SYNOPSIS THEOLOGIÆ DOGMATICÆ 4 ihi AD USUM SEMINARIORUM AD MENTEM S. THOMÆ AQUINATIS, hodiernis MORIBUS ACCOMMODATA f TOMUS II I w. V N° 663 ?Λ SACRATISSIMO ET AMANTISSIMO CORDI JESU CÆLESTIUM DONORUM FONTI Jus proprietatis auctor sibi vindicat VIRGINIQUE DEIPARÆ EORUMDEM OPUS DISPENSATRICI HUMILITER DEDICATUM SYNOPSIS THEOLOGIÆ DOGMATIC TOMUS SECUNDUS de FIDE DEO UNO et TRINO, de DEO CREANTE et ELEVANTE, P * VERBO INCARNATO Auctore Ad. Tanquerey EDITIO VICESIMA QUARTA quam recognovit J. B. BORD, doctor in theologia, theologiæ dogmaticæ professor. •©OO-O· Typis Societatis Sancti Joannis Evangeüstæ DESCLÉE et SOCII PARISIIS — TORNACI (Belg.) — ROMÆ 1935 P. 7 U . PRÆFATIO Synopsis Tkeologa Dogmatics t. II, auctore Ad. TaNQUEREA, editio vicesima quarta 1933. Nil obstat. Parisiis, die 18 Augusti 1933. P. V1GUÉ. Imprimatur. Parisiis, die 20 Augusti 1933. Joannes Card. Verdier, Archiep. Paris. Imprimatur. Tomaci, die 9 Augusti 1933· J. Lecouvet, Vie. Gen. Seminarii Baltimorensis alumnis. OBIS, dilectissimi in Christo discipuli, hanc Synopsim theologice dogmatica specialis scripsi, ut in ea sub forma brevi, simplici, licet aliquatenus scientifica, catholicae veritatis medullam habeatis, et amplectentes “ eum qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem ” potentes sitis “ exhortari in doctrina sana, et eos qui con­ tradicunt arguere ” x. Otiosis igitur quaestionibus omissis, minus utiles nonnisi obiter attingo, illisque praesertim insto quae sive prcedicationi verbi, sive hodiernorum errorum con­ futationi inserviunt : hinc non semel ipsissima adversario­ rum verba refero, ut difficultates ab ipsis propositae, clarius perspici et efficacius dilui possint. Argumenta ex Scriptura desumpta paulo fusius quam in ceteris Compendiis evolvi, non solum quia inter Protestantes versamur, qui sacrae Bibliae studio tam sedulo operam na­ vant, sed etiam quia “ omnis Scriptura divinitus inspirata, utilis est ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum, ad erudiendum in justitia, ut perfectus sit homo Dei, ad omne opus bonum instructus ”2 Hinc merito Leo XIII ait 3 : “ Illud autem maxime optabile est et necessarium, ut ejus­ dem divinae Scripturae usus in universam theologiae influat disciplinam ejusque prope sit anima : ita nimirum omni ætate Patres atque praeclarissimi quique theologi professi sunt et re praestiterunt Quo melius autem horumce argu­ mentorum vim capiatis, sacras paginas “ Nocturna versate manu, versate diurna Omnia loca in hac Synopsi citata in ipso contextu legite 4, Copyright 1926 by DESCLÉE & Co Paris. * 7/7., I, 9. — ’ II Tim.. Ill, 16-17. 3 Encycl. Pravickntissimus, 18 nov. 1893. 4 Nonnulli textus, frequenter a sacris oratoribus et theologis citati, ex indus­ tria omissi sunt, cum, contextu inspecto, illos ad rem non pertinere comper­ tum fuerit. Vili. PRÆFATIO eademque secundum hermeneuticæ regulas scrutamini, pa­ rallelis etiam locis sedulo inspectis : sic enim tum in biblicis tum in theologicis disciplinis mirum in modum proficietis \ Optandum sane foret ut eadem methodo argumenta ex Tra­ ditione expenderentur : cum autem res difficilis sit propter defectum temporis et librorum, satis erit Ecclesiae definitiones et S. Pontificum declarationes attente legere apud Denzinger, Enchiridion Symbolorum et definitionum, praecipuaque Patrum testimonia in Selectis opusculis a cl. Hurter editis. Nec sufficit dogmata Scriptura et Traditione probare ; ratio enim “ fide illustrata, cum sedulo, pie et sobrie quaerit, aliquam, Deo dante, mysteriorum intelligentiam eamque fructuosissimam assequitur, tum ex eorum quae naturaliter cognoscit analogia, tum e mysteriorum ipsorum nexu inter se et cum fine hominis ultimo ”2 ; hinc, praeeunte praesertim Angelico Preceptore, quomodo dogmata fidei nostrae non solum rationi non repugnent, sed cum sanae philosophiae principiis conveniant breviter ostendere conatus sum, et ad fusiorem horum argumentorum explanationem discipulos meos ad opera S. Thome remitto, quae studiosus theologiae candidatus indesinenter perlegere debet 3. Brevitati simul et perspicuitati studeo : brevitati quidem, ut quæ nonnisi summatim hic attinguntur, proprio labore tum meditando, tum alia opera legendo pro opportunitate ampliare possitis; perspicuitati, ut clare doctrinam fidei intelligentes eamdem dilucide fidelibus exponatis : quod logicis divisionibus, stylo simplici multisque comparationi­ bus prestare nisus sum, auspice B. Virgine Maria. Si quis error, praeter auctoris intentionem, in hasce pagi­ nas irrepserit, a benevolis lectoribus emendetur. Baltimore, die 7a Martii 1894, in festo S. Thomae Aq. 1 Cum omnes textus in hac Synopsi citati, nonnisi ægre possent memorise commendari, opportunum duxi discipulis veniam dare ut, dum lectiones reci­ tant, sacris Bibliis uti valeant : sic enim ingenii acum potiusquam memoriam colere possunt. 3 Vatican., Sess. ILI, cap. 4. 3 Qui doctrinam S. Thomæ apprime cognoscere volunt, non solum Summani theologicam, sed etiam alia Sancti Doctoris opera legant, præsertim vero Sum­ mam contra Gentiles, Quastiones disputatas, Compendium theologice, et Contra errares Gracoruni. * PRÆFATIO IN VICESIMAM EDITIONEM In hac nova editione, denuo penitus recognita,positivam simul ac scholasticam methodum magis ac magis harmonice consociare nisi sumus,juxta recentes Summorum Pontificum declarationes : Pii X in Encyc. Pascendi, 8 sept. 1907, merito scribentis : “ Major profecto quam antehac positivae theologiae ratio est habenda ; id tamen sic fiat, ut nihil scholastica detrimenti capiat Pii XI, in epistola Officio­ rum omnium, ia aug. 1922, pariter dicentis : “ Illa enim positiva methodus necessario quidem scholasticae adjun­ genda est, sed sola non sufficit Quapropter S. Thomæ doctrinam non solum sæpius expo­ suimus, sed, in præcipuis quæstionibus, v. g., de Deo trino et de unione hypostatica, integros articulos allegavimus, ut professores textum Angelici Doctoris commentariis illus­ trent, et ita discipulos alliciant in scrutandam Divi Thomæ doctrinam. Testimonia Scripturae ac Patrum pariter reco­ gnovimus, quibus innixi scolasticam synthesim lucidius ac tutius exponere licet. In nova editione augenda et emendanda, multum sane rofuerunt animadversiones et notae, quas clarissimrprofesres benigne nobis tradiderunt, inter quos V. Arondel, ,-B. Bord, L. Hébert, R. Lortal, E. Mallet, P. Trucco, P. Vigué et E. Yelle, quibus gratum offerre animum non minus jucundum quam æquum est. Si quid tamen minus recti, praeter intentionem nostram, paginas nostras irrepserit, parcant benigni lectores, et id . rJ4Jiobis manifestare dignentur, ut in nova editione corrigatur. Issiaci, prope Parisios, die 2$a martii 1926, in festo Annuntiationis. Ad. Tanquerey. IN VICESIMAM QUARTAM EDITIONEM D. Tanquerey, hujus operis celeberrimus auctor, in pace Christi piissime obdormivit, die 21 febr. I932· suæ vl^æ exitu, sæpe declaravit hanc Synofistvi theologiŒ continuan­ dam esse et perficiendam in alumnorum favorem et catho- licæ veritatis diffusionem. Hoc votum peragere studuimus. Quare, jam in hac nova editione, pauca emendavimus, opera recentiora allegavimus, et plura in diversis tractatibus elucidavimus, ut diligenti lectori patebit : quod et in sequentibus editionibus facere conabimur, ut hæc tam utilis Synopsis semper perfectior evadat. In Seminario Vivariensi, die 15a Augusti 1933, in Festo Assumptionis B. Mariæ Virginis. F. CIMETIER. J. B. BORD. ________________ ■ 4- INDEX RERUM Brevis historia theologiæ dogmaticæ. Ætas patristica (sæc. I-VIII).......................................................... 2 Theologia ante-nicæna (sæc. I-IV) ... . .2 Patres Apostolici et Apologetæ................................................3 Controversistæ.............................................................................. 4 Scholæ theologicæ................................................... 5 Ætas Patrum majorum (325-461) .... 7 Ætas Patrum minorum (sæc. VI-VIII) . . .12 Ætas scholastica (sæc. IX-XV).............................................. 16 Præparatio (sæc. IX-XI) . . . .16 Theologiæ scholastica initia (sæc. XII) . . .18 Theologiæ scholasticæ ætas aurea (sæc. XIII) . .21 Theologiæ scholastica prolapsus (sæc. XIV-XV) . .27 Ætas moderna (sæc. XVI-XX) ... ..31 Periodus progressiva (sæc. XVI-XVII) . . -32 Controversistæ ........ 33 Theologi scholastici................................................................. 39 Theologia positiva ....... 46 Perioduspaulatim decidens (1680-1830) . Intra ordines religiosos Extra ordines religiosos . . .48 ...... ...... 49 54 Periodus instaurationis (1830-1933) · · · -55 In Germania . . . . · · . -57 In Italia ....····· 59 In Gallia et Belgio ...··.. 60 In Majori Britannia et America. · · . .64 Conclusio...................................................................................... 66 De Fide. Brevis historia tractatus delineatur . · * . 68 C. Vaticani decreta et canones ...... 70 Objectum, utilitas, divisio Tractatus . · · . -74 Theol. Dogm. (VoL II.) — a* INDEX RERUM. Pars prior : de Fide ipsa. Prcsvia de fidei notione...................................................................... 77 Variæ acceptiones vocis fidei '. . . ■ -77 Genuina fidei notio..............................................................79 Falsæ notiones fidei........................................................ .84 CAP. I. De fidei objecto. Art. I. De fidei objecto formali.......................................... 88 § I. De ipso objecto formali seu motivo fidei . . .88 Thesis : motivum fidei est auctoritas Dei revelantis . 89 Quæstiones disputatæ............................................... 92 § IL De motivis seu signis credibilitatis. ·. . · 9^ De credibilitate revelationis . . . . -97 De certitudine requisita ad fidem . . . . 99 Art. IL De objecto materiali fidei . . . · t°3 § I. Quodnam sit? . . . . . . · IO5 De veritatibus formaliter revelatis . . . · IO5 De veritatibus virtualiter revelatis . . . .109 De objecto materiali fidei divino-catholicæ. . · 114 De revelationibus privatis.............................................. .119 § 11. De natura seu valore dogmatum fidei . . .121 Hodiemi errores de natura et evolutione dogmatum . 122 Dogmata catholica sunt primario norma credendi . 124 Confutantur symbolismus et pragmatismus. . .129 111. De incremento dogmatum . . . . .132 Ab Adamo usque ad Christum . . . . .132 Post Christum, quo sensu dogmata sunt stabilia? . 134 — — Quo sensu proficiunt? . . . 139 — — Modus quo fit progressus . . . 143 — — Causæ et occasiones hujus profectus . 146 De obscuratione fidei................................................. 147 CAP. II. De actu fidei.......................................................... 149 Art. I. Prænotanda de actus fidei analysi . . .149 Art.IL De principiis ad actum fidei cooperantibus . 150 De gratia ad fidem necessaria..................................... 151 De voluntate hominis quatenus fidem imperat . .156 De intellectu quatenus fidei actum elicit . . .163 Art. III. De ultima fidei resolutione . 5 vi* ta "'Ç . . τ-ro INDEX RERUM. xill. Art. IV. De proprietatibus acius fidei . . . .174 De certitudine fidei............................................................ De obscuritate fidei................................................................ I7y CAP. III. De habitu fidei.................................................. r8o Art. I. De infusione habitus fidei............................................180 Art. IL De subjecto fidei......................................................183 De hominibus viatoribus ...... 183 De iis qui sunt in termino..................................................... 187 Pars altera : de Theologia seu scientia fidei. Prænotanda de theologia et fide.........................................189 CAP. I. De fontibus quibus theologia utitur . . 192 Art. I. De usu . . 192 Art. II. De philosophiæ in theologia .... 199 usu historiæ in theologia Art. III. De . usu scientiarum naturalium . . . 205 CAP. II. De methodo theologica........................................ 208 Art. I. De modo exponendi et probandi dogmata . . 208 Art. II. De methodo . 213 quoad conclusiones theologicas methodo in exponendis systematibus. . 215 Conclusio : De necessitate scientiæ theologicae . De dispositionibus ad proficiendum in theologia. .216 . 219 Art. III. De De Deo uno. Brevis historia tractatus delineatur . . . . .222 C. Vaticani decreta et canones...................................................... 225 Objectum, utilitas et divisio Tractatus............................................226 CAP. I. De Dei existentia.................................................. 228 Dei Errores . . . . · . ■ Existentia Dei demonstratione indiget . Existentia Dei certo demonstrari potest . Art. I. De demonstrabilitate existentjæ Art. II. Argumenta Art. III. De quibus existentia Dei . . . . probatur .228 .228 . 230 . 233 . 239 divinis nominibus............................................247 rv- INDEX RERUM. xlv. CAP. Π. De natura et attributis Dei. • 250 Art. I. De natura • 250 seu essentia Dei Doctrina catholica de natura Dei • 250 Doctrina scholastica de constitutivo essentiæ divinæ • 252 Art. II. De attributis divinis. • 255 Dt attributis Dei in genere. De attributis Dei in specie. De simplicitate Dei . De immutabilitate Dei De aeternitate Dei . De immensitate et ubiquitate Dei De infinitate Dei De unitate seu unicitate Dei • 255 CAP. III. De operationibus divinis Art. I. De 262 264 266 269 272 . . . . . . • 275 scientia divina De objecto hujus scientiæ. De ideis divinis et dotibus scientiæ . De speciebus et medio scientiæ divinæ • . . . 277 278 282 286 voluntate divina . . 291 De objecto divinæ voluntatis . De dotibus divinæ voluntatis . De divisionibus divinæ voluntatis . 291 Art. II. De Art. III. De providentia et • 295 • 3θ3 prædestinatione De ipsa providentia.................................... De prædestinatione et reprobatione . Doctrina catholica de voluntate salvifica Dei Theologorum systemata de prædestinatione Art. IV. De potentia seu omnipotentia Dei . Conclusio Tractatus : de beatitudine Dei • 305 ■ 305 • 322 ■ 328 ■ 331 De Deo Trino Historia tractatus breviter delineatur . Excerpta ex Symbolo Athanasiano I^ateranense decretum de errore Joachim Objectum, utilitas et divisio Tractatus . Prolegomena : Brevis expositio mysterii • • • • • 333 335 336 337 339 INDEX RERUM. CAP- I· Mysterium SS. Trinitatis revelatione pro­ batur ................................................................................... 347 Prænotanda : SS. Trinitas in V. Testamento adumbrata . 348 Rabbinica doctrina de Deo et Messia . Theoriæ judæo-hellenicæ de Deo et λο'γψ . . . . 353 . 354 Art. I. De trinitate personarum in unitate naturæ . 356 Recentiores errores ....... 356 § I. Thesis catholica ex N. Testamento probatur . . 358 Quoad tres personas simul spectatas .... 358 Quoad singulas personas......................................................364 § II. Traditione thesis probatur . . . . · 371 Testimonia ante-Nicæna . . . . . -372 Ex praxi Ecclesiæ . . . . . . .372 Ex Patribus ........ 376 Testimonia post-Nicæna usque ad sæc. VI. . . 385 Profectus doctrinae a sæc. VI ad XX.... 389 Art. II. De divinis processionibus........................................... 390 De processione Filii per generationem . . . 392 De processione Spiritus Sancti per amorem . . 398 Corollaria de tribus personis ..... 405 Art. III. De De De De divinis missionibus........................................... 407 missionibus in genere ...... 408 missione invisibili . . . . . .410 missione visibili ....... 413 CAP. II. Expolitio scholastica mysterii. Art. I. De cognoscibilitate mysterii SS. Trinitatis . 415 Errores exponuntur . . . . . . .415 Mysterium SS. Trinitatis non potest sola ratione intelligi vel demonstrari . . . . . .416 Demonstrari nequit hoc mysterium repugnare . -419 Art. II. Analogiæ et explicationes philosophicæ . . 423 Comparationes et analogice. . . . .423 Explicationes philosophica, et theologica . . .425 Theoria græcorum Patrum . . . . .426 Theoria Patrum latinorum, præcipue S. Augustini . 427 Theoria S. Bonaventuræ ...... 429 Thomistica seu psychologica explicatio . . . 430 Duæ processiones ....... 430 Quatuor relationes reales...................................................... 432 Tres personæ realiter ab invicem distinctæ. . . 436 INDEX RERUM. xvl Art. III. .Consectaria exinde fluenti a. · . -439 Proprietates divinarum personarum . 439 Nomina propria et appropriata....................................... 44 * Regulae ad recte loquendum de SS. Trinitate . · 443 Conclusio : devotio erga SS. Trinitatem · . ■ 445 De Deo Creante et Elevante. Historia tractatus delineatur......................................... 447 Conciliorum Canones.................................................. 449 Objectum, utilitas, divisio Tractatus . . · · 452 CAP. I. De opificio mundi. Art. I. De Cosmogonia mosaica......................................... 454 Dogmatica veritates certo revelata . . . -455 Corollaria de causa mundi............................................... 463 De ordine creationis in Genesi . . . . .465 De historico valore mosaics narrationis . . . 466 Judicium de variis systematibus disputatis . . . 469 Art. II. De Transformismo..................................... ’ 472 Transformismus absolutus fidei et rationi contradi­ cit ........................................................................ 474 Transformismus mitigatus est hypothesis probabilis . 477 CAP. II. De Angelis. Art. I. De Angelis in genere . . 480 Notio et existentia angelorum Dotes angelorum naturales. Angelorum gratia et lapsus De ordinibus angelorum . Art. II. De Angelis . 480 - 49° • 491 ■ 494 custodibus • 496 Existentia...................................................... Angelorum custodum erga nos obsequia . Officia nostra erga angelum custodem Corollaria apologetica .... • 496 . 499 Art. III. De angelis malis De De De De . . . . . tentatione diabolica . . . obsessione et possessione diabolica magia...................................................... magnetismo, spiritismo et hypnotismo . • 5°° ■ 501 • 5°i • ■ ■ • 5O2 5°4 5°7 5°9 INDEX RERUM. xvli. CAP. III. De Homine. Art. I. De De De De De hominis origine..................................................... jl7 protoparentum creatione unitate generis humani natura hominis . . singulorum hominum ortu ... ... . . . . . . . · 517 . 520 «521 . 523 Art. II. De hominis elevatione ad statum supernatuRALEM....................................... 526 l’ræviæ notiones de ordine naturali et supernaturali . 526 Existentia justitiae originalis in Adamo . . -534 Quæ justitia erat gratuita et supernaturalis . . . 539 Dona integritatis protoparentibus concessa. . . 542 Quæ dona gratuita et præternaturalia erant . . 549 Conclusiones exinde fluentes . . . . · 551 Art. III. De hominis lapsu..................................................... 553 De peccato protoparenhun {peccato originante) . -555 De peccato originali in Adce posteris . . . -561 Existentia originalis peccati in Adæ posteris . -561 Effectus originalis peccati in hac vita. . . -574 Effectus originalis peccati in altera vita . . -578 De natura originalis peccati ..... 583 Historicus conspectus opinionum .... 583 Errores hac de re . . . . . . . 586 Theologorum variæ sententiæ. .... 588 Concordia dogmatis de originali peccato cum ratione . 596 De Verbo Incarnato et Redemptore. Tractatus historia delineatur ..... 602 Fontes præcipui ....... 606 Objectu n, utilitas et divisio Tractatus . . -615 Pars prior : Incarnatio seu Christologia. CAP. I. De Unione hypostatica. Prænotanda : Genuinus conceptus unionis hypostaticæ Errores antiqui et moderni . . . . 618 .622 Art. I. Existentia unionis hypostaticæ .... 624 Christus est vere Deus ....... 625 Ex Evangeliis Synopticis ...... 626 Ex fide apostolicæ Ecclesiæ.............................. 632 U Ex testimonio S. Pauli Ex testimonio S. Joannis . Principia ad solvendas difficultates . Christus est verus et integer homo . Christus est simul Deus et homo in unica Verbi persona . • • . 633 635 636 640 . 641 Scriptura probatur............................................................ 642 Traditione : per tria priora sæcula . . . .645 Quarto et quinto sæc. : Ex damnatione Apollinarismi, Nestorianismi et Eutychianismi . 647 Scholastica expolitio unionis hypostaticæ . . 650 Argumenta S. Thomæ de unione hypostatica Errores antiqui et recentiores de natura hujus unionis. 654 Systemata libere disputata.... . 655 Art. II. Consectaria unionis hypostaticæ . . 659 . . . . Duplex voluntas et operatio in Christo Unica filiatio in Christo .... Unica adoratio Christo debita . Communicatio idiomatum in Christo. Art. III. Concordia xix. INDEX RERUM. INDEX RERUM. xvlll· unionis hypostaticæ cum ratione Unio hypostatica rectæ rationi non repugnat Posita revelatione, hæc unio maxime convenit . 659 662 665 667 . 670 . 670 . 673 CAP. II. De persona assumente. . 676 . 678 . 681 Quænam sit persona assumens?. Num hæc persona aliquid amiserit? . De dotibus unionis . . . . Art. V. De corpore Christi . . . . De ejus passibilitate . De ejus perfectione et pulchritudine . Conclusio : de amore et imitatione Christi . . 718 . 720 Pars altera : Redemptio seu Soteriologia. Praenotanda de Christo mediatore et redemptore De Christo mediatore De Christo redemptore . 722 CAP. I. Existentia redemptionis. Thesis fundamentalis . . . Scriptura probatur . . . Traditione probatur . . . Concordia hujus doctrinœ cum ratione . . . • • • • 731 732 738 746 CAP. IL De modo et dotibus redemptionis. Art. I. De modo quo peracta fuit redemptio. • 749 De vicaria satisfactione Christi . De merito Christi ..... De duratione satisfactionis et meriti . • 75° • 752 • 753 Art. II. De dotibus redemptionis . De universalitate redemptionis . De perfectione redemptionis Corollarium : de Christo capite. • • • 754 754 763 767 5 CAP, III. De natura assumpta. . . 686 De gratia unionis..................................... De gratia habituali et virtutibus. De impeccantia et impeccabilitate Christi . . 686 . 688 Art. I. De gratia Christi Art. II. De scientia humana . . . Christi De scientiae Christi perfectione . De triplici scientia in specie Art. III. De De De De dotibus voluntatis Christi perfecta subjectione Patri . libertate Christi .... potentia Christi .... Art. IV. De appetitu sensitivo Christi . . 693 . 696 ■ 697 . 701 . 707 . 7°7 ■ 7°9 CAP. III. De opere præcipuo redemptionis seu sacrificio. Art. I. De sacerdotio Christi • 77° Art. II. De sacrificio Christi. Scholion de iis quæ mortem Christi secuta sunt • 773 . 782 CAP. IV. De necessitate redemptionis • 785 Errores ...... Doctrina certa......................................... Doctrina communis .... Controversia de rnotivo finali Incarnationis Systema Thomistarum Systema Scotistarum.... • . ■ ■ • • 785 786 787 789 79° 792 INDEX RERUM. De consectariis utriusque mysterii. Pr.enotanda de cultu Art I. De . devotione erga . . . SS. Cor Jesu . • 796 • . . . 797 806 S06 807 Art. II. De B. Maria Virgine. c I. De B. Virgine in se spectata . 0 De maternitate divina .... De sanctitate B. Mariæ Virginis. . 824 Corollarium : de Assumptione B. Mariæ . . 826 De perpetua virginitate Mariæ . II. De relationibus B. .Varia cum creaturis • 832 Mater spiritualis hominum ■ 832 Coopéra trix Christi in redemptione . • 833 Regina hominum et Angelorum. • 835 Mediatrix universalis gratiæ • 835 * § III. De devotione erga B. Virginem Mariam • 837 Devotio erga purissimum Cor Mariæ. Scholion : de S. Joseph..................................... . 841 Art. III. De cultu Sanctorum • 845 Art. IV. De cultu reliquiarum et imaginum. De cultu reliquiarum..................................... De cultu imaginum..................................... De cultu crucis. • 854 • 858 INDEX AUCTORUM IN HISTORIA THEOLOGIÆ RECENSITORUM· Abælardus Achery (d’) Æneas 1’arisiensis • Agobardus. Aguirre (d’) Alanus ab Insulis Albericus .... Albertus Magnus Alcuinus .... Ales (A. d’) Alexander Halensis . Alexander Natalis AUatius Leo Allen (Alanus) Guil. . Alliaco (P. de) . Alphonsus de Ligori . Alvarez Didachus Ambrosius (S.) . Amort .... Anaslasius. Andreas Antonius Angles Jos. . Annatus .... Anselmus (S. ) . Antoine P. G. . Antonius a Matre Dei Aphraates (S.) . Aquila (de) Arauxo (de) Arcudius .... Aristides .... Arnaldus Antonius . Ascelinus .... Assem^nnus Assermet .... Athanasius (S.) . Athenagoras Augustinis (de) . Augustinus (S.). Avitus Viennensis (S.) • IQ . . • • . . . • . • • • • • . • • . . • • . • • • . • • • • . • • . . . . 48 16 15 45 20 I8 22 IS 62 25 49 3S 34 29 54 40 9 54 18 26 44 43 18 50 45 9 28 40 38 4 36 18 55 52 7 4 60 10 14 BainvelJ.-V. Ballerini . Ballester . Balmès Bandinelli (Alexander III) Bannez Bannwart . Barbcriis . Barnabas(Pseudo) Bartmann . Basilius Bassolis Batiffol Baudunio . Becanus Martinus Beda Ven. Bellarminus (S.) Belluti Berengarius Tur. Bergier Bernardus (S.) . Bemoldus . Berti .... Biel .... Bigne (de la) Bigoni Biliick Billot (Card.) Billuart Boetius Bolgeni Bonald (de) Bonaventura (S. ) Bossuet Bouvier ' . Boyer Boyvin Bozio Brambring. Brownson . Bulsano Babenstuder Baco (Baconlhorp) Bacon Rog. Bail....................................... • . . . 5ΐ 28 20 41 Cæsarius Arei. (S.) Cajetanus . Canisius Petrus . « Numeri paginas indicant. . . • . • . . • • • . . . ■ ■ . • • . • • . ■ ■ . . • . • • • . . • . . • • • ■ • 62 55 28 63 20 40 59 44 3 58 8 28 62 44 34 16 58 44 IS 55 19 18 52 29 48 60 33 60 49 15 50 όι 21 36 61 61 52 37 65 65 58 • 14 30, 37 • 33 xxii. Canus Melchior. Capëran . Cappellari. Capponi . Capreolus Joannes Caryophibus Casa (Petrus de) Casajoana. Casai Gaspar Cassander. Cassiodorus Catharinus. Cellier Cercia Cliardon . Chastel Chifflet Cienfuegos Clemens Alex. . Clemens Papa . Clichtoveus Coeffeteau. Coghlan . Collet . Colonia (de) Combefis . Contenson. Corblet Corluy Chrysostom us (S. ) Cyprianus (S.) . Cyrillus Alex. (S.) Cyrillus Hier. (S.) Dalgairus . Dechamps. Denzinger . Deschamps (Card.) . Didache . Diekamp . Dionysius . Dionysius (Pseudo) . Dobmayr . Dobneck Joannes Dominicus a Su Theresia Dominicus a SS. Trinitate Drouin Duhamel . Durand Barth . Durandus . Durandus a Sta Porciano INDEX AUCTORUM 36, 39 • 63 • • . . • • ■ • • • • . . • • • • • . 41 3° 38 2S A· 04 37 34 *5 37* 57 59 51 01 48 50 3 3 33 35 65 53 28 . 41 . 62 • 63 • 9 . 6 . 8 . 8 • • • • • ■ • . • • • • • • • . . 65 50 59 63 3 58 7 12 51 33 45 45 50 54 52 18 28 Elipandus. England . Ephraem (S.) Epiphanius Espence (d’) Estius . • 14 • 65 . 6 . 8 • 35 • 40 Faber Joannes . Fabri (Schmidt). Faustus Felix. Ferrariensis, Sylvester Feuardentius Fische Fisher Florus Foresti Fosse (de la) Franzelin . Frassen Frimaria (de) Fulbertus Carn. Fulgentius. • • • • • • . • . . • . . . . . Gardeil Gamerius . Garrigou-Lagrange R. Gar rigue t L. Gerardus Bononiensis Gerardus Senensis Gerbert Gerbet Gerdil Gerhardus. Germanus Const. Gersonius . Gibbons (Card. ). Ginoulhac. Gonet Gopper Gotteschalcus . Gotti. Gousset Granderath Grau. Gravina . Gregorius Arimin. Gregorius Nazi. (S.) . Gregorius Nys. (S) · Gretzer Groot (de). Guido de Perpiniano . . . . . 26, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 33 14 Μ 3° 35 4s 34 17 44 53 όο 52 28 ι8 14 62 4S 62 63 28 28 51 61 53 28 13 29 65 62 41 33 16 49 61 59 33 38 28 « 8 38 63 28 IN HISTORIA THEOLOGIÆ RECENSITORUM, xxiii. Guilhclmus Alvemus. . . 21 Guilhelmus Autissiodorensis . 21 Guitmundus . . . .18 Günther............................................. 57 Kluppel......................................... 52 Knoll a Bulsano. . . .58 Habert Isaac . . . .46 Habert Ludovicus . . -54 Hadrianus I . . .15 Hallier Fr. . . . .46 Harent ..... 62 Hauzeur.............................................45 Héfélé............................................. 59 Heinrick . . . . .58 Hedley Hughes. . . .65 Henno............................................. 52 Henricus Gandavensis . . 22 Henricus VIII . . . -34 Herbigny (d’) . . . .62 Hergenrœther . . . -59 Herinck . . . . -44 Hermas . .... 3 Hermes . 57 Hermias ..... 4 Herrera............................................. 44 Hieronymus (S.) . . -9 Hilarius Parisiensis . . .61 Hilarius (S.) . . -9 Hincmarus . . . · 17 Hippolytus (S.). ... 6 Hoffmeister . . . >33 Holcoth Rob. . · . .28 Holstein ..... 48 Holtzclau ..... 50 Hosius Stanislaiis . . -34 Hugo a Breteuil. . . . iS Hugo a Sto Victore · . 19 Hugon E. .··. 62 Labat . . . . .41 Labauche L......................................... 63 Lafbret.............................................63 Lainez . . . . . 41 Lamennais (de). . . .61 Lamiroy.............................................63 Lanfrancus . . . .18 Latomus.............................................34 Lauria (B. de) . . . .44 Lebreton J. . . . . 52 Lebrun............................................. 52 Ledesma (de) . . . -4° Legrand . . . . -53 Lemos (Thomas de) . . - 4° Leo Magnus (S.) . . .11 Leontius Bys. . . . .12 Lepicier . . . . · 63 Lessius............................................. 43 Liebermann . . . -57 Ligorius Alp. (S.) -54 Lindænus ..... 34 Lugo (de) . . . -43 Luzerne (Card, de la). . · 55 Ignatius (S.) Irenaeus (S.) Isidorus (S.) · · . · · · · .3 · 4 15 Janssens............................................. 63 Joannes ab Annuntiatione . . 45 Joannes a S'° Thoma. . . 40 Joannes Chrysostomus (S.). . 9 Joannes Damascenus (S.) . . 13 Juenin ..... 52 Jungmann. . · · - 63 Justinus (S.) · · -4 Klee. Kleutgen . . ■ · · 57 *58 Kollin Conradus Kulm . . . . . . .30 «58 Mabillon ..... 51 Macedo . . . · -45 Maffeius . . . · -55 Maimbourg . . . - 4^ Maistre Joseph (de) . ■ -55 Malafossa . ... · -44 Malou . . . · · 63 Mamachi . . . · -5° Manning . . . · · ^4 Maranus . . . · · 51 Marcheti . . . · • -55 Mariales Xantes. · · -4° Marin-Sola . . · · ^4 Martene . . Massoulié . . Massuet . . Mastrius . Maximus . . Mayron . . Mazzella . . Medina (Bart, a) Meersch (Van der) Melchior Cano . Methodius (S.) . . . . . . . . . . . · · . · · · · · . . · · 51 . 41 · 51 · 44 * *3 27 . · 4° · ^3 3^> · ? INDEX AUCTORUM xxiv. Migne Minutius Felix . Moehler . Molina Montaigne. Montfaucon Morinus Joannes Morinus Petros. Muncunill. Moratori . ΚΤ ^ΙΙι « Au πτζλγ UXZkUClll « Natalis Hervcus Neapoli (de) Neobaoer . Newman (H. J.) Nicolai Nicolas . Nicole Noël. . . Noort (Van) Norisios . Novatianus • % • · • · • · • · • · 02 I Plowden 4 57 42 53 51 47 46 64 • · . Ockam Omnibonus Origenes . Paiva de Andrada . Pallavicinus Palmieri A. Palmieri Dom. . Papias Paquet Paschasius Radbertus. Passaglia . Paulinos Aquil. Pegues (Th.) Pepanus . Perez de Avila . Perron (J. Davy du) . Perrone . Petavius . Petrus Aureolus Petrus Lombardus . Petrus Paludanus Petrus Pictaviensis . Petrus de Tarentasia . Pierius Pighius Philippus a SS. Trin. Platelius . Plessis (d’Argentré) . • · • · • % • · 55 5° • « • · • · • · • · • » 9 · • · • · • · • · • · • · • · • · • · • · • w • · • 9 • · • · 9 · • · • » • 9 • A • A • · • · • · • · • · • · • · • · • · • • · . Pohle Polus Reg. Polycarpus (S.) . Pontius Præpositus Prat F. Preuss Prosper Aquitanus Prudentius • SI 58 34 J 46 20 62 58 II 17 Quien (Le) Quiz de Virues . • • 49 37 18 18 I 501 Rabanus Maur . Radbertus Paschasius 64 Raess 41 Ratramnus 61 Raymondus Sabundæ 36 Raynaudus 50 Reding 63 Regnier . 52 6 Regnon (de) Remigius Lugd. 27 Renalius . 20 Renaudot . Ricbardus de Mediavilla 5 Richardus a Sw Victcre 37 Richelieu . 43 Ripalda . 60 Rivière J. . 60 1 Robertas Curtonus . 0 Robert us Pullus 66 Rocaberti . 17 Roskovany 59 Rozaven (de) *5 Rubeis (de) 62 Rubione (de) 38 Ruinart . 37 Ruis de Montoya 35 Ryckel (de) 59 46 Sainctes (de) . 26 Scheeben . 20 Scheffmacher . 28 Schellstrate 20 Schmidt (Fabri). 24 Schneemann Schrader . 7 Schultes . 33 45 Schwane . 50 Schwetz . 54 Scioppins Caspar • • • • . . . • . • Π . U • 57 16-17 . 29 -· 47 . 46 • . • . . . • • . . . 53 62 U iS 36 26 20 36 43 62 20 20 • • . 49 59 61 • • • 50 27 51 43 29 • • . • ■ 35 58 •ςο 55 33 CO by 61 62 r 59 5^ 46 • . • • . λ IN HISTORIA THEOLOGIÆ RECENSITORUM, Sçotus Erigena J. . . . 17 Scotus Joannes Duns . . -25 Scdlmayer............................................. 51 Sfondrati............................................. 45 Simond............................................. 48 Simonnet............................................. 50 Sophronius . . . .12 Soto Dornin. . . 36, 39 Soto Petrus . . . · 37 Spalding............................................. 65 Staphylus.............................................33 Stapleton . . . . · 35 Staudenmaier . . . .57 Storchenau . . . .50 Suarez............................................. 41 Sylvius............................................. 46 Taille (M. de la) . . .«62 Tanner............................................. 43 Tapper . . . .34 Tatianus .... 4 Tertullianus .... 4 Theognastes .... 7 Theophilus Ant. ... 4 Thomas Aquin. (S.) . . .23 Thomas âe Argentina . . 28 Thomas de Jorz. . . .26 Thomasius............................................. 54 Thomassinus . . . .47 Tillemont (Le Nain de) . . 48 xxv. Toletus .... Tostatus Alph. . Tournely .... Treger .... Tricassinus Turrecremata (J. de) . • • • • • • 41 29 54 33 45 30 Ullathome Ulricus de Argentina. . • 64 25 Valentia (de) Vasquez .... Vega (And. de). Veith .... Veronius .... Victoria (Fr. de) Viguerius .... Vincent .... . . • • • • • . 42 42 37 51 36 39 41 61 Waddingus Walenbusch Adr. et Petrus Ward .... Weiss Nic. Wemer .... Wiest .... Wiseman .... Witasse .... Wolphelmus . 44 • . • • • . • . 34 65 57 59 54 64 54 18 Ysambertus . 46 Zamora ■ 44 .... 5 Y ’..'T. - PRÆCIPUA SIGLA = Dictionnaire d'Apologétique du P. d’AlÈS* D A. = DeNZINGBR-BaNNWART, Enchiridion symbolorum. D B. D T. C. = Did. de Théologie Catholique (Vacant, Mangenot, Amann). = JOURNEL (Rouet DE), Enchiridionpatristicum. R. R. B. = Revue Apologétique. = Rrouc biblique internationale. = Revue du Clergé français. R. S. R. = Recherches de Science religieuse. Præter auctores initio cujusque Tractatus allegatos, inter recentiores cfr. : De fide : De Deo uno : De Deo trino : De Deo Creante : L. Lercher, S. J., De fidem t. IV Instit. Theol. dogmat., Œniponte, 1930. R. Lortal, La certitude sur Γexistence de Dieu, Avignon, 1930; J. Bittremieux, Deusestsuum esse, creatura non... 1930. J. Lebreton, Les Origines du dogme de la Trinité, t. I, 6e éd. et t. II, 1928. R. M. Martin, La controverse sur lepéché originel au début du XVe s., 1930; Cuénot, Dalliez, etc., Le TransjorParis, Vrin, 1928; L.Gardette, De Verbo incarnato : P. Galtier, De Incarnatione et Redemp­ J tione, Paris, 1926 ; L. de Grandmaison, Jésus-Christ, Paris, 1928; M. Lepin, Le ChristJésus, Paris, 1929 ; A. d’Alès, De Verbo Incarnato, 1930; B.-Μ. Morineau, La Sainte Vierge, Paris, Blond, 1929; J. Bittremieux, De Media­ tione universali B. M. Virginis, quoad gratias, Brugis, 1928; Doctrina Ma­ riana Leonis XIII, 1928. BREVIS HISTORIA THEOLOGIÆ DOGMATIC; I Cum ex historia et profectu alicujus scientiae argumenta in decursu tractatus adhibita melius intelligantur, huic novæ editioni brevem conspectum historiae dogmaticae praemit­ timus 2. 1. In hac historia tres œtates distingui solent :(a) Prima, quae octo priora saecula complectitur, patristica vocatur. Hæc non exhibet integram et systematicam totius theologiae dogmaticae synthesim, sed tantum tractatus particulares, in quibus dogmata nostra non solum exponuntur, sed etiam contra Gentilium impugnationes atque nascentes haereses strenue propugnantur. (b) Secunda, quae scholastica dicitur, a saeculo IX° usque ad Concilium Tridentinum pertingit. Hæc est proprie ætas Summarum theologicarum, in quibus doctrina ex Scriptura et Patribus desumpta, dialectice et methodice exponitur, ope philosophiæ præsertim aristotelicæ evolvitur, et in unum corpus redigitur. (c) Tertia, scilicet moderna, a C. Tridentino usque ad nos sese extendit. Qua ætate, ob impugnationes Protestantium et Rationalistarum, theologia non est exclusive scholastica, sed ex parte polemica et positiva, dogmata catholica ex fontibus revelationis demonstrans, antequam eorum cum ratione convenientiam exponat. ’ Historiam integram et syntheticam theologiæ exhibet M. Grabmann, Geschichte der katholischen Théologie seit dem Ausgang der Vàterzeit, Freiburgin-Br., 1933. Documenta valde utilia invenies ap. H. Hurter, S. J., Nomenclator litterarius theologia catholica, ed. 3°, Œniponte. Wagner, 1903 sq.; brevem vero conspectum ap. Scheeben, Dogmatik gallice redditum auctore Bilet, t. I, § 56-60. — Ad nostram synopsim Historiæ Theologiæ maxime profuerunt manuscripta quæ benigne nobis obtulit F. Cimetier, in Seminario Parisiensi professor. ’ Brevem historiam Apologetica præmisimus Tr. de Vera Religione; historiam vero Theologia Moralis invenies inter Prolegomena Theol. Mor. Theol. Dogm. (Vol. II.) — 1 •zx-.· 2 BREVIS HISTORIA Art. I. Ætas patristica ’ (sæc. I-VIII). 2. In ætate/wfrâ/mx.tres periodi distinguuntur :(a)Theologia ante-Nicana, seu trium priorum sæculorum, quæ pri­ mum expositiva, deinde polemica, paulatim methodum magis scientificam excolere nititur; (b) Theologia majorum Patrum, a Cone. Nicaeno (324) usque ad S. Leonem (f 461), quam methodice exponunt et invicte propugnant, contra magnas hæreses, viri ingenio subtili, eruditione et eloquentia praediti; (C) Theologia Patrum minorum, quæ paulatim decidens, ex operibus anterioribus praecipua sua argumenta depromit § I. Theologia ante-Nicæna (I-IV sæc.). Praenotandum. Doctrina Christiana, quam expolire, probare et in synthesim coordinare proprium munus est theologiae, in praedicatione Christi et Apostolorum, tota invenitur. Summa autem hujus prædicationis in libris cano­ nicis Novi Testamenti et in traditionibus non scriptis con­ signata fuit. Quando exponitur doctrina in libris N. Testa­ menti contenta, quam minus proprie1 23 hodierni vocant 1 Circa hanc ætatem consuli possunt : R. Ceillier, Histoire des auteurs sacris et ecclésiastiqtus, 23 vol. in-4®, Paris, 1729; 16 vol. in-40, Paris, 1858 ; Fessler, Institutiones patrologia, Œniponte, 1850, denuo edita a Jungrnann, 1890; Schwane, Dogmengeschichte^z* tà.,Freiburg, 1892 (gallice redditum a Degert, Histoire des dogmes, 6 vol., Paris, Beauchesne, 1903), vol. I; Hurter, Hornenelator litterarius theologia catholica, 3* ed., L I, Œniponte, 1903; Bardenhewer, Patrologie, 2* ed., Freiburg, 1901 (gallice redditum a Godet et Verschaffel, Les Pères de ΓEglise, 2À ed., 3 vol. in-8°, Bloud, 1905); Geschichie der altkirchlichen Literaiur, Freiburg, 1903 sq.; Harnack *, Geschichie der altchristlichen Literatur bis Eusebius, 4 vol., Leipzig, Hinrichs, 1893 δφ* P· de Labriolle, Hist, de la littér. latine chrétienne, Paris, 1920; præsertim vero Tixeront, His­ toire des dogmes, 3 vol., Paris, 1905-1912; Précis de Patrologie, 4® ed., 1920; F. Cayré, Précis de Patrologie, 2 vol., Desclée, 1927-1930. — Selectos vero Patrum textus invenies ap. Roüet de Journel, Enchiridion Pairisticum, ed. 5a, 1922, Friburgi, in Germania. RUT 3 Dico minus proprie, nam theologia N. Testamenti non ex scriptis tantum, sed ex traditionibus conflari deberet Theologiam N. Testamenti exposue­ runt, inter catholicos : J. Tixeront, H. D., p. 60-118; P. Batiffol, L'ensei­ gnement de Jésus, Paris, Blond, 1905 ; Prat, La théologie de S. Paul, I, Paris, Beauchesne, 1908; Tobac, Le problème de la justification dans St Paul, Lou­ vain, 1908; — inter protestantes : B. Weiss*, Lehrbuch der biblischen Theol. des N. T., 5a ed., Berlin. 1888 ; J. Holtzmann*, Lehrbuch der neutestamentl. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 3 theologiam N. Testamenti, quatuor veluti stadia secerni pos­ sunt : (a) doctrina ipsius Christi primum ex Synopticis, deinde secundum S. Joannem ; (b) doctrina S. Pauli, qui dog­ mata divinitatis Christi et justificationis per gratiam prae ceteris illustrat; (c) doctrina ceterorum apostolorum (praeter Joannem); (d) doctrina S. Joannis, qui, ob sublimitatem sermonis de Verbo incarnato, Theologus a Patribus appella­ tus est. 4. Divisio. Ante C. Nicœnum, quatuor tempora distin­ guere licet : (a) Patres apostolici fidem simpliciter exponunt; (b) Apologetœ eam contra Gentiles propugnant et philoso­ phicis conceptibus illustrare conantur; (c) Controversistœ nascentes haereses confutant ; (d) scholæ theologica tertii sae­ culi doctrinam magis methodice declarant. 5. i° Patres apostolici revelationem, a Christo et Apos­ tolis traditam, fideliter transmittunt et simpliciter exponunt, nempe : auctor Doctrina apostolorum (seu Didachè}, circa an. 90 ; S. Clemens Papa 1 (f 98); S. Ignatius (f 107); S. Polycarpus (f 155) ; Papias (c. 150) ; Pseudo-Barnabas (Epistola, c. 130?); Hermas (Pastor, c. 140). Ab his autem primaevis auctoribus quaerenda non est scientifica et completa doctri­ nae Christianae expositio, quam nullo modo tradere tentaverunt, cum eorum scripta (plerumque epistolae) sint potius parœnetica, et nonnisi obiter de dogmatica doctrina tractent. Attamen, propter eorum antiquitatem, validissimum est eorum testimonium, eo magis quod doctrinam revelatam simpliciter tradunt, non autem eam philosophice interpre­ tantur 23*. 6.2° Apologetæ 3. Mox autem religio Christiana, quam romani imperatores crudeliter persequuntur, variis arguTheol., Leipzig, 1896; G. B. Stevens*, The Theology of the New Testament, Edinburg, 1899; J. Bovon*, Théologie du Nouveau Testament, 2a ed., Lau­ sanne, 1902 sq. ’ Prima ejus epistola certe authentica est; secunda autem scripta videtur ante annum 150. 3 Optimam editionem Patrum apostolicorum edidit F. Funk, Tubingæ, 1901. Eorum doctrinam exponit Tixeront, op. cil., I8, p. 119-168. 3 P. G., t VI, et P L., t. Ill; Otto *, Corpus Apologetarum, 3* ed., lenæ, 1886-1887. • ’-’Λ >'_£·· U* Τ'/ BREVIS HISTORIA mentis a paganis impugnatur. Ad tolerantiam imperato­ rum obtinendam, et ad præjudicia paganorum destruenda, Apologetæ (II* sæculi) christianismum exponunt et defen­ dunt ’, inter quos citandi sunt : Aristides ( 124-138 ?), S. Jus­ tinus (f 163-167), Tatianus (c. 180), Athenagoras (f 193), Theophilus Antiochenus (f 181-186), Hermias, Minutius Felix (180-190?), Tertullianus (c. 197). Ex his plures, præsertim S. Justinus, Athenagoras, Theophilus, in suis scriptis religionem christianam cum philosophia Platonis præsertim et Philonis, conciliare conantur. Licet autem in hac conciliatione, theoriis philosophicis nimis indulgendo, de quibus­ dam dogmatibus (v. g., de generatione \rerbi) infeliciter passim loquantur, orthodoxam tamen doctrinam exprimunt quando a phi­ losophicis speculationibus se abstinent. LXi: 7. 3° Controversistæ. Eodem saeculo jam pullulant variæ sectæ quæ genericam appellationem Gnosticisme obti­ nuerunt. Eorum commune consilium est invenire aliquod systema quod doctrinam christianam, cum platonicis et neo-pythagoricis doctrinis, cum cosmogoniaet theologia variarum religionum Ægypti et Orien­ tis in unum congerens, explicationem omnino completam afferat de Deo, mundo et homine. . Qui hoc systema perfecte calleret, veram γνωσιν haberet, scientiam scilicet superiorem fidei (πίστις), cujus est perfectio et explicatio. ■ Vi*ZV V£ Contra hanc falsam gnosim, quæ veram doctrinam chris­ tianam adulterabat,scripserunt S. Hippolytus, Tertullianus, et præsertim S. IRENÆUS123. Hic, in suo tractatu Adversus Hœreses, gnosticæ speculationi opponit veram gnosim, scili­ cet “ traditionem quæ est ab apostolis, et... per successiones episcoporum pervenit usque ad nos3.,.”, et sic primum offi­ cium theologiæ christianæ diserte asserit, nunquam scilicet a Traditione et doctrina Ecclesiæ recedere. Speculationem autem circa fidem, in quantum potest, vitat Irenæus, Tradi­ tioni magis fidens quam humanæ philosophiæ.— In Demons1 Quorum apologetica argumenta jam exposuimus, Theol. Fund., n. 39-43. Doctrinam eorum theologicam lucide exponunt Tixeront, H D., L I, 244-280; J. Rivière, St Justin et les Apologistes, Paris, 1907, p. 159-338. a P. G., VII. Cfr. A. Dufourcq, Saint Irinie, Paris, 1904; F. Vernet, D. T., voce Irénle, VII, 2394-2533; Tixeront, op. dt., p. 239-280. 3 Adv. Hœr.y III, c. 2-4; IV, 26, 33 : P. G., VII, 847 sq., 1053 sq.; 1072 sq. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 5 tratione apostolicœ prœdicationis recenter edita (1907) modo exponit apologetico divinam religionis institutionem et prae­ cipua dogmata, præsertim ea quæ ad Christum spectant. 40 Scholæ theologicae. (A) Exeunte vero secundo saeculo, in ecclesia Alexandrina, florebat schola quaedam 8. catechetica 1 quam, post Pantenem, rexit Clemens (ab an. 190 ad 202) et postea Origenes (ab an. 203 ad an. 230), qui primi tentaverunt systematice theologiam christianam exponere. a) Clementis Alexandrini 3 praecipuum opus quod exstat, tres partes complectitur : Exhortationem ad Grœcos, in qua variis argumentis apologeticis et polemicis lectorem ethnicum ad Chris­ tum convertere conatur ; — Pcedagogum, in quo varia dantur prae­ cepta ut, duce Christo, in vita Christiana ethnicus conversus pro­ ficiat ; — Stromata, denique, in quibus scientificam fidei christianæ expositionem Clemens intendisse videtur, quam tamen ad exitum non perduxit : nihil enim aliud in hac parte fecit quam absque ordine multas quaestiones congerere. — Juxta Clementem, per philosophiam fides in gnosim ædificari postulat, quæ gnosis tamen fidem semper pro fundamento retinere debet. Hic jam habemus definitum munus theologi, cujus est uti ratione et philosophia ad veritates fidei exponendas et scientifice ordinandas. Nimis autem philosophiæ, et allegoricæ Scripturæ interpretationi innixa, Clementis synthesis non solum est imperfecta, sed in nonnullis erronea. 9. (b) Quod Clemens Alexandrinus in mente habuerat, Origenes, qui Patris theologice merito nomen sortitus est3, in opere cui titulus Deprincipiis (περί αρχών), ad finem perduxit, et in systema reduxit omnem doctrinam christianam, ita ut prima Summa theologiæ a multis hoc opus nuncupetur. Attamen, licet ecclesiasticam prædicationem multum extollat*, sæpissime, Clementis ad instar, spiri’ A. de la Barre, art. Clément. d’Alex., in D. T. C., 1.1, 805-824. 3 P. G., VIII-IX. Cf. Freppel, Clément d’Alexandrie, Paris, 1866; Bardy, Clément. d'Alex., Paris, 1926; Patrick, Clement of Alexandria, Edinburgh, 1914 ; Tixeront, op. cit., t. I, p. 281-296. 3 P. G., XI-XVII. Cfr. W. Fairweather, Origen and greek patristic theology, New-York, 1901; F. Prat, art. Origène, in Diet, bibl., col. 18701889.; Batiffol, L'Eglise naissante, p. 358 sq.; Tixeront, op. cit., t. I, P· 296-330. 4 “ Servetur vero ecclesiasticaprcedicatio per successionis ordinem ab Apostolis tradita et usque ad præsens in ecclesiis permanens; illa sola credenda est veritas quæ in nullo ab ecclesiastica et apostolica discordat traditione”. I, præf. n. 2. BREVIS HISTORIA 6 tuali sensui Scripturae potius quam litterali nimis fidens, et insuper speculationi plus sequo indulgens, in multos errores Origenes lapsus est, præcipue de inferioritate Filii et Spiritus Sancti, de præexistentia animarum et universali omnium instauratione ; ejus tamen auc­ toritas, tam in Occidente quam in Oriente, maxima fuit * : ii etiam qui ejus errores impugnaverunt, multa ab eo depromere non dubi­ tarunt. 10. (B) Eodem tempore, in Occidente : (a) Roma florebat Hippolytus123, qui contra Noetum lingua græca de Trinitate scripsit, et a plerisque operis, cui titulus Φτλοσοφουμχνα seu Omnium hæreseon confutatio, auctor habetur : in suis scriptis, erroribus non caret circa Trinitatem et Pontificis auctoritatem; audacius enim quam Irenaeus procedit, et specula­ tioni latiorem aperit viam. (b) Occidentalis tamen theologiæ auctor praecipuus TER­ TULLIANUS 3 està qui primus latinam linguam theologicis conceptibus accommodavit, ejusque juridica praecisione ad enuntianda dogmata felici exitu generatim usus est. Prae­ cipua ejus opera dogmatica haec sunt : De prœscriptione, Adversus Praxeam, De Resurrectione carnis. Infeliciter vero in Montanismum prolapsus est. (c) Tertulliani discipuli fuerunt presbyter romanus Nov atianus (postea hæreticus) qui in tractatu De Trinitate primum manuale latinæ theologiæ conscripsit4; et S. Cyprianus, carthaginensis episcopus, qui doctrinam de Ecclesia et de pænitentia diserte expo­ suit ; erravit tamen in controversia de rebaptizandis haereticis 5. 1 “ Reçu ou discute, condamné ou suivi, mais toujours exploité même par ceux qui l’ont contredit, Origène est resté le vrai fondateur de la théologie scientifique. L’Eglise d’Orient n’a pas compté d’explorateur, et, si l’on peut ainsi parler, de pionnier théologique plus hardi, ni de plus riche semeur d’idées”. Tixeront, op. rit., I, p. 330. 3 P. G., X. Cfr. A. d’Alès, La Théologie de St Hippolyte, Paris, 1906; K. J. Neumann*, Hippolytus von Rom, Leipzig, 1902; Tixeront, I, 322-328; Bardenhewer, § 54. 3 P. L., I-III. Criticam editionem vulgavit Fr. Œhhler, Lipsiæ, 1853-54. Cf- A. d’Alès, La Théologie de Tertullien, Paris, Beauchesne, 1905. 4 Τ’. L., 885-952. Cfr. A. d’Alès, Novation, Paris, 1925 ; H. Jordan, Die théologie der neuentdekten Predigten Novations, Leipzig, 1902 ; Tixeront, Patrol., \ Bardenhewer. § 55. 5 PIV — Criticam editionem operum S. Cypriani vulgavit G. Hartel, \ indobonæ, 1S6S-1S71. Cfr. E. W. Benson*, Cyprian, his life, his time, his work, London, 1897 : A. d Ales, La Théologie de S. Cyprien, Paris, 1922 ; Tixeront, H. D., I, 418-427; Bardenhewer, § 51; Hurter, Nomenclator, l’ 76-S2. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 7 (C) Post Origenem, in Oriente, præter Methodium qui contra Origenem multa scripsit, notatu digni sunt Dionysius, Theognostes, Pierius, qui scholam alexandrinam rexerunt, sed quo­ rum scripta maxima ex parte perierunt. In Occidente vero, post S. Cyprianum usque ad concilium Nicænum, nemo est qui inter theologos annumerari dignus sit. h. § II. Ætas Patrum majorum, a C. Nicæno ad S. Leonem (325-461). 12. Ecclesiæ pace reddita, elucet « magnum saeculum patristicum ». Tunc enim cum maj'ori studio revelationem perscrutantur philosophi christiani, ut eam in systema reducant, et formulis exprimant. In quo tamen negotio, quidam in varias hœreses labuntur. Cum autem Deus suae Ecclesiæ semper assistat, doctores suscitat qui contra haere­ ticos veram doctrinam exponunt, et defendunt; et ex variis argumentis hinc inde agitatis, nova lux oritur quae non solum veritates impugnatas, sed complexum totius doctrinae christianae irradiat. Insuper, in conciliis contra haereticos, pressius definiuntur veritates revelatae, ita ut, in hac periodo multum crescat vehementerque proficiat dogmatum notitia et scientifica expositio, praesertim de Trinitate, Incarnatione et Gratia. 13. i° In Oriente, fere omnes controversiae circa dog­ mata Trinitatis et Incarnationis versantur. (A) Contra Arianos qui divinitatem Verbi impugnant et a Concilio Nicæno (325) damnati sunt, strenue dimicavit usque ad mortem (373) S. Athanasius \ propterea Pater orthodoxiae appellatus. Inter ejus opera, imprimis recen­ sentur quatuor Orationes contra Arianos, in quibus consub­ stantialitatem Verbi fuse propugnat, Epistola de decretis nicœnæ synodi, Epist. quatuor ad Serapionem, ubi divinitatem Spiritus Sancti demonstrat. (B) Post eum, contra arianos, semi-arianos et praesertim macedonianos qui Spiritus Sancti divinitatem negabant et a Concilio Constantinopolitano (381) damnati sunt, feliciter 1 P. G., t. XXV-XXVIII. Cf. G. Bardy, S. Athanase, Paris, 1914; F. Cavallera,.S. Athanase, Paris, 1908; Le Bachelet, art. Athanase (Saint), in D. T. C., col. 2143-2178; Tixeront, ofi. cit., p. 67-75. 8 BREVIS HISTORIA decertarunt MaGNI Cappadoces, scilicet S. Basilius t 379 (præsertim in libris contra Eunomium, et De Spiritu Sancto}; S. GREGORIUS NazianzenuS a, Basilii amicus (330-399), in Orationibus quinque (n. 27-31), propter quas merito theologus vocatur; et S. GREGORIUS NYSSENUS3, Basilii frater (f v. 395), qui non solum contra Eunomium^ sed etiam contra Apollinarem scripsit ad doctrinam catholi­ cam de anima rationali Christi propugnandam, et insuper in Magna Catechesi universam doctrinam christianam contra paganos, judaeos et haereticos defendit : nimis tamen doctri­ nis platonicis et Origeni fidens, et speculationi deditus, non omnes errores vitavit. (C) Eodem tempore, in Salamina, stat et acriter pugnat (non sine excessu) contra omnes haereticos cujuscumque nominis, sed praecipue contra Origenismum, S. Epiphanius 4 (v. 315-403) : cujus inter opera mentione digna sunt Ancoratus (de Trinitate et Spiritu Sancto) et Panarium (contra omnes hæreses). (D) Hierosolymis, S. Cyrillus Hier. (v. 315-386) in 24 Cate­ chesibus exponit catechumenis omnem revelatam doctrinam (de peccato, pænitentia, fide et symboli articulis), et neobaptizatos initiat mysteriis Baptismi, Confirmationis et Eucharistiae. 14. (E) Tandem, adversus Nestoriuni, qui dogma Incar­ nationis pervertebat, asserendo Verbum Dei assumpsisse personam humanam, et proinde negabat B. Mariam vere Dei matrem esse, fortiter pugnavit S. CYRILLUS ALEX, (t 444) : Nestorii errorem in suis scriptis {De recta fide, Anathematismi, Adversus blasphemias Nestorii, De Incarnatione Domini} confutavit, et ejus damnationem a Concilio Ephesino (431) obtinuit s. 1 P. G., t. XXIX-XXXII. Cfr. P. Allard, Saint Basile, Paris, Lecoffre, 1903, et in D. T. C., t II, 441'455 ; Rivière, S. Basile, Paris, 1925 ; Bardenhew., § 67; Tixeront, t II, p. 77 sq.; Hurter, p. 147 sq. * P- G., t. XXXV-XXXVIII. Cfr. Ulmann, Gregorius v. Nazianz der Theol., Gotha, 1867; Benoit, St Grégoire de Ndz., Paris, 1876; Bardenhewer, § 68; Hurter, p. 165 sq. 3 P. G., t. XLIV-XLVI. Cfr. Vincenzi, In Greg. Nysseni et Origenis scripta et doctrinam nova recensio, Romæ, 1864-1869; Bardenhewer, § 69; Hurter, p. 156 sq. 4 P. G., t. XLI-XLII. Cfr. Bardenhewer, §71; Hurter, I, p. 233 sq. 5 Athanasio et Cappadocibns doctrina affinis est Didymus Alexandrinus (v. 310-395) qui scholam Alexandrinam ultra 50 annos rexit, et doctrinam THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 9 15· (P) Nec prætermittendus est S. Joannes, propter aureum eloquentiæ flumen Chrysostomus’ appellatus (344-407); etsi enim ethicos et asceticos sermones præcipue praedicaverit, pauca tamen dogmatica opera scripsit, v. g., Quod Christus sit Deus, necnon homilias contra Anomœos. In Syria, præter Aphraatem ’ (c. 340) qui de rebus moralibus præcipue scripsit, floruit S. Ephraem3 (t 375), qui non sohim commentaria in Scripturam edidit, sed etiam sermones dogmaticos et polemicos contra Gnosticos, Judæos, et contra Julianum Apos­ tatam; præclara pariter de B. Maria Virgine scripsit. 16. 20 In Occidente, (A) orthodoxam fidem contra Arianos S. Hilarius 4, Pictaviensis episcopus (f 366), feliciter defendit præsertim in XII libris de Trinitate. Adversus arianos scripsit etiam S. Ambrosius s, Mediolanensis episcopus (f 397), de Fide et de Spiritu Sancto** : quin super doc­ trinam, Christianam de sacramentis (De mysteriis, de Pcenitentid) exposuit 7. S. Hieronymus8 (t 419), qui exegesi potius quam theologiæ incumbebat, opera tamen quædam dogmatica nobis reliquit, scilicet : Adversus Helvidium, de perpetua virginitate B. Mariæ; AdversusJovinianum, de virginitate, jejunio etc.; contra Vigilantium, de cultu sanctorum, et vita monastica, et Dialogum contra Pelagianos. Christianam de Trinitate recte exposuit; qui tamen sæpe Origenis opinionibus nimis imbutus esse videtur. Cfr. P. G., t. XXXIX; G. Bardy, Didyme TAveugle, Paris, 1910; Bardenhewer, § 70. 1 P. G., XLXVII-LXIV. Cfr. Bardenhewer, § 74; Hurter, p. 239 sq. 3 R. Graffin, Patrol, syriaca, I-II. Cfr. J. Forget, De vita et scriptis Aphraalis, Lovanii, 1882; Tixeront, II, 202-209. 3 S. Ephrœmi opera omnia, Romæ, 1732-1746. Cfr. C. Eirainer, Der hl. Ephraem der Syrer, eine dogmengeschichtliche Abhandlung, Kempten, 1889; Tixeront, II, 209-221 : C. Emereau, 5. Ephrem le Syrien, Paris, 1919. 4 P. L., IX-X. — Cf. Baltzer, Die Théologie des Hilarius, Rottweil, 1879; G. Rasneur, L'homoïousianisme dans ses rapports avec forthodoxie, in Bev. d'Hist, eccles., t. IV, 1903 ; Bardenhewer, § 86. 5 P. L., t. XIV-XVIL Cfr. Th. Forster*, Ambrosius, Bischof von Mailand, Halle, 1884; P. de Labriolle, St Ambroise, Paris 1908; Bar­ denhewer, § 90. 6 Eodem tempore scripti sunt etiam varii tractatus contra Arianos a Phcebadio, Agennensi episcopo, Gregorio, Illiberitano episcopo, et Faustino. 7 Libri De Sacramentis S< Ambrosio erronee ascripti sunt. — De pænitentia contra Novatianos scripsit Pacianus, (t 390), Barcinonensis episcopus. 8 P. L., L XXII-XXX. Cfr. Sanders, Eludes sur St Jérôme, Paris, 1903 ; Largent, Saint Jérôme, Paris, 1898 ; Tixeront, II, p. 243-250; F. Cavallera, S. Jérôme et son œuvre, Louvain, 1922; J. Forget, D. T. C., t. VIII, 894-9*3· 10 BREVIS HISTORIA 17. (B) Sed prae omnibus eminet S. Augustinus 1 (354-430) in cujus laudes “effusi sunt omnium aetatum scrip­ tores. Mirantur in ipso eruditionis copiam, ingenii saga­ citatem, qua subtilissimas movet de difficillimis mysteriis quaestiones, unde theologiae scholasticæ stravit viam ; miran­ tur idearum nobilitatem, animi magnitudinem et fortitudi­ nem... disputandi solertiam... ardentissimum pro veritate et justitia zelum, inexhaustam disserendi ubertatem ; vix est enim quaestio theologica quam non attigerit, vix haeretico­ rum genus quod non impugnaverit, adeo ut librorum numero et varietate omnes superaverit patres ” 2 Inter ejus innumera opera et opuscula, theologo maxime utilia sunt -.Enchiridion ad Laurentium, in quo ad tria capita (de fide, spe, et caritate) christianæ religionis summam re­ vocat; De fide et symbolo, in quo singulos symboli articulos accurate explanat; libri XV de Trinitate, opus miræ pro­ funditatis et contemplationis; libri XXIV de Civitate Dei, opus exquisite eruditionis, ubi mirabiles divinæ Providen­ tiae viæ exponuntur; Zte diversis quaestionibus (philosophicis, exegeticis, sed et dogmaticis) ; tandem varii tractatus (De fide et operibus, De conjugiis adulterinis}, et varia scripta polemica adversus Manichaeos, Donatistas et Pelagianos. (a) Manichai (eisque affines Priscillianistce) admittebant duo ætema rerum principia, unum boni, alterum mali : contra quos Augustinus, qui et ipse ante conversionem manichæus fuerat, scri­ psit innumera opuscula, v. g. : De Moribus, De libero arbitrio, Contra Faustum, De natura boni, etc. (b) Donatista autem contendebant peccatores notorios ad Ec­ clesiam non pertinere nec proinde valide sacramenta conferre, nam juxta eos, non valent sacramenta extra veram Ecclesiam collata : contra quos Augustinus veram notionem Ecclesiæ statuit, et doctrinam de sacramentis exposuit, præsertim in septem libris de Baptismo 3. * “S. Augustin est, sans contredit, le plus grand docteur qu’ait jamais pos­ sédé l’Eglise... En lui se résume et sur lui se ferme l’antiquité chrétienne latine, dont la pensée a trouvé dans son œuvre son expression la plus précise, mais avec lui aussi commence à poindre la théologie du moyen-âge qu’il a pré­ parée, et dont les germes existent déjà dans ses écrits”. Tixeront, II, p. 354. ’ Hurter, 1,272. —P.L., t. XXXII-XLV. Cfr. Portalié, art Augustinf S. ), in D. T. C., t. I, 2268-2472 ; Tixeront, II, 354-512. 3 Contra Donatistas jam strenue dimicaverat S. Optatus, Milevitanus epis­ copus, in septem libris De schismate donalistarum contra Parmenianum (c. 370), THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 11 (C) Pelagianos vero, qui inter alia necessitatem gratiæ, et peccatum originale negabant, confutavit Augustinus in variis tractatibus De peccatorum meritis et remissione, De natura et gratia, De nuptiis et concupiscentia, etc., et in libris contra Julianum Eclanensem episcopum. Propter quod merito vocatus est Doctor gratiæ. 18. Jam vero Pelagiani quidam suos errores mollierunt, negantes tantummodo necessitatem gratiæ ad prima salutis exordia : contra hos semipeTagianos (seu Massilienses, a loco ubi praecipui degebant), scripsit Augustinus, De gratia et libero arbitrio, De correptione et gratia, De prædestinatione sanctorum, de dono perseverantiæ. Eumdem errorem (a Cas­ siano et a S. Vincentio Lirinensi admissum) profligavit S. Prosper Aquitanus x, in libro De gratia et libero arbi­ trio contra collatorem, et in Responsionibus ad capitula objec­ tionum Vincentianarum 2. 19. (C) Post S. Augustinum speciali mentione dignus est S. Leo MAGNUS 3, qui, dum cathedram apostolicam teneret, (440-461) fere omnes dogmaticos errores impugnavit 4, prae­ cipue per epistolas. Inter has eminet Epistola dogmatica ad Flavianum, in qua dogma Incarnationis Domini tam exacte in quibus de Ecclesia et Sacramentis orthodoxam doctrinam clare exprimit. 1 P. L., LI. — Cfr. Woerter*, Zür Dogmengeschichte des Semipelagianismus, Munster. 1900; Couture, in Bulletin delitt. ecclts., Toulouse, 1901, 269282; Bardenhewer, § 95. 3 Cassianus (+ 435) scripsit septem libros De incarnatione Domini contra Nestorium, sed propter opera ascetica {De institutis coenobiorum, Collationes) præsertim celebris est. S. Vincendus Lirinensis auctor est duplicis Commo­ nitorii (c. 434) in quo de traditione et progressu dogmatis in Ecclesia mire locutus est. 3 Τ’. L., LXXX-LXXXIV. Cfr. C. Bertani, Vita di S. Leone Magno, Monza, 1880-1881; Ph. Kuhn, Die Christologie Leos I d. Gr. in systematischer Darstellung, Wurzbourg, 1894; Bardenhewer, § 97; Ad. Regnier, St Lion le Grand, Paris, Gabalda, 1911. 4 “ Mysterium sacrosanctæ Trinitatis contra Priscillianistas, Incarnationis Filii Dei necessitatem contra Judaos, ejusdem cum Patre consubstantialitatem contra A rianos, naturæ humanæ proprietatem contra Eutychen, contra Nesto­ rium personæ singularitatem, Ecclesiæ jura atque potestatem contra Novatianos, corporis mystici Christi unitatem contra Donalistas, gratiæ necessitatem contra Pelagianos eorumque reliquias, mysteriorum omnium veritatem, dignitatem, sanctitatem contra Manichaos... explicuit, asseruit, propugnavit ”, Quesnellus, in Nuncupatoria suæ ed. præfixa, cit. ab Hurter, t I, 370. 4 . V-.-. ·· · · · ’·* * » ^· * if·£ ?<·. y iis-· Γ-’ .·*- ■ if ■■■ml 12 BREVIS HISTORIA exprimitur ut tanquam jegula fidei a Concilio Chalcedonensi (451) habita sit in damnatione hæresis eutychianæ, de qua in § sequenti agitur. § III. Ætas Patrum minorum, (sæc. vi-viii). 20. I. In Oriente. Quamvis praeterierit aurea ætas theo­ logiae patristicae, sunt tamen in hac periodo aliqua opera de quibus loqui debemus, scilicet : opera mystica PseudoDionysii, opera polemica occasione controversiarum hujus aevi scripta, et praesertim opera dogmatica 5. Joannis Damasceni. (A) Circa finem saeculi V' (vel initio VI1), sub nomine Dionysii Areopagitæ ’, in Syria (vel in Egypto?) editi sunt, cum decem epistolis (plerisque dogmaticis), quatuor tractatus : de divinis nomi­ nibus, de mystica theologia, de ccelesti hierarchia, de ecclesiastica hierarchia, qui in toto medio aevo maxima fruiti sunt auctoritate (utpote vero Dionysio Areopagitæ attributi) et innumeris commen­ tariis expositi sunt His in scriptis, auctor neoplatonicus de Deo ejusque attributis, de hierarchiis angelicis, de unione cum Deo per contemplationem altissime speculatur, jam præludens philosophico aedificio Revelationis quam Scholastici perficient, utendo multis lapidibus a Dionysio expolitis. 21. (B) Controversiae. Cum Concilium Ephesinum (431) contra Nestorium definierit unitatem persona in Christo, christiani quidam, duce Eutychete, ad erroneum sensum detorquentes expres­ sionem a S. Cyrillo adhibitam (μία φυσις), contenderunt in Christo, post unionem, non esse nisi unam naturam : quem errorem dam­ navit concilium Chalcedonense (451). Cum tamen hoc decreto monophysismus non fuerit abolitus, et nestorianus error ex alia parte revixerit, doctrina catholica in Concilio II Constantinop. (553) iterum proposita fuit. In hac autem controversia eminet Leon­ tius Byzantinus’ (f 543) in libris Adversus Nestorianos et Eutychianos. Definita vero duplici Christi natura, orta est controversia de duplici voluntate et operatione in Christo. S. Sophronius 3 (f 638), 1 P. G., t III-IV. Cfr. J. Stiglmayr, S. J., Das Aufkommen der PseudoDionysischen Schriften..., Feldkirch, 1895; N. Nilles, S. J., In Zeitschr.f kaih. Theol., XX, 1896, 395-399; Bardenh., § 100; B. Godet, D. T. C., t iv, 429-436. * P. G., t. LXXXVI. Cfr. Fr. Loofs*. Leontius von Byzanz, Leipzig, 1887; Ermoni, De Leontio Byzantino, Paris, 1895; Bardenhewer, § 102. JP. G., t LXXXVII, 3147-4014. Cfr. Bardenh., § 104. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 13 Hierosolymitanus patriarcha, et S. Maximus ’ (t 662), unus ex præcipuis Ecclesiæ græcæ theologis, fortiter dimicaverunt contra Monothelismuml qui in concilio III Constantinop. (680) damna­ tus est. 22. Notandæ sunt etiam controversiæ de cultu imaginum (y 26840), in quibus catholica doctrina Germanum Constantinop. epis­ copum (t 740) et præsertim S. Joannem Damascenum in Oratio­ nibus pro SS. Imaginibus propugnatores habuit, et a Concilio II Nicæno (787) definita fuit 23. (C) S. Joannes Damascenus3 (f 749?), præter multa opuscula polemica (contra Iconoclastas, Nestorianos, Monophysitas, Monothelitas, Acephalos, Manichaeos, Sara­ cenos, etc.), et parvos tractatus dogmaticos (de Trinitate, de hymno trisagio etc.), magnum opus composuit cui titulus Fons scientiœ (Πηγη γνώσεως) inscribitur. In prima parte hujus operis (Dialectica}, post philosophiæ definitionem, Aris­ totelis vestigiis inhaerendo, universam ontologiam exponit, et omnium vocum, quas SS. Patres Graeci adhibuerunt, sive disputando cum haereticis, sive fidei doctrinam enucleando, sensum verum determinat. In secunda parte (De hceresibus} omnium hereseon catalogum contexuit. Tertia pars vero (opus vere aureum) complectitur libros quatuor De fide orthodoxa 4, in quibus compendium totius theologiae christianae ordinatim exposuit : de Deo (lib. I); de creatione et providentia, de angelis, daemonibus et hominibus (lib. II); de redemptione (lib. III); de baptismo et eucharistia, de cultu sanctorum et reliquiarum, de canone Scripturarum, de malo, de novissimis (lib. IV). Hic jam habemus Summam quamdam theologicam, quae cum aliis Summis occidentali­ bus posterioris aevi merito comparari potest : unde Damas1 P. G., t XC-XCI. Cfr. H. Weser, S. Maximi Conf. pracepta de Incar­ natione Dei et deificatione hominis, Berlin, 1869; Hefele-Leclercq, Hist, des Conciles, t. III, p. 401-425, 461-470; Bardenh., § 107. a Quem cultum, iterum oppugnatum, strenue defendit Theodorus Studita (759-828) “illustrissimum hoc tempore Ecclesiæ orientalis lumen, sanctitate, scientia, zelo plane insignis ” (Hurter, col. 721). 3 P. G., t. XCIV-XCVI. Cf. Ermoni, S. Jean Damascène, Paris, Bloud, 1904; Bardenh., § 108; M. Jugie, D. T. C., t. VIII, 693-751. 4 “ Opus in antiquis græcis codicibus non comparet divisum in libros. Exco­ gitata videtur ea divisio a latinis ad normam libr. IV Sententiarum Petri Lom­ bardi cui Damascenus præivit exemplo ”. Hurter, I, 668. BREVIS HISTORIA 14 cenus “ Græcorum Lombardus ” vel M primus scholasticus ” passim nuncupatur. Post ipsum autem, nullus invenitur auctor qui theologiae orientali jam fere mortuae vitam inspi­ rare potuerit. 24. II. In Occidente. (A) Quinto et sexto sæculo, præter Priscillianismum, cujus reliquiæ, a Concilio Braccarensi (563) in Hispania, tandem profligatæ sunt, perfide serpebat (in Gallia et in Africa) semipelagianus error qui, per S. Augustinum et S. Prospe­ rum non perfecte deletus, a Fausto, Reggiensi episcopo (t c. 490), in duobus libris de gratia et libero arbitrio (contra Lucidi prædestinatianismum scriptis) propugnatus erat : quem errorem a monachis Scythis denuntiatum S. Fulgentius x, Ruspensis episcopus (t 533), doctrinæ S. Augustini fidelissime inhærendo, solide confutavit in tribus libris De veritateprcedestinationis et gratice Dei, et in libris (perditis) Contra Faustum, et Concilium Arausicanum //(529) a Bonifacio II approbatum (530) solemniter condemnavit. Cujus concilii præses erat S. Cæsarius, Arelatensis episcopus (470-543), qui, cum Avito, Viennensi episcopo (f c. 526), ad hanc hæresim extirpandam multum adlaboravita. 25. Exeunte autem octavo sæculo, præter controversias de pro­ cessione Spiritus Sancti a Patre et Filio 3, et de cultu imaginum novus error in Occidente ortus est, adoptianismus scilicet (ultimus hæresis nestorianæ surculus), juxta quem Christus secundum natu­ ram humanam non est Filius Dei naturalis, sed tantum adoptivus. In hunc errorem ab Elipando, Toletano archiepiscopo (t c. 808) et a Felice, Urgellitano episcopo (c. 799) admissum, insurrexerunt 1 P. L., t. LXV. Cfr. Fr. Woerter, Zur Dogmengeschichte der Semipelage III, Die Lehre des Fulgentius von Ruspe, Munster, 1900; Fessier-Jungmann, Instit. Patrol., L II, p. 398-432. 3 P. Δ, L XXXIX et LXVIL Cfr. Malnory, St Césaire, évlque d'Arles, Paris, 1894; P. Lejay, Le rôle théologique de St Césaire d'Arles, in Rev d hist. et de littér. relig., t. X, 1905, p. 145 sq., et in D. T. C., t. III, 2168-2185. 3 Jam a sæculo sexto verba Filioque in Symbolo Nicæno ab Hispanis addita fuerant, ut dogma catholicum de processione Spiritus Sancti clarius exprime­ retur ; quæ additio sæculo octavo ab ecclesiis francis recepta fuit. Orta autem de hac additione controversia inter Latinos et Græcos, Theodulfus, Aurelianensis episcopus (t 821), de hoc argumento disseruit Additio autem, quamvis a Leone III non probata, qui processionem ab utroque expresse tamen approba­ vit, paulatim etiam Romæ inducta est (cf. n. 661). 4 Cum decreta Nicæna (787) de cultu imaginum pravam interpretationem in Occidente recepissent, contra hunc cultum editi sunt varii libri (inter quos libri carolini], et concilia adunata. Qui tamen cultus, contra Claudium Taurinensem, a Theodemiro, Dungalo, Jonaet W. Strabone strenue propugnatus, sæculo nono mediante, ab omnibus ut legitimus habetur. ■Λ y ·.-·· THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 15 Hadrianus I, in Epistola ad Hispaniæ episcopos, Alcuinus (t 804, de quo infra); Paulinus Aquilejensis ‘ (t 804), qui contra Elipandum scripsit Sacrosyllabum·, Agobardus’ (f 840) : in variis conciliis (792-799) damnata, nova hæresis cito extincta est. 26. (B) In eadem periodo invenire est scriptores qui, confutan­ dis erroribus operam non dantes, doctrinam scientificam, philoso­ phicam, theologicam, ab antecessoribus a sæculis traditam, synthetice contrahunt, et quasi encyclopaedias concinnant. Boetius (4807-524), romanus, præter libros quinque de conso­ latione philosophice, qui innumeros commentatores habuerunt, versiones edidit operum Aristotelis (v. g., Analyticorum), Porphyrii (v. g., Isagoge) etc.; eaque commentariis illustravit, et ita totius aedificii scholastici, Logicen scilicet, fundamentum posuit. Aliquot insuper theologica reliquit opuscula (de S. Trinitate, de fide, de persona et natura etc.), in quibus “ utitur argumentis non tam ex Scripturis quam ex ratione revelatione illustrata desumptis, ita ut scholasticis quodammodo facem praetulisse videatur ”3. !’ 27. Cassiodorus (477-570) qui sexto sæculo “eruditione, sin­ gulari industria, et diligentia omnes praecellit ” 4, monachos Vivarii ad scientiam fovendam mire incitavit. In eorum usum, (præter alia opera historica) Institutiones divinarum et scecularium lectionum con­ cinnavit, quæ tanquam introductio ad studium theologiae, S. Scrip­ tura, et septem artium liberalium, a medio ævo adhibitae sunt s. 1 1 111 28. S. Isidorus, Hispalensis episcopus (t 636), “ canalis instar transfudit ad posteras aetates scientiae ecclesiasticae saeculorum priorum thesauros ” 56. Inter ejus opera, ad theologiam dogmati­ cam spectant De ordine creaturarum, De fide catholica, et libri tres Sententiarum seu De summo bono. Sed ejus præcipuum opus sunt libri viginti Etymologiarum qui compendiosam omnium disciplina’ P. L., XCIX, 151-182. Cfr. ffist. littéraire de la France, IV, 284-295; Hurter, t. I, 710. * P. L., CIV. Cfr. Chevalard, -S’. Agobard, sa vie et ses écrits, Lyon, 1869. conciliis (792-799) damnata, nova hæresis cito extincta est. * 5 De S. Gregorio Magno (540-604) hic non loquimur, nam ejus opera minus in dogmatibus illustrandis versantur, quam in formandis moribus et instruendis pastoribus ’ (Hurter, col. 559); de quo agimus in Prolegom. ad Theol. Moralem. 6 Hurter, I, 566. Cfr. P. L., LXXXI-LXXXIV; E. Bourret, L'Ecole chrétienne de Séville, Paris, 1855, p. 59-193. ’·< 3 Hurter, I, 461. Hujusmodi opuscula multi in medio ævo commentati sunt. Etiam de musica, de geometria, de institutione arithmetica, etc., Boetius scripsit. Cf. P. Godet, D. T. C., II, 918-922. 4 Hurter, I, 523. Cfr. P. L., t. LXIX-LXX ; P. Godet, art. Cassiodore, 16 BREVIS HISTORIA rum encyclopædiam, ex multis scriptoribus depromptam, exhi­ bent, ex quibus in medio ævo quam plurimi hauserunt suam eruditionem. 2Ç. S. Beda dictus Venerabilis (673-735), natione Scotus, “ nobilissimus hujus temporis magister ”, ait Alcuinus, quamplurima reliquit opera de omni fere argumento (scientific©, exegetico, historico, non tamen directe theologico) : a Bonifacio “ candela Ecclesiæ ” appellatus fuit, totum medium ævum sua scientia illus­ travit1, et Doctor Ecclesiæ a Leone XIII renuntiatus est. Alcuinus 2 (735-804), Caroli Magni magister, adjutor et consi­ liarius in restaurandis et promovendis studiis, et octavi sæculi illustrissimus theologus3, præter epistolas et varia opera (liturgica, moralia, exegetica, hagiographica), nobis reliquit scripta dogmatica, nempe libros tres de fide sancta, et individua Trinitatis (compen­ dium quoddam theologiæ, sacramentis exceptis), et aliquot opuscula de Trinitate, de processione Spiritus Sancti, et contra Adoptianos. Art. II. Ætas scholastica (sæc. IX-XVI)4. PRÆPARATIO. 30. (A) Initio hujus ætatis florebat in Oriente tristissi­ mi auctor schismatis, Photius (820-895) : contra quem scrip­ serunt Æneas Parisiensis (f 870) et Ratramnus. Sed praecipua opera theologica noni sæculi, occasione contro­ versiarum de Prœdestinationc et de Eucharistia, scripta sunt. (a) Contra Gotteschalcum (f 869) qui, duplicem distinguens prae­ destinationem, ad vitam scilicet et ad mortem aeternam, utramque ' Hurter, op. cil., 631-641. Cfr. P. L., L XC-XCV; Werner, Beda der Ehrunirdige und seine Zeil, Vienne, i881 ; Rawnsley, The Venerable Bede, Sunderland, 1903; P. Godet. D. T. C., II, 523-527. ’ P- L., t. C-CI. Cfr. K. Werner, Alenin und sein Jahrhundert, Pader­ born, 1876; Hamelin, Essai sur la vie et les ouvres d'Alcuin (thèse) Paris, 1877. 3 Hurter, I, 701. 4 Circa hanc ætatem consuli possunt : Hurter, op. cit., t. I (1903) et II (1906); Scheeben, Dogmatik, t. I, vel Histoire de la tbiologie, éd. franç., Paris, 1S79; Simler, Des sommes de théologie, Paris, 1871; Hauréau, Hist, de la Philos, scolastique, 2e éd., Paris, 1880; Kleutgen, Die philosophie der Vorzeit, Muns­ ter, 1860-63; Toreilles. Le mouvement thiologique en France depuis ses origi­ nes jusqu'à nos jours, Paris, 1901. p. 1-35; P. Féret, La j'aculté de théologie de Paris, et ses docteurs les plus célèbres, Moyen-Age, 4 vol., Paris, 1894 sq., Quétif-Echard, Scriptores ordinis Pradicatorum, Parisiis, 1719; Wadding. Annales ordinis Minorum (ed. Fonseca), Roinæ, 1731- 1745; Gilson, La Phi­ losophie au Moyen-Age, Paris. •-r T:?., ·; /?'.■ Γ·*· · THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 17 necessitantem esse contendebat ', scripserunt, post Amolonem, ep. Lugdunensem’ (t 852) : Rabanus Maurus 3, et præsertim Hincmarus 1 *345, de prædestinatione Dei et de libero arbitrio; cum vero S. Remigius, ep. Lugdunensis (f 875) et alii {Lupus Servatus, Ratramnus'), Gotteschalci doctrinam (non tamen ex omni parte) benigne interpretarentur ad mentem S. Augustini, de hac quaestione scripsit, hortante Hincmaro, Joannes Scotus Erigena s librum de prædestinatione, sed infelici exitu : nam dialecticis argumentis nimis indulgens, in multos errores incidit67quos ei exprobrarunt Prudentius, ep. Trecensis (t 861), Florus, diae. Lugdunensis, et plures synodi. Occasione autem hujus controversiae, quaestiones de prædestinatione et de prcescientia Dei distinctius expositae sunt. 31. (b) Eodem tempore, de modo essendi Christi in Eucha­ ristia 7 magna orta est controversia, præsertim inter Paschasium Radbertum 8, Corbeiensem abbatem (t c. 865) et Ratramnum 9, ejusdem monasterii monachum, occasione libri Paschasii de corpore et sanguine Domini, (an. 831 compositi, sed an. 844 editi). Ab utroque admittitur præsentia realis Christi; sed cum notiones substantiæ, accidentium et conversionis, et natura corporis eucharistici Christi non satis præcisæ essent, unusquisque in suo sensu abun­ dat : Ratramnus (cui consentire videntur Amalarius Metensis, Ra­ banus Maurus et Florus), ut incorruptibilitatem corporis eucha­ ristici intuto ponat, de ejus identitate cum corpore Christi historico et de permanentia panis et vini post consecrationem parum accurate loquitur : contra quem Radbertus statuit panis et vini substantiam 1 Cfr. Gaudard, Gottschalk, moine d'Orbais, ou le commencement de la contro­ verse sur la prédestination au IX* s. (thèse), Paris, 1887; Héfélé-Leclercq, Conciles, t. IV, p. 137-186; 199-235. — * P. L., t. CXVI. 3 Moguntinus episcopus, scriptor hujus ætatis forte omnium laboriosissimus (786-856), qui non solum in controversiis dogmaticis partes habuit, sed de omni fere argumento scripsit : de Scriptura sacra, de disciplinis ecclesiasticis, necnon et lib. XXII de universo (P. L., CVII-CXII). 4 Remensis episcopus (806-882), qui in politicis et religiosis negotiis hujus temporis praecipuas partes egit, et insuper quam plurima reliquit scripta {P. L., CXXV-CXXVI). Cfr. Schrors, Hinkmar von Reims, Freiburg, 1884. 5 P- L., L CXXII. Cfr. Saint-René Taillandier, Scot Erigène el la philos, scolastique, 1843; Jacquin, Le Néo-Platonisme de J. Scot, in Rev. des Sc. Phil, et Thiol., t. I, 1907, p. 534-625. 6 Pariter in opere De Corpore et sanguine Domini, cujus fragmenta tantum supersunt (liber enim De Corpore et sanguine D., ei adscriptus, non est authen­ ticus), circa transsubstantiationem et forsan realem Christi præsentiam in Eu­ charistia errasse videtur. 7 Schwane, Dogmengeschichte, III, 628 sq. ; Choisy *, Paschase Radbert, Etude historique, Genève, 1888; A. Naegle, Ratramnus und die Eucharistie, Wien, 1903. t. CXX, 1267 sq. — » P. L., t. CXXI, 403 sq. χ,ν 18 BREVIS HISTORIA THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. non superesse facta consecratione, ipsumque corpus Christi eucharisticum esse corpus historicum : quod W. Strabo, Hincmar, Haymo et postea multi alii jure approbarunt, et Ecclesia definivit. 32. (B) Omisso decimo sæculo, in quo “ nullum reperimus qui inter theologos vel polemicos referri possit ” *, nisi forte excipias Ratherium Veronensem ’, ad undecimum accedamus. Hac aetate fidelium animos turbarunt Berengarii Turonensis (t 1088) errores circa eucharistiam : Fulberti Carnotensis (t 1028) discipulus, qui tam egregie scripserat de altaris sacramento 3, prae­ sentiam realem Christi in eucharistia negare praesumpsit. Contra quem scripserunt Hugo de Breteuil (§ 1051)*, Adelmannus (t 1062), Bemolduss, Ascelinus, Deoduinus6, Renalius 7, Albericus (t 1088), S. Anastasius8, Durandus (t 1088) 9, Guitmundus (t 1090),o, Wolphelmus (t 1091), sed præsertim Lanfrancus (ioo5?-io89) “omnium forte praecipuus hac periodo theologus, et in dialectica maxime valens, æræ lætioris aurora ” ", cujus doctrina de Eucharistia in synodis romana et vercellensi (1050), qui Berengarium damnarunt, probata fuit. Eo etiam celebris est Lanfrancus quod in monasterio Beccensi, cujus prior erat, scholam famosam aperuit in quam undique accurrerunt egregii discipuli, imer quos S. Anselmus, scholasticæ theologiæ parens ”. Theologiæ scholasticæ historiam ad tria tempora revoca­ mus : i° ejus ortum et initia (XII°s.); 2° ætatem auream (XIIIo s.); 3°prolapsum (XIV-XV° s.). § I. Theologiæ scholasticæ ortus et initia *3 (xn° SÆC.) 33. i° S. ANSELMUS »4, Augustæ Prætoriæ (Aosta) natus (1033), Lanfranci discipulus, post ipsum prior monas* * Hurter, I, 873. — * id., 901- 3 Ep. V, P. £., CXLI. 4 Tr. de corpore et sanguine Domini, P. L., CXLII, 1321-1331. s P. L., CXLVIII, 1453. P. L., CXLVI, 1439. ’ P. L., CXLVII, 299-302. —3 P. L., CXLIX, 433-436. ’ P. L., CXLIX, 1375-1424- - 10 P- T, CXLIX, 1425-1513. “ Hurter, I, 1055. " Prædictis annumerandi sunt Algerus Leodiensis (1070-1105?), Hildebertus Cenomanensis (1056-1133), qui de Sacramento altaris scripserunt, initio sæculi sequentis. >3 De Wülf, Histoire de la philosophie midilvak, Louvain, i KO ; P. Féretj t. I. p. 1-164. 14 P· ■£·» CLVIII et CLIX. Cf. Card, d Aguirre, Theol. S. Anselmi, Salamancæ, 1678-1681 \ Franz. R. Hasse , Austlm von Canterbury, Leipzig, 1843-1S52; G. W. Church*, S. Anselm, London, 1870; Ragey, Histoire de St Anselme, Paris, 1S90; Bainvel, D. T. C., il, 1327-1360. 19 terii Beccensis, et postea abbas, archiepiscopus denique Cantuariensis, an. 1109 obiit. Inter ejus opera dogmatica eminent :(a) Monologium ubi de Dei natura, duce S. Augus­ tino, subtiliter disserit, et Proslogium, in quo pro Dei existentia celebre proponit argumentum ontologicum ; (b) De fide Trinitatis et de Incarnatione Verbi contra Roscellinum Compendiensem ; (c) De casu diaboli (de mali origine) et Cur Deus homo “ quo in opere, incarnationis necessitatem nimis urget ” 1 ; (d) tandem de conceptu virginali et peccato originali ; de veritate; de libero arbitrio ; de concordia præscientiæ et prædestinationis neenon gratiæ Dei cum libero arbitrio. Quibus in operibus, quæstiones potiores theologiæ tractantur, dialogi plerumque forma; duo principia semper præ oculis habentur : intellectus quœrens fidem et fides queerens intellectum. 34. 2° Hugo a S. Victore2 (1096-1141), qui, post Gulielmum de Campellis, scholam parisiensem S‘* Victoris rexit, et de mystica multum scripsit; in libris De sacramentis Christiana, fidei, totius theo­ logiæ dogmaticæ et moralis compendium tradidit, sic præludens, cum Abælardo, Summis theologicis quæ post eos cito prodierunt. 35. 3° Paulo ante, methodo dialectica, jam in schola Bec­ censi 3 sobrie adhibita, ad theologiam exponendam Abælardus (1079-1142) magno plausu usus erat, primum Parisiis, et postea in monasterio S. Dionysii; non tamen sine excessu : nam, plus æquo rationi tribuens in rebus fidei, in multos errores incidit, præsertim de Trinitate, Incarnatione et gratia, quos ei exprobravit S. Ber­ nardus (1091-1153), et plura concilia damnaverunt. Abælardi præcipua opera dogmatica sunt : Introductio ad theologiam, Theo­ logia christiana, et Sic et Non. Hoc ultimo opere novam insuper induxit methodum : de variis argumentis theologicis testimonia Patrum colligit sibi opposita, discipulum rogans ut, juxta regulas in prologo propositas, ea conciliare conetur *. * Hurter, II, 5* P. L., CLXXV-CLXXVII. Cf. Mignon, Les origines de la scolastique et H. de S. Victor, Paris, 1895, 2 vol. in-8°; F. Vernet, D. T. C., t. VII, 240-308. 3 Lanfranco probabiliter adscribi debet “ Elucidarium, seu dialogué summam totius theologiæ complectens ”. 4 G. Robert, Les Ecoles et renseignement de la théologie pendant la première moitié du XIP s., Paris, 1909; Portalié, Abélard, D. T. C., I, 35-55; Vacandard, S'. Bernard, II, p. 106-176; H. Hayd, Abalard und seine Lehre in Verhàltniss lur Kirche und Dogma, Ratisbonne, 1863. * : ’■ BREVIS HISTORIA 36. 4° Hac methodo usi sunt qui, post Abælardum, scrip­ serunt libros Sententiarum; cum hac tamen differentia quod oppositas sententias expresse conciliant, plerumque juxta theorias scholae S1* Victorisx. Ita auctor Summa sententia­ rum, olim Hugoni de S. Victore adscriptæ, nunc probabilius Othoni, ejus discipulo; et R.OBERTUS PULLUS (1085 ?-i I40)a. Inter quos vero eminet PETRUS L0MBARDUS3 (f 1160). Magister sententiarum appellatus, qui, in quatuor libris sen­ tentiarum, fere integrum theologiæ corpus complectitur : de Deo uno et trino (lib. I), de creatione, angelis et homine lapso (lib. II), de incarnatione Verbi, de gratia et virtutibus, (lib. III), de sacramentis et novissimis (lib. IV) : quod opus sobria eruditione, nitida expositione lucidoque ordine con­ spicuum usque ad XVIum sæc., in scholis magistri commen­ tariis exposuerunt 37. 50 Post Magistrum Sententiarum, eodem sæculo, citandi sunt Richardus a S. Victore (f 1173), qui Hugonis sectans exemplum nisus est theologiam mysticam cum scholastica copu­ lare * : ejus praecipuum opus dogmaticum De Trinitate (lib. VI) inscribitur s;— Rolandus Bandinelli (Alexander III) (t 1181) cui tribuendae sunt Sententia, an. 1891 editæ, quæ universæ theologiæ dogmaticæ systema complectuntur6; — Omnibonus (t 11S5), cujus Sententia recenter editæ sunt; — Alanus ab Insulis (t 1202), vel auctor (Nicolaus Ambianensis?) operis De arte {articulis') catholica fidei, lib. Vi;— Petrus Pictaviensis (t 1205), Lombardi discipulus, Sententiarum lib. K 8; — Robertus Curtonus (t 1218), Summa theologica (inedita); — Præpositivus (Gulielmus, t 1217) quem S. Thomas sæpe laudat?, cui ’ “ C’est à Γ/wZe d1 Abilard que sont dus principalement les trois perfection­ nements essentiels de la nouvelle théologie : l’idée de condenser, dans une Somme digne de ce nom, la synthèse de la théologie, l’introduction des procédés plus sévères de la dialectique, et la fusion de l’érudition patristique avec la spéculation rationnelle... D’autre part, seule, Vécole de S. Victor eut la gloire de sauver la nouvelle méthode, mise en grand péril par les témérités doctrinales d'Abélard”. Portalié, art cit, col. 54-55. ’ P. L·. CLXXXVI, c. 639-1010. 3 Protois, Pierre Lombard, Paris, 1881. 4 Hurter, II, 159. Cf. Féret, op. cit., I, p. 120-129. 5 P. L., CXCVI. Ex operibus mysticis {Benjamin minor, Benjamin major} pnesertim celebris est. —6 Hurter, II, 163. 7 P. L., CCX. Forsan idem est Alanus ab Insulis ac Alanus de Podio, cujus est Summa de fide catholica, lib. IV (P. L., CCX. 305-430). ‘ P. L., CCXI, 789-1280. — ’ Hurter, II, 224. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 21 Summa theologica scholastica, et Postilla sententiarum tribuuntur; Guilelmus Alvernus (origine) seu Parisiensis (episcopatu) t 1249, qui plura reliquit opera {De Universo, de Trinitate, De Fide, De Sacramentis) methodo tamen scholastica non satis elabo­ rata3;— et Guilelmus Antissiodorensis (t 1230), cujus Summa aurea jam rigidam methodum ævi sequentis praenuntiat. § IL Theologiæ scholasticæ ætas aurea (xiii° s.) 38. i ° Ab exordio invenimus Alexandrum HalenSEM, natione anglum, ordinis S. Francisci, qui Parisiis theo­ logiam docuit, et ob ingenii subtilitatem, eruditionis vasti­ tatem, doctrinaeque praestantiam, irrefragabilis appellatus est. Hortante Innocentio IV, ut fertur, Summam theologiæ condidit, omnium totius medii ævi amplissimam, quam con­ cinnavit ex prolixis suis commentariis (ineditis) in Magistri sententias : verum, morte interveniente (1245), eam non absolvit 3. Scholæ franciscanæ pater merito habetur, et S. Thomas in scribenda sua Summa, Alexandri opus præ oculis habuisse dicitur. 39.20 S. Bon aventura 4 (1221-1274), scholæ francis­ canæ magister præcellens, et splendidissimum (cum S. Tho­ ma) theologiæ scholasticæ lumen, Alexandri Halensis, cujus vestigia semper sectatus est, forsan fuit discipulus in uni­ versitate Parisiensi (1242-1245), in qua etiam, cum S. Tho­ ma, per plures annos (1248-1255), Scripturam sacram et 1 Noël Valois, Guillaume dAuvergne, Paris, 1880; Féret, I, p. 252-262. ’ Hurter, II, 262. 3 Novæ editionis criticæ t. I vulgatus est, Quarrachi, 1924; Wadding, Scrip­ tores Ordinis Minorum; Simler, Des sommes, de théologie, Paris, 1871, p. 97133; Pr. de Martigné, La scolastique et les traditions franciscaines, Paris, 1888, p. 41 sq.; D. T. C., t. I. 772-785; Hurter, II, 257. Ab ejus discipulis, in primis a Guilelmo de Melitona (f 1260), hæc Summa continuata, non tamen perfecta fuit. En ejus divisio : Post proœmium de theo­ logia, in P parte agitur de Deo uno (q. 2-41) et trino (q. 42 sq.); in IP, de crea­ tione (q. 1-93) et in specie de malo (q. 94-107); in IIP, de Christo (q. I-25) et de reductione creaturarum ad Deum per legem, gratiam, et virtutes (q. 26-69) » tandem in IVa de Sacramentis. 4 Ch. Werner, Die Psychologie und Erkentnisslehre des Joannes Bonaventura, Vienne. 1876; Prosp. de Martigné, op. cit., p. n6sq. ; E. Smeets, D. T. C., L II, 961-986; Féret, II, p. 273-302; E. Gilson, La Philosophie deS. Bonaventure, Paris, 1924; P. L. de Caryalho ç Castro, Ο. M., 5. Bona­ venture', Le docteur franciscain, Paris, 1923, 22 BREVIS HISTORIA libros Sententiarum commentatus est Potiora ejus opera 1 theologica sunt : Commentarius in libros quatuor Sententia­ rum, opus prægrande et præcipuum, in quo plerumque presse assectatur Alexandrum Halensum, sed accuratiore atque concisiore expositione eminet 2; — Questiones dispu­ tata (De scientia Christi, De mysterio Trinitatis, De perfec­ tione evangelica); — Breviloquium, in quo per summa capita (De Trinitate Dei, De creatura mundi, De corruptela peccati, De incarnatione Verbi, De gratia Spiritus Sancti, De medicina sacramentali, De statu finalis judicii) coarctatur commentarius in Sententias; tandem, Itinerarium mentis in Deum, in quo de speculatione et contemplatione Dei pro­ funde agit doctor seraphicus. In suis operibus, intendit S. Bonaventura communes et approbatas opiniones retexere, et S. Augustino plerumque adhaeret; Platonicae philosophiae potius quam aristotelicae favet, voluntatem intelligentiae præponit, et mysticae con­ templationi prae theorica speculatione incumbit 3. 40. Cui affinis est, etsi scholæ franciscanæ discipulus non sit, Henricus Gandavensis (c. 1220-1293), doctor sollemnis nuncu­ patus, cujus Quodlibeta et Summa theologia (in qua prolegomena tantum et doctrinam de Deo fuse tractat, sed nova et profunda methodo) ingenium sagax et subtile produnt 41. 30 Eodem tempore S. Albertus Magnus s (12061280), Ordinis Praedicatorum, vir mirae eruditionis, variis in locis (Hildeshemii, Friburgi Brisgoviae, Ratisbonæ, Argentinae, Coloniae) summa cum laude philosophiam ac theo1 Ejus operum editio accuratissima in decem volumin. prodiit, Quaracchi, 1882-1902 : in quatuor primis invenitur Commentarius in libros quatuor sen­ tentiarum, et in quinto alia opera proprie theologica (Quæstiones disputatae, Breviloquium, Itinerarium mentis in Deum etc.) — ’ Hurter, II, 325. 3 Dante (Parad., eant. 11) inter S. Thomam et S. Bonaventuram hanc insti­ tuit comparationem:44 L’un fu tutto serafico in ardore, — L’altro per sapienza in terra fue — Di cherubica luce uno splendore 4 Hurter, II, col. 396-400. Cf. de Wulf, Histoire delà philosophie scolas­ tique dans les Pays-Bas et la Principauté de Liège jusqu'à la Révolution fran­ çaise, Louvain et Paris, 1895, p. 46-272; Féret, II, 227-246. 5 J. Sighart, Albertus Magnus, sein Leben und seine Wissenschafl, bonne, 1857, gallice redditum, Albert le Grand, Paris, 1862; K. Werner, Der heilige Thomas von Aquùw, Ratisbonne, 1858; Féret, op. cit., t. II, p. 421444; Mandonnet, D. T. C., t. I, 666-674. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 23 logiam docuit : cujus præcipua laus fuit philosophiam aristotelicam ab erroribus commentatorum arabum expurgare, eamque ad usus theologicos accommodare ; a Pio XI Ecclesiæ Doctor declaratus est, Aquinatem Colonise (1244), et Parisiis (1245-1248) discipulum habuit, eumque iterum Coloniae recepit (1248-1250), ubi S. Thomas philosophiam, Scripturam ac sententias, sub Alberto, interpretari cœpit. Praeter prolixa commentaria in Aristotelem, in Dionysium Areopagitam, in Scripturam Sacram, et varia opuscula mystica, Swww^duæ Alberto adscribuntur, scilicet : Sumina theologice, ultimum forte ejusdem opus, coeptum post Sum­ mam S. Thomae, quam quadamtenus complet, non tamen absolutum, et Sumina de creaturis (I. de materia prima, tempore, caelo et angelo; II, de homine), quae est magis philosophica quam theologica. 42. 40 S. Thomas x, Doctor angelicus, omnium schola­ rum catholicarum patronus, theologiae princeps, an. 1225, in arce Rocca secca prope Aquinum natus est. Neapoli, ordinem S. Dominici ingressus est an. 1244. Ab Alberto Magno, tum Coloniae, tum Parisiis in philosophia et theo­ logia eruditus, (1245-1252), mox ibidem et ipse Aristotelem, Scripturam et Sententias exponere cœpit. Postea vero, variis in locis (Romae, Parisiis, Neapoli etc.) usque ad mor­ tem (1274) docere et scribere non destitit. Inter ejus innumera opera (exegetica, philosophica, polemica, mystica) 2, theologica tantum indicabimus, scili­ cet : Commentarium in libros 4 Sententiarum, quem junior (1253-1256) composuit; — Qucestiones disputatas de poten­ tia Dei (5), de malo (16), de spiritualibus creaturis, de ani­ ma, de unione Verbi, de Virtutibus in communi, et praeser­ tim de veritate (29), in quibus de praecipuis theologicis quæstionibus fusius, subtilius ac profundius tractat S. Doc­ tor; — Summam catholiccefidei contra gentiles an. 1258-1260 1 Quétif, I, p. 271-348; Werner, Thomas von Aquin; de Rubeis, Dissert, varia in S. Th.; Touron, Vie de S. Thomas, Paris 1737; Féret, II, p. 443486; Hurter, II, 307-320; Grabmann, S. Thomas cT Aquin, trad. E. Vansteenberghe, Paris, 1920; L. H. Petitot, 5. Thomas d Aq., Paris, 1923. * Cf. Mandonnet, Rev. Thomiste, Janvier 1909-Mai 1910; Rev. Sc. Phil, et Thiol., 1920, p. 142-152; Bibliographie thomiste, Kain, 1921. » lV V [I c BREVIS HISTORIA 24 exaratam in usum eorum qui Maurorum conversioni operam dabant, in qua religionis christianæ fundamenta ac præcipuæ veritates non minus solide quam concise proban­ tur : vix enim aliud opus exstat, in quo tot veritates tam paucis paginis continentur 1 ; — tandem Summam theologi­ cam (1267-1273) præcipuum S. Thomæ opus,ad usum quidem inàpientium scriptum, sed ipsis theologiæ magistris utilissi­ mum, quod præ ceteris nomen ejus reddidit immortale, etsi, præmaturæ mortis causa, non fuerit omnino absolutum. Ad quod complendum adjectum fuit Supplementum, quod complectitur ea quæ deerant de sacramento pænitentiæ, et reliquis sacramentis, necnon et eschatologiam, ad verbum collectum ex commentario in libros Sententiarum. His operibus adjici debent Quæstiones quodlibetales (12), et varia opuscula (v. g., Contra errores Græcorum, In Boetium de Trinitate, De articulis fidei et sacram., etc.) inter quæ eminet Compendium theologiæ ad fratrem Reginaldum, cujus primam partem (de credendis) tantum absolvit. Doctrina S. Thomæ excellit eruditionis vastitate, simpli­ citate simul ac profunditate, speculationis securitate, argu­ mentorum soliditate, rerum logico ordine, expositionis nitiditate, moderamine in opinionibus seligendis et propu­ gnandis. Rationem a fide apprime distinguens, utramque tamen amice consocians, antecessorum doctrinas velut dis­ persa cujusdam corporis membra in unum collegit, miro ordine digessit et magnis incrementis adauxit. Ideoque a Summis Pontificibus ejus doctrina indesinenter summis laudibus celebrata et commendata fuit23 . Inter primos S. Thomæ discipulos annumerandi sunt : Petrus deTarentasia s (1225-1276), ejus coævus et in religione 43. 1 In priori parte, agit de veritatibus quæ itaturaliter prnbari possunt, nempe de Deo (1. I), de creaturis (1. II) et de motu creaturarum in Deum (1. Ill); in posteriori parte, de veritatibus quæ nonnisi revelatione probari valent, de Trini­ tate, Incarnatione, gratia et gloria (1. IV.) 3 Doctrinam ejus philosophicam, ad intelligentiam doctrinæ theologicæ neces­ sariam, exposuerunt, inter alios : Sertillanges, La Philosophie de Saint Tho­ mas d* Aquin; E. Gilson, Le Thomisme, 2e éd., Paris, 1923. — Inter varias editiones operum S. Thomæ eminet ea quæ jussu Leonis XIII Romæ edita est; hucusque 13 vol. typis mandata sunt. 3 Quetif, I, 350 sq.; Touron, Hist, des hommes illustres de ΓOrdre de S. Dominiquey I, 344 sq.; Féret, II, 487-495; Hurter, II, p. 389. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 25 frater ac socius, cujus est commentarius in 4. libros Sententiarum, Parisiis (1265-1269) exaratus, qui postea Summus Pontifex (Inno­ centius V) electus est;— Ulricus de Argentina (t c. 1275) cujus est Summa theologiæ, recenter edita ’; — et præsertim Ægidius Columna, (c. 1247-1316), romanus, doctor fundatissimus, ordinis S. Augustini, “primis theologiæ scholasticæ luminaribus accensendus ” 1*3,*qui S. Thomæ Parisiis fuerat discipulus, et post ejus mortem doctrinam magistri (necnon et S“ Augustini) strenue defendit, quin tamen in omnibus eam assectetur. Præter multa opuscula, philosophica et theologica, commentarium (imperfectum) in libros sententiarum composuit, et tractatum de potestate ecclesias­ tica, in quo jura primatus bene exponit et tuetur. Scholæ augustinianæ merito fundator et pater habetur. 44. 50 Joannes Duns Scotusa post S. Bonaventuram ordinis seraphici gloria, circa an. 1265 in Scotia natus, sub Guilelmo Warrone Oxonii studuit, cui in cathedra suc­ cessit. Inde Parisios vocatus (c. 1301), et ibidem lauream consecutus, aliquot annis docuit, et postea Coloniam pro­ fectus est, ubi mox decessit (1308). Paucis annis, multa opera conscripsit quæ in 12 in-fol. continen tur. Ad theologiam præcipue spectant Opus oxoniense (t. V-X), seu commentarius in 4 libros sententiarum, quem Oxonii compo­ suit; — Opus parisiense (t. XI), prioris operis epitomen, in qua, omissis prolixis quæstionibus philosophicis, quæstiones theologicas easdem clarius et concisius tractat4; — tandem 21 quæstiones quodlibetales (t. XII), quæ affines sunt quæstionibus disputatis S. Thomæ. Ob ingenii subtilitatem, communi suffragio Doctor subtilis salu­ tatus est. Doctrinam fere universam S. Thomæ, Henrici Gandavensis, S. Anselmi, Richardi a S. Victore, Aristotelis, a cujus auc­ toritate se satis emancipat, critice expendit, et ab ea plus minusve 1 Cf. Grabmann, in Zeitschr.f k. Theol., t XXIX (1905), ubi (p. 485-492) exhibetur conspectus Summæ theologiæ Ulrici. 3 Hurter, Π, 481-486. Cfr. Nie. Mattioli, O. S. Aug., Antologia Agostiniana, t I, Studio critico copra Egidio Romano, Romæ, 1896; Hist. Hit. de la France, XXX, 421-566; Féret, III, p. 459-476. 3 Wadding, Annales Ordinis Minorum, an. 1304-1304 ; Pros, de Martigné, La scolastique et les traditionsfranciscaines, p. 249-427 ; P. Déodat de Basly, Elude sur J. Duns Scot, Rome, 1903; R. Seeberg, Die Théologie des Duns Scotus, Leipzig, 1900; P. M. Sevesi, Sulla dottrina e santita del B. G. Duns Scoto, Rome, 1903; P. Raymond, in D. T. C. (Mangenot), t. IV, 1865-1947; B. Landry, Duns Scot, Paris, 1922. 4 Hurter, II, 457. Cum. Operis Parisiensis liber 3“ a Scoto perfectus non fuerit, ex majori opere Oxoniensi reliqua suppleta sunt. 26 BREVIS HISTORIA recedit, sed absque studio et ira, solius veritatis inquirendæ vel determinandæ ratione habita : unde certo solidum et accuratum theologi» studium haud parum promovit et dilatavit, novamque scholam fundavit, quæ a veteri Alexandri Halensis et S. Bonaven­ ture satis differt’. Quamvis enim non statim ab initio habitus fuerit in suo ordine pro duce et magistro communi, maximam postea adeptus est auctoritatem; innumeros habuit commentatores et discipulos, et multi nisi sunt ejus doctrinam ad quamdam sum­ mam revocare et in systema redigere. 45. Eodem fere tempore florebat Rogerus Bacon (t 1294), Ο. M., doctor mirabilis, scientia experimentalis promotor, eruditis­ simus non tamen a temerariis opinionibus liber. Ejus præcipuum opus, Opus majus dictum, est vere encyclopædicum : in opere minori quod prioris est velut compendium, inter peccata quæ in studio s. theologi® locum habere solent, recenset corruptionem textus S. Scripturæ, perversas illius interpretationes, ignorantiam linguarum, neglectum mathematicæ. Passim cum contemptu loquitur de Aristotelis philosophia, de Alberto M. et S. Thoma (quos pueros vocat), de summa Alexandri Halensis : propter quod sæpe præcursoribus Reformationis, immerito tamen, accensetur ’. 46. 6° Contra Scotum pro S. Thoma stetit inter alios Thomas de Jorz, 0. P., anglicus a patria dictus (t 1310), in Commentariis super 4 libros sententiarum 3. Sed et Scotus mox apologetas reperit *, inter quos eminent Petrus Aureolus, O. M. (1280-1340?), doctor facundus, qui Parisiis et Tolosæ Sententias exposuit, et Occami nominalismo minuta sua subtilitate viam paravit 5 ; — Antonius Andreas, 0. M., patria hispanus, doctor dulcifluus (f 1320); — Richardus de Mediavilla, O. M., anglus (t 1307), doctor solidus qui Oxoniæ et Parisiis philosophiæ, jurisprudent iæ et theologiæ scholastic» operam dedit, et inter alia in Sententias commentaria scripsit; inter luminaria sui ordinis recensetur, Scoto tamen paulo inferior6. — Medius autem inter thomistas et scotistas stat Gerardus de Bononiat, ord. carmelitarum (t 1317), ’ Hurter, II, 458 sq. — De discrimine inter doctrinam S. Thomæ et Scoti cfr. Scheeben, op. cit., n. 1062; P. Raymond, 1. cit., 1872-1939. ’ Hurter, II, 392-395; Féret, II, 329-370. 3 Hurter, II, 462. —4 lb., 463 sq. s Hurter, II, 463-465; Féret. Ill, 352*357· 4 Ibtd., 468. Cf. Féret. II, p. 379'3^4- Inter classicos theologos annume­ rari non potest Raymundus Lullus (1235-1315) licet de theologia (sicut de omni re scibili) multa scripserit : “ Nititur eliminare philosophiam aristotelicam ex theologia, illiusque terminis substituit alios hactenus inauditos, quibus sæpe conceptus nullus, nisi imaginarius, respondet ”, Hurter, II, 475. 7 Hurter, II, 4S7. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ, 27 magister in theologia Parisiens! valde sollemnis, qui utriusque scholæ opiniones conciliare nititur. § III. THEOLOGIÆ SCHOLASTICÆ PROLAPSUS (XIV°-XVI° s.) 47. Ineunte sæculo XIV, doctrina scholastica paulatim prolapsa est in cavillationes et subtilitates. Cujus causa praecipua fuit nominalismi reviviscentia, sæculo prævio fere exstincti. Nominalistæ realisntum Thomistarum et formalismum Scotistarum aeque rejicientes, docebant universalia esse mera ingenii commenta, conceptus vel voces singulari­ bus similibus communes; quapropter priorum magistrorum sanam tutamque doctrinam despicientes, sæpe meras dia­ lecticae argutias discutiebant. Hac aetate duo periodi distingui possunt : prior, in qua theologia paulatim decidit; posterior, in qua jam instaurari incipit. I. — Toto sæculo XIV et ineunte XV, paulatim in subti­ litates decidit theologia scholastica. Breviter recensebimus theologos qui in variis ordinibus religiosis et extra hos ordi­ nes celebriores fuerunt. i° Ex ordine S. Francisci theologi quidam ultra Scotum et Petrum Aureolum progredientes, nominalismo favent excidiumque solidae theologiae scholasticae praeparant. Ita Franciscus Mayron, Magister abstractionum (t 1327), sed imprimis Gulielmus de Ockam (1280-1350?), vir ingenii sagacis, “quo tamen nimis abrep­ tus, aequi limites excessit”. Praetermissis operibus polemicis con­ tra pontificiam potestatem, in quibus in apostolicam Sedem et in Joannem XXII totum virus effudit, de quaestionibus theologicis subtilissime egit in Commentariis in Magistrum sententiarum, in centiloquio theologico, (quo omnem theologiam speculativam sub centum conclusionibus complexus est), et in variis tractatibus (De sacramento altaris, de praedestinatione etc.) *. Haud pauci tamen inveniuntur ejusdem ordinis qui Scoti doctrinam orthodoxe expo­ nunt : ita, v. g., Guilelmus de Rubione (fi. c. 1333), Joannes 48. 1 Hurter, II, 525-530; Féret, III, 339-350. In suo ordine (ex quo an. 1331 expulsus est) Occamus adversarios habuit, inter quos citatur Richardus Coningtonus (t 1330)· Inter scriptores qui contra jura Sedis apostolicæ tunc scripse­ runt, Occamo adjungendi sunt Marsilius Patavinus et Joannes de Janduno, contra quos, inter alios, scripsit Alvarus Pelagius, O. M. (+ 1352). c 28 BREVIS HISTORIA de Bassolis (t c. Gerhardus Odonis 1347), Joannes de Colonia * (convent.), (t 1348) ·, et præ aliis Petrus de Aquila (t 137°)qui Scoti opus satis pulchre et sententiose abbreviavit, unde et Scotellus (sicut et ipsum opus) appellatus fuit ♦. 49. 2° In ordine S. Dominici, Durandum a S. Porciano (t 1334) invenimus, qui S. Thomæ primum defensor, postea vero, proprio sensui nimium adhærens, acerrimus fuit impugnator, et singularium opinionum, immo et errorum, patronus tenax. Ita negavit concursum Dei cum causis creatis immediatum, et causalitatem sacramentorum1 *5. Contra eum scripsit Herveus Natalis, O. P. (t 1323). Alius dominicanus hujus temporis, cujus doctrina non semper ab errore immunis esse videtur, est Robertus Holcoth (t 1349), qui ad Occami nominalismum accusatur deflexisse, et in quaestionibus de scientia Dei et prædestinatione a placitis S. Thomæ descivisse 6. S. Thomæ vestigiis pressius inhæserunt : Joannes de Neapoli (t 1325), Petrus Paludanus (1342) et alii multi 7. 50. 30 Eodem tempore, jam incipit splendescere Carmelitarum familia cum Gerardo Bononiensi (de quo supra, n. 46), post quem citandi sunt, Joannes Baco {Baconthorf} (t 1346), doctor resolutus, qui tamen nominalismo ansam praebet, et a S. Thoma sæpe dissentit8; Guido de Perpiniano (t 1342) “ suo tempore famosissimus super omnes magistros parisienses ’ ”, sæpe de Terrena propter familiam dictus; Petrus de Casa (t 1348); Franciscus de Bachone (t 1372), doctor sublimis; et Joannes Ballester (t 1374). 51. 40 In ordine S. Augustini, post Jacobum Capocci, Viterbiensem (t 1307), cujus præclara opera inedita manserunt10, eminent Henricus de Frimaria (f c. 1350), Gerardus Senen­ sis (t 1336)“, Thomas de Argentina (t 1357), Alphonsus de Vargas {Toletanus}, f 1366, qui Ægidii Romani doctrinam in suis commentariis illustrant ; quibus adjungendus est Gregorius Ariminensis” (f 1358), ob suam duriorem de infantium non baptizatorum sorte infantium tortor appellatus, qui S. Augustini doc­ trinam de gratia nimis ad litteram et perperam interpretans, Baianismi et Jansenismi præcursor a multis habetur. 1 Hurter, II, 524. — « Ib., 532. — 3 Ib., 624. 4 Antonius de Fantis, qui non fuit ordinis Minorum, scripsit Tabulam gene­ ralem scotica subtilitatis (1430). 5 Hurter, II, 535. Scripsit Commentaria in libros 4. sententiarum, tracta­ tum de jurisdictione ecclesiastica et de legibus ; alia ejusdem opera (v. g., de statu animarum sanctarum, quastiones theologica etc.) inedita manserunt. 6 Hurter, II, 539. — 7 Ib., II, 537 sq.; 628; 678. — » Ib., II, 544. » Ib., 620. - “ Ib., II, 486. — » Ib., II, 541. — “ Ib., II, 546. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 29 52. 5° Inter innumera opera et opuscula Dionysii de Ryckel ’, (1402-1471), carthusiani, qui dictus est doctor extaticus, ad theolo­ giam dogmaticam spectant : Commentarii in libros Sententiarum, in quibus summam tradit et epitomen controversiarum temporis præcedentis, deinde suam modeste exponit sententiam eamque probat ; et (aliis omissis) Summa fidei orthodoxa. 53. Tandem commemorari debet Gabriel Biel (i425?-i495), qui academiam Tubingensem noviter erectam illustravit, et circa finem vitae Congregationi clericorum vita communis se adjunxit. A quibusdam vocatur ultimus scholasticus; rectius diceretur ulti­ mus nominalista. Ejus praecipuum opus Collectorium inscribitur, seu Epitome ex Guilelmo Occam in libros sententiarum a. 54. 6° Extra ordines religiosos, eminet Petrus Alliaco (1350-1420), non tam ob profunditatem doctrinae, quam ob partem quam 'tabuit in componendo Occidentis schismate. Ejus opera, (quorum multa inter opera Joannis Gersonii, ejus discipuli, inveniuntur) utilia sunt pro temporis illius historia, sed carent soliditate theologica λ Tuetur enim multos errores, v. g., de valore rationis, de concordia rationis cum fide, de auctoritate concilii supra Pontificem. Joannes Gersonius (1363-1429), ejus discipulus, et successor (1395) in cathedra et munere cancellarii universitatis Parisiensis, una cum ipso anima fuit concilii Constantiensis (1414 sq.), eosdemque errores de ecclesia, primatu et conciliis propugnavit. Multa reliquit opera, præsertim ascetica et mystica 1*345. de Raymundus Sabundæ (f* 1437) in Libro natura, agit de homine et de iis quæ necessaria sunt ad cognoscendum seipsum et Deum, necnon officia exponit erga Deum et proximum 5. Hic etiam nominandus est Alphonsus Tostatus (1399-1455), abulensis episcopus, eruditionis prodigium, qui in Commentariis in Scripturam, data occasione, innumeras quæstiones dogmaticas scholastica methodo pertractavit6. 1 Hurter, II, 915. Dionysii Carthusiani operum nova editio, in t. 48 distri­ buta ab anno 1896 prodire cœpit; quæ jam absoluta est. ’ Hurter, II, 985. 3 Ib., II, 727-733; P. Féret, IV, p. 181-222. 4 Hurter, II, 791-798 ; P. Féret, IV, 223-274. In epistolis tribus de refor­ matione theologia hortatur studentes collegii Navarræ, ut posthabitis recentioribus, antiquiores legant (Guil. Alvemum, Bonaventuram, Durandum, Henricum Gandavensem, S. Thomam). ib., coi. 795. His epistolis affine est opusculum Nicolai de Clemangis (1367-1435?), Petri de Alliaco et Gersonii discipuli, de studio theologico, quod edidit d'Achery (Spicileg., I, p. 473). 5 F. Cicchiti-Suriani, Sopra R. Sabunda teologo, filosofo e medico dei sec. XVstudio storico-critico, Aquila, 1890. — 6 Ib., II, 918-921. BREVIS HISTORIA 55. II. Mox, favente Deo, subsequitur laetissima theo­ logiæ scholastieæ instauratio. Cœpit S. Thomas jam in scholis splendere, et loco Sententiarum, sæpe explicatur Summa Theologica x. In ordine Praedicatorum, cui palma est tribuenda, huic instaurationi jam viam paraverat strenuus S. Thomæ apologeta, Joannes Capreolus (f 1444) princeps thomistarum, qui in Commentariis in libros Sententiarum (Rutheni con­ fectis) divi Thomæ doctrinam plerumque cum ipsis verbis magistri, clare et concise exponit, et ab omnibus tuetur impugnationibus a. Cui adjungendus est Joannes de Turrecremata, O. P. (13881468), hispanus, an. 1439 cardinalis creatus, a Romanis Pontifici­ bus in majoribus Ecclesiæ negotiis adhibitus, cujus est Summa de Ecclesia, dives armamentarium pro tuendis Romani Pontificis juri­ bus, et varii tractatus theologici et polemici 3. 56.Sed agmen theologorum ducit Thomas DE VlO, seu CAJETANUS 4 (a patria Gaeta), ac thomisticæ doctrinae galeatus defensor (1469-1534), qui cardinalis creatus (1517) et in negotiis gravissimis a R. Pontificibus in consilium adhibitus, a studendo et scribendo nunquam destitit. Exegeta fuit laboriosus, non tamen traditionali sensui Scrip­ tu ræ semper innixus, sed praesertim acutissimus interpres Summae theologicae; ejus commentaria in ed. leonina S. Thomæ inserta sunt Multa insuper reliquit opuscula theologica de variis argumentis. Post eum citandi sunt Conradus Kôllin s (1476-1536), qui Heidelbergæ et Colonise Summam theologicam exposuit (quam ex­ positionem lucidissimam et subtilissimam an. 1512 publici juris fecit), et Lutheri varios errores confutavit; — Silvester Ferrariensis (1474-1526) qui classico commentario Summam contra 1 Non desunt tamen illo ævo, etiam in ordine S. Dominici, commentaria Petri Lombardi. Cfr. Hurter, II, 1215 sq. ’ Hurter, II, 805. Cfr. Revue thomiste, 1899, pp. 68 sq.; 317.; 507 sq.; 1900, pp. 50, 288, 505. Novam ejus operam editionem ediderunt C. Paban et Th. Pigues, Tours, 1900-1907. 3 Hurter, II, 880. 4 Hurter, II, 1201-1209. Cfr. Quétif-Echard, t. II, p. i4; Touroa, op. cit., t IV, p. 1-76; Mandonnet, art. Cajelan, in D. T. C., II, 1313-1329. s Hurter, II, 1204. Cfr. Limbourg, Zeitschr. jûr k. Theol. 1880, IV, 239 sq· THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 31 Gentiles illustravit Didacus de Deza * (1444-1523), qui apologiam divi Thomæ adversus Scotistas aliosque in suis scriptis (Nova defensiones, Defensorium.instituit. Art. III. Ætas Moderna (sæc. XVI-XX)3. 57. Hujus ætatis indoles. Theologia scholastica, quæ sæpius in subtilitates deciderat, ob falsas Nominalium theo­ rias, sæculo XVI exspergefacta per Humanistarum et Pro­ testandum impugnationes, mox novas vires suscepit, suamque methodum complevit, speculationes philosophicas cum critica investigatione textuum Scripturæ et Traditionis har­ monice consociando. Cujus catholicæ instaurationis præcipuæ causæ fuerunt : (a) artis typographic inventio, quæ cri­ ticas editiones Bibliorum atque Patrum multiplicando, multo faciliorem reddidit textuum collationem; (b) classicorum scriptorum reviviscentia, et doctæ antiquitatis studium quæ catholicæ exegesi haud parum profuerunt, litteralem anti­ quorum documentorum sensum magis ac magis patefa­ ciendo; (c) necessitas contra Protestantes posteaque Rationalistas strenue propugnandi ipsa fidei fundamenta, ex qua orti sunt novi tractatus de Locis theologicis, de Ecclesia et de Revelatione seu de Vera Religione; (d) distinctio inter theologiam dogmaticam et moralem, quæ ob utriusque incre­ mentum instituta est, posteaque utriusque progressum ite­ rum promovit; pariter distinctio inter theologiam mere scholasticam et theologiam positivam, cujus ope biblica et patristica argumenta fusius et accuratius exposita sunt ; (e) multiplicatio specialium tractatuum de tali vel tali dog’ Hurter, II, 1212. —’ Ib., II, 1213. 3 Præter Hurter, Schwane et Scheeben, cfr. Gandolfus,Z>w. historica de ducentis augustinianis scriptoribus, Romae, 1740; Ungarelli, Bibliotheca scrip­ torum e cong. cler. reg. S. Pauli (seu Barnabitarum), Romae, 1838; Ziegelbauer, Historia rei literarice ord. S. Bened., Viennae, 1754; Heurtebise, art. Bénédictins, in D. T. C., II, 602 sq. ; Sommervogel, S. J., Bibliothèque de la Cie de Jésus ; Quétif-Echard, Scriptores Ord. Pnzdicatorum, Paris, 171921 ; A. Touron, Hist, des hommes illustra de Γ Ordre de St Dominique, Paris, 1743; Dupin, Hist, de VEglise et des auteurs ecclésiastiques, Paris, 1703; C. Werner, Geschichte der kath. Théologie Deutschlands seit dem Trienter Concil, 1866; P. Féret, La Faculté de théologie de Paris et ses docteurs la plus célèbres, Epoque moderne, 7 vol., Paris, 1900-19to; aliaque opera infra citanda. '4 32 BREVIS HISTORIA mate, ad penicius adversariorum difficultates solvendas et veritatem catholicam distinctius elucidandam. 58. Divisio. In hac ætate, tres periodi distinguuntur : P periodus progressiva, sæc. XVI et XVII, in qua, sub influxu C. Tridentini et catholicae reformationis, theologia in dies succrescit; 2°perioduspaulatim decidens, a sæc. XVIII ad sæc. XIX priorem partem, per quam, ob perturbationes civiles catholicarumque Universitatum prolapsum, theologia minus scientifice excolitur; 30 periodus instaurationis, quæ jam ab anno 1830 coepit, et, ut speramus, per totum sæculum XXum continuabitur. § I. Periodus progressiva (sæc. xvi-xvii). 59. Errores hac ætate prævalentes sunt : (a) Protestantismi variæ sectæ, Lutheranismus scilicet, Calvinismus, Anglicanismus, quæ, occasione prædicationis indulgentia­ rum ortæ, revera negaverunt auctoritatem Ecclesiæ, S. Pon­ tificis et Traditionis, Scripturam pro sola fidei regula haben­ tes, simulque adulterarunt veram notionem prædestinationis, gratiæ et justificationis, necnon sacramentorum; (b) Baianismus, qui est quædam attenuatio Lutheranismi, docens supematuralia dona esse humanæ naturæ debita, et ita ordinem supernaturalem cum naturali permiscens; (C) Jansenismus, Lutheranismo pariter affinis in rebus ad prædestinationem et gratiam spectantibus, qui exaggerans infirmitatem humanæ naturæ lapsæ, docet voluntatem hominis non esse liberam sed necessario trahi a gratia vel concupiscentia. Catholici theologi istos errores impugnaverunt diversi­ mode : i° Controversistce directe contra Protestantes proba­ verunt auctoritatem Ecclesiæ, existentiam et efficaciam septem sacramentorum, genuinamque declaraverunt justifi­ cationis naturam; 2° Scholastici discrimen inter naturale et supernaturale distinctius exposuerunt, et inter se disputa­ runt de efficacia gratiæ et ejus concordia cum libero arbitrio, 30 Positiva theologia singula dogmata ex Scriptura et Tra­ ditione accuratius probavit. Ita sub his variis aspectibus verus adfuit progressus. ^7%·.v- · ·. a ■ * h THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 33 I. De Controversistis. Contra Protestantes, statim ac suos errores docuerunt de indulgentiis, de justificatione, de numero et efficacia sacramentorum, et praesertim de auctoritate Pontificis, Ecclesiæ et Traditionis, multi surrexerunt defensores fidei catholicæ, inter quos eminent : 60. (A) In Germania : Joannes Eckius 1 (1486-1543), vir eruditissimus, qui usque ad mortem strenuus et indefessus contra Lutherum in Germania et Zwinglium in Helvetia decertavit, cujus praecipuum opus fuit Enchiridion locorum communium adversus Lutheranos; — Joannes Faber’ (1478-1541) qui, inter cetera opera, scripsit Malleum in haresim lutheranam; — cui in sede viennensi, cujus erat episcopus, successit Fridericus Grau (seu Nausea) 3, 1480-1552, qui et ipse multa contra haereticos scripsit; — Joannes Dobneck * {Cochlaus dictus a loco patrio Wendelstein in Franconia), 1479-1552, laborio­ sissimus forte post Eckium fidei catholicæ apologeta, cujus præcipuum opus est De actis et scriptis Lutheri; — Michael Helding 5 {Sidonius dictus), 1503-1561, insignis plane concionator; Joannes Gropper (1503-1559); — ex Ordine Prædicatorum, Joannes Mensing (t 1541), et præsertim Joannes Fabri (Schmidt), 15041558; — ex ordine S. Augustini, Conradus Treger (1480-1542) et Joannes Hoffmeister (1509-1547); — inter carmelitas, Eberhardus Billick (t 1557)6; — Fridericus Staphylus (15121564), laicus, qui forsan ipsum Eckium superavit; ejus opera præcipua, germanice scripta, dein latine versa, sunt : De dissidiis hareticorum, Theologia Af. Lutheri trimembris 7; — postea S. Pe­ trus Canisius8, S. J., 1521-1597, cujus celeberrimum opus Summa doctrina christiance inscribitur. 61. (B) In Belgio9 innotescunt : Albertus Pighius (f 1542), qui pontificiam potestatem eximie propugnavit in Hierarchia eccles. assertione, sed in libris de Gratia et libero hominis arbitrio caute legendus est, quippe qui de peccato originali et justificatione non semper solidam tradat doctrinam ; — Jodocus Clichtovæus 10 (t i543)> qui Parisiis didicit et docuit, et primus e theologis pari’ Hurter, II, 1396-1401. Cfr. Wiedemann, Dr. Johann Eck, Ratisbon, 1865. 3 Hurter, II, 1402; Kettner, De J. Fabri vita et scriptis, Leipzig, 173;. 3 Hurter, II, 1404. — ♦ lb., II, 1411-1414. — 5 [b., π, I4I6. 6 Zb., II, 1422-1442. — 7 Zb., Ill, 19. — 8 Zb., Ill, 196 sq. 9 Zb., II, 1442 sq. — 10 P. Féret, II, 30-42. Theol. Dogm. (Vol. II.) —2 34 BREVIS HISTORIA siensibus contra Lutherum scripsit;— Ruardus Tapper (14881559), qui omnes alios forte præcellit; — Jacobus Latomus (1475-1544); — Guilelmus Damasus Lindænus (1525-1588), primis hujus temporis controversistis accensendus 1 ; — Georgius Cassander2 (t 1566) laicus qui erudite de rebus controversis scripsit, sed nimio pacis amore abreptus, plura doctrinæ capita plus æquo emollivit, spe lucrandi Protestantes; quos errores ante mortem retractavit; — Martinus Becan us 34, S. J. (t 1624), bre­ vitate simul et soliditate necnon nitida argumentorum expositione conspicuus, qui de omnibus dogmatibus a Protestantibus impu­ gnatis scripsit; præ ceteris vero ejus operibus Λfannale controver­ siarum utilissimum est; — tandem, Adrianus et Petrus van Walenbusch «, duo fratres eruditione inclyti, qui Tractatus gene­ rales de controversiis fidei (1670) ediderunt, opus classicum et methodicum quod securim ad ipsam errorum radicem ponit. In Polonia, Stanislaus Hosius5 (t 1579) doctrinam catholi­ cam verbo et calamo tam egregie defendit, ut dioecesim suam Varmiensem ab hæretica lue præservaverit ; C. Tridentino sollicite profuit et sacram purpuram meruit; cujus inter opera eminent : Confessio catholica, fidei Christiana et Confutatio prolegomenon Brentii. 62. (C) In Anglia, contra Lutherum scripsit rex Henricus VIII67librum minime spernendum, cui titulus Assertio septem sacramentorum s. rom. Ecclesia; sed ipse mox, libidine victus, in schisma et hæresim prolapsus est. Inter eos qui, sive contra Lutherum sive contra Calvinum et anglicanismum strenue dimica­ runt, eminent : J. Fisher, Roffensis episcopus 7, qui martyr occu­ buit an. 1535; non minus solide quam eleganter scripsit Assertionis lutherana confutationem, de Eucharistia contra Œcolampadium, Sacerdotii defensionem contra Lutherum, etc.; — Guilelmus Allen (Alanus)8, 1532-1594, acerrimus Elizabeth reginæ adversa­ rius, cujus opera præcipua sunt : Certain brief reasons concerning the catholic faith, a Treatise made in defense of the lawful power and authority of priesthood to remit sins, sed præsertim tractatus de sacramentis in genere, et de sacramento Eucharistia; — Reginaldus Polus’(1500-1558) qui, inter alia opera, contra Henri’ Hurter, III, 186. — * lb., II I, 34. 3 Hurter, III, 720-723; Sommervogel, I, 1091-im. 4 Hurter, IV, 81. - s lb.. Ill, 44. ‘ L. O’Donovan, Henry VIITs Defense of the Seven Sacraments, NewYork, 1908. 7 Hurter, II, 126g. Cf. Baumstark, John Fisher, BisehoJ von Roff., Friburgi, 1876; Bridgett, Life of Bl. John Fisher, London, 1888. 8 Hurter, III, 172. — » lb., II, 140b. ■ SSL· 'ε-..-Jwssa THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 35 cum VIII, Pro ecclesiastica unitatis defensione lib. 4 conscripsit, opus plane insigne; — Gregorius Martin 1 (t 1582) qui, præter optimam versionem anglicam S. Scripturæ, edidit opuscula quae­ dam, v. g., A Treatise of schism. Thomas Stapleton 23(1545-1598) Bellarmino et Duperonio haud impar, cujus potiora opera sunt : Principiorum fidei doctrinalium demonstratio methodica, ubi luculenter demonstrat omnes de religione controversias suprema auc­ toritate finiendas esse; Universa justificationis doctrina hodie controversa, De magnitudine Ecclesiœ romance, Antidota evangelica contra horum temporum hœreses. 63. (D) In Gallia, contra Calvinistas dimicarunt ; Claudius d’Espence (Espencæus) t 1571, qui de eucharistia et ejus adoratione, de privata et publica missa erudite scripsit 3; — Claudius de Sainctes 45 , (Sanctesius), can. regularis O. S. Aug. (1525-1591), cujus inter opera eminent : Examen doctrina calviniana et bezana de cana Domini, de rebus eucharistia controversis repetitiones, ubi omnes priores theologos superat; — Fr. Feuardentius 5, O. S. Fr., Constantiæ natus (1539-1610), qui, præter commentaria in Scripturam, eruditum opus edidit, cui titulus : Theomachia calvinistica profligata, ubi errores sectae diligenter excutiuntur et refelluntur; — Nie. Coeffeteau, O. P. 6*(t 1623), cujus praecipuum opus, etsi non absolutum, fuit Pro sacra monar­ chia Ecclesia, quod contra M. A. de Dominis (de republica ecclesias­ tica) jussu Gregorii XV‘ scripsit. Jacobus Davy du Perron 7 (i556-1618), ex nobili Normanniæ familia ortus, controversistarum Galliæ facile prin­ ceps, qui, post conversionem ab hæresi calviniana in qua eruditus erat, gloriose Duplessis-Mornay, Calvinistarum ducem, devicit, et, inter alia opera, scripsit : Traité du S. Sacrement de ΓEucharistie, Réplique au roi de la GrandeBretagne, Acta colloquii cum Mornœo; pariter jura S. Ponti­ ficis adversus Richerium 8 strenue propugnavit. Ejus stili 1 lb., III, 278. —2 Hurter, III, 175; cfr. H.Hollandus, Vita Th. Stapleton; Gillo w, Bio^r. Diet, of the English Catholics, N, 526-529; Leuridan, Rev. des Sc. ecclésiastiques, LXXXIII, 1896,331-349 ; LXXXVII, 1898,193-211,327-342. 3 Hurter, III, 17; P. Féret, II, 101-118. 4 Hurter, III, 181 ; P. Féret, II, 123-130. 5 Hurter, III, 414; Féret, II, 244-255. —6 Féret, V, 207-225. 7 Hurter, III, 405-411; Féret, Le Card, du Perron, Paris, 1877; C. Cons­ tantin, in Did. de Thiol. (A/angenot), t. IV, 1953. — 8 Féret, IV, I-25. ? 4.’ - BREVIS HISTORIA puritatem, conceptuum sublimitatem et logicam connexio­ nem, necnon historicam eruditionem laudant non solum catholici sed et protestantes non pauci. Card. Armandus Richelieu ‘, (1642), qui, etsi politicis nego­ tiis implexus, scripsit quædam haud spernenda opera : Les princi­ paux points de la foi catholique, Méthode la plus facile et la plus assurée pour convertir ceux qui se sont séparés de TEglise, ubi notas Franciscus Veronius2 (1575-1649) Ecclesiæ lucide exponit ardentissimo zelo æstuans, disputator sagax et promptus, erudite et acriter contra Protestantes scripsit, præsertim : Eègle générale de la foy catholique, Preuve de la Messe, Méthode de controverses, ubi ostendit impossibile esse Pr'testantibus sua asserta ex Scripturis probare. J. B. Bossuet 3 (1627-1704), aquila Meldensis, docilium protestandum doctor, contumacium malleus, in opusculo tholicam exponit doctrinam ut multorum haereticorum prae­ judicia removerit; in insigni opere Histoire des Variations des Eglises Protestantes, Protestantismi genesim, mutationes et contradictiones aperte ostendit et exinde ejus falsitatem invicte demonstrat. Inter cetera ejus opera, specialiter commemoranda sunt : Avertissements aux Protestants, Traité de la Communion sous les deux espèces, Instruction pastorale sur les promesses de Jésus-Christ à son Eglise. — Auctores famosi libri Perpétuité de la foi de l'Eglise catholi­ que sur VEucharistie 4 (1669 sq.), nempe jansenianismi prae­ cipui fautores, Anton. ArnALDUS (f 1694) et P. NICOLE (t i695)> qui, dum controversia de gratia per aliquod tem­ pus sopita erat, contra Calvinismum doctrinam catholicam de Eucharistia aliisque sacramentis erudite et solide vindi­ carunt; quod opus postea complevit EUSEB. Renaudot (t 1720). (E) In Hispania, præter Dominicum Soto et Melchiorem Canum, de quibus infra ubi de theologia scholastica, contra reformatores disputarunt : 64. ■. · ^5 λΧ *·?< ‘ Hurter, III, 988; Féret, IV, 25-53. ’ Hurter, III, 984; Féret, IV, 53-93. 3 Hurter, IV, 752-767. Card. Bausset, Histoire de J. B. Bossuet, Faris 1814; A. Rebelliau, Bossuet, Paris, 1900; A. Largent, D. T. C., II, 1049 10S9. — 4 Hurter, IV, 437-447· Cf. Féret, 1. IV, p. 249-279. — ·* THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 37 Alph. Quiz de ViruesO. S. B., t 1545, qui, in philippicis disputationibus, Phil. Melanchlonis errores confutavit; — præser­ tim vero Petrus Soto’, O. P., t 1563, firmissimum adversus Protestantes propugnaculum, cujus potiora opera sunt : Institutio­ nes Christiana, Assertio catholica fidei; Martinus Perez de Ayvla 3 (1504-1566), De divinis, apostolicis atque ecclesiasticis tra­ ditionibus; — Andreas de Vega·*, O. M. (t 1560), Segoviæ natus, Salmanticæ studuit et docuit, ubi Alphonsum de Castro, potens haereticorum flagellum, (t 1558) collegam habuit. Ad Cone. Tridentinum a Carolo V missus, magnum momentum attulit cum Dorn. Soto, a quo tamen in multis dissidebat, ad decidendam controversiam de justificatione. Doctrinam autem a Tridentino definitam commentatus est in magno opere (bipartito) De justifica­ tione, quod theologi magnis extollunt encomiis: Didacus de Paiva de Andradas (t 1578) qui Tridentino interfuit concilio, et post Orthodoxarum explicationum lib. X, scripsit Defensionem tridentino. fidei catholica lib. V. In Lusitania floruit Gaspar Casal 6, O. S. Aug., qui eruditum opus scripsit de quadripartita justitia (1563), ubi contra Protestan­ tes catholica doctrina de justificatione erudite probatur, — posteaque de sacrificio Missa, præsertim adversus Melanchton. 1 - Γ 65. (F) In Italia, jam Cajetanus, de quo supra, n. 56, lutheranos errores moderate quidem, sed docte confutaverat in variis opusculis de sacramentis, de missæ sacrificio et ritu, de fide et operibus, de communione sub utraque specie, de in­ vocatione sanctorum. Quam confutationem perfecit Ambrosius Catharinus (14871553), θ· ?·> patria Senensis, qui Concilio Tridentino interfuit theologus eruditissimus, et de omnibus fere quæstionibus theolo­ gicis scripsit, præcipue tamen de peccato originali, de justificatione, de pradestinatione, de novissimis. Vir singularis ingenii (cujus tamen opera sunt caute legenda) contra Lutherum, B. Ochinum, aliosque hæreticos multum dimicavit, sed cum multis etiam catho­ licis theologis (non exceptis sodalibus, v. g., Cajetano, Dom. Soto, etc.) acres controversias habuit, in quibus aliquando singulares, immo erroneas opiniones (v. g., de intentione ministri sacramento­ rum) tuetur, aliquando veritatem (v. g., Immac. Concept.) solide demonstrat. — Dignus etiam laude est Thomas Bozio8, Orat., qui præclarum opus scripsit de signis Ecclesiæ (1591). 1 Hurter, II, 1461. — 31 lb., * II, 1462. — 3 Ib„ III, 52. 4 lb., II, 1390-1392. — s Hurter, III, 59. — 6 lb., HI, 162. i Hurter, II, 137 . — 8 lb., Ill, 464. fl.' ■ rt 5 38 1'-» BREVIS HISTORIA Omnes tamen superat Sanctus R. Bellarminus 1 S. J. (1542-1621), qui, peractis studiis, Lovanium missus est (1569), ubi Summam S. Thomæ explicavit ; post septennium vero Romam reversus, de controversiis fidei magno cum plausu prælectiones suscepit. Has Disputationes de contro­ versiis fidei edidit, ex quibus theologi et polemici argumenta sua hauserunt, ut Protestantes confunderent. In hoc opere non satis laudando, non agit auctor, ut dicit in Praefatione, “ de metaphysicis subtilitatibus quæ sine periculo ignorari, et interdum etiam cum laude oppugnari possunt, sed de Deo, de Christo, de Ecclesia, de Sacramentis, de justificatione, de auxilio gratiæ, de arbitrii libertate, deque aliis permultis gravissimis et difficillimis quaestionibus quæ ad ipsa fidei pertinent fundamenta". A Pio XI Doctor Ecclesiæ decla­ ratus est. Defensionem Bellarmini a Protestantibus impugnati suscepit Jacobus Gretser, S. J. (1562-1625), Germanus, Ingolstadii pro­ fessor, cujus tota vita jugis cum protestantibus pugna fuit. Innu­ mera opera reliquit (17 vol. in fol.) inter quæ eminent de SS. Cruce lib. V., in quibus “capita omnia controversiæ hujus quæstionis exhaurit ” ’, magis tamen erudite quam critice. Nec praetermitti debet Dominicus Gravina, O. P. (t 1643), Siculus, cujus sunt, præter alia opera, Catholica prascriptiones adversus omnes veteres et nostri temporis hæreticos 3. 66. Inter Gracos catholicos, quidam fuerunt qui contra Protes­ tantes aut Schismaticos erudita opera scripserint Inter quos : P. Arcudius 4 Corcyrensis (Corfou), qui decennis Romam venit ibique obiit 1634; cujus potiora opera De concordia Ecclesia occi­ dentalis et orientalis, et De purgatorio, erudite quidem sed stilo nimis acerbo scripta sunt; — Matthæus Caryophilus 5, Creten­ sis (f 1636), qui scripsit de primatu papa et censuram confessionis fidei seu potius perfidiæ calvinianæ, quæ nomine Cyrilli patriarchæ constantinopolitani circumfertur;— Demetrius Pepanus6, Chius (t post 1667), qui contra Calvinum scripsit : In illud symboli : Credo in unam... Ecclesiam ; De processione Spiritus S.; De magno et tremendo sacr. S. Eucharistia·, — Leo Allatius 7, Chius (1586-1669), cujus inter opera præcipua sunt : De Ecclesia occiden­ talis atque orientalis perpetua consensione, De utriusque Ecclesia ’ Hurter, III, 678-695; J. de la Serviere, La théologie de Bellarmin, Paris Beauchesne, 1908. 3 Petavius, De Incam., XV, 7. Cfr. Hurter, III, 728. — 3 lb., HI, gag ♦ Hurter, III, 702. — 5 lb., 706. — 6 lb., IV, 130. lb., IV, 122. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 39 perpetua in dogmate de Purgatorio consensione, Concordia nationum Christianarum A sice, Africa et Europa in fide catholica; erudite, sed prolixe et satis acerbe scripsit. II. De theologis scholasticis. 67. Theologia scholastica hac ætate a Regularibus ex­ culta fuit, non solum in antiquis Ordinibus, sed etiam, et quidem eximie, in Societate Jesu recenter a S. Ignatio fun­ data; et insuper a sœcularibus non paucis. Semotis, ut plu­ rimum, otiosis quæstionibus, theologi S. Thomam, S. Bonaventuram aut Scotum exponunt, et non pauci, præsertim inter eminentiores, biblica et patristica argumenta simul cum speculativis rationibus amice consociant. 68. (A) Inter Dominicanos floruerunt : Franciscus de Victoria 1 (c. 1480-1546), hispanus, qui, post studia Parisiis • peracta, ibidem exposuit Sententias; postea vero, Hispa­ niam reversus, tanto lumine Salmanticensem scholam per­ fudit ut ejus parens censeri possit. Scientia theologica clarus, methodo (jam ex parte positiva) clarior, discipulis et fructibus quos per eos retulit theologia, fuit clarissimus. Præter relectiones XII theologicas in quibus inter alia de jure belli præclare disserit, commentaria conscripserat in S. Thomæ Summam, et in libros Sententiarum, quæ man­ serunt inedita. Melchior Cano 2 (1509-1560), qui Francisci de Victo­ ria Salmanticæ fuerat discipulus, et (postquam aliquot annis Pinciæ et compluti docuisset) eidem successit, splendorem hujus academiæ plurimum auxit. Ad concilium Tridentinum a Carolo V missus, ibi haud parum emicuit. Celeberri­ mum ejus opus De locis theologicis lib. XII inscribitur, quo parens fuit novæ theologicae disciplinae, quæ postea vocata est theologia fundamentalis seu introductio in theologiam : opus vere classicum ex quo etiam hodierni multa depromunt. * i ;· Dominicus Soto3 (1494-1560), Melchioris Cani Sal1 Hurter, II, 1367-1370; E. Dupin, XIV, 172-175. ’Hurter, II, 1370-1372; F. Caballero, Vida del ill. M. Cano, Madrid, 3 Hurter, II, 1372-1376. Cf. A. Viel, Dominique Soto, in Revue thomiste. 1904-1907. Distinguendus est ab homonymo Petro Soto, de quo supra, n. 64. t BREVIS HISTORIA 40 manticæ collega fuit, et cum eo sedit (ut theologus Ordinis) in Concilio Tridentino, in quo facundia et doctrina maxime emicuit, ita ut ei reserendarum difficultatum ingruentium conficiendorumque decretorum (præsertim sess. VI) onus subinde demandaretur. Præter commentarios in libros Sen­ tentiarum, edidit de natura et gratia lib. j, in quibus decreta Tridentina (sess. V et VI) contra Lutheranos et Pelagianos commentatur *. Dominicus Bannez 2 (1528-1604), in theologia magis­ tros habuit Melchiorem Cano et utrumque Soto, condiscipulum Bartholomæum a Medina. Ipse autem in variis locis, Salmanticæ præsertim, theologiam professus est, et scholas­ tica commentaria in varias partes S. Thomæ edidit. Ex hoc autem præsertim notus est quod Molinæ opinionem de concordia gratice cum libero arbitrio acerrime impugnavit, ut pelagianam, eique opposuit theoriam prœmotionis phystcœ, ' a Molina ut calvinianam rejectam :hinc enatæ sunt contro­ versiae de gratiae auxiliis. fol 69. Doctrinam S. Thomæ pariter exposuerunt : in Hispania et Lusitania : Barth. A Medina 3 (f 1581), qui egregie primam secundæ commentatus est; Petrus de Ledesma* (t 1616) præ­ sertim in Tr. de divina perfectione, infinitate et magnitudine, et de divina gratia auxiliis; Didacus Alvarez 5 (f 1616) in Disp. theo­ logicis de Incarnatione et de auxiliis divina gratia; Thomas de Lemos6 (t 1629), qui in Panopliagratia de prædestinatione et gra­ tia strenue thomisticas doctrinas propugnavit ; Joannes a S. Thoma 1 (1589-1644),qui, præter cursum philosophicum, cursum theologicum edidit, in quo non minus nitide quam solide totam fere summam S. Thomæ elucidat ; Xantes Mariales8 (t 1660), qui in Biblio­ theca interpretum ad universam Summam S. Thoma, critice expen­ dit quæ a scriptoribus antiquis et recentibus de scholastica theolo­ gia evulgata fuerant; Pr. de Arauxo? (§ 1664), Salmanticæ pro- ,v. ’ Quod opus occasio fuit controversiæ cum Ambrosio Catharino (n. 65) et Andrea de Vega (n. 64) de interpretatione mentis Concilii Tridentini in his quaestionibus. * Hurter, III, 389. Cfr. Eleutherius (Livinus Meyer, S. J.) Hist, controv. de divina gratia auxiliis, Anvers, 1705, Aug. Le Blanc (Hyacinthe Serry, O. P.), Hist, contrcm., Anvers, 1709; Mandonnet, art. Bannez, in D. T. C., II, 140; P. de Régnon, S. J., Bannez et Molina, Paris, 1888; Gayraud, Thomisme et Molinisme, Paris, 1889. 3 Hurter, III, 144. — * Λ., HI, 391. — s lb., Ill, 659. 6 Hurter, III, 667. — 1 Ibx, III, 915. — 8 lb., HI, 937. _ 9 /3, jy $ THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 41 (essor, et postea episcopus Segobiensis, qui docta commentaria reliquit; — in Italia, Seraphinus Capponi », a Porrecta (solo natali in Italia) dictus (1536-1614), cujus sunt Elucidations formel· les in Summam Theologicam; — in Gallia, Joannes Viguerius’, qui diu (1527-1550) Tolosæ docuit, et Institutiones ad naturalem et christianam philosophiam, maxime vero ad scholasticam theolo­ giam, concinnavit, quæ postea sæpius editæ sunt; Ludov. Bail3 (t 1669), qui, præter Summam omnium conciliorum, et aliqua opera contra Jansenianos, pium opus edidit : La théologie affective ou St Thomas en méditation; Vincentius Contenson * (1641-1674), cujus est Theologia mentis et cordis, in qua unicuique quæstioni considerationes asceticas subjicit : caute tamen legendus est, nam passim jansenianis favet; Petrus Labat5, Tolosanus (f 1670), qui Theologiam scholasticam edidit; sed in primis Joannes B. Gonet 6 (t 1681), strenuus thomisticæ theologiæ propugnator, cujus opera classica sunt : Clypeus theologice thomisticce, Apologia Thomistarum, Manuale Thomistarum : AGIO'S. MassouliÉ, t 1706, D. Thomas sui interpres; et Joan. Nicolai 7 (1594-1673), doctor parisiensis, qui opera S. Thomæ notis illustravit, et Jansenianos impugnavit præsertim in Thesibus theologias de gratia. 70. (B) Societatis Jesu professores doctrinam S. Tho­ mæ generatim sequuntur, quin tamen adstrictos se esse intelligant nunquam ab eo recedere. Inter theologos qui in nova societate emicuerunt, speciali laude digni sunt : Card. Fr. Toletus8, f 1596, doctrinæ profunditate atque eruditionis amplitudine illustris, præter commentaria philosophica et biblica, reliquit plura inedita scripta, e qui­ bus JOS. Paria, S. J., digessit Enarrationem in summam theol. S. Thomæ; JACOBUS LAINEZ9 (1512-1565), cujus auctoritas tanta fuit in C. Tridentino, scripsit Disputationes Tridentinas recenter Œniponte editas, 1886. Franciscus Suarez 10 (1548-1617), vir plane eximius sanctitate et doctrina, philosophiam Segoviæ et theologiam Abulæ, Segoviæ, Romæ, Compluti, Salamanticæ et Conimbricæ successive per 42 annos professus est. Principis instar 1 lb., III, 369. — 3 /b., Il, 1378. 3 Hurter, IV, 191 ; Féret, IV, 184-192. * Hurter, IV, 35. — s/b., IV, 36. — 6 lb., IV, 318. 7 Hurter, IV, 39; Féret, V, 232-240. 8 Hurter, III, 247-255. — ’ /b., Ill, 6. ,o Hurter, III, 376-385 ; cfr. Werner, Franz Suarez. .41 42 BREVIS HISTORIA inter recentioris scholæ theologos eminet, profunditate inge­ nii, qua omnia fere tangit quae in unaquaque materia apte dici possunt, claritate plane insigni, eruditione immensa, qua omnes in qualibet quaestione cujusvis aetatis sententias dilu­ cide refert cum argumentis quae modeste dein omnes in partes extenditx. Gabriel Vasquez 23(15 51-1604), Suarezii quodam sensu æmulus, per triginta annos D. Thomæ theologiam docuit Compluti et Romae, maxima auditorum admiratione et fructu. A nonnullis, propter ingenii acumen et profundita­ tem, alter Augustinus appellatus est. Commentarium et disputationes in Summam Theologicam S. Thomæ edidit (10 v. in foL, Lugduni, 1631), in quibus se prodit quaedam opinandi singularitas, qua nonnumquam sententias minus tutas vel etiam erroneas tuetur. Suarezii sententias saepe crisi subjicit, et ita fere se habet ad Suarezium ut Duns Scotus ad S. Thomam. 71. Gregorius de Valentia 3 (15 51-1603), in Hispania natus, fere totam vitam in Germania (Dilingæ et Ingolstadii), duxit, ubi rem catholicam praelectionibus, disputationi­ bus, scriptis strenue promovit Multa opuscula polemica de fidei controversiis scripsit contra Novatores, sed insuper Commentaria theologica, quae claritate, profunditate, et inge­ nii subtilitate conspicua sunt. Ludovicus Molina 4 1600), discipulus philosophi Petri Fonseca, praeter tractatum de Justitia et jure, commen­ taria scripsit in lam D. Thomæ, praesertim vero famosum opus, cui titulus : Concordia liberi arbitrii cum gratiœ donis, divina prœscientia, providentia, prcedestinatione et reproba­ tione ; ubi suam theoriam exponit quae postea molinismus appellata est, et acerrime impugnata est a Bannezio aliisque Thomistis; subtile et clare quaestiones illas difficillimas per­ tractat. * Editio recens habetur operum F. Suarez (Parisiis, 1856, 28 vol. in-40), quo­ rum maxima pars Commentarium ac disputationes in Summam Theologicam D. Thoma complectitur. — Martinus Becanus (de quo n. 61) in sua Summa theologia scholastica clare Suarezii disputationes constrinxit. ’ Hurter, III, 385-389. 3 Hurter, III, 401-404. — 4 lb., Ill, 148-151. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 43 Leonardos Lessius 1 (1554-1623), in Brabantia natus, postquam per septem annos (1574-1581) Duaci philoso­ phiam docuisset, theologiam Romæ didicit sub Suarezio, quam ipse postea Lovanii per longos annos tradidit. Ejus doctrinam de gratia facultas Lovaniensis (instante Baio?) et facultas duacena (instante Estio) censurarunt : nam a baianismo toto cælo distabat. Lessii opera [Deperfectioni­ bus tnoribusque divinis, de Dei nominibus, variaque alia opus­ cula de gratia etc., necnon et commentaria (posthuma) in D. Thomam] “ excellunt idearum nobilitate, expositionis nitore atque candore, comparationum luminibus ; non so­ lum mentem illuminant, sed et affectum pascunt et accen­ dunt cor ”. ΛΤ :V Joannes de Lugo2, S. J. (1583-1660), qui Vallisoleti et Romæ (in collegio romano, 1621-1641) theologiam magno cum plausu professus est, et ab Urbano VIII (1643) Cardi­ nalis creatus est. In theologia morali et dogmatica æque celebris, præsertim in Tr. de Fide, “ aliorum theologorum opiniones atque argumenta accuratæ plane atque solidæ crisi subjicit, quæque ei probantur expolit, ultimaque veluti apposita manu perficit, adeo ut in quæstionibus quas ipse pertractat, prætermitti nequeat”. 72. Post quos, mentione etiam digni sunt : in Gallia, FranCiscus Annatus 3 (1590-1670), ruthenensis, qui strenue Jansenianos confutavit; — in Italia, Sfortia Palla vicinus ♦ (1607-1667), qui præter celeberrimum opus Istoria dei Concilio di Trento ad intelligentiam decretorum Concilii valde utile, scripsit Assertiones theologicas minime spernendas; — in Germania, Adamus Tanner s (1571-1632), Gregorii de Valentia discipulus, qui Ingolstadii theo­ logiam eximia cum laude docuit, cujus est Universa theologia scho­ lastica, speculativa, practica ad methodum S. Thomæ, opus plane egregium. Scripsit etiam Disputationes theologicas in omnes partes Summæ theologicæ, et alia opera polemica; — sed præsertim, in Hispama, Didacus Ruiz de Montoya6 (i562-1632) qui Cordubæ et Hispali professus est : De Trinitate scripsit opus vere aureum et plures quæstiones iæ partis Summæ theologicæ profundis ornavit commentariis; Joannes Martinez de Ripalda? (1594-1648), pro’ /b., III, 619-31. —’Zi., Ill, 91X. — 3 Hurter, IV, 74. < Jb., IV, 192. — s /b,t ni, 638-640. — 6 Zi., III, 661. 7 lb., III, 928. ■r •â BREVIS HISTORIA pter egregium opus De ente supematurali celebris, in quo de gratia subtiliter et profunde disputat, aliquando tamen contra communem theologorum sententiam. 73. (C) Inter Franciscanos, alii Scotum, alii Bonaventuram sequuntur, (a) Inter priores recensentur : J. Malafossa », O. Min., qui, sub nomine Jacobi Bargii, edidit Enarrationem expositionem­ que in l. i Sent. Scoti (an. 1560), in quo 130 apparentes Magistri contradictiones solvere nititur; Jos. Angles’, O. Min., qui scripsit Flores theologicarum quastionum (1584-1585); Fr. de Herrera 3, O. Min. reg. observ., cujus sunt commentaria in 1 et 2 lib. Sentent., necnon Manuale theologicum; Joannes Ponce* f 1660, qui cur­ sum theologicum scripsit ad mentem Scoti; Bonav. Belluti*, O. Min. conv., qui scripsit de Incarnatione Verbi (1645) ; Barthol. Mastrius·6, ejusdem ord., qui disputationes theologicas elaboravit ad mentem Scoti, 1655-1664; Matthæus Ferchius7, ejusd. ord., qui Apologiam pro J. D. Scoto edidit, necnon Epitome theologice (1647); Brancatius de Lauria8 ejusdem ord., qui scripsit Com­ mentaria in 3 et 4 I. sentent. (1653-1682), ubi solide et docte de Incarnatione agit, de virtutibus et de sacramentis; Joannes Bosco’, O. Min. Recol., qui fuse et docte de theologia sacramentali disse­ ruit ad mentem Scoti (1665); Guilelmus Herincx10, O. Min., Summam theologia, scholastica et moralis ad mentem Scoti edidit (1660-1663), quæ stili nitore et spirituali unctione conspicua est 74. (b) Alii vero propius S. Bonaventuram, immo et S. Thomam, accedunt, præsertim inter Capuccinos; quales sunt : J. Maria Za­ mora ”, O. Cap., qui, in Tr. de Deo Uno et trino componit contro­ versias inter S. Thomam, S. Bonaventuram et Scotum (1626); cujus est etiam doctum piumque opus de eminentissima Deipara V. Maria perfectione (1629);— L. Waddingus”, Ord. Min., (t 1657) qui, præter Annales Minorum (opus eruditissimum), de B. Virgine præclara scripsit; — Theod. Foresti I3, O. Cap. (t 1637), qui de SS. Trinitatis mysterio commentaria edidit juxta mentem S. Bonaventuræ, ubi seraphicam doctrinam cum S. Thomæ placitis conciliat; Barthol. a Barberhs’*, O. Capuc., qui cursum theologicum ad mentem d. Bonaventuræ (1687) publici juris fecit; Marcellus Regiensis, O. Cap., qui in Summa seraphica (1669) S. Bonaventuræ doctrinam lucide exponit; Marcus a Baudunio15, O. Cap., præter paradisum philosophicum, vulgavit paradisum theo­ logicum unius ac trium doctorum angelici, seraphici et subtilis ‘ lb., III, 5. —1 73., 142. — 3 73., 143. — * 73., 961. — s 73., IV, 20. 4 73., 20-21. — 7 73., 21. — 8 73., 351-355· — 9 Hurter, 331. ‘° 73., IV, 48. - “ 73., Ill, 943. - « 73., Ill, 962. ‘3 73., Ill, 649. - «* 73., IV, 355. - « 73., IV, 33. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 45 (1654); Franciscus Macedo’, O. M. (t 1681), qui Collationes doctrina S. Thoma et Scoti edidit, cum differentiis inter utrumque et diligenter excussis commentariis Cajetani, Suarii et Vasquez; Carolus Jos. Tricassinus, O. Cap. (t 1691), qui, contra Jansenianos, doctrinam S. Augustini de prædestinatione, de hominis lapsi libertate, de gratia omnibus et singulis data, de natura origi­ nalis peccati erudite vindicavit12*; Mathias Hauzeur3, O. Min. (t 1676), qui propter librum cui titulus Collatio totius theologia (qui tamen ordinis et methodi defectu laborat) “ Alensis, Bona­ venturæ, Scoti subtilissimus et profundissimus conciliator ” meruit appellari. 75. Ex ordine S. Augpistini : Basilius Pontius Hispa­ nus, eruditione nemini secundus, inter alia suæ scientiæ monu­ menta, reliquit : De sacramento matrimonii, cum appendice de matrimonio catholici cum hæretica (1624); necnon de sacramento confirmationis. 76. In ordine S. Benedicti notandi sunt : August. Reding*, Helvetus, cujus præcipuum opus Theologia scholastica universa (1687) thomisticam doctrinam rigidam fuse ac solide propugnat ; Cælestinus Sfondrati 6, 1644-1696, qui Rom. Pontificis jura contra Gallicanos defendit in opere Regale sacerdotium Rom. Pon­ tifici assertum, cujus vero opus posthumum Noduspradestinationis acriter impugnatum fuit tanquam pelagianæ hæresi favens, sed immerito, ut videtur; Saenz de Aguirre Cardinalis (1630-1699), cujus est Theologia S. Anselmi, magni æstimata, et Defensio cathe­ dra S. Petri, an. 1582, contra declarationem gallicanam. In Carmelitarum familia tunc floruerunt egregii philo­ sophi ac theologi, qui cursum philosophicum et theologicum edi­ derunt, ubi doctrinas thomisticas solide et strenue propugnaverunt7. Cursus theologici Salmanticensis (1631-1679) auctores præcipui traduntur esse : Antonius a Matre Dei (t 1641), Dominicus a S. Theresia (t 1654) et Joannes ab Annuntiatione (t 1701) : hi miram d. Thomæ doctrinam fuse, nitide ac solide exponunt et contra impugnatores vindicant, praesertim contra Scotum, Molinam et Suarez. Brevius opus, Summa theologia Thomistica, quam Phi­ lippus a SS. Trinitate concinnavit (1653), soliditate ac perspi­ cuitate insigne est8. Pariter Dominicus a SS. Trinitate (16161687), in Bibliotheca theologica, ea omnia lucide tradit quæ hodie in Tr. de Locis theologicis aut in Introductione in theologiam exponuntur ?. 77. 1 Zb., IV, 361-367. — ’ Zb., IV, 449. — 3 Zb., IV, 82. — < Zb., III, 890. 5 Zb., IV, 332. — t Zb., IV, 384-390. 7 Hurter, III, 918-920. — 8 lb., IV, 37-38. — ’ Zb., IV, 423. BREVIS HISTORIA 46 (D) Extra ordines religiosos, commemorandi sunt : Nic. Ysambertus*, Aurelianensis (1569-1642), eruditus in Sorbona theologiæ professor, cujus celeberrimum opus est Commentarium in S. Thoma Summam ; Isaac Habert’ (t 1668), Doctor sorbonicus et episcopus Vabrensis, qui contra Jansenianos strenue et erudite dimicavit, et, praeter alia, scripsit : De la chaire et de la pri­ mauté unique de St Pierre, Theologia Gracorum Patrum vindicata circa universam materiam gratia ; Fr. Sylvius 3, Belga, 1581-1649, qui commentarios scripsit in Summam S. Thoma, breves quidem, sed doctos ac solidos, necnon opuscula de motione primi motoris, de statu hominis post peccatum. GuiL· Estïus< (1542-1613), belga, Scripturæ (præsertim S. Pauli) celeberrimus interpres, qui edidit etiam egregios Com­ mentarios in 4. lib. Sententiarum : solidus theologus scholasticus, immo doctor fundatissimus (Ben. XIV), caute tamen legendus est, nam ab erroribus Baii, cujus fuerat discipulus, non est omnino immunis. Petrus Morinus5, (1531-1608), Parisiensis, praeter erudita opera de conciliis, tractatum digessit De bono usu et abusu scientia­ rum, ubi de ordine et methodo studendi et scientiam theologicam adipiscendi sapienter disserit. 78. 79. Caspar Scioppius6, Palatinus (t 1649), e Lutheranismo conversus, acriter contra Protestantes scripsit : Pro auctoritate Ecclesia in decidendis fidei controversiis, — Syntagma de cultu et honore sanctorum. Franciscus Hallier?, Carnotensis, doctor sorbonicus (t 1659), egregium et eruditum opus edidit : De sacris electionibus et ordinationibus, necnon de Hierarchia ecclesiastica. III. De theologia positiva. 80. Eadem aetate fundata est theologia positiva, ea nempe quæ, relictis philosophicis quæstionibus, tota versa­ tur in exponendis ac probandis dogmatibus ex fontibus Revelationis. Cujus parens merito habetur DIONYSIUS PETAVIUS8, S. J· (1583-1652), “ aquilæ in morem alios praetervolans multumque post se relinquens ”. Aureliani natus, post stu­ dia Parisiis peracta, biennio Biturici philosophiam edocuit. Natus 22 annos, societatem Jesu ingressus est (1605). Post 1 lb., III, 3 Hurter, 1 Hurter, • Hurter, 948. - ’ lb., IV, 65-67; cf. Féret, IV, p. 305. 953. - < lb., III, 484. - 5 Λ., III, 505. - 6 Z3., ΠΙ, 1020. 1184; Féret, L IV, p. 305-311. III, 965-978; J. Martin, PHau, Paris, Bloud, 1911. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 47 novitiatum, theologiam in Mussipontano collegio audiit (1607-1610), et rhetoricam (1610-1621) docuit. Postea tan­ dem Parisiis theologiam per longos annos (1621-1644) pro­ fessus est : quibus elapsis, magnum suum opus Theologica dogmata edere coepit (1644-1650). Inter ejus opera, omissis editionibus criticis veterum scriptorum (Synesii, S. Nicephori, S. Epiphanii, Juliani imper.), in quibus tamen nonnullas dissertationes (v. g., de pænitentia publica) notatu dignas inseruit, — omissis etiam operibus ad chronologiam et historiam spectantibus, ad historiam dogmatum et theologiam dogmaticam referuntur sequentia : variae dissertationes De potestate consecrandi et sacrificandi, De ecclesiastica hierarchia, De libero arbitrio, De lege et gratia, etc., sed imprimis Theologicorum dogmatum tomi 4., in quibus de Deo uno et trino, — de Incarnatione, — de angelis et de opificio mundi, — et de ecclesiastica disciplina successive disserit. Opus eruditum, sincerum atque eleganti stylo scriptum, in quo invenies fere quidquid notatu dignum apud Patres de dogmatibus fidei invenitur; fons e quo etiamnum theologi praecipua sua argumenta depromunt. Ejusdem societatis, ei tamen valde inferior, Theoph. Raynaudus 1 (1587-1683) qui Lugduni et Romæ philosophiam et theo­ logiam docuit, innumeraque reliquit opera, quæ aucta et emendata vulgavit P. Bertet; inter quæ recensentur : Theologia Patrum, ad templorum et scholarum usum, Christus Deus-homo; et de attri­ butis Christi : ibi erudita et curiosa inveniuntur, sed quandoque obscura, nec omnino probata. Dogmata theologica a L. Thomassino2, Orat., digesta (16801689), ubi agitur de Incarnatione Verbi, de Deo Deique proprie­ tatibus, de SS. Trinitate et gratia, stupenda quidem eruditione conspicua sunt, necnon sublimitate in concipiendo et claritate in exponendo, sed quandoque diffusiori stilo scripta, nec semper omnino accurate. Omittendus non est Joannes Morinus 3, Cong. Orat. (15911659) qui Rupellæ ex parentibus calvinianis natus, ad veram fidem ex lectione operum Du Perronii conversus (1617), multa conscripsit 8l. 1 Hurter, III, 978. * Hurter, IV, 416-423; cfr. J. Martin, Thomassin, Paris, Bloud, 1911. ’ Hurter, III, 1153-1158. c .J BREVIS HISTORIA 48 ad Scripturam illustrandam, et Ecclesiæ doctrinam historicis dis­ quisitionibus defendendam. Theologo maxime utiles sunt — modo cum delectu legantur — ejus commentarii historici de disci­ plina in administrations sacramentipcenitentia, et de sacris Ecclesia ordinationibus. 82. Quibus addendi sunt eruditi viri qui Patrum opera secun­ dum sanæ criticæ regulas investigarunt et publici juris fece­ runt, omninomodæ eruditionis apparatu illustrarunt. Inter quos : Margar. de la Bigne, Doctor Sorbonicus, an. 1672 vulgavit SS. Patrum qui temporibus apostolicis floruerunt opera edita et non edita; L. d’Achery, 0. S. Ben., edidit Spicilegium veterum aliquot scriptorum, qui in Galliæ bibliothecis, maxime Benedictinorum, latuerant; F. Combefis1, O. P., 1605-1679, multas editio­ nes et translationes græcorum operum concinnavit; Jac. Sirmond, S. J., 1559-1651, totius antiquitatis curiosus et sapiens indagator, contra Salmasium veræ critices jura defendit; Petrus Poussines (Possinus), S. J., 1609-1686; Joan. Garnerius (1612-1681), S. J., inter alia, edidit Marii Mercatoris Augustino aqualis opera ; Pet. Fr. Chifflet, S. J., t 1682; Jacobus du Fische, O. S. B., t 1693; J. Garet, O. S. B. t 1694; Luc. Holstein, Hamburgensis t 1661, vir singularis doctrinae et eruditionis23 . 83. Nec praetermittendi sunt qui Patrum doctrinam critice exponendo de theologia patristica bene meruerunt : Le Nain de Tillemont3 (1637-1698), cujus praestantissimum opus est : Mémoires pour servir à VHistoire ecclésiastique des six premiers siècles; opus valde eruditum, sagaci diligentia concinnatum, notis criticis generatim accuratis ornatum, in quo tamen aliquando mens janseniana apparet, praesertim ubi de Romanæ Sedis auctoritate agitur; Ludov. Maimbourg * (1610-1686), quarumdam hæreseon historiam diligenter texit, v. g., Histoire de ΓArianisme, Histoire de i hérésie des Iconoclastes, Histoire du Luthéranisme ; in opere Traité historique de Γétablissement et des prérogatives de ΓEglise de Rome, Calvinianos quidem confutat, sed gallicanisme nimis favet. ξ II. Periodus paulatim decidens (1680-1830). Hujus periodi indoles. Sæculo XVI1° jam ad finem vergente, theologia a suo splendore paulatim defecit : cujus rei præcipuæ causæ esse videntur : acerbae nimis con- 84. 1 lb., IV, 161-170. ’ De quibus cfr. Hurter, IV, 478-499. De Sirmond et Holstein, cfr. Hurter, III, 1073, 1081. 3 Hurter, IV, 509. — 4 Hurter, IV, 514. THEOLOGIÆ DOGMATIGÆ. 49 troversiæ a Jansenianis suscitatæ, — contemptus theologiæ scholasticæ quem induxerunt non pauci scientiarum ac lit­ terarum cultores, — disputationes nimis subtiles inter diver­ sas scholas ex quibus factum est ut gravissimae quaestiones nonnisi obiter attingerentur, — rationalism! progressus, necnon civiles perturbationes quae primum in Gallia, postea vero per totam Europam saevierunt. — Praecipui errores hoc sæculo vigentes fuere, præter Protestantismum et Jansenismum nondum penitus exstinctum : (a) Gallicanismus in Gallia, Febronianismtis in Germania, et Josefihismus in Aus­ tria, quibus plus aequo minuebatur auctoritas R. Pontificis et ex adverso nimia privilegia auctoritati civili tribuebantur in rebus religiosis; (b) Rationalismus seu Deismus qui revela­ tionem, miracula et omne supernaturale rejiciebat. Rationalistas confutaverunt christiani Apologetæ, de quibus in Theol. Fundamentali egimus, n. 65. Ceteri autem theologi, contra Gallicanismum, in suis Prælectionibus aut in particu­ laribus Tractatibus, auctoritatem Rom. Pontificis ej usque independentiam in rebus religiosis asseruerunt; insuper, contra Jansenismum, notiones ordinis supernaturalis et gratiæ elucidare non destiterunt; ita etiam sub hoc respectu aliquis fuit progressus. Præcipuos theologos recensebimus tum intra tum extra Ordines religiosos. 85. (A) Inter Dominicanos : Jo. Thomas Rocaberti 1 Ç1624-1699), in Catalaunia natus, post magnum opus De romani pontifias auctoritate (3 in fol.), Bibliotheco.m maximam pontificiam edidit (21 in fol.), in qua auctores melioris notæ qui hactenus pro romana sede scripserunt fere omnes continentur; — Natalis Alexander2 (1639-1724), præter historiam ecclesiasticam, vulga­ vit Theologiam dogmaticam et moralem secundum ordinem catechismi Tridentini; — Car. Ren. Billuart 3 (1685-1792) hodiernis academiarum moribus accommodavit Summam S. Thomæ^ ubi clare et solide doctrinam thomisticam propugnat contra Scotistas, Molinistas et Hon. Toumely; — Michael Le Quien (t 1733) Panopliam scripsit contra Schisma Graecorum, necnon Orientem Christianum; — V. Lud. Gotti *, Italus (1664-1742) scripsit Theo­ logiam scholastico-dogmaticam, non minus perspicuitate quam solide ' Hurter, IV, 375. — 2 Hurter, IV, 1173; Diet, thiol., I, 769. 3 Hurter, IV, 1346; D. T. C., II, 890. — < Hurter, IV, 1353. ■ / ».<·· : ’· CKI 50 . BREVIS HISTORIA ditate conspicuam; — Ren. Hyac. Drouin 1 (f 1742) opus erudi­ tum reliquit de re sacramentaria contra perduelles haereticos; — Bern, Maria de Rubeis1, 5. Thoma opera theologica edidit Venedis, 1745-60, eaque notis criticis et apologeticis exornavit, et, praeter varia eruditionis opera, eximium tractatum scripsit de peccato originali, 1762;— Th. Maria Mamachi 3, in libro Originum et antiquitatum Christianarum Binghami errores correxit (1749-1755), et contra Febronium erudite scripsit de ratione regenda Christiana reipublica deque legitima R. Pontificis potestate' 1776-78. 86. (B) Patres Societatis Jesu theologiæ maxime operam dederunt: — Edm. Simonnet* (t 1733) Institutiones edidit ad usum seminariorum;— Fr. Noel (1729) compendium vulgavit operum Suarez valde utile; — Jac. Platelius*5 egregiam Synopsim cursus theologici reliquit, 1661; — Steph. Dechamps 6 contra Jansenianos edidit Defensionem censura s. Facultatis Parisiensis (sub nomine A. Ricardi), 1645; quod opus postea expolivit atque inscripsit De haresi Janseniana; — Alvarus Cienfuegos7, Car­ din. (1657-1739), præter Ænigma Theologicum* ubi obscure de Trinitate disserit, in Vita abscondita mira sed singularia scripsit de vita Christi in Eucharistia et de unione communicantis cum anima Christi; — J. J. Scheffmacher 8 (1668-1733) edidit Lettres d'un Docteur allemand de V Univ. cath. de Strasbourg* ubi stilo ab omni acerbitate alieno, solide simul et clare de omnibus inter Protestan­ tes et Catholicos controversis præclare disserit; — P. G. Antoine 9, Lunævillensis (1679-1743), cujus Theologia universa speculativa et dogmatica ob perspicuitatem et soliditatem merito laudatur; — nec minori laude digna est Theologia Wirceburgensis 10 quam ediderunt H. Kilber (f 1783), Th. Holtzclau (t 1783) et Ign. Neubauer (t I795)>— pariter Theologia dogmatico-scholastica, Romæ, 17671777,a J· B. Gener ", hispano, edita, eruditione literaria et sagaci monumentorum archæologicorum usu commendata; — Sigism. Storchenau”, germanus, contra Rationalistas eruditum et solidum opus edidit Die Philosophie der Religion* 1775-81, et Zugaben zur Philosophie der Religion' 1785-88; — Joan. Vinc. Bolgeni I3, Italus, contra Jansenistas scripsit Esame della vera idea della Santa Sede* 1784; in opere Delia Carita (1788) contendit proprium cari­ tatis actum esse amorem concupiscentia aliaque singularia in aliis opusculis expressit; — Alph. Muzzarelli m, divinis humanisque litteris ornatus, religionis et jurium Ecclesia fervens apologeta, * Hurter, IV, 1405. ’ Hurter, V. 10-14. 3 Hurter, IV, 404. — * lb.* 1114. — 5 Ib., 327. — 5 Ib., 772. 7 Hurter, 1020. — ’ Ib., 1046. — ’ Ib., IV, 1351. — » /b., v. 262-264. ” Hurter, 257. — ” Ib., 242. — *3 Ib., 530. — « Ib., 535. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 51 multa scripsit opera, inter quæ : Il buon uso della Logica in materia di Religione, 1787; Primato e infallibililà del Papa; LEmilio disingannato, etc.; — Laurent. Veith (f 1796), inter cetera opera, edidit : De primatu et infallibilitate Rom. Pontificis et Edm. Richert systema de ecclesiastica et politica potestate confutatum; — Car. Plowden (t 1821), cujus est : Considerations on the modern opinion of the fallibility of the Holy See. 87. (C) Inter Benedictinos, (a) alii speculativam theologiam excolunt : Ludov. Babenstuber 1 (f 1726) philosophiam et theolo­ giam Salisburgi docuit, et, præter Philosophiam thomisticam, lucidos tractatus theologicos scripsit de Deo uno et trino, de peccato origi­ nali, de Verbo incarnato, de S. missae sacrificio; Virg. Sedlmayr2 (f 1772) edidit Systema theologice dogmatico-scholasticce juxta metho­ dum Thomæ Aq., necnon Theologiam marianam et Catalogum hœresum una cum methodo disputandi cum acatholicis. — (b) Alii positivam theologiam illustrant : Joannes Mabillon 3 (t 1707), vir eruditissimus, qui, præter historica opera, scripsit De re diplomatica et de studiis monasticis, criticamque editionem operum S. Bernardi confecit, quæ veluti exemplar aliorum ejusdem generis habita fuit; Th. Ruinart (f 1709), Mabillonii discipulus, cujus præcipuum opus Acta primorum martyrum sincera et selecta, critice exaratum multum theologis prodest; Edm. Martene (f 1739), cujus opus De antiquis Ecclesice ritibus in re sacramentaria theologis utilissi­ mum est; Car. Chardon (f 1711) cujus est Histoire des Sacre­ ments, opus criticum et eruditum etiam nunc theologis valde utile; Remigius Ceillier, de theologia patristica bene meritus, scriben­ do eruditum opus : Histoire générale des auteurs sacrés et ecclésias­ tiques (usque ad medium sæc. XIII), Paris, 1729-1763; Prud. Maranus (t 1762) cujus opera (Dissertations sur les Semiariens, La divinité de J. C., etc. et multæ Patrum editiones) magni æstimantur4; Ren. Massuet (t 1715) et Bernardus Montfaucon* (t 1741), qui in edendis criticis Patrum editionibus maximam cele­ britatem merito adeptus est ob suam eruditionem et sagacitatem. (c) Postea vero Martinus Gerbert (t 1793) theologiam simul speculativam et positivam satis feliciter consociavit in his et simi­ libus operibus : Theologia vetus et nova area prcesentiam Christi, — Demonstratio verce religionis verceque Ecclesice, — Principia theo­ logice dogmaticce, Principia theologice sacramentalis; Marianus Dobmayr, germanus (t 1805) reliquit Theologiam dogmaticam, opus satis eruditum. 1 3 4 s Ib., IV, ιοοό. — 3 Ib., IIP, ι8. E. de Broglie, Mabillon et la Sociiti de St Germain-des-Prés, Paris, 1888. Hurter, IV, 1452. E. de Broglie, B. de Montfaucon et les Bernardins, Paris, 1891. ’ . ‘•“'2α 88. (D) In Congregatione Oratorii, duo sunt inter alios cele­ bres : Caspar Juenin’ (f 1707) qui vulgavit Institutiones theolo­ gicas, in quibus non pauci janseniani eiroris vestigia detegunt, sed præsertim eruditum Commentarium historicum et dogmaticum de sacramentis in genere et in specie contra antiquos et recentiores hæreticos; — Pet. Lebrun3 (t 1729), qui eruditissimum, metho­ dicum et pium opus scripsit : Explication littérale, historique et dogmatique des prières et des cérémonies de la Messe. 89. (E) Augustiniani 3 tres recensendi sunt : Henricus Norisius ♦, (t 1704) qui in Historia pelagiana et diss. de synodo V acum, doctrinam S. Augustini de gratia vindicat, et ostendit Origenis et Theod. Mopsuesteni errores de gratia merito damnatos fuisse : opus eruditum, in quo tamen Augustini opiniones exagge­ rat; Joan. Laurentius Berti 5 (t 1766) qui, jussu Superiorum, opus edidit De theologicis disciplinis, ubi scholæ Augustinianæ doctrina, præsertim de libero arbitrio et gratia, solide exponitur; cum in nonnullis capitibus ad Baii et Jansenii errores accedere videretur, aliud opus scripsit, nempe Augustinianum systema de gratia ab iniqua Bajani et Janseniani erroris insimulatione vindi­ catum ; Engelbertus Klupfel6(i733-i8ii), cujus sunt : De statu natura pura, — De eximiis dotibus humana natura ante peccatum, — Institutiones theologia dogmatica, breves, sed eruditæ. 90. (F) Franciscan! non solum Scotum exponunt et defen­ dunt, sed etiam theologiam positivam excolunt. Joan. Gabriel Boyvin 7 Theologiam Scoti edidit, a prolixitate, subtilitate et obscu­ ritate liberam et vindicatam, 1678;— Claudius Frassen 8 (t 171 *)> præter Cursum philosophia, reliquit Scotum Academicum, in quo doctrinam Scoti exponit, dictisque Patrum sagaciter exornat, et contra adversarios vindicat; — Barthol. Durand (t 1720) cujus est Clypeus scotistica theologia contra novos ejus impugnatores; — Fr. Maria Assermet?, qui Cursum theologia scholastico-positiva 1 Hurter, IV, 737. — ’ Ib., IV, 1313. 3 Augustiniani hujus temporis specialem docent doctrinam de gratia et libero arbitrio, quam ex operibus S. Augustini desumptam esse affirmant. Conten­ dunt nempe : (a) gratiam aliaque privilegia Adamo innocenti concessa non quidem ex justitia sed ex quadam Creatoris decentia esse debita ; (b) ideoque hominem lapsum non solum gratuitis fuisse spoliatum, sed vere in naturalibus vulneratum ; (c) in præsenti statu hominem non posse sese determinare absque efficaci Dei promotione, efficaciam autem gratiæ non ex motione physica, sed ex victrici cUltctationc oriri ; (d) gratiam vere sufficientem non omnibus dari ; (e) opera non esse supematuralia nisi ex caritate saltem virtualiter eliciantur. Cfr. PORTAL1É, in D. T. C., voce Augustinianisme. ' Hurter, IV, 855. - * Ib.. IIP, 1-5. —6 Λ., IIP, 564. 1 Hurter, IV, 321. — 3 Λ., IV, 653; Féret, V, 194. —9 Hurter, 656. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 53 aggressus est, cujus tantummodo prodierunt De Deo uno et trino, De divina gratia; — Fr. Henno ’, qui Theologiam dogmaticam et scholasticam elaboravit, principiis scotisticis et thomisticis, in quan­ tum licuit, accommodatam; — Laurentius Cozza ’ (1654-1729), Cardinalis, Historiam polemicam de Grcecorum schismate scripsit, in qua omnes controversiæ inter Orientalem et Occidentalem Ecclesiam erudite discutiuntur; necnon Commentarios historicodogmaticos in libr. S. Augustini de haresibus. 91. (G) Societas presbyterorum a S. Sulpitio nuncupato­ rum, sæc. XVII° fundata ad clericorum institutionem, non paucos suscepit Doctores sorbonicos de theologia optime meritos. Quos inter : Petrus de la Fosse 3 (1701-1745), cujus sunt Pralectiones theologica de Deo ac divinis attributis, ad usum Seminariorum, opus soliditate ac perspicuitate merito commendatum; — Cl. Lud. de Montaigne* (1689-1767), “vir eruditus, studii et solitudinis amantissimus”5, cujus sunt quædam ex operibus Tournelio tributis : Pralectiones theol. de septem Ecclesia sacramentis (ab H. Tournely); Pralect. de mysterio SS. Trinitatis et de Angelis (ab H. Tournely); Pralect. de Opere sex dierum (ab H. Tournely); Pralect. de Gratia Christi Salvatoris; quæ quidem opera eruditione, claritate et mode­ ramine in seligendis opinionibus conspicua sunt; — Ludov. Le­ grand * 67 (1711-1780), præter censuras quas, nomine Sorbonae, adversus Rousseau et Marmontel redegit, elaboratum et lucidum scripsit tractatum De Incarnatione Verbi, necnon De Ecclesia et De existentia Dei; — Claudius Regnier 7 (1718-90), præter prae­ clarum et accuratum opus Certitude des principes de la Religion, exaravit Tr. de Ecclesia, quem commendant sapiens methodus, de­ lectus probationum et stili nitor; in quo, etsi gallicanorum modera­ torum theorias sectatur (prout mos erat inter Sorbonicos), independentiam potestatis ecclesiasticae in rebus sacris strenue propugnat8* . Inter Lazaristas eminet Petrus Collet? (f 1770), qui, præ­ ter opera biographica et moralia, scripsit diss. de Jansenii systemate, propositionibus et censura, necnon Institutiones theologico-scholasticas eruditione et perspicuitate praestantes. 92. (H) Inter Barnabitas floruit Hyac. Sigism. Gerdil10 (t 1802), qui adversus incredulos plura scripsit, v. g., Introduzione alio studio della religione, — Breve esposizione de? caratteri della ’ Ib., 647. — 2 Ib., 1040. 3 L. Bertrand, Bibliothèque Sulpicienne, Paris, Picard, 1900, p. 278-282. * Ibid., p. 338-348 ; Féret, t. VII, p. 449. — s Hurter, IIP, 52. 6 L. Bertrand, op. cil., p. 361-394; Féret, VII, 452. 7 Hurter, p. 442-449. 6 Hurter, IIP, 267; Féret, VII, 475. ’ Hurter, IIP, 53. — 10 Ib., IIP, 522-530. ■ BREVIS HISTORIA vera religione; et insuper jura pontificia strenue vindicavit in opere De sacri regiminis ac prasertim pontifiai primatus profirio ac singuCisterciensis Stephanus Wiest, germanus, edidit Institutiones theologicas eruditione refertas Fundator Cong. SS. Redemptoris, S. Alphonsus Maria de Ligorio’ (1696-1787), præter opera moralia, de quibus in Theol. Morali egimus, pauca nec spernenda vulgavit apologetica, polemica et dogmatica, qualia sunt Verita della fede, — Vindiciis pro suprema Pontifias potestate, adversus Febronium, — Del gran mezzo della preghiera, ubi suam de gratia efficaci proponit theoriam, — Trionfo della Chiesa. B. Jos. Maria Thomasius, Theat. (1649-1713), de liturgiæ histo­ ria optime meritus, edidit etiam Institutiones theologicas antiquo­ rum Patrum, seu collectionem opusculorum Patrum secundum ordinem temporum simul et theologiae dispositam 3. Maurus Cappellari 4, Camald., qui postea S. Pontifex creatus est sub nomine Gregorii XVI, jura Ecclesiæ erudite propugnavit in egregio opere : II trionfo della S. Sede e della Chiesa, Romae, 1799. Eusebius Amort s, can. regul. cong. lateran., germanus (t 1775), præter multa opera moralia, eruditum concinnavit tractatum de origine, progressu, valore ac fructu indulgentiarum, necnon regulas de revelationibus, visionibus et apparitionibus. 93. (I) Extra ordines religiosos, apud varias gentes catho­ licas, non pauci theologi speciali mentione digni sunt. In Gallia : J. B. Duhamel6 (1623-1705), Viriae in Normannia natus, cujus Theologia speculatrix et practica, stilo nitido scripta, methodum scholasticam cum positiva conjungit; — Car. Witasse? (t 1716), Doctor Sorbonicus, jansenianis erroribus infectus, lucidos tractatus reliquit de Deo uno et trino, de Incarnatione, de sacra­ mentis Eucharistiae, pænitentiæ et ordinis; — Ludov. Habert 8 (t 1718), pariter Jansenianus, Theologiam dogmaticam et moralem scripsit; — Jac. Boileau9 (f 1716) multa vulgavit theologica opuscula, inter quæ Historiam confessionis auricularis contra Dallæum calvinianum, et De adoratione eucharistia ; — C. du Plessis D’argentré (γ 1740), episcopus Tullensis, qui, præter alia opera theologica, exaravit Collectionem judiciorum de novis erroribus, qui ab initio sæc. XII ad an. 1713 proscripti sunt : opus eruditum theologis valde utile10; — Hon. Tournely ", (j 1729), cujus Prae­ lectiones theologica, satis amplæ (16 in-8) merito laudantur pro sua * Ib., IIP, 234. —1 Λ., IIP, 463-471. - 3 Ib., IV, 977-984. 4 Ib., IIP, 1003 s Ib., 203-204. — 6 Ib., IV, 658. 1 Ib., IV, 739. - 8 Ib., 740. - » Ib., 741. ” Hurter, 1003; Féret, VII, 235. — Hurter, un ; Féret, VII, 207-217. THEOLOGIZE DOGMATICÆ. 55 eruditione, doctrinæ soliditate, stilique perspicuitate, et ex quibus non pauci theologi argumenta deprompserunt; — Sylvester Bercier 1*(t i79°)> Qub præter opera apologetica, reliquit Dictionnaire théologique, opus vastæ eruditionis, in quo tamen paucæ inveniun­ tur opiniones parum tutae; — Jos. de Maistre3* (f 1821), vir antiquae fidei et traditionum tenax, sagacitate ingenii et literario stilo praefulgens, inter alia opera, scripsit praeclarum opus Du Pape, in quo demonstrat quanti momenti fuerit et sit primatus institutio pro bono sociali populorum ; necnon Les Soirées de St Pélersbourg, ubi divinam Providentiam extollit;— Card, de la Luzerne3 (t 1821), origine normannus, Lingoniensis episcopus, eruditus et prolixus scriptor, plurima scripsit mentione digna, praecipue : Diss. sur Γexistence et les attributs de Dieu, — sur la spiritualité de l'àme et la liberté de Phomme, — sur l'excellence de la religion, — sur les Eglises catholique et protestante, — sur l'amour pur de Dieu. In Belgio, Emman. Scheelstrate (t 1692), Antwerpiensis, vir in antiquitate ecclesiastica admodum eruditus, jurium primatus adversus Gallicanos fuit strenuus vindex ■*. In Italia : Ludov. Ant. Murator 15 (f 1750) de antiqui­ tatibus multa erudite scripsit, praesertim teLiturgia romana vetere; — Fr. Scipio MAFFEius6(f 1755), de theologia bene meritus propter historiam theologicam doctrinarum de gratia primis V sæc.; — Fratres Ballerini (Petrus f 1769 et Hieronymus f 1781) scripserunt eruditos tractatus De vi et ratione primatus R. Pontifi­ cis ; de potestate ecclesiastica Rom. Pontificum et Conciliorum genera­ lium, adversus Febronium, plurimaque alia opera historica et moralia 7; — Jos. Assemanus, Tripoli in Syria natus, Romam vero adolescens adductus, collegit Codicem liturgicum Ecclesia universa, opus eruditum, non autem absolutum, in re sacramentaria valde utile; — Joannes Marchetti (t 1829), vir magnae eruditionis, Jansenistas impugnavit juraque sedis apostolicæ strenue defendit, praesertim in operibus : L'autorità suprema dei rom. pontefice, — Esercitazioni ciprianiche, — I tre capitoli. 94. § III. Periodus instaurationis8 (1830-1925). 95. Indoles hujus periodi. Post perturbationem gal­ licam et bella quæ tempore Napoleonis totam Europam 1 Hurter, 270. 3 Hurter, ibid., 727; cfr. A. de Margerie, Le Comte de Maistre, sa vie, ses écrits, ses doctrines, Paris, 1883. 3 Féret, t. VII, 449-452. — < Hurter, IV, 530. 5 Ib., IV, 1471-1491. — 6 Ib., 1491-1500. — f Ib., III3, 93-98. * J. Bellamy, La théologie catholique au XIX· s., Paris, 1904. — Pro hodier- 5β BREVIS HISTORIA agitarunt, pax tandem rediit, et cum ea Theologia in catho­ licis universitatibus et Religiosis Ordinibus iterum floruit. Duæ præsertim causæ interna ejus progressum promove­ runt : ex una parte studia historica et biblica viam parave­ runt theologiae positivae instaurationi; et, ex altera, innovatio philosophiae scholasticae, præsertim thomisticae, ejusque accommodatio recentioribus humani ingenii inventis, specu­ lativam theologiam multo tutiorem et fecundiorem reddidit : ita enim amice consociari potuerunt duo elementa quæ scientificam theologiam constituunt. Jamvero studia cri­ tica primum in Germania, deinde in Gallia aliisque regioni­ bus floruerunt, philosophiae vero scholasticae instauratio in Italia incoepta, postea in Lovaniensi Universitate peracta est — Causa vero externa quæ maxime fovit theologiae profectum, fuit Concilium Vaticanum, praecipue infallibilitatis pontificiae definitio : suprema enim auctoritate Ponti­ ficis ab omnibus accepta, theologi doctrinas romanas liben­ tius atque tutius sequuntur, et ita errores devitant. 96. Errores tunc grassantes sunt : indifferentismus religiosus, sive absolutus, qui contendit Deum de nostris obsequiis parum curare, ideoque religionem ut rem inutilem negligit, sive mitigatus, qui docet cuivis licere religionem quam libuerit profiteri ; ex quo nascunturpositivismus, agnosticismus, immo, materialismus et atheismus : neglecto enim cultu, mox ratio humana sese imparem decla­ rat ad cognoscendas res suprasensibiles, Dei existentiam, animæ spiritualitatem et immortalitatem, etc.; quia nihilominus sensus religiosus in multis manet, nova exsurgit theoria, Modernismi nempe, quæ profitens humana ratione Deum cognosci non posse, asserit tamen hominem, sensus religiosi ope, ad divinum aliquod ens et ad idealem quamdam perfectionem pertingere posse. Theologi itaque intelligunt quantum necesse sit ipsa religionis fundamenta demonstrare, videlicet humanæ rationis vim et effica­ ciam ad probandam Dei existentiam animæque immortalitatem, necessitatem et naturam religionis non solum naturalis sed et supematuralis, religionis christianæ divinitatem et necessitatem ei exclusive adhærendi, necessitatem supremæ et infallibilis alicujus auctoritatis ad quam recursus haberi possit : in his igitur omnibus nis temporibus, cfr. recensiones editas in praecipuis periodicis, v. g. Ephemerides theologica Lovanienses, Etudes franciscaines, Recherches de Science religieuse, Revue Apologétique. Revue bénédictine, Rev. des Sciences Philosophiques et Théologiques Revue thomiste, Ami du Clergé, etc. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 57 profectus erit theologicus, quem secundum varias gentes expo­ nemus. 97» (A) In Germania, instaurationem theologiæ inchoa­ vit B. F. L. Liebermann (1759-1844) in suis Institutioni­ bus theologicis, quae doctrinae sanitate et expositionis claritate merito commendantur1. — Inter ejus discipulos recensetur NIC. Weiss 2 (f 1859), qui fasciculos literarios Katholik jam an. 1821 edere coepit, et, cum A. Raess, collegit Bibliothek der katholischen Kanzelberedsamkeit, 1829-1833. — Hos tamen superavit JOANNES Adamus Moehler (1796-1838) qui Tubingae et Monachi magna cum laude historiam eccle­ siasticam cum disciplinis adnexis docuit. Inter ejus eximia opera (Die Einheit der Kirche, A thanasius der Grosse Patrologie [imperfecta], et variæ dissertationes) unum emi­ net Symbolik nuncupatum, in quo fidem protestantium et catholicorum juxta eorum symbola erudite, nitide, absque ulla acrimonia exponit et dogmata catholica invicte defen­ dit 3. — Dignissimus Moehleri successor fuit HENRICUS Klee (1800-1839), cujus sunt inter alia Lehrbuch der Dogviengeschichte, et Katholische Dogmatik, opus eruditum, etsi paucis erroribus maculatum, quo plurimum contulit ad exci­ tandum denuo in Germania verum spiritum theologicum 4. — Fr. Anton. Staudenmaier (f 1856) multa opera edi­ dit, inter quae Die christliche Dogmatik, opus eruditum, sed non absolutum 5. 98. Hac tamen ætate, quidam theologi, Kantiana philosophia imbuti, in errorem inconsiderate lapsi sunt. Ita Georgius Her­ mes 6 (t 1831) qui in Introductione ad theologiam, Einleitungin die Théologie, erravit de natura fidei et motivorum credibilitatis, de argumentis quibus probari valeat Dei existentia, de gratiæ necessi tate, etc. ; quos errores postea damnavit Gregorius XVI7. Haud dissimiles errores docuit Antonius Gunther 8 (t 1863), qui nimiam * Hurter, IIP, 921. — a lb., ibid., 956. 3 Hurter, I. c., 769-773, qui animadvertit hujus libri lectione innumeros catholicos nutantes in fide confirmatos, et plurimos protestantes conversos esse. Cfr. Werner-Gams, J. H. Moehler, Ratisb., 1869; Goyau, L'Allemagne reli­ gieuse, Le Catholicisme, t. I, p. 24 sq,; et Moehler, Bloud, 1909. 4 Hurter, 1. c., 773*775- — 5 73., 927. 6 Hurter, 779; Goyau, op. cil., p. 6-12. 1 D. B., n. 1618-1621. B Hurter, 936. Cfr. Knoodt, Gunther, 2 vol., Vienne, 1880. i sm — 58 BREVIS HISTORIA auctoritatem rationi tribuens in materiis fidei, falsas notiones tradi­ dit de distinctione inter scientiam et fidem, de dogmatum evolu­ tione, de cognoscibilitate mysteriorum fidei, etc., quas reprobavit Pius IX ‘. Gunther laudabiliter se subjecit; sed duo ex ejus dis­ cipulis, Baltzer et Froschammer, pertinaciter istis erroribus adhae­ serunt. Contra quos scripserunt, inter alios, Perrone, de quo infra, et Kleutgen. Jos. Kleutgen · S. J. (f 1883), scholasticæ philosophiae et theologiæ in Germania instaurator, inter alia opera, scrip­ sit : Die Théologie der Vorzeit vertheidigt, in quo catholi­ cam doctrinam de fide, de Deo uno et trino, de Deo creante et elevante, necnon de Verbo incarnato strenue propugnat contra scholam Hermesii et Guntheri ; Instit. theologica de Deo uno et trino. — Cui impar non fuit MATHIAS JOS. Scheeben 3 (f 1888), in omni fere theologica disciplina singulariter versatus, cujus præcipua opera sunt : Mysterien des Christenthunis, ubi sublimem doctrinam christianæ anti­ quitatis de mysteriis fidei declarat ; et Handbuch der catholischen Dogmatik, opus valde eruditum et profundum, non tironibus accommodatum, sed iis valde utile qui in studiis theologicis proficere volunt, nondum tamen absolutum (1876-1885). — Opus simile publici juris facere coeperat J. C. VlNC. Heinrich (t 1891), Dogmatische Théologie, eruditione, sana doctrina, argumentorum copia et expositio­ nis nitore merito commendatum, sed pariter non absolutum. 99. J. B. Schwetz *> (t 1890), in Universitate Viennensi pro­ fessor, reliquit, præter Theologiam fundamentalem, Theologiam dog­ maticam catholicam, doctrina et concisione conspicuam. — Fusio­ rem expositionem, nec minus eruditam, tradit Albertus Knoll a Bulsano5, Cap.,in Instit.theologia dogmatico-polemicœ, 1853-1859. — Joannes de Kuhn (t 1887), præter plurima historica et phi­ losophica, reliquit Katholische Dogmatik, opus eruditum quidem (et speculativum) sed scholasticis theoriis satis oppositum6. — Dr Pohhle scripsit Lehrbuch der Dogmatik in sieben Biichern, anglice redditum ab A. Preuss : Dogmatic theology; — Dr B. Bartmann, Lehrbuch der Dogmatik, 1911; F. Diekamp, Katholische Dogmatik nach den Grundsàtzen des h. Thomas, 1921. Opera historica theologis utilissima ediderunt : Jos. Antonius ’ D. B., n. 1655-1658. — ’ Hurter, 1223. — 3 Π>., 1232. 4 Ib.t 1234. — 5 Ib., 931. — 6 Hurter, 1229. ■ \ X 'à THEOLOGIÆ DOGMATICÆ, 59 Schwank (t 1891), Dogmengeschichte, ubi dogmatum historiam in quatuor periodos distribuit, nempe ante-nicænam, patristicam, me­ diam et recentiorem aetatem ’; Car. Jos. Hefele ’(f 1893), Conciliengeschichte, quod continuavit Hergenroether3 (t 1890) usque ad Tridentinum, opus valde eruditum, ad recte intelligenda Conci­ liorum decreta perutile; Ger. Schneemann *, S. J. (t 1884), Acia et decreta conciliorum recentiorum, collectio Lacensis dicta, cui Th. Granderath adjecit Acta et decreta conc. Vaticani necnon his­ toriam ejusdem concilii; Car. Werner s (t 1888), qui historica opera valde erudita de principibus theologiæ scholastic» reliquit, v. g. : Der h. Thomas von Aquin; Franz. Suarez; et alia de historia apologetic» et theologiæ in Germania, Geschichte der apologetischen und polemischen Literatur der christl. Théologie, — Geschichte der Kath. Théologie Deutschlands seit dem Trienter Concil. Nec prætermitti debet Henr. Jos. Denzinger 6 (f 1883), cujüs Enchiridion symbolorum et definitionum a Bannwart auctum theologiæ studiosis valde utile est. In Hungaria, Aug. de Roskovany (t 1892) documenta multa de variis quæstionibus, v. g., de primatu, de cælibatu, de matrimonio, de B. Virgine, sapienter collegit. 100. (B) In Italia catholicae theologiæ instauratio in Collegio Romano Patrum Soc. Jesu incœpta fuit. JOANNES PERRONE (f 1876), in præfato collegio professor, Prcelectiones theologicas edidit, postea in Compendium redactas, in quibus omnia dogmata lucide exponit, solide Scriptura et Traditione probat, et ab iihpugnationibus Protestantium et Rationalistarum vindicat, prætermissis tamen scholasticis quæstionibus ad intimam dogmatum intelligentiam neces­ sariis; inter alia ejus opera, citari possunt : de immaculato B. Mariœ conceptu, — de R. Pontificis infallibilitate, — de D. N. J. Christi divinitate — L'Ermesianismo 7, In eodem collegio Raphael Cercia, neapolitanus (t 1886), quos­ dam tractatus dogmaticos reliquit in quibus scholastic» quæstiones non omittuntur, de Ecclesia, de Rom. Pontifice, de Trinitatis myste­ rio, de gratia Christi*. — Ibi etiam docuit Car. Passaglia, postea 1 Hurter, 1255. In unaquaque periodo successive disserit de Deo, de Christo, de Homine, de Ecclesia et Sacramentis. Opus gallice redditum est in 6 vol. a Degert, Paris, 1903. ’ Hurter, 1341. 3 Lb., 1311. Novam versionem gallicam cum notis criticis edit D. Leclercq. * Hurter, 1311. — 5 Λ., 1049. — 6 Lb., 1178. — ? Lb., 1219. 8 Hurter, 1221. • J **· · BREVIS HISTORIA 60 politicis opinionibus a Societate Jesu et Ecclesia aversus, qui tamen obiit cum Ecclesia reconciliatus, 1887 ; cujus potiora opera sunt : De Ecclesia Christi, opus eruditum, sed non absolutum, — De immaculato Ddparce semper virginis conceptu, valde eruditum, sed “ sua mole lectorem opprimens ” Ibidem Card. G. F. Franzelin a, (f 1886), scripsit De Deo uno, de Deo trino, de Verbo Incarnato, de Sacr amen­ tis in genere, de Divina Traditione et Scriptura, et Theses de Ecclesia Christi, in quibus tractatibus, doctrinae solidi­ tate et eruditione conspicuis, specialiter evolvitur argumen­ tum ex traditione desumptum. Dominicus Palmieri, in eodem collegio professor, edidit : de Romano Pontifice, de Deo Creante et Elevante, de sacramento Pcenitentice, de Matrimonio christiano; opera sane valde erudita, sed in quibus non satis stricte scholasticæ doctrinæ adhæret; Camillus Mazzella, ejus successor in Collegio Romano, scholasticis doctri­ nis, præsertim suarezianis, strictius adhæret, ejusque expositio est nitida et accurata, sed argumenta ex Scriptura et Traditione non sunt satis critice expensa; reliquit : De vera religione et Ecclesia, De Deo Creante et Elevante, de Virtutibus infusis; de Augustinis ejus collega, scripsit de re sacramentaria, et quidem satis erudite. Doctrinam S. Thomæ ibidem præclare exposuit Card. L. Billot præcipue de Deo uno et trino, de Verbo incarnato, de Sacramentis^ de Ecclesia, de Novissimis, de Virtutibus infusis, de peccato originali. Græcorum schismaticorum doctrinam exposuit A. Palmieri, O. S. A, Theologia dogmatica orthodoxa. 101. Angelus Bigoni, O. Min. (1779-1860), magnum opus theologicum concinnavit ex Scriptura et Patribus De Christo repa­ ratore in quo novo ordine de universa fere theologia disserit 3. Hodie, Romæ præsertim, theologia positiva simul et scholastica egregie traditur tum in Collegio Romano, tum in Collegio Angelico. 102. (C) In Gallia nonnisi sero incepta est vera theologiæ instauratio. Facultas enim theologica, quæ in antiqua Sorbona diu floruerat, nonnisi post an. 1876 de novo canonice instituta fuit; in Seminariis autem tantummodo elementa theologiæ tradi poterant. Pauci igitur theologi inveniuntur, et hi nonnisi obiter de rebus theologicis agunt. Nam præcipuum certamen est cum Rationalistis et Positivistis, et alibi recensuimus apologetas qui istos errores confutaverunt. Alii tamen fuerunt errores, nempe traditionalismus et fideismus, ■ Ib., 1222. - * -fi. :'· Ib., ■-·'·- 1228. — 3 Ib., 1002. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. βΐ vim rationis plus æquo extenuantes. Traditionalismum propugna­ vit L. de Bonald (t 1840), ratus omnem cognitionem, saltem quoad excitationem et primam explicationem, promanare a primi­ tiva quadam revelatione quæ per traditionem transmissa fuit. Pariter F. de Lamennais (f 1854), dum necessitatem religionis contra indiflerentismum probare vellet, rationem individuam pronunciavit fallacem, et critérium veri esse universalem generis hu­ mani rationem ». Quem errorem confutavit, inter alios, P. D. Boyer, S.S. (t 1842), Examen de la doctrine de M. de Lamennais considérée sous le triple rapport de la philosophie, de la théologie et de la politique, opus eloquenter, sed forsan nimis festinate scriptum 3. P. Gerbet (t 1864), qui primum traditionalismo adhæserat, judicio Sedis Apostolicæ humiliter se subjecit, et opus plane egre­ gium scripsit, nempe Considérations sur le dogme générateur de la piété catholique, suivies de vues sur le dogme de la pénitence. Joan. L. de Rozaven, S. J. (t 1851), qui traditionalismum confutaverat qualis a P. Gerbet propugnabatur, alia scripsit opera vere theolo­ gica, inter quæ : La Vérité défendue et prouvée par les faits contre les calomnies anciennes et modernes, — L'Eglise catholique justifiée contre les attaques d'un écrivain qui se dit orthodoxe. — Traditiona­ lismum pariter impugnavit M. A. Chastel, S. J. (t 1861), in operibus : De l'origine des connaissances humaines, et De la valeur de la raison humaine. 1 Fideismum innovavit L. Bautain (t 1867), docens solo rationis lumine cognosci non posse Dei existentiam, animæ spiritualitatem et immortalitatem, sed nonnisi revelatione has veritates certo nobis innotescere; laudabiliter tamen judicio S. Sedis se subjecit, et opera moralia stilo elegante scripsit, de quibus alibi. — Inter laicos, Aug. Nicolas, qui nimis tamen traditionalismo favit, plurima scrip­ sit opera partim apologetica et partira theologica, quæ multos in fide confirmaverunt aut ad veram fidem adduxerunt; inter quæ : Etudes philosophiques sur le Christianisme, 1842; L'Art de croire, 1866; La Vierge Marie et le Plan divin, 1870. 103. Inter theologos qui theologiæ compendia scripserunt,.re­ censentur : J. B. Bouvier’, episcopus Cenomanensis 11854; Cardi­ nalis Gousset (t 1866); Vincent S.S. (t 1869) et Bonal S.S. (t 1904); in his operibus doctrina Ecclesiæ clare quidem et metho­ dice exponebatur, sed argumenta ex Scriptura et Traditione non satis critice expendebantur. Hilarius Parisiensis, O. Cap., edere coepit Theologiam universalem satis amplam et eruditam, 1870, sed opus non absolvit; Cl. Schrader, S. J., origine germa1 Hurter, 995. 1 Hurter, 997; L. Bertrand, Bibliothèque Suificùnne, t. II, p. 140-149. î] ju : c ! ■" BREVIS HISTORIA 62 ; '.'A'.V •rX A 4‘W nus, sed in Gallia professor, de Unitate Romana et de Triplia, ordine naturali, pratematurali et sufernaturali erudite scripsit. Theologiam positivam excoluerunt : J. M. A. Ginoulhiac (f 1S75), qui scripsit Histoire du dogme catholique usque ad Nicae­ num Concilium; Theod. de Regnon, S. J., (t 1893), qui opus valde eruditum de Trinitate edidit, Etudes de théologie positive sur la S‘‘ Trinité; J, Corblet (f 1886), Histoire dogmatique, liturgique et archéologique du Sacrement de Baptême... de ΓEucharistie, 1901. J. P. Migne (f 1875), etsi ipse non theologus, positivæ theologiæ profectui maxime adlaboravit novas editiones Patrum et Theologo­ rum incudendo : præter Theologice cursum completum, ubi collegit celebrium theologorum optimos tractatus, aliaque hujusmodi, Patrologice cursum completum edidit, in quo inveniuntur opera omnium scriptorum latinorum usque ad Innocentium III (an. 1216), et omnium græcorum usque ad Concil. Florentinum : verus theo­ logiæ patristicæ thesaurus. — Ita via parabatur studiis criticis et historicis quibus gradatim instauratur theologia catholica. Hodie facultates theologicæ, Parisiis, Lugduni et -Tolosæ insti­ tutae, studium positiva theologiæ maxime promovent, quin tamen theologiam proprie scholasticam negligent : hæc autem speciatim colitur Andegavi et Insulis. Plurima jam opera valde utilia prodierunt, quæ in variis Tracta­ tibus allegabuntur. Inter quæ : J.-V. Bainvel, S. J., De vera religione et apologetica; De Magisterio vivo et Traditione ; De Ecclesia; La Foi et Pacte de Foi; Nature et surnaturel; La dévotion au S. Cœur de Jésus; A. d’Alès, S. J., La théologie de Tertullien; La théologie de S. Hippolyte; L'Edit de Calliste; La théologie de S. Cyprien; Le Diet, apologétique; J. Lebreton, S. J., Les origines du dogme de la Trinité; M. de la Taille, S. J., Mysterium fidei de augustissimo Corp, et Sang. Christi sacrificio atque sacramento, 1921; M. d’Herbigny, S. J., La Théologie du Révélé, 1921; Theo­ logica de Ecclesia; F. Prat, S. J., La Théologie de S. Paul, 6e éd. 1920-1923; S. Harent, S. J., fidei tractatum edidit in Diet. Theo­ logice, art. Foi. A. Gardeil, O. P., La Crédibilité et ΓApologétique; Le donné révélé et la Théologie, 1910; E. Hugon, 0. P., Tractatus dogmatici ad modum Commentarii inpracipuas queestiones dogmaticas Summa theologica, 1920-1922; R. Garrigou-Lagrange, O. P., Theologia fundamentalis secundum S. Thoma doctrinam, 1918; Dieu, son existence et sa nature; R.-M. Schultes, O. P., Introd. in historiam dogmatum, 1924; P. Pègues, O. P., Commentaire français littéral de la Somme de S. Thomas. P. Batiffol, L'Eucharistie, 1904-1913, Leçons sur la messe, 1919·, Etudes d'histoire et de théologie positive, 1905; Le Catholi­ cisme, des origines à S. Léon (1909-1924); J. Rivière, Le dogme de *4 j THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 63 la Rédemption, 1914; L. Capéran, Le Problème du Salut des Infi­ dèles, 1912; L. Garriguet, La Sainte Vierge; Le Sacré-Cœur de Jésus; L. Labauche, Leçons de théologie dogmatique, ubi historice et apologetice dogmata exponuntur (1908-1918). DD. Lépicier, natione gallus, qui Romæ docuit, Institutiones theologiæ dogmaticæ, ad textum S. Thomæ concinnatæ. 104. (D) In Belgio, Universitas catholica Lovaniensis maxime studia philosophica et theologica promovet. Theologiæ instaura­ tioni præiverat J. B. Malou1 (1809-1864), Brugensis episcopus, qui non solum traditionalismum strenue impugnavit, sed etiam eximia scripsit opera ad fidem catholicam exponendam et vindi­ candam, inter quæ : La fausseté du protestantisme démontrée, — L'Immaculée Conception de la B. V. Marie; Nicol. Jos. Laforet2 (1823-1872), inter alia, reliquit : De methodo theologiæ, sive de auctoritate Ecclesiæ Catholicæ tanquam regula fidei christianæ; Les dogmes catholiques, opus in varias linguas versum, in quo apo­ logetice exponuntur et probantur singula dogmata. Bernardus Jungmann (t 1895), Professor in Univ. Lovaniensi, completum edidit cursum Institutionum dogmaticarum, positivum simul et scholasticum, soliditate simul et perspicuitate commendabilem. V. Aug. Deschamps3, Cong. SS. Redempt., Cardinalis (ίδιο­ ι 883), multa et opportuna edidit opera, nitide scripta, contra pro­ testantes, liberales et incredulos, inter quæ : Entretiens sur la démonstration catholique de la révélation, — L'infaillibilité et le Concile, — La question d'Honorius; Corluy, S. J., Spicilegium dogmatico-biblicum reliquit, ubi critice ad trutinam revocat præcipuos textus ad probanda dogmata usitatos. Nostris diebus in Universitate Lovaniensi et in Seminariis philo­ sophia neo-scholastica traditur, auspice Emo Card. Mercier, et tractatus theologici eduntur in quibus argumenta critica cum sana philosophia conjunguntur, auctoribus H. Lamirov, Van der Meesch, Tobac, etc. Commentarium S. Theologicæ valde erudi­ tam edidit L. Janssens, O. S. B. — In Hollandia pariter florere incipiunt studia theologica, ut constat ex operibus de Groot, G. Van Noort, et aliorum, quæ in decursu hujus operis allega­ buntur. 105. In Hispania eminebat initio sæc. XIX’ Jac. Balmès (1810-1848), qui etsi in ætatis flore exstinctus, plurima scripsit opera ingenio suæ ætatis omnino accommodata, præsertim vero El Protestantismo comparado con el Càtholicismo en sus relaciones con la civilisacion europea, ubi, contra Guizot, erudite ostendit ’ Hurter, 976. — ’ 73., 1238. — ’ 73., 1197 <· ! BREVIS HISTORIA 64 quantum Ecclesiæ debeat genus humanum1; — Valentinus CaSAJOANA, S. J. (t 1889) disquisitiones scholastico-dogmaticas scripsit de theologia fundamentali et de Ecclesia, quæ in parte scholastica magis conspicuæ sunt quam in parte historica; MuncuNILL, S. J., De Deo uno et trino, 1918; De Deo Creante, 1922; F. Marin-Sola, 0. P., La Evolution homogènea dei Dogma catôlico, 1922; gallice versum, L’Evolution homogène du Dogme Catho­ lique, 1924.* 3 (E) In Majori Britannia, duo ad profectum theo­ logiæ contulerunt : major libertas catholicis concessa, et multorum Protestantium conversio, qui in Universitatibus, præsertim Oxoniensi, educati fuerant. 106. Primus ecclesiasticorum studiorum instaurator fuit Nicolaus Wiseman 3 (1802-1865), vir eruditus, qui adhuc juvenis edidit Horas syriacas, ubi refellebat Protestantes qui ad linguam syriacam confugiebant ut negarent realem Christi præsentiam in Eucharistia, posteaque : Lectures on the Catholic doctrine, ubi agit de rebus inter Catholicos et Protestantes controversis; Strictures on the High Church movement in Oxford, ubi ostendit ecclesiam anglicanam esse schismaticam et jurisdictione carentem ; Lectures on the real presence, ubi invicte Scriptura realem præsentiam demonstrat. W. B. Ullathorne, O. S. B. (1806-1889), intrepide propugnavit jura et doctrinas Ecclesiæ, et, inter alia, scripsit : The Immaculate Conception of the Mother of God, — The anglican theory of Union, — The Endowments of Man. Inter conversos Oxonienses, eminent : J. H. 'Newman * (1801189c) cujus litteraria fama non solum Majorem Britanniam, sed et totum mundum pervasit ; inter theologica ejus opera recensentur : Apologia pro vita sua, ubi motiva suæ conversionis exponit ; On the development of Christian doctrine, in quo incrementi dogmatum leges sapienter determinat; On the doctrine of Justification, ubi catholi­ cam et protestanticam justificationis notionem simul confert; Two Essays on Miracles, ubi de miraculis cum biblicis tum eccle­ siasticis agit; The Arians of the Fourth Century, opus ad contro­ versy arianæ intelligentiam valde utile; Difficulties of Anglicans, ad solvendas Anglicanorum difficultates optime accommodatum; — H. E. Manning (1808-1892) plurima quoque egregia scripsit, inter quæ : The grounds of faith, — The temporal Mission of the 1 Hurter, 1010. —’ lb., 1222. 3 Hurter, 970; W. Ward, Life and Times of Cardinal Wiseman, London, 1897. ♦ Hurter, 1189; W. Barry, Newman, London, 1904, et brevius in The Caihol. Endyclofadia, t. X, p. 764-800; Bremond, Newman, Paris, 1907. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 65 H Ghost, — The internal Mission of the H. Ghost, —Petriprivile­ gium, — The glories of the Sacred Heart, in quibus catholicam doctrinam tuto et simpliciter exponit; — W. G. Ward* (18121882), cui etsi laico concredita est cathedra theologiæ, quædam opera edidit, in quibus non solum pro catholica doctrina, sed etiam pro scholastica theologia invicte stetit : Essays on the Churchs doctrinal authority, — Essays on Religion and Literature, — Wit­ nesses to the Unseen, — On nature and grace, — Science, Prayer, Free Will and Miracles; — J. B, Dalgairns’ (t 1876) nitida et pia scripsit opera de sacra communione et de SS. Corde Jesu, The Holy communion, — The devotion to the Sacred Heart; Hedley, The holy Eucharist ; D. Coghlan, De SS. Eucharistia. 107. (F) In Statibus Americæ fœderatis, ante fundatio­ nem Universitatis catholicae, nonnisi pauca inveniuntur theologica opera, quia sacerdotes, ministerii officiis indesinenter irretiti, vix aliquid scribere potuerunt. Commendantur tamen, inter alios : J. England, episcopus Carolopitanus (f 1842), cujus scripta, præ­ sertim apologetica et polemica, stilo nitido exarata, primum edita in The Catholic Miscellany, post ejus mortem in t. V vulgata sunt 3; J. Hughes, episcopus Neoeboracensis (t 1865), qui invicte contra Breckenridge,dastorempresbyterianum,doctrinam catholicam defen­ dit; Fr. P. Kenrick 1 *345, archiepiscopus Baltimorensis (t 1863), qui præter Theologiam dogmaticam methodice et nitide exaratam, primatum Apostolicæ Sedis erudite demonstravit in Primacy of dhe Apostolic See Vindicated; M. J. Spalding 5 1872), archiepis­ copus Baltimorensis, intrepide fidem catholicam variis operibus defendit : Evidences of Catholicity, History of Protestant Reforma­ tion; D'Aubignls History of the Reformation reviewed and refuted; Frid. Brambring6, S. J., de Incarnatione Verbi, Woodstock, 1886; Card. Gibbons, cujus nitidum opus The Faith of our Fathers multos ad catholicam fidem convertit — Inter conversos eminebat Orestes Brownson t, (t 1876), qui fundavit et diu redegit ephe­ meridem Quarterly Review et postea scripsit in American Catholic Quarterly Review; multas dissertationes ibi edidit tum contra Pro­ testantes, tum ad Liberalismum confutandum; et insuper quosdam libros : The Convert, ubi suæ conversionis historiam et motiva 1 Hurter, 1194; W. Ward, W. G. Ward and the Oxford Movement, Lon­ don, 1889. — 3 Hurter, 1250. 3 Cfir. Messmer, The Works of the Rt. Rev. John England, Cleveland, 1908; Hurter, 973; The Cath. Encyclop. t. V, p. 470. — 4 Hurter, 974. 5 Hurter, 1216; J, L. Spalding, The Life of the M. Rev. M. J. Spalding. 6 Hurter, 1217. 1 Cfr. H. F. Brownson, Brvwnson's Early, Middle and Latter Life, De­ troit, 1898-1900. Theol. Dogm. (VoL II.) —3 BREVIS HISTORIA 66 declarat, Liberalism versus the Church, The Spirit Happer. — In collegio Woodstock docuerunt et quædam ex suis operibus scripserunt Card. Mazzella et de Augustinis, de quibus jam diximus η. ιοο. (G) In regione Canadensi, A. Paquet disputationes theologicas edidit in Summam S. Thoma. 108. Conclusio. Concilium Vaticanum (1870) novum impetum theologicis studiis dedit; aliunde opera critica Pro­ testandum et Liberalium de rebus catholicis theologos moverunt ad accuratius investigandos theologicos fontes, nempe Scripturam et Traditionem, ut ita efficacius solveren­ tur innumeræ difficultates contra dogmata propositae. Quia vero multæ ex his difficultatibus e falsa philosophia oriun­ tur, præsertim e subjectivism© Kantistico, Catholici, ducibus Romanis Pontificibus, necessitatem intellexerunt ad traditionalem philosophiam redeundi, eam tamen hodiernis ex­ perimentis et moribus accommodando. Hodie igitur jam multi in suis operibus harmonico nexu consociant theolo­ giam positivam, critice in suis fontibus expensam, et theolo­ giam scholasticam, præsertim thomisticam, secundum prae­ scripta Pii X : “ Major profecto quam ante hac positivae theologiæ ratio est habenda; id tamen sic fiat, ut nihil scho­ lastica detrimenti capiat”; necnon Pii XI : “Illa enim positiva methodus necessario quidem scholastica adjun­ genda est, sed sola non sufficit ”. Ita præcavetur Modernismus, qui, ut alibi probavimus, ex falsa philosophia et ex falsa critica oritur. Aliunde, in variis Universitatibus Catholicis, variæ edun­ tur monographiœ et speciales tractatus, in quibus quæstiones maximi momenti fuse discutiuntur sive historice sive spe­ culative 1* 3; Dictionaria et Encyclopedia Λ digeruntur in quibus 1 Ita, in Facultate theologica Parisiensi^ Patres Societatis Jesu edere coepe­ runt bibliothecam historica theologia; pariter, ex Facultate Tolosana plurima exierunt opera theologiæ positivae. Aliunde, in his Facultatibus non praeter­ mittitur theologia scholastica, ut constat non solum ex operibus editis, sed etiam e compendiis lithographice a professoribus exaratis, Romæ, in Collegio Ro­ mano, S. J., et in collegio Angelico, O. P., traditur theologia præsertim Scho­ lastica, quin tamen negligatur theologia positiva. Ita etiam in Universitate Lovaniensi. 3 In Gallia, Diction, de Théologie (Vacant, Mangenot, Amann); Diet. (TArchéologie chrétienne (D. Cabrol); Diet, pratique des Connaissances reli- THEOLOGIÆ DOGMATTCÆ. 67 omnia fere documenta elucidantur quæ ad completam theo­ logicam synthesim desiderantur. Nihil igitur optandum manet nisi ut novus Aquinas oriatur qui hæc omnia veluti dispersa membra in unum corpus, in unam synthesim methodice et nitide colligat, novamque nobis praebeat Sum­ mam theologicam vere hodiernis moribus accommodatam. oo gieuses (J. Bricout); in Germania, Kirchenlexicon (Wetzer et Welte), cujus secunda editio a Card. Hergenrother incepta, et a Kaul en continuata, 12 vol. complectitur; in Statibus America Foederatis, The Catholic Encyclopadia, 15 vol. DE FIDE Brevis historia Tractatus delineatur. 109. Quamvis methodicos tractatus de Fide Patres non scripse­ rint, dispersa tamen in eorum operibus inveniuntur varia elementa ex quibus Scholastici integram synthesim colligere potuerunt. Ita Apologetæ varia motiva credibilitatis proponunt ad demonstran­ dam, contra Judaeorum et Gentilium impugnationes, fidei Chris­ tianae veritatem* l. Controversistæ, cum S. Irenæo (sæc. II0), regulam fidei, nempe apostolicam traditionem, in Ecclesiis, praeser­ tim vero in Ecclesia Romana, fideliter servatam, egregie decla­ rant ’. Notionem fidei et relationes inter fidem et scientiam, inter alios, Clemens Alexandrinus describit in Stromatibus (sæc. III). Fidei dignitatem, necessitatem et efficaciam commendat S. Cyrillus Hierosolymitanus (t 386) in Catechesibus ad Illuminandos. Pariter S. Hilarius Pictaviensis (f 366) de fidei necessitate in libro de Tri­ nitate disserit. Præclara de fide scribunt in sermonibus aut homiliis : S. Basilius (f 379), homil. de Fide; S. Ephraem (f 373), Sermones 7 de Margarita seu de Fide, Sermones tres de Fide; S. Chrysostomus (t 407), Homilia tres de verbis Apostoli “ Haben­ tes eumdem spiritum fidei n. S. Augustinus (f 430) jam fusius et magis methodice de fide disserit, praesertim in libris de Fide et Symbolo, de Fide et operibus, de utilitate credendi : in quibus aliisque operibus, praeclare scribit de fontibus fidei, de ipsa fide ejusque relationibus cum scientia. — Quaestiones autem practicas et morales de fide diserte exponit S. Cæsarius Arelat. (t 542) in Sermonibus de Fide et necessitate bonorum operum. Sæc. VIII, in Oriente, S. Joannes Damascenus jam integrum habet tractatum de Fide orthodoxa, in quo non solum de ipsa fide, sed et de præcipuis mysteriis fuse disserit IIO. Theologi catholici, jam a sæc. XIII scientifice de Fide disseruerunt, ut virtute theologica, cujus objectum, actum, subjec­ tum, naturam ac necessitatem declarant. Inter quos :_ Alexander Halensis, 0. M. (t 1230), Summa theologice, part. ΠΙ, q. 68 sq.; S. Thomas Aq., O. P. (t 1274), 2* 2', q. 1-16; De Veritate, q. 14; 1 Quæ breviter exposuimus in Syn. Thtol. Fund., n. 45-46. 1 Syn. Theol. Fund., n. 668-676. DE FIDE. 69 S. Bonaventura, O. M. (t 1274)» In Sent. Ill, dist. XXIII sq.; Michael de Medina, O. M., Christiana Paranesis, sive de recta in Deum fide, Venetiis, 1564; J. Maldonat, S. J. (t 1583), Disfiutatio de Fide; Fr. Suarez, S. J. (t 1617), De Fide; Gregorius de Valen­ tina, S. J. (t 1603), Analysis Fidei catholica; Mart. Becanus, S. J. (t 1624), Summa Theologice, part.· Ill, De Virt. theol.; Joannes de Lugo, S. J. (f 1660), De virtute Fidei divina; Salmanticenses, Cursus theologicus, de Fide, Lugduni, 1679; J. B. Gonet, O. P. (f 1681), Clypeus Theologia Thomistica, de Virtutibus theolog., disp. I-VIII; C. R. Billuart, O. P. (t 1757), Summa S. Thoma, De Fide ; H. Kilber, S. J. (t 1783), De Fide, in Theologia Wirceburgensi; Holden, (t 1662), Divina Fidei Analysis, ap. Migne, Theol. Curs., VI, p. 791 sq.; D’Argentré (f 1740), Analyse de la Foi divine. III. In præfatis tractatibus generatim etiam agebatur, præser­ tim a tempore Reformationis, de regula fidei, nempe de Ecclesia, de S. Pontifice, de Conciliis. Sed sæc. XVIII°, cum hujusmodi quæstio, utpote maximi momenti, fusius tractaretur, speciales trac­ tatus de Ecclesia digesti sunt. Insuper, divisione facta inter theo­ logiam dogmaticam et moralem, quæstionibus practicis alibi remis­ sis, solæ quæstiones speculativæ in Tr. de Fide hodie disputari solent. Hæ vero multa incrementa susceperunt ex novis contro­ versiis recenter agitatis, nempe circa psychologiam fidei et naturam profectumque dogmatum, ut in decursu Tractatus patebit. — Inter recentiores auctores laudantur : M. Scheeben, Handb. der Kath. Dogmatik, t. I (gallice redditum); C. Mazzella, S. J. De virtu­ tibus infusis, Romæ, 1884; T. Bouquillon, De virt. theologias, Brugis, 1890; J. Nienhaus, De actu fidei divina, Monast., 1891; G. Wilmers, S. J., De fide christiana, Ratisbonæ, 1902; L. Billot, S. J., De virtutibus infusis, Romæ, 1901 ; S. Schiffini, De virtutibus infusis, Friburgi, 1904; Van Noort, De Font, revel, et de Fide divina, Amsteldami, 1906; C. Pesch, Pralect. dogm., t. VIII, ed. 3a, 1910; Bainvel, La Foi et Pacte de foi, Paris, 1898, 1908; Gardeil, La crédibilité et Papologétique ; Le donné révélé ; P. GarrigouLagrange, De revelatione ; Allo, Foi et système ; P. Schultes, Lntrod. in historiam dogmatum, Parisiis, 1922; F. Marin-Sola, La Evolution homogenea del Dogma catôlico, gallice DEvolution homogène du Dogme catholique, Fribourg, 1924; S. Harent, Foi, in D. T C., t· VI, 55'5 Γ4> θ· Brunhes, La Foi et sa justification rationnelle, 1927; P. Sertillanges, Le catéchisme des incroyants, 1929. 70 DE FIDE. Concilii Vaticani decreta et canones de Fide (Sess. III.) ' Cap. III. De Fide. Cum homo a Deo tanquam Creatore et Domino suo totus depen­ XT2. Defini­ tiofidei. deat, et ratio creata increatæ \reritati penitus subjecta sit, plenum (D. B„ revelanti Deo intellectus et voluntatis obsequium fide præstare tenemur. Hanc vero fidem, quæ humanæ salutis initium est, Ecclesia catholica profitetur virtutem esse supernaturalem, qua, Dei aspirante et adjuvante gratia, ab eo revelata vera esse credimus non propter intrinsecam rerum veritatem naturali rationis lumine perspectam, sed propter auctoritatem ipsius Dei revelantis, qui nec falli nec fallere potest. “ Est enim fides, testante Apostolo, speran­ darum substantia rerum, argumentum non apparentium ” λ Ut nihilominus fidei nostrae obsequium rationi consentaneum 113. Moti· va credibi- esset, voluit Deus cum intemis Spiritus Sancti auxiliis externa jungi litatis. revelationis suæ argumenta, facta scilicet divina, atque imprimis (1790) miracula et prophetias, quæ cum Dei omnipotentiam et infinitam scientiam luculenter commonstrent, divinæ revelationis signa sunt certissima et omnium intelligentiæ accommodata. Quare tum Moyses et Prophetæ, tum ipse maxime Christus Dominus multa et manifestissima miracula et prophetias ediderunt ; et de Apostolis legimus : Illi autem profecti prædicaverunt ubique, Domino coopé­ rante et sermonem confirmante sequentibus signis *. Et rursum scriptum est : Habemus firmiorem propheticum sermonem, cui bene facitis attendentes quasi lucemæ lucenti in caliginoso loco 5. il4. Neces­ Licet autem fidei assensus nequaquam sit motus animi cæcus, sitasgratia adfidem, nemo tamen evangelicæ prædicationi consentire potest, sicut opor­ tet ad salutem consequendam, absque illuminatione et inspiratione (1791) Spiritus Sancti, qui dat omnibus suavitatem in consentiendo et cre­ dendo veritati6. Quare fides ipsa in se, etiamsi per caritatem non operetur, donum Dei est, et actus ejus est opus ad salutem perti­ nens, quo homo liberam præstat ipsi Deo obedientiam, gratiæ ejus, cui resistere posset, consentiendo et cooperando. X15. Objec­ Porro fide divina et catholica ea omnia credenda sunt, quæ in tum fidei, verbo Dei scripto vel tradito continentur, et ab Ecclesia sive sollemni (1792) judicio, sive ordinario et universali magisterio, tanquam divinitus revelata credenda proponuntur. 1789)’ 1 Integrum textum C. Vaticani invenies ad calcem Synopsis Theol. Funda­ mentalis. * Numeri hujusmodi ii sunt quibus utitur Denzinger-Ban. in Enchiridion. 3 Hebr., XI, I. — * Marc., XVI, 20. — s II Petr., I, 19. 6 Syn. Arausio. II, can. 7. DE FIDE. Quoniam vero sine fide impossibile est placere Deo, et ad filio­ rum ejus consortium pervenire, ideo nemini unquam sine illa con­ tigit justificatio, nec ullus, nisi in ea perseveraverit usque in finem, vitam æternam assequetur. Ut autem officio veram fidem amplectendi, in eaque constanter perseverandi satisfacere possemus, Deus per Filium suum unigeni­ tum Ecclesiam instituit, suæque institutionis manifestis notis instru­ xit, ut ea tanquam custos et magistra verbi revelati, ab omnibus posset agnosci. Ad solam enim catholicam Ecclesiam ea pertinent omnia, quæ ad evidentem fidei christianæ credibilitatem tam multa et tam mira divinitus sunt disposita. Quin etiam Ecclesia per se ipsa, ob suam nempe admirabilem propagationem, eximiam sancti­ tatem et inexhaustam in omnibus bonis fecunditatem, ob catholicam unitatem invictamque stabilitatem, magnum quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis, et divinæ suæ legationis testimonium irrefragabile. Quo fit, ut ipsa veluti signum levatum in nationes x, et ad se invitet eos qui nondum crediderunt, et filios suos certiores faciat, firmissimo niti fundamento fidem, quam profitentur. Cui quidem testimonio efficax subsidium accedit ex superna vir­ tute. Etenim benignissimus Dominus et errantes gratia sua excitat atque adjuvat, ut ad agnitionem veritatis venire possint; et eos, quos de tenebris transtulit in admirabile lumen suum, in hoc eodem lumi­ ne ut perseverent, gratia sua confirmat, non deserens nisi deseratur. Quocirca minime par est conditio eorum, qui per cæleste fidei donum catholicæ veritati adhæserunt, atque eorum, qui ducti opi­ nionibus humanis, falsam religionem sectantur; illi enim, qui fidem sub Ecclesiæ magisterio susceperunt, nullam unquam habere pos­ sunt justam causam mutandi aut in dubium fidem eamdem revo­ candi. Quæ cum ita sint, gratias agentes Deo Patri, qui dignos nos fecit in partem sortis sanctorum in lumine, tantam ne negligamus salutem, sed aspicientes in auctorem fidei et consummatorem Jesum, teneamus spei nostræ confessionem indeclinabilem. 116. Neces­ sitasfidei. (1793) 117. Eccle­ sia fidei custos et magistra. (1793) 118. Gratia datur ad fidem. (1794) 119. Nulla justa causa fidem deserendi. (1794) Cap. IV. De Fide et Ratione. Hoc quoque perpetuus Ecclesiæ Catholicæ consensus tenuit et 120. Dis­ tenet, duplicem esse ordinem cognitionis, non solum principio, sed tinctiofi­ dem interet objecto etiam distinctum : principio quidem, quia in altero naturali rationem. ratione, in altero fide divina cognoscimus; objecto autem, quia (1795) præter ea, ad quæ naturalis ratio pertingere potest, credenda nobis proponuntur mysteria in Deo abscondita, quæ, nisi revelata divini­ tus, innotescere non possunt Quocirca Apostolus, qui a gentibus Deum per ea, quæ facta sunt, cognitum esse testatur, disserens 1 Zsa., XI, 12. i 72 DE FIDE. tamen de gratia et veritate, quæ per Jesum Christum tacta est pronuntiat : Loquimur Dei sapientiam in mysterio, quæ abscondita est, quam prædestinavit Deus ante sæcula in gloriam nostram, quam nemo principum hujus saeculi cognovit : nobis autem revela­ vit Deus per Spiritum suum : Spiritus enim omnia scrutatur, etiam profunda Dei ’. Et ipse Unigenitus confitetur Patri, quia abscon­ dit hæc a sapientibus et prudentibus, et revelavit ea parvulis 3. 121. Fides Ac ratio quidem, fide illustrata, cum sedulo, pie et sobrie quærit, est supra rationem, aliquam, Deo dante, mysteriorum intelligentiam eamque fructuo­ (1796) sissimam assequitur, tum ex eorum, quæ naturaliter cognoscit, ana­ logia, tum e mysteriorum ipsorum nexu inter se et cum fine homi­ nis ultimo; nunquam tamen idonea redditur ad ea perspicienda instar veritatum, quæ proprium ipsius objectum constituunt. Di­ vina enim mysteria suapte natura intellectum creatum sic excedunt, ut etiam revelatione tradita et fide suscepta, ipsius tamen fidei vela­ mine contecta et quadam quasi caligine obvoluta maneant, quamdiu in hac mortali vita peregrinamur a Domino : per fidem enim ambulamus, et non per speciem 4. 122. Nulla Verum etsi fides sit supra rationem, nulla tamen unquam inter dissensio inter fidem fidem et rationem vera dissensio esse potest : cum idem Deus, qui et ratio­ mysteria revelat et fidem infundit, animo humano rationis lumen nem, indiderit; Deus autem negare seipsum non possit, nec verum vero (1797) unquam contradicere. Inanis autem hujus contradictionis species inde potissimum oritur, quod vel fidei dogmata ad mentem Ecclesiæ intellecta et exposita non fuerint, vel opinionum commenta pro rationis effatis habeantur. Omnem igitur assertionem, veritati illu­ minate fidei contrariam, omnino falsam esse definimus s. Porro (1798) Ecclesia, quæ, una cum apostolico munere doçendi, mandatum accepit fidei depositum custodiendi, jus etiam et officium divinitus habet falsi nominis scientiam proscribendi, ne quis decipiatur per philosophiam, et inanem fallaciam6. Quapropter omnes christiani fideles hujusmodi opiniones, quæ fidei doctrinæ contrariæ esse cognoscuntur, maxime si ab Ecclesia reprobate fuerint, non solum prohibentur tanquam legitimas scientiæ conclusiones defendere, sed pro erroribus potius, qui fallacem veritatis speciem præ se ferant, habere tenentur omnino. 123. Fides Neque solum fides et ratio inter se dissidere nunquam possunt, et ratio mu­ tuam opem sed opem quoque sibi mutuam ferunt, cum recta ratio fidei fundahbi ferunt, menta demonstret, ejusque lumine illustrata rerum divinarum scien(1799) tiam excolat; fides vero rationem ab erroribus liberet ac tueatur, eamque multiplici cognitione instruat. Quapropter tantum abest, 'Joan., I, 17. —11 Car., II, 7-9. — 3 Matth., XI, 25. ♦ II Cor., V, 7. 5 Cone. Lai., Bulla Afostolid Regiminis. —6 Coloss., II, 8. DE FIDE. 73 ut Ecclesia humanarum artium et disciplinarum culturæ obsistat, ut hanc multis modis juvet atque promoveat. Non enim commoda ab iis ad hominum vitam dimanantia aut ignorat aut despicit; fate­ tur immo, eas, quemadmodum a Deo, scientiarum Domino, profectæ sunt, ita si rite pertractentur, ad Deum, juvante ejus gratia, perducere. Nec sane ipsa vetat, ne hujusmodi disciplinae in suo quæque ambitu propriis utantur principiis et propria methodo; sed justam hanc libertatem agnoscens, id sedulo cavet, ne divinæ doc­ trinae repugnando errores in se suscipiant, aut fines proprios trans­ gressae, ea quæ sunt fidei occupent et perturbent. Neque enim fidei doctrina, quam Deus revelavit, velut philoso­ 124. Qualis phicum inventum proposita est, humanis ingeniis perficienda, sed progressus est admit· tanquam divinum depositum, Christi SponSæ tradita, fideliter custo­ tendus. dienda et infallibiliter declaranda. Hinc sacrorum quoque dogma­ (1800) tum is sensus perpetuo est retinendus, quem semel declaravit sancta Mater Ecclesia, nec unquam ab eo sensu, altioris intelligentiæ specie et nomine, recedendum. Crescat igitur et multum vehementerque proficiat, tam singulorum, quam omnium, tam unius homi­ nis, quam totius Ecclesiæ, ætatum ac sæculorum gradibus, intelligentia, scientia, sapientia; sed in suo dumtaxat genere, in eodem scilicet dogmate, eodem sensu, eademque sententia x. Canones : De Fide. 125. i. Si quis dixerit, rationem humanam ita independentem esse, ut fides ei a Deo imperari non possit; anathema sit. 2. Si quis dixerit, fidem divinam a naturali de Deo et rebus moralibus scientia non distingui, ac propterea ad fidem divinam non requiri, ut revelata veritas propter auctoritatem Dei revelantis credatur; anathema sit. 5. Si quis dixerit, revelationem divinam extemis signis credi­ bilem fieri non posse, ideoque sola interna cujusque experien­ tia aut inspiratione privata homines ad fidem moveri debere; ana­ thema sit. 4. Si quis dixerit, miracula nulla fieri posse, proindeque omnes de iis narrationes, etiam in Sacra Scriptura contentas, inter fabulas vel mythos ablegandas esse; aut miracula'certo cognosci nunquam posse, nec iis divinam religionis christianæ originem rite probari; anathema sit. 5. Si quis dixerit, assensum fidei christianæ non esse liberum, sed argumentis humanæ rationis necessario produci; aut ad solam fidem vivam, quæ per caritatem operatur, gratiam Dei necessariam esse; anathema sit. * Vine. Lirin., Commonit., n. 28. (1801) (1802) (1803) (1804) (1805) ■ DE FIDE. 74 6. Si quis dixerit, parem esse conditionem fidelium atque eorum, qui ad fidem unice veram nondum pervenerunt, ita ut catholici justam causam habere possint, fidem, quam sub Ecclesiæ magiste­ rio jam susceperunt, assensu suspenso in dubium vocandi, donec demonstrationem scientificam credibilitatis et veritatis fidei suæ absolverint; anathema sit. De Fide et Ratione. (1816) (1817) (1818) 1. Si quis dixerit, in revelatione divina, nulla vera et proprie dicta mysteria contineri, sed universa fidei dogmata posse per ratio­ nem rite excultam e naturalibus principiis intelligi et demonstrari; anathema sit. 2. Si quis dixerit, disciplinas humanas ea cum libertate tractan­ das esse, ut earum assertiones, etsi doctrinæ revelatæ adversentur, tanquam veræ retineri, neque ab Ecclesia proscribi possint ; ana­ thema sit 3. Si quis dixerit, fieri posse, ut dogmatibus ab Ecclesia propo­ sitis, aliquando secundum progressum scientiæ sensus tribuendus sit alius ab eo, quem intellexit et intelligit Ecclesia ; anathema sit. Objectum, utilitas et divisio tractatus. 126. Connexio Tractatus cum præviis tractatibus. Demonstravimus in Synopsi Theologiæ Fundamentalis quas­ dam esse veritates divinitus revelatas, quas Ecclesia e fon­ tibus revelationis depromit nobisque credendas proponit. His autem veritatibus firmum assensum praebere debemus actum fidei eliciendo. II itaque praecipuum nostri Tractatus est actum Objectum fidei exponere, declarando quodnam sit ejus objectum, quo­ modo elidatur, quaenam sint ejus dotes; postea vero, per mo­ dum conclusionis, expendemus quomodo veritates fidei modo scientifico exponi possint et theologicam scientiam efforment. 127. Utilitas : (A) ex ipso objecto elucet, (a) Fides enim, cum sit speciale Dei donum quo participes effici­ mur divina velitatis, est veluti novum lumen nostro intelle­ ctui fulgens, quo veritates humanae rationi impervias attingere valemus circa res maximi momenti, nempe finem nostrum ultimum mediaque ad eum attingendum neces­ saria; ideoque tutum præsidium contra multiplicium erro­ rum pericula, et veluti stella maris seu pharus ostendens recti itineris viam inter errorum scopula ; (b) roboris et solatii DE FIDE fons perennis, quatenus voluntatem nostram roborat in me­ moriam revocando quidquid Deus pro nostra salute prae­ stitit, quibus auxiliis infirmitatem nostram adjuvat, quaenam praemia aut tormenta nobis praeparantur, prout bone vel male egerimus; atqui his omnibus ad bonum strenue et constanter peragendum maxime movemur; quare credentes, ut ait 5. Paulus, “ per fidem vicerunt regna, operati sunt justitiam, adepti sunt repromissiones...”1; iterum, mentis cordisque desideria satiando, pacem inducit et per animam diffundit; (c) aurora et prœlibatio visionis beatificœ; nam vita aeterna essentialiter consistit in visione Dei : “ hæç est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum Deum verum et quem misisti Jesum Christum ” 2; atqui per fidem jam inci­ pimus profunda Dei scrutari, Deum unum et trinum modo obscuro cognoscere, et quem misit Jesum Christum. Tan­ tum igitur thesaurum investigare quanti sit momenti nemo non videt. Ut enim omnia uno verbo complectamur, fides, juxta T'ridentinum 3 est “ humante salutis initium, funda­ mentum et radix omnis justificationis, sine qua impossibile est placere Deo et ad filiorum ejus consortium pervenire”. (B) Ex erroribus de fide hodie grassantibus. Nostris enim diebus, omnes fere controversiae quae catholicos inter et acatholicos agitantur, ad fidem reducuntur. Positivistce seu Agnostici omnem prorsus fidem religiosam eliminant, asserendo solum cognoscendi modum vere scientificum esse experientiam rerum sensibilium; Déiste seu Rationaliste contendunt solam rationem esse modum cognoscendi legi­ timum, ideoque fidem, imaginationi aut emotioni innixam, inanem esse, immo et rationi contrariam; Protestantes libe­ rales naturam fidei, jam a Luthero et Calvino adulteratam, funditus evertunt, eam in vago quodam sensu religioso reponentes, et naturalem dogmatum evolutionem propu­ gnantes; quorum errores tantisper emollire et inter Catho­ licos spargere conati sunt Moderniste. Maximi igitur inter­ est fidei naturam accurate exponere, veramque dogmatum eorumque incrementi notionem tradere, ut contra praefatos errores catholica doctrina vindicetur, simulque via paretur conversioni eorum qui a veritate deflexerunt. Hebr., XI, 33. Integrum legatur caput. Joan., XVII, 3. — 3 Sess. VI, cap. 8, D. B DE FIDE. 128. Divisio. Hic de necessitate fidei vitiisque eidem oppositis diserte non agemus, cum de his Moralistae disse­ rantx; sed præcipue de actu fidei, de ejus objecto et modo quo elidtur. — Quia vero fides a theologia distinguitur, et cum ea tamen intimum nexum habet, quatenus nempe theologia scientifice veritates fidei exponit, per modum conclusionis de scientia theologica agemus. Unde duæ erunt partes : Ia De fide ipsa; ubi, S. Thomæ vestigiis inhaerentes, dice­ mus de objecto, actu et habitu fidei : nam actus specificantur ab objecto, et ab actu ascendimus ad habitum, quo actum elicimus. IIa De scientifica expositione veritatum fidei seu de theolo- -.■£ -V- I theologia scientifice exponit veritates fidei, ejus nexum cum fide, ejus fontes et methodum declarare opportunum duximus. Prævia de fidei notione. Tria declaremus oportet : 1° varias acceptiones vocabuli fidei; 2° genuinam fidei notionem; 30 falsas fidei notiones. De ipso motivo fidei. Caput I. De objecto fidei. De motivis credibilitatis. 'Quodnam sit? De natura dogmatum fidei. Materiali. 1 De horum incremento. Pars prior : 1 De ipsa fide, j I Caput II. 1 De actu I fi dei , Prævia analysis fidei. De ejus productione. I. Variae acceptiones vocis fideix. 129. II i° Quoad nomen, fides, ex verbo fido, græce πίστις (πείθω, persuadeo, πείθομαι, fido, mihi persuasum habeo), etymologice designat sive confidentiam, sive persuasionem. 20 Quoad sensum : Apud auctores sacros : (a) In Vetere Prœvia de fidei notione. Formali. « PARS PRIOR : DE FIDE IPSA ξία, prout in sequenti schemate exhibetur. Pars prior sola vere tractatum de Fide constituit, sed, quia I SL t De ejus proprietatibus Principia quibus producitur. Ultima fidei resolutio. Obscuritate. Caput III. ( De infusione ejus. De habitu fidei. De ejus subjecto. 'De Relationibus inter fidem et theologiam. Pars altera : ■ De fontibus theologicis. De theologi a. I De methodo theologica. x De qua necessitate agimus in Syn. thtol. moralisy De virtute fidei. Testamento, significat eam dispositionem qua justus non in creaturis, sed in Deo confidit, v. g. : “Justus autem in sua fide vivet ” 2. ê (b) In Novo Testamento frequenter adhibetur, et quidem ad varia designanda. Ita significat : 1) fidelitatem seu firmam voluntatem adimplendi promissa : “ Numquid incredulitas eorum fidem Dei evacuabit? ” 3; 2) promissionem ipsam : “ Primam fidem irritam fecerunt” *; 3) per­ suasionem de rerum liceitate vel illiceitate : “ Omne quod non est ex fide, peccatum est ” 5. Sed fides designat duo praesertim : 1) assensum mentis quo credimus aliquid esse verum; ita in ep. ad Hebrœos legitur : “Sine fide impossibile est placere Deo; credere enim oportet accedentem ad Deum quia est, et inquirentibus se remunerator sit”6; 2) fiduciam Deo tribuendam sive propter ejus infinitam bonitatem vel potentiam, sive propter ejus fidelitatem in promissis; v. g. : “Postulet in fide nil haesitans ” 7. 1 S. Thom., 2a-2æ, q. 2, a. 1 ; Suarez, de Fide, disp. I, sect. I; Bouquillon, De virtutibus theologicis, Brugis, 1890, n. 4-9; L. Billot, De virtutibus infusis, Romæ, 1901, p. 201-210; S. Harent, D. T. C., verbo Croyance, t. III, 23642396; Fai, t. VI, 56-83; Prat, La Thiol, de S. Pauli, t. I, 202-205; t· Π» 281-284. Habac., II, 4. — 3 Poni.TLI, 3^ * I Tim./Vfix — i Jtorh. X1V, 23. - « Hebr., XI, 6. — 1 Jac., I, 6. 78 PARS PRIOR : DE FIDE IPSA. 130. 