SUΜMA SANCTI HOMÆ HODIERNIS ACADEMIARUM MORIBUS ACCOMMODATA • SIVE CURSUS THEOLOGIÆ JUXTA MENTEM DIVI THOM/E INSERTIS PRO RE NATA DIGRESSIONIBUS IN HISTORIAM ECCLESIASTICAM OPERA ET STUDIO F. CAROLI RENATI ILLUART REVINIENS13, ORDINIS FF. PRÆDICATORUM, S. THEOLOGIÆ DOCTORI3, ETC, EDITIO NOVA, ACCURATE EMENDATA ActfdunI index testimoniorum ex bibli is desumptorum ind^roue generalis et alphabetic* rerum atque verbo· i-m. TOMUS ΥΓ DE PRUDENTIA ; DE JURE ET JUSTITIA } DE STATU RELIGIOSO quibus ultimis tractatibus accedunt VARIÆ ANNOTATIONES DE IIS QUÆ JURE NOVO CIVILI STATUUNTUR auctore G9**, Theologice professore PARISIIS APUD VICTOREM LECOFFRE, BIBLIOPOLAM 90, VIA DICTA BONAPARTE, 90 1886 AD TRACTATUS DE JURE ET JUSTITIA DE STATU RELIGIOSO VARIAS COMPLECTENS ADNOTATIONES DE HS QUÆ JURE NOVO CIVILI STATUUNTUR THE0L0GIÆ F.-C.-R. B1LLUART ANNECTENDA AUCTORE G... THEOLOGUS PROFESSORE APPENDIX AD TRACTATUS DE JURE ET JUSTITIA ET DE STATU RELIGIOSO. ADNOTATIO I. (Tag. 46.) De usufruclu. Tribus scelionibus complectemur quid­ quid in Codice civili Gallico statuitur circa naturam ususfructus, circa modum quo con­ stituitur et amittitur, et circa jura et obli­ gationes usufructuarii. Sect. i. — Quid sit ususfructus, quomodo acqui­ ratur, quomodo finiatur? Ususfructus est jus utendi et fruendij-cbusalicnis, eodem modo quo proprietarius, sed salva carum substantia. Art. 578. Constituitur vel legis auctoritate , qualis est ususfructus lege concessus patri aut ma­ tri in bonis liliorum minorum ; vel homi­ num privata voluntate, qualis est ususfruc­ tus alicui concessus testamento, donatione, aut alio titulo. Art. 579. et notat ; Toullier, torn. 3,n°593 talem usum fructum per prae­ scriptionem firmari posse etiamsi titulus sit tantum coloratus, modo adsit bona fides. Ususfructus constitui potest vel priore et simpliciter, vel ad certam diem , vel sub conditione , et extendi ad omnem speciem bonorum sive mobilium sive immobilium. Ari. 580 et 581. Ususfructus finituri0 , permortemnatu­ ralem aut civilem usufructuarii ; 2° per ab­ solutum temporis lapsum pro quo fueral concessus ; 3° per accessionem et unionem in eadem persona tituli usufructuarii , et proprietarii, id est, si usufructuarius fiat rei proprietarius ; 4° per non-usum (le non-usa­ ge), juris ususfructus triginta annos; 5 ■ per totalem rei destructionem super quam con­ stituitur ususfructus. Qu i si pars tantum pereat, continuatur ususfructus in hisquæ supersunt. Art. 617 et 623. Si ususfructus constituitur in aedificio, tantum cl istud ædificium incendio aut casu destinetur vel vetustate corruat, perit om­ nino ususfructus, nec ullum jus habet usu­ fructuarius neque in fundum ^lesol) neque in ligna aut aliam materiam ædificii (les matériaux). Art 624. Aliter esset, et fundo et materia ædificii frueretur usufructuarius, si ædificium ever­ sum pars tantum esset possessionum (do­ maine) in quibus constituebatur ususfruc­ tus. Ibid. Cessare etiam potest ususfructus per abu­ sum usufructuarii, si v. g. non servaret aut servari curaret, ut par est, rei substantiam : quo in casu possunt creditores usufructua­ rii intervenire pro servandissuisjuribus, et S|K)nsorcssc exhibere sive pro damno illato reparandosive pro damno in posterum ·Σ· præcavendo. Judices autem possunt, pro cir­ cumstantiarum gravitate , aut absoiutam statuere ususfructusextinclionem,aut,con cedendo proprietario jus fruendi rc sua, iosi onus imponere determinatam solvendi usu­ fructuario pccuniæ summam , usque dum effluxerit tempus quo cessare debuisset us t: fructus. Art. 618. Tandem extingui potest ususfructus praescriptionem decem aut viginti anno­ rum , modo adsit titulus et bona fides. Ita Toullier, Delvincourl, et alii. Vid. Toullier 3, n° 458. Si ususfructus concessus fuerit alicui com­ munitati et non privatis, non extenditur ultra trigintaannos. Ari.619. Si constitutus fuerit donec tertius aliquis talem determinatam ætatem attigerit, non cessat ante hoc peractum tempus, etiamsi tertius ille antea decesserit. Art. 620. Nec cessat ususfructus per venditionem rei in qua constituitur, nisi suo juri renun­ tiet expresse usufructuarius , cui rcuunli» APPEND1X Λ i) TRaCTATUS (ion) possunt sese opponere creditores, si I fructuarius iis utendi ad usum cui destinate ipsis noceat. Ari. 621 cl 62*2. I sunt, cum onere eas restituendi quales erunt, finito ususfructu , modo non factæ sint ejus Sr CT. 11. — De juribus usufructuarii. dolo aut culpa deteriores. Ari. 587 et 589. Jus habet usufructuarius percipiendi om­ 3° Qui habelusumfruclum census vitalilii nes rei fructus si ve naturales, sive industria­ (rente viagère) jus habet pensionem an­ les, sive civiles. Ari. 582 et seq. nuam percipiendi pro ducatione ususfruc­ Fructus porro naluralesiisunt quos spon­ tus, absque ulla restituendi obligatione. te sua natura producit, sine ullo aut fere Art. 588. ullo hominum labore , ut fœnum , ligna , 4° Si agalur de arboribus cæduis (bois arbores cæduæ (bois taillis) etc. taillis ) tenetur usufructuarius servare cae­ Fœtus etiam animalium inter fruclus na­ sionum ordinem et quantitatem (l’ordreet turales computantur. la quotité des coupes), juxta constantem Fruclus industriales fundi ii sunt qui cul­ usum proprietariorum , nihilque indemni­ tura obtinentur, V. g. segetes, legumina, vi­ tatis repetere potest, finito usufructu, si cæcium, etc. Art. 584. Quidam theologi fructus siones non fecerit ad quas jus habebat, sive vocant industriales in genere, eos qui ex re in arboribus cæduis , sive in aliis arboribus de se sterili per industriam hominis acqui­ (arbres de haute futaie). Art. 590. runtur, ut lucrum ex pecunia per negotia­ Quoad altas arbores (arbres de haute fu­ tionem. taie) non potest usufructuarius cædere nisi Fruclus civiles ita per fictionem legis ap­ eas quarum determinate et statute sunt cen­ pellati, etsi revera fruclus non sint, sunt lo­ siones (les coupes réglées), aut quarum cae­ cationes domorum vel agrorum, et reditus sio necessaria est ad reparationes faciendas, percipiendi ex mutuo , aut censibus : « Le» quæ necessitas comperta esse debet et deloyers des maisons, l'intérêt des somme» exi­ nuntiata proprietario. Ari. 591 et 592. gibles , les arrérages de rentes, le» prix des Arbores igitur vi aut casu eversæ perti­ baux à ferme. » Art. 584. nent ad dominum fundi, nisi sint ad repara­ Varii autem illi fructus vario modo usu­ tionem domorum neccssariæ; fructuario acquiruntur. Et si arbores cædat usufructuarius ante 1° Fruclus naturales industriales, non­ tempus constitutum, tenetur ad compensa­ dum collecti, sed ramis aut radicibus pen­ tionem damni quod inde patitur dominus, dentes (pendanspar branches ou par raci­ nisi duraverit ususfructus usque ad tempus nes) eo momento quo incipit ususfructus, quo potuisset ο illas cædere. Toullicr, torn. 3, perlinent ad usufructuarium. Qui vero in n°407. eo sunt statu cum linitur ususfructus, per­ Potest usufructuarius palos cædere (des tinent ad proprietarium, sine ulla compen­ échalas) ad sustentandas vites, item et arbo­ satione, ex alterutra parte, laborum et se­ rum ramos quos ipsi proprietarii cædere minum, sed sine præjudicio portionis fruc­ consueverunt. Ari. 595, et Toullicr, t. 3, n. tuum ad quam jus haberet colonus partia­ 409. rius, si talis existerel initio vel in fine usus­ Arbores frucliferæ demortuæ, aut casu fructus. Art. 585. eversæ, pertinent ad usufructuarium , sed Fruclus civiles computantur de die in cum onere alias in earum locum plantandi. diem et acquiruntur usufructuario pro rata Art. 594. portione durationis ususfructus. 5° Fruitur etiam eodem modo ac proprie­ 2° Res fungibiles, id est quæ primo usu tarius fodinis et lapidicinis ( mines et car­ consumuntur, ut pecunia , grana, liquores, rières), initio ususfructus opertis , non au­ possunt esse objectum ususfructus, et eas tem iis quæ effodi nondum incepte sunt : consumere poles» usufructuarius, sed cum et obtineri debet, ad illas fodiendas, si ncobligatione restituendi, finito usufructu, cessesit, regis licentia. Art. 598. ve! res ejusdem quantitatis, qualilatiset va­ 6° Nullum jus habet usufructuarius su­ lons, vel earum pretium juxta æslimalio- per thesaurum inventum in fundo cujus ha­ bet usumfruclum , nisi ipsemet hunc inve­ nem. Si res non sint omnino fungibiles, sed nerit, quo in casu jus haberet ad dimidiam pautatim usu deteriores liant, jus habel usu- I illius partem , ratione invcnlionii. JWrf. DE JURE ET JUSTITIA ET DE STATU REMÜiObC 7° Quantum ad servitutes elaliaquæcumque jura fundo annexa , imo et incremen­ tum fundi per alluviones , iis utitur et fruilur usufructuarius eodem modo ac dominus fundi, jlrl. 596 et 597. Insuper usufructuarius facultatem habel non solum rebus ipsemel utendi et fruendi, sed etiam suum jus aliis vendendi, donandi et locandi, modo nihil immutet in condi­ tione domini, et, quoad locationem, regu­ las servet in Cod. civ. art. 1429 et 1430 sta­ tutas pro locatione bonorum uxoris a mari­ to. Ari. 595. Non debet quoquomodo proprietarius jura læderc usufructuarii; nec vicissim usu­ fructuarius, finito usufructu, potest ullam indemnitatem a proprietario repetere pro impensis quas in re etiam melioranda fecis­ set : has enim impensas in fundo alieno sponte facias, censetur domino gratis do­ nasse. Ari. 599. Si tamen quædam faclæ fuerint deteriorationes, potest usufructuarius, in damni compensationem meliorationes computare. (Tjullier, lom. 3, n. 428) et ipsi etiam licet vd ejus haeredibus specula, pictas tabulas 'glaces, tableaux) et alia quæ ipse posuisset domus ornamenta , auferre, modo loca in pristinum slalum rcsliluat. Ari. 599. Sect. III. -— De ol/ligationibm usufructuarii. Usufructuarius res accipit in eo quo sunt statu, sed non potest in carum possessio­ nem venire, nisi prius confici curaverit, coram propietario vel saltem eo rite vocato, rerum mobilium inventaria cl immobilium descriptionem ( fait dresser un inventaire des meubles et un étal des immeubles ). .Iri. COO. Illud autem inventarium potest fieri scriptura privata inter proprietarium el usufructuarium, si ambo sint ætaf« majo­ res. Toullier, torn. 3, n°419. Frui debet rebus ususfructus tanquam bonus paler-familias, quam obligationem lirmart. ab initio cautionem praestando, nisi super hoc per actum ususfructus constituti­ vum dispensetur : quod si tamen in mora fuerit cautionem præstandi, nihilominus fruclus ad ipsum perlinent ab initio usus­ fructus. Ari. (>0i et 604. Si non possit usufructuarius sponsorem invenire cl cautionem prœberc, res immo­ bile» usustruclus locantur vel apud seques­ tram deponuntur ; res mobiles, quæ usu pereunt, requirente domino, venduntur, nec non cl fruges collcctæ ( les denrées ), et harum pretium sicutct altera pecunia in foe· nore ponitur : tunc autem usufructuario cedit pretium sive locationum sive collocat® pecuniæ ( des loyers ou fermes cl des inté­ rêts des sommes placées ). Art. 602. Poleslcliam requirere usufructuarius et a judicibus obtinere ut sibi necessaria ad usum mobilia concedantur , sub sola pro­ missione, juvamento firmata, ea exhibendi cum finietur ususfructus. Ari. 603. Usufructuarius non debet rerum condi­ tionem immutare, sed iis uti ad usum cui dcstinalæ sunt. Toullier, nn‘ 424 et 425. Non tenetur nisi ad modicas reparationes quæ dicuntur d'cnlrelien. Majores repara­ tiones proprietarium spectant ipsiusque oneri sunt, nisi faclæ sini necessariæ ob culpam usufructuarii, quo in casu iste de illis tenebitur. Ari. 605. Porro majores reparationes sic designan­ tor in Codice : Celles des gros murs cl des voûtes, le rétablissement des poutres el des couvertures entières ; celui des digues el des murs de soutènement el de clôture aussi en entier. Cælcræ omnes reparationes modicæ dicuntur, seu d'cnlrelien. Art. 606. Bine si ex parte tantum non lolalilerreparandæsint res in hocarliculo designatæ, de his tenetur usufructuarius. Toullier, ton». □, n<> 429. Si vcrojvel ex parte vel totaliter ædes casu fortuito evertantur, aut vetustate corruant, neque proprietarius neque usufructuarius tenetur cas reædificarc. Art. 607. Tonetur usufructuarius, durante usufruclu, onera ordinaria solvere, qualia sunt tributa annua el alia quæ, ex usu, fruc­ tuum onera reputantur; item el impen­ sas pro litibus usumfruclum spectantibus. Ari. 608 et 613. Quoad onera quibus, durante usufructu, potest proprietas gravari, sequenti modo concurrunt in his sustinendis proprietarius et usufruclarius. Tenetur proprietarius ad solvendum onera, et erga proprietarium tonetur usufructuarius de fœnore pecuniæ solutæ (des intérêts de la somme payée ), quandiu durabit ususfructus : quod si iste solverit vice proprietarii, ab ipso pecuniam solutam ( le capital ) repetere poterit in fine ususfructus. Art. 609. Idem dicendum de debilis in genere, nisi APPENDIX AD TRACTATUS quod Μ si ea solvere in antecessum noluerit usufructuarius vice proprietarii, jus habeat iste ve1 ipsemet solvendi, vel res in usumfructum datas vendendi, quantum nccesse est ut solutio fiat. Ari. 612. Usufructuarius universalis tenetur in to­ tum ad solutionem census vitalilii, vel pen­ sionis alimentariæ ex legato testatoris pro­ venientis; nsufructarius titulo universali ad hoc non tenetur nisi pro rato parta sui usus­ fructus; usufructuarius titulo particulari ad nihil ordinarie tenetur quoad debita. Ari. 610 et 611. Si quis, durante usufructu , fundum usurpet vel aliter jura proprietarii attentet, tenetur usufructuarius id domino denun­ tiare; alioquin ad totius damni reparatio­ nem obligabitur. Ari. 614. Si constituatur usufruclus in grege collec­ tive sumpto, et grex totaliter pereat, sine culpa usufructuari, non tenetur iste red­ dere proprietario nisi pelles (les cuire) aut earum valorem. Si pars tantum gregis pe­ reat, tenetur usufructuarius alia capita in locum demortuorum substituere pro ratione fœtus (jusqu'à concurrence du croît). Si vero constituatur ususfructus in singu­ lis capitibus scorsim, non collective sumptis, ct hæc pereantabsque culpa usufructuarii, ad nihil tenetur. Art. 615 et 616, et Toui­ ller, tom. 3, η* 436. ADNOTATIO H. (Pag. 46 et seq.) De usu el habilalione. Hæc in Codice civili Gallico statuuntur : Jus usus et habitationis ( d’usage et d’ha­ bitation) eodem modo acquiritur et amitti­ tur ac ususfructus. Art. 625. Usuarius ( 1’usager) rebus alienis uti de­ bet tanquam bonus pater-familias, el, sicut usulructuarius, sponsorem præbere et in­ ventarium conficere. Ari. 626 et 627. Jura usus et habitationis pendent a titulo quo constituuntur. Sivero titulus ille jura usuarii nondeiini.il, lege sic definiuntur: qui usum habet fructuum alicujus fundi, non potest nisi eos fructus exigere qui ne­ cessarii sunt ad sustentationem sui et (<>Liussuæ familiæ,in qua comprehenduntur filii etiam nati post usus constitutionem. Art. 630. Qui jus habet habitationis in domo, po­ test in ea manerecum familia, etiamsi non­ dum fuisset matrimonio junctus, eo tempore quo jus illud fuit ipsi concessum. Art. 63$. Jus autem istua restringitor ad id quod necessarium est ad habitationem. Art. 633, Unde patet usuarium in suam tantum et suæ familiæ necessitatem rebus alienis uti posse, nec ipsi facultatem dari jus suum vendendi, donandi aut locandi, in quo mul­ tum differt ab usu fructuario. A rl. 631 et 634. Si usuarius omnes fundi fructus absumat vel totam domum occupet, tenetur, sicut ct usufructuarius, ad sumptus culturæ, mi­ norum reparationum ct annuorum tribu­ torum ( aux frais de culture, aux repara­ tions d’entretien ct au paiement des con­ tributions ). Si vero partem tantum fructuum absumat vel partem domus occupet, non tenetur nisi pro rata parte eorum quibus fruilur. Ari. 635. ADNOTATIO HI. (Pag. 97.) De dominio uxorum. Diversa sunt sponsorum jura prout sub variis regiminibus matrimonium contraxe­ runt. Triplex porro regimen matrimoniale in Codice civili Gallico distinguitur: regi­ men communitatis , regimen excludens communitatem ct regimen dotale : de qui­ bus scorsim disserendum est ut intelligalur quodnam sit dominium, seu quænam , pro variis circumstantiis, jura sint uxorum quoad bona, sive ex lege, sive ex speciali stipula­ tione. CAPUT L — De regimine communitatis. Communitas alia est conventionalis, alia legalis. Sect. î. — De communitate conventionali. Communitas conventionalis est societas bonorum inter conjuges instituta vi specia­ lis stipulationis. Non sufficit ad hanc insti­ tuendam simplex ct generalis declaratio a conjugibus facta se velle matrimonium ini­ re sub regimine communitatis, sed requi­ runtur speciales et determinatæ stipulatio­ nes quibus definiant qualem extensionem dare intendant huic bonorum societati. Ari. 1391 et 1400. Possunt autem conjuges quaslibet in contractu matrimoniali stipulari conventio nes, modo nec bonis moribus repugnent nec ullis legis dispositionibus. Ari. 1387. Hinc nihil stipulari possunt quod contra- DE JURE ET JUSTITIA ET DE STATU RELIGIOSO. rium rit potestati mariti vel ordini legali successionum, ut statuitur sequentibus ar­ monium contracta propria unicuiqueconjugi remanebunt, a quo erunt solvenda ; 5·quod sponsi partes habituri sint inaequales, etc., etc. Quæ omnes et variæ stipulationes ser\ ari debent, necrion et regulæ speciales qua < ii ca communitatem conventionalem in Co­ dice civili leguntur ab art.1497 ad art.1528. Quoad alios casus specialiter non expres­ sos in contractu matrimoniali, servantur re­ gulæ communitatis legalis ut infra. « La communauté conventionnelle reste soumise aux règles de la communauté légale pour tous les cas auxquels il n’y a pas été dérogé implicitement ou explicitement par le contract. » An. 1428. Omnes conventiones matrimoniales de­ bent, ante matrimonium, actis apud nota­ rium scribi (rédigées par acte devant notaire), nec ullam possunt post celebratum matri­ monium admittere mutationem.Vigent au­ tem ab ipso die celebrati matrimonii coram ofliciario civili (l’officier de l’état civil). Art. 1394,1395 et 1399. Si quæ tamen fierent, durante matrimo­ nio, immutationes in contractu matrimo­ niali, non essent pleno jure irritæ, sed tan­ tum revocabiles ad nutum unius conjugis; quo non reclamante, firmarentur. Toullier, t.12, n° 35. Jam ergo evidens est dominium uxoris plus minusve extendi sub hoc regimine matrimoniali prout plura vel pauciora bona in communitatemspeciali slipulalioneadducuntur. Habet uxor dominium directum bonorum quæaiTerl in communitatem. Sed horum dominium utile et administratio competunt marito, ut mox dicemus sect, sequenti. Imo bona immobilia etiam pro­ pria, id est quæ in communitatem non ve­ niunt, uxor non potest alienare sine con­ sensu mariti aut judicis auctoritate. ticulis : « Les epoux ne peuvent deroger ni aux droits résultant de la puissance maritale sur la personne de la femme ct des enfans, ou qui appartiennent au mari comme chef, ni aux droits conférésausurvivanldesepoux par le titre de la puissance paternelle, et par le titre de la minorité, de la tutelle et de Γémancipation, ni aux dispositions pro­ hibitives du présent Code, Ml υ Art. 1388 » Ils ne peuvent faire aucune convention ou renonciation dont l’objet serait de < han­ ger l’ordre légal des successions, sotl par rapport à eux-mêmes dans la succession de leurs enfans ou descendaris, soit par rap­ port à leurs enfans entre eux , sans préju­ dice des donations entre vifs ou testamen­ taires qui pourront avoir lieu selon les for­ mes ct dans les cas dét»rn.-niés par le pré­ sent Code. » Art. 1389. Non possunt ergo conjuges stipulari quod mulier habitura sit bonorum communium aut bonorum mariti adminislralionem vel quod possit bona sua immobilia vendere, alienaro, aut hypotheca gravare absque con­ sensu mariti vel judicis auctoritate. Nec ip­ sis otium licet in contractu matrimoniali futur® parentum successioni renuntiare , vel juri quod ex lege habeat sibi quasdam donationes faciendi. Vide Toullicr, 1.12, nn 13, etseq. 18 et seq. Irrita pariter ac nulla foret stipulatio, qua statuerent modo generali suam societa­ tem regendam fore consuetudinibus aut le­ gibus olim in Gallia vigentibus ct hodierno Codice abrogatis, licet quasdam speciales possint invocare ct in contractu matrimo­ niali inserere harum legum aut consuetu­ dinum dispositiones. Art. 1390, ct Toui­ ller, 1.12, n°7. Sect. II. — De communitate legali* Cælcrum, et his exceptis, possunt sponsi quascumque alias conventiones facere quæ, Societatem matrimonialem non regit lex, ut dixi, nec bonis moribus nec juri adver­ quantum ad bona, nisi defectu specialium sentur, ct plus minusve communitatem re­ stipulationum quas, pro libitu, facere pos­ stringere. Sic v. g. stipulari possunt l“quod sunt conjuges, modo, ut pluries diximus, communitas bona tantumcompleclalurquæ nihil contrarium habeant bonis moribus durante matrimonio acquirentur (les ac­ vel juris dispositionibus. ArL1387. quêts); 2° quod bona mobilia sive praesentia, Communitas igitur legalis quæ definiri sive futura aut nullatenus aut pro parte tan­ potest societas bonorum inter conjuges vi tum in communitatem ingredientur;3° quod legis instituta, locum habet cum nullus ininona etiam immobilia partim vel in totum tur inter conjuges contractus matrimonia­ Qcnl communia ; 4° quod debita an te matri­ lis, vel quando in contractu simpliciter do I APPENDIX AD TRACTATUS 8 clarant conjuges se matrimonium contra­ initum communi, emere Ironuin sibi pro here sub regimine communitatis, absque prium. Aliter res est, si nullus ait contrat ulla s eciali stipulatione. Art. 1400. Quid­ tus matrimonialis; nam tunc honaacquisiti quid ad hanc materiam spectat fuse tracta­ propria sunt conjugi acquirenti, etiamsi tur in Codice civili ab ari. 1400 ad art. uno tantum die ante celebrationem matri­ 1496, et constituit hodie in Galliis jus com­ monii hæc acquisitio fiat. Toullier, t. 12, mune, art. 1393. Revocari autem omnia n°171. possunt ad quatuor præcipua puncta, l°quiNec etiam in communitatem legalem ve­ bus rebus constet communi as ; 2° quomodo niunt bona immobilia quæ durante matri­ administretur; 3n quomodo dissolvatur; monio uni ex conjugibus donantur, nisi 4°quomodo, dissoluta communitate, bona expresso in actu donationis statuatur liæc administrentur et dividantur. ad communitatem perlinere. Ari. 1405. I. Constat porro communitas legalis ac­ Si donatio facta sil in favorem ulriusquc tive (la communauté sc compose active­ conjugis, bona donata fiunt communia, ment): 1° ex omnibus bonis m< bdibusquæ nisi ex donatione intclligalur illa dari uni­ possident sponsi dic celebrationis matri­ cuique conjugum pro dimidia parte. Toul­ monii; item et bonis mobilibus quæ, durante lier , 1.12, n» 135. matrimonio, ipsis obveniunt titulo succes­ Quidquid reputatur ususfructus ex cæsionis aut donationis; 2U ex omnibus fruc­ sionibus arborum proveniens vel ex fodi­ tibus, reditibus, usuris, cnjuscnmquesinl nis et lapidicinis, venit in communitatem, naturae, durante matrimonio debilis vel per­ ut statuitur sequenti codicis articulo : ceptis (echus ou perçus), et provenientibus « Les coupes de bois et les produits des ex bonis quæ jam ten pore celebrationis carrières et mines tombent dans la commu­ matrimonii sponsi possidebant, vel ipsis nauté pour tout ce qui est considéré comme deinde quorumque titulo advenerunt ; 3° ex usufruit, d’après les règles expliquées au omnibus lionis immobilibus durante ma­ titre de l'usufruil, de l'usage el de Thabi­ trimonio acquiritis. Ari. 1401. tatum. H®c posterior dispositio intclligenda est » Si les coupes de bois qui, en suivant de bonis immobilibus quæ durante matri­ ces règles, pouvaient être faites durantia monio «*x bonis communitatis acquiruntur. communauté, ne l’ont point été, il sera dû Si quod enim bonum immobile, durant»' recompense à l’époux non propriétaire du matrimonio, ematur ex pretio alterius boni fonds ou à scs héritiers. uni conjugum proprii, bonum acquisitum » Si les carrières cl mines ont été ouver­ non Iit commune sed proprium conjugi ad tes pendant le mariage, les produits n’en quem perlinebat bonum alienatum. Ari. tombent dans la communauté que sauf ré­ 1407. compense ou indemnité à celui des époux à Censetur autem omne bonum immobile qui elle pourra être duc. » Art. 1403. acquisitum fuisse ex bonis communitatis Sicut autem quædam bona inter conjuges ideoque esse commune, nisi probetur illud fiunt communia, sic etiam communia sunt uniconjugum proprium fuisse, ante matri­ inter ipsos quædam onera et debita. Æquum monium , vel ipsi postea obtigisse titulo est enim ut commodis onera respondeant. •uccessionis aut donationis. Art. 1402. Constat agitur communitas passive (la A communitate excluduntur, seu non communauté se compose passsivemcnl), flunt communia bona immobilia quæ possi­ 1" ex omnibus debilis pro bonis mobilibus dent sponsi die celebrationis matrimonii, (dettes mobilières) quibus gravantur sponsi vel quæ ipsis, durante matrimonio, obve­ ante celebrationem matrimonii, vel quibus niunt titulo successionis. Art. 1404. gravantur successiones aut donationes l>onoSi tamen ab inito contractu matrimonii, rum mobilium, ipsis, durante matrimonio, sed ante ipsius matrimonii celebrationem , advenientes; 2’ ex debilis, durante matri­ alteruter conjugum bonum immobile ac­ monio, a marito contractis vel ab uxore de quisierit, istud ad communitatem pertinet. mariti consensu ; 3° ex usuri? censuum aut Ibid, Ilaecque sapienlissima est legis dispo­ debitorum passivorum ulnqucconjugi per­ sitio ad vitandam fraudem, qua conjugum sonalium (des arrerages cl interets seule­ unus potuisset, e pecunia juxta contractum ment des rentes ou dettes passives qui sont S DE JURE ET JUSTITIA ET DE STATU RELIGIOSO. 4° Quantum ad bona immobilia, cun» personnelles aux deux époux); 4° ex repa­ rationibus de quibus tenetur usufruclua- non in communitatem legalem ingredian­ riusquoadimmobilia'quæin communitatem tur, nec pariter communia sunt debita qui­ non ingrediuntur; 5° ex impensis pro spon­ bus gravantur. Si parlim mobilia sint, parsorum alimentis, filiorum educatione cl lium immobilia, debita pro parte tantum cultu, et alio quovis onere matrimonii. Jrl. valori proporlionata communitati imputan­ 1409 et 1411. tur. Ari. 1412 et 1414. — Possunt nihilo­ Facile attendenti patebit quam æquiler minus creditores talium debitorum solutio activum communitatis correspondrai pas­ nem exigere etiam ex communibus bonis, sivo, commodaque oncribus compensentur, j salva quæ alteri conjugi debetur compensa­ Sic 1° quia bona mobilia sive quæ ante ma­ tione ab eo qui bona immobilia obtinuit. trimonium possidentur, sive quæ, durante Ari. 1412,1416 et 1418. II. Adminislrationem communitatis le­ matrimonio, per successionem aut donatio­ nem conjugibus adveniunt, in communita­ galis tractat Codex civilis, ab ari. 1421 ad tem ingrediuntur , pariter fiunt communia ari. 1440, cujus præcipuas hic referimus cl ex communibus Iwnis solvi debent quæ- dispositiones : cumquc debita præfalis bonis mobilibus re­ 1° Maritus solus bona communitatis ad­ lativa. Ari. 1401,1409 cl 1411. ministrat. Potest, etiam sino uxoris con­ 2« Quemadmodum ea quæ, duranto sensu, illa vendere, alienare et hypotheca communitate, in ejusdem utilitatem acqui­ gravaro. Art. 1421. runtur, ita et debita a marito velab uxore, Non potest de bonis immobilibus, neque de mariti consensu, contracta, fiunt onus etiam de universalitate aut aliqua parte communitatis. Aliter esset si conjugum al­ (d’une quotité) bonorum mobilium titulo ter in utilitatem propriam debita contrahe­ gratuito disponere, nisi ad collocandos com­ ret, v. g. ajiquid sibi proprium acquirendo, munes filios. Art. 1422. vel redimendo servitutes; tunc enim debe­ Sed potest titulo gratuito et particulari de retur alteri compensatio. Creditores tamen tali in specie bono mobili disponere, modo possent solutionem debitorum exigere tarn non sibi servet illius usumfruclum. Ibid. Mulieri nullam lex tribuit in bonis comex bonis communibus quam ex bonis ma­ riti aut uxoris, salva debita, pro diversis ca­ munibusadminislrationem; non potest ergo sibus, compensatione, ut fertort. seq.1419: hæc bona alienare vel obligare nisi de con­ « Les créanciers peuvent poursuivre le sensu mariti vel expresso vel saltem jure paiement des dettes que la femme a con­ præsumpto. Hinc quilibet contractus mulieris absque tractées avec le consentement du mari, tant sur les biens de la communauté , que consensu mariti initus, etiam cum judicis sur ceux du mari ou delà femme, sauf la auctoritate, nullatenus bona obligant com­ récompense duc à la communauté ou l’in­ munitatis , nisi contrahat ut mercatrix pu­ blica et in ordine ad suum commercium. In demnité duc au mari. » Toute dette qui n’est contractée par la hoc enim ultimo casu exceptionis, maritus femme qu’en verlu de la procuration géné­ censetur consensum præbuisscex ipso quod rale ou spéciale du mari est à la charge de in uxoris negotiationem consenserit. « Les actes faits par la femme sans le con­ la communauté, et le créancier n’en peut poursuivre le paiement, ni contre la femme, sentement du mari, et même avec l’autori­ sation de la justice, n’engagent point les ni sur ses biens personnels. » Jrl. 1420. 3° Quemadmodum etiam communitas biens de la communauté, si ce n’est lors­ fructus percipit bonorum unicuique con­ qu’elle contracte comme marchande pu­ jugi propriorum, ita et solvere debet, ex blique cl pour le fait de son commerce. communibus bonis, non quidem debita Jrl. 1426. » La femme n’est pas réputée marchande unicuique conjugi propria, sed eorum debi­ torum usuras (les intérêts) ,, quæ sunt voluti publique si elle no fait que détailler les mar­ (ructuum compensatio.Propter camitem ra­ chandises du commerce de son mari, mais tionem communitati imponuntur reparatio seulement quand elle fait un commerce se­ nes /te quibus tenetur usufructuarius, cl pare. » Jri. 220. Quod si (amen ageretur de marito e caralia onera matrimonii. Toullier. ίθ APPENDIX AD TRACTATUS cere liberando, vel de collocandis filiis, ab­ sente marito, aut sustentanda familia, mulier posset bona communia obligare, post obtentam ad hoc Judicis sententiam. Art. 1427. Ratio est quia lex tunc merito praesu­ mit vel supplet mariti consensum. Vide Tout lier, l.12, n» 261. 2° Maritus habet etiam adminislrationem omnium bonorum uxori propriorum ( biens personnels de Ia femine). Art. 1428. Bona immobilia uxori propria non po­ test alienarc sine ipsius consensu. Ibid. Tenetur maritus, qui habet administralionem omnium bonorum uxori proprio­ rum , ad omnes actus conservatorios ut ser­ ventur in bono statu. Quod si, ex culpa ipsiusdeteriora fiant, debet damnum compen­ sare. « Il est responsable de tout dépérisse­ ment des biens personnels de sa femme, causé par défaut d’actes conservatoires. » Ib. 3° Si bona communia in utilitatem pro­ priam unius conjugum impendantur, de­ betur alteri conjugi compensatio. Pariter si communitas utilitatem perceperit ex bonis uni conjugum propriis, huic conjugi debe­ tur compensatio. « Toutes les fois qu’il est pris sur la com­ munauté une somme, soit pour acquitter les dettes ou charges personnelles à l’un des époux, telles que le prix ou partie du prix d’un immeuble à lui propre, ou le rachat de services fonciers, soit pour le recouvrement, la conservation ou l’amélioration de ses biens personnels et généralement toutes les fois que l’un des deux époux a tiré un pro­ fil personnel des biens de la communauté, il en doit la récompense. Art 1437. » S’il est vendu un immeuble apparte­ nant à l’un des époux, de même que si l’on s’est rédimé en argent de services fonciers dus à des héritages propres à l’un d’eux, et que le prix ait etc versé dans la commu­ nauté, le tout sans remploi, il y a lieu au prélèvement de ce prix sur la communauté, au profit de l’époux qui était propriétaire soit de l’immeuble vendu, soit des services rachetés. » Art. 1433. Ex dictis sat videtur quale dominium ha­ beat uxor, durante communitate, in bona etiam propria. Non habet nisi dominium nudum aut directum (la nue-propriété); maritus habet horum dominium utile et ad­ ministra tionem. ■» III. Communitas dissolvitor inter conjuges 1° per mortem naturalem ; 2° per inuc. tem civilem; 3° per separation0!)) corporis; per separationem bonorum. Ari. 1441. Cir­ ca quod notandum est separationem corporis semper importare separationem bono­ rum et utramque hanc separationem fieri non posse nisi propter causas determinata.' et per sententiam judicis. Omnis separatio ex mutuo conjugum consensu est nulla. Ari. 1443. Non potest nisi juridice peti ab uxore cu­ jus in periculo sunt dos et jura. Ibid. Debet publice denuntiari juxta regulas in art. 1445 statutas. Et quamvis juridice sil pronuntiata, nulla est, nisi execution! man­ data fuerit per realcm solutionem eorum quæ uxori debentur. Art. 1444. Idque sa­ pienter statutum est ne per simulatam con­ jugum separationem mariti creditores jure suo decidant. «Toute séparation de biens doit, avant son exécution, être rendue publique par l’af­ fiche sur un tableau à ce destiné, dans la principale salle du tribunal de première in­ stance ; et de plus, si le mari est marchand, banquier ou commerçant, dans celle du tri­ bunal de commerce du lieu de son domicile, et ce, à peine de nullité de l’exécution. Art. 1445. » Les créanciers personnels de la femme ne peuvent, sans son consentement, de­ mander la séparation de biens. »Art. 1446. IV. Mulier separata, sivcquoad corpus el bona , sive quoad bona lanium , horum ha­ bet liberam adminislrationem. Potest de mobilibus bonis disponere cl illa alienare. Non potest vero immobilia alienare sineconsensu mariti, vel, eo recusante, cum judicis sententia. Ari. 1449. Debet autem et quædam onera matrimo­ nii sustinere pro rata parte bonorum suo­ rum et bonorum mariti. Quod si nulla bona marito remaneant, tenetur uxor ad omnes impensas quas requirunt familia) sustenta­ tio ctcducatio puerorum. « La femme qui a obtenu la séparation de biens doit contri­ buer, proportionnellement à ses facultés cl à celles du mari, tant aux frais du ménage qu’à ceux de l’éducation des enfans com­ muns. Elle doit supporter entièrement ces frais, s’il ne reste rien au mari. » Ari. 1448. Soluta per mortem communitate, uxor facultatem habet, necnon ipsius haeredes, DE JURE ET JUSTITIA ET DE STATU RELIGIOSO. communitatem acceptandi vel huic renun­ tiandi, non obstante qualibet contraria sti­ pulatione. In triplici tamen casu hæcfacul­ tas uxori adimitur: 1° Si se io bonis com­ munibus immiscuerit ; 2·· s. ai «iiquoactu aut contractu , sese gesserit ut uxor commu­ nis et non ut separata ; 3° si quædam bona communitatis distraxerit vel occultaverit. « La femme qui s’est immiscée dans les biens de la communauté ne peut y renon­ cer. » Les actes purement administratifs ou conservatoires n’emportent point immix­ tion. Art. 1454. » La femme majeure qui a pris dans un acte la qualité do commune ne peut plus y renoncer ni se taire restituer contre celle qualité, quand même elle l’aurait prise avant d’avoir fait inventaire, s’il n’y a eudoldela part des héritiers du mari. Art. 1455. » La veuve qui a diverti ou recèle quelques cfictsdela communauté, est déclarée com­ mune nonobstant sa renonciation : il en est de même à l’égard de ses héritiers. » Art. 1460. » Hæc autem renuntiatio uxoris regulari­ ter fieri debet intra 1res menses et quadra­ ginta dies post decessum mariti , confecto prius omnium bonorum communium in­ ventario. Arl. 1456 etseq. Mulier quæcommunitati renuntiat, omne jusamiltit in bona quaelibet communia, sed nec tenetur de debitis quibus gravatur com­ munitas. Bona propria tantum et indemni­ tates sibi a communitate débitas recipit, necnon et vestes et sarcinas a suum usurn (les linges et hardes). Idem jus competit uxoris haeredibus, prae­ ter exceptionem relativam ad vestes el sar­ cinas (linges et hardes). Art. 1492 et seq. Soluta et acceptata communitate, bona propria et quaelibet debitæ indemnitates a conjugibus primum recipiuntur, caetera vero aequaliter inter cos vel illorum haeredes dividuntur,cum onere solvendi etiam dimi­ diam pariem debitorum. Mulier bona propria recipit ante mari­ tum; cl si bona communitatis non sufficiant, jus exercere potest in bona propria mai ili. Maritus veio non potest jura sua repelere nisi ex bonis communitatis. -Iri. 1472 et 73. Uxor non tenetur de aere alieno commu­ nitatis juta dettes de la communauté), nisi It pro rata parte sui emolumenti, modo fac­ tum fuerit inventarium. Maritus tenetur de loto acre alieno communitatis, salvo suo re­ cursu contra uxorem vel ejus, haeredes pro dimidia partedebitorum. Ari. 1483 et 84. <( Apres l’acceptation de la communauté par la femme ou ses héritiers, » Les époux ou leurs héritiers rapportent à la masse des biens existons tout ce dont iis sont debiteurs enversla communauté , à litre de recompense ou d’indemnité. Art. 1468. » Sur la masse des biens, chaque époux ou son héritier prélève 1° ses biens personnels qui ne sont point entrés en communauté , s’ils existent en nature, ou ceux qui ont été acquis en remploi ; 2° le prix de ses immeu­ bles qui ont été aliénés pendant la commu­ nauté, et dont il n’a point été fait remploi ; 3° les indemnités qui lui sont dues par la communauté. Art. 1470. » Les prélèvemcns de la femme s’exercent avant ceux du mari. Art. 1471. » Le mari ne peut exercer ses reprises que sur les biens de la communauté. Arl.l472. » Les dettes delà communauté sont pour moitié à la charge de chacun des epoux ou de leurs héritiers; les frais de scellés, inven­ taire, vente de mobilier, liquidation, licita­ tion el partage, font partie de ces dettes..4rL 1482. » La femme qui renonce , perd toute es­ pèce de droit sur les biens de la commu­ nauté et même sur le mobilier qui y est en­ tré de son chef : elle retire seulement les linges et les bardes àson usage. Art. 1492. » La femme renonçante est déchargée de toute contribution aux dettes de la commu­ nauté. » Art. 149'». Omnes quæ superius enuntiantur legis dispositiones, locum habent, etiamsi conju­ guai alter vel uterque filios habeat ex prae­ cedenti matrimonio. Si tomen communitas, oh confusionem bonorum mobilium el de­ bitorum majus emolumentum afferret uni ex conjugibus quam quod lex permittit, fi­ lii ex praecedenti matrimonio alterius conju­ gis, reductionem petere possent. Porroeinolumenlum lege permissum non potest ex­ cedere unius filiorum partem hereditariam, nec in illo casu quartam partem tomorum. Art. 1496 et 1098. APPENDIX AD TRACTATUS 2 It. — ref imine excludente communiIntern» Hoc regimen locum habet, quando con­ juges, non stipulando regimen dotale, sim­ pliciter dcclarantse matrimonium inircabsque communitate vel cum bonorum separa­ tione. Arl. 1529. Exclusio communitatis jus non confert mulieri bona sua administrandi nec eorum fructus percipiendi. Hi enim fructus cen­ sentur marito afferri ad onera matrimonii sustinenda. Art. 1530. Attamen stipulari licet quod mulier par­ iem redituum pro suis necessitatibus perci­ pere poterii. Ari. 1534. Maritus ergo solus adminislrationem hahet bonorum sive mobilium sive immobi­ lium uxoris, sed et tenetur ad omnia onera usufructuarii. Arl. 1531 et 1533. Bona quæ, durante matrimonio, acqui­ runtur, solius sunt mariti. Similiter et so­ lus tenetur dedebilis a se contractis. Delvincourl, t. 3,p. 325. Stipulatio separationis bonorum liberam servat mulieri suorum bonorum sive mobi­ lium sive immobilium adminislrationem, et redituum suorum possessionem ( la libre jouissance de ses revenus ). Arl. 1530. In hoc regimine quilibet conjux onera sustinet matrimonii secundum speciales ea de re eorum conventiones, quarum defectu uxor ad hæc onera non tenetur nisi pro ter­ tia parte suorum redituum (jusqu’à concur­ rence du tiers de ses revenus). Arl. 1537. Notandum vero , hoc regimine quemad­ modum quolibet alio, mulierem non posse Iwna sua immobilia alienare absque spe­ ciali consensu mariti, vel judicis auctoritate. Arl. 217 et 1538. CAPUT Il L — De regimine dotali» Omnia bona quæ sibi constituit mnliq vel quæ ipsi dantur in contractu matrimo· niali sunt dotalia, nisi contraria sil stipulé lio. AH. 1541. Paraphernalia vero sunt omnia bona mu­ lieris quæ non fuerunt in dolem constitu­ ta. Ari. 1574. Possunt præterea conjuges, etiam sui regimine dotali, stipulari quod bona du rante matrimonio acquisita lient commu nia. Ari. 1581. Dos constitui jxotest in omnibus Ι»ηύ mulieris praesentibus et futuris simul, veli? omnibus ejus bonis præsentibus lanium,v in parte bonorum præsentium et fu lurorum, vel eliain in aliquo objecto in specie deter­ minato. Ari. 1542. Dos non potest constitui nec augeri du­ rante matrimonio. Ari. 1543. Solus maritus adminislrationem habet bonorum dotalium, durante malrinwnio. Solus jus habet persequendi debitores, fruc­ tus et usuras percipiendi, sicut et debil? pecuniæ redditionem (le remboursement des capitaux). Attamen stipulari possunt conjuges quoi mulier annuam pariem redituum suorum recipiet ad proprias necessitates. Ari. 1549. Mulier igitur non habet bononim dota­ lium adminislrationem cl usumfructum, sed solummodo dominium directum. Si dos constituatur in bonis mobilibus quorum facta fuitæstimalio, maritus fit ho­ rum proprietarius , nec lenclur nisi deco­ rum valorc juxta æstimationem, salva con­ traria stipulatione. Ari. 1551. Bona immobilia in dotem constituta non possunt, durante matrimonio , alienari vel hypotheca gravari, neque a marito, neque I ab uxore, neque ab utroque simul, nisi in quibusdam casibus , v. g. ad filios collocan­ dos, ad maritum vel uxorem e carccre libe­ randos , etc. Ari. 1554 cl scq. I Ad hoc regimen inter conjuges instituen­ dum non sufficit constitutio dolis, nec de­ Bona immobilia in dotem constituta non claratio conjugum excludens communita­ possunt, durante matrimonio, præscribi tem, aut inducens bonorum separationem , (sont imprescriptibles), nisi ante matrimo­ 1 sedexpres'-a requiritur eorum declaratio se nium inceperit praescriptio. matrimonium inire sub regimine dotali. Tenetur maritus, quoad bona dotalia, Arl. 1392. ad omnia usufructuarii onera , et ad com­ Duplicis generis bona in regimine dotali pensandum damnum si quod sequatur cx distiuuuunlur : alia dolalia,alia parapher­ I ipsius ncgligcnlia. nalia. Si dos in periculum veniat, potest uxor Dotalia ea sunt quæ mulier affert merito petere bonorum separationem. Arl. 15β1 ad onera matrimonii sustinenda. Arl. 1540. cl15G3. DE JURE ET JUSTITIA ET DE STATU RELIGIOSO. Post d» Solutionem matrimonii maritus vel ejus haeredes tenentur ad restitutionem nous, ut sequitur: 1° Si dos consistat in bonis immobilibus , vel in bonis mobilibus quorum facta non fiicrit aestimatio in contractu matrimoniali, vel quorum facta sit æstimalio, sed cum declaratione quæ servet uxori illorum pro­ prietatem , maritus vel ejus hæredes cogi possuntad dolis restitutionem, statim et sine btora. Art. 1564. 2° Si consistat in numerata pecunia , vel in bonis mobilibus quorum facta sit æstimatio, sine declaratione quæ uxori proprie­ tatem reservet, dotis illius restitutio exigi non potest, nisi post annum a dissolutione matrimonii. Arl. 1565. 3° Si damnum aliquod in bonis mobilibus, quorum mulier servat proprietatem, absque culpa mariti acciderit, de hoc damno com­ pensando non tenetur maritus. Art. 1566 d se.q. Bonorum paraphernalium uxor habet adminislrationem et usumfructum. Sed non potest ea alienare nec propter ea in judicio itare, absque consensu mariti vel judicis auctoritate. Arl. 1576. Si omnia bona sint paraphernalia, nec ulla sit stipulatio in contractu matrimoniali qua definiatur quamnam partem onerum matrimonii sustinere debeat mulicr , in his sustinendis concurrit pro rata parte suo­ rum redituum. Art. 1575. Si maritus ex consensu uxoris, bona pa­ raphernalia administret et his fruatur, tene­ tur dc omnibus obligationibus usufructua­ rii. Arl. 1580. ADNOTATIO IV. (Pag. 28.) De dominio fi Horumfamiliae. Filiifamilias ii sunt qui , ex legitimo orti matrimonio, cujuscumque sexus sint, îdhuc subjacent paterna* potestati. Porro in ea sunt conditione juxta hodiernum codieem, donec annos assecuti sint majorilalis vel fuerint emancipati. Art. 372. Majoritas determinatur ad vigesimum primum annum completum : et tunc unus­ quisque capax est cujuslibet actus vitæ ci­ vilis; excepto quod in matrimonio conti anendo perseverat minoritas usquead annum vigesimum quintum pro maribus , et vige­ simum primum profœminis.Arl.488cll48. 13 nium, vel per patris, aut defectu patris, per matris declarationem coram judice, poil completum annum decimum quintum; et si defuncti sint pater et mater, emancipa­ tio fieri potest per consilium familiæ, sed post completum annum aetatis decimum octavum. Art. 476, 477 et 478. Non agnoscit jus novum distinctionem bonorum filiorumfamilias in jure antiquo usitatam, scilicet bonorum castrensium, quasi-caslrensium, adventitiorum et profccliliorum. Jura autem filiorumfamilias sequentibus reguntur principiis: I. Filiifamilias habent dominium ple­ num, directum et utile, seu proprietatem simul et usumfructum. 1° Bonorum quæ proprio labore et industria separata acqui­ sierunt, vel quæ ipsis donata sunt aut legata cum expressa conditione ut nec pater nec materiis fruantur. Art. 387. 2° Bonorum quæ proveniunt ex successione qua privan­ tur pater et mater tanquam indigni. Art. 750. 3° Bonorum quæ Majoralum consti­ tuunt; ita fert decisio consilii-stalus (conseild’étaljapprobaladie trigesima januarii 1811. Vid. Dclvincourl, tom. 1, p. 93. II. Filiifamilias, antequam annum deci­ mum octavum compleverint vel fuerint emancipati, non habent nisi dominium di­ rectum, non vero dominium ulileseuusumfruclum, in bona quaelibet alia quæ ipsis legitimo titulo adveniunt, præler eaquæ in præccdcnli principio enumerantur. Art. 384. III. Filiifamilias non habent administralionem etiam bonorum propriorum quorum habent plenum dominium, directum scilicet el utile. Art. 389. IV. Majoritas omnimodam, et emanci­ patio restrictam confert filiisfamilias bo­ norum suorum adminislrationem. Art. 488, 481 et seq. 903, 904, 1095. In his ultimis articulis statuit lex minorem, nondum sexdccim annos natum, nullatenus posse de suis bonis disponere, et post aetatem hanc, non posse disponere nisi per testamentum et de media parte bonorum de quibus ma­ jor disponere posset. Art. 903 et 904. V. Parentes habentgeneratim dominium utile, sive usumfructum in omnia bona fi­ liorum , usquedum isti annum decimum octavum compleverint vel fuerint emanci- Emancipalio iit pleno jure per matrimo- 4 pali> exceptis bonis quæ enumerata sunt APPENDIX AD TRaCTATUS 14 supra in 1» principio. Art. 384, circa quod tentiam , jus habet, saltem ratione stipen­ dii, vel salarii, in bona quæ acquiruntur quædam sunt notanda. 1° Jus istnd, durante matrimonio, corn- communi labore cum patre, nisi implicite petit patri, et dissoluto matrimonio, matri, vel explicite manifestaverit se tali lucro re­ modo hæc ad secundas nuptias non trans­ nuntiare.Ita LcssiuSjDcIugo, Navarrus, etc, volet. Art. 386. Non est enim deterioris conditionis ac ex­ 2« Ut isto jure ususfructus fruantur pa­ traneus. Sed ante emancipationem aut de­ rentes, debent inventarium conticere rerum cimum octavum annum), nihil potest exi­ defuncti, si post illius obitum adsint filii mi­ gere, cum parentes habeant bonorum ip­ sius usumfruclum. Ari. 384. nores. Art. 1442. 3° Jus ususfructus parentum in bona filio­ ADNOTATIO V. (Pag. 30 et 86.) rum, ipsisquædam onera imponit,nempe, 1° onera de quibus tenetur usufructuarius; 2o Dc Dominio clericorum in bona ecclesias­ impensas alimentorum et educationis filio­ tica. rum, pro sui status decentium; 3° solutio­ nem usurarum (des intérêts des capitaux) ; Circa hanc quæslionem , utrum scilicet 4· sumplus funerarios et ultimi morbi. clerici habeant plenum dominium in bona Art. 385. mere ecclesiastica, etiam quoad partem lio4° Jus istud non amittitur per renuntia­ neslæ sustentationi superfluam, scinduntur tionem vel privationem tutelæ. Vid. Paillet theologi, nec facile est hanc litem dirimere. ConciliumTridentinumasolvendahacquæsin art. 384 et 386. 5° Finitur autem praefatus ususfructus tionc abstinuit. Cum enim paratum esset statim ac filiifamilias annum decimum oc­ decretum quo episcopis interdicebatur ne tavum compleverunt, vel fuerunt emanci­ reditibus ecclesiasticis consanguineos famipati. Imo citius cessaret, non obstante ari. liarcsquc suos ditarent, cl ratio adhuccrcCodicis 620, si anlc majorilatem vel eman­ lur hujus prohibitionis, quia dispensatores cipationem filius morelctur. Ita Toullier, tantum sunt, hæc verba Patribus visa sunt Velvincourl, Paillei, Joubert. Ratio est expungenda, ct reipsa expuncta fuerunt, quia lex fruclus concedit parentibus propter promoventibus cardinali a Lolharingia ct onera ; porro ista cessant morte parvuli. Po­ archicpiscopis Remensi et Granclcnsi. Satest insuper mater privari illo usufructu pientissimus pontifex Benedictus XIV papropter notoriam mcontincntiam,ct uterque riterab hac diflicul tate dirimenda abstinuit, conjux, si filios in morum corruptionem cl episcopos in suis synodis abstinere mo­ induxerit. Cod. pœn.,ari. 534cl335 ; Pail­ nuit. Cæterum talis conlrovcrsiæ solutio let in art. 386, Delvincourl, t. 1, p. 404. parum ad praxim confert, cum hodie, prae­ 6° Non agitur hic nisi de filiis legitimis; sertim in Gallia, bona ecclesiastica vix suf­ nam in filiorum naturalium bonis parentes ficiant ad clericorum sustentationem, cl usumfructum non habent. Ita citati juris aliunde gravis sit obligatio, saltem ex reli­ interpretes. gione, superflua in pios usus impendendi, VI. Paler, durante matrimonio, cl illo Movetur alia quæslio, nempe an salaria dissoluto superstes, omnium bonorum ii- (les trailemens) quæ a gubernio, cl sup­ liorumfamilias administralionem habet. plementa (les supplcmens) quæ quandoque Art. 389. a parochianis clericis solvuntur ad bona ec­ Et his facile resolvitur quæslio circa lucra clesiastica revocanda sint. Alii negativam quæ facit filiusfamilias in domo paterna. tenent sententiam, quia hæc salaria ct sup­ Vel enim illa lucra acquiruntur industria plementa videntur sive a gubernio sive a separata, cl tunc filiusfamilias plenum in ea parochianis dariaul solvi clericis absolute habet dominium. Ari. 387; vel acquirun­ ct sine ulla restrictione, eodem modo ac tur communi labore cl industria cum paire, salaria laicis munia publica exercentibus ; et tunc filius non habet jus ad illa, nisi et multum differunt ab antiquis beneficiis, societas patrem inter cl filium actu authen­ sive ob longe minores reditus sive potissi­ tico constituta fuerit. Ari. 854. mum ob amovibililatem quantum ad de­ Filiusfamilias semel emancipatus vel an­ servientes fles desservansj. nos 18 assecutus, juxta communem sen­ Alii aflirmanl hæc revocanda esse ad bona <5 DE JURE ET JUSTITIA ET DE STATU RELIGIOSO. siastica; quia salaria agubernio sol­ Hunc iste modus acquirendi dominium non vuntur tanquam compensatio bonorum ec­ multum extensionis habet in Galliis. clesiasticorum quæ fucnmta gubernio ven­ I)c animalium occupatione silet Codex dita tempore magnæ perturbationis Galli- civilis. Jure communi, animalia fera sunt cæ, et qi»orum venditionem ratam non primi occupantis, nisi capiantur in loco habuit Pius VII, nisi ea conditione ut com­ concluso. Ratio hujus exceptionis est quod pensarentur pensionibus, vel reditibus ad tunc censentur amisisse suam libertatem. honestam clericorum sustentationem. Hanc Remanent autem in dominio primi capien­ sententiam confirmavit decisione sacræ Pœ- tis, quandiu in ipsius custodia coercentur nitentiariæ, dic decima nona Januarii 1829, el sunt in ejus potestate. Quod si ab ipso qua affirmative respondetur quæslioni an aufugerint et difficilis admodum sit eorum salaria quæ in Belgio a gubernio solvuntur prosecutio, naturalem libertatem recupe­ pastoribus et canonicis induant naturam rasse inlclliguntur, et possunt denuo juste beneficiorum seu bonorum ecclesiasticorum. a primo capiente occupari. Animalia sicurata ad dominum perli­ Quæ decisio ipsis videtur applicanda in nent, nec possunt ab alio occupari, quandiu Gallia sicut in Belgio. habitum servant ad dominum revertendi, ADNOTATIO VI. (Pag. 382.) quem habitum alia citius, tardius alia amit­ tunt. Hinc 1° non licet pisces ex alterius De religiosorum dominio. vivario vel columbas a columbario alieno Jus civile in Galliis non admittit votum capere, vel arte qualibet injusta, v. g. reti­ paupertatis solemne, quod, ex ordinatione bus attrahere. Si voro sponte vivarium aut Ecclcsiæ, excluderet capacitatem dominii. columbarium deserant, et alienis piscibus Religiosi ergo, in Galliis, valide possunt ha­ aut columbis se immisceant, harum domina bere dominium, id est, acquirere, possi­ acquiruntur. Nec injusta attracta judican­ dere, alienare, contractus inire, successio­ tur si meliore pabulo aut loco opportuniore nes recipere et omnes actus proprietatis alliciantur. exercere. Vari® ea de re sunt S. Pœnitcna Les pigeons, lapins, poissons qui pas­ liariæ decisiones, quas videre est apud Ami­ sent dans un autre colombier, garenne ou cum Religionis Diarium 1 martii 1836. étang, appartiennent au propriétaire de cts Ut autem licite hos actus dominii exer­ objets, pourvu qu’ils n’y aient point été atti­ ceant, debent licentiam petere a superiore, rés par fraude et artifice. » Art. 561. Hinc 2° injustum est alterius columbas juxta regulas sui ordinis, propter votum paupertatis quod valet ad minus ut simplex. aut cuniculos in suis fundis occidere, nisi Communitates religiosæ ct ecclesiastic® graviter noceant nec alio modo abigi pos­ capaces sunt dominii, ac proinde acquirere sint. Nocere autem graviter censentur tem­ ct alienare possunt, ex jure civili gallico , pore messis ctseminum , quo duranto, oc­ modo, 1° lege agnoscantur; 2° licentiam cidi possunt et retineri in compensationem obtineant a rege, si bonum acquirendum damni illati. (Loi du 4 août 1789.) Ita Toui­ excedat 300 francos, et a præicclo, si non ller et Gousset post Merlin. Ilinc 3° examen apurn quod ex alveario excedat 300 francos; 3° licentiam pariter regis obtineant pro alienatione bonorum suo avolavit, prioris remanet domini, quan­ immobilium vel censuum. Sic statuitur lege diu in ejus conspectu vcrsalur, nec impossi­ bilis moraliter est ejus prosecutio. Cum au­ diei 2 januarii 1817. tem ita aufugerit ut impossibilis sit ejus ADNOTATIO VH. (Pag. 59.) prosecutio, cedit, ex jure novo, non primo occupanti, sed domino fundi aut arboris De occupatione. cui insidet. Occupatio est apprehensio rei quæ domi­ « Le propriétaire d’un essaim a le droit de num nunquam habuit aulccnsclur non ha­ le réclamer eide s’en ressaisir, tant qu’il n’a buisse. Jure communi ca quæ dominum point cessé de le poursuivre·, autrement nuo halienl fiunt primi occupantis. At jure l’essaim appartient au propriétaire rfu ter civili gallico. luma au® dominum non ha­ rein sur lequel il s’est fixé. » Loi du 6 ocu> bent, ad gubernium pertinent. Art. 713. bre1791. APPENDIX AD TRACTATUS 10 Animalia naturaliter mansueta et dones- la pèche ou les pourvus de licence,ne pourra tica, quantumvis aberrent, prioris rema­ pêcher sur les fleuves et rivières navigable! nent domini , nisi tandiu absint et tam longe qu’avccune ligne flottante tenueà la main.» ut conseri possint ad primordialem rediisse Arrête du gouvernement, du 17 nivôse libertatem. Si graviter noceant, nec possit an 12. aliter damnum averti, justum videtur et ADNOTATIO VIII. (Pag. 63.) Jicilum ea occidere; sed eorum cadaver ad dominum perlinet. De thesauris. Venationis et piscationis lacullas specia­ Thesaurus in Codice civili definitur ί rei libus regitur legibus. Art. Cod. civ. 715. Venari non licet l°sinclegali permissione, quacumque abscondita vel infossa, quam gallice port d'armes; 2° in fundo alieno, nemo probare potest esse suam, et quee for­ nisi de consensu domini rationabiliter prae­ tuito casu invenitur. Art. 716. Dicitur 1° res quaicumque ac proinde nesumpto. 3° Extra tempus mandato praefecti statutum, nisi venatio fiat in propriis fundis cesse non est ut sit vetus depositio ut in ve­ muro circumclusis, aut sylvis propriis, et teri jure requirebatur. Dicitur 2° quœ fortuito casu invenitur. absque canibus vulgi dictis chiens courans. Ilæc verba non videntur tamen ad essen­ σ Le droit exclusif de chasse est aboli. » Tout propriétaire a le droit de détruire tiam definitionis thesauri perlinere, juxta et de faire détruire, sur ses possessions, Delvincourl et alios jurisperitos; ita ut, si toute espece de gibier, sauf à se conformer thesaurus ex industria requiratur et inveaux réglcmens de police relatifs à lasùreté niatur, nihilominus thesauri essentiam ha­ beat. Sed hæc clausula apposita fuit, quia publique. Loi du 4 août 1789. » Il est défendu à toutes personnes de ordinarie fortuito casu thesauri inveniun­ chasser, en quelque temps et de quelque tur, et ad avertendos homines a fodiendis manière que ce soit, sur le terrain d’autrui agris alienis, spe thesauri. Thesaurus, ex jure civili, totus est inven­ sans son consentement. Loi du 30 avril 1790, toris, si inveniatur in proprio fundo, etsi art. 1. » 11 est libre à tout propriétaire de chasser inveniatur in fundo alieno, media pars per­ ou faire chasser en tout temps sur les lacs tinet ad inventorem et altera media parsad et étangs et dans celles de ses possessions dominum fundi. Art. 716. Si ergo invenia­ qui sont séparées des héritages d’autrui par tur in loco ad rempublicam vel communi­ des murs ou des haies vives. Ibid., art. 13. tatem quamcumquc pertinente, media pars » Il est pareillement libre en tout temps rcipublicæ vel communitati cedit. — Jam au propriétaire ou possesseur cl mémo au diximus supra adnot. 1, nullum jus in the­ fermier, de détruire le gibier dans ses rccol saurum competere usufructuario, nisi ra­ tes non closes, en se servant de filets ou au­ tione inventionis, si ipsemet illum invene­ tres engins qui ne puissent pas nuire aux rit. Non enim est dominus fundi. Quæslio movetur circa inventionem the­ fruits de la terre, comme aussi de repousser avec des armes à feu les bêtes fauves qui se sauri ab alieno qui ex industria illum in répandraient danssesdiles récoltes, d Ibid., fundo alterius quæsivit. Circa quod distin­ art. 5. guendum est. Vel thesaurus absque con­ Piscari unicuique licet 1° in mari, modo sensu domini quaesitus fuit, vel deejusconadhibeat retia specialibus slalutis delermi- I sensu. In priori casu vidclur totum perlinata.( Atn> duconseil-d'élalapprouvé le 30 | nere ad proprietarium; ita Delvincourl.^ nivose an 13.) 2° In lluviis navigabilibus lio est quia, silentibus de hoc casu novis tum permissione legali si adhibeantur relia legibus, recurrendum est ad lc,res quæolim et linea dormiens, et absque eliam ulla li­ in Gallia vigebant, ctquælotum thesaurum centia, si piscatio liat cum manu et linea proprietario adscribcbanl. Sua medietale projectili. -*» In lluviis non navigabilibus, privatur inventor ob injuriam domino fumi! si habeat fundos ripæ adjacentes, vel de illatam. In posteriori casu, certum videtur proprietarii consensu saltem rationabiliter inventorem jus habere ad mediam. parlcint praesumpto. Toullier, t. i. quia nullam intulit injuriam ob quam pri­ Tout individu autre que ke fermiers de vari powit parte quam lex ipsi adscribil. DE JURE ET JUSTITIA ET DE STATU RELIGIOSO. ADNOTATIO IX. De rebus derelictis, amissis et vacantibus, Bona derelicta et vacantia generaliter de­ clarantur in Codice civili ad rempublicam pertinere. «Tous les biens vacans et sans maître cl ceux des personnes qui décèdent sans héri­ tiers ou dont les successions sont abandon­ nées, appartiennent au domaine public, Art. 539. » Les biensqui n’ont pas de maître appar­ tiennent à l’état. » Art. 713. Dixi generaliter quia hæc legis dispositio quasdam exceptiones admittit; sic v. g. aves, animalia sylveslria et quædam aliæ res mo­ biles quæ dicuntur nullius vel fiunt occu­ pantis, vel specialibus reguntur legibus. « Les droits sur les effets jetés à la mer, sur les objets que la mer rejette, de quelque nature qu’ils puissent être, sur les plantes et herbages qui croissent sur les rivages de la mer, sont réglés par des lois particulières. Il en est de même des choses perdues dont le maître ne se représente pas. Arl. 717. » Les choses du cru de la mer comme am­ bre, corail, poissons à lard et autres sem­ blables qui n’auront appartenu à personne, demeureront à ceux qui les auront tirées du fond de la mer ou pêchées sur les flots; s’ils les ont trouvées sur les grèves, ils n’en auront que le tiers. « Ordonnance de 1681. Duas alias partes accipiet respublica. Toui­ ller, t. 4, n° 38. Qui e mediis maris fluctibus extraxerunt bona naufragarum , eorum habent tertiam partem ; duas alias habet respublica, si pro­ prietarius intra annum et diem non com­ parcat. Qui vero ipsomel tempore naufragii hæc bona a fluctibus extrahunt, jus habent lanium ad laboris indemnitatem. Bona in lillore maris inventa reipublicæ integra ascribuntur, cum debita invento­ ribus laboris indemnitate. (Ordonn. de la marine du mois d’août 1681.) Soii parochiarum vicinarum incolæ jus habent in plantas vel herbas quæ in lillore maris crescunt qtiandiu fundo maris vel rupibus inhaerent; si voro jam fluctibus abripiantur, fiunt primi occupantis. TuulHcr, t. 4, 11.40. Quæ ir, fluminibus navigabilibus ve! in eorum lillore inveniuntur, pertinent ad Bill. t. vj. api·. 17 rempublicam, nisi dominus ea reclamave­ rit tempore a judice prælixo. Idem dic de iis quæ in quibusdam locis publicisrcperiunlur, Gallice fans 1er greffes criminels , dans les bureaux drs carrosses, coches cl messageries. Biennium conceditur ·τ· domino ut possit ea reclamare. Touiller, ibid. Nullæ speciales sunt leges circa alias res nuper amissas, pro quibus igitur standum est juri communi. Delvincourl, t. 2. Olim quædam erant legis dispositiones circa bona extraneorum quæ in Galliis va­ cabant ari. 726 et 912; sed hodie, a lege diei 14 julii 1819, aliter fuit statutum et advenæ succedunt sicut regnicolæ. ADNOTATIO X. De venis metallicis el aliis non metallicis. Triplicis generis distinguuntur in novojurecivili venæ,seu fodinæ;aliæ quæ vocantur inines, aliæ quæ vocantur minières, aliæ quæ vocantur carrières. Primæ continent diversas substantias metallicas : secundæ continent substantias metallicas aliis sub­ stantiis permixtas quæ dicuntur minerai: terliæ continent diversa lapidum et terra­ rum genera. « Sont considérées comme mines celles qui contiennent en liions, en couches, ou en amas , de l’or, de l’argent, du platine, du mercure, du plomb, du cuivre, du zinc, de la calamine, du bismuth, du cobalt, de 1'arsenic, du manganèse, de l’antimoine, du molybdène, delà plombagine ou autres matières métalliques, du soufre, du char­ bon de terre ou de pierre, du bois fossile, des bitumes, de l’alun et des sulfates à bas métallique. Loi du 21 avril 1810, art. 2. «Les minières comprennent les minerais de fer dit (Yalluvion, les terres pyriteuses propres à être converties en sulfate de fer, les terres alumineuses et les tourbes. Ibid. Art. 3. « Les ^arrières renferment les ardoises, les grès, pierres à bâtir el autres, les mar­ bres, granits, pierres à chaux, pierres à plâtre, les pouzzolanes, les basaltes, les I laves, les marnes, craies, sables, pierres à fusil, argiles, terres à foulon, teircs à po­ tier , les substances terreuses el les cailloux de toute nature. » Art. 4. Porro diversasunl jura proprietarii fundi ■oro diversis venis subira memoratis. Vena 18 APPENDIX AD TRACTATOS onæ dicantur miner non possunt effodi sine consensu gubernii et hæc licentia concedi potest tum proprietario fundi, tum alteri, salva, in ultimo casu, jusla indemnitate quæ proprietario debetur et quæ determi­ natur, secundum venæ quantitatem et re­ ditus, amicabili compositione, vel per ar­ bitrium peritorum et persententiam judicis. e Les mines ne peuvent cire exploitées qu’en vertu d’un acte de concession délibéré au conseil-d’état. Cet acte règle les droits des proprietaires de la surface, sur le produit des mines concédées. » Art, 5 et 6. Venæ quæ dicuntur minières effodi pos­ sunt a proprietario, sine ulla concessione aut licentia gubernii, nisi agatur de iis quæ vocantur tourbes pro quibus fodiendis debet primum etiam proprietarius declarationem suæ intentionis ad sub-præfeclum transmit­ tere (ausous-prcfel). Si proprietarius nolit illas venas (minières) eflodere, fabricæ ferrariæ magistri vicini (les maltresdes forges voisines) possunt hanc cu­ ram suscipere, monito prius proprietario, cui indemnitatem debent, et obtenta præfecti licentia, a Si le propriétaire ne veut pas les exploi­ ter, ou s’il néglige de le faire, les maîtres des forces voisines peuvent exploiter, après en avoir prévenu les propriétaires cl obtenu la permission du préfet. Ibid., art. 60. » Les tourbes ne peuvent cire exploitées que par le proprietaire du terrain ou de son consentement. Mais il doit préalablement en faire la déclaration à la sous-préfecture. » Art, 83. Nulla licentia aut concessio gubernii re­ quiritur ad effodiendas venas quæ dicuntur carrières. Servari solum debent leges et sta­ tuta specialia. Delvincourt, t. 1, p. 302, Touiller, t. 3, n° 292 elseq. navigabilibus. Porro in quocumque casum· crementum seu alluvio ad dominum fundi perlinet cui adjicitur. Art. 556 et 557. Aliter est de alluvionibus maris seu terril a mari derelictis, gallice les relais de la mer, quæ rcipublicæ ascribuntur. Art. 538 et 551 Stagna et locus alluvionis jus non admit­ tunt, in aquarum incremento vel imminu­ tione : licet enim interdum crescant et de­ crescant, suos tamen terminos retinent. Ari. 538. Si subita aquarum exundatione fluvius na­ vigabilis vel non navigabilis, partem nota­ bilem et cognoscibilem ex una ripa ad alte­ ram transferat, perlinet hæc pars ad domi­ num fundi cui delracta est ; sed tenetur iste intra annum jus suum repetere, quo tempore elapso non admittetur ad illud repetendum, nisi dominus fundi, cui unita fuit pars illa, nondum eam possidere coeperit. Art. 559. 2° Insulæ, quæ in fluviis navigabiabus efformantur, ad rempublicam pertinent, nisi titulus sit in contrarium vel praescriptio. Ari. 560. Insulæ in fluviis non navigabilibus natae, perlinent ad proprietarios ripalios (proprié­ taires riverains), ex ea parte qua formata est insula. Si non ex una tantum parte formata sit insula, ad proprietarios pertinet utriusque ripæ, juxta portionem quam determi­ naret linea per medium fluminis directa. Art. 561. Si fluvius navigabilis vel non, novum sibi formando brachium, prædium scindat eteircumplectalur proprietarii ripalii (riverain) adeo ut inde fiat insula, tota hæc ad eumdem illum proprietarium perlinet. Art. 562. Si fluvius navigabilis vel non, novum cur­ sum sibi aperit, pristinum alveum derelin­ quendo, proprietarii fundorum in quibui novus efformatus est alveus, pristinum aU ADNOT ATIO XI. vcum accipiunt, titulo indemnitatis , et pro De alluvione et insulis. ra la parte fundorum unicuique sublatorum. Sic statuit Codex civilis Gallicus ab art. Arl. 563. 556 ad art· 563« Insula in mari nata primo occupanti ce­ 1° Incrementa qwe successive et insensi- dit, ex jure antiquo et communi, cui non bililer alicui prædio ripalio (riverain) fluvius derogavit jus novum. adjicit, alluvio vocantur. ADNOTATIO XIL Alluvio duplici modo fieri potest : vel ter­ De accessione. ras unipraedio ripalio adjungendo, vel unam (Cod. eiv. al» art. 5^6 ad »rt. ripam insensibili 1er deserendo et alleram invadendo: hocqueiterum vel in fluviis naProprietas rei sive mobilis sive fmmobiltj igabilibus advenire polest vel in fluviis non jus domino confert in id oiw quod ab ilh DE JURE ET JUSTITIA ET DE STATU RELIGIOSO. re producitur, et in id quod ipsi unitur sive accessorie, s>venaluralitcr, sive ex industria : et hoc vocatur jus accessionis. Ari. 546. 1° Fructus rei alicujussivc naturales sive industriales, sive civiles ad rei dominum perlinent jure accessionis, cum onere tamen impensas solvendi quæ ad cos oblinendos ab alio faclæ sunt. Ari. 547 et 548. Simplex possessor fructus rei non facit suos, nisi bona fide possideat, id est tanquam proprietarius, vi tituli cujus vilia ignorat. Art. 549 et550. 2o Resquæ rei uniuntur, vel sunt immobilesvel mobiles. Pro jure accessionis determinandoin memoriam revocandum est prin­ cipium : accessorium sequitur principale, Jus accessionis quoad res immobiles hic iiræsertim consideratur in cedificalionibus, quæ fieri possunt vel ex aliena materia in proprio fundo, vel ex propria materia in lundo alieno. Porro in utroque casu adificalio censetur [acta impensis domini ad quem fundus per­ tinet, nisi contrarium probetur, et ad eumdem pertinet ædificium {ari. 553), cum variis tamen restrictionibus pro variis casibus qui sequentibus articulis Codicis enuntiantur. Si ex aliena materia proprietarius fundi ædilicaliones et alia opera (des constructions rt autres ouvrages ) fecerit, illius materiæ pretium el valorem solvere tenetur, imo et indemnitates si casus exigat; servat tamen, jure accessionis, proprietatem aedificii, nec l'oies! proprietarius materiæ hanc materiam repetere. Ari. 554. Si aedificationes et alia opera aliquis ex propria materia in fundo alieno fecerit, varia sunt jura proprietarii pro bona vel mala fide ædilicatoris. Si fuerit enim in mala fide, op­ tionem habet dominus fundi vel exigendi ut hæcopera tollantur et impensis ædilicatoris, vel ea, jure accessionis, retinendi solvendo lanium pretium materiæ et laboris. Si ædilicator fuerit in bona fide, non potest pro­ prietarius exigere ut opera tollantur, sed oplioncm tantum habetsolvendi aut pretium materiæ et laboris, aut va loris augmentum quod inde fundus suscepit. Art. 553, 554, 555. Idem dicendum de plantationibus arbo­ rum ct planta um, nisi quod si nondum ra­ dices egerint, dominus earum exigere potest ulsibi reddantur. Toullier, 1.3. Arbores altae stfpitis (de haute tige) plan- 19 tari non debent nisi in praescripta statutis aut usibus a fundo vicini distantia* Alioquin jus habet vicinus exigendi ut xollanlur, art. 671, nisi, ut putat Delvincourt, a triginta annis existant, quo in casu adest quædam præscriplionis species. Ita etiam Toullier, t. 3. Sed in nullo casu vicinus ipsemet illas arbores caedere potest. Potest vicinus exigere ut caedantur rami qui suo fundo impcdenlfqui avancent sursa propriété) et ipsemet caedere radices quæ in suam proprietatem extenduntur. Art. 672. Quoad fructus e ramis pendentes, illius sunt cujus est arbor ; et si in fundum vicini ceciderint, non debet iste eos relinere, nisi dominus censeatur hos illi reliquisse, quod praesumi poterii, si eos non repetat intra paucos dies. Toullier, t. 3. « Les propriétaires riverains des bois et fo­ rêts ne peuvent se prévaloir de l’art. 672 do Code civil, pour l’élagage des lisières desdits •n bois et forêts, si les arbres des lisières ont plus de trente ans.» Code forestier, art. 150. Jus accessionis quoad res mobiles subja­ cet omnino principiis æqnilatis naturalis, et quæ in codice civili traduntur regulæ po­ tius sunt exempla quibus determinari potest judex in variis circumstantiis. Ari. 565. Quando duæ res unitæ ita ut unum to­ tum efficiant, nihilominus sunt separabiles, totum illud ad eum pertinet cujus est res principalis, cum onere tamen solvendi pre­ tium rei adjectae. Art, 566. Porro res illa tanquam principalis habe­ tur cui altera adjecta est ad usum, ornatum vel complementum. Ari. 569. Si tamen res adjuncta longe majoris sil pretii acres principalis, et huic adjecta fuerit inscio domino, poterit hic illam rem adjec­ tam repectere. Secus si adjecta fuerit sciente domino nec reclamata, quia tum censetur consensisse. Ita Delvincourt, Toullier. Si e duabus rebus unitis nulla spectari potest ut accessoria, illa pro principali ha­ betur quæ pretio, vel volumine præslanlior est. Art. 569. Et si pretium et magni­ tudo sint fereæqualia, compositum fit utri­ que domino commune. Ita Delvincourt. ADNOTATIO XIII. (Peg. 69.) De specificatione, confusione et com· mixtione. Specificatio est confectio alicnjns ηστ» 20 APPENDIX AD TRACTATUS speciei ex aliena materia. Porro aliquando pretium materiae longe superat pretium in­ dustriae; aliquando pretium induslriæ su­ perat pretium materiae. In priori casu proprietarius materiae re­ petere potest novam speciem ex materia sua confectum, solvendo artifici labori pretium, ari. 570. Hinc si quis ex auro alieno scy­ phum, aut ex lana aliena vestem confece­ rit , scyphus et vestis ejus erunt ad quem perlinebat aurum aut lana, modo ipse sol­ vat valorem laboris. In posteriori casu, industria reputabitur res principalis, et artifex jus habebit reli­ nendi rem confectam, solvendo domino pretium materiæ, ari. 571. At si mala fide artifex materiam alterius adhibuerit, et illo inscio, tenebitur in utroque foro ad in­ demnitates et reparationes erga dominum. Art. 577. Mine sculptor qui ex marmore alieno pulcherrimam confecisset statuam, posset eam relinere. Idem dicendum de piclore qui in tela aliena pinxisset, vel de eo qui scripsisset in papyro alieno. ToullierelDclv in court , tom. 2. Si quis ex materia parlim sua parlim aliena novam speciem confecerit, nec facile duæ materiæ separari queant, nova species confecta fit utrique domino communis, uni quantum ad partem materiæ quæ ad illum perlinebat, altori quantum ad aliam par­ tem materiæ sibi propriam et simul ad pretium laboris. Ari. 571. Commixtio est conjunctio rerum æque principalium ad diversos dominos perlinen­ tium ; si de rebus agatur liquidis aut lique­ factis, vocatur confusio. Quando res commixtae facile possunt se­ parari, ille quo inscio commixtio facta est, potest divisionem petere, et separari debent pro rata parte rei mixlæ. Art. 573. Quando non possunt facile separari , v. g. acervi trilici, fiunt communes utrique domino, prorata parte quantitatis, quali­ tatis, et valoris rei mixlæ. Ibid. Si materia unius valde superet materiam alterius, qualitate cl pretio, potest illius materiæ dominus lotam rem commixtam contusam repetere, solvendo alteri ipsius materiam. Ai l. 574. Nota 1“ Cum res manet communis inter dominos ex confecta JUI» HilVJ ·materiarum « ·Μ V κ ■ w III κ Λ Wquibus | Ι· I I « M3 VU I · It V · ·Ι est, vend» debel per licitationem, d pre- tium inler ipsos, pro rata parte, dividi. Ari. 375. 2° Quotiescumque proprietarius materie ex qua, eo inscio, nova species confecta est. jus habet hanc repetendi, potest pro libitu petere vel restitutionem materiæ in eadem natura, quantitate, pondere, mensura et bonitate, vel ejus pretium. Ari. 576. ADNOT ATIO XIV. (Pag. 71.) De prdescriptione. fCotL civ , ari. 2219 et ieq.) Hæcin Codice civili circa præscriplioncm statuuntur : Præscriplio est modus acquirendi vel se liberandi per certum temporis lapsum elsub conditionibus lege statutis. Art. 2219. Duplicem igitur effectum paril præscrip­ tio : unum, conferendo dominium ; alterum, ab aliqua servitute et obligatione liberando. Prius dicitur Gallice : prescrire un droit; posterius : prescrire contre un droit. Renuntiatio fieri potest præscripliom acquisitæ, non præscriplioni acquirendae. Art. 2220. Ille nequit præscriplioni renuntiare qui non potest alienare. Ari. 2222. Renuntiatio potest esse vel expressa vel tacita : hæc posterior ex aliquo facto sequi­ tur quod supponit derelictionem juris ac­ quisiti. Art. 2221. Creditores et alii quorum interest, possunt præscriplionern opponere, etsi huic debitor vel proprietarius renuntiaverit. Ari. 2225. Status cl communitates iisdem subjacent legibus ac privati, quoad præscriptionem, lam active quam passive. Art. 2227. Sect. I. — De rebus itnpr lev usibus sunt riæ | publicæ, ædificia publica, ecclesiæ, purlæf |a DE JURE ET JUSTITIA ET DE STATU RELIGIOSO. muri, munimenta arcium, nec præscribi possunt, nisi cessaverit carum destinatio. Toullier, t.3. Ea autem censentur in commercio quæ, etsi esse possint dominii publici, possunt cliam sub domino privato fieri, qualia sunt ea quæ ad rcnipublicam perlinent titulo pri­ vate proprietatis, qualia sunt bona vacan­ tia, insulæ et alia quæ ari. 539, 541 et 560 enumerantur, et in hoc sensu intelligendus est ari. 2227, quo statuitur guber­ nium iisdem subjacere præscriplionibus ac privatos. Impræscriplibiles sunt ex legis disposi­ tione res quæ vel expresse lege vel explicite a præscriptione excluduntur. Sic 1° servitutes aut non apparentes aut non continua quæ titulo destituuntur, ari.691 ; 2· bonum dotale, durante bono­ rum societate inler conjuges , nisi præscriplioanteconjugium inceperit, ari. 1561 ; S'· bona dolationem regiam componentia ; Leg. 18 novembre 1814; 4° quædam bo­ na minorum interdictorum et mulierum, ari. 2252 el seq. Sect. II. — De posseisione. Possessio in Codice civili definitur : de­ tentio vel fruitio rei alicujus aut juris. Ari. 2228. Nihili refert utrum quis per se im­ mediate possideat, vel per alium qui no­ mine ipsius possideat. Ad præscribendum requiritur possessio continua et non interrupta, pacifica, pu­ blica , certa, et titulo proprietarii. Ari. 2229. Hinc 1° quicumque nomine alterius aut simplici illius tolerantia ac mera facultate possident, quales sunt tutores, curatores, coloni, depositarii, usufructuarii, nun­ quam possunt præscribere, nisi tamen ti­ tulum suæ possessionis intervorterint, et alium obtinuerint. Ar.% 2232,2236 et seq. Idem die de præfatorum ha-rMibus. Hinc 2 res furtivae vel vi ablalæ præscribi nequeunt, quandiu possessio vi fundatur. Delvincourl, L 2. SiCT. III. — De interruptione Ci Jutpenfione pr^Jcriptionih (Cod. civ.. «rt. »x'p et »eq.) Præscrjptio interrumpi potest vel natu­ raliter vei civiliter. Ari. 2242. Interruptio est naturalis quando possessor privatur per annu el diem rei possessio- 21 ne, sive a priore domino, swe ab aho. Art. 2243. flem si expresse aut tacite jus agno­ verit proprietarii contra quem praescribe­ bat. Ari. 2248. Interpellatio juridica, mandatum judicia­ rium , apprehensio tenorum legalis (saisie), interruptionem constituun', civilem modo rite possessori denuntientur, nec vitium formæ nec aliud ob quod rejiciantur, inclu­ dant. « Une citation en justice, un commande­ ment, ou une saisie, signifiés à celui qu’on veut empêcher de prescrire, forment l’in­ terruption civile. Arl. 2244. « La citation en conciliation devant le bureau de paix interrompt la prescription, du jour de sa date, lorsqu’elle est suivie d’une assignation en justice donnée dans les délais de droit. Art. 2245. » te citation en justice, donnée même devant un juge incompétent, interrompt la prescription. Art. 2246. » Si l’assignation est nulle par défaut de forme, si le demandeur se désiste de sa de­ mande, s’il laisse périmer l’instance, ou si sa demande est rejelée, 1’interruplion est regardée comme non avenue. » Art. 22-47. Quando interrupta est præscriplio, omne tempus elapsum ante interruptionem pro nihilo computatur, et sublata interruptio­ ne, denuo possessio inchoanda est et per omne tempus lege statutum continuanda. Suspensio, quæ ab auctore vocatur dor­ mitio, præscriplionis locum habet quando dominus est incapax rem suam contra pos­ sidentem prosequendi aut quando res pos­ sessa nondum est exigi bilis. In jure antiquo præscriplio suspendeba­ tur tempore belli aut pestis, quia jus tunc non dicebatur. At hæc dispositio non viget in jure novo; de hoc enim silet lex civilis. Ita Merlin, Répcrt. de jurisp. Præscriplio generaliter contra omnes cur­ rit qui non sunt in casibus lege exceptis. Arl. 2251. Suspenditur erga minores, interdictos, conjuges inter se, et erga uxorem, durante matrimonio et societate tenorum, quoad bona dotalia. Art. 2252 et seq. et 1561. Suspenditur etiam quoad debita conditionata donec impleta fuerit conditio. Art. 2257. Suspensio In hoc differt ab interruptione, quod tempus suspensionem præcedcn* cur» APPENDIX AD TRACTATUS tempore eam subséquente conjungi possit I Ari. 2262. Hoc est in jure novo longissima ad proscribendum, dum, ex supra dictis, præscriptio , nec amplius vigeni dispositio­ hoc non fit in casu interruptionis. nes antiqui juris quibus ad præscrihendum res ecclesiasticas longius intervallum requiSbct» IV. — De titulo. rcbalur. Art. 227. 2 Cum titulo requiritur Ad præscrihendum non requiritur titulus et sufficit inter présentes spatium 10 anno­ ferus, seu per se sufficiens ad conferendum rum , et inter absentes spatium 20 anno­ jus quod quis contendit. Tunc enim jam rum ; et si is contra quem proscribitur parpræscriptione opus non esset. tim fuerit prosens, partim absens, compu­ Titulus prœsumptus aut putativus, qui tari debet primo numerus annorum prænempe creditur existere et revera non exis- sentiæ, deinde duplicari numerus annorum tit, ut si credam emisse agrum quem non qui desunt ad complendum decennium, et emi, sufficit in praescriptionibus 30 anno­ qddi numero priori. Ari. 2265 et 2266. Res rum , quia pro talibus praescriptionibus lex illustratur exemplo : Supponatur Petrum nullum requirit titulum. Ari. 2262. Sed contra quem fundus aliquis præscribitur non sufficit in praescriptionibus 10 aut 20 fuisse sex annis prosentem, deinde mu­ annorum quia leges pro his titulum requi­ tasse domicilium et alio transtulisse; ad runt. Ari. 2265. complendam hanc proscriptionem compu­ Titulus coloratus sed invalidus ob laten­ tari debent primo sex anni præsenliæ Pe­ tem delectum, sufficit etiam in praescriptio­ tri , deinde bis quatuor sive octo annos abnibus 30 annorum, ut supra ; sed non suffi­ sentiæ. cit in aliis praescriptionibus 10 cl 20 anno­ Præsens autem ille est qui domicilium rum , si invalidus sit ob defectum formæ. habet in curia regia (dans le ressort de la Ari. 2267. Aliter est si invalidus sit ob oc­ Cour royale) in qua silus est iundus pro­ cultum juris defectum, vel ob irritationem scribendus. Art. 2265. legis. In foro externo bona tides semper præsuTitulus vitiosus is est quo possidens mitur, nisi contrarium probetur; imo suffi­ non poss’det nomine suo. Et semper obstat cit in proscriptionibus 10 et 20 annorum praescriptioni etiam longissimae. Art. 2236 bonam fidem extilisse initio possessionis. et 2237. Hinc dicitur : Melius est non ha­ Art. 2268 et 2269. At in foro conscientiæ, bere titulum quam habere vitiosum. pro quacumque proscriptione, etiam 30 annorum , requiritur bona fides et pro toto Sbct· V· — De tempore ad proscribendum tempore ad proscribendum requisito. requisito. 2“ Quantum ad res mobiles, per trien­ (Cod. ciri, ari. 2260 et icq.) nium proscribuntur possessione quæ pro Computatur proscriptio non de hora ad titulo habetur, et bona tide. Art. 2279 et horam , sed de die ad diem, et completur 2280. Ita ex his articulis censent DD. Heceoum ultimus dies lotus eflluxit. Ari. 2268 vcur, Houssel cl alii, observantes hanc le­ et 2261. gis dispositionem esse in favorem commer­ Ad complendam praescriptionem, addere cii et vim obtinere in foro conscientiæ, ideopotest qui possidet, possessioni suae posses­ que rem mobilem deperditam , aut etiam sionem sui auctoris, quocumque modo et furto ablatam, post triennium acquiri ei titulo ipsi successerit, art. 2235. Qui enim qui eam possidet bona fide, imo et ante ab aliquo r?ra legitime accipit, hanc rem triennium non posserepetia priore domino, accipit cum omnibus suis juribus ac proin­ si empta fuerit in nundinis aut a mercatore de cum possessione inchoata ad praescri­ publico, nisi ille pretium pendat possessori. bendum. Supponitur tamen possessionem a En fait de meubles la possession vaut aicloris habuisse conditiones aliunde re- litre· q nisi las. » Néanmoins celui qui a perdu ou auquel Diversum requiritur tempus pro rerum il a été volé une chose peut la revendiquer pr .escribcndarum diversitate. pendant trois ans à compter du jour de la 1° Quoad immobilia. 1° Sufficit ad pro­ perte ou du vol contre celui dans les mains scriptionem spatium 30 annorum, etiam duquel il la trouve , sauf à celui-ci son re­ sine titulo, nec opponi potest mala fides. cours contre celui duquel il la tient. Art DE JURE ET JUSTITIA ET DE STATU RELIGIOSO. £279. Si le possesseur actuel de la chose vo- I lee ou perdue l’a achetée dans une foire ou dans un marché ou dans une vente publi­ que, ou d’un marchand vendant des choses pareilles, le propriétaire ne peut se la faire rendre qu’en remboursant au possesseur le prix qu’elle lui a coûté. » Art. 2280. 3° Sunt et aliæ proscriptiones ad se libe­ randum ab aliqua servitute aut obligatione et quæ plus minusve temporis exigunt, v. g. 1· proscriptiones actionum tam realium quam personalium (des actions tant réelles que personnelles ), quæ per 30 annos complentur. Sub his comprehenduntur cen­ sus (les rentes) non tantum quoad annos reditus sed et quoad capitale. 2° Proscrip­ tiones quinque annorum quæ pro objecto habent partem non solutam et debitam ex censibus et pensionibus (les arrerages des rentes et pensions ), locationum pretia, et usuras loeatæ pecuniæ, etc. 3° Tandem alia quædam proscriptiones quæ respiciunt de­ bita solvenda mercatoribus, operariis, me­ dicis, institutoribus et aliis quibus post cer­ tum temporis spatium denegatur actio con­ tra debitores. Ari. 2271 , 2272, 2273. Sed islæ ultimæ proscriptiones non liberant in foro conscientiæ, si debita non fuerint so­ luta, et nituntur tantum præsumptione forti nimirum præsumptione solutionis, qua deficiente nullum sortiuntur effectum. Ari. 2275. In Galliis non admittitur rcslilulio in in­ tegrum de qua disserit auctor, p. 180. ADNOTATIO XV. ( Pag. 129 et eeq. ) De possessore bonœ fidei. leNon agnoscitur, ex jure novo in posses­ sore bona fides nisi quando possidet tanquam proprietarius, vi tituli proprietatis transla­ tivi cujus vilia ignorat ;el cessat bona fides stalim ac possessor hujus tituli vitia novit. « Le possesseur est de •K une foi quand il possède comme propriétaire en vertu d’un litre translatif de propriété dont il ignore les vices. d II cesse d’être de bonne foi du moment où ces vices lui sont connus, υ Art. 550. 