæ scilicet » eorum non moriclur, el ignis eorum
in vita hac irrogantur : « Ideo dives » non cxlinguetur. » · « Iu eo pec­
ille in Evangclio, licet peccalor, poena­ cator maledictus erit, quod , incor­
libus urgetur aerumnis, ut citius possit rupto corpore, poenas patiatur aeter­
evadere. » ’ De divile quem Deus nas. » 7
monuit ipsa nocte eum moriturum
112. Obj. 7. Pugnat cum Dei attri­
esse, loquitur, non de illo qui sepul- butis suppliciorum æternilas. Deus
tus est in inferno; ibidem enim ait : summe bonus creaturas felices esse
« Christus suos castigat, quos diligit : necessario optat : summe sapiens ad­
alienos, tamquam generali damnatione hibuit subsidia quibus tanta felicitas
impietatis adstrictos, poena damnat illis certo comparetur : summe potens
ælerna. » Lapsam virginem alloquens omnia procul esse jussit, quibus be­
ait : « Ego tamen qui scio graviora nefica ejus consilia in irritum mitte­
facinorosis servari tormenta , el sine rentur. Quomodo posset condere crea­
tine impias animas cruciatus manere, turam ætemæ miseriæ obnoxiam ?
non temporales utique, sed æternos ; Quomodo posset vitam tribnere, quæ,
aliis te volo cruciatibus affici, profu­ parvo excepto intervallo, dum in ter­
turis utique, non animam perdituris.» ris quis versatur, summo Corel in
• Hieronymus arguit Pelagianos, quod tevum cruciatui ? 8
peccatores Christianos eidem, cum
113. Resp. Donitas infinita Dei in
ethnicis, damnationi subjicerent , vita largienda exercetur, sicut et in
quum plurimis flagellis illos ad se re­ tribuendis subsidiis quibus quis felix
vocet Deus : » Peccatum autem cl ini­ evadere possit. Sapientia divina in iis
quitas , pro qualitate viliorum, post eligendis quæ tanto tini conveniant
peeçati et iniquitatis vulnera, accipit ostenditur : potentia etiam in iis amo­
sanitatem. Unde scriptum est (Psalmo vendis obicibus quos adversa aliqua
51) « Multa flagella peccatoris : » ct vis objiciat. Cæterum hæc non exigunt
non interitus sempiternus : et per ul creatura rationalis libertate carent,
omnia flagella atque cruciatus emen­ quæ procul dubio insigne est donum ;
datur Israel. » * ■< Peccatorum atque vel ut ejus abusus copiosissimis pror­
impiorum, ct tamen Christianorum, sus subsidiis divinis impediatur. Ipsa
quorum opera in igne probanda sunt, Dei libertas, quæ summa et necessaria

(I)
(t)
(S)
(4)

Orat, *»·
|n P«. ciriii· Serm. ». "· «·
!.. de Virg. lap»· c· 8·
L. i. dial. eilr·,,clae'

(3|
(6}
(7)
*)
(<

In calce Comm. in fraiam.
Corum, in c. iii. Jon®.
Comm, ad c. la», ta
*·®
»· *Λ·
Unitarian Miacellaa», rot· ri. p. <<·.

406

TRACT. X

DE VITA FUTURA.

perfectio csl, exigit ut possit pro ar­
bitrio suo doua majora vol minora
tribuere : suprema ejus majestas po­
stulat a creatura rationali et libera ob­
sequium ; el justitia , quæ illi, æquo
ac cæleræ perfectiones, convenit, in­
juriam illatam puniendam ostendit.
Condendo creaturam æternæ felicitatis
capacem, se bonum benctlcumque
probat Deus : quod autem æternæ
miseriæ sil obnoxia , ex ejus libertate
conlingit, nullo cum divinæ bonitatis
detrimento ; ncc enim aliqua necessi­
tate in tantum malum incurrit. Vita
est præclarum donum , quod ex facul­
tate adipiscendi felicitatem perpetuam
valde augetur. Si igitur per breve tan­
tum intervallum quis felix sit,sibi est
tribuendum.
114. Obj. 8. Pœna omnis juste irro­
gata ad correctionem peccantium dirigi
debet : alias foret vindicia , quæ sum­
mo et optimo Deo indigna est. Jam
vero correctis peccatoribus, tollitur
omnis causa poenas irrogandi : igitur
hæ desinant ncccsse est.
113. Rcsp. Poena delicti est punitio,
et justitiæ exercitium , idcoque haud
necessario ad emendationem dirigi­
tur. Ea est peccati turpitudo, ul pu­
niri debeat, sive emendationis spes
subsit, sive peccator delicio pertinax
inhæreat. Vindicta hæc, quæ sancti­
tate et justitia divina innititur, Deum
maxime decet, scelerum utique ulto­
rem: « Mihi vindicia ; ego retribuam,
dicit Dominus. » ‘ Numquam autem
corriguntur reprobi, quippe quorum
voluntas in malo est oblirmala, elapso
pœnilentiæ spatio , quod justissimo
Dei judicio intra hujus vilæ limites
continetur. Manet igitur semper pænæ
causa , voluntas scilicet a Deo aversa.
« Etsi erit ibi stimulus poenitudinis, »
animadvertit S. Fulgentius , « nulla
tamen ibi erit correctio voluntatis. A

(1) llom. «ii. 19.

talibus enim iniquitas sua ita culpabi­
tur, ul nullatenus possit ab eis vel
diligi, vel desiderari justitia : volun­
tas enim eorum talis erit, ut habeant
in sc semper malignitatis suæ suppli­
cium, numquam tamen percipere pos­
sint bonitatis aflccfum. » ’
116. Obj 9. Inter delictum el poe­
nam proportio servanda csl : jam vero
delictum temporis momento plerum­
que admissum nullam habet cum cru­
ciatibus ælernis proportionem.
117. Resp. Gravitas delicti temporis
spatio quod in eo patrando impendi­
tur, non est dimetienda , sed re ipsa,
el animi voluntate. Inter homines
graviori sæpe puniuntur supplicio quæ
temporis momento admissa sunt,v. g.
homicidia , quam quæ per diuturnum
spatium Quod ad peccati gravitatem
attinet, infinita quædam Deo irroga­
tur injuria, dum creatura, bcncliciorum oblita, legem negligil el violat,
cum supremæ majestatis dispendio.
In peccatore pertinaciter crimini inhærentc reperitur voluntas semper
peccandi : ipsaque semel in malo
morte oblirmala nequii ad Deum con­
verti, nihilque exhibet quod eam a
pœna in quam incurrit liberandam
suadeat.
118. Obj. 10. Ab omni humanitatis
sensu abhorret ut quis diris in tevum
crucietur suppliciis : a divina erga ho­
mines pietate procul esse debet ; quis
enim pater liliorum delectetur cru­
ciatu ? Carnificem potius quam pa­
trem Deum exhibent qui inferorum
ælcrna prædicanl supplicia.
119. Resp. Judicia divina nobis in
Scripturis sanctis, et Ecclesia docente,
patefacta, sunt attendenda ; non noster
in iis scrutandis sensus sequendus.
« Humano errat affectu , » qui pec­
catorum poenas leviores æstimat, el
« lanio invenitur errare deformius, cl

(3) L. dc fide ad Petrum, c. iii.

CAP. IV. DE CORPORUM RESURRECTIONE.

contra reda Dei verba perversius,
quanto sibi videtur sentire r.lemcnlius. . 1 Deus quid. Ill paler beni|(niasimus morle peccatoris vel ejus pœna
non lielalur ; sc.l judex quum sil san­
ctissimus et .eqilissiniiis, odit cl punil
quidquid a sanctitatis norma esi alienum. Atlamen necessc non est eum
concipere pœnas irrogantem; nam cx
ipsa peccatorum conditione, quum
procul sint a regno crelorum , vehe­
mens oritur dolor, qui, omnibus fa·
tentibus theologis, csl maximus da­
mnatorum cruciatus, pœna damni di­
ctus. Quæ autem supplicia ignis no­
mine in Scripturis designantur, non
satis feliciter quis explicuerit ; nec
enim igni quo fovemur esi similis,
Cæterum carceris ipsius, ul ita loquamur, adjuncta haberi possunt quæcumque sini externa damnatorum supplicia , quin Deus ea inferens concipiatur.
120. Obj. 11. Si ælcrna sint damna­
torum supplicia, aeque puniuntur qui
semel lapsi fuerint, el qui totam vitam
omni scelerum genere se inquina­
verint.
121. Resp. Minime. Duralio csl ea­
dem, sed non doloris vis ct cruciatus
« Nequaquam tamen » animadvertit
optime Augustinus, >< negandum est,
etiam ipsum æternum ignem pro diversi tale meritorum quamvis malorum
aliis leviorem , aliis futurum esse graviorem , sive ipsius vis atque ardor
pro pœna digna cujusque varietur,
sive ipse æqualiter ardeat, sed non
æquali molestia sentiatur. ■> *
Animadversio.

122. Dc genere suppliciorum quibus

CAPUT IV.
DE CORFORCM RESCRRECTIO5E.

_____ r.
123.Corpora
nostra sub finem mundi
suscitanda fides docet, quippe quæ
justissimo Dei judicio, animæ gloriae
vel pænæ consortium in ævum initura
sunt. Fuerunt quidem ipsa Aposlolorum ætate qui hoc dogma negarent ,
« dicentes resurrectionem jam esse
faciam. « 3 Basilides Alexandrinus,
qui Glauciam interpretem Petri se
magistrum habuisse gloriabatur, id
e,ia,n impugnavit.
Propositio.

puniuntur damnati, nullam definitioCorpora omnium hominum in mundi
nem protulit Ecclesia, quæ tamen line resuscitabuntur, animabus iterum
Scriptura· voces consumer adhibcl. socianda nexu indissolubili.
Huic insistendum exemplo, el dc iis
121. Probatur i. r
* Scriptura. lob

(i) Ibid. c. iri.

407

caedem adhibenda» voces , quin ad lit­
teram omnes pressius urgeantur. Pre­
me statim decedentibus in peccato
mortali irrogantur, juxta illud Evangclii : " Mortuus est dives, et sepullus
csl in inferno. » ’ · Excipit impios, ··
inquit S. Hilarius, « statim ultor in­
fernus, et decedentes de corpore confestim de via justa peribunt. Testes
nobis sunt Evangelii dives et pau­
per. » 1 Quod autem in judicio Chri­
stus dicturus sit : « Discedite a me
maledicti in ignem æternum, » ad
omnium reproborum sortem decernen­
dam refertur, qui corpore el animo
___ cruciandi
______
... ævum,
____ , nquum
________
sunt
in
singulorum animæ antea pœnas tantum
luant, fn parabola divitis de iinguæ
cruciatu Iit mentio; sed singulæ parabolarum circumstanti® non sunt
urgendæ, quoties aliunde certo constat eas ad litteram nou esse acci­
piendas.

TRACT. X. DE VITA FUTURA.

lOR

inter ærumnas suasse spe resurrectio­

nis solatur :

’p

rwT—wpj ’-ny nnm πφ
*
*wy-Sy
ό-ητπκ·
’JN w
mbit« πιηκ
nu’3a i
•
T Tl T ·-!
V-i
TTIT · T · ·

mortis suæ somnum non æternum
fore , sed ab ipso Deo se aliquando
expergefactum iri, cl futurum esse,
ul Deus mortuo ipsi advigilare non
desinat, ipsum olim in vitam revo­
catum ul amicum amice receptu­
rus. » ’

-ι1» ίτ-kSi w *ryi
125. Hanc fidem Jmimis communem
Testimonium hoc praeclarum a Vulgato fuisse, Sadducæis exceptis, ex Evangelio
colligitur,s quæ ex divinitus tra­
interprete redditur. <■ Scio enim quod
Redemptor meus vivit, el in novissimo dita revelatione manasse censenda est.
die do terra surrecturus sum : el rur­ De morte Lazari flenti Marthæ dixit
sum circumdabor pelle mea, el in Christus : « Resurget frater tuus ; >· re­
carne mea videbo Deum meum. Quem spondit ipsa : « Scio , quia resurget in
visurus sum ego ipse, et oculi mei resurrectione in novissimo die. » ‘
120. Apostolus Paulus clarissime re­
conspecturi sunt, el non alius : repo­
sita est haec spes mea in sinu meo.» 1 surrectionem corporum proponit el in­
Hæc nullam ambiguitatem relinquunt, culcat tamquam fidei praecipuum quod­
certam enim indicant fiduciam , Job dam dogma : « Si autem Christus pro­
in ipsa qua tunc induebatur carne, dicatur quod resurrexit a mortuis,
Deum oculis suis visurum. Textus quomodo quidam dicunt in vobis, quo­
quidem eumdem præsefert sensum , niam resurrectio mortuorum non est?
quamvis voces nonnullæ clarius enun­ Si autem resurrectio mortuorum non
tiatae sint in versione Vulgata. Eum est: neque Christus resurrexit. »...
reddit Rosenmüller : « Ego novi vin­ « Sed dicet aliquis : Quomodo resur­
dicem meum viventem : ct postremum gunt mortui? qualive corpore venient?
super pulvere staturum, n quod ex­ Insipiens, tu quod seminas non vivifi­
plicat de cura quam ipsius in pulvere catur, nisi prius moriatur. . . . Sic cl
jacentis gesturus erat : « et post cu­ resurrectio mortuorum. Seminatur in
lem meam consumptam corroserint corruptione, surgel iu incorruplionc.
consumentes hoc, corpus, tamen e Seminatur in ignobilitate, surgel in glo­
carne mea videbo Deum ; quem ego ria : seminatur in infirmitate, surgel in
videbo mihi, et oculi mei vident, nec virtute. Seminatur corpus animale, sur­
alius : consumuntur renes mei in sinu ge! corpus spiritale. . . . Ecce myste­
meo, prat vehementi Deum videndi rium vobis dico : omnes quidem resur­
desiderio. » Plurimum laborarunt Ra­ gemus, sed non omnes immutabimur.
tionalist» ut verborum horum vim In momento, in ictu oculi, in novissi­
elevarent, sed irrito conatu , judice ma tuba : canet enim tuba, et mortui
ipso Rosenmüller : « Johns spem, resurgent incorrupti : et nos immuta­
quam fovebat, se oculis corporis sui bimur. Oportet enim corruptibile hoc
instaurati adspecturum esse Deum, induere incorrupijoncm : et mortale
verbis clarissimis declarat. » . . . hoc induere immortalitatem. «s
• Non est cur negemus Jobum spem
127. Probatur 2. ex Symbolo Apostoillam , quam simplex verborum suo­ lico, in quo Carnis resurrectionem pro­
rum sensus prodii, apud se aluisse, fitemur. Sic etiam Symbolum Conslan-

♦pria «η»
*»

(I) Job xii. S8.
(1) In locum.
(5) Mati. uii. S5.