3° Jamvero in usu ecclesiastico fides assensum men­ tis generating designat. Hic autem operæ pretium est animadvertere fidem, quatenus assensum designat, quadruplici sensu intelligi : — (a) Sensu latis­ sime, significat quemlibet assensum, sive propter auctoritatem loquentis, sive propter intrinsecam evidentiam, præstitum; quo sensu S. Thomas scribit : “ Et adhuc magis extenso nomine, omnis cer­ titudo quæ fit per rationem humanam, etiamsi ad visionem indu­ cat, dicitur fides ” ». In præsenti tractatu non agitur de fide hoc latissimo sensu accepta. (b) Lato sensu, significat assensum cum errandi formidine. Hic non est firmus, sed plus minusve probabilis tantum, et ideo per se requirit voluntatis influxum. Tunc credere idem sonat ac opinari. De fide hoc sensu accepta pariter non agimus. (c) Sensu magis proprio, designat assensum certitudini morali innixum, qui, ex una parte, prudens excludit dubium et ita ab opinione differt, et, ex altera, suo objecto firmiter adhæret ex aliquo imperio voluntatis; ita distinguitur a scientia, quae, etiam sine prævia dispositione morali, firmiter alicui veritati assentita. Jamvero fides divina, de qua hic agimus, suo objecto firmiter adhæret sub influxu moralium dispositionum, ideoque ad certitu­ dinem moralem refertur, sed aliquid speciale præ se fert. (d) Sensu stricto, fides denotat firmum assensum testimo­ nio innixum : duplici enim ex motivo alicui veritati assentimus, ex intrinseca evidentia (tunc habetur scientia sive mathematica sive metaphysica), et ex extrinseca evidentia seu testimonio (quo casu habetur fides). Jamvero si testimonium est humanum, fides humana dicitur (v. g., fide humana credimus Caesarem Gallos devi­ cisse) ; si divinum, fides divina vocatur (ita, v. g., credimus Christum vere esse Filium Dei). Fides igitur divina est assensus omnino certus, divino testimonio innixus, ob auctoritatem Dei revelantis praestitus3. 1 In IV Sent., 1. Ill, dist. 23. — Apud hodiernos, vox fides eodem sensu haud raro adhibetur, ut videre est ap. Ollé-Laprune, De la certitude morale. Paris, 1880, p. 212-216; ita, v. g., Stuart Mill ait (Examen de la philos, de Hamilton), p. 75 : “Nous croyons tout ce à quoi nous donnons notre assen­ timent ”. * De qua certitudine morali diximus in Synopsi Theol. Fund., n. 27-33. 3 S. Thom., 2* 2*, q. 67, a. 3. — -- PARS PRIOR : DE FIDE IPSA. 79 131. 40 Hæc autem divina fides triplici sensu accipitur : ut actus quo credimus : “ Fide intelligimus aptata esse sæcula... ” x; ut habitus quo ad credendum inclinamur : “Nunc autem manent tria hæc : fides, spes, caritas ” 2 ; ut objectum quod credimus, immo ut summa totius christianæ religionis : “Non negasti fidem meam”3; “Multa etiam turba sacerdotum obediebat fidei" 4. In praesenti Tractatu sermo erit de fide sub hoc triplici respectu spectata, speciatim tamen de actu et de objecto, cum de habitu fusius in Theologia morali acturi simus. II. Genuina fidei notio3. Quo clarius fidei notio elucidetur, exponemus : i° des­ criptionem fidei a S. Paulo traditam; 2° Vaticanam defini­ tionem; 3° scholasticam definitionem; 40 varias fidei species. 132. i° Paulina descriptio. Secundum auctorem ep. ad Hebrœos, “ est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium ”6, seu έλπιζομένων ύπόστασις, πραγμάτων έλεγχος οΰ βλεπομένων. Quæ definitio seu potius descriptio varie a variis auctoribus intelligitur : (a) Juxta 5. Chrysostomum aliosque Graecos, Apostolus significat fidem esse firmam mentis persuasionem qua futura bona anticipatam subsistentiam in mente fidelium nanciscuntur, et adhasionem rebus qua non videntur t. (b) 5. Thomas putat nomine substantia designari primam inchoationem in nobis caelestium bonorum quæ speramus, et vocem argumentum sumi pro argu­ menti effectu seu convictione, ita ut Paulina descriptio in hanc definitionem reduci possit : fides est habitus mentis quo inchoatur vita aeterna in nobis, faciens intellectum assentire non apparen­ tibus8. (c) Non pauci moderni exegetae censent, textu et con­ textu inspectis, ita intelligendam esse praefatam descriptionem : fides est vera inchoatio vitae aeternae in nobis, et pro argumento τ Htbi\y¥Ay 3» et saepe in hoc capite. 3 / Cir, XIIIj 77-cfr. Rom.y X, 20. — 3 Apoc., II, 13. -----—------------------------ ' 5 S. Thom., 2a 2*, q. 4, a. 1-6; J. de Lugo, De virtute fidei, disp. VIII, n· 30-35; Suarez, disp. VI, sect. 1-3; Bainvel, La Foi et l'Acte de Foi, Paris, 1908, p. 23-97; C. Labeyrie, La Science de la Foi, 1903, p. 177-187. 6 Hebr., XI, 1. 7 Corluy, Spicilegium dogmatico-biblicum, Gandavi, 1884, p. 210. 8 S. Thom., 2a 2æ, q. 4, a. 1. —i ;l I PARS PRIOR : DE FIDE IPSA. habetur rerum non apparentium *. Quæ expositio non multum differt a secunda, et aliunde litteralem sensum græci textus me­ lius retinet. 133. (a) Quo lucidius contuta­ 2° Vaticana definitio, rentur rationalistarum et semi-rationalistarum errores, præ­ sertim Hermesii et Guntheri, Vaticanum concilium definivit fidem “virtutem esse supernaturalem qua, Dei aspirante et adjuvante gratia,abeo revelata vera esse credimus, non pro­ pter intrinsecam rerum veritatem naturali rationis lumine perspectam, sed propter auctoritatem ipsius Dei revelantis” 123. Asserendo fidem esse virtutem supernaturalem, qua veritates revelatas credimus non propter intrinsecam rerum veritatem, sed propter auctoritatem Dei revelantis, rejicit æquivoca­ tiones rationalistarum, qui nomine fidei non aliud intelli­ gent quam rationalem scientiam rerum ad Deum et ad religionem pertinentium; et semi-rationalistarum, qui con­ tendunt fidem esse in nobis statum certitudinis seu persua­ sionis de veritate rei cognitæ, in quem statum inducimur per necessarium assensum rationis speculativae vel per necessarium consensum rationis practicæ 3. (b) Ad vitandos autem Modernistarum errores, Pius X juramentum præscripsit, in quo fidei natura ita exponitur: 4 “ Certissime teneo ac sincere profiteor, fidem non esse cæcum sensum religionis e latebris subconscientiæ erumpentem, sub pressione cordis et inflexionis voluntatis moraliter informatæ, sed verum assensum intellectus veritati extrinsecus acceptæ ex auditu, quo nempe quæ a Deo personali, Crea1 Ita F. Prat, La Théologie de S. Paul, L I, Paris, 1920, p. 461-462, abi ait : “ La foi est la réalité des choses que nous espérons, la preuve de celles que nous ne voyons pas... La foi est donc non seulement un gage, mais encore un acompte des biens espérés. Elle est, selon l’expression de S. Tho­ mas, un commencement de vie étemelle en nous; parce que, suivant l’expres­ sion de S. Augustin, croire ce que l’on ne voit point, c’est mériter de voir ce que l’on croit. La foi est encore la preuve des choses qui ne se voient pas... Sans les avoir vues, nous savons par la foi qu’elles existent : la foi nous tient lieu de preuve ”. * Sess. Ill, cap. III, supra, n. 112, D. B., 1789. 3 Id constat ex Actis C. Vaticani, ed. Lac., p. 527; cfr. Granderath, Constit. dogmatica, p. 82, η. I ; Vacant, Etudes thiol, sur les Const, du C. du Vatican, Paris, 1895, t. I, p. 124-134. — Errores Hermesii jam reprobati fuerant a Gre­ gorio XVI, 1835 et a Pio IX, 1846 (D. B., nn. 1618-1634); errores autem Guntheri a Pio IX, 1856 (D. B., 1655). — 4 D. B., n. 2145. J<7*I PARS PRIOR : DE FIDE IPSA. 81 tore ac Domino nostro dicta, testata et revelata sunt, vera esse credimus propter auctoritatem Dei summe veracis”. 134. 3° Scholastica definitio. actus et ut habitus seu virtus. (A) Fides spectari potest ut ficlef a S. Thoma dicitur1 : “ actus intellectus assentientis veritati divinæ ex imperio voluntatis a Deo motæ per gratiam ”, Verbis veritati divinœ implicite designantur objectum et motivum fidei scilicet id quod et id propter quod creditur : etenim divinæ veritati assentimus ob auctoritatem Dei loquentis. Itaque fides ut actus definiri potest : assensus supernaturalis quo intellectus, sub imperio voluntatis et influxu gratiœ, firmiter adhæret veritatibus revelatis propter auctoritatem Dei revelantis. — In hac definitione inveniuntur essentialia fidei elementa, nempe ejus natura, causœ ad ejus productio­ nem concurrentes, intellectus et voluntas simulque Dei gratia, ejus tandem objectum materiale et formale. (a) Fides, est actus ab intellectu elicitus, quo firmiter veri­ tati revelatæ adhaeremus; nam “ assentire proprie pertinet ad intellectum ” 2 — Distinguitur proinde : a scientia, quæ veritatibus ordinis naturalis adhæret propter intrinsecam earum evidentiam ; ab opinione, quæ certitudine caret, dum fidei assensus est omnino firmus; a religioso sensu, qui ima­ ginationi et sensibilitati potiusquam rationali motivo inniti­ tur; a fide historica, quæ humano innitur testimonio, dum fides soli divinæ auctoritati innititur; a visione beatifica, quæ clare et immediate percipit ea quæ nonnisi obscure et mediate fides cognoscit. 135. (b) Fides non est actus solius intellectus, sed sub imperio voluntatis producitur. Cum enim veritati adhæreat non propter ejus intrinsecam evidentiam, sed propter aucto­ ritatem Dei, id fieri nequit nisi pie et reverenter voluntas auctoritatem Dei accipiat, et intellectum inclinet ad cre­ dendum. (c) Requiritur etiam gratiœ influxus : hic enim agitur de modo cognoscendi supernaturali, ad quem 1 Thorn., 2. 2., q. 2, a. 9.— Quæ quidem definitio hic proponitur tanquam synthesis totius tractatus, sèd nonnisi ex infra dicendis probabitur. 2 De Verit. q. 14, a. I, ad 3. PARS PRIOR nullum jus habemus, et cujus propriis viribus incapaces sumus. Deus itaque gratia sua ad fidem nos vocat trahitque, intellectum illuminando et voluntatem movendo; ait enim Vaticanum : “ Nemo tamen evangelicæ prædicationi consentire potest sicut oportet ad salutem consequendam, absque illuminatione et inspiratione Spiritus Sancti, qui dat omnibus suavitatem in consentiendo et credendo veritati ” — Merito igitur ait S. Thomas 2 .· “ Ipsum autem credere est actus intellectus assentientis veritati divinæ, ex imperio voluntatis a Deo motæ per gratiam ”. 136. (d) Objectum fidei materiale complectitur omnes et solas veritates divinitus revelatas, sensu infra explicando ; objectum vero formale seu motivum non est intrinseca rerum evidentia, nec testimonium hominum, sed ipsa auctoritas Dei qui nec falli nec fallere potest, et nostram requirit obedientiam, cui proinde tuto fidere debemus. 137. (B) Ut eliciatur fidei actus, Deo placuit in ipsa justificatione infundere fidei habitum^cxiyns ope mens nostra primum disponitur ad assentiendum veritatibus revelatis, ut “plenum revelanti Deo intellectus et voluntatis obsequium ” praestemus. Fides ut habitus definiri potest : virtus supematuralis et theologica, mentem disponens ad assentiendum firmiter, propter divinam auctoritatem, omnibus a Deo revelatis. (a) Virtus, id est, qualitas bona ex se permanens, et sic ab actu fidei distinguitur, qui ex se transitorius est. (b) Supernaturalis, id est vires et exigentias totius naturae creatae superans, ratione objecti, quod est revelatum et mysteria complec­ titur superrationalia; ratione motivi, quod est auctoritas Dei reve­ lantis proindeque medium cognoscendi nobis prorsus indebitum; ratione originis, in quantum infunditur a Deo in animam simul cum gratia sanctificante. (c) Theologica; nam virtus theologica ea est cujus objectum materiale est ipse Deus, et objectum formale seu motivum unum ex Dei attributis; atqui objectum primarium fidei est ipse Deus motivum autem auctoritas Dei revelantis, ut infra probabitur. 1 Vaticanum y sess. Ill, cap. 3 de Fide, D, B., 1791. 1 Sum. thcol.^ 2* 2æ, q. I., a. 9. PARS PRIOR 5 DE FIDE IPSA. 83 (d) Disponens mentem, id est totam animam, sive intellectum, sive voluntatem ad assentiendum veritatibus divinitus revelatis. Cetera patent ex dictis de actu fidei. 138. 4° Variae divisiones fidei. Fides divina secun­ dum diversos respectus spectari potest : (A) Ratione objecti, fides est : (a) simpliciter divina, quando id quod creditur, est a Deo revelatum, sed nondum ab Ecclesia authentice propo­ situm, sive sollemni judicio, sive ordinario et universali magisterio, v. g., S. Pontificis infallibilitas ante Cone. Vati­ canum ;(b) divina simul et catholica seu simpliciter catholica, quando id quod creditur, non solum est a Deo revelatum, sed etiam ab Ecclesia propositum, v. g., infallibilitas S. Pon­ tificis post Cone. Vaticanum. — Quae divisio est solum acci­ dentalis : diversus enim modus quo veritas revelata nobis proponitur, ipsam fidei naturam non mutat. 139. (B) Ratione subjecti, fides dividitur in : (a) formatam, seu vivam, quæ cum caritate seu gratia sanctificante con­ jungitur; caritas enim est veluti forma virtutum, vitaque animæ, ut declaratur in Tr. de Virtutibus ; (b) informem, seu mortuam, quæ est sine caritate in fidelibus peccatoribus. Hic animadvertere licet caritatem non esse formam intrin­ secam seu constitutivam fidei, sed tantum formam extrinsece eam perficientem, quatenus neinpe per caritatem fides ita completur ut vitam æternam mereri possit. Fides igitur informis vere est fides : “ Fides ipsa in se, ait Vaticanum etiamsi per caritatem non operetur, donum Dei est, et actus ejus est opus ad salutem pertinens ”. (C) Ratione modi quo credimus, fides est : (a) explicita, quando veritati formaliter revelatæ et in se cognitæ assentimus, v. g., si quis Incarnationem Verbi cognoscens eidem assentit; (b) implicita, quando alicui articulo assentimus qui in alio explicite credito continetur, v. g., qui explicite in auctoritatem Ecclesiae credit, implicite omnibus veritatibus quæ ab Ecclesia docentur assensum praebet. 1 Sess. Ill, cap. 3, D. B., 1791. U ; 84 PARS PRIOR · DE FIDE IPSA. I III. Fidei falsæ notiones \ Fidei notionem adulteraverunt antiqui Protestantes, Ra­ tionalists, et Semi-Rationalists, hodierni Protestantes, necnon Modernists. 140. i° Protestantes antiqui contendebant fidem esse fiduciam qua quisque certo confidat sibi imputata esse merita Christi. Triplicem videlicet fidem distinguebant : fidem historicam, quæ versatur circa res olim gestas, comminationes divinas, poenas pec­ catoribus inflictas, etc.; fidem miraculorum, qua credimus esse divinæ omnipotentiæ opera naturæ vires excedentia; fidem pro­ missionum, quæ iterum duplex est : generalis, qua creditur salu­ tem omnibus in Christum credentibus fuisse promissam; et spe­ cialis, seu fiducia qua quisque confidit sibi, per imputatam Christi justitiam, peccata fuisse condonata. Hæc est, inquiunt, fides vere salvifica 2, seu ad salutem necessaria. — Quem errorem damnavit Tridentinum 3 : “ Si quis dixerit fidem justificantem nihil aliud esse quam fiduciam divinæ misericordiae, peccata remittentis prop­ ter Christum,... anathema sit ”. In tr. de Gratia, istum errorem confutabimus. 141. 2° Fideists et Traditionalists vires rationis nimis extenuant; contendunt siquidem revelationis factum non posse cum certitudine demonstrari, sed accipiendum esse e fide quadam communi quæ fundatur in revelatione primi­ tiva, aut in antiquis traditionibus. Quod systema ducit ad naturalismum, quia supponit divinam revelationem nostræ naturæ deberi, cum hæc sit prorsus deficiens. — A Vaticano 4 x Quoad veteres Protestantes, vide Moehler, Symbolik, gallice La Symbo­ lique,XxoÀ. Lâchât, § 15-19; quoad hodiernos, cfr. E. Doumergue, Les Etapes du Fidéisme, Paris, Fischbacher, s. d.; E. Ménégoz, Le Fidéisme et la notion de la Foi, 1905; Babut, De la notion biblique et de la notion symbolofidiiste de la Foi, 1904; Snell, Essai sur la foi dans le Catholicisme et dans le Protestan­ tisme, Paris, Téqui, 1911, p. 30-99. 3 Ita Melanchton, Lutheri discipulus, de fide scribit (Loc. theol., p. 93) : 11 Habes in quam partem fidei nomen usurpet Scriptura, nempe pro eo quod est fidere gratuita Dei misericordia, sine ullo operum nostrorum, sive bonorum sive malorum, respectu : quia de Christi plenitudine omnes accipimus — Fusius Calvinus, Instit., 1. III, c. 2, § 7 : “ Nunc justa fidei definitio nobis constabit si dicamus esse divinae erga nos benevolentiæ firmam certamque cogni­ tionem, quæ gratuitæ in Christo promissionis veritate fundata, per Spiritum Sanctum et revelatur mentibus nostris et cordibus designatur 3 Sess. VI, can. 12, D. B., 822. — 4 Sess. III, c. 4, D, B., 1799. PARS PRIOR j DE FIDE IPSA. 85 reprobatum est, juxta quod “ recta ratio demonstrat fidei fundamenta. ” 142. 3° Semi-rationalistæ dicuntur quidam catholici theologi qui, plus æquo rationis munus extulerunt in re­ bus fidei. Λ (a) Horum antesignanus, Hermesius nempe, fidem excogitavit mere intellectualem, asserendo rationem praeficam unicum esse medium quo homo assequi possit supematuralium veritatum cogni­ tionem. Quare duplicem distinguebat fidem : fidem cognitionis et fidem cordis : prior consistit in consensu necessario qui naturaliter inducitur per argumenta mere rationalia pro veritatibus religionis christianæ, et in necessaria persuasione de veritate demonstrata; posterior, quæ per caritatem operatur, ideoque adjuvante gratia, plenam et liberam supponit submissionem veritatibus revelatis plenumque hominis obsequium divinæ auctoritati. Unde, juxta ipsum, assensus intellectualis veritatibus revelatis datus, gratiæ tri­ bui non debebat, sed rationipractica rite excultae; motivum autem fidei non est auctoritas Dei revelantis, sed quadam exigentia rationis practica. (b) Quem errorem renovarunt Gunther et Froschammer, docendo ratione rite exculta percipi, intelligi et demonstrari posse veritates fidei, etiam mysteria, qualia sunt Trinitas et Incarnatio. Ita, juxta eos, fides cognitionis non vere a scientia distinguitur, sed est assensus rationalis qui sine gratia et libero voluntatis impe­ rio præberi valeatx. Istos errores, jam a Gregorio XVI et Pio IX reprobatos, damnavit Vaticanum * : “ Si quis dixerit in revelatione divina nulla vere et proprie dicta mysteria contineri, sed universa fidei dogmata posse per rationem rite excultam e naturalibus prin­ cipiis intelligi et demonstrari, anathema sit”. 143. 4° Inter hodiernos Protestantes, diversae sunt om­ nino fidei notiones apud mysticos, orthodoxos et liberales. (a) Mystici, ut Methodistæ, Baptistae aliæque hujusmodi sectae, lutheranam fiduciam nimis extollentes, docent fidem esse vividum religionis sensum quo sensibiliter experimur nos a Christo esse justi­ ficatos; ideoque in coetibus suis hanc sensibilem fiduciam hymnis, prædicationibus, suggestione excitare conantur 3. 1 De Hermesianismo et Guntherianismo videre est J. M. Vacant, Etudes thiologiques sur les Constit. du C. du Vatican, Paris, 1895, t. I, n. 101-107; G. Goyau, Z*Allemagne religieuse, Le Catholicisme, 1905, t II, p. 6-12; 43-53. — 3 D. B., 1816; 1618 sq.; 1634 sq.; 1655 sq·; 1666 sq. 3 J. Rogues de Fursac*, Un Mouvement mystique contemporain, Paris, Alcan, 1907; W. James*, Varieties of religious experience, gallice redditum ab Abauzit, Eexpérience religieuse, Paris, 1906. .R.—! PARS PRIOR : DE FIDE IPSA. (b) Orthodoxi, quales sunt Anglicani, Presbyteriani aliique, con­ tendunt fidem primario quidem in fiducia consistere, sed secunda­ rio in assentiendo quibusdam veritatibus revelatis, iis præsertim quæ in authenticis symbolis continentur. — In hoc autem non sibi cohaerent : si enim privatum judicium pro fundamentali principio habent, quaenam auctoritas hujusmodi symbola definiet atque aliis credenda imponet? (c) Quam difficultatem percipiunt et urgent Liberales, ideoque asserunt fidem minime esse assensum veritatibus revelatis datum, sed actum fiducia et amoris quo Deum tanquam Patrem amplecti­ mur eique intime conjungimur; eamque nasci in anima ex intimo contactu cum ente divino, et manifestari emotionibus reverentiae, timoris, adorationis atque amoris, quæ postea sub forma intellec tualis conceptus exprimuntur; intellectuales vero conceptus perpe­ tuo mutabiles esse, nec ad salutem requirix. Unde, juxta eos, fides est sensus religiosus disponens mentem ad res religiosas imme­ diate experiendas, et eisdem propter hanc experientiam adharendum. — Inter eos, nonnulli hodie Dei personalis existentiam non agnos­ cunt, sed nomine Dei seu potius divini, quidquid veri, pulchri et boni est, intelligunt, et ita in pantheismum prolabuntur. 144. 5° Modernistes'2, Liberalium vestigiis inhaerentes, profitentur fidem, “quæ initium est ac fundamentum cujusvis religionis, in sensu quodam intimo collocari debere, qui ex indigentia divini oriatur. ” Haec porro divini indigentia latet primo infra conscientiam seu in subconscientia', postea, prævertente mentis judicio, peculiarem quemdam commo­ vet sensum quem religiosum appellant : hic autem sensus res divinas obscure percipit. Unde fides, juxta Modernistas, nihil aliud est nisi sensus religiosus res divinas per subjecti­ vas et obscuras impressiones attingens. Hæ autem impres* Ita, inter alios, A. Sabatier, cujus theoriam exposuimus in Synopsi Theol. Fund., p. 706. Ita etiam Ménégoz*, Publications diverses sur le fidiisme, Paris, Fischbacher, 1909, t I, p. 83 : “ Croire au Ressuscité sans l’avoir vu, voilà l’idéal de la foi chrétienne. Mais celui dont la foi ne saurait atteindre à cette perfection et dont l’esprit est travaillé par des doutes, c’est une grande consolation de savoir que ces doutes ne l’excluent pas du royaume de Dieu, pourvu qu’il soit un vrai disciple de Jésus-Christ et qu’il serve son Maître avec l’amour et le dévouement d’un Thomas”. Immo, juxta eum, salvari potest qui bona fide existentiam Christi negat (ibid., p. 274), aut de Dei existentia dubi­ tat, dummodo Enti divino se totum tradat (ibid., p. 48). Aliis tamen locis (t, I. p. 9, t. II, p. 191) asserit generatim fidem non dari sine aliquo intellec­ tuali assensu. • De Modernisas cfr. Syn. Theol. Fund., n. 1030 sq. CAPUT I. — DE FIDEI OBJECTO 87 siones spontanee exprimuntur quibusdam conceptibus qui fidei dogmata dicuntur; dogmata igitur sunt “ interpretatio quædam factorum religiosorum quam humana mens labo­ rioso conatu sibi comparavit ” x. Proinde, juxta Modernistas, fides non recipit a Deo veritates revelatas, sed est veluti creatrix dogmatum, sibi efibrmans impressiones quas postea in formulis dogmaticis exprimit. Ex hoc sensu religioso ortæ sunt omnes religiones, etiam Chris­ tiana : hæc siquidem in conscientia Christi, electissimas naturæ viri, vitali processu immanentiæ nata est. Singuli autem fideles, Christi experientiam in se renovantes, sensu religioso veluti quodam intuitu, Dei realitatem attingunt, eique adhærendo actum fidei eliciunt2. CAPUT L DE FIDEI OBJECTO. 145. Cum actus ab objecto specificetur, incipimus ab objecto fidei. Objectum autem fidei duplex est : materiale seu id quod creditur, et formale seu motivum propter quod creditur 3. Prius dicitur materiale, quia est veluti materia quam fides attingit; posterius vocatur objectum formale quia fidei 1 Qaam fidei notionem expositam et damnatam ÉJ·· invenies in Decreto Lamen­ tabili (η. XXII) et Encycl. Pascendi. (D. B., 2001 sq., 2071 sq.) 2 Quorum mentem sic exponit protestans Bonifas*, De la valeur religieuse des doctrines chrétiennes, p. 4-5 : “ La religion n’est pas une connaissance, c’est un sentiment. C’est le sentiment du divin. Et le divin, c’est tout ce qui est bon, tout ce qui est vrai, tout ce qui est beau, c’est la perfection, c’est l’idéal, c’est l’infini... Déistes et panthéistes se rencontrent ici sur le même terrain Cfr. E. Doumergue*, Les Etapes du Fidiisme, Paris, Fischbacher, s. d., p. 7-11. 3 J. de Lugo, disp. I, sect. 1, n. 1, rem comparatione declarat : si amatur medicina propter sanitatem, medicina est objectum materiale quod amatur, sed sanitas est objectum formale, quia quasi informat et vestit medicinam, quæ se­ cundum se non moveret voluntatem. 4 Multi theologi aliam subdistinctionem afferunt : vocant motivum fidei objec­ tum formale quo aut sub quo, et objectum formale quod, seu, ut aiunt, objectum attributionis fidei vocant objectum fidei materiale primarium, nempe Deum, ad quem ceteræ veritates revelate referuntur : quod quidem scitu necessarium est quando veteres theologi leguntur. Cfr. Billuart, De fide, diss. I, a. 1. $ 88 CAPUT I. dat formam specificam, assensum fidei ab omni alio assensu distinguendo; dicitur etiam motivum, quia quatenus notum movet intellectum ad assentiendum firmiter veritatibus a Deo revelatis. De objecto formali seu motivo primum agimus, quia objectum materiale attingitur a mente in lumine objecti formalis : ita non credimus mysterium Incarnationis (objectum materiale) nisi propter auctoritatem Dei reve­ lantis (objectum formale). Postea de objecto materiali dicemus. Art. I. De objecto formali seu motivo fidei. 146. Assensus fidei, cum sit legitima mentis adhaesio revelationi, non est caecus animi motus, sed rationabili inni­ titur motivo, quod vocatur motivum fidei. Sedulo autem distinguendum est inter ipsum motivum fidei, quod est fidei elementum intrinsecum ac eam specifice determinans, — et motiva seu signa credibilitatis, ipsi fidei extrinseca, quorum ope praevie judicamus aliquam veritatem esse revelatam proiiideque credibilem vel credendam. Quia vero haec duo intime connectuntur, dicemus : i° de ipso motivo fidei; 2° de motivis credibilitatis. § I. De 147. ipso objecto formali seu motivo fidei1. Status quaestionis. Cum actus fidei ab intellectu eliciatur, motivum fidei non potest esse nisi id quod movet intellectum. Intellectus autem movetur ab evidentia; moti­ vum igitur fidei est quadam evidentia. Duplex vero haberi potest evidentia, altera intrinseca, altera autem extrinseca humano aut divino testimonio innixa, (a) Juxta semirationalistas, motivum credendi nihil aliud est nisi intrinseca rerum evidentia quam ratione rite exculta acquirimus (n. 142). * Cf. Suarez, disp. Ill ; Lugo, disp, i ; Salman ticenses, De Fide, disp. I, n. 49-80; Kilber, p. I, c. 3, p. 513 sq. ed. Migne; Mazzella, n. 301-353; Scheeben, op. at., n. 667 sq.; Bouquillon, op. at., n. 47 sq.; Vacant, op. at., n. 560 sq.; Didiot, Morale surnaturelle sptdale, Paris, 1897, p. 158 sq.; Billot, De virtutibus infusis, th. 9; Bainvel, op. at., p. 79-98; Labeyrie, La Sdence de la Foi, Ι9°3» Ρ· ζθ2·21^. DE FIDEI OBJECTO. 89 (b) Secundum Modernistas motivum credendi est illa evi­ dentia intrinseca quæ exsurgit ex conformitate rerum cum sensu religioso. Doctrina autem catholica proponitur a C. Vaticano aperte definiente motivum fidei esse auctoritatem Dei revelantis, id est ejus infallibilitatem in cognoscendo et veracitatem in dicendo 1 : “ Revelata vera esse credimus non propter intrin­ secam rerum veritatem naturali rationis lumine perspectam, sed propter auctoritatem ipsius Dei revelantis, qui nec falli, nec fallere potest"'. Quæ declaratio : 1. Directe percellit semi-rationalistas seu Guntherianos (n. 141); ex hac enim clare colligitur motivum propter quod credimus, non esse intrinsecam rerum evidentiam, sive imme­ diate perceptam, ut fit in primis principiis, sive mediate, ut fit in conclusionibus a primis principiis logice deductis ; sed auctoritatem ipsius Dei, qui sive externe sive interne, sive mediate sive imme­ diate nobis revelat veritates credendas. Assensus autem datus veritatibus a Deo revelatis merito vocatur fides, quia qui credit non videt intrinsecam rei evidentiam, szA, fidens divinæ veracitati, ejus testimonio acquiescit. — 2. Indirecte autem attingit etiam Moder­ nistas, cum auctoritas Dei revelantis omnino differat a conformitate cum sensu religioso vel intuitione quadam religiosa. I. Thesis catholica. 148. Thesis : Motivum IIfidei est auctoritas Dei reve lantis (seu infallibilitas in cognoscendo et veracitas i dicendo). De fide est contra Semi-Rationalistas ex Vati­ cano * : “ Si quis dixerit, fidem divinam a naturali de Deo et rebus moralibus scientia non distingui, ac propterea ad fidem divinam non requiri, ut revelata veritas propter aucto­ ritatem Dei revelantis credatur; anathema sit ”. — Probatur : 149. i° Script. Christus siquidem ejusque Apostoli doctrinam quam prædicabant semper proposuerunt tanquam ab omnibus credendam propter auctoritatem Dei. (A) Chris­ tus, de spirituali regeneratione ad Nicodemum loquens, aperte declarat hanc non posse humana ratione intelligi, sed propter auctoritatem Dei credendam esse, nempe aucto­ 1 Sess. Ill, cap. 3, n. 105, D. B., 1789. — 3 D. B., 1811. I 90 CAPUT I. ritatem Christi quæ eadem est ac auctoritas Dei. Dicit enim Nicodemo : “ Amen, amen dico tibi, quia quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur ”* 1 ; quasi diceret : ea quæ doceo credere potes, quia ea certissime scio (en infallibilitas in cognoscendo); alibi addit : “ Qui me misit verax est, et ego quæ audivi ab eo, hæc loquor in mundo ” 2 (en veracitas in dicendo). Christi autem testimonium idem esse ac Dei, constat ex his et similibus verbis : “ Qui accepit ejus testimonium, signavit quia Deus verax est 3... Et si judico ego, judicium meum verum est, quia solus non sum, sed ego et qui misit me Pater ” 4. Eamdem doctrinam Judæis inculcat, dum affirmat se esse missum a Deo, in quem omnes credere debent, testimonium suum verum esse, quia Pater hujusmodi testimonium ratum habet. “ Mea doctrina non est mea, sed ejus qui misit me s”. (B) Ex doctrina S. Pauli, (a) Hic enim, fidem Abrahae extollens, animadvertit eum Deo credidisse, non obstante apparente impossibilitate rerum quæ promittebantur, quia nempe Ei omnino fidebat 6. Jamvero, etsi hic agitur de fide in promissis, eadem est ratio credendi praesentia ac prœterita quæ non videntur, videlicet auctoritas dicentis cui plane fidimus, (b) Insuper dum Paulus Evangelium prædicaret, fidem expostulabat non propter intrinsecam rerum evidentiam, aliudve motivum, sed propter revelatio­ nem Christi Jesu ac proinde auctoritatem Dei : “ Notum enim vobis facio, fratres, evangelium... neque enim ego ab homine accepi illud, sed per revelationem Jesu Christi" 7; et alibi : “ Ergo fides ex auditu, auditus autem per verbum Christi ” 8. Hinc fideles credebant non propter argumenta intrinseca, vel humanum testimonium, sed propter testimo­ nium ipsius Dei : “ Cum accepissetis a nobis verbum audi­ tus Dei, accepistis illud non ut verbum hominum, sed, sicut est vere, verbum Dei ” 9. Hanc vero fidem esse omnino tutam ex eo probant Apostoli quod testimonium Dei majus sit hominum testi­ monio : “ Si testimonium hominum accipimus, testimonium ' Joan., Ill, II. — * Joan., VIII, 26. — ^Joan., Ill, 33. _ 4 Joan. VIII, iS. 5 Joan., VII, 16 ; cf. VIII, 12-59. — 6 Rom., IV, 18-26. 1 Galat., I, II-I2. — 8 Rom., X, 17. — ’ I Thess., II, 13. DE FIDEI OBJECTO 91 Dei majus est; quoniam hoc est testimonium Dei, quod majus est, quoniam testificatus est de Filio suo... Qui non credit Filio mendacem facit eum, quia non credit in testi­ monium quod Deus testificatus est de Filio suo” x. 150. 2° Tradit. Patres saepe duplicem cognitionis mo­ dum distinguunt : scientiam quæ ratione acquiritur et fidem quæ auctoritate Dei innititur. Quapropter ad fidem exci­ tandam, saepe ad auctoritatem Dei provocant, cui magis quam hominibus plene fidere valeamus. Ita, inter Græcos, S. Theophilus Antiochenus sic allo­ quitur Autolycum, qui mortuorum resurrectionem creder-' nolebat 2 : “ Sed cur non credis? An ignoras rebus omnibus fidem præire?... Quis autem aegrotans sanari potest nisi prius se ipse medico crediderit, aut quam artem quis aut disciplinam ediscere potest, nisi se prius tradiderit et cfediderit magistro?... Non vis tu te credere Deo, tot ac tantis pignoribus ab eo acceptis? ” Inter Latinos, S'. Ambrosius, loquens de fide in divini­ tatem Christi divino testimonio manifestata, ait : “ Si Deo non credimus, cui credimus? Omnia enim quæ credimus, vel visu credimus, vel auditu : visus saepe fallitur, auditus in fide est. An asserentis persona discutitur? Si viri boni dicerent, nefas putaremus non credere : Deus asserit, pro­ bat Filius, refulgens sol fatetur, tremens terra testatur ” 3. Ita etiam S. Augustinus declarat fidem in genere testi­ monio inniti, fidem vero christianam testimonio ipsius Dei : “ Creduntur ergo illa quæ absunt a sensibus nos­ tris, si videtur idoneum quod eis testimonium perhibe­ tur... 4 Caritas quæ omnia credit, non omni spiritui cre­ dit; ac per hoc omnia quidem credit, sed Deo (credit) ” 5. Ita et Cassianus, ad probandum Incarnationis factum, scri­ bit :6 “Deus hoc dixit, Deus locutus est : mihi verbum illius summa ratio est ”. 11Joan., V, g-ίο. ’ Ad Autolyc., 1. I, η. 8, P. G., VI, 1035-1038. 3 In Lucam, 1. IV, n. 71, P. L., XV, 1634. < Epist CXLVII, 7, P. L., XXXIII, 599. s De spiritu et littera, c. XXXII, n. 55, P. L., XLIV, 236. 8 De Incarnat., 1. IV, VI, 3, R. 2055. CAPUT I. 92 151. 3° Rationi consentaneam esse hanc doctrinam facile intelligitur. Id enim pro motivo fidei merito habetur quod efficaciter nostrum movet intellectum ad credendum Deo loquenti. Atqui auctoritas Dei revelantis efficaciter nostrum movet intellectum ad credendum; nam ejus infallibilitas in cognoscendo prohibet ne Deus fallatur, ejus autem veracitas prohibet ne nos fallat quando assentimus, et sic divina auctoritas assensum meretur. Utrumque autem necessarium est : nam si Deus posset falli, etsi non posset fallere, aut si posset fallere, etsi non posset falli, ejus verbis firmissime assentire non possemus ; utro­ que autem habito, assensus noster jam firmissimus evadere potest ac debet. Si enim tot veritates ex testimonio homi­ num accipimus, nonne irrationabilem et Deo injuriosum sese exhibet qui testimonium Dei, validioribus etiam argu­ mentis firmatum, non accipit? II. Quæstiones disputatae. 152. Etiam post Vaticanum tres præcipuæ quæstiones inter theologos disputantur : i° utrum revelatio ipsa sit par­ tiale motivum fidei an tantum conditio sine qua non; 2° num propositio veritatis revelatæ ab Ecclesia sit partiale motivum fidei; 30 quomodo cognosci debeat revelatio ut sit motivum formale fidei. Controvertitur utrum revelatio ipsa, ut increata et libera actio Dei revelantis, sit motivum partiale fidei an tantum conditio sine qua non. i° Omnes quidem fatentur factum revelationis esse saltem conditionem sine qua non fidei ; ad hoc enim ut credamus, non sufficit ut Deus sit infallibilis et verax, sed requiritur ut aliquid revelaverit. Sed dubitatur utrum revelatio sit, simul cum auctoritate Dei, partiale motivum fidei, an tan­ tummodo aliquid præsuppositum, quod ex se non moveat intellectum ad assentiendum. ISS· (A) Thomiste, plerique, cum Suarez, Lugo, Mazzella, etc., docent revelationem esse motivum partiale fidei, ita ut actus fidei sic enuntiari debeat : “ Credo, quia Deus est verax et revelavit ”. Probatur : — (a) Script. Id enim est motivum partiale fidei quod æque neces­ sarium est ad credendum ac auctoritas Dei; atqui in textibus supra DE FIDET OBJECTO. 93 allatis declaratur fidem fundari non solum super veracitatem Dei, sed etiam supra ejus testimonium, ejus locutionem : “ quia quod sci­ mus loquimur, quod vidimus testamur”, super divinam revelatio­ nem : “ per revelationem Jesu Christi ”, ac proinde eadem vis tribui­ tur revelationi ac auctoritati divinae. (b) Vaticanum, quamvis rem non definiverit, insinuare videtur revelationem esse partiale motivum fidei, dum declarat nos credere propter auctoritatem Dei revelantis. Insuper in plerisque catechismis revelatio assignatur ut motivum partiale fidei : Credo, quia tu, infallibilis veritas, has· veritates revelasti. (c) Rat. Illud est partiale motivum fidei quod formaliter cons­ tituit rationem testimonii et reddit auctoritatem Dei moventem ad assensum; atqui ita est de revelatione activa ; nam auctoritas divina non loquens non est formaliter testificans veritatem, nec movet audientem ad credendum; ergo revelatio activa seu locutio divina vere est, cum auctoritate Dei, motivum formale fideil. 154· (B) Scotiste * autem dicunt revelationem esse solum con­ ditionem sine qua non, ac proinde actum fidei ita exprimendum esse : “credo quia Deus, qui revelavit, verax est”; dicunt enim illud non esse partiale motivum fidei, quod ex se non movet intel­ lectum ad assentiendum veritati revelatae; atqui factum revelatio­ nis ex se non movet intellectum ad assentiendum, cum sola assertio per se non sit probatio; potest enim esse falsa; ergo. — Respon­ dent Thomiste factum ipsum revelationis ex se quidem non esse sufficiens, seu totale fidei motivum, sed sumptum simul cum veracitate divina, vere intellectum movere ad credendum; affirmatio enim alicujus personae veracis certe nos movet ad assentiendum eis quæ dicuntur. 155· Judicium de hac controversia. Ratio dissensus ex eo procedere videtur quod theologi non eodem modo audiunt moti­ vum fidei. Scotiste id tantum vocant motivum quod in se et per se continet vim movendi intellectum, dum conditionem appellant quidquid assensum trahit per vim aliunde acceptam. Thomiste vero motivi nomine designant quidquid movet ad assensum per modum objecti, undecumque vim habeat movendi. Ita quando cre­ dimus Christum esse Filium Dei, Scotistæ dicunt declarationem Christi : Ego sum Filius Dei, esse tantum conditionem, non moti­ vum fidei, quia hæc verba possunt a quolibet proferri, etiam ab amente; Thomistæ autem fatentur præfata verba materialiter sumpta vim non habere movendi ad assentiendum, sed eadem 1 Garrigou-Lagrange, De Revelatione, L I, p. 441-442. * Scotus, In IVSent., lib. Ill, dist. XXXIII, n. 7. Cf. Aureolus, in Pro­ logo, quæst. de Unit, theol., a. 3; Mastrius, Defiàe, q. I *· ·-· CAPUT I. 94 formaliter sumpta quatenus sunt testimonium Christi qui nec falli nec fallere potest, vere concurrere ad assensum, ideoque partiale esse motivum fidei. — Omnes autem concedunt veritatem esse credendam ut revelatam, et auctoritatem revelantis movere assensum plus quam factum revelationis. 156.2° Quaesitum insuper fuit num propositio veritatis revelata, quæ fit ab Ecclesia, sit partiale motivum revelatae fidei. A jfirmative respondet Michael de Medina ». Nega­ tive autem communiter respondent theologi; et merito, (a) Ecclesia enim, veritates revelatas nobis credendas pro­ ponendo, eas docet non suo nomine, sed nomine Dei, et assensum nostrum postulat propter auctoritatem Dei reve­ lantis; ergo auctoritas Ecclesiae non est motivum cur cre­ damus, sed authentica fidei norma qua scimus aliquam veri­ tatem esse credendam, (b) Id non est motivum fidei quod non formaliter movet intellectum et voluntatem credentis, sed tantum declarat revelationem jam existentem; atqui propositio ab Ecclesia facta non formaliter movet mentem credentis, sed tantum authentice proponit veritatem tanquam credendam propter auctoritatem Dei revelantis : ergo propositio ab Ecclesia facta non est vere fidei motivum. 157. Corollarium. Actus fidei divina elici potest sine Eccle­ sia authentica propositione ab acatholicis qui bona fide ignorant in­ fallibilem Ecclesiæ auctoritatem. Thomista docent quidem propositionem veritatis revelatæ ab Ecclesia esse pro catholicis conditionem necessariam ad veram fidem divinam a, cum proxima fidei regula sit infallibilis auctoritas Eccle­ siae. Certum est etiam eos qui culpabiliter hanc regulam rejiciunt, non credere fide divina veritatibus revelatis quas admittunt, cum innitantur privato judicio plus quam divino testimonio. Sed qui bona fide Ecclesiæ auctoritatem ignorant actum fidei divinæ elicere possunt. Nam : (a) Ut quis eliciat actum fidei, requiritur et sufficit, juxta C. Va­ ticanum, ut assentiat veritatibus revelatis propter auctoritatem Dei revelantis : atqui, independenter a propositione Ecclesiæ, potest quis cognoscere aliquot veritates fuisse a Deo revelatas, et eisdem assentire propter auctoritatem Dei; quamvis enim auctoritas Eccle­ siæ sit ordinarium medium, quo certiores fieri possumus de revela­ tione alicujus veritatis, et sola sit completa fidei regula, adsunt alia 1 De recta in Deum fide, L V, c. II. * Cf. Marin-Sola, L'Evolution homogène, t. i, p. 206-229. DE FIDEI OBJECTO. 95 media, v. g., privatum studium, vel propositio privata, quibus certo constare potest Deum locutum fuisse : siquidem historice constare potest, ex dictis in Tr. de Christo legato, Christum esse divinum legatum, ac proinde quidquid docuit esse verbum Dei, et ut tale credendum; ergo acatholicus, qui in bona fide versatur, elicere potest actum fidei divinæ. (b) Si Ecclesiæ propositio exigeretur ipsa fidei natura, nullus actus fidei, etiam primus, fieri posset sine tali propositione; atqui saltem primus actus fidei fieri potest et debet sine infallibili propo­ sitione Ecclesiæ : antequam enim, definitiones Ecclesiæ accipiamus ut infallibiles, logice necesse est ut fide divina credamus, proprio studio, sine ulla publica propositione, esse Ecclesiam infallibilem; secus enim adesset circulus vitiosus. 158. 30 Controvertitur etiam inter theologos sub quo respectu auctoritas Dei cognosci debeat ut sit formale fidei /Λ objectum, utrum lumine rationis an lumine fidei. û Jam vero difficultas in eo sita est quod actus fidei sit simul rationabilis ideoque ratione cognoscendus, et supernaturalis proindeque lumine fidei percipiendus. Tria sunt praecipua systemata : (a) J. de Lugo 1 putat motivum fidei cognosci quidem ratione, sed hanc cognitionem esse supernaturalem, quia Deus ad hanc concurrit gratia supernaturali. — Ex hoc tamen sequitur cognitionem hujus motivi non esse essentia­ liter supernaturalem : credo scilicet Incarnationem quia scio Deum esse veracem et revelasse Incarnationem. Ita fides est veluti conclusio syllogismi : ratio asserit credendum esse quidquid Deus summe verax revelat; atqui Deus revelavit Incarnationis factum; ergo illud credendum est. 159. (b) Secundum L. Billot2, Bainvel aliosque, moti­ vum fidei cognoscitur quidem lumine rationis, sed intellectus, quia non videt rem revelatam, assensum praebet non propter ejus internam evidentiam, sed propter dignitatem et auctori­ tatem Dei revelantis, qui jus habet plenum assensum exi­ gendi. Fides igitur non est discursiva : credo quia auctoritatem Dei revelantis agnoscere volo eique obedientiam præstare, sicut puer credit parentibus quibus plane confidit. — Supernaturalitas vero actus fidei non venit ex objecto 1 Dc fide, disp. VII. — 3 De virtutibus infusis^ p. 72-84 et 203, ed. 1901. Ap · DE FIDEI OBJECTO. 96 97 CAPUT I. materiali et formali, sed “ unice ex principio gratiae qua elevatur operative potentia 160. (c) Juxta Thomistas \ ipsum fidei motivum co­ gnoscitur lumine fidei, cum nihil aliud sit nisi auctoritas Dei revelantis quatenus est auctor ordinis supernaturalis ; et ita fides est vere supernaturalis quoad substantiam, quatenus participes nos efficit divini luminis; est tamen rationabilis, quia motiva credibilitatis quibus certo constat Deum esse veracem et revelasse, ratione cognoscuntur. — Credo igitur quia video in lumine auctoritatis Dei revelantis Deum vera­ cem talem doctrinam revelasse. Motivum igitur fidei est simul id quo et quod creditur; id quo creduntur veritates aliæ revelatae, et id quod simul creditur, cum uno eodemque instanti credamus auctoritati Dei revelantis et veritati par­ ticulari quam revelavit. Quam opinionem amplectimur ut magis consentaneam doctrinae C. Vaticani et magis aptam ad explicandum quo­ modo assensus fidei firmior esse possit quam cognitio motivorum credibilitatis. Etenim motivum formale fidei debet esse supematurale eodem modo ac virtus quam specificat. Atqui virtus fidei, qua mysteria vere supernaturalia credimus, est supernatura­ lis quoad substantiam; ergo motivum fidei supematurale esse debet quoad substantiam. Porro non potest esse tale nisi cognoscatur ipso lumine fidei; si enim ratione cognos­ citur, jam non est supematurale quoad essentiam : nam quod est supematurale entitative eo ipso est supematurale quoad cognoscibilitatem et lumine supernatural! cognosci debet. § II. De SIGNIS REVELATIONIS seu motivis credibilitatis 161. Revelatae veritati assentimur propter auctoritatem Dei revelantis; hic autem assensus non esset rationi con­ sentaneus, nisi revelatio signis quibusdam certissimis divi­ nam suam originem ostenderet : quæ signa dicuntur credi­ bilitatis motiva. Itaque “ voluit Deus, cum internis Spiritus Sancti auxiliis, externa jungi revelationis suce argumenta, facta scilicet divina, atque imprimis miracula et prophetias, 1 R. Garrigou-Lagrange, De Revelatione, L I, p. 458-514. quæ cum Dei omnipotentiam et infinitam scientiam lucu­ lenter commonstrent, divinae revelationis signa sunt certis­ sima et omnium intelligentiæ accommodata ”— Dice­ mus : i° de credibilitate revelationis; 20 de certitudine credi­ bilitatis ad finem requisita. I. De credibilitate revelationis. 162. Thesis : Revelatio Christiana certo credibilis est ex signis externis, præsertim^ miraculis et^prophetiis, quæ sunt signa certissima ejus divinœ originis omnium intelligen accommodata. FI De fide est contra Protestantes Liberales et Modernistas, "qui contendunt sola jnterna ftyperientÎA aut inspiratione privata homines ad fidem moveri : “ Si quis dixerit revela­ tionem divinam externis signis credibilem fieri non posse, ideoque sola interna cujusque experientia aut inspiratione privata homines ad fidem moveri debere, A. S. 123” Dicitur : (a) certo credibilis, non autem evidenter vera; nam veri tas evidenter vera ea est quæ intrinseca evidentia gaudet; atqui fidei mysteria non sunt intrinsece evidentia, sed sunt certo credibilia, quia certo constat ea fuisse a Deo revelata. (b) Ex signis externis, quæ ex dictis in Tr. de Religione, n. 276, sunt signa certissima simul et omnibus obvia. Non negamus quos­ dam homines aliquando ad fidem sola illuminatione interna per­ duci; sed asserimus, secundum doctrinam Christi et Ecclesiae, miracula aliaque ejusmodi facta divina esse signa certissima reve­ lationis, ideoque necessarium non esse ad fidem moveri per solam internam experientiam aut privatam inspirationem. 163. Probatur. (A) Scriptura, (a) Legatis Joannis interrogantibus : “Tu es qui venturus es an alium exspec­ tamus? ” respondit Jesus : “Euntes renuntiate Joanni quæ audistis et vidistis : caeci vident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, etc. ” 3. Ex­ inde colligimus miracula Christi esse signa suae missionis. (b) Praeterea Christus, in disputatione cum Pharisaeis, testimonium Moysis et aliorum prophetarum, testimonium1 Concil. Vatie., de Fide catholica, cap. 3; D. B., 1790. * Vatie., sess. Ill, can. 3 de Fide, D. B., 1812. 3 Matt. XI, 3-5. - - - - - DE FIDEI OBJECTO. CAPUT I. 98 99 ·- que Patris sui, per opera quæ operatur manifestatum, alle­ gat iterum ut signa missionis suae x. Aliunde eos reproba­ vit qui non obstantibus signis, credere nolebant2; declaravit vero Judæorum incredulitatem reprehensibilem non fuisse nisi quia hujusmodi signis veritatem doctrinæ suæ demons­ traverat : “ Si non facio opera Patris mei, nolite credere mihi. Si autem facio, et si mihi non vultis credere, operibus credite 3... Si opera non fecissem in iis, quae nemo alius fecit, peccatum non haberent ” 4. (C) Apostolis tradit potestatem miracula patrandi ut his divina origo doctrinæ quam praedicant probetur; revera : “ Illi autem profecti praedicaverunt ubique Domino coopé­ rante et sermonem confirmante sequentibus signis ” s, id est miraculis quæ prædicationem comitabantur. (d) Apostoli ipsi, ad probandum Christum esse vere Messiam et Filium Dei, ad miracula et prophetias appellant, multique ob miracula ab eis relata aut patrata in Christum credunt6*; Paulus fatetur fidem quam praedicat vanam esse, nisi Christus vere resurrexerit 7; Petrus argumenta allegat e miraculo Transfigurationis et e prophetiis desumpta 89. Ex quibus constat, secundum Christum ejusque Aposto­ los, dari motiva credibilitatis, eaque non exclusive interna sed etiam externa, ad credendum plane sufficientia. 164. (B) Traditione, (a) Tribus prioribus saeculis, Apologetae prophetiis et miraculis divinitatem christianæ religionis probant 9; et frequenter declarant sine validis argumentis credendum non esse : “ Quomodo, ait S. Justi­ nus I0, homini crucifixo crederemus eum esse primogenitum ingenito Deo et futurum judicem universi generis, nisi prædictiones circa ipsum confirmatas eventu videremus? ' Joan., V, 36, 39, 45· * Joan., V, 36-37; X, 25, 38;XII, 37; XIV, 10-12; XV, 24. 'Joan., X, 37-38. — * 4 Joan., XV, 24. — s Marc., XVI, 20. 6 AU., II, 22,43; III, 16, 21,26; V, 12-16; VI, 8; VIII, 6-8, 25; XIII, 12; XIV, 3. Î I Cor., XV, 17. — 8 II Petr., I, 16-19. 9 Quorum brevem conspectum exhibuimus t I. j Proleg. in Apologeticam. n. 39 sq. ’° Apol., I, c. 53, P. G., VI, 406. •'.\\V·' < V (b) Quarto et quinto saeculis, Patres, quamvis fidei mys­ teria humanæ rationi impervia esse tradant, ideoque propter auctoritatem Dei credenda, non minus perspicue docent miraculis probandum esse hæc mysteria fuisse divinitus revelata. Ita, inter Græcos, S. Chrysostomus miracula declarat esse credibilitatis signa, quæ etiam probis necessa­ ria sunt ut credant1 : “ Viden tunc maxime necessarium fuisse ut miracula ederentur, cum probi homines qui dictis attendebant, aderant? Hi enim et facilius credituri erant et gesta accurate observaturi. Et quomodo notus fuisset sine miraculis? ’’ — Inter Latinos, S. Augustinus asserit mysteria credibilia esse, et credi non posse, nisi prius cogi­ taverimus ea esse credenda : “ Nos ergo ad hos refellendos qui prudenter sibi videntur nolle credere quod videre non possunt, etsi non valemus humanis aspectibus monstrare divina quæ credimus, tamen humanis mentibus etiam illa quee non videntur credenda esse monstramus -... Quis non videat prius esse cogitare quam credere? Nullus quippe credit, nisi prius cogitaverit esse credendum 3. 165. (c) Scholasticorum vero mentem exponit 6*. Tho­ mas dum ait : “ Fides non habet inquisitionem rationis naturalis demonstrantis id quod creditur : habet tamen inquisitionem quamdam eorum per quæ inducitur homo ad credendum, puta quia sunt dicta a Deo, et miraculis con­ firmata 4... Non enim crederet nisi videret ea esse cre­ denda vel propter evidentiam signorum vel propter aliquid hujusmodi ” 5. II. De certitudine requisita in judicio credibilitatis. 166. Status quaestionis. i° Juxta omnes, motiva cre­ dibilitatis, praesertim collective sumpta, ex se plane sufficiunt ad moralem certitudinem6 gignendam, independenter a sub1 In Joan., homil. XXIII, n. i, P. G., LIX, 139. 2 De fide rerum qua non videntur, η. I, P. L., t. XL, 171. 3 De pradest. sanctorum, c. II, n. 5, P. L., XLIV, 962. — S. Augustinum hic non agere de solis criteriis internis, ut quidam contendunt, inferri potest ex iis quæ dicta sunt de ejus apologetica in Syn. theol. fund. 4 Sum. theol., 2. 2., q. 2, a. I, ad I. — 5 Ibid., 2. 2., q. 1, a. 4, ad 2. 6 De qua diximus t. I, Proleg. in Apologet., n. 17-18. — 100 CAPUT I. jectivis dispositionibus, et non tantum pro tali vel tali homine, sed pro omnibus sive ignaris sive scientia præditis. Id sane constat, contra Fideistas et Modern istas, ex thesi praecedente et ex iis quæ diximus in 7r. de Christo legato divino. 2° Hæc certitudo debet esse vera, i.-e. omne dubium pru­ dens excludens, non autem mera probabilitas etiam maxima. Quare ab Innocentio XI, 2 martii 1679, hæc propositio repro­ bata est : “ Assensus fidei supernaturalis et utilis ad salutem stat cum notitia solum probabili revelationis, immo cum formidine, qua quis formidet ne non sit locutus Deus ”x; et merito, in decreto Lamentabili, damnata est hæc Modemistarum propositio XXV: “ Assensus fidei ultimo innititur in con­ gerie probabilitatum ” 1 2. Fatemur equidem, inter argumenta quæ ad revelationem probandam adducuntur, quædam esse quæ singillatim sumpta sint probabilia tantum ; sed, ut recte ait Pesch, n. 292, “ falsum est non posse ex multis argumentis per se probabilibus tantum oriri veram certitudinem ”, præ­ sertim quando hæc ad unum idemque probandum tendunt 3. 167. 30 Sed quæstio oritur num motiva credibilitatis ita sint cognoscenda ut singulis absolutam certitudinem afferant an relativam etsi veram. Etenim certitudo duplex esse potest : (a) absoluta, quæ innititur motivis ita validis, ut excludat dubium respectu cujuslibet intellectus etiam sagacis et acuti; quæ pariter multos gradus admittit : scientifica dicitur si critice et historice expenduntur motiva credibilitatis, vulgaris autem, si minus distincte et reflexe eadem percurruntur; (b) relativa, quæ proportionatur captui intellectuali alicujus et sufficit ad certitudinem rationabilem et prudentem producendam de motivis credibilitatis in sim­ plicibus; v. g., auctoritas parentum, pastorum, etc., revela­ tionis factum simplicibus proponentium relativam certitu­ dinem eis affert, etsi veram. 168. Controvertitur autem inter Theologos utrum suffi­ ciat ad actum fidei certitudo relativa motivorum credibili­ tatis, an requiratur absoluta. 1 D. B., n. 1171. — ’ D. B., 2025. 3 Quod lucide exponit J. H. Newman, Grammar of Anent, London, 1874, p. 410 sq.; trad, française par M“* Paris, p. 327 sq. DE FIDEI OBJECTO. 101 (A) Pauci theologi, præsertim antiqui, docuerunt requiri absolu­ tam certitudinem. Nam certitudo relativa excludit quidem dubium actuale, non autem radicitus impedit omne dubium in futurum : qui enim credit cum certitudine tantum relativa, v. g., ex auctoritate pastoris, potest, mutatis circumstantiis, concipere dubium circa fidem suam; atqui ad fidem veram requiritur illa certitudo quæ excludit omne dubium ; secus fides debita firmitate careret. Aliter rem declarat P. Rousselot1 : Motiva credibilitatis, inquit, in omnibus absolutam certitudinem afferre debent, sensu infra explicato, n. 295. Ipsi simplices hanc absolu­ tam certitudinem habent ; nam auctoritas Ecclesiae catholicæ est motivum in se absolute demonstrativum, et aliunde etiam simplices hoc motivum tanquam absolute demonstra­ tivum cognoscere valent ex illuminatione gratiæ quæ eos adjuvat. 169. (B) Plerique tamen theologi moderni, ut Suarez, Lugo, Kilber, Mazzella, Franzelin, Card. Billot, etc., docent relativam sufficere certitudinem 23. Etenim (a) ex Script. apparet Deum voluisse homines ab aliis hominibus edoceri, et ex ore eorum accipere doctrinam revelatam : “ Labia sacerdotis custodient scientiam et legem requirent ex ore ejus" 3; “ Interroga patrem tuum et annuntiabit tibi, majores tuos, et dicent tibi ” 4; Christus ipse ad turbas et discipulos dicebat : “ Super cathedram Moysi sederunt Scribæ et Pharisæi. Omnia quaecumque dixerint vobis, servate et facite” 5. — Ex his aliisque textibus, et ex generalipraxi, sub Antiqua et Nova Lege, veritates revelatas accipiendi quales a parentibus et sacerdotibus traduntur, constat hujus­ modi auctoritatem, quæ nonnisi relativam praebet certitu­ dinem, sufficiens esse credibilitatis motivum. 170. (b) Ad rationabiliter firmiterque credendum, suffi­ cit, in judicio credibilitatis moralis certitudo quæ prudens dubium actu excludat. Atqui hanc præbet certitudo rela­ tiva, cum, ex hypothesi, datis subjecti dispositionibus, men­ tem quietare valeat. 1 Rech. di Sc. Religieuse, mai-juin 1910, p. 248-252. *Cf. Suarez, disp. IV, sect. 5-6; Lugo, disp. V, η. 25; Kilber, ed. Migne, p. 545 sq.; Mazzella, n. 750; Harent, in D. T. C., VI, 225. 3 Malach., II, 7. — 4 Deuter., XXXII, 7. — s Maith., XXIII, 2.3. Major autem probatur ex eo quod secus fides plerisque impossibilis evaderet. Quomodo enim possent pueri et rudes diu et attente motiva credibilitatis expendere ut abso­ lutam certitudinem acquirerent, quando carent tum ingenii acumine tum tempore necessario? Christus tamen voluit eos ad fidem venire, cum regnum suum non doctis tantum, sed etiam et praecipue parvulis offerat : “ Abscondisti hæc a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis ” r. — Quoad paganos, sæpe non aliud motivum credibilitatis habent quam missionariorum auctoritatem vitae sanctitate firmatam. In his et similibus casibus non habetur nisi relativa certi­ tudo; sed, curti hæc sufficiat ad prudens dubium excluden­ dum, nil prohibet quin ad fidem sufficiat. Si, in rebus humanis et scientificis, plerique homines etiam doctissimi longe plurima quæ norunt aliorum auctoritate acceperunt, absque personali investigatione, nonne æquum est ut, in rebus religiosis, parentum aliorumve magistrorum etiam fallibilium auctoritati fidamus? 171. (c) Ad minorem confirmandam, hæc addimus : si quid deest ex parte moralis certitudinis in judicio credibili­ tatis quoad dispositiones morales subjecti, id Deus supplet per gratiam2, dummodo homines faciant quod in se est. Gratia quidem non efficit ut motiva ex se insufficientia fiant ex se sufficientia, sed duo præstat, nempe ut vis motivorum objective sufficientium magis perspicue apprehendatur, et insuper ut motiva ad certitudinem absolutam gignendam imparia, sufficientem certitudinem moralem conferant sim­ plicibus qui sedulo veritatem inquirunt. 172. Solvuntur difficultates, (a) Nec dicatur ad veram fidem requiri certitudinem quæ omne dubium, non solum præsens, sed etiam futurum excludat. Certitudo enim relativa, quæ præsens dubium expellit, dubia etiam futura præcavere potest. Nam, si, mutatis circumstantiis, simplices majore indigent evidentia, Deus 1 Maith., X, 25. ’ De quo agit A. Gardeil, La Crédibilité et l'Apologétique, Paris, Gabalda, 1908, p. 97-13°· Qu° sensu autem gratia suppleat motivis insufficientibus definiri poterit e controversia inter J. B. Bainvel, in R. P. A., t. VI, 190S, p. 163-181, et A. Gardeil, ibid., t. VII, 1908, p. 178-201, 271-281. DE FIDEI OBJECTO 103 providebit eis præbendo media ad majorem certitudinem acquiren­ dam, v. g., eos inducendo ad consilium exquirendum doctiorum qui eos docebunt quomodo magis scientifice fidei fundamenta investigare valeant. Deus enim neminem deserit, ut ait Vatica­ num 1 .· “ Etenim benignissimus Dominus et errantes gratia sua excitat et adjuvat, ut ad agnitionem veritatis venire possint, et eos, quos de tenebris transtulit in admirabile lumen suum, in hoc eodem lumine ut perseverent, gratia sua confirmat, non deserens nisi deseratur ”, (b) Si res ita se habet, urgent adversarii, etiam falsa religio, ut Mahumetanismus, potest esse sufficienter credibilis, utpote parentum testimonio innixa. — Non diffitemur quidem hujusmodi religionem esse aliquando subjective credibilem; sed putamus eos qui bona fide cam colunt, paulatim Deo juvante, amplexuros christianismum, aut saltem eas veritates quae necessariae sunt ad salutem; magnum tamen esse discrimen inter eos et Catholicos, cum hi certitudinem adipiscantur quæ veritatem reddit non solum subjective, sed etiam objective credibilem, et gratia juventur ad hanc veritatem omnesque alias veritates revelatas credendas. 173. Conclusio, (a) In omnibus requiritur vera certi­ tudo de existentia revelationis; certitudo enim relativa dici­ tur talis non quia motivum credibilitatis objective insufficiens est, sed quia non omnes ejus vim sufficienter percipiunt, (b) Attamen adhibenda sunt etiam pro simplicibus motiva eorum menti accommodata quæ absolutam certitudinem conferre valeant, prout sunt prophetiae et miracula tam hodierna quam antiqua, præsertim resurrectio Christi, sanc­ titas quam etiam hodie manifestat Christiana religio, etc. Art. IL De objecto materiali fidei \ 174. Praenotanda. (A) Principium generale est objec­ tum materiale fidei divinœ esse omnia eaque sola quæ divini­ tus revelata sunt; nam, ex dictis de motivo fidei (n. 147), id proprie creditur quod accipitur propter auctoritatem Dei revelantis seu quod stricte cadit sub testimonio Dei talem vel talem veritatem manifestantis. 1 Sess. Ill, cap. 3; D. B., 1794. ’ S. Thom., 2. 2., q. 1, a. 1-2; Suarez, disp. I; Lugo, disp. Ill; Salmantic., disp. I, n. 1-47; Kilber, p. I, a. 2, p. 441 sq. ed. Migne; Mazzella, n. 354-439; Bouquillon, n. 20-46; Billot, th. 10; Labeyrie, La Science de la 1903, P· 188, 201. 5 104 CAPUT I. (B) Divisio. Quibus positis, de objecto materiali fidei tria investigabimus : i° quodnam sit objectum materiale fidei; 2° quaenam sit natura dogmatum seu veritatum fidei; 3° utrum et quomodo dogmata crescere possint. § I. Quodnam sit objectum materiale fidei. Dicemus : i° de ipso objecto ; 2° de modo quo veritas fit objectum fidei. · I. De ipso fidei objecto.1 175. (A) Omnes fatentur objectum materiale primarium fidei, (seu, ut aiunt Scholastici, subjectum vel objectum attri­ butionis, vel objectum formale quod) esse Deum ut finem supematuralem ; eo sensu quod omnes veritates revelatæ ad Deum tanquam ad centrum referuntur. Etenim quæcumque revelata sunt, aut sunt proprie divina aut ad meliorem Dei notitiam et amorem conferunt. Tota siquidem revelatio est vita divina manifestatio : hæc vita contemplatur in Deo, tanquam in fonte, — in Christo mediatore, qui ideo in mundum venit ut hanc vitam nobis largiretur : “ Ego veni ut vitam habeant, et abundantius habeant ” 2, — in hominibus qui eamdem vitam, nempe gratiam per sacramenta accipiunt, per virtutum praxim et bona opera augent, et ita ad vitam æternam disponuntur, ubi Deum perpetuo videbunt atque diligent : “ Hæc est autem vita ætema ut cognoscant te solum Deum verum et quem misisti Jesum Christum ” 3. — Merito igitur ait 5. Thomas' : “Si consideremus materialiter ea quibus fides assentit, non solum est ipse Deus, sed etiam multa alia, quæ tamen sub assensu fidei non cadunt, nisi secundum quod habent aliquem ordinem ad Deum, prout scilicet per aliquos divinitatis effectus homo adjuvatur ad tendendum in divinam fruitionem ”. Deus autem præcipue revelatur in Christo et per Christum ; Dei enim attributa ejusque vita intima et supematurales cum creaturis relationes nobis manifestata sunt in Verbo Incarnato : ita ex eo quod Christus sit vere Filius Dei, novimus Deum vere ésse Patrem ; et ex eo quod conceptus fuerit virtute Spiritus Sancti, novimus Trinitatem personarum in Deo. Insuper Christus, qui tanquam Verbum secreta Patris apprime cognoscebat, eadem nobis manifes­ tavit : “Nemo novit Filium nisi Pater; neque Patrem quis novit nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare ” s. Christus igitur est, * Sum. theol-, & 2æ, q. I. — 3 Joan., 4 X, io. — * Joan., XVII, 3. 4 Sum. theol., 2. 2., q. I, a- I· — 5 Matth., XI, 27. DE FIDEI OBJECTO. 105 post Deum, principale fidei objectum, simulque scala qua ad ipsum Deum pertingimus. (B) Inter revelata, alia ad adificationem spectant, alia revelantur per concomitantium. Ita, cuin L. Billot, triplicis generis distingui potest objectum fidei nostræ : 1) objectum primarium, scilicet Deus ipse; 2) objectum secundarium, nempe veritates de fide et moribus quæ ad ædificationem christianæ doctrinæ et sanctifica­ tionem nostram pertinent; 3) objectum accidentale, quod concomitanter tantum revelatur, v. g., patriarcharum genealogiæ, necnon quædam facta historica nuæ ex se nullam connectionem habent cum Christiana ædificationr. ■ II. De modo quo veritas flt objectum fldei. 176. Hic expendere oportet quomodo veritas revelari debeat ut sit fidei objectum. Hic agitur de revelatione proprie dicta, non autem de sensu religioso seu voce conscien­ tia quam advocant Liberales et Modernisiez z. Quaestio est utrum nempe ad fidem requiratur revelatio immediata an sufficiat mediata; — utrum requiratur formalis an sufficiat virtualis; quid requiratur ut aliqua veritas sit objectum fidei catholica? — utrum requiratur publica an sufficiat privata. 177. Revelationem mediatam plane ad fidem sufficere, nec requiri privatam revelationem cuique factam, constat non solum ex iis quæ diximus de possibilitate et convenien­ tia mediatæ revelationis {De Relig., n. 199-201), sed etiam ex toto Tractatu de Ecclesia, ubi probavimus infallibilem auctoritatem a Christo institutam esse ad proponendas authentice singulis hominibus veritates revelatas. Fides igitur est plerumque ex auditu seu ex externa prædicatione verbi divini; in casibus tamen extraordinariis, ex interna seu immediata illuminatione concipi potest. Manet ergo dicendum i° de veritatibus formaliter revela­ tis ; 2° de virtualiter revelatis ; 30 de requisitis ut aliqua veritas sit objectum fidei divino-catholica; 40 de privatis revelatio­ nibus. i° De veritatibus formaliter revelatis. 178. i Praenotanda. (A) Sedulo distinguenda est veri­ tas formaliter revelata ab ea quæ virtualiter tantum revela1 Quod jam exposuimus De Relig., n. 187, ed. 1925. Γ1 . e ■Μ· 106 CAPUT I. tur (a) Veritas formaliter seii in se revelata dicitur id quod significatur directe vi terminorum juxta sensum a loquente intentum et verbis manifestatum ; sic, v. g., quando dicitur : "Verbum caro factum est”, formaliter Incarnatio Verbi revelatur, (b) Veritas virtualiter seu in alia reve­ lata ea est quæ non directe in se revelatur, sed ex alia pro­ positione formaliter revelata, vere deducitur : in qua conti• tanquam in principio, causa vel radice, ut infra fusius irabitur, n. 188. ' 9. (B) Iterum veritas formaliter revelata potest reve­ lari explicite aut implicite : (a) explicite quando propriis aut cequivalentibus terminis\a Deo enuntiatur : sic divinitas Verbi formaliter-explicite continetur his verbis : “ In prin­ cipio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum " 2 : (b) implicite, quando continetur formaliter in veritate explicite revelata, sicut continetur propositio particularis in universali, aut pars in toto, prout infra decla­ ratur, n. 181. Ita, si revelatur Christum esse hominem, eo ipso implicite revelatur eum constare corpore et anima, qui­ bus constituitur homo. Hæc autem enuntiari potest clare, ita ut ab omnibus statim intelligi valeat, vel obscure, ita ut non appareat nisi per accuratam analysim, vel decursu temporum. 180. 2° Asserta. (A) Certum est omnes veritates forma­ liter-explicite revelatas esse objectum fidei divince. Illud enim est objectum fidei divinæ quod a Deo proprie dicitur ideoque propter ejus auctoritatem creditur, ut patet ex dictis de motivo fidei ; atqui ita est de propositione formaliter-explicite reve­ lata, cum a Deo propriis terminis proferatur et propter ipsius auctoritatem credatur. Quando explicite revelatur propositio, explicite revelantur omnes veritates quæ sunt seu substantialiter eumdem sensum habent ac propositio-4upïÇiteXe^lata?v. g., si dicitur “Verbum caro factum est ” 3, 'expUeUe te velatur \rerbum hominem factum fuisse, quia ex contextu caro idem significat ac homo. 1 Circa, hanc distinctionem modus loquendi theologorum non est omnino idem ; sedulo igitur perpendi debent definitiones a variis scholis date, quales traduntur el explicantur apud Schultes, op. cit., p. 106-115, 166-179. • Joan., I, i. — 3Joan., I, i m : DE FIDEI OBJECTO. 107 181.(B) Certum est pariter veritates formaliter-implicite revelatas esse quoad se objectum fidei, excepto forsan casu speciali infra explicando, n. 184. Etenim illud est objectum fidei quod cadit sub testimonio Dei revelantis ; atqui ita est de veritatibus formaliter-implicite revelatis, quippe quæ a Deo proponantur non quidem ipsis terminis, sed quoad sen­ sum, quatenus in aliis explicite revelatis continentur. Deus enim loquitur more humano, et ejus verba ex communi sensu hominum sunt interpretanda ; vult igitur nobis manifestare omnem veritatem quæ, quoad sensum, eadem .est ac ea quam expresse revelavit aut formaliter sub ea comprehenditur. 182. Quod quidem melius patebit percurrendo praeci­ puos casus in quibus aliqua veritas implicite revelata dicitur. (a) Si duo termini sunt correlativi, uno revelato, alter eo ipso revelatur; v. g., quando Deus Messiam sic alloquitur : “ Filius meus es tu ” x, implicite revelat se esse ejus Patrem, quia termini filius et pater sunt correlativi, ita ut unus non possit sine alio revelari. (b) Revelata una e duabus contradictoriis, eo ipso damnatur altera, et vice versa; ita si revelatur insipiens esse in corde suo dicere : “ non est Deus ”2, implicite declaratur sapiens esse Dei existentiam agnoscere; nam duæ contradictoriæ non possunt esse simul falsae, proindeque qui revelat unam e contradictoriis esse falsam, eo ipso declarat alteram veram esse; pariter si revelatur tres tantum esse in Deo personas, eo ipso quarta excluditur. (c) Quando explicite revelatur totum actuale, id est in se habens partes actu existentes, eo ipso implicite revelantur omnes partes ejus essentiales, nam totum nec esse nec concipi potest sine hujus­ modi partibus; sic Deus revelando Christum esse hominem, impli­ cite declarat eum corpore et anima constitui, cum hæ sint essentiales hominis partes. Idem vero dici nequit de partibus accidentalibus, sine quibus totum existere potest. (d) Posita revelatione totius potentialis, quod habet sub se partes subjectivas, qualia sunt genus respectu specierum, species respectu individuorum, propositiones universales respectu singularium, implicite revelantur omnes partes quæ essentialiter in eo continen­ tur; sic, v. g., revelata universali propositione “omnes homines resurgent ”, implicite declaratur Petrum esse resurrecturum. Jiri O? β h :· fi CAPUT I. 108 183. (C) Quando duceprczmissce alicujus syllogismi expli­ cite revelantur, implicite revelatur conclusio quæ ex eis legi­ time deducitur; nam conclusio in hoc casu solummodo cla­ rius declarat quod jam in praemissis dicitur; v. g., si revelatur omnes Apostolos Spiritum S. accepisse et simul Petrum unum ex Apostolis esse, eo ipso implicite revelatur Petrum accepisse Spiritum Sanctum. 184. (D) Remanet tamen casus dubius expendendus : num videlicet propositio particularis in universali contenta, mediante aliquo facto contingenti, sit objectum fidei ; v. g., num hæc propositio singularis “Pius XI est infallibilis”· contenta in propositione universali “ omnis S. Pontifex rite electus est infallibilis ”, mediante facto contingenti, nempe facto canonicae electionis, sit de fide? 185. (a) Quidam inter antiquos theologos, v. g., Bannez, Cajetanus, negaverunt ; nam, aiebant, ut aliqua propositio sit objectum fidei, necesse est ut sit absolute vera : atqui propositio singularis, de qua agitur, non est absolute vera, cum ejus veritas a facto con­ tingenti pendeat, quod incertum esse potest ; ergo. 186. (b) Hodie autem theologi communiter affirmant talem propositionem esse de fi^e, dummodo factum contingens sit certum certitudine omne prudens dubium excludente, sed eamdem de fide non esse, si factum contingens sit dubium. Etenim statim ac factum contingens certo constat, eo ipso evidenter apparet propo­ sitionem particularem contineri in universali, ac proinde a Deo implicite revelatam fuisse; v. g., in casu allato, statim ac factum canonicæ electionis Pii XI certum evadit ex unanimi consensu Ecclesiae, eo ipso evidenter apparet Pium esse unum ex his legiti­ mis Pontificibus, qui a Christo privilegio infallibilitatis donati sunt Si vero factum contingens non est certum, tunc omnino verificatur ratio a prima opinione allata, scilicet conclusio incerta remanet nec de fide esse potest propositio particularis. Corollaria : (a) Hinc, juxta hanc ultimam sententiam, de fide est hæc propositio singularis, aliæque similes : “ C. Vati­ canum est infallibile ”, quia certo continentur in propositionibus universalibus revelatis. (b) Non est vero de fide quoad no5 1 Christum esse præsentem 187. * Aliquid est de fide quoad se tantum, quando sufficienter revelatur quin tamen hæc revelatio nobis sufficienter constet ; est vero defide quoad nos, quando de revelatione et ejus sensu sufficienter nobis constat. DE FIDEI OBJECTO. 109 sub tali hostia, quia non absolute constat talem hostiam fuisse valide consecratam ; aut hunc puerulum neo-baptizatum esse in statu gratiae, quia non absolute certum est eum fuisse valide baptizatum, nisi forsan pro sacerdote qui Baptismum ministravit : ipse enim scire potest certitudine omne prudens dubium excludente baptis­ mum rite fuisse collatum. 20 De veritatibus virtualiter revelatis. 188. Definitio. Veritas virtualiter tantum revelata seu conclusio theologica stricte sumpta definitur : propositio per verum discursum certo et evidenter deducta e duabus prœinissis, quarum una est formaliter revelata et altera natura­ liter cognita, nec est aliunde formaliter revelata. Dicitur : (a) Deducta, id est illata per verum discursum, per syllogismum vere discursivum, non autem mere expositivum, ita ut conceptus in conclusione enuntiatus sit vere distinctus a conceptu in revelatione contentus et veluti sequela doctrinæ revelatæ. V. g., si dico : “omnes homines resurgent; atqui Petrus est homo; ergo Petrus resurget”; talis syllogismus non est vere deductivus sed solum expositivus, ostendens videlicet propositionem particularem in universali esse contentam. Si autem dico : “ Deus reddet unicui­ que secundum opera sua; atqui Deus non potest ita agere nisi homo sit liber; ergo homo est liber”; hæc propositio est vere conclusio theologica, quia ex præmissa revelata deducitur per discursivum syllogismum, in quo scilicet minor non est mere expositiva, sed continet conceptum distinctum ab eo qui in majori exprimitur ’. (b) Certo et evidenter, ut sic theologica conclusio distinguatur a mera hypothesi, vel probabilitate. (c) E duabus præmissis, etc. ; ita theologica conclusio differt a conclusione quæ defluit ex duabus præmissis revelatis, aut a con­ clusione mere rationali, quæ ex duabus præmissis naturali ratione cognitis deducitur. (d) Nec aliunde formaliter revelata. Aliquando una eademque doctrina revelari potest formaliter et virtualiter : v. g., Verbi con­ substantialitas formaliter revelatur in Scriptura, simulque virtuali­ ter, quatenus deducitur ex eo quod Verbum sit a Patre genitum. Jamvero si hæc veritas, quatenus deducta, vocari possit conclusio 1 Aliam distinctionem proponit P. Marin-Sola, {op. cil., ch. I-II); si discur­ sus fit per modum inclusionis, veritas est vere revelata et definibilis ; si fit per modum connexionis, ideoque per transitum ad aliam realitatem distinctam, non est vere revelata. De quo infra, n. 194. 110 CAPUT 1. theologica, non est tamen conclusio mere et stricte theologica, sed nomen nobilius assumens, vocatur formaliter revelata. Exempla conclusionum theologicarum esse possunt sequentes propositiones : Christus nunquam caruit gratia efficaci; Christus est impeccabilis; Christus etiam ut hic homo, dici nequit filius Dei adoptivus; Christi scientia immunis fuit ab errore : hæc enim ex veritate revelata deducuntur, mediante alia non revelata, nec aliunde sunt formaliter revelata. Hinc una eademque propositio potest esse simul philosophice certa, conclusio theologica, et tandem formaliter revelata; v. g., existentia humanæ libertatis est veritas philosophica, insuper dedu­ citur ex principio revelato “ reddet unicuique secundum opera ejus ”ac proinde sub hoc respectu est conclusio theologica; et tandem est veritas formaliter revelata, ut constat ex textibus allatis in Tr. de Act. Humanis. 189. Quæstio. Num conclusiones theologicæ sint objectum fidei? Controvertitur inter Theologos utrum veritas virtualiter revelata, seu conclusio mere theologica, sit objectum fidei divinae necne, et quidem non tantum quoad se, sed etiam quoad nos. Tres sunt hac de re opiniones : 190. (A) Juxta J/. Canum, Vega, Vasquez, aliosquea, conclu­ sio theologica est objectum fidei, etiam ante definitionem Eccle­ siæ. Addit tamen Canus expresse revelata et conclusiones non eodem modo ad fidem pertinere ; conclusiones enim nonnisi mediate ad fidem spectant, quatenus ex revelatis necessario colliguntur. Illud enim, aiunt, est objectum fidei quod est sufficienter revela­ tum et propter Dei auctoritatem credi potest et debet : atqui ita est de conclusione theologica : (a) sufficienter revelatur, quia Deus, utpote cognoscens necessariam connexionem inter præmissam revelatam et conclusionem, non potest unam revelare quin alteram revelet; (b) aliunde credi potest et debet propter auctoritatem Dei, quia quando Deus revelat aliquam propositio­ nem, eo ipso vult nos credere quidquid cum ea necessario connectitur. Unde negans conclusionem videtur negare ipsam prae­ missam revelatam. Cui sententiæ affinis est opinio quam propugnat M. Tuyaerts 3, nempe omnia cum revelatione connexa ut de fide definiri posse tanquam sufficienter revelata. 1 Matth., XVI, 27. ’ Cf. Melch. Cano, De locis theol., lib. VI, c. 8, ad io; Vega, in Trident IX, c. 39; Vasquez, I p., disp. 5, 3 L'Evolution du dogme, Louvain, 1919. DE FIDEI OBJECTO. Ill 191. (B) Alii, ut Suarez et Lugo,1 distinguunt : tenent theologicas conclusiones non esse quidem fidei objectum ante definitionem Ecclesiæ, bene vero post hanc definitionem. (a) Priorem partem thesis ita probant : 1) illud non est objectum fidei divinae quod credi nequit unice propter auctom Dei revelantis; atqui conclusio theologica credi quit unice propter auctoritatem Dei revelantis, quia crertim quidem propter ejus testimonium, sed partim etia propter evidentiam naturalem unius e praemissis ex qujbus deducitur et propter consequentiam syllogismi ; ergo n propter solam Dei auctoritatem. hi 2) Ut aliquid sit objectum fidei, necesse est ut credatur prppter auctoritatem Dei, ideoque ut Deus intendat illud bis revelare, et hæc intentio certo constet; atqui neutrum 'existit in praesenti casu; nam, etsi theologica conclusio con­ nexa est^ cum praemissa revelata, ab ea tamen distinguitur réalité c proinde Deus unam revelare potest quin eo ipso al m revelare velit ; quamvis enim ipse cognoscat necesriam connexionem inter utramque, liberum ipsi est unam manifestare et alteram humanae rationis investigationi relin­ quere; ergo non constat Deum velle tanquam fidei objectum proponere conclusionem mere theologicam. Quare dici nequit eum qui negat conclusionem hujusmodi eo ipso negare praemissam revelatam ; potest enim negare vel prae­ missam ratione notam vel consequentiam argumenti : porro eutrum a Deo revelatum est. Ergo conclusio theologica on est objectum fidei ante Ecclesiae definitionem. (b) Posteriorem partem sic demonstrare nititur : 1) Sua­ rez : Deus ipse testificatur et sua auctoritate firmat quid­ quid ab Ecclesia definitur, juxta illud : “ Ille (Spiritus S.) vos docebit omnia et suggeret vobis omnia quaecumque ixero vobis ” 23 Atqui, ex hypothesi, conclusio theologica fuit ab Ecclesia definita; ergo cadit sub auctoritate Dei, et t objectum fidei divinae. ■ · 2) Lugo paulo aliter suum argumentum exponit : de fide est, inquit, omne quod ab Ecclesia definitur esse infallibi1 Cf. Suarez, de Fide, disp. Ill, sect. XI; de Lugo, disp. I, n. 268-277. ’Joan., XIV, 26. - -V, ·/ «wfv 112 CAPUT 1. liter verum; atqui conclusio theologica de qua agitur, fuit ab Ecclesia definita : ergo de fide est illam conclusionem esse veram ac proinde objectum fidei divinæ. 192. (C) Thomistarum sententia, (a) Primum quidem præfatas opiniones ita confutant. Ostendunt : i) Suaresium duas res plane distinctas omnino confundere, nempe inspirationem et assistentiam divinam. Ecclesia quidem assistentis privilegio gaudet, proindeque errare nequit, sed non inspiratur a Deo tanquam auctor sacer; atqui hæc assistentia non efficit ut objectum sit revelatum, sed ut Ecclesia errare nequeat circa veritates cum revelatione con­ nexas. — Reapse Ecclesia aliquam veritatem duplici modo proponit, uno modo declarando eam fuisse a Deo revelatam, et hæc est objectum fidei divinæ; altero modo declarando eam esse simpliciter veram, vel connexam cum alia veritate^ revelata, et hæc certa est, immo objectum fidei ecclesiastics*·, sed non est objectum fidei divinæ. Exinde sequitur argumentum Lugonis non valere; ex eo enim sequitur tantum id quod ab Ecclesia definitur esse verum. non autem proprie objectum fidei divins, cum non definiatur ut revelatum, sed esse tantum objectum fidei ecclesiastics. (b) Insuper addunt : Ecclesia nova non condit dogmata, sed solum explicat et proponit fidei nostræ veritates jam in se revelatas; atqui Ecclesia nova conderet dogmata, si per aliquam definitionem de fide faceret quod antea divinæ fidei non erat objectum ; ergo definire nequit conclusiones stricte theologicas ut objectum fidei divinæ. 193. (c) Docent itaque conclusiones proprie theologicas, eas nempe quæ virtualiter tantum revelantur et discursu proprie dicto deducuntur, non esse vere revelatas quoad nos, nec posse definiri tanquam ad fidem spectantes; conclusiones autem . quæ discursu improprie dicto e veritatibus revelatis colligun­ tur esse sufficienter revelatas et ab Ecclesia definibiles. i) Præfatas conclusiones non esse objectum fidei ante Ecclesis definitionem iisdem fere probant argumentis ac * Fides ecdesixstica dicitur assensus propter infallibilem Ecclesiæ auctoritatem præstitus iis veritatibus quæ, etsi non revelatæ, cum revelatis connectuntur. DE FIDEI OBJECTO. 113 Suarez, n. 191.— Easdem non esse definibiles abjEcclesia probant confutando argumenta Suarezii et Lugo n. 192. 2) Adsunt tamen conclusiones theologicae quæ ex veritatibus revelatis colliguntur discursu improprie dicio, quæ nempe formaliter-implicite in Scriptura aut Traditione con­ tinentur, etsi obscure. Antequam clare et evidenter constet eas ita in deposito revelationis contineri, multæ præcedunt disquisitiones multique discursus. Statim ac res certo elu­ cidatur, hæc conclusio definibilis est Ita, v. g., Immaculata Conceptio B. Mariæ Virginis primum habita est tanquam conclusio ex dignitate et sanctitate Matris Dei deducta; postea vero perspectum est eamdem veritatem implicite contineri in traditione et in verbis Evangelii “gratiaplena"; et, accedente Pii IX sollemni definitione, hæc veritas de fide catholica evasit. 194. (D) Inter recentiores Thomistas; P. Marin-Solf specialem opinionem acute et erudite prèponitT. Distin­ guit enim duplicem discursum, unum inclusivum, quo tran­ situs fit de una veritate ad aliam per metaphysicam explica­ tionem prioris ; alterum mere connexivum, quo fit transitus ad realitatem a priore distinctam. Jamvero, inquit, discur­ sus metaphysicus est vere inclusivus, ideoque conclusiones theologicæ a revelatis deductæ principii metaphysici ope, etsi virtualiter tantum revelatæ, vere includuntur in revela­ tione ac definiri possunt ab Ecclesia. Ita ex eo quod reve­ latur Christum esse hominem integrum et perfectum merito deducitur inclusivo syllogismo eum præditum esse intellectu et voluntate, sensibus internis et externis, appetitu sensibili et irascibili necnon passionibus : hæ enim veritates inclu­ duntur in idea hominis integri et perfecti. Possunt CAPUT I. 132 autem determinans, ex analogia cum corporibus. — A fortiori quando inter varias scholas catholicas agitantur quæstiones de ipsa essentia personalitatis, Ecclesia nullum systema imponit, sed ea tolerat quæ cum dogmatibus concordant. Ecclesia itaque suis definitionibus vero dogmatum profectui non obstat, ut mox dicemus, sed obstat ne dogmata falsis philosophi» systematibus adulterentur. § III. De 226. incremento dogmatum ». Status quæstionis. i<> Quo melius doctrinam catholicam statuamus, quædam distinctiones sunt necessa­ riae. (A) Dogmata dupliciter crescere possunt : (a)per novam revelationem, quando scilicet illud quod antea non erat reve­ latum, postea a Deo revelatur : tunc adest progressus simpli­ citer, n. g., talis est institutio septem Sacramentorum, quæ in A. Lege abscondita, postea a Christo revelata est ; (b) per explicitant propositionem alicujus veritatis antea obscure et implicite revelatæ, et tunc adest progressus secundum quid, ut in casu infallibilitatis S. Pontificis, quæ jam a Christo fuerat revelata, sed nonnisi in C. Vaticano clare et explicite ut dogma fidei proposita fuit. (B) Duo tempora distinguere oportet : (a) unum quod ab Adamo usque ad Christi et Apostolorum tempora inclu­ sive se protendit; (b) alterum ab Apostolis, id est, a morte S. Joannis, ultimi Apostolorum, usque ad nos. 227. 20 Jamvero omnes concedunt in prima epocha, ab Adamo nempe ad Christum, fidei articulos crevisse simpli­ citer, seu, aliis verbis, revelationem fuisse successivam et pro­ gressivam, Deo benigne hominum ingenio ac necessitatibus ’ S. Thom., 2» 2«, q. i, a. 7 ; De veritate, q. 14, a. 12; Moehler, La Sym­ bolique, traduction franç., Paris, 1852, t. II, p. 53 sq.; J. H. Newman, An essay on the Development of Christian doctrine, ed. 1890; Franzelin, de Traditione, th. XXII-XXVI; Scheeben, vol. I, n. 597 sq.; Vacant, op. cit., n. 838 sq.; P. de la Barre, De la vie du dogme calh., Paris, 1898, p. 145-257 ; Bainvel, De Magisterio vivo, 1905, p. 117-146; L. Billot, S. J., De sacra tradi­ tione contra novam haresim evolutionismi, Romæ, 1907 ; L. de Grandmaison, Le divelop. du dogme chrltien, in Rev. prat. d'Apol., 1908, t. VI, pp. 5, 81, 401, 881; H. Pinard, in Diet. d'Apol., (cTAlès), voce Dogme, p. 1121-84; E. Dublanchy, in Diet, de Thiol., voce Dogme, t. IV, 1599 sq. ; A- Gardeil, Le donné revili, p. 151-184; A. Palmieri, Il progresso dommatico nel concetto cattolico, Firenze, 1910 ; Schultes, op. cit., p. 210-296; Marin-Sola, op. cil. DE FIDEI OBJECTO. 133 sese accommodante, eorumque mentes pedetentim prépa­ rante ad altiorum mysteriorum manifestationem. Nostri non est propositi hic revelationis historiam texere; præcipua stadia breviter recolere satis erit. (A) Prima revelatio facta est Adamo innocenti, cui saltem revelata sunt ea omnia quæ necessaria sunt ad salutem, nempe existentia Dei supernaturaliter providi et remuneratoris, et insuper quædam præcepta positiva, ut infra exponetur (De Deo Creante, n. 867). (B' Patriarchates revelatio, ab Adamo ad Moysen variis patriar­ chis facta, præter fidem in Deum remuneratorem, complectebatur confusam alicujus redemptoris promissionem, præcepta ritusque, præsertim circumcisionem, ad servandum monotheismum, tuendam notionem specialis Providentia erga familiam Abrahæ, et præfiguranda quædam ex mysteriis postea revelandis. 228. (C) Mosaica revelatio patriarchalem complectitur et am­ pliat, distinctius divina attributa manifestando, multaque præcepta moralia, ceremonialia et judiciaria promulgando, quibus populus Israeliticus efficacius ab idololatria et polytheismo removeatur. — Ad hanc revelationem integre servandam, authentice explanandam et successive ampliandam missi sunt Propheta, qui invicte mono­ theismum, adversus contrarias Israelitarum tendentias pravaque finitimarum gentium exempla, integrum servaverunt, incmo magis ac magis perspicue prædicaverunt. Itaque, decursu temporum, per revelationes Prophetis successive datas, notiones clariores prae­ valuerunt inter Judæos, præcipue circa Deum ejusque attributa, Providentiam specialem erga populum Israel, Redemptionem et promissi Messiæ regnum. Ita via parabatur christianæ revelationi. (De Religione, n. 299-342). b» J (D) Christiana tandem revelatio mosaicam accipit, sublatis tamen ceremonialibus et judiciariis, et mirifice perficit, atque ad omnes populos extendit. Ibi Deus manifestatur non solum ut Dominus ac Creator, sed etiam et præsertim ut Pater, qui ex infinita bonitate nos in filios adoptavit, et a servitute peccati redemit per Filium suum unigenitum qui lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo, atque nos indesinenter sanctificat per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis. Tota lex in duobus praeceptis contrahitur : Deum vide­ licet amare debemus ut Patrem, homines vero ut fratres et coharedes ejusdem regni caelestis quod paratum est iis omnibus qui Deum et proximum diligunt. — Hæc autem revelatio fuit primum domi­ nica, per Christum scilicet facta, deinceps apostolica, nempe per Apostolos divino afflatu inspiratos ’. 1 Censent quidam, cum Palmieri, novarum veritatum revelationes non am­ plius factas fuisse post Pentecosten. Communius tamen ac verius alii docent ] -2 - 134 CAPUT I 229. Itaque ab Adamo ad Christum et Apostolos dog­ matum incrementum factum est non solum quantitativum, quatenus novae veritates revelatae sunt, sed etiam qualitativum, in quantum novae revelationes veteribus perfectiores apparent Dici tamen potest omnia dogmata aliquo modo et remote contineri in duabus veritatibus ab initio revelatis, existentia Dei auctoris ordinis supematuralis, et speciali ejus Provi­ dentia circa hominum salutem : in esse enim divino inclu­ duntur omnia quae in Deo ceternaliter existunt, et in divina ac supematurali Providentia omnia quæ temporaliter a Deo dispensantur circa hominum salutem. 230. 30 Exponendum igitur manet quodnam incremen­ tum admitti possit in secunda epocha, id est, a completa cetate apostolica usque ad finem temporum. Ad quod lucidius declarandum, dicemus quo sensu dogmata sint immutabilia, et quo sensu progredi valeant I. De stabilitate dogmatum. 231. Stabilitas dogmatum dupliciter impugnata fuit : (a) Montanistœ, Manichcei, Fraticelli et prœcones evangelii cetemi in Medio Ævo, Anabaptistes, Swedenborgiani et Irwingiani inter Protestantes, contenderunt, etsi diversi­ mode, novam oeconomiam instituendam fore quæ christianæ œconomiæ succederet, et in abundantiori effusione Spiritus Sancti consisteret; (b) ii Protestantes qui privatam inspira­ tionem admittunt, putant novas revelationes in Christiana oeconomia fieri sicut in Veteri Testamento. 232. Thesis : Revelatio Dei publica ita ætate apos­ tolica completa est, ut neque nova œconomia neque novæ publicæ revelationes exspectandæ sint. Thesis, nunquam sub hac forma definita, ita manifeste conti­ netur in universali Ecclesiæ prædicatione ut merito de fide dicenda sit. novas veritates manifestatas esse Apostolis usque ad eorum mortem : ita prophetiæ in Epistolis et Apocalypsi contenue, inspiratio librorum apostolicorum, aliaque hujusmodi nonnisi post Pentecosten manifestata sunt. Cfr. Bainvel, De Magisterio, n. 125. DE FIDEI OBJECTO. 135 i° Probatur Script. (A) Nova œconomia non est instituenda. (a) In Ep. ad Hebrœos, Novum Testamentum Veteri comparatur tanquam perfectum et consummatum cum imperfecto et inchoato, ita ut Novum, præter suam perfec­ tionem, sit firmum et immobile, dum Vetus, propter suam imperfectionem, abrogandum erat : “ Nam si illud prius (Vetus Test.) culpa vacasset, non utique secundi locus in­ quireretur... Dicendo autem Novum, veteravit prius...”1. Exinde Apostolus, exponens prophetiam Aggæi ubi dici­ tur : “ Adhuc semel, et ego movebo non solum terram, sed et cælum ”, ait : “ Quod autem adhuc semel dicit, declarat mobilium translationem tanquam factorum, ut maneant ea quæ sunt immobilia. Itaque regnum immobile suscipientes, habemus gratiam...”2. Ergo Novum Testamentum vere est immobile, nec per aliam oeconomiam mutandum. i 1 (b) Ibidem 3, sacerdotium tam intime cum religiosa oeco­ nomia connectitur, ut, eo immutato, necesse est ut religionis forma seu oeconomia pariter immutetur : “ translato enim sacerdotio, necesse est ut et legis translatio fiat ” ; atqui, teste eodem Apostolo, sacerdotium novæ Legis perpetuum est, nec unquam abrogandum : “ hic autem eo quod maneat in aeternum, sempiternum habet sacerdotium”; ergo nun­ quam erit nova religionis forma. 233. (B) Nec augebitur fidei depositum novis revelationibus. Nova revelatio non est exspectanda, si Apostolis manifestata fuerint omnia quæ revelanda erant, eorumque successores sint solummodo dogmatum jam revelatorum custodes et expositores. Atqui utrumque constat, (a) Prius quidem, nam Christus aperte declarat se Apostolis jam revelasse, aut per Spiritum S. revelaturum esse ea omnia quæ manifestare intendit : “ Adhuc multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo. Cum autem venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem... Ille vos docebit omnia, et suggeret vobis (in memoriam revoca­ bit) omnia quæcumque dixero vobis ” 4; quæ quidem verba, contextu inspecto, satis clare ostendunt Apostolis revelanda ' Hebr., VIII, 7, 13. — 3 Hebr., XII, 27-28. — 3 Hebr., VII, II sq. * Joan., XVI, 12-13; XIV, 26. 4 -.-Z b CAPUT I. 136 fuisse, sive in die Pentecostes, sive in decursu vitæ, ea omnia quæ Christus revelare volebat. Insuper Apostolis præcipit omnia docere quæ ipsis revelata sunt ita ut nil novi post eorum mortem sit exspectandum : “ Docentes eos servare omnia quæcumque mandavi vobis ” x. (b) Posterius autem constat : i) ex agendi ratione Apos­ tolorum qui doctrinam praedicant non quasi a se inventam, sed a Christo ipso traditam, cui nil addere, a qua nil sub­ trahere fas sit; hanc igitur doctrinam vocant fidem, verbum seu normam fidei, didascaliam, traditionem a, ita ut rejicien­ dum sit omne evangelium ab evangelio Christi diversum : “ Sed licet nos, aut angelus de cælo evangelizet vobis prae­ terquam quod evangelizavimus vobis, anathema sit ” 3. 2) Ex disertis verbis quibus doctrina Christiana tanquam depositum perhibetur sedulo custodiendum. “ Formam habe sanorum verborum, quæ a me audisti... O Timothee, depo­ situm custodi, devitans profanas vocum novitates ”4; ex quibus constat Apostolorum successores ea solum, quæ ab eis didicerunt, docere debere, eaque ut sacrum depositum custodire cui nil addi, vel a quo nil detrahi licet. Hinc egregie ait Vincendus Lirinensis 5 .· “ Depositum, inquit, custodi. Quid est depositum? id est quod tibi creditum est, non quod a te inventum : quod accepisti, non quod excogi­ tasti; rem non ingenii, sed doctrinæ, non usurpationis pri­ vatae, sed publicae traditionis; rem ad te perductam, non a te prolatam : in qua non auctor esse debes, sed custos; non institutor, sed sectator; non ducens, sed sequens ”. 234. X’ 20 Tradit. (A) Primis Ecclesiæ saeculis jam ex­ presse credebatur nil addi posse doctrinæ ab Apostolis tra­ ditae, nil ab ea detrahi. Ita Clemens Rom. : “ Quare inanes et vacuas curas relinquamus, et ad gloriosam et venerandam traditionis nostra regulam veniamus ” 6. Hæc autem regula « Matth.. XXVIII, 20. *1 Then.. II, 13; II Cor.. X, 5; II Then.. II, 14, etc. 3 Galat.. I, 8. — Animadvertendum est tamen his verbis non excludi reve­ lationes fidei depositum augentes, sed tantum eas quæ eidem adversarentur. 4 II Tim.. I, 13; Z Tim.. VI, 20. 5 Vine. Lirin., Commonit., η. 22. Ep. ad Corinth.. VII, 2, ed. Funk, I, p. 109. DE FIDEI OBJECTO. 137 nihil aliud est nisi praedicatio Christi et Apostolorum : “ Apostoli nobis evangelii praedicatores facti sunt a Domino Jesu Christo, Jesus Christus missus est a Deo”1. — Idem urget S. Ignatius : “ Studete igitur confirmari in doctrinis Domini et Apostolorum ” 23 4*. Teste Eusebio 3, discipulos hor­ tabatur ut “ apostolorum traditionibus tenaciter inhaererent Necnon S. Polycarpus : “ Ideo relinquentes vanitatem mul­ torum et falsas doctrinas, ad traditam nobis ab initio doc­ trinam revertamur ” 4. Contra Gnosticos, qui philosophicis speculationibus Evan­ gelium adulterabant, S. Irenœus lucide docebat regulam fidei ab omnibus tenendam esse doctrinam apostolicam Ecclesiæ commissam ab eaque fideliter servatam : “Tradi­ tionem quæ est ab Apostolis, quæ per successiones presby­ terorum in Ecclesiis custoditur”; in ea contineri omnem veritatem, eique firmiter adhaerendum esse : “ Non oportet adhuc quaerere apud alios veritatem, quam facile est ab Ecclesia sumere, cum Apostoli, quasi in depositarium dives, plenissime in ea contulerint omnia quæ sint veritatis : ut omnis quicumque velit, sumat ex ea potum vitae ”5. Contra haereticos, Tertullianus plane asserit nil novi inducere licere, sed acceptam a Christo doctrinam fideliter servare : “ Nobis vero nihil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere quod aliquis de arbitrio suo induxerit. Apostolos Domini habemus auctores, qui nec ipsi quidquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt ” 6. — Clemens Alex, pariter haereticos impugnat quatenus ecclesiasticæ traditioni oppositos : “ Homo Dei esse et Domino fidelis esse desiit qui adversus ecclesiasticam recalcitravit traditio­ nem, et in humanarum hæreseon desiluit opiniones ”7. Quod non minus clare asserit Origenes : “ Sed nos illis (haereticis) credere non debemus, nec exire a prima et ecclesiastica traditione, nec ali­ ter credere nisi quemadmodum per successionem Ecclesiæ Dei tradiderunt nobis ” 8. 1 Ibid., XLII, i, ed. Funk, p. 153. 3 H. E., 1. III, c. 26, P. G., XX, 287. 3 Magnes., XIII, I, Funk, p. 241. 4 Philip., VII, 2, Funk, p. 305. s Adv. hares., 1. Ill, c. 2-4, 1. IV, 26, P. G., VII, 847-855, 1053 sq. 6 Deprascript., c. VI, P. L., II, 18. i Stromai., VII, 16, P. G., IX, 531. 8 In Matth. comment., n. 46, P. G., XIII, 1667. >1 CAPUT I. 138 Ex his multisque aliis testimoniis luculenter patet non solum novam oeconomiam, * sed nec novas revelationes exspectandas esse. 235. (B) Ex praxi Ecclesia, quæ : 1) e sinu suo expu­ lit omnes qui sive novam oeconomiam sive novas revela­ tiones admittebant, v. g., Montanistas, Manichaos, Fraticellos et pracones ceterni evangelii; 2) quotiescumque de haeresi damnanda aut de dogmate definiendo actum est, nunquam ad novas revelationes appellavit, sed sedulo inquisivit quid hac de re in Scriptura vel apostolica Tradi­ tione contineretur. Ita 5. Stephanus Papa, in decreto contra Rebaptizantes, in me­ moriam revocat principium jam receptum : “ Nihil innovetur, nisi quod traditum est”1. C. Milevitanum II, 416, declarat “non aliter intelligendum esse quod ait Apostolus... nisi quemadmodum Ecclesia catholica ubique diffusa semper intellexit”2. C. Constantinopolitanum II, 553, disertius etiam affirmat tenendam esse fidem “ab initio donatam a magno Deo et Salvatore nostro Jesu Christo sanctis Apostolis et ab illis in universo mundo prædicatam ”, quam quatuor Concilia explanaverunt, “ omnia vero, quæ non consonant his quæ definita sunt ab iisdem quatuor sanctis Conciliis pro recta fide... aliena pietatis judicantes, condemnamus et anathematizamus ” 3. Et ita de ceteris. 236. (C) Ex apertis Ecclesice declarationibus, præsertim C. Vaticano, ubi statuitur : “ Neque enim Petri successori­ bus Spiritus Sanctus promissus est, ut eo revelante novam doctrinam patefacerent, sed ut eo assistente traditam per Apostolos revelationem seu fidei depositum sancte custodi­ rent, et fideliter exponerent ” 4. Quare divina revelatio “ con­ tinetur in libris scriptis et sine scripto traditionibus, quæ ipsius Christi ore ab Apostolis acceptae, aut ab ipsis Apos­ tolis Spiritu Sancto dictante quasi per manus traditae, ad nos usque pervenerunt ” s. Ex quibus collatis patet integram revelationem aetate apostolica fuisse completam, ideoque novas revelationes publicas minime exspectandas esse. * P. L., Ill, 1128; D. B., n. 46. — 3 Ibid., n. 102 (66). 3D. B., 212; cfr. n. 220, 221. < Sess. IV, cap. 4, D. B.; 1836. — 5 Sess. Ill, cap. 2, D. B., 1787. DE FIDEI OBJECTO. 139 II. De profectu dogmatum. 237. Etsi dogmata sunt substantialiter immutabilia, aliquem tamen progressum accidentalem admittunt, (a) Id negarunt antiqui Protestantes qui contendebant “ Scripturam eamque solam totam esse Protestantium religionem ”, ideo­ que Ecclesiae nullum jus esse dogmata auctoritative expli­ candi, et tanquam totidem corruptelas rejiciebant omnes dogmaticas definitiones. Hodierni tamen Anglicani non pauci concedunt definitiones, a primo ad quintum saeculum ab Ecclesia indivisa conditas, accipiendas esse, ceteras vero, quæ a sola Ecclesia Romana procedunt, esse rejiciendas, (b) Semi-Rationalistœ autem, duce Gunthero, talem pro­ gressum admittunt, ut, scientiarum et philosophiæ ope, dog­ matum sensus haberi possit alius ab eo quem antiquitus Ecclesia definierat. Longius procedunt Modernistes, quo­ rum placita superius jam exposuimus, n. 211. Contra quos errores, exponemus : i° veram naturam pro­ fectus dogmatici; 2° modum qtto fit profectus; 3 causas ejusdem. i° De natura profectus dogmatici. n non in eo 238. Thesis la : Progressus dogmatum II consistit ut eis sensus tribuendus sit alius ab eo que II intellexit Ecclesia. De fide est contra Guntherum, ex definitione Vaticana 1 : “ Si quis dixerit fieri posse ut dogmatibus ab Ecclesia pro­ positis, aliquando secundum progressum scientiæ sensus tribuendus sit alius ab eo quem intellexit et intelligit Eccle­ sia, A. S. ” Quæ definitio etiam Modernistas attingit. Theoria guntheriana merito reprobata est. Nam : (a) doc­ trinam christianam concipit non ut divinum depositum, sedulo servandum et auctoritative exponendum, sed magis ut philosophicam doctrinam, humanis ingeniis perficien­ dam; hoc autem Patrum et Conciliorum menti esse om­ nino contrarium, ex testimoniis supra allatis, n. 234 sq., jam constat. 1 Sess. Ill, can. 3., De fide et ratione, D. B., 1818. ■ - CAPUT I 140 (b) In explicanda hujusmodi doctrina, præcipuas partes tribuit philosophiae, et magisterium transfert ab Episcopis ad philosophos, ita ordinem hierarchicum a Christo institu­ tum evertens. (C) Nec minus pervertit ordinem inter rationem et fidem; secundum doctrinam catholicam, in rebus divinis ratio fidei subest, ideoque statim ac constat aliquam veritatem esse revelatam, eam credere debemus, ut* postea melius eam intelligere valeamus : Crede ut intelligas; juxta Guntherum vero, ratio fidei præit, eamque sibi subjicit : Intellige ut credas. (d) Ita etiam evertitur infallibilis auctoritas Ecclesiæ : quando enim hæc aliquam veritatem definit, non verba et inanes formulas, sed veritates per verba sensu obvio expres­ sas fidei nostræ proponit; jamvero, si postea harum defini­ tionum mutatur sensus, jam non est progressus, sed adulte­ ratio; ideoque Ecclesia non est indefectibilis. Ita pariter perit substantialis immutabilitas quam supra vindicavimus. Cavendum est igitur, et quidem maxime, ab iis Moder­ nisas, qui, sub prætextu progressus ac criticæ, dogmata intelligere volunt sensu altiori et profundiori quam hucusque ab Ecclesia fuerunt intellecta. 239. Thesis IIa : Progressus dogmatum in eo tan­ tum consistit quod doctrinae revelatae clarior et ube­ rior praebeatur explicatio. Certum est ex Vaticano dicente : “ Crescat et multum vehementerque proficiat tam singulorum quam omnium, tam unius hominis quam totius Ecclesiæ, ætatum ac sæculorum gradibus, intelligentia, scientia, sapientia; sed insuo duntaxat genere, in eodem scilicet dogmate, eodem sensu, eademque sententia ”x. Probatur. Ut existentia dogmatici progressus pateat, requiritur et sufficit ut sint aliquæ veritates obscure et im­ plicite tantum in fontibus revelationis contentæ, et aliunde Ecclesia jus habeat easdem dilucide et diserte explicandi et proponendi. Atqui utrumque constat. ' D. B., 1809. DE FIDEI OBJECTO. 141 240. (A) In fontibus revelatis veritates qucedam obscure tantum et implicite continentur, (a) ’ Deus enim revelans humano ingenio sese accommodare voluit. Jamvero ea est humani ingenii natura ut veritates apprehendat non omnes simul, nec integre et intuitive, sed eas analyst dividendo, synthesi componendo, comparationibus et analogiis illus­ trando x. Aliunde mens nostra, in his veritatibus perci­ piendis, non se habet mere passive, sed active, agri instar plus minusve fertilis, in quo idearum semina, proprii laboris et divinae illuminationis ope, crescere possunt fructusque novos proferre. Deus itaque, ut nostro ingenio se accom­ modaret, non revelavit simul et synthetice omnia dogmata, sed ea quæ magis necessaria erant explicite et clare manifes­ tavit; alia autem implicite et cequivalenter, alia tandem omnino obscure, ut homines inducerentur ad intensius men­ tem suam revelationi applicandam, spe novos aspectus in profunditate depositi christiani reconditos detegendi. Ut rem illustremus exemplis, Deus quidem lucide revelavit Chris­ tum esse Filium suum unigenitum, sed nonnisi cequivalenter eum esse sibi æqualem et consubstantialem. Clare etiam manifestavit Verbum carnem factum fuisse, sed nonnisi obscure unionem inter divinam et humanam naturam factam esse secundum personam seu hypostasim. (b) Insuper doctrina catholica, utpote universalis, omni­ bus temporibus et nationibus, omniumque ingeniis accom­ modari debet; atqui talis accommodatio fieri nequit sine fusiori et lucidiori principiorum explicatione. Ita dogmata Trinitatis, Incarnationis et Eucharistiæ, quæ modo simplici et minime philosophico in Scriptura declarantur, possunt ac debent, decursu temporis, modo magis scientifico expoliri; quod fit philosophice ope, quæ verborum sensum accuratius determinat, exponendo videlicet quid sit intelligendum per naturam, personam, substantiam, accidentia, etc. ; ex quo pro­ fundior ac plenior enascitur dogmatum cognitio. (c) Aliunde veritates revelatæ tam profundœ et multifor­ mes sunt, ut successu temporum, novi aspectus in earum investigatione detegantur, præsertim cum ratio humana, ’ Quod optime declarat J. H. Newman, o/. cit., præsertim pan. I, c. I p. 33 sq., c. n, p. 55 sq. C i ç i 142 CAPUT I. lumine fidei adjuta, revelationis majorem intellectum asse­ quendi sit cupida. Ita ab initio quidem revelatur Christum esse vere hominem ; sed nonnisi post accuratas investigationes definietur ei inesse animam vere rationalem voluntatemque a divina voluntate distinctam. Nonne Protestantes ipsi Scripture studio incumbunt eo precise fine ut magis explicite cognoscant ea quæ nonnisi obscure in ea continentur? Nonne pariter gloriantur falsam suam de justifica­ tione doctrinam per multa sæcula plerisque saltem fuisse penitus ignotam, et a Luthero in sacris Litteris tandem feliciter inventam? Pono hoc nihil aliud est nisi admittere progressum in cognitione dogmatum. 241. (B) Ecclesia jus habet ea quæ obscura et implicita sunt dilucide et diserte definiendi. Quod patet ex potestate docendi, et quidem infallibiliter, divinitus ei collata, ut pro­ batum est in Tr. de Ecclesia, nn. 624 sq., 664 sq. Idem pariter constat ex praxi Ecclesiæ, quæ hoc munus a primis sæculis exercuit Ita regulam fidei catechumenis impositam ante baptismi susceptionem decursu temporum ampliavit, ad fusius et lucidius fidem catholicam contra no­ vas hæreses definiendam. Ita pariter, in Conciliis præser­ tim œcumenicis, novæ dogmatum formulez indesinenter pro­ mulgate sunt, quo efficacius errores refellerentur et quo clarius instruerentur fideles : in Nicæno, consubstantialitas Verbi contra Arianos definitur; in Constantinopolitano I, divinitas Spiritus Sancti contra Macedonianos; in Ephesino, B. Mariæ divina matemitas contra Nestorianos; in Chalcedonensi, duæ naturæ in Christo integræ et inconfusæ contra Eutychianos diserte agnoscuntur, etc. Jamvero si in dogmatibus maximi momenti quæ recen­ suimus aliquod fuit incrementum, nonne etiam majus expectandum est in illis fidei veritatibus quæ veluti sunt con­ sectaria fundamentalium dogmatum, v. g., quoad cultum Christi, B. Virginis et Sanctorum, quoad sacramentorum elementa et efficaciam, aliaque hujusmodi? Protestantes plerique hoc legitimum fuisse, immo necessarium primis Ecclesiæ temporibus libenter fatentur, quo melius errores vitarentur; si vero Ecclesia talem habuerit potestatem prio­ ribus sæculis, cur eamdem retinere non potuit et exercere DE FIDEI OBJECTO. 143 posterioribus? Numquid Spiritus Sanctus, a quo tunc illu­ minata fuerat, eam subito deseruit contra manifesta Christi promissa qui Apostolis eorumque successoribus dixerat : “ Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad con­ summationem saeculi ” x? Quod etiam evidentius patebit, modum exponendo quo dogmata creverunt. 2° Modus quo fit progressus dogmaticus. 242. (A} Omnes theologi fatentur dogmata, in eorum propositione, crescere saltem triplici modo : (a) Lucida et scientifica propositione eorum quae antea quidem explicite credebantur, sed obscure et modo populari : hic habetur progressus ex simplici et populari ad scientificam expressionem dogmatis. Sic mysterium SS. Tri­ nitatis primum obscure traditum fuit sub hac generali formula : “ Credo in Deum Patrem, et in Filium et in Spi­ ritum Sanctum ”, in qua non declaratur sub quo respectu Deus sit unus, sub quo respectu sit trinus : hinc ortae sunt controversiae, et Ecclesia successive definivit Filium Patri esse consubstantialem, Spiritum Sanctum una cum Patre et Filio esse adorandum, Filium a Patre procedere per viam generationis, Spiritum Sanctum ab utroque procedere, etc.; quæ quidem omnia plus minusve obscure in Scriptura et primitiva Traditione continebantur. Qui progressus com­ petit etiam veritatibus quæ fide explicita a Fidelibus credi debent, quales sunt Trinitas et Incarnatio. 243. (b) Explicita propositione eorum quæ nonnisi impli­ cite in fontibus revelatis continentur : hic habetur major progressus, nempe ex fide implicita ad fidem explicitam; qui quidem pro veritatibus explicite ab omnibus credendis admitti nequit, sed tantum pro aliis, v. g., pro quibusdam consectariis Incarnationis, numero sacramentorum, Imma­ culata Conceptione B. Virginis, etc. Ita, ex eo quod in Christo duplex est natura, divina et humana, concluditur in eo esse pariter duplicem voluntatem. * Matt.. XXVIII, 20. •y.; Γ F ~ 144 CAPUT I. 244. (c) Diserta et doctrinali propositione eorum quæ obiter, aut praxi tantum proposita fuerant; hic progressus valde affinis est præcedenti, nec proinde competit nisi veri­ tatibus secundariis quas explicite credere necesse non est. Aliquando enim doctrina non modo doctrinali sed modo praetico proponitur. Ita dogma primatus R. Pontificis im­ plicite continebatur in consuetudine universali deferendi quaestiones fidei ad R. Pontificem (De Ecclesia, n. 717-740). Validitas baptismi ab hæreticis collati non fuerat quidem ab initio diserte tradita, sed implicite continebatur in praxi non rebaptizandi ab hæresi conversos, quæ Romæ et in praecipuis vigebat ecclesiis; postea vero, orta inter S. Cy­ prianum et S. Stephanum controversia, res expresse defi­ nita fuit Attamen dici nequit dogmata primario et principaliter in praxi inveniri ; praxis enim ipsa quamdam doctrinam sup­ ponit et nihil aliud est nisi ejus manifestatio. Ita praxis ad R. Pontificem recurrendi supponit doctrinam primatus jam in textibus Scripturæ et Traditionis contentam. — Ali­ quando tamen praxis viget antequam doctrina clare et explicite enuntietur, prout factum est in praxi non rebapti­ zandi conversos ab hæresi. 245. (B) Controvertitur autem utrum necne progressus fieri possit veritates virtualiter tantum revelatas seu conclu­ siones theologicas definiendo, ita ut hæ de fide divina credi possint ac debeant. De qua controversia jam supra, n. 189 sq. dictum est Non pauci, ut Suarez, de Lugo, Haunoldus, Schiffini, L. de Grandmaison putant Ecclesiam posse defi­ nire non solum tanquam de fide ecclesiastica, sed etiam tan­ quam de fide catholica veritates virtualiter tantum revela­ tas ; neque in hoc esse novam revelationem, sed authenticam manifestationem veritatis jam virtute in objecto formaliter revelato contentæ; hanc autem manifestationem fieri ex assistentia Spiritus Sancti, quæ æquivalet revelationi aut eam consummatx. Quæ opinio probabilitate non caret. Eamdem opinionem, alio tamen modo, propugnat P, Marin’ Suarez, De fide, disp. Π I, sect. XI, η. I; cfr. Schiffini, De virtutibus· infusis, Frib. Br., 1903, P· *44 DE FIDEI OBJECTO. 145 Sola, docens veritates virtualiter revelatas esse definibiles, quando ex revelatis per modum inclusionis deducuntur (supra, n. 194). In praxi, quando aliquid tanquam de fide ab Ecclesia definitur quod antea pro mera conclusione theologica habe­ batur, vi hujus definitionis percipimus veritatem, de qua agitur, implicite, etsi obscure, in veritate formaliter revelata contineri, ideoque eam credimus non ut conclusionem theo­ logicam, sed propter solam Dei auctoritatem. 246. Corollarium. Tria stadia in dogmatum profectu distinguere licet (A) Si agitur de veritatibus explicite cre­ dendis, v. g., Trinitate, Incarnatione : (a) veritas simplici ac populari modo creditur, v. g., credo in Jesum Christum Filium Dei ; (b) investigatur quibus verbis hæc veritas scientifice exprimi valeat, v. g., quo sensu Christus dicatur Filius Dei, quænam sint ejus relationes cum Patre; et sæpe dubia aut errores oriuntur, v. g., sabellianismus et subordinatianismus; (e) Ecclesia tandem, re attente considerata, unum ver­ bum eligit quo veritas catholica lucide ac scientifice decla­ ratur, v. g., Filius declaratur Patri consubstantialis. (B) Quoad veritates secundarias non explicite ab omnibus credendas, tria pariter stadia, modo tamen diverso '.primum, quando, nulla urgente controversia, veritas implicite solum tenetur vel in principio universaliori, vel in usu et praxi magis quam in distincta prædicatione ; secundum, quando doctrinæ punctum obscure vel implicite antea propositum a nonnullis impugnatur, ita ut per aliquod tempus veritas apud multos obscurior fiat ; tertium, quando, inquisitione facta, sub assistentia Spiritus S., res sive sollemni judicio sive communi Ecclesiæ sensu in manifestam praedicationem transit et omnibus credenda proponitur. N. B. Assimilari igitur potest hic profectus incremento quod in scientiis humanis invenitur. In his enim : 1) percipiuntur prima principia modo quodam intuitivo, sed generali et confuso; 2) hæc autem ab intellectu agente, analysis et discursus ope elaborata, modo clariori et distinctiori cum suis conclusionibus intelliguntur; 3) tandem conclusiones ita deductæ cum ipsis comparantur quo tutius detegantur eæ quæ veræ sunt. Ita, quoad revelationem ; s) fide firmiter apprehendimus veritates revelatas, quæ sunt veluti principia seu veritas a Deo data (donné révélé); 2) his autem veri- r 146 CAPUT I. tatibus mentem applicamus, analysis et discursus ope, easdem lucidius intelligimus et ex eis conclusiones deducimus; 3) tandem conclusiones cum ipsis veritatibus revelatis comparamus, ut ita constet conclusionem nihil aliud esse nisi legitimam explicationem veritatis a Deo datæ ». 30 De causis hujus profectus. 247. Profectus dogmaticus fit per cooperationem Dei et hominum, ut patebit ex descriptione causarum quæ ad eum concurrunt. Causa efficiens prima est Spiritus Sanctus, secunda autem Ecclesia docens; causae dispositivœ sunt Patres, theologi ipsique fideles ; causa instrumentait s est ratio humana fide illuminata; causae occasionales sunt hæreses; causa finalis est honor Dei et sanctificatio animarum. Quod breviter declarandum est (A) Causa efficiens duplex est : (a) prima et principalis est Spiritus Sanctus, qui veritatem, quam notam fecerat, sua assistentia non solum tuetur sed lucidiorem reddit, Ecclesiam illuminando, juxta promissum Christi : “ Ille vos docebit omnia et suggeret vobis omnia quæcumque dixero vobis ” 2 ; (b) secunda et proxima est Ecclesia docens, quæ, assistente Spiritu Sancto, auctoritative explicat res implicite et obscure antea traditas, per definitiones S. Pon­ tificis vel Conciliorum, aut etiam per magisterium ordina­ rium, prout exposuimus in Tr. de Font. Revel., η. 955-971· 248. (B) Causæ dispositivœ seu præparantes sunt Patres, theologi et ipsi fideles. Cum enim Ecclesia sit corpus mysti­ cum Christi, Spiritus Sanctus illuminat non tantum caput sed et membra. Attamen horum cooperatio est tantum ministerialis, quia tanquam ministri revelatam doctrinam explicant, et prceparatoria, quatenus non definiunt dogma sed materiam definiendam praeparant, formulas inveniunt aut auctoritatem ecclesiasticam ad veritatem definiendam impellunt. Quam cooperationem praebent præsertim Patres et theologi scientificis investigationibus, sed etiam fideles, 1 A. Gardeii, Le donni rhtlt; L. de Grandmaison, R. P. A., 15 sept 1908, p. 887 ; B. Alio, Germe et ferment, Rev. des Sc. ph. et th., janv. 1907. * Joan., XIV, 26. DE FIDEI OBJECTO. 147 præsertim in iis quæ ad cultum et devotionem spectantx. De quibus jam egimus in Tr. de Font. Rev., n. 972-981. 249. (C) Causa instrumentalis est ratio fide illuminata. Explicatio enim dogmatum fit mediante intellectu, qui doc­ trinam revelatam clarius intelligere nititur vel ex ea con­ clusiones deducere; intellectus autem de rebus fidei tuto inquirere nequit nisi fidei lumine adjutus. 250. (D) Causæ occasionales sunt hœreses, quatenus theologi dogmata diligentius considerant ad efficacius erro­ res confutandos, secundum hæc Augustini verba2 : “Multa quippe ad fidem catholicam pertinentia, dum haereticorum callida inquietudine exagitantur, ut adversus eos defendi possint, et considerantur diligentius, et intelliguntur clarius, et instantius praedicantur : et ab adversario mota quaestio, discendi existit occasio ”, — Reapse haereses Sabellianorum et Arianorum occasiones fuere definiendi relationes inter Patrem et Filium; errores Nestorianorum et Eutychianorum opportunitatem praebuerunt clare exponendi unionem hypostaticam Verbi cum humana natura; errores Pelagianorum et Semi-pelagianorum impugnando, S. Augustinus expo­ livit doctrinam de peccato originali et de necessitate gratiae. 251. (E) Causæ finales seu motiva sunt honor Dei et animarum sanctificatio ; ita Pius IX Immaculatam Concep­ tionem B. Mariae definivit “ad honorem sanctae et individuae Trinitatis, ad decus et ornamentum Virginis Deiparae, ad exaltationem fidei catholicae ”, etc. Explicitior enim cognitio dogmatum lucidius Dei sapientiam et bonitatem manifestat, et ad pietatem fovendam maxime confert : quo clarius enim Deus cognoscitur eo ferventius diligitur. Scholion : de obscuratione fidei. 252. Profectus dogmaticus non est semper continuus; sed fieri potest quasdam veritates per aliquod tempus obnubilari, non ita tamen utprœvaleat generalis obscuratio veritatum gravioris momenti. 1 De influxu sanctitatis in profectum dogmatum cfr. M. d’Herbigny, La thiol, du révélé, p. 166-176. 3 De civit. Dei, 1. XVI, c. 2, n. i, P. L., XLI, 477; cfr. De dono perseve­ rantia, c. XX, n. 53, P. XLV, 1026. II 1} i 253· (a) A liquet, veritates revelat(t per aliquod tempus obnubilari possunt. Licet enim transmissio doctrinæ revelatæ cum assistentia Spiritus Sancti fiat, tamen fit mediantibus hominibus qui plus minusve illuminationi Spiritus cooperantur. Ita Apostoli plenam quidem veritatum per se revelatarum cognitionem habuerunt; sed sequentibus temporibus non omnes veritates explicite et plene fuerunt propositæ. Primum veritates magis essentiales explicite traditæ sunt, aliæ autem prout se dabat opportunitas, præsertim occasione hæreseon. Omnes tamen doctrinæ revelatæ in docu­ mentis traditionis explicite vel implicite continebantur, ita ut omnes ex eis, Doctorum labore et Ecclesiæ judicio, tempore oppor­ tuno extrahi et probari valerent. Ex hac autem minus diserta propositione aliquot veritatum fac­ tum est ut per aliquod tempus quædam veritates obnubilarentur. Sic perfecta æqualitas Verbi cum Patre, etsi in ejus divinitate con­ tenta, in scriptis quorumdam Apologetarum non clare et explicite proponebatur, ita ut, grassantibus erroribus, necesse fuerit in Con­ cilio Nicæno consubstantialitatem Filii explicite definire. Pariter primatus R. Pontificis, clare et explicite tempore S. Leonis M. pro­ positus, postea, occasione schismatis occidentalis, apud multos obnubilatus est. Immaculata Conceptio B. Mariæ Virginis, a Patribus græcis præsertim exposita, apud non paucos Doctores Medii Ævi obscurari coepit, propter difficultatem eam cum univer­ salitate peccati originalis conciliandi. 254. (b) Quando autem aliqua veritas fidei authentice ab Ecclesia definita est, nunquam ita obscurari potest ut adversus eam prævaleat error oppositus. Contingere quidem potest ut aliqua definita veritas, propter hæreticorum subtilitates, in mentibus quorumdam obnubiletur, prout accidit tempore semi-arianismi quoad consubstantialitatem Verbi; sed, etsi fides aliquot fidelium et episcoporum deficiat, fides Ecclesiæ plerorumque fidelium immota manet, ut historice constat. A fortiori admitti nequit generalis obscuratio veritatum fidei, meritoque tanquam heeretica reprobata est propositio 1· Synodi Pistoriensis asserens1 “ postremis hisce sæculis sparsam esse gene­ ralem obscurationem super veritates graviores, spectantes ad reli­ gionem et quæ sunt basis fidei et moralis doctrinæ Jesu Christi ”, CAPUT Π. — DE ACTU FIDEI. 149 CAPUT IL DE ACTU FIDEI. 255. Post dicta de objecto tum formali tum materiali fidei, jam intelligere possumus in quo consistat ipse actus fidei. Ad quod lucidius statuendum : i° praemittimus brevem fidei analysim; 2° postea principia declaramus quibus fidei actus producitur, nempe gratiam, voluntatem et intellectum; 3° controversiam exponimus de ultima fidei resolutione. Art. I. Praenotanda de actus fidei analysi. 256. Analysis actus fidei est designatio elementorum quæ ad ejus productionem concurrunt Jam vero elementa requiruntur alia ad firœparationem, alia ad ipsam productionem actus fidei. 257. i° Ad præparationem actus fidei quinque præsertim requiruntur : tria ad judicium credibilitatis, duo ad judicium credentitatis. y (A) Ad judicium credibilitatis tria sunt necessaria : (a) Revelatio ahcujus veritatis : hæc utique necessaria est, ut ita nobis praebea­ tur objectum credendum \ sufficit autem quaelibet revelatio formalis, sive interna sive externa, sive immediata sive mediata, sive publica sive etiam privata, dummodo tamen certo moraliter constet (b) Propositio revelationis : si enim deest, revelatio ignoratur, nec proinde elici potest fides. Sufficit autem ad fidem divinam privata propositio, supra n. 157; sed ad fidem divino-catholicam, requiritur propositio publica seu authentica ab Ecclesia facta, ut dictum est n. 196. (c) Motiva credibilitatis, quibus cuique certo moraliter constet revelationis factum : hæc necessaria sunt ut fides nostra sit rationa­ bilis; non enim legitime credimus nisi videamus Deum aliquam veritatem revelasse. (B) Ad judicium credentitatis duo requiruntur : (a) Morales dispositiones, sine quibus vis argumentorum quibus præambula fidei demonstrantur, vix percipitur : hic enim agitur de certitudine morali, ad quam requiritur bona voluntas (Theol. fun­ damentalis, n. 33-35). Insuper motivo credentitatis, nempe aucto­ ritati Dei revelantis nemo assentit nisi qui bona voluntate sese Deo submittendi praeditus sit 150 CAPUT Π. (b) Auxilium Dei, quod supernatural est, cum ultimo ad finem supematuralem tendat. 258. 20 In ipsa productione fidei, quinque requiruntur : (a) Motivum propter quod veritatibus revelatis assentimur, nempe auctoritas Dei revelantis, cui libere plenum præstamus obsequium. (b) Objectum credendum : non enim credimus in genere, sed alicui veritati vel veritatum complexui assentimur. (c) Gratia proveniens et adjuvans, quæ nos vocat ad fidem, pium credulitatis affectum excitat, et facultates nostras illuminat1 et inspirat ad assentiendum. (d) Voluntas imperans, quæ (divino afflante Spiritu) intellectum movet ad credendum. (e) Intellectus, qui (sub imperio voluntatis et influxu gratiæ) pro­ prie elicit actum fidei. De his autem variis elementis jam egimus, præter tria ultima quæ proxime ad productionem fidei actus simul con­ currunt ; quæ quidem sunt gratia, voluntas et intellectus. 9 Art. II. De principiis quæ proxime actum fidei producunt. 259. Tria principia ad fidei productionem immediate concurrunt23 : gratia, voluntas et intellectus, juxta illud S. Thomæ 3 .· “ Credere est actus intellectus assentientis veritati divinæ ex imperio voluntatis a Deo motæ per gratiam (Cf. n. 134) 260. Thesis generalis : Actus fidei elicitur ab intel­ lectu, sub imperio voluntatis, Dei praeveniente et adjuvante gratia. In hac thesi quædam sunt de fide, quædam certa, prout infra declarabitur. 1 Gratia illuminat intellectum ad ultimum judicium ferendum quod actum fidei liberum immediate præcedit. 3 Suarez, disp. VI ; Lugo, disp. X; Kilber, p. n, cap. i; Mazzella, n. 562-593; n. 656-676; Billot, th. 15; Bainvel, p. 122-167; Pesch, n. 1241S0; Harent, D. T. C., 171-278; F. Mallet, que la Foi? Paris, Bloud, 1907, ubi tamen voluntatis partes in fide nimis extollit; P. GarrigouLagrange, Do Revel., t. I, ch. XIV. 3 Sum. theol., 2* 2*, q. 2, a. 9. DE ACTU FIDEI. 151 De gratia primum agimus, quia hæc est quæ prior agit tum in intellectum tum in voluntatem; postea de voluntate, cum et ipsa moveat intellectum; tandem de intellectu qui proprie actum fidei elicit. I. De gratia Dei quatenus ad fldem cooperatur. 261. Status quæstionis. Hominem posse sine gratia actus salutares seu ad salutem æternam conducentes perfi­ cere docuerant Pelagiani. Quo errore a S. Augustino confutato et ab Ecclesia condemnato, quidam e Pelagii discipulis, postea Semi-pelagiani dicti, fatentes actus salu­ tares proprie dictos nonnisi gratia juvante perfici posse, nihilominus contenderunt saltem “ initium fidei et imprimis saltem credulitatis1 affectum ” seu voluntatem veram cre­ dendi (non meram velleitatem), quo ad ipsam fidem præparamur, esse a nobis sine gratiæ influxu. — Pelagii errorem, jam a conciliis Arausicano II et Tridentino damnatum, renovavit Hermesius qui contendebat fidem cognitionis oriri necessario secundum mere naturalem constitutionem humani intellectus et humanæ rationis, (supra, n. 142) ideoque ad eam minime requiri actualem gratiam. Ecclesia autem catholica docet fidem esse donum Dei, ideoque gratiam requiri tum ad initium fidei tum ad ipsam fidem. 262. i° Prima pars thesis ; Ad actum fidei perficien­ II fidei ipsumque credulitatis affec­ dum, immo ad initium II requiritur gratia illuminationis et inspirationis. tum, De fide est ex Arausicano, Tridentino et Vaticano infra citatis, quoad gratiam inspirationis ; certum, imo de fide divina, quoad gratiam illuminationis. Nam cogitare modo salutari requirit illuminationem intellectus ; eligere autem et consentire supponit inspirationem in voluntatem, ut jam definivit Arausicanum II. Script. Modo generali Scriptura docet actus salutares sine gratia perfici non posse, ut in Tr. de Gratia probabi­ mus. Speciatim vero ejus necessitatem quoad fidei actum 1 Vox credulitas hic non significat nimiam credendi facilitatem, sed tantum animi affectum quo inclinamur ad credendum : ila Cicero ait : “ Me libenter præbeo credulum ” [Alt., 15, 16). ·. 152 CAPUT II. variis modis declarat, (a) Christus, de fide loquens coram Judæis quorum multi credere nolebant, asserit ad fidem requiri divinam operationem : “ Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum... Omnis qui audivit a Patre et didicit, venit ad me... Sed sunt quidam ex vobis qui non credunt... Propterea dixi vobis, quia nemo potest venire ad me,nisi fuerit ei datum a Patre meo” x. (b) Pau­ lus sæpe affirmat fidem esse donum Dei, donum gratuitum : “ Gratia enim salvati estis per fidem, et hoc non ex vobis : Dei enim donum est ” a; — nec sufficere externam prædicationem, sed requiri internum Dei auxilium : “ Itaque neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incremen­ tum dat Deus ”3; —hominem imparem esse ad aliquid salutare cogitandum : “ Non quod sufficientes simus cogi­ tare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est ” 4. Ex quibus patet actum fidei sine gratia Dei elici non posse. 263. Tradit. (A) Patrum testimonio, (a) Apud GræCOS, S. Chrysostomus animadvertit fidem esse donum Dei .·“ Nec fidei donum est nostrum, sed Dei... Hoc ipsum est Dei donum, ne quis glorietur, ut nos gratos efficiat circa gratiam ” S. (b) Apud Latinos, S. Augustinus primum putaverat, ut ipse fatetur, nos po^se propriis viribus prædicato Evangelio consentire; sed postea, re melius perpensa, errorem suum retractavit, et Pelagianorum necnon Semi-pelagianorum hæreses strenue impugnavit : “ Quocirca, inquit, sicut nemo sibi sufficit ad incipiendum vel perficiendum quodcumque opus bonum... ita nemo sibi sufficit vel ad incipiendam vel ad perficiendam fidem, sed sufficientia nostra ex Deo est”* 6. Alibi testimonia allegat Cypriani qui ipsum fidei initium Deo tribuit, Ambrosii et Gregorii Nazianzeni qui pariter asserunt fidem esse donum Dei ; et ita rem concludit : “ Isti tales tantique doctores dicentes non esse aliquid, de quo tanquam de nostro, quod nobis Deus non dederit, glorie1 Joan., VI, 44, 65, 66. — ’ Ephes., II, 5. — 3/ Car., III, 7. * II Cor., III, 5.-57« Ephes., homil. 4, n. 2, P. G., LXII, 33. 6 De pradest. sanctorum, n. 5, P. L., XLIV, 963. DE ACTU FIDEI. 153 mur; nec ipsum cor nostrum et cogitationes nostras in potes­ tate nostra esse... ut in ipsam Trinitatem credamus et con­ fiteamur etiam voce quod credimus : hæc utique gratiae Dei tribuunt, Dei munera agnoscunt, ab ipso nobis, non a nobis esse testantur ” x. 264. (B) Praecipuum vero argumentum e Conciliis desu­ mitur. (a) C. Arausicanum IIy an. 529 contra Semipelagianos habitum et a Bonifacio II an. 531 confirmatum, decrevit2: “Si quis sicut augmentum, ita etiam initium fidei ipsumque credulitatis affectum, quo in eum credimus qui justificat impium, et ad regenerationem sacri baptisma­ tis pervenimus, non per gratiae donum, id est per inspira­ tionem Spiritus Sancti corrigentem voluntatem nostram ab infidelitate ad fidem, ab impietate ad pietatem, sed natura­ liter nobis inesse dicit, Apostolicis dogmatibus adversarius approbatur Postea subdit nos non posse “cogitare ut expedit (ad salutem) aut eligere sive salutari, id est, evangelicae praedicationi consentire ... absque illuminatione et inspiratione Spiritus Sancti ”. — Quod decretum renova­ vit Tridentinum 3 .· “ Si quis dixerit sine praeveniente Spiri­ tus Sancti inspiratione atque ejus adjutorio hominem credere... posse sicut oportet, ut ei justificationis gratia conferatur, A. S. ” (b) Contra Hermesianos, Vaticanum declaravit fidem esse virtutem supernaturalem, etiamsi per caritatem non operetur^ ideoque donum Dei, ita ut nemo evangelicae praedicationi consentire possit “ sicut oportet ad salutem consequendam, absque illuminatione et inspiratione Spiritus Sancti ” 4. 265. Rat. theol. Patres et theologi duplici ex capite necessitatem gratiae ad fidei actum repetunt, nempe ex supernaturalitate et ex speciali difficultate hujus actus. Sic enim merito arguunt : Gratia actualis necessaria est abso­ lute ad actum vere supernaturalem, moraliter vero ad actum difficilem et passionibus oppositum, ut probatur in Tr. de Gratia. Atqui actus fidei : (a) est vere supernatura9 * De donc perseverantia, η. 49’5°> ■^>· ■£·» XLV, ΙΟ24-Ι°25· • D. Β., 178; cfr. η. ι8ο. — ’ Sess. VI, can. 3; D· B., 813. 4 Sess. Ill, cap. 3 et can. 5; D. B., 1791. 154 CAPUT II. lis, cum sit initium vitæ divinæ in nobis, fundamentum omnium mediorum quibus ad finem nostrum supernaturalem ordinamur, et prælibatio visionis beatificæ quæ vires naturæ cujuslibet excedit ;(b) aliunde est actus valde diffici­ lis, cum importet intellectus plenum assensum veritatibus captum hominis superantibus, sub influxu voluntatis, ideoque superbiae opponatur, et insuper practicas conclusiones involvat, scilicet vitæ innovationem virtutumque praxim, % quæ humanis passionibus maxime adversantur; ergo ad actum fidei requiritur gratia, et quidem duplex, nempe gratia illuminationis pro intellectu et gratia inspirationis pro voluntatex, sicut in omni libero actu. 266. 2° Modus quo gratia ad actum fidei coopera­ tur. (A) Ut rem accurate declaremus, hæc statui possunt : (a) Ut enuntietur judicium speculativum de credibilitate. religionis, non requiritur gratia interna; nam motivum illius actus est ex se naturale, nempe evidentia signorum credibilitatis. (b) Pariter judicium speculativum et certum de credentitate religionis absolute et per se non requirit auxilium internæ gratiæ ; nam, ut hoc judicium feratur, requiritur et sufficit ut verum miraculum agnoscatur cum revelatione connexum, simulque accipiatur auctoritas Dei revelantis; atqui hæc duo non necessario supponunt gratiam internam, cum natu­ rali lumine rationis cognosci valeant; ergo stricte ad hoc non requiritur gratia interna. Ita communiter. 1 Quod egregie declarat J. P. Newman, Discourses to Mixed Congrega­ tions, XI, p. 224 ed. 18S6 : “ Fides est donum Dei, non vero actus solius vir­ tutis humanæ quem nos pro lubitu ponere possumus; et omnino ab actu rationis distincta, licet hæc illam præcedere debeat. Vim alicujus argumenti divinam Ecclesiæ originem probantis experior, credendi necessitatem profiteor, et fieri nihilominus potest ut credere non valeam. Fides non est tantum rationis con­ victio, sed firmus assensus, certitudo clara omni certitudine præstantior. Hujus­ modi assensus a gratia divina, et ab ea tantum generatur in nobis. Dari potest convictio quin actio ipsi respondeat, ita pariter dari potest convictio quin fides eam excipiat. Paucis : religionis motiva neminem ad credendum, sicut moralia motiva neminem ad obediendum cogunt. Nemo nisi volens obedit, nemo nisi volens credit Possumus quidem in fidei materia vel obedientiæ quid bonum sit perpendere, minime vero velle sine Dei gratia — Cf. W. Ward, The Wish to believe; Dubois, La Raison suffit-elle pour aller à la Foi? in periodico Science Caiholiquey août 1S95, P· 811 sq. DE ACTU FIDEI. 135 (c) Ut eliciatur judicium practicum credentitatis et volun­ tas assensum imperet, requiritur gratia proprie supernaturalis. Certum est ; nam actus qui immediate cum assensu fidei conjunguntur procedere debent ab eodem principio super­ natural! ; atqui praefati actus immediate cum ipso assensu fidei conjunguntur, et constituunt quod vocatur pius credu­ litatis affectus ; ergo gratiam internam requirunt. (d) Ut fiat actus fidei salutaris, requiritur absolute gratia supernaturalis. De fide est : hic est enim proprie actus supernaturalis fidei, ad quem eliciendum requiritur, ex thesi, gratia vere supernaturalis, ut constat ex allatis testimoniis. 267. (B) Gratia vero ad fidem necessaria non solum medicinalis est, sed etiam elevans x : (a) medicinalis quidem, quæ nempe voluntatis duritiem infringat, perversas ejus inclinationes sanando, et ita incredulitatis radices extirpet, —> et quæ pariter intellectus tenebras expellat, errores et præjudicia removendo, quo facilius divina revelatio agnos­ catur; constat ex A rausicano declarante (n. 264) per gratiam corrigi voluntatem nostram ab infidelitate ad fidem, ab impietate ad pietatem. (b) Elevans etiam esse debet : nam actus proprie superna­ turalis requirit gratiam proprie supernaturalem seu elevan­ tem. Atqui actus fidei salutaris est proprie supernaturalis, cum sit inchoatio vitæ divinæ in nobis, nos deiformes reddat et ordinet ad visionem beatificam quæ est omnino superna­ turalis. Necesse est igitur ut hic actus proportionetur fini ad quem tendit, ideoque sit vere supernaturalis; id vero fieri nequit nisi elevetur per aliquam gratiam supernaturalem. Id saltem constat quoad ipsum fidei actum. — Si vero agitur de pio credulitatis affectu, res non tam evidenter patet : ex se enim posset homo, medicinali gratia adjutus, in­ clinari ad credendum ; sed, cum hujusmodi actus, secundum divinam providentiam, ad ipsum fidei actum et ultimo ad 1 Medicinalis seu sanans dicitur ea gratia quæ conceditur directe ad subve­ niendum infirmitati naturæ per peccatum originale vulneratae, viresque præbet ad actus bonos naturales quidem sed arduos peragendos; hæc est supernatura­ lis quoad modum, quia, etsi gratuita, non ordinatur ad aliquid supernaturale in se. Elevans autem ea est quæ ita erigit mentem ut eam aptam reddat ad actus vere supernaturales eliciendos. 156 CAPUT II. sanctificationem tendat,merito censendum est eum perfici sub influxu gratiæ non solum medicinalis, sed etiam elevantis. Animadvertendum est etiam, in iis qui fidei infusam vir­ tutem habent, assensum fidei non ex sola gratia actuali, sed etiam ex habitu fidei procedere. 208. (C) Actu fidei semel elicito, Deus animam non deserit, sed jugi influxu adjuvat ut fidem servet et augeat, bonaque opera perficiat ad justificationem necessaria. Simul cum justificatione virtutem seu habitum fidei infundit. Si contingit caritatem per peccatum mortale amitti, non eo ipso amittitur habitus fidei, sed manet ut nos disponat ad actus necessarios ad gratiam recuperan­ dam. Immo, si per actum hæresis aut apostasiæ ipse fidei habitus destruitur, non cessat Deus gratia actuali iterum sollicitare animam ad veram conversionem : “ Tota die expandi manus meas ad populum non credentem et contradicentem ” x. II. De voluntate hominis cpiatenus cooperatur ad fidem 2. 269. Status quaestionis. Fides est non solum donum Dei, sed etiam opus hominis ad quod perficiendum concur­ runt voluntas et intellectus. — Hic duplex vitari debet exces­ sus : fideistarum quorumdam qui docent motiva credibilitatis esse semper insufficientia nec certitudinem parere nisi postquam, sub voluntatis imperio, actus fidei jam elicitus fuerit; semi-rationalistarum, qui voluntatis influxum negant in ipso actu fidei quam fidem cognitionis vocant. Inter hos excessus media stat veritas catholica. 270. i° Thesis secunda pars : ActUS fidei, quamvis ab intellectu eliciatur, fit sub i II perio voluntatis liberæ et bene dispositæ. De fide est, ex Tridentino et Vaticano infra citatis, actum fidei esse liberum, contra Hermesianos, qui contendebant fidem cognitionis (supra, n. 142) consistere 1 Rom., X, 21. ’ Præter auctores jam allegatos, cfr. F. M. Catherinet. Zz rôle di la volonté, dans facte defoi, thèse, 1908; F. Auffret, La liberté et facte de foi in Rev. du Cl. français, XXXIX, 653-658; Dubois, ibid., XL, 85-91 et 537-545; M. J. O’Donnell, Faith and will, in The Irish theol. Quaterly, t. II, jan. 1907, p. 55-71; C. Alibert, La liberté de l'acte defoi, in Rapport gén. sur les Confér. ecclés. de Paris, an. 1905, p. 51-65; R. Hourcade, La volonté de croire, in Bulletin de lit. eccles. (Toulouse), 1911, pp. 229, 268, 317. DE ACTU FIDEI 157 in necessario consensu qui inducitur per argumenta pro veri­ tatibus religionis christianæ ». Cetera in thesi enuntiata certa sunt. Scriptura sæpe docet ad fidem requiri bonam voluntatem liberumque consensum, (a) Posita enim prædi271. catione, ait S. Joannes, alii credunt, alii non credunt : ratio autem hujus discriminis est quod quidam diligunt tenebras dum alii lucem quaerunt : “ Qui credit in eum, non judica­ tur; qui autem non credit, jam judicatus est, quia non credit in nomine unigeniti Filii Dei. Hoc est autem judicium, quia lux venit in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem : erant enim eorum mala opera. Omnis enim qui male agit, odit lucem, et non venit ad lucem, ut non arguantur opera ejus; qui autem facit verita­ tem, venit ad lucem, ut manifestentur opera ejus, quia in Deo sunt facta ” 2 Eamdem veritatem sæpe inculcat Joan­ nes, asserendo Judaeos ideo non credere quia gloriam Dei non quaerunt, quia ex Deo non sunt, sed ex patre diabolo, quia caritatem in se non habent, uno verbo, quia bona volun­ tate carent ad fidem necessaria 3. (b) Apud S. Marcum, actus fidei prœcipitur et mercedem accipit, dum infidelitas aeternis suppliciis punitur : “ Qui cre­ diderit, salvus erit; qui vero non crediderit, condemnabi­ tur’^ : ex quo sane infertur actum fidei esse vere liberum. (c) Quam veritatem S. Paulus sæpe inculcat, laudando fidem Abrahæ quæ, utpote libera et generosa, reputata est illi ad justitiam 5, declarando fide in captivitatem redigi omnem intellectum in obsequium Christi6 (quod S. Paulus alibi obedientiam fidei vocat), ideoque neminem credere nisi volentem, etc. (d) Idem constat ex locis ubi fides ex corde, ex toto corde oriri dicitur; cor enim sæpe voluntatem, praesertim affectuo­ sam, designat Corde enim creditur ad justitiam 7... Si credis ex toto corde ” 8. 1 Acta C. Vat., p. 529. 'Joan., III, 18-21. — 'Joan., V, 31-44; VII, 16-18; VIII, 42-47, etc. 4 Marc., XVI, 16. — 5 Rom., IV, 1-5. — 6 II Cor., X, 5-6; cfr. Rom., I, 7 Rom., X, 10. — 8 Ad., VIII. 37. 158 CAPUT II. 272. Tradit. (A) Patrum testimonio. Inter Graecos, S. Irenœus diserte libertatem fidei asserit : animadvertit enim vim a Deo non inferri hominibus, sed eos liberos ma­ nere non solum in operibus, sed etiam in fide : “ Vis enim a Deo non fit... Et non tantum in operibus, sed etiam in fide liberum et suae potestatis arbitrium hominis servavit Dominus, dicens : Secundum fidem tuam fiat tibi ” L Clemens Alex, docet non solum fidem esse liberam, sed etiam ad eam requiri morales dispositiones, præsertim humilitatem : “ Dicit autem alius propheta : Nisi credideritis, non intelligetis. Quomodo enim admirabilem eorum contemplationem capere po­ tuerit anima, si intus adversetur eorum quæ discenda sunt incre­ dulitas? Fides autem, quam Græci calumniantur, existimantes ina­ nem et barbaram, est voluntaria anticipatio, pietatis assensio”3. Et postea : “ Fide ergo consistit gnosticus : qui se autem existimat sapientem, ea quæ sunt veritatis non attingit, infirmis et instabili­ bus affectibus abreptus... qui se autem existimat sapientem, ne omnino quidem divina vult audire præcepta”3. Inter Latinos, S. Cyprianus fatetur impossibile esse eos ad fidem adducere qui male sunt dispositi : “ Certe et labor irritus et nullus effectus offerre lumen cæco, sermonem surdo, sapientiam bruto; cum nec sentire brutus possit, nec cæcus lumen admittere, nec surdus audire. Hæc considerans, sæpe conticui... cum nec docere indocilem possem, nec impium religione comprimere”45 . S. Augustinus, inquirens num fides ipsa in nostra constituta sit potestate, respondet neminem credere nisi volentem : “ Quid est enim credere, nisi consentire verum esse quod dicitur? consensio autem utique volentis est ; profecto fides in potestate est ” s. Et alibi67 : “ Intrare quisquam Ecclesiam potest nolens, accipere sacramentum potest nolens : credere non potest nisi volens ”. Ceteroquin multoties declarat ad fidem requiri rectas dispositiones, videlicet ut devote ac pie ad religionem accedamusί : “si pius lector accedat, si mitis legat, si non hæretico animo unde rixetur, sed fideli corde unde ædificetur, inquirat ” 8. 273. (B) Concilia fidei libertatem definierunt : Tridentinum contra Protestantes: “Disponuntur ad ipsam justi* Cont. hares., 1. IV, c. 37, nn. 1, 5, P. G., VII, 1099, 1102. 'Strom., 1. II, c. 2, P. G., VIII, 929. — 3 Ibid., c. n, 937. * Ad Denietrianum, c. 1-2, P. L., IV, 545. 5 De spiritu et littera, c. 31, P. L., XLIV, 235. 6 In Joan., tr. XXVI, c. VI, n. 2, P. L·, XXXIV, 1607. 7 Cfr. De utilitate credendi, c. 6, P. L., XLII, 74. 8 Contra Faustum manich., 1. III, c. 5, P. L., XLII, 217. DE ACTU FIDEI. 159 tiam, dum excitati divina gratia et adjuti, fidem ex auditu concipientes libere moventur in Deum... ” *; Vaticanum con­ tra Hermesium declarat fidei actum esse “opus ad sa’utem pertinens, quo homo liberam prœstat ipsi Deo obedientiam, gratiæ ejus, cui resistere posset, consentiendo et coope­ rando”; et rem ita definit : “Si quis dixerit assensum fidei christianæ non esse liberum, sed argumentis humanis neces­ sario produci... A. S. ” 123. 274. Ratione ostendi potest quomodo libertas fidei cum evidentia credibilitatis concilietur. Actus fidei liber est non solum quoad exercitium, quatenus nempe possumus credere aut non credere, attentionem nostram avertendo ab objecto credendo, sed etiam quoad specificationem, quatenus nobis inest possibilitas sive actum contrarium ponendi, dubitando vel negando, sive actum ex objecto formali specifice diver­ sum eligendi, v. g., actum fidei non salutaris quo quis credit non ad se subjiciendum auctoritati Dei,sed ut ea utatur. In quo tamen explicando theologi in varias abeunt sententias. (a) Secundum Thomistas, ideo fidei actus liber est quia intellectus non determinatur ad unum nisi per evidentiam intrinsecam : hæc autem deficit in fide, cum testimonium Dei nobis non manifestet intrinsecam veritatis revelatæ evi­ dentiam, sed solum ejus existentiam; unde fit ut intellectus non sit perfecte quietatus, sed experiri possit dubia, ad quæ expellenda requiritur liber voluntatis interventus. Ita mys­ teria SS. Trinitatis, Incarnationis, etc., etsi evidenter credi­ bilia, remanent intrinsece obscura; atqui, ut ait S. Thomas, “illa sola manifestatio excludit fidei rationem per quam red­ ditur apparens vel visum id de quo principaliter est fides ”3. 1 Sess. VI, cap. 6, D. B., 798. 2 Sess. Ill, cap. 3, can. 5 de Fide, D. B., 1791, 1814. 3 S. Thom., 2a 2æ, q. 5, a. 1; cfr. q. 2, a. 9 ad 2; De veritate, q. 14, a. I, ubi hæc leguntur : “ Non enim assensus (fidei) ex cogitatione causatur, sed ex voluntate, ut dictum est. Sed quia intellectus non hoc modo terminatur ad unum ut ad proprium terminum perducatur, qui est visio alicujus intelligibilis; inde est quod ejus motus nondum est quietatus, sed adhuc habet cogitationem et inquisitionem de his quæ credit, quamvis firmissime eis assentiat; quantum enim est ex se ipso, non est ei satisfactum, nec est terminatus ad unum; sed terminatur tantum ex extrinseco... Inde etiam est quod in credente potest insurgere motus de contrario hujus quod firmissime tenet, quamvis non in intel­ Cfr. Salmant, disp. V, dub. i. ligente vel sciente fl q I ί 160 CAPUT II. 275. (b) Lugo autem, aliique ut Frantelin, Bouquillon *, putant id non sufficere ad libertatem fidei; sunt enim veritates auctoritate evidenter cognitæ, v. g., existentia Romæ aut Napoleonis, de qui­ bus dubitare non valeamus. Quare dicunt fidei actum ideo esse liberum quia iis ad quos mediate tantum pervenit, divina revelatio, etsi moraliter certa, non est evidens; unde tollit dubium prudens, non autem omne dubium : nobis enim non innotescit nisi per con­ siderationem multarum rerum a qua potest quis facile se avertere.* Prophetæ autem et Apostoli, quibus stricto sensu evidentia reve­ lationis esse potuit, potuerunt quidem elicere actum fidei, sed hic actus non fuit liber. 276. (c) Quæ tamen solutio rejicitur a multis, quales sunt Billot, Bainvel, Pesch, Van Noort et ii omnes qui admittunt fidem simplicis auctoritatis, supra, n. 159; nam, etiam quando adest evi­ dentia revelationis, veritatibus revelatis assentimur non propter evidentiam testimonii, sed propter ipsam auctoritatem Dei cui libere submittimur. Hi itaque substantialiter Thomistarum opi­ nioni adhærent, immo addunt voluntatem non solum dubia expel­ lere libertate contrarietatis, sed etiam ita intellectum auctoritati Dei revelantis submittere libertate specificationis, ut non sinat intellectum elicere actum fidei non salutaris, (n. 274). 277· (d) Aliter rem explicat P. Rousselof2 : actus fidei liber est eo sensu quod homo libere eligit se submittere Deo revelanti, et est simul rationabilis, quia clare et certo videt talem assensum esse legitimum. Res sic declaratur : homo vult suum finem con­ sequi et sese ad Deum libere ordinat; ex hac appetitione finis accipit facultatem recte judicandi de rebus religiosis, et, hujus facultatis ope, motiva credibilitatis, v. g., miracula recte interpre­ tatur tanquam argumenta mundi supematuralis divinæque revela­ tionis; credit itaque divinam revelationem libere, quia voluntate eligit submitti Deo; credit rationabiliter, quia mens ejus, lumine divino illuminata, clare videt Deum revelasse eique fidendum esse. Adest igitur actio reciproca intellectus et voluntatis : voluntas qui­ dem Deo obedit, sed obeditio dat oculos : et hi duo actus simul ponuntur. 278. 20 Modus quo voluntas ad actum fidei coope­ ratur, secundum communem Patrum et theologorum men­ tem, ita describi potest : (A) Imprimis requiritur voluntatis rectitudo, quæ veritatem amat : hæc est veluti remota præparatio ad fidem, quatenus mentem dis’ Lugo, disp. II, sect i; Franzelin, De traditione, p. 668-676; Bouquillon, De virt. theol., n. 85-88. — * In Tr. de Fide lithographice edito, p. 67-68. DE ACTU FIDEI. 161 ponit ad veritatem quaerendam et amplectendam. Nam, ut sapien­ ter notat 5. Thomas *, “ cognoscere veritatem est secundum se amabile... sed per accidens cognitio veritatis potest esse odibilis, in quantum impedit ab aliquo desiderato Ergo voluntas debet esse recta, seu diligere et facere veritatem : “ qui autem facit veri­ tatem venit ad lucem ”3. Hæc autem, inter alia, praestat recta voluntas : (a) animum natu­ raliter levem et curis externis et temporalibus irretitum avertit a rebus mere mundanis, et applicat attenta considerationi rerum inte­ riorum et aternarum, ut serio inquirat de vera hominis felicitate et vita futura; nihil enim fidei magis inimicum est quam practicus indifferentismus et fascinatio rerum temporalium ; (b) sensualitatem et voluptatem edomat quibus cor avertitur a religione quæ pravis obstat passionibus 3; (c) patienti et sincera inquisitione praejudicia removet de impossibilitate certitudinem acquirendi circa res supramundanas, de repugnantia miraculi, etc.; (d) superbiam refranat, quæ mentem inclinat ad rejicienda mysteria, utpote inintelligibilia et humanæ dignitatis imminutiva, necnon leges ab extra impositas quasi essent humanæ autonomiæ opposita. 279. (B) Voluntas iterum agit in prœambulis fidei, ad agnoscen­ dum supremam Dei auctoritatem et revelationis factum, et quidem dupliciter : (a) intellectum applicando ad attente considerandas rationes quibus Dei existentia et auctoritas demonstretur, aut reve­ lationis factum certo moraliter innotescat : secus, intellectus indif­ ferens maneret ad hoc potius quam illud considerandum ; (b) mo­ vendo intellectum ad assentiendum supradictis veritatibus; nam, si, per accidens, etiam quoad existentiam Dei, quæ ex se tam evi­ denter demonstratur, ut recte ait L. Billot*, “evidentia non eousque perfundit intellectum, ut per ablationem omnis possibilis dubii, quantumvis imprudentis, penitus eliminetur necessitas applicationis quæ a voluntate sit”; a fortiori, factum revelationis, quod testimo­ niis extrinsecis probatur, quæ, etsi omne dubium prudens exclu­ dant, non adimunt potestatem dubium imprudens concipiendi, requirit voluntatis interventum, ut, omni prorsus dubio remoto, intellectus firmum præbeat assensum, (c) Insuper, quando intel­ lectus fert judicium practico-pradicum, fit libera voluntatis electio quæpius credulitatis affectus vocatur. Nam inchoatio fidei est in 1 Sum. theol., Ia 2æ, q. 29. a. 5, ad 2. — ’Joan., Ill, 21. 3 Hinc G. F. Romanes, positivista ad fidem christianam conversus, scribe­ bat {Thoughts on Religion, 1895, p. 166) : “Now nothing is so inimical to Christian belief as unchristian conduct. This is especially the case as regards impurity : for, whether the fact be explained on religious or non-religious grounds, it has more to do with unbelief than has the speculative reason 4 De virtutibus infusis, Romæ, 1901, p. 202. , Theol. Dogm. (VoL II.) —6 i 162 CAPUT II. affectu, in quantum voluntas determinat intellectum ad assentiendum his quæ sunt fidei. Nam, ut recte ait Pesch, n. 142, “ bonum... quod movet voluntatem ad imperandum assensum est aliquid fidei internum, id est, firma possessio veritatis, et hoc motivum est absolute necessarium, quia voluntas non potest movere intellec­ tum nisi ad id quod apprehenditur ut verum ; dein potest etiam esse aliquid externum, ut timor pcenarum vel spes præmiorum ”, — Gratia movet etiam voluntatem quodam impulsu ad obediendum Deo eique totaliter fidendum. 280. (C) In ipso actu fidei, voluntas duo præstat : (a) imperat assensum, quia intellectus non necessario trahitur evidentia objecti, cum hæc non sit intrinseca, (b) Efficit ut assensus fidei firmior evadat quam meretur pondus rationum ad assensum impellentium, et fiat appretiative summus.1 Motiva credibilitatis sunt conditio prcevia, et quidem necessaria, assensus fidei, non autem ejus regula aut mensura. Firmitas assensus a tribus præsertim causis pendet : 1) a gratia divina; 2) ab ipso motivo fidei, scilicet auctoritate Dei revelantis, quæ ex se est infallibilis et trahit assen­ sum ceteris omnibus firmiorem ; 3) a voluntate, quæ pro sua obeditione et confidentia erga Deum, ita vult credere ut per nullam spem boni et nullum metum mali a pio credendi affectu se sinat abduci. 281. (D) Post fidei actum, voluntas ad fidem servandam coope­ ratur. Etenim in credente insurgere possunt involuntaria dubia ' contra veritates fidei : cum enim intellectus non videat intrinsecam rationem mysteriorum revelatorum, non perfecte quietatur, adhuc habet cogitationem et inquisitionem de his quæ credit, quamvis firmissime eis assentiat. Quapropter, ad hæc dubia removenda, necesse est ut voluntas mentem avertat a rationibus dubitandi eamque convertat ad motivum ipsius fidei, nempe auctoritatem Dei quæ plenam fidem meretur. 282. Corollaria : (a) Hinc intelligi datur cur tam multi non credant, etiamsi motiva credibilitatis sufficienter eis proponantur ; nam, ex dictis, ad credendum, non satis est veritatis propositio, sed requiritur insuper voluntatis seu cordis recta dispositio, qua quis ad consideranda credibili­ tatis motiva efficacius inducatur, et ad assentiendum veri1 Merito igitur ab Innocentia XI damnata est hæc propositio : “ Voluntas jion potest efficere ut assensus fidei in seipso sit magis firmus quam mereatur pondus rationum ad assensum impellentium”. D. B., n. 1171. DE ACTU FIDEI. 163 i- tatibus revelatis suaviter impellatur; hæc autem dispositio multis deest. 283. (b) Hinc etiam fides non est in omnibus œqualis, sed ejus perfectio a dispositionibus voluntatis maxime pendet, et in eodem subjecto augeri potest; unde Apostoli Christo dicebant : “ Domine, adauge nobis fidem ” *. Revera volun­ tas, gratia inspirationis roborata, veritatibus revelatis firmius adhaerere potest : “ Potest ergo fides in aliquo dici major uno modo ex parte intellectus, propter majorem certitudinem et firmitatem; alio modo ex parte voluntatis, propter majo­ rem promptitudinem, seu devotionem vel confidentiam ”1 2. •: III. De intellectu quatenus actum Gdei elicit. 284. Actus fidei, etsi imperatus a voluntate, proprie ab intellectu elicitur. Id negant multi Protestantes, qui fidem, quam fiduciam vocant, collocant in voluntate. A quibus non satis recedunt Modernistœ, qui, etsi a fide non omne elementum intellectuale excludunt, eam tamen potissimum reponunt in quadam totius hominis tendentia in Deum vel in senszi quodam religioso, e latebris subconscientiae erumpente. 285.i° Thesis tertia pars : Fides, quatenus est assen­ sus veritatibus revelatis, proprie elicitur ab intellectu. Certum ac saltem fidei proximum ex Vaticano et Constit. Pii X infra citatis, n. 287, immo, juxta quosdam, de fide ex eadem Constit. Scriptura de fide agens ita loquitur ut manifestum sit eam esse non solum actum voluntatis, sed etiam et præcipue actum intellectus. Ita, Petrus, post audita verba Christi de Eucharistia, fidem suam ita exprimit : “ Et nos credidimus et cognovimus quia tu es Christus, Filius Dei ” 3. Paulus fidem describit tanquam obsequium intellectus : “ Et in captivitatem redigentes omnem intellectum in obse­ quium Christi ” 4. Alibi fidem cum visione beatifica confe­ rens, asserit utrumque esse cognitionis actum : “ Videmus 1 Luc.. XVII, 5. — 3 S. Thomas, 2. 2, q. 5, a. 4. 3 Joan.. VI, 70. — 4 II Cor.y X, 5- ■i 164 CAPUT Π. nunc per speculum in ænigmate : tunc autem facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte : tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum ” x. In ep. ad Hebr. fides exhibetur ut “ argumentum non apparentium ”, qua “ intelligimus aptata esse saecula verbo Dei ”, et qua accedens ad Deum credit “ quia est et inquirentibus se remunerator sit ” 2. Jamvero credere non apparentia, credere Deum esse, utpote cogni­ tionis actus, ad intellectum spectant. S. Joannes asserit fidem esse quasi initium et auroram vitæ ætemæ : “ Quoniam vitam habetis aeternam, qui credi­ tis in nomine Filii Dei ”3; porro vita aeterna primario con­ sistit in perfecta Dei cognitione : “ Hæc est autem vita ætema : ut cognoscant te, solum Deum verum, et quem misisti, Jesum Christum ”4; ergo et fides primario consistit in cognitione Dei, ideoque ab intellectu elicitur. Sæpe etiam asserit fidem esse cognitionem quamdam testimonio fundatam 5, qua vere cognoscimus Christum a Patre exiisse* 6*, et qua vere percipimus veritates divinitus nobis traditas 7, Atqui nulla res vere cognosci potest nisi per intellectum. Ergo intellectus vere elicit actum fidei. 286. Traditione eadem doctrina confirmatur. (A) Pa­ tres modo generali multoties asserunt fidem esse assensum veritatibus revelatis, iis præsertim quæ in Symbolo con­ tinentur, ideoque Symbolum catechumenis exponunt ut rectam fidem mente concipiant. — Insuper diserte asse­ runt fidem esse lumen oculos mentis illuminans : “ Fides, ait S. Cyrillus Hierosol.8, oculus est conscientiam illumi­ nans et intelligentiam pariens ”, S. Chrysostomus docet fidem esse visionem eorum quæ per se sunt occulta, et addit : “Fidei enim opus est intelligentia; ideo dicit: fide intelligimus ”9. Quam doctrinam sic breviter contrahit S. Augustinus IO : “ Cogitat omnis qui credit; et credendo cogitat, et cogitando ’ I Cor., XIII, 12. — · Hebr., XI, i, 3, 6. — 3 IJoan., V, 13. *Joan., XVII, 3. — Joan., Ill, II-I2;XI, 23-27. b Joan., XVII, 8, 21-23. ~ ’ IJoan., I, 1-5; V, 1-15. 6 Catech. V, η. η. P. G., XXXIII, 514. * In Hebr., P. G., LXIII, 151, 155. 10 Deprédestinât. sanctorum n. 5, P. L·, XLIV, 963. DE ACTU FIDEI. 165 î credit ”. Quæ quidem omnia supponunt fidei actum ad cognitionem referri, et ab intellectu elici. Inter scholasticos, S. Thomas rem sic aperte declarat : “ Credere autem immediate est actus intellectus, quia objec­ tum hujus actus est verum, quod proprie pertinet ad intel­ lectum ”». 287. (B) Concilia idem æqui valenter tradunt, præsertim Vaticanum; duplicem enim ordinem cognitionis distinguit, principio et objecto distinctum; “principio quidem, quia in altero naturali ratione et altero fide divina cognoscimus”; declarat nos teneri “ plenum revelanti Deo intellectus et voluntatis obsequium fide præstare ”, et fidem esse virtutem qua “ revelata vera esse credimus, non propter intrinsecam rerum veritatem naturali rationis lumine perspectam, sed propter auctoritatem ipsius Dei revelantis”. Atqui hæc omnia supponunt fidem esse cognitionem, actum nempe intellectus quo veritatibus revelatis assensum praebemus. — Id vero explicite declaratur in professione fidei a Pio X praescripta, die ia Sept. 1910 : “Certissime teneo ac sincere profiteor fidem non esse cæcum sensum religionis e latebris subconscientia erumpentem, sed verum assensum intellectus veritati extrinsecus acceptae ex auditu, quo nempe, quæ a Deo personali, creatore ac domino nostro dicta, testata et revelata sunt, vera esse credimus, propter Dei auctoritatem summe veracis Ex quo sequitur rem esse certam, immo et prope definibilem, cum satis clare in Scriptura teneatur et aliunde saltem tanquam certissima jam assensui nostro a Pontifice proponatur. t jl I ns 3 288. 2° Modus autem quo intellectus cooperatur ad fidei actum, ex dictis facile explicatur, (a) Præeunte divino auxilio, n. 262, et imperante voluntate, n. 270, intel­ lectus attente considerat motiva credibilitatis, et divinum interventum agnoscit; tunc profert judicium speculativum credibilitatis et credentitatis; postea vero, coopérante gratia illuminationis, judicium fertpractico-practicum : quod quidem fit ultimum ex libera electione voluntatis, (b) Sub imperio voluntatis, etsi non videt intrinsecam rerum revelatarum 14 166 CAPUT II. evidentiam, firmum tamen eis assensum praebet propter auctoritatem Dei : et hic est proprie actus fidei ; (c) post elicitum fidei actum, ratio majorem rerum revelatarum intelligentiam quaerit, ut fusius exponetur ubi de habitu inter fidem et sacram scientiam. 2S9. Conclusio generalis. Et ita apparet quomodo actus fidei sit vere actus totius hominis, ad quem producen­ dum concurrunt intellectus et voluntas, et quidem toto tem­ pore quo homo sese disponit ad fidei actum eumque elicit; et simul actus Dei, qui, gratia sua praeveniente et adjuvante, non solum nos vocat ad fidem, sed etiam intellectum illu­ minat voluntatemque inspirat, ut, omnibus remotis impedi­ mentis, peractisque actibus praeparatoriis, fidei actum elicia­ mus, et in fide perseveremus et proficiamus. IV. De processu quo homines ad fidem perveniunt. 290. Processus practicus quo varii homines ad fidem perveniunt diversus est pro diversa singulorum educatione ac mente : docti non eodem modo ac pueri et simplices ad veritatem pertingunt, et, inter doctos, alii aliter, secundum cujusque inclinationes et studia. Insuper multiformis est gratia Dei, et alios quidem via -brevi, immo quandoque miraculosa, alios vero longiori itinere ad fidem perducit. Non omnes igitur, sed praecipuos processus breviter descri­ bemus: nempe processum i° scientificum; 2° puerorum ac ruditim; 30 processum extraordinarium et miraculosum. 291. (A) Processus scientificus, id est, quem nonnulli amplectun­ tur docti qui fidem christianam quærunt, et logicam methodum demonstrationis christiano-catholicæ integre sequuntur. Dico : non­ nulli, quia revera multi etiam inter doctos viam breviorem assu­ munt. Supponimus eos esse recte dispositos, ita ut veritatem accipere parati sint, etiam praejudiciis aut passionibus oppositam : secus enim vim argumentorum vix capere poterunt. (a) Imprimis, duce voluntate, Dei existentiam ejusque scientiam et veracitatem naturaliter expendere et agnoscere debent, consi­ derando videlicet argumenta quæ in Prcelect. Philosophicis expo­ nuntur. Ad cognitionem hujusmodi sufficit per se concursus Dei naturalis; sed, cum hujusmodi cognitio sit præparatio ad fidem, nil prohibet quin auxilium divinitus datum sit supematurale. DE AGTU FIDEI. 167 (b) Postea revelationis factum investigari debet, historiæ ac criticæ ope, motiva credibilitatis considerando quæ exponuntur in Tr. de Vera Religione et de Ecclesia, præsertim argumenta quibus divinitas missionis Christi probatur, necnon auctoritatis infallibilis necessitas. Ad hoc sufficit etiam fer se concursus Dei naturalis, licet Deus auxilio supernatural! tum intellectum tum voluntatem in hoc studio juvare possit, hinc valde expedit ut auxilium Dei fre­ quenti oratione postuletur. — Ex hac duplici consideratione jam efformari poterit judicium speculativum de possibilitate et obliga­ tione credendi : nam si Deus infallibiliter sciens et verax veritates revelavit, eisdem assensum præbere tenemur. Tale judicium in se est naturale, sed, cum sit proxima et positiva præparatio ad ipsum actum fidei, facultates nostræ jam gratia supernatural! ad illud eflbrmandum plerumque juvantur. Haud raro etiam uno eodemque actu percipitur divinus interventus in aliquo signo miraculoso statimque elicitur actus fidei implicitæ. (c) Deinde fertur, cum auxilio gratiæ illuminantis, judicium practico-practicum : ego hic et nunc credere debeo, et voluntas ex pio credulitatis affectu eligit actum fidei imperare. Hic est vere actus fidei supernaturalis, ab intellectu elicitus, sub imperio liberæ volun­ tatis, excitante ac coopérante gratia Dei quæ intellectum illuminat ac voluntatem movet. (d) Postea inquirendum remanet quænam sint in specie veritates a Deo revelatæ, ut explicite credi valeant. Jamvero una e verita­ tibus a Christo manifestatis, est infallibilis auctoritas Ecclesia concessa ad auctoritative proponendas veritates credendas : huic veritati assensus supernaturalis est actus fidei explicitæ ab intellectu elicitus sub imperio voluntatis et influxu gratiæ. Quod peracto, jam facilis erit via ad credendum explicite quidquid Ecclesia infallibilis tanquam de fide proposuerit. 2Ç2. (B) Pueri ac simplices, id est plerique fideles, methodum scientificam sequi non valent, sive propter ingenii infirmitatem, sive propter defectum temporis, ideoque via auctoritatis ad fidem accedunt. (a) Imprimis, quamdiu præjudiciis imbuti non sunt, .propriam ignorantiam circa religionem libenter agnoscunt, necessitatem alicujus auctoritatis sentiunt, ideoque paratos sese exhibent ea omnia credere quæ a viris gravibus honestisque serio proponuntur. Insu­ per qui baptismum susceperunt, habent habitum infusum fidei, et actuales gratias recipiunt, quibus facilius credere possunt; immo etiam non baptizati his gratiis actualibus non carent. (b) Quibus positis, pueri et rudes Dei existentiam et ejus perfectam scientiam et veracitatem cognoscere possunt, sive ratiocinio eorum 168 CAPUT Π. intellectui accommodato, sive saltem auctoritate parentum vel parochi. (c) Insuper, ope ejusdem parochi vel parentum, discunt adesse Societatem religiosam, in toto orbe dispersam, quæ Ecclesia catho­ lica vocatur, et docet omnes veritates religiosas scitu necessarias. Hujus auctoritatem facile admittunt simplices : nam ex una parte naturaliter sunt veritatis discendæ cupidi, et ex altera suam igno­ rantiam agnoscunt; sufficit igitur ut ipsis ostendatur Ecclesiam maxima auctoritate pollere, tum propter numerum, scientiam et sanctitatem membrorum suorum, tum propter inexhaustam in omni­ bus bonis fecunditatem, etc. ; huic plane fidere non dubitabunt. (d) Admissa auctoritate ut ita dicam humana Ecclesiae, facile ad ejus divinam et infallibilem auctoritatem devenient; illa siquidem Ecclesia, quæ humane loquendo tanta auctoritate gaudet, testatur se accepisse a Deo infallibilem potestatem docendi quidquid ad religionem pertinet; cum igitur sit testis omni exceptione major, et aliunde testimonium operibus suis confirmet, rudes ejus divinæ auctoritati assentire rationabiliter possunt, proindeque prudenter credere quidquid definit, propter auctoritatem Dei revelantis, cujus interpres constituta fuit *. 293- (C) Quidam tandem acatholici ad fidem perducuntur via extraordinaria, immo quandoque miraculosa. (a) Nonnulli, occa­ sione alicujus concionis, aut sacræ ceremoniæ, vel infortunii, a Deo interius illuminantur et suaviter ad veram religionem trahuntur, antequam motiva ordinaria credibilitatis critice perpenderint1 2. Hi postea quidem, duce sacerdote aut pio catholico, argumenta quærunt quibus divina revelatio constare valeat; sed eorum con­ versio primum divinæ illuminationi tribuenda est. 1 Hoc sane intellexit Mallock, rationalista ante mortem ad catholicam fidem conversus, qui de Ecclesia catholica hæc scribit (Zr Life worth living, c. XII, p. 304) : “ Primum quod a nobis postulat Ecclesia, est ut eam cognitam habea­ mus, in ejus oculis nostros defigamus, verba oris ejus audiamus, vias ejus et opera investigemus, interiorem ejus spiritum experiamur; quo peracto, ait : “Potestisne vos meæ fidei committere? Mihi in omnibus credendum est; illico enim vobis dico me numquam mentitam fuisse. Potestisne usque adeo mihi credere? Audite : meam narrabo vobis historiam ”. 2 Ita, ut pauca afferamus exempla, F. Brunetière primum attraxit auctoritas doctrinalis et socialis qua catholica Ecclesia gaudet, cujusque necessitatem agnoverat; Coppée suavis ac perennis consolatio quam ægrotis et afflictis afferre solet religio Christiana; Huysmans pulchritudo cultus ac symbolismi catholicismi ; P. Bourget fidelitas in servandis antiquis traditionibus, sine qui­ bus ethica stare nequit. Cfr. A Crosnier, Les Convertis d'hier, Paris, 1910. Sed hæc omnia sunt motiva credibilitatis a C. Vaticano jam declarata sub hac appellatione : “ Ecclesiæ inexhaustam in omnibus bonis fecunditatem DE ACTU FIDEI. 169 (b) Alii quasi inviti divina apparitione immutantur, prout factum est in casu Pauli, aut recentius Alphonsi Ratisbonne, Judæi catho­ licae Ecclesiæ infensi : hæc est conversio vere miraculosa, quæ tota tribui debet gratiæ Dei, et sæpe precibus piæ personæ obtenta fuit : ita conversio Pauli precibus Stephani. 294. Corollarium. De modo incredulos ad fidem trahendil. Conversio incredulorum, eorum scilicet qui fidem amiserunt, est opus difficile, ad quod nonnisi prudenter procedendum est : hæc præsertim attendantur : (A) Ante colloquium : (a) plus orationi quam arti dialecticæ fidendum est, quia fides est donum Dei, precibus præsertim obti­ nendum ; (b) mansuetudo et patientia sunt omnino necessariae, ne per duras increpationes increduli in malo confirmentur; (c) sedulo inquiri debet quid admittat, quid neget adversarius, ut sciatur unde incipiendum sit : inutile enim foret revelationis factum demons­ trare, nisi prius existentia Dei admitteretur. r/ · (B) /n ipso colloquio : (a) paranda est via demonstrationi, manifes­ tando perversum agendi modum coryphæorum incredulitatis, qui ex una parte credere nolunt millenis testibus pro religione catholica loquentibus et ex altera tam facile admittunt, etiam sine sufficienti probatione, ea quæ contra ipsam proferuntur ; v. g., originem homi­ nis a simia libenter admittunt, et simul dogma catholicum quod omnes homines ab una stirpe descendunt impossibile censent; inculcando quædam principia generalia circa insufficientiam rationis, præsertim in eis quæ ad alteram vitam referuntur, circa moralem impossibilitatem completum inveniendi legum codicem, absque revelatione ; ostendendo quot veritates ex humano testimonio aut doc­ tiorum auctoritate admittamus, etiam in rebus humanis, et quam imprudenter agant qui omne prorsus testimonium religioni Chris­ tian® favens, sine scientifica inquisitione rejiciunt. • · ·* · (b) Postea proponenda sunt quædam motiva credibilitatis, captui et ingenio adversarii magis accommodata, curando ne de una quæstione ad aliam transitus fiat, antequam prior elucidetur; quæ motiva exquiri debent non solum in libris theologicis, sed etiam in exem­ plis et dictis eorum qui suam conversionem ad fidem christianam vel catholicam narraverunt2. (c) Tandem incredulitatis radices removere oportet; si causa ejus fuerit corruptio morum, in memoriam revocandi sunt dies innocen1 Cf. Hurter, op. cil., vol. I, n. 145 sq. 2 Inter hujusmodi opera, legi possunt : J. H. Newman, Apologia pro vita sua;O. Brownson, The Convert; Baunard, La Foi et ses victoires, Paris, 5e éd. 1887 ; Lewengard, La splendeur catholique, Paris, 1910,· A. von Ruville, Retour à la Su Église, Paris, 1911, etc. «I J. n· ·· j— CAPUT II. 170 tiæ et |)acis, et addendum gratia Dei omnia obstacula superari posse; si sit superbia, provocare licet ad tot viros doctos, qui post accuratam veritatis inquisitionem, fidem catholicam sunt amplexi strenueque propugnarunt; si judicii levitas, animadvertendum est res æternas serio considerandas esse, cum maxima damna ex earum neglectu oriri valeant ; si fuerint scandala, quæ etiam inter catholicos immo et sacerdotes non desunt, non negentur quidem, quando certo constant, sed humana fragilitate explicentur, ipsisque opponantur heroica virtutum exempla a tot Christianis præbita. (C) Colloquio finito : (a) cavendum est ne increduli nimis festi­ nanter ad fidem impellantur; conversio enim non est opus unius diei, sed patienter exspectanda; (b) interea inculcanda est oratio­ nis necessitas, ut a Patre luminum gratiam fidei obtinere valeant : fides enim est donum Dei omnino gratuitum, nec solius argumen­ tationis fructus. Art. III. Controversia de ultima fidei resolutione. Λ Status quaestionis. Omnes quidem admittunt motivum fidei esse auctoritatem Dei revelantis, supra, n. 148, et actum fidei esse simul rationalem, utpote certis motivis innixum, liberum et supernaturalem. Cum vero auctoritatem Dei et factum revelationis non perspiciamus immediate, sed argumentis demonstremus, quidam rationalistæ objiciunt fidem ultimo resolvi in argumenta humana. Quaerenti enim cur credam Christum esse Deum, respondeo quidem : propter auctoritatem Dei qui hanc veritatem revelare voluit. Sed si iterum quaesierit undenam noverim Deum esse fide dignum eumque revelasse divinitatem Christi, res­ pondeo : id novi ex argumentis credibilitatis. Numquid igitur fides ultimo resolvitur in argumenta humana? Si ita est, non videtur esse actus supernaturalis, nec majorem prae se fert firmitatem et certitudinem quam praemissae argu­ menti credibilitatis. En difficultas. Responderi quidem potest motiva credibilitatis esse tan­ tum praeambula fidei, et praeviam conditionem, non autem elementum fidei constitutivum. Sed remanet explicandum quomodo fides, quæ pendet a motivis credibilitatis ratione notis, possit esse supernaturalis et firmior ipsis motivis. 295. · ·, * » DE ACTU FID 296. Theologi diversimode rem exposuerunt. i° Suarez, quem inulti sequuntur theologi *, præsupponit hominem, antequam fidei actum eliciat, auctoritatem Dei et factum revelationis novisse argumentis humanis; asserit vero fidelem, in ipso actu fidei, non attendere ad hæc argumenta, sed auctoritatem Dei et factum reve­ lationis credi propter ipsam revelationem : Deus enim explicite revelando aliquod mysterium, implicite revelat se esse veracem et se revelare. Itaque quando assentimus veritati revelatæ, v. g., mysterio Trinitatis, tres actus fidei elicimus, nempe : credo Deum esse veracem, credo Deum revelasse Trinitatem, credo Trinitatem. — Ratio præcipua quam affert, hæc est : virtus fidei est prorsus supernaturalis : atqui virtus supernaturalis inniti debet motivo supernatural! ; ergo motivum fidei debet esse supernaturale; porro supematurale non esset, si cognosceretur solius rationis ope : ergo per fidem seu revelationem cognosci debet. 297. 2°J de Lugo animadvertit hanc Suarezii theoriam circulum vitiosum includere : “ Quæso cur credas Deo dicenti se esse summe veracem? Dicis, quia Deus est summe verax : ecce Deo dicenti credis summam ejus veracitatem, quia ipse summe verax, et rursus hoc totum credis, quia Deus dicit se esse summe veracem; quod, quantumcumque explicetur, totum est ludere verbis” \ Quare et ipse aliam viam proponit. Asserit quidem auctoritatem Dei, in actu fidei, neque per fidem, neque per discursum cognosci, sed immediate, ex rationibus intestinis, eo fere modo quo intelliguntur principia per se nota. Ita auctoritas Dei ex ipsa terminorum apprehensione intelligitur, dummodo sic enuntietur : Si Deus loqui­ tur, dicit verum. Pariter factum revelationis, v. g., Deus revelavit divinitatem Christi, etsi non per se evidens ex ipsa apprehensione terminorum, ab Ecclesia tamen proponitur tot et tantis miraculis confirmatum, ut intellectus sine discursu percipiat Deum revelasse hanc divinitatem. Hæc autem cognitio, quamvis immediata, est obscura; aliunde et supernaturalis, cum perficiatur ab intellectu per gratiam elevato et adjuto. Hæc theoria tamen admitti nequit. Etenim : (a) cognitio quam habemus divinæ auctoritatis factique revelationis non est imme­ diata, sed mediata; Dei veracitas pnesupponit ejus existentiam, infinitamque perfectionem, cujus scientifica probatio difficultatibus non caret ; pariter factum revelationis, etiam miraculis firmatum, non agnoscitur nisi attente expensis quæstionibus criticis et histo­ ricis valde implexis, (b) Etiamsi utrumque immediate notum ’ Suarez, De fide, disp. Ill, sect. 6 et 12 ; Scheeben, n. 686 ; G. M. Jansen, Praient, theol. dogmat., I, p. 720. 3 Defide, disp. I, n. 82. 172 CAPUT II. esset, adhæsio utrique data esset cognitio mere prævia, non autem actus fidei vere et intrinsece supematuralis (nn. 158, 160); nec videtur cur, in hac opinione, gratia interveniat, et cur assensus fidei firmior sit. 298. 30 Aliter rem declarant recentes quidam auctores, quales sunt Card. Billot, Pesch, Bainvel, Van Noortx. Motivum fidei est Deus ipse seu ipsa auctoritas Dei reve­ lantis, ante fidei actum ratione vel humana auctoritate cognita; non autem cognitio hujus auctoritatis. Porro auctoritas Dei revelantis, quocumque modo nobis innotuerit certo, meretur assensum super omnia firmum. Cum enim fides nostra sit fides simplicis auctoritatis (n. 159), a volun­ tate imperata quæ intellectum Deo subjicit, mensura firmi­ tatis adhæsionis est auctoritas Dei ipsa; aliunde, adhæsio fidei libera fit supematuralis per gratiam, quæ elevat facultates, illuminat intellectum ad cognoscendum moti­ vum, et inspirat determinationem voluntatis in motivum ipsum. Actus igitur fidei praeceditur duplici judicio :judicio credibilitatis, quo pronuntiatur aliquam doctrinam, statim ac constat eam divini­ tus esse revelatam, prudenter credi posse seu certo esse credibilem, et judicio credentitatis quo pronuntiatur eamdem doctrinam firmi­ ter esse credendam propter nostram a Deo dependentiam. Sed ipse actus fidei fit unice propter auctoritatem Dei revelantis. Si quæris cur Trinitatem credam, respondeo : quia Deus, qui Trinita­ tem revelavit, dignus est fide super omnia. Responsio est adæquata, nec possibile est ulterius inquirere in eadem linea seu quoad moti­ vum credendi. Nam si quæris undenam noverim Deum revelasse Trinitatem et esse fide dignum, respondeo hic non amplius agi de motivo fidei, sed tantum de motivis credibilitatis quæ sunt praeambula ad fidem seu conditio sine qua non. 299. 40 Thomistce* felicius difficultatem solvunt, distin­ guendo inter Deum auctorem naturœ et Deum auctorem ordinis supematuralis. Ratione possumus quidem cognos­ cere auctoritatem Dei auctoris naturœ simulque historicum revelationis factum, quatenus nempe divinus interventus miraculis probatur; et ita fides nostra est rationabilis, quia Billot, De virt. tnfusis, th. 16; Lahousse, De virt. theologicis, n. 132 sq.; Pesch, n. 318-354; Bainvel, op. cit., p. 178 sq.; Van Noort, n. 291-304. ’ Cajetanus, in Sum. theol., 1· 2* q. 1, a. 1 ; Gonet. De Fide, disp. 1, a. 2, n. 55; Salmant, disp. I, dub. 5 : Garrigou-Lagrange, in Revue Thomiste, mai 1912, p. 3S0; mai 1913, p. 3X9'327 î De Revelatione, ch. XIV, art. 3. DE AGTU FIDEL 173 innititur signis credibilitatis ratione cognoscibilibus. Fide autem credimus auctoritatem Dei revelantis quatenus est auctor ordinis supematuralis; et hoc est proprie motivum fide^ et quidem omnino supernaturaley cum nonnisi revela­ tione innotescat. Hoc igitur motivum est simul id quo et quod creditur : id nempe quo creduntur ceteræ veritates revelatae, et id quod creditur seu potius concreditur' cum eodem instanti assentiri possimus auctoritati Dei revelantis et veritati particulari (v. g., divinitati Christi) quam revelat. Itaque, secundum ThomistaS' ultima resolutio formalis et intrinseca actus fidei fit in auctoritatem Dei revelantis prout est id quo et quod creditur. Attamen, ut fidei assensus pru­ denter detur, requiritur tanquam prævia conditio judicium credibilitatis' quo pronuntiamus hanc aut illam veritatem esse certo credibilem, utpote certo divinitus revelatam. Utrumque systema probabile est; sed Thomistarum theoria fidei supernaturalitatem felicius servare nobis videtur. 300. 50 Nova tamen theoria a P. Rousselot' proposita est. Juxta eum, actum fidei non præcedit judicium credibilitatis aut credentitatis; sed judicium hujusmodi simul cum ipso fidei actu uno eodemque actu fit, et quidem modo supernatural!, sub influxu gratiæ. Etenim dari nequit actus fidei naturalis, nec judicium naturale credibilitatis cum sine gratia divinum interventum agnos­ cere non valeamus. Sed statim ac, Dei juvante gratia, percipimus aliquod factum esse miraculosum seu praetematurale, eo ipso cre­ dimus Deum per hoc factum sese manifestasse, ideoque elicimus actum fidei supematuralis. Concedimus aliquid veri in hoc systemate esse, nempe aliquando actum fidei immediate elici, sub influxu gratiæ, absque distincto judicio credibilitatis ; sed negamus impossibile esse ut res aliter se habeat, (a) Imprimis fieri potest ut homo recte dispositus et naturali Dei auxilio adjutus, naturaliter perspiciat yim motivorum credibilitatis, quæ, ut ait Vaticanum' signa sunt certissima divinæ revelationis; illatio enim, qua, v. g e miraculis Christi divinum interventum agnoscimus, proprias vires hominis recte dispositi superare non videtur; immo si negatur id fieri posse naturaliter, nonne eo ipso negatur vis demonstrativa miraculorum? Si miracula sunt per se signa revelationis certissima, omnium ingenio accommo­ data, cur ea percipere naturaliter nequimus? Si nequimus, quo­ modo rationabilitatem fidei nostræ demonstrare valemus? 1 Les yeux de la Foi, in periodico Recherches de sc. religieuse^ mai-juin 1910, P· 1253'258- Cf. Harent, D. T., VI, 260-275. T* i: i ‘ 174 CAPUT II. (b) Insuper nil prohibet quominus homo, supernatural! gratia adjutus, vim demonstrativam talis vel talis miraculi agnoscat, ideo que pronuntiet revelationem Christianam esse credibilem, quin tamen ei adhaereat, ob praejudicia intellectualia aut passiones morales qui­ bus irretitus ab actu fidei retardatur : aliud est enim judicare aliquid esse credendum, et aliud id credere; ergo non est unus idemque actus. Art. IV. De Proprietatibus actus fidei. 301. Ex dictis de objecto et productione actus fidei inferri possunt ejus proprietates praecipuae : certitudo, obscu­ ritas, libertas et supernaturalitas. Cum de his ultimis jam satis dictum fuerit, nn. 262, 270, de duobus prioribus dicen­ dum manet. I. De certitudine fidei. 302. Fidei certitudo, de qua hic agitur, est status men­ tis firmiter et sine formidine adhaerentis veritati revelatæ propter auctoritatem Dei revelantis. Excludit omne dubium deliberatum de veritate fidei nostrae, omnem timorem ne quod credimus falsum sit ; non autem investigationem pro­ bationum et difficultatum, nec timorem ne propria culpa fidem amittamus. Fidem nostram omnino certam esse constat ex eo quod se totaliter submittat ipsi Dei revelantis auctoritati qui nec falli nec fallere potest. Sed quæstio est insuper num fides sit certior scientia natu­ rali. Quæ ut recte solvatur, quatuor in certitudine distingui possunt : i° claritas, seu splendor, quem certitudo intellectui præbet ; 2° infallibilitas seu necessaria connexio cum veritate objectiva; 30'exclusio dubii; 40 tandem firmitas adhœsionis. 303. i° J amvero sub respectu claritatis, fides est scientia inferior; nam quædam principia naturalis scientiæ, v. g., “ totum est majus sua parte ” ita sunt intrinsece evidentia ut statim omnium mentibus affulgeant ; dum mysteria fidei, 1 S. Thom., 2s 2®, q. 1, a. 3; q. 4, a. 8; Suarez, disp. VI, sect. 5 ; Lugo, disp. IV; Salmantic., disp. II; Kilber, p. 570 sq. ed. Migne; Mazzella, n. 59.4 sq.; Pesch, n. 355-425; Card. Billot, th. XVIII; S. Harent, D. T. C., 387 sq. DE ACTU FIDEI. 175 etsi evidenter credibilia, nobis peregrinantibus obscura manent, ut infra dicemus de fidei obscuritate. 304. 2° Sub respectu infallibilitatis, fides est certior omni naturali cqgnitione. Hæc enim aliquando errori obnoxia est, dum genuina fidei nunquam subesse potest falsum. Etenim si quid falsum fidei subesse posset, illud esset vel quia Deus potest falsum revelare, vel quia homo fide vera credere valet quod existimat revelatum, cum revelatum non sit. Atqui neutrum dici potest; (a) non prius, quia, quid­ quid dixerunt pauci antiqui theologi, Deus nec mentiri nec falsum dicere potest, cum sit ipsa veritas : “ Non est Deus quasi homo, ut mentiatur, nec ut filius hominis ut mute­ tur ”1 ; (b) non posterius : fatemur equidem aliquid posse credi ab aliquo simplici quod nullomodo revelatum fuit, v. g., posset quis per ignorantiam credere, (i. e., putare) aquam benedictam esse sacramentum ; talis autem assensus non esset verus fidei actus, sed assensus saltem ex parte mere naturalis. Nam ad genuinum fidei actum requiritur assensus veritati non putative sed vere revelatæ datus, ideoque sub influxu gratiae illuminationis et inspirationis elicitus propter auctoritatem Dei qui voluit hanc verita­ tem revelare. Atqui, in casu de quo agitur, assensus errori datus, certe non datur sub influxu gratiae illuminationis. Ergo est assensus mera existimatione fundatus et ideo mere putativus, non autem genuinus actus fidei 2 305. Corollaria : (a) Qui per ignorantiam propositioni falsae assentit, quam reve’atam putat, non peccat, sed, juxta communem sententiam, opus praemio dignum facit, ob piam suam dispositio­ nem : Deus enim intuetur cor. I (b) Qui negaret propositionem quam revelatam esse existimat, licet revelata non sit, esset haereticus affective et in foro interno, quia eo ipso auctoritatem Dei quem putat revelasse negaret. 1 Num., XXIII, 19. 3 Ita fides differt a virtutibus moralibus, quarum objectum non est verum, sed bonum; actus voluntatis etiam falso supposito innixus, v. g., eleemosyna data ei qui falso censetur indigens, est vere actus virtutis, et quidem, in casu, caritatis; virtus autem fidei, cujus objectum materiale est verum, non potest proprie exerceri circa falsum. ··. 176 CAPUT IL 306. 3° Sub respectu exclusionis dubii seu indubitabilitatis, fides non est certior omni cognitione naturali. Sunt enim quædam veritates tam certæ ut de his naturaliter dubitare non possimus, v. g., bonum est amandum. Motivum autem fidei possibilitatem dubii non excludit, quatenus motus dubitationis in credente oriri possunt, etiam contra ejus voluntatem x, ut experientia constat. Ratio est quia intellectus, non videns intrinsecam rationem veritatis revelatæ, non plene quietatur. Attamen fidelis, gratia adjutus, voluntate dubitationes repellit, et exinde non minuitur fidei certitudo. 307. 4° Ratione adhœsionis, fides est firma super omnia, ideoque certior omni naturali cognitione, si forsan excipias veritates metaphysice evidentes. Declaratur. Fides est assensus cujus firmitas est appretiative summa, quatenus auctoritatem Dei pluris facimus quam omne aliud motivum assensus. Dicitur super omnia firma, eo sensu quod veritati certo revelatæ et ab Ecclesia certo propositæ firmius adhæremus quam omni propositioni naturaliter cognitæ. Animadvertunt tamen multi theologi, post S. Thomam 123, assensum fidei non esse firmiorem, quoad nos ex parte adhæsionis, assensu veritatibus metaphysicis evidentibus dato; nam in vero metaphysice evidenti immobiliter, indubitabiliter ac determinate sistit ac quiescit intellectus. Sed, cum fidei assensus sit totius anima adhcesio, et quidem sub influxu gratiæ datus (n. 262), multi animam suam dant pro fide, pauci admodum pro veritate metaphysica. 308. Probatur Script, (a) Exigitur enim in credenti­ bus firma adhæsio ex his et similibus textibus : “ Certissime sciat ergo omnis domus Israel quia et Dominum eum, et Christum fecit Deus, hunc Jesum, quem vos crucifixistis ” 3; “ si credis ex toto corde, licet ” 4; credere enim ex toto corde est firmissime credere, (b) Ratio cur hæc firma adhæsio requiratur, his verbis declaratur : “ Si testimonium homi1 S. Thomas, De veritate, q. 10, a. 2, ad 6. ’ Sum. theol., 2» 2®, q. 4, a. S ad I ; ita etiam Wirceburgenses, Card. Billot. 3 Act., II, 36. — 4 Act., VIII, 37. DE ACTU FIDEI. 177 num accipimus, testimonium Dei majus est” *; ex quo colli­ gitur fidem, quæ testimonio Dei innititur, majorem certitu­ dinem præbere quam testimonium humanum. Tradit. Cone. Vaticanum ait : “ Plenum revelanti Deo intellectus et voluntatis obsequium fide praestare tenemur”.2 Ratione ostenditur fidei assensum esse firmum, immo generation assensu scientific© firmiorem, ex duplici capite : (a) ex ipso motivo fidei ; nam tale motivum est auctoritas Dei revelantis; atqui credens tota mente firmissime se sub­ jicit huic auctoritati, adhaerendo veritati revelatae propter auctoritatem Dei revelantis, cui falsum nunquam subesse potest; (b) ex imperio voluntatis et viribus gratiœ; voluntas enim per gratiam elevata et adjuta, imperare potest et debet intellectui adhaesionem veritatibus revelatis super omnia firmam : gratia enim novas vires facultatibus nostris præbet, quarum ope suo objecto firmius adhaerere valent, (cf. n. 280) Γ. < à n 1 • ' · Ί -* II. De obscuritate fidei. 309. i° Status quœstionis. (a) Omnes theologi fatentur fidem esse obscuram ratione motivi ; nam fidei motivum non est intrinseca rei evidentia, sed Dei auctoritas; atqui auctoritas Dei rei existentiam quidem manifestat, sed ejus intrinsecam rationem non explicat, nec proinde menti nostrae eam claram efficit. (b) Insuper, juxta omnes, fides non potest cum visione beatifica coexistere : Beatus enim clare videt Deum et res divinas, dum credens non videt ea quæ credit, cum fides sit argumentum non apparentium ; nemo autem potest videre simul et non videre aliquid sub eodem respectu; ergo fides cum visione beatifica non coexistit. (c) Probabilius obscuritas fidei non postulat absentiam perfectae evidentiae de facto revelationis. Perfecta enim evidentia, qualem, v. g., habuit B. Virgo, de revelatione mysterii Incarnationis, non manifestat internam mysterii veritatem, v. g., intrinsecam rationem unionis hypostaticae, ideoque non tollit obscuritatem ei essentialem. * Joan., V, 9. — 3 D. ΰ., 1789. • : H illi il ! IJ1 iiJ K 1 ' 178 CAPUT II. (d) Iterum fatentur omnes fidem esse geueratim obscu­ ram ratione objecti, quia pracipua veritates revelatae sunt mysteria quæ rationis captum omnino superant. 310. 2° Quibus praenotatis, magno æstu inter theologos disputatur num fidei objectum sit necessario obscurum, seu aliis verbis, num veritates naturali evidentia cognitae, v. g., Dei existentia, spiritualitas et immortalitas animæ, etc. possint esse simul fidei objectum. Varice opiniones. (A) S. Thomas docet fidei actum dari non posse in eodem subjecto simul cum actu scientiœ, circa veritatem naturali evidentia cognitam, v. g., Dei existentiam, saltem secundum ideml. Contingere quidem potest ut quod ab uno naturaliter est cognitum, sit ab alio credi­ tum ;immo ut quis primum per fidem credat aliquod objec­ tum cujus postea scientiam acquiret; aut veritatem sciat sub aliquo respectu et credat sub alio, v. g., sciat Deum esse, et credat per revelationem eum esse et in anima inha­ bitare. Sed non potest existentia Dei ab eodem simul actu sciri et credi secundum eumdem respectum : non potest enim idem objectum simul videri et non videri secundum idem;seà potest simul videri et non videri secundum diver­ sos respectus. Cui fundamentali argumento quidam Thomistæ duo alia addunt : (a) juxta S. Paulum, circa res non apparentes fides essentialiter versatur : “ Fides est sperandarum substantia rerum ; argumentum non apparentium ”’; atqui res, naturali evidentia demonstrate, sunt res apparentes; ergo fides circa res evidentes versari nequit; (b) insuper actus fidei debet esse essentialiter liber ; atqui actus, quo assentimus veritati intrinsece evidenti, non est liber, quia intel­ lectum nostrum ad assentiendum evidentia cogit. 311. (B) Suarez autem, cum multis Theologis, præsertim modernis, docet fidei actum dari posse simul cum actu 1 S. Thom., 2J 2*, q. I, a. 4-5; De veritate, q. 14, a. 9; Gonet, Clypeus, de Fide, disp. I, art 5-6; Salmanticenses, de Fide, disp. III, dub. 2; Berthier, de Locis theolog., n. 504 sq.; Billot, th. XVIII. - Concedunt tamen plerique Thomistæ circa idem habitum scientia in homine mortali cum habitu fidei consistere posse, pariter habitum fidei cum actu scientia, aut actum fidei cum habitu scientiæ coexistera posse. ’ Hebr., XI, I. DE ACTU FIDEL 179 scientiæ circa veritatem naturaliter evidentem, dummodo assensus detur non propter rei evidentiam, sed propter Dei auctoritatem1. Nam : (a) ex S. Paulo 2, 3credere debemus Dei existentiam ejusque providentiam : “ Credere enim oportet accedentem ad Deum, quia est, et inquirentibus se remunerator sit atqui illæ duæ veritates sunt naturaliter evidentes. Confirmatur ex eo quod in Symbolis et in Concilio Vaticano hujusmodi veritates credendæ proponuntur eodem modo ac eæ quæ sunt supra rationem 3. Thomistæ vero respondent hic agi de Deo, prout est auctor ordinis supernaturahs et revelationis ; quæ quidem veritas naturali ratione non percipitur. B f I I |I | ! ! i ■ 1 I (b) Non repugnat ut idem homo veritati evidenti assentiat tum propter ejus intrinsecam evidentiam, tum propter auctoritatem Dei, dummodo eidem veritati non assentiat secundum idem; atqui prior actus erit actus scientiæ, poste­ rior autem fidei actus; ergo. Thomistæ vero secundam minoris partem negant; nam assensus scientificus et fidei assensus sunt contradictorie oppositi, cum prior sit clarus, posterior vero necessario obscurus ; ergo assensus veritati evidenter cognitæ non erit actus fidei. 312. Utraque opinio probabilis est et in idem practice tendit 4. — In praxi igitur veritates hujusmodi proponi debent non tantum propter intrinsecam eorum evidentiam, sed etiam propter Dei revelantis auctoritatem ; nam in necessariis ad salutem tutior pars sequenda est. 1 Suarez, disp. Ill, sect. 8; de Lugo, disp. II, η. 59; Mazzella, η. 638 sq.; Pesch, η. 404-409. » Hebr., XI, 6. 3 “ Romana Ecclesia credit et confitetur unum esse Deum verum...” {Vatie., sess. Ill, cap. 1, D. B., 1782. 4 Nonnulli contendunt post Cone. Vaticanum opinionem thomisticam vix propugnari posse, cum ibi fidei nostræ propositæ fuerint veritates de Dei exis­ tentia et attributis, quæ naturali rationis lumine cognosci valeant. Sed ex hoc solummodo sequitur has veritates ab omnibus accipi debere, minime vero eos, qui jam harum veritatum scientiam acquisierunt, teneri de eisdem specialem fidei actum eliceie distinctum ab actu scientific» adhæsionis. Cf. Vacant, op. cit., η. 758. j 180 CAPUT III. caput m. DE HABITU FIDEI. Expositis iis quæ fidei objectum et actum spectant, de habitu infuso fidei agendum superest : i° de ejus infusione; 2° de habentibus fidem seu de subjecto fidei. Art. I. De infusione habitus fideix. Duo declarabimus : i° ipsam infusionem hujus habitus; 2° ejus naturam. I. Ipsa infusio habitus fidei. 313. Thesis : Virtus fidei in ipsa justificatione infun­ ditur simul cum gratia habituali aliisque virtutibus. (A) Certum est ex aperta declaratione Tridentini'2· : “ In ipsa justificatione cum remissione peccatorum hæc omnia simul infusa accipit homo per Jesum Christum, cui inseritur, fidem, spem et caritatem ”, Teste igitur Concilio, quando homo justificatur, sive per baptismum sive per sacramentum pænitentiæ vel per contritionem perfectam, eodem instanti accipit gratiam sanctificantem et virtutes theologicas, inter quas prima recensetur fides, quæ est “fundamentum et radix totius justificationis ”, (B) Idem constat ex unanimi theologorum consensu. Jam ineunte sæculo XIII0, theologi supponebant virtutes cum gratia habituali infundi in adultos, sed dubitabant num idem de parvulis dicendum esset, et quidam dicebant per virtutem baptismi parvulis quidem culpam remitti, non autem gratiam nec virtutes conferri 3. Res postea ad Con­ cilium Viennense (an. 1311) delata fuit, et ibi declaratum est 4 ; “ Nos autem attendentes generalem efficaciam mortis Christi, quæ per baptisma applicatur pariter omnibus bapti­ zatis, opinionem secundam, quæ dicit tam parvulis quam * S. Thom., 2* 2«, q. 6, a. 1-2; cjusque Commentatores. ’ Sess. VI, cap. 7, D. B., 800. 3 Decretal. Gregor. IX, L III, iit 42, c. 3. — < D. B., 483. DE HABITU FIDEI 181 adultis conferri in baptismo informantem gratiam et virtu­ tes, tanquam probabiliorem et dictis sanctorum et doctorum modernorum theologiæ magis consonam et concordem, sacro approbante Concilio duximus eligendam ”, Post Tridentimim, unanimiter docent theologi hanc doc­ trinam esse certam. Immo, plurimi censent eam esse de fide, quales sunt Vega, Suarez, Ripalda; alii dicunt rem non esse de fide, quia Concilium non diserte asserit has virtutes esse habitus permanentes, sed fatentur verba adhibita aliter non posse rationabiliter explicari, ideoque contrarium esse erroneum. (C) Ratio id suadet. In ordine naturali, Deus homini praebet non solum naturam ut principium remotum agendi, sed etiam facultates quibus immediate disponitur ad actum. Porro adest quaedam analogia inter vitam naturalem et vitam supernaturalem ; hæc autem analogia supponit Deum homini infundere non solum gratiam habitualem, quæ est principium remotum supernaturaliter agendi, sed etiam prin­ cipia proxima, seu virtutes. Licet enim actus supernaturales elici valeant per auxilia mere actualia, magis consen­ taneum videtur divinæ sapientiae ut infundantur habitus supernaturales, quorum ope hi actus connaturaliter produ­ cantur. — Inter illos habitus autem merito recensetur virtus fidei, quæ, utpote radix et fundamentum totius justificatio­ nis, magis necessaria esse videtur. II. De natura fidei. 314. Ex ipsa fidei notione, n. 133-139, et ex dictis in toto decursu tractatus constat fidem esse primam inchoatio­ nem vitœ supernaturalis in anima. Cum enim Deo Optimo placuerit nos participes efficere propriae suae vitae, in sub­ stantiam animae infundit, ipso justificationis instanti, gra­ tiam habitualem, qua participationem creatam accipimus naturae vitaeque divinæ; et, ut actus huic vitae consentaneos perficere valeamus, in facultates nostras virtutes et dona Spiritus Sancti infundit. Jamvero, inter has virtutes, prior, ratione generationis est fides, qua participes efficimur divinæ veritatis : Deus siquidem, primum per prophetas, deinde per dilectum Filium suum ejusque apostolos, nobis mysteria • II I 182 CAPUT III. revelavit ad finem nostrum supernaturalem consequendum necessaria; his itaque mysteriis firmiter adhærendo, obscure et imperfecte saltem cognoscimus veritates divinas : ita vitæ ejus intellectuali aliquo modo communicamus, ita vita supernaturalis inchoatur in nobis. Id sane jam colligitur ex iis præsertim quæ de fidei objecto formali et materiali dictum est. Pauca tamen expo­ nenda manent de fide formata et informi, et de firioritate fidei relate ad ceteras virtutes. i° De fide formata et informi1. 315. (A) Fides formata seu viva dicitur quæ cum cari­ tate conjungitur et per eam veluti informatur; fides autem informis seu mortua, quæ sine caritate in peccatoribus existit. Caritas enim est forma omnium virtutum non intrinseca quidem, sed extrinseca et accidentalis, quatenus eas ordinat ad finem suum supernaturalem, eisque præstat ut earum actus sint vitæ æternæ meritorii. Est autem modo speciali forma fidei, quia per eam homo vivere incipit vita supematurali, etsi imperfecte. 316. (B) Fides informis est vera virtus, etsi imperfecta. (a) Vera virtus : i) respondet enim definitioni virtutis, cum sit bona qualitas mentis qua bene vivere incipimus et qua nemo ut principio male utitur; 2) est etiam principium boni actus quatenus intellectum inclinat ad assentiendum veritatibus revelatis. (b) Virtus imperfecta. Licet enim sit principium actus boni, non est tamen principium actus meritorii in ordine ad vitam æternam; atqui proprium est virtutis perfectæ elicere actus vitæ æternæ meritorios. “ Nam fides, nisi ad eam spes acce­ dat et caritas, neque unit perfecte cum Christo, neque cor­ poris ejus vivum membrum efficit. Qua ratione verissime dicitur, fidem sine operibus mortuam esse et otiosam esse... ” 2. 317. (C) Fides informis est ejusdem speciei ac fides for­ mata. Habitus enim non distinguuntur nisi secundum ’ S. Thom., 2* 2X, q. 4, a. 3-5; Billuart, diss. IV, a. 1. * Trident., sess. VI, cap. 7, D. B., Soo. DE HABITU FIDEI. quod est ipsis intrinsecum ; atqui distinctio fidei formatae et informis non sumitur secundum quod est huic virtuti intrinsecum, nempe objectum materiale aut formale, sed se­ cundum quod est ejus forma tantum extrinseca, n. 315, 139. Exinde patet quomodo fides, essentialiter eadem manens, possit de formata fieri informis, quando justus peccat mor­ taliter, et de informi fieri formata^ quando credens peccator justificatur. 20 De prioritate fidei quoad alias virtutes. 318. Probatur : Fides est prima per se inter virtutes ordine generationis. Etenim cognitio finis est prior per se ordine generationis intentione et electione ejusdem finis : nil enim volitum quin praecognitum. Atqui fide cognoscimus finem nostrum supernaturalem, dum spe et caritate eum in­ tendimus atque virtutibus moralibus media eligimus ad eum attingendum. Ergo fides est per se prior omnibus virtutibus. 319. Declaratur : 1) per se : nam per accidens alia virtus potest esse prior fide, quatenus obstacula removet quae fidem impedire valent; ita humilitas removet superbiam, qua tot homines ab intellectus submissione ad fidem neces­ saria prohibentur, fortitudo inordinatum timorem expellit qui non paucos a fide deterret. Dicitur : 2) ordine generationis quia, ratione temporis possunt omnes virtutes simul infundi ; ratione vero dignitatis, caritas fidei praestat. Art. II. De subjecto fideix. 320. Per subjectum fidei hic intelligimus eos qui actum fidei elicere possunt, et quibus inest fidei habitus : quaestio est in quibus fidei habitus, in justificatione infusus, maneat, sive inter viatores sive inter eos qui sunt in termino. I. De hominibus viatoribus. Homines in terra degentes sunt vel justi, vel peccatores, vel infideles. Nulli dubium est justis fidei habitum inesse, ’ S. Thom.f 2a 2æ, q. 5; ejusque Commentatores : Suarez, disp. VII, sect. 3-5; Lugo, disp. XVII; Salmantic., disp. VIII. 184 CAPUT HI. eosque actus fidei elicere posse, cum sine fide impossibile sit placere Deo; pariter certum est infideles qui nunquam cre­ diderunt habitu fidei carere. Quæstio igitur solum agitari potest quoad peccatores et eos qui infideles fiunt rejiciendo, post baptismum, veritatem revelatam. 321. i° Fidei habitus in peccatoribus remanere potest, seu, aliis verbis, fides non amittitur per ipsam amissionem caritatis et gratiæ sanctificantis. De fide ex Tridentino 1 : “ Si quis dixerit amissa per pec­ catum gratia simul et fidem semper amitti, aut fidem quæ remanet, non esse veram fidem, licet non sit viva, A. S.”; quod contra Protestantes dirigitur; dicunt enim solam fidem justificare, proindeque fidem cum justificatione essentialiter connecti, ita ut caritate seu justificatione amissa, eo ipso amittatur fides vera et sanctificans. Prob. (a) S. Paulus, de caritate disserens, hæc habet : “ Si habuero omnem fidem ita ut montes transfe­ ram, caritatem autem non habuero, nihil sum ” 2 ; atqui hæc verba manifeste supponunt fidem sine caritate existere posse. Item S. Jacobus^ dicit : “ Quid proderit, fratres mei, si fidem quis dicat se habere, opera autem non habeat?” Ibi enim supponitur fidem sine operibus, ac proinde sine caritate et gratia existere posse. Nec dicatur fidem sine operibus mortuam esse, juxta eumdem (26), nec proinde veram esse fidem; nam fides a Jacobo mortua dicitur eo quod a caritate non informatur, quæ est animæ vita; hoc autem non impedit quin fides, a caritate separata, sit vera fides, licet imperfecta; nam caritas non est forma intrinseca fidei, sed solum extrinseca, ita ut fides vere existere possit quin caritati uniatur 4. 322. (b) Ratio assertionis nostræ in Dei voluntate reponenda est, qui, propter suam misericordiam, voluit per peccatum mortale totum spirituale ædificium non destrui, ut, virtute fidei recanente, peccatores facilius converti possint. Atta­ men addi potest argumentum valde probabile. Habitus — 3 7^·- ii, 14. DE HABITU FIDEI. 185 non destruuntur nisi per actus sibi contrarios, formare eorum objectum tollentes; v. g., virtus naturalis castitatis non tol­ litur per actus iræ, sed solum per actus luxuriæ. Atqui peccatum mortale ex se non destruit formale objectum fidei, nempe submissionem auctoritati Dei revelantis, sed tantum objectum formale caritatis ; ergo ex se caritatem, non vero fidem destruit. 323. 2° Fidei habitus destruitur infidelitatis peccato for­ mali, non autem peccato materiali. Certum est. Infidelitas est formalis quando quis sciens et volens veritatem revelatam negat aut in dubium vertit; est materialis, si bona fide aut ignoranter rejicitur veritas revelata, ab eo scilicet qui nescit eam esse revelatam. Prima pars constat : (a) ex S. Paulo, dicente : “ Quam (fidem) quidam repellentes, circa fidem naufragaverunt : ex quibus est Hymenaeus et Alexander ” Unde sic : haeretici de quibus agitur unum fidei articulum negabant, nempe resurrectionem carnis; atqui tamen dicuntur omnino ami­ sisse fidem : “ circa fidem naufragaverunt ”, (b) Idem e Tridentino * constat, ubi declaratur per infide­ litatem amitti fidem : vox enim infidelitas, ut apparet tum ex usu loquendi tempore Concilii, tum ex contextu, indicat modo generali omne peccatum directe contra fidei motivum, sive sit haeresis sive apostasia sive sola infidelitas. (c) Ratio idem probat; id enim fidem e medio tollit quod ipsius objectum formale seu motivum destruit ; atqui ita est de infidelitate : nam qui negat unam veritatem quam scit re­ velatam, eo ipso negat auctoritatem Dei revelantis, quæ est motivum fidei, ideoque ipsum fidei fundamentum evellit 3. 324. Secunda pars probatur contra quosdam auctores catholicos qui contendunt fidem amitti etiam per materia­ lem infidelitatem 4. (a) Unanimi consensu theologorum, qui, sine ulla distinctione scholarum, uno ore id docent; unus audiatur Suarez : “ Infidelitas 1 I Tim,, I, 19. — * Trident., sess. VI, cap. 15, D. B., 808. 3 S. Thom., 2» 2æ, q. 5, a. 3. 4 Cf. Millier. The Catholic dogma : Extra Ecclesiam, p. 180 et alibi passim; Brownson, Works, vol. V, p. 572 et seq. 186 CAPUT III. positna subdistinguenda est in materialem seu excusabilem a culpa, et formalem seu culpabilem ; prior est in eo qui, cum rece­ perit aliquando habitum fidei, per ignorantiam invincibilem in erro­ ribus fidei contrariis versatur ; nam ille quidem potest hac ratione dici infidelis materialiter, nihilominus tamen ille numquam poterit privanfidejam habita, per illam solani infidelitatem (sc. materia­ lem)”; et addit : “hæc certa sunt et extra controversiam”*. (b) Rat. theol. Status gratiæ et a fortiori fides amitti nequit nisi per peccatum mortale; atqui infidelitas materialis non est pec­ catum mortale, cum incurratur sine cognitione ex parte intellectus et idcirco sine libero voluntatis consensu ; et sane Deus injuste ageret, si fidei habitu privaret eos qui conscientiæ dictamen sequun­ tur, et parati sunt ea omnia credere quæ ut revelata sibi constabunt. 325. Hinc pariter rejiciendum est quod dicit Brownson, scilicet fidei habitum destrui posse sola omissione actus fidei1 ; talis enim omissio fidem non tollit, nisi quando ex positivo et culpabili oritur dubio contra fidem; si oriatur solum ex negligentia, vel humano respectu, vel etiam ne quis christiane vivere cogatur, potest esse peccatum plus minusve grave secundum varias circumstantias, sed non est peccatum directe contra fidem, nec virtutem fidei destruit. 326. Controvertitur autem num catholici in religiosis rebus nonnisi imperfecte instructi, et inter incredulos ver­ santes, ab Ecclesia catholica secedere valeant seu negare dogma infallibilis auctoritatis Ecclesiæ sine formali peccato infidelitatis, quin proinde habitum fidei amittant. r) Quidam negant, quia, ex tina parte, nulla est justa causa fidem in dubium vocandi, et, ex altera, Deus neminem deserit nisi prius deseratur, ideoque catholicos gratia sua juvat ne in hæresim labantur. 2) Alii affirmant; nam dantur juniores catholici qui, insufficienter in fide instructi et roborati, ab hæreticis aut rationa­ lisas multa contra catholicam religionem audiunt, quæ solvere non valent; ita sensim et sine sensu aliquot dubia concipiunt, et mox fidem in Ecclesiæ auctoritatem amittunt, quin tamen grave pecca­ tum formaliter contra fidem commiserint, quia neminem inveniunt qui propositas difficultates sufficienter solvat. 327. Si mentem in re tam difficili aperire liceat, puta­ mus quidem nullum a vera fide jam suscepta sine aliqua culpa gravi saltem imprudentia 3, secedere posse ; sed hæc * De Gratia, 1. IX, c. 7, n. 3-4. — ’ Brownson’s Works, vol. V, p. 573. 3 Imprudentia reus est. v. g., qui, in religione parum instructus, acatholicos frequentare eosque audire non dubitat, qui ephemerides et libros legit fidem DE HABITU FIDEI. 187 culpa non est semper contra ipsum motivum fidei, ideoque non necessario habitum fidei expellit. Hanc esse mentem Vaticani censemus; ait enim Vaticanum1 : “Etenim benignissimus Dominus et errantes gratia sua excitat atque adjuvat, ut ad agnitionem veritatis venire possint; et eos, quos de tenebris transtulit in admirabile lumen suum, in hoc eodem lumine ut perseverent gratia sua confirmat, non deserens nisi dese­ ratur. Quocirca minime par est conditio eorum, qui per cæleste fidei donum catholicæ veritati adhæserunt, atque eorum, qui, ducti opinionibus humanis, falsam religionem sectantur; illi enim, qui fidem sub Ecclesiæ magisterio susceperunt, nullam unquam habere possunt justam causam mutandi, aut in dubium fidem eamdem revocandi ”. Ex quibus duo colligere fas est : (a) Deum gratia sua nos juvare ut in fidei virtute perseveremus, ita ut, si divino auxilio fideliter cooperemur, eam retinere valeamus; (b) nullam exstare cau­ sam objective justam fidei veritates in dubium revocandi vel negandi. Unde animadvertimus, post Granderath2, a Concilio non defi­ nitum fuisse, nunquam fieri posse, ut homo catholicus sine peccato formali infidelitatis divinitatem Ecclesiæ in dubium vocet vel ab ea deficiat. Siquidem Vaticanum hic solum condemnare voluit Hermesii errorem, qui causam objective justam dubitandi adesse docuit, immo doctis dubium commendavit, ut aperte declaratur ab ipsis scriptoribus schematis Patribus Concilii propositi : “Neque etiam in proposita declaratione doctrinae et condemnatione erroris illud attingitur, quod aliqui veteres theologi concedere non dubi­ tant, posse per accidens, et in certis quibusdam adjunctis, conscien­ tiam rudis cujusdam hominis catholici ita induci in errorem invin­ cibilem, ut sectam aliquam heterodoxam amplectatur sine peccato formali contra fidem, qua in hypothesi fidem non amitteret, nec formalis, sed materialis hæreticus foret {Tanner, de fide, q. 2, dub. 5, n. 139; Platelius, de fide, n. 61). Hæc quidem, nisi cau­ tissime explicentur, periculose disputantur; sed ab hæresi, quæ sacro Concilio examinanda proponitur, sunt alienissima”. II. De iis qui sunt in termino. 328. i° Angeli et Beati non eliciunt actum fidei proprie dictum, saltem circa ea quæ in Verbo clare vident. Cer­ tum est. impugnantes, nec ad doctum sacerdotem recurrit, quando occurrunt dubia contra fidem. 1 Vatie., sess. Ill, cap. 3, Denzing·. n. 1642. 2 Granderath, Constitué C. Vaticani explicata, 1892, p. 61 ; cfr. Vacant, op. cit.) L II, n. 731-737 ; F>. T. C.9 art. Fai, 291 sq. I •> t 188 CAPUT ΙΠ. — DE HABITU FIDEI. (a) Ait enim S. Paulus : “ Ex parte cognoscimus et ex parte prophetamus ; cum autem venerit quod perfectum est (i. e., visio beatifica), evacuabitur quod ex parte est ” l. Quibus verbis intelligitur fidem esse quid imperfectum relate ad visionem beatificam et*per ipsam evacuandam esse; quod ex sequentibus confirmatur : “Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem ” 3. (b) Ratione. Fides est assensus testimonio Dei fundatus; atqui angeli et beati in caelo non amplius indigent credere propter auctoritatem Dei, cum jam clare videant quae antea credebant; ergo fides jam non amplius existit in caelo, sed ejus vices tenet visio beatifica. 329. 2° Anima in Purgatorio detenta habitum fidei reti­ nent, et fidei actus, licet non meritorios, exercere possunt. (a) Illæ animae sunt capaces virtutis fidei, cum ex una parte sint in statu gratiæ, et ex altera non videant Deum facie ad faciem ; aliunde in illis fides non destruitur per dispositionem ipsi contrariam, (b) Proinde possunt elicere actus fidei proprie dictos, qui tamen meritorii esse nequeunt : nam merendi facultas in ipso mortis instanti finem accipit, ut declaratur in Tr. de Gratia, ubi de merito. 330. 3° Damones et damnati actum fidei proprie dictum seu supernaturalem elicere non possunt. Nam actus fidei supernaturalis elici nequit nisi sub influxu gratiæ actualis et ex pia motione voluntatis; atqui dæmones et damnati gra­ tiam non amplius recipiunt, nec piarum affectionum sunt capaces; ergo, etsi mente veritatibus revelatis assentiant, non possunt amplius supernatural iter credere, nec proinde facultatem seu habitum fidei retinent; unde credunt et con­ tremiscunt, ait S. Jacobus 3, seu credunt evidentia credibili­ tatis quasi coacti, sed fidem proprie dictam non habent. « I Cor., XIII, 9-IO. — · Ibid., 12. — 3 PARS ALTERA : DE THEOLOGIA SEU SCIENTIA FIDEI 331. Post dicta de fide ipsa, pauca de scientifica exposi­ tione veritatum fidei seu de theologia exponere perutile erit, antequam ad theologicam singulorum dogmatum declara­ tionem accedamus : ita enim melius intelligetur quomodo diversi tractatus theologici nihil aliud sint nisi methodica et fusior expositio veritatum revelatarum. Quapropter, paucis praenotatis de habitu seu relatione inter theologiam et fidem, duo investigabimus : I. Fontes quibus theologia utitur; II. Methodum in theologia sequendam. Praenotanda de habitu inter theologiam et fidem1. 332. Theologia, ex dictis in Introductione ad Theolo­ giam, est scientia supernaturalis quæ de Deo et creaturis quatenus ad Deum referuntur, revelationis et rationis ope disserit. Differt proinde a philosophia aliisque scientiis naturalibus quæ sola ratione utuntur et de objecto mere naturali disserunt, dum theologia ratione quidem utitur sed fide illustrata, et de rebus divinis agit quatenus revelatione cognoscuntur. Differt etiam a fide, quæ non discurrit sed simpliciter revelatis veritatibus adhæret propter auctorita­ tem Dei revelantis. Tria igitur declaranda sunt : i° theologia est vera scientia; 2° scientia naturalis simul et supernaturalis; 30 proindeque a fide differt. ’ S. Thom., q. I, a. 1-8; ejus commentatores; L. Janssens, Summa theol. admodum Comment., t. I, 1899, p. 25-67; Schaezler, Introd, in sacram theol., c. I, a. I, De natura theologiae; A. Gardeil, Le donné révélé et la Théol., 1910, 2e Partie; M. d'Herbigny, La Théologie du Révélé. 190 PARS ALTERA. i° Theologia est vera scientia. 333. Tria enim ad veram scientiam requiruntur : 1° principia certa quibus tuto inniti valeat; 2° methodus demonstrationis ad veritates ex his principiis colligendas; 3° conclusiones e principiis erutae et ad unitatem reductae. Atqui haec tria in theologia inveniuntur : — (A) Principia certa quibus innititur. Hujusmodi principia sunt veritates a Deo revelatce, quæ sunt veluti principia e quibus alias veritates inferre auf deducere valemus. Fatemur equidem hæc principia non esse per se nota, prout sunt in quibusdam scientiis naturalibus ; id vero ad scientiam minime requiritur, cum, etiam in naturalibus disciplinis, quædam sint quæ sua principia a disciplina superiori accipiant; sed sufficit ut vere sint certa. Atqui talia sunt principia revelata, cum certitudinem suam habeant ex infallibilitate scientiæ divinæ, ut supra ostensum est, n. 302-306. Ergo theologia certis principiis innititur. 334. (B) Methodum scientificam habet, quæ est simul analytica seu inductiva et synthetica seu deductiva. *- 7 (a) Est quidem analytica; nam Deus dupliciter veritates revelat : aliquando explicite et clare ; aliquando autem implicite et obscure. Ita divinitas Christi a Synopticis explicite in quibusdam textibus affirmatur, sed in aliis implicite et obscure, ita ut nonnisi ex colla­ tione plurium textuum clare appareat. Jamvero, quando veritas quædam implicite tantum revelatur, analytica methodo uti oportet ad dogma catholicum exponendum et probandum ex collatione plurium textuum. (b) Est etiam deductiva ; quando enim, analysis ope, quædam dogmata in Scriptura aut Traditione inventa sunt, ex eisdem con­ clusiones inferri possunt, per genuinum discursum, sive plures veritates revelatas simul comparando sive easdem cum principiis naturaliter evidentibus conferendo. Ita eruuntur multæ conclu­ siones theologica, ut jam expositum est, n. 188. Theologia ergo utitur methodo vere scientifica. 335. (C) Conclusiones sic deductas ad unitatem reducit. Omnes siquidem veritates de quibus agit ad perfectam unitatem reducuntur ex triplici capite, nempe ratione objecti formalis, materialis et finalis. (a) Ratione objecti formalis quatenus videlicet ea omnia et sola considerat theologia quæ revelatione innotescunt, vel ex ea dedu­ cuntur : « quia igitur sacra doctrina considerat aliqua secundum DE THEOLOGIA SEU SCIENTIA FIDEI. 191 quod sunt divinitus revelata, secundum quod dictum est, omnia quæcumque sunt divinitus revelabilia, communicant in una ratione formalis objecti hujus scienti»;et ideo comprehenduntur sub sacra doctrina sicut sub scientia una ” *. (b) Ratione objecti materialis, quatenus omnia quæ in ea dispu­ tantur, vel sunt Deus ipse vel ad Eum referuntur : “ Omnia autem pertractantur in sacra doctrina sub ratione Dei, vel quia sunt ipse Deus, vel quia habent ordinem ad Deum, ut ad principium et finem. Unde sequitur quod Deus vere sit subjectum hujus scientiæ ”2. (c) Ratione finis, eo sensu quod quidquid disserit, ad Deum melius cognoscendum et amandum nos ducit et ad eum ultimo possidendum tendit. Quæ quidem omnia sic breviter complectitur S. Doctor, post Albertum M. : “Theologia a Deo docetur, Deum docet, et ad Deum ducit”. 2° Theologia est scientia naturalis simul et supernaturalis. 336. (A) Theologia est quidem habitus per se naturalis. Naturalis enim per se habitus dicitur qui humano labore comparatur; atqui theologia, quatenus est scientia, ex se humano labore acquiritur, quatenus e principiis revelatis conclusiones dedücit rationis ope et methodo naturali, ut jam declaratum est. Per accidens tamen theologiæ habitus potest supernaturaliter infundi, prout Apostolis contigit die Pentecostes. 337.(B) Theologia est etiam habitus virtualiter superna­ turalis, et quidem tripliciter : (a) ratione objecti, quatenus de veritatibus revelatis et conclusionibus ex eis deductis disserit; (b) ratione luminis, quia studium theologiæ fit sub directione luminis fidei, et aliquo modo participat lumen supernaturale principiorum revelatorum ; (c) ratione adhœsionis, in quantum, lumine fidei adjuta, securius conclusiones deducit eisque firmius adhæret. 3° Theologia a fide differt. 338. Fides siquidem est habitus per se supernaturalis et divinitus infusus, mentem disponens ad assentiendum firmi1 S. Thomas, I, q. i, a. 3. — ’ S. Thom., I, q. 1, a. 7. w. - r-· 3· ■ 192 CAPUT I. ter, propter divinam auctoritatem, omnibus a Deo revelatis; ideoque a theologia differt, quæ est habitus/ A.. d 'Alès, Diet, d'Apologétique, passim. 3 Quam regulam sæpe tradit Augustinus : “ Plerumque accidit ut aliquid de terra, de cælo, de ceteris mundi hujus elementis... etiam non Christianus ita noverit, ut certissima ratione vel experientia teneat. Turpe est autem nimis et perniciosum ac maxime cavendum, ut Christianum de his rebus quasi secundum Christianas litteras loquentem ita delirare quilibet infidelis audiat, ut, quem­ admodum dicitur, toto cælo errare conspiciens, risum tenere vix possit”. (De Genesi ad litteram, lib. I, c. 19; cf. lib. II, c. 9; P. L., XXXIV, 261, 270). IU etiam, ait Suarez, De opere sex dierum, L II, c. 7 : “ Sententiæ magis phi­ losophiae et rationi magis inhaerendum est, quando Scriptura non cogit ■ DE FONTIBUS QUIBUS THEOLOGIA UTITUR. 207 vere probabilis, non debet biblicis argumentis oppugnari, ne fides irrisioni infidelium inutiliter exponatur1 ; sed, si theo­ logis non placet, solummodo propter rationes scientificas rejiciatur. (b) In iis autem quæ essentialiter cum aliquo dogmate connectuntur, v. g., si agitur de humanæ speciei unitate, quam necessario supponit doctrina catholica de originali peccato, theologus jus habet argumenta adducendi ex Scrip­ tura et Traditione, cum in rebus hujusmodi Ecclesia sit infallibilis. — Nec veritati fidei catholicæ anteponi debet hypothesis scientifica mere probabilis. Quoad scientificas difficultates ab adversariis propositas, expedit quidem eas scientifice solvere, dummodo præsto sint argumenta vere solida; si autem deficiunt eo quod res mature adhuc expendi non potuit, melius est sane nullam afferre rationem quam inanem aut falsam : nemo tenetur statim omnia dubia solvere, sed sufficit pro tempore animadvertere multas ex iis difficultatibus, quæ tanquam insolubiles olim habitæ fuerant,· decursu temporis omni prorsus fundamento carentes inventas fuisse. (c) Dum theologus scientificas theorias Scripturarum interpreta­ tioni accommodat, cavere debet ne dogmata fidei ita iis theoriis alli­ get, ut, his rejectis, ipsa dogmata periclitentur23: fides enim non scientiis, sed Dei auctoritate innititur : ita, v. g., Concordistæ, qui dies-periodos admittunt ad primum caput Geneseos exponendum, minime suam opinionem tradere debent ut solum modum rem explicandi, ne hoc systemate rejecto, fides ipsa labefactari videa­ tur; alii sunt enim modi mosaicam narrationem explicandi. 'i ■ 1 Ita systema quod Galilaus propugnabat de mobilitate terne, tunc temporis solummodo probabile erat : attamen theologi prudenter egissent, si illud argu­ mentis biblicis non impugnassent. 3 Quod jam animadverterat S. Augustinus : “ Et in rebus obscuris atque a nostris oculis remotissimis, si qua inde scripta etiam divina legerimus, quæ possint salva fide, qua imbuimur, alias atque alias parere sententias, in nulla earum nos præcipite affirmatione ita projiciamus, ut si forte diligentius discussa veritas eam recte labefactaverit, corruamus : non pro sententia divinarum Scripturarum, sed pro nostra ita dimicantes, ut eam velimus Scripturarum esse quæ nostra est, cum potius eam quæ Scripturarum est, nostram esse velle debea­ mus {De Gen. ad lit., lib. I, c. i8). Cf. S. Thom., I, q. 68, a. I. HIS •i 208 CAPUT II. CAPUT II. DE METHODO THEOLOGICA. 360. Methodus in theologia sequenda ea est quam/aritivo-scholasticam alibi appellavimus (Theol. Fund., n. 9), in qua nempe brevis historica et positiva dogmatum expositio cum scholastica eorumdem expolitione harmonice consocia­ tur. Ad quam melius intelligendam, sciendum est tria in theologia distinguenda esse : i° catholicorum dogmatum expositionem et probationem ; 2° conclusiones theologicas e veritatibus revelatis deductas; 30 systemata a theologis exco­ gitata ad difficiliores quæstiones solvendas. Art. I. De modo exponendi et probandi dogmata catholica. 361. i° Veritas fidei catholicae exponenda est secundum recentiores Ecclesiæ definitiones : cum enim quidam sit pro­ fectus in intelligentia dogmatum, lucidior ac plenior expo­ sitio in recentissimis definitionibus invenitur. Quo melius autem genuinus dogmatum sensus intelligatur, hæc atten­ dantur : (a) Cum definitiones plerumque erroribus oppo­ nantur, istos errores sedulo exponere juvat, quo lucidius mens Concilii aut Pontificis definientis apprehendatur. Recurrendum est igitur tum ad ipsos adversariorum libros, tum ad Acta Concilii in quibus præfati errores expendun­ tur. Ita, ad rectam interpretationem decretorum C. Tridentini circa justificationem, errores Lutheri, Calvini alio­ rumque Protestantium cognoscere oportet sive ex eorum libris sive ex Actis Concilii. (b) Sensus verborum quæ Concilium aut Pontifex adhi­ buit sedulo investigandus est tum ex recepta significatione quæ ipso tempore definitionis prævalebat, tum ex discepta­ tione quæ inter Patres Concilii obtinuit, tum ex variis expositionibus et interpretationibus quæ post definitionem receptæ sunt Ex quibus omnibus exponetur quid sit de fide tenendum, quid vero liberæ discussioni relinquatur. DE METHODO THEOLOGICA. 209 362. 20 Ad probandam veritatem fidei catholicae, requi­ ritur et sufficit auctoritas Ecclesiæ eam tanquam divinitus revelatam proponentis sive sollemni judicio, sive ordinario et universal· magisterio. Cum autem Ecclesia nobis non proponat credenda nisi quæ in Verbo Dei scripto vel tradito continentur, quo melius cognoscatur veritas definita, investigare expedit quo­ modo hæc in verbo Dei reapse inveniatur. Hic autem operæ pretium est animadvertere non omnia dogmata in Scriptura contineri, præsertim clare et explicite, sed quaedam nonnisi in Traditione. Immo, etiam in Tra­ ditione primitiva, non omnia lucide et explicite continentur, sed quaedam obscure et implicite, ut supra diximus, n. 240. Necesse igitur non est ut in Scriptura aut primitiva Tra­ ditione reperiantur testimonia explicita circa omnia et sin­ gula dogmata, sed sufficit ut, quando agitur de veritatibus quarum explicita cognitio ad salutem non requiritur, impli­ cita allegentur testimonia ex Scriptura vel ex Traditione. Quibus praenotatis, declarandum est quomodo ex Scrip­ tura et Traditione probari valeant veritates revelatae. I' 363. (A) De biblicis argumentis. “Illud autem maxime optabile est et necessarium, ait Leo XIII, ut ejus­ dem divinae Scripturae usus in universam theologiæ influat disciplinam ejusque prope sit anima", (a) Ut res ita se habeat, non sufficit unum aut alterum textum exhibere, sed, quoad veritates praecipuas, necesse est integram Scripturœ doctrinam breviter contrahere, allegando textus principales ; et quidem generatim ordine chronologico, quo melius pateat progressiva veritatis manifestatio, atque efficacius refellantur adversarii : hi enim saepe opponunt Synoptica evangelia Joanni, S. Paulum Petro,etc.;quapropter hodie saltem quoad theses principales, varias auctoritates distinguere expedit et ostendere essentialia discrimina inter eas non esse *. (b) Textus allati thesim probare non valent nisi eam con­ tineant sensu litterali, aut saltem sensu typico cujus legitimitas demonstretur (JDe Fontibus Revelat., n. 1003). Si clare et explicite rem declarant, eos adducere sufficit; si vero nonnisi ’ Hûpfl, art. Critique Biblique, in Diet, bibl., Supplément, I, col. 175-240. 5% F I ΐν.:”·' 210 CAPUT II. obscure et implicite, ita elucidari debent ut clare percipia­ tur thesim ex eis inferri. Si vero nonnisi probabiliter rem evincunt, id candide asseratur : non enim necesse est sin­ gula dogmata apodictice Scriptura demonstrari. 364. (B) De argumentis ex Traditione. Hic sedulo distinguendum est inter documenta quæ, etiam seorsim sumpta, irreformabilia sunt, qualia sunt Symbola fidei et definitiones Conciliorum cecumenicorum aut Pontificum ; et ea quæ singulatim sumpta errori sunt obnoxia, qualia sunt decreta Conciliorum particularium aut testimonia Patrum. {De Fontibus Revel., n. 975-977). In priori casu, unum sufficit testimonium clarum ut thesis de fide sit; in poste­ riori autem, v. g., si agitur de Patribus, theologis, vel de monumentis sacris, non sufficit unum aut alterum testimo­ nium, sed requiruntur tot et tanta testimonia ut certo cons­ tet veritatem expositam fuisse, saltem per notabile tempus, ab universali Ecclesia creditam. Hæc autem arguendi ratio necessaria non est, cum sola Ecclesiæ auctoritas rem pro catholicis demonstret, nec in Compendiis theologice adhiberi potest, sed tantum in operi­ bus apologeticis ad usum eorum qui non credunt. Quaprop­ ter in quæstionibus majoris momenti procedendi modum delineabimus, quædam e præcipuis testimoniis citando; in aliis autem pauca tantum verba in medium proferemus, magis ad illustrandam quam ad probandam thesim, eaque seligemus quæ veritatem non solum exponunt, sed analogiis, comparationibus vel argumentis expoliunt. 365. Traditionis argumentum duplici modo proponi potest, nempe via descendente, exhibendo testimonia a pri­ mis sæculis usque ad tempus quo res ab Ecclesia definita fuit; et via regressionis seu prcescriptionis, regrediendo a definitione ad superiora sæcula. (a) Via descendente uti expedit quoties testimonia prio­ rum sæculorum ad thesim contra adversarios stabiliendam sufficientia sunt. Cum enim Protestantes et Rationalistæ contendant dogmata nostra decursu temporum fuisse inventa, ostendere oportet eadem æquivalenter ab antiquio­ ribus Patribus jam proposita esse : historice enim et apologe- DE METHODO THEOLOGICA. 211 tice, quo antiquiora sunt documenta, eo majorem sibi vindi­ cant auctoritatem, cum proximiora sint apostolicis tempo­ ribus, quibus pura Christi doctrina prædicabatur. 1) Hinc expedit ordinem chronologicum sequi, et ostendere quo­ modo, occasione hæreseon, Patres et Concilia explicitiori modo fidem catholicam exposuerint, et ita profectus doctrinæ delineetur. Pariter testimonia ordine geographico exhiberi debent, ita ut appa­ reant tanquam professiones fidei variarum ecclesiarum africanæ, syræ, alexandrinæ, romanæ, etc. ; aut variarum scholarum, ideoque universalis Ecclesia. 2) Iterum, in omni casu, genuina tantum documenta alleganda sunt, non autem dubia vel apocrypha \ ideoque criticæ Patrum editiones adhibendæ sunt, ubi opera dubia sedulo a genuinis secernuntur. 