2° Possessortronæ fidei facit fructus suos. Ari. 549. Hæc dispositio legis extenditur ad omnes fructus sive naturales, sive indus­ triales, «ive mixtos, sive civiles, consum­ ptos, sive exstantes; cl locum habet, sive possessor inde factus sit ditior sive non, et 23 tam pro foro interno quam pro foro externo· Quoscumque fructus facit suos possessorbonæ fidei irrevocabiliter. Ilastatuit lex obgravem societatis utilitatem, nempe ad exci­ tandam fundorum culturam, et præcavendas familiarum ruinas, et lites, nec ulla ratio est hanc restringendi ad forum exter­ num. Vid. Dclvincourl, torn. 2, p.211 et Toullicr, torn. 3, p. 76. Non aliud requiritur nisi possessoris bona fides, titulus, ut supra diximus, et perce­ ptio fructuum durante bona fide. Percipiun­ tur autem fructus naturales per ipsorum collectionem seu separationem a radice. Ari. 585, et civiles, perlapsum temporis cui correspondent, annumerando de die in diem. Art. 586. 3° Tenetur possessor 1 næ fidei ad im­ pensas ordinarias, sicut usufructuarius , v. g. ad tribula annua, ad modicas repara­ tiones, labores culturo,et alia hujusmodi, nec potest tales impensas a domino repetere; quia per fructus compensantur quos perci­ pit. Ari. 548. Delvincourl, torn. 2, p, 212. Non tenetur ad impensas extraordinarias sive necessarias, sive utiles ad rei conserva­ tionem; easa domino reperde potest,saltem in quantum augent valorem fundi, idem dic de impensis etiam voluptuariis quæ auferri non possunt absque deteriora tionc et quæ proprietario relinquuntur. Omnes islæ impensæ non compensantur fructibus. Fun­ datur hæc decisio art. 555 et per analogiam art. 861,862 et 1635. Vid. Delvincourl et Touiller, ADNOTATIO XVI. (Pag. 137ctseq.) De possessore mala fidei. 1° Possessor malæ fidei rem injuste acce­ ptam restituere debet, aut in specie aut in valore, quocumque modo, etiamsi fortuito casu perierit. Nec refert utrum simililcr apud dominum periisset. « Si la chose indûment reçue est un im­ meuble ou un meuble corporel, celui qui l’a reçue s’oblige à la restituer en nature, si elle existe, ou sa valeur, si elle est périe ou détériorée par sa faute; il est «icme garant de sa perte, s’il l’a reçue de mauvaise foi. Art. 1379. » De quelque manière que la chose voice ait péri ou ait été perdue, sa perle ne dis­ pense pas celui qui l’a soustraite de la res­ titution du prix. » Art. 1302. APPENDIX AD TRACTATUS 2e Possessor mal® fidei restituere tenetur thecarii , alii communes seu mere chiro omnes fructus quos percepit vel percipere grapharii. Privilégiât! sunt illi qui ex legij potuisset, exceptis fructibus quos vocant posiliv® statuto, jus habent ut ante alias theologi industriales et qui, juxta Codicem, solvantur. Ari. 2095. HypothecariiSunl illi inter civiles computantur. qui ex titulo hypothec®, seu assccuralionis « Le simple possesseur ne fait les fruits in bonis debitorum fundatae, jus habent ut siens que dans le cas où il possède de bonne solvantur immediate post creditores privilé­ foi ; dans le cas contraire, il est t*nu de ren­ giâtes. Ari, 2094- et 2095, Communes seu dre ses produits, avec la chose, nu proprie­ mere chirographarii ii sunt qui neque ex taire qui la revendique. » Art, 549. lege neque ex hypotheca jus habent [ut pra Dixi : exceptis fructibus, etc. v. g. Si quis aliis solvantur. exaliena pecunia negotiando lucrum fecerit, Omnibus creditoribus restituendum est, non tenetur hoc lucrum domino restituere, in lotum, si par sit debitor omnibus sol­ quia fructus propri® induslriæ est, fruc­ vendis, et alias juxta proportionem debili, tuum restitutio fieri debet, sive fructus illi nisi quidam creditores, ex privilegio et hypo­ consumpti sint sive non. Deduci tamen pos­ theca, sint anteponendi. Ari. 2093 et 2094. sunt impensae ad colligendos fructus ne­ Primum autem omnium, res aliena si cessariae. in specie existât , domino reddenda est; « Les fruits produits par la chose n’ap­ quia domino clamat. Notandum est, ex jure partiennent au propriétaire qu’à la charge novo, rem emptam, etsi nondum solutam, de rembourser les frais des labours, travaux fieri emptoris, nec posse a venditore repeti cl semences, faits par des tiers. » Art. 548. in specio, jure praelationis. Delvincourl, lom. 2, et C. de pr., art. 129. Soluta autem re aliena , is ordo inter cre­ 3° Potest insuper possessor mal® fidei ditores servandus est. impensas deducere utiles aut necessarias ad Primo loro solvendi sunt creditores pri­ rei conservationem. Art. 1381. vilégiai!, servato ordine non temporis sed « Celui auquel la chose est restituée doit naturae et qualitatis privilegiorum , pro ut tenir compte, même au possesseur de mau­ in codice inscribuntur, et si sint ejusdem vaise foi, de toutes les dépenses necessaires generis, pro rata parte uniusjusque debili. et utiles qui ont été faites pour la conserva­ Art. 209G et 2097. Privilegia fundari pos­ tion de la chose. » Toullier, tom. 11 sunt vel super mobilia, vel super immobi­ lia, vel super ulraquc simul. Ari. 2100, ADNOTATIO XVII. (Pag. 444.) 2101,2102, 2103, 2104, 2105. De possessore dubiœ fidei. Notandum est privilegia jus non conferre Nihil statuit jus novum circa possessorem prolationis, quando agitur de bonis immo­ dubiæ fidei. Videtur dubium quod super­ bilibus , nisi publica reddantur per inscrip­ venit possessioni bona fide incept®, nec tionem in codice hypothecarum , exceptis per moralem diligentiam exculi potest, suf­ privilegiis quae art. 2101 designantur. ficere ad legitimam proscriptionem, adeo Art. 2106 cl seq. ut possessor, in hoc casu, possit, post cer­ Secundo Ιο'Ό solvendi sunt creditores tum tempus, rem tanquam suam relinere cl hypothecarii juxta ordinem non temporis facere fructus suos. Ideo post annuam pos­ cre 'i i vel hypothec®, sed istius inscriptio­ sessionem ipsi conceditur actio in tribuna­ nis in tabulis conservatoris hypothecarum. libus pro re servanda. Toullier, lom. 3. Et Aii. 2134. Excipiuntur ab inscriptione hy­ hoc exigere videntur tranquillitas societatis pothec® minorum, uxorum, etc., et com­ et bonorum securitas. pilantur a die qua constitui® censentur. Cælcrum potest jure æquiparari posses­ Ai t. 2135. Si plurcs hypothec® eadem die sori bonæ fidei, cum revera vilia tituli vi i.iscripl® fuerint, nullus inter eas servatur cujus possidet non cognoscat. Ari. 550. ordo, nec matutin® serotinis proferuntur, sed creditores solvantur pro rata parte cre­ ADNOTaTIO XVIII. (Pag. 482.) diti. Ari. 2147. Cui ex pluribus creditoribus prius sil res­ T i lio loco solvendi sunt pro rata parte tituendum. alii ei editores qui nullum jus habent prae­ Creditores alii sunt privilégia»!, alii hypo­ lationis. Art. 2093. DE JURE ET JUSTITIA ET DE STATU RELIGIOSO. Varia» privilegiorum et hypothecarum species enumerantur et legend® sunt in Codice. Ari. 2100 et seq. ADNOTATIO XIX. (Pag. 486.) Virum debita certa non sint prius solvenda quam incerta? Videtur negative respondendum , sive dubium versetur circa debitum, sive circa creditorem. In l°casu , creditor habet jus strictum pro rata parte dubii, nec amplius incertum videtur debitum quoad hanc partem. In 2° casu, creditor, e Isi ignotus, æqualejus habet ac si cognosceretur, nec ulla ratio est cur cedat de jure suo. Prjesumpta ejus in­ tentio esse potius videtur, ut de suo debito fiat, quemadmodum si nullus foret debito­ rum concursus, ac proinde in pias causas ad sui ipsius intentionem erogetur. Exceptio forsan esse posset in casu quo alius creditor certus vel jam ipse pauper existcrcl vel gravissimum damnum patere­ tur ex non solutione integra debili. Tum enim meliori jure prosumi posset intentio creditoris incerti. ADNOTATIO XX. (Pag. 188.) Virum si creditori debitor totum solvat, cl inde fiat impotens aliis creditoribus satisfacere, pccccl contra justitiam? U. Quæslio tractanda est sive pro credi­ tore, sive pro debitore. 1° Poteslne creditor, non habens jus pro­ lationis, totum debitum suum pro aliis pe­ tere et accipere? 11. 1° Si sil bona fide, id est, putans debi­ torem parem esse omnibus solvendis, po­ test petere et accipere, nisi in quibusdam casibus leqe exceptis ubi adest nullitas ple­ no jure. Ratio est quia non petit nec acci­ pit nisi quod suum est, nec ulli facit inju­ riam cum sit in bona fide, cui etiam leges lavere intendunt. Dixi : nisi tn quibusdam casibus , etc., quales sunt dispositiones express® in Cod. commere., ari.443, 444,445,446. 2° Idem dicendum si creditor tantum du­ bitet de statu forlun® sui debitoris. Hoc du­ bium non potest illum privare jure petendi tlaccipiendi. nec est inquietandus. Inlolc- j 15 rabile prorsus esset, si quis, ex m odubio circa statum fortun® debitoris , non posset »1» jus suum prosequi. Ita ferme Yotjlcr. 3° Si sciat debitorem jam esseaut inde fieri impotentem ad alios creditores solvendos, nec petere nec recipere potest et restituere tenetur prorata parte. Ratio est quia, ob suam malam fidem, cooperatur injust® de-« bitoris actioni alios creditores damnifican­ tis, et isti jus habent ut talis fraus noi committatur in sui detrimentum. Ari. 1167, Cod. civ., ct 447, Cod. comm. Nota. Inter negotiatores, lex statuit de» bilorem, ex quo bonorum ipsius cessio fuit declarata (la faillite), non amplius habere rerum suarum adminisirationem. Art. 442 Cod. comm.; unde irriti sunt pleno jure quilibet actus debitoris circa sua bona, nec proinde creditor ab ipso solutionem acci­ pere potest. 2° Poteslne debitor uni pr® aliis jus pro­ lationis non habenti integrum debitum sol­ vere? R. Io Sisit in bona fide, putans se parem esse omnibus solvendis, potest creditori pe­ tenti vel etiam non petenti solvere, nisi hoc fiat intra decem dies qu®cessionem bonorum procedunt ( la faillite). Ratio est quia, ob bonam suam lidcm, nulli facit injuriam , et bonum publicum illud exigere videtur ad utilitatem commercii. Dixi, nisi hoc fiat, etc., quia actus debitoris etiam cum bona tide intra hoc temporis spatium, pleno jure irritantur. Art. 443,445,446, Cod. comm. 2Q Si dubius sil circa statum su® forlun®, potest solvere debita exigibilia elqu® a cre­ ditore postulantur sive juridice, sive privalive. Ita leges sialuere videntur in gratiam eorum qui negotiis suis accuratius invigi­ lant, et tribunalia in hoc casu semper obli­ gant ad solvenda debita. Sed non potest de­ bitor offerre solutionem, nec solvere debita nondum exigibilia. Non debet enim directe et sine causa aliquid facere quo l®di possit jus aliorum creditorum, qui ipsi æquali loco habendi sunt. 3U Si sil in mala fide, id est sciens se im­ parem esse aut inde fieri ad omnes credito­ res solvendos, non potest solvere uni pr® aliis, etiam debita exigibilia et a'creditore postulata: jus enim læderel aliorum credi­ torum pro rata parle qu® ipsis cedere debet. FINIS APPENDICIS. w^rwv*www».w4 INDEX APPENDICIS. Adnotatio I. De usofructu. j Sect. I. Quid sit ususfructus, quomodo acquiratur, quomodo finiatur? y. Sect. II. De juribus usufructuarii. 4 Sect. III. De obligationibus usufructuarii. 5 Adnotatio II. De usu et habitatione. g Adnotatio 111. De dominin uxorum. II, Caput J. De regimine communitatis. Ib' Sect. I. De communitate conventionali, Jb' Sect. II. De communitate legali. 7 Caput 11 De regimine excludente communitatem. 42 Caput 111. De regimine dut.di. Ib. Adnotatio IV. De dominio liliorumfamilias. e 43 Adnotatio V. De dominio clericorum in bona ecclesiastica. 44 Adnotatio VI. De religiosorum dominio. 45 Adnotatio VII. De occupatione. lb. Adnotatig VIII. De thesauris 4 Adnotatio IX. De rebus derelictis, amissis et vacantibus i Adnotatio X. Devenis metallicis et aliis non metallicis. lb. Adnotatio XI. De alluvione et insulis. 43 Adnotatio XII. De accessione. ]b. Adnotatio XIII. De specificatione, confusione et commixtione. 49 Adnotatio XIV. De proscriptione. 20 Sect. I. De rebus impræscriptibilibus. lb Sect. II. De possessione. s 21 Sect. HI. De interruptione et suspensione praescriptionis. lb. Sect. IV. D<· titulo. 22 Sect. V. De tempore ad praescribendum requisito. ]b, Adnotatio XV. De possessore bonae fidei. 23 Adnotatio XVI. De possessore mala· fidei. lb. Adnotaiio XVII. De posse-sore dubite fi. c.—DlCO l°PrUJenlia varie a variis delinitur. Ab Aristo­ tele 6 Ethic, cap. 5 : Dabi lus cum ralione vera circa bona humana aclivus. Item : Recla ratio agibilium. A S. Aug. lib. 83 QQ. Cognitio rerum appelendarum et fugienda­ rum, Ab aliis : Ktrfus intellectiva qua in guotit negotio occurrente novimus quid honeslum sit, quid turpe. Item : Dabilus intellectivus humanarum actionum secun­ dum rectam rationem direclivus in omni ertnlu. Hæ omnes definitiones in idem re­ deunt et sunt bonæ : patebit exsequentibus. Ibid, -, 1. et 2. o. — Dico 2° Prudcnti.i non subjectatur in appetitu, sed in intel­ lectu praclico. Ibid. a. 1. o.— Prima pars palet ex ipso noniine; prudentia enim, ut notatum est, R’t.î. T. V! dici lura visione; visio autem non est virtus partis appelilivæ, sed cognoscilive : ergo prudentia perlinet «id vim cognosciIivam, non equidem sensitivam; quia per sensiti­ vam co noscuntur scium ea quæ præslo sunt et .'ensibus offeruntur, per prudentiam vero cognoscuntur futura ei praesentibus vel praeteritis, quod lit per quamdam collatio­ nem , proindeque pertinet td rationem scu intellectum. Ibid. a. 2. r.— Prob. secunda part. Pru­ dentis essepossebene consiliari:atqui con­ silium est de his quæ sunt per nos agenda in ordine ad finem, et ratio eorum quaesunt agenda propter ünem est ratio praclica. Ergo. Dicet contra primam pariem. Prudentia est cognosciliva singularium, cum ad ip­ sam pertineat applicatio ad operationem * operationes autem sunt in singularibus, et nullus posset recte applicare nisi cognosca id quod applicat et id cui applicat : atqui in­ tellectus non est cognoscilivus singularium, sed universalium lanium ; cognoscere au­ tem singularia est cogilativæ. Ergo. ibid. a. 3.0.— R. prudentiam equidem esse cognoscilivam nedum singularium sed et universalium, quatenus applicat univer­ salia princip>a rationis ad singularia. Sed D. min. Intellectus non est cognoscilivus singularium directe, C. indirecte, A.—1. p. q. 86. a. 1. o. et q. 10. de verit. a. 5. o.— Fateor iiaque intellectum prohoestatu conjunclionisad corpus, non cognoscere directe singularia ; quia id dirccle cognoscar quod directe per speciem inlelligihilcm r<\Jræsenl.ntur : per speciem autem inlelligibilem, cum sit abstracta a conditionibus inditi- I DISSERT. I. ART. 1. duantibus, non repræsentantur directe sin­ scilicet in exteriori materia constituuntur, gularia, sed natur» dunlaxat universales. sicut domus, cultellus et ejusmodi; pru. Potest tamen indirecte et per quamdam re­ dentia autem est circa agibilia, quæ in ipso flexionem singularia cognoscere, quatenus operante permanent, ut videre, velle el cognoscendo objectum suum quod est ali­ ejusmodi. qua natura universalis, redit in cognitio­ Ab aliis virtutibus moralibus distingui­ nem sui aclus, et ulterius in speciem quæ tur, quod isl» sint in appetitu, earuinque est sui actus principium, ct ulterius in actus elicitus sit appetitio ; prudentia vero, phantasma a quo species est abstracta, et in intellectu, ejusque actus elicitus sit no­ sic aliquam cognitionem de singularibus ac­ titia. Unde scquilur alia differentia, quod cipit. prudentia sit regula aliarum virtutum mo­ Ibid. a. 4. et 5. o. — Dico 3° Prudentia ralium; quia actus appetitus dirigitur per est vera et specialis virtus ab aliis distincta. intellectum. Sed pclcs sub qua ratione prudentia atIbid. a. 4. o. — Prob. prima pars. Vir­ tus est quæ bonum facit habentem, et ejus t· rigat suum objectum, an sub ratione veri, opus bonum reddit : atqui talis est orude«i- vel sub ratione boni? utrumque enim vi· detur adstruere hic S. Thomas; primum tia. Ergo. Confirmatur el simul probatur min. Pru­ a. 5, ad 3, secundum a. 4, o. Fieri autem dentia est mensura et regula aliarum virtu­ nequit ut eadem virtus rcspiciat suum ob­ tum moralium, rationem virtutis in cis im­ jectum sub diversa ratione formali. 11. prudentiam respicere primo el essen­ primens : ergo ipsa non potest non esse vir­ tus. Prob. ani. Sic, v. g. jejunium non est tialiter suum objectum sub ratione veri praoactus virtutis temperanti», nisi fiat secun­ tici, consequenter el secundario sub ratione dum leges prudenti», scilicet eo loco, tem­ boni, in quo nulla est implicantia.Prom­ pore, modo ct circumstantiis quas pruden­ pts intel ligentia, 1. 2. q. 57, a. 5. ad 3. — Nota, aliud esse tia dictat et determinat; et sic de caeleris. Explicalur magis notio virtutis pruden­ verum speculativum, alium praclicum. Ve­ tia·. Virtutes morales quæ sunt in appetitu, rum speculativum attenditur per conforsufficienter quidem inclinant hominem ad mitatem intellectus ad rem, ut scilicet in­ sua objecta ut sic, nimirum justitia ad red­ tellectus concipiat el enuntiet rem siculi dendum cuique jus suum, fortitudo ad for­ est; praclicum, per conformilalem ad ap­ titer agendum in periculis, temperantia ad petitum rectum, ut scilicet intellectus con­ temperate vivendum : sed quia non est veræ cipiat el enuntiet id quod est conforme ap­ virtutis opus nisi servet medium rationis, petitui recte. Prudentia itaque primo attingit suum hoc est, nisi vestiatur omnibus debitis cir­ cumstantiis, puta, nisi fiat quando, ubi, objectum sub ratione veri praclici ; quia, quomodo, quantum, etc., fieri debet, ne- ut dictum est, ejus objectum est agibile el cesse est aliam esse virtutem in intellectu conforme appetitui recto, adeoque practice quæ suo lumine præfalas virtutes dirigat in \erum ; cl sub hac ratione est virtus intel­ attingendo medio rationis, indicando scili­ lectualis, cui non subest falsum. El quia cet media congrua ct circumstantias debitas non cognoscit istud honestum seu conforme cum quibus debeat fieri opus virtutis. Et appetitui reclo, ut in ejus cognitione sistat, sed ut illud per alias virtutes morales ope­ ea est virtus quam dicimus prudentiam. Ibid. a. 5· o. — Prob. secunda pars con­ retur, quod est bonum; ideo secundario clusionis. Prudentia habet speciale objec­ respicit suum objectum sub ratione boni, tum formale, nimirum agibile in omni ma­ sicque ratione maleriæ el finis est virtus mo­ teria virtutum ut conforme appetitui recto : ralis, non quidem eliciliva morum, uta'.iæ atqui virtutes distinguuntur per objecta for­ virlulcs, justitia, fortitudo et temperantia, malia. Ergo. sed dirccliva morum. Ibid. — Insuper varie differt prudentia Dices 1° Judicium prudenliæ potest esse a cæleris virtutibus : ab intellectualibus, in falsum, ut patet in congressu Jacob cum eo quod sapientia, scientia ct intellectus sint Lia: ergo prudentia non respicit suum obcirci necessaria;arsautemet prudentia circa jcclum sub ratione veri. contingentia : sed ars circa factibilia, quæ R. Nego judicium pioprium prudenti DE ACTIBUS PRUDENTIÆ. posse esse falsum, cum ipSa supponat reefiludincm appetitus, cui confonniler judicat. Fuerit ergo error speculativus in Jacob , quod crediderit hanc quæ ipsi offerebatur essesuam, non est hoc judicium prudenliæ ; sed quod, posito hoc errore inculpato ctaliis circumstantiis, judicaverit honestum esse ac­ cedere ad eam quæ ipsi offerebatur, hoc fuit judicium prudenliæ , nec falsum , sed con­ forme appetitui recto, ideoquenon peccavit. Non obstat etiam quod qui prudenter ege­ runt, quandoque postea dubiteut an bene egerint ; hoc enim dubium sequens, ortum vel ex oblivione alicujus curcumslantiæ, vel ex noxæ supervenientis consideratione , vel ex eo quod non simus absolute certi quod prudenter egerimus, non facit quod judicium præcedens, si vere fuerit ex pru­ dentia, sit falsum. Dices 2» Prudentia versatur circa singu­ laria de quibus certitudo haberi non potest, tum quia sunt contingentia, tum quia sunt infinita,quæratione comprehendi non pos­ sunt: unde Sap. 9, dicuntur providentiæ nostræ incerlar. Ergo. Ç. 47. a. 3. ad 2. et a. 9. ad 2·-“-Λ. judi­ cium prudenliæ propter rationes objectas non posse esse nobis certum certitudine physica, sed hæc non requiritur in morali­ bus. Potest autem nobis esse certum certi­ tudine morali, quia per experientiam sin­ gularia infinita reducuntur ad aliqua finita quæ ut in pluribus accidunt. Insuper di­ cuntur providentiæ nostræ incertæ propter inccrtiludincm eventus ; quantumvis enim prudenter agamus, non semper attingimus scopum quem intendimus. ARTICULUS II. Dc actibus prudenliæ. ib.a.8. o. — Dico. Actus seu functiones prudenliæ sunt: bene consultare, recte ju­ dicare el imperare: qui ultimus est præcipuus, quia est propinquior fini rationis practice. ibid.—Explicatur. Prudentia primo con­ sultat seu quæril quæ media, quæ circumslantiæsint nccessari» ut opus fiat honeste el secundum virtutem, quod est ipsius finis. Deinde judica t et concludit hæc media quælila cl inventa esse bona et convenientia , v. 5· tantum , tali loco, tempore, modo esse ftstitueudum, esse abstinendum, etc. Et tandem ea judicata imperat, movendo virtu­ tes morales ad eorum execulionem. Ib. a. 9. o.—Hi autem actus ut bene fiant debent fieri cum sollicitudine et diligentia, prout conditio personæet negotii requirit; quia prudenliæ est adhibere omnes cicumstanlias et omnia necessaria ut operatio ho­ neste fiat, quod sine magna diligentia fieri nequit. Unde nemo dicitur prudens qui, si­ ve in consultando, sive in judicando, sive in exequendo, diligentiam debitam pro gravi­ tate rei el conditionepersonæ non adhibue­ rit: quam si adhibuerit el fecerit quod po­ tuerit , licet speculative erret, judicium ta­ men erit prudens el non peccabit, ut jam supra dictum est. Dices. Cælcrarum virtutum moralium est imperare prudenti»: ergo imperium non est actus prudenliæ. Prob. ani. Virtutes morales versantur circa finem, prudentia circa media: atqui virtus quæ est circa fi­ nem imperat virtuti quæ est circa media: sic ars militaris imperat equestri, equestris frænofactivæ, et sic de cæleris. Ergo. Hic o. 6. et 7. o. et 1.2. q.66. a. 3. ad3.— R. N. ant. Ad probationem D. maj. Pru­ dentia versatur circa media tantum, N. ant. circa media et finem, C. ant. Explicatur. Finis virtutum moralium potest considerari dupliciter, in communi clin particulari: in communi, utesse temperate vivendum , juste agendum, fortiter patiendum : el sic non præscribilur a prudentia , sed a synderesi quæ est habitus primorum moralium : proposita enim per synderesim honestate quæest in temporale vivendo, appetitus hu­ manus potest ilii alfici et firmiter velle sic vivere; quod firmum propositum et habitus permanens est virtus. Si autem loquamur dc fine particulari et in certo casu ; v. g. quantum, quo modo , loco et tempore sil agendum, ut attingatur medium rationis quod est particularis finis virtutis moralis, hunc præscribit prudentia ; quatenus non solum dictat media quibus attingatur hic finis, sed etiam dictat et jubet ut per illa in eum tendatur et attingatur. Petes utrum prudentia sil in solis justis, an etiam in peccatoribus? Hic a. 43. et 14. o. — Ante responsionem nola, prudentiam aliam esse acquisitam naturalem,qu» non excedit limites ratio­ nis naturalis ct versatur circa finem natura­ lem; aliam infusam seu supcrnaturalem , DISSERT. ΓΙ. ART. II. 4 quæ excedit limites rationis naturalis et integratur ex pariete, tecto et fundamen· versatur circa fii»'rn supernaturalem, scili­ to; est enim prudentia una virtus, unus cet vitam æternam. Acquisita alia est falsa habitus, non aliquid ex mullis habitibus seu per similitudinem dicta, quia quis dis­ conflatum. Sed dicuntur partes intégrales ponit bone .nedia ad malum finem, puta , ad similitudinem partium inlegralium.ot ad latrocinandum; quo enim sensu dicitur scilicet ea dicantur parles intégrales pru· bonus lairo, etxlem dici potest prudens la­ dentiæ, sine quibus non est perfectus ac· tio. Alio vora; ethæcduplex : una imper­ tus seu usus prudentiæ, sicuinon est per­ fecta, qua quis adinvenil vias accommodatas fecta domus sine partibus suis integran­ ad aliquem finem particularem, puta, ad tibus. Et sic numerantur octo : nemp? negotiandum, ad navigandum, et dicitur memoria, intellectus, docditas, solertia,ra· prudens negotiator nauta; alia perfecta, lio, providentia, circumspectio cl cautio. qu e ad bonum finem totius vitæ recte conibid. — Partes subjeclivæ sunl spera silia’ur, judicat cl præcipit. His notatis, in quas dividitur prudentia ut sic; et suri Ibi Linquam ex partibus conllelur. unus habitus putentiæ, sicut dumus, v. g, ARTICULUS II. De partibus integralibus prudentia, Q. 49. per 8. erticul. — Dico. Octo par­ tes assignats?,scilicet, memnria, inlel'-cliu, docilitas, solcrtia, ratio, proviaentia, rirenmspcctio el cautio, sunl paries quasi inlegralcs prudcnliæ, quia sunl necessaria? a·! perfectum actum seu usum pnirknliæ; ita ul qui illis sunl prædili, sint aliis prudentiores. Ibid. a. 4. o. — Probatur de singulis 1° Memoria, quæ hic munitur non pnj | 0- DE PARTIBUS SUBJECTIVIS PRUDENTIÆ. tentiamemorativa, sed pro ipsa recordatione tenta consideratio circumstantiarum; con­ præirritorum, necessaria est ad perfectum tingit enim aliquid secundum se considera­ usi'iu prudentiæ; quia cum prudentia ver­ tum esse bonum et conveniens lini, quod setur circa operabilia contingentia, homo tamen ex aliquibus circumstantis redditur debet in iis dirigi ex his quæ in pluribus ac­ vel malum, vel non opportunum ad finem : cidunt. Quid autem sit in pluribus verum, unde palet quod circumspectio sil prudentiæ oportet per experimentum considerare, et necessaria. Ibid. a. 8. o. — 8° Cautio est cura vitandi experimentum est ex plurium rerum me­ moriis : ergo ad prudentiam requiritur me­ mala ct impedimenta quibus ab extrinseco moria. opus virtutis vitinri autimpediri posset, quod Ibid, a. 2. O. et ad 4. ct q. proceed. — perlinet ad perfectam prudentiam. 2» Intellectus, seu intelligentia, hic non su­ ARTICULUS III. mitur pro potentia cognosciliva, neque pro De partibus subjectivis prudentiæ. virtute intellectiva, sed turn pro cognitione præsentium , tum pro recta aestimatione Jam notavi art. i, prunentiam dividi in alicujus linis aut principii moralis particu­ prudentiam personalem et politicam seu gu­ laris : et hanc concurrere ad perfectum usum bernati icem, tanquam in paries subjectivas pi udentiæ palet ; quia ut quis prudenterju­ seu species; politicam seu gubernatricem, dici l, necesse est ut præsenlcm rei statum in regnalivam, oeconomicam, militarem et bene perspectum habeat, et r<\.· e cognoscat pelilicam specialiter dictam. Quæstio est principium moi ale quod conclusioni prac- modo utrum sint veræ et dislinctæ species ticæ applicet. prudentiæ. Hic a. 3. o. — 3° Docilitas; quia, ut dic­ Q. 47. α. 44. ο.— Diro 1° Prudentia per­ tum est, prudentia consistit ciica particula­ sonalis est species prudentiæ distincta a pru­ ria operabilia; in quibus cum sint quasi dentia politica seu gubernatrice; quia ha­ infinite diversitates, non possunt ah uno bent diversos fines, nempe bonum proprium homine sullicientcr omnia considerari, nec et bonum commune : ex respectu autem ad per modicum tempus, sed per temporis diversos lines, spccificanlureldislinguunlur diuturnitatem. Unde in his quæ ad pruden­ habitus. tiam pcrincnl, maxime indiget homo ab ibid, nd 3. — Nec obstat quod prudentia alio erudiri, et præcipue ex senibus, qui sa­ respiciens bonum proprium, etiam respinum intellectum adepti sunt circa lines cial bonum commune, quatenus bonum operabilium. Iloc autem perlinet ad docili­ proprium quod est partis, est etiam bonum tatem, ut aliquis sit bene disciplinæ susce- totius ; respicit enim bonum commune con­ plivus. sequenter lanlimiel mediate; prudentia au­ Ibid, a. 4. o.—Solcrtia est facilis et prom­ tem politica illud respicit per se et imme­ pta con|ecturalio circa inventionem medii diate. Sic, 'licet ars equestris respicat concongruentis, maxime ubi aliquid ex repen­ sequenteret mediale bonum communcexertino occuiril agendum. Id autem multum citus, dilTcrt tamen specie ab arte militari. conducere ad prudentiam evidens est. Q. 50. a. 4.0. — Dico2" Prudentia regnaIbid, a. 5. o. — 5° R ilio; quia opus pru- liva est vera species prudentiæ; quia ubi in­ dcnlisestessebcneconsiliativum : consilium venitur specialis ratio regiminis et praecepti autem est inquisitio quædam ex quibusdam in humanis actibus, ibi invenitur specialis ad alia procedens, quod est opus rationis : ratio prudentiæ, cum ad prudentiam perunde ad prudentiam necessarium est quod 1'ncat regere et præciptrc : atqui in eo qui homo sit bene ratiocinativus. non solum scipsum habet regere, sed etiam Ibid, a. 6. o. ct ad 4. — 6° Providentia, communitatem perfectam civitatis vel re­ vel sumitur pro ordinatione inciliorum ad gni, invenitur specialis et perfecta ratio re­ finem, vel pro consideratione futurorum giminis; tanto enim regimen perfectius est eventuum qui possunt sequi ex opere : ct quanto universalis est, ad plura se extendens palet utroque lOodo concurrere ad perfec­ et ulteriorem finem attingens: cl ideo regi tum actum prudentiæ. Consule, si lubet, ad quem perlinet regere civitatem vel re­ gnum, prudentia competit secundum spe­ Cijclanum hic. ibid. α. 7. ο. — 7° Circumspectio est at­ cialem cl perfectissimam sui rationem. Ergo 6 DISSERT. II. ARI. IV. Ibid. a. 3. et 4. o.— Dico 3° Prudentia oeconomica ct militaris sunt diversa species prudentia. Probatur eadem ratione. Quia versantur arca diversa objecta, nempe circa diversas multitudines diverso modo regen­ das : œconomica, circa familiam in ordine ad domesticam conversationem; militaris, circa exercitum in ordine ad resistendum hostium insultibus pro defensione boni com­ munis. Ibid. a. 2.0. — Dico4°Prudentia politica specialiter dicta, ea nempe qua subditi re­ gunt scipsos in ordine ad bonum commune, obediendo principalibus ( hæc enim , ut dixi, retento communi nomine vocatur po­ litica), est etiam species distincta prudenliæ; quia habel distinctum objectum, nem­ pe seipsum el id quod ad suum privatum cilicium spectat, regere secundum praecepta majorum ad bonum commune; cum e con­ ti a princeps aut major præcipicndo respicial omnia simul quæ singulos subditos spectant. Dices. Bene consiliari est actus prudei. tiæ, ut diximus supra : ergo eubulia η n est virtus distincta a prudentia. Ibid, ad 1. ct 1. 2. q. 57. a- 6. ad.— R. D. ant. Bene consiliari est ac*us pru. dentiæ elicitus, N. ant. imperatus, C. Non quidem hoc sensu , quod in intellectu sit actus imperans ipsam consultationem, quui ab ipsa distinctus ; sed hoc sensu, quod pru­ dentia consultationem perficiat mediante eubulia ut virtute sibi subjecta ; quod autem facit per virtutem sibi subjectam, censetur facere per imperium. Ilie a. 3. o. — Dico 2° Synesis, quæ est virtus bene judicativa de operabilibus secun­ dum regulas communes, est distincta aL eubulia et prudentia , quia ab ipsis est sepa­ rabilis ; contingit enim quosdam esse bene consiliativos qui non sunt bene judicativi, et quosdam esse bene judicativos qui non sunt bene præccptivi. Ibid. a. 4 ο. — Dico 3° Gnome est specia­ lis virtus distincta a synesi. Ibid. — Prob. Synesis, ut dixi, est virtus ARTICULUS IV. bone judicativa secundum leges el regulas De partibus polentialibus prudentiae. communes : gnome autem est virtus bene Dixi art. 1, partes potcntiales prudentis judicativa secundum alliora principia in iis esse virtutes ei annexas, quæ ordinantur in quibus aliquando recedendum est a lege ad aliquos actus secundarios, nec habent communi licet non a mente legislatoris, puta, totam potentiam prudcnliæ; et esse tres: depositum non esse reddendum impugnaturi tubuliam, synesim et g nomen. patriæ, quod quidem est contra montem le­ 2.51. a. 1.0.— Eubulia sic nominatur gislatoris. Virtus quæ hic respondet in vo­ ab eu, quod est bonum, ct bule, quod est luntate , vocatur epiikia. consilium ; quasi diceretur bona consulta­ APPENDIX. tio, vel potius bene consiliativa. ibid. «.1.ct2. o. — Dico 1° Eubulia est De dono consilii correspondante prudentia» virtus distincta a prudentia. Petes quid sit donum consilii, ct utrum Ibid. a. 1.0. — Prima pars patet ;quia fa­ cit opus humanum, nempe consultare,esso prudcnliæ corrcspondcat? bonum, quod est proprium virtutis. 2· "·2 a. I. o. — R. Dona Spiritus sancti, Ibid. a. 2. o. — Probatur secunda pars. ut habetur 1, 2, q. 63, a. 1, sunt quaedam Ubi sunt diversi actus non habentes cam- dispositiones quibus anima redditur bene et dem rationem bonitatis, ibi ponendæ sunt facile mobilis a Spiritu sancto, praecipue in diversa virtutes : atqui actus eubulia· est di­ arduis quæ ad salutem perlinent. Igitur do­ versus ab actu prudcnliæ, non habens eam- num consilii est lumen quoddam quo, quasi dem rationem bonitatis, cum possit ab eo consilio a Deo accepto, homo videt quid sit separari, ut palet in eo qui est bene consi- agendum in ordine ad salutem. Unde sicut lialivus, ctnon est bene præceptivus. Ergo. per prudentiam seu cubuliam homo est bene Ibid. — Quia tamen consiliari ordinatur consiliatis, ita per donum consilii est bene ad præcipere tanquam ad principalius, ita consiliatus : sicut in humanis qui sibiipsis etiam eubulia ordinatur ad prudentiam tan­ 1 non sufiiciunl inquisitione consilii, requiquam ad principaliorem virtutem, cl sic I i uni a sapientioribus consilium.—Ib.a 2 o. est virtus ci adjuncta seu pars ejus poten- ' - -Ex quo palet donum ecnsilii respondero I prudcntiæsicutipsam adjmans cl perficiens. tialis. DE VITIIS OPPOS. PRUD. PER DEF. 7 perquam aliquis acquiescit sententiis ma­ jorum; per quos quidem gradus aliquis orDISSERTATIO III. dinatedescendit recte consiliando. Si quis DB VITIIS OPPOSITIS PRUDENTIÆ. autem feratur ad agendum per impetum D. Th. QQ. 53, 54 cl 55. voluntatis, vel passionis, periransitis hu­ Q. 53 in proœmio.—Duplicisgcncrissunt I jusmodi gradibus, erit præcipitalio. Cum ergo inordinatioconsilii ad imprudentiam ♦ilia prudcnliæ opposita : quædam ipsi op­ perlineat.manifestumestquod vitium prae­ ponuntur per defectum ; quædam, quæ ha­ cipitationis sub imprudentia continetur. bent similitudinem cum illa, ipsi opponun­ ibid. a. 4. o. — Inconsideralio est, cum tur per excessum seu per abusum eorum quis contemnit vel negligit attendere ea ex quæ ad prudentiam requiruntur. quibus rectum judicium procedit : unde manifestum est quod sit peccatum in im­ ARTICULUS I. prudentiam perlinens. De vitiis oppositis prudentia per defectum. Ibid, ad 5. o. — Inconstantia importat 2 53ct 54.—Dico. Prudcnliæopponitur recessum quemdam a bono proposito diffi­ per defectum imprudentia. Sub impruden­ nito : ct quamvis hujusmodi recessus prin­ tia continentur præcipitalio, inconsideralio, cipium habeat a vi appelitiva, non enim inconstantia et negligenlia. Ad hæe alia re­ aliquis recedit a bono proposito nisi prop­ ducuntur. Explicatur. ter aliquid quod sibi inordinate placet; non Q. 53 a. I.et 2. o. — Imprudentia sumi consummatur tamen nisi per defectum ra­ potest tripliciter : 1° negative, pro sola ca­ tionis, quæ fallitur in hoc quod repudiat id rentia prudcnliæ; el sic potest esse sine pec­ quod recte acceptaverat. Unde inconstantia cato,ut palet in pueris: 2° privative, pro secundum sui consummationem, ad impru­ carentia prudentia)quam quis natus est el dentiam pertinet. El sicut præcipitalio est debet habere; cl hoc modo est generale pec­ ex defectu circa actum consilii, ct inconsi­ catum per participationem. Sicut enim pru­ deralio circa actum judicii, ita inconstantia dentia participantur quodammodo in omni­ circa actum præcepli; cx hoc enim dicitur bus virtutibus, in quantum est direcliva aliquis esse inconstans, quod ratio deficit in earum ; ila et imprudentia in omnibus vitiis præcipicndo ca quæ sunt consiliata et ju­ cl peccatis : nullum enim peccatum potest dicata. accûlcrc nisi sit defectus in aliquo actu ra­ Ibid. a. 6. o.—Ilæc autem vitia oriuntur tionis dirigentis. 3° Sumi potest impruden­ potissimum cx luxuria ; quia perfectio prutia contrarie, secundum quod ratio directe dontiro sicut et cujuslibel virtutis inlcllccmovelur el agit contra prudentiam, sper­ lualisconsistit inabslractionca sensibilibus; nendo et repudiando consilium aut divina delectatio autem maxima quæ est in Vene­ documenta : cl hoc modo imprudentia est reis, totam animam absorbet cl trahit ad speciale peccatum, et quidem mortale, in sensibilem delectationem, ct ideo maxime confessione exprimendum , si sit gravis con­ corrumpit æslimationcm prudcnliæ. temptus divinarum regularum ; alioquin est Q. 54. a. 1. o. et ad 2. et a. 2. o. — Ne­ tantum veniale. gligenlia potest sumi dupliciter : primo ge­ Ibid. a.3. —Præcipitalio in actibus ani- neraliter pro omissione cujuscumque actus mæ metaphorice dicitur , secundum simili­ debili; clsic non opponitur prudcnliæ, sed tudinem a corporali motu acceptam. Dici- virtuti in cujus materia versatur, ut negli­ turautem pran ipilari secundum corporalem genlia in restituendo, justiliæ. Sumitur se­ motum quod a superiori in ima pervenit, se­ cundo pro defectu sollicitudinis rcquisitæ cundum impetum quemdam proprii motus iu actu interiori intellectus ad excitandam vel alicujus impellentis non ordinale des­ cl dirigendam voluntatem in execulioncm cendendo per gradus. Summum autem ani- boni operis conciliati cl judicati ; cl sic op­ mæcst ipsa r?lio, imum est operatio per ponitur prudcnliæ. Ibid. η. 2. nd 4. 2. et 3. — Negl'gentia corpib exercita, gradus medii sunt memo* na prælcrilorum, inlelligcnlia præsentium, hoc secundo sensu sumpta distinguitur ab solerlia in considerandis fuluris eventibus, omissione, pigritia, torpore et inconstantia, ratiocinatio conferens unum alteri, docilitas in hoc quod negligenlia consist.it. nt dixi, 8 DlbbhK L. I n. AKi. ii. in defectu interioris actus rationis non præcipienlis quod debet aut eo modo quo dé­ bet. Omissio autem perimet ad exteriorem aclum, pigritia et torpor pertinent ad excculionem; ita tamen, ut pigritia impoitel tarditatem ad exequendum, torpor autem remissionem quamdam in ipsa cxeculione. Tandem inconstans deficit in praecipiendo quasi ab aliquo impeditus, negligens vero per defectum propri® voluntatis. ARTICULUS Π. De vitiis oppositis prudentia qua habent similitudinem cum illa, et ipsi opponun­ tur per excessum. 55. per 7. art — Dico. Vilia pruden­ ti® opposita per excelsum, sunt prudentia carnis, astu.ia, dolus, fraus ct nimia solli­ citudo dc temporalibus et futuris. Expl­ eatur. Ibid. a. 4. ct 2. o. — Prudentia carnis <;icitur secundum qu d quis piovidel media idonea ad perficienda opera carnis : est pec­ catum ut patet, et qui lem mortale, si in operibus carnis constituatur ultimus lini ; alias est tantum veniale. ibid, a. 3. o. — As ulia proprie dicta c t cum quis ad tinem aliquem consequendum sive bonum sive malum excogitat non v ra vias, sed simulatas ct apparentes : unde est quoddam peccatum prudenti® oppositi m et distinctum a prudentia carnis;quia li®c dcordinalur circa tinem, illa circa med a. Ibid. e. 1.— Dixi, astutia proprie dicta ; quia quandoque astutia abusive sumitur pro circumspectione, ut Proverb. 1 : / detur parvulis astutia ; cl 13 : Astulus om­ nia agit cum consilio. Ibid. a. 4. et 5. o.— Dolus et Iraussun astuli® exeeulio; fiaus per facta, dolus principaliter per verba, licet etiam quan­ doque per facta : unde hæc vos dolus, est generalis, "omplcclcns sub se fraudem. Ibid. a. 6. et 7. o —Sollicitudo importat studium quoddam ad aliqujconsequendum vel conservandum. Potest tripliciter esse i licila circa temporalia ct futura : uno modo 2. sitemporaliatanquamfinemquæramus.ei præponendo spirituali bus; secundo, si su· perfluum studium ad ea acquirenda ve. conservanda adhibeatur; terLio, si sil limor clanzietas ne, faciendo quod fieri debet necessaria nobis deficiant. Non ergo omni; sollicitudo circa temporalia et fulura est damnanda, sed immoderata dunlaxat quam damnat Christus, Malth. 6. Hint S. Hieron. in hunc locum : Laborexercendus est, sollicitudo tollenda, nimirum su­ perflua et animum inquietans. * APPENDIX» Dr p'accj tis prudentia. 56. a. t.o.etadll. — Dico. Non fuit conveniens ut inter pr®cepia Decalogi ali­ quod præceplum poneretur ad prudentiam directe perlinens; quia præcepta Decalogi, sic.il sunt data omni populo, ita etiam statim ab omnibus apprehendi debent quasi ad nat iralem rationem perlinentia : cujusmodi su il quidam general» s fines human® vil®, ct ea quæ omnibus promiscueapparenlquod si il debita. Prudentia autem mm est cira laies fines, s d cir a media, ut dictum est; nec omnibus promiscueeslmanifeslum quod ejus actus sint debiti, sicut est r'anifestum de a libusjuslitiæ. bi ’. o. — I ixi, ad prudentiam directs perlinens ; quia ineirccle omnia præccpta Decalogi ad earn pertinent, secundum quod i • >sa es' direct b a virlu« soruin actuum. lb ad 2« t 3. — Vcrum , licet inter pri­ ce ta Decalogi non exprimatur præceplum de prudentia, alibi tamen el in veteri Testa­ tu nlo, sed ct maxime in novo, in quo conl ctur doctrina perfectionis, exprimitur. 1 rov. 4 ; !η omni possessione tua acquin prudentiam ; c. 9: Ambulate per vias prudet usum , sed tantum ad comedendum ; distinctionis probatio : atqui usus revocabilis idque sic dependentor a voluntate palrisfaut in conclusione est separabilis a dominio, :nilias,ut nullam injustitiam committeret ergo. Prob. mtn.Qui concedit alteri facul­ si quæexposuit tolleret. Ergo. tatem utendi re sua, retinendo potestatem Ita nobiscum sentiunt Nicolaus IIT, Clerevocandi pro nutu hanc facultatem ct disponendi do re sua ad quem voluerit usum, j gurius IX, Soto, Navarr.Sylvius, Lessiusel i'cniifcdii usum et relinetdominium. Eruo. . alii plurcs, integra Scolistarum schola. P:J:. ani. Quod concedat usum, per sc pa- | ·*** UTRUM USUS IN REBUS UNICO, etc. DISSERT. II. ART. II. 7 moliva tantum et rationes definitionis, Solvuntur objectiones· quæ non sunt necessario cogentes , sed po$ Obj. i. Joannes XXII, Extravag. Ad con­ sunl esse falsæ, ut conlingil in vanis hu). ditorem , asserit contrarium noblræ senten- lis SS. pontificum , quamvis aliunde ds tiæ, et ait quod x dicere in talibus rebus finitio sit vera. Huic autem ordination usum separatim posse constitui a dominio, JoannisXXlI cl dominii dictorum bonoruc repugneijuri et obviet rationi : ergovcl ille, abdicationi expresse postea derogavit Panvel prius laudati pontifices erravere. lus IV, bulla Ex Clementis sede, data pri­ R. 1‘cslo admittamus Joanncm XXII in ma julii 1555. hac parte errasse, nihil sequi absurdi, cum Responderi potest 2°, nec in hoc erras» non sil materia fidei aut morum, sed parliin Joanncm XXII, quia non sumit dominion naturalis, parlim civilis, et aliunde id dixe­ stricte et proprie, sed late et improprie prr rit non definiendo ut pontifex , sed ratioci­ juro etsi tenuissimo, seu polius pro licenti, nando ut doctor particularis. Quod ut cla­ ulendi rc eam consumendo; quæ cum i rius intelligas, rebus usu i pso co nsu m p l i bi 1 i bu s quoad effetNota Joanncm XXII edidisse 1res bullas tum æquivaleat dominio (Fratres enim Mr huc spectantes : primam, Cum inter non­ nores «eque libere cibos consumunt, nullos, mense novembri, pontificatus an 7 : essent domini), ideo pontifex hoc jus, lio secundam, Ad conditorem, mense decem­ tenuLs mum cl revocabile, vocavit domi­ bri , eodem anno ; tertiam, Quia quorum­ nium , æquivalcntcr scilicet et similitudini dam , mense novembri, anno pontificatus9. rie. Hanc solutionem innuit Glossa in Ch­ In prima definit Christum et Apostolos ha- inent. Exivi dc paradiso , § Proinde. Inferes. Ergo saltem tempore Joanrnbuis e quædam propria in communi. Et 2uan is Nicolaus III antea definivisset cap. XXII, bona FF. Minorum nullius erani, txiil. de Verb, signif. in G, Clnisluin et sicque primo occupantis, quod videtur ab Apostolos non habuisse propria in commu­ surdum. Prob. illatio. Non erani Ecclcsu ni, non tamen iu hac parlcsihi contradicunt aut summi pontificis, (pii eorum dominiun hi pontifices. Quia sensus Nicolai HI est, abdicaverat; non donantium, qui eland quod Christus et Apostoli aliquando nihil illa alienaverant; non Fratrum Minorum, habuerint proprium in communi ; sensus pii sunt dominii incapaces etiam in coiiJoannisXXlI est, quod aliquando habue­ muni e undum nos. Ergo nullius. rint proprium in communi, quod utrumque R. D. illatum. Ergo dicta bona tunccnr: verum est. Insect nda bul’a Joannes XXII ’ nullius quoad dominium, transeat ; quo;: definit Romai am ecclesiam bonorum usu usum, Λ. Erant enim quoad usum fact consumpl bil um quæ conteruntur FF. Mi­ le i mum FF. M inorum. Porro quod dicinoribus, non habere dominium quod ipse ur bo a q lie sunt nullius esse primo o abjecit, (,u d ueinposteium non sint con­ i'*nt s, i t -IILii r de horiis quæ sunl nulstituendi syi dici qui ea bona administrent i s q oad dominium et quoad usum; undt non.ine Eccl s’æ. In tertia, quæ luit edita icgalur u't r or consequentia. Ob .2’ Non habetur in jure alia definiti: contra obtrectato:es ulriusque prœcedenlis bulls, delinit quod , quqirimæc nlradixc- usus quam quod sil jus ulendi re alieni, ril, sil hærc.ieus; quod qui contra definita -aha eju-sui stantia. Ergo ubi substantia et ordinata in secunda dixerit aul defende­ non salvatur, non csl simplex usus, sed do­ rit , sil contumax cl rebellis ccclcsiæ Roma- minium. næ. Definita voro et ordinata iu hacsecunda R. illic definiri usum rorum quæ uno acte constitutione. Ad conditorem , sunl, ut jam n m consumuntur, ut equi, vestis, (Io­ dixi, quod ecclesia Romana non habeat do­ niis, etc. Si autem velis definire usum go· minium dictorum bonorum , cl quod pro uralit r, prout etiam comprehendit r« illis non d berenl ms itui syndici. Et quam­ -mico actu consumptihiles, est jus utendift vis ut doctor pa li uiaiis hujus sua* defini­ a <-na, ut jam dixi :qundsi sit ir^-Ocaliile, tioni' ' to di al onis muli:as i alloues all oral, ni iiimuluo , transit in dominium ; si revo· hanc pol^'imum, quod usus picti non dis­ •a i'·, remanet simplex ususadoininiodis· tinguatur a dominio, islæ tamen rationes I. lictus et separatus. non sunl cx ibi definitis cl ordinalis , sed /nsl. S. Thomas infra q. 78, a, 1. o,lo· UTRUM USUS IN REBUS UNICO, clc. quens de rebus ipso actu consumplibilibus, ut de vino, tritico et similibus, dicit : « In d talibus non debet seorsim computari usus » rei a re ipsa; sed cuicumque conceditur » ums, ex hoc ipso conceditur ros. » Ergo. R. S. Thomam loqui de usu irrevocabili, qui conceditur in mutuo. Repones. Saltem secundum nos, poterit seorsim in mutuo computari et tradi usus re­ vocabilis et dominium, sicque duplex pro­ lium recipi, unum pro usu, alterum pro do­ minio : atqui hoc vel inducit vel excusat usu­ ram, et est contra D. Thomam , ibidem probantem inde malitiam usuræ, eo quod in rebus usu consumplibilibus quæ mutuo dantur, non debeat seorsim computari usus rei a re ipsa. Ergo. R.N.min. Quia in hoc casu usus et do­ minium scorsim sumpta non deberent plu­ ris vendi quam si conjunclim venderentur; si quidem usus pro nutu revocabilis non lanii valeat quam si esset irrevocabilis con­ junctus dominio, nec dominium sine usu tanti valeat quam cum usu. Unde nihil acci­ peretur ultra sortem , nec proinde foret usura, sicque insolitus iste mutuandi modus esset prorsus inutilis. S. Thomas vero loqui­ tur de mutuo prout fieri solet, in quo conce­ ditur usus irrevocabilis, qui proinde non potest computari scorsim a re. Insistes. Saltem poterit tradi simplex usus retento dominio, et pro illo usu, non pro dominio, aliquid accipi ultra redditio­ nem sortis, sicut in locatione : atqui hoc semel admisso nulla amplius erit usura. Ergo. R. 1” talem contractum non esse contrac­ tum mutui, de cujus ralioneesiquod trans­ ierat dominium rei mutual®. R. 2U N. suppositum majoris, nempe in hoc casu reddendum esse aliquid æquale sor­ ti; nihil enim debebit reddi pro dominio, quia non fuit alienatum, sed pro usu dunlaxat : usus autem absque dominio minus valet quam cum dominio : unde talis con­ tractus foret magis damnosus mutuanti quam utilis. Obj, 3° Ille censetur verus alicujus rei dominus, qui potest rem illam destruere: atqui qui habet usum rei, per unum actum consumptibilcm potest illam destruere. Ergo. R. D. maj, Ille censetur verus alicujus rei dominus, qui potcsl illam destruere in­ ii dependenier a quovis alio, C. dependentor ab alio qui hanc potestatem ad nutum revo­ care potest, N. Inst. Saltem in ipso usu quando res illa consumitur aclu, puta, cum cibus trajicitur in stomachum , Minorita qui habet usum habet dominium, cum tunc usus sil irrevo­ cabilis. Ergo. R. N. ant. Quia supposito quod usus sil irrevocabilis, eo quod res illa non subjaceat amplius liberæ hominum dispositioni, non est tunc amplius capax dominii : si vero supponatur adhuc revocabilis cl subjecla liberæ hominum dispositioni, et ideo capax dominii, illud csl penes cum qui prius ha­ bebat. Obj. 4° Qui dat, v. g. Minoritis eleemo­ synam cibi aut polus, nullum sibi amplius vindicat dominium hujus cibi aul potus, neque illud transfert in summum pontifi­ cem, cum illi non faciat eleemosynam, nec dc ipso cogitet : ergo Λ1 inoriLa acquirit illud dominium cum usu, idque maxime si do­ nans intendat illi transferre. R. D.ant, Dans elecmosinam Minoritis, non intendit formaliter explicite illitis do­ minium transferre SS. Pontifici, transeat; non intendit virlualiter et implicite, N. ant. Intendit enim, ut suppono, dare eleemo­ synam Minoritis eo modo quo possunt et volunt recipere; non possunt autem nec volunt eleemosynam recipere, nisi quate­ nus dominium transfertur summo pontifi­ ci ; proinde censendus est donans sic trans­ ferre. Quod si id nullatenus intendat, quin e contra velit illud dominium Minoritis transferre, nec sic quidquam obtinet; quia ad acquisi ionem dominii non suilicil vo­ luntas dantis, sed insuper requiritur vo­ luntas et capacitas accipientis. Unde in hoc casu dominium penes ipum remanet aut nullius csl. Inst. Tale dominium sive ponlifici, sive conferenti usum, foret prorsus inutile : ergo non est agnoscendum. R. N. ant. Quia potestas repetendi rem suam pro libitu et ad quemlibet usum ex­ pendendi, est quædam utilitas. Sed cl dato nullam tali domino remanere utilitatem temporalem, obvenit ipsi et recipientibus spiritualis saltem. « Retentio dominii talium » rerum, inquit Nicolaus III, c. Exiit, » cum concessione usus facta pauperibus, r> non est infructuosa domino, cum sil me- 22 DISSERT. II. ART. III. » ntoria ad aeterna, et professioni paupeo ruin opportuna » î quatenus utentes re aliena, eorum animus minus ad illam alli­ citur, minusque a studio virtutis revocatur. 4 I autem est jus constanter rem suam tenendi, et eam adversus invadentes seu perturbai), tes juris remediis defendendi. Dicitur , ut suœ; alias non sibi, sed alteri possideret : sic lutor non possidet bona p» ARTICULUS ΠΙ. pii!., sed pupillus per tutorem. Excipitur DE POSSESSIONE. servus cl filius non emancipatus, qui non sibi, sed patri vel domino acquirunt, licet Quid elquotuplexsil? Quomodo acquiritur id non intendant. et amittitur? Quæ ejus privilegia? Dicitur, non prohibita;possideri, perlePossessio dicitur a pedum positione; qu>a | gem scilicet. Nemo enim habere potest jw per pedum positionem super immobilia solet possidendi contra juris dispositionem : sîct. acquiri possessio. Sumitur vel pro actu pos­ g. locus publicus a privato, sacer a laico, ne> sidendi, et dicitur possessio [acti; vel pro que juste neque vere possidetur; quia jure jure possidendi, et dicitur possessio juris. prohibetur ne talium rerum detentio cen­ Dico 1° Possessio facti est Detentio rei ad­ seatur possessio, ut jam dixi. miniculo corporis, animicl juris. Ita com­ Petes utrum detentio injusta , puta, rei muniter cum Sylvest. v. Dominium, q. 2. furtiva?, quam modo dixi esse possessionem Explicatur. Dicitur detentio:quo nomine facti, possit esse aut dici aliquo sensu etiam inielligilur etiam prima apprehensio, quæ possessio juris? est possessionis inceptio et acquisitio. R. esse hoc sensu, quod sic possidens pos­ Dicitur rei, non solum corporeæ, ut agri, sit eam defendere contra extraneos seu non domus, aut mobilium ; sed etiam incorpo­ dominos : et quamvis dominus possit furem re®, ut census, beneficii, servitutis, et simi­ fugientem persequi, cique vi rapere rem lium jurium, qui dicuntur quasi possideri. furto ablatam, quandiu non est sic translata Dicitur, adminiculo corporis ; quia non de loco in locum, utsit extra ejus custodiam; incipit nec est possessio, nisi interveniat ac- i si tamen sic sil translata , non potest am­ tus externus seu corporeus, quo vel pede, plius vi illam rapere absque injuria posses­ vel manu , vel oculis , vel alio simili modo sori, licet injusto irrogata; quia in tali casu apprehendatur res in se vel in alio in quo amittit possessionem civilem. Puto tamen io contineri censeatur, ut dicam modo. foro interiori levem esso hanc injuriam,si Dicitur, adminiculo animi ; quia requi­ ' quæ sit, de quo alibi. ritur intentio rem sibi cl non alteri possi­ Dico 3° Inter varias possessionis divisio­ dendi et delinendi : unde depositarius non nes (alia enim est justa, alia injusta , alia proprie possidet depositum, nec tutor bona proprio nomine, alia alterius nomine), præpupilli. cipua est in civilem, naturalem et civilissi­ Dicilur, adminiculo juris : non quod ne- ma jn. cesse sit ut jus eam approbet, alias omnis Civilis est quæ, corporis adminiculo in­ possessio foret justa; sed quia ad possessio­ choata, solius animi adminiculo retinetur nem requiritur ut jus non impediat quin rei et continuatur : sic civiliter possidet qui ab­ detentio censeatur ejus possessio : qua de est a rebus suis, sed animo cl facultate ei’ causa detentio rei sacræ a laico, non est pos­ relinet eloccupal ut suas, quandiu per alium sessio, nequidem facti,jure id prohibente: a possessione non dejicitur. Dicitur civilis; detentio vero rei furtivae profanae, licet in­ quia magisconstat jure civili quam naturali, justa, est tamen vora possessio facti ; quia jus | cum modus naturalis possidendi sit per cor­ non impedit quin talis rei detentio sullicial j poralem insistendam ; et etiam quia parit ad possessionem. enectum civilem, scilicet præscriplionem. Dico 2U Possessio juris est jus insistendi Naturalis est, qua res corpore simul et alicui rei ut sua·, non prnhibilce possideri. animo occupatur. Censetur autem quis cor­ Dicitur jus, ut distinguatur a possessione poraliter occupare, quando ita rei vicinus facti, ex qua oritur hoc jus, si sil justa. est, ut illi possit continuo adesse. Haec na­ Dicilur jus insistendi rei, ut distinguatur turalis possessio potest separari a civili : nam a dominio, quod perseel formaliler esi tan­ fur, v.g. rem meam possidet naturaliter, tum jus disponendi de rc : possessio juris | ego civiliter, donec per abslractionem ejus DE SUBJECTO DOMINII IN GENERE. de loco in locum ponatur extra meam cus­ todiam; tunc enim a civili possessione deji­ cior. Similiter si quis me absente invadat agrum meum, possidet illum naturaliter, ego civiliter, donec resciens invasionem, aut negligo, aut frustra tento fundum recupera­ re; tunc enim amitto possessionem civilem, et invasor possidet naluralilerel civiliter. Et licet naturalis possessio sit infirmior civili , ad hoc tamen valere potest, ne possessor deturbari possit ab extraneo , et interdum ne ab ipso quidem domino sine auctoritate pubhea, ut dixi supra. Civilissima est, quæ sola legis dispositio­ ne acquiritur, etiam ab inscio, adeoque sine corporisclanimi adminiculo. Sichærespar­ vulus defundi hæreditatem possidet, præsertim in Gallia et patria Leodiensi, ubi mortuus induit vivum : Le mori saisit le vif. Halio est, quia modus acquircndæ pos­ sessionis humano juri subjacet, quod potest diversos modos statuere, prout magis vide­ tur expedire reipublicæ. Dico 4°Tribus modis acquiritur possessio:Apprehensione vera, apprehensione fic­ ta, et legis dispos itione. Apprehensio vera est, quæ fit manibus aut pedibus: et hæc est necessaria, quando acquirenda est possessio earum rerum quæ nullius sunt, ut ferarum, thesaurorum, etc. Aut quando quis clam seu vi vult possidere. Apprehensio licia est, quæ fit vel oculis, ut cum antiquus possessor eminus vel co­ minus ostendit mihi acceptanti fundum ; oculi enim dicuntur longæ manus, quibus res vis® quasi contrectantur ; vel cum tradit claves domus in qua sunt merces possiden­ di; vel quando tradit instrumentum seu scripturam qua constet de titulo ctjurc quo rem possidebat; vel cum rei absentis mihi vendit® se constituit meo nomine possesso­ rem, aut rei præsenlis vendita? conducto­ rem; vel quando post contractum ipso con­ sentiente appono meo nomine custodiam rei sive mobilis, sive immobilis , et aliis si­ milibus modis a jure vel consuetudine in­ troductis. Talis apprehensio ficta habet lo­ cum , quando res ab aliquo possessore vel auctori Ia te judicis traditur. Legis dispositione etiam quandoque ac­ quiritur possessio absque ulla apprehensio­ ne sive vera , sive fida. Et hæc est possessio ovilissima, de qua supra. Dico 5° Amittitur possessio naturalis et 23 civilis mobilium: Iu sola voluntate possesso­ ris, nolentis amplius rem possidere ; 2° per furtum et rapinam alterius, si res ablata aliquandiu delineatur; 3° per amissionem , v. g. bursæ ; vel per fugam animalis, si non habeat consuetudinem redeundi; nunquam tamen servi, 1. Pomponius 15, IT. De acquir.poss. Rerum vero immobilium possessio amit­ titur: 1° per longam absentiam domini, nec per se nec per alium rei suæ insistentis ; 2° per nogligcnliam, aut timiditatem, aut im­ potentiam rem suam ad injusto invasore repetendi ; 3° per longam oblivionem quod res sit sua ; tunc enim caret animo ssidendi. Petcs utrum amissa possessione semper amittatur dominium? R. negative. Etenim rei amissæ aut furto ablalæ amitto possessionem saltem natura­ lem, non tamen dominium. Dico 6« l’ræcipua privilegia possessionis sunt ; 1” quod pariat præscriplionem ; 2. quod in dubio sil melior conditio possiden­ tis; 3·· quod non sil possessoris probare quod res sil sua , sed oppugnantis probare quod non sil. De possessione vide plura apud le­ gum interpretes. DISSERTATIO III. DE SUBJECTO ET OBJECTO DOMINII. ARTICULUS I. De subjeclo dominii in genere. Hic q. 66.0.1.0. — Dico. Omni et soli naluræ intellectuali, nempe Deo, angelo et homini competit dominium; quia omni et soli natura?intellectuali competit fundamen­ tum dominii, scilicet intellectus et volun­ tas, per quæ habet potestatem disponendi de suis actibus, et per actus de rebus exter­ nis. Unde Gen. 1, dixit Deus : Faciamus j hominem ad imaginem d similitudinem nostram, ul prccsil piscibus maris et bestiis terra; : ubi tribuit homini dominium in bes­ tias et pisces, eo quod sil Imago Dei ; est autem imago Dei per intellectum et volun­ tatem. Deus hahel dominium universale, abso­ lutum, independens, et ut dicit S. Th. prin­ cipale in omnes res creatas ratione creatio­ nis et continu® conservationis earum Juxta X ii DISSERT. III. ART. I. illud Pral. 23 : Domini est (erra et plenitudo dominium habituale, qnnd immediate fun­ ejus, et Sap. 12 : Omnium Dominus es. datur in potentiis : alias dormiens vel cbriui 1 o'd< minium Deus neque abdicare, ne­ amitteret dominium. Unde A post. Galat. que u Ii créaiu æ communicare, neque ul­ tribuit parvulo verum dominium hærcdilam cna’ur.'m ab illo eximere potest; quia I talis reliclæ, his verbis : Qw n'o tempori rjus i ulus, nempe creatio ct conservatio liares parvulus est, nihil differt a servo, assidua ciusæ supreme ct indepondentis, cum sil dominus omnium. Cujus aperta si­ ne j e potest communicari, neque quis- gna sunt, quod pueris el amentibus inju­ qu m ab ca eximi potest. riam faceret qui eorum bona usurparet, et . ici t tamen non obstante quod sil causa quod lutor vel curator eorum bona admini­ tmive jalis, communicat rebus creatis ra- stret non ul sua, sed ut eorum bona. io irm particularem agendi : ila quamvis Colliges 2° eliam infide es el pcc alore sit Dominus universalis omnium, commu­ I esse capaces dominii ; cum nec infidelitas, nicat creaturis intellectualibus particulare nec peccatum ipsos prive! libero aibilrio, dominium suo universali dominio subordi- quod esi fundamentum dominii; nec aliunde nati.m . ex quo fit quod, quamvis omnia pruhari posril.rivc fidem .rivegiatiam requin donet, postquam etiam sunt donata, sem­ ad dominium. I nde S. Scriptura agnuscil per maneant Dei dominio subjecto : sicut pro veris dominis principes infideles, ul quamvis communicet virtutem agendi cau­ 1’haraonem, Nabiichodonosorcni, Ballhasa· sis creatis, remanet tamen suprema causa; rem, Cyrum, etc., ilrmelroges peccatores, quod de particularibus domini s dici non ul Davidem, Salomonem, Achab, etc., i potori. Et quibus patcl dominium Dei esse Petri e. 2 : Subditi estote in omni limon infinite perfectius et altiorisordinis addo- I dominis, non lanium bonis el modestis, sed minium creaturarum. I eliam dyscolis. Quapropter jure damnata Angeli, sive boni sive mali, non habent j est in cone. Consi, hæc proposil'O 30 Joan· proprie dominium nisi suarum operatio­ m’s Ilus, cl 15 Wiclefïi : Nullus esi domi­ num. Boni adminishanl quidem res corpo- I nus civilis, nullus est prrrlalus, nullus esi rales, sed non ul suas, neque in suum com- j episcopus, dum est in peccato mortali. modum, sed ul praefecti regii qui nomine Nec obstat quod hærelici in jure, cap. regis provincias administrant : et hac ra- | Cum secundum fle ILtTolic. in 6, priventur lionc quandoque vocantur domini, sicut dominio bonorum suorum ; id enim fit, non ipsos praefectos regios vocamus dominos. quia hærelici sunt incapaces dominii, sed Diabolus autem vocatur caput malorum, j in pœnarn sui dilecti : quod Ecclesia non fa­ princeps hujus mundi, rector tenebrarum cit erga alios pcccaloios, nec facere polcsl harum; non quod sil voie alicujus rei do­ conii a infid les qui ei non subdunli r, sicut minus, sed quia homines incilat ad malum, I subduntur hæielici ratione baptismi. Adde ct cos sive peccato actuJi, sive peccato ori­ I liærelicos non privari ipso facio, I cet jura ginali obnoxi »s, delinet captivos ut torlor. d canlquod bona eorum sint ipso jure conSoli ergo homini inter omnes creaturas I fiscata; quia nulla pcena positiva mandatur competit proprie dominium, maxime in ros i execution! antequam reus facti convincatur. suhlunarcs, juxta illud Psal. 8 : Omnia Quantum ad servos, remanent domini subjecisti sub pedibus ejus, oves cl Lores, etc. bonorum quæ prius habebant : vel enim Dico, maxime in res sublunarcs; nam in sunt servi jure belli, et salis esi ul amittant corpora cœlcslia, licet in utilitatem hominis libertatem; vel sein senos vendiderunt, sed condita, proprie non habet dominium, quia per venditionem libertatis non censentur circa ea nihil potest disponere aul mulare: vendidisse sua bona. Idem dic de servis qui polest tamen dici dominus commoditatum per sententiam addicuntur servituti, p:si quæ ex illis percipiuntur. Unde non potest . forte per illam eliam bona auferantur. homo absque injuria privari, v. g. lumine Postquam vero semel facti sunt servi, sicut elii qui tales sunt a nativitate, ut qui solis. Et dictis colliges 1°, etiam amentes ct nascuntur ex matre serva (liic enim valet pueros ante usum rationis esse capaces do­ adagium commune, Partus sequitur ven­ minii; quia, licet ad actualem usum domi- (rem), regulariter quidquid acquirunt, donii requiratur usus rationis, non tamen ad I minoacquirunl.Ilain jure, Instil. Per quas DE OBJECTO DOMINII HUMANI, etc. 25 pwiseuiq. a-quir. § Item nobis; cl I. Id quia hæ quandoque pendent ex di«nosilione Wlimmium 25, ff. de Peculio; clcap. Cum organi corporalis, qued non esi in potestate ohm 2, de Privilegiis. Γhnmirrs. Actionum vero facultatis vogrtaDixi reipt'aritcr·, quia quidam theologi livæ nullo modo est dominus, quia nullate­ docent '’ominium eliam perfectum servis nus 'Ubdunlnr imperio rationis. competere Ί.· certis casibus : nimirum , | Item potest dici dominus actu.-m snperquando dominus consentit; quando datur naluralium, seu qui exercentur per gratiam aliquid servo ea lege ul non transeat ad do­ sive actualem, sive habitualem; quia hi ac­ minum, vel eliam sine conditione, sed so­ tus catenus subsunt libero ejus arbitrio, lius servi intuitu, ut propicr singularem quatenusabeo libere procedunt. Ipsius vero ejus industriam aut singulare obsequium; gratiæ habitualisct aliorum habituum infu­ item quando servus de pecunia sibi tradita sorum in tantum potest dici dominus, in lucratur, aulsibi subtrahit de eo quod libere quantum potest cis uti vel non uti, cos re­ potuisset consumere; aut quando præler tinere vel amittere. Quantum ad acquisitio­ opera praescripta facit aliquod opus lucrati­ nem tamen, cum gratis a Deo conferantur, vum. In his, inquam, casibus quidam theo­ non subduntur absolute ejus dominio, sed logi volunt servis competere perfectum do­ diminute tantum et aliqualiter, in quantum minium, ila ul dominus non possit illa bona ex auxilio gral'æ actualis potest aliqualcm ab ris auferre absque vera injuria ct obliga­ ad eos dispositionem ponere. tione restituendi. Quoad jura vero prius lau­ Hic q. 64· a. 5. ad 3. — Dico 2« TTomo data, respondent ea esse inlelligenda regu­ non est absoluto ct directe dominus vitæsuæ lariter, vel contraria consuetudine esse mi­ el membrorum, sed custos tanlumel usua­ tigata. rius : solus vero Deus est dominus. Ila pas­ Alii vero concedunt tantum servis in præ- sim doct. folis cnribus aliquod dominium imperfec­ Prob, 1° ex S. Script. Deut. 32, dicit tum, sicnempeulhujusmodi res non tenean­ Deus : Videte quod ego sim solus el non sit tur dominis suis tradere, quamvis domini alius Deus prater me. Ego occidam , el ego possint absque injustitia proprie dicta illos vivere faciam ; el Sap. 16 : Tu es, Domine, privaro, peccaturi lanium contra humanita­ qui vilœ el mortis habes potestatem, id eri tem el fidem tacite datam. Dc quo vide, si solus. lubel, latius auctores; cum enim servitus Prob. ratione. 1° Vita et corpus præsupinter Christianos cxulaveril, non vacat his 1 ponunlur ad dominium tanquam ejus fun­ immorari. damenta. Ergo non subjacent dominio. Si Dc dominio filiorumfamilias, uxorum , dicas libertatem cliam osse fundamentum clericorum ct religiosorum sunt speciales dominii, el tamen hominem esse ejus domi­ difficultates, quas modo per distinctos arti­ num , si quidem possit illam λ cudere per culos discutiemus. servitutem. R. per servitutem non vendi ip. sam libertatem seu potentiam liberi arbiti ii ARTICULUS ÏT. quæ est fundamentum dominii, sed lanium De objecto dominii humani in genere. usum: sicut eliam polest homo vendere Dico 1° Omnes res sublimares cadere pos- , usum sui corporis. 2' Praecepto Non oeci· sunlsubdominio hominis, quatenus potest ' dis , prohibetur occisio non solum altcrius, eas sibi comparare, el de comparatis pro 'sed clam sui ipsius el mutilalio. Ergo homo nutu disponere : carum vero de facto est ! non potest pro libitu disponere dcvitaaut dominus, quas legitimo titulo possidet. membris, cl consequenter non habet in ca Confer quæ dixi articulo præccdcnli. dominium. 3° Dominium non est nisi ineas 1. 2. q. 17. a. 5. 6. et «eq. — Est eliam res quas nostra industria possumus acqi iabsolute dominus operationum quæ libere rcrc ; has enim sicut possumus acquirere, exercentur per intellectum el voluntatem, ila et relinquere : atqui vitam aut menti ra persensus exteriores, el per potentiam lo- non possumus propria industria acquirere. cnmolivam;quia ejusmodi subduntur libero Ergo. 4° Dominium non est nisi in res dis­ ejus arbitrio. Non ila perfecte est dominus tinctas : atqui λila et membra non sunt tclionum quæ naturaliter exercentur per quid distinctum a nobis. Ergo. Dico 3’. Nec principes nec respublica ha· tensus interiores el appetitum sensitivum, I eô DISSERT. III. ART. II. bent dominium directum in vitam el memSed pdes an qui in hoc casu famam ne· ora civium, quasi pro libitu cives possint gligit vel prodigit, peccet contra justioccid re aut mutilare; sed indirectum tan­ liam? tum, in quantum quorumdam vita est bono R. famam nostram posse tripliciter esse pub' co noxia. Paid, tum ex præcepto lau­ proximo necessariam: 1° sic, ut ex fani dato; Nonoccidcs, Ium quia quisque priva­ nostra pendeal fama proximi, ct ex infamii tus se habet ad rempublicam sieut mem­ nostra sequatur ejus infamia; ulex infamii brum ad corpus: nemo autem est dominus monachi sequitur infamia communitatis, ti membrorum suorum, ut dictum est.Ergo. cx infamia patris sequitur infamia fa milii; Hicq. 73. a. 4. ad. 4. — Dico 4° Homo 2° sic, ut fama nostra sit necessaria proximi est dominus propriæ famæ et honoris. Est ad præstandum ipsi officium quod striet communis contra Cajet, q. 73, a. 2. Istud jure ei debetur; sicut fama prælati est ne­ cessaria ut bene regat subditos; 3°sic,ut dominium tamen est aliquando ligatum. Prob. prima pars. Homo proprio labore fama nostra sit necessaria proximo, ut ei acquiiit famam aut saltem jusad illam, se­ praestetur officium cx cbarilatc tantum ei mel acquisitam per facultatem arbitrii re­ debitum. Qui in hoc ultimo casu famam git , conservat aut amittit citra cujusquc in­ negligitaul prodigit, peccat lanium contra juriam , ut fecit S. Augustinus lapsus suos i charilatcm ; sicut qui pecuniam qua paupe­ manifestando. Ergo est ejus dominus. Pa­ ribus prodesse poterat, abjiceret. Qui vero id conscq. quia hi omnes actus sunt præci- in duobus prioribus casibus famam negligil pui actus dominii. aut prodigit, probabiliter peccat contra jus­ Con/irmalur. Si homo non esset dominus titiam , non præcisequia seipsum infamat, suæ famæ, non posset ejus restitutionem sed quia proximo nocet vel inferendo infa­ condonare seu remittere; nemo enim potest miam , vel se reddendo ineptum ad impen­ remittere quod suum non est : atqui tamen dendum ci officium stricte debitum: sicut peccaret contra justitiam , qui domum pro idsæpefit, et laudabiliter Iit. Ergo. Nec obstat quod homo possit condonare priam destrueret sine causa , cx quo sequo mutilalionem membri, cujus tamen non est rclur destructio domus vicini. Dico 4° Homo potest cadere sub domi­ dominus; nam si membrum posset restitui sicut fama , non posset ejus restitutionem nium proprietatis alterius hominis. Prob. Servitus nullo jure prohibetur. condonare: quod ergo condonat non est res­ titutio membri , sed satisfactio pro injuria Non naturali; quia, ut dicimus, homo ha­ illata, el restitutio pecuniaria pro damno bet dominium utile sui corporis : ergo test illud in alium transferre. Non divino, secu o. Dices insuper cum Cajetano : Fama cu- til paid cx veteri Test. I.cvil. 25 , cl Exod. jusque civis esi bonum rcipublicæ. Ergo non 21 ; cl ex novo, 1 Cor. 2, et 1 Timol. 1. Non humano, til paid ex variis utriusque juris civis , sed respublica est ejus domina. R· i), ani. Fama cujusquc civis est bonum locis, ubi mulla disseruntur de servis. Fuit ici ubi æipsi debitum cx justitia legali, autem introducta servitus jure gentium : quomodo divitiæ particularium debentur, sed nunc jure novo disponente, nulla am­ C. ipsi debitum cx justitia commulativa,A’. plius admittitur servitus inter christianos. Sic est bonum cuique particulari debitum. Excipe regiones Americanas , in quibus Petes an non sil saltem peccatum diffa­ Europæani habent adhuc Africanos servos. Pdes 1° quoluplici titulo iit aliquis alte­ mare se, negligere famam suam absque rius servus? causa rationali ? R. Quadruplici : 1° titulo nativitatis, ul /f.csse peccatum non injustitiae, sed pro­ digalitatis; sicut qui sine causa dissiparet dum quis nascitur cx matre serva, licet pa­ divitias suas , quarum tamen est dominas. tre libero; 2° jurc belli; 3u justa condem­ Et ideo Eccles. 41, præcipilur nobis habere natione; 4° emptione. Pdes 2° an sit licitum servis fugere ad curam de bono nomine. Prob. secunda pars. Fama nostra est ali­ recuperandam libertatem? quando ncccïSaria proximo: ergo tunc non R. 1 Servis qui sunt tales emptione, aut possumus de ea disponere ad libitum, eam quia cx matre aliter quam bello serva nati vel negligendo vel prodigendo. sunt inscrvilule,non licclfugerc; laieseuim DE DOMINIO UXORUM. numerantur in rebus domini sui, sicut cîctcræ ejus possessiones. 2" Servis qui tales sunt per justam sen­ tentiam , etiam non licet fugere; quia te­ nentur parere juslæ scntenliæ. 3υ Servis qui periculose sollicitantur ad peccatum, aut quos vult dominus occidere, aut quibus necessaria ad vitam denegat, licitum est fugere; jus enim quod illi habent a natura ad vitam suam , sive corporalem ave spiritualem, prævaletjure domini sui. Ilæc salis constant inter auctores; sed major difficultas est deservis captis in bello justo : utrum liceat ipsis fugere jure post­ liminii? Jus postliminium est jus recupe­ randi rei suæ ab extraneo el in statum pristinum resliluendæ. Dico, in bello justo; quia indubitatum est eos qui injuste capti sunt, debere remitti, cl a fortiori posse fugere. Igitur. Servis jure belli etiam justi licitum est fugere ad suos; non lamem dominis sive de­ tinentibus sive persequentibus vim inferre. Ita Solo, Covar. Bannes, Sylvius, Lessius cl alii contra Sylvcst. Navar. Molin. el alios. Prob.prima pars. 1 ° Exjure lib. 2 Instil. Iit. De rerum divisione, § Item ea, ubi dicitur : « Ea quæ cx hostibus capimus jure Bgonliumslalim nostra fiunt, adeo quidem autel liberi homines in servitutem nostram » deducantur : qui tamen si evaserint nos» tram potestatem el ad suos reversi fuerint, «pristinum statum recipiunt·» Atqui si eis non liceat fugere, libertas quæ in termino fugae conceditur, foret inutilis, cum non possint eam consequi nisi per peccatum : quod autem absque peccato haberi non po­ test, censetur apud fideles moralitcr haberi non posse : ergo. Prob. 2° Servitiis jure gentium inducta est: atqui eodem jure cautum est ut capti in bello etiam justo licite possint ad suos fugere: ergo. Minor patet, tum cx communi elconstanti usu bella gerentium , qui servo­ rum fugitivorum nunquam prolium aut pe­ tunt aut mittunt; turn cx communi homi­ num sensu, quibus persuasum csl hujus­ modi servos licite fugere, dum possunt. Dixi, fugere ad suos ; quia ea lanium fuga cis jure et consuetudine permittitur, qua libertatem recuperare possunt : liber­ tatem autem non recuperant, nisi cum ad Xios pervenerint, ut palet ex jure citato. 27 Onsenlur autem rediisse ad suos, cum ad regnum suum pervenerint. /*rob. secunda pars. Domini habent jus hujusmodi servos delinendi et intercipiendi quandiu reditu ad suos libertatem non re­ cuperaverunt; alioquin inutilis esset servi­ tus : ergo servi non possunt conira illos vi se lucri; non enim potest esse bellum cx utroque parle justum. Argumenta , si lubet, require in Sylrio hicq. 66, a. 2; quæsito 8, et inLessio hic c. 5, et plura alia servitutem spectantia. ARTICULUS III. De dominio uxorum (1). Nota. Triplicis generis distinguuntur bo­ na uxoris, nempe paraphernalia , dotalia el communia. Paraphernalia sic dicta græce a κχρχ, juxta, ct , dos, quasi juxta do­ lem marito traditam, habel vel acquirit sive donatione, testamento, legato, etc. sive propria industria ct labore ultra debitam familiæ gubernationem , sive subtrahendo de sibi concessis a marito in victum , vesti­ tum ,recreationes , donationes; etc. Ut ta­ men hæc omnia reputentur paraphernalia , uxor debet ca sibi vel explicite reservasse ; alioquin omnia censentur dotâlia, cum mu­ lier nuhenscenscalur se cl omnia sua mari­ to tradere. Quapropter si in contractu ma­ trimoniali marito donet omnia bona præscnlia el futura , présent et à venir, nulla sunt aut erunt ipsi paraphernalia. Si autem dotem tantum exprimat, cælcra implicite sibi reservat, quæ ideo erunt ipsi parapher­ nalia secundum jus commune. Dotalia sunt, quæ uxor tradit marito in sublcvanem onerum matrimonii. Commu­ nia, quæ utri usque conjugis labore tempore matrimonii acquiruntur. Dico lu Uxor habel dominium plenum, directum scilicet et utile , et adminislralionem bonorum paraphernalium. Prob.e\ Jure , I. Hac lege8, c. de Pactis conveni, lib. 5, lit. 14 : « Ilaclege decerni» mus ut vir in his rebus quas extra dotem » mulier habel, quas Græci mâtin di» eunt, nullam uxore prohibente habeat » communionem, nec aliquam ei ncccssila» lein imponat. Quamvis enim bonum erat » mulierem , quæscipsam marito commil» lit, res etiam ejusdem pari arbitrio guber(«) Vide Notamen secundum. DISSERT. III. Α1Π. IV. 28 d nari; attamen, quoniam condi-ores legum ABTTCVLUS IV. p æquilali convcnilcsse fautores, nullo mop do, ul dictum est, muttere prohibente, viDc dominio filiorum families (1). » rum in paiaphcrnis ae volumus inimisNota, bona filiorumfamilias sub patrii » core. » potestate degentium, quæ dicuntur [. ex jure, Dolis 7, (Γ. de Jure do­ gala, occasione mililiæ , mobilia a parenti· tum, lib.33, lit. 3, ubi dicitur: « Dolis bus velaliisdala proficiscenti ad militiam; »1 u Ium ad maritum perlinere debere æitem quæ liliiisfamilias acquirit in aulaei » quias suggerit. Cum enim ipse onera maobsequio principis, et quæ ipsi obveniunt « t 'monii subeat, æquum est eum cliam ex illis hoirs per contractum legitimum , ul » Crue iis percipere. » Qua lege staluilurscsi ex illis nogoticlur, ludat, aut fundum cunda pars conclusionis , cl prima aperie emat, 1. Ex castrensi 18, (T. de Castrensi insinuatur. Si enim marito fructus dolis peculio. dun'axal conceditur, consequens est quod Quasi-castrensia , sic dicta quia, licet non dominium directum penes uxorem roma­ sint castrensia , castrensium tamen privile­ nçai. Palet etiam ex hoc quod mortuo ma­ gio gaudent, sunt quæ acquiruntur : Pin rito dos absque omni conlraclu obvcmai militia sacra , scilicet clericatu , sive ex be­ uxori, licet non silhæres necessaria, sal V*m neficio ecclesiastico, sive aliunde acquiranubi sunt liberi : ergo signum eslcam ante in hir; itant quidquid post clericatum adve­ illam dotem habere dominium. nit, quod aliis foret adventilium, quasiDico3''Mcdielalis bonorum communium castrense censeatur. Authenf. Presbyteros, uxor habet dominium directum; quia, ul c. de Episcopis et clericis. Bona tamen ante dicebamus modo de dole , marito defunc o clericatum possessa , remanent ejusdem hæc medietas obvenit uxoti. Dominium conditionis ac ante. 2° Quæ acquiruntur ra­ autem utile cl adminislraliocompeluiit ma­ tione alicuus otfirii publici non mechanici, rito; quia, cum sil caput el moderator fanfputa , judicis, adv< cati, notai ii, aut proies· liæ, ad ipsum perlinet bonorum non solum siorie alicujus artis liberalis, ul theologia», dotalium, sed communium Crucius et admi­ juris, medicinæ, cui cilicio seu professioni nistratio. debitum sil publicum stipendium, et ea Hæc omnia de jure communi, ut jam no­ quæ ad debitum euri m exercitium conce­ tavi; sunt enim variæ Ircorum consuetudi­ duntur, ul libri, vestes convenientes, etc. nes, qu«T aliter disponunt. Sic juxta articu­ I. 7, Cum mullo, c. de Bonis quæ liberis. lum primum Consuetudinis Lcodiensi , Dixi, cui debitum sil publicum stipen­ nulla sunt bona paraphernalia liberae uxoris dispositioni relicta, nisi pactum aut conven­ dium. Id negat Layman; sed expresse ha­ tio in contrarium interveniat; sed omnia betur lege Cum antiquis, c. De inofficioso testam. 1. 3, lit. 28, de quo vide Sylvcst. praesentia el futura mariti dominio sub­ v" Peculium 2, n. 1, ubi dicit, ad pecu­ sunt. lium quasi-cast rem e requiri publicam cau­ Ex 'dictis juxta jus commune colliges, sam el publicum sa’arium , vel saltem quod uxnrein posse disponere de bonis parapherdebeatur publicum salarium. Admittit ta­ nalibus ad quoslibet usus lege permissus : men η. I, adv< catos acquirentes aliquid secus vero de bonis dotalibus el communi­ non ex publico , ‘C 1 a clientulis, habere ilbus, nisi de consensu saltem tacito mariti, . hui quasi-cast reuse; quia cedil^is loco pu­ exceptis cortis casibus. De quo plura dum ; blici salarii, ex quo bodic cis non solvitur de cieemosy ma aut turio. ex publico. 3° Habclur quasi-casircnse quod filius ( J) Vide NuUmm tertium· DE DOMINIO FILIORUM FAMILIAS. hibet ex dono principis, aut quod ipsi da­ tur expresse ut sit quasi-caslrcnse; quod tamen fieri non potest nisi a superiore ipsi el patri. Adventitia sunt, quæ non proveniunt a patre, neque ex ejus bonis fonnalilcr, ne­ que ejus causa aut intuitu principaliter dan­ tur filio seu filifc, sed huic obveniunt suc­ cessione vel donatione, alio intuitu princi­ pali quam patris facta, vel industria pro­ pria, vel fortuito ; ul si Lvcniat thesaurum, si lucretur cx pecunia propria, vel mutuo accepta, vel etiam furto a patre ablata (quia tunc non est formaliter patris, nec ejus nomincagil). Item bona quæ proveniunt ex matre mortua, aut cx aliis propinquis in linea materna : hæc bona dicuntur adven­ titia respectu patris, quia ab eo non prove­ niunt. Profeelilia tandem sunt, quæ filius ac­ quirit ex bonis patris, v. g. ex eis nego­ tiando, seu ea administrando, vel quæsunt ipsi data, legata intuitu patris principaliter. Dico. Filiusfamilias sub patria potestate habet dominium plenum honorum castren­ sium el quasi-caslrcnsium : advenlitiorum hahet tantum dominium directum scu pro­ prietatem , pater dominium utile, seu usumfructum, Profcctiliorum tandem nec direc­ tum, nec utile dominium habet filius ; sed Iulum est patris. Prima pars statuitur in jure, fT. el c. de Castrensi peculio. Secunda el tertia pars lib.2 Instil. Iit. Per quas personas 9, ubi Justinianus corrigens antiquum jus, quod inter adventitium el prolcclilium non dis­ tinguebat, sed ulrumquc patri addicebat, statuit el dicit :« Sancitum a nobis est ut, si squid cx re patris ei, scilicet filio, obve» niat, hocsecundum antiquam obscrvalioI nem totum parenti acquiratur; quæ enim » invidia est, quod ex patris occasione pro» fccluin est, hoc ad eun reverti? Quod an­ ilem cx alia causa sibi filiusfamilias acqui» sivit, hujus usumfruclum patri quidem » acquirat, dominium autem apud eum rcB maneat, no quod ei suis laboribus vel pro> spera fortuna accesserit, hoc in alium perIveniens, luctuosum ei procedat. » Hinc sequitur 1" lilium de bonis castren­ sibus clquasi-castrensibus posse ad omnem esum lege permissum disponere etiam tes­ tando, modo sil pubes qualuordccim anno*um : patrem vero non posse el teneri ad REV. EMMETT MURPHY . . ST. BERNARD'S SEMINARY N. Y. | 29 restitutionem, si aliquid ex ipsis detrahat præter vestimenta cl alimenta ipsi filio ne­ cessaria ; non enim tenetur paler cx pro­ priis hæc procurare filio habenti propria, id est, castrensia, vel quasi-caslrensia , vel adventitia. Sequilur 2° e contra filium de bonis ad­ ventitiis, quandiu vivit pater, non posse pro nutu disponere; mortuo tamen patre, ea non debere computari in partem ejus hæreditalis : patrem vero posse disponere de fructibus, non tamen de substantia ; alioquin tenebitur restituere per se, vel per hæredes. Assignantur tamen quidam casus in qui­ bus ususfructus adventiliorum etiam ad fiium devolvitur : 1 in datis sub conditione quod filius et non paler habeat usumfruc­ lum ; 2° quando pater ipse concedit filio usumfiuclum; 3° si filius cum patre con­ stituatur hæres; tunc enim filius suæ partis habet usumfruclum; 4° si filio nonnisi ususfructus relictus sit. Sed specialis est difficultas de lucris quæ facit filiusfamilias in domo paterna : cujus sint generis, an adventitia, an profeelilia? R. 1° Lucra quæ facit filiusfamilias in domo paterna ex propria industria, ul jam dixi , sunt adventitia. Item quæ, præslitis lamiliæ ordinariis el debilis operibus ex labore indebito el extraordinario acquirit; hæc, inquam, lucra sunt adventitia. Item, ejusdem generis censentur lucra cx operi­ bus artificialibus provenientia, ut si filius sit faber, sarior, musicus, etc. Ita censet Layman 1. 3, t. 4, c. 8, n. 11, addens esse communem doctorum sententiam, pro qua citat Rebel. Navar. Gabr. Sanchez, Dias. Huic etiam senlentiæ subscribunt ex recenlioribus Cabassutius 1. 6Theor. el prax. c. 4, n. G; Pontus v. Compensation, cas. 5 cl alii : idque probant argumento deducto ex leg. penult. IT. De obseq. parent, prœb. quæ sic habet : Pietatem liberi parentibus, non operas debent. Adde hæc lucra non esse cx rebus patris : ita ul filius morluo patre possit ea recuperare deductis expen­ sis ad suum vicium et amictum necessariis; quia, ut iam dixi, paler non tenetur alerc lilium habentem propria. Inlcllige tamen mo lo iste filius artifex intenderit expresse vel tacite hæc sibi acquirere, alias censebi­ tur titulo pietatis pali i laborasse. Λ.?® Lucra quæ facit filiusfamilias ex * DISSERT. III. ART. V. 30 rebus paternis nomine et voluntate pain’s, ibid. Layman 1. 