(4) Joan xi.il.
(β) I. Cor. χγ. n. is. ,|2,

inn

CAP. IV- DE CORPORI M RESURRECTIONE
linopolitnnum : Expcctamus resurre­

Ur’ αξία· rtt $»»». bttyftflr ) if O W

«V» r« 4
*'^'
’ ^
* r............. Λλ>«
ctionem mortuorum.
128. Probatur 3. ex Patrum testimo­ ixiTrur MipitT iytifUSat. iri lirai , rcr'
niis. Ά. Justinus dc Christo dicit : « Du­ ntrrwntir ■>·>·»
μ·
« Cum mor­
plicem siquidem ejus adventum el prae­ talitatem deposueris cl immortalitatem
sentiam prænuntiaruni sancti Vales : indueris, tunc Deum pro meritis vide­
unam quidem jam exhibitam ut despe­ bis. Excitabit enim tuam carnem cum
cti cl passionibus subjecti hominis : anima immortalem Deus. .
. Sed
secundam autem, quando c coelis cum mortuos excitari non credis. Cum res
gloria cl angelica militia sua adveniet, eveniet, tunc credes, velis nolis » *
aderitque ; cum omnium etiam, qui un­ Plura congerit ut (Idem de resuscitan­
quam extitere , mortalium corpora sus­ dis corporibus suadeat, deinde subjun­
citabit; atque dignos quidem induet gens : ratr
*
ii natta Irtpyt» i r« hv et^ia
natura corruptibilitatis universae ex­ hr rt ΐηιίιιζαι
Iii rmrtrt , irr lr»ar>r
perte : injustos autem in perpetuo sen- ifrir i Stir Ttufai r,r taSthttr irurrafit
su, una cum malis gentis, in ignem atrarrut atSpttntt. « llæC OUlCm Omilia
mittet sempiternum ■>1
operatur divina sapientia . ut vel ex
129, Athenagoras librum de resur­ his demonstret posse Deum genera­
rectione mortuorum scripsit , et ex lem omnium hominum resurrectionem
Apostoli auctoritate eum veluti divi­ perficere. » * Se aliquando incredulum
num dogma vindicavit, difficultatibus fidem ex attenta horum consideratione
et objectionibus diligenter excussis : el Prophetarum lectione concepisse
iulaAer nutri ro Aliro/ziror , 5r« Iu tara rtf prolitelur. M» «i» interit, a>>a nifrtoi.
untlrt) c>, rt ψίαρτβ» nvri tai Slaftitalf.t m yap iyu inifnr rrr· tfteSaif ktta 1er
irluratrSai αψ.>αρ7ια» , *ir *{utTiiadoru Ιζ t.aratnrar kvru niTrlttt, άμα tai irirvZ·»
àtalrartar rut «xpudort» , tai «Μ» «Μ·· ί<ρα·Γ
’·' ayiut τρθφ·Γ·ί. " Ne SÎS
i,,TU' rat »»Xefl<rM„er , J Ma, Te,„ {,a_ igitur incredulus, sed potius crede ;
λιλυ/xnar, ixarr.r ηιμιπται htaiur i Sia nam elego non credebam id fulurum,
Ttv σωματίΓ irpa^ir , ,lr< kyaSa , ii'ri tata. sed nunc credo postquam hæc attentius
« Quod superesi cuique perspicuum consideravi ; simul quod in sacras Scri­
est, oportere secundum Apostolum hoc pturas incidi sanclorum Propheta­
corruptibile ct dissipabile induere cor­ rum. »5
ruptionem , ul vivificatis ex resurre­
131. S. Irenæus carnis resurrectio­
ctione iis, qu;e mortua erant, et rursum nem plurimis tuetur argumentis : «Va­
conjunctis quæ separata, aut etiam om­ ni autem omnimodo, qui universam dis­
nino dissoluta , merito quisque referat positionem Dei contemnunt. et carnis
quæ per corpus gessit, sive bona, sive salutem negant, et regenerationem
ejus spernunt, dicentes non eam capa­
mala »’
130. Theophilus, sextus ^ntiochenæ cem esse incorruptibilitatis. Sic autem
Ecclcsiæ Episcopus, anno 168 conse­ secundum hæc videlicet, nec Dominus
cratus, ad Autolycum ethnicum scri­ sanguine suo redemit nos, neque calix
bens, carnem cum anima post resurre­ Eucharistia? communicatio sanguinis
ctionem , immortalem el beatam famu­ ejus (est,) neque panis quem frangi­
lis Dei futuram afllrmal : ·«··’ kn>s· mus , communicatio corporis < jus est.
n »imr , tai "tvr· nt i<?Suffiat, rtrt »4»' Sanguis enim non est, nisi u venis et

(<) Apol. S.
(t) Allicnag. dc reiur. mori. η. I».

VOL. U.

3"»

TRACT. X. DE VITA FUTURA.

410

carnibus , ct a reliqua quæ est secun­
dum hominem substantia, qua vere fa­
ctum verbum Dei, sanguine suo rede­
mit nos. Quemadmodum ct Apostolus
ejus ait : « In quo habemus redemplio» nem per sanguinem ejus , et remis» sionem peccatorum. » Et quoniam
membra ejus sumus, ct per creaturam
nutrimur : creaturam autem ipse nobis
præstat, solem suum oriri faciens , et
pluens quemadmodum vult: eum cali­
cem , qui est creatura , suum sangui­
nem qui effusus est, ex quo auget no­
strum sanguinem ; et eum panem qui
est a creatura, suum corpus confirma­
vit, ex quo nostra auget corpora.
Quando ergo ct mixtus calix cl fractus
panis percipit verbum Dei, fit Euchari­
stia sanguinis el corporis Christi, cx
quibus augetur et consistit carnis nostræ substantia ; quomodo carnem
negant capacem esse donationis Dei,
qui est vita æterna, quæ sanguine ct
corpore Christi nutritur, et membrum
ejus ? Quemadmodum el beatus Apo­
stolus ail in ea quæ est ad Ephesios
epistola : « Quoniam membra sumus
» corporis ejus, de carne ejus , et de
» ossibus ejus : » non de spirituali ali­
quo et invisibili homine dicens hæc :
spiritus enim neque ossa neque carnes
habet, sed de ea dispositione quæ csl
secundum verum hominem , quæ ex
carnibus et nervis et ossibus consistit,
quæ de calice, qui est sanguis ejus,
nutritur : et de pane, qui est corpus
ejus, augetur. Et quemadmodum li­
gnum vilis depositum in lerra suo fru­
ctificat tempore, el granum tritici de­
cidens in terram et dissolutum , multi­
plex surgit, per Spiritum Dei, qui con­
tinet omnia, quæ drinde per sapien­
tiam in visum hominibus veniunt, el
percipientia verbum Dei, Eucharistia
liant, quod est corpus ct sanguis Chri­
sti ; sic ct nostra corpora ex ea nutrita,

(Γ !.. v. adv. hær. c. t.

ct reposita in terram, et resoluta in ca,
resurgent in suo tempore, Verbo Dei
resurrectionem eis donante, in gloriam
Dei Patris. » 1
132. Tertullianus quoque de resurre­
ctione carnis librum scripsit, qui inci­
pit : « Fiducia Christianorum resurre­
ctio mortuorum. » Impugnat hærelicos
qui animam immortalem falentes, car­
nem negabant suscitandam : « Ita dimidiam agnoscunt resurrectionem, so­
lius scilicet animæ; aspernati carnem,
sicut ct ipsum Dominum carnis. » *
Pergit ostendere inter utrumque erro­
rem nexum , scilicet quod negent Chri­
stum veram habuisse carnem , qui ne­
gant humanam carnem cum anima ali­
quando glorificandam. « Adeo non erit
Christianus, qui eam negabit, quam
confitentur Christiani. » Plurimis Scri­
pturae testimoniis , cl gravissimis ratio­
nibus dogma de resurrectione compro­
bat.
Ex his aliisque capitibus liquet resur­
rectionem carnis ab initio traditam, et
inter præcipua dogmata repositam,
nec ullatenus ex millcnnii fabula pen­
dere : Athenagoras enim , Irenæus,
Tertullianus aliunde eam probant.
Objectiones solvuntur.

135. Obj. t. Dc sui in pristinam con­
ditionem felicem restitutione loculus
est Job, vehemenliori usus stylo, ie
veluti a morte revocandum dicens.
134. Resp. Verba vehemenliora sunl
quam quæ eam excipiant explicatio­
nem : ct plurima suadent eam spem Job
non affulsisse : « Dies mei, » inquit,
... « consumpti sunt absque ulla
spe. . . . Non revertetur oculus meus
ut videat bona. » 3 Si de meliori for­
tuna ageretur, opus non erat præfalione adeo magnifica : « Quis mihi tri­
buat ut scribantur sermones mei? quis
mihi det ut exarentur in libro stylo

W Do rcsurrccliono carnis. (5) Job viii 0, T.

CAI'. IV . DE CORPORUM RESURRECTIONE

411

rissimis novi Testamenti : nam corpus
ipsum quod terrae demandatur susci­
sculpantur in silice? ’ '
13». Obj. 2. Resurrectio apud Danic- tandum osse ostendit Paulus.4
130. Obj. 4. « Caro et sanguis regnum
Icm ’ indicat revocationem ad vitam
post longum intervallum per quod ani­ Dei possidere non possunt. »’
140. Reap. Caroel sanguis hominem
ma cum corpore dormierit, seu verius
interierit. Eadem nota Machabæis inse­ cupiditati et libidini obsequentem hic
designant : monitos scilicet fideles vo­
dit.
136. Resp. Daniel praedicens multos luit Apostolus gloriosam quam descri­
cx iis qui in pulvere terrae dormiunt pserat resurrectionem impios el pecca­
surrecluros, corporum plane resurre­ tores haud manere : quod explicat al­
ctionem indicavit, nec enim anima in tero sentenliæ membro : · neque cor­
pulvere dormit; sed corpore discedens ruptio incorruptelam possidebit. »
ad Deum ejus auctorem revertitur. Ea­ Sensu paulo mitiori utitur eadem phra­
dem ratione intelligendi sunt Macha- si, promplitudincm designans qua, hu­
baei, corpora scilicet quæ cruciaban­ manis rationibus penitus neglectis ,
tur propter Deum , aliquando suscitan­ Deo vocanti obtemperavit — 5» »?««·<da : « Rex mundi defunctos nos pro >iJi\u>r σαρχΐ >ai ci cματi — « Π0Π aCqUÎCVÎ
suis legibus in ælernæ vitæ resurre­ carni et sanguini. ° 8 « Quoniam igitur,»
ctione suscitabit. » 3
animadvertit olim Irenæus , «sineSpi­
137. Obj. 3. Resurrectio pro vita fu­ ritu Dei salvari non possumus , adhor­
tura accipiebatur; quapropter, Saddu- tatur Apostolus nos per fidem , el ca­
caei resurrectionem negantes, alleram stam conversationem conservare Spiri­
vitam negare censebantur, eosque re­ tum Dei, ut non siue participatione
fellit Christus, Abraham, Isaac, Jacob Spiritus sancti facti, amittamus regnum
superstites esse ostendendo. ■> *
cœlorum. Et clamavit,non posse car­
138 Resp. Qui negabant spiritus esse, nem solam , el sanguinem regnum Dei
censebant hominem moriendo penitus possidere. » 9 Acute etiam Terlullia
interire, ideoque nullam resurrectionis nus : « Non enim resurrectio carni el
spem fovebant. Ut Sadducæos hoc er­ sanguini directo negatur, sed Dei re­
rore laborantes confunderet el corrige­ gnum , quod obvenit resurrectioni (est
ret Christus, ostendit Deum dici in autem et in judicium resurrectio) immo
ipsis quos excipiebant Moysis libris , el confirmatur carnis resurrectio gene­
Deum Abraham , Isaac, et Jacob, quos ralis , cum specialis excipitur. Dum
proinde superstites esse inde inferebal; enim in quem statum non resurgat edi­
nec enim eorum qui penilus interierant citur, in quem resurgal, subauditur.
Deus dicendus forci. Cæterum plurima Atque ita dum pro meritis distinctio­
probant cum fide animarum suporsti- nem resurrectionis, opus *substantia
,
tum doctrinam de corporibus suscitan­ non genus, patitur; apparet hinc quo­
dis conjunctam fuisse apud Judæos , 5 que., carnem el sanguinem , nomine
suffragantibus pluribus testimoniis cla- culpæ, non suhstanliæ, arceri a Dei

ferreo, el plumbi lamina, vel celle

(1) Job xix. 33.
(i) Dan. xii. *·
(3) 11. Mach.vii· 0·
(4) Mati, xxii- »
·*
.1,.

of.ho

in IU V»»

“

probably the faith of that nation in all former I·
mes as it continues to ho so to thia day · Pnestloy
History of the Christian Church, p. I. J. I.
(0) I. Cor.’ar. 13.
(7) Ibid. 30.
(8) Gal. i. 17.
(0} L. v. adr. hmr. c. 0.