3) Traditione uti potest theologus non solum ad demonstran­ dum aliquid esse de fide, sed etiam ad confirmanda et illustranda religionis nostræ dogmata. Quando enim videmus viros, Aposto­ lorum ævo proximos, eruditione ac sanctitate illustres, easdem • · * ventates profiteri quas hodie tenet Ecclesia, non parum exinde firmatur fides nostra, etiamsi probare non valeamus has fuisse ab omnibus Patribus edoctas ; exinde pariter constat, contra Protes­ tantes, has non esse corruptelas recenter inventas. Insuper in Patrum operibus multæ inveniuntur comparationes, analogiæ ac rationes, quibus dogmata vividis coloribus exponuntur, ad majo­ rem fidelium instructionem et ædificationem. 366. (b) Via regressionis seuprœscriptionis brevius et efficacius proceditur, praecipue quando priorum saeculorum documenta ita obscura sunt ut nonnisi subsequioris aevi testimoniis clara et certa evadant. Præscriptio apud juristas est argumentandi ratio, qua e facto possessionis concluditur ad jus, eo quod, omnibus rite inspectis, usurpatio moraliter impossibilis fuit. Ita pariter, in rebus fidei, quando Ecclesia, per longa sæcula, in possessione fuit alicujus dogmatis, quod universim credebatur, merito infertur dogma illud vere esse apostoïicum et a Christo ipso dimanare, eo quia mutatio seu adulteratio, omnibus rite inspectis, est moraliter impossibilis. Ita, v. g., quoad confessionem sacramentalem, ostendi potest eam fuisse certo in usu an. 1215, tempore quo C. Lateranense ejus ’ Excusari quidem possunt veteres theologi qui, propter defectum complete ct accurate Patrum collectionis, a falsariis quandoque decepti, apocrypha do­ cumenta allegarunt; sed eadem hodie in medium proferre vincibilem ignoran­ tiam arguit. 212 CAPUT II. necessitatem determinavit, sed ab eo non fuisse inventam, cum Concilia particularia sæc. IX, VIII, VII de ejus utilitate aut neces­ sitate canones condiderint, libri pænitentiales sæc. VI eam descri­ pserint eamque commemoraverint antiquiores Patres, etsi verbis minus claris et disertis. Quod argumentum specialem vim obtinet, quando veri­ tas, de qua agitur, practica est et gravissimi momenti, et non solum ab Ecclesia Romana, sed etiam a Grœcis schismati­ cis et Orientalibus sectis tanquam fidei dogma accipitur. Tunc enim mutatio multo difficilior erat, cum Fideles mu­ tationem hujusmodi non sine protestationibus admisissent, et insuper neque Latini a Graecis, neque hi a Latinis, neque Orientales ab utrisque hanc adulterationem accipere vo­ luissent, propter infensissimas quibus laborabant dissen­ siones. Remanet igitur ut haec veritas ab Apostolis et ipso Christo originem ducat, juxta illud Augustini1 : “Quod universa tenet Ecclesia, nec Conciliis institutum est, sed semper retentum est, nonnisi Apostolica auctoritate tradi­ tum rectissime creditur ”. Nonnunquam vero adversarii vim argumenti infringere conantur, hujus dogmatis originem tali vel tali auctori assignando; quæ diffi­ cultas dupliciter solvi potest : negative, exigendo ab adversariis hujus assertionis probationes easque historice confutando, osten­ dendo, v. g., ex omnibus adjunctis talem auctorem non potuisse, tali tempore, hanc novitatem in Ecclesiam universalem diffundere; positive, auctores allegando antiquiores, qui jam idem dogma docuerant. Quo argumento Patres haud raro usi sunt, præsertim Tertullia­ nus 2 .· “ Ecquid verisimile est ut tot ac tantæ (ecclesiæ) in unam fidem enaverint? Nullus inter multos eventus unus est exitus : variasse debuerat error doctrinæ Ecclesiarum. Ceterum quod apud multos unum invenitur non est enatum, sed traditum ”. 367. (C) De argumentis convenientiae. Expositis et probatis veritatibus de fide catholica, expedit earum intelligentiam quærere variis analogiis et convenientiis, vestigiis inhærendo Patrum et Scholasticorum : fides enim queerit intellectum. Quod ut fiat pie et sobrie, ad mentem Vaticani, hæc animadvertantur : * S. August, Contra Danatist., lib. IV, c. 24, P. L., XLIII, 174. * De Prescriptc. 28» P. L., 11, 40. DE METHODO THEOLOGICA. 213 (a) Analogiæ et convenienti» ex probatis auctoribus, ex Patribus et Doctoribus desumantur, in quantum fieri potest : hi enim, Spi­ ritu Dei illuminati, et approbante Ecclesia, res divinas magis per­ spicue contemplati sunt et rectius exposuerunt. Ita, v. g., inter Latinos, S. Augustinus, S. Thomas et S. Bonaventura, et, ex Græcis, S. Athanasius, Didymus, S. Basilius, S. Gregorius Naz. et S. Joannes Damascenus, mysterium SS. Trinitatis præ ceteris illustrarunt. Attamen analogias e scientiis modemis mutuari licet (v. g., vitam deiformem e biologia illustrare), dummodo dogmata fidei minime a recto sensu detorqueantur, sub prætextu eadem accommodandi novis theoriis. (b) Præ mente semper habeatur ex analogiis etiam perfectissimis nonnisi conceptum analogicum mysteriorum obtineri posse (supra, n. 214) et ex argumentis convenienti» non demonstrari mysteria fidei, sed solum apparere ea, nedum rationi repugnent, quamdam affinitatem pr» se ferre cum rationalibus principiis aut cum altissimis human» natur» aspirationibus, vel aliis veritatibus revelatis. 1 Art. II. De methodo sequenda quoad conclusiones theologicas. 368. Veritates fidei catholicae, semel expositae et de­ monstratae, sunt veluti principia ex quibus eruuntur conclu­ siones theologicae : has educere et logice ordinare est spe­ ciale munus theologiæ L i° Nostris diebus quidam theologi, nimium forsan positivæ theo­ logi» addicti et diffidentes se erga rationem habentes, de his con­ clusionibus parum curant, easque tanquam inutile et ponderosum onus dogmatibus adjunctum respiciunt. Immerito tamen; nam : — (a) Ea est natura humani ingenii ut in mera dogmatum exposi­ tione sistere non valeat, sed ex eis, analysis et deductionis ope, consectaria eruere nitatur. (b) Quod sane præstiterunt Patres et Scholastici, quorum multi consectariis hujusmodi deducendis intenti fuerunt, et quidem non sine magno fidei catholic» emolu­ mento; ita enim via paratur novis definitionibus. Quædam enim e consectariis tam certa apparent, tam indivulse cum revelatione connexa ut implicite, licet obscure, revelata appareant, et, tempore opportuno, definiantur : v. g., existentia duplicis naturæ in Christo, * Ad rem S. Thomas, r, q. 1, a. 8 : “Hæc doctrina (theologia) non argu­ mentatur ad sua principia probanda, quæ sunt articuli fidei ; sed ex eis proce­ dit ad aliquid aliud probandum ; sicut Apostolus ex resurrectione Christi argu­ mentatur ad resurrectionem communem probandam ”. Cfr. Gardeil, Le dtmni rtvtli, p. 224-251. 1 214 CAPUT II. duplicis voluntatis et operationis, infallibilitas Pontificia, etc. (c) Conclusionibus theologicis legitime deductis et logice coordinatis multo melius intelliguntur dogmata revelata : non enim amplius jacent sicut dispersa corporis membra, sed unum effbrmant corpus doctrinæ, et quælibet particularis veritas, ex sua cum aliis connexione, lucidiorem conceptum menti exhibet. Multum igitur expedit ut theologi sedulo huic operi incumbant. 369. 2° Regulœ sequendœ quoad conclusiones theologicas. (a) Veritates revelatæ pro principiis inconcussis haberi de­ bent et sunt veluti una e præmissis syllogismi, cujus altera præmissa erit aliqua veritas naturali ratione percepta. Ut certa sit conclusio, necesse est igitur ut certa sit propositio naturaliter cognita. Hæc itaque mutuari debet non a syste­ mate philosophico plus minusve probabili, sed a philosophia perenni quæ omnibus subjacet systematibus; secus incerta erit conclusio : pejorem sequitur semper conclusio partem. Necesse est insuper ut illatio ipsa, vi cujus conclusio dedu­ citur, sit logice certa, inspectis dialectic® regulis. Si alter­ utra probabilis est tantum, conclusio ipsa probabilis tan­ tum erit. Ex ipsis conclusionibus theologicis aliæ conclusiones erui pos­ sunt, quæ campum theologiæ extendunt; ita ex eo quod sit duplex natura et duplex voluntas in Christo, inferri potest duplicem pari­ ter esse operationem; ex eo quod duplex in eo sit natura, voluntas et operatio et tamen una persona, infertur in eo admittendam esse idiomatum communicationem. Quæ quidem conclusiones quando logice deducuntur, pariter certæ sunt. Attamen quo remotiores sunt a principio revelato, eo majus est periculum a veritate rece­ dendi, propter infirmitatem humani ingenii. Ad quod periculum vitandum, conferre oportet hujusmodi conclusiones cum principiis revelatis et aliis conclusionibus : si perfecte cum his omnibus cohærent, earum auctoritas et certitudo haud parum firmatur. 370. (b) Nec satis est conclusiones theologicas eruere, sed eas accurate- explicare oportet. Quod fieri potest opera Patrum et Doctorum attente legendo, easque explicationes colligendo quæ melius inter se et cum aliis veritatibus reve­ latis cohærent.— Declarari insuper possunt, principiorum ope philosophiæ christianæ cum antiquæ tum modernæ, vestigiis inhærendo Patrum et theologorum qui mysteria fidei analogiis e sana philosophia desumptis illustrare sole­ bant : cum enim Deus sit auctor rationis simul ac fidei, ■ DE METHODO THEOLOGICA. 215 veritates ordinis supernaturalis sæpe melius intelliguntur ex comparatione cum rebus naturalibus. 371. (c) Varias tandem conclusiones simulque veritates fidei ita logice disponere oportet ut unum corpus doctrinæ constituant. Id jam tentaverant, quoad præcipua dogmata, quidam Patres, ut Augustinus, S. Joannes Damascenus et S. Anselmus; sed opus perfecerunt Scholastici, præsertim Petrus Lombardus, Alexander Alensis, Albertus Magnus, S. Thomas, S. Bonaventura. Synthesis quæ nobis perfectissima videtur ea est quam tradit Angelicus Doctor in Summa theologica. Art. III. De methodo sequenda in exponendis systematibus x. 372. Præter conclusiones certas, invenire est apud theo­ logos varia et sibi invicem opposita systemata, qualia sunt, v. g., thomismus et molinismus, scotismus, augustinianismus, etc. Quæ quidem nata sunt ex imperfectione mentis nostræ quæ integram veritatem adæquate non comprehen­ dit, præcipue ubi de divinis agitur, simulque ex innato desi­ derio plura cognoscendi. Cum enim veritas sub multiplici aspectu spectari possit, et unus respectus aliquando alteri adversari videatur (v. g., liberum arbitrium et gratia in actu humano) necessario in' curiosis mentibus dubia et proble­ mata exsurgunt, ad quæ solvenda excogitantur systemata. Duplex hac de re excessus vitandus est : (a) eorum qui, breviter expositis veritatibus de fide catholica et conclusionibus certis, maximum tempus terunt in studio systematum, sicuti contigit non­ nullis theologis saeculi XIV* et XV* ; (b) aliorum qui, omnia syste­ mata tanquam incerta et inutilia existimantes, ea omnino praeter­ mittunt aut brevius æquo exponunt. 373. Accurate igitur, etsi breviter, exponenda sunt præ­ cipua scholarum systemata : (a) ita enim melius intelligitur quousque se extendat veritas catholica, et quid sit certum, quid controversum; (b) accurata discussione systematum efficacius præcaventur errores : ita thomismus, molinistarum 1 Bainvel, Comment enseigner la Théologie dans les Grands Séminaires, in Compte-Rendu du IIIe Congres de l’Ailiance des Sém., 1908, p. 107-108; A. Gardeil, Le Donné révélé, p. 252-284. 216 CAPUT II. difficultates solvendo, tutius jansenismum vitat; pariter molinismus, thomistarum impugnationes elucidando, a semipelagianismo securius arcetur; (c) ita etiam lucidior obtine­ tur dogmatum cognitio : v. g., thomistarum et molinistarum argumenta expendendo, tum de supremo Dei dominio ejusque suprema et universali causalitate, tum de libertatis humanæ juribus et exercitio, accuratiorem consequimur notionem. 374. Ad hunc finem assequendum : (a) systemata tanquam hypotheses, non autem tanquam dogmata aut veritates certæ propo­ nantur; (b) sedulo definiatur in quo concordent et in quo dissentiant systemata, ut accurate statuatur status quæstionis; (c) argumenta pro et contra sincere exponantur, non autem plus minusve imminuta aut adulterata; (d) quodcumque systema eligatur, oppositum non exhibeatur ut haereticum, erroneum aut absurdum, sed tantum ut minus probabile; prae mente retineatur dictum : in dubiis libertas. Corollaria. Ex superius expositis duo fluunt corollaria : i° de neces­ sitate scientiae theologicae ; 2° de dispositionibus ad proficien­ dum in ea. 375. i° De necessitate scientiæ theologicæ. Scientia theologica vere competens est absolute necessaria sacerdotibus qui in Ecclesia ex officio alios fidem docere debent; et laids, præsertim doctioribus, valde utilis. Nomine scientiæ competentis designatur ea quæ ad varia ecclesiastica ministeria obeunda desideratur; proinde diversa esse potest pro varietate hujusmodi officiorum, major quidem in Episcopis et magistris, aut etiam in pastoribus qui majori præsunt parœciæ, minor in sacerdotibus qui communiora obeunt ministeria, ea tamen quæ sufficiat ut quis casus ordinarios difficultatesque communiter propositas solvere queat, et in diffici­ lioribus dubitet doctiorumque consilia exquirere .valeat. (A) Scientia competens est necessaria sacerdotibus, (a) Ex Scrip­ tura colligitur: 1) Jam enim sacerdotibus A. Legis dictum fuerat : “ Labia enim sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent ex ore ejus, quia angelus Domini exercituum est ” *. Quæ quidem verba diserte affirmant speciale munus fideles edocendi tum veri­ tates credendas, tum leges servandas sacerdotibus incumbere. Immo ignorantia sufficiens erat causa cur sacerdotes a Deo repel* Malach., II, 7. DE METHODO THEOLOGICA. 217 lerentur : “ Quia tu scientiam repulisti, repellam te ne sacerdotio fungaris mihi” *. 2) Quod Christus ipse confirmavit dum Apos­ tolis, eorum successoribus, iisque omnibus qui apostolicum munus obituri erant, aperte dixit : “Euntes ergo, docete omnes gentes... docentes eos servare omnia quæcumque mandavi vobis ” a ; jam vero nemo doctrinam Christi recte docere potest nisi prius eam apprime didicerit, cum Deus miracula patrare non soleat scientiam pigro­ rum mentibus infundendo. 3) Nec aliter rem Apostoli intellexe­ runt : Paulus enim de Episcopis, proindeque de illis clericis qui Episcoporum adjutores sunt in ministerio verbi, ait : “ Oportet Episcoporum sine crimine esse... amplectentem eum, qui secun­ dum doctrinam est, fidelem sermonem, ut potens sit exhortari in doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere ”3; ex quo sequitur sacerdotes pastorale munus obeuntes, talem scientiam comparare teneri, quæ sufficiat non solum ad fideles instruendos, sed etiam ad hæreticorum et infidelium difficultates solvendas, saltem magis communes. 376. (b) Concilia tam generalia quam particularia theologiæ studium non solum commendavisse sed etiam prœscripsisse constat Ita Tridentinum decrevit (sess. XXIII, c. 7) ordinandos diligenter examinandos esse non solum quoad mores, sed etiam quoad doctrinam et fidem; quod disertius declaratur sess. XXIV, cap. 14 : “ Sed etiam ad populum docendum ea quæ scire omnibus neces­ sarium est ad salutem, ac ad ministranda Sacramenta, diligenti examine praecedente, idonei comprobentur ”. Pariter statuit (sess. XXIV, cap. 18) ne vacantes parœciæ sine diligenti examine cuiquam conferrentur; posteaque Benedictus XIV formam deter­ minavit pro examine in concursu eligendorum ad ecclesias parochiales servandam. — Hoc autem studium necessarium esse eis etiam qui diuturno tempore sacrum ministerium exercuerunt ita declarat idem Benedictus XIV : “ Aliqui nempe sacerdotes qui initio praeclarissime confessarii munus susceperunt, inde post diuturnum tempus, omni studiorum cura neglecta, pristinam moralis theologiæ scientiam amittunt, ita ut qui in ejusmodi arte peritissimi fuerant, tandem exigua solum confusaque ipsius artis scientia primisque rudimentis instructi, vix inter tyrones adnumerentur”*. Quæ de confessariis scite declarat, apte congruunt prcedicatoribus qui libris et considerationi valedicunt. 377· (c) Ratione confirmatur. Sacerdotes enim curam anima­ rum habentes, sunt fidei doctores, spirituales medici et judices. Atqui munia hujusmodi scientiam competentem sane requirunt. • Osee, Matt., XXVIII, 19-20. Instit., XXXII, n. 4. IV, 6. — ’ < Bened. XIV, — 3 Tit., I, 7-9. CAPUT II. 218 'i 1) Doctores fidem implantare et implantatam conservare debent; atqui ad hoc requiritur ut fidei fundamenta clare proponant et demonstrent argumentis uniuscujusque captui accommodatis, simulque argumenta solvant quæ in contrarium afferri solent; secus enim infideles ad veritatem trahi communiter non poterunt, immo fideles non pauci, incredulorum sophismatibus decepti, naufragium in fide patientur. Quod quidem nostris præsertim diebus magis necessarium est propter multitudinem errorum qui ubique grassan­ tur; cum enim adversarii omnibus scientiis utantur ad veritates fidei impugnandas, jam non sufficit, ad eos redarguendos, ars bene dicendi vel α priori argumentatio, sed desideratur rerum divinarum ac humanarum cognitio, præsertim vero Scripturæ sacræ atque historiæ accurata notitia. Hinc merito ait Leo XIII1 : “Revera fidei catholicæ defensio, in qua laborare maxime sacerdotum debet industria, et quæ est tantopere his temporibus necessaria, doctri­ nam desiderat non vulgarem neque mediocrem, sed exquisitam et variam ; quæ non modo sacras, sed etiam philosophicas discipli­ nas complectatur, et physicorum sit atque historicorum tracta­ tione locuples. Eripiendus est enim error hominum multiplex, singula christianæ sapientiæ fundamenta convellentium : luctandumque persæpe cum adversariis apparatissimis, in disputando pertinacibus, qui subsidia sibi ex omni scientiarum genere astute conquirunt 2) Nec minor requiritur moralis et ascetica scientia ut sacerdo­ tes spirituales media et judices esse valeant, ut diximus in Synopsi Theol. Mor., ubi de Poenitentia. 378. (B) Scientia theologica laids doctioribus valde utilis est. (a) Ad meliorem humanarum disciplinarum intelligentiam’, scientiæ enim ita sunt intime connexæ ut quis in una vix proficere valeat nisi aliarum saltem elementa cognoscat ; quod de theologia præsertim verum est, cum altas agat radices in omnes fere scientias, præsertim vero metaphysicas, historicas, ethicas, et politicas, ita ut nonnullae notiones, ad hujusmodi disciplinas spectantes, theologicis studiis maxime elucidatæ fuerint. Hinc nulla esse debet studio­ rum Universitas hoc nomine digna, quæ theologiæ facultatem non complectatur ’. (b) Ad fidei defensionem; cum enim hodie fides a multis laicis impugnetur scientificis argumentis, multum sane expedit ut a laicis quoque propugnetur, quorum scripta peculiari favore a multis excipiuntur; hoc autem fieri nequit, nisi dogmata fidei, quæ defen’ Encycl. Etsi nos, 15 Febr. 1882. ’ Quod egregie probat J. H. Newman, of>. cii., dis. Ill-IV DE METHODO THEOLOGICA. 219 dere volunt, apprime calleant1 : secus enim et ipsi in errorem alios inducere possent. (c) Ad propriam ædificationem. Nulli enim dubium esse potest quin cognitio de Deo rebusque divinis omnis sanctitatis sit funda­ mentum : nam eo ferventius Deum amamus quo melius eum cognoscimus; propterea eo perfectior esse poterit sanctitas, ceteris paribus, quo perfectior erit theologiæ cognitio ’. Concludamus igitur, cum Angelico Doctore 3, theologiæ studium ceteris esse perfectius, sublimius, utilius et jucundius : '"'Perfectius quidem, quia, in quantum homo sapientiæ studio dat se, in tantum veræ beatitudinis jam aliquam partem habet. Unde Sapiens dicit4 : Beatus vir qui in sapientia morabitur. Sublimius autem est, quia per ipsum homo ad divinam similitudinem praecipue accedit, qui omnia in sapientia fecit. Unde quia similitudo causa est dilectionis, sapientiæ studium praecipue Deo per amicitiam con­ jungit; propter quod dicitur quod sapientiæ est infinitus thesaurus hominibus ; quo qui usi sunt, facti sunt participes amicitiæ Dei 5. Utilius autem est, quia per ipsam sapientiam ad immortalitatis regnum pervenitur; concupiscentia autem sapientia deducet ad regnum perpetuum 6. Jucundius autem est, quia non habet amaritu­ dinem conversatio illius, nec tædium convictus illius, sed lætitiam et gaudium ” 7. 379 20 De dispositionibus requisitis ad proficiendum in studiis theologicis 8. Dispositiones animi ad theologiæ stu­ * Quod eloquenter urget Leo XIII, Encycl. Providerlissimus, 18 nov. 1893, circa finem. 2 Cfr. H. E. Manning, The Glories of the S. Heart, New-York, 1871, lect. Ill, Dogma the Source of Devotion, p. 85; Ad. Tanquerey, Les dogmes générateurs de la piété, 1925. 3 C. Gentiles, lib. I, c. 2. — 4 Eccles., XIV, 22. — 5 Sap., VI, 21. 6 Sap., VI, 21.-7 Sap., VIII, 16. 8 Cf. Migne, Theol. Cur., I, p. 62 sq.; XXVI, p. 1145 sq.; J. H. Newman, Idea of a University, Discipline of mind, p. 480 sq. » Serm. XXXVI in Cantic., n. 3. — !- dium magis necessariae, sunt : (A) recta intentio, quæ alia esse nequit nisi gloriam Dei promovendi ardens desiderium zelusque animarum : cum enim scientia hujusmodi supematuralis sit tum ratione objecti, tum ratione principii, ejus acquisitio supematuralis esse debet ratione finis intenti. Quod sic optime declarat 5. Ber­ nardus, vel quicumque est auctor explanationis Cantic. quæ inter ejus opera reperiturs» : “Sunt qui scire volunt eo fine tantum ut sciant, et turpis curiositas est; et sunt qui scire volunt ut sciantur ipsi, et turpis vanitas est; et sunt qui scire volunt ut scientiam suam vendant, verbi causa pro pecunia, pro honoribus : et turpis 220 CAPUT II. quæstus est. Sed sunt quoque qui scire volunt, ut ædificent : et caritas est. Et item qui scire volunt, ut aedificentur : et prudentia est”. 380. (B) Sincerus veritatis amor; nam si omnes scientiæ ad verum tendunt, id proprio jure sibi vindicat theologia, quæ de Deo disserit, quatenus est suprema veritas. Hinc sincere exponenda et expendenda sunt argumenta adversariorum, sive sint infideles, vel hæretici, aut catholici. Non desunt theologi qui contradicen­ tium difficultates plus minusve extenuent, ut eas facilius solvant; et textus vel facta torqueant, ut promptius sit responsum ; aut vim certam tribuant rationibus quæ nonnisi probabiles sunt. Jamvero hæc omnia perfecta sinceritas respuit, et melius est fateri respon­ siones datas esse tantum probabiles, quam textus et facta torquere ad fucum faciendum; veritas mendaciis nostris non eget ut defen­ datur. 381. (C) Humilitas ; cum enim theologia auctoritate fundetur, docilem exigit assensum omnibus Ecclesiæ decisionibus, immo et reverentiam erga Patres et Theologos communiter aliquam doctri­ nam docentes. Aliunde Deus mysteria sapientiæ suæ a superbis abscondit et parvulis revelat, juxta illud Christi : “ Confiteor tibi, Pater, Domine cæli et terræ, quia abscondisti hæc a sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis ” ’. Quæ humilitas sponte ad Deum ferventi oratione recurret, nam “ si quis vestrum indiget sapientia, postulet a Deo qui dat omnibus affluenter ” 2. Caritatem pariter gignet, juxta illud vere aureum : “ In necessariis unitas, tn dubiis libertas, in omnibus caritas videlicet statim ac Ecclesiæ infallibilis auctoritas rem definivit aut determinavit, nulli viro catholico licet anceps remanere; sed in rebus vere dubiis, unicuique liceat in sensu suo abundare, novasque etiam, si voluerit, exposi­ tiones proponere, dummodo sensui catholico non sint opposite : sic enim via patebit vero progressui ; et ita caritas in omnibus salva erit, quia, licet ab aliis dissentiamus, non ita supra sensum extolle­ mur, ut nihil nisi absurdum in opponentium argumentis videamus 3. ’ Matt., XI, 25. - 'fac., I, 5. 3 Pauca hic addere liceat ex opusculo LXI 5. TAoma desumpta (ed. Vives, vol. 28, p. 467), in quo S. Doctor idoneum proponit medium scientiam acqui­ rendi : “ Tardiloquum te esse jubeo et tarde ad locutorium accedentem : con­ scientis puritatem amplectere, orationi vacare non desinas, cellam frequenter diligas, si vis in cellam vinariam introduci Omnibus te amabilem exhibe, nihil quære penitus de factis aliorum, nemini te multum familiarem ostendas, quia nimia familiaritas parit contemptum et subtractionis a studio materiam submi­ nistrat... Non respicias a quo audias, sed quicquid boni dicatur, memoriæ commenda. Ea quæ legis fac ut intelligas, de dubiis te certificans; et quicquid poteris in armariolo mentis reponere satage, sicut cupiens vas implere DE METHODO THEOLOGICA. 221 382. (D) Proficiendi studium; nemo enim in theologicis studiis vere proficiet, nisi velit hisce indesinenter et ardenter incumbere. Nec dicatur nil novi in hujusmodi scientia reperiri posse; licet enim veritates fidei antiquæ sint, novo tamen modo exponi et pro­ pugnari possunt, hodiernorum mentibus magis accommodato. Stu­ dio igitur incumbant theologiæ candidati, nec memoriam solum exerceant, sed ingenium, fontes Revelationis investigando, Scrip­ turam, Patres et theologos non solum assidue legendo, sed argu­ menta ad formam syllogisticam vel inductivam reducendo, eorum vim discutiendo, eorum logicam connexionem investigando, uno verbo methodum scientificam adhibendo, quam exposuimus ’. Quibus praelibatis de fontibus theologicis et methodo qua utitur Theologia, jam singula dogmata exponere et probare juvabit. ’ Non sufficit igitur passive legere vel audire ea quæ proponuntur sed oportet ea active expendere, discutere et digerere ; secus enim potest quis innumeras praelectiones audire, vel innumeros libros legere quin exinde doctior evadat, ut acute animadvertit J. H. Newman, Idea ofd University, 1. c., p. 489. - DE DEO UNO. Delineatur brevis historia Tractatus. 383. Inter Patres de Deo scripserunt tribus prioribus saeculis : — S. Clemens papa, in sua ia Epistola, agit de Dei potentia, ac præsertim de bonitate et misericordia ; Hermas, Pastor, Dei mise­ ricordiam extollit, ac simul de Dei unitate ac creatione tractat. — Secundi autem sæculi Apologetæ, philosophia duce, ad Deum assurgunt tum causalitatis argumento (Aristides, Tatianus, Theo­ philus') tum argumento teleologico (Minucius Felix), eum concipiunt ut super omnia præcellentem, incomprehensibilem, ineffabilem (Minucius, Aristides, S. Justinus in Apol., Tatianus), in Eo agnos­ cunt praedivitem fontem omnium perfectionum physicarum et moralium quibus fulget creatura (Aristides, Theophilus), eum repraesentant ut omnes creaturas e nihilo educentem, non imme­ diate, sed mediante Verbo suo. — Athenagoras, Legatio pro Chris­ tianis, repellit accusationem atheismi Christianis illatam et unita­ tem divinam contra polytheistas statuit. — S. Iræneus autem, Adversus Hareses, profitetur nos vere Deum cognoscere ope reve­ lationis, inadæquate tamen : “ Est autem et super hæc et propter hæc ineffabilis”. Hic autem summus et unicus Deus, justus simul et bonus, omnia creavit, et in ejus opere elucet vera convenientia et consonantia. Clemens Alexandrinus, Pczdag., Stromat., Deum more platonicorum concipit, et de Dei natura et attributis agit, aliquando tamen nimia scilicet subtilitate et abstractione. — Origenes autem Contra Ceis., De principe excedit et ipse allegoria et abstractione; errat quoad omnipotentiam quam impossibilem aestimat absque creatione ab ætemo; agnoscit tamen hominem, quippe creatum ad imaginem Dei, naturaliter ad Dei cognitionem assurgere pro tenore quo a materia sese expedit. Tertullianus paulo durius de Deo loquitur, ipsi corporeitatem adscribens : quod tamen verisimilius intelligi debet de substantia­ litate (Adv. Praxeam, Apol., Adv. Hermogenem). — Adamantius, De recta tn Deum fide, agnoscit unum Deum, justum pariter et bonum, mundi et ipsius materiæ primæ creatorem : malum enim, quod non est substantia, sed accidens, oritur e libertate angelica vel humana, non vero e bono essentiali. — Arnobius, Adv. nationes, de Deo, quem reputat ineffabilem, alte et magnifice sentit. — La­ ctantius, Institutionum divin. confutat polytheismum; Liber 4^ ο DE DEO UNO. 223 de Ira Dei, rejicit impassibilitatem Dei ad mentem Epicuri; De opificio mundi, probat Providentiæ existentiam per mirabilem con­ stitutionem animæ et corporis hominis. 384. A sæculo IV° ad IXura, multa de Deo a Patribus scripta sunt. Inter quos, S. Athanasius, qui contra Arianos divi­ nitatem Verbi vindicavit, docet etiam Deum esse perfecte unum, unam monadem indivisibilem, cum sit unum principium, una monarchia suprema. — S. Augustinus, philosophia platonica et Scripturarum doctrina imbutus, proponit varias probationes existentiæ Dei, argumentum scilicet teleologicum (Sermo CXLI, 2; Enarr. in psalm. XLI, 7, 8), argumentum metaphysicum (Confess., X, 8-10); imprimis ac frequentius probationem e gradibus per­ fectionis sumptam (De trinitate, VIII, 4, 5; De civit. Dei, XI, .2; VIII, 7), et probationem psychologicam, idæis necessariis inni­ xam (De libero arbitrio, 7-14; Enarr. in psalm. XLI, 8). Attente autem considerantibus satis evincitur S. Doctorem in hac ultima probatione scopulos ontologismi et inneismi devitasse, suum vero conceptum insufficienter explicasse. Quoad Dei attributa, simplici­ tatem, æternitatem, immensitatem, profundissime philosophatur Augustinus, ac Deum intime amplectitur corde ut Summum Bo­ num, intellectu et contemplatione ut Primam Veritatem, Primum Esse, Primam Vitam (De civit. Dei, VIII, 10, 2) *. S. Gregorius Naz. (Orationes de Theologia, præcipue orat. Ia et IIa) statuit exi­ stentiam, naturam et attributa Dei, ex lumine rationis; S. Grego­ rius Nyssenus, (Oratio catechetica magna, in Prologo), feliciter contra adversarios propugnat fundamentalia dogmata; Salvianus, De Gubernatione Dei, calamitates publicas et barbarorum vasta­ tiones cum sapientissima divinæ Providentiæ ordinatione compo­ nit; Pseudo-Dionysius, De divinis nominibus, esse et attributa Dei profunde explicat; Boetius, De consolatione philosophice libri V, statuit Deum esse omnium rerum finem et omnes eventus ejus Providentia disponi ad bonum nostrum; S. Joann. Damascenus, (Expositionis Fidei Orthodoxae liber primus), synthesim doctrinæ de Deo methodice exponit. 385. Inter Theologos, utiliter legentur : — Scec. XII, S. Anselmus, Monologium, seu de Divinitatis essentia; Proslogium, seu alloquium de Dei existentia, Petrus Lombardus, Sententiarum libri IV, opus a plerisque Scholasticis expositum. Scec. XIII, Alexander Halensis, O. M., Summa theologice;S. Tho­ mas Aq., O. P., Summa theol., cum Commentariis Cajetani, I,q. 1-26; Contra Gentiles, cum Commentariis Ferrariensis, lib.I; de Veri1 J. Tixeront, Histoire des dogmes> vol. I et II. Cf. etiam S. Augustinum, Epistola ιι8, 147, 148, 160, 162, 187. 224 DE DEO UNO. tate, q. 2, 5, 6; S. Bonaventura, O, M., Commentaria in Magistrum Sentent., lib. L Sac. XIV, Joannes Duns Scotus, O. M., In quatuor libros Sen­ tent., lib. I. Sac XV, Joannes Capreolus, O. P., In quatuor libros Mag. Sen tent., lib. I. Sac. XVII, Suarez, S. J., Commentaria ac Disputationes in I p. D. Thoma; L. Lessius, S. J., de Perfectionibus moribusque divinis; D. Ruiz de Montoya, S. J., Commentaria et disput., De Ideis, de veritate ac de vita Dei; de Voluntate Dei et propriis ejus actibus; de Visione et nominibus Dei; de Prædestinatione ac reprobatione; Dionysius Petavius, Theologica dogmata, De Deo Deique attributis; L. Thomassinus, Orat., Dogmata theologica, De Deo Deique proprietatibus; Gonet, O. P., Clypeus theologia Thomist., de Nat. et attributis divinis; Goudin, G P., Tractatus theolo­ gia, De Scientia Dei, etc.; Salmanticenses, O. Carm., De Scientia Dei; de Visione Dei; de Voluntate Dei; de Pradestinatione. Sac. XVIII, Billuart, O. P., Summa, De Deo; Lafosse, S. S., De Deo ac divinis attributis, ap. Migne, Theol. Curs., t. VII; Kilber, S. J., De Deo uno et trino, in Theologia Wirceburgensi; V. Gotti, 0. P., Theologia scholastico-dogmatica. Sac. XIX, Perrone, S. J., Pralectiones theologica, De Deo; Lie­ bermann, Institut, theol., De Deo et divinis attributis; Knoll, O. M., Institut, theolog., De Deo; Franzelin, S. J., De Deo Uno; Kleutgen, S. J., De Ipso Deo; Stentrup, S. J., Pralect. dogmat., de Deo Uno, 1879; Hontheim, S. J., Institut. Theodicea, Friburgi, 1893; Card. Billot, S. J., De Deo Uno et Trino ed. 6a, 1920; Delatte, De Deo Uno, Solesmis, 1895; Vacant, Etudes thiol. sur les Consti­ tutions du C. du Vatican, t. I, Paris, 1895; Scheeben, Dogmatik, vol. II; Card. Satolli, In Summam S. Thoma, vol. I, De Deo Uno; A. Far ges, S. S., L'idée de Dieu d'après la raison et la science, Paris, 1894; Pesch, Pralect. dogmat., De Deo Uno secun­ dum naturam, 1895; Ginoulhiac, Histoire du Dogme Catholique, 2e éd., Paris, 1866, vol. I, De Dieu considéré en lui-même; L. Jans­ sens, De Deo uno, 1900; Lépicier, De Deo uno, 1908; Van der Meersch, De Deo uno et trino, Brugis, 1917; R. Garrigou-Lagrange, Dieu : son existence et sa nature, 4e éd., 1923; E. Hugon, O. P., De Deo uno et trino, 1920; P. Sertillanges, Dieu ou rien, 1933; Jungmann, Hurter, Egger, J. M. Hervé, aliique Compendiorum auctores. Alia opera in decursu Tractatus allegabuntur. DE DEO UNO. 225 Concilii Vaticani decreta et canones. Cap. I. De Deo rerum omnium Creatore. 386. Sancta, Catholica, Apostolica, Romana Ecclesia credit et confitetur, unum esse Deum verum et vivum, Creatorem ac Dominum cæli et terræ, omnipotentem, æternum, immensum, incomprehensibilem, intellectu ac voluntate omnique perfectione infinitum; qui cum sit una, singularis, simplex omnino et incom­ mutabilis substantia spiritualis, praedicandus est re et essentia a mundo distinctus, in se et ex se beatissimus, et super omnia, quae præter ipsum sunt et concipi possunt, ineffabiliter excelsus. Hic solus verus Deus bonitate sua et omnipotenti virtute non ad augendam suam beatitudinem, nec ad acquirendam, sed ad mani­ festandam perfectionem suam per bona, quae creaturis impertitur» liberrimo consilio simul ab initio temporis utramque de nihilo con­ didit creaturam spiritualem et corporalem, angelicam videlicet et mundanam, ac deinde humanam quasi communem ex spiritu et corpore constitutam. Universa vero, quæ condidit, Deus providentia sua tuetur atque gubernat, attingens a fine usque ad finem fortiter, et disponens omnia suaviter. Omnia enim nuda et aperta sunt oculis ejus, ea etiam, quæ libera creaturarum actione futura sunt. 1782 1783 ■ Canones. 387. 1. Si quis unum verum Deum visibilium et invisibilium Creatorem et Dominum negaverit : anathema sit. 2. Si quis præter materiam nihil esse affirmare non erubuerit : anathema sit. 5. Si quis dixerit, unam eamdemque esse Dei et rerum omnium substantiam vel essentiam : anathema sit. 4. Si quis dixerit, res finitas, tum corporeas tum spirituales, aut saltem spirituales, e divina substantia emanasse; aut divinam essentiam sui manifestatione vel evolutione fieri omnia; aut denique Deum esse ens universale seu indefinitum, quod sese determinando constituat rerum universitatem in genera, spe­ cies et individua distinctam : anathema sit. 5. Si quis non confiteatur, mundum, resque omnes, quæ in eo continentur, et spirituales et materiales, secundum totam suam substantiam a Deo ex nihilo esse productas ; aut Deum dixerit, non voluntate ab omni necessitate libera, sed tam necessario creasse, quam necessario amat seipsum ; Theol. Dogm. (Vol. II.) —8 I8or 1802 1803 1804 1805 226 DE DEO UNO. aut mundum ad Dei gloriam conditum esse negaverit : ana­ thema sit. Objectum, utilitas et divisio Tractatus. 388. Objectum. Primarium fidei nostræ objectum est Deus unus et trinus, juxta illud : “ Fides autem catholica hæc est, ut unum Deum in trinitate, et trinitatem in unitate veneremur. ” (Symb. Athanas.) Absolutis igitur ad fidem præambulis, et explicato fidei actu, de Deo uno agendum est. Cum vero multa de Deo in Philosophicis Institutionibus tradi soleant, hic ea præsertim attingimus quæ sola revela­ tione aut saltem multo plenius manifestantur, quæque uti­ liora sunt sive ad pietatem nutriendam sive ad melius intelligendas ceteras veritates fidei. 389. utilitas dicendorum facile colligi potest : (a) ex dignitate objecti; nam eo præstantior et utilior est scientia quo excellentius est ejus objectum ; atqui nihil est Deo melius, cum sit ipse omnis perfectionis fons et origo, ita ut quidquid veri, boni et pulchri in entibus fulgeat, nihil aliud sit nisi vestigium quoddam divinarum perfectionum ; hinc merito Deus ipse homines sic alloquitur : “ Non glorietur sapiens in sapientia sua, et non glorietur fortis in for­ titudine sua, et non glorietur dives in divitiis suis : sed in hoc glorietur, qui gloriatur, scire et nosse me, quia ego sum Dominus ” (b) Ex effectibus hujus scientiœ * : Dei enim contemplatio a rebus terrenis mentem avocat, quæ, dum ad res caelestes comparantur, ut stercora existimantur : “ Prop­ ter quem omnia detrimentum feci et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam” 3; ad amorem Dei cor rapit, cum Supremum Bonum cognosci nequeat quin diligatur, et con­ sequenter ad virtutum praxim ducit, præsertim humilitatis, reverentiae, confidentiae et obedientiae erga divinam maje­ statem : “ Nosse enim te consummata justitia est, et scire justitiam et virtutem tuam, radix est immortalitatis ” 4, et 1 Jerem., IX, 23 sq. — ’ Cf. Lessius, op. cit., Prafat. 3 Philipp., Ill, 8. - ♦ Sap., XV, 3. DE DEO UNO. 227 ita nos ad finem nostrum dirigit, qui Deus est : “ Hæc est autem vita aeterna ut cognoscant te, solum Deum verum, et quem misisti, J. Christum ”, 1 (c) Ex erroribus circa Deum : præter atheos et pantheistas, qui fusius alibi confutantur, Rationalistes de divinis perfectionibus, præsertim de ejus scientia et providentia, multipliciter errant; quos errores exponere et refellere necesse est. 390. Divisio. Angelicus Praeceptor tribus quaestionibus doctrinam de divina essentia absolvit : an Deus sit, quo­ modo sit, quid operetur ; ejus vestigiis inhaerentes de existen­ tia Dei, de ejus natura et operationibus agemus. Caput I. De Dei existentia. Ejus demonstrabilitas. Argumenta quibus demonstratur. De divinis nominibus. Doctrina catholica. Scholasticae opiniones de divina essentia. ! In genere. Caput II. De Dei natura. De attributis. . . In specie. Simplicitate. Immutahilita Æternitate. Immensitate. Infinitate. Unitate. De scientia divina. Caput III. De operationibus divinis. De voluntate seu volitione divina De providentia et praedestinatione. De potentia. , Conclusio : de beatitudine Dei. ’Joan., XVII, 3. 1 CAPUT I. 228 CAPUT I. DE DEI EXISTENTIA. Dicemus : i° de demonstrabilitate existentiæ Dei; 2° de argumentis quibus Dei existentia demonstratur; 3° de divi­ nis nominibus. Art. I. De demonstrabilitate existentiæ Dei. 391. Errores. Circa demonstrabilitatem existentiæ Dei duplex est errorum genus : alii enim putant existentiam Dei demonstratione non indigere; alii vero non posse demonstrari. (A) Alii siquidem putant Dei existentiam demonstratione non indigere : (a) 5. Anselmus 1 docuit hanc veritatem esse per se notam : nomine enim Dei intelligimus ens quo majus cogitari nequit; atqui esse in re simul et in intellectu majus est quam esse mere in intellectu; ergo Deus existit non tantum in intellectu, sed etiam in re. (b) Cartesius 2 censebat ideam Dei esse nobis inna­ tam, et hanc ideam necessario supponere Dei realem existentiam. (c) Ontologista docebant cognitionem Dei immediatam (seu visio­ nem), quamvis obscuram, ita essentialem esse humanae menti ut sine ea nihil cognoscere valeat 3. 392. (B) Alii vero contendunt Dei existentiam non posse ratione demonstrari. (a) Empiristes, Positivistes et hodierni Agnostici profitentur om­ nem cognitionem nostram ad pheenomena restringi, ideoque intel­ lectum nostrum non posse ad causam ontologicam et transcendentalem assurgere, extra et supra phaenomena sitam. Ita Hume, Stuart Mill, Spencer, Comte, Littré, W. James. (b) Kantius vero, contra Empiristas, tenet principium causalitatis esse necessarium, sed hanc necessitatem sumit ex constitu­ tione nostra mentis; et ita, cum Empiristis consentit in denegando huic principio, sicut et omnibus conceptibus, omnem valorem ontologicum et transcendentalem. Exinde, præ defectu intuitionis Ij 1 Proslogium, asp. Ill; Contra Gaulinonem; cfr. Bainvel D. T. C. art. Anselme (5.) * Principia philos., p. I», § 14; Méditation 5/. ·:· * Ita Malebranche, Gioberti, Ubaghs. /3 »-· ·« .···.- ^ · ■ M· < DE DEI EXISTENTIA. 229 intellectualis noumenorum », probatio metaphysica existentiæ Dei est mera illusio. Probatur tamen existentia Dei, sed probatione practica seu morali qua producitur tantum fides moralis cujus cer­ titudo, etsi objective insufficiens, subjective sufficiens est. Sine Deo, inquit, non staret obligatio moralis et virtus donari nequiret felicitate perfecta in altera vita : ergo Dei existentia supponitur et postulatur ut fundamentum morum, ac eo firmius a nobis admit­ titur quo rectius vivimus a. (c) Juxta Modernistas, qui ad mentem Kantii philosophantur, ratio humana, utpote phænomena praetergrediendi incapax, assur­ gere nequit ad Dei existentiam cognoscendam ex creaturis : unde Deus non est objectum scientiæ, sed sensus (sentiment) tantum et ita non existit, addit modemista mere philosophus, nisi in anima credentis. Modemista vero credens admittit Deum existere etiam in se, independenter ab anima sentiente et affirmante, et de hac existentia se certissimum dicit, non tamen ex ratione et creaturis, sed ex experientia individuali, ex cordis intuitu quo immediate attingitur realitas Dei, et. sic immanentismum advocat 3. Unde, juxta modemistam credentem, immanentia et transcendentia non sunt quid contradictorium *. Siquidem Deus nobis est imma­ nens, eumque in intimis naturæ nostræ recessibus latentem inve­ nimus. (d) Traditionalists rigidiores contendunt cognitionem veri­ tatum suprasensibilium et imprimis existentiæ Dei fundari imme­ diate in auctoritate sociali et ultimo in revelatione divina : unde 1 Noumena a Kantio intelliguntur res ut sunt in se et independenter a mente concipiente; dum pheenomena sunt res ut nobis apparent ex mentis nostræ con­ stitutione quæ posset esse alia ac est. 2 D. A., L I, 976-977· 3 Jam Molinos Modemistarum præluserat agnosticisme et pseudomysticismo. Cf. D. B., 1238, 1239. Ita etiam Schleiermacher, sensui præ ratione confide­ bat ad cognoscendas res religiosas et morales. {Theol. fund., n. 1024. 4 Quod ita explicat Le Roy : “ Immanence et transcendance ne sont plus contradictoires ; elles répondent à deux moments distincts de la durée : l’imma­ nence, au devenu, la transcendance, au devenir. Si nous déclarons Dieu imma­ nent, c’est que nous connaissons de Lui ce qui est devenu en nous et dans le monde; mais pour le monde et pour nous, il reste toujours un infini à devenir, un infini qui sera création proprement dite, non simple développement; et de ce point de vue Dieu apparaît comme transcendant ; et c’est comme transcen­ dant que nous devons surtout le traiter dans nos rapports avec lui, selon ce que nous avons reconnu à propos de la personnalité divine. ” Revue de Mitaphys. et de morale, juillet 1907, p. 512; D. A., t. I., p. 951. — Sed Pius X in Encycl. Pascendi ita modernistas redarguit : “ An ejusmodi immanentia Deum ab homine distinguat necne?” Si distinguit, quid tum a catholica doctrina differt, aut doctrinam de externa revelatione cur rejicit ? Si non distinguit, pantheismum habemus. ” D. B., 2108. 230 CAPUT I. vocantur etiam fdéiste. Ita Lamennais et Bautain1 — Mitiores autem Traditionaliste dicèbant magisterium sociale esse conditio­ nem requisitam ad cognitionem claram et certam existentiæ Dei primo accipiendam, postea vero sola ratione hanc veritatem posse demonstrari. Ita Ventura, Bonnetty3, Ubaghs, Laforit**. Ad veritatem catholicam contra istos errores declaran­ dam, duo demonstrabimus : i° Existent iam Dei non esse veritatem per se notam, sed demonstratione indigere; 2° eamdem naturali ratione lumine cognosci et demonstrari posse. 393. Thesis Ia : Existentia Dei non est veritas per se nota quoad nos, sed demonstratione indiget. 1° Certum est philosophice, prout demonstrari solet in Phi­ losophias prœlectionibus; et theologice, quatenus certo decla­ ratur in documentis ecclesiasticis, (a) Nam in Encycl. Pascendi reprobatur assertio Modemistarum dicentium existentiam Dei immediate attingi experientia sensus religiosi : “ In sensu religioso quemdam esse agnoscendum cordis intuitum ; quo homo ipsam, sine medio, Dei realitatem attin­ git, tantamque de existentia Dei haurit persuasionem deque Dei tum intra tum extra hominem actione, ut persuasionem omnem, quæ ex scientia peti possit, longe antecellat ” 4. (b) Pariter S. Officium 5 declaravit tuto tradi non posse doc­ trinam ontologisticam de immediata Dei cognitione ; et dam­ navit propositiones Rosmini de immediata Dei manifesta­ tione in creaturis (infra, n. 396). 394. 2° Constat etiam ex eo quod argumenta ab adver­ sariis allata vi demonstrativa carent. (A) De argumento S. Anselmi scribit S. Thomas :6 “ In Deo esse suum includitur in ejus quidditatis ratione, quia in Deo idem est quid est et esse... Sed quia quidditas Dei non est nobis nota, ideo quoad nos Deum esse non est per se 1 D. B., 1622, 1627. • D. B., 1649, 1650. ’ D. T. C., t IV, voce Dieu, 808-809. « D. B., 2081-2082. « D. B., 1659, 1891-1895. * De veritate, q. IO, a. 12; Sunt, theol., q. 2, a. 2. DE DEI EXISTENTIA. 231 notum, sed indiget demonstratione, ” ... “ per ea quæ sunt magis nota quoad nos... scilicet per effectus ”, Adest enim in argumento S. Anselmi transitus de ordine ideali ad ordi­ nem realem. Major syllogismi : nomine Dei intelligimus ens quo majus cogitari nequit, concedi potest in ordine ideali (etsi quidam eam negant), non autem in ordine reali; id enim est ipsa propositio probanda, minime autem res per se evidens quoad nos ; est igitur petitio principii. 395. (B) Nec valet Cartesii probatio. Minime enim constat ideam Dei esse innatam, sed e contra in Psychologia demonstratur hanc effbrmari e rebus sensibilibus vi abstra­ ctive intellectus agentis. Nonnulli quidem theologi quædam Patrum testimonia afferunt ex quibus inferunt ideam Dei esse nobis naturaliter insitam : ita Thomassinus, Klee, Staudenmaier, Kuhn. Sed perperam, ut appa­ ret ex contextu ipso textuum a Kuhn allatorum. Ita Clemens Alex. wmi docet Dei cognitionem esse insitam citra institutio­ nem, sed id explicat paulo antea dicens : “ Cum sit manifesta divina providentia ex aspectu omnium, quæ videntur, effectorum ” x. Scribit sane Tertullianus : “ Animæ a primordio conscientia Dei dos est ” ; sed rationem paulo antea reddit : “ Siquidem a primor­ dio rerum conditor earum cum ipsis pariter compertus est, ipsis ad hoc prolatis ut Deus cognosceretur ” Alii quidem loquuntur de sensu divino, de lumine nobis infuso, etc; sed plerumque sal­ tem hujusmodi locutiones non de idea Dei infusa, sed de luce intel­ lectuali nobis a Creatore indita, cujus ope in speculo creaturarum Dei vestigia aut imaginem conspicimus, et ita a creaturis ad Crea­ torem facile ascendimus. 396. - (C) Neque admitti potest Ontologismus, quocum­ que modo propugnetur 3. (a) Adversatur enim Scriptura,quæ duo asserit : i) Deum in præsenti vita esse invisibilem, lucem inhabitare inaccessi’ Strom., V, 14, 260, P. G., IX, 15. ’ Adv. Marcionem, I, 10, P. L., II, 257. 3 Inter Ontologistas, Malebranche (1638-1715) docuit omnia in Deo imme­ diate videri, essentiam autem divinam a nobis videri non absolute ut in se est, sed ut est idea archetypa omnes res creatas repræsentans ; Ubaghs, cum Ontologistis moderatis, tenuit non singularia, sed solum universalia in ideis divinis videri. Cf. Zigliara, Summa philos., Theol. nat., lib. I, c. I, 1 ; Delia luce intellettuale dell'Onlologismo. t. V r* r 232 CAPUT I. bilem, quem nullus hominum vidit, sed nec videre potest : “ Regi saeculorum immortali et invisibili, soli Deo honor et gloria... qui solus habet immortalitatem et lucem inhabitat inaccessibilem, quem nullus hominum vidit, sed nec videre potest ” 1 ; atqui hæc verba generalia sunt, et excludunt visionem non solum per oculos corporeos, sed etiam per intellectum, cum ratio pro illa invisibilitate assignata, sit ipsa eminentia naturæ divinæ quæ omnibus hominibus est prorsus inaccessibilis; 2) insuper Deum solum seipsum vide­ re, ita ut nemo ipsum cognoscere valeat prout in se est nisi per revelationem supematuralem : “ Deum nemo vidit unquam, Unigenitus qui est in sinu Patris, ipse enarravit” 2; quibus verbis excluditur naturalis Dei visio. — Si igitur S. Joannes scribit : “ Erat lux vera quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum ” 3 ; hæc verba inteL·ligenda sunt de lumine intellectuali quo principia percipi­ mus, et de luce revelationis, non autem de visione Dei. Hinc ex declaratione S. Officii (18 Sept. 1861) tuto tradi non potest hæc ontologistica propositio : “ Immediata Dei cognitio, habitualis saltem, intellectui humano essentialis est, ita ut sine ea nihil cognoscere possit : siquidem est ipsum lumen intellectuale ” 4. Insuper, 14 Dec. 1887, dam­ natae sunt nonnullae propositiones ejusdem generis ex ope­ ribus Rosminii excerptæ 5, inter quas : “ In ordine rerum creatarum immediate manifestatur humano intellectui ali­ quid divini in se ipso, hujusmodi nempe quod ad divinam naturam pertineat... Esse quod homo intuetur, necesse est ut sit aliquid entis necessarii et œterni. ” Ex Actis autem Concilii Vaticani constat Patres noluisse directe suo decreto Ontologismum proscribere, immo emendationem reje­ cerunt, qua condemnabatur, “ quia, inquit Relator, gravissimum hoc systema ontologismi non potest quasi accidentaliter et incidenter pertractari”6; indirecte tamen attingitur illa Ontologismi forma, quæ negat Deum e rebus creatis naturali rationis lumine certo cognosci posse. * I. Tim., I, 17 ; cf. VI, 15-16. ’ Joan., I, 18 ; cf. Matth., XI, 27. 'Joan., I, 9. 4 D. B., 1659; ibid., 1660-1665, lege alias propositiones. 5 D. B., 1891-1930. — e Acta C. Vatic., p. 128. *î= DE DEI EXISTENTIA. 233 (b) Adversatur experientia. Nam, ut ait S. Thomas J, “cognoscere Deum per essentiam... est hominis beatitudo; unde sequeretur omnem hominem (videndo Deum) beatum esse. — Praeterea, cum in divina essentia omnia quæ dicun­ tur de ipsa sint unum, nullus erraret circa ea quæ de Deo dicuntur, quod experimento patet esse falsum. — Et ite­ rum ea quæ sunt prima in cognitione intellectus, oportet esse certissima; unde intellectus certus est ea intelligere; quod patet in proposito non esse. ” (c) Quapropter Ontologismus est valde periculosus ; viam enim stemit : 1) naturalismo : si enim naturaliter Deum videmus im­ mediate, jam non est essentiale discrimen inter ordinem natura­ lem et supernaturalem, cum ordo supernaturalis essentialiter in visione Dei consistat; 2)pantheismo : si quod immediate intuemur est ipsum esse divinum, etiam res mundanæ quas immediate perci­ pimus sunt ipse Deus. Revera Rosmini dicit :2 “ In natura igitur universi, id est, in intelligentiis quæ in ipso sunt, aliquid est, cui convenit denominatio divini non sensu figurato, sed proprio. Est actualitas non distincta a reliquo actualitatis divinæ. ” 397. Thesis IIa : Existentia Dei per ea quæ facta sunt, naturali rationis humanæ lumine certo cognosci ac demonstrari potest 3. De fide est, juxta illud Vaticani 4 .· “ Si quis dixerit Deum unum et verum, Creatorem et Dominum nostrum, per ea quæ facta sunt, naturali rationis humanæ lumine certo co­ gnosci non posse, A. S. ” — Insuper, ex Motu proprio Pii X, i Sept. 1910, declaratur Deum “ certo cognosci, adeoque demonstrari etiam posse ” 5. Probatur Scriptura, (a) Sapientia declarat vanos esse, id est stultos (gr. μάταιοι) illos homines qui Deum ignorant nec ejus existentiam ex ipsius operibus intelligere potuerunt : “ Vani autem sunt omnes homines in quibus non subest scientia Dei; et de his quæ videntur bona, non potuerunt intelligere eum qui est, neque operibus attendentes agnove­ runt quis esset artifex.”6 Atqui homines vani ac stulti vocari ’ Opusc. 7o super Boetium de Trinit., q. I, a. 3. — 3 D. B., 1893. 3 S. Th., I, q. 2, a. 1 ; P. Garrigou-Lagr., Dieu, I P., ch. Π; E. Hugon. p. 35; Van der Meersch, n. 45-54; Hervé, n. 4-6. 4 Sess. Ill, can. 1 de Revel., D. B., 1806. 5 A. A. S., an. 1910, p. 669, D. B., 2145. — 6 Sap., XIII, 1-2. ’· .<'9 i *1} ' ■■ ' Λ·· te v).4. 234 CAPUT I. nequeunt ex eo quod Deum ignorent, nisi hæc veritas ita certo cognosci valeat ut sapiens de ea dubitare nequeat; aliunde hic agitur de naturali Dei cognitione, de ea scilicet quæ ex ejus operibus agnosci potest. Hinc alibi 1 dicitur solum insipientem hanc veritatem negare : “ Dixit insipiens in corde suo : non est Deus. ” (b) Paulus 3 pariter docet Gentiles, qui revelationis lumi­ ne carebant, Deum e rebus creatis agnoscere potuisse, et de facto generatim agnovisse : “ Quia quod notum est Dei, manifestum est in illis; Deus enim illis manifestavit Invi­ sibilia enim ipsius, a creatura mundi, per ea quæ facta sunt, intellecta conspiciuntur; sempiterna quoque ejus virtus et divinitas : ita ut sint inexcusabiles, quia, cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt. ” Jam vero Dei cognitio, quæ per ea quæ facta sunt obtinetur, est cognitio naturalis et deductiva. 398. Trad, (a) Patres idem tradunt præsertim in suis Commentariis in Ep. ad Rom. Ita Chrysostomus, inquirendo qua ratione Deus Gentilibus sese manifestaverit, scribit 3 : “ Vocemne ad illos emisit? Minime; verum id effecit, quod magis illos quam vox quaelibet attrahere poterat : creatum orbem in medio posuit : ita ut sapiens, idiota, scytha, bar­ barus ex solo visu visibilium pulchritudinem edoctus, ad Deum conscendere posset. ” (b) Vaticanum id definivit, ut dictum est, ejusque doctri­ nam ex Actis ipsius Concilii exponere juvat. Declaravit siquidem “ Deum, rerum omnium principium et finem, natu­ rali humanæ rationis lumine e rebus creatis certo cognosci posse” 4. Hic non est quæstio de facto, num singuli homi­ nes cognitionem Dei hauriant e rebus creatis, sed de potentia rationis, quando jam fuit sufficienter evoluta ; dicitur “ natu­ rali"' , nec Patres addere voluerunt “ uti nunc est, vel in statu naturæ lapsæ’’,“ cum ea, quæ in ista doctrina docen­ tur, generatim vera habenda sint, sive sumatur homo in ’ Ps. XIII, i. * Rom., I, 19-21. ’ Chrysost., homil. 3 in tp. ad Rom., n. 2; P. G., LX, 412. « Stst. Ill, cap. de Revelatione, D. B., 1785. v/Za DE DEI EXISTENTIA. 23ο statu naturæ puræ sive in statu naturæ lapsæ”1. Itaque declaratur a Concilio Deum ratione humana recte evoluta, etiam in statu naturæ lapsæ, e rebus creatis cognosci posse, atque id quidem cum certitudine. Definitio vaticana dirigitur directe contra Empiristas, Kantistas, et etiam Fideistas et Traditionalistas, qui docuerunt Dei existentiam nullis firmis argumentis ratione probari. — Nullo modo Vati­ canum affirmat creationem proprie dictam ratione demonstrari posse, sed e rebus creatis Deum certo cognosci posse. 399. Rat. Ex effectibus cognosci potest existentia alicujus causæ, si effectus sunt nobis magis noti, et proprii effectus ipsius causæ. Nam “cum effectus pendeat a causa, posito effectu, necesse est causam præexistere ”. Atqui res creatæ visibiles, ex una parte, sunt certe nobis magis notæ quam ipse Deus; ex alia vero, sunt effectus proprii Causæ primæ, cum habeant characteres contingentiæ, limitationis et imperfectionis. Ergo. Recte ait Angelicus : “ Visis sen­ sibilibus, devenimus in Deum secundum quod ista causata sunt, et secundum quod omne causatum est ab aliqua causa agente ” 2. 400. De naturali Dei cognitione. (R) Ejus origo. Hæc Dei cognitio, in præsenti vita, obtinetur triplici via : causalitatis, remotionis et excellentiæ. (a) Via causalitatis, inquantum, inspecto mundo, cum ordine et pulchritudine ejus, concludi­ mus esse causam primam, quæ illum produxerit, et ex cogni­ tione perfectionum, quæ creaturis insunt, aliquid de natura et perfectione earum causæ cognoscimus, sicut ex inspectione picturæ nonnullas pictoris qualitates merito concludimus; sed hæc cognitio est valde imperfecta, cum effectus creati virtutem causæ adæquare non possint. Hanc methodum Scriptura commemorat, dum dicit : “ Invisibilia enim ipsius a creatura mundi, per ea quæ facta sunt, intellecta conspi­ ciuntur, sempiterna quoque ejus virtus et divinitas... ” 3; ’ I ta Rmus Gasser, Episc. Brixinensis, in Actis et Decretis Concilii Vati­ cani (tom. septimo Collectionis Lacensis), p. 131. 3 S. Thom., 7 Sent., D. III, q. 1, a. 2. 3 Roni., I, 20. I ' 236 CAPUT I. “ A magnitudine enim speciei et creaturae cognoscibiliter poterit creator horum videri " r. (b) Via remotionis, quatenus omnes creaturarum imper­ fectiones removemus a Deo; hoc modo dicimus Deum esse infinitum, seu nullis limitibus circumscribi; simplicem, id est, omnem compositionem excludere ; immutabilem, id est, nulli mutationi obnoxium esse, etc.; quo sensu dicitur : “ Apud Patrem luminum non est transmutatio nec vicissitudinis obumbratio”2. Notandum est tamen illis negationibus verissimas perfectiones includi, v. g., dum negamus Deum spatio circumscribi, ejus omnipræsentiam et immensitatem affirmamus, et sic de ceteris. (c) Via excellentia, quatenus quidquid perfectionis est in creaturis, hoc eminentiori modo Creatori tribuimus; ita, v. g., quia in creaturis est essentia, sapientia, potentia, affirmamus Deum esse superessentiam, supersapiendam et omnipoten­ tiam. Quo sensu dicitur : “ Glorificantes Dominum quantumcumque potueritis, supervalebit enim adhuc... major est omni laude ” 3. Notari tamen oportet tres illos Deum cognoscendi modos simul uniendos esse, ut non solum ejus existentiam, sed et essentiam atque perfectiones meliori quo fieri potest modo cognoscamus. Cujus rei exemplum exhibetur apud S. Thomam < : “ Tripliciter ista de Deo dicuntur, primo quidem affirmative, ut dicamus : Deus est sapiens; quod quidem de eo oportet dicere propter hoc quod in eo est similitudo sapientiae a Deo fluentis; quia tamen in Deo non est sapientia, qualem nos intelligimus et nominamus, potest vere negari ut dicatur : Deus non est sapiens. Rursum quia sapientia non negatur de Deo quia ipse deficiat a sapientia, sed quia super­ eminentius est in ipso quam dicatur aut intelligatur, ideo oportet dicere quod Deus sit supersapiens. ” 401. (B) Ejus qualitates. Naturalis cognitio Dei est : (a) indirecta : nam Deus attingitur non in se et per se, sed in creaturis et ex creaturis; (b) analogica, i. e., fit per notiones quæ eum repræsentant, non univoce, nec etiam æquivoce, sed secundum positivam approximationem aut proportio­ nem : de quo paulo fusius dicendum est. 1 Sap., XIII, 5. — 'Jat., I, 17. — 3 Eedi., XLIII, 32-33. 4 Quest, disp., de Potent., q. 7, a. 5, ad 2. fs-xr·. ■ rh__.· ·.·■ .... . S DE DEI EXISTENTIA. 237 402. Quomodo analogice Deum cognoscimus? i° No­ tandum est notiones quæ Deo applicantur esse transcen­ dentales, non quidem' sensu Kantiano x, sed sensu scholastico. Scilicet aliqua notio est transcendentalis quin cesset idcirco esse objectiva, prout falso contendebat Kantius, quando transcendit limites non solum speciei determinatae, sed etiam cujuslibet generis etiam supremi, et ita invenitur proportionaliter tantum in quolibet genere. Sunt autem sex tantum proprie transcendentalia : ens, res, unum, aliquid, bonum et verum. Sed habentur insuper notiones metaphysicæ, causa, scilicet, intellectus, voluntatis, quæ, etsi non proprie transcendentales (cum non inveniantur in omnibus generibus), definiantur tamen per relationem immediatam cum uno e transcendentalibus : causa scilicet respectu entis cujus est effectrix, intel­ lectus respectu veri quod cognoscit, voluntas respectu boni quod appetit. Hæ notiones, sic considerata, non restringuntur ad unum genus, ideoque dici possunt transcendentales. Nihil ergo obstat quin notiones causæ, intellectus, voluntatis sicut et notiones entis, veri et boni applicentur rei quæ omne creatum transcendat. 403. 2° Sed quomodo illæ notiones possunt Deo appli­ cari? Non univoce, seu secundum eamdem rationem, cum creatura, utpote imperfecta, non recipiat similitudinem Dei nisi deficienter ; non pttre cequivoce, quia demonstratio de Deo non nititur æquivocatione, sed vero fundamento, scilicet relatione inter causam et effectum ; sed analogice, in quantum existit ea proportio qua unum refertur ad aliud tanquam ad principale. Possunt igitur præfatæ notiones esse in Deo κατ' αναλογίαν, eo nempe modo qui Deo convenit, seu potius sine modo, absolute, formaliter tamen, sed formaliter emi­ nenter. Si enim Deus est causa creaturarum, ut mox sumus demonstraturi, inter Deum et creaturas adest quædam simi­ litudo, cum omne agens agat sibi simile 123. Et si creaturae exigunt causam præ sua contingentia, earum causa debet esse non contingens, ideoque analogice, non vero univoce similis 3. 1 Juxta Kantium, inquisitio est transcendentalis quæ fertur non in objecta, sed in modum nostrum ea cognoscendi. {Critique de la raison pure, Intro­ duce, 2, 7). — ’ Sum. th., ia p., q. 4, a. 5. 3 Unde deficit philosophia Scoti et Suarezii quæ non satis agnoscit hanc profundam distinctionem inter analogum et univocum. (Cf. D. A., I, 1013). ; ; , 238 CAPUT I. 404. Quod ita declaratur in una e viginti quatuor pro­ positionibus a S. C. Studiorum approbatis die 27 Jul. 1914 : 11 Ens quod denominatur ab esse, non univoce de Deo ac de creaturis dicitur, nec tamen prorsus æquivoce, sed analogice, analogia tum attributionis tum proportionalitatis. ” Rem egregie illustrat Card. Billot1 : “ Ratio bonitatis est analoga analogia attributionis, si consideretur quod in solo Deo sit per essentiam, in reliquis vero per dependentiam et parti­ cipationem a bonitate divina. Est autem analoga analo­ gia proportionalitatis, si in omnibus et singulis consideretur intrinseca bonitatis ratio, quatenus videlicet, sicut se habet bonitas divina ad Deum, formaliter faciens eum perfectum eo modo qui competit Deo, ita se habet bonitas humana ad hominem faciens eum perfectum eo modo qui competit homini. ” Nostra igitur cognitio de Deo non est adœquata, cum non exhauriat plenitudinem Entis infiniti et simplicissimi; nec proprium modum divinœ perfectionis realiter attingit; sed, quamvis imperfecta, non est falsa, nec mere negativa, cum exprimat aliquid positivum quod vere est in Deo, etsi modo eminentiori quam in creaturis. Igitur, ope conceptuum analogorum, jure ac merito de­ monstramus existentiam Dei, ejusque attributorum aliqualem cognitionem positivam et formalem acquirimus 2. ·κ· 1 De Deo uno et trino, th. XVIII. 3 Cf. i, q. 12, a. 12; C. Gent., 1. Ill, c. 49; in 1 dist. 35, q. i, a. I. Ex hoc intelligitur omnino falli Agnosticos dum dicunt Primam Causam a nobis cogno­ sci non posse : comprehendi quidem seu perfecte et adæquate intelligi nequit; sed tunj ex dictis, tum ex dicendis manifestum est Eam ita cognosci posse, ut a quolibet alio ente secernatur, et appareat esse supreme intelligentem, et eminen­ ter possidere quidquid perfectionis in creaturis elucet ; nam, ut acute notat Max Müller (in Nineteenth Century, Dec. 1894, p. 893) causa fortuita et intelligentia carens, neque explicat, neque unquam explicare poterit certa intelligentüe facta, quæ in homine invenire licet : “ Sa Majesté le Hasard, i. e., fatum, jamdiu e solio excidit in rebus scientificis; nec Selectio naturalis, nec Pugna pro existentia, nec Medii efficacia, aut similia sesquipedalia verba nunquam ratio­ nem referent του Logos (cogitationis nempe) qui per naturæ translucens velum innumeris oculis nos conspicit, postulans ut ό Logos qui in nobis est ipsum agnoscat ” — Agnosticismi confutationem invenies apud G. W. Ward, Essays on Theism; G. J. Lucas, Agnosticism and Religion, Baltimore, 1895; D. A., voce Agnosticisme, t I, 1-75. DE DEI EXISTENTIA. 239 Art. IL De argumentis quibus existentia Dei demonstraturx. 405. Inter varia argumenta quæ ab auctoribus afferuntur ad Dei probandam existentiam, ea seligimus quæ S. Thomas exposuit, utpote efficaciora. Desumuntur autem e rebus mundanis quintuplici modo spectatis : videlicet e rebus mobilibus ascendimus ad primum Motorem immobilem; e causis efficientibus assurgimus ad prirqam Causam efficien­ tem; e contingentibus ad Ens necessarium devenimus; e rebus plus minusve perfectis Ens supreme perfectum attin­ gimus; e rebus ordinatis ad supremum Gubernatorem con­ cludimus. 406. Advertendum est hæc argumenta : (a) esse metaphysica, cum procedant a quolibet ente creato et deducant in quinque prædicata (immobile, non causatum, necessa­ rium, perfectum, supremum gubernans) quæ non possunt convenire nisi Ei qui est ipsum Esse subsistens ; (b) reduci ad unum argumentum generalissimum quo Dei existentia con­ cluditur e principio : Quod est non per se, est ab alio quod est per se. Sic institui potest hoc argumentum : Experimur entia ordinis cujuscumque (physici scilicet, vegetativi, sensi­ tivi, intellectivi) nasci et mori. Ergo non sunt ex se, sed ab alio qui ex se habet esse, vitam et intellectum. i° Argumentum ex parte motus ’ 407. Motus, prout a scholasticis hic intelligitur, non est solum mutatio localis, seu translatio ab uno loco in alium, sed quilibet transitus de potentia in actum, sive in corpo­ ralibus, sive in spiritualibus 3 ; “ movere, ait S. Thomas 4, nihil aliud est quam educere aliquid de potentia in actum 1 S. Thom., i, q. 2, a. 3; C. Gent., lib. 1, c. 13, 15, 16, 44; lib. II, c. 15; lib. III, c. 44; De Veritate, q. 52, a. 2; De Potentia, q. 3, a. 5; Compendium theologia, c. 3; Physic., lib. VII, lect. 2; lib. VIII, lect. 9 sq.; MetapKys. lib. XII, lect. 5 sq. ; Card. Billot, th. 4; Hontheim, n. sq. ; Farges, p. 59 sq.; Pesch, p. 15 sq.; R. Garrigou-Lagrange, Dieu, I P., ch. Ill, et D. A., t. I, art. Dieu; L. Janssens, t. I, p. 133-182; E. Hugon, p. 44-56. ’ Cf. S. Thom., Physic, lib. VII, lect. 1 et 2; lib. VIII, lect. 9, 12, 13, 23. 3 Cf. 1-2, q. 9, a. 4; q. 79, a. 4; q. 82, a. 4; q. 105, a. 5. — 4 I, q. 2, a. 3. i8i 240 CAPUT I. Unde sic : Certum est aliqua moveri in hoc mundo. Atqui hic motus supponit primum motorem immobilem; nam omne quod movetur, ab alio movetur; et aliunde non est possibile procedere in infinitum in moventibus et motis ; ergo est pri­ mum movens immobile. Declaratur et probatur per partes : (a) Certum est aliqua moveri : experientia enim externa et interna constat esse motus, non tantum locales; — sed et qualitativos, qualis est motus ad sanitatem, ad scientiam, ad virtutem et rectitudinem moralem; — et quantitativos, prout est motus incrementi in plantis et animalibus; — et substantiales, qualis est generatio et corruptio corporum. (b) Omne quod movetur, ab alio movetur. Hoc patet consideranti naturam motus seu τού fieri. Etenim : i) motus seu τό fieri est unio successiva diversorum ; v. g., quod est hic, postea est illic (motus Ipcalis), album fit nigrum, intellectus nihil sciens acquirit paulatim scientiam (motus qualitativi). Exinde apparet motum non habere in se suam essendi ra­ tionem : secus enim elementa ex se diversa essent simul quid ex se unum, et sic everteretur principium identitatis, seu contradictio vinceret. 2) Motus seu το fieri, cum sit tran­ situs ex potentia ad actum, ex indeterminatione ad deter­ minationem, expostulat omnino rationem essendi extrinsecam qua actuetur et determinetur. Repugnat enim quod unum et idem ens sit simul sub eodem respectu in potentia seu indeterminatum et in actu seu determinatum. Evinci­ tur ergo unum et idem ens non posse sub eodem rèspectu esse motorem et motum : unde si movetur, ab alio movetur. Quod si in eodem ente una pars alteram movet, ut contingit in vivente, pars movens et ipsa movetur motu alius ordinis qui exigit motorem extrinsecum, ut constat in vivente, sentiente et intelligente. Ergo quidquid movetur, ab alio movetur x. (C) Non est possibile procedere in infinitum in moventibus et motis, seu aliis verbis, non est possibile in infinitum re­ gredi per seriem motorum actualiter et essentialiter subor* Studuimus dare hujusce principii demonstrationem quæ valorem absolutum habeat, et idcirco non adhibuimus quædam asserta nec evidentia nec probata, ut principium inertia. DE DEI EXISTENTIA. 241 dinatorum. Nam repugnat motum habere suam rationem sufficientem in serie, etiam infinita, motorum, qui et ipsi moverentur. Si enim omnes motores recipiunt influxum quem transmittunt, ita ut non sit motor motum dans quin eum receperit, nunquam erit motus. Ita horologium, etiam cum numero infinito rotarum, non movebitur sine machina motrice {ressort}. (d) Deveniendum est igitur ad primum motorem immobi­ lem, non ea immobilitate potentiæ quæ præcedit motum et imperfectionem importat, sed ea immobilitate actus qui non expostulat fieri, cum jam sit, — seu ad motorem qui per se agit et consequenter per se est, est actus purus et ipsum Esse seu Deus. 20 Argumentum ex ordine causarum efficientium ’. 408. Hic jam non agitur de mutationibus, quæ in mun­ do occurrunt, sed de causis efficientibus a quibus procedunt res permanentes, ut plantae, animalia, homines : unde proba­ tio non incipit praecise a consideratione motus seu του fieri, sed τοϋ esse quod est terminus του fieri et post illud manet ; et exinde deducitur non tantum causa prima τοϋ fieri (ut in pro­ batione praecedenti) sed etiam conservationis in esse. Pro­ cessus vero deductionis est fere idem ac in demonstratione ex motu sumpta. Sic proceditur : Invenimus in mundo causas efficientes sibi invicem subordinatas, v. g., omnes influxus cosmicos subor­ dinates qui sunt necessarii ad productionem et conservatio­ nem plantae, animalis, ut generatio, gradus pressionis atmosphericae, activitas chimica aeris et alimentorum. Atqui hujusmodi causa supponunt causam primam incausatam. Nam ex una parte impossibile est ut aliquid sit causa efficiens suiipsius, quia si res ita se haberet, aliquod ens esset prius seipso; ex altera autem parte impossibile est in causis efficientibus procedere in infinitum, sed admitti debet causa prima incausata. Si rejicitur enim talis causa, restat ut admittatur tantum series causarum causatarum et effectuum vel in linea recta vel in linea circulari; atqui neu- . ’ Cf. I, q. 104, a. I et 2, ubi hæc probatio egregie exponitur. 242 CAPUT I. trum dici potest : non prius, nam in causis efficientibus or­ dinatis, primum est causa medii et medium causa ultimi, ita ut si removeatur prima causa, eo ipso removeantur causæ intermediæ et effectus; — non posterius, quia in hac hypothesi duo entia causa et effectus sibi mutuo simul essent. Pone, v. g., circulum quatuor entibus a, b, c, d constantem ; a proxime generat b; b generat c et c generat d; ergo a remote generat d; aliunde d in hoc circulo generat a; proindeque dsimul generat a et ab ipso generatur : quod repu­ gnat. Ergo constat minor. Proinde admittenda est, extra seriem mundanam causarum efficientium, causa efficiens prima quæ causam non habeat, seu causa incausata. Causa autem incausata eo ipso habet per se esse, est ipsum esse et actus purus : quæ merito vocatur Deus. 3° Argumentum ex existentia entium contingentium. 409. Contingens id dicitur quod potest esse et non esse, esse hoc vel alio modo, seu indifferens est ac indetermina­ tum ad esse vel non esse, ad esse tali vel tali modo. Ne­ cessarium autem est id quod non potest non esse, quia habet in se rationem suæ existentiæ seu est a se. Quibus positis, sic arguitur : invenimus in rebus quædam quæ sunt contingentia, id est, quæpossunt esse vel non esse; teste enim scientia, tempus fuit quo non erant in mundo creaturæ ratio­ nales, quo non erant animalia vel plantæ, quo corpora cælestia non existebant qualia sunt,sed solum in statu nebuloso; aliunde quotidie viventia pereunt, seu desinunt esse, proindeque multa sunt entia quæ esse vel non esse, aut etiam hoc vel alio modo esse possint Atqui hæc contingentia præsupponunt ens necessarium; nam quod contingens est, non habet in se rationem sufficientem suæ existentiæ : ergo eam habet, vel immediate, vel mediante serie aliorum contin­ gentium, in alio quod est necessarium, a se existens. Hoc autem ens necessarium : (a) non est collectio entium con­ tingentium, etiamsi numero esset infinito, quia multiplica­ tio contingentium illa relinquit in sua contingentia; (b) non est lex contingentium, cum ea lex pendeat et ab ipsis contingentibus; (c) non est quoddam fieri phænomenis subjacens, ut volunt Bergson et Le Roy, cum τό fieri non DE DEI EXISTENTIA. 243 habeat in se rationem τού esse ad quod terminatur : plus enim in minore non continetur nec actu nec virtute; — sed est Ens a contingentia segregatum, per se necessarium, a se existens et in saecula saeculorum exstiturum : quod voca­ mus Deum. 4° Argumentum e gradibus perfectionis in entibus. 410. Pranotamus perfectiones duplicis esse generis. Quæ­ dam non suscipiunt majus et minus, v. g., animalitas et rationabi­ litas, substantia, corpus, etc. In homine scilicet animalitas non est de se perfectior quam in leone, licet homo animal sit perfectius ex rationis adjunctione; item rationabilitas est æqualis in omnibus hominibus, utpote uni et eidem prorsus objecto commensurata, sive proprio (quod est rerum sensibilium essentia), sive adaequato (quod est esse); tandem aurum non est magis corpus et substantia quam cuprum. Aliae vero perfectiones magis et minus susci­ piunt, qualia sunt praecipua transcendentalia, ut esse, unitas, veri­ tas, bonitas ’. Jam vero argumentum nostrum hisce posterioribus perfe­ ctionis gradibus innititur. Invenitur in rebus aliquid magis et minus bonum, et verum et nobile. Ita tenore diverso, diverso gradu bonitatem ha­ bent lapis, fructus, equus, magister, sanctus ; ita per varios gradus nobilitatis increscit vita in plantis, brutis, hominibus; unitate praecellit spiritus corpori; in necessariis locupletiora sunt veritate principia et conclusiones quam in contingen­ tibus. Atqui hi varii perfectionum gradus arguunt existentiam alicujus entis summe perfecti, a quo entia imperfecta suum perfectionis limitatum gradzim accipiunt. Nam magis et minus dicuntur de diversis secundum quod appropinquant diversimode ad aliquid quod est maxime perfectum ; v. g., quod est solum partialiter bonum, ita vocatur quia est par­ ticipatio quædam limitata supremæ bonitatis. Quod sic illustrari potest : id quod est minus in aliqua perfectione, ut in veritate, bonitate, hanc perfectionem limitatam ex seipso non habet; secus enim haberet in se rationem et exigentiam essentialem hujus perfectionis et ejus negatio’ Sum. thzol.y 2-2, q. 52, a. I. 244 CAPUT I. nis seu limitis, aliis verbis ex se haberet simul et non habe­ ret hanc perfectionem : quod repugnat principio identitatis. Ergo quod est minus in aliqua perfectione, hanc perfectio­ nem ab alio habet. Hoc autem aliud vel est infinitae per­ fectionis, vel non : si prius, habemus intentum ; si posterius, hoc aliud, utpote limitata perfectione gaudens, suam boni­ tatem ab alio accepit, et ita deinceps, usquedum perveniatur ad Ens summe et infinite perfectum quod aliis communicet varios perfectionis gradus. Ergo existit Ens summe et infi­ nite perfectum. Hoc argumentum toto caelo distat ab argumento Anselmiano : in hoc enim consideratur solummodo idea entis perfecti, et fit transitus de ordine ideali ad realem : quod logicum non est. S. Thomas vero proficiscitur a realibus perfectionis gradibus, ideoque reale Ens perfectum attingit; sicut enim rivuli aquarum a fonte reali, non ideali, originem ducunt, ita entia imperfecta sed actualiter existentia a reali perfectionis Fonte originem trahunt x. 5° Argumentum e gubernatione rerum. 411. Si, post considerationem mundi sub variis respe­ ctibus, ejus ordinem attendimus, videmus corpora naturalia, quæ cognitione carent, operari propter finem. Atqui id fieri nequit, nisi dirigantur ab aliquo supremo intellectu, qui sit a mundo distinctus, et qui merito Deus vocatur. Major declaratur : Corpora naturalia, etiam cognitione carentia, operantur propter finem. Nam in universo datur evidentissima ordinatio mediorum ad finem, ut variæ scien­ tiæ testantur. Si astronomiæ studeas, miraris sane quanto ordine planetæ, cum satellitibus suis, circa solem rotent et quomodo vis centrifuga ac centripeta ita moderentur ut in suo orbe astra incredibili celeritate simul ac perfecta tran­ quillitate moveantur. Si geologiæ attentionem præbeas, haud ægre percipis quanta cura ac providentia terra, per longa sæcula variasque vicissitudines, disposita fuerit ut ’ Hanc probationem S. Thomas applicat intellectui (ia, q. 79, a. 4), veritati {Contra Gent., lib. II, cap. 84), bono (1-2, q. 2, a. 7 et 8), legi naturali (1-2, q. 91, a. 2). Cf. Diet. Apolog., t I, 1023-1024, 1053-1063. DE DEI EXISTENTIA. 245 hominis habitaculum fieret. Praetermittendo scientias chimicas, physicas ac mechanicas, quanta unitas simul ac varie­ tas in viventibus! Nonne systematice a viventibus imper­ fectissimis ad perfectissima per omnes gradus ascendimus? Si unumquodque viventium attente consideres, maxima sapientia evidenter apparet sive in evolutione ovi, quod vir­ tualiter totum organismum continet, sive in ipsis organis, quæ, pro diversis viventium speciebus, ad diversas functio­ nes aptissime adaptantur. Idem dici debet a fortiori de homine, qui solus inter animalia erectus stat ut caelum tueri possit, de ejus oculis ad videndum tam recte dispositis, ma­ nibus ad palpandum et multiplicem artem exercendam, pedibus ad ambulandum, etc. Minor probatur : hæc ordinata dispositio mediorum ad finem arguit ens supramundanum supreme intelligens. Et­ enim hæc ordinatio vel a casu procedit, vel a natura ipsa, vel ab ente supramundano ac supreme intelligent!. Atqui duo priora repugnant : — (a) prius, nam casu fieri nequit ut elementa, cognitione carentia, non semel, sed frequentius aut semper ad finem tendant eumque attingant mediis pro­ portionals; v. g., casu fieri nequit ut, si confusa multitudo characterum in terram projiciatur, frequentius ita inter se disponantur ut efforment orationem quamdam logico ordine compositam vel poema versibus apte dispositum. Hinc si quis legat poemata Virgilii aut Homeri, vel orationes Tullii, statim agnoscet ea ab aliquo intelligente ordinata esse; si quis videat horologium accurate horas diei et astrorum motum indicans, statim intelligentem artificem agnoscet. Atqui singula entia organica vel inorganica ordine pul­ chriori ordinantur quam poemata Homeri vel orationes Tullii, et tota machina mundi sane perfectiorem intellectum supponit quam perfectissimum horologium, (b) Nec poste­ rius dici valet, nempe ordinem hujusmodi esse a natura:hoc enim nomine designatur : i) vel tota collectio entium intel­ lectu carentium; atqui impossibile est res ex se diversas et inertes ex se ad unitatem ordinis redigi, et quidem modo habituali et stabili ; 2) vel causa intelligens intramundana, scilicet homo; atqui impossibile est hominem esse causam ordinis universi, tum quia pleraque entia jam existebant et CAPUT I. 24β ordinata erant antequam homo existeret, tum quia homo, nedum sit par efficiendo ordini mundi et ejus singularum partium, fere ignorat ordinem ac structuram intimam mem­ brorum pulicis et culicis, ut lepide dicit S. Augustinus. 1 Remanet ergo ut sit Ens extra et supra mundum, supreme intelligens, quo cetera entia ad suum finem dirigantur. 412. Hæc sunt praecipua argumenta ad quæ omnia alia redu­ cuntur. Ea exposuimus quam brevissime, ac modo scientifico potius quam populari. Sed eo facilius verbis planis ac simplicibus eadem argumenta proponent prædicatores quo clarius et praecisius ea intellexerint *. Ceterum maximi interest crisi Kantianæ subje­ ctivistarum opponere solidam argumentationem in qua appareat existentiæ Dei solidaritas et cohaerentia cum ipso principio contradictionis. Etenim negare existentiam primi motoris est simul affirmare motum (quem admittere experientia tum externa tum interna cogimur) et negare (cum excluso primo motore motus remaneat sine ratione sufficienti). Et ita porro de aliis argumen­ tis. Unde omnino necessarium est eligere inter existentiam Dei et commentum hegelianum quo identitas contrariorum erigitur in legem fundamentalem cogitationis et rerum. In praxi autem, quando occurrunt qui atheismum aut agnosticismum profiteantur, ita redargui possunt : Explica mihi, quæso, quo­ modo sine Deo, sine prima causa efficiente, existere possit vita ejusque diversa forma; scientifice enim constat vitam initium habuisse, omne vivum ex vivo oriri, etc. Ita via paratur positivæ demonstrationi quam supra exposuimus. 413. Corollarium de atheismo. (a) Non possunt esse, nisi forte ad breve tempus, athei theoretici negativi, homines scilicet qui invincibiliter et inctdpabiliter ignorant Deum : aciem enim sani intellectus nimis perstringunt pro­ bationes sive populares sive scienti ficæ existentiæ Dei ; aliunde Sacra Scriptura atheos vocat insipientes, vanos, inex­ cusabiles. Et sane ad suavem Dei providentiam pertinet neminem auxiliis destitui necessariis ad finem attingendum; atque cognitio Dei est absolute necessaria necessitate medii ad salutem. (b) Possunt esse, saltem ad tempus, homines qui sint ’ Enarrat, in Psalm. 148, n. 10; P. L., XXXVII, 1944. * Haec argumenta sub forma simpliciori inveniuntur apud Monsabré, Cartme 1871 ; Villard, Dieu devant la science et la raison, 1894. •I DE DEI EXISTENTIA. 247 athei theoretici positivi, quorum scilicet ratio, sophismatibus et passionibus deformata, dubitet Deum esse : existentia enim Dei nec sensui nec intellectui immediate evidens est, unde circa eam caecutire potest mens “ depravata ” *. (c) Luctuosa autem experientia nos satis docet esse atheos practicos, qui scilicet non curant de Deo glorificando et serviendo : quibus proinde sæpe prædicari debet Deum esse super omnia amandum et glorificandum. Art. III. De divinis nominibus2. Deus est quidem ineffabilis, quia nulla creatura potest eum nominare nomine ejus cognoscibilitatem exhauriente, et ejus quidditatem proprie exprimente. Attamen non solum per rationem, triplici modo supra exposito, cognoscitur, sed etiam per revelationem : pauca igitur de nominibus, quibus Deus in Scriptura appellatur, praemittere oportet. His nominibus non plures dii, sed variæ perfectiones unius et ejusdem Numinis designantur. i° Nomina Dei in Vetere Testamento. 414. (A) EI videtur esse antiquissimum nomen Supremo Numini a Semitis datum 3; aliquoties, sed raro, usurpatur a sacris scriptoribus in forma plurali Elim; sed exinde non sequitur Hebræos primitus fuisse polytheistas ; nam illud nomen construitur cum adjectivis et verbis in singulari, et est plurale majestativum vel intensivum, indicans in divina essentia multiplicem esse virtutem. Prædicatur aliquando de vero et unico Deo, juxta illud : “ Scito ergo hodie quod Dominus sit Deus {Elini) in cælo sursum et in terra deor­ sum, et non sit alius ” 4; sed haud raro dicitur etiam de fal­ sis numinibus 5, et analogice de angelis et forsan de magi’ S. August., in Joan, tract. /06, n. 4; P. L., XXXV, 1910. * Cf. S. Thom., i, q. 13 ; Franzelin, th. XXII ; Corluy, Spicilegium, 1,97, 167 sq. ; Vigouroux, la Bible et les Découvertes modernes, t III, c. 4, p. 42-63 ed. 1889; R. Garrigou-Lagr., II P., ch. 3. 3 Gen., IV, 8; XXV, 13; XXXVI, 43. De radice hujus vocabuli silemus, quia hac de re disputant eruditi, et adhuc sub judice lis est, ut fatetur recens editor Gesenii, Leipzig, 1895. 4 Deut., IV, 39. — s Exod., XXII, 20. 248 CAPUT I. stratibus, quatenus auctoritatem divinam aliquo modo parti­ cipant *. Unde probaliliter inferri potest EI et Elini desi­ gnare eum qui patens est. — Elohah, juxta plerosque, idem significat; sed nonnisi raro invenitur in forma singulari; in forma autem plurali Elohim sæpe verum Deum designat, El-Elyon, vel simpliciter Elyon idem significat ac Altissimus, et est nomen quo Melchisedech Supremum Numen designat -. El-Shaddai, quod, juxta plerosque, venit ab hebraica voce shadah (vehemens, potens), Omnipotentem designat, quatenus virtutem suam modo extraordinario manifestat; attamen, juxta alios, venit a shad (ubera), et ubertatem seu fecunditatem designat. 415. (B) Jehovah, quod, juxta eruditos, pronuntiandum est Jahweh vel Yahweh 3, derivatur a forma simplici radicis havat (fuit), et, juxta multos, significat illum cujus pro­ prium est esse, nullis limitibus circumscriptum, seu eum qui habet plenitudinem entis; sed, juxta hodiernos non paucos, Jahweh est forma hiphilica, seu causati va, et significat qui causât esse, seu creator. Quidquid est, hoc verbum cum praeteritum imperfectum (verbe à Γimparfait), exprimit perseverantiam in esse, ideoque Ens quod perpetuo existit vel perpetuo causât esse. Deus ipse hoc nomen Moysi revelavit, quando eum jussit ut filios Israel educeret de ser­ vitute Ægypti : “ Dixit Deus ad Moysen : Ego sum qui sum. Ait : sic dices filiis Israel : Qui est misit me ad vos et postquam declaravit se esse Jahweh, addit : “ hoc nomen mihi est in ætemum, et hoc memoriale meum in generationem ” 4. Igitur Jahweh nomen est quo Deus desi­ gnatur, quatenus est specialis protector Israelis, a quo salu­ tem et victoriam sperant. Exinde quæritur num hoc ’ Λ. XCVI, 7; VIII, 6; Exod., XXII, 8. - ’ Gen., XIV, i8. 3 Nomen illud apud Judæos Alexandrinos vocabatur tetragrammaton, quia ex quatuor litteris consanantibus constabat (vocales enim non scribebantur) ; et hi non audebant, propter reverentiam, illud pronuntiare, ita ut quando occurrebat in Scriptura legerent Adonai : hinc vera ejus pronuntiatio plerisque ignota erat. \ o<_les vocis Adonai in tetragrammalon insertæ, dederunt pronuntia­ tionem Jéhovah, quæ proinde non est vera pronuntiatio, nec aliunde in usu fuit ante sæc. XVI. Attamen in plerisque libris servatur adhuc lectio Jehavah, quia jam communis evasit * Exod., III, 14-15· DE DEI EXISTENTIA. 249 nomen Israelites ante Moysen fuerit ignotum ; ratio dubi­ tandi desumitur ex his verbis quæ postea Dominus ad Moy­ sen locutus est 1 : “ Ego Dominus, qui apparui Abraham, Isaac, et Jacob in Deo omnipotente, et nomen meum Ado­ nai (hebr. Jahweh) non indicavi eis. ” Probabilior sententia est hoc nomen jam fuisse notum quibusdam patriarcharum tribubus, sed plenam ejus explicationem eis non fuisse manifestatam; nam occurrit i6oies in Genesi, et expresse declaratur2*4 Enos, filium Seth, invocare coepisse nomen Jahweh. Cum Jehovah designet sive Supremum Esse, cui competit tum aeternitas tum immutabilitas, sive Creatorem, nomen est incommunicabile, quod nunquam de creaturis prædicatur 3. 416. (C) Adonai idem significat ac Dominus (the Lord), proindeque supremum Dei dominium designat 4. (D) Yahweh élohé Sabaoth prima vice occurrit in I Reg. I, 2, et in Vulgata redditur “ dominus exercituum" : quo nomine declarabatur antiquitus Deum esse dominum castrorum Israel, et postea, sub influxu Prophetarum, domi­ num etiam corporum caelestium et angelorum, ut constat ex his verbis : “ Tu ipse, Domine, solus tu fecisti caelum, et cae­ lum caelorum, et omnem exercitum eorum; terram et uni­ versa quæ in ea sunt... et exercitus cæli te adorat ” 5. Ita agnoscebatur ut omnipotens, κύριος παντοκράτωρ. Conclusio. Ex iis quæ diximus de præcipuis Dei nomi­ nibus, liquet Deum exhiberi in Vet. Testamento ut poten­ tem et fortem, qui in unitate essentiæ suæ multiplici virtute gaudet, ut Altissimum, cui omnes servire debent, ut Omnipo­ tentem, qui præter leges naturæ operari valet, ut Ens simpli­ citer, quod habet plenitudinem entis, et est causa aliorum entium, ut Dominum qui mundum regit et gubernat, popu­ lumque suum specialiter protegit, qui exercitibus prceest, dat victoriam cui vult, cœlestia corpora regit, et angelos minis­ tros habet. 1 Exod., VI, 2-3· — * Gen., IV, 26. 3 Circa nomen Jehovah, cf. J. P. Van Kasteren, Jahve et El-Shaddai, ap. Science Catholique, 15 mars 1894, p. 296; Ch. Robert, La Révélation du nom divin Jéhovah, in Revue Biblique, avril 1894, p. 161. 4 Gen., XV, X — 5 Nehem., IX, 6. 250 CAPUT Π. Ex quibus evidenter colligimus Judæorum theologiam toto cælo distare a Paganorum mythologiis : in his enim plures dii, et quidem multis vitiis obnoxii agnoscuntur, dum apud Judæos unus perfe­ ctusque Deus agnoscitur : “ Scito ergo et cogitato in corde tuo, quod Dominus ipse sit Deus in cælo sursum et in terra deorsum, et non sit alius... Videte quod ego sim solus, et non sit alius Deus præter me ”x. 2° Nomina Dei in Novo Testamento. 417. In Novo Testamento Deus exhibetur non solum ut Creator omnipotens et Rex saeculorum immortalis 2, ut Alpha et Omega seu principium et finis 3, ut Dominus 4 cujus voluntati nemo'resistere potest; sed præsertim ut Pater s qui nos diligit, qui in filios per adoptionem nos elegit, ideo­ que suæ naturæ nos consortes effecit, qui vult omnes homi­ nes salvos fieri et visione beatifica Deum unum et trinum videre, Eique similes esse 6. Quæ varia nomina in decursu Theologiæ declarabuntur. CAPUT Π. DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. Art. I. De natura seu essentia Dei. Dei existentia probata, de ejus natura seu essentia inqui­ rendum est Duo exponemus : i° doctrinam catholicam de natura Dei ; 2° doctrinam scholasticam de constitutivo essentiæ divinæ. § L Doctrina catholica de natura Dei. 418. Sic proponitur a Vaticano 7 : “ Ecclesia confi­ tetur unum esse Deum verum et vivum, Creatorem ac Do* Deut., IV, 39; XXXII, 39; Exod., XX, 1-6. — Cf. Abbé de Broglie, Conferences sur l'idée de Dieu dans l'Ancien Test., Paris, 1891. ’ Rom., I, 20; Matth., VI, 9-10 et alibi passim. 3 Apec., I, 8 ; IV, 8, 11 ; X, 6, etc. ♦ Luc., I,-68; Marc., XII, 29; Rom., IX, 14, 21 ; Rom., X, 22; Apoc., IV, 8, etc. - s Matth., N, 45, 48; VI, 9; VII, 21 ; XXV, 34, etc. 0 \ Joan., III, 2. — 1 Sess. Ill, cap. 1, D. B., 1782. DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. 251 minum cæli et terræ, omnipotentem, æternum, immensum, incomprehensibilem, intellectu ac voluntate omnique per­ fectione infinitum; qui cum sii una, singularis, simplex om­ nino et incommutabilis substantia spiritualis, prædicandus est re et essentia a mundo distinctus, in se et ex se beatissi­ mus, et super omnia, quæ præter ipsum sunt et concipi pos­ sunt, ineffabiliter excelsus”. Dicitur : i) substantia, non eo sensu quod in prædicamento substantiæ reponatur, tanquam in genere limitationem importante, sed quia est ens primum seu essentia prima, in se existons et non in alio; 2) una seu unica, quatenus multiplicari et pluribus specie aut numero distinctis substantiis communicari nequit; 3) simplex om­ nino, in quantum nullam patitur compositionem nec divisionem ; 4) spiritualis, quia est purus spiritus, ut ita quaelibet anthropo­ morphism! forma arceatur; 5) incommutabilis, seu nulli potentialitati nec mutationi intrinsecae admixtus, ita ut sit vere actus purus. 419. Concilium excludit etiam omnes pantheismi for­ mas : emanationis, evolutionis, determinationis entis indeter­ minati : “ Si quis dixerit, res finitas, tum corporeas tum spiri­ tuales, aut saltem spirituales, e divina substantia emanasse; aut divinam essentiam sui manifestatione vel evolutione fieri omnia; aut denique Deum esse ens universale seu indefini­ tum, quod sese determinando constituat· rerum universi­ tatem in genera, species et individua distinctam : anathe­ ma sit ” b Merito itaque 5. Officium reprobavit propositiones Rosmini, quibus contendebat Deum realiter non distingui ab illo esse quod est immediatum objectum intellectus nostri (supra, n. 396) — Me­ rito pariter Pius X damnavit Modernistarum theorias, symbolismum et immanentismum, quibus Dei personalitas aut negatur aut pessumdatur (supra n. 392). Rejiciendus est tandem theosophismus, qui conceptum Dei personalis et extramundani rejicit, ut diximus in Synopsi Theol. Fundament., (n. 1048). Quapropter S. Officium, 17 Julii 1919, declaravit doctrinas quas hodie theosophicas dicunt, componi non posse cum doctrina catholica, ideoque non licere nomen dare societatibus theosophicis, earum conventibus interesse, ipsarumque libros, ephemerides, diaria, scripta legere a. 1 Sess. Ill, can. 4, D. B., 1804. • A. A. S., XI, 317. CAPUT II. 252 § II. Doctrina scholastica DE CONSTITUTIVO DIVINÆ ESSENTIÆ \ 420. Status quæstionis. ■ In natura divina concipere possumus perfectionem fundamentalem, quæ sit veluti radix divinorum attributorum, et ex qua cetera attributa dimanant. Tamvero de hoc formali constitutivo divinæ essentiæ plures ha­ bentur opiniones : (a) Scotista. putant divinam essentiam constitui radicali infinitate seu exigentia omnium perfectionum, (b) Suarez3 censebat divinam essentiam consistere in radicali intellectualitate seu radice intelligendi. (c) Quidam Thomistcz, ut Gonet, Billuart, eam reponunt in ipso actu divino intelligendi. (d) Alii eam re­ ponunt in aseitate; (e) alii tandem, præsertim moderni, in libertate qua Deus est quod vult esse 3. 421. Thesis : Essentia divina constituitur per hoc Il esse subsistens. quod est ipsum Ita communiter. i° Ex Scriptura infertur; quærenti enim Moysi quale nomen sibi competat, Deus respondet : “ Ego sum qui sum”, sic dices filiis Israel : Qui est (lahweh) misit me ad vos ”4; quasi diceret :“Sum qui est”, “Sum is cujus essentia est esse”. “Non vult solum dicere se non esse nihil; nam hoc sensu omnia alia quoque sunt entia, sed se esse- τον δντα per excellentiam seu per maximam oppositionem ad nihilum ”5. 422. π et theologo­ 2° Confirmatur auctoritate Patrum rum : “ Deus dicitur δ ών, quia esse et quidem totum esse essentialiter proprium est Dei neque ullatenus terminatum et circumscriptum, quod sit sive ante ipsum sive post ipsum”6. — “Principalius omnibus, quæ de Deo dicuntur nominibus, est qui est : totum enim in seipso comprehendens habet esse velut quoddam pelagus substantiæ infinitum et ’ S. Thom., I Sent. disL 8, q. i, a. i ; Garrigou-Lagr., Dieu, II P., ch. I; Hugon, p. 67-73; Van der Meersch, n. 160 sq.; Hervé, n. 12-14. ’ Disp. metaphys,, sect. XIV. 3 Ita Secretan, La philosophie de la liberti, 2e éd. t. I, 1. XV, p. 361-370; Boutroux, Contingence des lois de la nature, 3« éd n 1 ;6 « Exod., III, 13-14. s C. Pesch, De Deo uno, n. 117. 6 S. Greg. Naz., Oral. 30, n. 18; P. G. XXXVI, 127; Oral. 45, n. 3; P. G., XXXVI, 626. □» DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. 253 indeterminatum”1. — “Quanto aliqua nomina sunt minus determinata, et magis communia et absoluta, tanto magis proprie dicuntur de Deo a nobis... Sed hoc nomen, qui est, nullum modum essendi determinat, sed se habet indeterminate ad omnes, et ideo nominat ipsum pelagus substantiæ infinitum ” 2. Traditionem Scholarum ita contrahit Congreg. studiorum, in decreto 27 Jul. 1914, prop. 23 : “Divina essentia, per hoc quod exercitae actualitati ipsius esse identificatur, seu per hoc quod est ipsum esse subsistens, in sua veluti metaphysica ratione bene nobis constituta proponitur, et per hoc idem rationem nobis exhibet suae infinitatis in perfectione”. 423. 30. Ratione probatur thesis : (A) reapse deducendo attributa Dei εζ τού Esse subsistentis. Eo ipso quod est Ens subsistens, Deus : 1) est omnino simplex : quod enim est ipsa forma, et quidem formalissima, seu esse, nullam potentiam involvit; sed partes compositi sunt quid materiale ideoque potentiale relative ad .totum 3; 2) est universaliter perfectus : quod enim est ipsum esse per se subsistens, totam perfectionem essendi, et consequenter omnes perfectiones in se continet 4; 3) est summum bonum simpliciter, et non solum in aliquo genere vel ordine rerum : omne enim ens est bonum in quantum est in actu et per­ fectum; sed Deus est ipsum esse et cumulus omnium per­ fectionum; 4) est infinitus, cum esse divinum sit simul ma­ xime formale omnium et non receptum in aliquos; 5) est in omnibus rebus, cum sit ipsum esse per suam essentiam et consequenter omne esse creatum sit proprius ejus effectus6; 6) est omnino immutabilis : siquidem eo ipso quod sit ipsum esse, Deus ita est ut amplius esse nequeat; et cum hujusmodi esse sit ipsa essentia Dei, nullo modo imminui potest : Deus ergo moveri nequit nec in melius nec in pejus; 7) est œternus aeternitate proprie dicta quæ definitur interminabilis vitæ tota simul et perfecta pos­ sessio : cum enim Deus sit suum esse, statim et in perpe' S. Damasc., De orthod. Fid.., lib. I, cap. 9. ’ S. Thomas, ia p., q. 13» a· ”· — 3 Sum- th^ la Pars> 9· 3. a· 7· * Ibid., q. 4, a. 2. — 5 Ibid., q. 7» a. 1. — ® Ibid., q. 8, a. I. 254 CAPUT II. tuum totum suum esse habet quod est summe vivere; 8) est unus : si enim essent plures dii, necessario inter se distin­ guerentur per aliquam perfectionem quæ in uno esset et in altero deficeret; sed eo ipso nullus esset Deus, cum Deus comprehendat in se totam perfectionem essendi; 9) est summe intelligens : cum enim Deus sit ipsum esse subsis­ tens, eo ipso est in summo formalitatis et immaterialitatis, et consequens in summo cognitionis gradux; 10) est omnipo­ tens: unicuique enim potentiæ activæ correspondet possibile ut objectum proprium, secundum rationem illius actus (seu perfectionis essentialis) in quo fundatur potentia activa : esse autem divinum, super quod ratio divinæ potentiæ fun­ datur, est esse.infinitum : unde quidquid habet vel potest habere rationem entis, continetur sub possibilibus absolutis, respectu quorum Deus dicitur omnipotens 2; ii) est summe beatus : beatitudo enim est bonum perfectum intellectualis naturæ; utrumque autem excellentissime Deo convenit, sci­ licet perfectum esse et intelligentem3. 12) Ex his omnibus ultimo deducamus pantheismum repugnare : ex Deo enim actu purissimo ac simplicissimo nihil proprie emanare potest ad extra; et in Deo ab æterno et essentialiter quam perfectissimo nulla evolutio potest inveniri. 424. (B) Ostendendo cetera systemata esse insufficientia : (a) Essentia divina non consistit in infinitate sive radicali sive actuali; nam hæc supponit subjectum in quo est, nec proinde est id quod primum concipitur, sed potius ut modus alicujus rei jam constitute. (b) Nec reponenda est in substantiali et actuali intellectua­ litate infinita, quia intellectualitas nec concipitur primo in Deo, nec signat originem ceterorum attributorum, sed con­ cipitur ut proprietas ex essentia ipsius esse fluens. — Neque in ipso actu intellegendi, cum hic actus supponat essentiam jam constitutam. (C) Non est sita in aseitate; hæc enim significat vel esse per se subsistens, et tunc non differt nisi nomine a sententia communi ; vel aliquid distinctum, nempe modum essendi a se, 1 Ibid., q. 26, a. I. > · - « DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. 255 et tunc non concipitur ut id quod est primum, sed id quod accedit ipsi essentiæ. (d) Non consistit in libertate : hæc enim supponit intel­ lectionem, ideoque esse quod intelligit et intelligitur, nec proinde ut quid primum concipitur. — Aliunde si libertas est constitutiva essentiæ, sequitur voluntatem liberam esse veri et boni normam, “est dicere quod divina voluntas non procedat secundum ordinem sapientiae, quod est blasphemum ” x. 425. Corollarium : rejiciendus est error Schell de essentia divina. Hic enim docebat essentiam Dei sitam esse in aseitate, quatenus Deus esset causa Tjelprincipium sui2. Quod sane admitti nequit: nam causa est prior causato et producens prius producto; si igitur Deus esset causa sui, existentia Dei esset effectus ejus essentiæ, proindeque posterior essentia; quod concipi nequit. Art. IL De attributis divinis. § I. De attributis Dei in genere. 426. i° Notio et spedes. Attributa Dei sunt perfectio­ nes, quæ, juxta nostrum concipiendi modum, divinam essen­ tiam consequi intelliguntur. Sub diversis respectibus dividi possunt : (a) alia sunt negativa, quibus scilicet imperfectiones a Deo removentur, ut simplicitas, immensitas, etc.; alia affirmativa, seu positiva, quibus perfectiones de Deo prae­ dicantur, v. g., veritas, sapientia, bonitas, amor, etc.; (b) alia sunt absoluta, quæ Deo in seipso spectato conveniunt, ut simplicitas, aeternitas; alia relativa, quæ relationem implicant inter Deum aliaque entia, ut creatio, providentia, etc.; (C) quædam sunt quiescentia, quæ exprimunt modum quo Deus est, ut infinitas, aeternitas; alia vero actuosa, quæ ejus modum operandi declarant 427. 20 De distinctione attributorum ab essentia et inter se. Gilbertus Porretanus (1070-1154), Pictaviensis episcopus, tenuit attributa divina realiter ab essentia et inter se distingui, proptereaque a Concil. Remensi (1148) De veritate, q. 23, a. 6. ■ Katholische Dogmatik, t Π, ρρ. 137» 1 S. Thom., Σ55 sq· 25β CAPUT II. damnatus fuit. Abbas Joachim (sæc. XII), docuit unitatem personarum in Deo non esse veram sed quasi collectivam, ideoque quaternitatem quamdam in Deo esse dicebat, tres personas et illam collectivam essentiam quasi quartam; in C. Lateranensi IV damnatus est. Insuper Scotistœ docuerunt divina attributa ab essentia et inter se distingui formaliter' seu distinctione formati actuali ex natura rei, quæ est media inter distinctionem realem. Contra quos statuimus attributa divina nec ab essentia nec inter se realiter distingui, sed virtualiter. (A) Certum est imprimis attributa divina nec ab essentia nec inter se realiter differre, (a) Nam in Sacris Litteris essentia divina et attributa de se invicem prædicantur in abstracto : “Ego Sapientia habito in consilio12*5; Deus lux est.. Deus caritas est3; Ego sum via, veritas et vita”4; atqui si esset distinctio realis inter essentiam et attributa divina, non possent de se invicem praedicari, seu identificari. (b) Hinc Eugenius III in Cone. Remensi errorem Gilberti his verbis damnavit s : “ Credimus et confitemur simpli­ cem naturam divinitatis esse Deum, nec aliquo sensu catho­ lico posse negari quin Divinitas sit Deus, et Deus divinitas". Ratione idem evincitur : Deus, ex dictis, est ipsum esse subsistens; atqui ens in se subsistens est actus purus, cum totam entis plenitudinem in se habeat. Ergo Deus est actus • * 1 Distinctio realis ea est quæ existit inter unam rem et aliam ; dividitur in realem majorem, quæ viget inter substantiam et substantiam, vel inter substan­ tiam et accidens, aut inter accidentia ejusdem substantiæ, et realem minorem, quæ existit inter rem et modum ejus, v. g. inter lineam et ejusdem lineæ curvi­ tatem. Distinctio logica ea est quæ existit inter varios conceptus ejusdem rei; si fundamentum sit in ipsa re ad illos diversos conceptus distinguendos, distinc­ tio erit virtualis. seu rationis ratiocinata; ita, v. g., anima humana, licet una realiter. virtuahter triplex dici potest, cum revera sit simul rationalis, sensi­ tiva et vegetativa; si vero nullum sit fundamentum in re, distinctio est mere logica. seu rationis ration nantis, qualis, v. g., existit inter hominem et animal rationale : nam a parte rei nulla differentia existit inter hominem et animal rationale. Hæc communiter admittuntur; sed Scotus aliam praeterea distinctio­ nem excogitavit quam vocat formalem ex natura rei, quasi mediam inter dis­ tinctionem realem et distinctionem rationis : ita, juxta illum, hæcceitas (princi­ pium individuation is) distinguitur a materia, forma et composito sicut “aliqua entitas positiva”, “ ultima realitas entis”. Cf. Gonzalez, Historia de lafilosofia. t. II, p. 266-267. • Prou.. VIII, 12. - 3 /i, S; IV> 8. _ *Joan. XIV, 6. 5 Apud Labbe, Concilia, t. X, p. no8. DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. 257 purus. Atqui actus purus excludit distinctionem realem inter essentiam et attributa; si enim attributa divina ab essentia realiter distinguerentur, essentia se haberet ad attributa sicut potentia ad actum, quatenus essent veluti ultima perfectio essentiæ; atqui in Deo, qui est actus purus, nulla est realis distinctio potentiae et actus; ergo attributa non realiter ab essentia distinguuntur. Ergo nec realiter distinguuntur inter se. (B) Communiter tenetur divina attributa ab essentia et inter se virtualiter distingtii. Nam in Scripturis Deus exhibetur ut diversis attributis ornatus, imo opposita de illa praedi­ cantur : dicitur enim justus et misericors, parcens et pu­ niens, etc. “ Qui facis misericordiam in millibus, et reddis iniquitatem patrum in sinum filiorum eorum post eos : for­ tissime, magne et potens, Dominus exercituum nomen tibi” 1 ; atqui illud fieri nequit nisi fundamentum habeatur pro variis hisce appellationibus; ergo. Revera distinctio virtualis ea est quæ fundamentum habet in re ipsa; atqui tale fundamentum in Deo existit : nam divina natura, propter suam infinitatem, æquivalet om­ nibus perfectionibus quæ in creaturis divisim reperiuntur. Quod sic declarat S. Thomas 2 : “ Omnia enim hujusmodi dicuntur de Deo et creaturis non æquivoce, sed secundum rationem analogiæ. Unde cum in creatura ratio sapientiæ non sit ratio bonitatis, oportet quod etiam hoc in Deo sit verum. Sed in hoc differt quod in Deo idem sunt re, in creaturis autem differunt re, et non solum ratione. ” 428. Rejicienda est igitur Nominalistarum et Scotistarum opinio. Nominalistæ, ut Ockamus et Gregorius Ariminensis, negarunt ullam esse distinctionem inter essentiam divinam et attributa vel inter attributa ipsa, quæ nihil aliud sunt nisi varia nomina eamdem rem designantia. Hoc autem admitti nequit; nam si nullum sit funda­ mentum distinctionis divinorum attributorum, revelatio divina, qua hujusmodi attributa manifestantur, vana est, et theologia, quæ de eis disserit, nihil aliud est nisi verborum congeries. Scotista autem admittunt inter essentiam divinam et attributa distinctionem specialem, quam vocant formalem ex natura rei, quæ neque realis ’ Jerem., XXXII, 18. ’ In lib. I Sent. Dist. XXII, q. I, a. 3 ad 4. Theol. Dogm. (Vol. II.) —9 CAPUT II. 258 est neque solius rationis. Sed si res attente consideratur, satis patet illam distinctionem nihil aliud esse nisi eam quæ virtualis dicitur, distinctionem videlicet logicam cum fundamento in re; jamvero novæ distinctiones non sunt multiplicand® sine ratione. § II. De attributis Dei in specie. Inter attributa Dei, alia sunt negativa, quatenus ab eo removent quæ ei non conveniunt, utpote compositionem, mutationem, etc. ; alia vero positiva, quibus per viam emi­ nentiae de Deo affirmamus perfectiones quæ sunt in creatu­ ris. — A negativis incipimus, de positivis ubi de operatio­ nibus divinis acturi. Sex numerari possunt : simplicitas, immutabilitas, œternitas, immensitas, infinitas, unitas, quibus a Deo removentur imperfectiones compositionis, mutationis, temporis, mensurationis, limitationis et pluralitatis. I. De Simplicitate Dei 429. i° Status quaestionis. (A) Simplicitas compositioni opponitur, et illud dicitur simplex quod non est composi­ tum. Tres sunt autem species compositionis,physica, meta­ physical, logica, proindeque tres species simplicitatis : simpli­ citas physica, eam compositionem excludens, quæ ex materia et forma vel ex partibus quantitativis oritur, et invenitur, v. g., in lapide ex variis moleculis constituto; metaphysica, eam compositionem rerum sive materialium sive immateria­ lium excludens, quæ resultat ex reali distinctione potentiæ et actus, substantiæ et accidentium, essentiæ et existentiæ; logica, illam compositionem excludens quæ oritur ex genere proximo et differentia specifica, ex natura specifica et prin­ cipiis individualibus. (B) Jamvero Dei simplicitatem negaverunt i) Pagani commu­ niter, etiam Platonici, qui putarunt Deum esse universalem mundi animam ubique diffusam; 2) monachi quidem Ægyptii, anthropomorphila dicti (sæc. IV), qui, ignorantia laborantes, humanam 1 Cf. S. Th., I, q. 3 ; C. Gent., I. I, c. 16 sq. ; Suarez, 1. I, c. 5; Billuart, disp. III, a. 1 ; Lafosse, ed. Migne, 118 sq. ; Petavius, lib. II; Franzelin, th. 26-27; Card. Billot, th. V; Hurter, n. 39 sq. ; Pesch, n. 123 sq. ; A. Farges, op. cit., p. 311 sq. ; J. M. Hervé, n. 16-21 ; E. Hugon, p. 74-80. DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. 259 figuram Deo affinxerunt; 3) Gilbertus Porretanus et Joachim Abbas, supra, n. 427; 4) Pantheista plus minusve Deum identificantescum mundo; a quibus non multum recedunt Immanentistee. qui Deum non satis distinguunt a subjecto cogitante. 430. 2° Thesis : Deus est substantia omnino jimplex, et a quacumque compositione immunis. De fide est ex Vaticano : “ Qui cum sit una, singularis, simplex omnino et incommutabilis substantia sphitualis ” (supra, n. 386). (A) Script, (a) Imprimis a Deo removetur quidquid cor­ poreum aut sensibile est : “ Cui ergo similem fecistis Deum? Aut quam imaginem ponetis ei? ” 1 “ Genus ergo cum simus Dei, non debemus aestimare auro, aut argento, aut lapidi, sculpturae artis et cogitationis hominis, Divinum esse simile ” 2*; quibus verbis declaratur Deum nullo modo reprae­ sentari posse, eo quia immaterialis omnino sit. Huc pariter pertinent ea omnia quæ Deo æternitatem, immensitatem et immutabilitatem adscribunt, cum hæ dotes compositionem physicam excludant, (b) Sed insuper Deus dicitur spiritus purus et proprie dictus : “ Spiritus est Deus, et eos qui ado­ rant eum, in spiritu et veritate oportet adorare ” 3; item Apostolus ostendit christianam œconomiam esse spiritua­ lem, eo quod Deus spiritus sit : “ Dominus autem spiritus est ” 4; atqui vocem spiritus hic proprie intelligendam esse tum contextus, tum scopus Christi et Pauli aperte demon­ strant. (c) Præterea Deus ita simplex et spiritualis est, ut in eo non sit compositio ex essentia et attributis; creaturæ quidem habere dicuntur vitam, sapientiam, veritatem, cari­ tatem ceterasque perfectiones, sed Deus est ipsa sapientia, ipsa vita, ipsa veritas, ipsa lux, ipsa caritas 5 ; atqui si distin­ ctio realis esset inter essentiam et attributa divina, Deus posset quidem dici sapiens, vivens, verus etc., non autem sapientia, vita, veritas; ergo, (d) Quod sic contrahit S. Au­ gustinus : “ Ideo simplex dicitur Deus, quoniam quod habet, hoc est ” 6. 1 ha., XL. 18. — 'Act., XVII, 29. — *Joan., IV, 24. — * II Cor., III, 17. 5 Prov., I, 20·, Joan., I, 4, 8-9; XIV, 6; IJoan., IV, 8. 6 S. August, De Civit. Dei, lib. XI, c. 10, n. I. ; P. L., XLI, 325. Celera Patrum testimonia et argumenta videre est apud Petavium, 1. c., c. 1-2. I 260 CAPUT II. 431. (B ) Ratione. S. Thomas1 hanc Dei simplicitatem inultis probat argumentis, quæ breviter sic contrahimus : (a In Deo nulla est compositio physica : nam physica com­ positio ea est quæ ex partibus essentialibus vel quantitativis exsurgit, et reperitur in materia, vel corporibus, vel compo­ nentibus; atqui Deus non est materia, sed spiritus, immo actus purus; nec corpus, cum hoc includat potentiam, v. g., propter suam divisibilitatem ; nec pars compositi, v. g., anima mundi, nam Deus est causa efficiens omnium rerum : porro causa efficiens non potest esse simul causa formalis intrin­ seca sui effectus. 432. (b) In Deo nulla est compositio metaphysica : i) non compositio actus et potentia; nam actus perficit potentiam eaque vicissim completur; atqui Deus, cum sit ipsum esse subsistens, est actus purus sine admixtione ullius defectus et potentiæ ; 2) non compositio substantia et accidentium : nam Deus est per essentiam omnimoda perfectio ; unde esset supervacaneum et Deo indignum participem esse ulterioris perfectionis per accidentia; 3) nec compositio essentia et existentia : nam ubi existentia et essentia diffe­ runt, essentia comparatur ad existentiam sicut potentia, in qua existentia recipitur; atqui in essentia divina nulla est potential itas, cum Deus sit actus purus; ergo. 433. (c) In Deo nulla est compositio logica; seu aliis ver­ bis Deus non est in aliquo genere, neque directe, sicut species quæ sub genere continentur; nam in iis quæ sub aliquo genere continentur invenitur genus, quod est quædam po­ tentia, et differentia specifica, quæ est veluti actus, aliquid generi addens; atqui in Deo nec est nec etiam concipi debet compositio actus et potentiæ; ergo; — neque indirecte, sicut principia quæ ad aliquod genus reducuntur; nam princi­ pium, quod ad aliquod genus reducitur, non se extendit ultra illud, dum Deus intra nullum genus coarctatur, cum transcendat omnia genera, utpote esse, et quidem sub­ sistens. Hinc Deus est quidem ens, sed modo prorsus diverso ac creaturæ; siquidem est ens infinitum, a se subsistens, impar1 Sum. theoln I, q. 3; C. Gentil., lib. I, cc. 16-27. DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. 2β1 ticipatum, necessarium, dum creaturæ sunt entia finita, dependentia, contingentia. Iterum Deus est substantia, sed modo perfectiori quam creaturae; subsistit enim non solum in se, sed a se, et per se, dum substantiae creatae non a se. sed a Deo accipiunt ex quo subsistere valeant 434. Corollarium pietatis. Hanc divinam simplicitatem imi­ tantur qui simplici intentione et puro corde ad Deum unice tendunt, juxta illud : “ Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit a... Beati mundo corde quoniam ipsi Deum vide­ bunt. ” 3 Simplicitate intentionis omnes actiones ad Deum refe­ runtur et nos deiformes reddunt, puritate cordis Deum apprehendi­ mus et gustamus. 1 *4* 435· 3° S°to· dijfic. Scriptura manifeste supponit Deum esse extensum, figuratum, membris et sensibus præditum : “ Excelsior cælo est, et quid facies? Profundior inferno, et unde cognosces? Longior terra mensura ejus et latior mari s. Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram 67. Oculi Domini super justos, et dextera Domini fecit virtutem ” ί Respondet 5. Thomas8 ; “ Sacra Scriptura tradit nobis spiritua­ lia et divina sub similitudinibus corporalium. Unde, cum trinam dimensionem Deo attribuit, sub similitudine quantitatis corporeæ quantitatem virtualem ipsius designat; utpote per profunditatem, virtutem ad cognoscendum occulta; per altitudinem, excellentiam virtutis super omnia; per longitudinem, durationem sui esse; per latitudinem, affectum dilectionis ad omnia. Vel, ut dicit Diony­ sius (De div. nom., cap. 9) : “ Per profunditatem Dei, intelligitur incomprehensibilitas ipsius essentiae; per longitudinem, processus virtutis ejus omnia penetrantis; per latitudinem vero, superextensio ejus ad omnia, inquantum scilicet sub ejus protectione omnia continentur ”. Ad secundum dicendum, quod homo dicitur esse ad imaginem Dei non secundum corpus, sed secundum id quo homo excellit alia animalia. Unde (Gen., I, 26) postquam dictum est : Faciamus 1 Quod intellexit H. Spencer» qui scribit (First Principies, New-York, 1888, p. 81) infinitum non posse in aliquo genere poni cum finito, nec absolutum cum relativo. Exinde auctor quidem concludit Ens infinitum et absolutum minime cognoscibile esse; sed hæc conclusio in præmissis non continetur; nam cognos­ cere Ens absolutum esse super omne genus, nullisque limitibus circumscribi, est cognitio quædam, licet imperfecta, Supremæ Causæ. ’ Matlh., VI, 22. — 3 Maith., V, 8. — 4 De Imit., 1. II, c. 4. 5Job., XI, 8. — 6 Gen., I, 26. 7 Ps. XXXIII, 16; CVII, 16. Cf. Isa., III, 13; VI, 1 et alibi passim. 8 5*. Theolog., I, q. 3, æ· !·> 3> 4> 5· CAPUT II. 2β2 hominem ad imaginem et similitudinem nostram, subditur, utprcesit piscibus maris, etc. Excellit autem homo omnia animalia quantum ad rationem et intellectum. Unde secundum intellectum et ratio­ nem, quæ sunt incorporea, homo est ad imaginem Dei. Ad tertium dicendum, quod partes corporeæ attribuuntur Deo in Scripturis, ratione suorum actuum secundum quamdam similitudi­ nem ; sicut actus oculi est videre. Unde oculus de Deo dictus significat virtutem ejus ad videndum modo intelligibili, non sensi­ bili ; et simile est de aliis partibus. Ad quartum dicendum, quod etiam ea quæ ad situm pertinent, non attribuuntur Deo, nisi secundum quamdam similitudinem; sicut dicitur sedens, propter suam immobilitatem et auctoritatem; et stans, propter suam fortitudinem ad debellandum omne quod adversatur ei. Ad quintum dicendum, quod ad Deum non acceditur passibus corporalibus, cum ubique sit, sed affectibus mentis; et eodem modo ab eo receditur. Et sic accessus et recessus sub similitudine localis motus designant spiritualem affectum IL De immutabilitate Deix. 436. i° Notio. Immutabilitas mutationi opponitur; mutatio autem est transitus ab uno statu essendi ad alium, scilicet a potentia ad actum. Doctrina catholica est Deum esse immutabilem non solum quoad substantiam, sed etiam quoaTT cognitionem et volitionem, quatenus nil novi cognos­ cere aut decernere vaTet, cum omnia a tota aeternitate cognoverit et decreverit. Hanc immutabilitatem negarunt Stoici inter Gentiles, quos secuti sunt Hegel et Renan cum hodiernis sophistis, qui contendunt ens perfectum non esse actu, sed in fieri·, et Sociniani inter Christianos; contendunt enim Deum esse mutabilem in suis decretis, ut sic facilius ejus libertatem explicent 437. ■— I ~ 2° Thesis : Deus est omnino immutabilis. De fide est ex Vaticano 2 .·“ Qui cum sit una, singularis, simplex omnino et incommutabilis substantia ”. (A) Script, probatur (a) ex verbis : “ Ego sum qui sum ” 3 : ’ Cf. S. Th., I, q. 9; Suarez, 1. II, c. 3; Billuart, disp. III, a. 7; Petavius, 1. III, c. 1-2; Liebermann, de Deo et divinis attributis, c. 3, a. I, 1. I, § IV; Card. Billot, th. X; Hurter, η. 68 sq.; Pesch, n. 159 sq.; A. Faroes, op. at., p. 325 sq.; E. Hugon, p. 91. * D. B., 1782. — ' Exod., Ill, 14. -■*·. « DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. 263 nam, ut ait 5. Augustinus (serm. 7, n. 7), " Esse est nomen immutabilitatis, . Omnia enim quæ mutantur, desinunt esse quod erant, et incipiunt esse quod non erant. Esse verum, esse sincerum, esse germanum non habet nisi qui non muta­ tur... Quid est : ego sum qui sum, nisi æternus sum; quid est : ego sum qui sum, nisi mutari non possum?” (b) Ex verbis, in quibus omnis mutatio de Deo negatur : “ Ego Dominus (Yahweh) et non mutor” *; “ Apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio ” 1 2 (C) Præser­ tim ex locis, ubi consilii mutatio denegatur : “Porro trium­ phator in Israel non parcet et poenitudine non flectetur; neque enim homo est, ut agat pænitentiam ” 3; “Non est Deus quasi homo ut mentiatur, nec ut filius hominis ut mutetur ”4. (d) Hinc S. Augustinus ait 5 : “ Non invenis in Deo aliquid mutabilitatis; non aliquid quod aliter nunc Sit, îfér paulo ante fuerTC Nam ubi invenis aliter et aliter, facta est ibi quædam mors : mors enim est, non esse quod fuit ” 6. a (B) ΛύζΖ. (a) Deus est immutabilis in se. Nam mutatio supponitfotentiam ad novum statum \ compositionem vi cujus ens mutabile aliquid acquirere vel amittere potest ; limita­ tionem, sine qua nec diminutio nec augmentatio concipitur. Atqui Deus_est actus purus, omnino simplex infnifu si — Ex hoc patet hanc immutabilitatem soli Deo convenire; cetera enim entia, utpote contingentia et imperfecta, sunt in potentia tum relate ad esse tum relate ad perfectiones acquirendas. (b) Deus est immutabilis in suis decretis. Etenim ens intelligens voluntatem suam non mutat, nisi motiva, antea ignota, ejus menti occurrant, quibus a proposito desistere movetur ; atqui Deus, a tota aeternitate, omnia illa motiva perfecte unica intellectione cognoscit; ergo et una volitione hjlilUibilLiimnia decernit. 8 Licet autem immotus in se permanens, velle potest rerum mutationem ; siquidem ab aeterno vult creationem fieri in 1 Mal., Ill, 6. - 'Jac., I, 17. — 3 I Reg., XV, 29. - 4 Num., XXIII, 19. 5 S. August., in Joa. tr. XXIII, 9; P- L-, XXXJ 6 Cetera Patrum testimonia vide apud Petavium, 1 I. — 8 S. Th., q. 19, a. 7. » ’ ’■ i tempore, variasque rerum mutationes successive occurrere. Hinc haud inutilis est oratio; cum enim Deus preces nostras ab ætemo praevideat, eventus secundum petitiones nostras dirigere valet. N. B. Divinæ immutabilitati accedimus dum, perfecte divinæ voluntati subditi, pacem animi acquirimus, qua, inter mundanas tempestates, in Deo quiescimus : “ Pax Dei, quæ exsuperat omnem sensum, custodiat corda vestra et intelligentias vestras ' ”. 438. 3° Solv. diffic. In Scriptura Deo tribuuntur effectus iræ, vindictae, pænitentiæ, qui mutationem involvunt; ergo. ” Besp. Hanc difficultatem quoad pænitentiam sic solvit 5. Tho­ mas3 : “ Illud verbum Domini metaphorice intelligendum est secun­ dum similitudinem nostram. Cum enim nos pænitet, destruimus quod fecimus ; quamvis hoc esse possit absque mutatione volunta­ tis, cum etiam aliquis homo absque mutatione voluntatis interdum velit aliquid facere, simul intendens postea illud destruere. Sic igitur Deus pænituisse dicitur, secundum similitudinem operatio­ nis, in quantum hominem, quem fecerat, per diluvium a facie terne delevit”. Quod quidem principium aliis affectibus, qui de Deo praedicantur, applicari potest; hinc recte 5. Augustinus > de Deo scribit : “ Immutabilis mutans omnia, nunquam novus, nunquam vetus, innovans omnia...amas nec æstuas, zelas et securus es, pænitet te et non doles, irasceris et tranquillus es, opera mutas nec mutas consilium ”. III. De Æternitate Dei L 439. i° Notio. /Eternum multa significat : (a) lato sensu interdum sumitur pro longa duratione utrimque tamen ter­ minata : quo sensu possessio Palæstinæ Judaeis promissa fuit in œternum; sæpe significat id quod, licet initium habuerit, fine tamen carebit : quo sensu justorum gaudia malorumque tormenta æterna dicuntur; (b) stricto autem sensu æternum dicitur quod initio simul et fine caret, et insuper sine successione seu vicissitudine durat. Omnibus nota est æternitatis divinæ notio a Boetio 5 tradita : “ interminabitis vitee tota simul et perfecta possessio ”. * Philip., IV, 7. — a S. Th., q. 19., a. 7, ad I. 4 Cf. S. Th., q. 10; Suarez, 1. II, c. 4; Billuart, 1. c., a. 8; Petavius, 1. III, c. 3.&; Liebermann, 1. c., § II; Card. Billot, th. XI; Pesch, n. 164 sq., A. Farges, p. 331 ; E. Hngon, p. 92. 5 Dt Consol, philos. f lib. V, pr. 6. DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. 265 Dicitur interminabilis, quia principium aut finem non habet, nec habere potest; tota simul, quia non est successiva, prout creaturarum existentia, sed simultanea et immutabilis : Deus enim vitam infini­ tam totaliter possidet in uno instanti, ita ut in divina essentia nihil præteriti vel futuri sit, sed perpetuum perfecta possessio; eo ipso enim quod Deus uno instanti permanenti vivit, tota sua vita simul fruitur, et exinde infinite perfectius ac si quasi guttatim duraret, etiam per infinita momenta et sæcula. Quam definitionem contrahit S. Anselmus, juxta quem æternitas est : “ interminabilis vita simul perfecte tota existens 1 ”, 440. 2° Thesis : Deus est vere et perfecte aeternus. De fide est ex Vaticano : “ Sancta Catholica Apostolica Ec­ clesia credit et confitetur unum esse Deum verum et vivum... omnipotentem, œternum, immensum... ” Probatur : (A) Script, (a) “ Ego sum α et ω, principium et finis, dicit Dominus Deus, qui est et qui erat, et qui venturus est”2; quibus verbis significatur Deum principio et fine carere, ita ut præsens sit omnibus rebus praeteritis, praesen­ tibus ac futuris, (b) Iterum Scripturae dicunt Deum ante omnia tempora fuisse et post tempora futurum esse : “ Prius­ quam montes fierent aut formaretur terra et orbis, a saeculo et usque in saeculum tu es Deus 3. Opera manuum tuarum sunt caeli. Ipsi peribunt, tu autem permanes, et omnes sicut opertorium mutabis eos, et mutabuntur : tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient ”4; quibus verbis pariter declaratur aeternitatem Dei carere successione : “ tu autem idem ipse es ”. (B) Ratione 5. Æternitas Dei ex ejus summa perfectione et immutabilitate necessario dimanat ;nam quod est infinite perfectum, actus purus ac propterea immutabilis, nihil omnino acquirere aut amittere potest; sed acquireret aliquid incipiendo aut successive existendo, aliquid amitteret desi­ nendo. Ergo Deus est perfecte aeternus6. — Ex quo sequi1 Monologium, c. XXV. — 3 Apoc., I, 8. — 3 A. LXXXIX, 2. 4 Ps. CI, 26-28; cf. II Petr., Ill, 3; Joan., VIII, 58; I Tim., VI, 16, etc. 5 Cf. S. Th., I, q. 10, a. 2; Cont. Gentil., 1. I, c. 15. 4 Divinam aeternitatem egregie describit J. H. Newman (Discourses to Mixed Congres. XIV, p. 287 sq.) : “Cum Deus ab aeternitate existât et in I - aW. CAPUT II. 266 tur æternitatem proprie dictam ac plenam soli Deo compe­ tere. Nam radix hujus aeternitatis est omnimoda immuta­ bilitas, quæ solius Dei est. 2V. B. Ex dictis sequitur distinctio inter aternitatem, avum et tempus : ætemitas est duratio entis immutabilis quoad substantiam et operationem ; duratio entis immutabilis quoad substantiam sed mutabilis quoad operationem ; tempus duratio entis mutabilis quoad substantiam et operationem. 441. 30 Corollarium. Quando de Deo loquimur, usurpare possumus verba temporis tum prasentis, tum præteriti, tum futuri, quia ætemitas Dei, utpote tota simul, coexistit omnibus partibus temporis. Quod sic illustrat 5. Augustinus (in Joa., tr. 99, n. 5, : “ In eo autem quod sempiternum est, sine initio et sine fine, cujuslibet temporis verbum ponatur, sive præteriti, sive præsentis, sive futuri, non mendaciter ponitur. Quamvis enim natura illa immu­ tabilis et ineffabilis non recipiat fuerit et erit, sed tantum est : ipsa enim veraciter est, quia mutari non potest... tamen, propter muta­ bilitatem temporum, in quibus versatur nostra mortalitas et nostra mutabilitas, non mendaciter dicimus et fuit, et erit et est. Fuit in præteritis sæculis, est in præsentibus, erit in futuris. Fuit, quia nunquam defuit; erit, quia nunquam deerit; est, quia semper est”. Unde cum eodem Augustino merito dicitur : “ Quod œternum non est, nihil est ”. IV. De Immensitate et ubiquitate Dei1. 442. i° Status quaestionis. (a) Immensitas est illud attributum, vi cujus Deus potest esse praesens in omnibus SS principio temporis omnia creaverit, ante creationem in ætemum vixit. O cogi­ tatio obstupescens! Erat aliquando talis rerum conditio in qua Deus solus erat, et nihil aliud præter seipsum. Terra non erat, nec firmamentum, nec sol, nec sidera, nec spatium, nec tempus, nec creatura aliqua, nec homo, nec Angeli, nec Seraphim : non ministri, non famuli ejus circumstabant thronum. Undequaque silentium, undequaque quies : Deus tantum erat!... /Etemitatem vixit ; æternus non premitur somno! Suam potestatem nec detinet, nec suspendit. Numquam suipsius satietate, neque suæ infinitatis tædio afficitur. Ab ætemo erat semper actuosus et semper quietus, semper in tranquillitate et profunda ac ineffabili, in spiritus sibi perenniter præsentis actuosa vita, semper sui dominus, semper sui compos, se ipsum intelligens, vim habens in hac intel­ lectione perseverandi, semper in quiete ac eam in se ipse inveniens, sibimet dives, finis ac suæ contemplationis et beatitudinis objectum ”. — Cf. Fénelon, Traité de T Existence de Dieu, IIe Part., ch. 5, a. 3, p. 143-148, vol. I, ed. Vives, 1854. 1 Cf. S. Th., I p. q. 8; C. Gent.t lib. III, c. 68; Suarez, 1. II, c. 2; Petavius, lib. III, c. 7-10; Billuart, disp.*III, a. 6; Ginoulhiac, histoire du DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. 267 rebus et locis; ubiquitas autem est ipsa preesentia in omni­ bus rebus et locis existentibus. Triplex ubiquitas in Deo distinguitur : siquidem ubique est non tantum ratione scientiæ, quatenus omnia cognoscit, aut ratione potentiœ, quatenus in omnibus entibus agit, sed ratione substantiœ, quatenus omnibus rebus substantialiter præsens est non circumscriptive, modo corporum quorum variae partes variis loci partibus respondent, neque definitive (sicut Angeli, qui licet toti in qualibet parte loci sint, in loco tamen conti­ nentur), sed modo quodam ineffabili, quatenus totus est ubique, totus in omni loco, et totus sine loco, cum in loco non contineatur. (b) Hanc Dei ubiquitarem impugnarunt non solum antiqui phi­ losophi qui Deum in primo calo collocabant, sed etiam quidam Calviniste, ut Vorstius et Sotiniani, juxta quos Deus per suam substantiam summo cælo insidet, et nonnisi potentia terris præsens est ; et nonnulli Rationaliste, inter quos Haurtau, Rimusat, Crom­ bie l, qui dicunt Deum esse ubique per virtutem non autem per suam substantiam, falso putantes ita induci pantheismi periculum. 443. 20 Thesis : Deus est vere immensus, rebusque omnibus præsens est per scientiam, potentiam et essentiam. De fide est ex Vaticano Deum esse immensum ; modus autem quo præsens est, certo Scriptura ac ratione determi­ natur. (A) Script, (a) Deus omnibus præsens est cognitione : “ Non est ulla creatura invisibilis in conspectu ejus : omnia autem nuda et aperta sunt oculis”2; (b) ubique præsens est potentia, quatenus omnia ipsi sunt subjecta : “ Attingit a fine ad finem fortiter et disponit omnia suaviter... portans omnia verbo virtutis suæ ” 3; (c) in omnibus adest per essen­ tiam : “ Non longe est ab unoquoque nostrum ;in ipso enim vivimus, et movemur, et sumus” 4; nec tamen rebus creatis circumscribitur : “ Si cælum et cæli cælorum non te capiunt, quanto magis domus ista, quam ædificavi? ” 5. Graphice Dogme Cathol., Paris, I J 1866, vol. I, p. 97 sq.; Card. Billot, th. IX; Hurter, n. 61 sq.; A. Farges, p. 338; E. Hugon, p. 84-91. Natural Theology, I, p. 64. * Hebr., IV, 13. — 3 Safi., VIII, I ; Piebr., 4 Ad., XN11, 27. — s ZZ Parafi., VI, iS. * Crombie *, I, 3. J 268 CAPUT II. describitur illa ubiquitas in Psalmis, praesertim Ps. Domine, probasti me : “ Quo ibo a spiritu tuo et quo a facie tua fugiam? Si ascendero in cælum, tu illic es; si descendero in infernum, ades. Si sumpsero pennas meas diluculo et habitavero in extremis maris : etenim illuc manus tua deducet me et tenebit me dextera tua ” x. Hinc S. Augus­ tinus2 vatnto ait : “ Sic est Deus per cuncta diffusus... in solo cælo totus, et in sola terra totus, et in cælo et in terra totus : et nullo contentus loco, sed in seipso ubique totus ”. 444. (B) Ratione. Deus, utpote causa prima et univer­ salissima, et quidem totius fieri et esse, in omnibus rebus agit ad eas producendas, conservandas et regendas; atqui non potest agere ubi non est; oportet enim omne agens conjungi ei in quod immediate agit, et sua virtute illud con­ tingere; jamvero virtus Dei ab ejus essentia non distingui­ tur, ut probatum est ubi de simplicitate; ergo Deus est in omnibus etiam per essentiam. — Neque hoc Pantheismo favet, ut quidam Rationalistæ contendunt, nam substantia divina, licet ubique præsens, est ab omnibus substantiis . creatis realiter distincta, nec proprie in. eis continetur, sed potius eas continet, ut recte ait S. Thomas 3. De ratione autem hujus præsentiæ dissentiunt theologi : juxta Scotistas, Molinam et quosdam alios, formalis ratio hujus præsen­ tiæ est illimitatum esse divinum; juxta Thomistas, est applicatio virtutis, seu actio virtualiter transiens, ita ut Deus sit ibi præsens ubi operatur; ita immensitas est virtus qua ubique præsentem se exhibere potest. Illa autem applicatio fit non per virtutem a se emissam, sed per infinitam virtutem a se indistinctam. 445· 3° -SaZz/. diff. Objicitur quidem Deum esse in cælo tan­ tum, ita ut de cælo descendat, quando homines visitat : “ Dominus in cælo sedes ejus ” ; “ descendit autem Dominus, ut videret civi­ tatem et turrim ”4. Sed merito respondetur Deum esse in cælo non exclusive, sed excellenter, quia ibi potentiæ ac munificentiæ suæ divitias perfectius exhibet; “ Descendere dicitur, ait S. Augusti­ nus 5, quando curam humanæ fragilitatis habere dignatur”; insu‘ A. CXXXVIII, 7 sq.jcf./rr., XXIII, 24; Isa., XL, 12; III Reg., VIII 27 ; Baruch^ III, 25. 3 Ep. adDardan.' n. 14; P. L.> XXXIII, 837. 3 Sum. theol., I, q. 8, a. I, ad 2. — 4 A. X, 5; Gen., XI, 5. i Serm., V, in Append., n. 6; P. L., XXXIX, 1740. DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. 269 per metaphorice propius accedit animæ oranti, quatenus ejus preces exaudire paratus est, juxta illud : “ prope est Dominus invocantibus eum ” * ; modo speciali in anima justi habitat tan­ quam amicus et protector, ut probabitur in Tr. de Deo Trino ; sed hæc omnia cum perfecta Dei immensitate non pugnant. 446. 40 Corollaria. Divinæ præsentiæ consideratio est maxime virtutis incentiva, juxta illud : “ Ambula coram me, et esto perfec­ tus” 1 *34*: quod quidem maxime verum est quando simul præ mente habetur specialis præsentia Dei per gratiam, de qua alibi agimus. Siquidem (a) gaudium affert : quis enim in rebus angustis, vel quando tentationes occurrunt, lætitiam non concipiet, si recordetur in anima sua, in corde suo, omnibus animæ viribus adesse Deum ipsum unum et trinum, quem protectorem et solatium habere pos­ sit? (b) Fiduciam excitat : “ Si enim Deus non solum intra nos est, intime nos penetrans et sustentans, sed etiam undique exterius circumdat et ambit, quis poterit nobis nocere, nisi ipse id peculia­ riter permittat? Quod si permiserit, certe de manu ipsius patienter et libenter debemus accipere, qui facit ut diligentibus ipsum omnia cooperentur in bonum ” 3. (c) Nos a peccato removet, nam, ut Scrip­ tura testatur 4, ideo peccamus quia Dei præsentiam non recorda­ mur : “Non est Deus in conspectu ejus : inquinatae sunt viae illius in omni tempore ”. Quis enim peccare auderet, dum recogitat Deum nobis esse præsentem, corda et renes scrutantem, brachio­ que potenti armatum, ad nos poena ætema plectendos? (d) Ad majorem perfectionem incitat; qui enim de Deo cogitat, quem sanc­ titatis fontem esse noscit, melius intelligit se omnibus virtutibus ornatum esse debere, ut divinæ majestati placeat : “ Estote ergo perfecti, sicut et Pater vester caelestis perfectus est ” 5 ; praeterea sicut miles magis strenue certat sub oculis ducis, ita et nos ad ma­ jores conatus incitamur dum cogitamus ducem nostrum nobis cer­ tantibus adesse. “ Unde qui attente hanc Dei praesentiam consi­ derat, eamque semper ob oculos habet, nunquam audebit illum offendere ; sed assidue ad ejus amorem et timorem excitabitur” 6. V. De Infinitate Dei ?. 447. i° Notio. Infinitum in genere est id quod limi­ tibus caret. Duplex distingui potest : infinitum absolute, seu 1 A. CXLIV, 18. — 3 Gen., XVII, I. 3 Cf. Lessius, op. cit, ubi egregie de divinis attributis disputat, lib. II, c. 3, n. 21. 4 Ps. h IX, 26. — s Mall., V, 48. — 6 Lessius, 1/ cit., n. 22. 7 Cf. S. Thom., I. p., q. 7; Suarez, I. II, c. i; Billuart, disp. III, a. 2; Lessium, lib. I, c. 6; Hurter, n. 34 sq. ; Card. Billot, th. VIII. ' 1 t’· ; 270 CAPUT II. in ratione entis, quod omnibus modis infinitum est; infini­ tum in certo genere, quod continet omnem perfectionem pos­ sibilem in illo genere. Jamvero Deus est infinitus priori sensu, seu absolute : nullos habet limites, sed totam entis plenitudinem complectitur, omnesque perfectiones, et qui­ dem gradu infinito. Porro perfectiones triplicis generis distingui possunt 1 : (a) simpliciter simplices, quæ nullam habent sibi adjunctam imperfectionem, et quas melius est habere quam non habere, quales sunt sapientia, bonitas, justitia, etc. ; (b) simplices, quæ nullam habent adjunctam imperfectionem, sed quæ possunt per alias æque perfectas suppleri, quales sunt relationes divinæ paternitatis, filiationis, etc.; (c) mixta seu secundum quid, quæ aliquid habent imperfectionis, et majori perfectioni opponuntur, ut vis ratiocinandi, quæ in homine perfectio est, sed in se multo imperfectior virtute res uno intuitu intelligendi. His positis, Deus possidet perfectiones sim­ plices formaliter-eminenter, seu secundum suum proprium conceptum, perfectiones autem mixtas virtualiter-eminenter, i. e., non cum imperfectionibus, quas adjunctas habent, sed altiori modo. 448. 2° Thesis : Deus est infinite perfectus, seu om­ nes perfectiones possidet, et quidem gradu infinito. De fide est ex Vaticano declarante Deum esse’“ intellectu ac voluntate omniqueperfectione infinitum Probatur : (A) Script, (a) ex verbis Dei ad Moysen jam pluries citatis : “ Ego sum qui sum”; his enim verbis declaratur, juxta Patres ac theologos, Deum esse τό esse simpliciter, seu plenitudinem entis habere 2; porro qui plenitudinem entis habet nulla perfectione carere potest ; (b) ex illis texti­ bus, in quibus ita extollitur Dei magnitudo ut nullos limites habeat : “ Magnus Dominus et laudabilis nimis et magni­ tudinis ejus non est finis ” 3; (c) ex locis ubi repræsentatur tanquam omnis boni dator, a quo omnis perfectio fluit : 1 Cf. S. Anselmus, Monologium* c. 13. 3 Qui vero dicunt his verbis directe significari Deum ut Causam totius enlisy eamdem conclusionem deducere possunt : Deus enim non potest causare quid­ quid existit, nisi in se habeat plenitudinem entis. — 3 p5t CXLIV, 3. I■ DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. 271 “ Ipse dat omnibus vitam, inspirationem et omnia” x, præ­ sertim cum alibi addatur eum esse ipsam vitam, sapien­ tiam, caritatem, etc. {supra, n. 430) : quod dici nequit nisi de eo qui est infinite vivens, infinite sapiens, etc.; (d) ex verbis quibus asseritur eum esse solum potentem, justum, aeter­ num : “ beatus et solus potens... qui solus habet immortali­ tatem ” 2; hæc enim omnia ostendunt illas perfectiones soli Deo competere per antonomasiam, seu gradu excellentis­ simo. r 449. (B) Ratione. Dei perfecta infinitas ex eo procedit quod Deus est ipsum esse subsistens. Atqui esse subsistens non potest limitari ex parte agentis, cum non habeat causam nec ex parte subjecti, quia in nullo recipitur; neque ex parte ipsius esse quod vi sui non solum non limitatur, sed nonnisi perfectionem dicit. Cum enim sit ipsum esse in actu, habet omnes omnino perfectiones et sine ullo defectu aut limita­ tione. Quod sic illustrat Angelicus Doctor 3 : “ Manifes­ tum est enim quod si aliquod calidum non habeat totam perfectionem calidi, hoc ideo est, quia calor non participatur secundum perfectam rationem ; sed, si calor esset per se sub­ sistens, non posset ei aliquid deesse de virtute caloris. Unde cum Deus sit ipsum esse subsistens, nihil de perfectione essendi potest ei desse Cfr. supra, n. 423. 45°· 3° Corollaria. Triplex præsertim fructus, juxta Lessium, (1. cit.) ex consideratione divinæ infinitatis colligi potest : (A) Pri­ mus est ut summa reverentia et humilitate cum Deo agamus : quo ’ Ad., XVII, 25; cf. XI, 36; I Cor., VIII, 6. 3 ITim., VI, 15-16; cf. II Mac., I, 8. 3 S. Th., I, q. 4, a. 2 ; cf. q. 7, a. 1-2; C. Genl. 1. I, c. 43. Infinitam Dei perfectionem accurate describit J. H. Newman {Idea of a University, Dis. II, p. 36 ed. 1888) : “ Deus est ens individuum, a nullo nisi a se dependens, omnino perfectum, immutabile, intelligens, vivens, personale et præsens ; omni­ potens, omnia videns et omnium memor. Deum inter et creaturas abyssus pro­ funda jacet. Principio carens, sibimet est absolute sufficiens. Universa creavit et servat; unumquemque nostrum serius ocius judicabit secundum legem boni et mali scriptam in cordibus nostris. Regnat absolute, potenter operatur etiam absque legibus quibus non subjacet. Omnia sunt in manibus ejus ; in eventibus consilium, in actionibus finem habet, atque ita se referre voluit ad cujuslibet scicntiæ objectum. Ob miram ejus perennis actionis potentiam, creationis historiæ, naturæ constitutioni, mundi vitæ, societatis origini, nationum vicissi­ tudinibus adest ”, Λ 11 4 ; 272 CAPUT II. enim major princeps, eo majorem ei reverentiam exhibemus. Ita­ que cum Dei majestas sit infinita, infinito honore dignus est. Porro ad reverentiam excitandam, duo concurrere debent : consideratio divinæ excellentiæ, et nostræ vilitatis, juxta illud : “ Loquar ad Dominum meum, cum sim pulvis et cinis ” ». (B) Secundus est ut Deum supra omnia sincerissima caritate et benevolentia amemus. Quo enim excellentius est aliquid, eo dignius amore. Jamvero in Deo est omne bonum, omne pulchrum, omne delectabile, omnes thesauri, omnis nobilitas, omnis sapientia, omnis bonitas, quidquid possumus concupiscere, et infinite amplius. Ergo super omnia diligendus est ; ex quo amore sequetur promp­ titude ad vires omnes vitamque ipsam expendendam, ut gloria Dei maxime promoveatur, ejusque bonitas ab omnibus agnoscatur. Quæ conclusio eo magis nos urget quod Deus, eo ipso quod sit ipsum esse et bonum infinitum, nos cum libertate plena et summa benevolentia creaverit, ac sibimetipsi nos attemperaverit ut fini ultimo et bono nostro universaliter satiativo. Uno verbo, Deus est summum bonum ac nostrum summum bonum. (C) Tertius fructus est, ut cognoscamus Dei servitium esse nobi­ lissimum : quo enim princeps aliquis est major, eo nobilius est ei famulari. Quare, cum Deus sit præstantior omnibus regibus terræ, infinite nobilius est ei servire quam alicui principi ; imo Deo servire, regnare est. Quod quidem obsequium præstabimus præsertim per religionis officia et custodiam mandatorum. VI. De unitate seu unicitate Dei2. 451. i° Notio. Unum dicitur per oppositionem ad divisionem et pluralitatem, ideoque definitur : indivisum in se et divisum a quolibet alio. Jamvero Deus est unus non solum intrinsece, cum omnem divisionem excludat ex sua perfectissima simplicitate, sed etiam extrinsece quatenus excludit alium similem sibi in specie seu alium Deum, ideo­ que vere unicus est. Hanc unicitatem Dei negant : i) Polytheistœ, qui docent plures esse deos; 2) Dualistœ, qui putant duo esse summa principia, nempe principium boni et principium mali, vel saltem duo esse principia secundaria, bonum et maium, sub principio absolute supremo : ita Zoroaster in Perside ejusque asseclae, inter quos MarcionitiE, Manichcei et 3) Pantheistce, qui Deum concipiunt ut animam mundi aut ultimam evolutionem mundi. • Gen., XVIII, 27. ’ S. Thom., I, q. 11; Card. Billot, th. XII. DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. 452. 273 2° Thesis : Deus est unus seu unieus perfectis­ sima unitate. De fide ex Vaticano catholicam doctrinam, jam a multis Conciliis expressam, sic declarante : “ Qui cum sit una, singularis... substantia”. (A) Script, (a) Sub Antiqua Lege indesinenter Deus sive per se, sive per Prophetas proclamat se esse unicum Deum, nec alium esse praeter se : “ Audi Israel : Dominus Deus noster, Dominus unus est... Videte quod ego sim solus, et non sit alius Deus præter me... Ante me non est formatus Deus,et post me non erit...1 ” (b) Insuper Deus saepe prae­ dicatur “ unus bonus, solus potens, solus immortalis, solus fortis et sanctus, solus justus, solus omnipotens et aeternus, qui noverit solus cor omnium filiorum hominum ”2, ideoque solus Deus, cum solus divina attributa possideat, (c) Tanti momenti est fides in unum Deum ut dirissimis poenis punia­ tur Israel quoties ab uno Deo se avertit, beneficiis autem cumuletur quoties unico Deo fideliter servit. Unde monotheismus est dogma fundamentale judaicæ et Christianae religionis. (B) Tradit, (a) Symbola et concilia saepe unicitatem Dei ut veritatem primariam proclamant : “ Credo in unum Deum ”. (b) Toti sunt Patres, primis Ecclesiæ sæculis, in vindicando contra paganos et hæreticos unitatem Dei tan­ quam regulam fidei; ita, v. g., S. IrenœusS : “Ecclesia enim per universum orbem usque ad fines terræ seminata et ab apostolis et a discipulis eorum accepit eam fidem quæ est in unum Deum... ” Hanc veritatem demonstrant ex eo quod Deus est infinitus et summum bonum; plures enim dii, in­ quiunt, imperfecti necessario essent-»; ex eo quod una est veritasS; ex nomine quo se Deus nominavit6 aliisque argumentis. (C) Ratione. Triplici argumento 5. Thomas hanc Dei * Dent., VI, 4; XXXII, 39; Isa., XLIII, 10, II. ’ 7 Peg., II, 1; ZZZÆ^.,VIII, 39; Ps., CXXXLX, 2; Mach., I, 25; Matth., XIX, \T,Joan., XVII, 5; Z Tim., VI, 5; A/oc., XV, 4. 3 Adv. hares., I, 10, i; P. G., VII, 549; R., 191. 4 Tertullianus, Adv. Marc., 1. I, c. 3; P. L., Π, 274; S. Athanasius, Orat. contra gentes, n. 38; P. G., XXV, 78. 5 S. Fulgentius. Epist. 8ad Donat., c. 4, 10; P. L., LXV, 365. 6 Novatianus, De Trinit., c. 4; P. L., Ill, 920. 274 CAPUT Π. — DE NATURA ET ATTRIBUTIS DEI. unitatem demonstrat : (a) Ex ejus simpiieitate : Etenim ut multiplicentur individua, ejusdem speciei eorum notis individuantes esse debent extra rationem essentiæ. Sed in Deo, qui est simplicissimus et infinitus, nihil addi potest essentiæ. (b) Ex infinitate ejus perfectionis : Deus enim in se comprehendit totam perfectionem essendi; atqui tota essendi perfectio non potest pluribus communicari : si enim plures essent dii, oporteret eos differre, ideoque unus careret perfectione quæ in alio esset; ergo unus est Deus, (c) Ab unitate mundi : omnia quæ sunt in mundo ad invicem ordinantur et in unum ordinem conveniunt; atqui non possunt in unum ordinem reduci nisi per causam uni­ tate præditam, “quia per se unius unum est causa, et multa non sunt causa unius nisi per accidens. ” Ergo oportet ut ordinator mundi sit unus. 453. Corollarium pietatis. Dei unitatem, pro posse npstro, imitamur, cum omnia ad unitatem reducimus tum in nobis tum in nostris ad proximum relationibus, i) In nobis, unitatem paulatim restaurando quam Deus protoparentibus contulerat : hæc in eo sita erat quod voluntas Deo perfecte subdebatur, facultates autem infe­ riores superioribus subordinabantur, et corpus animæ. Jamvero, obedientia et mortificationis praxi, voluntatem nostram Dei volun­ tati subdimus, et, vi gratiarum quas ita consequimur, voluntati nostræ ceteras facultates, imo et corpus subdimus; ita ordo et unitas instauratur in nobis. 2) Caritate autem unitatem spiritus in vinculo pacis cum fratribus habemus, dum Christo intime uniti eo ipso omnibus ejus membris conjungimur, juxta illud Christi : “ Ego in eis, et tu in me, ut sint consummati in unum ” *. Conclusio totius capitis. 454. Totam doctrinam de Dei essentia et attributis breviter contrahit Congreg. Studiorum in sequentibus propo­ sitionibus, quæ defluunt ex' differentia inter potentiam et actum : I. Potentia et actus ita dividunt ens ut quidquid est vel sit actus purus, vel ex potentia et actu tanquam primis atque intrin­ secis principiis necessario coalescat. 1 ioan.y WH, 23. V. T·-· EK CAPUT III. - DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 275 II. Actus, utpote perfectio, non limitatur nisi per potentiam, quæ est capacitas perfectionis. Proinde in quo ordine est actus purus, in eodem nonnisi illimitatus et unicus existit ; ubi vero est finitus ac multiplex, in veram incidit cum potentia compositionem. III. Quapropte- in absoluta ipsius esse ratione unus subsistit Deus, unus est simplicissimus ; cetera cuncta quæ ipsum esse par­ ticipant naturam habent qua esse coarctatur, ac tanquam distinctis realiter principiis, essentia et esse constant. XXIII. Divina essentia, per hoc quod exercitæ actualitati ipsius esse identificatur, seu per hoc quod est ipsum Esse subsistens, in sua veluti metaphysica ratione bene nobis constituta proponitur, et per hoc idem notionem nobis exhibet suæ infinitatis in perfectione. XXIV Ipsa igitur puritate sui esse, a finitis omnibus rebus secernitur Deus. CAPUT III. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. Cum operatio sequatur esse, considerationi de essentia divina logice succedit disputatio de divinis operationibus. it Praenotanda de operationibus et vita Dei. 455. i° Operationes in Deo. Duplex distinguitur operatio : immanens, cujus terminus in ipso agente sistit, et transiens, cujus terminus est effectus exterior agenti. Ope­ rationes Dei ad extra sunt : creatio, conservatio, concursus, gubernatio, redemptio, etc., de quibus infra dicetur. Operationes autem ad intra sunt : scientia, quæ ad intellectum pertinet, volitio. quæ ad voluntatem refertur, necnon provi­ dentia et prœdestinatio, quæ ad utrumque spectant. Quæ quidem immanentes operationes vere vitales sunt, vitamque divinam constituunt. 456. 2° Notio vitæ in genere. Vita enim in actu secundo, est sese movere; vita in actu primo definitur princi­ pium intrinsecum substantiale, vi cujus ens seipsum movet; hinc recte ait S. Thomas 1 : “ Illa proprie sunt viventia, quæ Li • I' CAPUT ΙΠ. 276 seipsa secundum aliquam speciem motus movent; sive acci­ piatur motus proprie, sicut motus dicitur actus imperfecti, id est existentis in potentia; sive motus accipiatur commu­ niter, prout motus etiam dicitur actus perfecti, prout intelligere et sentire dicuntur moveri Infimus vitæ gradus est in piantis, “ quæ secundum formam inditam eis a natura movent seipsas, solum habito respectu ad executionem motus secundum augmentum et decrementum”1; quaeque triplici facultate gaudent nutritiva, augmentativa et generativa. Secundo gradu sunt animalia, quorum motus principium est forma, non a natura indita, sed per sensum accepta, licet non per seipsa praestituant sibi finem suæ operationis, sed instinctu a natura indito ducantur; præter dotes quæ plantis insunt, triplici gaudent facultate sensitiva, afipetitiva et locomotiva. Supra animalia sunt illa entia quæ movent seipsa, etiam habito respectu ad finem quem sibi præstituunt, ut sunt entia intellectu ac voluntate prcedita. Unde perfectior modus vivendi est eorum quæ habent intellectum, quia perfectius movent seipsa. Moventur tamen ab extrinseco hæ nobi­ les creaturæ, cum necessario determinentur ad primum actum intel­ lectus et voluntatis, et recipiant hoc intellectionis principium quod nuncupatur species intelligibilis. In Deo vero nulla motio invenitur ab extrinseco accepta : de se est ab æterno in actu perfectissimo intellectionis et volitionis, ita ut in Ipso principium vitæ, vitæ terminus seu objectum, ac vita ipsa omnino identificentur ; ergo in Deo maxime est vita. 457. 3° De vita Dei : Deus est vere et summe vivens, imo sua vita, et fons omnis vitæ. De fide est ex Vaticano Deum esse vivum : “ Ecclesia credit et confitetur unum esse Deum verum et vivum ” 2. (A) Script.^) In Vet. Test.,sæ^. sæpius Deus affirmat se esse summe viventem : “ Vivo ego, dicit Dominus. Vivo ego in æternum... ” 3. Insuper cultus veri Dei vocatur cultus Dei viventis per oppositionem ad cultum idolorum quæ sunt tanquam ligna mortua, (b) In Nov. Test., Petrus Christum proclamat Filium Dei vivi Joannes docet omnia ■ S. Th., 1. c., a. 3. — ’ Sess. Ill, cap. I, D. B., 1782. 3 Num., XIV, 28; Deui., XXXII, 40; cfr. I Reg., XVII, 26; Jerem. XXIII, 36; Dan., VI, 20, etc. * Matt., XVI, 16 DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 277 in Deo vivere 1 ; et tain perfecte vivit ut generet Filium, qui et ipse habet vitam in semetipso, ut probatur in Tr. de Deo trino. (B) Tradit. Jam ab initio Ecclesia in suis orationibus in­ vocat Deum Patrem “ per D. N. Jesum Christum qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti, Deus... ” Quam Dei vitam pulchre describit S. Augustinus : “ Tu, Domine, sem­ per vivis,nihil moritur in te... Tu facis nos, Domine, cui esse et vivere non aliud atque àliud est, quia summe esse et summe vivere id ipsum es... Tu vita es animarum, vita vitarum, vivens teipso, et non mutaris, vita animae meæ ” 2. (C) Ratione. Vivere est sese movere seu operari a seipso, et is eo perfectius vivit quo perfectius habet in se principium suæ operationis et in operante manet ipsa operatio. Atqui Deus perfectissime in se habet suæ operationis principium et operationem in se manentem ; nam, cum sit actus purus, sem­ per ac necessario vivit independenter a quolibet alio, et ipsa operatio vitalis ab ejus essentia realiter non distinguitur. Unde est sua vita sicut est suum esse; non enim vitam habet per participationem, sed absolute et simpliciter et absque diminutione. Hinc etiam est fons totius vitæ, vita vitarum sicut est bonum omnis boni; nihil enim vivere potest nisi aliquam habeat participationejn vitæ divinæ : “ In ipso vita erat, et vita erat lux hominum ” 3. 458. Divisio. Dicemus itaque : i° de scientia divina; 2° de voluntate seu volitione divina; 30 de providentia et prœdestinatione quæ ad intellectum simul et voluntatem spectant; 40 de potentia qua ponuntur effectus ad extra; 5° per modum coronidis de beatitudine Dei. Art. I. De scientia divina ·». In Deo perfectissima est scientia. Etenim in tan­ tum ens cognoscitivum est, in quantum est immateriale ; 459. ‘ Joan., I, ’ Confess., 4. I, 6; III, 6; P. L., XXXII, 664, 687. — 3 Joan., I, 4. 4 Cf. S. Th., I, q. 14; Suarez, 1. Ill, c. 1-5; Petavius, I. IV; Salmantic., de Scienlia Dei: Billuart, disp. V-VI; Franzelin, th. 40-46; de Augustinis, i ■&·>·. ►Λ*· Τ'" 278 CAPUT HI. cognitio enim perficitur in quantum forma cogniti est in cognoscente; atqui quo immaterialior est aliqua substantia, eo facilius in seipsa recipere potest formam alterius rei; hinc plantae cognoscere nequeunt propter suam materialitatem, bruta jam cognoscunt quia eorum anima minus ma­ teriae immergitur, et intellectus est entis universaliter cognoscitivus, quia separatus est a materia. Intellectus tamen creati, licet materiæ corporalis expertes, sunt tamen omnes plus minusve potentialitati immixti. Sed Deus est in summo immaterialitatis et actualitatis gradu, ut supra pro­ batum est; ergo est summe intelligens. Dicemus de objecto, dotibus, speciebus ac medio scientiae divinae. 1. De objecto divinæ scientiae. 460. i° Status quœstionis. (A) Duplex est objectum divinæ scientiæ : Deus ipse et res extra Deum. (a) Deus seipsum intuitive et adaquate per seipsum cognos­ cit, et comprehendit : “ Spiritus enim omnia scrutatur, etiam profunda Dei. Quis enim hominum scit quae sunt hominis, nisi spiritus hominis qui in ipso est? ita et quæ Dei sunt, nemo cognovit, nisi Spiritus Dei ” x. Ratio id sane ostendit : unumquodque actu intelligitur secundum quod est actu unum cum intelligente. Atqui quando Deus intelligit seipsum, Deus cognoscens et Deus cognitus est prorsus idem. Inde etiam sequitur Deum per­ fecte seipsum intelligere per seipsum, cum in Deo nulla sit species intelligibilis nisi ipsa essentia divina. Quare perfecte seipsum comprehendit, quia, cum sit actus purissimus, ejus actualitas in cognoscendo est eadem ac actualitas in essendo; Deus ergo seipsum cognoscit quantum est cognoscibilis. Hinc etiam intelligere in Deo non est accidens, sed ipsa Dei substantia 2. part. Ill, p. 173 sq.; Ginoulhiac, 1. III, c. 27; Scheeben, n. 405 sq.; Card. Billot, thés. XX-XXIV; Pesch, η. 177 sq.; A Farges, p. 346 sq. ; Monsabré, <5* Conférence, Carême, 1874; E. Hugon, p. 168-233; A. d’Alès, Science divine et décrets divins, et Autour de Molina in R. S. R., t. VII, 1917, P· 1-35» 443'5°6; Prédestination in D. A., L IV, 195-270; P. GarrigouL-ag'r., S. Thomas et le Néo-Molinisme. 1 t Cor., II, 10-II. — ’ Omnia lucide explicat S. Thomas, I, q. 14, a. 2-4. 'Η DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 279 (b) Relate ad res externas, Deus pariter omnia cognoscit, sive existentia, præterita, præsentia et futura, sive possibilia, sive etiam futura conditionata, seu fiituribilia. 461. (B) Nonnulli tamen hac de re sunt errores : (a) Multi Gentiles, inter quos Cicero, quidam hæretici ut Marcion et Sociniani, et plerique hodierni Rationalisiez futurorum praescientiam Deo denegarunt, quo melius humanam libertatem salvarent; de quibus praedicari potest quod S. Augustinus de Tullio scripsit 1 : “ dum vult facere liberos, fecit sacrilegos ”. (b) Pauci inter Thomistas, ut Ledesma 2, putarunt Deum non cognoscere cum absoluta certitudine futura contingentia conditionata, id est ea quæ sub certa conditione futura essent, sed de facto nunquam futura sunt, quia conditio a qua pendent nunquam verificatur; hujusmodi exemplum habemus in his Christi verbis : “Si in Tyro et Sidone factae essent virtutes, quæ factæ sunt in vobis, olim in cinere et cilicio poenitentiam egissent 3 ”, Contra quos duæ erunt theses. 462. 2° Thesis ia : Deus omnia cognoscit, etiam fu­ tura libera. De fide est ex Vaticano : “ Omnia enim nuda et aperta sunt oculis ejus, ea etiam quæ libera creaturarum actione futura sunt ”. (A) Script, (a) Modo generali asseritur Dei scientiam... esse universalem : “ Cognovit Dominus omnem scientiam... non est ulla creatura invisibilis in conspectu ejus; omnia autem nuda et aperta sunt oculis ejus ”4. (b) Cognoscit omnes creaturarum actiones, immo et arcanas cogitationes : “ Vidit omnes filios hominum... qui finxit·singillatim corda eorum, qui intelligit omnia opera eorum... omnia corda scrutatur Dominus, et universas mentium cogitationes in­ telligit... scrutans corda et renes Deus ” 5. (c) Cognoscit om­ nia futura sive necessaria sive libera : “ Ecce, Domine, tu cognovisti omnia, novissima et antiqua”; interiora scit et de futuris aestimat : “ intellexisti cogitationes meas de longe... et omnes vias meas praevidisti”6; hinc de Christo dicitur : “ Sciebat ab initio Jesus qui essent non credentes ” 7. D • De Civ. Dei, 1. V, c. 95 p- L. XLI, 150. ’ Lib. de auxiliis, disp. 2 de scientia fuL conting., p. 582. 3 Matt., XI, 21. < Eccli., XLII, 19; Hebr., IV, 13. 5 Ps. XXXII, 13-15; XVI» 7; 1 Para/., XXVIII, 9. 6 Ps. CXXXVIII, 3-5- - 1 Joan., VI, 65. ; 280 CAPUT III. (d) Novit etiam possibilia, nam dicitur : “ Vocat ea quæ non sunt, tanquam ea quæ sunt ” *. 463. (B) Ratione 2. (a) Deus enim perfecte seipsum intelligit ; alioquin suum esse non esset perfectum, cum suum esse sit suum intelligere; atqui seipsum perfecte cognoscere nequit nisi etiam cognoscat omnia ad quæ virtus sua se extendit, id est, omnia entia tum existentia, tum possibilia, cum virtus ipsius ad hæc omnia se extendat ; ergo, (b) Om­ nia quæ sunt, vel erunt in tempore, ab æterno sunt Deo præsentia; nam aeternitas tota simul existens ambit totum tempus, et omnibus instantibus praeteritis et futuris respon­ det, ita ut Deus e specula aeternitatis suæ tanquam præsen­ tia videat ea omnia quæ fuerunt vel erunt; ergo futura tam clare et certo cognoscit ac præsentia. 464. 3° Thesis 2* : Deus infallibiliter cognoscit futura conditionata libera. Ita communis et certa sententia. (A) Script, (a) Ex textu supra allato (n. 461) colligitur Christum certo cognovisse Tyrios Sidoniosque pænitentiam acturos fuisse, si apud illos facta fuissent miracula quæ in Corozain et Bethsaida facta sunt; (b) ex eis quæ de David narrantur 3; cum ingressus esset Ceilam, a Domino postulat num, si remaneret in civitate, Saul esset venturus ad eam obsidendam, et num in hoc casu Ceilitæ illum tradituri essent : “et ait Dominus : descendet... tradent”; atqui hoc importat cognitionem futurorum conditionato rum ; ergo. 465. (B) Ratione. Deus cognoscit quidquid est verum et habet rationem entis ; atqui futura conditionata sunt in se aliquid verum ; quod adeo certum est, ut a nobis conjectu­ raliter praevideri possint; ergo Deus ea cognoscit, et cum ejus scientia perfecta sit, ea non conjecturaliter, sed infalli­ biliter praenoscit. 466. 40 Conciliatio Dei praescientiae cum libertate humana. Difficilis admodum etiam doctis semper visa est hæc conciliatio. ‘ Rom., IV, 17. — 3 S. ’Z Ree., XXIII, Il sq. : It Sed notandum est imprimis utramque DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 281 veritatem esse certam tum ex revelatione, tum ex ratione : tota difficultas est circa modum quo ambæ veritates con­ sistunt; jamvero ignorantia modi non tollit certitudinem facti1. His positis, ad solvendas difficultates, tria animad­ vertere licet : (A) Deus cognoscit omnia futura perfecte, et exinde modo quo futura sunt, et cum actiones humanæ sint liberae, eas prœvidet ut liberas : igitur praescientia Dei, quia infallibilis, non aufert, sed supponit ac relinquit libertatem : falleretur enim Deus, si actiones quas futuras esse liberas praenoscit, libere non peragerentur. 467. (B) C’jm respectu Dei omnia futura sint præsentia, scientia divina se habet ad futura sicut scientia nostra ad præsentia; atqui ea quæ a nobis videntur, licet non possint non existere tempore quo ea cernimus, libere tamen a suis agentibus peraguntur, v. g., video jacentem aliquem : neces­ sitas ei non infertur a visione mea ut jaceat, sed potius a jacente mihi infertur necessitas ut videam; ergo scientia futurorum in Deo horum libertatem non tollit. Quod S. Augustinus 2 comparatione illustrat : “ Sicut enim tu memoria tua non cogis facta esse quæ praeterierunt, sic Deus praescientia sua non cogit facienda quæ futura sunt ”. 468. (C) Tandem sedulo distinguendum est inter id quod infallibiliter atque id quod necessario contingit : frius ■ b l'J i 1 Quod lucide declarat Bossuet, Traité du Libre arbitre, ch. IV, ubi ait : “ C’est pourquoi la première règle de notre logique, c’est qu’il ne faut jamais abandonner les vérités une fois connues, quelque difficulté qui survienne, quand on veut les concilier; mais qu’il faut au contraire, pour ainsi parler, tenir toujours fortement comme les deux bouts de la chaîne, quoiqu’on ne voie pas toujours le milieu, par où l’enchaînement se continue”. ’ De libero arbit,, 1. III, c. 4. — S. Thomas (In Perihermen. Aristotelis, lib. I, lect. 14) rem egregie exponit : “Deus est omnino extra ordinem tem­ poris, quasi in arce æternitatis constitutus, quæ est tota simul, cui subjacet totus temporis decursus, secundum unum et simplicem intuitum. Et ideo uno intuitu videt omnia, quæ aguntur secundum temporis decursum, et unumquodque secundum quod est in seipso existens, non quasi sibi futurum... sed omnino æternaliter sic videt unumquodque eorum quæ sunt, sicut oculus humanus videt Socratem sedere in seipso, non in causa sua. Ex hoc autem quod homo videt Socratem sedere, non tollitur ejus contingentia, quæ respicit ordinem causæ ad effectum... Sic igitur relinquitur, quod Deus certissime et infallibiliter cognoscat omnia quæ fiunt in tempore, et tamen ea quæ in tempore eveniunt, non sunt vel fiunt ex necessitate, sed contingenter λ* io 282 CAPUT III. certo quidem evenit, sed potest esse necessarium vel liberum prout agens ex necessitate vel ex libera electione sese deter­ minat ; posterius non solum certo contingit, sed etiam ita ut non fuerit in agente facultas ad oppositum. Atqui quod Deus prævidet, infallibiliter quidem, i. e., certo eveniet, sed non semper necessario : quaedam enim prævidet ut certo simul et libere eventura. Ex hoc intelligi datur quomodo solvi possit hæc trita objectio : Deus prævidit me vel salvum fore, vel damnandum; si prius, quid­ quid egerim, in tuto est salus mea; si posterius, quidquid fecerim, certa est damnatio mea. Minor siquidem hujus argumenti omnino falsa est ; nam si Deus prævidit me salvum fore, eo ipso prævidit me bene acturum, pariter si prævidit me esse damnandum, prævi­ dit etiam me male acturum; proinde minor contradictionem involvit. Ut vero hujus sophismatis vitium detegatur, contra arguentem sic retorqueatur : Deus prævidit te futurum esse divitem vel non : si prius, quidquid feceris, dives eris ; si posterius, frustra desudas, nam semper remanebis pauper ; ergo otiosam vitam agere debes. Falsa est conclusio; ergo peccat argumentum. — Manet igitur ut istam difficultatem, sicut ceteras, principiis jam expositis, n. 466, solvamus. II. De ideis divinis et dotibus scientiæ divinæ. i° De ideis divinis. 469. Idea in genere duo significat : speciem intelligibilem} quæ est intelligendi principium, — et exemplar ad cujus imitationem artifex operatur. (A) Dantur quidem idea in mente divina hoc duplici sensu : (a) ideæ quatenus sunt principium intelligendi; sed hujusmodi ideæ ab essentia divina non differunt, cum Deus omnia in seipso seu in sua essentia cognoscat, (b) Sunt etiam ideæ quatenus exemplaria rerum ; nam qui per intel­ lectum agit habet ideas seu formas exemplares rerum quas operatur ; atqui Deus omnia operatus est per intellectum, quatenus prius logice res in mente concepit quam creavit. Cognovit scilicet ab æterno suam essentiam et omnem modum quo hæc participabilis est ; jamvero quælibet crea­ tura suam propriam speciem habet suasque individuates proprietates; ergo Deus, suam essentiam cognoscendo ut DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 283 participabilem a singulis creaturis, eam percipit ut exemplar et ideam secundum quod omnia operabitur. (B) Sunt igitur plures ideæ in mente divina\ nam Deus cognoscit suam essentiam non solum secundum quod in se est, sed secundum quod est participabilis a creaturis, et quia unaquaeque creatura habet propriam speciem, Deus intelligit plures rationes proprias rerum, et sub hoc respectu plures habet ideas. Hæc autem pluralitas divinae simplicitati non officit ; nam pluralitas se tenet ex parte objectivorum concep­ tuum, seu ex parte eorum quæ objective intelliguntur, non autem ex parte ipsius intellectus divini, qui uno eodemque intuitu videt divinam essentiam in se et quatenus participa­ bilem ab aliis.. (C) Deus habet ideam proprie dictam omnium quæ quocum­ que tempore fiunt ; eorum quæ nullomodo fiunt, v. g., malorum, non habet ideam, sed solum cognitionem non in se, sed in bonis quorum sunt privationes ; eorum autem quæ a Deo fiunt tantum ad productionem alterius, Deus habet quidem ideam, non autem distinctam ab ea quacum producuntur; v. g., materia et forma quæ ordinantur ad invicem, non habent nisi unam ideam in Deo. 2° De dotibus scientiae divinae. 470. Scientia Dei, ex parte objecti, est universalis, ut probatum est; sed insuper, ex parte Dei cognoscentis, quinque dotes praecipuas habet. Est enim : d i : A d (A) Una et simplicissima, quatenus unico actu immutabiliter permanente Deus seipsumper seipsum videt, et in sua essentia cognoscit essentias omnium rerum, et quæcumque eis acci­ dere possunt; nam in Deo idem est esse et intelligere, ut probatum est ubi de ejus simplicitate; atqui esse divinum est unum et simplex ; ergo et ejus intelligere. “ Et sic patet ex omnibus præmissis quod in Deo intellectus, intelligens, et id quod intelligitur, et species intelligibilis, et ipsum intelligere, sunt omnino unum et idem ” x. 471. (B) Intuitiva, non autem discursiva, quatenus unico intuitu, sine ullo discursu seu ratiocinio, omnia plene perspi -5·^- cit; discursus enim duplicem imperfectionem involvit, scilicet successionem idearum, et progressum a magis noto ad minus notum; atqui in Deo nulla est successio, nihil ignotum; ergo uno intuitu omnia simul perfecte intelligit r. 472. (C) Independents, i. e., nullo externo indigens objecto, a quo ideas suas emendicare debeat; nam, ex dictis, Deus perfecte suam essentiam comprehendit; atqui omnes creaturæ sunt in essentia divina sicut in causa efficiente simul et exemplari, quatenus Deus eas creare potest, et quidem secundum exemplaria, seu ideas quæ in ipso sunt; “si Deus indigeret respicere in aliquod exemplar extra se, esset imperfectum agens; sed hoc non contingit, si essentia sua exemplar omnium rerum ponatur ” 12 Ergo omnia in sua essentia cognoscere valet, quin ideas a rebus externis emen­ dicet. 473. (D) Infallibilis, seu nulli errori obnoxia ; nam veritas est adcequatio rei et intellectus; atqui inter res et intellectum divinum perfecta est adæquatio; nam intelligere divinum est mensura et causa omnis alterius esse, et omnis alterius intel­ lectus. Unde sequitur quod non solum sit in ipso veritas, sed quod ipse sit prima et summa veritas ; ergo scientia Dei est infallibilis. 474. (E) Efficax, quatenus est causa rerum, non perse sola, sed in quantum adnexam sibi habet voluntatem 3. Etenim scientia Dei se habet ad res creatas sicut scientia artificis se habet ad artificiata. Atqui scientia artificis est causa artificiatorum ; siquidem artifex operatur per suum intellectum, seu per ideam mente conceptam, nec instru­ mentis indiget et mora et laborioso conatu contra materiæ resistentiam nisi propter infirmitatem voluntatis suæ, Aliunde mens supremi Artificis tanta est ut valeat exterius producere quidquid vult et quomodo vult. Ergo plene et prævalenter est effectiva rerum quas vult producere. — Scientia quidem per se sola non est effectiva, quia per se non agit, sed solum mediante voluntate; secus enim, etiam 1 S. Th., q. 14, a. 7. » S. Th., I Sent., dist. 36, q. 2, a. i, ad 2. — 3 S. Thom., q. 14, a. 8. k 285 DE OPERATIONIBUS DIVINIS. possibilia existèrent, cum a Deo cognoscantur, et Deus esset causa mali, quia malum cognoscit. Unde scientia, quæ est causa rerum, est scientia cum voluntate conjuncta, seu scientia approbationis. * Et ita explicari possunt Patrum dicta quæ videntur sibi oppo­ sita : quando loquuntur de scientia speculativa, absque coopera­ tione voluntatis, dicunt res non fieri, sed supponi a scientia divina; cum autem loquuntur de scientia practica, dirigente voluntatem, asserunt res non supponi, sed fieri a scientia divina. 475. Divinæ scientiæ consideratio piis solatium, et impiis terrorem affert : (a) novit enim Deus justorum vota, lacrymas, luctam adversus vitia, bona opera, omniaque, etiam potum aquæ frigidæ remunerabit; novit pariter quibus gratiis indigeamus : “ Scit Pater vester quia his omnibus indigetis”1; et si speremus in eum, non confundemur; (b) sed videt pariter impiorum cogitationes etiam secretissimas, et secreta eorum delicta stricte puniet234. « Corollarium : de Sapientia Dei λ 476. Sapientia significat vel notitiam rerum per altissimas causas, vel rerum ordinationem qua agens finem inten­ dit bonum eumque assequitur per media optima. Sapientia igitur supponit scientiam, quæ perfecte cognoscit quid sit bonum, quid melius, et quæ sint optima ad finem assequen­ dum media ; supponit voluntatem, quæ fertur in bonum, necnon potentiam, cum in rebus agendis versetur·. — Jamvero Deum sapienter omnia ordinavisse constat ex dictis de scientia ejus : ibi enim est perfecta sapientia ubi est intelligentia summa cum virtute operandi conjuncta; atqui hæc duo in Deo inveniuntur, ut jam probatum est, 470, 474. (a) Idem declaratur in sacris Litteris : “ Quam magnificata sunt opera tua, Domine ! Omnia in sapientia fecisti... et sapientia ejus non est numerus... 4 O altitudo sapientia et scientiæ Dei ! ” 5 Ibidem additur eum esse omnis sapien­ tia fontem : “ Omnis sapientia a Domino Deo est, et cum 1 Matth., ’ Cf. 7' VI, 32. Knoll, 1. c., c. Ill, a. 6, § 35, nota; Monsabré, Carême 1874, Confer. disp. 18; Liebermann, ofi. cit., c. Ill, a. 3, § I; Knoll, p. I, s. I, c. 3, a. 10; Scheeben, n. 469 sq.; L. Janssens, t. II, p. 530. 3 Cf. Ruiz, 4 Ps. de Scientia Dei, cm, 24; CXLVI, 5. — s Pom., XI, 33. I 28β CAPUT III illo fuit semper, et est ante ævum...1 Si quis autem ves­ trum indiget sapientia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter”2. Tandem fuse divinæ Sapientiæ natura,dotes et beneficia describuntur in Prov., Ill, io sq., Sapient., VIIVIII; Eccli., XXIV. (b) Experientia ostenditur, nempe ex consideratione Dei operum, in quibus pulcherrimus ordo et optima mediorum ad finem adaptatio cernitur, ut probatur ubi de existentia Supremi Rectoris : porro hæc omnia sapientem ordinatorem exhibent, sicut domus bene exstructa sapientem architectum demonstrat. III. De speciebus et medio scientiæ divinæ. 477. Status quæstionis. Quamvis scientia Dei sit simplicissima ex parte cognoscentis, ex parte tamen cogniti divisionem admittit. Sic distingui solet scientia speculativa, quæ res contemplatur, et scientia practica, quæ, quatenus cum voluntate conjungitur, res operatur; iterum scientia est approbationis, quando adjunctum habet actum voluntatis complacentia, et improbationis seu reprobationis, quæ adjunc­ tum habet actum displicentia seu aversionis. Sed in scho­ lis potior est alia divisio, quæ desumitur ex medio in quo Deus perspicit res a se distinctas. 478. Medium quo Deus omnia cognoscit est essentia divina, quæ veluti species intelligibilis omnia perfecte repræsentat. Medium autem in quo est id cujus cognitio includit cognitionem alterius. Quo posito, theologi inquirunt in quo Deus omnia a se distincta cognoscat. Jam vero omnes fere theologi omnium scholarum hodie hæc admittunt : (a) Es­ sentia divina est medium in quo cognito Deus cognoscit omnia a se distincta ; res enim creatæ veritatem non habent nisi participatam ex essentia divina, proindeque Deus, essentiam suam videndo, in eadem essentia videt omnes res creatas quæ suam essentiam aliquo modo participant : (b) Deus novit res uti sunt m seipsis eo sensu quod eas novit in propria natura; sed non in seipsis tanquam in medio r. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 287 cognito x. Si enim Deus cognosceret res in seipsis tanquam in medio cognito, hæc cognitio a rebus ipsis emendicaretur, nec esset perfecta, cum res non cognoscerentur per suam altissimam causam, quæ est essentia divina, (c) Deus cognoscit futura necessaria et in essentia sua quatenus participabili, et in decreto suæ voluntatis quo hujusmodi futu­ rorum causas necessarias praeparavit. 479. Sed difficultas est quoad futura contingentia aut libera, sive absolute sive conditionate libera : quæ ultima dicuntur futuribilia 1 23 *2 i° Juxta Thomistas, duplex est tantum scientia, nempe scientia simplicis intelligentiœ et visionis. (fP) Scientia simplicis intelligentice, qua Deus videt omnes essentias rerum possibilium ; eas videt in sua essentia, quæ est omnis entis creabilis exemplar; siquidem, cum Deus suam essentiam perfecte cognoscat, eam contemplatur non solum prout in se est, sed etiam prout participabilis est a creaturis : quod idem est ac videre possibilia. (B) Scientia visionis, qua cognoscit omnia existentia sive sint præsentia, sive prceterita, sive futura, etiam libera. Quæ quidem videt non praecise in sua essentia, sed in libero decreto suæ voluntatis : seu, aliis verbis, ideo ab aeterno ea cognoscit, quia ipse ab aeterno voluit et determinavit ea esse futura. Etenim Deus videt omnia in seipso tanquam in medio : secus enim scientiam suam e rebus creatis emendi­ care cogeretur; atqui non potest ea cognoscere in sua essen­ tia ut essentia est, quæ directe nonnisi possibilia repraesen­ tat, neque in intellectu, qui ex se nihil aliud continet nisi .archetypa possibilium; ergo ea cognoscit in voluntatis suæ decretis absolutis vel conditionatis prout agitur de futuris vel de futuribilibus. Siquidem, secundum S. Thomam, Deus iH j-< 3 1 1 Id negarunt quidam Scotistæ ac Molinistæ; sed hodie hæc sententia com­ munis est etiam inter Molinistas. 3 Thomistarum Cfr. Card. Billot, th. XXI; Pesch, η. 231. opinionem inter alios advocant : Alvarez, Bannez, Gonet, Scientia Dei, disp. VIPXII; Goudin, de Scientia Dei, q. IL ; Billuart, de Deo, disp. V-VI. Molinistarum autem systema propu­ gnant : Molina, Concordia; Suarez, Opusculum de Scientia Dei ; de Augus­ tinis, de Deo uno, th. XIV-XIX ; Franzelin, th. XLV-XLVI; Pesch, n. 244 sq.; Card. Billot, th. XXII; Dr. Schwanun, Doctrina deprascientia divina, 1930. SalmanticenseSj ώ I 288 CAPUT III. cognoscit res in quantum est causa earum, ideoque cognoscit volitiones nostras in quantum est nobis causa volendi ». Est autem causa volendi quatenus ab æterno decernit se daturum præmotionem physicam ut voluntas nostra hoc præ alio eligat. Ita in sua essentia prout hæc decreta con­ tinet, videt creaturam huic prædeterminationi libere con­ sensuram esse, ideoque ab æterno novit futura libera. Si quæritur quomodo peccatà prævideantur, respondent ea cognosci non in decreto approbativo, sed in decreto permissivo, quatenus Deus ab æterno sapienter et juste decernit in tali vel tali casu denegare speciale auxilium, quo vita­ retur peccatum. Quoad futura conditionata, dicunt ea cognosci in decretis subjective absolutis et objective conditionatis; v. g., ab æterno Deus vult quod Tyrii convertantur, si ipsis Evangelium prædicetur ; decretum illud est absolutum subjective " volo Tyrios converti ”, sed conditionatum ex parte objecti “ po­ sito quod ipsis Evangelium prædicetur ”. 480. Objiciunt quidem Molinistæ his decretis destrui liberta­ tem; si enim voluntas divinis decretis determinatur ad agendum, non videtur quomodo se determinet. — Respondent Thomistæ : quidquid Deus ab ætemo decernit, certo quidem et infallibiliter evenit, non autem necessario. Siquidem, ut ait S. Thomas 1 : “ Cum igitur voluntas Dei sit efficacissima, non solum sequitur quod fiant ea quæ Deus vult fieri, sed et quod eo modo fiant quo Deus ea fieri vult. Vult autem quædam fieri Deus necessario, quædam contingenter, ut sit ordo in rebus ad complementum uni­ versi". S. Augustinus rem illustrat exemplo Petri, pro cujus perse­ verantia in fide Christus oravit : quæ quidem oratio fuit efficax ita ut Petrus certo et infallibiliter in fide perseveraverit, sed efficacitas orationis libertatem ejus non destruxit sed potius perfecit : “ Quando rogavit ergo ne fides ejus deficeret, quid aliud rogavit nisi ut haberet in fide liberrimam, fortissimam, invictissimam, perseverantissimam voluntatem? Ecce quemadmodum secundum gratiam Dei, non contra eam, libertas defenditur voluntatis ” 2. Quod de efficacitate orationis Christi prædicatur, de decretis divi­ nis pariter dici potest. Aliunde Deus movet quidem voluntatem ad agendum ut pnma causa, sed modo proportionate naturæ volun­ tatis quæ et ipsa simul sese movet libere, sed dependenter a Deo : ’ S. Th., I, q. 19, a. 8. ’ De Correct. et grot., c. VIII, n. 17; P. L.t XLIX, 926. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 289 non enim de essentia causæ secundæ, etiam liberæ, est ut agat independenter a prima câusa 481. 2° Juxta Molinistas, praeter scientiam simplicis intelligentiæ et visionis, alia admittenda est, quæ versatur circa futura conditionata seu futuribilia, et media vocatur, quia ejus objectum inter mere possibilia et absolute futura interjacet. Docent siquidem futura libera non in divinis decretis cognosci, sed modo ineffabili in altissima inscrutabilique comprehensione cujusque liberi arbitrii. Quod diversimode explicatur, sed duplici præsertim modo, (a) Alii cum Franzelin et Pesch a, dicunt futuribilia cognosci in eorum objectiva realitate, seu in essentia divina quatenus hanc objectivant realitatem repræsentat. Sic arguunt : Deus ab æterno cognoscit in sua essentia quid­ quid est determinate verum; atqui futura libera sunt in seipsis determinate vera; hæc enim aliquando erunt vera, quando scilicet adimplebuntur; atqui quod est determinate verum in tempore, potest a Deo ab æterno videri, cum ejus ætemitas omnia tempora coæquet. Idem docent quoad conditionate futura seu futuribilia : Deus ea cognoscit in eorum veritate objectiva, ante ac independenter ab omni actuali decreto. Sic enim arguunt : ex duabus propo­ sitionibus contradictoriis, ex. g., “ si Petrus in his adjunctis constitueretur, peccaret ”, et “si Petrus constitueretur in istis adjunctis, non peccaret”, una est determinate vera, et altera determinate falsa; atqui Deus cognoscere potest quidquid est determinate verum. — (b) Alii autem, ut Card. Peed et Card. Billot 3, dicunt Deum cognoscere futuribilia in sua 1 Nil dicimus de famosa distinctione sensus compositi, ac divisi, quæ commu­ niter a Thomistis affertur, ad Molinistarum objectiones diluendas : princi­ pium S. Thomæ supra enuntiatum, aptius videtur ad difficultatem solvendam, in quantum solvi potest. Quod recte intellexit Bossuet [Traité du Libre Arbitre, c. 8) qui ait nos ideo liberos esse quia Deus vult nos esse liberos, et actiones nostras ideo liberas esse quia Deos facit easdem esse liberas. Hæc quidem mysterio plena sunt, sed, ut ait idem auctor (ibid., c. 4), prima logicæ regula est firmiter adhærendum esse veritatibus semel cognitis, quamvis difficile sit eas simul conciliare ; ac diligenter tenenda esse duo extrema catenæ, quamvis annuli, quibus connectuntur, minime videantur. ' Franzelin, th. XLVI ; Pesch, n. 235 sq. 3 Card. Pecci, Sentenza di S. Tommaso circa Γinflusso di Dio suile azioni delle creature ragioncvoli et stilla scienza media; Card. Billot, th. XXII. Theol. Dogm. (VoL Π.) — 10 c* ? t I » II H Π I 290 CAPUT III. essentia prout est causa exemplaris omnis veritatis. Divinus siquidem intellectus, divinam essentiam comprehendendo, videt omnes possibiles terminos participationis ipsius, et trans divinam essentiam intuetur omnes possibiles terminos participationis ejus. Atqui futuribilia sunt speciales ter­ mini hujus partipationis. Ergo Deus ea intuetur in essentia sua. — Quoad futura libera, Deus intuetur ea ut præsentia in decreto quo vult ea transferri in ordinem existentium secundum ipsissimam rationem contingentiæ et libertatis quæ in scientia conditionalium fuit praevisa. 482. Respondent autem Thomistæ futura hujusmodi non esse determinate futura nisi ex decretis divinis; sumatur enim haec pro­ positio : “ Petrus in his adjunctis peccabit vel non ”; in se non est certe vera, neque certe falsa, sed indeterminata, cum voluntas libera Petri sit essentialiter indifferens ad oppositos actus; proindeque non potest fieri determinata nisi ex divinis decretis. Quod tamen Molinista negant; nam, ait Pesch (n. 278), “ hoc non provenit ex decreto Dei, sed ante omne decretum Dei verum est, neque ullo decreto Dei mutari potest Nam cum sit impossibile, ut res in ullis circumstantiis existât indeterminate, sed necessario habeat determinatam existentiam, etiam Deus hoc non potest mutare, quia non potest impossibilia et contradictoria reddere possibilia ”. Thomistæ autem dicunt Molinistas satis evidenter egredi quaes­ tionem. Quaestioni enim : in quo medio Deus cognoscit futura, respondent potius certo et necessario hæc futura esse determinata et a Deo cognosci : quod est respondere alteri quæstioni præviæ : num Deus ea cognoscat Non quæritur autem num Deus cognos­ cat futura, sive absoluta sive conditionata, sed in quo medio Deus hæc cognoscat. Cui quæstioni directius satisfit per argumentum sequens : futura libera Deus cognoscit vel in seipsis, vel in volun­ tate creata, vel in essentia divina, vel in decretis suis. Atqui non cognoscit futura in seipsis, cum Deus suam scientiam non emen­ dicet ab extrinseco ; nec in voluntate creata, quæ est de se indif­ ferens et indeterminata ; nec in sua essentia sola, quæ res tantum exhibet ut possibiles et abstrahendo ab existentia. Restat igitur ut Deus futura omnia cognoscat in decreto objective multiplici suæ voluntatis. Ergo superflua est scientia media. 483. Conclusio. In re tam difficili, tria tanquam certa retineantur : 1) Deus omnia cognoscit in seipso, non autem in rebus ipsis ut in medio; 2) Deus ita praevidet futura libera eisque concurrit ut integra servetur libertas; 3) Deus ita agit in liberis, ut sit causa prima et universalis totius entis. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 291 Quibus admissis, quisque cum omni caritate in suo sensu abundet. Art. IL De voluntate divina 484. Voluntatem esse in Deo ratio facile demonstrat; nam, ut recte ait S. Thomas 2, voluntas intellectum conse­ quitur, proindeque in quolibet habente intellectum est volun­ tas, sicut in quolibet habente sensum est appetitus animalis. Voluntas autem Dei nec ab essentia nec ab intellectu realiter distinguitur, sed “ sicut suum intelligere est suum esse, ita et suum esse est suum velle ”. Dicemus de objecto, dotibus et divisionibus divinæ voluntatis. I § I. De objecto divinæ voluntatis. t 485. Objectum voluntatis divinæ bonum esse, nemo est qui dubitet, cum Deus, utpote summum bonum, nonnisi bonum appetere valeat. Duplex autem objectum divinæ voluntatis distingui potest : primarium est ipsa divina essentia seu bonitas, secundarium sunt creaturæ. Voluntas enim perfectissima, prout est voluntas Dei, fertur in objec­ tum pro modo et mensura boni quod ipsi inest ; atqui essentia divina est summum bonum, dum creaturæ non habent nisi bonum participatum ; ergo Deus vult se pri­ mario, creaturas autem secundario. Quod sic breviter con­ trahit S. Thomas : “ Sic igitur vult et se et alia : sed se ut finem, alia vero ut ad finem ” 3. I. De objecto primario divinæ voluntatis. 486. Deus primario et necessario vult se ut finem. 1° Vult se primario ut finem. Voluntas enim fertur in bonum tanquam intellectu apprehensum ; atqui Deus suam bonitatem apprehendit ut maximum bonum, et quidem in ’ Cf. S. Th., q. 19; vius, lib. V, c. 1-4; Coni. Gent., 1. I, c. 72; Suarez, 1. Ill, c. 6-8; Peta- Billuart, disp. VII; de Augustinis, p. IV; Scheeben, n. 503 sq.; Ginoulhiac, 1. III, c. 8-9; I. IV, c. 1 sq,; A. Farges, p. 383 sq.; Card. Billot, g* Confer.; th. XXV-XXIX; Pesch, E. Hugon, p. 238-263. η. 299 sq.; Monsabré, op. cit., I t se et propter se cum sit plenitudo entis ; ergo Deus vult se primario et tanquam finem ultimum. 2° Vult se necessario. Quaelibet enim potentia necessario fertur ad suum objectum adaequatum, proprium et specificativum, cum ab ipso totam suam rationem volendi desumat Atqui objectum adaequatum, proprium et specificativum divinae voluntatis est ipsa bonitas divina, quæ est summum bonum. Ergo Deus vult se necessario. II. De objecto secundario divinae voluntatis. 487. i° Deus vult cetera entia propter seipsum : eaque secundario et libere. (a) Vult et amat alia a se, omnia enim fecit et diligit : “ Diligis enim omnia quæ sunt, et nihil odisti eorum quæ fecisti”1; “Quia tu creasti omnia, et propter voluntatem tuam erant et creata sunt ” 2. (b) Hæc autem vult propter seipsum, seu propter gloriam suam. Deus enim vult omnia ordinate; atqui creaturæ, utpote participatio quædam divinæ bonitatis, eo ipso ad Deum ordinari debent; ergo Deus eas vult propter se, juxta illud 3 : “ Quoniam ex ipso et per ipsum, et in ipso (i. e., propter ipsum} sunt omnia : ipsi gloria in sæcula ”. (c) Hæc etiam vult libere. Nam, ut arguit S. Thomas 4, ea quæ sunt ad finem non ex necessitate volumus nisi sint media necessaria ad finem ; atqui creaturæ non sunt nisi media ad finem, et aliunde minime necessaria : cum enim bonitas Dei sit perfecta, et nihil perfectionis Ei ex creaturis accrescat, creaturæ non sunt necessariæ. Ergo eas vult \ libere; quod infra evolvetur, n. 494. Ô 488. 20 Relate ad malum, hæc statuenda sunt : Deus nullum malum per se intendit ; malum physicum, seu defectus naturales et malum pcenæ vult per accidens ; malum autem culpæ non intendit neque per se neque per accidens, sed solum permittit. Certum est contra antiquos haereticos, sc. Florinianos, qui 11° sæculo docuerunt Deum creasse mala et auc* Sap., XI, 25. — « Apoc., IV, II. —3 Rom., xi, 36. ‘ Sum. theol., i, q. 19, a. 3. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 293 torem esse peccati, necnon nonnullos ex Novatoribus, qui tenuerunt Deum ab aeterno velle, decernere et prædestinare peccata, et in tempore creaturas directe vel indirecte ad peccatum impellere x. 489. (A) Deus nullum malunt per se intendit ; nam vo­ luntas appetere nequit nisi quod est bonum sive reale sive apparens : jamvero nihil mali Deo tanquam bonum appa­ rere potest, cum nullus error in ejus intellectum cadere possit® (B) Deus malum physicum non intendit, nisi per accidens. Illud enim per accidens appetitur quod quis vult non ratione sui, sed propter conjunctionem cum alio; atqui Deus non vult malum ratione sui, ut probatum est, sed, cum majus bonum, sive physicum sive morale, ex aliquo malo physico sequi possit, nil impedit quin malum physicum per accidens velit propter majus bonum; quo sensu dicitur : “ Deus mor­ tem non fecit, nec laetatur in perditione vivorum ” Bona et mala, vita et mors, paupertas et honestas a Deo sunt... Ignis» grando, fames et mors, omnia haec ad vindictam creata sunt” 3 ; his enim et similibus verbis declaratur mala physica, de quibus agitur, intenta fuisse non per se, sed in poenam peccati. 490. (C) Deus malum morale non intendit, sed solum permittit. De fide est ex Trident. * : “ Si quis dixerit... mala opera ita ut bona Deum operari, non permissive solum, sed etiam proprie et per se, adeo ut sit proprium opus ejus non minus proditio Judæ quam vocatio Pauli, A. S. ” (a) Scriptura enim diserte affirmat Deum odisse et abo­ minari peccatum : “ Quoniam non Deus volens iniquitatem tu es, neque habitabit juxta te malignus... Virum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus ” 5; Deum neminem ten1 Ita Melanchthon, — qui postea tamen in Augustana Confessione hunc errorem repudiavit, — Zwinglius, Calvinus, etc. “ Unum igitur atque idem facinus, puta adulterium aut homicidium, quantum Dei auctoris, motoris, impulsoris opus est, crimen non est, quantum autem hominis est, crimen ac scelus ” (Zwinglius, de Providentia, c. VI, Opera, t. I, p. 365). Ofc. Th., q. 19, a. 9. < T^TTsess. VI, c.~67 — XXXIX-is» s Ps. V, S, 7,__ 294 CAPUT III. tare : “ Nemo cum tentatur, dicat quoniam a Deo tentatur, Deus enim intentator malorum est : ipse autem neminem tentât”1; immo Deum non posse ad iniquitatem respicere, sed eam æternis suppliciis punire : “ Mundi sunt oculi tui, ne videas malum, et respicere ad iniquitatem non pote­ ris”2... “An nescitis quia iniqui regnum Dei non posside­ bunt?’^ Atqui hæc omnia omnem prorsus peccati volitionem excludunt. 491. Objici solet in divinis Litteris nonnulla esse loca, in quibus asseritur Deum homines excæcare, indurare, etc.; hæc autem omnia, inspecto contextu, significant Deum permittere homines excæcari et indurari. Sumamus, v. g., casum Pharaonis, de quo dicitur : “ Induravitque Dominus cor Pharaonis ” ♦; hoc de eo non prædicatur nisi postquam pluries declaratum est Pharaonem cor suum indurasse, v. g. : “ Videns autem Pharao quod data esset requies, ingravavit cor suum, et non audivit eos, sicut præceperat Dominus ”5; ipse Pharao rem agnoscit, dicendo : “ Peccavi etiam nunc; Dominus justus : ego et populus meus, impii ” 6; hinc merito auctor Sapientia, ί infert Deum Ægyptios plagis afficiendo eorum correctionem et pænitentiam intendisse. 492. (b) Peccata autem fieri permittente Deo, constat ex eo quod nihil contingat nisi Deo volente vel permittente, qui est omnium Supremus Rector et Gubernator : “ non fit aliquid,ait S. Augustinus*, nisi omnipotens fieri velit, vel sinendo ut fiat, vel ipse fadendo ”. Si autem inquiratur cur Deus peccatum permittat, hæ rationes cum Less™*) afferri possunt : “Prima causa est generalis; quia decet gubernatorem universalem et supremum, ut, postquam res optime et sufficientissime ad omne bonum instruxit, sinat eas agi suis motibus : alioquin auxilium collatum non rideretur fuisse suf­ ficiens, et bonum opus videretur coactum, nec esset tanta laude dignum. Secundo, ut creatura rationalis sese excitet ad bonum faciendum et malum vitandum, semper intenta et sollicita ne gratiæ desit... Tertio, quia ex malo novit elicere maxima bona Unde ait S. Augustinus 10 ; “ Neque Deus omnipotens... rerum cui sum­ ma potestas, cum summe bonus sit, ullo modo sineret mali aliquid 'Jac., I, 13. — ’ &at>., I, 13. — 3 Z Cor., VI, 9. — < IX, I2. 5 £xod., VIII, 15, 19. 32 etc. — s £xod., IX, 27. — 7 Sa/., XI, 5, 15. 8 Enchiridion, cap. XCV; A L., XL, 276. 9 Op. cit., I. XI, η. 2710 Enchiridion. cap. XI; P. L., XL, 236. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 295 esse in operibus suis, nisi usque adeo esset omnipotens et bonus, ut bene faceret etiam de malo ”. Praecipua vero bona quæ ex malo eliciuntur sunt ostensio justitia in puniendis peccatis, aut misericordia in eis condonandis, virtutum exercitium, v. g., patien­ tia ex afflictionibus irrogatis ab impiis, humilitatis ex proprii lapsus consideratione, etc. Ergo Deus, ut sapiens provisor, pec­ cata permittere potest. § II. De dotibus divinæ voluntatis. 493. Cum Deus sit actus purus, ejus voluntas ab ejus essentia non differt, nec voluntas ab actu, ita ut in Deo unicus sit actus, qui, sua infinita virtute, innumeris æquivalet dis­ tinctis actibus amoris vel odii, misericordiae vel justitiae etc. Notandum est tamen Deum non vere commoveri, irasci vel tristari, sed solum metaphorice, quatenus externos effectus producit quos in hominibus commotis vel iratis invenire est. Insuper voluntas divina necessario cum suo primario objecto, seu supremo bono, conjungitur, ita ut cum eo identificetur et ita eo plenissime fruatur. I. De libertate Dei. Quibus praenotatis, duae sunt praecipuae dotes divinæ voluntatis : libertas in omnibus operibus ad extra; sanctitas sive in se sive quoad alios. Libertas, de qua agitur, est immunitas a necessitate tum externa tum interna, et definiri potest potestas inter plura eligendi. Deum non esse liberum in operationibus ad intra jam exposuimus ; sed in operibus ad extra est vere liber, licet, ex dictis, malum morale facere non possit, propter perfectionem suæ naturæ. Hanc libertatem negarunt Abalardus (1116), Wicleffus (1375), Calvinus (1536), qui docuerunt Deum facere non posse nisi ea quæ fecit; Leibnitzius et Optimista, qui contenderunt Deum esse liberum eo sensu quod possit creare vel non, sed, posito quod creare velit, optimum elicere teneri ; præsertim vero Rationalisiez, ut Cousin, Saisset, qui tenent creationem esse necessariam '. 494. i° Thesis : Deus liber est in omnibus operibus II ad extra, ideoque omnia liberrimo consilio condidit. 1 “ Deus, si causa est, creare potest, et si causa absoluta est, non potest non creare”. (Cousin, Introd. à l'Hisl. de la Philos., leç. 5·) Z." - AV : r CAPUT III. 296 De fide est, quoad creationem, ex Vaticano : “ Si quis... Deum dixerit non voluntate ab omni necessitate libera, sed tam necessario creasse, quam necessario amat seipsum, A. S. ” (A) Script, (a) De operibus enim naturalibus dicitur : “ Omnia quæcumque voluit Dominus fecit in cælo, in terra, in mari et in omnibus abyssis x... Juxta voluntatem suam facit, tam in virtutibus cæli quam in habitatoribus terræ ” a. (b) Idem de operibus supematuralibus declaratur : “ Hæc omnia operatur unus atque idem Spiritus dividens singulis prout vult 3... Operatur omnia secundum consilium volun­ tatis suæ ”4: porro quod operamur ex consilio voluntatis, non ex necessitate volumus, (c) Deum autem non teneri optimum elicere colligitur præsertim ex eo quod Incarnatio, quæ est Dei opus optimum, libere decreta fuerit, ut infra probabitur. (B) Ratione. Voluntas divina, cum a sapientia dirigatur, necessario vult ea quæ necessaria sunt ad finem suum, libere vero ea quæ necessaria non sunt ad finem ; sic et nos non ex necessitate volumus ea quæ sunt ad finem, nisi sint et appareant talia sine quibus finis esse non possit; atqui nihil eorum quæ sunt extra Deum, ipsi necessarium est, cum nihil ei perfectionis ex eis accrescat : ergo Deus, licet in se sit ens absolutum, alia a se vult libere 5. 495. II immutabilitate 2° Conciliatio libertatis cum Dei. Difficultas in eo sita est quod, ex una parte, quid­ quid in Deo reperitur, immutabile et necessarium sit, et ex altera, actus liber aliquo modo contingens esse debeat, cum possit esse vel non esse. Sed imprimis notandum est veri­ tates jam certo demonstratas negari non posse eo quod con­ ciliari non possint : hoc enim intellectus imbecillitatem arguit, non intrinsecam rerum impossibilitatem. His posi­ tis, duplex systema a theologis excogitatum est ad hanc difficultatem, quam fere insuperabilem esse fatemur, aliquo modo solvendam. * A. CXXXIV, 6. - ’ Dan., IV, 32. 3 I Cor., XII, II. 4 Ethos., I, II. —5 S. Th., I, q. 19, a. 3. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 297 496. (A) Scotistœ, cum paucis aliis, duplicem in Deo actum admittunt, unum quidem essentialem et necessarium, quo seipsum vult et amat, alterum vero accidentalem et liberum, quo creaturas vult et diligit. Quo pacto facile libertatem explicant; ad salvan­ dam vero immutabilitatem, dicunt non quamlibet mutationem ab ea excludi, sed solum eam mutationem, qua Deus pejor vel melior foret; jamvero actus liber, quo creaturas creat vel diligit, eum nec pejorem nec meliorem facit. Illud tamen systema communius rejicitur, quia in Deo modos accidentales supponit, qui ejus per­ fectissimae simplicitati repugnant. 497. (B) Thomistœ autem, cum aliis theologis commu­ niter, docent unicum esse actum in Deo, qui, propter suam infinitam perfectionem, potest esse simul necessarius et liber, necessarius, prout ad esse divinum, liber, prout ad creaturas terminatur. Sic optime salvatur Dei immutabili­ tas, cum unus in eo sit actus. Libertas autem sic explicatur : in libero actu tria distin­ guere licet : subjectum volens, rem volitam, et relationem inter utrumque; jamvero, ut aliqua res libere producatur, sufficit ut relatio inter subjectum et rem volitam non sit necessaria. Atqui, quando Deus vult creaturas, licet actus volitionis, in Deo spectatus, sit necessarius, relatio quam habet ad rem volitam non est necessaria, cum res illa sit ex se contingens et possit existere vel non l. Ergo. Ceterum duplex est perfectio et quidem utraque omnino digna Deo : seipsum diligere et velle necessario, creata vero pro suo merito libere velle : unde nil impedit quin hæ duæ perfectiones in Deo coalescant in unam ac transcendentalem perfectionem, sicut unitas et Trinitas coalescunt in unum ac simplicissimum esse. II. De Dei Sanctitate. 498. Notio. Sanctitas, quæ sæpejustitia in S. Litteris nuncupatur seu complexus omnium virtutum, est immunitas ab omni malo morali, et conformitas cum suprema regula morum. Cum autem Deus ipse sibi sit lex, sanctitas divina bene dicitur immutabilis voluntas perfectionibus suis conformiter agendi 2 Ex quo sequitur magnum discrimen 1 Ci. Billuart ώ disp. VII, a. 4. — ’ Cf. Liebermann, 1. c. a. 3, § 2. < *! <> 298 CAPUT III. esse inter sanctitatem Dei et sanctitatem creaturarum : (a) Deus est sanctus per seipsum, seu per essentiam suam, dum creaturæ sanctæ fiunt per infusionem supernaturalis qualitatis et perfectissima unione cum Deo omnis sanctitatis fonte, (b) Sanctitas Dei, utpote infinita, nec crescere nec minui potest, dum creaturarum sanctitas potest crescere sine termino, minui, immo et amitti. Duo expendemus : i° ipsam Dei sanctitatem ; 2° perfectio­ nes morales quæ ex ea veluti fluunt 499. Γ De ipsa sanctitate : Deus est infinite et essentia­ liter sanctus. Certum estx. (A) Script, (a) Deus ab omni malo morali immunis prae­ dicatur : “Deus fidelis, et absque ulla iniquitate justus et rectus ” 2; “ Mundi sunt oculi tui, ne videas (cum approba­ tione) malum : et respicere ad iniquitatem non poteris ” 3. (b) Ut Sanctus ab Angelis adoratur : “ Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus exercituum ” 4. Nec dici potest in his et similibus textibus agi non de sanctitate propria, sed de majestate Dei; nam hanc sanctitatem imitari jubemur : “ Sancti estote, quia ego sanctus sum...” 5; “Et ipsi in omni conversatione sancti sitis : quoniam scriptum est : sancti eritis, quoniam ego sanctus sum ” 6. (B) Ratione. Sanctitas consistit in conjunctione cum Bono per affectum, et conformitate voluntatis cum supre­ ma regula morum; atqui Deus, cognitione, voluntate et essentia, cum Supremo Bono identificatur, et aliunde ejus voluntas deficere non potest a regula morum, quæ ab ipsa divina voluntate non distinguitur; ergo Deus est essentia­ liter sanctus. 500. (C) Corollarium. Infinitam Dei sanctitatem non solum admirari sed etiam, in quantum licet, imitari debemus : “ Estote ergo vos perfecti, sicut et Pater vester cælestis perfectus est ” 7. Quod fieri nequit nisi per separationem a creaturis et unionem cum Deo. “ Munditia enim necessaria est ad hoc quod mens Deo * Lessius, op. dt, lib. VIII; Liebermann, 1. dt; Scheeben, n. 656 sq.; Ginoulhiac, op. dt„ p. 190 sq.; Pesch, n. 312. ’ Deut., XXXII, s Levit., XI, 44. Habac., z Petr., I, ha., VI, 3. Matt., V, 48. 4- — 3 I, 13. —♦ — 4 15. — 7 ·. ·* - ; DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 299 applicetur, quia mens humana inquinatur ex hoc quod inferioribus rebus conjungitur, sicut quaelibet res ex immixtione pejoris sor­ descit, ut argentum ex immixtione plumbi. Oportet autem quod mens ab inferioribus rebus abstrahatur, ad hoc quod supremæ rei possit conjungi; et ideo mens sine munditia Deo applicari non potest ” x. 501. 20 De perfectionibus Dei moralibus. Sicut in homine sunt virtutes quæ ejus sanctitatem constituunt, ita in Deo considerari possunt perfectiones morales ex ejus sanc­ titate fluentes, quæ tamen proprie virtutes non dicuntur, quia in actu purissimo haberi nequeunt habitus. Perfectiones morales Deo quidem insunt, sed eæ tantum, formaliter saltem, quæ nullam imperfectionem in suo con­ ceptu involvunt. Quare : i) virtutes quædam nonnisi me­ taphorice Deo tribuuntur, propter similitudinem effectus, v. g., longanimitas, patientia, mansuetudo, quatenus nempe eo modo agit quo patientes et mansueti agere solent, malos punire retardando; 2) aliæ autem ne metaphorice quidem Deo applicantur, quales sunt temperantia, castitas, quia omnino deest similitudo effectus; 3) aliæ sunt tandem quæ imperfectionem ex se nullam important, ideoque Deo tribui possunt ac debent. Inter quas sunt : amor seu caritas, quæ dicitur etiam boni­ tas moralis; et justitia. 502. II II (A) De Dei caritate seu amore aut misericor ­ dia : Deus est caritas et creaturas diligit, præsertim vero homines, amore misericordi et efficaci. De fide est ex ordina­ rio Ecclesiæ magisterio. Agitur de amore voluntatis, cum sensibilitas in Deo non sit; de amore quo bonum nostrum vult et operatur, cum in Deo velle et operari sit unum et idem. Unde, juxta S. Thomam, “ amor Dei est infundens et creans bonitatem in rebus ” 3. Script, (a) Modo generali Deus dicitur omnes creaturas diligere, omnibusque bona sua largiri : “ Diligis omnia quæ sunt, et nihil odisti eorum quæ fecisti... ”3; “ Oculi omnium » Sum. theol., I, q. 20, a. 2. — 3 Sa/., XI, 25. I 300 CAPUT III. in te sperant, Domine; et tu das escam illorum in tempore opportuno : aperis tu manum tuam, et imples omne animal benedictione ” x. (b) Exhibetur ut pater optimus, qui nos tanquam filios carissimos diligit, et dat superabundanter ea quibus indigemus : “ Numquid non ipse est pater tuus, qui possedit te, et fecit, et creavit te?... Tu, Domine, pater noster, redemptor noster, a sæculo nomen tuum... Numquid obli­ visci potest mulier infantem suum ut non misereatur filio uteri sui? et si illa oblita fuerit, ego tamen non obliviscar tui ” 123*. (c) Sæpe etiam vocatur misericors, clemens, patiens, longanimis : “ Quomodo miseretur pater filiorum, misertus est Dominus timentibus se; Domine Deus, misericors et clemens, patiens et multæ miserationis... Apud Dominum misericordia et copiosa apud eum redemptio... Misereris omnium, quia omnia potes, et dissimulas peccata hominum propter pænitentiam... .Miserator et misericors Dominus : longanimis et multum misericors, non in perpetuum irascetur, neque in æternum comminabitur ”, etc. 3. (d) Idem constat ex parabola boni Pastoris amissam ovem quaerentis, et eamdem humeris suis impositam ad ovile reportantis; ex ratione agendi Christi cum muliere Samaritana 4, Magda­ lena s, Zachao 6* , latrone in cruce 7, etc.; sed præsertim ex eo quod Deus “ proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis tradidit illum ” 8. (e) Unde a S. Joanne Deus definitur caritas : “ Deus caritas est ” 9. Quæ quidem omnia sic optime contrahit Contenson IO : “ Deus autem bona sua non parce sed effusissime emittit : nam quod magnum est, omnibus beneficia donat; quod majus est, donat indi­ gnis; quod maximum est, donat ingratis; quod maximo majus, donat invitis; quod divinum est, post dona sua dat seipsum, dat Filium suum, dat osculum cordis sui, qui est Spiritus Sanctus : ire ulterius non potest divina misericordia, nisi aliquid quæramus post omnia ”. 1 Ps. CX.MN, 15-16. ’ Deui., XXXII, 6; Λα., LXIII, 16; XLIX, 15. 3 Ps. CII, 13; Exod., XXXIV, 6; A. CXXIX, 7; Safi., IX, 24. Cf. Λ. CII et CXXV ex integro; Λα., LV, 7 ; XXXIII, li-Joet, II, 12-13; Afatth., V, 45; Luc., V, 31 ; Rom., II, 4; II Petr., Ill, 9; II Cor., I, 3, etc. ^Joan., IV. -.5 Luc., VII, 37 sq. - 8 Luc., XIX, 2 sq ’ ’ * 1 Luc., XXIII, 42. — 8 Rom., VIII, 32. — » ZJoan., IV, 16. « Theolog. mentis et cordis, 1. I, dis. 3, c. 2, spec. 3. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 301 503. Ratione, (a) Ex dictis η. 448, Deus est sum­ mum Bonum perfectum ; atqui bonum est sui diffusivum; ex eo enim quod res sit perfecta in se, naturaliter propendet ad communicationem sui, sicut vas perfecte plenum ad effu­ sionem liquoris quem continet; ergo Deus naturaliter ad diffusionem suarum perfectionum tendit. Unde Deus nos amat non quia sumus boni, sed quia ipse bonus est, et nos amando in nobis bonitatem creat. Nec tamen ex hoc colligi potest communicationem bonorum creaturis factam, esse necessariam; nam Deus seipsum totaliter Filio et Spiritui S. communicat, et hoc plene sufficit ad divinæ bonitatis exercitium, quin aliquid creaturis largiri teneatur. (b) Quoad misericordiam, Deo tribuenda est secundum effectum, non autem secundum passionis affectum. Siqui­ dem misericors ille dicitur qui de miseria alterius quasi sibi propria tristatur, et exinde ejus miseriam tollere nititur; atqui tristari de miseria alterius Deo non competit, quia est impassibilis, sed hanc miseriam tollere ei convenit, quia bonus est; ergo misericors est secundum effectum x. 504. Corollarium, (a) Nihil est quod nos magis ad amorem Dei sollicitet quam consideratio divinæ bonitatis; quis enim, mul­ tiplicia Dei beneficia, ejusque paternum amorem recogitans, non exclamabit : sic nos amantem quis non redamabit? “ Nos ergo diligamus Deum, quoniam Deus prior dilexit nos ” a. (b) Ex eadem consideratione fiducia excitatur; quis enim fidu­ cialiter ad Deum accedere formidabit, dum divinam liberalitatem et misericordiam recordatur, præsertim vero parabolam filii prodigi? Surgant igitur peccatores, et ad patrem suum redeant, et ille mise­ ricordia motus, obviam illis occurret, pacis osculum daturus : “ Adeamus ergo cum fiducia ad thronum gratiæ, ut misericordiam consequamur et gratiam inveniamus in auxilio opportuno ” 3. (c) Bonitatem et misericordiam Dei imitari etiam oportet; non enim propius ad eum accedere possumus quam aliis benefaciendo et parcendo : “ Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis filii Patris vestri qui in cælis est, qui solem suum oriri facit super bonos et malos ” ’ S. Th., I, q. 21, a. 3. ’ IJoan., IV, 19. — 3 Hebr., IV, 16. * Mail., V, 46; cf. IJoan., IV, 7, 11, 16. I ill 302 505. CAPUT III (B) De Dei justitia. Justitia stricte sumpta est virtus qua voluntas inclinatur ad reddendum unicuique suum. Duplex est : commutativa, qua ad æqualitatem redditur alteri quod ei debetur pro accepto vel ablato, et distributiva, qua communitatis Rector officia et onera, praemia vel pœnas pro meritis rependit. Justitia commutativa proprie Deo non competit, quia beneficia Dei semper excedunt meritum creaturaex. Justitia autem distributiva vere in Deo est, sive remuneratoria, sive etiam vindicativa, ut asseritur contra Hermesium, qui contendit hanc in Deo existere non posse, quia, inquit, Deus amore nostri operatur quidquid operatur. Thesis : Admittenda est in Deojustitia distributiva. Certum. Scriptura (a) modo generali declarat Deum justum esse : “ Justus es, Domine, et rectum judicium tuum... ”2; “Jus­ tus es, Domine, et omnia judicia tua justa sunt, et omnes viae tuae misericordia, et veritas, et judicium ” 3. (b) Affir­ mat modo speciali esse in Deo justitiam remuneratoriam : “In reliquo reposita est mihi corona justitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die justus judex ” 4; immo et vindicativam : “ Mihi vindicta : ego retribuam... ” 5; Odisti omnes qui operantur iniquitatem : perdes omnes qui loquuntur mendacium ” 6. Quod luculenter exemplis confirmatur; nam Deus “ angelis peccantibus non pepercit, sed rudentibus inferni detractos in tartarum tradidit cruciandos ” 7 ; iterum protoparentes e paradiso ejecit, homines diluvio punivit, Sodomam delevit, etc. Ratione, (a) Voluntas divina, utpote sanctissima, essen­ tialiter bonum amat malumque odio prosequitur ; atqui in Deo amare est velle et facere bonum, odisse autem est subtrahere gratiam pcenamque infligere ; ergo Deus bonos remunerat malosque punit. Nec tamen dicendum est vindictam in Deo aliquid inordinatum esse; nihil aliud est enim nisi illius justitiæ manifestatio, quæ in sa­ pientibus communitatis rectoribus fulgere debet : nisi enim punian­ tur rei, leges impune violantur moxque tota societas perturbatur. S. Th., I, q. 21, a. 1-2; Lessius, op. cit., lib. XIII ; Scheeben, n. 630 sq. ; Ginoulhiac, lib. IV, c. 4, p. 218 sq. ; Card. Billot, p. 259. ’ A. CXVIII, 137. - 3 Tob., III, 2. — « II Tim., IV, 8. 5 Rom., XII, 19. — 6 Ps. V, 7: cf. Rom. I. 18. — i II Pelr., II, 4. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 303 (b) Si autem quæritur quomodo justitia cum misericordia conci­ lietur, respondetur cum Angelico Doctore “ quod Deus misericor­ diter agit, non quidem contra justitiam suam faciendo, sed aliquid supra justitiam operando : sicut si alicui, cui debentur centum denarii, aliquis ducentos det de suo : talis non contra justitiam facit, sed liberaliter vel misericorditer operatur. Et similiter si aliquis offensam in se commissam remittat. Qui enim aliquid remittit, quodammodo donat illud ” x. 50ό. Corollarium. Divinæ justitiæ meditatio duos præsertim effectus nata est producere : (a) timorem Dei, de quo dictum est : “ Initium sapientiæ timor Domini ” 2 ; hoc enim salutari timore a peccato deterremur, et ad pænitentiam excitamur, ut constat ex conversione Ninivitarum 3, praedicatione Joannis Baptistæ ♦, et ipsius Christi verbis : “ Si pænitentiam non egeritis, omnes similiter peribitis ” 5 ; qui enim amore a peccato nondum cohibetur, timore saltem æternæ pœnæ compescitur : hinc exclamat Psalmista* : “ Confige timore tuo carnes meas : a judiciis enim tuis timui (b) spem, nam si in hac vita rebus adversis obruimur, 'certissime scimus passiones hujus temporis nihil aliud esse nisi totidem gra­ dus quibus majorem gloriam consequi possumus, cum praemia laboribus et conatibus proportionentur ; hinc, cum Apostolo7, “ gloriamur in tribulationibus, scientes quod tribulatio patientiam operatur, patientia autem probationem, probatio vero spem. Spes autem non confundit ”, § III. De divisionibus divinæ voluntatis. Quamvis voluntas Dei sit in se una ac simplicissima, multipliciter tamen dividitur ratione objectorum ad quae fertur et effectuum quos operatur : quæ tamen divisiones fiunt tantum juxta nostrum concipiendi modum de Deo. 507; i° Primum dividitur in voluntatem beneplaciti, et voluntatem signi : prior est voluntas proprie dicta, quatenus in ipso Deo existit (dicitur beneplaciti quia Deus in ea sibi complacet) ·, posterior est solum externum divinæ voluntatis signum, quod per metaphoram voluntas dicitur. Quinque hujusmodi signa vulgo numerantur : Præcipit, et prohibet, permittit, consulit, implet, ' S. Th., I, q. XXI, a. 3, ad 2. — 3 Ps. CX, 10. — 3 Jon., III, 4 sq. 4 Mail., Ill, 7. — 5 Luc., XIII, 5. — 6 Ps. CXVIII, 120. — 1 Rom., N, 3-5. 304 CAPUT III. quæ sic explicat S. Doctor1 : "Vel potest dici quod permissio et operatio (implet) referantur ad præsens, per­ missio quidem ad malum, operatio vero ad bonum. Ad futurum vero prohibitio respectu mali; respectu boni ne­ cessarii prœceptum ; respectu vero superabundant!^ boni consilium 50S. 2° Voluntas beneplaciti dividitur in antecedentem et consequentem ; sed hæc divisio non eodem modo declara­ tur a variis theologis : S (A) Juxta Thomistas, voluntas dicitur antecedens, quatenus fer­ tur in objectum secundum se consideratum, et praecisum a cir­ cumstantiis; consequens, quatenus fertur in objectum vestitum omnibus suis circumstantiis; aliquid enim potest in se esse bonum, malum autem ex circumstantiis. Ita, v. g., judex antecedenter vult omnem hominem vivere, sed consequenter vult homicidam occidi; similiter Deus considerans homines secundum se, vult antecedenter omnes salvari, considerans vero pluribus de causis expedire ut permittat aliquos voluntarie ac libere in peccato remanere, conse­ quenter vult quosdam propter peccata sua damnari 2. (B) Juxta Molinistas, voluntas antecedens illa est qua Deus, antecedenter ad absolutam prævisionem boni vel mali usus liber­ tatis, aliquid decernit facere; voluntas consequens ea est qua Deus vult aliquid, consequenter ad absolutam prævisionem boni vel mali usus liberi arbitrii 3. 3° Voluntas Dei est conditionata, si ejus exsecutio ab aliqua conditione pendet ; absoluta, si a nulla pendet condi­ tione. Iterum est efficax, quando intentum effectum obtinet, vel inefficax, quando intento frustratur effectu. Quidquid Deus vult simpliciter, absolute et consequenter, semper impletu^?) Q\xo sensu in Scriptura legitur : “ Omnis voluntas mea fiet... Quæcumque voluit fecit ” 5. Sed quod Deus vult' antecedenter vel conditionate, aliquando non fit; v. g. : “ Mundare te volui, et non es mundata... Quoties volui congregare filios tuos... et noluisti ” 6. i • Cf. Billuart, de Deo, dis. VII, a. 5. 3 Cf. de Augustinis, de Deo uno, pars IV, a. 6 · Pesch n 321 4 Cf. S. Th., I, q. 19. a. 6. ’ ' ° ■ s/ro., XLVI, 10; A. CXIII, 3. 6 Ezech., XXIV, 13; Malt., XXIII, 37. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 305 Art. III. De Providentia et Praedestinatione. Hæc duo conjungimus, cum prædestinatio nihil aliud sit nisi providentia circa salutem hominum. § I. De ipsa Providenti^]) 509.i° Notio. Cprovidentïà) definiri‘solet : ordinatio rerum ad debitum finem, per media apta ad illum finem asse­ quendum. Unde Providentia est formaliter actus intellectus, cujus est providere seu excogitare finem et media ad illum proportionata, sed supponit etiam actum voluntatis, quia importat intentionem finis et mediorum. Executio autem in tempore rerum ab æterno prævisarum vocatur a S. Thoma gubernatio divina 1 2 : “ Ad providentiæ curam duo pertinent : scilicet ratio ordinis, quæ dicitur providentia et dispositio, et exsecutio ordinis, quæ dicitur gubernatio. Quorum pri­ mum est æternum; secundum temporale”. Providentia est naturalise vel supernaturalis pro diversi­ tate finis ad quem media ordinantur. Existentiam divinæ providentiæ impugnarunt Epicurei, qui Deum finxerunt otiosum nec de creaturis curantem; Stoici, qui putarunt nobiliora, non autem minuta ipsi curæ esse; plerique Déiste seu Rationaliste, juxta quos mundus legibus naturalibus gubernatur sine ullo Dei interventu ; necnon Pessimistes, ut Scho­ penhauer et Hartmann, qui contendunt mundum, prout existit, esse absolute malum. i II mini­ 510. 20 Thesis : Deus omnium rerum etiam II arum curam II habet, easque ad ~Jëtêrmmâtûïn II finem ulPig’it. — De fide est ex Vaticano : “ Ecclesia credit et con­ fitetur... Universa vero quæ condidit, Deus providentia sua tuetur atque gubernat, attingens a fine usque ad finem for­ titer, et disponens omnia suaviter. Omnia nuda et aperta sunt oculis ejus, ea etiam quæ libera creaturarum actione futura sunt”. (Supra, η. 386). *I ! 1 Cf. S. Th., I, q. 22; Suarez, 1. Ill, c. io; Petavius, 1. VIII; Billuart, disp IX, a, x ; Lessius, I. XI; A. Farges, p. 499; Card. Billot, th. XXX; Carême 1876, 19-23® Confér. ; E. Hugon, Bataille d'idées sur les problèmes de Dieu, dte Pesch, η. 323 sq. ; — Monsabré, p. 264-273; A. Bien, du Vrai, Bouyssouie, .. Paris, 1923, p. 32-129. ’ S. Th., q. I9> I> ad 2- l’11 306 CAPUT ΙΠ. 511. (A) Prob. Script. (a) Declaratur modo generali Deum omnibus rebus providere : “ Attingit a fine ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter”... “ Non est alius Deus quam tu, cui cura est de omnibus ” x. (b) Quæ quidem providen­ tia etiam ad minima sese extendit : “ Nonne duo passeres asse veneunt, et unus ex illis non cadet super terram sine Patre vestro? ” 2 (c) Etiam quæ fortuita esse videntur, Deo tribuuntur : “ Sortes mittuntur in sinum, sed a Domino tem­ perantur ” 3. (d) Speciatim tamen hominibus prospicit sive quoad temporalia, sive quoad spiritualia : “ Ideo dico vobis, ne solliciti sitis animæ vestræ quid manducetis, neque cor­ pori vestro quid induamini... Scit enim Pater vester quia his omnibus indigetis. Quærite ergo primum regnum Dei, et justitiam ejus, et hæc omnia adjicientur vobis... Vestri enim capilli capitis omnes numerati sunt : nolite ergo timere, multis passeribus meliores estis vos ” 4. (e) Eadem provi­ dentia ad actus liberos se extendit, quibus homines ad finem suum tendunt : “ Cor hominis disponit viam suam, sed Do­ mini est dirigere gressus ejus... ” “ Sicut divisiones aquarum, ita cor regis in manu Domini ” 5. (f ) Eventus etiam a Deo diriguntur, et quidem ita ut ad electorum salutem conferant : “ Vos cogitastis de me malum, sed Deus vertit illud in bonum... Per me reges regnant, et legum conditores justa decernunt... Omnia enim propter vos, ut gratia abundans, per multos in gratiarum actione, abundet in glo­ riam Dei ” 6. 512. (B) Ratione!. Providentia enim duo importat : assignationem finis et mediorum ad finem assequendum ; atqui hæc duo supremo Numini conveniunt; cum enim omne agens agat propter finem, Deus, varia entia creando, finem determinatum habuit ad quem ea ordinavit; insuper qui vult finem, vult media, proindeque Deus media deter­ minavit idonea ad illum finem attingendum, ita ut ipse creaturas ad suum finem dirigat, et de omnibus curam * Sap., VIII, i ; XII, 13. — ’ Matt., X, 29; ci. VI, 25 sq. 3 Pm., XVI, 33. — 4 Matt., VI, 25 sq.; X, 29 sq. 5 Pm., XVI, 9; XXI, I. e:: DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 307 habeat ; ait enim 5. Ambrosius 1 : “ Cum aliquid non fecisse nulla injustitia sit, non curare quod feceris, summa incle­ mentia”. Ergo datur Providentia. 513. 3° De legibus divinæ Providentiae. Has leges nonnisi imperfecte cognoscimus; nam, ut ait S. Thomas*, “etsi ipsæ naturæ rerum essent nobis cognitæ, ordo tamen earum, secundum quod a divina providentia et ad invi­ cem disponuntur et diriguntur in finem, tenuiter nobis notus esse posset, cum ad cognoscendam rationem divinæ Providentiæ non pertingamus ”, Pauca tamen hac de re adnotabimus. I 514. (A) Finis propter quem Deus omnia creavit, et ad quem omnia tendunt, duplex est : (a) finis operis est gloria Dei et bonum hominis, ita tamen ut hoc gloriae Dei subser­ viat, juxta illud : “ Gloria in altissimis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis... Omnia propter semetipsum operatus est Dominus ” 3. Hinc Vaticanum definivit : “ Si quis... mundum ad Dei gloriam conditum esse negaverit, A. S.” (b) Finis autem operantis, quem sibi Deus constituit, fuit desiderium propriam bonitatem aliis communicandi, ad manifestandam perfectionem suam, non autem aliquid acqui­ rendi 4 : “ Hic solus verus Deus, ait Vaticanum, bonitate sua et omnipotenti virtute non ad augendam suam beatitudinem, nec ad acquirendam, sed ad manifestandam perfectionem suam per bona, quæ creaturis impertitur ”, etc. Ex quo sequitur gloriam Dei et veram hominis beatitudi­ nem in idem incidere : nam summa Dei gloria externa est ipsum a nobis perfecte cognosci, amari et gustari; summum autem bonum nostrum est Deum videre, amare et gustare. 515. (B) Deus omnia prceordinat, sive naturalia sive supernaturalia, ad salutem animarum; dicitur enim : “ Omnia enim propter vos, ut gratia abundans, per multos in gratia­ rum actione, abundet in gloriam Dei ” 5. Revera opus Dei excellentissimum, ad quod cetera· referuntur, scii. Incarna, XVI, 38. * C. Gentiles, L IV, c. I. til 11 308 CAPUT III tionis mysterium, decretum fuit propter nostram salutem.__ Justi vero et electi ordinantur in Christum, cui omnia Deus subjecit. (Hebr. II, 8; Z Cor., III, 22.) 516. (C) Providentia semper assequitur finem generalem et primarium ad quem omnia dirigit, scii., manifestationem attributorum Dei, nam in ipsa impiorum reprobatione elucet perfectio justitiae ; sed non semper assequitur finem specialem et secundarium singulis creaturis assignatum; nam Provisor generalis bonum universale bono privato praeferre debet; jamvero bonum universale requirere potest ut adsint leges generales, vi quarum bonum privatum laedatur, aut creaturæ rationales et liberae a suo fine deficere possint. 517. (D) Licet Providentia ad omnia, etiam infima, sese extendat, et omnibus immediate provideat quoad finis et mediorum determinationem, tamen, quoad ordinem exsecutio­ nis, “ inferiora gubernat per superiora, non propter defectum suæ virtutis, sed propter abundantiam suce bonitatis, ut dignitatem causalitatis etiam creaturis communicet” x. Hinc Dionysius ait3 : “ Lex quidem hæc est sacrosanctæ summæ deitatis, ut per prima, quæ sequuntur ad divinissimam ejus lucem adducantur”. Ita mineralia subserviunt plantis, plantæ animali­ bus, animalia homini, homo autem Christo, ac tandem Christus Deo : “Omnia enim vestra sunt; vos autem Christi, Christus autem Dei ” 3. 518. 40 Solv. difftc. Difficultates quæ contra Providen­ tiam urgeri solent, desumuntur præsertim ex malorum existentia in ordine tum physico tum morali ; et ex incequali, ή > immo injusta, ut aiunt, bonorum distributione. Hæc autem divinæ Providentiæ non obstant, ut ex sequentibus patebit. ‘ ' q519. (A) Mala physica, quatenus sunt defectus naturales, dolores, morbi, calamitates publicæ, etc., ideo dicuntunfmajg^) quia sunt contra ordinem particularem alicujus creaturæ, sed m se non sunt essentialiter mala. His positis, sic explicari possunt : I e-w-w λ « a I . L·. ~ 1. _ I— I - . JT 2 — - _ T (a) Ordo physicusxjitpotg. inferior ordini morali, ei subjar cere debet, proindeque mala in ordine physico per accidens intendi possunt^Bummodo illa adZô^^w universale et glo* S. Th., I, q. 22, a. 3■ De Eccles, hierar., cap. V, § 4; P. G., III, 503. — 3 ] Cor., III, 22 DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 309 Thomasx, “ si ~ômnia mala impedirentur, multa bona Heessent universo,. Non enim esset vita leonis, si non esset occisio animalium ; nec esset patientia martyrum, si non esset persecutio tyrannorum”; ergo Deus, utpote provisor un i versalis,permitti t aliquem defectum in aliquo particulari accidere^ ne impediatur Tjonum totius. —» — Fatemur equidem haud raro nobis ignotas esse rationes cur Deus hoc vel tale malum permiserit, quia nobis non satisinnotescit ordo universi ; sed, ut recte animadvertit S. Thomas*, “ ex hoc quod nescimus qua de causa divina Providentia singula dispenset non est tamen dubium, quin in omnibus bonis et malis, quæ eveniunt sive bonis sive malis, sit recta ratio, secundum quam divina Providentia omnia ordinat. Et quia eam ignoramus, videtur nobis quod inordinate et irrationabHitef eveniant; sicut si aliquis intraret officinam fabri, videretur ei quod instrumenta fabrilia essent inutiliter multiplicata, si nesciret rationem utendi unoquoque; quorum tamen multiplicatio ex causa rationabili apparet ei qui virtutem artis intuetur ”. , , • • i il 1 · ; flHi >4 IJ! ■ M 71 • I il • 1· f* (b) Posito 3L\i\.ç.m(fri^inalipeccatg)c\y\\ss existentia alibi pro­ batur, jam facilius mala physica intelliguntur : i) sunt enim ' benda ; vel etiam actualium peccatorum pœna juste irrogata; 2) insuper occasionem præbent, satisfactionis et meriti, virJutisqut colendae, cum homo hujus vitae miseriis perpetuo admoneatur se non habere hic manentem civitatem^ sed ‘ futuram inquirendam esse : sic igitur mala physica ad altioris ordinis bonum conducunt. — Merito itaque S. Ephræm* : “ Homo quidem ideo castigat ut inde ipse utilitatem perci­ piat Unusquisque enim servos suos castigat ut ipsepossi deat eos; bonus autem Deus castigat servos suos ut ipsi se possideant 1 ■ * De Veritate^ q. 5, a. 5, ad 6. — Cf. S. August, de Genesi contra Afanick., 1. I, c. 16; P. L., XXXIV, 184; Fénelon, Exposition des principales virilis ^Hebr., XIII, 14. — Quantum prosit patientia in adversis ad virtutis exerci­ tium, et quantum solàtium, inter dolores animi vel corporis, religio Christiana præbeat, optime inter alios declarant Mgr Gay, Vie et Verius chréL* De la Douleur chrétienne; Bougaud, Le Christianisme et les Temps présents, voL L ch. XI sq.; H. Perreyve, La Journée des Malades. 4 Carmina Nisib., ed. Bickell, 1866, p. 70. ί iH 310 CAPUT III. 520. , ea non vult, sed solum negative permittit. quatenus ea non impedit, licet eadem sua lege prohibeat. His positis, sic arguimus : in tantum malum morale divinæ obesset Providentiæ in quantum nulla adesset ratio illud permittendi aut nulla pos­ sibilitas ex eo bonum eliciendi; atqui neutrum dici potest; nam, (a) adest ratio peccatum permittendi, et quidem duplex, ex parte Dei et ex parte creaturæ : 1) ex parte Dei. nam independentia ipsius postulat ut creaturarum malitia impediri nequeat a creandis iis quæ possibilia et utilia sunt; atqui,si non posset peccatum permittere, creare nequiret illas crea­ turas quas peccaturas prævidet, et sic ejus potentiae exerci­ tium creaturarum malitia limitaretur; quod ejus independentiæ repugnat ; 2) ex parte creaturæ. nam “ sicut per­ fectio universitatis rerum requirit ut non solum sint entia incorruptibilia, sed etiam corruptibilia ; ita perfectio universi requirit ut sint quædam quæ a bonitate deficere possint ; ad quod sequitur ea interdum deficere ” x. (b) Insuper ex peccati permissione nonnulla bona oriun­ tur. tum manifestatio quorumdam Dei attributorum, prae­ sertim vero misericordiae et justitiae, tum exercitium spe­ cialium virtutum, v. g., paenitentiae, humilitatis, etc. 521. (C) Incequalis autem bonorum distributio in se nullomodo divinæ obstat Providentiæ, cum ad perfectionem universi requiratur ut creaturæ sint aliae aliis perfectiores. Sed objicitur pios homines scepissime calamitatibus affligi. dum impii honoribus et divitiis affluunt. !-gj* (a) Notandum est : 1) non semper bona malis et mala bo­ nis obvenire, sed plerumque bona et mala indiscriminatim utrisque evenire, juxta illud : “ Qui solem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super justos et injustos ”3. 2) Ceteroquin, etiam in rebus adversis, justi animi pace et aliis spiritualibus gaudiis fruuntur, dum mali sæpe, inter delicias, conscientiae remorsu variisque passionibus anguntur. Quod frequenter in Scriptura, præcipue in Psalmis, diserte exponitur, simulque asseritur malorum felicitatem esse ’ Mail., V. 45. ; t* * · ’β*·Ά DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 311 caducam : “ Vidi impium superexaltatam, et elevatum sicut cedros Libani ; et transivi et ecce non erat” (b) Sed, dato etiam justos multo plus affligi quam injus­ tos, prae oculis habendum est bona temporalia non esse finem hominis, sed potius media ad finem attingendum, et præsentem vitam esse probationis, laboris et meriti stadium, non autem remunerationis. Hoc autem posito, optime intelligi­ tur Dei agendi ratio erga bonos et malos; nam 1) nullus est impiorum qui aliquid boni non fecerit, et convenit ut Deus illis praemium temporale largiatur, cum ab aeterna beatitudine excludantur ; 2) vix ullus justorum est qui non peccaverit, et convenit eos temporaliter affligi, quo citius aeternam adi­ piscantur beatitudinem ; ait enim S. Augustinus : “ Prosunt ista mala, quæ fideles pie perferunt, vel ad emendanda peccata vel ad exercendam probandamque justitiam, vel ad demonstrandam vitæ hujus miseriam, ut illa, ubi erit béati­ tude vera atque perpetua, et desideretur ardentius, et instan­ tius inquiratur ” 2. (c) Aliunde si virtus illico temporalem mercedem acciperet, vitiumque puniretur, plerique non propter Dei amorem virtutisque honestatem, sed propter lucri spem vel poenarum metum sua imple­ rent officia. Unde 5. Augustinus ait3 : “Ista vero temporalia bona et mala utrisque voluit esse communia, ut nec bona cupidius appetantur, quæ mali quoque habere cernuntur, nec mala turpiter evitentur, quibus et boni plerumque afficiuntur... Similiter in rebus secundis, si non eas Deus quibusdam petentibus evidentissima largitate concederet, non ad eum ista pertinere diceremus; itemque si omnibus eas petentibus daret, nonnisi propter talia praemia serviendum illi esse arbitraremur, nec pios faceret talis servitus, sed potius cupidos et avaros § IL De Prædestinatione 522. et Reprobationem. i° Prædestinatio, juxta 5. Au- Status quœstionis. J Ps. XXXVI, 35-36. Integer legatur psalmus, pariterque Ps. LXXII. * De Trinit., 1. XIII, n. 20; P. L., XLII, 1030. * S. Thom., I, q. 23; Cajetanus, ibi; Alvarez, Salmant, disp. IX; Billuart, disp. Concordia, q. XXIII; Becanus, Reprob.