3, t. 4, c. 8, n. 14, ditj agens licet cum aliqua propria industria, quod in quibusdam locis, cum primnn ul filius mercatoris, campsoris, etc. de liberi conjugio sunt locati, ccnseantcj quibus esl major difficultas, valde probabi­ emancipati cl sui juris. Id alii simplicité» liter profectilia censeo cum Sylvct. v. Pecu­ asserunt, videturque consentaneum eius lium 1, η. 12, Layman cil. et aliis quos receptum, et hoc constanter verum esi Sii referi; quia jura laudata indistincte aiunt, lem in provinciis consuetudinariis. quæ ex re palris acquirunlur, acquiri pa­ ARTICULUS V. tri : neque consuetudo fert ul filius exinde I salarium aut partem lucri petat a patre ; De dominio clericorum. quamdiu enim est in domo paterna , vide­ Nota 1° triplicis esse generis bona cleri· tur, ex gratitodinc et pietate debita palri, ad similes obsequialcs operas obligatus. (Orum, patrimonialia scilicet, quasi-paliimonialia, ct ecclesiastica. Patrimoniale Vide Sylvest. cit. Contrarium tamen non improbabiliter sunt, quæ ipsis obveniunt indcpendcnteral tenent Less. Navar. Angelus, Lopez ; et ex omni tam ministerio quam beneficio cakrecent. Cabassul. Pontas prius cit. et Per- ‘ siaslico, «unique ipsis cl laicis communii fcctorTournely hic p. 2 de jure, c. 3, a. 2 : I Quasi-patri monialia sunt, quæ clericis ob· primo, quia hujusmodi lucrum , cum non veniunt non ratione beneficii ecclesiastic lanium ex bonis paternis sed etiam ex filii seu ex bonis ipsi Ecclesiæ oblatis el appro· induslria proveniat, ideoparlim inter pro- prialis, sed ratione ministerii personaliswfcctilia, parlim inter advenlilia numcian- clcsiaslici, quasi ejus merces ct stipendium; dum est; secundo, quia filius non est de­ sive, quod idem est, quæ a fidelibus olis terioris conditionis quam extraneus, cui Hinlur non ipsi Ecclesiæ approprianda,scd indubie daretur stipendium. Nec jure na­ particularibus ejus ministris in operis sti­ luræ tenetur laborare pro patre non indi­ pendium, v. g. ob celebrationem missa, gente. Fx quo inferunt, si pater nullam i funeralia obsequia, concionem, cantum,etc lucri pariem filio quasi jure societatis re­ Ecclesiastica sunt, quæ secundum oj igincrc linquat, lanlumdem salarii illi daic teneri suam ad ipsam Ecclesiam spectant, ipsique quantum alicui extraneo deberet, saltem Ecclesiæ a fidelibus primitus oblata et in­ si filius exigat. Si autem ob melum rove-1 corporata sunt, ex quorum tamen inten­ rentialem peiore non audeat, vel sciat se , tione Ecclesia proventus illorum bonorum si petat, repulsam passurum, coiisequen- deputavit clericis in eorum congruam sus­ 1er aiunt sc clam a patre accipere posse, tentationem, profiler obsequium spirituale deductis prius expensis pro victu et vestitu | ab cis præslandum, maxime oflicium cano­ a patre factis. nicum; seu brevius, ea sunt quæ rccipiun· Petes quot modis filiusfamilias patria I lura clericis ratione et titulo beneficii, puta, potestate liberatur, suique juris effectus, canonicatus, decanalus, etc. bonorum advcnliliorurn usumfructum ac­ Disputant auctores ad quæ bona revocanquirat? dæ sunt distributiones quas vocant interpræR. Pluribus : 1° per mortem naturalem sentes. Sporcr cum aliis revocat ad quasi-papatris; 2> per mortem ejus civilem , puta , trimonialia;quia, inquit, dant ur propter miper exilium ob maleficium, Instil. Quibus i nislerium personale quo clerici personaliter modis jus palriœ, etc. § Cum animis; 3° Ecclesiæ deserviunt. Verius tamen putocum per lapsum patris in hæresim; 4° per elec­ Navarro quod, si dentur ex ipsis bonis Ec­ tionem filii ad palriliam dignitatem, ibid. | clesiæ, ul fit ordinarie, revocandæ sint ad § Filiusfam. vel episcopatum aut cardina- 1 ecclesiastica, ul erant ante hanc distributio­ latum , Aulhcnt. Sed hodie, c. de Episco- ’ nem : nec enim urget ratio Sporcr; quia pis et clericis; 5° per emancipationem filii ipsa ecclesiastica bona sunt etiam propter factam coram judice : sed in hoc casu prop­ pensum personale, puta oflicium, cl tamen ter beneficium emancipationis relinquitur remanent ecclesiastica. Unde dixi, bona patri medietas fructuum, I. Cum oportet, quasi-pali imonialia censenda esso, quæ non § Cum autem, c. De bonis quæ liberis ; ct ex bonis Ecclesiæ appropriatis cl titulo be­ I. Si viva, c. De bonis malr. cl Glossa neficii debitis, sed indepcndenlcr ab illo et DE DOMINIO CLERICORUM. 31 tæ divisionis crocias ; et cum paucæ ex anti­ quioribus nunc subsistant, «altem in eo statu ut stipendium conferuntur. A’ote 2° primis Ecclesiæ temporibus bo­ in quo tunc erani tempore factæ partitionis, na clericorum fuisse communia, sicut nunc non est mirum si raro invcnialur illa quarta sunt in monasteriis, dispensatione penos pars pauperum. Nola 3° beneficiorum fructus posse spec­ episcopum relicta, sic, ut aliqui clerici in communi mensa cum episcopo viverent, ali­ tari , vel quatenus sunt necessarii ad hones­ qui scorsim quidem, sed quibus secundum tam sustentationem, vel quatenus sunt su­ merita distribuebatur certe pccumæ sum­ perflui huic honcslæ sustentationi, quæ non ma, quantum exigebat honeste cujusque consistit in indivisibili, ut dicemus infra. 2. 2. q. 185. a. G. et 7. o. — Suppono 1° ul sustentatio, superfluo sive ex communi mensa,sive ex particulari, pauperibus re­ coi tum, clericos habere dominium bonorum licto. At vero crescente in dies fidelium et patrimonialium, sic, uldc ipsis pro libitu clericorum multitudine, cumque ex quo­ valide disponere possint; quia in sua ordi­ rumdam cupiditate redderetur difficilior natione non abdicaverunt tale dominium, communis vivendi modus, summi pontifi­ neque ordinatio aul oflicium clericale ad id ces jusserunl hæc bona in quatuor portiones eos obligat : unde quantum ad hoc, paris dividi : piima assignata episcopo; secunda sunt conditionis ante et post susceptum clero; tertia fabricæ; quarta pauperibus. clericatum. — 2.185. a. 7. o. — Ita legitur caus. 12, Ibid. a.7.0. — Possunt tamen in islorum q. 2, cap. Concesso, cap. Quatuor, cap. de bonorum dispensatione peccare, propter inordinationem affectus, perquam continReditibus, cap. Cognovimus, etc. Hæc divisio primum inchoata sub B. Syl- ! git quod vel sibi plura conferant quam veslro circa annurn 324, ul patet ex cap. 4 oporteat, vel aliis etiam non subveniant, cone. Horn, per cum celebrati, non ubique secundum quod requirit debitum charitalis; stalim invaluit, sed paulalim profecit. Qui­ non tamen tenentur ad restitutionem, quia dam volunt eam ubique fuisse receptam se­ hujusmodi res sunt eorum dominio depulaptimo vel octavo sæculo. Sed S. Th. suppo­ tæ, ul dictum est. nit nondum suis temporibus ubique inva­ Suppono 2“, ante divisionem factam, luisse; dicit enim loco cit. in Summa : Si nullam sive episcopum sive clericum in ergo distincta sint bona, etc. et iterum : Si particulari habuisse dominium bonurum tero non sini prxdicla bona distincta. Cælc- ecclesiasticorum, sed fuisse toli ccelui com­ rum nunc et a pluribus sæculis videmus ubi­ munia , ut diximus in secundo nol., quia que esse receptem erectis beneficiis, ct orant donata et appropriate Ecclesiae, ut certis proventibus singulis titulis assignatis. ipsa seu ejus prælati dispensarent clericis; Porro progressu temporis accidit quod et de bonis ecclesiasticis secundum hunc hæc quarta pars pauperum in pluribus cc- statum loquitur S. Th. dum dixit a. 7 cit. clesiis non reporiatur seorsim ab aliis. Unde quod episcopi bonorum ecclesiasticorum quidam existimant eam esse permixtam sint dispensatores vel procuratores. Addit cum portione vel episcopi, vel cleri, vel fa­ Syh ius ibid, conclusione 2, quod, postquam bricæ, vel cum omnibus simul. Verum etsi de communi massa cujuslibet portio fuisset res ita esse possit quoad ecclesias an le præfa- assignata singulis, hi, si quid supererat tampartitionem erectas, id tamen non est congruæ sustentationi, non erant domini necessario concedendum. Etenim potuit ista hujus superflui, sed debebant ex justitia pars injuria temporum, aut hostium dire­ refundere in communem massam , nisi ptione, ahave calamitate periisse : vel forte aliunde esset expensum in usus pios ; quia, non fuit constituta in fundis, sed in pecu­ inquit, hæc erat mens Ecclesiæ seu supe­ niis, quædistributee tandem finem accepe­ rioris dispensantis. Hæc, inquam, addit rant; cum e contra ex aliis portionibus laud, auctor, sed non probat : potest ta­ empta sint immobilia bona seu fundi : vel men elici ex communi vita quam tunc tandem neque a fundatoribus, neque ab | agebant clerici, qualem nunc agunt reli­ Ecclesiæ prælalis ulla forte fuit porlio assi- i giosi in monasteriis. gnata pauperibus, quod saltem plerumque j His notatis et suppositis, quæslio est de verum esl quoad ecclesias post tempora fac- | bonis quasi-patrimonialibus ct mere eccleprecise ratione ministerii personalis ipsis 31 DISSERT. III. ART. V. Biasticis. Circa •I· na quasi-patrimonialia, prou» ea supra exposuimus, quidam ccnsent ejusdem ?sse conditionis ac mere ec­ clesiastica. Ita inter alios Steyarlius, tom. 2 Aplior. Conirov. 1, q. 2, cum P. Aurelio Pietie; alii vero communius censenl eamdem esse ralioncm de illis ac de patrimo­ nialibus. Unde cum istis Dico io Bonorum quasi-palrimonialium clerici habent absolutum dominium, non secus ac patrimonialium, sic, ut de illis pro libitu possint disponere absque ulla obligatione restituendi. Ita Navar.de Red. Ecclesias!. § 19, Covar. Sylvius hic q. 185, a. 7, conci. 2 ; Less. lib. 2, cap. 4, dub. 6, conci. 2; Cabass. lib. 6, cap. 24, et alii communiter. Rado esi ; quia hæc bona dantur clericis ul stipendium quoddam sustentationis, non mere gratuitum, sed eis debitum rati· ne operis personalis, idcoque relictum liberæ eorum dispensationi. Neque enim fideles conferentes intendunt aliquod onus ipsis imponere, sed suæ obligationi salisfac re : neque ullo canone juris evinci poles' ali­ quod onus ab Ecclesia imponi talibus b inis; quinimo contrarium innuitur can. Episco­ pi, caus. 12, q. 1, ubi declaratur, episccpum posse suis haeredibus relinquere res pr prias vel acquisilas : bona vero quasi-palrimonialia sunt vere acquisita. Hoc etiam verum putamus, etsi stipendium longe supere la­ borem , si scorsim a re spirituali considere­ tur ; quia libere datur et absque ullo onere, ul dictum est. Confirmatur. Clerici non sunt deterioris conditionis quam officiales laici, v. g. judex, consiliarius, advocatus, etc. atqui hi, lice aliunde stipendio publico sint conducti, fiunt tamen absolute domini eorum quæ dantur actu propter officia hic ct nunc præslila : ergo et clerici. Et sane communi sensui ct usui prorsus repugnare vide ur cantorem, v. g. concionalorem, theolo­ gum, etc. non fieri absolute dominos sti­ pendiorum quæ recipiunt ratione suorum jperum , sic ul ea restituere teneantur, si in pios usus non impendant. Nihilominus Dices Ie cum Stevar'io. Par ratio est horum bonorum cl corum quæ ex beneficio pro\ cniunl : atqui constat clericos non posse saltem licite disponere pro libitu de bonis beneficii, sicut possunt de bonis patrimoniatiDus. Ergo. Prob. maj. 1» Utraque perinde snntm ecclesiastica», vota fidi lium Deo el Ecrit* consecrata. 2· Non potest allegari textus i?. Ius vel auctoritas quæ inter ista distinguit Ergo. R. N. mai. Ad primam probationem, ] ant. Paid ex primo no amine. Ecquiseni’ dicat stipendium collatum cantori, cono» nalori, theologo , etc., esse rem ccclesiasb cam, Deo et Ecclesiæ ton ecralam, cl nz potius rem operi debi’am, et labore se. industria acquisitam? Es autem eadem ralr. de aliis. Ad secundam prob. N. pariter nt Hoc ipso enim quo canones loquuntur»*' lionisdunlaxal ecclesia· t cis, distinguunt i·.· ter hæc et quasi-paliimonialia, quæ nc sunt ecclesiastica. Dices 2° cum eodem. Si de his bonis b rei libera clericis dispositio, jam olim Apo­ stoli et viri aposlolici primis sæculis, cur. nulla adhuc essent quæ hod e vocamus Uneficia, pro libitu disponere potuissentd» oblatis sibi a populo cui praedicabant aliaqui spiritualia administrabant. Idemque hodi* foret de missionariisin partibus infidelium, ubi adhucsolis fidelium eieemosvnis vivunt; atqui tamen nemo id dicet, aut dixit ( quod dciam) unquam. Ergo. I R. primis Ecclesiæ temporibus non fuis» statuta stipendia pro certis ministeriis spi­ ritualibus, sicut sunt nunc; sed fideles, ei rnolivo perfectionis e\angelicæ, ultro ofTerebanl Apostolis et viris aposlo'icis boni sua , seu potius bonorum suorum pretia, quæ fiebant omnibus communia, non cui­ piam particulari propria. Unde est disparitas a præsenti clericorum statu. Quoad missionaries in partibus infide­ lium , dico cos revera posse pro libitu dis­ ponere de oblatis sibi a populo præcise in stipendium officiorum personalium, v. g. celebrationis missarum , canius, obsequio­ rum funeralium, concionum, etc., et hoc absque absurdo dicere debent et possunt quotquot conclusionem nostram docent: hi autem sunt fere omnes theologi. Secus tamen de oblatis expresse alio titulo, puta, in fabricam scu ornatum ecclesiæ, in sublevamen pauperum, etc. Ex hac conclusione et prima suppositione colliges cum Sylvio et pluribus aliis, valôî probabile esse quod, cum clerici vivere pos ' sint ex proventibus ecclesiasticis , ul dicam ' infra, de patrimonialibus vero et quasi· 33 DE DOMINIO CLERICORUM. patrimonialibus pro libitu disponere; si ex fieri quam propriæ industriæ et laboris) ; sed bis vivafl*. aut ea in usus pios impendant, loquitur de iis quæ praecise titulo beneficii possint compensatione uti, et tanlumdcm obveniunt et sustentationi redundant. Similiter S. Th. non loquitur de parle ne­ icti pere de bonis ecclesiasticis atque de iis disponere sicut de patrimonialibus cl quasi- cessaria sustentationi, sed de tuta portione deputata clerico; dicit enim ; Si de eo quod palrimoliaiibus. Dico 2* Clerici portionis proventuum ec­ usui episcopi vel alicujus clerici csl deputa­ clesiasticorum nccessariæ congruæ susten­ tum, velit aliquis sibi subtrahere, etc. Ve­ tationi videntur absolute domini, sic, ut ritas responsionis adhuc evidentius patet ex de ea non secus ac de patrimonialibus cl argumento cui respondet S. Doctor, quod quasi-palrimonialibus pro libitu disponere procedit expressis terminis de parte super­ possint : est saltem sententia communior cl flua, ut legenti palet. probabilior. Henno dicit esse omnium theo­ His in antecessum expeditis, utpote faci­ logorum ; Lessius, esse sententiam iere com­ lioribus, difficilior nunc superest quæslio de munem theologorum, etsi multi canonists» parte proventuum ecclesiasticorum super­ dissentiant. Ratio est, quia hæc porlio est flua congruæ sustentationi. Equidem inter justum stipendium officii quod beneficium omnes convenit, clericos non posse licita do annexum habet ; qui enim altari deservit, ea disponere pro libitu, sicut de patrimonia­ jus habet ul de altari vivat, secundum Apos­ libus, aut quasi-palrimonialibus, aut parte tolum 1 Corinth. 9 : unde idem dicendum necessaria dixi; sed teneri saltem ex lege est ac de quasi-pali imonialibus. charitalis ct ex praecepto ecclesiastico illam Confirmatur. Omnis operarius manualis, impendere pauperibus aut aliis usibus piis : elquod proprius non tangit, cantor, v. g. utrum vero etiam teneantur ex justitia, sic, organisla, sacrisla laici, fiunt absolute do­ ul obnoxii sint restitutioni si in alios usus mini portionis quæ ipsis tribuitur ex bonis profanos expendant, valde controvertilur. ecclesiasticis in stipendium sui officii, ct de Eorum qui pariem affirmativam tuentur, ea ad libitum disponere possunl; quidni ct non unum est principium : quidam id affir­ clericus? mant, quod putent clericos nullatenus ha­ Dices cum Sleyarlio. Sacri canones non bere dominium hujus partissupcrlluæ;alii, distinguunt inter hanc partem redituum quod, licet agnoscant verum dominium, ecclesiasticorum el alias , sed volunt indis­ velint illud esse vinculatum, sicut v. g. do­ tincte eas omnes vel sustentationi paupe­ minium hærcdisin hærcditatem legalis vel debitis gravatam. Hanc sententiam alterutro rum, vel aliis causis piis impendi. Ergo. R. sacros canones esse inlelligcndos de fundamento nixam ultro fatemur esse pro­ parte superflua, non vero de portione con- babilem, in praxi tutiorem el clericis con­ gruæsuslenlalioni necessaria ; quia hæc cum sulendam. Attamen cum probabiliori et sil debila ex justitia sacris ministris ratione nunc communiori sententia. officii, Ecclesia non debuit nec potuit ma­ Dico 3° Probabilius est clericos, saltem gis de illa disponere in aliorum utilitatem nunc post creata beneficia, habere absolu­ quam de portione canioris, sacristæ, orga­ tum dominium partis proventuum ecclesias­ ticorum congruæ sustentationi superQuæ, nist®, etc. Insl. Cone. Trid. sess. 25, cap. 1 de Re­ sic, ut de illa possint pro libitu valide dispo­ form, omnino interdicit ne ecclesiastici con­ nere (licet illicite, ut dicam infra), nec te­ sanguineos ditare studeant ex reditibus ec­ neantur ex justitia illam erogare pauperibus clesiasticis. EtS. Th. q. cil. a. cil. ad 2, aut in usus pios, adeoque nec sint obnoxii dicilquod, «Si clericus velit sibi subtrahere restitutioni si in alios usus impendant. Ita & ct consanguineis vel aliis dare, non pec- Ostiensis, Barhatias, Adrianus, Dom. Solo, Bannes, Loreas, Valentia, Covardcat, modo illud faciat moderate, id est, » ul non indigeant, non autem ul ditiores ruvias, Lessius, Sarmiento, Panai, Garrias, Wiggers, Sylvius, Cabassulius e' plures o inde liant. » Ergo. R. concilium non loqui de iis quæ sibi alii. Unde fallitur Major laudatus a P. llenclericus subtrahit de necessariis ad susten­ no, dum dicit nullum ante se nostram sen­ tationem, et labori personali correspondent tentiam tenuisse; ipsum enim præccssere hæc enim non lam censentur fructus benc- Barhatias ct Adrianus; sed et maxime Doo Bill. t. vi 3 DISSERT. III. ART. V. S4 tor Angelicus, quem hujus sen ten tiæ asser­ ficii :ubi vero jura non distinguunt (s> torem evidenter demonstrare conabor. nos distinguere debemus. 2° Sequeretur: Prob. conclusio, 1° ab auctoritate cano­ de quod clerici non satisfacientes suisti num. Cap. Consuetudinem, de Clericis non ciis, privarentur tantum fructibus ncccfe residentibus 1,3, t. 3, in 6, Bonifacius VIII, riis, superfluorum autem retinerent Mile cum statuisset distributiones quotidianas usum et adminislrationem ; quod forell | esse tribuendas praesentibus, subdit : «Qui surdum. » aliter de distributionibus quidquam receRespondent alii jura velle duntaxat q®_ » perit (exceptis illis quos infirmitas seu clerici implentes sua munera, facianlfructt o justa et rationabilis necessitas aut evidens suos et sint domini quoad fidelem admits » Ecclesiæ utilitas excusaret), rerum sic ratlionem, non quoad proprietatem. o perceptarum dominium non acquirat, nec Sed contra. Hæc intelligenlia non solp d faciat suas : imo ad omnium reslilulio- non est naturalis, sed est plane extortor » nem quæ contra hujusmodi nostram con­ que aliena a mente canonum et mark ii stitulionemreceperit, teneatur.» Cui ca­ Tridenlini, quod ubique profitetur modu noni insistens concilium Trid. sess. 22, c. 3 loquendi planum, proprium et practise de Reform, statuit ut, qui personaliter com­ Nunquam autem administrator dictus t petens sibi servitium quolibet die statuto aut dici potest vere et proprie dominus r. non impleverint, illius dici distributionem /acere fructus suos : sicprælalus regulars amittant, nec ejus quoquo modo dominium licet sit administrator bonorum monaslerÎ acquirant: ergo, a contrario sensu, qui of­ non dicitur tamen vere et proprie comi ficio satisfaciunt, harum distributionum ac­ dominus, aut fructus facere suos ; sic cum quirunt, dominium et faciunt suas, no alio- lornon dicitur dominus, bonorum miib quin pares sint qui servilium implent et qui renuis, aut ea facere sua, quamvis sil il:· non implent. rum administrator. Unde reverendissimis Neque refert hæc jura loqui duntaxat de Steyarlius licet in multis hac in parle noté distributionibus; est enim eadem ratio de contrarius, in fin. Aphor. controv. 1,q.l, aliis fructibus, cum distributiones sint, si- n.l, ingenue fatetur sibi non videri çw· cul cælcra, fructus beneficii. Insuper non modo salva reverentia erga S. synodn solum de distributionibus, sed etiam de Trid. aliter theologus loqui possit, quam* omnibus fructibus loquuntur jura eodem absolute admittat clericos habere tale domi­ modo : sic cap. Commissa, de Election, in nium, id est dominium proventuum bon#· G, dicitur quod suscipiens paroeciam sine licii. animo accipiendi sacerdotium infra annum, Cum ergo stet juxta canones, clericos esse debeat restituere fructus parœciæ , quod vere et proprie dominos omnium frucluuu cos non faciat suos. Pius V, bulla 138, de­ suorum beneficiorum , sequitur naturaliter clarat beneficiatum non recitantem cili­ cos posse de illis valide pro libitu disponere cium, non facere fructus suos. Cone. Trid. absque onere restitutionis. Si opponas cum sess. 24 de Reform, cap. 12, statuit ne cano­ laudato Steyarlio, tale eorum dominium es.'· nicus vel bcneficiatus curam animarum vel vinculatum :/?. nihil tale innui auctoritati· dignitatem habens, faciat fructus suos si bus citatis, neque probari posse ulla alii non emittat fidei professionem intra duos auctoritate aut ratione sufficienti, ut pultmenses a die adeptæ possessionis : er.o ut bit ex solutionibus obj. Quinimo, contra­ ante a contrario sensu satisfacientes officiis rium evinci ex probationibus. Nisi forledisuis, faciunt fructus suos, hoc est, verum ras , vinculum afficere non res ipsas, sed habent illorum dominium. personas, quatenus tenentur ex lege chartRespondent quidam, hæcjura inlelligen- latis et Ecclesiæ præcepto illa bona impen­ da esse de parte fructuum necessaria con- dere in usus pios ; tale vero vinculum quod gruæ sustentationi, non autem universim agnoscimus, non officit vero et absoluto do­ de omnibus. minio, nec importat obligationem ex justi­ Sed contra 1° Jura indiscriminatim lo­ tia , aut onus restitutionis. quuntur de fructibus benefiii : porro tam Prob. 2° ratione. Clerici sunt in posses­ superflui quam necessarii, imo magis su­ sione omnium fructuum sui beneficii, ulper perflui quam necessarii sunt trucius bene- se putet, et ex nullo capite probari potest cos DE DOMINIO CLERICORUM non habere absolutum illorum dominium, eosve teneri ad restitutionem si male impen­ derint: ergo censendi sunt absoluti illorum fructuum domini, neque teneri ad restitu­ tionem si illos maie impenderint. Conscq. palet ex hoc principio juris notissimo et re­ ceptissimo , maxime in materia juslliæ qua­ lis est hæc : In pari causa seu in dubio po­ lior est conditio possidentis, reg. G5, in G, sic,ut quirem possidet censeatur ejus do­ minus, neque sit cogendus eam a se abdi­ care ex justitia, nisi constet esse alienam. Prob. ani. Clericos non habere dominium fructuum ecclesiasticorum quos possident, cosque tenori ad restitutionem, si male im­ pendant, probari non potest neque ex parte donantium, neque ex parte Ecclesiæ reci­ pientis. Ergo. Non ex parte donantium; quia fideles donarunthæc. bona Ecclesiæ et ecclesiasticis simpliciter cl absolute : non vero sub con­ ditione saltem expressa et in pactum de­ ducta erogandi superflua in usus pios. Quamvis enim id forte speraverint et inten­ derint, hanc tamen intentionem non de­ duxerunt in pactum tanquam conditionem sine qua non, quod foret necessarium ut do­ natio censeretur condilionala et non abso­ luta; non enim mens interior contrahentis allicit contractum, aut obligat ex justitia al­ terum contrahentem, nisi sit expressa et in pactum deducta. V. g. Caius legat Titio ne­ poti suo studenti mille florcnos, item Sem­ pronio alteri nepoti patrifamilias mille au­ reos; intendens et sperans fore ul et illo im­ pendat mille floronosir. studiis, disterni fr aurcos in sublcvamcn familiæ: si tamen in­ tentionem hanc non exprimat, nec ut con­ ditionem apponat, Titius fit absolute do­ minus mille florenorum, et Sempronius mille aureorum ; nec ad eorum resliluonem tenentur, si in alios usus expendant. Sic iterum das eleemosynam pauperi, inten­ dens et sperans forc ut pro te oret : non orat pro te pauper , nihilominus fit absolute dominus eleemosynæ, nec tenetur eam res­ tituere. Prob. itaque ant. 1° Hæc conditio expressa et in pactum deducta nullibi legi­ tur, vel oslcndnat adversarii. 2° Non est ve­ risimile (idoles, maxime priorum sæculorum, qui tam reverentes erant erga suos prælalo», hanc cis rigorosam obligationem I imposuisse, praesertim cum non dubitarent quin sponte essent facturi id quod passim | 35 videbant eos facere tanta sollicitudine et charitate. 3° Si talis fidelium donatio esset condilionala, sequeretur quod clerici qui superflua non erogarent nauperibus, nullius partis suorurn proventuum e>senl domini quod negat major pars adversariorum), cum donatio sub conditione non purificata corruat. Ergo. Non ex parle Ecclesiæ recipientis. Si Ec­ clesia censeret aut vellet clericos stricto jure teneri ad restitutionem fructuum male ex­ pensorum, id procul dubio claris et expres­ sis terminis alicubi declarasset : atqui id nullibi claris et expressis terminis declara­ vit : ergo. Major videtur necessario admit­ tenda, cum res hæc sil maximi momenti, quippe quæ spectat conscientiam omnium beneficiatorum, ædificationem publicam et sublcvamcn pauperum, et a pluribus in du­ bium revocetur aut negetur. Et sane si de­ claraverit Ecclesia clare cl expressein rebus minoris momenti, v. g. clericum qui non interest divino officio, aut qui omittit preces canonicas, aut qui abest a sua residentia, teneri ad restitutionem, quo modo in re ma­ jori et dubia laceret, suoque silentio tantam iniquitatem toleraret, præsertim cum nulla appareat tam perniciosi silentii ratio? Prob. itaque min. Nullum prorsus canonem sive conciliorum sive pontificum hucus­ que proferre potuerunt adversarii, qui hanc restitutionis obligationem clare et expresse imporlet aut significet : ergo nullibi id de­ clarat Ecclesia, aut dicant ubi. Dicent forte, Ecclesiam virtualiler, ideoque sufficienter id declarasse, dum dixit cle­ ricos non esse proventuum ecclesiasticorum dominos, sed procuratores; hos proventus esse erogandos pauperibus, esse patrimonia pauperum, bona Crucifixi et similia. Sed contra, nego his et similibus teximus importari virtualcm , ideoque sufficientem difficultatis propositae declarationem, siqui­ dem hos et similes textus facile solvamus, cl alio sensu recte explicemus : saltem non ap­ prehendunt hanc quæ obtenditur virtualcm declarationem, quotquolsunl assertores nos· Iræ sententiae, et hi sunt numero et merito commendabiles. Hæcenim sententia, inquit Cabassulius, hodie prxvaiel, usuque passim recipitur. Insufficiens ergo foret bæc virlualis declaratio, sed necessaria foro*, formalis et expressa, ut requirit argumentum , si re­ vera Ecclesia sentiret cum adversariis. 3« • I V * DISSERT. III. ART. V. Prob. 3° altera ratione. Juxta communem I dunl, sicut de aliis, id est depatrimnai sententiam quam admittit major et sanior bus, dixerat initio corporis (quody pars adversariorum, beneficiarii sunl abso­ aperte asserit nostram sententiam), pre lute domini quorumdam fructuum, scilicet nil sibi argumentum ordine tertium hisr eorum qui suæsustentationi sunl necessarii, bis. — Quodl. fi. q. 7. a. 12. pd 3. — moricnle.m; si non pavisti, occidisti. Ilæc, perum. inquam, et similia de divitibus laicis, queis Obj. 2° cum Steyarlio.Ante bonorumds lamen non idcirco adimitur dominium in visionem cl beneficiorum erectionem, iu sua superflua, nec asseritur obligatio ex erat penes unamquamque ecclesiam dicto­ justitia, sed tantum ex charitate illa effun­ rum bonorum dominium , ut quæ essent dendi in eleemosynas. Quidni ergo et a for­ congruæ sustentationi episcopi et ministro­ tiori eumdem figuraient loquendi modum rum superflua, ex obligatione justitiæ cetenere potuerint adversus ecclesiasticos di­ dorent in alias causas pias ; quod a nomior vites, absque ulla eorum dominii immuta­ hactenus negatum vidi : atqui ista bona per tione, eo quod strictiori titulo quam sæcu- divisionem non mutarunt na luram, nec con­ ares, licet tamen non justitiæ, teneantur ditio pauperum aut aliarum piarum causa­ pauperibus succurrere? rum facta est deterior. Ergo. Insuper si hujusmodi phrases in rigore et Λ. 1° N. maj. quam Steyartius dicit sea litleraliler esseinlelligendas contendas, jam nemine hactenus negatam vidisse; illam, solis pauperibus, et nullis aliis usibus etiam inquam, nego cum Dom. Soto, Bannes, piissimis impendi poterunt bona ecclesias­ Valentia, Loreas, Maldcro quos citat et se­ tica, cum de solis pauperibus hi textus lo­ quitur Sylvius; idque conformiler princi­ quantur : quod lamen falsum est. piis in secunda probatione posilis, magistpu Ad S. Thomam, rrsp. ipsum loco cit. non patebit ex sequentibusobj. Interum dico ve­ loqui de bonis ecclesiasticis papæ particula­ risimilius esscepiscopos qui horum bonorum ribus ex ejus beneficio provenientibus, sed erant administratores, ex charitate elrclide bonis lotius Ecclesiæ, quorum dicit pa- I gione atque in bonum fidelium exemplum, pam non sic esse dominum , quasi possitea aliquam portionem pauperibusdislribuen\ endere absque simonia ; quod est imperii-| dam separasse: hanc aulcm portionem ab nens ad nostram quaestionem. episcopo sou præsbylcrorum cœlu semel sc­ Quantum adverba Innoc. IV, non repe- orsim designatam et clericis particularity riunlurloc. cit. Steyartius vero, qui ea sibi ad distribuendum commissam, tenebantur < bjicil, respondet hunc pontificem loqui de hi clerici ex justitia eam huic usui applicare, bonis Ecclesiæ specialiter assignatis. ita ut si in alterum usum distraherent aul Ad SS. Raymundum et Antoninum, fa­ sibi relinerent, tanquam raptores rei aliens temur eos nobis adversari; sed iis, prælcr censebantur, et erant restitutioni obnoxii. auctoritates, ex jure opponimus S. Thomam R. 2° Dato quod superflua bonorum eccle­ ••t plures alios graves auctores. siasti orum, dum eranteommunia, ex jusAd ultimum tandem, R. bona ecclesias-1 lilia forent impendenda in causas pias;hoc lica vocari res Dei, bona Crucifixi, etc., I ipso tamen quo Ecclesia in eorum divisione quia propter Christum et in Dei cultum, assignavit unicuique suam partem , cense­ ejusque ministrorum sustentationem sunt tur piis causis sicut clericis tribuisse quod donata ; non autem quod nullus præter suum erat, cl unicuique dividentium contu­ Christum aut Deum sil eorum dominus ; lisse suæ partis dominium, quod antea erat nisi forlc sic inlelligas, quod nullus sil eo­ pones totam communitatem ; ita ut sicut rum dominus sicut patrimonialium ; quasi nunc pauperes non tenentur ex justitia sub­ dc illis æque licite ac de istis pro libitu pos­ venire clericis ex superfluo suæ partis, ita sit disponere. nec clerici pauperibus. Unde ad min. D. Similiter dicuntur patrimonia et alimenta Ista bona per divisionem non mutarunt napauperum , quia ipsis debentur ex rigoroso I luram physice, C. moralitei et quoad dopræceplo Ecclesiæ, religionis et charitalis, ! minium, N. Nam ante divisionem nullius quamvis von justitiæ. Sic ab iisdemSS. Pa- I erant in particulari quoad dominium , sed tribus superflua laicorum pariter dicuntur omnium in communi : posldivisionem vero, quandoque patrimonia pauperum, quamvis fatente ipso Steyartio, quisque bcneiicialns certo certius sil cis non deberi ex iuslilia , I est dominus suæ partis ; quod et alii adverd 43 DE DOMINIO CLERICO U UM. sarii plenimquc concedunt, saltem pro parte esse pauperes, ne fidei introductio idscribcnecessaria congruæ sustentation». Quod si retur humanæ potentiæ, aut ne gentiles exi­ inde forte facta sit deterior conditio paupe­ stimarent Apostolos fidem praedicare intuitu rum et aliarum piarum causarum, id est bonorum temporalium ; postquam tamen valde per accidcnset contra intentionem Ec­ fides plantata est, ct ejus veritatis virorum­ clesiæ, quæ per hanc divisionem e contra que apostolicorum sinceritas comprobata, voluit providere bono communi, ct paupe­ valde conveniens fuit ut praecipui Ecclesiae rum conditionem facere meliorem, cis as­ ministri aliquam haberent temporalem auo signando portionem certam et independen- tori:atcm ct majestatem , et consequenter tem ab arbitrio quorumdam clericorum, ali |uam bonorum temporaliumaflluentiam, qui jam tum suis rebus magis quam paupe­ eo quod homines sensibilibus assueti facile contemnant aut parum revereantur cos qui rum necessitatibus sti debant. Nec obstat huic solutioni quod addit humana potentia seu auctoritate carent. Ita Steyartius, Ecclesiam non aliud nec aliter lauda tus auctor. clericis dominium dedisse quam quod et qua­ Inst. In Capitularibus Caroli Magni legi­ liter babehat ante divisionem. Rcsp. enim, tur hæc formula : « Offero Deo atque dedico stando in eadem solutione, quod, licet id non » omnes res quæ in charlula tenentur inserpoluerinlecclesiæparticulares, potuit tamen » tæ, pro remissione peccatorum meorum Ecclesia universalis, potuerunt SS. pontifi­ » ac parentum ac filiorum , ad serviendum ces ratione dominii jurisdictionis quod ha­ » ex his Deo in sacrificiis missarumque sobent in omnia bona ecclesiastica in ordine » lemniis, orationibus , luminariis, paupead bonum commune. Et sane si id possit » rum ac clericorum alimoniis, cl cæteris respublica civilis erga bona civilia particula­ » divinis cultibus, atque illius ecclesiæ ulirium, ut patet in praescriptione; quidni res­ » lilalibus. Si quis autem eas inde (quod publica ecclesiastica circa bona ecclesiastica? » fierinullalenuscredo) abstulerit,subpoena Obj. 3U fideles tot bona Ecclesiæ dona­ » sacrilegii cx hoc Domino Deo, cui eas ofrunt non pro solis ministris , sed etiam pro » l<*ro atque dedico, districtissimas reddat pauperibus, seu sub conditione ut superflua » rationes.» Etinconc. Aquisgranensi I, saltem cederent pauperibus : atqui qui re­ cap. 11G, dicitur : « Facultatibus suis sanccipit aliquid non sibi solum, sed ct aliis, seu » tam locupletem feccruni Ecclesiam (nemsub conditione partem elargiendi aliis, non » pe fideles), ut ex his et milites Christi alehabet hujus partis dominium, aul non ha­ » rentur, ecclesiæ exornarentur, pauperes bet nisi vinculatum, ita ut talibus dare te­ » recrearentur.» neatur ex justitia, et si non det, ad restitu­ R. 1° his auctoritatibus importari quod tionem teneatur. Ergo. ultro concedimus, nimirum intentionem cl 7?. D. maj. fideles tot bona LS dederunt Ec- votum donatorum fuisse ut hæc bona im­ clesiæ sub conditione sperata et intenta ut penderentur in usus pios; at non ev nci hanc superflua cederent pauperibus, C. sub con­ intentionem fuisse in pactum deductam, et ditione expressa cl in pactum deducta, N. appositam tanquam conditionem sine qua El ad hunc sensum I), min. N. conscq, So­ non. Neque refert quod in formula Carolina lutio patet cx secunda probatione conclusio­ exprimatur esse intentionem donantium ut nis, Cui addo ex Sylvio , multas suppetere donata serviantpauperumcl fabricæ usibus; causas cur fideles Ecclesiæ et ecclesiasticis quia intentio expressa in contractu dona­ tot bona contulerint, etiamsi non intende­ tionis non semper censetur deducia in pac­ rent eos obligare ex justitia ad faciendas tum cl opposita ut conditio sine qua non, eleemosynas : nimirum 1° ut clerici a solli­ sed aliquandosiinpliciler tantum enuntiata, citudine acquirendi temporalia liberati, et ut innotescat donatario, cumque secundum abundanter necessariis victui ct amictui in­ ejus prudentiam dirigat in administralione structi, soli Deo vacarent; 2° ut haberent rerum absolute donatarum ■ huneque esse quo Ecclesiæ ornatum promovere, et egen­ sensum formulæ Carolinæ, vide Patet, quoti tium necessitates ex charitate possent suble­ alioquinsi bonasic donata exnendcrenlur in vare; 3 nia sæp»ilaribns non contemneren­ usus pauperum tantum, seclusa fabrica, vel tur propter inopiam : quamvis enim in Ec- in usus fabricæ tantum, seclusis pauperibus, clesiaeprimordiisoporlueril ipsius ministros irrita foret donatio defectu conditionis, et DISSERT. III. ART. V. 44 esset obligatio restituendi; quod nullus ad­ mittit. /'. 2" has et sfaw’es auctoritates intel’igi posse, non tantum dc proventibus benefi­ ciorum usibus clericorunr depu'atis, sed etiam de aliis boni* sive ecde i'arum fabri­ cs?, sive pauperibus specialiter assignatis. Quandoque enirn fide'es sua bona distin­ guebant , quædam specialiter assignantes pro clericis, quædam pro fabrica, quædam pro pauperibus; aut si conferrent in globo, designatis tantum usibus intentis, ut in for­ mula Carolina, Ecclesia, confoimiter eo­ rum intentioni, quandoque cuique suam portionem spec aliler assigna’ at : portiones autem sic semel fabricæ et pauperibus spe­ cialiter assignatas, stricto juie in hos usus debere impendi nullus nepa'. Huic distinc­ tioni fundamentum præbel S. Th. q. 185, et Quodlib. 6 citatis. Urgebis. B. Clemens lib. 2 Constit. cap. 25, al. 29, monet episcopum ut ex deci­ mis et primitiis perceptis, omnibus egenti­ bus cum justitia distribuai. Et 1. 8, c. 30 , al. 36, dicit decimas offerri ad victum cle­ ricorum , virginum, viduarum el paupe­ rum. Ergo. Resp. 1° constitutiones B. Clemen, esse apocryphas et dubiæ fidei. Vide Natalis Alexander sæc. 1. R. 2° ad primum locum ut ante, B. Cle­ mentem loqui non solum de bonis ipsis cle­ ricis collatis, sed etiam de iis quæ in pauperum usum erant specialiter donata.Verba ijus sunt : « Quæ secundum Dei manda» tum tribuuntur,decimasdicoel primitias, » insumat episcopus ut homo Dei ; quæ » causa pauperum sponte offeruntur, dis» tribuat decenter in pupillos, in viduas. » in afflictos, etc. Impertite igitur, episco» pi, cum justitia omnibus egentibus. » Ad secundum locum, R. B. Clementem referre Constitutionem S. Matthæi, qua præcipitur « ut omnes primiliæ offerantur » episcopo, et presbyteris, et diaconis ad » eos alendos : omnis vero decima offeratur d ad alendos reliquos clericos, et viig nes, » et viduas, et pauperes. » Juxta hanc ita­ que constitutionem, non tenebantur epis­ copi , sacerdotes et diaconi ex justitia dare pauperibus superfluum dc perceptis primi­ tiis, sed tantum decimarum portionem. Dum autem primiliæ desierunt solvi majo­ ribus clericis, aut fuerunt insufficientes. M inolevit hæc constitutio, el decima» ipsisr, justitia solvuntur, ul proba<*Sir alibi ; deh?. que teneri superflua dare pauperibus ç justitia, nullatoni,a yron; tur. Obf. 4° In jure clerici prohibentur testar de bonis ecclesiasticis; item statuiturqtw si emant immobilia dc fructibus Ecclesia, teneantur ea emere nomine Ecclesiæ,ac in Ecclesiam transferre : ergo non habeti. illorum dominium , aut saltem est vino» latum. R. equidem esse vinculatum quoad acia assignatos ex Ecclcsiæ prohibitione aut pr* cepto, sicut, v. g. dominium pupilli ; n« tamen quoad alios actus. Insuper dico hj jura jamdudum contraria consuetudine, scientibus et non contradicentibus supen> ribus, in Gallia, in Hispania, in Belgi et in pluribus aliis provinciis inolevisse. APPENDIX /fd procedentem articulum. Petes 1° utrum clerici habentes propria, possint vivere ex bonis ecclesiasticis? R. affirmative : est communis conira auc­ torem Vila contemplat. qui olim credebatui D. Prosper; nunc verius quidam Julianus Pomerius quinti sæculi. Item contra Dio­ nysium Carthus. et paucos modernos, qui Juliani sententiam his temporibus intem­ pestive suscitarunt. Prob. 1° ex Apost, 1 Cor. 9, ubi probat variis argumentis ex jure naturae petilis, cum omnem qui spiritualia populo minis­ trat, jus habere secundum ordinationem Christi ut dc altari vivat el carnalia metat, etiamsi aliunde possit vivere, ut ipse vivere poterat et reipsa vivebat; idque confirmat exemplo ministrorum templi Judaici,qui­ bus, licet essent divites et haberent aliunde unde viverent, licitum erat tamen de sa­ crario edere. Hinc Innoc. Ill, in cap. Cum secundum Hide Praebendiseldignit. Extra, 1.3, lit.5, ait : « Cum , secundum Apostolum, qui al­ ii tari servit vivere debeat de altari, et qui » ad onuseligilur non debet repelli a merce» de; patet a simili ut clerici vivere debeant » de patrimonio Christi , cujus obsequio de» putantur. » ubi nulla mentio indigentis sed solum officium clericatus ul titulus suf­ ficiens stipendii ad vicium profertur. Et ile· rum clarius cone. Agalh. can. 36, refertur DE DOMINIO CLERICORUM. can. Clerici fin. cans. 1, q. 2, universaliter dicit : « Clerici etiam omnes qui Ecclesiæ d fideliter vigilanterque deserviunt, stipenb dia sanctis laboribus debita , secundum b servitii sui meritum vel ordinationem cad nonum, a sacnrdolikus ( id est episcopis) d consequentum. » Confirmatur. Plus juris indubie circa bona ecclesiastica tribuitur cl tribuit cleri­ cis Apostolus quam caeleris fidelibus : atqui cæteri fideles jus habent ut de bonis eccle­ siasticis vivant, si sint pauperes : ergo jus ministrorum ad casum paupertatis non res­ tringitur. Prob. 2° Secundum jura et D. Th. a 6 el 7, q. cit. clerici possunt habere propria ct ea suis parentibus tribuere aut aliter de eis pro libitu disponere : ergo non tenen­ tur ex eis vivere. Prob. 3°S. Thomas a. 7 cit. cum sibi ob­ jecisset tertio loco verba quæ tribuuntur S. Ilieron. quibus dicitur illos solos clericos de­ bere stipendiis Ecclesiæ sustentari, quibus parentum bona nulla suiTragantur; qui au­ tem bonis parentum aut propriis opibus sustentari possunt,sacrilegium committere si quod pauperum est accipiunt : respondet restringendo hanc obligationem vivendi de patrimonialibus ad solum casum gravis ne­ cessitatis pauperum , et dicit: « In tali ne­ ti cessilatc peccaret clericus, si vellet de reBbus Ecclesiæ vivere, dummodo habeat b bona patrimonialia de quibus vivere pos­ ti sit.» Ergo extra casum gravis necessita­ tis non peccat. Prob. 4° Juxta adversarios apud Steyartium Conlrov. 1, q. 4, in line Aphoris. cle­ ricus qui haberet summam capitalem, quam si vellet expendere, ex ea posset tota vita honeste sustentari, ad id non tenetur ut bo­ nis ecclesiasticis parcat ; item nec qui ali­ qua arte posset sibi deceri 1er necessaria sustentationi acquirere, ut etiam patet ex ipso Apostolo : ergo nec qui habet proven­ tus patrimoniales. Palet conseq. a paritate rationis, nec ullum argumentum potest pro­ ferri contra hunc ultimum casum, quod non militet contra duos priores. Adde in confirmationem, praxim com­ munem piissimorum ecclesiasticorum, imo totius Ecclesiæ, quæ sæpc potenlioribus potentiora confert beneficia, et ulrorumque bonorum ac utriusque polenliæ conjunc­ tione insignia percipit emolumenta; item, 45 nullum esse sufficiens fundamentum tam grave onus imponendi clericis. Objicitur 1° canon Ex his, caus. 12, q 1. ubi dicilur : « Ex his autem ( rebus Ercle» siæ ) quibus indiget episcopus, si tamen » indiget, ad suas necessitates et perogririo» rum fratrum usus ipse percipiat, ul nihil » ei possit omnino deesse. Lex enim Dei » præcipit ul qui altari deserviunt, pascan» tur de ipso. » Idem repetitur ex concilio Antiocheno 3, can. seq. Episcopus 23 ; vis est in his verbis, si tamen indiget. 2° Verba S. Ilieron. ad Damasum , can. Clericos, caus. 1, q 2, quæ supra objicit S. Thomas : « Clericos autem illos convenit » Ecclesiæ stipendiis sustentari, quibus pa» renium el propinquorum nulla suflragan» tur bona : qui autem bonis parentum et » opibus suis sustentari ίΆ ssunt, si quod n pauperum est accipiunt, sacrilegium pro» fecto committunt, et per abusionem ta» lium judicium sibi manducant et bibunt.d Quid simile habetur canon, seqq. 7, 8 el 9, ex Auctore Vit. contemplat. 3° S. Aug. Ep. 50 Bonifacium, suo et omnium Ecclesiæ ministrorum nomine, di­ cit ad ersus Dona listas : « Quæ bona Eccle»siæ) si pauperum compauperes sumus, » et nosira sunt el illorum. Si autem pri» valim quæ nobis sufficiant possidemus, » non sunt illa nostra, sed pauperum, quo« rum procurationem quodammodo gerio mus, non proprietatem nobis usurpalio» ne damnabili vindicamus.» 4° Objicitur auctoritas Pseudo-Prosperi in Ftl. conlemp. hoc est, Juliani Pomerii, Dionysii Carlhus. et Gratiani sup. can. Pastor caus. 1, q. 2; item et conc. Aquisgranensis quod Juliani Pomerii sententias adoptat. 5° Arguitur ex conc. Trid. sic. Juxta Trid. sess. 25, c. 1 de Reform, non licet eo* clesiaslicis consanguineos et familiares au­ gere ex reditibus ecclesiasticis: ergo neque ex propriis, dum interea beneficia Ius ex re­ ditibus Ecclesiæ vivit; quia sic æquivaicnter auget parentes ex reditibus Ecclesiæ, cum ex his liat ul dc propriis parentes augere possit. Ad primum, respondet Panins v. lienefi· cirr, eas. 22, hæc verba, tamen in Cgd, non solum referri ad hæc præcedcntr, ex his quibus indiget episcopus; sed etiam ad hæc sequentia, ad suas necessitates et pere- DISSERT. ΙΠ. ART. V. grinorum fratrum usus. Quasi diceret : Ex eos vero qui propria non habent posse ta his quibus indiget episcopus accipiat ad pero integrum vicium et vestitum, et parta suas necessitates et peregrinorum fratrum eleemosynarum. In quarum rcgularuincot usus, si tamen ad hoc indigeat. Nec aliter, fumationem, synodus profert quasdam sc­ inquit clarissimus aulor, potest inlelligi, ientias Juliani Pomerii, quem putabatD. siquidem canon 39 inter Aposlolicos ex qui­ Prosperum, sed quas non mtelligit insensj bus excerptus est is qui objicitur, habeat adversariorum; aut saltem eas in isloscnr. expresse episcopum posse habere propria. non adoptat, cum sic intellect® plus probaet de cis pro libitu disponere. Respondet rent quam intendat synodus. Steyarlius cit. hunc canonem respicere Cœterum ad has omnes objectiones geniduntaxat episcopos qui ultra veram indigen­ ratim unum dico. Dato aliquandiu aut aitiam ex bonis Ecclesiæ sumerent : in idem cubi viguisse hanc praxim, ut clerici divites redit. Addo ergo canones qui dicuntur Apo­ non permitterentur vivere ex bonis ecds stolorum, esse apocryphos, nec esse tantæ siasticis; jamdiu illi derogatum esi percoaauctori ta lis in Ecclesia ut probationibus nos­ trariam praxim, passim apud timoralosi* tris praeponderent. Idem a fortiori dicen­ ceplissimam et ab ipsa Ecclesia probatam. Item et sil altera generalis solutio. Ei dum de canon. Episcopus desumpto ex conc. 3 Antiocheno, quod fuit Arianorum. Prospero Fagnano in caput Si quis, deΡ·> Aliam insuper solutionem generalem infra culioclerici n.l4etseqq. distingue triplice.' superaddam. Ecclesiæ statum quoad præscnlem mats Ad secundum, respondet Steyarlius, hæc riam. Primus est nascentis et adolescenti) verba quæ IribuunturS. Ilieron. non exstare Ecclesiæ, quando Apostoli et ipsis vicini in ejus operibus, et conjicit esse alicujus nulla habebant immobilia, sed solis obla­ posterioris qui sapuit cum Juliano Pomerio. tionibus contenti, eas possidebant in com­ Ast cujusvis sint, R. cum S. Th. supra, muni. Secundus, quopræler oblationesEcclesu osse intelligenda pro casu gravis necessitatis. Quantum ad alios canones ibidem laudatos, incepit habere immobilia, et hæc cum obla­ dico esse non D. Prosperi, sed Juliani Po­ tionibus in quatuor portiones distribuit,ea­ merii, de cujus auctoritate nihil est quod rum tamen adminislratione pones episco­ pum remanente. Hinc factum ut clerici,i laboremus. Ad tertium quod est S. August, resp, priorum fervore deficientes, retentis bonis Pontas esse inlelligcndum sensu quo S. propriis, in communitates confluerent, at Thomas intclligit S. Ilieron. de casu gravis illic ex bonis ecclesiasticis viverent, et pro­ necessitatis. Insuper dico S. Aug. illic re- priis parcerent; cum e contra de sua sort* fcrrequidipseetalii sanctiores episcopi face­ securi per abundantiam ecclesiasticorum, rent; plura autem faciebant quæ non erant propria abdicare potius debuissent aut Ec­ absolutæ necessitatis, ut vivere in com­ clesiæ consignare exemplo suorum praede muni, etc. cossorum : in eam ergo defervescendam et Ad quartum, resp. auctoritatem Juliani relaxationem avita communi insurrexerunl Pomerii, Dionysii Carlhusiani et Gratiani, Patres tertii, quarti, quinti sæculi, non levioris esse momenti ut eam nostris proba­ quasi injustam ex retentione propriorum, tionibus et pienlissimorum ac totius Eccle­ sed ut scandalosam, ambitioni, avariliæet siæ praxi non dico præferamus, sed et æque- cupiditati obsequentem contra exempla ma­ mus. Adde Julianum sano sensu a clarissimo jorum. Pontas explicari loc, cit. Dionysium fateri Postea vero, et est tertius status, unus­ aperte se bellum indicere omnibus schola­ quisque clericus suæ portionis obtinuit pos­ sticis; Gratianum sic obscure loqui ut vix sessionem et administration™), quam sen­ in tel ligatur. sim et citra scandalum patrimonio junxit, Quantum veroad synodum Aquisgranen- nullo amplius reclamante. sem, aperte nobis favet-, dicit enim, α Eos Tandem adde hæc omnia argumenta » qui et suas et Ecclesiæ habent facultates, pariter militare contra eum qui, habens i> et utilitatem Ecclesiæ...... conferunt, posse summam capitalem unde possi’ sustentari, i> accipere polum et cibum et partes eleemo- viveret ex bonis ecclesiasticis; qaod tamen » synarum in congregatione, » et non plus ; est licitum juxta adversarios. DE DOMINIO CLERICORUM. Ad quintum, R. longe aliud esse ditare consanguineos ex nonis ecclesiasticis, quod prohibetS.synodus, claliud vivere exiliis; in hoc enim casu b familiam, multamque vasorum cx auro 47 » et argento copiam, pluris ess< «stiman« dos putant. » Nihilominus condemnare non ausim canonicum nobilem qui suos pa­ rentes aut amicos paulo lautius exciperet quam canonicus plebeius suos ; id enim videtur exigere tum honestas cum charilas. Idem dic de aliquo alio simili, quod si non fieret, multum deprimeret conditionem nobilis. Petes 3° utrum in solo casu paupertatis liceat clericis subvenire consanguineis ex bonis ecclesiasticis? R. id eos etiam licite posse in duobus aliis casibus. 1'Ut non indigeant, etsi non sint de facto pauperes. Ita S.Tb. q. cit. a. 7, ad 2.2. —Q- 85. a. 7. ad 2.— 2° Ul ipsis in ecclesiastica dignitate conslilulis non sint dedecori : quia in ulroque casu non est dare ad superfluitatem, sed supplere defectum, et conservare decentiam status. Hinc non videtur damnandus beneficiatus qui ex bo­ nis ecclesiasticis alit in studiis aut in aliqua arte dicenda suos nepotes, quibus ad hoc parentum mediocritas non sufficit. Cælerum summopere caveant clerici ne hujus­ modi decentia status aut conditionis paren­ tum longius protendatur quam ferat neces­ sitas. Et illud Petri Blesensis Epist. 102 præ oculis habeant : Terret me B. Hieronymus dicens quod mulli dum parentibus miseren­ tur, animas suas perdant; cl illud Ludolphi Carlhusiani : Dum Genitor rerum pri· vavit semine clerum , Ad satana votum successit turba nepotum. Vide Pontas v. Bénéficier cas. 14 et 15. Petes 4° utrum beneficiarius non possit sibi reservarealiquidin futurum? R. posse quædain moderate reservare, ut obvietur infirmitati, bellorum incommodo et similibus, si revera subsit eorum pericu­ lum, cl non urgeat gravis necessitas pau­ perum MONITUM CHRISTIANUM // l auctoiern Theolop ta Christiana, in defensio· tient pracedentis duc trina, I. Et mei ct tui causa te hodie convenio, R. Paler. Ignoscere injurias, famam suam, maxime dum aliis est adslricta , defendere, fratrem delinquentem corripere, hæc om­ nia sunt officiic/irisiunit. Injuriis otrocibus me afficis, lamam meam meo et tuo ormni, atque mæ provincia*, cui jam tertio præesse cogor, alligatam laceras; in his delinquis. 48 MONITUM CH RISTIANUM Injurias, quantum possum et debeo, Chris­ tiane ignosco, famam meam chrisliane delendo, et lui magis quam mei miseratus, te chrisliane conipio; si me audieris, te lucratus ero, et hoc maxime intendo. Quod ergo de dominio clericorum aliter quam ego sentias, nihil moror; hac in ma­ teria ut in pluribus aliis, unusquisque in suo sensu abundet, prout ipsi probabilius videtur : sed arguis me probabilismi, frequentioris laxitatis, fraudis, oscitantia non ferenda, cavillationis indigna: me contumeliose exibesscu virum iracundum, imo furentem, aliorum derisorem, deri­ dendum el exsibilandum. Itane dictat R. P. Theologia Christiana? Itane docuit Chris­ tus? Minime certe. In his ergo peccasti : quapropter me , te fraterne ct Christiane corripientem, paulisper sustine; pedelenlim te sequar, succincte tamen, ne tædio sim libi et aliis. Quo animo, an contemptus, an familiaritatis ergo, me sæpe convenias his terminis, Mi Billuarl, non mullum anxior : tu mihi semper Christiane eris Re-1 verendus Pater. II. Tomo 2 luæ Theologia Christiana, cap. 18, p. 77, scribis me frequenter ad laxiora declinare; ct pag. 87, me sequi unum Sylvium, cujus commentaria laxitalis probabilistica fuligine lincta deprehindisli; el ideo opus meum nonraro simili | laxitatis lue aspersum esse. Opinio laxior, R. P., dicitur, non quæ præcisc favet libertati, nisi laxitatis velis arguerc SS. doctores ct omnes theologos, sed quæ, cum faveat libertati, est minus aut non magis probabilis quam quæ favet legi. Probabilisla dicitur, qui sequitur senten­ tiam faventem libertati, quam ipse judicat minus aut non magis probabilem quam ea quæ favet legi : sic tu ipse resolvis torn. 2 tui Apparatus pag. 376. Edissere nunc, R. P., num ego unquam docuerim aut am­ plexatus fuerim opinionem faventem liber­ tati quam judicaverim minus aut non magis probabilem, quam oppositam faventem leçi? Provoco te : assigna vel unam. At tibi vi-æ sunt plures cx meis opinio­ nibus laxiores:sit ita. Ideone sunt revera et secundum se laxiores? Tunc regula et Iapis lydiusveræ vel falsæ docirinæ? Tune oraculum mundi cui fasces submittere de­ bent omnes theologi ? Sed iterum, sint se­ cundum se laxiores: itane mihi visæ sunt? 1(1 tamen neccssum erat, ut mihi pioU, lismum objicere posses. Ex tot laxitatibus in quas dicis me fr·. qucnler declinare, duas duntaxat, salit quantum scio cx luis indicibus, impugn? hanc scilicet præscnlem, el alleram de· monia, de qua suo loco : verosimiliusqi, hæ duæ tibi inter laxiores visæ sunt laxi,mæ. OII.P. si ita sit, si aliæ sen tentis mei quas intactas relinquis, sunt minus lau imo non laxiores Iqi duabus, quam her consultum est meo operi! mihi certa ψ est quod inoffenso pede curret, sicut hucui que cucurrit, et quodæquis rcrumæsiimi toribus non videbitur frequenter respernn lue probabilistica. Denique qua specie veri mihi affingi probabilismum, quem non secus ac Iulo, animi conatu aversor, quem non secus? tu omni genere argumentorum impugno' Lege, si lubet, meam hac de re dissertat», nem in tractatu de Actibus humanis, t forte te pudebit hanc nolam fratri tuo inussisse. III. Ibid. pag. 79, n.29, scribis meall· silentio premere integram doctrinam b Thoma Quodlib. 6,q. 8, a. 12o;el uloptr· ta fraudis nolam evaderem, me existimant sal esse propriis, id est meis, verbis eamdem indicare. Si fraus sit, R. P., exqua parte stet judi· cet æquus lector. Doctrinam D. Thomæ in corpore retuli el meis el propriis ejus verbis, nec ea ejus verba omisi in quibus totam vim repones, sci I icet clericos non essedominos, sed dispen­ sa toros bonorum ecclesiasticorum, adjuncti glossa, quod S. Thomas inlelligal generalim de bonis ecclesiasticis ut sic. Hæc sunl I verba mea : S. Doctor Quodlib. 6, q. 7 (non 8, ut scribis),a. 12, ubi discutit an clerici teneantur sui) mortali dare eleemosynam, cum in Corpore dixisset generatim de bonis ecclesiasticis ut sic, non cise dominos sed dispensatores, et resolvisset eos posse per­ care dupliciter, uno modo ex rei ipsius con­ ditione, dum scilicet usurpant rem sibi lanquam propriam quod esi alterius, alio modo ex inordinato vsu corum qua in partem ce­ dunt , sicut de aliis, id est, de patrimonia­ libus, ut dixerat initio Corporis, etc./Tides me non propriis tantum, sed etiam propriis S. Doctoris verbis ejus sententiam exposuis­ se; maxime in eo quod tibi favere existi· AD AUCTOREM THeOLOGLE CHRIST., etc. mas. Qua ergo conscientia mihi exprobras quod a Ito silentio premerim integram re­ scriptam doctrinam in corpore articuli a S. Doelorc constitutam, et ideo operta frau­ dis notam mihi inuris? Non hæc est doctri­ na chrisliana, R. P. IV. Quantum ad doctrinam S. Thomæ in responso ad 3 , in quo diserte meam senten­ tiam asserit, tu dicis pag. 80, η. 2Λ, eam hocresponso penitus profligari. Unicum tibi effugium ab hac invicta auctoritate lingis, scilicet, S. Doctorem loqui dunlaxalde por­ tione necessaria congruæ sustentationi cle­ rici. Verum tuum jugulum petunt hæc S. Ductoris verba, sicut sunl prabenda cleri­ corum. Dic, velim , num præbendæ cleri­ corum seu bénéficia contineant tantum qua? sunl necessaria congruæ sustentationi cle­ ricorum? Excurris postea in tritum argumentum , quod ejusdem sint rationis bona clericorum post ac ante divisionem, el inde me cavilla­ tionis theologo indigna arguis. Lege meam dissertationem in priori meo opere obj. 2 , pag. 99, cl ibi videbis tuum argumentum in pulverem contusum. V. Pag. 8t, n. 25, profers ea quæ docet S. Th. in Epistola 2 ad Cor. et sic conclu­ dis Ideo luculenta hac sunl, ut nec hiscere audeat P. Billuarl; solum dicit eodem in sensu ac alia qua cx S. Doclore adduximus interpretanda esse. Contradictoria loqueris, R. P. Si hiscere non ausus fuerim, quomodo ergo dixi, hac esse interpretanda eodem sensu ac priori ? Numquid hoc est, hiscere? Neque id solum dixi,sed addidi : Inlclligc divitias qua, ut ailS. Doctor, sunl principaliter destinata necessitatibus pauperum, cl cx consequenti TMisilalibus ministrorum, sicut sunl bona hospitalium ,cl alia hujusmodi. Id sano est plusquam hiscere. Sed forte adhibes verba quæ non salis inlelligis. Non audere hiscere, rgnifical non audere aperire os, aut ullum verbum proferre, vernacule, N'oser ouvrir hboucheou dire unoeul mol;consule dictio— narium.Auius sum ego hiscere cl plusquam kùcere. VI. Pag. 81, n. 26, acccdisad doctrinam S. Th. in sua Summa q. 185, a. 7 o, quarn diris me min ausum fuisse integram r< ferre idiruncalam particulam addu.risse; qu‘a k'im |a»‘*re lectoribus existimaverim, et tumuecap· tuta in fundis, sed in pecuniis , quæ dis­ lanium ad pcenilenliam peragendam. I; tributae tandem finem acceperunt, cum c ira, ubidcrisio?Num potuissem majoric contra ex aliis portionibus empta sint im­ banitale ac modestia respondere? El lano­ mobilia bona seu fundi ; vel tandem neque sum, secundum te, in istis responsis ira· a fundatoribus neque a praelatis Ecclesiæ eundus, derisor, deridendus el exsibilasulla forte fuit porlio assignata pauperibus, dus. Non sic, R. P., docet theologia vet quod saltem plerumque verum est quoad cbrisliana. ecclesias post tempora faclæ divisionis erec­ X. Ibidem improperas mihi quod eim tas, et cum paucae ex antiquioribus nunc dcscam adversus Pontas, imo quod sim/» subsistant, saltem in co slalu in quo tunc rens in ipsum, quia dixi quod isle doth erant tempore factae partitionis, non est mi­ Parisiensis debueril esse oculatior antiqui'· rum si raro inveniatur illa quarta pars pau­ ribus cl oculatissimis S. Thomœ interen­ perum. tibus , qui diu nocluque Summam AngtbCætcrum te hicct alibi S. Thomae com­ cam versantes, nec per umbram vidtrvt munis magistri mentem non esse assecu­ quod isle clarissime cl sine ambiguitates* tum, non est quod miremur. Diceris enim, dii, imo cujus oppositum clarissime cl sin ut audio, ex illo genere Thomistarum qui ambiguitate viderunt. Et hoc vocas/ww S. Thomae doctrinae in omnibus adslrii gi in auctorem! Numquid ipsum arguo,sir. reformidant, licet id pro lege habeamus : me arguis, fraudis, oscilantiæ non ferende, unde religioni non ducunt tam scrupulo e cavillationisindignæ? Numquid ipsumvoft, ejus mentem inquirere, quin potius S. s cut tu me vocas, iracundum, furentem, Doclorem suis opinionibus jam præconcep- derisorem, deridendum et exsibilandum' tis vel invitum servire subinde cogunt. Absit. Simpliciter dico occulatissimosclanVIII. Pag. 86, n. 3,summatim refricas liquiores ipso, non vidisse in I). Thonn et aggravas calumnias et convicia quibus quod ipse dicit se clarissime vidisse. Si hot me prius affecisti. Regeris ergo me, ul libe­ sit furere in auctorem, R. P., in quo grado rius indulgereni meis cavillationibus, non furoris contra me tu collocandus eris? At retulisse, neque cx Quodlibelis, neque ex silere jubet, maledicere vetat charilas. Summa, verba quibus S. Doctor declaiat XI. Deinde quaeris quinam sint isli ocula­ clericos meros esse dispensatores rerum Ec­ tissimi ct antiquiores interpretes D.Thomr. clesiæ : sed cum te in hoc apertæ falsilalis Quid quaeris quod habes præ oculis? Numconvicerim, pura pulaque calumnia est, quid legitis meam conclusionem, in quam quod inde fraudis aut uscilantiæ me ar­ lanio impetu debaccharis? Illic laudo u t ejus guas. patronos, Dominicum, Soto, Ban nem ba­ IX. Ibidem dicis me irasci P. ITcnno, cam, XViggers, Sylvium , etc. El^hi sunt celebri theologo Franciscano : potuisses ad­ S. Thomæ interpretes, ut puto oculatis­ dere, et Tbomistis frequenter injurioso. El simi cl antiquiores, saltem respective ad 5t et nulla ratione fulcitur. Auderesnc dicere sententiam quam propugno esse confictam, et nulla ratione lulciri? Plurcs attuli, ct vii unam attigisti. Personam meam, inquis, -colis et venera­ ris : vellem a te scire qua specie cultus ve­ neraris personam quam tot conviciis, ludi­ briis, contumeliis despicatissimam fecisti atque palam inhonorasli? Monitum tuum seu preces tuæ; ut sim cautior in morum doclrina explicanda, se­ rius venerunt, ct si citius venissent, fuis­ sent inutiles. Qui probabilismum lota animi contentione adversatur cl impugnat, non indiget monitis aut precibus ut laxiora de­ clinet et probabiliora sectetur. Videbuntur forte libi laxiora; sed, pace tua, R. P., non babes elavem scicnliæ, nec gaudes privile­ gio infallibili talis. Oro ego vicissim ut in suggillandis aliorum opinionibus, et in servan­ dis circa autorum personas charitatisdirûliante et jusliliæ juribus, sis in posterum caulior. XIV. Dixeras pag. 77, te meas opiniones a S. Thomœ doclrina alienas, occasione da­ ta, pro meritis labefacturum, ul hinc inlelliganl omnes non pro domo, pro institute , sed pro veritate pugnare. Qui pro veritate dunlaxal pugnat, R. P., non confugit ad in­ jurias, convicia et calumnias: his præsidiis non eget veritas quæ proprio fulgore luces­ cit, el solidis rationibus circumquaque ful­ citur. Proprium est muliercularum in foro sua tueri clamando ct conviciando ; non sic theologi chrisliani in suis opinionibus luens dis: hi, semotis verborum aculeis , animo pccato suas rationes modeste proferunt, ob­ jectiones adversariorum pariter solvunt; tu vero continuo jurgaris el conviciaris. Con­ tra unam ex meis solutionibus specialiter insurgis pag.76, indeque scandalum videris pali : mei muneris est illud excutere. I t ique ad objectionem cx S. Bernardo qui Episl.iad Canon. Lugd.scripsit: Quid­ quid prælcr necessarium victum cl vestitum de altari relines, tuum non est, sacrilegium est, respondeo sic : α Ad S. Bcrnardum et » alios, sive antiquiores, sive reccnsiores, » qui similem loquendi modum usurpa» runt, prælcr responsiones jam datas, ilc(l»B. F. accusatus et convictus quoi propositio­ » rum respondeo non esse intelligendos in ns laui cl erroneas falso tribuisset quibusdam aur· » rigore , sed secundum quamdam piam fonbiB, in excusationem ailuht debilitatem sui viln>. lu iu sua dcclaraliouc praeiixa lorn. 1* sui Ap- » exaggerationem , seu, ut dicitur concio d natoric, non theologice. Hujus rei exeu> pntui· Pontas. Et hinc jam habes me non unurn aequi Sylvium. Insuper volve, si lubet, re­ volve meum opus integrum; jam pervenit in Italiam, reperics quod optas, me legisse doctissimos Dominicanos. tum antiquos, (uni modernos. non unum Sylvium, cujus aliunde opiniones non paucas impugno. Item videbis me nunquam recedere a sen­ tentiis scholæ nostræ propriis; ct quantum ad easquæ in ca conlrovcrluntur, me nul­ lam amplecti quæ non sit fulta auctoritate alicujus doctissimi Dominican!. XII. Pergis : Lcgisline, inquis, sanctum Antoninum?Hic, fateor, hærco. An ridere, an indignari, an tibi compati debeam , vix scio. Objectione prima quæstionis quam impugnas et in qua versamur pag. 95, post medium sic mihi objicio : S. Ilaymundus in Summa lib. 2, Ut. 5 de Raptoribus § 6 , dicit, clericos qui dani bona Ecclesiæ tur­ pibus personis aul consanguineis, ad eos di­ tandos , esse raptores et teneri ad restitutionem.S.Antomus3p.SummæThcol. tit. 15, c. 1, §19, subscribit senlentiæ S. Rajmundi. Pag. 98, circa medium; ad hanc objectionem sic respondeo : Ad SS. Raymundumet Antoninum, fatemur eos nobis adversari, sed iis, prælcr auctoritates cx jure,opponimus S. Thomam ct plurcs alios graves auctores. Legi ergo S. Antoninum : sed tu lcgisline meum opus? Te non legisse opus quod cx professo ct calamo felle tincto impugnas, verisimile non est, atque id fa­ leri libi probrosum foret. Legisti ergo. Qua itaque fronte polis a me num logorim S. An­ toninum quem, citatis parle, titulo, capito et paragraphe, mihi objicio, et quem tibi favere verbis expressis declaro? Forte con­ fugies, utolim, ad dcbilitalem visus lui (1) : sed crede mihi, R. P. hæc excusatio, ul mitius loquar, mullis infirma videtur. XIII. Tandem his verbis absolvis : Hæc pauca pro re nata adversus domestici scrip­ toris commenta scripsi, cujus personam coloelveneror, oroque ul in inorum doc­ trina explicanda caulior sil in posterum. Vocas commenta quæ tibi ad palatum non sapiunt; sed non ideo sunt commenta : cemmenlum ej, R. P., quod confictum est, 52 MONITUM CHRISTIANUM epla passim repcriunlur iniis ipsis Patribus. » SlcS. Aug. Serm. 129, de sæcularibus ait, » illos aliena invadere qui superflua non d erogant pauperibus. Sic S. Basilius de iisj) dem sæcularibus avaris Senn< 1 : Eused rienlis esi panis quem lu relines, nudi » esi vesiis (piant in arca custodis , discalDceali est calceus qui apud te mare escil, d egentis esi argenlum quod in terra dcb [ossum possides ; quare, tot injurius es n hominibus, quolpolcras opem ferre. Item b notissimum illud Ambrosii ad sæcularcs : b Pasce fame morienlem; si non pavisti, ocB cidisli. Hæc, inquam, et similia de divi» tibus laicis, queis tamen non idcirco adiB mitur dominium in sua superflua, necasB seritur obligatio ex justitia, sed tantum » ex charilale illa elTundcndi in eleemosyB nas. Quidni ergo et a fortiori cumdem (i» guralem loquendi modum tenere polucB rint adversus ecclesiasticos divites , absB que ulla eorum dominii immutatione , » eo quod strictiori titulo quam sæcularcs , b licet tamen non jusliliæ, teneantur paupeB ribus succurrere? Insuper si hujusmodi » phrasesin rigore et lilteraliter esse intelliB gendas contendas, jam solis pauperibus b ct nullis aliis usibus etiam piissimis, imB pendi poterunt bona ecclesiastica, cum » de solis pauperibus hi textus loquantur, b quod tamen falsum est. b En integra mea solutio, in qua vides me jam præler illam alias dedisse ad idem argu­ mentum. Et tamen , aliis intactis , contra hanc unam insurgis, præsertim conira hos terminos concionatorie et theologice, quasi, si semel admittantur, actum sit de religione et vincant hærclici. At terriculamentum est, R. P., inde tua hallucinatio, quod hos termi­ nos contra sensum meum et communem , imo contra verba mea perperam intclligas. Tolle , si lubet, hos terminos qui tibi sto­ machum movent, et lege dunlaxat : Patres in præsenti casu non esse inlelligcndos in rigore, sed secundum quamdam piam exag­ gerationem: nihil detrahis meæ solutioni, et lota tua declamatio evanescit. Non enim ne­ gare pofes ea quæ refero ex SS. Augustino, Basilio cl Ambrosio, desæcularibus diviti­ bus avaris osso diets, non in rigore , sed se­ cundum quamdam piam exaggerationem , quod voco dictum concionatorie non theolo­ gice. Non ergo inlelligo, ncc ullus unquam intellexit, adhibendo hanc distinctionem, omnia quæ dicuntur in concione esse cois cionatoric dicta , ul fingis , sed ea tantum quæ dicuntur secundum quamdam piam exaggerationem, quod familiare esi ronqo· natoribus, non quando præcise exponunt dogmata, sed quando invehunt in vilia pec­ catorum, ul palet in exemplis citatis. Unde nullatenus sequitur quod infers, Eulheranos clCalvinistas posse dicere Patres locutos fuisse concionatorie in exponendis dogmati­ bus de eucharistia, de justificatione, etc. Aliquid singulare hic nobis obtrudis. Λ’οι aliaPalrum, inquis, qui ante Petrum Lornbardum floruerunt opera habemus, nisi qut ad populum preedicabanl. Ilane, quseso* Omnia quæ scripsit S. Augustinus contn Manichæos , Donalistas , Pclagianos,Seins pelagianos ct ad diversos particulares (ideit dic de aliis Patribus); hæc omnia, inquam,' et alia plura S. Augustinus prædicavila populum? Id somniasti,R.P., nullibi legisti1 XV. Tempus est modo ul vela contraham, et ut tibi tua verba reddam : Qua-so le, R. P. ul leni pacaloquc animo dulce collo-1 quium habeamus. Num le tua conscienti; in aliquo non remordit? Famam meam, meo et tuo ordini atque provinciae mea alligatam, mullis alrocibus injuriis pro·' scidisti : plura fulsa mihi imposuisti ; ir his charilatis christianœ et jusliliæ jura . violasti: non ignoras inde nasci obligatio­ nem damni reparandi. Aliqualem repara­ tionem videris intendisse tomo (>, pag. 182, ubi laudas prudens judicium meum de 1). Tournely, et addis : B. Billuarl opinions aliquas (scilicet duas) quæ mihi visce Jiinl laxiores refelli, ul inlclliganl adversarii nostri, me non pro domo, sed pro verilalt pugnare. Verum eadem sinceritate opui Cl. P. Billuarl in pluribus commendo d recensitum judicium magnopere probo, lie­ ne. An aulcm hæc neccssariæ reparationi sufficiant, tu videris. Quantum ad me,et luæ saluti et meæ famæ studeo , magis ta­ men luæ saluliquam meæ famæ. Ulerque, R. P., ads ta bimus aliquando coram summo Judice, ct ibi unusquisque referet prout gesserii incorporo, sive, bonum, sive malum. Formidolosa est Spiritus sancti sententia: Neque maledici... regnum Dei ppvidebunl, 1 Corinlh. 6 ; et ista altera ibio. Λ ; Si Un­ guis hominum loquar et angelorum, chari· talem autem non habeam , [actus sum re­ lui ŒJ sonam cl cymbalum tinniens. Ilem DE CHRISTI DOMINIO. 53 præmiat, quod maxime præstabit in ultimo judicio el deinceps. Certum est 3°, Christum qua hominem , potuisse esse regem temporalem, non solum Judææ, sed etiam totius mundi ; sed dubi­ tatur an de facto fuerit, saltem quoad jus et diminium : conveniunt enim auctores, hu­ jus juris et dominii usumcl exercitium no­ luisse habere, cum vitam pauperem el ab­ jectam duxerit, juxta illud Apostoli : Cum esset dives, pro nobis egenus factus est. Dico 1°. Probabile est Christum qua ho­ minem, fuisse regem temporalem omnium quoad jus cl potestatem regiam, non quidem jure hærcdilario ( siquidem Maria non fue­ rit regina, ncc Joseph rex, neque possit probari Christum propinquiorem fuisse so­ lio quam alios ex familia David. Adde quod tunc sceptrum esset ablatum dehac familia, et ex Jcrcm. 22, nullus ex ea post Jcchoniam sessurus erat jure hæreditario super thronum David ), sed ex commissione et in­ stitutione Patris æterni. Hanc sententiam tenent Burgcnsis, Mel­ chior Cano, etc., probabilem reputat Ban' nes q. 4 de Dom. ad. q. 62 D.Th. Patcbii ejusprobabililasexargumentis proponendis adversus sequentem conclusionem. Dico 2° Communior sententia est, Chris­ tum qua hominem non fuisse regem tempo­ ralem sive totius mundi, sive alicujus pro­ vincia?, etiam quantum ad jus ct regiam po ·1· ­ testatem ; potuisse tamen indirecte deomnibus temporalibus disponere. Ita Dom. Solo, Victoria,Bannes, Medina, Bcllarm. Syl­ ARTICULUS VI. vius ct alii. Prob. ex S. scripturis , Joann. 18 , ubi D8 CliniSTl DOMINIO. Pilato interroganti Christum an esset rex Utrum Christus fuerit rex temporalis lo­ Judæorum, respondit Christus : Regnum tius mundi, aut alicujus saltem provin­ meum non est dehac mundo;siexhoc mun­ cia, puta Judœœ ? do esset regnum meum , ministri mei utique Certum est 1° Christum qua Deum, fuisse decertarent ut non traderer J t(dœis;nunc au­ et esse univorsorum regem ac dominum tem regnum meum non est hinc. temporalem; ct quia Christus simpliciter dic­ Respondent patroni adversx scntenlix, tus supponit pro persona Divina utrique regnum Christi non esse de hoc mundo, hoc naluræ divinæ cl humanæ unita , pari cer­ sensu quod non haberet ncc vellet habere titudine constat Christum simpliciter dic­ usum potestatis regia?, sicut habent reges tum esse totius mundi dominum et regem. hujus mundi ; et hunc esse sensum respon­ Certum esi 2·, Christum qua hominem , sionis Christi factæ Pilato, non aulernquod esse omnium hominum rogem et dominum non haberet jus ct potestatem regiam tem­ spiritualem, iri est, in ordine ad salutem poralem. Sed contra. De usu el exercitio potestatis «ternam, quatenus in hunc finem regit cl pibcnial homines per fidem, graliam , le­ regiænon interrogavit Pilatus Christum; hoc ges el sacramenta, vilia punit, virtutes I enim ipsum non habere compertum erat Pi- istud solemne S. Augustini : Non dimillilur peccatum, niti restilualui ablatum. Forte lelum doctrina? chrislianæ in excusationem adduces. Alscilo, zeli pallio sæpe occultari amorem proprium. Item attende nullam excusationem, nullam defensionem admit­ tendam esse coram supremo Judice in his quæ sunt aperte contra jus naturæ. Doc­ trinam Christianam poteras ct debebas Christiane defendere , tum auctoritatibus , cum rationibus, non conviciis. Diceris uti facili calamo : gratulor. Adverte tamen quod non multa, sed bona bene scribere sil lau­ dabile. Ut autem bona bene scribas (moni­ tum pro monito, consilium pro consilio reddo, ut nihil libi debeam ex hac parte), auctor libi sum ul, juxta divinum oracu­ lum, ιΥοη innitaris luæ prudentia:, nec sis sapiens apud temetipsum, ncc te credas so­ lum videntem. Quæ scribenda habes, ma­ turiori judicio perpende; et quæ in aliis re­ fellenda putas, attentius lege: quod libi non vis fieri alteri ne feceris : sic charitalis et jusliliæ jura servabis, crilque lua theolo­ gia ex hac parte vere Christiana. Redi ergo ad cor, R. P., et quod tibi in­ cumbat,serio attende. Quod si forte, contra spem, horum quæ dixi minime contentus, caVcfcllci e aggrediaris, idque præslcs theo­ logice elchristianc, certamen non detrecto : alsi, ut ante, conviciis pugnes, ea pru­ denti silentio cl animo christiano contem­ nam. Vale cl vive in charilale Domini nos­ tri Jesu Christi. Arnen. f DISSERT. 111. ART. VI. 54 lato, cum videret ct sciret eum pauperum advertendum, non dixisse, Nolo de vobis vitam agere. Interrogavit ergo de potestate judicare; sed, Quis me constituit judicem ipsa, an scilicet eam haberet qua posset super vos? quasi negans se constituâmes» contradicere Caesari : sensus autem respon­ judicem super sæcularia, ul sæculariler ju· dentis idem imtqui el interrogantis. dicaret. Sect. 6 in c. 18 Joan. — Veriiicatur ad­ Prob. 2PexSS. Patribus. Ilieron. lib. 4 huc magis hæc interpretatio ex verbis ibi­ sub c. 22 Jcreni. explicans illud, Scribe vi­ dem sequentibus ; cum enim ex prima res­ rum istum sterilem, scilicet Jechoniam, etc. M ponsione Chrisii assumpsisset Pilatus : Ergo dicit quod srcgnum Christi non erat terrerex es lu ? respondit Jesus: Tu dicis quia num et breve, sed perpetuum^et coeleste. rex sum ego. Ego in hoc naius sum cl ad Ambros. lib. 3 in Luc. cap. penult, negat hoc veni in mundum, ul testimonium per­ regnum Chrisii fuisse temporale, quale foil hibeam verilali. Quibus verbis aperte signi­ David, vel Roboam, vel Jechoniæ. Aug. ficat Christus suum regnum non esse tem­ Tract. 114 in Joan, explicans illud Psalmi: porale, sed omnino spirituale, ulpole ad Ego autem constitutus sum rex ab eo super docendam veritatem. Sion montem sanctum ejus, dicit : Sion illa Confirmatur hxc prima probatio. Quoties et mons ille non sunl de hoc mundo;quod Christus dicitur rex in S. Scripturis, sem­ est regnum ejus, nisi credentes in eum ? Et per aut fere semper additur aliquid quo si­ iterum : Dabo tibi gentes hœredilalcm luam gnificatur ejus regnum esse spirituale. Sic quam possideas ad eorum salutem, ct aua Zachar. 9. dicitur: Eccc Rex tuus venit tibi tibi fructificant spiritualia. Et 17 de Civit, Justus el Salvator, ipse pauper ct ascen­ cap. 7, dicit : Qui populus (scilicet Judaicus; dens super asinam: per quæ verba , pau­ regnum fuerat amissurus, Christo Jcsu Do­ per , etc., significatur regnum non esse tem­ mino nostro, non carnali1er sed spirilualiporale, cl per hæc, Justus el Salvator, si­ ler regnaturo. gnificatur esse spirituale. Sic Isaiæ 6 : Su­ S. Bernardus Serm. 3 sup. Missus, dicit: per solium David el super regnum eji.3 se­ « Quæro quomodo dederit ei Deus sedem debit in celernum ,ul confirmet ct corroboret » David patris sui, cum ipse in Jerusalem illud amodo usque in sempiternum. Simili­ υ non regnaverit? sed novimus quamdam ter I.ucæl : Dabit illi Dominus Deus sedem » aliam Jerusalem ab ea quæ nunc est, in David patris ejus , el regqabil in domo Ja­ » qua regnavit David, significatam, multo cob in Œtcmum. Constat autem Christum »isla nobiliorem , multo ditiorem. Hanc nunc non sedere neque sessurum in æter- » igitur puto hic fuisse significatam ; isto num super solium temporale Davidis, sed » videlicet usu loquendi quo sæpc reperis super solium spirituale, cujus regnum tem­ » in S. scripturis significans pro significato. porale Davidis fuit figura. Sic Maith. 28 : » Et postea : Dabit ergo ei Dominus Deus Data est mihi omnis potestas in coelo et in » sedem patris sui, non typicam, sed veram; terra. Verba sequentia explicant sermonem » non temporalem, sed æternain ; non 1er· esse de potestate spirituali, cum subditur : » renam, sed coelestem. » 1). Thomas lect. C in cap. 18 Joan, ad Euntes ergo in mundum universum ,prxdicale Evangelium omni erealurx, baptizan­ illa verba : Regnum meum non est de hoc tes cos , etc. et sic alibi. mundo, dicit : « Ita responsionem suam Adde verba Apostoli 2 Cor. 8 : Qui cum » temperavit, ul nec manifeste conlitcrc'ur dives esset, pro nobis egenus factus csl, el » se esse regem, cum rex non esset eo modo illud Christi Maith. S: Vulpes foveas la­ » quo Pilatus intclligebat ; nec negaret, bent f< volucres caeli nidos: Filius autem » cum spiritualilcr esset Rex regum ; dicit hominis non habet ubi caput reclinet. Quæ » ergo : Tu dicis quod rex sum ego, scilicet verba recte vcrificari non possent, si Chris­ » camalilcr, secundum quem modum rex tus haberet omnium rerum dominium ct » non sum ; sed alio modo rex sum ego. posse 'ionem .quamvis illis uti noluerit. » Modum autem et rationem rqpi sui osItem Lue» <2, cum quidam peteret a » tendit dicens : Ego in hoc natus cum , et Christo: Dic fratri men ul dividat meam » ad hoc veni in mundum , ul testimonium turrets i latcm , respondit Christus: Homo . w perhibeam veritati. » idem in Calena au­ quis me constituit judicem super vos? Ubi rea ad eadem verba. Et 3 p. q. 31, a. 2 ad 3, i DE CHRISTI ttq. 36, a. 2, ad 3, de diabolo ct Herode I diciU quod α Ulerque regni sui successorem >limeoa*<, diabolus coelestem, Herodes 1ersrenum ! superduc tamen, quia Christus » non venerat regnum in terra habere. » Prob. ratione. Potestas regia temporalis non erat conveniens lini Incarnationis : ergo eam non assumpsit Christus. Palet conscq. Quia Christus assumpsit humanitatem iis conditionibus affectam quæ fini Incarnationisconvenirent, aut saltem ei non disconvenirent. Prob. ani. Christus venit ut nos salvaret, viamque salutis nos doccret verbo cl exemplo per contemptum mundanægloriæ et omnium rerum terrenarum : atqui huic fini non conveniebat, ul patet, regia potestas etiam secluso usu : ergo. Confirmatur. Christus nos verbo ctexcmplodocuit viam salutis nedum necessariam, sed eliam perfectam ; seipsum enim totius perfectionis exemplum proposuit: unde de illo dictum est Act. 1 : Capit [acere el dottrt: atqui perfecta paupertas non consistit in abdicatione usus rerum temporalium , saltem non in ea sola ; hunc enim usum habent religiosi , qui tamen profitentur pauperlalein perfectam ; sed maxime in aMicatione juris et dominii : unde ipse Christus dixit : St vis perfectus esse, vende centia quæ habes et sequere me : ergo tale dominium non habuit Christus. Prob, secunda pars conclusionis. Qui habet directe potestatem supremam eteffi— caccm in finem, habet utique indirecte in eaquælincm vel promovere vel impedire possunt; aboquin potestas ejus non foret suprema et efficax : atqui Christus habet directe supremam ct efficacem potestatem in finem ultimum , salutem scilicet spiritualem,cl hunc finem temporalia quandoque ve! promovere vel impedire possunt : ergohabet indirecto potestatem in illa, de iisque potest disponere. DOMINIO. 55 liant; 2° quædam intelligi posse de dominio indirecto, ul explicuimus in probatione tecundœ partis; 3» nihil vetare quin inlelligantur de Christo simpliciter dicto, quatenus nimirum supponit pro Persona riivina utrique naturae divinæ el humanæ unita, ut dictum est in nolaminibus. Repones. Quoties nomen rogis in S. Scrip· turis tribuitur homini, accipitur pro rege temporali. Ergo. R. Non mirum , quia solus Christus fuit rex spiritualis. Obj. 2° D. Bernardus lib. 3 dcConsideralionc adEugcnium papam, dicit illi: « Dis» pensatio tibi credita est, non data posses» sio; non tu ille de quo ait Propheta : Et » erit omnis terra possessio ejus : Christus » hic est qui sibi possessionem vindicat et » jure creationis, ct merito Redemptionis, » ct dono Patris. » Ergo. R· hæc verba esse intclligenda de regno Christi spirituali et æterno; loquitur enim Bernardus de illo regno cujus dispensatio credita est summo pontifici : istud autem regnum est spirituale, non temporale. Hoc porro spirituale regnum licet ab Incarnationehabuerit Christus, ejus tamen maniTestationem et plenum exercitium acquisivit d meruit per obcdicnliam, mortem el pas­ sionem. Obj,3" plura ex D.Th. lib. 3 de Regimine principum , ubi inter alia diserte asseritS. Doctor, Christum fuisse dominum temporalcm orbis, et Augustum gessisse vices ejus, Ergo. Λ. solos duos priores libros de «egimine principum, esse D.Thomæ, tertium vero et quartum esse adulterinos et ipsi falso sup­ positos : quod palet maxime ex eo quod in iis referantur facta quæ non nisi post morlem S. Docloris acciderunt : sic cap. 20 lil)ri 3, refertur electioRodulphi imperatoris sub finem anni 1274, ejus mors 1291 ; elec­ tio Adolphi Nassaviæ comitis anno 1292, huobjectione, contra primam partem con- jus ab A . Obj. 1° plura S. Scripturae ioca, quibus dicitur Christum esse constitutum regem nnivcrsorvm , sessurum super solium DatidjOmrein potestatem ei datam esse, cl siniilia. Ergo Π. 1' hæc et similia loca intclligenda esso deregno Chrisii spirituali in universam Ecflesiain, ulpalet ex dictis in prima proba- obittautem S.Doctorsubimtium anni 1274. Quæ clare evincunt hos libros ipsi esse falso suppositos. Addo diversitatem styli cl alia apud Echard Scriptores ord. Prced. qui illos tribuit Bariholomæo Lucensi,S. l’homædiscipulo. Vide si lubcl laud, auct.adan. 1274, pag. 33G et seqq. cl ad an. 1321 , pag. 543. Insl. S. Thomas 3 p. q. 59 , a. 4, docens | judiciariam potestatem in omnes reshuma· X DISSERTATIO IVj 56 nas convenire Christo etiam qua homini, theologi et philosophi), omnis persona, yH dicit ad < : revertendi consuetudinem deseruerint. » Dico 3» Animalia ex natura sua domesd DE MODIS ACQUIBENDI DOMINIA, etc. 61 mis fore ac sapiens tyrannidem, si princeps solius proprii commodi et oblectationis gra­ tia, in omnibus locis publicis venationem sibi reservaret, totumque populum omnino privaret hac utilitate <Ί recreatione, quae aliunde jure naluræ vel gentium ipsi con­ cessa est. Excipe 1° nisi id fiat de consensu populi, 2°nisi princeps hac de causa aliquid I remillatdc tributis,, aut aliunde compenset; | 3° nisi provinciam in qua tale jus exercet, jure belli victor sibi acquisiverit, hujusque servitutis conditionem tum ipsi imposue­ J II. — Utrum venatio aucupatio y piscatio pos­ rit. sint prohiberi ? Nota 2°, quod princeps prohibens vena­ Dico. Respublica seu princeps potest va­ tionem, teneatur ad restitutionem damno­ riis titulis venationem, aucupationem et pis­ rum , non solum quæ ipse in venatione cau­ cationem prohibere, nedum in propriis sal, sala conculcando, sepes diruendo, ar­ fundis, sed etiam in locis publicis, eamque bores secando; sed etiam illorum quæ se­ sibi reservare. 1° Ex consensu populi. 2° Ju­ quuntur ex multiplicatione ferarum. Neque re belli quo, provincia devicta, victor jus semper ideo excusatur, quod permittat rus­ venandi in ea sibi reservare potest, quibus ticis occidere feras quæ suos agros deva­ voluerit conditionibus. 3° Jure præscriptio- stant; plerumque enim bis vacare non pos­ nis, quo videmus quibusdam principibus sunt pauperes rustici. Inlellige hoc nolamen aut dynaslis jus venandi a tempore imme- sub triplici exceptione nolaminis præcemoriali reservatum. 4» Justa lege ob ratio­ denlis. nabilem causam lata, puta, ad conflandam Nola 3°, quod qui injuste venationem aut magnam pecuniæ summam in bonum com- j piscationem prohibet, teneatur ad reslilumune cx talis juris elocalione; ad honestam tionem secundum spem lucri quod ex ea re­ principis sustentationem, imo etiam ad so­ portassent subditi. lam ejus recreationem : cum enim bono Nola 4°, quod princeps juste prohibens communi invigilet et adlaboret, justum est venationem, non possit regulariter punire ulex bono communi sustentationem cl rc- poena corporali contravenientes, nisi sint «reationem percipiat; idque confert ad ejus incorrigibiles; quia, seclusa contumacia aut auctoritatem et dignitatem. Neque voro so­ contemptu, hæc transgressio non videtur lus princeps venationem sibi reservare po­ tam grave crimen, ut modo dicam, quod test, sed quivis alius cui vel princeps ipse, tanta poena plecti debeat. Viderint ergo qui rei consuetudo legitime præscripta hoc jus in hac parte severius agunt erga nnscros sub­ concessit; sicut videmus concessum pluribus ditos. Pro Gallia edicto Ilenrici IV sanci­ monasteriis et nobilibus. tum dicilur, ut qui feram in proprio fundo Ntcobslal si dicas venationem jure nalu- excitarit, eam possit in alieno insequi, do­ rsetgentium esse omnibus licitam, proin- nec capta sit aut omnino evaserit. Ita obser­ deque lege positiva principis prohiberi non vat Perfector Tourncly. posse. Etenim hoc dunlaxal sensu jure na­ Sed quid de homine privato? potestne turali licita est, quod jus naluræ eam non prohibere venationem in jroprio fundo ? prohibeat, non autem hoc sensu quod jus Λ. posse in fundo circum septo; quia, ul natura eam semper et in omni eventu esse paid cx juribus § præced. citatis, potest licitam jubeat; unde nihil vetat quin justa quemcumquc prohibere ne fundum suum causa superveniente prohiberi possit : sic, ingrediatur : quod intelligit Delugo cum r. c. esus carnium est jure naturæ omnibus aliis de fundo circumscpto, non tamen in icilus, quia per illud non prohibetur; Ec­ fundo omnibus pervio; saltem sic usus in­ clesia tamen justis de causis cum prohibet valuit. Et sane ridiculum se exhiberet rusti­ cus qui nunc vellet impedire incoquentem certi, diehus. Caler um circa praesentem resolutionem leporemaut perdices, ncingredcrcturagrum hw tequenlia notanda sunt : 1° durum ni· suum patentem ; secluso tamen damno. (lea elmansueta, α Licet conspectum tuum s effugerint, quocumque loco sint, tua esse s inlclliguntur, cl qui lucrandi animo ea edctiiH, vel eorum lanam, plumas , ova, Dele., sibi appropriai t furiem committere jiitelliulur. Id. ih.^lrallinarum. Quia cum H natura sua sint domestica , quocumque excurrant, non censentur recuperare liber­ tatem, sed manent prioris domini : ita ut, si etiam e faucibus lupi eripiantur, quod superest ipsi sil restituendum. I 02 DISSERT. IV. ART. II. I non sil amplius in usu. Cæterum est valût $ J/f. < Ç “lnim Ît quomndo pecctt qui contra jut· mrlnnnnc jndcCCDS alqUC modcsliæ clericali tepUZ. tam prohibitionem prohibitionem venatur aut piscatur; et an , z , . 1 °. nans, sæpius inter canum latratus tenori Uncatur ad restitutionem ? ct incomptis obstrepere vocibus, ut loquitur Nota, venationem et piscationem cx tri­ enne. Aquileicnsc. plici capite posse prohiberi. 