412

TRACT. X. DE VITA FUTURA.

regno ; nomine tamen forints resurgere
in judicium, quia non resurgant in re­
gnum. »1
141. Obj. S. " Licol is , qui foris est,
noster homo corrumpatur : tamen is,
qui intus est, renovatur do die in
diem. » ‘Corpus vocibus hominis, «qui
foris est, » intelligitur, anima vero
hominis qui intus est nomine designa­
tur. Illud manet corruptio : hanc reno­
vatio.
142. Resp. Apostolus loquitur dc cor­
poris ærumnis quas fidei causa patie­
batur, «
frangitur, atte­
nuatur corpus; nam ct in jurc perire
dicuntur , quæ deteriora fiunt. » 8 Re­
novatur iu dies anima, quatenus novas
vires ad majora pro Christo subeunda
experitur. Dc resurrectione loculus fue­
rat , cujus fides ct spes certa animos ad
patiendum dabat : « Scientes quoniam
qui suscitavit Jesum el nos cum Jesu
suscitabit. » ♦ Quidquid igitur in cor­
pore patiebatur , animo lælo amplecte­
batur, tanlæ mercedis spe roboratus :
« Id enim , quod in præsenli est mo­
mentaneum el leve tribulationis noslræ, supra modum in sublimitate
ælernum gloriæ pondus operatur in
nobis. »5
145. Obj. 0. Eadem caro non erit :
« Seminatur corpus animale, surgcl
coipus spiritale. »6
144. Resp. Corpus idem erit, quam­
vis conditione admodum diversa : « Po­
test et demutari quid, el ipsum esse
nihilominus..............Dominus quoque
in secessu montis etiam vestimenta
luce mutaverat, sed lineamenta Petro
agnoscibilia servaverat : ubi etiam Mo­
ses cl Elias; aller in imagine carnis
nondum acccplæ, alter in veritate non­
dum dcfunctæ, eamdem tamen habitu-

(l)Tortull. I.de resur. earn. c. 60.
(î) II. Cor. iv. 16.
(8) Rosenmüller in locnm.
(i) II. Cor. iv. I». (5) Ibid. Π.
(C) I. Cor. »».
!.
*

dinom corporis etiam in glori i perseve­
rare docuerunt.............. Ha el in resur­
rectionis eventum mutari, converti,
r formari licebit, cum salute substan­
tial. »7
1
Obj. 7. Deformitas corporum ,et
sexuum discrimen in resurrectione ser­
vanda forenf, quæ tamen gloriæ ct bcatiludini non conveniunt.
140. Resp. Non ideo corpus erit di­
versum quod deformitas tollatur : « Si
enim, » inquit Augustinus, « statuam
potest artifex homo, quam propter ali­
quam causam deformem fecerat, con­
flare, cl pulcherrimam reddere, ita ut
nihil inde substantia: , sed sola defor­
mitas pereat .... quid de omnipo­
tenti artifice sentiendum est ? » ' Se­
xuum erit discrimen, quod, prava conCupiscentia sublata , nihil turpe habet,
non est enim vilium sexus fœmi acus,
sed natura. » 9
147. Obj. 8. Corporibus humanis in
minutissimas particulas resolutis, et
varias subeuntibus vices, sæpius in pi­
scium ct ferarum substantiam conver­
sis, resurrectio fieri nequaquam pote­
rit.
148. Resp. Cum Augustino : « Non
periit Deo terrena materies , de qua
mortalium crealur caro ; sed in quem­
libet pulverem, cineremve solvatur; in
quoslibet halitus, aurasque defugiat;
in quamcumque aliorum corporum
substantiam, vel in ipsa elementa ver­
tatur; in.quorumcumque animalium,
etiam hominum, cibum cedat, carncmque mutetur : illi animae humanæ pun­
cto temporis reddat, quæ illam primi­
tus ut homo fieret, cresceret, viveret,
animavit. ■> ‘°
149. Obj. 9. Nequidcm Dei potentia
fieri potest ul corpora eadem suscilen-

(1) Terlul. 1. de resur. earn. 55.
(R) !.. iiii. do civit. Dei. e. 19.
(0) Ibid. c. xvii.
(to) In Enchir. 88. Vide el Greg. Xyss. dc homi­
nis opificio c. xxvi.

CAP. V. ΠΕ MII.I.BANIO.

lor quum Plurimi' P8rlic",is a,’or"'n
corpora iota constant, anthropophagi,
I,ominum carnihus præcipue vcsccnti-

II

lem quam Deo indignum , aliam sub­
stantiam operari, aliam mercedem dis­
pungi , ut hæc quidem caro per marty­
ria lanietur, alia vero coronetur. « ·
154. Dotes corporis gloriosi longe
erunt diversæ; · Seminatur in corru­
ptione , surgel in incorruptione. Semi­
natur in ignobilitate , surgel in gloria
seminatur in infirmitate , surgel in vir­
tute : seminatur corpus animale, surgel corpus spiritale.4 Hinc impossibi­
litas ei tribuitur, quod scilicet nihil
pati possit : claritas, seu fiilgor quidam
gloriæ. nam Christus « reformabit cor­
pus humilitatis nostræ configuratum
corpori claritatis suæ : »·agilitas etiam
et subtilitas, quod spiritus instar velo­
cissime se conferat quo anima velit.
nec obice ullo impediatur.

bus.
150. Resp. Non constat esse aliquos
homines qui vescantur solis carnibus
humanis. Præterea non facile definitur
quid requiratur ad identitatem corporis
humani, quum loto vilæ tempore sub­
eat mutationes, quin identitas individualis destruatur, quidquid sil de physiologorum placitis de lotius corporis
substanti® inira septennium mutatione.
Equidem satis concipitur identitas ha­
beri , licet parliculæ pauca» ex iis quæ
olim constituerunt corpus adsint. Præslat autem simpliciter tenere ex fidei
doctrina corpora eadem suscitanda,
quin singula quæ ad resurrectionem
pertinent humano dimetiamur modulo :
Deus enim plurima efficere potest quæ
CAI’l'T V.
homo vix valet ullatenus concipere.
151. Obj. io. Resurrectionis notio ad
DE M 1 L L E N N I 0 .
Judæos ex Zoroastrica doctrina deriva­
ta est, et vulgi spes vana potius quam
155. Cerinthiani « mille annos post
fidei dogma habenda est.
resurrectionem in terreno regno Chri­
452. Resp. Illa origo gratis fingitur, sti , secundum carnales veniris el libi­
reclamantibus libris veleris novique dinis voluptates, futuros fabulantur, Testamenti : nec enim Job Zoroaslrum inquit Augustinus, « unde Chiliasla·
habuit magistrum, nec Christus Domi­ sunt appellati. » * Λ fœdo hoc errore
nus ejus adoplavit placita. Fuit spes semper abhorruerunt universi Ecclesia:
illa Judæis omnibus communis, non Patres; quapropter vehementer fallun­
tamen vulgi praejudicium habenda est, tur Encyclopediæ American® scripto­
sed revelata doctrina , quam Christus res , qui eum omnibus priorum sæculotota sua auctoritate communivit.
rum Patribus communem fuisse affir­
Animadversiones.
mant. * Papias, Joannis Presbyteri au­
155. Eadem quæsinguli habemus cor­ ditor, censuit quidem Chrislum mille
pora propriis animabus in resurrectione annos cum justis in terris regnaturum,
conjungentur, uti ex citatis testimoniis quod Justino , Irenæo, et aliis ejus se­
liquet. Merito Tertullianus veluti absur­ culis auctoritatem, visum esi ; sed tur­
dum rejicit placitum eorum qui cor­ pes omnes voluptates ab hujusmodi
pora quaedam, non tamen quæ nobis regno scriptores hi abesse agnoverunt :
nunc sunt, in resurrectioneanimabus quorum tamen sententia, utpote solido
conjungenda censebant : » Quam absur fundamento haud nixa, exteris displi­
dum , quam et iniquum , ulrumque au­ cuit , el post Lactantium nullum nacta

(l)Tcrlulll-deresurC·"'":
i.) I.cr.„.<··(>>F»'·■“·’'·

(B) Ari Millennium.

414

TRACT. X. DE VITA FUTURA

Mt patronum insignem. Eam ul refelle­
ret scripsit Origenes, plerisque plauden­
tibus, ct post ipsum « vir cloquenlissimus Dionysius, Alcxandrinæ Ecclesiæ
Pontifex, elegantem scripsit librum ,
irridens mille annorum fabulam. » *
Calumniatur, autem Gibhonius, Irenaeum asserens fcedas illas voluptatum
carnis imagines cum millennio conjun­
xisse. *
156. Protestantes Millennii fabulam
renovarunt, Apocalypsim arbitrio suo
interpretantes, el spe illius regni suos
delectantes. Eam plerique cordatiores
jam deseruerunt ;8 sed Thomas Newton
episcopus Anglicanus , testimoniis un­
dique collectis studuit munire. * Scctæ
novæ Shokeri5 et Mormonitœ , eadem
fabula sibi illudunt. Regnum autem ita
describunt, ut, tyrannide omni sublata,
omnes jure æquali in rebus civilibus el
religiosis fruantur, et pax ubique gen­
tium vigeat. Juvat igitur vanam hanc
sententiam penitus evellere.
,
Propositio.
Christi regnum cum Sanclis in ter­
ris per mille annos, nec Scripturis
nec traditione probatur.
157. Probatur, evertendo fundamen­
tum contrariai assertionis. Quod ad
Scripturas pertinet, quæ in Apocalypsi
dicuntur de duplici resurrectione, et
de diabolo per mille annos ligato, et
de martyribus cum Jesu mille annis
regnantibus, præcipue afferuntur. Ea
autem verbis insignis sane interpretis,
Augustini, qui et senlentiæ suæ affert
argumenta juvat explicare : « Sunt et
resurrectiones duæ , una prima quæ
nunc est animarum, quæ venire non
permittit in mortem secundam. Alia

secunda, quæ nunc non est, sed in
sæculi (Inc futura est; nec animamm ,
sed corporum est : quæ per ultimum
judicium alios millet in secundam
mortem. De his duabus resurrectioni­
bus idem Joannes Evangelista in co
libro qui dicitur Apocalypsis, eo modo
loculus est, ul. earum prima a quibus­
dam nostris non intellecta , insuper
etiam in quasdam ridiculas fabulas
verteretur. Ait quippe in libro memo­
rato Joannes Apostolus : « Et vidi
» Angelum descendentem de cœlo,
» habentem elavem abyssi, et catenam
» in manu sua , el tenuit draconem
» illum serpentem antiquum , qui cog» nominatus est diabolus, et sala­
it nas , et alligavit illum mille annis,
» et misit illum in abyssum , et clan» sil : el signavit super eum ul non
» seduceret jam genies, donec ilniun>· tur mille anni : posl hæc oportet
» cum solvi brevi tempore. El vidi
» sedes, el sedentes super eas, cl ju» dicium datum est illis : el animas
» occisorum propler testimonium Jcυ su , et propter verbum Dei. El si qui
» non adoraverunt bestiam, nec ima» ginem ejus : nec acceperunt inscri» plionem in fronte, aut in manu sua,
» et regnaverunt cum Jesu mille an» nis : reliqui eorum non vixerunt,
» donec finiantur mille anni. Hæc re» surrectio prima est. Reatus et san» cius est, qui habet in hac prima re» surrectione pariem. In istis secunda
» mors non habet potestatem, sed
n erunt Sacerdotes Dei ei Christi, el
» regnabunt cum eo mille annis. »
Qui propler hæc hujus libri verba pri­
mam resurrectionem futuram suspicati

(I) Ilicronym. 1. xv iii. in Isaiam.
( I) Newton on the Prophecies Diss-χιν. p. 58·
(i) Decline and fall of the Homan Empire Americ. edit. « This doctrine lay depressed for
ch. xvmany ages, hut it sprung up again at the reforma­
(5)
· The best expositors are in general agreed tion > p. BUÎ.
that the only passage of Scripture which speaks of
(t;| « The Testimony of Christ's second appea­
the Miu.xr<NiuM (namely xx. 4—G.) is to betaken in ring p. viii. c. Ϊ. Albany, <810.
a figurative acceptation.· IHoomftcld in Apoc xxi. i.