\ Suarez, de Auxiliis, IX; E. De auxiliis, Hugon, p. 294-318; Molina, c. XIV, q. 4; Lessius, 1. Ill; Card. disp. XXXVII; Billot, opusc. de Pradest. et th. XXXI-XXXV; B quibus certissime liberantur quicumque liberantur ” x. (a) Prædestinatio duos complectitur actus, unum intel­ lectus, quo Deus quorumdam salutem disponit et ordinat, alterum voluntatis, quo vult illos salvari. Differt proinde a Providentia generali : i) hæc enim respicit omnia, ratio­ nabilia et irrationabilia, dum illa respicit tantum creaturas rationales; 2) hæc respicit tantum ordinem in finem, non ejus consecutionem, dum illa respicit etiam consecutionem finis, et quidem supernaturalis, seu salutis æternæ. Unde prædestinatio est specialissima providentia in ordine salutis æternæ. Definiri potest : ordo in mente prœconceptus quo Deus aliquos de /acto ad salutem transmittendos destinat. (b) Duplex distingui potest, alia completa, seu adæquata, quæ complectitur totam seriem gratiarum ad salutem perdu­ centium, et salutem ipsam ; alia autem incompleta, seu inadæquata, quæ refertur vel ad gratias singulas, vel ad seriem gratiarum seorsim a gloria, vel ad gloriam seorsim specta­ tam; hinc dari potest prædestinatio ad fidem, adjustificatio­ nem seu gratiam, ad gloriam. Sæpe sæpius prædestinatio in S. Litteris vocatur propositum, electio, et prædestinati dicuntur electi, dilecti, salvati 2. Prædestinationi opponitur reprobatio, quæ est actus divinæ mentis quo Deus aliquos malos fore prœvidet et permittit et ut tales ab ceterna gloria excludere decernit. 523. 20 Prædestinationem tum ad gratiam tum ad glo­ riam exsistere certum est, immo de fide divina. (A) In Script, de priore dicitur : “ Qui prædestinavit nos in adoptionem filiorum per Jesum Christum” 3; porro prædestinare in adoptionem filiorum idem est ac prædestinare ad gratiam, cum sola gratia filii Dei adoptivi efficiamur; de posteriore legitur : “ Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi" 4; de utraque : L. Janssens, t. II, p. 399 53°; A. d’Alès, Prédestination, in a. D., t IV, p- 195-270· ’ De dono persev., c. 14, n. 35; P. L., XLV, 1014, R., 20c ’ Ephes., I, I-II ; Rom., XI, 5-7; I Théss., I, 4; I Petr., I 3 Ephes., I, 5- - 4 Matt., XXV, 34. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 313 “ Quos præscivit et prædestinavit conformes fieri imaginis Filii sui... quos prædestinavit, hos et vocavit; et quos voca­ vit, hos et justificavit ; quos autem et justificavit, illos et glorificavit" Ibi lucide Apostolus describit varios actus quibus Deus ad nostram salutem cooperatur : œternum actum intellectus (prœscivii} et voluntatis (prœordinavit\ quo nos ad gloriam eligit ; actum quo in tempore declarat et intimat ad extra aeternum prædestinationis decretum (voca­ vit); primam exsecutionem hujus decreti in tempore, nempe justificationem (justificavit); tandem consummationem in œternitate (glorificavit) 2. (B) Deus nihil facit in tempore quod ab æterno non prae­ ordinaverit; secus enim consilium mutaret; atqui in tempore quosdam prae aliis salvat; ergo hos ab æterno praeelegit Idem dic de reprobatione. 524. 30 De extensione vero et causa prædestinationis multae quæstiones agitantur. Ut autem certa ab incertis secernamus, 1) catholicam doctrinam contra Protestantes et Jansenistas vindicabimus, 2) praecipua theologorum systemata exponemus. I. De voluntate salvifica Dei doctrina catholica. iJ 525. i° Errores. (A) Prœdestinatiani, quorum praecipui duces fuere Lucidus presbyter, in Cone. Arelatensi damnatus (474); et Gothescalcus in Cone. Moguntino (848) et Carisiaco (849) condem­ natus, docuerunt Deum nolle omnes homines salvos fieri, nec Christum pro omnibus, sed pro solis prædestinatis, mortuum fuisse. (B) Calvinus eumdem errorem renovavit; ait enim 3 : “ Non enim pari conditione creantur homines, sed aliis vita ætema, aliis damnatio æterna praeordinatur. Itaque prout in alterutrum finem quisque conditus est, ita vel ad vitam, vel ad mortem praedestina tum dicimus ". Ejus discipuli, Calvinistes, qui etiam Presbyteriani 4 dicuntur, in duas sectas divisi sunt : (a) Antelapsarii, seu * Rom., VIII, 29-30. — 2 Cf. Ephes., I, 3-14. — 3 Instit., 1. III, c. 21, n. 5-7. 4 Ita vocantur quia presbyteros, non autem episcopos agnoscunt (De Eccle­ sia, n. 565). Eorum historiam breviter delineat H. Lyon*, A Study of the Sects, p. 99 sq., fusius P. Schaff*, Creeds of Christendom, I, pp. 669-816. Cf. C. A. Briggs*, American Presbyterianism ; R. E. Thompson*, American Church History Series, vol. VI, Presbyterians ; Mestral*, Tableau de Γ Eglise chrit. au XIX* Lausanne. 1870, p. 620 sq.; Lichtenberger*, Encycl.f vol. X, p. 745. j., ] ill i s- 314 CAPUT ΠΙ. Sufralapsarii, contenderunt, etiam ante lapsum primi hominis prævisum, aliquos ad vitam æternam, alios vero ad pœnas ætemas fuisse destinatos, ea sola ratione quia Deus vult tum misericordiam, tum justitiam suam manifestare, (b) Postlapsarii seu Infralapsarii, quibus præfata doctrina nimis dura visa fuit, docuerunt, nonnisi post lapsum Adami prævisum, Deum aliquos homines ad infernum destinasse : siquidem ex peccato Adami, omnes homines damna­ tionis rei sunt; ex hac massa damnandorum, Deus gratuito quos­ dam ad æternam beatitudinem eligit, nullo habito respectu merito­ rum, hosque solos Christus redemit; reliquos vero, justa voluntate sua, decrevit in statu damnationis relinquere, quibus proinde nulla datur gratia vere sufficiens ad conversionem. Hæc ultima senten­ tia, post Dordracenæ Synodi decreta (1618-1619), inter Calvinistas invaluit ». Nostris diebus nonnulli in America, duce C. Briggs, hanc doctrinam emollire, et confessionem fidei Westmonasteriensis emendare conati sunt : sed in Conventu generali emendationes rejects sunt. (C) Janseniani, sic vocati a Cornelio Jansenio, episcopo Iprensi, suum errorem tot æquivocationibus dissimularunt, ut vix intelligi queat Docuerunt quidem Deum, ante prævisum lapsum, sincere velle salutem omnium, sed, post prævisum lapsum, non velle vere ei sincere nisi salutem electorum ; ipsis præparat gratias efficaces, aliis autem gratias quæ, licet in se sufficientes, non sufficiunt tamen ad concupiscentiam hic et nunc prementem superandam; hinc Chris­ tus mortuus est, ut solis electis gratias vere ac relative sufficientes mereretur, aliis vero talia auxilia quibuscum tentationes in præsenti statu urgentes de facto vincere non valent 526. 20 Thesis : Deus voluntate antecedenti vera et II post prævisum π lapsum, salutem sincera vult, etiam II hominum, nec ullum omnium II ad seterna supplicia des­ tinat, ante prævisa demerita. (a) De fide est Deum sincere velle salutem quorumdam saltem qui non sunt prædestinati, immo omnium fidelium; nam propositio Jansenii asserens “ semi-pelagianum esse ' Decreta hujus Synodi legere est apud Schaff*, Creeds of Christendom, vol. Ill, p. 551 sq. Illa decreta confirmata sunt in Confessione Westmonasteriensi (1647), quæ hodie est veluti regula fidei Presbyterianorum ; integre refertur in op. citato Creeds of Christendom, vol. Ill, p. 600 sq.; de iis qui non prae­ destinantur, statuitur (c. Ill, η. 7) t “ Reliquos humani generis Deo placuit, secundum consilium voluntatis suæ inscrutabile, in gloriam supremæ suæ in creaturas potestatis, præterire ; eosque ordinare ad ignominiam et iram pro peccatis suis, ad laudem justitiæ suæ gloriosæ ’ Cf. Lafosse, De Deo, apud Migne, Theol. Curs., L VII, p. 424-430. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 315 dicere Christum pro omnibus omnino hominibus mortuum esse ”, intellecta eo sensu quod Christus pro salute duntaxat prœdestinatorum mortuus sit, non solum ut impia et blasphe­ ma, sed etiam ut hœretica damnata est x; insuper omnes fideles Symbolum profiteri tenentur, in quo dicitur : “ qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit de cælis ergo de fide est Christum pro omnibus saltem fidelibus mortuum esse, proindeque Deum sincere eorum velle salutem. (b) Certum est et fidei proximum Deum sincere velle salu­ tem omnium adultorum, etiam infidelium, ut constabit ex argumentis mox afferendis. (c) Communiter tenetur Deum sincere velle etiam salutem infantium, qui moriuntur antequam baptizari possint. 527. (A) Script, (a) Deus, etiam post originale pecca­ tum, 1) omnes creaturas diligit, omnium miseretur, etiam peccatorum, eis dat locum pænitentiæ, et ex se omnibus parcere paratus est : “ Misereris omnium quia omnia potes; et dissimulas peccata hominum propter pæpitentiam. Diligis enim omnia quæ sunt, et nihil odisti eorum quæ fecisti... Parcis autem omnibus, quoniam tua sunt, Domine, qui amas animas... Quoniam judicans das locum in peccatis pæni­ tentiæ ” 2; atqui Deus non omnes diligeret, nec omnium mi­ sereretur, si ab ætemo decrevisset quosdam quidem salvari, alios autem damnari, ante praevisa eorum demerita, sive propter beneplacitum suum, sive etiam propter Adæ pecca­ tum ; ergo. 2) Declaratur Deum nolle mortem impii, nolle aliquem perire, sed e contra vocare non solum justos sed peccatores : “ Vivo ego, dicit Dominus, nolo mortem impii, sed ut convertatur a via sua et vivat... 3 Non tardat Domi­ nus promissionem suam... sed patienter agit propter vos, nolens aliquos perire, sed omnes ad pænitentiam reverti... Non enim veni vocare justos, sed peccatores ” 4 ; porro ibi certo agitur de hominibus lapsis ac peccatoribus, et tamen Deus exhibetur ut sincere volens eorum salutem. * D. B., n. 1096. ’Sa/., XI, 24-27; XII, 19. — 3 Ezech., XXXIII, II. < II Petr., III, 9; Matth., IX, 13. 316 CAPUT III. 528. (b) Speciatim quoad fideles .· i) Ex Scriptura enim clare colligitur Deum sincere velle salutem aliorum quam praedestinatorum; Christus siquidem declarat voluntatem Dei esse, ut omnes, quos Pater ipsi dederat, salvarentur : “ Hæc est autem voluntas ejus qui misit me Patris, ut omne quod dedit mihi non perdam ex eo, sed resuscitem illud in novissimo die ” x. Atqui non omnes de facto praedestinati erant; nam Judas unus ex illis erat et tamen periit, juxta illud : “ Quos dedisti mihi, custodivi, et nemo ex iis periit, nisi filius perditionis ” 2. 2) Confirmatur his Domini verbis : “ Sic enim Dens dilexit mundum, ut Filium suum unigeni­ tum daret, ut omnis qui credit in eum non pereat, sed habeat vitam aeternam ” 3. Vox enim mundum ad solos praedesti­ natos restringi non potest, sed extenditur saltem ad omnes credentes, quos proinde Deus vult salvari. 3) Praeterea ait S. Paulus 4 : “ Speramus in Deum vivum qui est salvator omnium, maxime fidelium ” ; atqui non omnes fideles sunt prædestinati, sed quidam ex eis damnari possunt, juxta illud : “ Noli cibo tuo illum perdere pro quo Christus mor­ tuus est” 5; ergo Deus vult speciatim fideles salvare. 529. (c) Quoad infideles, demonstratur præsertim ex textu S. Pauli 6 : “ Obsecro igitur primum omnium fieri obsecrationes, orationes... pro omnibus hominibus, pro regi­ bus, et omnibus qui in sublimitate sunt... Hoc enim bonum et acceptum est coram Salvatore nostro Deo, qui omnes homines vult salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire ”. In hoc textu S. Paulus obsecrat ut fiant orationes pro omni­ bus, quia Christus dedit semetipsum redemptionem pro omnibus, proindeque agitur etiam de homine lapso; atqui, ex contextu apparet vocem illam omnibus complecti etiam infideles, quia in versiculo secundo agitur de regibus et magistratibus hujus temporis, qui adhuc infideles erant Aliunde agitur (vers. 4) de illis qui ad agnitionem veritatis venire indigent, et proinde de infidelibus. Tandem ratio cur Deus velit omnes salvos fieri hæc est : “ Unus enim Deus, unus et mediator Dei et hominum, homo Christus 'Joan., VI, 39-40. — * Joan., XVII, 12. — 3 Joan., Ill, 16. 4 I Tim., IV, 10. — S Rom., XIV, 15. — « I Tim., II, i-6. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 317 Jesus, qui dedit redemptionem semetipsum pro omnibus ” (5-6); atqui Deus est Deus omnium, Christus pariter om­ nium est mediator, et dedit semetipsum redemptionem pro omnibus; ergo nullus excluditur a voluntate Dei salvifica l. 530. (d) Christi sententia in ultimo judicio manifeste supponit reprobos nonnisi propter opera sua mala damnan­ dos esse, non autem ex beneplacito Dei, vel originali pec­ cato; sic enim Christus eos alloquetur 2* Discedite a me maledicti in ignem aeternum... esurivi enim et non dedistis mihi manducare ” etc. ; atqui unica causa hic assignata pro eorum reprobatione est neglectus bonorum operum ; ergo non reprobantur nisi post praevisum hujusmodi neglectum. 531. (B) Tradit, (a) C. Arausicanum 11 (529), sollem­ niter a Bonifacio II confirmatum, hæc habet Aliquos vero ad malum divina potestate praedestinatos esse, non solum non credimus, sed etiam, si sunt, qui tantum malum credere velint, cum omni detestatione illis anathema dicimus ” 3. Item in Epistola Cone. Arelatensis, circa a. 475 habiti, legi­ tur : “ Anathema illi qui dixerit quod Christus non pro omnibus mortuus est, nec omnes homines salvos esse velit ”, j ; HI (b) Inter Patres 4, nullus Graecorum thesim nostram negavit, fatentibus adversariis, imo nullus Latinorum usque ad Augustini ætatem, 1 Contra hanc interpretationem opponitur S. Augustini auctoritas, apud quem triplex alia reperitur verborum S. Pauli interpretatio : (a) omnes qui salvantur, nonnisi per Deum salvantur ; (b) Deus ex omni hominum genere aliquos vult salvari; (c) Deus facit ut velimus omnes homines salvari. — i) Notamus imprimis hanc ultimam interpretationem nostræ non adversari ; nam Deus, per gratiam suam, desiderium omnes salvandi causare nequit, nisi tale desiderium suæ volun­ tati sit consentaneum. 2) Animadvertendum insuper S. Doctorem alibi (v. g. ώ Spiritu et lit., c. 33, n. 58 ; P. L., XLIV, 258; de Catech. rudibus, n. 52; P. Z., XL, 345; contra Julian., 1. VI, 8, 14, 24; P. L., XLIV, 825, 830, 836, etc.) aperte docere Deum velle omnium salutem, ita ut S. Prosper fidelis ejus disci­ pulus, tanquam ineptam calumniam repellat accusationem, a nonnullis contra Augustinum latam, eum sc. contrariam opinionem tenuisse (Object. vine., c. 1,2). Igitur quando S. Doctor negare videtur Deum velle omnes homines salvari, verba S. Doctoris intelligenda sunt non de voluntate Dei antecedente, quæ ad omnes sese extendit, sed de voluntate consequente, quæ ad eos limitatur qui usque ad finem sunt perseveraturi. Cf. Hurter, de Deo, n. 118-121; Faure, in Enchirid. S. August., c. 103. a Matt., XXV, 41 sq. — * D. B., n. 200. 4 Patrum testimonia collecta habes apud Petavium, de Deo, 1. X, c. 4*5» de Incam. 1. XIII, c. 1-14; Passaglia, De partitione divina voluntatis, Mi sed e contra omnes, data opportunitate, diserte affirmant Deum, propter bonitatem suam, omnium salutem sincere velle, nec aliam esse rationem cur aliquot damnentur, nisi eorum peccata nun­ quam expiata. Cum vero Protestantes et Janseniani conclament a 5. Augustino negari Deum velle omnium salutem, pauca ex ejus scriptis excerpimus : in libro de Catechiz. rudibus, quem scripsit (a. 400), jam a quinque annis Episcopus, postquam errorem Semipelagianorum exuerat, dicit : “ A quo interitu, hoc est poenis sem­ piternis, Deus misericors volens homines liberare, si sibi ipsi non sint inimici, et non resistant misericordia Creatoris sui, misit Unigenitum suum ” Nec minus aperte in opere de Spiritu et Littera (a. 412) loquitur : “ Vult autem Deus omnes homines salvosfieri eX in agnitionem veritatis venire; non sic tamen ut eis adimat liberum arbitrium, quo vel bene vel male utentes, justissime judicantur ” Similia invenire est in aliis operibus S. Doctoris. Si quæ igitur sint dubia loca, explicanda sunt per clariora; nec mirum est aliquando S. Augustinum nostram thesim negare videri; nam contra Pelagianos scripsit, qui prædestinationem negabant, docentes Deum non magis velle salutem prædestinatorum quam reproborum; quos erro­ res confutando, ipse verba adhibet quæ ex contextu et aliis locis emolliri debent 3. "H 532. (C) Rat. theol. (a) Id sane rejiciendum est quod divinis adversatur attributis; atqui aperte constat sufiralapsariorum systema manifeste divinis attributis adversari : 1) bonitati, cum crudele sit aliquot creaturas, ante ullum pec­ catum prævisum, suppliciis aeternis devovere; nec dicatur hoc fieri ad justitiam Dei manifestandam; nam ab ætemodecer­ nere alicujus reprobationem, ante praevisa ejus demerita, est injustitiæ actus, cum nemo nisi reus positive puniri possit; 2) sapientia, nam sapiens legislator non intendit pœnas, nisi quatenus necessariæ sunt ad peccatum puniendum ; 3) sanc­ titati, quia Deus, quosdam ad infernum prædestinando, eos­ dem ad peccatum prædestinare debet, sicque fit auctor pec­ cati; 4) tandem justitia, licet enim Deum non teneatur crea­ turas ad finem supematuralem destinare, si de facto eis finem supernaturalem assignet, sibimetipsi debet ut media supernaturalia ad hunc finem attingendum necessaria concedat. Romx, 1851 ; brevius apud Franzelin, (th. L-LII), de Augustinis, de Deo th. XXXVII-XXXVIII. K ’ 3 Ad fusiorem mentis S. Augustini expositionem vide Petav lib X c 7 sq Franzelin, th. 51-52; Tixeront, Hiet. dee Dogmee, t. II, p. 498-511.’ ’ DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 319 533. (b) Similia argumenta etiam contra infralapsariorum systema militant. Nam Deus, etiam post lapsum, in S. Litteris exhibetur ut bonus et providens Pater, qui sapien­ ter de omnibus hominibus curat, omnes diligit, et nonnisi reluctanter eos, propter gravia ipsorum peccata, poenis affi­ cit. Atqui, si post originale peccatum, Deus nonnisi ali­ quos ex iniquitatis massa salvare intendat, 1) ubi est ejus sapientia? nam, ex una parte homines ad finem supernaturalem destinati manent, et ex altera propter culpam non personalem sed capitis sui, incapaces sunt hunc finem asse­ quendi. 2) Ubi ejus bonitas? cum enim facillime omnibus media ad salutem necessaria præparare valeat, mediumque redemptionis de facto instituerit quod ex se omnibus pro­ desse potest, positive et directe multos ab hoc medio pro­ hibet. 3) Ubi ejus amor? qui enim amat, benefacere vult; jamvero Deus, in hac hypothesi, quosdam quidem diligit, eos eligendo, alios vero odio habet, et quidem absque ulla eorum culpa, cum eos, ante praevisum personalem lapsum, aeternis horrendisque devoveat suppliciis! Cum Psalmista igitur concludamus : “ Quomodo miseretur pater filiorum, misertus est Dominus timentibus se; quoniam ipse cognovit figmentum nostrum, recordatus est quoniam pulvis sumus ” x. 534. 30 Solv. diffic. (A) Calvininistæ et Janseniani argumen tantur præsertim ex Ep. ad Rom. 2, ubi S. Paulus explicans cur multi Judæi in Christum credere renuerint, dum multi Gentiles in Ecclesiam sunt ingressuri, hæc inter alia habet : “ Cum enim non­ dum nati fuissent, aut aliquid boni egissent aut mali... non ex operibus, sed ex vocante dictum est ei : quia major serviet minori, sicut scriptum est : Jacob dilexi, Esau autem odio habui... igitur non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei... ergo cujus vult miseretur, et quem vult indurat... An non habet potestatem figulus luti ex eadem massa facere aliud quidem vas in honorem, aliud vero in contumeliam ? ” 535. Resp. (a) Notandum est imprimis a S. Paulo alibi clare et diserte doceri, Deum velle omnes homines salvari, Christum pro omnibus mortuum esse, etiam pro eis qui perire possunt, ut ex thesi patet; prohibent igitur hermeneuticæ leges ne caput IX ita exponatur ut præfatæ doctrinæ adver* Ps. CII, 13-14· — ’ IX> 6'33· t ! / " iΉ b 320 CAPUT III. setur, præsertim si alia ac magis obvia interpretatio ex ipso contextu colligi possit; atqui res ita se habet. Nam ex contextu, et ex toto Epistolae decursu, liquet S. Paulum sermonem habere non de praedestinatione ad gloriam, sed de praedestinatione ad gratiam, et præsertim de vocatione ad fidem; totamque ejus argumentationem eo tendere, ut demonstretur vocationem ad fidem esse omnino gratuitam : quod omnes catholici libenter concedunt. Præterea, in hoc capite nono, explicat quomodo Israel a fide defecerit culpa sua, quia scilicet opera legalia, non fidem sectatus est (30-33), et nonnulla exempla adducit ad ostendendum Deum injuste non egisse, Israelitas, operibus legalibus nimis confidentes, rejiciendo, Gentilesque ad fidem vocando. Porro hæc omnia catholicæ thesi non adversantur, cum Deus fidei donum tum Israelites tum Gentilibus obtulerit, et priores nonnisi propria culpa illud amiserint 536. (b) Loca difficiliora exponamus 1 : “ Jacob dilexi, Esau autem odio habui” (13); sensus est : Jacob ejusque progeniem dilexi, bonisque terrenis plurimis donavi, Esau autem ejusque sobolem odio habui, i. e., minus dilexi, minoribusque beneficiis prose­ cutus sum, sicque explicatur quod v. 12 dictum fuerat : “quia major serviet minori ” Quæ quidem comparatio ostendit Deum, etiam in ordine supernatural], non omnes homines aequaliter dili­ gere, sed aliis plures, aliis pauciores gratias conferre; sed ex hoc colligi nequit quosdam omni gratia, omnibus mediis ad salutem privari. (c) Additur : “ Non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei” (16); cujus sensus est Dei gratiam non pendere ab operibus naturalibus vel legalibus, sed a misericordia Dei, cum gratuito con­ cedatur 3, et quidem omnibus, ut ex thesi probatur. Postea rem x Cf. Corluy, op. cit., 11, p. 126 sq. 3 Quod hodie admittunt optimi Protestantium exegetæ : “ Absolute Jacob electio (amor erga Jacob, odium in Esau), est simplex unius pre altero electio ut is stirpis electæ caput evaderet et majoribus donaretur privilegiis : quod minime ad salutem aeternam se refert. In textu originali, cui Sanctus Paulus alludit, Esau est synonymon Edon (Gore*, Studia biblica, III, p. 44, in Tht Internat. Critical Commentary, Romans, by San day *, London, 1895, p. 245.) 3 Quod panter hodiemi Protestantes concedunt ; legitur enim in opere mox citato, p. 254 : “Sanctus Paulus principii inster docet Dei gratiam necessario nonnisi ab ejus voluntate ortum habere ; non quatenus Deus dona sua inconsulto distribuat, sed quatenus in hac distributione quæ sine ullo nostro merito fit, ab DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 321 confirmât exemplo Pharaonis, concluditque : “ cujus vult miseretur, et quem vult indurat ” (18), id est, indurari permittit, ulteriorem et abundantiorem gratiam denegando. (d) Quoad comparationem figuli (21), ita explicari potest : sicut figulus nil debet massæ luti et de ea pro libitu disponit, ita Deus massæ generis humani nullam supernaturalem gratiam debet; ergo, sine ulla injustitia, plus uni minusque alteri concedere potest. Nil igitur ex his comparationibus contra thesim nostram concludi potest, et aliunde nonnulla in hoc et sequenti capite scribit Apos­ tolus quæ eam potius confirmant, v. g. : “ Quos et vocavit nos non solum ex Judæis, sed etiam ex Gentibus... Non enim est dis­ tinctio Judæi et Græci; nam idem Dominus omnium, dives in omnes qui invocant illum... tota die expandi manus meas ad populum non credentem, et contradicentem ” x. Porro hæc omnia probant Deum omnibus esse bonum et misericordem, etiam illis qui ejus gratiæ resistunt. 537· (B) Objiciuntur etiam verba Christi 2 : “ Ego pro eis rogo, non pro mundo rogo”; sed immerito, nam 1) ex eo quod Dominus hac vice non oraverit pro mundo, minime sequitur eum nunquam pro illo orasse; 2) postea addit : “ non pro eis autem rogo tantum, sed et pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me... ut credat mundus quia tu me misisti” (20); ex quo colligitur eum/ζτ? mundo orasse, non quatenus malus est, sed ut fidem acci­ peret, quæ ad salutem ducit. (C) Opponuntur pariter hæc verba Domini : “ Hic est sanguis meus novi Testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum ”3; ergo non pro omnibus. Resp. Vox multi aliquando signifiait magnam multitudinem, quandoque significat omnes, ut colligitur ex Ep. ad Rom. 4, ubi S. Paulus de peccato originali et redemptione disserens, dicit : “ Sicut per unius delictum in omnes homines in condemnationem... sicut per inobedientiam unius ho­ minis peccatores constituti sunt multi" ; ex quo liquet “ multi et omnes" eodem sensu sumi; revera græca vox ol -πολλοί (cum arti­ culo) significat omnes. Aliunde sensus hujus vocabuli ex paralle­ lis locis determinari debet; jamvero in multis aliis locis dicitur Christum pro omnibus sanguinem suum fudisse, ut constat ex thesi. Difficultates desumptas ex modo quo salvari possunt infideles vel infantes, qui moriuntur antequam baptizari possint, in Tr. de Gratia et de Baptismo solventur. alia ratione seu motivo ipse non movetur, quam a sua voluntate cui jus est eos qui ad se pertinent pro lubitu habendi ”. (Hammond.) ' Rom., IX, 24; X, 12, 21. 2 Joan., XVII, 9. — 3 Matth., XXVI, 28. — 4 Rom., V, 18-19. Theol. Dogm. (Vol. Π.) — 11 -ί 322 CAPUT III. II. Theologorum de prædestinatione Systemata. 538. Status quœstionis. Sciendum est imprimis in qui­ bus omnes catholici theologi conveniant : (a) Praedestinatio ad primam gratiam fit ante prævisionem omnis meriti, cum hæc gratia nullo modo mereri possit, (b) Prædestinatio ad ultimam gratiam seu ad perseverantiam finalem, non cadit sub merito de condigno; controvertitur autem num cadat sub merito de congruo, (c) Prædestinatio adaquate sumpta, quatenus totam gratiarum seriem complectitur a prima gra­ tia usque ad gloriam, est gratuita, ideoque fit ante prævisa merita; nam ordo supernaturalis vires et exigentias naturæ superat, proindeque destinatio ad illum est omnino indebita. Quaestio igitur est de prædestinatione ad gloriam prcecisive sum' ptam. Hic etiam omnes conveniunt gloriam in ordine exsecutionis, propter merita conferri; sed quaestio est utrum Deus ab æterno decreverit gloriam electis dare propter eorumdem prævisa merita supematuralia, an independenter ab illis. Duo præcipua hac de re systemata excogitata fuerunt. Alii, cum Molinistis, fundant prædestinationem super scientiam mediam (n. 481); alii, cum Thomistis, super decreta prædeterminantia (n. 479). 539· i° Molinistæ triplici modo suam declarant sententiam :1 (a) Quidam/cum Suarez, ponunt prædestinationem ante omnem præscientiam futurorum et futuribilium : Deus siquidem ante omnia absolute vult quosdam salvare et alios ad gloriam non eligere; con­ sequenter invenit in thesauris suæ scientia medice auxilia efficacia pro electis, inefficacia pro non electis. — Dicuntur congruistce, quia hæc auxilia efficacia, vocantur gratia congrua. (b) Alii, duce Vasquez, extremum tenentes oppositum, dicunt prædestinationem et reprobationem consequi præscientiam merito­ rum aut demeritorum absolute futurorum; etsi igitur prædesti­ natio ad gratiam sit gratuita, prædestinatio ad gloriam prcecisive spectatam minime gratuita est. (c) Alii tandem, viam mediam tenentes, asserunt prælucere decreto electionis præscientiam omnium futuribilium, et inter ■ Cfr. Molina, op. cil., q. 23, a. 4-5, disp. I; Suarez, De auxiliis, 1. Ill; Bcllarnun., de Grat, et lib. arbitrio, 1. II, cc. 10, 15, Becanus, De Deo, c. 14, q. 4 ; Lessius, Opusc. de Pradestinatione et Reprob. ; Franzelin, th. 59-60 ; de Augustinis, th. 41 sq. ; Pesch, n. 353 sq. Hurter, 128 sq. ; Card Billot,’ th. XXXI-XXXV. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 323 infinitos ordines qui sibi in sua scientia præsentantur, Deum velle ordinem illum in quo hi homines potiusquam illi præsciuntur sal­ vandi, rationem vero hujus præelectionis non esse aliam nisi gra­ tuitum amorem quo liberrime divina bonitas aliquos præ aliis pro­ sequitur. Contra Vasquez igitur statuunt gratuitam quorumdam electionem ad gloriam, — et contra Suarez non admittunt aliorum antecedentem negativam reprobationem. Suam sententiam propugnant Scriptura et ratione theologica. 540. (A) Scriptura : — (a) Christus in ultimo judicio electis dicet : “Venite benedicti Patris mei; possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi. Esurivi enim et dedistis mihi manducare, etc. Atqui hoc judicium nuda fictio esset, si Deus independenter a meritis electos destinasset ad gloriam. — Nec juvat dicere hic agi tantum de ordine exsecutionis; nam præmium justo­ rum in merita refunditur non minus ac poena in malorum deme­ rita; atqui nemo dicet poenam ante prævisa demerita destinatam fuisse reprobis; ergo. (b) Crescit vis argumenti si præfata testimonia conferuntur cum iis quibus vita æterna exhibetur ut corona, quæ non datur absque legitimo certamine, ut merces, quæ redditur meritis sicut ignis redditur ut justa poena demeritis2; porro malis non destinatur poena ante prævisa peccata; ergo nec merces ante prævisa merita. (c) Gloria exhibetur ut pendens a nobis, adeo ut ab ea excidere possimus; ideo etiam monemur ut magna diligentia utamur ne forte reprobi efficiamur : “ Magis satagite ut per bona opera cer­ tam vestram vocationem et electionem faciatis ”3; atqui talis dili­ gentia esset inutilis, si gloria ante prævisa merita infallibiliter esset destinata; ergo non datur nisi post prævisa merita. (d) Huc accedunt verba S. Pauli4 : “Quos præscivit et prædestinavit.in quæ ita scribit 5. Ambrosius $ : “ Non ante prædestinavit quam præsciret, sed quorum merita præscivit, eorum præmia prædestinavit ”. 541. (B) Rat. theol. (a) De fide est voluntatem Dei salvificam ad solos salvandos non restringi; atqui, supposita reproba­ tione negativa quam Thomistce admittunt, hæc voluntas ad solos salvandos se revera extenderet; nam Deus non potest dici sin­ cere velle salutem eorum quibus ex industria et prædefinito consilio disponit media inefficacia, précise quia et in quantum inefficacia; talis negativa reprobatio esset æquivalenter, pro adultis, 1 Malt., XXV, 34 sq. ’ I Cor., IX, 24; II Tim., IV, 8 ; Z Cor., Ill, 8; Rom., II, 5. 3 II Petr., I, 10. — 4 Rom., VIII, 29. s De Fide, 1. 5, c. 6, n. 83 ; P. L., XVI, 665. 324 CAPUT III antecedens quædam ad pcenam deputatio : quod sane omnino repugnat. (b) Si sententia opposita admittatur, exhortationes vim suam amittunt, torpor et incuria salutis inducitur : posset enim quis sic arguere : vel sum prædestinatus, vel non : si prius, quidquid fecero, salvabor; si posterius, quidquid fecero, non salvabor ; quare vivam pro arbitrio. 542. 20 Thomistæ, Augustiniani, Salmanticenses, Scotistæ non pauci, etc., tenent pradestinationem ad gloriam esse omnino gratuitam, ideoque fieri ante pravisa merita, licet reprobatio positiva provisionem meritorum sequatur ’. Thomistce sic decreta divina ordinare solent : (a) Deus voluntate antecedenti, vera et sincera, omnes creaturas rationales ad ætemam felicitatem ordinat, etiam supposito originali peccato, eisque gratias vere sufficientes præparat; (b) quasdam vero præ aliis eligit, quas decreto absoluto et efficaci vult salvare; (c) et eisdem gratias præparat ex se effi­ caces, quibus infallibiliter, etsi libere, bene agant et salventur; (d) prævidens, in suis decretis, electos bona opera acturos et usque ad finem perseveraturos, decernit in ordine exsecutionis illis gloriam ut mercedem conferre; (e) cum vero pariter in decretis provideat alios in statu mortalis peccati morituros, eos ad poenas ætemas destinat propter prævisa demerita. 543. Ita argumentantur : (A) Apostolus de prædestinatione hæc habet’ : “ Elegit nos in ipso ante mundi constitutionem, ut essemus sancti... qui prædestinavit nos in adoptionem filiorum, secundum propositum voluntatis suæ, in laudem gloriæ gratiæ suæ...” Ex quibus habes, ait Billuart, l. c., (a) Deum nos elegisse, non quia futuri eramus sancti, aut quia prævidit nos fore sanctos, sed ut essemus sancti; (b) nos elegisse secundum propositum voluntatis suæ, id est gratuita voluntate, ut gratiam suam commendaret. (B) Sed præ ceteris illustre est testimonium ejusdem Apostoli ad Rom., c. 8, 9 et 11, ubi ex proposito de prædestinatione gra­ tuita agens, eam explicat, probat oi contra impugnantes defendit : (fi) eam definit propositum Dei 3, propositum secundum electionem Dei 4, electionem gratia, id est gratuitam, nam, ut subdit, “ Si gratia, jam non ex operibus : alioquin gratia jam non est gratia ”5; varias ejus dotes explicat, hujusmodi vocatis omnia cooperari in bonum : “Quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, iis * Cf. Alvarez, De Auxiliis, disp. 37; Gonet, De Voluntate Dei, disp. 5; Salmanticenses, De Pradestinat., disp. IX; Goudin, De Providentia, q. II; Billuart, De Deo, diss. IX, a. 4; E. Hugon, p. 286-308. * Ephes., I, 4 sq. — ’ Rom., VIII, 28. — ♦ Rom., XI, 1I# 5 Rom., XI, 5-6. DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 325 qui secundum propositum vocati sunt sanctideclarat ex tali proposito fluere vocationem efficacem, justificationem et glorifica­ tionem : “ Quos prædestinavit, hos et vocavit; et quos vocavit, hos et justificavit; quos autem justificavit, illos et glorificavit ” ’; (b) deinde quaerens cur ex Israelitis tam pauci in Christum cre­ dant, respondet non omnes fuisse efficaciter prædestinatos, sed ali­ quos tantum præ aliis a Deo gratis electos; et hanc gratuitam electionem variis illustrat exemplis 3; (c) tandem objectiones contra gratuitam prædestinationem solvit, more Thomistarum, tum prin­ cipio generali : “ O homo, tu quis es qui respondeas Deo ”4? tum exemplo figuli qui ex eodem luto fingit aliud quidem vas in hono­ rem, aliud vero in contumeliam 5. Porro hæc omnia nihil aliud sunt nisi ipsissima Thomistarum thesis; supponunt enim Deum nos eligere ad gloriam e beneplacito suo, omnia bona fluere ex hac electione, etiam merita nostra. (C) Confirmatur his Apostoli verbis6 : “Quis te discernit?Quid habes quod non accepisti?” his enim discretio electorum a reprobis non meritis nostris, sed gratuito Dei beneficio adscribitur; nam si electio nostra fieret post prævisa merita, posset quis dicere : ego me ipsum discerno, scilicet, meritis meis. (D) Quicumque prudenter et ordinate agit, prius intendit finem quam media; atqui Deus prudenter et ordinate agit, et aliunde merita sunt media, gloria est finis; ergo prius intendit gloriam quam merita. 544. 30 Conclusio. Quibus breviter relatis, unusquisque in suo sensu abundet, dummodo sententiæ oppositæ nullam censuram inurat. Fatemur enim mysterium Prædestinationis esse inscruta­ bile. S. Paulus, postquam illud exposuerat verbis quæ diverso modo a diversis scholis intelliguntur, hæc addidit quæ imbecillita­ tem ingenii nostri in solvendis hujusmodi quæstionibus manifeste ostendunt : “O altitudo divitiarum sapientiæ et scientiæ Dei! Quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viæ ejus! Quis enim cognovit sensum Domini? Aut quis ejus consi­ liarius fuit ” 7? Duo ex Scriptura certo colliguntur, scilicet salutem nostram esse tum in manu Dei, tum in manu consilii nostri. Deus certo non deficiet, sed e contra gratias non solum sufficientes, sed etiam abundantes nobis largietur; remanet igitur ut per bona opera certam nostram vocationem et electionem faciamus. 545· 4° Corollaria : (A) Disputatur etiam de numero pradestinatorum; nil certi hac de re statui potest, (a) Magnum esse elec- ’ Pom., VIII, 28. — 3 Pom., VIII, 30. — ’ Pom., XI, 6-18. 4 Pom., IX, 2a — 5 Pom., IX, 21. — 6 I Cor., IV, 7. — Ί Pom., XI, 33-34. 326 CAPUT III. torum numerum ex his verbis colligitur : “ Post hæc vidi turbam magnam, quam dinumerare nemo poterat ex omnibus gentibus, et tribubus, et populis, et linguis, stantes ante thronum et in conspectu Agni ”x. 546. (b) Communiter asseritur pauciores esse electos quam reprobos, si universum genus humanum spectetur; sed textus Scripturæ, ex quibus hoc colligitur, vim demonstrativam non habent; verba “ multi sunt vocati, pauci vero electi ” a, inspecto contextu, signifi­ cant multos, immo omnes Judæos ad fidem in Christum vocari, sed paucos Ecclesiam esse ingressuros. Difficilius quidem explicantur hæc verba : “ Intrate per angustam portam, quia lata porta et spatiosa via est quæ ducit ad perditionem, et multi sunt qui intrant per eam. Quam angusta porta et arcta via est quæ ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam ! ” 3 Attamen dici potest Christum hic loqui non de toto genere humano et pro omnibus sæculis, sed de Judæis tunc temporis viventibus, quorum pauci arctam conciliorum et præceptorum viam, quam supra descripserat, ingredi volebant. Unum extra dubium est, videlicet nullum adultum, etiam inter infideles, damnatum iri, nisi scienter et volenter contra leges sibi cognitas graviter deliquerit, atque in suo peccato pertinaciter usque in finem perseveraverit. Hinc ait Gener ·> : “ Neque vero tot sunt reprobi... quot vulgo declamantur; nam Ecclesia habet innumeros filios occultos, de quibus ipsa dicet in die novissimo : Quis genuit mihi istos, et isti ubi erant? ” 547. (c) Si agitur de solis catholicis, communiter docetur cum Suarez, etiam inter adultos, plures esse electos quam reprobos; licet ·- 1 Apoc., VII, 9. ’ Matt., XXII, 14; cf. Maldonat et Knabenbauer, in h. loc. 3 Matt., VII, 13, 14. 4 Theol. dogmat. scholast., 2, 342 ss. — Cf. Hurter, η. Γ45, not. 2; Lacordaire, Confer. 1851, Résultats du Gouv. divin; Bergier, Did. thiol., verbo Elus; Godts, C. SS. R., De paucitate salvandorum, Bruxelles, 1899; Castelein, S. J., Le rigorisme, le nombre des élus et la doctrine du salut, Bruxelles, 1899; P. Coppin, La question de ΓEvangile : Seigneur, y aura-t-il peu de sauvés? Bruxelles, 1899; A. Michel, D. T. C., art Elus, L IV, 2350; Faber, Creator, B. III, c. 2, ubi legitur : “ Si ab Evangelii parabolis ratiocinationis fundamentum sumendum esset, non pro parvo sed magno salvandorum hominum numero concludere deberemus. Bonorum et malorum separationem in extremo judicio faciendam, boni seminis separationi a zizania Jesus Christus comparat. Jam ager studiose cultus numquam copiosior est zizania quam bono semine. Comparationem quoque instituit bonorum et malorum piscium : jam cuinam piscatori malos pisces majori numero piscari contingit? E decem virginibus quæ ad nuptias vocatæ sunt, quinque sponsi domum ingrediuntur. In talento­ rum parabolis, duo servi præmio, unus tantum poena afficitur ; in altera convivii, unus tantum invitatorum ejicitur DE OPERATIONIBUS DIVINIS. 327 enim major pars hominum mortaliter peccent, tamen in sacro tri­ bunali resurgunt, et pauci sunt qui in fine vitae de peccatis suis sin­ cere non doleant et sacramenta recipere recusent *. 548. (d) Si quæstio est de omnibus Christianis, sive catholicis, sive schismaticis, sive haereticis, multi tenent damnatorum numerum majorem esse quam electorum. Contraria tamen sententia aliis probabilior videtur; nam tertia pars eorum, antequam rationis usum attigerint, moriuntur, et cum plerique baptizati fuerint, salvantur; insuper eis qui inter Acatholicos versantur satis compertum est, multos inter Protestantes vel Schismaticos in bona fide versari : possunt igitur, etiam quando in peccatum mortale lapsi sunt, Deo re­ conciliari per actum contritionis perfectæ, immo si de schismaticis agatur, per absolutionem, quæ saltem in articulo mortis valida erit, cum Ecclesia omnibus hoc instanti suppleat jurisdictionem; aliunde Deus in necessariis non deficit, proindeque ultimo vitæ instanti spe­ ciales gratias eis concedet, quibus pænitere possint; ergo nil prohi­ bet multos ex eis salvari. Si nonnulli Patres contrarium docere videantur, de hæreticis formalibus, non autem de materialibus, loquuntur. Neque inter sectas non Christianas electi deerunt : Judcei siqui­ dem et Mahumetani, qui non solum monotheismum, sed etiam fragmenta quædam primitivæ vel mosaicæ revelationis adhuc reti­ nent, credere possunt in Deum remuneratoretn supernaturalem, et actus contritionis perfectæ, Deo juvante, elicere ’. Ethnici autem, qui nulla revelationis vestigia servarunt, si legis naturalis præcepta custodierint, ad fidem, interna revelatione aliisve mediis Deo notis, perduci possunt; cf. Tr. de Gratia, n. 222-227. 549. (B) De signisprcedestinationis. Licet nemo possit, absque speciali revelatione, de sua salute certus esse 3, dantur tamen proba1 Suarez, ώ Prœdeslinat., lib. VI, c. 3. Cfr. Faber, 1. c., ubi recte ait : “ Sedulo distinguendum est inter catholicos qui de recta via actu divertunt et eos qui ætemam salutem adepturi sunt... Perplures sunt qui scelestissimam vitam per decem aut viginti annos duxerunt, et illico ad bonam frugem redeunt, veluti si ignita materia omnino in eis consumpta fuerit ’Quod jam aperte docebat Lugo (Z> LXIII, 724. Sum. theol., I, q. 26, a. I. Sess. Ill, cap. 1, D. B., 1782. S. Theol.) i, q. 26, a. 4. -'.3' 332 CAPUT HI. - DE OPERATIONIBUS DIVINIS. omnium viventium, ita beatitudo Dei est beatitudo omnium beatorum. 558. 4° Deum igitur contemplemus et amemus totis viribus nostris. Ipse enim, et quidem solus, est veritas et vita. “ Cur ergo, egregie scribit 5. Anselmus1, per multa vagaris, homuncio, quaerendo bona animæ tuæ et corporis tui ? Ama unum bonum, in quo sunt omnia bona, et satis est. Desidera simplex bonum, quod est omne bonum, et sufficit... Oro, Deus, cognoscam te, amem te, ut gaudeam de te. Et si non possum in hac vita ad plenum, vel proficiam in dies usquedum veniat illud ad plenum : proficiat hic in me notitia tui, et ibi fiat plena; crescat amor tuus, et ibi sit plenus, ut hic gaudium meum sit in spe magnum et ibi sit in re plenum! , CLVIII, 239 DE DEO TRINO Historia Tractatus breviter delineatur 559. i° Patrum cetate, tribus prioribus saeculis, de trinitati personarum in genere, et præsertim de Verbo ejusque consubstan­ tialitate agitur; quarto sæculo, non solum de Verbo, sed etiam de Spiritu Sancto diserte fit quæstio. Sæculis quinto et sequentibus, jam methodice et philosophice expolitur doctrina catholica. a) Quæ de SS. Trinitatis mysterio, in N. Testamento et Patribus apostolicis, modo simplici exposita fuerant, more magis philoso­ phico, contra Judæos, declaravit S. Justinus, (t 163) in Dialogo cum Tryphone, ubi de divinitate Verbi præclare disserit, etsi, philosophia platonica deceptus, in sybordinatianismum propendere videa­ tur. Contra Gnosticos, S. Irenaeus, Traditioni magis quam philosophiæ fidens, genuinam et apostolicam doctrinam vindicat in Tr. adversus Hcereses (176-199). Magis philosophice et theologice rem exponit Clemens Alex, in Pœdagogo et Stromatibus. Ita pariter Origenes, præsertim in opere De Principiis, ubi trinitatem persona­ rum et Verbi æternam generationem lucide probat, sed subordinatianismo favet ; ejusque discipulus, S. Dionysius Alex., cujus exstant tantummodo fragmenta ex libris quatuor adversus Sabellium. Contra Modalistas et Sabellianos, qui realem personarum distinc­ tionem negabant, scripserunt : S. Hippolytus, Contra Noetum, ubi tamen temporalem Verbi generationem profiteri videtur; Tertul­ lianus, Adversus Praxeam, ubi notionem et realem divinarum per­ sonarum distinctionem diserte exponit; Novatianus, qui de Trinitate methodice disserit. b) Sacujo IVe, Arianismum, qui divinitatem Verbi ejusque cum Patre æqualitatem negabat, strenue impugnaverunt : S. Athanasius, Orationes quatuor contra Arianos ; Liber de Trinitate et Spiritu S., Epistola de Niccenis decretis ; Historia Arianorum, etc.; S. Hilarius Pictâv., Libri 12 de Trinitate ; Liber de Filii et Patris unitate; S. Cyrillus Hierosol., Catecheses ad Illuminandos, catech. 6-7,11,16-17; S. Basilius Caesar., Libri quinque adversus Eunomium (quorum tres priores certo genuini sunt,posteriores autem duo dubii)·, S. Ambro­ sius, Libri V de Fide (alias de Trinitate); Gregorius Nazianz., Orationes V de theologia (orat. III-IV); S. Gregorius Nyss., Oratio catechetica magna; Libri 12 contra Eunomium, Didymus Alex., Libri j de Trinitate. — Eodem sæculo, divinitatem Spiritus Sancti, 334 DE DEO TRINO. jam indirecte ab Arianis negatam, et explicite a Macedonianis impu­ gnatam, diserte Patres propugnaverunt, inter quos : S. Athanasius, in Epistolis ad Serapionem; S. Basilius Caesar., Liber de Spiritu S.; S. Ambrosius, Libri tres de Spiritu S.; Didymus, Liber de Spi­ ritu S. (c) Sac. Ve, amplissime et methodo fere scholastica de SS. Trini­ tate disserunt : in Oriente, S. Cyrillus Alex.. Thesaurus de Sancta et Consubstantiali Trinitate, ita dictus quia omnium argumentorum hucusque prolatorum summam ditissimam exhibet; de Trinitate dialogi j; Opusculum de SS. et vivifica Trinitate, — in Occidente, S. Augustinus, Libri de Trinitate. in quibus, demonstrata Trini­ tatis veritate ex Scriptura, aliquam hujus mysterii intelligentiam tradere nititur ex ipsa natura mentis humanæ quæ est Trinitatis imago. — Postea contra Vandalos arianismo imbutos scripsit Vigilius Tapsensis, Dialogum contra Arianos. (d) Saculis VI*-IX*, præter tractatus polemicos, quos S. Fulgentius Rusp. contra Arianos vulgavit : Libri tres ad Trasimundum, regem Vandalorum; Lib. de Trinitate ad Felicem notarium, etc., —· inve­ niuntur opera magis philosophica quæ Scolasticis facem jam prae­ tulisse videntur, præcipue Boetii tractatus, nempe Liber quomodo Trinitas unus Deus ac non tres dii; Utrum Pater et Filius ac Spiri­ tus S. de divinitate substantialiter prcedicentur; quibus adjungi debent Alcuini opera de Fide sancta et individua Trinitatis, Libellus de processione Spiritus S. — In Oriente vero doctrinam catholicam methodice exponit S. Joannes Damascenus, Liber de SS. Trinitate, de hymno trisagio, et in 1. I de Fide orthodoxa. 560. 20 Inter theologos, qui scholastice hoc mysterium exposue­ runt, præ ceteris laudantur : sac. XII : S. Anselmus, Liber I defide Trinitatis; Liber I de processione Spiritus S. ; Richardus a S. Victore, Libri 6 de Trinitate. Sac. XIII : S. Thomas Aq., O. P., Summa theol., I, q. 27-43, cum Commentariis Cajetani; Cont. Gentes, lib. IV, c. 2-26; S. Bonaventura, Ο. M., In I lib. Sententiarum ; Ægidius Romanus, In I Sentent.' Sac. XIV : J. D. Scotus, 0. M., In I Sentent.; Petrus Paludanus, 0. P., In I Sententiarum. Sac. XV : Card. Bessarion, Liber de Spiritu S. contra Marcum Ephesinum. Sac. XVII : Greg. de Valentia, S. J., Analysis fidei catholica de SS. Trinitate; Suarez, S. J., de SS. Trinitatis mysterio; Becanus, S. J., Summa theologica, de SS. Trinitate; D. Ruiz, S. J., Commen­ taria de Trinitate, opus profundum et eruditum; Petavius, S. J., Dogmata theologica, ubi positivam theologiam de Trinitate præclare DE DEO TRINO. 335 exponit; Thomassinus, Orat., Dogmata theologica, ubi pariter doctri­ nam Patrum de divina et SS. Trinitate fuse declarat; Joannes a S. Thotna. O. P., Comment, in I p. S. Thomæ; Salmanticenses, de 5. Mysterio Trinitatis. Sac. XVIII : Witasse, De SS. Trinitate, (Migne, Theol. Curs., t. VIII); Kilber, S. J., De Deo Uno et Trino (in Theol. Wirceburgensi); Billuart, O. P., de SS. Trinitatis mysterio. Sac. XIX et XX : Perrone, S. J., Tr. de SS. Trinitate ; Franzelin, S. J., De Deo Trino; Knoll, De Deo Trino; J. H. Newman, Arians of the 4th Century; Annotated translation of St. Athanasius; Ginoulhiac, Histoire du Dogme Catholique, 2e éd., t. II et III; Scheeben, Handbuch der catholischen Dogmatik, vol. II, n. 680 sq.; J. H. Oswald, Die Trinitàtslehre, Paderborn, 1888; F. Stentrup, De SS. Trinitatis mysterio, Œniponte, 1898; Th. de Régnon, S. J., Etudes de théologie positive sur la Sainte Trinité, Paris, 1892; Jungmann, De Deo uno et trino, 1882; Card. Billot, S. J., De Deo Uno et Trino, 1920; Pesch, Pralect. dogmat., ed. 3% t. II; L. Jans­ sens, De Deo Trino, Friburgi, 1899-1900; H. Buonpensiere, O. P., Comment, in iam Part. Sum. theol., Romæ, 1902; G. Van Noort, Tr. de Deo uno et trino, Amstelodami, 1907; Pohle, Lehrbuch der Dogmatik, 19 ii sq ; J. Van der Meersch, De Deo uno et trino, 1917; L. Labauche, Leç. de théol. dogmatique, t. I; J. Lebreton, Les Origines du Dogme de la Trinité, t. I., Les Origines; t. IL, De S. Clément à S. Irénée; E. Hugon; Hervé. Γ. Excerpta ex symbolo Athanasiano \ 561. (1 ) Quicumque vult salvus esse, ante omnia opus est ut teneat catholicam fidem : quam nisi quisque integram inviolatamque servaverit, absque dubio in aeternum peribit. (2) Fides autem catholica hæc est : ut unum Deum in Trinitate et Trinitatem in unitate veneremur; neque confundentes personas neque substantiam separantes. ( 3) Alia est enim persona Patris, alia Filii, alia Spiritus Sancti. i l4 ^4) Sed Patris, et Filii, et Spiritus Sancti una est divinitas, æqualis gloria, coæterna majestas. Qualis Pater, talis Filius, talis Spiritus Sanctus. Increatus Pater, increatus Filius, increatus Spiritus Sanctus. Immensus Pater, immensus Filius, immensus Spiritus Sanctus. Æternus Pater, æternus Filius, æternus Spiritus Sanctus. Et tamen non tres æterni, sed unus æternus. ’ Cf. D. B., 39-40. —De origine et auctoritate hujus Symboli vide Tr. de Fonlibns Revel.., n. 966. i 336 DE DEO TRINO. Sicut non tres increati, nec tres immensi, sed unus increatus, et unus immensus. Similiter omnipotens Pater, omnipotens Filius, omnipotens Spi­ ritus Sanctus. Et tamen non tres omnipotentes, sed unus omnipotens. Ita Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus Sanctus. Et tamen non tres dii, sed unus est Deus. Ita Dominus Pater, Dominus Filius, Dominus Spiritus Sanctus. Et tamen non tres domini, sed unus est Dominus. Quia sicut singillatim unamquamque personam, Deum ac Domi­ num confiteri Christiana veritate compellimur; ita tres deos aut dominos dicere catholica religione prohibemur. 5) Pater a nullo est factus, nec creatus, nec genitus. Filius a Patre solo est, non factus, nec creatus, sed genitus. Spiritus Sanctus a Patre et Filio non factus, nec creatus, nec genitus, sed procedens. 6) Unus ergo Pater, non tres Patres : unus Filius, non tres Filii : unus Spiritus Sanctus, non tres Spiritus Sancti. 7) Et in hac Trinitate nihil prius aut posterius, nihil majus aut minus; sed totae tres personae coaeternae sibi sunt et coaequales. Ita ut per omnia, sicut jam supra dictum est, et Unitas in Trini­ tate, et Trinitas in Unitate veneranda sit. Qui vult ergo salvus esse, ita de Trinitate sentiat. Conc. Lateranensis iv (œcum. xii), 1215, Decretum de errore Abbatis Joachim1. 562. Nos autem, sacro approbante Concilio, credimus et confi­ temur cum Petro Lombardo, quod una quaedam summa res est, incomprehensibilis quidem et ineffabilis, quæ veraciter est Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus; tres simul personae, ac sigillarim quælibet earumdem : et ideo in Deo'solummod'o Trinitas est, non quaternitas; quia quælibet trium personarum est illa res, videlicet substantia, essentia seu natura divina : quæ sola est universorum principium, præter quod aliud inveniri non potest : et illa res non est generans, neque genita, nec procedens, sed est Pater qui gene­ rat, et Filius qui gignitur, et Spiritus Sanctus qui procedit : ut distinctiones sint in personis, et unitas in natura. Licet igitur alius sit Pater, alius Filius/àîîus Spiritus Sanctus, non tamen aliud : sed id, quod est Pater, est Filius, et Spiritus Sanctus idem omnino ; ut secundum orthodoxam et catholicam fidem consubstantiales esse D. B., 432. In hoc decreto integram et authenticam habes expositionem mysterii SS Trinitatis. DE DEO TRINO. 337 credantur. Pater enim, ab ætemo Filium generando, suam substan­ tiam ei dedit, juxta quod ipse testatur : Pater quod dedit mihi, majus omnibus est. Ac dici non potest, quod partem substantiæ suæ illi dederit, et partem ipse sibi retinuerit : cum substantia Patris indivisibilis sit, utpote simplex omnino. Sed nec dici potest, quod Pater in Filium transtulerit suam substantiam generando, quasi sic dederit eam Filio, quod non retinuerit ipsam sibi : alioquin desiisset esse substantia. Patet ergo, quod sine ulla diminutione Filius nascendo substantiam Patris accepit : et ita Pater et Filius habent eamdem substantiam : et sic eadem res est Pater et Filius, nec non et Spiritus Sanctus ab utroque procedens. Cum vero \reritas pro fidelibus suis orat ad Patrem : Volo (inquiens) ut ipsi sint unum in nobis, sicut et nos unum sumus : hoc nomen “unum” pro fidelibus quidem accipitur, ut intelligatur unio charitatis in gratia : pro personis vero divinis, ut attendatur identitatis unitas in natura, quemadmodum alibi Veritas ait : Estote perfecti, sicut et Pater vester cælestis perfectus est, ac si diceret manifestius : Estote perfecti perfectione gratiæ, sicut Pater vester cælestis per­ fectus est perfectione naturæ, utraque videlicet suo modo : quia inter creatorem et creaturam non potest tanta similitudo notari, quin inter eos major sit dissimilitudo notanda. Si quis igitur sen­ tentiam vel doctrinam præfati Joachim in hac parte defendere vel approbare præsumpserit, tanquam hæreticus ab omnibus evitetur. Objectum, utilitas et divisio Tractatus. 563. Objectum. Postquam de Deo uno secundum essentiam egimus, jam de Deo trino secundum personas, seu de ineffabili SS. Trinitatis mysterio disserere debemus, expo­ nendo Dei vitam intimam, operationes ad intra, nempe ipsa profunda Dei, quæ nullus hominum vidit, sed FJlius nobis enarravit : quod præstare nequimus nisi lumine fidei adjuti, nec sine magna modestia et reverentia : nam “ qui scrutator est majestatis opprimetur a gloria ” 564. Utilitas dicendorum ex iis patet quæ in ipso limine Tractatus de Deo zino exposuimus, sed insuper colligitur : (a) Ex dignitate objecti : nobilius enim objectum cogni­ tionis nostræ nullum esse potest quam Deus trinus in sua vita interiori spectatus ; et, quamvis pauca de hoc mysterio * Prim., XXV, 27. 338 DE DEO TRINO. scire valeamus, melius est modicum de Deo, omnis perfec­ tionis fonte, cognoscere quam multa de rebus terrenis. Aliunde vix, sine Trinitatis notitia, intelligi possunt alii tractatus theologici : cum enim in eis agatur de communi­ catione vitee divines creaturis facta per Incarnationem, gratiam et sacramenta, quomodo hæc intelligi posset communicatio, nisi prius ipsa vita divina in suo fonte describeretur? (b) Ex necessitate hoc mysterium cognoscendi ; nam omnes tenentur, saltem necessitate prœcepti, scire ea quæ fides de Trinitate docet; nec mirum, cum beatitude nostra in con­ templatione Trinitatis consistat, juxta illud : “ Hæc est autem vita æterna, ut cognoscant te solum Deum verum, et quem misisti, Jesum Christum ” x. Sedulo igitur hujus tractatus studio incumbant ii præsertim qui alios instruere debent, haud immemores horum S. Augustini* verborum : “ Nec periculosius alicubi erratur, nec laborosius aliquid quæritur, nec fructuosius aliquid invenitur ”. (C) Ex erroribus confutandis : mysterium SS. Trinitatis, propter ejus sublimitatem, jam ab initio Ecclesiæ ab hœreticis oppugnatum, hodie etiam impugnatur ab iis omnibus qui supematurale rejiciunt, præsertim a Rationalistis, Protestantibus liberalibus et Modernistic, qui aut aperte illud rejiciunt aut ejus naturam omnino pervertunt : quorum errores detegere et refellere necesse est 565. Divisio. Methodum in hujus mysterii expositione et defensione breviter delineat S. Thomas 3. “ Erit hic modus servandus ut ea quæ in sermonibus S. Scripturœ sunt tradita, quasi principia sumantur, et sic ea quæ in sermoni­ bus prædictis occulte nobis traduntur studeamus utcumque mente capere, a laceratione infidelium defendendo, ut tamen præsumptio perfecte cognoscendi non adsit. Probanda enim sunt hujusmodi auctoritate S. Scripturæ, non autem ratione naturali ; sed tamen ostendendum est quod rationi naturali non sunt opposita, ut ab impugnatione infidelium defen­ dantur ”. 1 Joan., XVII, 3. • De Trinity L I, c. 3, P. L·, XLII, 822. 3 Contra Gentiles, 1. IV, c- I. AV- 339 DE DEO TRINO. Duo erunt capita — : in 1°, mysterium SS. Trinitatis revelatione demonstrabitur; in 11°, scholastica ejus expolitio tradetur. Prolegomena : brevis expositio mysterii. I. Doctrina revelata II. Scholastica expolitio Præparatur revelatio mysterii. i° De trinitate in unitate. 2° De divinis processionibus. 30 De divinis missionibus. Corollaria. i° De cognoscibilitate mysterii. 2° De analogiis et theoriis quibus illus­ tratur. 3° Dc consectariis inde fluentibus. Prolegomena : Brevis expositio •mysterii SS. Trinitatis. Antequam mysterium SS. Trinitatis ex revelationis fon­ tibus demonstremus, ejus notionem breviter delineare expe­ dit, explicando : i° mysterii definitionem; 2° sensum verbo­ rum quæ in definitione mysterii adhibentur. I. Definitio mysterii traditur. 566. Etymologice, vox græca τριάς, quæ jam occurrit apud 5. Theophilum Antiochenumx, et vox latina Trinitas, quam inveni­ mus apud Tertullianum2, significat, juxta 5. Isidorum*, trium unitatem; vel, juxta hodiernos philologos, et quidem multo proba­ bilius, triadem, seu ternionem, aut ternarium numerum *. 567. Quoad rem, definitio mysterii erui potest ex authen­ tica notione quam tradunt Concilia. Fides catholica, jam variis Symbolis diserte expressa, sic a C. Lateranensi IV (1215) contrahitur5 : “Firmiter credimus et simpliciter confitemur, quod unus solus est verus Deus... Pater, et Filius et Spiritus Sanctus : tres quidem personae, sed una essentia, substantia seu natura simplex omnino : Pater a nullo, Filius a Patre solo, ac Spiritus Sanctus pariter ab utroque... consubstan1 Ad Autol., II, 15, P. G., VI, 1077. * Adv. Prax., c. 2, P. L., II, 157· — 4 Petavius. De Trinit., 1. VIII, c. 9. s D. B., 428, 432. 3 Origin., 1. VII, c. 4. tiales et cocequalcs et coomnipotentes et coæterni... Credimus et confitemur cum Petro Lombardo, quod una quadam summa res est, incomprehensibilis quidem et ineffabilis, quæ veraciter est Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus, tres simul personae, ac sigilla­ rim quælibet earumdem : et ideo in Deo solummodo Trinitas est, non quaternitas : quia qualibet trium personarum est illa res, vide­ licet substantia, essentia seu natura divina ”, Quam definitionem complevit, quoad processionem Spiritus Sancti, Eugenius IV, in decreto unionis Graecorum (1439), sacro approbante C. Florentino 1 : “ Diffinimus ut hæc fidei veritas ab omnibus Christianis credatur... quod Spiritus Sanctus ex Patre et Filio aeternaliter est, et essentiam suam suumque esse subsistens habet ex Patre simul et Filio, et ex utroque aeternaliter tanquam ab uno principio et unica spiratione procedit ”. 568. Ex quibus documentis SS. Trinitas definitur : mys­ terium unius Dei in tribus personis ; seu fusius, exponendo relationes inter personas : mysterium trium personarum realiter distinctarum in una et eadem numérisé substantia, natura aut essentia, quarum prima a nulla procedit, secunda a prima procedit per veram generationem, tertia autem a pri­ ma et secunda, tanquam ab uno principio, per spirationem. Hoc mysterium igitur quatuor importat : (a) realem dis­ tinctionem inter tres divinas personas ; (b) perfectam unita­ tem natures, non solum genericam, aut specificam,sed etiam numericam, quæ dicitur consubstantialitas ; (c) processionem secundes personæ a prima per veram generationem ; (d) pro­ cessionem terties personæ a prima et secunda, tanquam ab uno principio, per spirationem. Quæ quidem omnia sunt de fide catholica, et melius intelligentur ex infra dicendis. II. Explicantur vocabula philosophica in definitione adhibita Alia ad unitatem natures, alia ad trinitatem personarum spectant. Ad quod magis perspicue declarandum, rem exponemus cum historice tum philosophice. « D. B., 691, (586). ’Th. de Régnon, Eludes de thiol.positive sur la Ste Trinité, 1892, L I, p· 113-245; J· Tixeront, Mélanges de Patrol., Paris, 1921, ch. IX ; et Hist. des Dogmes, t. II, p. 77 sq.; L. Labauche, Dieu, La Tris Ste Trinité, Paris, Bloud, 1911, p. 5-21. — DE DEO TRINO 341 i° Delineatur historia discriminis inter naturam et personam. 569. (A) In Ecclesia Occidentali, jam ineunte saeculo tertio, Tertullianus asserebat tres esse in Deo distinctas personas, unam vero et indivisam substantiam ’. — Vocabulum persona (græce πρόσω-ον), prius quidem designabat larvam {masque) quam indue­ bant histriones seu comoedi qui famosos homines repraesentabant; postea vero hoc nomen impositum est iis qui aliqua dignitate de­ corabantur, tandem iis omnibus qui natura individuali gaudentes, juridice non erant res, sed jurium capaces'1*3. Eamdem fere notio­ nem, modo tamen magis philosophico, sæc. VI°, Boetius tradidit, docens personam esse natura rationalis individuam substantiam 3. 570.(B) In Ecclesia Orientali, aliqua verborum confusio prio­ ribus saeculis praevaluit. Saepe enim voces ούσία et ύ-όστασις promiscue usurpabantur ad designandam essentiam seu naturam; aliunde πρόσωπον etymologice faciem aut larvam significabat, proindeque non videbatur satis perspicue reale discrimen inter divinas personas exprimere. Attamen jam apud Origenem et 5. Diony­ sium Alex., vox ϋπόστασις divinas personas designabat, ουσία autem naturam 4* . Sed Concilium Niccenum utrique voci eumdem sensum tribuisse videtur s. Quam occasionem arripientes Ariani, vocem ΰπο'στασιν intellexerunt de substantia, dixeruntque tres in Deo esse substantias, quarum una tantum plenitudine divinitatis gaude­ bat. Ad quem errorem vitandum, Occidentales optabant ut Græci adhiberent vocem -ρόσω-ον ad designandas divinas personas; hi autem nolebant, ne forte Sabelliani inde concluderent tres personas non esse nisi tres varios aspectus ejusdem substantiae. Tandem, suadente Athanasio6, placuit nomine ούσία designari naturam, verbo autem ύπόστασις significari personas. Postea vero discrimen inter naturam et personam expolire Patres Græci tentaverunt. (a) 5. Basilius docuit ούσία designari id quod est commune (τό κοινόν) individuis ejusdem speciei, et hypostasi quidquid est singulis individuis proprium t. Quæ quidem notio, 1 Adv. Prax., c. 12-13, ?· D, 168-170. — Idem fere, etsi non tam per­ spicue, apud S. Hippolytum, Contra Noet., 7, P. G., X, 813. * “Omne jus quo utimur, vel ad personas pertinet, vel ad res, vel ad actio­ nes”. (Digest., I, tit. V, i.) 3 Lib. de persona et duabus naturis, P. L., LXIV, 337 sq. ♦Origen., In Joan., P. G., XIV, 128; Dionys. Alex., ap S. Basilium, De Spiritu S., c. XXIX, 72, P. G., 32, 201. s D. B., 54. 6 Quod refert S. Gregor. Nazianz., P. G., XXXV, 1124-1125. 3 £pist. XXXVIII, i, 3, 4, P. G., In laudem Athanasii, XXXII, 325-329 or. XXI, 35, 1 1! i ? J À ’ i H 1 342 DE DEO TRINO. DE DEO TRINO. etsi explicitior quam ea quæ hucusque accipiebatur, incompleta tamen erat : natura enim humana, a Verbo assumpta, etsi indivi­ dua, non erat persona, (b) Quo facilius autem vitarentur errores hæreticorum qui in Christo naturam et personam confundebant, Leontius Bysantinus docuit hypostasim esse substantiam non solum individuam, sed etiam per se (καθ’ εαυτόν) existentem ‘, ideoque vere incommunicabilem. Philosophice autenyjiersonaJJefiniri potest, ad mentem Boetii et S. Thomæ : substantia singularis et completa, sui - /uris, et intellectu prœdita.^ Dicitur substantia : 1) 'singularis, non vero universalis et abs­ 571. (C) Inter Scholasticos, S. Thomas, doctrinam Boetii perfi­ ciens, traditaersonatrhesse substantiam individuam et rationalem, quæ per se existai et per se agat, ita ut sit domina sui actus et 'incommunicabilis a. ~ ' 572. 20 Philosophice declaratur discrimen inter naturam et personam 3. (A) Tres voces quæ unitatem natura in Deo exprimunt nempe essentia, natura, substantia, eamdem realitatem signi­ ficant. Hæc realitas dicitur essentia, quando respicitur ut principium quo res est id quod est; vocatur natura, quatenus esX principium intrinsecum operationis ; substantia autem, In rebus creatis substantia opponitur accidentibus; in Deo autem nulla sunt accidentia, ac proinde substantia nihil aliud est nisi essentia, vel natura, quatenus consideratur ut in se exsistens et a quolibet alio ente distincta, necnon ut principium operandi. In Deo proinde essentia, natura et substantia non differunt realiter, sed solum diversi sunt aspectus sub quibus consideratur una et eadem res; unica igitur est essentia, unica natura, unica substantia. 573. (B) Duo sunt explicanda relate ad personalita­ tem notio personae in creaturis, notio personae in Deo. (a) Notio personæ in creaturis. Nomine personae communiter intelligimus subjectum sui juris, quod sit princi­ pium elicitivum actionis et centrum ultimum attributionis. 1 Contra Nestor, et Eutych., P. G., LXXXVI, 1280-1289. Cfr. Ermoni, De Leontio Byianti.no, Paris, 1885, p. 134-144. * Sum. theol., I, q. 29, a. i, 2; Quast, disp., de Potent., a. 1-4. — Boetii definitio “individua substantia " hæc omnia quidem implicite complectebatur : his enim verbis intelligebatur non quodlibet individuum, sed individuum in sua specie completum et perfecte subsistens seu suijuris et incommunicabile. Sed id explicitius declarare expediebat. 3 D. Mercier, Ontologie, η. 148; L. Billot, De Deo uno et trino, ed. 6*, p. 430; Dubois, Le concept de personnalité in Rev. du Cl. fr., 1 Oct. 1904· J. Tixeront, op. cit., ch. IX. 343 tracta, quæ, ut talis, est potius in mente, et exinde nequit esse operationis causa et centrum; ideoque completa, non indigens uniri alteri substantiae ut plene et omnino par sit suae connatural! ope­ rationi eliciendæ : substantiae incompletae specimen habetur in ani­ ma, quæ non est nisi pars totius, completæ vero in toto homine. 2) Suifuris, seu in se et sibi et incommunicabiliter subsistens, cui ultimo referuntur et proprie adseribuntur omnes operationes quas elicit; est igitur principium quod agit et cui ultimo tribuuntur actiones. Triplicem communicabilitatem excludit, nempe univer­ salis ad inferiora, partis ad totum, assumptionis inferioris ab alio supposito superiore. 3) Intellectu prcedita, in hoc persona differt a mero supposito, cui conveniunt omnes qualitates supra descriptae, excepta tamen ratione, v. g., canis, arbor, lapis sunt supposita. Persona igitur est sui juris modo perfectiori quam suppositum, quia non solum sibi ultimo operatur ut attributionis centro, sed est domina suæ operationis per liberum arbitrium. Unde id quod naturæ addit personalitas seu subsistentia 1 est munus et functio in se subsistendi et sibi operandi : natura est id quo alterum operatur, dum persona est id quod operatur ope natu­ ræ, et consequenter proprie est et agit 23 . 574. Exinde sequitur distinctio inter naturam et perso­ nam. 1) Sola ratione inspecta, videmus quamdam esse distinctionem, saltem virtualem, inter naturam et personam. Nam natura, etiam completa, ex se non est sui juris, non est centrum attributionis et imputationis, sed est solum princi­ pium quo quis utitur ad agendum, dum persona est princi­ pium quod agit, cui proinde tribuuntur omnes actiones, ac proinde est centrum attributionis et imputationis. Ita com­ positum humanum, quod resultat ex unione corporis et animæ, potest considerari sub duplici respectu : ut principium 1 Notandum est tamen vocabulum subsistentiam aliquando opponi accidenti· 3wrettunc designare quidquid non est accidens, seu quamlibet substantiam; quo sensu dicitur quandoque a Patribus humanam Christi naturam subsistere^ quamvis persona non sit. Cf. Petav., 1. IV, c. 1-2; Newman, Arians^ Appen­ dix, noL 4, p. 432. 2 Utrum personalitas sic præcisive sumpta essentialiter consistat in aliquo negativo an in elemento positivo opportunius declarabitur in Tr. de Verbo Incarnato (cf. η. IO16-IO23). 344 DE DEO TRINO. quo cogitamus, sentimus et deambulamus, et est natura humana completa; et insuper ut ultimum operationis et attributionis centrum, id est, principium quod cogitat, sentit, deambulat, et cui uno verbo tribuuntur omnes actiones sive corporis sive animae : tunc dicitur persona. Attamen sola ratione inspecta, dubitari potest num dis­ crimen inter naturam completam et personam sit reale : experientia enim teste, ubi est una natura individua intelligens, ibi una persona invenitur; ubi vero duæ vel tres naturæ, ibi tres pariter personae humanæ. 2) Revelatione autem novimus in Deo tres esse personas et unam naturam ; in Christo autem duas esse naturas et unam personam; et exinde colligitur in creaturis discrimen esse reale inter naturam et personam. 575. ill (b) Notio personæ in Deo. 1) Deum esse perso­ nam omnes deistæ concedunt. Sed quæstio est quo sensu notio personæ Deo tribuatur. Cum Deus creaturas omnino transcendat, persona de eo prædicatur, non eodem sensu ac de creaturis, sed sensu analogico, et modo excellentiorix. Non eodem sensu ac de creaturis. Revera in creaturis cum persona multiplicatur natura, et ideo tot sunt naturæ quot sunt personæ humanæ. In Deo autem non multipli­ catur natura, licet distinguantur personæ, ideoque, quamvis sint tres divinæ personæ, non sunt tres dii seu tres naturæ divinæ. Sensu autem analogico, videlicet ad exprimendam realem distinctionem inter Patrem, Filium et Spiritum Sanctum, qui, ob actus proprios, ut infra exponetur, sunt vere tria attribu­ tionis centra 123.—Sensu excellentiori; Deus est totus substan1 Ad rem S. Thomas, 1, q. 29, a. 3 : “ Unde, cum omne illud quod est perfectionis Deo sit attribuendum, eo quod ejus essentia continet in se omnem perfectionem, conveniens est ut hoc nomen persona de Deo dicatur; non tamen eodem modo quo dicitur in creaturis, sed excellentiori modo ; sicut et alia nomina quæ creaturis a nobis imposita, Deo attribuuntur 3 S. Augustinus animadvertit Patres nomine personarum usos fuisse ad desi­ gnandum Jratrem, Filium et Spiritum Sanctum, non quia hoc verbo perfecte exprimitur divina realitas, sed quia alium modum aptiorem non inveniebant quo enuntiarent verbis quod sine verbis intelligebant. (De Trinitate* L V, n. 10; 1. \ II, n. 8-9; P· XLII, 9^, 939) · ** Non audemus dicere unam essentiam, tres substantias; sed unam essentiam vel substantiam, tres autem DE DEO TRINO. 345 tia, dum creatura suscipit accidentia; substantia divina ita perfecta est ut eadem sit numero in tribus personis, dum substantia creata multiplicatur simul ac communicatur. ; 576. 2) Quaeritur autem in quo praecise consistat realis distinctio inter divinas personas. Ecclesia hac de re nil explicite definivit; sed S. Augustinus, S. Thomas et theologi communiter, ex fontibus revelatis arguentes, hanc distinc­ tionem reponunt in relationibus originis oppositis, nempe in relationibus quibus Filius a Patre procedit et Spiritus ab utroque. Hæc enim distinctio consistere nequit in aliqua differentia perfectionis, sive substantialis, sive accidentalis, cum tres divinæ personæ eamdem habeant numerice sub­ stantiam, nec accidentia in Deo inveniantur. Aliunde reve­ latione novimus secundam personam a prima procedere per generationem, tertiam a Patre et Filio per spirationem, ut infra probabitur._ In his ergo relationibus originis oppositis reponi debet distinctio inter divinas personas (cf. n. 716). 577. 3) Ulterius quæri potest quomodo relationes originis divinas constituant personas. Relatio in humanis est modus essendi quo aliqua res ad aliam refertur. Triplex elementum requirit : subjectum, quod ad aliud refertur; terminum, ad quem subjectum refertur; fundamentum, quod est ratio seu causa cur unum ad alterum refertur. Ita in rela­ tione paternitatis, subjectum est pater generans, terminus est filius genitus, et fundamentum est generatio, quia filius a patre oritur. Relatio triplex est : stricte realis, cujus subjectum et terminus sunt res realiter existentes ac distinctæ, et fundamentum in utraque existit, independenter ab intellectu, qualis est relatio inter patrem et filium ; logica seu rationis, quæ non existit nisi in apprehensione intellectus nostri, prout est relatio inter pacem et olivam; mixta, quando ratio propter quam duo subjecta referuntur est realis ex parte unius, sed logica tantum ex parte alterius; ita, quando cognosco domum, mutationem realem hanc cognitionem adipis­ cendo passus sum, sed domus ipsa minime mutata fuit. personas; quemadmodum multi Latini ista tractantes et digni auctoritate dixe­ runt, cum alium modum aptiorem non invenirent, quo enuntiarent verbis quod sine verbis intelligebant. Revera enim cum Pater non sit Filius, et Filius non sit Pater, et Spiritus Sanctus... nec Pater sit nec Filius, tres utique sunt... Tamen cum quaeritur quid tres, magna prorsus inopia laborat eloquium. Dictum est tamen, tres personae, non ut illud diceretur, sed ne taceretur ”. I 13 14 t 11 ** * * Îia ai 346 DE DEO TRINO. Quae notio analogice tantum Deo tribuitur. In creaturis, relationes supponunt personas jam constitutas, ideoque sunt quid accidentale personis accedens. In Deo autem, in quo nihil accidentale invenitur, persona est relatio ut est res sub­ sistens. Est quidem relatio; nam est quid distinctum : tres enim personæ inter se realiter distinguuntur; atqui omnia in divinis sunt unum ubi non obviat relationis oppositio; ergo persona in Deo est relatio. — Est relatio ut res subsis­ tens. Relatio siquidem spectari potest ut respectus ad aliquid vel ut aliquid in subjecto quod refertur : priori modo non constituit personam, sed potius eam distinguit; posteriori modo, est ipsa persona divina quæ subsistit in natura divina, et est ipsa divina substantia, proindeque res maxime subsis­ tens. Persona igitur designat in recto relationem, in obliquo essentiam quacum realiter identificatur, etsi ab ea virtualiter differt. Sic, v. g., persona Patris est relatio paternitatis ut subsis­ tens, seu aliis verbis est Deus quatenus active generat Filium; item persona Filii est relatio filiationis ut subsistens, seu est Deus quatenus a Patre genitus; tandem, persona Spiritus Sancti est relatio spirationis passives ut subsistens, seu Deus quatenus spiratus tum a Patre tum a Filio. 578. Quamvis igitur tres sint in Deo personæ, non dan­ tur tres dii, prout Tritheistæ contendebant, cum unica sit divina substantia seu natura. Aliunde divinæ personæ non sunt tres respectus logice tantum distincti aut modi quibus Deus se manifestat aut quibus operatur, prout dicebant Modalistæ, sed sunt tres relationes internœ, reales et subsis­ tentes, quæ vere sunt sui juris, simulque operationis et attributionis centra. Ita etiam vitaturpragmatismus recentiorum, qui contendunt nil positivi nobis notum esse de divinis personis. Quæ quidem omnia, hic breviter exposita, melius intelligentur tum ex probatione hujus mysterii tum ex ejus scholastica expositione. CAPUT I. 347 CAPUT I. MYSTERIUM SS. TRINITATIS REVELATIONE PROBATUR. 579. Mysterium SS. Trinitatis nonnisi sub Nova Lege a Christo et in Christo plene fuit revelatum T. Via tamen huic revelationi parata est tum in Vetere Testamento, per quasdam adumbrationes, tum inter Gentiles, per vagas obscurasque theorias quibus mens ad quamdam pluralitatem in Deo agnoscendam disponebatur. De quibus proinde primum aliquid attingemus. Postea, ex doctrina Christi, agemus : I. De trinitate personarum in unitate naturae, quæ est veluti substantia hujus mysterii; II. De divinis processionibus, quibus constituuntur per­ sonæ; III. De divinis missionibus quibus divinæ personæ ad nostram sanctificationem cooperantur. In his enim tribus contrahitur SS. Trinitate. revelata doctrina de Praenotanda : via paratur revelationi hujus mysterii. Tria exponeyius : i° quomodo mysterium SS. Trinitatis adurnoratum^^rxl in Vetere Testamento ; 2° quid hac de re inveniatur in doctrina rabbinica; 30 quid in philosophia judœo-hellenica. 1 Ita communiter Patres, inter quos : Tertullianus, Adv. Praxeam, 31, P. L., II, 196; S. Gregor. Naz., Orat, theol., V, 26, P. G., XXXVI, 161; S. Basilius, Adv. Eunotn., II, 22, P. G., XXIX, 620; S. Chrysostomus, De incomprehens., horn. V, 3, P. G., XLVIII, 740; S. Hilarius, De Trinit., V, 27, P. L., X, 147; S. Gregor. M., In Ezech., II, 4, 9, p. L., LXXVI, 979. Quorum doctrinam contrahit S. Thomas, 2a 2æ, q. 174, a. 6 : “ Postmodum vero tempore gratiæ ab ipso Filio Dei revelatum est mysterium Trinitatis ”. 348 CAPUT I. — MYSTERIUM SS. TRINITATIS I. Mysterium SS. Trinitatis in Vetere Testamento adumbratum1. 580. Deus Judæis mysterium SS. Trinitatis expresse proponere noluit, juxta Patres, ne forte putarent tres deos proponi colendos : historia enim constat eos, propter natio­ nes paganas quibus circumdabantur, ad polytheismum maxime pronos fuisse. Attamen; i° tum verbis tum theopkaniis, aliquam esse pluralitatem in divinis primum obscure innuitur, secundum communem Patrum interpretationem; 2° immo quædam trinitas adumbratur in libris posterioribus ut ita via pararetur plenæ hujus mysterii revelationi. i° Quædam pluralitas in unico Deo innuitur. 581. In nonnullis V. Test, locis quædam pluralitas in Deo insinuatur, etsi plerique Judæi eam non intellexerunt. (a) Deus, antequam hominem crearet, dixit : “ Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram item quando jam in eo erat ut expelleret protoparentes ex para­ diso, ait : “ Ecce Adam quasi unus ex nobis ’(f) tandem post ædificationem turris Babel, Deus ita loquitur : “ Venite igitur, descendamus et confundamus ibi linguam eorum Atqui, licet stricte loquendo, illud plurale in lingua hebraica adhiberi possit ab unica persona, vel majestatis causa, vel ad intensitatem exprimendam, melius tamen, juxta multos Patres, explicatur si de facto adm’ttantur plures in Deo per­ sons, præsertim ubi dicitur unus ex nobis 5. Ad rem 5. Augustinus* : “ Neque enim frustra non est dictum, Faciamus hominem ad imaginem tuam, tanquam Pater Filio loque­ retur; aut ad imaginem meam; sed dictum est ad imaginem nos­ tram : quod ex persona ipsius Trinitatis rectissime accipitur”. ’ J. Lebreton, Lu origines du dogme de la Trinité, p. 89-125; L. Labauche, op. cil., p. 24-36. 3 t, 26· — 3 Gen., III. 22. — ♦ Gen., XI, 7. ita declarat P. Lagrange, Rev. il (Dieu) qu’il y a en lui plénitude d’être teîTe qu’il peut délibéreravec lui-meme mme plusieurs personnes délibèrent entre elles. Le mystère de la Trinité n’est pas expressément indiqué, mais il donne la meilleure explication de cette tournure”. 6 Contra serm. Anan., 16, P. L., XLII, 695. Alia Patrum testimonia vide ap. Petav., lib. Il, c. 7, n. 4-9. REVELATIONE PROBATUR. 349 Nec dici potest hic Deum alloqui Angelos; nam nulla neque prae­ cessit neque sequitur Angolorum mentio. Aliunde, ut notat Augustinus *, homo ad imaginem Dei, non angelorum factus est. 582. (b) In libro Numerorunffinvenitur formula benedicÿonis, quam sacerdotes super populum recitabant, et in qua ter repetitur nomen Yahweh; atqui Patres non pauci in hoc viderunt aliquam adumbrationem mysterii Trinitatis, præsertim cum tria dona, quæ per hanc benedictionem impertiuntur, scilicet custodia, misericordia et pax optime approprientur tribus divinis personis. (c) Eodem sensu Patres nonnulli intellexerunt visionem apud Isaiam 3 relatam, in qua scilicet Deus trina appellatione “ Sanctus, Sanctus, Sanctus ” a Seraphim salutatur, et auditur vox Domini dicentis : “ quem mittam, et quis ibit nobisl” Unde S. Ambro­ sius' scribit : “Quid sibi vult sub uno nomine sanctitatis trina repetitio? Si trina repetitio, cur una laudatio? Si una laudatio, cur trina repetitio? Trina repetitio, cur, nisi quia Pater, et Filius et Spiritus Sanctus sanctitate unum sunt? Non dixit semel, ne Filium sequestraret; non bis, ne Spiritum præteriret; non quater, ne crea­ turas conjungeret ”. 583. (d) Aliud argumentum desumitur ex theophaniis in Scrip­ tura relatis. Sic Yahweh dicitur apparuisse Abrahæ in valle Mambre 5 ; “apparuit ei Dominus”, statimque additur : “ cumque elevasset oculos, apparuerunt ei tres viri stantes prope eum; quos cum vidisset, cucurrit in occursum eorum de ostio tabernaculi, et adoravit in terram ” (1-2). Jamvero quidam Patres, præsertim S. Augustinus et 5. Ambrosius 6, hoc intelligunt de manifestatione Trinitatis : cui interpretationi favet Breviarium romanum, dum, post relatam hanc apparitionem, dicit : “ tres vidit, et unum adoravit ” 7. (e) Sed insuper frequenter in Scriptura commemoratur Angelus Domini (ΜαΓαΙί), qui variis sensibilibus signis manifestatur, scilicet forma humana, flamma ignis, sensibili voce etc., et seipsum Deum esse declarat : “ Ego sum Deus Bethel... Ego sum qui sum... Deus ÇJ7Z> 1 u —J, 3θ·— 3 Joan,* XV, 26. REVELATIONE PROBATUR. 363 niana, et Copticis; nunquam ab ullo Orientali Patre adhibitus est, nec certum ejus vestigium in latina Ecclesia ante sæc. V invenitur; atqui constans hoc et unanime silentium, tempore quo controversiæ de Trinitate agitabantur, evidenter ostendit hunc versum fuisse penitus ignotum; valde probabiliter illud comma, quod nunc in textu legitur, erat solummodo explicatio marginalis vers. 8, quæ postea in ipsum textum irrepsit. (B) Authentice patroni dicunt : Illud comma semper exstitit in versione latina, quæ antiquitate græcos codices superat; nam in plerisque latinis codicibus reperitur, a multis Patribus commemo­ ratur, Tertulliano, Cypriano, Augustino, Eugenio et 450 Episcopis, qui in professione fidei regi Ariano Hunnerico oblata (a. 484) idem citant et explicant, allegatur a C. Lateran. IV (1215) 1 et a plerisque scriptoribus usurpatur. Omissio versus in græcis codi­ cibus facile explicatur quia versus 7 et 8 sunt homoioteleuti, id est eodem modo terminantur, ita ut scriptores a fine versus 7 ad initium v. 9 facile transilierint. Aliunde a Tridentino jubemur libros sacros “ integros cum omnibus suis partibus, prout in Ecclesia catholica legi consueverunt et in vetere vulgata editione latina habentur, pro sacris et canonicis suscipere ”. Hodierni tamen theologi, cum Comely, Pesch aliisque, fatentur a Tridentino nil hac de re decisum fuisse, quia Concilium de iis partibus agebtxt quæ a Protestantibus tunc rejiciebantur. 607. Conclusio. Attamen 5. Officium de authenticate hujus textus interrogatum : “ Utrum tuto negari, aut saltem in dubium revocari possit esse authenticum textum S. Joannis in epistola prima cap. V, vers. 7', qiiod sic* se habet : Quoniam tres sunt... ”, feria IV, die 13 Januarii 1897, respondendum mandavit : Negative ”. — Quod quidem decretum a Catholicis debita cum reverentia atque obedientia accipiendum est. Non exinde tamen prohibetur ne docti inter Catholicos te historica genuinitate adhuc inquirant, dummodo parati sint Ecclesiæ decisionibus obedire 2 1 D. B.,431. . 3 Confirmatur declaratione S. Officii, ab initio privatim data er 2 jun. 1927 publici juris facta, quod “ minime impedire voluit quominus Scriptores catholici rem plenius investigarent atque... in sententiam genuinitati contrariam inclina­ rent, modo profiterentur se paratos esse stare judicio Ecclesiæ ”. (Enchiridion biblicum, n. 121 et E. A., L XLVI, p. 307). Ad quæstionem critice expen­ dendam, cf. Wiseman, Essays, Two letters on I John, V, 7 ; Franzelin, th. 4 ; Le Hir, Etudes bibliques, Les trois témoins célestes; Forster *, A new plea for the authenticity of the text; Bisping, Exeget. Handbuch, Munster 1871, VIII, p. 365 sq. ; Schanz, Aberle's Einleitung, Freiburg 1877, p. 124 sq. ; J. P. Martin, Introd, a la critique textuelle, t. 5; Comely, Introd., HI. n. 231 sq. ; K. Kunstle, Das comma Joan., Freiburg, 1905; L. Billot, of. cit., p. 472-479; L. Janssens, p. 136-168. av-x. -.î.vïw ■i 364 CAPUT I. - MYSTERIUM SS. TRINITATIS II. Testimonia in quibus de personis singulatim sumptis agitur. i° De Deo Patre. 6o8. Pauca tantum de prima persona attingimus, tum quia omnes qui Scripturae auctoritatem accipiunt admittunt Patrem esse personam divinam, tum quia testimonia quibus ostenditur Filium esse a Patre distinctum eique aequalem eo ipso divinitatem primae personæ supponunt. Animadvertere sufficiat Deum, in N. Testamento, patrem vocari non tantum sensu metaphorico quoad creaturas, sed sensu proprio quatenus vere Filium sibi coæqualem generat. Ita, apud S. Paulum legitur : “ Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi... Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui est benedictus in saecula... Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi”1. Apud S. Joannem asseritur Verbum esse apud Deum 2, Christum esse Patris unigenitum Filium 3, et in toto capite XVII Christus Patrem tanquam Deum saepius invocat. 2° De Deo Filio seu Verbo. 609. (A) In synopticis Evangeliis, Christus (seu Ver­ bum incarnatum) describitur non tantum ut distinctus a Patre, sed etiam eidem œqualis, præsertim si varii textus conferuntur. Siquidem depingitur tanquam regni spiritualis supremus legislator, propria auctoritate leges condens 4, thaumaturgus propria virtute miracula patrans 5, Filius Dei vivi sensu prorsus diverso ac homines 6 ; peccata remittit, et qui­ dem nomine proprio, sicut Deus ipse 7 ; homines judicaturus est tanquam supremam potestatem in eos exercens. Pari­ ter solus, inter omnes creaturas, perfecte Patrem novit sicut et Pater ipsum novit : “ Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Et nemo novit Filium nisi Pater; neque Patrem quis * II Cor., I, 3; XI, 31; Ephes., I, 3. — »Joan., I, I. — 3 Joan., I, 16. 4 Matth., V, 21-22; 27-29; 31-32; 43.44; Lue., VI, 20-36. s Maith., VIII, 1-5, 7; IX, 28; Marc., N, 41; Luc., VI, 19; VII, 14, etc. 6 Matt., VI, 32; VII, 11 ; X, 33; XIV, 33; Marc., VIII, 38; Luc., XXII, 29; XXIV, 49; sed præcipue Matth., XVI, 13-17; XXVI, 63; Marc., 61-62. 7 Matth., IX, 2-8; Marc., II, 5-12; Luc., V, 20-26; VII, 36-50. REVELATIONE PROBATUR. 365 novit, nisi Filius et cui voluerit Filius revelare”1. Hæc enim mutua et perfecta Patris et Filii cognitio supponit amborum æqualitatem. — Hujusmodi testimonia multaque alia fuse exponentur ubi de divinitate Christi in Tr. de Verbo Incarnato. 610. (B) Apostoli, post acceptum Spiritum Sanctum in die Pentecostes, non solum divinam Christi missionem, sed ejus divinitatem manifeste prædicant. Ita, inter alios, S. Paulus, et quidem multoties. 1) In ep. ad Romanos, non solum vocat Christum proprium Dei Filium23 , sed etiam Deum : “ Quorum patres, et ex quibus est Christus secun­ dum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in æter- cum Patre similitudinem, aeternitatem, potentiam creatricem : “ Qui est imago Dei invisibilis, primogenitus omnis creaturae ; quoniam in ipso condita sunt universa in caelis et in terra, visibilia et invisibilia, sive throni, sive dominationes... omnia per ipsum et in ipso creata sunt, et ipse est ante omnes, et omnia in ipso constant ” 4. Quæ quidem attributa soli Deo competunt. 3) In ep. ad Philippenses, æqualitatem Christi cum Patre aperte declarat, et exinde infert divinos honores ipsi deberi : “ Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbi­ tratus est esse se aequalem Deo... Propter quod et Deus exaltavit illum, et donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur cælestium, terrestrium et infernorum ” 5. 1 Matth., XI, 27; cfr. Luc., X, 22. — Hunc textum esse genuinum tum ex Patribus qui eum allegant, tum ex variis codicibus ostendit J. Lebretoû, op. Ρ· 545*552. — * Rom., VIII, 32. 3 Rom., IX, 5. — Unitarii et Rationaliste contendunt hæc verba pon de Christo, sed de Deo Patre praedicari, ac proinde punctum ponendum esse ante pronomen qui; sed hoc repugnat auctoritati Codicum, cum inter 250 Codices quatuor tantum interpungant aliter ac in Vulgata, auctoritati versionutn anti­ quarum quæ eumdem sensum exhibent ac Vulgata; regulis grammatica, cum pronomen qui referendum sit ad nomen proxime praecedens ; tandem contextui, cum nihil indicet inopinatam sermonis mutationem. Cfr. Corluy, Spicileg., L II, p. 24 sq.; Sanday-Headlam *, Romans, p. 233-238; A. Durand, La divinité de J.-C. dans St Paul, in Rev. biblique, 1903, p. 550-570; Prat, Thiol, de S. Paul, II, 149. Coloss., i, 13-20. Cfr. Lightfoot, * Colossians, p. 139-158 Prat, La Thiol, de S. Paul, L I, p. 398-403; Lebreton, op. cit. p. 301. s Philit).. II, 5-II. Quem textum fusius declarabimus in Tr. de Verbo 366 CAPUT I. - MYSTERIUM SS. TRINITATIS 611. (C) In Evangelio Joannis res tam aperte declaratur ut Rationalistæ ipsi id fateri debuerint, et vim argumenti eludere conati sint, hoc Evangelium auctori cuidam secundi sæculi, contra criticae leges, tribuendo. (a) In prologo Evangelii hæc scribit : “ In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Ver­ bum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt ; et sine ipso factum est nihil quod factum est; in ipso vita erat, et vita erat lux hominum...” x. Ibi clare exhibetur: i) distinctio Verbi a Patre, nam dicitur “ Ver­ bum erat apud Deum ” ; nemo enim recte dicitur esse apud semetipsum; aliunde illud vocabulum paulo infra (18) his verbis declaratur : “ unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse enarravit”; ex quibus evidenter colligitur Verbum a Patre realiter distingui, cum inter Patrem et Filium, inter sinum Patris et Illum qui in sinu Patris est, realem dis­ tinctionem admittere necessarium sit. H 2) Perfecta œqualitas cum Patre ; nam Verbum vocatur Deus; “ Et Deus erat Verbum ” ; in quo inciso sine dubio Verbum (δ λόγος) est subjectum, et Deus prœdicatum, ut constat tum ex connexione sermonis, tum ex articulo δ qui Verbum praecedit; aliunde vox Deus suam propriam retinet significationem, ut patet ex parallelismo : “ Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum ”, cujus sensus est : Ver­ bum non minus Deus est ac ille apud quem fuit a principio. > Ejus aternitas pariter asseritur : “ In principio erat Verbum nonnulli Patres et theologi hæc verba eodem modo accipiunt ac si diceretur “iw ceternitate”, suamque interpretationem firmant loco parallelo3 ubi dicitur : “ annuntiamus vobis vitam ce ternam, quæ erat apud Patrem alii eadem intelligunt de initio temporis seu creationis, ita ut sensus sit : quando nondum aliquid factum erat, jam erat Verbum; directe igitur asseritur Verbum exstitisse ante Incarnato. — De doctrina S. Pauli circa divinitatem Christi, ideoque Verbi, cf. Prat, Thiol. de S. Paul, 6e éd., L II, p. 137 sq.; E. Lebreton, op. cit>, P· 352-388; E· Levesque, Comment S. Paul prouve la divinité de J*-C.t 1918. 'Joan., I, 1-5. Hoc argumentum egregie tractarunt S. Augustinus, tr. Z, in Joan. ; S. Thomas, Comment, inJoan., cap. I ; Maldonat, in h. 1. ; Corluy I, 138 sq.; Patrizzi, de Evangeliis, 1. III, dis. 8; Th. Calmes, Evangile selon StJean, 1904, p. 81-144; J. Lebreton, op. cil., p. 447-463. REVELATIONE PROBATUR. 367 creationis tempus, et indirecte a tota æternitate, cum Scriptura hoc modo loquendi utatur ad æternitatem designandam '. “Quod a principio est, ait Théophylactes, ejus nullum omnino tempus inven­ tum est quando non erat Insuper eidem ascribitur vix creatrix : “ omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil quod factum est", quasi Joannes voluerit haereticorum exceptiones rejicere, ac dicere nihil omnino, nullaque excepta re, factum fuisse quod sine ipso factum fuerit 2 Ei tribuitur origo vitæ tam naturalis quam supernatu­ ralis : “ in ipso vita erat" ; quæ quidem verba alibi 3 ab ipso Christo sic declarantur : “ Sicut Pater habet vitam in semetipso, sic dedit et Filio habere vitam in semetipso ” ; seu aliis verbis, Verbum est ipsa vita subsistens, et auctor vitæ æque ac Pater. Quod non solum de vita naturali praedicatur, sed etiam de supernatural^ nam additur : “ et vita erat lux hominum " ; siquidem Verbum erat “ lux vera, quæ illu­ minat omnem hominem venientem in hunc mundum ” (9), ea revelans quæ ratio humana attingere nequit, præsertim secreta Dei ; “ Deum nemo vidit unquam ; unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse enarravit ” 4. Ipse est pariter nostræ justificationis auctor, cum per eum efficiamur filii Dei adoptivi : “ Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri ” 5. Porro hæc omnia soli Deo conyeniunt ; ergo Verbum est vere Deus vereque Patri æquale. 612. (b) Eamdem aequalitatem per totum Evangelium Joannes affirmat. Christus omnia quidem accepit a Patre, sed eo ipso omnia agit quæ Pater operatur : “ Pater diligit Filium; et omnia dedit in manu ejus...6 Quaecumque enim ille fecerit, hæc et Filius similiter facit ” 7. Ita, sicut Pater, potestate gaudet suscitandi mortuos, et homines judicandi : ’ Cf. Joan., XVII, 7 ; Ephes., I, 4; Col., I, 17; Eccli., XXIV, 14. ’ Frustra objicitur propositionem per (διά) causam instrumentaient, non effi­ cientem designare; sæpe enim hæc particula causam efficientem principalem significat, v. g. : “ Fidelis Deus, per quem vocati estis in societatem Filii ejus ”. / Cor., I, 9; cf. II Cor., I, i ; Gaiat., I, I ; Rom., XI, 36, etc. 4 Joan., I, 18. —Cfr. Joan., III. 11-13; VI, 46; VIII, 23, 38 ; XVI, 30. 5Joan., I, 12. — 6 Joan.. III. "ϊί. '1 368 CAPUT I. — MYSTERIUM SS. TRINITATIS “Sicut enim Pater suscitat mortuos et vivificat, sic et Filius quos vult vivificat. Neque enim Pater judicat quemquam; sed omne judicium dedit Filio” x. Nec mirum; nam ejus­ dem naturae est ac Pater : “ Ego et Pater unum sumus”12*. — Nec dicatur postea Christum sua verba emollivisse, citando textum Scripturae, in quo etiam homines dicuntur dii; hoc enim, inspecto contextu, est argumentum a minori ad majus, quasi diceret : si homines, quibus Deus locutus est, possunt aliquo sensu vocari filii Dei, nonne a fortiori vocari possum Filius Dei, et quidem in sensu proprio? Nam, addit : “si non facio opera Patris mei, nolite credere mihi; si autem facio, operibus credite, ut cognoscatis et credatis, quia Pater in me est et ego in Patre ”3; quæ quidem verba important Christum vere Filium Dei esse, æqualem Patri, cum faciat ipsa opera Patris, et in Patre seu in sinu Patris habitet, ex dictis supra. Quod et Christus in ultima Coena his verbis confirmat : “ Qui videt me, videt et Patrem... Non creditis quia ego in Patre et Pater in me est... Alioquin propter opera ipsa credite ” 4. Nulli igitur bonæ fidei dubium esse potest Christum seu Filium Dei, secundum Joannem, esse simul a Patre distinctum eique æqualem. 3° Testimonia de Spiritu Sancto. 613. (A) In synopticis, etsi Spiritus Sanctus minus fre­ quenter commemoretur quam Filius Dei (quia non incar­ natus), manifestatur tamen etiam ut distinctus a Patre et Filio, eisque coaequalis, cum ei tribuantur divina opera, præsertim prophetia et sanctificatio animarum. Ita Joannes Baptista, Elizabeth et Zacharias dicuntur Spiritu Sancto repleti 5; Simeon propheticum responsum acceperat a Spiritu Sancto, et venit in Spiritu in templum 6. Joannes Baptista annuntiat excellentius baptisma in Spiritu Sancto confe­ rendum 7. Christus a Spiritu agitur in desertum, posteaque in Galilæam8. Declarat verbum contra Filium hominis 1 Joan., V, 21-22 ; cfr. 25-30. 'Joan., X, 30. — 3 Ibid., 37-38. — 'Joan., XIV, 9, 10, 12. 5 Luc., I, 15, 41, 67. — e Luc., I, 26-27. i Matt., Ill, Il ; Marc., I, 8; Luc., Ill, 16. 1 Matt., IV, I ; Marc., I, 12; Luc., IV, 1, 14. : .·/ · ■ z* a-.· REVELATIONE probatur. 369 remitti posse, minime vero blasphemiam contra Spiritum Sanctum 1 ; et exinde Patres quarti sæculi inferunt Spiritum esse vere Deum. Annuntiat Spiritum Sanctum discipulis auxilium praestiturum, quando ad praesides et ad reges ducentur propter nomen Christi. 614. (B) Apostoli frequenter etiam commemorant Spi­ ritum Sanctum, Spiritum Domini, Spiritum Jesu, qui effun­ ditur super omnem carnem, præsertim super justos, ut hi prophetare valeant; qui homines sanctificat eosque replet sapientia, fide et gaudio; qui olim futura praedixit per os prophetarum; qui nunc inspirat discipulos, novos apostolos seligit, eosque regit ac dirigit, et episcopos constituit atque juvat in regenda Ecclesia 2 Hunc autem Spiritum non esse merum Dei attributum, sed personam vere distinctam ac divinam, constat non solum ex superius dictis, sed etiam ex Apostolorum dictis et scriptis. (A) Distincta personalitas ex eis locis apparet ubi Spiri­ tui ascribuntur proprietates et operationes quæ non merum attributum sed verum suppositum arguunt. Siquidem ipsi tribuitur intellectus : “ Spiritus enim omnia scrutatur, etiam profunda Dei ” 3; eidem voluntas et operatio assignatur : “ Hæc omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult" 4; ei pariter speciales tribuuntur opera­ tiones : ... “ Dixit illis Spiritus S. : Segregate mihi Saulum et Barnabam ” 5... “ In quo vos Spiritus S. posuit episcopos regere Ecclesiam Dei ” 6. B) Spiritus S. est vere Deus, ac proinde Patri et Filio æqualis; nam : (a) vocatur Deus; siquidem S. Petrus diserte asserit mentiri Spiritui Sancto idem esse ac mentiri Deo : “ Anania, cur tentavit Satanas cor tuum mentiri te Spiri­ tui S.?... Non es mentitus hominibus,sed Deo ”7. (b) Ipsi tribuitur omniscientia circa res divinas : “ Spiritus omnia ’ Matt., XII, 31-32; Marc. Ill, 28-30; Luc., XII, 10. ’Act. II, 4, 17.18, 38; IV, 8-31; V, 3; VI, 3, 5, 10; VIII, 39; XIII, 2-4; XVI, 6-7; XX, 22, 23, 28, etc. — 3 I Cor., II. 10. * I Cor., XII, II. — 5 Act., XIII, 2. e Act., XX, 28; cf. Act., XIX, 2; Rom., VIII, 26, etc. — 1 Act., N, 3-4. II ■ 370 CAPUT I. — MYSTERIUM SS. TRINITATIS scrutatur (id est, perfecte comprehendit), etiam profunda Dei ” (C) Eidem assignatur opus regenerationis, justifica­ tionis et sanctificationis, quod Deo proprium est, utpotevera deificatio : “ Abluti estis, justificati estis in nomine D. N. Jesu Christi, et in Spiritu Dei nostri" 2. (d) Eidem debetur cultus latria; siquidem, ex S. Paulo 3, corpora nostra tem­ plum sunt Spiritus S. : “ An nescitis quoniam membra vestra templum sunt Spiritus S. qui in vobis est?”; atqui templum soli Deo ædificatur; ergo Spiritus S. est Deus : quæ quidem conclusio ab ipso S. Paulo deducitur, quando post verba citata addit : “ glorificate et portate Deum in corpore vestro (e) Ei pariter ascribitur futurorum prœdictio, quæ soli Deo competit : “ Spiritu S. inspirati locuti sunt sancti Dei homines ” 4... “ Oportet impleri Scripturam, quam prædixit Spiritus S. per os David ” 5. (f) Ei tandem tribuuntur varia charismata, omniaque dona vuraculosa quæ primis Christianis concedebantur : “ Divisiones gratiarum sunt, idem autem Spiritus... Alii quidem per Spiritum datur sermo sapientiae, alii sermo scientiæ... alii gratia sani­ tatum in eodem Spiritu ; alii operatio virtutum, alii prophe­ tia... Hæc autem omnia operatur unus, atque idem Spiri­ tus ” 6. Ergo Spiritus S. est vere Deus. 615. Apud S. Joannem, H de Spiritu Sancto clare pari­ ter, etsi minus diserte quam de Filio, agitur. In primis capitibus jam Spiritus Dei commemoratur, v. g., occasione baptismi Christi et baptismi christiani : “ Super quem vide­ ris Spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu Sancto Ί... Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, non potest introire in regnum Dei ” ». Sed, in sermone ad discipulos in ultima Ccena, explicite annuntiatur Spiritus Sanctus, tanquam alius a Patre et Filio, eisque tamen cequalis, et cum eis ad sanctificationem anima­ rum cooperans : “ Et ego rogabo Patrem, et alium Parachtum dabit vobis, ut maneat vobiscum in æternum, Spiritum * / Cor., II, io. — ’ I Cor., VI, 11. — 3 / Cor., VI, 19. — * II peir., I, 21. s Act., I, 16; ci. Ad., IV, 25; Ad., XX, 20-23. REVELATIONE PROBATUR 371 veritatis, quem mundus non potest accipere... Paraclitus autem Spiritus Sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quaecumque dixero vobis” l. Quod jam supra declaravimus n. 605. 616. Conclusio. Inspectis igitur inspiratis libris N. Tes­ tamenti, clare apparet revelationem a Christo allatam de vita Dei interiore ad hoc contrahi, nempe unum esse Deum, sed tres terminos distinctos quos personas vocamus, nempe Patrem, qui ab aeterno unigenitum Filium generat, Filium seu Verbum a Patre genitum, et Spiritum Sanctum qui ab utroque procedit; tres autem personas esse perfecte œquales in natura. Quæ quidem doctrina omnino differt a vagis falsisque conceptibus Stoicorum, de λόγω et Spiritu qui ad panlheismum ducunt; a neo-platonismo, cujus λόγος est creatura ceteris perfectior; et a Philonismo, juxta quem λόγος est vel creatura inferior vel merum Dei attributum. Doctrina igitur Christi non a græcis philosophis mutuata fuit, sed nova et lucida manifestatio veritatis jam in Vetere Testamento adumbratæ. § II. Traditione mysterium SS. Trinitatis INVICTE PROBATUR. 617. Contra Unitarios, Liberales et Modernistas conten­ dimus Ecclesiam ab initio explicite credidisse et prædicasse mysterium SS. Trinitatis, non quidem modo scientifico, utendo verbis natures,personœ et trinitatis, sed modo simplici et concreto, docendo unum esse Deum, sed simul Deum esse Patrem, ejusque Filium Jesum Christum, ab Eo distinctum, esse vere Deum, pariterque Spiritum Sanctum, ab utroque distinctum, esse Deum. Cum autem divinitas Filii in C. Nicœno (325), et divinitas Spiritus S. in C. Constantinop. (381) sollemniter definita fuerit, concedunt adversarii jam ab illo tempore fidem in tres divinas personas universalem evasisse; postea vero dogma expolitum est accuratiori notione naturæ et personæ. Tria itaque tempora distin­ guemus : i°ante-niccena; 2° post-nicœna usque ad sæc, VIum; 30 a sæc. λ7!0 ad sæc. XXura. * Joan., XIV, 16, 17, 26; cfr. XV, 26; XVI, 7-15. 372 CAPUT I.— MYSTERIUM SS. TRINITATIS In prima œtate, modo simplici et concreto, explicite tamen, mysterium enuntiatur : Unus est Deus, sed tres sunt in Deo termini distincti, Pater, Filius seu Verbum et Spiritus Sanc­ tus. — Quidam Patres mysterium philosophice declarare incipiunt, sed non omnino accurate. In secunda estate, ab Ecclesia definitur consubstantialitas Verbi contra Arianos et consubstantialitas Spiritus Sancti contra Macedonianos, et ita dogma perfectæ aequalitatis trium personarum lucidius declaratur. In tertia aetate, expoliuntur notiones natures et persona, ct ita dogma philosophice simul et accurate definitur. I. Testimonia ante-Nicæna. 618. Hic sedulo distinguendum est inter documenta quæ ipsam Ecclesies fidem referunt, et ea quæ simul cum fide philosophicas theorias miscent. In prioribus, fides modo simplici, plus minusve distincte, recte tamen exponitur. In posterioribus, substantia quidem mysterii recte declaratur, sed aliquando accidentales inveniuntur errores in modo mysterium conciliandi cum philosophicis doctrinis. Nec mi­ rum; tunc enim sensus verborum natures et personos non erat clare definitus; praeterea, cum difficile admodum sit conciliare unitatem naturae cum personarum trinitate, qui­ dam inter Patres, ad trinitatem distinctius affirmandam, subordinationem quamdam Filii et Spiritus Sancti insi­ nuare videntur; alii vero, ad unitatem securius tuendam, distinctionem personarum nimis attenuare videntur. i° Praxi Ecclesiae mysterium SS. Trinitatis probatur. Quæ praxis invenitur in modo baptizandi, symbolis et doxologiis. 619. H (A) In modo baptismum conferendi. Ecclesia, mandatis Christi obediens, docuit et baptizavit, fidem in Trinitatem profitendo et a catechumenis exigendo. (a) Baptismus enim conferebatur trina immersione aut ablutione, ad designandas tres divinas personas. legitur enim in Didache1 ; “ De baptismo autem, sic baptizate · * Did., VII, 1-3, ed. Funk’, t. I, p. 16. REVELATIONE PROBATUR. 373 hæc omnia postquam antea dixistis, baptizate in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti in aqua viva... Effunde in caput ter aquam in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. ” Pariter Tertullianus ‘ : “ Non semel, sed ter, ad singula nomina, in personas singulas tingi­ mur ”. S. Basilius vero declarat hunc ritum non ex Scriptura sed ex antiqua traditione originem ducere’ : “Ter immergi hominem... ex qua scriptura habemus? Nonne a tacita secretaque traditione? ” Idem constat ex antiquissimis canonibus et constitutionibus λ (b) Conferebatur sub invocatione trium divinarum perso­ narum, ut constat ex testimoniis permultis. 5. Justinus testatur Christianos ablui non solum in nomine Patris, “ sed et in nomine Jesu Christi sub Pontio Pilato crucifixi, et in nomine Spiritus Sancti, qui per prophetas omnia ad Jesum spectantia praenuntiavit ” Firmilianus Casar, pariter asserit baptizatum gratiam consequi “ invocata trinitate nominum Patris et Filii et Spiritus Sancti ”s. Idem constat ex omnibus ordi­ nibus baptismi, etiam antiquissimis 6. (C) Catechumeni, ante baptismum, professionem tere debebant in mysterium SS. Trinitatis. emit­ Ab eis siquidem postulabatur : “ Credis in Deum Patrem omni­ potentem?... Credis in Jesum Christum Filium Deit... Credis in Spiritum Sanctum ParaclitumV'... Baptizandi autem respon­ debant : Credo t. Porro ex his omnibus constat fidem in Trinitatem tam necessariam existimatam esse, ut nullus, absque hujus pro­ fessione, in Ecclesiam reciperetur. Aliunde hæc fides ita exprimebatur ut simul unitatem Dei et trinitatem termino­ rum seu personarum in Deo involveret. Ergo ab initio Ecclesia vere et explicite docuit mysterium SS. Trinitatis. 620. (B) In variis Symbolis. Jam saeculo secundo commemoratur quædam regula fidei, ab apostolis eorumque discipulis accepta, quam christiani profiteri debebant per universum orbem8. Jam vero hæc primario complectebatur, 1 Adv. Prox.. c. 26, P. L.. II, 190. * De Spiritu Sancto. c. XXVII, 66, P. G.. XXXII, 187. 3 Cfr. P. de Puniet, in Diet. d'Archiol. (Cabrol). voce Baptême, t. II, 251-346. — * Apol.. I, 61, P. G.. VI, 422. 5 Inter epist S. Cypriani, ep. 75, ed. Hartel, p. 818. 6 Quos vide ap. P. de Puniet, Le. — 7 Ibidem, 261-262. * De qua S. Irenæus, Cont. hares.. 1. I, c. 9, 4 (P. G.. VII, 546) scribit : ‘ Sic autem et qui regulam veritatis immobilem apud se habet, quam per bap- ■ 374 CAPUT I.- MYSTERIUM SS. TRINITATIS teste Irenœo », fidem in Trinitatem, nempe “ in unum Deum, Patrem omnipotentem, qui fecit cælum et terram, et mare, et omnia quæ in eis sunt; et in unum Jesum Christum Filium Dei, incarnatum pro nostra salute; et in Spiritum Sanctum, qui per prophetas prædicavit dispositiones Dei ”, Eamdem regulam fidei Tertullianus commemorat, “ quam Ecclesia ab Apostolis, Apostoli a Christo, Christus a Deo tradidit ”, quæ est veluti tessera qua signantur fideles. Hujus autem summa hæc est : “Unum Deum novit, creatorem universitatis, et Christum Jesum ex virgine Maria Filium Dei creatoris... eam aqua signat, Sancto Spiritu vestit, eucharistia pascitn — Jamvero hujusmodi regula, paulatim ampliata ad nascentes hæreses efficacius 'expu­ gnandas, vocata est symbolum fidei, symbolum apostolorum, quippe quæ fidem ab apostolis traditam authentice exponeret atque inter­ pretaretur. 1 Hæc autem nihil aliud est nisi explicita fidei professio in unitatem Dei et divinarum personarum trinitatem, ut constat ex variis formis hujus symboli apud diversas ecclesias. Omnes enim fidem profitentur in Deum Patrem omnipoten­ tem, — et in Jesum Christum, Filium ejus unicum, Domi­ num nostrum, — et in Spiritum Sanctum qui locutus est per prophetas. Ita manifeste distinguuntur persona, simulque earum aqualitas asseritur, tum quia sunt æque objectum ejusdem fidei, tum quia de singulis prædicantur quædam divina attributa. Quod præsertim illustratur egregia fidei professione quam circa 265 expolivit S. Gregorius Thaumaturgus * : “ Unus Deus Pater Verbi viventis, sapientiæ subsistentis, et virtutis suæ et figuræ : perfectus perfecti genitor, Pater Filii unigeniti. Unus Dominus, solus ex solo, figura et imago deitatis, Verbum perpetrans (seu efficax), Sapientia comprehendens omnia, qua tota creatura fieri potuit... Unus Spiritus Sanctus, ex Deo substantiam habens, et qui per Filium apparuit : imago Filii perfecti perfecta, viventium causa, sanctitas sanctificationis præstatrix... Trinitas perfecta, majestate et sempiternitate et regno minime dividitur, neque aba­ lienatur. Igitur neque factum quid aut serviens in Trinitate, tismum accepit”. — Cfr. A. Hahn*, Bibliothck der Symbole ttnd Glattbensregeln der alien Kirche*, Breslau, 1S97; H. B. Swete’, The Apostles' Creed, Cambridge, 1899; Vacant, D. T. C., t. I, 1673-1680; Vacandard, Les ori­ gines dit Symbole des Apôtres, in opere Etudes de critique, 1905, et Rev. des Q- hist., Janvier 190S; D. A., t. I, 272-283. I ·· REVELATIONE PROBATUR. 375 neque superinductum, tanquam antehac quidem non subsistens, postea vero superingressum. Neque ita defuit unquam Filius Patri; neque Filio Spiritus Sanctus : sed invertibilis et immutabi­ lis eadem Trinitas semper”. 621. (C) In doxologiis. A temporibus Apostolorum, Christiani in cultu cum publico tum privato, utebantur variis doxologiis, quibus Deum unum et trinum glorificabant. (a) Quas in usu fuisse a primis temporibus constat ex actis mar­ tyrii S Polycarpi, S. Joannis discipuli, qui supra rogum exclama­ vit : “ Domine Deus omnipotens, pater dilecti ac benedicti filii tui Jesu Christi.,, benedico tibi... te glorifico per sempiternum et cælestem pontificem Jesum Christum dilectum tuum filium, per quem tibi cum ipso et Spiritu Sancto gloria et nunc et in futura sæcula. Amen ” *. Aliunde S. Basilius testatur hanc doxologiam frequentatam accepisse a Clemente Romano, Dionysio Romano et Alexandrino Dionysio2. (b) Ex iis autem doxologiis infertur christianos mystérium SS. Trinitatis credidisse : tres enim personæ ibi recen­ sentur non solum ut distinctes, sed etiam ut œquales, cum eadem gloria seu idem cultus cuilibet reddatur. Id patet quoad formam : Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto. Altera vero forma : Gloria Patri per Filium in (aut cuin'j Spiritu Sancto, sensum orthodoxum præ se fert, cum ordi­ nem relationum seu processionum significet, non vero perso­ narum inæqualitatem 3. Quia vero Ariani ea abusi sunt, ad suos errores propagandos, prior in Ecclesia praevaluit. Præter doxologiam minorem seu Gloria Patri, in Ecclesia jam a saeculo 11° recitabatur Doxologia major seu Gloria in excelsis Deo*, in quo fusius declaratur fides in Trinitatem. 1 Martyr. S. Polya. n. 14, ed. Funk, p. 330-332. — Similis doxologia refer­ tur a Smymensibus qui martyrium S. Polycarpi descripserunt : u Optamus, fratres, vos valere ac incedere in evangelico sermone Jesu Christi, cum quo gloria sit Deo et Patri et Spiritu Sancto” (Ibid., p. 340-341). Ex quo merito infertur hanc doxologiam esse satis communiter notam. Cfr. S. Clement., lad Cor.. XX, XXII, XXXVIII, XLIII. etc.; Didache. IX, X. * De Spiritu Sancto. XXIX, 72, P. G.. XXXII, 201. Eam etiam comme­ morant Constitutiones ApostoL. 1. VIII, c. 12-13. 3 Quod jam animadvertebat S. Basilius, De Spiritu S.. II-VII, P. G.. XXXII, 7344 In libro Pontificali (ed. Duchesne. I, 129) dicitur Papam Telesphorum jussisse ut Gloria in excelsis die Nativitatis Christi recitaretur. 376 CAPUT I. - MYSTERIUM SS. TRINITATIS 2° Doctrina Patrum ante-nicænorum de Trinitate 622. In doctrina Patrum ante-nicænorum, tria veluti stadia distingui possunt : (a) Patres apostolici, more Aposto­ lorum, mysterium SS. Trinitatis modo concreto exponunt; (b) Apologistœ et Controversistœ idem vindicantes contra paganos et gnosticos, quosdam philosophicos conceptus expo­ sitioni fidei miscent ; (e) Patres tertii sœculi, contra haereti­ cos qui unitatem aut trinitatem impugnant, dogma modo aliquatenus scientifico exponere jam incipiunt. 623. (A) Patres apostolici, Apostolorum vestigiis inhae­ rentes, modo quidem simplici et concreto, sed tamen explicite, unitatem Dei simulque trinitatem personarum docent. Ita S. Clemens Rom. asserit Patrem esse omnium creatorem, * · resurrectionis auctorem, omnipotentem et immensum12; Filium esse angelis excellentiorem, splendorem divinæ majestatis, immo et Deum 3; Spiritum Sanctum locutum esse per prophetas4 ; et ita cuique diversas operationes assignando, sedulo tres distinguit perso­ nas. Aliunde earum unitatem et cequalitatem affirmat : “ Nonne unum Deum {Patrem) habemus, et unum Christum et unum Spiritum gratis super nos effusum?... Sicut enim Deus vivit, et Dominus Jesus Christus vivit et Spiritus ”5... — S. Ignatius martyr pariter tres terminos in Deo agnoscit : “ Præparati in Dei Patris ædificium, sublati in alta per machinam Jesu Christi, quæ est crux, Spiritu Sancto pro fune utentes”6; “Studete confirmari in doctrinis Domini... in Filio et Patre et in Spiritu ”7. Alibi diserte unitatem Dei affirmat : “ Unus est Deus, qui seipsum manifestavit per Jesum Christum Filium suum,, qui est Verbum ejus e silentio progres­ sum ”8. Præterea hujus Filii divinitatem frequenter asserit. Dubitari igitur nequit mysterium SS. Trinitatis ab eo fuisse praedi­ catum. 1 Cfr. J. Tixeront, Hist. des Dogmes3, 1915, pp. 123 sq., 244, 285, 303, 347» 39°> 462, 479 sq.; R. de Joarnel (R), Enchiridion pairisticum, confe­ rendo Indicem theologicum sub vocab. Deus unus; J. Lebreton, t. II. ’ Cor., XXIV, XXVI-XXVIII. 3 Cor., XXXIV. Ibid., II, 1, secundum lectionem vetustissimi manuscript!, quam accipit Harnack, Christus vocatur Deus. < Coi., 'TUI, 1; XLV, 2. s Cor., XLVI, 6; LVIII, 2. 6 Ephes., IX, i. — 7 Magnes., XIII, 1. 3 Magnes., VIII, 2. — Cf. J. Lebreton, La Thiol, de la Trinité d'après S. Ignace, R. S. R., avril et oct. 1925. ΛΤΓη REVELATIONE PROBATUR. 377 Auctor ignotus Canticorum Salomonis l, circa finem primi aut initium secundi sæculi, doctrinam S. Pauli et S. Joannis conso­ cians, docet tres divinas personas ad nostram sanctificationem cooperari : vitam nempe divinam nobis communicari tum per Christum, qui alius non est a Verbo divino, quod a principio erat in sinu Patris et omnia sapienter ordinavit; tum per Spiritum Sanctum, qui nos renovat et perficit in vita immortali. 624. (B) Apologistæ rem paulo fusius declarant, non solum quatenus fidei testes, sed etiam quatenus philosophi. (a) Ut fidei testes, doctrinam orthodoxam referunt et docent prout in Symbolis jacet. Ita S. Justinus imprimis unitatem Dei disertissime asserit : “ Nec alius unquam erit Deus, nec alius a sæculo exstitit præter eum qui hanc universitatem fecit ac disposuit. Neque alium nobis, alium vobis (Judæi) Deum esse ducimus, sed ipsum illum qui patres vestros eduxit e terra Ægypti ” 2... Attamen in Deo tres terminos esse profitetur, Patrem, Verbum seu Filium et Spiritum Sanctum : "Sed eum (Patrem) et Filium qui ab eo venit ac nos ista docuit, et ceterorum qui illum assectantur eique assimilati sunt, bonorum angelorum exercitum, et Spiritum propheticum colimus et adora­ mus ” 3. Præterea speciatim agit de Verbo seu Filio Dei, a Patre numerice distincto4 simulque vere Deo, ejusque divinitatem contra Tryphonem Judæum variis argumentis e Vetere Testamento demonstrat s. Eamdem doctrinam expolit Athenagoras, qui, ad probandum christianos non esse atheos, scribit 6 : “ Unum ingenitum et æternum tenemus Deum, invisibilem et impassibilem... Agnoscimus et Dei Filium... Sed est Filius Dei Verbum Patris in idea et opera­ tione; ab eo enim et per eum facta omnia, cum Pateret Filius unum sint... Atqui ipsum illum Spiritum Sanctum, qui in prophetis operatur, effluentiam Dei esse dicimus, emanantem et redeuntem veluti radium solis. Quis igitur non miretur, cum atheos vocari audiat eos qui Deum Patrem, et Filium Deum et Spiritum Sanctum ‘ Quæ cantica recenter invenit et publici juris fecit Rendel Harris*, The Odes and Psalms of Solomon now first edited from the Syriac version, Cam­ bridge, 1909. Cfr. Batiffol et Labourt in Rev. biblique, oct. 1910, janv., avril 1911 ; A. de Boysson, Les Odes de Salomon, in Rev. prat. d'Apol., t. XII, 1911, p. 497-503. — 3 Dial, cum Tryph., Il, P. G., VI, 498. 3 Apol. I, 6; cf. 13. — Hic S. Justinus recenset angelorum exercitum non ut personam divinam, sed quia hic ostendere vult Christianos non esse atheos, sed edere, præter Deum, ipsos angelos qui sub aliquo respectu assimilantur Filio Dei qui et ipse angelus vocatur. Cfr. Tixeront, I, p. 243. 4 Dial., 56. — 5 Dial., 55-56. 8 Legat, pro christ., io, P. G., VI, 908-909. Similia habet η. 12. 378 CAPUT I. — MYSTERIUM SS. TRINITATIS asserunt, ac eorum in unione potentiam et in ordine distinctionem demonstrant?” Tandem S. Theophilus Antiochenus, qui prior, ut videtur, nomen Τριάδας adhibuit, ait : “ Similiter tres illi dies, qui ante luminaria fuerunt, imago sunt Trinitatis, Dei, ejus Verbi, ejusque Sapientia” 625. (b) Quatenus autem philosophi, quando nempe dogma catholicum cum philosophia platonica aut stoica conciliare volunt, modis loquendi cequivuds utuntur. Nec mirum : laici enim erant aut simplices sacerdotes, infallibilitatis dono minime gaudentes. Sed valde mirandum est eos, non obstantibus falsis systematibus, divinitatem Verbi et ejus processionem ex substantia Patris clare docuisse. Pauca afferamus æquivocationum exempla. i) Dum relationes inter Patrem et Verbum explicare conantur, aquivoce de aterna generatione Verbi loquuntur. Verbum, juxta eos, est quidem æternum quatenus insitum (ενδιάθετος), sed qua­ tenus prolatitium (προφορικός), paulo ante creationem prolatum est et factum est Filius Dei, ut per ipsum omnia crearentur2; ipse vero non est creatura, sed a Patre genitus atque vere Deus. 2) Dicunt pariter Filium genitum esse voluntate et potentia Patris, et exinde inferunt Ipsum Patri ministravisse in creatione Eique aliquo modo esse inferiorem λ 3) Addunt Verbum, quatenus a Patre prolatum, visibiliter apparuisse in Vetere Testamento, Patrem vero esse omnino invisibilem 4. Duplici modo hic modus loquendi explanatus est : 1) quidam theologi putant hæc omnia sensum orthodoxum pne se ferre : gene­ ratio Verbi, inquiunt, duplex a Patribus distinguitur : prior qua procedit a Patre, et hæc ætema est; posterior, qua Verbum consti­ tutum est creator mundi, et hæc fuit in tempore. — Ex eo quod Patres affirmant Patrem voluntate genuisse Filium, non sequitur hanc generationem fuisse liberam et temporaneam; non enim loquuntur de voluntate libera, sed de voluntate naturali, quæ coactioni opponitur, et ab ætemo operatur. — Tandem quando dicunt Patrem invisibilem, Filium autem visibilem esse, non signi­ ficant Verbum, ratione propriæ naturæ, esse visibile, sed ratione naturæ assumptæ vel assumendæ s. 1 Ad Atitolye., 1. II, 15; P. G., VI, 1077. ’ S. Just., Apol. II, 6; Dial., 6i; Athenag., Exhort., 10. 3 S. Just., Dial., 56, 60, 71, I27i I28; ApoL If I3_ * S. Just, Dial., 60, 127; Theoph., II, 22. s Cfr. Card. Billot, op. cit., p. 486-487, not. 1 : “ Qua in re non diffitendum est Justinum duriusculis usum esse verbis... Verum emolliri facile possunt". E. Hugon, op. cit., p. 341-346; Tixeront, op. cit., ed. 8>, p. 246-253. REVELATIONE PROBATUR. 379 2) Alii autem asserunt quasdam saltem ex hujusmodi locutioni­ bus erroneas esse, eas præsertim quæ ad temporalem generationem Verbi spectant; hujusmodi errores circa rem nondum definitam oriri ex falsis conceptibus philosophiæ græcæ circa transcenden­ dam Dei, quos supra exposuimus, n. 594; — exinde vero nil con­ tra Ecclesiæ auctoritatem objici posse : nam, ut diximus in Tr. de Fontibus Revel.., n. 975-977, singuli Patres non sunt infallibiles, præsertim quando more philosophorum arguunt; — nec etiam inferri posse hujusmodi Patres mysterium SS. Trinitatis ignorasse aut negasse, sed solum inhabiles fuisse ad conciliandum dogma cum philosophia; vidimus enim eosdem diserte affirmavisse simul unita­ tem Dei atque realem distinctionem trium terminorum in Dec, immo et Verbi divinitatem; — nec a fortiori Ecclesiam errasse de mysterio tanti momenti : hæc enim, ut supra ostendimus, non philosophice quidem, sed modo simplici jam a primævis tempori­ bus quæ ad fidei substantiam spectant aperte docebat. 626. Inter controversistas eminet S. frenatus, Lugdu­ nensis episcopus, qui adversus Gnosticos, præsertim Valentinianos, librum scripsit contra hæreses (176-179). Gnosticismus1, cujus commune consilium erat doctrinam Chris­ tianam cum theoriis philosophicis conciliare, et scientiam γνώσιν fide perfectiorem instituere e duplici diverso fonte oriebatur : (a) ex theoriis rabbinicis quæ contendebant Deum inter et mundum esse entia veluti media, angelos nempe, Christum vero esse unum ex his angelis aliis excellentiorem ; (b) e philosophicis placitis Stoicorum et Neo-Platonicorum, qui docebant entia inferiora a Deo emanare per longam seriem eonum plus minusve perfectorum, Christum autem et Spiritum inter perfectiores eones esse. Ita multi inter Gnosticos quamdam trinitatem admittebant, sed subordinatianismo favebant. Quos jam impugnaverant Apostoli in suis epistolis 2, et quidam Patres secundi sæculi; diserte vero eos confutavit S. Irenæus, simulque genuinam de Trinitate exposuit doctrinam. Summa ejus doctrinæ hæc est. Unus et idem est Deus, justus simul ac misericors, Crea­ tor cæli et terræ, qui a prophetis prædicatus est et ab evangelistis annuntiatus 3. In eo tamen tres termini vere distin­ guuntur, Pater, Filius, et Spiritus Sanctus : — 1) Filius qui etiam Verbum dicitur a Patre genitus, et quidem ab æterno, * Tixeront, Hist, des Dogmes, I, p. 192-206. » Coloss., II, 8; Ephes., VI, 12; I Tim., I, 20; II Tim., II, 17; IV, 4; Il Petr., II, ίο-ii ; IJoan., I, 18, 19, 22, 23; IV, 3, 15, etc. ’ Cont. hares., Ill, 9-15» 25; IV, ^S- ~ Cfr· R> n· 218-219. ■I 380 CAPUT I. — MYSTERIUM SS. TRINITATIS est et ipse vere Deus; per eum omnia facta sunt; per eum Deus sese angelis et Hominibus manifestavit. 2) Spiritus Sanctus, etsi ab Irenæo non vocatur Deus, divinis tamen attributis præditus apparet : aeternus est, simul cum Patre ad creationem hominis concurrit, et locutus est per Prophe­ tas 1 : vere igitur Deus est. 627. (C) Tertio Sæculo, quidam haeretici nempe Noetus, Praxeas, Epigonus, Cleomenes et Sabellius, dum Dei unitatem simulque Verbi divinitatem in tuto collocare vellent, theo­ riam introduxerunt quæ personarum realem distinctionem plus minusve aperte negabat. (a) Asserebant Noetus et Praxeas (exeunte sæc. 11° et incipiente 111°) Patrem et Filium non vere distingui, sed esse diversa nomina ad eamdem personam designandam : “ Duos unum volunt esse ut idem Pater et Filius habeatur ” hic error monarchianismus dictus est, quia unicam in Deo personam agnoscebat. Quia vero Pa­ trem incarnatum esse dicebat, passum et mortuum, hic enor Patripassianismus dictus est. (b) Medio sæc. 111°, Sabellius propugnavit modalismum ita dictum, quia non personas distinctas, sed tantum accidentales modos in Deo admittebat. — Postea idem error modo magis philosophico expositus est : dixerunt nempe Modalistæ unam esse in Deo per­ sonam, eam vero triplici modo sese manifestasse, ut Legislatorem in Veteri Testamento (Patrem), ut Redemptorem in Novo (Filium), et ut Sanctificatorem animarum (Spiritum Sanctum). 628. In Occidente, contra hæresim Noeti scribens, S. Hippolytus personarum trinitatem et divinitatem diserte asserit : “ Necesse est ergo ut, quamvis nolit, confiteatur Patrem Deum omnipotentem, et Christum Jesum Filium Dei, Deum factum hominem, cui omnia Pater subjecit præter se, et Spiritum Sanctum; et hos esse vere tres ” 3. Declarat Verbum esse a Deo genitum, non creatum, ideoque vere ab eo distinctum; nec tamen duos esse deos, sed unum : “Cum alium dico, non duos deos dico; sed tanquam lumen ex lumine, et aquam ex fonte, aut radium a sole. Una enim virtus quæ ex toto est ; totum vero Pater, ex quo virtus Verbum ” 4. Attamen tempoCont. hier., I, io, i ; IV, 20, i; V, 6, 1. Fidei formulam quam S. Irenaeus ab Ecclesia recepit, jam retulimus, n. 620. 3Tertul., Adv. Praxeam, 5. 3 Contra Noet.^ 8, P. G., X, S16. —< Ibid.* n, p, χ 817. REVELATIONE PROBATUR. 381 rali generationi Verbi et subordinatianismo favere videtur; proptereaque a Papa Callisto reprehensus est De Spiritu Sancto non tam diserte loquitur, quia controversia cum Noeto erat de solo filio. Expresse quidem non dicit Spiritum esse personam sed œconomiam 123; ex contextu autem et ex toto tractatu apparet Spiri­ tum vere esse Deum sicut Patrem et Filium : “ Ergo Verbum incar­ natum cernimus; Patrem per eum intelligimus; Filio credimus; Spiritum Sanctum adoramus ”. Praxeam strenue impugnavit Tertullianus (213225) in libro ubi non minus lucide unitatem substantia quam trinitatem personarum asserit variisque comparationibus illustrat : “ Unicum quidem Deum credimus, sub hac tamen dispensatione quam œconomiam dicimus ”. Hanc porro œconomiam ita declarat : “ Custodiatur œconomiæ sacra­ mentum, quæ unitatem in trinitatem disponit, tres dirigens, Patrem, et Filium, et Spiritum Sanctum. Tres autem non statu, sed gradu ; nec substantia, sed forma; nec potestate, sed specie : unius autem substantia, et unius potestatis, quia unus Deus, ex quo et gradus isti et formæ et species, in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti deputantur ” 3. 629. 1) Distinctio inter personas est numerica : “ Duos quidem defi­ nimus, Patrem et Filium, et jam tres cum Spiritu Sancto, secundum rationem œconomiæ, quæ facit numerum ”. 2) Hi vero tres sunt unus Deus : “ Et Pater Deus, et Filius Deus, et Deus unusquis­ que ” 4. Et infra 5 : “ Ita connexus Patris in Filio, et Filii in Paraclito, tres efficit cohærentes, alterum ex altero, qui tres unum sint, non unus; quomodo dictum est : Ego et Pater unum sumus, ad substantiæ unitatem, non ad numeri singularitatem ”. — Speciatim Spiritus Sancti divinitatem diserte asserit ejusque processionem a Patre per Filium 6. Tertullianus igitur certo docet personarum tri­ nitatem et substantiæ unitatem. Attamen, quando philosophice relationes inter Patrem et Filium explicat, minus recte loquitur de generatione Verbi, quam tempo­ ralem supponit, et de ejus perfecta æqualitate cum Patre : “ Pater enim tota substantia est, Filius vero derivatio totius et portio, sicut ipse profitetur, “ Quia Pater major me est ” 7. Sed, ut jam dixi1 Cfr. A. d’Alès, La Théologie de St Hippolyte, Paris, 1906. 2 “ Duos quidem deos non dicam, sed unum ; personas vero duas; œconomiam tertiam, gratiam dico Sancti Spiritus” (C. Noet.y 14, P. G., X, 822). 3 Adv. Prox., 2, P. L.y II, 156-157. I f * ! 382 CAPUT I. — MYSTERIUM SS. TRINITATIS mus, imperfectus hic loquendi modus in rebus nondum definitis tantummodo arguit difficultatem dogma conciliandi cum philo­ sophia ». 630. Novatianus, unus e Tertulliani discipulis, Romæ Sabel- lium confutavit in tractatu De Trinitate, magistri doctrinam fusius et aliquando accuratius exponens, etsi ejus errores de generatione et inferioritate Verbi non penitus correxit : “ Regula exigit veri­ tatis ut primo omnium credamus in Deum Patrem et Dominum omnipotentem, id est, rerum omnium perfectissimum condito­ rem a... qui est sublimitate omni sublimior et altitudine omni altior, et profundo omni profundior 3... Etiam in Filium Dei, Christum Jesum Dominum Deum nostrum, sed Dei Filium ” *. Postea Christum esse verum Deum verumque hominem late probat. Addit nos credere debere “ etiam in Spiritum Sanctum, olim Ecclesiæ repromissum, sed statutis temporum opportunitatibus redditum ” s. Quanquam Spiritum non proprie nominat Deum, eum vocat divi­ nam æternitatem, cælestem virtutem, illuminatorem rerum divina­ rum. — Propius igitur veritatem accedit quam Tertullianus, quin tamen ejus loquendi modus sit omnino accuratus 6. In Oriente, dogma SS. Trinitatis duplici errore impugnatus est : sabellianismo et unitarianisino. Contra 631. Sabellii errorem seu modalismum scripserunt præsertim Origenes et S. Dionysius Alexandrinus. Origenes, scholæ alexandrinæ decus, modalistis doctrinam T" £ catholicam opponit : “ Nos autem qui tres personas, Patrem et Fi­ lium atque Spiritum Sanctum esse credimus ” 7... Postea ostendit Filium vere a Patre distingui, cum ab eo generetur et quidem ab œterno : “Non enim dicimus, sicut hæretici putant, partem aliquam substantiæ Dei in Filium versam, aut ex nullis substantibus Filium procreatum a Patre, id est, extra substantiam suam, ut fuerit ali­ quando quando non fuerit; sed, abscisso omni sensu corporeo, ex invisibili et incorporeo Verbum et Sapientiam genitam dicimus absque ulla corporali passione, velut si voluntas procedat a ’ Ad rem A. d’Alès, La Théologie de TeriulHen. p. 103 : “ Il se meut dans le sillage des anciens Apologistes... D’une part» il a voulu venger, contre les Monarchiens, la Trinité des personnes divines ; d’autre part, il craint tout ce qui paraîtrait compromettre la majesté du Dieu unique. Entre ces deux posi­ tions bien sûres, il cherche avec plus ou moins de bonheur à marquer la ligne du dogme. Son langage est tranchant, et, à considérer sa teneur objective, parfois grossièrement inexact; mais ces faiblesses de détail n’atteignent pas le fond du mystère 3 De Trinity I, A Z., Ill, SS6. — 3 Ibid., 2, A Z., S90. 4 Ibid., A Z., 900. — 5 Ibid., 29, A Z., 943. 6 Cfr. A. d’Alès, 1925, ch. III. —i In Joan.. II, 6, A G. 127. REVELATIONE PROBATUR. 383 mente...”1 1) Verbum itaque vere est Deus, et quidem quoad substantiam καθ’ ουσίαν ènum docuit Paulus Samosatenus, episcopus Antiochenus : unica nempe in Deo est 633· persona, in quo tamen duo attributa distinguere licet, Verbum et Sapientiam. Verbum dici potest a Deo genitum, sed non est magis subsistens quam verbum humanum : inspiravit Moysen et prophe­ tas, sed speciatim Jesum, in eoque tanquam in templo habitavit ’. Damnati sunt isti errores in triplici Synodo Antiochena (264-269); ibi tamen reprobata fuit vox ύιχοούςιος, non quia in se erronea erat, sed quia a Paulo Samosetano usurpata fuerat ad favendum modalismo ». 634.Animadvertere etiam licet a S. Pontificibus istos errores reprobatos fuisse. Ita Papa Dionysius, in ep. contra sdbellianos 3 (an. 260), modalismum et subordinatiani'sinum diserte reprobat, et rem ita concludit : “ Neque igitur admi­ rabilis et divina unitas in tres divinitates est separanda, neque factionis vocabulo dignitas ac summa magnitudo Domini est diminuenda : sed credendum est in Deum Patrem omnipotentem, et in Christum Jesum ejus Filium, et in Spiritum Sanctum : Verbum autem Deo universorum esse unitum. Quippe “ Ego, inquit, et Pater unum sumus”, et “ Ego in Patre, et Pater in me est”. Ita scilicet divina Trinitas et sancta monarchiæ prædicatio integra servabitur”. 635. Conclusio. Doctrina Patrum ante-nicænorum sic contrahi potest : divinarum personarum realis distinctio, simulque earum divinitas, Deique perfecta unitas diserte jam credebantur et prædicabantur; et exinde logice seque­ batur trium personarum perfecta æqualitas et consubstan­ tialitas. Dici igitur nequit ante-nicænos Patres mysterium SS. Tri­ nitatis ignoravisse aut in essentialibus adulteravisse; ex allatis enim testimoniis constat eorum fidem rectam fuisse, sed tantummodo quorumdam philosophica tentamina ad explicandum dogma catholicum fuisse imparia. Quod etiam historice constat ex eo quod defensores fidei • Ejus doctrina invenitur in fragmentis quæ collegit Routh, Reliquia sacra, III, p. 286-367; et exponitur a S. Epiphanio, Hares., LXV. ’Cfr. S. Athan., De synodis, XLIII, P. G., XXVI. 768; S. Hilar., De synodis, LXXXI, LXXXVI, P. G., X, 535, 538; S. Basil., Epist., LII. 1, P. G., XXXII, 392· j P. G., XXV, 462 sq. ; D. B., 48-51. REVELATIONE PROBATUR. 385 orthodoxae, tempore arianæ controversiae, confidenter adver­ sarios suos ad Patrum anteriorum fidem et traditionem pro­ vocarunt. Ita, v. g., S. Athanasius 1 : “Vos autem, o novi Judæi, quos demum assertionum vestrarum patres osten­ dere valetis? Ne unum quidem e prudentibus et cordatis nominare potestis ”. E contra Ariani fraudibus utebantur, ut suam occultarent hæresim simplicesque deciperent 23 . Atqui hæc duo manifeste supponunt tunc temporis genera­ lem persuasionem fuisse, Patres priorum saeculorum Trini­ tati omnino favere; ergo. Revera 5. Augustinus 3 scribit : “Omnes quos legere potui, qui ante me scripserunt de Trinitate, quæ Deus est, divinorum libro­ rum veterum et novorum tractatores, hoc intenderunt secundum Scripturas docere, quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus unius ejusdemque substantiæ inseparabili æqualitate divinam insinuant unitatem, ideoque non sunt tres dii, sed unus Deus, quamvis... Pater non sit, qui Filius est... Spiritus Sanctus nec Pater sit, nec Filius, sed tantum Patris et Filii Spiritus Sanctus... Hæc est fides mea, quando hæc est catholica fides ”. II. Catholica traditio a C. Nicæno ad sæc. VIum. Duo exponenda : i° hæresis ariana; 2° hæresis macedoniana. i° Ariana hæresis 4. 636. (A) Arianismus exponitur. 1) Arius, e Lybia ortus, Luciani Antiocheni discipulus, Alexandrinus presbyter, gnostico principio imbutus quod Deus, præ sua excellentia, non possit directe inferiores creaturas producere et regere, subordinatianismum renovavit atque exaggeravit. ^Contendebat enim solum Patrem esse ingenitum atque œternum, solum proprie Deum; Verbum autem, utpote genitum, initium habuisse, ideoque non esse œternum, nec infinite perfectum, sed præcellentissimam creaturam, quam Pater non e propria substantia sed ex nihilo voluntate sua creaverat ; Deum Verbo usum fuisse tanquam organo ad creandum mundum 1 De decret. Nic. Synodi27, P. G., XXV, 465. ’Cfr. S. A thanas., Epist. ad Episc. /Egypt., 18; S. Hilar., de Trinitate, VI, 4, 7. 3 De Trinit., P. L., XLII, 824. « The Arians of the fourth century; lib. I, n. 7, 4J. H. Newman, Grand (trad, de l’allemand), troversy, London, 1898; Le Paris, 1840; Melvill Gwatkin*, Bachelet, Theol, Dogm. (Vol. II.) — 13 Athanase le The arian con­ Moehler, Arianisme, D. T. C., I, 1779-1863. 386 CAPUT I. — MYSTERIUM SS. TRINITATIS hominesque redimendos spiritum Sanctum esse pariter creaturam, non solum Patri, sed Filio inferiorem, cui nec divina substantia nec divina gloria competit.^ 2) Cujus errores strenue impugnaverunt : Alexander, Alexandria episcopus qui coacta synodo centum fere episcoporum, Arium per­ tinaciter hæresi adhærentem excommunicavit; et praecipue Athana­ sius, hujus ecclesiae tunc diaconus, postea episcopus, qui non solum eruditis operibus, sed etiam multarum persecutionum pa­ tienti toleratione, dogma catholicum invicte propugnavit. 3) Non pauci tamen episcopi et sacerdotes, præsertim Ægyptiaci et Syriaci, subordinatianismo plus minusve infecti, novam hæresim amplexi sunt et propagarunt. Cui etiam faverunt ii omnes qui plus minusve erroribus gnosticis, sabellianis, subordinatianis imbuti erant, necnon quidam e Græcis exemplo Constantini con­ versi, sed ab hellenicæ philosophiæ erroribus non satis alieni. Ita mox late diffusus est Arianismus. • I Nicænum. 637. (B) Concilium Ad pacem Ecclesiæ primum universale concilium, in quo acriter Arius suos errores defendit, Athanasius vero non minus fortiter im­ pugnavit Primum quædam formulæ fidei propositae sunt, quas Ariani in sensum±æreticum detorquebant; tandem, post multas disceptationes, definitum est Verbum esse Patri consubstantiale, δμοούσιον, ut ita omnis æquivocatio tolleretur. ‘ Fidei formula hæc erat 1 : “ Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium factorem. Et in unum Dominum nostrum Jesum Christum Filium Dei, natum ex Patre unigenitum, hoc est de substantia Patris, Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum de Deo vero, natum, non factum, unius substantiae cum Patre, quod Græce dicunt homousion, per quem omnia facta sunt... Et in Spiritum Sanctum... ” 638. (C) Arianismus postnicænus. (a) Quidam tamen ex Arianis Nicæno decreto acquiescere noluerunt, inter quos ipse Arius, Eusebius Nicomediensis, Theognis, qui, primum a Cons­ tantino in exsilium missi, postea in patriam revocati, astute hære­ sim iterum propagarunt, juvante præsertim Constantio imperatore. Quibus accesserunt Eusebii Cæsareensis aliique Subordinatianismo faventes. Quorum ope, jussuque Constantii, Athanasius damna­ tus est, multique defensores catholicæ fidei in exsilium missL * Secundum versionem Hilarii Piitav., P. L., X, ^6; D. B., 54. REVELATIONE PROBATUR. 387 (b) Intestina autem dissidia orta sunt inter Arianos, qui in tres praecipuas sectas divisi sunt: i) Strictiores Ariani (Anomai, Eunomiani) dicebant Verbum esse omnino Patri dissimile, άνόμοιον. s) Semi-Ariani, quorum duces fuere Basilius Ancyranus et Auxentius Mediolanensis, hanc impietatem reprobantes, docebant Filium Dei creaturam non esse; dicere tamen nolebant eum esse Patri con­ substantialem, sed Ei similem όμοιούσίον. ) 3) Inter oppositas sectas tertia mox apparuit, duce Aeacio Cæsareensi, secta homœorum qui, ad conciliandos omnes Anti-nicænos, dicebant Filium esse Patri similem, ό’μοιον.— Diversæ igitur fidei formulæ a diversis sectis confectæ sunt, inter quas quædam æquivoeæ, quædam vero heterodoxæ erant. (c) Defuncto autem Constantio imperatore, exsules episcopi in patriam revocati sunt, fidemque catholicam iterum invicte praedica­ runt; et non obstante Valentis imperatoris persecutione, orthodoxia in Imperio praevaluit. Tandem hæresis ariana, quæ Germanas tribus invaserat, sæculo VI prorsus evanuit. 639. Praecipuus orthodoxiæ defensor contra Arianos fuit S. Athanasius, cujus doctrina de Trinitate sic breviter con­ trahitur 1 : (a) Verbum, utpote nos deificans seu deos effi­ ciens per participationem, est Deus ac Dei Filius vere et natura (seu per essentiam). Cum sit Filius, numerice dis­ tinguitur a Patre ; item, cum sit Filius, est ejusdem substantiæ ac Pater, immo est ipsa Patris stibstantia quae est omni­ no divisionis ac diminutionis expers. Unde Verbum a Patre procedit non per creationem, sed per generationem. Praeterea generat Pater necessario simul et libenter, sicut seipsum necessario ac libenter vult et amat. Ex his sequi­ tur hanc generationem esse æternam, cum Deus semper fuerit Pater ; sequitur etiam Filium totam Patris substan­ tiam possidere, et esse Patri όμοούσιον 2. (b) Similiter, Spi­ ritus Sanctus, cum nos per inhabitationem suam, divinitatis participatione vivificet, ipse est Deus per essentiam : quod confirmatur ex eo quod Spiritus Sanctus cum Patre et Filio connumeretur. Ita Spiritus Sanctus est δμοόυσιος Patri et Filio, aeternus sicut Pater et Filius : unde nihil creatum in 1 Tixeront, Histoire des dogmes, II, p. 67-76; de Régnon, Etudes dethéologie positive sur la Sainte Trinité, Etudes ΧΠΙ-ΧΧ, pp. 74, 200, 300; Etudes XXI-XXVII, passim. * “ Πλήρης γάρ και τέλειός έστιν ό Πατήρ και πλήρωμα θεότητας έστιν ό'Γιός ”, {Cont. Arian., or. Ill, I.) j 388 CAPUT I. — MYSTERIUM SS. TRINITATIS Trinitate inveniri potest, cum sit tota unus Deus : ολη γάρ εις Θεός έ<ττιχ. ?° Hæresis macedoniana. 640. (A) Macedonianismus exponitur. Jam Arius et Eunomius ex principiis suis deduxerant Spiritum Sanctum non esse Deum, sed creaturam a Filio Dei factam eique inferiorem. Cum autem controversia præcipue de divinitate Verbi ferveret, hæc conclusio parum animos commovit. Sed, circa an. 360, multi semi-ariani explicite docuerunt Spiritum esse creaturam angelis similem, Deique ministrum. Eodem fere tempore, in Africa, qui­ dam fideles et pastores, etsi recte de Filio cogitarent, eumdem errorem amplexi sunt. Quos strenue confutavit 5. Athanasius in epistolis ad Serapionem. Semi-Ariani divinitatem Spiritus impu­ gnantes, dicti sunt Pneumatomachi, et Macedonian, quia putabatur Macedonium istum errorem tenuisse (etsi id minime certum est), vel Marathoniani, quia ducem agnoscebant Marathonem Nicomediensem. 641.(B) Macedonianismus damnatur, (a) Jamvero hujusmodi hæresis, a S. Athanasio, S. Basilio, S. Ambrosio aliisque impugnata, damnata fuit a Damaso Pontifice, et a C. Constantinopolitano. 1) 5. Damasus, in C. Romano IV (an. 380) catholicam verita­ tem contra Macedonianos sic definivit3 : “Si quis non dixerit Spiritum Sanctum de Patre esse vere ac proprie, sicut Filius, de divina substantia et Deum verum, anathema sit. Si quis non dixerit omnia posse Spiritum Sanctum, omnia nosse et ubique esse, sicut Filium et Patrem, A. S.... Si quis non dixerit Patris et Filii et Spiritus Sancti unam divinitatem, potestatem, majestatem, poten­ tiam..., A. S.... Si quis tres personas non dixerit veras Patris et Filii et Spiritus Sancti aquales, semper viventes, etc., A. S... ” Ibi non solum divinitas et consubstantialitas Spiritus Sancti, sed etiam perfecta aequalitas trium personarum lucide definiuntur. 2) C. Constantinopolitanum, oecumenicum secundum (an. 381) anathematizavit “ omnem haeresim, et specialiter Eunomianorum vel Anomceorum, et Arianorum vel Eudoxianorum, et Macedonianorum vel Spintui Sancto resistentium ”3. Praeterea accepit et rata habuit hæc verba, quæ jam paulo antea Symbolo Nicaeno addita fuerant ad Macedonianos errores repellendos : “ Et in Spiritum * I ad Serapion., §17. P. G., XXVI, 569. 'P- À..XIII, 35S sq., D. B., 74 sq. > Mansi, Concilia, III, 566; D. B., 85. REVELATIONE PROBATUR. 389 Sanctum, Dominum et vivificantem, ex Patre procedentem, cum Patre et Filio adorandum et conglorificandum ” Quibus definitionibus in tuto posita est fides catholica de trinitate personarum in unitate naturae, de perfecta consub­ stantialitate Patris et Filii et Spiritus Sancti. (b) Ejusdem temporis Patres non solum unitatem in tri­ nitate profitentur, sed etiam mutuam trium personarum in se invicem inhabitationem seu circumincessionem, unitatem operationis ad extra, aeternam generationem Filii a Patre, pariter aeternam processionem Spiritus a Patre per Filium, ita ut sequentibus saeculis nonnisi in secundariis punctis profecerit doctrina de Trinitate 1 2 III. Profectus doctrinæ a sæc. VI° ad XXum. Hujus profectus occasio fuerunt errores, causa vero philo­ sophiae scholasticae expolitio, duce Spiritu Sancto. 642. Errores. Quia confusae adhuc erant apud quosdam philosophicæ notiones de persona et natura, novi errores apparuerunt. (A) Ita, mediante sæculo VI, Joannes Philoponus, Alexandri­ nus, philosophiae magister, naturam et hypostasim confundens, docuit tres personas divinas participare de natura deitatis eodem modo quo tres personae humanæ de eadem humanitate participant, ideoque tres esse naturas in Deo sicut et tres personas; ita viam parabat tritheismo, proptereaque in Cone, œcumenico V ut haere­ ticus damnatus est 3. (B) Sæc. XI, tres in divinitate tinctas, eo fere eas vero, utpote Roscellinus, Nominalium Doctor celebris, docuit personas esse tres realitates seu substantias dis­ modo quo tres animae et tres angeli differunt; una potentia et voluntate præditas, aliquid tinum 1 Mansi, ibid., 565; D. B., 86. ’Doctrinam theologicam Ecclesiæ Gracœ circa Trinitatem sic contrahit J. Tixeront : “ En Dieu, trois hypostases, une seule substance, un seul Dieu : les trois hypostases incluses, en quelque sorte, l’une dans l’autre (circumincession), et n’ayant qu’une même action, comme une même connaissance et une même volonté ; égales d’ailleurs et également adorables : le Père inengendré, source de la Trinité, le Fils éternellement engendré, le Saint Esprit éternelle­ ment procédant du Père par le Fils : les trois personnes consubstantielles : telles sont les grandes lignes de la doctrine à laquelle les siècles suivants n’ajou­ teront que des compléments d’importance secondaire. ” {Histoire des dogmes, II, p. 88). 3 Cf. Hurter, Nomenclator 3, t I, p. 466. not. 2. 390 CAPUT 1. - MYSTERIUM SS. TRINITATIS efformare. Quem errorem S. Anselmus impugnavit1 et damnavit Synodus Suessionensis, 1092. (C) Abbas Joachim (XII sæc.), putans theoriis Petri Lombardi in Deo induci quamdam quaternitatem, essentiam videlicet quæ non esset neque Pater, neque Filius, neque Spiritus Sanctus, huncque errorem vitare volens, in alium incidit; docuit enim inter tres personas divinas exsistere tantum unitatem moralem, eam scilicet quæ oritur ex consensu voluntatis, et exsistit inter Christianos : ex quo pariter sequebatur tot esse naturas distinctas quot sunt per­ sons in Deo : damnata fuit ejus hæresis in Cone. Lateranensi IV (1215), ubi definitum est in Deo Trinitatem esse, non quatemitatem; et distinctionem esse realem in personis, non autem in natura, quæ eadem est identice in tribus personis (supra, n. 562). i| (D) Mediante sæc. XIX°, Günther, personam definiendo natu­ ram sui consciam, docuit divinam essentiam generatione Verbi et processione Spiritus Sancti triplicari, et tres esse in Deo naturas sui conscias; ex his autem tribus oriri unam conscientiam sui abso­ lutam et hac ratione Deum esse unum. Quem errorem damnavit Pius IX, an. 1857. 643. Profectus theologicus. Occasione istorum erro­ rum distinctio inter naturam et personam lucidius exposita fuit, ut supra notavimus, n. 569. Jam, in Conciliis Nicceno et Constantinopolitano, substantia mysterii definita fuerat, nempe : consubstantialitas Filii et Spiritus Sancti cum Patre, simulque realis distinctio inter Patrem qui generat et Filium qui generatur, inter utrumque et Spiritum Sanctum, qui a Patre et Filio procedit. Sed, a sæculo VI° ad sæc. XIII“m, notio personæ elucidata fuit praecipue a Leontio Bysantino, Boetio et S. Thoma (nn. 570-574); ita mysterium modo phi­ losophico definiri potuit : mysterium trium personarum realiter distinctarum in una eademque numerice substantia, natura aut essentia. Ita via parabatur elucidation! divinarum processionum. Art. II. De divinis processionibus. 644. Status quæstionis. Exposita substantia mys­ terii SS. Trinitatis in thesi praecedente, intimiorem et accu­ ratiorem hujus notitiam adipisci nitemur, divinas processiones 1 In Tr. de Fide Trinitatis, P. L., CLVIII, 259-284. REVELATIONE PROBATUR. 391 investigando, quibus Filius a Patre oritur, Spiritus autem ab utroque. Doctrina catholica de processionibus his verbis Symboli Athanasiani continetur : “ Pater a nullo est factus, nec creatus, nec genitus. Filius a Patre solo est, non factus, nec creatus, Sed genitus. Spiritus S. a Patre et Filio non factus, nec creatus, nec genitus, sed procedens”. De fide est ergo Patrem a nullo procedere, Filium a Patre proce­ dere per generationem, et Spiritum ab utroque per simplicem processionem. 645. Ad cujus intelligentiam, quid sit processio sive in genere sive in Deo declarandum est. (A) Processio (έχπόρέυσις, προβολή) in genere est origo unius ab altero : sic, v. g., lux a sole, filius a patre procedit. Duplex distinguitur : (a) transiens seu ad extra, quando effectus extra causam producitur, v. g., in humanis, filius est extra patrem ; (b) immanens seu ad intra, quando terminus remanet intra causam seu principium, ut cogitatio quæ manet intra mentem. ■ (B) In Deo pariter duplex processio distinguitur : (a) una ad extra, qua creaturæ ab ipso procedunt sicut effectus a causa; (b) altera ad intra, qua una persona procedit ab altera tanquam principiatum a principio, et remanet intra divinam essentiam. Unde processio ad intra in Deo, passive spectata, definiri potest : origo unius personte divinæ ab alia vel a duabus aliis per ejusdem numero naturæcommu­ nicationem. A clive autem spectata, est operatio immanens, qua vita divina communicatur personæ quæ ab alia procedit. 646. Patrem a nullo procedere tota Traditio diserte asserit, docens Patrem esse άγενητον vel άγεννητον, idest nec creatum nec genitum. Quare in decreto pro Jacobitis, Flo­ rentinum declaravit : “ Pater, quidquid est aut habet, non habet ab alio, sed ex se, et est principium sine principio ” ». Remanet igitur ut dicamus de processione Filii per genera­ tionem, et de processione Spiritus Sancti per spirationem. ' D. B., 704; cf. 39, Symbol. Athanas. II 392 CAPUT 1. - MYSTERIUM SS. TRINITATIS § I. De processione Filii per generationem l. Duæ erunt theses : prior de ipsa generatione Verbi, altera de modo hujus generationis, nempe per intellectum. 647. Thesis Ia : Secunda persona SS. Trinitatis a prima procedit a tota aeternitate per veram generatio­ nem. De fide est ex C. Nicœno jam citato (n. 637) contra Arianos et omnes qui dixerunt Verbum seu Christum vocari Filium Dei sensu lato, seu per adoptionem. Probatur : — 648. i° Scriptura. Ille est Filius Dei verus et non adoptivus tantum qui vocatur filius simpliciter et per excel­ lentiam, filius proprius, et filius genitus; atqui hæc tria de Verbo prædicantur : (A) Dicitur filius Dei simpliciter, et quidem modo excel­ lentiori* quam nos; nam de illo legimus : “ Pater diligit Filium et omnia~dedit in manu ejus ’^>dum de hominibus dicitur : “ Accepistis Spiritum adoptionis filiorum in quo cla­ mamus : Abba, Pater Ex quo patet maximam esse differentiam inter Verbum Dei et nos : 1) Ipsum siquidem vocatur Filius sine addito, dum homines filii adoptionis di­ cuntur; insuper Ipsi omnis potestas datur, “ omnia dedit in manu ejus ”, dum filii Dei adoptivi orare debent ut a mise­ ricordia Dei quæcumque necessaria obtineant. 2) Præterea homines non efficiuntur filii Dei nisi per Ipsum : “ quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri ergo Verbum non est Filius Dei eodem sensu ac homines, sed est vere et generatione talis. (B) Dicitur filius proprius, verus filius familias per com^parationem_ad filios adoptivos^qui sunt tantum famuli : “ Qui etiam proprio Filio suo non pepciclt... Filius DeTvenit ut cognoscamus verum Deum, et simus in vero Filio ejus ’ et alibi : “ Moyses quidem fidelis erat in tota domo ejus ’ Cf. S. Th., C. Gentil., 1. IV, c. io sq. ; Sum. theol., I, q. 27, a. 1-2; Salmant., disp. II; Petav.. L V, c. 6-9; Suarez, lib. IX; De Réguon, op. at., t. 3, p. 263 sq.; Card. Billot, th. I-II; Van der Meersch, n. 699-709; UJanssens, p. 21-89; E. Hugon, p. 358-363. \ZJoan., III, 35· —3 VIH, 15· — 4Joan., I 12 ; /JoriJ^SG.---'------- —---- - revelatione probatur. 393 tanquam famulus... Christus vero tanquam Filius in domo sua "Q jamvero filius proprius et verus filius familiæ est filius naturalis, non adoptivus. (C) Dicitur tandem filius genitus, immo et unigenitus “ Unigenitus qui est in sinu Patris ipse enarravit ’(jp.. “ S enim Deus dilexit mundum ut Filium suum unigenitum daret ”(y, atqui hæc verba veram et propriam generationem indicant; filii enim adoptivi multi sunt, nec generantur. Fatemur equidem in uno vel altero loco homines dici etiam genitos esse a Deo, sed statim adduntur verba, quæ metaphoram indicant, ut in Jacobo : “ voluntarie enim nos genuit verbo verita­ tis ’(j?ubi tum voluntarie tum verbo veritatis manifeste indicant hic agi de adoptione tantum, dum e contra verba adhibita pro genera­ tione Verbi ex contextu novam vim accipiunt, ut ex dictis apparet Quod confirmatur omnibus textibus supra allatis de divinitate et consubstantialitate Verbi, nn. 609-612. i. v 649. 20 Traditione. Præter Symbola, jam allegata, quæ aperte hanc generationem asserunt, Patres sæpe eam commemorant unanimi voce. Ita S. Theophilus Antioch. : “ Habens igitur Deus suum ipsius Verbum in propriis visceribus insitum, genuit illud cum sua Sapientia, proferens ante omnia ” 5. — Origenes 6 : “ Magis ergo sicut voluntas procedit e mente, et neque par­ tem aliquam mentis secat, neque ab ea separatur aut dividi­ tur, tali quadam specie putandus est Pater Filium genuisse, imaginem scilicet suam, ut sicut ipse invisibilis est per natu­ ram, ita imaginem quoque invisibilem genuerit. Verbum enim est Filius, et ideo nihil in eo sensibile intelligendum est. Sapientia est, et in Sapientia nihil corporeum suspi­ candum est ”, S. Athandsiusi Arianorum difficultates contra generatio­ nem Verbi solvit, animadvertendo in hac generatione minime inveniri imperfectiones quce humante generationi insunt : “ Nec enim hominum similis est Deus, nec Pater ex patre est, unde nec patrem geniturum gignit... Hinc in sola divinitate Pater 1 III, 5.— Joan^ I, 17. —* III, 16; cf. IJoan., IV, 9. 4 Jac7> I, 18. — Zid Autoïyc., ΡΓ GjWy 1064 ; X*. 179. ^Pena7cdon\ E I, c. 2, n. 8, P. G.f XI, 135. 7 Coni. Arianos, or. 1, 21-28, P. G.9 XXVI, 54-71. »« r a r* 394 CAPUT I.- MYSTERIUM SS. TRINITATIS proprie pater est, et Filius proprie filius, atque in his solis constans firmaque est Patris et Filii conditio, ita ut Pater sit semper pater, et Filius semper filius... Si omnes fatentur Deum non eo modo esse quo nos sumus, sed esse ut Deum, nec creare ut homines creant, sed creare ut Deum : similiter quoque clarum est eum gignere, non ut gignunt homines, sed ut gignit Deus ”. S. Augustinus, contra Arianos, ostendit non solum gene­ rationem Verbi esse œternam, sed etiam distinctionem Filii a Patre diversitatem substantias minime involvere, cum dis­ crimen sit in relativo non autem in natura : “ Dicitur enim ad aliquid, sicut Pater ad Filium, et Filius ad Patrem, quod non est accidens : quia et ille semper Pater, et ille semper Filius... Quamobrem, quamvis diversum sit Pa­ trem esse et Filium esse, non est tamen diversa substantia : quia hoc non secundum substantiam dicuntur, sed secundum relativum; quod tamen relativum non est accidens, quia non est mutabile ” 650. Corollarium. Rejiciendus est error, nunc omnino anti­ quatus, Harduini et Berruyerii* docentium ideo Jesum Christum appellari Filium Dei in Scripturis, non quia \?erbum a Deo æternaliter procedit per veram generationem, sed propter unionem huma­ nitatis suæ hypostaticam cum secunda divina persona; actionem nempe, qua Deus naturam humanam Christi in utero Virginis effbrmavit Verboque univit, veram generationem dici posse ac debere. — Hujusmodi error merito a Clemente XIII reprobatus est tanquam veritati catholicæ præjudicium inferens. (a) Etenim Symbola, Concilia et Patres, ex jam dictis, diserte asserunt Jesum Christum ideo esse Filium Dei quia idem est ac Verbum (incarnatum) ex Patre natum ante omnia scecula. — Patres quidam antiqui affirmaverant quidem Verbum non ab ætemo, sed ante creaturas fuisse genitum; in hoc autem ab Ecclesia reprehensi sunt, ut dictum est supra, nn. 625, 639; et aliunde hæc opinio mul­ tum ab errore Harduini differebat. (b) Insuper actus quo Deus effbrmavit humanam naturam Christi in sinu B. Mariæ Virginis non est vera generatio, quia humanitas Christi non est ejusdem naturæ ac Deus, ac proinde deficit ultima conditio ad generationem requisita, scilicet similitudo natura; ergo Verbum non factum est Dei filius in ipso Incarna­ tionis instanti, sed talis jam erat ante sæcula. ’ Harduini ct Berruyerii errores fuse exponuntur et confutantur a Legrand, <ώ Ineamatüme (Aligne, Theol. Cun., IX, 1027 sq.). ' REVELATIONE PROBATUR. 395 651. Thesis IIa Verbum seu Filius procedit a Patre per generationenTHntelhectualem seu^ ab intellectu Patris. Theologice certum est contra Durandum qui contendebat Filium procedere a natura Patris præintellecta intellectui et voluntati. i° Ex Scriptura infertur tanquam conclusio theologica. Etenim idem qui dicitur Filius vocatur etiam Verbum, SapientiaQ Atqui hic non agitur de verbo exterius prolato, ut ex contextu patet, sed de verbo immanente. Verbum autem immanens est foetus intellectus, ut merito docent Patres “πρός νοΰν λόγος ” 2. 652. 2° Diserte Patres hanc doctrinam asserunt, eamque colligunt ex eo quod Filius dicitur non solum Verbum, sed etiam Sapientia et imago Patris. Ita S. Athanasius 3 ; “ Neque enim extrinsecus depicta est Dei imago, sed ipse Deus ejus est genitor, in qua seipsum intuens eadem delectatur, sicut ipse Filius dicit : Ego eram, qua delectabatur. Quando igitur non videbat seipsum Pater in sua imagine aut quan­ do non delectabatur, ut quis dicere audeat : Ex nihilo est imago, neque delectabatur Pater antequam esset imago? Quomodo enim seipsum videat factor et creator in creata et facta substantia? Talem namque necesse est esse imaginem qualis ejus Pater est”. — Clarius etiam 5. Cyrillus Alex. 4 : “ Quid, obsecro, de Joanne statues, qui Filium vocat Verbum atque hanc maxime propriam appellationem ei tribuit, quaeque essentiam ejus maxime manifes­ tet?” Et alibi 5 : “ Verbum et sapientia et splendor et character atque virtus Patris Filius appellatur. Verbum quippe et sapientia dicitur propterea quod ex mente et in mente est proxime et indi­ vulse, et propter mutuam, ut ita dicam, immissionem ”. — Tandem 5. Basilius, rem ita contrahit6 : “ Quis erat in principio? Verbum, inquit... Cur Verbum? Ut perspicuum sit processisse ex mente ”. 653. 30 Ratione declaratur intellectualis generatio Verbi. (A) Praenotanda. l) In creaturis generatio competit solis viventibus corporeis : in spiritualibus enim terminus ; I Cor., I, 23-24; cf. Eccli., XXIV, 5. ’ I ta, inter alios, S. Gregor. Naz., Orat. theol., 4, versus finem, P. G., XXXVI, 129; S. August, De Trinitate, XV, 10-17, P- L·, XLII, 1069-1079. 3 Orat, i cont. Arian., P. G., XXVI, 54. 4 Thesaurus, assert. 19, P. G., LXXV, 314. I, i, 14; IJoan I 6 Ho’nil. in illud : In principio erat Verbum, P. G., XXXI, 475. -- i® 396 CAPUT I. — MYSTERIUM SS. TRINITATIS intellectionis est accidens, non autem persona. In Deo autem generatio ^.spiritualis simul et substantialis. 2) In creatis, generatio fit per divisionem seu decisionem alicujus partis substantiae ; in Deo, tota substantia Patris est in Filio. 3) In creatis, terminus completus generationis non est immanens sed a generante separatur; in Deo, Filius in sinu Patris manet. 4) In creatis, generatio est actus transiens et renovari potest; in Deo, qui est actus purissimus, generatio est actus aternus et unus. (B) Notio generationis. Communiter definitur : origo viventis a principio vivente et conjuncto, in similitudinem naturœ. Explicatur : (a) origo viventis a vivente : quibus verbis significa­ tur tum generantem tum genitum vita præditos esse debere; sic Adam e luto factus, sed non genitus dici potest, quia lutum vita caret. (b) A principio conjuncto, id est generans debet genito conjungi per activam communicationem propriæ substantiæ aut saltem partis illius substantiæ; hinc E va, ex Adami costa efformata, ejus filia dici nequit, quia in illo opere Adamus passive se habuit ; Angeli pariter dici nequeunt filii Dei sensu proprio, quia divinam substantiam a Deo non acceperunt. (c) In similitudinem naturœ : duo hic exprimuntur : 1) genitum similem esse debere generanti per receptionem ejusdem naturæ saltem specificæ; 2) generationem ex se formaliter tendere debere ad illam similitudinem producendam. (C) Applicatio Verbo divino. »> II Quæ quidem notio analo­ gice in Deum transfertur, demptis omnibus imperfectionibus, eo sensu quod Pater totam suam vitam et naturam absque ulla imminutione Filio communicat, et quidem ab æterno, ita ut Filius eamdem numerice habeat naturam ac Pater, et ab Eo non differat nisi in quantum accipit vitam quam dat Pater. Quod ita declarat S. Thomas1 .·“ Pater enim intelligendo se, et Filium et Spiritum Sanctum, et omnia alia quæ ejus scientia continentur concipit Verbum ”. Atqui hæc pro­ cessio Verbi omnes habet conditiones veræ generationis : est enim, (a) origo viventis a vivente, nam Verbum procedit 1 Sum. theoLj q. XXXIV, a. I, ad 3. REVELATIONE PROBATUR. 397 per modum intellectionis, quæ est operatio vitalis et suppo­ nit tum principium vitale tum terminum vitalem1 ; (b) a prin­ cipio conjuncto, nam illa processio est immanens, ac proinde Verbum remanet in Deo et ei perfecte conjungitur per participationem naturæ divinæ quam Pater ipsi active tra­ dit; (c) in similitudinem naturæ, nam Verbum procedit per viam intellectionis : jam vero intellectio, ex natura sua, ten­ dit ad producendam imaginem objecti cogitati, quæ, in casu præsenti, est simillima Deo, juxta illud : “ Splendor gloriæ et figura substantiæ ejus ”23 4. Ergo processio Verbi est vera generatio. 654· Scholion. Hic operæ pretium est divinum Verbum cum verbo mentis nostræ conferre, ut in quibus conveniant et in quibus discrepent pateat 3. (A) Hæc sunt utrique communia : (a) utrumque verbum est expressa cognitio, seu terminus secundum cognitionem procedens, similitudinem habens rei quæ mente percipitur, (b) Sicut verbum nostrum rei cognitæ expressa est imago, ita Verbum divinum est perfectissima Patris imago et figura, (c) “ Quemadmodum verbum nostrum a mente gignitur, nec idem est omnino quod ipsa mens, nec plane diversum ; nam cum a mente proficiscatur, aliud est quam mens; et cum mentem ipsam indicat, non est prorsus ab illa diversum, sed cum sit unum natura, aliud tamen subjecto est; sic et Dei Verbum, qui Filius est, quatenus propria subsistit persona, ab eo distinguitur a quo genitum est; quatenus autem illa in se exprimit quæ cernuntur in Deo, unum natura cum illo est ” < (d) Sicut verbum mentis sine corruptione concipitur et paritur, ita Filius modo intellectuali ac virgineo a Patre est genitus. (e) “Potest esse verbum nostrum quod non sequatur opus; opus autem esse non potest, nisi praecedat verbum; sic et Verbum Dei potuit esse nulla existente creatura, creatura vero nulla esse posset, nisi per ipsum, per quod facta sunt omnia ” 5. (B) Nonnulla tamen sunt discrimina inter Verbum Dei et nos­ trum : (a) creatum verbum non ex ipsa procedit essentia dicentis, sed ex ejus scientia, proindeque accidens est, dum Verbum Dei ex 1 “ Sicut enim Pater habet vitam in semetipso, sic dedit et Filio habere vitam in semetipso ”. Joan., V, 26· 3 Hebr., I, 3. HJil. S. 1 hom., C. Gent., IV, c. 13; Petav., 1. VI, c. 2; Hurter, n. 255; Monsabré, Confir., Car. 1874, p. 180. 4 S. Joan. Damascen., De Fide Orthodoxa, 1. I, c. 6. î S. August., De Trinit., 1. XV, c. 11, P. L., XLII, 1073. 398 CAPUT I. — MYSTERIUM SS. TRINITATIS ejus essentia prodit, cum in eo esse et intelligere sint quid unum et idem, et est vere subsistens, (b) Creatum verbum non est coævum illi a quo producitur, nec perpetuum, sed identidem oritur atque interit; dum Verbum Dei est Patri coætemum et immuta­ bile, perpetuoque gignitur, (c) Verbum nostrum ex indigentia producimus, Pater vero ex abundantia et fecunditate Verbum dicit et profundit. 655. Il Corollarium. Non est alia distinctio inter Patrem et Filium ac distinctio originis. Etenim Filius procedit qui"clem a Patre, ut diximus, ac proinde ab ipso originem ducit, sed simul totam naturam divinam, et quidem infinitam, a tota ætemitate accipit, ac proinde sub respectu naturæ, tem_ poris, dignitatis, potentiæ, est perfecte Patri æqualis, juxta illud Christi : “ Omnia quæcumque habet Pater, mea sunt ’(C) Quod sane constat ex omnibus testimoniis in quibus asse­ ritur consubstantialitas et æqualitas Filii cum Patre, Unde dici nequit Filium a Patre esse dependentem pro­ prio sensu, ea nempe dependentia quæ ex indigentia et imperfectione oritur, i) Nam tantæ perfectionis est esse divinum ut exigat subsistere in tribus personis, ita ut Filius tam necessario existât quam Pater : omnes enim operationes ad intra, quatenus Deum ipsum spectant, necessariæ sunt, ut dictum est in Tr. de Deo Uno (n. 486). 2) Insuper Verbum4 a Patre naturam accipit non quasi prius non habens et postea accipiens, sed quia hoc ipsum quod est, ab æterno totum simul habet a Pat(c^. — Pen­ det autem a Patre sensu improprio, quatenus ab eo origi­ nem ducit § II. De Processione Spiritus Sancti. 656. Status quaestionis. Doctrina catholica est Spiri­ tum procedere tum a Patre tum a Filio, et quidem tanquam ab unico principio et unica spiratione ; doctrina autem theolo­ gica est eum procedere a voluntate per modum amoris. Duæ igitur erunt theses. x Joan., XVI, 15. — Cfr. S. Thom., Sent. lib. i, dist. 9, q. 2, a. I ; Contra enores grac., L I, c 2; I p., q. 42, a. 2. ’ Cf. S. Thom., d£ Pol.. q. 10, a. 1 ad 13. REVELATIONE PROBATUR. 399 657. Thesis P : Spiritus Sanctus non solum a Patre sed etiam a Filio vere procedit, tanquam ab uno prin­ cipio et unica spiratione r. est ex C. Lugdun. II (1274) : “ Fatemur quod Spiritus Sanctus aeternaliter ex Patre et Filio, non tanquam ex duobus principiis, sed tanquam ex uno principio, non duabus spirationibus, sed unica spiratione procedit ”. Quæ ultima verba addita sunt ad solvendam difficultatem Grae­ corum quorumdam, qui ideo formulam ex Patre Filioque rejicie­ bant quia falso putabant ita statui duo principia Spiritus Sancti. Sensus igitur thesis est non dari in Patre et Filio duplicem vim spirativam, sed unam tantum, quæ utrique communis est : in Deo enim omnia communia sunt, ubi non obstat relationis oppositio; atqui producendo Spiritum, Pater et Filius non sibi mutuo oppo­ nuntur; ergo producunt Spiritum Sanctum per modum unius principii. Ex quo sequitur eos producere Spiritum unica spira­ tione; cum enim unica sit vis spirandi, utrique communis, exerceri nequit nisi ab utroque simul agente. ii 658. i° Script. Spiritum Sanctum a Patre procedere disertis verbis exprimitur^et insuper ex iis textibus infer­ tur quibus declaratur Spiritus Patris : “ Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis’0 Quod a Græcis libenter conceditur. Remanet igitur probandum Spiritum Sanctum etiam a Filio procedere ; triplici utemur argumento : — (a) In pluribus Scripturæ locis, Spiritus vocatur Spiritus Filii, vel Spiritus Christi Jesu .·“ Misit Deus Spiritum Filii tus Sanctus dici non potest Spiritus Filii nisi quia procedit ab Eo; nam, fatentibus ipsis Græcis, idem Spiritus vocatur Spiritus Patris quia procedit a Patre ; ergo a pari Spiritus I p., q. 36, a. 1 Cf. S. Thom., q. 10, a. 4; ap. Migne, Opusc. P. G., 2-4 ;C. Geni., L I, c. 49-51; II, c. 49;~Bessarion, CLXI, p. 338 sq.; Suarez, de Potent., de Processione Spiritus S., IV, c. 24-25; 1. X; Petav., L VII, c. 3-11; Paralipomenon seu Examen doctrina Mac. Bulgakcraj, etc. ; Magliano, La Chiesa greca e la processione etema dello Spirit0 Santo; Van der Mœrens, Diss, theol. de Processione Spiritus S., Ruiz, disp. 67; Franzelin, th. 32-41, et Lovanii, 1864; L. Janssens, p. 541-614; L. Billot, E. Hugon, p. 364-371; D. B., 460. Joan,, XV, 26. — 3 Matth., X, 2O. « Galat., IV.TTlfr. Pom., VIII, 9. — s Act., XVI, 7. th. XXV-XXVII; a 400 CAPUT L — MYSTERIUM SS. TRINITATIS dicitur Spiritus Filii quia procedit a Filio Quod confir­ matur ex alio loco, ubi S. Paulus, postquam Spiritum voca­ vit Spiritum Dei, addit : “ Spiritum, qui ex Deo est"2, quasi hæ locutiones synonymæ essent. (b) Iterum Spiritus dicitur missus a Filio sicut a Patre 3 ; “ Si abiero, inquit Christus, mittam eum ad vos... ” “ Cum venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a Patre”; atqui missio in divinis importat processionem personæ missæ a mittente;nam missio supponit quemdam influxum mittentis in missum : jamvero in Deo nullus alius est influxus unius personæ in aliam nisi ille qui venit ex origine seu proces­ sione : nam, præter relationes originis, omnia sunt tribus personis communia, ex supra dictis. Hinc ait S. Augusti­ nus “ Pater... non dicitur missus; non enim habet de quo sit, aut de quo procedat ”, sic diserte declarans missionem sine processione fieri non posse. ί (C) Tandem, apud S. JoannemS, legitur Spiritum a Verbo aliquid accipere, ideoque ab Eo procedere : “ Ille me clarifi­ cabit, quia de meo accipiet et annuntiabit vobis. Omnia quæcumque habet Pater mea sunt ; propterea dixi : quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis ”, Unde sic : hic clare asseritur Spiritum aliquid a Filio accipere; atqui in divinis persona ab altera aliquid accipere nequit, nisi ab ipsa proce­ dat, cum, præter relationem originis, omnia sint tribus per­ sonis communia. I Nec dicatur hic agi tantum de communicatione scientiæ futuro­ rum, “ et annuntiabit vobis ” ; nam Spiritus nequit a Filio accipere hanc scientiam, nisi simul ab eo accipiat divinam naturam, quæ in Deo cum scientia identificatur. Confirmatur ex verbis sequentibus : “ omnia quæcumque habet Pater, mea sunt, etc. ”, quorum hic est sensus : hucusque ex V. Testamento edocti fuerant discipuli futurorum scientiam soli ’ Quod argumentum jam urgebat S. Augustinus, In Joan., tr. 99, nn. 6, 7, L., XXXV, 1888 : “ Habes ipsum Dominum dicentem : Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis. Habes et Apostolum : Misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra. Numquid duo sunt, alius Patris, alius Filii? Absit... Cur ergo non credamus quod etiam de Filio procedat Spiritus S., cum Filii quoque ipse sit Spiritus” ? ’ I Cor., II, XI-I2. — 3 Joan., XV, 26; XVI, 7. 4 S. August, De Trinit., 1. IV, c. 20, n. 28, P. L., XLII, 908. 5 Joan., XVI, 14. I REVELATIONE PROBATUR. 401 Deo tribuere; dicendo autem : “omnia quæcumque habet Pater... ”, Christus sibi banc scientiam ascribit; et addendo : “ propterea dixi : de meo accipiet, et annuntiabit vobis ”, reddit rationem cur Spiritus Sanctus, qui de Verbo accipit, eamdem divinam scientiam, proindeque eamdem naturam participet ’. Hæc est Patrum inter­ pretatio ; sic, v. g., Didymus aita : “ non enim loquetur ex semetipso ; qui non ex se est, sed ex Paire et ex me; hoc enim ipsum quod subsistit et loquitur, a Patre et a me illi est”. 659. 20 Tradit. (A) Ex Patribus ; cum adversarii con­ cedant thesim nostram diserte a Patribus latinis tradi, satis erit Græcorum testimonia referre. Hi autem dogma catho­ licum tradere incipiunt sæc. IV°, tempore scilicet quo impugnatur divinitas Spiritus Sancti. (a) Ita S. Athanasius declarat Spiritum Sanctum esse Spiritum Filii, ejus vim sanctificatricem et illuminatricem, a Patre proceden­ tem et a Filio missum et datum 3; Spiritum eamdem habere relatio­ nem ad Filium quam Filius habet ad Patrem 1 *45: “ Qualem scimus proprietatem esse Filii ad Patrem, eamdem ad Filium habere Spiritum Sanctum comperiemus”. Alibis Filium vocat fontem Spiritus Sancti. Pariter S. Gregorius Naz. asserit Spiritum ex duobus, Patre et Filio, esse connexum εξ άμφόΐν συνημμένον6*. 5. Gregorius tVys. rem comparatione explicat : Pater, Filius et Spiritus sunt veluti tria luminaria, quorum secundum accenditur a primo, tertium autem a secundo 7. (b) Magis diserte quidam Patres quarti et quinti sæculi docent Spiritum procedere ex Patre et Filio. Ita Didymus Alex., supra, n. 658. Sed rem præsertim multoties declarat 5. Cyrillus Alex., Nestorianos impugnando : “ Cum igitur Spiritus S. in nobis inha­ bitans conformes nos Deo reddat, procedat vero is ex Patre et Filio, manifestum est ex divina essentia eum esse essentialiter, in ipsa et ex ipsa procedentem, sicut halitus ex humano ore prodiens, etsi humile et non dignum tanta re sit hoc exemplum”8. 1 Cf. Maldonat., in h. loc.; Corluy, Spicii., t. I, p. 158. Immerito etiam Graeci "quia de ineo accipiet" intelligunt de meo Patre; nam grammaticae regulæ non patiuntur ut pronomen τού εμοϋ referatur ad nomen in phrasi non expressum ; aliunde verba sequentia “ quacumque habet Pater, mea sunt” nos­ tram interpretationem dilucide confirmant. ’ De Spiritu S., 1. II, n. 34, P. G., XXXIX, 1063. ’ Ad Serap., ep. I, 20, P. G., XXVI, 576. 4 Ad Scrap., ep. III, η. I. 5 De Incarnat., n. 9. — 6 Orat., 31, n. 2, P. G., XXXVI, 136. 7 Adv. Macedon., 6, P. G., XLV, 1308. • Thesaurus, assert. 34, P· G., LXXV, 585. — Notandum est tamen græcam vocem ποόεισι, quæ latine redditur procedat, litteraliter significare oriatur; 402 CAPUT L-MYSTERIUM SS. TRINITATIS (c) Plerique tamen Græci eamdem doctrinam alio modo expo­ nunt, dicentes Spiritum Sanctum procedere ex Patre per Filium. Qua formula abusi sunt Photiani, quasi nempe diversam doctrinam exprimeret. Immerito tamen. Nam quandoque et ipsi Latini eadem utuntur formula, et quidem sensu catholico *. Insuper in C. Florentino, Græcis approbantibus, declaratum est’ : “Id quod sancti Doctores et Patres dicunt, ex Patre per Filium proce­ dere Spiritum S., ad hanc intelligentiam tendit, ut per hoc signifi­ cetur Filium quoque esse, secundum Graces quidem causam, secundum Latinos vero principium subsistentia Spiritus S., sicut et Patrem. Et quoniam omnia quæ Patris sunt, Pater ipse unige­ nito Filio suo gignendo dedit, præter esse Patrem, hoc ipsum quod Spiritus S. procedit ex Filio, ipse Filius a Patre æternaliter habet, a quo etiam æternaliter genitus est ”. 660. (B) Ex synodis et Conciliis : — (a) Ante schisma Grœcorum habitis. Sæc. V°, in fidei professione quam Afri­ cani episcopi Hunnerico regi tradiderunt, legebatur 3 : “ Inge­ nitum Patrem et de Patre genitum Filium, et. de Patre et Filio procedentem Spiritum S. unius credimus esse substan­ tiæ — Synodus Alexandrina S. Cyrilli epistolam appro­ bavit, in qua dicebatur Spiritum “ a Filio atque a Deo Patre procedere Synodus Ephesina eamdem approbavit, damnavitque Symbolum Nestorianum in quo docebatur Spiritum “ neque Filium esse neque per Filium existentiam habentem ” ; item S. Cyrilli epistola laudata fuit a Cone. Chalcedonensi et Constantinop. II. Sæc. VIP a C. Toletano XI receptum est symbolum fidei ab ignoto theologo sæc. V* compositum, in quo declaratur Spiritum dici simul Spiritum Patris et Filii et ab utrisque procedere. < In quibusdam conciliis provincialibus Hispaniæ, Galliæ et Germaniæ quæstio ventilata fuit num Spiritus S., sicut procedit a Patre, ita procedat a Filio. Ad rem definiendam, primum in His­ pania, posteaque in Gallia et Germania, particula Filioque Symbolo Nicæno addita fuerit, ut expresse declararetur Spiritum tum a Patre, tum a Filio procedere. Quam quidem additionem Leo III primum sancire noluit, etsi explicite fidem suam de processione Græci siquidem tenent Spiritum principaliter procedere (έκττορεύεσΟαι) a Patre, et secundarie oriri (~ρδιέναι) a Filio. ‘ Tertul., Adv. Prax.,c. 4, P. L., II, 159; Hilarius, De Trinit., 1. XII, 3 Victor Vit De persec. Vand., L III, n. i, P. 9 Mai 1897. 4 Graci utuntur priori vocabulo, quo vividius exprimitur circulus vitalis inter personas, nempe origo vitalis unius ab alia et reditus vitalis personæ procedentis ad personam a qua oritur. Latini hodie plerumque utuntur altero vocabulo. *- Quod melius intelligetur ex dicendis infra n. 701. 40β CAPUT I. — MYSTERIUM SS. TRINITATIS cessio est mutua divinarum personarum in invicem coexjs^ tentia et cohabitatio, ita ut Pater sit in Filio, Filius in Patre, Quæ doctrina directe asseritur in Scriptura pro Patre et et uterque in Spiritu, pariterque Patre et Filio$ : “ Non creditis quia ego in Spiritus Patre et in Pater in me Filio. De fide est ex Florentino 1*: “ Propter hanc unitatem est”? Idem implicite docet Paulus quoad Spiritum S., durn (naturæ) Pater est totus in Filio, totus in Spiritu Sancto; tradit Eum in Deo esse, sicut spiritus hominis in homine estMf Filius totus est in Patre, totus in Spiritu Sancto; Spiritus 665. Hæc autem circumincessio ex triplici fonte oritur, totus est in Patre, totus in Filio nempe ex personarum consubstantialitate, origine et relatio­ nibus : (a) E consubstantialitate ; nam, ut recte ait S Tho­ mas 4, “ secundum essentiam Pater, est in Filio et Filius in Patre, quia Pater est sua essentia, et communicat eam Filio, non per aliquam suam transmutationem. Unde sequi­ tur quod, cum essentia Patris sit in Filio, in Filio sit Pater. Et similiter, cum Filius sit sua essentia, sequitur quod sit in Patre, in quo est ejus essentia ”; (b) e personarum origine : cum enim Filius et Spiritus sint termini operationum imma­ nentium, necessario manent in principio unde procedunt : “ Filius est in Patre, ait S. Thomas 5, sicut originatum in originante, et e converso Pater in Filio sicut originans in originate ”; (c) ex earum relationibus : cum enim in correlativis relatio esse nequeat sine suo termino, manifestum est quod “ unum oppositorum relative est in altero secun­ dum intellectum ” 6 (seu logice) : ita Pater concipi nequit ut Pater sine Filio et vice versa, ideoque Pater generans et Filius ab eo genitus in se invicem habitant. Tria, juxta Grcecos,importat : 1) distinctionem personarum ; 2) unitatem naturæ; 3) circulum vitalem quemdam inter personas, vi cujus Filius, a Patre ortus, ad Patrem regre­ ditur et in sinu Patris habitat; Spiritus autem, a Patre et Filio ortus, ad utrumque regreditur et in utroque habitat 7. 1 D. B., 704. —XIV, io; c£r. X, 30, 38. 31 Cor.y ΙΙ, ΐο-II. — q.42, a. 5. 7 E. H agon, p. 442. REVELATIONE PROBATUR. 407 Non sufficit igitur circumincessionem ultimo explicare per immen­ sitatem divinam, prout quidam dixerunt cum Suarez et Ruiz -, nam, ut recte ait Petavius *, “ etsi loci et ubi notio omnis excludatur animo, ac solæ per se absoluteque spectentur hypostases divinæ, nihilominus tamen περιχώρησις et mutua in seipsis existentia perso­ narum illic erit. Quippe et nna posita poni necesse erit alteram, nec a se invicem separari poterunt, et altera intime conjuncta erit alteri, in eaque inerit et existet ”. 666. 3° In Deo una eademque est operatio ad extra, quæ tribus personis communis est. De fide ex Symb. Athanasiano : ‘Omnipotens Pater, omnipotens Filius, omnipotens Spiritus Sanctus : et tamen non tres Omnipotentes, sed unus Omnipotens ”. (a) Etenim operationes ad extra producuntur ab omnipotentia, ac proinde a natura, in qua omnipotentia residet; atqui ex dictis, est una natura in Deo; ergo est una operatio ad extra. Illa autem unica operatio ad extra, tribus divinis personis, sicut natura ipsa, communis est. (b) Confirmatur ex eo quod jn sacris Litteris eadem opera nunc Patri, nunc Filio, nunc Spiritui Sancto ascribuntur ; ita v. g., creatio Patn et Filio tribuitur; hinc Christus ait : “Pater meus usqüê modo operatur, et ego operor ”; i. e., eadem opera ac Pater operor; pariter prophetice seorsum tribuuntur Patri : “ Multifariam multis­ que modis olim Deus loquens Patribus in prophetis"; simulque Spiritui : “ Spiritu Sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines (c) Quam veritatem Patres variis illustrant comparationibus : “Ut lux omnia splendore illuminat, nihilque sine splendore potest illuminari : ita et Pater veluti per manum omnia in Verbo efficit nihilque sine illo facit ”. Alii vocant Filium brachium seu manum Patris, et Spiritum Filii digitum, ut sic melius significent Patrem per Filium in Spiritu Sancto omnia operari. N. B. Doctrina de relationibus divinis, quæ est maximi momenti in expositione Trinitatis (cf. D. B., 703), exponitur infra n. 712 sq. Art. III. De divinis Missionibus’. 667. Divinæ missiones, etsi ad intrinsecam Trinitatis naturam non spectant, ab ea tamen defluunt eamque mani­ festant, cum processiones supponant et eas nobis clarius 1 De Trinit., I. IV, 16, 3 Cf. S. Th., I, q. 43; 1. VIII; Billuart, diss. 5. Suarez, I. XII; Salmantic., disp. XIX; Petav., VI, a. 4; Franzelin, th. 42-48; Scheeben, n. 1057; Pesch, n. 649-690; L. Janssens, p. 811-862; Card. Billot, th. XLII-XLIII. ’..’Z..·-/ 408 CAPUT I.- MYSTERIUM SS. TRINITATIS revelent; aliunde, cum ad nostram sanctificationem vitæque divinae communicationem ordinentur, inutile non erit de eis catholicam et communem doctrinam exponere. Quia vero duae sunt missionum species in Deo, scilicet missio invisibi­ lis, et missio visibilis, dicemus : i° de missionibus in genere, 2° de missione invisibili, 30 de missione visibili. I. De Missionibus in genere. 668. i° Notio. (A) Missio in genere (a voce mittere} est motio seu egressio alicujus entis ab alio cum destinatione ad aliquem terminum; tria igitur includit : terminum a quo, terminum ad quem et nexum causalem inter utrumque. Triplex distinguitur : (a) physica, quæ fit per physicam impulsio­ nem, v. g., lapis missus a brachio; (b) moralis, quæ fit per impul­ sionem moralem sive per imperium, sive per consilium; sic, v. g., servus mittitur a domino per imperium ; rex mittitur a consiliariis per consilium; (c) substantialis, quæ fit per quamdam originem, seu emanationem ex ipsa substantia mittentis, sic flos emittitur ab arbore, radius a sole. (B) Missiones divinæ sunt missiones substantiales, analo­ gice tamen et sine defectibus quæ in creaturis inveniuntur; nullam scilicet minorationem aut mutationem involvunt. 1) In humanis “ missio importat minorationem in eo qui mittitur, secundum quod importat processionem a principio mittente aut secundum imperium aut secundum consilium, quia imperans est major, et consilians est sapientior. Sed in divinis non importat nisi processionem originis, quæ est secundum aqualitatem" \ 2) In creaturis persona missa aliquam mutationem patitur, quatenus incipit esse ubi non erat, aut saltem eo modo quo nondum ibi erat. Sed in Deo nulla est mutatio ; persona divina missa novo quidem modo in creaturis existit, sed mutatio totam se habet ex parte ipsius creaturæ. 669. (C) Itaque missio in divinis est processio unius per­ sona ab rlia, cum destinatione ad aliquem temporalem ejec­ tum seu cum novo existendi modo in creaturis, ad earum sancti­ ficationem. Dicitur : (a) processio unius persona ab alia, vel a ’ S. Thom., I, q. 43, a. 1, ad 1. REVELATIONE PROBATUR. 409 duabus aliis ; nam missio importat influxum realem personæ mittentis in personam missam ; atqui, in Deo, nullus est influxus unius personae in alteram nisi per processionem ; ergo missio unius personæ supponit processionem ab alia persona, (b) Cum destinatione, etc.; missio enim supponit destinationem ad aliquem terminum, seu ad aliquid novi faciendum, et cum in ipso Deo nihil novi sit faciendum, des­ tinatio illa est ad aliquem temporalem effectum. Hic autem effectus non potest consistere in mutatione loci, cum divinæ personæ jam sint ubique, neque in creatione aut alio opere naturali, cum hæc omnia sint communia tribus divinis per­ sonis ; consistit igitur in eo quod persona missa novo modo existât in creaturis, per specialem conjunctionem cum crea­ tura intellectuali, ad eam sanctificandam. Hic autem prius inquiri debet quænam personæ mitti aut mittere possint. II 670. 20 Thesis : Inter divinas personas, Pater mitti nequit, Filius autem et Spiritus mitti possunt; e contra II Pater et Filius mittere possunt, sed S. Spiritus mittere nequit. Certum est. (A) Pater mitti nequit. Non enim legitur in Scriptura quod mittatur, sed solum quod veniat ad nos : “ Ad eum vernemus et mansionem apud eum faciemus”1. Jam vero magnum discrimen est inter venire et mitti : Pater ad nos venire potest et seipsum dare, aliquem effectum gratiæ pro­ ducendo ; at mitti non intelligitur, ex dictis, nisi ea persona quæ ab altera procedit. Cujus rationem sic reddit S. Thomas23 .· “ In omni missione oportet quod ponatur aliqua auctoritas alicujus ad ipsum missum. In divinis autem personis non est auctoritas nisi secundum origi­ nem. Et ideo nulli personæ divinæ convenit mitti nisi ei quæ est (i. e., procedit) ab alio, respectu cujus potest in alio designari auctoritas, et ideo Spiritus Sanctus et Filius dicuntur mitti, et non Pater vel Trinitas ipsa”. (Ji} Filius et Spiritus mitti possunt, (a) De Filio dicitur : “ Misit Deus Filium suum factum ex muliere ” 3; de Spiritu 1 Joan., XIV, 23. * In I Seni., dist. 15, q. 2, a. unie.; cf. I, q. 43, a. 4. 3 Galat., IV, 4. Sancto : “ Spiritus Sanctus quem mittet Pater in nomine meo ” (b) Illæ personæ mitti possunt quæ ab alia proce­ dunt, et ab ea accipiunt tum potestatem tum impulsum eundi; atqui Filius et Spiritus ab alia persona procedunt, et ab ea accipiunt, simul cum natura, potentiam et impul­ sum seu destinationem ad effectum temporalem ; ergo mitti possunt. Λ (C) Pater et Filius mittere possunt. Etenim (a) de Patre dicitur : “ Misit Deus Filium suum ” 2 ; de Filio : “ Si autem abiero, mittam eum (Spiritum Sanctum) ad vos ” 3. (b) In­ super illæ personæ mittere possunt, ex quibus procedit alia persona ; atqui ex Patre Filius procedit, et ex Patre Filioque Spiritus Sanctus procedit; ergo Pater et Filius mittere possunt. ■ ·- ψ. ■■■a (D) Spiritus mittere nequit. (a) Nullibi enim legitur Spiritum aliam personam divinam misisse, (b) Insuper ille solus mittere potest divinam personam, ex quo procedit alia divina persona; atqui nulla persona procedit a Spiritu Sancto; ergo nulla ab eo mitti valet. II. De Missione invisibili. t » 671. Missio invisibilis ea est quæ fit intus in anima, sine ulla exteriori manifestatione, qualis est missio Spiritus Sancti quando effundit in nos gratiam sanctificantem ; missio visibilis ea est quæ fit cum aliqua externa manifesta­ tione personæ missæ, v. g., Incarnatio Verbi, descensus Spi­ ritus super Apostolos. 672. Thesis : Non fit missio invisibilis divinarum personarum nisi cum infunditur gratia sanctificans in animam. Ita communiter. Declaratur. Quoties gratia habitualis infunditur, sive prima, in ipso instanti justificationis, sive secunda, quæ nihil aliud est nisi primæ augmentum, tres divinæ personæ animæ illabuntur, Filius quidem et Spiritus Sanctus quatenus missi, Pater autem ut a seipso veniens; nam in utroque casu personæ divinæ novo et magis intimo modo in anima 1 /oant. XIV, 26. — 3 Galaf., IV, 4. — 3 XVI, 7. REVELATIONE PROBATUR. 411 incipiunt esse. Gratia vero actualis ad missionem divinam non sufficit, quia per ipsam Spiritus Sanctus stat quidem ad ostium animæ et pulsat r, sed novo modo non habitat in anima. Per gratiam sanctificantem tres divinæ personæ simul in corde nostro habitant ; attamen hæc inhabitatio, proindeque hæc missio speciatim Spiritui Sancto tribuitur, quia est opus amoris et sanctificationis, quod tertiæ personæ appropriatur. Nonnulli quidem theologi, post Petavium 2, eam esse Spiritui Sancto propriam dicunt : sed eorum opinio communius ab aliis rejicitur-3. 673. Probatur. (A) Ex Scriptura enim patet (a) gra­ tiam sanctificantem seu caritatem essentialiter connecti cum habitatione amicali Dei in nobis. 1) Dicitur enim de pecca­ tore : “In malevolam animam non intrabit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis ”4. 2) De justo autem : :< Si quis diligit me... Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus ”5; et iterum : “ Nescitis quia templum Dei estis, et Spiritus Dei habitat in vobis ”?... “ Caritas Dei diffusa est in cordibus vestris per Spiritum Sanctum qui datus est nobis”6... “Quem (Spi­ ritum) effudit in nos abunde per Jesum Christum salvatorem nostrum ” 7. Ex hoc igitur concludere licet Deum non esse speciali seu amicali modo in peccatoribus, sed ad nos mitti quotiescumque gratiam habitualem seu caritatem accipi­ mus; ejus enim adventus vel inhabitatio connectitur cum dilectione Dei, cum caritate erga Deum, quæ a gratia sanc­ tificante non disjungitur. (b) Ipsa persona Spiritus, non solum ejus dona, nobis communicatur; nam : 1) in præfatis textibus sedulo distin­ guitur inter caritatem, seu donum creatum, et Spiritum seu tertiam personam SS. Trinitatis, et declaratur utrumque nobis dari, ita tamen ut caritas ab ipso Spiritu dispensetur, ideoque ab eo distinguatur sicut effectus a causa. 2) Præterea Spiritus ab ipso Christo annuntiatus fuerat ut alius Paracletus, in nobis mansurus, ut ejus missionem comple’ Afloe., III, 20. — 3 Petav., 1. VIII, c. 6, n. 5-8. 3 De quo agemus in Tr. de Gratia. — 4 Safi., I, 4. — 5 Joan., XIV, 23. ‘ 1 Cor., III, 16; Kom., V, 5. — 1 Tit., III, 6. [i Ï» ♦ 12 CAPUT I.— MYSTERIUM SS. TRINITATIS ret : “ Et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ut maneat vobiscum in aeternum...” 1 ; ergo Spiritus ipse, non solum gratia ejus, nobis datur. 3) Eo modo datur ut in nobis habitet sicut in templo, ibique operetur : “ Nesci­ tis quia templum Dei estis et Spiritus Dei habitat in vobis?”23 45 Hic autem Spiritus adjuvat infirmitatem nos­ tram, postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus, scrutatur corda 3, etc. (c) Non solum Spiritus, sed duce alice personæ nobis per gratiam dantur 4 -.“ad eum veniemus", nempe Pater et Spi­ ritus de quibus Christus sermonem habuerat. Merito itaque S. Athanasius s scribit : “ Profecto cum Dominus ait ; veniemus ego et Pater, simul venit Spiritus non alio modo quam ut Filius in nobis habitaturus... Cum vero Filius in nobis est, Pater quoque simul est, dicente Filio : ego in Patre et Pater in me ”. 674. (B) Ratione theologica confirmatur. Admissionem requiritur ut persona divina, ab alia procedens, novo modo existât in creaturis; atqui, per gratiam sanctificantem, Deus novo modo habitat in nobis, scilicet ut amicus quo fruamur, specialis protector, et a nobis glorificandus. i i h Quod sic optime 5. Thomas declarat : “ Est enim unus commu­ nis modus quo Deus est in omnibus rebus per essentiam, potentiam, et praesentiam... Super istum autem modum communem est unus specialis, qui convenit naturæ rationali, in qua Deus dicitur esse sicut cognitum in cognoscente, et amatum in amante. Et quia cognoscendo et amando, creatura rationalis sua operatione attingit ad ipsum Deum, secundum istum specialem modum Deus non solum dicitur esse in creatura rationali, sed etiam habitare in ea sicut in templo suo”6. Et alibi : “Ad dationem Spiritus Sancti non sufficit quod sit nova relatio, qualiscumque est, creaturae ad Deum; sed oportet quod referatur in ipsum sicut ad habitum, quia quod datur alicui, habetur aliquo modo ab illo. Persona autem divina non potest haberi a nobis nisi vel ad fructum perfectum, et 1 Joan., XIV, 16. 21 Cor., III, 16; cfr. VI, 19; II Cor., VI, 16 3 Torn., VIII, 26, 27. 4 Quod fusius in Tr. de Gratia probatur. 5 s. Athanas., ep. I ad Strap., 31, P. G., t. XXVI, 601. profert Franzelin, th. 43. Alia testimonia REVELATIONE PROBATUR. 413 sic habetur per donum glories, aut secundum fructum imperfectum, et sic habetur per donum gratiee gratum facientis ” *, 675. Modus autem specialis quo Spiritus in nobis habitat per gratiam in eo consistit quod seipsum nobis donet tan­ quam bonum quo uti et frui possimus1 23*. Venit siquidem : (a) ut pater nos ut filios carissimos adoptans teneraque solli­ citudine circumdans : “ Videte qualem caritatem dedit nobis Pater, ut filii Dei nominemur et simus ”3; (b) uttfwnarj apud amicum : “ Si quis audierit vocem meam, et aperuerit mihi januam, intrabo ad illum et cœnabo cum illo, et ipse mecum" quæ quidem verba familiarem amicitiam omnino supponunt ; (c) ut protector specialis : nam de ratione amici est ut super amicum speciali modo vigilet, eumque ab hosti­ bus protegat; quod sane Deus egregie præstat, juxta illud : “ Omnem sollicitudinem vestram projicientes in eum, quo­ niam ipsi cura est de vobis ” 5; (d) ut Deus in templo glori­ ficandus; nam licet veniat ut amicus, suam dignitatem non amittit, et jus habet ut specialiter in anima nostra adore­ tur : “ Membra vestra templum sunt Spiritus Sancti... glori­ ficate et portate Deum in corpore vestro ” 6. Hinc ad missionem invisibilem non sufficit gratia actualis, qua Deus transitorie movet animam et ad ejus ostium pulsat, sed nondum ingreditur.— Nec sufficiuntgratiæ gratis datœ, quæ scilicet ad aliorum œdificationem dantur; nisi enim cum gratia sanctificante Jjungantur, O 9 Deus,9 eas concedendo,9 non se,9 sed dona gratuita largitur. Unde per solam gratiam habi­ tualem fit invisibis missio. III. De Missione visibili. 676. i° Notio .· Ad missionem visibilem tria requirun­ tur : (a) signum aliquod visibile : secus esset missio invisi­ bilis; (b) signum novum, id est aut non existens antea, aut saltem non existens eodem modo : nam missio visibilis exigit signum aliquo modo extraordinarium; (c) respectus ad sane1 In I Sent., dist. 14, q. 2, a. 2. 2 Cf. Ad. Tanquerey, Précis cTAscitique et de Mystique, 5e éd. 1925, η. 91 *97 î Froget, De Γ habitation du S. Esprit dans les âmes» 3 IJoan., Ill, I. ♦ Apoc., Ill, 20. — 5 I Petr., V,7. — 6/ Cor., VI, 19-20. 414 CAPUT I. tificationem, quia missio divina non fit nisi ad sanctificatio­ nem animarum. 2° Species c Duae sunt missionum visibilium species : (A) Una est visibilis substantialiter, qualis est missio Verbi Divini in mysterio Incarnationis, quia in illa missione Filius Dei substantialiter unitus fuit humanæ naturæ visibili, ut explicabitur in Tr. de Verbo Incarnato. (B) Altera est visibilis reprcesentativa, qualis fuit missio Spiritus sese manifestantis sub formis sensibilibus, quibus tamen non erat substantialiter unitus. Quatuor numerantur præcipuæ missiones Spiritus : (a) apparitio in Baptismo Christi, sub specie columba ‘, ad ostendendam gratiæ abundantiam ei antea collatam ; (b) apparitio in Transfiguratione sub specie lucida nubis ’, ad declarandam doctrinæ abundantiam, quæ Christo competit : quæ fuerunt mere reprasentativa, quia non contulerunt gratiam, sed solum gratiam antea Christo datam repræsentabant; (c) collatio Spiritus Sanctus sub specie flatus, quando Christus dixit : “ Accipite Spiritum Sanctum ” 3 ; (d) descensus Spiritus Sancti in die Pentecostes sub specie linguarum ignea­ rum ♦ .· quæ fuerunt simul reprasentativa et effectiva, quia gratiam internam contulerunt s. 677- Corollaria : (A) In collatione Sacramentorum non est .missio visibilis Spiritus Sancti, quia signum sensibile adhibitum non est novum nec extraordinarium, sed solum missio invisibilis, qua­ tenus per ea gratia habitualis confertur. (B) Sub antiqua lege non adfuerunt missiones visibiles Spiritus, quia conveniebat ut Filius prius manifestaretur quam Spiritus. Fuerunt quidem apparitiones divinae, sed non directe ad sanc­ tificationem significandam aut producendam, sed ad aliquid aliud manifestandum, nempe ad præfigurandam Trinitatem aut aliquid hujusmodi 1 Matth.. III, 16. — *3 Maith., XVII, 5. 3Joan.) XX, 22. 4 Act.) II, 3. 5 S. Thom., I, q. 43, a. 7, ad 6. caput ir. 415 CAPUT II EXPOLITIO SCHOLASTICA MYSTERII SS. TRINITATIS. 678. Expositis veritatibus quas Scriptura et Traditio de SS. Trinitate docent, quid ratio humana fide illustrata de hoc mysterio cognoscere valeat, inquirendum superest. In triplici articulo dicemus : i° de cognoscibilitate mysterii SS. Trinitatis; 2° de analogiis et theoriisphilosophico-theologicis quibus explanatur ; 30 de consectariis exinde fluentibus. Art. I. De cognoscibilitate mysterii SS. Trinitatis. 679. Errores. (A) Non defuerunt theologi, qui ingenio suo nimis fidentes, existimarint illud mysterium philosophicis argumen­ tis demonstrari posse; inter quos numerantur : (a) P. Abalardus (1142), mente subtilis, sed audax novitatum amator, juxta quem philosophi gentiles, ac præcipue Platonici propriis viribus invene­ runt SS. Trinitatis mysterium quale intelligitur ab Ecclesia catho­ lica1, et Trinitas est veritas naturaliter ab hominibus credita2* ; sed, id probare conando, in modalismum et subordinatianismum inci­ dit, tres personas divinis attributis æquiparans et Spiritui omnipo­ tentiam denegans; (b) 5. Anselmus frequenter de Trinitate insti­ tuere videtur demonstrationes quasi peremptorias ac necessarias : in quo saltem verbis excedit et ejus cogitatio quadam obscuritate involvitur 3 ; Rickardus a S. Victore (1173), et Raymundus Lullus (1315), quibusdam pariter visi sunt nimis tribuere rationi, sed eorum verba ab aliis benigne intelliguntur; (c) nostris temporibus Günther putabat dogma Trinitatis, prout a se expositum, ratione intelligi ac demonstrari posse, sed reapse, Tritheismum sub nova forma suscitavit4; (d) Rosmini docuit SS. Trinitatis mysterium, postquam revelatum est, posse ita demonstrari argumentis mere 1 Theologia Christiana, lib. I, cap. 5; cfr. Gonzalez, Historia de la Jilosofia, II, p- 130. ’ Theol. christ., lib. V, P. L., CLXXVIII, 1123; Introductio, 1. Il et III, P. L., ibid., 1051-1086. Nec mirum est Abælardum tam superbe philosophantem, graviter errasse circa Trinitatem. Cf. Capitula Abcelardi a Concilio Senonensi a. 1141 ab Innocentio II damnata, D. B., 368 sq. ’ J. Bainvel, S. J., in Diet, de thiol., t. I, 1346; Gonzalez autem, Historia de lafilosofia, II, 135, contendit S. Anselmum sobrie de Deo ratiocinari. 4 Vorschule, I, 121. Cf. Vacant, Etudes thiol, sur les Constitutions du Concile du Vatican, I, p. 130. in 41β CAPUT II.— EXPOLITIO FHILOSOPHICO-THEOL, speculativis, negativis quidem et indirectis, ut per ipsa veritas illa ad philosophicas disciplinas revocetur * ; (e) novissime Schell ex nexu mirabili inter aseitatem et processus immanentes studuit probare Trinitatem (B) Ex adverso Rationaliste et Unitarii contendunt hoc mys­ terium aperte rationi contradicere. Contra quos probabimus dogma SS. Trinitatis esse quidem supra, non autem contra rationem. 680. Thesis T : Mysterium SS. Trinitatis non potest sola ratione intelligi vel demonstrari 3. Certum est ex declaratione Pii IX contra Güntherum asserentis esse mysteria “ quæ ita supra rationem sunt, ut hæc nunquam effici possit idonea ad illa suis viribus et ex naturalibus suis principiis intelligenda aut demonstranda”; et præsertim ex can. Vaticano infra relato. Dicitur : non potest demonstrari, quatenus ejus existentia nonnisi revelatione innotescit; nec intelligi, cum, etiam reve­ lata mysterii existentia, ejus intima natura maneat fidei velo et obscura caligine obtecta·*. — Probatur : i° Script. Id enim per solam rationem cognosci nequit quod est notum soli Deo, aut illi cui Deus illud revelare voluit; atqui ita est de mysterio Trinitatis, ut constat ex his textibus : “ Deum nemo vidit unquam : Unigenitus Filius, qui est in sinu Patris ipse enarravit ” ... “ Nemo novit Filium nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare ” s. Ergo sola ratione cognosci nequit mysterium SS. Trinitatis. 681. 2° Tradit, (a) Patres idem diserte asserunt; Atha­ nasius dicit6 : “ O stulti, atque ad omnia audaces et præcipites! Quare non potius SS. Trinitatem curiose scrutari desinitis, eamque esse duntaxat creditis, magistrum Apos1 D. B., 1915. 3 Kathol. Dogmatik, II, Paderborn, 1890, 21, 31 sq. Cf. Pesch, o£. cit., P· 274· 3 Cf. S. Th., I, q. 32, a. 1 ; Billuart, diss. proœm., a. 4; Pesch, n. 488 sq.; Card. Billot, th. XV ; E. Hugon, p. 394-397. 4 Quam explicationem desumimus ex ep. Pii IX, XI dec. 1862, contra errores Frohschammer, D. B., 1673. 5 Joan., I, iS; Maith., XI, 27. 6 Ep. ad Serapionem P, n. 18, P. G., XXVI, 574. •;Z= MYSTERII SS. TRINITATIS. 417 tolorum hac in re imitati, cujus hæc sunt verba : credere enim oportet primum Deo quia est...? ” De eodem mysterio aiunt S. Gregorius Nyss. : “ Nullo sermone declarari potest ineffabilis profunditas mysterii ” 1 ; S. Hilarius : “ Extra significantiam sermonis est, extra sensus intentionem, extra intelligentiæ conceptionem ” 2. (b) Declaravit Vaticanum quædam mysteria esse quæ per rationem neque intelligi neque demonstrari possunt 1 ; atqui, ex omnium confesso, mysterium Trinitatis est omnium difficillimum et altissimum ; ergo per rationem neque inve­ niri neque demonstrari potest. Unde recenter damnata fuit sequens propositio Rosmini: 11 Reve­ lato mysterio SS. Trinitatis, potest ipsius existentia demonstrari argumentis mere speculativis, negativis quidem et indirectis, hujus­ modi tamen ut per ipsa veritas illa ad philosophicas disciplinas revocetur, atque fiat propositio scientifica sicut ceterae” 345. 682. 3° Ratione. (A) Omnis demonstratio fit vel a priori, vel a simultaneo, vel a posteriori; atqui existentia SS. Tri­ nitatis non potest demonstrari a priori, seu per causam, quia Deus nullam causam habet ; nec a simultaneo, seu ex ipsa notione Dei, quam habemus nimis analogam ut ex ea erua­ mus tres esse personas in Deo; neque a posteriori, seu per effectus, quia effectus a Deo producti causantur a Deo, non quatenus trinus sed quatenus unus est : causantur scilicet ab omnipotentia quæ ad naturam, non ad personas pertinet. i Merito igitur concludit S. Thomas 5 : “ Per rationem igitur natu­ ralem cognosci possunt de Deo ea quæ pertinent ad unitatem essentiæ, non autem ea quæ pertinent ad distinctionem persona­ rum. Qui autem probare nititur Trinitatem personarum naturali ratione, fidei dupliciter derogat, i) Quidem quantum ad dignita­ tem ipsius fidei, quæ est ut sit de rebus invisibilibus, quæ rationem humanam excedunt... 2) Quantum ad utilitatem trahendi alios ad fidem. Cum enim aliquis ad probandam fidem inducit rationes quæ non sunt cogentes, cedit in irrisionem infidelium. Credunt 1 Orat, caltch.y c. 3, P. G.9 XLV, 18. 3 “Si quis dixçrit in revelatione divina nulla vera et proprie dicta mystena contineri, sed universa fidei dogmata posse per rationem rite excultam e natura­ libus principiis intelligi et demonstrari, A. S.” (De Fide> can. i, D, B., 1816.) 4 Cf. 0. Off. decretum, 14 dec. 1887, D. B., 1915. 5 Sum. theol., I p., q. 32, a. I. Theol. Dogm. (Vol. II.) — 14 I 418 CAPUT Π.— EXPOLITIO PHILOSOPHICO-THEOL. enim quod hujusmodi rationibus innitamur, et propter eas creda­ mus. Quæ igitur fidei sunt, non sunt tentanda probari nisi per auctoritates his qui auctoritates suscipiunt. Apud alios vero suffi­ cit defendere non esse impossibile quod prædicat fides 683. (B) Confirmatur ex insufficientia rationum quibus præfati auctores, n. 679, SS. Trinitatem demonstrare tentarunt : — (a) Abalardus, comparatione potius et appropriatione quam demonstra­ tione, Deum concipit non ut Trinitatem personarum, sed ut Tri­ nitatem nominalem attributorum : “ Sicut eadem oratio est propo­ sitio, assumptio et conclusio, ita eadem essentia est Pater, et Filius et Spiritus Sanctus ”1 ; “ Pater scilicet est potentia, Filius est sapientia, Spiritus Sanctus est bonitas ” 2; immo in arianum subordinatianismum prolabitur, dicendo : “ Quod Pater sit plena poten­ tia, Filius quædam potentia, Spiritus Sanctus nulla potentia ”3. ‘* * iH 684. (b) Giinther ita ratiocinatur : Qui sui conscientiam habet, seipsum concipit ; qui seipsum concipit intellectuali generatione, aliquid profert a se distinctum, sed simul cognoscit hoc esse seip­ sum. Atqui hæc tria, subjectum, objectum, identitas, in Deo sunt substantialia. Itaque subjectum est Pater, objectum substantiale est Filius, identitas substantialis est Spiritus * . Sanctus — Ad quæ reponimus : 1) homo qui intelligit, aliquid sibi opponit seu profert intra se aliquid a se distinctum : concedimus de verbo mentali, negamus de objecto ipso cognitionis ; 2) ratio quidem nos docet Deum seipsum cognoscere, sed tacet de verbo in cognitione divina producto tanquam a se distincto ; ergo Giintheri ratiocinium nihil revera concludit de Trinitate Christiana ; 3) immo concludit contra rationem : cum enim, juxta Güntherum, persona, etiam in Deo, sit conscientia sui s, sequitur tres esse conscientias in Deo, tres intel­ lectus, tres substantias, tres deos : quod est tritheismus. Unde satis constat Güntherum non dogma catholicum explicasse et pro­ basse, sed longe a veris rationis et fidei documentis de Deo aberrasse. (c) Rosminii ratiocinium consistit in eo quod philosophiæ Kantiana principia adhibet ad explicationem vel potius ad deformatio­ nem mysterii. “Tres supremæ formæ esse, ait, nempe subjectivitas, objectivitas, sanctitas ; seu realitas, idealitas, moralitas, si trans­ feruntur ad esse absolutum (divinum), non possunt aliter concipi * Ita Otto Freising., discipulus et interpres Abalardi. ’ Abaelardus, Introductio ad theologiam, lib. I, P. L., CLXXVIII, 989; lib. II, 1086; Theologia Christiana, 1. II, P. L., 1259-1261, 1278. 3 D. B., 368. 4 Op. cit., 10S, 109, 119. Cf. Pesch, n. 494. 5 Op. cit., II, 296; cf. Pesch, op. cit., n. 495. MYSTERII SS. TRINITATIS. 419 nisi ut personæ subsistentes et viventes ” ’. Hæc autem theoria, ut satis apparet, resolvitur in Trinitatem mere nominalem, si tres formet sunt tantum tres respectus divinitatis, vel in tritheismum, si forma sunt substantiæ. (d) Schell autem studet probare Trinitatem ex aseilate intellecta modo a ratione et a doctrina tradita alieno. Scilicet aseitas, juxta eum, est causalitas qua ens perfectum seipsum causât, et quidem ex logica necessitate. In quantum autem hanc necessitatem cogi­ tando dicit et est principium in divina principiatione sui ipsius, vocatur Pater; in quantum cogitando hanc logicam necessitatem in æterna existentia principiatur, existit ut Filius; in quantum per necessitatem ethicam et moralem "voluntatis actionem prin­ cipiatur, est Deus Spiritus Sanctus"11. Jam vero supra, n. 425, probavimus hanc aseitatis notionem esse falsam; insuper sola ratio non probat has relationes in Deo esse realiter distinctas et subsistentes. 685. Thesis 2a : Demonstrari nequit aliquam repu­ gnantiam esse in dogmate SS. Trinitatis recte expo­ sitos. Probatur : (A) Attctoritate. Jam enim a novemdecim saeculis illud dogma creditur non solum a rudibus, sed a viris prœstantissimis, non solum in Theologia, sed etiam in Philosophia et scientiis naturalibus versatis, qui difficultates contra illud allatas perpenderunt et confutarunt : quales fuerunt S. Jus­ tinus, Origenes, S. Athanasius, S. Augustinus, sexcentique alii Patres, necnon S. Thomas, aliique Scholastici Doctores, aut etiam Cartesius, Leibnitsius, uno verbo plerique philo­ sophi aut scientiarum cultores qui nomine christiano glo­ riantur. Atqui repugnat tot tantosque viros admisisse dogma absurdum, rationi contrarium, præsertim cum minime passionibus faveat, sed ipsis opponatur. Nec dicatur eosdem non semel circa res scientificas erravisse ; nam ex eo quod moderna inventa ignoraverint, minime sequitur eos inhabiles fuisse ad judicandum, ex conceptibus et principiis rationis, de repugnantia vel non repugnantia propositionis quæ non ad physicas scientias spectat, sed ad naturam divinam. 1 Propos. 2j ex damnatis in decreto S. Off. 14 dec. 1887; Denz.-Bann., 1916. ’ Kathoi. Dogmatik, II, 21, 31 sq. 3 Cf. S. Th., C. Gentil., cc. 10, 14,16, 23; Billuart, dûs. proam., a. 3, § 3; Perrone, 131 sq.; Knoll, §115; Franzelin, th. 20. .*· I B 420 CAPUT II.—EXPOLITIO PHILOSOPHICO-THEOL. 686.(B) Ratione. Adesset quidem repugnantia in mys­ terio SS. Trinitatis, si probaretur in ejus enuntiatione con­ tineri terminos inter se incompossibiles et se invicem excludentes ; atqui non est ita; nam non dicimus tres esse in Deo naturas et simul unam naturam, aut tres personas et unam personam, sed dicimus Deum esse unum sub respectu natur®, et trinum sub respectu personarum ; jamvero aliquod ens potest esse unum sub aliquo respectu et multiplex sub alio. Sic, v. g., in homine adest duplex substantia, sub­ stantia spiritualis seu anima, et substantia materialis seu corpus, et tamen adest unica persona. Ut igitur contra­ dictio esset in hoc mysterio, probari deberet nullam esse distinctionem, ne virtualem quidem », inter naturam et per­ sonam : quod quidem fieri nequit, ex jam dictis. 687. Solvuntur difficultates. (A) Objiciunt Rationalistes, et Liberales : Mysterium SS. Trinitatis contradictionem involvit; nam, juxta communem loquendi modum, persona est ens aliquod, seu substantia ; atqui, juxta doctrinam supra expositam, tres sunt per­ son® in Deo; ergo tria entia, tres substanti®; aliunde asseritur in Deo esse unam naturam, unam substantiam; ergo adest contra­ dictio 1 23. Resp. : Illa difficultas manifeste supponit nomen person® de Deo prædicari eodem omnino sensu ac de creaturis ; quod quidem fal­ sum est; nam, ut diximus, persona in Deo est relatio ut subsistens, v. g., persona Patris est relatio paternitatis, qu® sane in Deo non est accidens inhærens subjecto, sed est divina essentia, Igitur ex eo quod in Deo tres sint person®, concludere licet tres esse relationes reales et subsistentes qu® sunt sui juris, non vero tres substantias seu res absolutas substantiales. Nec mirum est per­ son® notionem nonnisi analogice de Deo et de creaturis prædi­ cari; nam idem fit quoad omnes perfectiones qu® a creaturis ad Deum transferuntur, propter infinitam ejus perfectionem. 688. (B) Instant : Si talis dicendi modus accipitur, Deus est unum ens, quod tribus modis sese manifestat : porro hoc nihil aliud est nisi Modalismus seu Unitarianismus, solo nomine mutato. Resp. : Concedo quidem Deum esse unum, id est unam substan­ tiam, sed nego Trinitatem nostram consistere solum in tribus diver1 Ea autem distinguuntur in Deo virtualiter (seu ratione ratiocinata, seu cum fundamento in re), quæ, cum sint una res, tamen ^equivalent in nobis pluribus rebus realiter distinctis. 3 J. F. Clarke, Orthodoxyy Appendix, p. 4S9. MYSTERII SS. TRINITATIS. 421 sis modis quibus Deus se manifestat, aut quibus operatur; consistit enim in tribus relationibus internis, realibus et subsistentibus, quæ plenissime gaudent privilegiis personalitatis; doctrina igitur nostra non est Unitarianismus vel Modalismus, quia in Deo tres subsis­ tentes relationes inter se realiter distinctas agnoscimus; aliunde a Tritheismo differt, cum unicam substantiam seu naturam in Deo admittamus : doctrina igitur catholica media stat inter duos istos errores. 689. (C) Instant iterum : Talis loquendi modus prorsus inintelligibilis est, non solum mysterio sed fallacia plenus. Resp. Nego suppositum; mysterium non est quidem comprehen­ sibile, sed aliquatenus intelligibile iis omnibus qui sanae philosophiæ studuerunt, et inter naturam et personam aliquam differentiam percipere valent; potest enim sic exprimi : adest in Deo una natura quæ possidetur a tribus personis; seu tria sunt attributionis centra, quæ ad agendum eadem natura utuntur. Jamvero hæc propositio est quidem mysterio plena, sed non inintelligibilis. 690. (D) Instant iterum : Quæ sunt eadem uni tertio sunt eadem inter se; atqui tres divinæ personæ sunt quid unum et idem cum essentia; ergo sunt idem inter se. Resp. : Distinguo majorem : quæ sunt eadem uni tertio sub omni respectu, sunt eadem inter se, concedo; quæ sunt eadem sub aliquo respectu et differunt sub alio, nego. Jamvero personæ sunt idem cum natura sub aliquo respectu, quatenus scilicet æqualiter divinam possident naturam, sed virtualiter differunt ab ea, quia non possident divinam naturam eodem modo, v. g. : Pater active gene­ rando dat naturam Filio, Filius eam accipit; jamvero inter dare et accipere realis adest distinctio. Illustratur comparatione : Actio et passio distinguuntur virtua­ liter tantum a motu, nam actio est motus datus et passio est motus receptus; attamen actio et passio realiter distinguuntur ab invicem; ita pariter divinæ personæ virtualiter distinguuntur a natura, et realiter ab invicem; licet enim paternitas sit idem secun­ dum rem cum essentia divina, et similiter filiatio; tamen hæc duo important oppositos respectus; videlicet paternitas est activa com­ municatio vitæ, dum filiatio est passiva ejus acceptio; unde distin­ guuntur ab invicem *. — Rem alia comparatione illustrat Perrone (n. 142) : “Sic, ex. gr., longitudo idem est cum spatio quod afficit, altitudo pariter idem est cum spatio, id ipsum dic de magnitudine, quæ ex utraque exsurgit, longitudo tamen non est latitudo, nec vicissim; quod æque valet in magnitudine, quæ precise neque altitudo est, neque longitudo, sed ex utraque coalescit ”. Ita per’ S. Thom., I., q. 28, a. 3, ad I. 422 CAPUT IL — EXPOLITIO PHI LOSOPHICO-THEOL. sonæ divinæ idem re sunt cum natura divina, et sub hoc respectu sunt consubstantiales; at idem non sunt in modo subsistendi, seu in personalitate, qua inter se relative opponuntur et realiter distin­ guuntur. 691. (E) Instant : Deus est admodum simplex; atqui trium personarum existentia divinæ obstat simplicitati, quia tunc fit com­ positio ex essentia et personis; ergo. Tesp. Hanc ipsissimam difficultatem jam solverat S. Thomas1 : “ Dicendum quod in Filio est aliquid commune Patri, scilicet essen­ tia, et aliquid per quod a Patre distinguitur scilicet relatio. Non tamen est ibi compositio, quia relatio est secundum rem essentia". Seu, aliis verbis, divina simplicitas excludit quidem omnem com­ positionem realem, qua personæ realiter ab essentia distingueren­ tur, non autem virtualem differentiam inter essentiam et proprie­ tates sive essentiales sive personales; atqui divinæ personæ, licet realiter ab invicem distinctæ, nonnisi virtualiter ab essentia distin­ guuntur : ex eo enim quod relationes translatæ ad Deum sunt subsistentes, optime infertur eas esse ipsam substantiam et essen­ tiam divinam, ita ut sola ratione ab ea distinguantur. 692. (F) Sic tandem arguunt adversarii : Id quo personæ rea­ liter ab invicem differunt est vel perfectio, vel imperfectio; atqui non est imperfectio, cum nulla imperfectio in Deo esse possit; aliunde non est perfectio, quia tunc duæ aliæ personæ ea privaren­ tur, proindeque imperfectæ essenta. Resp. : Hæc difficultas duplici modo solvi potest : (a) Juxta multos Thomistas*, proprietates personales non habent perfectionem distinctam ab ipsa perfectione quæ existit in essentia divina : v. g., paternitas et vis generandi jam eminenter continetur in essentia divina tribus personis communi. Quod sic declaratur a 5. Thoma 4 ; “ Paternitas igitur est dignitas Patris, sicut et essentia Patris. Nam dignitas est absoluta, et ad essentiam per­ tinet. Sicut igitur eadem essentia quæ in Patre est paternitas, in Filio est filiatio; ita eadem dignitas quæ in Patre est paternitas, in Filio est filiatio. Vere ergo dicitur quod quidquid dignitatis habet Pater, habet Filius. Nec sequitur : paternitatem habet Pater : ergo paternitatem habet Filius. Mutatur enim quid in ad aliquid. Eadem enim est essentia et dignitas Patris et Filii, sed in Patre est secundum relationem dantis, in Filio secundum relationem accipientis ”. 1 De Potent., q. io, a. I, ad 12. ’ Clarke, 1. cit., p. 497. 3Cf. Gonet, disp. III, a. 2, § 4; Billuart, diss. 3, a. 5; Card. Aguirre, Theol. S. Anselmi, vol. I, disp. 26, sect. 3. 4 S. Thom., i, q. 42, a MYSTERII SS. TRINITATIS. 423 Juxta thomistas eosdem, personæ in Deo distinguuntur, non secundum perfectionis rationem, et ideo in una earum nulla est perfectio quæ in altera non sit; sed secundum oppositionem rela­ tionum subsistentium, ut ex verbis Angelici constat. 693. (b) Juxta alios, relationes, quibus personæ constituuntur, veræ sunt perfectiones ab essentia virtualiter distincta, sed aqualis dignitatis, ita ut, v. g., non sit major perfectio in paternitate quam in filiatione : nam generatio, seu paternitas, est traditio vitæ, filiatio est ejusdem vitæ receptio; atqui in Deo tam perfectum est accipere quam dare, cum utrumque sit infinitum; ergo illæ pro­ prietates non obstant perfectæ personarum æqualitati. Quod sic declarat Pesch (n. 630) : “ Quælibet persona in se habet, quidquid quomodocumque est perfectionis in aliis personis, et solus ordo et modus habendi hanc perfectionem est diversus. Ita Pater habet non solum eamdem essentiam quam Filius, sed etiam relativam perfectionem Filii, non tamen habet eam sicut eam habet Filius; nam Pater habet eam ut dans, Filius ut recipiens... ” Ceterum hic agitur de mysterio quod perfecte intelligi nequit, sed tantum analogiis et psychologicis rationibus illustrari. Art. II. Analogiæ et explicationes philosophicæ. Supposita revelatione, mysterium SS. Trinitatis potest comparationum et analogiarum ope rudibus suaderi : fide­ libus autem magis excultis et edoctis ope psychologiæ fruc­ tuosius et jucundius exponi. Unde duplex paragraphus. § L Comparationes et analogiæ. Has analogias invenimus tum in universalitate rerum creatarum quæ præ se ferunt vestigia SS. Trinitatis, tum speciatim in homine qui insignitur imagine illius. 694. (A) In rebus creatis : (a) videmus bonum esse sui diffusivum seu sese aliis communicare. Atqui Deus est summum bonum; ergo convenit ut sese infinite communicet. Porro in ope­ ribus ad extra nonnisi finite se communicare potest; ergo convenit ut in operationibus ad intra se infinite communicet. (b) Omnia viventia quadam fecunditate poliant; atqui Deo tribuendæ sunt eminenter perfectiones quæ creaturis insunt ; ergo ei tribuenda est fecunditas. Hæc autem mirifice apparet in Deo, cum in ipso duæ procedant personæ infînitæ. I J A’HrüxW 424 CAPUT IL —EXPOLITIO PHILOSOPHICO-THEOL. • (c) Inter viventes apparet etiam quædam societas qua supposita vel personæ ejusdem speciei mutuo fruuntur consortio. Atqui omnino decet ut in Deo, omnis societatis fonte, plures sint per­ sonæ ejusdem naturæ quæ mutuo consortio fruantur et in suis relationibus ad intra perfecta beatitudine gaudeant. (d) In suis operibus ad extra Deus veluti vestigium trinitatis in creaturis impressit. Sic mundum visibilem tribus operationibus complevit : productione, distinctione, omatu ; tria suprema genera condidit : substantiam spiritualem seu angelum, substantiam cor­ poralem, et substantiam mixtam ex corpore et spiritu seu homi­ nem. In qualibet creatura sunt esse, potentia, actus; unitas, veritas, bonitas. Sunt tres mensuræ durationis, tempus, aevum, æternitas; in tempore distinguuntur præteritum, præsens et futurum. In quantitate : linea, superficies, corpus; in corpore : longitudo, latitudo, profundum. In musica, tonica, tertia, quinta constituunt perfec­ tam harmoniam. In natura angelica sunt tres hierarchiæ, in una, quaque hierarchia tres chori, in unoquoque choro, tres operationes : purificare, illuminare, perficere. In terra sunt tria regna : minerale, vegetale, animale. In homine sunt tres vitæ naturales : vegetativa, sensitiva, rationalis. Una eademque aqua est fons, rivus et lacus ’. In sole tria sunt, substantia solis, lumen et calor; in quolibet radio, lumen, calor et motus. In sacris Scripturis, Verbum nobis exhibetur ut character substantiæ divinæ, ut speculum et imago divinæ Bonitatis, vapor virtu­ tis Dei, candor lucis ætemæ, emanatio claritatis omnipotentis Dei sincera ’. Tertia autem persona dicitur Spiritus Patris et Filii. •U ! 695. (B) In homine vero, sicut in Angelo, præter vesti­ gium, elucescit imago SS. Trinitatis; angelus enim et homo Deo assimilantur non solum in quantum sunt et vivunt, sed I etiam in quantum sapiunt vel intelligunt, id est secundum ultimam differentiam : unde similes sunt Deo “ secundum 1 Quod vestigium sic explicat S. Anselmus : “ Constat quia una eademque aqua est, quæ et fons et rivus et lacus dicitur. Discernamus itaque inter fon­ tem, rivum et lacum, et videamus quid singula hæc, cum tria sint, in una intelligantur aqua. In fonte quidem aqua de abysso ascendens ebullit; in rivo de fonte descendens fluit; in lacu colligitur et manet... Videmus autem quia rivus non est de hoc, unde aqua fons dicitur, sed de hoc, quod est, id est de aqua; nec lacus est de hoc, unde aqua dicitur fons aut rivus, sed de ipsa aqua, quæ una et eadem est in fonte et rivo... Sic itaque, cum dicitur Deus Pater aut Filius aut Spiritus Sanctus, una in tribus intelligitur essentia et unus Deus... sed in Patre intelligitur gignens, in Filio genitus, et in Spiritu Sancto singulari quodam et ineffabili modo procedens”. Deprocess. Spir. Sancti, c. 17. 1 Cfr. Bossuet, Elévations sur les mystères, 2e semaine. MYSTERII SS. TRINITATIS. 425 speciem ” *, et ita præ se ferunt illius imaginem. Quod fuse explicant, post 0'. Augustinum2, S. Thomas 3 ac Bossuet 4. Tripliciter autem invenitur in homine imago SS. Trinitatis : (a) in quantum ex notitia quam habemus, cogitando, interius verbum formamus et ex hoc in amorem prorumpimus 5; (b) in quantum etiam non actu, sed habitu tantum intelligi­ mus et volumus : quo sensu imago SS. Trinitatis invenitur in memoria, intelligentia et voluntate, ut scribit S. Augusti­ nus 6; (c) praecipue in quantum actualiter intellectu et voluntate ferimur in Deum : in hoc enim casu attenditur divina imago in homine non secundum verbum et amorem creaturas respicientia, sed secundum verbum conceptum de Dei notitia, et amorem exinde derivatum : quod est quasi specifice Deo assimilari. Hæc autem assimilatio erit in ultimo perfectionis gradu quando in cælo videbimus Deum sicuti est facie, ad faciem 7. § II. Explicationes philosophical et theological dogmatis SS. Trinitatis. 696. Has explicationes invenimus apud Patres tum Orientales, inter quos eminent SS. Basilius, Gregorius Nazianzenus et Gregorius Nyssenus seu Cappadoces; tum Occidentales quorum princeps est S. Augustinus ; — apud Scholasticos etiam, quibus praesunt SS". Bonaventura et Thomas. * Sum. theol., I, q. 93, a. 2. 2 De Trinitate, libri IX-XV. 3 Sum. theol.) Ia p., q. 93. 4 Elévations sur les mystères, 2e semaine, 6e Elévation. 5 Sum. theol., Ia p., q. 93, a. 7. 6 De Trinitate, lib. XIV, c. VIII sq., P. Z., XLII, 1044 sq. 7 “ Alors donc nous serons réduits à la parfaite unité et simplicité. Mais dans cette simplicité nous porterons la parfaite image de la Trinité, puisque Dieu, uni au fond de notre être et se manifestant lui-même, produira en nous la vision bienheureuse qui sera en un sens Dieu même, lui seul en étant l’objet comme la cause : et par cette vision bienheureuse il produira un éternel et insatiable amour, qui ne sera encore autre chose en un certain sens que Dieu même vu et possédé; et Dieu sera tout en tous, et il sera tout en nous-mêmes : un seul Dieu uni à notre fond, se produisant en nous par la vision et se consommant en un avec nous par un éternel et parfait amour Bossuet, Elévation ÿ de la semaine. !■··. Δ 426 CAPUT II. - EXPOLITIO PHILOSOPHIGO-THEOL I. Theoria Græcorum Patrum ». 697. Doctores qui Cappadocibus præiverunt, S. Athanasio non excepto, fidem potius quam theologiam statuerunt, Sacræ Scriptura documenta simul ac Traditionis coordinates, non vero proprie explicantes ope philosophiae cui diffidebant. Cappadoces vero phi­ losophari coeperunt, et eorum conceptio mox communis evasit inter Graces. Quo melius intelligatur, exponemus quid doceant de trinitate personarum* de earum aqualitate* de processionibus et relationibus* de circumincessione* de operibus ad extra. 698. (a) De personarum trinitate. Cum modalismum præsertim refellere velint, realempersonarum distinctionem imprimis asserunt. 1) Primo accurate definiunt voces ούσία et υπο'στασχς. Per vocem ουσία 5. Basilius intelligit quod est commune individuis ejusdem speciei. Hypostasis autem est ad ουσίαν sicut proprium (το καθ’ έκαστον) ad commune. Unde ούσία divina non est de se hypostasis quia, etsi individua, non secundum se et in se existit, sed in personis quibus est communis. Apertius 5. Gregorius Nazianzenus nobis exhibet hypostases divinas ut “ completas* sub­ sistentes in se* numero distinctas* divinitate autem non distinctas ”. 2) Sunt ergo in Deo tres hypostases* tria πρόσωπα inter se opposita propriis characteribus. Hi autem characteres, juxta S. Gregorium Nazianzenum, sunt άγεννησία {innascibiliids'), γεννησία aut γε'ννησις {filiatio)* et έκπόρευσις aut εκπερψις {processio)'* intellectu quidem sunt difficiles, sed ad originem et oppositionem personarum refe­ runtur. 699. (b) Cappadoces, aequalitatem personarum revera profiten­ tur, eamque inferunt ex eo quod Pater totam suam naturam Filio communicat, et, per Filium, Spiritui Sancto. Attamen, respectu originis quamdam praecellentiam videntur Patri attribuere, qui nobis exhibetur ut πηγή, αρχή, αιτία της Θεότητας, {fons* pnnàpium divinitatis) dum Filius et Spiritus Sanctus sunt αίτιατά (principiata) et ad Patrem referuntur. 700. (c) Quoad processiones, Graci duas tantum admittunt sicut Latini, sed Filium concipiunt ut complementum Patris in ordine perfectionis physica* quatenus est sapientia et potentia Patris; dum Spiritum habent ut complementum Patris in ordine morali* quatenus nempe est ejus sanctitas. Generationem Verbi comparant cum verbo nostro intemo seu mentali et cum verbo nostro prolato, sed non evolvunt rationem psychologicam quam Latini tam praclare 1 Cfr. de Régnon, op. cit.y Etude VI, Etude XIV-XX; Tixeront, op. cit. t. II, p. 67-93· MYSTERII SS. TRINITATIS. 427 exposuerunt; ideoque generatim declarant explicari non posse cur processio Spiritus non sit generatio. — Affirmant quidem proces­ sionem Spiritus a Patre et Filio (n. 659), sed formulam præferunt “<τ.τ Patre per Filium Doctrinam de relationibus tradunt, asserentes esse in divinis relationes mutuas et relationes oppositas, Patrem non esse nomen essentiæ sed relationem importare, et idem dicendum esse de Filio et Spiritu; sed origines potiusquam relationes considerant. i ■1 701. (d) Circumincessionem explicant circulo quodam vitali, quo personæ procedentes a principio suo oriuntur et ad principium suum regrediuntur; ita Filius a Patre oritur et ad Patrem regreditur et in sinu Patris habitat; Spiritus autem a Patre oritur per Filium et in utroque habitat : ita habetur distinctio personarum secundum relationes originis, earum cequalitas ex unitate natura quam omnes æque possident et in qua simul inexistunt. 702. (e) Opera ad extra, etiam juxta Græcos, tribus quidem personis communia sunt; sed, ad ordinem personarum tutius ser­ vandum, libentius dicunt Patrem operari per Filium et Spiritum Sanctum vel in Spiritu. Quod etiam hoc modo declaratur : Pater imperat opus, Filius exsequitur, Spiritus autem omnia complet. Speciatim sanctificatio est opus quasi personale Spiritus, qui est Sanctitas Patris. Ita ea quæ sunt propria personarum nonnisi, imperfecte distinxerunt ab iis quæ sunt appropriata. Sed Græci, sicut Latini, trinitatem personarum et unitatem naturæ, necnon reales inter personas relationes ex earum origine manantes admittunt; sed modus id concipiendi est diversus. II. Theologica expositio Patrum latinorum præsertim S. Augustini. 703. Latini, unitatem divinæ naturæ contra subordinatianos servare volentes, hanc veritatem primario exponunt, et personarum distinctionem ex earum relationibus desu­ munt. Qua in re ceteris praecellit 5. Augustinus, qui tam exacte ac profunde unitatem naturæ cum trinitate personarum conciliavit earumque personarum notionem ope theoriæ relationum illustravit ut theologiam SS. Trinitatis fere com­ pletam reliqueritT. (a) In sua theologica expositione, Sanctus Doctor non incipit * Tixeront, ibid., p. 362-368; de Régnon, Etudes XX, XXIV. i 428 CAPUT II.— EXPOLITIO PHILOSOPHIGO-THEOL sicut Græci, a Patre, sed ab unitate divinæ naturæ quam æstimat melius vocari essentiam seu substantiam 1 23 ; et sic radicitus subordinatianismum prævertit. Hæc autem essentia, individua ac determinata, est numerice identica in tribus personis 3; non iis tamen connumeratur ut quartus terminus, sed unaquaque persona est hac essentia sub certo respectu considerata : unde Trinitas nihil est aliud ac essentia divina sub suis diversis respectibus considerata seu natura in tribus personis subsistens4*. 704. (b) Ex hac autem unicitate et identitate naturæ in tribus personis, S. Augustinus deducit : 1) divinas personas habere ad extra unam voluntatem unamque operationem : “ Ubi nulla natura­ rum, nulla est diversitas voluntatum ” 5 ; in theophaniis igitur non Verbum solum, sed totam Trinitatem apparuisse 6* ; 2) incarnatio­ nem et missionem Filii a tota Trinitate effectam esse? ; 3) unam­ quamque personam esse tantam quanta est Trinitas tota, cum unaquæque sit Deus : “ Tantus est solus Pater, vel solus Filius, vel solus Spiritus Sanctus, quantus est simul Pater et Filius et Spiritus Sanctus” 8II *1; 04) esse in Trinitate circumincessionem, seu divinas per­ sonas esse “semper in invicem ”9; 5) quodcumque refertur ad naturam seu exprimit quid absolutum, enuntiandum esse in singu­ lari, cum natura divina sit unica,o. 705. (c) Hanc perfectam naturæ unitatem ac personarum realem distinctionem explicat S. Augustinus theoriam relationum exponendo. Divina scilicet persona sunt relationes, cum essentia non confusa, cum non sint quid absolutum, et tamen non accidentia, cum sint Deo essentiales, æternæ ac necessariæ : “ Non secundum substantiam hæc dicuntur quia non quisque eorum ad seipsum, sed ad invicem atque ad alterutrum ista dicuntur : neque secundum accidens, quia et quod dicitur Pater et quod dicitur Filius ætemum atque incommutabile est... Hæc non secundum substantiam dicuntur, sed secundum relativum; quod tamen relativum non est mutabile ” ". Ita dicitur Pater ad Filium, Filius ad Patrem, Spi1 Conba sermon, arian., III, 4, P. L., XLII, 685 ; De Trinitate, XLII, 916. ’ De Trin., VII, 10 ; P. L., XLII, 942. 3 De Trin., VII, II ; Τ’. L., XLII, 943. ♦ Epist. CXX, 13, 17, P. D, XXXIII, 458 sq. s Contra Maximinum, II, 10, 2, P. L., XLII, 765. 6 De Trin., II, 12 sq., P. L., XLII, 853. I De Trin., II, 8, 9, P. L·, XLII, S49. " De Trin., VI, cap. 8, P. L., XLII, 929. ’ De Trin., VI, 9 ; P. L., XLII, 929. 10 De Trin., V, 9; Τ’. L., XLII, 917. II De Trin., V, 6, 16, 17; VII, 24; P. L., XLII, 913, 922, 934. 5a 'i MYSTERII SS. TRINITATIS. 