1° Ratione sta­ Dico 2° Qui venatur, aucupatur, piscatur tus personæ : sic prohibetur clericis. 2° Ra­ I conira prohibitionem factam ratione utili­ tione publicæ utilitatis, ut dum prohibetur tatis public®, peccat ;quia agit contra jus· mensibus quibus segetes intumescunt aut j I am legem, ut supponitur ; peccat mortali­ animalia sunt gravida pariunlve; vel dum ter vel venialiter, pro ratione damni illati; prohibetur ne fiat certis instrumentis qui­ quia ista prohibitio fit causa damni vitandi, bus munita et nimia animalia caperentur, et tenetur ad hujus restitutionem, quia qui sicque soboles exstingueretur aul multum , causât damnum tenetur illud resarcire; non minueretur. 3<> Ratione loci, ut nc fiat in tamen tcnelurad restitutionem prædæ, quia fundo alieno, vel publico, sed reservato. ista prohibitio non facit injustam neque in­ Dico 1». Peccat clericus, a fortiori reli­ validam acquisitionem feræ, cum, ea non giosus frequenter vacans venationi clamo- | obstante, remaneat adhuc fera in sua liber­ sæ ; non tamen tenetur ad restitutionem. tate, litque proinde adhuc primo capientis, Patet prima pars cap. Episcopum Extra, sed facit lanium illicitam. de clerico venal, iit. 24, ubi dicitur: «EpisDico 3° Qui venatur, aucupatur, piscatur » copum, presbyterum, aut diaconum, ca- in fundopcrvioallerius habentis jus venan­ » nesaulaccipitrcsauthujusrnodiad venan- di, aut in loco publico, sed principi vclaltej) dum habere non licet : quod si quis talium ri de ejus concessione conservato, peccat ut » personarum hac voluptate sæpius dclen- ante contra legem justam ; peccat mortaliter w tus fuerit; si episcopus est, tribus mensi- vel venialiter , pro ratione damni illati,ad » busa communione ; si presbyter, duobus ; cujus proinde reparationem tenetur, non » si diaconus, ab omni ollicio suspendatur. » tamen prædæ captæ, propter rationem præCui succinit Trid. ses. de Reform, eap. 12, cedenti conclusione allatam, quæ magis hic mandans clericis, ut nb illicitis venationi­ adhuc urget, cum feræ non sint fructus bus, aucupiis... abstineant. fundi sicut sunt arbores. Patet secunda pars. Quia talis prohibitio | Porro grave damnum in hac et præccfacta rationeconditionis personæ cl propter ! dcnticonclusionecensctur, nonpræciseprædecentiam atque dignitatem ejusstalus, non I da capta, etsi sil gravis momenti, sed id un­ reddit acquisitionem feræ injustam aul in­ de notabiliter in prohibente jus venandi; aul validam. facultas tale jus aliis locandi minuitur; ul Dixi 1° venationi clamosa? ; de ea enim siaquæ inficiantur, feræ abigantur, proles duntaxat loqui canones intclligunt plerum­ carum magna ex parte extinguantur, ani­ que theologi el canonist®, inter quos S. Ray- malia magni momenti crebro capiantur; inundus; < t innuit Trid. cit. dicens ab illi­ Ex his enim et similibus valde imminuitur citis venationibus, quo significat quasdam jus venandi quod habet princeps seu respu­ esse licitas. Imo venatio clamosa formaliter blica, et facultas illud aliis locandi. Item exprimitur Clement. 1 dc Statu monach. grave damnum censetur, si segetes enormiti!.10,lib. 3, ubi agitur dc prohibitione ve­ lerconculcenlur,sepcscvcllantur,ct similia. Quod si sit leve damnum respective ad nandi facta monachis. Unde non videtur pec­ care clericus qui sine magno strepitu equo­ jus venandi in principe, puta , si quædam rum ct canum modeste venatur, modo divi­ feræ seu quidam pisces etiam magni mo­ num officium etstudimn non negligat. menti capiantur, sed raro clin magno sal­ Dixi ϊη frequenter ; quia sic loquitur ca­ tu aut in magno fluvio, quos princeps non non laudatus. Hinc qui raro et sine scanda-1 erat certo capturus ; non videtur obligatio lo exerceret vcnalionem clamosam, non vi-1 restituendi, cum neque principes neque res· detur peccaturus nisi venialiter. j publicæ hanc levem restitutionem curare so­ A n a u i em qu i serpi us, peccaret mortal i ter? j leant, sed sint contenti si transgressoresdeQuidam affirmant, ob gravem poenam im- I prehonsi pœnas hiant. positam ; quidam negant, eo quod hæc poena I Dices contra ultimam pariem utriusqus hI/vvia · DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIA, etc. nnchulonlt. Nemo per actionem alteri in­ juriosam acquirit sibi dominium : atqui hæc venatio prohibita csl injuriosa principi seu domino fundi Ergo. R. D. mifi.Esl injuriosa principi, pre­ cise quatenus csl acquisiliva dominii, N. princeps enim non habet in prædam domi­ nium sive jus in re : est injuriosa principi, quatenus violat jus quod habet nc quis in eo luco venelur, C. min. el N. conscq. Dixi in conclusione, in fundo pervio al­ terius. Si enim quis feras in loco circumsepto, aul pisces in vivario caperet, furtum committeret, ct tenetur ad restitutionem ipsorum animalium ; quia cum amiserint libertatem, sunt sub dominio illius qui ea custodit ct concludi t, nisi forte absque fraude venatoris aut piscatoris, e loco septo vel vi­ vario egressa, naturalem recuperaverint li­ bertatem; tunc enim iterum fiunt primo capientis. S IV. —- De lignatione et pastione. Dico 1° Qui cædil ligna viridia in sylvis alienie, sive sint regis aut principis, sive sint particularium per hærcditariam possessio­ nem aul emptionem a republica, fur est et tcnelurad restitutionem ; quia surripit alie­ num invito rationabiliter domino : neccniin eadem est ratio de arboribus ac de feris ; ar­ bores sunt fructus terræ, non feræ. ItaSyl— vius, Soto et alii phircs contra quosdam. Dixi, tigna viridia; quia quoad ligna mortua et sicca, ct non videntur curare do­ mini sylvarum, censenturquc pauperum usibus cedere : sicut et quædam arbuscula minoris momenti, ul genista, saltem in his partibus. Rico 2° Qui ligna cædit in sylvis sibi et aliis incolis communibus, conira prohibi­ tionem rcipublicæ seu magistratus, ali­ quando non peccat, si nempe non cædat nisi pro urgente necessitate familiæcui ali­ ter succurrere non potest; quia eo usque non censetur extendi prohibitio rcipublicæ circa rem aliunde communem : aliquando peccat,si sine urgente necessitate cædat; quia agit contra justam prohibitionem : non peccat lamen mortaliter si, aliquali neces­ sitate compulsus, ad solum usum familiæ cædat; quia non censetur gravis injuria lacta rcipublicæ, nec ipsa censetur tam stride velle obligare suos subditos circa bona illis propria. Nec etiam ipse subditus 63 in casu posito tciylur ad restitutionem, quia non accipit proprie alienum, sed quod sibi est commune cum aliis quibus suas etiam portiones relinquit. Si vero grave damnum inferret, magnas strages edendo, multas et notabiles stirpes evellendo, grandiores ar­ bores ædificiis idoneas caedendo; palam est ipsum peccare morlaliier cl teneri ad res­ titutionem, tum propter transgressionem legis justæ in re gravi, cum propter inju­ riam gravem aliis incolis illatam. Hunc ca­ sum facile incurrere possunt qui frequenter cædunt non in usum familiæ, sed ad ven­ dendum aliis, lucrumque inde reportan­ dum : nisi forte ejusdem loci incolis ven­ dant vili pretio, solius operis stipendio con­ tenti. Quod dixi de lignatione in sylvis sive com­ munibus, idem propter easdem rationes est dicendum de pastione in pascuis sive com­ munibus. Item idem dicendum, juxta Bonacin. et Lessium , de incolis duarum civi­ tatum habentium loca compascua vel sylvas vicinas, si alteri in alterorum sylvis aul pas­ cuis hinc et inde ligncnlur vel pascant; quia lunc censentur communitates vicissim sibi condonare quod ereptum fuerit, contenti muleta, si qui in furto deprehendentur. § V· — De thesauris (t). Thesaurus, prout hic sumitur, non est quicumque pccuniæ cumulus, metus vel custodiæ causa in futurum depositus, sed est Vetus quadam depositio pecuniae cujus non exstat memoria, ut jam dominum non habeat. Ita I. 51, ff. 41, tit. 1. Dicitur vetus; quia si esset recens depo­ sitio, haberet dominium , scilicet deponen­ tem seu ejus hærcdes, proindeque non foret thesaurus. Dicitur depositio, sive in re immobili, ut in agro; sive in re mobili, ut in vetusta veste, in saccis lancis : perinde est enim ad rationem thesauri ubi lateat ; modo sit ve­ tus cl ejus non exstet memoria. Dicitur pecunia, per quod inlelliguntur quæcunque opes mobiles, ut gemmæ, calenæ aureæ, vasa aurea, argentea, etc. Dicitur, cujus non cxlat memoria; quia quantumvis sit vetus, si tamen adhuc aliqua ejuscxlcst memoria, sic saltem ut hærcdes illorum qui recondiderunt sciri possint, probabilius puto cum Dclugo contra Lm(i) Vide quintam AdnOUlionem. M DISSERT. IV. ART. II. sium, non esse thesaurum, cum tunc habeat I unam ut dominus fundi, duas alias ut in* dominum : non enim lapsus lemporisaufert ventor, conformiter juribus laud. dominium rei, quandiu remanet potestas Nomine domini utilis, quidam utNaw eam recognoscendi e*, recuperandi, modo rus intclligunt etiam simplicem usum»,. luarium aul usuarium. Conlntruim lama tamen ab alio non sil Icgilimcpræscripta. Hic. q. 66. a. 5. ad 2. Dico 1° Jure gen­ videtur colligi ex 1. Fructus». /L Soluto mat tium thesaurus est totus inventoris, quivis lib. 24, lit. 3, ubi dicitur quod, si liiesauru sit. Idem dic de lapillis, gemmis, conchiliis inveniatur in fundo dotali, cujus vir usuquæ inveniuntur in litlore maris. Quia quæ fructuarius medietatem percipit stante ma­ nullius sunt, jure gentium fiunt primo oc­ trimonio, post divortium debeat hanc me­ cupantis, ut sæpe dictum est. Jure tamen dietatem restituere uxori, quasi in alien; Cæsarco, aut municipali provinciarum, di­ fundo inventum. Ita communiter juxta vers® sunt dispositiones. Unde Less. : Dico 2° Jure Cæsarco thesaurus inventus Inventus fortuito in loco sacro, secundutj in proprio fundo, totus est inventoris. Ita Justinian. § Thesauros cit. totus est inven­ Justinian. Inst. 1.2, lit. 1, § Thesausos 39, toris. Sed pleriqueinlelligunlhociladicluE et c. 1. Nemo de Thesauris. a Justinian, quod tum loca sacra censeren­ Inventus fortuito in fundo alieno , dimi­ tur esse nullius. Nunc autem cumvixauln» dium est inventoris et dimidium domini vix sit aliquis locus sacer qui non sil sub fundi : ibid. Quod dimidium est domino speciali alicujus dominio, idem videtur di­ fundi tradendum etiam ante sententiam cendum de thesauro invento, sive fortuito, judicis; quia, ut advertunt auctores, hæc sive de industria, in loco sacro, ac de in­ ! juris dispositio non est pœnalis, sed defini­ vento in fundo alieno. Idem etiam puto dicendum de invento in1 tiva proprietatis rerum. Inventus de industria in fundo sine con­ loco publico : licet enim LessiuspostCovarr. sensu domini, totus est domini, C.loc. cit. distinguat inter locum et locum , idque Quia tamen hæc dispositio quoad medieta­ concedat de loco publico qui habet domi-, tem, quæ alias obtingeret inventori, est num proprietatis, neget autem de illo qui | pœnalis, propter injuriam factam domino habet tantum dominum jurisdictionis; at­ fundi, non leneturinventor hanc medieta­ tamen jus laud, non distinguit ; dicit enim ' tem dare domino ante sententiam judicis. simpliciter el absolute : Si quis in fiscali El id indicat ipsa lex dicens : Totum loco­ loco, vel publico, vel civitatis, thesaurum invenerit, dimidium esse fisci vel civitatis. rum domino reddere compellatur. Inventus de industria in fundo alieno Ubi vero jus non distinguit, nec nos distin­ cum consensu domini, secluso pacto, totus guere debemus. Aliunde vix ullum modo est inventoris, juxta Navar. Less, cl alios; agnoscimus locum publicum qui non sil quia hoc ipso quo dominus fundi consentit sub dominio speciali proprietatis alicujus, in effossionem thesauri , absque eo quod puta, vel principis, vel reipublicæ, vel ci­ paciscatur aut aliquid exigat ab cITodiente, vitatis. censetur ipsi condonare suam partem. Qui­ Inventus tandem arte magica in proprio dam tamen, inter quos Perfector Tournely, (undo, totus est fisci : ita communiter, cl existimant id facile non posse præsumi, colligitur ex 1. Unica c. de Thesauris. Si ideoque tutius esse ex æquo dividere. Equi­ eadem arte inveniatur in fundo alieno, di­ dem tutius erit inventori, sed minus tutum midium quod debuisset esse inventoris, fil domino. Sed esto sil lutius, non tamen vi- fisci;dimidium domini ipsi remanet, quia dclur probabilius, nisi forte inventor sci­ non tenetur culpa alterius , nisi ipsi coope­ visset ibi latere thesaurum, ct se nescire ratus fuisset. Porro medietas quæ aliunde limulassct; tunccnim dominus ita deceptus obvenisset inventori, non debet tradi ante non censetur condonasse suam parlcm. Ita sententiam judicis, cyma es' dispositio pœ: nahsct quidem scnlenliæ ferenda». Ilticusgylvrst. v. Inventum 3, Si 'ini duo domini,unus directus, alter ]ue jus Romanum. Si ali'er disponanljura utilis, ut feudatarius aut emphileuta, ex laiticularia, illis standum est. *quo divident mcdictam thesauri; ita ut si Quærilur hic utrum qui novit thesaurum uuua ex his sil inventor, 1res portes balivbii, I idlcrc in aiknu fundo, licite wnai lunuum DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIA, etc. 65 illam secundum communem aestimationem apprehensæ gemmae fieri dominus: ita si­ inlequam thesaurum eruat, et efficiatur militer in præsenti casu. Altera disparita* totius hujus thesauri dominus postquam ex secuda ratione est, quod gemma non ven­ datur justo pretio secundum communem eruerit? R. affirmative cum Soto, Navarr. Banne, æslimationem saltem expertorum in arte; bene autem ager. Sylvio et aliis communiter. Dices 2° Qui scit thesaurum latere in Quidam id probant ex parabola Christi , Malth. 13, ubi tanquam a re honesta et li­ agro , jam illum invenit : ergo juxta dicta cita Chrislussumit comparationem dicens : dimidium est domini agri: ergo pluris hunc SimiUat regnum caelorum theacuro obscon- agrum emere debet. dilo in agro, quem qui invenit homo abscon­ R. D. ant. Jam illum invenit inchoate, dit, tlprœ gaudio illius vadit et vendit om­ C. complete et sufficienter ad acquirendum nia qua habet, et emitagrum illum. Verum dominium, N. non acquiritur enim nisi ap­ alii arbitrantur id inde non posse magis pro­ prehensione et occupatione. bari, quam probetur ex parabola villici ini­ Sed quid si thesaurum inventum et ap­ quitatis eum recte egisse cum suo domino. prehensum cx fundo alieno, iterum in eo Sed quidquid sit, recondam?possumne emere fundum hunc Ratio noslrce responsionis est; quia is communi prelio, et fieri totius thesauri do­ emit agrum justo pretio : thesaurus autem minus? R. id meposse attento jure naluræ, inventus in agro proprio, totus est invento­ juxta quod thesaurus est totus inventoris; ris, ut dixi. idque indicat parabola Christi, de qua su­ Quod emat agrum justo pretio , prob. pra. At non possum attento jure positivo, 1° quia thesaurus non auget pretium fundi, juxta quod, ut dictum est, medietas thesauri cum non sil fructus ejus , nec de ejus sub­ inventi et apprehensi, pertinet ad dominum stantia; neque ante inventionem aut ap­ fundi in quo repertus est. prehensionem pertineat ad dominum , sed sil nullius. 2° Quia alicujus rei pretium non § VI. — De rebus derelictis , amissis et vacanti­ bus (1). sumitur cx majori vel minori illius intrin­ seca utilitate vel praestantia, sed ex commu­ Hic q. 66. a. 5 ad 2.—Dico 1° Jure Rom. ni aestimatione hominum, saltem expecloSi rem pro derelicta a domino habitam oc­ rum in tali arte vel materia ; hæc enim est cupaverit quis, slalim ejus dominus effici­ regula justa ct mensura immediata pretii tur, Instil, lib. 2, § ultimo; quia , ut sæpe justi el humani : atqui is de quo agitur jam dixi ,quæ nullius sunt, fiunt primo oc­ emit, ut suppono, agrum secundum com­ cupantis. Jure Gallico bona derelicta per­ munem æstimationain : ergo. Hæc secunda linent ad dynaslam loci. Ita Tournely ex ratio probat id etiam licere si ageretur de Ferrier. mineralibus in fundo reconditis, quæ quis, Pro derelicto autem habetur quod domi­ vel fortuito, vel singulari perspicacia, sciret nus ea mente abjecerit, ut id in numeroreillic latere. rum suarum esse nolit; ideoque stalim ejus Dices Γ Qui gemmam pretiosam a rus­ dominus esse desinit: Inslit. cit. Quandotico ignaro emit vili pretio , peccat contra nam vero talis sil mens domini, venandum justitiam, et tenetur ad restitutionem : ergo ex rerum ct temporum circumstantiis. similiter in præsenti casu. Hinc inferes, bona naufragantium, sive R. N. conseq. Disparitas petitur cx du­ vi tempestatis naufragio facto projecta iri plici ratione præcedcnti. 1° Qui vendit mare, sive causa levandæ navis ejecta ; item gemmam vili pretio , decipitur circa sul>ea quæ per eluvionem abripiuntur, non esse stanliam rei venditæ; secus qui vendit bona derelicta, quia regulariter domini pro agrum in nostro casu ; thesaurus enim, ut derelictis non habent, quin potius ea liben­ dixi, non est de substantia agri, neque emi­ tissime recuperarent.· ct ideo furti rei sunt tur aut venditur, cum nemo ante appre­ qui illa sibisurripiunt; et si sintbonachrishensionem s'il ejus dominus, sed solus ager. tianorum naufragantium, incurrunt ex­ Exemplum ponit Sylvius in eo qui vidisset communicationem bullæ Cœna. Si tamen equum in aquis haurientem gemmam : pos*etillum equum vulgari pretio emere, el | (t) Vide icitaiu AJooUtionem· Bill. t. vi. DISSERT. IV. ART. W. dominus sciens ubi el quomodo posset ea sunt inventoris, sed remanent illius quia recuperare, non curaret, quia vel parvi fa­ amisit, cui proinde necessario restituent cit , vel forent expensae facicndæ quæ rei rc- sunt, si fieri possit ; quia horum honorus cuperandæ æquivalcrcnl, præsumerelur dominio non spoliaturqui amisit/necillu!. tunc liabcre pro derelictis. Ilujus generis acquirit qui invenit: quo enim jure? nesse puto in his partibus parva ligna quæ in­ auctoritate legis , nulla est quæ possit assi;, tumescente Mosa fluctibus abripiuntur, et nari ; non voluntate domini, quin polia quæ riparum incolæ expiscantur. vult c contra ea sibi reddi, el ideo diligente In Galliis edicto Ludovici Magni anno inquirit, pro redditis gratias agit, eliac 1681 , sancitum dicitur, bona naufragan­ cum inquirere desierit. tium in littorc maris, si proprietarius per Dico 4° Si, facta diligendi inquisiti®, se vel per alium post annum et diem non (quæ debet esse major vel minor pro rei con­ comparcat, esse dividenda in duas partes, ditione), non possit cognosci dominus,boc quorum una cedat regi, altera magno ami­ inventa debent expendi secundum voluntaral). Quod si hæc bona c maris fundo, vel tem ejus præsurnplam : id lex naturalism in summis aqûïs fluctuantia extracta sint, dicat. Præsumpta autem ejus voluntas re­ tertia pars cedat ei qui extraxerit, reliquum gulariter censetur esse, ut expendanluri· reddatur proprietario , si comparcat; alias usus sibi, aut suis , aul saltem reipublia dividatur ut ante inter regem et magnum utiles, proindeque in pauperum sublevaamiralcm. Ita refert Perfector Tourncly. In men, in missas aut aliospios usus. Quin it Belgio edicto Caroli V 15-47, statuitur ut sil, cujusqueconscicnliam testor, num no bona naufragantium in liltore maris inven­ ita vellet res suas perditas expendi. . ta , redderentur domino infra annum com­ Hic q. 62. a. 5. ad 3. —Hæcscnlcnliafi parent). Ita Zypcus. communis conlra Solo ct quosdam ejusse- > Sed quid si hæc naufragantium bona non quaces, qui volunt post sufficientem inqui­ derelicta certo peifissent si non apprehen­ sitionem , esse inventoris. Colligitur ex Audissem, ut v. g. saccharum, farina, frumen­ thent. cit. statuitur in conc. Mediol. sub S tum , cl similia ? possumne retinere? Carolo; traditur expresse in Catechism; JL negative. Quia, ut habetur 1. Pompo­ Rom. p. 3, n. 7, eamque aperte asscrer? nius IT. Dc acquirendo rerum dominio, quae­ videtur S. Th. his verbis: «Si ille cui debe I libet res nostra, quantumvis pericliletur, » fieri restitutio , sit omnino ignotus, debet1 mani l nostra donec sit consumpta , modo » homo restituere secundum quod potest, velimus manere nostram ; ut si ovis mea c » scilicet dando in eleemosynas pro salute faucibus lupi, vel domus mea ab incendio » ipsius, sive sil mortuus, sive vivens; praeri; ialur, manet mea.Poles tamen repetere » missa tamen diligenti inquisitione i. pretium expensarum quas fecisti, aut peri­ » persona ejus cui est restitutio facienda.. culi quod subiisti ; imo, secundum auctores Nec valet si respondeas S. Thomam illic li­ non ignobiles, relinere dc re recuperata id qui dc possessore malæ fidei; nihil enim in unde pro his compenseris, si nonsolvalur. eo loci lego quo hæc verba restringantur ad Dico 2° Bona vacantia sunt, quæ quis re­ possessionem malæ fidei. Sed cslo: eadem linquit moliens ab-inlcslalo, nec habens ejus ratio æque militat pro possessore bona bæredes qui ei juxta legem ab-in(estato suc­ lidei, quia iste , non minus quam ille, decedunt. Hæc addicuntur fisco regio, 1. J'u- bel restituere secundum quod potest. canlia , c. dc Bonis vacantibus. Dices 1-Jurepræsumilur dominum velle Excipe bona mobilia peregrinorum, qui si potius rem perditam manere apud inven­ ab-iulestalo decesserint sine hærcdibus, de­ torem quam distrahi pauperibus. Ergo. bent coi um bona per manus episcopi loci in Prob. ani. Jure præsumilur dominum velle pias causas erogari. Aulhenl. Omnes pere­ id quod sibi magis csl utile : atqui ipsi ma­ grini , c. Communia de Success. gis est utile ul res perdita maneat penes in­ Iu (.allia bona exliancorum ibi morien- ventorem : ergo. Prob. min. Facilius eam (iiim qui d icun tur au ba i nx, quasi alibi nati, recuperabit.ab inventore quam a pauperi­ pertinent ad regem; exceptis bonis legato­ bus. Ergo. rum, mercatorum ct regnicolarum. 1 11 N. ani. prob. N. min. Ad prob D. Ibid. — Dico 3 Bona recens amissa non I ani. Facili/iseam recuperabit ab inventure, DE MODIS ACQU1BEND1 DOMINIA, etc. d non esi probabile quod rem a quoquam I venlæfactam pauperibus nihil prodesseder fit unquam recuperaturus, C. el est pro­ fundo in hærcsi vel peccato, proderit ejus 1 babile quod aliquando sit eam recuperatu­ haeredibus, vel saltem rcipublicæ, rus, A'. Cum enim supponatur adhibita di­ quisque præsumilur potius velle, quam ligens inquisitio, incertum est, imoct im­ prodesse uni particulari, qui forte rem in probabile dominum rem suam unquam re­ usus illicitos dissipabit. cuperaturum : commodum autem quod ] Ad secundum, primo D. maj. Lex natu­ ipsi ex usu pio rei suæ obvenit, est certum. I ralis idem dictat omnibus, supposita fide, Porro nemo est sensatus qui bonum cer­ C. seclusa fide, N. Sic lex naturalis diclat tum non praponat incerio, el cujus vix aut sacramenta non esse indigne traclanda, sed supposita fide. Unde non est mirum si ne vix aliqua spes superest. Dices 2° Neque jure naturali neque posi­ non diclct ethnicis, inventa esse distri­ tivo Irnclur invenior rem recens inveniam buenda in usus pios; quia cum careantfide, erogare pauperibus aut in usus pios : non ignorant per temporalia posse acquiri spi­ positivo, quia nullum assignari potest quo ritualia et ælerna. 2° Posse negari minor id certo evincatur; non naturali, quod pro­ et dici quod ad istud diclamen lorle non at­ batur 1° quia fieri potest ul dominus in hae­ tendant ethnici, passionibus abrepti et reri vel peccato sil mortuus, cui proinde ethnicae superstitionis tenebris obcæcali ; nihil potest prodesse ros erogata in usus sicut olim juxta S. Th. latrocinia reputa­ jios. 2° I.ex naturalis idem omnibus dic­ bantur licita apud Germanos. Cælcrum si tat: atqui non dictat omnibus, puta ethni­ jure præsumalur aliter velle dominum, cis, res inventas esse erogandas in usus aliter expendantur ; nihil inde contra nos, pios. 3' Quandoque fit compositio a SS. ut palet ex responsione superiori. pontifice super inventis, sicut cl super aliis Ad tertium et quartum. Cum ea quae boni.'incertis, ul ea possint retineri ab in­ fiunt per supremam auctoritatem intuitu ventoribus seu possessoribus. Item in Gallia boni publici, juxta censeantur, præsumi­ animalia aberrantia, vulgo epaves, post di­ lur perditor huicjustædispositioni consen­ ligentem inquisitionem non comparcat do­ tire. Adde quod spectat summum pontifi­ minus, sunt dynastæ : alibi bona defuncto­ cem , ipsum supplere ex thesauro Ecclesiæ rum ali-intestalo qui nullum habent haere­ quod perditori per eleemosynas obvenire dem intra decimum gradum , sunt fisci, el potuisset. similia : quæ omnia forent injusta, si res Cælcrum non desunt theologi qui negant inventae jure naturae deberent expendi in hanc inesse auctoritatem SS. pontifici, nisi pauperes aut in utilitatem dominorum , debitor ipse sil pauper attenta conditione (umeadein sit ratio de istis bonis incertis status. aede inventis. Ergo. Dices 3° Thesaurus est inventoris : ergo D. jure naturali inventorem teneri rem et res perdita. Si dicas thesaurum esse nul­ inventam expendere juxta voluntatem vel lius, idem dicam a pari dc re perdita. R. N. Conscq. Ad prob. dico disparitatem rmalem vel præsurnplam domini; habet enim res perdita dominum, quamvis igno- esse, quod ob lapsum longissimi temporis , Γ-.tur quis sit : id videtur certum, nec a jure præsumalur thesauri nullum amplius quoquam arbitror negandum. Ea tenus vero cxislcre dominum; et ideo leges statuerunt jure naturali tenetur impendere in paupe­ esse inventoris : quod propter oppositam ra­ res aut iri usus pios, quatenus præsumilur tionem non statuerunt de re recens amissa. Petes 1° utrum saltem, si inventor sil pau­ cam esse domini voluntatem ; ita ut si fun­ date praesumitur voluntatem domini esse per, possit sibi rem inventam relinere? R. posse si ejus paupertas sil certa ct evi­ aliam, aliter deberent impendi. Sed quia fundate praesumimus talem esse regulariter dens : sed quia plurumquc homo sibi ablandomini voluntatem, ut expendantur in eos dilur, dum agitur dc propria utilitate, con­ usus, unde sibi, aut suis, aut saltem rcipu- sulat prius confcssarium aut virum pruden­ b:cx utilitas obveniat; in hac suppositione tem cl timoratum. Neque enim,quod adver· dicimus inventorem jure nature ad id tene­ las, hæc distributio debet necessario fieri ri. Hinc facilis est responsio ad opposita. pauperioribus, licet id sil consilii ; sed suffi­ Ad primum. Puto distributionem rei iu- cit quod liat vere pauperibus, imo el in alios 68 0 k - 1 DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIA, etc. DISSERT. IV. ART. II. usus pios, puta , in missas et quid simile : alioquin foret inventori valde onerosa et in­ finitis scrupulis obnoxia. 1 Petes 2°’cc probo quod dicunt Sylvius et Lessius ex 1 Solo, eas esse nullius, proindeque fieri primo occupantis; sunt enim, ut non metallicæ, fructus aut pars fundi atque de ejus substantia. Fateor tamen legitime effectum esse, sive jurecommuni,siveconsuetudine communi­ ter recepta, ut principes aut respublicæeas sibi vindicent, parte concessa inventori, et compensato damno quod domino fundi in­ fertur. l°Quia id convenit principibus aut rebuspublicis ad sustinenda onera commu­ nia. 2° Quia hæ venæ sunt magnæ æslimalionis, cl simul difficillimæ et rarissimae in­ ventionis, quibus proinde effodiendis ple­ rumque sunt impares privatorum faculta­ tes: quapropter rcipublicæ interest excitare homines proposito præmio ad hujusmodi ve­ narum inquisitionem et inventionem. . PER ALLUVIONEM (4). Bito. «Quod per alluvionem agro tuo flu­ union adjicit, jure gentium tibi acquiritur. Est autem alluvio incrementum latens, tidtoque per alluvionem id videtur adjici «quod ita paulatim adjicitur, ut inlelligi non possit quantum quoque temporis inoI mento adjiciatur. » Ita in terminis lib. 2 Inslit.de Rerum divisione, § Pradcrca 20. «Quod si vis repentina fluminis de tuo » praedio pariem aliquam detraxerit el vicini s praedio attulerit, palam est eam tuam per­ ii manere. Si tamen longiore tempore fundo » vicini lui haeserit, arboresque quas secum • traxit in cum fundum radices egerint, ex » eo tempore videntur vicini fundo acqui­ tte esse,» Ibid, in terminis § Quod si w2i. e Insula quæ in mari nata est (quod raro > accidit), occupantis fit; nullius enim esse » «editur. » Ibid. § Insula 22. Idem dic de insuladudum ab incolis deserta. « At insula » in (lumine nata (quod frequenter accidit), > si mediam partem fluminis tenet, com» munis est eorum qui ab utraque parte flu» minis prope lipam prædia possident; pro • modo scilicet latitudinis cujusque fundi • quæ prope ripam sit. Quod si alteri parti (l) Vide oclavira Annotationem, I PER ACCESSIONEM (1). Accessio est, quando res unius accedit seu adjungitur ad rem alterius per laborem aut industriam humanam. Dico, d sil regula generalis. Quando res unius conjungitur rei alterius, lotum com­ positum ex utroque est illius cujus est prin­ cipale in composito, I. Cum aurum 19, § Perveniamus 13, ff. De auro et argento lib. 34, lit. 2,etconformitcr huic reg. juris 28, in 6 : Accessorium sequi congruit natu­ ram principalis. Intelligc tamen semel pro I semper cum obligatione reddendi domino æstimationem minus principalis, etiam si bona fide fuerit usurpatum. Hinc inferes 1° quod, si ornatus causa gemmam alienam annulo tuo inferas, pur­ puram alienam vesti tuæ consuas, I k rculem in mensa aliena depingas, pictura cedat mensæ, purpura vesti, gemma annulo, etiamsi gemma sit pretiosior annulo, aut purpura vestimento; quia id cujus ornandi gratia aliud adjungitur, censetur principa­ le, idcoque accessionis jure hoc aliud sibi vindicat,!, cit. et Institut, lib. 2, til. 2, De rorum divisione, § Si tamen 26. Dehigo apud Sporer existimat quod, si res a.'îena possit separari absque lotius dcslruclior.e; 1 (Q Vide nonim AdouUhoacm. f 70 DISSERT. IV. ART. II. nt gemma ab annulo, remaneat prioris do­ mini. Sed jura laudata contradicunt. Rema­ net tamen priori domino actio ad exhiben­ dum antailnm ut excludatur gemma. Inferes 2o c contra quod, si pinxeris in te­ la aliena, hæccedat luæ picluræ, si pictura sil pretiosior tela; quia id non iit causa or­ nandi telam. Idem dic descriptura. Quam­ vis enim Instit. cil. $Liltcrœ, dicatur litte­ ras etiamsi aureas debere cedere chartis seu membranis, id videtur intclligcndum de chartis ct membranis quæ tunc temporis erant rariores el pretiosiores litteris. Sed cum nunc sint vilis pretii, contrarium vi­ detur dicendum, maxime cum litleræ non adhibeantur chartis ad earum ornatum, sed chartis utamur lanquam subjecto seu mate­ ria. Ita plerique auctores. Inferes 3° « Cum in suo loco aliquis aliena » materia ædificavil, ipso dominus intclliDgiiur ædificü; quia omne quod ædilicatur DSolo cedit tanquam principali. » Ita in terminis I. Adeo, § Cum insuo, ff. De ac­ quirendo rerum dom. lib. 41, tit. 1. Sed di­ ruto ædificio, elnon ante, materiæ domi­ nus poterit eam vindicare, nisi prius ipsi sil data satisfactio, quam quovis tempore potest exigere. Ibid. «Ex diverso, si quis in alieno solo sua » materia ædificavil, illius fit aedificium cu» jus est solum ; et si scit alienum solum es»se, sua voluntate amisisse proprietatem » materiæ inlelligitur : ita ut neque diruto » quidem ædificio, vindicatio ejus materiæ «competat, saltem in foro externo. » Ibid. Excipe tamen ex æquilatc naturali, nisi ea re negotium domini absentis utiliter gessis­ set. Si vero nescit qui ædificavil, alienum esse solum, prolium materiæ et operarum repetere potest. Ibid. Inferes 4° «Si alienam plantam in meo solo posuero, mea erit. Ex diverso, si meam « plantam in alieno solo posuero, illius cri t, » si modo utroque casu radices egerit ; ante» quam enim radices ageret, illius permad net cujus cl fuit... Et ideo in confinio ar» bor posita communis est. « Ibid. § St alienam. Si vero arbor tota in funde meo radicata vel posita, aliquas tamen radices agat in fundo vicino, mea est. Sed si ramos in fun­ dum vicinum extendat , inde decidentes fruclus sunt vicini. Quod si rami impen­ deant alterius ædihus, monito el nolente arboris domino illam succidere, is qui dam. num patitur totam arborem cædere et lien» ! tolere non prohibetur. Quod si agro im­ pendeant lanium ad quindecim pedes a lit. | ra, potest arbor coerceri, seu ejus rami exscindi, 1. 1, ff. Dc arboribus canlcndii, lib. 43, tit. 27. PER CONFUSIONEM (1). Confusio rerum dicitur, quando corpora , distincta ita miscentur ut in unum coeant, ' sic, ut nulla pars designari possit quæ non sit ulriusquc miscentis : ut si vinum meum i cum tuo misceatur in dolio, ex meo fru- , mento et luis lupulis concoquatur cercvisia; ! sicut enim in his cl similibus nulla pars assignari potest quæ non sit vinum aut cerovisia , sic nulla assignari potest quæ non spectet ad utrumque deminum. Dico 1° Quando cx consensu duorum do­ minorum aut casu materiæ confusæ fuerint, lotum conflatum est pro rata ipsis commu­ ne,!. Jdcosup. cit. et Instil. De rerum di­ visione, § Si duorum. Ratio est ; quia con­ sensus reciprocus vel casus utrique accidens id præslare videtur. Si vero uno volente ct altcro nolente aut ignorante, materia ulriusquc confundatur, lotum conflatum illius erit cujus, attentis opera et materia, principale erit in conflato, conformiter reg. supra laud, quod accesso­ rium sequi congruat principale. Unde si ex tritico luo et prope æquaïi alieno cerovisiani confecisti, tua erit, cum obligatione tamen reddendi aestimationem partis alien® :c contra, si ex tritico alieno cl solis tuis lupu­ lis confecisti, erit illius cujus erat trilicum, quia est principale; cum obligatione tamen tibi reddendi tuorum lupulorum æslima· lionem, saltem si bona fide egeris. Quod addo, quia quidam auctores negant quid­ quam reddendum miscenti mala fide: quod utrum sit admittendum in foro conscienti® non ausim asserere, cum aequitatis natura­ lis sit neminem posse ditari alieno, nisi forte damnum patiatur cx confusione. Confusioni affinis est formatio speciei, seu, ut loquuntur jurislæ, specificatio. Pro qua Dico*0 Dum quis ex aliena materia no­ vam speciem formavit, si species ad priorem materiam integre redire possit, perlinelad dominum materiæ : ut si quis cx luo ri(i) Vide Adnotationem decim>m. DE PRÆSCRIPTIONE. 71 rrnto seiphum fabricavit, tuus est. Si vero rem actio, quatenus vel apparet, vel judex, m vies ad priorem materiam integre re-I recognita , arbitrari poterit in illo acervo 're non possit, perlinet ad cum qui fabri- I cujusquc esse , 1. Idem Pomponius , ff. De vil: ut si ex lana aliena vestem, ex rei vindicatione, lib.6, tit. 1, et Inst. De re* r rio alieno calceum confecisti, tua est ves- tum divis., § Quasi frumentum. Ratio est; lii.luus est calceus, semper tamen cum quia re manente integra, non debet illius dtaalione solvendi pretium materiæ; 1. transferri dominium , nisi de consensu do Idrosæpecil.§7,etInstit. Dererum divi- ! mini. Si dicas id tamen fieri in confusione: disparilas est, quod in ea partes non ma­ itone,tit. l.§Cumex 25. Quidam ex aequitate naturali, ut putant, ' neant quoad substantiam separalæ sicut in Kipiunl vinum factum ex uvis alienis ct commixtione , sed in unum continuum leumex olivis alienis; sed jura laudata cx- coeant, ut dictum est. r-resse contradicunt, quippe quæ hæc exemSi vero, uno tantum domino nolente aut 1 fôrmalitcr proponunt in sensu nostræ I inscio , mixtio liat ab altero cum voluntate nelusionis, el frumentum dunlaxat cx formali vel implicita acquirendi dominium ,i i? alienis excussum excipiunt ; quia in- lotius, juxta!. Si «licui nummi 48, ff. De ■ iunl, «Cum grana quæ spicis continen­ I solutionibus, lib. 4G, tit. 3, reipsa acqui­ tur perfectam habeant speciem suam, qui rit. At contrarium videtur decerni § Quod excussit spicas non novam speciem facit si frumentum 28, Inst. De rcrum divis. -ed eam quæ est delegit, » 1. Adeo cit. ARTICULUS III. ■: d dici non potest vino, oleo et simili- 1 lusjunde est disparilas. De modo acquirendi dominia rcrum qua Quod si parlim ex sua materia, parlim cx sunt alicujus ; Nimirum. <*na prope æquali speciem aliquam fecerit DE PRÆSCRIPTIONE (1). •s, voluti ex suo vino et alieno meile mulNota. Dominia rcrum quæ sunl alicujus, mfecerit, erit illius qui fecit; quia prinjaleponil, juxta id quod diximus de con­ duplici modo acquiruntur, volente el no­ lente domino. Volente domino, ut dona­ cione, § Cum ex. cit. .Vola tamen quod , si quis sciens mate­ tione, testamento, venditione el aliis con­ riam esse alienam, eam confuderit, aut cx tractibus, dc quibus specialiter el late suo • i novam speciem fecerit, res a pristino do- loco. Nolente domino, et hoc tripliciter: ino vindicari possit ,1. Dc eo , § Si quis, 1° jure gentium, ut res caplæ bello justo fiunt capientis; 2 sententia judicis, uldum i dd exhibendum lib. 10, lit. 4. fur damnatur ad quadruplum; 3° auctori­ FER COMMIXTIONEM. tate legis, ut praescriptione ; et de hac nunc Commixtio differt a confusione , quod in versatur quæslio. mrnixlione corpora non faciunt conti­ cium, sed separata inter se maneant quoad fjbjlanliam, licet facile discerni nequeant: ut patet in commixtione lui ct mei frumenti, toæ et meæ pecuniæ ; quodlibet granum manet meum a luo distinctum, licet quod— njmsitproptcr mixtionem non cognoscatur. Inconfusione autem, ut dictum est, corpora in unum coeunt, sic, ut nulla sit pars quæ non sit mea cl tua : ut si vinum tuum et meum misceantur, ^uæl'oet guttula est mea ct lua, seu ex meo el tuo. Dico. Quando duorum dominorum ma­ teri® ulriusquc consensu miscentur, comBonicalæ censebuntur, hoc est, cumulus ml utrique communis. At si casu vel neuru domino volente misceantur, non fit ■anslaliodominii, sed singulis competit in § I. — Quidprascriptio , quid usucapio? Præscriptio in jure idem est ac exceptio, cl præscribcre idem ac excipere. Excipere autem est opponere aliquid contra actionem ab allero intentatam, sive in civilibus, sive in criminalibus, ad eam vel omnino impe­ diendam, vel ad differendam lanium, non tamen inficiendo fundamentum, sive, ut di­ citur injure, instantiam actionis aut lilis; v. g. Titius instituit contra te actionem pro so­ lutione equi libi venditi; si neges venditio­ nem, quæest fundamentum actionis, non est exceptio, sed defensio, ct onus probandi i incumbit adori. Si vero fatearis venditio­ j nem, sed opponas, puta, pretium esse solu­ tum, aut quid simile, est exceptio, cl hujiw(l) \ ule undecimam AdooUlione/n. 72 DISSERT. IV. ART. III. probatio tibi incumbit. Quod si ador tuam cit, ut patet in colono qui possidet natur* oppositionem contraria exceptione redun­ liter, cl tamen præscrihere non potest. N* dat, dicitur replicatio; quam si tu impu­ turalis el civilis simul optima est; sufficit I gnes, dicitur duplicatio, et sic deinceps, tamen sola civilis, qua quis absens rei sui triplicatio, quadruplicabo, etc. animo et facultate insistit; ideo enim par· Porro exceptio ct duplex, ut jam innui : tim civilis dicitur, quia hunc civilem effetuna peremptoria, qua actio simpliciter cl tum paril. Vide quæ dixi supra de posses perpetuo excluditur, ut in præcedenli exem­ sione. Hinc inferes 1°, laicum rion posse pra»; plo : alia dilatoria, qua actio non simpliciter et perpetuo excluditur, sed respectu certi I scribere jus decimarum, quantocuniqi? loci vel cerlæ personæ, ut si opponas judi­ tempore illud detineat ; quia secundum jun I cem non esse competentem, actio non sim­ est incapax possidere jus ecclesiasticum, : pliciter et perpetuo excluditur, sed tantum quale est jus decimarum formaliter sump respectu talis tribunalis. Exceptiones dila­ tum, hoc est, quatenus fundatur in spiri­ toria? regulariter debent opponi ante litis tuali oflicio : secus si ex privilegio aut con­ contestationem, secus peremptoriæ. Dico cessione Ecclesiæ illud habeatur, qualeregulariter ; quia suntquædam exceptiones sunt decimæ quæ dicuntur infeodalæ ant de quibus vide si lubet juristas. cone. Ill Latcran. anno 1179, quia tun Præscriptio autem de qua hic agimus, hoc 1 non est jus spirituale. Idem dicendum dt sensu sumpta, est quædam species cxcep- . quovis alio jure ecclesiastico, cujus sunt in­ tionis pereniptoriæ, qua domino repetenti capaces laici ; item de rebus et locis sacris, | rem suam pristinam, opponitur possessio quas jus prohibet a laico possideri. per certum tempus a lege definitum ; tali Inferes2°, usufructuarium, colonum,lo­ enim possessione acquiritur dominium , ul catorem, commodatarium, pignoratorem, dicam infra : ipsa vero acquisitio dominii cm ph iteu tam, feudatarium, tutorem, cu­ dicitur usucapio. ratorem ct similes non posse præscribcre Verum nunc usu communi et in jure rc- rem quam possident, quia illam non possi­ cepio præscriptio sumitur pro ipsa usuca­ dent proprio nomine ct ut suam, soil no­ pione, sive agatur de mobilibus, sive de im­ mine domini directi. Possunt tamen qui mobilibus : non enim est n jure fundatum fructuarii sunt præscribcre jus ad fructus, quod quidam dicunt, usucapionem esse de i quia illud vere possident. Inferes 3°, religiosum nihil posse præ­ mobilibus, et præscriptionem de immobili­ bus, siquidem detur præscriptio de mobili­ scribcre, quia nihil potest proprio nomine bus, cl usucapio de immobilibus, Instit. possidere: item nec amentem, nisi initiocl tine possessionis fuerit mente compos; quia, lib. 2, lit. G. Ilis notatis. Dico 1° Præscriptio seu usucapio est Ac­ sicut hoc sufficit ad possessionem, ita clad quisitio dominii per continuatam possessio­ præscriptionem. Notandum hic, in præscriplionejurium, nem certo tempore a lege definito, 1. 2, fi’. quæ dicuntur quasi possideri, hoc axioma de Usurpat, cl usucap. lib. 41, lit. 3. Dico 2° Ad legitimam præscriptionem communiter receptum apud jurisconsultos; requiruntur quatuor conditiones . 1° pos­ Per actus liberos non inducitur præscriptio. sessio vera ; 2° titulus præsumplus : 3° bona Unde quantovis tempore aliquis libere ct fides ; 4° tempus legitimus. Ita communiter non tanquam ex obligatione mihi præslat cx Sylvestro nostro, v. Præscriptio 1, n. 1. aliquod servitium, nihil possum unquam Quæ conditiones distinctis §§ expenduntur. præscribcre, quia non sum in possessione juris erga ipsum. § II. — Pera possessio. S III — Titulus prersumptut. Ita reg. juris 3 in 6 : Sine possessione Qualis est, v. g. emptio, donatio, aut prcescriptio non procedit; ct palet, quia lo­ tum hoc jus oritur ex possessione. Et ideo quivis alius modus quo transfertur domi­ in tantum aliquis præscribit aut præscribere nium. Dico, præsumplus ; quia si esset ve­ potest, in quantum vere et proprie, hoc est, nis , absque præscriplionc transferret domi­ suo nomine possidet, el quidem ciiililcr nium. Sufficit ergo quod rationabiliter ct «allein : nam possessio naturalis non sufii- bona lidccrcdalur verus; ut si emas vel dono DE PRÆSCRIPTIONE. aedpiasab eo qui reputatur rei dominus, ct oon est. Ceterum quamvis ad omnem præscriplionem inchoandam requiratur titulus, alioquiti deficeret bona fides; item quamvis ad perficiendam præscriptionem , quæ dicitur brevis et longi temporis, nimirum decem vel viginli annorum, requiratur allegatio ct probatio tituli : conveniunt tamen com­ muniter doctorcs , ad perficiendam eam quæ dicitur longissimi temporis, id est, triginta ulquadraginta annorum, regulariter non requiri probationem tituli, quippe qui tanto I m|wris spatio variis modis perire potuit. Excipe tamen quando ex jure vel aliunde vehemens est præsumptio rem cujus præriplio prætendilur fuisse mala fide acqui.•ilam aut possessam, nisi probetur possesriiiimmemorialis, id est, cujus initii non (islat memoria apud senioresqui testantur te nunquam aliter vidisse aut audivisse, et idem semper fuisse famam ct communem loci opinionem ; Sylvest. v. Præscriptio 1 , q. I.Quia, juxta commune juristarum ef­ fatum, Possessio temporis immemorial is til loco tituli. 73 quin aperiretur via furibus ad præscribendum, indeque multiplicarentur in immen­ sum , in detrimentum et destructionem rei· Est autem bona fides, credulitas seu actus intellectus quo quis inculpabiliter credit rem esse suam , aut nescit esse alienam. Dico inculpabiliter, quia ubi error aut igno­ rantia unde hæc persuasio procedit, est cul­ pabilis , non est bona fidos. Dices 1° Admittenda est præscriptioquam leges civiles admittunt : atqui leges civiles admittunt præscriptionem cum mala fide, ul videtur concessum, el patet ex 1. Sicut, et 1. Si quis, c. De præscript. 30 vel 40 an­ norum lib. 7, iit. 39. Ergo. Huic argumento duplex adhiberi potest solutio. Unde R. 1° D. maj. Admittenda est præscriptio quam admittunt leges civiles, si non repugnet bonis moribus, nec improbe­ tur a jure canonico, C. secus, N. Repugnat autem bonis moribus præscriptio cum mala fide, quia sic præscribcns est in continuo peccato, ct ideo improbatur a jure canonico. — Quodl. cit. ibid. — Porro hujus contrarietalis inter leges civiles el canonicas ratio est, quia alius est finis quem intendit civi­ § IV. — Bona fides. lis legislator, scilicet pacem servare el stare Quodl. 42. a. 24. o. — Ita reg. juris 2 in 6 : inter cives, quæ impediretur si præscriptio Poutisor malæ fidei ullo tempore non prœ- malæ fidei non currerct, quatenus sub prae­ icriWt. Itemc. Vigilanti, c. Quoniam, cap. textu malæ fidei vexarentur legitimi posses­ fin.de l’ræscriptionibus, Extra, lib. 2, lit. sores : finis autem juris canonici tendit ad S,ex cone. Later, sub Innoc. Ill, ubi cor­ quietem Ecclesiæ et salutem animarum ; riguntur leges civiles, quæ videntur admit- nullus aulwn in peccato salvari potest, nec lere præscriptionem triginta vel quadra- poenitere de damno vel de alinno, nisi re­ rinla annorum ut legitimam absque bona compense!. tide, his verbis : « Quoniam omne quod non R. 2° D. min. Leges civiles admittunt est ex fide, peccatum est, sy nodali judicio præscriptionem malæ fidei pro foro exte­ definimus, ut nulla valeat absque bona riori tantum, C. pro foro conscicntiæ, .V, a fide præscriptio tam canonica quam ci- Eatenus ergo leges civiles admittunt pra> rilis, cum generaliter sil omni conslilu- I scriptionem‘malæ fidei, quatenus rejiciunt tioniclconsuetudini derogandum, quod in foro exteriori actionem contra possessoabsque mortali peccato non potest obser- rem triginta vel quadraginta annorum, nec avari : unde oportet ut qui præscribit, in cogunt ipsum ad allegationem tituli, nec anulla temporis parte habeat rei alienæ | curant -.n bona vel mala fide possideat, ne, » conscientiam. » Et ratio est ; — in h. d. ut dixi, prætcxlu malæ fidei, legitimi cl II. q. t.a. 5. q. 4. ad 2. — quia possessor bonæ finei possessores vexentur, sicque tur­ imlæ fidei est in continuo statu peccati mor­ betur tranquillitas publica continuis litibus; talis, rem alienam scienter delinendo : illa non autem quod conferant dominium in lutem quæ sine peccato esse non possunt, conscientia possidenti mala fide* : imo si ap­ nulla praescriptione firmantur; quia ut In- pareret mala fidos, possessio nihil prodesset, noc. IV dicit in cap. Non debet 8, de Con- el cogeretur possidens etiam in foro exterio­ sang, afiln. Diuturnitas temporis non mi­ ri resti lucro. Ita I. Si quis emptionis, c. de ttit, ted auget peccatum. Adde quod alio- Præscript. 30 vel 40ann. lib. 7, lit. 39, ubi DISSERT. IV. ART. HI. sic dicitur : σ Si bona fide ab initio cam rem Λ. N. min. Licet enim sciam illum bi­ D tenuit, simili possit uli præddio (scilicet bere jus servitutis in meo prædio , qua!· ο exceptionis 30 vel 40 ann.) ; sin vero mala exponitur in instantia , nihil tamen ago illi, » fide eam adeptus est, indignus eo videa- citum, nec aliquid omitto quod debeam po. » tur. v El Innoc. IV, in cap. Quia pleri- nere; non enim teneor illum monereul sut que, Extra de Immunitate Ecclesiæ, dicit : jure utatur : sum ergo in bona fido sino « Ncc obesi quod diximus de præscriptione quod mihi licet) illum jure suo non uti, q » 30 vel 40 ann. quia ibi jus non dat aliquod mihi libertatem reddi seu creari. Secus ess^t » dominium possidenti , sed tantum in si alor haberet jus non quidem aliquid fo » odium adversarii datur ei exceptio : sed ciendi circa rem meam , sed ut cgoaliquil » in eo cujus est exceptio odiosa.... dicimus non faciam, v. g. ut altius non ædiiicem,ul » quod (enetur reddere. » Sic etiam resolvit fenestras in hortum ipsius non aperiam, etc, Pontas ex Domat v. Prescription, cas. 8. tunc enim ut extinguerem illud jus, requi­ Inst, contra primam resp. Possessor malæ reretur ut illud ignorans bona fide facerem fidei legitime acquirit dominium rei posses- contrarium , el ille per certum tempus non sæ post tempus a lege definitum : ergo prae­ contradiceret. scriptio malæ fidei non est contra bonos Aliud est ergo, nota bene, obligatio alimores. Prob. ant. Potestas civilis habet auc­ quid omittendi vel faciendi ; aliud obligatio toritatem transferendi rorum dominia, ul aliquid tolerandi aut permittendi, si alter dicemus infra : atqui reipsa confert posses­ exigat : ad cxlinguendam priorem obliga­ sori malæ fidei per præscriplioncm quam tionem, requiritur ignorantia juris alterin', approbat. Ergo. alioquin peccatur agendo contra illam, el It. .V. ant. Adprob. Posset distingui mi­ consequenter subesi mala fidos : ad extinnor ad sensum secundae resp. Sed insistendo guendam voro posteriorem obligationem, primæ resp. el majoris explicationis gratia, sufficit sola nogligenlia aut cessatio exacto­ D. maj. Potestas civilis lianel auctoritatem ris, quantumvis conscius sim illius juris; transferendi rerum dominia, ubi id exigit I quia, ut dixi, non teneor ipsum monere, bonum commune, C. ubi id non exigit bo­ sicque sine peccato proinde bona Ude sino num commune, N. —Ibid, ad i.— Igitur I ipsum non uti jure suo. I omnia sunt quidem principuin ad guber­ Pari modo et ob camdem rationem, prænandum , sed non ad relinendum sibi vel ad | scriptio curri! contra leges obligantes ad dandum aliis ; et si quæ leges tales sunt, pœnam pecuniariam infligendam per judi­ t\ iannicæ sunt ct non absolvunt a conscien­ cis sententiam, v. g. ob non solutum vecti­ tia, sed a foro judiciali cl violenta, nisi id gal, ob venationem loco aul tempore prohi­ exigat bonum commune. Non exigit autem bito : secus tamen de flebitis pecuniariis bonum commune quod possessori malæ fidei quæ non sunt in pœnam aut de actionibus transferatur in conscientia dominium rei ad illa. El ratio 'disparitalis est ; quod in his, possess®, 1°quia, ul jura laudata loquun­ etsi non interpellat creditor, monet tamen tur, eo beneficio indignus est ; 2° quia hoc terminus solutionis elapsus : undo cum de­ beneficio inescati homines, ut plurimum bitor non solvendo peccet, non est in bona bonis forlunæ inhiantes, per fas cl nefas fide, proindeque non potest in ejus lavorem ! occupare aliorum bona contenderent in currere præscripÜo, Ut palet etiam ex cap. perniciem rcipublicæ; 3° sufficienter suc­ fin. cit. Ul igitur præscribalur tale debitum 1 curritur tranquillitati communi, denegando pecuniarium aut actio ad illud, requiritur actionem in foro externo contra iniquum quod debitor certo temporii spatio existimet possessorem cujus mala fides probari non se nihil debere, aut putet esse solutum vel , potest; sic enim legitimi possessors sunt condonatum. Sed in debilis quæ sunt in securi ab injusta vexatione. pœnam, ut si lex decernat centum libras 1 Dices 2° Possum præscribere contra eum solvendas ab eo qui fraudaverit vectigal, qui quem scio habere jus servitutis in meo præ­ venatus fuerit in loco prohibito, etc. idem si dio, v. g. agendi suum currum per illud, bona mea fisco sint addicta ob crimen com­ pascendi gregem in illo, etc. atqui est ibi missum; non Icneor monere, aut offerre mala tides, cum adsit scicnlia juris alieni. bona mea fisco, nisi exigantur : el sic ex hac Ergo. parte sum in bona fide, curritquc præscri- DE PRÆSCRIPTIONE. ptîo tacente exactore per certum tempus. Die s 3' el specialiter contra modo (licta de debiti'pecuniariis. In variis provinciis, per bges municipales, famuli, operarii, undid, chirurgi, pharmacopola', vendi­ tores ieruni ad consumptionem , etc. qui intra certum tempus post præslilum servi­ tium aul merces venditas non pelunt merccdem pactam (in Belgio assignatur bienriumedicto Caroli V, in consuetudine Pa­ risiens! art. 125 assignatur annus tantum), ficluduntur a jure petendi, nisi debitoris chirographum ostendant. Item Philippus II pro eodem Belgio sancivil ul non nisi 1res anni censuum exigi possent, etsi piares de­ lerentur. Ergo. II. juxta communem doctorum intelliftnliam, has leges non eximere in conscien­ tia debifores ab obligatione solvendi, si rcicra non solverint; sed valere dunlaxal pro (oreexterno, sic, ut in eo denegetur actio præfaliscreditoribus. Et hoc merito; quia aluquin, cum minuta debita et eorum so­ lutiones facile memoria excidant, debitores «objacerentpericuloSæpius idem solvendi, el lites super iis perpetua? suscitaretur. P — Utrum bona fides, arta cr quavis ignoMlia inculpata, suj/icial ad prixi,/ quando dormit aut interrumpitur proscrip- j Dico2° Consuetudo legi contraria, quara ο legislator scit in particulari ct tolerat, tollit vim legis post duas vel 1res ejus infractio­ nes, absque determinato tempore el indopendentor a proscriptione. Ila Sylvester, v. Consuetudo n. 6, el alii passim. Rado est; quia dum legislator scit suam legem non servari et tolerat, etiamsi id liat metu dif­ ficultatum, censetur consentire ul non ser­ vetur, ne respublica perturbelur, sicque implicite suæ legi detrahit. Quæ autem opponi possent cx jure de lonp tempore requisito ad hoc ut consuetudo deroget legi, inlclligenda sunt de consuetu­ dine quam princeps in particulari ignorat, tl quæ ideo indiget proscriptione. Unde Dico 3“ Consuetudo legi contraria quam legislator ignorat in particulari, non pro­ scribit contra legem civilem nisi decem annis. Ratioesl, quia quando princeps ignorat consuetudinem in particulari, non censetur ita huic consentire, sicut illi quam novit el tolerat; sed illi in lanium consentit, in quan­ tum consentit in genere decreto juris quo statuitur consuetudinem legitime proscrip­ tam derogare legi : ad hoc autem requiritur certum temporis spatium, quod auctores de­ terminant ad decennium contra legem ctvitan,exl. 1,2,3, c. Quæ sil longa consue­ tudo, ubi dicitur, longam consuetudinem habmcim legis. Decennium autem injure di· cilur longum tempus. Idem esse dicendum de consuetudine ad­ versus legem ecclesiasticam nondum recep­ tam moribus utentium, censent Navarr. felinus, Dominic. Covarr. Asor. quos citat etsequitur Lcssius. At contra receptam qua­ draginta annos requirit communior senten­ tia Syhestri et aliorum ; quia secundum jura, contra Ecclesiam non proscribitur nisi quadraginta annis : attamen etiam suf­ ficere dcccm annos probabile rcputal idem Lcssius; quia obligatio subditorum ad legem non dicitur proprie el in rigore bonum ec­ clesiasticum. 1’trum vero requiratur bona fides in sub­ ditis ad hoc ul consuetudo proscribat con­ tra legem, affirmat Sylvester, Lcssius, etc. negat Sporer cum quibusdam aliis; quia, inquit, alios vix unquam ulla lex proscribe­ Hiuie LtU Limen UllllUil UIUIUUI retur. Ego arbitror ILV|UU1 requiri WUIIUIII bonam fiilfm,ex illa rcg. generali, quod Possessor valefulei nullo tempore prœscribal, a qua ton datur exceptio iir jurc canonico. Ad ra- Bill. t. vi. tionem Sporer, R. quod, quando major par legem recusat, præsumitur prudens legisla­ tor non velle cogere suos subditos ad ejus observantiam , ne injiciat diis laqueum in eo ipso quod ad eorum bonum ordinatum volebat; idquedum persuasum habentsuddili, bona? fidei dici possunt : et ex tunc tan­ tum,meo saltem judicio, eurrere incipit pro­ scriptio. Hic notandum pro conscientia, quod, quando lex aliqua passim non observatur, praesertim a viris probis, quamvis id nesciat in particulari legislator, nec affluxerit tem­ pus requisitum a lege pro ejus proscriptione, et ideo possit legislator et qui ejus vices ge­ runt hujus legis nondum proscripta?, abs­ que nova promulgatione, observantiam ur­ gere in foro contentioso, atque in eodem se­ cundum hanc legem judicare : attamen in foro conscientia? desinit obligare , ex mente praesumpta legislatoris, qui, ut diximus, non intendit injicere laqueum animabus. At de hoc forte latius dum de Legibus. § IX. — An et quanto tempore prœscribal. qui rem bona Jide accepit a possessore malaJidei? Dico 1° Hæres immediatus possessoris mala? fidei non potest ullo tempore proscri­ bere. Ita Sylvester et communiter. Palet ex § Diutina Instit. de (Jsucap. ubi dicitur : « Si ille (defunctus) initium justum non ha­ jj buit, hærcdi ct bonorum possessori , licet » ignoranti, possessio non prodest. » Idem 1. Ultima, c. Communia. Ratio est; quia hæres immediatus ex fictione juris censetur una cademquc persona cum defuncto, cl eorum possessio una eademque continuata possessio ; sicquc ex ista fictione hæres im­ mediatus censetur mala fide possidere, sicut ipse defunctus. Dico 2° Hæres mediatus, item qui a pos­ sessore mala? fidei immediate quidem acce­ pit, sed alio titulo quam hærcditatis, puta legato, emptione, donatione inter vivos, etiamsi res mobilis sit furtiva et immobilis vi possessa, potest proscribere. Ratio est; quia jura duas fictiones ex ea­ dem causa non admittunt, etideo fictio illa juris de mala fide haeredis immediati non transit ad secundum haeredem, nec censetur eadem cum defuncto |/V1UVII(I· persona. Y^TMVV Quod ** a /v for* tiori est dicendum de legatario, emptore, donalario, etc., qui defuncti personam nul­ latenus repraesentant, el quibus ideo non mvimbivîw DISSERT. IV. ART. III 82 nocet vitium ancioris, ut jura expresse sta­ silate. Similiter postest proscribi libcrtasqr tuunt : I. An vilium, ff. D. diversis tempo­ quis desinit esse subditus : quamvisrrç ralibus præscript. sit de jure naluræ quod subditus, qua Dico 3° Res bona fideacceptæ a possessore diu est subditus, obediat suo principi,!, m?>æ fidei, quatenus præscribi possunt, re­ est tamen de jure naluræ quod sit illiflü gulariter præscribuntur tempore ordinario. diLus; et ita multi populi præscripscruni J Ita communiter ex 1. cit. An vilium. herlalcm contra dominium imperii Roma i Dixi, regulariter ; quia excipitur 1» si res ExcipeS. pontificem, cui omneschrki sit immobilis, et is contra quem præscribitur jure divino subduntur. Item licet sildeji ignoret eam ab alio possideri; 2° si res sil naluræ quod populus alat ministros L furtiva aut vi possessa : in utroque enim siæ, qui tamen interdum aliqui cx pr-v casu requiruntur triginta anni. Quoad pri­ gio aut concessione eximuntur a (Iccii mum casum , palet cx Authentica Malm fi­ solvendis, potest hæc exemptio presa dei , c. De longi temporis præscripliono. quadraginta annis cum titulo, etsinetii. Quoad secundum, palet ex QFurlivœ, Insti I. tempore immemorial!. de Usucap. 3° Præscribi non possunt quæ sunt c Dices. Instit. de Usucap. § Quod autem bus publicis deputata, ut viæ publics,p; lib. 2, lit. G, dicilur de rebus furtivis et vi leæ, pontes, etc., 1. Usucapionem, ff. pnssessis, quod non solum fur non possit Usucap. 4. Non potest præscribi homoli:. usucapere, Sed nec ullus alius, quamvis ab ul liat servus, I. Ultima, cap. De longitereo bona fide emerit, vel cx alia causa accc- poris prescript. 5. Limites certi provint;«· rum, episcopatuum et paroeciarum nonppcril, usucapiendi jus habeat. Ergo. II. hæc jure intclligenda esse de præ- sunl præscribi ; secus si sint incerti, ex o: scriplione temporis ordinarii, non de prae­ Dilectio 1G, q. 3. Notat hic Pcrfactor Tournely, jure Gi>| scriptione temporis extraordinarii. Ita jus posterius codicis De diversis temporalibus lico nulla temporis possessione præsers prescript. I.An vilium, ubi dicilur, Vitium servitutes prædiales sine titulo, jurapub auctoris non obesse emptori vel legatario. furni et molæ, ct res fiscales, seu quæscrliem expresse I. Super 1, c. de Annali ex­ sunt incorporata fisco ; secus si nondum· ceptione, §Ad hæc lib. 7, lit. 40 et alibi. incorporata. Notandum insuper quod plura jure F. Nec mirum, plura enim dicuntur in jure non posse præscribi, quia non praescribun­ mano dicantur non posse præscribi, qt tur tempore ordinario , licet praescribantur non præscribuntur tempore ordinario,Ii possint præscribi extraordinario triginta a tempore extraordinario. norum et supra : sic sunt res furlivæ, ulp 5 X. — Qitn nnn possint proscribi? notavi; item res fisci, fidei-cornmissa,l*| 1° F.a non possunt præscribi quæ non pos­ gala, fundus dotalis, majoratus, bona ; -1 sunt possideri, ul jure ecclesiastica a laico, venlia, etc., 1. Sicut, c. De annali excepi et alia de quibus supra § 2 ; require ibi. lib. 7, lit. 4; 1. Sicut in rem; I. Omna· 2® Contra jus naturale aut divinum non de Prescript. 30 vel 40 ann. 7, 39. procedit præscriptio ; quia in ea nihil vah·! § XI. — Utrum prerscriptio valeat in foro w potestas humana, a quo pendet præscriptio. scientiae ? Hinc inferes, subditum, quandiu manet subditus, non posse prescribere immunita­ Valere in foro externo, sec, ut in illo nor tem ab obcdientiact correctione superioris, cogatur qui præscripsit reddere reni d> item ncc ah appellatione ad ipsum, item ncc. mino comparent!, neque huic deluracli’ a solutione eorum quæ ipsi debentur in re­ adversus eum qui præscripsit, indubitatum cognitionem supremæ illius potestatis; quia est. Sed an in conscientia cl coram Deo non hæc sunt juris naluræ cl intrinseca aucto­ tcnealur praescribens reddere rem domino ritati superiorum respectu subditorum. Se­ priori, si comparcat, quaestio est. cus de immunitate a solvendis cortis tributis In hujus resolutione dubius hæsit S. Rap et collectis, quænon in recognitionem su­ mundus lib. 2 Summœ, lit. 5, § 15 sob fi­ premi dominii imponuntur, sed pro ex­ nem, ubi prolatis juribus pro et contra, di· pensis alicujus belli aut aliqua simili neces· cil omnes fere theologos stare pro invalidi- DE PKÆSCIUPTIONE. Ille, et addit : « Consulerem ei ( præscrii nli) Ul restitueret saltem propter amj i ^uum duplicitatis, clquia vix poterunt > concurrere omnia quæ exiguntur ad præIscriptionem : si nollet acquiescere, non i audeo sibi parte adducta, non audeo etiam præcise . definire cum teneri vel esse propter hoc j in statu damnandorum, præsertim cum > sic videatur servare per universum orbem » quocumque se diffundit Ecclesia. » Hæc life. Alii existimant valere dunlaxat qnando intercessit negligenlia dominii Ita Adria­ nos VI. Alii tandem volunt valere non so­ lum in casu negligenlia» domini, sed etiam quando res comparata est titulo oneroso ; jccus si titulo gratuito. Ila Alarms dcinsuiis, quem novissime secutus est 1'ranciscus Firvacques, Augustinianus Lovaniensis. Verum nunc communi omnium ferme thi\'’ogorum et juristarum consensu, con«tanlique juris tum civilis cum canonici praxi, sententia opposita prævaluit. Unde. Hico. Omnis præscriplio legitime facta nltlin foro conscientia·, sic, ut qui legiptimepræscripsit, si post præscriplionem r.mplelam deprehendat rem fuisscalienam, possit relinere ut suam, ncc teneatur in conscientia reddere priori domino comparaili, sive hujus negligenlia intercesserit are non, sive res fuerit comparata titulo pluito sive oneroso. Prob. l°Oinnispræscriptiolcgilima trans­ fert in conscienda praescribenti dominium rripræscriplæ, sive intercesserit ncgligcnώ prioris domini sive non , sive res fuerit comparata titulo oneroso sive gratuito.Ergo. Prob. ani. Præscriplio indistincte ct in­ definite definitur in jure : Acquisitio domitiipcr continuationem possessionis tempore definitio, Aulhent. Ouns actiones , c. ife Sacrosancti· ecclesiis lib. 1 , lit. 2; TnJtil.lib.2, tit, fi Usucap. init. 1. 1, IT. de Γwrap, cl alibi. Quam juris civilis disposi · ' nrrii non solum non reprobat, sed posi­ tif· anprobal jus canonicum , tum sua ivi, tum suis sanctionibus, cap. Sanclo». Extra de Præscripl. lib. 2 , tit. 2fi; • \>.deQuarla ibid. cap.Ad aures ibid. cap. 1 hnniam I’rnali, ibid, et alibi.Ilancvcro lis•Mlionem jus canonicum non solum non ^basset, sed positive reprobasset, si salva 83 conscientia non posset servari, sicut ob banc, causam improbavit præscripl ionem malæ fidei ; ergo omnis præscriptio legitima transfert dominium in conscientia , sive ad­ sit negligenlia domini sivenon, sive silcomparala titulo oneroso sive gratuito. Consequentia patet. 1" Quia propositio in­ definita in materia dogmatica a quivalet uni­ versali , ul loquuntur dialectici. 2 Quia ubi jus non distinguit, ncc nos distinguere de­ bemus, 1. Dc pretio 8, IT. De publica in rem aclione. 3° Quia universalis consuetu­ do , quæ est optima legum interpres, sic intelligil. 4° Tandem, quia motiva ob quæ introducta est præscriplio, et dc quibus mo­ do, communia sunt cl militant pro omni præscrïplione, independcnler a negligenlia domini cl lilulo acquisitionis. Ergo. Prob. 2° Negari non potest quin princeps aut respublica possit, si velit, ob commune bonum transferre dominia privatorum ab uno ad alium , independcnler a negligenlia dominii : atqui id voluit, ita exigente bono communi. Ergo. Maj. patet ; tum quia linis potestatis civilis csl bonum commune , cui cedere debent bona privatorum ; tum quia qua potestate in prima divisione assignavit particularibus distincta rerum dominia, ea­ dem nuncpolest auferre si id exigat bonum publicum. Unde illud S. Aug. Tract. 6 in Joan. η. 25 cl 2fi : α Unde quisque possidet » quod possidet? nonne jure humano?... » Jure imperatorum ? quare? quia ipsa jura » humana per imperatores et reges sæculi » Deus disliibuit generi humano... Tolle «jura imperatorum , ct quis audet dicere, » Mea villa, aut Meus csl ille servus, aut Do» mus hæc, mea esi? Quid mihi et regi? » Quid tibi ergo et possessioni ? per jura το­ υ gum possidentur possessiones. » Prob» min. et quidem quod voluerit, pa­ tet cx juribus citatis et pluribus aliis. Quod volucritjustis de causis in bonum commune, ostenditur istarum causarum expositione. Prima est : A’e diu et fere sempe', quarum­ dam rerum dominia incerta essent, 1. 1, IT. de Usurpat, ct usucap. lib. 41, til. 3 ; Utut aliquis lilium finis esset, I. Ultima, fl’. Pro suo lib. cod. lit. 10; ac denique, .Ne posses­ sores probe immortali timore teneantur ,1. Cum notissimi, c. de Præscripl. 30 vel 40 anti. lib. 7 , (it. 39. Secunda causa «st, ut •Ciiahtr negligenlia dominorum res suas pro-equipraetermittentium, I. UlperficUu». 9 84 DISSERT. IV: ART. III. c. be annali except, et cap. Vigilanti. Extra I rus te nullus defendisset annorum.Έμ de Prescript. R. ad primum, praescribentem nonlonv Ubi vides, primam el praecipuam causam pletari cum alterius injuria; quia quii . esse indepcndcntein a negligenlia domino­ turjure sibi per leges concesso, nemini farum . et quod procedat in foro conscientiae; injuriam. Quod si locupletetur cum alteri si enim in eo non valeret præscriplio, re­ jactura, hoc non facit auctoritate privat manerent semper incerta dominia, cl eo quod prohibetur per laud. reg. sed aucto magis quo diutius possiderentur, cum diu­ tale legum civilium et ecclesiasticarum,, turnitate temporis veri tituli facilius amit­ bonum commune id statuentium. Adsecu> tantur ct falsi fabricentur. Non erit finis li­ dum, dico legem non referri integre; < lium cl rixarum saltem privatarum in fa­ enim habet : Sine sua culpa, nisi subi: miliis, dum unus clam aut vi rem suam causa, non est aliquis re sua privanda Ad tertium, dico S. Aug. non loqui b rapere, alter defendere contendet, et posses­ sores immortali timore ac perpetuis con- cit. de dominio bonorum exteriorum,* scienliæscrupulis tenebuntur. Ergo. de mutua potestate quam conjuges habeo Confirmatur. c. Sanctorum cit. Extra, de in corpore; quæ potestas semper persevera' Præscript. dicitur, Sanctorum Patrum sanc­ nisi uterque consenserit. El ideo subdit ibi' tiones statuisse ut bona præscripta quiete cl S. doctor : de causis assignatis, sive inierim sil praescribentis, sive alterius. Inst. Post ultimum sententiam, a qua nondatur appellatio, sequuntur eadem inmmoda, nisi transferatur dominium , ni­ mirum incertitude dominiorum cl privata’ lilesialqui tamen leges non transferunt ideo dominium, ul dicitur in responsione prae­ cedenti : ergo nec in præscriplionc. R.N. conseq. Quia in arbitrariis non va­ let argumentum a pari. Id placuit legislato­ ribus pro præscriplionc, ul constat cx dic­ tis, non placuit pro suprema sententia. El ideo forte quia suflicit præscriplio, cujus oempe beneficio etiam frui polcsl qui vicit ia lite. Obj.6’ Nihil cogit intclligerc dominium de quo loquuntur leges præscriptionis, de dominio absoluto et perpetuo, sed polest et debet intellegi de dominio quoad tempus, se, ut præscribens sil rei dominus ct ejus fractus faciat suos, donec resciat esse ali nam; sic enim cessabunt incommoda, scili­ cet incertiludo dominiorum ct lites. Ergo. R. N. ani. 1° Quia jura absolute el non id tempus concedunt dominium præscri>ali, quod palet tum cx locis cit.et maxime n cap. Sanctorum, ubi conceditur quod M praescripta quieta perpetuo teneatur; ' m ex eo quod nonnisi raro el in cerlis oribus indulgcant privilegium restitutionis in integrum, dc quomodo.2° Quia falsum est quod assumitur in probationem antece­ dentis, nempe hoc modo cessatura incom­ moda. Hoc ipso enim quod dominium non sil absolutum, poterit adhuc ab aliis repeti, prolatis titulis dubiis aut falsis, aliis veris diuturnitate temporis obi i teratis vel amissis; sicque vacillabunt semper dominia, nec fi­ nientur lites. Deinde dato hac via potuisse occurri in­ convenientibus : non quærimus hic quid potuerint leges, sed quid rcipsa fecerint Nec debemus præsumerc quod semper fece­ rint id quod nobis melius videtur; satis esi quod fecerint id quod bonum est, cl quod attentis circumstantiis visum est melius le­ gislatoribus. Sed Petes 1° utrum qui rem præscripsil, non Icnealur saltem reddere fructus currente præscriplionc perceptos, si postea resciat rem fuisse alienam? R. meo judicio teneri, quia currente præscriplionc nondum erat dominus rei, sed tantum possessor bonæ fidei, cum non fiat dominus nisi post elapsum tempus a lege statutum. Inlelligc tamen dc fructibus adhuc exstantibus, aut de eo in quo per ip­ sos factus est ditior ; quia est possessor bonæ fidei. Petes 2° utrum non detur aliquod reme­ dium priori domino adversus præscriplioncin? R. dari, nempe restitutionem in inte­ grum. Est autem restitutio in integrum, facultas a jure concessa priori domino, qua possit auctoritate judicis restitui in domi­ nium ct possessionem rei amiss®. Hoc privilegium conceditur 1° minoribus ætalc, I. Unica , c. Si adversus usucapio­ nem. 2° Ecclesiis et locis piis, quæ in jure liabeutur instar minorum, cap. 1 cl 2 dc Rcslil. in integrum in 6, cl communitor doclorcs in Aulhcnt. Quas actiones, c. de sacrosanctis Ecclesiis. Quo beneficio præfati tam minores quam loca pia poliuntur tote quadriennio a dic quo, re intellecta, inte­ grum ipsis fuit repetere restitutionem, etiam si sciverint pYæscriptioncm contra ipsos currere, ctei potuerint resistere. 3° Iis qui reipublic® causa absunt, aut in vinculis de­ tinentur, aut alio legitimo impedimento non potuerint rem suam currente præscriplionc defendere, ct hoc etiam quadriennii soalio a cessatione impedimenti, I. 1, ff. 86 DIGRESSIO niülORlCA Ex qmbus causis, 1. Ultima, c. Detempo- tii, quam erexerat in suburbio urbis Ro rib is in integ. reslil. el alibi. 4 Aliis ætatc niæ. majoribus, si probent invincibiliter igno­ Profertur 3° quoddam privilegium bj. rasse currentem proscriptionem , etiam goberli Francorum regis, in quo dicit m conceditur : saltem in proscriptione decem Constantinum dedisse S. Petro arcem aut viginli ann. (de proscriptione enim inani imperiicum omni inteijrilale. longissimi temporis dubium est), I. lcil.fi’. Profei 'ur 4° epistola Adriani papæadQ. Ex quibus causis. El hoc similiter qua­ rolum Magnum, data an. 775, inquascri· driennio a notitia proscriptionis com­ bit, per cum esse restitua quæ ecclesiæ IIpletae. mana» ab imperatoribus, patriciis el ali In Gallia, juxta perfectorem Tourncly , concessa eianl in partibus Tusciæ. Spolei potest aliquis restitui in iategrum intra de-> seu Benevento , atque Corsica simulet Sa· cem armos ; ct solus rex beneficium reslilu- biniensi. 'ionisiu integrum concedit per litteras can­ Pro secunda sententia profertur l°quoi cellaris?. a temporibus Constantini .Magni usquea! Hucusque el plusquam salis ad institu­ Pippin im el Carolum .Magnum , nulla fatum nostrum de proscriptione, maxime se­ ril auct u itas temporalis Romanorum pincundum jus Romanum. Si leges municipa­ lilicum in urbem Romam ct Italiam. Qud les aliter statuant, consulenda? sunl cl ob­ probant 1°, quia Constantius imperator, servanda». Plura si, lubet, videri possunt tilias Constantini Magni, vocat Libcrium apud nostrum Sylveslrum , v. Prtescriplio, suæ civitatis episcopum , ex Theodorelo I. l alios sive canon istassivejurislas, sed qua» 2 Hist. cap. IG. 2° Idem Constantius ipsum potius spectant iorum externum quam in­ summum pontificem Libcrium cxulem f · ternum. cit Bœrœam Thraciæ, quod nolletsubscribere condemnationi S. Alhanasii, cx ipso DIGRESSIO HISTORICA riieodoreto ibid, ct ex Athanasio inEpisl AD PRÆCEDENTEH DISSEKTATIOSEM. ad Solitarios. 3 ■ Prætexfalus Romæ præffc- 1 tus urbe expulit auctoritate Valentiniani Cui ecclesia lio nana aci epta referi sua domini"» imperatoris Ursicinum anlipapam , el |ηιπQuasdam possessiones privatas, quædam lificalum Damaso successori Liberii adjudi­ prædia et latifundia ecclesiam Romanam cavi! , et Rutino I. 2 Hist.cap 10, ct Barnaccepisse a Constantino .Magno negari non nioad armum 3 >8.4 Similiter Honoriusinipotest : patebit ex sequentibus. Quantum peralor jus dixit inter Bonifacium electum vero ad supremum dominium sive in urbem pontificem ct l ulaliuin pontificatum am­ Romam, sive in alias civitates el provincias, bientem .et Boni'acii electionem sacra sanedissentiunt auctores. Quidam eidem Con­ sione firmavit: a , ud Baronium ad ann. 419. stantino acceptum referunt, alii chrislianis- 5 Leo Augu tus an. 165, misit Anthemium, simis regimus Pippino , Carolo Magno eo- ul Romanis imperaret: apud Evagriuml. i rumque successoribus usque ad Carolum Hist. cap. IC. 6° Anno 475, Odoaccr rex Calvum. Quæ utrique proferunt in suæscn- Herulorum Romam el universam Italiam tcnliæ defensionem , référé mus. invasit, pulso in exilium Augusto ultimo Pro prima sentinlia profertur 1° edic­ Romanorum imperatore. Hunc Odoacrum tum Constantini Magni, quod legitur tomo post quatuordecim annos pluries devictum 1 Conciliorum, in quo religiosissimus impe­ regno ct vita privavit Theodoricus Gotho­ rator donat B. Sylvcslro papæcjusque suc­ rum rex : hunc vero supremam in urbem cessoribus palatium suum Romæ , ipsam Romam cttotam Italiam potestatem habuis­ urbem Romam el omnes Italiæ seu occi­ se constat , cx eo quod absque ejus auctori­ dentalium regionurn provincias, loca, civi­ tate non congregarentur synodi, quodque tates, caque juri ac ditioni S. Romans ec­ confirmaretelrc iones pontificum, ulpaltl clesiæ perpetuo subjicit. exactis synodi IV Palmaris dicta».Constat Profertur ;■’·» testimonium Anastasii Bi- etiam ex ejus Epistolis apud Cassiodorum, bliothccarii, in Vlia S. Sylvestri, qui seri-| quop senatui, p ipulo ct profecto urbis im­ bit (Constantinum insulam Sardinia· dono- peraret, judices Romædesignaret, ingres­ dedissc ecclesiæ SS. MM. Marcellini ct Pe­ sum in urbem egressumque concederet, etc CI I ECCLESIA Theodorico successit Alhalaricus. AthalaricoTheodatus : huic bellum indixit Justinia­ nus imperatur, mullisque reportatis victoriisRoinam recuperavit an. 537. Sub imperatoribus autem Gnccis ad Pippiuum usque, nullam etiam fuisse Romæ et in Italia temporalem pontificum auctorita­ tem, probant ex eo quod ii imperatores, mulata regiminis furina, creaverint exarchum Ravennæ qui præcssel loti Italiæ, et in pri­ mariis civitatibus, ul Romæ, Beneventi, etc., ducesqui exarcho parerent, exarchum iero soli imperatori. In eo rerum statu im­ peratores confirmandorum pontificum auc­ toritatem usurpabant, quam interdum etiam exarchis concedebant, in schismati­ bus cui vellent pontificatum decernebant , pontifices sibi invisos exilio mulctabanl, ip•i· ut subditis jussiones sacras faciebant, etc, cx Anastasio Bibliolh. in Agathone, Canone,elc., ex Liberato in Breviario, cl exJuanne diacono, in Vita S. Greg. lib. t, cap. 40. Ad hujus probationis cumulum , profcit: r Epistola Gregorii II, qui obiit anni)731, ad Ursum Venetiarum ducem, in qua pontifex diserte testatur urbem Ro­ man subdit m esse imper; loribus, ducem­ que r g tui cum exarcho qui capta Raven­ na a Longobardis Venclias fugerat, adlaboletul « Ravenna civitas, inquit, quæ est >caput omnium, ad statum pristinum isinctæ rcipublicæ in imperiali servitio «dominorum Leonis et Constantini lilio.· rum nostrorum magnoi um imperato» um » revocetur, ul zelo el amore fidei nostro in • statu rcipublicæ cl imperiali servitio lirimi persistere, Domino coopérante, valca> mus. » 2° Proferunt in probationem secunda· sentHitirt donationes regum christianissi mo­ rum Pippini cl Caroli Magni. Cum Aistulphus Longobardorum rex Ravnnain el plurcs alias exarchalus urbes, ugitoEut)chio ultimo exarcho, invasisset, fl Romanis arcibus excidium minaretur, Stephaniis II, frustra implorato imperato­ rum Græcorum auxilio, confugit ad Pippimm» Francorum regem ; advenit Pontinia»um6 januarii 754, ct 14 aprilis ejusdem anni Pippinus in conventu Carisiuco.Qim rty,Slephanopræsenhpromisil expeditionem iMlaliam adversus Longobardorum rogem, d(\ tunc ipsi donavit urbes el provincias quas ijrannus usurpaverat, ex Anasl. Bi- ACCEPTA, etc. 87 blioth. in Vita Adriani, et D. Fleury, lib. 53,η.12. Illata igitur in Italiam expeditione, Fran­ corum rex Papiam obsidet, el Aislulpho re­ dacto atque pacem petente, ea conditione obsidionem solvit, ul restitueret Romanae ecclesiæ non solum ejus patrimonia quæ in­ vaserat, sed etiam exarchalum Ravennæ cl adjunctas provincias. At, Pippino reduce in Gallias, Aistulphus fidem fregit nihilque restituit; quin c contra, comparato exer­ citu , Romam properavit atque obsedit. Rursum Stephaniis ad Pippinum datis epis­ tolis recui ril : Pippinus alleram expeditio­ nem infert in Italiam, Papiam, quo Aislulp' us, audito Pippini adventu , confugerat, iterum obsidet. Inierim imperatoris Gvpronymi legali ad Pippinum, accedunt, ipsumque rogant ul Ravennæ exarchalum aliasque provincias quas a Longobardis jure belli ciat ereptuius, restitueret imperio el non Sedi aposlolicæ. Respondet Pippinus, se bellum adeo arduum non suscepisse nisi in honorem B. Petri, atque e vestigio dona­ tionem scriptam exarchalus Romam trans­ mit til: interim Aislulphum premil clad petendam veniam fracti fœderis, atque ad restitutionem civitatum de quibus in primo foedere pepigerant, cogit. « De quibus om» nibus civitatibus receptis, inquit Anasl. » Bibliolh. donationem in scriptis, a B. Ρο­ ή Iro , atque a S. Romana ecclesia vel om» nibus in perpetuum pontificibus aposto­ li licæ Sedis, misit possidendam, quæ el n usque hactenus in archivio sanclæ nostro » ecclesiæ recondita tenetur. » Civitates re­ pis nomino recepit Fulraldiis, S. Dionysii abbas, obsidesque a singulis civitatibus da­ tos una cum clavibus cl supra scripta dona­ tione sanclæ Sedi, Pippini nomine, obtulit. Hæc anno 745 complectebatur Pippini do­ natio 1res provincias, Picenum, Flaminiam el J jniliam , cl in eis viginli præcipuas ci­ vitates, inter quas Ravenna, Ancona, Bono­ nia ct Ferraria eminebant ; post has Imola, Faventia, Ariminum, Bisaurum, Urbinum, etc., /Emilia auutem continebat ducatus Parmensem, Placentinum et Mutinense. Ravcnnæetiamnum legitur, inquiunt Pa­ pyrius Massonus, lib. 2 Annal elBaronius ad annum 758, vetus inscriptio his verbis exarata : Pippinus. Pius. Primus. Ampli­ ficanda? Ecclesiæ viam aperuit, el exarchalum Ravenna cum amplissimis, etc. Reli- 9 es DIGRESSIO HISTORICA qua inscriptionis verba delevit injuria tem­ ecclesia Romana habeat principatum fuper porum. Antiochenam , Alexandrinam , Hierosoly­ Anno 773 , Carolus Magnus, Pippini fi­ mitanam et Constanlinopolitanam. el filius, Adriani papæ precibus motus, trajecto men tunc Byzantium nondum erat nudum in Italiam exercitu, Desiderium Longobar­ in Conslantinopolim , nec imperatoris no­ dorum regem , ecclesiam Romanam inique mine insignitum ; id enim contigit lautum vexantem compescuit, quem captum cum anno 330 : edictum autem scribitur datum (ilio ejus Adalgiso reduxit victor in Galliam, sub quarto consulatu Constantini, qui fuit Lohgobardorum rex appellatus, prius Ro­ 315. Item in eo memoratur baptisma Con­ manae ecclesiæ non solum restitutis provin­ stantini, quod longe post dictum annum a> ch's quas illi concesserat Pippinus el quas cidit, fatentibus adversariis. Item dicitur Longobardi eripuerant, sed etiam adjectis Constantinus quarto consul cum Gallicano, territorio Sabinensi, ducatu Spoletino et cl tamen constat fuissequartoconsulemcun, Beneventano aliisque plurimis: ex Anast. Licinio. 4° Illud edictum donat Sylvestre Biblioth. in Vita Adriani. urbem Romam cl totius Italia seu occiden­ Anno 807, Ludovicus Pius, Caroli Magni talium regionum provincias. Porro constat filius, Paschali pontifice maximo, confir­ Romanos pontifices nunquam fuisse totius mavit donationem faciam ecclesiæ Romanæ Occidentis dominos ; et quod Italiam spec­ a decessoribus suis, adjecta integra Sardinia: tat , prælcr ea quæ jam diximus, hanc Con­ ex Leone Ostiensi, in Chronico,ct ex Cassi- stantinus paterno testamento tribuit filio nale lib. 1, c. 18. Similiter Carolus Calvus, suo Constanti in partitione imperii quam Ludovici Pii filius, prædecessorum suorum fecit inter filios, teste Victore in Constanti­ beneficia in ecclesiam Romanam confirma­ no, Socrate lib. 2, Zonara torn: 2 Annal vit : ex Episl. 9 Joan. VIIL ad Landulphum, hanc autem filio non dedisset, si jam in di­ Capuanum episcopum. tionem SS. pontificis tradidisset. 5° Hoc Ad primum fundamentum prima senten­ edicto statuitur quod ecclesiæ Romanæ cle­ tia respondent patroni secunda, edictum rici fiant patricii ct consules ; quod Romane Constantini esse supposititium ; idque pro­ ecclesiæ clerus ornetur sicut militia impe­ bare contendunt 1° quia , ut mox ostensum rialis ; quod clericorum equi manipulis cl est, a tempore Constantini usque ad Pippi- lintcaminibuscandidissimicolorisorncntur, num, summi pontifices nullam sive Romæ et ita equitent : quæ omnia videntur absur­ sive in aliqua alia Ilaliæ civitate vel pro­ da. Plurcs alias rationes suppositionis hujus vincia jurisdictionem temporalem habue­ adicli referunt auctores qui illud explodunt, runt; 2° quia antiquiores auctores de illo quales sunt Æneas Sylvius, Hieronymu edictosiluerunt, cum ipsorum intererat illud Paulus, camerarius Alexandri VI, S. An­ appcNare. Sic de illo siluit Adrianus I , in toninus, cardinalis Cusanus, cardinalis BaCapitulis Angilramo episcopo Ma tensi datis, ronius, Glossa Decreti, Spondanus , .Mu­ in quibus privilegia et jura Romanæ eccle­ rinus, de Marea , Laurentius Valla , Mosiæ stabilit. Siluit Anastasius Biblioth , in reri, Natalis Alexander. Vita S. Sylvcslri, cum tamen omnia Cons­ Nec refert quod hujus edicti circa medium tantini Magni in Ecclesiam beneficia minu­ sæculi noni meminerit HincmarusRhemen* ta tiin recenseat. Siluit Nicolaus I, in Epis­ sis, et hic primus, post ipsum Leo IX, Petrus tola ad Michaelcm Græcorum imperatorem, Damiani, Anselmus Lucensis, Ivo Carnuin qua recenset imperatores qui de Romana tensis el Gratianus ; efficacius enim ejus sup­ ecclesia bene meriti sunt. Siluit Luitpran- positionem probant tum antiquiorum silen­ dus Othonis primi legatus ad Nicephorum tium , tum rationes quas protulimus. Phocam Græcorum imperatorem, cum ipsi Ad secundum, respondent Anastasium exponeret beneficia Constantini in ecclesiam Biblioth. loco citato, per insulam Sardinier, Romanam.SiluilBurchardusWormalicnsis, non inlelligcrc illam celebrem maris Medi­ in sua Canonum collectione. Siluit tandem terranei insulam , cum verisimile non sit Gregorius VII, qui omnes conatus adhibuit regionem tam late patentem referre duncl omnia antiquitatis monumenta lustravit, taxat census annui 1024 libellas , ut narrat ut temporalem SS. pontificum auctorita­ laudatus auctor, tot scilicet qi' >1 cuivis civi tem defenderet. 3" Eo edicto statuitur ut sua villa suppeditaret. Neque item verisimile | CUI ECCLESIÆ ROMANA ACCEPTA, etc. •ft Constantinum tantam provinciam dedis­ ct provincias, sed proprietatis in prædia et se uni privat® ecclesiæ in suburbio Romæ, latifundia. cum aliis præcipuls urbis ecclesiis prædia Instant insuper adversarii hujus sminda (anlum cl latifundia tribueret. Nomine ito- sententia:. Juxta Anastasium Biblioth. in queinsulæ, hic non significatur terra conti­ Vita Zachariæ, Luilprandus, Longobardo­ nens in medio mari vel flumine, sed domus rum rex, ann.742, ante tempora Pippini acæteris avulsa, viis undequaque cincta, cl Caroli Magni, ipsi Zachariæ papæ re­ sicut iibdfa maritima undequaque pelago stituit qualuor civitates ducatus Romani. angitur ; domibus enim hujusmodi apud Ergo. R. has civi tales fuisse restitutas Zachariæ, Romanos esse metaphorice translatum in­ sute nomen probant ex Suetonio in vita non pro ipso aut pro sede Romana, sed pro Tiberii c.48, el in vita Neronis, c. 16; ex imperatoribus Græcis, inter quos et Lon­ Spartiano, ex Sexto Rufo, ex Victore ct gobardos mediator erat el sequester Zacha­ aliis. Ex quibus concludunt, insulam Sar- rias. diniff, de qua loquitur Anastasius, fuisse Urqenl. Male parta donari non possunt, domum quæ complectebatur hortos quos­ sed restitui debent legitimis dominis : atqui dam, agellos aul vincas inuris septas, cl imperatores Græci crant legitimi domini viisundequaque cingebatur, haneque do­ provinciarum Ilaliæ quas usurpaverant mum cui nomen erat Sardinia, et quæ Longobardi : ergo eas Pippinus et Carolus Romano more insula vocabatur, Constan­ Magnus donare non potuerunt ecclesiæ tinum dedisse in dolem ecclesiæ sanctorum Romanæ. JIarcellini et Petri, quam in suburbio Ro­ Respondent has provincias, quamvis pri­ mans civitatis cxlrui curaverat. mitus pertinuerint ad imperatores Græco­ Jd lerlium, quidam respondent per ar­ rum , tamen facias esse Pippini et Caroli em Romani imperii, non significari urbem Magni proprias jure belli ; quia dominium Romam, sed palatium Lateranense in quo alicujus rei amittit, inquiunt, qui illam Constantinus magnificam erexit ecclesiam invasoribus permittit cl deserit , eamque quæ ejus nomine basilica Constantiniana sibi ereptam recuperare negligit : unde cum nuncupata est, et quæ semper fuit sedes imperatores Græci Ilaliæ urbes ac provin­ Romanipalriarchalus. Alii respondent, hoc cias a Longobardis occupatas el inique Dagoberli privilegium esse supposi lilium. vexatas recuperare neglexerint, atque in­ Jd quarlum , respondent verbum resti­ stantibus ac urgentibus Romanis pontifici­ tuendi , quo interdum utuntur pontifices bus suppetias adversus tyrannos ferre recu­ cum de regum Chrislianissimorum munifi­ saverint, ab carum provinciarum dominio centia erga Sedem aposlolicam loquuntur, exciderunt , quod Pippinus et Carolus referri non ad urbes aul provincias, sed ad Magnus debellatis Longobardis, ct provin­ patrimonia quæ Ecclesiæ eripuerant Lon­ ciis quæ sub eorum tyrannide gemebant gobardi. Palet ex altera ejusdem Adriani occupatis, jure victori® legitimo consecuti epistola ad Constantinum ct Irenetn quæ sunt ; adeoque non res alienas sed suas refertur act. 2 synodi VII, in qua distinguit ecclesiæ Romanæ donarunt. arces, urbes el provincias a prædiis el lati­ DISSERTATIO V. fundiis seu patrimonio Ecclesiæ ; illasquc datas dicit a Carolo Magno, hæc vero resti­ DE JUSTITIA. tute Vel etiam provinciae potuerunt ilici D. Thom. Quæst. 