CAP. V. ΠΕ M1LLF.NSI0

4*3

adorant enim, id est non consen­
sum corporal™ . inler Mlt'ra
numero annorum mille permoli sunt. tiunt , non subjiciuntur : neque acci­
Mille annos pro annis omni­ piunt inscriptionem, notam scilicet
bus hujus sæculi posuit, ul perfecto criminis, in fronte propter professio­
numero nolarclur ipsa temporis ple­ nem , in manu propter operationes.
nitudo.......................... Unde el illud me­ Ab bis ergo malis alieni, sive adhuc
lius intelligilur, quod in Psalmo legi­ in ista mortali carne viventes, sive
tur : « Memor fui in saeculum testa- defuncti, regnant cum Christo jam
» menti tui, verbi quod mandavit in nunc quodam modo huic tempori con­
» mille generationes. » id est, in gruo per totum hoc intervallum ,
omnes. ... Ad hoc ergo ligatus quod numero mille significatur anno­
est diabolus, ct inclusus in abysso , rum. n ..." Et cum finiti fueul jam non seducal gentes, ex quibus « rint, » inquit, " mille anni, solvetur
constat Ecclesia , quas antea seductas » satanas dc custodia sua, ct exibit ad
tenebat, antequam esset Ecclesia.. . . n seducendas nationes. » ..." Et
Alligatio diaboli, est non permitti ex­ antea modis quibus poterat, per mala
ercere totam lentationem, quam po­ mulla el.varie seducebat. Exibit autem,
test, vel vi, vel dolo, ad seducendos dictum est, in aperiam persecutio­
homines, in pariem suam cogendo nem : de latebris erumpet odiorum.
violenter , fraudulenlerve fallendo. Hæc enim erit novissima persecutio :
Quod si permitteretur in tam longo novissimo imminente judicio,quam san­
tempore, et tanta infirmitate mullo­ cta Ecclesia loto lerrarum orbe patie­
rum, plurimos tales, quales Deus id tur. ·· Hæc ex Augustino decerpsimus.·
perpeti non vult ; ct fideles dejiceret,
158. Quæ autem ajftid Matthæum de
el ne crederent, impediret. Quod ne bibendo vino novo cum Apostolis in
faceret, alligatus est. Tunc autem sol­ regno Pairis protulit Christus, ad
vetur , quando el breve tempus erit. tempus quod inter resurrcclionem et
Nam tribus annis et sex mensibus le­ ascensionem fluxit a S. Chrysostomo
gitur tolis suis, suorumque viribus refertur, 1* ab Origeue autem mystico
saeviturus . . . Interea dum mille explicatur sensu, quatenus indicat
annis ligatus est diabolus, Sancti « potum ex vite vera ct vivente in sar­
regnant cum Christo . . . Eccle- · cula. » 3
sia ct nunc est regnum Christi, re­
Objectiones.
gnumque cœlorum. Regnant itaque
459. Objicit 1. Newton. Quæ dc Milcum illo etiam nunc Sancti ejus, n Icnnio dicuntur non conveniunt tem­
... « Quæ sit porro ista bestia , poris intervallo inter Christi primum
quamvis sit diligentius inquirendum, adventum et secundum; nam pax et
non tamen abhorret a fide recta , ut sanctitas Christi regno tribuuntur,
ipsa impia civitas inlelligalur, el po­ diabolo ligato : e contra omnia in­
pulus infidelium contrarius populo gruerunt mala per id temporis, præfideli, et civitati Dei. ... Et qui seriim post Constantini ætatem. Anti­
sunt qui bestiam non adorant, nec christ· regno statuto, et llagitiis omni­
imaginem ejus, nisi qui faciunt quod bus et erroribus fœdata Ecclesia. Si
ait Apostolus ; « Ne silis jugum du- satanas ligatus per id temporis fuerit.
**
» conies cum infidelibus ? » " Non quandonam liber habendus esi
(I) L. i«. de Ci». Dei c. v. »i. »«·v»· *«· «·
(i) Horn, Untilin Mal,b·

(J) Prol. in Cantic.
(4) Bishop Newton on the prophecies p. .»<■.

416

TRACT. X. DE VITA FUTURA.

<60. Resp. Sivc cum Usscrio mille
anni a Christi adventu computentur ,
sive cum Grotio a Constantini imperio,
vaticinio consonat eventus. Re quidem
vera Daniel Messim adventus designan­
do tempus illud iis ornavit elogiis,
quibus vix aliquid sublimius a Joanne
de mille annorum regno dictum reperilur ; « ul consummetur praevarica­
tio, el finem accipiat peccatum, el
deleatur iniquitas, el adducatur justitia
sempiterna. » 1* Quod aulem ligatus
dicatur diabolus,significat non omnem
nocendi vim sublatam, sed potestatem
ejus plurimum reprimi Newtonis quae­
sito respondemus satanam liberum
fuisse ante Christi adventum , quando
ubique fere idolorum cultus cum flagitiis omnibus vigebat : quod si hæreses, et scelera deinceps grassata sint,
non tamen potueruul eam evertere
Ecclesiam quam ipse erexerat : puris­
sima enim mansit doctrina, et præclara
semper data sunt virtutum exempla.
Antichristi regnum nonnisi diabolo
ad breve tempus * soluto sub mundi
finem statuetur. Omnia igitur cohae­
rent, sed ruit eorum interpretatio qui
divina oracuia ad contumeliam inferen­
dam pervertunt.
161. Obj. 2. Si vera martyrum resur­
rectio eo loci non inlelligatur, corpo­
ribus scilicet cum animabus iterum
conjunctis, alia resurrectio etiam ad
figuram poterit detorqueri, denegato
dogmate fundamentali.
162. Resp. Prima resurrectio a se­
cunda plane distinguitur a sacro scri­
plore, quamvis ulraque vera sit, illa
animarum , hæc corporum. Igitur re­
surgunt martyres Sanclique omnes,
animae scilicet e corporis carcere eva­
dentes ad Deum feruntur, corporisque
expectant consortium, postquam fra­
trum suorum expletus fuerit uumerus.
(I) Dan. ix. Î*.
(i) « Modico «empore. » Apoc. xx. 8.
(8) Apoc xx. 5.

Quod aulem illa vocis μμτμτιτ ex­
plicatio minus propria alicui videri
possit, non ideo est figurata : sensus
enim affinis est, et fere idem ac pri­
marius , et cx adjunctis salis determi­
natur. Regnant Sancti cum Christo in­
terim in coelesti gloria.
163. Obj. 5. Regnum mille annorum
in terris futurum est : Ecclesia enim e
cœlo descendere Apostolo visa est.
161. Resp. E coelo descendere visa
est nova Jerusalem, quia cœlitus data
sunt omnia privilegia quibus Ecclesia
ornatur, tamquam sponsa viro suo.
Inde profluunt graliæ donaque omnia.
Cæterum coeleste regnum designari eo
loci palet, quum nullo annorum spa­
tio includatur, sed in sæcula sæculorum duraturum prædicetur : ·ι> rir
aivrar rfir aiirur. ®
163. Obj. 4. Daniel de regno hoc in
terris vaticinatus est : <> Regnum au­
tem , el potestas , ct magnitudo regni,
quæ est subter omne cœlum, detur
populo sanctorum Altissimi. » 4 Psal­
mista de regno quod omnes comple­
cteretur terras magnifice dixit.5 Isaias
pulcherrimis imaginibus regni Christi
felicitatem exhibuit, subjungens:» quia
repleta est terra scientia Domini, «> ·
Apostolus : « Cæcitas cx parte contigit
in Israel, donec plenitudo gentium in­
traret , el sic omnis Israel salvus fie­
ret. »7 Quotidie aulem oramus, Christo
obsequentes : « Adveniat regnum tuum.»
Hæc Newton.
166 Resp. Daniel certe non loquitur
de millcnnio ; statim enim subjungit :
« Cujus regnum, regnum sempiternum
est. » Igitur de cœlcsli Christi regno
intclligcndus est, quod quidem in ter­
ris incipit, quatenus his paratur Ec­
clesia illa quæ postea rcgnalura est
gloriosa. Ideo aulem regni magnitudo
quæ est subter omne cœlum , data po(*) Oan. vii. »7.
(b) Ps. ii. 8. (6) Isaite xi. 9.
I’) nom· *■· «5· «0.

CAP. V. ΠΕ MILI.ENMO

P»lo saneloroi» ilicilur. m nullius inrrresiris princlpuws poirsuis judicio ext-­
irem» superesso inlcllicalur. Psalmis!»a
de Ecclesia! Christi diffusione per omi-­
nes terras , objecto in loco, vaticinatur,
r,
uli jam vidimus. Isaias de Christi prii-­
mo adventu loquitur, nam de eo explii-­
cat Apostolus voces quæ stalim se>-­
quuntur : « In die illa, radix Jesse,,
qui slat in signum populorum , ipsumn
gentes deprecabuntur. » ' Imaginess
autem quibus utitur Vates, mansuetui
dinem aliasquo virtutes, quibus veraa
hominum felicitas comparatur, repraei-­

HT

terra viam tuam, in omnibus gentibus
salutare tuum. » ’
107. Obj. b. Judaica Ecclesia Messiam per mille annos in terris regnaturum credidit, idque magno consensu
docuerunt Patres trium priorum sæculorum, adeo ut inter dogmata primitivæ Ecclcsiæ reponendum sit. Ila
Barnabas, Justinus Irenæus , Tertullianus, quorum doctrinam Lactantius
quarto sæculo propugnavit. Ejus cum
resurrectione nexus adeo est intimus,
ul huic vulnus inferatur ea denegata
108. Resp. Judaicæ Ecclesia ante
sentant , Evangelioæ praedicationis fru-­ Christum Iradilio non salis probaturos
ctus, quibus tamen carent plurimii Rabbinorum post Christi adventum
Christo haud obtemperantes. Scientiai scriptis. Cæterum « bis mille annis
Domini vere repleta est terra : quæ• dies Christi » definiuntur ex traditione
enim semel enarravit unigenitus Deii domus Eliæ, uti refert Mede. 4 VocaFilius , praedicantur ubique gentium ,, lur quidem tempus remissionis in quo
el in fidelium cordibus manent in­• Deus solus exaltabitur, sed Chiliaslasculpta. Apostolus ostendit haud abs­• rum regnum non depingitur. Non graque divino consilio infidelitatem Ju­■ vamur tamen fateri ex Judæorum de
daeorum contigisse. Deumque interea Messiae regno notione sententiam il­
gentes sua gratia ad fidem adducere, lam derivatam. 5 Quod ad Ecclesia
*
ipsos Judaeos tandem lumine ilio coe­■ christianæ traditionem spectat, nullalesti illustraturum. Non inde licet in­. tenus probatur regnum illud unquam
ferre lotum orbem tandem aliquandoi agnitum : nam Cerinthum voluptates
fidei unitate et animorum concordia corporis pollicentem rejecit el exhor­
donandum, adeo ul omnis tollatur er­ ruit. · Epistolæ Barnabæ auctor nihil
ror el peccatum : hæc enim sunt dul­ de eo dicit, sed impium in judicio
cia somnia quæ cum rerum veritate destruendum , et requiem secuturam. 7
non constant. Ideo ipse Rosenmüller Justinus quidem io ea versatus est
qui notioni illi de fiorentissima chri- sententia
:
Christum cum Sanctis Hiero­
slianæ reipublicæ conditione suffraga­ solymis per mille annos regnaturum ,
fassus est ingenue non omnes
tus est. monuit : « Cave hoc ila intel- sed
:
ligas, quasi futurum sil tempus, quo Christianos, etiam alioquin pie pure­
ab omnibus plane erroribus el vitiis que sentientes. id agnoscere : 4p«x»>»r.>
st< iyu ptr
οΛΛιι
libera futura sit respublica Christia­ kr fti /ai
iirirna. » 3 Quod oramus ut regnum Chri­ πβλλβι riwa φρ,νμΐΕ, «r χλι
*»r
·λι m
sti adveniat, ad Ecclcsiæ ejus diffusio­ rerii nri γιΐβτιμιιιι ir»A
«ai
brn> XprTrmrar
nem , et ad gloriæ coelestis adeptionem τ»γ
apte refertur : « Ut cognoscamus in γιιμίΓ τ«τ« μ· y rtpifllt ·9·μ»·Λ ru, 4

(I) Vide Rom. x
*· <·
*■
(i) Scholia inApoe. xi·»·
(S) Pe. I*»·. S.
( »; Vide Newton in no». p- 3««·

(5) Monheim hist. *S
c.
J. $. M.
(6) Euaebiu» I. iii. hi»», Eccl. c. M»iii.
(?) Itarn. cp. c. «♦.
(8) Unl.cum Trjphino n 80.

418

TRACT. X. RE VITA FUTURA.