429 ritus Sanctus ad Patrem et Filium. “Tres utique sunt... tamen cum quaeritur quid tres, magna prorsus inopia humanum laborat eloquium. Dictum est tamen tres persona, non ut illud diceretur, sed ne taceretur” Vox scilicet persona analogice sumenda est. 706. (d) De generatione autem Filii nihil novi dicit S. Augus­ tinus; secus vero de processione Spiritus Sancti. Primus enim inter Doctores ratiocinando ostendit Spiritum Sanctum procedere et a Filio : “ Nec possumus dicere quod Spiritus Sanctus et a Filio non procedat : neque enim frustra idem Spiritus et Patris et Filii Spiritus dicitur ” 2. Non tamen sunt duo principia Spiritus Sancti 3, dum actio productiva sit communis Patri et Filio. Virtus autem productiva communicatur Filio a Patre a quo exinde procedit Spi­ ritus principaliter *. In quonam vero differat processio Spiritus Sancti a Filii generatione, non liquet, mysterium est 5. III. Theoria S. Bonaventuræ. 707. S. Bonaventura de SS. Trinitate philosophatur tum in Breviloquio et Itinerario mentis in Deum6, tum in Commentario in I librum Sententiarum 7. Conceptio autem Seraphici Doctoris quasi contrahitur in cap. VI Itinerarii, ubi non incipit, sicut S. Augustinus, ab unitate essen­ tiæ, sed ab illo effato mysticorum ducis, Pseudo-Dionysii : Bonum dicitur diffusivum sui, unde statim concludit : "Summum igitur bonum summe diffusivum est sui". Atqui, nisi in summo bono aeternaliter esset productio actualis et consubstantialis, nempe r) producens per modum generationis et spirationis, 2) genitus et spiratus, hoc est Pater, Filius et Spiritus Sanctus, summum bonum non summe se diffunderet. In Deo igitur “ necesse est propter summam bonitatem esse summam communicabilitatem, et ex summa communicabilitate summam consubstantialitatem, et ex summa consubstantialitate summam configurabilitatem (seu identitatem), et ex his summam cocequalitatem, ac per hoc summam coceternitatem, atque ex omni­ bus praedictis summam cointimitatem, qua unus est in altero neces­ sario per summam circumincessionem et unus operatur cum alio per omnimodam indivisionem substantia, et virtutis et operationis ' De Trin., V, ΙΟ; VII, 8, 9 ; A L., XLII, 918, 940. 2 De Trin., IV, 29, P. Z., XLII, 908. 3 De Trin., V, 15, P. L., XLII, 921. 4 De Trin., XV, 29, P. L., XLII, 1081. 5 De Trin., XV, 45, P. L., XLII, 1092. 6 Tria opuscula Seraphici Doctoris S. Bonaventuræ, Quaracchî, 19H. 7 Cf. novam editionem Operum omnium S. Bonaventuræ, tom. I, p. 40 sq., Quaracchî. 430 CAPUT II.-EXPOLITIO PHILOSOPHICO-THEOL. ipsius beatissimæ Trinitatis”. Præterea “ibi est summa communicabiliti^ cum personarum proprietate, summa consubstantialitas cum hypostasum pluralitate, summa configurabilitas cum discreta personalitate, summa coaqualitas cum ordine, summa coceternitas cum emanatione, summa cointimitas cum emissione”. Sic S. Bonaventura ex effato dionysiano eruit et explicat tum unitatem tum pluralitatem SS. Trinitatis. IV. Thomistica seu psychologica explicatio. 708. Generale argumentum delineatur. Theologica explicatio SS. Trinitatis quam proponit S. Thomas in Summa theologica ita ordine, soliditate et profunditate prae­ cellit, ut videatur Sancti Augustini mirabili doctrinæ cumu­ los addidisse. Duobus principiis hæc theoria innititur : (a) uno quidem revelato, nempe esse in Deo internas processiones (supra, n. 647 sq.) ; (b) altera rationali, scilicet, hanc processionem intelligendam esse modo omnino spirituali, prout fit in creaturis intellectualibus. Quibus positis, in natura intel­ lectuali duplex datur processio immanens, una per intellec­ tum, altera per voluntatem : utraque modo supereminenti in Deo invenitur; ex hac autem duplici processione quatuor nascuntur relationes, quarum tres sunt sibi invicem opposite ; hæ autem, cum sint subsistentes in natura divina, eo ipso sunt tres distinctæ personæ. Quod ex verbis S. Thomce declarabimus. 1° De processionibus. Duœ dantur in Deo pt ocessiones et duœ tantum. 709. (A) Datur in Deo processio secundum emanatio­ nem intelligibilem, qua producitur verbum internum; et hæc processio est vera generatio. (a) In Deo datur processio intellectualis qua producitur verbum internum : — “ Quicumque autem intelligit, ex hoc ipso quod intelligit, proce­ dit aliquid intra ipsum, quod est conceptio rei intellecte, ex ejus notitia procedens *. Quam quidem conceptionem vox significat, ’ Quod quidem intelligendum est, secundum Gonet, Clypeus, disp. II, a. I, n. 6, de intellectione naturali qua quaelibet creatura intellectualis teipsam intelligit. MYSTERII SS. TRINITATIS. 431 et dicitur verbum cordis significatum verbo vocis. Cum autem Deus sit super omnia, ea quæ in Deo dicuntur, non sunt intelligenda secundum modum infimarum creaturarum, quæ sunt cor­ pora, sed secundum similitudinem supremarum creaturarum quæ sunt intellectuales substantiæ, a quibus etiam similitudo accepta deficit a repræsentatione divinorum. Non ergo accipienda est pro­ cessio secundum quod est in corporalibus vel per motum localem, vel per actionem alicujus causa in exteriorem effectum, ut calor a calefa­ ciente in calefactum, sed secundum emanationem intelligibilem, utpote verbi intelligibilis a dicente, quod manet in ipso. Et sic fides catholica processionem ponit in divinis n l. (b) Necprocessio est vera generatio : — “Generatio (in viventibus) significat originem alicujus viventis a principio vivente conjuncto... sed requiritur ad rationem talis generationis quod procedat secundum rationem similitudinis in natura ejusdem speciei, sicut homo procedit ab homine, et equus ab equo... ” “ Sic igitur processio Verbi in divinis habet rationem generationis; procedit enim per modum intelligibilis actionis, quæ est operatio vitæ, et a principio conjuncto, ut supra jam dictum est, art. præc., et secundum rationem similitudinis, quia conceptio intellectus est similitudo rei intellectæ, et in eadem natura exis­ tens; quia in Deo idem est intelligere et esse, ut supra ostensum est, q. 3, a. 4, q. 14, a. 4. Unde processio Verbi in divinis dicitur generatio et ipsum Verbum procedens dicitur Filius ” 2. 710. (B) Est in Deo alia processio, per voluntatem : — (a) “ Ad cujus evidentiam, considerandum est quod in divinis non est processio nisi secundum actionem quæ non tendit in aliquid extrinsecum, sed manet in ipso agente. Hujusmodi autem actio in intellectuali natura est actio intellectus et actio voluntatis. Processio autem Verbi attenditur secundum actionem intelligibilem. Secundum autem operationem voluntatis invenitur in nobis quædam alia processio, scilicet processio amoris, secundum quam amatum est in amante, sicut per conceptionem verbi res dicta vel intellecta est in intelligente. Unde et prater processionem Verbi ponitur alia processio in divinis, quæ est processio amoris ” 3. (b) Hcec autem processio non est generatio : — “Ad cujus evidentiam sciendum est quod hæc est differentia inter intellectum et voluntatem, quod intellectus fit in actu per hoc quod res intellecta est in intellectu secundum suam similitudinem; voluntas autem fit in actu, non per hoc quod aliqua similitudo 1 Sum. thtol., q. 27, a- I· 3 Sum. thcol., I, q. 27, a. 2. — 3 Ibid., a. 3. 432 GAPUT II. - EXPOLITIO PHILOSOPHIGO-THEOL. voiiti sit in voluntate, sed ex hoc quod voluntas habet quamdam inclinationem in rem volitam. Processio igitur quæ attenditur secundum rationem intellectus, est secundum rationem similitudi­ nis; et in tantum potest habere rationem generationis, quia omne generans generat sibi simile. Processio autem quæ attenditur secundum rationem voluntatis, non consideratur secundum ratio­ nem similitudinis, sed magis secundum rationem impellentis et moventis in aliquid. Et ideo quod procedit in divinis per modum amoris, non procedit ut genitum, vel ut filius, sed magis procedit ut spiritus;quo nomine quædam vitalis motio et impulsio designatur, prout aliquis ex amore dicitur moveri vel impelli ad aliquid faciendum ” *. (C) Attamen Spiritus Sanctus procedit similis suo Princi­ pio, immo et perfectissime ac substantialiter Patri et Filio identicus : in Deo enim quidquid est, est Deus; procedit Spiritus Sanctus non duratione, natura et dignitate, sed ordine Patri et Filio posterior, sicut Filius non duratione, natura et dignitate, sed ordine procedit posterior Patri. 711. (C) In Deo non sunt plu res processiones quam duœ : “ Respondeo dicendum quod processiones in divinis accipi non possunt nisi secundum actiones quæ in agente manent Hujusmodi autem actiones in natura intellectuali et divina non sunt nisi duæ, scilicet intelligere et velle. Nam sentire, quod etiam videtur esse operatio in sentiente, est extra naturam intellec­ tualem, neque totaliter est remotum a genere actionum quæ sunt ad extra; nam sentire perficitur per actionem sensibilis in sensum. Relinquitur igitur quod nulla alia processio possit esse in Deo, nisi verbi et amoris ’. ” 712. 2° De relationibus divinis. E duabus processio­ nibus jam descriptis quatuor relationes exsurgunt, et quidem reales, ex quibus tres sunt sibi invicem oppositœ. Jam vero relatio in genere est respectus unius ad alium. Relatio autem realis ea est cujus non tantum termini sunt reales, sed insuper realiter ad invicem ordinantur. Quibus expo­ sitis, quatuor S. Thomas declarat circa relationes divinas. 713. (A) In Deo sunt relationes qucedam reales : — “ Respondeo dicendum quod relationes qucedam sunt in divinis realiter. — Ad cujus evidentiam, considerandum est quod solum 1 Sum. theol.y I, q. 27, a. 4. — 3 Ibid.^ a 5. MYSTERII SS. TRINITATIS 433 in his quæ dicuntur ad aliquid, inveniuntur aliqua secundum ratio­ nem tantum, et non secundum rem; quod non est in aliis gene­ ribus; quia alia genera, ut quantitas et qualitas, secundum pro­ priam rationem significant aliquid alicui inhaerens. Ea vero quæ dicuntur ad aliquid, significant secundum propriam rationem solum respectum ad aliud. Qui quidem respectus aliquando est in ipsa natura rerum, utpote quando aliquæ res secundum suam naturam ad invicem ordinatæ sunt, et invicem inclinationem habent; et hujusmodi relationes oportet esse reales·, sicut in cor­ pore gravi est inclinatio et ordo ad locum medium; unde res­ pectus quidam est in ipso gravi respectu loci medii; et simili­ ter est de aliis hujusmodi. Aliquando vero respectus significatus per ea quæ dicuntur ad aliquid, est tantum in ipsa apprehen­ sione rationis conferentis unum alteri; et tunc est relatio rationis tantum; sicut cum comparat ratio hominem animali ut speciem ad genus. Cum autem aliquid procedit a principio ejusdem naturce, necesse esTquod ambo, scilicet procedens et id a quo procedit, in eodem ordine~cOnVKniant;~et sic oportet quod habeant reales respectus ad invicem. Cum igitur processiones in divinis sint in identitate naturce, (ut ostensum est quæst. præc., art. 2 et 4), necesse est quod relationes quæ secundum processiones divinas accipiuntur, sint rela­ tiones reales ” *. Ί14. (B) Relationes reales in Deo non differunt ab essentia secundum rem, sed secundum rationem, seu virtualiter, qua­ tenus nempe important respectum ad oppositum, essentia autem non. Quod S. Thomas probat contra Gilbertum Porretanum, qui putabat relationes divinas non esse idem secundum rem ac essentia divina, sed esse essentiæ assis“ Quidquid autem in rebus creatis habet esse accidentale, secun­ dum quod transfertur in Deum, habet esse substantiale; nihil enin? est in Deo ut accidens in subjecto; sed quidquid est in Deo, est ejus essentia. Sic igitur ex ea parte qua relatio in rebus creatis habet esse accidentale in subjecto, relatio realiter exiscens in Deo habet esse essentiæ divinæ, idem omnino ei existens. In hoc vero quod ad aliquid dicitur, non significatur aliqua habitudo ad essen­ tiam, sed magis ad suum oppositum. Et sic manifestum est quod relatio realiter existens in Deo est idem essentiæ secundum rem, et non differt nisi secundum intelligentiæ rationem, prout in relatione importatur respectus ad suum oppositum, qui non importatur in 434 CAPUT IL —EXPOLITIO PHILOSOPHICO-THEOL. nomine essentia. Patet ergo quod in Deo non est aliud esse rela­ tionis et essentiæ, sed unum et idem ” 715. (C) In Deo relationes reales distinguuntur realiter ab invicem, non secundum rem absolutam seu essentiam, sed secundum rem relativam : — “ Respondeo dicendum quod ex eo quod aliquid alicui attribui­ tur, oportet quod attribuantur ei omnia quæ sunt de ratione illius. Sicut quicumque attribuitur homo, oportet quod attribuatur ei esse rationale. De ratione autem relationis est respectus unius ad alte­ rum, secundum quem aliquid alteri opponitur relative. Cum igitur in Deo realiter sit relatio, ut dictum est art. i hujus qu., oportet quod realiter sit ibi oppositio. Relativa autem oppositio in sui ratione includit distinctionem. Unde oportet quod in Deo sit realis distinctio, non quidem secundum rem absolutam, qua est essentia, in qua est summa unitas et simplicitas, sed secundum rem relativam ” ’. 716. (D) Quatuor sunt in Deo relationes reales, scilicet paternitas, filiatio, spiratio et processio; ex quibus tamen tres tantum realiter ab invicem distinguuntur, utpote sibi invicem opposita. tl (a) Animadvertit S. Thomas relationes reales in Deo non esse nisi super actionem fundentur, nec posse fundari nisi super actionem immanentem, cum relationes ad creaturas non sint realiter in Deo. “ Unde relinquitur quod relationes reales in Deo non possunt accipi nisi secundum actiones, secundum quas est processio in Deo non extra, sed intra. Hujusmodi autem processiones sunt duæ tantum, ut supra dictum est, quæst. 27, art. 3 præcipue; quarum una accipitur secundum actionem intellectus, quæ est processio Verbi, alia secundum actionem voluntatis, quæ est processio amoris. Secundum quamlibet autem processionem oportet duas acci­ pere relationes oppositas, quarum una sit procedentis a principio, et alia ipsius principii. Processio autem Verbi dicitur generatio secun­ dum propriam rationem, qua competit rebus viventibus. Relatio autem principii generationis in viventibus perfectis dicitur pater­ nitas; relatio vero procedentis a principio dicitur filiatio. Pro­ cessio vero amoris non habet nomen proprium, ut supra dictum est, qu. 27, art. 4; unde neque relationes quæ secundum ipsam acci­ piuntur. Sed vocatur relatio principii hujus processionis, spiratio; 1 Sum. thtol., I, q. 28, a. 2. 1 Ibid., x 3. 1 MYSTERII SS. TRINITATIS. 435 relatio autem procedentis, processio; quamvis hæc duo nomina ad ipsas processiones vel origines pertineant, et non ad relationes”’. (b) Tres autem tantum ex his relationibus realiter ab invicem distinguuntur. Realis enim distinctio inter rela­ tiones divinas non est nisi ratione oppositionis relativæ. Atqui tres tantum relationes sunt sibi invicem oppositae : paternitas et filiatio quæ immediate inter se opponuntur; pariter spiratio passiva (processio Spiritus) opponitur spira­ tioni activez, quæ est communis Patri et Filio; sed spiratio activa non distinguitur quoad rem a paternitate, cui non op­ ponitur. Ergo tres tantum sunt relationes realiter ab invi­ cem distinctæ, nempe paternitas, filiatio et spiratio passiva ». 717· Controversia de principio quo proximo processionum. Omnes conveniunt principium quod divinarum processionum esse personas divinas, videlicet Patrem esse principium quod generatio­ nis Filii, Patrem et Filium esse principium quod spirationis Spiritus Sancti; omnes pariter fatentur principium quo, saltem remotum, esse naturam divinam. Sed controversia est de principio quo pro­ ximo. (fi) Durandus contendit illud principium esse ipsam naturam divinam, præintellectam intellectui et voluntati, ita ut praecisis per mentem his attributis, Filius et Spiritus nihilominus procedere valerent, (b) Quod tamen merito a theologis rejicitur communiter, utpote minus conforme C. Lat. IV declarationi 3 : “ Et illa res (essentia) non est generans, neque genita, nec procedens, sed est Pater qui generat, et Filius qui gignitur ”. Communis vero sen­ tentia est principium quo proximum divinarum processionum non esse naturam divinam ut sic, sed intellectum et voluntatem, prout modificantur relationibus paternitatis et spirationis. Hæc ultima verba adduntur quia, cum intellectus et voluntas sint tribus perso­ nis communes, assignanda est ratio cur intellectus in Patre generet, non autem in Filio et Spiritu ; jamvero intellectus in Patre generat, quatenus modificatur relatione paternitatis. Ratio fundamentalis hujus doctrinæ a Salmanticensibus traditur : processiones in divinis debent esse actus illarum virium, ex quibus ratio reddi possit cur una earum sit prior, et alia posterior, cur una sit generatio, alia vero non, cur tandem duæ sint tantum processiones. Atqui, posita Durandi opinione, hæc explicari nequeunt, dum e contra in senten­ tia nostra sufficienter declarantur; etenim, si processiones imme­ diate sunt a natura, nulla est ratio cur una sit prior altera, vel cur una sit generatio, altera non, cum per utramque natura communi’ Sum. theol., I, q. 28, a. 4. ’ Sum. theol., q. 30, a. 2. — 3 D. B., 432. 436 CAPUT II — EXPOLITIO PHILÔSOPHICO-THEOL cetur et quidem ab eodem principio, vel cur non sint plures quam duo; si enim divina fecunditas unica processione non satiatur, cur duplici satietur? E contra si processiones fiunt immediate secun­ dum operationem intellectus et voluntatis, hæc omnia aliquo modo intelliguntur : nam, cum intellectio sit logice volitione prior, proces­ sio per intellectum logice prior est processione per voluntatem; cum processio per intellectum sit aliquomodo conceptus, non est mirum quod generatio vocetur ; cum in natura pure intellectuali duæ sint tantum potentiæ, intelligitur quomodo duæ sint tantum processiones, ut supra dictum est, n. 711. 718. 30 De personis divinis. Tres sunt in Deo persona realiter ab invicem distincta, nempe Pater, Filius et Spiritus Sanctus. (A) Ad quod probandum, S. Doctor, post traditam et elucidatam notionem personae prout traditur a Boetio (supra, n. 569) : (a) merito asserit et probat nomen persona maxime Deo convenire, modo tamen excellentiori quam creaturis : — “ Respondeo dicendum quod persona significat id quod est per­ fectissimum in tota natura, scilicet subsistens in rationali natura. Unde cum omne illud quod est perfectionis Deo sit attribuendum, eo quod ejus essentia continet in se omnem perfectionem, conve­ niens est ut hoc nomen, “persona ”, de Deo dicatur; — non tamen eodem modo quo dicitur de creaturis, sed excellentiori modo, sicut et alia nomina, quæ creaturis a nobis imposita, Deo attribuuntur, sicut supra ostensum est, quaest. 13, art. 3, cum de divinis nomini­ bus ageretur ”x. 719. (b) Postea tradit notionem persona in Deo. Hoc nomen significat non essentiam solam nec relationem solam, sed relationem in recto, et essentiam in obliquo, ita ut definiri possit relatio ut subsistens : — “ Persona enim in communi significat substantiam individuam rationalis naturæ, ut dictum est art. 1 hujus qu. Individuum autem est quod est in se indistinctum, ab aliis vero distinctum. Persona igitur in quacumque natura significat id quod est distinctum in natura illa; sicut in humana natura significat has carnes, hæc ossa, et hanc animam, quæ sunt principia individuantia hominem; quæ quidem, licet non sint de significatione personæ in communi, sunt tamen de significatione personæ humanæ. Distinctio autem in divinis non fit nisi per relationes originis, ut dictum est supra, qu. 27, art. 2 et 3. Relatio autem in divinis non est sicut accidens ’ Sum. thiol.y I, q. 29> *- 3- I MYSTERII SS. TRINITATIS inhærens subjecto, sed est ipsa divina essentia; unde est subsistens, sicut essentia divina subsistit. Sicut ergo Deitas est Deus, ita paternitas divina est Deus Pater, qui est persona divina. Persona igitur divina significat relationem ut subsistentem. Et hoc est significare relationem per modum substantiae, quae est hypostasis subsistens in natura divina, licet subsistens in natura divina non sit aliud quam natura divina. Et secundum hoc verum est quod nomen persona significat reltitionem in recto, et essentiam in obliquo; non tamen relationem, in quantum est relatio, sed in quantum significatur per modum hypostasis. Similiter etiam signi­ ficat essentiam in recto, et relationem in obliquo, in quantum essentia idem est quod hypostasis x. Hypostasis autem significatur in divinis ut relatione distincta. Et similiter relatio per modum relationis significata cadit in relatione personæ in obliquo. Et secundum hoc etiam dici potest quod hæc significatio hujus nomi­ nis persona non erat percepta ante hæreticorum calumniam ” 2. 720. (c) Tandem ostendit tres et tres tantum esse in Deo personas nempe Patrem, et Filium et Spiritum Sanctum : — “ Respondeo dicendum quod, secundum præmissa artic. præc., et art. 4, quæst. 29, necesse est ponere tantum tres personas in divinis. Ostensum est enim, artic. præc., quod plures personæ sunt plures relationes subsistentes ab invicem realiter distinctæ. Realis autem distinctio inter relationes divinas non est nisi ratione oppositionis relativæ. Ergo oportet duas relationes oppositas ad duas personas pertinere. Si quæ autem relationes oppositæ non sunt, ad eamdem personam necesse est eas pertinere. Paternitas ergo et filiatio, cum sint oppositæ relationes, ad duas personas ex necessitate pertinent. Paternitas igitur subsistens, est persona Patris; et filiatio subsistens, est persona Filii. Aliæ autem duæ relationes ad neutram harum oppositionem habent, sed sibi invi­ cem opponuntur. Impossibile est igitur quod ambæ uni personæ conveniant. Oportet ergo quod vel lina earum conveniat utrique dictarum personarum, aut quod una uni, et alia alii. Non autem potest esse quod processio conveniat Patri et Filio, vel alten eorum ; quia sic sequeretur quod processio intellectus, quæ est gene­ ratio in divinis, secundum quam accipitur paternitas et filiatio, prodiret ex processione amoris, secundum quam accipitur spiratio et processio; et persona generans et genita procederent a spirante; quod est contra præmissa qu. 27, art. 3 et 4. Relinquitur ergo quod spiratio conveniat et personæ Patris, et personæ Filii, utpote nullam habens oppositionem relativam nec ad paternitatem, nec ad Subintellige : quoad rem; nam virtualiter differt ab hypostas. Sum. theol., I, q. 29, a. 4. r . I I 438 CAPUT IL —EXPOLITIO PHILOSOPHICO-THEQL. filiationem; et per consequens oportet quod conveniat processio alteri personae, quæ dicitur persona Spiritus Sancti, quæ per modum amoris procedit, ut supra habitum est loc. nunc cit. Relinquitur ergo tantum tres personas esse in divinis, scilicet Patrem, et Filium, et Spiritum Sanctum ” *. 721. (B) Exinde sequitur Spiritum Sanctum a Patre et Filio procedere et quidem una spiratione, ita ut Pater et Filius sint unum principium Spiritus Sanctia. “ Si enim Spiritus Sanctus a Filio non procederet, nullomodo posset ab eo distingui. Etenim personæ in divinis non distinguun­ tur realiter ab invicem nisi per relationes oppositas : quidquid enim in Deo absolute dicitur ad unitatem essentiae pertinet; aliunde relationes quæ non sunt opposite, non sufficiunt ad distinguendas personas; ita, v. g., generatio activa et spiratio activa, quæ sibi invicem non opponuntur, non constituunt duas personas, sed unam tantum. Atqui relationes opposite non dantur in divinis nisi rela­ tiones originis, quatenus una persona ab alia procedit ; ergo Spiri­ tus Sanctus non realiter a Filio distinguitur nisi ab eo procedat ”. 722. Conclusio. Hæc theoria non est quidem demons­ tratio philosophica mysterii SS. Trinitatis : primum enim principium cui innititur, nempe existentia processionum realium in Deo est revelatum nec ratione demonstrari potest; alterum vero principium, nempe in Deo esse duplicem pro­ cessionem spiritualem sicut in creaturis intellectualibus, demonstrare non valet relationes exinde orientes esse subsis­ tentes, ideoque personas vere distinctas. Sed, posita revelatione, perbelle ostendit : i) in Deo vitam esse intellectualem, infinite tamen perfectiorem quam in crea1 Sum. theol., q. 30, a. 2. 3 Sunt tamen duo spirantes* non autem duo spiratores* quia, ut ait S. Tho­ mas (q. 36, a. 4, ad 7), videtur melius dicendum quod quia spirans adjectivum est, spirator vero substantivum, Γ mus dicere quod Pater et Filius sunt duo spirantes, non autem duo spiratores, propter unam spirationem. Quod lucu­ lenter explicat S. Doctor : “ Si attendatur virtus spirativa, Spiritus Sanctus procedit a Patre et Filio in quantum sunt unum in virtute spirativa, quæ quo­ dammodo significat naturam cum proprietate. Neque est inconveniens unam proprietatem (scilicet virtutem spirativam) esse in duobus suppositis quorum est una natura. Si vero considerentur supposita spirationis, sic Spiritus Sanctus procedit a Patre et Filio ut sunt plures : procedit enim ab eis ut amor unitivus duorum Sum. theol.* I, q. 36, a. 4, ad I, ad 7. Cf. annotationes IV. V, VI, VII, X HI, IX Cajetam in hunc articulum; S. Franciscus Sales., Traité de Γ amour de Dieu* liv. III, ch. 13™. MYSTERII SS. TRINITATIS. 439 turis rationalibus; 2) Deuip, etsi ens omnino transcendens, non esse ens solitarium, sed in plenitudine entis divini 1res esse personas distinctas in unitate ejusdem naturœ, tres, inquam, quæ in mutuo consortio infinita fruuntur beatitudine; 3) Eum esse omnino a creaturis independentem, cum in seipso sit beatus, ideoque liberrime, ex caritate, condidisse creaturas non ad acquirendam, sed ad manifestandam eisque communicandam perfectionem suam; 4) Eum tamen, etsi creaturis non indigeat, eas diligere tanquam imaginem, etsi imperfectam, suarum perfectionum, earumque amicitiam exquirere; 5) creaturas autem rationales in Deum tendere, non solum tanquam auctorem sui esse ideoque ultimum finem, sed etiam tanquam causam exemplarem cujus perfec­ tiones imitari debent, et præcipue tanquam patrem et ami­ cum, intime sibi præsentem, cujus præsentia intime frui possunt. Ita apparet dogma catholicum, nedum rationi adversetur, multiplici modo nostris conceptibus et aspirationibus con­ venire L Art. III. Consectaria exinde fluentia. Ex his theoriis philosophico-theologicis melius intelliguntur quæ respiciunt : i°proprietates personarum; 2° nomina personarum propria et appropriata; 30 regulas ad recte loquendum de mysterio SS. Trinitatis. § I. Proprietates divinarum personarum. Declarabimus : i° ipsas proprietates ; 2° actus notionales ; 3° notiones personales. 723. i° De ipsis proprietatibus2. Proprietates pro­ prie personales eæ dicuntur quibus constituuntur divinæ personæ. Tres sunt : paternitas, quæ constituit Patrem; ' Post S. Thomam, hoc argumentum convenienti» declarant, inter alios ; Bossuet, Discours sur Γhut. universelle, 2e Partie, ch. 19; Sermon sur la Tri­ nité; Elévations, 2e Semaine, 12e Sem., 8-10; Médit, sur ΓEvangile, La Cène, Ie part., 5e, 6e, 86e j. ; 2' part.,’ 25e, 58e, 70-77'; — Lacordaire, ConJ. de Notre Dame, 48e, De la vie intime de Dieu. 3 S. Thom., I, q. 40; Card. Billot, th. XXXV. 440 CAPUT IL —EXPOLITIO PHILOSOPHIGO-THEOL. filiatio quæ constituit Filium ; spiratio passiva quæ consti­ tuit Spiritum. Spiratio activa, cum sit communis Patri et Filio, non constituit personam, nec proinde est proprie dicta proprietas; latiori tamen sensu dicitur amborum communis proprietas. 724. 2° De actibus notionalibus. (a) Hoc nomine vocantur ii actus secundum quos divinæ personæ procedunt et distinguuntur : atqui duo sunt actus hujusmodi, generatio scilicet, qua originem habet Filius, et spiratio, qua Spiritus Sanctus procedit. Ergo duo sunt actus notionales seu per­ sonales. (b) Jam vero hi actus dici possunt simul necessarii et voluntarii : i) necessarii, quatenus non possunt non esse, cum sint actus immanentes ex perfectione naturæ divinæ promanantes, ideoque non sunt liberi ; aliunde non sunt coacti, cum nulla necessitate externa Deus cogi possit; 2) voluntarii autem, quatenus Deus generat et spirat volens, non reluctans *. ιύ j 725. 3° De notionibus in divinis2. Notiones sunt nota, seu characteres proprii, quibus personne a nobis dignoscun­ tur et ab invicem distinguuntur : ab ipsis igitur relationibus fluunt,c\xm distinctio personarum solummodo a relationibus oriatur, et aliquam dignitatem important, quæ est propria uni personæ vel duabus tantum. Jamvero juxta S. Thomam, quinque sunt notiones in divinis et quinque tantum. l) Duce enim Patri conveniunt : Innascibilitas, quia Pater a nullo procedit; Generatio seu paternitas, quia generat Filium. Ipsi quidem competit etiam Spiratio activa, quæ tamen non realiter distinguitur a generatione, cum ipsi non opponatur. 2) Duce conveniunt Filio : Filiatio, quia a Patre procedit per veram generationem; Spiratio activa, quæ ipsi communis est cum Patre quia una cum illo spirat Spiritum Sanctum. 3) Una Spiritui Sancto, scilicet Spiratio passiva, seu sim­ plex processio, quia Spiritus spiratur a Patre et Filio. 1 S. Th.,^j p., q. 41; Suarez, 1. VI, c. 3-4; Salmant., Comment. in q. 41; L. Janssens,'ρΓ /Οδ-742; Card. Billot, th. XXXVII; E. Hugon, p. 440. a£. Thom., I, q. 32; Card. Billot, th. XXXVIL MYSTERII SS. TRINITATIS 441 Juxta Scotum, Spiritui competit etiam infecunditas, quatenus nulla persona ab Eo procedit; sed cum hæc non sit proprie relatio, non potest frofrie dici notio. § II. Nomina propria et appropriata x. T2Q. i° Fundamentum hujus distinctionis, (a) No­ mina divinarum personarum duplicis sunt generis : alia sunt propria seu notionalia, quæ ita conveniunt uni personæ ut de alia prædicari nequeant ; alia autem sunt appropriata, quæ ex se tribus personis sunt communia, sed uni tamen per­ sonæ prœ aliis tribuuntur, propter eorum specialem relatio­ nem aut similitudinem cum attributo huic personæ proprio. Fundamentum præcipuum hujus appropriationis est simi­ litudo existens inter attributum commune et attributum personale; ita, v. g., amor essentialis tribus personis compe­ tens, modo speciali appropriatur Spiritui, quia procedit ex amore. (b) Pariter, inter opera ad extra, quæ tribus personis sunt communia, quædam approfriantur uni personæ præ aliis, quia majorem similitudinem habent cum ejus proprietatibus personalibus; ita sanctificatio, habitatio Dei in anima justi, specialiter tribuuntur Spiritui, quia sunt opera amoris. Ratio autem hujus appropriationis a S. Thoma sic decla­ ratur. Quamvis Trinitas personarum demonstrari non possit, convenit tamen ut per aliqua magis manifesta declaretur. Atqui essentialia attributa sunt nobis per rationem magis manifesta quam propria personarum : ita potentia, sapientia, amor nobis clarius innotescunt quam generatio et spiratio. Ergo convenit ut personis approprientur quædam attributa essentialia magis nota quam proprietates personales. Quod lucidius ex applicatione hujus principii constabit, breviter describendo nomina propria et nomina appropriata cujuslibet personæ. 2° Applicatio principii. (A) Quoad Patrem : (a) nomina propria sunt : 1) primum principium, quia est fons totius Trinitatis, cum ab eo procedant Filius et Spiri­ tus ; dicitur autem principium, non causa vel auctor Filii, 727. ’ S. Thom., I, q. 33-38 ; Card. Billot, th. XIX-XXIX; E. Hugon, p. 434. 442 CAPUT II. —EXPOLITIO PHILOSOPHICO-THEOL. quia illæ voces in lingua latina important in causato diver­ sitatem et dependentiam naturæ *. 2) Ingenitus, Innascibilis, quia a nullo procedit 3) Pater, quia generat Filium ; et sane paternitas in Deo perfectior est quam in creaturis, cum Deus sit Pater absque ullo consortio maternae subministrationis, vel lenta progres­ sione vel ullo ex defectibus qui cum humana generatione connectuntur. (b) Nomina appropriata : 1) Omnipotens, quia potentia est veluti summum principium Dei operum et ideo convenit specialiter Patri, qui est principium totius Trinitatis. 2) Creator, quia creatio est præsertim opus potentiæ; ideoque ei appropriantur opera ad extra. 3) Æternus : ætemitas enim, quæ initio caret, convenit Patri qui sine principio est. 4) Pater noster, quia adoptiva paternitas imitatur veram paternitatem. 728. (B) Nomina secundæ personæ. (a) Propria : l) Nominatur Filius, quia procedit a Patre per veram gene­ rationem. 2) Verbum, quia procedit per viam intellectionis; atqui actus intellectus vocatur verbum internum seu con­ ceptio mentis. 3) Imago 12 Patris, quia vi ipsius originis, Filius est perfecte Patri similis; vocatur etiam splendor glo­ ria et figura substantiel, quia est imago splendidissima et substantialis Patris 4. (b) Appropriata : 1) Sapientia, quia sapientia pertinet ad intellectum ; atqui Verbum procedit per intellectum ; 2) om­ nia opera sapientia, n. g., ordo in mundo existens ; 3) causa exemplaris omnium creaturarum, cum hæc ad intellectum et sapientiam spectet. 1 “ Unde hoc nomen causa videtur importare diversitatem snbstantiæ, et depen­ dentiam alicujus ab altero, quam non importat nomen principii. In omnibus enim causæ generibus semper invenitur distantia inter causam et id cujus est causa, secundum aliquam virtutem aut perfectionem. Sed nomine principii utimur etiam in his quæ nullam hujusmodi differentiam habent, sed solum secundum quemdam ordinem. Sicut cum dicimus punctum esse principium lineæ... ” (S. Th., I, q. 33, a. 1.) — “Notandum est, ait Card. Bessarion (sess. XXV, C. Florent SS. Doctores orientales etiam in divinis utantur nomine causæ aut causati largo modo, non quidem ut limitationem et dependen­ tiam importat, sed prout productionem et emanationem a principio significat * Colon., i, 15· — 3 3- — 4 s. Thom., I, q. 34-35. MYSTERII SS. TRINITATIS 729. (C) Nomina tertiæ personæx. 443 (a) Propria : i) Vocatur Spiritus, quia procedit per viam spirationis seu amoris3. 2) Amor, quia est terminus substantialis illius unicæ dilectionis qua Pater amat se et Filium et qua Filius amat se et Patrem, ideoque merito vocatur amor subsistens. Vocatur etiam nexus, unio, amplexus, quia, est velut-i nexus quo Pater et Filius invicem se complectuntur. 3) Donum quia procedit per viam amoris; atqui amor nihil aliud est nisi sui ipsius donum. (b) Appropriata : 1) Caritas quæ optime convenit Spiritui qui procedit per viam amoris; 2) omnia opera caritatis ; 3) præsertim vero opus sanctificationis, quia sanctificatio nostra est opus amoris. Hinc etiam vocatur Paracletus, seu consolator et advocatus, quia nos per gratiam consolatur, et postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus ; non tamen exclusive, cum hoc nomen pariter Filio tribuatur. § III. Regulæ ad recte loquendum de SS. Trinitate. 730. Cum mysterium SS. Trinitatis essentialiter in unitate naturœ et personarum distinctione situm sit, ea omnia vitari debent quibus utrumve dogma lædatur. 1° Nomina substantiva, directe exprimentia divinam essen­ tiam, sive concreta sive abstracta, vel attributa absoluta, adhiberi debent numero singulari, non autem plurali. Nam divina essentia est una, pariter attributa absoluta non mul­ tiplicantur in Deô ; v. g., dici debet : unus est Deus, unus creator, unica omnipotentia; et dici nequit : tres sunt dii, tres sunt deitates, etc. 2° Nomina adjectiva, quæ directe personas designant et indirecte tantum naturam, numero plurali enuntiari possunt. Ratio est quia hæc nomina referuntur ad personas. Atqui plures sunt personæ. Ergo dici debet, v. g. : tres sunt per­ sonæ æternæ, omnipotentes. * S. Thom., I, q. 36, a. 1 ; q. 37*381 Nomen illud Spiritus, quatenus spiritualem substantiam designat, convenit quidem tribus divinis personis; sed hic sumitur quatenus significat motionem et impulsionem amantis in rem amatam. 444 CAPUT Π.-EXPOLITIO PHILOSOPHIGO-THEOL. Inveniuntur quidem in symbolo Athanasiano hæ expressiones : “Non tres ætemi, sed unus æternus”;sed ibi aternus sumitur tamquam nomen substantivum, ita ut sensus sit : una est æterna natura. 3° Nomina substantiva essentia/ia concreta, quæ nempe essentiam vel attributa absoluta in concreto significant, supponere (stare) possunt pro ipsa essentia divina, et pro personis, sive pro una tan­ tum, sive pro duabus, sive pro tribus simul. Ita vocabulum Deus stare potest pro essentia divina (Deus est substantia spiritualis), vel pro tribus personis (credo in unum Deum, Patrem et Filium et Spiritum Sanctum), vel pro una persona (credo in Jesum Chris­ tum, Deum verum de Deo vero), vel pro duabus (ita vox Dominus stat seu supponit pro Patre et Filio). Ratio est quia hæc nomina concreta designant formam (seu proprietatem) ut in subjecto habente eam. 4° Nomina substantiva essentialia abstracta nullatenus possunt supponere pro persona, v. g., vocabula divinitas, omnipotentia non possunt supponere pro Patre aut Filio, quia significant formam ut in se subsistentem non ut in subjecto eam habente. Nomina autem adjectiva significantia processionem non possunt prædicari de illis nominibus substantivis abstractis; v. g., dici nequit : essentia divina est generans vel genita. Quod declaravit Cone. Later. IV, supra, n. 562. 50 Nomina distinctionem exprimentia ita caute adhiberi debent ut distinctionem naturæ et inæqualitatem personarum non impor­ tent. (a) Ita adhibendæ sunt voces trinus, trinitas, non autem triplicitas, triplex, quia hæc ultima verba plures esse naturas sup­ ponunt. (b) Dicitur : alius Pater, alius Filius, non autem aliud, quia genus neutrum naturam designat ; Filius autem non habet aliam naturam ac Pater, (c) Dici vero nequit : “ Pater est unus cum Filio ”, quia genus masculinum communiter refertur ad per­ sonam ;jamvero Pater non est una persona cum Filio, (d) Vitan­ dae sunt expressiones : “ Deus est singularis, solus, solitarius ”, quia talia verba excludunt pluralitatem personarum, (e) Dici nequit : tres sunt personæ diversæ, quia diversitas supponit multi­ plicationem naturæ. (f) Dici nequit etiam personas esse similis substantiae, quia similitudo in casu multiplicitatem substantiæ importat; sed dici debet tres personas esse unius substantiæ. (g) Nec dicere licet in Deo esse tria individua, quia individua designant naturam specie unam, diversam tamen numero, dum in Deo una est natura non solum specifica, sed etiam numerica. ’i/ .. MYSTERII SS. TRINITATIS. 445 Conclusio : Devotio erga SS. Trinitatem1. 731. Cum SS. Trinitas objectum sit primarium nostræ religio­ nis, et in nobis habitare dignetur seseque totam dare quærentibus ac diligentibus Eam, Deum unum ac trinum perpetuo glorificare debemus : u Glorificate et portate Deum in corpore vestro”2. Quod quidem præstamus sæpe dicendo : Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto, et signando nos signo crucis ; In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. (A) Trinitatem vero glorificamus præsertim cognitione et amore. Nam, ut ait Contenson : (a) “ duplici operationi, cognitioni scilicet et amori innititur. Sic, ut Trinitatem, ad cujus imaginem conditi sumus, et in cujus nomine baptizamur, vere imitemur, de Deo assidue cogitare, ipsumque amore complecti necesse est. Hæ sunt duæ spiritales pennæ quas sibi dari optabat propheta 3 : “ Quis mihi dabit pennas sicut columbæ, et volabo et requiescam”? Quibus suspensus, et a terrenis elatus, ad centrum divinæ bonitatis perpetuo mentis impetu extra se rapitur animus ætemitatis candi­ datus ”. — Hunc vero amorem manifestamus præsertim imitando, pro posse nostro, divinam perfectionem, quatenus in Christo Deohomine elucet : “ Estote ergo vos perfecti, sicut et Pater vester cælestis perfectus est ” 4 (b) Dum perfectam trium personarum unitatem recolimus, præ oculis habeamus orationem Christi : “ Ut omnes unum sint, sicut tu Pater in me, et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint... ut sint unum sicut et nos unum sumus ”5; et hanc unitatem tam Deo caram pro posse imitemur per fraterna caritatis praxim. (c) Iterum divinarum personarum circumincessionem imitari vale­ mus, si hisce verbis attendimus: “ Societas nostra sit cum Patre et cum Filio ejus Jesu Christo ” 6. Si enim Deo conjungi conamur per caritatem, Ipse in nobis manebit, nos sibi arctiori vinculo uniet, nam “ Deus caritas est, et qui manet in caritate, in Deo manet, et Deus in eo ” L (B) Quoad personas sigillatim sumptas, frequenter meditemur has pias elevationes quas proponit Contenson, 1. c. : — (a) “ Nemo tam pius, tam pater nemo quam Deus ”, ait Tertul­ lianus; proindeque eum ut Patrem agnoscere debemus, eo magis quia voluntarie genuit nos verbo veritatis. Cum Christo ergo dica* Contenson, nous, 1919; J. Ad. Tanquerey, S. Trinité, 3 I Cor., Theol. mentis, 1. Ill, d. II, c. I, spec. I; R. Plus, Dieu en Dévotion à la T. Ste Trinité, 1924-1925 ; Précis de Théol. ascétique, n. 98-101 ; Gellé, Le mystère de la E. Laborde, 1922. VI, 20. — 3 Ps. LIV, 7. — 4 Matth., V, 48. 446 CAPUT II. mus: “honorifico Patrem ” ‘; quod præstabimus : r) confessione laudis et gratiarum actione : “ Confiteor tibi, Pater, Domine cæli et terne”3... “Pater, gratias ago tibi quoniam audisti me ”3; 2) amore et dilectione, quæ non verbis tantum sed et voluntatis conformitate manifestetur : “ ut cognoscat mundus quia diligo Patrem, et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio ” 4 ; 3) zelo gloria Dei : “ nesciebatis quia in his quæ Patris mei sunt oportet me (b) Ille idem qui in ætemitate Filius Dei est non confunditur nos vocare fratres ; cum esset solus Dei hæres, et filius unicus per naturam, nos filios voluit esse fier gratiam, qui natura filii eramus diaboli. Injuste tamen nomen fratrum Christi usurpamus, nisi vita nostra divina generationis exprimât characteres, Christumque, pri­ mogenitum in multis fratribus, pro posse imitemur : “ hoc enim sentite in vobis quod et in Christo Jesu ” 6... • 0 iii lI Μ (c) De muneribus qua Spiritus in Ecclesia adimplet et officiis quæ ipsi solvere debemus, præclare scribit 5. Augustinus? : “Sicut spiritus nostra omnia membra vegetat, per oculos videt, per aures audit, per nares olfacit, per linguam loquitur, etc., vitam dat omni­ bus, officia singulis : sic est Spiritus in tota Ecclesia. In aliis sanctis facit miracula, in aliis loquitur veritatem ; in aliis hoc, in aliis illud, singuli propria operantur, sed pariter vivunt. Sed videte quid caveatis, quid timeatis. Membrum præsectum de corpore humano non sequitur animus, sic nec Spiritus Sanctus sequitur membrum de Ecclesia amputatum; si ergo vultis vivere de Spiritu Sancto, tenete caritatem, amate veritatem, desiderate unitatem, ut perveniaris ad ætemitatem ”, (d) Ut invisibili divinarum personarum missione frui valeamus, hæc attendamus : “ tunc invisibiliter ad nos mittitur Spiritus S., cum mundo morimur, non separatione corporis ab anima, sed affectu a sæculo; cum odisse incipimus quæ mundus amat... ; cum non desinimus cælestia sitire, et humana fastidire...; cum utimur hoc mundo tamquam non utentes,et nostra conversatio in cælis est”8. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto. ' Joan., VIII, 49. — ’ Matth., XI, 25. — 3Joa., XI, 41. 'Joan., XIV, 31. — s Luc., II, 49. — 6 Philipp., II, 5. 1 S. August., Serm. 186 de temp. De devotione erga Spiritum S. pneclare scribit C. Manning, Internal Mission of the H. Ghost, XVII. • Contenson, op. di., diss. VI, c. 2, spec. 2, reflex. \~9 & DE DEO CREANTE ET ELEVANTE Historia hujus tractatus breviter delineatur. 732. Inter Patres, tribus prioribus sæculis, nonnisi fragmenta invenimus systematis theologici de creatione et elevatione ad statum supematuralem. Ita Hermas, in Pastore, de creatione et præser­ tim de angelis satis confuse disserit ; — Apologetæ autem, praecipue S. Justinus, in Apologiis et Dialogo cum Tryphone, aperte docent mundum ex nihilo creatum fuisse per Verbum, et sæpe agunt de angelis et cultu eis debito, necnon de homine, ejus creatione et lapsu ; — S. Iræneus, contra Gnosticos, existentiam mali in mundo explicat per hominis liberum arbitrium et peccatum originale; — Ongenes, maxime in de Principiis, creationem ab ceterno docet, originem et divisionem angelorum, animarum præexistentiam, pec­ catum originale ejusque transmissionem; — S. Methodius errores Origenis confutavit in opere de libero arbitrio, ubi ostendit unicam mali causam esse libertatis abusum, et in libro de rebus creatis (cujus excerpta tantummodo supersunt) in quo demonstrat rerum universitatem Deo coæternam non esse; — Tertullianus, in opere contra Marcionem, doctrinam de creatione egregie exponit. Sæc. IVe, nonnulli Patres jam magis diserte commentariis decla­ rant mosaicam narrationem de opere sex dierum; inter quos : S. Basilius M., Homilia IX in Hexaemeron qui insuper, in lib. X cont.Julian, imperat., de origine mundi præclare disserit; — S. Gre­ gorius Nyssen., Explicatio apologetica, seu liber in Hexaemeron ; et De opificio hominis; — S. Ambrosius, Hexaemeron, et De paradiso; — S. Gregorius Nazianz. scribit Poemata dogmatica de Creatione, de Angelis bonis, de Hominis creatione et lapsu, etc. — S. Ephræm, in Sermonibus de paradiso Eden, delicias paradisi et protoparentum lapsum describit. Sæc. Ve, S. Augustinus, erudite ac profunde omnes fere quaestio­ nes theologicas de origine mundi, de creatione, elevatione et lapsu hominis attingit; præsertim in his operibus : de Civitate Dei, ubi disserit de angelorum creatione, natura et lapsu, de hominis crea­ tione ac statu primitivo, çXc.\de Genesi contra Manichœos; LibriXII de Genesi ad litteram; Liber imperfectus de Gen. ad litteram; lib. III de libero arbitrio; lib. IVde anima et ejus origine; lib. II de gratia } 448 DE DEO CREANTE ET ELEVANTE. Christi et peccato originali, etc. — Cujus discipulus, Prosper Aquita­ nus, opus magistri complevit, Semi-pelagianorum errores confu­ tando, præcipue in libro contra Collatorem et Carmine de ingratis, ubi catholicam doctrinam propugnat de peccato originali et ejus sequelis necnon de libero arbitrio. — Paulo post vulgata sunt opera Pseudo-Dionysii, qui, in libro de calesti hierarchia, de angelis eorumque ordinibus ac muneribus fuse disserit. 733. Inter Theologos, qui doctrinam de creatione mundi et elevatione hominis ad statum supernaturalem ejusque lapsu systematice exponunt, legi possunt : Sac. XII : S. Anselmus, Monologium, c. 5-9 ; P. Lombardus, Sen­ tentiarum lib. II. Sac. XIII : S. Thomas Aq., Ο. P., Summa theol., I p., q. 45 sq.; Cont. Gentes, lib. II et alibi passim ; S. Bonaventura, O. M., Com­ ment. in Magistrum Sentent., lib. II. Sac. XVII : Gregorius de Valentia, S. J., t. I, disp. 3 sq.; F. Suarez, S. J., De Angelis, De Opere sex dierum, de Anima; M. Becanus, S. J., Summa de Angelis, de Homine in statu innocen­ tia; Salmanticenses, O. C., de Angelis ; Petavius, S. J., de Angelis, de Opere sex dierum; Bellarminus, S. J., Controversia, de Gratia primi hominis, de Amissione gratiæ; J. B. Gonet, O. P., Clypeus, De Angelis, De Homine. •H , 'I in Sac. XVIII : Billuart, O. P., Summa S. Thoma, De Angelis, De Opere sex dierum; Neubauer, S. J., De Angelis, in Theol. Wirceburgensi. hl ί r ; L ii )· Sac. XIX : Perrone, S. J., De Deo Creatore ; F. P. Kenrick, De Deo Creatore; Jungmann, De Deo Creatore; A. Knoll, O. M., De Deo Creatore; Scheeben, Dogmatik, lib. III-IV ; Palmieri, S. J., De ordine supernatural!, 1910; Mazzella, S. J., De Deo Creante; Hurter, S. J., De Deo Creatore; A. Paquet, Disputationes theologica in Summam S. Thoma, De Creatione; Pesch, De Deo Creante; Van Noort, De Deo Creatore; Pignataro, De Deo Creatore, Romae, 1904; L. Janssens, De Deo creante et elevante, Friburgi, 1905 ; De hominis elevatione et lapsu, 1909; L. Billot, De peccato originali, 1912; R. Martinez Vigil, La Creaciôn, la Redenciôn y la Iglésia ante la Cienaa, Madrid, 1892; J. M. A. Vacant, Etudes théologiques sur les Constitutions du C* du Vatican. Paris, 1895, vol. I, n. 193 sq.; J. Guibert et L. Chinchole, Les Origines, Paris, 1923; Abbé de Broglie, Confer, sur'là vie naturelle, t. II; L. Labauche, Lee. de Théol. dogmat., t II, L’homme, 3e éd., 1911; H. Pinard, in D. T. C, t. III, 2034-2201 et D. A., t. I, 722-734; A. d’Alès, D. A., t. Il, 457'511 > J- B· Kors» O. P., La Justice primitive et le péché originel, 1922; Boyer, De Deo creante et devante, 1933. DE DEO CREANTE ET ELEVANTE. Conc. Milevitani II (416) ab thaginiensis XVI (41'8) A Innoc. I approbati et C. 449 Car­ ZOSIMO APPROBATI CANONES DE PECCATO ORIGINALI ’. 734. Can. 1. (Placuit) Ut quicumque dicit, Adam primum hominem mortalem factum, ita, ut, sive peccaret, sive non peccaret, moreretur in corpore, hoc est de corpore exiret, non peccati merito, sed necessitate naturæ, anathema sit. Can. 2. Item placuit, ut quicumque parvulos recentes ab uteris matrum baptizandos negat, aut dicit in remissionem quidem pec­ catorum eos baptizari, sed nihil ex Adam trahere originalis peccati, quod regenerationis lavacro expietur, unde sit consequens, ut in eis forma baptismatis “ in remissionem peccatorum ” non vera, sed falsa intelligatur, anathema sit. Quoniam non aliter intelligendum est quod ait Apostolus : Per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors, et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt : nisi quemadmodum Ecclesia catholica ubique diffusa semper intellexit. Propter hanc enim regulam fidei etiam parvuli, qui nihil peccatorum in semetipsis adhuc commit­ tere potuerunt, ideo in peccatorum remissionem veraciter baptizan­ tur, ut in eis regeneratione mundetur, quod generatione traxerunt. ΙΟΙ 102 Canones C. Arausicani II (529) a Bonifacio II confirmati. 3 735· Can. T- Si quis per offensam prævaricationis Adæ non totum, id est secundum corpus et animam, in deterius dicit homi­ nem commutatum, sed animæ libertate illæsa durante, corpus tan­ tummodo corruptioni credit obnoxium, Pelagii errore deceptus adversatur Scripturæ dicenti : Anima, quæ peccaverit, ipsa morie­ tur. Et : Nescitis, quoniam cui exhibetis vos servos ad obediendum, servi estis ejus, cui obeditis? Et : A quo quis superatur, ejus et servus addicitur. Can. 2. Si quis soli Adæ prævaricationem suam, non et ejus propagini asserit nocuisse, aut certe mortem tantum corporis, quæ pœna peccati est, non autem et peccatum, quod mors est animæ, per unum hominem in omne genus humanum transiisse testatur, injustitiam Deo dabit, contradicens Apostolo dicenti : Per unum hominem peccatum intravit in mundum et per peccatum mors, et ita in omnes homines mors pertransiit, in quo omnes peccaverunt. Excerpta ex C. V5 Lateranensi IV (1215) de creationes. 736. Firmiter credimus et simpliciter confitemur... unum uni­ versorum principium : creator omnium visibilium et invisibilium, ’ D. Β., lot-102. — 3 D. B., 174-175. 3 D. B., 428. — Vaticanum decretum de Deo Creatore retulimus initio Tr. dc Deo uno, n. 386. Theol. Dogm. (Vol. II.) — 15 428 Λ'·. 450 DE DEO CREANTE ET ELEVANTE. spiritualium et corporalium : qui sua omnipotenti virtute simul ab initio temporis utramque de nihilo condidit creaturam, spiritualem et corporalem : angelicam videlicet et mundanam : ac deinde humanam, quasi communem ex spiritu et corpore constitutam. Diabolus enim et alii daemones a Deo quidem natura creati sunt boni, sed ipsi per se facti sunt mali. Homo vero diaboli sugges­ tione peccavit... Decretum trident, de peccato originali (Sess. V)«. 737· Ut fides nostra catholica, sine qua impossibile est placere Deo, purgatis erroribus, in sua sinceritate integra et illibata per­ maneat, et ne populus Christianus omni vento doctrinæ circumfe­ ratur, cum serpens ille antiquus, humani generis perpetuus hostis, inter plurima mala, quibus Ecclesia Dei his nostris temporibus perturbatur, etiam de peccato originali ejusque remedio non solum nova, sed vetera etiam dissidia excitaverit : sacrosancta cecumenica et generalis Tridentina Synodus, in Spiritu Sancto legitime congre­ gata, praesidentibus in ea eisdem tribus Apostolicæ Sedis Legatis, jam ad revocandos errantes, et nutantes confirmandos accedere vo­ lens, Sacrarum Scripturarum, et Sanctorum Patrum ac probatissimo­ rum Conciliorum testimonia, et ipsius Ecclesiæ judicium et consen­ sum secuta, hæc de ipso peccato originali statuit, fatetur, ac declarat. 78S Can. 1. Si quis non confitetur, primum hominem Adam, cum mandatum Dei in paradiso fuisset transgressus, statim sanctitatem, et justitiam, in qua constitutus fuerat, amisisse, incurrisseque per offensam praevaricationis hujusmodi iram, et indignationem Dei, atque ideo mortem, quam antea illi comminatus fuerat Deus, et cum morte captivitatem sub ejus potestate, qui mortis deinde habuit imperium, hoc est, diaboli, totumque Adam, per illam prae­ varicationis offensam, secundum corpus et animam in deterius com­ mutatum fuisse : anathema sit Can. 2. Si quis Adæ praevaricationem sibi soli et non ejus pro­ pagini, asserit nocuisse, et acceptam a Deo sanctitatem, et justitiam, quam perdidit, sibi soli, et non nobis etiam eum perdidisse; aut 789 inquinatum illum per inobedientiæ peccatum, mortem et poenas corporis tantum in omne genus humanum transfudisse, non autem et peccatum, quod mors est animee : A.. S. : ciim contradicat Apos­ tolo dicenti : “ Per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors; et ita in omnes homines mors pertransiit, in quo omnes peccaverunt 790 Can. 3. Si quis hoc Adæ peccatum, quod origine unum est, et propagatione, non imitatione, transfusum omnibus, inest unicuique * D. B., 7S7-792· DE DEO GREANTE ET ELEVANTE. 451 proprium, vel per humanæ naturæ vires, vel per aliud remedium asserit tolli, quam per meritum unius mediatoris Domini nostri Jesu Christi, qui nos Deo reconciliavit in sanguine suo, factus nobis justitia, sanctificatio, et redemptio; aut negat ipsum Christi Jesu meritum per Baptismi Sacramentum in forma Ecclesiæ rite colla­ tum, tam adultis quam parvulis applicari; A. S. : quia “non est aliud nomen sub cælo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri ”. Unde illa vox : “ Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi ”. Et illa : “ Quicumque baptizati estis, Christum induistis Can. 4. Si quis parvulos recentes ab uteris matrum baptizandos negat, etiam si fuerint a baptizatis parentibus orti, aut dicit in remis­ sionem quidem peccatorum eos baptizari, sed nihil ex Adam trahere originalis peccati, quod regenerationis lavacro necesse sit expiari ad vitam œternam consequendam, unde fit consequens, ut in eis forma Baptismatis, in remissionem peccatorum, non vera, sed falsa intelligatur; A. S. : quoniam non aliter intelligendum est id, quod dixit Apostolus : “ Per unum hominem peccatum intravit in mun­ dum, et per peccatum mors; et ita in omnes homines mors pertransiit, in quo omnes peccaverunt” : nisi quemadmodum Ecclesia catholica ubique diffusa semper intellexit; propter hanc enim regu­ lam fidei ex traditione Apostolorum etiam parvuli, qui nihil pecca­ torum in semetipsis adhuc committere potuerunt, ideo in remis­ sionem peccatorum veraciter baptizantur, ut in eis regeneratione mundetur, quod generatione contraxerunt. “ Nisi enim quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, non potest introire in regnum Dei ”. Can. 5. Si quis per Jesu Christi Domini nostri gratiam, quæ in Baptismate confertur, reatum originalis peccati remitti negat; aut etiam asserit non tolli totum id quod veram et propriam peccati rationem habet : sed illud dicit tantum radi, aut non imputari, A. S. In renatis enim nihil odit Deus : quia nihil est damnationis iis, qui vere consepulti sunt cum Christo per Baptisma in mortem, qui non secundum carnem ambulant, sed veterem hominem exuentes, et novum, qui secundum Deum creatus est, induentes, innocentes, immaculati, puri, innoxii, ac Deo dilecti effecti sunt hæredes qui­ dem Dei, cohæredes autem Christi, ita ut nihil prorsus eos ab ingressu cæli remoretur. Manere autem in baptizatis concupiscentiam, vel fomitem hæc sancta Synodus fatetur, et sentit : quæ, cum ad agonem relicta sit, nocere non consentientibus, sed viriliter per Christi Jesu gratiam repugnantibus, non valet; quinimo qui legitime certaverit, corona­ bitur. Hanc concupiscentiam, quam aliquando Apostolus peccatum appellat, sancta Synodus declarat Ecclesiam Catholicam nunquam intellexisse peccatum appellari, quod vere et proprie in renatis pec- 452 DE DEO CREANTE ET ELEVANTE. catum sit; sed quia ex peccato est et ad peccatum inclinat. Si quis autem contrarium senserit, Λ. S. Declarat tamen hæc ipsa sancta Synodus, non esse suæ intentio­ nis, comprehendere in hoc decreto, ubi de peccato originali agitur, beatam et immaculatam Virginem Mariam, Dei genitricem, sed observandas esse constitutiones felicis recordationis Sixti Papæ IV sub poenis in eis constitutionibus contentis, quas innovat. Objectum, utilitas et divisio Tractatus. 738. Objectum. Post doctrinam de Deo Trino seu de operationibus Dei ad intra, de operibus ejus ad extra dispu­ tandum est, scilicet de creaturarum productione et elevatione. præsertim hominis, ad statum supernaturalem. Creaturæ autem triplicis sunt generis : mere materiales, scilicet mundus corporeus ; mere spirituales seu angeli; mate­ riales simul et spirituales seu homines. Cum de Creatione in genere satis fuse disserant Philosophi, hic ea tantum exponemus quæ fides docet de opificio mundi, de Angelis et Homine. DE DEO CREANTE ET ELEVANTE. 739. Divisio. H’ 1 B. Bellarmini, Dt Ascensione mentis in Deum per scalas creaturarum. 2 Rom. I> 20. 3 Confess., lib. X, cap. 6, P. L., XXXII, 782. In triplici capite agemus : I. De creaturis non spiritualibus seu de opificio mundi ; II. De creaturis mere spiritualibus seu de angelis ; III. De creaturis materialibus simul et spiritualibus seu de homine. Cap. I. De opificio mundi. Ii Art. I. De Cosmogonia mosaica. —■ - [I Art. II. De Transformismo. ' Art. I. De Angelis in genere. Cap. II. De Angelis. Art. II. De Angelis custodibus. De Deo Art. III. De Angelis malis. creante. Creatio. Unitas generis mani. hu­ Art. I. De Hominis Natura hominis. origine. Ortus singulorum ho­ minum. Utilitas dicendorum patet : (a) ex eo quod creaturæ sunt veluti scala qua ad Creatorem ascendimusx. Sunt enim quasi specula divinarum perfectionum, in quibus elucent ejus potentia, magnitudo et majestas : “ Invisibilia enim ipsius per ea quæ facta sunt intellecta conspiciuntur”123... Atqui per speculum rem in eo repræsentatam videre licet. Ergo per creaturas discere possumus quomodo Deum cognosca­ mus et amemus, juxta præclara S. Augustini verba 3 : “ Cælum et terra, et omnia quæ in eis sunt, ecce undique mihi dicunt, ut te amem : nec cessant dicere omnibus, ut sint inexcusabiles (b) Ex necessitate confutandi errores qui hac nostra ætate ubique grassantur de rerum omnium origine, præsertim vero de hominis creatione et statu primigenio, necnon de generis humani lapsu : cum enim hæc omnia dog­ mata ab Agnosticis, Rationalistis et Liberalibus multiplici ex capite impugnentur, a nobis strenue propugnari debent. 453 Cap. III. De Homine. Existentia gratiæ in Adamo. Art. II. Existentia donorum De Hominis præternaturalium in elevatione. Adamo. Conclusiones fluentes. Art. HI. De Hominis lapsu. De Deo inde elevante. De peccato originante. De peccato originali. 454 CAPUT I. CAPUT I. DE OPIFICIO MUNDI. Præsupponimus jam ratione, in prælectionibus philosophi­ cis, demonstratam fuisse creationem mundi. Hic autem inquirimus quid fides doceat de origine mundi (cosmogonia mosaicaj necnon de origine zdtœ variarumque viventium specierum, quo tutius limites determinentur intra quos tum scientiarum cultores tum theologi sistere debeant. In memoriam revocamus creationem esse productionem rei ex nihilo sui et subjecti, seu ex nihilo eorum quæ rei cons­ titutionem spectant, seu, aliis verbis magis positivis, produc­ tionem rei secundum totam suam substantiam. Art. L De Cosmogonia mosaica1. 740. Prcenotamus, secundum recens Commissionis de re biblica responsum 2 : i) minime excludendum esse sensum litteralem historicum trium priorum capitum libri Geneseos, præsertim ubi agitur de factis quæ christianæ religionis fundamenta attingunt, qualia sunt : universarum rerum creatio a Deo facta initio temporis; formatio primæ mulieris ex primo homine, generis humani unitas; originalis protoparentum felicitas in statu justitiae, integritatis et immorta­ litatis; praeceptum a Deo homini datum ad ejus obedientiam 1 S. Thomas, I, q. 66-74; Petavius, De sex dierum opificio* lib. I; Pianciani, In historiam creâtïoms*mosaicam Commentatio* initio Commentarii Cor­ nelii a I>apide (ed. Vives); Molloy, Geology and Revelation; Vigouronx, Mélanges Bibliques* Cosmog, mosaïque ; Motais, Origine du monde d1après la Tradition* avec Introd, sur la Cosmogonie biblique par Ch. Robert; ], A. Zahm, Bible* Science and Faith* gallice redditum a Flageolet* 1897 ; J. Guibèrt et L. Chinchole, Les origines; Meignan, Le Monde et ΓHomme primitif; Pozzy, La Terre et le Récit biblique; Castelein, S. J., La première page de Moïse, Louvain, 1884;. Card. Gonzalez, La Biblia y la ciencia* Madrid, 1891; Lagrange, Hexaméron* in Rev. biblique* L V, 1896, p. 381-407; F. Kaulen, Der biblische Schbpfungsbericht* der Genesis* Gockel, Schopfungsgeschichtliche Theorien* 1907 ; Vacant, voce Création* in Diet, de la Bible (Figouroux)* L II, iioi; H. Pinard, in D. T. C.* t. III, 2034.2201; et in D. A.* t I, 722-734: E. Mangenot, D. T. C.* L VI 2325, HeAaméron. 2 30 J un. i , A. A. S., t. I. p. 567-569; F. CavaUera, n. 106; D. B., 2121-2128. DE OPIFICIO MUNDI. 455 probandam; divini præcepti, diabolo sub serpentis specie suasore, transgressio; protoparentum dejectio ab illo primævo innocentiae statu, necnon Reparatoris futuri promissio; 2) non omnia tamen et singula verba, quæ in praedictis capi­ tibus occurrunt, semper et necessario accipienda esse sensu proprio, sed ab eo discedere licere quando locutiones ipsæ manifesto apparent improprie, seu metaphorice vel anthropomorphice usurpatæ, præsertim si Patres ipsi allegorice hæc verba intellexerunt ; 3) præcipue vero in primo Geneseos capite non fuisse sacri auctoris mentem scientifico more docere intimam rerum constitutionem ordinemque creationis comple­ tum, sed potius suæ genti tradere notitiam popularem, prout communis sermo per ea ferebat tempora, sensibus et captui hominum accommodatam ; 4) tandem vocem yôm (diem) sive sensu proprio pro die naturali, sive sensu improprio pro quodam temporis spatio sumi posse. Quibus principiis innixi in duplici paragraphe declarabi­ mus : 1) quid certo ct evidenter in Scriptura et præsertim in primo Genesis capite de origine mundi doceatur; 2) quid autem libere, salva fide, disputari possit. Sic enim melius apparebit mosaicam narrationem recte intellectam cum dis­ ciplinis naturalibus minime pugnare. § I. De dogmaticis veritatibus in primo Geneseos CAPITE CERTO CONTENTIS. In primo capite Genesis quatuor præsertim de opificio mundi revelantur : i° mundum et omnia quee in eo sunt ex nihilo fuisse a Deo creata; 2° et quidem non ab ceterno, sed in tempore ; 30 omnia a Deo solo creata fuisse ; 40 eaque bona esse x. 741. Thesis Ia : Omnes creaturae, sive spirituales sive materiales sive spirituales simul et materiales a Deo ex nihilo factæ sunt1 2. Λ c j Trt 1 Alia quæ in I cap. Gen. revelantur de origine vitæ, vel de origine hominis, infra expenduntur, ubi de Transformisme et de Homine. 2 Palmieri, De Deo Creante, th. 2; Corluy, Spicileg., vol. I, p. i66; Hummelauer, S. J., Comment, in Genes., Paris, 1895, P· 86 sq.; A. Van Hoonacker, De rerum creatione ex nihilo, Louvain, 1886; L. Janssens, De Deo Creat., p. I2I sq. 456 CAPUT I. De fide est ex symbolo : Credo in Deum Creatorem cœli et terra, et ex Conciliis Lateranensi IV et Vaticano supra allegatis, nn. 736 et 386. Γ Mundum et omnia quæ in eo sunt a Deo fuisse creato Moyses, contra Pantheistas, Dualistas et Idololatras, his verbis declarat : “ In principio creavit Deus ccelum et ter­ ram : ”1 hæc enim ex usu biblico universitatem rerum designant ; aliunde, ne res incerta maneat, auctor sacer varias res, de quibus dubium esse poterat, successive com­ memorat, nempe lucem, firmamentum, maria, terram, solem et luminaria, omniaque animantia (2-27), et omnia fuisse a Deo facta diserte affirmat. Jamvero hic agi de vera creatione ex nihilo colligitur : (A) Ex ipso textu ; vox enim hebraica bara (creavit) in formis kal et niphal nunquam usurpatur in Scriptura nisi de operatione Dei propria; videlicet quadragies septies in V. Test, occurrit, ibique prædicatur de operatione Dei tum naturali tum supernatural! : quotiescumque de ordine natu­ rali fit sermo, operatio de qua agitur est vel stricte creativa, ut hic et infra (Gen., I, 27), vel talis qualis a creatura perfici nequeat, v. g. : “ Formans montes et creans ventum... Ego Dominus et non alter, formans lucem, et creans tenebras ”2; quando agitur de ordine supernatural!, actio tam prodigiosa est ut creationi æquivalens censeri debeat : v. g. : “ Cor mundum crea in me, Deus ” 3. Ergo illa vox aptissima est ad designandam productionem ex nihilo, quæ est actio prorsus Deo propria 4. (B) Sed ex contextu firmatur argumentum, (a) Vult enim auctor sacer primam rerum originem describere, ut patet ex voce “ In principio ”, quæ, inspecto contextu, designat initium creationis rerum visibilium. Nec tamen ullam præexistentem materiam, ex qua mundus formatus fuerit, com1 Gen., I, i. — * Arnos, IV, 13; Zra., XLV, 6-7. — 3 Ps. L, 12. 4 Quod aperte declarat Wellhausen * {Prolegom. zur Geschichte Israel, Berlin, 1S83, p. 321) : “ Liber Genesis propria utitur voce ad solam actionem Dei creatricem designandam Merito igitur Lagrange, 1. c., p. 381 : “II est aujourd’hui reconnu par tout le monde que le verbe bara exprime mieux qu’aucun mot des langues anciennes l'action propre de Dieu qui produit quelque chose de nouveau : * ·· T· DE OPIFICIO MUNDI. 457 memorat, sed implicite saltem eam excludit. Quando enim de aliis operibus loquitur, materiam ex qua confecta fuerant indicat, v. g. : “ Formavit igitur Dominus Deus hominem de limo terree... formatis igitur, Dominus Deus, de humo cunctis animantibus terrae ” 1 ; sed quando commemorat creationem cæli et terrae, de materia prcejacente prorsus silet, eamque aequivalenter saltem excludit. (b) Amplitudo terminorum {ccelum et terram) ostendit hic agi de omnium rerum productione, non autem de materiae jam existentis elaboratione. (C) Modus quo fit creatio, nempe unico verbo {dixit), deno­ tat potentiam quæ materia præjacente non indiget. (d) Finis quem sibi proponit auctor, nempe dualismum rejicere, postulat ut ipsa materia a Deo creata fuerit. (C) Tandem ex locis parallelis res omnino certa evadit : (a) Prophetæ sæpe creatricem potentiam Dei extollunt, et quidem verbis ita amplis ut omnem dualismum excludant, clareque appareat Deum esse omnium rerum auctorem, etiam lucis et tenebrarum 2. (b) Eadem doctrina invenitur in Psalmis, ubi omnia simplici verbo Dei facta esse dicitur 3; in libris sapientialibus, ubi asseritur Deum omnia fecisse, etiam abyssos, immo et ea quæ nobis videntur mala (grando, fames et mors)4. (c) Lucidius etiam in libro Machabceorum : mater enim Machabæorum unum ex filiis suis sic alloquitur : “ Peto, nate, ut aspicias ad cælum et terram, et ad omnia quæ in eis sunt, et intelligas quia ex nihilo fecit illa Deus ” 5. Quæ quidem verba clare ostendunt quomodo versiculus primus Genesis a piis Judæis intelligeretur 6 ; et cum mater Macha­ bæorum sapientia repleta dicatur, ejus verba probare Spiri­ tus Sanctus censeri debet. ' Gen., II, 7, 19. 3 Amos, IV, 13; IX, 5.7 -,Jere>n., X, 12-17, LI, 15-20; Isa., XL-LVI. 3 Ps. XXXII, 6, 9; CIII, CXIII, 3; CXXXV, 5-10. 4 Prov., VIII, 22-32; Eccli., XXXIX, 30-39. 5 II Machab., VII, 28. COnresseiim, aiL-KflSbenbauer (In Genes., p. 87}, non omnes lectores hebræos vim vocis bara h. 1. adhibitæ satis perpendisse, sicut non omnes Chris­ tiani dogmata sua satis norunt " 458 CAPUT I. Neque objici possunt verba quibus orbis terrarum dicitur ex materia creatus : “Non enim impossibilis erat omnipotens manus tua, quæ creavit orbem terrarum materia invisa..." l. Nam duplex creatio distingui potest : prior, proprie dicta, qua res pro­ ducitur ex nihilo sui et subjecti, posterior improprie dicta, qua materia jam existens formatur; atqui in textu allato, de posteriori agitur, cum alludatur ad vers, 2 : “ Terra autem erat inanis et vacua”; ideoque agitur de formatione rerum ex materia quam Deus creavisse dicitur in vers. 1 ; quod ex auctoris scopo colligitur; vult enim Sapiens ibi probare Deo impossibile non esse multitudi­ nem ursorum aut audaces leones immittere, ad puniendos Ægyptios : provocare igitur sufficiebat ad creationem secundam, seu productionem animalium. 2° Ratione ostendit S'. Thomas mundum fuisse a Deo creatum. Si aliquid invenitur in aliquo per participationem, necesse est quod causetur in ipso ab eo cui essentialiter Λ convenit, sicut ferrum fit ignitum ab igne. •h Atqui Deus est ipsum esse perse subsistens, ut probatum est in Tr.de Deo % uno, n. 421 ; et aliunde ens per se subsistens non potest esse : nisi unum. Ergo omne ens quod in mundo est causatur a primo ente quod per se subsistit 2 Jam vero si aliquod ens producitur ex praejacente materia, necesse est ut hæc materia ex nihilo tandem producatur. Nam, ut ait S. Doctor, I J si Deus non ageret nisi ex aliquo præsupposito, sequeretur illud præsuppositum non esse causatum ab ipso. Ergo necesse est dicere quod Deus ex nihilo res in esse producit 3. 742. Thesis IIa : Mundus non ab æterno, sed in tempore, seu potius cum tempore fuit creatum 4. De fide_est. utpote definitum a C. Lateranensi IV0 contra Albigenses : “ Ab initio temporis utramque de nihilo condi­ dit creaturam”, supra n. 736; quam definitionem innovavit Vaticanum, n. 786. i° Scriptura probatur, nempe ex his verbis : “Zw prin1 Sap.y XI, 18. — 2 Sum. theol. y I, q. 44, a. 1. 3 Sum. theol.y I, q. 45, a. 2. Cfr. C. Gentil.y 1. II, c, 16. — S. Doctor, a. 2, declarat creationem esse emanationem totius entis a causa universali ; sed in hac definitione vox emanatio intelligi debet, ex contextu, in sensu processio­ nis ad extra. 4 Patrizi, De interpret. Script.y t. 2, q. I, a. i; Palmieri, th. 13; Mazzella, n. So sq.; Pesch, n. 58 sq. <-·■ p··^·'^·.· - WW: :*? . DE OPIFICIO MUNDI 459 cipio creavit Deus caelum et terram”; nam principium intelligi debet de principio temporis : (a) Talis est enim sensus obvius hujus vocis, qui aliunde minime repugnat, sed potius contexlu confirmatur ; nam ab eo principio numerantur deinde dies sex, qui quomodocum­ que intelliguntur, aliquot temporis intervalla designant; sermo igitur est de initio temporis, seu de initio operum Dei visibilium, quorum formatio infra describitur. (b) Locis parallelis pariter comprobatur; nam hæc exprèsE sio “ in principio" alibi1 redditur per “ in die", qua certe designatur tempus. Præterea ubicumque creatio comme­ moratur, talia verba adhibentur quibus mundum initium habuisse certo constet; v. g. Priusquam montes fierent aut formaretur terra et orbis ”... “ Dominus possedit me in initio viarum suarum, antequam quidquam faceret a princi­ pio ” ... “ Elegit nos in ipso ante mundi constitutionem ”2. 2° Patrum auctoritate. Ita S. Irenœus, contra Gnosticos, explicite asserit solum Deum esse sine initio et fine, creaturas vero initium accepisse in temporel : “Quæ autem sunt ab illo omnia, quæcumque facta sunt et fiunt, initium quidem suum accipiunt generationis, et per hoc inferiora sunt ab eo qui ea fecit, quoniam non sunt ingenita”. Pariter S. Athanasius*, contra Arianos, qui contendebant crea­ turas dici posse ab æterno creatas si Verbum ab æterno genitum esse admittatur, statuit rem ita se habere non posse : “ Illae enim ex nihilo sunt, nec erant antequam fierent : quæ autem non erant antequam fierent, quomodo simul cum Deo, qui semper est, pos­ sint existere... At vero Filius, cum non opus, sed naturæ Patris sit proprius, semper idcirco est”. Item S. Basibus* : “Et quia complures mundum ab æterno cum Deo existere opinati sunt... errorem certe hujusmodi corrigens propheta, hoc accurato verbo­ rum delectu usus est, dicens : In principio...”. Nec aliter S. Ambrosius 6 ; “Ad tempus refertur, si velis dicere in quo tem’ Gen., Π, 4. ■ Ps. LXXXIX, 2; Prau., VIII, 22; Ephes., I, 43 Adv. hares., 1. II, c. 34, η. 2, P. G., VII, 835. 4 Cont. Arianos, orat. I, c. 29, P. G., XXVI, 71. 5 S. Basil, in Hexaemeron, hom. I, n. 7, P. G., XXIX, 18. nia lege apud Petavium, 1. I, c. I, n. 12 sq. 6 Hexaëm., 1. I, c. 4, n. 12, P· L-ι XIV, I2^· Alia testimo­ v 460 CAPUT I. pore Deus fecit cælum et terram, id est, in exordio mundi, quando fieri cœpit ”. Nonnulli Patres intellexerunt quidem in principio eodem modo ac si esset in Verbo1; sed illa expositio jam antiquata est, et aliunde nostræ non contradicit, sed, ex eisdem Patribus, eam potius includit. 743. Thesis IIT : Deus solus est creationis causa efficiens immediata2, ita ut nullius creaturæ ministerio usus fuerit ad creandum. _Defide est ex ordinario Ecclesiae magisterio. Constat : (A) Scriptura : (a) ex silentio auctoris sacri qui, dum alibi sæpe commemorat angelos tanquam Dei adjutores in gubernatione mundi, hic de eorum inter­ ventu in creando prorsus tacet; (b) ex locis parallelis i) ubi declaratur ad Dei nutum omnia facta esse : “ Quoniam ipse dixit et facta sunt; ipse mandavit et creata sunt ”3; hoc enim quamlibet causam instrumentalem excludit; 2) ubi expresse significatur Deum solum esse factorem cæli et terræ : “ Tu ipse, Domine, solus, tu fecisti cælum et cælum cælorum, et omnem exercitum eorum”... “ Ego Dominus, faciens omnia, extendens cælos solus, stabiliens terram et nullus mecum ”4. (B) Traditione. Patres sæpe asserunt fabricatum non esse mundum ab Angelis vel ab alia creatura, sed a Patre per Verbum, et exinde divinitatem Verbi inferunt, cum actio creatrix sit propria Deo. Ad rem S. Irenœus 5 : “ Nullius indigens, Verbo condidit omnia et fecit, neque Angelis indigens adjutoribus ad ea quæ fiunt... Pro­ prium est enim hoc Dei supereminentiæ non indigere aliis organis ad conditionem eorum quæ fiunt : et idoneum 1 S. Thom., I, q, 46, a. 3. — Hic non expendimus quaestionem philosophùamÂtàex theologos agitatam, num mundus ab aeterno creari potuerit. Hac de re, lege, si placet, S. Th., I, q. 46, a. 1-2, ubi ait : “ Mundum non semper fuisse sola fide tenetur et demonstrative probari non potest”. Cfr. C. Gent., 1. II, c. 34, 37; De potent., q. III, a. 17; opusc. De cetemitate mundi contra murmurantes ; Billuart, diss. I, a. 6; Zigliara, Summa philos., Cosmol., 10. Alii vero putant evidenter probari repugnantiam mundi ab aeterno producti; quorum rationes exponit Hontheim, Theodicaa, 710 sq. 2 S. Thom., I, q. 45, a. 5; C. Gent., 1. II, c. 21; de Potent., q. 3, a. 4; Mazzella, n. 49 sq.; Palmieri, th. 6; Hurter, η. 276; Pesch, η. 24 sq. 3 Ps. XXXII, 9. - < II Esdr., IX, 6; Isa., XLIV, 24. 5 Cont. hares., 1. II, c. 2, 4, 5, P. G., VII, 714, 715. Μ·ΗΙ DE OPIFICIO MUNDI. 461 est et sufficiens ad formationem omnium proprium ejus Verbum ”, Ita etiam 5. Athanasius creationem dicit solius Dei esse’ : “Nam ministrare rerum factarum est tanquam servorum : res vero producere et creare solius Dei est propriique ejus Verbi et Sapien­ tia?. Hinc nemo alius in rebus creandis occurrit præter solum Dei Verbum”. Nec minus lucide 5. Augustinus'* “Angeli autem nullam omnino possunt creare naturam, solus enim unus cujuslibet naturæ seu magnæ seu minimæ creator est Deus, id est, ipsa Trinitas, Pater et Filius et Spiritus Sanctus... Creare natu­ ram tam nullus angelus potest quam nec se ipsum ”. Merito igitur ait S. Thomas* : “Secundum fidem catholicam ponimus quod omnes substantias spirituales et materiam corpora­ lium Deus immediate creavit : hcereticum reputantes, si dicatur per angelum, vel aliquam creaturam aliquid esse creatum 744. Controversia. Hic autem ulterius inquiri potest num aliqua creatura creare possit. 1) Jamvero certum est, contra Durandum et Biel, nullam creaturam posse creationis causam esse principalem ; Patres enim, contra Arianos arguendo, sæpe demons­ trant Filium Dei non esse creaturam, quia vi creatrici pollet; quod certo supponit vim creandi ita Deo propriam esse, ut nulli compe­ tat creaturæ; ita, v. g., 5. Athanasius * : “Neque enim vel Angeli possunt creare, cum ipsi sint creati ”, 2) Communiter etiam, contra P. Lombardum, asseritur nullam creaturam posse creationis causam instrumentaient esse. Quod sic probari potest, duce S. Thoma5 : Causa instrumentais non potest adhiberi ad aliquid faciendum, nisi ex se aliquam proportionem habeat ad effectum producendum, et per aliquid sibi proprium dispositive ad eumdem effectum concurrat; ita securis non potest esse causa instrumentalis ad scindendum nisi in quantum acuitate sua aliquid concurrat ad incidendum. Atqui creatura ex se nihil prævium efficere potest quod sit dispositio ad creationem : nam nullum est medium inter nihilum et ens, proindeque nulla creatura potest prævie disponere nihilum ut fiat ens. Ergo nulla creatura tanquam causa instrumentalis creationis assumi potest. 745. Thesis IVa : Omnes creaturæ a Deo factæ sunt bonas, ita ut m nonnisi creaturarum malitia 1 Cont. Arianosi orat. II, 27, P. L.y XXVI, 203. 3 De Gen. ad 1. IX, c. 15, nn. 26, 28, P. L.f XXXIV, 403, 4043 De Potent., q. 2, a. 4. 4 S. Athan., Contra Arian.t or. II, n. 21, P. G., XXVI, içijcf. S. Basil., Contra Eunom.^ 1. IV., c. 3; S. August, De Gen. ad lit.* 1. IX, c. 15, n. 26-28, etc. — 5 S. theol., I, q. 45, a. 5; C. Gent.* 1. II, c. 21. i η 7 462 CAPUT I. De fide est ex C. Later. IV : “Diabolus et alii dæmonesa Deo quidem natura creati sunt boni, sed ipsi per se facti sunt mali {supra, n. 736). Constat ex verbis Genesis quæ sæpe in hoc capite repetuntui0: “Et vidit Deus quod esset bonum... Vidit Deus cuncta quæ fecerat, et erant valde bona ”, Constat pariter ex dicendis infra de angelis et hominibus qui a Deo creati sunt boni et nonnisi propria culpa facti sunt mali. Quod quidem excludit errorem eorum qui, cum Zoroastre posteaque Manichafis, creaturas quasdam malas esse, et a principio malo factas esse impie asserebant. Revera Deus, utpote summe Bonus, malum velle nequit, ut alibi probavimus {De Deo uno, n. 479 sq.). Difficultates vero ex malorum existentia desumptæ, solutæ manent ex dictis ubi &e Providentia (n. 504 sq.). Ex hoc tamen non sequitur mundum a Deo creatum esse omnium perfectissimum. Cum enim bonitas et potentia Dei nfinitæ sint, per opus finitum exhauriri nequeunt, ideoque Deus dias creaturas perfectiores, alioque perfectiori modo ordinatas facere posset. — Dici tamen potest mundum esse relative optiwwWjQuatenus nempe Deus optima media elegit ad consequen­ dum finem quem sibi creando proposuerat. 746. Conclusio. Ex dictis colligi potest quantum Cosmogonia mosaica ceteris,.quæ apud varios populos inveniun­ tur, prœcellat*. Siquidem in his tum materiæ æternitas, tum polytheismus, vel dualismus, vel pantheismus, multaque alia consignantur quæ Deum prorsus dedecent. Mosaica autem narratio, licet rudis populi ingenio adaptata, nil præ se fert nisi Deo dignum, erroresque inter paganas gentes sparsos excludit. Ita dogma creationis in tuto collocatur, et æternitas materiæ condemnatur; cum Deus solus res omnes creaverit, ipse solus omnium Dominus est, et sic rejicitur tum polytheismus, tum pantheismus; tandem, cum Q)Gen., I, ίο, 12, ι8, 2ΐ, 25, 31· ' Cf. Vigoureux, Zzr Livres Saints et la Critique, t. Ill, c. 3, a. 2, § I. Traditionem apud varios populos vigentes circa originem mundi referunt Lenormant, Hist, de Γ Orient, L I, L I, c. 2, § i; Les Origines de 1’Histoire, Append. I; Lagrange, O. P., Etudes sur les relig. sémitiques, Paris, 1903, c. IX-X; Meyer, Dieeddische Kosmogonie^xâtssa^'xns Br., 1891; J. P. Arendzen, ynCathohc Encyclof. (Appleton) verbo Cosmogony, I. IV, 405 413. •'J* i -, ■ ■ : ; i·’· '.· ν .ϊΛν'. -.VaTS -Λ· .·*' Λ. ■■ · & ·/·.·W‘··" ■ DE OPIFICIO MUNDI. 463 omnia a Deo creata sint bonitate prædita, manichæismus e medio tollitur. Quæ quidem omnia adeo diversa sunt a ceteris cosmogoniis iisque superiora ut, nonnisi Deo inspi­ rante. a Moyse scribi potuerintx. Corollaria de causa mundi. 747. i° Ex dictis Deus et quidem solus est causa efficiens omnium creaturarum secundum totum earum esse, cum ex nihilo eas produxerit, i) Creatio, utpote opus ad extra est actio omnino libera, ut probatum est supra, n. 494. 2) Est actio communis tribus personis·, nam omnia sunt in Trinitate communia, ubi non obviat relatio originis ; atqui creatio, utpote opus sapientiæ et potentiæ ad extra, nullomodo refertur ad originem divinarum personarum ; ergo non alicui personæ, sed tribus personis communis est. Cur autem approprietur Patri jam expositum est, n. 727. 748. 2° Deus est causa exemplaris creaturarum, quate­ nus omnia creavit secundum ideas œternas quas inmente habuit. Deus enim agit per intellectum et cum sapientia : “Omnia in sapientia fecisti... et sapientiæ ejus non est numerus”123; ideoque prius mente concipit quod vult efficere, n. 469; atqui hæc idea est vere exemplar secundum quod res producuntur; ergo Deus est causa rerum exemplaris. 749. 30 Finis primarius creationis est bonitas Dei mani­ festanda et glorificanda, finis autem secundarius est bonum creaturarum. (A) Declaratur, (a) Ex parte Dei, finis consideratus non ut movens Creatorem, sed ut ratio volendi creaturas, nihil aliud est nisi ipsa divina bonitas : Deus enim primario vult bonitatem suam ut finem, alia autem tanquam ea quæ sunt ad finem (n. 486-487). 1 Quod libenter concedit Dillmann * (Genesis, p. 9), qui, licet rationalisticis faveat ideis, de mosaica cosmogonia scribit : u A tempore quo scriptores descri­ bere conati sunt, verbis humano intellectui accommodatis, creationis opus, quod semper nobis erit mysterium, impossibile evasit majori magnificentia aut dignitate illud exhibere. Merito igitur ex hac narratione argumentum eruitur quod sit revelata; nisi enim Deus seipsum manifestet, ejus opus recte delineari nequit. Opus equidem est Spiritus revelantis”. 3 Ps. CIII, 24; cfr. Prov. III, 19; VIII, 21 sq.; Sa/.f XI, 21; de Deo uno, n. 476. ’W’.v 464 CAPUT I. (b) Ex parte creatura, finis est bonum a Deo intentum in creando. Hoc autem bonum non potest esse acquisitio alicujus boni pro seipso, cum jam sit infinite perfectus. Erit igitur primario manifestatio suæ bonitatis et secundario creaturarum bonum, prout declaratur in propositione. (B) Probatur : (a) Quoad primarium finem, declarat Vaticanum Deum creasse “ non ad augendam suam beatitudinem nec ad acquirendam, sed ad manifestandam perfec­ tionem suam per bona qua creaturis impertitur " ; et definit : “Si quis mundum ad Dei gloriam conditum esse negaverit, Deus enim, cum sit plenitudo entis, plane sibi sufficit, et in sui contemplatione et possessione perfectam beatitudinem invenit; non igitur creat ad aliquid sibi acquirendum. Hanc autem plenitudinem entis manifestare potest et vult, creatu­ ris bona impertiendo. Atqui hæc manifestatio in ipsius gloriam redundat : in quantum enim creaturæ a Deo produ­ cuntur. ejus bonitatem participant, et in quantum Ei aliquo modo similes sunt, eamdem manifestant. Ergo primario Deus vult suam gloriam. .,Σν. Hæc est autem gloria Dei externa : ejus enim interna gloria, quæ consistit in cognitione quam ipse habet suæ infinitæ perfectionis, augeri nequit. Gloriam Dei externam objective promovent creaturæ irrationales, quatenus vesti­ gium exhibent ejus perfectionum; creaturæ autem intellec­ tuales formaliter seu conscie Creatorem glorificant, Eum cognoscendo, laudando, amando et colendo. 750. (b) Finis secundarius creationis est bonum creatura­ rum. 1) Deus enim non potest suam gloriam intendere quin simul velit creaturarum bonum : in tantum enim hæ gloriam Dei manifestant in quantum ejus bonitatem parti­ cipant. Ergo Deus, primario suam gloriam volendo, eo ipso vult suam bonitatem creaturis communicare. 2) Aliunde creaturæ, Deum glorificando, suam perfectio­ nem et beatitudinem consequuntur. In tantum enim sunt perfectæ, ac consequenter beatæ, in quantum finem suum ’ D. B., 1783, 1805. ’ ’ "Λ I DE OPIFICIO MUNDI. 465 ultimum seu suum bonum consummatum prosequuntur et propius accedunt; atqui eo ipso quod creaturæ hujusmodi finem seu bonum attingunt, Deum imitantur, manifestant, glorificant Eique inserviunt de quo dictum est : cui servire regnare est. Confirmatur ex iis Scripturae locis ubi asseritur Deum diligere creaturas : “ Diligis omnia quæ sunt, et nihil odisti eorum quæ fecisti...1 Quid est homo quod memor es ejus? aut filius hominis quoniam visitas eum? Minuisti eum paulo minus ab angelis; gloria et honore coronasti eum ” 2 Jamvero amare est bene velle alicui ; et, si de Deo agitur, bene velle idem est ac bene facere. Quamvis autem Deus omnia propter semetipsum ultimo operatus sit, non est tamen egotismi reus, prout falso dixe­ runt Günther et Hermes : “ Non enim, ait S. Irenœus 3, quasi indigens Deus hominis, plasmavit Adam, sed ut haberet in quem collocaret sua beneficia... ipse autem sequentibus et servientibus sibi vitam, et incorruptelam, et gloriam aeternam attribuit, beneficium praestans servientibus sibi ob id quod serviunt, et sequentibus ob id quod sequuntur, sed non bene­ ficium ab eis percipiens”. Quod et 5. Thomas con­ trahit : “ Unde patet quod Deus suam gloriam non quaerit propter se, sed propter nos ”. Attamen Deus vult primario gloriam suam et secundario nostram, quia amor recte ordinatus vult ut bona participata amentur propter bonum imparticipatum. Gratias igitur Deo qui voluit ut Ipsum glorificando cogni­ tione, amore et cultu, perfectionem et beatitudinem nostram consequamur! § II. De ordine creationis a Moyse descripto. 751. Præter quatuor veritates jam expositas, Moyses in 1° capite Genesis describit ordinem creationis, opera prae­ cipua in sex dies distribuendo, et addit Deum die septimo requievisse. 1 Sap., XI, 25. — ’ Λ. VIII, 5· 3 Adv. hares., 1. IV, c. 14, n. I, P. G., VIII, 1010. 4 Sum. theol., 2a 2® q. 132, a. I, ad I. I De interpretatione hujus capitis innumera fere prodierunt systemata. Quare in thesi, ostendemus narrationem mosaicam esse historico-popularem, posteaque varia exponemus systemata inter Catholicos disputata. I. De historico valore narrationis mosaicæ. 752. Thesis : In capite 1° Genesis non describitur scientifico more intima rerum constitutio ordoque creationis completus, sed delineatur narratio historicopopularis, captui hominum hujus temporis accommo­ data. Certum est ex resp. Commissionis de re biblica, n. 740. i° Narratio mosaica est historica, seu res vere gestas tradit “ quæ objectivæ realitati et historicæ veritati respon­ deant ” ». Id enim constat : (a) ex generali indole historica Geneseos, ubi, toto decursu libri, facta, non fabulae aut mythi, referuntur, nempe generationes vere historicæ Adam, Noe et filiorum ejus, Sem, Thare, Ismael, Isaac, Esau et Jacob; quando igitur prima rerum origo necnon generationes caeli et terræ describuntur, hæ pariter pro historicis habendæ sunt. (b) Ex peculiari trium priorum capitum inter se et cum sequentibus capitibus nexu : sicut enim in sequentibus capi­ tibus narratur prima populi judaici origo, ita et in prioribus delineatur origo totius generis humani et mundi ipsius; pariter si conferuntur inter se priora capita, satis clare appa­ ret ibi describi successivam creationem massae confusae et informis, postea vero productionem diversorum entium, primi hominis primaeque mulieris formationem, praeceptum eis datum, eorum tentationem et lapsum; porro hæc omnia inter se connectuntur tanquam historica facta. (c) Ex aliis locis Scripturae, in quibus pariter ut historica commemorantur facta in prioribus capitibus relata : ita sæpe laudatur opus creationis a Deo peractum 2, recensetur Adami formatio ejusque lapsus3, etc. (d) Ex fere unanimi Patrum sententia et traditione. * Commis. Bibi., 30 jun. 1909, ad II, D. B., 2122. ’ Gert., XIV, 19; Isa., XLII, 5; XLV, 18; Prov., III, 19; VIII, 21; Sa/:., IX, 9; Ps. XXXII, 9; CXLV, 5; II Mac., VII, 2S. - 3 Sa/>., X, 1-2. ·· 467 DE OPIFICIO MUNDI. Ex quo sequitur narrationem biblicam : (a) non esse fabulosam, ex veterum populorum mythologies et cosmogoniis depromptam et ab auctore sacro, expurgato quovis polytheismi errore, doctrinae monotheistic® accommodatam, prout quidam cum Lenormant et Loisy1 contendebant; (b) nec mere allegoricatn et symbolicam, fundamento objectivæ realitatis destitutam, sub histori® specie ad religiosas et philosophicas veritates inculcandas propositam, prout asserunt ii qui symbolice dogmata interpretantur; (c) nec legendariam, ex parte historicam et ex parte fictitiam, ad animorum instruc­ tionem et aedificationem libere compositam, sicut quidam Idéalisiez putabant. Hæc enim omnia non satis cum indole historica libri consistunt. 753. 2° Hæc autem narratio est simul popularis, non scientifica. t (A) Declaratur. Scopus enim auctoris sacri non est docere scientias physicas, astronomiam, geologiam aut biologiam, etc. Quare de origine et formatione mundi loquitur populari modo : (a) non describit igitur scientifico more inti­ mam adspectabilium rerum constitutionem, v. g., naturam luminis aut firmamenti seu cæli, strata geologica àut leges biologicas; sed res prout apparent, seu prout communis sermo per ea ferebat tempora, (b) Nec ordinem creationis completum describit, proindeque non recenset omnia entia aut phaenomena, sed solum ea quæ populo magis nota sunt, nempe diem et noctem, lucem et tenebras, cælum et terram, maria et aridam, plantas et arbores, solem, lunam et stellas, reptilia et volatilia, pisces et aves, et postremo hominem, ut longa hujusmodi recensione vividius inculcare valeat omnia vere esse a Deo. (c) Nec semper sequitur ordinem stricte chronologicum : ita quando lux facta dicitur prima die, luminaria autem quarta die, inferri nequit ex sola hujusmodi narrationè lucem præcessisse ipsam formationem solis, vult enim primario scriptor sacer ostendere lucem et luminaria Deum habere auctorem, (d) Aliquando adhibentur locu­ tiones metaphoricœ aut anthropomorphiccz,aà. modum dialogi ut res vividiori modo describantur, v. g., dixit : fiat lux ; et facta est lux; quæ proinde non possunt litteraliter accipi; ' Lenormant, Les origines de Γhistoire d'après la Bible et les traditions orientales, Paris, 1880; Loisy*, Les mythes chaldéens de la création et du déluge, Amiens, 1892. * Λ 468 CAPUT I. sed, præsupposito historico sensu, nonnullorum locorum interpretatio allegorica admitti potest, præfülgente sancto­ rum Patrum et Ecclesiæ ipsius exemplo. 754. (B) Probatur, (a) Jam S. Thomas i) animad­ vertebat nihil certi circa modum et ordinem creationis ex Scriptura erui posse, quia quæ in ea hac de re dicuntur, diversimode a Patribus exponuntur : “ Circa mundi princi­ pium aliquid est quod ad substantiam fidei pertinet, scilicet mundum incepisse creatum, et hoc omnes sancti concorditer dicunt Quo autem modo et ordine factus sit, non pertinet ad fidem nisi per accidens, in quantum in Scriptura tradi­ tur, cujus veritatem diversa expositione sancti salvantes, diversa tradiderunt ”x. Quod quidem ex variorum syste­ matum expositione magis patebit. 2) Pariter asserebat Moysen, quando de rebus astronomicis agit, non doctiorum morem, sed communem loquendi modum sequi : “ Moyses autem rudi populo condescendens secutus est quæ sensibi­ liter apparent ” a. (b) Quod principium Leo XIII sancivit in Encyc. Providentissimus, ubi ait De cujus æquitate regulæ in conside­ ratione sit primum scriptores sacros, seu verius “ Spiritum Dei, qui per ipsos loquebatur, noluisse ista (videlicet inti­ mam aspectabilium rerum constitutionem) docere homines, nulli saluti profutura ”3; quare eos, potiusquam exploratio­ nem naturæ recte persequantur, res ipsas aliquando descri­ bere et tractare aut quodam translationis modo, aut sicut communis sermo per ea ferebat tempora, hodieque de multis fert rebus in quotidiana vita, ipsos inter homines scientissimos ” 4. 7 55. (e) Res autem aperte declarata est a Commissione de re biblica, 30 Jun. 1909, ad VII, ubi, proposito dubio : “ Utrum, cum in conscribendo primo Geneseos capite non fuerit sacri auctoris mens intimam adspectabilium rerum constitutionem ordinemque creationis completum scientifico x In lib. II Sent., dist. XII, q. I, a. 2. ’ Sum. theol.. I, q. 70, a. 1, ad 3. 3 S. August, De Gen. adiit.. II, 9, 20, P. L.. XXXIV, 270. < Leonis Papa XIII Allocutiones. Epistola,... t. V, p. 219 (éd. Desciit . I ! DE OPIFICIO MUNDI. 469 more docere sed potius suæ genti tradere notitiam popula­ rem, prout communis sermo per ea ferebat tempora, sensi­ bus et captui hominum accommodatam, sit in horum inter­ pretatione adamussim semperque investiganda scientificj sermonis proprietas? Responsum est : Negative". Decla­ ratum est pariter, ad VIII, sumi posse vocem Yom (diem), sive sensu proprio pro die naturali, sive sensu improprio pro quodam temporis spatio x. II. Judicium de variis systematibus disputatis. 756. Principium generale est libere propugnari posse omne systema quod, ex una parte, servet sensum historicopopularem hujus capitis, et ex altera, non aperte contradicat factis certo probatis 2. Jamvero systemata ad tria revocari possunt : systema litterale, allegoricum, et concordismus. 757· i° Litterales dicuntur illae expositiones quæ verba Moysis litteraliter interpretantes, tenent dies genesiacos stricte esse dies viginti quatuor horarum. Quod systema communiter hodie rejicitur, quatenus Geologiæ et Palæontologiæ certis factis repugnat. Qui enim Geologies, stu­ duerunt norunt imam terree corticem ex massa lapidea constare, quæ primum igne resoluta, paulatim coaluit ad ingentem altitudi­ nem; super quam ab inundantibus aquis effusa sunt strata telluris parallela decursu temporis solidata, novisque stratis cooperta quæ pariter maximam altitudinem attigerunt. In hisce stratis sepultæ inventæ sunt vegetalium et animalium reliquiæ petrificatæ, quas fossilia vocant : quod quidem longa tempora supponit, nam multæ inveniuntur species quæ amplius non existunt, et quæ ita sunt dispositæ ut una alteri successerit; immo integræ insulæ ex animalculorum coacervatis reliquiis natæ sunt, quales sunt insulæ madreporicæ et coralicæ; creta ipsa, cujus ingentes moles in terræ visceribus exstant, nihil aliud est rfisi animalculorum acerva’ A. A. S., I, 567; D. B., 2128. 3 Quod jam suo tempore innuebat S. Thomas, 1, q. 68, a. 1 : “ Respondeo dicendum quod, sicut Augustinus docet, in hujusmodi quæstionibus duo sunt observanda. Primum quidem, ut veritas Scripturæ inconcusse teneatur. Se­ cundum, cum Scriptura divina multipliciter exponi possit, quod nulli exposi­ tioni aliquis ita præcise inhæreat, ut si certa ratione constiterit hoc esse falsum quod aliquis sensum Scripturæ esse credebat, id nihilominus asserere præsumat; ne Scriptura ex hoc ab infidelibus derideatur, et ne eis via credendi præcludatur ”. 470 CAPUT I. Quis vero credat strata illa terrestria, cum omnibus fossilibus ibi inventis, cum reliquiis escarum in stomachis animalium repertis, immediate simulque a Deo creata fuisse? Nonne tunc Deus esset deceptor? Nec ad miraculum confugere licet; nam, ut recte ait S. Thomas1, “ in prima institutione naturæ non quæritur miracu­ lum, sed quid natura rerum habeat, ut Augustinus dicit”. 758. 20 Allegoricum, seu idea listicum systema, plurimis modis fuit propugnatum. (A) Doctores sive Judæi, ut Aristobulus et Philo, sive Chris­ tiani scholæ Alexandrina, ut Clemens Alex., Origenes, Athanasius, Gregor. Nyss., et, inter latinos, S. Augustinus, docuerunt mundum integrum uno instanti creatum fuisse, Moysen vero sex dies distin­ guere, ut ordinem logicum in sua descriptione instituat. 759. (B) Moderni nonnulli, ut Hummelauer, putant Moysen non chronologicam rerum successionem describere voluisse, sed logicum ordinem aut ordinem subjectivum visionum propheticarum, quibus creatio ipsa revelata est : ordo autem ille non est chronologicus, sed logicus, ab imperfectioribus creaturis ad perfectiores gradum faciens. Res ita concipi potest : Adamus, cui revelata est, visionis ope, prima rerum origo, primum videt lucem fieri, Deo ita jubente, et terram conspicit aquis coopertam; lux recedit, finemque accipit prima dies. Lux prophetica redit : Adamus videt Deum dividen­ tem aquas; luce recedente, desinit secunda dies. Iterum lux efful­ get, videtque Adamus terram ex aquis ascendentem plantasque in ea crescentes; hæc est tertia dies, et ita de ceteris. Dies igitur sunt visiones diversæ; mane et vespere lucem propheticam apparen­ tem et evanescentem designant. Ordo autem quem Moyses in visiones referendo sequitur, est logicus potiusquam chronologicus; seu, aliis verbis, quod objective his diebus respondet, sunt divina opera in sex classes distributa. I lit 11 I 760. (C) Huic systemati affinis est sententia Clifford, Cliftoniensis episcopi, qui tenet mosaicam descriptionem non esse histo­ ricam narrationem, sed carmen liturgicum singulos hebdomadis dies singulis Creatoris operibus dedicans; siquidem Moyses, populum Judaeum avertere volens ab Ægyptiorum superstitionibus, qui singulos hebdomadis dies septem planetis, quasi diis, sacrabant, singulos illos dies voluit ad pracipua opera unius Dei Crea­ toris referre, simulque sabbaticam requiem commendare exemplo ipsius Dei, qui, postquam sex diebus operatus est, die septima quievit. ’ Sum. theol., I, q. 67, a. 4, ad 3; q. 68, a. 2, ad 1. DE OPIFICIO MUNDI. 471 761. Systema a S. Augustino traditum hodie rejicitur propter argumenta (757) allata, ex quibus certo constat mundum nonnisi per longa saecula fuisse efformatum. Hodierna autem idealistica systemata reformari debent secun­ dum recens decretum Commissionis de re biblica. Admitti quidem potest Deum Adamo revelasse opus creationis in sex visionibus; sed simul fatendum est in his visionibus inveniri histo­ ricam et popularem descriptionem operum Dei. Ordinem vero logi­ cum cum chronologico componi posse, patet ex eo quod historici, vitam alicujus principis narrando, sæpe non describunt quid hic egerit singulis diebus et annis, sed primum referunt quid præstiterit ut dux exercitus, quid ut legislator, quid ut persona privata. Moyses igitur eodem fere modo narrare potuit quid Deus fecerit quoad creationem, distinctionem et ornatum creaturarum, prout S. Thomas declaravitl. Pariter fieri potest ut auctor sacer opus creationis in sex dies distribuerit, eo fine ut totam hebdomadam, secundum praecipua creationis opera, ad Deum referret, Sed dici nequit narrationem mosaicam esse tantummodo carmen liturgicum; fatendum est eam insuper historicam esse, etsi auctor simul forsan sibi proposuerit singulos dies hebdomadae Deo speciatim consecrare. 762. 30 Systema concordistarum agnoscit concordiam plus minusve perfectam inter mosaicam narrationem et scientias natu­ rales, dummodo dies intelligantur de longissimis periodis. Priores quidem expositores satis strictam admittebant concordiam; sed, cum ex recentioribus scientificis investigationibus, id impossibile videretur, posteriores apologistæ eam nonnisi lato sensu admise­ runt quoad præcipua phænomena. Hodie vero parum probabile videtur hoc systema. Nam : (a) supponit Moysem voluisse populum docere de rebus ordinis scientifici; atqui id parum verisimile est, cum a populo talis expo­ sitio intelligi non potuisset, (b) Insuper ordo a Moyse descriptus, etiam lato sensu intellectus, cum factis geologicis hodie admissis nonnisi ægre conciliari potest; nonne igitur potius admitti debet, cum Leone XIII et Commissione de re biblica nn. 754, 755, aucto­ rem sacrum noluisse ordinem creationis scientifico more exponere, sed notitiam popularem tradidisse? 763. Conclusio. Ad difficultates solvendas, necesse non est positivam concordiam quaerere inter primum caput Gene­ sis, in quo res non describuntur scientifico modo, et scientias x Sum theol. 1 I, q. 64. A. Bea, S. J., in suo libro De Pentateucho, (Romæ, 1929), idealisticum systema docet (p. 124) : “Verior (est) illa explicatio quæ opus sex dierum intellegit de variis periodis quibus successive formatus est mundus, consideratus tamen non ut existit in se et secundum leges scientifice statutas, sed prout ætate S. Auctoris concipiebatur. xi-Sxls * ν.Λ ** 472 CAPUT I. naturales; sed sufficit ostendere discrepantiam nullam argui posse inter narrationem, historicam quidem, sed popularem, quæ stricte ordini chronologico non adhæret, et scientias quæ seriem stricte chronologicam describere conantur. Si igitur contendunt increduli longa tempora necessaria fuisse ad intimam mundi constitutionem, et ordinem a Moyse descriptum minime respondere ordini quem geologia et palæontologia manifestant, respondetur Moysen non excludere hujusmodi longas periodos, ut constat ex variis interpretationibus superius allatis; et aliunde non omnia descripsisse, sed solum prœcipua quæ oculis magis apparent, eaque non ordine chronologico, more physicorum, sed prout communiter a vulgo intelligi poterant. Ceterum nil prohibet quin auctor sacer voluerit rerum productionem ita describere ut præcipua opera alicui diei hebdomadæ ad scriberentur, quo facilius constaret omnia et singula a Deo creata fuisse. Art. II. De Transformismo. 764. Status quaestionis. Hucusque de origine mundi : nunc de origine viventium agendum est. Viventia omnia, sive vegetabilia sive animalia a Deo creata fuisse ex primo capite Genesis certo constat, ut jam probavimus. Nostris autem diebus, ortus est Transformismus qui tenet species hodiernas ex uno vel pluribus typis primitivis, per modum progressives evolutionis, derivatas fuisse, et sic videtur esse evolutionism/ surculus. (A) Jam nonnulli antiqui Philosophi, ut Anaximander Mile­ sius1, et Empedocles, Lucretius, transmutationes hujusmodi admi­ serant. Linnceus eamdem theoriam tanquam conjecturam propo­ suit : “ Suspicio est quam diu fori neque jam pro veritate indubia venditare audeo, sed per modum hypotheseos propono, quod sci­ licet omnes species ejusdem generis ab initio unam constituerint speciem, sed postea per generationes hybridas propagatæ sint ” J. (B) Sed præcipui hujus theoriæ auctores fuere Lamarck, Darwin, . Wallace, H. Spencer, G. Mivart, Haeckel, E. Cope, quos sequuntur scientiæ cultores permulti; non omnes tamen ‘ Cf. Plut., Quas/. Symp., VIII, 8, 4; Euseb., Prapar. euasig., I, 8. 2. ’ Linnæus, Amani/. Acad., vol. VI, p. 296 (ed. 1763). · · «V z .· DE OPIFICIO MUNDI. 473 eodem modo evolutionem explicant, i) Lamarck admittit genera­ tionem spontaneam quoad infimas viventium formas; viventia autem e formis simplicioribus ad formas magis complexas succes­ sive transire, secundum ordinem a Creatore præfixum; hanc evo­ lutionem partim adseribendam esse adjunctis externis, quæ indi­ gentias quasdam {des besoins) procreant; indigentia vero facultates et organa generari, quæ usu et consuetudine perficiuntur. 2) Juxta Darwin, duæ sunt præcipuæ causæ mutationis specie­ rum : lucta pro existentia (struggle for life), qua animantia perpe­ tuo conflictantur cum elementis et inter se, ut vitam servare et amplificare possint : qua in pugna ii victores et superstites evadunt qui ceteris superiores sunt; et selectio naturalis, vi cujus ea ani­ malia inter se copulantur quæ, eisdem pollent differentiis, ita ut hæreditate transmittantur et augeantur illæ qualitates quæ sunt ipsis speciales, novæque species efformentur. 3) Wallace, legi continuitatis innixus, docet perfectiora per lentam transmutationem ex imperfectioribus orta fuisse. 4) Mivart admittit species quas­ dam, sine transitu, et quasi per saltum, subito in species perfectio­ res transmutatas esse : videlicet omnes organismi ab initio simul sunt conditi, non eo sensu quod actu exstiterunt, sed quatenus in potentia materiæ continebantur : successive autem ex hac potentia educti sunt temporibus locisque a Deo prædefinitis, causis extrinsecis concurrentibus. Quod systema recenter confirmavit H. de Vries, qui, ex unica specie plantarum a se exculta, nempe Œnothera Lamarckiana, duodecim diversas species eduxitx. Duplex etiam esse potest evolutio : monophyletica seu ex unico principio {monerd) ex quo omnes plantæ omniaque animalia exorta essent; aut polyphyletica, nempe ex diversis speciebus a Deo creatis. Multi hodie hanc ultimam evolutionismi formam propu­ gnant, utpote notis factis magis consentaneam 2. Cæteroquin notandum est non eamdem speciei definitionem a diversis auctoribus tradi, et sæpe speciem ab aliis dici quod varietas ab aliis vocatur. 765. Qt æquum de transformismo feratur judicium, duplex transformismi forma distingui potest : 1) transformismus absolutus qui primæ causæ existentiam rejiciens, ’ Quæ species sunt : œnothera lævifolia, — lævifolia-brevistylis, — nanella, gigas-rubrinervis, — albida, — oblonga, — semilata, — leptocarpa, — lata, scintillans. Cfr. Hugo de Vries*, Espèces el variétés, leur naissance far mutation (traduct. Blaringhem}, Paris, Alcan, 1909. 2 Schmitt, Das Zeugnis der Versteinerungen gegen den Darvsinismus, Freiburg-im-Br., 1908; Waagen, Die Entwicklungslhere und die Taisachen dei Palaontoloeie, Mllncben, 1909. 474 CAPUT æternitatcm materia, spontaneam generationem viventium ex solis materiæ viribus, et successivam specieruin transmuta­ tionem sine Dei interventu admittit ; 2) transformismus miti­ gatus, qui Supremæ Causæ existentiam agnoscens, tenet Deum immediate creavisse primitivas vegetalium et anima­ lium species,eisque virtutem dedisse producendi alias species quas ita mediate creavit ; vitam animalem non potuisse, sine Dei interventu, a vita vegetativa evolvi, Deumque pariter intervenisse in efformatione corporis humani. Unde duplex erit thesis. 766. Thesis Ia : Transformismus absolutus, omnem Dei interventum negans, non minus fidei quam rationi aperte contradicit *. Etenim tale systema tria supponit : materiæ œterni tatem, spontaneam generationem et fortuitam specierum evolutionem; atqui hæc tria repugnant. Primum satis constat ex Philosophia et ex dictis supra, de Deo uno, n. 405 sq. 767. i° Spontanea seu æquivoca generatio, qua tenetur animalcula minima, ut infusoria, ex materia generari, sine ullo ovo vel semine, et citra Dei interventum, tum Scripture, tum naturalibus scientiis repugnat : (A) Scripturæ. Sic enim refertur prima viventium origo : “ Et ait (Deus) : germinet terra herbam virentem, et facien­ tem semen, et lignum pomiferum faciens fructum juxta 1 Transformismum absolutum, inter alios, propugnant : Lamarck, Philo­ sophie zoologique, 1809; Histoire des animaux sans vertèbres, 1816-1822; Ch. Darwin, Origin of species by means of natural selection, 1859; gallicc, Origine des espèces; A. R. Wallace, Darwinism, an Exposition of the theory of natural selection. 1889; T. H. Huxley, Man's place in nature, 1803: H. Spencer, Principles of Biology, 1898; E. Hæckel, Getterelle Morphologie der Organismen, 1S66; Naiürliche Schcpfungsgeschichte, 1868 ; gallice Morpho­ logie générale ; Histoire de la création des êtres organisés, Paris, Schleicher; A. Weismann, tortrage über Descendenztheorie*, 1904; K. von Nâgeli, Mechanisch-physiologische Theorie der Abstammungslehre, 1884; Yves Delagc, Structure duprotoplasme, Paris, Schleicher; Le Dantec, Lamarckiens et Dar­ winiens, Paris, Alcan, 1904; Bergson, L évolution créatrice, Paris, Alcar, 1907; Cuénot, La genèse des especes animales, 1921. Quem errorem impugnant : Abbé de Broglie, Le positivisme et la science expérimentale ; Eymieu, Le naturalisme devant la science ; P. Mallebrancq Monisme in D. A., t. III, 878-930; Guibert et Chinchole, qp. cil., p. 342-352. χ,%Γ DE OPIFICIO MUNDI. 475 genus suum"11... De quibus verbis hæc scribit Corluy'1 2* 4: “Sacer textus dubium relinquit utrum tertio illo die Deus semina tantum vegetalium produxerit et terræ mandaverit, an plantas integras in sinu terræ creaverit, an demum dede­ rit terne virtutem extraordinariam primas plantas e sinu suo absque semine educendi, ex quibus deinde orirentur prima semina. Hoc ultimum magis obvium facit litera textus ” 3. Quomodocumque vero hæc verba interpretemur, patet vir­ tutem plantas producendi ab ipso Deo acceptam fuisse, Quod idem de animalibus dici potest. 768. (B) Experientia ; nam inductione universali et per­ petua perspicuum est omne vivens ex alio vivo oriri, juxta illud effatum : omne vivum ex ovo. Generationis spontaneæ defensores experimentis quidem probare conati sunt, non­ nullas infusoriorum species ex certis quibusdam substantiis, sine ullo ovo aut germine, generari. Sed Pasteur, Tyndall aliique periti novis experimentis demonstrarunt (a) in aere plurima esse suspensa ova et semina; (b) nulla viventia generari ubi omnia ova et semina destructa sunt : ex quo sequitur animalcula quæ sæpe sæpius in aere dicuntur gene­ rata, non ex materia inorganica, sed ex ovis in aere deposi­ tis, oriri 4. 1 Gen., I, n. — 2 Cf. Corluy, 1. cit., vol. I, p. 198. 3 Ex quo sequitur generationem spontaneam, eo sensu acceptam quod Deus ipse materiæ dederit facultatem, in certis circumstantiis, viventia producendi, non esse fidei contrariam. Ad rem Gladstone* {Introduction to the People s Bible History) : “ Supponatur paulisper probatum fuisse, aut saltem scientia progrediente, concedi posse, imperfectiores et simpliciores vitæ formas esse materiæ non viventis immediatam evolutionem. Quænam sacræ Scripturæ propositio hac speculatione in discrimen veniret? Quid hoc probaret nisi non­ nullas inanimatas substantias vim accepisse, quando cum aliis miscentur, mutari in quasdam infimas viventium formas, quæ tamen præclarissimis vitæ prærogativis carent? Homini recte cogitanti unica rationabilis conclusio hæc erit, Omnipotentem opportunum duxisse vires quasdam in nonnullis adjunctis con­ cedendas (quas in aliis denegat) materialibus elementis ab eo creatis, quorum existendi conditiones, generationis vim, operationis ambitum et modum deter­ minare ipsius refert 4 Cf. Pasteur, Les corpuscules organisés qui existent dans l'atmosphère, Paris, 1862. De ejus experimentis hoc judicium tulit Alma Parisiensis Acade­ mia : “ Facta quæ retulit Pasteur, quæque Pouchet, Joly et Musset negaverant, certissima sunt ”, Quod idem dilucide probavit in alio opere {Etudes sur la Bière, Paris, 1876, c. 3, § 5). Hinc Huxley* ipse ait {Origin of species, lect. Ill) : 4< Pasteur ad hanc claram conclusionem pervenit, omnes hujusmodi ’Λ B i 476 CAPUT Fatemur equidem nonnullos Patres et plerosque Scholasticos generationem spontaneam docuisse, putantes animas sensitivas animalculorum, per virtutem cælorum, e materiæ potentia erui; sed hoc tenuerunt propter imperfectam cognitionem rerum natu­ ralium, simulque docuerunt virtutem has formas educendi e poten­ tia materiæ fuisse a Deo acceptam; quod neque fidei neque rationi directe opponitur. 769. 2° Repugnat etiam fortuita specierum evolutio. (A) Scriptura enim, post verba quæ retulimus, hæc addit : “Et protulit terra herbam virentem, et facientem semen juxta genus suum, lignumque faciens fructum, et habens unumquodque sementem secundum speciem suam”...1 Jamvero hæc verba, quomodocumque intelligantur, nihil aliud sunt nisi divini imperii, versu præcedenti expressi, exsecutio, certoque divinum supponunt interventum. (B) Insuper ratio ipsa sufficienter ostendit omnes species hodie existentes non potuisse fortuito casu ex una vel pluri­ bus ortum habuisse; inter illas siquidem mirificus exstat ordo coordinationis et subordinationis : similis ordo præhistoricis temporibus viguit, ut ex fossilibus patet; item in quali­ bet specie organa perfecte coordinantur, et pleraque saltem, si non omnia, ad determinatum finem adaptantur; atqui hæc omnia casui tribui nequeunt, sed causam intelligentem supponunt; immo specierum evolutio ex uno vel pluribus* typis majorem Conditoris intelligentiam videtur manifestare quam stabilium specierum productio 2 : supponit enim Auc- Ü» . manifestationes (prout in casu vermium in came), nihil aliud esse nisi germina ab aere translata atque in liquidis demissa, ubi postea visenda se praebent. Experimenta Pasteur præ oculis habenti mihi affirmandum videtur ejus conclu­ siones esse admittendas, simulque concludendum doctrinam de generatione spontanea explosam esse — Idem demonstravit aliis experimentis J.Tyndall*, Essays on the Floating-Matter of the air, Appleton, 1892, qui (p. 126) aperte dicit : “Nullus casus pseudo-spontaneæ generationis mihi sese obtulit, quin eum diversimode explicare potuerim Cf. D. Cochin, L'Evolution et la Vie, p. 225; A. Farges, La Vie et l’évolution, p. 120 sq.; Guibert et Chinchole, 0/. cit., p. 159-22S. * Gen., I, 12. 2 Quod ab ipsis transformistis agnoscitur, v. g., Huxley, The Academy, Oclob. 1869, apud Mivart, Gen. of species, p. 291. Idem alibi asserit, Darwiniana, p. HO; cf. Mivart, On Truth, pp. 493, 509, 519 et alibi passim; Cl. Bernard, La Science expérimentale, p. 53; Zahm, Evolution and Dogma, p. 372 sq. ; L. Vialleton, L'origine des êtres vivants, 1929. DE OPIFICIO MUNDI. 477 torem naturæ prævidisse omnes mutationes, quæ saeculorum decursu occurrerunt, simulque primis viventibus, a se creatis, illas indidisse vires quæ, causarum naturalium ope, specta­ bilem hodiernarum specierum varietatem producere possent; quod sane maximam sapientiam ac potentiam arguit. 770. Nec selectio naturalis ad omnes species explican­ das sufficit : nam, (a) quando animalia naturalem instinc­ tum sequi permittuntur, generatim abhorrent a commix­ tione cum animalibus alterius speciei, et hybridœ ex hoc commercio nati, vel pereunt vel ad primitivum typum redeunt1 ; (b) insuper, dato etiam per naturalem selectionem novas species formari posse, hoc per accidens eveniret, nec varietatem specierum perfecte coordinatarum producere posset hujusmodi selectio, nisi vi legum naturalium quæ sapientem legislatorem certo requirunt ; (c) tandem multa sunt in evolutionis theoria, quæ selectione naturali aliave theoria explicari nequeunt, ut aperte declarant nonnulli transformistæ 23, qualia sunt, v. g., mirabilis instinctus, qui in nonnullis brutis apparet, eisque innatus esse videtur, et a fortiori humanus intellectus, aliaque hujusmodi quæ divi­ num interventum certo supponunt. 771. Thesis 2a : Transformismus mitigatus divinum interventum admittens, non evidenter fidei adversatur, sed ut hypothesis propugnari potest. 772. i° Fidei non evidenter opponitur. (A) Verba Genesis quæ retulimus (n. 767) ostendunt qui­ dem aliquam distinctionem esse inter species, voluntate divina causatam, sed non evidenter asserunt omnes species fuisse immediate a Deo creatas, ut fatentur optimi hodierni interpretes, (a) Ait siquidem Corluyi: “Unde transfor­ mismus Darwinianus dicendus est sensui Scripturæ obvio contradicere; non tamen aperte textui sacro adversari : tacet 1 Cf. Mivart, Genesis of species, ch. V, p. 127 sq. 3 De quibus vide Mivart, op. cit., passim, et præsertim c. XI, ubi breviter contrahuntur argumenta contra selectionem naturalem; On Truths p. 514 sq. — Hodie fere omnes admittunt selectionem naturalem non sufficere, sed alio modo evolutionem explicare conantur. 3 Spicii, dogniatico-biblicum, t. I, p. 198. enim Scriptura modum quo terra varietatem illam specierum produxerit, an stativi, an decursu temporis, an cum specierum firmitate omnimoda, an cum relativa dumtaxat. Sed et de sensu disputari posset quem Scriptura hæc assignet nomini viin {genus) Revera hoc verbum tunc temporis non habebat determinatam significationem quam diebus nostris, post multas scientificas investigationes, obtinuit. (b) Aliunde, ut scribit Lahousse 1 : “ Quarumdam specierum ab aliis derivatio non impedit quin dicatur Deus has species creasse determinata die sive epocha. Præsciebat enim ab aeterno has posteriores species esse orituras : praelucente hac scientia, priores creavit, ideoque hunc ortum voluisse dicendus est ”. Addi potest Deum non solum id praescivisse, sed dedisse speciebus a se creatis virtutem alias producendi, et ita has etiam mediate creavisse. 773. (B) Aliunde Patres nonnulli, et Scholastici fere omnes, specierum. aliquam transmutationem admiserunt, et ut probabile saltem tenuerunt species quasdam viventium ex speciebus inferioribus originem duxisse. Ita S. Augustinus ait : “Terrestria similiter animalia (creavit), tanquam ex ultimo elemento mundi ultima : nihilominus potentialiter, quorum numeros tempus postea visibiliter explicaret ”2. Nec aliter 5. Thomas 3 ; “ Species etiam novce, si quæ apparent, præexstiterunt in quibusdam activis virtutibus ; sicut et animalia putrefactione generata, producuntur ex virtutibus stellarum et elementorum quas a principio acceperunt, etiamsi novæ species animalium producantur. Animalia etiam quædam secundum novam speciem aliquando oriuntur ex commixtione animalium diversorum secundum speciem, sicut cum ex asino et equa gene­ ratur mulus ; et hæc etiam praecesserunt causaliter in operibus sex dierum ”. — Dici ergo nequit specierum aliquam transmutationem, vi legum a Deo conditarum effectam, evidenter Scripturæ adversari. 774. 2° Ut probabilis hypothesis proponi potest. (a) Est mera hypothesis; nam argumenta a transformistis allata ex embryogenia, palœontologia vel ex hodierna muta­ bilitate quarumdam specierum præsertim vegetalium, non sunt apodictica, cum doctissimi viri adhuc stabilitatem specierum propugnant argumentis minime spernendis, et quæ’ Psychologia, n. 264 sq. * De Gen. ad lit., lib. V, c. 5, n. 14; cf. c. 23, n. 45, etc., P. L., XXXIV7 3 5. tfteol., I, q. 73, a. I, ad 3; q. 69, a. 2, o. · DE OPIFICIO MUNDI. 479 dam facta, ab evolutionistis allegata, contra evolutionem retorqueantx. b Proponi potest ut hypothesis; nam non opponitur aperto fidei magisterio, et non pauci inter catholicos mode­ ratum et limitatum transformismum admittunt, et rationes afferunt valore non carentes2. Pergant igitur naturalium disciplinarum cultores rem scientificis investigationibus penitius inquirere, dummodo Ecclesiæ judicio parati sint obedire. I .· 5 I 1 Paucos commemorare sufficiat : Agassiz, Essay on the classification.., 1869; J. D. Dana ; J. W. Dawson ; Flourens, Examen du livre de Darwin, 1864; A. de Quatrefages, Ch. Darwin et ses précurseurs... 1870; Faivre, La variiti des espèces et ses limites; De Nadaillac, Le Problème de la Vie; Blan­ chard, La vie et les êtres animés ; Dr Jousset, Evolution et transformisme ; J. J. Bianconi, La théorie darwinienne, 1874; J. H. Fabre, Souvenirs Ento· mologiques, Paris, Delagrave; Lecomte, Le Darwinisme et l'origine de Γhomme, Bruxelles, 1873; Vialleton, Morphologie générale, Critique morpholo­ gique du transformisme, Paris, 1924. Fatendum est tamen hodie plerosque naturalium disciplinarum cultores transformismo plus minusve favere, quamvis concedant selectionem naturalem ad omnia explicanda imparem esse. — Quid hodierni sentiant de evolutione et darwinismo erudite declaratur in Revue de Philosophie (E. Peillaube), Etudes sur le Darwinisme, sept.-oct. 1910; L'Evolutionisme dans les Sciences Morales, sept.-oct. 1911. * Mitigatam evolutionem advocant : Mivart, On the Genesis of species, Lon­ don, 1871; A. Gaudry, Les enchaînements du monde animal dans les temps géologiques, Paris, 1883-1895; Essai de paléontologie philosophique, 1896; Cochin, Dévolution et la vie; Orban, Transformism, Philadelphia, 1891; Maisonneuve, Création et Evolution, 1896; Guillemet, Pour la théorie des ancêtres communs, 1894; Zahm, Evolution and Dogma, Chicago, 1896; P. Leroy, L'Evolution restreinte, 1891; Abbé Leroy, Pour et contre ΓEvo­ lution, Paris, Bloud, 1901 ; Wasmann, S. J., Die moderne Biologie unddie Entwicklungstheorie, Freiburg-im-Br., 1906; Der Kampf um das Entwicklungsproblem in Berlin, 1907; Die psychischen Fdhigkeiten der Ameisen, 1909; A. de Lapparent, La Providence créatrice, Paris, Bloud, 1907; C. Depéret, Les Transformations du Monde animal, Paris, Flammarion, 1908; Lebrun, Création et Evolution, Paris, Gabalda, 1909; O. Daumont, Les preuves, les principes et les limites de T Evolution, 1910; H. de Dorlodot, Le Darwinisme au point de vue de l'orthodoxie catholique, Bruxelles, 1921; P.-M. Périer, Transformisme et Création, in R. A-, I et 15 juin 1922 ; de Sinéty, Eludes, 1911, t. II, p. 660-696; Guibert et Chinchole, op. at., p. 304-313. I r ΛΧ 480 CAPUT Π. CAPUT II. DE ANGELIS Post dicta de creaturis non spiritualibus, de creaturis mere spiritualibus seu de angelis agendum est. Dicemus : i° de Angelis in genere; 2,° de Angelis custo­ dibus; 3° de Angelis malis. Art. I. De Angelis in genere. * Dicemus de eorum existentia, dotibus, elevatione ad gra­ tiam et lapsu, necnon de eorum ordinibus. § L Angelorum existentia. I. Status quæstionis. 775. i° Prævia de angelorum notione. (A) Quoad (a) Etymologice vox angelus (græce άγγελος, nomen, hebraice mal ak} idem sonat ac nuntius. Hinc praedica­ tur : i) de Verbo Incarnato, quod vocatur Angelus Testa­ menti quia mittitur a Patre tanquam nuntius, ad novum testamentum condendum; 2) de hominibus, qui speciali modo Deum repræsentant et sunt veluti ejus nuntii, ut Pro­ phetae, Apostoli, Sacerdotes, S. Joannes Baptista2. (b) Sensu usuali, angeli designant spiritus præsertim bonos, quia hi sunt nuntii Dei, quibus utitur' ad mundum gubernandum 3. (c) In hoc tractatu et in sensu theologico, vox angelus significat omnes creaturas mere spirituales sive bonas, sive malas, id est, sive bonos Angelos sive dæmones. (B) Quoad rem, Angelus definiri solet substantia creata, mere spiritualis, intellectualis et subsistens. Dicitur substan1 Malachy III, I. 2 Malachy II, 7; Zra., XLII, 19; Λ/α/Ζ., XI, io. 3 S. Augustinus (in Ps. CUI, Enar. Z, n. 15, P. XXXVII, 1348) : “Cum Spiritus sunt, non sunt Angeli; cum mittuntur, fiunt Angeli, Angelus enim officii nomen est, non naturæ. Quæris nomen hujus naturæ, Spiritus est; quæris officium, Angelus est DE ANGELIS. 481 tia : (a) creata, ut sic Angelus distinguatur a Deo, qui est ens a se; (b) mere spiritualis, i. e., nullo modo ad informan­ dum corpus ordinata; nam, etsi non sit de fide Angelos esse puros spiritus, hoc saltem certum est ex Cone. Later. IV et Vatie., et ex hoc differt Angelus ab omnibus creaturis corporalibus; (c) intellectualis, in quo differt ab hominibus qui plerasque veritates non intuitu intellectuali, sed ratioci­ nio acquirunt ; (d) subsistens, seu personalitate gaudens, et sic asseritur Angelum esse substantiam completam, quæ per seipsam suas operationes exercere valet, et sui juris, seu dominium habere suarum actionum. ί 776. 20 Errores. (A) De eorum existentia. (a) Olim Epicurei, et etiam Sadduccei negaverunt existentiam Angelorum : “ Sadducæi dicunt non esse resurrectionem, neque Angelum, neque spiritum”\ (b) Hodie existentia Angelorum negatur non solum ab Atheis, sed etiam a Rationalistic, qui contendunt Judæos a Gentilibus suam opinionem de Angelis, tempore exsilii, accepisse; immo a ProtestantibUs Liberalibus, qui asserunt Angelos, de quibus sermo fit in Scriptura, esse vel bonas inspirationes a Deo missas, vel homines a Deo missos ad alios erudiendos. (B) De eorum natura. Quidam antiqui Patres et theologi (n· 783), erraverunt circa naturam Angelorum, putantes eos uniri corporibus subtilibus; qua in re decepti sunt vel a philosophia platonica, vel a quibusdam Scripturae textibus quos recte non intellexerunt, praesertim ubi legitur3 : “ Videntes filii Dei filias hominum quod essent pulchrae, acceperunt sibi uxores”; putabant enim filios Dei de quibus agitur, esse Angelos, propter versionem alexandrinam, quæ ita præfata verba reddiderat. — Spiritistœ angelos confundunt cum animabus defunctorum. II. Thesis catholica 3. 777. De fide est existere Angelos, seu creaturas intellectuales a Deo distinctas et hominibus præstantiores; certum est Angelos esse mere spirituales. 1 Act., XXIII, 8. — ’ Gen., VI, 2. - 3 S. Thom., I, q. 50-54; 106-114; Suarez, de Angelis, lib. I, c. 1; Palmieri, De Deo Creante, th. 17-18; Pesch, n. 356 sq.; A. Guillemin, Les Anges de la Bible, 1854; Oswald*, Angelologie, 2* ed., Paderborn, 1889; Haag*, Théol. biblique, 1870, § 96, 108, 121, 132; Vacant, in Diet, de la Bible, voce Ange ; et in D. T. C., t. I, 1189 sq.; L. Janssens, De Deo Creatore et Angelis, p. 445468; E. Hugon, t. II, p. 3-16. Theol. Dogm. (Vol. II.) —16 : : ri · 5« 482 CAPUT II C. Later. IV his verbis rem definivit, n. 736 : “Qui sua omnipotenti virtute simul ab initio temporis utramque de nihilo condidit creaturam, spiritualem et corporalem : ange­ licam videlicet et mundanam : ac deinde humanam, quasi communem ex spiritu et corpore constitutam ”, In hac definitione, a concil. Vaticano confirmata, tria sunt notanda : (a) aperte definitur existentia Angelorum, ac proinde illa veritas est de fide. (b) Ex eadem definitione certo eruitur Angelos esse mere spirituales ; nam asseritur Angelos distingui tum a creaturis corporalibus, tum ab homine, qui est simul corporalis et spiritualis; atqui talis distinctio fundata non esset, si Angeli non essent mere spirituales; ergo. Attamen illa ultima pars non est de fide, quia Concilium nihil aliud expresse voluit definire quam unitatem primi principii contra Manichæos. (c) Ex hac autem definitione erui nequit Angelos eodem tempore ■ ■■■ fuisse creatos ac homines, ut ex Actis C. Vaticani liquet : cum enim nonnulli Concilii Patres quærerent : “ quo jure asseratur Ange­ los et homines simul esse creatos ”, consultor Franzelin explicavit vocem simul temporis simultaneitatem non importare. Revera hoc vocabulum significare potest paritatem creationis, ita ut sensus sit Deum aque Angelos et homines creavisse, ut alibi dicitur : “ Qui vivit in ætemum, creavit omnia simul (gr. κοινή, i. e., æqualiter) ” ’. Præterea etiamsi simul ut particula temporis accipiatur, hoc est verbum incidens quod sub definitione non cadit; tandem postea additur deinde humanam, ex quo sequitur homines post Angelos creatos fuisse, quin determinetur quodnam tempus inter utramque creationem intercesserit2. 778. Prob. i° Scriptura. (A) Quod attinet ad Veins Testamentum, existentia Angelorum diserte asseritur et in libris qui ante exsilium scripti sunt et in libris qui post exsi­ lium sunt editi. (a) Ante exsilium, memorantur Angeli vel nomine ipso angelorum 3 (άγγελος, mal’ak), vel nomine filiorum Dei 4, ’ Eccli., XVIII, i. 3 Cf. Granderath, Consi. Sacr. C. Valu., p. 75, not 3; Vacant, Etudes sur les Constit. au C. du Vatican, voL I, n. 203 sq. 3 Cenes., XVI, 7, 9; XIX, 1, ι5; χχΐ, I7; χχπ, 11-15; XXIV, 7, 40; XXVIII, 12; XXXI, ii; XXXII, i; XLVIII, 16. — * foi, I, 6; II, 1. DE ANGELIS. 483 aut spirituum »; exhibentur ut præ multitudine innumera­ biles3; eorum diversi ordines innuuntur 3, sicut eorum crea­ tio 4; exhibentur ut hominibus superioress, spirituales6, cælestes7 et ad thronum Dei religiose adsistentes 8 ut decreta Dei omnipotentis exsequentes 9, voluntatem Dei nuntiantes ro, hominibus auxiliantes IX. Ex quibus satis apparet quam falso aliqui Rationaliste contenderint Judaeos in exsilio a Persis mutuasse suam doc­ trinam de angelis I2. (b) Post exsilium, ex omnium confesso, testimonia de Angelorum existentia invenire est apud Danielem *3, II Esdræ librum *4, Tobiam *5, Zachar. l6, Machab. l7. 779. (B) In Novo Test, frequentius et apertius asseritur Angelorum existentia. (a) In Evangeliis, Angelus apparet Zachariæ ad praedi­ cendam nativitatem Joannis, et B. Virgini ad annuntian­ dum Incarnationis mysterium18; necnon Josephs, ut ipsum edoceat de miraculosa Christi conceptione et de morte Herodis; Angeli apparent pastoribus dicentes : “Gloria in excelsis Deo ” 20 ; ministrant Christo, post ejus tentationem 2I. Multoties apparent ad nuntiandam Christi 1 A. CI, 6. — 3 Genes., XXVIII, 12. 3 Genes., Ill, 24; Exod, XXV, 22; Ezech., X, 1-20; Isai., VI, 2, 6. * Genes., I, i; Exod., XX, II. s Genes., XXI, 17; XXII, u; XXIV, 7, 40; jW., VI, 12-21; A. VIII, 6. 6 Num., XXII, 3ΐ;7«Λ, VI, 2i; XIII, 16, 20. 1 Genes., XXI, 17; XXII, il-, Job, I, 6; II, I. iJob, I, 6; II, i; Isai., VI, 9. 9 Genes., XVI, 7; XIX, i; XXI, 17; XXII, 15; Num. XXII, 22;.Jud., II, I. ’° Genes., XXII, 15; Num., XXII, 35; Jud, VI, 12. " Genes., XXIV, 7, 40; Exod, XXIII, 20, 23; XXXII, 34; XXXIII, 2; Genes., XLVIII, 16-, Judith, XIII, 20. “ “ La croyance à l’existence des anges chez les Hébreux n estpas du tout le résultat du contact des captifs avec les conquérants perses; ils y croyaient long­ temps auparavant, et s’il fallait absolument chercher ailleurs que dans les tra­ ditions Israélites l’origine de cette croyance, ce serait évidemment du côté de la religion chaldéenne que les recherches devraient porter, puisque les Hébreux sont sortis de la Chaldée; mais en ce cas, il faudrait convenir que l'emprunt a été purifié de tout élément polythéiste”. J. Souben, in D. A., t. I, 126. 13 III, 57, 58, 95; VI, 10; VII, 10; VIII, 13; X, 13, 21, 51; XIV, 33. M IX, 6. — «s ni, 25; XII, 15, 19, 20; XIII. — 16 I, 9. ‘7 I, VII, 41; II, XV, 23.— ” Luc., I, U, 26 sq. ” Matth... I. 20: II. 12. IQ. — 30 Luc.. II. 12. — ” Matt.. IV. ir. 484 CAPUT II. resurrectionem x. Praeterea, teste Christo in Evangeliis, sunt in caelo plus quam duodecim legiones angeloruma, angeli puerorum semper vident faciem Patris 3, gaudium est coram angelis Dei super peccatore paenitentiam agente 4, angelus descendebat in piscinam ad movendam aquam 5, apostoli visuri erant caelum apertum et angelos ascendentes et descendentes supra Filium hominis6, angeli in die judicii separabunt malos de medio justorum 7, filii resurrectionis erunt æquales angelis 8, Christus confitebitur justos coram angelis Dei 9. (b) In Actibus Apostolorum, videmus Angelum aperien­ tem per noctem apostolis januas carceris IO, alterum loquentem ad diaconum Philippum XI, alium liberantem Petrum I2, alium percutientem Herodem x3, alium nocte astantem Paulo in mari periclitanti m ; Sadducæi reprehenduntur quod dicant non esse angelos *5. (c) In Apocalypsi, multoties apparent angeli tuba canen­ tes, phialas plenas iracundiae Dei effundentes, incensum offerentes, adorantes, in sole stantes, testificantes, in cir­ cuitu throni Dei stantes, cum dracone praeliantes 16 (d) S. Petrus, in ia Epistola, nobis angelos ostendit Incarnationis et Redemptionis cognitione et attenta con­ templatione gaudentes x7, et Christum dominantem “ angelis, et potestatibus et virtutibus ” l8. (e) Plura de ordinibus et officiis Angelorum tradit S. Paulus. Diversi sunt Angelorum ordines, “ sive throni, sive dominationes, sive principatus, sive potestates ” ; in Verbo, tanquam rerum omnium causa ideali, exemplari, aeterna, creati suntx9; — angeli sunt spiritus intellectu prae­ diti, cum cognoscant et adorent Deum ; sunt longe inferiores Filio “, cum sint summi Regis ministri, quibus Deus opera 1 Matth., XXVIII; Marc., XVI; Luc., XXIV; Joan., XX, XXI. • Matth., XXVI, 53. — 3 Matth., XVIII, io. 4 Luc., XV, IO. — 5 Joan., V, 4. — 6 Joan., I, 51. » Matth., XIII, 49; cf. Matth., XIII, 41; XXIV, 31. 8 Luc., XX, 36. - 9 Luc., XII, 8, 9. — « V, 19. — *’ VIII, 26 » XII, 7-15. - *3 XII, 23. — «4 XXVII, 23. — «5 ΧΧΠΙ, 8. 16 VII, II; VIII, 4; XI, 15; XII, 7; XV, 7; XXII, 6, 8, 16. IJ I, 12. — 18 III, 22. — *9 Coloss., I, 16. — « Heb., I, 4-7. DE ANGELIS. 485 sua perficienda committit præsertim in gratiam eorum qui salutem adepturi sunt1 ; — mali autem angeli hominum incredulorum mentem excæcant ut Evangelii lumen non perspiciant 2*;— et ad facilius decipiendos homines, Sata­ nas, angelus tenebrarum et perversitatis, in angelum lucis et sanctitatis se quandoque transfigurat 3; unde, necesse est induamus armaturam Dei ut possimus stare adversus insi­ dias diaboli 4, “ quoniam non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritua­ lia nequitiæ ” 5 (seu “ spiritus nequissimos ”, ut ait S. Tho­ mas); — in ultimis autem temporibus, antichristus, ope Satanæ, innumera operabitur mala, varia faciet pseudomiracula atque prodigia fallacia, quibus multos ad iniquita­ tem seducet6; — sed gratia Christi, Deus Satanam sub pedibus brevi conteret?. 780. (C) Angeli autem, quales in Scripturis exhibentur, sunt (a) veræ substantiæ, non autem meræ abstractiones mentis; nam liberant Loth, eum manuducendo ex Sodoma8, custodiunt homines 9, Deum adorant10; quidam ex ipsis peccant et in infernum detruduntur11 : porro hæc omnia non possunt dici de meris abstractionibus, sed solum de entibus realibus, de veris substantiis ; sunt enim actus vere personales. (b) Sunt substantiæ Deo inferiores, nam ab ipso creantur, et mittuntur tanquam famuli : “ In ipso condita sunt uni­ versa... sive Throni, sive Dominationes”; “Nonne omnes sunt administratorii spiritus, in ministerium missi?” 12 (C) Sunt substantiæ hominibus frœstantiores, nam dicitur de homine : “ Minuisti eum paulo minus ab Angelis ” *3 ; de Angelis autem : “ Angeli fortitudine et virtute cum sint majores ” *4... (d) Sunt mere spirituales, tum quia nusquam de eorum corpore loquitur Scriptura; asserit quidem Angelos appa­ 1 Heb., I, 14. — * II Cor., IV, 4. — 3 II Cor., XI, 14. — < Ephes., VI, 11. 5 Ephes., VI, 12. Cfr. Comment. S. Thomæ in h. loc. 6 II Thessal., II, 9-10. — ’ Rom., XVI, 20. — 8 Gen., XIX, 16. 9 Ps. XC, II-12. — 10 Hebr., I, 6. — 11 IIPetr., II, 4. « Heb., I, 14; Col., I, 16. — *’ Ps. VIII, 6. — M II Petr., II, n, 486 CAPUT II. ruisse sub corporali specie, non autem eos esse corpori natu­ raliter seu personaliter unitos1* 45; tum quia sæpe vocantur spiritus; atqui illa vox, quando de naturis intellectualibus prædicatur, prout sunt Angeli, designat semper substan­ tiam omnino incorpoream, v. g. : “Spiritus est Deus”a; homines autem qui corpus habent, non vocantur spiritus nisi post mortem, quando jam a corpore separantur : “ exis­ timabant se spiritum videre ” 3. Ergo Scriptura constat Angelos existere, tales quales supra definiti fuerunt — Verba autem Genesis superius (n. 776) citata, juxta com­ munem sententiam, intelligi nequeunt de matrimonio ange­ lorum cum filiabus hominum, sed potius de unione Sethitarum, qui filii Dei vocantur quia verum Deum colebant, cum Cainitis, qui dicuntur filiæ hominum 4. 781. Documentis autem authenticis Scripturæ canonicæ libri Judaorum apocryphi elementa addunt phantasiæ potius quam tra­ ditioni adscribenda. Ita Michaeli, Gabrieli, Raphaeli connume­ rant Urielem s · plures angeli luxuria lapsi sunt 6*, quorum duces fuerunt Azazel, Semiaza, Mastema seu Satan, Belial ί. Hi autem mali angeli, etsi in inferno alligati, nos tamen ad malum incitant, et imprimis filii ab iis procreati seu daemones 8. Juxta Philonem angelorum alii aerem inhabitant ; alii in subli­ mioribus sphaeris, unice Deum colunt ; alii terrae cum essent vici­ niores, animæ hominum facti sunt : animæ autem malorum homi­ num sunt dæmones. 1 Ita Raphael angelns Tobiæ dicit (Tob., XII, 19) : “ Videbar quidem vobiscum manducare et bibere, sed ego cibo invisibili, et potu qui ab hominibus videri non potest, utor ex quo inferre licet Angelos non vere uti cibo humano, nec habere corpus sibi naturaliter unitum, sed apparens. — Cf. dom Legeay, O. S. B., L'Ange et les Thèophanies d'après la doctrine des Pères, in Revue thomiste, X, 138 sq., 405 sq. ,, ’ Joan., IV, 24. — 3 Luc., XXIV, 37-39. 4 De Moor, Etude exégètique sur le passage du livre de la Genèse, IV, 1-14, \n Science Catholique, jan. 1896, p. 151 sq.; Hummelauer, in Genes., in h. loc., p. 211 sq. 5 Enoch., IX, i. — Cf. Leclercq, Anges, in Did. d'arch. chrit., tom. I, 2083, 20S6, 2153. bJub., V, 5-11 ; Enoch., VI-XVI ; Apoc. Baruch., LVI, 12, 13. 1 Enoch., VIII, I; IX, 6; VI, T, Jub., X, 8; XVII, 16; X, 18; Testam, duodecim Patriarch., Simeon, 5; Levi, 19, etc. s Enoch., XV, 8; XVI, 4 -,Jub., X, 1 sq. Cf. Hackspill, in Revue biblique, 1902, p. 527 sq. ’ Cf. Tixeront, Histoire des dogmes, I, 52 sq. ÔS DE ANGELIS. 487 782. 2° Traditione *. (A) Usque ad VIIDra saeculum fere omnes Patres Angelos memorant, sed breviter (excepto tamen Pseudo- Dionysio, qui librum composuit de Hierarchia cœlestî), quidam tamen de illorum natura sæpe hæsitando aut etiam erronea admittendo, quæ a libris apocryphis et neoplatonicis mutuantur. (a) Angeli scilicet a Deo creati sunt, intellectu et libertate præditi, juxta omnes. Ad tempus quod spectat, simul cum mundo corporeo conditi fuere, juxta Clementem Alexand.*; ante mundum corporeum, juxta Origenem 3· ac plerosque Patrum Græcorum, item juxta SS. Ambrosium*, Hilarium s, Hieronymum 6. Difficultate metaphysica notionis temporis irretitus, S. Augustinus anceps manet, et tanquam probabi­ lius putat angelos post mundum materialem conditos esse 7. Juxta Pseudo-Dionysium, angeli creati fuerunt in œvo, et consequenter ante tempus et res temporales8; S. Gregorius Magnus sententiæ Clementis adhæret 9. 783. (b) Spiritualitas autem absoluta Angelorum non clare asseritur a Patribus non paucis, præsertim quia difficile concipie­ bant aliquam creaturam esse realem quin simul adjunctum haberet corpus, saltem tenue et æthereum. Ita S. JustinusI0, Athenagoras11, S. IrenieusI3, Tertullianus ’3, Clemens Alex. x*, S. Cyprianus '5, Lactantius ,6, S. Ambrosius 't, corpus quoddam æthereum, lucidum, 1 Cf. Bareille, Angélologie d'après les Pères, in Diet, de Thiol, cath., I, 1192 sq.; Le culte des anges, à l'époque des Pères de ΓEglise, in Revue tho­ miste, mart. 1900; Petau, de Angelis. 3 Strom., VI, ιό, P. G., IX, 369. 3 Princip., lib. Ill, c. V, 3, P. G., XI, 327. 4 Hexam., I, 5, P- L., XIV, 131. s In Psalm. CXXXV, 8, P. L., IX, 772; Cont. Auxent., VI, P. X, 612. 6 In Til., I, P- L., XXVI, 560. ? De Genes, imp., VII, 8, P. L., XXXIV, 222; De civit. Dei, XI, 9, 33, P. L., XLI, 325, 347. 8 P. G., III, 853. — 9 Moral., XXXII, 16, P. L., LXXVI, 645. ‘° Apol., II, 5, P. G., VI, 432. — " Leg., 24, P. L., VI, 984. 13 Hier., III, 20, 4, P- G-, VII, 944. ’3 Idol., IX, P. L., I, 671; Cult.Jemin., I. 2, P. L., I, 1305. 14 Ped., III, 2, P. G., VIII, 576; Strom., Ill, 7, P. G., VIII, 1161 ; V, 1, «s De hab. Virg., 14, P- L., IV, 857. ,6 Div. inst., II, 15. P333· — *7 L)e virgin., I, 8, P. L., XVI, 203. 488 CAPUT II. cæleste, spirituale Angelis attribuunt, unde filios procreare potue­ rint ex filiabus hominum ’. Origenes ipse plane videtur angelis adscribere corpus subtilissimum quod alimentis intellectualibus enutritur ’. S. Hilarius in angelis corpoream substantiam agnos­ cit, “ quia, ait, omne quod creatum est, in aliquo sit necesse est ” 3. 5. Ambrosius putat nihil materialis compositionis immune atque alienum esse, “ præter illam solam venerandæ Trinitatis substan­ tiam ” ♦. 5. Hieronymus Angelos existimat habere corpora ætherea quibus erunt similia corpora hominum glorificata 5. Item 5. Au­ gustinus Angelis tribuit corpus cæleste, spirituale, angelicum123*67. Post quartum sæculum, Patres Græci angelos profitentur incor­ poreos, immateriales, spirituales L S. Chrysostomus absurdam et blasphematoriam vocat sententiam juxta quam Angeli habuerunt commercium carnale 89*. Attamen, ex diversis textibus apparet hanc spiritualitatem a Patribus Græcis admissam esse tantum relativam?. Pseudo-Dionysius ipse supponit potius quam diserte affirmat spi­ ritualitatem absolutam ‘°. 5. Gregorius Afagnus dicit : “ Ipsi (angeli), comparatione quidem nostrorum corporum, spiritus sunt; sed comparatione summi et incircumscripti Spiritus-, corpus ” n. (B) A sæculo VII° ad XII““, doctrinis Pseudo-Dionysii, quas jam amplexi erant S. Gregorius Magnus et S. Damascenus, nihil fuit additum, nihil immutatum. S. Isidorus 12 et Rabanus Mau­ rus ’3 de Angelis nonnisi obiter sermonem habent. 1 Sic interpretabantur, post Pseudo-Enoch, vers. 2 cap. VI Geneseos. 2 De princip., IV, 27, P. G., XI, 401 ; in Joan., XIII, 33, 34, P. G., XIV, 4573 In Matth., V, 8, 58, P. L., IX, 940. ♦ De Abraham., II, 8, P. L·, XIV, 482. s Epist., LXXV, 2, P. L·, XXII, 687. * In Psalm. CXLV, 3, P. L., XXXVII, 1185; Retract., I, 26, P. L., XXII, 626. — Forsan quædam Patrum expressiones, quæ materialitatem ange­ lorum significare videntur, explicari possunt eo sensu quod angeli dicuntur cor­ pora habere quatenus sunt in loco circumscripti, in oppositione ad Deum qui incircumscriptus est Quod inferri potest ex sermone Joannis Thessal. coram Nicæno concil. II, ubi ait : “ Solus Deus incorporeus et incircumscriptus est, intelligibiles vero creaturæ non penitus incorporem sunt et invisibiles sicut Deus; ideo in loco sunt et circumscribuntur ” (Harduin, IV, 294). 7 Ita, v. gr. Didymus, De Spirit. Sancto, I, 5, 6, P. G., XXXIX, 1037; Eusebius Caesar., Dem. evang., IV, 1, P. G., XXII, 252; S. Basilius, Horn. Quod Deus non sit auctor mali, 9, P. G., XXXI, 349. Cfr. Tixeront, Hist, des dogmes, t. II, p. 33. 8 In Genes., homil. XXII, 2, P. G., LUI, 187. 9 Ita S. Cyrillus Hierosol., Catech., XVI, 16, P. G., XXXIII, 939. •° Cael. Hier., XV, P. G., III, 328-340. “ Moral., II, 3, P. L., LXXV, 557. ” Etymol., VII, 5, P. L., LXXXII, 272-274. ’3 De Universo, I, 5, P. L., CXI, 28-32. ? DE ANGELIS. 489 (C) Sæculo autem XII0, incipiunt theologi tractare de Angelis, et eorum disquisitiones satis feliciter contrahit Petrus Lombardus *, qui et ipse autumat angelos habere corpus aereum, unde possunt dæmones igne inferni torqueri. (D) Post saeculum XII, communiter theologi docent angelos esse omnino incorporeos. Tria autem magna systemata de angelis con­ cinnata fuerunt a S. Thoma, Scoto et Suarezio’. i) 5. Thomas profitetur immaterialitatem absolutam angelorum 3; 2) juxta Scotum, angeli, etsi mere spirituales, componuntur ex forma et materia incor­ porea^, quatenus in eis invenitur aliquid potentiate (materia) et actuatio potentialitatis (Jorma) f) Suarez cum S. Thoma absolu­ tam immaterialitatem docet, sed ab eo discrepat in quibusdam aliis, praecipue de intellectu et voluntate angelorum. 784. Conclusio. 785. 30 Ratione non demonstratur thesis, sed conve­ Ex his satis apparet auctores eccle­ siasticos semper ab initio docuisse Angelos existere et esse naturæ saltem sublimioris et subtilioris, usque dum conci­ lium Later. IV, S. Thomas et deinceps theologi omnes angelorum absolutam spiritualitatem ut certam habuerunt. nientia existentiæ creaturarum mere spiritualium ostenditur, (a) Ex ordine universi. Ad perfectionem universi decet ut entia creata participent omnes diversos essendi gradus. Atqui posita angelorum existentia, res ita se habet : tunc enim adsunt entia mere corporalia, corporalia simul et spiri­ tualia, et tandem mere spiritualia. Sed sine angelis, series ascendens creaturarum appareret abrupta et quasi indigna sapientia et omnipotentia Creatoris. Videmus enim creatu­ ras visibiles perfectione sensim increscere a materia inorga­ nica usque ad hominem qui in se colligit omnes gradus inferiores iisque addit rationem. Atqui ratio humana est participatio valde deficiens luminis intellectualis, cum pau­ cissimas veritates simplici intuitu attingamus, plerasque vero laborioso conatu ratiocinii. Nonne ergo oportuit, ad com­ plendum opus Dei, esse creaturas mere spirituales et intel­ lectuales quæ veritatem universaliter simplici contemplatione perciperent? 5 * USent., dist II-XI, P. L., CXXI, 655. 2 Vacant, in D. T. C., I, 1228-1248. — ’ Sum. th., 1· p., q. 1. 4 De rerum principio, q. VII, n. 27. Au-dessous de nous, nous voyons les êtres décroître; ils pourraient croître II Ii 490 CAPUT II. (b) Mundus præ se ferre debet Creatoris imaginem. Atqui sine angelis, mundus non præ se ferret perfectissi­ mam imaginem Intellectus divini : homo enim videtur esse imago nimis deficiens, cum sit rationalis potius quam intel­ lectualis, discursu potiusquam uno intuitu veritatem attin­ gens. (c) Mundus gloriam Dei cognitione et laude proclamare debet. Atqui sine angelis, opus Dei non esset plene cogni­ tum et exinde laus Dei esset manca et imperfecta : homo enim longe est a cognoscendo adæquate mirabilia creationis1. III. De Dotibus Angelorum naturalibus. 786. r° Angeli intellectu gaudent, quo hominibus prcestantiores sunt. Hoc innuitur in Scriptura, ubi mulier sic David alloquitur : “Tu rex sapiens es, sicut habet sapientiam Angelus Dei, ut intelligas omnia super terram”3. Juxta communem theologorum doctrinam 3, Angeli per ideas innatas naturaliter cognoscunt Deum, alios Angelos et homines, et futura necessaria quae tanquam effec­ tus necessarii in causa continentur. Non vero cognoscunt futura libera vel secreta cordium cum certitudine, sed tantum conjectu­ raliter; talis enim cognitio ut proprium Divinitatis signum asseritur: “ Annuntiate quæ ventura sunt in futurum, et sciemus quia Dii estis ”... “ Tu enim solus nosti corda filiorum hominum Ratio idem confirmat; nam, ut ait S. Thomas 5, creatura rationalis soli Deo subjacet, et est domina suorum actuum ; atqui si secreta cor­ dium ab Angelis cognosci possent, voluntas humana jam non esset perfecte domina suorum actuum. Possunt pariter ad invicem loqui : “ clamabant alter ad alte­ rum ”6;quod faciunt, conceptus mentis.proprios, non quidem locu­ tione externa, sed libero voluntatis actu aliis Angelis manifestando, modo nobis ignoto. 787. 20 Angeli pariter voluntate libera gaudent f. Constat ex eo quod, teste Scriptura, quidam inter Angelos pec­ caverint et puniti fuerint, dum alii perseveraverunt et visione beatiau-dessus de nous et former de magnifiques hiérarchiesLacordaire, ig, Confer. 1 S. Thom., I, q. 50, a. i; C. Gent., II, c. 46. ' II Reg., XIV, 20. 3 De Angelorum cognitione præclare disserit Angelicus Doctor, I, q. 54-58; de eorum locutione, q. 107. * Isa., XLI, 23; II Parap., VI, 30. — 3 I, q. 57, a. 4. — 4 Isa., VI, 3. 7 De Angelorum voluntate et amore egregie disputat S. Thomas, I, q. 59-60. DE ANGELIS. 491 fica fruuntur ' : meritum enim et demeritum libertatem manifeste supponunt. 788. 30 Angeli sunt in loco, non circumscriptive, sicut corpora, sed definitive; i. e., non sunt ubique, quia finita tantum virtute gaudent;sed in determinato loco, ita tamen ut toti sint in qualibet parte loci quem occupant, sicut anima nostra tota est in qualibet parte nostri corporis. Possunt agere in diversis locis simul, intra tamen spharam suæ virtutis, sicut homo simul agere potest in plura objecta inter se distantia, dummodo ad ea brachia sua extendere valeat2. Hæc quidem ad fidem non spectant, sed sunt conclu­ siones ex ipsa natura spirituum deductae. 789. 40 Angeli naturaliter potentia præstant hominibus. Hoc enim expresse declarat S. Petrus 3 : “ Angeli fortitudine et virtute cum sint majores”. Quod quidem illustrari potest variis factis, v. g., “ Angelus percussit in castris Assyriorum centum octoginta quinque millia”... “Et apprehendit eum Angelus Domini in ver­ tice ejus, et portavit eum capillo capitis sui, posuitque eum in Babylone ” ·». Quousque eorum virtus sese extendat nescimus ; sed, cum sint creaturæ, nil possunt agere contra Dei voluntatem. IV. De Angelorum gratia et lapsu. 790. Doctrina quam tenet Ecclesia hac de re his verbis Catech.. Trident, s comprehenditur : “ Præterea spiritualem naturam, innumerabilesque Angelos, qui Deo ministrarent, atque assisterent, ipse ex nihilo creavit, quos deinde admirabili gratiæ suæ et potestatis munere auxit atqiCe ornavit... Sed quamvis omnes ii cælestibus donis ornati fuerint, plurimi tamen, qui a Deo parente et creatore suo defecerunt, ex altissimis illis sedibus deturbati, atque in obscu­ rissimum terræ carcerem inclusi, æternas superbiæ suæ poenas luunt ”. •* 791· i° Angeli non fuerunt creati in supernaturali beatitudine, seu beatifica visione fruentes, sed quasi in via ad hunc terminum, ornati scilicet gratia sanctificante et donis supematuralibus. Cer­ tum est. (A) Prius sic probatur : “ De ratione beatitudinis est stabilitas, sive confirmatio in bono. Sed Angeli non statim ut creati sunt, ’ II Petr., II, 4; Matth., XVIII, 10. * Cf. S. Th., I, q. 52-53, nbi dilucide exponitor qoomodo Angeli sint in loco, et localiter moveri possint 3 II Petr., II, 11. 4 ha., XXXVII, 36; Dan., XIV, 35; cf. Maith., XXVIII, 2. CAPUT II. 492 fuerunt confirmati in bono; quod casus quorumdam ostendit. Non ergo Angeli in sua creatione fuerunt beati ” Quod quidem optime convenit, nam decet ut nemo, libero arbitrio gaudens, coronetur, nisi legitime certaverit (B) Posterius constat : (a) ex locis ubi Angeli dicuntur filii Dei 3, sancti *, angeli lucis 5 ; his enim prædicatis designatur status grariæ sanctificantis, ut infra probabitur ; (b) ex textibus ubi descri­ buntur tanquam beatifica visione fruentes : “ Angeli enim eorum in cælis semper vident faciem Patris mei, qui in caelis est”6; nemo enim gloria frui potest, nisi prius ad statum supernaturalem per gratiam fuerit evectus. 7Q2. Quo tempore vero gratia ornati fuerint, non potest cum certitudine determinari : “ Quamvis super hoc sint diversæ opi­ niones, quibusdam dicentibus quod creati sunt Angeli in naturali­ bus tantum, aliis vero quod sunt creati in gratia : hoc tamen pro­ babilius videtur tenendum, et magis dictis sanctorum consonum est quod fuerint creati in gratia gratum faciente ”7. Ita S. Augus­ * tinus scribit: “Qui eos (Angelos) cum bona voluntate, id est cum amore casto, quo illi adhaererent, creavit, simul in eis et con­ dens naturam, et largiens gratiam 793. Angelis omnibus gratia collata est, omnibusque conces­ sum fuit vice et probationis tempus. Multi inter illos fideles Deo permanserunt, et sic visionem beatificam meruerunt. Juxta 5. Thomam ?, tempus probationis longum non fuit : “ Respondeo dicendum quod Angelus post primum actum caritatis, quo beatitudinem meruit, statim beâtus fuit. Cujus ratio est, quia gratia perficit naturam secundum modum naturæ... Est autem hoc pro­ prium naturæ angelicæ quod naturalem perfectionem non per dis­ cursum acquirat, sed statim per naturam habeat ”. 794· 2° Alii vero Angeli propria culpa peccaverunt, et suppliciis ceternis fuerunt deputatiIO. (A) Prius sic a C. Lateran. IV declaratur : “ Diabolus enim et alii daemones a Deo quidem natura creati sunt boni, sed ipsiper se facti sunt mali”. Quomodo autem Angeli, naturalibus donis et * S. Thom., I, q. 62, a. I. — VIII, 13; Marc XVIII, 10; cf. 'JI Tim., II, 5. — 3 Job., XXXVIII, 7. VIII,*^"3 j; for.TXiTTZ 1 Dim., V, 21 ; Marc., XII, 25; Lue., 1 S. Thom., I, q. 62, a. 3. 8 De Civit. Dei, lib. XII, c. 9, P. L., XLI, 357. » S. Thom., I, q. 62, a. 5. 10 Cf. F. Nau, Démons, in Diet. Apolog. {A. cTAUs), I, 917 sq. XX, XII, 22- ------------------------ * DE ANGELIS. 493 gratia eximie ornati, peccare potuerint, optime declarat 5. Thom.1 : “ Peccare nihil aliud est quam declinare a rectitudine actus, ita ut ille solus impeccabilis sit cujus regula est ipsa voluntas agentis; atqui nulla voluntas creata est sua regula, sed a voluntate divina regulatur, sicut quælibet voluntas.inferioris debet regulari secun­ dum voluntatem superioris; divina autem voluntas sola est regula sui actus, quia non ordinatur ad superiorem finem. Sic igitur in sola voluntate divina peccatum esse non potest; in qualibet autem voluntate creaturae potest esse peccatum ”. 795· (a) Quærunt theologi quale peccatum Angeli commiserint. Communiter respondetur primum Angelorum peccatum fuisse superbiamfycmas, teste Scriptura, superbia initium est omnis peccati : “ Superbiam nunquam in tuo sensu, aut m tuo verbo dominari permittas; in ipsa enim initium sumpsit omnis perditio... quo­ niam initium omnis peccati est superbia ÙJ Cujus ratio est quia illa solum peccata in malis angelis esse possunt ad quæ contingit affici spiritualem naturam ; atqui spiritualis natura non afficitur ad bona sensibilia quæ sunt corpori propria ; ergo afficitur tantum ad spiritualia; proindeque diabolus peccavit inordinate spiritualia appetendo, seu superbiendo. Quod sic explicat 5. Thomas : Angeli peccaverunt considerando, amando et volendo suam per­ fectionem quin considerarent, amarent et vellent normam super­ naturalem juxta quam, ex voluntate positiva Dei, hæc perfectio erat prosequenda 3. 796. (b) Iterum inquirunt in quo fuerit illud superbia pecca­ tum. Respondet Angelicus Prceceptor diabolum peccavisse appe­ tendo inordinate divinam similitudisiem. Noluit quidem esse ut Deus per cequalitatem, quia hoc esse impossibile naturali cogni­ tione scivit, sed per similitudinem ♦, et quidem modo inordinato : “ In hoc appetiit indebite esse similis Deo, quia appetiit ut finem ultimum beatitudinis id ad quod virtute suæ naturæ poterat per­ venire, avertens suum appetitum a beatitudine supernatural!, quæ est ex gratia Dei ; vel si appetiit ut ultimum finem illam Dei simi- 3 Cf. S. Th., I, q. 63, a. 2 et 3. — Antiqui Patres docebant primum diaboli peccatum fuisse invidiam, quam concepit videndo primi hominis felicitatem, ideoque eum non peccasse nisi post creationem protoparentum : “ Sic etiam diabolus..., invidens homini, apostata a divina factus est lege ” (S. Irenæus, Adv. Hares., V, 24, P. G., VII, 1188). Sed Origenes (De princip., 1. I, V, 5, P. G., XI, 163) contendit hanc invidiam e superbia ortam fuisse et in probationem adduxit cap. XIV Isaiæ, quod de diabolo intellexit. 4 Scripturae textus (Isa., XIV, 13-14; Ezech., XXVIII, 2) a multis theologis allati ad hoc probandum, sensu litterali non de diabolo, sed de regibus Baby­ lonis et Tyri praedicantur. ·- 494 ’ ' ‘-Ï ·Χ .Ài-.AV CAPUT II. litudinem quæ datur ex gratia, voluit hoc habere per virtutem suæ naturæ, non ex divino auxilio secundum Dei dispositionem ” ‘. Juxta Suarez ’, aliosque quos citat theologos, diabolus primum peccavit circa unionem hypostaticam, vel eam inordinate appe­ tendo, vel Christo Domino angelis revelato obedire denegando. Quod tamen minus probabile est. Nam primum peccatum Angeli debuit versari circa finem ultimum ipsius : prius enim voluntas fertur circa finem quam circa media ad ipsum; atqui unio hyposta­ tica non est ultimus finis -Angeli, neque naturalis, ut patet, neque supematuralis, qui in visione beatifica consistit; ergo3. 797. (B) Post peccatum suum^jwaZ/ angeli œternis suppliais fuerunt deputati : “ Deus angelis peccantibus non pepercit, sed I “ Angelos vero qui non servaverunt suum principatum, sed dereli­ querunt suum domicilium, in judicium magni diei, vinculis ætemis sub caligine reservavit ’(J/ Probabilius a Patribus et theologis docetur angelis lapsis pænitentiæ spatium non fuisse, quia cum immobiliter intelligant, et immobiliter volunt atque eligunt : “ Differt autem apprehensio Angeli ab apprehensione hominis in hoc quod Angelus apprehendit immobiliter per intellectum, sicut et nos immobiliter apprehendimus prima principia, quorum est intellectus; homo vero per rationem apprehendit mobiliter, discur­ rendo de uno ad aliud, habens viam procedendi ad utrumque oppositorum. Unde et voluntas hominis adhaeret alicui mobiliter, quasi potens etiam ab eo discedere et contrg io adhærere, voluntas autem angeli adhaeret fixe et immobiliter V. De ordinibus Angelorum 7. 798. (A) Ingentem esse Angelorum multitudinem colligitur tum ex eo quod Scriptura eos sub figura exercitus repræsentet8, tum ex his aut similibus verbis : “ Millia millium ministrabant ei, et decies millies centena millia assistebant ei ” “ Et hujus ratio est, ait S. Thomas™, quia cum perfectio universi sit illud quod præcipue Deus intendit in creatione rerum, quanto aliqua sunt magis perfecta, tanto in majori excessu sunt creata a Deo Angelos autem societatem perfectissime ordinatam constituere ’ S. Th., I, q. 63, a. 3. — ’ Cf. Suarez, de Angelis, 1. VII, c. 13· Angelis, L II, c. 1-5; Mazzella, n. 291 sq.; Palmieri, th. 8 HI Reg., XXII, 19; Matt., XXVI, 53; Lue., II, 13. » Dan., VII, IO. — 10 I, q. 50, a. 3. 23-24. Λ DE ANGELIS. 495 nulli dubium est, cum ordo in omnibus rebus a Deo creatis inveniatur. 799. (B) Quomodo autem Angeli ordinentur, non tam clare constat, (a) Scriptura quidem in variis locis variis nominibus Angelos appellat, ex quibus inferunt Patres et theologi diversos ordines esse spirituum; sic commemorantur Seraphim \ Cherubim \ Throni, Dominationes, Principatus, et Potestates3 ; Virtutes4, Archangeli3. Angeli^. /Porro hæc varia nomina diversam dignitatem diversaque munera designant. Patres pariter varia nomina variaque officia Angelis assignant, licet nonnulli fateantur se igno­ rare quomodo inter se distinguantur : sic S. Augustinus i scribit : “ Quid inter se distent quatuor illa vocabula, quibus universam ipsam cælestem societatem videtur Apostolus8 esse complexus, dicant qui possunt, si tamen probare possunt quod dicunt : ego me ista ignorare confiteor (b) Pseudo-Dionysius vero (de Cælesti Hierarch.) docuit Ange­ los omnes in tres hierarchias distribui, quæ et ipsæ in tres ordines seu choros dividuntur, ita ut adsint novem Angelorum chori; quem secuti sunt Patres sequioris ævi, præsertim 5. Gregorius Μ. 9 et Scholastici fere omnes, ita ut doctrina hæc communis evaserit, licet fidei dogmatibus accenseri non possit, nec etiam ut certa haberi. I (c) Rem sic declarat 5. Thomas 10 .· prima hierarchia inspicit rationes rerum seu ordinationes divinæ Providentiæ in ipso Deo, secunda vero in causis universalibus, tertia vero secundum deter­ minationem ad speciales effectus. Prima hierarchia quæ Deum contemplatur, complectitur Sera­ phim, Cherubim et Thronos : Seraphim (a radice incendentes, vel ab arabica voce sharupha nobiles) in hoc excellunt quod est omnium supremum, sc. Deo uniri per caritatem; Cherubim (etymo­ logice sapientia pleni, vel, juxta modernos, strenui) supereminenter divina secreta cognoscunt; Throni autem elevantur ad hoc quod Deum familiariter in seipsis recipiant. Secunda hierarchia quæ in gubernatione mundi occupatur, tri­ bus pariter ordinibus consistit : Dominationes ea determinant quæ agenda sunt; Virtutes præbent facultatem ad implendum; Potestates ordinant media quibus ea quæ præcepta sunt impleri possint. Tertia hierarchia in exsecutione divinorum consiliorum versatur. * Isa., VI, 2. — ’ Gen., Ill, 24; Ezech., X, 3. — 3 Col., I, 16. 4 Ephes., I, 20-21. — 5 I Thess., IV, 15. — 6 Rom., VIII, 38, etc. 7 Enchir., 58, P. L., XL, 259. — 8 Col., I, 16. — 9 Hom. 34 In Evang. 10 S. Thom., I, q. 108, a. 9. CAPUT II. 496 In exsecutione autem cujuslibet actus, sunt quidam quasi inci­ pientes actionem et alios ducentes, et hoc pertinet ad Principatus', alii vero sunt qui simpliciter exsequuntur, et hoc pertinet ad Ange­ los; alii vero medio modo se habent, quod ad Archangelos per­ tinet. Hæc ingeniosa quidem, sed non certa. Art. II. De Angelis custodibus1. Angeli boni Deo assistunt in gubernatione mundi et hominum custodia ; dicemus igitur : (a) de Angelorum custodum existentia, (b) de eorum erga nos obsequiis, (C) necnon de officiis quæ erga eos adimplere tenemur. § I. Existentia Angelorum custodum. 1. Quoad singulos homines. Is 800. i° Thesis : Sancti Angeli deputantur in custo­ diam hominum viatorum (id est in terra viventium). Certum est, immo juxta multos, de fide, propter institutio­ nem festi Angelorum custodum et consensum Ecclesiæ uni­ versalem. Hic tamen non asseritur cuique homini suum esse angelum custodem (de quo infra), sed Deum aliquot saltem hominibus præponere angelos custodes. (A) Scriptura docet Angelos bonos esse ministros Dei quoad custodiam et salutem hominum, quin tamen asserat cuique homini suum esse angelum custodem, (a) In Psal­ mis 2 enim dicitur : '· Angelis suis mandavit de te, ut custo­ diant te in omnibus viis tuis”; atqui hæc verba referuntur ad omnes justos qui confidunt in Deum, ut patet ex initio Psalmi et communi Patrum interpretatione. (b) Christus ipse in Evangelio3 monet pueros minime scandalizandos esse, quia “ Angeli eorum (id est qui vigi­ lant super eos) semper vident faciem Patris ”. Quæ verba S. Hieronymus exponens (in h. loc.) ait : “ Magna dignitas animarum, ut unaquæque habeat ab ortu nativitatis in cus­ todiam sui Angelum delegatum ” 4. 1 Cf. S. Thom., I, q. 113; Suarez, ώ de Angelis, Angelis, 1. VI, c. 17-19; Petavius, 1. II, c. 7-10; Mazzella, n. 444 sq.; Palmieri, th. 61-62; Pesch, η. 403 sq.; Tepe, η. 938 sq. ’ Ps. XC, 11-12. — 3 Matt., XVIII, 20. — 4 P. L., XXVI, 170. DE ANGELIS. 497 (c) Apostolus 1 aperte declarat Angelos esse administra­ tores spiritus a Deo missos, ad vigilandum super homines qui destinantur ad cælum : “Nonne omnes sunt adminis­ tratorii spiritus, in ministerium missi, propter eos qui hæreditatem capient salutis ”? Quæ verba communiter intelliguntur non solum de electis, sed de iis omnibus qui sunt destinati ad salutem. 801. (B) Omnia testimonia Traditionis2 quasi contra­ huntur et confirmantur facto institutionis Festi SS. Ange­ lorum Custodum, et imprimis collecta missæ : “ Deus qui ineffabili providentia Sanctos Angelos tuos ad nostram custodiam mittere dignaris ”. Hoc autem festum, concessum a Paulo V (1608), toti demum Ecclesiæ a Clemente X præceptum (1670), jam præcesserat Solemnitas S. Michaelis et omnium Angelorum VI° sæculo insti­ tuta simul cum dedicatione ecclesiarum Montis Gargani et Circi Romani; antiquior autem erat festivitas S. Michaelis diei 29 Sep­ tembris adscripta qua colebantur Virtutes cælorum 3. In his autem festivitatibus non solum colebantur, sed et invocabantur Angeli ut nostri custodes et auxiliatores. Ita in oratione festi S‘‘ Michaelis dicimus : “Deus,., concede... ut a quibus tibi ministrantibus in cælo semper assistitur, ab his in terra vita nostra muniatur ”. Unde in Ecclesia semper persuasum fuit nos a Sanc­ tis Angelis custodiri ac defendi. 802. (C) Ratione thesis suadettir. (a) Deus inferiora per superiora gubernare solet; atqui Angeli sunt hominibus superiores; ergo Deus gubernat et protegit homines per Angelos, (b) Quando homines iter faciunt per viam non tutam, custodes ad eorum protectionem deputantur ; atqui, in hac vita, quasi viatores sumus ad cælum tendentes, per viam arduam, et latronibus seu dæmonibus infestatam ; ergo indigemus custodibus. o o Nec dicatur cum Calvino, posito hoc dogmate, Dei tutelam insufficientem apparere; nam Deus utitur causis secundis, non quasi eis indigeat, sed quia id ejus bonitati et sapientiæ convenit «. * Hebr.y I, 14. — ’ Patrum testimonia refert Petavius, 1. II, c. 7. 3 In Oriente, 6« die Septemb., memoratur apparitio S. Michaelis Chronii in Phrygia, et, die Nov.,celebratur Synaxis Michaelis, militiæ cælestis prin­ cipis, et ceterarum potestatum incorporearum. 4 Cf. S. Thom., I, q. 113, a. 1-2; C. Gent., 1. Ill, c. 78-79; Catech. Rom., p. IV, c. 9, n. 4 sq. B •r; -■ 498 CAPUT II. SO3. 2° Corollaria. (A) Quoad numerum .Angelorum custodum, hæc statuenda sunt : (a) Certum est singulos fideles justos habere suum proprium Angelum custodem. Illud innuitur in textibus Scripturæ allatis et constat præ­ sertim ex unanimi Patrum consensu, et communi fidelium sensu. Unus audiatur S. Basilius 1 : “ quod singulis fidelium adsit Angelus nemo contradicet ac proinde illud negari nequit absque temeritate. ,b) Communiter idem asseritur pro fieccatoribus et pro infidelibus ; nam Christus mortuus est pro omnibus, etiam infidelibus, et omnibus meruit media ad salutem ; atqui unum ex his mediis, in præsenti dispensatione, est angelica custodia ; ergo. (c) Communiter asseritur Christum non habuisse Ange­ lum custodem, quia ejus humanitas directe regulabatur et protegebatur a Verbo Dei. Sed B. Virgo habuit Angelum custodem, quem S. Bernardus putat fuisse Gabrielem. 804. (B) Quoad tempus angelicæ custodiæ : — (a) Incipit a momento nativitatis, juxta S. Thomam et plerosque theologos ; ante nativitatem, infans protegitur in sinu materno ab Angelo matris, quia est adhuc veluti pars matris ’. (b) Continuatur per totam vitam, eo saltem sensu quod Angelus custos nunquam clientem suum totaliter deserit, quamvis possit illum ad tempus dimittere, eum scilicet minus juvando, punitionis causa 3. B (c) Proprie loquendo cessat in morte, cum eo instanti desinat probationis tempus. II. Quoad communitates. 805. (A) Valde probabiliter tenent Doctores adesse specialem Angelum custodem pro Ecclesia, scilicet S. Michaelem. (a) Re­ vera ex Scriptura videtur S. Michaelem fuisse olim præpositum Synagogae*, quia vocatur princeps populi Judaici, et dicitur habere specialem ejus curam; atqui Ecclesia Synagogæ successit; ergo, (b) Verba, quæ adhibentur ab Ecclesia in officio S. Michaelis, saltem insinuant illum Archangelum specialem esse protectorem Ecclesiæ. 1 Euncm., Ill, I. — ’ Cf S. Thom., I, q. 113, a. 5. ’ S. Thom., 1. c., x 6. — * Dan., X, 21 ; XII, 1. DE ANGELIS. 499 (B) Satis probabiliter etiam docetur singulis regnis et nationi­ bus, innno et communitatibus alicujus momenti, v. g., ecclesiis par­ ticularibus, religiosis communitatibus, præpositos esse speciales Angelos custodes. Ratio est quia illæ societates sunt veluti cor­ pora moralia, quæ speciali assistentia indigent. Hinc populo Israelitico per desertum itinerant! Deus Angelum tanquam protec­ torem dedit : “ Ecce ego mittam Angelum meum, qui præcedat te et custodiat in via, et introducat in locum quem paravi ” *. Alias nationes habere etiam Angelos custodes, colligitur ex his et simili­ bus locis : “ Princeps autem regni Persarum restitit mihi viginti et uno diebus : et ecce Michael unus de principibus primis, venit in adjutorium meum, et ego remansi ibi juxta regem Persarum ”2. Quod sic declarat Theodoretus (jc\ h. loc.): “ Archangelis vero illud munus est impositum, ut gentium sint præfecti, sicut B. Moyses docuit 3, cujus dictis item B. Daniel consentit, cum dicit ipse regni Persarum principem et rursus paulo post principem Græcorum, Michaelem quoque principem Israelis vocat ”. § II. Angelorum custodum OBSEQUIA. erga homines 806. i° Quoad corpus, (a) Angelus custos a nobis avertit da mna exteriora, aut, si jam inciderimus in illa, ab illis nos eripit : “ Angelus qui eripuit me de cunctis malis " ... 'TrAngelis suis mandavit de te, ut custodiant te ” ..(£) Ilfud autem facit, vel avertendo objecta nociva, vel immittendo cogitationem per quam malum imminens vitari possit (by^Aliquando nos etiam juvat in negotiis sœcularibus, ’ Exod., XXIII, 20. 2 Dan., X, 13. — “ Secundum Gregorium {Moral., 1. XVII, c. 8), princeps regni Persarum bonus Angelus fuit custodiæ regni illius deputatus. Ad viden­ dum igitur qualiter unus Angelus alteri resistere dicitur, considerandum est quod divina judicia circa diversa regna et diversos homines per Angelos exer­ centur. In suis autem actionibus Angeli per divinam sententiam regulantur. Contingit autem quandoque quod in diversis regnis, vel in diversis hominibus contraria merita vel demerita inveniuntur, ut unus alteri subdatur aut præsit. Quid autem super hoc ordo divinæ sapientiæ habeat, cognoscere non possunt, nisi Deo revelante; unde necesse habent super his sapientiam Dei consulere. Sic igitur, in quantum de contrariis meritis et sibi repugnantibus divinam con­ sulunt voluntatem, resistere sibi invicem dicuntur; non quia sint eorum contrariæ voluntates (cum in hoc omnes concordent quod Dei sententia impleatur) ; sed quia ea, de quibus consulunt, sunt repugnantia ”. (! 3 Deut., XXXII, 8. Cf. Zach., I, 12 ; Act., XVI, 9. * Gen., XLVUl. 16; Ps. XC, 11 ; cf. Tob., VI, 8 etc. b ·. , 500 CAPUT Π. præsertim quando ad salutem inserviunt, ut apparet exem­ plo Tobia^' 807. 2° Quoad animam. (a) Angeli custodes arcent dœmones, ne nobis noceant aut saltem ne tam graviter ten".ent^ (b) Sanctas cogitationes suggerunt, nos excitando ad bonum 3, nos etiam avertendo a malo, per consilia et cor­ reptiones : quod quidem facere possunt immediate agendo in organon phantasiæ, ut excitentur phantasmata idonea ad tales vel tales cogitationes immittendas, (c) Offerunt Deo nostras orationes, aut nostra bona opera, non quidem ut Deus ea cognoscat, nam per seipsum cognoscit omnia, sed ut ipsi suas preces nostris addant, et sic majorem vim precibus nostris conferant : “ Ego obtuli orationem tuam Domino ” 4. (d) Medicinales poenas quandoque infligunt : hoc enim est opus misericordiæ, et saluti nostræ inservit 5Λ Pœnæ autem vindicativæ generatim per malos angelos infliguntur. (e) Tandem in ipso articulo mortis specialiter nos adjuvant contra ultimas tentationes, et ultimas diaboli impugnatio­ nes, et animam nostram ad cælum vel ad purgatorium § III. Officia nostra erga Angelum custodem. 808. AS. Bernardo his verbis exponuntur : “ Quantam tibi debet hoc verbum inferre reverentiam, afferre devotio­ nem, conferre fiduciam ! Reverentiam pro praesentia, devo­ tionem pro benevolentia, fiduciam pro custodia ” 7. i° Reverentiam pro prcesentia : siquidem Angelus custos est sem­ per nobiscum, et quia est spiritus purus et sanctus, vitare debemus quidquid illum contristare posset : “ In quovis diversorio, in quovis angulo, Angelo tuo reverentiam habe... Tune audeas illo præsente quod vidente me non auderes? An præsentem esse dubitas quem 1 Tob., XII, 3 etc— Integer Tobia liber legendus est ut in eo graphica inve­ niatur cT^tdpho eorum quæ nobis divina Providentia præstat mediante Angelo­ rum ministerio. ’ Tob., VIII, 3. — 3^, VI, l6. - 4 Tcb., xn, 12. S II Reg., XXIV, i6^------ ’-------- -------------------Z?· Cf. J. H. Newman, Dream of Gerontius, ubi non minus theologice quam poetice describitur luctamen animæ christianæ cum diabolo ante mortem. Cf. Leclercq, in Dût. d'arch, chrit., Les anges psychagogues, I, 2121 sq. — 7 Sermo ia in Ps. 90, n. 6. DE ANGELIS. 501 non vides? Quid si audires?... Si fidem consulas, ea tibi ange­ licam probat præsentiam non deesse”1. Fiduciam pro custodia : nam potens est ad nos succurrendos et simul nobis devotissimus; igitur illum deprecari, et ad illum confugere in rebus dubiis et angustiis debemus : “ Adsunt igitur et adsunt tibi, non modo tecum, sed etiam pro te. Adsunt ut prote­ gant, adsunt ut prosint... Ceterum etsi tam parvuli sumus, et tam magna nobis, nec modo tam magna, sed et tam periculosa via restat : quid tamen sub tantis custodibus timeamus? Nec supe­ rari, nec seduci, minus autem seducere possunt, qui custodiunt nos in omnibus viis nostris. Fideles sunt, prudentes sunt, poten­ tes sunt, quid trepidamus ?” 2 30 Devotionem seu amorem pro benevolentia : nam angelus custos est pro nobis veluti benefactor, amicus et frater, et erit postea par­ ticeps ejusdem hæreditatis in cælo; ergo illum diligere debemus, de illo cogitare, et ejus inspirationibus obedite : “Simus ergo devoti, simus grati tantis custodibus : redamemus eos, honoremus eos quantum possumus, quantum debemus... In ipso (Deo) itaque, fratres, affectuose diligamus Angelos ejus, tanquam futuros aliquando cohæredes nostros, interim vero actores et tutores a Patre positos et præpositos nobis ” 3. Corollaria Apologetica. 8oç. (A) Doctrina de Angelis custodibus a platonicis philosophis non fuit mutuata. Licet enim nonnulli Platonici egregia de Angelo custode per transennam scripserint ♦, Patres non ex eorum commentis catholicam doctrinam hac de re probant, sed ex Scrip­ tura, ut jam notavimus, fusiusque ostendit Petavius ·, * proindeque Gentilium traditiones, quæ aliunde satis confusæ sunt, nihil aliud sunt nisi reliquiæ revelationis primitus hominibus factæ. 810. (B) Angelorum cultus minime superstitiosus est, sed ratio­ nabilis valdeque utilis. Quod contra Novatores dirigitur, qui, duce Calvino, contendunt per Angelorum cultum a Dei cultu nos averti : “ Quam igitur præposterum est ab Angelis nos abduci a Deo, qui in hoc sunt constituti, ut præsentiorem ejus opem nobis testentur?” Hoc enim falsum est, cum Angelos ut Dei nuntios et * S. Bernard., ibid. — 2 S. Bernard., ibid. 3 De Angelis custodibus pium opusculum scripsit Chardon, Mémoires d'un Ange Gardien, anglice redditum “ Memoirs of a Guardian Angel ”. Balti­ more, 1871. Legatur etiam Meditatio de sanctis Angelis atque de iis impri­ mis, qui hominum custodia prasunt, in opusculo cui titulus : S. Aloysii Gonzagæ Opera omnia, Coloniae, apud Heberle, 1801. 4 Cf. Petav., de Angelis, 1. II, c. 7; Hurter, n. 448. — s cit., c. 7. Ζλ. CAPUT II. 502 ministros veneremur, ita ut gloria eis reddita in ipsum Deum redundet, ut jam animadvertit 5. Bernardus 1* 345: “Totus tamen ei (Deo) reddatur et amor et honor noster, a quo tam ipsis quam nobis est totum, unde honorare possumus vel amare, unde amari honorarive meremur ”. Art. III. De Angelis malis Sicut boni Angeli nos variis modis juvant, ita Angeli mali 3 seu Dœmones hominem impugnant : modo ordinario per tentationem, in ordine morali ; extraordinario per possessio­ nem et magiam, in ordine physico ; de quibus seorsim dice­ mus, pauca addentes de factis ad magiam accedentibus. I. De tentatione diabolica. 811. i° Thesis : Sæpe sæpius dæmones hominem ad peccatum incitant, seu tentant. De fide ex universali Ecclesiæ magisterio. "*** (A) Script. Existentia tentationis diabolicae luculenter Scriptura demonstratur. In Vet. Test, videmus protopa­ rentes ad peccandum a diabolo induc^j^et pium Job variis modis pariter ab eo tentari. In Nov. Test, diabolus impu­ gnat ipsum Chris^jn/sy Judam proditorem ad magistrum tradendum incitat^ et Ananiam ut mentiatur Spiritui S(^) Insuper modo generali S. Petrus et S. Paulus nos admo1 Loc. cit. — De cultu angelorum agimus ad calcem Tr. de Verbo Incarnato. ’S. Thom., I, q. 63-64, q. 114; Suarez, De Angelis, L VII-VIII; E. Mangenot, T. Ortolan, in D. T. C., t. IV, 322-414; F. Nâu, Dimons, in D. A., L I, 917-928; G. J. Waffelaert, Possession diabolique, in D. A., t. IV, 53-81 ; L. Janssens, De Deo Creatore, p. 1010-1019; W. H. Kent, Demon, Demoniacs, Devil, in The Cathol. Encycl., t. IV, 710 sq.; E. Hu gon, 191-196. 3 Angeli mali varia sortiti sunt nomina ; vocantur deemonia vel demanes {Deui., XXXII, 17; Luc., VIII, 33 ; Matth., VIII, 31); spiritus nequam (Luc., XI, 26; Act., XIX, 12); spiritus immundi (Luc., VIII, 29); mundi rectores tenebrarum harum, spiritualia nequitia (Ephes., VI, 12). Unus ex illis tanquam eorum dux habetur, vocaturque princeps hujus mundi (Joan., ΧΠ, 31 ; XIV, τρ}·, princeps damaniorum (Matth., IX, 34); Satanas (Luc., XI, 18); diabolus (Matth., XIII, 39) ; deus hujus sceculi (Il Cor., IV, 4) ; draco magnus, serpens antiquus (Apoc., XII, 9). Cf. Mazzella, n. 426, η. I. 4 Gen., III, 1-6.— De aliis dæmonum manifestationibus sive in Scriptura live in Apocryphis,' cf. F. Nau, D. A., t. I, p. 917 sq. 5 Matth., IV, 3-10. — 6 Joan., XIII, 2, 27.— 1 Act., N, 3. i DE ANGELIS. 503 nent ut a diabolica tentatione caveamus : “ Adversarius vester diabolus tanquam leo rugiens circuit, quærens quem devoret... Quoniam non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiri­ tualia nequitiæ... fp Ex quibus clare colligitur nos non solum concupiscentia tentari, sed etiam diabolo, qui concu­ piscentia rebusque externis utitur, ut nos ad malum alliciat. 812. (B) Ratione suadetur, (a) Ex parte Dei : Illud convenit ex parte Dei, quod manifestat excellentiam et necessitatem gratiæ, necnon divinam sapientiam ; atqui hoc melius intelligunt gratiæ necessitatem ad dæmoni resisten­ dum, et aliunde Deus, succurrendo homini tentato, nobis ostendit quomodo sciat ex malo majus bonum elicere. (b) Ex parte hominis : nam per hujusmodi tentationes, ejus virtus exercetur, perficitur et roboratur; melius sentit propriam infirmitatem et ita ad veram humilitatem excitatur; tandem, resistendo tentationi, pænitentiam agit pro peccatis præteritis. (c) Ex parte ipsius dœmonis : nam, quamvis diabolus aliquando vincat homines, tamen sæpe sæpius vincitur, et ultimo per merita Christi vincetur, et ita majorem confusio­ nem experietu£x 813. 20 Modus quo fit tentatio diabolicas. (A) Dia­ bolus non potest agere directe in intellectum et voluntatem ; nam intellectus et voluntas sunt facultates mere spirituales, immediate a Deo creatæ, et sui juris, ita ut a Deo solo dependeant qui solus potest in eas ager£T) (B) Diabolus autem potest agere : (a) in sensus externos, nempe apparitionibus quibus nos vel a bono avertere vel ad malum allicere conatur; (b) in sensus internos, scilicet i: VIII ’ Quæ argumenfa"fexponit Suarez, 3 Cf. myst., Catech. Trident., p. de Angelis, IV, sexta petit., § CXIV sq. ; S. Bonavent c. ao-n ; Ad. .Tanquerev. 4 S. Thom., I, q. 106, a. 2; C. II, c. 18, n. 18-26. 1. n. dist. 0-22' c. 88. 5; Schram, Instit. theol. - - v <<*’. 504 CAPUT II. memoriam et imaginationem ; nam illæ facultates sunt facultates organica et corporea ; atqui natura sensibilis et corporea obedit Angelis. Diabolus potest igitur malas imaginationes proponere nobis etiam invitis, (c) In appe­ titum sensibilem, qui et ipse est corporeus, passiones commo­ vendo, et humores corporis humani disponendo ita ut ad peccandum inclinemur, (d) Indirecte diabolus influit vel in intellectum quem ad errorem ducit, mediantibus imagina­ tione et aliis sensibus; vel in voluntatem, ad malum eam inclinando, ope passionum.— Attamen homo semper rema­ net liber, et, cum gratia Dei, tentationem vincere potest (C) Diabolus est causa indirecta omnium tentationum et peccatorum, quatenus primus hominem instigavit ad pecca­ tum ex quo aliæ tentationes aliaque peccata secuta sunt Attamen non est causa directa omnium tentationum et pec­ catorum, cum triplex concupiscentia tentationes plurimas et peccata inducat unusquisque vero tentatur a concupis­ centia sua abstractus et illectus ”. Quando tentationes sunt simul frequentes, vehementes et diuturna, verisimile est eas partim saltem a diabolo oriri. II. De obsessione et possessione diabolica2. Etsi in Rituali discrimen non instituatur inter obses­ sionem et possessionem, communiter theologi utramque discriminant. 814. i° Status quæstionis. (A) Notio exponitur : (a) Obsessio est actio daemonis, qui ab extra veluti obsidet et impugnat hominis corpus, diversis molestiis illud afficiendo, simulque animam gravibus tentationibus vexando, ut refertur, v. g., in historia S. Antonii. Possessio est actio daemonis, qui corpus hominis intrat, in illo veluti habitat, ibique operatur, sensibus et membris 1 I Cor., X, 13. de Dctmoniacis ; D. Calmet, Nouvelles dissert., Diss. sur les possess., a. 2; Schram, Instit. theol. myst., § CCV sq.; Ribet, La Mystique divine, L III, c. 9-II; Waffelaert, 1. c.; Trench*, Miraeles of O. Lord, Appleton, 1890, pp. 161, 246, 389 etc.; H. Laehr, Die Dàmonischen des N. T.. Leipzig, 1894; Poulain, Grâces1 t. XXX\;II, 1904, p. 570 et L XXXIX, p. 423. * Maith., 4 Matth., IV, 24; VIII, 16. — 3 X, i ; Marc., Marc., I, 34; IX, 24; " XVI, 17. f' ' Luc., VIII, 30. ’ 506 CAPUT II. Nec dici potest Dominum errori Judaeorum se accommodasse : nam Deus potest quidem se accommodare hominibus quoad modum loquendi, ut melius ab eis intelligatur : sed non ita ut eos decipiat, i) Jamvero Christus manifeste populum et discipulos decepisset, si, dum nosset diabolicas possessiones esse imaginationis figmentum, ita locutus esset ut eorum errorem confirmasset. Quod aliquot exemplis illustratur : v. g., postquam ejecerat dæmoniun(^ calumniantibus Pharisæis eum in Beelzebub hoc miraculum pa­ trasse, non negat se ejicere dæmones, sed solum negat se id facere potestate Satanae : deinde regnum suum opponit regno Satanae, suamque divinam missionem ex eo probat quod in digito Dei ejiciat dæmonia. Atqui tota illa argumentatio deceptoria et illusoria esset, si nullæ essent diabolicæ possessiones. 2) Accedit quod Christus non solum coram populo sed etiam privatim cum solis discipulis eodem modo locutus fuerit, sic quando discipuli, peracta praedicatione, reversi sunt ad illum cum gaudio, dicentes : “Domine, etiam dæmonia subjiciuntur nobis in nomine tuo”, nedum eorum opinionem corrigeret, eam potius confirmavit dicens : “Videbam Satanam sicut fulgur de cælo cadentem (d) Tandem res confirmatur exemplo Apostolorum qui spiritus immundos multoties ejecerunl^pet ne ullum dubium maneret de daemonis præsentia, narratur quid Judaeis qui­ busdam exorcistis contigerit, qui Paulum imitari volebant · “ Respondens spiritus nequam dixit eis : Jesum novi et Paulum scio : vos autem qui estis? Et insiliens in eos homo, in quo erat deemonium pessimum, invaluit contra eos...f?) Ergo certum est tempore Christi et Apostolorum nonnullos fuisse homines a daemonibus infestatos. 816. B) Traditione constat veras fuisse dæmonum pos­ sessiones in primis saeculis, Christianosque potestatem habuisse spiritus immundos expellendi. 1) Ait enim Tertullianus : 5 “ Edatur hic aliquis sub tribunalibus vestris, quem a dæmone agi constet : jussus a quolibet Christiano loqui, spiritus ille tam se dæmonem confitebitur de vero, quam alibi Deum de falso... Nisi se dæmones confessi fuerint, Chris­ tiano mentiri non audentes, ibidem illius Christiani procacissimi sanguinem fundite. Quid isto opere manifestius ? Quid hac pro­ batione fidelius ” ? Multa alia testimonia hujusmodi exhiberi pos­ sent, ex quibus demonstrari valeret hanc fuisse Patrum communem persuasionem. — ’ Luc., XI, 14-26. -'Lue., X, 17, 18. — * Act.,N, 16; XIX, 12. « ~Zct., XIX, 15-16. -=^~Apologet., c. 23, P. Ζ.Γ/1Γ413. ςη-· DE ANGELIS. 507 2) Idem constat ex praxi Ecclesiæ, quæ specialem ordinem Exorcistarum instituit ad dæmones abigendos, et in Rituali preces speciales habet ad liberandos obsessos a diabolo; necnon ex historia, quæ plures possessionis casus refert, de quorum veritate dubitare difficile est x. 817. (C) Ratione, (a) Ratio non potest quidem existentiam diabolicæ possessionis demonstrare, sed ejus possi­ bilitatem, posita dæmonum existentia. Cum enim diabolus magna sagacitate et potestate polleat, certe multo plura stupenda producere potest quam hypnotism! cultores ; atqui isti personam magnetizatam ita regere possunt, ut vires ejus physicas et psychicas fere pro libitu dirigant, aliquando etiam contra ipsius inclinationem ; ergo idem a fortiori valet diabolus. (b) Si inquiritur autem cur Deus possessionem permittat, respondet S. Bonaventura 2 : “ Permittit autem hoc Domi­ nus sive ad gloriæ suæ ostensionem {Joan., IX, 3), sive ad peccati punitionem, sive ad peccantis correptionem {I Cor., V, 3), sive ad nostram eruditionem ”. 818. 30 Remedia 3 quæ adhiberi solent ad dæmones arcendos sunt : (a) conscientiæ purgatio per confessionem sacramentalem ; (b) usus Eucharistiæ; (c) oratio cum jejunio; (d) Sacramentalium usus, præsertim aquæ benedictæ; (e) tandem exorcismi, qui tamen caute adhibendi sunt, nec sine licentia Episcopi, si publice et sollemniter fiant. III. De magia 4. 819. Status quæstionis. Magia in genere est potes­ tas mira et insolita patrandi. Duplex distinguitur : natu­ ralis, qua mira efficiuntur per occultas naturæ vires 5, vel x Cf. Ribet, op. cit., p. 198 sq. ; Leriche, Etude sur les Possessions en général et sur celle de Loudun en particulier, Paris, 1859 ; J. Segaud, Une manifesta­ tion diabolique (thèse), Lyon, 1899; L. Champault, Une possédée contempo­ raine, Paris, 1924. 3 In 2 Sent., dist. 8, p. 2, a. I, q. I. 3 Cf. Ribet, op. cit., c. n, p. 233 sq.; Schram, § CCIX sq. 4 Cf. S. Thom., 2. 2, q. 95-96; Suarez, De Religione, 1. II; Del Rio, Disquisit. magicce; Ribet, Mystique div., c. 12-23 î Jungmann» De Deo Creat., n. 151 sq.; F. Bouvier, Magie et Magisme, D. A., t. III, 61-74; et K· S. R., t III, 1912, p. 393-427; t. IV, 1913, p. 109.147. 5 Nonnulli scientiarum cultores in suspicionem commercii cum diabolo vene- 508 CAPUT II. dexteritatis ope ; diabolica seu nigra, qua prodigia producun­ tur cum (temonis auxilio. Nos autem de magia naturali non airimus, o # sed de diabolica. t 11 Theologi communiter distinguunt inter crimen, artem et factum magiæ. (A) Crimen magia est impius conatus mira patrandi ope dæmonis, sive effectus sequatur sive non. Dupliciter committi potest : pacto explicita, quando quis cum daemone loquitur vel reipsa, vel per imaginationem ; pacto implicito, quando quis media adhibet, quæ neque per se neque ex Dei vel Ecclesiæ institutione, virtutem habent producendi effectum qui exspectatur : talis enim effectus nonnisi a malignis spiritibus produci potest. Tale crimen committi posse, colligitur ex legibus quibus Deus illud prohibuit : “Non declinetis ad magos, nec ab ariolis aliquid sciscitemini... Vir sive mulier, in quibus pythonicus vel divinationis fuerit spiri­ tus, morte moriantur ” \ Revera homines pravi, curiositate, famæ, honorum vel pecuniæ amore, aliave passione allecti, eo usque impietatis venire possunt, ut sibi persuadeant a dæmone consequi posse auxilia, quibus prava sua desideria explere valeant. (B) Ars autem magica definitur facultas, positis quibusdam signis, miros effectus, damonis ope, certo et constanter producendi. Hoc sensu intellecta, non debet facile admitti. Nam virtus dæ monum est limitata, nec aliquid præter naturam agere valent, nisi Deo permittente, ut diserte docet 5. Augustinus 3 : “ Firmissime tamen credendum est omnipotentem Deum omnia posse facere quæ voluerit sive vindicando, sive præstando, nec dæmones aliquid operari secundum naturæ suæ potentiam..., nisi quod ille permise­ rit cujus judicia occulta multa sunt, injusta nulla ”, Quod appro­ bat N. Thomas 3. Jamvero quis dicere præsumet, Deum certa lege et semper permissurum esse dæmonibus ut suam malitiam et potestatem exerceant, quotiescumque determinatis signis magi usi fuerint? Aliunde spiritus mali neque omniscii nec ubique præsentes sunt, immo mendaces sunt et infideles; unde sæpe sæpius contingere potest ut signa ab improbis hominibus posita, aut non advertant, aut non attendant. Quam stulti igitur sunt qui diabolo confidunt ! (C) Nonnulla vero esse facta magica, ope dæmonis patrata, vix negari potest, quidquid pauci theologi dixerunt post Eng. Kliippel*. runt, quia ex diligenti virium naturalium investigatione quædam facere potue­ runt, quæ a communi plebe tanquam prodigia existimabantur. 2 De Civit. Dei, lib. XVIII, c. iQ. Z., XLI, 574. 4 Instit. th. dogm., 1. I, § 77, not, 4, ubi dicit : “ Arbitramur quaecum- DE ANGELTS. 509 Etenim Scriptura nonnulla hujusmodi facta commemorat : “ Voca­ vit autem Pharao sapientes et maleficos, et fecerunt etiam ipsi per incantationes ægyptiacas et arcana quædam similiter” ’; item in N. T. agitur de operibus magicis a Simone, Elyma et puella pythonissa patratis’; et a Christo Pauloque praenuntiatur signa magna et prodigia futura esse tempore Antichristi, “ita ut in erro­ rem inducantur (si fieri potest) etiam electi ”3. Hinc S. Augusti­ nus de hisce prodigiis loquens ait < : “ Addimus enim ad istam lucernam inextinguibilem et humanarum et magicarum, id est per homines daemoniacarum artium, et ipsorum perse ipsos daemo­ num multa miracula : quæ.si negare voluerimus, eidem ipsi, cui credimus, sacrarum litterarum adversabimur veritati”. Multa hujusmodi facta a scriptoribus ecclesiasticis narrantur, et licet quæ­ dam fabulosa sint, non pauca a viris doctrina et pietate conspicuis referuntur, quæ fidem sibi commendant. Magiam esse crimen horrendum et periculosum demonstrant Moralistœ. IV. De factis ad magiam accedentibus præsertim magnetismo, spiritismo et hypnotisme. 820. i° Status quæstionis. Nostra ætate, sub nomine magnetismi, spiritismi, et hypnotismi, multa publici juris facta sunt phaenomena, de quibus inquiri potest utrum sint diabolica an non. (A) Magnetismi animalis5 inventor agnoscitur Antonius Mesmer, Vindobonensis medicus, qui circa finem sæc. XVIII, novos quærens curandi modos, putavit se mirum invenisse medium in fluido quodam subtilissimo, quod fluido magnetic© simile est, et supponitur ex animalium corporibus manare, immo omnia pror­ sus corpora pervadere. Tria sunt præsertim phaenomena magnetismo adseripta : 1) con­ vulsiones, 2) status paralysis et catalepsis, in quo membra rigida fiunt, et sensibilitas evanescit; 3) somnus magneticus, in quo magnetizatus, licet sensuum usu destitutus, videt tamen, autem et loqui­ tur, immo mira cognoscit quæ antea ipsi ignota erant, actionesque perspicit quæ occulte vel procul peraguntur. que de eo rerum genere venditantur, esse commentitia aut somnia delirantis phantasiæ ”.— 1 Exod., VII, n. 'Ad., VIII, 9, n; XIII, 8; XVI, 16. s XXIV, 24; H Thess., II, 9. 4 ZVCivit. l)ei, 1. XXI, c. 6, P. L., XLI, 717. 5 Cf. Puységur, Mémoire pour servir à Phistoire... du magnétisme, Paris, 1830; J. Braid, Neurypnology, or the Rationale of nervous sleep..., London, 1843; Heidenhain, Animal magnetism, London, 1880; Gasc-Desfossés, Magnétisme vital, Paris, 1897 ; Surbled, Morale, t. IV, ch. 6. AÆî/ζΛ., ... - «-v. 510 CAPUT II. 821. (Bl Spiritismus modernus 1 ortum habuit in Statibus Fœderatis Americæ, sed mox in tota Europa percrebuit, et annis 1852-1854 communis factus est. Diversæ autem fuerunt spiritismi formæ : aliquando enim spiritus responsa edebant medianti­ bus mensis rotantibus, aut per medium seu personam intermediam; nonnunquam autem directa fiebat spirituum evocatio et apparitio. Ab anno 1875 varia experimenta de spiritismo a doctissimis tentata sunt (in Anglia a W. Crookes; in Gallia a Flammarion, Richet). * Attamen minime dubitandum est plurimas fraudes in his omni­ bus intervenisse, ita ut difficile sit sæpe verum a falso secernere. Inter phaenomena quæ scientifice perpensa fuerunt, et a fraudi­ bus immunia esse existimantur, hæc præsertim recenseri possunt : (a) Phenomena physica : 1) strepitus tabulae, cujus pes se erigens et postea declinans, terram percutit et ita responsa profert; 2) objecta parietibus affixa decidunt et confuse moventur; 3) scam­ num in quo medium sedet, in aera levatur : quod levitatio vocatur; 4) flammæ apparent; 5) apparent manus humanae, pedes, caput, integrum corpus humanum quod ambulat et loquitur. (b) Phaenomena intellectualia : 1) manifestantur facta distantia, deteguntur objecta amissa aut in occulto loco posita; 2) dantur responsa pia, hæretica, obscæna pro mente, ingenio et dispositio­ nibus adstantium ; 3) revelatur praesentia spiritus nequam et res sacras horrentis, ut constat ex convulsionibus tabulae quando ei imponuntur rosaria benedicta ’. (c) Doctrina e responsis tabularum collecta hæc est : Deus existit quidem, sed cum longe sit a nobis, parum de eo curatur. — Homo constat corpore, anima et tertio elemento quod perispiritum vel corpus astrale vocant. Morte superveniente, anima relinquens corpus animale, secum ducit corpus astrale, et in regio­ nem invisibilem secedit. Ad purificationem suam operandam, 1 Cf. E. W. Capron, Modern Spiritualism, Boston, 1855; Allan Kardec, Le livre des esprits, Le livre des médiums, Paris 1804-1865; O. Brownson, The Spirit Rapper; Crookes, Researches on the Phenomena of Spiritualism ; E. Dupouy, Sciences occultes et physiologie psychique, Paris, 1898; Gibier, Le Spiritisme, 1904; Maxwell, Les phénomènes psychiques, 1906; L. Denis, Christianisme et spiritisme, Paris, 1903; Grasset, Le spiritisme devant ta science, Paris, 1904; E. A. Pace, Spiritism in Cath. Encycl., t. XIV, 221224 ; L. Roure, Le merveilleux spirite*, 1922 ; Le Spiritisme d'aujourd'hui et d hier, 1923; Mainage, La religion spirite, 1921; R. Guenon, L 'erreur spirite, 1923. — Doctrinam spiritismi exposuimus et confutavimus, Syn. Theol. Fundam., n. 1043. 2 Quæ ab oculatis testibus fide dignis relata sunt, ut a D. D. G. Rapport épiscopal sur les tables tournantes et parlantes, 6 jul. 1853, ex archiviis Cancellaria Rhedonensis. Brossais Saint-Marc, J - DE ANGELIS. 511 anima rursus incarnatur : transmigratio igitur animarum admittitur, donec ad integram purificationem et ad beatitudinem inamissibilem perveniant. Æternitas poenarum inferni absolute negatur (diabo­ lus enim timet ne hujus dogmatis consideratione multi convertan­ tur); mortui, camali corpore orbati, cum viventibus communicant, non quidem directe, sed mediante corpore astrali quarumdam personarum (quas “Medium” vocant), quæ nempe majore sensibilitate præditæ sunt. Sic ab eis, hodiernis temporibus, Revelatio defi­ nitiva allata est, revelationes olim propositas a Moyse vel a Christo (in quibus Spiritus purior reincamatus erat) transgrediens, perfi­ ciens et renovans. Ethica spiritismi præsertim caritatem prædicaL 822. (C) Hypnotismi1 phænomena triplicis distinguuntur generis : (a) somatica seu corporalia, quæ sunt catalepsis, lethargia et somnambulismus; (b) intellectualia quorum præcipuum est men­ talis suggestio quæ fit præsertim in statu somnambulismi : videlicet hypnotizatus ea omnia audit et exsequitur quæ ab hypnotizante suggeruntur et imperantur; v. g., objectum vere in cubiculo præsens videt vel non, ad nutum hypnotizantis ; si hic jusserit ut furtum committatur, primum quidem resistit hypnotizatus; sed plerumque victus a potentiori voluntate, furtum patratur; imo suggestiones post hebdomadem vel mensem exsequendas, fideliter adimplet præfixo tempore; (c) mixta, quæ in corpore, mediante imaginatione, producuntur, ut sudor sanguineus. Quid de his sequens thesis. phaenomenis sentiendum sit declarabit 823. 2° Thesis : Phænomena magnetismi, spiritismi vel hypnotismi quibus occulta, remota ac futura dete­ guntur, diabolica sunt; cetera vero vel fraude vel legibus naturalibus probabiliter explicari possunt. Probatur : (A) Auctoritate. Thesis enim nostra clare deduci videtur ex variis S. Officii responsis ex quibus duo constant : i) in se multa ex his phaenomenis non esse praeternaturalia, nec illicita, secluso malo fine; 2) alia vero vera 1 Charcot, Les leçons sur les maladies du système nerveux, etc. ; Touroude, Z’ hypnotisme ; Moutin, Le nouvel hypnotisme; Bjornstrom, Hypnotism; Bernheim, De la suggestion et de ses applications à la thérapeutique ; A. Moll, Der Hypnotismus, anglice redditum Hypnotism, 1893; Enrico Morselli, Il magnetismo animale, la fascinazione e gli stati ipnotici : Lelong, La vérité sur Γhypnotisme ; P. Coconnier, Lhypnotisme franc, Paris, 1898, ubi multa alia opera citata invenies; Grasset, Dhypnotisme et la suggestion, Paris, 1903; D Occultisme, p. 84-9S. Commissio de hypnotismo in parisiens! medicinæ Acade­ mia, 16 dec. 1930, declaravit publicam hypnotismi praxim nervosis favere morbis. w 512 CAPUT II. aut prætensa nullam proportionem habere cum causis seu mediis adhibitis, ideoque tanquam illicita esse reprobanda. Siquidem die 23 jun. 1840, 5. C. Officii ad quæstionem : Utrum magnetismus, generatim acceptus et in se censeri debeat licitus aut illicitus, respondit : “ Remoto omni errore, sortilegio, explicita aut implicita dæmonis invocatione, usus magnetismi, nempe, merus actus adhibendi media physica aliunde licita, non est moraliter vetitus, dummodo non tendat ad finem illicitum, aut quomodolibet pravum. Applicatio autem principiorum, et medio­ rum pure physicorum ad res et effectus vere supernaturales, ut physice explicentur, non est nisi deceptio omnino illicita et hæreticalis”. Quæ decisio 28 jul. 1847 renovata fuit. Ex quo patet non omnem magnetismi (idem dic de hypnotismo) speciem con­ demnari, sed solum eam ex qua effectus vere supernaturales exspectantur. Quinam vero sint illi effectus supernaturales, declaratur in Encyclica S. Officii, feria 4a, die 30 jul. 1856 edita, et ad omnes Epis­ copos missa : “ Quanquam generali hoc decreto satis explicetur licitudo aut illicitudo in usu aut abusu magnetismi; tamen adeo crevit hominum malitia, ut neglecto licito studio scientiae, potius curiosa sectantes magna cum animarum jactura, ipsiusque civilis societatis detrimento, ariolandi, divinandique principium quoddam se nactos glorientur. Hinc somnambulismi et clarce visionis, uti vocant, prcestigiis mulierculae, gesticulationibus non semper verecundis abreptae, se invisibilia quaeque conspicere effutiunt, ac de ipsa reli­ gione sermones instituere, animas mortuorum evocare, responsa accipere, ignota ac longinqua detegere, aliaque id genus superstitiosa exercere ausu temerario praesumunt. In hisce omnibus, quacun­ que demum utantur arte vel illusione, cum ordinentur media physica ad effectus non naturales, reperitur deceptio omnino illicita et hcereticalis, et scandalum contra honestatem morum ” x. Ex quibus sequitur praestigia evocationis mortuorum aut clarce visionis, quibus invisibilia, seu occulta, ignota, longinqua aut alia hujusmodi dete­ guntur, esse vere superstitiosa seu diabolica, proindeque omnino illicita : de aliis vero phaenomenis prudenter tacuit S. Congregatio, quia videlicet, licet nonnulla mira esse videantur, non evidenter tamen constat ea leges naturales, adhuc parum notas, praetergredi. Merito itaque dicit C. Baltimorense II (n. 36) : “ Bene vero videtur esse exploratum plura, quæ in circulis spiritismi exhiberi phænomena miranda dicuntur, esse vel omnino ementita et opera­ torum inter se collusione fraudulenta producta, vel personarum quæ dicuntur media imaginationi et spectatorum credulitati esse 1 Acta S. Scdis, vol. I, p- 177- DE ANGELIS. 513 præsertim ascribenda, vel demum manuali cuidam dexteritati, qualis apud præstigiatores usu venit, esse tribuenda. Vix dubi­ tandum tamen videtur quadam saltem ex eis a Satanico interventu esse repetenda, cum vix alio modo explicari possint ”. Sed præsertim de manifestationibus spiritisticis decrevit S. Offic., 24 apr. 1917 (A. A. S., IX, 268) : “An liceat per Medium, ut vocant, vel sine Medio, adhibito vel non hypnotismo, locutionibus aut manifestationibus spiritisticis quibuscumque assistere, etiam speciem honestatis vel pietatis præ se ferentibus, sive interrogando animas aut spiritus, sive audiendo responsa, sive tantum adspiciendo, etiam cum protestatione tacita vel expressa, nullam cum malignis spiritibus partem se habere velle? — Negative in omni­ bus”. Et merito quidem; nam : 1) talibus conventibus assistere periculosæ curiositati favet viamque aperit superstitioni; 2) insu­ per doctrina ex responsis spiritistarum collecta est non solum falsa, sed hæretica, ut in Syn. Theol. Fund., n. 1044, probavimus. 824. (B) Ratione, (a) Manifestatio occultorum, præser­ tim futurorum, viribus naturalibus tribui nequit. Quando inter effectum cognitum et causam naturalem nulla est proportio, profecto recurrendum est ad agens superius ; atqui cognitio certa occultorum 1 ac futurorum vires natu­ rales excedit tum magnetizantis, tum magnetizati, vel cujuscumque fluidi. Licet enim non omnes leges naturæ nobis sint notæ, perfecte tamen novimus, in hoc præsenti statu, facultates nostras ita limitatas esse ut præfata cogno­ scere non valeamus. Cognitiones enim non acquirimus nisi vel sensuum ope, vel ideis jam acquisitis utendo ad novas adipiscendas quæ jam virtualiter in illis continentur; atqui ex hypothesi neque hypnotizans neque hypnotizatus res de quibus agitur cognoscunt; aliunde res manifeste occultæ sensus nostros afficere nequeunt; secreta vero cordium aut futura nullo modo sub apprehensione nostra ca­ dunt, nisi forsan conjecturando ; ergo horum cognitio certa, si detur, causæ intelligenti superiori adscribenda est2. 1 Nomine occultorum designamus ea quæ vere sunt occulta, nec ab homine cognoscibilia, prout sunt secreta cordium et alia hujusmodi; non autem ea quæ opacis corporibus celantur : fieri enim potest ut hæc naturaliter videantur, ope videlicet radiorum X vel alio modo. 2 Quod sic illustrat D. Thomas : £ y -'Arii - ■ __________ ____________________________ DE HOMINE. 519 Sic S. lYenœus elicit1 : “ Sumpsit Deus limum de terra, et formavit hominem 831. 3° Ratio id confirmat. Ubi enim sunt essentiales differentiæ inter duo entia, ibi admitti nequit origo a com­ muni parente. Atqui inter hominem et simium, qui homini vicinior esse videtur, essentiales sunt differentiæ sive quoad corpus sive quoad animam. (A) Siquidem quoad corpus, (a) simii sunt scandentes {grim­ peurs, climbers') et quatuor manibus præditi (quadrumanes) dum homines sunt incedentes seu ambulantes (marcheurs, walkers) et duabus tantum manibus præditi (bimanes); (b) homo et simius maxime differunt cranii capacitate : dum enim simiorum perfec­ tissimi præditi sunt capacitate 500 centimetrorum cubicorum, capacitas minima craniorum humanorum est 1300 centime­ trorum cubicorum; (c) adsunt pariter differentiæ inter ana­ tomicam structuram simii et hominis, ita ut plerique transformistæ hodie agnoscant hominem non a simio, sed a remoto communi parente descendere; quisnam autem sit communis parens, dicere nequeunt, cum hic parens in stratis geologicis minime inventus fuerit; (d) tandem homo facultate loquendi, seu exterius clare et distincte ideas et sensationes exprimendi gaudet, dum simius ea caret. (B) Præcipua tamen differentia inter brutum et hominem in eo sita est quod hic ratione gaudet, illud autem ea caret. Siquidem, teste intimo sensu, cognoscimus inextensa et uni­ versalia, notiones substantiæ et accidentis, causae et effectus, boni et honesti aliasque hujusmodi, quae sensum sine dubio transcendunt, et facultatem inextensam et spiritualem sup­ ponunt; proindeque homo est animal rationale, morale,pro­ gressivum et religiosum ;— dum e contra bruta, etiam simii, cognoscunt tantummodo particularia, et quidem concreto modo prout sensus afficiunt, extensa et quidem extenso modo; hinc veri progressus, moralitatis et religiositatis sunt incapacia : opera sua eodem prorsus modo perficiunt ac bruta ejusdem speciei mille ante annos conficiebant; nec ullum remorsus sensum unquam experiri videntur, aut religionis actum perficere. 1 Adv. Hares., lib. V, c. 3, n. 2, P. G., VII, 1129. apud JOURNEE n. 225 Indicis theol. Alia testimonia lege r I i CAPUT III. 520 Corollarium. Exinde intelligere licet quid de opinione Mivart censere oporteat : (a) Theologice non est haeretica, quia hucusque Ecclesia a re definienda abstinuit, sed ex dictis videtur prima facie mosaicæ narrationi contra­ ria, ideoque temeraria. Praeterea Rom. Congregationes practice hanc opinionem reprobarunt, prohibendo ne catho­ lici scriptores eam propugnarentx. (b) Philosophice non est omnino impossibilis : non enim absolute repugnat Deum organismo animali infudisse vim qua, sub influxu divino, paulatim in corpus humanum immutaretur. Quod tamen improbabile videtur ; corpus enim non est humanum nisi anima humana informetur; anima igitur belluina, quæ prius informabat corpus, debuisset prius expelli, eique substitui anima spiritualis, quod sane magis repugnare videtur quam traditionalis modus rem exponendi. (C) Sed scientifice est mera et gratuita hypothesis, cum conjecturis potiusquam factis innitatur. S32. II. De unitate generis humani*3. 833. Unitas generis humani negata fuit : (a) a Praadamitis, qui, duce Isaaco de la Peyrère (1655) calviniano (postea ad fidem catholicam converso), contenderunt jam ante Adamum aliquos exstitisse homines, et Adamum esse quidem patrem Judaeorum, non autem Gentilium; (b)a Coadamitis seu Polygenistis, secundum quos plures simul humanæ familiæ exstiterunt Adamo coævæ. 834. Thesis : Universum genus humanum ab uno 99 protoparente Adam ortum habuit. Certum est et fidei firoximum. i° Script, (a) Directe asseritur nullum exstitisse homi­ nem quando Adam creatus fuit. “ Et homo non erat qui operaretur terram”... “Adæ vero non inveniebatur adjutor similis ejus ” 3. Hinc Adam vocatur “ pater orbis 1 Ita Leroy et Zahm, qui hanc opinionem ut probabilem defendebant, man­ datum acceperunt ut suos libros a mercatura removerent Cf. n. 108. 3 de Quatrefages, Uniti de Γespèce humaine, 1864; L'espèce humaine, i&jy, Topinard, L'homme dans la nature, 1891 ; Vigouroux, Les livres saints et la critique rationaliste, t. IV, 1891 ; Thomas, Les temps primitifs et les origines religieuses·, Deniker, Races et peuples de la terre, 1900 ; Guibert et Chinchoie, ch. VI, p. 408-448. 3 Genes., II, 5, 20. Pesch., DE HOMINE. 52J terrarum ” et Eva “ mater cunctorum viventium ” x. Iterum S. Paulus directe asserit omnes homines ex uno descendere : “ Fecit ex uno omne genus hominum habitare super ter­ ram ”2. (b) Indirecte idem constat ex doctrina S. Pauli, quam confirmat catholica Traditio de peccato originali, secundum quam omnes nascuntur originali labe infecti, eo quod omnes ex eodem capite naturam peccato infectam trahunt 3. 2° Ratione confirmatur. Hodie siquidem fere omnes docti alicujus nominis fatentur omnibus hominibus, cujuscumque coloris aut linguæ, plura inesse quæ arguunt identitatem specificam, nempe : anatomicam corporis structuram, physiologicas operationes, leges generationis et partus, loquendi facultatem, indefinitam fecundita­ tem matrimoniorum quæ inter homines diversarum varietatum contrahuntur, vim ratiocinandi, sensum moralem et religiosum, etc. Ergo ex parte structuræ hominis nihil objici potest contra unita­ tem originis. 835- Diversitates autem ex colore, cerebri volumine et pon­ dere, faciali angulo, lingua et idiomate, non sunt substantiales, sed accidentales, ex confesso peritorum in scientiis ethnographicis 4. III. De natura hominis. Scriptura, praeter ea quæ tradit de origine hominis, ejus naturam delineat exponendo quomodo ex corpore et anima constet; quas notiones expoliens, Traditio declarat quo sensu anima corpori uniatur, ita scilicet ut sit ejus forma substantialis. Hæc duo breviter explicare juvat 836. Thesis Ia : Homo constat ex corpore organico et anima rationali, spirituali et immortali, in unam naturam coalescentibus. Certum est. i° Scriptura : (a) Deus dicitur formasse corpus Adami ex limo terræ, eique inspirasse spiraculum vitæ seu animam, et quidem spiritualem, cum ratione sit homo imago Dei qui est spiritus; præterea sic hominem factum esse “ in animam viventem ”5, seu unius naturæ anima specificatæ; (b) quæ de Sheol prædicantur supponunt animæ immortalitatem6; 1 Sap., X, 1; Gents., Ill, 20. — 9 Act., XVII, 26. — 3 Rom., N, 12; C. Trident., sess. 5, can. 2, 3; 4; D. B., 789, 79c, 791. 4 Cf. Guibert et Chinchole, op. cit., p. 420-433. — 5 Genes., II, 7. 6 Genes., XV, 15; XXV, 8; XXXV, 28; XLIX, 32; Num., XX, 26· Jud, c., II, 10, etc. 522 CAPUT III. idem constat ex resurrectione quorumdam mortuorum 1*et ex praxi mortuos evocandi3*; (c) apud Prophetas 3, in libris Sapientialibus in libris Machabceorum s diserte asseritur spiritualitas et immortalitas animae; (d) in Novo Testa­ mento, anima humana nobis repraesentatur ut omnino dis­ tincta a corpore cui supervivit 6*, ut spiritus sciens quæ sunt hominis 7, ut immortalis et capax vitae aeternae. 2° Traditione. Patres haud raro affirmant spiritualitatem et immortalitatem animae humanae. Ita legitur in Const. Apostolorum* : “Confitemur animam in nobis incorpoream et immortalem 837. Thesis 11“ : Anima intellectiva est per se et essentialiter humani corporis for II a De fide est ex C. Viennensi (1311-12) : “ Definientes... quod quisquis deinceps asserere, defendere, seu tenere per­ tinaciter praesumpserit, quod anima rationalis seu intellec­ tiva non sit forma corporis humani per se et essentialiter, tanquam haereticus sit censendus ”9. In hac definitione tria directe includuntur : (a) animam huma­ nam esse formam corporis humani seu substantialiter corpori uniri, sicut forma materiæ unitur, non tantummodo sicut motor mobili; ideoque corpori communicare suum esse, unam cum eo naturam constituens ; (b) et quidem per se, id est, non per accidens, sed ex natura, non per aliud, non mediante aliquo alio principio sensi­ tivo, aut vegetativo, aut mediatore plastico, sed directe, immediate per se ipsam; (c) essentialiter, nempe per suam essentiam (non vero per aliquam facultatem lo, aut operationum conscientiam ”, 1 Ita Elias suscitat filium viduæ in Sarepta {III Reg., XVII, 17-24); Eliseus suscitat filium Sunamitidis {IVReg., IV, 17-37); tactu ossium Elisei revixit cadaver {IVReg., XIII, 20-21). ’ Douter., XVIII, 11; I Reg., XXVIII, 8; ha., XIV, 9. 3 Eiech., XXXVII, 10. « Sap., IX, 15; III, 1-4; V, 16; Prav., XII, 28; XIV, 32 ; Ecd., XII, 7; Ecdi., III, 19-21. s II Machab., VII, 23; VI, 26; XII, 43-46. 6 Matth., X, 28. — 1 I Cor., II, n. 8 Lib. VI, c. n, P. G., I, 938; cfr. 147. ’ D. B., 481; cf. 738; 1655. 10 Quod docebat P. J. Ohm, a C. Viennensi damnatus, asserens nempe animam rationalem informare corpus non per se, sed per facultates sensitivas et vegetati vas. “ IU Rosmini, qui hanc propositionem enuntiavit a Leone XIII damnatam ; Journel, DE HOMINE. 523 vel accidentalem influxum), ita ut essentia animæ vere eliciat actiones non solum intellectuales, sed etiam sensitivas et vegetativas simul cum corpore cui unitur. 838. Corollarium. Ex quo sequitur unicam esse animam in homine, nec admitti trichotomiam, vi cujus homo tribus substantiis componitur, spiritu, anima et corpore, prout docuerunt, diversimode tamen, post Græcos philosophos, Philo, Apollinaris, Protestantes nonnulli, et Güntherus ’. Qui error definitione Viennensi attin­ gitur : nam si anima intellectualis sit forma corporis, eo ipso est principium omnis vitæ, sensus et motus corporis, nec proinde datur anima sensitiva vel vegetativa ab intellectuali distincta. 839. Quomodo autem anima sit corporis forma?3 Juxta Card. Zigliara, Concil. Viennense definivit animam esse formam corporis sensu stricte scholastico, ita ut anima sit ex se substantia incompleta in ratione speciei, actuans corpus ceu substantiam incompletam et determinabilem. Juxta Palmieri, qui moderno­ rum atomistarum theorias defendit, Concilium tantum definivit unicam esse animam in homine, quæ dat corpori humano vitam, sed non quomodo anima sit corporis forma3. Aliunde certum est a Concil. Vienn. non fuisse damnatam Scotistarum theoriam, juxta quam existit in homine, præter animam, forma quæ dat esse corporeum. Sed solidior est doctrina S. Tho­ mæ statuentis nullam aliam formam substantialem esse in homine præter animam intellectivam. Etenim, si præexisteret quæcumque alia forma substantialis, sequeretur logice quod anima uniretur corpori accidentaliter. — Unde, juxta 5. Thomam, per animam spiritualem « homo non solum est homo, sed animal et vivum et corpus et substantia et ens. » 4 IV. De propagatione generis humani, seu de ortu singulorum hominum. 840. Status quæstionis. Corpus singulorum homi­ num per generationem propagari nemini dubium est; sed quæstio est quomodo anima oriatur. Praetermittimus vete­ rum Philosophorum errores, qui putabant animam vel esse emanationem a Deo, vel substantiam a caelo delapsam. “ Unio animæ et corporis proprie consistit in immanenti perceptione, qua sub­ jectum intuens ideam, affirmat sensibile, postquam in hac ejus essentiam intui­ tum fuerit”. D. B., 1914. ’ Vigouroux, Diet, de la Bible, I, p. 454, 448. a Garrigou-Lagraùge, Le sens commun..., p. 128-131. 3 Postea tamen Palmieri suam sententiam reformavit, De creatione, t XXIX, 4 S. Thom., De spir. creat., a. 3; I, q. 76, a. 6, ad I. 524 CAPUT III. (A) Origenista et Priscillianista docuerunt praexistentiam ani­ marum, videlicet : animas per se spiritus incorporeos esse et ab initio omnes a Deo creatas : in poenam autem suæ defectionis, in corporibus inclusas fuisse. (B) Juxta Traducianismum, anima humana de substantia paren­ tum producitur : juxta quosdam, ex ipso semine corporali, juxta alios directe ab anima parentum : quod ultimum systema vocatur etiam generatianismus *. Cui theoriæ affines sunt opiniones : (a) Froschammer dicentis animam a parentibus creari per vim peculiarem sibi a Deo inditam; (b) Rosmini dicentis a parentibus generari animam sensitivam quæ postea illuminatione entis fit ^intellectiva. 841. Thesis. Animæ humanæ a Deo creantur quan­ do corporibus infunduntur. Certum est. Etenim : (A) Origenismus fuit damnatus a Condi. Constantin., œcum. V, an. 553 : “ Si quis fabulosam animarum præexistentiam... asseruerit, A. S.”2 Anastasius II reprobavit ut hareticam sententiam dicentium a parentibus animas tradi ex semine 3; Froschammer a Pio IX profligatus est 4, Ros­ mini a Leone XIII\ (B) Thesis innuitur saltem his verbis Scriptura .-“Re­ vertatur pulvis in terram suam, unde erat; et spiritus redeat ad Deum qui dedit illum ”. ί I (C) Patres creatianismum communiter tenent : ita, inter alios, Lactantius, S. Ambrosius, S. Hieronymus, S. Hilarius, S. Gregorius Pas., S. Cyrillus Alex. 7 Quorum doctrinam breviter et accurate Petrus Lombardus contrahit : “ Catho­ lica Ecclesia animas docet in corporibus infundi et infun­ dendo creari " 8. S. Thomas), post relatas tres sententias, generatianismum, praexistentianismum et creatianismum, dicit : “ Primæ duæ postmodum judicio Ecclesiæ sunt damnatæ et tertia approbata ”. Quod ceteri scholastici com­ muniter dicunt ' Iu Tertullianus, S. Fulgentius, S. Augustinus dubiutive tamen; et nostris temporibus Klee et Hermes. — 2 D. B., 203. —3 D. B., 170. 4 In Brevi Gravissbnas ad Archiep. Monae., II dec. 1862. s D. B., 1910. Cf. 533. — « EccU., XII, 7. 7 P. L., VII, 73; X, 358; XIV, 366; P. G., XXVII, 552;LXXVH, 22, etc. 8 Sent., lib. II, d. 18, n. S. 9 De Pût., q. 3, a. 9; cf. Sum. th., p p., n. 118, a. 2. DE HOMINE. 525 (D) Ratione thesis confirmatur ». Si enim animæ hominum a parentibus trahuntur, sane vel a corpore, vel ab anima; atqui neutrum dici potest : non prius, quia principium intellectivum in homine est principium transcendens materiam, ideoque non potest ex semine materiali generari; nec posterius, nam anima infantis non potest creari ab anima parentum, cum virtus creativa soli Deo competat, nec est emanatio ex anima parentum, cum anima sit substantia simplex, partium expers, ex qua proinde nil detrahi potest; ergo animae non a parentibus trahuntur, sed a Deo creantur. 842. Attamen parentes recte dicuntur generare hominem, quia e sua substantia producunt corpus ita dispositum ut ei, vi legis naturalis a Deo positae, infusio animæ necessario sequatur. Et sane eodem jure parentes hominem generare dicuntur quo homi­ cida, corpori vulnus letale infligens, occidere dicitur hominem. 843. Corollarium. Ex his omnibus sequitur quanta sit hominis dignitas : (A) ex modo quo fuit conditus; siquidem (a) ultimo loco creatus fuit, ita ut ceterae creaturæ ad ipsum tanquam ad finem (intermedium) referantur : “ Ut ingressuro in civi­ tatem aliquam rege, operae pretium est praemitti satellites aliosque omnes, ut bene adornata regia rex in eam adveniat : simili modo Deus nunc quasi regem et principem aliquem rebus terrenis prae­ fecturus prius omnem hunc ornatum fabricavit, et tandem iis prae­ ficiendum hominem produxit, declarans factis istis quanto honore animal hoc prosequatur”2, (b) Unde non solo nutu, sed Dei speciali interventu creatus fuit, ut esset typus futuri Christi : “ Quodcumque enim limus exprimebatur, Christus cogitabatur homo futurus ” 3. (B) Ex ejus ad mundum relatione .-homo enim videtur esse cen­ trum mundi visibilis, μακρόκοσμος, seu mundus abbreviates, quippe qui habeat commune esse cum mineralibus, vivere cum plantis, sentire cum animalibus, intelligere cum Angelis, et sit veluti vincu­ lum quo mundus materialis cum spirituali conjungitur. Hinc a Patribus consideratur ut vicarius universa natura visibilis relate ad Deum, et sacerdos per quem sine fine creaturæ Deum laudant. (C) Ex ejus tiatura, quæ corpore simul et anima constituitur. Jamvero elegantiam et admirabilem corporis humani structuram certatim Patres, Philosophi et Poetse praedicaverunt. Anima autem tum simplicitate sua, tum intellectu et voluntate libera, quibus 1 Cf. S. Th., Ia p., q. 118, a. 2. In Gen., hom. 8, n. 2, P. G., LUI, 71. monia lege apud Petavium, de Opif. sex dter., 1. II, c. 1 ; Hurter, 3 TertuL, De Resur. carnis, c. 6, P. L., II, 802; Journel, 361. 2 S. Chrysostomus, Alia testi­ n. 324. I '* 526 CAPUT III. gaudet, est imago Dei. Hinc eleganter scribit Ambrosius' : “Fu­ giamus ergo hæc mala, et exaltemus animam nostram ad illam imaginem Dei et similitudinem. Fuga malorum similitudo Dei est, et virtutibus imago Dei acquiritur ”. I Art. II. De Hominis elevatione ad statum supernaturalem 844. Cum Deo placuerit hominem non solum dotibus naturalibus ornare, sed etiam supernaturalibus, remanet ut ejus elevationem ad ordinem supernaturalem exponamus. Quia vero protoparentibus concessa sunt dona tum proprie supernaturalia, tum prceternaturalia, de utrisque successive agemus, præhabitis tamen quibusdam notionibus de ordine naturali et supernaturali ; tandem corollaria et inde fluentia declarabimus. Exponemus proinde : I. Prcevias notiones de supernaturali ; II. Existentiam gratiœ sanctificantis in Adamo ; III. Existentiam donorum prœternaturalium ; IV. Conclusiones exinde fluentes. ' i : h § - * I. Pr.lvi.e notiones de ORDINE SUPERNATURALI 3. ■* HI Tria sunt declaranda : i° notio ordinis naturalis et super­ naturalis; 2° varii status in quibus homo constitui potuit relate ad suum finem; 30 errores circa ordinem supernaturalem. I. De notione ordinis naturalis et supernaturalis. I Duo exponemus : i° quid sit naturale et supernatural 2° quid ordo naturalis et supernaturalis. ' De bono mortis, cap. 5, P. L., XIV, 548. ’ Doctrina hujus articuli intime connectitur cum doctrina de gratia et gloria in altero volumine exponenda. Hinc quidam auctores hæc tria simul complec­ Anthropologue supernaturalis. 3 CI. Ripalda, de Ente supernaturali, L I, disp. I ; Schrader, de Triplici ordine; Scheeben, Dogmatik, § 158; Wilhelm-Scannell, Manual of Cath. theology, § 136; Mazzella. n. 662 sq.; Abbé de Broglie, Conférences sur la vie surnaturelle, Paris, 1889; J. V. Bainvel, Nature et surnaturel*, Paris, I9°5> P· t-77; L. Labauche, L'homme*, Paris, 1911, p. 7-18; GarrigouLagrange, De Revelatione, p. 191-217 ; L. Janssens, De hominis elevatione, tuntur sub nomine DE HOMINE. 527 i° De naturali et supernaturali. Declarabimus quid sit natura, naturale, supernatural. 845. (A) Notio naturæ. Natura (a voce nascor) etymo­ logice significat ea quæ habentur ex origine seu naturam abstractam ab omnibus accidentibus et notis individuantibus quæ ante nativitatem ignorantur. Quoad rem, tria designat : naturam individuam, naturam collective sumptam, auctorem naturæ : (a) naturam indivi­ duam, et quidem sub triplici respectu : i) creaturam in sua essentia consideratam, seu quatenus est principium essendi; 2) creaturam quatenus est principium operandi (nam agere sequitur esse, immo esse est quodammodo actus), princi­ pium autem internum et permanens quo quis utitur ad agen­ dum (n. 574) : et hæc est significatio propria, quatenus natura distinguitur a persona; 3) complexum facultatum et operationum quibus extrinsecus manifestatur alicujus entis activitas. (b) Significat etiam, sed mirius proprie, collectionem omnium substantiarum creatarum (la nature), quatenus efformant veluti universale operationis principium; (c) tandem, nomine naturæ designatur Deus ipse quatenus est auctor natura. ■ < 846. (B) Notio naturalis. Praenotamus naturale et supernaturale hic definiri sub respectu morali, inquirendo nempe quid, attentis Dei sapientia et justitia, vel ejus boni­ tate et misericordia, debeatur alicui creaturæ, vel sit gra­ tuitum. Acatholici, præsertim rationalist®, rem aliter considerantes, sæpe naturale vocant, sub respectu cognitionis, quod est sensibile, supernaturale autem quidquid experientiam prætergreditur; sub respectu autem metaphysico, naturale dicunt quidquid finitum est, supernaturale autem quod est infinitum. Ad has confusiones vitandas, præ mente habeatur hic naturale et supernaturale definiri quoad ea quæ alicui creaturæ debentur vel non. Naturale proprie dictum, quod latius patet quam natura, est id quod, posita creatione, debetur alicia naturæ aut p, 12-46; A. Mercier, Zz surnaturel in Revue Thomiste^ 1902, p. 125 sq. — Maxime etiam profuerunt notæ quas libenter nobis tradidit A. Verriele, theologiæ professor in Seminario Parisiensi. 1 11 1 eV· *·· CAPUT III. 528 ' · 9 * J f · · · · person# consecutive, exigitive _ ■*·· ► - constitutive, — -^i-· Dicitur : vel meritorie. (a) Constitutive seu secundum essentiam, id est quidquid requiritur ad constituendum aliquod ens in sua specie; v. g., in homine corpus et anima rationalis sunt quid naturale, quia constituunt ipsam essentiam hominis. (b) Consecutive, id est, secundum vires seu facultates, quidquid nempe ab ipsa essentia dimanat, aut requiritur ut ens aliquod possit suam activitatem exercere, v. g., in homine facultates, intellectus, voluntas, etc., et operationes ad quas ordinantur. (C) Exigitive, seu secundum exigentias, videlicet omnia auxilia necessaria ad naturale facultatum exercitium, v. g. concursus divinus, sine quo facultates exerceri non possent — Hæc tria vocantur debitum natur#, quia Deus, posito quod velit aliquod ens creare, sibimetipsi debet ei dare quidquid eidem essentiale est ejusque naturam constituit aut requiritur ad operandum. i i I ί (d) Meritorie, secundum meritum, id est, quidquid aliquod ens, per modum sanctionis,moralis, adipisci potest; v. g.,vir­ tutum moralium acquisitio et finis assecutio. Quod ita obti­ netur vocatur generatim debitum seu meritum person# quia videlicet debetur personæ legitime suas facultates exercenti. 847. Notandum. Cum vox naturale idem sonet ac originale, seu id quod cum origine connectitur, aliquando sensu lato et improprio adhibita fuit ad designandum : 1) donum vere superna· turale, quod cum origine connectitur; v. g., sanctitas originalis Adamo collata in ejus creatione a quibusdam Patribus boc sensu vocata est naturalis1; 2) donum gratuitum quod perficit naturam intra limites suæ nativae conditionis, v. g., immunitas a concupis­ centia. Hodie vero, ad tollendas æquivocationes, talis dicendi modus sedulo vitari debet. 848. (C) Notio supernaturalis2. Sufernaturalc Noc^.tur, quidquid est supra naturam seu indebitum. ' Quo sensu S. Thomas scribit 3, q. 3, a. 12 : “ Dicitur naturalis gratia in Christo, in quantum eam a nativitate habuit 3 Hic agimus de supernaturali per participationem * quale in angelis et homine invenitur. Supernatural^ per essentiam dicitur Deus ut in se esty in sua vita intima, quatenus est unus et trinus. T DE HOMINE. 529 «** roprie definitur id quod, etiam supposita ejus creatione, esi prorsus indebitum sive naturœ sive personœ, ideoque non debetur nec constitutive, nec consecutive, nec exigitive, nec meritorie; sed superat essentiam, vires, exigentias et meritum alicujus naturae. Dicitur : (a) quod superat, non autem quod opponitur, quia supernaturale non est contra naturam, sed solum supra, eamque perficit; (b) essentiam, vires, exigentias et meritum, ut supra explicatum est; proinde supernaturale in genere est illud quod alicui enti conceditur præter et supra debitum naturœ et meritum personœ. Supernaturale dividitur in duas species, prout superat exigentias unius vel cujuslibet naturae, nempe in su­ pernatural relativum seu secundum quid, et supernaturale simpliciter seu absolutum. 849. uoernaturale relativum'd.llud est quod alic.._______ , taxat, non totius naturœ vires et exigentias superat ; sic cognitio infusa est homini supernaturalis secundum quid, cum sit supra conditionem hominis viatoris, non autem Angeli : quo sensu aliquid potest esse homini supernaturale et Angelo naturale. — Ad supernaturale relativum refertur ternaturalgjtà. nempe quod, etsi indebitum, non excedit tamen limites perfectibilitatis naturalis, sed aliquod ens perficit in sua specie1 : donum immortalitatis corporeae, Adamo collatum, erat in se quid naturale, utpote conti­ nuatio vitæ naturalis, ideoque eum perficiens in suo ordine, sed ratione subjecti cui conferebatur, erat supernaturale, quia immortalitas enti de se corruptibili minime debetur. upernaturale simpliciter seu absolutum^st. illud quod superat exigentias et vires totius naturœ creatœ et creabilis. "Supernaturale absolutum dividitur in supernaturale quoad substantiam et supernaturale, quoad modum. i) Prius est id quod est intrinsece seu entitative supernaturale, non solum quoad causam efficientem 2, sed in se, in sua entitate ; ’ Dantur et gradus in supernatural! relativo ; si homini concederetur scientia infusa ceu modus cognoscendi habitualis, haberetur gradus superior supernatu­ ralis relativi, quo homo gratuito elevaretur ad perfectionem altioris speciei; si vero homo immunis fit a concupiscentia, habetur gradus inferior supernaturalis relativi, quo quis perficitur in sua specie tantum. • Concipi enim potest aliquid supernaturale absolutum, ex parte causa effi. 530 CAPUT III. non potest igitur esse nisi aliquid divinum, seu partici patio quædam divinitatis, quia omne quod non est divi­ dum, potest naturaliter convenire alicui creaturæ perfec­ tissimae. De facto, non dantur nisi tres casus supernaturalis absoluti in se, scilicet unio hypostatica humanæ natu­ ræ cum Verbo divino (de qua dicemus in Tractatu de Verbo Incami), gratia et visio beatifica, de quibus fuse suo loco disseremus. Pro præsenti hæc notare sufficiat : visio beatifica est clara et intuitiva Dei cognitio prout in se est; hæc est donum absolute et in se supematurale, quia nulli creaturæ debetur. Gratia habitualis, seu status gratiæ, est qualitas supernaturalis, permanenter et intrinsece animæ inhærens, per quam efficimur divinæ participes naturæ, et exinde mediate apti ad actum divinum visionis beatificæ. Gratia actualis, est auxilium quoddam supematurale et transiens, quo Deus illuminat intellectum et voluntatem adjuvat ad eliciendos actus supematurales. Gratia habitualis, utpote participatio divinæ naturæ, est absolute et in se supernaturalis; idem dic de gratia actuali quæ ordinatur ad gratiam habitualem ser­ vandam et augendam. 2) Supematurale absolutum quoad modum est aliquid entitative naturale sed modo supernaturali productum, v. g., resurrectio mortui vel aliud miraculum; aut modo superna­ turali ordinatum ad finem supernaturalem, prout est actus virtutis naturalis acquisitæ, v. g., temperantiæ, per caritatem ordinatus ad vitam æternam. 20 De statu seu ordine naturali et supernaturali. 850. £tatus hic sumitur pro complexu omnium condi­ tionum q"uæ nominem ordinant ad suum finem. Ordo autem est apta dispositio mediorum ad finem, et hic quidem ad finem ultimum. Ad talem ordinem quatuor requirun­ tur : ageps, scilicet homo, finii, ad quem agens tendit, medium per quod agens tendit” in finem, Jex_ per quam média"recte ordinantur ad finem. ' dentis, v. g., aliquod miraculum, quod superet vires totius naturæ, etsi effectus miraculosus sit in st quid naturale. —DE HOMINE. 53) (A) Itaque-frrafo naturali^ est apta dispositio mediorum tur ï(a) finis est possessio Dei, non per visionem intuitivam, sed per solam rationem modo discursivo cogniti; (b) agens primum est Deus auctor naturæ nos movens ad actus naturales ; agens secundum est natura humana, cum facultatibus et viribus propriis; (c) media objectiva sunt res creatæ quatenus ratione cognoscuntur; media autem subjec­ tiva sunt facultates earumque exercitium, præsertim vero intellectus et voluntatis, sub influxu concursus Dei natu­ ralis ; (d) lex est lex naturalis, omnium cordibus insita, cum consectariis quæ ex ea deduci possunt; legis autem adim­ pletio jus dat ad praemium naturale. rum essentialiter supernaturalium ad finem essentialiter supernaturalem, sic constituitur pro homine : (a) finis est cognitio Dei, non imperfecta et discursiva sed perfecta et intuitiva visio, facie ad faciem, et amor Dei ejusdem generis, quia amor sequitur cognitionem; (b) agens primum est Deus auctor gratiæ et gloriœ; agens secundum est natura humana ad altiorem operandi modum elevata per gratiam sanctifi­ cantem, virtutes infusas et dona Spiritus Sancti ; (c) media objectiva sunt divina revelatio ab Ecclesia proposita, sacra­ menta aliaque media externa ad salutem ; media subjectiva sunt lumen internum fidei et exercitium virtutum supematuralium sub influxu supernaturalis Dei concursus, seu gratiæ actualis ; (d) lex est non solum complexus legum naturalium, sed etiam complexusprœceptorumpositivorum, quæ Deus legi naturali addidit ad finem supernaturalem consequendum. II. De variis statibus humanae naturæ relate ad gratiam et dona præternaturalia ». 