59.» restitutae, non supponendo donationem fac­ Inter varias justiliæ acceptiones, dupli­ iam a Constantino, quippe quæ nulla fuit, sed supponendo primam donationem factam citer potissimum accipitur : primo genera­ a Pippino, quam secundum pacta non ad­ liter, pro sanctitate Christiana seu pro col­ impleverant reges Longobardi, aut adim­ lectione omnium virtutum; justum enim pletam rursum violaverant. Nec refert quod dieftur, quod est suæ rcgulæ adæqualum, in priori Epistola Adrianus dicat , Con- el justitia, quæ hanc adæquationem efficit : ilanlinv'm dedisse ecclesiæ Romanæ pote- omnium autem virtutum collectio reddit ilateft in his Hesperia partibus; quia intol­ voluntatem adæqualarn suærcgulæ, nempe litur potestas non dominationis in urbes legi divin®, proindeque recte dicitur jus- DISSERT. V. ART. I. 00 I lilia, et quaelibet virtus pars juslitiæ. De justitia hnc sensu accepta intelligilur illud Christi, Matlh. 5 : Beati qui esuriunt cl si­ tiunt justitiam ; item illud : Nisi abunda­ verit justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisœorum, etc. Secundo justitia spe­ cialiter sumitur pro virtute particulari quæ est secunda inter cardinales, qua quis in­ clinatur ad reddendum unicuique quod suum est. Et de justitia sic sumpta agitur - in præsenti. ARTICULUS I. De definitione, objecto cl subjecto juslitiæ. ferentia, nisi quod actus ponafur pro b bilu : si autem quis vellet eam ad debitam formam definitionis reducere, posset sic di­ cere : Justitia est virtus inclinans constat 1er voluntatem ad perpetuo reddendum unicuique jus suum. Adverte autem quod sub hoc actu positivo, quod est jus suum cuique tribuere, etiam inlelligalur negativus, quod est nemini nocere : sicut enim qui reddit alteri debitum quod non babel, ita qui ei relinquit quod habet, censetur illi jussuum tribuere Ibid, a 2 o. — Dico 2° De ratione jusliliæ proprie dîctæ est, quod sit ad alterum Q. 5S. a. 1. o. — Dico 1°. Justitia conve­ suppositum. nienter definitur in jure ex Ulpiano : Con­ Ibid. — Prima pars sequitur cx prœet· stans cl perpetua voluntas jus suum cuique denti conclusione, el iterum probatur. No­ tribuens. men juslitiæ æqualilatem importat; ea Ibid, ad 4. — Explicatur. Dicitur volun­ enim juslari dicuntur quæ sunt æqualia : tas ; hæc particula non nominat potentiam atqui nihil est æquale sibi, sed alteri. volendi, sed actum; non est autem insoli­ Ergo. tum apud auctores quod habitus definiantur Ibid — Prob, secunda pars. Ad justitiam per actus . — ib-d. o. — sic S. Aug. Tract. pertinet actus humanos reclificare : ergo 79 in Joan, dicit ; Fides est credere quod æquahlas quam requirit est diversorum age­ non vides. Insuper ponitur hæc particula re potentium. Subsume. Atqui actiones ad ostendendum quod actus juslitiæ debet sunt suppositorum el totorum proprie lo­ esse voluntarius. quendo , non partium , aut formarum, aul Ibid, ad 3 et 4. — Dicitur perpetua, non potentiarum, non enim proprie dicitur cx parte actus qui perpetuo duret, sic enim quod manus percutiat, sed homo per ma­ solius Dei voluntas est perpetua, sed ex parte num ; neque quod calor calefaciat, sed ignis objecti, quatenus justus vult reddere per­ per calorem : ergo justitia proprie dicta re­ petuo ct in omnibus cuique jus suum. Non quirit diversitatem suppositorum. Id lamen enim ad rationem juslitiæ sufficit quod ali­ intellige inter puros homines, in quibus quis velit servare justitiam ad horam cl in scilicet non reperitur diversitas naturarum aliquo tantum negotio; quia vix invenitur sub unocl eodem supposito, sicut reperi­ aliquis qui velit in omnibus el semper in­ tur in Christo, qui ideo ul homo, sibi ipsi juste agere; sed requiritur quod homo ha­ ul Deo, secundum justitiam satisfecit; de beat voluntatem conservandi justitiam per­ quo in tractatu de Incarnatione. petuo ct in omnibus. Ibid. — Dixi in conclusione, de ratione Ibid.nd t.— Dicitur constans : el hæc juslitiæ proprie dicta·; quia nihil velat quo­ particula se tenet ex parte voluntatis, indi­ minus justitia metaphorice dicla , reperiacans firmitatem ejus propositi, quasi dice­ tur inter partes ejusdem suppositi : cum retur limia et constans voluntas conser­ enim in unocl eodem homine per similitu­ vandi justitiam perpetuo et in omnibus : dinem accipiuntur diversa actionum prin­ unde non coincidil liæc particula cum rôper­ cipia , quasi diversa agentia, v. g. ralio im­ petua ;in his autem omnibus particulis con­ perans, cl irascibilis aut concupiscibilis venit justitia cum cæleris virtutibus. obediens, oculi dirigentes pedes, pedes Ibid. o. — Dicitur, jus suum cuique tri­ portantes oculos, sic etiam metaphorice in­ buens : quibus particulis differt justitia a ter paries ejusdem hominis dicitur esse jus­ Cæleris virtutibus; in his enim importatur titia. ejus proprius actus per comparationem ad Ib. n. 9. ct 40. o. — Dico 3° Objectum suum objectum, quod est jus alteri debi­ materiale remotum juslitiæ sunt res exte­ tum. Sicque habes hanc definitionem esse riores quæ commutantur aul distribuuntur. bonam, ulpolo quæ constat genere et dii- I Materiale proximum sunt actiones quibus DE DIVISIONE Ji.'Silii/E Iu? res commutantur aut distribuuntur. patebit ex infra dicendis circa materiam eligere ; hæc autem est voluntas. Nihilo­ minus. 1. 2. q. 56. a. 4. et 6. — II affirmative. Quia non ponitur viri’s ubi non est di licullas vincenda : ree iflcatis autem passio­ nibus per fortitudinem ct temperantiam cœlerasque virtutes cis annexas, voluntas perse ct sine difficultate eligit, seu fertur in opus harum virtutum ; quia cuiusque rei appetitus est per se propensus in bonum proprium, nec indiget habitu ad id ipsum inclinante; recte vero agere secundum vir­ tutem fortitudinis et temperantiæ, bonum est hominis proprium , in quod proinde ejus voluntas per se nullo opitulante habitu fertur el propendet, tota difficultate, si quæ sil, se tenente ex parte appetitus sen­ sitivi, sæpe irretiti passionibus ad quas mo­ derandas ponuntur praefatae virtutes forti­ tudinis et temperantiæ. De justitia vero di­ versa est ratio; quia cum ejus objectum sil bonum alienum, voluntas non est per se in illud propensa sicut in bonum proprium, sed habitu indiget ad hoc eam inclinante, ct est justitia. Si dicas actum juslitiæ, seu reddere uni­ cuique quod suum est, esse etiam bonum operantis; virtus enim est bonum virtuosi : II. quod lie t justitia sit formaliter bonum operantis, objectum tamen ejus est bonum alienum, cl in hoc est difficultas vincenda per habitum juslitiæ. Ad rationem Scolislarum. It. virtutem dici habitum electivum non elicilive, sed dispositive, quatenus reclificando passiones in appetitu sensitivo, disponit voluntatem ad rectam electionem. De hac materia pro­ prius locus dicendi est in 1 2, q. 5G. Ib. a. 3. o. — Dico 5 ’ Justitia est virtus moralis. Probatur. A ulus moralis est quæ reddit bonum habentem, cl ejus opus bo­ num facit: atqui justitia est hujusmodi, ergo. Probatur min. Bonum hominis est operari secundum rationem : atqui nihil est magis rationi consentaneum quam cuique suum reddere. Ergo. juslitiæ. Fie. q. 57. «. 4. ο. — Objectum formale quod <Ί jus acceptum pro justo, seu æquali alteridebito; quia id principaliter intendit ct facit justitia , ut patet ex ejus definitione, elper hoc ab aliis virtutibus distinguitur : undcdicitur justus qui hanc æqualilatem facit aut servat, injustus qui non servat. Confirmatur, Illud est objectum formale qu d alicujus virtutis, quod est medium in­ ter excessum et defectum in materia illius : atqui justum est medium inter excessum tl defectum in materia juslitiæ. Ergo. Objectum formale quo , est ratio debiti seu jus in altero, sumptum pro legitima facultate possidendi, alienandi, etc. Ratio enim cur æquale alteri reddam, est, quia ipsi debeo : debeo autem quia ille alter ha­ bet jus illud ; debitum enim el jus sunteorrelaliva. Hïc q. 5S. o. 4. o. — Dico i·· Subjectum juslitiæ est appetitus rationalis seu voluntas. Ibid — Prob. Justitia non subjectatur in intellectu, neque in appetitu sensitivo : ergo in rationali. Probatur prima pars ant. Virtus subjectatur in illa potentia ad cuj -s iclum rcclilicandum primario ct principa­ liter ordinatur : atqui justitia non ordinatur primario cl principaliter ad dirigendum ali­ quem actum cognosilivum ; non enim di­ cimur justi ex hoc quod recte aliquid ignos­ camus, sed ex hoc quod aliquid redo agimus: ergo. Probatur secunda pars ant. Dicimur justi in hoc quod aliquid recte agi­ mus, el proximum principium actus est risappelitiva : ergo necessecsl quod justi­ tia sil in aliqua vi appetitiva : atqui non sensitiva : ergo rationali. Probatur subsumpIum. Appetitus sequitur apprehensionem : atqui apprehensio sensitiva non considerat proportionem unius ad alterum, quod spec­ tat ad justitiam ; hoc enim est proprium rationis. Ergo. Pelts utrum inter virtutes cardinales pro­ prium sil juslitiæ et virtutum ipsi annexa­ ARTICULUS Π. rum subjectari in voluntate? De divisione justitia·. fiegant Scolislæ, voluntque fortitudi­ nem, temperantiam et alias virtutes ipsi Hio q. 58. a. 5. o. — Dico i° Justitia, ut innexas etiam subjectari in voluntate; sic dividitur in generalem, quæ alio nomino quia, inquiunt, virtus esi habitus electivus, dicitur legalis, cl particularem. Ibid. — Probatur. Justitia ut sic est virrl ipsius esi facere, rectam electionem : de­ bet ergo subjectari in ea potentia cujus est tus ordinans hominem per comparationem DISSERT, V. ART. II. ad alium, ut dictum est : atqui hæc com­ I minantur vel immutantur per virtntem tp« paratio potest fieri dupliciter: uno modo, sius; ct hoc modo generale non oportet ut ad singularem seu privatam personam; 'quod sil idem in essentia cum his adqu® alio modo, ut ad quoddam lotum bonumque est generale, quia non est eadem essentia commune. Sicut enim in corpore naturali causas cl cffcclus : atqui hoc secundo molo unaquæque pars habet duas habitudines, prædicta justitia legalis dicitur generalis, ul unam ad aliam partem, alteram ad totum dictum est, in quantum scilicet ordinataccorpus; ita in corpore politico unusquisque tus aliarum virtutum ad suum finem, bo­ civis habet duas habitudines , unam ad num nempe commune, quod est movere alium civem tanquam ad privatum homi­ per imperium omnes alias virtutes. Ergo. Ibid.— Confirmatur a simili- Charilascsl nem, alteram ad rempublicam seu totam communitatem : ergo datur duplex justitia, virtus specialis, distincta rcalilcr a fide,spe una quæ ordinat civem ad civem, et est jus­ clcæteris vit tu l ibus, ea tamen per imperium titia particularis; altera quæ ordinat cives movet cl ordinat omnes alias virtutes ad ad bonum generale seu commune, ut par­ Deum ut ad finem supcrnaluralcm : dum enim quis temperate utitur cibo propter tes ad totum, ct est justitia generalis. Ibid. — Porro hæc dicitur generalis, naturalem honestatem, opus illud esta virpartim er objecto et fine, quia bonum com­ ulc lemperantiæ; si id agat propter Deum, st charilalis imperantis : ergo similiter jusmune est omnium générale; partim ex ef­ fectu ct proprio munere, quia omnes virtu­ : ilia generalis est virtus specialis, ab aliis tes ct carum actus ordinat ad bonum com­ lislincta , quamvis omnes alias virtutes in mune: sic cx imperio justitiægeneralis, vir | uuin finem, nempe bonum commune, re· fortis strenue pugnat in bello ob bonum fvat. Prob. 2° Ibi est admittenda virtus specia­ commune, vir temperatus abstinet ab alie­ no thoro ob ejusdem boni communis con­ lis, ubi est specialis ratio boni ct difficilis: servationem. Et quia iste ordo partium ad itqui objectum justitiægeneralis est bonum bonum commune fit per leges; leges enim speciale, scilicet bonum commune ut debi­ instituuntur in bonum commune; ideo hæc tum toti a parte , et specialem habet diffi­ justitia vocatur eliam legalis. cultatem; mulli enim possunt bene uti re­ Sunt autem qui putant hanc justitiam bus suis in proprium usum , non tamen in generalem non esse specialem virtutem, usum communem; et ideo sæpc videmus, sed rationem quamdam omni virtuti com­ I communibus neglectis, optime privata cu­ munem ; ita quod quatenus fortitudo, v. g. rari : unde fert commune adagium, aliud movet militem adstrenuepugnandum prop­ esse bonum virum, aliud bonum civem: ter honestatem propriam fortitudinis, sor­ ergo. tiatur nomen fortitudinis ; quatenus vero Dices 1° Juxta philosophum 5 Ethic, movet ad sic dimicandum propter bonum cap. 1, justitia legalis complectitur omnes commune, dicatur justitia generalis: simili­ virtutes, nec est pars virtutis, sed tota cl ter dc temperantia, justitia particulari ct I integra virtus. Ergo. aliis virtutibus. Contra quos. i Ibid. — R. sensum philosophi esse, quod Ibid. a. 6. o. — Dico 2° Justitia genera- | quæcunquc virtus prout a justitia legali im­ lis est specialis virtus, a cæteris virtutibus peratur, possit denominari justitia legalis, rcalilcr distincta. eo sensu quo quælibet virtus prout a chariIbid. —Probatur 1° Generale dicitur ali­ tate imperatur, potest dici quodammodo quid dupliciter, uno modo per prædicaîio- charitas, et charitalis præceplum tota lex. nem, sicut animal est generale ad hominem liem, eo sensu quo rex dicitur lotum reg­ et equum, cl ad alia ejusmodi ; ct hoc modo num, et supremus in quolibet senatu, a generale oportet quod sit idem essentialiter cujus ore el consilio cæleri pendent, dicitur eum his ad quæ est generale, quia genus lotus senatus. pertinet ad essentiam speciei ct cadit in de­ Dices 2° Quælibet virtus de se inclinat in finitione ejus : alio modo dicitur aliquid ge­ bonum commune : ergo non est adslruenda nerale secundum virtutem , sicut causa ad id virtus specialis. Probatur ant. Quæliuniversalis est generalis ad omnes suos ef­ bcl virtus de se inclinat ad recte agendum fectus, ul sol ad omnia corpora quæ illu- secundum omnes circumstantias, quarum 99 DE DIVISIONE JUSTITIÆ. præcipua est bonus finis, qualis est conserratio boni communis : unde fortitudo, v. g. inclinat ad strenue pugnandum non solum pro defensione propriæ virtutis, sed etiam pro salute patriæ el boni communis ; et sic de cæleris. Ergo, Ibid, nd4. — R. N. ant.Adprob. D. ant. Quælibet virtus inclinat ad recte agendum secundum omnes circumstantias quarum præcipua est bonus finis, proprius nempe hujus virtutis, seu qui illi competit cx pro­ pria specie et intrinseca ejus ratione, C. ant. finis qui illi competit ex motione superioris virtutis, N. Quælibet enim virtus secundum propriam rationem ordinat actum suum ad iinem sibi proprium ; quod autem ordine­ tur ad ulteriorem finem , non habet ex pro­ pria ratione, sed ex motione alicujus supe­ rioris virtutis. Porro bonum commune non est finis proprius cujuslibel virtutis , sed virtutis superioris quæ dicitur justitia lega­ lis : sic fortitudo, qua talis, non respicit directe bonum commune, sed ut subest imperio dictæ justitiæ legalis. Pepones. Quælibet virtus respicit bonum proprium, sed ex bono proprio sequitur bo­ num commune : ergo quælibet virtus respi­ cit bonum commune. Λ. 0. consequens. Ergo quælibet virtus respicit bonum commune secundario ct mediate, C. primario et immediate, N. So­ lutio palet. Dices 3° Ad consulendum bono communi, sufficiunt pietas el obedicnlia : ergo super­ fluit altera virtus. Prob. ant. Per pietatem præslamus patriæ quod illi debemus; per obedientiam legibus obtemperamus, ct om­ nes virtutum actus legibus præcepto exer­ cemus. Ergo. R. A. ant. Adprob. D. ant. Per pietatem præslamus patriæ quod illi debemus, ut est nortri ortus principium, ct per obedientiam exercemus omnes actus vidulum ut nobis præceplos, C. hæc præslamus præcise pro­ pter bonum commune, uldebita lolia par­ tibus, N. Igitur justitia legalis ad hæc nos movet, non quia superior præcipit, aul quia patria est nostri ortus principium, sed quia ratio boni communis et rcipublicæ cujus membra sumus hæc a nobis requirit tan­ quam debita toti a partibus, sive inierim liæc legibus præcepla sint, sive non, sive in earcpublica nati simus, sive non. Hoc au­ tem debitum quo adslringilur membium •S suo corpori ,estdiversæ rationis ct strictius quam debitum quo effectus adslringilur causæ secundari® seu homo patriæ, ratione auxilii quod ipsa' ad ejus ortum contulit, quod est debitum pietatis, cujus signum est quoel quisque teneatur præferre bonum commune parentibus, licet parentes sint magis principium ortus nostri quam patria. Ubi autem est diversa ratio debiti, debet poni diversa virtus: nec aliunde superfluit ad idem materiale bonum ex diversis molivis impelli Inferes. Ergo adslruenda est etiam virtus aliqua specialisquæ consulat bono communi familiæ et sic non eritadæquala divisio jusliliæ in generalem et particularem. R. N. illationem. Quia domestica multi­ tudo, juxta philosophum i Polit, distingui­ tur secundum 1res conjugationes, scilicet patris et filii, uxoris et viri, domini et servi : hujus autem multitudinis bonum sufficien­ ter procuratur per pietatem inter patrem el filium, et per quasdam justitias particulares inter virum cl uxorem, et inter dominum el servum. Bonum autem commune lotius rcipublicæ cum latius sc extendat, indiget virtute speciali quæ omnes alias virlules in hunc finem dirigat. Petes 1° utrum justitia generalis habeat veram rationem justitiæ? 1. Part, a. 5. ο. — R. habere veram ratio­ nem justitiæ, sed, ut videtur, imperfec­ tam. Patet prima pars; quia inter communi­ tatem et cives habetur verum debitum, di­ versitas suppositorum et quædam æquaiitas, dum alter alteri præstat quod ei debet secun­ dum leges. Patet eliam secunda pars; quia non est perfecte ad alterum , in quantum cives comparantur ad communitatem ut pars ad totum ; pars autem id quod est, totius est. Cælerum quamvis a perfectione justitiæ secundum quid deficiat, est tamen perfec­ tior virtus quam justitia particularis: quia objectum ejus quod est bonum commune est præstantius bono particulari : imo per­ fectior est justitia quam ea quæ invenitur inter patrem et filium, inter virum ct uxo.ein, inter dominum ct servum , tum ratio­ ne dicti objecti, tum quia est perfectius ad alterum : civis cnixn libere est pars reipubli contra secundam partem. Dum bona communia distribuuntur in præmium et mcrcedcm iis qui communitati utiliter inservierunt, puta, mi ilibus qui slrenuc pugnaverunt, csl actus jusliliæ distribulivæ, quia communia distribuuntur ; est etiam jitsliti® conunulalivæ, quia merces debetur ex justitia commutativa : ergo non stat dis­ tinctio inter utramque justitiam. II. Dato ant. N. conseq. Quamvis enim hæjU'iitiæ distiii-uanlor, sæpe tamen con­ tingit cas ad cumdcm actum concurrere ; quia nihil velat camdcm rem uti iusquejustiliæ Ululo deberi : quod forle dici posset de casu posito *— Hic q. 61. a. 4. ad. 2. ; — liccllamen vide.durmagisesse jusliliæ com­ mutativæ quam dislribntivæ; dum enim retribuitur aliquid alicui pro servitio com­ munitati impenso, id est jusliliæ commuta­ ti væ et non dislribntivæ; quia in juslitia distributiva non attenditur æqualitas ejus quod quis accipit ad id quod ipse impendit, sed ad id quod alius accipit secundum mo­ dum ulriusquc person®. Dias 3° Injustitia commutativa non mi­ nus quam in distributiva attenditur dignitas personarum, ut patet in reparatione inju­ riarum ; majori enim supplicio afficitur qui injuriam facit principi quam pl. bcio : jus­ titia autem vindicative, ut ditium csl, per­ linet ad commulalham. Eigo. DISSERT. V. APT. IV. Ibid.a. 2. ad 3. — R.N. maj. Quia con- I tio, mutuum, commodatum, location diliO scu dignitas person® in juslit.. distri- item etiam cæ actiones in quibus raillai:,, bntiva attenditur secundum se et in omni tervenit res exterior, ut honoralio, laudati suo actu , ut constituat formam æqualilalis detractio, etc. Ergo. ad se pertinentis, scilicet proportionem reIbid.— Prob. 2° Virtus quæ est perseρήrum distribuendarum et personarum quibus marioad moderandas passiones, subjectato: sunt distribuendæ. In commutativa autem I in ea potentia in qua insurgunt passiones; attenditur tantum peraccidcnsct secundum i atqui justitia non subjectatur in appetiti quod per boc res di versificantur, quod acci- sensitivo, in quo solo insurgunt passiones, dii in sola compensatione injuriarum ; qua- | sed in voluntate, ut dicioni est ergo. tenus cum ex dignitate personæ crescat in- ; Dixi, per se primario; quia nihil velat juria, major debetur pœna : secus in aliis; quin justitia secundario ct mediantibus alu non enim plus debet dare pro equo regis virtutibus, passiones moderandas respicial, quam pro equo alicujus rustici, si sit in sc si id exigat ratio sui objecti, nimirum æqua· ejusdem valons. litas const i tuenda i n ter res ex leriores, ul not ra ro con t i ngi l. Qua ndo en im concupiscenda, ARTICULUS IV. v. g. movet ad injustitiam adulterii, autavaQuæ sit materia circa quam versatur rilia removet a redditione debili, inhise! justitia particularis ? similibus casibus justi tia advocat in auxiliurri Hic q. 58. a.8. o,— Nola, omnia qua­ temperantiam et liberalilatem aliasqucvircumque reclificari possunt et ad medium tutes morales, casque movet imperio ut lias redii' i, esse materiam virtutis moralis qua· passiones moderentur et rcctificent, quibus definitur per rectam rationem. Ea autem rcclificalis, ipsa opus suum, scilicet allen omnia quæsubsunt Iibcrio arbitrio, possunt non nocere, aut illi reddere quod suum esi, per rationem reclificari et ad medium re­ præstat, et difficultatem , si quæ sil ink duci. Hujusmodi sunt tria : interiores ani- æqualilate scu conservatione boni alieni, per mæ affectus seu passiones, exteriores aclio- se vincit. nes, et res exteriores quæ in usum hominis Dices i° Nulla est virtus quæ non verseveniunt. Quæritur itaque utrum sit pro- tur circa operationes : ergo id non cstpiv priuin justili® particularis versari circa ac- prium justiliæ. Prob. ant. 1° Virtus est qua tiones cl res exteriores, an non etiam verse- bonum facit habentem et opus ejus bonum tur circa passiones, ut fortitudo, temperari- ; reddit. 2U Omnis virtus esi habilusclcclivus: tia ctaliæ virtutes ipsis annex® ? De justitia I ergo ejus actus est electio voluntatis, electio generali non currit quæslio ; diximus enim 1 autem est operatio. Ergo. supra materiam ejus esse actus omnium virR. D. ant. Nulla est virtus quæ non vertutuin ul ordinabiles in bonum commune. sclur circa operationes late sumptas, C. ibid, eta. 9 ο, — Dico. Proprium est jus­ stricte et in sensu conclusionis sumptas, Λ. tiliæ particularis versari per se primario Dupliciter itaque sumi potest operatio .•pri­ circa exteriores operationes cl res, non circa mo generalitercl late, pro cujusvis facullapassiones. I tis actu, sive fiat cum immutatione organi Ibid. a. 9. — Prob. 1° Justitia in hoc dif­ sive non ; sed quia operatio quæ fit cum im­ fert ab aliis virtutibus moralibus, quod ha· mutatione corporali, speciali vocabulo dicircctificent primario et per se hominem in I tur passio, hinc secundo specialiter ct stricte scipso, ut patet et magis exp icabilur in so­ i dicitur operatio, qua organum corporalenon lutionibus objectionum ; justitia vero in or­ immutatur. Elhæc iterum duplex:interior, dine ad alium, ut palet ex ejus definitione : 1 ul actus inlellcctusaut voluntatis; cl exte­ atqui ordinatio unius hominis ad alium non rior qua homo homini communicat, ut com­ attenditur secundum interiores affectiones mutatio p cuniæ pro merce. El hinc fluit acu passiones, sed secundum exteriores ac­ solutio utriusque probationis ant. prima tiones ct res quibus homines sibi invicem enim intelligitur de operatione late sumpta, communicare possunt, ul sunt quoad res , secunda de operatione interiori ; nostra au­ bona forlunæ, pecuni®, domus, agri, fi u- tem conclusio, de operatione exteriori stride menla, etc., quoad actiones, cæ quibus is la sumpta. res commutantur, nimirum venditio, solu-1 Nola insuper quod, cum virtus definitur Iri QUÆ SIT MATERIA CIRCA QUAM , etc. 96 habitus electivus, non sit sensus quod electio I recta voluntatis sil clicitivc a virtutibus mo­ ralibus, excepta justitia, sed dispositive tan­ tum, in quantum appetitu sensitivo recte disposito pe^.,virtutes in eo residentes, vo­ luntas faci) ct rccle eligit circa carum ma­ terias. Et quamvis ipsa voluntatis electio circa operationes exteriores sit ipsius jusliti® actus, non debet tamen dici ejus mate­ ria; quia materie circa quam versatur vir­ tus, est quid vehit informe quod virtus reclilicatclab extremis ad medium reducit, in co quasi sui formam imprimens. Electio autem voluntatis non sic est respectu justi­ tii, sed operationes duntaxal exteriores quas reducil ad squalitatem per electionem voluntatis : unde electio est principium hu­ jus medii scu mediocritatis, non materia quæ ad illam reducitur. Inst. Aliæ virtutes morales versantur etiam circa operationes exteriores, v. g. for­ titudo circa pugnam, temperantia circa usum cibi ct potus aul Venereorum. Ergo. Confirmatur. Ira el concupiscentia ordi­ nantur ad alium, ira ad occidendum, concu­ piscentia ad violandum thorum alienum : ergo fortitudo ct temperantia, quæ sunt ha­ rum passionum moderativæ, sunt etiam ad alterum, proindeque circa actiones exterio­ res, fortitudo, v. g. ne quis ex ira occidat, temperantia ne ex concupiscentia violet thorum alienum. Ergo. t.2. q. GO. α. 2. o. et ad 1.— R. D, ant. Aliæ virtutes morales versantur etiam circa operationes exteriores perse principaliter et primario, N. ant. secundario el minus prin­ cipaliter, C. ant. Fortitudo namque non movet ad pugnam nisi quatenus moderatur timores ct audacias, temperantia ad mode­ ratum usum ciborum et Venereorum nisi quatenus moderatur concupiscentiam de­ lectabilium : at vero justitia perse primario elprincipaliter versatur circa ipsas opera­ tiones exteriores. Similiter ad confirmationem, D. Ira ct concupiscentia per se primario ctprincipa­ liter ordinantur ad alterum ,N. secundario et minus principaliter, C. Passiones itaque, puta, ira ct concupiscentia ,per scipsas ne­ que prosunt neque nocent proximo, sicquc per sc primario et principaliter non ordi­ nantur ad alterum, sed ad ipsum habentem, qui cis bene vol male in sc afficitur; proin­ de carum moderatio per fortitudinem cl Bill. t. vi, temperantiam per se primario non respicit alterum, sed ipsum habentem. Quia tameu earum passionum effectus sunt ad alterum ordinabiles, ideo secundario ratione nempe offectus possunt dici ad alium ordinari : se­ cus juslilia, quæ , cum non respiciat aliud quam ipsos effectus scu operationes exterio­ res quæ sunt ad alterum, eas ideo primario et principaliter per sc respicit. Dices 2° Liberalitas el misericordia non minus ordinantur ad alterum quam jusli­ lia : atqui tamen versantur circa operationes cl passiones : ergo. R. N. ant. Juslilia enim ordinatur per se ad alterum tantum : præfalæ autem vir­ tutes ordinantur ex æquo ad bonum pro­ prium operantis ct ad bonum alienum : ad bonum operantis, quatenus misericordia moderatur compassionem in appetitu , ct liberalitas pccuniæ cupiditatem ; ad bonum alienum, quatenus misericordia sublevat alienam miseriam, liberalitas alteri crogal pecuniam : justitia autem, ut dixi, per sc ct directe ad ulterum tantum ordinatur, quia per sc et directe solum respicit debitum al­ teri reddendum. Dices 3° Juxta philosophum 2 Ethic, cap. 3, omnis virtus versatur circa delectationes et tristitias: atqui hæ sunt passiones, ergo. Hica. 9. odi.—R. D. maj. Omnis virtus versatur circa delectationes et tristitias ut materiam, N. ut effectus cl fines consequen­ tes, C. quia ad omnem virtutem sequilur gaudium, ad iniquitatem tristitia. Consectaria pracedentis doctrina. Ibid. a.o.lO.o.—Ex dictis colliges 1°,me­ dium in justitia particulari non esse medium rationis, ut in cæteris virtutibus moralibus, sed medium rei; quia, uldictum est, in hoc differt justitia particularis a cæteris virtuti­ bus , quod hæ versentur circa passiones , illa circa actiones ct res: passionum auteiu rccliiicalio, quod est medium virtutis, non attenditur secundum æqualitatcm unius rei ad aliam, sed secundum comparationem ad ipsum subjectum juxta diclamen rationis . v. g. medium temperanti® non est ulsumas præcisc libram panis, aul tali hora.sed plus vel minus, citius vel tardiussocundum quod recta ratio diclal libi convenire attenta tui conditione; quod enim salis csl parco, minus csl voraci ; quod convenit sano, noccl infir­ mo, Unde tale medium csl variabile pro con- 7 DISSERT. V. ART. IV. W ditione subjectorum, nec ex naiura rei de­ virtutis, nccesse est in materia justiti® $k. terminatur, sed per rationem , attenta qua­ in materia aliarum virtutum, quod fiat prop li (ale subjecti et circumstantiarum ; et ideo ter finem virtuti convenientem etcumoa· dicitur medium rationis. In justitia vero, nibus aliis circumstantiis. cum versetur circa actiones et res, et con­ Dices, non videri justum nec rectum qu/ sistat in rerum æqualilate, medium non sie impotens solvat creditori, neque quodm:· pendet ex rationis judicio, sed ex ipsa rcrum joribus occupatus aut loco dissitus, hice natura sumitur : ut si debeas centum Red­ nunc restituat : ergo justum seu reclui das centum ; si emas merces pro quinqua­ etiam in opere jusliliæ sumiler percompiginta , solvas quinquaginta, quisquis sis, rationem ad agentem. princeps vel plebeius, sanus vel intimius , R. N. conscq. quia antecedens est de «*nulla habita ratione subjecti : et ideo dicitur culionc justi ; nos autem loquimur dejuü medium rei ; non quidem hoc sensu quod absolute. Si enim debitor, sive sil pauper non sit secundum rationem , nihil enim est sive dissitus, solvat quod debet, est justum magis rationi consentaneum quam cuique absolute, quia est juri altcriusadæqualum: debitum ad æqualitatcm reddere (quamob utrum vero in talibus circumstantiis tenea­ causam solvatur in justitia laus et raliovir- tur solvere, alia est quæstio. tulis moralis), sed hoc sensu quod tale me­ Dices insuper. Eliam in aliis virlulibc dium non pendeat a ratione lanquam a cau­ habetur rectum absolute el materialiter sim sa, nec constituatur per illam ex conditione comparatione ad agentem : v. g. qui forti­ subjecti ut in aliis virtutibus moralibus, ter pugnat ex inani gloria, facit opus forte; quin potius in eo ratio pendet a rerum na­ qui temperale manducat ex avaritia, facit tura. Ideo enim solvere debitum est rationi opus temperatum, absolute scilicet et mate­ conforme, quia est rerum æqualitas ; non c rialiter. Ergo. R. hæc non esse recta etiam absolute el contra et rerum æqualitas, quia est rationi conforme. Secus in aliis virtutibus : ideo malerialiter absque comparatione ad agen­ enim libra panis et mihi medium tempe­ tem. Sic in primo non est opus forte nisi sil ranti®, quia est secundum rationem con* commensuratum ejus viribus; in secund, formis mcæ conditioni ; non, e contra non est temperatum nisi sit commensuraest conformis, secundum rationem ; mcæ lum ejus valetudini. In justitia autem erit conditioni, quia est libra. Igitur omne me­ justum, modo sit commensuratum juri al­ dium rei est quidem medium rationis, non terius, etiamsi præsentis dispositioni non tamen e contra omne medium rationis est sit commensuratum. Si queeras utrum opus illius qui pugnat medium rei. Istud autem medium rei non est omnino idem in justitia dislribuliva cl aut manducat per comparationem ad scipcommutativa ; in hac enim est æqualitas al>- sum seu conformitersuæ conditioni, sed ex soluta,in illa æqualitas proportionis, ul prava intentione aut non cum debitis cir­ dictum est art. præcedcnti. cumstantiis, possit dici rectum, seu forte et Hie q. 57. a. l.o. - Ex his ulterius col­ temperatum materialiter; sicut dicitur rec­ liges, rectum absolute et materialiter in tum seu justum in materia justitiae per comoperc jusliliæ haberi persolam commensu­ mensurationem ad alterum. R. tale opus eatenus posse dici forte aut ra lionem ad altcrum sine commensuralione ad agentem, secus in aliis virtutibus : v. g. temperatum , quatenus servat medium in qui debens centum reddit centum , facit materia fortidudinis et lemperanliæ, eo rectum seu justum absolute cl materialiter, modo quo gentiles dicebantur temporale aut quamvis id sit suis viribus improportiona- fortiter agere, licet ex inani gloria agerent; tum, puta, quod inde patiatur egestatem id enim dicitur opus alicujus virtutis mate­ in familia , aut malo animo faciat : non est rialiter quando servat medium in materia autem temperatum, neque forte etiam al>- talis virtutis, licet ab ea nou procedat. solutc cl materialiter, nisi sit commensura­ Colliges 3°, in summa jusliliam particula­ tum conditioni agentis. rem differre qualuor modis ab aliis virtuti­ Hic q. 59. a. 2. ad 3.—Dixi, rectum abso­ bus moralibus: primo, quod juslitiasil ad al­ luti cl materialiter, quia si loquamur de terum, aliævirtutes ad ipsum subjectum; se­ recto foimaliler et prout procedit ab habitu cundo, quod justitia versetur circa actiones UTRUM INTER PATREM ET FILIUM, etc. externas cl res, aliæ virtutes circa passiones; I quia inter patrcmetfilium emancipatum po­ tertio, quod medium jusliliæ sil medium test esse justitia perfecta, non quidem quoad rei, medium aliarum virtutum, medium ra­ ea quæ sibi mutuo naturaliter debent, puta tionis. Quarto denique, quod in operejusli- quoad honorem, obedientiam, sustentatio­ liæ habeatur reclum absolute per solam nem , etc. quæ filius debet patri, aut quoad commensuralionem ad alterum, in aliis au­ curam paternam quam pater debet filio; tem virtutibus per commensuralioncm ad quia filius etiam emancipatus est semper filius el aliquid patris ; proindeque quoad ea ipsum agentem. quæ ul talis debet patri non est perfecte alter ARTICULUS V. a patre, sed quantum ad civilia , quæ sunt Utrum inter patrem et filium, inter domi- I communia ctiarn iis qui sunt inter se extra­ num cl mancipium, inter virum el uxo­ nei, ut sunt contractus, v. g. Quoad hæc rem sitjuslilia proprie dicta? enim filius emancipatus est sui juris sicut Dico 1° Inter patrem et filium non eman­ alter civis ; sicque in iis potest exercere per­ cipatum inter dominum et mancipium , fectam jusliliam erga patrem, et vicissim non est justitia omnino porfccla; est tamen pater erga filium. Secus si non sil emanci­ patus; quia tunc non est sui juris, etiam vere et proprie dicla justilia. Hic q. 57. a. 4. c. —Prob. prima pars. Ad quoad civilia, sed juris paterni, cum nccjustitiam perfectam tria requiruntur, ul I dum sit civis, nec se regat, sed regatur a palet ex dictis : primum, quod sit ad alte­ patre, nec pro se bona administret, sed pro rum;—Ibid. — secundum , quod id quod paire. Dices i°conlraprimam partem.Wù locum redditur sit debitum ; quod sit æquale : at­ qui inter præfatos non reperilur perfecle habet perfecta justitia, ubi invenitur per­ prima condi lio: ergo. Probatur min. Filius fecta injustitia ; injustitia enim est violatio est aliquid patris, nempe pars ejus, et ser­ I jusliliæ : atqui inter patrem el filium, inter vus est aliquid domini, nempe ejus instru­ dominum cl servum potest reperiri perfecta mentum; comparatur enim ad dominum injustitia, ul si filius occideret patrem, ser­ sicut securis ad artificem : ergo comparatio vus dominum. Ergo. filii ad patrem et servi ad dominum non est R. Data maj. D. min. Inter patrem et adpcrfecle alterum. Idem dic de patre ad filium reperiri potest perfecta injustitia, id filium el de domino ad servum, quia si pri­ est, gravissima, C. min. id est, perfecta se­ mus non est perfecte alter a secundo, se­ cundum omnes qualitates jusliliæ, Λ’, min. Non enim est tam perfecte ad alterum, sicut cundus non est perfecte altera primo. Elob hanc causam, inter præfatos non est inter duos cives ; est tamen gravior, quia dicitur justitia seu ejus simpliciter, sed cum violat jus strictius el graviorem obligatio­ addito, nimirum, jus paternum et jus he­ nem; est enim majus debitum filii ad patrem rile, seu dominalivum, ul distinguatur a quam civis ad civem. jure politico, quod est perfectum inter cives. Omisi majorem, quia potest negari. Cum Ib. ad 2. —Prob.sec.pars. Quamvis filius enim minus requiratur ad malum quam ad ut filius sit aliquid patris, ul homo tamen bonum; bonum enim ex integra causa, esi suppositum distinctum a patre; similiter malum ex quovis defectu ; minus requiritur paleruthomo respectu filii:ergo justitia inter ad perfecte injustum quam ad perfecle jus­ illos sub ista ratione est ad alterum, proin- tum. Dices 2° contra eamdem. Inter patrem el deque salvat rationem jusliliæ, licet quia tic est suppositum quod tamen sil genitus a filium potest esse perfecta amicitia. Ergo et patre, non sil perfecte ad alterum Idem dic perfecta justilia. R. N. conscq. Disparilas est, quod ami­ de domino el servo. Hanc osse mentem I). Th. pluribus rationibus probat Sylv. Vide citia non sit ad alterum tam perfecle quam justitia; quia cum amor sit unio amantium, si lubet. Confirmatur. Si filius etiam non emanci­ saltem secundum affectum, tendit ad alte­ patus furaretur a patre, teneretur ad resti­ rum ul quodammodo unum : justitia autem tutionem : atqui restitutio est actus jusliliæ cum sita sil in æqualilate unius ad alterum, tendit in alterum ul perfecte distinctum, el commulalivæ proprie dicta?. Ergo. Dixi, inter filium non emancipatum ; non quodammodo unum. QUID ET QUOTUPLEX SIT INJUSTITIA? fOO DISSERT. V. ART. V. Dices 3° contra secundam partem. Virtus qua pater filio ct filius patri reddit quod suum est, non est justitia proprie dicta, sed pietas quæ solum est annexa jusliliæ, ut dicitur infra q. 80 et 101. Ergo. Respondet Sylvius, pietatem esse veram ct propriam justitiam licet imperfectam, qualenus non est ad perfecte alterum, et non importat perfectam squalitatem. Respon­ dent alii, præter pietatem qua filius est de- Ii bitor patri ut principio sui esse, posse in eo reperiri justitiam commutativam propriam licet imperfectam, qua sit debitor patri sub | cum vir sit caput mulieris, capulant^, corpus unum quid constituant, virqoi . ligit uxorem , diligit suum corpuselcof,:. quenter se ipsum. Quæri posset hic utrum detur m Drojj titia proprie dicta respectu hominum hæc quæstio pertinet ad primani park q. 21. i Petes pro coronide utrum justitia pn> mineat aliis virtutibus moralibus? Hio a. 42. o. — H. Justitia tam gener/ quam particularis præeminct virlulibusr . ralibus quæ subjectantur in appetitu serlv alia ratione, puta dati et accepti inter duo tivo, nimirum fortitudini et temperantis, distincta supposita; ut si furaretur a patre, aliisque virtutibus annexis. teneretur ex dicta justitia commutaliva res­ Ibid. — Quantum ad justitiam genentituere ad æqualitatem : unde inferunt, lem, patet; quia ejus objectum , ulpoteb filium in tali casu duplex peccatum com­ num commune, præstantius est objecloimittere, nempe contra pietatem el contra tarum virtutum moralium, quod est priujustitiam commutativam. Alia argumenta tum bonum unius personæ. Quantum ad justitiam particularem, contra utramque partem solvit Sylvius q. ; etiam patet; tum quia est in nobiliori par.· 57, a. 4. Ibid. o. — Dico 2° Inter virum et uxorem animæ, scilicet voluntate ; tum quia ordi­ est perfectior justitia quam inter patrem et natur non solum ad bonum virtuosi uta? filium, dominum el servum; ncc est tamen signatæ virtutes, sed etiam ad bonum ι· secundum omnem perfectionem. terius. i ibid. — Prob, prima pars. Uxor magis Si dicas liberalitalem quæ subjectatur distinguitur a viro quam filius a patre ct appetitu sensitivo etiam ordinari ad bonoquam servus a domino. Ergo. Prob. anlec. alterius, et in hoc præeminere justitir, Vir et uxor suntdistincta supposita, quorum quod illa det de suo, non ista.—Ibid.-f neutrum accipit esse ab altero sicut filius a Æ$/oquod quantum ad hoc libcralitasprrs patre, ncc alteri subest ut instrumentum I mineat jusliliæ, quod illa det de suo, n:: sicut servus domino, sed simul junguntur ad i ista ; justitia tamen aliunde ipsi praeeminet vitam socialem secundum quamdam æqua­ in tribus : primo, justifia propinquius arce· litatem. Etenim quantum ad debitum con-1 dit ad bonum commune reddendo cuique jugale , sunt omninoæqualcs; quantum ad I quod suum est, quo servatur pax publica, familiæ adminislrationem, sunt æqualcs ad quam libéralités non ita concurril. Se­ æqualitalc proportionis ; sicut enim uxor cundo, justitia latius extenditur, est enim , debet obedire el auxiliari viro, ita vir debet necessaria respectu omnium, quod liberauxorem regere ct ipsi providere de nccessa- litati non convenit. Tertio , fundamcnlum riis, proles autem ulrique obcdirc. Ergo. libcralitatis est justitia ; nemo enim libera­ Quia tamen vir est caput mulieris et hæc est lis nomen meretur largiendo quod non de­ sub potestate viri, non e contra , hinc fit bet, nisi prius sil justus reddendo quodde­ quod justitia inter cos non sit secundum om­ bet. De hac materia late disserit Solo lib. 3, nem perfectionem, idcoque non dicitur jus­ quæst. 2, art. 8. titia simpliciter, sed justitia oeconomica, Vides hic non fieri comparationem jusli­ quod est secunda pars conclusionis. liæ cum virtutibus theologicis, neque cum Nec obstat quod secundum S. Scripturam 1 virtutibus intellectualibus, neque cum vir­ vir ct mulier dicantur una caro, et quod tutibus moralibus infusis, neque cum aliis Apostolus Ephes. 5, dicat : Qui uxorem di­ quæ etiam subjectantur in voluntate, ut est ligit, se ipsum diligit. Quoad primum enim religio, quas S. Doctor alibi probat præemi­ srnsusesl, quod vir et mulier sint una caro, nere justiliæ, sed tantum cum virtutibus hoc est, unum principium carnale genera­ naturalibus quæ subjectantur in appetitu tionis. Quoad secundum sensus est quod , sensitivo, ul dixi in conclusione, DISSERTATIO VI. DB INJUSTITIA IN GENERE. D.Th. q. 59. ARTICULUS I. QCID MT QÜOTÜPLEX SIT I5JDSTITIA ? Quis dicendus injustus ? Nola. Sicut justitia ut dixi diss. præccdenti, sumitur dupliciter, late pro omni virtute, et stricte pro speciali virtute quæ dtsecunda inter cardinales; sic injustitia quæ opponitur jusliliæ sumitur etiam du­ pliciter; — Hic q. 59. a. 1. ad 1. — prilllO lateproomni transgressione legis , quæ alio nomine dicitur iniquitas, quo sensu omne peccatum est injustitia; secundo stricte, prout opponitur jusliliæ quæ est secunda virtus cardinalis : sic accepta , sumitur vel iclualitcr, et est juris alieni violatio; vel habilualilcr, et est prava dispositio inclinans voluntatem ad hujusmodi violationem. Ibid. o.— Injustitia hæc sive actualis sive habitualis, dividitur ut justitia in gene­ ralem seu illegalcm ct particularem : hæc incommutativam etdislribulivam; quia op­ positorum est eadem ratio. Ibid. — Dico 1° Utraque injustitia tam illegalis quam particularis est vilium spe­ ciale. Ibid. — Probatur prima pars. Injustitia generalis seu illegalis respicit objectum speciale, scilicet bonum commune quod contemnit aut contra quod agit ex inten­ tione: ut si quis fornicetur, furetur, occi­ dat, non solum ul suae passioni satisfaciat, ‘-vi ex contemptu boni communis aut ex certa intentione agendi contra illud: hoc, inquam, ut palet, est speciale objectum constituens speciale vilium injuslitiæ , in confessione explicandum. Si autem, seclu­ sa hac intentione, ex sola passione quis fu­ retur fornicetur, etc. tunc non erit vilium speciale, sed generalis conditio omnis pec­ cati: sicut inobedientia, v. g. est speciale peccatum, dum quis omittit opus praecep­ tam quia præceptum est, seu ex certa in­ tentione agendi contra legem, est vero ge­ neralis Lanium conditio cujuscumque vitii, dum seclusa hac intentione, legem ex sola passione transgreditur. Ibid. — Ex quo habes, injustitiam illegaIcm case quidem speciale vilium secundum 101 essentiam, generale vero secundum inten­ tionem ; quia ex animo agentis potest om­ nibus vitiis immisceri, quatenus homo in omni peccato potest agere ex contemptu bo­ ni communis. Ibid. — Prob, secunda par/. Quia injus­ titia particularis habet pariter objectum speciale, nempe inæqualitatem in rebus, dum homo vult plus habere de bonis, mi­ nus de malis : v. g. carius vendendo, vilius emendo, etc. Ergo. Ibid. e. 4.0. — Dico 2o Injustitia sive illegalis, sive particularis esi ex genere suo peccatum mortale; quia contrariatur charitati, cujus privatio est mors anima*. Ibid. a. 2. ο. — Dico 3° Non omnis qui fa­ cit injustum, hoc ipso dicendus est injustus saltem philosophice, sed solus ille qui facit injustum ex habitu aul ex deliberata elec­ tione nocendi sive injustum faciendi. Quia, juxta morem philosophorum, injustus est nomen significans habitum ; — Ibid. — qui autem injustum facit ex deliberata electione injusti quasi ipsi perse placeat injuslificalio, magnum præbct indicium habitus prae­ existentis ; siquidem unicuique habenti ha­ bitum secundum se placeat quod convenit illi habitui : ergo solus ille dicendus est in­ justus, qui facit injustum ex habitu aut ex deliberata electione injusti. Confirmatur. Nemo dicitur simpliciter virluosus ex hoc quod facit unum actum virtutis, neque justus quod faciat unum ac­ tum jusliliæ, neque castus quod semel lenlationi resistat : ergo a pari, etc. Dices. Qui ex sola cupiditate furatur, adulteratur, etsi semel,dicilurfuret adul­ ter : ergo similiter, etc. ]{. talem equidem diei furem ct adulte­ rum, non tamen furacem ct adulteratorem ; quia prima nomina sunt significativa tam actus quam habitus, posteriora habitus tantum : hæc autem, injustus, justus, vir­ tuosos, et alia hujusmodi, sunt more sal­ tem philosophorum significativa habitus : unde est disparilas cl neganda conse­ quentia. Dixi, inore philosophorum ; quia cum vo­ ces significativae habitus sæpe ex usu trans­ ferantur ad significandum etiam actum , hinc facturn est ut in vulgo dicatur injustus qui facit aliquem actum injustum, sive agat ex habitu aul ex electione injusti * sive non. »1 ii' DISSERT. VI. ART. II. Ml QUID SIT JUDIC. ET UTRUM SIT LICIT. passio esset ab agente quia a volente, « euun facit inustum nisi aliqui patienti in­ eundum nominis etymologiam , est quasi actio, volilio scilicet, esset a patiente,c justum. Sed si ibrmaliler loquamur, potest juris dictio, judicare jus dicere, judex jus Utrum aliquis possit pati injustum volens supponitur. Item idem secundum idemb aliquis facere injustum, intendens injustum dicens: undejudicium secundum primariam formaliter loquendo; seu, ul communiter ret agens el patiens : patiens, ut suppa­ facere; tamen Uius non patietur injustum, significationem , importat definitionem seu dicitur; utrum scienti et volenti fiat in­ tur; agens, quia vellet; secundum idea, quia, altero^nesciente, volens patitur, ce­ determinationem juris vel justi : justum au­ juria? quia secundum eamdem voluntatem secun­ de»* jure suo, el bene cupiens ul aller faciat tem, ut patet cx supradiclis, est æqualc al­ idquodilli facit. Et e converso potest aliquis teri debitum , quod est objectum justitia». Hic n. 3. ad 3. — Nota, injustum agere dum quam formaliler loquendo pateretur pali injustum formaliter, si nolens id quod Deinde ampliatum est hoc nomen ad rigniaul pali, puisse sumi materialiter et forma- ct ageret volendo. Ergo. est injustum patiatur; et tamen ille qui hoc licandam sententiam seu determinationem Confirmatur. Illud dicitur homo propri* liter : agere aut pati injustum materialiter, facit ignorans, non faciei injustum formaliter in quacumque materia, sive speculativa sive altcnditui secundum id quod exterius agitur et formaliter pati, quod præter seu conln s«l materialiter tantum : ut si capias rem praefica , prout nempe distinguitur a sim­ prout in se consideratur, abstrahendo a ejus voluntatem de eo iit, ut dictum est: alienam putans esse tuam, et is a quo acci­ plici apprehensione ; quia omni mentis as­ voluntate tam agentis quam patientis : v. g. atqui ubi quis volens pateretur, nihil dee pis id invitus et nolens ferat. sensu seu determinatione vera, est quædam capis alienum putans esse tuum , facis lierct præter aut contra ejus voluntatem. Dices 1° Martyres a tyrannis vere passi æqualilas sou conformilas : in speculativis I injustum materialiter loquendo, quia facis Ergo. sunt injuriam : atqui tamen erant volentes : conformilas intellectus ad rem, in practicis inæquale. Injustum agere vel pati formaliProb. 2" Nemo formaliler loquendo pati­ crgo.ltlcmdicdcChristo respectu Judæorum. conformitas intellectus ad appetitum rec­ tcr loquendo, attenditur secundum volun­ tur injustum seu injuriam nisi quantum jia II. N. min. Erant volentes respective ad tum. tatem agentis vel patientis; formale enim ejus violatur : atqui hoc ipso quo consentit Deum, C. respective ad tyrannos, N. MarIbid, ad 3. —Juxta hanc secundam acin moralibus petitura voluntate: v.g. sciens aul vult lædi vel pati, jus ipsius qua ipsius lyresitaque, supposita tyrannorum malitia, cep'/oncm, quæ est minus propria, judicium et volens capis alienum, facis injustum for- est non violatur. Ergo. Prob. min. Hoc iniquas eorum actiones patienter tolerabant est cujuslibet virtutis ; ad quamlil>et enim malilcr, et alter patitur injustum formaliler ipso quo vult lædi vel pali cedit jure suo, propter Deum; at eas non approbabant nec virtutem perlinet recte judicare in propria si sit invitus. Solum autem injustum for­ illudquc a se in quantum in ipso est abdicat, cisconsenliebant, quasi suo jure cederent, materia : hoc tamen judicium debet potius malité!· solet dici injuria : unde, quamvis ac in lædentem transfert; ita quod se ridi­ aul ipsis jus aliquod in suam vitam conce­ dici determinatio recli seu virtuosi, quam pali injustum sumatur materialiter cl for­ culum exhiberet, si in tali casu de damn, derent, cum id non possent. Idem dic dc justi. maliter, tamen pati injuriam solet tantum vel injuria conquereretur, atque restitutio­ Christo respectu Judæorum. Hic itaque agimus de judicio primo sensu sumi formaliler. nem seu satisfactionem exposceret. Ergo. Dita?· Qui occidit volentem et rogantem sumpto, ron solum prout exterius fertur a Dixi ,jus ipsius qua ipsius est ; quia licet Ihid. o. — Dico. Sicut nullus potest facere occidi, proprie committit injustitiam atque judice inter partes litigantes, sed etiam injustum per se el formaliler loquendo, nisi non violetur jus consentientis qua ipsius esi, injuriam : ergo volenti fit injuria. Idem dic prout exercetur sive exterius sive interius volens : ita nec pali injustum per se et for­ potest tamen violari quatenus ad alterum dc illo qui cognoscit uxorem alterius con­ a privatis, circa vitam, resci mores alienos. maliter loquendo, nisi nolens. Per accidens pertinet, quando nempe plurcs in eamdem sentientis. ibid. o. — Dico 1°. Judicium est actus autem quasi materialiter potest quis nolens rem jus habent, ul patebit cx solulionibui Ibid, ad 2. — R. D. ant. Qui occidit vo­ justitiae. facere injustum ct pali volens. objectionum. lentem , committit propric injustitiam res­ Ibid, — Prob. 1°. Justiliæ est definire et Prob. prima pars. Sicut de ratione in­ Adslipulatur conclusioni regula juris 27 pectu volentis, N. respectu Dei et rcipubli­ determinare id quod est juslum seu æqualc trinseca actionis transeuntis est ut ab agente in 6 : Scienti et consentienti non fit injuria cæ, C. Itaque homo potest considerari du­ alteri debitum, hoc est enim ejus objec­ procedat; ita et de intrinseca ratione passio­ neque dolus. Cælerum inlellige volentem pliciter, uno modo secundum se seu ut per­ tum : atqui judicium secundum primam si­ nis est ut sil ab alio, passo non conferente et consentientem, tam in hac regula quam sona singularis ; secundo modo ut est all- gnificationem , nihil est aliud quam definitio vim seu renilente; cx quo colligit philoso­ in conclusione ct probationibus, sic, ut quid rcipublicæ, scilicet pars, cl ut est ali- cl determinatio jusli, ut patet cx dictis. phus 3 cl 8 Phys. idem secundum idem omnino libere consentiat, nec ullo modo sil I quid Dei, scilicet creatura et imago. Qui Ergo. non posse esse agens ct patiens, ct omne involuntarius : undo qui necessitate adac­ ! ergo volentem occidit, non facitinjuriam Ibid. — 2° Recte definire in materia al te­ quod movetur ab alio moveri : atqui si quis tus, v. g. solvit usuras, aut metu mortis, ipsi, quia cessit juri suo. facit autem inju­ rnis virtutis, proccdilex habitu talis virtu­ formaliler loquendo pateretur volens, actio latroni pecunias erogat, vere patitur inju­ I riam rcipublicæ et Deo, quorum juri cedere tis; quatenus nempe virtus inclinat affec­ foret a patiente ct passio ab agente, atque riam ; quia licet simpliciter velit, nollet non potuit : Simii’ter qui cognoscit uxorem tum ad suum objectum ct intellectus judicat idem secundum idem agens ct patiens. Er­ tamen , el consensus præsens contra jus el alterius, non facit injuriam marito conscn- conformitcr ad affectum, quia affectus facit go. Probatur min. Principium formale cl per injuriam extorquetur. licnli, sed juri et statui conjugali. Vide quæ ut res intellectui videatur conveniens : unde proprium hominibus agendi est voluntas : ■ Ibid. — Prob. secunda pars. Potest quis, I dicimusdc adulterio in tract. deTempcranlii. I dicitur communiter, qualiter quis est affec­ unde illud formaliler ct proprie per se I v. g. solvere alteri minus quam debeat, putus taliter judicat de rebus : sic castus recte homo facit, quod volens facit, seu quod ab i tans solvere totum quod debet ad æqualitaDISSERTATIO VII. judicat ea quæ pertinent ad castitatem , el ejus voluntate procedit ; quod autem invo- tem ; vel c contra sciens ct volens solvere DE ACTU JUSTIT1Æ UT SIC, NEMPE DE sic de cœleris : ergo recte definire in materia luntarie feeil, non censetur formaliler fa- plus quam debeat: atqui in primo casu no­ JUDICIO. justiliæ, quod est judicare, procedit cx ha­ cere ut homo, sed materialiter tantum : cl c lens facit injustum per accidens ct materiabitu justiliæ. ». Th. Q. GO conlra illud proprie ct formaliter homo pa- | liter; in secundo autem casu patitur volens: titur, quod præter seu contra ejus volunta- ergo. I ibid, nd 1. — Ad quorum intelligenliam ARTICULUS I. tem de eo fit; pali enim est vinci et esse I Ex his inferes quod, aliquem facere in­ nota, ad rectum judicium duo requiri, videntia- obnoxium : atqui si quis volens juslum et alium pati injustum materialiter Quid sit judicium, el utrum sil licitum? I quorum unum est virtus proferens judi■ · **·«·· . · « pateretur injustum formaliter loquendo. I loquendo, semper se comitantur ; nullus 2 6u. a. 1. adi.—Nola. Judicium, se- Icium, el sic judicium est actus rationis ARTICULUS IT. DISSERT. VII. ART. I. dicere enim vel diffinire aliquid, rationis si lubet, Bannem ct Serram hic interit est. Aliud est dispositio judicantis cx quo pugnantes, aut melius quiesce in verbisS. habet idoneitatem ad recte judicandum; ct Thomæ supra citalis ad primum. sic in his quæ perlinent ad justi' iam, judi­ Ibid. a. 2. o. — Dico 2° Judicium debitis cium procedit ex justitia, sicul in his quæ circumstantiis vestitum est licitum. Estconpertinent ad fortitudinem, procedit cx for­ tra Waldcnses et Anabaptislas, qui, moli titudine. Sic ergo judicium est quidam ac­ quibusdam S. Scripturæ locis mde intel­ tus jusliliæ sicut inclinantis ad recte judi­ lectis, docuerunt non licere chrislianis ju­ candum, prudentiæ autem sicut judicium dicia exercere. proferentis : undeetsynesisad prudentiam Ibid, in a. i. c. — Prob. 1° ex S. Scriptu­ perlinens, dicitur bene judicativa, ut supra ris. Deuteron. 16, dicit Deus Moysi : Judihabitum est. ccsct magistros constitues inomnibus porlii Est tamen disparilas inter judicium jus- tuis, ut judicent populum justo judicio.El tiliæ et judicium aliarum virtutum : primo, cap. 1 : Quod justum est judicate: quod re­ quod in aliis virtutibus , ut jam notavi, ju­ petit Christus Joan. 7. Apost. Rom. 3, as­ dicium dicatur per extensionem lanium, et serit quod non sine causa judex gladium non sit determinatio justi, sed recti seu vir­ portat; Dei enim minister est vindex in tuosi; secundo, quod aliæ virtutes non in­ iram ei qui malum agit. Petrus Aci. 5, ju­ clinent directe cl positive appetitum ad ju­ dicavit Ananiam etSaphiram ; Paulas 1 Cor. dicium rectum, sed indirecte solum remo­ 5, incesluosum Corinthium. Ecclesia a tem­ vendo prohibens, nempe passiones quibus pore Apostolorum erexit tribunal ad quod sæpc irretitur appetitus; quia cum cujusque deferebantur in primis cans® ecclesiastica, appetitus de se sit inclinatus ad bonum pro­ deinde etiam sæcularcs, ul palet ex lib. 2 prium, non indiget habitu positive incli­ Constit. Apost. cap. 37, et ex S. August, lib. nante, sed tantum removente impedientia; dc Opere Monachorum cap. 29. Ibid. o. — Probatur ratione. Omnis ac­ justitia vero cum non sil ad bonum pro­ prium, sed ad bonum alterius, directe ct tus virtutis est licitus : atqui judicium de­ positive inclinat voluntatem de se non incli­ bitis circumstantiis vestitum, est aclus vir­ natam ad judicium rectum, hoc est, ad de­ tutis, scilicet jusliliæ, ut dictum est. Ergo. Ibid. — Dixi, vestitum debitis circum­ terminationem æqualis alteri debili : dequo latius alibi. stantiis, quæsunt tres: prima, ut proce­ Quidam hic operose disputant utrum ju­ dat ex inclinatione jusliliæ; secunda,quod dicium sil actus elicitus jusliliæ an impera­ procedat cx auctoritate præsidenlis; tertia, tus ; sed res esi levis momenti, quæ sic forte quod proferatur secundum rectam rationem posset breviter resolvi. Si judicium conside­ prudentiæ. Prima conditio potest intelligi retur ul respiciens justum secundum omnes duplici sensu : primo, quod judicium non dcbilas circumstantias, est actus elicitus sil contra justitiam; secundo, quod sil cx prudentiæ. Si consideretur ut respiciens jus­ amore jusliliæ et non cx aliquo rnotivo hu­ tum quatenus præcisc æquale alteri debi­ mano, puta odio, ira, avaritia, inani glo­ tum, quod est objectum formale jusliliæ, ria, etc. Defectu prim® conditionis primo est actus ab illa elicitus. Nec obstat quod sensu intellect®, judicium ct perversum cl juslitia sit in voluntate ct judicium sil actus injustum. Defectu ejusdem conditionis se­ rationis; ut enim dicatur aclus elicitus ab cundo sensu intellect®, non est proprie in­ aliqua virtute, non esi necesse quod sit in justum judicium, malum tamen ct illici­ potentia quæ hunc aclum elicit, sed sufficit tum graviter vel leviter pro qualitate motivi. quod immediate ab illa regulatur, nulla alia Defectu secund® conditionis est judicium mediante virtute : sic oratio est aclus elici­ usurpatum ; sed id spectat judicium publi­ tus a religione, licet religio sil in voluntate cum; cum enim juslitia sit in privatis, po­ et oratio sil aclus intellectus; sic iterum test eliam in cis esse verum et rectum judi­ confessio exterior fidei est aclus elicitus a cium absque auctoritate. Defectu terti® con­ fide. Judicium autem quatenus formaliter ditionis, est judicium temerarium, quando respicit jus ul alteri æquale debitum, imme­ nempe quis ob leves rationes judicat dubia diate regulatur a justitia ul cius objectum ct occulta. formale. Si hæc tibi non sufficiant, vide, Dicwcum hærcticis. Judicia prohiben10* DE SUSPICIONE ET JUDICIO TEMERARIO. j ; lur in novo Testamento. Ergo. Probatur in de malo proximi, prout coniore- DE SUSPICIONE ET JUDICIO TEMERARIO. hcndil dubitationem ct opinionem esse cx gener· suo peccatum mortale , proindeque in indiv duo esse semper peccatum mortale, quando est plene deliberata de gravi malo proximi. Ita Bannes, Sylvius, Salonius, Medina, Aragonius, Molanus el alii, contra Cajel.Navarrum, La Cruz , Ledesma, Lcssium et alios, quorum quidam suam asser­ tionem intra solius speculationis limites re­ stringunt. Probatur iis plane momentis quibus pro­ bavimus modo judicium temerarium esse ex genere suo peccatum mortale, ct 1° ex S. Scriptura. Jis enim locis quæ conclusione superiori deduximus contra judicium teme­ rarium, S. Scriptura non solum inlelligit judicium certum el firmum , sed judicium gencratim : atqui suspicio vel opinio sunt quædam species judicii genera tim sumpti : ergo. Confirmatur. S. Scriptura loquitur deiisjudiciis in quæ homines frequenter in­ cidunt, elex quibus ul plurimum oriuntur murmurationes, detractiones , odia , etc., atqui hujusmodi sunt non solum judicia firma ctcerta, sed el maxime suspiciones; dubitationes el opiniones. Ergo. Prob. 2° Illud peccatum est cx genere suo mortale, quod contrarialur justiliæ el charitali: atqui talis est suspicio temeraria: ttp.Prob. min. 1° —Ibid, ad 2. et a. 4. o. —Quia, ul dicit S. Thomas, n< n est sine contemptu proximi, el ideo injuriatur ei. !· Unusquisque habet jus ut æslimetur ab iliis probus, quandiu non apparet suffîcienicrcjus malitia : atqui contra istud jus agit, quideco temerarie malum suspicatur aut de ejus probitate dubitat : ergo contra jus­ titiam. Etiam contra charitalem: 1° quia agit contra hoc primum totius vitæ socialis prin­ cipium, Quod tibi non vis fieri, alteri ne [((tris; 2° quia vix fieri potest ul qui teme­ rarie suspicatur malum de proximo , illi bene afficiatur. Ergo. Respondent adversarii, et est praecipuum eorum fundamentum, esse quidem inju­ riam et contemptum , sed incompletum , quia suspicio est quid incompletum [in ge­ nere judicii. Sed contra. Esto contemptus sil i com­ pletus in gencre judicii, inde non probatur istum contemptum incompletum non esse mortalemcxgenere suo; quia licet sit incomplelusin gencrejudicii, est tamen com­ pletus in genere actus perfecte deliberati : IO"? Sic v. g. dubitatio plene voluntaria in ma­ teria fidei est judicium incompletum et con­ temptus incompletus in gencrejudicii ; sed quia est completus in genere actus perfecto deliberati, est sufficiens ad peccatum morta­ le. Sic iterum detractio de proximo apud unum solum virum probum, est contemp­ tus incompletus, et tamen juxta valde pro­ babilem sententiam, est peccatum mortale cx genere ; aut si vis, detractio apud de­ cem, est contemptus minus completus quam detractio apud viginti : ct tamen utrobique est peccatum mortale ex genere. Prob. 3’ et magis concutitur hoc prœcipuum adversariorum effugium. Suspicio temeraria dc gravissimis malis proximi, est in individuo peccatum morlale : ergo sus­ picio temeraria cx genere suo est peccatum mortale. Patet consequentia ; quia quod est veniale ex genere suo, quantumvis augea­ tur, intra suam speciem remanet veniale, nec fit morlale nisi per aliquam circumstan­ tiam trahatur ad aliam speciem , ut docent communiter theologi post D. Th. 1 2q. 88, a. 5. Probatur ant. Suspicio temeraria in casu graviter contemnit proximum et gra­ vem ei infert injuriam : ergo. Prob. ant. Primo, nemo est qui non existimet se gra­ viter contemni el gravem pali injuriam, si quis dc illo sine causa suspicetur aut etiam dubitet quod sil sodomila, incesluosus cum matre,hærclicus, magus,sorliarius,etc., ila quod mallet notabilem pccuniæ summam perdere quam talem de se haberi suspicio­ nem : testes ipsos adversarios appello.Secundo,qui de viro gravi et inicgræfamæ temera­ rie judicaret quod sit fornicarius, peccaret mortaliter, latentibus ipsisadversariis, prop­ ter gravem contemptum et gravem ei irroga­ tam injuriam : atqui dubitande aut suspican­ do quod sit sodomila, incesluosus in primo gradu, magus,etc., magis eum contemnit et majorem ei irrogat injuriam, quod palet cx eo quod iste vir ingenuus mallet haberi cerlo fornicarius simplex quam venire in suspicio­ nem talium gravissimorum scelerum. Ergo. Neque dicas eum sic malle, eo quod ti­ meat ne ista suspicio in judicium evadat, ct judicium exterius proferatur ac tandem pu­ niatur; quasi vero puniendus sit propter judicium unius sine probationibus. Sed rnimquid etiam timet ne judicium de mi nori crimine exterius pandatur, el inde pu­ niatur aut saltem diffametur ? Ego sane per- 408 DISSERT. V II. ART. II. juasum habeo, etiam sistendo in sola sus­ » motus, ct ideo non csl mortale cx gener» picione interiori, virum probum et gravem i) quamvis si fiat cx odio erit aliquandom r malle pali judicium de minori crimi ne » tale. » Ergo. > quam suspicionem de gravissimissceleribus; Ad primum, R. cum Sylvio ct aliis S, el sic omnem cordatum seniire existimo. Thomæ interpretibus, S. Doctorcin sicute. S. Augustinum in quo ibi fundatur, loqu Restat difficultas de mente D. Thomæ. Probatur ergo conclusio n D. Thoma, de suspicione repentina et non plene deli­ aut potius instauratur argumentum ex eo berata : quod palet primo cx ipsis ejus ver­ jam factum in probationibus prioribus. Ideo bis : dum, inquit, horno dubitare incipit; juxta S. Thomam, hic a. 3.o,judicium te­ nemo enim dicilur incipere dubitare,qw merarium est peccatum mortale cx genere post plenam advertentiam deliberate dubi­ suo, quia csl cum contemptu proximi : at­ tat el dubitare pergit maxime degravimak qui juxta cumdem S. Doclorern in resp. ad proximi. Secundo palet ex ratione quam 2 cl in o articuli scq. suspicio est etiam cum affert ex S. Augustino , scilicet, quod lalii contemptu proximi. « Ex hoc ipso, inquit, suspicio pertineatad tcnlationem humannn » quod aliquis malam opinionem habet de sine qua hac vita non ducitur. Porro suspi­ » alio sine causa sufficienti, indebite con- cio temeraria plenedelibcrala de gravi mal· » lemnit ipsum, et ideo injuriatur ei : » ita proximi, non ad humanam sed ad diaboli­ ut eodem prorsus modo loquatur dc utraque cam tentalionem pertinet, ut bene notat Bannes, ct falsum est plurium vitam sin: S. Doctor. Ergo. Respondet Serra, S. Thomam loqui de talibus suspicionibus non duci. Inferes ex solutione data. Ergo S. Thomas suspicione in secundo gradu, in quo pro ju­ nihil determinat dc suspicione deliberata, dicio certo accipitur. Sed contra. S. Thomas loquitur de ca de qua tamen quærit in articulo, cl quam suspicione de qua loquitur in argumento initio corporis definit esse opinionem mali cui respondet ; sed in argumento cui res­ ex levibus indiciis , si quidem in secundo pondet loquitur de suspicione prout dis­ ct tertio gradu non dcsuspicione, sed dejutinguitur a judicio ccrio: patet legenti ar­ dicio certo loquatur. R. N. illationem. Primo, quia S. Doc­ gumentum, quod est sic: « Per judicium «illicitum fit aliqua injuria proximo; sed tor cl in responsione ad secundum, ct ari. » suspicio mala in sola opinione hominis sequentio, singulariter determinate dcsus­ » consistit, cl sic non videlur ad injuriam picione deliberata his verbis : « Ex hoc ipso » alterius pertinere : ergo suspicionis judi- «quod aliquis habet malam opinionem de » alio absque sufficienti causa, injuriatur ei « ci uni non csl illicitum, u Objicies. S. Thomas hic a, 3 o , distin­ » et contemnit ipsum ; » quod fuit funda­ guens 1res gradus suspicionis , dicit: « Pri- mentum nostræ assertionis. Secundo, quia « mus quidem gradus est, dum homo ex sicut sub primo gradu comprehendit non so­ » levibus indiciis de bonitate alicujus dubi- lum suspicionem aut dubitationem , sed » tare incipit : et hoc est veniale et les c pec- etiam judicium , quando indeliberate fiunt: « catum ; perlinet enim , inquit S. Aug. ad ita sub secundo gradu comprehendit non υ tcnlationem humanam sine qua vita ista solum judicium, sed suspicionem cl dubita­ d non ducitur....... Secundus gradus est, tionem quando deliberate fiunt. » dum aliquis pro certo malitiam alterius Inst. contra secundam solut. In secundo « æstimat cx levibus indiciis : cl hoc si sit gradu loquitur tantum dc judicio ccrio: » dc aliquo gravi, est peccatum mortale, « Secundus gradus, inquit, est cum aliquis » in quantum non est sine contemptu proxi- » pro certo malitiam alterius æstimat ex le* > mi......Tertius gradus est, cum aliquis ju- » vibus indiciis. » Ergo. » dex cx suspicione procedit ad aliquem R. cum Sylvio, S. Thomam equidem « condemnandum. » Ergo juxta S. Tho­ primario in secundo gradu agere dc judicio mam, suspicio seu dubitatio temeraria non certo, secundario tamen de suspicione deli­ est cx genere peccatum mortale. berata; quia quod hic dicit dejudicio, nempe Insuper S. Thomas Quodl. 12, a. 34, di­ quod non sit sine contemptu proximi, id utrum pra?· cepium restituendi sit a firmativum an ne­ gativum ? R. esse affirmativum secundum formam, implicare tamen in se negativum quo prohi­ bemur rem alienam delinere tanquain ra­ tionem sui. Patet prima pars ; quia praecepto affir­ mativo praecipitur actus virtutis, negativo piohibelur actus vitii Restitutio autem ?sl actus virtutis. Palet etiam secunda pars. Ratio enim I cur debeat fieri restitutio esu, quia alienum 117 EX QÜOTÜPLICÏ TITULO NASCATUR OBLIGAT. REST. ' non est detinendum ; non sic dc aliis præreptis affirmativis, quæ licet includant ne­ gationem ut oppositam affirmationi , non tamen ul rationem sui : sic, v. g. Deus est amandus, non quia non est odio habendus, scdquiaest summe bonus; et sicdecœteris. Pelts 2o utrum restitutio sit necessaria etiam necessitate medii ad salutem ? R. Restitutio in re non est necessaria ne­ cessitate medii; id enim dicitur necessa­ rium necessitate medii, sine quo etiam in­ culpabiliter non habito aut omisso, salus ha­ beri non potest, ut est baptismus pro par­ vulis, poenitentia pro lapsis : sine vero res­ titutione in rc inculpabiliter omissa , puta, propter impotentiam seu ignorantiam in­ vincibilem, potest haberi salus , ut palet cx S. Aug. supra laudato. Restitutio autem in voto catenus potest dici necessaria necessitate medii, quatenus et necessarium necessitate medii ad salu­ tem, ul quis habeat propositum servandi omnia Dei mandata , et non maneat in ac­ tuali peccato. Qui autem non restitueret salteminvoto, non haberet propositum ser­ vandi omnia Dei mandata, et esset in acluslipeccato, nimirum in voluntaria deten­ tione injusta rei alicnæ. Er his inferes, infundatam ac prorsus er­ roneam osse opinionem vulgi quæ credit animas defunctorum tamdiu detineri in purgatorio donec eorum debita ab haeredi­ bus solvantur. Nemo enim punitur post mortem nisi pro culpa quam commisit in bac vita : vel ergo ille defunctus fecit dum viveret quod in se erat ut restitueret, vel non fecit: si primum , ex hac parle salvus erit,‘sisccundum, vel ejus culpa fuit morta­ lis, el pro ea damnabitur in inferno ; si ve­ nialis, punietur in purgatorio pro ratione hujus culpæ, non pro ratione culpæ hæredum si negligent restituere , cum nemo pu­ niantur in purgatorio pro culpa alterius. Et alioquin sequeretur quod ii quorum haere­ des nunquam restituerent, semper et in tiernum delinerentur in purgatorio non sceusaedamnati in inferno, quod est falsum. Objicitur c. In Ulterii, Extra. 1.5, lit. 17 de Raptoribus, ubi sic loquitur Alexander 111: α Mandamus ut corpus ejusdem, appelilatione cessante, facias in coemeterio senpeliri, et hteredes ejus moneas ct com>pellasul his quibus ille per incendium vel >aliu modo damna contra jusliliam irro- » gaverat, juxta facultalessuas condigne sa» tisfaciant, ut sic a peccato valeat liberari.» Item cx Revelat. S. Birgittæ lib. 0, c. 66, habetur quod anima tandiucrucietur quamdiu non restituitur id quod injuste ablatom est. Ergo. Ad primum, R. Navarrum et alios legC<% valeant, pro valeat: ita ut referatur ad h®· redes qui restituendo liberantur a peccsio commisso vel committendo. Sed ct si legen­ dum sit valeat, ul alii volunt, sensus erit quod defunctus dequo agitur sil sepeliendus in coemeterio, et damna quæ injuste intuli/ sint reparanda , ut per hæc pia opera ipsi applicanda per modum suffragii, ct per pre­ ces quæ in his occasionibus fieri solent tum a sepelientibus, tum a creditoribus dum fit ipsis restitutio, liberari possit a poenis suo­ rum peccatorum. Adsccundum, R. 1o non omnes revelatio­ nes quæ sub nomine S. Birgittæ circumfe­ runtur, esse authenticas , cum mulla falsa iis sint inserta, v. g. ibidem, quod anima in purgatorio patiatur desperate cl cum mala voluntate. R. 2° loco citato non haberi quod assumitur ; sed solum, quod salvabitur prop­ ter eleemosynas facias, et si restituantur ea quæ sciuntur male acquisita; quia nempe et eleemosynæ ct restitutiones ipsi proderunt sensu mox explicato. Non autem inde se­ quitur quod , si non fiant clcemosjnæ aut restitutiones, non salvabitur. Quod autem narratur, plures defuncto» rum animas suis hæredibus aut conjunctis apparuisse, eosque monuisse ul quampri­ mum restituerent, sicque restituendo a poe­ nis purgatorii liberarent: R. has apparitio­ nes plerumque esse fabulosas ct commenti­ tias; cl si veræsint, nihil aliud ex his con­ cludi posse quam quod supra dixi, voluisse vel suos hæredes removere a peccato quod contrahunt per detentionem rei alicnæ, vel sibi procurare aliquod solatium per restitu­ tionem, quatenus est pium opus ipsis per modum suffragii applicandum, et per preces quæ vel a creditoribus vel a pauperibus fieri solent, dum ipsis fit restitutio aut eleemo­ syna confertur. Quando voro facienda sil restitutio, dicam infra. ARTICULUS IIT. Ex quotuplici titulo nascatur obligatiore?· liluendi? Q. 62. o. G. o. —Dico, Communiter as J- X 118 DISSERT. VIII. ART. HI. gnanlur duo tituli inducentes obligationem tia ct lucra cessantia ei qnem injuste damni· restituendi, scilicet, res accepta et injusta ficavit, quia illorum est causa culpabiliter acceptio. Is vero qui tenetur resti Luere ratione relit Ibid. — Ratione rei acccptæ, tenetur res­ ceptæ, tantum non tenetur restituere sin tituere qui rem alienam apud se sine sua absque ejus culpa pereat, ut in deposito, culpa habet, ut depositum, commodatum, v. g. quia tunc cessat ratio seu titulus obii, pignus, inventum, etc. Quia cum habeat gationis, quod est habere rem alienam. Ν’quod suum non esi, sed alienum , debet ab que etiam tenetur restituere fructus si sin: eo subtrahi quod habet ultra quod suum consumpti, et inde non sil factus ditior; ns est, el dari cui deest secundum formam I que damna emergentia aul lucra cessantia, commutativæ jusliliæ, ul fiat aequalitas. qui illorum non est causa. De hisfusiusileInsuper, quamvis in eo casu non fuerit rum in sequentibus dum de possessore boni injusta acceptio, nccsit injusta detentio, fo­ et malæ fidei. ret tamen injusta si res suo tempore non red­ Nota 2° Posset assignari tertius titulus io deretur. ducens obligationem restituendi, scilicet Sub nomine autem rei, non solum intel- contractus: aliquis enim potest obligariai ligilur res in se existons, sed ejus valor, item restitutionem rei quam nec amplius habet, fructus exislentes ct id omne ex quoqui eam nec injuste accepit, vi solius contractus, i habet factus est ditior. si tc obliges ad omnem eventum sicut liti IL. et a. 4. o. — Rationeinjustæ acceptio-1 contractu assecurationis; vel si legesapp> nis, tenetur restituere qui furto, rapina, suerint certis contractibus obligationem re­ aul alia via injusta rem alienam abstulit, stituendi rem juste acceptam, quæsineculpi etsi apud ipsum non remaneat; qui alium theologia accipientis, sed ex culpa lantuii injuste damnificavit absque ullius rei acce­ juridica perierit, ut dicam modo. ptione (sub injusta enim acceptione hic inHunc titulum indicat S. Thomas hici telligilur injusta damnificalio). Ratio est; 6.0, his verbis : «Alio modo aliquis acci; quia licet iste habeat plus quam debet ha­ » rem alterius in utilitatem suam absq bere, alter tamen ex ejus injusta actione ha­ » injuria , cum voluntate scilicet ejus cuj. bet minus quam debet habere. Unde viola­ » est res, sicut patet in mutuis.» (Permuta 'll erga ipsum justitiam, quam tenetur per intclligit commodata, siquidem suppona: restitutionem reparare. ea manere mutuantis dum habentur a mu· Ibid. — Con/irmalur. Qui percutit ali­ tualario.) « Et tunc ille qui accipit, tenetur quem, tenetur rccompensare injuriam pas­ » ad restitutionem ejus quod accepit, non so, quamvis apud ipsum nihil maneat : ergo » solum ratione rei, sed etiam lationeac· qui furatur vel injuste damnificat, tenelur Dccplionis, etiamsi rem amiserit,» ex ali­ restituere quamvis apud ipsum nihil ma­ qua scilicet culpa juridica ; si enim fortuito perierit, non tenetur restituere. Etsicesse neat. Quod si res injuste ablata apud ipsum ma­ inlelligendum S. Thomam docet hic Caje· neat in se vel in suo valore, aul inde sit fac­ tanus; quia, inquit, doctrina moralisquam tus ditior, tunc tenelur restituere duplici hic tradit. S. Doctor, est de iis quæ eveniunt titulo, nempe rei acceptæ et injustæ acce­ ut in pluribus, nec oportet in moralium ptionis : porro non raro hi tituli conjungun­ documentis excipere raro contingentia : tur, licet alteruter sufficiat. casus autem omnino fortuiti sunt de raro Nota 1° Inter hos duos titulos magnum contingentibus. intercedit discrimen pro praxi diligenter Quia tamen ex contractu videtur oriri notandum : scilicet, quod illi qui tenelur obligatio solutionis potius quam restitutio­ resti luere ratione injustæ acceptionis maneat nis, quæ quamvis sæpe confundantur, re­ obligatio restituendi, etiamsi res debita sine vera tamen distinguuntur, ut dictum est; ejus culpa pereat; quia semper manet ratio insuper, quia duosoli priores tituli omnibus seu titulus obligationis, scilicet jusliliæ vio­ noti communiter assignantur, ut loquamur latio, quousque per restitutionem reparetu' cum pluribus nec pariatur confusio, solos Neque rem solam aut ejus valorem tenetur ’ etiam hos duos titulos assignamus. Deoblircstiluerc, sed et omnes fructus etiam con- | gationc tanwn solvendi seu restituendi ei sumptos, item omnia damna inde emergen- contractu, dicemus infra. UTRUM INCURRATUR OBLIGATIO RESTITUENDI, etc. ii· obnoxius restitutioni, an sufficiat culpa ju* ARTICULUS IV. ridica? Pro quo Dico. Nemo secluso contracta tenetur ad t’lfwm incurratur obligatio restituendi ra(fau damni illati absque culpa theolo- restitutionem ratione damni illati ante sen­ tentiam judicis, nisi in damno inferendo fica? admisit culpam theologicam contra justitiam Nota. Duplex distinguitur culpa : altera commutativam. Est communis contra Adriatheologica, altera juridica. Culpa theologica num cl quosdam antiquos. est peccatum formale coram Deo, sive mor­ Prob. 1° Damnificans in casu posito non tale sive veniale. Culpa juridica est omissio tenetur restituere ratione rei accepts, quia, alicujus diligenti® ex qua alteri sequitur ut supponitur, nihil accepit, ncc ex damno damnum. Talem, inquam, omissionem ju­ factus est ditior; neque ratione injustæ ac­ riste vocant culpam, etiamsi forte coram tionis, quia ubi nulla est culpa coram Deo, Deo non sit culpa, puta, quia vel est invo­ non est formaliter injusta actio damnificans ; luntaria, vel non est talis diligenliæ quam neque ex jure positivo, nullum enim assig­ quis tenetur adhibere. Quod si sit omissio nari potest extra contractum : ergo ex nullo voluntaria talis diligenliæ quam quis potest capite tenetur restituere. et tenetur adhibere, erit simul culpa theolo­ Con/irmalur. Si damnificalio materiali­ gica et juridica. I ter tantum injusta induceret obligationem Culpa juridica dividitur in latissimam, restituendi , sequeretur quod amens aut fitiorem cl latam, levem cl levissimam. 1 dormiensdamnilicans proximum, teneretur Latissima est, cum quis omittit diligen­ ad restitutionem : similiter judex , advoca­ tiam necessariam, ex intentione ul inde tus, medicus qui, ex opinione, probabilis­ sequatur damnum ; et esi dolus apertus. sima agens, noceret alteri ; item qui rem Talis est culpa illius qui relinquit ostium alienam bona fide consumpsit, imo cl qui apertum ex industria, ut auferatur depo­ ex casu mere fortuito noceret : quæ omnia situm. ul falsa communiter rejiciuntur etiam ab Latior est, cum quis sciens ct volens ipsis adversariis. Ergo. omittit diligentiam, unde praevidet secutuProb. 2° Nemo tenetur restituere domino nimdamnum, licet non intendat ; eldicilur damnificato, nisi quatenus est rationabiliter dolos præsumptus. Talis est culpa illius qui invitus : atqui nullus potest esse rationabi­ : inquit ostium apertum , prævidcns inde liter invitus respectu actionis in qua nulla arripiendum depositum , licet id non in­ intercedit culpa theologica, quippe quæ tentet. Sed quia hi duo modi important actio qua damniticaliva prorsus est involun­ dolum vel apcrium vel praesumptum, ideo taria. Ergo. plurcs jurist® eos non agnoscunt pro culpa Igitur quantumvis ex f. in conclusione, secluso contrac­ tu ; quia, ul ostendemus infra, potest quis ratione conlraclus incurrere obligationem restituendi cx sola culpajuridica, sine culpa theologica. Dixi 2° culpam theologicam contrajustitiam commutalivam; quia cum restitutio sil actus justitiæ commutativæ, ul dictum est, non est necessario adhibenda, nisi ubi violata est juslilia commutaliva. Quapropter si pecces tantum contra alias virtutes, puta , contra charitatem , non incurris onus resti­ tuendi : id spectat concurrentes negative ad damnificalioncm alterius. V. g. non tenetur ad restitutionem qui non succurrit graviter indigenti, qui non extinguit incendium, qui non impedit furtum, nisi ad id ex offi­ cio teneretur; quia alioquin non peccat contra justitiam,sed contracharitatem duntaxat. Similiter homicida non tenetur resti-' tuore ei cui imputatur homicidium , si hanc imputationem ipse non procuraverit ; quia illam impedire non tenetur ex juslilia. Item reus qui juridice interrogatus tacet aut ne­ gat veritatem cx quo sequilur damnum fis­ co , cui alioquin ejus bona cederent, non te­ netur restituere: quia non tenetur ex justitiacommutativa fateri veritatem cl bona fisci procurare. Eadem ratione dicam probj'. kus infra, confcssarium qui omittitinjus. gere poenitenti restitutionem, non teneri i', lam facere. Dixi 3° ante sententiam judicis ; quiaj;dex , ubi csl culpa late juridica, licet fi­ si t culpa theologica , ex inadverlenlia natu­ rali aul alio casu , solet condemnare dam­ nificantem ad restitutionem scu potius solu­ tionem, aut ad deditionem animalissiper animal damnum sit illatum, nisi aliuodi certo constet de ejus innocentia: cldicop, habilius cum Sylvio, Daclman ct aliis, hu/ sententiae lanquam justæ esse parendumii foro conscientiae. Quamvis enim cono Deo sis innocens, ad id non attenditjud-r (non enim interna hominis semper dcbfii attendi in foro externo, alioquin non essa lilium finis), sed attendit ad peccatum eiternum, omissionem scilicet diligenti® qui solet adhiberi, et quæ ideo dicitur culp lata, propter quam jura decernunt oblig> lionem restituendi accedente sententia ju­ dicis. Non ergo hæc sententia nititur falsi præsumptioni, ut quidam putant. Noa enim te condemnat judex quia præsumitt’ peccasse coram Deo, quod falsum suppon sed quia peccasti externe, hoc est, qu. omisisti diligentiam quam prudentes soler, adhibere; quod verum est, propter quam culpam juridicam, et si forte non theologi­ cam, jura, ut dixi, decernunt obligatio­ nem restituendi : el quidem juste, Ium quia culpa lata juridica solet provenire ei culpa theologica, licet contrarium quando­ que per accidens contingat; leges autem attendunt, ad id quod plerumque contin­ git; tum propter bonum commune, ul nempe homines sint in rebus suis custo­ diendis attentiores, ct in damno proximi vitando cautiores. Obj. 1° contra conci. Exod. 22, dicitur: Si egressus ignis invenerit spinas el com­ prehenderit acervos frugum sive segetes, reddet damnum qui ignem accenderit. Eigo. 11. 1° hæc ct similia quæ tum loco citato tum cap. præccdcnte leguntur, csscjudicialia, ut patet cx initio capitis 21, ubi dicitur: Hæc sunt judicia quæ propones eis. Judi­ cialia vero expirante Christo expirarunt. Λ. 2“ in his verbis sermonem esse de eo qui non adhibuit sufficientem diligentiam ul impediret ne ignis serperet cl segetes incen­ deret. Ita communiter interpretes. UTRUM CULPA THEOLOGICA VENIAL. INDUCAT, etc. 06/. 