« Tibi igitur ct antea confessus sum ,
me et mullos alios hæc sentire, ila ut
omnino perspectum habeamus sic fu­
turum : at multos rursus, eosque ex
illo Christianorum genere, quod piam
et puram sequitur sententiam, id non
agnoscere libi significavi. » Quod au­
tem negativam particulam inserendam
contendat Newton , adeo ut sententia
nec pia nec pura habeatur, nihil nos
moratur, nullo illi suffragante codice. 1
Eos qui secum sentiunt multos quidem
vocat Justinus et rectæ sententiæ :
u fi »a.i ii ririr tifi'
ιαμιιιτ xara
rarra Xpiirriarci xai rapxir arafravir ytw
atv^ai ιπινταμι&α χαι Χίλια <» 1<ρ«ΐ'7αλ·μ
iixefepiiSttvii χαι Χ6ΐ·μ·$ιίσ· χαι rrXarvr^tiv·

ci πριφ·ται ItftxiX χαι lÏTaiar χαι ίι άλλοι
« Ego autem ct si qui recle
in omnibus sentiunt Christiani, el car­
nis resurrectionem futuram scimus , et
mille annos in urbe Jerusalem aedifi­
cata, et ornata , et amplificata ; quem­
admodum Ezechiel, et Isaias, etcæleri
Propheta? promittunt. » Liquet de car­
nis resurrectione referri, quæ de recte
quoad omnia sentientibus dicit, quam­
vis el millennio suffragari etiam existi­
maret Vatum documenta. Ita etiam
Apocalypsin interpretatus est, resur­
rectionem ct judicium post mille an­
nos Hierosolymis transactos, futura
affirmans, veluti cx Joannis Apostoli
auctoritate. Insignem fidei vindicem
fefellit cerie opinio, nec est cur ejus
auctoritate detineamur : nec enim ille
exislit nexus quem sibi finxit inter do­
ctrinam de resurrectione et mille an­
norum Hierosolymis Christi regnum.
Quod igitur atheos et blasphemos vo­
cet qui hæc minime tenent, intclligendum necessario est de iis qui utrum­
que negant, sed non de negantibus
millennium tantummodo: hi enim nul­
ίμ>λν)Μΐ>

li) Ex contextu emendatio illa non sustinetur :
nam quæ de atheis adjungit, ad alios pertinent,
quos negata? resurrectionis arguit.

lam sane contumeliæ in Deum speciem
præbent. Irenæo arrisisse opinionem
de regno terreno fatemur, sed hanc
non omnibus probatam cx ejus scriptis
constat ; quum enim Isaiæ dicta de
lupis et agnis simul pascentibus ad
illud retulisset, addidit : « Non ignoro
autem, quoniam quidam hæc inter
nos , et ex diversis gentibus , cl variis
operibus credentes, el cum crediderint
consentientes justis, tentent transfer­
re. » * Papiæ quidem auctoritate eum
ductum liquet, qui Joannis Presbyteri,
non Apostoli, auditor fuerat, quique
verba Apostolorum sibi relata haud in­
tellexerat , referente Eusebio. 8 Tertul­
lianus etiam in ea sententia versatus
est. Cælerum Origcnes , Dionysius Ale­
xandrinus, Caius Presbyter Romanus,
aliique antiquissimi scriptores eam re­
jecerunt , quam tamquam penitus fal­
sam habuit Eusebius. Notum est Hiero­
nymum et Augustinum fabulæ loco
eam habuisse, quos tamen majorum
suorum traditioni inhæsisse constat.
Igitur paucorum Patrum sententia non
potest dogmatibus primitivae Ecclesiæ
accensori. Qui autem affirmatur nexus
inter eam et dogma de resurrectione
nullatenus exislit : hæc enim Christi
clarissimis verbis , el Apostoli ad Co­
rinthios epistola plane probalur, adeo
ul vehementer erreni auctores qui ex
millennii fabula dogma hoc derivatum
asserunt. *
1G9. Obj. G Spes millennii maxime
martyribus dabat animos ul omnia
perferrent supplicia , resurrecturis
quippe ante cæleros Sanctos. Ila post
Dodwell, Newton.
170. Res/). Amor Christi gloriæque
coelestis slalim adipiscendæ cupido
martyribus dabat animos, uti ex S.
Ignatii M. et S. Cypriani dictis constat.

(i) !.. v. adv. hœr. c. xxxiii.
(S) !.. vi. Ilist. c. 39.
(4) Encyclopaedia Americana, Millennium.

CAP VI. DE PRÆDESTINATIONE.

I

Aliud hujus Patris testimonium quo

419

decretis evolvendis pro theologorum
sanctos animi affectus pandit, hortans more, nos tanto operi impares ex
ad martyrium , juvat recitare : « Pa­ animo professi. Prxdestinationem Dei,
triam nostram paradisum computamus, æterna scilicet divinæ mentis consilia,
parentes Patriarchas habere jam erepi­ agnovimus, cl supremo providentiae
mus : quid non properamus et curri­ ordini omnia subesse docuimus : ne­
mus ut patriam nostram videre, ut gantes tamen Deum mali esse aucto­
parentes salutare possimus? Magnus rem , adeo ut nec aliquem necessitate
illic nos charorum numerus expectat ; impulerit ad peccandum , nec prenis
parentum, fratrum, filiorum frequens xternis, nisi ob peccata libera volun­
nos et copiosa turba desiderat, jam de tate patrata, deslinarit. Calvinus tum
sua immortalitate secura, et adhuc de electionem ad gloriam et gratiam, tum
nostra salute solicila. Ad horum con­ reprobationem et supplicia æterna ad
spectum el complexum venire, quanta unicam retulit Dei voluntatem . anim­
et illis et nobis in commune Ixtitia advertit enim de Apostolo: «Subnectit
est! Qualis illic coelestium regnorum clausulam , Deum cujus vult misereri,
voluptas sine timore moriendi, el cum el quem vult indurare (Rom. 9. 18).
xlernitate vivendi ! quam summa ct Vides ut in solirm Dei arbitrium utrum­
perpetua felicitas! Illic Apostolorum que conferat ? Ergo si non possumus
gloriosus chorus : illic Prophetarum rationem assignare, cur suos miseri­
exultantium numerus : illic Martyrum cordia dignetur, nisi quoniam ita illi
innumerabilis populus ob certaminis placet : neque enim in aliis reproban­
et passionis victoriam coronatus : tri­ dis aliud habebimus quam ejus vo­
umphantes illic Virgines, quæ concu- luntatem n 1 Prxdestinationem idcirco
piscentiam carnis ct corporis contisic explicat : « prxdestinationem vo­
nenlix robore subegerunt : remune- camus xternum Dei decrctum , quo
rati misericordes, qui alimentis et apud sc constitutum habuit, quid de
largitionibus pauperum juslitiæ opera unoquoque homine Geri vellet. Non
fecerunt, qui dominica praecepta ser­ enim pari conditione creantur omnes :
vantes, ad coelestes thesauros terrena sed aliis vita xierna, aliis damnatio
patrimonia transtulerunt. Ad hos, fra­ xtema prxordinatur. Itaque prout in
tres dilectissimi, avida cupiditate pro­ alterutrum finem quisque conditus
peremus·, et cum his cito esse, ul cito est, ita vel ad vitam vel ad mortem
ad Christum venire contingat, opte­ prxdc.stinatum dicimus. » 1 Id de Ada
mus. Hanc cogitationem nostram Deus ipso affirmai. « Quum non alia ratione
videat; hoc propositum mentis et fidei qux futura sunt prxvideat, nisi quia
Dominus Christus aspicial; daturus eis ita ut Gerent decrevit, frustra de prxglorix suæ ampliora præmia, quorum scientia lis movetur, ubi constat ordi­
natione potius et nutu omnia evenire.
circa se fuerint desideria majora. » 1
Disertis verbis hoc extare negant. de­
crctum
fuisse a Deo, ut sua defectione
CAPUT VI.
periret Adam. Quasi vero idem Ille
Deus , quem Scriptura pnedicat facere
1>E PRÆDEST1NAT10HE·
quxeumque vult, ambiguo fine condi­
171. Consulto abstinuimus a divinis derit nobilissimam ex suis creaturis.

i

>

l<

(I) L. de moruliule »ub finem.

i

,4) Insl. I- iii.C.W'· n· "■

(3) Inal. I. iii. c. ni. η. S.

4ÎÛ

TDACT. X. DE VITA ΓΓΊΊ ΠΛ

. . Decretum quidem horribile
falcor : infleiari lamcn nemo poterit
quin praesciverit Deus, quem exitum
esset habiturus homo, antequam ipsum
conderet, ct ideo praesciverit, quia sic
ordinarat. » 1*
172. Goinaristæ magistri sui duriora
placita propugnarunt in synodo Dordraccna,in peccatum originis nihilo­
minus reprobationis causam rejicien­
tes : Armlniani mitius consuerunt.
Prcsbyteriani veleris scliotœ illos se­
quuntur; quamvis quædain ad miti­
gandum duritiem inserta sint fidei
confessioni.! Baptistae dc reprobis cau­
tius loquuntur, eadem fere verba de
electis usurpantes. 8 Anglicani prae­
destinationem decretum Dei de electo­
rum salute per Christum esse defi­
niunt, quin dc reprobis loquantur : 4*
unde factum ut qui reproborum reje­
ctionem ad Dei decretum non referunt,
hunc locum pro se interpretentur. B
Janscniani plcriquc cum magistro do­
cent « veram reprobationis causam esso
peccatum originale, quo penisse et da­
mnationem praevidentur meruisse. » °
Postlapsnrii hi dicuntur : Ântelapsarii,
qui reprobationem censent fieri ex de­

creto Dei absque ulla ad peccatum ori­
ginis relatione, adeo ut hoc videatur
ex ea consequi.
175 Praecesserat sæculo quinto, cir­
ca annum 475, Lucidus Presbyter Gal­
lus, errores de praedestinatione tra­
dens , quem refellit Faustus llejcnsis.
Lucidus , argumentis cedens, retracta­
vit errores, quos damnarunt synodus
Arclalensis, el synodus Arausicana III.
Nono sæculo Gothcscalcus, c Saxonia
oriundus, sed monachi vitam in mo­
nasterio Orbacensi, Suessioncnsisdiœcescos, professus, eosdem rcfricavil,
in synodo Moguntina II. anno 848 id
circo damnatus.
174. Prædcstinatiana hærcsis in co
plane posita est , quod quis credat
Deum potestate sua aliquem ad pec­
candum determinasse, ct summo ve­
luti arbitrio ad supplicia æterna de­
stinasse, absque respectu ad mala me­
rita. Utrum autem in electione Sancto­
rum ad gloriam Deus suo usus fuerit
arbitrio, cos scilicet gratuito eligendo,
quos copiosis graliæ muneribus gloriæ fruendæ idoneos faceret : vel ad
merita ex graliæ auxilio comparanda
respexerit, adeo ul clcctio nitatur præ-

his own will, whereby ho cxlendeth or withhol
doth mercy as he pleaselh , for the glory of liis
sovereign power over his creatures, lo pass by
and lo ordain them to dishonor and wrath for
ordained to everlasting death. These angels and their sin, lo the praise of his glorious justice. ·
men, thus predestinated and fore-ordained, are Confession of faith, chapter iii. n. 3. 4. 5.7.
(S) « Others being lelt to act in their sin to
particularly and unchangeably designed ; and
their number is so certain and definite that it their just condemnation, to the praise of his glo­
cannot be either increased or diminished. Those
rious justice. >> Baptist confession of faith,ch
of mankind that arc predestinated unto life, God, iii. n 3.
before the foundation of the world was laid ,
(4) Art. xvii.
according to his eternal and immutable purpose,
(5) ■ The article seems to bo framed according
and the secret counsel and good pleasure of his
to the Cahinislic hypothesis. The article is nut
will, bath chosen in Christ, unto everlasting
inconsistent with the opinion of the Itemonglory, oui of his mere free grace and luve, without Blranls. . . . This opinion is confirmed by the
any foresight of faith or good works, or perseve­ circumstances that the Arminian doctrine seem»
rance in either of them , or any other thing in the
to be favoured in the other offices of the Church.·
creature, ns conditions, or causes moving him Analysis of Burnet's exposition. Art. xvii. J. iv.
thereunto ; and all to the praise of bis glorious p. ÎUS. SOB.
grace. . . . The rest of mankind, God was
(0) L. x. dc gratia Christi c.
pleased, according to the unsearchable counsel of

(I) Inst. I. iii. c. xxiii. n. 7.
(S) ■ By the decree of God , tor the manifesta­
tion of his glory, some men and angels are pre­
destinated unto everlasting life, and others fore­

HI

CAP. VI. DE PR.EDESTINVTIONE.