851. Sex sunt status in quibus humana natura concipi potest relate ad gratiam et dona præternaturalia : i° Status natura pura, in quo neque gratia neque dona præternaturalia conféruntur; qui proinde consistit in possessione cujuslibet de Gratia, prolegom. 4, de statibus nat. bumanæ; Mazzella, Goudin, De Gratia Dei, q. II; E. Hugon, t. II, p. 213-226. 1 Cf. Suarez, n. 652 sq. ; 532 CAPUT III. boni humana natura debiti, et in absentia omnis boni indebiti. Hinc in illo statu homo habuisset finem naturalem, media natu­ ralia ad hunc finem attingendum, et legem naturalem ; sed fuisset subditus ignorantiae, concupiscentiae, infirmitatibus et morti, nec ullum habuisset jus strictum ad auxilium efficax et perseverantiam finalem. De facto ille status, etsi possibilis, n. 876, nunquam exstitit, ut dicemus infra. 20 Status natura integra includit, præter perfectiones naturæ purae, amplificationem earum in sua specif, ultra exigentias naturæ, nempe : immunitatem aQoncupiscentia, ab ignorantia finfirmitati­ bus efcmorte, sine gratia sanctificante. Potuisset tamen esse par­ tialis, complectens integritatem proprie dictam seu immunitatem a concupiscentia, non autem ab ignorantia aut morte. 30 Status simpliciter supernqturalis. in quo homo ad finem supernaturalem destinaretur, mediisque instrueretur ad hunc finem attingendum, absque privilegiis naturæ integræ : conderetur itaque absque peccato originali, gratia sanctificante ornatus, sed concupiscentia obnoxius. naturalia simul conferuntur ; supponit igitur destinationem ad finem supernaturalem, et media supematuralia, scilicet, gratiam sanctificantem, virtutes infusas, etc.; et insuper immunitatem a concupiscentia, ab ignorantia, infirmitatibus et morte. Hic status de facto exstitit in Adamo : vocatur status naturæ innocentis quia non poterat subsistere simul cum peccato; status justitiœ originali S-_ quia ab origine homo justus seu sanctus constitutus est’. 5° Status Tâ/jy? et reparatæf) Ille status, in quo nunc versamur, consistit in eo quod homo remanet destina­ tus ad finem supernaturalem, sed simul incapax per se hunc finem attingendi, cum nascatur originali peccato infectus ; capax tamen, per Christum, recuperandi gratiam, non autem dona præternaturalia in præsenti vita. . I I * II ; | ♦ 6° Status natura lapsa non reparata fuisset idem ac quintus,, sed absque ulla redemptione a. Revera ille status non duravit, cum paulo post lapsum Deus promiserit Redemptorem. tem tum donum integritatis seu immunitatem a concupiscentia, etc. ; juxta alios, directe designat tantum donum integritatis, non autem gratiam, sed cum ea tamen connectitur : de quo infra dicemus. ’ Differt proinde a statu natur<2 pura in eo quod homo destinatus manet ad DE HOMINE. 533 III. Errores circa ordinem supernaturalem. Quo facilius catholica doctrina intelligatur, errores huic contrarios breviter recensere oportet. Duo sunt praecipui sibi invicem oppositi, sed in idem tendentes, nempe negationem supernaturalis : naturalismus et pseudo-supernaturalismus; quibus addi possunt quædam systemata plus minusve periculosa, nempe augustinianismus et immanentismus. 852. i° Naturalismus modo generali quidquid superna­ tural est rejicit aut valde extenuat. Diversimode advoca­ tur a rationalistis et atheis seu positivistis. (A) Pelagiani olim negarunt hominis elevationem ad statum supernaturalem et peccati originalis transmissionem x. Quos erro­ res renovarunt Unitarii et Liberales, necnon Modernistes, qui docent supematurale nihil aliud esse nisi emanationem quamdam ex intimo quodam sensu erumpentem a. Rationalistes, qui omnem revelationem respuunt, contendunt hominem ad statum supernatu­ ralem nunquam evectum fuisse, nec proinde ex hoc statu excidisse. (B) Athei et positivistes ulterius progredientes, asserunt primos homines, e quodam bruto sponte evolutos, in statu barbariæ diu vixisse et nonnisi post longa saecula excultos fuisse, ideoque tanquam fabulam respuunt narrationem biblicam de statu protoparentum. / 853. 20 Pseudo-supernaturalismus admittit quidem hominem fuisse conditum in statu originalis justitiœ et inte­ gritatis, sed simul asserit hunc fuisse homini naturalem ideoque per ejus amissionem naturam humanam fuisse totaliter corruptam. (a) Secundum Lutherum, gratia et dona per peccatum amissa ad essentiam humanæ naturæ pertinent : gratia enim consistit in cogni­ tione et amore Dei; jamvero cognoscere et amare Deum tam naturale est homini quam naturale est oculis videre; (b) juxta Calvinum, gratia et dona ad naturam humanam completam spec­ tant 3; (c) Baius contendit ea ex justitia homini deberi, etsi ejus naturam non constituant 4; (pS) Jansenius, ejusque discipuli docefinem supernaturalem, ita ut carentia gratiæ sit in eo privatio et habeat ratio­ nem peccati. 1 Tixeront, II, p. 436 sq. — 3 Encycl. Pascendi, D. B., 2074 sq. 3 A. Baudrillart, Calvinisme, in Dici, de Thiol., [Mangenot], t. II, 1400 sq. 4 Le Bachelet. Bains, in Diet, de Thiol. {Mangenol}, t. II» 67 sq. *·*· *’ cy·.·.· ·. .vxrtu.v ϊ/τν . ] \ * "· W · » I • - 534 -·-· . ■·■ · CAPUT III. bant ea deberi non cuique- individuo sed natura integra et sana, ideoque esse debita naturæ, non personæ l. In his variis systematibus, gratia habetur ut quid neces­ sarium, aut saltem debitum, proindeque non est quid super­ natural : et ita logice negatur supematurale. 854· 3° Systemata plus minusve periculosa, (a) Quidam theo­ logi, præsertim ex ordine S. Augustini, proptereaque dugustiniani dicti, inter quos Card. Noris et Berti, docuerunt gratiam et dona protoparentibus concessa, et per peccatum amissa, ex decentia Creatoris deberi; Deus ex potentia absoluta potuisset quidem ea homini denegare, sed ex potentia ordinata, attentis scilicet ejus sapientia et bonitate, nequibat. Hoc systema, Romanis Pontifi­ cibus delatum et ab eis sedulo perpensum, nunquam damnatum fuit. Attamen periculis non vacat ; quod enim ex quadam decen­ tia debetur, omnino gratuitum non est, et ita extenuatur gratiae supematuralitas 2. (b) Recenter quidam catholici, methodum immanentia propu­ gnantes (cfr. Theol. Fundament., n. 85-90), dixerunt gratiam, quamvis supematuralem, et supra vires et exigentias nostras, postulari tamen a natura humana, non quidem in abstracto sumpta, sed in suo statu praesenti, in quo videlicet ad finem supematura­ lem destinata manet. Quomodo id corrigi debeat juxta Encycl. Pascendi, jam ibidem declaravimus. § II. Existentia gratiæ in Adamo. Ad probandum, contra præfatos errores, gratiam fuisse Adamo collatam, duo ostendemus : i° protoparentes in statu sanctitatis et justitia fuisse constitutos, 2° illum statum esse gratuitum seu supematuralem. 855. Thesis Ia : Protoparentes in statu sanctitatis et justitiae constituti fuerunt 3. De fide ex Tridentino 4 : “ Si quis non confitetur primum Le Janslnisme, Paris, Bloud, 1909, p. 121 sq. ■ E. Portalié, Augustinianisme, in Diet, de Thiol. {Afangenof}. L I, H. Ligeard, La Théologie scholastique et la transcendance du surnaturel, ’ J. Paquier, 2487; Paris, 1908, p. 60-65. Qjmdl., .1, a. 1 ; Suarez, de opere sex die­ rum, 1. 11176. 17; Petavius, De Opificio sex dier., 1. II, c. 1-4; Mazzella, n. 694 sq.; Ullathome, The Endowments of man, I, II-ΠΙ ; Scheeben, § 183; Pesch., n. 169 sq. ; Bainvel, op. cit., p. 78 sq.; L. Janssens, De hominis elevatione, p. 96126. — < Sess. V, can. I, 2, D. B., 788, 789. 3 Cf. S. Thom.^I, q. 95, a. 1 ; DE HOMINE. 535 hominem Adam... sanctitatem et justitiam, in qua consti­ tutus fuerat, amisisse... A. S. ” Dicitur constituti, ut significetur protoparentes aliquo saltem tempore gratia habituali fuisse ornatos:non autem creati, quia Con­ cilium definire noluit eos a primo instanti creationis gratiam accepisse. Script. (A) In Vet. Test, argumenta valde probabilia invenimus, quæ, accedente analogia fidei et Patrum inter­ pretatione, certa fiunt, (a) Ex Genesi constat inter Deum et hominem quamdam fuisse familiaritatem J, cui successit status miseriæ et reprobationis 12*; ex quo infertur primævum statum moralem hominis multo excellentiorem esse statu in quo postea homines versati sunt (b) Insuper homo creatus dicitur ad imaginem et simili­ tudinem Dei 3 : “ Faciamus hominem ad imaginem et simi­ litudinem nostram seu, juxta vim hebraici textus, ad imaginem simillimam nostram. Atqui, ex modo loquendi Scripturæ, illa similitudo de gratia probabiliter intelligi debet; nam : i) etsi per naturam aliquo modo Dei imagi­ nem in anima nostra gerimus, non efficimur tamen ipsi per­ fecte similes nisi, juxta generalem sensum Scripturæ, per gratiam et gloriam, ut constat ex his et similibus textibus : “Ut per hæc (dona gratiæ) efficiamini divinæ consortes naturæ4... similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est ”5; ex quo patet nos fieri similes Deo per visionem beatificam ad quam jus et coaptationem confert gratia habitualis 6. 1 Gen., II, 18-24; III, 8. — a Gen., III, 21-24. 3 67^., I, 26· Cii, Ecdi., XVII, I-12. « ZZ Petr., I, 4. — 5 z ~ η. — 6 Argumentum ex Genesi per se non est certum, quia, cum auctor sacer ibi describat originem mundi visibilis, forsan nihil aliud significare voluit, per illam imaginem, nisi dominium super creaturas inferiores, de quo agitur in sequenti versu : “Et præsit piscibus maris” etc. Cf. Hummelauer, in Genes., ibi, p. 110. Attamen, si alii textus inspiciuntur, hoc argumentum, quod ex analo­ gia fidei sumitur, legitimum est : cum enim idem Spiritus totam Scripturam inspiraverit, vagos et obscuros textus recte intelligimus secundum eos qui, etsi multo posterius, lucidius et explicitius rem exponunt; Deo siquidem placuit multas veritates nonnisi pedetentim manifestare. Res probabilior forsan evadit si ratio habetur ligni vita in paradiso {Gen., III, 22), a quo, ob peccatum, homo arcetur, quodque in Apocalypsi (II, 7) vitam ætemam significat. 536 CAPUT III. 2) Quod confirmatur communi Patrum interpretatione ; alii enim inter imaginem et similitudinem distinguentes, priorem de natura, posteriorem de gratia intelligunt ; alii imaginem simul et similitu­ dinem ad modum unius accipientes, utramque de gratia interpre­ tantur. Inter priores citare sufficiat Anastasium Sinait. 1 .· “ Id quidem quod est ad imaginem Trinitatis in essentia animæ nostræ omnes homines habemus similiter; id autem quod est ad similitu­ dinem ii soli habent qui Deum habent in se inhabitantem, et gratia quodammodo sunt veluti Christi, in divinitate simul et humani­ tate ”. Ex posterioribus audiatur S. Ambrosius 9 : “ Illa anima a Deo pingitur, quæ habet in se virtutum gratiam renitentem, splen­ doremque pietatis. Illa anima bene picta est, in qua est splendor gloriæ, et patemæ imago substantiæ. Secundum hanc imaginem Adam ante peccatum ”... Huic præiverat 5. Irenaus, qui de Filio Dei incarnato scribit : “ Longam hominum expositionem in seipso recapitulavit, in compendio nobis salutem præstans, ut quod per­ dideramus in Adam, id est, secundum imaginem et similitudinem esse Dei, hoc in Christo Jesu reciperemus ” λ (C) In libro Ecclesiastes legitur 4 Hoc inveni quod fece­ rit Deus hominem rectum" ; atqui, licet vox rectum intelligi possit de rectitudine morali ordinis naturalis, probabiliter tamen, ex usu loquendi biblico satis constante, rectus dici­ tur qui gratia sanctificante ornatur et ad aeternam beatitudinem vocatur 5. 856. (B) Probatur ex N. Test. : (a) tota oeconomia Chris­ tiana eo tendit ut genus humanum, mediante Christo, in statum justitiae et sanctitatis restituatur quem, Adamo pec­ cante, amiseramus ; dicitur enim per Adamum omnes pecca­ visse, et per Christum redemptos fuisse6; finem vero Redemptionis fuisse genus humanum renovare, regenerare, restituere in statum in quo primus homo fuerat 7. Atqui 1 ----------* In Hexaem., I. VI, P. G., LXXXIX, 931. ' Hexaem., 1. VI, c. 7, P. L., XIV, 258, Journel, 1318. 3 Adv. Hares., 1. Ill, c. 18, η. I, P. G., VII, 922. Quod infra, L V, c. 6, η. I, P. G., 1137, declarat, dicens hominem non esse secundum imaginem et simili­ tudinem Dei nisi per effusionem Spiritus S. seu gratiae. — 4 Eccle., VII, 30. 5 Ita recti aequiparantur justis, qui nempe justitiam supernaturalem colunt (Ps. XXXII, i) ; generatio rectorum benedicetur non solum in tempore, sed in saeculum saeculi (Ps. CXI, 2, 3, 7) ; cfr. Prov., XIV, 2 ; XXI, 18; Sap., X, 10, etc. — Ita etiam Patres, v. g., S. Augustinus, De corrept. et gratia, c. XI, n. 32, P. L. XLIV, 935, Journel, 1955. 6 Rom., V, 12 sq. : quem textum infra exponemus, ubi de peccato originali. t Ephes., IV, 23; II Cor., N, 18-19; Coloss., I, 13-14. DE HOMINE. 537 renovatio illa consistit in infusione gratiœ sanctificantis, qua peccata remittuntur 1 Justificati gratis per gratiam ipsius, per redemptionem quæ est in Christo Jesu”; in regenera­ tione qua filii Dei efficimur et divinæ consortes naturæ, ideoque gratiæ sanctificantis participes23 45. Ergo genus humanum in eadem gratia constitutum erat. (b) S. Paulus, neo-conversos alloquens, hæc habet : “ Renovamini autem spiritu mentis vestræ, et induite novum hominem qui secundum Deum creatus est in justitia et sanc­ titate veritatis" i>. Jamvero quidam interpretes pernovum hominem intelligunt Adamum, et tunc evidens est ex textu, illum constitutum fuisse in statu gratiæ. Alii tamen hunc novum hominem Christum esse dicunt ; ex hoc vis argu­ menti non destruitur; nam semper remanet verum neoconversos renovari (άνανεουσθαι) per gratiam, in pristino quo­ dam statu in quo humanum genus ab initio fuerat cons­ titutum, et illum statum esse statum justitiœ, seu gratiœ et sanctitatis. Ergo Adam in statu gratiæ constitutus fuerat. — Ad rem S. Augustinus 4 .· “Hanc imaginem in spiritu mentis impressam perdidit Adam per peccatum, quam reci­ pimus per gratiam justitiœ". 857. Tradit. (A) In Ecclesia grœca. Contra Gnosticos, qui originem mali eonum theoria explicabant, 5". Irenœus ostendit causam malorum esse amissionem divinæ similitu­ dinis ex culpa Adami ortam, et declarat primum hominemA Deo similem fuisse per participationem Spiritus Sancti seu gratiœ5. Ita etiam S. Athanasius declarat hominem ab initio in divinam similitudinem fuisse creatum, hanc autem per peccatum amissam esse, nobisque restitui per Chris­ tum 6; ex quo merito infertur hanc similitudinem nihil aliud esse nisi gratiam, quæ per Incarnationem nobis datur. (B) Inter Latinos, Tertullianus et S. Cyprianus asserunt malum in mundum introivisse per inobedientiam Adami, 1 Pont., III, 24-25. 2 Joan., Ill, 5; IJoan., Ill, 1; II Petr., I, 4. 3 Ephes., IV, 23-24. 4 De Gen. ad lit., 1. VI, c. 27, n. 38, P. L., XXXIV, 355. 5 Adv. hares., 1. Ill, c. 18, 1-2; I. V, c. 6, i; P. G., VII, 932, 1137. 6 Orat. de Incarnat., 3, 4, 8, 44, P. G., XXV, 101 sq. • · . ••-•ts**.*. : • · *·««**< · · · ▼ ’ 'a · * ** · ·· · • 'v;-‘ 7 v.· .· ·* « »β· 538 CAPUT III. et homines ante peccatum, constitutos esse in statu nobiliori qui per gratiam baptismi restituitur1. — S. Hieronymus diserte affirmat nos Spiritus Sancti gratia recipere “ imagi­ nem et similitudinem, ad quam in exordio conditi sumus"a. Quod et ait S. Augustinus i : “ Hoc agit Spiritus gratiæ, ut imaginem Dei, in qua naturaliter facti sumus, instauret in nobis ”. (C) Post Augustinum vero, hæc doctrina communis evadit inter Patres; eamque contra Pelagianos definit Cone. Arausicanum II, can. 19 : “ Natura humana, etiamsi in illa inte­ gritate, in qua est condita, permaneret, nullo modo seipsam, Creatore non adjuvante, servaret. Unde cum sine gratia Dei salutent non posset custodire, quam accepit, quomodo sine Dei gratia poterit reparare quod perdidit? ” 4 Vis hujus canonis melius percipitur quando confertur cum can. 2, ubi mors animez seu privatio gratiæ sanctificantis tribuitur pec­ cato Adæs. 858. Corollaria. (A) De tempore quo protoparentes in gratia constituti sunt dissentiunt theologi, (a) Quidam, cum S. Bonaventura^, docuerunt gratiam non fuisse Adamo collatam in primo instanti creationis suæ, sed solum post aliquod tempus, ut sic ad gratiam suscipiendam sesepreeparare posset : ab initio tamen donum integritatis seu im­ munitatis a concupiscentia ei collatum fuisse. (b) S. Thomas vero 7, et cum illo communiter theologi, tenent Adamum in statu gratiæ fuisse a Deo creatum; præcipui enim textus supra allati hoc declarare videntur : “ Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nos­ tram... qui creatus est in justitia et sanctitate”. Aliunde consonat cum iis quæ de Angelis Augustinus scribit8 : ’ Tertul., Ado. Mardon., I, 22; De anima, 40; P. L., II, 270, 719. S. Cyprianus, Ep. LXIV, 5 ; Ad Donatum, 3; De opere et eleemos., 1, Journel, 586, 563. ’ In Ephes., IV, 30, P. L., XXVI, 514. 3 De spiritu et lit., c. 27. P. L., XLIV, 229, Journel, 1732. 4 D. B., 192. — s D. B., 175. 6 S. Bonavent, In 2 l. Seni., dist. 29, a. 2, q. I. Ita et Scotus, In 2 l. Sent., dist. 29. 1 Sum. theol., I, q. 95, a. I. 8 De Civit. Dei, XII, c. 9, P. L., XLI, 357, Journel, 1755. .t. . . DE HOMINE. 539 " Deus simul erat in eis condens naturam et largiens gra­ tiam ”. Nec tamen homo sine proprio consensu sanctificatus est, quia, primo instanti quo conscius fuit, gratiæ sibi inditæ consensit. 859. (B) Praeter gratiam sanctificantem, protoparentes habuerunt virtutes infusas et dona Spiritus Sancti, quibus eorum facultates disponebantur ad eliciendos, sub influxu gratiæ actualis, actus supernaturales fini supernatural! con­ sequendo proportionates. Nam, ut dicemus in Tr. de Gra­ tia, gratia habitualis est habitus entitativus, non immediate operativus, proindeque nativae facultates virtutibus supernaturalibus ad actus ejusdem generis disponi debent Virtutes, quæ ex se nullam imperfectionem important, ut caritas et justitia, erant in Adamo simpliciter, quantum ad habitum et quantum ad actum. Virtutes, quæ aliquam imperfectionem invol­ vunt, sed statui innocentiæ minime contrariam, ut fides et spes, erant pariter in eo quoad actum et habitum ; nam perfectio primi status non se extendebat ad hoc ut videret Deum per essentiam. Tandem virtutes, quæ perfectioni primi status repugnabant, ut pænitentia, quæ peccatum supponit, erant in Adamo innocente quoad habitum tantum, quatenus, v. g., erat sic dispositus ut, si peccaret, eum pæniteret de peccato. Accipiebant protoparentes tempore opportuno gratias actuales, quibus supernaturales virtutes exercere valerent. Pariter hi, utpote in statu probationis, mereri poterant et in ξταΐία crescere ** §. 860. Thesis 2a : Status justitiæ originalis protoparentibus collatus, erat gratuitus et vere supernaturalis2. ijjggJ^estpræsentem gratiæ ordinem esse supra exigentias naturæ lapsæ, contra Pelagianos. 2) Certum est contra Protestantes, Baium et Jansenistas ordinem gratiæ esse supra vires et exigentias naturæ humanæ etiam inno­ centis; damnata est enim a 5. Pio V sequens Baii pro­ positio 21 : “ Humanæ naturæ sublimatio et exaltatio in * S. Thom., I, q, 95, a. 3-4. 2 Plerique theologi hac de re disputant ubi de visione Dei, seu de visione beatifica. Cf. S. Thom., I, q. 12, a. 4; C. Gent.., 1. Ill, c. 52; Suarez, de Divina Substantia, 1. II. c. 9; Salmantic., de Visione Dei, disp. Ill; Pal­ mieri, th. 37-39; Mazzella, n. 704 sq., 847 sq. ; Scheeben, Dogtnatik, § 162 sq.; Wilhelm and Scannell, Manual of Calh. theology, § 139; Casini, de Statu pura natura, inter opera Petmii, edit. Vives, vol. IV, art. 6-7. •«Λ .·. « * —-a· · f'9 i •· r » * ' 4 —1 · < * — ·* * ’ J 9 ‘3 - j· ■· · * · . · - · —< - > CAPUT III. 540 consortium divinæ naturæ debita fuit integritati primae con ditionis, et proinde naturalis dicenda est, non supernatura­ lis”1; vera est igitur contradictoria, scilicet : talis elevatio est supernaturalis. Pariter reprobata est propos. 35 Quesnelli : “ Gratia Adami est sequela creationis, et erat debita naturæ sanæ et integræ ” a. 3) Communiter tenetur contra Ripalda paucosque alios 3, eumdem esse supra vires et exi­ gentias cujuslibet creaturæ etiam possibilis. t f 861. (A) Script. Supponimus gratiam Adamo collatam ejusdem esse generis substantialiter ac eam quæ nobis per Christum datur : nullibi enim Scriptura inter utramque distinguit, sed, inspectis textibus supra allatis (n. 856), docet nos per gratiam renovari et instaurari in statu sanctitatis antea protoparentibus coi lato. Jamvero gratia nobis collata vere est supernaturalis. (a) De ea enim dicitur : “ Videte qualem caritatem dedit nobis Pater, ut filii Dei nominemur et simus ” 4. Unde sic : per gratiam vere efficimur filii Dei adoptivi; atqui nulla creatura jus habet ad talem adoptionem; nam naturaliter homo est Dei servus, non filius; aliunde adoptio alicujus extranei est essentialiter libera et indebita; unde S. Jacobus5 dicit : “ voluntarie genuit nos verbo veritatis ” ; ergo nulla creatura jus habet ad gratiam. Quo argumento ipsi Patres utuntur; nam recte animadvertunt creaturas intellectuales naturaliter esse servos Dei, non filios; ita, v. g., S. Athana­ sius “ Verbi enim serva est res omnis creata”. (b) Insuper per gratiam transformamur, et evehimur ad statum superiorem, nempe ad consortium divines naturæ, juxta illud : “ ut per hæc efficiamini divinæ consortes natu­ ræ ”7; id est, apti efficimur ad videndum et diligendum Deum sicut tres divinæ personæ se cognoscunt et amant : 1 D. B., 1021. Quæ Baii propositiones damnatæ sunt proprio verborum sensu ab assertoribus intento, tanquam respective hæreticæ, erroneæ, suspectæ, temerariæ, scandalosæ, in pias aures offensionem immittentes ; nulla igitur tuto sustineri potest — Constat etiam ex damnatione propos. 16 Syn. Pistoriensis, D. B., 1516. — 3 D. B., n. 1385. 3 Cf. Ripalda, De Ente Supernaturali, disp. XXIII, ubi invenientur praei· puæ auctoritates pro et contra. 6 Orat. II cant. Arian., io, P. G., XXVI, 167. — 1 II Petr., I, 4. i ■··... DE HOMINE. 541 "Similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est”1. Atqui hoc naturale est soli Deo : “ Nemo novit Filium nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare ” 2. Nulla igitur creatura jus habet ut eleve­ tur ad ordinem divinum : “Sic enim necesse est, ait S. Tho­ mas, quod solus Deus deificet, communicando consortium divinæ naturæ per quamdam similitudinis participationem, sicut impossibile est quod aliquid igniat nisi solus ignis ” 3. (c) Ordinem gratiæ describit Apostolus tanquam sapien­ tiam absconditam, quæ hominis aspirationes omnino supe­ rat 4 ; “ Sapientiam loquimur inter perfectos, sapientiam non hujus sæculi... sed sicut scriptum est 5, quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit quæ præparavit Deus iis qui diligunt illum. Nobis autem Deus revelavit per Spiritum suum : Spiritus enim omnia scrutatur etiam profunda Dei. Quis enim hominum scit quæ sunt hominis nisi spiritus hominis qui in ipso est? Ita et quæ sunt Dei nemo novit nisi Spiritus Dei ”, Unde sic : sapien­ tia, de qua hic agitur, est oeconomia fidei, evangelii et gratiœ sanctificantis, quæ consummatur et perficitur in visione intuitiva Trinitatis ; atqui illa sapientia ita excedit hominis vires ut, teste Apostolo, nec oculus viderit, nec auris audierit, nec cor ejus cogitarit, quæ Deus iis qui gratia et gloria fruuntur, præparavit; immo hujusmodi sapientia cujuslibet creaturæ vires ita transcendit, ut solus Spiritus eam manifestare potuerit ; ergo est absolute supernaturalis. 862. (B) Tradit, (a) Patres eamdem doctrinam variis modis docent, præsertim vero aperte declarando neque homines, neque Angelos sua natura sanctos esse posse, sed potestatem sanctificandi, seu gratiam conferendi soli Deo esse propriam, proindeque gratiam esse super exigentias cujuslibet creaturæ. Sic S. Basilius affirmat sanctificationem non esse absque Spiritu : “ Neque enim Virtutes cælorum suapte natura sanctœ sunt; alioquin nulla ratione differ­ rent a Spiritu Sancto... Sanctificatio quæ est extra sub· 1 IJoa., III, 2. — a Matt., XI, 27; cf./οα., I, 18. 3 S. Thomas, ia 2æ, q. 112, a. 1. — 4 Z Cor., II, 6-12. ! 542 CAPUT III. stantiam illbrum, perfectionem illis affert per communicatio­ nem Spin tus ” l. (b) Quoad opinionem Ripalda, nunquam damnata fuit, sed ut ipse fatetur2, “ magna sunt testimonia quæ favent sententiæ neganti (aliquam creaturam possibilem esse cui gratia deberetur), ideoque merito stando auctoritati affir­ mans sententia absolute posthabenda Cui addi potest, a tempore Ripaldæ, nullum fere theologum alicujus nominis ejus opinionem amplexum fuisse; unde sententia nostra vere communis evasit. 863. (C) Ratione theologica confirmatur. Gratia Adamo collata, fuit ab ipso amissa non solum sibi, sed etiam ejus posteris ; atqui non potest sine injustitia totum genus huma­ num, ob culpam non personalem, privari perfectione necessa­ ria ad finem suum naturalem attingendum ; ergo ad naturam humanam non pertinebat, seu non erat ipsi gratia debita. § III. De dono integritatis protoparentibus CONCESSO. 864. Quo facilius protoparentes in statu gratiæ perseve­ rarent, in eoque feliciores essent, Deus eis concessit dona quædam gratuita quæ statum integritatis constituunt (supra, n. 851, 2°). Quæ dona quatuor erant : quoad animam, immunitas ab inordinata concupiscentia et ab ignorantia ; quoad corpus, immunitas a morte et miseriis hujus vitæ; quibus addebatur quoddam dominium in animalia viresque naturæ. Duo igitur exponemus : i° horum donorum exis­ tentiam ; 2° eorum gratuitatem. 865. Thesis ia : Protoparentes constituti sunt in statu naturæ integræ, id est, immunes a concupiscen­ tia, ignorantia, dolore et Μ orte© 866. i° Immunes fuerunt ab inordinata concupiscen­ tia, cui in statu naturæ lapsæ subjicimur. Concupiscentia ’ De Spirit. S., c. 16, P. G., XXXII, 136; Journel, 950. * De ente supernal tirali, disput. XXIII, n. 58. 3 S.__Thom.,_I, q. 94; Suarez, op. cit., c. 9-16; Petavius, c. 5-8; Palmieri, Λ. 49-53; Mazzella, η. 721 sq.; Pesch., n. 187 sq. ; L. Labauche, p. 39-51; Abbé de Broglie, op. at., t. II, conf. 2%· J. V. Bajnvd, p'.'^ggT"’--------- DE HOMINE. 543 ist^ggt vehemens propensio ad bona sensibilia sive illicita, sive licita, sed modo immoderato, præter et contra rationis ordinem. Fruebantur itaque illa rectitudine vi cujus appe­ titus sensibilis, rationi perfecte subditus, ejus imperium non praeveniebat nec ei resistebat. Cærtum est. Probatur : (A) Ex Script.in qua tria declarantur : (a) ante lapsum prôtoparentes de sua nuditate non eru­ buisse : “ Erat autem uterque nudus, Adam scilicet et uxor ejus, et non erubescebant”; (b) eosdem post lapsum de sua nuditate erubuisse : “ Et aperti sunt oculi amborum ; cumque cognovissent se esse nudos, consuerunt folia ficus ”; (e) cau­ sam hujus erubescentiæ ipsorum inobedientiam fuisse : “ Quis indicavit tibi, quod nudus esses, nisi quod ex ligno, de quo praeceperam tibi ne comederes, comedisti”? Porro hæc omnia nihil aliud significare possunt nisi protopa­ rentes ante peccatum stimulos concupiscentia non expertos fuisse; nam evidenter minime cæci 2 erant, antequam pec­ carent, neque pudore carentes ; sed libidinis stimulos non fuerant experti, nec ideo de sua nuditate erubescebant. Quod confirmatur iis locis in quibus dicitur Adamum conditum esse in statu rectitudinis, cum immoderata concu­ piscentia huic rectitudini sit opposita; necnon ex doctrina S. Pauli infra exponendas, ex qua mors et concupiscentia per peccatum Adami in mundum introierunt. (B) Ex Tradit, (a) Patres generatim concupiscentiæ originem ex peccato desumunt. Ita Tertullianus, post­ quam concupiscentiam descripsit, ait : “ Malum igitur ani­ mæ.... ex originis vitio antecedit, naturale quodammo­ do”·*. S. Augustinus declarat quomodo concupiscentia carnis malam voluntatem seu peccatum secuta fuerit : “ Præcessit mala voluntas, qua serpenti subdolo crederex Gen., II, 25; III, 7, U. * “ Non est credendum, ait 5. Thomas post Augustinum, quod primi paren­ tes essent producti clausis oculis ; præcipue cum de muliere dicatur quod vidit lignum quod esset pulchrum, et bonum ad vescendum. Aperti ergo sunt oculi amborum ad aliquid intuendum et cogitandum, quod antea nunquam adverte­ rant, scilicet ad invicem concupiscendum, quod antea non fuerat (S. August, de Gen. ad Ut., 1. XI, c. 31, P. L., XXXIV, 446; S. Th., 2a 2æ, q. 164, a. 2, ad 9). — 3 Rom.,N, 15. 4 De anima, c. ΔΛ, II, 720. L· 544 CAPUT III. tur ; et secuta est mala concupiscentia, qua cibo inhiaretur illicito ” (b) Cbnc. Arausicanum II definivit (can. i) per praevari­ cationem Adæ totum hominem in deterius commutatum esse, et (can. 13) arbitrium voluntatis in primo homine infir­ matum2, Quod confirmatum est a Tridentino declarante liberum arbitrium, per peccatum Adami, non esse quidem amissum et extinctum, sed viribus attenuatum et inclina­ tum 3 ; et concupiscentiam ab Apostolo peccatum vocari, “ quia ex peccato est et ad peccatum inclinat ”4; jamvero si ex peccato est, ante peccatum non existebat. (C) Ratio convenientiam hujus immunitatis ostendit : in statu innocentiæ voluntas hominis perfecte Deo subdeba­ tur; atqui decebat ut, quamdiu homo manebat Deo subjec­ tus, rationi vires inferiores obedirent, et animæ corpus, ut sic ordo esset perfectus ; porro immunitas a concupiscentia in hac subjectione inferiorum virium sita est(p 20 Immunes fuerunt ab ignorantia, eo sensu quod ab initio acceperint a Deo infusam scientiam tum naturalem, tum supernaturalem, suo statui proportionatam, id est notitiam rerum religiosarum moralium et physicarum ad sui filiorumque instructionem necessariam. Hæc autem scientia infusa dicitur, non quidem per se, qualis competit angelis, sed per accidens, quatenus non per studium acqui­ sita fuerat, sed a Deo præternaturaliter accepta. Insuper magna facilitate gaudebant ad acquirendam scientiam. 867. ; 6 94 4. (A) Ex Scriptura colligitur : (a) Ex illis textibus in qui­ bus significatur Adamum constitutum fuisse caput non solum physicum, sed etiam morale humani generis, sicut Christus caput omnium hominum institutus est 6; tantum * Op. imperfectum, 1. I, c. 71, P. L., XLV, 1095. — 2 D. B., 174, 186. 3Sess. VI, can. 5, D. B., 815. — * Sess. V, can. 5, supra, p. 451. ÇS. Thom., I, q. 95, a. I. — Quomodo Adam appetitum sensitivum rationi perfecte subditum hahuent declarat Suarez (1. cit., c. 12, n. 17 sq.) : (a) Deus providebat ne objecta animi pacem et tranquillitatem perturbantia occurrerent; (b) facultates hominis per intrinsecos habitus perficiebat, ita ut ratio ad recte judicandum inclinaretur, voluntas ad sequendam rationem, et appetitus ad utrique prompte obediendum. 6 Rom., N, 12-19; I Cor., XV, 21-22. DE HOMINE, 545 enim officium intelligere et implere non potuit, nisi scientia huic muneri proportionata præditus fuerit præsertim in rebus morum et fidei. Aliunde hanc scientiam statim acquirere non poterat propriis viribus ; ergo scientiam infu­ sam habuitT. — Nihil tamen probat eum cognovisse omnes naturales scientias, quæ nunc a peritis coluntur; talis enim cognitio ipsi necessaria non fuit ad rectam vitæ institu­ tionem. (b) Confirmatur ex eo quod “ appellavit Adam nominibus suis cuncta animantia, et universa volatilia cæli, et omnes bestias terræ ” 2; quod quidem, juxta Patres, scientiam haud modicam supponit ; et ex verbis Ecclesiastici qualia in Vul­ gata referuntur : “ Disciplina intellectus replevit illos; crea­ vit illis scientiam spiritus, sensu implevit cor illorum, et mala et bona ostendit illis ”3 . (B) Patres multi scientiam protoparentis extollunt. Ita, inter Latinos, 5. Augustinus scribit4 : “Neque secundum christianam cogitatis fidem qualis sit factus Adam, qui universis generibus ani­ marum vivarum nomina imposuit : quod excellentissimae fuisse indicium sapientiae, in saecularibus etiam litteris legimus... Et quis dubitet Christianus, eos qui in hoc saeculo erroribus aerumnisque plenissimo ingeniosissimi apparent, quorum tamen corruptibilia corpora aggravant animas, si illius ingenio comparentur, distare longe amplius quam celeritate a volucribus testitudines distant? ” — Inter Graecos, S. Cyrillus Alex. ,-5 “ Primus Pater Adam, non in tempore sicut nos, sapientiam consecutus esse videtur, sed sta­ tim a primis ortus sui temporibus perfectus in intelligentia osten­ ditur, illuminationem a Deo naturaliter datam illibatam et puram in se ipso servans, et integram habens naturae dignitatem ”, 868. 3° Immunes fuerunt a necessitate moriendi, ita ut, expleto probationis tempore, vivi ad vitam immorta­ lem translati fuissent. De fide est, præsertim ex C. Carthaginensi (418) et Triden//wc/6, definiente primum hominem per peccatum incurrisse * S. Thom., i, q. 94, a. 3. — 3 Gen., II, 20. ’ Eali., XVII, 6. Verba italice scripta apud Septuaginta non inveniuntur; textus vero hebraicus deficit. 4 Op. imperfect.. 1. V, c. i, /*. Z., XLV, 1432 ; JourneI, 2011. 5 In Joan., comment.. T, 9, Λ (Z, LXXIIT, T2S; JourneI, 2104. 5 Scss. V, can. τ, D. Β., 7^8. Tiimu r*QGM. (Vo!. Η.) —18 546 CAPUT III. * iram et indignationem Dei atque ideo mortem, quam antea illi comminatus fuerat Deus Probatur: {K) Script., sive directe, ubi dicitur : “ Deus creavit hominem inexterminabilem... Invidia autem diaboli mors introivit in orbem terrarum ” 1 ; sive indirecte, ex locis in qui­ bus declaratur mortem esse poenam peccati : “ In quocumque enim die comederis ex eo, morte morieris" 2; mortem vero de qua agitur, esse mortem corporis colligitur ex contextu : “ In sudore vultus tui vesceris pane, donec revertaris in ter­ ram de qua sumptus es; quia pulvis es et in pulverem re­ verteris’^; et ex S. Paulo dicente : “ Per unum hominem peccatum in hunc mundum intravit, et per peccatum mors." *. (B) Tradit, (a) Patres sæpe et diserte asserunt homi­ nem, ex natura sua mortalem, privilegio immortalitatis ornatum fuisse, quod tamen per peccatum amisit, rem ita exponentes ut hæc immortalitas, etsi de facto nunquam fuerit in actu, tamen in potentia exstiterit, quatenus protoparentes ad immortalitatem destinati sunt. ■ Deus, inquit S. Theophilus Antioch. \ hominem fecit capacem mortalitatis et immortalitatis, “ ut, si ad ea ferretur quæ ducunt ad immortalitatem, observando Dei mandata, mercedem ab eo accipe­ ret immortalitatem et deus fieret; si vero deflecteret ad ea quæ ducunt in mortem, non obediens Deo, ipse sibi mortis auctor esset”. Ita etiam 5. IrenœusdiïP : “Non enim poteramus aliter incorruptelam et immortalitatem percipere, nisi adunati fuissemus incorruptelæ et immortalitati ”. — Patrum autem latinorum doctri­ nam recapitulans S. Augustinus explicat qualis immortalitas protoparenti concessa fuerit ί : “ Mortalis ergo erat conditione corporis animalis, immortalis autem beneficio Conditoris ”, (b) Pelagianis affirmantibus Adamum mortalem futurum fuisse, etiamsi non peccasset, Synodus generalis africana habita Carthagine, a. 418, decrevit : “Placuit... ut quicum­ que dixerit Adam primum hominem mortalem factum, ita ut sive peccaret, sive non peccaret, moreretur in corpore, hoc est de corpore exiret non peccati merito, sed necessitate naturæ, A. S. ” 8. ' 5α/., Π, 23-24. — ’ Gen. II, 16, — 3 Gen., Ill, 19. — 4 Rom., N, 12. s Ad Autolye., 1. II. c. 27, P. G., VI, 1093; Journel, n. 184. 6 Adv. lucres., 1. Ill, c. 19, P. G., VII, 939. 7 De Gen. ad lit.. 1. VI, c. 25. n.36: P. L.. XXXIV. 354; Journel, 1699. D Β.,η.τοΓ. Hic canon passimascribitnrConc.MilevitanoII (4i6).Cf n.902. •y.·. ______ DE HOMINE. 547 (C) Ratione convenientiœ. Etsi corpus ex se corruptioni et morti obnoxium est, decebat ut, quamdiu anima remane­ bat perfecte Deo subdita, corpus pariter animæ perfecte subderetur, et ab ea incorruptibile præservaretur. 869. Inquirunt vero theologi quibus mediis corpus protoparentum immortale servari potuisset. 1) Jamvero homo a morte violenta præservabatur partim quidem per propriam rationem et prudentiam, qua nociva vitabat, partim per divinam providentiam, quæ sic ipsum tuebatur, ut nihil ei occurreret ex improviso, a quo laederetur. 2) Præservabatur a morte naturali, i. e. a morbis et se­ nectute, secundum communem theologorum opinionem, per cibum ordinarium et etiam per lignum vitæ de quo dicitur : “ Ne forte mittat manum suam et sumat etiam de ligno vitee, et comedat et vivat in eeternum” l. Lignum hujusmodi non solum alebat corpus per modum cibi, sed vires ejus reparabat et confortabat per modum medieinee. Quia vero ejus virtus finita erat, non præservabat a corruptione nisi ad determinatum tempus : quo finito vel homo translatus fuisset ad spiritualem vitam, vel indiguisset iterum de ligno vitæ sumere a. Supponi autem potest transitum ad vitam spiritualem non sine aliqua immutatione corporis futurum fuisse 3. 870. 4° Immunes fuerunt a dolore, singularique felicitate gaudebant. £ertum. Probatur : (A) Script, (a) Ex descriptione paradisi, in quo tria præ­ sertim loci amoenitatem exprimunt : arbores fructiferæ, flu­ vius in quatuor capita divisus, aurum et lapides pretiosi·*; hæc enim omnia, juxta communem loquendi modum, locum maxime amoenum reddunt : hinc locus ille vocabatur para­ disus voluptatis, (b) Idem colligitur ex eo quod dolores improbique labores exhibentur ut peccati pœnœ 5 ; ante pect 1 Gen., III, 22. ’Cf. S. Thom., I. c., a. 4; Suarez, 1. cit., c, 15; Petavius, 1. c., c 5; Mazzella, n. 762; Lüken, Traditions de Γhumanité, t. I, p. 101 ; Vigouroux, La Bible et les Découvertes, 5* ed., t. I, p. 224 sq. Putat tamen Bellarminus lignum vitæ semel gustatum causaturum fuisse immortalitatem. 3 S. Thom., I, q. 97, a. 4. 4 Gen., II, 8-16. — De situ Paradisi inter eruditos disputatur, et probabiliter asseritur eum in montibus Armeniæ situm esse, prope quos originem habent Euphrates et Tigris. Cfr. Petavius, op. cit., c. 5, n. 7; Obry, Du berceau de Γespèce humaine... Paris, 1858 ; Vigouroux, La Bible et les découvertes... 5·1 ed., t. I, p. 212-223; Les Livres Saints et la Critique, vol. III, c. 6, a. 4. P. Lagrange, diversis expositis sententiis, concludit hanc intricatam quæs· tionem nullatenus solvi posse. {Rev. biblique, Juil. 1897). 5 Gen., III, 16-19. 548 CAPUT III. catum igitur non existebant ut existunt post lapsum. (C) Aliunde quædam impassibilitas ex immortalitate corpo­ rea sequi videtur. (B) Confirmatur ex variis populorum traditionibus circa auream atatem, quas legere est apud profanos auctores : “ Aurea prima sata est ætas, quæ vindice nullo Sponte sua sine lege fidem rectumque colebat ” ‘. Protoparentum felicitatem in paradiso sic poetice describit S. Augustinus : “Vivebat itaque homo in paradiso sicut volebat, quamdiu hoc volebat, quod Deus jusserat : vivebat fruens Deo, ex quo homo erat bonus : vivebat sine ulla egestate, ita semper vivere habens in potestate. Cibus aderat, ne esuriret; potus, ne sitiret; lignum vitæ, ne illum senecta dissolveret. Nihil corruptionis in corpore, vel ex corpore ullas molestias ullis ejus sensibus ingerebat. Nullus intrinsecus morbus, nullus ictus metuebatur extrinsecus, summa in came sanitas, in anima tota tranquillitas. Sicut in para­ diso nullus æstus aut frigus, ita in ejus habitatore nulla ex cupidi­ tate vel timore accedebat bonæ voluntatis offensio. Nihil omnino triste, nihil erat inaniter lætum; gaudium vero perpetuabatur ex Deo, in quem flagrabat caritas de corde puro, et conscientia bona, et fide non ficta; atque inter se conjugum fida ex honesto amore socie­ tas, concors mentis corporisque vigilia, et mandati sine labore custodia. Non lassitudo fatigabat otiosum, non somnus premebat invitum ” ’. 871. 5° Quibus privilegiis quintum addi potest, videlicet domi­ nium in animalia, vi cujus homini non invite subjiciebantur; Deus siquidem, postquam hominem creavit, dixit : “ Præsit pisci­ bus maris et volatilibus cæli, et bestiis, universæque terræ, omnique reptili quod movetur in terra... ”3. Cujus rationem sic reddit 5. Thomas4 : decebat siquidem ut, quamdiu homo Deo subdeba­ tur, ea quæ naturaliter homini sunt inferiora, ipsi facilius etiam obedirent. Atqui animalia naturaliter sunt homini subjecta : (a) nam imperfectiora cedunt in usum perfectorum : v. g., plantæ utuntur terra ad sui nutrimentum, animalia vero plantis, et homines plantis et animalibus; (b) insuper ordo Providentiæ est ut inferiora per superiora gubernet; unde, cum homo sit supra cetera animalia, convenienter ejus gubernationi subduntur; (c) tandem in homine universalis invenitur prudentia, dum in aliis animalibus reperire 1 2 3 4 Ovid., Metam. 1. I, 89. De Civit. Deit lib. XIV, c. 26, P. Gen.' I, 26-2S; ci. Eccli.^ XVII, 4. S. Thom., I, q. 96, a. I. XLI, 434, Journel, 1762. ■■ -λ·« ■- v DE HOMINE. 549 est solummodo æstimationem naturalem circa actus particulares; jamvero particularia naturaliter universalibus subduntur. 872. Thesis 2a : Dona integritatis, protoparentibus collata, erant gratuita et præternaturalia ». Certum est. (A) Argumentum generale, (a) Damnatæ fuerunt sequen­ tes Baii propositiones (26,55)2 : “ Integritas primae creatio­ nis non fuit indebita humanæ naturæ exaltatio, sed natura­ lis ejus conditio”; “Deus non potuisset ab initio talem creare hominem qualis nunc nascitur”. Hic notandum est propositiones Baii reprobatas esse sensu ab assertoribus intento. Jamvero verba qualis nunc nascitur in sensu Baii nihil aliud significant quam sine gratia et dono integritatis. Tuta igitur est contradictoria, nempe integritas non fuit humanæ naturæ debita ; sed Deus potuisset hominem creare qualis nunc nascitur, id est, sine gratia et dono integritatis, proinde, cum quadam ignorantia et concupiscentia, infirmi­ tatibus et morte, sed sine peccato. % Dicitur cum quadam ignorantia, non autem necessario cum illo ignorantiæ et concupiscentiæ gradu in quo hodie nascimur; sine peccato, cum carentia gratiæ, quæ in nobis habet rationem privatio­ nis et peccati propter destinationem ad finem supernaturalem, non fuisset peccatum in iis qui ad finem mere naturalem ordinati essent. Damnata est pariter ut falsa et erronea doctrina synodi Pisto­ riensis “ de statu felicis innocentiæ, qualem eum repræsentat in Adamo ante peccatum, complectentem non modo integritatem, sed et justitiam interiorem...; quatenus complexive accepta innuit, statum illum sequelam fuisse creationis, debitum ex naturali exigentia et conditione humanæ naturæ, non gratuitum Dei bene­ ficium ” 3. (b) Experientia constat totum genus humanum dona integritatis per peccatum Adami amisisse; atqui æquum non videtur ut, sine propria culpa, homines amittant dona ipsi humanæ naturæ debita. 873. (B) Speciatim de immunitate ab ignorantia. Im­ munitas ab ignorantia est specialis acies et rectitudo intel1 Casini, De Statu pura natura (inter opera Petavii, ed. Vives, vol. IV, P· 5°9 $9·)» ubi egregie fuseque hac de re disputat. * D. B., nn. 1026. τπ55· — 3 D. B.f 1516. i CAPUT III. 550 lectus, qua fit ut homo facillime scientiam acquirat; et in Adamo scientiam infusam includebat. Unde sic : (a) Illud solum est stricte homini debitum quod necessarium est ut possit physice et moraliter finem suum cognoscere, necnon media ad illum attingendum ; atqui, etiam sine infusa scientia et cum difficultate verum adipiscendi, homo potest finem suum, scilicet Deum, et media ad finem consequen­ dum cognoscere, videlicet praecipua officia; dummodo enim operetur secundum ea quæ novit, nec aliunde negligat nosse quæ debet, bonum formaliter operabitur suumque finem attinget. Ergo immunitas ab ignorantia ipsi non debebatur. t Μ I I ji ' ■* 4 41 (b) Insuper homo ita natura comparatus est ut pedetentim a rebus sensibilibus ad spiritualia ascendat ratiocinando, inducendo, syllogizando; quod quidem excludit exigentiam cujuslibet scientiæ infusae. Hinc recte S. Augustinus1 contra Pelagianos scribit : “Ad quam miseriam justæ damnationis pertinet ignotantia et difficultas (id est concupiscentia) quam patitur omnis homo ab exordio nati­ vitatis suæ, nec ab isto malo nisi Dei gratia quisquam liberatur... Quamvis ignorantia et difficultas, etiamsi essent hominis primordia naturalia, nec sic culpandus Deus, sed laudandus esset Ex quo duo eruuntur, videlicet ignorantiam et concupiscentiam ex originali peccato quidem oriri, sed potuisse tamen, aliquo saltem gradu, existere absque peccato, quia, ut alibi exponit, non sunt malum morale, sed defectus naturales, ex quibus exsurgere possit profi­ ciendi admonitio, et perfectionis exordium. 874. (C) De immunitate a concupiscentia. Concupiscen- tja, de qua hic agitur, est inclinatio appetitus sensitivi ~ad bonum sensibile, prester et contra ordinis rationem. His positis, sic argumentari datur : Immunitas a concupiscentia in tantum esset homini debita, in quantum concupiscentia repugnaret vel in se, vel libertati, vel nativee hominis condi­ tioni; atqui nullum ex his dici potest : (a) Non repugnat in se; nam, quidquid dicunt Protestan­ tes, concupiscentia in se non est peccatum, sed solum ten­ dentia, qua ad peccatum inclinamur; ad peccatum enim requiritur cognitio intellectus et liber voluntatis consensus; 1 Retract. lib. If c. 9, Λ XXXII, 598, Journel, 1967. DE HOMINE. 551 jamvero, concupiscentia existere potest in nobis quin ei consentiamus; ergo ex se non est peccatum x. (b) Nec libertati ; nam, non obstante concupiscentia, homo potest adhuc recte judicare, et rationis judicium sequi, acce­ dente saltem auxilio divino quod non denegabitur. (C) Nec native? conditioni hominis; nam concupiscentia defluit ex hominis constitutione. Cum enim cognitio intellec­ tualis incipiat a sensu, connaturale est homini ut appetitus inferior praeveniat voluntatem ; et sic habetur concupiscentia. Praeterea, facultates sensibiles hominis naturaliter tendunt ad bonum sensibile, dum facultates intellectuales tendunt ad bonum spirituale; immo in his ipsis ad diversa objecta oriuntur oppositae tendentiae. Atqui ex illis contrariis pro­ pensionibus pugna naturaliter oritur, quæ concupiscentiam constituit ; ergo concupiscentia ex se homini naturalis est 875. (D) De immortalitate. Item immortalitas non est debita homini; nam duobus modis mors naturaliter evenire potest, vel ab extrinseca causa, v. g., per ignem, aquam, ensem, etc., vel ab intrinseca causa, scilicet naturali corrup­ tione corporis; atqui Deus non tenetur hujus duplicis causæ impedire effectum, cum mors satis convenienter appareat ut transitus a statu viæ ad terminum; ergo homo est naturali­ ter mortalis (i, q. 76, a. 5 ; 2a 2®, q. 164, a. I, ad I.) (E) De impossibilitate. Tandem, impassibilitas non erat homini debita. Nam natura humana^ utpote sensitiva, naturaliter est obnoxia jucundis aut injucundis sensationi­ bus quæ per agentia naturalia causantur; atqui Deus minime tenetur impedire naturalem cursum agentium natu­ ralium; ergo non tenetur hominem reddere impassibilem. § IV. Conclusiones exinde fluentes. 876. Status naturœpurœ est possibilis 2. Certum est contra Baianos 3 quf absolute tenuerunt non potuisse horni1 “Sed hæc (concupiscentia) etiamsi vocetur peccatum, non utique quia pec­ catum est, sed quia peccato facta est, sic vocatur... Et ideo jam non sit pecca­ tum, sed sic vocetur, sive quod peccato facta sit, sive quod peccandi delectatione moveatur, etsi ei vincente delectatione justitiæ non consentiatur’’. (S. August., Contra duas Ep. Pelag. ad Bonify 1. I, c. 13, P. L.y XLIV, 563; Journel, 1887). ’ Cf. Casini, op. cit.\ de Rubeis, de Peccato origin., c. 38; Palmieri, th. 47; Mazzella, n. 680 sq.; Pesch., n. 224 sq. — 3 D. B., 1055, 1385. 552 CAPUT III. nem creari in statu naturæ puræ, et quosdam Augustinienses ', qui contendebant id fieri posse quidem absolute, non autem attentis Dei attributis, ejus præsertim sapientia et bonitate. Constat non solum ex damnatione propositionis Bail supra allatæ, sed etiam ratione theologica. Etenim status naturæ puræ consistit in eo quod homo ad finem naturalem destinetur, mediaque sufficientia ad hunc finem attingen­ dum accipiat, absque gratia et dono integritatis; atqui, Deus non tenetur aliquid amplius dare homini, cum ex dictis, tum gratia, tum bona præternaturalia sint homini prorsus indebita. I ! Nec in hoc læditur bonitas divina, quæ satis manifestatur per largitionem donorum naturalium; aut sapientia, quæ requirit solum ut Deus homini præbeat media ad finem suum attingen­ tium necessaria. Neque dici potest in hoc statu concupiscentiam insuperabilem fuisse, cum hodie nonnisi gratia vincatur; nam Deus gratuita auxilia ordinis naturalis præbuisset ad tentationes vincendas, oratione, v. g., obtinenda. 877. sunt. 2° Triplicis generis bona protoparentibus collata (a) Bona naturalia, corpus scilicet et anima rationalis, intellectu et voluntate prædita, cum concursu naturali, ut explicatum est in Philosophia. (b) Bonapræternaturalia, scilicet immunitas ab ignoran­ tia, concupiscentia, dolore et morte, quibus natura in suo ordine perficiebatur. (C) Bona supernaturalia, scilicet gratia sanctificans dans jus ad visionem beatificam, cum virtutibus infusis aliis­ que privilegiis quibus ad ordinem vere supernaturalem ele­ vabatur. 878. 3° De mente S. Thomæ circa gratiam sanctifi­ cantem et justitiam originalem. Certum est, juxta S. Doctorem, gratiam habitualem dis­ tingui a justitia originali 2 Quomodo autem distinguatur, inter ejus discipulos controveriitur. i) Secundum SalmanAugustianum systema vindicatum, dis. II., c. I, §6, n. Vindic. August., c. Ill, § II. — » S. Thom., I, q. roo, a. r. ’ Berti, sius, 8; Nori- DE HOMINE. 553 licenses, Billuart, Card. Billot ', justitia originalis in Adamo complectebatur tum gratiam sanctificantem tum donum integritatis, ita tamen ut gratia esset veluti elementum formale et donum integritatis elementum materiale; dis­ tinctio igitur inter utrumque est tantum inadæquata, 2) Secundum Cajetanum, Bittremieux, Kors1 2, gratia sancti­ ficans adœquate distinguitur a dono integritatis : prior enim est omnino supernaturalis, dum posterius est quid in se naturale, etsi modo gratuito et præternaturali protoparentibus concessum. Utrumque tamen ita connectebatur ut gratia sanctificans esset causa efficiens integritatis, integritas autem esset dispositio necessaria ad gratiam accipiendam. Ita intelligitur quomodo utrumque transmitteretur : Adamus per generationem directe donum integritatis transmit­ tere debebat; quo posito, Deus ipse directe gratiam proli conceptæ conferebat, (cf. n. 936.) 879. 4° Corollarium apologeticum. Acatholici non pauci con­ tendunt, e monumentis præhistoricis recenter inventis, constare primigenios homines in statu infimae barbariae vixisse, et nonnisi post multa saecula quamdam civilitatem attigisse; exinde inferunt falsa esse quæ in Genesi de felici protoparentum statu narrantur. (A) Ad solvendam hanc difficultatem, animadvertimus ea quæ in Genesi narrantur priora esse iis monumentis quæ ab adversariis allegantur. Inventa sunt quidem crania hominum qui certe parum exculti erant; sed exinde logice inferri nequit primos homi­ nes fuisse barbariæ addictos. Historia enim constat nonnullas tribus aut gentes a superiori statu ad inferiorem lapsos esse : ita Ægyptii, Assyrii, Mexicani, Peruvian!, etc., monumenta reliquerunt ex quibus constat apud eos quondam floruisse majorem civilitatem quam recentioribus temporibus. Igitur status ille infimus optime explicari potest per quamdam morum corruptionem, eo magis quia facilius est in dete­ riorem statum labi quam ab illo in altiorem erigi. Revera historia compertum est illas nationes rudes fuisse aut hodiedum etiam esse, quæ a civilizationis centro depulsa, illas remotas terræ partes incolere debuerunt, quæ propter aeris inclementiam vel fundi ste­ rilitatem, aliasque hujusmodi causas, bonarum artium culturæ maxime obstant. Jamvero, si populi, qui duobus vel tribus annorum millibus ante ætatem nostram maxime exculti erant, ul De peccato originali, th. II. La justice primitive, p. 134 sq.; Ami du Clergé, 1 Card. Billot, ■ Kors. 1924» p. 69-72. 554 CAPUT III. Ægyptîi et Assyrii, in infimum statum lapsi sunt, quid prohibet quominus protoparentes intellectualibus donis egregie ornati fue­ rint, etsi nonnulli ex eorum posteris, e centro civilizationis disce­ dentes, post aliquod tempus in barbariæ statum deciderint? 880. (B) Insuper quædam invenitur concordia inter fidem et scientiam quoad facta quadam maximi momenti. Scriptura vide­ licet in eo insistit quod primi homines ratione et religiositate præditi fuerint. Quod quidem confirmatur non solum antiquis traditioni­ bus de atate aurea, sed etiam recentioribus inventis prahistoricis. 1) Ad rationem quod spectat, inspectis craniis quæ pro antiquis­ simis habentur, horum capacitas multo major apparet quam per­ fectissimorum brutorum; multa ex eis ostendunt homines illius temporis haud mediocri ingenio praeditos fuisse 1 ; si ex quibusdam aliis infertur aliquot homines fuisse infimæ omnino conditionis, id mirum non est, cum hodie etiam nigrita inveniantur qui ceteris hominibus multo inferiores sint. Quod confirmant antiquissima vestigia humanæ artis, quæ recenter inventa sunt, praesertim si attendimus plus ingenii ad nova inventa, v. g., ad primam securim faciendam, requiri quam ad res jam inventas expoliendas. 2) Si de religione agitur, receutissimi auctores qui hac de re dis­ serunt, etiam acatholici, candide fatentur ex antiquissimis monu­ mentis quæ primigenii homines reliquerunt, picturis, statuis, sepulchris, evidenter constare religiositatem esse unum ex primis et essentialibus attributis humanæ naturæ 2. Nil igitur timendum habet fides nostra a vera scientia 3. ‘ Quod candide fatetur Virchow * {Discours au Congris des Anthropol. de Munich, Sept. 1877) : “ Quoties hominis quaternarii vestigia investigamus, qui certe primævo homini proximior erat quam nos, semper hominem nostri similem invenimus. Decem fere abhinc annis nonnulla crania in torbicinis {tourbières), in depositis lacustribus, vel in antiquissimis cavernis inventa sunt. Docti viri primum de homine silvestri, imperfecte evoluto, hic agi autumarunt; sed hæc opinio cito evanuit Antiqui troglodyte, antrorum habitatores, torbicinarum incolæ tamquam viros magna æstimatione dignos sese offerunt. Ipsis talis dimensionis erat cranium, ut plures nostri temporis simile habere gaude­ rent. Quod si humana fossilia, quæ huc usque reperta sunt, cum præsentibus exemplaribus comparentur, haud temere affirmari potest nostris temporibus quamplures esse qui minoris capacitatis cranium habent ”. 3 Ita, inter alios, Roskoff, RiviIte, Sal. Reinach, A. Lang, quorum opera allegavimus in Tr. de Vera Religione, n. 112. 3 Ad fusiorem hujus difficultatis solutionem, cfr. De Quatrefages, Introduc­ tion à l'itude des races sauvages, Paris, 1889 ; Homines fossiles et hommes sau­ vages, Paris, 1884; de Nadaillac, Le problème delà vie, Paris, Masson, 1893; Hamard. L'&ge de la pierre et V homme primitif, Paris, Haton, 1883; J. Déchelctte, Manuel d?Archéologie préhistorique, Paris, Picard, 1908; H. BreuiL DE HOMINE. 555 Art. III. De Hominis lapsu. 881. Post dicta de elevatione hominis ad statum supernaturalem, de ejusdem lapsu disserere oportet : primum qui­ dem de lapsu protoparentum, qui peccatum originale originans dicitur, quia videlicet peccatum personale Adae origo seu causa fuit illius peccati quod in ejus posteroS transiit; postea vero de lapsu totius generis humani, qui vocatur pec­ catum originale originatum, eo quod Adae posteri illud in sua conceptione seu in sua origine contrahunt. § I. De protoparentum peccato SEU DE PECCATO ORIGINANTE τ. Dicemus : i° de existentia; 2° de effectibus ; 30 de natura hujus peccati. 882. i° Thesis : Protoparentes mandatum sibi a Deo datum transgressi sunt ac proinde graviter pecca­ verunt. mum hominem Adam, cum mandatum Dei in paradiso fuisset transgressus, statim sanctitatem et justitiam in qua constitutus fuerat amisisse, incurrisseque, per offensam prae­ varicationis hujusmodi, iram et indignationem Dei, atque ideo mortem, quam antea illi comminatus fuerat Deus, et cum morte captivitatem sub ejus potestate, qui mortis deinde habuit imperium, hoc est, diaboli, totumque Adam per illam praevaricationis offensam secundum corpus et animam in deterius commutatum fuisse, A. S. ” Qui­ bus verbis peccatum Adae ejusque effectus praecipui clare definiuntur. Les plus anciennes races humaines connues, in Rev. des Sc. philos, et thiol., t. Ill, 19 op. cit., 501-634. ' Cf. S. Thom., 2a 2æ, q. 163-165; Suarez, de Opere sex dier., 1. IV ; Bellarminus, Controv., de Amissione Gratiæ, lib. Ill; Petavius, de Sex dierum opif., 1. II, c. 9-10; de Rubeis, de Peccato originali; Mazzella, n. 901 sq. ; nyer, La révélation primitive, 1914; Guibertet Chinchole, Pesch, n. 228 sq. ; Bainvel, p. 172-193; L. Broglie, t. II, Conf. 3e et 4e; L. Janssens, 3 Trid., sess. V, can. I, D. B., 788. Labauche, p. 54-63; Abbé de op. cit., p. 388-494. Ji 556 CAPUT III. Probatur prius i° Script. (A) Ex Genesi. Ad thesim demonstrandam, duo sunt probanda : protoparentes verum præceptum accepisse, illudque transgressos fuisse. Atqui utrumque constat : (a) Nam Deus prohibuerat ne, sub poena mortis, protoparentes comederent de ligno scientiæ boni et mali : “ In quocumque enim die comederis ex eo, morte morieris^’ x. (b) Aliunde protoparentes præceptum violarunt libere comedendo de illo fructu, instigante diabolo sub forma serpentis : qui primum seduxit Evam, et mediante Eva, ejus virum 2 : “ Et tulit de fructu illius, et comedit deditque viro suo qui comedit ” 3. F (B) Ex aliis libris. Lapsus protoparentum commemora­ tur : (a) in Sapientia 4, ubi adseribitur non serpenti, sed diabolo : “ Invidia autem diaboli mors introivit in orbem ter­ rarum (b) apud Ecclesiasticum s, ubi mulieri initium pec­ cati tribuitur : “ A muliere initium factum est peccati, et per illam omnes morimur ” ; (c) apud Tobiam, ubi declara­ tur initium perditionis nostræ fuisse superbiam : “ In ipsa (superbia) enim initium sumpsit omnis perditio6; (d) apud S. Paulum, qui docet per unum hominem peccatum ingres­ sum esse in mundum et nos omnes in Adamo mori 7; Adamum quidem non esse seductum, sed mulierem seductam esse 8, ut infra exponetur. Certum est igitur protoparentes peccasse. I ’ i Illi1 I * * Gen., II, 17. Multi de morte tum corporis tum animæ præfata verba intelligunt, alii de sola morte corporis, ita tamen ut sensus sit : morti obnoxius eris. Cf. Petav., op. cil., 1. II, c. 10. Vel dici potest Deum comminatum esse mor­ tem pro tempore quo Adam peccaret, sed postea sententiæ exsecutionem ex misericordia distulisse. 3 Gen., III, 6. — 3 Gen., III, 1-6. *· Sap., II, 24. — Pariter, Apoc., XX, 2, dicitur serpentem antiquum esse diabolum; cfr. XII, 3-9. 5 Ecdi., XXV, 33. 6 Tob., IV, 14. Quod confirmatur Ecdi., X, 15 (see. Vulgatam) : “Quo­ niam initium omnis peccati est superbia-”. — Adami lapsus in libris apocryphis describitur, præsertim Henoch (IX, 6-8; X, 8; LXIX, 11), ubi asseritur pri­ mos homines, immortales a Deo creatos, nonnisi per peccatum mortales factos esse, eos vero ad peccandum per angelos inductos esse. (F. Martin, Le Livre cPHénoch, 1906, p. XXXI). Cfr. IVEsd., VII, 46-48. 7 Rom., V, 12-19; / Cor., XV, 21-23. 81 Tim., II, 13-14· DE HOMINE. 557 Patrum doctrina de hac re est unanimis ». Commissio vero biblica declarat sensum litteralem historicum tum prœ­ cepti divini tum ejusdem ab Adamo transgressionis 2. Confirmatur exemplo angelorum, qui, etsi nullam concu­ piscentiam habebant, peccare potuerunt, et de facto pecca­ runt. — Ratio autem cur Deus creaverit homines et angelos liberos et peccabiles, erat ut sic mereri et demereri possent : melius est enim finem suum attingere libere quam veluti coacte. 883. Probatur posterius /transgressio Adami f u i t grave peccatum. Constat ex gravitate prœcepti : præceptum enim protoparentibus impositum omnino grave erat ut patet : (a) ex fine prœcepti : Deus enim volebat, per illam prohibi­ tionem, exigere tributum subjectionis et obedientiæ ; atqui homo tenetur sub gravi hoc tributum Deo solvere; (b) ex com­ minatione gravis pœnœ : eo enim gravius apparet præceptum quo majori poena sancitur; atqui poena comminata erat gra­ vissima, scilicet poena mortis pro corpore et anima; (c) ex dispositionibus subjecti : Adamus enim cum plena cognitione et deliberatione peccavit; (d) ex effectibus peccati tum quoad protoparentes ipsos, tum quoad posteros, ut infra declarabimus. 884. 20 De effectibus hujus peccati. Per peccatum, protoparentes amiserunt dona supernaturalia seu gratiam, et don aprœternaturalia, .Dgfide est quoad gratiam et immor-~ talitatem e Trident, supra allegato, n. 882 ; certum est quoad alia dona præternaturalia. ' Cf. Journel, n. 229-234 Indicis theolog. 1 D. B., 2123. — 3 S. Thom., I, q. 63, a. 1. —— 2° Ratione non potest quidem demonstrari existentia pec­ cati Adæ, sed solum investigari quomodo homo peccare potue­ rit, cum esset immunis ab immoderata concupiscentia. Jamvero hæc immunitas tollebat quidem unam e causis peccati, non autem omnes. Siquidem peccare nihil aliud est nisi declinare a regula morum, ideoque ille solus est natura impeccabilis, cujus regula est propria voluntas ; atqui hoc est proprium Dei ; ergo homo, etiam a concupiscentia immunis, peccabilis erat 3. Atqui non est mirum quod voluntas defectibilis aliquando deficiat et peccet. 558 CAPUT III. (A) Quoad gratiam. Ex dictisf5 pfotoparentes graviter peccaverunt; atqui statis justitiæ seu gratiæ est încompossibilis cum statu peccati, juxta illudj.“ Quæ enim partici­ patio justitiæ cum iniquitate? aut quæ societas lucis ad tenebras”? — Revera intimæ familiaritati, quæ ante pecca­ tum inter Deum et hominem erat, succedit status inimicitiae quem manifestant pœnæ juste protoparentibus inflictae. (B) Quoad dona pratematuralia, protoparentes amise­ runt : (a) immunitatem a concupiscentia; nam dicitur : “ Aperti sunt oculi eorum,cumque cognovissent se esse nudos, consuerunt folia ficus '(3] atqui talis agendi ratio protoparentum ostendit illos sensisse primos concupiscentiae motus; (b) immartalitatem, juxta illud : “ Pulvis es et in pulverem reverteris {p) felicitatem terrenam ; nam ejecti sunt e paradiso voluptatis, et laboribus infirmitatibusque obnoxii facti sunt : “ In sudore vultus tui vesceris pane... in dolore paries filios ’(jjetc. Quod quidem rationi consentaneum est : nam dona praeternaturalia annexa erant gratiæ sanctificanti, et perseve­ rare debebant quamdiu voluntas hominis perfecte Deo sub­ debatur; atqui, per peccatum voluntas hominis a divina subjectione recessit; ergo merito illa dona amissa sunt 5. 885. 30 De natura hujus peccati. (A) Praenotamus narrationem mosaicam de peccato protoparentum non fuisse ab omnibus eodem modo intellectam. (a) Quidam, cum Philone, allegorice eam interpretati sunt : ser­ pens nihil aliud significat nisi sensibilem delectationem, mulier concupiscentiam camis, homo superbiam, ita ut sensus narrationis sit hominem, variis passionibus irretitum et tentalum, peccasse et praesentes miserias incurrisse. Similes allegoricas explicationes proposuerunt Clemens Alex, et Origenes. Quas ampliaverunt Pro­ testantes liberales**. — Cui systemati affinis est expositio eorum 1 II Cor., VI, 14.— 31 * ΗΙ* 7' — 3 Gen., Ill, 19. — 4 *Gen., 6 Ill, 16-20. 5 S. Tfiom , i* 2X, q. 85, a. 5. — Nec tamen putandum est omnem cogni­ tionem, in Adami intellectu intusam, fuisse omnino amissam; non potuisset enim officio suo fungi» nisi scientiam statui suo proportionatam servasset ; sed, post peccatum, jam nonnisi cum difficultate scientiam novam comparare potuit, sicut homo hodie. 6 Ita, v. g., Schleiermothery cujus theoriam refert J. Bovon *, Dogmatique chriis t I, 350-361 ; A. Sabatier *, Esquisse d'une Philos, de la Religa p. 142. DE HOMINE. 559 qui, cum F Lenormant et A. Loisy ’, putant hanc narrationem quasi ex integro depromptam esse ex Chaldæorum mythologiis, expurgato tamen quovis polytheismi errore. (b) Alii vero omnia litteraliter intelligunt, non solum præceptum comedendi ex fructu arboris scientiæ boni et mali, sed etiam locutionem serpentis et pœnam ipsi inflictam super pectus gra­ diendi1, etc. 886. (c) Inter hæc duo extrema incedit Commissio biblica (supra, n. 740) quæ declarat, ex una parte, sensum litteralem historicum admittendum esse speciatim ubi agitur de originali protoparentum felicitate in statu justitiæ, inte­ gritatis et immortalitatis, — de praecepto a Deo homini dato ad ejus obedientiam probandam, — de divini praecepti, diabolo sub serpentis specie suasore, transgressione, — de protoparentum dejectione ab illo primaevo innocentiae statu; et, ex altera, in interpretandis hujusmodi factis, permitti, ubi Patres et Doctores diverso modo ea intellexerunt, eam sequi sententiam quam quisque prudenter probaverit; immo declarat non omnia et singula,·verba videlicet et phrases, semper et necessario accipienda esse sensu proprio, sed ab eo discedere licere cum locutiones ipsae manifesto apparent improprie seu metaphorice vel anthropomorphice usurpatae. Rejiciendae sunt igitur expositiones mere allegories, aut mythologies, quatenus affirmant praecipuam partem mosaicae narrationis ex mythis depromptam esse 3 ; necnon mere litte­ rales, quæ narrationem incredulorum irrisioni exponerent 4. Quænam autem verba aut phrases metaphorice intelligi possint, libere inter scriptores catholicos expenditur, dummodo sensus historicus et litteralis retineatur quoad facta superius recensita, nempe præceptum a Deo homini datum ad ejus obedientiam probandam, ejusdem transgressionem, diabolo sub specie ser1 Les Mythes Babyloniens et les premiers chapitres de la Genèse, Paris, 1901. 3 Cf. Maas, Christ in type, t I, p. 186 sq.; et quidam Commentatores Genesis. 3 Admitti autem potest auctorem sacrum documentis vel oralibus traditionibus etiam profanis moderate usum esse, ea sapienter expurgando, ut constat ex alio dec. Commissionis bibi., 2.7 jun. 1906. 4 V. g., litteraliter interpretando quæ referuntur de Deo ambulante in para­ diso ad auram post meridiem, de serpente ipso loquente (dum Commis, bibi. merito loquitur de diabolo sub serpentis specie suasore), aut pedibus gradients ante lapsum posteaque terram comedente, etc. 560 CAPUT III. pentis suasore, et protoparentum dejectionem a primævo inno­ centiae statu. 8S7. (B) Quibus praenotatis, nobis probabilior videtur sententia S. natura peccati Adæ, secundum quam primus homo peccavit per superbiant, inordinate appe­ tendo divinam similitudinem, principaliter quantum ad scientiam boni et mali, volens nempe sibi determinare, per virtutem propriae naturæ, quid esset bonum et quid malum ad agendum \ secundario autem quantum ad propriam potes­ tatem operandi, ut scilicet virtute propriæ naturæ operare­ tur ac beatitudinem consequendam. Inobgdientia igitur non fuit primum Adæ peccatum, cum non sit propter se appetibilis, sed ex superbia ipsa causata fuita. Insuper, secundum multos theologos, Adamus commisit pecca­ tum inordinati amoris erga uxorem, dum, illa suggerente, fructum comedit; Eva autem peccatum gula : “Vidit igitur mulier quod bonum esset lignum ad vescendum ’QJ-. et peccatum scandali, dum fructum pnebuit viro; immo, juxta probabilem sententiam, pecca­ tum infidelitatis, credendo verbis diaboli contra Deum loquentis; dicitur enim a S. Pauld&: “ Vir non est seductus; mulier autem seducta in praevaricatione fuit 888. De conversione protoparentum. Protoparentes sui peccati veniam obtinuisse Scriptura constat : “ Hæc (Sapientia) illum qui primum formatus est a Deo pater orbis terrarum, cum solus esset creatus, custodivit, et eduxit illum a delicto suo^fifi) Communis sententia est eos salutem consecutos esse; ait enim 5. Augustinus 6 Ecclesiam fere totam consentire Christum, cum ad inferos descendit, inde Adamum liberasse, etiamsi, inquit, canoni­ carum Scripturarum expressa non proferatur auctoritas. Revera, quando Tatianus, circa finem sæculi ΙΓ, docuit Adamum inter reprobos adnumerandum esse, a Patribus severe reprehensus est. 1 Sum. theol., 2* 2*, q. 163, a. 1-2. ’ Juxta S. Thomam igitur, comestio fructus prohibiti fuit quid omnino secun­ darium, et ita evanescit difficultas quam desumunt Rationalists e defectu pro­ portionis inter præceptum et poenam. Immo, juxta eumdem, ia 2æ, q. Si, a. 2, et de Malo, q. 4, a. 8, peccatum Adæ infecit totum genus suum in quantum fuit primum grave peccatum ; ita ut, si ipse non peccasset, peccasset vero quilibet e posteris ejus, iste induxisset in posteros suos originale peccatum. Quod et docet Card. Billot, De peccato originali, 1910, 13-14. 3 Gen., Ill, 6. —- 4—I - Tim.. II, 14.—_ - _t 5 5α/., X, I. — Quod jam innuitur Gen^ Ill, 15. iJJad Evod. (al. 99), P. XXXIII, 711, In Ecclesia græca, festum Adami et Evæ celebratur die dominica quæ præcedit Nativitatem Domini *. § II. De peccato originali in Adæ posteris. Dicemus : i° de existentia; 2° de effectibus ; 3° de natura; 4° de concordia catholicæ doctrinæ cum ratione. I. De existentia originalis peccati in Adæ posteris. 9 889. Status quæstionis. Dogma catholicum est Ada­ mum peccando non solum sibi, sed etiam nobis, amisisse sanctitatem, in qua constitutus fuerat, nobisque transmittere reatum culpæ, quo peccatores ab initio constituimur. Illud peccatum, quod posteri Adæ contrahunt in sua origine, vocatur proprie peccatum originale, cujus naturam postea explicabimus. Ejus existentia demonstranda est contra Pelagianos, Unitarios et Liberales, qui contendunt Adami peccatum ipsi soli, non autem ejus posteris nocuisse, nisi forte malum exem­ plum præbendo 2. Rationalistes pariter peccatum originale rejiciunt, utpote rationi contrarium’, quorum difficultates infra exponentur et solventur. 890. Thesis : Omnes et singuli homines, ex Adamo naturaliter geniti, excepta B. Virgine, in conceptione sua, peccatum aliquod contrahunt, quod merito voca­ tur originale peccatum 3. De fide est ex Tridentino* : “ Si quis Adæ prævaricatio1 Cf. X. Le Bachelet, 3 Unitariorum belief, ddam, doctrinam Boston, 1S88, p. 37. ut videre est ap. in Z). exponit T. C., J. F. t. I, 379. Clarke, Manual of Unitarian Idem fere tenent plerique Protestantes in Gallia, F. Lichtenberger, Encycl. des Sc. Religieuses, voce Péché, symbolice interpretantur mosaicam narra­ vol. X, p. 358 sq. — Hodie Liberales tionem lapsus, et dicunt ea nihil aliud significari nisi interiorem in quolibet homine existit. Ita, v. g., A. Sabatier*, pugnam quæ Esquisse d'une philos, de la Religion. 3 Cf. S. Thom. ia 2æ, q. 81 ; C. Gent., 1. IV, c. 50-52; S. Bellarminus, op. op. cit.·, Palmieri, th. 66-70; Mazzella, n. 917 sq.; Hodge*, Systematic theol., vol. II, § 8-13; Bainvel, p. 194-239; Le Bache­ let, Le péché originel, 1900, p. 69 sq. et D. A., t. III, 1735-1755; de Broglie, 5e Confer. ; L. Labauche, p. 64 sq. ; S. Harent, Cath. Encyclopedia, t. XI, cit., 1. IV; de Rubeis, p. 312 sq. — 4 Sess. V, can. 2, D. B., 789. 562 CAPUT III. nem sibi soli, et non ejus propagini, asserit nocuisse, et acceptam a Deo sanctitatem, et justitiam, quam perdidit, sibi soli, et non nobis etiam eum perdidisse : aut inquinatum illum per inobedientiæ peccatum, mortem et pœnas corporis tantum in omne genus humanum transfudisse, non autem et peccatum, quod mors est animæ, A. S., cum contradicat Apostolo dicenti : Per unum hominem peccatum intravit in mundum, etc. (a) Dicitur “naturaliter geniti", nam, peccatum originale in eos tantum propagatur qui cum semine ex Adamo gene­ rantur, ut ait Trident.1 Homines, nisi ex semine Adæ na­ scerentur, non nascerentur injusti ”, Proinde si quis homo a Deo directe crearetur, aut extra leges naturales conciperetur, non esset obnoxius originali culpæ. Exceptio autem adest pro B. \7irgine, ut probatur in Tr. de Verbo Incarnato. (b) Animadverte in canone Tridentino duo definiri : i) peccatum (et non solum poenas peccati) in posteros Adæ transfusum esse; 2) hoc peccatum præcipue in amissione sanctitatis seu gratiæ sanctificantis consistere. 891. Scriptura. i° In Vet. Testamento, transmissio peccati Adæ in ejus posteros ex quibusdam textibus et præsertim ex tota oeconomia V. Test, merito infertur, acce­ dente præsertim N. Testamenti et Patrum auctoritate. (a) Ex Genesi23constat non solum Adamum, sed etiam ejus posteros privatos esse intima familiaritate cum Deo ideoque gratia sanctificante qua protoparentes fruebantur, necnon donis immortalitatis et immunitatis a concupiscen­ tia; ideoque cum Adamo a paradiso expulsos fuisse. (b) In libro fob textum habemus quo Patres usi sunt adversus Pelagianos. Sic legitur in Vulgata 3 .· “ Quis potest facere mun­ dum de immundo conceptum semine? Nonne tu qui solus es?”; in hebraico textu : “Quis dabit mundum de immundo? Ne unus quidem”; Septuaginta habent : “Quis enim mundus a sorde? Nullus, etsi una dies sit vita ejus super terram ”. Jamvero Vulgata et versio Septuag. merito intelliguntur de peccato ori­ ginali a traditione judaica et Christiana < ; sed textus hebraicus * Gen., Ill, 17-20. — ’ Sess. VI, cap. 3, D. B., 795. 3 Job, XIV, 4. —4 Pesch, n. 239. • i y T. "■ • ... - ”· X r.. DE HOMINE. λ 563 potest etiam significare nôs omnes peccatores esse, quia ex parenti­ bus peccatoribus concepti sumus, ac proinde nonnisi probabile argumentum præbet. (c) Patres pariter arguunt ex Ps. Miserere 1 : “ Ecce enim in iniquitatibus (hebr. pravitate} conceptus sum, et in peccatis {hebr. peccato} concepit me mater mea ”. Hic enim David non loquitur de peccato parentum, cum ex legitimo matrimonio conceptus fuerit ; nec de peccato proprio actuali, quod instanti conceptionis committere nequibat ; ergo de peccato originali. Attamen præfata verba possunt intelligi de concupiscentia, quæ aliquando peccatum appellatur, eo magis quia hic David veniam suam implorat dicendo se conceptum fuisse in infirmitate, in pravitate, seu cum inclina­ tione ad malum. Sed illa concupiscentia vocatur peccatum, quia procedit a peccato protoparentum et ad peccatum inclinat; et sic indirecte et probabiliter saltem argumentum ex hoc textu desumitur. (d) In libris sapientialibus, lex solidaritatis aliqualis quæ modo generali antea enuntiata fuerat his verbis : “Ego sum Dominus... visitans iniquitatem patrum in filios, in tertiam et quartam gene­ rationem eorum qui oderunt me ”a, speciatim applicatur protopa­ rentum culpæ quatenus in omnes homines transmittitur : “A mu­ liere initium factum est peccati et per illam omnes morimur ” 3. (e) Hi autem textus vim novam accipiunt ex tota oecono­ mia Vet. Testamenti, quæ nihil aliud erat nisi manifestatio status lapsi et miserabilis, a quo genus humanum liberari non poterat nisi adventu et opere Salvatoris, ut ex prophe­ tiis constat, v. g., his Isaiæ verbis : “ Populus qui ambula­ bat in tenebris, vidit lucem magnam : habitantibus in regione umbræ mortis, lux orta est eis ” 4. Quam doctrinam clarius asserunt libri apocryphi, qui, etsi non inspirati, rabbinorum tempore adventus Christi mentem exponunt. Ita in quarto libro Esdræ legitur 5 : “O tu quid fecisti, Adam? Si enim tu peccasti, non est factus solius tuus casus, sed et noster qui ex te advenimus ”. — Tempore igitur quo Christus apparuit in terris, rabbini satis communiter admittebant homines laborare quadam spirituali infirmitate et propensione in malum (quandoque peccatum dicta), quam tanquam hereditatem ab Adamo trahebant. f \ i Ita mentes parabantur pleniori hujus dogmatis revelationi. Ά. L, 7. — ’ Exod., XX, 5. Eccli., XXV, 33; cfr. Sap., II, 23-24. — 4 Isa., IX, 2. s IVEsdr., VII, 48; cfr. Tixeront, t I, p. 39-4°; J· B· Frey, L'itat ori· ginel et la chute de [homme, d'après les conceptions juives au temps de J. C., in Rev. des sc. ph. et thiol., içil, p. 507-545. 3 Ii 564 CAPUT III. 892. 2° In Novo Testamento, originalis peccati trans­ missio implicite traditur - in Evangeliis, diserte autem a S. Paulo. (A) In Evangeliis, Christus, regnum Dei annuntians, sup­ ponit omnes homines in quodam statu peccati versari, omnesque ad paenitentiam vocat; postea necessitatem baptismi seu spiritualis ablutionis et regenerationis, prædicat, et qui­ dem pro parvulis et adultis, absque ullo discrimine, sive ad regnum ingrediendum sive ad salutem : “ Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, non potest introire in regnum Dei” x; “Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit”2* 4. Atqui ex universali necessitate hujus baptismi merito postea inferetur quemdam esse in omnibus statum peccaminosum quem exuere necesse sit. . ; I • ■ (B) S. Paulus vero rem lucidius exponit, (a) Hanc veritatem innuit, cum Ephesios alloquens qui conversi fuerant, scribit : “ Et eramus natura filii iræ, sicut et ceteri ” 3; hac enim voce natura significare videtur nos omnes jam a nati­ vitate esse Deo odibiles, ideoque in statu quodam peccaminoso, licet in contextu potius agatur de peccatorum actua­ lium frequentia. — Clarius mentem aperit, dum de resur­ rectione Christi loquens, ait : “ Per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum ; et sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur ” 4. 893. (b) Diserte autem originalis peccati transmissionem asserit et probat in ep. ad Rom. 5 Ibi explicite agens de justificatione (seu gratiæ infusione), parallelismum insti­ tuit inter duo humani generis capita, nempe inter Christum et Adamum, ostenditque omnes homines mori quia omnes peccaverunt, et quidem per Adamum, — sicut omnès vivificanturper Christum : “ Sicut per unum hominem peccatum in hunc mundum intravit, et per peccatum mors, et ita in omnes homines mors pertransiit, in quo6 omnes peccaverunt... Joan., Ill, 5. —’Jfarr.,XVI, 16. — ' Ephes., II, 3. — < I Cor., XV, 21-22. 5 Cfr. Patrizi, De peccati origin, propagatione a Paulo descripta, inter Com­ mentationes tres, Romæ, 1851 ; Corluy. Spicilegium, t. I, p. 228 sq. ; F. Prat, S- J.» La Théologie de S. Paul, Paris, 1923, I, p. 250-263; Tobac, Le problimc de la justification dans S. Paul, Louvain, 1909, p. 80 sq. 4 Utrum in quo (græce έο’ώ) significet in Adamo, an eo quod, quia, disputa- DE HOMINE. 565 regnavit mors ab Adam usque ad Moysen etiam in eos qui non peccaverunt in similitudinem prævaricationis Adæ, qui est forma futuri... Et non sicut per unum peccatum, ita et donum : nam judicium quidem ex uno in condemnationem, gratia autem ex multis delictis in justificationem... Sicut enim per inobedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi, ita et per unius obeditionem justi constituentur multi ” ». Unde sic : ex his verbis constat per Adamum peccatum aliquod intravisse in hunc mundum, id est in omnes homines, ut ex contextu apparet, et per Adamum omnes homines peccatores constitutos fuisse. Atqui peccatum de quo agitur est peccatum originale; nam : 1) est verum peccatum, et non solum pœna peccati, seu mors, ut volunt Pelagiani et Liberales; Apostolus enim sedulo distinguit inter peccatum ipsum quod vocat « ’ άμαρτία ” 2 et mortem quæ est pœna peccati, et asserit utrumque incurri : “ per unum hominem peccatum in hunc mundum intravit, et per peccatum mors” (12); — insuper addit per Adamum homines peccatores constitutos fuisse (19) : quod non potest intelligi nisi de peccato vere animæ inhærente. — Nec est sola concupiscentia : etsi enim Apos­ tolus sæpe loquitur de concupiscentia, quam aliquando peccatum vocat quatenus nos ad peccatum inclinat, hic non agit de sola concupiscentia; nam peccatum illud opponitur justitiœ seu gratiæ (18-19), ideoque in justis remanere tur inter Commentatores. Prior sententia, asserens in quo significare in Adamo, pro se habet Patres latinos, quorum tamen auctoritas in quæstione philologiae græcæ non est tanti valons ac Graecorum, plerosque doctores catholicos anti­ quos et nonnullos recentes· Posterior habet pro se syntaxim et usum loquendi Graecorum, Patres graecos quinque linguæ suæ peritissimos, plerasque versiones, doctores catholicos recentes non paucos eruditione praestantes. — Quaecumque autem interpretatio admittitur, nil refert ad probationem thesis nostrae; nam etiamsi in quo idem sonet ac quia, quatenus, totus postulat contextus ut mors et peccatum per Adamum in nos transierint, tum quia dicitur : “ per unum homi­ nem peccatum in hunc mundum intravit ”, tum quia infra additur : “ unius delicto multi mortui sunt,... sicut per unius delictum in omnes homines in condemnationem ”. * Rom., V, 12-19. — Totus contextus legendus est, ut argumentum intelligatur. ’ Quæ vox, hebraice hatlah, designat perversam voluntatem, actualem aut habitualem, qua a Deo avertimur ejusque inimici efficimur. Cfr. Prat, p. 253. 56Ô CAPUT III. nequit, {Rom., VIII, i) dum in eis concupiscentia manet; præterea peccatum illud est “ in omnes homines in condem­ nationem" (iS) : quod certe de sola concupiscentia dici nequit, sed solum de ea quæ reatum culpœ includit. Ergo peccatum, de quo agitur, est vere peccatum. 2) Illud peccatum non est peccatum actuale, in imitatio­ nem peccati Adæ commissum, sed peccatum speciale, quod per Adam in hunc mundum intravit, mortem secum trahens (12), etiam in eos qui non peccaverunt in similitudinem praevaricationis Adæ 1* 3(14), quod fuit unius hominis et per quod tamen peccatores constituti sunt multi-2· (19), et omni­ bus fuit causa condemnationis (18); atqui hæc omnia soli peccato originali competunt, quod, a solo Adamo commis­ sum, in omnes ejus posteros tanquam hereditarium transit, vi nempe solidaritatis, qua omnes homines cum Adamo connectuntur, humani generis capite (qui est forma futuri} sicut omnes connectuntur cum Christo. Ergo peccatum de quo agit S. Paulus non est peccatum actuale; nec aliunde mera pcenalitas aut sola concupiscen­ tia, sed peccatum sui generis, peccatum habituale quod in suo ambitu complectitur reatum culpœ, concupiscentiam seu inclinationem ad peccandum, et utriusque transmissionem in omnes homines ob solius Adæ culpam. Hic notandum est vim hujus argumenti eo majorem esse quod Paulus non directe de originali peccato agit, sed de Redemptione; supponit itaque doctrinam quam exponit jam esse notam et ab omnibus admissam. 894. Traditione. Duo stadia in hujus dogmatis prae­ dicatione distinguenda sunt : ante et post haeresim pelagianam. (a) Ante hœresim pelagianam, per quatuor priora 1 De sensu vers. 13 et 14 disputatur inter commentatores; probabilior videtur hæc interpretatio : peccatum non imputatur in poenam temporalem, ideoque in mortem quando non existit lex positiva eam indicens; atqui ab Adamo ad Moysen omnes, etiam qui legem poenalem positivam transgressi non erant, in imitationem Adæ moriebantur ; ergo mortem subierunt in poenam peccati ab Adamo commissi» quod in eos hereditate transiit. Immo, licet infantes directe forsan ibi non significentur, implicite tamen in generali illa lege comprehen­ duntur. Cf. Corluy, 1. cit» p. 243-244. 3 Græca vox οι πολλοί (cum articulo) quæ hic redditur multi, significat omnes (n. 537). i- 4 < · - Λ ·· '-"-‘e ■ DE HOMINE. 567 5a·-···· sæcula, fides in peccati originalis transmissionem vigebat explicite quidem, sed nec frequenter nec diserte proponeba­ tur, quia pastorum et fidelium mens in aliis quaestionibus, præsertim christologicis, tota fere occupabatur, (b) Orta vero pelagiana hæresi, dogma catholicum frequentius et expli­ citius propositum et propugnatum fuit, præsertim a S. Au­ gustino, moxque ab Ecclesia definitum. 895. i° Per quatuor priora sæcula, originalis peccati existentia dupliciter asserta fuit : — (A) Ecclesiœpraxi, quæ baptismi sacramentum non solum adultis sed etiam infantibus ministrare non desiit, et qui­ dem in remissionem peccatorum ; quod supponit fidem in peccatum originale, cum infantes actualis peccati incapaces sint. Baptismum vero fuisse collatum in remissionem pec­ catorum, constat : (a) ex ipso ritu immersionis, quo Chris­ tianus veluti sepeliebatur in aqua ut, peccato mortuus, in novitate vitæ ambulare posset, secundum doctrinam S. Pauli 1 ; quod jam commemorat Hermas2, cum de baptizatis scribit : “ mortui descenderunt, vivi autem ascenderunt necnon ex variis exorcismis qui olim in recipiendis catechumenis (nunc in ipso baptismo) adhibebantur ad fugandum diabolum; (b) ex Symbolis in quibus legitur: “Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum"3; (c) ex testimonio Patrum, qui communiter jam a tertio sæculo affirmant baptismum parvulis conferri in remissio­ nem peccati originalis ; ita, apud Latinos, S. Cyprianus 4, cum 66 Africanis episcopis, scribit : “ Infans recens natus nihil peccavit nisi quod, secundum Adam carnaliter natus, contagium mortis antiquæ prima nativitate contraxit, qui ad remissionem peccatorum accipiendam hoc ipso facilius accedit, quod illi remittuntur non propria, sed aliena peccata Pariter explicat Origenes parvulos ideo baptizari quia et ipsi pec­ cati sorde maculantur 5 ; “ Quid causæ sit, cum baptisma Ecclesiœ 1 1 Rom., VI, 42 Simii.y IX» i6, p. 6n ed. Ftink*\ JourneI, 92. 3D. B., 86. * Episl., LIX, 5, P. L., III, 1019. 5 In Levit., homil. VIII, 3, P. G., XII, 496, JourneI, Rom.t V, 9, P. G., XIV, 1043; In Luc., hom. 14, P. G., 496; cfr. In Ep. ad XIII, 1834 sq. ‘X 568 CAPUT III. pro remissione peccatorum detur, secundum Ecclesiæ observantiam etiam parvulis baptismum dari ; cum utique, si nihil esset in parvulis quod ad remissionem deberet et indulgentiam pertinere, gratia baptismi superflua vaderetur ”. Merito itaque 5. Augustinus hoc argumentum urgebat contra Pelagianos 1 : “ Porro quia parvulos baptizandos esse concedunt.concedant oportet eos egere illis beneficiis mediatoris, ut abluti per sacramentum... ut salvi, ut libe­ rati, ut redempti, ut illuminati fiant. Unde? nisi a morte, vitiis, reatu, subjectione, tenebris peccatorum? Quæ quoniam nulla in ea ætate per suam vitam propriam commiserunt, restat originale peccatum... Quid de ipsa forma sacramenti loquar?... Quid in illo agit exorcismus meus, si in familia diaboli non tenetur?... Quomodo ergo dicturus erat eum renuntiare diabolo, cujus in eo nihil esset? Quomodo converti ad Dominum, a quo non esset aversus ? ” 896. (B) Patrum testimonio, obiter quidem dogma catholicum exponentium, quia res nondum controverteba­ tur, sed indubitanter tamen, ita ut mens Ecclesiæ clare constet. (a) Secundo sec., S. Justinus scribit Christum baptizatum fuisse, non quia baptismo indigebat, sed gesteris humani causa, “ quod per Adam in mortem et fraudem seductionemque serpentis inciderat, unoquoque sua culpa improbe agente ”2. Quæ quidem verba reatum culpæ, nedum excludant, potius supponunt, cum baptismus de quo agitur non tollat pænalitates, sed peccatum. Lucidius autem S. Ireneus, parallelismum S. Pauli exponens, declarat nos in Adamo peccasse 3 : “ Deum quidem in primo Adam offendimus non facientes ejus praeceptum ; in secundo autem Adam reconci­ liati sumus, obedientes usque ad mortem facti. Neque enim alteri cuidam eramus debitores, sed illi cujus præceptum transgressi fue­ ramus a principio”. Verba offendimus et preceptum transgressi fueramus reatum culpæ certo significant. 897. (b) Tertio see., apud Græcos, Origenes, præter verba superius relata, n. 895, pluries alibi affirmat transmissionem origi­ nalis peccati : “ Corruit unusquisque in orbe per peccatum... ? * De peccat, merit, et remis., I. I, c. 26, 34, P. L., XLIV, 131, 146. * Dial, cum Tryphone, n. 8S, P. G., VI, 6S6; cf. Journel, 140. — Pariter transmissio originalis peccati infertur ex his verbis Theophili Antioch. (Ad Aulol., II, 25) : “ Sic primo homini mandati prætergressio id attulit ut e paradiso ejiceretur; non quod mali quidquam inesset lignoscienliæ, sed ex pec­ cato tanquam cx fonte in hominem fluxerunt labores, molestLe ac denique mors ipsa”. (P. G., VI, 1092, Journel, 183.) 3 Adv. heres., 1. V, c. 13, n. 3, P. G., VII, 1168, Journel, 255. * ·. DE HOMINE. 569 In Adam omnes moriuntur, et ita corruit orbis et indiget erectione, ut in Christo omnes vivificentur”1. Et alibi3 : “Quæcumque anima in carne nascitur, iniquitatis et peccati sorde polluitur — Qui sane, ut philosophus, erravit præexistentiam animarum docendo et in quibusdam locis ita explicando originale peccatum; sed, quando ut testis fidei Scripturæ textus interpretatur, orthodoxe loquitur. Apud Latinos, Tertullianus clare asserit totum genus humanum per peccatum primi hominis infectum fuisse 3 .· “ Satanam... dicimus malitiæ angelum, totius erroris artificem..., per quem homo a pri­ mordio circumventus... exinde totum genus de semine suo infectum, sua etiam damnationis traducem fecit Putat quidem pueros non esse generatim baptizandos, quia innocentes sunt *, id est a peccato actuali immunes : id vero quia existimabat baptismo remitti praeci­ pue peccata personalia. Sed hic error ab ejus discipulo, 5. Cy­ priano, correctus est : hic enim, cum 66 episcopis, diserte asserit parvulos esse baptizandos non propter propria, sed propter aliena peccata, supra, n. 895. In Ecclesia igitur africana communiter admittebatur transmissio culpæ originalis. 898. (c) Quarto sæc., inter Syros, 5. Aphraates clare docet nos ante baptismum gratia privari et quidem per Adami transgres­ sionem 5 : “Ab omnibus enim de corpore natis Spiritus abest, donec ad aquæ regenerationem accedant ; tunc accipiunt Spiritum Sanctum... Ex omnibus qui progeniti sunt corpusque induerunt, unus duntaxat innocens est, nempe Dominus noster Jesus Chris­ tus... Neque ex hominibus ullus alius est qui in stadium descen­ dat quin vulneretur aut feriatur; peccatum enim a tempore quo Adam præceptum transgressus est regnavit Inter Græcos, S. Athanasius eamdem doctrinam deducit tum ex Ps. Miserere tum ex S. Paulo : 11 Omnes qui ex Adamo oriun­ tur, in iniquitatibus concipiuntur, proavi sui damnatione collapsi 6... Nam, quemadmodum peccante Adamo peccatum in omnes homines pertransiit, ita, postquam Dominus factus homo serpentem devi­ cit, vis illa permanabit in omnes homines ” Λ Didymus asserit omnes ex Adamo per hæreditatem contrahere peccatum 8 : “ Rur’ In /erem.y hornil. 8, i, P. G., XIII, 337 ; Journel, 486. ’/π Levit.t VIII, 3, P. G., XIII, 1334, Journel, 496. 3 De testim. animay c. 3, P. L., I, 613, Journel, 286. Cfr. De anima, P. L., t. II, 719, Journel, 350. 4 De Baptismo, 18, P. L., I, 1220; cf. Kirch, Enchiridion, 173. s Pat. Syr. (Graffin), I, 291, 314; Journel, 683-684. 6 In Ps. L, n. 7, T G., XXVII, 239; Journel, 804. 7 Orai. adv. Arian, I, 51, P. G., XXVI, 117; Journel, 763. » Contra Manich., 8, P. G., XXXIX, 1096 ; Journel, 1077. 40-41, sSu. il 570 CAPUT III. sus si (Christus) ex copula accepisset corpus, non habens discri­ men, existimaretur et ipse obnoxius esse huic peccato, quod et omnes ex Adamo per successionem contrahunt Falso igitur asseritur Patres Graecos peccatum originale ignorasse. I » f Inter Latinos, S. Ambrosius explicite asserit peccati Adæ in omnes transmissionem 1 : “ Omnes in primo homine peccavimus, et per naturæ successionem culpa quoque ab uno in omnes transfusa successio est... Adam ergo in singulis nobis est. In illo enim con­ ditio humana deliquit, quia per unum in omnes pertransivit pecca­ tum ”, Et alibi 3 : “ Lapsus sum in Adam, de paradiso ejectus in Adam, mortuus in Adam; quomodo revocet, nisi me in Adam invenerit, ut in illo culpa obnoxium, morti debitum, ita in Christo justificatum ”. Merito itaque S. Augustinus Pelagianis opponebat Patrum auc­ toritatem : “Non ego finxi originale peccatum, quod catholica fides credit antiquitus, sed tu, qui hoc negas, sine dubio novus es haereticus... 3 Propter quam catholicam veritatem sancti ac beati in divinorum eloquiorum pertractatione clarissimi sacerdotes, Irenaus, Cyprianus, Reticius, Olympius, Hilarius, Ambrosius, Grego­ rius, Innocentius, Joannes {Chrysosti), Basilius, quibus addo pres­ byterum, nolis velis, Hieronymum, ut omittam eos qui nondum dormierunt, adversus vos proferunt de omnium hominum peccato originali obnoxia successione sententiam ” ♦. 899. Fatemur tamen quosdam Patres, praesertim Gracos, ali­ quando usurpare dicta quæ in malam partem verti possunt, v. g., quando asserunt cum S. Chrysostomo homines, ante adeptum ratio­ nis usum, nulla peccata commisisse. Hæc autem verba intelligi possunt, prout ea intelligebat 5. Augustinus, de peccatis propriis et actualibus : “ Intellige propria, et nulla contentio est. At, inquies, cur non ipse addidit propria? Cur, putamus, nisi quia disputans in Catholica Ecclesia, non se aliter intelligi arbitrabatur? tali quæstione nullius pulsabatur, vobis nondum litigantibus securius loque­ batur ” 5. Dici igitur potest eos aquivocis verbis usos esse, quia ’ Apol. propheta David, P. L., XIV, 915; Jourüel, 1291. — Quod et docet Ambrosiaster, In Rom., V, 12, P. L., XVII, 92; Journel, 1341. ’ De excessu fratris sui Satyri, II, 6, P. L., XVI, 1317. 3 De nupt. et concup., 1. II, c. 12, n. 25, P. L., XLIV, 450. 4 Contra Julian., 1. II, c. 10, n. 33. P. L., XLIV, 697, Journel, 1899. s Cont.Jul., 1. I, c. 6, n. 22, P. L., XLIV, 656, Journel, 1228, 1229. — Postea S. Doctor allegat hæc S. Chrysostomi verba, quæ supponunt nos contra­ here peccatum originale : “ Venit semel Christus, invenit nostrum chirographum paternum, quod scripsit Adam ; ille initium induxit debiti, nos fœnus auximus posterioribus peccatis1'. Alibi scribit : “ Mortem et condemnationem unum quidem peccatum afferre potuit ; gratia autem non illud modo peccatum sustulit, sed et quæ post illud supervenere ” (Homil. icP in ep. ad Rom., P. G., LX, 475). DE HOMINE. 571 hujus peccati natura nondum penitus investigata fuerat; eorumque mentem fuisse errores vitare Origenistarum qui asserebant animas in prævia vita peccavisse et ostendere istud hæreditarium pecca­ tum non esse peccatum ejusdem generis ac cetera peccata. Sed catholica traditio, ab aliis Patribus sive Latinis sive Græcis, per quatuor priora sæcula, fideliter custodita, explicitius et lucidius in controversia pelagiana proponenda et definienda erat. 900. 20 De pelagiana controversia tria exponemus : errores Pelagii; doctrinam 5. Augustini ; Pelagianismi authenticam damnationem. (A) Pelagii errores *. Pelagius, monachus Britannus, viribus naturæ nimis confidens, ineunte sæculo quinto Romam venit, ibique opera legit Theodori Mopsuesteni, qui et ipse in naturalismum pro­ pendebat, et a sacerdote syro, nempe Rufino, didicit a quibusdam in Oriente negari originalis peccati existentiam. Cum Ccelestio, jurisperito incredibili loquacitate prædito, et Juliano, Eclanensi episcopo, ingenio acutissimo atque ad litigandum acri, systema elaboravit quod pelagianismus dictum est. Relate ad originale peccatum, docebat Adamum, mortalem creatum, gratia ornatum non fuisse, peccatum ejus ipsi soli non autem humano generi nocuisse, infantes omnes nasci in eodem statu quo fuit Adam ante peccatum, ideoque posse, non suscepto baptismate, vitam œternam ingredi, etsi a regno calorum exsules manerent λ Quod systema cito et late propagatum est, juvantibus præsertim monachis non paucis qui in eo inveniebant quamdam vitæ monasticæ exaltationem, et Nestorianis propter hujus affinitatem cum doctrinis Theodori Mopsuesteni. 901. (B) S. Augustini doctrina. Contra Pelagianos, S. Augustinus originalis peccati existentiam probat : (a) Script., ex Ps. Miserere, ubi ait 4 : “ Quid est quod se ’ Tixeront, t. Il, p. 143-144. * Pelagius, Comment, in ep. S. Pauli, aliaque opuscula in P. L., t. XXX ; Fastidius, pelagianus, Devita Christiana, De divitiis, P. L., t. XL; quinque epist. a Caspari editæ, Bricfe Christiania, 1890, p. 1-167; S. Augustinus, cujus opera contra Pelagianos invenire est P. L. XLIV-XLV; Marius Mercator, Commonitoria, P. L., XLVIII ; Petavius, Depelagianorum dogma­ tum historia ; Wôrter, Der Pelagianismus nach seinem Ursprung und seiner Lehre, Freiburg-im-Br., 1882; Portalié, 5. Augustin, in Diet, de Thiol., (Vacant), t. I, 2392 sq.; Tixeront, II, 436-511. 3 Distinguebat itaque inter vitam aternam seu beatitudinem, et regnum calo­ rum ad quod ingrediendum baptismus necessarius erat secundum Joan., Ill, 5. Juxta eum enim, natura sumus boni, sed baptismo et gratia meliores : in bap­ tismate conferuntur illuminatio spiritualis, adoptio filiorum Dei, municipatus Jerusalem caelestis, sanctificatio atque in Christi membra translatio, et possessi J regni caelorum. — 4 Enarr. tn Ps. L, IO, P. L., XXXVI, 591. -· 572 ·--■ ,·ι·.·κ: GAPUT III. dicit (David) in iniquitate conceptum, nisi quia trahitur iniquitas ex Adam?"; ex libro Job, XIV, 4 : “ Inde est quod nec unius diei infantem mundum dicit a peccato, non ex eo quod commisit, sed eo quod contraxit ” 1 ; ex ep. ad Ephesios, sed præcipue ex Rom., V, 12 et Joan., Ill, 5 : ita siquidem interpretabatur verba In quo omnes peccaverunt2 ; “ In Adam omnes tunc peccaverunt quando in ejus natura, illa insita vi qua eos gignere poterat, adhuc omnes ille unus fuerunt”; pariter, ex Joan., Ill, 5, Pelagianos confutabat, ostendendo non esse discrimen inter vitam æternam et regnum caelorum : “ Hoc novum in Ecclesia prius inaudi­ tum est, esse vitam æternam præter regnum cælorum”3; etenim non habetur vita ætema sine communione, nec com­ munio, sine baptismo; ergo et baptismus necessarius est ad vitam æternam 4. i (b) Patrum auctoritate (supra, n. 898) ; post citata eorum testi­ monia addebat s : “ Convinceris undique : luce clariora sunt testi­ monia tanta sanctorum”. I (c) Baptismi administratione : ablutio enim, abrenuntiati© Sa­ tanae variisque exorcismi clare ostendunt infantes infectos esse originali peccato, quo sub potestate Satanae rediguntur 6. t f ■ i ! ΊΙ! HI I :||l uu mi i (d) Rat. theol., ex miseriis hujus vitæ quæ ipsos infantes afficiunt, morbis, doloribus, vitiis, concupiscentia, etc., quæ tanto gradu in nobis sæviunt, ut, nisi admittatur quædam originalis culpa, Dei sanctitati et justitiæ contraria videantur 7. 902. (C) Conciliorum definitiones. Augustinus non solum scriptis impugnavit Pelagianismum, sed concilia pro­ vincialia coadunavit ad eum condemnandum. An. 416, C. Milevitanum statuit, can. 1-2 : “ Ut quicumque dixerit Adam primum hominem mortalem factum, ita ut, sive pec­ caret, sive non peccaret, moreretur in corpore, hoc est de ’ Sermo CLXX, 2, P. L., XXXVIII, 928. ’ De pecc. inerit, et remiss., 1. Ill, 14, P. L., XLIV, 194, JourneI, 1728. 3 Sermo CCXCIV, 3, p. L., XXXVIII, 1337, JourneI, 1525. 4 De peccat, ment, et remiss., I, 26, P. L., JourneI, 1717. s ContraJul., I, 30, P. L., XLIV, 661, JourneI, 1898. 6 De nupt. et cone., I, 22, P. L., XLIV, 427 ; cf. supra n. 907. 7 Contra Jul., VI, 67 sq., P. L., XLIV, 863 sq.; Coni. Jul. op. imperf, I, 27, 29, 49; II, 87, 119; v. 48, 64; VI, 36; P. L., XLV, 1061 sq.; De Civit. Dei, 1. XXII, c. 22, 1-3, p. L., XLI, 784-785. DE HOMINE. 573 corpore exiret non peccati merito, sed necessitate naturae, A. S. Item placuit ut quicumque parvulos recentes ab uteris matrum baptizandos negat, aut dicit in remissionem quidem peccatorum eos baptizari, sed nihil ex Adam tra­ here originalis peccati, quod regenerationis lavacro expie­ tur... A. S. ” x. Quod decretum specialiter approbavit Inno­ centius I. Ejus successor, Zosimus, a Cælestio deceptus, primum episcopos Africanos vituperare visus est ; hi autem, duce Augustino, in C. Carthaginiensi (418) praefatos canones renovarunt et a Pontifice petierunt ne absolveret Pelagianos, sed praedecessoris judicium confirmaret. Tunc Zosimus, re maturius perpensa, non solum praelaudatos canones approbavit, sed epistolam tractoriam scripsit, in qua fidem Ecclesiae recte exposuit2. Postea, an. 431, C. Ephesinum?» Pelagianismum iterum damnavit. S. Cælestinus, pariter Innocentii et Zosimi decreta confirmans, Semi-pelagianorum errores reprobavit 4. 903. Catholica igitur doctrina de existentia originalis peccati in tuto posita est ; expolienda tamen manebat quaes­ tio de ejus natura et effectibus s : quod praestiterunt S. Anselmus, S. Thomas aliique theologi ; ita via parata est defini­ tionibus C. Tridentinicontra Protestantes et SS. Pontificum contra Baium et Jansenistas : de quibus infra, ubi de natura originalis peccati. 904. Conclusio. Aliquis igitur profectus in explicatione hujus dogmatis admitti debet. Clare, hoc dogma in praxi infantes baptizandi contentum, primum obiter a Patribus recensetur, quando comparatio instituitur Adamum inter et Christum, vel ad explicandam originem mali contra Gnosticos, aut ad exponendam necessitatem baptismi ; et, non obstantibus æquivocis paucorum verbis, plerique aperte docent peccatum et reatum culpœ ex Adamo in omnes homines transire. Quare, statim ac quæstio explicite agitatur occa­ sione Pelagianismi, episcopi et fideles ore fere unanimi pro1 ’ 4 5 D. B.» η. IOI-IO2. P. L., t. XLV, in appendice, p. 173°· — 3 θ· B·, 126. Ep. 21 ad Ep. Galliarum, 431, ap. D. B., 129-142. Ad complendum arg. Tradit, cf. JourneI, nn. 302-307 Indicis ibeoL ■ 1 1 ? J t: ) : “Ï I _:<■ 574 CAPUT III. fitentur existentiam originalis peccati, quam tuetur S. Au­ gustinus vere esse dogma catholicum. II. De effectibus originalis peccati. 905. Cum effectus originalis peccati notiores et certiores sint quam ejus natura, de eis prius agemus, in prœsenti vel futura vita. i° In praesenti vita. Dicemus : 1° quid sit certum; 2° quid libere disputetur. 906. i° Quæ certa sunt. Primus effectus est amissio gratiæ sanctificantis. De fide est ex C. Tridentino quod declarat Adamtm non solum sibi, sed nobis amisisse sancti­ tatem et justitiam \ Unde illa gratiæ amissio est simul peccatum et pcena peccati ; quatenus habitualis aversio a Deo, est peccatum seu status peccaminosus (infra, n. 928) ; quatenus privatio doni antea concessi, est vera poena. 907. Secundus effectus est amissio donorum præternaturalium, quibus protoparentes ornati fuerant. (A) Illud pariter constat ex Tridentino declarante “ totum Adam secundum corpus et animam in deterius commutatum fuisse”2; et hanc conditionem ad posteros transiisse : “ Usque adeo servi erant peccati et sub potestate diaboli ac mortis, ut non modo Gentes per vim naturæ, sed ne Judæi quidem per ipsam etiam litteram legis Moysi inde libe­ rari aut surgere possent, tametsi in eis liberum arbi­ trium minime exstinctum esset, viribus licet attenuatum et inclinatum ” 3. (B) Per amissionem donorum prætematuralium homo dicitur vulneratus ; vulnus enim est ruptio vel divisio par­ tium unitarum; jamvero per peccatum originale potentiæ animæ, quæ antea erant perfecte unitæ et ad invicem subor­ dinate, fuerunt veluti divisæ et separate ; ergo homo merito dicitur vulneratus, quamvis integras conservet suas natu­ rales proprietates et vires 4. 1 Sess. V, can. 2, D. B.. 789. — ’ D. B., 788. 3 Sess. VI, cap. I, D. B., 793· 4 S. Thom., i» 2æ a. 3; S. Bellarminus, (op. cit., c. 9-13). ■ ■? DE HOMINE. 575 (a) Pro corpore, vulnera hominis lapsi consistunt in infir­ mitatibus, doloribus, laboribus, et tandem in morte. (b) Quatuor autem sunt anima vulnera : i) vulnus igno­ rantia, per quod intellectus ita debilitatur per comparatio­ nem ad statum justitiae originalis, ut difficile verum, impri­ mis practicum et morale, cognoscat, facile in errorem labatur, et ad res curiosas et temporales magis inclinetur quam ad res aeternas; 2) vulnus malitia, quo voluntas prona est ad mala, et ita debilitatur ut nonnisi cum difficultate vitia superet virtutesque excolat, et e contra ad temporalia immo­ derate tendat; 3) vulnus infirmitatis, quo appetitus irascibilis torpore laborat quando difficultates occurrunt, et e contra est pronus ad irascendum ; 4) vulnus concupiscentia, quo appetitus concupiscibilis immoderate fertur ad bonum sensi­ bile, etiam contra ordinis rationem. Notandum est tamen vim concupiscentia non esse in omnibus aqualem, ut apprime norunt spirituales directores animarum. Quod sic declarari potest, juxta S. Thomam 1 .· ante peccatum originale, vires animæ continebantur vinculo originalis justitiae; soluto hujusmodi vinculo, unaquaeque vis in suum objectum ten­ dit, et tanto vehementius* quanto fuerit fortior. Atqui vires et passiones hominis vehementiores sunt in uno quam in altero, propter diversas corporis complexiones. Etsi igitur peccatum originale idem sit in omnibus quoad amissionem justitiæ originalis, certe diversus est in singulis concupiscentia ardor. 908. Tertius effectus est dominatio damonis super genus humanum. Nam, ut ait S. Petru^^“a quo quis superatus est, hujus et servus est ” ; jamvero genus humanum supera­ tum est a diabolo per peccatum originale; ergo genus humanum est aliquo modo sub potestate diaboli. Illa domi­ natio in eo consistit quod daemones possunt multiplici modo nos tentare, immo corpora nostra obsidere, ut dictum est ubi de Angelis (n. 814 sq.). 909. 2° Controvertitur inter theologos num homo sit debilior in statu natura lapsa quam fuisset in statu natura pura. (A) Quidam theologi, post 5. Augustinum, nempe Augustinenses aliique ex variis scholis, docuerunt naturales vires hominis per ’ Sum. theol., i’ 2“, q. 82, a. 4, ad I. — * II Petr., II, 19. — 576 peccatum originale, intrinsece minutas fuisse, quatenus facultates nostræ debiliores facite sunt ad bonum ’. Sed talis sententia reji­ cienda videtur; nam intrinseca imminutio fieri non potest nisi per detractionem alicujus perfectionis, vel per infusionem alicujus habitus inclinantis ad malum. Atqui utrumque repugnat, (a)prius, quia si quis, sine propria culpa, bonis indebitis privari potest, æquum non est ut, propter culpam protoparentum, naturalibus dotibus sibi debitis spolietur; nam, ut ait S. Thomas'2, “quod detrimentum aliquod patiatur aliqua persona in his, quæ sunt supra naturam, potest contingere vel ex vitio naturæ vel ex vitio personæ; quod autem patiatur in his, quæ sunt naturæ, hoc non videtur posse contingere nisi propter vitium proprium personæ ”. (b) Repugnat posterius, quia Deum non decet infundere in animam nostram ali­ quem habitum positivum ad malum inclinantem : secus enim auctor mah censeretur. 910. (B) Ex adverso, Suarez, S. Bellarminus 3, plerique theologi Societatis Jesu et alii multi, docent vires hominis naturales neque intrinsece neque extrinsece diminutas esse, et hominem esse nunc in eodem statu acfuisset in statu naturæ puræ, cum illa exceptione quod nunc destinatus remaneat ad finem supernaturalem. ■ :· ■I I h till DE HOMINE. CAPUT HI. Nec objici potest in contrarium axioma in Schola communiter receptum, scilicet hominem per peccatum originale fuisse gratuitis spoliatum et vulneratum in naturalibus * ; nam sensus hujus axio­ matis est hominem spoliatum fuisse gratuitis, id est gratia aliisque donis indebitis, et consequenter per amissionem praternaturalium, vulneratum fuisse in natura, non philosophice, sed historice spectata; de facto enim natura hominis privilegiis indebitis, integritate, immortalitate etc., aucta fuerat, et amissio horum privilegiorum fuit vulnus, ut jam supra exposuimus; ideoque quando Patres et Con1 Thomas de Lemos, Contenson, Sylvius, In Sum. theol., ia 2æ, q. 85, a. 3; Gazzàniga, Prelect, theol., t. IV, diss. III, s. 3, c. 6; Fr. Schmid, Quest, selecta, Paderbomæ, 1891, pp. 255, 297, 321 ; M. Motais, Le picht originel, in Rev. du Cl.fr., t. XXXVII, 1903, p. 30-46. Quoad S. Augusti­ num, cfr. Tixeront, t. II, p. 478. 3 S. Thom., De Malo, q. 5, a. 5. 3 Cf. Suarez, de Gratia, Prolegom., IV, c. 9; S. Bellarminus, de Grat. primi hominis, c. 5; Mazzella, n. 1069 sq.; Palmieri, th. 78; Pesch, η. 282; Le Bachelet, op. cit., p. 84 sq. 4 Hoc axioma desumitur ex Ven. Bedæ Expositione in Luca Evangelium, 1. Ill, P. L., XCII, 468-469, ubi parabolam boni Samaritani de homine lapso intelligit, docens eum gloria immortalitatis et innocentiæ veste privatum ew, necnon integritate naturæ, letiferoque vulnere foedatum, etsi Deum sapere et cognoscere valet. • ■ ÎÈh 577 cilia dicunt nos esse in deteriori conditione quam antea, comparatio fit inter præsentem statum et statum justitiae originalis, non autem statum naturæ puræ. “ Quare, ait Bellarminus ‘, non magis dif­ fert status hominis post lapsum Adæ a statu ejus in puris natura­ libus quam differat spoliatus a nudo... ” Quæ quidem opinio probabilis est, sed non videtur tamen sufficienter explicare verba Patrum et Conciliorum quibus asseritur hominem lapsum, etsi liberum, viribus esse atte­ nuatum ; nec istam moralem impotentiam ad cognoscendam summam veritatum ad finem nostrum necessariam, bonum arduum operandum gravesque tentationes superandas, quam admittunt theologi et quotidiana confirmat experientia. Unde debilior videtur præsens status quam fuisset status naturæ puræ, ob imminutionem naturalium auxiliorum quæ Deus in statu naturæ puræ concessisset. Addi tamen debet quod, data Redemptione, hæc impotentia supernaturalibus auxiliis longe superius compensatur; et forsan, ex Dei misericordia, naturalibus auxiliis compensata fuisset, si Deo non placuisset nos redimere. 911. (C)^ulti Thomistes, inter quos contendunt es « c oudin et Billuart2, quidem intnnse* U1S m tyrannidem diaboli et substractionem auxiliorum. In statu enim naturæ puræ, in quo nullus supernaturalis interventus habetur, homo sub servitute diaboli non fuisset. Aliunde Deus sibi debuisset homini concedere auxilia naturalia qui­ bus hic non solum physice, sed etiam moraliter potuisset tentationes etiam graves superare suumque finem attingere, dum in statu præsenti, supernaturalibus sepositis auxiliis, versamur in quadam impotentia morali omnes graves tenta­ tiones collective sumptas vincendi, veritates morales apte cognoscendi, et bonum valde arduum operandi, ut fert communis opinio quam exponemus in Tr. de Gratia. 1 De gratia primi hominis, c. 5. ’ Cf. Goudin, de Gratia, q. II, a. 4, conci. 3; Billuart, de Gratia, diss. II, a. 3. Theol. Dogm. (Vol. II.) — 19 I r . 578 CAPUT III. Non autem constat Χάχ posteros, per peccatum originale, aversos esse a Deo ut fine naturali; nam homo naturaliter tendit ad Deum, et nil probat illam naturalem tendendam per peccatum originale mutatam fuisse; immo id repugnare videtur ob rationem æquitatis n. 909 expositam. Fatemur equidem protoparentes ipsos, pec­ cando, a Deo aversos fuisse etiam ut fine naturali, quia scienter et volenter præceptum naturalis legis transgressi sunt, quo Deo man­ datum supematurale imponenti obedire jubemur. Sed posteri nullam legem transgressi sunt, et quod eis transmittitur non est ipsa peccaminosa z\dæ dispositio, sed solum privatio gratiæ, qua avertuntur a Deo ut fine supernatural!simulque concupiscentia quæ non impedit quin ad Deum tendamus. 912. n Conclusio. Omnibus igitur perpensis, res ita con­ trahi potest : etsi vires naturæ in se non minuantur per peccatum originale, minuitur tamen ipsa naturalis inclinatio ad virtutem. Nam, ut ait S. Thomas, “ per actus humanos fit quædam inclinatio ad similes actus... oportet autem quod ex hoc quod aliquid inclinatur ad unum contrariorum, dimi­ nuatur inclinatio ejus ad aliud. Unde cum peccatum sit contrarium virtuti, ex hoc ipso quod homo peccat, diminui­ tur bonum naturæ quod est inclinatio ad virtutem "£) Aliis verbis, quolibet actu peccaminoso, sed præsertim peccato originali, minuitur inclinatio ad virtutem. Addi etiam potest ex amissione doni integritatis amissam fuisse harmoniam quæ antea existebat inter hominis facultates (n. 907). 2° In altera vita λ 913. Effectus originalis peccati pro vita futura respi­ ciunt solummodo pueros, vel amentes, qui sine baptismo, antequa.m ad usum rationis pervenerint, moriuntur, vel setniamentes qui, propter nativam ingenii imbecillitatem, in statu 1 Hinc quando dicimur natura filii ira, inimici Dei, id de ordine supernatu­ ral. intelligendum est, non de ordine naturali. Vix enim concipi potest quo­ modo Deus creare possit animam naturaliter a seipso aversam. 2 SwnrtlwSfffq. 85, a. 1 et 3 ; E. Masure, Le péché originel en face de rhumanismCy \hJLApol~\ jlUVlüF 1924, p. 385-414. 3 Cf. S. Thomas, de Malo, q. 5; Suarez, de Vitiis et Peccatis, disp. IX; de Rubeis, op. cit., c. 72-76; S. Bellarminus, op. cit., 1. VI, c. 1-7 ; Sfondrati. Noduspradestinationis, p. I, XXIII; Mazzella, n. 1040 sq.; Palmieri, th. 81; Hurter, η. 814 sq. ; Bolgeni, Stato dei Bambini morti sensa Battesimo; J. Didiot, Λforts sans baptême, Lille et Paris, 1896. DE HOMINE. 579 infantia moraliter remanent, neque in rebus moralibus ple­ num rationis usum attingunt quo peccatum mortale plene deliberatum committere valeant : hi enim infantibus æquiparari possunt, juxta nonnullos theologos τ. Ceteri autem adulti, qui plenum rationis usum attingunt, vel ad Deum sese convertunt, vel non : si prius, mundantur ab originali peccato ut in Tr. de Gratia exponitur; si posterius, dam­ nantur propter peccata actualia quæ commiserunt. Dice­ mus igitur quid sit status puerorum sine baptismo morientium quoad pœnam damni, quoad pœnam sensus, quoad naturalem beatitudinem. 914. (A) Thesis : Parvuli vel amentes, decedentes cum solo peccato originali, visione Dei intuitiva non fruentur. De fide est ex Florent, infra citando. Probatur : (a) Script., ex necessitate baptismi ; dicit enim Christus : “Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, non potest introire in regnum Dei ” 1 2; “ Qui credide­ rit et baptizatus fuerit, hic salvus erit ”3. Ex his textibus baptismus necessarius est ad regnum Dei seu ad salutem ; atqui parvuli vel amentes de quibus agitur, non sunt rege­ nerati per baptismum ; ergo non possunt introire in regnum Dei, seu frui visione beatifica. (b) Traditione, i) Jam, contra Pelagianos, Milevitanum II definierat parvulos baptizandos esse in remissionem peccatorum, et regeneratione indigere ut mundarentur; et Arausicanum II declaraverat peccatum, quod homines ex Adamo incurrunt, esse mortem animœ*; ex quo sequebatur eos non posse vitam æternam habere nec cælum ingredi, in quo nil est coinquinatum. 2) Innocentius III, accurate dis­ tinguens inter peccatum originale et actuale, ait : “ Pcena originalis peccati est carentia visionis Dei ; actualis vero pcena peccati est gehennæ perpetuæ cruciatus ” 5. 3) Sæculo XV°, Florentinum definivit, “ illorum animas qui in Dublin Review, Calh. Eschatology, p. 20; Pesch, n. 287; cf. Card. Billot, La Providence de Dieu et le nombre infini d'hommes en dehors de la voie normale du salut, in Etudes, 1919-1923 ; Ami du Clergi, 1924, p. 73-78. ’Joan., Ill, 5. — 3 Marc., XVI, 16. — * D. B., 102, 175. s Lib. III Decret., tit 42, c. 3, D. B., 410. 1 Cf. 1881, p. 123; Oxenham, 580 CAPUT III. actuali mortali peccato, vel solo originali decedunt, mox in infernum descendere,pœnis tamen disparibus puniendas” i. Jamvero in inferno non datur visio beatifica : ergo. Notan­ dum est autem vocem infernum (sheot} non designare necessario locum in quo sunt damnati adulti, sed designare omnia receptacula cælo inferiora, et complecti tum Lim­ bum, tum Purgatorium, tum infernum proprie dictum 1 23 *, et insuper sensum decreti optime determinari prævio Innocentii decreto. 4) Tridentinum, decretum Milevitanum con­ firmans, addit baptismum parvulis necessarium esse ad vitam œternam consequendam 3. 915. Controvertitur autem inter theologos num deceden­ tes cum peccato originali tristitiam habeant ex privatione visionis beatificæ. (a) Alii, cum S. Bellarmino, affirmant, quia parvuli aut amentes cognoscent, saltem in judicio, se privatos esse maximo bono, et non poterunt non dolere talem amissionem : fatentur tamen ipsorum dolorem fore mitissimum *. (b) Alii vero multo probabilius negant cum S. Thoma 5 : i) nam nemo tristatur de amissione alicujus boni quod non cognoscit : atqui illi parvuli non cognoscunt supernaturalem beatitudinem, quæ non nisi per fidem innotescere potest; ergo de hac amissione tristitiam non concipient. 2) Aliun­ de, juxta quosdam, admitti potest ipsos non praesentes fore judicio generali, nec proinde cognitionem adepturos de visione beatifica aliis hominibus collata : verba enim a Supremo Judice prolata6 videntur ad solos adultos dirigi, 1 D. B., 693. a Quod aperte tradit Catech. Cone. Trident, (p. I, a. V, n. 4) : “Verum inferorum nomen abdita illa receptacula significat, in quibus animae detinentur, quæ cælestem beatitudinem non sunt consecute. Ita sacræ litteræ hanc vocem multis in locis usurparunt”. — Animadverti debet etiam gallica voce damna­ tion plus dici quam latino damnationis vocabulo. 3 Sess. V, can. 4. D. B., 791. — « S. Bellarm., op. cit. 1. VI, c. 6-7. 5 S. Thomas, op. cit., a. 3; in 2 Sent., dist. 33, q. 2, a. 2, ubi ait : “ Hoc est superexcedentis gratiæ ut aliquis sine actu proprio præmietur ; unde defec­ tus talis gratiæ non magis tristitiam causai in pueris decedentibus non baptizatis quam in sapientibus hoc quod in eis multæ gratiæ non fiunt, quæ in aliis simili­ bus factæsunt”. Unde etiamsi cognoscerent se gloria privatos esse, de hoc non dolerent, quia scient se nunquam fuisse proxime proportionates ad gloriam æternam consequendam. Cfr. Suarez, de Peccatis, disp. IX, sect 6. 6 Matt., XXV, 42-46..,.,.. A. ---> — m. - DE HOMINE. 581 cum ibi mentio fiat tantum actuum personalium ; vel si adsint, intelligent tantum Deum bonis praemia, malis autem supplicia reddere; et aliunde bonis naturalibus fruentes, sua sorte erunt contenti. 916. (B) Controvertitur num decedentes cum solo origi­ nali peccato,pcenam sensus seu ignis patiantur, (a) Quidam inter Latinos, præsertim S. Augustinus'1, docuerunt illos parvulos poenam sensus, mitissimam tamen, experiri. Ratio est quia illi descendunt in infernum; jamvero in inferno est poena ignis. (b) Communissima tamen sententia, a Patribus Græcis et omnibus fere Scholasticis tradita, tenet illos parvulos nullomodo poenam sensus experiri. Hæc autem sententia tuto teneri potest, ut constat : 1) ex damnatione propositionis 26 Synodi Pistoriensis, quæ hanc sententiam ut fabulam pelagianam reprobabat2; 2) ex decreto Innoc. III superius allato, n. 914, ex quo sequitur parvulos nullum cruciatum experiri, cum non peccaverint actualiter ; 3) ratione theolo­ gica : S. Thomas enim merito scribit : In inferno duplex est poena, scilicet privatio visionis beatificae, ' quæ respondet aversioni a Deo, et pœna sensus quæ respondet conversioni ad creaturas; atqui ii de quibus agitur, sunt quidem in statu aversionis a Deo per peccatum originale, non autem ad creaturas sese libere converterunt; ergo tormentum ignis experiri non debent 3. 917. (C) Controvertitur pariter num decedentes cum solo originali peccato naturali beatitudine gaudeant. (a) Multi theologi, etiam inter Thomistas, negant; nam 1) ex Florentino illi in infernum descendunt, poenis disparibus puniendi : jamvero difficile est concipere quomodo possint puniri et pœnam pati, simulque frui tamen beatitudine naturali. Dici tamen potest illos vere puniri, quatenus privantur visione beatifica, ad quam remote destinati fuerant. 2) Insuper, juxta multos theologos, illi parvuli sunt aversi a Deo, non solum tanquam fine supernatural!, sed etiam tanquam fine naturali; porro qui avertitur a Deo in de Fide ad Patrum, n. S. Gregorius M., Mor. IX, 82; S. Isidores Hispal., Sent., I, 22. ta vius, de Deo, 1. IX, c. 10; de Rubeis, op. cit., c. 75. τ Serm., 294. Ita etiam S. Fulgentius, 3 D. B., 1526. — 3 S. Thom., 1. c., a. 2. ■ ' ■' i-i ros. iZ-rZ · ” —rr. coz:. ***** '“’Τ,’.Λ T'r* zypFA' ·'. ·. * Λ· /fî 34, 68; Cf. Pe· r- ■ CAPUT III. 582 ordine naturali, non potest beatitudineni naturalem assequi. autem argumentum supra (η. 911) confutavimus. I Γ ί λ Hoc (b) Alii communius cum Sfondrati, Suarez et Lessio affir­ mant 1 ; nam per peccatum originale homo destituitur qui­ dem bonis supernaturalibus et prceternaturalibus, non autem bonis naturalibus; nil igitur impedit quin naturalem beatitudinem consequantur qui cum solo originali decedunt; immo crudele esset eos privare bonis naturalibus propter culpam, quæ non est voluntaria voluntate personali. Huic sententiæ favet S. Thomas 2 .· “ Quamvis, inquit, pueri non baptizati sint separati a Deo, quantum ad illam conjunctio­ nem, quæ est per gloriam, non tamen ab eo penitus separati sunt. Immo ipsi conjunguntur per participationem natura­ lium bonorum : et ita etiam de ipso gaudere poterunt natu­ rali cognitione et dilectione ”. Unde hæc opinio, quæ olim Bossuet et quibusdam episcopis Galliæ periculosa videbatur, hodie communior evasit 3. Nec tamen dici debet illos parvulos suum finem assequi; nam destinati fuerant ad finem supematuralem, quo privan­ tur, et, sub hoc respectu, in statu damnationis sunt. In praxi, quæcumque opinio speculative eligatur, urgendi sunt parentes ut infantes baptizatos quam citissime habeant, ne hi æterna beatitudine supernatural! careant, quin tamen asseratur eos secus igne cruciandos fore. 918. Conclusio. Quoad effectus peccati originalis ali­ quis profectus igitur admitti debet in expositione doctrinae. Vehementer Pelagianos impugnando, S. Augustinus, jura Dei vindicare volens et humanae pravitatis profunditatem ostendere, malos effectus originalis vividius forsan descripsit Aliunde tanta auctoritate gaudebat apud Doctores sequioris aevi, ut hi vix ab ejus sententia recedere auderent. Quoad statum puerorum præsertim. cum aegre perciperetur, post * Cf. Suarez, de Vitiis et peccatis, disp. IX, s. 2, n. 18; Lessius, de div perfect., XIII, 22 sq. ; Mazzella, n. 1050 sq. ; Palmieri, th. 81. ’ In II Sent., dist. 33, q. 2, a. 2, ad 5. 3 Bossuet, Lettre à Innoc. XII, Œuvres, L XXVI, p. 523 éd. Vives, 1864. Hac de reef. Ph. Dunand, U Evolution doctrinale, in Revue du Clergé fran­ çais, L III, 15 juil. et 15 août 1895, p. 316-326, 516-528. Fatendum est tamen Sfondrati, quem confutabat Bossuet, ansam praebuisse difficultatibus, quia dicebat parvulos non damnari. DE HOMINE. 583 judicium, status medius inter ignem ceternum et vitam œternani, quidam Patres ac Theologi non videbant quomodo infantes ignem inferni vitare possent. Ecclesia tamen, de­ cretis quæ retulimus, ostendit se benignius de divina mise­ ricordia cogitare. III. De natura originalis peccati*. 919. Peccatum originale secum trahit privationem justi­ tiæ originalis, id est, tum gratiæ tum donorum gratuitorum. Sed quæstio est in quo reponenda sit natura seu essentia aut ratio formalis originalis peccati, utrum nempe in priva­ tione solius gratiœ, an in concupiscentia, an in utroque simul; et quomodo hujusmodi peccatum transmittatur. Ad logice procedendum, exponemus : i° historicum conspectum diver­ sarum opinionum ; 2° præcipuos errores ; 30 communem sen­ tentiam. — Quod ut melius intelligatur, sciendum est pec­ catum grave esse aversionem a Deo ultimo fine, et priva­ tionem gratiæ habitualis importare; nomine autem peccati intelligi sive actum peccaminosum, sive statum peccati qui, transacto actu, in anima manet. i° Historicus conspectus opinionum de natura peccati originalis. 920. Tria præsertim stadia distinguere licet : cum enim duplex sit elementum in peccato originali,privatio gratiœ, et concupiscentia, prioribus sæculis Patres præcipue in con­ cupiscentia insistunt, quin aliud negent; sed postea privatio justitiæ tanquam primarium elementum habetur. i° A primis sæculis ad S. Anselmum ’, primarium elementum originalis peccati reponi videtur i'ajoncupiscentia quatenus aliquem reatum culpæ importat ex nostra connexione aim Adamo; sed sup­ ponitur simul hominem nasci gratia orbatum. Hæc autem con­ cupiscentia est quædam vehemens propensio in malum (præcipue 1 S. Thom., ia 2X, cit.; S. Bellarminus, nali, Romæ, 1910. q. 82; q. 1. Q. disput., De Malo, q. op. peccato origi­ 4; de Rubeis, V; Bainvel, p. 208 sq.; L. Billot, Z><* Die Eleniente der Erbsünde nach Augustin und der Frühscholastik, Mayence, 1905; Gaillard, Etudes sur l'histoire de la doctrine de la grâce depuis S. Augustin, Paris, 1897; L. Labauche, p. Il9-130. 3 J. Espenberger, ' I h CAPUT III. 584 •· i ‘m in peccata carnis), quæ voluntaria est quatenus nostræ voluntates erant veluti inclusæ in Adami voluntate. Quam theoriam, jam sæc. 11° et III0 expositam, fusius expolivit 5. Augustinus1. Fatetur hujus quæstionis solutionem esse arduam : “Nihil est ad prædicandum notius, nihil ad intelligendum secre­ tius”2. Asserit autem originale peccatum consistere præsertim in concupiscentia 3, qua quisque avertitur a divinis et ad mutabilia atque incerta convertitur, præcipue vero in concupiscentia carnali, quæ est peccatum utpote inordinatio ex culpa proveniens, et simul poena pçccati Adæ. Hæc autem concupiscentia supponit animam infundi gratia destitutam propter peccatum Adæ. Baptismus, gra­ tiam infundendo, tollit quidem reatum culpæ, ideoque in renatis concupiscentia non est amplius peccatum ; sed non tollit concu­ piscentiam quatenus est pœna. — Hoc autem peccatum etiam in parvulis est voluntarium, quia “ a prima hominis mala voluntate contractum, factum est quodammodo hareditarium ” 4, quatenus jure seminationis atque germinationis nostrum fit5. Transmittitur ergo per generationem ; hæc enim non fit sine concupiscentia, et in parvulis parit concupiscentiam, quæ eis utpote nondum regeneratis imputatur in peccatum6. — Ad explicandum vero quomodo anima inquinetur, in traducianismum propendebat (n. 840) : si enim anima filiorum ab anima parentum traducitur, facilius intelligitur quomodo et ipsa maculetur. 921. 20 A S. Anselmo ad sac. XVI. (a) S. AnseImus theoriam S. Augustini aliquo modo correxit in libro de conceptu virginali et originali peccato 7. Ibi ostendit originale peccatum non consistere in concupiscentia, quæ in baptizatis manet, sed in privatione justi­ tia originalis seu rectitudinis voluntatis. Quid vero nomine origi- Ili I ■ > iii •I' ’ De cujus doctrina dr. Tixeront, II, 436-482; Kors, op. cit., p. 15-22. ’ De moribus Eccles., I, 40, P. L., XXXII, 1328. 3 Describendo concupiscentiam ejusque vim, S. Augustinus quibusdam visus est negare liberum arbitrium. Ad quam difficultatem solvendam, sciendum est S. Doctorem distinguere inter liberum arbitrium, quod in nobis manet, et ple­ nam libertatem, quæ in statu innocentiæ existebat : “ Quis autem nostrum dicat quod primi hominis peccato perierit liberum arbitrium de humano genere? Libertas quidem periit per peccatum, sed illa qua in paradisofuit, habendi ple­ nam cum immortalitate justitiam... Nam liberum arbitrium usque adeo in peccatore non periit, ut per illud peccent maxime omnes qui cum delectatione peccant et amore peccati... Liberi ergo a justitia non sunt nisi arbitrio volun­ tatis, liberi autem a peccato non fiunt nisi gratia Salvatoris ”, Contra duas ep. Pelag., I, 5, P. L., XLIV, 551, Journel, 1883. 4 Retract., I, 13, 5, P. L., XXXII, 604, Journel, 1969. « De nupt. etconcup., I, 20, 21, 27, P. L., XLIV, 426 sq., Journel, 1870sq. 1 P. L., t. CLVIII, 432-464. - —· DE HOMINE. 585 nalis justitiæ intellexerit, inter eruditos controvertitur; putamus autem hic agi non de naturali, sed de supernaturali rectitudine, nempe de dono integritatis, et forsan de gratia ipsa *. Quidquid est, peccatum originale est peccatum naturæ, quod ii omnes incur­ runt qui naturaliter ex Adamo generantur : negari enim nequit infantes in Adamo fuisse velut in semine; peccatum vero e natura transit in personam. (b) 5. Thomas, Augustini et Anselmi theorias consocians et expoliens, docet imprimis peccatum originale esse peccatum naturæ, nec ad personam pertinere nisi in quantum natura inficit personam a. Consistit quidem essentialiter in destitutione justitiæ originalis; et quia hæc complectebatur duo, gratiam scilicet et donum integritatis, aut saltem quia hæc duo essentialiter connectebantur, peccatum duplici constat elemento, formali nempe privatione gratiæ, et materiali, nempe concupiscentia. Hæc au­ tem privatio voluntaria est in nobis, quia Adamus erat caput totius generis humani, ideoque omnes qui seminaliter ex eo generantur in eo peccant, non quasi aliquem actum exercentes, sed in quantum participant naturam ipsius quæ per peccatum corrupta est. 922. 30 Saeculo XVI°, Dominicus Soto theoriam Anselmi et Aquinatis perpolire conatus est, ostendendo essentiam originalis peccati in privatione gratiæ sanctificantis consistere, non autem in concupiscentia. Sic enim arguit : peccatum originale consistere debet in privatione illius rei quæ per baptismum nobis redditur; atqui id quod in baptismo confertur est gratia sanctificans, non autem donum integritatis; ergo peccatum originale essentialiter consistit in privatione gratiæ, non autem in concupiscentias. Quæ opinio multis modernis placuit; præcipui tamen thomistæ doctri­ nam Angelici Doctoris propugnaverunt. Recenter vero non pauci theologi omnium Scholarum, Card. Billot, Bittremieux, Kors, aliique S. Thomæ doctrinam iterum proposuerunt, ita ut hæc tanquam communior habeatur; quam mox declarabimus. 1 J. Toner, St Anselm's definition of original sin, in The Irisch Theology Quarterly, 1908, p. 428, putat S. Anselmum loqui de privatione rectitudinis moralis; R. M. Martin, La question du péché originel dans St Anselme, in Rev. des Sc. Théol. et Philos., t. V, 1911, p. 735'749» censet eum loqui de pri­ vatione gratiæ et donorum præternaturalium ; cf. Kors, p. 23-35. 3 Sum. theol., ia 2æ, q. 8l> a. I ; De Malo, q. 4, a. I. . 31 De * natura et gratia, I, 5. I I 586 CAPUT III 2° Errores præcipui circa naturam originalis peccati. 923. i° Exponuntur. Protestantes (exceptis Socinianis, Unitariis et Liberalibus) admittunt quidem existentiam originalis peccati, sed ejus naturam adulterant ejusque effectus exaggerant, (a) Lutherus et Calvinus, sub prætextu S. Augustini doctrinam tuendi, contenderunt originale pec­ catum essentialiter consistere in hcereditaria corruptione quam trahimus ab Adamo, præsertim in vehementi concupis­ centia, quæ tanta est ut liberum arbitrium exstinguat, nobisque imputatur in peccatum quamdiu per baptismum non sumus renati; post baptismum concupiscentiam remanere peccatum, sed non amplius nobis imputari, propter merita Christi l. (b) Quem errorem ampliavit Flaccius Illyricus, dicens originale peccatum esse ipsam substantiam hominis essentia­ liter corruptam. (c) Lutheri hæresim, tantisper temperatam, renovarunt Jansénistes, qui et ipsi docuerunt concupiscentiæ inesse reatum culpæ, et per eam liberum arbitrium ita minui ut delectatione terrena necessario trahatur, nisi gratia efficaci juvetur. 924. 2° Confutantur. (A) Protestantium errorem dam­ navit Triden tinum'2, declarando per baptismum tolli totum id quod rationem peccati habet, nec tamen tolli concupis­ centiam, sed hanc in renatis non esse peccatum. “Si quis per Jesu Christi Domini nostri gratiam, quæ in Baptis­ mate confertur, reatum originalis peccati remitti negat; aut etiam asserit non tolli totum id quod veram et propriam peccati rationem habet : sed illud dicit tantum radi, aut non imputari, A. S... 1 “ Item docent quod post lapsum Adæ omnes homines... nascantur cum pec­ cato. hoc est, sine metu Dei, sine fiducia erga Deum, et cum concupiscentia; quodque hic morbus seu vitium originis vere sit peccatum, damnans et afferens nunc quoque æternam mortem his qui non renascuntur per Baptismum et Spi­ ritum S. ” (Confessio Augustana. an. II, apud Schaff, * Creeds of Christen­ dom. vol. II, p.8; cf. pp. 97, 213, 400, 440, 492, 530, 767, 808, 816). Cf. Moehler, Symbolik. p. 1. c. 2. Ab hac a ad 3 4 “ Nec benignitas Dei concedere potest, ut per unius hominis peccatum uni­ versa hominum natura corrumpatur et depravetur; nec sapientia pati ut opus ab initio præstantissimis instructum dotibus paulo post, ob causam levissimam, in plane aliam deterioremque conditionem transformetur ; nec justitia Dei admittit ut innocentes ob peccatum alienum puniantur” (Wegscheider, Inst. theol., § 117)· Similes difficultates proponunt : J. J. Rousseau, Lettre à M. de Beaumont, Michelet, Bible de VHumanité, Paris, 1864, p. 479; Strauss, Glaubenslehre, II, p. 52, etc. ; quas collegit Le Bachelet, p. 72-80. Λ Mt DE HOMINE. 597 bari non posse originale peccatum repugnare in se, vel quoad modum transmissionis. 942. i° Originale peccatum non repugnat in se. (A) Non repugnat divinæ justitiæ. Ex dictis enim pecca­ tum originale non est quid positivum, sed solum privatio gratiæ et donorum supernaturalium seu rei indebitæ ; quæ quidem privatio peccatum dicitur tantum per quamdam similitudinem cum peccato personali habituali seu statu peccaminoso, et relative ad statum supernaturalem ad quem evecti sumus; non igitur nos reddit Deo odibiles positive et in ordine naturali, sed solum negative et in ordine superna­ turali , quatenus privamur gratia quæ nobis inesse deberet, et quidem ex aliqua culpa a capite nostro commissa. Jam­ vero talis privatio non est injusta; si enim esset injusta, id ex eo procederet quod Deus jus non haberet conferendi præfata dona modo conditionato, vel ex eo quod conditio posita de facto irrationabilis fuit;atqui neutrum dici potest; nam : (a) Deus poterat quidem gratiam et dona præternatura­ lia homini tribuere sttb conditione : cum enim sint gratuita, Deus poterat, salva justitia, ea conferre vel denegare humanæ naturæ ; ergo a fortiori Deus poterat ea concedere sub conditione quod Adamus, caput morale nostrum, non peccaret. * (b) Aliunde conditio a Deo apposita fuit omnino rationi consentanea, attentis legibus hereditatis et solidaritatis, quæ in ordine naturæ vigentT. Hæ enim eo tendunt ut ex variis 1 Hanc hereditatis legem jam Scholastici agnoverant non solum quoad mor­ bos, sed etiam quoad dispositiones cognoscitivas et morales : “Corporis defec­ tus traducuntur a parente in prolem, sicut leprosus generat leprosum et poda­ gricus podagricum”. (S. Thom., I. 2., q. 81, a. 1). “Secundum vero natu­ ram individui, est aliquis habitus cognoscitivus secundum inchoationem natura­ lem, in quantum unus homo, ex dispositione organorum, est magis aptus ad bene intelligendum quam alius, in quantum ad operationem intellectus indigemus virtutibus sensitivis. In appetitivis autem potentiis, ex parte corporis, secundum . naturam individui, sunt aliqui habitus appetitivi, secundum inchoatidnes natu­ rales; sunt enim quidam dispositi, ex propria corporis complexione, ad castita­ tem vel mansuetudinem, vel aliquid hujusmodi (1. 2., q. 51, a. 1). Hodierni autem philosophi ac biologistæ eamdem legem variis modis illustrarunt, ac quan­ doque exaggeraverunt, libertatis detrimento; sed lex ipsa hereditatis certo cons­ tat, licet libertatem minime destruat. (Cf. Ribot, L'hérédité psychologique, 598 CAPUT III. hominibus unam efficiant familiam, i ) Unde, sicut paren­ tes, vi hereditatis, posteris vitam ac dispositiones corporis et animæ, sive cognoscitivas sive morales, transmittunt, ita pariter, in ordine supernaturali, Deus ordinatione positiva decernere poterat ut Adamus posteris gratiam transmitteret sub conditione quod ipse eam servaret. Idque eo magis aequitati consentaneum est quod, supernaturalis solidaritas in casu ad gratuita seu indebita tantum sese protendit 2) Pariter, vi solidaritatis, membra ejusdem familiae vel’ civitatis aut regni ita connectuntur, ut, si unum patiatur, alia etiam pati necesse sitT, præsertim quando caput illius societatis, non solum proprio nomine, sed nomine totius corporis moralis agit t hi Res illustrari potest exemplo regis, qui patrifamilias et posteris ejus dona quædam gratuita necnon et familiarem amicitiam con­ tulerit, volueritque hæc omnia a patre in filios derivari, dummodo tamen positivam conditionem donationi appositam fideliter serva­ verit. Jamvero si pater, qui est caput totius familiæ, libere hanc conditionem violaverit, regis amicitiam donaque gratuita non solum sibi, sed etiam familiæ suæ amittit, et ipse cum suis non amplius speciali regis amicitia fruitur, quin justitia lædatur. Porro res ita se habuit relate ad gratiam ceteraque dona gratuita generi humano collata : Deus Adamo ejusque posteris contulerat dona indebita suamque amicitiam, ea tamen lege ut fideliter divi­ num mandatum servaretur; hoc igitur violato, Adamus sibi et posteris juste præfata dona amisit. 94-3. (B) Neque sapientia. Peccatum originale Dei sapientiæ repugnaret, si Deus, sive ante sive post lapsum, homini medium sufficiens ad finem suum supernaturalem attingendum non præbuisset; aut, si ob levissimum deliccujus exaggerationes contuuntur a Vallet, Effeti et conséquences de l'hérédité, in Cong. scienti/ internat., 1891, Sc. Philosoph., p. 256 sq. ; Lefebvre, Ehéré­ dité, in Cong. scient, internat., 1891, Sc. math, et naturelles, p. 170-196). 1 Ipsi Rationalises hanc solidantat is legem agnoscunt : “ Nostri temporis gallicis philosophis valde urgere placuit eam quam humani generis solidarilatem appellant ; quibus verbis significare volunt duos homines minime ad invicem esse independentes, sicut duas arbores juxta positas, sed gemmarum (bourgeons, buds) instar ejusdem arboris aut rami. Omnes gemmas succus communis circumit. Cum arboris vita in radicibus damnum patitur, in ramis vel trunco, ipsa* gemmæ jactura afficiuntur. Idem fit de hominibus magnæ humani generis arboris in­ sitis. Nemo sibi soli vivit aut moritur, ast cum patitur alter, patiuntur omnes; si humani generis vita veneno in sua origine inficitur, in omnia ejus membra ipsum guttatim effunditur”. (J. F. Clarke*, Orthod., p. 136). DE HOMINE. I i : 599 tum, Adamum et posteros gravissima pœna punivisset. Atqui neutrum dici nequit : (a) Deus enim, conferendo protoparenti potestatem nobis transmittendi gratiam, sufficien­ ter et sapienter nobis providit medium ad finem nostrum supernaturalem attingendum ; insuper, postquam Adamus, per suam culpam, inhabilis factus est ad transmittendam gratiam, aliud medium a Deo institutum fuit mirabilius et efficacius, nempe Redemptio per Christum, (b) Nec dicatur, ob levissimam causam, Adamum ejusque posteros fuisse graviter punitos ; nam, etsi comestio fructus prohibiti videtur quid levissimum, erat tamen, non quidem ex se, sed ex circumstantiis, gravissimum peccatum, ut supra probavimus, n. 883. 944. (C) Neque bonitati. Peccatum originale Dei boni­ tati repugnaret, si per illud totaliter corrupta esset natura humana, ut docent Protestantes ; sed res non ita se habet; nam, etiam post originale peccatum, homo integra servat sua naturalia, imo auxiliis supernaturalis gratiæ ad finem supernaturalem consequendum denuo instruitur per Chris­ tum, ita ut merito cum Ecclesia exclamare possimus : " O felix culpa, quæ talem ac tantum meruit habere Redemp­ torem ! ” ft ■ 945. 2° Non repugnat ex parte modi transmissionis. Etenim : (a) quando Deus creat animam, nullam maculam, nullum vitiosum habitum in eam ipse infundit, sed eam producit talem qualis fuisset in statu naturæ puræ ; si autem ei non infundit gratiam sanctificantem, hoc Adæ soli tri­ buendum est, qui non servavit conditionem, sub qua talis gratia communicanda erat; (b) parentes, dum generant pueros, opus ex se bonum faciunt, et si parvuli ab ipsis geniti nascuntur gratia privati, id nec intenditur nec efficitur a parentibus ipsis, sed per accidens evenit, non ex ipsorum, sed ex Adami culpa. 2° Existentia originalis peccati semel admissa, melius explicatur præsens humani generis conditio. 946. i° Homo enim, in præsenti vita, tot tantisque miseriis involvitur ac veluti obruitur, tam facile a Deo aver- 600 CAPUT III. titur, tam vehementer ad illicita trahitur, tarn mollis ad labores, tam pronus ad libidines esse videtur ut, licet hujus­ modi defectus stricte loquendo fluere possint ex ipsa homi­ nis constitutione, tamen, divina providentia supposita, melius certo explicentur si reputantur pœnales et sic infer­ tur “ humanum genus peccato aliquo originaliter esse infec­ tum ”x. Aut saltem ea nunc videtur impotentia et indi­ gentia hominis sine gratia, ut œconomia præsens, juxta quam nempe homo per peccatum Adae spoliatus gratuitis et vul­ neratus in naturalibus, sensu supra exposito, sola gratia Redemptoris salutem et beatitudinem assequi potest, multo melius consistat quam quælibet alia hypothesis. 947. 2° Confirmatur variis populorum traditionibus apud paganos, poetas et philosophos consignatis, in quibus plus minusve explicite existentia lapsus agnoscitur. Sic, inter Grcecos, Hesiodus3 describit Promethei fatum, qui, postquam ignem e cælo eripuit, non solum in se crudeles pcenas luit, sed etiam causa fuit cur cujuscumque generis mala totum terrarum orbem pervaserint. Inter Latinos, Cicero 3 rem sic declarat : “ Homo non ut a matre, sed ut a noverca natura editus in vitam, corpore nudo, et fragili, et infirmo; animo autem anxio ad molestias, humili ad timores, molli ad labores, prono ad libidines; in quo tamen inesset tanquam obrutus quidam divinus ignis, ingenii et mentis... Ex quibus humanæ vitæ erroribus etærumnis fit ut interdum veteres illi vates, sive in sacris initiisque tradendis divinæ mentis interpretes, qui nos ob aliqua scelera suscepta in vita superiore, poenarum luendarum causa natos esse dixerunt, aliquid vidisse videantur, simili nos affectos esse supplicio”. Eædem traditiones apud Orientales vigent ♦ : qui communis consensus satis evidenter ostendit mise­ riarum hujus vitæ acerbitatem, sine primæva culpa, non tam facile explicari posse, quam admisso originali peccato. *i'i' git I ‘ Quod sic agnoscit 5. Thomas (C. Gent., 1. IV, c. 52) : “ Sic igitur hujus­ modi defectus, quamvis naturales homini videantur absolute, considerando humanam naturam ex parte ejus quod in ea est inferius, tamen considerando divinam providentiam et dignitatem superioris partis humanæ naturae, satis probabiliter probari potest hujusmodi defectus esse penales; et sic colligi potest humanum genus peccato aliquo originaliter esse infectum — Ex quibus inferre licet aliquatenus corrigendam esse methodum apologeticam qua Pascal usus est inultique post eum. Cfr. H. Petitot, Pascal, sa vie religieuse et son apologie du Christianisme, Paris, 1911. 3 Theolog., V, 510 sq. — ’ Hortensius, sive de Philosophia fragmenta. 4 Cf. Nicolas. Eludes philosophiques, t. II, c. 4, § 1 ; Lenormant, Les Ori­ gines de T Histoire, c. II; Histoire de T Orient, 1. I, c. 2, § 2. DE HOMINE. 948. 601 Conclusio. Hæc satis sint de miserando proto­ parentum lapsu, quem pro nostra eruditione Deus permisit. Felix enim quem faciunt aliena pericula cautum! Nos sci­ licet, sicut protoparentes, supernaturalibus donis per baptis­ mum aucti sumus, et in Ecclesia sicut in paradiso positi, ubi arbor vitæ, Eucharistia videlicet, crescit, fluitque uberri­ mus gratiarum fluvius quo, per septem sacramentorum canales, animæ nostræ hortus irrigatur. Nec desunt tentationum stimuli : serpens antiquus blanditiis et fallaciis concupiscentiam nostram movet et excitat ; mundus scan­ dalis ad peccandum nos allicit. Si cum seductore collo­ qui velimus, vel suaves mundi susurros audiamus, brevi peccatum animam intrabit, et per peccatum mors. Unum ergo timeamus, peccatum, quo primus colonus e paradiso ejectus fuit. “ Sed et si quis peccaverit, advocatum habe­ mus apud Patrem, Jesum Christum justum : et ipse est propitiatio pro peccatis nostris”1. De quo jam dicere debemus in sequenti Tractatu. 1 IJoan., Π, i, 2. ’ --.V-· « DE VERBO INCARNATO ET REDEMPTORE Tractatus historia breviter delineatur. Cum Christus sit totius theologiæ centrum, de duplici mysterio Incarnationis et Redemptionis in plerisque scriptoribus ecclesias­ ticis plus minusve explicite agitur. Præcipua tantum inter opera Patrum et Theologorum recensere possumus. Ï I 94Q. i° Patres quatuor priorum sceculorum frequentius de per­ sona Christi quam de ejus redemptione disserunζ et præcipue ejus divinitatem humanitatemque propugnant, de ipsa unione tamen, occasione data, agentes. i.:' I I ■ll : 'lui ill! d Duobus prioribus sæculis, S. Clemens, in ep. ad Corinthios, doc­ trinam ep. ad Hebræos evolvens, asserit Christum, secundum carnem, esse Dei servum, sed secundum divinam naturam esse splendorem divinæ majestatis et vere Filium Dei ; S. Ignatius, in suis Epistolis, doctrinæ S. Joannis innixus, docet, contra Docetas, Christum esse vere hominem, natum ex virgine, vere passum et e mortuis suscitatum; sed etiam vere Deum, divinisque attributis præditum; Pseudo-Barnabas, in Epistola, jam de Christi redemp­ tione pauca attingit; S. Justinus, in Apologiis et Dial, cum Try­ phone, non solum de Christo Deo simul et homine disserit, sed etiam de redemptione hominum quam passione et sanguine suo peregit; quod fusius etiam exponit S. Irenæus, Adversus hcereses, ubi declarat Verbum ideo incarnatum esse ut, in se recapitulans longam hominum seriem, eos sanguine suo redimeret super lignum. Tertio sæculo, jam paulo fusius et magis philosophice de Incar­ natione et Redemptione agitur. Inter Gracos, Clemens Alex., in Cohort. Padagog. et Stromatibus, duas naturas in Christo distin­ guens, Christum non tantum ut pædagogum sed etiam, etsi minus diserte, ut redemptorem exhibet; Origenes, Contra Celsum et De principiis, declarat Verbum unitum esse animæ humanæ et corpori perfecto, quin tamen aliquid suarum perfectionum amitteret ; duas proinde in Christo naturas esse, quæ unum ens constituunt; Chris­ tum vero nos redemisse fundendo sanguinem in cruce. — Inter Latinos Tertullianus, Adversus Praxeam, Adversus Marcionem, De carne Christi, etc., contra Docetas et Gnosticos, probat corpus ■ DE VERBO INCARNATO ET REDEMPTORE. 603 Christi esse reale, materiale, vere conceptum, natum et mortuum, ejus animam spiritualem et rationalem simul ac sensibilem;aliunde Christum esse Deum ; duas proinde substantias in eo distingui, sed in una persona conjunctas ; ita eum pro nobis satisfecisse et pas­ sione ac morte nos salvasse; quam doctrinam repetit Novatianus, De Trinitate. Quarto sæculo, orta hæresi Apollinaris, Patres disertius affirmant integritatem humana naturæ, ut ita redemptionem tueantur, hoc innixi principio : Quod non est assumptum, non est sanatum; exinde occasionem sumunt agendi de ipsa unione inter Verbum et natu­ ram humanam. Inter Grœcos, S. Athanasius, qui jam divinitatem Verbi vindicaverat contra Arianos, veritatem Incarnationis non minus invicte asseruit, Lib. de Incarnatione Verbi, Libri duo de Incarnat., Sermo major de Fide; idem vero in Epist. ad Epictetum, et cum eo Didymus, De Trinitate, necnon auctor, quicumque est, duorum librorum contra Apollinarium, probant Verbum assump­ sisse mentem humanam tum ex Scriptura tum ex eo quod secus mentem nostram redimere non potuisset; S. Gregorius Naz., Ora­ tiones quinque de theologia (n. 27-31), idem docet; S. Gregorius Nyss., Antirrheticus adv. Apollinarium, istius errorem directe con­ futat, et in Orat, catechetica magna dogma catholicum lucide exponit; quod et præstat S. Cyrillus Hierosol., Catecheses 12 et 13; S. Ephrem, Sermones polemici 12, 14, 17-19, 24, 29, 30, 31, 34, 51, 54, et Hymni et sermones, clare asserit Christo inesse verum corpus veramque humanam animam, ejus matrem virginem fuisse ante partum, in partu et post partum, meritoque dici Dei matrem. — E Latinis, S. Hilarius, De Trinitate, docet Christum esse vere hominem, passibilem, etsi impeccabilem propter unionem cum Verbo; S. Ambrosius, De Incarnationis dominica sacramento, men­ tem rationalem et quemdam progressum in scientia Christi admit­ tit ; uterque praeclare de redemptione disserit, quam solus Christus perficere poterat pro nobis patiendo et moriendo. 950. 20 A quinto sæculo ad nonum, directe et fuse agitatur quæstio de unione hypostatica ej usque consectariis. Quinto sæc., S. Augustinus, etsi speciales tractatus de Incarna­ tione et Redemptione non scripsit, utrumque dogma in variis ope­ ribus præclare exponit, unionem utriusque naturæ in unitate per­ sonæ, posteaque redemptionem quam morte sua perfecit, uno vero sacrificio pro nobis oblato culpas nostras exstinguens. Ortis autem Nestorianismo et Eutychianismo, posteaque Monothelismo et Adoptianismo, necesse fuit istas hæreses confutare, accuratius expo­ nendo quomodo duæ naturæ in Christo uniantur et integræ maneant post unionem. Nestorium impugnavit præsertim S. Cyrillus Alex., Scholia de Incarnatione ; Liber quod unus sit Christus; Lib. de J 604 DE VERBO INCARNATO ET REDEMPTORE. Incarnat. Verbi Dei Filii Patris; Adversus Nestorii blasphemias; Explanatio 12 capitum seu anathematismorum ; Apologeticum pro 12 capitibus; Liber de recta fide in D. cV. Jesum Christum; de Incarnat. Dominica; ibi ostendit, admissis duabus hypostasibus in Christo, redemptionem impossibilem evadere, cum actiones et pas­ siones humanae soli humanae personæ tribui debeant ideoque sint finiti valoris; itaque unam esse hypostasim Verbi, ideoque Mariam esse matrem Dei. Contra Eutychetem catholicam fidem profunde simul et lucide proponit S. Leo Magnus, Sermones 96 de Mysteriis Domini; Epistola dogmatica, præsertim 28 ad Flavianum; eloquen­ ter sed minus theologice idem exponit S. Petrus Chrysologus, Ser­ mones dogmatici, 80, 99, 141, 147, 148; Epistola ad Eutychen. Saeculis sexto et septimo, in Oriente, Leontius Byzantinus scripsit Adversus Nestorianos et Eutychianos libros tres, ubi discrimen inter naturam et personam accurate explicat; S. Sophronius, Hierosoly­ mitanus, Epistola synodica et Orationibus contra Monothelitas decertavit; eosdem S. Maximus confessor strenue impugnavit in variis opusculis theologicis et polemicis, inter quæ recensetur Spiri­ tualis tomus ac dogmaticus ; Anastasius Sinaita, Via dux adversus Acephalos, ostendit qua via impugnandi sint hæretici, præsertim variæ Monophysitarum sectae. — In Occidente, S. Fulgentius Rusp., non solum de Trinitate contra Arianos, sed etiam de Verbo incarnato lucide disseruit, praesertim in libro de Incarnatione Filii Dei. Sæc. octavo et nono, contra Adoptianismum in Occidente vigen­ tem, scripserunt : Alcuinus, Adversus Felias haresim, Adv. Elipandum, variaque opuscula ; S. Paulinus Aquilejensis, Sacrosyllabus, ubi doctrinam catholicam probat Scriptura; S. Agobardus, Adv. dogma Felias ubi singula ejus asserta refellit. — Paulo ante, in Oriente, S. Joannes Damascenus, Patrum græcorum doctrinam de Verbo Incarnato et Redemptore collegerat in 1. 111° De fide orthodoxa. 951· 3° Inter theologos Medii Aevi, sæc. XII0 : S. Anselmus, in libro de fide Trinitatis et de Incarn. Verbi, contra Roscellinum expo­ nit quomodo Verbum solum (non duæ aliæ personæ SS. Trinitatis) incarnatum fuerit, et in libro Cur Deus homo, de Redemptionis necessitate et natura præclare disserit ; Hugo a S. Victore, in libro 11° De Sacramentis Christiana fidei, de Incarnatione scribit ; Abælardus, Introductio ad Theologiam, Theologia Christiana II. y, methodo dialectica de Verbo incarnato disserit, ita tamen ut sapiat Nestorianismum, teste S. Bemardo, qui eum hac de re carpit; P. Lombardus, Libri Sententiarum, lib. III, ubi methodice et scholas­ tice Patrum doctrinam de Verbo Incarnato et Redemptore digerit; Rich, a S. Victore, Liber de Incarnatione; de Emmanuele; De com­ paratione Christi ad florem, Maria ad virgam. .. j»» , DE VERBO INCARNATO ET REDEMPTORE, 605 Sæc. XIII : Alex. Halensis, in Summa theologica, amplissime de Christo disserit; S. Thomas, Ο. P., doctrinam exponit de unione hypostatica et mysteriis Christi, quæ non minus profunditate quam perspicuitate omnium fere admirationem commovit : Sum. theol., 3, q. 1-51, cum commentariis Cajetani; Cont. 6>w/.,lib. IV., c. 27 sq., cum comment. Ferrariensis ; Quæst. disp., de Unione Verbi, de scientia Christi, de Gratia Christi ; S. Bonaventura, Ο. M., eodem tempore, eximie de hac materia disseruit : Commentar, in lib. Ill Sentent., Breviloquium. Sæc. XIV : J. Duns Scotus, O. M., In lib. III Sententiarum; P. Paludanus, O. P. In lib. III Sentent. — Sæc. XV : Joannes Capreolus, princeps Thomistarum, Comment, in lib. III Sentent. 952. 40 Inter theologos œtatis modernœ, sæc. XVI : Bartholomæus a Medina, 0. P., Comment, in p. S. Thomæ; Franciscus a Christo, Ord. S. A., Prælectiones sive Enarrationes admirabilis Verbi Incarnati. Sæc. XVII : Greg, de Valentia, S. J., de Incarnatione divini Verbi; G. Vasquez, S. J., In ja,n p. S. Thomæ; F. Suarez, S. J., de Incarnatione ; De Lugo, S. J., De Mysterio Incarnationis ; Bellarminus, S. J., De Christo, capite Ecclesiæ; Didacus Alvarez, O. P., Disp. theol. de Incarnatione ; Joannes a S. Thoma, O. P., In Jam p. S. Tho­ mæ; Gonet, O. P., Clypeus, De Deo Incarnato; Smiglecki, De Christo vero et naturali Dei Filio, ejusque pro peccatis nostris satis­ factione; Petavius, S. J., De Incarnatione ; Thomassinus, Orat., De Incarnatione ; Salmanticenses, De Incarnatione; Bérulle, Orat., Dis­ cours de l'état et des Grandeurs de Jésus. S► Sæc. XVIII : D. Perez, O. P. De Ineffabili Incarnationis myste­ rio; Billuart, Ο. P., De Incarnatione, De Mysteriis Christi; Claudius Frassqn, Ο. M., Scotus Academicus ; Legrand, S. S., De Incarnat. Verbi (ap. Migne, Theol. Cursus, vol. IX); J· Gauthier, S. J., De augustissimo Verbi Incarnati mysterio; Holtzclau, S. J., de Verbo Incarnato (in Theol. Wirceburgensi). Sæc. XIX ; Liebermann, Instit. theol., de Generis Humani Re­ demptione; J . A. Jacquemin, De Incarnat. Verbi divini; T. L. Brittain, 0. P., The Divinity ofJesus-Christ; Perrone, S. J., Prælect. theol., De Incarnat.; De D. IV. Jesu Christi divinitate; Franzelin, De Verbo Incarnato; Stentrup, S. J., De Verbo Incarnato; Kleutgen, S. J., Théologie der Vorzeit, vol. Ill; Schazler, Das Dogma von der Menschwerdung, Freiburg, 1870; Scheeben, Dogmatik, lib. V, § 206 sq.; J. Morris, Jesus, the Son of Mary ; Landriot, Le Christ de la Tradition; Bougaud, Le Christianisme et les Temps présents, t. II, Jésus-Christ; Faber, Bethlehem; The precious Blood; L. Billot, S. J., De Verbo Incarnato, ed. 6a, 1922; Pesch, S. T·, Prælect. dogmat., ■ 606 DE VERBO INCARNATO ET REDEMPTORE. vol. IV; L. Janssens. Summa theol., IV et V, Friburgî, 1901-1902; Muncunill, S. J., De divmi Verbi Incarnatione, Madrid, 1904; A. M. Lépicier, De Incarnat, Terbi, Paris, 1906; H. del Val, De Verbo Incarnato, Matriti, 1906; L. Grimai, Jésus-Christ étudié et mé­ dité, Paris, 1910; M. Lepin. Jésus Messie et Fils de Dieu d'apris les Evangiles Synoptiques, 3e édit., 1907; J. Rivière, Le dogme de la Rédemption, Paris, 1931 ; Van Noort, De Deo Redemptore, Amstelodami, 1910; L. Labauche, Dieu, Le Verbe Incarné, Le Christ Rédempteur, 1911 ; A. Michel, in D. T. C., vocabulis Hypostatique (union), Incarnation, Jtsus-Christ; Galtier, De Incarnatione ac de Grandmaison, Jésus-Christ, 1928; C. Héris, Redemptione, 1926; Le Mystère du Christ, 1928; P. Lagrange, L Evangile de Jésus-Christ, 1928; F. Prat, Jésus-Christ, sa vie, sa doctrine, son œuvre, 1933. 953· 5° Inter Protestantes : Dorner, Entwickelungsgeschichte der Lehre von der Person Christi..., Berlin, 1846-56, anglice versum, History of the Development of the Doctrine of the Person of Christ, 1868-1872 ;W. F. Gess, Christi Person und IVerh, Basle, 1870,1879; Archdeacon Wilberforce (postea ad fidem catholicam conversus), The Doctrine of the Incarnation -, H. Liddon, The Divinity of Our Lord and Saviour J. C., Bampton Lectures for 1866; W. B. Pope, The Person of Christ, dogmatically, scripturally and historically conside­ red, 1878; A. B. Bruce, The Humiliation of Christ in its physical, ethical and official aspects, 1875; Lichtenberger, Encyclopédie, vol. Ill, 1878, voce Christologie ; J. Bovon, Théologie du N. Testament, Lau­ sanne, 1893-94; C. Gore, The Incarnation of the Son of God, Bamp­ ton Leet, for 1891 ; C. Hodge, Systematic Theology, vol. II, part. Ill ; P. Schaff, Christ and Christianity ; H. C. Powel, The Principle of the Incarnation, London, i896;Ottley, The Doctrine of the Incarnation, London, 1897; W. Sanday, Jesus Christ, in Hastings Diet, of the Bible, t. II, 603-653; The Life of Christ in recent research, Oxford, 1907; Christologies ancient and modern, 1910; Hastings, Diet, of Christ and the Gospels, Edinburgh, 1906-1908. Fontes præcipui. 954. i° Excerpta ex Symbolo Apostolorum (Jorma romand) Credo in Deo Patre omnipotente, et in Christo Jesu, unico Filio ejus, Domino nostro, qui natus est de Spiritu Sancto ex Maria Vir­ gine, crucifixus sub Pontio Pilato et sepultus, tertia die resurrexit a mortuis, ascendit ad cælos, sedet ad dexteram Patris, inde venturus est judicare vivos et mortuos, et in Spiritu Sancto... 1 D. B., 2. dam.. n. 963. Quæ forma apud Rufinum invenitur. — Cfr. Syn. Theol. Fun­ DE VERBO INCARNATO ET REDEMPTORE. 955· 607 2° Symbolum Nicæno Constantinopolitanum Πιστεύομεν εις έ’να θεόν πατέρα παντοκράτορα, ποιητήν ούρανοϋ και γης, ορατών τε -πάντων και αοράτων. Και είς ένα κύριον Ίησοΰν Χριστο'ν, τόν υΙόν τοϋ Θεοϋ τον μονογενή, τόν έκ τοϋ πατρός γεννηΘέντα προ πάν­ των των αιώνων, φως έκ φοτο’ς, Θεόν αληθινόν έκ θεοϋ άληΟινοΰ, γεννηθέντα ού ποιηθέντα, όμοούσιον τψ πατρί, δι’ ού τά πάντα έγένετο; τόν δι* ήμάς τούς ανθρώπους και διά την ήμετέραν σωτηρίαν κατελθο'ντα έκ των ουρανών και σαρκωθέντα έκ πνεύματος άγιου και Μαρίας τής παρθένου, παι ένανθρωπησαντα,σταυ- ρωθέντα τε υπέρ ήμών έπΐ Ποντίου Πιλάτου και παθο'ντα καί ταφέντα καί άναστάντα τη τρίτη ή μέρα κατά τάς γραφάς, και άνελθο'ντα εις τούς ούρανούκ, παι καθεζόμενον έκ δεξιών τοϋ πατρο'ς, και πάλιν έρχόμενον μετά δόςης κφίναι ζώντας και νεκρούς; ού τής βασιλείας ούκ εσται τέλος. Και εις τό πνεύμα τό άγιον, τό κύριον, τό ζωοποιο'ν, τό έκ τοϋ πατρός έκπορευομενόν, τό σύν πατρι και υΐϋ συμπροσκυνούμενον, και συνοοςα- ζο'μενον, τό λαλήσαν διά τών προ­ φητών. Εις μίαν αγίαν, καθολικήν και άποστολικήν έκκλησίαν. Όμολο- γοϋμεν εν βάπτισμα εις άφεσιν αμαρτιών. Προσδοκώμεν άνάστασιν [ Versio Dionysii Exig. .·] Cre­ dimus [Credo] in unum Deum Patrem omnipotentem, factorem cæli et terræ, visibilium om­ nium et invisibilium. Et in unum Dominum Jesum Chris­ tum, Filium Dei, natum ex Pa­ tre [Filium Dei unigenitum. Et ex Patre natum] ante omnia sæcula. [Deicm de Deo} lumen de lumine] Deum verum de Deo vero. Natum [Genitum], non factum, consubstantialem Patri, per quem omnia facta sunt. Qui propter nos homines et salutem nostram [et propter nostram salutem\ descendit de caelis. Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine, et humanatus [homo factus] est. Et crucifixus est [Crucifixus etiani] pro nobis sub Pontio Pilato, [passus] et sepultus est. Et resurrexit ter­ tia die, [secundum Scripturas. El] ascendit in cælum, sedet ad dexteram Patris, [I Prænotanda. Christus est Deus. Existentia Christus est homo. Christus Deus-homo. kScholastica expolitio. Duplex voluntas et operatio. De unione hypostatica Unica filiatio. Consectaria Adoratio Christi. ( Communicatio matum. Christologia idio- I Convenientia. i Sola persona Verbi. De persona v , ., ... r -( Verbum nil amisit, assumente Unionis dotes. De Intellectu. De natura assumpta De Voluntate. De Sensibili appetitu. Prænotanda : de Christo mediatore et redemptore. Redemptionis existentia. Soteriologia De modo et dotibus redemptionis. De opere præcipuo redemptionis seu sacrificio. De necessitate redemptionis. Controversia de motivo finali Incarnationis. De devotione erga Cor SS. Jesu. Consectaria De B. Maria Virgine. utriusque De Cultu Sanctorum. mysterii. De Cultu Reliquiarum et Imaginum. CAPUT I. — DE UNIONE HYPOSTÀTIGA. exinanitio Verbi, Epiphania, oeconomia seu attemperatio qua Deus in hoc mysterio infirmitati nostræ sese accommodavit; (c) ratione effectus, unio, adunatio, unio hypostatica, incorporatio, inhumanatio ; sed praecipue Incarnatio seu unio cum carne, non quidem eo sensu quod Verbum solam carnem assumpserit, sed ad plenius signifi­ candum Ipsum non solum superiorem, sed etiam inferiorem humanæ naturae partem assumpsisse : vox enim caro sæpe sæpius in Scriptura totum hominem designat : “ Videbit omnis caro salu­ tare Dei ” *. PARS PRIOR : MYSTERIUM INCARNATIONIS seu CHRISTOLOGIA 968. 20 Notiones philosophicæ breviter delineantur2. Cum unio hypostatica supponat notiones naturœ,personae et unionis, has declarare expedit. 966. Cum mysterium Incarnationis nihil aliud sit nisi mysterium unionis hypostaticæ inter naturam divinam et naturam humanam in persona Verbi, una erit quœstio funda­ mentalis, nempe de unione hypostatica, ex qua consectaria ad complendam notionem mysterii eruentur. Quia vero in hac unione duo sunt termini, Verbum assumens et natura humana assumpta, de iis seorsim dicendum. Unde tria capita : (A) Natura specifica seu in abstracto considerata, realiter non differt ab essentia et est id quo res in sua specie consti­ tuitur (v. g.} natura humana prout communis est omnibus hominibus); ‘naturay singularis, individua seu in concreto spectata,Jest idrquo res tanquam individuum constituitur, et ita complectitur non solum essentiales proprietates speciei, sed etiam ipsa principia individualia quibus fit hæc natura determinata et concreta. Hæc autem natura, spectata relate I de unione hypostatica ; II de persona assumente; III de natura assumpta. manens, seu principium quo quis operatur. CAPUT I. 969. (B) Persona seu hypostasis aliquid addit naturæ individuæ, nempe incommunicabilitatem seu proprietatem qua est sui juris ; unde definitur substantia singularis, com­ pleta, intellectu prœdita et sui juris. DE UNIONE HYPOSTATICA. Pauca praenotanda sunt de genuino conceptu unionis hypostaticæ etprœcipuis erroribus quibus adulteratus est. Et ita distinguitur a natura. Nam natura, etiam indivi­ dua et completa, ex se non est necessario sui juris seu incommunicabilis ; est utique principium quo quis utitur ad' agendum, non autem principium quod agit et cui actio tri­ buitur (cfr. n. 573-574^ De quo omnes consentiunt. PRÆNOTANDA DE NOTIONE UNIONIS HYPOSTATICÆ ET ERRORIBUS CIRCA EAMDEM. I. De genuino conceptu unionis hypostaticae. Ad hunc conceptum expoliendum, declarabimus : i°prœcipua nomina quibus designata fuit Incarnatio seu unio hypostatica; 2°philosophicas notiones quas unio hypostatica supponit ; 30 ipsam unionem hypostaticam. 967. i° Praecipua nomina quibus Incarnatio seu unio hypostatica designata fuit hæc sunt : (a) Ratione originis, missio Filii, exitus a Patre, descensus e cælo; (b) ratione termini, adventus in mundum, assumptio humanitatis, 619 970. Controvertitur autem in quo essentialiter persona distin­ guatur a natura. -.-Iw (a) Juxta Scotistas, persona et natura in creatis sola ratione dif­ ferunt : quævis enim natura integra et singularis est persona eo 1 Luc., Ill, 6. * S. Thom., 3, q. 3, a. D. T. C., art. 1-3; Card. Essence, Hypostase ; Billot, p. 54-98, ed. E. Hugon, p. 62-71. 6; A. Michel, in t 620 CAPUT I. ipso quod non assumitur ab alio supposito. Personalitas igitur in aliquo negativo consistit, nempe in non assumptione. (b) Juxta alios scholasticos, persona et natura realiter differunt : quod diversimode explicatur. i) Suarez docet personam formaliter constitui per modum sub­ stantialem, quo natura singularis et completa jam existens fit incom­ municabilis. 2) Cajetanus, cum multis Thomistis, putat personam formaliter constitui modum substantialem, qui est veluti terminus natura individua, et quo natura individua fit incommunicabilis. Hic autem modus non accedit naturæ individuæ jam existent! (ut vult Suarez), sed est medius inter naturam individuam et actum existen­ tiæ et ab utroque realiter distinguitur. 3) Quidam autem Thomistæ, cum Card. Billot, docent hunc modum substantialem prorsus inutilem esse, et dicunt ad consti­ tuendam personam duo requiri et sufficere, nempe naturam com­ pletam et individuam et propriam hujus naturæ existentiam. Quomodo hæc varia systemata cum unione hypostatica conci­ lientur, infra exponemus. 971. (C) ]Unio| in genere est conjunctio plurium ad aliquid unum efificiendtfin^ Duplex distinguitur : accidentalis et substantialis. (a) Prior ea est ex qua non resultat una natura vel una per­ sona, sed compositum quod est unum tantummodo per accidens : talis est unio inter duas substantias completas quæ integræ manent (v. g., unio inter duos amicos), vel inter duo accidentia (v. g., inter voluntatem et amorem), aut inter substantiam et accidens (v. g., inter animam et ejus facul­ tates). (b) Unio substantialis ea est qua duæ vel plures substantia totum aliquod substantiale efformant. Duo igitur ad hanc unionem requiruntur : 1) ut partes quæ uniuntur sint substantiales, 2) ut ex earum conjunctione resultet unum aliquod substantiale. — Ita fere E. Hugon, p. 45. Iterum unio substantialis potest esse essentialis vel perso­ nalis : (a) essentialis, quando duæ substantiæ ita copulan­ tur ut unam essentiam aut unam naturam specificam con­ stituant : ita unio animæ et corporis in homine constituit naturam humanam, ita etiam oxygenium et hydrogenium uniuntur ad aquam effbrmandam. (b) Personalis est quando duæ substantiæ ita uniuntur ut terminus unionis sit unum DE UNIONE HYPOSTATICA. 621 principium quod operandi prorsus incommunicabile. Hæc iterum duplex est : i)personalis simplex, in qua duæ substan­ tiæ incompleta ita uniuntur in unam personam, ût hæc ex ipsa unione resultet, ideoque non praeexistat unioni : talis est unio corporis et animæ, in qua duæ substantiæ, incom­ plete in ratione speciei, unam personam humanam consti­ tuunt. 2) Personalis hypostatica dicitur ea unio in qua duæ naturæ, jam completa, et integra manentes, in unica tantum persona uniuntur, quæ non constituitur ipsa unione in qua remanet sine mutatione. Unicum hujus unionis exemplum invenitur in mysterio Incarnationis. 972. 30 Unio hypostatica definiri potest : singularis et mirabilis unio natura divinæ et natura humana in unica Verbi persona, ex qua resultat Christus Jesus. Dicitur : (a) Singularis, cum nulla alia unio ejusdem generis existât. (b) Mirabilis sane, cum unio hujusmodi sit opus amoris stupendum, in quo habetur supernaturale non solum abso­ lutum sed et substantiale. (C) Unio natura divina et humana : his verbis indicantur duo extrema quæ uniuntur, scilicet natura divina Verbi, et humana natura ex corpore et anima composita, utraque completa, utraque distincta et inconfusa remanens, etiam post unionem. (d) In unica Verbi persona : quibus verbis ostenditur terminus et modus unionis. 1) Hæc unio fit non in natura, sed in persona, et quidem in persona praexistente Verbi, quæ jam ab aterno divinam naturam possidens, in tempore sibi assumit naturam humanam individuam et suam perso­ nalitatem ipsi communicat. Duæ igitur naturæ, divina et humana, non directe, sed in una Verbi persona uniuntur. 2) Hæc autem unio est substantialis : nam duæ naturæ quæ copulantur sunt vere substantia et substantialiter uniun­ tur in una persona ; est personalis-hypostatica : nam utraque natura est completa in suo genere et integra in ipsa unione manet; insuper non nova constituitur persona, sed unio fit in persona praexistente Verbi. CAPUT I. 622 (e) Ex qua unione resultat Christus Jesus : persona itaque Jesu Christi est simul Deus et homo, cum naturam divinam et humanam integre possideat ; et vocatur Christus (i. e., unctus); Jesus (salvator), quia, divinitate unctus, popu­ lum suum salvum fecit; Verbum Incarnatum, secundum prologum S. Joannis, ubi asseritur Verbum incarnatum esse; Emmanuel, seu nobiscum Deus, nam Verbum caro factum habitavit in nobis. II. Errores circa mysterium Incarnationis. Mysterium Incarnationis, propter suam profunditatem et obscuritatem, varie in variis sæculis impugnatum est; quan­ doque divinum in Christo elementum, quandoque humanum, aut etiam unionem inter utrumque existentem hæretici per­ verse exposuerunt. 973. i° Errores antiqui. Alii humanitatem, Christi impugnant, alii ejus divinitatem, alii tandem unionem inter utramque : (A) Quidam asserunt quidem Christum esse vere Deum, sed negant eum esse verum aut integrum hominem : (a) Docete seu Phantasiastæ (1° sæculo), generatim a paga­ nismo conversi, putantes materiam esse malam, humanum in Christo elementum negarunt, docendo corpus Christi fuisse apparens et phantasticum ; (b) Apollinariste, sic dicti ab eorum duce, Apollinari, episcopo Laodicensi (IV° sæc.), ad explicandam unionem inter Verbum et naturam huma­ nam, humanam Christi naturam minuebant, asserendo hanc intellectu carere : tria principia, post Platonem, in homine admittentes, corpus scilicet, animam sensibilem (ψυχήν) et animam intellectualem (πνεύαα), docebant Verbum assump­ sisse quidem corpus et animam sensibilem, non autem ani­ mam intellectualem; nam Verbum ipsum, ut aiebant, vices tenet mentis in Christo, et ita explicare conabantur unionem Verbi cum humana natura (cf. n. 1009); ($)Monothelitey duce Sergio, patriarcha Constantinop. (VI1° sæc.), ad facilius explicandam unitatem in Christo contendebant Christum caruisse humana voluntate et ita unam in eo esse voluntatem, nempe voluntatem divinam (cf. n. 1024). - - .·■ /7. DE UNIONE HYPOSTATICA. 623 974. (B) Alii autem asserunt Christum esse quidem verum et integrum hominem, non autem vere Deum : (a) Ebionitæ, a Judaismo conversi (1° sæc.), unitatem Dei salvare volentes, putabant Christum esse hominem speciali­ ter Deo unitum ; (b) Cerinthiani, qui gnosim cum Judaismo miscebant (1° et 11° sæc.), dicebant eum esse unum ex eonibus; (c) Paulus Samosatenus, semirationalista (111° saeculo), tenebat Christum esse primum inter filios Dei adoptivos; (d) Ariani, duce Ario (IV° sæc.), docebant Christum esse primam inter creaturas. 975. (C) Alii tandem ipsam unionem adulterant : (a) Nestoriani unionem tantum moralem inter divinam et humanam naturam admittebant, proindeque duas in Christo esse personas ; (b) Eutychiani in oppositum inciderunt erro­ rem, docentes non solum unam personam, sed etiam unicam in Christo esse naturam : “ Confiteor ex duabus naturis fuisse Dominum nostrum ante unitionem; post unitionem vero, unam naturam confiteor”. Eutyches ipse non expli­ cavit quomodo, ex duabus naturis ante unionem existentibus, unica tantum in Christo maneat; ejus discipuli variis modis illud explicarunt : alii dicebant humanitatem fuisse absorptam a divinitate, sicut guttula aquæ ab oceano absor­ betur; alii docebant duas naturas fuisse commixtas et in tertiam transmutatas ; alii hanc unionem omnino assimilabant unioni corporis et animæ. 976. 2° Errores moderni antiquos errores renovant et l aggravant : (A) Rationalistes, qui sæc. XVI11° et postea floruerunt, contendunt Christum esse merum hominem aut prophetam ceteris similem. (B) Protestantes liberales T, qui a Socinianis et Unitariis, originem ducunt, asserunt Christum esse prophetam ceteris superiorem. Quidam vero, ad mythicas theorias redeuntes, eo usque proce­ dunt ut ipsam Christi existentiam negent 2. x Ita, inter alios, A. Harnack, H. Wendt, A. Réville, A. Sabatier, Minigoz, E. Doumergue. * Quomodo Liberales progressive ceciderint in rationalismum, pantheismum. 'i ’.V; 624 CAPUT I. (C) Moderniste distinguentes inter Christum historicum et Christumfide perceptum, contendunt, attenta historia, Jesum dixisse se Filium Dei esse sensu tantum messianico; sed Christianos, hellenicis theoriis circa Logon imbutos, fide eum tanquam Verbum divi­ num habuisse et sicut ens divinum adorasse x. Itaque, aiunt, “ divinitas Jesu Christi ex Evangeliis non proba­ tur, sed est dogma quod conscientia Christiana e notione Messiae deduxit ”a, elaborando scilicet judaicos conceptus circa Messiam græcarum ope doctrinarum. 7 977. Divisio primi capitis. Ad exponendum dogma catholicum contra præfatos errores, tria expendemus : 1° existentiam unionis hypostatica ; 2° ejus consectaria; 3° ejus convenientiam. Art. I. Existentia unionis hypostaticae. I: ♦h 'Z «Il 978. Unio hypostatica, jam in C. Chalcedonensi definita, lucidius etiam proponitur in Symbolo Athanasiano (n. 959) : “ Est ergo fides recta, ut credamus et confiteamur, quia Dominus noster Jesus Christus Dei Filius* Deus et homo est”. Hæc est formula concreta hujus mysterii, ea scilicet quæ in N. Testamento et prioribus Patribus invenitur. Formula abstracta et magis scientifica postea enuntiatur : “ Qui, licet Deus sit et homo, non duo tamen, sed unus est Christus. Unus autem non conversione divinitatis in car­ nem, sed assumptione humanitatis in Deum. Unus omnino non confusione substantia, sed imitate persona 3 Hæc enim æquivalet, sicut et formula concreta, huic propositioni hodie ab omnibus acceptæ : In Christo natura divina et natura humana uniuntur (hypostatice'} in unica Verbi persona. Ad hanc unionem demonstrandam, tria probabimus : i° Christum esse vere Deum ; 20 eumdem esse vere hominem et quidem integrum'* 30 in eo naturam divinam et naturam mythismum et evolutionismum, erudite declarat L.-Cl. Fillion, Les étapes du Rationalisme* Paris, 19II. 1 Decret. Lamentabili* sq., D. B., 2027 sq. 3 Propositio 27 damnata in Dec. Lamentabili : cf. Encycl. Paseendi* D. B., 2076. — Modemismum fusius exposuimus in Synopsi theologiæ fundam. f n. 102S-1041. —3 D. B., 40. mî i — Λ DE UNIONE HYPOSTATICA 625 humanam uniri in persona Verbi ; 40 exinde melius intelligetur scholastica expolitio mysterii. 979. Thesis Ia : Jesus Christus vere est Deus seu Filius Dei unigenitus, Verbum æternum ». De fide est ex C. Chalcedonensi definiente “ unum eumdemque Chris­ tum, Filium Dominum unigenitum... esse Filium unigeni­ tum, Deum Verbum”; et ex Symbolo Athanasiano jam allegato, n. 959. Theologice hæc thesis jam sufficienter probata est in Tr. de Deo trino, 609-612, cum testimonia ibi allata non tantum de Verbo, sed de Jesu Christo agant. Apologetice autem expedit divinitatem Christi demons­ trare, contra Liberales et Modernistas 2, historice ostendendo Christum ejusque discipulos hanc veritatem clare et multoties affirmavisse : ita enim non solum confutantur adversarii sed fidelium fides firmari potest. Animadvertimus tamen hanc historicam demonstrationem, valde utilem, sed necessariam non esse; probata enim infallibili Ecclesiae De divinitate Christi legi possunt : Maranus, De Divinitate Christi; Per de J.-C., anglice redditum Discourses on the divinity ojJ. X.; Liddon*, Divi­ nity oj Christ; P. Schaff *, The person of Christ : the perfection of his huma­ nity viewed as a proof of his divinity; Bougaud, op. cit., 3e p., Conclusions logiques de la Vie de J.-C., anglice redditum An Argument for the Divinity ofJ.-C.; M. Lepin, Jésus Messie et Fils de Dieu, 1906 ; P. Batiffol. Rensei­ gnement de Jésus, Paris, 1905 ; Couget, La di 1906; M. J. Mailhet, Jésus Fils de Dieu, Paris, on sines maison, Jésus-Christ, in D. A., t. II, 1337-1400; J. Pressoir, La divinité de J.-C. d’après les Synoptiques, in R. P. A., t. XI, p. 434 sq.; A. Michel, JésusChrist, in D. T. C., t. VIII, 1186 sq. — Multum etiam profuerunt notæ quas benigne ad nos misit A. Vieban, in Seminario Baltimorensi professor. 3 Quo melius intelligatur argumentum, sciendum est adversarios ita explicare evolutionem hujus dogmatis. I° Juxta quosdam, præsertim Liberales, hujus evolutionis præcipua stadia hæc sunt : a) In actibus Apostolorum et Synopticis Christus est Dei legatus, Messias, sed nihil amplius; b) Pwlus Christiprceexistentidm, non autem divinitatem docet; c) In quarto Evangelio Christus vocatur Deus, attamen inferior est Deo; d) In traditione Christus paulatim æternus et Deo æqualis agnoscitur. 2° Alii vero, præsertim recentiores, v. g., Loisy, Harnack, non negant doctrinam nostram inveniri apud Paulum, et in verbis quæ in Evangeliis Christo tribuuntur; sed contendunt Paulum errasse, et postea Evangelistas, sub influxu Paulinæ praedicationis, falso suam fidem Ipsi Christo adscripsisse. 626 CAPUT I. auctoritate, ostendere sufficit divinitatem Christi clare ab Ecclesia tanquam fidei dogma proponi. Quibus praenotatis, historice divinitatem Christi probabi­ mus : i° ex testimonio ipsius Christi in Synapticis Evangeliis; 2° ex fide apostolicœ Ecclesiæ ; 30 ex doctrina S. Pauli; 40 ex doctrina S.Joannis.— Primo testimonio insistimus, quia ejus vis ab adversariis negatur; brevius autem propo­ nitur testimonium Pauli et Joannis, quia ejus vis a multis etiam Liberalibus agnoscitur. i° Testimonium Christi in Synopticis1. »80. Ad manifestandam suam divinitatem, Jesus, Ju­ daeorum menti se accommodare volens, non voluit ab initio aperte declarare se esse Deum : secus enim tanquam amens habitus fuisset,vel si recte intellectus, lapidatus fuisset ante­ quam missionem sibi datam implevisset; sed pedetentim, verbis et operibus, sibi vindicavit nomina et munera quæ nonnisi Deo competunt, et tandem, data opportunitate, explicite rem affirmavit. U! Pauca pranotamus de baptismo Christi, quo incipit ejus minis­ terium. Vox delapsa de cælo super Christum in Jordane : “ Hic est Filius meus dilectus in quo mihi complacui ” 2, non eo sensu accipienda est quod Jesus sit merus homo, qui erga populum munere messianico fungatur, sed aliquid omnino transcendens significat. Comparata enim hacjyno^ inaugurati ministerii Jesu cum visionibus quibus Moyses et Prophetæ missionem suam a Deo acceperunt, patet multo altioris ordinis esse dignitatem Jesu quam fuerat dignitas Moysis et Prophetarum. Ex una parte, homines imbecilles et peccatores pavent ante faciem Dei, et Deus purificat quos legatos et ministros suos efficit 3. Ex altera parte, Jesus, a 1 Ut valeat argumentum ex testimonio Christi desumptum, tria probanda sunt : 1) verba quæ in Evangelio Christo tribuuntur esse revera verba Christi; 2) In his verbis Christum se esse Deum affirmare ; 3) Christi affirmationem vera­ cem esse. Porro, ex genuinitate et historicitate Evangeliorum (7r. de Vera Religa n. 287-339), necnon ex eorum inspiratione (7r. de Fontibus Rev.. n. 1016-1027), primum jam sufficienter constat Tertium vero jam probatum est (7r. de Vera Relig., n. 352-362) nec ab adversariis negatur. Secundum ergo tantum remanet probandum, scilicet Christum revera se Deum declaravisse. 2 Alatth.. III, 17; cf. Alarc.. I, 11 ; Luc.. Ill, 22. Idem dicendum est de voce in transfiguratione audita Maith.. XVII, 5 ; Marc.. IX, 6; Lue.. IX, 35; H Petr.. I, 17. DE UNIONE HYPOSTATICA. 627 quo ipse Baptista baptizari deberet, nulla indiget purificatione *, Spiritu Sancto repletur, Filiusque Dei declaratur, tanto melior pro­ phetis effectus, quanto differentius præ illis nomen hereditavit. Cum igitur tanta sit hujus vocis Filius Dei præstantia, remanet ut plenam ejus significationem quaeramus ex verbis et operibus Domini. 981. (A) Christus, qui, juxta omnes, maxima humilitate præfulget, nihilominus omnibus hominibus Angelisque supe­ riorem se facit. Prœstat hominibus : major est Salomone et Jona2; Davide, qui Eum vocat Dominum suum3; Moyse et Elia, ut patet exTransfigurationis narratione 4; ipso Joanne, quo inter natos mulierum non surrexit majors. Major est Angelis, quos ipse vocat Angelos suos6, qui ei ministrant 7, quos in die judicii Ipse jubebit congregare electos suos a quatuor ventis 8 et malos separare de medio justorum 9. Quis vero, præter Deum, hanc supra omnes creaturas præeminentiam sibi legitime vindicare possit, eo magis quia Judæiintermed i as creaturas inter angelos et Deum non admittebant ? 982. (B) Christus sibi ut propria vindicat munera· et auc­ toritatem, quæ nullus legatus divinus sibi unquam arroga­ vit, et quæ in Veteri Testamento soli Deo, scilicet Yawheh, competebant. > (a) Proprio nomine miracula facit, sanando ægros vel obsessos a dæmone, suscitando mortuos, elementis imperando I0. Virtus de illo exit et sanat omnes. Non indiget nisi uno verbo ad hæc patranda 11 : et ideo mirantur turbæ I2. Hæc autem potestas mira' J/tz/Z/z., III, 14. — 2 Maith., XII, 41-42; Luc., XI, 31-32. 3 Marc., XII, 35-37; Luc., XX, 41-44 ; Maith., XXII, 41-46 4 Maith., XVII, 1-9; Marc., IX, Luc., IX, 28-36. 5 Matlh., XI, l-ll ; Marc., I, 7 ; Luc., VII, 26, 2$. “ De passages tirés exclusivement des synoptiques... il ressort nettement que Jésus a conscience d’être plus que simplement un homme P. Wernle *, Die Aifange unserei Religion, 1901, p. 23-25. — 6 Maith., XIII, 41 ; XVI, 27 ; XXIV, 31. ? Cf. Maith., IV, n ; XXVÎT^ Lt j 13;VIII, 38; XIII, τ,Ζ', Luc., IX, 20. ' ‘ ^TFattli,, XXIV, 31 ; Marc., XIII, 27 sq. — ? Maith., XIII, 49. ‘° Marc., V, 30 ; Luc., VI, IO.' “ · " Marc., I, 25; V, 41; IV, 39; Maith., VIII, 27; Luc., IV, 35; VIII, 54, 55. 12 Marc., I, 27; II, 12 ; IV, 40; Luc., IV, 36; V, 25, 56; VIII, 25; Mallh., IX, S; VIII, 27. i-q; Tl. y ?1? 628 CAPUT I. cula patrandi ei tam propria est ut eam aliis communicet \ et de facto in nomine Jesu Christi apostoli miracula operati sunt a. (b) Docet ut Deus, id est, proprio nomine et suprema auctoritate. Philosophi suas opiniones argumentis probare conantur; prophetæ et Apostoli nomine Dei docent “ Hæc dicit Dominus ”. Christus autem proprio nomine loquitur “Ego autem dico vobis... Unus est Magister vester Christus... Cælum et terra transibunt, verba autem mea non præteribunt ” 3. Hæc autem auctoritas eo magis mira videtur quod aliunde legem ut divinam agnoscit, a qua iota unum aut unum apicem auferri non vult, et tamen eam interpre­ tatur et complet quasi ipse legislator fuisset. Quod speciatim apparet quoad legem sabbati : nam sabbati dominum se dicit ♦, et probat miraculis s, ideoque sabbato spicas vellere discipulos sinit'6. ί . >* h’ 'III il g 'Hh «II! 1 (c) Peccata dimittit auctoritate propria, tanquam contra se com­ missa, et propter amorem sibi præstitum. Scandalizatis pharisæis quod peccata remitteret, — nam “ Quis potest dimittere peccata nisi solus Deus?” — probat potestatem hanc sibi competere, sanando paralyticum i. In parabola duorum debitorum 8, suppo­ nit peccatricem sibi per peccatum esse debitricem, et prosequitur ; “ Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum ”. Porro ex contextu patet, hanc peccatricem amorem exhibuisse erga Jesum. Patet ergo peccatum quod alibi exhibetur ut debitum erga Deum, v. g., in oratione dominica, esse simul debitum erga Jesum, et propter amorem erga Jesum remitti. Insuper hanc potestatem dimittendi peccata Apostolis confert : “ Quæcumque solveritis super terram, erit solutum et in cælis ” 9. (d) Fidem et amorem erga seipsum requirit ut conditiones salutis, quasi Deus esset : “ Omnis qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et Ego eum coram Patre meo... Qui autem negaverit me coram hominibus, negabo et Ego eum coram Patre meo... Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus, et qui amat filium aut filiam super Me non est Me dignus ” IO. (e) Pro operibus propter Ipsum factis æternam promittit beatitudinem : “ Quisquis enim potum dederit vobis, calicem aquæ in * Marc., XVI, 17; Matth., X, 8; Luc., IX, 1-2; X, 9. ’ Luc., X, 17 ; Matth.,XI, 7; Marc., III, 15 ;VI, T, Act., Ill, 6; IX, 32-40. 3 Luc., VI, 40; Matth., N, 22 sq.; XXII, 33; XXIII, 8, 10. * Marc., II, 28 ; Matth., XII, 8; Luc., VI, 5. s Marc., III, 1-6; Matth., XII, 9-14; Luc., VI, 6-II. 6 Marc., II, 23; Matth., XII, 1 ; Luc., VI, I. Ί Marc., II, 3-13; Matth., IX, r-8; Luc., N, 17-26. * Luc., VII, 36-50. — 9 Matt., XVI, 18-19; XVIII, 18. ” Matt., X, 32-38; XVI, 24-25; Marc., X, 29-30; VIII, 34.35; Luc., IX, 23-24; XIV, 26-31; XVIII, 29-30. — Cf. Lebreton, op. cil., I, 270. 'i : ' DE UNIONE HYPOSTATICA. 629 nomine meo, quia Christi estis, amen dico vobis non perdet mercedem suam... Omnis qui reliquerit domum vel fratres aut soro­ res, aut patrem aut matrem, aut uxorem... propter nomen meum, centuplum accipiet et vitam aeternam possidebit... Qui perdide­ rit animam suam propter me, inveniet eam ” x... (f) In prophetia de ultimo judicio, seipsum ut judicent supremum exhibet : ab Ipso homines æterna praemia obtine­ bunt vel aeternis suppliciis punientur, prout.erga Ipsum, in persona discipulorum, officia caritatis impleverint vel neglexerint. “Venite benedicti Patris mei... esurivi enim et dedistis mihi manducare... Quamdiu hæc fecistis uni ex his fratribus meis minimis, mihi fecistis... Discedite a me, maledicti, in ignem æternum... esurivi enim et non dedistis mihi manducare... Quamdiu non fecistis uni de minoribus his, nec mihi fecistis”1 23 *5. 983. (C) Christus seipsum vocat, vocarique permittit sensu stricto Filium Dei. Certum est Jesum se dixisse Christum seu Messiam, id est, legatum divinum quo regnum Dei ins­ titueretur 3 ; sed insuper seipsum saepe vocat Filium Dei. Verum est in sacris litteris tum Veteris tum Novi Testamenti Filiationem divinam sensu analogico et participato sæpe creaturis tribui, v. g., angelis *, propter eorum relationes (originis, depen­ dent^ vel affectus) cum Deo; hominibus justis 5, magistratibus 6* et speciatim populo Dei Ί ejusque regi 8; — verum est etiam plerosque eorum qui in Evangelio dicuntur appellasse Jesum Filium Dei totam vim hujus appellationis non perspexisse, immo proba­ bilius multi hoc nomine nihil significare volebant nisi eximiam ejus sanctitatem vel dignitatem messianicam 9. Sed ex multis textibus Evangelii constat Jesum seipsum vocasse Filium Dei sensu proprio, ita ut ex hoc nomine certo inferri possit ejus divinitas. (a) Discipulos omnes orare docet “Pater noster", ipse 1 Marc., IX, 40; Matt., XIX, 29; X, 39; V, II. ’ Matt., XXV, 34-46. 3 Matt., XII, 28; XI, 3-5; XVI, 16; XXI, 9; XXVI, 63; Luc., IV, 18-19; VII, 19-21; IX, 20; XI, 20; XIX, 38; XXII, 69; Marc., VIII, 29; XI, 10; XIV, 61. * Job., I, 6; II, 1; XXXVIII, 7; Dan., Ill, 92; Ps. XXIX (hebr.) 1. 5 Matt., V, 'lir i"li •‘l t 11· 1 tf|l «!! -"H Hili i i (b) In confessione Petri 3 refertur Christum venisse in partes Cæsareæ Philippi, ibique interrogasse discipulos suos : “Quem dicunt homines esse Filium Hominis? At illi dixerunt : Alii Joannem Baptistam, alii autem Eliam, alii vero Jeremiam aut unum ex prophetis. Dixit illis Jesus : Quem me esse dicitis? Respondens Simon Petrus dixit : Tu es Christus Filius Dei vivi (Λ/α/Λ), Tu es Christus (Afarc.), Christum Dei (Zz/r.) ”. Hanc confessionem Christus approbavit et divinæ revelationi attribuit. Deinde præcepit discipulis : “ Ut nemini dicerent quia ipse esset Jesus Christus” (J/α/Α). Petrum hic confessum fuisse Christi messianitatem nemo negare potest; num vero ejus divinam natu­ ram agnoverit, non adeo liquet; sed ex solemni approbatione Domini merito infertur hic non agi tantum de messianitate, quam satis facile discipuli admittebant, sed de transcendentali qualitate, ad quam agnoscendam specialis requirebatur revelatio. (C) Coram judicibus, Christus se dicit Filium Dei sensu proprio. Quando coram Synedrio comparuit, cum ex falsis testibus nihil probari posset, princeps sacerdotum ait illi : “ Adjuro te per Deum vivum, ut dicas nobis si tu es Christus, Filius Dei". Dicit illi Jesus : “ Tu dixisti” 4; et propter hanc confessionem, reus blasphemies et proinde mortis judicatus est. Atqui hæc verba intelligi debent de filiatione vera et proprie dicta; non licebat enim aliquem judicare reum mortis eo quod dixerat se esse filium Dei adoptivum, cum omnes sancti sint filii Dei in hoc sensu ; aut prophetam, aut Messiam, cum nulla lex hanc assertio­ nem prohiberet sub pcena mortis; ergo Judæi intellexerunt ’ Matt., VI, 9, 32; X, 33; XI, 25-27; XII, 50; XV, 13; XVI, 17, 27; XVIII, 19, 35; XX, 23; XXV, 34; XXVI, 29, 39, 42, 53; XXVIII, 19; Marc., VIII, 3S; XIV, 36; Luc., II, 49; IX, 26; X, 21-22; XII, 32; XXII, 29, 42; XXIII, 46; XXIV, 49. V, 44-45; III, 17; XVII, 5; Marc., I, 11 ; IX, 6, Luc., Ill, 22; IX, 35. Cf. Matt., XI, 25; XVI, 15; XXVI, 63; Luc., X, 22; XXII, 70; Marc., XVI, 6l. 3 Matt., XVI, 13-20; Marc., VIII, 27-30; Luc., IX, 18-21. * Matt., XXVI, 63-66; Marc., XIV. 61. ■ DE UNIONE HYPOSTATICA. 631 Christum se ipsum declarare Filium Dei sensu proprio; quod ex contextu etiam patet, nam dicunt Jesum esse reum mortis, quia blasphemabat. Blasphemia autem quæ juxta legem morte punienda erat, ea erat qua homo se dicebat Deum l. Christus autem contra hanc interpretatio­ nem minime reclamavit, sed e contra libenter mortem accepit ut proprio sanguine testimonium suum firmaret; ergo Christus coram judicibus se esse Deum publice con­ fessus est. (d) Specialem vim habet textus de mutua cognitione inter Patrem et Filium 2 : “ Nemo novit Filium nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius et cui voluerit Filius revelare... Nemo scit quis sit Filius, nisi Pater, et quis sit Pater nisi Filius Hic declaratur relatio aequalitatis inter Patrem et Filium : Pater talis est ut a Filio solo cognosci possit; et pariter adeo magnus est Filius ut a solo Patre, id est, ab ente infinito cognosci possit. (e) Ante ascensionem, Christus apostolis dedit missionem docendi omnes gentes easque baptizandi “in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti"; et ita se Patri et Spiritui æqualem declarat, eamdem cum habeat potestatem animas per baptismum sanctificandi (n. 603). Recte igitur damnata est propositio : “ In omnibus texti­ bus evangelicis nomen Filius Dei æquivalet tantum nomini Messias, minime significat Christum esse verum et natura­ lem Dei Filium ” 3. 984. Conclusio. Etiam in Synopticis Evangeliis Chris­ tus æquivalenter docet se esse Deum : (a) seipsum supra omnem creaturam extollendo, (b) sibi vindicando munera et potestates quæ solius Dei sunt, (c) assumendo titulum Filium Dei sensu proprio et stricto. Exinde apparet merito damnatas fuisse propositiones : “Divinitas Jesu Christi ex Evangeliis non probatur; sed est dogma quod conscien­ tia Christiana e notione Messiæ deduxit 4. Doctrina de * Levit., XXIV, 16; Deui., XIII, 5. Cl.Joan., X, 33. XI, 27; Luc.r X, 22. 3 Decr. lamentabili) prop. 30; D. B., 2030. 4 Lamentabili^ pr. 27; D. B., 2027. 2 ΛΛζ/λ, 632 CAPUT I. Christo quam tradunt Paulus, Joannes, concilia Nic., Ephes., Chalced., non est ea quam Jesus docuit, sed quam de Jesu concepit conscientia Christiana ” x. 2° Fides Apostolicæ Ecclesiæ de divinitate Christi1 *34*. t ’ IV ÜI ■ : 985. In sermonibus ad judœos et ad Gentiles, Apostoli Christum prædicant non solum ut “ virum sanctum et jus­ tum... approbatum a Deo ”, ut prophetam a Moyse praenun­ tiatum, ut Messiam a Judaeis quidem occisum, sed a Deo resuscitatum et exaltatum 3, sed etiam ut Davide majorem4, mortuorum ac vivorum judicem 5, auctorem vitœ6* , et Do li­ num crmniumt. Spiritum Sanctum mittit*, et tantum est nomen ejus ut ejusdem sola invocatio miracula operetur9, et in nullo alio possit esse salusIO. Quando vero de Christo inter christianos ipsos agitur, non obscure ejus divinitas supponitur. Omnia corda noscit11 ; gratia dicitur nunc gratia Dei, nunc gratia Christi™; Christo “omnes prophetae testimonium perhibent, remissio­ nem peccatorum accipere per nomen ejus, omnes qui credunt in eum ” *3. S. Stephanus moriens videt “ caelos apertos et Jesum stantem a dextris Dei”;Jesum eisdem fere verbis orat quibus in cruce J esus Patrem oraverat : “ Domine Jesu, suscipe spiritum meum... Domine ne statuas illis hoc peccatum ” *4. 1 Ibid,, 31 ; D. B., 2031. ’ J. Lebreton, op. cit., p. 260-283 î E· Mangenot, Jésus Messie et Fils de Dieu d'après les Actes des Apôtres, in Rev. de IInst. cath. de Paris, 1907, P- 405 sq. 3 Act., Ill, 14; II, 22; III, 22, II, 32, 36. 4 Act., II, 29, 34. — s Act., X, 42; XVII, 31. — 6 Act., Ill, 15. 9 Act., X, 36. — Cum hoc textu conferantur Apoc., XIX, 16; Philip., II, 11. 8 Act., II, 33. 9 Act. Ill, 1-16. Claudus ex utero matris eleemosynam a Petro expectans, hæc verba audit : “ Argentum et aurum non est mihi; quod autem habeo hoc tibi do. In nomine J. C. Nazareni surge et ambula ... “ Et exsiliens stetit et ambulavit ”. — Paralyticus ab annis octo jacens in grabato eodem modo sanatur dic-nte Petro : “ Sanat te Dominus Jesus Christus ”... “ Et continuo surrexit ” (IX, 33'35)· ” Act., IV, 12 : “ Non est in alio aliquo salus; nec enim aliud nomen est sub cælo datum hominibus in quo oporteat nos salvos fieri ”, ” Act., I, 24. — “ Act., XIII, 43; XV, n. — '3 χ? 43. 14 Act., VU, 55-60; cf. Luc., XXIII, 34, 46. -'Ai 633 DE UNIONE HYPOSTATICA. Hanc vero invocationem Domini Jesu frequentem fuisse apud primos Christianos, multi alii textus probant :1 in ejus honorem hymni liturgici passim inveniuntur 2*45, nomen ejus in doxologiis inseritur 3, sæpissime cum Deo Patre conjungi­ tur 4, et nomine δ κύριος (Dominus), sensu omnino singulari, quo Deo æquiparatur, ordinarie appellatur 5, immo aliquan­ do dicitur Deus 6. Ex his omnibus patet primos evangelii praedicatores et auditores Christo tribuisse titulos et munera quæ non de creatura ulla sed de solo Deo dici possunt. 3° Testimonium S. Pauli de Divinitate Christi7. 986.Praenotandum. Etiam abstrahendo ab auctoritate qua gaudet S. Paulus ut scriptor inspiratus, ejus testimonium, quatenus testis fidei primævæ generationis, maximi momenti est, ut ex sequentibus intelligitur : (a) epistolas, ex quibus argumenta sumi­ mus, et genuinas esse et intra triginta annos post passionem Domini scriptas esse, ipsi rationalistæ admittunt; (b) doctrina in eis con­ tenta circa Christum non tam ex professo traditur quam assumitur ut communis fides Christianorum; (c) evangelium suum consenta­ neum esse ei quod alii apostoli prædicabant ipse gloriatur8; ex quo merito infertur Pauli fidem in Divinitatem Christi fuisse doc­ trinam ab omnibus Apostolis traditam, et ab omnibus fidelibus acceptam. 987. (A) Generale argumentum. Sunt loca fere innu­ merabilia ubi S. Paulus Christo assignat dignitatem et munera,quæ. sine blasphemia creaturis tribui non possunt. Ita : (a) S. Paulus est Apostolus Jesu Christi pariter ac Dei, cum suam missionem æqualiter acceperit a Jesu Christo et Deo Patre, et hæc missio consistat in prædicando Christum crucifixum 1 Act., IX, 14, 21; cf. Apoc., XXII, 20; I Cor., XVI, ’ I Tim., Ill, 16; Eph., V, 14; cf. Apoc.', V, 9-13. 25; Rom., XVI, 27; Eph., Ill, 21; ZZ Tim., 18; Apoc., I, 6; V, 13; VII, 10; Hebr., XII, 20-21. 4 Præter textus S. Pauli mox citandos, nn. I, 2; II Pet., I, 2; I Joan., I, 3; 22; Didachè, IV, 18; II Petr. 987, 988, cf./ar., I, 1; Z IIJoan., y, Jud., i. 5 Cf. Lebreton, p. 323-346. 6 Præter textus S. Pauli (Rom., IX, Act., XX, 28. 1 J. Lebreton, op. cit., p. 352-454. 8 Gal., II, 2, 9. cf. II Pet., I, 1; 5; X, 6. Tit., II, 13; U Thess Ill, Petr., 634 CAPUT I simul et magnalia Dei(b) ad salutem obtinendam christiani debent in Christum credere, ejus mandata (quæ sedulo ab huma­ nis mandatis distinguuntur) servare, illum denique supremo amore diligere : “ Vos estis filii Dei, per fidem quæ est in Christo Jesu... Sic adimplebitis legem Christi... Præcipio, non ego sed Domi­ nus... Si quis non amat Dominum nostrum Jesum Christum, sit anathema... Quis nos separabit a caritate Christi” a? (c) Chris­ tus æque ac Pater passim vocatur Dominus, Dominus omnium, Dominus gloria·, atqui hoc nomen non minoris est dignitatis ac nomen Dei, cum LXX Interpretes nomen Dei ineffabile nomine κύριος reddere soleant. — Quod patet etiam ex contextu : quæ in prophetis de die Domini seu Dei dicuntur, a S. Paulo de adventu Domini Jesu prædicantur; Christo Domino applicantur V. T. verba de Domino Deo v. g. : “ omnis quicumque invocaverit nomen Domini, salvus erit ” λ : 988. (B) Expressius S. Paulus : (a) in Ep. ad Colos exhibet Christum ut Creatorem et Conservatorem, ac per­ sonaliter Deo unitum : “ In ipso condita sunt universa in η ; t cælis et in terra,... omnia per ipsum et in ipso creata sunt... in ipso habitat plenitudo divinitatis corporaliter”; (b) in Ep. ad Philip. 5, ipsi attribuit essentiam et majestatem Dei : " Cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se æqualem Deo ; ” (e) in Ep. ad Rom. 6, de Christo dicit quod “ est super omnia Deus benedictus in sæcula ”. (d) In 1 I Cor.' I, i; IV, 2; Galati I, I; I Cor.y I, 22; II Cor.' IV, 5; Rom.' I, I; Galat^ I, 10; Act.' II, 11. 3 Galy Ill, 6; VI, 2; I Cor.' VII, 10; XVI, 22; Rom.' VIII, 35 sq 3 II Thess.' I, 7; II Cor., II, 8; Rom.' IV, 13; X, 9-13; Gal.' III, 16 4 I, Π, 9. — 5 II, 5-11; cf. infra, n. 1003 ; Prat, I, p. 443. 6 IX, 5. — Adversarii, ut probent hæc verba ad Christum non referri, punc­ tum ponunt vel post cantem9 vel post stiper omnia' et sic legunt “ ex quibus Christus secundum carnem. Qui est super omnia Deus benedictus in sæcula ” vel “ ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia. Deus bene­ dictus in sæcula”. Ultima autem verba interpretantur ut doxologiam ad Patrem : Deus qui est super omnia benedictus sit in sæcula; vel : Benedictus* sit Deus in sæcula. Quas intersecandi rationes proposuerunt Erasmus (1516) et Rcuss (1878). Punctuatio autem Vulgatæ retinenda est quia (a) Patres in pro­ banda divinitate Christi hoc textu utuntur nec insistunt in probanda relatione ad Christum, quam habent ut concessam et per se evidentem, sed urgent ver­ borum vim et significationem, (b) Regula grammatica nostram lectionem commendant ; doxologia enim ad Patrem requireret aliam constructionem, id est, non “ Detis benedictus in sacuta”, sed “ Benedictus Deus in sacula”. (c) Contextus pariter nostra lectioni favet. Apostolus tanquam magnum gentis suæ decus illud affert quod ex ea ortus sit Christus : quid igitur magis obvium quam ut quædam adjiciat ad dignitatem Christi extollendam, quid minus ■■■ ft DE UNIONE HYPOSTATICA. LaXjAj f * 635 Ep. ad Hebrews 1 dicitur quod sit “splendor gloriæ et figura substantiæ Dei ”, quod sit “ hæres .universorum ”, quod “ omnia per JLpsum_ facta .sunt ita ut ei applicentur hæc verba : “ Thronus..tuus+JQens^Jn sæcHluûX^axuli ”, 4° Ex testimonio Sancti Joannis. 989. Contra Ebionitas et Cerinthianos, S. Joannes ex professo divinitatem Christi inculcat, (a) In Apocalypsi, Agnus cum Deo Patre simul adoratur, laudatur et glorifi­ catur ab omni creatun^^”^ fb)In Evangelio, refert clarissima verba Christi de pro­ pria divinitate : “ Sic enim Deus dilexit mundum ut Filium suum unigenitum daret Quaerebant eum Judaei interfi­ cere, quia... Patrem suum dicebat Deum, aqualem se faciens Deo"; “ Ego et Pater unum sumus”; “Philippe, qui videt me videt et Patrem... Non creditis quia ego in Patre et Pater in me est ”, etc. 3. (c) Divinitatem Christi S. foannes et ipse disertissime affirmat in prologo sui evangelii : “ In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum... Et Verbum caro factum est.”...------- · 990. Conclusio. Qui igitur affirmant divinitatem Christi esse dogma a conscientia Christiana elaboratum, græcarum theoriarum ope, non unam aut alteram N. Testamenti pagi­ nam, sed integravi ejus substantiam lacerare debent : in omnibus enim fere paginis hoc dogma explicite traditur, aut implicite supponitur. obvium quam ut inopinate mutato orationis subjecto, Deo Patri concinat doxologiam nullo praecedenti contextu præparatam? (Corluy, Spicilegium, II, 25). jl-III. 91, 6, 17; II, 13, 18, 23; III, 7; XIX, 13, 16; XX, 6;XXXII, 13, etc. 3 Inter modernos negatores Divinitatis Christi plerique libenter concedant Christi verba, prout in hoc evangelio referuntur, affirmationem propriæ divini­ tatis continere. Sed addunt : “ Narrationes Joannis non sunt proprie histo­ ria, sed mystica evangelii contemplatio ; sermones in ejus evangelio contenti sunt meditationes theologicae circa mysterium salutis, historica veritate desti­ tute;... Joannes sibi vindicat quidem rationem testis de Christo, re tamen vera non est nisi eximius testis vite christianæ, seu vite Christi in Ecclesia exeunte primo sæculo ” {Lament., 16, 18).—Sed valor historicus hujus evan­ gelii, in Syn. theol. fund., n. 291, jam probatus, nuper decreto Commis. Bibi., 29 Maii 1907, confirmatus, a scriptoribus non paucis, sive Catholicis sive Aca- :c/- 1: W 636 CAPUT I. 5° Principia ad solvendas difficultates. Difficultates ab Unitariis \ Liberalibus et Modernistis propositae, sunt vel negativa vel positiva. 991. allatis. (A) Negativae jam confutatæ sunt ex probationibus Ad hæc quatuor reducuntur : (a) Jesus de seipso loquitur tanquam homine. — Resp. non sequitur illum esse merum hominem, sed eum esse simul Deum et hominem. «· <·! > » 1 (b) Nunquam dicit se esse Deum, nec a discipulis Deus voca­ tur. — Resp. Conceditur nullibi Christum expressis verbis dicere se esse Deum, etsi apud Joannem approbat confessionem Thomæ id aperte declarantis. Quæstio autem non est de nomine sed de re : parum refert utrum Christus hæc an illa verba adhibuerit quando constat eum sibi attribuisse titulos et munera Deo soli pro­ pria. Nostri non est determinare modum, quo Deus nobis id reve­ lare debuerit. Ut auditorum mentes recipiendæ veritati pararentur, nonne oportuit hanc gradatim tradi? (c) Nunquam Jesus requirit vel accipit adorationem .Deo debi­ tam. — Resp. Conceditur quidem Jesum discipulis non explicite praecepisse ut ipsum adorarent tanquam Deum. Sed quid inde, quando constat ab eo requiri fidem ’et caritatem quæ soli Deo debentur ? (d) Si Jesus divinitatem sibi attribuisset, sæpe blasphemiæ accu­ satus fuisset. — Resp. Hanc accusationem aliquando prolatam fuisse jam probavimus, immo propterea Christum mortis reum judicatum esse. ' >ΓΙ HU 992. (B) Positivae objectiones. Imprimis notandum est nullum esse textum in quo Christus dicat se non esse Deum. Omnia verba quæ objiciuntur sensu Catholico intelligi possunt, si præ mente habemus Christum esse hominem simul ac secundam personam Trinitatis a Patre procedentem;immo et debent, alioquin Jesus de seipso sibi contradiceret. (a) Opponunt hæc verba 5. Pauli : “Nam etsi sunt qui dicantur dii sive in cælo sive in terra (siquidem sunt dii multi, et domini tholicis, sæpe sæpius vindicatas est Origine et val. hist, du j* ivang. Paris, 1907-09; Irish. Eccles. Quart., Octob. 1908). ’ Unitariorum argumenta videri possunt apud J. F. Clarke*, Manual, less. 7; Orthodoxy, c. S; quæ jam a Crellio exposita, a Petavio (lib. III, cc. 1-6) non minus solide quam dilucide confutata fuerant; eadem quoad sub­ stantiam sunt ac ea, quæ ab Arianis proposita fuerant, et a Patribus confutata, necnon a S. Thoma, C. Gent., L IV, c. 8-9. (Lepin, ·♦ DE UNIONE HYPOSTATICA. 637 multi), nobis tamen unus est JDeus, Pater, ex quo omnia ” *. Jamvero ex contextu patet S. Paulum hic antithesim instituere inter deos quos ethnici colebant, et Deum quem Christiani adorant : hunc Deum unum esse affirmat, ut sic excludatur polytheismus; sed a consortio divinæ naturæ Christum non excludit, cum statim addat hæc verba : “ Et unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia ”, in quibus divinitas Christi declaratur : vocatur enim Dominus, et vis creativa, quæ soli Deo competit, eidem ascribitur : “per quem omnia ”. Eodem modo explicantur alia ejusdem Apostoli verba : “ Unus Deus, et Pater omnium ” dixerat enim paulo ante de Christo (5) : “ unus Dominus ", et paulo post ei tribuitur gratiæ dispensatio : “data est gratia secundum mensuram donationis Christi” (7) : multaque alia in eadem Epistola dicuntur quæ divinitatem Christi important. Nec majorem vim habent verba, quæ in confirmationem praece­ dentium adducuntur : “ Gratias agentes semper pro omnibus, in nomine D. N. Jesu Christi, Deo et Patri ” 3; hæc enim solummodo ostendunt nos Deo Patri gratias agere per Christum, qui, cum sit Deus et hotno, est perfectus religionis mediator. 993· ib) Instant adversarii : Christus sic Patrem alloquitur : “ Hæc est autem vita æterna, ut cognoscant te solum Deum verum, et quem misisti Jesum Christum unde sic : Ille solus est vere Deus qui dicitur solus Deus verus·, atqui solus Pater ibi dicitur Deus verus ; ergo. Resp. dist. minorem ; solus Pater vocatur Deus, ut excludantur idola, concedo; ut excludatur Filius, nego; nam, ut Gregorius Nazianz. et ejus frater Casarius argumentantur, si propterea quod Pater hic solus verus Deus appellatur, colligunt Ariani Filium non esse Deum, colligant etiam Filium non esse sapientem, quia divus Paulus dicit : soli sapienti Deo per Jesum Christum gloria 5; colligant eum non esse immortalem, et non esse lucem, quia idem Paulus scribit 6 : Qui solus habet immortalitatem, et lucem inhabitat inaccessibilem, licet Christus se passim vitam et lucem vocet 7. Revera vox solum, ut ex textu græco patet, significat : ut cognoscant te, qui es ille Deus qui solus verus es, ϊνα γινώσκουσιν σέ τόν μόνον αληθινόν Θεόν. Præterea satis compertum est, iis qui non sunt nimis theologiæ jejuni, quæcumque asseruntur de Deo Patre, et Filio convenire, præter relationem Paternitatis. Unde quod Pater nomi­ netur solus Deus, nihil difficultatis facessit, cum ex aliis textibus ’ I Cor., VIII, 5-6. — ’ Ephes., IV, 6. — ’ Ephes., V, 20. < Joan., XVII, 3. — 5 Rom., XVI, 27. — 6 Z Tim., VI, 16. 1 Maldonat, in h. loc. 638 CAPUT I. constet Christum esse Deum, et etiam in textu nostro Patri connu· meretur ut fons et objectum vitæ æternæ. 994. (c) Opponunt etiam illos textus in quibus Christus dicitui Patri inferior, aut a Patre dependens, vel Dominus non autem Deus. jResp. 1) Christus considerari potest sub duplici respectu, ut Deus, ut homo; jamvero ut Deus, est quidem æqualis Patri, sed ut homo, est ipsi inferior, et in hoc sensu dicere potest : “ Pater major me est ”. Hic etiam notandum est, juxta nonnullos Patres, præsertim Græcos, Patrem majorem dici Filio, etiam quatenus Filius Dei est, non quidem ratione natura, quæ eadem est in utroque, sed ratione originis, quatenus Patris nomen honorificentius est quam Filii *. 2) Insuper Christus, etiam ut Verbum, procedit a Patre, et proinde ab ipso accipit naturam, voluntatem, omnia quæ possidet; quo sensu explicari possunt verba “a meipso non loquor, Pater autem in me manens ipse facit opera ” 2 ; quamvis possint etiam intelligi de natura humana Christi, hoc sensu scilicet : verba quæ loquor, et opera quæ facio non humana, sed divina sunt, nam a divino principio procedunt. 3) Nomen Dei frequentius Patri tribuitur quam Filio quia Pater est principium a quo Filius procedit, ut supra, n. 727; propterea Pater vocatur ό θεός vel αύτόθεος, dum Filius vocatur simpliciter Θεός sine articulo. Alia tamen nomina Christo assignantur, quæ ejus cum Patre æqualitatem significant. Sic Filius vocatur Domi­ nus, Κύριος, solus Dominus et Dominator, rex regum, et Dominus Dominantium ; quæ quidem omnia satis clare divinitatem impor­ tant, eo magis quia Septuaginta nomen Dei ineffabile nomine Dominus reddere solebant. 6° Quædam principia ad directe confutandos adversarios. 995. Hodierni negatores di vanitatis Christi contendunt Jesum historicutn nunquam affirmasse se esse Deum, conscientiam vero Christianam hoc dogma creavisse. Sed animadvertimus : (A) Quis­ nam sit ille Christus historicus, quem Christo fidei opponunt? Ilie ’ Cf. Newman, Arians, p. I, c. 2, s. 3, p. 164 sq.; Petav., 1. II, c. 2 ; qui ait “ Filias eamdem numero cum Patre divinitatem habet, sed proprietate differt. Proinde Filietas ipsa Paternitate quodammodo minor est ; vel Filius, qua Filius, Patre, ut Pater est, minor dicitur, quoniam origine est posterior ; non autem ut Deus, hoc est, ratione divinitatis”. (Petavius, L c. n. 15). — “ Deus Verbum, etiam qua Deus est, ut plerique et spectatissimi inter Patres assentiuntur, de Patre ait : Pater major me est”. Thomassinus, De Incarnatione. lib. X, cap. IX, n. 10. — 3 Joan., XIV, 10. ·■■*-. · · « I* DE UNIONE HYPOSTATICA. 639 procul dubio de quo omnes magni nominis historici criticique con­ sentiunt. Isti autem de illo oppositas tenent sententias. Strauss effinxit Christum mythicum; Rcnant Christum mysticum et dubie sincerum; Harnack, Sabatier et alii multi Christum spiritualem Paternitatis Dei Revelatorem ; Loisy, post J. Weiss, Christum eschatologicum, qui se falso putavit Dei vicarium ad consummationem mundi. Quonam jure illa systemata, inter se contradictoria, tanquam certa conclusiones scientiæ historicæ haberentur? Quonam jure eorum fautores pro suo arbitrio, inter textus evangelicos, illos servent qui pro sua sententia faciunt, alios autem ut interpolationes rejiciant? Quonam jure putent se melius nosse Christi mentem de seipso quam ejus primi discipuli et Ecclesia primitiva? Quonam jure affirment Evangelistas Domino verba attribuisse quæ ipse ut sacrilega rejecisset? 996. (B) Si Christus nunquam divinitatem suam asseruit, unde­ rlain conscientia Christiana fidem in ejus divinitatem hauserit? — Dicunt : (a) Christiani a paganismo conversi Judaicam notionem Messiæ intelligere non poterant, proindeque audientes Jesum esse Filium Dei, eum putarunt filium naturalem, more deorum qui in græca mythologia alii ab aliis generati dicebantur. — Sed 1) illud gratuito asseritur, cum de tali errore nulla exstent monumenta; nec adver­ sarii consentiant de auctore, tempore, vel loco hujus mutationis, quæ a quibusdam auctori quarti evangelii, ab aliis autem Paulo attribuitur. 2) Immo hæc explicatio prorsus repugnat : falso enim supponit primam generationem christianam Christum habuisse ut Filium Dei sensu lato, quod aperte contradicit testimonio Apos­ tolorum, præsertim S. Pauli; falso etiam supponit a paganismo conversos deceptos fuisse quoad sensum hujus tituli, non contradi­ centibus Apostolis, cum e contra distinctio inter filiationem Dei naturalem et adoptivam in eorum scriptis inveniatur, et in jure romano sit pervulgata. 3) Præterea S. Paulus et omnes Apostoli Monotheismum aperte profitentur, et idololatriam gentium denun­ tiant. Juxta ipsos : “nullus est Deus nisi unus”; sunt quidem “ dii multi, nobis tamen unus Deus Pater ” x. Quomodo igitur per­ misissent discipulos suos Christum ut Deum colere, si revera Deus non fuisset? (b) Christiani, inquiunt, philosophia græca imbuti, Verbum (Logos) Platonis et Philonis in Christo agnoverunt. — Sed 1) ex epistolis et Synopticis constat divinitatem Christi ad fidem christia­ nam pertinuisse antequam Joannes Christum vocaverit Verbum Dei; 2) inter doctrinam Verbi apud Joannem et opiniones Philo' I Cor.. VIII, 4-6. ! 1 CAPUT I. 640 ms, vix aliquid præter nomen commune est, ut fatetur ipse Harnack^ et constat ex dictis n. 595. 997. (c) Nostram doctrinam ab Apostolorum et Christianorum enthusiasmo creatam fuisse dicunt. Sed 1) Quomodo tam stupenda mutatio meri hominis in Deum fieri potuerit intra 20 vel 30 annos, quin de ea ullum exstet monumentum? 2) Unde venerit ille enthusiasmus Christianorum nisi ex testimonio Christi, ex ejus miracu­ lis necnon ex unanimi affirmatione primorum ejus discipulorum? Ergo qui negant hoc dogma, explicare nequeunt nec quid Chris­ tus de seipso docuerit, nec unde fides in ejus divinitatem originem habuerit 998. Conclusio. Quibus expositis, merito concludi­ mus, ex scriptis Novi Testamenti, Jesum Christum esse vere Deum, Filium Dei unigenitum, Verbum incarnatum. — Hic etiam demonstrari posset hanc fuisse fidem Patrum apostolicorum, apologetarum aliorumque secundi et tertii sæculi; sed id jam ostendimus in Tr. de Deo Trino, n. 623 sq., et iterum probabimus in tertia thesi : hæc igitur pro tempore sufficiant II 999. Thesis IH : Christus est verus et integer homo, II II e corpore carneo et anima non solum sensibili sed et rationali constans. :>· i- ■ De fide est, contra Docetas et Apollinari^tasfsyiyxiL, n. 973), ex Cone. Chalcedonensi, n. 958, et ex Symbolo Athanasiano : “ Perfectus Deus, perfectus homo, ex anima rationali et humana carne subsistens ” (n. 959). Quod Scriptura breviter tantum ostendemus, cum res sit aperta ; argumentum vero ex Traditione exponemus in tertia thesi, ne eadem testimonia bis afferamus. i° Modo generali Christus in Novo Testamento exhibe­ tur ut homo ceteris hominibus similis, excepto peccato. (A) Si de corpore agitur ; (a) ejus genealogia traditur x, ut exinde appareat eunf eèse, secundum carnem, ex nostro genere et ex regia familia David ; (b) concipitur quidem operante Spiritu Sancto, sed vere tamen ex Maria virgine 2, et, post ejus nativitatem, invenitur infans, pannis involutus, ’ Maith., I, 1-17 ■ DE UNIONE HYPOSTATICA. 641 positus in præsepio 1 ; (c) inore ceterorum hominum, circum­ ciditur, adolescit, proficiens œtate et sapientia apud Deum et homines 2 ; (d) constanter se gerit ut hominem inter homines, colloquens, esuriens 3 et sitiens 4, manducans et bibens 5, dormiens6, deambulans, fatigatus ex itinere7, sanguinem exsudans 8, flagellatus, crucifixus, moriens in cruce, sepultus. Corpore igitur vere humano præditus apparet. (B) Ad animam quod spectat, exercet actus animae si ve sensibilis, sive rationalis, (a) Animae sensibilis : nam tur­ batur, infremit spiritu, plorat 9, pavet et maestus est, tristis usque ad mortem 10 : hæc enim omnia animam sensibilem manifestant, (b) Animae rationalis .-etenim actus variarum virtutum exercet, nempe religionis, pernoctans in oratione Dei11, gratias agens Patri; humilitatis1'2· et obœdientiœ, oboediens factus usque ad mortem *3 ; plenae in Deum fiduciæ, in manus Dei commendans spiritujn suum *4, etc.; quæ qui­ dem animam rationalem supponunt. fT 1000. 2° Speciatim vero, sæpe Christus ut homo exhibe­ tur, in quantum est mediator Dei et hominum et caput generis humani, verbi gratia, quando dicit S. Paulus : “ Unus mediator Dei et hominum homo Christus Jesus’* *5; vel quando instituit idem Apostolus comparationem inter primum et secundum Adam l6, (supra, n. 898), vel quando dicitur in epistola ad Hebraeos qui sanctificat et qui sanc­ tificantur ex uno omnes ” *7. In his et similibus textibus supponitur Christum suum munus implere non posse, nisi vere sit homo. Argumentum ex Traditione in sequente thesi evolvitur. 1001. Thesis IIT : In Christo natura divina et natura humana uniuntur in unica persona Verbi. ’ Luc., II, 7, 12. — 2 Luc., II, 21, 52. — 3 Matth., IV, 2; Luc., IV, 2. 'Joan., XIX, 28. — s Matth., XI, 19 ; Luc., VII, 34. 6 Matth., VIII, 24; Marc., IV, 38; Luc., VIII, 23. 10 Matth., XXVI, 37, 38; Marc., XIV, 33, 34. ” Marc., I, 35; Luc., VI, 12. — ” Matth., XI, 29. '3 Philip., II, 8; Matth., XXVI, 27, 36; Luc., XXII, 19. 2 Luc., XXIII, 4$. — ’S L Tim., II, 5. ^Rotn., N, 12-21 ; I Cor., XV, 1-28. — 'i Hebr., II, it. Theol. Dogm. (Vol. II.) —21 fi* 5· 642 CAPUT I. De fide est ex C. Chalcedonensi et ex Symbolo Athanasiano (nn. 958, 959). i° In Scriptura thesis nostra non abstractis, sed concretis terminis, affirmatur, cum unus idemque Christus Deus simul et homo prædicetur, unde jure concludimus divinæ naturæ et humanæ unionem in persona factam esse. Itaque, cum unionem duarum naturarum dicimus hypostaticam, hac dogmatica formula eamdem notionem exprimimus, quæ ex factis et verbis in Novo Testamento relatis colligitur. Quod ex supradictis patet et quibusdam exemplis sic illustrari potest 1002. (A) In Synopticis Evangeliis, unus idemque Chri­ stus sæpe exhibetur simul ut Deus et homo. (fi) Christus ut homo in carne concipitur, nascitur et jacet in præsepio; sed simul ex Virgine concipitur de Spiritu Sancto, et quod nascitur sanctum merito vocatur Filius Dei1 ; (b) Baptizatur in Jordane tanquam homo, qui peccati similitudinem assumpsit; sed Spiritus descendit super illum, et Pater de cælo dicit : “ Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui ” 2. (c) Esurit in deserto ut homo; sed ut Deus ministratur ab Angelis 3. (d) Vitam pauperem ducit ut homo, fatigatur ex itineribus, a Pharisæis despi­ citur; sed simul ut Deus ægrotos sanat, et mortuos suscitat propria virtute, et sibi vindicat munera soli Deo propria (n. 982). (e) In horto Gethsemani ut homo contristatur, mœstus et tristis est usque ad mortem; ut Deus milites ipsum rapientes sono vocis prosternit, Malcho auriculam restituit, et coram judicibus affirmat se esse Filium Dei sensu proprio, proptereaque tanquam blasphemiæ reus damnatur (n. 983). (f) In cruce, siti torquetur ut homo, et deso­ latus moritur; sed quia Deus est, sol obscuratur, templi velum scinditur, sepulchra aperiuntur, mortui resurgunt, et tandem tertia die, sicut prædixerat, resurfit a mortuis, optimam divinitatis pro­ bationem Apostolis exhibens. Unde sic : uni eidemque Christo tribuuntur qualitates et actiones propriæ naturæ humanæ et naturæ divinæ. Atqui id fieri nequit nisi Christus sit unus simpliciter seu una persona. Ergo in Christo natura divina et natura humana in una persona uniuntur. Hanc autem personam esse per­ sonam præexistentem et immutatam Verbi probatur ex textu S. Joannis, infra, n. 1004. 1 Malt., I, 20-23; Luc., I, 35. — ’ Matt., Ill, 13-17. _ 3 Matt., IV, 2, 11 DE UNIONE HYPOSTATICA. 643 1003. (B) Idem constat ex S. Paulo, qui prædicat Jesum Christum et hunc crucifixum vere hominem et caput hominum, sed simul vere Deum. Cujus doctrina in hoc textu contrahitur ubi, humilitatem Christi describens, quam ut exemplar fidelibus proponit, hæc habet : “ Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se æqualem Deo : sed semetipsum exi­ nanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo, humiliavit semetipsum factus oboediens usque ad mortem . Ex his igitur ver­ bis unus idemque Christus possidet : (a) naturam divinam, quippe qui dicatur esse in forma Dei, id est, præ se ferens divinitatis characteres, et insuper œqualis Deo; (b) naturam humanam, quia accipit formam seu naturam servi. Atqui non potest utramque naturam possidere nisi utraque in eadem persona uniatur. Nec potest dici hæc omnia explicari posse per solam inhabita­ tionem Verbi in homine Jesu; nam Verbum Dei in omnibus sanctis a principio mundi habitavit per gratiam, nec tamen dicitur propterea exinanitum, formam servi accipiens, oboediens usque ad mortem, etc. ; ergo non aliter explicatur nisi admittendo divinam et humanam naturam uniri in unica Christi persona. 1004. (C) Luculentius etiam constat ex toto Evangelio secundum Joannem, in quo clare asseritur Jesum Christum, cujus dotes humanæ tam vivide describuntur, non alium esse nisi Verbum incarnatum, Verbum, inquam, cujus divinam originem, æternitatem et vim creatricem antea declaravit. Tota ejus doctrina breviter his verbis continetur : “Et Ver1 Philips II, 6-8, — Ad hæc verba intelligenda, duæ voces explicandæ sunt, scilicet forma et rapina : — (ai) forma. μορφή, significat, juxta quosdam, essen­ tiam divinam, juxta alios autem, majestatem quæ Deo competit. Sed juxta utramque interpretationem, qui est in forma Dei est verus Deus; — (b) rapina^ άρπαγμός, triplici modo accipi potest : i. pretium avide retinendum; — 2. res indebita; — 3. excusatio ad vitandam rem difficilem aut tædiosam. Juxta pri­ mam opinionem, textus dicit : Christus noluit avide retinere gloriam quam ut æqualis Deo possidebat, sed semetipsum exinanivit. — Juxta secundam : non consideravit æqualitatem cum Deo esse sibi indebitam, attamen semetipsum exinanivit. — Juxta tertiam, noluit ex æquaiitate sua cum Deo praetextum seu occasionem assumere ne obediret, sed semetipsum exinanivit. Porro in omni casu affirmatur aqualitas Christi et Dei. ergo divinitas Christi. Cf. Revue Biblique. 1911, p. 55Ο'553· 644 ! I·1 CAPUT I. bum caro factum est, et habitavit in nobis”1*3; quod idem significat ac “ Verbum homo * factum est”. Unde sic : ille qui a tota aeternitate est Verbum, vere in tempore factus est homo; atqui id fieri nequit nisi Verbum sit una eademque persona ac Verbum incarnatum seu Jesus Christus; ergo non sunt in Christo duæ personæ, sed una persona, nempe persona \7erbi quæ duplicem possidet naturam, divi­ nam et humanam 3. Confirmatur ex eo quod unio inter Verbum et naturam humanam dici nequit moralis seu per amicitiam aut gra­ tiam; quamtumvis enim arcta sit unio inter amicos aut inter Deum et animam, nunquam dicere fas est : Jonathas per amicitiam factus est David, Deus per gratiam factus est Abraham. Ergo unio Verbi cum humana natura dici nequit unio moralis tantum. Neque unio facta est in natura ; non enim Verbum jmmutabile converti potest in naturam humanam, nec “humana natura convertitur in Verbum, cum minime dica­ tur : caro facta est Verbum. Nec Verbum potest informare naturam humanam, sicut anima corpus informat, cum Verbi natura sit completa et natura humana pariter completa sit in suo genere. Ergo unio Verbi cum natura humana facta fuit in persona seu est hypostatica. 1005. 2° Traditione. In hoc argumento complectimur triplicem thesim jam Scriptura demonstratam, ne bis aut ter 1 Joan., I, 14. a Vox enim caro, σάρξ, sæpe designat hominem mortalem, v. g·, Matt., XVI, 17; Act., II, 17; Luc., Ill, 6; Gal., I, 16; Ephes., VI, 22. Hic S. Joannes hac voce utitur contra Docetas, ad ostendendum corpus Christi esse vere car­ neum, non autem sensu exclusive, ad excludendam animam rationalem quam sæpe alibi commemorat : XI, 33, 50; XIII, 21; XVIII, 14; XIX, 5, etc. 3 Cf. S. Thom., 3, q. 2, a. 1-3. Quod alibi (C. Gent., 1. IV, c. 34) sequenti modo probat : “ Omne quod factum est aliquid, est illud quod factum est, sicut quod factum est homo est homo, et quod factum est album est album. Sed Verbum Dei factum est homo, ut ex præmissis habetur. Igitur Verbum Dei est homo. Impossibile est autem ut duorum differentium persona, aut hypostasi, vel supposito, unum de altero prædicetur... et ideo nullo modo dici potest quod Socrates sit Plato vel aliquod aliud singularium ejusdem vel alte­ rius speciei. Si igitur Verbum caro factum est i. e. homo, ut Evangelista tes­ tatur, impossibile est quod Verbi Dei et illius hominis sint duæ personæ, vel duæ hypostases, vel duo supposita DE UNIONE HYPOSTATICA. 645 eadem testimonia afferantur; pleraque enim simul affirmant naturam divinam et humanam Christi et inter utramque unionem. Prænotamus insuper hoc dogma jam formaliter explicite in Scriptura revelatum esse terminis concretis, ideoque pro­ fectum dogmaticum fuisse meram explicitationem magis scientificam doctrinæ in Scriptura traditae. Quatuor stadia in hoc profectu distinguere licet : i) sæc. 1° et 11°, formulis adhuc concretis explicite affirmatur dogma; 2) 111° sæc., Patres jam terminis philosophicis utuntur; 3) IV° sæc., plenius, contra Arianos, divinitatem et consubstantialitatem Verbi probant, et, contra Apollinaristas, integram humanitatem Verbi incarnati; 4) V° et VI° sæc., ipsam unionem magis philosophice propugnant contra Nestorium et Eutychen. 1006. (A) Duobus prioribus sæculis, Patres affirmant, ut in Novo Testamento, eumdem Christum esse simul Deui, et hominem, quia catholicam doctrinam propugnant tum contra Docetas qui negant veritatem humanæ naturæ, tum contra Gnosticos et Adoptianos qui ejus divinitatem non agnoscunt. De modo unionis non tam explicite agunt, quia hæc non controvertitur. (a) Inter Patres Apostolicos, S. Clemens docet Christum ex Abraham descendere secundum carnem, et esse servum Dei, sed simul ejus Filium, multo excellentiorem Angelis, cum sit splendor divinæ majestatis, vere a Deo genitum et a dextris ejus seden­ tem x. r— 5. Ignatius, Docetas impugnans, asserit Christum, ex una parte, esse Verbum in sinu Patris ante sæcula existentem, vere Deum, cum ejus sanguis sit sanguis Dei1234; ex altera autem, verum hominem, vere ex stirpe David secundum carnem, vere ex virgine natum, vere passum, vere mortuum, qui tamen seipsum suscitavit 3. 1007. (b) Apologistæ, secundo saeculo, pariter affirmant Christum esse simul Deum et hominem 4, nempe Verbum 1 I Corinth., XXXII, 2; XXXVI, 2-5. — Immo, secundum vetustissimum codicem, Christum vocat Deum, παθήματα Οεοϋ (II, i). ’ Magn., VI, 1; VIII, 2; Trail., VII, i ; Smyrn., I, I; Ephes., I, 1; XV, 3; XVIII, 2; Rom., III, 3; Polyc., VIII, 3. 3 Ephes., VII, 2; XIX, 3; XX, 2; Smyrn., I, 1-2; II-III. 4 Ita S. Justinus, Dial, cum Tryph., LXIV, LXVIII, C, CII, CX, etc., P. G.. VI, 621, 632, 709, 711, 732, etc. «46 CAPUT I. incarnatum, ex virgine natum secundum carnem, anima non solum sensibili sed rationali præditum, idemque hu­ manitatem assumendo, non desiisse esse Deum. (c) Inter controversistas, S. Irenæus, contra Gnosticos, asserit Christum Redemptorem vere esse Verbum incarna­ tum : “ Ostendo manifeste quod in principio Verbum exis­ tons apud Deum, per quem omnia facta sunt, qui et semper aderat generi humano, hunc in novissimis temporibus secundum præfinitum tempus a Patre, unitum suo plasmati, passibilem hominem factum ” 1 ; hac autem ratione incarna­ tum quia, cum nos redimere vellet, in se recapitulate debe­ bat totum genus humanum. Quia vero Deus est et homo, vere nos salvabit : “ Quando incarnatus est et homo factus, longam hominum expositionem in se recapitulavit, in com­ pendio nobis salutem præstans, ut quod perdideramus in Adam... hoc in Christo Jesu reciperemus”23 *5. — Unionem utriusque naturæ in Christo esse personalem inferri potest ex his verbis3 : “ Ipsum Verbum Dei incarnatum suspen­ sum est super lignum”; sed vocabulum ipsum non adhibet, et tantum hanc unionem vocat commistionem et communionem Dei et hominis*, et alibi 5 ενωσιν τού λόγου τού θεού προς τό πλάσμα αυτού. 1008. (B) Tertio sæculo,jam inchoatur quædam unionis expositio philosophica. (a) Origenes, qui præexistentiam animarum admittebat, docet Verbum unitum fuisse uni ex his animabus quæ immaculata remanserat, et, mediante anima, corpori perfecto. In Christo igi­ tur duplex est natura : “ Aliud est in Christo deitatis ejus natura, quod est unigenitus Filius Patris, et alia humana natura quam in novissimis temporibus pro dispensatione suscepit ”6* . Sed duæ naturæ unum ens constituunt, σύνθετόν τι χρήμα?. (b) De unione inter utramque naturam agit Tertullianus, qui, utpote jurisperitus, notionem juridicam personæ accu’ Adv. hares., Ill, iS, i, P. G., VII, 932. * Ibid. ; cf. Ill, 21, 10; V, 23. 3 Ada. hares., , 18, 1, P. G., VII, 1127; dr. Ill, q. 3. * Ibid., IV, 20, 4. P. G., VII, 1034. 5 IV, 33· rI> G·· VII, IO^°· * De principiis, I. 2, 1; II, 6, 2, 3; P. G., XI, 130, 2ΓΟ-2Ι I. ? C. Cels., II, 9; I, 06; P. G., XI, 810, 780, etc. ■ ■■■ ■ vi? Λ fPA · ■·■· 3 If DE UNIONE HYPOSTATICA. 647 rate exponit. Contra Gnosticos, affirmat corpus Domini esse verum, et carne et ossibus, compositum, vere natum ex Maria, passibile. Nec minus clare asserit ejus animam esse non solum sensibilem, sed rationalem. Aliunde Christus est vere Deus. Quomodo autem fit unio inter utramque sub­ stantiam? Respondet1 : “Videmus duplicem statum non confusum, sed conjunctum in una persona, Deum et hominem Jesum ”, Unaquæque autem substantia suas operationes proprias retinet : “ Sed quia substantiæ ambæ in statu suo quæque distincte agebant, ideo illis et operæ et exitus sui occurrerunt ” 2 Ita rejicitur dualismus gnosticus aut etiam utriusque naturæ confusio. 1009. -(C) Quarto sæculo, Patres, occasione arrepta Arianismi, consubstantialitatem Verbi diserte probant (n. 636); et, contra Apollinarismum, magis explicite affirmant Ver­ bum assumpsisse non solum quædam humanæ naturæ ele­ menta, sed completam humanitatem, et præsertim animam intellectualem. (a) Apollinarismus exponitur. Apollinaris 3, Laodicensis episco­ pus, quo facilius tueretur unitatem personæ in Christo, contra scholam Antiochenam jam propendentem in errorem qui postea dictus est Nestorianismus, docuit Verbum assumpsisse quidem ani­ mam sensitivam (ψυχή), non autem animam spiritualem (πνεύμα): et vices tenuisse animae spiritualis in Christo. Ex quo inferebat unicam esse naturam in Christo, nempe naturam Verbi, cum cor­ pus anima mere sensitiva informatum dici nequeat natura humana; hinc formula quæ postea celebris evasit : Μία φύσις του θεού λόγου σεσαρζωμενη. 1010. (b) Confutatur et condemnatur Apollinarismus. Contra hos errores scripserunt S. Athanasius et auctor operis contra Apol­ linarium S. Gregorius Nyss., Antirrheticus, S. Gregorius Naz. in pluribus epistolis, S. Epiphanius in Hœresibus. 1) Præcipuum argumentum quo usi sunt hoc fuit : “ Quod non est assumptum, non est sanatum Sicut enim Christus nos salvare non potuisset, 3 Ibid. — Utitur voce substantiel non naturæ, quia nomine naturæ potius designat proprietates quæ diversis substantiis communes esse possunt {De anima. 32) Cfr. Tixeront, I, 343. 