2· Secundum jura tam ecclesiastica quam civilia, si animal absque ulla culpa domini damnum causet, puta, sata concul­ cando, sive hominem occidendo, dominus tenetur ad damnum. Inst, lib.4, lit. 9,Ex­ tra. lib. 5, til. 36, cap. Fin. de Injuriis, et alibi. Ergo. Jl. bas leges respicere dunlaxat forum ex­ terius cl esse pœn a les, proindeque non obli­ gare ante sententiam judicis : quod palet rx coquod decernant sub disjunctione, scili­ cet, ut dominus vel damnum restituat, vel det ipsum animal. El quidem ad alterutrum plerumque condemnabit judex, cui, ut dixi modo, erit parendum ; secus vero in foro conscienliæ ante sententiam judicis. Finga­ mus enim, inquit apte Sylvius, quod glo­ bus aurens casu decidat e domo quapiam , et tibi transeunti noceat : liccbitne libi reli­ nere hunc globum , donec dominus libi damnum restituerit? minime. De casu for­ tuito nemo tenetur, ncc proinde tradere res suas obligationis incapaces ante senten­ tiam judicis. Ita laud. Auctor post Petrum Navarrom , Angles et Asorium. Et favent legescitatae; dicit enim canon Finalis lau­ datus: α Sane licet qui occasionem damni >dat,damnum videatur dedisse; secus csl jlamen de illo dicendum qui, ut nonacci» deret, de contingentibus nihil omisit. » Obj. 3° Ex nostra conclusione sequitur quod, qui incenderet domum Caii, putans invincibiliter esse domum Titii, nulli tene­ retur restituere : non Titio, cui nullum damnum intulit; non Caio, cum illius do­ mus incendium non fuerit damnificanti vo­ luntarium ; atqui falsum consequens ; pri­ mo, quia 1. Eum qui nocentem, fT. de Inju­ riis, lit. 10, lib. 47 , habetur: a Si injuria b mihi liat ab co cui sum ignotus , aut si *· quis putet me esse Titium cum sim Caius, Bprævalcl quod principale est, injuriam «mihi facere velle...... et ideo injuriarum b habeo actionem. «Secundo, quia qui oc­ cideret Petrum clericum , putans invinci­ biliter occidere Joannem clericum, juxta communem sententiam , iDcurrcrct irregu­ laritatem. Ergo. R. 1° Quideiki speculative loquendo ad­ mittunt sequelam, clad primam probatio­ rum in contrarium, respondent hanc legem valere pro foro exteriori tantum, ubi talis merito damnaretur ad restitutionem prop­ ter præsumptionem. Ad secundum, dicunt 121 disparitalem esse, quod excommunicatio non sit annexa percussioni hujus clerici propter hujus rationem individualem, sed propter dignitatem status clericalis, quam violat qui clericum qualemcumque ex in­ tentione occidit; is autem de quo in casu, occidit cx intentione clericum. Ala , et me­ lius, negant sequelam; quia is de quo in casu causât istud incendium ex culpa vere theologica ; intendit enim formaliter nocu­ mentum proximi, ct comburere hanc do­ mum quæ ipsi objicitur; est autem peraccidens quod erret circa personam damnilicatam. R. 2° vix aut ne vix fieri posse in praxi ul error illiusqui domum Caii pro domo l i­ lii incendii, sit invincibilis et coram Deo in­ culpatus ; cum enim procedat cx illius mala voluntate ct odio in-Titium, inde fit ut prae­ cipitanter agat, nec adhibeat sufficientem diligentiam elcautionem qua unam domum ab alia distinguai. Cœterœ objectiones sol­ vuntur ex probationibus conclusionis. ARTICULUS V. Utrum culpa theologica venialis inducat obligationem restituendi, et qualem? Suppono 1° lanquam certum, cum qui ex culpa theologica mortali proximum graviter damnificat, teneri sub mortali ad rcparalionemdamni;quia,cum damnificaliosit plene voluntariaeaquein materia gravi, nihil decst ad inducendam gravem obligationem resti­ tuendi. Suppono 2° etiam ut certum contra pau­ cos, eum qui plene voluntarie damnificat injuste proximum in materia levi, teneri sub veniali ad restitutionem; quia, cum vio­ let justitiam , tenetur illam reparare pro quantitate materiæ nisi condonet dominus : non est autem ratio præsumendi quod con­ donet dominus, nisi sil res admodum levis, qualis foret unum aut alterum pomum el quid simile. Advertendum autem, id quod estex sc leve, posse esse grave cx circum­ stantiis, ut, v. g. acus respectu sartoris, qui sine ea non posset sibi comparare victum, quocasu est obligatio sub mortali reparandi damnum, quia grave est, clgravis fuilculj a surripiendo. Difficultas est ergo de veniali culpa ex im­ perfectione actus, cl gravi damno illato, circa quam magna est sententiarum diver- 122 DISSERT. VIII sites. Quidam tenent eum qui ex tali culpa veniali graviter damnilicavit proximum, ad nullam restitutionem obligari; quidam obli­ gari ad totum sub mortali ; quidam sub ve­ niali; alii ad partem sub veniali; alii sub mortali si pars sit notabilis. Dico 1° probabilius eum qui cx culpa ve­ niali graviter damnilicavit proximum, te­ neri ad aliquam restilujionem : est contra Lessium el quosdam alios. Halio csl; quia sicut imperfectio actus, licet minuat, non tamen tollit omnem rationem injustitiae; sic licet minuat, non tamen Milii omnem obli­ gationem restituendi, quæ cx justitia tanquam ex radice oritur. Dices. In voto nulla est obligatio, nisi pro­ cedat cx plena deliberatione; similiter in pro­ missione facta homini : ergo similiter in nos­ I tro rasu. B. N.conseq. Disparilas est, quod votum seu alia promissio sil privata lex quam quis sibi ex voluntate propria imponit; nemo au­ tem censclur velle sibi imponere ullam obli­ gationem nisi ex voluntate perfecte delibe­ rata. Λ t obligatio restituendi per se sequitur ex actione voluntarie damnificativa independenter a voluntate damnificantis ; velit enim aut nolit obligari ad restitutionem , hoc ipso quo voluntarie damnum infert, cx natura rei obligatur. Depones. Durum videtur quod quis prop­ ter venialem culpam teneatur refundere, puta, viginli aut quadraginta millia libra­ rum, nec possit a peccato liberari nisi hanc summam lotam quantam restituat. R. durius esse innocentem tantum dam­ num pati, dum nocens nihil patitur. Insu­ per nos non dicimus ad integram restitutio­ nem teneri. Nam Dico 2° Mimis prohjbilc videtur eum qui ex culpa veniali gravo damnum intulit, te­ neri sub mortali ad reparationem totius damni : esi Sylvestri, Solo, Sylvii, Sleyarl. cl communior contra Ilenricum a S. Ignalio el quosdam alios reccniiores. Prob. Obligatio restituendi hic attenditur principaliter non cx parte objecti seu damni, sed ex parte injustitia^ formalis; agimus enim dc restitutione ratione injuslæ acceptionis ; etsi nulla esset formalis injustitia, quan­ tumvis ibrel grave damnum , nulla foret obligatio restituendi, ul dixi art. præcedcnti : atqui in nostro casu est injustitia im­ perfecto : ergo debet esse obligatio resti­ ART. V. tuendi imperfecto; effectus enim debet retpondere causæ; non forei autem imperfecti si esset ad totum restituendum sub mortali. Obj. Licet obligatio restituendi originem suam sumat cx injusta damnilicalione, supposita tamen injusta damnilicalione, quantitas obligationis sumitur a quanli'ah damni culpabiliter illati. Prob. ani Obli­ gatio voti aut legis, licet originem suam su­ mat a voluntate voventis aut legislatoris, supposito tamen quod vovens velit vovere, aut legislator velit legem ferro, quantilli obligationis snmilura quantitate rei per vo­ tum promises vel per legem praecepte. Ergo, etc. Ita Ilcnricusa S. Ignalio. R. N. ani. Ad probationem, N. ilerun ant. Juxta enim probabiliorem sententiam quam tenemus in tract, de Legibus cl d? Relig Neque votum neque lex etiam in materia gravi plus obligat quam velit vovens aut legislator. Inst. Qui alterum induxit ad pcccalnm mortale cx semiplena deliberatione, tenetur sub mortali damnum illatum reparare, t! hominem lapsum a peccato revocaro : eig ex peccato veniali potest nasci obligatio gijvis restituendi. R. Si agatur dc obligatione ex justitia, negandum csl anlcced. nisi fraus aut vis in inductione intercesserit. Si agatur dc obli­ gatione ex charitate, non constat esse sub mortali in casu posito, cum inductus non sil in gravi necessitate; potest enim solus cum gratia Dei a peccato resurgere. Sed dato ant. N- conseq. Non enim obligatio illa, gravis si sil, in rasu instantiæ oritur expræcedente culpa veniali, sed ex hoc quod causa prius inadvertenter posita adhuc nocere per­ gat, quam cum plene advertit qui posuit, tollere tenetur sub mortali, alioquincense­ tur priorem suum influxum advertenler continuare, proindequepeccare mortaliter. In casu autem conclusionis, supponitur damnum completum, nec causam a mcpo­ sitam inadvertenter ampii^s influere. Quod si supponas causam damni a me inadvertenter positam adhuc influere in damnum, non diffiteor me, si id planeadverto , teneri ex justitia sub mortali impe­ dire, el si non impediam, me teneri sub mortali restituere. Sit casus. Ex semiplena advertentia posui causam incendii ; postea plene adverto serpere incendium ex causaa me posita; teneor ex justitia sub mortali UTRUM CULPA THEOLOGICA VENIAL. INDUCAT etc. 123 rausam amovere, et incendium a me cau­ tamen probabile est ad minus non teneri satum sistere; et si omittam, teneor sub sub veniali nisi ad partem damni tantum, mortali restituere. Quod enim antea pecca­ pro conditione culpæ secundum arbitrium verim vcuialilcr tantum ct sub veniali te­ boni viri. near restituere, erat propter imperfectio­ Halio prima: partis est: quia totum dam­ nem advertenti"? : ubi autem plene adverto num est voluntarium licet imperfecte : ergo cl non iu»pedio, censeor meum priorem videtur quod sit obligatio totum reparandi influxu» indelibcralum deliberate conti­ imperfecta , scilicet sub veniali. nuare, sicque pecco mortaliter contra justi­ Halio secunda: partis est c contra, quod tiam, ct sub mortali teneor restituere. Se­ obligatio reparandi totum sub veniali, non cts si non posuissem causam incendii; tunc videatur imperfecta nec proporlionata cul­ enim tenerer quidem adhuc impedire pro pæ levi ex qua oritur. Est quidem imper­ j. sse incendium, sed excharilate tantum fecta cx parte sui, quia non est adeo stricta; clnonex justitia; consequenter, si non im­ sed non csl imperfecta ex parle objecti, quia pediam, non erit obligatio restituendi. csl ad tolum , nec proinde proportionala Urget laudatus auctor. Animae in purga­ culpæ : sicut pœna gravis non csl proporliotorio graves poenas luunt propter peccatum nata culpæ levi, quamvis reus ad cam lan­ veniale, el ipsis gravis incumbit obligatio ium leviter adslringcrelur. eas patiendi, ita ut graviter peccaret qui eas El sane durum videtur, ut supra diceba­ fanas pali renueret, si fieri posset. Idem tur, quod quis sub peccato veniali teneatur dic de peste immissa a Deo in gentem Ju­ refundere viginli, quadraginta millia libra­ daicam propter venialem vanitatem Davi- rum et ultra,cl quod non possitab eo peccato disvergo cx culpa levi potest induci gravis liberari nisi lotam hanc summam refundal : obligatio. quapropter mullis convenientibus vide­ R. N. consequentiam pro materia resti­ tur dicendum quod teneatur tantum ad par­ tutionis. Disparilas est, quod in punitione tem, puta quinquagesimam, ocluagesimam, peccati a Deo facta attendatur offensa Dei, etc. pro quantitate culpæ secundum judi­ quæ,quamvis sit exparte objecti levis,est cium prudentum. tamen ex parte personæ offensæ gravis, sal­ Quod autem auctor Supplem. Tourncly tem sufficienter ut gravi poena plectatur, dicat quod, si pars correspondons culpæ gavisque sit, volente Ueo, obligatio ad il- veniali sil gravis, obligatio illam restituendi 'unsubeundam : at in quaestione restitutio­ sit sub mortali, non videtur admittendum; nis attenditur injuria facta proximo , quæ, qui, ut dictum est in secunda conclusione , cum sit levis el imperfecta in casu conclusio­ ratio obligationis est ratio injuriæ cui debet nis, non inducit obligationem restituendi correspondereobligatio, non damno: nec nisi levem el imperfectam. obstat ejus ratio, scilicet, quod qui non res­ Repones. Qui ex minutis furtis pervenit tituit aliquid gravis momenti, peccet morta­ adsummam notabilem, si ultimum furtum liter; id enim verum csl quando stricte te­ commisit ex semiplena advertentia, in nullo netur restituere, secus si tenetur tantum peccavit nisi vcuialilcr : atqui tamen tenetur imperfecte , ut præsenti casu. ad restitutionem sub mortali. Ergo. Cætcrum quidquid sil de speculatione hu­ R. 1° minorem a multis nctjari, si tamen jus quaestionis, communiter advertunt curesfurlivæ non maneant apud furem, aut jusvis senlenliæ auctores, raro contingere ex his non sit factus ditior; alioquin tenere­ in praxi quod causclur damnum grave e\ tur sub mortali restituere ratione rei accep­ culpa veniali; quia licet inconsideralio ve­ ti. R. 2" Data min. N. conseq. Disparilas nialis sit frequens in subrepliliis cogitatio­ est, quod iste fur perfecte deliberate intu­ nibus ct internis animi molibus, qui sæpe , lit damnum pro maxima parte quæ coales- facile et subtiliter oriuntur, cl quidem circa dlcum ultimo furto non plene deliberato : objecta naturali inclinationi conformia; raro in nostro autem casu supponimus totum tamen contingit in operibus externis gravis dâmnum esse imperfecte deliberatum. momenti, quia ordinarie statim suum peri­ Dico 3nProbabile est eum qui ex culpa culum ingerunt ct fortius mentem excitant vcm.'i damnum grave intulit, teneri sub ad sui considerationem , aut saltem ad con­ v:ii.Ii:'.'! ti 'ius damni reparationem.Æque fusam periculi cognitionem. Unde nisi certo 9 DISSERT. VIII. ART. VI. I 1 constet inadverlentiam fuisse venialem, ha­ quam respicit judicium forense, et benda est in praxi pro mortali, conformis sententiæ esse parendum in foro consciascilicet damno, et inculcanda est obligatio tiæ, quia justa est. restituendi sub mortali. Quæstio nunc est utrum ratione cena­ Quæriluran culpa exterior venialis cum tus, ex sola culpa juridica, quæ none, interna voluntate et intentione mortali no­ theologica, quis teneatur restituere in k cendi graviter, inducat obligationem resti­ conscienti®, ct ex qua culpa ; quintuplicem tuendi sub mortali, secuto gravi damno ? enim distinximus art. 4 superiori, latùi Sil casus. Titius explodens in feram, adhibet mam, latiorem ct latam, levem et letisad cavendum homicidium cautelam talem , mam. Require ibi. Suppono 1° tanquam probabilius, nul­ quæ ipsum excuset a mortali negligenlia, non tamen veniali; interim interius cupit lum contractum, stando in jure natura, occidere inimicum, et revera casu fortuito obligare ad restitutionem damni illati n ipsum per errorem occidit : teneturne sub culpa levi aut levissima, sed tantumexculg mortali ad damna secuta ex tali homicidio? lata quæ sit voluntaria proindeque theolo­ Quidam affirmant; quia licet culpa ex­ gica, nisi contrarium sit specialiter stipuliterior sit venialis ct leviter influens in dam­ turn in contractu ; quia stando in jurenalt num , tamen ex intentione mortali fit mor­ ræ et seclusa speciali stipulatione, nen. talis ct vera causa illius damni, ita ut etiam tenetur restituere nisi propter damnifica!:.inducat irregularitatem. Hæc sententia est nem injustam formaliler, ul dictum est aI pra : atqui culpa levis aul levissima, quar- ■ probabilis. Alii negant ; quia obligatio restituendi tumvis voluntaria, non facit damnificati? non oritur nisi cx actione externa sufficien­ nem formalitcr injustam stando in jure n? ter et efficaciter influente in damnum : porro turæ, sed sola culpa lata. Ergo. Prob, mi*. actio externa, in casu posito, ex se leviter Nemo tenetur, stando in jure natura, ma­ tantum in damnum influit. Voluntas autem jorem diligentiam adhibere rebus alie®] interna gravilcr nocendi non adjuvat nec sive commodatis sive conductis, quamip auget influentiam actionis exlcrnæ : unde semet rerum carum dominus prudensadb licet reddat eam mortalem quoad affectum, beret, qua proinde posita, nulla eslinji? non tamen quoad effectum : cum ergo obli­ I slilia formalis : atqui diligentia quam domi- ; gatio restituendi non oriatur ex malitia in­ nus prudens circa res suas adhibet, est com­ tentionis sed ex ejus tefficacia, scu, indic­ munis diligentia quæ culpam latam exclu­ ium est, ex actione externa, non videtur dit , non diligentia accuratior aut accuratis­ hinc induci obligationem restituendi sub sima quæ culpam levem aut levissimam h- * morlali. Dato autem nunc, dc quo postea, eludit: ergo stando in jure naturæ, culpa quod ex tali homicidio incurratur irregula­ levis aut levissima, quantumvis voluntaria, , ritas, hoc provenit ex jure positivo, quo non facit damnificationcm injustam forma- ‘ statuitur irregularitatem incurri ex homici­ liter, sed solum culpa lata voluntaria. Ita | dio quocumque modo voluntario. Et hæc post Sylvcst. Solo, Angelum et alios censet Lcssius, cui subscribit novissime auctor sententia videtur probabilior. Supplcm. Tourncly. ARTICULUS VI. Si dicas æquitatem naturalem exigere ul Utrum et quando culpa juridica inducat majori diligentia invigilem rei alienæquam obligationem restituendi ratione con- | habeo in solam meam utilitatem, quam si tractus! haberem in ntililatem concedentis, aul Dixi in præcedcntibusarliculis, neminem: quam invigilarem rei mcæ propriæ, nepasecluso contractu, teneri in foro conscicn- liatur damnum qui mihi intulit beneficium. liæad restitutionem ante sententiam judicis, R. id quidem exigere æquitatem nc'uranisi vere coram Deo peccaverit: judicem au­ lem ex decentia, honestate cl gralitudne, tem regulariter condemnare ad restitutio­ non tamen cx stricta justitia ; quia cxstricta nem propter culpam latam juridicam, etiam justitia cl in rigore non videor plus debere si non sit theologica, quia est culpa externa, facere ut salvetur res aliena, quam ipse rei omissio scilicet diligentis quam solent ho­ dominus prudens ct vigilans faceret. Idque mines ejusdem conditionis adhibere, ad aperte jura declarant dum decernunt, ul UTRUM ET QUANDO CULPA JURIDICA, etc. modo ostendam, quod, qui habet preca­ rium, non teneatur de damno nisi ex culpa lata, licet tamen precarium sit in solani uti­ litatem illius qui illud habet. Suppono 2°. aliquem posse obligari ad restitutionem ex contractu, nedum cx levi et levissima culpa, sed etiam cx casu for­ tuito; quando nimirum hæc conditio expli­ cite apponitur. Neque de hoc est difficultas, sed dc certis contractibus in quibus hæc con­ ditio non apponitur expresse, sed tamen subauditur apposita per leges humanas; cl quinam sint hi contractus. Potest autem contractus iniri vel in so­ lam dantis utilitatem, ul depositum ; vel in solam utilitatem recipientis, ut commoda­ tum, vel in utilitatem ulriusquc, ut con­ ductum. His suppositis el notatis, Dico 1° Quando contractus est in solam recipientis utilitatem, ulcorninodalum, re­ cipiens tenetur dc damno, ex culpa levis­ sima, non tamen ex casu fortuito. Ha com­ muniter. Prob. ex jure canon. Extra, lib. 3, tit. 15, can. unico, de Commodato, ubi Greg. IX. sic loquitur : « Cum gratia sui tantum quis » commodatum accepit, de levissima etiam nculpa tenetur, licet casus fortuitus (nisi dacciderit culpa sua, vel intervenerit pacilum,seu in mora fuisset), sibi non de» beat imputari. » Id etiam rationi congruum est. Æquilas enim naturalis seu saltem honestas et gralitudo exigere videntur ul, in custodia rei alie­ ni quæ in tuam solam utilitatem cedit, summam adhibeas diligentiam ne domino pereat, qui tale beneficium contulit. Ubi aulcm nulla est culpa , sed casus mere for­ tuitus, res perit domino. Habes tamen in verbis S. pontificis 1res exceptiones in casu forluilo. Prima est, si ex culpa causam casui forluilo dederis, ut si habeas equum commodatum ut eas Rheniospræcise, ct ultra progressus incidis in latrones qui cum furantur. Secunda, si te obligaveris ad casum fortuitum. Tertia, si non reddideris statuto tempore, el inde pe­ rierit aut deterior evaserit, quod verosimiliternon accidisset si in mora reddendi non fuisses; quia si aeque periisset, non teneris; licet enim sis in culpa, tamen culpa non tsl causa damni. In his, inquam, tribus exceptionibus teneris ex præscriplo juris de rasa fortuito, quia in secunda exceptione 42S sponte ad id te obstrinxisti; in duabus aliis es injustus detentor. Sed quid si rationabiliter præsumam do­ minum his consentire ? H. te tunc non teneri ex casu forluilo, quia non es injustus detentor, nec proinde in culpa aut in mora. Si tamen dominus no­ lit ratum habere hunc usum, videris teneri perinde ac si illo invito usus esses, quia non potuisti uti illa re nisi cum animo compen­ sandi , casu quo dominus nollet ratum ha­ bere tuum facium , alioquin commisisses furtum contrectando rem alienam imito domino. Quod si ratum habeat etiam in­ scius damni, non videris teneri ; quia non censetur ratum habere sub conditione, seu salvo jure compensandi si res periit. Sicut enim commodando in futurum non postula­ vit ul tenereris de casu iorluito, ita nec putandus est id requirere ratihabendo prae­ teritum, nisi exprimat. Petes utrum sit eadem conditio precarii et commodati? R. negative. Palet ex jure. Nam 1. Con­ tractus 23. IT. dc Regulis juris, lib. 50, lit. 7 et 1. Quœsilum 8, § Eum quoque, ff. de Precario, lib. 43, til. 2G, precarius tenetur tantum dcdolo.Per dolum autem, juxta glos­ sam et interpretes,intelligilur culpa lata.Cul­ pa enim latissima est dolus apertus, culpa latior dolus praesumptus, culpa vero lata non est propric dolus apertus aut præsuniplus, sed dolo aequiparatur, ut diritur communi­ ter, el habelurexpresse in jure, 1. 1, IT. Si mensor, lib. 11, lit. G: Lata culpa plane dolo comparabitur. Item 1. Quod Nerva 32, ff. Depositi, lib. 6, tit.3. Differt aulcm precarium a commodato, quod commodatum non possit continuo repoli ad nutum , sed post usum dunlaxat ad quem est commodatum; Cum, inquit Grog. IX supra cit. non decipi beneficio nos oporleat, sed adjuvari. Excipe nisi damnum æqualc immineat domino si rem suam non habeat : precarium autem potest quovis tempore repeti ad nutum domini ; et ideo dicitur precarium, quia ille qui rem pre­ cariam habet, censetur quasi continuo pre­ cari ut illam retinere possit : et quia est mi­ nor in hoc gratia quam in commodato, ideo jura majorem requirunt culpam ad incur­ rendam obligationem restituendi. Dico 2° Quando contractus cedit in so­ lam utilitatem dantis, ut communiter con- ί2β DISSERT. VIII. ART. VI. tingit in deposito, recipiens non tenetur de ul majorem adhibeat diligentiam quam· damno nisi οχ culpa lata. Ila in jure Inst, non csscl in ejus utilitatem, unde tenetur fi lib. 3, lit. 15, §3, ubi sic ligitur: < Is culpa levi ; sed quia est etiam in utilitate d apud quem res aliqua deponitur...... ex eo danlis, non tenetur ad tantam diligentiae d solo tenetur si quid dolo commiserit ; cul- ac si esset in solam ipsius utilitatem: un b » pæautem nomine, id est, desidiæ et ne- non tenetur cx'culpa levissima. D gligentiæ non tenetur. Itaque securus est Hic a. 6. o. — Dico 4°. Ilæ leges lameo d qui parum diligentercusloditam rem furto clesiasticæ quam civiles videntur obligar* » amiserit. » Per dolum vero, ut modo dice­ in foro conscienti® ante sententiam judici; Ita probabilius cum D. Thoma Navam bam , intelligitur culpa lata. Id etiam aequitati naturali consonum vi­ Layman et plures alii, contra Soto, Delue detur. Cum enim in tali contractu nulla fiat et plures alios qui etiam non improbabili! · recipienti gratia, sed spectetur solum com­ existimant has leges esse poenales, aut foe­ modum deponentis, non est æquum ut re­ dari in præsumptionc fraudis, ideoquen ί cipiens majorem adhibeat diligentiam in illa obligare ante sententiam judicis. Nihilominus videtur verius obligalionr re custodienda quam adhiberet in propriis rebus custodiendis, ct quam passim homi­ restiluendi in his contractibus ex culpa h aut levissima non esse poenam, sed condi­ nes ejusdem conditionis adhibere solent. Dixi, ut communiter contingit in depo­ tionem contractibus appositam ex legums'·.· sito; quia in juresunt quædam exceptiones. Iulis, cui conditioni contrahentes censente; Can. Dona fides 2, Extra, lib. 3, lit. 16 de consentire implicite dum contrahunt; unus­ Deposito, Greg. IX dicit : « De culpa (scili- quisque enim contrahens censetur contra­ » cct levi ut intelligitur) teneris si teipsum here conformitcr ad leges quibus subditur. Ibid. — Neque dicendæ sunt hæ le?» » deposito obtulisti, vel si aliquid pro cus» todia recepisses; » quia in primo casu te fundatæ in præsumptione fraudis, sedi·’ offerendo censeris diligentiam majorem so­ æquitatecthoncslatcnaturali; æquumcnic lito promittere; cl in secundo contractus ac maxime conveniens est, utjamsæpediv. cedit in utilitatem utriusque. Pergit S. Pon­ quod, dum quis rem alterius in suam sola; tifex : Pacto vero, culpa vel mora proceden­ utilitatem accipit, dominus rci ex suo b tibus , casus etiam fortuitus imputatur ; id nelicio nullum patiatur damnum, si uten­ est, si ex pacto te obligaveris ad eventum tis culpa vel levissima intervenerit: el quan­ fortuitum, si cx culpa incurreris pericu­ do in utriusque utilitatem cedit, damnum lum, ut si depositum domi tuæ custodien­ damnive periculum dividatur, et dansiedum alio sine causa transtuleris, vel si fue­ rat damnum ex culpa levissima orlcrn, re- ■ ris in mora, non reddendo cum reddere de­ cipiens autem ad illud ex levi culpa te­ | bebas cl poteras : his, inquam, casibus tene­ neatur. Cælcrum adverte patronos adversæson- 1 ris dc damno etiam ex casu fortuito , a for­ tiori cx levi ellevissima culpa.Excipe eliam tentiæ docere quod , ad vitandam culpam ! nautas, caupones cl stabularios, quos auc­ theologicam, ct consequenter obligationem tores communiter censent teneri cx culpa restituendi, major jure natura» requiratur I levissima dc damno rerum quarum custo­ diligentia in servandis rebus commodatis in | diam, et si gratis, susceperunt. Idquc sui solius utilitatem, quam in rebus localis j propior 1.1, ff. Naulo, lib. 4, lit. 9, sic in utilitatem utriusque ( quam nos supra di- I contra illos specialiter statuentem, ad ar­ cebamus requiri tantum ex decentia ctho­ cendas fraudes ab hujusmodi hominibus nestate , non stricto jure ), ita ut illorum commilli solitas. sententia quoad praxim non multum anosI Dico 3". Quando contractus cedit in utili­ i Ira discrepet. tatem ulriusquc contrahentis, ut in locato, Petes 1° utrum qui rem vel conductam, deposito non gratuito, pignorequod datur in vel commodatam, vel depositam remittit assecuralioncm mutui, tenetur cx culpa le­ per nuntium, teneatur ad restitutionem seu vi. Ila Inst. lib. 3, lit. 15, § ultimo de solutionem , si res culpa nuntii pereat? Pignore , et 1. Contractus, dc Regulis juris Λ. cum Sylvio sub distinctione. Si nun­ ff. lib. 3, lit. 17. Halio congrua est; quia tius habebatur communiter fidelis , non te· eum sit in utilitatem accipientis, æquum est I netur, quia non est in culpa. Si nunliusnon Γ EX QUA CULPA QUIS TENEAT. AD REST., etc. habebatur communiter fidelis, tenetur, quia 127 dum dc rebus depositis aut conductis quæ non sunt in utilitatem solius recipientis. Dixi, caleris paribus; quia si res luæ sint longe vilioris pretii quam alienæ cominodatæ , teneris has tuis praeferre ct ideo damnum compensare si non praeteras : ut si equum in tuo stabulo tibi commodatum valoris quinquaginta aureorum habeas, et vitulum libi proprium ; debes, neglecto tuo vitulo, salvare equum ; alioquin compensa­ tioni equi obnoxius eris, quia prudentissimusquisque ita faceret, sicque in culpa es saltem levissima. Intcllige tamen res tuas viliores non semper absolute, sed respective ad te. Si cniin sint viliores absolute et se­ cundum se, sed tibi admodum necessariæ el magis necessariæ quam res aliena pretiosior sil alteri necessaria : v. g. tu mediocris for­ lunæ debes perdere centum aureos ul gem­ mam serves ducentorum aureorum quam habes commodato a viro prædivite; non puto quod tenearis postponere centum aureos tuos illi gemmæ ; quia licet sint absolute vi­ liores gemma , attamen respectu tui sunt pretiosiores ct majoris valoris quam ista gemma respectu illius viri praedivitis ; el existimo quod quisque prudens cl prudentissimus sic ageret, quodque ideo nec cul­ pam levissimam admittas. est in culpa. Nec est simile de eo qui remitteret rem mutuatam; quia res mutuata est mutuatariiquamdiu non pcrvenilad mutualorem : unde quamvis sine culpa mutuatarii pereat, ipsi ut domino perit : res vero commodata , Jocata, deposita, est commodantis, locan­ tis, deponentis, cl non commodatarii, localariiauldcpositarii: unde si sine hujusculpa pereat, ad nihil tenetur, et perit domino. Pdes 2° utrum qui res alienas commoda­ tas apud se habet, quas et suas simul sal­ vare non potest, ut in casu incendii, nau­ fragii, vel alio, si suas salvet, posthabitis alienis commodatis, sit in culpa et teneatur ad restitutionem seu compensationem re­ rum alienarum commodatarum? R. probabilius negative cætcris paribus. Ha Bonacin. Dclugo, Sporer, quibus con­ sentit Daelman , conlra Sylvium, Lcssium et alios eliam probabiliter oppositum sen­ tientes. Ratio esi ; quia iste non tenetur resti tuere seu compensare, neque jure naturæ neque jurepositivo. Non jure naturæ; quia, ut cx dictis patet, nemo, etiam ratione contrac­ tus,stando in jure naturæ, tenetur resti­ tuere nisi ex culpa lata quæ eliam sit theo­ logica: iste vero non admittilculpam latam, ARTICULUS VII. a fortiori nec theologicnn , cum nemo, stando in jure naturæ, teneatur res alienas Έ.τ qua culpa quis teneatur ad restitutio­ nem, ratione quasi-conlraclus seu officii ? etiamsi commodatas servare cum suarum Nota. Lib. 3 Inst. Iit. 28, quasi-contracjactura; quis enim prudens imo ct prudentissimus id faciat conlra inclinationem na- | tus censentur negotiorum alienorum ges­ turalemcl ordinem cbarilatis? Non jure po- , tiones, officia tutoris et curatoris. Idem sitivo ; quia iste nec levissimam culpam ad- I cense de officiis judicis, advocati, medici , mittit, cum , ut dictum est, ex inclinatione chirurgi, parochi, confcssarii, theologi, etc. naturali el cbarilatis quisque prudens ctpru- In his enim contractus saltem tacitus inter­ dcnlissirnus res suas alienis æqualis valoris venit; quia hoc ipso quo quis hujusmodi of­ præfcral in periculo alterutras perdendi. | ficia suscipit, censetur tacite saltem pacisci Ast,inquis, leges decernunt res commo- ( cum rcpublicaaulcum privato de inculpata datas esse diligentissime custodiendas ct adminislratione. Hinc Dico 1° Cerium est hos omnes jure natu­ magis quam proprias. Id quidem verum est, sed non usque ad propriarum jacturam ; ræ teneri ad restitutionem , quando ex cul­ nullus est enim contrahens qui id intendat, pa lata, quæ sit voluntaria, sunt causa po­ et ad id se obligare velit. Confirmatur. Ne­ sitiva vel privativa damni : positiva, ut male mo vi legum tenelurconscrvarc rem alienam judicando, consmcndo, etc. cx malitia vel etiam commodatam cum extraordinariis im- 'gnorantia crassa ; privativa, omittendo vopensis, neque ullus contrahens id intendit : tuntarie diligentiam quam prudentes adhiatqui in proposilp si debeam servare rem I here solent. Quia primo tenentur scire quæ alienam cum jactura mcæ majoris vel ae­ , communiter spectant suum munus, el in eo qualis valoris, servabo cum extraordinariis adimplendo vitaro gravem negligentiam. Se­ impensis : ergo. Idem a fortiori est dicen­ cundo, quia cum ralione officii et professio- 9 ns DISSERT. VIII. ART. VII, ms habeantur sufficienter, alios decipiunt si clare decernant, sient diximus essedeuti non sinl tales, el tamen respondeant consu­ el apertis contractibus ; vel si sint, r · videntur receptae in praxi quoad forum cr··. lentibus. Hinc inferet, teneri ad restitutionem , scientiæ : id mihi suadet communis bon.·, primo , judicem qui cx imperitia graviter num sensus. Nullus est enim aut vii ul!. , culpabili rem uni litigantium injuste adju­ qui existimet medicum, chirurgum, adi dicat: secundo, advocatum, procuratorem catum, tutorem ct similes teneri in ckqui cx ignorantia crassa aut gravi negligen- scicntia ct coram Deo ad restitutionem,> tia, causa est cur cliens causa cadat, aut in conscientia ct coram Deo non peccar*. damnetur ad expensas, aut lis diutius pro­ rint. Et sane si res aliter se haberet, qr. trahatur ; tertio, parochum, confcssarium, vigilantissimus cl perilissimus his oflir, theologum, jurisconsultum , alium quem­ fungi vellet, cum sæpe contingat vigilanti;· cumque se gerentem pro consiliario, qui ex simis ct peritissimis cx inadverlcntia a.; ignorantia crassa, aut gravi in consideran­ oblivione naturali aliove casu, obrepe; do negligenlia, resolvit aliquem teneri ad aliquam levem aut levissimam culpam juri· restitutionem cum non Icncalur, aut non dicam, cx qua tenerentur restituere, quae­ teneri cum teneatur ; contractum esse jus­ vis essent coram Deo sine culpa. Cælerum fateor cos qui inserviunlciodr tum cum sil injustus, aut injustum cum sit cio stipendio conducti , teneri stricto jc; justus, el similia. Inferes 2°, c contra cum qui non respon­ naluræ majorem adhibere diligenliamqur det cx officio, ncc se pro idoneo consiliario qui cx charilatc gratis inserviunt, et hir gerit,cujusqueinsufficientia nota cslpetcnti si omittant voluntarie peccare coram 1' consilium, ipsi non teneri restituere, si cx ct teneri ad restitutionem. Ncccslsimile·! ejus responso damnum patiatur, quiascicnti commodatario, quem dixi supra non ten-r, ct volenti non fit injuria. Secus si damnum stricto jure restituere ex culpa levi juridici sequeretur alteri tertio, quia iste tertius non Disparitas est enim quod, attento jure r; csl sciens neque volens, ctad ejus damnum luræ, videatur sufficere si commodatae positive concurrit male consulens. Ncc rc- se obliget ad eam diligentiam quam ip? fertsi dicat severitatem inculpate ignorare; commodati dominus haberet de illo. Qe in hoc ipso enim culpandus est, quod in re­ autem cx officio inservit mcrccdc conduc­ bus quas non intclligil consilium aliis darc tus, non vidctft· satisfacere si tantum « præsumat, ct se exponat periculo alios in­ obliget ad eam diligentiam quam adhiberet si inserviret gratis ; sed videtur majorent vitos damnificandi. Conti a hucusque dicta opponi posset hæc implicite promittere etiam vi contractus, regula juris 6 in 6 : Nullus ex consilio, quia parlim ideo datur stipendium : cl talis dummodo fraudulentum non fuerit, obliga­ est sensus communis. tur. Sed per fraudulentum consilium, non Similiter, si se offert ut peritiorem cl disolum inlelligitur fraus formalitcr et pro­ ligenliorcm, cl est causa cur perilior ct di· prie dicta, sed etiam culpa lata, quæ, ul ligentior non quæralur ct habeatur; si cx dixi, sæpe dolo æquiparatur. Insuper theo­ minori peritia , aut defectu accuratioris di­ logi cl juristæ communiter intclligunt hanc ligenti®, quam sic se exhibendo tacito pro­ regulam de iis qui non respondent cx offi- misit , causctur damnum ; peccat coram iio, ul modo dicebam. Deo, ct tenetur ad restitutionem quantum Verum præcipua difficultas est utrum fert spes peritioris et diligentions qui fuisset præfali qui agunt ex officio , teneantur ad adhibitus, secundum judicium viri pruden­ restitutionem ex culpa juridica quæ non sit tis.Item ad vitandam culpam theologicamct theologica , sicut diximus quosdam tenori obligationem restituendi, major requiritur ratione contractus. Multi affirmant, mulli diligentia in gravibus ct difficilioribus ne­ negant ulrinque probabiliter. Attamen gotiis, v. g. in difficillima ct momentosa lite, Dico 2° Probabilius videtur neminem te­ m periculoso morbo, in opere fragili ctsi­ neri an restitutionem rationi quasi-conlrac- milibus , quam in levioribus et facilioribus; tus seu officii cx culpa juridica levissima, id enim dictat recta ratio. El hac modifi­ loviaul etiam lata , nisi sil theologica. Quia catione posita, non ita distat hæcsententia vel nullæ sunt leges quæ de his officiis id ab altera. 129 QUID ET QUANTUM Si r HEST1T. Λ 1’OSS. ARTICULUS VIII. Qiadetquantumsil rcsliluendum ingcncre? 2.02.0.3.0, — Nota. In acceptione rei alienæ duo sunt consideranda, quorum unum csl inaequalitas cx parle rei , quæ quandoque est sine injustitia , ut palet in commodatis, localis, mutuatis, etc. aliud est injusliliœ culpa, quæ potest esse cum æqualilalc rei, pula, cum aliquis contendit inferre violentiam , sed non prævalet : quandoque uirumque conjungitur, scilicet inæqualitas et injustitia, ut cum quis injuste alienum accipit. Ibid. — Dico 1° Quod spectat inæqualitatcni rei, sufficit restituere simplum, hoc est lanium quantum fuit ablatum aut damnilicalum, quia tunc habetur aequalitas : ita quidem quod si res adhuc existai, debeat restitui eadem numero, quia est aliena ct clamat ad dominum : nisi forlc dominus sil aut rationabiliter præsumalur æque con­ tentus alia re, ut ordinarie contingit in re­ bus fungibilibus, ul pecunia pro pecunia, Irumenlum pro frumento; aut non possit eadem numero commode restitui , puta, quia inde manifestaretur occultus peccator, aulaliud grave damnum sequeretur; tunc enim sufficit restituere æquivalcns, sicut quando est consumpta. Ibid. — Dico 2° Quod spectat injustitiae culpam, non sufficit restituere simplum, sed oportet insuper lucro poenam a lege taxatam, non tamen ante sed post senten­ tiam judicis. Ibid, — Patet prima pars ; quia per resti­ tutionem simpli satisfacis quidem proximo, atnonjustiliælæsæ et legi violatæ, cui non fit satis nisi per poenam a lege taxatam. Secunda pars patet ex tractatu dcLegibus, ubi traditur quod, quando leges continent poenam ferendam, quales sunt plerumque lcge> laxantes poenas injustis damnificalori: bih, transgressor non teneatur illam subire ante sententiam judicis, quia sic est intendo . legislatoris; quando vero continent poenam I latam quæ requirit actionem ipsius trans­ gressoris ut proficisci in exilium, erogaro pecunias, transgressor non teneatur illam tubireante quam judex docrimine statuerit, quia richumano usu receptum csl. Dc quo fusius loco cil. Ume inferes quod, si sil prohibitum ven­ dere, v, g. frumentum ultra quatuor libras sub poena aureorum, et tu vendas sex, te­ neris slalim auctarium restituere, nempe duas libras emptori, non autem solvere viginti aurea nisi postsententijm judicis, cui utpote juslæ parere debeb's. I Bill.t» vi. X 130 4 I DISSERT. VU I. ART. IX. Lona fide credit rem quam possidet esse suam, puta, quia emit aut accepit dono vel testamento ab eo quem credebat esse verum dominum. Possessor malæ fidei tenetur ra­ tione injustæ acceptionis, ctest ille qui in­ juste accepit aut retinet rem alienam, seu qui sciens aut dubitans rem esse alienam, eam accipit aul delinet invito rationabiliter domino. Nola 2° Et quia in partem restitutionis veniunt non solum res acccptæ, sed etiam fructus rei (fructus autem est utilitas quæ colligitur cx re deductis expensis), distin­ guendi sunt fructus quadruplicis gcnciis, scilicet mere naturales, mere industriales, mixti et civiles. Fructus mere naturales sunt quos sponte fert natura, nulla aul saltem levi hominum labore coopérante, ut sunt herbæ pratorum, fructus arborum, fœtus animalium, etc. Fructus mere industriales sunt e contra quos solus hominum labor vel industria proferl, non rei natura, licet concurrere possit ul instrumentum hominis laborantis cl industrii. Tale est lucrum ex negotiatione pecunias, vini, frumenti et similium rerum de se sterilium. Similiter opus artificiosum instrumento alieno elaboratum, non instru­ menti sed industriæ fructus censetur. Fructus mixti sunt ad quos producendos natura rei ct hominis industria concurrunt æqualiter, vel fere æqualiler ; hic enim quod parum distat nihil distare videtur, ut sunt segetes, vinum, oleum, butyrum, cascus, etc. Fructus civiles sic dicuntur, non quod sint proprie fructus, sed quia in jure ad instar fructuum reputantur : tales sunt pretia rerum elocatarum, ut domorurn, navium, jumentorum, piscationis, vena­ tionis, cld. Possunt revocari ad fructus mixtos, quia ad illos non solum concurrit industria, sed res ipsa, equus, domus, etc. Ubi dubium est cujus generis sint fructus, standum est arbitrio judicis vel viri pruden­ tis el docti, Nola 3° Sed quia in restitutione fructuum solent deduci ex pensæ (fructus enim, ut jam dixi, est utilitas cx re deductis expensis), dislinguendæ sunt triplicis generis expensæ. Alia* sunt necessaria*, sine quibus res aul periissel aul deterior evasisset ?υΙ reparatio ædificii ruentis, alimonia animalium, etc. Quædam sunt utiles, quæ, licet non sint necessariae rei conservationi, conducunt 1*. men ad ejus meliorationem et redilumeju augent; ut plantationes arborum, aquarua adductiones, adjectio pistrini, etc. AÎiatw. volupluariæ seu vol un tariæ, quæ fmetun non augent, sed speciem tantum exornant; ul aquæ salientes, incrustationes, picture, statua), etc. Ex quibus licet res pluris æslimelur, quia tamen non reddit plurcs fructus, ideo dicuntur expensæ volupluariæ seu vo· lunlariæ. Sub ratione aulem expensæ,id lelligendus est labor et industria possidentis. Nota 4° Tandem melioralio sicut et dtlerioratio est duplex : una intrinseca, ni dum res in se mutata fit melior vel deterior, v. g. si pullus evadat equus, bos macer fut pinguis, aut e contra pinguis fiat macer; exlrinseca, dum res in se immutata plum tamen vel minoris æslimalur ob emptorum vel mercium multitudinem aut inopiam, sive ex auctoritate legis, v. g. frumentum quod heri valebat 1res, hodie valet quatuor, vel c contra. His nolalis, Dico 1° generaliter. Possessor bonæfidà in lanium tenetur restituere in quanlun possidet de re aliena, et ejus fructibus«s emolumento ; ita quod quantitas rei po.<$«· sæ et ejus fructuum exstantium aul emolu­ menti inde provenientis sit mensura resti­ tutionis faciendae; quia id requiritur d sufficit ad restaurandam æqualitatem se­ cundum formam justitia) commutative;. Et hac generali assertione et regula deduco se­ quentes conclusiones, primo, circa rem, deinde circa fructus. Unde Dico 2* Possessor bonae fidei slalim ac intelligit rem quam possidet esse alienam, tenetur eam adhuc exstantem in loto vel in parte restituere, nisi forte eam legitimo tempore præscripserit.-Ibid. a 6. o,—Halio paid ; quia qui habet ultra quod suum est, debet ei subtrahi et dari cui deest, alioquin non salvatur justitia et fit iniquus delentor. Quod si rem consumpserit, vel casu aut etiam ejus culpa perierit, non tenetur quid­ quam restituere, nisi id in quo cx ea factus est ditior. Paid prima pars ; quia non te­ netur ratione rei accepte quæ amplius non est, neque ratione injuste acceptionisaul distractionis, quia bona fide possidebat; cl quamvis forte peccaverit eam prodige aul aliter dissipando, non tamen peccavit con­ tra justitiam commulativam , cum disposuet it de re quam invincibiliter pulabel sueiil QUID ET QUANTUM SIT RESTIT. Λ POSS. 131 tum quod superest est fructus rei. Neque etiam obstat quûd res forte non ita frucliflcasscl apud dominum ; id enim pertinet ad bonam fortunam domini, quia ubicumque res fructificat, domino fructificat. Quod si fi uclus non amplius exstent, quo­ vis modo absumpti fuerint, tenetur tantum ad id in quo factus est ditior, ul patel ex seeunda conclusione ct habetur in jure, 1. Hem viniunl, § Prœlerhac, ff. De petitione hæreditalis, lib. 5, tit. 5, ubi dicitur:α Eos » autem qui justas causas habuissent quare » bona ad se pertinere cxislimasscnt, usque » eo dunlaxat quo locupletiores ex ea re » facti essent, condemnandos », scilicet ad restitutionem. Dixi, deductis expensis necessariis el uti­ libus atque aslimalione laboris el indus­ tries , nccessariæ scilicet cl utilis, Alioquin dominus haberet plus quam debet habere et ditesceret ex alieno; et habetur in jure, I. Fruclus, fi’. Soluto matrimonio, ubi dici­ tur : Fructus non inlelligunlur nisideduclis impendiis, Cælcrum notandum circa expensas uties, quæ nimirum rem meliorem el utilio­ rem efficiunt, dominum rei non teneri re­ fundere possessori bonæ fidei ipsius melio­ rationis valorem, sed expensarum tantum, si tamen valorem meliorationis non exce­ dant. Ita 1. In fundo, ff. de Rei vindic. lib. 4, lit.l. Res clarior fiet exemplo. Titius possi­ dens bona fide tuum praedium, in eo plan­ tavit arbores expensis centum librarum ; nunc arbores platanlae valent quingentis li­ bris: non teneris refundere possessori quin­ gentas, sed centum tantum , quia non plus exposuit, ct tale augmentum est fructus lui prædii. E contra si Titius expendit quin­ genta el arbores modo valeant tantum cen­ tum, teneris centum tantum et non quin­ genta ipsi refundere, quia res tibi tantum utilis est ad centum , necæquum est ut co­ garis eam emere pluris quam libi valeat, bro si Titius expendisset centum in melio­ rationem quam tu perfecisses quinquaginta, deberes tantum refunckre quinquaginta, quia id solum debfarz f'.mdere in quo emo­ lumentum capis ex alterius expensis, capis rco, Neque obstat quod fructus mixti et civi­ autem ex quinquaginta lanium. Colligitur les non sint meri fruclus rei. Hoc ipso enim ex I. In fundo cit. Tandem si Titius cx re quod deducitur pars correspondons expon­ meliorata fructus perceperit, etia et aslimalioni laboris et induslriæ, to- quovis modo consumpseris, debet ili ese suam. Paid diam secunda pars ; qnia id in quo factus est ditior succedit loco rei, ct contra jus naturale est quod quis ditescat cum alienus injuria , juxta hanc regulam juris S, in G : Locupletari quii non dibcl cum alienus jactura. Hinc Inferet C, possessorem bonae fidei qui rem alienam amico donavit, alias nihil ex suis daturus, ad nihil teneri, quia inde non esi factus ditior ; si alias ex suis erat datu­ rus, tenetur, in quantum suis pepercit, quia in tantum factus est ditior : et si occa­ sione doni aliud donum ab amico recepit, etiam istud secundum donum restitutioni subjacet, quia etiam in hoc ratione rei alie­ ns factus est ditior; nisi forte illud expen­ derit, nihil alias de suo expensurus. Inferes 2° e contra, eum qui rem alienam dono acceptam bona tide venidit, teneri pre­ tium redderedomino, quia in hoc factus est tjor; nisi, ut modo dicebam, illud expendediiil,alias ex suis nihil expensurus. Quidam cuslimantquod si summo pretio vendiderit, possit sibi retinere quod superexccdil pro­ lium medium quasi fructum industriae. Sed de hoc in fine articuli. 3 Qui vinum furtivum bona fide bibit , alias non bibiturus, ad nihil tenetur, quia inde non est factus ditior. Quod si ideo pe­ percit suo vino aut suæ ccrevisiæ, tenetur in quantum desuo vel vino vel cerevisia bibis­ set, quia in tantum factus est ditior. 4°Qni ex hæreditatc pingui quam credo­ bit legitimam statum auxit, majores ex­ pensas fecit, si, comperta rei veritate ct re tilula hæreditale, bona ipsius sint in eo­ dem statu ac fuissent seclusa illa hæredilaIp, ad nihil tenetur, quia inde non est factus di ior. Specialis difficultas est de eo qui rem furtivam bona fide emit, cui debeat resti­ tuere, quam infra speciali articulo expen­ dam. Dico 3° Possessor bonæ fidei tenetur resliuereomnes fructus naturales, mixtos et tidies adhuc exstantes (nisi forte eos trien­ nio præscripscril), deductis tamen expen­ ds necessariis ct utilibus atque aestimatione industriae et laboris. Ratio esi; quia sunt fructus r?i, res autem fructificat domino 1« DISSERT. VIII. ART. IX. putare in compensationem expensarum , quia quo plures fructus percipit, censetur eo minus expendisse, aut expensas suas re­ demisse. Sed quid si melioratio pcrsat ; expensæ quas pro ea fecit possessor bonos lidei debontne illi refundi a domino rei? Respon­ det affirmative auctor Supplem. Tourncly hic cap. 2 de rest. a. 5, sect. 1, ex I. 38, IT. De petitione hcered. Sed quomodo ista res­ ponsio cohæreat cum immediate ante dictis quæ ipse auclor ibidem nobiscum ad mit­ tit, non satis capio. Si enim, ut dictum est, quando expensæ superant meliorationem, sint tantum refundenda? juxta illius melio­ rationis valorem, ila quod si expensæ va­ leant centum el melioratio quinquaginta, sint tantum refundendae quinquaginta, evi­ denter sequilur quod ubi nulla remanetmclioralio, nihil sit refundendum. Undead legem citatam potius videtur dicendum, quod ipse dicit ibidem in alio casu, eam cor­ rigi per alias leges, aut valere tantum pro foro exteriori. Sed quia non solum in materia præsentis articuli, sed in variis aliis sæpe citantur leges pro cl contra, non erit abs re notare semel pro semper cum laudato theologo ibidem , nomini mirum esse debere quod logos civiles sint aliquando inter se contraria? : 1° quia opus illud immensum collectum est ex va­ riis jurisconsultis qui non raro contraria sen­ tiunt ; 2- quia vix fieri polest quod collecto­ res semper meminerint eorum quæalibi con­ scripserunt ; 3·’ quia quod uno tempore con­ venit tolerari, alio quandoque non convenit. Quantum ad expensas seu meliorationes voluptuarias, convenit inter auctores casa possessore bona? fidei posse auferri, si se­ parari possint a re absque ejus destructione aul delerioralionc, ut sunt horologia, pictu­ ra·, statu®, porta?, fenestræ, etc., vel si non accesserint fundo per implantationem, ut ar­ bores ( el hoc eliam verum est de possessore mal® fidei ). Quod si auferri non possint abs­ que rei deterioi at ione, aul per implantatio­ nem fundo accreverint : quidam dicunt quod possessori bon® lideiconcedatur facultas co­ gendi dominum, aut refundere expensas, aut lutam rem emero justo pretio; et ita forte in foro externo : favet enim lex Utihs 3U,IT. Do ha-red. petit, lib. 5, lit. 3. Sed quantum ad forum interius, probabilius vi­ detur dominum rei ad eas expensas non tc- I neri; non enim æquum videtur quod solvit expensas quas noluisset facere, et quæipi nullam utilitatem afferunt ; favclouel. Ei duobus 27, IT. Dc negotiis gestis, lib. 3, til. 5. Dico 4° Quantum ad fructus mere indus. triales, nihil quidquam ex cis (enetur resti tuere possessor bonæ fidei (quod eliam ve­ rum est de possessore malæ fidei ), etiamsi inde factus sil ditior. Est communis. Hali) est; quia fructusad cum perlinent adqucrn pertinet causa fructifera : atqui rcsalicnaut· pole sterilis, utsupponilur, non est causa horum fructuum, sed sola possessoris in­ dustria : ergo. Ilinc Inferes 1°, cum qui ex pecunia alieni sive juste sive injuste acquisita lucrum fa­ cit , teneri ad solius pccuniæ, non lucri res­ titutionem. 2° Thesaurarii, quæstorcs, ceptores,te­ lonarii el similes qui pecuniis sibi com­ missis aul apud se depositis, negotiando, cambicndo, ludendo, etc., lucrantur, «· cluso damno dominorum, nimirum salva sorte quocumque modo perierit, sibi lu­ crum faciunt, nec tenentur illud restituere. Et quamvis possent peccare contra fideli­ tatem et obedientiam si id eis prohibeatur, aut præsumantur inviti domini, atque in poenam delicti isto lucro privari possint, non peccant tamen contra justitiam. Petes si possessor bonæ fidei rem alienam dono vel mediocri pretio comparatam sum­ mo pretio vendat, an possit auctarium su­ pra mediocre pretium sibi relinere ul fruc­ tum industria??Mulli allii mantetsatiscom­ muniter : attamen probabilius cum aliis R. regulariter loquendo negative. Quia istud aucluarium non ita est fructus industri®, quin sit eliam fructus rei attentis cir­ cumstantiis; quod enim rem alio transit)· I ris, aut in tempus servaveris ubi carius venditur, quod non fecisset dominus, tui quidem est industria : al hæc precise non e t causa majoris pretii, sed eliam raritas mercium aul copia mercatorum; absque enim tua industria ibidem aut tali tempore res posita, tanti valeret, insuper res,ubi­ cumque sil, domini est etdominn valet quod ibi valet, sive tanti valuisset inter manus do­ mini , sive non. Confirmatur. Si res inter manus posses­ soris bonæ lidei periissel aut deteriorato uisscl, non peritura aut deterioranda apud ' dominum domino periret aut dctcriotrvr»· t» UTRUM QUI BONA FIDE EMIT REM, etc. lur : ergo si sit meliorata, sive intrinsece possit, sibi et suæ maliliæ imputare debet. Suppono 5" quod, si fur non compareat, live cxtrinsecc, apud aliurn, domino me­ lioratur; «equum est enim ut qui sentit in­ aul ab ipso emptor bonæ lidei | retium suum recuperare non valeat, ipse empor non commodum , sentiat coni modum. Tutum ergo aucluarium sibi retinere non possit rem alteri vendere aul m su »« «vus debet possessor bonæ fidei, sed in solum convoi tere ut se servet indemnem : in hoc quod suo labori el indusii i® respondet, se­ conveniunt auctores uliius jue scnicnliæ mox referenda. cundum judirium viri prudentis. Suppono tandem quod, si dominus rem Dixi, regulariter loquendo ; quia si con­ tingeret quod auctarium proveniret ex suam repetat, emptor teneatur ili redde­ singulari et sola industria possessoris, re : in hoc eliam conveniunt patroni ulriusque partis. tunc lotum ipsius esset. Dillicullascsl itique 1° de emptorebonæ ARTICULUS X. fidei qui rem sibi emit, cl quam si domino Virum qui bona fide emit rem furtivam, reddat, prelium furi datum verosimiliter ubi novit esse furtivam, teneatur eam sil amissurus; 2° de fure qui rem sibi red­ reddere domino, nec possit reddere furi ditam probabiliter domino non reddet : an prelium suam recuperatur 9 in his circumstantiis emptor teneatur red­ Suppono 1° quod , si emptor bonæ fidei dere rem dominoeliam non repetenti, quia suum pretium facile a fure recuperare pos­ forte ignorat, cum periculo ami lendi pre­ set, sive petendo, sive impetrando jud cis tium, Negant Navar. Sylvcsl. Angelus, auctoritatem, sive alia via legitima, tenea­ I.essius cl a ii plures proba bi fi 1er. Affir­ tur rem domino immediate restituere, quia mant Cajet. Solo, Joannes .Medina , Major, co casu nulla est ratio cur domino rem Sylvius, etc. et ex rccenlioribus Perfector suam non reddat. Tournely , Daelman , Ilenno, Ethica amo­ Suppono 2° e contra quod, si fur sit res­ ris, cl ul puto communius : cum quibus tituturus domino rem illius, aul ipsi domi­ Dico. Probabilius est quoti qui bond fide nus sil eam facile recuperaturus, possit rem furtivam emit, ubi cs«e furtivam re­ emptor eam reddere furi ul suum prolium scit, teneatur eam red lore immedii’e voro consequatur, quia eo casu censetur domi­ domino, etiamsi su mi pretium a fure non nus consentire; alioquin foret irrationabili­ sit recuperaturus. ter invitus, juxta illud tritum axmma : Q 62. a. 6. o. — Prob. 1“ οχ i rincipio (W mihi prodest et tibi non obesi, Uneris S. Thoms communit *r recepto. Qui habet [acere. ultra id quod suum est, debet ei subtrahi et Suppono 3° quod, si emptor emisset rem 'ara ei cui dcesl : atqui empt r habet uli fure viliori pretio ul eam redderet domino, t a quod suum c t, nempe alienum, el do­ aliasram non recuperaturo, poss t icpct re mino deo.sl non luri. Ergo. a domino pretium , et dominus teneatur ei 2° Ex alio princi io eliam communitor reddere, qi ia utiliter et quasi cx ejuscom- recepto. Rc<, ubicumque sit, clamat ad do­ missione rem ejus gessit ; et ila colligiiu minum. Ergo. cxl. Si quis ali num 2, ff. De negot. gc>3° Nomo potest rem alienam contrectaro listwcus, pro| t r rationes oppositas, si seu de ea disponere invito ralionabilit r do­ non domino, sed sibi emisset, aul si domi­ mino, id enim est proprie furtum : atqui ne quidem, sed rigoroso pretio emisset : dominus est rationabiliter invitus dum res quamvis tamen in hoc ultimo casu videatur sua redditur furi sibi peritura : ergo. Pro­ quod dominus debeat aliquid dare emptori batur min. Dominus non tenetur in id con­ sentire: ergo est rationabiliter invitus. Prob. eundum judicium viri prudentis. <(pernio.'» tanquam certum, quidquid ant. Tum quia , uldixi, res clamat ad do­ • ni aliqui, emptorem mal® fidei tenori minum, tum quia dominus habet jus eam ·evictione rei venditæ, hoc est, tene­ quid dedit furi, non erat tunc amplios tur emptorem indemnem servare , si rem suum, sed jam prius amissum cum nempe emptam debeat reddere domino, prout de- illud dedit, sicque nec etiam ex hac parte DE RESTITUTIONE FACIENDA A POSS., etc. (fives, sed jam ex tunc in pejori statu positus : ergo retinendo istud pretium, cx alieno ditescit et ex et' Into fit di lior. hnperiinensets autem quod tantum de­ derit furi quantum accepit a secundo emp­ tore; acceptum enim non succedit in locum daliquod jam ante periit, sed in locum rei rendit®. forte dices venditorem , secundum prius dictas leges, acquisivisse dominium pretii roi venditæ. Sed quid tum ? Etiamsi esset malæ fidei, nihilominus etiam secun­ dum dictas leges, acquireret dominium istius pretii, nec tamen ideo posset illud re­ linere. Item acquirit dominium lucri ac­ crescentis , si rem vendat pluris quam emit, eltamen, secundum adversarios, tenetur hoc lucrum accrescens reddere vero rei do­ mino. Dicendum itaque hoc pretii domi­ nium quod vi legum acquirit, esse, ut jam observavi, debile et vinculatum, quodque debeat cedere domino rei venditæ, si res ipsa cujus locum tenet reddi non possit, ut sic fiat æquali las, et res assccurclur secundo emptori. ARTICULUS XI. Dr restitutione facienda a possessore malæ fidei (1). \ I. — Quid et quantum restituere teneatur pos­ sessor mala· fidei f Dim ln generaliter. Possessor malæ fidei in tantum tcnctur restituere in quantum damnificavit, ita ul mensura restitutionis sil quantitas damni illati; quia id requiritur cl sufficit ad restaurandam æqualilatem quam injuste violavit. Ex hac generali as­ sertione el rogula sequitur ct specialius. Diro2° Possessor malæ fidei, ultra quod tenetur restituere ea omnia ad quæ dixi­ mus teneri possessorem bonæ fidei ratione rei accept®, nimirum rem exstantem, fruclus omnes naturales, mixtos el civiles ex­ stantes aul id in quo ex his factus est ditior ; insuper tenetur ratione injustæ acceptionis restituere, 1° valorem rei quocumque modo etiam casu perierit; 2° omnes fructus, ex­ ceptis induslrialibus, quos ipse percepit, etsi dominus non percepisset, aut quos do­ miniis legitime percepisset, etsi ipse non perceperit, sive exstent sive non, sive ex Iassii factus ditior sive non ; 3°omnia lucra (l) Vide Adnotatioorni decimam tertiam· 137 cessantia aut damna emergentia domino cx injusta acceptione aut detentione, rei suæ. Quia iniquus possessor ner injustam accep­ tionem et detentionem rei anenæ, horum omnium damnorum est causa voluntaria, et tenetur reparare justitiam et æqualilatem quam sic voluntarie violavit; hæc autem re­ paratio fieri non potest nisi per omnium prædiclorum restitutionem. Magis expli­ catur. Dixi 1°, quocumque modo perierit. Hoc inlellige tam de re quam de fructibus, modo possessor non purgaverit moram exhibendo separatum restitutioni quam recusavit do­ minus; ex tunc enim si res sine culpa pos­ sessoris pereat, non debet ipsi imputari, sed domino qui noluit eam apud se habere, ct ejus periculum in se suscepit. Utrum pos­ sessor iniquus teneatur restituere si eodem modo res esset peritura apud dominum, di­ cam affirmative infra. Dixi 2°, fructus quos percepit iniquus possessor, etiamsi dominus non percepisset. Quod intellige etiam de fructibus rei singu1 lari industria comparatis; quia res fructifi­ cat domino, ideoque fructus illi acquirun­ tur, quibus proinde dum privatur damnifi­ catur, quantumvis ipse alias non perce­ pisset. Dixi 3°, fructus quos dominus percepis­ set, etsi iniquus possessor non perceperit; quia injusta rei detentione est causa hujus luci i cessantis : unde 1. Fructus, 1Γ. Do rei vindic. habetur : Fructus non modo per­ cepti, sed qui honeste percipi potuerant, trslimandi sunt. Dicitur, qui honeste, el ego dixi qui legitime percipi potuerunt ; quia dominus irrationabiliter exigeret fruc­ tus quos iniquus possessor non percepit, nec ipse nonnisi via illicita percipere potuis­ set ; nemo enim censetur pali damnum dum privatur eo quod sine peccato haberi non potuit. N. li. Hactenus dicta vera sunt quamdiu res exislit, sive maneat apud iniquum pos­ sessorem, sive ad aliquem alium quocum­ que modo transeat; ita quod si iste alius fructus percipiat, et eos non restituat, restiluere teneatur qui primus injuste possedit. Similiter si iste alius fructus non percipiat quos percepisset dominus, quia qui primus injuste possedit est causa lotius istius damni. Quando autem res non amplius existi t, non amplius frucliiicatdomino, et tunc non 9 138 t DISSERT. VIII. ART. XI. (enetur iniquus possessor restituere fructus I riain tertii, fur seu possessor iniquus ten*, qui perciperentur si adhuc existeret, nisi hir restituere : v. g. occidis equum Gii casu quo apud dominum diutius perstitis­ quem Titius certo occidisset, furatuseet set, ct ex ea fructus ulteriores ipse perce­ consumpsisti vinum quod fur alter parile pisset ; tunc enim etiam illos secundum surripuisset si mansisset apud dominato; quantitatem spei iniquus possessor tcnelur teneris; quia sicut ille alter furando cu­ restituere, quia est etiam causa istius dam­ li a.visse t obligationem restituendi, itat; prius furando prius contrahis obligateni seu lucri cessantis. Utrum vero iniquus possessor teneatur nem. Conveniunt etiam theologi quod, si reo restituere fructus quos ex re adhuc exstante potuisset labore ordinario percipere, sed i certo perituram apud dominum ab immi­ quos cx negligentia non percipit, nec domi­ nente excidio servasti, puta, equum ab in­ nus percepisset? Quidam negant saltem cendio, merces a naufragio, ovem a faucibt pro foro conscienti®, quia tunc in nullo est lupi, et hæc apud te injuste retenta et ser­ damnilicatus dominus: non tamen impro­ vata alio casu perierit, tenearis præslar babiliter sustineri potest quod tenealur; ejus valorem, deductis expensis et æstimi· quia hoc ipso quo rem alienam injuste pos­ lione laboris in ea salvanda, Quia res,quo­ sidet , incurrit onus eam debile custodiendi | cumque modo supersit, domini est, neque et colendi, sicquc intendit dominus, et in ex hoc quod in periculo fuerit el ex illo erep­ hoc fortuna ejus est melior. Nec dubito ta , dominium amittit, sed id ejus fortuna quin in foro externo iniquus possessor con­ cedit: cum ergo jam sis iniquus detentor, demnetur ad restituendos tales fructus la­ teneris etiam de casu fortuito. Sed difficultas est casu quo res pereat bore ordinario comparari solitos; secus si ageretur de fructibus labore extraordinario apud possessorem malæ fidei, certo peri­ comparandis; hos enim irrationabiliter exi­ tura eodem modo ct eodem tempore apud dominum : v. g. furatus es equum qui mo­ geret dominus. Dixi -'e" exceptis fructibus industrialibus ; ritur apud te, eodem modo moriturus apud quia sicut dictum est de possessore bonæ fi­ I dominum ; navi vectus merces alterius sur· dei, hi non sunt fructus rei sed industrial ripuisli, orta tempestate omnes merces cum ; X| posses oris, cui proinde cedunt el non do­ luo furto pereunt. Non pauci nec ignobiles theologi docent quod in tali casu possessor malæ fidei non I teneatur ad restitutionem.· Pquia ex ejus injusta acceptione nullum damnum sequi­ tur domino, cum res accepta eodem modo apud ipsum certo periisset, injusta autem acceptio nou obligat ad restitutionem nisi in quantum est damnificativa ; 2oquia res perit domino. Ita Lessitis, Delugo, Molina, Covarruvias, Sylvest. Navar. Sporer, Henno, Pontas, verbo Restitution, cas. 11. Inter illos auctores quidam excipiunt ca­ sum quo res cx culpa possessoris perierit, puta, quia neglexit aut volunlariedeslruxil; sed, ul mihi videtur, non salis consentanee suis principiis ; quod enim ex nova culpa aut ex casu tantum res pereat, non sequitur ma­ gis damnum domino, cum supponatur utrobique ipsi certo aliunde peritura. Cæterum § Ii. — Utrum mal*Jidei postestor teneatur prit- hæcsententia etiam generaliter propugnata ttare valorem rei. ei aprui ipiiim pereat , certo est probabilis: attamen puto probabilius esse ftrilurc apud dominum ? hic distinguendum. Suppono ut certum apud omnes quod , si Dico. Vel ros manifeste apparet certo breri res esset peritura apud dominum per inju- peritura, vel non apparet manifeste : si primino ; unde si ex furtiva pecunia, vel alia re de se sterili, negotiando, commutando, ludendo, etc. reportes lucrum, tuum est. Cæterum circa rem frugiferam, nola hic propraxi, eam ita fructificare domino, ul secundum jura usufructuarius, qualis est villicus, colonus, etc. non liat dominus fruc­ tuum, v. g. segetum, nisi cos collegerit seu de terra absciderit. Ita expresse Inst. lib. 2, tit. 1, § 36, his verbis : « Is vero ad quem «ususfructus fundi pertinet, non aliter d fructuum dominus efficitur quam si ipse » eos perceperit (seu de terra absciderit ). d El i Ico licet maturis fructibus, nondum x tamen perceptis, decesserit, ad hæredes » ejus non perlinent, sed domino propriela» iis acquiruntur » Ilie tamen tenetur re­ fundere culluræ expensas. DE RESTITUTIONE FACIENDA A POSS., etc. muni, non tenetur restituere possessor ma­ lt fidei ; si secundum, tenetur. Primam pariem non puto a quoquam esse ugandam; quia res in illo casu nullius est nloris cl habetur moraliter perdita : unde ei injusta detentione nullum damnum se­ quitur domino. Ratio exemplis clarior fiet. Furatus es equum ita manifeste ægrum, ut ante diem elapsum sit moriturus; surripuisli boves, mes ab irruentibus hostibus jamjam abdu­ cendos, supellectilem ab incendio, merces a naufragio, cl hæc apud te eodem casu et co­ ta moraliler tempore abducuntur aul pereunt : non teneris quidquam restituere; quia res illæ tempore ablationis nullius erant oloris,neccœperuntapud te valere domino, eumsemper fuerint in eodem periculo. Idem udetur dicendum si occidas hominem cx morbo visibili aul justa judicis sententia cerloelcito moriturum ; quamvis enim sis reus homicidii, tamen quantum ad damna se­ quentia homo in hoc statu non venit in aes­ timationem. Quod si in his ct similibus casibus res non appareat certo peritura, sed probabiliter lanium, restitutio erit facienda, in quantum attento periculo valor rei minuitur judicio liri prudentis. Q.62. a. 6. o.—Secunda pars, quæ maxi­ me coniroverlilur, est Palud. Wiggcrs, Ethic, am. Daelman qui dicit nunc essesenItnliamcommunem, videturque conformior JoclrinæD. Thomæ qui docet generaliter, possessorem malæ fidei teneri ad restitutio­ nem, non solum ratione rei accepta*, sed etiam ratione injuriosæ actionis, etiamsi res ;ud ipsum non rcmancat, non distinguens aiiperitura esset apud dominum , vel non. El Glossa in I. Item si, IT. De rei vindic. di­ cit expresse: « Si vero ab initio fuit malæ >fidei, omnino tenetur dc casu, etiamsi co­ ii deen modo periisset apud alterum. » Prob. ratione. 1° Possessor malæ fidei du­ plicem contrahit obligationem, unam ra­ tione rei accept® , alleram ratione injuslæ receptionis seu detentionis; et dominus du­ plicem actionem, unam in rem , alleram in personam possessoris. Re pereunto, exstin­ guitur quidem prima tam obligatio quam actio, nl non secunda ; hæc enim tamdiu ptfmanel quamdiu fur non reparat justi­ tiam cl æqualitalem quam violavit, ul palet el ex natura rei ct ex communi sensu theo- 43· logorum ac jurisperitorum : ntqui hæc re­ paratio non fit nisi peer restitutionem : ergo si non fiat restitutio, dominus læditur in hoc suo jtirc seu actione. Dices injustam acceptionem non parere obligationem restituendi in fure, neque ac­ tionem domino tribuero nisi in quantum est damnificativa : atqui non est damnificativa in casu quo res æque periisset apud domi­ num. Ergo. R. JV. min. Hoc ipso enim quo dominum rationabiliter invitum re sua non manifeste periluraspolias,quamvis sil illa ex alia causa ignota privandus, efficaciter ipsi damnum infers, quia in tali casu ros tanti valet secun­ dum æstimalioncm hominum ac si non es­ set peritura. Quod autem dominus sit cras eadem re cx causa non prævisa privandus, non facit quod tu illam causam prævenicns damnum ipsi non inferas, sed solum facit quod damnum quod cras alteri causæ, puta, igni vel naufragio, foret imputandum , tibi nunc imputetur : sicut quod tu occidas hodie Titium qui cras esset occidendus a fera, non facit quod non sis vere homicida .verus dam­ nificator et vere obligatus restitutioni; sed solum facit quod hæc occisio libi hodie im­ putetur, alioquin cras imputanda feræ. Et mirum videtur quod adversarii hæc omnia etiam quantum ad obligationem res­ tituendi concedant, si Titius cras foret in­ juste occidendus a causa libera, et negent de causa necessaria, siquidem occisio lutura per causam necessariam non magis impediat quin tua praesens occisio sit damnificativa quam si foret a causa libera. Prob. 2° Qui inique surripil rem alienam aut eam injuste delinet, juxta hominum apprehensionem et omnia jura, suscipit in se omne rei periculum ; cl ideo dicitur com­ muniter quod possessor malæ fidei tenuatur do casu fortuito, ita quod in tali casu res non pereat domino, sed injusto pessessori, sicut vi contractus assecuralionis res perit assccuratori ct non domino, hoc sensu quod assccurator debeat refundere valorem rei domino: undo in nostro casu, catenus fit molior conditio domini, quod acquirat jus ut ros sua seu ejus valor ipsi reddatur, ad quemcumque statum pervenerit : ergo, si non reddatur, læditur in isto jure et dam­ nificatur. Confirmatur. Si res heri empta ct tradita, non soluto pretio, pereat hodie apud empto- i 40 DISSERT. VIII. ART. XI. rem, eodem modo peritura apud vendito­ rem, tenetur emptor nihilominus solvere pretium de quo fuit heri conventum : ergo similiter fur tenetur præsiarc valorem rei furlivæ. Palet conscq. quia obligatio luris ex delicto paria , uon magis cxtinguilur per interitum rei quam obligatio emptoris ex contractu. Etsi dicas, per emptionem el traditionem emptorem fieri dominum rei, rem autem perire domino, dicam ego ut supra, furem per injustam detentionem suscipere in se omne rei periculum, et sic illi rem perire hoc sensu quod ejus valorem præsiare teneatur. Ex dictis patet responsio ad ulramque rationem adversariorum. Objiciunt insuper. Homicida non tenelur restituere hæredibus defuncti expensas fu­ neris, quia hoc damnum certo debebat illis contingere : ergo nec alia damna si certo essent eventura. R. N. conscq. Disparitas est, quod hæ expensae certo et communiter sciantur fa­ ciendae , unde minuunt æstimationem ho­ minis occisi quoad valorem damnorum ex ejus morte sequentium, ul dictum est in prima parte conclusionis ; secus quando non scitur communiter certo eventurum damnum. Opponit Covarruvias legem Item si, (T. De rei vindicat, lib. 6, tit. 1. Verum ista lex decernit quidem esse restituendum si res ablata fuisset domino utilis; at non negat esse etiam restituendum, etiamsi non foret utilis ipsi : imo Glossa in eam legem, ul vidimus, diserte affirmat esse restituendum. Opponit insuper Pontas verbo Restitu­ tion, cas. 9, legem St vehenda, § 1, IT. ad Legem Rhodiam de actu lib. 14, lit. 2, ubi statuitur quod nauta qui merces e meliori navi in deteriorem transtulit, si pereat deterior navis, teneatur ad restitutionem mercium; si autem utraque pereat, non teneatur : ergo similiter fur si res furtiva apud ipsum pereat, alioquin etiam certo peritura apud dominum. R. N. conscq. Disparitas est, quod iste nauta non sit fur, nec ideo suscipiat in se omne rei periculum , sed solum periculum deterioris navis qua deterior esi, in quam invito domino merces transtulit : ubi autem ambæ pereunt, non censetur deterior perire quia deterior est, sed vi tempestatis. Ex his inferes quod , si equus furtivus inopinato apud furem moriatur, domus male possessa incendio conflagretur, vinua furtivum acescat, vestis vermibus*onw patur ex causa quæ non ezil cognita n? praevisa tempore ablationi,, teneatur lar præsiare valorem roi, non minus qui!» emptor, ul dixi, qui eam tunc eodem pt*, tio emisset, teneretur ex contractu ejti pretium solvere. § III. — quid teneatur possessor mala/deirt Hone meliorationis aul delerioralionisl Jam notavimus supra , duplicem tam meliorationem quarn dcleriorationem, unam intrinsecam, alteram exlrinsccam: require articulo 9, nolamine4. Dico 1° Possessor malæ fidei tenetur resti­ tuere rem seu ejus valorem , secundum statum meliorationis sive intrinseca siv extrinsccæ quem habuisset apud dominum, si possessor iniquus earn non sinripuisw aut detinuisset, etiamsi apud ipsum inr optimo statu non fuerit. Est cominuninl certa; quia cum per injustam suam abla­ tionem aut detentionem impediverit harr optimam rei meliorationem apud domi­ num , evidens est quod teneatur eam com­ pensare. Hinc si furatus sis triticum valens decem, quod dominus servaturus erat in tonipu* quo valuit quindecim, tu vero consumpsisti aut vendidisti tempore quo valebat lanium decem ; teneris refundere quindecim. Fu­ ratus es bovem macrum qui apud dominum impinguatus fuisset, apud te autem periit aut remansit macer sive ex casu sive ex tua negligentia; (oneris praestare valorem Ixivis pinguis, fleduclis tamen expensis quas fe­ cisset dominus. Quod si fulm a melioratio apud dominum erat incerta , licet quidam existiment resti­ tutionem esse faciendam secundum sum­ mam meliorationem quæ spera Itatur, verius tamen videtur esse faciendam secundem valorem spei, sou æstimationem melioratio­ nis ut speralæ; quia melioratio incerta non tanti valet quanti valet certa. Difficultas gravior est de melioratione rei apud possessorem malæ fidei , qua* non fuisset apud dominum a«»l ipsi non profuis­ set , sive quia ante rem distraxisset aul consumpsisset, sive quia in aliud tempus servasse!, an ad cam teneatur possessor malæ fidei. Circa quam difficultatem magna est sen- DE RESTITUTIONE FACIENDA A POSS., etc. tentifrum diversitas. Quidem affirmant de melioratione intrinseca, negant de exlrinseca; quidem affirmant de melioratione, negint de deterioiat one ; quidam dislinguuiil inter dcleriorationem casualem ct detrrioralionem ex negligenlia aut industri; ; quidam tandem distinguunt tempus consumptionis aul alienationis factæ : et hæi omnia satis intricate et parum sibi con­ sentanee. Quapropter, insistendo principiis jam positis, Dico 2» Possessor malæ fidei tenelur præsiarevalorem rei, secundum optimum stilum meliorationis tam inlrinsecæ quam utriiisccæqucm apud ipsum habuit, quamrii hæc melioratio non fuisset apud domi­ num aut ipsi non profuisset. Sil casus. Furatus es pullum qui apud te adolevit in equum robustum , cl deinde senuit; en melioratio el deterioralio intrinseca : furatus es mense septembri mensu­ ram trilici valentem Iribus aureis, mense pnuario apud te servatum valet quatuor aureis, mense junio vicina messe valet tan­ tum tribus aureis aut minus; en melioratio tldeterioralio exlrinseca. Teneris, inquam, reddere valorem equi generosi, et quatuor aureos pro mensura tritici, etiamsi talis melioratio domino non profuisset, sive quia ante tempus meliorationis equum aut fru­ mentum distraxisset, sive quia usque ad tempusdeteriorationis servasse!: ita quod si, lemporequo restituis, res adhuc exstet apud le in deteriori statu, non sufficit camul ta­ lem restituere, sed teneris aliquid addere ad compensandam meliorationem praeteritam. Ita S. Raymundus lib. 2, til. 6 De furtis, §3, his verbis :« Cum redditur aestimatio » rei, non tantum est considerandum tem* pus in quo res furi subrepla et tempus in »quo periit, sed etiam totum tempus meidium, cl fiel aestimatio secundum illud rtempusin quo plurimi valoris fuit res.» Idque probat ex lib. In rc furtiva , fT. De conditione furtiva, lib. 13, tit. 1. Sic autem babe! lex: a Si ex causa furtiva res condiicalur, cujus temporis aestimatio fiai quae»rilur. Placet tamen id tempus spectandum >quo res unquam plurimi fuit, maxime >cum deteriorem rem factam fur dando, »non liberatur, semper enim moram fur » facere videtur. » lia etiam Navar. in Man. c. 17, n. 20, el alii plures. PrdbMprocedentibus principiis. 10 Rei, Ui quamdiu permanet, melioratu.· domino sive intrinsece sive extrinscce, cl quanti valet quovis tempore, tanti domine, valet: ergo malæ fidei possessor domino damnum in­ fert, dum eam ipsi non restituit secunoum quod pluris valuit. Neque dicas etiam de­ crescere domino, id enim falsum esse os­ tendimus § praecedenti; quia, ut ibi proba­ vimus, possessor malæ fidei suscipit in se omne rei periculum, ct inde fi*, melior for­ tuna domini : unde sicut si res casu apud ipsum furem pereat, etiam certo peritura apud dominum, tcnclurcam quasi exstan­ tem in suo valore præsiare, ul dictum est; ita etiam si res deterioretur, quamvis apud dominum esset deterioranda, tenelur red­ dere non delerioralam, sed ut ante melio­ ratam apud se. 2° Quando possessor malæ fidei rem alie­ nam detinuit tempore majoris valoris sive intrinseci sive cxtrinseci, tenebatur reddere ulerat, et ex tunc ratione injustæ detentio­ nis contraxit obligationem eam restituendi secundum illum summum valorem quem habebat, non secus ac si tunc primo acce­ pisset : —Hic a. 3. ad 3.— Delinere enim id quod allcri debetur, inquit S.Thomas, camdcm rationem nocumenti habet cum ac­ ceptione injusta: atqui obligatio semel con­ tracta rationis injuslæacceptionisseu deten­ tionis, sicut non exlinguilur per fortuitum rei interitum, ul dictum est, ita nec per subsequentemdcleriorationem , sed perso­ lam restitutionem aul domini condona­ tionem. Confirmatur. Juxta adversarios saltem plures, si possessor malæ fidei rem alie­ nam consumpsissetaut distraxisset tempore sumini valoris, teneretureumdem valorem domino restituere, non obstante quod foret in posterum deterioranda, aut quod domi­ nus ea prolunc non fuisset usurus: atqui hæc obligatio non oritur ex reiconsumptione aul alienatione, sed ex injusta illius deten­ tione , seu ex eo quod melioratio sil domi­ ni; si enim prolunc eam non consumptam aul alienatam reddere vellet, deberet indu­ bie reddere prout est de facto meliorata. Ergo. Obj. 1°. Si furatus sim minimam plantam quæ in meo fundo plantata magnam excre­ vit.in arborem, non teneor restituere mag­ nam arborem; id saltem est inauditum. Ergo. C · I I DISSERT. VIII. ART. XI. R. înN. conseq. Disparitas est, quod plan- diclis art. 9 de possessore bonæ fidei mb la aliena in meo fundo plantata fiat mea per finem. Etenim , ut ibi dictum est, posst* planlationem*et radicationem, lib. Adeo, son's industria quidem csl quod tali tempos § Si alienam, flf. De acquirendo rerum do­ aul loco res reservetur ;sed quod ibi aul tur* minio, lib. 41, tit. 1. Unde milii fructificat carius vendatur, non facit industria peso· ct melioratur, remanente solum obligatione soris,sed raritas mercium et copiacn>pv> reparandi damnum quod intuli domino rum ; seposita enim ejus industria re.· ibi eam eradicando el auferendo ; equus veroin aut tunc tanti valeret. stabulo meo non fit meus, nec trilicum in Insuper quod possessor iniquus rem re­ horreo meo fit meum. Sed dalo hanc arbo­ servet ad tempus meliorationis inlrinseræ, rem meliorari primo domino, ct tunc vendat, augmentum pretii non cen­ R. 2° D. ant. Non teneor restituere mag­ sebitur fructus iuduslriæ quem sibi retinere nam arborem praecise secundum se, N. ant. possit, etiam juxta Lessium. Ergonccili talione expensarum deducendarum, C. ant. agitur de augmento intrinseco; quoctfmqw Quia si expensæ quas in illa arbore exco­ enim modo crescit rei valor, crescitdoinino, lenda feci, simul cum æstimalione laboris, ct consequenter pretium ejus quod locorri iuduslriæ ac fundi mei quem occupat, con­ succedit. terantur cum melioratione ct deducantur , Et sane si tale augmentum concedatur vix illa melioratio illas expensas superabit; possessori malæ fidei, stimulus additur furi­ posse autem deduci expensas probabilius bus et raptoribus res alienas diutius deli­ nendi , ut, capta occasione meliorationis, dicemus infra. Obj. 2° cum Lcssio. Possessor malæ fidei ditescant exalienosine onere restituendi. Non nego tamen posse deduci expensas, tempore quo res est apud ipsum meliorata, melioratione qua non fuisset usus dominus, et æslimari singularem industriam pro parle non tenebatur secundum illam melioratio­ augmenti, si quæ revera concurrerit ad il­ nem restituere ratione injuste damnifica- lud, qualis censetur dum quis per episto­ tionis, sed tantum ratione rei accepte: at­ las, nuntios aut amicos inquirit de pretio qui qui tenetur lanium restituere ratione rcrum venalium in aliis locis, el illuc mer­ rei accepte, re pereunte cessai obligatio. ces transfert. Inst. cum eodem. Juxta 1. Qui vas,§Ul· Ergo dum res est deleriorata non tenetur restituere secundum præleritam melioratio­ (imo, fT. dc Furiis, declaratur fur is qui nem. Prob. maj. Dominus ex privatione hu­ pretium rei suæ a fure vi extorquet : ergo jus meliorationis nullum passus est dam­ pretium illud est furis cl non domini tergo num , cum supponatur quod ea non esset sufficit utex illo pretio tantum domino reddat quantum necessarium csl ad reparandum usurus. Ergo. R.N. maj. Ad Prob. N. ant.Quiaquando damnum ex ablatione rei ctprolunc illatum. res eral in summo valore, puta quinquagin­ R. 1° Data prima consequentia, N. secun· ta , eral domini et valebaldomino quinqua­ eundam. Esto enim pretium illud esscl fu­ ginta , non obstante quod ea tunc non esset ris, tenetur tamen lotum reddere domino, usurus ; nam non usus rei valorem ejus non quia est rei suæ pretium, et in loto fur eum minuit, ncc tollit jus domini ad illam : te­ danmiticavildum rem suam tanti valentem nebatur autem iniquus possessor tunc eam non restituit. secundum hunc summum valorem restituere R. 2° N. primam consequentiam. Quam­ domino, el non restituendo in tantum ip­ vis enim dominus non possit vi extorquere sum damnilicavil. pretium rei suæ a fure, quia nempe omnes Obj. 3° cum eodem. Saltem ubi agitur compensationes vi faclæsunt illici tæ, cl hoc de augmento rei exlrinseco tantum , si pos­ I prohibetur lege citata, non sequitur quod sessor malæ fidei illam vendat in eosLatu istud pretium sil furis·, est adime augmenti in quo non vendidisset dominus , $or bonæ fidei : ct si vendat, tenetur cantaverit, dubitat consequenter an tencaα justitia monere emptorem de tali dubio ; Inrrosliluerc; sicut quijudicalcertosedamquia est vilium quo minuitur rei valor, et num intulisse, certo judicat se tenori resti­ cujus si conscius esset emptor aut torte non tuero : atqui huc ipso quo dubitat «e teneri cmcrcl, aut non tanti emeret, cum expona­ restituor e, cerio (enetur ; quia si non resti­ tur periculo rem amittendi si a domino tuat, cum torto teneatur, exponitur mani­ ni'ialur. Ila Sylvius post Banncm cl alios, festo periculo committendi injmUiliam. el hiccunith.oc regula jtn is: Indubiis lunor quirmsconsentit Serra. pars est eligenda. Ergo. » 14« DISSERT. VIII. ART. XI. mrjMndenl adversarii quod, qui dubitat ergo si id non probat, tenetur ad illius rcy an damnum fecerit, non dubitet nisi forte rationem saltem pro parte. Prob. antis, speculative an teneatur restituere; quia per constat dc delicio, præsumplio stat wnlr judicium relle\um,quod in pari causa me­ delinquentem, sic, ulrpsi incumbat prd-. tier sil conditio possidentis, certus practice re nullum exinde provenisse dainnumn nianct se non teneri restituere, nisi ipsi cer­ eis quæ cx tali causa provenire solent;q. to constet se teneri ; possidet enim res suas secundum omnia jura, in dubia causae, quibus ideo sespoliarc non tenclur, nisi cer­ gis favendum est innocenti quam nocenti tus sit quod debeat, alioquin non foret me­ atqui constat de delicio, nempe posib lior conditio possidentis esse injuste causam sufficientem dann. Sed contra. Possessio non reddit melio­ Ergo. | rem conditionem possidentis , nec ipsum Confirmatur. Quando duo concurret eximit a restitutione in dubio, nisi in quan­ per accidens ad idem damnum, eldubitati tum fundat præsumplionem quod non sub­ a quo sit causatum : v. g. duo ex plod unir sistat ratio obligans ad restitutionem , sicut eumdem hominem, el dubitaturexcu. contingit in his quæ jam diu bona fide pos­ ictu sit occisus; duo moechantur cum fi­ sidemus, quatenus non est verisimile quod dem muliero, et nescitur ex cujus concubii, homines rcrum suarum avidi eas aliis possi­ nata sit proles : ulerque tenetur ad restiti dendas rc'inquanl, uldixi dc praescriptione; tionem pro parte, ut communiter docet, unde si petas a me cur non restituam rem theologi : ergo a fortiori nocens dum con­ quam jam diu bona fide possideo, cl de qua currit cum innocente. Prob. 3" Qui dubitat an damnum ausinunc dubito an sil aliena; recte respondebo, quia cx possessione jure præsumo non esse verit, est causa cur innocens damna incerti alienam, cl ideo non esse obnoxiam restitu­ ferat tanquam certa, v. g. maritus indutu, tioni. At in nostro casu, possessio rerum tua­ prolis adulterinae; illam enim incertis rum non fundat præsumplionem quod non alere cogitur quasi esset certo sua : alqc I subsistat ratio obligans ad restitutionem , hoc nocumentum est pretio ajstimabile:, quod csl damnum de quo dubitas ; si enim ergo illud resarcire tenetur qui posuit as­ petam a te cur non restituas damnum quod sam damnilicativam · el certe omnino ibdubitas osse a Iccausatum, ridicule prorsus surdum videtur, quod in pari dubio inno­ responderes. Quia cx hoc quod sim in pos­ cens omnia damna ferat, ct nocens adniE sessione rerum mearum, jure præsumo dam­ teneatur. Confirmatur specialiter dc adultero. Nw num non fuisse a me causatum. Quæ enim oppositio inter possessionem rcrum tuarum tenetur secundum adversarios adulter i! restitutionem in dubio, quia melior esi con­ ct damnum de quo dubitas , ut ex affirma lione unius inferas negationem alterius , ditio possidentis; non tenetur etiam mari· quasi non posses facillime possidere res luas tus, quia melior csl conditio innocentis: ergo proles dubie spuria omni ope desliluli el damnum causasse? Si dicas alia iterum ratione, conditionem manebit. Quod autem dubitans non teneatur possidentis esse in dubio meliorem , nimi­ rum quatenus jura addicunt in dubio rem restitutionem lotius, sed pro rata dubii tanpossessam possidenti, ul palet ex praxi oin- I tum, patet, quia licet sit forle causa totius nium tribunalium , sicutdicebam § præcc- damni, id tamen csl incertum ; damnum denti et dixi § 6 de præscriplionc. | autem incertum won est lanlææslimalionis /t. id quidem verum esse quando est du­ quanta* csl damnum certum, sicut lucrum bium dc re possessa , an sil tua vel aliena ; speratum non tanti valet quanti lucrum verum hic non est dubium ile re possessa, certum. sed de damno illato, pro quo te non debere Dices l°Nrmo tenetur se sua re spoliare, saltem ex parte satisfacere de bonis quæ nisi probetur quod debeat, quia in dubie certo possides, jura nullibi asserunt, nec melior est conditio possidentis. Ergo. probari potest ex praxi tribunalium. II. t" Juxta primam probationem, N. Prob. 2' In casu proposito præsumplio conseq. quia hoc ipso quo dubitat /e teneri damni stat contra dubitantem , ita ut ipsi restituero, probatur quod debeat pro park, incumbat probare se illud non causasse : ex illa regula juris, In dubio tutior panai ÜTRUM ILLE QUI IMPEDIT ALIQUEM, etc. titjcndit;alioquin exponitur periculo com- i nullendi injustitiam. Nec in præsenti casu pSM-sio rcrum suarum facit conditionem rjus meliorem, ul ostensum est ibidem. R.i’ Juiki secundam probationem, D. ani. Nemo tenetur se sua re spoliare , nisi proklur quod debeat, si alteri incumbat probare quod debeat, transcalant, si ipsinid dubitanti incumbat probare quod non délicat, N. ani. Dubitanti autem in propo­ sito incumbit probare quod damnum non sit secutum ex suo delicto, quia præsump­ lio stat conti a delinquentem, ul dictum est. Dias 2 Proles in dubio potest se repu­ tate legitimam donec probetur spuria : ergo etiam adulter potest eam reputare legiti­ mam, sicque nihil proca restituere, ILS. conseq. Quia jura sic disponunt in fonem prolis innocentis, non in favorem adulteri nocentis. Cæterum quamvis talis proles in foro externo non reputetur spuria, s eundum rem tamen est dubie spuria ; et ii fundate dubitaret dc sua conditione, non desunt qui putant eam teneri in foro conKÎcnliæ restituere pro rata dubii damna quæinde legitimi hærcdes patiuntur. Dices 3a Ex nostra sententia sequitur quodeonditio prolis dubiæ sil melior quam conditio prolium certo legitimarum; quia u ;ra pariem hærcditalis quam dividet cum j'iis, habebit insuper id quod ipsi ab adul­ tero refundatur. Ii. N. sequelam ct suppositum probatiomi.Non enim ipsi proli dubiæ est aliquid refundendum si enutriatur a marito et par­ tem liærcdilalis accipiat cum aliis, sed ipsi marito cl aliis prolibus quæ in hoc damni­ ficantur. ARTICULUS XII. Utrum ille qui impedii aliquem a consecu­ tione alicujus boni, teneatur ad restitu­ tionem ? Cum homo damnificari possit non solum in bonis quæ actu habel, sed etiam in his quæa'ioquin habiturus erat, seu habebat in ipetquærimus hic an qui illum impedit a consecutions talis boni sperati, pula bencfici, officii, cleemosynæ, legati, lucri, etc. pt I nmt a justitiam ct teneatur ad res­ tituti nem? Potes autem impediri dupliciter : vel vi , «citi, du'.o, fraude ; vel solum precibus, blanditiis, suasionibus, etc. 147 Hem istud bonum impedibile, vel est proximo debitum ex justitia commutativa, quatenus babetjus perfectum ct in re ad il­ lud , ul ad benet'æmm post collationem el confirmationem, nondum adepta 70 sessio­ ne, aut jus ad rem quo possit illud injure repetere ct facere suum , ul ad beneficium post electionem aut praesentationem, seu ad rem promissam vel emptam nondum tradi­ tam. Vel non est ipsi debitum cx justitia commutativa, sed habet lanium ad illud jus quoddam morale, sive cx justitia distribu­ tive, sivecx graliludine, sive ex bona volun­ tate illius a quo depcndel. Suppono lanquam cerium quod, qui impcd’1 aliquem a consecutione boni ipsi de­ bili cx justitia commutativa , quovis modo impediat, etiamsi solis precibus aut suasio­ nibus sine vi aut dolo, teneatur ad restitu­ tionem ; quia violat justitiam commutalivam et jus sil icium alterius. Sic teneris restituere si suadeas venditori ne mercem emptam el solutam tradat emptori, si impedias suasio­ nibus aut consiliis ne is qui electus csl ad beneficium ct confirmatus,adipiscatur pos­ sessionem. Nec refert quod restituere sit ite­ rato aliquem statuere in possessionem rei suæ; id enim verum est secundum nominis etymologiam, sed secundum nominis signi­ ficationem, restituere importat cujuscumlue damni compensationem et juris violati redintegrationem : unde etiam hoc sensu potest dici iterum statui in possessione rei suæ, id est, juris sui a quo erat impeditus. Difficultas est ergo de consecutione boni ex justitia non debili. Pro quo Dico 1° Qui sine vi, fraude aut dolo, sed sols precibus, persuasionibus, consiliis, blanditiis et similibus mediis impedit ali­ quem a consecutione boni ipsi non debili cx justitia commutativa, sed vel cx sola justitia distributiva, vel ex gratuita alterius volun­ tate, etsi jam ad dandum determinata, non est obnoxius restitutioni, quia non peccat contra justitiam commutalivam, nec alterius jus strictum violat; non enim illa determi­ nata voluntascollaloris jus strictum confert; unde sicut illo absque donalarii injuria po­ terat mulare voluntatem, ita alter absque illius injuria potest inducere ad hanc volun­ tatis mutationem. Hinc ' Ç. 62. a. 2. ad ά. — Inferes 1°, cum qui intendens honorem Dei el utilitatem Ecclej siæ aut reipublicæ, impedit mediis liciti*ia- 148 DISSERT. VIII. ART. XII. dignnm aut minus dignum a consecutione beneficii aul officii, quantumvis collator sta­ tuisset illi dare, non solum non teneri ad restitutionem, nee peccare, sod opus virtutis exercere. Similiter non peccat nec tenetur ad resti­ tutionem , qui dictis modis licitis inducit collatorem ul beneficium seu officium quod decreverat dare Paulo, tibi aut alteri æque digno conferat; ea enim determinata volun­ tate nullum jus Paulo contulit collator, ul dictum est; ct sicut sine Pauli injuria perse illam mutare potuit, ita et altero suadente. Et propter camdcm rationem, si inducas ut conferat minus digno aut etiam indigno, peccas quidem , sed non teneris restituere digniori, cum nullum ejus strictum jus vio­ les, bene tamen Ecclesiæ aut reipublicæ ; eo modo quo tenetur ipse collator, et eo non restituente : quia Ecclesia aut respublica ha­ bet jus ul ipsi de dignioribus ministris pro­ videatur, de quo fusius infra. Item non tenetur ad restitutionem, qui suadet parentibus ut quod uni testamento re­ liquerunt, aliis relinquant : idem dic de elee­ mosynis et aliis similibus gratuitis. Verum major est difficultas utrum saltem qui id facit animo nocendi, non sit obnoxius restitutioni. Unde Dico 2° Qui modis præfatis licitis sine vi aut dolo impedit aliquem a consecutione boni ipsi cx juslitia non debili, etiamsi id faciat animo nocendi, ex odio, vindicta, ole., non tenetur ad restitutionem. Est commu­ nis cum Solo, Navar. Less. Layman, Syh io, Serra, etc., conlra quosdam antiquos, qui­ bus ex rccentioribus adhærct Daelman. Ratio est; quia animus nocendi peropus quod cx se ct in circumstantiis non csl læsivum stricti juris alieni, non est conlra jusliliam, sed conlra charitatcm tantum, nec fa­ cit aliunde quod opus exterius quod dose el in his circumstantiis non csl injustum , s:l injustum; hæc enim intentio non mutat opus exterius : obligatio autem restituendi oritur cx violatione exterioris jusliliæ. Confirmatur ab exemplo judicis qui, ex odio ct animo nocendi, condemnans reum secundum ordinem juris, non pcicat con­ tra justitiam , ct non tenetur ad restitu­ tionem. Obj. 1 ’ S. Thomas hic a. 2 , ad i, solum r\:;-.’