convertatur a viis sitis, et vivat? · * Hoc
verum non foret, si ex Dei voluntate
absoluta impiorum interitus penderet,
absque ulla malorum meritorum prwscientia.
178. Sapientiæ auctor dicit : <· Nolit··
zelare mortem in errore vilæ vestra»,
neque acquiratis perditionem in operi­
bus manuum vestrarum. Quoniam Dens
mortem non fecit, nec lætatur in per­
ditione vivorum. ■ 8 Illuderet nobis sa­
cer auctor, hortans ne perditionem nohis compararemus , si revera Deus ab­
soluto decreto, nullatenus a studiis «t
conatibus nostris pendenti, interitum
periturorum definiisset.
179. Petrus reddit rationem cur Deus
minas promissionesque suas non statim exequatur : « Non tardat Dominus
promissionem suam, sicut quidam exi­
stimant: sed patienter agit propter vos,
nolens aliquos perire, sed omnes ad
poenitentiam reverti. » 4 Mora illa con­
tingit, ul peccatoribus pœnilentiæ sit lo­
cus, (pia interitum evadant : nullo igi­
tur absoluto Dei decreto interitui desti­
nantur , sed eo tantum casu , quo poe­
nitentiam agere recusent.
180. In die judicii Christus dicturus
est reprobis : « Discedite a me maledi­
cti in ignem ælernum, qui paratus est
diabolo, el angelis ejus : Esurivi enim ,
et non dedistis mihi manducare. <· ’ E.i
est causa interitus æterni, quod negle­
xerint reprobi charitatis officia, vel alia
munia Christiani hominis. Non igitur
Dei voluntas et decretum causa suppli­
ciorum quibus torquentur impii est.
181. Probatur 2. ex Patribus. Quum
Perditio igitur ad pereuntes ipsos re­
ferenda est, potius quam ad Deum, Augustinum et ejus discipulos maxime
qui auxilium præslal ut salutem asse­ appellent Prædestinatiani, hos praeser­
tim testes damus. Augustinus dicit :
quamur.
177. Per Ezechielem dicil Deus : ■ Hoc ergo bonum quod est requirere
• Numquid voluntatis meæ est mors Deum, non erat qui faceret, non erat
impii, dicit Dominus Deus, et non ut usque ad unum , sed in eo genere ho-

visione meritorum hujusmodi, inter
theologos quærilur : Auguslinianis ,
Thomiàlis aliisque gratuitam electiouein propugnantibus , Molinistis. aliisquo electionem post prævisa merita
luentibus. De reprobatione pariter coniroveriilur : sunt enim qui Alvaresio ,
Bannezio , Salmanlicensibus, ct pluri­
mis Thomistis assenliunlur, affirmanlibus Deum solo arbitrio, vel saltem ob
peccatum originis reprobos exclusisse
a gloria, tamquam a munere indebito :
aliis eos prælcrmilti dicentibus, quin
excludantur. Qui electionem meritorum
prævisionc niti dicunt, reprobationem
omnem sequi malorum meritorum
prævisionem , vel saltem peccati origi­
nis, quo quis inquinatus discesserit,
docent.
175. Ad nos quod pertinet, fatemur
arcanum divinæ electionis nos scrutari
non audere, el ideo libenter intra eos
limites consistimus, quibus dogma fidei
continetur : sed cum omnibus theologis
catholicis abhorremus ab eorum impiis
placitis, qui praedestinationem ad sup­
plicia æterna, quam theologi vocant
reprobationem formalem, ad solum Dei
beneplacitum referunt.
Propositio.
Reprobatio positiva et formalis, qua
scilicet impii æternis destinantur sup­
pliciis , Iit propter prævisum pecca­
tum.
176. Probatur 1. ex Scripturis. Deus
per Osce alloquilur,lsraelitas :« Perditio
tua Israel : tantummodo in me auxilium
luum. . ' ,γιηρ ·3-’5 Vinitr ,ηηηΐί

„ .
II) O«ee Ii». ». It *
E' 1·
"

(J)Sap. i. I»·

4' U. Pel. IU. 0.
,"rfi

422

TRACT. X. DE VU Λ FUTURA

minum quod praedestinatum esi ad in­
teritum. Super hos enim respexit Dei
præscientia, prolulilque sententiam. »1*
In hæc magistri sui verba scribit Ful­
gentius : « Salis evidenter his dictis
ostendit, quia Deus peccata hominum
vidit. quibus sententiam prædestinalionc dictavit. * ’
182. Augustinus iterum : « Bonus est
Deus, justus est Deus : potest aliquos
sino bonis meritis liberare, quia bonus
est : non potest quemquam sine malis
meritis damnare, quia justus est. »34
*
El alias Juliano respondens ait : « Non
abstinet Deus bonum formationis suæ
etiam a stirpe damnata Sed si tibi
displicet Deum creare quos damnet ;
contradic, ei, si potes, ne creet eos,
quos malos futuros , el in malignitate
usque in finem perseveraturos, et ob
hoc sine dubitatione damnandos esse
præscivil. »♦ Et alias : « Quos usque in
finem sine pernitentia victuros in impie­
tate ac sceleribus suis, ac per hoc æterno supplicio puniendos, ignorare non
potest præscius omnium futurorum. »8
183. S. Prosper : « Ili dc quibus dici­
tur: « Ex nobis exierunt, sed non fue» runt ex nobis : si cnim fuissent cx
» nobis, mansissent utique nobis» cum : » voluntate exierunt, volun­
tate ceciderunt. Et quia præsciti sunt
casuri, non sunt praedestinati. Essent
autem prædcslinali.si essent reversuri,
et in sanctitate ac veritate mansuri. Ac
per hoc prædestinalio Dei mullis est
causa standi, nemini est causa taben­
di. » · — <■ Nemo a Deo ita creatus est,
ut pereat, quia alia est causa nascendi,
alia pereundi. Ut enim nascantur ho­
mines, Conditoris est beneficium; ut
autem pereant, praevaricationis est
meritum. » 7

(I) !.. de perfect, just, contra Coelestium,c. xiii.
(S) !.. ii. ad Monimum, c. xxvii.
(5) L. iii. contra Julian, c. iviii.
(4) !.. L oper.imperfecti, n. >W.
(6) Ibidem I. v. n. Cl.

181. Fulgentius : « Iniquos itaqm»
quos præscivil Deus hanc vitam in pec­
cato terminaturos, prædeslinavit sup­
plicio interminabili puniendos, in quo
sicut culpanda non est præscientia humanæ impietatis, ita praedestinatio ju­
stissima? laudanda est ultionis, ut agno­
sceret non ab eo prædcstinalum homi­
nem ad qualecumque peccatum, quem
prædeslinavit peccati merito punien­
dum. » « Prædeslinavit illos ad suppli­
cium , quos a se præscivil voluntatis
make vitio discessuros. ·>8
185. Probatur 3. ex Conciliis. Arelatense Concilium, anno circiter 473,
epistolam Fausti Rejensis ad Lucidum
probavit, el undecim Episcoporum
subscriptionibus munivit. Fausto mo­
rem gessit Lucidus, el respondit : « Ju­
xta prædicandi statuta Concilii damno
vobiscum sensum illum qui dicit. . . .
quod præscientia Dei hominem violen­
ter compellat ad mortem, vel quod
cum Dei pereant voluntate, qui per­
eunt. . . . qui dicit alios deputatos ad
mortem, alios ad vitam praedestina­
tos. »
186 Arausicanumll. Concilium, annu
529, decrevit omnes baplizalos posse
per Christi gratiam quæ ad salutem per­
linent adimplere : « Aliquos vero ad
malum divina potestate prædestinalos
esse, non sohim non credimus, sed
etiam si sunt, qui tantum malum cre­
dere velint, cum omni detestatione il­
lis anathema dicimus. »9
187. Carisiacum II. Concilium anno
853 : « Deus bonus el justus elegit cx
eadem massa perditionis secundum
praescientiam suam quos per gratiam
prædeslinavit ad vitam, ct vitam illis
prædeslinavit æternam. Ca teros, quos
justitiie judicio in massa perditionis re-

AU cap. object Vincent, in resp. ad tii.
(’) Reap. ad iii, obj.
<8} !.. i. ad Monimutn c. xxiii.ct xxiv.
(0) Cap. χ„.

CAP. VI. BE PB. EDES FIXATIONE.
ilqull, poriluros præscivil. »ρι1 """ 111 et ulannuntietur nomen meum in uni­
périrent præileslinavil : pœnam ant.ni versa terra. Ergo cujus vult miseretur,
Illis, quia justus est, prædeslinavit : ct quem vult indurat. » ‘
193. Resp. Pharao ad solium eve­
ælerna rn. » 1
ctus dicitur, (hæc enim vis est vocis
188. Valenlinum III. Concilium : « Fa
T
|
*
’
n-wyn ») ut divina potentia in pgptiÎi
lemur praedestinationem electorum ad

vitam, et prædcslinationcm impiorum
ad mortem : in electione tamen sal­
vandorum misericordiam præccdere
meritum bonum ; in damnatione autem
periturorum meritum malum præcedere .justum Dei judicium. » ’
189. Accedit ratio theologica, ex di­
vinis. perfectionibus desumpta : aliquem
enim suppliciis «ternis destinare arbi­
trio summo ac potestate, absque malo­
rum meritorum prævisione injustitiam
ac crudelitatem sapii. Insuper Deus
vult omnes salvos lieri : quod dici ne­
quit si suo decreto absoluto, absque
ulla culpæ prævisione, reprobaverit
quosdam, et suppliciis «ternis addi­
xerit.

Israclitici liberatione claresceret, eo
frustra corde pertinaci et duro obnitente. Induratum a Deo cor ejus dici­
tur , quia suæ duritiei relictum est, iis
denegatis potentioribus gratiæ auxiliis
quibus cmollesccret. Id apud Moysea
referlur , ut indicetur pertinaciam
Pharaonis a Deo prævisam esse, nec
ullatenus divinis obstare consiliis ,
quum inde potius foret occasio poten­
tiam divinam insigni prorsus ratione
exercendi. Apostolus argumentatur
Deum misereri cujus vult, et quem vult
indurare , ut doceat hominum quan­
tumvis impiorum consilia et conatus
providentia? Dei subjacere, nec posse
ullatenus divina frustrare consilia. Inde
Objectiones solvuntur.
etiam infert gentes ad fidem vocari, mi­
190. Obj. 1. « Universa propter se- sericordi cl gratuita largitione, ct Juanetipsum operatus est Dominus ; im­ dæos in sua cæcitate elpertiuacia reli­
pium quoque ad diem malum. »5
ctos, justo judicio: nec quidquam iu
19t. Resp. Utique propter se gloriam­ illa gratiæ œcouomia reperiri alienum
que suam Deus omnia facit, nec cnim ab ea ratione quam Deus in Scripturis
alius tinis se forei dignus. Impius ad veteribus refertur servasse.
aerumnas , et interitum justa Dei ordi­
19-4. Obj. 5. Deus summo arbitrio al­
natione servatur, qui suo tempore om­ terum diligit, alterum odit, reproba­
nia peccatoris dissipat consilia , cum­ tionis , sicut ct electionis. nulla alia
que pcena plectit. Cæterum quod im­ causa data : « Rebecca ex uno concu­
pius quis sit, sua culpa contingit , nec bitu habens, Isaac patris nostri. Cum
enim vilium in homine est, prout a enim nondum nati fuissent, aut ali­
Deo est conditus; et quod in interitum quid boni egissent, aut mali, (ut se­
ruat, propriæ voluntatis arbitrio Iit, cundum electionem propositum Dei
nullo decreto Dei eum ad malum vel ad maneret) non ex operibus, sed ex vo­
cante dictum est ei : Quia major ser­
interitum impellente.
192. Obj. 2. Apostolus impium dicit viet minori , sicut scriptum est : Jacob
dilexi
, Esau autem odio habui. » ύ
excitatum a Deo in divinæ potentiæ
19B. Resp. Dc electione ad gloriam ,
ostensionem : ■■ Dicit cnim Scriptura
et
de
reprobatione non agit , saltem
Pharaoni : Quia in hoc ipsum excitavi
le, ut ostendam in te virtutem meam : directe , eo loci Apostolus , sed de vo-

(l)Cp.i· (*)C»n.«i·

(3J 1‘rov. ιν>· 4·

(4) Itoin. ix. 17.JS) Exod. ix. 17.
(6J Rum.ix. 10.

434

TRACT. X

DE VITA FUTURA.

catîOnc ad Udem Christianam. Allega
verat promissiones facias Abraham et
ejus posions : ct demonstrandum sus­
cepit eas impletas , licet Israelite ,
posteri ejus, a salute excidissent,
Messia rejecto. Animadvertit idcirco
gentem Israelilicam haud designari,
sed omnes qui filii censerentur Abrahæ, fidem ejus imitando ; quod ex eo
probat, quod ordo naturæ plerumque
neglectus sil in beneficiorum divino­
rum distributione, ut Dei arbitrium el
electio gratuita claresceret. « Non au­
tem quod exciderit verbum Dei. Non
enim omnes qui cx Israel sunt, ii sunt
Israclitæ : neque qui semen sunl Abrahæ, omnes filii : sed in Isaac vocabitur
tibi semen : id est, non qui filii carnis,
hi filii Dei ; sed qui filii sunt promis­
sionis , aestimantur in semine. » * Os­
tendit, Ismaele praetermisso, Isaacum
electum esse promissionum haeredem :
quod et iii filiis Rcbeccæ videre etiam
est : priore enim Esau neglecto, Jacob
beneficiorum copia auctus est. Prophé­
tie Malaehiæ quaedam verba in rem
suam adhibet Apostolus, quorum vis
ut perspecta habeatur , integrum testi­
monium recitare juvat : « Nonne frater
oral Esau Jacob, dicit Dominus , ct dilexi Jacob, Esau autem odio habui?
Et posui montes ejus in solitudinem, ei
hæreditatem ejus in dracones deser­
ti ?» * Liquet Vatem Dei erga Jacob di­
lectionem in eo ostendere, quod regio­
nem feliciorem et fcecundiorem ei de­
derit habitandam. Malaehiæ verbis uti­
tur Apostolus , ut quod dictum est Re­
beccas illustret ; quod quum, infantibus
adhuc in utero latentibus, dictum sil,
demonstrat illam Jacobi præ Esau ad
hæreditatem assumptionem, divino
consilio, ct gratuita electione conti­
gisse: nullam enim aliam rationem adsignari posse dicit, quum gemini es­
sent fratres, cl nondum aliquid egis­
sent. Inde infert gentes etiam prælsrac(I Itoin. n. C. (i, Mal. i. i. 3.