3 Cf. Adversus fraudes Apollinistarum. P. G.. t. LXXXVI, p. 1947-1976; Tixeront, t. II, p. 94-13°; J. Draeseke, Apollinarios von Laodicea. Leipzig, 1892; G. Voisin, L'Apollinarismey Louvain, 1901 ; H. Lietzmann, Apoltinaris von Laodicea und seine Schule. I, Tubingen, 1904. 'K1 A ir i 648 CAPUT I. si corpus habuisset tantum apparens, ita pariter si non assumpsit animam vere intellectualem. 2) Prætera, absque anima intellec­ tuali, nec mereri nec satisfacere potuit Christus, cum libertate careret. Apollinaristæ a S. Damaso damnati sunt in synodo Romana (an. 380) Anathematizamus eos qui pro hominis anima rationabili et intelligibili dicunt Dei Verbum in humana carne versatum, cum ipse Filius sit Verbum Dei, et non pro anima rationabili et intelligibili in suo corpore fuerit, sed nostram, id est, rationabilem et intelligibilem, sine peccato, animam susceperit atque salvaverit ” \ Quam sententiam ratam habuit C. Constantinopolitanum * (381). rV 1011. (D) ‘Saeculo quinto, occasione duplicis hæresis nestorianœ et eutychianœ, conceptus catholicus unitatis per­ sonæ in Christo et unionis hypostaticæ diserte asseritur : (a) Nesiorius, cui jam præluserat schola Antiochena, cum Diodoro et Theodoro Mopsuesteno, contendebat : r iI ··» II'. «ill! 1) Sedulo distinguenda esse in Christo attributa operaquè Verbi ab actionibus propriis homini Jesu; 2) unionem inter Acerbum et Jesum comparari posse cum unione inter Spiritum Sanctum et pro­ phetas, sed esse tamen altioris ordinis, cum Christus sit non tan­ tum propheta sed redemptionis organon; 3) Mariam proinde vocari posse χριστοτόκον, non autem Θεοτόκον; 4) Jesum tamen merito vocari Deum et adorari, quippe qui Deum in se gerat. Præcipuus fidei catholicæ defensor fuit 5. Cyrillus Alex. 3 qui scribebat : “...Ex duabus igitur rebus, divinitate nimirum et humanitate, certo constat Emmanuel. Unus tamen Dominus Jesus Christus, unus verus naturalisque Filius, qui Deus simul et homo est; non homo deificatus, par illis qui per gratiam divinæ naturæ participes efficiuntur, sed Deus verus, qui salutis nostræ causa in humana forma apparuit Quod vero ad Mariam attinet, hanc deducit conclusionem : “ Si Dominus noster Jesus Christus Deus est, quomodo non sit deipara quæ illum edidit”? Dicendo autem : una natura Verbi incarnata, μια φύσις τοΰ λόγου σεσαρκωμενη, duo significabat S. Doctor : non negabat qui­ dem, post Incarnationem duas in Christo esse naturas, sed dicebat unum esse subjectum, Verbum scilicet incarnatum, de quo tam divina quam humana prædicantur. Postea, Nestorius damnatus fuit a Condi. Ephes. (431) quod, approbatis duodecim anathema* D. B., 65. — ’ D. B., 85. 3 Epist., i, P. G., LXXVII, 27. . -r -, DE UNiONE HYPOSYaTIGA. 649 tismis Cyrilli ’, clare definivit unionem utriusque naturæ, divinæ et humanæ, non esse moralem tantum (secundum dignitatem scilicet, auctoritatem, potestatem aut per inhabitationem Verbi in homine Christo), sed esse secundum hypostasim. (b) Occasione Eutychianismi, qui asserebat unicam esse in Christo naturam incarnatione jam peracta (n. 975), iterum dogma unionis hypostaticæ fuit solemniter declaratum. Concilium enim Chalcedonense (451), epistolam dogmaticam S. Leonis Magni sequens, definivit2 : Unum eumdemque Christum, Filium Dominum unigenitum in duabus naturis inconfuse, immutabiliter, indivise, inseparabiliter agnoscen­ dum, nusquam sublata naturarum differentia propter unitio­ nem, magisque salva proprietate utriusque naturæ, et in unam personam atque subsistentiam concurrente, non in duas per­ sonas partitum atque divisum, sed unum et eumdem Filium unigenitum Deum, Verbum Dominum, Jesum Christum”. Quæ quidem definitio, multo lucidior Ephesina, speculative finem liti imponebat. Sed infeliciter multi monophysitæ in suo errore perseverarunt, et in varias sectas disjuncti, hodie adhuc subsistunt : in Ægypto vocantur Copti, in Syria et Mesopotamia Jacobitce; Abyssini pariter isti errori adhaerent. 1012. Solv. diff. Adversarii in medium proferunt hæc verba symboli Athanasiani cfuæ a S. Cyrillo et quibusdam aliis Patribus usurpata fuerant : “Sicut anima rationalis et caro unus est homo, ita Deus et homo unus est Christus”; atqui in homine unica est natura ; ergo pariter in Christo. Rest). : Hæc comparatio, sicut ceteræ comparationes, legitima est quoad aliquid, sed ex parte claudicat. (A) Recte quidem usurpatur ad ostendendum unionem Verbi cum natura humana esse (a) substantialem et non moralem tantum; (b) personalem, ita ut natura humana et natura divina efforment unicam personam, sicut in homine : sicut enim unus homo e diversis naturis, corpo­ rali ac spirituali, componitur, quæ propriam servant in unitione distinctionem, ita pariter unus Christus e duabus naturis existit, quæ, sine ulla confusione, suas proprietates retinent. (B) Non au­ tem adhibenda est, nec reapse adhibetur ad significandum unicam naturam esse in Christo, ut aperte constat ex contextu; nam imme­ diate ante præfata verba expresse declaratur Christum esse unum ' D. B., 113 sq. — a Vide supra, n. 957. 650 CAPUT I. “non confusione substantia (seu naturæ), sed unitate persona". Merito igitur ait S. Thomas 1*; “ Ex anima et corpore constituitur in unoquoque nostrum duplex unitas naturæ et personæ : naturæ quidem, secundum quod anima unitur corpori, formaliter perficiens ipsum, ut ex duobus fiat una natura, sicut ex actu et potentia, vel materia et forma; et quantum ad hoc non attenditur similitudo, quia natura divina non potest esse corporis forma, ut in primo probatum est ; unitas vero personæ constituitur ex eis in quantum est unus aliquis subsistens in came et anima : et' quantum ad hoc attenditur similitudo; unus enim Christus subsistit in divina natura et humana”. Scholastica expolitio unionis hypostaticæ. Facto unionis hypostaticæ jam probato, idem ratione elucidare oportet : i° doctrinam catholicam ratione confir­ mando ; 2° diversa systemata exponendo. i° Ratione confirmatur doctrina de unione hypostatica. 1013. (A) Hic argumenta S. Thomæ exponemus. S.Doc­ tor primum ostendit impossibile esse unionem Verbi incarnati factam esse in natura, excludendo nempe diversos modos hujus unionisa. “ Tripliciter enim aliquid unum ex duobus vel pluribus constitui­ tur : (a) Uno modo ex duobus integris perfectis remanentibus ; quod quidem fieri non potest nisi in iis quorum forma est compositio, vel ordo, vel figura; sicut ex multis lapidibus absque aliquo ordine adunatis, per solam compositionem fit acervus; ex lapidibus autem et lignis secundum aliquem ordinem dispositis et etiam ad aliquam figuram redactis fit domus. Et secundum hoc posuerunt aliqui unionem esse per modum confusionis, quæ scilicet est sine ordine; vel per modum commensurationis, quæ scilicet est cum ordine. Sed hoc non potest esse, i) Primo quidem, quia compositio, vel ordo, vel figura non est forma substantialis, sed accidentalis : et sic sequeretur quod unio incarnationis non esset per se, sed per acci­ dens : quod infra improbabitur art. 6 huj. quæst. 2) Secundo, quia ex hujusmodi non fit unum simpliciter, sed secundum quid; remanent enim plura actu. 3) Tertio, quia forma talium non est natura, sed magis ars; sicut forma domus : et sic non constituere­ tur una natura in Christo, ut ipsi volunt. (b) Alio modo fit aliquid unum ex perfectis, sed transmutatis, 1 Sum. theol., 3, q. 2, a. 1, ad 2. — 3 Sunt, theol., 3, q. 2, a. 1-3. Cf. Backes, Die Christologie des hl. Thomas von Àçuin und die gtiechischen Kirchenvater. Paderba·^. DE UNIONE HYPOSTATICA. 651 sicut ex elementis fit mixtum : et sic aliqui dixerunt unionem incarnationis esse factam per modum commixtionis. Sed hoc non potest esse, i) Primo quidem, quia natura divina est omnino immutabilis, ut in i parte dictum est, quæst. 9, art. i et 2, unde nec ipsa potest converti in aliud, cum sit incorruptibilis; nec aliud in ipsam, cum ipsa sit ingenerabilis. 2) Secundo, quia id quod est commixtum, nulli miscibilium est idem specie : differt enim caro a qualibet elementorum specie. Et sic Christus non esset ejusdem naturæ cum patre, nec cum matre. 3) Tertio, quia ex his quæ plurimum distant, non potest fieri commixtio : solvitur enim species unius eorum, puta si quis guttam aquæ amphoræ vini apponat. Et secundum hoc cum natura divina in infinitum excedat humanam naturam, non potest esse mixtio, sed remanebit sola natura divina. (c) Tertio modo fit aliquid ex aliquibus non permixtis vel per­ mit tatis^ sed imperfectis ; sicut ex anima et corpore fit homo : et similiter ex diversis membris unum corpus constituitur. Sed hoc dici non potest de incarnationis mysterio. 1) Primo quidem quia utraque natura est secundum rationem suam perfecta, divina scili­ cet et humana. 2) Secundo, quia natura divina et humana non possunt constituere aliquid per modum partium quantitativarum, sicut membra constituunt corpus, quia natura divina est incorpo­ rea; neque per modum formæ et materiae, quia divina natura non potest esse forma alicujus, præsertim corporei : sequeretur enim quod species resultans esset communicabilis pluribus; et ita essent plures Christi. 3) Tertio, quia Christus non esset humanæ naturæ, neque divinæ naturæ. Differentia enim addita variat speciem, sicut unitas numerum 1014. (B) Postea vero ostendit unionem Verbi incarnati factam esse in persona. “ Respondeo dicendum quod persona aliud significat quam natura. Natura enim, ut dictum est art. præc., significat essentiam speciei, quam significat definitio. Et si quidem his quæ ad ratio­ nem speciei pertinent, nihil aliud adjunctum inveniri posset, nulla necessitas esset distinguendi naturam a supposito naturæ, quod est individuum subsistens in natura illa, quia unumquodque indivi­ duum subsistens in natura aliqua esset omnino idem cum sua natura. Contingit autem in quibusdam rebus subsistentibus inve­ niri aliquid quod non pertinet ad rationem speciei, scilicet acci­ dentia et principia individuantia; sicut maxime apparet in his quæ sunt ex materia et forma composita. Et ideo in talibus etiam secundum rem differt natura et suppositum, non quasi omnino aliqua separata, sed quia in supposito includitur ipsa natura speciei et superadduntur quædam alia quæ sunt præter rationem speciei : unde suppositum significatur ut totum habens natu- 652 CAPUT I. ram sicut partem formalem et perfectivam sui : et propter hoc in compositis ex materia et forma natura non prædicatur de supposito : non enim dicimus quod hic homo sit sua humanitas. Si qua vero res est in qua omnino nihil aliud est præter rationem speciei vel naturæ suæ, sicut est in Deo, ibi non est aliud secun­ dum rem suppositum et natura, sed solum secundum rationem intelligendi, quia natura dicitur secundum quod est essentia quae­ dam ; eadem vero dicitur suppositum, secundum quod est subsis­ tens, Et quod est dictum de supposito, intelligendum est de per­ sona in creatura rationali vel intellectuali; quia nihil aliud est persona quam rationalis natura individua substantia, secundum Boetium, lib. de duab. Nat. parum a prine. Omne igitur quod inest alicui personae, sive pertineat ad natu­ ram ejus sive non, unitur ei in persona. Si ergo humana natura Verbo Dei non unitur in persona, nullo modo ei unitur : et sic totaliter tollitur incarnationis fides, quod est subruere totam fidem Christianam. Quia ergo Verbum habet naturam humanam sibi unitam, non autem ad suam naturam divinam pertinentem, conse­ quens est quod unio sit facta in Verbi persona, non autem in natura n. 1015. (C) Tandem ostendit unionem Verbi incarnati factam esse in hypostasi ideoque merito hypostaticam dici. “ Respondeo dicendum quod, quidam ignorantes habitudinem hypostasis ad personam licet concederent in Christo unam solam personam, posuerunt tamen aliam hypostasim Dei, et aliam homi­ nis, ac si unio sit facta in persona non in hypostasi. Quod quidem apparet erroneum tripliciter, (a) Primo, ex hoc quod persona super hypostasim non addit nisi determinatam naturam, scilicet rationalem, secundum quod Boetius dicit in lib. de duab. Natur., aliquant, a prine., quod persona est rationalis natura individua substantia; et ideo idem est attribuere propriam hypostasim humanæ naturæ in Christo et propriam personam. Quod intelli­ gentes sancti Patres, utrumque in concilio quinto apud Constantinopolim celebrato, collât. 8, can. 5, damnaverunt, dicentes : Si quis introducere conetur in mysterio Christi duas subsistentias, seu duas personas, anathema sit. Nec enim adjectionem persona vel subsistentia suscepit sancta Trinitas incarnato uno de Sancta Tri­ nitate Deo Verbo. Subsistentia autem idem est quod res sub­ sistens, quod est proprium hypostasis, ut patet per Boetium in lib. de duab. Natur., aliquant, a prine. (b) Secundo, quia si detur quod persona aliquid addat super hypostasim, in quo possit unio fieri, hoc nihil aliud est quam pro­ prietas ad dignitatem pertinens; secundum quod a quibusdam dicitur, quod persona est hypostasis proprietate distincta ad digni- • < . - J. DE UNIONE HYPOSTATICA. 653 tatem pertinente. Si ergo facta sit unio in persona, et non in hypostasi, consequens erit quod non facta sit unio nisi secundum dignitatem quamdam. Et hoc est approbante synodo Ephesina, gener. Ill, part. 3, can. seu anathem. 3, damnatum a Cyrillo sub his verbis : Si quis in uno Christo dividit subsistentias post adunationem, sola copulans eas conjunctione, quæ. secundum dignitatem quamdam vel auctoritatem est, vel secundum potentiam, et non magis concursu secundum adunationem naturalem, anathema sit. (c) Tertio, quia tantum hypostasis est cui attribuuntur opera­ tiones et proprietates naturæ, et ea etiam quæ ad naturæ rationem pertinent in concreto : dicimus enim quod hic homo ratiocinatur, et est risibilis, et est animal rationale. Et hac ratione hic homo dicitur esse suppositum, quia scilicet supponitur his quæ ad homi­ nem pertinent, eorum praedicationem recipiens. Si ergo sit alia hypostasis in Christo præter hypostasim Verbi, sequitur quod de aliquo alio quam de Verbo verificentur ea quæ sunt hominis, puta esse natum de Virgine, passum, crucifixum et sepultum. Et hoc etiam damnatum est approbante concilio Ephes., loc. cit.., can. 4, sub his verbis : Si quis personis duabus vel subsistentiis eas quæ sunt in evangelicis et apostolicis Scripturis, partitur voces, aut de Christo a sanctis dictas, aut ab ipso de se, et quasdam quidem velut homini præter illud ex Deo Verbum specialiter intellecto appli­ cat, quasdam vero velut Deo decibiles, soli ex Deo Patre Verbo; anathema sit. Sic ergo patet esse hæresim olim ab Ecclesia damnatam, dicere, quod in Christo sunt duæ hypostases, vel duo supposita, sive quod unio non sit facta in hypostasi vel supposito. Unde in eadem synodo, can. 2, legitur : Si quis non confitetur carni secundum sub­ sistentiam unitum ex Deo Patre Verbum, utrumque esse Christum cum sua carne, eumdem scilicet Deum et hominem; anathema sit ”, 2° Varia systemata ad exponendam naturam unionis hypostaticae. 1016. Ex dictis in thesi tertia, unio utriusque naturæ, divinæ et humanæ, facta est in persona Verbi. Sed hic occurrit quæstio philosophica quomodo res ita se habeat, quomodo nempe natura humana possit hypostatice uniri personæ Verbi quin suam integritatem amittat. Solutio quæstionis pendet præsertim a discrimine inter naturam et personam, de quo jam diximus, n. 572-574. Exponemus : i° antiquos errores ; 2° recentiorum falsa systemata; 30 syste­ mata quæ libere inter theologos disputantur. ft CAPUT I. 654 1017. 1° Systemata-erronea antiqua. (A) Fuerunt impri­ mis theologi ‘, qui non intelligentes quomodo natura humana sit completa et perfecta in linea naturæ quin simul sit et subsistens subsistentia seu suppositalitate propria, dixerint et Verbum et naturam humanam in Christo gaudere respective sua propria sub­ sistentia ideoque efTormare duo supposita seu hypostases. Ad salvandum vero utcumque dogma, addebant hæc duo supposita coalescere in unam personam. — In hujusmodi autem theoria duo inter se contradictoria illogice jungebantur; persona enim non est aliud ac suppositum rationale seu intellectuale; unde necesse est duo supposita in Christo reduci ad duas personas : quod est hæresis nestoriana. Hinc in Concilio V° œcumenico, 20 Constantinop., jam definitum est : “Si quis... introducere conatur in mys­ terio Christi duas hypostases seu duas personas : anathema sit” ’. h’ 4 (B) Alii 3, ad vitandam hanc personarum seu suppositorum dualitatem, negaverunt in Christo unionem naturalem animæ et corporis : qua via censebant feliciter removere personam huma­ nam et unicam personam Verbi salvare : disjuncta enim anima a corpora, jam subsistentia humana erat impossibilis. — \,Terum talis explicatio fidei contradicit auferendo a Christo veram et genuinam naturam humanam. — Ceterum iidem theologi profitebantur partes separatas naturæ humanæ Verbo uniri accidentaliter sicut vestis vestito : unde in Nestorianismum reincidebant. 1018. 20 Falsa quædam recentiorum systemata. Reji­ "l '!!l' ψΙ HU cienda sunt vero recentiora Güntheri et Rosmini systemata, (a) Prior, cum discipulis Baltzer et Knoodt, contendebat unitatem Christi non esse numerico-realem, sed formalem et dynamicam <. Personalitas, juxta ipsum, in eo consistit quod natura sit sui conscia. Physice igitur duæ sunt in Christo personæ, persona Verbi et anima humana quæ, utpote sui conscia, est vera hypostasis. Attamen hæc anima ab initio conscientiam habuit se esse destina­ tam ad intimam conjunctionem cum Verbo, et hanc destinatio­ nem libenter agnovit. Jamvero persona divina ut dominans et persona humana ut famulans cognitione et agnitione ita arcte con­ junguntur, ut inter eas existât unitas formalis, quatenus forma personæ, seu conscientia, hoc modo est una, nec non unitas dynamica, cum in se invicem agant. — Qui error a Pio IX repro­ batus est s. Et merito ; nam hæc unio, quam formalem et dyna1 Quos commemorat P. Lombardus, III Sent., dist. VI, n. 2. 2 Denz., 217 (176); Card. Billot, op. at., thesis VI. 3 Ita Abalardus ejusque schola; cf. Portalié Adoptianisme au XII· s., in Did. dt Thiol. (Vacant), t. I, p. 413 sq. ’ 4 Cfr. Kleutgen, Theol. der Vorzeit, n. 48 sq. ; Pesch., n. 68. s D. B., 1656. * ~ UM DE UNIONE HYPOSTATICA. 655 micam vocat, nihil aliud est quam unio moralis, cum sita sit in mutua cognitione et actione, ideoque nestorianismum sapit. 1019. (b) Secundum Rosmini, “ in humanitate Christi humana voluntas fuit ita rapta a Spiritu Sancto ad adhærendum Esse objectivo, id est, Verbo, ut illa Ipsi integre tradiderit regimen hominis, et Verbum illud personaliter assumpserit, ita sibi uniens naturam humanam. Hinc voluntas humana desiit esse personalis in homine, et, cum sit persona in aliis hominibus, in Christo remansit natura ” *. Quæ propositio damnata est a 5. Officio, 14 dec. 1887; et merito quidem, cum adhæsio hujusmodi non sit nisi unio moralis, nec dici valeat unio secundum personam, sed secundum voluntatem tantum. 1020. 30 Systemata libere disputata. (A) Juxta Scotum, personalitas in aliquo negativo consistit, nempe in eo quod natura integra et singularis noti assumitur ab alia persona; juxta Tiphanum, in aliquo positivo sita est, nempe in eo quod est tota in se seu habet totum suum esse individuum. In utroque autem systemate Christi natura humana sua persona­ litate connaturali caret unice quatenus unitur personæ Verbi. Omnis scilicet realitas substantialis quæ est in quolibet puro homine, univoce adest in Christo; si vero non est subsistens nec persona, id provenit ex hoc solo quod a Verbo assumitur : hac enim assumptione, cadit a ratione totius in se, ut ait Tiphanus, et præ se fert rationem partis; sed si unio hypostatica,cessaret, eo ipso et sine ullo addito, natura humana Christi fieret persona. Hæc autem explicatio minus probabilis videtur. Nam : 1) per­ sona, “ quæ est id quod perfectissimum est in natura ”, in aliquo negativo reponi nequit; 2) humanitas Christi est aliquid de se et per se omnino substantialiter completum : per meram enim addi­ tionem ad aliud nihil fit ex completo incompletum in eo ordine in quo de se complementum habet. Si vero humanitas Christi est de se undequaque substantialiter completa, non apparet quomodo possit pertinere ad personam Verbi nisi accidentaliter, et ita logice reinciditur in errorem ponentium in Christo duas hypostases unitas hac honoris et dignitatis communitate quæ improprie vocaretur unitas personæ. 1021. (B) Stparp?. 3> et alii post eum theologi, autumant personalitatem seu subsistentiam, ut aiunt, esse quid positi­ * D. B., 1917. 3 Scotus, In III Sent., dist. I, q. 1 ; Tiphanus, De hypostasi et persona; Franzelin, th. 30-31 ; Stentrup, th. 31-34; Pesch, n. 9S-130. 3 Disput. melaph., disp. XXXIV, sect. 1-2. CAPUT 1. 656 vum, nempe modum substantialem quo natura ultimo termi­ natur et fit sui juris. Unde, in Verbo incarnato, natura humana non est persona, quia deest ille modus substantialis quo persona constituitur, et Verbum vices supplet talis modi substantialis. Sed contra est quod, in systemate philosophico horum theologorum, non salvatur distinctio realis inter essentiam et existentiam. Unde sequitur personalitatem superaddi rei jam actu existent! in suo esse intimo et substantiali : quod est logice profiteri unionem accidentalem personalitatis cum natura. Nam, in theoria Suarezii, Verbum accedit naturae in esse substantiali jam constitutae, ac proinde accidentaliter : quidquid enim advenit enti in suo esse substan­ tiali jam completo, accidentaliter advenit nisi trahatur in communionem illius esse substantialis 1 ; atqui modus perso­ nalitatis adveniens naturae jam constitutae, non potest trahi in communionem illius esse substantialis; ergo logice unio hypostatica esset accidentalis. 1022. (C) Cajctanus, cum multis Thomistis'2·, docet personalitatem esse rcalitatem quamdam, nempe ultimum terminum naturœ qui reddit naturam incommunicabilem et ultimo ac positive terminatam; et insuper discrimen reale admittit inter subsistentiam et existentiam. In hac igitur sententia, “ humanitas Christi non est persona, quia caret simul actu subsistentiœ propriœ et actu existentiœ pro­ price, quem duplicem actum supplet Verbum ” 3. Thomis­ tarum itaque sententia differt ab opinione Suarezii, juxta quem subsistentia suppletur a Verbo, sed non existentia. (a) Ita optime servatur unitas personæ in Christo, cum in eo unum sit esse subsistentiæ et existentiæ, simulque dualitas naturarum, cum maneat duplex esse essentiae, (b) In­ super ita recte intelligitur doctrina Conciliorum declaran­ tium unionem factam esse secundum subsistentiam, cum Verbum subsistentiam simul et existentiam in humana Christi natura suppleat. 1 Sum. theol., 3, q. 2, a. 6, ad 2. ’ Cajetanus, in 3 p., q. 4, a. 2; Ferrariensis, in 5. contra Gent., 1. IV, c. 43; Billuart, diss. IV, a. i; Salmant., tr. XXI, disp. VIII, dub. i; E. Hugon, t. Ill, 68-69. — 3 E. Hugon, p. 68. DE UNIONE HYPOSTATICA. 657 Attamen Card. Billot, dum agnoscit theoria Cajetani ser­ vari tum realem distinctionem suppositi a natura in creatis, tum unionem substantialem Incarnationis, rejicit tamen ut gratuitum et inutilem modum substantialem quem Vasquez 1 concedit fuisse Sanctis Patribus ignotum, sed “ scholastica disputatione non multis abhinc annis inventum ”, addit insuper carentiam modi substantialis qui, juxta Cajetanum, in ceteris hominibus esse supponitur, impedire perfectam illam consubstantialitatem quam fides ponit inter Christum et nos. (c) Juxta Card. Billot, ad constituendam personam duo requiruntur et sufficiunt : natura intellectualis completa et individua et propria hujus naturæ existentia. Recte ergo explicatur unio hypostatica “ per hoc quod humanitas sic communicatur Verbo, ut in illo exsistat et non in semetipsa, quatenus scilicet, esse personale Filii Dei supplet vices creatæ exsistentiae sive proprii actus essendi qui eidem humanitati naturaliter debebatur ” 2. Et hic intelligitur esse Verbi secundum quod fungitur munere communicandi subsistentiam seu exsistentiam in se, non autem prout dicit ipsam essentiam seu naturam divinam. “ Simul quippe caro, simul Dei Verbi caro ; simul caro animata rationalis ; in illo enim, et non per semetipsam habuit exsistentiam, l·. αύτω γάρ, και ου καθ’ έαυτήν εσχε τήν ύ-άρςιν ” 3, Accedit auctoritas S. Joannis Damasceni ; “ Neque enim ut seorsum subsisteret, Dei Verbi caro condita est, aut præter Dei Verbi personam alia facta fuit persona; sed facta est potius ένυπο'στατος (id est, in alio exstans), quam seor­ sum in seipsa substans hypostasis ”*. Nullum igitur intermedium fingendum est sive ex parte naturæ sive ex parte personæ inter humanitatem Christi et Verbum. Verbum sibi ipsi immediate assumpsit humanitatem quæ ex hoc facta est sibi intrinsece propria, ita ut Verbum dicat propriissime : Mea humanitas, meum corpus, ego ambulo, ego passus sum 5. ‘ Disp. 41 in ja,n part. Sum. thcol., c. 4, n. 22. ’ Card. Billot, th. VII. Hanc sententiam antea propugnaverant nonnulli Thomista, ut Medina, Guerinois, Salisburgenses; huic adheerent Schiffini, Gredt, L. Janssens, t. IV, p. 625; Michel, ari. Hypostase in D. T. C., VII, 423 sq. — 3 Sophronius, Epistola lecta et approbata in Concilio VI. 4 Dialectica, c. 43-45, P. G., CXXIV, 614 sq. Expressius idem Damasce­ nus, De fide orthodoxa, III·, 22; cf. Journel, 2368. 5 “ Necessarium est ponere talem fuisse unionem Verbi et hominis ut neque ex duabus una natura conflata sit, neque Verbi ad humanam naturam talis A'.vsv Mzy.-z - 658 CAPUT I. Hæc sententia optime salvat : i) integritatem naturœ humatus a Verbo assumptæ; nam actus essendi seu exis­ tentia nihil prorsus addit naturæ creatæ nisi ipsam existen­ tiam, proindeque nihil addit, nihil aufert, nihil variat in iis quæ huic naturæ competunt in proprio genere, propria specie propriaque singularitate; 2) carentiam personalitatis in humana natura Christi, cum esse personale Verbi sup­ pleat vices actus existentiæ qui assumptæ humanitati debe­ batur ; 3) unionem substantialem inter Verbum et naturam humanam, cum ipsum esse personale Verbi sustentet hanc naturam, ipsi immediate communicando suum proprium esse increatum. Attamen, juxta Thomistas qui Cajetano adhærent, hæc sententia non satis salvat radicale discrimen inter ea quæ ad lineam substantia spectant et ea quæ ordinem existentiæ respiciunt. 1023. Judicium de hac controversia. Quatuor præfatæ sententiæ dogmati catholico consentaneae sunt; duæ autem priores thomisticæ doctrinae de reali discrimine inter essentiam et existentiam contradicunt; duæ posteriores quoad substantiam conveniunt, et consentaneae dici possunt generalibus principiis philosophiæ thomisticæ. Præcipuum discrimen in eo situm est quod, juxta Cajetanum, subsis­ tentia requirit non solum naturam completam et indivi­ duam, sed etiam modum substantialem, qui medius sit inter naturam individuam et actum existentiæ, — dum, juxta Card. Billot, duo sufficiunt, nempe natura individua et actus existentiæ. Nostri non est hanc litem inter ipsos Thomistas dirimere ; fuerit unio, sicut est alicujus substantiae, puta hominis, ad exteriora, quæ accidentaliter se habent ad ipsum, ut domus et vestimentum ; sed V erbum in humana natura sicut in sibi propria facta per incarnationem subsistere ponatur, ut et corpus illud vere sit corpus Verbi Dei et similiter anima, et Verbum Dei vere sit homo... Comparatur igitur humana natura Christi ad Deum sicut instru­ mentum proprium et conjunctum, ut manus ad animam ”, S. Thomas, Sum. cout· Gent., lib. IV, cap. XLI. Notentur hæc verba : proprium et conjunc­ tum. Humanitas scilicet non est tantum propria Verbi sicut domus est propria proprietarii; sed est præterea conjuncta ad Verbum, non tam ut manus ad animam quæ conjunguntur et naturaliter et personaliter, quam ut 41 sextus digitus ” ad animam, quæ conjunguntur tantum personaliter, ut advertit ipse Angelicus. DE UNIONE HYPOSTATICA, 659 utraqiie sententia acutum ingenium ostendit, nec sperni potest nisi ab iis qui sanæ philosophiæ sunt jejuni. onsect Art. II. ia unionis ^lypostati Ex unione hypostatica duplicis naturæ in Christo multa fluunt consectaria, quorum præcipua sunt : Ç i ° duplex voluntas et operatio ; J 2° unica a u te m filiatio ; ) 30 adoratio Christo debita ; ( 40 communicatio idiomatum in Christo. I. De duplici voluntate et operatione in Christo 1024. i° Errores. (A) Humanam voluntatem in Christo negarunt : 1) Apollinaristœ (n. 1009) qui putabant Verbum assumpsisse animam sensibilem, non autem spiritualem, ideoque nec intellec­ tum nec voluntatem humanam. 2) Eutychiani, qui contendebant humanam naturam fuisse veluti absorptam in natura divina. 3) Monothelitœ, qui, duce Sergio Constantinop. patriarcha, ad bnciliandos Eutychianos, asserebant, unione hypostatica jam peracta, unicam voluntatem et unicam operationem manere in Christo. Cui hæresi strenue se opposuit S. Sophronius, tunc monachus Alexandriæ, sed postea ad sedem Hierosolymitanam evectus. Sergius autem Papam Honorium decepit asserendo mul­ tos distinctione duarum voluntatum scandalizari, quia exinde infe, 1 re ban t_ duas esse in Christo voluntates sibi Invicem contrarias. V Pontifex itaque rescripsit vitandam esse novitatem vocabuli quæ / simplicibus scandalum præberet, declaravitque se confiteri “ unum ' operatqrçm Dominum Jesum Christum, Filium Dei vivi, operan-" Quando autem Sophronii legati Romam venerunt, Honorius silen­ tium Sophronio imposuit, aliamque epistolam ad Sergium misit, qua vetatur “unam vel duas operationes definientes prædicare; sed pro una, quam quidam dicunt, operatione oportet nos unum opera­ torem Christum Dominum in utrisque naturis veridice confiteri; et pro duabus operationibus, ablato geminæ operationis vocabulo, 1 S. Thom., 3, q. i8, ejusque commentatores; L. Janssens, t. IV, p. 643- 702; Card. Billot, th. XXVIII-XXXI; n· 399-403· ’ Mansi, Concilia, XI, 538; D. B., 251. E. Hugon, p. 309-314; Hervé 660 CAPUT I. ipsas potius duas naturas... in una persona Unigeniti Dei Patris inconfuse, indivise atque inconvertibiliter nobiscum propria ope­ rantes "». Hac æquivoca scribendi ratione inscius hæresi monothelitarum favebat. Quare concilium œcumenicum VI, Const. Ill, a. 681, Honorium jam defunctum inter hœreticos (i. e., hæresis fautores} recensere non dubitavit. Quod decretum approbando, Leo II prædecessorem suum anathematizavit quidem, sed quia fidem sub­ verti permiserata. (B) Ii omnes qui divinitatem Christi negant, eo ipso divinam ejus voluntatem rejiciunt; sed ex thesi de divinitate Christi con­ futati manent. 1025. 20 Thesis : Duæ sunt in Christo voluntates omnino cîistinctæ, sed semper concordes, duaeque operationes. De fide est ex Cone. Constantin. IIT definiente “ duas natuvoluntates non contrarias ” (supra n. 961). 1026. (A) Ex thesibus jam probatis merito infertur. (a) Duplex est enim natura integra in Christo, divina et humana;atqui ad integritatem naturæ intellectualis pertinent voluntas et operatio ; siquidem voluntas est proprietas naturæ, non personæ, ut videtur in mysterio SS. Trinitatis, ubi unica est voluntas, licet tres sint personæ; ergo in Christo duplex est voluntas, (b) Aliunde voluntas a per­ sona movetur, ideoque voluntas humana Christi a persona Verbi movebatur, nec ei unquam contraria esse poterat 3. 1027. (B) Scriptura probatur. Evangelium enim agno­ scit in Christo, præter volitionem et operationem divinam, quam etiam Monothelitæ asserunt in Eo esse, humanam voluntatem et operationem : (a) “ Descendi de cælo non ut faciam voluntatem meam (humanam), sed voluntatem ejus qui misit me ”(f) “ Non mea voluntas (humana) sed tua * D. B., 252. ’ Honorii rasus fusius in Syn. theol. fund., n. 739, exponitur. 3 Juxta S. Thornam, (q. 18, a. 2), præter voluntatem rationalem, erat in Christo voluntas sensualitatis seu appetitus sensitivus. Utraque fuit voluntati divinæ conformis ; nam in Christo hic appetitus erat rationi subditus. DE UNIONE HYPOSTATICA. 661 - fiat "(Q atqui in his textibus, duplex voluntas exhibetur, scili­ cet voluntas divina, quæ eadem est in Filio ac in Patre, et voluntas humana, quæ subditur voluntati divinæ. — Hæc autem duplex voluntas semper est concors, quia voluntas humana semper divinæ subditur ex ipsa unitate suppositi, quæ nullam deordinationem patitur, sed exigit ut inferior superiori perfecte subdatur. Unde Christus aiebat : “ quia ego quæ placita sunt ei (Deo) facio semper”© (b) Insuper adest duplex operatio; operatio divina quando Christus dicit : “ Pater meus usque modo ope­ ratur et ego operor ’^) item quando miracula proprio nomine efficit ; operatio humana, quando Christus dicit : “ Filius hominis non venit ministrari sed ministrare ’(4j) et quando exhibetur ut esuriens, fatigatus ex itinere, etc. (supra, n. 999). 30 Corollarium de operatione theandrjca. Quam­ vis duæ sint "in UhrisRT operationes, quia tamen Verbum regit operationem humanam, et vicissim humana operatio specialem ex divinitate sibi unita sortitur efficaciam, recte Patres, ad hanc ordinis unitatem exprimendam, dixerunt esse in. Christo operationem theandricam seu divinam simul et humanam. Theandrica igitur operatio ea dicitur quam Christus perficit per alterutram naturam cum alterius communione. Quod quidem tri­ plici modo fieri potest : 1) in ordine perfectionis moralis, quatenus operatio humana per divinitatem ita regebatur ut esset semper ordinatissima; 2) in ordine efficacia ad extra, quatenus divinitas humanitate utebatur tanquam instrumento ad miracula patranda; 3) in ordine satisfactionis et meriti, in quantum Verbum, hypos­ tatice naturæ humanæ unitum, efficiebat ut actiones meritoriae et satisfactoriae, ab humana natura elicitae, essent actiones divinæ personæ, et qua tales, infinitam quamdam dignitatem et astimabihtatem haberent : actiones enim sunt suppositorum ideoque dignita­ tem suppositi participant. Quibus praenotatis, aliquod est discrimen in modo loquendi atrum et theologorum. (A) Secundum quosdam, triplex opera­ tionum genus in Christo distinguitur, divina, humana et thean­ drica : “Siquidem ut Deus tantum operabatur, quando absens cen­ turionis filium sanabat (operatio divina} ; ut homo tantum, etsi Deus erat, quando comedebat et tristabatur (operatio humana)·, 1028. 1 Luc., XXII, 42. — ’foan., VIII, 29. 'Joan., V, 17. — 4 Matth., XX, 28. CAPUT I. 662 mixtim autem operabatur miracula, cæci oculos illiniendo resti­ tuens (operatio theandrica seu deivirilis) ” *. B) Alii, considerantes et naturas et personam Christi, dicunt bsolute “ omnem humanam operationem in Christo fuisse theanricam”; unde in Christo distinguunt tantum operationem divinam et operationem theandricam a. Quibus præluserat S. Damascenus dicens : “ Nihil ahud theandrica operatio declarat, quam quod Deo facto homine, hoc est, incarnato, humana quaque ipsius actio divina erat sive deificata, nec divinæ ipsius operationis expers... ”3. — Revera quaelibet operatio Christi humana, etiam comestio et dormitio, erat et divina ratione hypostasis. I •Μ <·! i< HI t' ; ' t* * ο Conclusio. Ad litem componendam dici potest operationem theandricam duplici sensu intelligi posse : litterali sensu, quando utraque natura suo modo concurrit, v. g., in miraculis in quibus natura divina morbos sanat, concurrente tamen natura humana contactu sive physico (manus impositione) aut morali (oratione); alio sensu quando intervenit persona divina ad communicandam 'operationibus humanæ naturæ dignitatem infinitam, prout fit in meritis Christi. — Unde S. Maximus et S. Damascenus non proprie sibi adversantur, sed sub diverso respectu rem con­ siderant. II. De unica filiatione in Christo. 1029. Errores. Sæculo VIII®, Adoptiani, nempe Elipendus, arch. Toletanus, et Felix, ep. Urgellensis, duplicem in Christo filia­ tionem distinguentes, fatebantur quidem Verbum vere esse Dei Filium per naturam, simul vero contendebant filium Maria non esse Filium Dei natura, sed tantum adoptione et gratia. Contra quos sit sequens thesis. 1030. Thesis : Christus, etiam Il ut hic homo, est Filius Dei naturalis, nec ulla ratione dici potest adop­ tivus 4. i° Est filius Dei naturalis. De fide est, contra Adoptia- nos, ex professione fidei Mich. Paleologi, ipsi in C. Lugdu­ nensi IIe a Gregorio X° proposita : “ Credimus ipsum UlA Maximus Μ., //14 Dionys. Areop. epistolam. 7-I3TStenirup, th. 51-53; Hurter, η. 554-558. Cfr. Petavius, 1. VIII, ’ Card. Billot, edit. 6», p. 323. III, 19, P. G., 10S0; Journel, 2366. * Cf. S. Thom., q. 23, a. 4; Petavius, 1. VII, c. 1-15; Legrand, diss. 3 Defide orthodoxa, c. 5; Stentrup, th. 39-41; Franzelin, th. 38; Card. E. Hugon, p. 349-355- ·- .r_· * Billot, th. X, XXXV; DE UNIONE HYPOSTATICA. 663 Filium Dei, aeternaliter natum de Patre... temporaliter natum de Spiritu Sancto et Maria semper Virgine... non adoptivum... sed unum et unicum Filium Dei in duabus et ex duabus naturis ”, Quod ut intelligatur, sciendum est filium per naturam eum dici, qui vere genitus est ab eo cujus appellatur filius; filium autem adoptivum eum qui, cum sit persona extranea, a patre adoptante non genita, ex mera benevolentia in adoptantis familiam suscipitur. In thesi dicimus “ Christus ut hic homo ”, id est, Christus spectatus ut persona Verbi subsistens in natura humana, nam pronomen demonstrati­ vum designat personam. Non autem dicimus : “ Christus ut homo ”, quia talis expressio esset æquivoca et significare posset naturam humanam esse vere genitam a Patre; quod est hæreticum. Prob. (A) Ex dictis Christus, ut hic homo, non est per­ sona a Verbo distincta, sed Verbum hypostatice unitum humanæ naturæ; atqui Verbum, sese uniendo humanæ naturæ, non cessat esse Filius Dei per nâfuram; ergo Chris­ tus, ut hic homo, est Filius Dei per naturam r. Filiatio enim proprie convenit hypostasi seu personæ, non autem naturæ : nam actiones et passiones sunt suppositorum. (B) Christus in Scriptura, spectatus ut hic homo, idem omnino est ac Verbum caro factum, et merito vocatur Filius Dei unigenitus'2, proprius 3 .· “qui proprio Filio suo non pepercit ” ; verus 4 .· “ Filius Dei venit ut cognoscamus verum Deum et simus in vero Filio ejus”; nusquam vero filius adoptivus. (C) C. Ephesinum jam definierat “ Christum esse vera­ citer Deum tanquam Filium per naturam ”. Francofordense (794), errores Adoptianorum rejiciendo, merito declaravit : “ Si ergo Deus verus est qui de Virgine natus est, quomodo tunc potest adoptivus esse vel servus? Deum enim nequaquam audetis confiteri servum vel adop­ tivum ” s. ’ S. Thom., 1. c. 3 Joan., ‘•Joan., Ill, 16. — 3 /torn., VIIΓ, 32. V, 20. —5 D. B., 311, 313; Cf. C. Lugdun. II, D. B., 462. CAPUT I 664 1031. 2° Non potest dici adoptivus. Pauci theologi, post Scotum et Durandum, docuerunt Christum vocari posse filium Dei adoptivum ratione humanæ naturæ; non qui­ dem negarunt Christum, ut hunc hominem, esse Filium Dei naturalem, ac proinde distinguuntur ab Adoptianis, sed dixerunt Christum ut hominem posse vocari etiam Filium Dei adoptivum secundum quid, seu secundum humanita­ tem, quatenus ejus natura humana ornata fuit gratia sanc­ tificante, quæ nos facit filios Dei adoptivos *. Quæ sententia non est hæretica, quia non fuit sub hac forma a conciliis damnata, sed ut falsa et erronea merito rejicitur, nam : (a) Nunquam Christus ut Filius Dei adoptivus exhibetur sive in Scriptura sive in Patribus : jamvero in mysteriis fidei non licet a communi usu loquendi recedere; ergo, (b) Insu­ per filiatio convenit proprie personæ, non naturæ : actiones enim et passiones sunt proprie suppositi ; atqui unica est persona in Christo, scilicet persona Verbi, cui sane cqnvenit erga Deum filiatio naturalis, non autem adoptiva, (c) Adop­ tio est assumptio personæ extraneœ in familiam propriam; atqui Christus non potest vocari persona Deo extranea, cum sit Verbum Deo consubstantiale. Ergo non potest adoptari. ■ •|H HU i » 5 f l\ 1032. Hinc intelligi datur quo sensu Christus dici possit crea­ tura, vel servusa. Siquidem Christus homo considerari potest secundum essentiam, vel secundum subsistentiam seu personam. (a) Priori modo consideratus, Christus homo potest dici creatus, ratione scilicet humanæ naturæ ; stricte loquendo potest etiam dici creatura, quatenus ejus humana natura vere creatura est, sed quia Ariani hoc modo loquendi abusi sunt, vitari debet. Item dici potest servus lato sensu, quatenus fuit divinæ voluntati subjectus, et ipsi in omnibus obtemperare voluit; non autem servus stricto sensu, quia servus proprie est persona quæ alieni juris est, non sui, et nullum jus habet ad domini hereditatem : quod certe Christo non competit (b) Posteriori autem modo consideratus, secundum subsistentiam, neque creatura neque servus dici potest, cum sit Filius Dei naturalis, Patri coaequalis. 1033. 3° Christus autem merito dicitur pree destinatus. Etenim r Toletanum XI id aperte declarat 3 : “ Hic (Chri’ E. Portalié, ’Cf. Adoptianisme, in S. Thom., q. 16, a. 8, Diet, de Thiol. {Vacant}, io;q. -20, a. L I, 418. I; Petavius, L VII, c. 6-9; Legrand, diss. X, c. 4; Stentrup, th. 37, p. 647 sq. — 3 D. B., 2S5. DE UNIONE HYPOSTATICA. 665 stus) per hoc quod de Deo Patre sine initio prodiit, natus tantum > nam neque factus neque prædestinatus accipitur; per hoc tamen quod de Maria Virgine natus est, et natus et factus et prædestinatus esse credendus est”. Sensus est : persona Christi prout subsistit in natura humana prædestinata fuit ad filiationem divinam et conse­ quenter ad salutem : in aliis hominibus prædestinatio fit ad æternam beatitudinem ; sed in Christo prædestinatio fit prius ad divinam filiationem : ex hac enim fluunt omnia dona gratiæ et gloriæ. Prædestinatio Christi est exemplar nostræ prædestinationis dupliciter : i) quoad bonum ad quod prædestinamur, nam filiatio naturalis ad quam prædestinatur Christus est exemolar filiationis nostræ adoptivæ; 2) quoad modum : sicut natura humana in Christo unita fuit Verbo nullis præcedentibus meritis, ita nostra prædestinatio fit absque præviis meritis *. III. De unica Christi adoratione2. Cum Christus sit vere et unice Filius Dei, ei debetur adoratio proprie dicta. 1034. Σ° Errores. Circa cultum Christi humanitati redden­ dum errarunt : (a) quidam Nestoriani, qui unionem hypostaticam negantes, eo ipso adorationem proprie dictam Christo homini tri­ buendam esse negarunt; (b) Wicleffus, qui contendebat humanitati Christi, si per impossibile a Verbo sejungeretur, divinum cultum tribuendum esse; (c) tandem quidam inter Nestorianos et Socinianos qui, etsi negabant divinitatem Christi, asserebant cultum latriæ ipsi deberi, ut Dei legato. 1035. 20 Thesis : Christus, ut hic homo, est adoran­ dus, seu humana Christi natura, quatenus hypostatice Verbo conjuncta, una et eadem adoratione cum eodem Verbo est colenda. De fide, ex C. Constant. II (553) defi­ niente : “ Si quis... non una adoratione Deum Verbum incar­ natum cum propria ipsius carne adorat, juxta quod Sanctæ Dei Ecclesiæ ab initio traditum est, talis anathema sit ”3. ’ S. Th., 3, q. 24, ejusque commentatores. ’S. Thom., q. 25; Card. Billot, th. XXXVII; E. Hugon, L. Janssens, p. 804-806. — 3 D. B., 221. p. 359-364: 666 CAPUT I. Explicatur : Duo sunt distinguenda in hoc cultu : (a) objectum materiale, seu ipsa humana natura Christi, non in abstracto consi­ derata, sed in concreto, seu quatenus actualiter et personaliter unita \rerbo. (b) Motivum seu objectum formale, scilicet unio hypostatica hujus naturæ cum persona Verbi : proinde humanitas Christi adoratur quidem in se, non autem propter se, sed propter Verbum quod humanitatem terminat, seu, ut ait Card. Billot, “ in ejus hypostasi et ipsa coadoratur humanitas ”. 1036. Probatur. (A) Script. “Omne judicium dedit Filio, ut omnes honorificent Filium, sicut honorificant Pa­ trem ” *; “Deus exaltavit illum, et donavit illi nomen quod est super omne nomen : ut in nomine Jesu omne genu flectatur cælestium, terrestrium et infernorum”2; “Cum iterum introducit primogenitum in orbem terræ, dicit : et adorent eum omnes Angeli Dei ” 3. In quibus textibus tria aperte traduntur : (a) conferendos esse honores divinos Christo; (b) et quidem ut homini, accipienti scilicet potes­ tatem judicandi, exinanito, oboedienti ; (c) ita tamen ut directe coadoretur cum natura humana persona Filii, Jesu, Primogeniti. (B) Trad, (a) ex Patribus : “ (Christum) utpote Filium Dei adoramus”, aiebant testes martyrii S. Polycarpi* ; “Nostra pro­ fecto gratia et gloria est quod etiam homo factus Dei Filius adore­ tur ”, scribit S. Athanasius s ; et alibi 6 “ Nos creaturam neutiquam adoramus... sed Dominum creaturæ incarnatum Dei Verbum adbramus. Quamvis enim ipsa caro per sese pars est rerum crea­ tarum, tamen Dei corpus est facta. At neque corpus ejusmodi a Verbo dividentes, adoramus : neque Verbum adorare volentes, ipsum a carne disjungimus. Verum istud scientes, ut jam diximus, Verbum caro factum est, idem Verbum etiam in carne positum Deum agnoscimus ”. (b) Ex Conciliis, videlicet Ephesino, can. 8, supra, n. 956 et Nicceno II (act. 5), ubi dicitur : “ Cum Christus adoratur, non separatur humanitas a divinitate, sed utraque ut unum adoratur". — Huic accedit damnatio propositionis Synodi Pistoriensis asserentis “ adorare directe humanitatem Christi, magis vero aliquam ejus partem, fore semper honorem divinum datum creaturæ ” 7. 'Joan., V, 23. — ’ Philip., II, 9-10. 3 Hebr., I, 6. — 4 Journel, 81. 5 Adv. Arianos, Orat. I, 42; Journel, 762. 6 Ep. ad Adelph., n. 3, P. G., XXVI, 1073; Journel, 795. ' D. B., 120, 1561. DE UNIONE HYPOSTATICA. 667 (C) Rat. theol. Adoratio proprie toti et solipersonæ defer­ tur, vi axiomatis; actiones et passiones sunt suppositorum. Atqui in Christo una tantum est persona, et proinde una res adoranda, videlicet Verbum in utraque natura, divina et humana, subsistens. Ergo una eademque adoratio toti Christo reddi debet, Verbo quidem in se et propter se, humanæ autem naturæ in se, sed propter Verbum. IO37· 3° Corollaria : (A) Omnes et singulæ partes humanæ naturæ Christi possunt cultu latriæ adorari, quia omnes sunt æque Verbo hypostatice unitæ : non tamen expedit ut singulis partibus specialis cultus exhibeatur, nisi specialis adsit ratio, ne incredulo­ rum irrisioni locus detur. (B) Præter hunc latriæ cultum, non debet ejus humanitati, seorsim spedatce, tribui cultus inferioris ordinis propter finitam ejus excellentiam. Ita communiter contra Suarezium ; nam cultus directe ad personam tendit, nec in natura sistit; jam vero cultus personæ Christi conveniens, est cultus latriæ, non autem cultus inferioris ordinis. — Posset quidem per abstractionem considerari humanitas Christi; sed hæc abstractio est ope­ ratio mentis sine realitate objectiva. IV. De communicatione idiomatum ». 1038. i° Status quæstionis. (A) Notio. Nomine idiomatum (a græca voce totov, proprium) designantur attributa seu proprietates quæ de aliqua persona aut natura prædicari possunt. Idiomatum communicatio est igitur naturæ divinæ et humanæ earumque proprietatum de se invicem mutua prædicatio. Hujus radix est in Christo imitaspersonæ quæ in utraque natura subsistens utriusque attributa suscipit, et ita homini tribuuntur quæ sunt Dei, Deo tribuuntur quæ sunt hominis, et uni eidemque Christo tribuuntur humanæ divinæque proprietates. Ita dicere licet : hic homo (Christus) est Deus, — Deus est homo, — Christus est creator et mortuus est. (B) Errores. (a) Nestoriani, duas personas admittentes in Christo, eo ipso communicationem idiomatum negant aut perver­ tunt; (b) Eutychiani, unam naturam in Christo post unionem agnoscentes, hanc communicationem adulterant, uni naturæ tri­ buentes prædicata alterius; (c) Ubiquistæ falso ex Incarnatione inferunt corpus Christi esse omnipræsens. * S. Th., q. i6, etc. p. 723. si 668 U CAPUT I. 1039. 20 Thesis : Admittenda est in Christo commu­ H in concreto, non vero in abstracto «. nicatio idiomatum Certum est. 1040. Probatur. (A) Auctoritate : constat ex omnibus textibus Scripturae et Traditionis jam allegatis in tertia thesi, nn. 1001 sq., in quibus hic modus loquendi adhibetur3. rj 4 · (B) Ratio theologica ex ipsa unione hypostatica desumi­ tur. Ubi est una persona in duabus naturis, naturæ et naturarum proprietates possunt de se invicem prædicari in concreto, quia nomina concreta significant, cum proprietate sive substantiali sive accidentali, suppositum seu personam. Atqui in Christo est una persona in duabus naturis. Ergo de illis prædicari possunt in concreto quælibet proprietates quæ personæ Verbi incarnati tum ex parte naturæ divinæ, tum ex parte naturæ humanæ conveniunt. Ita quando dicitur : Homo est Deus, idem est ac si diceretur : persona Verbi quæ naturæ humanæ hypostatice unitur, est Deus. Nomina vero abstracta, cum significent proprietatem tantum, non possunt ita adhiberi : qui, v. g., diceret : Humanitas est Divinitas, est Deus, enuntiaret falsissimum, scilicet naturam humanam esse ipsam naturam divinam. 1041. 30 Regulæ practicæ. (A) Legitima est communicatio idiomatum in concreto, ut probavimus. Attamen huic regulæ dan­ tur exceptiones, sed apparentes tantum. Ita : (aj nomina concreta adjectiva, quæ derivata appellantur, ut divinus, humanus, minus accurate dicuntur de Christo et de se invicem; v. g., Christus minus recte. dicitur esse divinus, dominicus, deifer; nam talia nomina non stricte exprimunt veras et genuinas proprietates Verbi incarnati, sed harum proprietatum participationes, quasi diceretur Christum esse Deum vel Dominum per participationem, (b) Pa­ riter non potest dici : “ hic homo factus est Deus ”, quia sic decla­ raretur aliquam personam humanam prius exstitisse, et postea divi­ nam factam fuisse; quod falsum est. (c) Nomina concreta quæ reduplicantur, v. g., Christus quatenus homo, est Deus, falsum exprimunt; nam hujusmodi reduplicatio, jam non personam sed ‘ Cf. S. Th., q. 16; Petavius, 1. IV, c. 15-16 ; Suarez, disp. 35 ; Salmant, disp. 26 ; Legrand, diss. VI, c. 4, a. 2; Card. Billot, th. XXV ; E. Hugon, p. 29S-304. a Concreti dicuntur termini qui proprietatem designant quatenus in aliquo sub­ jecto existit, v. g., homo, Deus, mortalis ; abstracti vero qui proprietatem signi­ ficant in se, prout a subjecto separatam, quales sunt humanitas, divinitas, etc DE UNIONE HYPOSTATICA. 669 solani naturam designat, nisi corrigatur per pronomen personale, ut “ hic homo ”. (d) Nomina etiam concreta, quæ hæresi favent, sunt reprobanda : v. g., dici non debet, Christus est creatura, quia, licet illa propositio sit aliquo modo vera, tamen hæresi arianæ favet. Item Hormisdas approbare noluit hanc formulam : “ Unus de Trinitate crucifixus est ”, quia, licet in se vera, hæresi Theopaschilaritm favebat, qui dicebant naturam divinam passam fuisse 1 ; postea tamen a Concilio Constantinopolitano II recepta fuit. (B) Nomina abstracta naturæ humanæ de persona Christi præ­ dicari nequeunt; dici non debet, v. g., Christus est humanitas, quia natura humana, licet Verbo unita, ab eo tamen distinguitur. No­ mina vero abstracta divinæ naturæ possunt de persona Christi prædicari, quia in Deo qualitates abstractæ cum divinis personis identificantur, v. g., dici potest : “ Christus est divinitas, est omni­ potentia, vita ”, etc. IO42. 4° Corollarium : Error Ubiquistarum rejiciendus est. Lutherus, sub praetextu communicationis idiomatum, asseruit quæ­ dam divina attributa, præsertim vero ubiquitatem, communicata fuisse humanæ Christi naturæ; quod quidem excogitavit præsertim ad explicandam multiplicem Christi præsentiam in Eucharistia. Hodie tamen hic error etiam a Protestantibus rejicitur. Et merito; •· · · * vani enim Scripturae textus exhibent Christum transeuntem de loco in locum, et ostendunt illum esse in tali loco et non in alio; ita dicitur : “Si fuisses hic, frater meus non fuisset mortuus”23 4.. Jesum qui crucifixus est, quaeritis, non est hic” \ Praeterea, si Christi humana natura divinis attributis gaudeat, omniscientia, immensitate, omnipotentia, tunc non est amplius humana natura, quæ necessario finita est et limitata, sed jam conversa est in natu­ ram divinam, et sic renovatur error Eutychianorum. Aliunde nec potest hoc modo explicari dogma præsentiæ realis ; nam si Christi corpus ideo est in Eucharistia quia est ubique, nulla specialiori ratione est sub speciebus consecratis quam in quolibet alio loco <· 1 De hac formula vide Petavium, 1. V, c. 2-3; Legrand, 1. c., p. 647 sq. ; ex documentis ab his auctoribus citatis, constare videtur monachos scythas, qui hunc dicendi modum propugnabant, ab errore eutychiano immunes fuisse. Theopaschitœ, addendo verba “ qui crucifixus est pro nobis” sacro Trisagion hymno “ Sanctus Deus, Sanctus Fortis, Sanctus Immortalis ”, qui ex usu recepto ad Trinitatem dirigitur, eo ipso passionem toti Trinitati tribuebant. 3 Joan., XI, 21. 3 Matth., XXVIII, 6. 4 Cf. Petavius, 1. X, c. 7-10; Legrand, 1. c., p. 65S sq. ; Schaff*, Creeds of Christendom, vol. I, p. 285 sq., 322 sq. •t 670 CAPUT I. Art. III. Concordia unionis hypostaticae cum ratione x. 1043. Status quaestionis. Post demonstratam existentiam unionis hypostaticae, et jam expositis ejus consec­ tariis, inquirere licet quodnam judicium de hoc mysterio ratio ferat Jam vero communi consensu theologi concedunt Incarnationis factum et possibilitatem, solius rationis ope, cognosci aut demonstrari non posse; est enim mysterium “ absconditum a saeculis et generationibus ”12*4 quod sola ratione neque a priori neque a posteriori probari potest Attamen demonstrari nequit hoc mysterium rationi repu­ gnare, quidquid in contrarium dicunt Rationalisiez et Libe­ rales 3 ; sed, posita revelatione, potest analogiis illustrari et convenientiae argumentis suaderi, ut in secunda thesi pro­ babimus. Unde duplex erit thesis. 1044. Thesis I* : Demonstrari nequit unionem hypos­ taticam rectæ rationi ullo modo repugnare. Certum est. Si enim repugnaret, illud esset vel ex parte Verbi, vel ex parte naturæ humanæ, vel tandem ex parte unionis hypos­ tatice? ; atqui nullum ex his dici potest. i° Non repugnat ex parte Verbi. In tantum repugnaret in quantum Verbum vices personalitatis humanae supplere non valeret sine aliqua sui mutatione. Atqui non est ita ; nam personalitas Verbi est infinita, et continet eminenter omnes i) perfectiones personalitatis creatae; potest ergo supplere vices personalitatis humanæ. 2) Aliunde assu­ mendo naturam humanam, non amittit perfectiones suas, non mutatur intrinsece, sed solum ad se elevat et nobilitat humanam naturam : item, omnes mutationes et passiones, quæ in Christo fuerunt, ut fames, sitis, dolor, humanam naturam, non divinam afficiebant 4, 1 Cf. S. Thom., 3 p., q. 1, a. 1-2; Suarez, disp. 3, disp. Clypeus, de Deo Incarnato, disp. II-ΠΙ; Legrand, disp. th. I-IV; E. Hugoü, L III, p. 2-18. — ’ * Liberalium argumenta exponit F. Colors., Clarke*, 8, s. 4; Gonet, I; Card. Billot, Ephes., Ill, 8. Orthodoxy, c. VIII, § I, 26; 3, p. 203 sq.; præcipua infra soluta invenies. Uniteriis propositae totum repletae sus- 4 Hinc intelligi datur quo vitio laborent difficultates ab (E Clarke, 1. cit.). Dicunt siquidem Deum infinitum, qui ·. Λ· DE UNIONE HYPOSTATICA. 671 IO45. Objicitur quidem (a) mysterium Incarnationis opponi immutabilitati Verbi. — Resp. : Non magis mutatur Verbum per Incarnationem quam Deus per creationem; siquidem Verbum remanet intrinsece idem, solummodo ad se elevat et sub dominio suo personali constituit aliquam naturam creatam; tota igitur mutatio facta est in natura humana, quæ fuit assumpta in consor­ tium divinæ naturæ ; v. g., quando Verbum dicitur in utero Virgi­ nis conceptum, natum, passum, mortuum, hæc omnia in natura humana a Verbo assumpta contigerunt, non autem in natura divina, quæ immutabilis est. Nec dicatur per Incarnationem Verbum intrinsece fieri hominem, proindeque mutari; nam in seipso nihil novi accepit, tanquam sibi inhærens, sed solummodo terminavit ac complevit humanam natu­ ram, ipsi communicando suam personalitatem; proinde tota muta­ tio facta est in humana natura, quæ ex tali unione realem rela­ tionem cum Verbo 1 et multas dotes acquisivit, non autem in per­ sona Verbi, quæ, cum sit infinita omnesque perfectiones in se contineat, nihil novi acquisivit. Jamvero, ut profunde animad­ vertit S. Thomas 2, ea quæ relative dicuntur possunt de novo prædicari de aliquo absque ejus mutatione, sicut homo de novo fit dexter, absque sui mutatione, per motum illius qui fit ei sinister. Atqui Verbum fit homo ratione unionis, quæ est relatio quædam, ideoque absque sui mutatione : mutatio enim tota est in humana natura, quæ in divinam personam assumitur. Quod sic declarari potest : Verbum, quod a tota æternitate divinam naturam termina­ bat, jam a primo instanti Incarnationis incœpit humanam naturam terminare : quod quidem naturam humanam valde perficit, nil autem Verbo addit : sicut enim soli nulla perfectio accrescit quando radiis suis illuminare incipit novam terræ partem, ita pariter Verbum non perficitur dum personaliter regere incipit humanam naturam 3. tentât orbem, in Palaestina nasci non potuisse : quis enim orbis curam gerebat, dum Deus infans in Virginis Mariæ ulnis ferebatur? Aliunde Jesus natus et mortuus est, famem et sitim passus est ; jamvero Deus impassibilis est. Hæc et alia hujusmodi falso innituntur supposito quod Verbum, dum homo factus est, cessaverit esse Deus : quod concedi videtur a quibusdam Protestantibus ac proinde contra eos urgeri potest, sed a Catholicis omnino rejicitur, ut infra expli­ cite dicemus, n. 1055. Falso pariter nituntur supposito quæ scribit P. Janet, Les problèmes du XIX* siècle, La religion : “ Entendue à la lettre, la doctrine de l’incarnation est une contradiction dans les termes, et Spinoza a pu dire qu’un Dieu fait homme n’est pas plus intelligible qu’un cercle qui se ferait carré ’ Relatio qua Verbum refertur ad humanitatem non est realis ex parte Verbi, quia nihil novi Ei confert; sed est realis ex parte humanæ naturæ, quæ per unionem hypostaticam maxime perficitur. ’ Sunt. theol.·, 3, q. 16, a. 6, ad 2. 3 Simili comparatione utitur S. Bonaventura (Zw 3 Sent., dist. 1, a. 1, Si enim crystallus superinduatur radio domum jam illuminanti, crys- 672 CAPUT I. 1046. (b) Illud mysterium obstat simplicitati Verbi, quia tunc Verbum fit pars compositi. Jlesp. : Nego, nam Verbum non fit pars proprie dicta compositi, cum in se possideat totam perfectio­ nem illius compositi, sed solum pars improprie dicta, eo sensu quod Verbum in se possidet duas naturas, quarum divina est ipsi essen­ tialis, humana autem præter essentiam, et ita ei accedens ut nullam mutationem inferat: sic persona Verbi simplicissima in se remanet. (c) Incarnatio Verbi obstat tum circuminsessioni trium divinarum personarum : vi enim illius circuminsessionis, Verbum non potest incarnari quin Pater et Spiritus incarnentur; tum principio jam admisso superius, quod omnis operatio ad extra tribus personis communis est. lesp. : Nego; 1) nam tres divinæ personæ sunt distinctæ, et una potest possidere personaliter humanam naturam, sine aliis; circuminsessio efficit solummodo ut Pater et Spiritus modo ac titulo speciali habitent in humana natura Christi, non autem ut eidem uniantur personaliter. 2) In Incarnatione, tres divinæ personæ ad unionem faciendam active quidem concurrunt, in quantum hic est actus ad extra; sed una persona, scilicet persona \rerbi incarnatur, quia terminare naturam humanam est actus personalis. 1047. 2° Non repugnat ex parte naturæ humana : In II I 111! tantum enim repugnaret, in quantum Verbum non posset sibi assumere naturam humanam, quin hæc personalitatem humanam amittat. Atqui non est ita ; natura enim humana, quæ ipso Incarnationis instanti a Verbo in unitatem per­ sonæ assumitur, non amittit personalitatem quam nunquam habuit; sed, integra manens ex parte naturæ, elevatur ad superiorem personalitatem*1. (Cf. n. 1020-1022). 1048. 30 Non repugnat ex parte unionis hypostatica ; talis enim unio, licet conceptu difficilis, impossibilis dici nequit; nam si in homine duæ substantiæ tam diversæ, et primo intuitu tam oppositæ, substantia scilicet spiritualis et talius illuminari dicitur et a radio pertransiri et ei copulari absque mutatione facta ex parte radii, sed solum ex parte crystalli : sic suo modo, sed longe spi­ ritualius intelligendum est in natura assumpta et persona Verbi. ” 1 Ad rem S. Thom., 3, q. 2, a. 2, ad 2 : “ Dignius autem est alicui, quod existât in aliquo se digniore, quam quod existât per se ; et ideo ex hoc ipso humana natura dignior est in Christo quam in nobis, quod in nobis quasi per se existens propriam personalitatem habet, in Christo autem existit in persona Verbi; sicut etiam esse completivum speciei pertinet ad dignitatem formæ, tamen sensitivum nobilius est in homine propter conjunctionem ad nobiliorem formam completivam, quam sit in bruto animali, in quo est forma completiva DE UNIONE HYPOSTATICA. 673 corporalis, corpus et anima, tam intime uniri possunt ut unam naturam et unam personam efibrment, quis dicere audebit Deo impossibile esse naturam divinam et naturam humanam in unam personam coadunare? Nonrie omnia possibilia sunt apud Deum, quæ non sibi invicem contra­ dicunt? Objicitur : Inter ea quæ uniuntur requiritur proportio; atqui nulla est proportio inter Verbum et naturam humanam. — Resp. : Nulla est proportio aqualitatis, concedo; nulla est proportio ordi­ nis, nego; nam inter Verbum et naturam humanam adest propor­ tio quæ existit inter perfectum et perfectibile, et hoc sufficit ut unio sit possibilis ; nam, ut ait 5. Thomas ’, “ quod est perfectum in se non unitur alteri ad acquirendam, sed ad communicandam perfectionem. Et sic Deus homini uniri voluit non propter se, quia non habet quo crescat ejus perfectio, sed propter hominem, cui subveniendum erat ”. 1049. Thesis 2a : Posita revelatione, ratio ostendere potest unionem hypostaticam valde convenire ex parte Dei, ex parte hominis; et ratione temporis quo facta fuit2. i° Ex parte Dei. Illud enim convenit ex parte Dei quod ejus attributa manifestat; atqui unio hypostatica optime manifestat attributa Dei, præsertim ejus bonitatem, sapien­ tiam, justitiam et potentiam : (a) Bonitatem ; cum enim Deus sit bonum sui diffusivum, largitur non solum optima dona, ut in creatione et justifica­ tione, sed et unigenitum Filium suum : “ Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret ”3. Quæ quidem bonitas melius intelligetur, si consideratur : i) quis donum illud præstiterit, Deus videlicet, qui nulla re indiget et sola misericordia motus est; 2) quid dederit? Filium suum unigenitum, sibi carissimum sibique coæqualem; 3) quibusl Hominibus pec­ catoribus : “ Commendat autem caritatem suam Deus in nobis, quoniam, cum adhuc peccatores essemus, secundum tempus, Chris­ tus pro nobis mortuus est”*; 4) quomodot Modo perfectissimo, ’ In 3 Sentent., dist. I, q. I, a. I, ad 2. a S. Thom., 3. q. 1, a. I, 2; Billot, th. 2; Satolli, C. Gent., 1. IV, c. 54; Gonet, disp. III, a. 1 ; p. 9 sq. ; Landriot, 5-6° Confér. ; Monsabré, de N. Dame, 1877, 25e Conf. ; Schwalm, Le Christ, 3Joan., Ill, 16. — * Rom., V, 8. Theol. Dogm. (Vol. II. 1 — 22 p. 11-36. Conftr. 674 CAPUT I. eum intrinsece uniendo humanæ naturæ; 5) quo fine! Ut nos ab omni peccato redimeret : “ Qui dedit senietipsum pro nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate, et mundaret sibi populum acceptabilem, sectatorem bonorum operum ” Hinc cum 5. Ber­ nardo'3 exclamare licet : “ Quanto minorem se fecit in humanitate, tanto majorem se exhibuit in bonitate; et quanto pro me vilior, tanto mihi carior est ”, (b) Sapientiam et justitiam, quia per unionem hyposta­ ticam, Deus optimum medium invenit conciliandijustitiis et misericordiæ jura, exigendo, ex una parte, perfectam satis­ factionem pro peccato, et ex altera, parcendo homini pecca­ tori, juxta illud : “ justitia et pax osculatæ sunt ” 3. Nam qui pro peccato hominum satisfacit, cum sit unus ex homi­ nibus, pro hominibus constituitur legatus et caput, et cum sit Deus, reparationem infiniti valons pro culpa hominum offert, ut fusius ostendetur ubi de Redemptione. (C) Potentiam, quæ manifestatur in unione duarum natu­ rarum quæ tantum distant, et tam arcte conjunguntur, licet distincta maneant. Ad rem S. Leo* : “ Tanto foedere utramque naturam conseruit, ut nec inferiorem consumeret glorificatio, nec superiorem minueret assumptio Et in celebri Epist. dogmat. ad Flavianum : “ In integra ergo veri hominis perfectaque natura verus natus est Deus, totus in suis, totus in nostris ”. Potentia exhibetur in mirabilibus quæ hanc unionem sequuntur : siquidem Deus fit homo,.Ætemus , nascitur in tempore, Immortalis moritur, Mortuus seipsum resusci­ tat, etc.; hæc enim omnia divinam potentiam sane ostendunt. 1050. 20 Ex parte hominis. Illud enim convenit quod hominem promovet in bonum, removet a malo et deside­ rium ejus implet intimee cum Deo unionis. Atqui unio hypostatica : (A) promovet hominem in bonum : (a) Fidem magis certifitando : nam fides nostra non solum testi­ monio prophetarum, sed etiam testimonio Filii Dei innititur5, (b) Spem erigendo : nam per unionem hypostaticam facti sumus “ heredes quidem Dei, coheredes autem Christi ” 6. (c) Caritatem excitando; nam Deus maximum amoris signum nobis exhibet, pro1 Tit., II, 14. — ’ Serm. I in Epiph., n. 2. — 3 ps. LXXXIV, II. « Serm. XXI (Z. de Naiivit.), P. L., LIV, 192; Denz., 143 (132), 257 (205). 5 Hebr., I, 1-2 : “ Multifariam, multisque modis olim Deus loquens patribus in prophetis, novissime diebus istis locutus est nobis in Filio... ” ‘ Pom., VIII, 17. ■Μ·ηα DE UNIONE HYPOSTATICA. 675 prium Filium donando; et proinde unio Verbi cum natura nostra nos ad amorem divinum promovet, juxta illud : “ sic nos amantem quis non redamaret?” (d) Omnium virtutum nobis prcebendo exemplum, juxta illud : “ Exemplum enim dedi vobis, ut quemad­ modum ego feci vobis, ita et vos faciatis”1; siquidem optimum hominum exemplar debet esse simul visibile et perfectum; Deus autem in sua natura est quidem perfectissimus, sed non visibilis ; homo est visibilis, sed imperfectus et peccabilis; at Deus factus est homo, ut perfectum esset exemplar. Hinc egregie ait Augus­ tinus* : “Homo sequendus non erat, qui videri poterat; Deus sequendus erat, qui videri non poterat; ut ergo exhiberetur homini et qui videretur ab homine, et quem homo sequeretur, Deus factus est homo ” 3. (B) Removet etiam hominem a malo seu peccato : (a) Eum instruendo de propria dignitate, juxta illud S. Leonis 4 : “Agnosce, o Christiane, dignitatem tuam, et divinæ consors factus naturae, noli in veterem vilitatem degeneri conversatione redire. Memento cujus capitis, et cujus corporis sis membrum. Reminis­ cere quod erutus de potestate tenebrarum, translatus es in Dei lumen et regnum. Noli te diaboli iterum servituti subjicere, quia pretium tuum sanguis Christi est, qui veritate te judicabit, qui misericordia te redemit”, (b) Homines etiam docendo peccati fœditatem et malitiam, quæ tanto remedio indiguit; (c) eos aprasumptione et superbia removendo, quæ sunt peccati causæ : quis enim superbiret, humilitatem Filii Dei considerando? (C) Desiderium implet intima cum Deo unionis : hoc enim desiderium in omnibus religionibus expressum, optime impletur in ipso Christo, cujus humana natura ad dignita­ tem divinæ personæ evehitur, et in ejus discipulis aliquo modo, qui sunt membra corporis mystici Christi 5. Insuper cum homine, qui est quoddam universi compendium, orbis universus nobilitatur : “ Omnia enim vestra sunt, vos au­ tem Christi, Christus autem Dei ” 6. * Joan., XXIII, 15. — 1 Serm. 52 de diversis. 3 Immerito contendunt Unitarii exempla Christi minus efficacia esse eo quod Deus dicatur ; nam verus est homo et condolere potest iis qui ignorant et errant, quoniam et ipse circumdatus est infirmitate {Hebr., V, 2). Cf. Liddon, op. at., lect. 8, p. 494 sq. — Vide JourneI, n. 412 Indicis theol. 4 Serm. cit., c. 3, P. L., L1V, 192; JourneI, 2193. 5 Cfr. M. d’Hulst, Conf, de N. Dame, 1895, Retraite. Pariter DD. Bougaud, Le Christianisme et les temps présents, t. III, p. 327 sq., ostendit quo­ modo Incarnatio respondeat desiderio quod hominibus inest videndi et veluti contrectandi Deum. — 6 Z Cor., III, 22-23. ■ CAPUT II. 676 1051. 3° Ex parte temporis. (A) Cum vero tanta bona ex unione hypostatica nobis accreverint, inquiri potest cur Verbum incarna­ tum non fuerit statim post lapsum. Hoc ex voluntate Dei pendet; attamen proponi possunt, post 5. Thomam, argumenta convenientiæ 1 : (a) ex parte hominis : decebat enim ut homo, qui ex super­ bia peccaverat, humiliter agnosceret se liberatore indigere; atqui si Christus statim post peccatum venisset, homo talem indigentiam non agnovisset, dum e contra, dilata Incarnatione, homo suam infir­ mitatem melius cognoscere potuit, ad medicum clamare et gratiæ quaerere auxilium; (b) ex parte Verbi : decebat enim ut Verbum propter suam dignitatem, longo praeconum et prophetarum agmine præcederetur; (c) ex parte Ecclesia, ne fervor fidei tempo­ ris prolixitate tepesceret, cum paulatim refrigescat caritas mul­ torum. (B) Nec tamen debuit unio hypostatica differri usque ad finem mundi; nam (a) Verbum est causa efficiens nostrae salutis : atqui non decebat opus redemptionis usque ad finem mundi differri; (b) Christus eo tempore venire debuit quo melius poterat infirmi­ tati nostræ succurrere ; atqui si unio Verbi cum humana natura dilata fuisset usque in finem mundi, Dei notitia et reverentia, et morum honestas totaliter abolitæ fuissent in terris. CAPUT Π. DE PERSONA ASSUMENTE. Post dicta de unione hypostatica, remanet ut duo extrema unionis declaremus, scilicet personam assumentem et natu­ ram assumptam. Circa personam assumentem, de qua in hoc capite agimus satis erit inquirere : i° quænam sit; 2° num unione aliquid amiserit; 30 quænam sint unionis dotes inter personam assumentem et naturam assumptam. I. Quænam sit persona assumens. 1052. Prcemittimus, juxta S. Thornam*, personæ divinæ propriissime convenire naturam creatam assumere. Illi enim proprie assumere competit qui est simul principium et ter­ minus assumptionis; atqui persona est principium assump1 Cf. S. Th., 1. c., a. 5-6; Landriot, ’ Sum. thee!., & Conf. 3. q- 3· a· »-3» Card. Billot, th. X. -- 'v.' DE PERSONA ASSUMENTE. 677 tionis, quia ipsi competit agere, et simul terminus, cum unio fiat in persona, non in natura, n. 1014; ergo proprie personæ competit naturam assumere. — Attamen secundario con­ venit etiam naturæ divinæ assumere, quia est principium assumptionis, eo sensu quod ejus virtute fit assumptio; non potest autem esse terminus assumptionis, ideoque non assumit secundum seipsam, sed ratione personæ in qua con­ sideratur. 1053. Thesis : Sola persona Verbi incarnata fuit, seu assumpsit humanam naturam De fide est ex variis symbolis quæ, contra Patripassianos, sedulo tres divinas personas distinguunt, et affirmant Filium, non autem Patrem aut Spiritum, de Virgine conceptum et natum, pro nobis passum et mortuum esse, ideoque Filium solum assumpsisse humanam naturam. (A) Scriptura semper asserit Verbum seu Filium Dei fuisse incarnatum; et eum distinguit sive a Patre, qui Filium misit in mundum, sive a Spiritu S., qui nondum erat datus et quem Christus misit a Patre. Ita dicitur : “ Verbum caro factum est”; “Sic enim Deus dilexit mun­ dum ut Filium suum unigenitum suum daret ”2. (B) Tradit. : (a) C. Consmntin. II (oecum. V) definivit “unum de Trinitate” incarnatum fuisse, et Cone. Lat. IV declaravit “unigenitum Dei filium Jesum Christum a tota Trinitate fuisse communiter incarnatum”3, (b) Patres attributa humana nunquam dederunt Patri vel Spiritui S. ; sed aperte docent Verbum esse incarnatum et multiplicem convenientiam hujus facti exponunt. (C) Ratione convenientia. Ex se nihil obstabat quin Pater vel Spiritus S. humanam naturam assumeret, sed posito revelationis facto, ratio investigare potest cur Filius, potiusquam Pater vel Spi­ ritus S., incarnatus fuerit. Præcipuæ autem rationes convenientiæ desumuntur : (a) ex parte unionis. Verbum enim est causa exem­ plaris omnium rerum ideoque hominis; atqui decebat ut homo repararetur per eum qui ejus exemplar fuerat; ergo decebat ut per Verbum restauraretur; (b) ex fine Incarnationis : ad redemptio’Cfr. S. Thom., 3 p., disp. VIII; Petavius, 1. Joan.y I, 14; III, 16. 2 q. 3, a. 4-8; Suarez, disp. XII; Salmantic., “ II, c.js^L. Billot, t. XI; E. Hugon, p. 95-111. — 3 D. B., nn. 216, 429. r.f CAPUT II. 678 nem hominis tria præsertim erant necessaria, scilicet doctrina, exemplum et mediator gratiæ; atqui Verbum, ut Sapientia Patris, doctrinam præbere; ut exemplar omnium rerum, exemplum nobis dare; tandem ut persona quasi media inter Patrem et Spiritum, mediatoris officium implere congruenter valebat; (c) ex natura jus­ tificationis : justificatio nostra in eo consistit quod efficiamur filii Dei adoptivi; atqui conveniebat ut efficeremur filii Dei adoptivi per eum qui est verus et proprius Dei filius, juxta illud Apostoli : “ Quos præscivit et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui ” ’. IO54. Corollarium. Pater et Spiritus Sanctus modo speciali inhabitant in natura humana a Verbo assumpta : etenim, ex dictis in Tr. de Deo Trino (n. 664), tres divinæ personæ in se invicem inhabitant, âc proinde ubicumque una invenitur, ibi sunt duæ aliæ; atqui persona Verbi, per unionem hypostaticam, specialiter in humana natura habitat; ergo duæ aliæ personæ specialiter in eadem natura habitant. Nec tamen dici potest Patrem et Spiritum Sanctum fuisse mediate incarnatos : etsi enim modo speciali humanæ naturæ Christi uniuntur, non assumpserunt eam in persona; quod tamen necessarium est ad veram unionem hypostaticam. Unde, juxta S. Thomam3, quod est actionis in assumptione commune est tribus personis; quod pertinet ad rationem termini ita convenit personæ Verbi ut non conveniat aliis personis. Juxta Patres, tres vestiunt, sed unus est vestitus. II. Num persona assumens unione aliquid amiserit? 1055. Thesis : Verbum divinum, humanam naturam assumendo, divinam naturam divinaque attributa minime seposuit. HH De fide est contra recentes quosdam Protestantes, qui theoriam, quam vocant Kenoticam 3, advocant. Duos præsertim textus in gratiam novi systematis allegant, prio­ rem ubi de Christo dicitur 4 : “ Quoniam propter nos egenus factus est, cum esset dives”; posteriorem, ubi de eodem scribitur5 : semetipsum exinanivit, formam servi accipiens”. 1) Exinde ’ Rom., VIII, 29. — Cfr. S. Thorn., 3, q. 3, a. 8; Monsabré, 34e Confér. * Sum. theol., 3, q. 3, a. 4. 3 Kenotica dicitur illa theoria propter verbum έζένωσε quod usurpat S. Pau­ lus describendo Christi exinanitionem in Incarnatione {Philipp., II, 7). — Cfr. Gaudel, in D. T. C., voce Kinose, t. VIII, 2339-2349. < II Cor., VIII, 9. — s Philipp., Π, 7. —'J \ DE PERSONA ASSUMENTE. 679 quidam 1 inferunt Verbum, per Incarnationem, exspoliavisse divi­ nitatem divinaque attributa, præsertim omnipotentiam ac omniscientiam, et induisse humanas dotes atque infirmitates, ita ut suæ divinitatis conscium non fuerit nisi post suam resurrectionem. 2) Alii23non tam longe procedunt, sed asserunt Verbum, habitualiter saltem, intermisisse exercitium divinorum attributorum, potentiæ præsertim ac omniscentiæ, ita ut divinitatis suæ quando­ que conscientiam amiserit. Contendunt ita melius explicari humanæ naturæ Christi realitatem ejusque facultatum liberum exercitium ac incrementum. 1056. (A) Quæ quidem nova theoria catholico dog­ mati, prout ab antiquis Conciliis definito, manifeste oppo­ nitur. (a) Jam enim Chalcedonense (451) definierat “ unum eumdemque Christum, Filium Dominum unigenitum, in duabus naturis inconfuse, immutabiliter, indivise, inseparabiliter agnoscendum, nusquam sublata naturarum differentia prop­ ter unitionem..." Jamvero si duæ naturæ, divina et humana, sunt in Christo inconfuse, immutabiliter et insepa­ rabiliter, certo dici nequit Verbum Incarnatum exuisse naturam divinam vel divina attributa; pariter, si nunquam tollitur naturarum differentia propter unionem, utraque natura remanet in Christo perfecta ac sui conscia. Neque etiam admitti valet suspensio divinorum attributorum aut divinæ conscientiæ : hæc enim mutatio esset in natura divina; quod reprobatur a præfato Concilio. (b) Eodem modo argui potest e Concilio Constantinopolitano ZZZ(68o), cujus decreta retulimus n. 961, præsertim ubi declaratur Christum esse “perfectum in deitate et perfec­ tum eumdem in humanitate...,consubstantialem Patri secun­ dum deitatem, et consubstantialem nobis secundum humani­ tatem’^; non enim perfectus in deitate foret vel consub1 Ita Thomasius et Gess in Germania ; Godet et Pressensé in Helvetia et Gallia; H. M. Goodwin et Howard Crosby in America; quorum systema expositum vide ap. lect. IV; Powell, The Humiliation of Christ, Edinburgh, 1881, op. cit., p. 233 sq. ; Lichtenberger, Encyclop., vol. Ill, Bruce, p. 152 sq. — 2 Ita, inter alios, Martensen, Gore, Dorner, etc. 3 “ (Filius) nec amisit quod erat, sed cœpit· esse quod non erat ; ita tamen ut perfectus in suis pata, apud sit et verus in nostris Epist. dogm. S. Leonis Concil. Later, an. 649, D. B., 257. D. B., D. B., 144 (133); Ex Formula 16. Cf. Fides Darnasi nuncu­ ad Flavianum, apud 680 CAPUT II. stantialis Patri secundum deitatem qui, etiam ad tempus, quædam essentialia divinitatis attributa exuisset atque propriae divinitatis conscius non esset. Concludendum est igitur cum Sancto Gelasio : “ Totus Deus homo et totus homo Deus ”x. I . 1057. (B) Scriptures pariter hoc systema contradicit : (a) omnibus fere locis quibus Christus suam divinitatem ac cum Patre consubstantialitatem affirmat; non enim declarat se fuisse aut fore, sed actualiter esse Filium Dei unigenitum Patrique æqualem; atqui aequalis Deo actualiter tunc tem­ poris non fuisset, si divina attributa seposuisset ad humanas infirmitates induendas ; (b) iis pariter locis ubi exhibetur ut miracula patrans propria virtute : cum enim miracula divi­ nam potentiam requirant, nemo potest ea propria virtute operari nisi actu sit Omnipotens; quod jam Ephesinum declaraverat, anathemate plectendo eos qui dicebant Chris­ tum a Spiritu Sancto, tanquam aliena virtute, et non per proprium spiritum, divina signa fecisse (n. 956, can. 9). hi HI ill! Nec in contrarium allegari · possunt duo textus superius citati. 1) Prior siquidem “egenus factus est, cum eSset dives”, græce legitur “ dives existens”; hinc, juxta Augustinum, dives esse non desiit, quando pauper factus est (secus diceretur “ cum dives fuisset”), sed cum esset intus dives, quatenus Deus, apparuit in paupertate quatenus homo. 2) Posterior autem “ semetipsum exinanivit”, ita exponitur non solum a Patribus ac catholicis exegetis, sed etiam a plerisque Protestantibus : Filius Dei exinanivit semetipsum, id est, inanem ac vacuum se fecit conditione ac majestate divina, non formam Dei deponendo, sed eam occultando sub forma servi, ut sequentibus verbis declaratur “formam servi accipiens ”; participium enim aoristum λαβών non indicat actionem praeteritam, sed simultaneam, et clarius manifestat modum quo Verbum seipsum exinanivit ’. 1058. (C) Ratio ipsa probat novam hanc theoriam omnino rejiciendam esse. Probatum est enim in Tr. de Deo uno Deum esse omnino ac essentialiter immutabilem (n. 436) “ apud quem non est transmutatio nec vicissitudinis obumbratio ”3; eumdem 1 Ex celebri Tomo “ Necessarium ” apud D. B., 16S; cf. Journel, 189. 3 Cfr. Corluy, SpiciUg., II, p. 77 ; Powell, op. cit., p. 237-255, ubi etiam Patrum ac exegetarum Commentaria in h. loc. invenire est. DE PERSONA ASSUMENTE. 681 esse summe intelligentem (n. 459). Porro Ens immutabile non potest, etiam per breve tempus, attributa sua deponere; nam ea deponere et iterum assumere est certe mutatio ; pariter Ens summe intelligens sui conscientiam nunquam amittere valet. Ergo Chris­ tus, ut Deus, suæ potentiæ aut scientiæ exercitium suspendere nequibat. III. De dotibus unionis. 1059. Naturam humanam assumendo, Verbum eam sibi arctissime univit. Hæc autem unio : i° ex parte temporis, est perpetua ; 2° ratione ordinis in unione secuti, est imme­ diata ; 30 ratione perfectionis, est arctissima. i° Unio hypostatica est perpetua. 1060. (A) Verbum assumpsit humanam naturam primo instanti quo concepta fuit \ De fide est contra Origenistas, qui præexistentiam animarum admittentes, docuerunt ani­ mam Christi exstitisse ante unionem hypostaticam, et me­ ruisse Incarnationem ; nec non contra Paulum Samosatenum et Nestorium 123, qui docuerunt Christum prius exstitisse, ut hominem, quam a Verbo assumeretur. Probatur (a) Script. Ex Evangeliis 3 B. Virgo concepit et peperit filium qui Dei Filius est ; praeterea Elisabeth, afflante Spiritu Sancto, B. Virginem matrem Domini appel­ lat : “ Unde hoc mihi ut veniat mater Domini mei ad me ”4? Atqui hæc dici nequeunt nisi Christus, a Virgine genitus, Deus a primo instanti fuerit, ideoque jam exstiterit unio hypostatica. (b) Tradit. Thesis expresse declaratur in Epistola dogmatica S. Leonis magni : “ Natura nostra non sic assumpta est ut prius creata, post assumeretur, sed ut ipsa assumptione crearetur ” 5. Item in Epistola S. Gregorii 1 Cfr. Suarez, disp. XVI; Petavius, 1. IV, c. 11 ; Legrand, diss. VI, c. Ill, a. 2 ; Hurter, η. 566. 3 Nonnulli tamen negant hunc errorem a Nestorio propugnatum fuisse ; certo tamen docuit unionem Verbi cum homine tantummodo incoeptam fuisse a primo conceptu, et progressu temporis, ex meritis ipsius hominis uniti, perfectiorem evasisse. Cf. Petav., 1. I, c. 9, n. 4 ; Garnier, diss. de haresi in libris Nest. (inédit, operum Marii Merc.); Franzelin, th. 25. 3 Matth., I, 20-23 5 Luc., I, 30. — 4 5Luc., 5 Epist. 35 ad Julianum, c. 3, P. L., LIV. I, 43. 682 CAPUT II. Papa ad episcop. Hiberniae : “ Nec ante conceptus et postmodum unctus est ; sed hoc ipsum de Spiritu Sancto ex came Virginis concipi a Sancto Spiritu ungi fuit ” x. 1061. (B) Verbum ita assumpsit humanam naturam ut eam nunquam reliquerit, nec unquam sit relicturum a. Est contra sabellianos Marcellum Ancyranum et Photinum, qui docuerunt, peracto finali judicio, Verbum depositurum esse naturam humanam; necnon contra Leporium et alios qui contenderunt unionem hypostaticam interruptam fuisse triduo mortis Christi 3. (a) Unio hypostatica perseveravit triduo mortis; certum est. i) Dicitur in Symbolo, J. Christum Filium Dei, post mortem, ad inferos descendisse, et sepultum fuisse; hoc autem supponit Verbum unitum remansisse, tum animæ quæ ad inferos descendit, tum corpori quod fuit sepultum. 9 2) De cetero mors occurrere potest quin destruatur unio hypostatica ; nam mors non consistit in separatione divini­ tatis ab humanitate, sed in separatione corporis et animæ; unde corpus et anima possunt a se invicem separari quin disjungantur a Verbo 4. (b) Unio hypostatica perseveratura est etiam post resurrec­ tionem. De fide est. i) Dicitur de Christo : “ Hic autem eo quod maneat in æternum, sempiternum habet sacerdo­ tium”^ Unde sic : ex illo textu, Christus manet in æter­ num, non solum ut Deus, sed etiam ut homo, cum in æternum sacerdotium exerceat, quod est opus divino-humanum ; atqui Christus non potest subsistere in æternum ut homo, nisi in æternum maneat unio hypostatica ; ergo. 2) Aliunde C. Chalcedonense definivit illam unionem esse inseparabi­ lem : “ Docemus unum eumdemque Christum in duabus 1 D. B., 250. ’ Cfr. Petavius, L XII, c. 18-20; Legrand, 1. cit. ; Hurter, 570. 3 Cfr. Petav., 1. XII, cap. 18-19. 4 Magno æstu olim disputatum est Dominicanos inter et Franciscanos num triduo mortis Verbum unitum remanserit sanguini in passione effuso; Pius II decretum edidit (1464) ne hac de re disputarent donec quæstio a S. Sede defi­ nita fuisset (ap. D. B., n. 718); nunquam vero definita fuit. Probabilius videtur λ erbum unitum remansisse sanguini qui resurrectionis tempore resumen­ dus erat. S. Th., Quodiib. V, a. 5. — s tfebr. VII, 24. h. DE PERSONA ASSUMENTE. 683 naturis... immutabiliter, inseparabiliter esse agnoscendum. 3) Accedit argumentum convenientiæ : Incarnatio est opus Dei præstantissimum ; atqui Deus non solet opera sua, prae sertim vero perfectissima, destruere; ergo. Inde natum est axioma : “ Quod semel Verbum assumpsit, nunquam dimisit 2° De ordine in unione secuto1. 2. Ex dictis supra, Verbum assumpsit tum animam huma­ nam, tum corpus; sed quæstio agitatur inter theologos utrum Ver­ bum assumpserit immediate tum corpus tum animam, an assump­ serit immediate animam et mediate corpus. (A) Si consideratur ordo exsecutionis, Verbum assumpsit imme­ diate tum corpus tum animam; etenim (a) dicitur in Scriptura : “Verbum caro factum est”; porro hæc verba sensu obvio impor­ tant Verbum directe assumpsisse carnem; (b) confirmatur ex eo quod Verbo directe tribuantur operationes non solum animæ sed etiam corporis, ut manducatio, fatigatio, dolores physici, etc. (B) Si consideratur ordo intentionis : (a) Verbum assumpsit corpus mediante anima, non eo sensu quod anima fuit intermedia inter corpus et Verbum, sed quia corpus assumitur propter animam. Verbum enim non assumpsit corpus nisi quia erat corpus huma­ num; atqui corpus non est humanum nisi propter animam rationa­ lem cui unitur; ergo corpus propter animam assumptum est. (b) Pariter Verbum assumpsit animam inferiorem mediante anima superiore, nempe intellectu et voluntate. Non enim anima est congruenter assumptibilis nisi quatenus est capax Dei per cogni­ tionem et amorem ; atqui non est capax Dei nisi per intellectum et voluntatem. · Ergo. 3° De perfectione unionis2. 1063. (A) Verbum divinum ita assumpsit humanam naturam, ut intrinsecus eam penetraret, licet ab ea distinctum maneret. Quam intimam unionem et penetrationem Latini circuminsessionem, Græci περιχώρησιν appellant; consistit quidem in eo quod Verbum naturæ humanæ illabatur, eamque veluti pervadat; sed non in eo quod humana natura divinam penetret 3; nam ut confitetur Leporius4 : “ Deus qui capax est, non capabilis, penetrans non penetrabilis, ' S. Thom., q. 6, a. 1-4; Suarez, disp. XVII; Legrand, 1. c., a. 3; Card. Billot, th. XV; E. Hugon, p. 133-149. ’ Thomassinus, 1. Ill, c. 4 sq.; Petavius, 1. IV, c. 14; Stentrup, th. 38; Card. Billot, th. IX; E. Hugon, p. 72-80. 3 Ci. JourneI, 2362, 2380. — 4 Libellus emendationis, η. 4 II 684 CAPUT II. - DE PERSONA ASSUMENTE. implens non implebilis, qui ubique diffusus, per infusionem potentiæ suæ misericorditer naturæ mixtus est humanæ Hoc ex dictis sequitur: cum enim Verbum personaliter humanæ naturæ uniatur, vicesque gerat humanæ personalitatis, totum hominem permeare debet. Quod Patres comparationibus illu­ strant ; sic, v. g., Cyrillus Alex, scribit1 : “ Dicitur carboni persimi­ lis propterea quod ex duabus ac dissimilibus rebus intelligitur, sed ita secundum veritatem convenientibus, ut in unitatem propemodum conjungantur. Ignis enim ubi lignum penetravit, illud in suam ipsius claritatem ac vires transfert, eo tamen servato quod erat ”, 1064. (B) Unio Verbi cum humana natura est omnium maxima, non quidem ex parte naturarum quæ uniuntur, tum quia maxime distant, tum quia natura assumpta etsi valde perfecta absolute tamen perfectior esse potuisset; sed ex parte ipsius unionisa. Ea enim unio maxima est, qua extrema summe a se invicem dissita præstantissimo et arctissimo nexu colligantur; atqui 1) extrema unionis hypostaticæ ex una parte sunt valde dissita, cum \rerbum sit infinitum, humana vero natura finita; 2) ex altera parte arctis­ sime conjunguntur, cum in unam coadunentur personam, nempe personam Verbi, quæ, utpote per se subsistens nec in aliquo recepta per participationem, est magis una quam quælibet res creata; insuper id in quo utraque natura unitur (persona Verbi) est maxime unitum utrique extremo : naturæ divina, cum qua realiter identificatur; natura humana, cui largitur unum esse. Ergo unio ipsa est maxima. i||. 1065.(C) Unio duarum naturarum in Christo facta fuit per gratiam, non eo sensu quod gratia habitualis fuit veluti intermedia inter utramque naturam ; sed quod elevatio humanæ naturæ ad divinam subsistentiam est donum omnino gratuitum, omnino supematurale, multo excellentius quam elevatio hominis per gra­ tiam et gloriam ; nam ista est accidentalis tantum participatio naturæ divinæ, dum hæc est vere substantialis, creaturam aliquam elevans ad communionem ejusdem esse substantialis et personalis cum Deo. Ex hoc igitur capite, unio hypostatica est opus Dei perfectissimum : cum enim Deus esset potentissimus, plus facere non potuit; cum esset safientissimus, plus facere nescivit; cum esset ditissimus, plus dare non habuit quam semetipsum. 1066. ( D) Persona Christi est aliquo sensu composita 3. (a) Siqui­ dem considerari potest in se, et sic est omnino simplex, sicut et ' Ad Nest., 1. n ; cf. Journel, 1431, 1363. ’ S. Thom., q. 2, a. 9; Suarez, disp. IX ; Legrand, 1. c., a. I. 3 Cf. S. Th., q. 2, a. 4; Suarez, disp. VII, s. 4; Salmantic., disp. III, dub. 3 ; Legrand, dis. VI, c. 4, a. 1 ; Hurter, n. 565. - V CAPUT III.— DE NATURA ASSUMPTA. 685 natura Verbi; alio modo considerari potest secundum munus personificandi quod dupliciter exercet, prout in duabus naturis sub­ sistit, et tunc est composita, quia constat ex duabus naturis realiter distinctis, licet unitis : hinc legitur in ep. Agathonis ad imperat. : “ Ex quibus (naturis) inconfuse, inseparabiliter et incommutabiliter tsi compositus” ». (b) Attamen Christo non competit illa compo­ sitionis species, quæ fit ex partibus proprie dictis et incompletis; nam, ex supra dictis, tum natura divina tum natura humana ut sic sunt completæ et iotegræ, nec Verbum per unionem perficitur, sed solum natura humana; proindeque Verbum et natura humana non sunt proprie loquendo partes compositi, sed elementa Christi per­ sonam constituentia. Hinc dici potest Christum esse ex duabus naturis, sed ut omnis æquivocatio tollatur, adjici debet Christum esse etiam in duabus naturis : secus errori eutychiano quis faveret, ut declaratum est in C. Chalcedonensi (act. 4). CAPUT HI. DE NATURA ASSUMPTA. 1067. Praenotanda. (A) Nulli dubium est naturam humanam, a Verbo assumptam, fuisse perfectam, non qui­ dem perfectione absoluta, quæ repugnat in ente creato, sed perfectione relativa, ita ut Christus, quatenus homo, præstantior dici debeat omnibus hominibus, qui fuerunt aut erunt, “ut sit ipse primogenitus in multis fratribus”2. Immo, licet natura Christi humana, specifice spectata, infe­ rior sit naturæ angelicæ, juxta illud “minuisti eum paulo minus ab Angelis ” 3, Angelis tamen superior est ratione dignitatis, tum propter unionem hypostaticam, tum propter eximias scientiœ et sanctitatis qualitates, quibus exornata fuit; ac proinde Christus ut homo merito vocari potest “caput omnis principatus et potestatis ” 4. (B) Verbum, nostram assumendo naturam, non solum qualitates sed etiam infirmitates aliquo modo assumpsit. Principii generalis instar, plerique Patres et theologi admit’ D. B., 2S8 (235); cf. Journel, 2362. ’ Rom., VIII, 29. — 3 Pt. VIII, 6. — < Coloπ., II, 10. jry·. * · < CAPUT III. 686 tunt Verbum i) illas omnes qualitates assumpsisse quæ cum fine Incarnationis non pugnant ; 2) illos tantum defectus assumpsisse qui Incarnationis fini vere subservire poterant. (C) Circa naturam assumptam, describemus : 1° gratiam quæ ipsam substantiam animæ pervadit et in facultates per virtutes et dona se diffundit; 2° dotes intellectus assumpti seu scientiam Christi ; 30 dotes voluntatis, subjectionem scilicet, libertatem et potentiam ; 40 dotes appetitus sensitivi; 50 dotes corporis. Art. I. De gratia Christi. 1068. Duplex in Christo distinguitur gratia, essentialiter distincta : gratia unionis Christo omnino specialis et gratia creata seu habitualis, ejusdem generis ac ea quæ nobis confertur. Prior definiri potest : ea gratia, quæ resultat ez ipsa unione hypostatica quæ Deo substantialiter consecrat totam humanam naturam Christi, ideoque eam sanctificat substantialiter \x\ suo esse et eam Deo gratam reddit Poste­ rior autem est qualitas creata et supernaturalis, jam antea definita (n. 849), et fusius in Tr. de Gratia declaranda, qua divinæ efficimur consortes naturæ, filiique Dei adoptivi. De utraque dicemus, et postea de impeccabilitate Christi. ·■ hi I. De gratia unionis l. «il. r1 1 CI mi 1 t « I Ita communiter contra Scotistas, qui contendunt unionem hypostaticam per se, absque gratia creata, formaliter non sanctificare humanitatem, sed tantum radicaliter et causali­ ter, quatenus exigit et producit gratiam sanctificantem creatam. — Probatur : — (A) Auctoritate Patrum et theologorum, (a) Patres, textus Scripturæ declarantes, in quibus Christus dicitur unctus aut Verbum dicitur incarnatum, sæpe dicunt humanam naturam » C. Héris, Verbe Iruanii, L II, p. 339; Mystère du Christ, p. 73. 1 m •r 1069. i° Thesis : Christus homo habuit gratiai Il unionis; aliis verbis : Ipsa unio hypostatica reddidit animam Christi sanctam et Deo gratam. DE NATURA ASSUMPTA. 687 Christi per unionem cum Verbo sanctificatam esse. Ita, v. g., S. Augustinus scribit1 : “ In quo (Verbo) et ipse filius hominis sanctificatus est ab initio creationis suæ, quando Verbum factum est caro, quia una persona facta est Verbum et homo. Tunc ergo sanctificavit se in se, hoc est hominem se in Verbo se, quia unus Christus Verbum et homo, sancti­ ficans hominem in Verbo ”. (b) Pariter asserunt ejus humanitatem ipsa divinitate fuisse delibutam. Quod S.foan. Damascenus asserit : “ Ipse enim seipsum unxit : ungens ut Deus sua deitate; nam ipse est hoc et illud, siqui­ dem deitas est unctio humanitatis". Quod et comparatione illustrat : “Quemadmodum qui unitur igni, non natura, sed unitione et accensione et communione fit ignis, sic etiam de carne Filii Dei idem assero. Nam illa divinitatis secundum hypostasim communione non mutata, Deus existit ; non operatione Dei uncta, ut unusquisque prophetarum, sed totius ungentis præsentia ” 2. (c) A sæculo XVI°, hæc sen­ tentia in omnibus scholis accepta est ita ut a Suarez 3 dicatur sine dubio vera. (B) Rat. theol. Ad hoc ut Christus homo sanctificetur per gratiam unionis, requiritur et sufficit ut ipsa unio hypos­ tatica, independenter a qualibet alia gratia, in ejus anima producat primarios effectus formales sanctitatis quas gratia præstat, v. g., immunitatem a peccato, participationem divinæ naturæ et filiationem divinam. Atqui unio hypos­ tatica per se hos effectus eminentissime producit : (a) reddit Christum hominem non solum immunem a peccato, sed etiam omnino impeccabilem ; (b) eumdem participem efficit divinæ naturæ non quidem accidentaliter et moraliter, sed substantialiter,physice et perjnanenter; (c) eum reddit Filium Dei non adoptivum, sed naturalem, et ipsi confert jus spe­ ciale ad hereditatem divinam. Ergo ipsa unio per se et eminentissime Christum sanctificat. 1070. Objicitur quidem per gratiam nos reddi filios Dei adop­ tivos, Christum autem non esse filium Dei adoptivum (n. 1030); « In Joan., CVIII, 5, P. L., XXXV, 1916. 2 De fide orlhod., 1. III, c. 3; Orat. 1 de imag., in fine P. G., XCIV, 990, 1249. ' Disp. XVIII, sect. I, n. 3. 688 CAPUT III. sane hic est effectus formalis secundarius ; primarius enim est nos reddere divinæ participes naturæ ; sed, ut recte animadvertit CurdBillot, “ si forte gratia inveniatur in persona non extranea Deo pro quanto ornat naturam Deo unitam secundum hypostasim, semper quidem habebit suum proprium formalem effectum (participatio­ nem divinæ naturæ), quin tamen in hujus naturæ supposito resul­ tet denominatio adoptivi, quia huic denominationi omnino repu­ gnat personæ conditio ”. Ceterum gratia unionis producit effectum multo præstantiorem, nempe veram filiationem. 2° Gratiœ unionis dotes. Hæc gratia est : a simpliciter infinita : constituitur enim dono personæ divinæ concesso humanæ naturæ, quæ Verbo immediate unitur x; (b) radix ceterorum bonorum spiritualium pro Christi humanitate, et ideo est maxima gratiarum ; ■ C) in Christo fuit ab initio et in ætemum permanebit. .g II. De Gratia habituali et virtutibus Christi. I· Præter gratiam unionis, Christus habuit gratiam habitua­ lem ejusdem naturæ ac ea quæ nobis confertur, cui annexæ fuerunt virtutes, aliaque dona supernaturalia, quæ fusius in Tr. de Gratia describuntur. 1071. i° De gratia habituali : Anima humana Christi gratia sanctificante creata exornata fuit. Certum. I· t III ii (A) Script, et Trad. Nam de Christo dicitur : “Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre, plenum gra­ tiœ et veritatis... et de plenitudine ejus nos omnes accepimus et gratiam pro • gratia ”2... “ Jesus, plenus Spiritu Sancto ”3. In textibus allatis Christus declaratur plenus gratiæ et veri­ tatis, et plenus Spiritu Sancto (qui sine gratia non datur) : atqui gratia, de qua hic agitur, non est gratia unionis, sed gratia sanctificans ejusdem speciei ac gratia quam habemus : “ deplenitudine ejus nos omnes accepimus”; non possumus autem participes esse gratiæ unionis, quæ formaliter causa­ tur unione hypostatica. ''Æ Quam interpretationem confirmant Patres cum S. Augustino' : “.Dominus Jesus Christus Spiritum S. non solum dedit ut Deus, sed etiam accepit ut homo ; propterea dictus est plenus gratia et Spiritu Sancto”. — Utramque vero sanctitatem optime declarat * S. Thom., 3, q. 7, a. n; E. Hugon. p. 172. — - Joan., I. 14. 3 Luc., IV, i. — 4 De Trinit., 1. XV, c. 26, η. 4, P. L., XLII, 1093. DE NATURA ASSUMPTA. 689 5. Bernardus1 ; explicans verba “ ideoque et quod nascetur ex te Sanctum ”, ait : “ Posuit ergo indefinite sanctum, quia quidquid illud sit quod Virgo genuit, sanctum procul dubio ac singulariter sanctum fuit, et per Spiritus sanctificationem et per Verbi assump­ tionem ”; ubi duplicem sanctitatem in Christo distinguit, creatam quam vocat Spiritus sanctificationem, et gratiam unionis quam Verbi assumptionem appellat. (B) Rat. convenient. Gratia habitualis in Christo admit­ tenda est propter tria : (a) propter unionem animæ illius cum Verbo : quanto enim aliquod receptivum propinquius est causæ influenti, tanto magis participat de influentia ipsius; atqui anima Christi propinquissima erat gratiæfonti, scilicet Deo ; ergo, vi illius propinquitatis et unionis, abun­ dantissime gratiæ fit particeps, (b) Propter perfectionem Christi : nam etiamsi anima Christi per ipsam unionem hypostaticam sit sancta, tamen gratia sanctificans ei novum decorem addit ipsi inhærentem et quasi proprium novasque aptitudines et vires quibus connaturaliter et suaviter cogni­ tionem et amorem Dei attingere poterat, et ita præparari ad visionem beatificam, (c) Propter ejus munera : Christus, ut homo, est mediator apud Deum, et ipse in nos effundere debet gratiam creatam ; atqui non potest convenienter dif­ fundere illud quod non habet ; ergo convenit eum possidere gratiam sanctificantem ejusdem speciei ac nostram2. 1072. Corollaria. (A) Gratia habitualis in Christo sequitur gratiam unionis non ordine temporis, sed ordine naturæ; causatur enim ex præsentia divinitatis, quæ directe producit gratiam unionis 3. (B) Christus habtiit plenitudinem gratiœ non solum relati­ vam, ut alii sancti, sed etiam absolutam, non solum intensivam, sed etiam extensivam. Duplex siquidem distinguitur plenitudo gratiæ : (a) prior relativa seu subjectiva, qua quis omnem gratiam possidet quam requirit ejus conditio et status, et in hoc sensu multi sancti dicti sunt pleni gratia et Spiritu Sancto; (b) posterior est plenitudo formalis et absoluta, qua tanta gratia habetur ’ Homil. IVsuper Missus est. ’ Sum. th., 3, q. 7, a. I. 3 Sum. th., 3, q. 7, a. 13. 690 CAPUT III. quanta haberi potest de potentia Dei ordinaria; et illam ple­ nitudinem gratiæ solus Christus habuit. (a) Deus enim gratiam distribuit secundum munera et officia cujusque : atqui non potest dari majus munus et officium quam officium Christi, cum sit Caput, Mediator et Redemptor omnium hominum. Ergo gratia Christo collata fuit maxima, seu tanta quanta haberi potest de potentia Dei ordinaria, licet augeri potuisset de potentia Dei extraordinaria, cum finita esset, (b) Insuper anima Christi gratiam recipiebat, ut ex ea quodammodo transfunderetur in alios ; et ideo oportuit eum habere maximam gratiam, sicut ignis, qui est causa caloris in omnibus calidis, est maxime calidus1 : hæc voca­ tur plenitudo redundantia seu gratia capitis, de qua agemus ubi de Redemptione. Quapropter gratiæ Christi plenitudo fuit intensiva, quate­ nus maximam excellentiam attigit quæ dari possit ; exten­ siva, quatenus ejus efficacia ad omnes effectus gratiæ exten­ ditur, omnia dona, omnes gratias etiam gratis datas, cum statu Christi compossibiles. 1073. (C) Gratia Christo collata non fuit quidem infinita simpliciter sed potest dici infinita secundum rationem gratiæ. (a) Non est infinita simpliciter, nam infinitum simpliciter dicitur quod plenitudinem habet in tota linea entis. Atqui gratia Christi non habet talem plenitudinem, sed est in determinato genere contracta, sicut ejus subjectum, cum recepta fuerit in anima Christi quæ finita est. (b) Est infinita duplici modo : 1) secundum rationem gratiæ : “ Alio modo potest considerari secundum propriam rationem gratiæ ; et sic gratia Christi potest dici infinita, eo quod non limitatur; quia scilicet habet quidquid pertinere potest ad rationem gratiæ, eo quod secundum propositum Dei cujus est gratiam mensurare, gratia confertur animæ Christi sicut cuidam, universali principio gratificationis in humana natura... sicut si dicamus lucem solis esse infini­ tam, non quidem secundum suum esse, sed secundum ratio­ nem lucis, quia habet quidquid ad rationem lucis pertinere potest”2. 2) In esse .moris, quatenus nempe cooperabatur * S. Th., q. 7, a. 9. — 3 S. Thom., q. 7, a. 11. DE NATURA ASSUMPTA. 691 actionibus supernaturalibus quæ, propter unionem hyposta­ ticam, erant infiniti valoris. 1074. (D) Christus habuit hanc plenitudinem gratiæ ab initio. Etenim hæc plenitudo gratiæ Christo tribuitur, ex supra dictis, propter unionem hypostaticam, quæ ab initio existebat. Christus sed solum perfectiori initio. Et ideo hæc plenitudo augeri nequit. igitur non potuit realiter proficere in gratia, apparenter, quatenus scilicet manifestavit modo hanc perfectam sanctitatem, quam possedit ab Dicitur tamen in Scriptura Christum profecisse gratia apud Deum et homines *. Quod sic optime ab Angelico Doctore explicatur 123 : “In sapientia et gratia aliquis potest proficere dupliciter. Uno modo secundum ipsos habitus sapientiæ et gratiæ augmentâtes. Alio modo secundum effectus, in quantum scilicet aliquis sapientiora et virtuosiora opera facit; et sic Christus proficiebat sapientia et gratia, sicut et ætate, quia secundum pro­ cessum ætatis perfectiora opera Jaciebat, ut se verum hominem demonstraret, et in his quæ sunt ad Deum, et in his quæ sunt ad homines ”. 1075. 2° De virtutibus Christi. (A) Christus habuit omnes virtutes infusas quæ non repugnant visioni beatificæ aut unioni hypostaticæ. Etenim virtutes supernaturales sunt veluti proprietates et effectus gratiæ sanctificantis, et tanto perfectius in anima imprimuntur quanto perfectior est gratia sanctificans; atqui, ex dictis, gratia sanctificans Christo collata perfectis­ sima fuit; ergo modo perfectissimo possedit virtutes super­ naturales 3. 1 Luc., II, 52. 3 S. Th., 3, q. 7, a. 12, ad 3. 3 S. Th., q. 7, a. 2. — Virtutes Christi describere nostri non est instituti : studiosus autem theologiæ candidatus, dum Evangelium legit, verba et exempla Domini de variis virtutibus ad vitam christianam spectantibus sedulo notet memoriæque commendet, ut ex eis ædificetur aliosque ædificare valeat Quo in studio juvari poterit sequentia opera legendo : Ludolphum Carthus., Vita Christi; Sepp, Das Leben Jesu; Fouard, La Vie de N. S. Jésus-Christ, anglice The Christ the son of God; Le Camus, Vie de N. S. Jésus-Christ; Didon, Jésus-Christ ; Ch. Sauvé, Jésus intime, Paris. — Breviter de virtutibus Christi egimus in Syn. Theol. fund., n. 392-394. 692 CAPUT III. (B) Christus non habuit virtutes repugnantes unioni hypostatica* scilicet fidem* spem* panitentiam et continentiam proprie dictam. (a) Christus non habuit fidem proprie dictam* quæ versatur circa res non visas, nec cum visione beatifica coexistere potest. Habuit tamen meritum fidei* quatenus paratus erat assentire illis rebus, si eas non vidissetT. (b) Christus non habuit spem proprie dictam* cujus est exspec­ tare fruitionem Dei nondum possessi; nam Christus ab initio possessione Dei fruebatur. Attamen Christus habuit spem impro­ prie dictam quatenus firmiter exspectabat glorificationem proprii corporis ’. (c) Pariter non habuit virtutem poenitentia, proprie dicta* quæ est dolor de proprio peccato, cum emendationis voto : non poterat enim dolere de propriis peccatis, cum impeccabilis esset. Attamen panitentia opera egit pro peccatis nostris, quatenus erat caput nos­ trum in ordine morali; sed invocare non licet Jesum pænitentem. (d) Tandem non fuit in ipso virtus proprie dicta continentia* sed solum perfectissima temperantia et virginitas : nam continentia ordinatur ad motus inordinatos concupiscentiæ refrænandos, qui non poterant esse in Christo. h 1076. 3° De donis. Christus habuit omnia dona Spiritus Sancti. W h! :I t (A) Script. Isaias enim expresse asserit Spiritum Sanctum Messiæ seu Christo collaturum esse omnia sua dona : “ Requiescet super eum Spiritus Domini, spiritus sapientiæ et intellectus, spiri­ tus consilii et fortitudinis, spiritus scientiæ et pietatis, et replebit eum spiritus timoris ” 3. (B) Rat. theol. (fi) Illa dona semper consequuntur gratiam sanctificantem; atqui Christus possidebat gratiam sanctificantem perfectissimam ; ergo, (b) Insuper dona illa sunt veræ perfectio­ nes, animam disponentes ut prompte oboediat Spiritui Sancto : atqui anima Christi perfectissime a Spiritu Sancto movebatur, juxta illud : “Jesus autem plenus Spiritu Sancto regressus esta Jordane et agebatur a Spiritu in desertum ”, Occurrit quidem difficultas quoad donum timoris* quod Chris­ tum parum decere videtur ; sed solvitur, animadvertendo Christum 1 S. Th., q. 7, a. 3. — ’ s. Th., q. 7, a. 4. 3 Isa., XI, i. In texta hebraico sex tantum dona connumerantur, sed voca­ bulum îreath Yahweh quod Unior Domini redditur, plura significat, scilicet non solum timorem Domini, sed etiam omnem erga Deum observantiam, religio­ nem, pietatem; complectitur ergo etiam pietatis donum, ut universalis fert cbristiana traditio. Cf. Knabenbauer, in /saiam, in h. loc. ; D. B., 378. DE NATURA ASSUMPTA. 693 non habuisse timorem servilem aut etiam timorem culpæ, sed solum timorem filialem et reverentiæ affectum erga Patrem '. 1077. 4° De gratiis actualibus. Christus habuit gratias actuales. Non poterat enim agere humana natura nisi Deo con­ currente et auxiliante. Ad agendum vero supematuraliter, auxilio Dei supernatural! indigebat. Quia vero, etsi liber, gratiæ semper consensit, nulla gratia in eo sterilis fuit, ideoque omnes ejus actus boni et perfecti fuerunt. 1078. 50 De gratiis gratis datis : Christus habuit omnes gratias gratis datas. (a) Gratiæ gratis datæ sunt quædam privilegia supernaturalia, hominibus concessa in utilitatem aliorum, v. g., donum miracula patrandi, donum prophetiæ, scientiæ, etc. Unde sic : Gratiæ gratis datæ communicantur fidei doctoribus, ut fidem, quam prædicant, verbis suadeant, et signis confirment : atqui Christus est primus et principalis Doctor fidei : ergo conveniebat ut ipsi conferrentur omnes gratiæ gratis datæ et quidem modo universaliori et eminentiori quam ceteris doctoribus 1 2. (b) Potest insuper confirmari ex variis Evangelii locis, in quibus refertur Christum hisce gratiis usum fuisse, miracula patrando, pro­ phetias edendo, etc. — Quod jam probavimus, sive n. 982, sive in Syn. Theol. fundam., n. 415-442. III. De impeccantia et impeccabilitate Christi 3. 1079. E gratia unionis logice fluit non solum impec­ cantia Christi, sed etiam ejus perfecta impeccabilitas. Et­ enim, vi unionis hypostaticae, Verbum incarnatum sua facit omnia quæ humanæ naturæ insunt aut ab ea peraguntur, cum actiones sint suppositorum ; atqui Verbum sua facere nequit peccata aut ipsam possibilitatem peccandi; ergo Verbum incarnatum neque peccavit neque peccare potuit. i° De impeccantia Christi. 1080. i° Thesis : Christus homo fuit ab omni peccato immunis tum originali, tum actuali. De fide est ex C. Florentino, ubi legitur in Decreto pro Jacobitis : “ Firmiter credit, profitetur et docet (Ecclesia) 1 S. Th., q. 7, a. 5-6. — ’ S. Th., q. 7, a. 7. 3 S. Thom., 3, q. 15, a. 1-2; Card. Billot, th. XXIII; E. Hugon, p. 2792S9; L. Janssens, p. 666-676. 654 CAPUT III. DE NATURA ASSUMPTA. neminem ex viro feminaque conceptum a diaboli domina­ tione fuisse liberatum, nisi per meritum mediatoris Dei et Probatur : (a) Ex dictis; nam concupiscentia est sequela originalis peccati, quod in Christo non fuit, (b) Ex Cone. Œcum. Va declarante (can. 12) : “ Si quis defendit Theodo­ rum impiissimum Mopsuestemrm, qui dixit alium esse Ver­ bum et alium Christum, a passionibus animæ et concupis­ centiis carnis molestatum, et a malis paulatim separantem se, et ita ex promotione operum melioratum... A. S. ” l. Quoad ipsum fomitem, sic arguit Angelicus Doctor'1 : Quanto gratia et virtutes perfectius in anima radicantur, tanto magis appetitum sensitivum rationi subjiciunt; sic igitur patet quod quanto virtus in aliquo fuerit magis per­ fecta, tanto magis in eo debilitatur vis fomitis; atqui in Christo fuit virtus secundum perfectissimum gradum, ex infra probandis; ergo in eo fomes peccati non fuit 3. hominum, Jesu Christi D. N., qui sine peccato conceptus, natus et mortuus, humani generis hostem, peccata nostra delendo, solus sua morte prostravit ” x. Jam C. Ephesinum decreverat : “ Non enim eguit oblatione qui peccatum omnino nescivit ” 2. > » H (A) Immunis a peccato actuali, ut constat Script. : i) id enim directe declaratur : “ Qui peccatum non fecit, nec in­ ventus est dolus in ore ejus ”3; et alibi : “Decebat ut nobis esset Pontifex sanctus, innocens, impollutus, segrega­ tus a peccatoribus ” 4. 2) Indirecte etiam ; nam solus inter homines Christus potuit dicere : “ Quis ex vobis arguet me de peccato ” 5? et nemo serio tali affirmationi contradixit. (B) Immunis a peccato originali, (a) Scriptura constat, tum quia, licet missus fuerit in similitudinem carnis peccati^, fuit tamen absque peccato 7; tum præsertim quia est Filius Dei naturalis, et ideo ab omni peccato immunis esse debet, (b) Rat. theol. Ii soli originale peccatum contrahunt qui naturaliter ex Adamo generantur, ut ex Tr. de Deo Creante, n. 447, patet ; Christus autem miraculose conceptus est vir­ tute Spiritus Sancti. 1081. 2° Corollaria. Ίι» illi i Illi ni Ψί Illi ■ ! • * I omni imperfectione morali. Ille est immunis a qualibet morali imperfectione qui uni­ versam voluntatem Dei semper agit, et ejus gloriam indesi­ nenter promovet; atqui talis fuit Christus; nam ipse dixit : “ Quæ placita sunt ei facio semper ” 8... “ Ego te clarificavi super terram, opus consummavi quod dedisti mihi ut faciam ”9. Revera Verbum suos facere nequit actus mora­ liter imperfectos. 1082. i (A) Christus immunis fuit ab 695 Christus autem non fuit immunis ab impugnationibus mundi et diaboli, sed e contra fuit “ tentatus per omnia, pro similitudine, absque peccato ”, et ita victoriam promeruit, nobisque exemplum reliquit, quod, adjuvante gratia, imitari possumus, strenue contra tentationes certando *. 20 De impeccabilitate Christi. 1083. cabilis. fl Thesis : Christus homo fuit absolute impec­ Certum est contra Giinther, Farrar 5 et paucos alios, qui, dum admittunt Christum de facto non peccavisse, conten­ dunt in ipso tamen fuisse peccabilitatem. (A) Probatur ex communi Patrum consensu, inter quos audire sufficiat S. Cyrillum Alex, de Jesu dicentem6 : “ Eximiam naturæ divinæ prærogativam sortitus (est), nimirum non posse peccare". Quod Origenes ί comparatione illustrat : “ Si ergo massa aliqua ferri semper in igne sit posita, omnibus suis poris omnibusque (B) Certum est Christum nullos habuisse inordi­ natos concupiscentia motus; immo tenendum est nec ipsum habuisse fomitem concupiscentia, seu potentiam habendi motus inordinatos. * 1 D. B., 711. — ’ D. B., 122. — 3 I Par.. II, 22. 4 Hebr /II, 26. — 5 Joan., VIII, 46. 6 Rom., VIII, 3. * Zfeir., IV, 15. — 3 Joan., VIII, 29. — 9 Joan., XVII, 4. ’ D. B., 224. — 2 Sum. theol., q. 15, a. 2. 3 Immo plerique theologi tenent nec de potentia Dei absoluta potuisse in Christo esse fomitem peccati ; quod probant iisdem fere argumentis. Cf. Salmant., disp. XXV, dub. 4, Gonet, disp. XX, a. 2. * Luc., IV, 1-13; Hebr., IV, 15. 5 Giinther, Vorschule, II, 441 sq. ; Farrar *, The Life of Christ, c. 9. 6 In foan. VIII, 29, P. G., LXXIII, S50. 7 De Principiis, 1. II, c. 6, P. G., XI, 211. 696 CAPUT III. venis ignem recipiens, et tota ignis effecta, neque ipsa ab igne separetur, nunquam dicemus hanc, quæ natura quidem ferri massa est, in igne positam et indesinenter ardentem, posse frigus ali­ quando recipere... Hoc ergo modo etiam illa anima, quæ quasi ferrum in igne, sic semper in Verbo, semper in sapientia, semper in Deo posita est, omne quod agit, quod sentit, quod intelligit Deus est; et ideo nec convertibilis et mutabilis dici ροίβεζ quæ inconvertibilitatem ex Verbi Dei unitate indesinenter ignita pos­ sedit ”. yl *1 b· '1)1 (B) Dat. theol. (fi) Juxta Scotistas, hæc impeccabilitas non oritur ex ipsa unione hypostatica, sed ex visione beati­ fica : ille est impeccabilis qui Deum intuitive videt : clare enim intelligit Deum esse finem maxime amandum, eique adhæret sicut nunc necessario bonum in genere appetimus; atqui Christus ab initio intuitive Deum vidit et quidem modo perfectiori quam Beati in cælo ; ergo fuit impecca­ bilis. (b) Sed S. Thomas ac communiter theologi hanc impeccabilitatem merito desumunt prius ex unione hypos­ tatica : meritum et demeritum actionum Christi hominis in personam Verbi redundant, cum Verbum dirigat, gubernet ac suas faciat omnes actiones humanæ naturæ assumptæ; atqui repugnat ut Verbum possit dici peccator; ergo impos­ sibile est ut humana natura Christi peccare possitL Art. II. De Scientia humana Christi 2. 1084. Status quæstionis. (A) Christum habuisse ani­ mam vere rationalem proindeque intellectum creatum, de fide est contra Apollinaristas (n. 1009) juxta Symb. Athanasia’ Hinc S. Thomas (in III dist. 12, q. 2, a. 1) de Christo ait : “ Secundum quod fuit Deus, et anima ejus et corpus fuerunt quasi organum deitatis, secun­ dum quod deitas regebat animam, et anima corpus : unde non poterat pec­ catum attingere ad ejus animam, sicut nec Deus potest peccare ”. — Attamen sententia Scoti a theologica censura immunis est, ex declaratione S. Congrega­ tionis jussu Pauli V edita, quia ex ipsa visione beatifica sufficienter demonstra­ tur impeccabilitas. _ Λ * Cf. S. Thom., q. 9-13; Suarez, disp. XXIV-XXX; Salmant, disp. XVII-XXtl; Billuart, diss. X-XII; Stentrup, th. 69-73; Franzelin, th. 42; Legrand, diss. IX, c. 2, a. i; Pesch, η. 241-275; L. Labauche, p. 25459.; Card. Billot, th. XIX-XXI; E. Hugon, p. 197-213; J. Lebreton, Les ori­ gines du dogme de la Trinitt, 1919, p. 513-544; Hervé, n. 420-436; A. Michel, D. Ί. C., vocab. Jisus-Christ, 1273. DE NATURA ASSUMPTA. 697 num, ubi dicitur : “ (Christus est) perfectus homo, ex anima rationali et humana carne subsistens ”, (B) Errores. Protestantes non pauci, imprimis Liberales, nostris præsertim diebus, plus aequo hanc scientiam limitant, ut nobis similior Christus appareat, veri progressus capax et omnino liber : hinc contendunt eum multa ab initio ignorasse, et suam missionem nonnisi post aliquod tempus et quasi pedetentim novisse. Eumdem fere errorem profitentur : (a) Guntheriani paucique alii catholici modemi, ut H. Schell, docent Christum ut hominem visionem beatificam non habuisse saltem ab initio; sed multa ignorasse, quæ nonnisi paulatim didicit; (b) Moderniste, Liberalium vestigiis inhærentes, dicunt : “ criticus nequit asserere Christo scientiam nullo circumscriptam limite...”, et speciatim, eum “ non semper habuisse conscientiam suæ dignitatis messianicæ ”x. Dicemus : i° de scientia Christi in genere ; 2° de triplici ejus scientia in specie. § I. De scientia Christi in genere. If eximiam 1085. Thesis : Christus ut homo scientiam il habuit ab omni errore et ignorantia immunem. Certum est ex damnatione Agnoetarum 2, Modernistarum 3, necnon sequentium propositionum a S. Officio 4 (7 junii 1918) : “ 1) Non constat fuisse in anima Christi inter homi­ nes degentis scientiam quam habent beati seu comprehensores. — 2) Nec certa dici potest sententia quæ statuit animam Christi nihil ignoravisse, sed ab initio cognovisse in Verbo omnia, præterita, præsentia et futura, seu omnia quæ Deus scit scientia visionis. — 3) Placitum quorumdam recentiorum de scientia animæ Christi limitata, non est minus recipiendum in scholis catholicis, quam veterum sententia de scientia universali ”, Tres illæ propositiones tuto doceri nequeunt, ideoque sunt saltem temerariæ. Dixi : ab omni ignorantia immunem, non quidem eo sensu quod ejus scientia humana fuit infinita, sed quatenus nihil ignoravit eorum quæ ad proprium statum spectant, nempe ab initio cognovit in Verbo omnia, præterita, præsentia et futura, seu omnia quæ Deus scit scientia visionis. ' D. B., 2032-35. — 2 D. B., 248. — 3D. B., 2032. - · 698 CAPUT III. i° Juxta Scripturam, Christus, plenus gratiæ et veri­ tatis1, omnibus thesauris sapientiae et scientiæ ditatus2, cordium scrutators et futurorum nuntius 4, est magister quem nos audire debemus 5, testis æternæ veritatis 6* , et fra­ tribus suis hominibus veram perfectamque lucem et cogni­ tionem Dei affert. Porro hæc omnia ostendunt doctorem eximia scientia ornatum et infallibilem, ne quis eum sequens in tenebris ambulet 7. H | 1086. 2° Quoad Patres, tria præsertim stadia distingui possunt. (A) Per tria, priora sœcula, sæpe agitur de Christo luce et padaζοξο hominum, sed nonnisi obiter de perfectione et extensione scientiæ humanæ qua præditus erat. 5. Irentzus, Gnosticorum intellectualem superbiam retundere volens, asserit Christum non erubuisse fateri solum Patrem judicii diem et horam scire, ut ita nos doceret humiliter de nobismetipsis sentire et agnoscere Patrem esse super omnia3* 5. — Origenes vero animadvertit Christum ali­ quando alios interrogare, non quia nesciebat, sed volens se ho­ minum moribus accommodare 9, et ita supponit ignorantiam con­ sistere non posse cum dignitate Salvatoris. 1087. (B) Sæculis IVe et Ve, occasione Arianæ hæresis, de scientia Christi directe disputatum est. Ariani enim dicebant Christum plura ignorasse, præcipue diem judicii eumque ih scientia vere profecisse IO. Patres autem diver­ simode hanc difficultatem solvunt : omnes quidem asserunt Christum ut Deum infinita scientia pollere, sed pauci con­ cedunt eum, ut hominem, quædam ignorasse, præsertim diem judicii, licet asserant eum ab errore immunem fuisse. (a) Quidam Grtzci videntur fateri Christum ut hominem, quæ­ dam parum utilia ignorasse. Ita S. Athanasius : “ Quoniam enim ' Joan., I, 14. — a Coloss., II, 3. — 3 Malt., IX, 4 ; XII, 25, etc. À Marc., X, 33; Malt., XX, 17-19; XXVI, 21-25, 31, 34, 47*49. 57; XXVII, 2, 26, 30, etc. Præcipuas Christi prophetias retulimus in Tr. de Vera Religione, n. 413-417. 5 Malt., XXIII, 10; Luc., IX, ^\Joan., XIII, 13. 6Joan.. Ill, ii; XVIII, 37. Apoc., I, 5. — ’ Joan., VIII, 12. 8 Adv. hares., II, 28, 6-8, P. G., VII, 808-811. ’j| ’Comment, in Matt., P. G., XIII, S65, 1686-16S8. I ” Objiciebant siquidem hos textus : “ De die autem illo, vel hora, nemo scit neque Angeli in cœlo, neque Filius, nisi Pater” {Marc., XIII, 32); “Jesus proficiebat sapienlia et ætate et gratia apud Deum et homines” {Luc., II, 52). DE NATURA ASSUMPTA. 699 homo factus est, idcirco propter carnem ignorantem dicere non erubescit : Nescio, ut scilicet ostendat se ut Deum scire, at secun­ dum carnem ignorare. Itaque non dixit ; Neque Filius Dei novit, ne divinitas ignorare videretur; sed tantummodo : Neque Filius, ut nimirum ignoratio Filii ex hominibus nati esse intelligeretur ”*. idem sentire videntur S. Basilius, S. Gregorius Naz., Theodoretus, S. Cyrillus Alex.123 Fatendum est tamen eosdem Patres alibi aliter rem explicare, dicendo nempe Christum diem judicii non ignorasse, sed manifestare noluisse, quia id opportunum non judi­ cabat 3. Benigne igitur intelligi possunt alii textus, ut ita vitetur contradictio in eorum verbis. Pariter profectum ejus in sapientia explicant eo sensu quod paulatim manifestavit thesauros sapientiæ quæ in eo erant ab initio 45 . (b) Inter Latinos, pauci quamdam ignorantiam in Christo agnoscere videntur. Ita 5. Ambrosius 5, 5. Fulgentius6* . Sed multo plures, cum S. Augustino, affirmant nullam in eo fuisse ignorantiam : “ Quam plane ignorantiam nullomodo crediderim fuisse in infante illo, in quo Verbum caro factum est, ut habitaret in nobis, nec illam ipsius animi infirmitatem in Christo parvulo fuerim suspicatus, quam videmus in parvulis ” 7. Si igitur Domi­ nus aliquando dixit se aliquid nescire, ita locutus est quia non expediebat id hominibus revelare : “ Mavult enim Dominus nimio in discipulos amore propensus, petentibus his quæ cognitu inutilia judicaret, videri ignorare quod noverat, quam negare”8... Quæ doctrina ita communiter ab Episcopis Africæ et Galliæ meridiona­ lis erat accepta ut Leporius monachus, qui docuerat Christum aliqua ignorantia laborasse, subscribere debuerit libellum emenda­ tionis, a quinque episcopis Africæ et Galliæ approbatum, in quo suam opinionem retractabat et anathematizabat 9 “ quia dici non licet etiam secundum hominem ignorasse Dominum prophe­ tarum ”. 1088. (C) A sæc. VI0 ad occasione hæresis Agnoetarum, communis evadit sententia Christum nihil 1 Adv. Arianos, III, 43, P. G., XXVI, 413; Journel, 774. 2 Quos textus invenies ap. Journel, 913, 992, 1178, 2072; aut J. op. cit., ia ed., Lebreton, p. 450-456, et4* ed., p. 514, sq.; p. 529, hos Patrum textus explicat. Athanasius, S. Basilius, S. Gregor. Naz., S. Chrysostomus. * Ita S. Cyrillus Alex., Contra Nestorium, 1. III, c. 4; Τ’. G., LXXVI, 5 De Incarnat, sacram., VII, 71-74, P. L., XVI, 836-837. 6 Ad Trasimund., I, 8, P. L., LXV, 231. 1 De peccat, meritis, II, 48, P. L., XLIV, 180. 8 De Fide, V, 220, 222. * P. L., XXXI, 1226; Journel, 2049. 3 Ita 5. 153. I > i i CAPUT III. 700 ignorasse ex iis quæ ad munus suum spectant, et hoc munus ad omnia sese extendere, etiam diem judicii. Agnoetæl, duce Themistio Alexandrino diacono, Monophysitarum erroribus imbuti, contendebant Christum, id est naturam quæ ex commixtione utriusque naturæ consistebat, ignorare diem judi­ cii; ex quo sequebatur naturam Verbi ignorantiæ fuisse participem. Quos impugnavit Eulogius, Alexandria patriarcha, qui aperte docuit humanitatem Christi, utpote Verbo Dei hypostatice unitam, neque præsens neque futurum ignorare posse 2. Cujus doctrinam adprobavit Papa 5. Gregorius M., qui simul Agnoetas ut hæreticos anathematizavit. In epistola, ad Eulogium scribebat 3 : “ Sicut enim nos diem lætum dicimus, non quod ipse dies lætus sit, sed quia nos lætos facit, ita et omnipotens Filius nescire se dicit diem quem nesciri facit, non quod ipse nesciat, sed quia hunc sciri mini­ me permittat ”. — Ceteri Patres doctrinam SS. Augustini et Gregorii amplexi sunt. — Eam ampliaverunt Scholastici, triplicem scientiam in Christo distinguentes, ut mox dicemus. 1089. Conclusio. Inspectis igitur Scriptura et Tradi­ tione, scientia Christi fuit certe eximia et ab errore immunis; nam error positivus est malum intellectus, sicut peccatum est malum voluntatis, ideoque Christo tribui nequit, cujus mens hypostatice unita erat ipsi veritatis fonti : Verbum enim non potest sua facere judicia falsa. — Fuit etiam ab ignorantia immunis, cum ea ignorare quæ ad proprium sta­ tum spectant sit magna imperfectio quæ Christum dedecet. ", ! Difficultates autem quas Liberales et Modernisiez desumunt e prædictione regni Dei eschatologici tanquam proxime venturi, jam solutæ sunt in Syn. theol. fund., n. 620. i : t Hll § II. De triplici scientia Christi in specie. 1090. Scholastici, ea ratione innixi quod Christo tri­ buendum sit quidquid perfectionis est in creaturis, dum­ modo fini Incarnationis non repugnet, ei merito adseribunt omnem scientiam quæ creato intellectui inesse potest. Jamvero triplex scientia distingui potest : (a) scientia beata seu visio beatifica, qua Deus facie ad faciem intuitive videtur ’ A. Vacant, Agnoiles, in Z>. T. C., L I, 586-596. ’ Cujus opus hodie amissum breviter contrahit Photius, Biblioth CCXX, a g., CIII, 1081. cod DE NATURA ASSUMPTA. 701 resque videntur in Eo; (b) scientia infusa, qua res cognos­ cuntur per species a Deo infusas; (c) scientia experimentalise quæ acquiritur per exercitium sensuum et intellectus. I. De visione beatifica r. Tria declarabimus : existentiam, objectum, dotes hujus scientiæ beatificæ. 1091. i° Thesis : In anima Christi, a primo instanti, fuit intuitiva visio. Certum est ex unanimi theologorum consensu et ex dam­ natione hujus propositionis a S. Officio (n. 1085) : “ Non constat fuisse in anima Christi inter homines degentis scien­ tiam quam habent beati seu comprehensores (A) Scriptura valde probabiliter statuitur : 1) nempe ex iis locis in quibus Christus testatur se videre Deum : “Ego quod vidi apud Patrem meum loquor"1 2*4; “Arnen, amen dico tibi, quia quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur ” 3. Atqui hæc verba valde probabiliter de Christo homine dicuntur; nam Christus ea testatur quæ vidit; atqui testatur ut homo; ergo videt ut homo. — Attamen verba hujusmodi et similia possunt etiam, licet minus probabiliter, de ipso Verbo intelligi vi unionis hypostaticæ et communicationis idiomatum : Ego quod vidi ut Verbum... loquor ut homo*. — 2) Ex verbis in quibus Christus asserit se Patrem novisse et scire : “ Est Pater meus qui glorificat me... et non cognovistis eum; ego autem novi eum; et si dixero quia non scio eum ero similis vobis mendax ” 5. Hæc sane Christus protulit ut homo, quia glorificatur ut homo; atqui scientia quam sibi vindicat est scientia perfecta, sine restrictione, quæ non alia esse potest nisi scientia beata 6. 1 S. Thom., 3, q. 9, a. 2, q. 10; Card. Billot, th. XIX; L. Janssens, t. IV, p. 402-453; E. Hugon, p. 214-218, 227-233; Hervé, n. 428-433. a Joan., 3Joan., VIII, 38. Ill, II; cfr. Joan., Ill, 32; VI, 46; VIII, 14. 4 Quod fatetur L. Janssens, Card. Billot allegatis. sjoan., VIII, 54'55- 6 I ta Janssens, p. 407-408. op. cit., p. 4ii;idem dicit de aliis textibus a 1 ! 3&'; 702 CAPUT III. (B) Tradit, (a Implicite hanc thesim asserunt Patres docendo scientiam Christi fuisse ab initio perfectam et interni profectus incapacem; nisi enim visionem beatificam habuisset, ejus scientia nec perfecta nec augmenti incapax fuisset, (b) Explicite, licet subobscure S. Augustinus id declarat, discrimen instituendo inter Christum et ceteros homines, occasione resurrectionis Lazari e monumento : hi Deum facie ad faciem non vident, dum Christus etiam degens in terra nihil ignoravit, ita ut nihil eum lateret : “ Quantum autem intersit inter hominem quem Dei sapientia gestabat (Christum) et ceteros homines hinc intelligitur quod... etiam renata anima nisi resolutione corporis libera ab omni peccato et ignorantia esse non potest quamdiu per speculum et in cenigmate videt Dominum... Ipse solus in carne non tantum monumento non est oppressus ut aliquod peccatum in eo inveniretur, sed nec linteis implicatus ut eum aliquid lateret”r. ι mi •l! •1i< illi 1)11 'III (c) Certo autem probatur unanimi theologorum consensu : nam theologi omnium scholarum, a sæc. XII usque ad tem­ pora nostra, unanimes sunt in propugnanda thesi nostra; jamvero “ concordem omnium theologorum scholæ de fide aut moribus sententiam contradicere, si hæresis non est, at hæresi proximum est ” 2. (C) Rat. convenientia. (a) Christus, ut homo, præceptor generis humani, homines ad visionem beatificam dirigere debuit, juxta illud : “ Ego sum via et veritas et vita ”3; atqui hoc munus perfecte exercere nequivit nisi, per visionem beatificam, perfectam cognitionem habuerit mysteriorum et ipsius beatitudinis 4; ergo hanc habere debuit, (b) Heres naturalis statim hereditate fruitur, nisi aliquid adsit quod ejus possessionem impediat; atqui Christus ab initio erat naturalis Dei Filius, proindeque heres, nec aderat impedi­ mentum quo hereditatem adire prohibitus fuerit; ergo ab initio fruebatur divina hereditate, scilicet visione beati* De diversis questionibus 83, q. 60, P. L., XL, 60. Alii quidem textus afferuntur, sed nonnisi probabiliter ad visionem beatificam referuntur, ut scribit P. Galtier, P. Sc. P., fév. 1925, p. 54-68. — 'J M. Canus, Loc. theol., 1. VIII, c. 4. Cf. Sum. theol., 3, q. 15, a. 3. Merito ait Suarez, disp. XXV, sect, i : “ Existimo contrariam sententiam etiam erroneam et proximam haresi”. — 3 Jean., XIV, 6. — 4 S. Thom., 3, q. 9, a. 2. DE NATURA ASSUMPTA. 703 fica *. (c) Hoc genus cognitionis competit Christo ut propriae divinitatis ab initio clare conscius esse valeat; atqui necesse erat ut Christus ab initio suae divinitatis conscius esset. 1092. (D) Solv. diffic. (a) Si Christus ab initio Deum vidit facie ad faciem, non viator, sed comprehensor fuit, neque mereri potuit : Resp. Christus fuit simul viator et comprehensor; fuit qui­ dem comprehensor, quatenus visione beatifica fruebatur; fuit autem viator, quatenus experimentalem et infusam scientiam habuit. (b) Qui visione beatifica fruitur, pati nequit; atqui Christus passus est; ergo. Resp. Christus fruebatur quidem visione beati­ fica, sed Deo ita permittente, visio beatifica in superiori parte animæ continebatur, ac proinde tum corpus, tum inferior animæ pars pati poterant. Immo et quod ipsa superior pars animæ aliquando videbatur derelictioni obnoxia, juxta illa verba Christi in cruce 123: “ Deus, Deus meus, ut quid dereliquisti me ”, hoc non est incompossibile cum gaudio visionis intuiiivæ : martyres dum fortiter pro Deo tormenta tolerarent, gaudebant quidem pro ejus nomine pati, sed simul pcenam acerbam sentiebant. 1093. H Hujus sciontisc objectum. Primat tum objectum visionis beatifica in Christo fuit Deus ipse, unus et trinus, (a) Certe visio illa perfectior in Christo fuit quam in qualibet alia creatura, Angelis non exceptis. Nam tanto magis quis videt Deum quanto propinquior est ipsi; atqui, anima humana Christi propinquior est Deo quam quaelibet alia creatura, cum ei uniatur in persona 3. (b) Attamen illa visio non erat comprehensiva; Deus enim est infinitus, intel­ lectus autem humanus Christi finitus 4. Unde C. Basileense , hanc propositionem damnavit : “ Anima Christi videt Deum tam clare et intense sicut Deus videt seipsum ” 5. (B) Secundarium objectum visionis beatifica in Christo fuerunt omnia contingentia praeterita, praesentia et futura. Etenim Beati in Deo vident omnia quæ ad suum statum pertinent; atqui cognitio omnium contingentium ad pro­ prium statum Christi pertinet : cum enim sit Caput, Rex et Judex omnium hominum, cognoscere debet omnia quæ 1 Suarez, disp. XXV, s. I, n. 4. ’ Maith., XXVII, 46. 3 S. Thom., 3, q. 10, a. 4. — 4 S. Th., 3, q. 10, a. 1. 5 Sess. XXII, ap. B. Carranza, Sum. Conciliorum, ibid. il·'· Γ 704 CAPUT III. egerunt et agent, etiam cordium secreta; cum insuper sit aliquo sensu Caput .Angelorum, debet etiam cognoscere ea quæ ad ipsos pertinent. Unde, ut ait S. Thomas, “ad Christum et ad ejus dignitatem spectant quodam modo omnia, in quantum ei subjecta sunt omnia ”. Hinc : anima igitur Christi : i) ab initio cognovit in Verbo omnia qua Deus scit scientia visionis. 2) Attamen non cognovit omnia possibilia, quia cognitio omnium possibilium infinitam scien­ tiam requiritx. 3) Non cognovit infinita actu, cum neque substantiæ neque accidentia, quæ Christus videt, sint infinita actu; sed cognovit infinita in potentia, quia vidit omnia quæ sunt in poten­ tia creaturæ : hæc autem sunt infinita in potentia. 30 Dotes hujus scientiæ. Jam diximus hanc visionem per­ fectiorem fuisse quam in aliis creaturis, quia anima Christi propin­ quior erat Deo. Insuper communiter admittitur a theologis cum S. Thoma, nullum incrementum fuisse in visione beatifica Christi, sed eam fuisse tam perfectam ab initio quam in fine vitæ ipsius; et eamdem fuisse non habitualem tantum, sed in actu, quatenus in \rerbo simul et omnia actu cognoscebat 2. II. De scientia Christi infusa. 1094. 1° Status quæstionis. (A) Scientia per se infusa ea est quæ ex se naturam alicujus excedit, atque idcirco sola commu­ nicatio divina obtineri potest, ut est, v. g.. cognitio futurorum con­ tingentium, vel immediata essentiarum cognitio in homine mortali; scientia infusa per accideris ea dicitur quæ, licet ex se nativis viribus comparari posset, de facto tamen divina communicatione obtinetur, ut est, v. g., notitia alicujus idiomatis divinitus data. (B) Quidam theologi, inter Scotistas, docent non fuisse in Christo scientiam per se infusam, quia talis scientia omnino inutilis . videtur, cum jam Christus omnia cognoscat per visionem beatifi­ cam; aliunde quæ in Scripturis de ejus scientia leguntur, satis explicantur admissa scientia beatifica et experimental! ; quæ quidem duplex scientia pariter sufficit ad dignitatem Christi, munusque Redemptoris adimplendum. 1095. 20 Communis sententia. Plerique tamen theo­ logi, cum S. Thoma, affirmant in Christo fuisse scientiam per se infusam. Nam ea scientia Christo tribuenda est, quæ ejus dignitatem decet et aliunde fini Incarnationis maxime convenit. Atqui scientia per se infusa : 1) 2 S. Thom., 3 Sent.* a. 2, q. 3. dignitatem DE NATURA ASSUMPTA. 705 Christi omnino decet : congruit enim ut humanitas Christi perfecta sit in ordine cognitionis sicut in ordine .essendi ; atqui humanitas Christi non esset perfecta si infusa deesset scientia; tunc enim anima Christi in potentia maneret quoad res multas quas in seipsis per species proprias cognoscere valeret. 2) Aliunde talis scientia exigitur a statu termini et competit naturaliter angelis et animæ separatæ. Ergo non defuit Christo qui ab initio fuit in statu termini secundum se, et præterea est caput angelorum et ho­ minum. 3° Objectum hujus scientiæ1. Probabilius Christus omnia novit, præter essentiam divinam, nempe creationem universam, omnia naturalia et simul gratiæ mysteria; hæc scientia versatur circa omnia singularia, præsentia, præterita et futura, quatenus spectant ad Chris­ tum judicem ac dominum omnium. 1096. 40 Dotes, (a) Christus potuit, pro libitu, hac scientia uti vel absque conversione ad phantasmata, quia jam erat comprehensor ratione visionis beatificæ, vel cum conversione ad phantasmata, quia erat viator et poterat phantasma­ tibus uti quasi exemplis et speculis, sicut ille qui, potens aliquod objectum videre in seipso, voluntarie illud in speculo intuetur. (b) Hæc autem scientia non fuit discursiva quoad acquisi­ tionem, sed potuit esse discursiva quoad usum, quia naturale est homini de una re in aliam discurrere. (c) Non erat semper in actu ; sed per modum habitus, ita ut Christus ea uti posset quando volebat; et ita distingue­ batur a scientia beata quæ est semper in actu. (d) Unde scientia infusa Christi fuit inferior quoad cognoscendi modum angelicæ scientiæ, quatenus in Christo multiplicari debuerunt species, ut servaretur modus connaturalis animæ humanæ; sed simpliciter fuit perfectior ex multiplici capite2, quia species in anima Christi infusæ 1 De objecto et proprietatibus hujus scientiæ infusæ vide ea quæ habet S. Thomas, 3, q. 9, a. 3 j q. II, x 1-6; Faber, Bethlehem, chap. 6 p. 276. 2 Sum. theol., 3, q. II, a. 5. Theol. Dogm. (Vol. II.) — 23 ki -1 ·. 706 CAPUT III. erant supernaturales* potentiori lumine res repræsentabant, et cum majori claritate et distinctione. III. De scientia Christi experimental!. 1097. i° Thesis : Admittenda est in animaH Christi H scientia experimentalis. Certum est. (A) S. Paulus de Christo dicit : “ Et quidem cum esset Filius Dei, didicit ex eis quæ passus est, obedientiam’*1 ; atqui illa verba important Christum, qui jam aliunde theoretice obedientiam cognoscebat, per propriam experientiam* per dolores ex obedientia susceptos, modo novo et practico quid sit obedientia, quid secum involvat cognovisse; sicut v. g., astronomus, qui jam mathematicis rationibus planctæ existentiam noverat, eam novo modo cognoscit ope telescopi videndo. Ik (B) Ex dictis supra, Christus habebat intellectum vere humanum* et exinde aptum ad ideas a rebus sensibilibus abstrahendas ope sensuum externorum et internorum ; atqui talis intellectus otiosus remanere nequibat, sed ex quotidiana inspectione creaturarum, ideas ac proinde scien­ tiam acquirere debebat ; ergo habuit scientiam acquisitam. 1098. 20 Objectum. 11’ : Communiter asseritur scientiam ejus acquisitam sese extendisse ad omnia quæ naturaliter cognosci pos­ sunt per virtutem intellectus agentis, non autem ad omnia, ac non ad essentias substantiarum separatarum, nec singularia praeterita, præsentia et futura, quæ tamen cognovit per scientiam infusam. Omnis enim scientia quæ in eo fuit, debuit esse perfecta in suo genere, cum nihil imperfectum sine necessitate in eo ponendum sit; atqui scientia acquisita imperfecta esset, nisi sese ad omnia præfata protenderet, cum sint objectum adæquatum intellectus. Nec dicatur Christum per scientiam infusam hæc omnia jam cognovisse; nam ad perfectionem ejus intellectus pertinet non solum omnia cognoscere, sed etiam omni modo cognoscendi quod sibi competit ’. Probabilius docet S. Thomas Christum, etiam quoad scientiam acquisitam, nil ab hominibus et Angelis didicisse in his quæ perti­ nent ad scientiam proprie dictam, quamvis aliquid didicerit mere experimentale* ut verba et signa mere artificialia. Decebat enim ut ille qui est primus Doctor ab aliis scientiam veram non acciperet. ' Hibr., V, S. — > S. Tbotn., 3, q. 12, a. 1. _ 1 p. Vigué, R. S. R 1920, p. 1-27. *5 - DE NATURA ASSUMPTA. 707 1099. 3° Qualitates. Illa scientia successive, prompte, abun­ dantius, sine errore et celeriter pro perfectione cognitivarum potentiarum, acquisita fuit, ac proinde verum progressum accepit, quatenus Christus successive novas res videbat, ex eis novas ideas acquirebat, et ex ideis jam habilis novas conclusiones deducebat ». Hoc sensu accipi possunt hæc Scripturae verba : “ Jesus proficiebat sapientia, et ætate, et gratia apud Deum et homines”’. Si vero agitur de scientia beata vel infusa, hæc verba non sunt intelligenda de vero progressu, sed tantum de successiva manifestatione sapientiæ jam habitæ. 1100. Conclusio. Tres hujusmodi scientiæ potuerunt simul existere in Christo. Scientia enim beata non exigit formam intelligibilem in mente receptam, cum Deus ipse vices gerat speciei impressæ in intellectu Beatorum, ideoque coexistere potest cum duabus aliis, quin intellectus informe­ tur simul pluribus speciebus intelligibilibus. Aliunde duæ aliæ scientiæ non sunt semper in actu, ideoque in intellectu Christi non erat commixtio diversarum specierum intelligibilium. Hac autem triplici scientia extollitur dignitas Christi : scientia beata, est caput Beatorum in cælo; scientia infusa, Angelis præcellit; scientia acquisita, hominibus in terra degentibus præeminet Art. III. De dotibus voluntatis Christi. Jam supra (n. 1025) ostendimus in Christo esse voluntatem humanam a voluntate Verbi distinctam. Præcipuas autem dotes hujus voluntatis exponere juvat, i° ejus perfectam subjectionem Patri; 2° ejus libertatem ; 30 ejus potentiam. De ejus sanctitate jam egimus ubi gratia Christi. § I. De subjectione Christis. 1101. Thesis : Christus homo Patri subjectus fuit secundum bonitatem, dispositionem, obedientiam et orationem. Certum est. (A) Secundum bonitatem: bonitas Christi quatenus humana multo inferior est bonitati divinæ : Deus enim est bonus per * S. Thom., 3, q. 12, a. 2. — ’ Luc., II, 52. 3 S. Thom., 3, q. 20-21; ejus Commentatores; L. Janssens, t. IV, p. 714-719; Card. Billot, th. XXXII, XXXIII; E. Hugon, p. 333-338. '.V- t-VJ. CAPUT III. 708 essentiam, dum Christus homo est bonus per participatio­ nem. Quo sensu Dominus dicit : “ Unus est bonus, Deus ” i ; “ Pater major me est ” a. 1102. (B) Secundum dispositionem, eo sensu quod dispo­ situs erat in omnibus subjacere divinæ operationi, et omnia, etiam infausta, de manu Dei accipere. Quare, juxta S. Pau­ lum, formam servi accepit 3, non quidem eo sensu quod servus erat eo modo pœnali quo servi dicuntur bello capti 4, sed in quantum omnis creatura Deo, cui servire regnare est, merito subditur. » HI 1103. (C) Secundum obedientiam, quatenus præceptis Patris in omnibus ex amore subest. Ita, jam primo instanti conceptionis, dicit : “ Ecce venio ut faciam, Deus, volunta­ tem tuam ”5; per triginta annos, Mariæ et Joseph, in quan­ tum Deum repræsentabant, obedivit : “ Et erat subditus illis ” 6 ; per totam vitam activam, Patris voluntatem imple­ vit : “ Meus cibus est ut faciam voluntatem ejus qui misit me”7;ideo enim in mundum venerat ut faceret voluntatem ejus : “Descendi de cælo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me etiam quando Pater calicem amarum ei præbebat : “ Verumtamen non mea voluntas, sed tua fiat ” 8 ; tandem obediens factus est“ usque ad mortem, mortem autem crucis ”9. Hanc vero volunta­ tem perfecte implebat ex amore, ad placendum Patri : “ Quæ placita sunt ei, facio semper ” IO, et ad eum glorificandum : “ Ego te clarificavi super terram, opus consummavi quod dedisti mihi ut faciam ” IX. 1104. (D) Secundum orationem. Oratio siquidem est vel adoratio vel petitio decentium a Deo; et ita est actus subjectionis, quatenus orans agnoscit se a Deo pendere et ope divina indigere. (a) Christum orasse super terram ex Scriptura evidenter constat : “ Erat pernoctans in oratione Dei ” 12 ; “ Ego pro * M"i., XIX, 7. - * Joan., XIV, 28. — 3 Philip., II, 10. 4 Quo sensu C. Prancofordeiue prohibet ne Christus dicatur servus ; D· B·, 313· Hibr., X, 9. — Luc., II, 51. — ijoa.ii., IV, 34. — · Luc., XXII, 42. 9 Philip., II, iS. — 10Joan., VIII, 29. — ” Joan., XVII, 4. ” Luc., VI, 12. ■■ - DE NATURA ASSUMPTA 709 eis rogo... non pro eis tantum, sed et pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me ” L 1) Certe oravit adorando. 2) Insuper petivit certo pro aliis, ut ex allato textu constat; sed etiam pro se, petendo, v. g., ut transiret calix afflictionis, si possibile esset, — ut nomen suum glorificaretur2, — non autem glorificationem animae, cum hanc jam possideret (b) Certum est etiam Christum orare in cælo, saltem inter­ pretative, exhibendo nempe vulnera Patri ; sed, etiam proba­ bilius formaliter, cum sit “semper vivens ad interpellandum pro nobis ” 4; cum enim sit sacerdos in aeternum, ei competit adoratio Patris et petitio proprie dicta pro nobis. (c) Ejus oratio proprie dicta semper fuit exaudita, juxta illud Exauditus est pro sua reverentia ” 5. Oratio enim proprie dicta est manifestatio voluntatis efficacis; atqui voluntas Christi efficax semper exauditur, cum sit divinæ voluntati omnino conformis. Conclusio. Ex hac subjectione Christi sequitur ejus voluntatem fuisse omnino rectam .-ea enim voluntas perfecta rectitudine pollet quæ est omnino conformis voluntati divinæ, cum hæc sit norma moralitatis. § II. De libertate Christi II05. Prœnotanda. Libertas a coactione est immunitas a vi externa, seu expedita potestas spontanee agendi, absque ulla coac­ tione; libertas autem a necessitate est facultas eligendi unum præ altero, ita ut agens non sit intrinsece determinatus ad unum. Hæc iterum triplex est : libertas contradictionis, qua eligere possumus inter actum et non actum, v. g., inter amare et non amare; libertas specificationis^ qua eligere valemus inter actus specie diversos, v. g., inter deambulare et legere; libertas contrarietatis, qua quis eligere potest inter actus sibi contrarie oppositos, v. g., inter bonum et malum. — Jamvero Christus habuit quidem libertatem contradic­ tionis et specificationis, non autem probabilius libertatem contrarie­ tatis ad malum, cum esset impeccabilis, n. 1107. ' Joan., XVII, 9, * Heb., VII, 25. IX, 1. Legrand, diss. 5 Matth., Hebr., V, 7. XXVI, 39 oan., XVII, 5 a. 4; Suarez, disp. XXXVII; Salmant., disp. XXVII 6Cf. S. Th.,q. I Petavius, 20. 1 IX 7-8; de De Mysterio Incarnat., disp. XXVI Gazzaniga, De Incarnat., s. II, diss. IV Lugo, c. 2, a. 3; c. 6; Billuart, diss. XVIII, a. 3-4; Stentrup, th. 75-76; Galtier, n. 358 sq 1106. I. Thesis : Voluntas humana Christi vere fuit libera, non solum a coactione, sed etiam a necessitate, saltern in plurimis. De fide est; nam : i) de fide est Christo inesse omnes proprietates hurrtanæ naturæ connaturales, ex dictis; atqui de fide est unam ex his proprietati­ bus esse libertatem a necessitate, ut constat ex Tr. de Acti­ bus Hum.; ergo de fide est Christum vere fuisse liberum. 2) Præterea de fide est ad meritum requiri libertatem a necessitate; nam ut Jueretica damnata fuit hæc Jansenii propositio : “Ad merendum et demerendum in statu naturæ lapsæ non requiritur in homine libertas a necessitate, sed sufficit libertas a coactione ” 1 ; quod valet etiam de Christo qui nobis meruit justificationem. (A) Script, (a) Christo tribuitur facultas inter duo specie diversa eligendi : “ Post hæc ambulabat Jesus in Galilæam; non enim volebat in Judæam ambulare ” 2; quando volebat, ægros sanabat : “ Volo, mundare” 3; quandoque respuit ea quæ sibi offeruntur : “ Cum gustasset, noluit bibere ” 4. u II l· I . 11 411 Hll (b) Christus de passione sua loquens, ait : “ Propterea diligit me Pater, quia ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a meipso”5; quo loco utitur Augustinus ut demonstret ani­ mam Christi corpus non deseruisse invitam, “ sed quia voluit, quando voluit, quomodo voluit" 7. “Qui, proposito sibi gaudio, sustinuit crucem, confusione contempta”8; quod ita interpretatur S. Chrysostomus : “licebat ipsi nil perpeti, si voluisset; et potestatem habebat, si voluisset, crucem non adire ” 9. (c) Opera perficit meritoria : “ Ecce venio ut faciam, Deus, voluntatem tuam... in qua voluntate sanctificati sumus per oblationem corporis Jesu Christi ” Io ;“ Factus obediens usque ad mortem... propter quod et Deus exaltavit illum”11. * D. B., 1094, S20, S42. 'Joan., VII, 1. - 5 Matth., VIII, 3. '* 4 Matth., XXVII, 34. — * Joan., χ, 17-18. 6 De Trinit., 1. IV. c. 13, n. 16; P. L., XLII, S98. '% 7 Cf. Gal., II, 20, ubi S. Paulus dicit Christum seipsum morti tradidisse propter dilectionem suam erga nos : quod libertatem supponit. ■ 8 Hebr., XII, 2. — » Houiil. 28 in Heb., n. 2, G., LXIII, 193. 10 Hebr., X, 9-10. — " Phil., II, 8; Hebr., V, S. ‘1 1 DE NATURA ASSUMPTA. 711 Atqui obedientia et meritum libertatem supponunt; nam nemo actui necessario meritum obedientiæ tribuit, nemo præmio dignum putat opus nisi libere perficiatur; ergo Christus fuit liber. (B) Ratio quam S. Thomas affert, hæc est. In Christo fuit voluntas non solum ut natura, sed etiam ut ratio, qua­ tenus nempe ferebatur in media ad finem; atqui voluntas ut ratio importat electionem mediorum ad finem, ideoque libe­ rum arbitrium. Ergo Christus fuit liber. 1107. II. Objectum libertatis in Christo. Dispu­ tant Theologi circa objectam et extensionem libertatis in Christo, propter difficultatem eam cum impeccabilitate conciliandi in rebus praeceptis, præsertim quoad præcep­ tum moriendi : nam, si potuit violare praecepta, impec­ cabilis non fuit; si vero non potuit praecepta violare, liber non fuit. i° Vasquez, Lugo, aliique, docent Christum non fuisse liberum circa substantiam, sed solum circa circumstantiasprceceptorum, et circa actus qui non cadunt sub prcecepto; v. g., juxta ipsos, Christus non erat liber circa præceptum amandi Deum, sed circa circum­ stantias temporis, modi, circa intensitatem actus, etc. Si Christus, inquiunt, fuerit liber circa præcepta, potuit ea violare : porro qui potest violare præcepta, potest peccare, nec proinde est impecca­ bilis. Si vero liber tantum fuit in iis actibus qui non cadunt sub præcepto, poterat eos eligere vel non absque peccato. Ut autem explicent quomodo Christus fuerit liber in moriendo, alii dicunt cum Petavio Christo impositum fuisse a Patre præcep­ tum moriendi non strictum, sed latum et improprium, cui absque peccato non obtemperare potuisset *; alii contendunt tale præcep­ tum fuisse conditionatum, ita ut ab eo dispensationem habere 1 Nec desunt testimonia ex quibus colligi possit vocem mandatum talem significationem apud auctores sacros obtinere, v. g. : “ Dominus enimpracepit ei ut malediceret David ” ; “ et præcepit turbæ ut discumberent super terram ” {IV Reg. XVI, io; Matt., XV, 35; Cf. Marc., VII, 36; X, 3-5; Matt., XIX, 7-8). Ad hanc sentem'am reducitur theoria Card. Billot, thesis XXX, juxta quem : “Cum vellet Deus absoluta voluntate beneplaciti redemptionem homi­ num per liberam satisfactionem in morte crucis, eo ipso dicendus est non im­ posuisse Christo præceptum patiendi, sed ipsum beneplacitum divinæ volun­ tatis metaphorice dicitur in Evangelio præceptum sive mandatum, secundum quod apud nos homines præeeptum solet esse signum voluntatis in superiore exsistentis ”. - cr». 712 CAPUT III. potuisset; alii tandem admittunt fuisse vere præceptum quoad, substantiam, non autem quoad circumstantias mortis, ac proinde Christum liberum fuisse circa hujusmodi circumstantias. Hujusmodi explicationes difficile conciliantur cum Scrip­ tura, quæ declarat non solum mortem ipsam, sed ejus cir­ cumstantias fuisse a Deo præscriptas : “hoc totum factum est ut adimplerentur Scripturæ ” 1 ; et aliunde voces manda­ tum, obediens, etc., attento contextu, de simplici consilio accipi nequeunt 1108. 2° Juxta Thomistas, quibus hac in re substantia­ liter 2 assentiunt Suarez, Lessius, Pesch, aliique, Christus fuit liber in omnibus, non solum circa circumstantias prae­ ceptorum, sed etiam quoad ipsam substantiam prœcepti. (A) Etenim (a) Scriptura aperte declarat Christum fuisse liberum in morte subeunda, ut ex dictis patet; atqui accepe­ rat tamen verum moriendi præceptum, ut docet Scriptura : “ Ego pono animam meam... hoc mandatum accepi a Patre meo”; confirmatur ex eo quod Christus fuit obediens usque ad mortem; atqui obedientia proprie dicta versatur circa vera præcepta; ergo Christus fuit liber in. observando moriendi praecepto, et si ita est, nil impedit quin liber fuerit etiam circa alia præcepta. (b) Insuper si admittitur Chris­ tum fuisse liberum solum circa circumstantias praeceptorum, tunc tollitur prcecipua pars meritorum Christi, cum princi­ pale meritum desumatur ex ipsa substantia actus, (c) Tan­ dem, si admittitur systema adversum, tollitur proprie dicta obedientia Christi; nam Christus non fuit obediens in ser­ vando præcepta, quia circa eadem non erat liber; pariter non fuit obediens circa praeceptorum circumstantias quia non cadebant sub praecepto, nec proinde sub obedientia proprie dicta. (B) Ita vero conciliant libertatem cum impeccabilitate : Christus habuit semper gratiam efficacem ad bonum faciendum, quæ gratia ei debebatur propter unionem hypostaticam. Porro qui semper habet gratiam efficacem remanet quidem liber, cum gratia liber­ tatem minime destruat, ut dicetur in Tr. de Gratia, sed tamen non * Λfaith., XXVI, 56. * Discrimen inter Thomistes et discipulos Suarezii oritur ex diverso modo gratiæ efficaciam explicandi. DE NATURA ASSUMPTA. 713 peccat, seu habet privilegium impeccantiae; ille autem, cui debetur talis gratia efficax, non solum non peccat, sed nec peccare potest. Ergo Christus potuit esse liber simul et impeccabilis. Hoc igitur systema nobis multo probabilius videtur, quia non tantum Scripturæ conformius est, sed etiam dignita­ tem et meritum Christi magis extollit. IIO9. 30 Conciliatio libertatis cum visione beatifica. Difficultas, quæ in omni systemate existit, in eo sita est quod fruentes visione beatifica necessario Deum amant. Ad solvendam hanc difficultatem : (a) Thomistœ nonnulli dupli­ cem amorem distinguunt in Christo : unum regulatum visione bea­ tifica ac proinde necessarium, alterum regulatum scientia infusa vel acquisita ac proinde liberumx. (b) Salmanticenses autem1 23 rem aliter explicant : duplicem actum amoris in Christo distin­ guunt, actum quo dilexit Deum clare visum consideratum secun­ dum se, et hic actus necessarius fuit; et actum quo dilexit Deum consideratum in ratione ultimi finis exercite moventis ad crea­ turarum amorem, et hic actus liber fuit; seu, aliis verbis, Chris­ tus necessario dilexit Deum secundum se et propter se, libere eum amavit ut moventem ad diligendum creaturas, (c) Scotista. putant amorem beatificum non esse intrinsece necessitantem, nec ideo opponi libertati interiori, sed esse necessarium extrinsece tan­ tum, quatenus sua Providentia Deus procurat ut beati in amore perseverent. Fatendum est tamen rem esse mysterio plenam. Nec mirum : nam quotiescumque agitur de concilianda libertate Dei cum ejus immutabilitate, vel humana libertate cum præscientia et concursu Dei aut visione beatifica, imbecillitatem ingenii nostri agnoscere debemus; irrationabile autem esset negare veritates, quarum existentia certo aliunde constat, ea sola ratione quia eas inter se conciliare non valemus. § III. De potentia Christis. Christus, ut hic homo, potest quidem omnipotens dici, vi communicationis idiomatum, “ non, ait S. Thomas, quasi sit 1 Hanc explicationem respuit Card. Billot, dicens : “ Hoc enim nihil est, nam profecto, homo uno solo vinculo ligatus non ideo dici potest expeditus... Atqui scientia beata semper nécessitât voluntatem ad amorem divini boni ’ L. c. n. 53. 3 Cf. S. Thom., q. 13; Suarez, disp. XXXI; Salmantic., disp. XXIII; Petavius, 1. VIII, c. 12; Stentrup, th. 85; Billuart, diss. XIII; Card. Billot, th. XXII ; E. Hugon, p. 249-265. 714 CAPUT III. alia omnipotentia hominis quam Filii Dei... sed eo quod una est persona Dei et hominis ” *. Sed insuper quæstio inter theologos agitatur quanam potentia proprie humanitati Christi competat. 1110. i° Anima Christi nec habuit nec habere potuit omnipotentiam simpliciter. Nam, ex dictis, in unione hypos­ tatica duæ naturæ inconfusæ et impermixtæ manserunt cum suis proprietatibus ; atqui omnipotentia simpliciter est proprietas soli naturæ divinæ competens, cum veram infini­ tatem importet2 ; ergo humana Christi natura non est omnipotens. 1111. 2° Anima Christi habuit propria virtute excellen­ tissimam potestatem. Etenim, propter unionem hypostati­ cam, ad tantam dignitatem evecta est, ut ipsos Angelos sub hoc respectu facile superet; atqui potentia alicujus entis merito ejus dignitati proportionatur ; ergo, cum S. Thoma\ concludere licet Christum potentiam habuisse “ ad illos effectus faciendos, qui sunt animæ convenientes, puta ad gubernandum corpus et ad disponendos humanos actus, et etiam ad illuminandum per gratiæ et scientiæ plenitudinem omnes creaturas rationales ”, 1112. 3° Anima Christi, ut instrumentum Verbi, “ habuit instrumentaient virtutem ad omnes immutationes miraculosas faciendas, ordinabiles ad Incarnationis finem, qui est instau­ rare omnia, sive quæ in cælis, sive quæ in terris sunt ”4. Revera Jesus multa patravit miracula, et quidem mediante humana natura assumpta, ut ex his et similibus verbis col­ ligitur : “Virtus de illo exibat et sanabat omnes”; “tetigit me aliquis; nam ego novi virtutem de me exiisse”5; cum vero humana natura incapax sit hujusmodi operum, nonnisi instrumentaliter operabatur, quatenus vi unionis hypostaticae erat instrumentum Verbi conjunctum. Non habuit tamen, etiam modo instrumental!, potestatem creaturas annihi­ landi, quæ, sicut potestas creandi, soli Divinitati competit : 1 S. Thom., 3, q. 13, a. 1 ad i. — ’ S. Thom., 3, q. 13, a. 1. 3 S. Thom., 3, q. 13,-a. 2, — * S. Thom., ibid. s Luc., VI, 8; VIII, 46. eadem enim potestas requiritur ad annihilandum quam ad creandum. Nonnunquam potestas miracula patrandi instrumentaliter etiam sanctis communicatur; sed in Christo multo præstantior fuit quam in eis; erat enim : (a) universalis, ad omnia scilicet miracula sese extendens, quæ finibus Incarnationis inservire poterant; (b) expeditissima, nam solo tactu, verbo vel nutu miracula patrabat; (C) ita propria, ut aliis eamdem communicare posset. 1113. 4° Anima Christi agere potuit quidquid absoluta voluntate facere voluit; sapiens enim nihil vult absolute nisi quod scit suæ potestati subesse; atqui anima Christi fuit sapientissima; ergo nil voluit nisi quod scivit subesse suæ potestati vel propria virtute vel ut instrumentum Verbi; ergo quidquid absolute voluit impletum est vel propria vir­ tute vel voluntate Verbi. — Non autem quæ voluit volun­ tate conditionata fuerunt semper impleta. 1114. 5° Controvertitur utrum humanitas Christi sit instrumentum miraculorum aliorumque effectuum supernaturalium moraliter tantum an physice. Tres sunt præcipuæ sententiæ. (a) Scotistce aliique simpliciter negant causalitatem physicam et solam moralem admittunt, nempe imperio aliove signo Christi voluntatem manifestante *. (b) Vega paucique alii distinguunt : humanitas Christi fuit causa physica eorum effectuum quos personaliter et sua prcesentia degens in terris operatus est. (c) Tliomishe plerique, quibus Suarez adhæret, causalitatem physicam admittunt quoad omnes effectus supernaturales post Incarnationem productos, etiam post Ascensionem, — quatenus nempe humanitas Christi accipit a Verbo motionem seu virtutem transeuntem qua physice cooperatur his effectibus2. Verbum enim est physice prcesens humanitati suce simulque physice pressens corpori vel aninue ubi fiunt effectus supernaturales; potest igitur virtutem physicam humanitatis Christi etiam in cælo degentis applicare sive animæ sive corporibus ubi fiunt effectus supernaturales. — Ita Incarnatio non restringitur ad locum vel tempus determinatum, sed ubique et ad omnia tempora extenditur. CAPUT III. 716 Art. IV. De appetitu sensitivo Christi1. Christus habuit facultates cognoscitivas sensibiles et appe­ titum sensibilem, seu facultatem per quam inclinamur in bonum sensibile : nihil enim ei defuit eorum quæ Deus in natura humana plantavit. In eo igitur fuerunt sensus communis seu conscientia sensitiva, phantasia, memoria et æstimativa, sed perfecte rationi et voluntati subditae, In eo pariter fuere passiones appetitus sensitivi, sed recte ordinatæ. 1115. !i ΊΙΙ m ■· ili! tui i° Fuerunt passiones in Christo, scilicet : (a) Amor, dicitur enim : “ Ecce quem amas infirmatur”; “Dis­ cipulus quem diligebat Jesus”3. Nec dici potest amorem hujus­ modi fuisse solum voluntatis actum ; nam additur 3 : “ Et lacrymatus est Jesus jamvero dilectio, quæ lacrymis se prodit, non est merus voluntatis actus, sed simul appetitus sensitivi affectio, (b) Deside­ rium : “ Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum ” 4. (c) Gaudium : “ Gaudeo propter vos ut credatis ” s. (d) Tristitia : “ Tristis est anima mea usque ad mortem ” 6. (e) Timor : “ Coepit pavere et tædere” i. (f) Ira : “ Et circumspiciens eos cum ira”8. IVbn fuit tamen in ipso desperatio proprie dicta, quæ deordinationem includit, sed solum illa animi dejectio, quæ nullam deordinationem moralem includit, sed magnam tristitiam supponit, v. g., quando Christus dixit in cruce : “ Deus meus, ut quid dereliquisti me ”9? 1116. 2° Christi passiones fuerunt recte ordinatæ, et sic a nostris dissimiles : (a) quoad objectum, nam in nobis ferun­ tur sæpius ad illicita, dum in Christo tendebant solum ad bonum honestum ; (b) quoad principium : in nobis sæpe præveniunt, dum in Christo sequebantur imperium rationis; hinc dicitur : “ Infremuit spiritu, et turbavit seipsum”10; quare sæpe vocantur prœpassiones; (c) quoad effectum : ’ Cf. S. Thom., q. 15, a. 4; Suarez, disp. XXXIV ; Salmantic., disp. XXV, dub. 8; Legrand, diss. IX, c. 2., a. 4, concl. 4; Billuart, diss. XV, a. 4; Schwalm, Le Christ d'après S. Thomas, ch. VIII. "t 3Joan., XI, 3; XIII, 23. 3 Joan., XI, 35; cf. Lue., XIX, 41. 4 Luc., XXII, 15. — sjoan., XI, 15. — 6 Maith., XXVI, 37. 1 Marc., XIV, 33. — 8 Marc., Ill, 5; cL Joan., II, 14-17. 9 Maith., XXVII, 46. — ,oJoan., XI, 33. irMP··,: τ. DE NATURA ASSUMPTA. passiones nos sæpe conturbant et commovent, dum in Christo rationi perfecte subdebantur x. 1117. 3° In Christo fuit admiratio secundum expérimen­ taient scientiam, non secundum alias scientias. Cum enim admiratio exsurgat ex cognitione alicujus novi et insoliti, nil hujusmodi fuit in Christo secundum scientiam beatam et infusam, sed tantum secundum scientiam experimentalem. 1118. 4° In Christi anima fuerunt tantum illi defectus qui ad integritatem humanæ naturæ spectant et ad fines incar­ nationis vere utiles sunt : imprimis passibilitas, quæ animæ corpori unitæ competit et aliunde ad nostram redemptionem valde utilis erat ; non autempeceabilitas, ut supra (cf. n. 1120). Art. V. De Corpore Christi. Verbum assumpsisse corpus vere humanum, reale et non phantasticum, carneum et non æthereum, de fide est contra Docetas, ut jam supra ostendimus, n. 999. Remanet ut breviter de ejus passibilitate et perfectione dicamus. I. De passibilitate Christi2. 1119. i° Corpus Christi fuit passibile et mortale ; de fide est, ex variis Symbolis : “ Passus sub Pontio Pilato, cruci­ fixus, mortuus... ” (A) Revera, Scriptura teste, expertus est famem, sitim, fatigationem, acerbissimos passionis cruciatus, et tandem crucifixus et mortuus est 3. Idem etiam aperte declarat S. Petrus 4 .· “ Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia ejus”. (B) Inter Patres, audiatur S. Fulgentius, qui ceterorum doctrinam sic contrahit : “Famem tamen, sitim, fatigationem corporis ac dolorem veraci­ ter sensit; quæ omnia pertinent ad illam partem poenalis corruptio1 S. Th., q. 15, a. 4 ; Vallière; Schwalm, Bossuet, op. cit., 2 Cf. S. Thom., q. 14 ; itr Sermon pour la profession de A/”“ de la ch. VI. Suarez, disp. XXXII ; Salmant., disp. XXIV ; Legrand, disp. IX, c. 2., a. 5, concl. I; Stentrup, th. 55-59; Card. Billot, th. XXIII ; E. Hugon, p. 266-274. 3 Maith.., IV, 2; Joan., IV, 6; XIX, 28. — 4 I Petr., II 21. XS -7S»*7*SAgJ 7" » · > A -* A · - · * · · · . · ·<· · · * · - — “ * Ik * ' *1 718 CAPUT III. nis, quam sic ex peccati pœna supplicio trahimus, ut ex ea nullum peccati supplicium contrahimus. Esurisse Christum, sitisse, fatigationemque sensisse Evangelium docet, quem manifestum est esurisse, quando ad ficulneam venit, nec in ea fructum invenit. Fatigatus etiam ex itinere sedit super puteum.. Hanc infirmita­ tem in Domino non putativam, sed veram docet Apostolus : nam etsi crucifixus, est, inquit, ex infirmitate, sed vivit ex virtute Dei”’, (C) Ratio idem ostendit. Etsi præfatæ infirmitates non necessario assumptionem humanæ naturæ sequuntur, con­ veniebat tamen Christum pati propter tria : (a) ut satisfa­ ceret pro peccatis; (b) ut melius probaret se assumpsisse humanam naturam integram; (c) ut nobis patientiæ perfec­ tum exemplum præberet1 2. I b! II2O. 2° Inter humanas infirmitates, aliæ sunt communes, aliæ autem accidentales : priores ex naturali constitutione humani corpo­ ris in præsenti statu consequuntur, et ideo communes sunt omnibus hominibus, ut sitis, fames, frigus, dolor, mors; posteriores ex causis particularibus in individuis oriuntur, ut lepra, febris, etc. Quo posito : (a) Christus assumpsit communes infirmitates, quia et ipse missus est in similitudinem camis peccati ; (b) non autem habuit accidentales infirmitates, scilicet morbos, qui non decebant illius perfectam naturam, cum sæpe veniant “ex culpa hominis, puta ex inordinato victu, quandoque autem ex defectu virtutis formativæ : quorum neutrum convenit Christo, quia et caro ejus de Spiritu Sancto concepta est..., et ipse nihil inordinatum in regimine suæ vitæ exercuit ”3; (c) hos defectus Christus libere assumpsit, nec eos habuit ex necessitate naturæ, nec ab eis dominabatur, sed pro nutu eos vitare, temperare aut suspendere poterat. II. De perfectione et pulchritudine ejus*. 1121. i° Christus assumpsit corpus humanum perfectum, integrum, et bene dispositum, conditioni suce conveniens. Cer­ tum est. 1 Efi. 18 ad Reginum, n. 6, Λ L., LXV, 495. S. Hilario ascribitur error nostræ thesi contrarius; multi tamen dicunt eum noluisse dolorem a natura humana Christi removere, sed solum a divinitate. Cfr. Constantius, prtif. gen. in opera S. llilarii, sect. IV, § 3; Stentrup, th. 56; Franzelin, th. 42, Schol. I: Hurter, 514. 3 S. Thom., q. 14, a. 1. — 3 4S. Thom., q. 14. a. 4. 4 Cf. S. Thom., in Ps. XLIV; q. 46, a. 6; Suarez, disp. XXXII, s. II ; SaknanL, disp. XXIV, n. 14; Legrand, diss. IX, c. 2, a. 5, conci. 3; Gazzamga, s. II, diss. II, c. III, n. 123 sq. ; Stentrup, ih. 60; Landriot, Le Christ de la Tradition, 10e Conf.; E. Hugon, p. 275-27S. DE NATURA ASSUMPTA. 719 Etenim Verbum eos tantum defectus assumpsit qui fini­ bus Incarnationis vere utiles erant; atqui defectus huic per­ fectioni oppositi, cum non consistant in aliqua actione vel passione, ad meritum vel satisfactionem non conferebant. 1122. 2° Christus eam assumpsit corporis pulchritudinem quæ virum decet. I ta communiter. Quidam inter veteres Patres hoc quidem negaverunt propter Isaiœ verba : “Non est ei species neque decor”1; sed illud argu­ mentum non valet, quia præfata verba passionem Christi descri­ bunt, ut ex contextu apparet. Alii autem 2, præsertim Hieronymus et Chrysostomus, affirmant, et eorum sententiam communiter amplectuntur theologi. Quod tamen intelligendum est de virili, non de feminea pulchritudine : “ Illam pulchritudinem habuit summe, quæ pertinebat ad statum et reverentiam et gratio­ sitatem in aspectu; ita quoddam divinum radiabat in vultu ejus, quod omnes eum venerabantur, ut ait Augustinus ” 3. Cujus rei afferri potest hæc ratio, quod corpus immediate et miraculose formatum a Spiritu Sancto debebat præ se ferre perfectionem tanto artifice dignam. — Unde sic : pulchri­ tudo est veluti resplendentia animæ super corpus ei proportionatum; atqui anima Christi perfectissimo decore fulgebat ex gratia et virtutibus redundante, et corpus, a Deo ipso formatum animæ proportionabatur ; ergo corpus ipsum decore non carebat. Corollaria pietatis·* 1123. Ex omnibus quæ in hoc capite disputavimus, sponte fluit obligatio Christum adorandi, amandi et imitandi.—Jam supra, 1035, probatum est Christum esse adorandum cultu latriæ. Præterea : — ’ Isa., LUI, 2. — 3 Cf. Nicephorum, Antirrhet. III, c. 43, P- G., C, 462. 3 S. Thom., in Ps. XLIV. Quam sententiam a veteribus Judæis admissam fuisse innuit S. Hieronymus : “ Virgam et florem de radice Jesse ipsum Dominum Judæi interpretantur : quod scilicet in virga regnantis potentia, in flore pulchritudo monstretur”. In Isaiam, cap. XI, P. L., XXIV, 144. * Cfr. S. Ignatius, Exercitia spiritualia, Ilebd. 2a; J. J. Olier, Pietas Seminarii S. Sulpitii; Contenson, De Deo Conversante, diss. I, specui. 3; Stentrup, Soteriol., th. 133-136; J. B. Saint-Juré, De la Connaissance et de ΓAmour dit Piis de Dieu, opus anglicc redditum; Ch. Sauvé, Jésus intime; L. Grimai, Jésus-Christ étudié et médité, Paris, Lelhielleux, 1910; Benson, L'amitié de Jésus-Christ ' Ad. Tanquerey, Précis, nn. 136-141, 1252 sq. 720 I I 'IP II mil CAPUT III. — DE NATURA ASSUMPTA. i° Christum ferventi amore prosequi debemus. Tria enim sunt amoris incentiva : bonitas, beneficia, amoris exhibitio : (A) Bonitas, quia amor fertur in bonum; jam vero in Christo est plenitudo boni­ tatis et pulchritudinis : (a) in ipso siquidem plenitudo divinitatis corporaliter inhabitat, proindeque omnes divinæ perfectiones; sed quia perfectus est homo, omnes virtutes ac dotes, quas in homini­ bus mirari licet, in eo maximo gradu inveniuntur; (b) elucet pariter in eo plenitudo pulchritudinis, quæ ex donis tum gratiæ, tum naturæ resultat : “Speciosus forma præ filiis hominum, diffusa est gratia in labiis tuis ” *. (B) Beneficia pariter ad amorem provocant; atqui Christus beneficiis nos cumulavit, verbis, exemplis, meritisque nos ad cælestem patriam trahendo : “ Ama, inquit Augustinus, amorem illius, qui amore tui amoris descendit in uterum Virginis, et ibi amorem suum amori tuo copulavit, humiliando se, subliman­ do te, conjungendo lumen suæ æternitatis limo tuæ mortalitatis”123. (C) Amor denique amatum sibi conciliat; atqui “ Christus dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis ” 3, videlicet post dona sua dedit seipsum, dedit ad patiendum et moriendum, dedit indignis, dedit ingratis. “ Majorem hac dilectionem nemo habet ut animam suam ponat quis pro amicis suis”4; Jesus autem animam suam dedit pro inimicis suis! 5 Sic nos amantem quis non redamaret? 2° Christum imitari debemus; nam amor non est otiosus, sed magna operatur, et ad imitationem tendit personæ amatæ : amicitia enim æquales accipit aut facit Aliunde Christus est : (a) perfec­ tissimum exemplar omnium virtutum, cum in sua vita abscondita, activa et patiente cuique se præbeat imitandum : “ Ego sum via et veritas et vita”6; si velimus cum eo regnare, eum sequamur opor­ tet 7 ; (b) adjutor noster, nam actionibus suis nobis gratias meruit, quibus vestigia ejus prosequi valemus, et, dum ejus virtutes imitari conamur, auxilio opportuno infirmitatem nostram adjuvat. — Non solum autem ejus externam agendi rationem, sed interiores dispositiones imitari debemus, “ita ut interiora ejus intima cordis nostri penetrent, et liceat cuilibet dicere quod Paulus fiducialiter de se prædicabat : Vivo, jam non ego, vivit vero in me Christus ” 8 1 Ps. XLIV, 3. — Hinc merito Laeordaire aiebat : “ Depuis que j’ai connu Jésus-Christ, rien ne m’a paru assez beau pour l’aimer d’un amour de concu­ piscence’’ (Chocarne, Vie du P. Laeordaire. t. II, p. 119. ) ■ De Catechizand. rud., L IL 3 Ephes.. V, 2. — XV, 3. — s Cf. Rom.. V, 8. — 6 Joan.. XIV,6. 1 Apposite scribit S. Ambrosius, de Fide. 1. Ill, c. 7, P. L.. XVI, 600: Viæ igitur Domini velut quidam tramites bonæ vitæ sunt, quæ diriguntur a Christo, qui ait : Ego sum via et veritas et vita. Via ergo superna est Dei virtus; Christus enim nobis via est. Et bona via, quæ credentibus cæli regna patefecit. Viæ autem Domini viæ rectæ sunt, sicut scriptum est : Vias Domine, notas fac mihi. Via castitas, via fides, via est abstinentia... 8 J· J· O^er> Pietas Seminani. § 1. PARS ALTERA. DE MYSTERIO REDEMPTIONIS seu SOTERIOLOGIA. 1124. Exposito Incarnationis mysterio, de Redemptione jam disserendum est. Siquidem finis ultimus Incarnationis est utique gloria Dei Gloria in altissimis Deo1... Ego te clarificavi super terram : opus consummavi quod dedisti mihi ut faciam ”2. Sed finis proximus, saltem partialis, fuit redemptio generis humani, ut dicitur in Symbolis : “ qui propter nos et propter nostram salutem descendit de cælis Dixi “ saltem partialis ”, quia controvertitur inter theologos num Redemptio fuerit finis proximus totalis et adcequatus Incarnationis, proindeque num, Adamo non pec­ cante, Verbum incarnatum esset : de quo infra dicemus. Post prœnotanda de Christo mediatore et redemptore, in quatuor capitibus declarabimus : I. EXISTENTIAM REDEMPTIONIS. II. Modum III. Opus et dotes redemptionis. præcipuum redemptionis seu sacrificium. IV. Necessitatem redemptionis. Per modum coronidis, controversiam exponemus de motivofinali Incarnationis. Praenotanda de Christo Mediatore et Redemptore, E priore tractatus parte logice fluit Christum esse media­ torem inter Deum et homines, cum sit ipse Deus et homo ; præcipuum vero opus divini mediatoris fuit redemptio humani generis. ’ Luc., II, 14. — * Joan., XVII, 4. r k·*· - ■ - * LT-* ■ ’ · %« ’ * · ····· ·· · · 722 PARS ALTERA. I. De Christo Mediatore1. Duo exponemus : i° existentiam divinæ mediationis; 2°prcecipuos modos quibus exercetur. i° Existentia Christi mediationis. 1125. Thesis : Christus Jesus est verus et unicus If et homines. mediator principalis inter Deum De fide est ex Tridentino definiente nos salvatos esse “per meritum unius mediatoris D. N. Jesu Christi ” 2. (A) Ex ipsa unione hypostatica deducitur, (a) Mediator enim ille est qui medius stat inter duos vel plures, cum quibus aliquid commune habet, et a quibus distinguitur, ut eos conjungat. Atqui Christus secundum quod homo in Verbo subsistens : i) medius stat inter Deum et homines, naturam divinam habens communem cum Deo, et eamdem specie naturam habens cum hominibus ; 2) ab iis tamen dis­ tinguitur : a Deo per naturam humanam sibi hypostatice unitam; ab hominibus autem per unionem hypostaticam sibi omnino propriam et plenitudinem gratiæ et veritatis quæ ex ea fluit; 3) Deum et homines intime conjungit non tan­ tum physice, quatenus in ipso natura divina et humana hypostatice uniuntur, sed etiam moraliter, in quantum Deus fit homo ut homo fiat deus per participationem, videlicet ut in pristinum statum gratiæ restauretur per peccatum amis­ sum. Ergo Christus vere est mediator inter Deum et homines. (b) Solus Christus est mediator principalis seu proprie dictus. Ille enim solus est principalis mediator qui tres conditiones superius expositas in se conjungit; atqui solus Christus, quatenus homo in persona Verbi subsistens, ejficaciter conjungere potest Deum et homines, quia solus proprie medius est inter Deum et homines, solusque pro eis satis­ factionem infiniti valoris Deo offerre. Quod quidem præstat ut homo in Verbo subsistens; Verbum enim, utpote 'Sum. theol., 3, q. 26; Card. Bülot, th. XL; E. Hugon, p. 379.384; L. Janssens, t. IV, p. 825-830; Hervé, η. 474-478. ·■ ■ ■EiaMæBi ■ v <·*/<· V DE MYSTERIO REDEMPTIONIS. 723 æquale Patri, non stat medium inter Deum et homines, nec potest coram Patre humiliari, satisfacere aut mereri. 1126. (B) Scriptura constat Christum esse mediatorem et quidem unicum. Nam : ex S. Paulo, “ Unus enim Deus, unus et mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus” «; ex S. Petro, “ Non est in alio aliquo salus; nec enim aliud nomen est sub cado datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri ” 2. Christus igitur est unicus mediator principalis et necessa­ rius seu simpliciter, quia solus propria virtute homines Deo conjungere valet. Sed, ut recte ait S. Thomas 3 ; “ Nihil tamen prohibet aliquos alios secundum quid dici mediatores inter Deum et homines, prout scilicet cooperantur ad unio­ nem hominum cum Deo dispositive vel ministerialiter”. Quinam sint mediatores secundarii, infra dicemus ubi de B. Maria Virgine et de Sanctis. 1127. (C) Traditione idem constat. Jam S.Irenœus* scribebat : “ Oportuerat mediatorem Dei et hominum per suam ad utrosque domesticitatem in amicitiam et concor­ diam utrosque reducere”. Præ ceteris autem S. Augusti­ nus 5 rem aperte declarat et explicat : “ (Christus) et media­ tor Dei et hominum; quia Deus cum Patre, quia homo cum hominibus. Non mediator homo præter deitatem ; non mediator Deus præter humanitatem... sed inter divinitatem solam et humanitatem solam mediatrix est humana divini­ tas et divina humanitas Christi ”. Alios textus afferemus ubi de redemptione. 20 De præcipuis modis quibus Christus est mediator. 1128. Christus, ut homo, variis modis est mediator : 1) ut doctor seu propheta homines docuit veritates ad finem suum attingendum necessarias; 2) ut rex homines in spiritualem societatem coadunavit, eosque ad finem per leges direxit; 3) ut sacerdos, religionis actibus et præsertim ’ I Tim., II, 5. — 3 Act., IV, 3 Sum. theol., 3, q. 26, a. I. < Adv. hares., 1. Ill, c. 18, n. 12. 7. — s Sermo 47, 12, 21, R., 150a 724 PARS ALTERA. sacrificio Deum glorificavit et ab eo gratias pro nobis impe­ travit; 4) praecipue vero ut redemptor nos a servitute pec­ cati liberavit atque jura ad gratiam et gloriam restituit; 5) ut caput hominum, vitam spiritualem in eos infundit. De duobus prioribus muneribus hic agemus, quia ex jam dictis intelligi possunt; de aliis autem opportunius dicemus ubi de ipsa redemptione, cum ex ea fluant aut saltem melius intelligantur. 1129. (A) De Christo propheta seu doctore. (a) Pro­ phetae antiqui non solum futura annuntiabant, sed etiam res divinas docebant, legis observationem et cultum divi­ num promovebant, doctrinam suam exemplis, miraculis et vaticiniis confirmabant. Atqui Christus hoc munus propheticum perfecte adimplevit : r) Eventus futuros miraculose prcedixit. 2) Res divinas docuit cum auctoritate quam nemo unquam obtinuit, juxta illud : “Erat enim docens eos sicut potestatem habens et non sicut Scribæ eorum et Pharisæi” '. 3) Legem antiquam a falsis interpretationibus expur­ gavit, eamque ampliavit et perfecit, præsertim quoad legem cari tatis, ut videre est in sermone supra montem a; item cultum divi­ num instauravit, homines edocens quomodo Deum in spiritu et veritate adorarent λ 4) Tandem suam doctrinam exemplis confir­ mavit : “Cœpit facere et docere”*... “Exemplum dedi vobis, ut quemadmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis”s; eamdem miraculis et vaticiniis confirmavit, annuntiando suiipsius mortem et resurrectionem, eversionem Jerusalem, etc. 6 Ergo Christus fuit eximius Propheta. Hi! ■Ill (b) Christus in docendo, loquitur ut legatus Dei, a qualibet humana auctoritate et schola independens; nam 1) Scriptura expresse testatur eum directe missionem suam accepisse a Deo, et eamdem directe Apostolis transmisisse : “ Sicut misit me vivens Pater, et ego mitto vos. Euntes ergo docete omnes gentes ” ?... 2) Insuper Christus, ratione unionis hypostaticæ, plenitudinem scientiæ habuit, nec scientiam suam ex Judaicis scholis vel græcis hausit, sed absque ullius magistri humani ope, plenus scientia et doctrina repertus est : “ Et mirabantur Judæi, dicentes : quomodo hic litteras scit, cum non didicerit? ”8 1 Matt., VII, 29. — · Matt., V, 17-48. — 3 Joan., IV, 23. — * Act., I, 1. s/oan., XIII, 15. — 6Quod fuse probavimus in Syn. theol. fund., η. 436-1-1? 7 Matt., XXVIII, 18. — Cfr. Syn. theol. fund., n. 397-413 8 Joan., VII, 15. DE MYSTERIO REDEMPTIONIS. 725 (c) Christus est unicus Doctor et Magister nova Legis; i) id declaravit Pater caelestis, dum in Transfiguratione dixit : “Hic est filius meus : ipsum audite” x. Idem expresse docet Christus : “Magister vester unus est, Christus”2; quare et ipse aliis confert potestatem docendi, et quidem cum auctoritate, ita ut qui non obœdiunt Evangelio, damnationis poenam incurrant λ 2) Revera, cum Christus sit omnium redemptor, ad eum spectat eas veritates docere quæ ad salutem necessariae sunt, et intus illuminare mentes ut divinorum mysteriorum aliquam intelligentiam consequantur*. 1130. (B) De Christo Rege : Christus etiam, vi unionis hypostaticæ, est rex omnium creaturarum, præsertim homi­ num, modo excellentissimo. Certum est 5. (a) Declaratur. i) Christus est quidem sensu quodam translato rex hominum, quatenus in mentibus, voluntatibus et cordibus eorum regnare debet, ut scribit Pius XI; sed insuper, sensit proprio, vi unionis hypostaticæ, “ non potest omnia cum Patre non habere communia, proptereaque ipsum in res creatas universas summum atque absolutissi­ mum imperium ”*456.— 2) Attamen “ ejusmodi regnumpræcipuo quodam modo et spirituale esse et ad spiritualia pertinere... Christus sua agendi ratione confirmat ” 7. Sane in actu ptimo, ut aiunt, Christus potestatem etiam temporalem habuit in omnes homines et omnia regna ; sed in actu secundo hanc temporalem potestatem exercere noluit \Non eripit mortalia qui regna datcælestia^.— 3) Hæc potestas est completa, nempe legislativa, judiciaria et coercitiva, ut in Tr. de Ecclesia declaravimus, n. 624. 1131. (b) Probatur. 1) Scriptura. Jam in Vet. Testa­ mento, prænuntiatur tanquam rex super Sion montem sanc­ tum ejus *, princeps pacis, cujus multiplicabitur imperium Io, cui omnes populi, tribus et linguæ servient, cujus potestas erit æterna ut rex mansuetus, qui, ascendens super pullum 1 Luc., IX, 35. — 2 Matt., XXIII, IO. — 3 Marc., XVI, 15. 4 Excellentiam doctrinæ Christi declaravimus in Syn. theol. fund., n. 350-385. 5 Encycl. Pii XI Quas p rimasy n dec. 1925, A. A. S., XVII, 593-610, ubi thesis egregie exponitur et probatur, simulque instituitur festum D. N. Jesu Christi regis; Encycl. Leonis XIII Annum sacrum^ 25 maii 1899. Cfr. Suarez, disp. 48; Salmant., disp. XXXII; Petavius, 1. XII, c. 15. 6 Encycl. Quas primas, A. A. S., 596. — 7 *Ibid., 600. 6 Ilym. Crudelis Herodes in offic. Epiphaniae. 2 Ps. II. — ,0 /sai.y IX, 6-7. — “ Dan.y VII, 13-14. 726 PARS ALTERA. asinæ, Hierosolymam justus et salvator ingressurus erat1. — In Novo Test. * Christus ab Angelo annuntiatur ut regna­ turus super sedem David et in domo Jacob in æternum2; Ipse autem de suo imperio testatur sive in sermone ad populum de præmiis pœnisve3, sive Præsidi romano respon­ dens se esse regem·», sive Apostolis munus docendi omnes gentes committendo, quia “ data est mihi omnis potestas in cælo et in terra ”5. Merito itaque a Joanne dicitur prin­ ceps regum terree 6, Rex regum et Dominus dominantium 7. 2) Traditione. Multi quidem Patres hanc regiam potes­ tatem asserunt unionem hypostaticam docendo aut præfatos textus Scripturæ exponendo. Referre sufficiat S. Cyrilli Alex, verba : “ Omnium, ut verbo dicam, creaturarum domi­ natum obtinet, non per vim extortum, nec aliunde invectum, sed essentia sua et natura ”8. — Sed res hodie omnino certa evasit tum ex Encycl. Pii XI jam allegata, tum ex institutione ab eodem Pontifice festi D. N. Jesu Christi Regis o 9. 3) Rat. theol. Christus est rex hominum : (a) quia, vi unionis * hypostatica quatenus est Filius Dei, omnibus hominibus prae­ eminet, et jus habet eos regendi, juxta illud : “Postula a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam ” ,o : et hæc est ratio fundamen­ talis. — Addi tamen potest Christum esse regem spiritualem (b) titulo redemptionis : nam Christus nos a captivitate diabolica eripuit, et acquisivit pretio proprii sanguinis : “Non estis vestri, empti enim estis pretio magno ” 11 ; (c) titulo libera electionis : nam omnes qui per baptismum Ecclesiam ingrediuntur, vel postea vota baptismi renovant, eo ipso libere se subdunt imperio Christi, qui supremus est Ecclesiæ Rex. II32. (c) Extensio. Quam potestatem exercet : 1) in animas * quas illuminat, movet et roborat, sibique et Patri subdit; 2) in * Ecclesiam quam regit et gubernat per sacram hierarchiam a se institutam, ut dictum est in Tr. de Ecclesia; 3) etiam aliquo sensu in societatem civilem : nam, ut ait Pius XI * “ turpiter ceteroquin erret qui a Christo homine rerum civilium quarumlibet imperium abjudicet, cum is a Patre jus in res creatas absolutissimum sic obtineat, ut omnia in suo arbitrio sint posita”. Itaque spiritum * Zaeh., IX, 9. — ’ Luc.* I. 32-33. — 3 Mattii., XXV, 31-40. K Joan., XVIII, 37. — s Mallii.* XXVIII, 18. — 0 Afoc., I. 5. 7.-ÎAV..XIX, 16.— * In Luc.* X.— A. S.. XVII, 655 ; [J. B. Bord], La Pèle et la Messe deJisus-Christ Roi. Paris, Tcqui.— « Ps. li,S.—nI Cor.,VI,20. I DE MYSTERIO REDEMPTIONIS. 727 evangelicum in Christianos principes dilTundere nititur, et jus habet ut societas gubernetur secundum principia legis Christiana, ut diximus in Tr. de Ecclesia, n. 910-922. II33. (d) Excellentia autem regiæ potestatis Christi colligitur ex ejus dotibus. Est videlicet : 1) suprema, nam Christus, utpote Filius Dei, subditos habet non solum omnes populos, sed etiam reges terræ, et ipse nemini subditur. Hinc ipsi inest potestas legislativa, qua potest sive antiquas leges abrogare, sive novas con­ dere; qua potestate usus est, v. g., in sermone supra montem, ubi legem mosaicam complevit et perfecit ’, aut etiam in ultima Ccena, quando dixit : “Mandatum novum do vobis”’. Quæ potestas ei tam propria est ut eamdem aliis communicare possit : “ Quodcumque ligaveris super terram, erit ligatum et in cælis ” 3. — Ipsi pari­ ter competit potestas judiciaria, qua judicare potest vivos et mortuos : “Neque enim Pater judicat quemquam, sed omne judi­ cium dedit Filio”... “qui constitutus est a Deo judex vivorum et mortuorum ” *. — Tandem coercitiva, qua contumaces punire valeat. 2) Universalis, quatenus extenditur ad omnia loca, omnia tempora, omnes creaturas : “ Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terræ ”... “ et regnabit in domo Jacob in æternum ”... “ omnia subjecta sunt ei ”5. Merito itaque Pius XI ait : “ Natio­ num igitur rectores imperio Christi publicum reverentiae obtemperationisque officium per se ipsi et per populum præstare ne recusent, si quidem velint, sua incolumi aucto­ ritate, patriæ provehere atque augere fortunam 3) Ad finem prœstantissimum ordinata; reges enim terræ bonum civium temporale per media imperfecta prosequun­ tur, Christus autem ad finem supernaturalem et beatitudinem æternam per media perfectissima subditos suos effica­ citer ducit. II. De Christo Redemptore. Duo declarabimus : notionem redemptionis ; 20 varios respectus sub quibus considerari potest. 1 Malth. y V, 17, 21 sq. 3Joan., XIII, 34. 3 Maith.y XVI, 18 sq.; XVIII, 17 sq. * Joan, y V, 22, 27; Act.y X, 42; cf. XVII, 31. 5 Ps. II, 8; Luc.y I, 32; 1 Cor. y XV, 27. 728 PARS ALTERA. 1134.i° Definitio redemptionis. (A) Redemptio in genere est actus quo res, antea possessa et amissa, iterum acquiritur, soluto pretio. Tria igitur importat : (a) amis­ sionem alicujus rei, (b) recuperationem ejusdem, (c) solu­ tionem alicujus pretii ad rem amissam recuperandam. (B) Redemptio generis humani, attentis fontibus revelatis infra relatis, definiri potest : actus quo genus humanum lapsum, per mediationem Christi pro hominibus satisfacientis et merentis, fuit a servitute peccati ereptum, et in amicitia Dei redintegratum. Dicitur : (a) actus quo genus humanum lapsum : his ver­ bis indicatur subjectum cui redemptio profuit, scilicet homo, qui gratuito ad statum supernaturalem fuerat a Deo eleva­ tus, sed, per peccatum originale, ex illo statu dejectus fuerat, et sub captivitate diaboli positus, ut supra exposuimus, n. 889 sq. (b) Per mediationem etc.; quibus verbis exprimitur modus quo facta fuit Redemptio : Christus siquidem utpote media­ tor noster apud Deum, ideoque caput nostrum morale, loco nostri, pretium solvit redemptionis nostræ : per satisfactiones suas peccata nostra delevit, et per merita sua jus ad gratiam nobis restituit : quod præstitit præcipue per sacrificium in ara crucis peractum. (c) Fuit a servitute, etc. ; ita exponitur duplex Re­ demptionis effectus : per peccatum, homo servus diaboli constitutus fuerat (n. 908), et divina amicitia juribusque ad æternam hereditatem privatus; per Redemptionem, a servitute diaboli fuit ereptus, et in gratiam ac proinde in amicitiam Dei redintegratus, cum jure ad æternam beatitudînem. R In hac igitur notione reperire licet tria elementa superius descripta : amissionem gratiæ ac donorum supernaturalium ; eorumdem recuperationem, et quidem mediante pretio quod Christus pro nobis solvit. 1135. 2° Varii respectus sub quibus considerari potest. (A) Ante omnia, redemptio^egt opus amoris et justitiæ : amoris, quia “ Deus, qui dives est in misericordia, propter nimiam caritatem qua dilexit nos... convivificavit nos in DE MYSTERIO REDEMPTIONIS. 729 Christo” justitiæ, quia Deus infinite misericors voluit nos a peccato liberari per reparationem adæquatam, imo et superabundantem : “ Ubi abundavit delictum, superabundavit gratia”12*45; et ita justitia et pax osculatæ sunt 3. 1136. (B) Juxta S. Thomam*, redemptio facta est per modum meriti et satisfactionis, per modum sacrificii, libera­ tionis et redintegrationis in pristinum statum. Quod sic declaratur : (a) Redemptio enim, ut diximus, importat solutionem pretii : hæc autem fit essentialiter, per satisfactionem quæ adæquate reparat offensam Deo illatam, et per meritum quo restituitur jus ad gratiam per peccatum amissam. (b) Opus autem prcecipuum quo Christus pro nobis satis­ facit et meretur, est sacrificium in ara crucis oblatum. (c) Effectus vero hujus sacrificii est liberatio a servitute peccati et redintegratio in statum gratiæ cum jure ad gloriam. Ita satisfactio et meritum sunt elementa constitutiva redemptionis ; sacrificium est opus præcipuum inter elementa constitutiva ; liberatio et redintegratio sunt effectus redemp­ tionis. Hæc autem omnia amore et justitia veluti inspi­ rantur. Quæ quidem melius intelligentur ex dicendis in decursu tractatus. 5 1 Ephes. 9 II, 4. — Cfr. L. Richard, La rédemption, mystère dyamour, R. S. R., t. XII, 1923, pp. 193, 397. ’ A’o»/., V, 20. — 3 A. LXXXIV, xi. 4 Sum. theol., 3, q. 48-49. 5 In hoc Tractatu notis manuscriptis usi sumus quas benigne nobis tradidit P. V1GUÉ in Seminario S. Sulpitii professor. 730 CAPUT I. CAPUT I. EXISTENTIA REDEMPTIONIS. 1137. Status quaestionis. i° Errores : (a) Per exces­ sum, Protestantes antiqui ita perverterunt doctrinam Re­ demptionis ut eam rationi repugnantem reddiderint, viam­ que Socinianorum negationibus paraverint1. Juxta illos, Christus ita peccata nostra in se suscepit ut Deo odiosus ab eoque maledictus fuerit, et in cruce aut in descensu ad infe­ ros damnatorum tormenta sustinuerit. Nihil igitur nobis faciendum aut patiendum manet : salus per solam fidem in Christi merita obtinetur, (b) Per defectum : i) primis saecu­ lis Redemptio indirecte negata fuit ab eis qui divinitatem Christi vel peccatum originale rejiciebant. 2) Modernis tem­ poribus, Sociniani 23et Protestantes Liberales 3, quibus assentiunt Modernisiez, moralem Redemptionem propugnant : Christus nos salvat per doctrinam et exemplum tantum, id est, eodem modo ac prophetæ et martyres, etsi superiori gradu. Doctrinam orthodoxam rejiciunt ut attributis Dei repugnantem, nullo habito discrimine inter fidem catholicam et Reformatorum errores. Contendunt hanc doctrinam, a mente Christi alienarn, introductam esse vel a Paulo vel a communitate Christiana. 1138. 2° Doctrina catholica est Christum nos proprie redemisse per passionem et mortem suam, satisfaciendo pro peccatis nostris nobisque merendo gratiam et vitam aeter­ nam; quod specialiter præstitit, seipsum pro nobis in cruce ut veram hostiam offerendo. Dixi specialiter, non exclu­ sive : omnia enim, quæ Christus egit et passus est, àd repa­ rationem nostram contulerunt ; sed, inter hæc opera, mors ’ Cfr. A. Grétillat*, Essai de théologie systématique, Neufchâtel, 1890, IV, p. 291-293» 332"333 · A- Sabatier *, La doctrine de l'expiation et son évolution historique, Paris, 1903, p. 66-67. 2 Objectiones Socinianorum contra orthodoxam doctrinam exponunt A. Saba­ tier, op. cit., p. 68-73 et Lichtenberger, Encyclop. des sc. religf voce Rédemption, L XI, p. 144. 3 Schleiermacher, Rilschl, A. Harnack, A. Sabatier, quorum errores exponit J. Rivière, Le dogme de la Rédemption, étude historique, p. 17-27. •' · * — /y til. EXISTENTIA REDEMPTIONIS. 731 in cruce est opus praecipuum, imo ex ordinatione divina necessarium, cui tribuitur reconciliatio nostra, secundum loquendi modum Scripturæ et Traditionis. Quare: i° in thesi fundamentali ipsum redemptionis factum demonstra­ bimus; 2° ejus convenientiam cum ratione ostendemus. Art. I. Thesis fundamentalis de Redemptione \ 1139. Thesis : Christus vere et proprie nos redemit sua passione et morte piaculari ex obedientia et amore suscepta. De fide est contra Unitarios, Liberales et Modernistas tum e Symbolis et Conciliis, tum ex ordinario Ecclesiae magisterio. (a) In Symbolis enim declaratur Christum passum et mortuum esse “ propter nos et propter nostram salutem ". (b) Inter Concilia : In Concilio Ephesino legitur 2 : “ Obtu­ lit semetipsum pro nobis”. — In Tridentino definitur : 1) causam meritoriam justificationis nostræ esse Christum, <( qui, cum essemus inimici, propter nimiam caritatem qua dilexit nos, sua sanctissima passione in ligno crucis nobis justificationem meruit, et pro nobis Deo Patri satisfecit ” 3 ; 2) Dominum nostrum, “etsi semel seipsum in ara crucis morte intercedente Deo Patri oblaturus erat, ut æternam illic redemptionem operaretur”, instituisse sacrificium eucharisticum “ quo cruentum illud semel in cruce peragendum repræsentaretur ” 4. (c) Inter Pontifices, Clemens VI (1352) declaravit redemp­ tionem a Christo peractam esse superabundantem, ejusque merita esse infiniti valorisi; Alexander VIII damnavit, ’Cfr. Petavius, 1. XII, c. 9; A. Essenius, Triumphus crucis, seu fides catholica de satisfactione ac merito Christi asserta; Legrand, diss. VIII, c. 2; Billuart, diss. XXIX, a. 4; Franzelin, th. 46; Stentrup, Soteriol., th. 19; Dale*, The Atonement, lect. III-VII ; J. Campbell*, The Nature of the Atonement, 6th. ed., London, 18S6 ; Smeaton *, The Doctrine of the Atone­ ment. as taught by Christ, 1868; as taught by the Apostles, 1870 ; Oxenham, The Atonement, London, 1865; J. Rivière, Le Dogme de la Réiiemption, étude historique, 1905; étude théologique, 1914; Chr. Pesch, Dos Sühneleiden unseres gottlichen Erlosers, 1916; A. d’Alès, in D. A., voce rédemption, IV 542-^82; P. Galtier, th. XXX. ’ D. B., 122. — * D. B., 799· —4 D· B·. 938· — 5 D. B., 550-552. 732 CAPUT I, decreto S. Officii (1690), errores Jansenistarum universali­ tatem redemptionis negantium 1 ; Pius X, decreto S. Officii Lamenlnb. (1907), hanc propositionem (38) Modernistarum reprobavit2*5 : “Doctrina de morte piaculari Christi non est evangelica, sed tantum paulina § L Doctrina redemptionis Scriptura probatur. I. Quæ doctrina in Vetere Testamento præflguratur et annuntiatur. Λ* i ni e» i h 1140. (A) Prœfiguratur præcipue per exitum ex Æçyfita*. Israelitæ siquidem, in servitutem redacti, divina misericordia libe­ rantur, mediante præsertim agio paschali, cujus sanguine a devas­ tante Angelo protecti sunt, posteaque in nationem electam coadu­ nati, terram promissam ingressi fuerunt. Ita pariter (secundum interpretationem Novi Testamenti, Patrum et Liturgiæ sacræ) humanum genus, sub potestate diabolica constitutum, a servitute peccati liberatum est, mediante vero Agno paschali, et gentem sanctam efibrmavit quæ ad cælestem patriam tendit. h ' ni iit: ΊΙ 1141. (B) Annuntiatur autem præsertim in secunda parte Isaiæ 4. Ibi enim prænuntiatur Messias tanquam servus Domini, qui populum suum salvabit non conterendo hostes, sed humili obcedientia, passione et morte ignominiosa. Passiones hujus servi Dei ejusque mirabiles effectus Isaias tam vivide describit, ut hic locus merito vocatus fuerit passio Jesu Christi secundum Isaiam. (a) Primum humilia­ tiones ejus narrantur : “ Non est species ei, neque decor; et vidimus eum, et non erat aspectus... despectum, et novissi­ mum virorum, virum dolorum et scientem infirmitatem; et quasi absconditus vultus ejus et despectus, unde nec repu­ tavimus eum ” 5. (b) Deinde ejus dolores, et causa eorum, nempe peccata hominum quæ in se suscepit expianda : “ Vere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit; et nos 1 D. B., 1294-95. — ’ D- B-, 2038. — 3 Exod, XII, 3, 51. 4 Zxa., XLII, 1-4; XLIX, 1-6; L, 1-9; LU, 13-15, et LUI. — Critici multi hanc Isaiæ partem ignoto auctori sæcoli sexti ante Christum adscribunt : quod etsi argumenti causa concederetur, etiam tum verum maneret prophetiam longe ante eventum editam fuisse. — De indole et auctore prophetiarum Isaiæ Com­ missio ώ re biblica decretum edidit, 29 Jun. 1908, A. S. S., t XLI, 613-614. 5 Jsa., LUI, 2-3 ' * EXISTENTIA REDEMPTIONIS. 733 putavimus eum quasi leprosum, et percussum a Deo et humiliatum. Ipse autem vulneratus est propter iniquitates nostras, attritus est propter scelera nostra; disciplina pacis nostræ super eum, et livore ejus sanati sumus” x. (C) Postea ejus mors, quam sponte suscepit : “ Oblatus est quia ipse voluit, et non aperuit os suum; sicut ovis ad occi­ sionem ducetur, et quasi agnus coram tondente se obmutes­ cet et non aperiet os suum ” 2. (d) Tandem hujus mortis effectus, nempe ejus triumphus et justificatio multorum : “ Si posuerit pro peccato animam suam, videbit semen longævum, et voluntas Domini in manu ejus dirigetur. Pro eo quod laboravit anima ejus, videbit et saturabitur. In scientia sua justificabit ipse justus servus meus multos, et iniquitates eorum ipse por­ tabit ” 3. — In boc igitur capite certo agitur de liberatione a peccato per mortem justi, nempe Messiæ qui libere ani­ mam suam dat pro populo suo. II. Doctrina redemptionis ex Novo Testamento probatur. 1142. Praenotamus Judæos tempore Christi non exspectasse Messiam patientem et pro populo expiantem; rabbini siquidem prophetiam Isaiæ de servo Dei ita interpretabantur ut quæ ejus passionem et humiliationes describebant, non ad Messiam ipsum referrent; quare plerique Messiam exspectabant, qui a servitute Gentilium eos liberaret, et insuper, juxta pios, a peccato et vitiis4. Nihilominus dogma redemptionis per mortem Christi in Novo Testamento clare prædicatur. i° In Synopticis Evang’eliis, Christus tria affir­ mat, quæ rem evincunt : (a) Christus venit ad salvandos homines, eos a peccatis liberando : “Venit enim Filius hominis quærere et salvum facere quod perierat ” 5. Quod 1143. ’ Ibid., 4-6. — a Ibid., 7. 3 Ibid., IO-11. —Cfr. Reinke, Exegesis critica in Isaia cap.j2-gj; The fifty-third ch. of Isaiah according to the Jewish interpreters, by Neuhauer, Driver, Pusey, 2 vol. 1876-77; Knabenbauer, Comment, in Isa., in h. 1. ; Corluy, Spicilegium biblicum, vol. II, p. 84 sq. — Falsas J udæorum et Ratio­ nalistarum interpretationes confutavimus in Syn. theol. funaam., n. 332. * Quod inferri potest ex cantico Zacharia (Luc., I, 68-80). 5 Luc., XIX, 10; cfr. Malt., XVIII, II. ** 9 * W t m· *4* T — « ^4 734 CAPUT I. variis parabolis confirmat ovis perditæ, amissæ drachmæ, filii prodigix. HH (b) Mortem suam pluries annuntiat tanquam a prophetis praedictam, et quidem ut necessariam ad munus suum implendum; primum quidem obscure, dicendo sponsum non semper cum discipulis mansurum 23 45; deinde, post con­ fessionem Petri, omnino aperte : “ Exinde cœpit Jesus ostendere discipulis suis quia oporteret eum ire Jerosolymam, et multa pati a senioribus et scribis et principibus sacerdotum, et occidi et tertia die resurgere ” 3. (C) Circa finem vitæ, declarat passionem suam et mortem causam esse nostrce liberationis : “ Nam et Filius hominis non venit ut ministraretur ei, sed ut ministraret, et daret animam suam redemptionem pro multis” 4. Porro, qui dat vitam suam tanquam pretium ad redimendos homines (hæc est enim significatio græcæ vocis λύτρον), nos liberat, non solum improprie et per exemplum, sed proprie redimit soluto pretio, scilicet moriendo pro hominibus, et eorum loco. Confirmatur verbis Christi in ultima Ccena, ubi decla­ rat sanguinem suum pro multis effundendum esse “ in remissionem peccatorum ” 5. Quæ quidem verba rationem reddunt cur Dominus vitam suam tradiderit, nempe ad nos liberandos a peccatis. 2° Constat pariter ex testimonio Apostolorum. (A) Secundum Actus Apostolorum, (a) S. Petrus pluries loquitur de morte et resurrectione Christi, quem “ Salvato­ rem Deus exaltavit, ad dandam pænitentiam Israeli et remissionem peccatorum”6; sed non tam aperte declarat relationem quæ existit inter mortem et peccati remissio­ nem ; (b) diaconus Philippus Christo applicat prophetiam Isaiæ de servo Domini patiente supra expositam, η. 1141. 1144. (B) Sed in prima Petri epistola doctrina redemptionis explicite exponitur; tria enim declarantur : (a) eos qui nunc credunt, ohm oves errantes, de tenebris vocatos esse in * Luc., XV, 1.32. — » Matth., IX, 15; Marc., IX, 19-20; Lue., N, 34-35. 3 Matth., X\ I, 21 ; cfr. XV II, 22 ; Marc., VIII, 30 sq. ; Lue., IX, 21 sq. 4 Marc., X, 45; cf. Matth., XX, 28. BB I 5 Matt., XXV I, 28 ; Mare., XIV, 24; Luc., XX, 30. Cfr. Rivière, op. cit., p. 6S-69. — 8 Act., V, 30; cf. II, 23-36; III, 13-20 ; IV, 10-12. f · · EXISTENTIA REDEMPTIONIS. 735 admirabile lumen fidei; eos, qui aliquando non populus, nunc esse populum Dei, qui non consecuti misericordiam, misericordiam consecutos esse 1 ; (b) eosdem nunc esse^zwwj electum, regale sacerdotium, gentem sanctam, populum acquisitionis 2; (c) hanc autem instaurationem tribuendam esse passioni et morti Christi in cruce : “ Non corruptibili­ bus auro et argento redempti estis (ελυτρωϋητε)... sed pre­ tioso sanguine quasi immaculati Christi ” ; “ qui peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum, ut peccatis mortui justitiae vivamus ” 3. Hic S. Petrus affirmat nos redemptos esse pretio soluto, illud pretium nihil aliud esse nisi sanguinem Christi; Christum in se suscepisse peccata nostra, et corpus ejus fuisse cruci affixum, ut per hoc a pec­ catis liberaremur; atqui hæc omnia veram et proprie dictam redemptionem important, non autem metaphoricam per modum exempli. 3° Speciatim ex testimonio S. Pauli, qui de hoc dogmate tanquam religionis christianæ fundamento ex pro­ fesso tam explicite agit ut adversarii contendant hoc dogma a Paulo inventum esse; de eo autem agit non ut a se excogitato, sed a Jesu tradito : “Tradidi enim vobis in pri­ mis quod et accepi : quoniam Christus mortuus est pro pec­ catis nostris, secundum Scripturas ” 4. — Cum rationalistæ ipsi concedant Paulum nostram thesim docuisse, pauca verba referre sufficiet : 1145. (A) Passio et mors Christi exibentur : (a) ut causa libe­ rationis a peccato : “In quo habemus redemptionem per sanguinem ejus, remissionem peccatorum secundum divitias gratiæ ejus... Christus dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavita­ tis’^; (b) ut medium reconciliationis inter Deum et homi­ nes : “ Et per eum reconciliare omnia in ipsum, pacificans, per sanguinem crucis ejus, sive quæ in terris sive quæ in cælis sunt;6... Omnia autem ex Deo qui nos reconcilia­ vit sibi per Christum ”7... ’ I Petr., II, 9-10, 25. — 3 II, 9. — 3 I, 18; II, 24. < I Cor., XV, 3. — 5 Ephes., I, 7 ; V, 2. — 6 Coloss., I, 20. 7 // Cor., V, 18. Paulo post additur (21) : “ Eum, qui non noverat pecca- i 736 CAPUT I. (B) Doctrina redemptionis synthetics exponitur in 7-343· 3; J- Rivière, Le dogme de la Rid., it. thiol.. CAPUT IL — DE MODO ET DOTIBUS REDEMPT. 749 trum sibi conciliat; nam, ut ait S. Paulus : “ Caritas enim Christi urget nos... ut et qui vivunt jam non sibi vivant, sed ei qui pro ipsis mortuus est ” 1 et insuper nova munera Mediatoris inter Deum et homines ac Supremi Pontificis perfectissime adimplendo, majorem sibimetipsi gloriam acquirit : “ Nonne oportuit Christum pati, et ita intrare in gloriam suam ” 2? (C) Ex parte hominum, qui peccatum fugere discunt, videndo quanta reparatio sit a Deo requisita ad illud delen­ dum : “empti enim istis pretio magno”3; et insuper Chris­ tianas virtutes, præsertim sui abnegationem, patientiam et caritatem colere ut infra dicemus, ubi de sacrificio Christi. — Præterea hoc ad majorem dignitatem hominis cessit ut, sicut homo a diabolo victus fuerat, ita etiam homo esset qui diabolum vinceret ; et ita diabolus maximam confusionem experitur, eo quod ab illa humana natura vincitur quam in paradiso vicerat. CAPUT IL DE MODO ET DOTIBUS REDEMPTIONIS. Probato redemptionis facto, duo exponenda sunt : i° quomodo redemptio peracta fuerit ; 2° quaenam sint ejus dotes. Art. L De modo quo peracta fuit redemptio. 1166. Juxta T'ridentinum4, Christus homines redemit pro nobis satisfaciendo et merendo sua passione et morte : “Sua sanctissima passione in ligno crucis nobis justificatio­ nem meruit et pro nobis Deo Patri satisfecit Concilium minime negat aliorum Christi actuum vim satisfactoriam et meritoriam, sed soli morti nostram salutem adscribit. (a) Cur? Sane propter ordinationem divinam. Deus siquidem voluit mortem Christi pretium esse salutis * II Cor., N, 14-15. — ’ Luc., XXIV, 26. — 3 I Cor., VI, 20. humanæ, ideoque alias actiones ejus ad nostram salutem non conterre nisi otdinatione quadam ad sacrificium crucis. Quod sane constat ex omnibus testimoniis in thesi gene­ rali allatis, in quibus redemptio nostra passioni et morti Christi adscribitur. (b) Ratio autem ipsius ordinationis divinæ duplex assi­ gnatur : i) Sacrificium Christi in cruce ex obedientia et amore peractum, est in se et objective perfectissima inter actiones ejus, cum sit simul excellentissimum religionis et expiationis opus. 2) Insuper, pro nobis patiendo et moriendo, Christus optimum sui erga nos amoris testimonium, necnon sublime omnium virtutum præbebat exemplum, quibus efficaciter moti, ad eum diligendum atque imitandum traheremur : “ Si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum ” *. Dicemus itaque : i° de satisfactione ; 2° de merito Christi. Utrumque ad perfectam redemptionem desiderabatur. Per peccatum Adae, Deus fuerat ojj'ensus, et homo gratia sancti­ ficante ceterisque donis supernaturalibus privatus ; Christus Dei offensam vicaria satisfactione reparat, et bona amissa pro nobis merendo restituit. Hi autem sunt tantum duo respectus unius ejusdemque redemptionis : iisdem enim acti­ bus amoris et obedientiæ Christus simul gratiam merebatur et pro peccatis satisfaciebat. I. De vicaria satisfactione Christi 1167. i° Prcenotanda. Satisfactio in genere est rei debitæ integra solutio. Satisfactio autem moralis, de qua hic agitur, est redditio libera honoris cequivalentis ad compensan­ dam injuriam alteri illatam. Dicitur -. (a) redditio, quia est actus justitiæ et veluti restitutio quædam ; (b) libera, quia honor reddi non potest sine libero con­ sensu voluntatis; (c) honoris cequivalentis, quia satisfactio proprie dicta, prout distinguitur a condonatione, cequalitatem postulat inter opus satisfactorium et offensam ; (d) ad compensandam injuriam, ut sic distinguatur a merito quod directe ad praemium ordinatur. x Joan. y XII, 32. ’ S. Thom., 3, q. 48, a. 2; Petavius, 1. XII, c. 9; Billuart, diss. XXIX, 2, 4; Stentrup, Soteriol., th. 19; Card. Billot, th. 51; E. Hugon.p. 386-393. > /■.· τ.·. DE MODO ET DOTIBUS REDEMPTIONIS. ·. ■ 751 Satisfactio autem vicaria dicitur, quatenus loco nostri Christus patiens vices nostras egit, non quidem tanquam nobis alienus, sed ut caput nostrum morale, sicut et Adam caput nostrum fuerat. 1168. 2° Thesis : Christus vere vicaria satisfactione pro peccatis nostris passione sua satisfecit. De fide est ex symbolis ubi dicitur Christum “ propter nos et propter nostram salutem passum et mortuum esse ”, et ex Tridentino jam allegato, 1166. Declaratur. Ut vero sensus thesis melius intelligatur, praenotamus Christum peccata nostra in se formaliter non suscepisse, ita ut ipse peccator evaderet nec proinde proprie loquendo punitum fuisse, si per poenam intelligatur malum reo inflictum in vindictam culpæ ab eo commissae. Sed Christus, ut caput morale totius generis humani, obligatio­ nem pro peccatis membrorum suorum satisfaciendi in se libere suscepit, et vice nostra poenas vere ex obedientia et amore sustinuit, si nomine pœnæ intelligatur laboriosa satisfactio quam pro nostris delictis solvit 1169. Probatur : (A) Script., iis omnibus textibus, jam supra allatis, in quibus asseritur Christum in se suscepisse peccata nostra eaque expiasse (n. 1145), — Christum animam suam dedisse pro multis, — ejus sanguinem effusum esse in remissionem peccatorum, — ipsum esse propitiationem pro peccatis nostris, et quidem per sanguinis effusionem, — nos redemptos esse non corruptibilibus auro et argento, sed pre­ tioso sanguine Christi, qui peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum (nn. 1143, 1144, 1145, 1146, etc.). Hæc enim veram et proprie dictam satisfactionem vica­ riam important. 1170. (B) Tradit., ex iis nempe testimoniis ex quibus constat Christum paenitentiae gratiam toti mundo per effu­ sionem sanguinis obtulisse, eumdem sacrificium in nostram 1 Rejiciendæ sunt igitur non solum falsæ Protestantium assertiones de pana damni a Christo in cruce tolerata, sed etiam exaggerationes quorumdam prædicatorum similia asserentium. Aliunde negari nequit satisfactionem Christi fuisse vere laboriosam et poenalem sensu exposito. n 752 CAPUT II. redemptionem obtulisse, — peccata generis humani super caput suum imposuisse ut ea expiaret, — Christum pro nobis sacrificatum esse ut nostras abstergeret maculas pec­ catorum, — ejus sanguinem effusum esse ad universa totius mundi redimenda peccata, etc. (nn. 1150, 1152, 1153, 1155). Legantur speciatim testimonia S. Augustini, S. Anselmi, S. Thomae (n. 1156-1159). 1171. (C) Ratio autem cur satisfactio Christi nobis pro­ fuerit, assignatur a S. Thoma 1 : “ Caput et membra sunt quasi una persona mystica; et ideo satisfactio Christi ad omnes fideles pertinet sicut ad sua membra ”. Merito itaque supponit S. Doctor Christum esse caput morale omnium hominum, qui sunt ejus membra, et cum eo constituunt unam personam mysticam; id enim probant textus superius allati de redemptione et satisfactione Christi pro nobis, et insuper speciales textus de Christo capite, v. g. : “ Ipsum dedit caput supra omnem Ecclesiam, quæ est corpus ipsius et plenitudo ejus, qui omnia in omnibus adimpletur”2. Atqui satisfactiones et merita capitis, vi intimæ solidaritatis, omnibus membris prosunt. Ergo satisfactiones et merita Christi capitis omnibus hominibus prosunt. II. De merito Christi. 1172. Notio et species. (A) Meritum in genere considerari potest ut jus ad praemium, vel ut opus quod jus tribuit ad praemium. Sub hoc respectu est omne opus praemio dignum. Meritum autem supernaturale est opus supernatu­ ral pro Deo factum, ex quo, posita divina ordinatione, oritur jus ad supernaturalem retributionem. (B) Duplex distingui­ tur : (a) meritum de condigno, quod proportionatur praemio obtinendo, et cui proinde ex justitia, vel saltem ex fidelitate, praemium debetur : ex justitia, si opus ex se adaequat meri­ tum ; ex fidelitate si praemium, etsi superans opus, infallibi­ li ter tamen conceditur vi promissionis facta ; (b) meritum de congruo, quod ex se non proportionatur præmio, et cui proinde solum ex decentia seu congruitate, praemium debetur. 1 Sum. theol. y 3, q. 48, a. 2, ad 1. a Ephes., I, 22. DE MODO ET DOTIBUS REDEMPTIONIS. 753 1173. 2° Thesis : De fide est Christum pro nobis gratiam proindeque gloriam meruisse, ut constat ex Tridentino : “ Si quis dixerit homines sine Christi justitia, per quam nobis meruit, justificari, A. S. Cf. supra, n. 1166. (A) Script, et Tradit. Colligitur ex omnibus testimoniis jam supra allatis, in quibus asseritur homines fuisse justifi­ catos (i. e., accepisse gratiam) per gratiam Christi, per redemptionem quæ est in sanguine ejus, ut peccatis mortui justitia vivant; ita Christus est non solum justus, sed et justificans, et nos de morte ad vitam spiritualem transfert (nn. 1144, H45) 1146, etc.). Patres pariter affirmant per Christum non solum peccata nostra remitti, sed vitam novam infundi, et salutem tribui, et omnia jura per peccatum amissa restitui, etc. (nn. 1150, 1157, 1159, etc.). (B) Ratione infertur ex eo quod Christi actionibus insunt omnes conditiones ad meritum requisitae. Hae enim sunt, ex parte agentis, status viæ et gratiœ, ex parte operis, liber­ tas, honestas ac supernaturalitas, ex parte Dei, promissio præmii. Porro : (a) Christus erat viator, ac proinde in statu merendi, tum ex parte corporis quod nondum glo­ rificabatur, tum ex parte inferioris animæ, quæ non fruebatur delectatione ex visione beatifica promanante ; aliunde erat in statu gratia, immo et plenus gratia (n. 1072); (b) ejus opera erant libera, honesta, supernaturalia, propter Deum facta, juxta illud : “Quæ placita sunt ei facio sem­ per”1; immo eadem opera, propter infinitam dignitatem personæ erant præmio proportionata; (c) tandem aderat promissio divina, vi cujus pro nobis mereri poterat, utpote caput morale nostrum, juxta illud Isaiæ : “ Si posuerit pro peccato animam suam, videbit semen longævum ” 2 III. De duratione satisfactionis et meriti Christi. 1174. (a) Christus satisfacere et mereri incœpit, juxta commu­ nem sententiam, a primo instanti Incarnationis : “ Ingredieris mundum dicit : hostiam et oblationem noluisti... tunc dixi : ecce venio, ut faciam, Deus, voluntatem tuam"3; talis enim oblatio non solum satisfactoria, sed etiam Deo grata fuit ac proinde meritoria : « Joan., VIII, 29. — 9 ha., LIII, 10. — 3 Hebr., X, 5, 10. 754 CAPUT II. additur enim : “ in qua voluntate sanctificati sumus per oblationem cor ris Jesu Christi semel ”. (b) Insuper, per totam suam vitam, sine intermissione satisfecit et meruit per omnes actus humanos quos exercuit, cum liber esset in actibus suis, saltem circa circum­ stantias, et aliunde actiones ipsius, ex dictis, haberent omnes con­ ditiones ad satisfactionem et meritum requisitas. Hinc, dum varia mysteria, quæ mortem ejus præcesserunt, mente recolimus, cogi­ tare juvat non solum exemplis sed etiam gratiis, quas per hujusmodi actiones nobis meruit, nos ad ejus imitationem potenter provocari. (c) Sed præsertim satisfecit et meruit per passionem et mortem suam, quæ, positiva Dei ordinatione, ad redemptionis opus necessariæ erant, n. 1138, hinc salus nostra sanguini et morti ejus adscribitur : “ Sanguis J. Christi Filii ejus emundat nos ab omni peccato “ non corruptibilibus auro et argento redempti estis..., sed pretioso sanguine quasi agni immaculati Christi"1. (d) Christus autem non meruit post mortem : nam ad meritum requiritur status via, qui, juxta ordinationem divinam, ipso ins­ tanti mortis desinit. Art. II. De dotibus redemptionis. Redemptio Christi fuit simul universalis et perfecta. § I. De universalitate redemptionis. Christi redemptio universalis fuit : 1° quoad omnes homi­ nes; 2° quoad omnia peccata; 30 quoad omnia bona per pec­ catum amissa. I. De universalitate redemptionis quoad homines2. 1175. Status quæstionis. (a) Errarunt : 1) Pradestinatiani (sæc. IX) et Calvinista docendo Christum pro solis prædestinatis mortuum esse; 2) Jansenista, qui contendebant semipelagianum esse dicere Christum pro omnibus omnino hominibus mortuum esse, cum revera non meruerit omnibus gratias vere ad salutem sufficientes, (b) Vasquez autem paucique alii theologi docuerunt Christum non pro eis mortuum esse qui moriuntur antequam baptizari possint. ’ Joa., I, 7; I Petr., I, 19; vide etiam textus citatos n. 000. ’ Cum hæc quæstio affinis sit quæstioni de voluntate salvifica Dei, plerique theologi de ea non disserunt nisi ubi de praedestinatione. Hanc tamen fuse pertractant Petavius, 1. XIII, c. 1-16; Stentrup, Soteriol., th. 31-34. Lege etiam quæ diximus ώ Deo Uno, n. 525 sq. DE MODO ET DOTIBUS REDEMPTIONIS. 755 Universalitas autem redemptionis quoad sufficientiam in eo consistit quod Christus instituit universalem causam liberationis nostree, et media quæ ex se omnibus applicari valeant, nisi tamen obstet hominum culpa, vel legum natura­ lium cursus. Unde fit ut passionis fructus nec ad omnes proveniat quoad efficaciam, nec etiam proveniat æquali modo ad eos ipsos qui re et actu participes ejus efficiuntur *. Ut certa ab incertis secernantur, tres erunt propositiones : de fidelibus, infidelibus et parvulis. i° Christus mortuus est pro omnibus fidelibus, etiam pro iis qui non sunt praedestinati. De fide est ex 1176. Tridentmo dicente2 : “Verum, etsi ille pro omnibus mortuus est, non omnes tamen mortis ejus beneficium accipiunt”. Sensus thesis est Christum satisfactionem et meritum obtulisse ut omnes et singuli, saltem fideles, gratiam acci­ pere possint cadumque pertingere, si tamem conditiones ex parte ipsorum requisitas adimpleant; ideoque meruisse gratias vere et proprie sufficientes. (A) Scriptura, (a) S. Paulus aperte declarat Christum esse salvatorem omnium, præsertim fidelium :“Qui est sal­ vator omnium hominum, maxime fidelium” 3. (b) Insuper manifeste supponit Christum mortuum esse etiam pro iis qui non prædestinantur : “ Noli cibo tuo illum perdere pro quo Christus mortuus est ” 4 ; supponit igitur Christum etiam mortuum esse pro iis qui perdi possunt, id est, qui non præ­ destinantur. (B) Traditione : (a) Legitur enim in Symbolo : “ Qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit de caelis, crucifixus etiam pro nobis”; atqui omnes fideles, etiam non prædestinati, tenentur recitare Symbolum; ergo Christus mortuus est pro omnibus, etiam non praedestinatis, (b) Propositio Jansenii : “ Semipelagianum est dicere Chris­ tum pro omnibus hominibus mortuum esse ”, damnata est uti “ falsa, temeraria, scandalosa, et, intellecta eo sensu ut Christus pro salute duntaxat praedestinatorum mortuus sit, 1 Card. Billot, ρ. 507, ed. 6æ. ’ Sess. VI, cap. 3, D. B., 795. — * I Tim., IV, 10. — * Rom., XIV, 15. i-Ù i-i U CAPUT II. 756 impia, blasphema, contumeliosa, divinæ pietati derogans et hæretica ”x. 1177. 2° Christus mortuus est pro omnibus infideli­ bus, saltem adultis. Certum est et fidei proximum, eodem sensu ac supra, nempe pro omnibus gratias vere sufficientes meruisse. (A) Script. : (a) Ex textibus in quibus modo generali asseritur Christum pro omnibus indiscriminatim satisfecisse v. g. : “ Ipse est propitiatio pro peccatis nostris, non pro nostris tantum, sed etiam pro totius mundi ” 3. (b) Ex spe­ ciali textu S. Pauli 3 : “ Obsecro igitur primum omnium fieri obsecrationes, orationes... pro omnibus hominibus, pro regibus et omnibus qui in sublimitate sunt... Hoc enim bonum et acceptum est coram Salvatore nostro Deo, qui omnes homines vult salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire... Unus enim Deus, unus et mediator Dei et homi­ num, homo Christus Jesus, qui dedit redemptionem semetipsum pro omnibus", i) Ex contextu apparet vocem omnibus complecti etiam infideles, quia in versiculo secundo agitur de regibus et magistratibus hujus temporis, qui adhuc infideles erant. 2) Aliunde agitur de iis qui ad agni­ tionem veritatis venire indigent, et proinde qui fidem non­ dum habent. Nec opponi possunt verba Christi : * “ Ego pro eis rogo, non pro mundo rogo”; nam postea addit : “Non pro eis autem rogo tan­ tum, sed et pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me... ut credat mundus quia tu me misisti” (20); ex quo apparet eum pro mundo orasse, non quatenus malus est, sed ut fidem acciperet. (B) Damnata est ab Alexandro VIII sequens propositio Jansenistarum mitigatorum : “Christus dedit semetipsum oblationem Deo... pro omnibus et solis fidelibus”. Ergo certum est Christum non esse mortuum pro solis fidelibus sed etiam pro infidelibus 5. 1 D. B., 1096. — ’ I Joan., II, 2. —31 Tim., II, ι-6. — 1 Joan., XVII, 9. s Jam Concil. I Carisiacum contra Pnedestinatianos idem declaraverat : “ Christus Jesus, sicut nullus homo est, fuit vel erit, cujus natura in illo assumpta non fuerit, ita nullus est, fuit vel erit homo, pro quo passus non fuerit; licet non omnes passionis ejus mysterio redimantur ”. D. B., 319· DE MODO ET DOTIBUS REDEMPTIONIS. 757 1178. 3° Christus vere mortuus est etiam pro parvulis, qui baptizari non possunt, quatenus eis meruit gratiam baptismi, àpendenter tamen a causis secundis quæ aliquando impediunt ne baptismus conferatur. Ita communiter contra Vasquez. (a) Nullibi enim Scriptura excludit parvulos a beneficio redemp­ tionis, sed asserit modo generali Christum pro omnibus mortuus esse, (b) Insuper S. Paulus docet omnes justificari et salvari per Christum, sicut omnes in Adamo peccaverunt : “ Si enim unius delicto multi mortui sunt, multo magis gratia Dei in plures abun­ davit”1; atqui parvuli de quibus agitur vere in Adamo pecca­ verunt. Ergo cum S. Augustino2 dicere licet : “Numquid parvuli homines non sunt, ut non pertineat ad eos quod dictum est : vult omnes salvos fieri ”? Si igitur parvuli non pauci reapse non baptizantur, id provenit ex causis secundis quas miraculose cohibere Deum non decet. II. De universalitate redemptionis quoad peccata. 1179. i° Christus vere satisfecit pro omnibus pec­ catis, sive originali sive actualibus, humani generis. Propositio est de fide pro peccatis fidelium, certa pro peccatis infidelium, communiter admissa pro originali peccato par­ vulorum. Sensus est Christum adaequatam reparationem Deo obtu­ lisse pro omnibus peccatis, et media instituisse ad remissio­ nem peccatorum, v. g., baptismum, paenitentiam ; sed hujus­ modi media non esse efficacia nisi accedente cooperatione nostra. (A) Script, (a) Expresse enim asseritur modo generali Chris­ tum nos liberasse ab omnibus peccatis : “ Qui dedit semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate ”... “ Sanguis Jesu Christi emundat nos ab omni peccato ” 3. (b) Insuper specialiter declaratur Christum mortuum esse pro peccatis commissis sub Veteri Testamento : “ In redemptionem earum praevaricationum quæ erant sub priori testamento ” 4. (B) Ratione theologica. Ex dictis supra, Christus est Redemptor et Salvator omnium hominum; atqui non potest vere hunc titulum mereri, nisi satisfecerit pro omnibus peccatis; si enim unicum pec’ Rom., V, 15. * Cont. Julian., IV, 8, 24, P· L., XLIV, 759· 3 Tit., II, 14; /Joan., I, 7· — * Hebr., IX, 15. f- -V. 758 CAPUT II. catum esset pro quo non satisfecisset, eo ipso unus saltem homo esset, cujus Redemptor dici non posset. 1180. 2° Christus nos liberavit non solum a culpa, sed etiam a reatu poenae, quatenus solvit pretium sufficiens ad tollendam omnem poenam peccato debitam, dummodo tamen per fidem et caritatem passioni ejus communicemus. i I* H [i > I» ί (a) Christus, pro nobis satisfaciendo, nos ab inferno liberavit1 ; atqui liberatio ab inferno importat saltem liberationem a poena æterna; ergo, (b) Insuper satisfactio Christi est infiniti valons; atqui satisfactio infiniti valoris non solum maculam peccati, sed etiam omnem pcenam peccato debitam tollere potest, eo magis quia peccatum inter alia importat reatum ad pcenam. Attamen de facto poena illa non tollitur, nisi nobis applicentur satisfactiones Christi; quod fit per Sacramenta, Sacrificium Missae, fidem, caritatem aliaque christianæ vitæ opera, præcipue indui* gentias. 3° Etsi satisfactio Christi in se perfectissima fuit et universalis^ necesse est ut adulti Christum patientem Μ imitentur, et cum Μ eo pro peccatis suis per bona opera satisfaciant, si salvi fieri velint. 1181. Certum est contra Protestantes, qui ita extollunt satisfac­ ! Γ* t < I.' T r> t· tionum Christi perfectionem ut, juxta ipsos, nulla remaneat peccatoribus obligatio satisfaciendi, et sola fides sufficiat ut Christi satisfactiones et merita nobis applicentur 23 . (A) Script. Christus enim aperte declarat nullum posse suum fieri discipulum, proindeque salvari, nisi tollat crucem suam : “ Si quis vult post me venire, abneget semetipsum, tollat crucem suam, et sequatur me” 3; item 5. Petrus nos edocet Christum passum esse, ut sequamur vestigia ejus4; et S. Paulus manifeste supponit nos non posse cum Christo coronari, nisi cum illo patiamur : “ Heredes quidem Dei, coheredes autem Christi, si tamen compa­ timur ut et conglorificemur ” 5 ; hinc de se ipso dicebat : “ Qui 1 4‘Qui eripuit nos de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii dilectionis suæ, in quo habemus redemptionem per sanguinem ejus, remissio­ nem peccatorum... Et vos cum mortui essetis indelictis... convivificavit cum illo, donans vobis omnia delicta ; delens quod adversus nos erat chirographum decreti, quod erat contrarium nobis, et ipsum tulit de medio, affigens illud cruci ” (Coi., I, 13; II, 13-14-) Cf. S. Th., q. 49, a. 3-5. ■ a Cf. Moehler, Symbolik, § XXLXXH; Stentrup, Soteriol th. 8 ; Bossuet Exposition de la Foi cathoi., VIII. ’ 3 Λ/ait., XVI, 24. 4 I Pet., II, 21. — s Rom^ VIII, 17. DE MODO ET DOTIBUS REDEMPTIONIS. 759 nunc gaudeo in passionibus pro vobis, et adimpleo ea quæ desunt passionum Christi in carne mea pro corpore ejus quod est Eccle­ sia Porro hæc testimonia, aliaque multa quæ referre posse­ mus, clare evincunt passionem Christi, licet in se completam, a nobis esse complendam, quatenus debemus, ut membra ejus, capiti nostro configurari, sequendo vestigia ejus, tollendo crucem nos­ tram, passionesque mortificando, ut sic merita et satisfactiones ejus nobis applicentur; ergo non sufficit fides, licet libenter fatea­ mur eam esse prorsus necessariam, ita ut opera, sine fide peracta, ad salutem inutilia sunt. (B) Tradit., ex Trident, ubi dilucide catholica doctrina his ver­ bis proponitur3 : “Hac igitur ratione justificatis hominibus, sive acceptam gratiam perpetuo conservaverint, sive amissam recupe­ raverint, proponenda sunt Apostoli verba : “ Abundate in omni opere bono, scientes quod labor vester non est inanis in Domino ; non enim injustus est Deus, ut obliviscatur ofieris vestri et dilec­ tionis. quam ostendistis in nomine ipsius ”. Et : “ Nolite amittere confidentiam vestram, quæ magnam habet remunerationem Atque ideo bene operantibus usque in finem, et in Deo speranti­ bus proponenda est vita æterna, et tanquam gratia filiis Dei per Christum Jesum misericorditer promissa, et tanquam merces ex ipsius Dei promissione bonis ipsorum operibus et meritis fideliter reddenda ”, (C) Rat. theol. (a) Quamvis Christus sufficienter pro peccatis humani generis satisfecerit, sunt tamen unicuique remedia propriæ salutis quærenda. Mors enim ejus est quasi quædam universalis causa salutis, sicut peccatum primi hominis fuit quasi universalis causa damnationis; atqui universalis causa unicuique individuo applicari debet specialiter, ut effectum universalis causæ participet ; aliunde talis applicatio meritorum Christi fit per fidem, sacramenta et bona opera; ergo, (b) Præterea adultus sese præparare debet ad justificationem variis actibus, qui in Tr. de Gratia describun­ tur; et in statu gratiæ perseverare nequit ..sine bonis operibus; atqui hoc evidenter supponit uniuscujusque cooperationem tum ad propria peccata expianda tum ad perseverandum in bono; ergo. Aliunde experientia constat, etiam post Redemptionem, remanere in justificatis concupiscentiam et passiones; atqui non possumus passiones vincere, nisi carnem mortificaverimus : “Qui Christi sunt, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis ” 3 ■ ergo. Nec dicatur per hoc injuriam fieri satisfactionibus Christi; valor enim satisfactorius et meritorius actionum nostrarum ab ejus * Coloss., I, 24. * Sess. VI, cap. 16, D. B., 809. — 3 Galat.. V, 24. 760 CAPUT II. satisfactionibus derivatur, et ad ejus gloriam conducit : “Cum enim, ut ait Tridentinum, ille ipse Christus Jesus tanquam caput in membra, et tanquam vitis in palmites in ipsos justificatos jugiter virtutem influat ” ’, non magis detrahunt opera bona nostra a satis­ factione Christi quam palmites a gloria vitis detrahunt fructus bonos ferendo; immo, ut ait Suarez2 “hoc ipsum magis extollit merita et satisfactionem Christi, et ostendit ejus efficaciam, quia non solum satisfecit pro nobis, sed etiam nos facit cooperatores suos, vel ad nostram salutem, cum ad illam disponimur et pro peccatis nostris satisfacimus per ejus gratiam, vel ad alienam, cum aliis applicamus sacramenta vel satisfactiones ”. III. De universalitate redemptionis quoad meritum. Dicemus quid Christus nobis, sibi et angelis meruerit i° Quid Christus pro nobis meruit? Per peccatum originale homo amiserat : i° bona supernaturalia, scilicet gratiam et gloriam ; 2° bona prœternaturalia, scilicet immunitatem ab ignorantia, concupiscentia, dolore et morte. Christus per merita sua hæc bona nobis restituit sed gradatim, quæd-am in præsenti vita, quædam autem in altera. 