.:l ab onero restitutionis illum qui imr„ ·. ’ ns honorem Dvi cl titilit Ecclesiæ : ergo , juxta ipsum, qullmpefc malo animo nocendi, non eximitur. R. N. ant. Etenim S. Doctor eximilà onero restituendi omnem qui juste impeL·,. porro licet ille (pii impedit intendensU·. rem Dei, impediat juste formaliler, ilk t mon qui impedit intondens nocere, sed pmedia licita ct per opus non injustum,r. pedit eliam justo, scilicet inatcriahH Dixil autem S. Thomas, juste, puta, ii i·, tendens honorem Dei; quia voluit exemp' ostendere quomodo non solum sinconta restitutionis , sed eliam quomodo sine percato, imo cl virtuose posset quis impede alium a consecutione beneficii. Inst. S. Thomas ibidem expresse subi eum lenori ad restitutionem, qui impedi animo nocendi cx odio, vindicta, etc. Erg; R. ul ante, quod S. Thomas exprèssubdat cum loneii ad restitutionem qui » juste impedit, hoc est, per aclum justifie contrarium ; el quamvis dicat sic : injuste, puta, si intendat ejus nocumentum qun impedit propter odium vel vindiciam, n · csl sensus quod injusto quis impediat pre­ cise quia intendit nocumentum alterius; sed voluit ostendere S. Doctor unde plerum­ que accidit quod quis injuste alium impe­ diat a consecutione boni, quando nimirun ipsum odio habet aut vindictam quaerit, quasi, diceret : Injuste, quod plerumqu accidit quando quis cx odio nocere intendi’. « Facere cx odio aut vindicia, inquit Soh » lib. 4 de Jusi. q. 6, a. 3, ad 6, non tf » onere restitutionis gravat ; sed facere in«juste, scilicet, nullo tuo jure, sed vio» laudo alienum : facere tamen ex odio, est » signum aliquod nullo luo le jure uti.j Praeter Sotoiia etiam interpretantur S.Tbo· mam Sylvius, Serra et alii. Sic eliamquidam inlelligunt legem primam el secun­ dam , IT. Dc aqua pluviali arcenda; licet alio sensu mox explicando possit intelligi. Obj. Ί" ab exemplis in quibus sola inter»· lio nocendi cilicii opus conlra justitiam el obligat ad reslilulioriem, quod «»nc lali in­ tentione non fuisset conlra justitiam nec obliga«se| ad restitutionem. 1° Secundum leges citatas, si pi.æs indu venas in fundo Ino per quas derivatur aqua ad puteum a'lcrius, animo nocendi, teneris ad resti­ tutionem; si animo utilitatis tuæ, puta, quia tibi est utile facere murum qui non potcA convenienter fundari sine precision* UTRUM ILLE QUI IMPEDIT ALIQUEM, ole. non venarum, teneris restituere. 2° Si emas I nm furtivam animo reddendi domino, non Hieris ad restitutionem ; si animo relinen­ di, teneris. 3° Si reddas gladium apud te depositum, intendens occisionem lui ini-I iniii,es homicida el leneris dc damno; si ii tendas propriam incolumitatem , non es homicida et non tenoris dc damno. 4° Si meles crimen alicujus ex intentione eum diffamandi, peccas conlra justitiam et οίν­ ο xiuses restitutioni; secus si ex intentione ulneusemendetur, aut ut vitetur damnum innocentis : ergo similiter in nostro casu. R. Xego conseq. Disparilas csl, quod in -ibus objectis opus ex natura sua et in his ircuinslantiis sil læsivum juris alieni, non in nostro casu. Solandum itaque bene pro hac ct diversis iliis materiis, quod jam alibi notavi, quod, ijwndo actio seu opus cx natura sua el in li s circumstantiis non est conlra justitiam, uipoie nullius juris alieni læsivum, intentio prava nocendi non facial esse læsivum juris imi, nec consequenter contra justitiam. Sic judex condemnans secundum ordinem pi.isrcuinad mortem , ex odio tamen, non pcc.it conlra justitiam nec tonetur ad restiulionem, quia hæc condemnatio non csl ,vsc et in his circumstantiis læsiva juris Iit ni, cum iste rcus juridice convictus ami.t jus ad vitam. Sic qui recusat eleemoyinam graviter indigenti animo nocendi, f.on peccat conlra justitiam, nec tenetur ad restitutionem, quia hæc recusatio non est ' Aajuris alieni, cum eleemosyna non sil debita cx juslitia. Sic qui via juris aut facti diffamatum ulterius diffamai ex odio, non peccat conlra justitiam nec tenetur resti­ tuere, quia iste diffamatus amisit jus ad fa­ mam. Similiter in nostro casu , qui impe­ dit alium a consecutione boni ipsi cx justi­ tia non debili cx intentione nocendi, non peccat conlra justitiam, nec tenetur resti­ tuere, quia ista actio impediti va ex se el in bis circumstantiis non est læsiva juris alie­ narum supponatur impeditum non habere jui strictum ad illud bonum. Quando vero opus ex natura sua ct in his circumstantiis est læsivum juris alieni, sic limen ut propter aliquam rationabilem cau­ sam nobis liceat illud agere, non habendo permissive ad alterius damnum : tunc si ad­ sit intentio nocendi, peccamus conlra justi­ tiam el tenemur restituere ; si absit, non 44« peccamus nec tenemur dc damno. Ratio exi quia , ut quis peccet contra justitiam ct te­ neatur de damno, requiritur el sufficit quod sit causa voluntaria damni injuste illati : quando voro quis ρ«τ opus læsivum juris alieni intendit ejus damnum et non aliquam utilitatem ad quam habet jus, nihil dcesl ut censeatur causa voluntaria hujus damni sine causa ct injuste illati : quando vero non in­ tendit damnum, sed aliquam utilitatem ad quam habet jus, non censetur causa volun­ taria damni , sed se habere tantum permis­ sive ad illud. Atque ita se habent exempla in objectione. Sic distractio aquæ a puteo alieno, est de se læsiva juris alieni ; occupa­ tio rei alienæ est de se læsiva juris domini in suam rem ; tradere arma volenti occidere hostem, est de se læsivum juris quod hic habet ad vitam; revelatio criminis illius qui nondum est diffamatus, est de se læsiva ju­ ris quod habet ad famam. Qui ergo hæc facit ex justa ratione non intondens nocere, non censetur causa voluntaria damni, sed tan­ tum se habere permissive ad illud ; qui vero facit cx intentione nocendi, cum ex se sint nociva juri alterius, nihil decsl uldamnum ipsi tanquam causæ voluntariae imputetur. Magis adhuc explicatur. Opera prioris generis, seclusa intentione nocendi, non sunl læsiva juris alieni : ergo nec ea posita ; illa enim intentio non mutat naturam operis exterioris. Opera vero secundi generis sunt ex se læsiva juris alieni, eliam seclusa inlcnI tionc nocendi : ergo ea accedente , merito censetur agens esse causa voluntaria damni. Inst. Qui occideret divitem animo frus­ trandi pauperem eleemosynis quas ab illo divite solebat accipere, lenerelur restituere illi pauperi, ad quod non tenen tur si sine tali intentione divitem occidisset: atqui ta­ men illa occisio non est læsiva juris paupe­ ris: ergo. Prob. min. Pauper non habet jus strictum ad eleemosynas. Ergo. R. Data majore, N.min. Ad probationem. I). ant. Pauper non habet jus strictum ad eleemosynas precise , C. a.nt. non habet jus strictum ne impcdi Jur per media injusta a percipiendis eleemosynis, 2V. ant. Solu­ tio magis patebit cx conclusione sequenti. Unde. Hio n. 2. ad 4. — Dico 3° Qui vi vel metu, fraude vol dolo , detractionibus, mendaciis c similibus modis injustis impedii aliquem |a consecutione boni, licet cx juslitia non 9 DISSERT. VIIL ART. XII. ISO dcbiti, scd ex libera allcrius voluntate pen­ x it et segetes maturas conculcaverit, ten*dentis, peccat contra justitiam ct (enetur ad tur, quia (tamnum cmsavit in rc i;n restât itionem damni, secundum proportio­ parum aberat ut Laboretur. Similiter i nem spei seu certitudinis tale bonum ha­ nostro casu : si qui< parum abfuit ut imp* bendi : ita nt si nondum esset firmatum diret aliquem a consecutione ben licii,n quod ei detur, non teneatur ad æquale,sed tamen impedivit , non tenelui restituer,; ad aliquam compensationem, pensatL con­ si vero injuste impedivit, quandojmii po­ ditionibus personarum et negotiorum, se­ parum distabat ab ejus consecutione, k..·cundum arbitrium prudentis; si esset firma­ tur ; quia damnificavit eum in re a qu tum quod ei detur, tenetur ad aequale, sup­ oblinenda tam parum distabat ul nil. posita tamen omnimoda certitudine; alias, distare videretur, ita in terminis laudatuul dictum e t, secundum proportionem ccr- auctor. tiludi iis. Ex his inferes 1n, eum qui vi Vel doli Ratio conclusionis est,* quia sicimpediens iinpe Iit dignum a consecutione benefldi infert alteri damnum per /eram injuriam; vel officii, puta, intercipiendo aul lacerai licet enim iste alter non habeat jus strictum do litteras quibus ipsi indicabatur concurs.ad istud bonum, habet tamen a natura jus S'*u beneficium vacans, fraudulenter ip i stiic nui illud pet udi, prosequendi ctobli­ injiciendo moras in itinere, ipsum iujuc nendi. Item habet jus ne abislo priori jure per diffamando apud collatorem aul examiiuvim,metum, fraudem,dolum, mendacia et toros, teneri ad restitutionem, non solum similia media injusta dejiciatur et impedia­ famæ et expensarum ea do causa factarum, tur : ergo qui his inediis injustis illum in- s*d etiam boni impediti, juxta proportio pedit, lædit ejus jus, ct consequenter per­ nem spei illud oblinendi, ad arbitrium uri ca! contra justitiam cl tenetur ad restitutio­ prudentis. Dixi, dignum; quin qui impedit indig­ nem, secundum proportionem dictam cer­ titudinis seu spei ad bonum illud conse­ num etiam vi vel dolo, licet peccet quii media illicita adhibet, non tamen tenetur quendum. Sed quare qui precibus aut suasionibus restituere , quia indignus non habet jui impedit, non tenetur pariter ad restitutio­ prosequendi beneficium aut officium. Idem nem, siquidem etiam prosequentem jure censet Sporcr de minus digno respectu dignioris, quia in concursu dignioris mi­ obtinendi dejiciat? /Ldisparitalem esse, quod positis preci­ nus dignus non habet jus. Negat tamen bus aul suasionibus tantum , collator rema­ Sylvius hic a. 2, conci. 5. 2’ Tenetur ad restitutionem qui vi vel neat in libertate donandi, et donatarius in libertate prosequendi; posita vero vi vel dolo, dolo efficit ne testator scribat aliquem hirtollitur libertas vel donantis vel donatarii. redem, aul ul scriptum deleat; item qu Diets. Hæc doctrina videtur fundari in falsa spe sanitatis a testamento in alicujm hoc axiomate : Quod parum abest, nihil favorem condendo avertit ; item qui pubi­ abesse videtur ; quod tamen non del et ad­ cum tabellionem a moribundo vocatum .·mitti in moralibus. Non enim qui parum testamento conficiendo avocat , tenetm abfuit ut peccaret, ut occideret, peccavit enim cx officio tabellio his inservire; non aul occidit; et, ul dicit Logo, (pii parum tamen qui eum vocare renuit, ul vult abfuit quin fuerit papa, non est papa. Henno, nisi ex officio vocare teneretur, ul lt< spondet Sylvius hic, conclmione 5, hoc famulus. Idem cense dc impediente simi­ axioma, si bene applicetur, etiam I abero libus modis eleemosynas aut dona gratuita. locum in mnra'ibus : non hoc sensu , quod 3° Qui aperit litteras ad aliquem alterum qui parum abfuit ul damnum dederit, cen­ directas , ex quibus agnoscit beneficium seatur rveia dedisse; sed isto, quod qui vacans aul inopiam futuram mercium, cl damnum dedit in re quæ parum aberat ul cx ea notitia altorum prævenit in consecu­ esset au1 I aberetur, teneatur ad restitutio­ tione beneficii vel lucri, tenetur ad resti­ nem . v.g. venatur quispiam, parum abfuit tutionem , etiamsi tempestive alteri reddi­ ut transiret per agrum frugibus maturum, derit suas litteras (contra quosdam); quia nm transivit nec tenetur ad restitutionem, ipsa apertio litterarum, cx qua agit, eat quia nullum damnum fecit; si vero transi- dolosa cl injusta. DE RESTITUT. EAC1E? IDA AB HIS QUI, etc. i1 Qui collatori aul examinator ibus rcveb! crimen occultum prosequcnlis benefiiluni aul ofliciiirn, oh quod est indignus ni minus idoneus, non lenclur restituero; quia uhi agitur olUriis publicis nul bone- ■ liciis, licet paieiaccre ta quæ postulantem inhabilem reddunt. Quod si crimen aliis etiam propalaret, et ex hac injusta diffa­ matione, non ex revelatione occulta facta collatori aut examinatoribus impediretur, teneretur ad restitutionem ; quia tunc ex crimine diffamantis, et non cx crimine dif­ famati impediretur : nisi foitc collator non tam ad infamiam quam ad crimen occulto commissum attendat. 5’Titius litteras destinatas Caio quibus significabatur præbcnda vacans, vel lucrum consequendum, sciens tradidit Sempronio amico suo, qui illas aperuit cl beneficium aul lucrum obtinuit, prævenlo el impedito Caio:ad quid lenclur Tilius? ad quid Sem­ pronius? Titius, si ex officio aut pacto tenekrtur reddere litteras Caio, obnoxius csl restitutioni; secus, et modo non influxerit in apertionem litterarum, non csl obnoxius restitutioni : quia in primo casu peccavit mntr.i justitiam, non in secundo. Semprooiusvero, si apertio litterarum fuit causa damni, tenetur restituere, quia fuit dolosa dinjusta; si sola litterarum detentio fuit Qiba damni, eo quod aliunde didicerit beneficium vacans aut lucrum consequen­ dum, tenetur etiam restituere si ex officio rei pacto tenebatur reddere litteras; secus, non, ul ante. 6’Titius, mercator, reperit litteras in i ro abjectas ab aliquo alio mercatore et la­ ceratas; fragmentis collectis cl conjunctis, legit magnam inopiam futuram certarum mercium,harum mercium magnam copiam finit vili pretio, proveniens istum alterum mercatorem, ct lucrum proripiens : non teneturTilius ad restitutionem ; quia alter mercator litteras laceratas in foro abjiciens habuit pro derelictis, cl censetur concessis— «omnibus potestatem el usum fragmento nim. Ita Sylvester v. Emptio, q. 17. Aliud (liandum foret si liltcro furent integro, a$u el involuntarie amissae. 7 landi-.n. Tenetur restituere qui quovis modo diam solis precibus aut suasionibus impedit aliquem a consecutione boni pu­ blici, quod est principaliter institutum in tUliUlcin singulorum ; cujusmodi sunt ®ra- 151 rium publicum, piæ fundationes, proven­ tus ex bonis communibus: quia non est c. dem ratio horum bonorum , quæ beneficio­ rum ct officiorum publicorum. Hac enim cum principaliter ad bonum commune or­ dinentur, ct non in privatum commodum particularium quibus conferuntur, his n, quæsliunc. 3, ubi dicit consulentem non obligari ad resti­ tutionem, nisi quando probabiliter credit quod consilium suum fuit efficax, et quod ohas injusta ablatio commissa non fuisset. El hic a. 7 o, loq iens de consensu, dicit obligaread restitutionem, ineo scilicet sine qvorapina fieri non potest. Hæc sententia , tecundiim diversumsensuin intellecta, csl vera cl falsa. Vera est 1° si inteiligalur de coopérante id modum actionis lanium et non ad subiünliam, prout num. 5 supra explicatum et;2” est vcia si inteiligalur de coopérante qui sua cooperatione nihil movet malefac­ torem, jam aliunde determinatum ad ma· Itücium, ul etiam dictum est num. præcc- 153 dc de ; 3" vera csl si inteiligalur dc actione damniiicalivaquæsitomninoeadem, tam ex parte effectus qnam ex parle agentis; quia cum secundum principiascholæThomislicæ, non possint esse duæ causa; lolalcsejusdem omnino effectus, hoc ipso quo causa pro­ ducit aliquem effectum, est causa sine qua non fieret iste effectus idem omnino cx om­ ni parte. Falsa est autem si inteiligalur de actione damniiicaliva quæ sit eadem tantum cx par e ef ectus seu damni, non cx parte dam­ nificantis : sic v. σ. Titius occidens Caiu n, quem aliiindeoccidisset pariter Sempronius, est vera causa efficax mortis Caii, licet non sit causa sine qua non (nisi forte inlelligas ly sine qua secundumspcciem, hoc est, s'w qua aut simili superveniente). Halio evi­ dens csl; quia illa causa csl efficax damni, per cujus actionem damnum accipit esse, sive interim ab alia superveniente accepis­ set, sive non. Quapropter, ul recte monet Cajelanus hic, ad dignoscendam causam ef­ ficacem damni, respiciendum est ad hanc affirmativam, an iste fecerit, physice vel moraliter, el non ad hanc negativam , an non factum fuisset sine illo. Vlias sane se­ queretur gravissimum absurdum , quod in injusta damniticalionc nemo plerumque te­ neretur restituere : non qui facit, quia sine eo facta fuisse! ; non qui fecisset, quia de facto non fecit : et molior foret conditio praedonis alios prævenientis in furto, cum (rueretur proda sine onere restitutionis. Itaque s eut qui post furatus fuisset, incur­ risset obligationem restituendi, ita qui prius furatur, prius incurrit obligationem : nec puto id unquam negasse laudatos auctores, quorum proinde sententia debet inlclligi secundum aliquem ex tribus prioribus mo 'is. Quintum ad D. Thomam , constat cum non exigere ul causa sil efficax damni, quod sil causa sine qua non; siquidem hic a. 7 o, doceat cooperatorem teneri ad resti­ tutionem quando ex ejus cooperatione fuerit injusta actio subsecuta,non requirensquod sine ea non fuisset secuta. Unde ejus dictum iu 4, intelligcndum est primo vel tertio sensu supra exposito , vel de causa sine qua non secundum speciem , ul etiam dictum est secundum aliquos, \litcr nec male rocenlior exponit hunc textum r*. Thomæ, di­ cens duo in eo importari : unum affirmati- 154 DISSERT. VIII. ART. XIII. vum ,scilicet, quod consilium efficaciter in concurrente in ferendum, quia debeto in fluxerit in damnum ; aliud negativum, sci­ (ali casu est causa efïicax el compléta foliu licet, quod sine eo damnum non fuisset il-1 damni tam lotalilale causæ qua.a ciTccluj. latum : affirmativum sufficere consulensj ----------- ul ---------------Quantumvis hæc sententia miliiairideal ad restitutionem teneatur; requiri autem lac probabilis videalut , illi tamen subseri- negativum a D. Th. non tanquam omnino bore non ausim ; quia hac admissa, non v necessarium ul consulens teneatur restitue- I deo quomodo cogendus sit ad restitutioni m re, sed ut certo constet ipsum in damnum | totius in solidum, qui ad occisionem horniinfluxisse ; tunc enim hoc affirmativum nis adjuvaret illum qui solus occidisset, apud omnes certum est, cum adest negati- item el illiqui commodilatisgraliaasportant vum ; cl e contra sæpe dubitatur dc aflir-1 onus furtivum quorum alter solus asportasmativo, quando abesl negativum. sel; par cnirn videtur ratio , et lies tanin Quantum ad textum citatuinex hac q. /f.S. 1 ad restitutionem totius in solidum obligant Doctorem non loqui dc consensu qualiter- j communiter auctores , etiam hujussenten cumque obligante ad restitutionem, sed de tiæ patroni. Puto ergo dicendum , cl hos consensu obligante semper, hoc est, per sect illos esse causas efficaces damni, clobligari cx genere suo, ulpalcl cx lexlu/talis autem ad restitutionem totius in solidum ; quia re­ consensus debet esse sine quo injusta actio vera influunt efficaciter in lotum damnum fieri non posset, ul in eo cujus consensus saltem lotalitalc effectus, nec inquirendum seu suffragium est necessarium ad iniquam quid lactum fuisset hoc aut illo non concur­ sententiam aut electionem. Consensus au­ rente, sed quid revera facium sil. tem sine quo posset fieri damnum, non obli­ §11 — Exponuntur singuli modi, ct primo Jnlri. gat semper seu per sc ct cx genere suo, sed I. Jubens hic dicitur, qui suo mandatu tantum quando contingit quod influat effi­ caciter in damnum sicut cælcræ causæ. Et expresso vel tacito movet alium ul suo man­ hanc esse mentem D. Thomæ, palet cx eo dantis nomine damnuhi alteri inferat. Erquod hoc dicat tantum dc consensu et non presso , ut si pater filio , herus servo, pimde cæleris; quia nulla ex omnibus aliis cau­ ceps subdito, dux militi dicat: Fac hoc sis cooperantibus est talis sine qua fieri non damnum , volo, jubeo ut hoc facias, occi­ das, etc. Tacito , ut si dominus subditis si­ possit damnum. Quidam putant eliam hanc antiquorum gnificet sibi gratum fore si tale furtum fa­ sententiam esse veram , quando plures si­ ciant , talem occidant, aut coram cis con­ mul de facto cooperantur ad damnum, sic queratur quofl nemo factam ipsi injuriam tamen ut unius lanium cooperatione æque ulciscatur: qua ratione occisio S. Thoms damnum inferretur, absque alia causa su­ Cantuaricnsis imputata est Henrico II, An­ perveniente: v. g. plurcs consulunt furtum, gi iæ regi. Utrum , ut quis censeatur jubens, debeat quorum omnium suasione fur movetur ad furandum , qui tamen unius tantum sua- esse superior mandatario? videtur quod sir, sionc æque fuisset motus: tunc, inquiunt, proprie et stricte loquendo; quia mandatum quilibet consulens tenetur tantum restituere proprie el stricte dictum, stringit el obligat prorata, hoc est, quantum ipse suo con- mandatarimn , ad quod requiritur auctoricursu , judicio prudentis æslimando , dam- las in mandante. Attamen qui preliodato num intulit. Horum ratio est ; quia licet hi vel promisso alterum movet ul damnum inomnes influant in lotum damnum , partia- ferat , reducitur ad mandantem; quia sic litor tamen el diminute tantum influunt in eum sibi subjicitct obligat ul ministrum suæ damnum quod alias eliam sequeretur, nulla voluntatis. Item qui mandando, hortando , alia causa superveniente. Ergo partialiter et . conquerendo movet alterum ulsuo moventis diminute lanium ad restitutionem obligan- nominedamnum inferat, eliam videtur pertur ; non enim xquum videtur ul cx partiali linere ad mandantem , quia in hoc. maximo ct diminuta cooperatione æque quis oblige- videtur differre mandans a consulente, «piod tur ac ex totali el completa , cum ratio in- | mandans moveat ul res fiat suo nomine, fluxus sil mensura obligationis, ul dictum non consulens. esi. Nec est simile , inquiunt, de illo qui in­ 2· 62. α.7. ο. — IT. Indubium est julien· fert damnum , alias ab allero de facio non lem qui sua jussione influxit cflicacilcr in I DE RESTITET. FACIENDA AB HIS 0Π, etc. damnum, teneri el quidem principaliter ad rrslitiilib'icin hujus damni ; quia est causa illius principalis H magis principalis quam ipse exsequens. Quod si ejus mandatum nullatenus in­ fluxerit in damnum , quia mandatarius vel illud sprevit, vel jam erat omnino paratus ,id eamiHo damniticationem , non tenetur de damno ul jubens ; poterit tamen teneri ut nonobslans si mandatariussil ejussubditus.quem ex officio teneatur impedire a maleficio. Quid in casu dubii ? dictum est supra. 111. Jubens non solum tenetur dc damno qutxl expresse jussit, sed etiam de illo quod ilteiitiscircumstanliis potuit humano modo pudere secuturum ex sua jussione : ut si inbeatservo mutilare Petrum, servus autem nulilando occidat ; si jubeat horreum Petri incendi, el horreum vicini simul incenda­ tur; si jubeat famulo iracundo Petrum fus­ tibus excipere , el Petrum mutilet ; quia at­ tentis circumstantiis, hæc poterat prævidere secutura cx suo mandato. Quod si mandatirius ex malitia excedat mandatum, et damnum quod ultra infert non potuerit prævideri a mandante, ut si jussus fuste Petrum excipere, excipiat cultro aul gladio, cl oc­ cidat aut mutilet; si jussus incendere do­ mum Petri , ipsum occidat, cum absqucoc(idonc potuisset incendere: non tenetur dc tali damno secuto mandans , sed mandalarius ; quia non cx mandato , sed ex manda­ torii malitia sequitur. Utrum vero si dammum non potuerit provideri, nec sequatur ex malitia manda­ torii, sed casu? v. g. jussus occidere Pe­ trum, per errorem occidit Paulum : non pauci censent mandantem teneri de morte Pauli eide omnibus damnis ex ea seculis; quia, inquiunt, mors Pauli sequilureffica­ citer ex mandato. Ycrum id alii non minus probabiliter negant, ct dicunt mortem Pauli in hoc casu non sequi cx jussione mandantis, sed cx errore mandatorii. Ad­ dunt mortem Pauli in hoc casu non esse vo­ luntarium mandanti, quia non fuit prae­ visa, nec potuit praevideri ; proindeque nec ipsi imputa bilem : {Jrpent.Si jussus occidere Paulum rusticum, occideret per errorem Petrum regem, tenerelurne mandans dc Minibus damnis cx morte rogis secuturis? Id durum videtur. Tandem, juxta cap. ul- | limum dc Homicidio in 6 , lib. 5, lit. 4, si I 155 ex simplici verberatione mondafa sequatur miitilalio ant occisio, juliens non iit irregu­ laris, nisi quatenus occisionem ant mutila­ ti onero potuit prævidere : ergo neque resti­ tutioni obnoxius. Merito itaque dixit noster Sena, hujus quæslionis resolutionem non carere difficultate. IV. Pcles si ipsi mandatorio obveniat damnum in cxeculione mandati, ul si jus­ sus volens occidere Petrum, ipse occidatur aul mutiletur, aut ob homicidium vel tui­ tum jussu meo patratum, ad triremes v! carcerem aut patibulum damnetur, utrum tenear ipsi vel ejus familiæ damna resarcire? /L sub distinctione. Si non subditus libere meum mandatum suscipit, maxime me­ diante pretio, ad nihil toncor; quia vel vi contractus omnia damna mihi remisit, vel saltem sponte se iliorum periculo subjecit; scienti autem ct volenti non iit injuria. I ! m cense de eo qui agit cx consilio. Si autem sit subditus qui vi mandati quo­ dammodo cogitur (mandatum enim, ut jam dixi, importat obligationem el quamdam coactionem moralem), teneor illi damna re­ sarcire ; quia illis non sc sponte subjecit, s·'1 sequuntur cx injuria a me ipsi illata pe. ini­ quum mandatum. Quidam excipiunt damna extraordinaria quæ praevideri non potuerunt, ul si inamlalarius jussu meo alium occisurus casu pe­ reat in via ordinaria, puta , equo laps s aul a latrone invasus. Verum nec ab his vide ur eximendus mandans; quia mandato ob’iganscl cogensmandalarium a 1 la'clacinu ·, suscipit in sc omnia pericula quæ o -urrunt in cxeculione necessaria sui man la i. Aliud esset si hæc pericula sponte t >i i- ne­ cessitate incurrissetmandatarius; uls cum posset transire per viam ordinariam cl secu­ ram, voluerit ingredi periculosam. V. Quando scis alterum esse paritum damnum inferre tuo nomine, v. g. inimi­ cum tuum occidere, ct iste alter scii pa litor suum propositum libi esse cognitum : si non contradicas nec obstes, cum possis, teneris dedamno, si non ut mandans, saltem ul consentiens; quia tuo tacit consensu et ap­ probatione censetur alter moveri ad facinus perpetrandum. Quod si alter nesciat suum propositum esse libi cognitum , certo non teneris ut m mdans aut consentiens; quia dainniticaturus nullo modo movetur tuo consensu quem 41 160 • * • ■< t ' f I * DISSERT. VIH. ART. XIII, ignorat. An autem tenearis saltern ul non Dixi 1°, ubi mandans revocavit manie obstans? Respondent quidam affirmative; tum expresse nimirum tel tacite: expresse, quia quisque tenetur ex justitia impedire ne nt verbo , scripto vel nuntio contrariam τοquis nomine ipsius damnum proximo infe­ luiilalem exprimendo ; tacite, ut signo,nu­ rat. Hoc est probabile, certum esse non li­ tu, amicitia inita cum eo cui damnum jusserat inferri. quet. Dixi 2°, el ea revocatio innotuit mandaVI. Si omnino ignorans perniciosum al­ terius propositum, ejus tamen facinus tuo (arto; quia si revocatio mandati non inno­ nomine seu in tui gratiam commissum , po­ tescat mandalario, sive id accidat ex ineunt stea resciens ratum habeas, non teneris de aul oblivione nuntii, sive quia ignoratur damno. Ita communiter contra 1’alud. Syl- j ubi sit mandalarius, aut satis lenipcslivcad vest, el Navar. quia ista ratihabitio nullo ipsum pervenit e non possit revocatio,quan­ modo influit in damnum jam ante illatum ; tumvis coram Deo doleal mandans el jam ad prætcritum enim nou datur putentia nec forte a crimine mandati sil absolutus ctjuslilicatus, (enetur de damno, quia sequitur actio. Nec obstat hæc regula juris 1° in G : Rati­ vi mandati illius. Sicut qui venenum pro­ habitionem retrolrahi tl mandato non tsi pinavit, cl pirnilens facti conatur vim ejus dubium aquiparari : 1° quia hæc inlelligi- elidere sed incassum, est vera causa murtu (ur tantum de contraclil us; quia dum con­ secutæel tenetur resarcire damna. Dixi 3 ·, ri gu arilcr non tenetur; quia contractum me inscio, nomine tamen meo fac­ tum ralihabeo, ipsum confirmo ac si man­ tingere potest quod , revocato mandato cl dassem, et quasi de novo illum ineo : unde revocatione cognita, adhuc teneatur: nempe vi ejus obligor. 2° Intelligilur de pœnis ca­ si mandalarius ctedens revocationem non nonicis; quia qui ratum habet facinus suo esse seriam, quod facileaccidere potest, ubi nomine commissum, praesumitur in jur· est tacita (v. g. cognita domini indole sub­ istud mandasseaul in illud consensisse; ve! dola , putat ipsum tantum simulare amici­ etiam quia, seposita praesumptione, pecca­ tiam cum priore inimico, ul ipsi efficacius tum est maleficium ralihabeie quod potest noceat); vel revocationis inculpabilitcrohlijuro poena plecti : non sic de restitutione, (us mandatum exsequatur: mandans, in­ ad quam nemo tenetur nisi damni causa quam, in his casibus tonetur adhuc de dam­ no, quia etiam tunc mandalarius adhuc agit fuerit physica vel moralis Inst. Qui praevidet me suum facinusme· ! vi illius mandati. Sed quid ad hunc casum?Titius promisnomine patratum ralihabilurum , ea rati­ habitione sperata movetur ad perpeti a ndtm a merccde mandat Caio occidere Sempro­ facinus ul milii cratilicetur ; sicque illa ra­ nium : I itius, pernitentia ductus, litteris da­ tihabitio, etsi in execulione sil postcriui , tis Caio significat mandati sui revocatio­ est tamen prior in intentione. nem : Cams spe promis-æ mercedis oblinen­ /(. ex hacinslanlia nihil aliud secui quam da· illectus, lingit se non recepisse litteras, quod sim causa finalis hujus Ia· urnis: linis t Sempronium occidit. Quis tenetur de autem non imputatur actus sive bonus sive !;;mno ? /(. mandatarium teneri, non manmalus; quia licet ad actum moveat, non ta­ lantcm; quia occisio non sequitur vi man­ men movet cx voluntate ei per modum ac­ dati quod est suflicienter revocatum, sed cx tus humani, sed tantum per muilum objet ti malitia mandalarii. allicientis voluntatem. I Dixi 4’, quod non teneatur restituere ul A il. I hi mandans revocavit mandatum mandans; quia potest, etiam revocato mantacite vel expresse , el ea revuealio innotuit I lato, aliis titulis teneri: 1 ul consulens,si mandalario, regulariter non tenetur resti­ i· nudando mentem mandalarii pravis arti­ ti· ·· mandans, ul mandans, etiam cflectu us ct consiliis imbuerit, quorum vim el imscium; quia p \ m>'ui · • Ί slinalum in quantum potest n<>n impe­ tali* mandantis, sed numine el mulu ρ><>- diat; quia incarna <’>t p< i simn mandatum prio: I cur pioximus sil in tali periculo, quud ideo DE RESTITET. FACIENDA AB HIS QEI, elc. n justitia tenetur avertere si potest. Id sal­ 157 filentur, nec pro peritis se gerant, ut sunt plebei», mulieres et similes quorum insuffi­ iero est probabile VIII. Quando mandans non potest revo­ cientia est nota, non tenentur de damno illi care efficaciter mandatum, tenetur monere qu’ consilium petit, nisi ex dolo, hoc est, damnificandum ut sibi consulat, etiam cum nisi «cientor alterum ignorantem circumvesuo damno ©quali si sit spes hac via mali nian', ut fert regula juris 62 in 6 : Nullus impediendi, non tamen cum damno suo ex co \silio, nisi fraudujentum fuerit obli­ longo majori et altioris oi (linis. gatur. Bene tamen illi contra quem consi­ Prima pars palet. 1° Quia tenetur ex jus­ lium petitur, ul jam dixi supra a. 7. titia impedire ne per causam a sc injuste Ratio disparilalis est ; quia hi ad quos positam damnum eveniat proximo, 2° Quia spectat ratione officii dare, consilium, tenen­ is tenetur impedire faciendum, qui tenetur tur ct reputantur habere peritiam requisireparare facium : alqui, etc. Ergo, etc. I tam, qua dum carent, peccant et alios deci­ Secunda pars etiam palet ; quia in pari piunt qui bona fide eorum consilium sequun­ causa poliorest conditio innocentis quam tur, sicque per culpam ct deceptionem sunt nocentis : igitur vitam proximi vita tua, fa­ causa damni; et hoc sensu potest etiam inmam fama, bona fortunæ bonis tuis redi- | telligi consilium fraudulentum in lege cita­ mere teneris. ta, quia fraudantur qui illud sequuntur. Alii Tertia pars tandem patet. 1° Quia in tali voro qui non sunt consiliarii ex officio, cum casu impeditio damni censetur moralité»· non teneantur habere peritiam, et nota sit impossibilis, quia valde difficilis, cl id irra­ eorum insufficientia, non decipiunt peten­ tionabiliter exigeret dominus. 2° In tali casu tem consilium, sed ipse se decipit, damnum­ non tenetur reparare facium , ut dicemus que si quod patitur, imputare debet suæim­ infra decausis excusantibus a restitutione : prudentiae; scienti enim cl volenti non fit crgonec impedire faciendum. Si itaque aga­ injuria. Si tamen agatur de damno tertii, tur de damno fortunæ, non teneris monere tenentur ad illud, quia iste tertius non est cum periculo vilæ aut gravis infamiae. Ni­ sciens neque volens, et qui consilium dat, hilominus (eneris de damno quod vi mandat» positive concurrit ad ejus damnum. Nec ob­ lui infertur. stat quod inculpabiliter ignorat;ideo enim maxime culpandus est, quod in rebus quas § ΠΓ. — Consulens. ignorat se dandis consiliis immiscere audeat, I. Consulens sumitur dupliciter : 1° pro sicque sciens el volens se exponat periculo eo qui decernit de bonitate aut malitia ac­ I damnifienndi innocentem el invitum. Con­ tionis, ut qui dicit contractum esse licitum fer quæ dixi a. 7 cit. cum sil illicitus, restitutionem non esse fa­ Notandum tamen cum Sylvio, Lessio et ciendam cum sit facienda ; 2° pro eo qui sup­ aliis communiter, ad nullam restitutionem posita ct cognita actionis injustitia, eam sua­ respectu cujuscumque teneri, qui in consilio det, sive proponendo u li I i la tern, volupt a lom, dando indicat se dubitare, aut qui simplici­ honorem quæ ex illa obvenient, sive ad eam ter ape. it suam mentem , dicens ita sibi vi­ precibus, blanditiis, pollicitationibus exci­ deri, non tamen suadens ut alter sequatur ; tando, sive tandem suppeditando media el quia cum nihil certo statuat, aul affirmet, modos quibus efficaciter et tuto fieri possit. aut suadeat, si nihilominus agat qui potit II. Consulentes primo modo, ad quos consilium, non curans habere majorem cer­ spectat ratione officii seu professionis consi­ titudinem et inde damnum sibi aut alteri lium dare, quaies sunt parochi, confessarii, sequatur, soli ejus voluntati atque temeritati concionatorcs,, ü.^ologi, advocati, medi­ tribuendum est. Idem dic de eo qui respon­ ci,etc., item tiqivpro idoneis consiliariis det secundum sententiam probabiliorem ; scgcrunl, aese in tali re peritos profileniur, non enim tunc peccat, etsi forte decipiatur. 111. Consulentes secundo modo, hi scilicet tenentur ex culpa theologica cl pro quanti­ tate culpae ad restitutionem damni quod cx qui maleficium suadent sive precibus, blan­ fabosuo consilio sequitur, tam illi qui con­ ditiis, laudibus, etc., sive propositis quæex silium petit quam illi contra quem petitur. eo resultant commodis, sive indicatis modis Si autem consulentes sint qui ratione sta quibus ellit i potest tutius et efficacius, ad Ius aul offici i rei consultae peritiam non pro- nihil tenentur respectu illius qui polit con- DISSERT. VIH. ART. XIII. Miiurn, quia scienti ct volenti non fit injuria; J ejus utilitatem, voluptatem, honorem,ele, teneri autem respectu illius conira quem po­ aut indicando media cl modo quibuswv litur consilium, si c\ eo illi sequatur dam­ rius et efficacius liat, non absolviturpp. num, indubium est cx dictis § 1. Ad quid larilcr ab onere restituendi per lalisconi autem teneatur si jam parato ad maleficii lii simplicem n vocationem; qui i, noncbsubstantiam, consulat tantum locum, tem­ stante hac revocatione, remanet régularité pus, incrementum, decrementum et similia tota vis consilii, seu pondus rationum atqu> accidentia ? etiam dixi loco citato. carum impressio facta in mente alterity. IV. Restat itaque difficultas, utrum re­ Quantum vis enim dicas illi : Noli facere, vocato tempestive consilio antequam dam­ pœnitcl me tibi id indicasse aut suasisse, num inferatur, maneat consulens absolu­ non impedis quin maleficium apparealip tus ab onero restituendi si nihilominus dam­ utile, delectabile, etc., nec quin sciat modi num liat. Quæsliosub distinctione commu­ et media illud perpetrandi quæ ipsi suppe­ nitor resolvitur, juxta diversum modum ditasti. Quapropter si iis motus maleficium consulendi. exsequatur, causa illius es cl restitutioni C nsulens primo modo, revocato tem­ obnoxius. Non secus ac si arma Petro In­ pestive consilio, ordinarie ad restitutionem didisses ad occidendum Titium, quantum­ non tenetur : ut si dixeris contractum esse vis dehorteris Petrum ab homicidio, et ni­ licitum (pii est illicitus, restitutionem non taris arma auferre, si reipsa non auferasrt esse laciendam cum sit facienda , et postea Petrus Titium illis occidat, libi mors Titii doctior factus aut consilii pœnitons, decla­ imputatur et de damno teneris. Idem eadem ratione videtur dicendum res ante factum defuisse deceptum, con­ tractum esse illicitum, restitutionem osse de coqui laudibus aut exprobrationibuseifaciendam, non teneris; quia tunc tota ra­ citat alterum ad maleficium, ut exprobrando tio agendi proveniens cx consilio cessat, ita ignaviam, laudando generositatem, si, non ul si alter agat, non est consilio, sed cx pro­ obstante simplici revocatione, maneat in pria malitia agere censendus sit. Nisi forte alterius monte laudum aul exprobrationum consulens piius datum consilium argumen­ impressio vi cujus ad execulionein innua­ tis et sophismatibus ita roborasscl, ut vis tur. Sed is videtur palpo potius quam con­ eorum subsequent i bus rationibus non eli­ sulens. V. Quid faciet ergo consulens ut exima­ deretur efficaciter, et cx eorum impressione remanente fieret adhuc maleficium; tunc tur ab obligatione restituendi? Debet quan­ enim non cessaret tota ratio agendi prove­ tum in se est prioris consilii rationesct mo­ niens ex consilio, el ideo consulens adhuc th a cfficacioribus rationibus et motivis (Ιο­ teneretur de damno pro quantitate culpæ in ί ruere : si id nequeat, debet eum coiitn dando consilio. Et ideo dixi ordinarie non quem dedit consilium monere, si possit abs que suo longe majori detrimento, ulsibid teneri. Inter consulentes secundo modo etiam est rebus sui invigilet, ut dictum est de man­ distinguendum. Qui solis precibus, blandi­ dante. Tandem si, hoc non obstante, liat tiis, promissis, etc., vel falso supposito in­ damnum vi dati consilii, consulens quan­ nixus maleficium suasit, revocato lempes- tumvis pœnitons imo et justificatus, manet tiveconsilio, nonxidcim teneri dedamno: obnoxius restitutioni, quia manet vera causa ulsi amico suaseris Petrum occidere, quia damni, el sit mortuus et forte in cœlo haoccidit tuum fialrom, el postea ipsi amico lus, hæc obligatio transit ad ejus haeredes. ostendas tuum fratrem adhuc viventem, aul 1Ί hinc colliges, a fortiori non eximi ab probes ab alio esse interfectum ; item si pre­ onere restituendi qui suadet malefactori ul cibus, blanditiis, piomissis, etc., impuleris restituat, ct non restituit. aliquem ad vindiciam, furlum,clc., elanfc Pries utrum qui exemplo suo movet aliuir facium revoces promissa, ipsique significes ad injustam damnificalionem, lenealurao rem fore tibi ingratam, etc., non teneris; restitutionem? quia tunc etiam cessat tota ratio agendi cx Respondent negative 'Valentia, Sandici, priori concilio proveniens, sicut dc man­ "Sasquet', quos citat el sequitur Layman dante dictum csl. lib. 21 racl. 3, c. 13, n. 0 ct alii ; quia, juxta Qui vero maleficium consulit proponendo quosdam, exemplum movet imperfecte tantftÜ DE RESTITET. FACIENDA AB HIS QUI, etc. 159 Certum est 1°, eos qui primi suffragantur [uni; juxta alios, quia scandalum est tan­ tom contra chanta t em : sed neutra ratio sa­ ante completum numerum sufficientem vo­ tisfacit. Non prima, quia exempla æque imo torum, quamvis prævideant sequentes con­ fortius movent quam verba : unde dicitur sensuros, teneri ad restitutionem , quia re­ communiter: Verba movent, ercmpla tra­ vera influunt in injustum decretum. 2° Satis etiam constat quod si vota secreto hunt : magis autem et trahi quam moveri. \’on secunda, quia dato quod scandalum sit confriantur, omnes tam primi (piam ultimi iiiliim contra charitalem respectu scanda- teneantur de damno, etiam 'saltem proba­ !/.ili,quia libere consentit, secus tamen bilius) in solidum, sive sciant quid abi sint vspeclii alterius tertii cui nescienti et in- factui i sive non; quia cum negotium non (ilo (hinnum infertur. Ncc obstat quod qui sil conclusum nisi post collationem omnium præbct malum exemplum non intendat at­ votorum, censentur omnes una causa totalis rius tertii damnum; hoc ipso enim quo inio'ii * decreti : sicut si decem traherent nahcrlil se suo exemplo inducere ad dam- vim, cui trahenda» sufficiunt octo , omnes Ium, illud intendit indirecte, non secus tamen trahunt. equi vendit anna furenti in hostem, in­ 3° Constat etiam dum vota publice con­ tendit directe lucrum, indirecte mortem feruntur, eos qui post numerum requisitum hostis de qua tonetur. Si ergo revera quis completum consentiunt, si priores ab iniqua suo exemplo aliquem ad injustam damni- sententia auctoritate sua, vel eloquentia, ficalioncm æque efficaciter ( ul contingere aul aliis modis revocare potuissent, teneri potest ) inducat ac consilio, pariter videtur iu solidum ut non obstantes. Idem dic de teneri de damno; ct ita censet Bona» Spei, eo qui nollet suffragari tunc cum videt de­ quem citat ct sequitur Ethica amoris lib. 9, fectu sui suffragii iniquam sententiam esse ferendam; quia hi tenentur tunc ex officio c. 15. § IV. — Contention'· aul impedire aul suffragari. Quxslio ergo devolvitur ad casum quo I. Distingue cum Cajolano in Summula \.Haliluliot §8, inter consensum qui e>t in collatione publica votorum priores suf­ causa, ct inter consensum qui solummodo fragantes sint numero sufficientes, utrum estronsertsus ct non causa : v. g. agitur de qui post csl suffragaturus teneatur de dam­ hello injusto; convocantur consiliari seu ii no, si cx aliquo motivo humano in idem ■ Jquos spectat; consentiunt : horum con- consentiat. Negant antiquiores theologi, Cajet. Na• usus non solum est consensus, sed eliarn rausa belli injusti; quia ex eorum consensu var. Loss. Sylvius, Vasques, Layman el alii pendebat negotium , cl hos teneri ad resti­ plures; quia cum per priora suffragia nu­ tutionem indubium csl. Idem dic dc sena­ mero sufficientia res sit acta cl conclusa , toribus suffragantibus injusta» sententia!, de consensus sequentium nullo modo in eam v ilibus conferentibus vola in electionem induit. indigni ad prælaturam aut beneficium. Au­ Affirmant reccnliores, ITenno, Daelman, diunt pleriquc alii bellum injustum esse Perfector Tournely qui etiam dicit hanc decretum, injustam sententiam esse latam, sententiam nunc esse communem, el negant indignum esse promotum, approbant, con­ quod assumunt priores, nimirum completo sentiunt, dicunt, Fiat, ita sit. Horum con­ numero votorum sufficiente rem esse perac­ sensus est solummodo consensus cl non tam ; voluntque tunc solum rem esso perac­ rausa belli injusti, iniqua? sententia», pro­ tam cum post collate omnia suffragia atque motionis indigni, cum ex ipsis voluntas enumerata, iturin conclusionem, sententia inique suffragantium non pendeal , non formatur cl denuntiatur electus aut dam­ mutetur, etc. ct quamvis peccent graviter natus, sicque qui votum confert ante con­ consentiendo iniquitati, non lamen tenen­ clusionem captam aut sententiam decretam, tur ad restitutionem damnorum. Ita qui­ præccdil finem istius electionis seu negotii, proindeque potest in illud intinge : non busdam additis laud. Card. II. Difficultas est utrum dum res plura­ secus, inquiunt, ac si duobus vasta/itibus litate votorum conficitur, ii qui, numero vincam, tertius se jungeret. Idque ir.de ma­ mflicient'^coinplcto, vota conferunt, te­ gis probant quod nomine omnium consen­ tientium res concludatur c» exeeutioei neantur ad restitutionem. i ίβο « DISSERT. VIII. ART. XIII. mandetur ; non enim cum declaratur elec­ 1 liter ad injustam damnlflcatfonem,ptttul tio seu sententia, dicitur, talis habet vola graviter ct tenentur ad restitutionem ultra medietatem, et ideo est electus , sed, que necesse est quod intendant direcledamhabet tu vota,omnibus recensitis, el ideo num; suilicil quod illud intendant indiesi e ectus : ergo concurrunt hæc vota ad recte, quatenus prævidenl aul præudrr» clc< t on m. possunt secuturum ex sua palpatione. H? ( onfirmalur. 1°. Qui, non collalo suffra­ cooperandi modus parum diflerl a consu­ gio, conclusioni electionis seu sententiæ in­ lente ; quid est enim aliud exprobrare »!■ justa? concurreret, puta , scriba , vi cujus teri ejus ignaviam, aut laudare vindictam, concursushæcelectioseusententia mandare­ I nisi eam illi consulere? Quæ igitur fusiui tur execution!, teneretur de damno : ergo de consulente dixi, prodictis hic habeto. II. Recursus, hoc esi præslans recursum, a fortiori qui per suum suffragium concur­ rit ad talem electionem seu sententiam. seu receptator, vulgo receleur, dicitur, quiNcc obstat quod sine tuo suffragio res nihi­ cumque securitatem, commoditatem,pro­ lominus conclusa fuisset, suilicil enim quod tectionem, custodiam malefactori præbet, de facio ad eam concurras; quia, ut dixi­ ex quo fit quod vel damnum inferat, velilmus supra, in negotio restitutionis non est latum non restituat. Et hunc quoque tenm respiciendum ad hanc negativam, an non ad restitutionem manifestum est, cum·', farta fuisset res sine illo, sed ad hanc aiTir- causa injustæ vel acceptionis vel detenti nis, unde vulgare adagium : S'il n'yavùt malivam, an iste fecerit. Con/irmalur 2n. Qando vota secreto con­ point de receleur, il n'y aurait point di feruntur, tenentur, secundum patronos , voleur. Tales sunt l°qui vel anle facium offe­ prioris sententiæ, omnes consentientes ad restiluiionem , etiamsi, juxta Sylvium , runt malefactoribus domum suam in asy­ sciant jam praecessisse sufficentia vota : ergo lum , vel post facium ipsos recipiunt fora paii dum vota conferuntur publice : ne­ malilcrut malefactores, eos scilicet, eo­ que enim suffragantes publice minus con­ rum instrumenta et furta receptando, cus­ currunt per modum unius causæ totalis todiendo, occultando. Si enim reciperent quam suffragantes secreto. Propter itaque ul amicos, ut consanguineos, ul alios hos­ istas rationes, hæc sententia nobis videtur I pitos transeuntes; item si furem dumquæritur carcerem et forte ad necem , sub spe probabilior. Qua runt hic aliqui utrum liceat sufTra- 1 emendationis occultarent aul viam evadendi gari electioni minus digni, quando dignior ostenderent, non peccant ncc tenentur ad eligi potest, et periculum non cine indignus restitutionem ; quia per se loquendo non eligatur? II. affirmative ; quia sic rem Ec- sunt causa cur fures aut de novo furantur, aut ablata non restituunt, sed præciseexcr­ clesiæ vel rcipublicæ utiliter gerit. Quærunt insuper utrum novilius de cu­ eent vel opus miscricordiæ ct humanitatis, jus idoneitate dubitatur, sil recipiendus an vel commercium legitimum, ad quæjus rejiciendus? 11. esse rejiciendum ; quia jux­ habent. Quod si forte fures inde fiduciam ta Trid. sess.25 de Regular, c. 16, ii solum captent iterum furandi aut non restituendi, sunl recipiendi, qui post probationem inven­ id respectu recipientium est per acriilens, ti fuerint habiles : is autem de cujus idonei­ et ad id censentur tantum se permissive ha­ tate vere dubitatur, non censetur habilis. bere. Aliud foret dicendum si ex olliciolenerenlur denuntiare, aut si constaret lures § V. — Palpoy Recursus, indo sumpturos occasionem perseverandi in I. Palpo seu adulator dicilur, qui laudi­ maleficiis, ul si jam semel aul bis a vinculis bus, adulationibus aul etiam cxprobalioni- ercpli ad vomitum redierint. bus movet aliquem ad inferendum dam­ 2° Tales sunl belli duces aut magnates num , -it injuriam alteri illatam exaggeran­ qui milites aut subditos, furta, rapinas, do aut exprobrando, a viro nobili non feren­ exactiones exercentes, fovent ac protegunt. dam dictitando , vindiciam extollendo , pa­ 3° Caupones qui lilinsiamilias alliciunt, tientiam irridendo, paupertatem vitupe­ pecunias aut mobilia a parentibus ablata rando, furti utilitatem praedicando. Qui occultant, cl sæpc sibi vindicant in pre­ rrgo his ct similibus modis movent mora- tium compotationum. DE REST1TÜT. FACIENDA AB HIS QUI, etc. 4· Interpola lores seu veteramentarii qui omnis generis vetera mobilia sibi oblata indiscriminalim emunt, cum ex boc ipso suspiceri «ditem deberent esse furtiva. 5U Advocatus qui in civilibus patrocinan­ do, liti injustæ, causa est cur cliens non restituat alienum. Dico, in civilibus ; quia incrimina ibus sicut reus non tenelur cri­ men suum fateri donec interrogetur juridice, ita advocatus vices ejus gerens potest crimen illius occultare sicut posset ipse reus, modo tamen non utatur fallaciis aut mendaciis. Etquamvis debeat ex charilale efficere qua ri­ tum in se est ut cliens restituat, si tamen non restituai, non tenelur advocatus ejus loco restruere, quia habebat jus defenden­ di furem sicut fur ipse : unde eum defen­ dendo et liberando, non est causa cur non resti nat, sed utendo jure suo ad id perm issive tantum sc habet. Ptles utram excusari non possint a pecca­ tori a restitutione, qui metu mortis aut incendii alleriusvc gravis mali, fures eoruinrefurta in domum suam recipiunt et in ea occultari permittunt, ut quandoque accidit in hospitiis solitariis? Respondent plures affirmative : quia est actio de se indifferens : patebit ex modo di~ tendis de participante. § VI. — Participant. I. Participans est duplex , in præda et in crimine. Participans in præda tantum , est ille qui post damnum illatum partem jprædæ seu farti accipit ; et hic, si dum par torn accipit nesciebat esse furtivam, tenetur tan­ tum illam pariem restitueras! exstet, aul, nem legis in impositione mulclæ, admitten­ nem videtur dicendum de illo qui, p. da videretur hæc sententia. At id neque con­ mulgalo monitorio ad revelandum crini ' stat neque probatur, quin potius contrarium non revelat. Sed iterum dc hoc infra if. videtur verius, saltem regulariter loquendo : de injustitia tostis. sicut enim, uldixi, tale commodum non in­ IV. Quaeritur specialiter utrum conk tenditur per legem in impositione mulclæ sariusqui ex ignorantia aut negligenliap? corporalis, ita nec in impositione mulclæ viler culpabili non injungit poenilenli pecuniari®, cum eadem ratione et eodem titulioncm ad quam tenetur, fiat ipse oL motivo imponantur mulclæ tam corporales xius huic restitutioni? i quam pecuniariæ, nimirum , sicut dixi, ut Ante responsionem , suppono l°quodp i leges exacte serventur et subditi continean­ confessarius qui in hac parte deliquii,pa­ tur in officio ; ita saltem per se cl regulariter lea moneat pœnitentem suæ obligationis, ; loquendo. Unde quod lucrum cx mulcta aut sit ipse liber ah illa; quia tunc non pol* I occupatione mercium obveniat reipublicæ amplius censeri causa non restitutionis, s ‘ aut domino, id videtur extraneum et acci­ ipsa pœnilentis malitia. Suppono 2° quod , si pœnitenti intern- | dentale intentioni legis, nisi aliud exprima­ tur aut aliunde constet. Hæc tamen dixerim ganti an debeat restituere, nihil respond - , ret confessarius, certo teneretur ipse resti­ inquirendo magis quam resolvendo. Cæterum graviter peccant, qui data pecu­ tuere ; quia silens in his circumstantiisn '· nia aut alia via corrumpunt custodes, ne se habet tantum negative ad non restituti- | contra juramenti sui religionem suis fun­ nem, sed censetur ad illam concurrere p- I gantur officiis; iique ad damna inde sequen­ sitive ut suadens aut consentiens ; vérifia- ' tia tenentur, non restituentibus ipsis custo­ lurenim tunc commune effatum : Qui li­ cet, consentire videtur. Quæstio itaquet·: dibus. Petes 1° utrum custodes qui se abscon­ deconfessario qui mere negative se habel li­ dunt ne videantur a damnificantibus, ut sic cendo. Quidam, inter quos Lessius, distinguunt cosin actuali damnificalionc deprehendant, inter confessarios qui cx officio habent cu­ teneantur ad aliquam restitutionem ? R. negative cum Navarro et Sylvio. Non ram animarum, ut sunt episcopi el parochi tenentur domino, qui abunde compensatur et inter cos qui ex officio non habent,ul per cos qui deprehenduntur ; non damnifi­ sunt regulares : primos censent teneri ai cantibus, quia nulla Iit ipsis injuria. Imo ct restitutionem , non secundos. Addit tamen a peccalosunt immunes si id faciant ut dam­ Lessius etiam primos probabiliter non teneri. nificantes in facto semel deprehensi effica­ R. Probabilius est confessarium qui lacius corrigantur. lem, sive ex officio habeateuram animarum, Petes 2° utrum testis qui, a judice legitime I sive non , non teneri in casu proposito ad interrogatus, tacet cl recusat ferre testimo­ restitutionem. Ita ex nostris Ledesma,Ser­ nium , teneatur dc damno quod cx ejus si­ ra ; ex extraneis Valentia, Sa, Layman, lentio sequitur? Sporcr, Daelman , etc. contra Navar. SylR. probabilius negative cum Bannc, Syl­ vium, auctorem Suppl. Tournely, etc. vio, Lessio, ctc. Quia mandatum judicis aut Prob, 1° Confessarius tenclur ex officio superioris non imponit obligationem jusli- monere pœnitentem obligationis restituen­ tiæ commutalivæ , sed legalis lanium obe- di in ordine ad spiritualia tantum, non in dicnliæ : unde testis tacendo non peccat ordine ad temporalia sive ipsius pœnilentis contra justitiam commutalivam, sed contra sive alterius tertii ; officium enim istud lo­ legalem tantum seu obedienliam. Nec ob­ tum csl spirituale: ergo dum omittit mone­ stat quod judex seu superior lentet illi im­ re, non violat justitiam in ordine ad tempo­ ponere ollicium testificandi, quia talis illud ralia, sed in ordine ad spiritualia tantum: nun accplat: obligatio autem juslitiæ com- sola autem violatio jusliliæ inducit obligamulalivæ maxime in Jactibus nostris li- I lionem restituendi, proindequeconfessarius DE REST1TUT. FACIENDA AB HIS QUI, etc. 169 (enetur reparare damna spiritualia si sc- I diti subditis alterius noceant : sicut com­ muniter admittitur inter vicinas communi­ qiiantur cx suo silentio, non temporalia. Confirmatur. Custodes, ut modo dicebam, tates conventio tacitaquoad pastionem el li­ ex ipsis Navarro et SyIvio nobis hac in parte gnationem reciprocam in territorio alterius. adversariis,qui non impediunt secantes li­ Unde principes cx justitia obligantur non solum erga suos subditos , sed etiam erga gna, aut dissimulant fraudantes vectigalia non tenentur ad muletas, sed solum ad dam­ alienos ne a suis vexentur : taiis autem con­ na aut vectigalia ; quia non tenentur ex of- tractus seu conventio non inlcicedil inter ticio monere in ordinead muletas solvendas, confessarium qua talem, cl illum tertium sed tantum ad damna avertenda et solvenda cui pœnitens tenetur restituere. vectigalia : ergo similiter in nostro casu. S VIII. — Quo ordine cooperatores damni tencntui Ex hac ratione sequitur nequidom con­ restituere 7 fessorium teneri restituere ipsi pœnitenli, si cx ejus omissione sequatur illi damnum T. Suppono 1°, eum qui rem adhuc ex­ temporale, puta, si ob non injunctam resti­ stantem apud se habet, ante omnes teneri tutionem ct inde neglectam, aliquas expen­ cam restituere; quia tenetur ratione rei ac­ sas ferre debuerit. cept®, et hæc obligatio est omnium maxi­ Prob. 2° Dato confessarium vi adminis- ma ; quamdiu enim res exstat , clamat do­ Iralionis sacramenti pœnilcnliæ obligari ex minum, ul communiterdicilur, el ei debe­ justitia in ordinead bonum pœnilcnlisetiam tur. Quod si bona fide eam absumpsit, tene­ temporale: hæc tamen obligatio non exten­ tur in quantum factus est ditior , quia id ditur ad bonum temporale alterius tertii, succedit loco rei : si mala fide, tenetur ad lo­ quorum neque pactum neque conventionem tum æquivalens, alioquin commodum reullam etiam tacitam inivit vi adminislralio- porlaretex nova sua iniquitate : unde regula nishujusmodi præcisc: ergo omittendo pec­ juris 36 in 6 ; Dro possessore habetur , qui cabit quidem contra justitiam debitam suo dolo desiit possidere. Insuper cum sciens el pœnitenli, sed non isti tertio. Subsumo. At­ volens commodum ex ea re præ cæteris per­ qui illi soli facienda est restitutio cui justi­ ceperit , æquum csl etiam ul præ cæteris tia csl debita ct respectu cujus violatur. subeat onus restituendi. Eo itaque resti­ Ergo. tuente , cæteri cooperatores non tonentur Habelquidem jus ille tertius ut pœnitens restituere : non domino, quia habel quod ipsi restituat, sed non habet jus strictum ut suum est ; non illi qui restituit, quia non confessarius qua talis hac de re pœnitentem habet minus quam debet habere. Excipe moneat, cum \ i officii sui ad id se non obli­ tamen 1° si mandans concedat exsecutori gaverit: quasi vero confessarius ratione ad- rem ablatam aut ejus partem ul mercedem ; minislralionis sacramenti poenitentiae foret 2° si herus rem furtivam , puta ovem, a suis cx officio procurator bonorum tempora­ famulis consumi jubeat. In his enim ct si­ milibus casibus mandans ct herus videntur lium cujuscumque. Dices cum Sylvio. Si princeps aut prætor in se suscipere onus restituendi præ cae­ videat suos subditos nocere aliis non sibi leris. Suppono 2° quod, quando plures æqualisubditis,et non impediat cum potest, tene­ tur ad restitutionem, etsi non teneatur pro­ tcrconcurrunlad damnum, teneanturæquacurare bonum illorum non subditorum : I i 1er ad restitutionem, unusquisque pro sua parte : ut si decem communi consilio in­ ergo similiter. Λ. 1' hœrcndo primer probationi, dispa- cendant domum valentem mille aureis, ritatemesse, quod obligatio principis aut unusquisque tenetur reddere contum ; si praetoris sit in ordine ad temporalia, obliga­ duo consulant furtum centum aureorum, tio autem confessarii m ordinc adspirilra- unusquisque tenetur refundere quinqua­ ginta. Quia obligatio restituendi oritur cx lia tantum. Λ. 2° hœrer.do secundœ probationi, dis- influxu in damnum : ergo ubi æqualis est parilateni esse, quod inter principes clcon­ influxus, æqualis est obligatio. Ex quo etiam sequenter eorum prælorcs interveniat vic­ sequitur quod si inter eodem modo concur­ tualis contractus seu tacita conventio pro rentes, v. g. inter plures consulentes, unus bonocl tranquillitate communi, ne sui sub­ magis influat quam alter, teneatur cliain 170 I DISSERT. VIII. ART. XIII. pluf restituere. Quod si aliqui deliciant, te­ facto, ita ut eliam censeantur in se susci­ netur quisque in solidum ; quia quisque in­ pere onus restitutionis. Imo qui his modii fluit in lotum damnum, si non totalilalc mandantem induceret ad mandandum, causæ, saltem totalilalc effectus. prius ipso teneretur, qui foret ipso magi : j 2, 02. e. 6. ad 3. — Uno autem resti­ principalis in damno, tuente, alii debent ipsi refundere quisque De exsecutore qui absque mandante agit, suam pariem ; quia dominus qui accepit ejus eliam palet; quia ipse csl principalis in facintegram restitutionem, censetur ei trans­ Io et proprio nomine damnificat. I)t tinmisisse totum jus quod prius habebat : el cutore voro qui auctoritate cl nomine man­ alioquin ejus diligentia faceret eum pejoris dantis agal, quidam dubitant ; quia tunc conditionis, cum culpa ct tarditas aliorum csl tantum agens secundarius sicul alii coo­ ipsi patrocinaretur. Adde quod non resti­ peratores, proindeque videtur tantum te­ | tuentes sint causa cur is debeat restituere neri pro sua parte sicut alii. totum, cum alioquin sufficeret restituere Nihilominus probabilius est eliam talem pariem, adeoque sint illi causa damni. post mandantem teneri ad lotum, ct eo res­ 11. Quaestio ilaquc restat de iis qui diverso tituente, cætcros cooperatores ad nihil te­ modo concurrunt : v. g. concurrunt ad eam­ nori ; quia licet non pro se sed pro mandante dem damnificalionem mandans, exsequens agat, est tamen post mandantem principa­ el consulens; quaeritur utrum inter eos sil lis inter cætcros qui ipsi serviunt el sunl aliquis ordo, ita ut quidam prius totum res­ subordinati, sicut ipse est mandanti, ip­ tituere teneantur, cl iis delicientibus alii? sum scilicet instruendo, fovendo, animos Contendit Petrus Navarra quod unus­ addendo, armando, etc., idque in ejus gra­ quisque immediate teneatur restituero tiam.Ex quo sequitur ipsum præ cæleris in suam partem, majorem vel minorem, se­ se suscipere onus restituendi. Cælerum id inlellige de exsequentc qui cundum quod plus vel minus influxit : v. g. si damnum sil viginli aureorum, mandans suo vel mandantis nomine rem agit; sicnim teneatur ad decem, exsequens ad sex, con­ aliorum cooperatorum nomino ageret, non sul· ns ad quatuor; quisque tamenad totum prius nec plusquam illi teneretur : ut si aliis delicientibus, llaec sententia non est quinque commune consilium ineant incen­ improbabilis; aliter tamen resolvit S. Tho­ dendi domum, ct unus pro omnibus oleo­ mas, et rurn eo omnes formo Iheol. Unde rum nomine ignem injiciat, alii quatuor Ihid. a. 7. ad 2. — Dico. Primario et æque tenentur ac ille; quia non est magis principaliter totum restituere tenetur man­ causa principalis quam illi : unde, illo res­ dans; secundario exsequens, ct consequen­ tituente, alii tenentur ipsi suam partenircjter alii per ordinem : ita ut restituente lituere. Inter cætcros vero coopérantes positive mandante,cæleri sint liberi a restitutione; restituente vero exsoqucnle, mandans te­ videtur probabilius nullum esse ordinem, neatur illi restituere, cæleri autem subsé­ sed unumquemque teneri ad suam pariem majorem vel minorem pro modo influxus, quentes sint liberi. De mandante putet; quia est principalis ita tamen ul aliis deficientibus quilibet te­ causa , cujus auctoritate, nomine cl gratia neatur ad totum, ct restituenti lotum cæfit, cuique propterca omnes subordinantui tcris suas partes restituere debeant. Ratio ct st rviunt ut instrumenta : unde communi 1 el sunt, sicul ipse, principales in sunt illis subordinati, ut dixi de coopérai' CUÏ FACIENDA RESTITUTIO? (ibus positive respectu mandantis ex cx exse- I quentis,sed quia coopérantes positive proprie concurrunt ad damnum, coopérantes autem negative, iinproprie tantum , quate- I nus nempe non impediunt ut tenentur ex oflirio;sicque accipiendo officium, non cen­ sentur communi hominum æslimalionc sus­ cipere onus restitutionis nisi post alios : cl sane ridiculus foret posiliveconcurrensqui, cum totum restituisset, dicerei concurrenti negative : Redde mihi partem restitutionis, quia me volentem aut consulentem furari non impedivisti. Quidam inter concurrentes negative etiam ccmstiluunl hunc ordinem, quod mulusct non obstans teneantur ad lotum ante non manifestantem; quia, inquiunt, mutus cl non obstans debent perse immediate damna avertere, non manifestans vero non debet per se immediate avertere, sed aliis reve­ lare ut avertant, et ideo priores magis prin­ cipaliter obligantur. Eadem ratione videtur quod custodes et praefecti particulares prius teneantur quam generales, quia particula­ ribus incumbit immediate impedire damna, generalibus autem invigilare tantum ul par­ ticulares debite ollicio suo fungantur. Id probabile est. Addunt insuper praefati theo­ logi quod, cum non obstans debeat impe­ dire facto, mullus autem verbo , ct factum sit verbo efficacius, non obstans prius ct strictius obligetur quam mutus. Sed id non satis probatur; quia cx hoc quod unus effi­ cacius influat in damnum, sequitur tantum quod ad plus teneatur, non autem quod piius ad lotum : ul patet dc concurrentibus eodem modo positive, quorum unus quan­ doque plus induit, alter minus. 111. Quærilur hic insuper utrum si dam­ num passus uni coopcrantium remittat de­ bitum, cæleri sint liberi ab onere resti­ tuendi. K. sub distinctione. Si remittat ei qui principaliter debet, cæleri manent liberi, quia non tenentur nisi deficiente princi­ pali; ita ul si principali solvat, alii ad nihil teneantur, remisso autem habetur pro so­ lutione : unde si remittat detentori rei, om­ nes alii manent liberi; si mandanti, non liheratur detentor, sed subséquentes, et sic de caeleris subordinate obligatis. Si remittat imi illorum qui eodem ordine tenentur, puta, uni cx his quorum unus est consulens, alter consentiens, tertius pal- 171 pans, vel uni cx tribus exsequentibus aut ex tribus mandantibus, quorum quisque debeat pro rata decem : per hanc remissio­ nem qui prius ordine tenentur restituere in nullo sublevantur, quia tenentur indepen­ dent r a posterioribus, et intentio remit­ tentis censetur esse liberare eum cui remit­ tit, casu quo, non restituente principali, ipse incumbat obligatio restituendi. Alii vero eodem ordine obligati non eximuntur restituere suas partes, quia cum singuli de­ beant scorsim, remissio facta uni non cen­ setur facta alteri ; sed eximuntur restituere id quod spectabat cum cui facta est remis­ sio : ita ut in casu posito, duo alii debeant restituere quisque decem, ct si unus non restituat, alter debet tantum restituere quin­ decim; quia alia quindecim censentur con­ donata a domino per remissionem, nisi forte insinuasse! se tantum remississc ratam, spe­ rans fore ut alii restituerent. ARTICULUS XIV. Cuisit facienda restitutio? Distinguenda sunl hic bona duplicis ge­ neris. Alia sunt certa , alia incerta. Certa dicuntur, quorum dominus csl certus el notus ; incerta , quorum dominus est igno­ tus aut incertus. $ I. — Cui bona certa sint restituenda ? Q. 62. a. 5. o. — Dico. Bona certa ordi­ narie sunl restituenda ei a quo fuerunt ac­ cepta , sive sil eorum dominus, sive tan­ tum legitimus possessor. Il>id. — Prob. prima pars. Restitutio adhibetur ul fiat æqualilas quæ consistit in rerum adæqualione : atqui hæc haberi non potest nisi restituatur illi qui per ablatio­ nem habet minus quam debet habere. Ergo. Prob. secunda pars. Quia dum quis le­ gitimo titulo rem possidet, quamvis non sil verus illius dominus, ut est commodatarius, depositarius, etc. habet tamen jus vel illa utendi, vel illam custodiendi, si r vandi, etc. quod jus lædilur per rei ablatio­ nem nec reparatur nisi per restitutionem ipsi factam et non immediate domino. Hinc inferes, furantem commodatum, locatum, depositum, pignus, debere res­ tituere commodatario, locatario. deposita rio, etc. pariter fucantes res pupilli a cura tore vel tutore, res communes ab adminis tratore, teneri ilhs restituere et non vero *1 f s : * r 172 DISSERT. VIII ART. XIV. dominis, quia alioquin jus illorum violatur. accepta. Unde, secundum Cajctanum,boM Item surripiens pannum a sariorc, lintea­ Ecclesiæ sunt potius reddenda capitulo mina a lolrice, illis el non dominis debet quam prælato dissipatori reddere, propter eamdem rationem ; et in­ Tertia exceptio. Quando is a quoresest super quia alias exponuntur periculo amit­ accepta non est capax dominii vel adminis­ tendi pretium aui laboris, aulinde veniunt tra tionis , ul est pupillus, filiusfamilias ir­ in suspicionem rregligenliæin servandis re- I spectu bonorum adventitiarum , uxorrebus sibi creditis. spectu bonorum communium, religiosus, Ibid. add. — Dixi 1° ordinarie; quia etc. res reddenda est tutori, patri, prælato, sunt p Iu res exceptiones. Prima. Quando marito, etc. alioquin in foro externo juxta ros restituenda apparet graviter nociva ei I. Pupillus, IT. Dc actionibus, teneberis ite­ cui restitutio facienda est, non ei debet rato solvere, nisi probes rem redditam ap­ tunc restitui, sed vel reservari ut congruo plicatam fuisse in utilitatem patris, pupilli, tempore restituatur, vel alibi tradi tutius familiæ, monasterii, ctc. Attamen in (oro conservanda; quia restitutio ordinatur uti­ conscicntiæ non videtur requiri probatio­ litatem illius cui restituitur. Idem dic si re­ nem, sed videtur sufficere ut a secunda res­ petat in damnum alterius; tum quia non titutione liberis, si prudenter credas cos habet jus repetendi in hunc linem ; tum quibus restituis satisfacturos esse officio. Ab quia ex lege charitatis, secundum quam hæc exceptione excipe res concessas religio­ Deus mandavit unicuique de proximo suo, sis ad usum; bæ enim ipsi cl non praelatis tenemur impedire malum sive spirituale possunt restitui. Dixi 2° legitimus possessor, quia si sit sive corporale proximi, quando commode possessor illegitimus sive bonæ sive malæ possumus. Hinc inferes, te nec teneri nec posse lidci, res immediate csl restituenda domi­ reddere gladium apud te depositum repe­ no, ct non ipsi possessori ; quia nullum jus tenti in cædem inimici, pecunias apud te habet in illam. Est tamen aliqua disparius depositas repetenti ad usuras, ad simo— inter possessorem bonæ cl malæ fidei, pro mam, ad meretricia, etc. Utrum vero pos­ qua vide quæ fuse dixi supra art. 10. sis si ex non redditione libi immineat grave Petes 1° utrum qui reddit rem domino damnum , dicam modo. Interim repetenti in damnum alterius, v. g. gladium Dices. Parochus tenotur porrigere eucha­ depositum volenti occidere inimicum, pec­ ristiam peccatori occulto petenti publice; cet non solum contra charitalem, sed etiam uxor tenetur reddere debitum viro petenti, contra justitiam , teneaturque ad restitu­ licet voto castitatis obstricto : quia uterque tionem si sequatur damnum? habet jus, ille ad eucharistiam, iste ad H. affirmative. Est communis cont. Moi. Ratio est, quia ille non solum non impedit debitum : ergo similiter in nostro casu. R. ad primum, disparitatem esse, quod damnum alterius, ad quod forte non tene­ sequeretur scandalum el infamia petentis tur cx justitia, sed etiam ad illud positive si ipsi denegaretur communio : unde subesi concurrit, præbendo instrumenta quæ nec justa ratio dandi, quæ non supponitur in potest nec debet præberc , cl ideo est vere nostro casu. Ad secundum , nego uxorem participans in crimine non minus quam si posse reddere debitum tali marito nisi sub­ proprium gladium ministraret. Hinc I. Si sit gravis causa , puta , nisi timeat exdene- pignore, ff. De furiis , dicitur : « Qui icrgatione graves iras, rixas,odia,blasphcmias, » ramenta sciens ad effringendum ostium pollutiones, adulterinos amplexus , etc. sic » vel armarium , vel scalam sciens commoetiam in nostro casu, ul dicam modo. » daverit ad ascendendum, licet nullum Secunda exceptio. Quando nihil interest » ejus consilium principaliter intervenerit illius a quo ros accepta fuit, quod reddalur « ad furtum faciendum , furti tamen acimmediate domino, potest uni vel alteri » tionc tenetur » Item c. Si tua culpa, Dc reddi. Imo si inlcressel nomini ut sibi im­ injuriis , jam sæpe cit. mediate reddatur, puta , quia possessor est Volunt tamen aliqui quod , si non tradere suspectus aut dissipator . debet domino im­ gladium , sed ipse dominus per se sumeret mediate reddi, nisi forte ex hoc gravius ex tua domo , te non impediente cum pos­ damnum immineret possessori a quo fuit ses, peccares solum conira cbaritalem et CÜI FACIENDA RESTITUTIO? non contra justitiam ; quia tunc te haberes solum negative, non impediendo occisio­ nem quam ex officio impedire non teneris, non «ufem positive cooperareris. Sidieas ex hac resolutione nostra sequi quod non etiam liceat reddere pecuniam ei qui scitur ea empturus gladium ad occi­ dendum inimicum : R. concedo sequelam , sinon subsit justa causa reddendi, ul modo explicabo : est tamen disparitas, quod ad reddendum gladium major requiratur ra­ tio, quia proximius influit in damnum; minor pro reddenda pecunia, quia remotius influit : patebit ex mox dicendis. Unde Petes 3° utrum si ex non rdditione depo­ siti immineat depositario grave damnum , non liceat reddere repetenti in sui vel alte­ rius perniciem ? H. licere non solum absque laesione justi­ tii,sed etiam charitatis. Quia in tali casu damnum sequens non est reddenti volunta­ rium, neque directe, quia, ut suppono, illud non intendit, quin potius ei displicet; neque indirecte, quia non tenetur cum gravisuo damno omittere redditionem, quæ de se non est mala, ul consulat bono alterius : ad voluntarium autem indirectum requiri­ tur quod possit ct debeat non ponere aclionemex qua sequitur malum. V. art. præc. Damnum autem quod imminet relinenti, ul ibidem notavi, debet osse proportionalumlum damno quod praevidetur secutu­ rum cx redditione, cum influcnliæ rei red­ dite in istud damnum ; major enim requi­ ritur causa ad ponendam actionem quæ proxime influit quam quæ remoto, quæ influit in grave malum quam quæ in levo; item major quando alter peccaturus est contra justitiam quam contra alias virtu­ tes: quia mnjor est obligatio jnslitiæ quam aliarum virtutum moralium , cl peccando contra ipsam fil injuria alteri innocenti ct invito; peccando vero contra alias virtutes morales, solus peccans sciens et volens dam­ num incurrit. Hinc Inferes 1° Si furens in hostem minetur libi mortem nisi reddas suum aut alienum gladium apud te depositum, potes ei reddere si aliter non possis mortem evadere. Secus si ageretur de occidio· e principis rcîpublicæ valde utilis, quia islud malum prævalcl morti unius particularis. 2°Siquis incusso motu incendii aut alte­ rius gravis damni in bonis fortunæ repetat 175 pecunias apud te depositas, cas daturus ad usuram, licite reddis; a fortiori si sit eis abusurus ad ebrietates aul scortationes. 3° Si ex retentione libri perniciosi tibia Titio commodati, timeas graves rixas, bla> phemias, odia , etc., poles reddere : secus, si timeas tantum ne contristetur au! nedesinal libi esse amicus : hæ enim rationes non videntur sufficientes. 4° Si in his omnibus et aliis similibus casibus cogaris a judice reddere depositum aut commodatum , nec possis monendo judicem de damno, aut appellando ab ejus sententia illam irritare; non peccas red­ dendo, cum non possis aliter tacere. Dices. Qui sine causa reddit depositum ex quo sequilur damnum, peccat; quia influit in illud : atqui qui reddit cem causa, pariter influit in illud. Ergo. R. N. min. In lanium enim primns in­ fluit in damnum, in quantum ponit actio­ nem quam debebat omittere; el ideo dam­ num sequens imputatur ei voluntarium indirecte seu in causa. At secundus non tenetur hanc actionem omittere, quia habet justam causam illam ponendi : unde nulla est ratio cur imputetur ei damnum sequens ut voluntarium in causa. Petes 3° utrum restitutio seu solutio facta creditori mei creditoris sit licita ct valida, ita ut sic restituens sim liber a rccunda restitutione facienda meo creditori ? R. Talis solutio seu restitutio, nulla sul>sistente causa, in foro conscicntiæ csl illi­ cita, probabiliter tamen csl valida; sed in foro externo est etiam invalida nisi in certis casibus. Prob. prima pars. Quia sic solvens lædo jus quod habet meus creditor ut ipsisolvam, cl ul ipse per seipsum solvat modo sibi pla­ cito suo creditori. Insuper indebite usurpo officium judicis. Subsistente tamen rationabili causa esset licita, puta, si creditor mei creditoris aliter non posset recuperare suum debitum ; quiâ tunc meus creditor non potest esso rationa­ biliter invitus, el aliunde facta est æqualilas, cum idem sil te liberare a debito cen­ tum aureorum ac tibi illos sohere. Insuper juxta probabilem sententiam, potest credi­ tor creditoris uti compensatione , quando non potest aliter debitum recuperare; ergo licite possum ei cooperari Prob. secunda pars quæ est Sylvcstri ▼ I u • i • i; ■ DISSERT. VI Solutio, η. 4, ct aliorum ; quia solvendo tuo creditori centum , cui pariter debes ccnlum, acquiro jus quod ille habebat exigendi a te ccnlum : unde jus quod tunc habeo in te, æquivalet juri quod habes in me, et sic utor compensatione. Si dicas me tibi in hoc facere injuriam atque tuum jus lædcrc, sicquc te esse ratio­ nabiliter invitum : fateor quoad modum , sed non quoad substantiam restitutionis ; et ideo dixi esse secundum se illicitam. Advertendum tamen quod, si ex hoc mo­ do restituendi seu solvendi sequatur dam­ num immediato creditori, tenearis illud resarcire. Unde si equum valentem viginli aureis quem tibi locavi, tradas Titio cui debeo viginli aureos, et inde patiar damnum aut lucrum cessans; non solum peccas, quia, ut dixi, illicita csl talis restitutio; sed insu­ per, quamvis sis liber a solutione equi, teneris istud damnum aut lucrum inde cessans mihi restituere. 174 , I Prob. Ici lia pars. Quia sic jura statuunt ad evitandas lites. Erit autem valida si res debita sit obligata remoto creditori, seu, ut alii dicunt, si utrumque debitum proveniat cx eadem causa : ut si conduxerim a te domum quam a Titio conduxeras, possum Titio solvet c. Similiter si gerens mea nego­ tia , aut ut mihi mutuares , ipse mutuo accepisti centum a Caio ; possum, te prae­ termisso, reddere centum Caio , sic etiam disponente jure civili ; pro quo vide Sylvest. loco cit. § II. — Cul bona incerta sint restituenda ? ' Bona dicuntur incerta dupliciter : i ° sim­ pliciter, quando eorum dominus est absolu­ te incognitus; 2° secundum quid, quando dominus cognoscitur secundum quid et in communi, ignoratur autem quis sit in par­ ticulari : ul si scias te debere uni ex pluri­ bus, nescias vero cui. Omnes conveniunt bona simpliciter incei Ia, par Ia cx delicto, puta furiis, rapinis, usuris , iniquis contractibus , etc. , esse omnino restituenda pauperibus, nomine pauperum inlelligcndo non solum ostiatim mendicantes, sed etiam monasteria, xeno­ dochia aut quemlibet usum pium. Quidam vero'id negant de bonis incertis sine delicto comparatis aut inventis, voluntque possessorem , si post sufficientem inquirilioncm non comparcat dominus, ea posse 1. ART. XIV. sibi relinere; quia tunc, inquiunt, haben­ tur pro derelictis. Ila Soto ct post ipsum quidam alii. .Sed contra cum S. Tlioniad communi sententia. Hic a. 5. ud 3. — Dico 1° Omnia kni simpliciter incerta, sive parta ex delicii sive non, sive inventa, sunt expendenda io usus pios, si facta diligenti inquisitione nn comparcat dominus : non enim, ul alii dicunt, dici possunt derelicta, cum mb exstet eorum dominus licet ignoretur, ideoque sunt expendenda secundum ejus prae­ sumptam voluntatem; jure autem pra-u· mitur hanc esse ejus voluntatem ul expen­ dantur in suam vel suorum aut reipublica utilitatem, ut fusius probavimus dissert I dc dominio a. 2,§0: ubi etiam expen­ dimus qu;e diligentia requiratur, quid facto opus si, re distributa, dominus comparcat, et plura alia huc pertinentia; require ibi. Dico 2" Bona incerta secundum quid sunt restituenda domino meliori modo quo fieri potest. Hoc générale dictum palet cx sc. El hinc in particulari, Si scias te debere aliquid uni ex duobus vel pluribus, nescias vero cui determinate, ct Ricta diligenti inquisitione dubium per­ severet; res est ipsis reddenda in communi, ut vel eam inter sc dividant in revel iu pre­ tio, vel sortiantur, vel aliter inter sc con­ veniant : iis autem non convenientibus res judicis arbitrio committatur. Si damnum sit illatum ipsi communitati vel civitati, restitutio facienda est non par­ ticularibus, sed ipsi civitati vel communi­ tati ; quia ipsa communitas in se fuit læsa, non particulares. Unde qui cx communibus alicujus civitatis reditibus summam dis­ traxit, non satisfacit si pauperibus ejus­ dem civitatis restituat; quia pauperes in eam non habent magis jus quam divites,sed tota communitas, idcoque csl ipsi reddenda et per superiores distribuenda. Si vero damnum sit illatum immediate particularibus alicujus communitatis aulciv itatis, ul Iit in bello injusto aut depraeda­ tione oppidorum, agrorum, in venditioni­ bus, quando nempe mercatores, caupones, pistores ct similes defraudant promiscue ementes mercibus adulteratis, mensuris vel ponderibus injustis, et tamen ignoratur in particulari quibus damnum sit illatum; re­ stitutio fieri debet, non pauperibus, sed in quantum possibile est ipsis personis læsis. QUANDO SIT FACIENDA RESTITUTIO? g ergo dcprædalus fueris incolas alicujus pagi, restitue summam per parochum vel virum probum inter ipsos dividendam, se­ randum proportionem et probabilitatem Usionis cujusquc. Si vendendo defraudave­ ris, attende quinam plus vel minus acce­ dere solebant ad tuam officinam, cisque plus vel minus redde, scilicet vendendo vel meliores merces, vel viliori pretio, vel me­ liori pondere aut mensura, vel aliter. Si tandem uni vel admodum paucis alicu­ jus civitatis damnum intuleris, et absolute ignoretur cui aut quibus, scitur autem civi­ tas, restitutio lacienda est pauperibus hujus civitatis ; quia sic praesumitur esse volunta­ tem domini : si tamen res sit alicujus mo­ menti, quia si sit levis momenti potest re­ stitui cuivis pauperi. Ptlcs 1° cui restituenda sint bona de­ functi ? ibid. — R. restituenda esse ejus hærcdibussive necessariis sive legitimis, sive abinstestato, sive per testamentum institutis ; quiahærcdes computantur una persona cum defundo, el omnibus ejus juribus succe­ dunt. Sivero non habeat haeredes, aut hi sint omnino ignoti etiam inquisitione facta, nec de bonis disposuerit : quidam dicunt esse eroganda in usus pios, quia sic praesumitur fuisse voluntatem defuncti. Alii dicunt id esse incertum, el defunctum forte aliud voluisse ante mortem, cl hanc voluntatem incertam domini non amplius cxislcntis non posse ligare viventes, proindeque hæc bona censeri derelicta seu vacantia et sic esse primooccupantis, seu remanere debitori. Utra­ que sententia est probabilis, casu quo non sint hæredes defuncti ; sed si existant el sint ignoti, prims sen ten liæ csl standum, juxta dicta in prima conclusione. At vero jure civili, lib. Vacantia, cap. De bonis vacantibus, lib. 10, lit. 10, bona quedicuntur vacantia, addicuntur fisco re­ gie, exccplismobilibus peregrinorum ab in­ testato desccndcnlium sine hæredibus, quæ per episcopum debent in usus piqs erogari, Aulhenl. Omnes peregrini, cap. Commu­ nia, dc Succos. In Gallia autem bona ex­ traneorum nor. regnicolarum ibi morien­ dum, jure albinatus perlinent ad regem. Pelts 2° utrum el cui accepta propler tur­ pem causam sint restituenda? R. Aut lex prohibet ipsum lucrum, vel 171 causam lucri tantum. Si ipsum lucrum pro­ hibitum sit, impossibile csl quod juste deti­ neatur; ex hoc enim ipso efficitur aliquis injusti tituli et mais fidei possessor, quin contra legem aliquid habet, ut accidit in simoniacis et usurariis. Si autem lex prohibet tantum actum ex quo lucratur, sed non lu­ crum : supposito actu , tunc quamvis acqui­ rendo tali actu contra legem fecerit, tamen retinendo non facil contra legem, sicut cum quis de lenocinio vel meretricio lucratur; el ideo hæc retineri possunt. Simoniaceau­ tem accepta non sunt restituenda danti, quia dedit contra legem el non meretur ac­ cipere, sed convertenda in usus pios. Ifoc ultimum exjure positivo. De hac difficultalfusius disseremus dum dc contractibus sub conditione lurpi. ARTICULUS XV. Quando sit (acicnda restitutio. Q. 62. a. 8. o. — Dico. Quilibet tenetur Statim restituere si potest. Addit S. Tho­ mas, vel petere dilationem ab eo qui potest usum rei concedere, quod debet intellid quando non potest satis commode slatim restitui, aul quando impotentia saltem res­ tituendi non est omnino evidens; si enim sit evidens, sufficienter excusat independenlera concessione creditoris. Ibîd.