litis ad fidem vocatas arcano Dei consi­
lio, el gratuita misericordia. Do re­
probatione Vates certe non agit, nec
Apostolus , saltem directo ; idcoque
odium illud quo Deus dicitur Esau pro­
secutus esse, non probat eum aliquem
reprobasse ct suppliciis addixisse solo
suo beneplacito. Constat odium illic
indicare minorem dilectionem , prout
alias patrem et matrem cl uxorem quia
odisse dicitur, si cis Christi voluntatem
præponat.
196. Obj. 4. Apostolus occurrit obje­
ctioni impii hominis, dc sua obdura­
tione, cl reprobatione querenlis, quam
tamen,vitio suæ voluntatis perversae,
ct libera sua electione contingere non
dicit, sed verbis perspicuis jus Deo
vindicat homines in interitum creandi;
« Dicis itaque mihi : Quid adhuc que­
ritur? voluntati enim ejus quis resi­
stit? 0 homo , tu quis es, qui respon­
deas Deo? Numquid dicit figmentum ei,
qui se linxit : Quid me fecisti sic? An
non habet potestatem figulus luti, cx
eadem massa facere aliud quidem vas
in honorem , aliud vero in contume­
liam ? Quod si Deus volens ostendere
iram, cl notam facere potentiam suam,
sustinuit in mulla patientia vasa iræ,
apta in interitum , ut ostenderet divi­
tias gloriæ suæ in vasa misericordia?,
quæ praeparavit in gloriam. »8
197. Resp. De infidelitate et cordis
duritie, potius quam de reprobatione
ælerna , directe agit Apostolus : nam in
eodem quod aggressus erat argumento
versari pergit. Quum speciali Dei bene­
ficio et graliæ munere gentes ad fidem
pervenisse dixisset, et Judæos juste de­
relictos, proponit sibi hominis impii
objectionem , cur Deus dc hominum
duritie queratur. Huic ut respondeat,
quercnlcm imprimis monet suæ infir­
mitatis et divinæ majestatis, ne temere
scrutetur Dei consilia. Deinde adducit
figuli exemplum , qui vasa pro arbitrio
(5] Ilom. it. I»;

cap.

vi.

de

I'Ii.eiiesuvahone.

n„gil : <|iiod tamcn non 111 urgct, ul
Ileum dical homines summo arbllrio
In Inicrilum vol cloriam destinare . sed
polias Dei lenitatem el patientiam in
tolerantiis peccatoribus interitui idoncis effort —
I» »îaah
pit
cpyar tariff if pu
*
tir uxul.tiai',
- ejus misericordiam vero in fidei
graliæquc muneribus largiendis, qui­
bus homines ad gloriam comparan­
dam parentur, commendat. Eum ad­
huc agere de vocatione ad fidem liquet;
jiam statim subjungit: « Quos el voca­
vit non solum ex Judæis, sed etiam ex
Gentibus. » 1 Et cx lota oratione inferi :
« Quid ergo dicemus? Quod Gentes, quas
non sectabantur justitiam, apprehende­
runt justitiam : justitiam autem,quæ cx
tide est, Israel vero sectando legem ju­
stitiae, in legem jusliliæ non pervenit.
Quare? Quia non ex fide, sed quasi cx
operibus. » ’ Cæterum si quis conten­
derit de reprobatione cl electione a-que
valere verba Apostoli , non admodum

repugnamus, quum impii non dicantur
a Deo in interitum creati, sed potius
magna indulgentia el misericordia to­
lerati, licet interitui idonei, suis utique
actibus. Figuli autem imaginem eo
tantum adhiberi contendimus , ul jus
divinum asseratur homines in ea relin­
quendi conditione , in qua natura sua
acu culpa reperiuntur, vel cos ad finem
cum honore conjunctum assumendi.
« Aliud quidem vas in honorem ; aliud
»■ vero in ignominiam.» Non quod alios
bonos, alios non bonos faciat : absit.
Verum Dei quidem bonitas ad omnes
communiter pertinet : el quantum in
ipso silum est, hoc est, secundum ip­
sius consilium ct voluntatem , vellet
omnes probos et fideles esse, ac vir­
tute prædilos. » Ha S. Methodius mar­
tyr. 8 Equidem quum imagines plerum­
que non omnino rebus quadrent, non
(!) Rom. ii.«
*
{»)lbide,n so·
(5) j.. <Jc resur· epu<i OEctune»,u,n ,n c ■«· 'P·

2d Hom.

sunl urgendæ ultra mentem lis uten­

tium : idcoque Pauli verba de tolerati.
*
impiis figuli imaginis vim definire cen­
senda sunt.
198. Obj. 5. In controversia Pclagiana S. Augustinus Pauli testimonia de
electione cl reprobatione constanter
interpretatus est, et Dei propositum
intellexit decretum divinum quo salus
vel damnatio cuique pro Dei arbitrio
destinatur. « Qui peis vcraluri non
sunl, ac sic a fide Christiana et con­
versatione lapsuri sunt. ul tales eos
vilæ hujus finis inveniat; procul dubio
ncc illo tempore quo bene pieque vi­
vunt, in istorum numero computandi
sunt. Non enim sunt a massa perditio­
nis præscienlia Dei cl prædeslinalione
discreti, ct ideo nec secundum propo­
situm vocali, ac per hoc nec electi. » *
199. Resp. Quæ Paulus de electione
ad fidem, el de lidei dono denegato
tradidit, ad electionem ad gloriam, el
ad reprobationem facile transferuntur,
inter se tamen discernuntur, et sane
inlcUigcnda sunl. De Augustini senten­
tia valde controvertilur : id tamen fi­
denter affirmamus, omnibus consen­
tientibus scholis catholicis, ct manifestis
ipsius testimoniis suffragantibus, eum
nequaquam docuisse reprobationem
!urinalem ct positivam fieri pro Dei ar­
bitrio , absque malorum meritorum
prævisione. In objecto loco nihil hujus­
modi dicitur; nam ante praedestinatio­
nem praescientiam Dei commemorat :
quam falli non posse certum est.
200. Obj. 6. Augustinus ait : » Quum
in primo homine universa generis mus­
sa in condemnationem defluxerit, quæ
fiunt cx ca vasa in honorem , non propriæ justiliæ, sed Dei *misericordia
vasa esse. Quod vero alia fiunt in con­
tumeliam, non iniquitati sed judicio de­
putandum. »5 Ita verba recitat Calvinus.
(4) !.. de correpi, elgral. c. vii. η. Ιβ.
(.1) Ep. eri. dc prwd. ct gralia auuerp. cluit·.

lin

TRACT. X. DE VITA Fl 'l l HA.

201. Rcsp. Clique in primi hominis
lapsu ratio habetur cur genus huma­
num spoliatum sil donis gratiæ , et
omni jure ad regnum cœlestc, dictum
idcirco ab Augustino « massa damna­
ta’. » Summa Dei misericordia contingit
ul aliqui ad gloriam evehantur : justo
judicio fit ul alii rejiciantur : altarftcn

ad solum Dei arbitrium damnalio ho­
rum non csl referenda 9 quum constet
Deum omnium velle salutem, ct Chri­
stum pro omnibus fudisse sanguinem.
Praeterea plurimis remissa est baptismo
originalis culpa , quorum damnatio in
eam rejici idcirco non potest. De parvu­
lis loco objecto agebat Augustinus con­
tra Pelagianos, nullamque dicebat dari
posse rationem cur quidam baptismo
liberarentur a noxa originis, alii abs­
que baptismo decedentes vita ælerna
carerent, nisi quod omnes eadem con­
demnatione propter Adam obstringe­
rentur : « Hoc diximus propter eos,
qui non valentes in causa graliæ in­
scrutabilia Dei judicia perscrutari, cur
ex Adam massa , quæ profecto ex uno
in condemnationem lota collapsa est,
illud vas faciat in honorem, illud in
contumeliam; tamen audent parvulos
reos propriorum constituere peccato­
rum. * Deinceps dicit : « Hæc massa si
esset in medio , ut quemadmodum ni­
hil boni ita nec mali aliquid merere­
tur , non frustra videretur iniquitas, ut
ex ea fierent vasa in contumeliam. Cum
vero per liberum arbitrium primi ho­
minis in condemnationem universa de­
fluxerit, procul dubio quod ex ea fiunt
vasa in honorem, non ipsius jusliliæ,
quæ gratiam nulla præcessit, sed Dei
misericordiæ; quod vero in contume­
liam, non iniquitati Dei, quæ absit ut
sil apud Deum , sed judicio deputan­
dum est. » ’ De adultis baptizatis qui
deinceps a gralia deciderint, et a sa­

(i) Ibidem n. IÎ.
(i) F.p. cvi.de pred.cl grelien.H.

lute, dici nequit peccatum originis esse
damnationis causam : illud enim vere
remissum el penitus sublatum est ba­
ptismo ; quapropter Lucidus , praedestinatiano errore infectus, coactus est
eam , quam propugnaverat, retractare
sententiam : « Quod post acceptum le­
gitime baptismum in Adam moriatur,
quicumque deliquerit. »
202. Obj. 7. Fieri non potest ut Dei
praescientia fallatur : « Nonne si Deus
illos bonos fore praescivit, boni erunt,
in quanlalibct nunc malitia versentur?
ct,si malos fore praescivit, malicruni,
in quanlalibct nunc bonitate cernan­
tur? ·>5 Ha ex Augustino Calvinus.1
203. Resp. Verissima hæc sunt, nec
tamen probant Deum suo arbitrio de­
crevisse reproborum interitum. Aliud
est nossc ab ælcrno quid facturi essent
homines gratiæ obtemperantes, vel
reluctantes : aliud decernere poenas,
nulla criminum ratione habita. Mirum
est Calvinum hæc adducere, quæ cer­
titudinem divinæ prædeslinalionis ex
præscicntia repelunt.
204. Obj. 8. Praedestinatio gratuita
sanctorum sexcentis in locis plane tra­
ditur ab Augustino, quam proinde theo­
logi Auguslinianenscs clThomistæ tam­
quam certissimum fidei dogma defen­
dunt ; prædcstinatio vero reproborum
cum ea necessario nexu conjungitur:
qui enim electi non sunt, nonnisi re­
probi esse possunt.
205. Resp. Prædeslinalionis vox pro
divino decreto dandi gratiam , vel glo­
riam , vel utramque apud Augustinum
sumitur. Contra Pelagianos negantes
gratiæ necessitatem prædestinalionem
vindicavit, gratiam scilicet non huma­
nis meritis, sed divina largitate tribui.
Utrum prædestinationem ad gloriam ad
divinum arbitrium lotam retulerit, a
studiosis ejus lectoribus disceptatur.

(5) L. de bono pereev. c. xv.
(4) lost. I.iii. c. xviii. n. 13.

CAI’

'I

DE pH.EDESTINATIONE

4iT

i- ambagibus enuntiatur; subjungit enim
salva fide. E.i quidem admissa scnten(18, sequetur cæleros non electos glo)-­ verbis objectis : » Lapsus est enim pririam non assecuturos, a qua , veluti a mus homo , quia Dominus ita expedire
d consuerat . cur consuerit, nos latet,
munere indebito, excluduntur , sed
non ideo necessario in peccatum et ini-­ Certum tamen est non aliter censiiis.se,
u nisi quia videbat nominis sui gloriam
teritum , Deo auctore, ruunt. Quod si
sua infirmitate et pravitate peccent,, inde merito illustrari, n
210. Obj II. « Dei ordinationi, qua
damnationis causa penos ipsos erit.L.
Cæterum quum illa quorumdam seni ­ se exilio destinatos conqueruntur, sua
tentia a plurimis theologis catholiciss constat æquilas : nobis quidem incorejiciatur, non est cur de consequentiaa gnita, sed illa certissima. Unde constiinde derivanda simus solicit! : nam liI-­ tuimus nihil illos sustinere mali, quod
cet cum his sentire prædestinationemn non justissimo Dei judicio infligatur.»
*
211. Resp. Illudit nobis Calvinus,
sanctorum niti praescientia meritoruma
gratiæ auxilio comparandorum, quæe aequitatem ordinationis divinæ asscrensententia, Calvino ipso fatente, » habuitt do , qua homines necessitati peccandi
«seculis omnibus magnos auclorcs. » 1 et pereundi subjiciuntur, uti ipse non
206. Obj. 9. S. Fulgentius scribit : diffitetur : · Excusabiles peccando ha" Firmissime tene, neque perire posse• beri volunt reprobi, quia evadere nealiquem eorum , quos Deus praedesti­- queunt peccandi necessitatem : prae­
navit ad regnum coelorum: nec quem­ sertim quum ex Dei ordinatione sibi
quam eorum, quos non praedestinavit injiciatur hujusmodi necessitas. » ’ Hu­
ad vilam ulla ratione posse salvari. » *
jusmodi ordinatio injusta plane el cru­
207. Rcsp Prædcstinalio Dei certa est delis foret, et Deo prorsus indigna.
el immutabilis : est enim decretum ejus
212. Obj. 12. « Quicumque sunl ex
de donis a se largiendis; proinde qui­ reproborum numero, ul sunt vasa in
libet praedestinatus perveniet ad salu­ contumeliam formata, ita non desi­
tem, quilibet non prædestinatus nulla nunt perpetuis flagiliis iram Dei in se
ratione poterit salvari : contingere enim provocare, ct evidentibus signis con­
nequit ul Dei præscicnlia fallatur. Cæ­ firmare, quod jam in se latum est Dei
terum inde non sequitur quemlibet non judicium, tantum abest ut cum ipso
habere subsidia quibus salvari posset frustra contendant. » 8 Ita Calvinus,
si vellet, cumque velle etiam posse, iut ostendat cos non injuria damnari.
215. Resp. Quum juxta Calvinum re­
ideo est interitus causa voluntatis per­
flagitia non sint causa de­
versitas, quam Deus praevidit, quin ejus proborum
|
.sit auctor.
<creti reprobationis, sed illud sequan­
208. Obj. 10. « Sic ex Dei prædesti- ltur per consequentiam necessariam,
possunt in medium afferri ut ei
natione pendet eorum perditio, ul non
r
causa cl materia in ipsis reperialur. ■·3 cconstet æquitas.Hoc posito, nil interest
utrum frustra cum <·ο contendant, vel
Ha Calvinus.
ferantur in vilia, quum necessa­
209 Resp. Quum materia perditionis proni
p
ideo in reprobis reperiri dicatur, quod rrio damnandi sint : quod horret mens
Deus ila decreverit, causa ad Deum ccogitare. Quis hæc, quæ scripsit Cal­
legens non fremet? · Sua habet
potius referenda est. Id ex Calvini vinus,
v
adversus reprobos judicia , quibus
principiis Planc sequitur, imo absque »

(i; !.. do lide c·
(S) ln»t. ·■'···
*·

(4) Ibidem n. 9.
(5) Ibidem.
(C) Ibidem η. II.