1182. (A) Quoad bona supernaturalia. (a) Quoad gratiam. Christus sufficienter 3 omnibus hominibus meruit sive gratiam habitualem (seu justificationem), sive gratias actuales quæ justificationem praeparant aut consequuntur. Certum est. i) Script. Quoad gratiam habitualem, constat ex textibus supra allegatis, ubi declaratur nos justificatos fuisse per Christum : justi­ ficatio enim fit per gratia infusionem. Quoad gratiam habitualem et actualem : “ Qui benedixit nos in omni benedictione spirituali 1 D. B., 809. 3 Disp. IV, sect 3, n. 10; cfr. Oxenham, op. cit., c. 7, p. 325. Merito igitur ait Trident, (sess. XIV, c. S) : ‘‘Omnis gloriatio nostra in Christo est : in quo vivimus, in quo meremur, in quo satisfacimus, facientes fructus dignos pænitentiæ, qui ex illo vim habent, ab illo offeruntur Patri, et per illum accep­ tantur a Patre”. D. B., 904. 1 Dicitur sufficienter, non efficaciter, quia Christus meruit quidem ut omni­ bus gratiæ offerrentur sive proxime sive mediate ; sed gratiæ hujusmodi repelli possunt et revera a nonnullis propria culpa repelluntur, ut fusius in Tr. de Gra­ tia declaratur. ru-rtvr- ; DE MODO ET DOTIBUS REDEMPTIONIS. 761 in cælestibus in Christo Jesu ”1 : jamvero in hoc textu declaratur Deum effundere super nos omnem spiritualem benedictionem, id est, omnem gratiam habitualem et actualem, ut ex amplitudine ver­ borum et ex toto contextu constat, et quidem ob merita Christi. 2) Quod confirmat Tridentinum* : “Christus sua sanctissima passione in ligno crucis nobis justificationem meruit”; jamvero qui meretur justificationem eo ipso meretur gratias actuales ad illam obtinendam vel conservandum. 3) Constat insuper expraxi Ecclesia, quæ omnes gratias postulat per merita Christi dum dicit in fine orationum : Per Dominum nostrum Jesum Christum. (b) Quoad gloriam. Christies sufficienter meruit omnibus hominibus vitam œternam, id est gloriam tum animæ tum corporis. Probatur : “ Consummatus, factus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis œternee ” ... “ Sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur ” 3. — Aliunde nobis merendo gratiam, quæ est medium essentiale ad vitam æternam, hanc etiam meruit. N. B. Christus nobis etiam meruit bona naturalia, quatenus ad salutem inserviunt. Etenim bona naturalia, quatenus ad salutem utilia, eo ipso sunt aliquo sensu gratiæ Dei. 1183. (B) Quoad bona præternaturalia. Hæc sunt immunitas ab ignorantia, concupiscentia, dolore et morte. Circa quæ tria statuuntur : (a) Christus non meruit ut hæc bona nobis restituerentur in prœsenti vita. Nam 1) lugenda constat experientia nos, etiam post Redemp­ tionem, ignorantiæ, concupiscentiae, doloribus mortique subditos esse. 2) Insuper oportebat nos propriæ nostræ saluti cooperari, vestigia Christi subsequendo, ut dictum est supra, n. 1181. (b) Christus tamen meruit ut ignorantia, concupiscentia et dolores nobis non dominarentur in pressenti vita et ut eis uteremur ad merita acquirenda. Nam 1) ex una parte dedit nobis patientice exemplum, quo inci­ tamur ad patienter tolerandos omnes illos defectus et dolores; 2) et insuper gratias actuales meruit ut dolores, quos patimur in præsenti vita, gloriam nostram in cælo augerent, juxta illud S. Pauli : “ Gloriamur in tribulationibus, scientes quod tribulatio patientiam operatur, patientia autem probationem, probatio vero 1 Ephes., I, 3 : totus legatur contextus. * Sess. VI, cap. 7 î D. B., 799. 3 Htbr., V, 9; Z Cor., XV, 22. 762 CAPUT IL spem” ... “momentaneum et leve tribulationis nostræ... ætemum gloriæ pondus operatur in nobis ” *. (c) Tandem Christus meruit ut omnes illæ infirmitates tolleren­ tur in altera vita. Nam meruit pro omnibus vitam æternam et visionem beatificam, quæ omnem infirmitatem excludit 20 Quid Christus sibi meruit? 1184. (a) Christus sibi meruit tum gloriam corporis tum nominis exaltationem. — Scriptura enim aperte declarat Christum propter passionem suam glorificatum fuisse : “Videmus Jesum propter passionem mortis, gloria et honore coronatum”2; atqui hic agitur de gloria corporis, quia Christus jam ab initio possidebat gloriam animæ seu visionem beatificam. (b) Christus etiam meruit proprii nominis exaltationem, scilicet, gentium adorationem, Ecclesiæ suæ diffusionem, uno verbo omnes honores quos jam accepit aut accipiet. Nam, post relatas ejus humiliationes et passiones, S. Paulus addit : “ Propter quod et Deus exaltavit illum, et donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur ”3. (c) Christus non meruit sibi gratiam habitualem vel animæ glo­ riam. Ita communiter. Nam, ex dictis, hæc omnia ab initio habuit tanquam sibi debita propter unionem hypostaticam : atqui quod habetur ab initio tanquam aliquid debitum, non potest amplius mereri. 3° Quid Christus pro Angelis meruit? 1185. (A) Juxta omnes theologos, Christus meruit Angelis gloriam quamdam accidentalem, quatenus videlicet obtinuit pro illis ut melius cognoscerent varias circumstantias Incarnationis et Redemptionis, quarum cognitio eorum felicitatem accidentalem adauget. (B) Sed quæstio est num insuper Christus meruerit Angelis et Adamo innocenti gratiam substantialem, quæ illis a Deo collata fuit. * Rom., V, 3-4; II Cor., IV, 17. - ’ Hebr., II, 9. 3 Philip., II, 9-10. Optime animadvertit S. Thomas (in h. loc.) triplicem hic commemorari exaltationem Christi triplici humiliationi respondentem : (a) gloriam resurgentis “ exaltavit illum” quæ respondet exinanitioni ejus exinanivit semetipsum (b) notificalionem divinitatis “ donavit illi nomen... ”, quæ respondet humilitati qua divinitatem suam celaverat “ formam servi accipiens” ; (c) reverentiam totius creaturæ “omne genu flectatur”, quæ opponitur humilitati opprobria sustinenti “ humiliavit semetipsum factus oboe­ diens usque ad mortem”... DE MODO ET DOTIBUS REDEMPTIONIS. 763 (a) Scotistœ et quidam Thomista affirmative respondent, textu S. Pauli innixi*1 : “ Qui est imago Dei invisibilis, primogenitus omnis creaturæ : quoniam in ipso (in Christo) condita sunt uni­ versa in cælis et in terra, visibilia et invisibilia, sive Throni sive Dominationes, etc. ” ; unde sic argumentantur : ex hoc textu Angeli conditi sunt in Christo; atqui hoc nihil aliud significat nisi Angelos accepisse a Christo gratiam : ergo. Quod confirmant ex Eph., I, io et Coloss., I, 20, ubi dicitur omnia instaurari et paci­ ficari in Christo, sive quæ in calls sive quæ in terris sunt. — Revera si Christus ante omnes alias creaturas intentus fuerit, omnino decet ut omnium sit caput, pro omnibus gratiam merendo. (b) Negant autem plerique Thomista et multi alii theologi. Nam 1) textus ex Coloss. desumptus de Christo agit ut Deus est2, et affirmat tantummodo Angelos creatos fuisse a Christo ut Deo, seu per Verbum : nullomodo asserit Angelos gratiam accepisse per Redemptionem Christi; duo autem alii textus intelligi possunt eo sensu quod Christus cælum cum terra reconciliavit, vel Angelos pacificavit lato sensu, ipsis gloriam solummodo accidentalem lar­ giendo. 2) Scriptura autem nos edocet Verbum incarnatum fuisse ad salvandos peccatores : “ non enim veni vocare justos sed peccato­ res”; atqui Angeli boni peccatores nunquam fuerunt; ergo Ver­ bum non propter eos incarnatum est. Insuper Christus dicitur “ mediator Dei et hominum ”, non autem Angelorum. § II. De perfectione redemptionis Christi 3. 1186. Quæ perfectio complectitur satisfactionem et me­ ritum, etsi theologi præsertim de priore agere solent. Ratione perfectionis, satisfactio triplex esse potest : i° Congrua seu insufficiens aut imperfecta, quæ non proportionatur debito, sed solum viribus satisfacientis : v. g., ali­ quis debet centum nummos, et solvit tantum quinquaginta, quia pauper est. 2° Condigna seu œquivalens seu perfecta ex parte materia quæ proportionatur gravitati offensæ, ita ut tantum honoris reddatur quantum ablatum fuerit. Quando autem satisfactio, in se insufficiens, acceptatur 1 Colos., i,.15-19· a In hoc capite S. Paulus agit de Christo ut Deo et homine : versus autem allegati describunt ea quæ ei competunt ut Deo. 1 Cf. S. Thom., q. 48, a. 2; Suarez, De Incarnat., disp. IV, sect. ΠΙ-VI; Semantic , disp. I, dub. VI; Legrand, diss. VIII, c. 3; Billuart, diss. XIX, 5.8; Stentrup, Soterwl., th. 7-12; Card. Billot, th. LI, LIL / Λ 764 CAPUT Π. tamen a persona læsa, tunc vocatur œquivalens extrinsece, seu ex acceptatione personæ læsæ. 30 Perfecta ex parte formes seu in rigore justitia seu ad strictos juris apices, quae non solum est completa ex parte materiae, sed fit : (a) ad alterum; (b) ex bonis propriis; (c) ex bonis alias indebitis; (d) ita ut creditor teneatur hanc satisfactionem acceptare. — Meritum autem perfectum dicitur quando est de condi­ gno, n. 1172. Duo proinde expendemus, num satisfactio Christi fuerit : 1° œquivalens ex parte materia; 2° perfecta ex parte forma. I. Redemptio Christi fuit vere æquivalens. HI1 Ut certa ab incertis secernamus, exponemus : i° Quid sit certum; 2° quid controvertatur. Η est redemptionem Christi esse in 1187. i° Certum genere æquivalentem, Η immo superabundantem, abstra­ ; » u ■ P Μ r h ι· hendo a quæstione utrum ex se an ex acceptatione divina. Hoc enim declarat Clemens PYI/“Non corruptibilibus auro et argento, sed suiipsius agni incontaminati et imma­ culati pretioso sanguine nos redemit : quem in ara crucis innocens immolatus non guttam sanguinis modicam, quæ tamen propter unionem ad Verbum pro redemptione totius humani generis suffecisset2, sed copiose velut quoddam pro­ fluvium noscitur effudisse”; et infra addit thesaurum a Christo acquisitum esse infinitum, propter infinita ejus merita; ergo æquivalenter, immo superabunde nos redemit. (A) Script. “ Non sicut delictum, ita et donum... ubi abundavit delictum, superabundavit gratia ” ; “ In quo habe­ mus redemptionem per sanguinem ejus, secundum divitias gratiæ ejus, quæ superabundavit in nobis ” 3 ; ibi expresse declaratur redemptionem Christi non solum esse delicto proportionatam, sed etiam superabundantem. (B) Tradit. Patres hanc doctrinam luculenter affirmant et comparationibus illustrant. 1 Extravag. Unigenitus, 1. V, L 9, c. 2, inter communes; D. B., 550. ’ Quod idem asserit Liturgia, in hymno Adoro te : “ Cujus (sanguinis) una stilla salvum facere Totum mundum quit ab omni scelere ”. 3 Eom., V, 15-20; Ephes., I, 8. AL.v·*/ τ DE MODO ET DOTIBUS REDEMPTIONIS. 765 Unus audiatur Chrysostomus, qui citata verba S. Pauli exponens, ait : “ Quemadmodum ergo, si quis decem obolos debentem in carcerem conjiciat, nec ipsum solum, sed cum eo pariter conjugem ipsius, et filios et servos illius causa, tum alius veniens non decem obolos tantum numerat, sed innumera talenta auri largiatur, ac vinctum ipsum in palatium introducat, et in supremi magistratus solium..., non jam fœnerator mentionem facere amplius possit decem obolorum illorum, ita et in nobis factum est : nam multo plura quam debebamus persolvit Christus, et tanto plura quanto stillam exiguam immensum pelagus excedit ” x. Id aperte docet Catech. C. Tridentini* : “Est integra atque omnibus numeris perfecta satisfactio quam Jesus Christus pro peccatis nostris Deo Patri obtulit ”. 1188. 2° Controvertitur autem utrum satisfactio Christi æquivalens ex se an tantum ex acceptatione divina fuerit. Scotistœ contendunt redemptionem Christi in se fuisse insuffi­ cientem, et non posse dici æquivalentem nisi quia ut talis a Deo acceptata fuit. Ratio eorum est quia actiones Christi sunt finiti valons. Thomistœ autem, et cum illis omnes fere theologi, docent satisfactionem Christi ex se fuisse non solum æquivalentem, sed superabundantem. Quæ sententia nobis omnino amplec­ tenda videtur3, probaturque : (A) Scriptura. Nam, ex dictis, S. Paulus vocat redemp­ tionem Christi simpliciter superabundantem ; atqui præpos- terum esset eam ita appellare, si in se prorsus insufficiens, æquivalens non fieret nisi ex acceptatione Dei. Nemo enim dicet debitorem superabunde satisfecisse, qui, centum num­ mos debens, quinquaginta tantum solvit, etsi creditor hanc insufficientem solutionem acceptavit. (B) Tradit. Clemens VI, in Bulla supradicta, asserit redemptionem Christi esse superabundantem ex ipsa unione hypostatica; atqui quod est superabundans ex unione hypos­ tatica non potest dici sufficiens ex sola acceptatione et con­ donatione Dei. Insuper S. Pontifex manifeste supponit merita Christi esse infinita, ideoque ex se superabundantia. 1 Hom. X in Rom., n. 2, P. G., LX, 474· — “ F- I, a. 7, n. 25. 3 “ Illam (sententiam Thomistarum) existimo ita certam, ut contraria nec pro­ babilis, nec pia, nec fidei satis consentanea videatur ” (Suarez, disp. IV, sect. 3, n. n). 766 GAPUT II. (C) theol Satisfactio Christi fuit ex se aquivalens, immo et superabundans, utpote infiniti valoris. Nam actionum valor pri­ mario pendet a dignitate persona agentis ‘, et secundario a pretio rei oblata. Atqui i) persona agens, seu Christus, est persona vere infinita; ergo quidquid agit, infiniti valoris est; 2) item res oblata fuit ipse Christus, “qui dedit redemptionem semetipsum pro omnibus”2; atqui Christus, utpote Deus-homo, est persona infi­ nita; ergo res oblata infiniti pretii est. Patet ergo ejus actiones esse infiniti valoris, et quidem ex duplici capite. Itaque infinitas satisfactionis Christi est altioris et perfectioris ordinis quam infinitas offensæ a peccato irrogatæ. Peccata enim non habent gravitatem infinitam nisi quia ratione offensæ moraliter afficiunt Deum ; dum satisfactio Christi est simpliciter infinita ex conjunctione physica cum persona infinita ; porro talis conjunctio non potest non afferre modum infinitatis excellentiorem quam infi­ nitatem moralem peccati ; ergo. II. Redemptio Christi fuitne in rigore justitiæ? I »· ; ’· 1189. Quæstio inter theologos controvertitur. Scotiste, Vasquez, Card. Billot, aliique putant satisfactionem Christi non esse in rigore justitiæ seu perfectam ex parte formæ, quia desunt conditiones superius, n. 1186, expositæ, præser­ tim vero ea quæ exigit ut satisfactio sit ex alias indebitis. Ex adverso plerique Thomiste putant has conditiones impletas fuisse. Quapropter difficultates a Vasquez propo­ sitas exponemus necnon Thomistarum responsa. i° Objicit quidem Vasquez satisfactionem Christi non esse ad alterum, quia persona satisfaciens, scilicet Christus, eadem est ac persona Verbi, cui debetur satisfactio simul ac duabus aliis perso­ nis SS. Trinitatis. — Resp. : ut satisfactio sit ad alterum, sufficit distinctio naturarum in Christo; nam, vi illius distinctionis, unica Christi persona est virtualiter duplex : quatenus terminans naturam humanam, potuit satisfactionem solvere, et quatenus terminans naturam divinam, potuit satisfactionem accipere. 20 Vasquez addit Christum non potuisse satisfacere ex bonis pro­ priis, quia omnes illius actiones erant sub dominio Dei, nec proinde ipsi propria. — Sed respondetur distinguendo : actiones Christi physice spectatae, erant quidem sub dominio Dei, quia erant actio1 Quod illustrari potest comparatione : obsequium quod redditur a duce, pluris habetur quam si a plebeio præstatur ; si ht a rege, pluris adhuc æstimatur : si vero a persona infinita, erit simpliciter infinitum (Cf. Salmant, 1. c., η. I7i). DE MODO ET DOTIBUS REDEMPTIONIS. 767 nes alicujus creaturæ ; sed valor moralis illarum actionum, utpote pendens a persona Verbi, cadebat sub dominio quasi personali et hypostatico solius Verbi ut subsistentis in humana natura, juxta illud axioma : “ actiones sunt suppositorum ” ; ergo Christus potuit satisfacere ex bonis propriis. 3° Asserit quidem Vasquez omnes actiones Christi esse Deo débi­ tas aliis titulis, scilicet titulo creationis, gratitudinis, religionis, etc. — Respondetur eadem distinctione, scilicet : illæ actiones physice spectatæ, Deo quidem debebantur aliunde, sed in suo valore morali, ad solum Christum pertinebant, qui utpote æqualis Patri, nullam habebat obligationem proprie dictam erga Deum. Insuper actiones Christi, utpote infiniti valoris, poterant simul diversis obligationi­ bus satisfacere; et aliunde quod ex justitia solvitur, potest simul ex oboedientia et caritate fieri, et sic multiplicem habere valorem ’. 4° Tandem creditor seu Deus tenebatur acceptare hanc Christi satisfactionem;nam, ut diximus, Christus fuerat, ordinatione divina, constitutus fidejussor et caput morale hominum ; quo posito, Deus tenebatur Christi satisfactionem acceptare, ne sibi contradiceret ; ideo enim Jesus constitutus fuerat caput et fidejussor generis humani, ut posset, loco nostri, satisfactionem offerre. 1190. Conclusio. Quidquid de hac controversia judi­ cium feratur, retinendum est omnino Christi redemptionem ex parte materiæ esse superabundantem, et ex parte formez esse tam perfectam quam sinit conditio Christi hominis. Corollarium de Christo capite 2. Post expositam doctrinam de Christi merito, melius intelligitur quo sensu Christus sit caput hominum et Angelorum. 1191. i° Christus est caput corporis mystici, cujus omnes homines sunt membra, et cujus anima est Spiritus Sanctus. De fide divina ex doctrina S. Pauli. Sensus est homines a Christo redemptos efformare aliquod corpus non solum moraliter, sed realiter, non tamen mate­ rialiter, sed mystice, cujus singuli homines sunt membra, caput vero Christus. Vita igitur spiritualis seu gratia sanc­ tificans a Christo capite in singula membra dimanat, dum­ modo nullum obicem afferant sed capiti sese subdant ; hæc ’ Sum. theol., Salmantic., 3, q. 4S. a. 5. —a S. Thom., 3, q. 8; Suarez, disp. XXIII; disp. XVI; Petavius, 1. XII; L. Billot, thés. XVIII; E. Hugon, p. 178-194; Ad. Tanquerey, Syn. theol. fund., n. 812. χ· 768 CAPUT II. autem gratia, quam Christus meruit, diffunditur in animas nostras per Spiritum Sanctum, qui proinde est veluti anima hujus corporis. (A) Script. (a) Jam Christus ipse hanc veritatem docuerat dicendo se esse vitem, cujus nos palmites sumus : sicut enim palmes a vite succos vitales accepit, ita et nos a Christo capite vitam spiritualem habemus. 1192. (b) Sed S. Paulus hanc doctrinam diserte docuit præser­ tim in epistolis ad Ram., Corinth., Ephes., Coloss.1 Doctrinam suam his verbis contrahit Ipsum (Christum) dedit caput supra omnem Ecclesiam, quæ est corpus ipsius ” a. In hoc textu duo asseruntur, videlicet Ecclesiam effbrmare aliquod corpus mysticum, et Christum esse caput ejusdem. , Ml (B) Ratione theol. In corpore humano, caput est ea pars quæ eminet : prioritate, cum sit prima pars corporis ; perfec­ tione, quia in capite vigent omnes sensus ; præsertim virtute influendi, quia in cetera membra agit, ea movendo et guber­ nando. Atqui hæc tria Christo competunt relate- ad alios homines : (a) Est prior, cum sit exemplar cui conformes esse debeamus : “ Quos præscivit et prædestinavit confor­ mes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus” 3; (b) habet etiam perfectionem, quia possidet plenitudinem gratiæ et veritatis : “ in quo sunt omnes the­ sauri sapientiæ et scientiæ absconditi ” 4 ; (e) tandem habet virtutem influendi ; nam, sicut Pater habet vitam in semetipso, sic dedit et Filio habere vitam in semetipso, et ita “ de plenitudine ejus nos omnes accepimus” 5; et revera, ut dictum est, omnis gratia ac proinde omnis motus in ordine supernaturali a Christo Redemptore venit; hinc Tridentinum ait6 : “cum enim ille ipse Christus Jesus tanquam caput in membra, et tanquam vitis in palmites, in ipsos jus­ tificatos jugiter virtutem influat ”... Spiritus Sanctus vero dicitur anima hujus corporis, quia per eum, utpote sanctitatis fontem, diffunditur vita spiritua­ lis in corda nostra. * Rom., XII, 4-5; I Cor., XII, 12-31 ; Ephes., I, 22-23, etc. 1 Ephes., I, 22; cf. IV, 15; V, 23; Coloss., I, 18. — a Rom., VIII, 29. « Coloss., II, 3; ci. Joan., I, 14, — sjoan., I, 16. — 4 Sess. VI, cap. 7. v. -χ DE MODO ET DOTIBUS REDEMPTIONIS. 769 1193. Christus est quidem caput omnium hominum, sed secun­ dum diversos gradus. (A) Est caput actu : (a) beatorum, qui perfecte ac immobiliter ipsi uniuntur per gloriam; (b) justorum in terra, qui ipsi mobiliter uniuntur per fidem et caritatem; (c) fide­ lium peccatorum qui ipsi uniuntur per fidem et spem. (B) Est autem caput in potentia infidelium omnium qui possunt ad veram fidem converti; nam quamdiu infideles manent in terra, Christus remote saltem agit in ipsos, ut illos ad'fidem adducat; atqui talis influxus sufficit ut possit vocari eorum caput in potentia ; ergo. (C) Nullomodo autem est caput damnatorum in inferno; nam isti nullum influxum gratiæ a Christo amplius accipere possunt. 1194. 20 Christus est caput Angelorum, minus tamen perfecte quam hominum. Probatur : (A) Script. Dicitur enim de Christo 12: “ Qui est caput omnis principatus et potestatis”, scilicet omnium Angelorum, ut patet ex contextu et locis parallelis. (B) Jiat. theol. Christus enim, etiam relate ad Angelos, habet aliquo sensu omnes conditiones requisitas ut sit eorum caput : nam (a) ratione unionis hypostaticæ Angelis præeminet; (b) majorem plenitudinem gratiæ quam ipsi possidet ; (c) et tandem eis meruit saltem gloriam accidentalem, et, juxta non paucos theologos, glo­ riam essentialem ut jam dictum est. 1195· Conclusio. Christo igitur capiti nostro indesinenter atque intime adhaereamus, ut per ipsum et cum ipso et in ipso Deo laudes et gratias agamus, per quem laudant Angeli; et ejus vitam ac virtutes in nos oratione et imitatione trahamus, juxta illud : “Hoc enim sentite in vobis quod et in Christo Jesu... Vivo autem, jam non ego, vivit vero in me Christus ” ’. 1 Coloss., II, io. 2 Philip., II, 5; Galat., II, 20. — Conclusiones practicas ex hoc dogmate fluentes exposuimus in opere : Les dogmes générateurs de la piété. Theol. Dogm. (Vol. II.) — CAPUT III. — DE OPERE PRÆCIPUO ΊΊΟ CAPUT III. DE OPERE PRÆCIPUO REDEMPTIONIS NEMPE DE SACRIFICIO CRUCIS. Ex jam dictis, n. 1139, redemptio tribuitur sacrificio Christi in ara crucis peracto, non quidem exclusive, sed ita principaliter ut ceteræ Christi actiones sine illo sacrificio inefficaces fuissent, ex ordinatione divina, ad salutem ho­ minis operandam. De hoc igitur sacrificio agendum est; 1° de sacerdotio Christi; 2° de sacrificio crucis. Art. I. De sacerdotio Christi 1196. i° Notio sacerdotii. Sacerdos (a verbis sacra dans') seu pontifex, modo generali, dicitur “ mediator inter Deum et populum, ea quæ hominum sunt deferens ad Deum, et vicissim ea quæ Dei sunt deferens ad homines”2. Itaque, nomine populi et pro populo, preces et sacrificium Deo offert; nomine Dei, veritates et leges divinas homines docet, eos sacramentorum administratione sanctificat et in via salutis regit. Sensu igitur proprio, sacerdos is est qui, a Deo vocatus et ex hominibus assumptus, deputatur ad offerendum Deo sacri­ ficium aliaque divina mysteria dispensanda. t I I ; I Etenim ex ep. ad Hebrews 3, ut quis sit sacerdos, debet : (a) vo­ cari a Deo et inter homines eligi, ut possit esse simul Deo gratus et hominibus compatiens : “ Omnis namque pontifex ex homi­ nibus assumptus, pro hominibus constituitur... nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo ”. (b) Mediatoris officium exercere, scilicet veluti medius stare inter Deum et homi­ nes ad Deum placandum, et ad impetrandas gratias ab ipso pro hominibus : “ constituitur in iis quæ sunt ad Deum ”. (c) Sacri­ ficium præsertim Deo offerre : “ ut offerat dona et sacrificia ”, quod sacrificium debet esse efficax ad Deum honorandum homi­ nesque sanctificandos : sacerdos enim bona divina hominibus dispensare debet. 1 S. Thom., 3, q. 22; Card. Billot, th. XXXIV; E. Hugon, p. 339-348 ’ Card. Billot, 1. α - 3 Hebr., V, 1. 5 REDEMPTIONIS NEMPE SACRIFICIO. 771 1197. 20 Thesis : Christus homo a Deo constitutus est sensu proprio summus sacerdos in Ecclesia. De fide est ex Ephesino definiente “ Christum pontificem et apostolum confessionis nostræ factum esse ” 1 et ex Triden­ tino : “ Oportuit, Deo Patre misericordiarum ita ordinante, sacerdotem alium secundum ordinem Melchisedech surgere, D. N. Jesum Christum, qui posset omnes quotquot sanctifi­ candi essent, consummare et ad perfectum adducere ” 2*. Script, (a) Jam in Vet. Testam. Christus annuntiatus fuerat ut sacerdos : “ J uravit Dominus et non pœnitebit eum ; tu es sacerdos in aeternum ” 3 ; (b) In Nov. Test. S. Paulus demonstrat Christum esse supremum Pontificem Novæ Legis : “ Habentes ergo Pontificem magnum, qui penetravit cælos, Jesum ” 4. Describit enim conditiones in sacerdote necessarias, ostenditque eas summo gradu in Christo inveniri; nam (a) electus et vocatus fuit a Deo, juxta illud : “ Sic et Christus non semetipsum clarificavit ut Pon­ tifex fieret, sed qui locutus est ad eum ” 5 ; et ex hominibus fuit assumptus, ut posset nostris infirmitatibus compati 6; (b) mediatoris officium exercuit, quia nos cum Patre recon­ ciliavit 7, pro nobis oravit8, nec cessat in caelis orare : “ semper vivens ad interpellandum pro nobis ” 9 ; (c) tandem pro nobis seipsum hostiam obtulit in ara crucis (n. 1139); hinc est simul sacerdos et victima. 1198. 30 De dotibus sacerdotii Christi. (A) Christus est sacerdos secundum ordinem Melchisedech. Hoc pariter expresse docet Scriptura, et merito; nam Melchisedech fuit figura Christi Sacerdotis : (a) quoad nomen : vox enim Mel­ chisedech interpretatur rex justitiæ, et insuper ille fuit rex Salem seu rex pacis ; atqui Christus est rex justitiæ et prin­ ceps pacis : ergo; (b) quoad originem : nam Melchisedech apparet in Scriptura “ sine patre, sine matre, sine genealo­ gia, neque initium dierum, neque finem vitæ habens”10; similiter Christus factus est sacerdos non per carnalem suc­ cessionem, sicut Levitæ, sed ex præordinatione divina et 1 D. B., 122. —3 Sess. XXII, cap. I, D. B., 938. Ps. CIX, 4. — 4 Hebr., IV, 14. — 5 Hebr., V, 5. — 6 Hebr., V, 2. 1 Ephes., II, 14-15. — * Hebr.,N, η. — » Hebr., VII, 25. — 10 Hebr., VII, 3 3. < I 772 CAPUT III. — DE OPERE PRÆCIPUO non habet successores, sed solum vicarios; (c) quoad eminentiam : nam Melchisedech benedixit Abraham, pa­ trem sacerdotum generis levitici, ac proinde præstantior fuit sacerdotibus Aaroniticis ; similiter Christus longe antecellit sacerdotes antiquæ legis ; (d) quoad sacrificium : Melchise­ dech obtulit sacrificium panis et vini; jamvero Christus seipsum oftert sub speciebus panis et vini in sacramento Eucharistias x. 1199. (B) Christus factus est sacerdos in primo instanti suæ conceptionis, suumque sacerdotium per suam naturam humanam exercuit, virtute autem communicata ex unione hypostatica 2. (a) Christus ccepit esse sacerdos eo tempore quo potuit Deum adorare eique preces et sacrificium offerre. Atqui Christus non potuit id praestare ut Verbum, cum ut tale sit Patri aequalis, sed tantum per suam naturam humanam, quæ, utpote Deo inferior, Eum adorare Eique preces et sacrificia offerre valet. Ergo nonnisi primo Incarnationis instanti sacerdos esse potuit. (b) Sacerdotium autem exercet virtute communicata ex unione hypostatica; hæc enim tria humanitati præstat : i) ipsa enim divinitas Verbi ungit ejus naturam humanam oleo sacerdotii, eam videlicet a rebus profanis separat et ad cultum divinum devovet; 2) ipsa ei confert potestatem sacerdotalem et imprimis potestatem homines Deo reconci­ liandi; 3) tandem omnibus operibus ejus infinitam dignita­ tem et moralem valorem infinitum communicat. Recte intelligi debet sententia Thomassini asserentis Verbum a tota aeternitate esse sacerdotem, quia quasi medium stat inter Patrem, omnium bonorum fontem, et creaturas in quas beneficia Dei per Verbum derivantur, et quæ per Verbum obsequia Patri offerunt. — Hoc non est sacerdotium creatum de quo hic tantum dicimus, sed sacerdotium sublime et divinum, in sinu Trinitatis, fons et exemplar omnis sacerdotii inter creaturas (Thomassinus, 1. X, c. IX, n. 10.) 1200. (C) Christus est sacerdos in æternum : (a) Hoc expresse declaratur a Scriptura : “ Tu es sacerdos in æter■ S. Thom., 3, q. 22, a. 6. — 2 Héris, O. P., Le mystère du Christ. REDEMPTIONIS NEMPE SACRIFICIO. 773 num"... “ Hic autem,eo quod maneat in æternum, sempi­ ternum habet sacerdotium ” 1 ; (b) aliunde Christus nunquam cessabit exercere aliquos sacerdotales actus : etsi enim unicum sacrificium Christus in cruce peregerit, tamen seip­ sum offert in terris per manus sacerdotum, et in cælo erit mediator religionis, per quem Patrem adorabimus, nec unquam virtus ejus sacrificii exhaurietur. 1201. Exinde sequitur unicum esse sacerdotem principa­ lem in Nova Lege, nempe Christum Jesum, aliosque sacer­ dotes non esse nisi ejus vicarios visibiles, quatenus nempe pro Christo legatione funguntur 2, et sacra mysteria dispen­ sants. Hinc Christus est qui in ipsis sacerdotibus vivit et operatur, ipse qui per manus eorum baptizat et sacrum sacrificium offert. Quanta igitur est sacerdotum dignitas! Quanta ipsis incumbit obligatio Christo intime adhaerendi ejusque virtutes interius imitandi exteriusque manifestandi : “Hoc enim sentite in vobis quod et in Christo Jesu” 4. Art. II. De sacrificio Christi. Quatuor exponemus : i° notionem sacrificii; 2° existentiam sacrificii Christi in cruce; 30 ejus excellentiam ; 40 con­ troversiam de essentia et extensione sacrificii. I. Prænotanda de sacrificio. 1202. i° De sacrificio in genere 5. Præter sacrificium improprie dictum^ nempe omne opus bonum in honorem Dei factum, dantur sacrificia proprie dicta apud omnes gentes, etiam non excultas. Diversimode tamen a variis auctoribus explicantur, i) Juxta quosdam, sacrificium est donum quo nituntur homines deorum favorem consequi6. 2) Juxta alios, est cibus diis oblatus ad eos pascendos, et ad facilius cum eis communicandum 7. 3) Alii « Λ. CIX, 5 ; ’ II Cor.y Hebr., VII, 24. II Cor., VI, 4. — 4 Phil., II, 5. 5 M. J. Lagrange, Etudes sur les religions sémitiques, Paris, 1903, p. 244-268; J. Grimai, Le Sacerdoce et le Sacrifice, Paris, 1923, p. 3 sq.; DD. A. Le Roy, La Religion des Primitifs, Paris, 1911, p. 321-327. 6 Ita Renan *, Histoire du peuple d'Israël, t. I, p. 52. 7 Ita præsertim Smend*, Lehrbuch der alttestamentlichen Religiongeschichte*, P· 133 sq· V, 20. — 3 ■ 774 CAPUT III. - DE OPERE PRÆCIPUO vero contendunt sacrificium essentialiter esse communionem cum divinitate, manducando partem victimæ quæ divinitati offertur. — Duæ priores opiniones satis communiter hodie rejiciuntur; tertia vero aliquid veri continet, nempe unum e finibus sacrificii esse unionem cum Deo : hæc autem unio essentiam sacrificii non constituit. Inspectis variis ritibus qui sacrificium comitantur, dici potest hunc ritum oriri ex duplici instinctu qui hominibus inest : (a) ex intima persuasione quod Supremo Numini reddendus est cultus adorationis, gratitudinis, impetrationis et, si peccatum commissum est, expiationis, et quidem externus, immo et publicus (De Jtelig., nn. 101,106); (b) ex desiderio signum manifestum haoendi quod divinitas, sacrificio placata, communionem cum hominibus inire consentit. — Ita explicatur cur homo Deo aliquod donum offerat, ad agnoscendum ejus supremum dominium super creaturas et propius ad Eum accedendum; immo animam viventem, utpote nobiliorem, quæ immoletur, et ex parte comburatur, ex parte autem comedatur; pars enim quæ comburitur censetur a Deo accipi, dum alteram manducando cum Eo veluti epulamur. I 1203. 20 De sacrificiis Antiquæ Legis. (A) Statim post lapsum peracta fuisse sacrificia ab hominibus Scriptura testaturx. (a) Inter quæ celebre est sacrificium panis et vini V! quod Melchisedech obtulit2. *îl hi Γ! ί (b) Sub lege mosaica, multa fuerunt sacrificia ministerio sacerdo­ tum oblata, qui ad hoc munus specialiter a Deo fuerant electi et deputati. Quæ ad quatuor genera reducebantur 3 : holocaustum in quo tota victima comburebatur, pelle tamen detracta ; sacrificium pro delicto, ad reparandum delictum, et sacrificium pro peccato, ad illud expiandum : in utroque, una pars victimæ comburebatur, altera in usum sacerdotum cedebat ; hostia pacifica, quæ offerebatur pro gratiarum actione vel pro novis beneficiis obtinendis, in tres partes dividebatur : una pars comburebatur, alia in usum sacerdotum cedebat, tertia vero in usum offerentium; manducatio autem victi­ mæ ut aliquid sacrum existimabatur, quod quamdam sanctitatem legalem requirebat. 1204. (B) Rituum praecipuorum significationem declarare juvat : (a) victima repraesentat offerentem qui manus imponit super caput hostiae, ad significandum eam sibi substitui; quando offertur pro peccato, hostia vocatur peccatum, άμαρτία, quia in se suscipit pec­ cata offerentis; (b) mactatio victimæ cum effusione sanguinis 1 Gen., IV, 3*4» UL 2O» XII» 7*8; XIII, 4; XV, 9-12, etc. • Gtn., XIV, 18. — 3 Levit., I-VII. REDEMPTIONIS NEMPE SACRIFICIO. 775 ostendit peccatorem agnoscere se reum mortis esse, et hanc poenam acceptare per substitutionem victimæ ; juxta quosdam etiam, signi­ ficat Deum, utpote supremum dominum, jus habere mortis et vitæ in omnes creaturas; id vero non est certum ‘; (c) carnes adusta super altare, in holocaustum et odorem suavissimum Domino, significant sacrificium esse Deo acceptabile; (d) carnibus autem extra castra combustis ostenditur peccata longe ab homine remota esse; (e) communione tandem significatur hominem, mediante hostia quæ sacra facta est, cum Deo ipso communicare et ejus sanctitatis participem fieri. 1205. (C) Valde tamen imperfecta erant hujusmodi sacrificia : (a) unumquodque non integre, sed tantum ex parte significabat varia elementa quæ constituunt perfectum sacrificium ; (b) et id quidem modo satis vulgari, cum homini substituerentur hostiæ irrationales, et Deus censeretur suavem odorem sacrificii olfacere; (c) tandem inefficacia erant sacrificia, cum in se non haberent quod Deo placerent, aut homines sanctificarent : vacua igitur erant signa, quæ implere non poterant quod significabant, et nullum valorem habebant nisi ex acceptatione divina. His tamen prcefigurabatur verum sacrificium quod Christus in ara crucis oblaturus erat. 1206. 30 Genuina sacrificii notio2. (A) Stricto sensu, quatenus est specialis actus religionis, qualis describitur in Levitico et in ep. ad Hebrceos, communiter definitur : oblatio rei sensibilis cum aliqua ejus immolatione, a ministro legitimo soli Deo facta, ad significandos interiores religionis sensus, quibus agnoscitur supremum Dei dominium. Tria autem sunt in sacrificio elementa: oblatio, immolatio et commu­ nio, quorum duo priora ad essentiam sacrificii spectant, tertium autem est veluti pars integratis quæ in omnibus sacrificiis non habetur. Dicitur : (a) Oblatio rei sensibilis, quia sacrificium est in genere oblationum, licet omnis oblatio non sit sacrificium, Res autem oblata debet esse sensibilis, nam sacrificium proprie dictum est actus cultus publici, et externa manifestatio virtutis religionis, ac proinde consistere debet in oblatione victimæ sensibilis, qua offe­ rens significet velle seipsum Deo dedicare; oblatio mere interna non esset nisi sacrificium improprie dictum. Mysterium fidei, p. 3-9, — a S. Thom., 2. 2., q, 185 ; Suarez, De Eucharistia, disp. 73; Lugo, De Euchar., disp. XIX, sect. 1 ; Buathier, Le Sacrifice dans le Dogme catholique, I part., ch. 1-3 ; M. de la Taille, Mysterium fidei, Elucid. I ; Lepin, L?Idee du Sacrifice dans la reli­ gion chrétienne, 1926, pp. 727’737» 75°» etc-5 P. Galtier, th. XXXVIII. ’ M. de la Taille, ■KM 776 CAPUT III. - DE OPERE PRÆCIPUO (b) Cum aliqua immolatione. In hoc apparet sacrificii a sim­ plici oblatione discrimen. Immolatio autem victimæ duplex esse potest : vel physica destructio, ut fiebat in holocaustis; vel moralis immutatio, qua victima in statu humiliori constituitur, ut fiebat in libationibus, in quibus liquor effusus in statu decliviori et ad des­ tructionem sui vergente constituebatur. (c) A legitimo ministro : cum enim sacrificium proprie dictum sit actus cultus publici, nomine societatis oblati, nemo potest illud offerre, nisi specialiter ad hoc munus deputetur : “ Omnis pontifex, ex hominibus assumptus, pro hominibus constituitur in iis quæ sunt ad Deum, ut offerat dona et sacrificia ” ». t (d) Soli Deo facta, ad significandos interiores religionis sensus quibus agnoscitur supremum Dei dominium. Finis enim præcipuus sacrificii est Deum agnoscere ut primum principium, supre­ mum dominum et finem ultimum; hoc autem significat oblatio victimæ; et ita sacrificium est in genere signi, quatenus signi­ ficat interiores religionis sensus: nempe adorationem divinæ Ma­ jestatis, gratiarum actionem pro acceptis beneficiis, reparationem pro peccatis et supplicationem pro novis beneficiis quibus indi­ gemus. Duo igitur actus essentiales sacrificii sunt oblatio et immolatio victimæ. Quia vero finis offerentium est unio cum Deo, tertium est elementum integrans, nempe communio. 1207. (B) Species. Ratione finis, sacrificium quadruplex distin­ guitur : (a) latreuticum, quod directe tendit ad agnoscendum supre­ mum Dei dominium, quale erat holocaustum; (b) eucharisticum, quod ad gratias Deo agendas directe ordinatur, v. g., hostia paci­ fica; (c) impetratorium, quo nova beneficia postulantur; (d) propitiatorium, quod offertur pro peccatis aut poena peccatis debita, quale erat hostia pro delicto et hostia pro peccatis. II. Existentia sacrificii Christi. 1208. Thesis : Christus, supremus Pontifex, seipsum Deo Patri pro nobis offerens in cruce, morte interce­ dente, verum et perfectum obtulit sacrificium. De fide est ex Conciliis Ephesino et Tridentino. Ephesinum rem ita definit : “ Obtulit autem semetipsum pro nobis in odorem suavitatis Deo et Patri. Si quis ergo Pontificem et Apostolum nostrum dicit... pro se obtulisse semetipsum oblationem et non potius pro nobis solis (non enim eguit redemptionis nempe sacrificio. 777 oblatione qui peccatum omnino nescivit), A. S. ” *. Tridentinum docet Christum sacerdotem perfectum “ semel seip­ sum in ara crucis, morte intercedente, Deo Patri obtulisse ut æternam illic redemptionem operaretur ”, et postea addit "sacrificium Eucharistiæ nihil aliud esse nisi repræsentationem cruenti sacrificii semel in cruce peracti ” 2. Jamvero hæc verba manifeste supponunt oblationem Christi morientis in cruce esse verum et proprie dictum sacrificium. (A) Scriptum, (a) Ex textibus in quibus asseritur Chris­ tum se ut hostiam Deo obtulisse et quidem vere immolatam : “Christus dilexit nos, et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis ”... “Pascha nostrum immolatus est Christus ” ... “ Qui dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo ” 3. Unde sic : in illis textibus evidenter agitur de sacrificio Christi in cruce, ut constat ex verbis : Tradidit semetipsum hostiam, immolatus est, zn sanguine suo" ; atqui hoc sacrificium exhi­ betur ut sacrificium proprie dictum : nam in primo textu declaratur Christum seipsum obtulisse, non solum tanquam oblationem (quæ vox intelligi posset de sacrificio improprie dicto), sed etiam hostiam (θυσίαν) : quæ vox indicat sacrifi­ cium cruentum et proprie dictum ; ergo sacrificium Christi in cruce fuit verum et proprie dictum sacrificium. (b) Præsertim vero ex ep. ad Hebræos, ubi S. Paulus ostendit summum sacerdotem Christum Deo obtulisse sacrifidum, et quidem unum sacrificium multo perfectius omnibus antiquis sacrificiis quæ erant umbra futurorum, nec per sanguinem hircorum, sed per proprium sanguinem ; (c) cujus efficacia tanta est ut semel oblatum sufficiat ad multorum exhaurienda peccata : “ Christus autem assistens pontifex futurorum bonorum, per amplius et perfectius tabernaculum non manufactum... neque per sanguinem hircorum aut vitu­ lorum, sed per proprium sanguinem introivit semel in Sancta, æterna redemptione inventa... sanguis Christi, qui per Spi­ ritum Sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo, emun­ dabit conscientiam nostram ab operibus mortuis, ad servien‘ D. B., 122. — ’ D. B., 938. ’ Ephes., V, 2; I Cor., V, 7 » Apoc., I, 5. .—.Λ;· Π 778 CAPUT III. — DE OPERE PRÆCIPUO dum Deo viventi... Sic et Christus semel oblatus est ad multorum exhaurienda peccata ” x. I I (B) Traditione : (a) ex multis testimoniis superius allatis, v. g., ex S. Irenœo testante Christum Deo obtulisse sacrifi­ cium in nostram redemptionem, ex Origene declarante Christum esse hostiam profusione sui sanguinis, in peccato­ rum remissionem, ex Eusebio Cœsariensi testante Eum pro nobis sacrificatum et tanquam Dei victimam oblatum esse pro universo mundo, ex S. Augustino dicente “ morte sua, quippe uno vero sacrificio pro nobis oblato quidquid culpa­ rum erat ” abolevisse (nn. 1150, 1152, 1156). (C) Rat. theol. Ex definitione superius explicata ad verum sacrificium quinque requiruntur et sufficiunt : res seu victima sensibilis, ejusdem oblatio et immolatio, legitimus minister, recognitio supremi Dei dominii et reparatio offensæ Deo per peccatum illatæ. Atqui in morte Christi omnes illæ conditiones adsunt, nam : (a) Christus, utpote verus homo, est victima sensibus obvia. (b) Insuper hæc victima offertur et immolatur, quia Christus sacerdos seipsum obtulit Deo immaculatum, vere immolatum et mortuum in cruce. (C) Adest etiam legitimus minister, scilicet Christus ipse, qui est sacerdos in æternum, a Deo Patre vocatus et unione hypostatica unctus. Nec dicatur Christi immolationem a tortoribus peractam fuisse; isti enim fuerunt solummodo causa instrumentalis et materialis mortis ejus; sed verus sacerdos fuit ipse Christus, quatenus seipsum voluntarie tradidit morti a tortoribus infligendae, juxta illud : “ Ego ponam animam meam... nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a me ipso ” 2 : non potuissent enim vitam ejus eripere, nisi ipse seipsum eis tradidisset; et hoc sufficit ut Christus vere fuerit sacerdos, nam in sacrificiis A. Legis victimæ etiam a laicis immolabantur, et a sacerdotibus offerebantur. (d) Melius autem agnosci non poterat supremum Dei dominium quam per mortem hominis Dei ; sic enim demons­ trabatur omnes creaturas, etiam perfectissimas, a Deo pen­ dere quoad totum suum esse, solumque Deum jus habere ad existentiam et honorem. * Hebr.. IX, II-2S. — 'Joan., X, 18. -' ‘:4 REDEMPTIONIS NEMPE SACRIFICIO. 779 (e) Ita pariter optime reparabatur offensa Dei irrogata, et venia implorabatur. Deest quidem communio proprie dicta in ipso sacrificio cruento, in quo est impossibilis, sed invenitur in sacrificio altaris incruento, quod institutum est ut sacrificium crucis repræsentaretur ejusque fructus uberrime a singulis hominibus perciperentur. III. Excellentia sacrificii Christi. 1209. Sacrificium Christi in cruce fuit : (A) Perfectissimum : nam perfectio alicujus sacrificii pen­ det præsertim ex dignitate victimes, et ex perfectione immo­ lationis, Atqui in sacrificio crucis victima oblata erat infiniti valoris, et immolatio fuit completa, cum post multos et diuturnos dolores, Christus tandem mortem violentam libere, patienter, ex oboedientia et amore, passus fuerit, et sanguinem suum fuderit. 5. Thomas1 ostendit quomodo Christus omnes dolores susti­ nuerit : (a)Extensive : i) ex parte hominum, et a Gentibus et a Judæis, ab amicis eum deserentibus, a Juda proditore et a Petro eum negante; 2) ex parte bonorum : in fama per blasphemias contra eum prolatas, in honore et gloria per contumelias, in anima per tristitiam, in corpore per vulnera et flagella, in capite per coro­ nam spineam, in manibus et pedibus per crucifixionem, in facie per alapas et sputa, etc. (b) Intensive : 1) nam ejus corpus, exquisita sensibilitate praedi­ tum, cruciatus vividius sentiebat; ejus vero anima secundum vires inferiores efficacissime apprehendebat omnes causas tristitiae; 2) insuper, cum voluntarie et ex amore dolores assumeret ad redemptionem nostram, eam iritensitatem doloris assumpsit quæ proportionaretur magnitudini fructus qui inde sperabatur. Quare, etsi pars superior animæ Christi visione beatifica fruebatur, Christus non permisit hanc fruitionem redundare in partem inferiorem animæ aut in corpus. (B) Finibus Incarnationis accommodatum : nam finis Incarnationis non est solum redimere hominem, sed etiam illi præbere remedia adversus triplicem concupiscentiam : “ Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum ut sequamini vestigia ejus ” 2. Atqui Christus in passione 1 Sum. theol., 3, q. 46, a. 3-8. — a I Petr., II, 21. Τι — - 780 CAPUT HI. — DE OPERE PRÆCIPU0 hæc remedia nobis præbet, exemplo nos docendo quomodo divitias, honores et voluptates contemnere debeamus : fuit enim omnibus bonis externis, etiam vestibus, spoliatus, opprobriis saturatus, et omni tormentorum genere afflictus. (C) Ex se efficacissimum : illud enim sacrificium est ex se efficax, quod ex natura sua potest Deum glorificare et placare, nobisque restituere omnia bona per peccatum amissa. Atqui tale fuit sacrificium Christi, quod, utpote infiniti valoris (supra, n. 1188), optimos produxit effectus : latreuticum et eucharisticum, Deum infinite glorificando adoratione et gratiarum actione : “ Ego te clarificavi super terram, opus consummavi quod dedisti mihi ut faciam”1; propitiatorium, nos liberando tum a peccato, tum a potestate diaboli et reatu pcenæ (supra, n. 1180), et cum Deo recon­ ciliando; impetratorium, gratiam nobis merendo (n. 1182), januamque cæli nobis aperiendo, ut egregie exponitur a S. Thoma 2, qui totus hac de re legendus est. Insuper efficadssimum fuit ad trahendos multos homines ad amorem Christi patientis, ad patientiam in laboribus et doloribus libenter sustinendis, ad praxim omnium virtu­ tum Christianorum. Verba Christi prophetica quotidie implentur : “ Si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum ” 3 IV. Controversia de sacrificii Christi essentia ex extensione. " ! Mjti· 1210. Omnes quidem catholici admittunt mortem Christi in cruce esse verum sacrificium; quidam vero volunt quas­ dam ejusdem alias actiones ad proprie dictum sacrificium spectare. (A) Thalhofer ·, * putans sacrificium non esse in genere signi, sed essentialiter consistere in actu interno oboedientia, quocumque modo manifestato, contendit actum, quo Christus in cælo se suaque opera et mortem Patri sistit, esse verum sacrificium : ita enim actum obœdientiæ internum repetit, eumque cicatricibus in glorioso cor­ pore manentibus manifestat * Joan., XVII, 4. — 2 Sum. theol., 3 p., q. 49, art. i-5. — 3 Joan., XII, 32. * Das Offer des Alien und Neuen Bundes, p. 201 sq. ; Handbuch der KatholischdH Liturgik* 195 sq. — REDEMPTIONIS NEMPE SACRIFICIO. 781 (B) P. de Condren 1 et Thomassin a, quorum theoriam lucide exponit M. Lepin\ docent sacrificium essentialiter quinque ele­ mentis constitui, videlicet consecratione, oblatione, immolatione, consummatione et communione; et totam vitam Christi sacrificium esse : victimæ consecratio primo instanti Incarnationis facta est; oblatio, eodem instanti incoepta, die Præsentationis exterius mani­ festata est ; immolatio, in cruce peracta ; consummatio, die Resur­ rectionis perfecta; communio in cælo in æternum, in terra per mysterium eucharisticum usque ad finem mundi persistet. (C) Communis tamen sententia, quam amplectimur, asse­ rit sacrificium essentialiter consistere in oblatione victimæ immutatæ, ideoque solani passionem et mortem Christi esse proprie dictum sacrificium; ceteros autem ejus actus fuisse aut prœparationem aut complementum sacrificii proprie dicti ; incarnationem, v. g., esse remotam praeparationem, quatenus Filium Dei constituit sacerdotem, et materiam praebet sacri­ ficii; primum Christi actum : Ecce venio... esse oblationem futuri sacrificii, ceterosque actus oboedientiae et amoris ultimo referri ad sacrificium crucis in quo invenitur perfec­ tissima amoris manifestatio ; resurrectionem et ascensionem considerari posse tanquam ultimum complementum ipsius sacrificii jam in cruce peracti : sicut enim aliquando in anti­ quis sacrificiis Deus manifestabat acceptationem sacrificii jam oblati, ita Pater, Christum glorificando in resurrectione et ascensione, ostendit se efficaciter ratum habere sacrifi­ cium dilecti sui Filii in cruce 4. Hæc sententia ita intellecta sola consistere videtur cum textibus Scripturæ et Conciliorum declarationibus, in qui­ bus dicitur unum fuisse Christi sacrificium, semel in ara crucis oblatum, cujus sacrificium missae est repræsentatio ; et cum notione sacrificii qualis e diversis sacrificiis deducitur : non enim quælibet oblatio, etiam externa et publica, est sacrificium, sed ea tantum quæ fit cum aliqua immutatione victimæ ; secus omnis actus religionis publicus (qualis est, ’ Z’Idée du sacerdoce et du sacrifice de J.-C., nouvelle éd., Paris, 1901. 3 De Incarn., 1. X, c. 9, n. 16 sq. 3 L'Idée du sacrifice dans la Religion chrétienne, thèse, Paris, 1897. ♦ Ad rem M. de la Taille, op. rit., Elucid. XII : “Oblatum in cœna et redditum in passione sacrificium Christi consummationem aliquam accepit in resurrectione et ascensione, perseveratque in æternum ”. Perseverat in cælo, addit, non active, sed passive, in suo esse hostiæ acceptate (p. 143). CAPUT III. — DE OPERE PRÆCIPUO 782 v. g., recitatio precum nomine Ecclesiae) esset verum sacrificium : quod nullus catholicus dicere potest. I2II. Objiciunt quidam 1 illationem sanguinis in Sancta Sanc­ torum per Summum Sacerdotem, quæ in antiquis sacrificiis fiebat (Hebr., IX, 7), fuisse verum expiationis sacrificium; proinde Chris­ tum per analogiam sacrificium peregisse, quando post ingressum in cælum, sanguinem suum Deo Patri obtulit. — Sed immerito; nam hujusmodi cæremonia nihil aliud erat nisi complementum sacrificii jam peracti; verum enim sacrificium in oblatione victimæ immolatæ situm est; igitur Christus verum sacrificium in cruce obtulit, et ingressus in cælum nihil aliud fuit nisi complementum sacrificii quod in cruce obtulerat. Quæ interpretatio contextu firmatur, nam, teste Apostolo, Jesus semel tantum oblatus est3, et una obla­ tione consummavit in sempiternum sanctificatos 3; quod dici nequit de oblatione in cælo facta, cum sit jugis perpetuoque renovetur : “semper vivens ad interpellandum pro nobis ” Scholion de sepultura, resurrectione, ascensione, sessione ad dexteram Patris et judiciaria potestate Christi. Ad complenda ea quæ de sacrificio Christi dicta sunt, pauca addere juvat de iis quæ mortem Christi secuta sunt, ad mentem 5. Thomæ et Catechismi Tridentini. i° De descensu ad inferos. Christo jam mortuo, ejus anima, hypostatice Verbo unita manens, ad inferos descendit, ibique tamdiu mansit quamdiu ejusdem corpus, hypostatice pari­ ter Verbo unitum manens, in sepulchro fuit. (a) Descendit quidem potentia sua, non autem substantiali præsentia, ad infernum damnatorum, ut eos de sua incredulitate et malitia convinceret ; et ad purgatorium, ut animabus ibi detentis gloriam certo sperandam declararet, (b) Prceseniia autem substan­ tiali animæ descendit in limbum Patrum, eos liberaturus : siqui­ dem ab ingressu cæli adhuc prohibebantur, quia pretium redemp­ tionis nondum fuerat solutum; sed, soluto per mortem pretio, eos luce gloria, illuminavit, et ita ab inferno vere liberavit, quamvis ex inferni loco statim non eduxit : ibi enim est cælum ubi adest visio beatifica. 1212. * ! ' ’ Ita Thalhofer, qui rem probare nititur ex Hebr., IX, 7, 24 ; idem argumen­ tum proposuerant Sociniani ; isti vero a catholicis maxime differunt, cum asse­ rant Christi mortem non fuisse verum sacrificium, sed tantum præparationem ad sacrificium quod obtulit cælum ingrediendo. « Hebr., IX, 28. — ’ H(br., X, 14. — 4 Hebr., VII, 25. REDEMPTIONIS NEMPE SACRIFICIO. I2I3- 2° De resurrectione. 783 (A) Christus vere a mortuis surrexit, primitia dormientium et primogenitus ex mortuis Et hoc conveniens fuit propter quinque, ait S. Thoma 2 : i) ad com­ mendationem divina justitia, ad quam pertinet exaltare eos qui se propter Deum humiliant ; 2) ad fidei nostra instructionem, quia per ejus resurrectionem confirmata est fides nostra circa divinitatem Christi; 3) ad sublevationem nostra spei, quia dum videmus Chris­ tum resurgere, caput nostrum, speramus et nos resurrecturos; 4) ad instructionem fidelium, qui ita discunt in novitate vitæ ambulare, existimantes se esse peccato mortuos, viventes autem Deo; 5) ad complementum nostra salutis, ut mortui peccato, promoveamur ad vitam perfectiorem et ad bona opera quæ per resurrectionem signi­ ficantur : “ si consurrexistis cum Christo, quæ sursum sunt quærite, ubi Christus in dextera Dei sedens, quæ sursum sunt sapite, non quæ super terram ” 3. (B) Causa principalis resurrectionis Christi fuit Christus ipse secundum virtutem suce divinitatis ; hæc resurrectio quandoque Patri quandoque ipsi Christo tribuitur 4, quia Christus, ut Deus, eadem potentia fruitur ac ipse Pater. — Causa instrumentalis fuit anima Christi, quatenus erat ins­ trumentum Verbo conjunctum. — Causa meritoria fuit passio et mors humillima Christi. (C) Hæc autem resurrectio Christi, capitis nostri, est causa resurrectionis nostrce : Verbum enim primo tribuit vitam immortalem corpori sibi naturaliter unito, et secundo per ipsum operatur resurrectionem in omnibus aliis. — Immo, cum resurrectio Christi in virtute divinitatis agat, est causa etiam efficiens instrumentalis et exemplaris resurrectionis animarum quoad gratiæ vitam 5. 1214·. 30 De ascensione in cælum. Absoluto redemp­ tionis nostræ mysterio, Christus, secundum naturam huma­ nam, ascendit in cælos, non autem secundum naturam divi­ nam quæ nunquam cælos reliquit. — Ascendit autem pri­ mario propria virtute divina et secundario virtute animæ glorificatæ moventis corpus prout vult6. Hæc autem ascensio Christi est causa nostræ salutis, et « I Cor., XV, * Sum. theol., 4 Act., II, 24; 5 Sum. theol., 20; Col., I, 18. 3, q. 53> a· x· — 3 HI, I"2· III, 15; IV, 10; X, 40; 3, q- 56, a. 2. - 6 Rom., VIII, 11 ; Galat., Sum. theol., 3, q.57, a. 3. I, 1. η 784 CAPUT IV.- DE NECESSITATE REDEMPTIONIS. 785 CAPUT III. quidem dupliciter, ut ait S. Thomas1 : i) ex parte nostra, quatenus per ascensionem mens nostra movetur in Christum per fidem, spem et caritatem ; 2) ex parte Christi : primo quia viam nobis paravit ascendendi in cælum, cum ubi sit caput ibi membra esse debeant ; secundo, quia Christus intravit cælum ad interpellandum pro nobis ; tertio, quia e cælo divina dona hominibus mittit. 1215. 40 De sessione ad dexteram Patris. Christus dicitur sedere ad dexteram Patris metaphorice : quia nempe, inter homines, sedere ad dexteram est majorem honorem recipere, ideo Christus sedet ad dexteram Patris, quia super omnem principatum et potestatem et dominationem consti­ tuitur, et omnia sub pedibus ejus subjiciuntur2. I ίν I 'n' r Christus autem sedet ad dexteram Patris : quatenus Deus, eo sensu quod est æqualis Patri et abeo distinctus; quatenus homo, eo sensu quod paternis bonis præ ceteris creaturis fruitur, nempe majori beatitudine, et insuper quia, cum natura assumpta, Christus divinos honores accipit. Unde nulli alii, nec angelo nec homini, convenit sedere ad dexteram Patris, sed soli Christo 3. 1216. 50 De judiciaria potestate Christi4. Christus “ constitutus est a Deo judex vivorum et mortuorum ” s. Et merito ; nam, ut Verbum, est sapientia Patris : atqui ad judicium requiritur præsertim sapientia; ut homo, est caput totius Ecclesiæ, et ipsi competit judicare membra sui corporis ; insuper ex merito hanc potestatem obtinet, quia æquum est ut qui pro Dei justitia pugnant et vicit et injuste judicatus est, judicet alios. Hæc judiciaria potestas se extendit ad angelos: 1) quia etiam Angelos illuminat, cum sit propinquior Deo quam ipsi, eisque accidentalia præmia largitur; 2) quia per passionis dolores et humi­ litatem ejus natura humana meruit exaltari super angelos ipsos. Conclusio. Christo igitur passo strenue adhæreamus, ut participes eftecti ejus passionis, ejus gloriæ comparticipes esse mereamur. CAPUT IV. DE NECESSITATE REDEMPTIONIS1. Hucusque de facto, modo et præcipuo opere redemptio­ nis. Sed ulterius inquirunt theologi num redemptio per Incarnationem alicujus divinæ personæ fuerit necessaria absolute vel hypothetice. I. Errores. 1217. Duplicis generis sunt errores : de necessitate absoluta et de necessitate hypothetica. (a) i° Errores de necessitate absoluta, Wicleffus docebat Deum non magis esse liberum in operibus ad extra quam in operi­ bus ad intra, et inde inferebat Incarnationem fuisse necessariam. Quare C. Constantiense hanc Wicleffi propositionem (27) damna­ vit : “ Omnia de necessitate absoluta eveniunt ” 2. (b) Optimisiez, ut Malebranche 3, ita arguunt : Deus libere quidem se manifestat; posito autem decreto se ad extra communicandi, mundum optimum ideoque Incarnationem intendere debet. Simili modo Leibnitzius arguit ex principio rationis sufficientis : ratio enim sufficiens pro infinito Deo sese communicandi ad extra non potest esse nisi ut se communicet summo modo, ideoque per Incar­ nationem. Quæ quidem theoriæ sunt falsae, utpote divinæ libertati oppositae (n. 494). Deus enim, utpote sibi sufficientissimus, non tenetur sese manifestare tali vel tali modo, sed prout ipse libere decreverit, omnis enim creatio, etiam entium inferiorum, infinitam potentiam denotat, et hoc plane sufficit ut ratio agendi sufficiens. 20 Errores de necessitate hypothetica, (a) Günther do­ cebat, supposito lapsu, Deum teneri humanum genus reparare, ut homo suum finem supernaturalem attingere valeat. (b) 5. Anselmus olim docuit in hac hypothesi Incarnationem alicujus divinæ personæ esse necessariam 4. 1 Cf. S. Thom., 3, q. I, a. 2-3 ; Suarez, Petavius, 1. II, c. 12-14; Legrand, diss. IV; Salmantic., disp. I ; disp. V; Billuart, disp. Ill, Soteriologia, th. 3-6; Hurter, n. 480 sq. — 2 D. B., 607. Entret. sur la métaphysique et la religion, ent. IXe, n. 5 sq. S. Anselmus, Cur Deus homo, 1. I. Nonnulli theologi euin ab hoc a. 2; Stentrup, 1 Sum. theol., 3 Sum. theol., Ephes., I, 20-22. — * Sum. theol., q. 3 3, q. 57, a. 6. — ’ 3, q. 58, a. 2-4. ♦ 59. immunem esse dixerunt, sed hoc vix admitti potest. errore Sic enim arguit : impos­ sibile est totum genus humanum suo carere fine; atqui, nisi reparetur, finem tr'-t 786 CAPUT IV. (c) Tournely censebat Deum non teneri quidem humanum genus reparare, sed, posita voluntate reparandi, Incarnationem esse necessariam. II. Doctrina certa. 1218. i° Posita existentia peccati originalis, Re­ demptio non fuit necessaria sed conveniens. Certum est. (A) Non fuit necessaria, quatenus Deus poterat vel anni­ hilare genus humanum, vel eum ad ordinem naturalem reducere. H (a) Script. Illud enim necessarium dici nequit quod misericordia et nimia caritati Oei tribuitur; atqui Redemptio misericordiæ et caritati Dei tribuitur : “ Deus autem, qui dives est in misericordia, propter nimiam caritatem suam qua dilexit nos... convivificavit nos in Christo”1; item : “ Secundum misericordiam suam salvos non fecit ” a. (b) Rat. Redemptio necessaria non est : i) ex parte Dei, quia quamvis ex bonitate inclinetur ad bona sua communi­ canda, et ex misericordia ad peccata ignoscenda, minime tamen necessitatur, sed remanet liber in omnibus operibus ad extra; 2) e:* parte hominis, quia, cum homo sua culpa amisisset gratiam gratuito ipsi concessam, nullomodo exigere poterat reparationem; 3) ex parte bonorum restituendorum, quia erant supernaturalia, proinde indebita. (B) Fuit tamen conveniens, si spectatur tum natura culpa, origi­ nalis, tum conditio peccantis, (a) Homines enim non propria, sed protoparentum voluntate peccaverunt, et quidem a tentatore de­ cepti; ergo decebat Deum erga eos se misericordem exhibere : eorum enim culpa minus gravis est quam angelorum, ac proinde divinam misericordiam magis provocat. (b) Homines naturaliter inconstantia laborant et versatilitate in ratione et in voluntate ; convenit igitur ut homines non statim ac peccant damnentur, sed ut ipsis detur panitentia locus ; nec proinde ·. suum attingere nequit; ergo debuit reparari. Sed reparari nequit nisi per Incarnationem; offensa enim per peccatum Deo irrogata, utpote infinita, non potest compensari nisi per divinam personam ; aliunde divina persona satisfa­ cere nequit pro homme, nisi incametur. — Ceteroquin, non obstante hujus­ modi errore, S. Doctor praeclare omnino disserit de divina justitia, peccati mali­ tia et redemptionis efficacia. Rivière, Le dogme de la Rédemption. it. histo­ rique. p. 291-323. 1 Ephes.. II, 4. — 2 Tit.. Ill, 5. ■ ·*·.<* * - · DE NECESSITATE REDEMPTIONIS. 787 æquiparari possunt angelo qui uno intuitu omnia apprehendens, immobiliter suo proposito adhæret ‘. 1219. 2° Posita in Deo voluntate genus humanum reparandi, Redemptio per Christum non fuit necessaria. Certum est. Talis enim Redemptio necessaria non fuit, si Deus genus humanum reparare potuerit alio modo; atqui potuit illud reparare multis aliis modis : (jl) gratis omnino condonando : cum enim ipse sit persona læsa, potuisset, sine ullo justitiæ detrimento, remittere offensam in se commissam, absque ulla externa expiatione, sola interna pænitentia contentus2, (b) Exigendo imperfectam satisfactionem, talem qualis per­ fici potuisset ab unoquoque homine; (c) committendo alicui puro homini, specialibus gratiis ornato, munus satisfaciendi imperfecte pro aliis hominibus. Nec dicatur Deum, utpote sapientem provisorem, leges suas poenis proportionatis sancire teneri ; hoc enim concedimus modo generali; sed, sicut Rex potest in casu particulari clementiam mani­ festare quin justitiæ jura lædat, præsertim cum reus sinceræ pænitentiæ signa dedit, ita pariter Deus poterat in hoc particulari casu misericordiam suam, salva justitia, benigne ostendere. III. Doctrina communis. 1220. Posito quod Deus exigere voluerit satisfactionem œquivalentem, Incarnatio alicujus personœ divines stricte fuit necessaria. Ita communiter contra Scotistas, qui contendunt, etiam in illa hypothesi, Incarnationem non esse necessariam, quia, juxta ipsos, peccatum mortale, non habens infinitam mali­ tiam, potest per simplicem creaturam reparari 3. Prob. (A) Tradit. Cum Scriptura hac de re sileat, nihilque ab Ecclesia definitum fuerit, quædam Patrum testimo­ nia afferri possunt, inter quæ seligimus hæc verba S. Basilii ’ S. Thom., I, q. 64, a. 2. ’ Quod sic declarat S. Thomas, 3, q. 46, a. 2, ad 3 : “ Ille enim judex non potest salva justitia culpam sine poena dimittere qui habet punire culpam in alium commissam... Sed Deus... si dimittat peccatum, quod habet rationem culpæ ex eo quod contra ipsum committitur, nulli facit injuriam... misericordi­ ter et non injuste agit ”. 3 Scotus, In III Sent.y d. 20, § Contra ea quæ dicuntur l’ IV 788 CAPUT IV. quæ lucidiora videntur 1 : “ Ne igitur fratrem quæras, qui redimat, sed eum qui tuam excedat naturam ; neque merum hominem, sed hominem Deum Jesum Christum, qui solus potest dare propitiationem Deo pro omnibus nobis ”. 1221. (B) Ratione, peccati. (a) Thomistœ arguunt ex infinitate Antequam argumentum proponamus, hæc sunt prænotanda : in peccato mortali tria sunt sedulo distinguenda : offensa, seu injuria Deo per peccatum irrogata; malitia, seu deordinatio actus peccaminosi in ipsa voluntate peccatoris existens, et demeritum, seu debitum poenæ peccato debitæ. Jamvero sola offensa Deo irrogata per peccatum mortale, est infinita et quidem in genere moris, secundum prudentum æstimationem. i Unde sic : ad reparandam æquivalenter offensam infini­ tam, requiritur Incarnatio alicujus personæ divinæ. Nam quaevis creatura, utpote finita, reparationem non potest prae­ bere infinitam, juxta illud : “honor est in honorante", seu mensuratur secundum dignitatem personae honorantis. Atqui offensa Deo irrogata per peccatum mortale, est infi­ nita in genere moris 2 ; siquidem offensa crescit secundum dignitatem personae laesae, juxta illud : “ injuria est in persona injuriata ”. Persona autem læsa in casu est infinita. Ergo hæc offensa nonnisi per infinitam personam reparari potest. • ·ι Comparatione confirmatur : injuria viro communi inflicta, est delictum ordinarium; eadem inflicta regi, fit crimen laesæ majesta­ tis; si irrogatur enti superiori, fit etiam ordinis superioris; tandem si Deo ipsi irrogatur, offensa est ordinis omnino divini seu vere infinita. Ergo. 11 1222. Objicitur eodem argumento probari posse peccatum veniale esse pariter infinitum : quod tamen a nemine conceditur. x »1 In Ps. XLVIII, n. 4,Λ G., XXIX, 440; JourneI, 961, cf. nn. 1006, 1675, 2127, 2204. ’ “ Quicumque rem aliquam digniorem indigniori postponit, injuriam ei facit : et tanto amplius quanto res est dignior. Quicumque autem in re temporali finem sibi constituit, quod facit omnis mortaliter peccans, ex hoc ipso quantum ad affectum suum præponit creaturam Creatori, diligens plus creaturam quam Creatorem. Finis enim est qui maxime diligitur. Cum ergo Deus in infinitum creaturam excedat, erit peccantis mortaliter contra Deum infinita offensa ex parte dignitatis ejus, cui per peccatum quodam modo injuria fit, dum ipse Deus contemnitur et ejus præceptum ”. (S. Thom., De Veritate, q. 28, a. 2.) Cf. Salmanticenses, qui præ aliis de hoc præclare disserunt, disp. I. DE NECESSITATE REDEMPTIONIS. 789 Hoc autem negamus, quia peccans mortaliter vere injustitiam com­ mittit sese avertendo a Deo ut ultimo fine; dum peccans venialiter, quamvis ab ordine rationis aliquo modo divertatur, tamen non aver­ titur a Deo ut ultimo fine, nec proinde veram injuriam committit, sed solum superflue inhaeret creaturae et ejus amore retardatur : unde nulla paritas esse potest inter peccatum mortale et veniale. Instant iterum : actus caritatis Deum ut summe bonum et finem ultimum attingit; ergo est infinitus sicut offensa, ideoque ad eam reparandam sufficit. — Nego actum caritatis eo sensu esse infini­ tum quo peccatum lethale; nam honor est in honorante, seu aesti­ matur juxta honorantis dignitatem; v. g., honor redditus a communi cive, non tanti fit quanti honor a præside vel rege praestitus ; proindeque valor satisfactionis, etiam per caritatem, desumitur ex digni­ tate personæ satisfacientis; atqui in hypothesi persona satisfaciens est finita; ergo finitus est honor actu caritatis Deo redditus. 1223. (b) Suarez ejusque discipuli arguunt ex distantia inter Deum et hominem. Ad satisfactionem æquivalentem requiritur inter personam satisfacientem et personam offensam quædam proportio, aut saltem ut inferioritas personae satisfacientis possit compensari per excellentiam operis satisfactorii; atqui inter Deum et hominem, utpote infinite distantes, talis est improportio ut nullo modo compensari possit per excellentiam operum quæ homo per­ ficere posset. Quæ improportio per gratiam creatam suppleri nequit : licet enim sit participatio divinæ naturæ sensu alibi expli­ cando, semper remanet dignitas finita. Admittenda itaque videtur sententia S. Thomæ de neces­ sitate redemptionis per Incarnationem in hypothesi satis­ factionis æquivalentis. Controversia de motivo finali Incarnationis. 1224. Status quæstionis. Omnes theologi agnoscunt : (a) Deum liberrimo consilio, non autem ex necessitate, Incarnationem decrevisse ; (b) Deum, Incarnationem decer­ nendo, voluisse manifestare perfectiones suas seu gloriam suam externam; (c) Eum potuisse Incarnationem intendere independenter a quavis hypothesi vel dependenter ab aliqua hypothesi, v. g., independenter vel dependenter a lapsu hominis. Quaestio igitur est quid de facto intenderit, et quidem vi prœsentis decreti? Quid enim voluisset vi alterius decreti ignoramus, cum agatur de re mere possibili. Praesens autem 790 CAPUT IV. decretum nobis innotescere potest Scriptura et Traditione. Jamvero circa interpretationem Scripturæ et Traditionis non est concors sententia, sed tres dantur præcipuæ opiniones. 1° Juxta Thomistas, multosque aliarum scholarum theo­ logos, motivum finale adeequatum Incarnationis fuit Redemp­ tio generis humani, ita ut, Adamo non peccante, Verbum incarnatum non fuisset. — Attamen quidam inter eos addunt Incarnationem, propter redemptionem volitam, simul propter suam excellentiam intentam esse, ita ut Chris­ tus in decretis divinis constitutus fuerit centrum totius mundi, etsi causa meritoria non sit gratiæ quæ Angelis et Adamo innocenti concessa est x. 2° Juxta Scotistas, et non paucos alios, Deus omnia vult propter amorem sui : primo sui Filii incarnationem, ut ab Eo infinite glorificetur; secundo creationem et sanctifi­ cationem angelorum et hominum; tertio, præviso peccato, redemptionem in carne passibili. Hinc, juxta ipsos, Ver­ bum incarnatum fuisset, etiamsi Adamus non peccasset : sed tunc venisset in carne impassibili. !.r 1 ,ι ·' 3° Juxta Suarez, Deus decrevit Incarnationem propter duplex motivum, tum propter divinarum perfectionum ma­ nifestationem, tum propter Redemptionem, ac proinde Verbum incarnatum fuisset, etiam Adamo non peccante. Proinde ejus opinio substantialiter non differt ab opinione Scotistarum. I. Systema Thomistarum yll n: 1225. i° Animadvertunt imprimis Thomistæ quæstionem pro­ positam esse quæstionem facti, non merce possibilitatis ; fatentur 1 E. Hugon, Le mystère de Γ Incarnation, p. 74-75. — Hi igitur Thomiste distinguunt in genere cause finalis ordinem intentionis et ordinem executions : in ordine intentionis decretum Incarnationis præcedit decretum creationis et permissionis peccati ; sed in ordine executionis, decretum creationis et permis­ sionis peccati prius est. ’ S. Th., q. i, a. 3; S. Bonaventura, in III Sent., dist 1, a. 2, q. 2; Capreolus, in III Sent., dist.,i,q. unie.,a. 1 ; Cajetanus, in h. art ; J oannes a S. Thoma, disp. Ill, a. 2; Gonet, disp. V, § I; Salmantic., disp. II., dub. 1; Vasquez, disp. X, c. 4; Valentia, disp. I, q. 1; Becanus, c. I, q. 8; Lugo, disp. I; Legrand, diss. VII, c. 3; Billuart, disp. III, a. 3; Stentrup, Soteriol., th. 2; Petavius, 1. II, c. 17, n. 7 sq.; Card. Billot, th. Ill; E. Hugon, DE NECESSITATE REDEMPTIONIS. 791 Verbum potuisse incarnari, Adamo non peccante ; sed de facto, motivum proximum adæquatum Incarnationis fuit Redemptio generis humani, ita ut, Adamo non peccante, reapse Verbum incar­ natum non fuisset. En eorum argumentum generale : Quæ ex sola voluntate Dei pendent, nobis innotescere nequeunt nisi per Scripturam et Traditionem; atqui in Scriptura et Traditione uni­ cum Incarnationis motivum assignatur, scilicet redemptio generis humani; ergo revera Incarnatio decreta fuit propter illud solum motivum. (A) Quoties enim Scriptura loquitur de motivo Incarnationis, simpliciter asserit Christum venisse ad homines redimendos. “Venit Filius hominis salvare quod perierat" 1; “ Venit enim Filius hominis quærere et salvum facere quod perierat ” 2. 5. Augustinus hæc verba explicans, addit : “ Si homo non periisset, Filius homi­ nis non venisset ” 3. S. Paulus docet pariter Jesum venisse in hunc mundum “peccatores salvos facere ”4, et S. Augustinus ejus verba explicans, dicit non aliam esse causam Incarnationis nisi infusionem novæ vitæ et hominis salutem s. (B) Tradit, (a) Ex Patribus, quorum plerique thesim nostram propugnant, licet eam non proponant cum distinctionibus scholas­ ticis; ita 5. Irenceus^ : “Si enim non haberet caro salvari, nequa­ quam Verbum Dei caro factum esset ”, S. Athanasius i. “ Quod autem homo est factus, nunquam accidisset, nisi hominum neces­ sitas causam praebuisset ”. (b) Ex Symbolo, in quo unicum moti­ vum Incarnationis assignatur : “ qui propter nos et nostram salu­ tem descendit de cælis ”. (c) Ex Liturgia : dicitur enim in bene­ dictione cerei paschalis *4567: “ O certe necessarium Adæ peccatum quod Christi morte deletum est ! O felix culpa, quæ talem ac tan­ tum meruit habere Redemptorem ! ” Atqui, si Verbum incarnatum fuisset, etiam Adamo non peccante, Adæ peccatum non posset certo vocari necessarium, aut felix culpa, nec dici causa, etiam occasionalis, Christi adventus. (C) Ratione suam opinionem ita confirmant. Hic non agitur de possibilitate, sed de facto. Jamvero volitio divina efficax fertur tantum in volitum quale est in concreto, et abstrahit a possibilibus et futuribilibus. Unde Deus voluit de facto id praecise quod revera effecit, Incarnationem scilicet cum passibilitate et dolorosa Redemptione, nihil autem decrevit simul circa hypothesim Adami permanenter innocentis. ’ Maith., XVIII, n. — a Luc., XIX, io; ci. Joan., III, 17. 3 Sermo 174, 2, 2, Τ’. L., XXXVIII, 936. — 4 I Tim., I, 15. 5 De peccatorum meritis et remis., 1. I, c. 26, n. 39, P. L., XLIV, 131. 6 Adv. Hares., I. V, c. 14, η. I, P. G., VII, 1161. 7 Orat. 2 coni. Arian., P. G., XXVI, 268. 792 CAPUT IV. 1220. 2° Hisce argumentis Scotistæ respondent : (a) Verba Scripturæ et Patrum intelligi debent eo sensu quod Verbum incar­ natum sit in came passibili propter redemptionem nostram; sed hoc non impedit quin incarnatum fuisset in carne impassibili, Ada­ mo non peccante. — Quod tamen responsum vix conciliatur cum textibus allatis, in quibus non dicitur Verbum in came passibili, sed simpliciter, absque ulla distinctione, Verbum venisse propter pec­ cata nostra. (b) Scriptura et Patres, addunt Scotistæ, indicant solum unum ex motivis Incarnationis, illud scilicet quod relate ad nos præcipuum esse videtur; sed ex hoc non sequitur nullum aliud esse motivum æque aut etiam magis principale. — Resp. Scriptura, quæ tota fere ordinatur circa explicationem Incarnationis, valde probabiliter non silet circa motivum principale hujus mysterii. II. Systema Scotistarum*. 1227. i° Ex Scriptura duo præsertim citantur textus ad pro­ bandum Christum fuisse a Deo prius intentum quam redemp­ tionem. (A) “ Deus possedit me in initio viarum suarum, antequam quid­ quam faceret a principio ”2. Unde sic : hic agitur de Sapientia incarnata, seu de Christo ut homine; atqui Christus ut homo non est initium operum Dei ratione temporis; ergo est initium operum Dei ratione intentionis, seu fuit intentus a Deo ante omnem creatu­ ram, ideoque ante prævisionem originalis peccati. Hi . .1" F.· V Respondent Thomistje : Nego majorem, nam hæc verba intelligenda sunt de Sapientia increata, ut patet ex toto contextu, in quo dicitur, “ab æterno ordinata sum,... cum eo eram cuncta compo­ nens ”, etc. Circa hoc concordant omnes fere hodiemi interpretes; unde Pius IX, in Bulla Ineffabilis, eadem interpretatur de increata Sapientia et ejus sempiterna origine. — Insuper, etiamsi concede­ retur major, non exinde admittenda esset conclusio Scotistarum ; nam Christus vocatur initium viarum Domini, juxta Patres, non quia fuit intentus ante omnes alias creaturas, sed quia Incarnatio ’Cfr. Alexander Halensis, p. 3, q. 2, membr. 13; Albertus M., in dist. 20, a. 5; Scotus, in HI Sent., dist. 7, q. 3. et dist. 9, q. unica; Suarez, disp. V; Mastrius, disp. IV, q. χ, n. 2; Hurtado, disp. XIII; sect. 2, III Sent., Traité de ΓAmour de Dieu, I. Il, ch. IV, anglice Treatise on the lave of God; Faber, The B. Sacrament, 1. IV, sect. I; The Precious blo„d, c. 3; Mgr Gay, De la vie et des vertus chrêt., L I, p. 19 sq; F. Chrysostome, Christus Alpha et Omega*, Lille, 1910; Le vrai motif de ΓIncarnation, 1911; Le motif de l'IncarnnUoH et fa thomistes contemporains S. Franciscus Salesius, Tours, 1921. ’ Prov.f VIII, 22. DE NECESSITATE REDEMPTIONIS. 793 est initium reparationis seu redemptionis nostræ, et Deus, mundum decernendo ac creando, ad Christum respexit, quem ut futurum mundi Redemptorem jam videbat. (B) Christus est “primogenitus omnis creatura, quoniam in ipso condita sunt universa in cælis et in terra; omnia per ipsum creata sunt”*. Unde sic : ex illo textu Christus ut homo est primogeni­ tus omnis creaturæ; atqui non est primogenitus ratione temporis; ergo est primogenitus ratione intentionis. — Respondent multi Thomistæ : Hæc verba intelligenda sunt de Christo ut Deo, et signifi­ cant Verbum fuisse genitum ante omnes creaturas et per ipsum omnia creata fuisse; aliunde, etiamsi de Christo homine audiantur, possunt intelligi ut verba Proverbiorum superius exposita. 1228. 20 Trad. Scotistæ innituntur præsertim auctoritate S. Cyrilli3 ; Si, ut hæretici dicunt, ut nos produceret Deus, Filium produxit, erit ipse propter nos factus, non nos propter ipsum; cur ergo nobis non aget gratias, qui propter nos est ? Erit etiam ipse sic gloria nostra, ut femina viri; non enim vir creatus est propter feminam, sed femina propter virum... Si propter nos Filius factus &X, primi nos erimus apud Deum ;sic enim Deus nos primo, deinde Filium propter nos intendisse videtur. Porro hæc omnia censet S. Cyrillus absurda. — Respondent Thomistæ : S. Cyrillus loco citato probat contra Arianos divinitatem Verbi, et de æterna ejus generatione disputans, dicit Verbum non fuisse a tota ceternitate genitum propter nos : quod quidem thesi nostræ non opponitur. Alibi autem S. Cyrillus clare et expresse thesim Thomisticam docet his verbis : “Nisi enim peccassemus, non factus fuisset nostri similis ” 3. 1229. 30 Ratione. Scotistæ multa convenientiæ argumenta afferant ad opinionem suam suadendam. (A) Dicunt siquidem Incarnationem Verbi, antecedenter ad peccatum decretam, multum conferre ad potentiam et bonitatem Dei manifestandam, — ad glo­ riam ipsius Christi ejusque Matris, — ad honorem humani generis, necnon ad complementum totius universi. — Resp. non quidquid convenienter fieri potest, eo ipso fit; alioquin simili argumento probaretur fieri debuisse mundum nostro perfectiorem, atque optimismum tenendum esse. (B) Addunt Scotistæ : Deus plus amat Christum quam ceteras creaturas ; atqui debet prius eligi quod plus diligitur ; ergo prius eligitur Christus quam creaturæ. 1 Colos., I, 15, 16. * TTusaur., assert. XV, P. G., LXXV, 257. > Dial, j de Trinit., P. G., LXXV, 968. κ 794 CAPUT IV. Respondent Thomistæ : concedo majorem; nego minorem, nam aliquid potest plus diligi, et tamen eligi posterius; Deus enim liber est in omnibus operibus ad extra, et a fortiori in eorum ordina­ tione; potest igitur primum intendere ceteros homines, deinde autem Christum ad eos redimendos : nec in hoc minus diligit Filium, cum e contra redemptio ad ipsius gloriam valde conferat. (C) Instant : Quod est perfectius non potest intendi propter id quod est imperfectius; atqui Christus est perfectior hominibus; ergo non potest intendi propter illos. Respondent Thomistæ : Hoc argumentum, si aliquid probaret, demonstraret impossibilitatem Incarnationem ad homines redi­ mendos ordinandi : quod tamen nemo admittere potest. Unde dici debet Christum non potuisse quidem ordinari ad nos tam­ quam ad finem ultimum, sed potuisse ordinari ad nos redimendos tamquam ad finem intermedium. Quamvis autem peccatum fuerit permissum prius Incarnatione, per modum causæ occasionalis, Christus prior omnino est in triplici ordine causæ efficientis, forma­ lis et finalis : nam ipse est auctor salutis nostræ, exemplar nostræ justificationis, ac finis ad quem tendere debemus. 1230. Conclusio. Inspecta Scriptura, inspectis pariter Patri­ bus, causa Incarnationis determinativa probabilius non videtur alia esse nisi Redemptio generis humani. Scotistarum igitur opinio est probabilis hypothesis, quæ rationibus convenientiæ suaderi potest, sed Thomistarum opinionem ut probabiliorem habe­ mus. Putamus enim cum S. Thoma ea quæ a sola voluntate Dei pendent, nonnisi Scriptura et Traditione innotescere posse ; atqui Scriptura et Traditio, quamvis non diserte excludant scotisticam theoriam, ei parum favere videntur. Corollarium pietatis. 1231. Cum Christus sit perfectissimus religionis ac redemptio­ nis mediator, ei indesinenter atque ex intimo corde adhærendum est, ut per ipsum et cum ipso et in ipso Deum glorificemus et vitam ce ternam consequamur. i° Cum sit mediator religionis, Deumque per orationes et sacri­ ficium perfecte honorificet, Ecclesia ipsa nos hortatur : (a) Ad Trinitatem glorificandam per Ipsum : “ Per ipsum, et cum ipso, et in ipso est tibi Deo Patri omnipotenti, in unitate Spiritus Sancti omnis honor et gloria Laudes enim nostræ, cum sint finiti valoris ac sæpe, ob infirmitatem nostram, valde imperfectae, parum per se ad gloriam Dei conferunt ; cum vero iis laudibus conjungun' Missale, Canon Missæ, in fine. DE NECESSITATE REDEMPTIONIS, 795 tur obsequia ipsius Christi Capitis nostri, nonne acceptabiles fiunt Deo propter dilectum Filium suum? Immo, cum simus membra corporis Christi, nonne jus nobis inest nostras faciendi et appropriandi Capitis nostri laudes quas ipse persolvit easque Deo offe­ rendi? (b) Ad postulandas gratias per D. N. Jesum Christum. Ipse enim semper vivit ad interpellandum pro nobis l, et quodcumque petierimus in nomine ejus', id est, ejus meritis innixi, dabitur nobis; tunc enim ipse postulat pro nobis gemitibus inenarrabili­ bus 3, et non potest non exaudiri pro sua reverentia·*. “ Adeamus ergo cum fiducia ad thronum gratiae, ut misericordiam consequa­ mur et gratiam inveniamus in auxilio opportuno ” 5. 1232. 20 Cum sit mediator redemptionis, ei pariter adhaereamus, ut redemptio nostra certa et copiosa fiat, (a) Quotidie peccantes, quotidie indigemus ejus mediatione ad abstergendas cordis nostri maculas : “ advocatum habemus apud Patrem Jesum Christum justum, et ipse est propitiatio pro peccatis nostris”6, (b) Quo­ tidie novis indigentes gratiis, quotidie ad Eum accedere debemus qui est “ fons aquae salientis in vitam aeternam ” 7, qui inter homi­ nes venit ut vitam habeant et abundantius habeant8, qui est via, veritas et vita** : 1) via est quam sequi debemus, exempla imitando quae nobis praebuit omnium virtutum ; 2) veritas est quam amplecti debemus : verba enim vitae aeternae habet, et in mundum venit ut testimonium perhiberet veritati ; quapropter eum tanquam unicum magistrum habebimus, veritates accipiendo quas sive per se sive per magisterium Ecclesiæ nobis proponit; 3) vita quam in Eo et in sacramentis ab Eo institutis, praecipue vero in sanctissima Eucha­ ristia, haurire debemus. Ita Christo in omnibus adhaerentes, et una cum Eo bona opera peragentes, certam nostram vocationem et salutem facere satagemusxo. ’ Hebr., 4 Hebr., 7Joan., 'Joan., XVI, 23. — 3 ROm., VIII, 26. V, 7. — s Hebr., IV, 16. — 6 IJoan., II, 1. IV, Ι4· — 'Joan., X, ΙΟ. — 'Joan., XIV, 6. — «° II Petr., VII, 25. — I, 10. W 7 7ÿ * DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII Post ea quæ diximus circa Incarnationis et Redemp­ tionis mysteria, remanet ut quædam consectaria ex hoc duplici mysterio fluentia exponamus : de cultu SS. Cordis Jesu; de B. Mana Virgine, matre Christi, tam intime ei connexa: necnon de Sanctis, qui cum eo regnant in cælo. Praenotanda de cultu. 1233. i° Cultus in genere est actus quo aliquem veneramur propter ejus excellentiam. Potest esse civilis vel religiosus, prout excellentia, quæ recognoscitur, est civilis vel religiosa. :<·<ί 2° Hic autem loquimur tantum de cultu religioso, quo Deo vel ejus sanctis debitum honorem et reverentiam exhi­ bemus. -&p lî (A) Ex parte excellentice duplex distinguitur : (a) cultus latriœ (λατρεία, famulatus), qui est honor supremus soli Deo exhibendus propter illius supremum dominium, et infinitam ejus excellentiam ; (b) cultus dulice (δουλεία, servitus) qui est honor servis Dei exhibitus, ob supernaturales eorum dotes quas ab eo acceperunt ; talis vero cultus vocatur hyperdulia quando B. Mariæ exhibetur; sicut enim, propter singularem ejus excellentiam, præsertim ejus divinam matemitatem et sanctitatem huic præcelsæ maternitati con­ sentaneam, alios sanctos supereminet, ita cultus ei delatus gradu superat cultum ipsis redditum. (B) Ex parte motivi cultus est : (a) absolutus quando quis colitur propter excellentiam ipsi propriam et inhcerentem ; talis est cultus Deo vel sanctis ipsis delatus; (b) relativus, quando res colitur propter aliam cum qua specialem relatio­ nem habet : talis est cultus imaginibus et reliquiis exhibitus, quia veneratio nostra in iis non sistit, sed ad eum quem repraesentant transit. __ ,.'-w - V/.Vxi 7-· ·-!.*.»· DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 797 (C) Tandem in cultu duo sunt distinguenda : (a) objec­ tum materiale, seu id quod colitur; (b) objectum formale, seu ratio propter quam aliquid colitur. 1234. 30 Ad tollendas æquivocationes Protestandum, duo sunt praenotanda : (a) Xroces latria et dulia, etymologice spectatae, eumdem sensum habent, scilicet servitium, servitus, et in primævis sæculis promiscue adhibebantur; proindeque sensus ex contextu determinandus est1, (b) Iterum vocabula “adoro vel adoratio" aliquando significabant cultum soli Deo debitum, aliquando autem cultum inferiorem, hominibus et sanctis praestitum; vox autem "veneratio ” ab aliquot Patribus de solo Deo prædicabatur; sensus itaque debet pariter ex contextu definiri. 1235· 4° Devotio latius patet quam cultus; complectitur enim, præter ipsum cultum, voluntatem prompte se tradendi alicujus servitio. Ita devotio erga cor Sacratissimum Jesu importat, præter cultum latriae, actus amoris, gratitudinis, compassionis, imi­ tationis, etc. Art. I. De devotione erga Sacratissimum Cor Jesu2. 1236. De cultu adorationis Christo homini debito, prop­ ter unionem hypostaticam, jam supra, n. 1035, dictum est. 1 Idem dicendum est de græcis vocibus προσκύνησις (adoratio), et θεραπεία (servitium), quæ promiscue sumebantur pro omni reverentiæ signo; hinc S. Joa. Damascenus ait : “ Solum creatorem et rerum opificem Deum adoremus, cui latriæ cultum exhibeamus, tanquam Deo pro sua natura adorando. Sanctam quoque Dei genitricem adoremus, non tanquam Deum, sed tanquam Dei matrem secundum carnem. Ad hæc omnes sanctos, ceu electos Dei et amicos, quibus ad eum facilis patet aditus, adoremus ” {De imaginibus, or. Ill, 41, P. L., XCW, 1357; Journel, 2378). In Ecclesia autem Latina, jam a tem­ pore S. Augustini distinctio facta est inter latriam et duliam ; ait siquidem {de Civit. Dei, 1. X, c. I, P. L., XLI, 278) : “ Λατρείαν quippe nostri, ubi­ cumque S. Scripturarum positum est, interpretati sunt servitutem. Sed ea ser­ vitus, quæ debetur hominibus, secundum quam præcipit Apostolus servos domi­ nis suis subditos esse debere, alio nomine (δουλεία) grace nuncupari solet; latria vero, secundum consuetudinem, qua locuti sunt qui nobis divina eloquia condiderunt, aut semper, aut tam frequenter ut pene semper, ea dicitur servitus qu debet erga matrem 1251. Propter tantam dignitatem, Patres nonnulla Scripturæ testimonia ad matrem Dei sensu typico vel accommodatitio refe­ runt : (a) ex Psalmis illa, in quibus celebratur splendor et sanctitas tabernaculi, templi, civitatis Dei1 23; et merito quidem : fuit enim B. Virgo speciali ratione tabernaculum et templum Dei; (b) omnia quæ in laudem Sponsœ dicuntur in Cantico Canticorum 3 ; vera enim sponsa Christi est Ecclesia : porro inter Ecclesiæ membra certe eminet B. Virgo; (c) quæ in Ebris Sapientialibus de divina Sapientia praedicantur *, quippe quæ B. Virginis puritatem, cum Deo intimam familiaritatem, et partes quas in mundi reparatione habuit, optime illustrent. 3° Ex hac dignitate maternitatis Dei fluunt omnia privile­ gia B. Virgini concessa, non solum ejus dignitas, sed ejus sanctitas : cum enim sit Filio consanguinea et duabus aliis personis affinis, omnino decet ut, præ ceteris creaturis, Dei naturæ particeps fiat per gratiam et eximia sanctitate præfulgeat, omnibusque virtutibus ornetur. Recte siquidem ait Cornelius a Lapide 5 .· “ Sicut enim humanitas Christi, quia Verbo unita, ab eo accipit dotes et privilegia tali unione et conjugio digna, ...sic pariter Deus B. Virgini largitus est omnia charismata et decora, quæ talem matrem Christi et sponsam Dei decebant. Unde sic conclude : B. Virgo est mater Dei; ergo ipsa longe excellentior est omnibus angelis, etiam seraphinis et cherubinis. Mater Dei est ; ergo puris­ sima est et sanctissima, adeo ut sub Deo major puritas intelligi nequeat. Mater Dei est ; ergo quidquid ulli Sanc1 Nonnunquam quærunt Protestantes cur de Mariæ dignitate Evangelia tam parce loquantur. Respondetur Evangelia, docendo Mariam esse Matrem Jesu, Matrem Domini, omnia complecti encomia quæ ipsi tribui possint. Quod intel­ lexit ipse Lutherus, Comment, ad B. V. M. Cant., op. IX, 85, ed. 1554. ’ Ps. LXXXVI, 1-3; XLV, 5; CXXXI, 13; XVIII, 6. 3 Cantic., II, 2; IV, 7; VI, 9. * Prav. VIII; Ecdi., XXIV; Sap. VII. —s In Matth., I, 6. L·' 812 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. torum concessum est privilegii (in genere gratiae gratum facientis), hoc illa præ omnibusque obtinet”. 4° Exinde etiam fluunt ejus relationes cum creaturis; mater Christi, capitis nostri, esse nequit quin eo ipso sit mater membrorum ejus; mater Christi regis, eo ipso fit regina hominum et angelorum; mater divini mediatoris, est et ipsa mediatrix ad mediatorem. II. De sanctitate B. Mariæ Virginis. Dicemus : i° de ejus sanctitate negativa et præsertirn de immaculato conceptu; 2° de ejus sanctitate positiva; 30 speciatim de ejus virginitate. i° De Immaculato Conceptu (A) germana habea­ tur notio Immaculatae Conceptionis B. Mariæ, referre et bre­ viter explicare satis erit verba quibus Pius IX hoc dogma definivita, declarans “ doctrinam quæ tenet Beatissimam Virginem Mariam, in primo instanti suæ conceptionis, fuisse, singulari omnipotentis Dei gratia et privilegio, intuitu men­ torum Christi Jesu Salvatoris humani generis, ab omni ori­ ginalis culpæ labe præservatam immunem, esse a Deo reve­ latam, atque idcirco ab omnibus fidelibus firmiter constanterque credendam ”, In qua definitione tria præsertim notanda occurrunt : 1252. i° Status quaestionis. (a) B. Virgo præservata fuit a labe seu macula originalis peccati; non fuit quidem exempta a debito, saltem remoto 3, originalis pec1 Cfr. S. Th., 3, q. 27, a. 2; in I Sent., dist. 44, q. 1, a. 3, ad 3; buarez, op. cit., disp. Ill; Petavius, 1. XIV, c. 2; Piazza, Causa immac. concept. SS. Matris Dei; Ballerini, Sylloge monument, admyster. concept, immac. Dei­ para; Passaglia, De Immac. Deipara conceptu; Malou, L'Immac. Conception de la B. V. M., Bruxelles, 1857; D. Guéranger, Mémoire sur la question de ΓImmac. Conception, Paris, 1850; Palmieri, De Deo Creante, c. IV; Pesch, De Deo Creante, n. 297 sq. ; X. M. Le Bachelet, L'Immaculée Conception, Paris, 1903, et D. T. C., L VII, 845-1218, ubi erudite et fuse hoc dogma exponitur. - Bulla Ineffabilis, 1854; D. B., 1502. 3 B. Virgo non immunis fuit a debito proximo, si in illa lege inclusa fuit qua omnes Adæ posteri, ipso peccante, peccatum contrahere debebant; immunis autem fuit ab eo, proindeque habuit solummodo remotum debitum, si ab ipsa lege inclusionis exempta fuerit, quamvis vi descendentiæ activæ ab Adamo 1E DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 813 cati, quia utpote naturaliter ab Adamo descendens, debuisset illud contrahere, nisi Deus speciali privilegio eam ab ista lege præservasset; et sic a Christo differt, qui a debito omnino immunis erat; sed immunis fuit ab actuali infectione peccati originalis, quia Deus impedivit ne lex generalis circa propagationem hujus peccati Mariæ applicaretur; proindeque a primo instanti gratia sanctifi­ cante ornata fuit, cum, in præsenti Providentiæ ordine, non detur medium inter statum peccati et statum gratiæ. (b) Quod privilegium collatum fuit B. Virgini primo instanti ejus conceptionis, id est, eo instanti quo anima rationalis infusa fuit in ejus corpus, quæcumque admittatur scientifica opinio de tempore animationis. (c) Collatum fuit B. Virgini non jure proprio, prout Christo collatum est, sed ex gratuita concessione Dei, singulari Dei gratia et privilegio, ideoque soli Mariæ, intuitu meritorum Christi. Quare vere redempta fuit redemptione non restaurativa, sed preeseruativa. (B) Errores T. Hanc definitionem impugnarunt Protestantes, inter quos Coquerel, de Pressensé, Wilberforce, Pusey; Jansenistce in Hollandia; quidam catholici, sed omnino pauci, ut Guettée, Dœlhnger, qui postea sectam Veterum Catholicorum constituerunt; tandem Modernisiez. 1253. 2° Thesis : B. Virgo, in primo instanti suæ con­ Il 11 II Christi, fuit ab omni n ori­ ceptionis, intuitu meritorum ginalis culpæ labe præservata immunis. De fide ex bulla Ineffabilis superius citata. Scriptura sola non probatur, sed accedente Traditione. In Protoevangelio'2 praenuntiatur Inimicitias ponam inter te et mulierem, et semen tuum et semen illius : ipsa (Jtebraice ipsum) conteret caput tuum ”. Juxta Patres, semen mulieris est saltem typice Christus ipse, cujus virtute contritum est caput serpentis, id est diaboli, ac proinde mulier est B. Virgo 3. Quo posito, ex hoc textu sic argumentantur ea includi debuisset. Cum hujusmodi quæstionis solutio a sola voluntate Dei pendeat, et nil certi hac de re manifestaverit, ab ea expendenda abstinemus. Unum certum est, scilicet, B. Virginem Redemptione indiguisse, cum nonnisi intuitu meritorum Christi ab originali labe præservata fuerit. 1 Cf. Le Bachelet, D. T. C., 1209. 3 Gen., III, 15. Hic locus protoevangelium vocatur, quia ut prima Messiae annuntiatio habetur. 3 Dixi saltem typice, quia controvertitur, etiam inter catholicos, num præfata verba lilteraliter de Christo et B. Virgine prædicata fuerint. Nonnulli affir- 814 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. theologi : declaratur specialem inimicitiam futuram esse inter dia­ bolum seu peccatum, et mulierem seu B. Virginem; et eamdem, simul cum Filio suo, plenam victoriam reportaturam esse de diabolo ac peccato; licet enim pronomen “ipsum”, in textu hebraico, directe referatur ad semen mulieris, scilicet Christum, debet etiam indirecte referri ad matrem ejus, ut antithesis, enun­ tiata in primo membro, sit completa. Atqui talis victoria plena non esset, si B. Virgo, primo suæ conceptionis instanti, peccato maculata fuisset ; ergo non fuit originali peccato maculata. (B) In Angelica salutatione, qualis a Traditione intelligi­ tur, implicite continetur : “ Ave, gratia plena, Dominus tecum ” 1 ; ibi tribuitur Mariae omnimoda plenitudo gratiæ, quæ in simplici creatura inveniri possit ; atqui illa plenitudo non esset perfecta, nisi sese extenderet ad primum instans, in quo Maria concepta fuit; ergo. 1254. Neque obstant textus Scripturæ quibus affirmatur omnes in Adamo peccavisse, v. g. : “ in omnes homines mors pertransiit, in quo omnes peccaverunt ” 2. Nam admitti potest B. \7irginem peccavisse in Adamo, eo sensu quod habuerit debitum contrahendi ! : mant, at Passaglia» Patrizi, Bade; et hæc interpretatio multis Patribus pla­ cuit; sic v. g., S. Irenæus ait (Adv. Hær., L III, c. 23, P. L., VII, 959) : “Serpente mordente et occidente et interpediente gressus hominis, quoadusque venit semen prædestinatum calcare caput ejus, quod i\x\t partus Mariæ”. Alii vero, præsertim moderni, negant, nam tota contexta oratio ostendit hic litterali sensu agi de Eva, et de semine justorum, cui opponitur semen serpentis seu col­ lectio hominum nequam. Quia vero Eva fuit typus V. Mariæ, sicut Adam fuit aliquo sensu typus Christi — ut communiter tradunt Patres (apud Passaglia, n. 902 sq.) — prælaudata verba de B. Virgine et de Christo intelligi debent sal­ tem typice, ut ex Bulla Ineffabilis patet — De hoc vaticinio, cf. Patrizi, De immaculata Maria a Deo prcedicta; Malou, op. cit., I, 248 sq. ; Passaglia, n. 887 sq. ; Meignan, Les Prophéties messianiques, Prophet, du Pentat., 1856, p. 205 sq.; Corluy, vol. I, p. 347 sq. ; Maas, Christ in type, vol. I, p. 1S4 sq. x Luc., I, 28. In textu græco legitur κεχαριτωμένη (grata facta, Deo dilectissima); quam vocem Patres gratia plenam reddiderunt; et merito, nam gratia est quæ nos Deo gratos et dilectos reddit Traditionalem vero sensum hujus salutationis sic exponit Bulla Ineffabilis : “ Hac singulari solemnique salutatione nunquam alias audita ostendi Deiparam fuisse omnium divinarum gratiarum sedem, omnibusque divini Spiritus charismatibus exornatam, immo eorumdem charismatum infinitum prope thesaurum abyssumque inexhaustam, adeo ut nunquam maledicto obnoxia, et una cum Filio perpetuæ benedictionis particeps, ab Elisabeth divino acta Spiritu audire meruerit : Benedicta tu inter mulieres et benedictus fructus ventris tui” (Luc., I, 42). De hoc textu cf. Passaglia, n. 1075 sq.; Palmieri, th. 88. De aliis autem textibus qui sensu sive typico sive accommodatitio de B. V. immaculato conceptu intelligi possunt, lege Passaglia, n. 451 sq. vel Bullam Ineffabilis. ■ Rom., V, 12. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 815 originale peccatum, non autem eo sensu quod contraxerit maculam peccati. Lex enim universalis patitur exceptionem, et eo magis quod exceptio nullum adducit inconveniens. Conceptio autem immaculata Mariæ, nedum inconveniens sit, est convenientissima, et quidem ob rationem omnino singularem, matemitatis scilicet divinæ. Aliunde, hac de causa, Beatissima Virgo multarum excep­ tionum beneficium consecuta est per totum curriculum vitæ suae. Cur ergo in sola sua conceptione non fuisset privilegiata? Cur illam Deus, sicut Esther Assuerus, non ita allocutus fuisset ; “ non morieris : non enim pro te, sed pro omnibus hæc lex constituta est? ” 1* — Objiciuntur insuper verba, quibus declaratur omnes homines redemptione indiguisse. Sed immerito; nam dogma catholicum de Conceptu Immaculato non excludit necessitatem redemptionis pro Maria, sed e contra asserit B. Virginem indiguisse gratia redemptionis non quidem reparativa, sed prceservativa. 1255. Tradit, probatur. (A) Ex historia hujus dogmatis 34 *. Siquidem triplex stadium agnosci potest : (a) in primo, nulla exorta controversia, Immaculata B. Virginis Concep­ tio in dogmate divinæ Maternitatis et perfectissimæ ejus Puritatis implicite proposita et credita fuit ; (b) in secundo, controversia orta est in Ecclesia Latina, et aliquamdiu veri­ tas obnubilata fuit; (c) in tertio tandem, re maturius per­ pensa, dogma ut revelatum clarius apparuit, donec tandem solemniter definitum fuerit. (a) Ætate patristica, dogma implicite propositum fuit. 1) Primum argumentum desumitur ex comparatione quam Patres inter Mariam et Evam instituunt. Hanc jam expo­ nit S. Justinus 3. Eam vero sic declarat S. Irenœus 4 : “ Quemadmodum Eva virum quidem habens Adam, virgo tamen existens, inoboediens facta, et sibi et universo generi humano causa facta est mortis, sic et Maria habens prædes­ tinatum virum, et tamen virgo oboediens, et sibi et universo generi humano causa facta est salutis Nec aliter Tertul­ lianus 5. Similiter S. Ephrcem6 .· “ Ambæ puræ, ambæ 1 Esth., 1er Sermon sur la Conception de la Sl‘ Vierge. 3 Inter auctores citatos, præsertim conferatur X. Le Bachelet, L'ImmacuUe Conception, courte histoire d'un dogme, et D. T. C., 873 sq. 3 Dial, cum Tryph., n. 100; P. L., VI, 710 sq.; Journel. 141. 4 Adv. Hcereses, 1. III, c. 22; Journel, 224. s De came Christi, 17, P. L., II, 782; Journel, 358. * Serm. 4. in div. Scrip,'., Opera syriaca, II, 327; Cf. Journel, 715. XV, 13. Cf. Bossuet, ·— 816 f r f I h r i DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. simplices, Maria et Eva sibi ex adverso respondent, altera mortis nostræ, altera vitæ causa fuit Alibi docent B. Vir­ ginem esse novam Evam, priori perfectiorem, maj'orique. gratia donatam. Atqui hæc omnia vera non essent si Maria fuisset originali peccato maculata ; nam Eva fuerat ab initio gratia ornata, nullam originalem maculam contraxerat; ergo pariter secunda Eva ab omni originali labe immunis fuitx. _» 2) Multi Patres asserunt B. Virginem esse purissimam, per omnia et funditus immaculatam, illibatam, eam fuisse omni tempore puram, peccatum nunquam dominatum fuisse in eam ; immo supersanctam, superinnocentem, undequaque sive ex toto sanctam, puram ab omni labe; sanctis sanctio­ rem, mundiorem ccelestibus mentibus ; solam sanctam, solam innocentem, solam immaculatam, solam undequaque illiba­ tam, solamque undequaque benedictam 1234. Atqui hujusmodi formulæ implicite Immaculatum B. Virginis conceptum continent ; ex his enim colligitur immunitas a quavis pror­ sus macula peccati3, proindeque etiam ab originali labe; quomodo enim dici posset undequaque, ex toto sancta, si ori­ ginali peccato infecta fuit ; omni tempore pura, si ab initio maculata est; purior Angelis, si instanti conceptionis immunda fuit? Iterum quando praedicatur sola sancta, sola innocens, necesse est ut gradum puritatis attigerit qui ipsi omnino singularis sit. 3) Eadem doctrina in dogmate divina maternitalis includebatur. Docent enim Patres B. Virginem puritate sua meruisse ut esset Dei mater; quod quidem non de merito proprio, sed de merito con­ gruentiae intelligi debet; quod et Ecclesia in suis'precibus approba­ vit : “ B. Virgo, cujus viscera meruerunt portare Christum Domi­ num... Quem meruisti portare, resurrexit Porro puritas, quæ talem meretur honorem, immunis esse debet ab omni prorsus labe, ut Patres ipsi arguunt. Ita S. Augustinus * : “ Excepta itaque S. V. Maria, de qua propter honorem Domini nullam prorsus, cum 1 Quod argumentum egregie exponit Newman, Anglican difficulties, vol. II, p. 31 sq.; cf. Livius, op. cit., ch. I, p. 35 sq. 3 Patrum testimonia collegit Passaglia, op. cit., sect. II et VI. 3 Ita, v. g., Maria dicitur a S. Ambrosio “ per gratiam ab omni integra labe peccati” (Z« Ps. CXPPII, 22, 30, P. L., XV, 1521; Journel, 1314); et 5. Ephrcem Christum sic alloquitur : “ Non enim in te, Domine, labes est, nec ulla in matre tua macula” {Carmina nisibena, ed. Bickell, 122; Journel, 719). 4 De natura et gratia, c. 36, P. L., XLIV, 267; Journel, 1794. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 817 de peccatis agitur, haberi volo quæstionem : unde enim scimus quod ei plus gratiæ collatum fuerit ad vincendum omni ex parte peccatum, quæ concipere ac parere meruit, quem constat nullum habuisse peccatum ?” — Quæ verba non solum de actuali, sed etiam de originali peccato intelligenda esse videntur, tum quia sunt universalia, tum quia ratio allata valet pro utroque; sed præsertim quia S. Augustinus alibi docet immunitatem a peccato actuali sup­ ponere immunitatem a peccato originali : “Nullus est hominum præter ipsum (Christum) qui peccatum non fecerit grandioris ætatis accessu, quia nullus est hominum præter ipsum qui peccatum non habuerit infantilis ætatis exortu ” x. (b) Fatendum est tamen, a sæc. XII ad XIV, hanc veritatem aliquamdiu obnubilatam fuisse in Ecclesia Latina; in Ecclesia autem Græca nullum dubium hac de re ortum est. Rationes autem cur in Occidente etiam optimi theologi de Immaculato Conceptu dubitarint aut eum negaverint, fuerunt tum doctrina de universa­ litate originalis peccati et Redemptionis, tum difficultas omnia Tra­ ditionis documenta perlustrandi, in quibus exceptio huic generali legi pro B. Virgine commemoratur, tum imperfectæ notiones de conceptione activa et passiva et controversiæ de tempore anima­ tionis. 1256. (c) His tamen non obstantibus123, et licet integrae scholae ex adverso steterint : i) fides in Immaculatum Virgi­ nis conceptum in dies invaluit tum inter Pastores, tum inter Fideles; 2) festum Conceptionis per totam Ecclesiam pro­ pagatum fuit, ut mox dicetur; 3) Pontifices variis constitu­ tionibus prohibuerunt ne contra hanc piam doctrinam quis loqui, concionari, tractare, disputare auderet ; ita, v. g., Sixtus IV, Alexander VII3. 4) Tridentinum, cum de pec­ cato originali ederet decretum, solemniter declaravit “ non esse suæ intentionis comprehendere in hoc decreto, ubi de peccato originali agitur, B. et Immaculatam V. Mariam, Dei Genitricem ” 4. 5) Tandem, cum jamdiu Antistites, Eccle1 Cont. Jul., 1. V, c. 15, η. 57, 9 Mutatio» quæ P. L.y XLIV, 815. in scholis paulatim obtinuit, maxime debetur Scoto; cum enim theologi, qui huic piæ opinioni obstabant, instantius assererent in hac opinione dignitatem Christi minui, quia B. Virgo redemptione non indigebat, Scotus ostendit dignitatem Christi non minui, sed augeri, si matrem tam per­ fecte redemerit ut meruerit eam a peccato originali præservari ; quod argumen­ tum multis placuit etiam extra scholam franciscanam. Z’Immaculée Cfr. P. L. Péchenard, Conception et Γ Ancienne Université de Paris, XLl (1905). PP· 225, 383 sq. 3 D. B., 734, 1100. — * D. B., 792. in Rev. du Cl. fr.t 818 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. siastici viri, Regulares Ordines, ac vel ipsi Imperatores et Reges a S. Sede enixe efflagitassent ut Immaculata Con­ ceptio B. Μ. V. veluti fidei catholicæ dogma declararetur, Pius /A, postquam ab episcopis totius orbis catholici postulasset quid de hac definitione sentirent, pro suprema et infallibili qua pollebat auctoritate, rem solemniter definivit (8 dec. 1854). Porro ex factis hucusque breviter expositis colligi potest veritatem quam tuemur, revelationis deposito contineri; quod constat non solum ex infallibili definitione Pontificis, sed etiam ex communi fidelium sensu ; talis enim consensus moraliter unanimis, et simul universalis, cum in utraque Ecclesia Occidentali et Orientali viguerit, etiam apud schis­ maticos, saltem plerosque, — de re ad fidem pertinente et cum aliis fidei dogmatibus connexa, — per multa sœcula invalescens, — et, non obstante quorumdam doctorum temporanea oppositione, tandem aliquando prœvalens, expli­ cari nequit sine assistentia et influxu Spiritus Sancti, qui totam regit Ecclesiam, eam ab errore tuetur et in veritatis tramite dirigit 1257. (B) Ex institutionefesti Conceptionis. Quam anti­ quum sit hoc festum inferri potest ex eo quod etiam apud varias sectas orientales celebretur, quæ certe ab Ecclesia Romana illud non receperunt1, (a) Jam enim sæc. VII, in Ecclesia Græca, celebrabatur, ut refert Andreas Cretensis in hymno quem pro die 9 Dec. composuit ; iterum sæc. VIII, Joannes Euboensis ait sua ætate festum hujusmodi jam in pluribus Ecclesiis celebrari23 . (b) In Ecclesia occidentali, primum in Sicilia et Neapoli hoc fes.tum a Græcis receptum et celebratum est. Ita sæc. IX, Petrus, qui postea Argorum Episcopus fuit, ora­ tionem habuit in Sicilia pro hac festivitate 3 ; eamdem eodem tempore in Ecclesia Neapolitana fuisse habitam testatur vetus marmoreum Kalendarium. Eodem sæculo festum 1 Mentio hujus festi invenitur in Rituali S. Sabbæ, sæculo V, sed cum hoc Rituale immutatum sit, dubitatur num in prima editione festum jam comme­ moratum fuerit. 3 Sermo in Concept. Deipara, P. G., XCVI, 1475. « Orat, in concept. S. Anna, P. G., CIV, 1351. T f· * V. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 819 Conceptionis celebrabatur in Hibernia J, et exinde in Angliam transiit, posteaque in Normanniam. Rothomagi, an. 1072, Academia Immac. Conceptionis ab Episcopo Joanne instituta fuit1 23. Sub initio s. XII, festum hujusmodi celebrabatur in Normannia et per totam fere Galliam; exinde in Germaniam invectum est, brevique in universa­ lem Ecclesiam. Porro objectum hujus festi fuit sanctificatio Mariae in utero, non quocumque instanti facta, sed in ipsa infusione animæ, ut constat tum ex diversis titulis festi (conceptio B. Annae, oraculum conceptionis Deiparae, etc.), tum ex homiliis Patrum, tum ex declaratione Sixti IV (1482), aliorumque Pontificum reprobantium assertionem in hoc festo non ipsam conceptionem Mariae sed ejus sanctifica­ tionem celebrari 3. Atqui non celebratur festum nisi de re sancta, ut Patres et theologi ore unanimi proclamant. Ergo Conceptio B. Virginis sancta reputata fuit ab Ecclesia, sive græca, sive latina. Λ' 1258. Solvuntur difficultates. (A) Objiciuntur textus Patrum in quibus (a) asseritur solum Christum fuisse peccati expertem. — Resp. Ii textus, inspecto contextu, nil aliud significant nisi Chris­ tum solum fuisse proprio jure immunem a peccato; sed hoc non impedit quin B. Virgo, per privilegium gratuitum, a peccato immu­ nis fuerit. (b) Alii dicunt carnem Mariæ fuisse carnem peccati. — Resp. Patres asserunt etiam carnem Christi fuisse carnem peccati, ac proinde hæc verba emolliri debent, et nil aliud significant nisi car­ nem B. Virginis ex carne Adami, quæ infecta fuit’per peccatum, derivatam esse, non autem Mariam ipsam fuisse peccato macula1 A. Boudinhon, Zzr origines irlandaises de la fête de la Conception de Marie, in Rev. du Cl.fr., t. XXXIX, 1904, p. 255-266, ubi contrahit articu­ lum a P. Thurston editum in The Month, may 1904, p. 449 sq. ’ Vacandard, Les origines de la fête de la Conception dans le diocèse de Rouen, in Rev. des Quest, hist., janv. 1897. 3 “ Etenim clare aperteque docuere festum agi de Virginis Conceptione, atque uti falsam, et ab Ecclesiæ mente alienissimam, proscripserunt illorum opi­ nionem, qui non Conceptionem ipsam, sed sanctificationem, ab Ecclesia coli arbitrarentur et affirmarent. Neque mitius cum iis agendum esse existimarunt, qui ad labefactandam de Immac. Virginis Conceptione doctrinam, excogitato inter primum atque alterum conceptionis instans et momentum discrimine, asserebant celebrari quidem Conceptionem sed non prime instanti atque mo­ mento”. (Bulla Ineffabilis}. til > I ! 820 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERH. tam. (c) Nonnulli asserunt Mariam fuisse mundatam, sanctificatam; ergo antea fuit peccatrix. Besfi. : Nego conclusionem; nam illa verba significare possunt solummodo B. Virginem in primo instanti accepisse gratiam, per quam præservata fuit ab originali peccato, et illam gratiam fuisse deinceps adauctam, ita ut B. Virgo sanctior in dies profecerit. 9 *1 < I i (B) Tandem contra illud dogma affertur 5. Bernardi, multorum scholasticorum ac præsertim S. Thoma auctoritas. — Besfi. Horum mens Doctorum, juxta multos, est dubia ’ ; eorum verba de facto intellecta sunt in vero sensu, etiam ante definitionem illius dogma­ tis, et quidem a multis theologis. Fatemur tamen hanc interpre­ tationem obvio sensui textus horum Doctorum contrariam videri, (a) S. Bernardus, ad canonicos Lugdunenses scribens (ep. 174), eos objurgat quod festum Conceptionis B. V. Mariæ in suam ecclesiam introduxerint, non solum quia nondum Romana Ecclesia hoc festum approbaverat, sed etiam quia non in ipso conceptu, sed solum post conceptum sanctificata fuit;solo enim Christo excepto, unusquisque de seipso veraciter confitetur : In iniquitatibus con­ ceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea. (b) 5. Bonaventura pariter docuit sanctificationem Virginis subsecutam esse originalis peccati contractionem 12 : “ hic autem modus dicendi, ait, communior est et rationabilior et securior ”. (c) S. Thomas in quibusdam locis immaculatam conceptionem negare, in aliis autem affirmare videtur. Ita in S. theologica 3 scribit : “ B. Virgo con­ traxit quidem originale peccatum, sed ab eo fuit mundata, ante­ quam ex utero nasceretur... Si nunquam anima Virginis fuisset contagio originalis peccati inquinata, hoc derogaret dignitati Christi, secundum quam est universalis omnium Salvator ”. Quod in duo­ decim circiter aliis locis repetit. In paucis vero aliis hæc aut similia habet : “ Talis fuit puritas B. Virginis, quæ a peccato ori­ ginali et actuali immunis fuit ” 4. Quare ejus discipuli de ejus mente disputaverunt ac etiam hodie disputant. Juxta P. dei Prado, mens 5. Thomce est B. Virginem incurrisse debitum peccati origi­ nalis; huc enim tantum ejus argumentatio tendit PP. vero Synave et Pegues declarant S. Thomam de hac re erravisse. Hæc eximiorum Doctorum hæsitatio a recentioribus editoribus S. Bonaventuræ ita explicatur5 : “ Habita ratione omnium circum­ stantiarum, hæc hæsitatio tunc erat laude digna et quasi necessaria. Assertio enim hujus privilegii in occidentalibus terris videbatur 1 De mente S. Thomæ, cf. Spada, Esame critico sulla dottrina del angelico D. S. Tommaso... ; Roua rd de Card, L'Ordre des Frères Prêcheurs et l'Immac. Concept. ; IL Le Bachelet, in Recherches de science religieuse, 1910, p. 592-616; Rossi, 5*. Thomce expositio Salutationis angelica, 1931 ; J, de Blic, •S'. Thomas et l'Immacutte-Conception in Rev. Apol., Juillet 1933. * In III Sent., dist. 3, a. 1, q. 2. — 3 3 p., q. 27, a. 2. 4 In I Sent., disp. 44, q. I, a. 3. — s Schol. in III Sent., d. 3, a. I, q. 1. AV— DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 821 nova; Ecclesia nondum aliquid determinaverat de hac quaestione; eadem festum Conceptionis B. Virginis potius videbatur tolerare in aliquibus locis quam approbare; praxis Ecclesiæ Græcæ et plures Patrum græcorum sententiæ in Occidente tunc non innotuerant; nondum eliquatæ erant graves difficultates, quæ ex universalitate tum peccati originalis tum redemptionis petitae objiciebantur; deni­ que (et hoc summopere dignum est observatione) primi fautores festi Conceptionis et defensores hujus privilegii ita male hoc mys­ terium explicabant, veris falsa immiscebant, et invalidis vel falsis rationibus confirmabant, ut eorum positionibus et piæ sententiæ sic intellectae jure contradicendum esset ”. Quibus positis, ac data hæsitatione eximiorum Mediae Ætatis Doctorum, magis ac magis patet doctrinam de Immaculato Conceptu, nonnisi adjuvante ac dirigente Spiritu Sancto, in Ecclesia universalem fieri potuisse. 1259. Ratione suadeturx. Ratio hoc mysterium demons­ trare nequit, sed solum ejus convenientiam ostendere potest : (A) Ex parte Christi, (a) Decebat Christum eligere ma­ trem sibi dignam, in quantum fieri posset; atqui, si Maria fuisset concepta in peccato originali, non fuisset digna fieri mater ipsius sanctitatis, cum ejus ignominia in Filium redundasset, juxta illud : “ gloria filiorum patres eorum ” 2. (b) Immo prorsus “ decebat ut sicut Unigenitus in cælis Patrem habuit, quem Seraphim ter sanctum extollunt, ita matrem haberet in terris, quæ nitore sanctitatis nunquam caruerit ” 3. (c) Decebat 485, antiquorum et modernorum haereticorum de B. Virgine calumnias renovans, contendit doctrinam catholicam de virginitate et sanctitate Deipane nihil aliud esse nisi hellenicam adulterationem primaevi Evangelii secundum quod Christus naturali modo conceptus erat. 4 Farrar, The Early days of Christianity, c. XIX. — 5 D. B., 91. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 827 tetur proprie et secundum veritatem Dei Genitricem Sanc­ tam semperque Virginem immaculatam Mariam, utpote ipsum Deum Verbum specialiter et veraciter... absque semine concepisse ex Spiritu Sancto, et incorruptibiliter eam genuisse, indissolubili permanente et post partum ejusdem virginitate, condemnatus sit ” x. 1° Scriptura clare docet Mariam concepisse Christum modo virginali. Narrat enim S. Lucas'2· B. Virginem Angelo nuntianti eam Filium Altissimi parituram esse ita respon­ disse : “ Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco? ”; angelum vero dixisse : “Spiritus Sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi ”. — S. Matthaus autem refert Angelum dixisse Joseph, qui sponsam prægnantem dimittere volebat Noli timere accipere Mariam conjugem tuam; quod enim in ea natum est, de Spiritu Sancto est" 3. Jesus itaque non erat, sed “putabatur filius Joseph ”4. Ex quibus patet corpus Christi miraculose formatum esse in utero Virginis solo operante Spiritu Sancto 5. — Nil explicite dicitur de virginitate Mariæ in partu et post partum ; sed ex verbis “ virum non cognosco ” Patres merito inferunt ipsi propositum fuisse perpetuam virginitatem servandi. Objiciunt quidam in vetere versione syriaca hæc legi : “ Joseph, cui desponsata erat Maria virgo, genuit Jesum ”, et exinde inferunt Joseph esse patrem Domini secundum carnem. — Resp. : in eadem versione statim narratur quomodo Maria non ex Joseph conceperit, sed per virtutem Spiritus Sancti. Nisi igitur manifesta admittatur contradictio in hac versione, dicendum est vocem genuit aut esse lapsum calami aut sumendam esse sensu legali, quatenus nempe Joseph juridice erat pater Christi. Ceterum unus codex contra omnes alios valere nequit. 1267. ginem 6. 20 Traditione constat Mariam fuisse semper vir­ 3 Matt., I, 18 sq. — 3 4 *Luc., Ill, 23. 5 Ad hanc conclusionem elidendam, Liberales et Modernistes contendunt nar­ rationem priorum Evangelii capitum non esse authenticam, aut saltem a primis generationibus christianis adulteratam esse. Quam assertionem confutant : La­ grange, Lericit de ΓEnfance dans S. Luc., in Rev. biblique, 1895, p. 160-185; A. Durand, L'Evangile de ΓEnfance, in R. P. A., III (1907), pp. I, 65, 135, 257, 321 sq. ; cf. Etudes, 20 mai 1907. 6 E. Neubert, op. at., pp. 57-120, 159-208. 828 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. (A) Omnes Patres, etiam antiquissimi, affirmando Chris­ tum esse Deum, simul docent Christum e virgine natum esse, quasi nempe repugnaret Deum nasci ex non virgine. Ita Aristides asserit Mariam sine semine Filium concepisse’; S. Justinus sæpe repetit Christum ex virgine natum esse*; 5. Irenaus non solum idem asserit, sed etiam affirmat hanc veritatem esse unam ex iis quæ in regula fidei ab omnibus credenda contine­ tur 3; S. Hippolytus testatur hanc esse traditionem apostolorum* Quare hæc veritas in omnibus symbolis affirmatur, in quibus asse­ ritur Christum ex Maria Virgine natum esse. (B) Jam a tertio sæculo, sæpe asseritur Mariam fuisse vir­ ginem in partu, seu Filium peperisse absque ulla læsione sigilli virginalis 5. ! (a) Contrarium quidem docuit Tertullianus, dicens eam esse vir­ ginem “quantum a viro, non autem quantum a partu”, ut ita melius errorem docetarum refelleret5678*; et Origenes in uno loco vir­ ginitatem in partu docet, in alio autem negare videtur t. (b) Sed alii Patres communiter declarant Mariam in partu virginem reman­ sisse, præsertim a tempore S. Hieronymi qui Helvidii errorem invicte confutavit3. Ita, inter alios, 5. Gregorius Thaumaturgies* Origenis discipulus 9; S. Ambrosius, qui, postquam hæresim Joviniani in synodo damnaverat, Siricio papæ scribit10* : “ Hæc est virgo quæ in utero concepit, virgo quæ peperit filium. Sic enim scriptum est : Ecce virgo in utero accipiet et parietfilium; non enim concepturam tantummodo virginem, sed et parituram virginem dixit ”; 5. Ephrœm “ : “ Hæc virgo facta est mater, servata virgini­ tate et sigillis non solutis”; S. Augustinus13 : “Concipiens virgo, pariens virgo, virgo gravida, virgo feta, virgo perpetua”; si enim Christi nativitate, inquit, “corrumperetur ejus (Mariæ) integritas, 1 Apol., P. G., XCVI, II2I; JourneI, 112. 3 Apol., I, 22, 32, 33; Dial, cum Tryph., 66, 75, 76, 100; P. G., VI, 363, 380, 627, 651, 710. 3 Adv. hares., HI, 19, 1-3; p. G., VII, 938, 941, 953; JourneI, 191, 5 Ita. v. g., in apocrypho Protoeroangelio Jacobi, ap. Neubert, op. cit., p. 160-171. — 4 De carni Christi, c. 23; P. L., II, 790. 7 Homil. 14 in Luc., P. G., XIII, 1834; cf. homil. 8 in Levit., P. G., XII, 493. 8 De perpetua virginitate B. Maria adv. Helvidium, P. L., XXIII. ’ Sermo in Nativ. Christi, lyiS'· X» 39I*392”=■ Epist. 42, n. 3 sq., P. L., XVI, 1124; cf. JourneI, 1289. " Hymni de B. Maria, 18, 12, ed. Lamy, II, 608; JourneI, n. 711; cf. n- 730, 745· *’ Sermo3 in Natali Domini, η. I, P. L., XXXVIII, 995. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 829 non jam ille de virgine nasceretur, eumque falso, quod absit, natum de virgine Maria tota confiteretur Ecclesia, quæ imitans ejus matrem quotidie parit membra ejus et virgo est ” — Quam doctrinam comparationibus illustrant : sicut obsignato sepulcbro Christus resurrexit, et, januis clausis, ad discipulos ingressus est, ita nascendo, inviolato virginitatis sigillo, foras prosiluit; sicut solis radius crystallum penetrat, sine quavis ejus læsione, ita Jesus ex utero matris ilkesa ejus virginitate prodiit. (C) B. Maria virgo remansit etiam post partum. (a) Revera Patres oppositam sententiam rejiciunt ut insaniam et blasphemiam, sacrilegium, impietatem, perfidiam, haresim. Ita, v. g., inter Latinos, S. Ambrosius*. “Fuerunt qui eam (Mariam) negarent virginem perseverasse. Hoc tantum sacrilegium silere jamdudum maluimus ”... Ibidem rationem hujus rei affert : “ Non deficit Maria, non deficit virginitatis magistra; nec fieri poterat ut quæ Deum portaverat portandum hominem arbitraretur. Nec Joseph vir justus in hanc proruisset amentiam ut matri Domini corporeo concubitu misceretur ”. Inter Gracos, Origenes : “ In tantam nescio quis proruit insaniam, ut assereret negatam fuisse Mariam a Salvatore, eo quod post nativitatem illius juncta fuerit Joseph ” 3. Eodem modo loquuntur 5. Hieronymus, Gennadius, Epiphanius, aliique permulti *. Hinc Maria vocatur a Patribus αειπάρθενος, seu semper Virgo, virgo per excellentiam s. (b) Nec hanc doctrinam ut privatam opinionem, sed ut Ecclesia fidem tradunt ; provocant enim ad sensum fiofiuli christiani : “ Quis aut quo tempore umquam exstitit, qui ausus sit vocare nomen sanctæ Mariæ, et rogatus non statim addiderit : virginis l... Sic sanctæ Mariæ nomen virginis datum est nec umquam mutabitur; sancta enim illa incorrupta permansit ”6. Allegant verba Maria : “Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco”? et exinde colligunt eam vovisse illibatam servare virginitatem; et merito quidem, his enim verbis pudice declarabat se virum camaliter non cognovisse, nec cognoscere velle. Citant pariter eum Evangelii locum, ubi refertur Christum, in cruce pendentem, matrem S. Joanni commendasse, et exinde concludunt B. Virginis neque filios neque filias fuisse : secus, eis non Joanni eam commendasset. Pariter multi censent hanc virginitatem ab Ezechiele fuisse prædictam his ’ Enchiridion, c. 34, P. L., XL, 249. 3 De instit. virgin., c. 5-6, P. L., XVI, 3 Homil. 7 in Luc., P. G., XIII, 1818. 314, 317. * Petav., 1. XIV, c. 13; cf. JourneI, nn. 745, IO73> Ini» 1361, 1518, 1643, 2133, 2177, 2194, 2217, 2289. De Trinit., III, 4, P. G., XXXIX, 832. Epiphanius, ddv. hares., 78, 6, P. G., XLII, 705; 5 Didymus, 6 S. ’ \ .V . JourneI, mi. »i 830 DE CONSECTARIIS UTRIUSQÜE MYSTERII. verbis * : “ Porta hæc clausa erit : non aperietur, et vir non trans­ ibit per eam; quoniam Dominus Deus Israel ingressus est peream, eritque clausa Principi ”, Quæ quidem omnia adeo clara sunt ut multi Protestantes hanc fuisse primævæ Ecclesiæ fidem agnoscere non dubitent 1268. 3° Ratio ostendit maxime conveniens esse : (A) Christum concipi et nasci ex virgine : (a) ex dignitate Patris : ex dictis enim, prima persona SS. Trinitatis est pater Christi ; atqui non conveniebat hanc dignitatem trans­ ferri ad aliquem virum, (b) Ex impeccabilitate Christi : omnes homines naturaliter ex Adamo geniti peccato origi­ nali sunt obnoxii : atqui non decebat Christum obnoxium esse originali peccato, (c) Ex dignitate ipsius Christi: nam maxime decebat eum qui in sinu Patris absque ulla imper­ fectione generatur, in tempore modo virginali nasci 3. (B) Mariam perpetuo virginitatem servare 4- Contrarium enim (a)perfectioni Christi derogat;sicut enim est Unigeni­ tus Patris, ita decuit eum esse unigenitum matris, tanquam perfectissimum germen ejus; (b) injuriam facit Spiritui Sancto ; cum enim uterus virginalis, in quo Christi carnem formavit, ejus sanctuarium fuerit, non decebat eum per commixtionem virilem violari; (c) derogat dignitati et sanc­ titati matris Dei, quæ ingratissima videretur, si tanto Filio contenta non esset, et virginitatem miraculose servatam ’ Ezech., XLIV, 2; cf. Livius, op. cit., p. 114. ’ Hæc enim habet Anglicanus Episcopus Bull (On the due praise and kon. of the Virgin, Oath. Safeguards, vol. Il, p. 2S8, London, 1851) : “ Ex Beatissimæ Virginis dignitate necessario consequitur ipsam semper Virginem man­ sisse, sicut constanter tenuit ac defendit Catholica Ecclesia. Hoc vas adeo purum, ad Divinitatis sanctuarium apposite consecratum, potuisse in posterum ab homine profanari, fingere indecorum est”. Quod non impedivit quominus Farrar assereret : “ Fides in perpetuam Virginitatem, cujus in Ecclesia per plura sæcula (?) vestigium desideratur, ex duplici principio pernicioso et parum in Scripturis fundato originem duxit. Primum, quod Virgini supra-humanam dignitatem adscribit, nullum habet fundamentum et insuper a Scriptura rejici­ tur. Alterum, quod matrimonium damnat et coelibatum in perfectionis consi­ lium evangelicum convertit, non solum a Scriptura damnatur, sed insuper in perniciosis hæresibus radicitus fixum est, et apertis sæpiusque repetitis Sacrorum Librorum documentis contradicit ”. Ad quod ultimum confutandum attente legere sufficiat ea quæ de virginitatis excellentia scribit S. Paulus (Z Cor., VII, 25-40), ubi certo certius docet virginitatem matrimonio perfectiorem esse. 3 S. Thom., 3, q. 28, a. 1. 4 /bid., a. 3. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 831 spontejimisjsset ; (d) derogat sanctitati ipsius Joseph\jjui maximae praesumptionis reus esset, si cum ea, quæ de Spiritu Sancto conceperat, commercium carnale habere voluisset. 9 1269. Nec objici possunt S. Matthæi a verba : “ Antequam con­ venirent, inventa est in utero habens de Spiritu Sancto... Et non cognoscebat eam, donec peperit filium suum primogenitum parti­ culas enim antequam et donec quid non sit factum ante Christi con­ ceptum et partum inculcant, ut omnibus sit evidens S. Joseph non esse patrem Christi; quid autem postea factum sit, ab Evangelista praetermittitur, quippe quod ad ejus scopum non spectaret λ Tan­ dem vox “primogenitus n alios fuisse filios minime probat, cum apud Judaeos primogenitus appellaretur is filius, ante quem nullus alius natus fuerat, sive alii post ipsum nati sint sive non. 1270. Neque huic veritati obstant textus, in quibus agitur de fratribus Domini, v. g. : “ Nonne mater ejus dicitur Maria? et fra­ tres ejus Jacobus et Joseph et Simon et Judas? Et sorores ejus nonne omnes apud nos sunt”*? Nam (a) quidam inter Patres, præsertim Græcos, putarunt hos fratres filios esse S. Joseph quos ex alia uxore antea ducta habuisset : quæ quidem opinio nunc antiquata est in Ecclesia latina, necnon sensui fidelium opposita de virginitate S. Joseph, (b) Sed communis sententia, a 5. Hiero­ nymo advocata, est fratres illos fuisse consobrinos Christi; vox enim frater, lato sensu sumpta, talem interpretationem patitur 5; aliunde 1 Cf. C. Sauvé, Le Culte de S. Joseph, Paris, 1910. — 31 *Matth., *5 I, 18, 25. 3 Quod egregie exponit S. Hieronymus, Adv. Helvid., n. 4 : “Quasi si quis dixerit : antequam in portu pranderem, ad Africam navigavi, non possit stare sententia, nisi ei in portu prandendum quandoque sit ; aut si velimus dicere : Paulus apostolus, antequam ad Hispanias pergeret, Romæ in vincula conjectus est; aut certe illud : Helvidius, antequam poenitentiam ageret, morte præventus est;statim aut Paulo post vincula ad Hispanias sit eundum : aut Helvidio poenitentia agenda post mortem ”... ‘‘Matth., XIII, 55-56. 5 Quod iterum egregie illustrat S. Hieronymus, op. cit., n. 14 : “Jam nunc doceberis quatuor modis in Scripturis divinis fratres dici natura, gente, cogna­ tione, affectu. Natura Esau, Jacob; duodecim patriarchæ; Andreas et Petrus; Jacobus et Joannes. Gente, qua omnes Judæi inter se fratres vocantur, ut in Deuteronomio : “ Si autem emeris fratrem tuum, qui est hebræus ” (XV, 12)...; et Ap. Paulus : “ Optabam, inquit, ego ipse anathema esse a Christo pro fratri­ bus meis, cognatis secundum carnem, qui sunt Israelite” (Rom., IX, 3-4). Porro cognatione fratres vocantur, qui sunt de una familia...” Quod illustrat exemplo Abraham et Lot, de quibus dicitur : “ discesserunt unusquisque a fratre suo” (Gen., XIII, 8sq.), quamvis Lot non esset frater Abrahæ, sed filius fratris ejus; exemplo Laban et Jacob : dixit enim Laban ad Jacob : “num fra­ ter meus es tu, gratis servies mihi”? (Gen., XXIX, 15). Jamvero Jacob erat filius sororis Laban. g 832 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. quatuor fratres, supra enumerati, probabiliter erant filii Cleophæ, » ^~fum ex variis Scripture locis simul collatis ‘, turn ex auctoritate JBegesippi, qui declarat Cleopham, patrem Simonis, fuisse Christi patruum. Nihil ergo ex his contra perpetuam B. Mariæ virginita­ tem deduci potesta. 1271. Corollarium. communiter. B. Maria virginitatem Deo vovit. Ita (A) Hoc enim Patres colligunt ex verbis Mariæ : “ Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco”? “Quod profecto non diceret, ait Augustinus3, nisi Deo virginem se ante vovisset”; si nullum enim emisisset votum, Joseph cognoscere potuisset et ex eo prolem habere. F 1 (B) Animadvertit autem S. Thomas* B. Mariam, antequam Joseph desponsaretur, non simpliciter, sed sub conditione virginita­ tem vovisse; nam, cum tempore legis cultus Dei per generationem presertim propagaretur, Maria, licet in desiderio virginitatem habuerit, eam non vovit absolute, sed sub conditione si Deo pla­ ceret. Potuit igitur desponsari, divino auxilio confidens quod nunquam matrimonium consummaret. Postmodum vero, accepto sponso, secundum quod mores illius temporis exigebant, simul cum eo virginitatis votum absolute emisit. § II. De relationibus B. Mariæ h ! i I· cum creaturis. Hujusmodi relationes fluunt ex dignitate Matris Dei. Cum enim sit mater Christi, eo ipso est mater omnium membrorum ejus, ejus cooperatrix in opere redemptio­ nis, regina omnium creaturarum et universalis mediatrix gratiae. 1272. II I. Maria mater spiritualis hominum II 5. Sensus est B. Virginem esse secundario, et dependenter a Christo, causam meritoriam (de congruo) et exemplarem vitae nostræ spiritualis, non solum remote, eo sensu quod dedit nobis Christum, fontem et exemplar nostræ sanctificationis, sed etiam proxime, quia est mater Christi capitis corporis mys1 Matth., Marc., XV, 40, 47; XVI, 1 ; Joan,, XIX, 25, Frères du Seigneur, 'raDictA/ol., II, 131-147. 4, P. L., XL, 398 ; cf. Journel, 1643. XXVII, 56; ’ Cf. A. Durand, ’ De Virginit., c. ♦ Sum. theol., 3, q. 18, a. 4. cit., 2e p La Mère des hommes; A. Lutz, La maternité mystique de la F. Marie, 1923. 5 Cfr. J.-B. Terrien, φ. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 833 tici cujus membra sumus, et*a Christo nobis in cruce tan­ quam mater donata est. i° Fundamentum hujus doctrinæ desumitur : (A) Ex divina matemitate. Maria enim est Mater Christi, capitis ’ corporis mystici, cujus omnes homines sunt membra, n. 1191; atqui mater capitis eo ipso est mater membrorum ejus; ergo cum S. Augustino dici debet : “ Plane mater membrorum ejus, quod nos sumus, quia cooperata est caritate ut fideles in Ecclesia nascerentur, quæ illius capitis membra sunt, corpore vero ipsius capitis mater” *; seu brevius,ut a multis contrahitur : carne mater capitis nostri, spiritu mater mem­ brorum ejus. (B) Titulo donationis, cum Christus in cruce moriens nos in filios ipsi dederit, Joanni (et per extensionem, omnibus christianis) dicens : “ Ecce mater tua ”. Unde S. Antoninus scribit 1 2 : “ Sicut Christus nos genuit verbo veritatis ad esse gratiæ spirituale in cruce patiendo, ita B. Virgo nos genuit et peperit in maximis doloribus Filio compatiendo ”, 1273. 20 Modus quo Maria est mater spiritualis. Ea sane est mater spiritualis quæ vere, etsi secundarie, nos spiritualiter gignit et ad augmentum vitæ spiritualis concurrit. Atqui Maria secundarie, et dependenter a Christo, nos spiritualiter generat et vitam nostram spiritualem auget; nam, si Christus est causa meritoria principalis et de condigno nostræ justificationis, B. Virgo est causa meritoria secundaria et de congruo ejusdem justificationis; nam, ut ait Pi'us X, post multos theologos, B. Virgo de congruo promeret nobis quod Christus de condigno promeruit 3. Potiori igitur jure quam Eva dicitur mater viventium, nos iterum parturiens donec Christus formetur in nobis, id est, nos juvando ut ejus virtutes imitemur. 1274. II. Maria cooperatrix Christi in redemptione seu co-redemptrix 4. i° Declaratur. Sensus est B. Vir1 De'sancta virginitate , c. VI, η. 6; Journel, 1644. 3 Summa, IV p., XIII, c. 10. . 3 4Encycl. Ad illum diem, 2. febr. 1904, p. 80 ed. B. Presse. 4 Quidam theologi ab hoc nomine se abstinent ne scandalizentur Protestantes ; adhiberi tamen potest si recte explicetur. Cfr. E. Hugon, p. 477. Theol. Dogm. (Vol. II.) —27 K IF' , ? 17 ■' r-T·· Λ?' .♦ ■ 834 ' DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. ginem saluti hominum cooperatam esse secundario et depen­ dentur a Christo, consensum præbendo Incarnationi Verbi ejusque morti pro hominum salute. ■■f i f t Μ ft Μ h » f t' 1275. 2° Probatur : (A) Script. In mysterio Incar­ nationis, Angelus, nomine ipsius Dei, Mariæ annuntiat eam de Spiritu Sancto concepturam esse Filium Dei, qui voca­ bitur Jesus seu Salvator mundi. Atqui Maria humillime consentit : “ Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum ” x. Ergo eo ipso fit mater Filii Dei quatenus Salva­ toris; ergo ipsi sociatur in opere salutis nostræ. (b) Insuper directe sociatur Christo in opere passionis ideoque redemp­ tionis; nam, ut ait Simeon, “ Et tuam ipsius animam pertransibit gladius ”2; et revera stabat mater juxta crucem Jesu 3, Christo patienti compatiens, et in suo corde libemer sustinens omnes cruciatus dilectissimi Filii, simulque seipsam ut victimam cum Christo offerebat ad cooperandum cum illo, et dependenter ab eo, nostræ saluti. Quapropter tan­ quam mater spiritualis eo ipso instanti nobis datur, quia vere nostræ spirituali generationi cooperatur. (B) Tradit. Ex comparatione quam Patres instituunt inter Evam et Mariam, asserentes Mariam hominum saluti cooperatam esse sicut Eva eorum perditioni : “ Quemadmo­ dum illa (Eva), inquit S. Irenæus*, ... inobcediens facta, et sibi et universo generi humano causa facta est mortis, sic et Maria... oboediens et sibi et universo generi humano causa facta est salutis ”. Præsertim munus B. Mariæ in Redemptione evolvit S. Augustinus 5 : “ Huc accedit magnum sacramentum, ut, quoniam per feminam nobis mors acci­ derat, vita nobis per feminam nasceretur; ut de utraque natura, idest femina et masculina, victus diabolus cruciare­ tur”. Quam doctrinam sua auctoritate confirmat Pius X6, docens Deiparæ sanctissimæ officium fuisse “ejusdem hostice (Christi) custodiendœ nutriendœque, atque adeo, stato tempore, sistendee ad aram " ; et addit : " A Christo ascita in humanæ salutis opus, de congruo, ut aiunt, promeret nobis ’ Zwr., I, 38. — ’ Luc., II, 35. — 3joan^ χιχ, 2-_ * S. Iren., Adv. hares., Ill, 22, 4, Λ G., VII, 759; Journel, 224. i De agone christiano, CXXII, 24, P. L., XL, 302; Journel, 1578; cf. Protin, La manalogie de S. August., in Rev. Aug., 1902, p. 375-396. 6 Encycl. Ad illuni diem, 2 febr. 1904, pp. 78, 80, cd. B. Presse. I.r. k' DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 835 quod Christus de condigno promeruit”. Lucidius etiam Benedicius XV1 : “ Quantum ad se pertinebat, Filium immo­ lavit, ut dici merito queat Ipsam cum Christo humanum genus redemisse ”. 1276. III. Maria regina hominum et omnium crea­ turarum. Nam, ut diximus, n. 1130, Christus est Rex omnium creaturarum; atqui B. Virgo est Mater Christi; ergo eo ipso est Regina omnium creaturarum. Sicut enim mater alicujus regis aliquam in regno exercet juris­ dictionem benevolentiæ et caritatis, ita pariter Mater Christi Regis potestatem quamdam benevolentiæ et misericordiæ exercet in ejus regno. Hinc a 5. Bern. Sen. * merito dictum est : “Tot creaturæ serviunt gloriosæ Virgini Mariæ, quot serviunt Trinitati”; hinc exclamat Ecclesia : “Salve, Regina, mater misericordiæ”!.. .Hinc etiam in Litaniis Lauretanis dicimus : Regi?ia angelorum, regina patriarcharum, regina sanctorum omnium. J 1277. IV. Maria universalis Λ mediatrix gratiæ 3. i° Declaratur. Christus sane est unicus mediator principalis et necessarius, n. 1125; sed B. Virgo, ejus Mater, est media­ trix secundaria et dependenter a Christo, universalis tamen, quatenus nulla gratia sine ejus interventu hominibus dispen­ setur. — Necesse tamen non est ut omnes gratiæ per Mariam petantur : hæc enim pro nobis intercedere potest quin ad eam recurramus. Ita communiter et certum. 1278. 2° Probatur. (A) Script, (a) B. Virgo nobis dedit Christum, omnis gratiæ fontem et causam meritoriam; atqui non potuit dare fontem quin eo ipso daret rivulos ex fonte manantes, id est, omnes et singulas gratias quas Chris­ tus pro nobis meruit. Ergo indirecte saltem et in causa B. Virgo nobis præbet omnes quas accipimus gratias, (b) Insuper directe et efficaciter pro nobis intercedit in cælo ad obtinendas omnes quibus indigemus gratias ; id constat ex supra dictis de ejus cooperatione ad redemptionem : si enim de congruo meruit quidquid Christus de condigno, intervenire etiam debet in horum meritorum distributione. 1 Sodalitati N. D. a bona morte, 22 mart. 1918, A. A. 5., X, 182. 2 Summa, 4a p., XIII, 10. — 3 Præter opera generalia, cf. Terrien, Marie mère des hommes, 1. VII ; Bover, Maria mediatrix gratice. ( ' L ■.. 836 r. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. Quod verisimiliter colligitur ex modo quo, adhuc vivens in terra, pro hominibus intervenire solebat, v. g., quando ejus præsentia Elisabeth et Joannes Baptista sanctificari fuerunt, quando, ea rogante, Christus primum miraculum patravit, aut Apostoli in die Pentecostes dona Spiritus Sancti acceperunt ; nam, si tanta potestas ipsi data fuerit in terra, non minori certe gaudet in cælo. • il 1279. (B) Tradit. (a) Ex Patribus qui non solum asse­ runt eam esse mediatricem, sed omnes gratias per eam dari, immo etiam nullam sine ejus interventu concedi. Inter alios, S. Ephram ita Virginem alloquitur : “ Post Media­ torem Mediatrix totius mundi... tu creaturam replesti omni genere beneficii, cælestibus lætitiam attulisti, terrestria salvasti ” *. Explicitius 5. Germanus : “Nullus enim nisi per te, o sanctissima, salu tem consequitur. Nullus nisi per te, o immaculatissima, qui a malis liberetur... Nullus nisi per te, o honoratissima, cui gratiæ munus misericordia præstetur ” 12*4. Nec aliter S. Bernardus 3 ; “ Sic est voluntas ejus qui totum nos habere voluit per Mariam (b) E declarationibus recentiorum Pontificum : ita Leo XIII : “ Affirmare licet nihil prorsus de permagno illo omnis gratiæ thesauro, quem attulit Dominus... nihil nobis nisi per Mariam, Deo sic volente, impertiri, ut, quomodo ad summum Patrem nisi per Filium nemo potest accedere, ita fere nisi per matrem accedere nemo possit ad Christum ” 4. Pius X 5 .· “ Ex hac Mariam inter et Christum communione dolorum ac voluntatis, promeruit illa ut fieret universorum munerum dispensatrix quæ nobis Jesus nece et sanguine comparavit ”. υ M (c) E liturgia. In litaniis Lauretanis salutatur Mater divinæ gratiæ, Refugium peccatorum, Consolatrix afflictorum, Auxilium Christianorum. In postcommunione Missæ B. V. M. Immaculatæ a Sacro Numismate, 27 nov., dicitur : “Domine... qui per Imma culatam Genitricem Filii tui omnia nos habere voluisti ”, (d) Sed præsertim ex concessione pro Belgio et dioecesibus quæ id petent (a Benedicto X V, postulante Card. D. Mercier} festi B. Μ. V. omnium gratiarum mediatricis. Ibi enim, per totum officium et missam hæc universalis mediatio aperte declaratur; atqui lex orandi est lex credendi. 1 Orat, ad sanctisy. Dei Matrem. — 2 Orat., 9. 2 Sermo de aquaductu, n. 6. Tres illi textus merito allegantur in lect. IV. V et VI officii B. Μ. V. omnium gratiarum mediatricis. 4 Encycl. De Rosario, 22 sept. 1891. — 5 Encycl. Ad illum diem. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 837 Ita in Invitatorio : “Christum Redemptorem, qui bona omnia nos habere voluit per Mariam ...” In hymno ad Mat. : “Cuncta quæ nobis meruit Redemptor, Dona partitur genitrix Maria”. In collecta Missæ : “Domine... qui Beatissimam Virginem matrem tuam, matrem quoque nostram, et apud te mediatricem constituere dignatus es, concede ut quisquis ad te beneficia petiturus accesse­ rit, cuncta se per eam impetrasse latetur. 1280. (C) Rat. theol. (a) Deus, fontem ipsum seu princi­ pium universale gratiæ, nempe Christum, nobis per Mariam dedit; atqui consilia sua mutare non solet in gratiarum dis­ pensatione ; ergo etiam singulares gratias singulis hominibus per eamdem Virginem concedet *. (b) B. Virgo, Christum concipiendo, nutriendo, tanquam victimam præparando, ipsi praebuerat potestatem merendi, simulque de congruo me­ ruerat quidquid Christus de condigno. Atqui omnino dece­ bat ut Ea quæ tam efficaciter ad merita Christi contulerat ejusque meritis propria merita conjunxerat, ipsi pariter con­ sociata esset in distributione gratiarum quæ vi meritorum Christi conceduntur. Ergo omnino decebat B. Virginem esse universalem mediatricem gratiæ. Nec dicatur hac mediatione minui officium Christi mediatoris aut Dei potentiam. Tres enim voluntates simul ad gratiarum dis­ tributionem harmonice concurrunt123: voluntas Dei, quæ est pri­ maria, suprema et independens causa dispensatrix gratiarum; voluntas Christi, qui, utpote primarius ac necessarius mediator, jure stricto et per seipsum eas meretur et earum dispensationem obtinet; voluntas Mariæ, quæ, utpote mediatrix secundaria, eas meretur de congruo, dependenter a Christo, easque ab eo obtinet : est igitur mediatrix ad Mediatorem. § III. De Devotione erga B. Virginem Mariam3. 1281. Status quaestionis. (A) Errores. Protestantes acriter impugnant cultum, quem Catholici B. Virgini per­ 1 Quod argumentum Conception, præclare exponit Bossuet, Sermon four la fete de la ed. Lebarcq, t. V, p. 609. Marie mère de grâce, p. 23-24. 3 Cfr. Suarez, of. ciL, disp. XXII; Petavius, 1. XIV, c. 8; Petitalot, c. XXI; Newman, Angl. diff, vol. II, p. 68 sq.; Discourses to Mixed Con· greg., p. 342 sq.; Grignion de Montfort, Traité de la Vraie dévotion à la S. V., anglice redditum cura F. IV. Faber; Haine, De hyperdulia, Lovanii, 1864; Terrien, La Mère des hommes, II, 1. XL ’ P. de la Broise, '. i. 838 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. solvunt, ut superstitiosum, illusorium, immo omnino idololatncum ’. Quod quidem verum esset si cultum latriœ ipsi redderemus, sed res ita non se habet, ut patebit ex simplici expositione fidei catholicæ. (B) Doctrina catholica. (a) Cultus, B. Virgini redditus, non est quidem cultus latriœ soli Deo debitus, nec simplex cultus duliœ sanctis debitus, propter supernaturalem excel­ lentiam qua, Deo donante, praefulgent; sed hyperduliœ propter singularem excellentiam ipsi divinitus collatam, præ­ sertim divinam maternitatem et sanctitatem, quibus ceteros sanctos omnino transcendit. (b) Devotio autem complectitur, præter venerationem et reverentiam : i) invocationem et fiduciam, quia est potens simul et misericors mediatrix ad Christum ; 2) amorem filia­ lem, quia est Mater nostra spiritualis; 3) imitationem, cum amor ad illius virtutum imitationem nos incitet. 1282. Thesis : Devotio erga B. Mariam Virginem est omnino legitima atque utilis. De fide est ex ordinario et universali Ecclesiæ magisterio. O Probatur i° Scriptura, (a) Deus nos edocet quanta vene­ ratione habenda sit Maria, dum ipse, per Angelum Gabrielem, eam sic alloquitur Ave, gratia plena”2...; pariter, dum per os Elisabeth B. Virgini dicit : “ Benedicta tu inter mulieres ” 3... (b) Christus nos edocet quantam fiduciam in Maria habere debeamus, dum ipse primum miraculum effi­ cit, rogante B. Virgine, quamvis hora quam intenderat pro manifestatione suæ potentiæ, nondum advenisset 4; (c) Tan­ dem Christus, in cruce moriens, nos edocet quanto amore B. Virginem diligere debeamus, dum dicit Joanni et omni­ bus Christianis : “ Ecce mater tua ” 5. 1283. 20 Tradit, (a) Ex Monumentis. 1) Jam enim in Cata­ cumbis inveniebantur imagines sive pictæ, sive sculptæ B. Virginis, quarum nonnullae hanc repræsentabant cum puero Jesu nimbo coronatam, quo Christianorum veneratio significabatur6. 2) Insu4 i Ii 1 Ita Hodge *, Systematic theology^ vol. Ill, p. 284-287. 2 Luc.' I, 28. — 3 Luc.' I, 42. — 4 Joa.' II, 3-10. — 5 Joa., XIX, 27. 6 Cf. de Rossi, Imagini scelte della B. Maria Vergine traite dalle Calacombe Romane Romah 1863; Lehner, Die Marienverehrung in den ersten DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 839 per statim ac pax Ecclesiæ reddita fuit, templa non pauca in hono­ rem B. Mariæ ædificata sunt, sive Romæ, sive Byzantii, sive in Judæa, ac deinde per totum orbem terrarum, ita ut plene adim­ pleta fuerint quæ Maria, spiritu prophetico, dixerat : “ Beatam me dicent omnes generationes” *. (b) Ex Patribus. Fundamenta hujus cultus jam invenimus apud Patres, qui Mariam cum Eva comparantes, dicunt per Mariæ obœdientiam nos salvari, eamque esse advocatam nostram2. Unde quando Collyridiani, nimio et ignorante zelo decepti, Virgini sacri­ ficia obtulerunt, S. Epiphanias eos reprehendit, quia, inquit, Mariæ non adoratio sed honor et veneratio reddi debet 3. Hunc autem cultum fuisse hyperduliœ testatur S. Germanus, ep. Constantinop. 4 : “ Nam et ipsam proprie vereque matrem veri Dei colimus, et magnificamus, et universa visibili et invisibili creatura superiorem arbitramur ”, (c) Quare in omnibus Liturgiis, etiam antiquissimis, invenire est invocationes quibus intercessio Deiparæ petitur. Ex his omnibus argumentis constat cultum B. Virginis viguisse a primis temporibus, tum in Ecclesia Latina, tum in Ecclesia græca; atqui impossibile est universalem Ecclesiam, ab initio, cultum superstitiosum et idololatricum fovisse; ergo cultus B. Mariæ minime superstitiosus est, sed e contra omnino legitimus. 1284. 3° Rat. theologica. Ea enim devotio est legitima, quæ nullum detrimentum cultui divino affert, sed solido nititur fundamento, et valde utilis est ad salutem ; atqui talis est devotio erga B. Mariam : (a) nullum detrimentum affert cultui divino; non est enim cultus supremus latriæ, sed cultus inferior, non quidem simplicis duliæ, quæ conve­ nit reliquis Sanctis ut servis Dei; sed hyperduliœ quam exposcit dignitas quasi infinita Matris Dei et illius præ ceterorum Sanctorum meritis eximia sanctitas, Atqui talis veneratio, nedum Deum offendat, ad Deum potius ultimo refertur, auctorem omnium donorum quæ in Maria veneramur. Quis enim negabit Matris honorem in Filium redundare? Reapse Christus magis colitur, et ejus [ahrhunderteny Stuttgard, 1881; Shahan, The B. in the Catacombs^ ' Luc., I, 48. Quod ipsi Protestantes agnoscere coguntur, ut videre est apud Schaff*, History of the Church, vol. Ill, § 81-83; P· Delattre, La Vierge Marie chez les Protest. d'Allemagne, in R. A., sept. 1932, p. 323-340. 9 Ita S. Justinus, S. Irenaeus, Tertull., S. Ephr., loc. jam cit. 3 Adv. Hœr., 79, P. G., XLII, 739. — 4 Ep. dogm. 2°, P. G., XCVIII, 159. I I 840 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. divinitas melius agnoscitur, ubi viget devotio erga ejus Matrem x. (b) Solido nititur fundamento. Cultus exhibetur in testi­ monium excellentiae quæ est in honorato. Atqui B. Maria supernatural! excellentia gaudet ratione inatemitatis divinæ, sanctitatis eximiæ in cælo coronatæ. Ergo. Ο Præterea Deum ipsum imitari licet; atqui Verbum ad nos per Mariam venit, et ex ea corpus et sanguinem accepit quibus nos redemit; ergo et nos Jesum per Mariam adire decet, et veluti ex ejus manibus nostræ redemptionis pretium accipere. Quod expresse a S. Bernardo declaratur1234. (C) Est valde utilis, i) Hoc enim cultu obtinemus a Deo, per intercessionem B. Mariæ, multas gratias ad salu­ tem valde utiles, quas propriis orationibus non tam facile consequeremur, sicut in rebus humanis a Rege, mediante Regina, multi favores obtinentur qui secus vix obtineri possent ; simulque nos suaviter et efficaciter allicit ad imi­ tandas virtutes quas ipsa coluit, et ad perfectam donationem Deo, mediante Maria, faciendam 3. 2) Aliunde cultus B. Virgini exhibitus, ad augendam reverentiam quæ mulie­ bri sexui debetur, non parum contulit, ut rationalistæ non­ nulli libenter agnoscunt 4, et historice constat ex discrimine 1 Quod diserte ostendit Card. Newman, Discourses to mixed Cong., The Glories of Mary for the sake of her Son, ubi hæc inter alia leguntur (p. 347 sq.) : “ Fides quæ docet Mariam esse Deiparam, seu matrem Dei, est firmum subsi­ dium quo S. Pauli doctrinam confirmamus, eamque ab omni æquivocatione ser­ vamus immunem;est testimonium quo malorum spirituum “ Antichristi qui exierunt in mundum ”, sophismata detegere possumus. Hæc fides Jesum Deum esse declarat; eum hominem esse supponit; nobis ideam suggerit eum esse Deum, licet factus sit homo; et quamvis Deus sit, tamen verum esse hominem. Sicut degens in terris suum divinum Filium Maria per se custodivit, in utero gestavit, suis amplexibus recepit, suo lacte nutrivit, ita modo et ad ultimum usque Ecclesiæ tempus, ejus gloria et cultus nostram veram fidem in Jesum Hominem et simul Deum proclamant et definiunt — Monet tamen excessus in modo loquendi aut orandi vitandos esse, ne forte scandalizentur Protestantes et ab Ecclesia catholica arceantur {Diffie. of Angi., t. II, p. 89-118.) 2 In adventu serm. 2, n. 5. 3 De qua perfecta suiipsius donatione pie scribit Grignion de Montfort, et, post eum, A. Lhoumeau, La vie spirituelle, 1920, p. 240-427; cf. nostrum opus Précis de Thiol, ascétique, η. 163-176. 4 “Mundus per ideas quas sibi efformat regitur; ast raro, immo nunquam DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 841 maximo quod hac in re existit inter Christianas et paganas nationes. 1285. Corollarium. Devotio erga purissimum Cor Mariæ est legitima et utilis1. Objectum materiale remotum hujus devotionis est ipsa persona B. Mariæ Virg., quæ, propter ejus supereminentem excellentiam, cultu hyperduliæ veneratur, ut jam dictum est. Objectum materiale proximum est Cor physicum B. Virg., quatenus est pars nobilissima corporis et symbolum ejus ferventis amoris erga Deum, Christum et ho­ mines; objectum autem formale est ipse amor B. Virg.; utrum­ que autem objectum, materiale et formale, simul complecti­ mur in nostra devotione. Jamvero veneratio exhibita Cordi purissimo B. Mariæ, sensu exposito, est omnino legitima, tum quia est pars nobilissima ejus corporis, tum præsertim quia nobis repræsentat ejus ferventissimum amorem erga Deum et homines. Est etiam pia et utilis, cum nos urgeat ad imi­ tandum hunc amorem, ideoque omnes virtutes ex eo fluentes. Conclusio. Devotio erga B. Mariam Virginem, etsi absolute non sit necessaria, est tamen via brevis, prompta et secura ad salutem, meritoque ut signum prædestinationis assignatur. “Totis ergo medullis cordium, totis præcordiorum affectibus, et votis omnibus Mariam veneremur ” 2 Scholion de S. Josephs. 1286. Cum Beatus Joseph intime fuerit B. Virgini et Christo unitus, immo caput S. Families, de ejus dignitate, sanctitate et patrocinio pauca dicere juvabit. alia idea majorem simulque salubriorem exercuit vim, quam quæ de Maria in medio-ævo concepta fuit. Prima vice tunc mulier ad dignitatem quæ ipsi natu­ raliter pertinet evecta fuit; infirmitas æque ac dolor habita sunt. tanquam aliquid sancti Non amplius hominis serva aut ejus ludibrium, nec amplius des­ pectionis et sensualitatis ideis sociata, mulier in Maria Virgine ad inauditas celsitudines sese extulit, et reverentis observantiæ objectum facta est, cujus nec History of Rational., v. I, p. 226). ’ S. Jean Eudes, Cœur admirable ; Le Doré, Les Sacrés-Cœurs et le Vén. Jean Eudes, 1891 ; Sauvé, Le culte du Cœur de Marie, 1909; Ch. Le­ brun La dévotion au Cœur de Marie, étude historique et doctrinale, 1917; Bainvel, Le saint Cœur de Marie, 1918. 3 S. Bernardus, Sermo in Nativ. B. V., n. 7. 3 S. Bernardus, homil. II sup. Missus est, n. 12-16; J. Gerson, Sermo de Nativ. B.. Μ. V.; S. Bernardinus Sen., Sermo de S. Joseph; S. Fr. de Sales, minimam ideam veteres habuere ”. (Lecky, 842 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. i° Ejus dignitas oritur ex missione ipsi collata; hæc autem dignitas est maxima post divinam maternitatem. Etenim (a) Sancta Familia praest, vices gerens modo visibili Dei Patris, qui est invisibilis præses, ideoque eximiam participa­ tionem habet ejus auctoritatis, — paterni affectus ad Filium, — sapientiæ ut Patris mandata Filio nota faciat, et ex hoc triplici capite longe transcendit ceteros sanctos, excepta B. Virgine. (b) Sponsus et conjux fuit Maria, ut constat ex Scriptura quæ eum vocat virum Mariæ et B. Virginem conjugem, uxorem ejus *. Verum enim fuit matrimonium inter B. Virginem et S. Joseph, non obstante prioris voto; nam, ut ait 5. Thomas“mater Dei non creditur, antequam desponsaretur Joseph, absolute virginita­ tem vovisse; sed licet eam desiderio habuerit, super hoc tamen voluntatem suam divino commisit arbitrio; postmodum vero, accepto sponso, secundum quod mores illius temporis exigebant, simul cum eo votum virginitatis emisit ”. Jamvero is qui fuit con­ jux Matris Dei, ad hanc dignitatem divinæ matemitatis proxime accedit, ut ait Leo XIII3 ; “ Quia intercessit Josepho cum Virgine beatissima maritale vinclum, ad illam præstantissimam dignitatem... non est dubium quin accesserit ipse ”. (c) PaterJesu a populo, evangelista, B. Maria et ipso Jesu vocatur, non quidem eo sensu quod eum carnaliter genuerit, sed quia fuit : i) legalis pater, cum ex lege is pater censeatur quem nuptiae demons­ trant; 2) nutritius, quatenus per assiduum laborem Sanctæ Familiae victum emeruit; 3) altiori modo, in quantum vir erat legitimus matris quæ Jesum concepit et genuit : ita Jesus est fructusfundi, qui ad Joseph jure nuptialis dominii spectabat ; et hæc est ratio cur Maria et Joseph merito vocantur parentes ejus, — cur Maria Filio dicere potuerit : “Ecce ego et pater tuus dolentes quærebamus te”4; 4) quatenus Deus cordi ejus affectum vere paternum indidit, ut constat ex verbo dolentes in textu allegato; non solum affectum sed et paternam auctoritatem, in quantum cælestis Patris vices gerebat : “qua ex re, ait Leo XIII\ consequens erat ut Verbum Dei mo­ deste subesset, dictoque esset obediens, omnemque adhiberet honorem, quem liberi adhibeant parenti suo necesse est ”. Entretiens spirituels, XIX; Bossuet, Sermons, Panégyrique de S. Joseph; M. Meschler, S. J., Der heilige Joseph in dem Leben Christi und der Kirche; Rinane, St Joseph, his life, his virtues, his privileges, his power, Dublin, 1885; Piccirelli, S. J., 3". Giuseppe, neti' ordine presente della Providenza, 1897; A. Lépicier, Tr. de S. Joseph, 1908; Card. Dubois, S. Joseph ; Dom Maré­ chaux, Elévations sur S. Joseph·, Ch. Sauvé, 3". Joseph intime, 1920; L. Gam guet, Mois de S. Joseph ; A. Michel, D. T. C., S. Joseph ; Ami du Clergé, 1921, p. 98-109. ’ Matth., I, 16, 19, 20; Luc., II, 5. — ’ Sum. tkeol., 3, q. 28, a. 4. 3 Encycl. Quanquam pluries, 5 aug. 1889. — < Zwr., n, _ 5 Encycl. cit. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 843 Conclusio. Ex his omnibus merito infertur S. Joseph inter omnes sanctos eminere ; cum Christo enim et B. Virgine a Deo electus est ut partem activam haberet in præstantissimo opere unionis hypostaticæ, ut constat ex eo quod con­ jux Mariæ et pater Verbi incarnati merito appellatur Objicitur J. Baptistam, teste Christo, majorem esse inter natos mulierum ’. — Besp. : ex contextu et communi interpretatione, ita significatur J. Baptistam majorem esse respective ad munus pro­ pheta, quatenus ipse agnovit et manifestavit quem ceteri prophetae a longe futurum annuntiabant, — non autem necessario sub aliis respectibus. 1287. 2° Ejus sanctitas ex ejus dignitate fluit, (a) Nam, juxta S. Thomam, Deus gratias dispensare solet secundum magnitudinem muneris commissi 2 Atqui, ex dictis, munus B. Joseph creditum, maximum erat post divinam maternitatem, cum esset vices gerens Patris, Mariæ conjux, pater Christi sensu exposito, ideoque ad unionem hypostaticam aliquam activam partem habuerit. Ergo a Deo accepit, immediate post Virginem, plenitudinem gratiæ qua ceteris sanctis prœemineret. (b) Revera, etsi pauca de Joseph in Evangeliis dicuntur, ut exemplar apparet praecipuarum virtutum. Ita : i) ejus fides, quando credit Angelo altissimum mysterium conceptionis Christi annuntianti : “ Quod enim in ea natum est de Spiritu Sancto est ” 3; 2) ejus caca obedientia, dum Angelo praecipienti statim, ipsa nocte, secessit in Ægyptum*; 3) profunda humilitas, qua thesaurum sibi creditum, Jesum nempe et Mariam, ita abscondit ut nemini hoc secretum revelaverit, proptereaque in profunda obscuritate per totam vitam vixerit, et tanquam vulgaris artifex habitus fuerit; 4) virginitas perfecta, s in sancto matrimonio servata, ita ut virgi­ num custos et pater merito dicatur; 5) sed præsertim fervens caritas erga Deum Patrem, cujus vices gerebat tam humiliter et devote; erga Christum quem ut filium unicum et dilectissimum affectu paterno, e corde Dei Patris manante, diligebat ; erga B. Mariam, quam virginali amore prosequebatur ac tuebatur, pro ea ejusque Filio labores et ærumnas libenter sustinens. 1288. 30 Propter ejus dignitatem et sanctitatem B. Jo­ seph merito tanquam universalis Ecclesiæ patronus a Pio IX 1 Matth., 3 Matth., Sum. theol., 3, q. 27, — * Matth., II, 14. - s D. XI, Ir. — a a. 4. I, 20. R, 993. «δ ■ Μ 844 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII declaratus est. Per multa sæcula absconditus quidem man­ sit, ut ita alte fidelium animis insideret persuasio virgina­ lis conceptionis Christi per Mariam, solo operante Spiritu Sancto. Non omnino tamen ignotus fuit, ut constat ex cultu ipsi reddito a S. Bernardo, Gersonio, S. Theresia, S. Francisco Salesio aliisque. Sed, anno 1729, Benedictus XIII nomen S. Josephi Litaniis majo­ ribus inserendum praescripsit; an. 1621, Gregorius XV festum ejus ubique celebrandum jussit; S dec. 1870, Pius IX, eum tanquam universalem Ecclesiæ patronum declaravit. 1289. Ratio autem praecipua hujus declarationis desu­ mitur ex eo quod tam devote et efficaciter sanctam Fami­ liam, cujus caput erat, omnibus necessariis providit, et con­ tra ejus persecutores protexit. “Est igitur consentaneum, ait Leo XIII', et beato Josepho apprime dignum ut, sicut olim Nazarethanam familiam quibus­ cumque rebus usuvenit, sanctissime tueri consuevit, ita nunc patro­ cinio cælesti Ecclesiam Christi tegat ac defendat ”. Altera ratio est quia est omnium Christianorum exem­ plar : ùl ■! P1 h I » »·■; Π J “ Habent in Josepho patresfamilias vigilantiæ providentiæque patemæ præstantissimam formam ; habent conjuges amoris, unani­ mitatis, fidei conjugalis perfectum specimen ; habent virgines inte­ gritatis virginalis exemplar eumdem ac tutorem. Nobili genere nati, proposita sibi Josephi imagine, discant retinere etiam in afflicta fortuna dignitatem ; locupletes intelligant, quæ maxime appe­ tere totisque viribus colligere bona necesse sit. Sed proletarii, opifices, quotquot sunt inferiore fortuna, debent suo quodam proprio jure ad Josephum confugere, ab eoque quod imitentur capere ” 1290. 40 Exinde intelligi datur quisnam cultus sit ei red­ dendus : non est cultus latriæ soli Deo debitus, nec hyperduliæ soli Virgini redditus; sed duliœ, et juxta quosdam, si ita Ecclesiæ placuerit, protoduliœ, in quantum præ omnibus sanctis eminet 3. Devotio, præter hunc cultum, complectitur : 1) fiduciam, cum S. Joseph sit intercessor Deo acceptissimus, ob ejus munera et sanctitatem; ab eo igitur fiducialiter postulentur virtutes quas * Encycl. Qiianquam pluries. — 3 Do XIII, cit. encycl. — 3 Ami du Clergé, 3 mart. 1921, p. 98-109. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 845 coluit, præsertim fides, obedientia, humilitas, castitas, caritas (η. 1287), necnon gratia bonæ mortis, cum ipse, ut pie creditur, in ultimo agone a B. Virgine et Christo adjutus fuerit; i.) amorem, cum, propter ejus benignitatem, valde amabilis sit, et nos paterno affectu diligat sicut membra Christi quem toto amore dilexit; 3) imitationem, cum genuinus amor nos trahat ad imitandos eos quos diligimus. Art. III. De cultu sanctorum in cælo regnantiumx. 1291. Status quæstionis. (A) Sancti in caelo regnantes, cum sint membra Christi, ei inseparabiliter conjuncti, ejus gloriæ participes, simulque de nostra sanctificatione et salute solliciti, pie atque utiliter coluntur atque invocantur. Cultus eis redditus est cultus duliæ, juxta Codicem 1 23.· “ Sanctissimæ Trinitati, singulis ejusdem personis, Christo Do­ mino, etiam sub speciebus sacramentalibus, debetur cultus latriœ ; Beatæ Mariæ Virgini cultus hyperduliœ ; aliis cum Christo in cælo regnantibus cultus duliæ ”. Quod de Sanctis dicitur, pari jure de Angelis dici potest. (B) Errores, (a) Olim Vigilantius et Faustus, manichæi, jam cultum sanctorum ut superstitiosum impugnaverant, (b) Protes­ tantes plerique et Modernisiez eumdem ut impium et idololatricum rejiciunt. (C) Doctrina catholica, a Tridentino3 proposita, est : “Sanctos una cum Christo regnantes, orationes suas pro hominibus Deo offerre; bonum atque utile esse suppliciter eos invocare : et ob beneficia impetranda a Deo per Filium ejus Jesum Christum Dominum nostrum, qui solus noster Redemptor et Salvator est, ad eorum orationes, opem, auxiliumque confugere, illos vero qui negant Sanctos æterna felicitate in cælo fruentes invocandos esse... impie 1 Suarez, De Incar., disp. LU; Salmant., disp. XXXVI; Petavium, 1. XV, Controvers., de Ecclesia Triumph., 1. I, c. 11-20; Trombelli, De Cultu Sanctorum ; Perrone, De Cultu Sanctorum; c. 1-3; Waterworth, The Faith of Catholics, vol. Ill ; Milner, End of Rel. Contrσυ., let. 31-35, opus gallice versum ap. Migne, Dimonst. Ev., t XVII, p. 817 sq.; Card. Gibbons, Faith of our Fathers, XIII-XIV, etc. c. 5-6; Bellarminum, ’ Can. 1255, § I. 3 Sess. XXV, De invocat et veneratione, etc., D. B., 984. 846 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. sentire Ex quibus verbis constat : (a) invocationem Sanc­ torum esse quidem bonam ac utilem; (b) gratias non a sanctis ipsis sed a Deo exspectandas esse;(cj sanctorum intercessionem inniti meritis Christi, qui solus est Salvator noster et Mediator proprie dictus, dum Sancti sunt tantum improprie mediatores et quidem secundarii; (d) impie sentire eos qui negant sanctos invocandos esse. Igitur cultus ipsis redditus est solum cultus dulice, quo i) eorum excellentiam et supernaturales dotes agnoscimus et veneramur, 2) eorum opem invocamus, et 3) exempla imitari intendimus x. 1292. Thesis : Cultus duliæ quo Sanctos veneramur, «I II ii invocamus et imitamur pius est et utilis. De fide est H ex Tridentino jam citato. i° Script. (A) Scriptura enim ostenditur cultum religio­ sum Angelis redditum fuisse. Id enim peregit Abraham, cum tres Angelos videns sibi occurrentes, adoravit in ter­ ram1 23 4*; id pariter Josue quando conspexit Angelum qui se vocabat Principem exercitus Domini 3. Atqui si Angelos, utpote Dei nuntios et amicos, colere licet, cur Sanctos Angelorum in cælo concives Deique amicos cultu duliæ honorare non liceat? r Γ ί Η ι (B) Scriptura pariter testatur : (a) Justos viventes pro vivis intercedere posse, immo talem intercessionem ab ipso Deo commendari : “Ite ad servum meum Job... orabit pro vobis ”4; “Fratres, orate pro nobis ”5; “Adjuvetis me in orationibus vestris”6; revera S. Stephanus pro persecutori­ bus oravit 7, et juxta Patres, Pauli conversionem obtinuit; de oratione pro aliis facta dicit S. Jacobus : “ multum enim 1 Hoc ultimum legitimum esse ultro fatentur Protestantes : “ De cultu sanc­ torum docent quod memoria sanctorum proponi potest ut imitemur fidem eorum et bona opera, juxta vocationem... Sed Scriptura non docet invocare Sanctos, seu petere auxilium a Sanctis; quia unum Christum nobis proponit mediatorem, propitiatorium, pontificem et intercessorem ” {Confess. Augustana, a. 21, apud Schaff *, Creeds of Christendom, vol. Ill, p. 26; cf. p. 243 sq.). 3 Gen., XVIII, 2. 3./ar., V, 13. Nonnulli Patres antiquissimi Angelum Domini, de quo in his apparitionibus agitur, Verbum divinum esse putaverant, sed a tempore S. Augus­ tini communis evasit opinio eum esse Angelum creatum, a Deo missum, tan­ quam præconem (Cf. Liddon *, op. dt., lect. II). 4 Job., XLII, 8. — s IThess., V, 25. ’ Rom., XV, 30. — 1 Act., VIII, 60. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 847 valet deprecatio justi assidua ” x. Atqui, si Sanctorum pre­ cibus in terra degentium sese commendare licet, cur ad pre­ ces Sanctorum qui in cælo sunt, confugere non liceat? Nonne ad Deum propius accedunt, ac proinde nonne effica­ cius nobis succurrere possunt 2? (b) Sanctos in cælo pro nobis intercedere ; nam Angelus pro Israelitico populo deprecans exhibetur 3, et de Jeremia propheta, jam defuncto, dicitur : “ Hic est fratrum amator et populi ; hic est qui multum orat pro populo ” 4. Atqui, si Angeli et Sancti pro nobis orant, et gratias nobis obtinent, nonne licet et expedit eos invocare? Nonne prudentia supernaturalis id suadet? Nec dicatur Sanctos preces nostras audire non posse : si enim Angeli nostras cognoscunt orationes Deoque offerunt 5; si super peccatoris poenitentiam gaudent 6, nonne pari jure Sancti preces nostras cognoscere possunt? In Deo vident quidquid eorum interest, ideoque quidquid a Deo per eorum intercessionem postu­ lamus 7. 1293. Objiciunt Protestantes Paulum et Bamabam cultum res­ puisse sibi a Lystrensibus oblatum8; ergo cultus Sanctis redditus omnino illegitimus est. — Resp. Paulus et Barnabas respuerunt cultum latriæ sibi oblatum, post miraculum quod patraverant; dice­ bant enim Lystrenses eos deos esse, volebantque eis sacrificium offerre. Unde ex hoc colligi potest tantummodo cultum latrice Sanctis denegandum esse; quod libenter concedimus. 1294.2° Traditione^ enim certo constat primum quidem martyres, postea ceteros sanctos aliquem cultum accepisse. 1 Jac., V, 16. 2 Quod strenue urget S. Hieronymus, (ad Vig., n. 6) : “Si Apostoli et Martyres g.dhuc in carne constituti possunt orare pro ceteris, quando pro se adhuc debent esse solliciti ; quanto magis post coronas, victorias et triumphos? Unus Moyses sexcentis millibus armatorum impetrat a Deo veniam... et, post­ quam cum Christo esse coeperunt, minus valebunt? Paulus ap. ducentas sep­ tuaginta sex sibi dicit in navi animas condonatas (Act., XXVII, 24); et post­ quam resolutus esse coeperit, tunc ora clausurus est, et pro his, qui in toto orbe ad suum Evangelium crediderunt, mutire non poterit?” 3 Zach., I, 12. — < IIMach.± XV, 14. — s Tob^, XII, 12. — 6 Luc., XV, 17. i Card. Newman, Diffie, of Anglicans, II, p. 84. 3 Act., XIV, 7-17. 9 E. Vacandard, Origines du culte des Saints, in Pev. du Cl. fr., t. LX IV, 1910, p. 293-315; LXVI, 191 r, p 418; LXVII, p. 180; LXVIII, p. 158; Etudes de critique et d'histoire religieuse, 3e série, 1912; P. Delehaye, Les K ‘v 848 4 ■i; IM r R DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. (A) TVr tria priora scrcula, (a) cultus martyribus persolvitur. Jam mediante sæc. 11°, Smymenses, martyrium S. Polycarpi descri· bentes, referunt natalem ejus martyrii diem cum gaudio celebrari, simulque declarant quo sensu martyres colantur1 : “ Illum (Chris­ tum) utpote Filium Dei adoramus, martyres vero tanquam Domini discipulos et imitatores merito diligimus propter eximiam ipsorum erga regem ac magistrum benevolentiam ”. — 5. Cyprianus pariter expresse loquitur de anniversaria commemoratione martyrum2·, et S. Optatus testatur non omnes martyres ita coli, sed eos quorum martyrium fuerat ab auctoritate ecclesiastica recognitum et vindi­ catum^. Sacra mysteria super martyrum corpora celebrabantur, “ ut quos cum Christo unius passionis causa devinxerat, unius etiam loci religio copularet ”4 ; et statim ac pax Ecclesiæ reddita est, in eorum honorem ædificatæ sunt ecclesiæ. — Ratio autem cur martyres ita glorificantur a S. Augustino exponitur : “ Populus christianus memorias martyrum religiosa solemnitate concelebrat, et ad excitandam imitationem, et ut meritis consocietur, atque oratio­ nibus adjuvetur, ita tamen ut nulli martyrum, sed ipsi Deo marty­ rum, quamvis in memoriam martyrum, constituamus altaria ”s. (b) Quibus verbis ostenditur etiam a Patribus tanquam legitimam et utilem agnosci martyrum invocationem. Revera : i) in Catacum­ bis inveniuntur hæ aut similes invocationes6 : “ In pace petas pro nobis. — In orationibus tuis roges pro nobis quia scimus te in Christo. — Attice, dormi in pace, de tua incolumitate securus et pro nostris peccatis sollicitus. — Ora pro nobis cum sanctis. — Mementote nostrum quoque in sanctis orationibus vestris, et scrip­ toris et sculptoris ”, etc. ; 2) ex Actis Martyrum constat fidelibus persuasum esse martyres pro eis intercedere ί : ita, v. g., in passione martyrum Scillitanorum (an. 200) legitur : “ Consummati sunt Christi martyres... et intercedunt pro nobis ad D. Jesum Christum 3) Patres hanc intercessionem approbant : 5. Cyprianus librum de Habitu Virginum sic concludit : “ Mementote tunc nostri, cum incipiet in vobis virginitas honorari (per martyrium) ” 8; Eusebius légendes hagiographiques, Bruxelles, 1905; Dom Cabrol, Les origines litur­ giques, Paris, 1906, p. 47-69; Rev. prat, d'Apolog., t. Ill, p. 209-223. * Martyr. S. Polycarpi, P. G., V, 1041; Journel, 8l. ’ Ep. 34, P- L., IV, 320; Journel, 572. 3 De schismate Donatistarum, I, 16, P. L., XI, 916-917. 4 S. Maximus Taurin., Sermo 88, P. L., LVII, 690. 5 Coni. Faustum, 1. XX, c. 21, P. L., XLII, 384. 6 de Rossi, Roma sotterranea, t. II, p. 17 sq. ; II museo epigrafico; Bulletin archeol., 1863, p. 3; 1864, p. 34. etc. ; J. P. Kirsch, Die Lehre von der Gemeinsch. d. Heiligen, 55, 97, 173 sq. i Cf. Ruinart, Acta Martyrum, loc. in Indice relatis sub vocibus sanctorum suffragia, invocatio. — 8 P. L., IV, 464. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 849 testatur inorem fuisse Christianorum ad sanctorum sepulcra preces offerre1 ; 5. Augustinus rem ita declarat : “Pro martyribus non oratur; tam enim perfecti exierunt, ut non sint suscepti nostri, sed advocati ” 3 ; et alibi : “Injuria est enim pro martyre orare, cujus nos debemus orationibus commendari ” 3. 1295. (B) quarto sæculo, non solum martyres, sed etiam epis­ copi qui pie in Domino decesserunt, moxque anachoreta, et alii qui Christiana mortificatione aliisque virtutibus corpus suum cruci­ fixerunt et martyrum labores imitati sunt, commemorantur sicut et ipsi martyres, eisque preces offeruntur. Quod jam testatur S. Epiphanius4 : “ Nam justorum mentionem facimus... justorum autem et patrum et patriarcharum, prophetarum et apostolorum et evan­ gelistarum et martyrum et confessorum, et episcoporum et anacho­ retarum et cœtus illius universi, ut D. Jesum Christum singulari honore ab hominum ordine segregemus, debitumque cultum illi tribuamus ”... Revera, a sæculo quarto, inveniuntur Kalendaria, in quibus recensentur dies natalitii martyrum et depositiones epis­ coporum 5. — Rationem hujus cultus sic exponit Sulpicius Severus, de S. Martino scribens 6 : “ Implevit sine cruore martyrium, nam quas ille pro spe aeternitatis humanorum dolorum non pertulit pas­ siones, fame, vigiliis, nuditate, jejuniis”? 1296. Objiciunt adversarii sanctorum festa paganis festis substi­ tuta esse, iisdemque abusibus ansam praebuisse. — Eesp. (a) Pauca hujusmodi festa instituta esse ut paganis sollemnitatibus substitue­ rentur, libenter concedimus t, et in hoc apparet Ecclesia sapientia, quæ, ut fideles a paganis superstitionibus efficaciter arceret, eis legitimum celebrationis objectum præbuit, et curavit ne hujusmodi festa in lupercalia verterentur, (b) Fatemur pariter non omnes abusus, præsertim comessationes et potationes, statim abolitos esse (tanta est enim humana fragilitas! ); sed eos reprobavit ac paulatim temperavit Ecclesia. Ita 5. Augustinus, post descriptas hujusmodi comessationes, eas ut flagitiosas et sacrilegas condemnat, et Aure­ lium episcopum hortatur ut omnino deleat8 : “ Hæc si prima Africa tentaret auferre a ceteris terris, imitatione digna esse debe­ ret : cum vero et per Italiæ maximam partem, et in aliis omnibus Depraparat. evangelica, 1. XIII, c. Il, P. G., XXI, 1096. Sernio 286, n. 5, P. L., XXXVIII, 1299. De verbis apost., sermo 159, P. L., XXXVIII, 868. Adv. hares., 75, 8, P. G., XLII, 513; Journel, 1109. 5 P. G., XLVI, 821; cf. Vacandard, in Rev. Cl.fr., mai 1911, p. 421-425. 6 Epist., II, P. L., XX, 180. 7 Delehaye, op. cit., p. 203 sq.; Vacandard, in Rev. du Cl. fr., oct 1911, 1 * 3 4 » Epist., XXII, P. L., XXXIII, 90-92· r .· E I TU 850 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. aut prope omnibus transmarinis ecclesiis, partim quia nunquam facta sunt, partim quia vel orta vel inveterata, sanctorum... episco­ porum diligentia et animadversione extincta atque deleta sint, dubitamus quomodo possumus tantam morum labem, vel propo­ sito tam late exemplo emendare? ” (C) E Conciliis. Hoc dogma jam implicite contentum in Sym­ boli articulo de communione Sanctorum, explicite declaratum est in C. Romano, sub Stephano III, a. 769, in quo asseritur, in honore sanctorum eorum reliquias venerandas esse; in Nicceno II, oecum. VII0, in quo idem asseritur x. — Confirmatur ex antiqua, constanti ac universali Ecclesia praxi quæ certe vim dogmatic» definitionis habet. Et declaratur in Codice, c. 1276, 1277. I 11 1297. 30 Rat. theol. (A) Sanctis cultus religiosus dulice debetur. Ii enim specialem merentur venerationem qui supernaturali excellentia manifesto gaudent. Atqui ita est de sanctis in cælo regnantibus ; nam, ob gratias quibus a Deo donati sunt, actus heroicos virtutum quibus in terra emi­ nuerunt, et gloriam cujus participes sunt in cælo, superna­ turalem excellentiam certe præ se ferunt, quæ speciali reve­ rentia agnosci debet; si enim magnis viris, post mortem, honores redduntur, cur non christianis heroibus? — Ceteroquin cultus eis redditus in honorem Dei redundat, nedum ei detrimentum afferat, cum dotes propter quas coluntur ex Deo promanent, ideoque Deum ipsum in sanctis mirifice operantem honoremur. Unde et Deus ipse sanctos♦ suos multis miraculis glorificat, ita ostendens sibi eorum cultum acceptum esse 1 2. (B) Utilis est pariter et pia sanctorum invocatio, quippe quæ solido innitatur fundamento, et aliunde Christo Media­ tori injuriam nullo modo faciat, (a) Innititur solido funda­ mento ; nam Sanctis nos juvandi nec voluntas nec potestas deest; non voluntas si enim, cum in terris degebant, de salute proximi solliciti erant, pro eis deprecando, laborando et patiendo, numquid caritas eorum morte subito exstinguitur, vel in cælo fit otiosa et sterilis? Respondet S. Bernardus 3 : “ Numquid cælestis habitatio animas quas admittit indurat, aut memoria privat, aut spoliat pietate? Fratres, latitudo Thesaurus. n. 827-830. Caiech. Romanus, p. III, c. 2, 1 Cavallera, 1 Cfr. n. 9. — 3 Serm. 2 de S. Victore. —r. DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 851 caeli dilatat corda, non arctat ; exhilarat mentes, non alienat; affectiones non contrahit, sed extendit ”. Nec potestas : sunt enim Dei amici, et quia pro gloria ejus multum laborave­ runt, multa beneficia pro nobis obtinere valent, cum potentiores sint in caelis quam super terram. (b) Sanctorum invocatio nullam Christo mediatori inju­ riam facit; nam quando sanctos invocamus, ut amicos et membra Christi, talis agendi modus, nedum Ei injuriam faciat, ad ejus gloriam valde confert, cum ita agnoscamus nullam gratiam obtineri posse nisi ejus meritorum virtute. Hinc Ecclesia a Sanctis gratias directe non postulat, sed ut pro nobis orent precatur. Si quae formulae adhibeantur, qui­ bus directe a Sanctis gratiae postulantur, subintelligitur eas, mediante Sanctorum intercessione, a Deo ipso expostulari. Et ita solvitur objectio Protestantium ex verbis Apostoli de­ sumpta : “ Unus mediator Dei et hominum homo Christus Jesus ” 1 ; hic enim Apostolus loquitur de Mediatore principali, nec excludit intercessores secundarios, cum ibidem obsecret fideles pro aliis hominibus orare. 1298. Conclusio. Exinde intelligitur quid de iis censendum sit qui Sanctorum invocationem respuerent utpote non necessa­ riam. Si absolute negarent sanctos esse invocandos aut conten­ derent cultum eis præstitum esse idololatricum vel pugnare cum Verbo Dei aut adversari honori Christi mediatoris, impie sentirent ex Tridentino, n. 1291; si Vero intenderent tantum Christum esse unum mediatorem necessarium, et agnoscerent cultum Sanctorum esse quidem legitimum et pium, sed ab eo abstinerent utpote ad salutem non necessarium, fidei directe non contradicerent, sed non satis obedientes essent Ecclesiæ hunc cultum tam strenue verbis et praxi commendanti; nec de sua salute satis solliciti essent, negligendo medium ad salutem tam utile. Art. IV. De Cultu Reliquiarum et Imaginum’. I. De Cultu Reliquiarum. 1299. Status quœstionis. Reliquiarum nomine veniunt, non tantum Sanctorum corpora aut eorum partes vel cineres, ’ I Tim., II, 5- 3 Cfr. S. Th., q. 25,.a- 6; Suarez, De Incarnat., disp. LIV-LV; Petav., 1. XV, c. 11-18; Bellarminus, op. cit., 1. III; Salmantic., disp. XXVIII; Trombellius, De Cultu Sanctorum ; Perrone, op. cit., c. IV-V ; Waterworth, fi * 852 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. sed quidquid in eorum usu fuit, ut vestes, aliaque hujusmodi quibus usi sunt, aut ea quæ eorum corpora vel sepulchra tetigerunt, et quæ apta sunt ad piam eorum excitandam memoriam. Cultus qui reliquiis redditur, non est cultus absolutus, sed tantum relativus; eas enim non propter earum intrinsecam excellentiam veneramur, sed propter excellen­ tiam Sanctorum ad quos olim pertinuerunt. Protestantes vero, Vigilantium imitantes, qui jam sæculo IV a S. Hieronymo confutatus est, contendunt talem cul­ tum esse superstitiosum, omnibusque fraudibus obnoxium. Contra quos Tridentinum 1 declaravit : “ Sanctorum mar­ tyrum et aliorum cum Christo viventium sancta corpora, quæ viva membra fuerunt Christi et templum Spiritus Sancti, ab ipso ad æternam vitam suscitanda et glorificanda, a fidelibus veneranda esse; per quæ multa beneficia a Deo hominibus præstantur, ita ut affirmantes sanctorum reliquiis venerationem atque honorem non deberi... omnino dam­ nandos esse ”, Il reliquias honorare licet 1300. Thesis : Sanctorum et expedit. De fide est, utpote a Tridentino definitum. (A) Script. Quædam miracula a Sanctorum reliquiis patrata fuisse Scriptura refert : sic Eliæ pallium Jordanis aquas divisit 2 ; Elisei cadaver vitam mortuo restituit 3; umbra Petri infirmitates sanabat 4 ; S. Pauli sudaria ægrotos curabant 5; in Evangelio 6. refertur mulierem a Christi vestimenti fimbria sanatam fuisse ; atqui, si Deus, median­ tibus Sanctorum vestimentis ac reliquiis miracula patravit, nonne illas reliquias venerari licet? (B) Praxi Ecclesiai. Historice constat, primos Christia­ nos in martyrum reliquiis colligendis sollicitos fuisse, ut eas decenti loco collocarent ac colerent ; prope martyrum tumuop. cit., vol. Gibbons, Ill; Rock, op. cit., c. XV; Hierurgia, vol. II, Milner, op. cit.; N. pp. 371 sq.; 535 sq.; Card. Grumel, D. T. C., t. VII, 766-844. * Sess. XXV, D. B., 985. — ’ IV Reg., II, 14. IV Reg, XIII, 21. — ♦ Act., V, 15. — s Act., XIX, 12. 6 Matth., IX, 20. 7 Vacandard, in Rev. du Cl.fr., nov. 1910, p. 303-315; art. Ad Sanctos, in Diet. <ΓArchiol. chrél., t. I, 488 sq. 3 Dom Leclercq, DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 853 los sepulturam quæsiisse ; altaria super Sanctorum reliquiis erecta fuisse, præsertim vero martyrum, superque marty­ rum sepulcris, in eorum honorem, sacrificium oblatum fuisse; eorumdem reliquias ut thesaurum inæstimabilem, gemmis pretiosissimis cariorem, habitas fuisse. Atqui hæc omnia probant primos Christianos reliquias Sanctorum magna veneratione prosecutos fuisse; ergo cultus eisdem redditus est legitimus, nisi forte dicatur universalem Eccle­ siam nefandæ idololatriæ induisisse. — Hanc prakim con­ firmat Codex, c. 1276-1289. Quod argumentum jam urgebat 5. Hieronymus 1 ; “ Omnes Epis­ copi non solum sacrilegi, sed et fatui judicandi sunt, qui rem vilis­ simam et cineres dissolutos in serico et vase aureo portaverunt!” (C) Rat. theol. 23 (a) Quodcumque Deo consecratur et sanctitatis est instrumentum, merito honoratur. Atqui cor­ pora Sanctorum fuerunt templa Spiritus Sancti, et instru­ menta heroicarum virtutum. Quod sic optime declarat S. Augustinus'S. “ Nec ideo tamen contemnenda et abji­ cienda sunt corpora defunctorum, maximeque justorum atque fidelium, quibus tanquam organis et vasis ad omnia bona opera sancte usus est Spiritus (b) Comparatione illustratur. In rebus humanis, ea omnia quæ ad notos viros spectarunt, magno cum honore servantur; itemque magno cum amore, omnia quæ parentum, aut amicorum memo­ riam excitare valent, custodiuntur ; atqui Sancti vere sunt heroes, simulque parentes nostri in fide et amici. Ergo eorum reliquiæ cum honore et amore servandæ sunt, ut sic ardens desiderium, vehemensque studium eorum virtutes imitandi, crescat in nobis. Nonne et ipsi Protestantes, ea omnia quæ ad Lutherum, aut Cal­ vinum aut quemcumque alium præstantem virum pertinuerunt, honorifice custodiunt? Solvuntur difficultates. (A) Multæ sunt falsae, vel dubiæ reliquiæ; ergo reliquiarum cultus minime legitimus est. — Resp. : (a) Talis assertio omnino est exaggerata; Ecclesia enim in reliquiis asservandis, plerumque caut4 fuit ; et Tridentinum decrevit non esse novas reliquias recipiendas, nisi recognoscente ac approbante Episcopo, (b) Cultus de quo agitur, cultus est relativus, et diri- 1301. 1 Contra Vigil., n. 5, P. L., XXIII, 343. — Hunc brevem tractatum integre legere haud ingratum erit. — Alios textus lege ap. Petavium, 1. XIV, 13. ’ S. Thom., 3, q. 25, a. 6. 3 De Civit. Dei, 1. I, c. 13, P. L., XLI, 27 ; JourneI, 1738. 854 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. gitur ad Sanctum ipsum cujus reliquiæ venerantur, iliumque attingit, etiamsi forte reliquiæ sint suppositæ x. (B) Miracula ascribere reliquiis, quæ inanimes sunt, nefanda est superstitio. — Besp. : hoc verum esset, si ipsis reliquiis ascribe­ rentur miracula; sed soli Deo, qui per illa miracula Sanctorum exuvias glorificare intendit, assignatur. Insuper, si Protestandum objectio aliquid valeret, probaret Scripturam ipsam idololatriæ favisse; nam, ut diximus, plurima refert miracula per reliquias,seu potius per Deum, reliquiarum occasione, patrata. N. B. De sacris reliquiis Codex regulas tradit quas in Syn. Theol. Moralis exponimus. II. De Cultu Imaginum. 1302. Status quæstionis. (A) Juxta Tridentinum'2, imagines Domini, B. Mariæ et Sanctorum cultu relativo colendæ sunt : “ non quod credatur inesse aliqua in iis divi­ nitas vel virtus, propter quam sint colendæ, vel quod ab eis sit aliquid petendum, vel quod fiducia in imaginibus sit figenda veluti olim fiebat a Gentibus, quæ in idolis spem suam collocabant, sed quoniam honos qui eis exhibetur, refertur ad prototypa, quæ illæ reprœsentant". Imagines ad duo inserviunt : populum circa præcipua fidei mysteria instruunt, eumque ad devotionem incitant. (B) Imaginum cultum impugnaverunt olim Iconoclaste, præser­ tim vero Leo Isauricus Imperator qui, sæc. VIII°, imagines e templis submoveri jussit 3. Inter hodiernos Protestantes, alii, præ­ sertim Presbyteriani *·, imagines, etiam tanquam ornamentum, omnino prohibent ; alii vero, ut ornamentum, non autem ut cultus objectum, eas admittunt. 1303. Thesis : Pia est et licita imaginum Ilveneratio. De fide est, ex Cone. Tridentino supra citato. 1 Cf. Encycl. Pascendi, 8 sept 1907, § VI in fine. ’ Sess. XXV, D. B., n. 986. 3 De Iconoclastis vide Petavium, 1. XV, c. 11 ; Hefele-Leclercq, Hist, des Conciles, t. III, § 332. 4 “ Quoniam vero Deus Spiritus est invisibilis et immensa essentia, non potest sane ulla arte aut imagine exprimi; unde non veremur, cum Scriptura, simula­ cra Dei mera nuncupare mendacia. Rejicimus itaque non modo gentium idola, sed et Christianorum simulacra. Tametsi enim Christus humanam assumpserit naturam, non ideo tamen assumpsit ut typum pneferret statuariis atque pictoribus ”. {Confessio Helvetica posterior, 1506, apud Schaff*, Creeds, P· 241). DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 855 i° Script. Quamvis lex mosaica usum simulacrorum in cultu divino prohibuerit, ne quid indignum de Domino Judaei cogitarent, aderant tamen quædam imagines aut signa sensibilia, ad significandam Dei præsentiam et opem ab Eo genti suæ allatam, v. g., arca testimonii cum duobus cherubim x, et serpens æneus* 23 *. Itaque non omnis imagi­ num usus censebatur idololatricus. 1304. 20 Tradit. Duo tempora distinguuntur : (A) Ante con­ troversiam Iconoclastarum, imagines pie a fidelibus honorantur, paucis tantum contradicentibus, (a) In Catacumbis inveniuntur imagines Christi, B. Mariæ et quorumdam Sanctorum, præsertim Apostolorum et Martyrum, quæ antiquissimæ sunt, et aliquo pio cultu colebantur; nam quædam exiliis inveniuntur in cryptis, in quibus Missæ Sacrificium offerebatur; insuper imagines non paucæ nimbis seu aureolis redimuntur, quibus peculiaris veneratio signi­ ficatur qua prototypa honorabantur 3. (b) Eusebius etiam statuam aneam commemorat in honorem Christi erectam, a muliere quæ a sanguinis profluvio liberata fuerat; item etiam hodie in Lateranensi Museo, antiquissima S. Hippolyti statua servatur, (c) Rationem cur imagines pingantur exponit 5. Cyrillus Alex. : “ Etiamsi faci­ mus imagines piorum hominum, non tamen ut eas adoremus tam­ quam deos, sed ut, iis inspectis, ad ipsorum æmulationem impella­ mur; ideo autem Christi imaginem facimus, ut mens nostra ad illius amorem excitetur”♦. (d) Hæc praxis imagines colendi ita commu­ nis erat ut Julianus Christianos accusaret quod cruces adorarent 5 : “ Crucis lignum adoratis, ejusque signa in fronte formatis, et posti­ bus ædium insculpitis Ex his omnibus constat primos Christia­ nos imagines coluisse, et si Catholici idololatræ sunt, ut Protestantes asserunt, idem vitio primis Christianis vertendum est. (e) Quidam tamen inter episcopos, ut Serenus, Massiliensis episcopus, timentes ne imagines a simplicibus adorarentur, eas prohibuerunt; sed 5. Gre­ gorius Magnus severe Serenum reprehendit, simul asserens imagi­ nes esse ignorantium librum, ubi discunt quid imitari debeant 6. (B) Iconoclastarum haresis sæculo VIII° orta est ex duplici præ­ sertim causa : ex una parte, quidam fideles, præsertim in Oriente, ‘ Exod., 2 Num., XXV, 18;/^., III, 6 ; II Peg., VI, 2-19. XXI, S ; Joan., Ill, 14. Manuel d'Archiol. chrétienne, Paris, Letouzey, 1907, t II, p. 133-653 ; Kaufmann, Handbuch der christlichen Archàologie; A. Fortescue, Images, in The Catholic Encycl., New York, VII, 664-672. * In Psalm. CXIII, 16, P. G., LXIX, 1268; Journel, 2095. s Apud S. Cyril., Cont. Jul., 1. VI, P. G., LXXVJ, 795. 6 Epist., 1. IX, 105; P. L., LXXVII, 1027 ; Cavallera, Thés., n. 826. 3 H. Leclercq, 856 h < b t U· I i DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. sacras icones nimio forsan honore colebant; et, ex altera, hic cultus Judæis et Mahumetanis occasio erat scandali, et conversionis impe­ dimentum. Quare, rogantibus, ut fertur, nonnullis episcopis, Leo III Isauricus, imperator, cultum imaginum prohibuit tanquam idololatria speciem ; cujus successor, Constantinus Copronymus K, pseudo-synodum coegit Constantinopoli, in qua cultus imaginum condemnatus est ut opus diaboli. Sed, regnante imperatrice Irene, synodus œcumenica VII», Nicæna IIa (787), litteras Adriani 1 Papa approbans, definivit imaginibus “ honorariam adorationem tribuendam (esse), non tamen ad veram latriam... : imaginis enim honor ad primitivum transit, et qui adorat imaginem, adorat in ea depicti subsistentiam ” Pax ad tempus restituta, et novis perse­ cutionibus turbata, demum ab imperatrice Theodora circa medium sæc. IX1 omnino firmata est. In Gallia vero decreta C. Nicæni II primum recepta non fuerunt, præsertim quia nonnisi ex valde imperfecta versione innotuerunt, in qua dicebatur imagines eodem cultu ac SS. Trinitatem honoran­ das esse. Quare Cone. Francofordense Græcos reprehendit quod imagines nimio honore colerent, et declaravit imagines pro­ desse quidem ad ornandas ecclesias, sed stultum esse eas honorare luminibus accensis et thure. Attamen, Adriani Papæ, necnon Hincmari Rhemensis et Walafridi Strabonis auctoritate, mox decreta Nicæna recte intellecta recepta sunt. — In Codice, c. 12761289, cultus imaginum comprobatur. 1305. 30 Rat. theol. (a) Id sane honore dignum est quod personam honore dignam repræsentat : honor enim non imagini sed personæ redditur. Atqui imagines Christi et Sanctorum per­ sonas maxima veneratione dignas représentant. Ergo. Comparatione declaratur. Apud omnes populos, imagines, sive parentum, sive carorum, sive illustrium virorum honore dignæ judicantur, ob personas quas repræsentant; atqui si hujusmodi honorantur imagines, cur Christi, B. Virginis ac Sanctorum pariter non honorentur? “ Si regum laureata et iconas missas ad civitates vel regiones obvii adeunt populi cum cereis et incensis, non cera perfusam tabulam, sed imperatorem honorantes; quanto magis oportet in Ecclesiis Christi Domini iconem depingi Salvatoris Dei nostri, et intemeratæ matris ejus, omniumque SS. et Beatorum Patrum”2? (b) Insuper imagines ad instruendos præsertim illiterates, ad augendam nostram erga ipsos Sanctos devotionem, ad eorum imitandas virtutes multum conferunt 3 : “ Ut enim * D. B., 302. — ’ Condi. acumen. VII (Nicanum II), act I. 3 Quod sic egregie exponit Card. Gibbons, I. cit. : “ Religiosæ imagines tamquam rudium catechismus considerari possunt... Quot hominum millia in ut; DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 857 per syllabas in Evangeliis descriptas salutem consequuntur omnes, ita per imagines arte coloribusque pictas et expres­ sas docti et indocti ex objecta re utilitatem capiunt”1. 130ό. Solvuntur difficultates. (A) In Exodo dicitur2 : “Non facies tibi sculptile, neque omnem similitudinem”; atqui per hæc verba, cultus imaginum reprobatur; ergo. Resp. (a) omnino hic prohibentur imagines quæ ut idola ado­ rari possunt; (b) specialis aderat et strictior prohibitio, vi legis positivæ pro Judæis qui ad idololatriam proni erant; (c) sed non prohibetur omnis usus imaginum \ cum Deus ipse, etiam in Veteri Testamento, quasdam effingi imagines praeceperit. (B) Cultus imaginum est idololatricus/ Resp. Esset quidem idololatricus, si imagines cultu absoluto veneraremur; sed eis exhibemus tantummodo cultum relativum, id est, qui ad ipsum Deum vel Sanctos refertur; nec abusus, si qui sint, vitio Ecclesiæ vertendi sunt, quippe quæ non semel publice eos condemnaverit. (C) Talis cultus mentes Christianorum a vero Dei cultu avertit! Resp. Minime, nam per imagines ad cogitandum de Deo, Christo et Sanctis provocamur, et sic vera pietas maxime fovetur. (D) Objicitur canon Cone. Elvirensis in Hispania (300) in quo dicitur : “Placuit picturas in Ecclesia esse non debere, ne quod colitur et adoratur in parietibus depingatur ”. Resp. Eruditi adhuc disputant de vera interpretatione hujus canonis; nonnulli dicunt hanc prohibitionem ortum duxisse non ex imaginum contemptu, sed ex periculo profanationis, si publice in parietibus pingerentur tempore persecutionis; alii putant hic vere interdici Dei et Sanctorum imagines, ne praebeatur, praecipue neoconversis, occasio in idololatriam incidendi. Quidquid est, hoc decretum a Cone, particulari pro specialibus circumstantiis editum, non fuit ab Ecclesia recognitum, cum post, sicut ante ejus promul­ gationem, imagines in ecclesiis depictae fuerint, etiam in Hispania fidei ignorantia decessissent, si ab his imaginibus nihil institutionis accepissent ! Cum Augustinus, Anglorum apostolus, in conspectu regis Ethelberti Evange­ lium prædicaturus prima vice constitit, argentei Christi e cruce pendentis, et nostri Salvatoris imagines coram concionatore positæ sunt; quæ auditorum oculis eloquentiores quam auribus verba fuerunt”. 1 Synod. acum. VIII. D. B., 337. — 2 Exod.. XX, 4. 3 Distinctio certe facienda est inter idola (εΐδωλον) et imagines (εικών) : prius vocabulum in V. et N. Test, falsorum numinum repræsentationes, vel ipsa falsa numina plerumque designat; posterius tantummodo similitudinem alicujus rei. Cf. Thayer, Greek-english Lexicon. 4 Hefele-Leclercq., Hist, des Conciles, t. I, § 13, p. 240. ■ 858 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. III. De cultu Crucis*. 1307. Sub nomine Crucis tria complectimur : veram crucem, cui Christus affixus est, et quæ sub hoc respectu est reliquiarum præstantissima; crucis imaginem, quæ inter sa­ cras imagines præcipuum locum tenet ; signum crucis, quod in actione transeunte consistit, et est pia devotionis praxis. 1° Cultus verce crucis pius est et utilis, cum crux sit omnium reliquiarum pretiosissima. De fide est ex ordinario et universali Ecclesiæ magisterio. — Constat : (a) Exfiraxi Ecclesia; nam statim ac vera crux inventa fuit a S. Helena, ut communiter creditur’, fideles magna pietate eam coluerunt, et ecclesia a 5. Sepulcro dicta in ejus honorem in Calvariae monte exstructa est; quotannis, in die Parasceve, pars crucis in hac ecclesia reposita adoranda populo offerebatur 3; particulæ verae crucis in omnibus Ecclesiæ partibus magno cum honore receptae sunt, teste S. Cyrillo 4 ; et Ecclesia, in Crucis honorem, duplex festum, scilicet S. Crucis Inventionis ac Exaltationis, insti­ tuit; in Jerusalem jam circa finem sæc. IV celebrabatur dies commemorativa hujus inventionis: in Romana Ecclesia festum’Inven­ tionis sæc. VII institutum est*. Porro, hæc omnia crucis cultum, antiquitus ut legitimum ac pium agnitum fuisse ostendunt. (b) Rat. theol. Id sane colendum est quod Redemptionis instrumentum fuit atque victoriæ christianæ signum. Atqui De Cruce libri V’; Bellarminus, op. cit., L II, c. 26-30; S. Franciscus Salesius, Defense de Γ Estendart de la Sainte Croix; Bossuet, Lettre sur Γadoration de la croix; Amer. Cath. Quar­ terly Review, October 1877, p. 726 sq.; Chaffangon, Le Crucifix, Lyon; Rock, Hierurgia, vol. II, p. 501 sq.; J. Hoppenot, Le Crucifix dans ΓHis­ toire et dans ΓArt ; DD. H. Quilliet, Adoration de la croix, in D. T. C., 1 Cfr. Petavius, 1. XV, 7-10; Gretser, t III, 2339-63. ’ Multi Protestantes veram crucem inventam fuisse negant (vide Hodge, vol. Ill, p. 459); confutantur in optima disputatione a Newman scripta cum adhuc Protestons esset (Essays on Miracles, p. 287 sq.). Factum hujus inven­ tionis certum est; licet enim de eo Eusebius taceat, refertur S. Cyrillo Hie- (P. G., XXXIII, 52, 686-687, 1167), S. Ambrosio (P. L., XVI, 1399), Rufino (H. E., I, 7, 8), Paulino (ep. 31), Sulpit Sev. (Chron., II, 34), Socrate (I, 17), Sozomen. (II, 1), Theodoreto (H. E., I, 18), etc. Pauca rosol. tomen in narratione hujus inventionis apud quosdam auctores reperiuntur, quæ ut fabulosa a multis criticis habentur. Cf. Duchesne, Liber Pontificalis p. CVII, n. 44 sq. ’ S. Paulinus Nolanus, 4 Cateches., ep. ad Sulpit. Severum, P. L., IV, 10; X, 9. 5 Duchesne, Origines du culte chrlt., p. 280 ed. 1909. LXI, 325. t. I, DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 859 vera Crux Christi ara fuit in qua seipsum immolans nos redemit et nostrae victoriae signum manet Comparatione declaratur. Omnis enim natio magno cum honore servat arma regis qui populum suum ab hostium servitute liberavit, et vexillum quod victoria insignis insigne fecit; ergo a fortiori dignum est a Christiana gente coli vivificam crucem Redemptoris, quæ nostræ salutis instrumentum fuit, et victoriae manet signum *. 1308. 2° Cultus imaginum crucis pariter legitimus est. De fide est ex C. Nicœno ID, definiente figurae pretiosae ac vivificae crucis debitum honorem reddendum esse12*. Hic autem cultus est relativus seu ad Christum crucifixum refertur. (a) Ex praxi Ecclesia; nam crucis effigiem in altaribus anti­ quitus collocatam, et a fidelibus magno cum honore habitam fuisse, ex multis documentis constata. Tertullianus Christianos vocat eruas religiosos4. Revera furentibus persecutionibus, crux saepe pingebatur sub forma anchora, tridentis aut græcæ litteræ T. Sed, post conversionem Constantini, publice expositae sunt cruces, posteaque imagines Christi crucifixi 5. 5. Chrysostomus 6 ait : “ Quippe reges, deposito diademate, crucem suscipiunt... in purpureis vesti­ bus crux inest : in diadematibus crux : in orationibus crux... et ubi­ que terrarum crux sole ipso clarius refulget ”. Res tam longe pro­ cessit, ut Concil. in Trullo prohibuerit ne crucis figurae in solo ac pavimento construerentur, ne incedentium conculcatione victoriae tropaeum injuria afficeretur 7. (b) Rat. theol. Pius est et legitimus cultus qui ad Ipsum Christum dirigitur, nosque ad Christi patientis vestigia sequendum adjuvat; atqui crucis imagines sunt Domini Passionis memoriale; mentique nostræ Ipsum Christum pro nobis patientem exhibent; nosque ad ejus patientiam imi­ tandam provocant : crux enim non est solum ara immolan­ tis, sed etiam docentis cathedra, ubi vividius etiam quam in Evangelio crucis amorem prædicat. 1 Coloss., II, 14. — a D. B., 302. Diet, des Antiq. chrtt., vocibus croix, crucifix ; Cabrol, Diet. Arch, chrit., croix et crucifix. * Apologet., XVI, P. L., I, 365. s DD. H. Quilliet, D. T. C., t. III, 2347 sq. 6 Quod Christus sit Deus, P. G., XLVIII, S24 sq. Integrum locum legas. 3 Cfr. Petav., I. XV, g; Martigny, 7 Can. 75, ap. Labbe, VII, 1176. Γ· W c 860 DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 1309. 3° Natura cultus imagini crucis debiti. (A) Certum est et ab omnibus admissum crucis cultum esse relativum, non autem absolutum; crux enim, sicut quaelibet imago, est res inanima et irrationalis, nec propter propriam excel­ lentiam, sed propter Christum in cruce affixum honoratur. (B) Disputant autem theologi utrum hic cultus relativus sit cultus latriœ, an cultus inferior seu duliœ. (a) Juxta 5. Thomam, cultus ille est cultus latriæ, quia ad Christum in cruce pendentem dirigitur; atqui Christus est cultu latriæ adorandus; ergo’, (b) Juxta S. Bellarminum et alios, cultus ille est tantum cultus duliœ, quia non idem honor imagini ac exemplari debetur; exem­ plari seu Christo cultus quidem latriæ debetur, sed imagini inferior solum cultus seu simplex veneratio debetur. Magis nobis arridet sententia S. Thomæ, nam non debetur cultus imagini, nisi quatenus personam repræsentat; ideoque cultus ima­ ginibus Christi exhibitus, ad latriam reducitur, dum cultus imagi­ nibus B. Virginis ac Sanctorum redditus, ad duliam pertinet. 1310. 4° Usus signi crucis pius est et laudabilis. tum est. i Cer­ Nam pium est et laudabile quod ab initio ab Ecclesia appro­ batum est, miraculis confirmatum, et ob pia motiva usurpatur; atqui tale est crucis signum : (a) A multis Ecclesiæ Patribus appro­ batum fuit. “Ad omnem progressum, ait Tertullianus*, ad omnem aditum et exitum, ac vestitum et calceatum, ad lavacra et mensas, ad lumina, ad cubilia, ad sedilia, quæcumque conversatio nos exercet, frontem crucis signaculo terimus ”. (b) Item confir­ matum fuit a multis miraculis quæ a Patribus narrantur, et in Actis genuinis Martyrum et Sanctorum leguntur, (c) Tandem adhibetur ob pia motiva, videlicet ut Christi passionis memoria servetur, publiceque appareat nostram fiduciam in Christo positam esse, nosque in ejus Cruce gloriari. Quidquid est, præ oculis hæc Tridentini verba semper habeantur : “ Honos qui eis (imaginibus) exhibetur, refertur ad prototypa quæ illæ repræsentant, ita ut per imagines quas osculamur, et coram quibus caput aperimus et pro­ cumbimus, Christum adoremus et Sanctos, quorum illæ similitudinem gerunt, veneremur”. Post dicta de Verbo Incarnato et Redemptore, cordibus nostris inseramus quæ Salvator Apostolis in ultima Ccena ^Ά ·. ’■ ·.■* : ·* L DE CONSECTARIIS UTRIUSQUE MYSTERII. 861 dixit : “ Ego sum via, et veritas et vita ” x; videlicet : “ Ego sum via, quam sequi debes; veritas cui credere debes; vita quam sperare debes”2. Jesum igitur pro nobis passum sequamur, Jesum docentem attento docilique animo audia­ mus, Jesum fontem vitæ amplectamur, ut vita ejus viventes, auspice Maria, Sanctorumque vestigiis inhaerentes, cum Jesu Christo in æternum regnare, atque Deum unum et trinum 'Joan., XIV, 6. — * Imit., 1.» Ill, c. 56. · *·· * • -13?»: INDEX RERUM ALPHABETICUS Abælardus, de Trinitate, 679. Apollinaristæ, 973, 1009. Abstracta nomina quoad communica­ Appropriata nomina divinarum per, tionem idiomatum, 1041. Acta martyrum ut fons theologicus, 354Adamus sonarum, 726, 728, 729. Arausicanum 11 de originali peccato, 735· totius generis humani pa­ Arbor vitæ, 869. rens, 834; in gratia constitAus, 855; Archæologiæ usus in theologia, 355. immunis ab ignorantia, 867 ; a con­ Ariani, 637. cupiscentia, dolore, 866 ; a morte, 870; nec proinde barbariæ 879; conditus, 868 ; a in statu peccavit graviter, 882; bona supernaturalia ac præternaturalia amisit, 884 ; pæ­ Ars magica reprobanda, 819. Ascensio Christi, 783. Aseitas divina, 424. Beatæ Assumptio Mariæ Virginis, 1264. nitentiam egit ac veniam obtinuit, Athanasianum symbolum, 560, 954. 888. Athanasius Adonai, unum e divinis nominibus, (S.), de SS. Trinitate, 636 ; de Verbi generatione, 649 ; de Verbo imagine Patris, 651 ; de pro­ 416. Adoptiani, 1029 ; confutantur, 1030. cessione Spiritus S., 659; de Incar­ Adoratio Christo debita, 1035. natione, Æternitas Dei, 439. 1153· 1010; de redemptione, Agnoetæ de ignorantia Christi, 1088. Athei, 391, 413; confutantur, 407 sq. Agnostici, 392. Attributa Ambrosius (S.), de peccato originali, 898 ; de redemptione, 1155; de vir­ divina 426 ; quomodo ab essentia distinguuntur, 427 ; eorum species, 426, 428. de (S.), Augustinus tutibus B. Virginis, 1263. definiuntur, conciliatione Amor erga Christum colendus, 1123. mali cum Providentia, 521 ; de præ­ Amor sensitivus in Christo, 1115. destinatione, 531; de SS. Trinitate, Analogice Deum cognoscimus, 402. 703 ; de peccato originali, 901 ; de Analysis fidei, 256. poena parvulorum, 916; de redemp­ Angelorum notio, 775; existentia, 777 ; creatio, 466; dotes naturales, tione, 1156; et alibi passim. Augustinianorum systema de 542; de possibilitate 786 ; elevatio ad statum supematu- destinatione, ralem, 790; lapsus, 794; hierarchia, status naturæ puræ, 854, 876. 798. — Angelorum custodum exis­ tentia quoad homines, 800 ; et com­ munitates, obsequia, 805; eorum erga nos 806; nostra erga eosdem officia, 808. — Angelorum malorum Baii errores de justitia originali expo­ nuntur, 853 ; confutantur, 876. Baltimorense Concilium II de spiri- tismo, 823. Bernardus (S.), de immaculato con­ impugnationes, 811, Animæ humanæ origo, 829, 841 ; spi- ritualitas et immortalitas, 836 ; ani­ ma est forma substantialis corporis ceptu, 1258; de Maria mediatrice, 1279 ; de recursu ad eam, 1285. Billot (Card.), de fide, peccato humani, 837. Anselmus (S.) de existentia Dei, 391, 394; de originali præ­ peccato, 921; de originali, 159, 276; de 931-935; de unione hypostatica, 1022. Boetius, de æternitate, 439 ; de per­ necessitate Incarnationis, 1217. sona, 569. In hoc Indice lectorem remittimus ad numeros marginales. t INDEX RERUM ALPHABETICUS. 864 Christus Bonaventura (S.), de SS. Trinitate, rum, 707. Bonitas Dei 1191, hominum et Angelo­ rex spiritualis, 1194; 1130; propheta ac magister, 1129; in se, 264 ; in Incarna­ tione, 1049; in redemptione, caput sacerdos in ætemum, 1197. 1165. Christo debetur latriæ cultus, amor et imitatio, 1123. Cajetanus, de peccato originali, 936 ; Chrysostomus (S.) de originali pec­ de unione hypostatica, 1022. cato, 899; et alibi passim. Calvinistæ de praedestinatione, 525; Circumincessio de statu primi hominis, 853 ; de na­ tura originalis 923; peccati, Clemens 623; Canus de objecto materiali fidei, 190; personis, de Rom. (S.), de Deo Christo Trinitate, et homine, 1006 ; de redemptione, 1150. de visione beatifica animæ Christi, Clemens VI de infinita satisfactione 1091. Christi, 1187. Catharinus, de natura originalis pec­ Clifford de diebus genesiacis, 76α cati, 927. Censura theologica, 198; ejus aucto­ Cognitio Dei naturalis triplici modo acquiritur, 400. ritas, 198; praecipuæ censurae, 199. Certitudo fidei, qualis sit, firmior certitudine sensu num sufficiat requiratur relativa, 166 ; quo naturali, absoluta Comma Johanneum, 350. Communicatio idiomatum in Chris­ to, 606-607. an Conceptio Immaculata B. Virginis, 167? 1252-1260. Chalcedonense conc. de unione hy­ i' divinis in 604. de Redemptione, 1137, 1175. 168; 1035; Conclusio postatica, 958. Christus, vere Deus 980; ex fide ex to prædicantur? 1041. Concupiscentia non testimonio S. J oannis, 989 ; — verus innocente, homo, ggg ; — Deus-homo, ex Scriptura, 188; Concreta nomina quomodo de Chris­ Ecclesiæ, 983 ; e testimonio S. Pauli, 986 ; e et integer quid? estne objectum fidei? 189. Synopticis, apostolîcæ theologica, 866; fuit in Adamo est tamen homini « ·J naturalis, 874 ; non constituit essen­ 1002; ex Traditione, 1005. tiam originalis peccati, 924 ; sed est duplicem habet naturam, IOII ; duplicem voluntatem ac opera­ tionem, 1025; unicam filiationem, ejus elementum non fuit in Christo, 1082 ; neque in 1030 ; animam vere rationalem, 999 ; Condren (P. de) de sacrificio Christi, corpus passibile, 1210. Constantinopolitanum I de Spiritu Christus materiale., 921, 931; B. Virgine, 1260. 1119; perfectum, t!l I121 ; est filius Dei naturalis, non adoptivus, 1030 ; quo sensu creatura Sancto, 641. Constantinopolitanum et servus, 1032 ; persona composita, III contra Monothelitas, 961. Christi gratia, 1069; scientia, 1085; Consubstantialitas Verbi cum Patre, impeccabilitas, 1083 ; libertas, 1106; 609, 611, 637; Spiritus Sancti cum potentia, 1110 ; appetitus sensitivus, Patre et Filio, 613, 614, 615, 641. ii 15; pulchritudo, 1122. Convenientia Incarnationis ex parte Christi redemptio, 1134, 1138 sq.; sa­ Dei, 1049; ex parte hominis, 1050; 1167; æquivalens ex parte temporis, 1051. Convenien­ tisfactio vicaria, ac superabundans, 1187; universa­ tia redemptionis, 1165. lis, 1176; ejus meritum pro nobis, Cordis Jesu (SS.) cultus natura, legi- 1182 ; pro seipso, 1184; pro angelis, 1185. timitas, 1237, I In hoc Indice lectorem remittimus ad numéros 1242; hujus devotio- nis historia, 1240. marginales. INDEX RERUM ALPHABETICUS. Corpus Christi verum ac reale, 999; passibile, 1121; integrum, 1119; 865 246 ; causæ et occasiones hujus pro­ fectus, 247. Dona Spiritus S. in Christo, 1076. pulchrum, 1122. Cosmogonia mosaica, 740; quid de ea certo declaretur? 741, 752; quid Dona praeternaturalia Adamo con­ cessa, 865 sq. Duliae cultus, 1233. libere disputetur? 756. Credibilitatis motiva seu signa, 161 ; generatim externa requiruntur, 162; Durandus, adoptiva filiatione de Christi, 1031. certitudo quam praebere debent, 167. Crucis cultus, 1307 ; signum crucis, 1310. Cultus notio, species, 1233; cultus humanitatis Christi, 1035; SS. Cor­ dis, 1236; B. Virginis, 1281 ; S. Jo­ 1291; Re­ seph, 1286; Sanctorum, liquiarum, 1299; Imaginum, 1302; EI, nomen Dei, 414. Elevatio hominis ad statum superna­ turalem, 855. Elipandus, de adoptiva filiatione Christi, 1029. Ephesinum, de unione hypostatica, de divina maternitate Mariæ, 956. crucis, 1307. Custodes angeli, 800; vide Angeli. Cyprianus (S.), de peccato originali, Essentia Dei est ipsum esse subsis­ tens, 240. Eunomiani 895. 897· Cyrillus Alex. (S.), de unione hypos­ de Spiritus processione Sancti, 381. Eusebius Arianismo favet, 369. tatica, IOII. Eutychiani, 617, 658, ion. Daemonum peccatum ac pœna, 794; daemones hominem tentant, 811; 815; non dæmoniacæ possessiones, Evæ formatio, 501 ; peccatum, 554. Evolutionismus, 454; absolutus, 456; mitigatus, 459. omnia hypnotismi phænomena dæ- Darwin, de evolutione, 764. 393 ; certo demonstratur, 397 ; argu­ demonstratur, 405 ; Dei varia nomina, 414 ; ejus natura, 418; attributa, 426; Dei operatio­ nes, 455 ; ejus scientia, 457 ; voluntas, 484 ; electorum, 309, Farrar anglicanus, de impeccabilitate Dei existentia demonstratione indiget, quibus numero not. 4. Defectus in Christo, 1118, 1120. menta de Faber, moni tribuenda sunt, 825. 459 ; vita, providentia, 509 ; voluntas salvifica quoad omnes homines, 526. Christi, 696 ; de virginitate B. Ma­ riae, 803. de filiatione adoptiva Christi, Felix, 1029. Fides definitur, 132; fidei praestantia, 138; falsæ 127; species, notiones, 140. Fidei objectum formale, seu motivum, 146. Objectum materiale fidei, 174; Descensus Christi ad inferos, 1212. formaliter Divinitas Verbi, 609, 611, 623, 637; virtualiter revelatum est fidei catho­ Spiritus Sancti, 613, 629, 641 ; revelatum, licae objectum? 189. 178; num Fides præsup- ponit motiva credibilitatis, 161. Christi, 979 sq.; 1006 sq. siclus Docetæ, 973. fidei productio, 259 ; actus fidei Doctrina fidei catholicæ, quid? 196. elicitur ab Dogma, quid? 210; de natura dog­ voluntatis, juvante gratia, 260; actus matum errores, 211; thesis catho­ lica, 213; errorum confutatio, 219. Dogmatum stabilitas, 232; incremen­ 239; mo­ tum seu progressus, 238, dus quo fit, 242; triplex stadium, In hoc Indice lectorem remittimus ad Theol. Dogm. (VoL sub imperio fidei quomodo elicitur a doctis, 297; a rudibus, 298 ; modo extraordina­ rio, 299 Fidei ultima resolutio, 290. — Fidei certitudo, 302 ; obscu­ ritas, 309; libertas, 270, 274. numéros marginales. II.) —28 intellectu, INDEX RERUM ALPHABETICUS. 866 Hierarchia angelica, 799. In quibus fides residet ? 32α 338 ; Fides a theologia distinguitur, rationi non adversatur, 348; eidem Historiae usus in theologia, 351. opem præstat, 347. Holocaustum, 1203. Homo a Deo creatus, 829 ; corpore et Fides ecclesiastica, 192. recte Filioque Symbolo additum, Filius Dei, secunda persona SS. Tri­ piscentia, ignorantia, dolore ac mor­ nitatis, est Patri æqualis seu consubs­ te, 865 ; non in statu barbariæ, 879; tantialis, 609, 611, 623; vere geni­ v. Adamus. tus a Patre, 647 ; per intellectum, 651 ; ab æterno, 650; Patrum hac de re locutiones explicantur, 625. Filium ‘ Dei incarnari decebat potius- Honorii doctrina de duplici voluntate Christi, 1024. Humanum genus ab Adamo propaga­ tum, 834. quam Patrem vel Spiritum S., 1053. Hyperduliæ cultus, 1233. V. Christus. Hypostasis seu de poena dece­ dentium cum originali peccato, 914. Fomes peccati non 1082; nec in fuit in B. Virgine, Christo, est anima tur, 822; de eisdem judicium fer­ tur, 825. Idiomatum communicatio, 1038. Ignis inferni num cruciat decedentes intellectiva, 837. cum solo originali peccato? 916. Fratres Christi, 1270. 462 ; Ignorantia homini naturalis est, 873; etiam conditionata, 463 ; quomodo? non fuit in Adamo innocente, 867 ; 479- non fuit in Christo, 1085. Futura libera Deus cognoscit, Immaculata Generatio Verbi vera, 647 ; per intel­ b" ' r"! Conceptio Immensitas divina, 442. Spiritus S., 662. Immortalitas Genesis tria priora capita quomodo Gratia, quid? 849. collata, 855, vere Mariæ, corporis fuit Adamo collata, 868 ; est donum prætematu- rale, 875; amissa fuit per peccatum Gratia Adamo supematuralis, originale, 907. Immunitas ab ignorantia, concupis­ centia, dolore ac morte Adamo col­ 533- Gratia B. 1252. lectum, 651 ; distinctio a processione intelligenda, 740. t. μ exponun­ phænomena Iconoclastæ, 1302. humani corporis Hypnotismi 1260. Fontes theologici, 339. Forma persona, quid ? 573 ; quomodo distinguitur a natura, 574. Finis Dei in creatione, 749. Floreûtinum conc., T > »1 >1 anima constat, 836; fuit in gratia constitutus, 855 ; immunis a concu­ 661. ii Hilarius (S.), de redemptione, 1155. Christo unionis, collata, 1069; gratia 1068 ; gratia lata, 865; est quid prætematurale, sanctificans, 872; amissa per peccatum, 884, 907. Immutabilitas 1071. Gratia actualis in Christo, 1077. Dei, 437; quomodo conciliatur cum libertate, 437. Gratiæ gratis datæ Christo collate, Incarnationis notio, 967, 972; exis­ tentia, 978; philosophica expolitio, 1078. Giintheri errores de fide, 142 ; de Tri­ 1013; possibilitas, 1044; convenien­ nitate, 679; de unione hypostatica, tia, 1049; perpetuitas, 1060; moti- 1018. vum determinativum, 1224. Vide Christus, unio hypostatica. Hæresis notio, 198, 199; hæresis ma­ terialis aut formalis, 323, 324. Hermesius, de natura fidei, 142. In hoc Indice lectorem remittimus ad Increduli quomodo ad fidem redu- cendi, 300. Innascibilitas propria Patri, 727. numéros marginales. 867 INDEX RERUM ALPHABETIGUS. originale contra­ 349 ; de historiæ recto usu, 352 ; de hunt, 913; sine baptismo deceden­ biblicis argumentis, 363; de zelo in tes privantur visione beatifica, 914; studiis adhibendo, 377 ; de B. Vir­ non autem omni felicitate naturali, gine, 1278; de S. Joseph, 1289. Infantes peccatum Libera 917; a Christo redempti, 1178. Infidelitate amittitur fides, 323. Deo cognoscuntur, a futura 271 ; quonam medio? 277. Liberales, de Infinitas Dei, 448. notione fidei, 143; de Infralapsarii de praedestinatione, 525. Trinitate, 597 ; de divinitate Christi, Innata idea Dei non datur, 395. 976; de redemptione, 1137. Innocentiæ status conditus est, in 855; quo Adamus vere supematu- ralis, 860. Integritatis status, 864; protoparen- tes in eo conditi, 865 ; vere indebi­ Libertatis notio, 1105. — Libertas in Christo, Deo, 494; in objectum, 1107; 1106; ejus conciliatio cum impeccabilitate et visione beatifica, 1108, 1109. Lutherus, de fide, 140; de primigenio tus, S72. Invocatio Sanctorum, 1292. statu hominis, 853 ; de natura origi­ Irenæus (S.), de Trinitate, 626; de nalis peccati, Verbo incarnato, 1007 ; de redemp­ 923; de B. Virgine, 1250, not. I. tione, 1150. Macedonian!, 940. Jacobitæ monophysismo favent, 1011. Magiæ crimen, ars et factum, 819. Jansenistæ supematurale adulterant, Magnetismi phænomena, 820; judi­ cium de eis ferendum, 823. 853. 1175, 1241. Jehovah, nomen divinum, 415. Mali Jesus Christus, v. Christus. conciliatio 518. Joseph (S.) Mariæ sponsus, 1286. Maria Dei Genitrix, 1247; excellentia Judiciaria potestas Christi, 1216. hujus dignitatis, Justinus (S.), de Trinitate, conceptio 624; de Dei, 505; B. 1248; immaculata Virginis, perpetua virginitas, redemptione, 1150. Justitia in Incarnatione collata, 1261 ; ejus 1252; 1266; gratia ei incremen­ ejusdem tum, 1262: Assumptio Mariæ, 1264; manifestata, 1049, 1165. Justitia originalis describitur, protoparentibus collata, Providentia, cum 851; 855; vere B. Virgo mediatrix universalis, 1277; mater Christianorum, supematuralis, 860 ; quomodo intel­ 1276; ligitur a S. Thoma, 878. hyperduliæ ei B. erga cultus reddendus, 1281; Virginem, 1282; erga cor ejus purissimum, 1285. Mediatio Christi, ponitur et confutatur, 1055. 1274; co-redemptrix, devotio Kenotica theoria de Incarnatione ex­ 1272; regina, 1125; B. Mariæ, 1277; Sanctorum, 1297. Lamentabili decretum contra Moder- nistas, 962 ; v. Modernistæ. Medium scientiæ divinæ, 478. Meritum Lateranense IV, de Trinitate, 562; Christi, 1172;quid meruit no­ bis, 1182; sibi, 1184; Angelis, 1185. Methodus theologica in de creatione, 736. exponendis Latriæ cultus Christo debitus, 1035. et probandis dogmatibus, 361 ;quoad Lecky, ralionalista, de cultu B. Vir­ conclusiones Leo Magnus (S.), de duplici natura in Milevitanum II conc. de peccato originali, 734. in Christo, 957. Leo XIII de utilitate philosophiæ in 342, 349; de S. Thoma, In hoc Indice lectorem remittimus ad 368; systematibus exponendis, 372. ginis, 1284, not. 4, p. 840. theologia, theologicas, Miracula Christi, quatenus ejus divi­ nitatem ostendunt, 982. numeros marginales. 868 iW H ■H iU INDEX RERUM ALPHABETIGUS. Miseriæ hujus mundi quo sensu ar­ guant existentiam originalis peccati, 946. Misericordia Dei, 502. Missio in divinis, 66S; missio invisi­ bilis, 672; visibilis, 676. Modemistæ, de fide, 144; de natura et evolutione dogmatum, 211 ; de cognoscibilitate Dei, 392; de Trini­ tate, 59S; de divinitate Christi, 976, de redemptione, 1137 ; de virginitate Mariæ, 1265; de cultu Sanctorum, 1291. Molinismus, de scientia divina, 4S1; de pradestinatione, 539. Monophysitæ seu Eutychiani, 975. Monothelitæ, 973, 1024. Mors Christi verum fuit sacrificium, 1208. Mors corporis est poena peccati, 884, 907. Mosaica cosmogonia, 740. Mundus a Deo creatus ex nihilo, 741 ; in tempore, 742; bonus, 745; prop­ ter Deum ut finem ultimum, 749; propter bonum creaturarum, ut finem secundarium, 750. Mundi causa exemplaris est Deus, 748. Natura, quid significat, 572 ; quomodo ab essentia distinguitur, 572 ; a per­ sona, 574, 1020. Natura humana a Verbo assumpta, 1067; duplex in Christo natura, 1001. Naturæ puræ status, 851. Naturale prout a supernatural! distin­ guitur, 846; — Naturalisnius, 852. Neo-Platonici, de Trinitate, 594. Nestoriani, 975, ion. Newman (J. H.), de Dei aeternitate, 440, not. 6 ; de Dei infinitate, 449, not. 3 ; de devotione erga B. Virgi­ nem, 1284, not. i, p. 840. Nicænum, de consubstantialitate Ver­ bi, 637. Nomina Dei, 414; nomina propria et appropriata divinarum personarum, 726. Notiones in divinis, 725. Obscuritas fidei, 309; obscuratio fidei, Obsessio dæmonum, 814. Omnipotentia Dei, 550; manifestatur in Incarnatione, 1049. Omnipræsentia Dei, 442. Ontologismus confutatur, 396. Operatio Christi duplex, 1027; opera­ tio theandrica, 1028. Operatio Dei ad intra, 455. Optimismus, 493. Ordo naturalis et supernaturalis, 850; ordo gratiæ et gloriæ vere superna­ turalis, S60. Originalis justitia, 851 ; vide Justitia; originale peccatum, 881, vide Pec­ catum. Origo generis humani, 829. Paradisus terrestris, S70. Passiones recte ordinatæ in Christo n 16. Pater quo sensu major Filio, 994 ; cur frequentius vocatur Deus, 993 ; vere generat Filium, 647; per intellec­ tum, 651; non distinguitur a Filio nisi ratione originis, 655 ; mittit Fi­ lium et Spiritum S., nec ipse mitti­ tur, 670; nomina Patri propria, 727. Peccatum a Deo non intenditur, sed permittitur, 490. Peccatum originale originans, 881 ; ejus effectus, 884 ; natura, 885. Peccatum originale originatum, 889; ejus existentia, 890; natura, 919; effectus, 905 ; errores de ejus natura, 923 ; variæ opiniones, 927 ; sententia Suarezii, 929; thomistarum, 930; modus quo transmittitur, 938; con­ cordia cum ratione, 941. Pelagiani, de statu primigenio homi­ nis et originali peccato, 852, 900. Perfectiones divinæ, 426. Personæ notio, historice, 569; philo­ sophice, 572; distinctio a natura, 574; persona in Deo, 575; tres per­ sonæ in Deo, perfecte æquales, 600; personarum circumincessio, 664; quomodo divinæ personæ consti­ tuuntur, 720. Philonis doctrina de Trinitate, 595. In hoc Indice lectorem remittimus ad numeros marginales. δ»»’ 839 INDEX RERUM ALPHABETIGUS. Philoponus, de Trinitate, 642. ti, 855 ; immunes ab ignorantia, con­ Philosophiae usus in theologia, 340; cupiscentia, dolore ac morte, 865; regulæ quibus hic usus moderatur, non in statu barbariæ, 879 ; graviter 882; peccaverant, 347Pius IX damnat Froschammer de ori­ runt gine animæ, 841 ; de cultu SS. Cor­ ralia, dis, 1243 ; de Immaculato Conceptu, 888. 1252; de sanctitate B. Mariæ Vir­ 884; prætematu- dona egerunt, pænitentiam Providentia Dei, 509 ; ejus existentia, 510; providentiæ leges, 513; provi­ ginis, 1261. Pius X de demonstrabilitate Dei, 397 ; de Maria Christi cooperatrice, 1275. Pœnalitates gratiam ac ideoque amise­ vitæ cur non tollantur dentiae non obstat malorum existen­ tia, 518. Pueri quomodo actum fidei elicere valent, 298. per redemptionem, 1183. Photius, de processione Spiritus Sanc­ Ratio fidei opem præstat, 343 ; fidem ti, 660. Polygenistæ, 833. inter et rationem nulla vera dissen­ Possessio dæmoniaca, 814. sio, sed tantum apparens, 348. Potentia Dei, 550. Raymundus Lullus, de demonstrabi­ Præadamitæ, 833. litate Trinitatis, 679. Prædestinatianismus, 525. Redemptio Prædestinatio ad gratiam et gloriam, 522; errores protestantium exponun­ tur, 525 ; confutantur, 526; theolo­ gorum systemata, tus redemit homines morte sua pia­ culari, futura, circa 462 ; Præscriptionis argumento quomodo omnibus rebus, 550; in anima justi per gratiam, 672. merito, et præcipuum fuit sacrificium Christi in cruce, 1208. V. Christus, meri­ Regulæ ad recte loquendum de Tri­ nitate, 780. Relatio in genere, naturalia dona Adamo collata, 864. divinæ, 578, 712. Pragmatismus exponitur, 212; con­ futatur, 219. 577. Relationes Reliquiarum cultus, 1299. Reparatio generis humani sine Incar­ Processiones divina, 645; processio Verbi a Patre per veram generatio­ nem, 647; Spiritus S. a Patre Filio­ que, 657. — Processionum philoso­ phica expolitio, 709. Propositio veritatis ab Ecclesia ne­ cessaria ad fidem catholicam, non Reprobatio non fit ante prævisa de­ merita, 522, 526. Resolutio fidei ultima, 290. quo sensu necessaria ad fidem, 176; de veritatibus formaliter revelatis, 178; de veritatibus virtua­ liter revelatis, 188; de revelationibus autem ad fidem divinam, 157. personarum natione possibilis, 1218. Revelatio Profectus dogmaticus, 238. divinarum earum aequalitati non obstant, 692, 723. Protestantes, hujus re­ 1172; fectio, 1186; medium redemptionis Præter- Præternaturale, quid? 849. Proprietates vicaria, tum, satisfactio. utendum in theologia, 366. in 1139; satisfactione demptionis universalitas, 1175; per­ ejus conciliatio cum libertate, 466. Dei opus amoris et justitiae, 1135 ; Chris­ 1167; Prædestinatorum numerus, 545. Praesentia 1134; 538; prædèstina- tionis signa 549. Præscientia Dei humani, generis privatis, 203. Ripalda, de supernaturalitate relativa gratiæ, 860, 862. v. Calvinistæ, Lu- therani, Unitarii, etc. Protoparentes a Deo creati Rousselot, de fide, 168, 295. Rosmini, de demonstrabilitate Trini­ quoad corpus et animam, 829; gratia orna­ Id hoc Indice lectorem remittimus ad tatis, 399, 401 ; de unione hyposta­ tica, 1019. numéros marginalks. 870 INDEX RERUM ALPHABETICUS. Sabelliani unam in Deo personam admittunt, Ô27. Sacerdos supremus N. Legis est Christus, 1197. Sacrificii notio, 1202 ; species, 1207 ; historia, 1202 ; significatio, 1204. Sacrificium Christi in cruce, 120S; ejus perfectio, 1209; ejus essentia, 1210. Salutem omnium hominum Deus vult sincere, 526. Sanctitas Dei, 498. Sanctitas Christi, 106S. Sanctitas Maria negativa, 1253 ; po­ sitiva, 1261. Sanctorum cultus, 1291. Sapientia Dei, 476; in Incarnatione, 1049. Sapientia aeterna seu Verbum, 585, 728. Satisfactio Christi vicaria, 1107 ;ejus superabundantia, 1187 ; perfectio ad strictos juris apices, 1189; universa­ litas quoad homines, 1176; quoad peccata, 1179; obligatio satisfacien­ di cum Christo, x 181. Scholastica philosophia theologo val­ de utilis, 349. Scientia Adami innocentis, 867. Scientia Christi, 687. Scientia Dei, 459; ejus objectum, 460; conciliatio cum libertate, 466 ; · ejus dotes, 470; species ac medium I scientiæ, 477 ; thomistarum systema, 479; molinistarum, 481. Scotus (J. Duns), de revelatione ut conditione sine qua non fidei, 154; de distinctione inter essentiam et attributa divina, 428; de concilia­ tione divinæ libertatis cum immuta­ bilitate, 495 ; de unione hypostatica, I 1020; de Incarnationis motivo fina­ li, 1227; de Immaculato conceptu B. Mariæ, 1256, not. 2 Sessio Christi ad dexteram Patris, I 1215. Simplicitas divina, 429 ; trinitate per- | sonarum non destruitur, 691 ; neque Verbi Incarnatione, 1046. 1 Sociniani, 598, 976. In boc Indice lectorem remittimus ad I Somnambulismus >nagnslieus, 822, 833. i Sors infantium sine baptismo dece­ dentium, 914. Spiritismus, 821, S23. Spiritus S. est persona Patri Filioque consubstantialis, 613, 623, 641 ; ab utroque procedit, tanquam ab unico principio, 657 ; per modum amoris, 662 ; processio Spiritus S. a genera­ tione Verbi differt, 062 ; Spiritus mittitur a Patre et Filio, 670; spe­ cialiter in anima justi habitat, 673; nomina propria Spiritui S., 729î missiones visibiles Spiritus S-, 674. Status varii humanæ naturæ relate ad gratiam, 851 ; status naturæ puræ possibilis, 876. Suarez, de conclusionibus theologi­ cis, x91 ; de ultima fidei resolutione, 291 ; de obscuritate fidei, 311; de essentia divina, 420; de praedestina­ tione, 539; de numero praedestinato­ rum, 547 ; de unione hypostatica, 1021 ; de conciliatione libertatis cum impeccabilitate in Christo, xxo8;de motivo finali Incarnationis, 1124. Subordinatianismo favent Gnostici, 626; S. Hippolytus, 628; Origenes, 031. Superbia primum peccatum angelo­ rum, 795 ; et Adami, 887. Supernaturalis notio, 848; species, 849 ; ordo supernaturalis, 850. Supralapsarii de praedestinatione, 297. Symbolismus exponitur, 211 ; confu­ tatur, 219. Tentatio diabolica, 811. Tertullianus, de Trinitate, 629; de peccato originali, 897; de unione hypostatica, 1008; de redemptione, ”55Thalhofer, de essentia sacrificii Chris­ ti, 12X0. Theologia est scientia, 333; a fide distinguitur, 338; quo sensu philo­ sophia utitur, 340; necnon historia profana, 352; et praesertim eccle­ siastica, 353; pariter scientiis natu- numéros marginales. INDEX RERUM ALPHABETICUS. ralibus, 358; adhibet methodum I Vet. in C. Constantinopolitano iterum defi­ nitur, 641 ; a Tritheitis adulteratur, positivo-scholasticam, 360. Theophaniæ 871 Testamento, 642; et in C. Lateranensi IV explicitius proponitur, 562. 583· Tritheitae damnantur, 642. Theosophismus, 419, 598. Thomas (S.), Doctor Angelicus, sæ- allegatur, pissime de præsertim Ubiquistae confutantur, 1042. existentia Dei, 405; de psychologici Unio animæ cum corpore, 513. expolitione mysterii SS. Trinitatis. Unio hypostatica Verbi cum humana 708; de dotibus angelorum, 786 ; de natura, 972 ; variis modis impugnata peccato Angelorum, 796; de justitia fuit, originali, S78; de peccato Adami, 973; Scriptura et Traditione demonstratur, 978 ; rationi non op­ 1044; sed maxime conve­ S87; de peccato originali, 924; de ponitur, unione hypostatica, 1013; de conve nit, 1049 ; philosophice declaratur, 1049; de mo nientia Incarnationis, 1013, 1016. Unitarii de Trinitate, 598 ; de peccato tivo Incarnationis, 1215. Thomistarum systema de revelatione originali, 889; de divinitate Christi, 153; de con­ 976 ; de satisfactione vicaria Christi, motivo partiali fidei, clusionibus theologicis, 192; de fidei 310; obscuritate, de scientia 1137· Dei, 479; de libertate Dei, 497; de praedes­ tinatione, 542; de notione personæ, Vaticanum de fide, H2;de Deo et creatione, 386. 1022, Verbum est persona a Patre distincta de necessitate hypothetica redemp­ Patrique consubstantialis, 609, 623, tionis, 1220; de motivo finali Incar­ 624, 637 sq.; v. Filius Dei. 576; de unione hypostatica, nationis, de 1225; cultu imaginis κ<· ■ Verbum hypostatice hvmanæ naturae unitum, 1001 ; non mutatur per In­ crucis, 1309. Traditionalists de cognitione Dei, carnationem, 1045; v- Christus, Incarnatio, Redemptio. 392Transformismus exponitur, 764; ab­ solutus 766; rejicitur, moderatus Veritas revelata formaliter, 178; vir- tualiter, 188; veritas fidei catholicæ, tanquam hypothesis proponitur, 771. Tridentinum 890; de de peccato merito et originali. satisfactione Viennense conc. de unione animæ et corporis, 837. Christi, 1166; de redemptione et sa­ Virgo B., 1247; vide Maria. crificio Christi, 1208; et alibi passim. Virtutes in Christo, 1075. Trinitatis mysterium definitur, 568; Voluntas Dei, 484, vult se ut finem, definitio explicatur, 569 ; ab haereti­ 486 ; cetera ut media, cis diversimode non impugnatur, 597 ; intendit, sed 487 ; malum permittit, 490; in Vetere Testamento adumbratur, libera est in operibus ad extra, 494 ; 580; plene revelatur in Novo, 601 ; voluntas beneplaciti et signi, 507 ; praxi Ecclesiæ probatur, 619; testi­ antecedens et consequens, 50S ; vo­ monio Patrum ante-nicænorum,022; luntas Dei salvifica, 526. ab Arianis impugnatur, 636; a Ni- Voluntas cæno definitur, 637 ; a Macedonia- IIOI. nis iterum impugnatur, 640; In hoc Indice lectorem remittimus ad in in Christo Deo subdita, Voluntatis munus in fide, 270, 278. numéros marginales. t ΓΑ