428

TRACT. X DE VII Λ 11 I I H.\

consilium de illis suum exequalur.Quos
ergo in vitæ contumeliam , el mortis
exitium creavit, ut ira· suæ organa
forent, el severitatis exempla , cos , ut
in finem suum perveniant, nunc au­
diendi verbi sui facultate privat : nunc
ejus prædicationc magis excæcat el
obstupefacit. » *
214. Obj. 13. Præscientia Dei aliud
non est quam ccria cognitio eorum
quæ ipse facturus csl : quum igitur,
omnibus fatcnlibus, praesciat reprobo­
rum singulorum interitum, cum de­
cernere dicendus est.
215. Resp. Deus præscit omnia futu­
ra , tum quæ ipse facturus est, tum
quæ crealuræ, libero arbitrio ab ipso
donalæ, prava voluntate facient con­
tra ejus legem ; quorum auctor absit
ut habeatur. Præscit reproborum cri­
mina , cl interitum, quem ob ca decer­
nit ; sed non ideo censendus est hunc
proprio arbitrio, ct nulla habita flagiliorum ratione, decernere ; quod cru­
dele foret.

CAPUT VII.
DE JUDICIO.

2IG. Statim post mortem judicium
singularum animarum fieri, cx Aposto­
lo colligitur, quod veluli notum jam
et apud omnes receptum indicat ?
·■ Quemadmodum statutum csl homi­
nibus semel mori, post hoc autem
judicium : sic cl Christus semel obla­
tus est ad multorum exhaurienda pec­
cata; secundo sine peccato apparebit
expcctanlibus se ad salutem. » * Equi­
dem inter Christi mortem el secun­
dum ejus adventum magnum inter­
cedit intervallum ; sed nulla sua­
det ratio mortem inter el judicium ,
quæ Apostolus conjungit, illud repo­

li; Insl. I. iii. c. xxiv.n. U·
(i) Heb. ix. 87. (S) Eccli xi. 87.

riri. Ecclesiasticus retributionem ope­
rum in die obitus inveniendam dicit:
« In die bonorum ne immemor sis
malorum : el in dic malorum ne im­
memor sis bonorum ; quoniam facile
csl coram Deo in die obitus retribuere
unicuique secundum vias suas. » 5
Quum jam ostenderimus perfectos sta­
tim consequi gloriam coelestem , pec­
catores in infernum detrudi, et quos
urget levis culpa , vel pænæ tempora­
lis debitum , detineri aliquandiu a glo­
ria , liquet ficri judicium , quo unius­
cujusque conditio et sors decernatur.
S. Chrysoslomus dicit : « Omnes ani­
mæ, cum hinc emigraverint, variis
peccatorum pœnis implicit® ad terri­
bile illud ducentur tribunal. »4 S. Au­
gustinus idem docet : « Doctissime et
valde salubriter creditur judicari ani­
mas cum dc corporibus exierint. » 5
Cæterum humano modo judicium divi­
num concipiendum non est; nec enim
diuturno examine opus csl, quum
Deus intueatur sinus omnes conscienliæ, et intuitu ipso sententiam veluli
ferat.
217. Praeter judicium hujusmodi quod
particulare solet dici, generale, seu
universale omnium hominum judicium
a Christo in fine sæculi futurum fides
docet In Symbolo aposlolico de Chri­
sto ad dexteram Patris sedente fidem
nostram professi, adjungimus : « inde
venturus csl judicare, vivos el mor­
tuos. x In Symbolo Athanasiano dc eo
loqucnles dicimus : « Ad cujus adven­
tum omnes homines resurgere habent
cum corporibus suis, et reddituri sunt
dc factis propriis rationem. » Illud
tamen neganl passim nationalistic,
qui asserunt Christum formulam judi­
cii adhibuisse ut sese Judæorum præjudicio accommodaret: hi scilicet Mes­
siam judicium laturum expcclabant.

(4) Hom. »i», in Maul·.
16) I.. ii. dc anima el ejus orig. c. i»

CAP VII

DK JrDICIO.

HD

I scat, cl Christus, Dominuscl Servator,
propositio.
Christus Dominus universos homines judex ah omnibus simul agnoscatur.
221. Obj. 2 i» Judicium solemne a
in fine mundi judicabit.
218. Probatur cx Scripturis. Christus Messia ante regni ejus initia exercen­
dicit : « Cum venerit Filius hominis in dum Judæi dudtim expeclaverant. ·
majestate sua, et omnes Angeli cum eo, ■ . . . » Non igitur nova tum el
tunc sedebit super sedem majestatis ignota fuit ea doctrina Sed Jesmt cor­
suæ ; et congregabuntur ante eum rexit populares errores, servatis ima­
omnes gentes. » * Pergit separationem ginibus. » 5
justorum ab impiis referre , et judicis
222. Resp. Quidquid sit de Judmonim
in ulrosque sententiam. Paulus passim expectatione, Christus plane non ei
dc judicio loquitur : « Omnes nos ma­ srse accommodavit, sed sui adventus
nifestari oportet ante tribunal Christi, secundi adjuncta solemniterel perspi­
ut referat unusquisque propria corpo­ cuo enuntiavit. Imagines quasdam ad­
ris, prout gessit, sive bonum , sive hibitas esse non negamus, quum sic
malum. »’ S. Joanni judicium exhibe­ ferret usus loquendi, sed rei salva ve­
batur : « Et vidi mortuos magnos et ritate.
pusillos stantes in conspectu throni,
223. Obj. 3. Orbis non sufficeret ho­
et libri aperti sunt . . . cl judi­ minum universitati.
cati sunt mortui cx his quæ scripta
22i. Resp. Utique abunde sufficeret,
erant in libris secundum opera ipso­ uti calculo facto periti homines demon­
rum. « 8 Hæc adeo per se patent ut strarunt : « Qui omnia proprie capie­
expositione non indigeant.
bant, » inquit Rosenmiillcr, « veriti
Traditio adeo claret hac in re, ut sunt, ne amplum orbis spatium non
superfluum foret aliqua adducere Pa­ sufficiat tot hominibus , qui unquam
trum testimonia.
vixerunt, el adhuc victuri sunt; con­
Objectiones solvuntur.
tra horum vanum timorem disputavit
219. Obj 1. «Judicii vulgaris descri­ Stissmilch. » 6 Praeterea relatio ad lo­
ptio nec Deo digna est, nec rationi cum corporis gloriosi non eadem esi
conveniens, imo ducit ad vana com­ ac corporis in praesenti rerum condi­
menta ; nec perspici potest caussa, tione.
ciir ii, quibus sors jam post mortem
225. Obj. 4. Frustra cogerentur in
contigit, denuo judicandi sint. »Ila quo­ unum universi homines judicandi,
quum singulorum conscientias rimari
rumdam placita refert Rosenmiillcr. 4
220. Resp. Nihil in judicii descri­ ct dijudicare infiniti esset laboris ; sen­
ptione , qualis a sacris scriptoribus tentiam autem ferre in universos nullo
datur, Deo indignum est, quamvis non facto examine , divinam justitiam nou
omnia sint ad litteram urgenda, quum exhiberet.
120. Resp. Non tarda indagine, sed lupro Scripturarum more res accommo­
dentur humanæ cogitationi. Quod si minedivino omnia cordium arcana pu­
nullum foret judicium ,' illuderent no­ tebunt : Dominus enim in adventu suo
bis Christus, ct Apostoli, qui tam « illuminabit abscondita tenebrarum,
sæpc cl tam perspicue illud tradunt. ct manifestabit consilia cordium. ·· ’
Causa autem manifesta est cur uni­ Magna Deo gloria exurget sanctis
versi simul judicandi sint, ul justitia universis a Christo agnitis, impiis re­
divina in lota œconomia mundi clare- jectis ct damnatis.
(11 Malth. »». SI. (tlApoc.ix. It.
(») Jl.Cor.t.W· (4) 1"
«»»· «'·

(5) Ibidem. (β) lto«e>iniullcr in Μ«ιιΙ>· ««». H.
(υ I. Cor. ir. 5.

430

τιιαγγ’χ. DE vita n i ΙΊΙΛ. CAP. VII. |)E JfDlCIO.

227. Obj. ΰ. Quæ de tuba insonanto punitione, magnis in eos irruentibus
et librorum examine dicuntur, trans­ calamitatibus, intelliganlur.
latum postulant sensum, sicut et plu­
232. Resp. Quæ eventura dixit Chri­
rima de sole obscurato, stellis de cœlo stus antequam generatio quam allo­
delapsis. Ergo tola descriptio Prophe­ quebatur transiret, respiciebant Hierotarum more facta censenda est, ad solymas, licet imago forent graviorum
Christi triumphum , propagato ejus lotius mundi calamitatum in fine $a>
culorum. Mirum igitur nt\ esi in pro­
cultu, depingendum.
228. Resp. Certo affirmare non pos­ phetica locutione ea co.'k 'd qua·,
sumus quousque sensus obvius in illa temporum intervallo longis:.M^sepa
**
magnifica judicii descriptione retinen­ ranlur, sed quæ habent inter -ionl
dus sil : sed tuto contendimus ipsam tionem et similitudinem EquidcJorem quam Christus describit, futuram La illa : statim post tribulationem
cum adjunctis solemnibus , quæ ima­ runi illorum ad judicium spectant; :.
ginibus adeo illustribus exhibentur. tribulatio, de qua hic, sermo, ea ei
Veritatis magister non posset haberi cujus imago praecesserat in Hierosohsi fundamentum dccssel descriptioni , morum eversione. Nullo pacto con­
vel res alia describeretur, quam ex tendere quis poterii Christum judicium
sermonis occasione , vel adjunctis , proximum dixisse., quum constanter
nemo detegere posset.
recusaverit tempus illius habendi de­
229. Obj. 6. Judicii nomine insinua­ finire, se veluti ignarum exhibens,
vit Christus triumphum suum de hosti­ quod scilicet non foret hominibus reve­
bus , diffusa fide el cultu quem tradi­ landum. Postquam dixisset :« non prae­
dit. Ideo cum Hierosolymorum excidio teribit generatio hæc,donec omnia hæc
illud conjunxit, ultionis scilicet inde liant : »’ subjunxit : « De die aulem illa cl
iniiium faciendum docens.
hora nemo scit, neque Angeli cœlorum,
230. Resp. Plurima quæ de judicio nisi solus Pater. » 8 Apostoli pariter
tradidi! Christus, judicium plane spe­ de judicio loquentes illud vcluti im­
ctant instituendum post rerum munda­ minens descripsisse videri poss
narum vices , ul æterna hominum con­ quia particulare el generale judic
ditio statuatur ct declaretur. Quod simul mentibus fidelium obversari vo
autem ab Hierosolymitani excidii vati­ luerunt, cl homines incertos ea expecinio ad judicii descriptionem transiis- çtatione suspendi vult Deus ; cælerum
se plerisque videatur, contigit cx eo cavebant ne quis certo sibi persuade­
quod calamitates Judæorum imaginem rai illud brevi futurum. Paulus ad
quamdam pnebeanl eorum quæ sub Thessalonicenses secundam exaravit
mundi finem evenient.
epistolam, ne deciperentur « quasi
251. Obj. 1. Liquet Christum judi­ inslet dies Domini. » * Petrus etiam
cium enuntiasse futurum in ipsa qua fideles monuil « quia unus dies apud
vivebat aetate, ‘ cl Apostolos brevi illud Dominum , sicut mille anni, et mille
eventurum prædicassc. Vana igitur spe anni sicul dies unus. Non tardat Do­
vel terrore inani hominibus illusisse minus promissionem suam , sicul qui­
videbuntur, nisi de triumpho fidei, dam existimant : sed patienter agit
Christi nominis gloria, cl infidelium propter vos. » 8

(I, Uatlh. niv. 34.
(t) Ibidem.

(S) Ibid. 30. (4) ll.Thess. II. i.
(B. il. Pot. iii. H.

η

I

M

.am

Fin ulr

de Jr·'
nif·
i