— Prob. 1° conclusio. Qui delinet alienum invito rationabiliter domino, pec­ cat: atqui non licet ncc per modicum tem­ pus morari in peccato, continuando scilicet illud aut in eo complacendo: ergo. Prob. maj. l°Quia qui detinet alienum invito do­ mino, indebite privat cum usu rei suæ, ct sic facil ci injuriam : ergo peccat. —Infra q. 66.0. 3. ad 2.—2° Quia detinere id quod al­ teri debetur, camdem rationem nocumenti habet cum acceptione injusta , unde sub ac­ ceptione injusta intclligilur etiam injusta de­ tentio : atqui qui injuste accipit peccat: ergo et qui injuste detinet. Hic a. 8. nd 1. — Prob. 2 ' Quamvis præceptum de restitutione facienda secundum formam sil affirmativum, implicat tamen in se negativum lanquam rationem suæ obli­ gationis, scilicet, non delinere alienum; ideo enim (eneris restituere, quia non licet detinere alienum : atqui præcepta nega­ tiva obligant semper cl pro semper : ergo. Confer quæ dixi art. 2 hujus disscrL pe­ tit. 2. ΙΤβ DISSERT. VIII. Dices. Ideo, secundum S. Thomam, quis tenetur statim ................ restituere, quia tenetur sta­ ............. tin) exire a peccato : atqui falsum est istud fundamentum : ergo:Prob. minor. Pecca­ tor, juxta eumdem S. Thomam in Suppi, n.m tenetur statim conteri ct poenitere. Ergo R. D. maj. Ideo, etc., quia tenetur statim exire a peccato quoad actum et affectum , C. maj. quoad reatum , N. maj. El ad hunc sensum distincta minore, N. conscq. Porro qui non restituit dum potest, manet in pec­ cato quoad actum el affectum, sive, ut mo­ do dicam , primum continuando, sive no­ vum committendo, quatenus perseverat in voluntate detinendi injuste alienum, quod est prohibitum ;non licet autem nec per in­ stans peccare seu in affectu peccati morari: conteri vero seu poenitere non importat so­ lum cessationem a peccato et affectu pec­ candi , sed vitæ præleritæ dolorem et novae propositum , ad quod non tenelur statim peccator. Inst. Peccator non tenetur statim Deo satisfacere per poenitentiam pro injuria ipsi per peccatum illata : ergo ncc fur homini pro damno ipsi illato. R. N. conscq. Disparitas est 1°, quod præcepturn poenitentiæ sit simpliciter affirmati­ vum , secus praeceptum restituendi ; 2°quia restitutio facienda homini ordinatur ad ejus utilitatem, qua dum privatur, fit ipsi inju­ ria; satisfactio autem quæ fit Deo non ordi­ natur ad ejus utilitatem : Quid enim pro­ dest Deo si justus fueris? Job. 22. Petes 1° quomodo illud statim sit intolligenduin ? R. Si sermo sit de proposito restituendi, intelligitur statim mathematice ; hoc est, eo instanti quo reflectis te delinere injuste alienum, teneris nolle amplius detinere seu velle restituere, alioquin peccas contra præceptum negativum quo prohibetur de­ tinere alienum: sicut qui concepit proposi­ tum furandi, tenetur statim mathematice illud deserereet nolle furari,alioquin peccat contra præceptum , Non furaberis. Si vero sermo s? tialur grave damnum. Si dicas inde sequi præceptum restituendi habere moram temporis non secus acpræ­ ccpta affirmativa , et ideo ad instar illorur obligare : R. N. sequelam ; quia in hoc præceplo mora temporis est determinata ad stalim moralitcr, seu ad primam opportunita­ tem : in praeceptis autem affirmativis non est determinata ad statim moralitcr, seu ad primam opportunitatem, sed determinanda relinquitur per regulas prudentis ; nonenim filius statim data opportunitate debet hono­ rare parentes, orare Deum, elicere actum charitatis, etc. Petes 2° utrum qui alienum injuste deli­ net , continue ct singulis momentis peccet? R. probabilius et D. Thomæ conformius affirmative cum Solo, Sylvio et aliis contra Cajet. Serram et alios, etiam probabiliter sustinentes oppositum. Prob. 1° Juxta D. Thomam, ideo qui de­ tinet alienum debet statim restituere, quia non licet etiam permodicum tempus morari in peccato : atqui hæc ratio nihil probaret in principiis D. Thomæ, si intelligerelur, ul vult Cajetanus, de peccato habituali el non actuali, quia ipse S. Doctor in Suppi, docet peccatorem non teneri statim exire a peccato habituali per poenitentiam. Ergo. Prob. 2° Quamdiu quis delinet injuste alienum,continuo transgreditur præceptum restituendi implicite negativum, continuo lædil proximum ipsum impediens a |iossessionc el usu roi suæ vel sui debiti ; el hoc li­ bere, quia ista transgressio seu læsio conti­ nuo pendet a libera non restituendi volun­ tate : ergo continuo peccat. Si di tas cum Cajctano, non peccari con­ tra præceptum negativum nisi peœatocom- QUANDO SIT TAUENDA RESTITUTIO? 17/ missionis quod requirit actum positivum , [ cati, nempe prioris voluntatis detinendi in hic autem non reperiri actum , sed actus qua fuit prævisus ct volitas : unde dicitur omissionem. R. detentionem liberam non peccatum non formaliter sed materialiter ct «ecusac possessionem se habere ad instar ac­ cxsccutive, quia est exsecutio malæ volun< tus, elæquenocere proximo ac acceptionem, talis, aul continuatio exsecutionis prius per adeoque moralitcr reputari actionem : unde malam voluntatem inchoat® . sicut qui ex dixi supra ex S. Thoma, sub injusta actione inlenlione occidendi inimicum se itineri ac­ cingit, tamdiu peccat quamdiu pergit in via; intelligi injustam detentionem. Confirmatur. Qui conjicit aliquem in vin­ si tamen in via dormiat, bibat, confabuletur culis et ibi relinquit, non minus continuo aut sit alio distractus, pro tunc non peccat peccat cl continuo nocet quam si manibus formalitcr; quia, ut suppono, non est in ejus constrictum teneret; perinde est enim si potestate de occisione proposita aul conti­ manibus aut vinculis noceas, modo utrum­ nuatione viæ cogitare; peccat tamen mate­ que a libera voluntate dependeat. Similiter rialiter , quia continuatio viæ est effectus princepsqui condit legem injustam, tamdiu prioris voluntatis occidendi in qua fuit voli­ peccat quamdiu lex nocens ab ejus libera tas cl in qua lanquam in causa est volunta­ îûlunlateprudens, permanet : ergo similiter. rius. Dices. Qui inflixit vulnus, non continuo Petes 3° utrum sit unum tantum pecca­ peccat licet continuo noceat. Ergo. tum continuatum, an sint plura numero R.Disparitas est, quod in hoc casu nocu­ distincta? mentum sequens non amplius pendeat a R. esse unum tantum peccatum conti­ present! voluntate illius qui vulneravit, sed nuatum , nisi primum propositum fuerit naturaliter sequitur ex primo nocumento : moralitcr interuptum ; quia primum pro­ onde ipsi imputatur non ratione præsentis positum in detentione voluntarie continuata voluntatis sed præteritæ, in qua censetur virlualiter perseverat, ita ul dum ileralur, fuissevolitum , sicque libere nocuit, libere etsi centies, censeatur primum continuari peccavit: at nunc non libere nocet, nec cl ideo unum moraliter peccatum : sicut proinde peccat actu formaliter. Secus in cum quis vadit ad occidendum inimicum , nostro casu; restitutio enim pendet a præ- quamvis in via iteret voluntatem occidendi, sentiet libera voluntate detinentis, etsic est non est nisi unum peccatum continuatum, instar continuæ actionis nocivæ. Qui enim quia primum propositum perseverat in con­ rausam noxiam posuit quam continuo au­ tinuatione viæ vi illius assumptæ, et vi il­ ferre potest el non aufert, continuo nocet ct lius sequentia proposita concipiuntur, aut continuo peccat: unde in exemplo instan­ potius idem repetitis actibus continuatur, tia,si vulnerans posset aliqua arte auferre ila ut censeatur moralitcr unum continua­ afflictionem ct nocumenta vulnerati el non tum propositum. faceret, censeretur continuo nocere el pec­ Quandonam vero censeatur moralitcr in­ ore; sicut qui injectum a se ignem in mes­ terruptum primum proposilum , sic, ul am non exstingueret cum posset, consere­ quoties ileralur tot sint peccata numero tur continuo nocere ct peccare quamdiu ser­ distincta? peret ignis. II. Videtur lanium tunc sic interrumpi Inferes. Ergo delinens injuste alienum , dum revocatur vel formalitcr per contra­ peccat dum dormii, dum orat, dum facit rium propositum, vel virlualiter quando eleemosynam,etc.,quod videtur absurdum. quis cogitans de ulterius detinendo alienum, R. juxta principia posita , talem peccare non assenlilur, sed alio mentem distrahit materialiter el cxsccutive, non formalitcr. quasi revocans prius propositum : si ergo In lanium enim secundum nos detinens pec­ I alterutro modo revocatum proposilum ite­ tat formalitcr, in quantum detentio pendet retur sive explicite sive etiam implicite, non a libera ejus voluntate ; quando autem dor­ restituendo , scilicet posita advertentia ad mii aul sic distrahitur ul in ejus potestate obligationem cl data opportunitate resti­ non sil dcilla detentione cogitare vel dispo­ tuendi , est novum peccatum numero dis­ se, detentio pro tunc non est ipsi libera, tinctum, in confessione explicandum. In priori autem casu, quamvis sil unum pnoindeque nec peccatum formalitcr , s< d tauyialilcr tantum cl effectus prioris pcc- tantum numero peccatum continuatum t B1LL. T. VI j 11 QUO LOCO ET CUJUS EXPENSIS REST., etc. 178 DISSERT. VIII. ART. XV. advertendum tamen pro praxi, eo esse gra­ Notat tamen Sylvitis, prudenti® confer vius quo diutius durat, et æquivalcre mul­ sarii relinquendum esse ul, attentis rerun tis, turn ratione diuturnioris liberæ duca­ et personarum circumstantiis, judicet quare tionis, tum natione majùris damni et inju­ do alitor sit agendum ; cl ideo dixi regulari, ri»; eo enim magis dominus damnificatur ter. Potest enim contingere vel quodcxqoj. quo diutius usu rei suæ privatur. Unde sicut busdanv indiciis appareat certo moralia si quis furatus fuTssct centum aureos, non futuia restitutio , vel quod res non feni satis diceret in confessione: Furatus sum moram, vel quod non possit nunc fieri res summam sufficientem ad peccatum mor­ lilulio absque nota infami® aut graviori tale, sed deberet explicare quantitatem fur­ aliquo incommodo : quibus casibus debet ti : ita qui per annum rem alienam injusto moribundus dare, si possit, cautionem rd detinuit, non sufficienter diceret: Furatus consignando summam pecuniae inlermanm sum, nec statim restitui ; sed deberet expli­ confessarii aut melius alicujus alterius viri caro diuturnitatem detentionis, quippe quæ probi, vel declarando coram tabellione H I æquivalel in gravitate pluribus peccatis, cl testibus se velle ut ex suis bonis ante omnj insuper omnia damna inde domino emer­ detrahatur talis summa ct consigneturcû> i fessario aut alteri viro probo designato, gentia aut lucra cessantia. Ex his inferes, 1° pœnitentem qui non expendenda in usum ipsi declaratum;qu>| habet firmam voluntatem restituendi dum si tempus nec id permittat et ægrolusap­ potest, aul non restituendi nisi per partes, pareat sincere velle restituere, poterit ab­ dum potest lotum restituere , etiamsi sil solvi. Petes 4° utrum sit eadem ratio dedit morti proximus , esse incapacem absolutio­ tioncsolutionis debitorum ex contractu? nis ; quia est in peccato actuali. R. debita ex contractu debere sold tem­ 2° Et qui semel vel iterum fregit fidem confessario, esse regulariter denegandam pore per contractum determinato, etiam absolutionem, donec de facto restituerit; . creditore non exigente, Quia dies inlrrquia licet forte tunc habeat sincerum pro­ pellat pro homine, I. Magna, ff. Deconlra- ( positum restituendi , tamen detentio rei henda stipulatione. Quod si nullumsitlemalicnæ est ipsi occasio proxima peccandi, I pus determinatum, solvenda sunt quando quam proinde debet restituendo deserere, creditor rationabiliter urget, quia nullum priusquam absolvatur. I videtur assignari posse tempus convenien­ 3· Similiter non sunt regulariter absol- tius. Excipe nisi forte creditor, aut oblivio· vandiqui sub mortis articulo nolunt resti-1 sus, aut impotens, aut timidus illud not | tuere per seipsos, dum possunt, sed id suis urgeret ; tunc enim solvendum erit tempore I hærcdibus committunt. 1° Quia non habent I quod judicatur prudenter esse de rationabili absolutum propositum restituendi, sed con- intentione creditoris. dilionalum lanium , si moriantur, ita ul Cælerum advertunt auctores, nonsalim non restituerent si viverent, quod non suf- accusandos esse noxae lethalis, nequeasa­ ficil.20 Quia se exponuntmanifesto periculo cramenti absolutione repellendos, procrasnunquam satisfaciendi , cum plerumque tinanlcs solutionem debiti ex contractu, I hæredes sint négligentes in faciendis resti­ etiamsi debitor quandoque urgeat, modoei tutionibus sibi ab auctoribus suis demanda­ dilatione nullum aut leve damnum subeat, tis. « Atque periculum istud, inquit cle- cl aliunde nullum sit periculum debili per­ » ganter Soto, potissimum in magnatibus dendi; tum quia cum in tali hypolhesi di«imminet, quorum testamenta nunquam latio non sil, aul leviter lanium sit creditori d aul fere nunquam hæredes complent, sed injuriosa, non censctur graviter invitus, » salis se fecisse arbitrantur, ut quam resti- nisi certe contrarium exprimat; tum etiam » lulioncm avus patri cl pater sibi testa- quia nullus contrahens ccnsctur voluisse » mento præcepil, tamdem ipsi, aliis re- contrahendo sciam rigorose obligare, acentibus debilis onustam , filio jubeat, Quantum ad damna emergentia aut lucra Dquam ipse postea committit nepoti.» Ca- cessantia cx dilatione solutionis debili cx vcanl ereo confessarii ne . talibus manus1 icontractuv, certum est procrastinantes cui______ __ w W M· citius imponentes, sc peccatis alienis impii- pahiliter solutionem, ad ca teneri sub mor­ tali λcl veniali, prout mora fuerit moruM ceau 170 rei venialis. Et id non est infrequens inter causa cur rem suam non habeat Parisiis, nobiles et magnates, qui, cum facile pos­ unde id a te irrationabiliter exigeret. Sed difficultas est utrum , si restitutio fie­ tant, non tamen solvunt vel merces emp­ tas, vel operas factas : unde mercatoribus ri non possit absque expensis longe supe­ aut opificibus damnum emergit aut lucrum rantibus valorem rei , eas teneatur facere injustus debitor. Dc expensis enim æqualicessat. Variis tamen do causis possunt sic pro- | bus valorirei aut paulo excedentibus, item crMtinanlcs excusari a solutione intéressé. si ex omissione restitutionis sequatur do1’Quia creditores illud non exigunt, nec de minodamnum aliud aequale expensis longe «solvendoadmonent. 2° Quia dilatio non superexccdentibus : certum est quod in hoc luit mortaliter culpabilis ; tunc enim est utroque casu teneatur restituere injustus tantum obligatio restituendi sub veniali, ut debitor, quia in pari causa melior est con­ supra dictum est. 3« Quia bona fide putavit ditio innocentis quam nocentis. Hoc posito, creditorem non esse graviter invitum ad ta­ ad quaestionem lem dilationem. R. 1° Si sil spes fore ut postea possit fieri Decausis excusantibus a restitutione sive I restitutio cum minori detrimento, et ex disimpliciter sive statim facienda , dicemus | latione non sequatur gravius damnum doinfra. mino, æquitali naturali consentaneum est ul possit differri restitutio, neque debet cen­ ARTICULES XVI. seri in hoc rationabiliter invitus dominus. o» loco el cujus expensis resliluiio fieri I j”’c^m'm'un’iï,'rIbrologL debeat? 1 ° /?.2° Si non sit spes in futurum restituen­ Quæ sunt restitutioni obnoxia, debentur di cum minori damno , ct omissione restivel ratione injustæ detentionis auldamnifi- situtionis non sequatur domino damnum cationis, vel ratione rei acceptae, vel tandem emergens aut lucrum cessans æquale expen­ «contractu. Hoc notato, sis superexccdentibus , cessat obligatio res­ Dico 1° Debita ratione injustæ acceptio­ tituendi immediate domino. Ita S. Anton, nis, detentionis aul damnificationis, resti­ apud Serram pag. 300, Soto, Lessius, Auc­ tuenda sunt expensis debitoris in loco in quo tor Suppi. Tournely, cl alii plures contra ea possedisset dominus, si ablata non fuis­ Cajet. Pontas cl Ilenno ; videlurquc esse D. sent. Est communis. Thomæ dicentis:— Q. 62. a. 5. ad 3. — « Si Prob. Quia dominus ex culpa debitoris » ille cui debet fieri restitutio sit multum non debet pati damnum ; atqui pateretur si » distans, debet sibi transmitti quod ei depropriis expensis rem suam recuperare de­ » belur, et præcipuc si sit res magni πνο­ beret: ergo. Confirmatur. Qui tonetur ad ή menti, cl possit commode transmitti 'aufinem, tcnelur ad media fini consequendo » dio commode) : alioquin debet in aliquo necessaria : atqui debitor tenetur ad talem » loco tuto Servari, ut pro eo conservetur, restitutionem qua dominus servitur indem­ » ct domino significari. » Dixerat — nis, quod fieri non potest sine expensis: d. 45. q. t. a. 5. quaestione, 4. ad 2. — quod ergo ad cas tenetur. « poterit dari consanguineis illius si habet, Hoc porro verum est non solum quando d vel alicui cœnobio , si non habet propininjustus debitor ipse rem alio transfert, sed » quos, cum protestatione tali quod ciredetiam quando ipse dominus alio migrat, cl » dere teneantur si requisiterit, vel unquam remsuainsccum dsportasset ; quia propter » comparuerit. » El ideo dixi in responsio­ iniquitatem furis non debet dominus pri­ ne, cessare obligationem restituendi imme­ ori libertate quo soluerit commigrandi. In diate domino. Debet enim fieri aliquo modo hoc tamen ultimo casu, deducendæ sunt ex­ restitutio secundum voluntatem ejus, vel pense quas ipse dominus debuisset facere explicitant si possit cognosci, vel præsumpin sua re asportanda , quia iis deductis ad­ lam, utdiclum est. Prob. responsio a ratione. Chantas et huc sonatur indemnis. Insuper non tcne­ lur injustus debitor restituere ubicumque recta ratio quibus non contrariatur justitia, vellet dominus : v. g. furatus es Lcodii, non dictant creditorem nec debere nec posse ra­ teneris restituere Parisiis, s* ’^uc sut gravius damnum quam I gratuitum, et res alio sit transferenda : qui­ jactura 200, 300, 400, etc. respectu divitis: dam censent dividendas esse expensas; unde fieri potest quod pauper qui debet res­ quia, inquiunt, æquum est ut quipartim tituer* centum ,· excusetur a restitutione si sentit commodum, parlim etiam sentiat pro ea debeat expendere quinquaginta ; et c incommodum, ctalioquin alteruter sine sui contra dives non excusabitur si pro centum culpa damnum pateretur. Hæc sententia restituendis debeat expendere 200, aut 300 est probabilis. Alii lamen volunt omnes cxet amplius. Hæc explicatio non videtur a 1 pensas esse solvendas ab eo ad cujus gratiam j elexigentiam iniiur contractus, nimirum ratione aliena. Ή CUJUS PERICULO RESTITUTIO FIERI DEBEAT’ localanî et deponentis; quia, inquiunt, non datur pretium locanti equum pro remissio­ ne equi locati, sed pro ejus usu: similiter non datur pretium depositario pro remissio­ ne depositi, sed pro labore ct vigilantia in eo custodiendo. Hæc sententia eo mihi pro­ babilior videtur, quod sic communi homi­ num sensu ac praxi videatur receptum. Dico 4° Quando res alia est reddenda ex contractu, et nihil de loco et expensis con­ stitutum est, restitui seu potius solvi debet, attenta natura contractus, in loco ubi res pro qua fit solutio, accepta fuit; quia non quovis loco debet fieri solutio, id enim ma­ gno damno foret alteri, ut si emas Parisiis ct tenearis solvere Romæ : unde si quando­ que ita stipuletur, debet minui pretium ut fiat compensatio. Certus ergo locus ex natu­ ra contractus assignari debet in quo fiat solutio; non potest autem assignari qui magis justitiæ congruat quam is in quo res fuit vendita, mutuata, aut permutata ; quia in his contractibus reciprocis res una in lo­ cum alienus substituitur : id vero perfecte observatur si etiam idem locus acceptionis el restitutionis servetur. Quod si sint faciendæ expensæ pro tran­ slatione rei ad eumdem locum, el nihil de illis fuerit conventum , recurrendum est ad consuetas in ea regione conventiones, et regulariter incumbunt debitori. Quantum ad solutionem censuum, nisi aliter fuerit conventum, videntur solvendi ex natura contractus, non in loco ccnsualislæ, sed in îoeo hypothec», quia census seu pensio annua, est quasi fructus hypo­ thec®, qui non alibi, cx natura contractus, quam ubi nascitur, est tradendus. Quod si census sit pure personalis, ob eamdem ra­ tionem solvendus est ubi debitor commora­ tur, nisi forte longius commigraret in grave detrimentum creditoris. Sed in constitu­ tione censuum solet stipulari dc loco solu­ tionis. ARTICULUS XVII. Cujus periculo restitutio fieri debeat *1 Quæslio procedit quando restitutio fieri potest immédiat**, domino, vel quia est ab­ sens, vel quia debitor timet nc inde infa­ metur aut obveniat aliud malum, cui res pereat, si in via pereat. Hic iterum distin­ guenda sunl debita ratione rei accept®, ratione injustæ acceptionis et ratione con- 181 tractus; item utrum sil eadem res reddenda vel alia Dico 1° Quando dominus ipse designavit nuntium per quem vellet rem suam sibi restitui, damnum incurrit si res casu vel culpa nuntii pereat, quovis titulo res ipsi debeatur, et sive sit eadem res reddenda , sive alia; quia in tali casu nuntius gerit per­ sonam domini, et quod ipsi traditur cense­ tur domino tradi. Similiter si reliquerit de­ bitori libertatem eligendi quem vellet nun­ tium , modo eligat qui fidelis habetur, quia tunc debitor præslitit omne quod exegit do­ minus, et consequenter omne quod ipse debitor debebat. Dico 2° Res debita solo titulo rei acccplæ, si, adhibita sufficienti diligentia cx parte debitoris, scilicet, si elegerit ununlium qui habetur fidelis, si remiserit per vias quæ non reputantur periculosæ, attamen pe­ reat, sive casu, sive culpa nuntii, non pe­ rit debitori, sed domino, proindeque debi­ tor ab ulteriori restitutione eximitur. Quia res hæc est domini, res autem domino suo perit, praesertim cum nulla culpa ex parte debitoris intercesserit. Ex quo colliges a contrario quod, si debitor sil in culpa, quia vel elegit nuntium qui non habebatur fide­ lis, vel per via periculosas remisit, ipsi pereat, clad ulteriorem restitutionem te­ neatur. Dico 3° Res debita ratione injustæ accep­ tionis, detentionis aul damnificationis, quo­ cumque modo pereat extra casum primæ conclusionis, sive sil eadem reddenda sive non, ipsi debitori perit, qui proinde ad ul­ teriorem restitutionem adslringilur. Est communior cl probabilior. Prob. Qui tenetur ratione injuslæ accep­ tionis, semper tenetur donec redintegrata sit æqualilas quam injuste violavit : atqui quicumquc modo fiat, extra casum primæ conclusionis, quod res ablata aut ejus va­ lor non perveniat ad dominum, non redin­ tegratur æqualilas violata. Ergo. Confirmatur. Si res illa inter manus de­ bitoris casu periret, illi periret, ut diximus supra ex communi sententia, quia injustus detentor tenetur etiam de casu fortuito, cum m se susceperit omne rei periculum ; unde non valet hic commune axioma Res perit domino: ergo etiam ipsi debitori perit s:. pereat inter manus nuntii quem elegit. Neque obstat quod fecerit quod in se est-. r 11 i ) t · 9 DISSERT. VIII. ART. XVIH fecit equidem quod in so cslut eximatur a ubi sic statuitur: Vendita· vero retfllttU nova culpa, non autern ul absolvatur ab (œ, non aliter emptori acquiruntur qu vnn obligatione restituendi. Ait, inquies, dum is venditori prelium solverit, vel αΙίο,η-Λ assumo inter nuntios fidelissimum , puta ci satisfecerit, vetuli cx promit, ore os.· confossarium, tacite consentit dominus. R. pignore dato. Quod si pretium non sil q , D» Consentit, id est, mavult ut res sua dem solutum , sed tamen assccuralmn ;»r potius per fidelem nuntiumquam infidelem pignus aul fidejussorem , tunc non citreisibi remittatur, C. consentit quod, si res denda venditori potius quam aliiscrcJik· sua forte pereat, sibi pereat, N. bus,quia cum pignus aut lidcjussorhi / Dicol·0 Res debita cx contractu si sil ea­ locum pretii, transiit absolute indoniiniu' dem numero reddenda , ut in commodato, emptoris, ul etiam palcl cx lege cit. Ilao. ,. locato, deposito, adhibita sufficienti dili­ muniter theologi. gentia cx parte debitoris, perit domino. Si Sed difficultas est utrum hoc ultimum s? sil alia numero reddenda, ul in mutuo, in eliam verum quando prelium non eslquipretio mercium, etc. perit debitori, etiamsi dem assccnratum per pignus aut fidepi-· adhibuerit sufficientem diligentiam. Quia rem, sed tamen venditor emptoris fidem»· in primo casu res est domini elsub ejus do­ culus, ut jura loquuntur, seu ejus nub minio manet; in secundo autem casu est promissione contentus, prelium quasisolu· debitoris. Porro sicut res clamat dominum, lum habuit. ila cl domino perit. Unde si remittas equum Negant Cajet. Navarr. Sylvius et alii pia­ commodatum cum pecunia mutuata , ct res, quamdiu res exslat apud emptorem; ulruinque peroat in via, equus perit do­ quia licet tali venditione venditor transtule­ mino, et pecunia tibi. rit dominium in emptorem, non censetur tamen sic transtulisse, quin, si preliumhiARTICULUS XVIII. bore nequeat, in eam habeat recursum't Cui cx pluribus creditoribus prius sil resti­ praeferentiam quamdiu integra apud emp­ tuendum {1)1 \ torem exstat, ita ul tacito contrahentia consensu venditori hypothecate manat, I Quæslio procedit quando debitor non po­ sicquejus ad illam haboal ante alios ere':test omnibus suiscreditoribus satisfacere ; si tores non hypotheca los; non tamen aul· enim posset omnibus satisfacere, nihil inté­ creditores jure civili hypothecates, qin resse! utrum uni potius quam alteri resti­ illa prior hypotheca csl imperfecla, islapcrtuat, modo omnibus restituat. | fccta, nec enim cx contrahentium volunlal* Dico. Primo loco res exislcns in sua spe­ pendet unum creditorem praeferre iis quivi cie cujus dominium non acquisivil debitor , legum præfcrendi sunt. quovis modo eam habeat, sive juste ul pig­ Confirmatur hæc sententia cx eo quod nus, commodatum , locatum , depositum , communi hominum sensu , durum nimisel inventum, bona fide emptum , sive injuste ab æquitetc naturali alienam videatur, quoi furto vel rapina, debet reddi domino post­ res mea apud debitorem adhuc integra ex­ habitis omnibus aliis creditoribus , ila ut stans assignetur aliis. Dico apud debitorem etiamsi sit ignotus dominus, debeat expendi exstans; quia concedunt laudati theologi secundum præsumptam ejus voluntatem in quod, si emptor illam alteri vendiderit, do­ ususpios; quia res clamat ad dominum, nec naverit , etc., desinat in venditore jus illam debitor polest restituere suiscreditoribus de ante alios repetendi; quia, inquiunt,jus bonis alienis sed de propriis. Hinc illud secundum apprehensionem hominum, Inferes 1° rem emptam cl traditam non tantum manclquamdiu res apud emptorem solutio pretio neque assccuralo per pignus , iniegra manet. Hæc sententia est probabilis. vel fidejussorem , vel saltem promissionem Verum non minus probabiliter affirmant emptoris, esse venditori præ aliis creditori­ Covarruvias, Layman , Wiggcrs quibus id* bus restituendam ; quia tunc dominium rei hærcnt Decocq. Elh. Am. auctor Suppi. non transfertur in emptorem , sed manet Tournely, Henno cl alii ; quia dum vendi­ penes venditorem , cx dispositione juris ci­ tor sequilur fidem emptoris, non minus vilis Instil. § Fnidilœ, Dc rerum divisione, transfert rei suae dominium quam dum se· I quitur fidem fidejussoris ; tunc enim emp( i> Vide Adoolaliouciu dednum quiaUm. 185 CUI EX PI.UR. CREDITORIBUS PRIUS, etc. tor gerit vices fidejussoris: unde venditor non habet magis jus ad illam rem quam ad ilia bona emptoris, nec majus quam alii ejusdem ordinis creditores. Hypotheca autem imperfecta quam alii adstruiinl in illam i em, videtur fictilia, ul— pole in nullo jure fundata. 1° Non in jure naturali, quia jus naluræ non magis dictat hinc rem esse obligatam specialiter vendi­ tori quando est contentus promissione emp­ toris, quam quando esi contentus promis­ sione fidejussoris. 2° Non in voluntate con­ trahentium , siquidem emptor possit statim rem destruere, donare, vendere tanquam suam,neque id possit impedire venditor, qua tamen alienatione posita, juxta ipsos adversarios, nullum jus recursus vel præfcrenliæ habet ad illam rem, quod estsignum se nihil in eam reservasse. 3° Non denique in jure positivo, nulla enim lex alTerri po­ test quæ hanc imperfectam hypothecam sta­ tuat. Proferunt quidem legem Julianus, 15,IT. Dead, empti cl venditi, qua statui­ tur quod Venditor quasi pignus retinere po­ tui tam rem quam vendidit ; sed ista lex nondicil quod si res non retineatur, sit loco pignoris, quin potius videtur supponere contrarium. Quod autem addit prima sententia, du­ rum esse et abæquilalc alienum quod res meaquæin specie exstat apud emptorem, tradatur aliis, dum ego re ct prelio defrau­ dor. Respondetur id non esse magis durum quam quod rem meam ab emptore alteri donatam aut venditam, non possim præ iliis repetere; quod tamen admittit prima sententia. Excipiunt tamen patroni Imjus secundæ scntenliæ bona Ecclesiae, fisci et minorum, quando venduntur credito a procuratore se­ quente fidem emptoris; tunc enim Ecclesia, fiscus, minor, ex privilegio juris positivi ha­ bent jus praelationis in hæc bona, pro quo videSylvestrum v. Emptio, n. 2, Layman hic. Quod etiam puto consonum aequitati naturali dc omni procuratore qui accepit a domino facultatem vendendi, non tamen fidem emptoris sequendi. Notat Auctor Supp. Tournely, in Gallia Venditorem rei immobilis qui prelium non recepit, cæleris creditoribus, etiam regi prae­ ferri, juxta ari. 3 edicti an. 1669; imo ha­ bere jus rem suam insequendi seu repetendi quocumque transierit; sed bona mobilia, «3 ubi semel ab emptore sunt alienata, a ven­ ditore occupari non posse. Hoc est jus mu­ nicipale cui standum est. Nos autem loculi sumus secundum jus naturale ct commune. Secundo loco debita privilégiais sunt sol­ venda ante omnia alia etiam hypolhecata. Sunt autem debita privilégiais : 1° expensæ necessariæ el moderatae funerum pro ma­ rito, uxore, libero, aul alio quem sepelire tenebatur debitor, leg. Penult. fF. de Relig. sumpti fun. ;2® expensæ pro conficiendo et aperiendo testamento, pro conficiendo in­ ventario, pro medicis, chirurgis, pharma­ copolis, 1. Ultima, cap de Jure delibe­ randi ; 3" expensæ necessariæ in conservan­ dis bonis debitoris seu domus morluariæ. Horum ratio prætcr jura citata est, partim quia pleraque sunt in utilitatem credito­ rum , partim quia sunt necessaria nec omit­ tenda ul satisfiat creditoribus : nullus autem reperirelur qui ca praestare vellet, nisi de solutione certus esset. El propter hanc ratio­ nem, in certis provinciis privilegio praela­ tionis gaudent debita facta ob victum neces­ sarium, item salaria famulorum cl ancilla­ rum. Tertio loco sequuntur debita hypolhecata. Pro quo Nota. Hypotheca est cum res datur aut assignatur in assecuralionem debili. Si sil res mobilis, dicitur pignus; si immobilis, dicitur hypotheca. Est duplex : generalis, cum assignantur seu obligantur omnia de­ bitoris bona tam praesentia quam lutura in assecuralionem debili; particularis,cum assignatur certa pars bonorum, hæc domus, v. g. hoc praedium. Item alia est expressa, cum dc illa in contractu ct coram magistratu fit expresse stipulatio; alia tacita, quæ v i le­ gum incsl quibusdam contract i bus, etsi in contractu non exprimatur.Sicqui pecuniam mutuo dedit ad construendam, conservan­ dam aul reparandam domum, navim, etc. domus, navis, etc. remanent obligata mu­ tuanti ex dispositione juris, lib. 3, IT. Qui potiores; cl lib. Licet, cap. cod. tit. Item qui domum elocavit, habet vi illius con­ tractus omnia locatarii mobilia quæ sunt in domo obligata el impignorala pro prelio lo­ cationis ct damni quod locatarius domui posset inferre. El siem t lm ibus aliis. Igitur debita hypotheca ta sive expresse sive tacite, sive generaliter sive particulari­ ter, praeferenda sunt 9 184 DISSERT. VIII. ART. XIX. chirographariis tantum, exceptis privilegia- I thecarios, 1.2, c. Deprivileg. fisci.ÏÏMh tis de quibus numero præcedenti : tum quia | sius discutere proprium csl jurisconsult? hypotheca seu impignoratio a jure csl intro­ rum. ducta ul creditor haberet prælalionem seu Quarto loco veniunt creditores simpli» securitatem sui debili, cum quia creditor scu chirographarii, qui neque sunt pridiehypothecarius non solum personam debi­ giali neque hypothecarii, inter quos non^ toris habet obligatam, sed etiam ipsius ; cre­ ordoservandus ratione prioritalis debili,· ditores autem on hypothecarii solam per­ omnibus indiscriminatim restituendum b sonam debitoris habent obligatam. pro rata secundum proportionem debito­ Quando vero sunt plurcs creditores hypo­ rum et facultatum debitoris ; quia sive pri­ thecarii, attenta natura rei, taliseslinlcr cos mus , sive secundus, omnes habent æqual* ardo : habentes hypothecam expressam prae­ jus immediate in personam creditoris, ncc feruntur habentibus tacitam ; habentes ge­ in ejus bona nisi mediante persona. neralem , habentibus particularem tantum. Nec obstat jam laud, regula juris 54 in 6: Inter plures habentes similem hypothecam, Qui prior est tempore, polior esi jure, h&. præfei tur prior posteriori; in hoc enim casu enim regula habet lanium locum interea maxime valet hæc regula juris 54 in 6 : Qui qui habent jus ad eamdem rem determina­ prior csl tempore, potior est jure. Et ratio tam sibi obligatam: ul in venditione ejusdem csl ; quia posterior hypotheca non potest | mercis facta pluribus sine traditione, pri : tollere jus alteri prius acquisitum. emptor præferlur ; similiter quando plu» Dixi, attenta natura rei, quia ex dispo­ conducunt eamdem domum, pluresdesponsitione juris positivi, plures casus excipiun­ sant eamdem puellam, prior conductore! tur in quibus hypotheca tacita præferlur ex­ prior sponsus præferunlur ; sed et maxim? press® , posterior priori. quando plurcs habent hypothecam in eam· 1° Qui mutuo dedit pecuniam ad rem hy- dem rem, prior hypothecarius secundum polhecatam conservandam aut restauran­ se præferlur posteriori. Halio est, quia cum dam ut supra, præferlur in ea re quibus­ singuli habeant jus ad rem delerminatami cumque hypothecariis, 1. Interdum, IT. Qui specie sibi obligatam, posterior in æquah polior. Quia sine tali muluo res periisset el causa non potest exstinguere jus prioris jam sic nihil aul parum priori creditori profuis­ anlea acquisitum : at verodebitta mere per­ sonalia sen chirographaria solam personam set. 2° Eadem ratione, qui mutuat pecuniam debitoris immediate obligant, ita ut crediad emptionem alicujus fundi cum pacto lores nullum habeant jus ad debitoris bona expresso ul sibi specialiter maneat hypothe­ determinate, sed solum quilibet habet jus ca lus, præferlur aliis hypothecariis genera­ pelendi debitum, quod jus in ultimo non libus etiam prioribus, 1. Licet 7, c. Qu* po- potest impediri a primo : unde omnibus ætiores in pignore. que primo satisfaciendum est prorata. 3° Qui mutuat pecuniam provectura mer­ Sed utrum cx alio titulo non sil ordo ser­ cium aut conductionis in qua asservantur , vandus in 1er credi loros chirographarios, dis­ habet in illas merces jus prælalionis ante cutiendum restat art. sequenti. Unde alios hypothecarios, I. 6 ibid. ARTICULUS XIX. 4° Uxor et ejus descendentes vi hypolheVarice difficultates resolvuntur circa cæ tacitæ, habent jus in omnia mariti bona pracedentcm materiam. pro solutione dolis ante alios hypothecarios generales,!. Assiduis, c. Qui potiores in Qucerilur Ie utrum debita ex delicto el pig. et alibi ; non tamen ante hypothecarios cx contractu oneroso , non sint prius resti­ expressos el particulares, neque ante jam tuenda quam debita ex contractu gratuito, dictas hypothecas .<.1,2 el 3, si conventio­ v. g. promissione ,donatione,etc. nem dotis praecesserint. Ita Less. Bonae, cl II. affirmative.!0 Quia nemo rationabili­ Cabassul. ter intendit sc obli0are contractu gratuito 5° Omnia bona illius qui debet fisco, ut in gravamen illorum quibus cx juslilia as­ qui non solvit tributum aut receptor vecti­ tringitur. Unde omnia contractus gratuitus galium , sunt tacite hypotheca ta fisco cum hanc tacitam conditionem includit, nisi ali­ jure prælalionis ante alios creditores hy po- quid obstet quominus res promissa tradi VARIzE DIFFICULTATES RESOLVUNTUR, etc. 185 possit. 2» Quia debitorum ex contractu one-1 debilis cx contractu ; quia cum solvens usu­ losoaul delicto est strictior obligatio quam ras aliquo modo consentiat, licet ægre, est ex contractu gratuito. Creditores enim cx minus invitus circa eas quam circa debita delicio vel contractu oneroso habent jus ad cx legitimo contractu. Ita Cajet, in Sumrn. rem debitam lanquam aliunde suam, utpo- v. Restitutio c. 8; Gaugericus in nolis 16, tevel quæ antea oral sua cl ablata est non quos sequilur Pontas v. Restitution,c. 108. Tertia sententia nullum prælalionis or­ soluto pretio, vel pro qua jam pretium sol­ verunt; unde dum debito privantur, pa­ dinem inter hæc debita agnoscit, censotque tiuntur positive damnum : creditores vero ea æque primo esse restituenda pro rata. Ita cxconlraclu gratuito non habent jus ad rem communius et probabilius cum Sylveslro, gratuite promissam vel legatam lanquam Bannc, Sylvio, Lcssioct aliis. Prob. Jus positivum nullum ordinemulaliunde suam vel sibi aliunde debitam , sed ex sola gratuita voluntate promittentis aut libi statuit inter hæc debita, neque ulla ra legantis : unde dum tali debito privantur, lio evincit jure naluræ esse statuendum ; non patiuntur positive damnum. Hinc col- cum enim ulrinque sil æqualisdetentio in­ ligti, non esse licitum acceptare donata vel justa rei alicnæ, æqualis est ulrinque obli­ legata ab eo qui est impar solvendis debilis gatio : obligatio enim oritur cx injusta de­ ex titulo oneroso, nisi lanium illi reddas tentione : magis patebit cx solulione ratio­ quantum accipis, ita ut ex dono non fiat num quibus innituntur priores senlenlice. magis impotens solvendis debilis. Confirmatur. Forum exterius non distin­ Qwrilur 2" utrum sil aliquis ordo in­ guit inter hæc debita : ergo signum csl quod ter debita ex delicto ex una parte, el debita neque jure positivo neque naturali sit dis­ cxconlraclu oneroso ex allcra? tinguendum. Item legibus civilibus stare R. circa Ime dubium triplicem esse sen­ debemus quando nulla ratio nos cogit ab cis tentiam. Prima tenet prius esse restituenda recedere. Igitur. debita cx delicio quam cx contractu one­ Ad primum pro prima sententia ex auc­ roso. Hæcsententia tribuitur S. Antonino, toritate D. Thomæ, R. laudatum Opuscu­ Mcdinæ,Toleto, Suares, clc.,imoclS.Tho- lum non esse S. Docloris, 1° qua nullus mæOpusc. 73 de Usuris. Ratio est, 1 quia veterum sub nomincS. Thomæ illius me­ qui patitur damnum ex delicto magis est minit ; 2° quia degenerat ab Aquinate, sive invitus quam qui cxconlraclu : is enim vo­ methodum, sive stylum ct doctrina!qualita­ luntarie contrahendo exponit se periculo tem rcspiciamus, inquit Barba varius apud amittendi pretii, unde non est tam invitus Echard ct ideo editores Romani minore circa hoc periculum quam qui patitur dam­ charactere imprimi curaverunt. num ex furio vel rapina : magis autem in­ Ad secundum , R. ly esse invitum posse vito potius est restituendum. 2· Quia domi­ intelligi dupliciter; 1° quod impatienti ani­ nus majorem injuriam patitur cx furto vel mo ferat rei suæ jacturam : hoc sensu magis rapina quam cx contractu. invitus non infert majorem obligationem Addunt quidam ex laudatis auctoribus, restituendi, alioquin sequeretur quod illi hunc ordinem esse servandum ul, quo de­ qui rem suam deperiret prius deberet res­ lictum esi gravius, cocilius reparetur : unde titui , quod est falsum. 2° Potest intelligi juxta illos restitui debent, 1” debita ex ra­ esse invitum , quod non cedat jure suo, inpina; 2° cx furto ; 3« cx usuris ; 4° cx con­ deque velit obligare ad restitutionem : hoc tractu oneroso ; 5· cx contractu gratuito : sensu qui patitur damnum sive cx delicto quia, inquiunt, cum ab omnibus culpis re­ sive cxconlraclu, est æque invitus. Ad tertium, R. obligationem restituendi cedi non potest, ab iis primo recedendum non oriri cx injuria personali illata per fur­ csl quæsunt graviores. Secunda sententia tenet, prius esse resti­ tum vel rapinam; prohac«nim debet aliunde tuenda debita ex contractu oneroso quam licii satisfactio, sed cx detentione injusta cx delicio, quia illa debentur duplici titulo, ί rei : æqualis autem cl æque injusta csl de­ nempe lidelilMis cljustiliæ; hæc uno lan­ tentio in contractu termino solutionis elapso ium justitia· titulo. Quidam tamen hujus ac in furto vel rapina. Ad quartum, quidam respondent esso s nlcnliæ patroni eam restringunt ad usutas, casque solas dicunt esse postponendas primo recedendum a junioribus culpis DISSERT. VIII. ART. XIX. 188 quando sunt diversæ speciei, non tamen ccria , sed proportionaliter ad dubium. quando sunt ejusdem speciei ; non enim 11. 2° Debita secundo modo incerta etiam si furatus fueris triginta a Petro ct viginti postponenda esse debilis certis, lend quo­ a Paulo, ideo prius teneris restituere Petro quo communioi sententia theologorum, quam Paulo. Furtum autem et rapina sunt l.cssii, Sylvii, Layman, etc. Puto tamen ejusdem speciei quantum ad actum resti­ oppositam sententiam esse probabiliorem tuendi. iLa auctor Suppi. Tournely. quam tenent cx rcccntioribus Henno, DaclΛ. 2° .V. suppositum argumenti. Non man, etc., quia creditor ignotus æqualejus enim hic agitur de recessu a culpa, quæ habet ac creditores noti ; non enim aliquid jam forie per veram poenitentiam deleta sui juris amittit cx hoc quod inveniri non est, sed de obligatione reparandi damnum possit : ergo a^que primo restituendum csl ro meliori modo quo fieri potest : cum si non ipsi personaliter, quia ignotus est, autem dicimus meliorem modum si omni­ saltem secundum præsumptarn ejus volun­ tatem iis qui locum ejus tenent, nimirum bus æque primo pro rata restituatur. Ad primum pro secunda sententia , /L pauperibus aul causis piis, uldi.xi supra de i’dclilalcm non exigere quod uni solvas dominio diss. 4, a. 2, §G. Confirmatur. Si dominus ignotus mitte­ cum dispendio alterius. Ad secundum, solutum est superius. Non ret aliqupin qui ejus nomine debitum exi­ enim solvens usuras magis cedit jure suo, geret, ipsi foret restituendum æque primo quam qui pecuniam dat latroni ut manus ac creditoribus certis : alqui suo loco subsi­ ejus effugiat. Insuper inde palet infirmi­ luit pauperes ct causas pias. Ergo. Dices 1° cum Lessio el aliis. Quod bona tas hujus argumenti , quod ab utraque incerta, sicut ct inventa quorum ignoratur sententia inter se contraria usurpetur. Quatitur 3’ utrum debita certa non sint dominus, debeant erogari pauperibus, hoc est tantum cx jure positivo aut cx pia con­ prius solvenda quam incerta? Ante responsionem, nota. Duplici sensu suetudine fidelium quæ vim legis obtinuit; dicuntur debita incerta : 1" quia dubium quod autem debita certa nolis creditoribus est an revera debeantur; 2° quia, licet restituantur, est ex jure naturæ. Ergo. R. N. ant. Ut enim probavimus loco citato certum sit quod debeantur, ignoratur ta­ men creditor. dc dominio, bona incerta sicut el inventa It. Debita primo modo incerta postha­ sunt jure naturæ restituenda secundum benda esse debitis certis , communis est voluntatem præsumptarn domini : ha'c au­ sententia theologorum. Plurcs eam pro­ tem eorum voluntas præsumpla est ul resti­ bant; quia cum quis dubitat an debeat, tuantur pauperibus aul expendantur in non tenetur restituere, cx eo quod sil me­ causas pias. Vide loc. cit. lior conditio possidentis. Sed istud princi­ Dices 2> cum Perfectore Tournely post pium non esse universaliter verum, osten­ Delugo. Præsumi polcsl voluntatem domi­ dimus supra art. 11, § 5 cl fi, maxime ni ignoti esse ul prius solvatur creditoribus; ubi agitur dc obligatione restituendi ex certis et notis. Ergo. Prob. ant. Hæc volun­ injusta damnificatione ; idem est cx con­ tas est pia et domino favet : ergo jure præ­ tractu : require ibi. sumi potest. Prob. ant. 1° Est pia ; quia Quidam probant inde, quod restitutio pium csl opem ferre iis qui ærc alieno gra­ primo cl principaliter ordinetur ad repa­ vati sunlct premuntur a creditoribus, idque randum damna ccria. Alii recurrunt ad quoddam genus est eleemosynæ Deo aceoconsensum unanimem theologorum qui in ptissimæ. 2· Favet domino ignoto; qiiia oncin religio· milur admisisse, contrahendo debita cum sani esse validam ; quia est de meliori bon e esset solutionis impotens. Pro quo et licet Sixtus V, anno 1587, bulla Cunidr Nota, cessionem bonorum fieri olim abs­ omnibus, prohibuerit ct irritaverit proiesque ulla solemnitate; sed cum quidam fin­ sionem illorum qui ingenti ære alieno aut gerent paupertatem ut eo beneficio gaude­ reddendis ratiociniis erant obligati, dcclarent ct dolose debita contraherent, ut his rans sic profitenlcs inhabiles ad religionem fiaudibus aliquatenus obviaretur, induclæ cl acceptantes ad quascumque dignitates; sunt quædam solemnitales cedentibus igno- tamen Clemens VIII, anno 1002, tempe­ miniosæ. In Gallia debent comparere per­ ravit priorem Sixli bullam , tollens irrita­ sonaliter in judicio distincti ct nuda cervice, tionem professionis, manente prohibitione ac deinceps deferre pileum viridem ; usu sub iisdem poenis. Sed quomodo valida si illicita ? ulsilenim Limen nunc receptum est, inquit Perfector Tournely, ul eo non se cooperiant, sed cum valida debet a Deo acceptari, Deus autem apud se senent. Alibi sedere debent in loco non acceptat actionem illicitam cl malam. II. Quamvis hæc professio sil illicita ex publico cum corbe capiti imposito. In Bel­ gio, edicto Caroli V statum est, litteras ces­ parte voventis, quatenus csl obnoxius debi­ sionis impetratas infra mensem in judicio lis, est tamen bona cx parle maleriæ, quæ deferant, jurentque se non habere plura est observanlia trium votorum : Deusilaqu’ bona quam quæ creditoribus dimittunt; cl acceptat obligationem ad hanc obsenantunc commiserationis ergo conceditur ipsis tiam , non autem actionem quæ mala est ei parte voventis. Secus esset si voveret profi­ parva supellex necessaria ad victum. Nola insuper, clericos non indigere hoc teri religionem ; quia cum professio sil ipsi beneficio, ne propter debita tradantur car- illicita, ut dicam modo , tale votum foret de ceri ; sed hoc ipsis a jure privilegium con­ re mala, adeoque nullum. cedi , ul independenter a cessione bonorum, Suppono 2° debitorem qui polcsl hicet non aliter possint coram judice conveniri nunc satisfacere suis creditoribus, graviter quam ut solvant quod possunt, et cautio­ peccare si antequam satisfaciat profiteatur nem præsient solvendi cælera si ad pin­ religionem in qua non poterii satisfacere; guiorem fortunam devenerint, relictis ipsis quia nulla est ratio, nulla ncressilas non necessariis secundum decentiam status. Ita solvendi, sicque sunt rationabiliter inviti communiter theologi el canonist® in cap. creditores. Suppono 3° quod, si nulla aut vix ulla sil Odoardus de Solutionibus. Petes quid sil censendum de litteris mo­ spes satisfaciendi creditoribus, quantumvis ratoriis , vulgo lettres de répit, quæ a prin­ debitor maneret in sæculo, tunc posset, cipe vel supremo scnalu solcnl concedi ad cessione facta creditoribus bonorum suorum, ex tunc ingredi religionem ; quia in hoc ni­ quinquennium? R. indubium esse quod, hoc elapso quin­ hil nocet creditoribus. Idem dicendum si ex quennio , debitor teneatur ad solutionem diuturniori mora in sæculo grave cl spe­ secundum posse. Ul autem valeant hæc ciale ipsi immineret periculum salutis ; quia liltcræ in foro conscienliæ, debet debitor bona forlunæ non sunt restituenda cum bona fide procedere, nec se fingere impo­ dispendio salutis animæ, ut dixi supra, ncc tentem solvere cum non sit, ncc post ob­ I quantum ad hoc forent rationabilior inviti tentas litteras occultare seu amovere bona creditores. Similiter si non possit restituere Inisi per inedia insolita ct ipsum decentia, in præjudïcbiin creditorum. ul si nobilis dcbcrci exercere artem mecha­ Quarta Causa^ nicam aut inservire ad restituendum; quia, Est ingressus religionis, circa quem csl ul dixi, tunc censetur impotentia moralis. nuplex difficultas : prima, an illi qui est ærc Item etiam slatim ingredi possci, si ino k 104 DE CAUSIS EXCUSANT. A DESTITUTIONE. nasterium se debilis solvendis adstringal. Tota ergo difficultas devolvitur ad casum quo debitor manens in sæculo possil, quam­ vis longi lempuris spalio, debita solvere; an tunc ipsi liceat religionem ingredi, ubi erit solvendo impar. Quidam tenent id ipsi licere, modo cedat bona sua creditoribus, quamvis intra breve tempus manens in sæculo possit satisfacere; ethane sententiam tribuunt D. Thomæ, sed male. Alii dicunt id ipsi licere si intra breve tempus,puta biennium , manens in sæculo, nonpossil satisfacere; teneri autem differread hoc breve tempus, si spes sit fore st tunc possit satisfacere. Et hæc sententia est probabilis. Alii tandem negant id ipsi licere, si pos­ sit etiam longi temporis spatio solvere. Et hæcsententia, extra casus tertiæ supposi­ tionis, sicut est nunc communior, ita mihi videtur aliquo usque probabilior. Halio esi ; quia solvere debita est opus præceptum, ingredi religionem opus consi­ lii : atqui ubi concurrunt præceptum el consilium , certo certius postponendum est consilium præcepto , el maxime si ex con­ silio contrahatur impotentia satisfaciendi praecepto : ergo. Neque dicas cum qui non potest nisi longi temporis spalio satisfacere, censeri impo­ tentem moraliter ; quia si maneret in sæcu­ lo, non censeretur impotens et teneretur satisfacere : ergo ex assumpto consilio in­ grediendi religionem non potest censeri impotens. Confirmatur. Filius non potest ingredi religionem si parentes gravi necessitate pressi ejusope indigeant, ul docet D. Th. de Pie­ tate: ergo nec debitor si possil satisfacere. Neque refert jus parentum esse strictius jure «editorum; dato enim quod foret minus strictum, nihilominus magis obligaret quam consilium , hoc ipso quo est præceptum. Non urgeo bullas pontificum , quia pos­ sunt inlclligi dc illo qui habet actu vel in potentia propinqua quo possil solvere, ad sensum secundæ vel tertiæ suppositionis. Obj. ln auctoritatem D. Thomæ qui, q. ultima hujus partis a. 6, ad 3, sic loquitur : i Si tamen debeat aliquam pecuniam , ct i> non habent unde reddat, tenetur facere > quod potest, ut scilicet cedat bonis suis » creditori; propter pecuniam autem perso- » na liberi hominissecundumjura civilia non » obligatur, sed solum res : quia persona » liberi hominis superat omnem æslimalio» nem pccuniæ. Unde licite potest exhibitis » rebus suis religionem intrare, nec tenetur » in sæculo remanere ul procuret unde de» bitum reddat. » Ergo. R. Hæc verba, fateor, unde sumpta pariunl difficultatum, nec parum favent se­ cundæ senlenliæ quam dixi probabilem; quia tamen S. Doctor in eadem responsione dicit: «Ille qui est obligatus ad aliquid cer» tum, non potest illud prætermiltcre fa» cui tale exislente;ct ideo si aliquis sitobli» galus ut alicui rationem ponat, vel utcer» tum debitum reddat, non potest hoc licite » prætermillere ut religionem ingrediatur,» evidens est ex his verbis, juxta cumdemS. Thornam, quod nullus possit licite omittere solutionem possibilem debitorum ut religio­ nem ingrediatur; possibilis est autem in nos­ tro casu : unde ul objecta verba cum præsenlibus concilientur, videntur intelligenda in casibus tertiæ suppositionis, nimirum de eo qui etiamsi maneat in sæculo, vix ullam aut levem admodum spem habet satisfaciendi, aut qui non potest satisfacere nisi per opera ipsum dedecentia, aut cui tandem salutis periculum imminet si remaneat; is enim potest cedendo bonis suis intrare religio­ nem, nec tenetur manere in sæculo ut pro­ curet unde debitum reddat, cum non sit ve­ risimile ipsum aliquando habiturum saltem congruentibus mediis. El cum dicit S. Doctor, propter pecuniam personam liberi hominis secundum jura ci· vilia non obligari, sed solum res; verum est hoc sensu, quod propter debitum pecu­ niarium , non possil vendi aul in servitutem tradi; quia hocjura velant, et, ul rccle di­ cit S. Doctor, persona liberi hominis supe­ rat omnem æslimalionem p«mniæ. Nemo tamen negabit hoc sensu obligat i, quod de­ beat laborare cl operari in debilis satisfa­ ciat, nec possit se illis satisfaciendis impo­ tentem reddere; hoc enim juri naturali re­ pugnat, quod tamen fieret si ingrederetur religionem. Ita S. Thornam interpretatur Sylvius cum aliis. Obj. 2° Nemo Icnctur solvere debitum cum detrimento majoris et allions boni: at­ qui bonum religionis est majus et allions or­ dinis quam bonum pecuniarum proxima debitarum. Ergo. DISSERT. VIII. ART. XX. I R. i° majorem esse veram dc bono majo­ includi in contractibus gratuitis : uni· ri jam acquisito, non autem acquirendo; debitum cx liberali promissione possum non enim posset quis praetermittere restitu­ omittere, ut ingrcdiarjcligioncm : satinj '■ tionem, ut majorem famam vel honorem tamen esset illi satisfacere, si fieri possit in­ consequatur. 2° Debitor omittens bonum tra breve tempus. religionis uldebitrssatisfaciat, non patitur Circa secundam difficultatem dicendum, grave detrimentum salutis; licet enim reli­ debitorem, emissa professione relipw, ' gio sil securior, sunt tamen alii status in sae­ non absolvi ab obligatione restituendi 15 culo securi; nisi, ut dictum est, immineat quantum ipsi possibilisest ; creditores em 5 in sacculo speciale periculum salutis, quod non censentur cedere jure suo nisi rati ■ solo ingressu religionis non nisi difficile ca­ impotentia* moralis. Aliunde status reli ­ nis non magis secundum se absolvit ab on:; veri possit. Insl. Valde durum videtur quod quis per restituendi quam status matrimonialis aut viginli, triginta, quadraginta annos, imo clericalis , ubi restitutio est possibilis. Hinc inferes 1° quod, si debitor contu­ per totam el longissimam vitam zelo divinae gloriæ et suæ salutis incensus, tanto bono, lerit monasterio quædam bona, hæcsubs­ medio tam salubri privari debeat, ut debi­ ecant oncri restitutionis, quia successio tran­ tum temporale solvat : id sanesapit impo­ sit cum onerc. Inferes 2° quod, si huic religioso debitori ; tentiam moralem, nec in hoc videntur ra­ tionabiliter inviti creditores, eo magis quod obveniat quoddam legatum , quoddamdtribunalia saecularia tantum rigorem non num ; item si concedatur ipsi peculium, I exerceant erga debitores ; sed, ul constat ex quædam stipendia missarum el similia; spraxi, sufficit ipsis si debitor bonis suis ce­ militer si aliqua arte statum suumelo.· dat, ncc possit intra breve tempus quod ditionem non dedecente possit aliqua lu­ crari, teneatur cx his satisfacere creditor­ restat comparare. R. Iterum fateor me etiam propter hanc bus, accedente tamen sui superioris licenti·: rationem in secundam sententiam non pa­ quia cum sit dominii incapax, ct quidqu’ rum propendere: attamen ne omnino as- acquirit non sibi sed suo monasterio acqui­ sentiar, obstant efficaciorcs rationes allatæ rat, si sine præfata licentia restitueret,furti pro tertia sententia. Neque enim Deus re­ reus esset cum de alieno disponeret. Pom quirit ut gloriam suam promoveamus, aut licentia quam habet quædam expendi al saluti consulamus cum damno ct injuria deambulationes, ad honestas recreatione, proximi, quando non desunt alia media le­ videtur sufficere ut expendat in solutione gitima cl secura. Neque puto tribunalia sae­ debitorum. Peles lu utrum si privatus religiosus m cularia absolvere ab obligatione solvendi il­ lum qui, licet non possil actu, potest tamen possit restituere, ad id teneatur monaste­ deinceps solvere; sed solum declarare non rium loro ipsius? R. Si sciens ipsum debitis gravatum ac­ posse a creditore ulterius nunc urgeri cl in ceptavit, exceptis casibus tcrliæ suppositiojudicio conveniri. Obj. 3° Sponsus, aut etiam maritus, ma­ nis, tenetur ; quia videtur ad id sc obligasse, trimonio non consummato, potest ad reli­ admittendo ad religionem eum qui teneba­ gionem ennfugere, non obstante obligatione tur manere in sæculo ul restitueret. Si au­ ortae*, sponsalibus aut ex matrimonio rato : tem nesciens, non tenetur. ergo similiter. Piles 2° utrum in hoc secundo casu su­ R. N. conscq. Disparilasesl, quod tam in perior teneatur saltem permittere hujus­ sponsalibus quam in matrimonio rato tan­ modi religioso cx peculio, cx donis, ex la­ tum , ex juris dispositione ctcommuni Ec­ bore honesto restituere, et si non permittat, clesiæ sensu, includaturhæcconditio, Nisi ipse loco ejus teneatur restituere? voluero religionem ingredi, ct hoc tam pro R. Salvo jure regularis disciplinae et boni sponsa quam pro sponso; unde neutri tit communis, tenetur permittor? ex quadam injuria: nec sic autem in contractibus one­ æquilalc naturali cl charuale tum crgi rosis, neque in debilis ex delicto. suum religiosum, cum erga creditores: Ihco , tn conlrarlibus onerosis; quia con­ non videtur tamen ad id teneri cx justitia, veniunt theologi j hanc conditionem etiam ncc consequenter restituere loco illiui parat:vopropositivo;vclsecundoloculione vacabit, si tamen hoejussibi reserva veri lia I » minus propria ponit digniores ut exclu- erectione. Nec refert quod, semel instituto n dat indignos, nos vero dignos; vel tandem beneficio, bona ejus sint communia; noa • loquitur tertio quando fit concursus. » enim sunt talia, nisi salvo jurc quod sibircScquilur2neum etiam peccaremortaliter, servavit dominus. Hoc tamen jus non tranat qui minus dignum digniori præfert in pro­ ad hæredes, nec id Ecclesia admittit : und* motione ad beneficium simplex quidem, c. cit. Monasterium, ipsi soli fundatori, d sed aliunde gravis momenti, puta, quod non ejus hæredibus conceditur. 3° Si vacent duo beneficia, unum simpla habeat suffragium in electionibus ad digni- 1 lolor mif n/1 r»officia (Τίλιο onrom ηιιί»ηηπ«η·» haben- · pingue, aliud parochiale tenue, poleslwn· talcs aulad curam animarum lia, quia inde potest grave damnum inferri ferri pingue minusdigno,reservatotcnuipro Ecclesiæ. Probabilius autem erit veniale digniore; quia id postulat utilitasEcclesiæ. 4o Si in electione votum meum non pro­ duntaxat, si agalur de beneficiis simplici­ bus minoris momenti, ul sunt capellaniæ, desset digniori, et si non conferam minui canonicalus modici (modo tamen non con­ digno, indignus aut longe minus dignuseli· ' ferantur per concursum); quia cum talia be­ gilur : possum eligere primum minusdineficia ordinentur ad officia humilia el valde num; quia sic ulililer gero redi Ecclesiæ. 5oSi a patrono laico præsenlelur min® limitata ul ad recitandum ofiicium, ad mis­ sam celebrandam, ad Epistolam seu Evan­ dignus, peccat quidem patronus, al noc gelium cantandum, etc. non videtur grave peccat episcopus præsenlatum admittens, damnum inferri Ecclesiæ si quandoque di­ quia recusare non potest sicut posset elde­ gnus præferalur digniori. Ita Sylvius post beret si patronus esset ecclesiasticus ; tunc Asorium, Navar. Less. Item Cabassutius cl enim juxtaTrid.sess. 24,cap. 18, debclinalii. Si tamen id passim fieret, probabile est, sliluere concursum, ubi tamen est in usu. Sextum casum ponunt Cajet, v. Benefi­ secundum aliquos, fore mortale; quia, in­ quiunt, taliscenscrclur graviter peccare con­ cium , Serra hic, Lessius ct alii : quando tra fidelitatem Ecclesiæ debitam, magnum- nempe beneficium con fertur per resignalioque ejus bonum negligere,cum magni inivi- nem aul permutationem in favorem digni; sit ad Ecclesiæbonum ut divinum ofiicium voluntque resignantem aul permutantem decentissime fiat, ctejus ministri doctrina non teneri præferrc digniorem digno : P ct probitate aliis præluccant. quia non incumbit illi cx officio praeficere Dixiin conclusione,regulariter loquendo; Ecclesiæ ministros: 2° quia confert quod quia sunt varii casus in quibus licet promo­ suum est, ct propter quod, cum possideret, vere dignos ad beneficia etiam curata prae­ non tenebatur facere plusquam mediocri!) termissis dignioribus. idoneus faceret: unde non lacii injuriainEo Ibid, nd ά. — 1° Si prom vendus donoal clesiæ talem sibi substituendo. esse de gremio Ecclesiæ : id enim in mullis Huic sententiae probabilitatem suam non ecclesiis prudenter ordinatu nesl; quia ille nego, eo maxime quod videam esse in usa qui est de gremio Ecclesiæ, ul in pluribus apud plurimos qui vadentur aliimt,.· n h <· consuevit esse utilior, qu· tenus magis di­ Ii. Attamen probabilius puto cum S l», ligit ecclesiam in qua est enutritus,ct melius Navar. quos citai ei sequitur Sylvius hic; ejus negotia novit. Similiter si beneficium e\ item cum Pontas verbo Collalcur, cas. 1 et tua institutione per Ecclesiam firmata, con- | aliis, talem resig nantem aut permutante.!) DE ACCEPTIONE PERSONARUM IN DIST., etc. 203 peccare mortaliter, si agatur de beneficio ha-I conomus distribuendo vere pauperibus sabentecuram animarum aut dignitatem mag- lisfaciat intentioni domini, qui absolute ni inomenti, quia liccl resignans aut per­ pauperibus bona destinavit; et collator non mutans non teneatur ex ofiicio præûcere satisfacit intentioni Ecclesiæ ministros dig­ ministros Ecclesiæ, tenetur tamen non con­ nos illi proliciendo , cum haberi possunt currere ad iniquam collationem ; concurrit digniores : non enim beneficia sunt per se autem resignando seu permutando in favo­ primario ordinata in utilitatem ministro­ rem minus digni, siquidem altori benefi­ rum, sed in utilitatem Ecclesiæ. Obj. 2” ab auctoritate sacra Scriptura. cium conferri non possit : unde conc. Trid. supra declarat non solum collatores peccare Apostolus 1 Timoth. 3, el Tit. 1, enume mortaliter, sed etiam cos qui quovis modo rans omnes conditiones episcopi eligendi, concurrunt ad talem collationem : cisio pa­ non requirit ulsitdignior aul dignissimus, id responsio ad primam rationem in contra­ sed solum ait: Oportet episcopum irrepre­ rium. Secunda etiam non obstat ; parlim hensibilem esse, sobrium, prudentem, pudi­ quia, inquit Sylvius , ipse beneficiarius re­ cum , hospitalem , etc. Et 1 Cor. 4 dicit: signans seu permutans habet jus acquisitum Hicjamquœritur inter dispensatores ul fi­ in bcnelicio, quæ causa est ul illud relinere delis quis inveniatur; non dicit fidelior. possit, non autem habet jus acquisitum ul Ergo R. 1° argumentum esse negativum, ideocurclillud conferri minus digno, protermissodigniore, qui illud consequi posset si que inefficax. 2° Apostolus loi ac tales quavacaret ; parlim quia resignans ordinances! lilatesin episcopo requirit, ut qui illas om­ senex cl spes affulget brevi successurum nes habet, merito possit censeri dignior et alium magis idoneum : resignatarius autem dignissimus, cum raro quis his omnibus do­ est ordinarie juvenis, post quem non est natus inveniatur. Adde quod loco citato ad spes ut succedat melior nisi post multos an­ Cor. Apostolus intendat tantum assignarc primam et præcipuam qualitatem requisi­ nos. tam in dispensatore, nempe fidelitatem: si­ Solvuntur objectiones. cut autem non ideo negat alias, ul sunl in­ Obj. 1° contra conclusionem et consecta­ dustria , vigilantia, etc. ita non negal inter ria. Conferendo beneficium etiam curatum fideles eligendum esse fideliorem. digno, prætcnnisso digniore, nulli fit inju­ Obj. 3 abautoritale canonum, qui rvria: non digniori, quia nondum habet jus quiiunt dignum duntaxat el non d:gniorem strictum ad illud; non Ecclesiæ, quia Ec­ aut dignissimum. Cap. S* in plebibus dist. clesia non habet jusad summam diligentiam, 63, etconc. Triti, sess. 7, cap. 3, loquens sed ad humanam ct moralem tantum, cl ad de beneficiis inferioribus episcopatu, jubet eam tantum tcnelur dignior si promovea­ ul conferantur dignis cl habilibus, non di­ tur: atqui dignus potest prostare humanam gnioribus. diligentiam. Ergo. Confirmatur. Cap. Monasterium 16, q. It. Concesso antecedente pro prima parte, 7, requiritur tantum ulnon sil malus mi­ N.prosecanda, et ad ejus probationem I). Di­ nister. Cap. Nullus, dist. 15, ct cap. Obi­ gnior tenetur tantum ad humanam el mo­ tum, dist. 62, beneficium debet conferri uni ralem diligentiam juxta viros suas el ovium cx gremio, etsi non sit aliis extraneis di­ necessitates, C. secus , 7V. Possunt autem gnior. Item nominali per universitates, frequenter contingere casus in quibus Ec­ modo sint idonei, proferuntur aliis, etsi cles® ct animat ur necessitas requirat di- dignioribus. Ergo. Ibici, ad 3. — R. canones sancire quid gniuiem m docendo , confirmando, arguen­ do, exhortando, resolvendo , etc. Ad quæ requiratur ut collatio vel electio sil valida non sufficeret minus dignus; proindeque et impugnari non possit in judicio, non ut hunc digniori proferendo , fit Ecclesiæ ct sillieita, ut jam dixi; cl palet ex Trid. dum 'oco cit. addit : Aliter autem facta collatio animabus injuria. I11.5/. OE< onomus qui habet a dominoquæ- seu provisio omnino irritetur. Sicut ergo dain distribuenda pauperibus , non tenetur pro utilitate eligendus est dignior, ita pro pace ejus suscipiendus est dignus electus, quaerere indigentiores : ergo similiter. 11. N. conscq. Disparitasest, quod iste œ- ne litibus omnia impleantur. 9 s04 DISSERI'. J i. ART. III. Ad confirmationem, fl. in ea contineri ARTICULUS ΠΙ. casus prunum vel .secundum supra ex­ Utrum qui ad beneficia seu officiaitdtceptos. siaslica promovet indignum itu miu/ Inferes. Si hi casus et alii de quibus su­ dignum, pradermissodigniore, teneatur pra, excipiuntur; ergo non esi jure naluræ ad aliquam restitutionem1! illicitum beneficia conferre minus dignis, prætermissis dignioribus. Dico 1° Qui promovet indignum, u~ R. N. illationem. In enim secundum se promovens quam promotus, tenetur restiest illicitum , quando dispensatores possunt tuere Ecclesiæ omnia damna quæ inde ipsi libero assumere * digniores. In præfalis obveniunt ; promovens, quia peccat contn autem casibus non sunt liberi, partirn quia justitiam commutativam erga Ecclesiam, aliud requirit utilitas Ecclesiæ, ut in tertio cui ex oilicio debet præficerc dignos minis­ et quarto casu ; partirn quia non habent li­ tros; promotus, quia cooperatur injustj beram sive collationem, sive præsentalio- promoventis actioni, et ab ipso immediate nem, sive institutionem ex privilegiis ab profluunt mala Ecclesiæ. Ecclesia concessis, ut in primo, secundo Hinc promotus statim dimittat benef ct quinto casu. Insuper in secundo, is de cium : si renuat, ad id compellat per judi­ quo agitur non tam est dispensator bono­ cem promoter ; beneficium dimissum di­ rum communium quam propriorum. gniori et dignissimo diligentius conquisitu Inferes iterum. Ergo peccaverunt qui conférai; el ulterius si nccessesit, ulerqu? talia privilegia concessere. promoter cl indigne promotus per se preci­ R. N. illalioncm. Id enim fecerunt in­ bus ad Deum fusis, vel per alios propriis tuitu majoris utilitatis Ecclesiæ, ul jam no­ expensis adhibitos, damna Ecclesiæ et Ii!'· tavi de promovendis ex gremio : idem di­ libus illata per indignum ministrum me­ cendum de nominalis per famosas universi­ liori quo possunt modo resarcire concntui. tates, quia præsumitureos esse optimos, ct Utrum vero sit aliqua restitutio faciendi si interdum contrarium contingat, est per digniori prælermisso, dicam modo. accidens. Ncc ideo debuit exprimi in privile­ Dico 2° Qui promovet minus dignum, gio, modo sint digniores,sed satis fuit dicere prætcrmisso digniore, tenetur etiam per m modo sint digni: alioquin plerumque reji­ loquendo, vi talis promotionis, restituere cerentur a patronis eo prætexlu quod non Ecclesiæ; quia erga illam violat justitiam essent digniores, præsertim cum patroni commutativam, cum ipsi cx officio, ul (lic­ tum est, teneatur præficerc optimos mi­ ægre ferant istas nominationes. Inferes tandem. Ergo saltem qui csl mi­ nistros. Dixi, per se loquendo, vi talis promotio­ nus dignus, aut qui se reputat talem, ul omnes sc reputare debent, peccat petendo nis; quin putant aliqui, nec improbabili­ ter , Ecclesiam non exigere hanc restitutio­ el acceptando beneficium. R. quod nemo possit absolute petere be­ nem, imo ncc ad illam obligaro, quamvis neficium, eo se dignum aut digniorem re­ posset: id enim unquam fecisse nullibircputans, alioquin foret præsumptio qua red­ perilur; sed sufficere ut collatores sint li­ deretur indignus secundum S. Thomarn. beri a restitutione, quod præficiant dignos: Sed potest petere conditionate, si collatori alioquin, inquiunt, res foret ipsis repleta vel examinatoribus appareat dignus cl di­ perplexitatibus. Ilis novissime subscribit gnior. Cum autem ipsi confertur, potest Daelman, addens sensum hominum non ha­ cceptare, sibi persuadens quod collator bere quod tales collatores sint illico obligati aul examinatores ipsum dignum cl dignio­ ad restitutionem, sicut sensus hominum rem ad hoc judicaverint, ct in hoc quies­ non habet quod principis oeconomus tenea­ cere, cum dc sua capacitate judicare ad ip­ tur ad resti(“‘vmem ex eo quod operarios sum non pertineat. Insuper confidere po­ bonos et non optimos conducat. Posset qui­ test quod , gratia auxiliante , sua diligentia dem princeps cum ad sibi restituendum as­ compensabit quod putat in altcro vincere. tringere, sed facere non so.ct ad obviandum Confer de simonia. i perplexitatibus : sic, inquit, Ecclesia erga : patronos beneficiorum. 1 Dico 3» Promovens indignum scu minus UTRUM QUI Al) BENEFIC1A SEU OFHC., Uc. 20* dignum, prætcrmisso digniore, extra con­ emptori, valide tradit, ct primus emploi cursum , nihil Jenelur restituere digniori habet lanium actionem personalem in ven­ prætcrmisso ·. esi communior cl probabi­ ditorem , non realcm in ipsam mercem ; ne­ que secundus cmplor tenetur eam primo lior. Prob. Promovens respectu dignioris non emploi i reddere. Neque etiam ille minus dignus promotus violat justitiam commutativam, sed lanium dbiribu ivam , ex cujus solius violatione videtur obnoxius ad aliam restitutionem η n oritur obligatio restituendi, ul dictum faciendam digniori, quia supponere potest est : ergo. Prob. ant. Dignior non habet jus quod examinatores debile functi sini suo strictum ad beneficium, sed tantum jus ap- munere, quod attenderint ad qualilales litudinis cl proportionis : ergo. Prob. ani. ipsi ignotas, ct ipsum digniorem judicave­ Beneficia non sunl insliluta, saltem prima­ rint. Quod si supponas certo constare minus rio el principaliter, ut premia meritorum eliii utilitatem particularium , sed in com­ digno ipsum scienter injustum esse promo­ munem utilitatem Eccclesiæ, ulstipendia tum : tunc existimo ipsum teneri restituere eorum qui ipsi digne deserviunt : ergo an­ digniori tanquam cooperatorem, non resti­ tequam deserviant, non habent digniores tuente promolore. jus strictum ad illa. APPENDIX. Confirmatur. OEconomus conducens ido­ neos operarios ad agrum domini excolen­ Utrum rjua diximus in duobus artitu Its pracedcntibus sint extendenda ad officia saculartn ? dum, prætcrmissis melioribus, non lenctur ipsis melioribus quidquam restituera · ergo Rcsp. affirmative: est probabilior el com­ similiter. munior contra Cajet. Ratio csl, quia ha c Dixi, extra concursum ; quia vi indictio­ officia sunt pariter primario et principali­ nis concursus, quilibet capax habet jus con­ ter ordinata ad bonum commune reipublicurrendi, el qui dignior probatus fuerit, Li­ cæ : unde qui illa distribuit indignis aul mi bet ex pacto implicito jus strictum ad bene­ nus dignis, peccat contra justitiam comficium : unde si minus digno conferatur, fit mulalivam erga rcmpuMicam, ct contra injuria manifeste digniori, sicut pluribus distributivam acceptione personarum erga in publico certamine pugnantibus fieret in­ digniores. Hinc qui scienter instituunt offi­ juria victori, si ipsi denegaretur premium ciales indignos, malesolventcs, munera aul propositum. Dico, manifeste digniori ;quia plus æquo extorquentes, etc. tenentur rcslisi esset differentia admodum levis , pro­ [ luere damnum passis, non restituentibus babile est non incurri obii alioncm resti­ officialibus qui sunt causa proxima damni : tuendi : alioquin nimis difficile el pericu­ secus probabiliter si instituerint quos puta­ losum foret munus episcopi ct examinato­ bant dignos; tunc enim sunt causa valde rum proindeque non sunt censendi velle vi remota damni, ncc videtur respublica tam indicationis concursus tam stridam obliga­ slr clain restituendi obligationem impo­ tionem suscipere. nere. Sed petes utrum minus dignus m con­ Dices 1° cum Cajet. Ista officia non surit cursu promotus, teneatur beneficium di­ bona communia distribuenda inter paries mittere, aut digniori prætcrmisso aliquam communitatis, siquidem sæpe dentur ex­ restitutionem facere? traneis: atqui justitia distribuliva versatur H. Non tenetur beneficium dimittere; circa bona communia distribuenda inter quia collatio est valida, ut dixi. Equidem paries communitatis. Ergo. dignior jus strictum habebat ad illud quamR. Transeat maj Hæc enim officia ple­ diupendebat a collatore, sed jus eral ad rumque conferuntur ejusdem civitatis vel rem tantum ; per collationem vero minus di­ provinciae concivibus. N. min. Quia sufficit gnus promotus acquirit jus in re, el dignior ad justitiam ut bona communia cinl distri­ habet tantum actionem personalem in col­ buenda secundum proportionem merito­ latorem , non realcm in ipsum beneficium rum, ncc requiritur quod sint necessario alteri traditum : non secus ac qui mercem distribuenda inter incolas ejusdem civitatis primus emit sed non accepit, habet jus ad aut provinciae; ul patelin ofliciismihtaribus rem; sed ai venditor cani tradat secundo cl in cathedris universitatum, quæ confe- DISSERT. IX. ART. TV. «06 jtimur dignioribus, cujuscumquc sint na­ risdiclionis habentia : Λ. hanc bullam id tionis. esse datam pro terris papæ jurisdictioni Dices 2° Principes seu respublica habent temporali subjectis tantum ; vel si generali­ dominium istorum officiorum : ergo pos­ ter, non esse receptam in aliis regionibus. sunt ul proprium dare cui voluerint. ARTICULUS IV. R. ant. negari a quibusdam, qui volunt rcmpublicam seu principes non esse domi­ Dc qualitatibus ad bénéficia rite oblinenda necessariis. , nos, sed lanium dispensatores istorum offi­ ciorum , quod csl probabile. Dato tamen Prima et præcipua est probitas morum, ant. cum Soto, Banne, etc. TV. conaeq. non solum qua vitiis carrai, sed qua virtu­ Quia istud dominium, qualecumque sit, tibus chrislianis, prudentia præsertim, non est in destructionem , sed in utilitatem charitate , salutis animarum zelo fulgeat. commun liatis, cui repugnat ut ea officia Patet ex Apost. 1 Timolh. 3 ct Til. 2; « conferantur indignis aut minus dignis. cone. Trident, sess. 14, c. 1 de Reform, Dices 3° Qui rem vendere potest, non vi­ sess. 22, c. 1, sess. 23, c. 12, sess. 24, detur acceptor personarum si illam cui velit cap. 12. Et quamvis promotio peccatoris tradat aul vendat : atqui princeps cl respu­ non sit irrita , nisi peccatum tale foret quoi blica possunt vendere officia sæcularia ; ergo. induceret irregularitatem aut aliud impe­ Pro solutione hujus argumenti, dimentum canonicum : peccaret tamen Quarilur utrum officia sæcularia vendi mortaliter qui ad quodeumque beneficium promoveret criminosum , seu eum qui bapossi η l ? Opusc. 2L de Regimine Judteorum ad bilu solet peccare mortaliter; cl hoc sensu Ducissam Brabant.—R. absolute loquendo hæc D. Th. verba Quodl. 8, q. G, l’cr et cx natura rei posse vendi ; quia dignitas, quodlibel peccatum mortale aliquis reddi­ pingue stipendium , lucri occasio et similia, tur indignus ad quodlibel spirituale ar­ illis officiis annexa, sunt pretio æslimahilia. cendum , interpretatur Bannes, id csl, Non expedit tamen cavendi, quia plerum­ quodlibet peccatum cx habitu. Polcsl etiam que cl moralitcr loquendo venduntur ini­ intelligi de quolibet peccato nolorio cl que, quatenus non servantur in eorum ven­ scandaloso quod exprobrari polcsl. Secunda est scientia, quæ talis esse debet ditione conditiones rcquisitæ; quæ sunt: pri­ ma, auctoritas in vendente ut in republica, qualem requirit officium beneficio anprincipibus supremis, aul iis quibus id com­ nexum, et ideo major in episcopo quam mittunt, etiam quandoquein toparchis qui­ in parocho, major in parocho quam in bus id non prohibetur a supremo principe ; capcllano, cl sic de cæteris. Collatio anlem secunda, ut vendantur, quantum fieri po­ quæ fieret penitus illitterato foret invalida, test, dignioribus; tertia, ul modico pretio, cap. Illitteratos, d. 36, cl cap. Cumin ne pauperes magis idonei ab iis arceantur, cunctis de Electionibus. Sed quis censeri debeat penitus illilleel qui emunt rapinas el concussiones exer­ ceant ul se indemnes servent: sed sæpe, ratus , non constat. Cone. Trid. sess. 23, inquam, et sæpius venduntur indignis aul cap. 4, ut quis possit accipere tonsuram minus dignis indifferenter plus offerentibus qua fit aptus ad beneficia, nihil aliud re­ cl pretio immodico, ita ul qui ea acquirunt, quirit quam ul sciat rudimenta lidci, legere sive cxnegligenlia, sive ex incapacitate, si­ ac scribere : unde Navarrus existimat cum ve cx malitia,malcca administrent ct mulla non esse penitus illitteratum, qui hæc tria injuste extorqueant, ut prelium immodi­ scit. Hanc opinionem probabilem reputat cum quod solverunt recuperent. Sylvius, absurdum tamen existimat bene­ Igitur ad argumentum; R. majorem esse ficia etiam simplicia conferri iis qui non teram dc rc ila propria, ul non sil communi inlelligunt aliquo modo latine in ecclesia utilitati approprianda ; secus si sil communi Latina, vel græcc in Græca. utilitati approprianda, qualia sunt officia Tertia est ælas legitima, nempe ad episco­ publica. patum trigesimus annus completus, cap. Si contra primam pariem responsionis I Cum cunctis de Elect, ct potestate; --------------------------».v lelecti ’inuoiaiv, opponas bullam Pii V Etsi Romani, etc. ve- lad beneficia curam animarum habenlia, tnntcm vendi officia adminislrationem ju- (vigesimus quartus completus, ibid, et in DE QUAL1T. AD BENEF. RITE OBTIN., etc. Trid. sess. 24, cap. 12; ad dignitates non I nem, possunt habere beneficium in ecclesia habentes curam animarum, vigesimus se­ eadem cum patre, at non ipsum quod paler cundus completus, Trid. ibid. Ad canoni- habet aut habuit, nisi inter patrem et fi­ alus ecclesiæ calhcdralis requiritur illa lium alius intercesserit, ul sic vitetur etiam rlas, ut qui accipit beneficium possit intra ' species hærcdilariæ successionis in beneflinnuin suscipere ordinem qui huic bcneli- | ciis, Trid. sess. 25, cap. 7. Petes utrum filius cx illegitimo toro concio est annexus. Trid. enim ibidem statuit ul omnes ecclesiæ calhcdralis canonicalus I ceptus aul natus, fiat legitimus per subscteheanl annexum ordinem, vel presbyterii, quens matrimonium? R. Si sil procreatus ex personis habilibus vel diaconatus, vel subdiaconatus. Ad alios canonicalus et quævis beneficia simplicia, ad matrimonium, seu nullo impedimento annus decimus quarius inchoatus. Abbaliæ dirimente irretitis, iit legitimus per subsevero cl prioratus pro mulieribus non sunt quens matrimonium, quod in hoc casu se­ bénéficia, sed officia lanium cum aliqua ju- l cundum jura habet quamdam vim rctroacrisdiclionc : ad hæc requiritur quadragesi­ livam. mus annus, aul si id commode reperiri ne­ At si tempore conceptionis parentes erant queat, trigesimus completus. Trid. sess. 25, inhabiles ad matrimonium, puta, enn an­ np.7. guinei in gradu prohibito, etiamsi id igno­ Nota tamen, hæc quæ secundum jura hic rarent, multorum sententia est, non fieri dicimus de ælale legitima non esse ubique legitimum per subsequeris matrimonium recepta; sed varios in variis provinciis esse cum dispensatione initum, quia jura ob­ usus : ita ul in quibusdam beneficia simpli­ stant. Ila Pontas cum mullis citatis, v. Illefia conferantur natis tantum septem annos, ejitime, cas. 8. Non desunt tamen alii qui episcopatus septem cl viginti, etc. contrarium sustinent, Sanchez, CovarruQuarta, torus legitimus, sino quo, aut viasapud eumdcm.Et revera in his saltem sine dispensatione, cât iirrila collatio, cap. | partibus praxis contraria videtur invaluisse. 1'1 filii, cap. Litteras, cap. Nimis de filiis Quinta csl tonsura clericalis collala a pro­ presbyterorum. Ad primam tonsuram cl ad prio episcopo, vel ab allero cum litteris ejus lenelicium simplex, polcsl dispensare epi­ dimissorialibus, cap. Ex litteris de Tran­ copus; ad alia sohispapa. Et quia relaxatio sactionibus. Est autem triplex episcopus 1 juris communis csl odiosa , ideoque stricte proprius, cap. Cum nullus Dc temporibus ■ ntclligenda, dispensatus ad ordines non est ordin. lib. 1, tit. 9, scilicet : De cujus dioe­ dispensatus ad beneficia , dispensatus ad cesi csl is qui ad ordines promoveri desidcunum beneficium non est dispensatus ad I ral oriundus, scu tn cujus diœcesi benefiplura, dispensatus ad simplex non est cium obtinuit ecclesiasticum, scu habet dispensatus ad dignitates cl beneficia cu-1 (licet alibi natus fuerit) domicilium tn ro­ rata , etc. dcm. Modernis tamen moribus est magis Instiper pro filiis clericorum , notandum consentaneum ul a solo episcopo originis venit decretum concilii Trid. sess. 25, c. 15 quis tonsuram aul ordines recipiat. Is au­ ellcform. ubi sic statuitur : « LT palernæ tem inlelligilur in cujus dioecesi quis voi incontinenti® memoria locis Deo conse­ natus, vel baptizalus fuit. Defectu lonsur.c cratis, quos maxime puritas sanclitasque collatio beneficii est nulla, etiamsi benefi­ decet, longissime arceatur, non liceat ciarius postridie collalionistonsurclur ; .Yon liliis clericorum qui non ex legitimo nati enim firmatur tractu (emporis quod de jure ■ sunt matrimonio, in ecclesiis ubi eorum ab initio non subsistit, Reg. jui is in G. Sexta csl coelibatus, cap. 5i qus dc Cle­ 'patres beneficium aliquod ecclesiasticum » habent aut habuerunt, quodeumque etiam ricis conjugalis : ita ut nulla sit collatio udissimilc beneficium obtinere, nec in dic­ facta conjugato, etsi beneficiarius contrahat atis ecclesiis quoquo modo ministrare, nec matrimonium validum, hoc ipso vacet ejus » pensiones super frudibus beneficiorum beneficium. Dico validum, quia si invalide >qnæ parentes eorum oblinent vel alias contrahat, metetur quidem privari, sed non privatur ipso facto ; ita Sylvius, Les­ >obtinuerunt,'habere. » Quantum vero ad filios clericorum ex le­ sius, Tournely, etc., contra Pontas, v. De­ gitimo matrimonio natos ante ordinatio- neficier casu ultimo. Ratio est 1° quia solum 9 SOS DISSERT. IX. ART. IV. malrimoniunvalidum transferta statu ec­ clesiastico ad sæcularcm; 2° quia ideo ca­ nones privantconjugatum beneficio, quia non potestsimul vacareofficioetuxori; hoc autem locum non habcldum matrimonium est invalidum, tunc enim uxori vacare non polest. Adv.‘ite tamen quod, qui duxit uni­ cam et virginem, si perpetuam voveat con­ tinentiam, et uxor religionem profiteatur, possit valide promoveri ad beneficium, e «Sruic de Clericis conjug. Extra, lib. 3, til. 3. Septima est immunitas ab excommuni­ catione majori, suspensione, interdicto et irregularitate : ita in variis locis juiis. Col­ latio ergo facta illi qui aliqua ex his censuris est innodatus, eliam nescienter; similiter ejus electio aul præsenlalio, est nulla : ct ideo confirmans collationem aul electio­ nem . seu præsenlat'onem, solet praemit­ tere absolutionem a censuris. Si tamen post beneficium adeptum superveniat censura aut irregularitas, non privat beneficio. Ex­ communica Ius autem excommunicatione minori, licet pecccl acceptando beneficium, valide tamen acceptat. Octava eslimmunilasab bæresi in sect in parentibus usque ad secundam generatio­ nem Secundum lineam paternam , cl usque ad primam secundum lineam maternam: ila ut si pater fuerit hxrclicus, nec filii ejus nec nepotes sint habiles ad beneficia ; si ma­ ter tantum fuerit bæretica, filii ejus sint in­ habiles , non nepotes, cap. Quicumquc c\ cap. Slalulum de Hxrcticis in G. El hoc sta­ tuitur non sohim de ipsis hxreticis, sed eliam decorum fautoribus, defensoribus, re­ ceptatoribus corumquc filiis usque ad se­ cundam generationem, ut dictum est. Ex­ cipiuntur in cap. Slalulum citato, filii el ne­ potes bxrcticorum quos constat ab hxresi resipuisse. Nona est determinata intentio suscipiendi cilicium beneficio annexum, scu, si nullum sit annexum , perseverandi in statu cleri­ cali : unde , juxta graves auctores. Solo , Navarr. Asor. Sylvium , Pontas, Tourne­ ly , etc., peccat niorlalilcr qui habet aut ac­ cipit beneficium quodeumque, co animo ut ejus fructibus poliatur donec , v. g. absol­ verit studia , aul uxorem convenientem in­ venerit , poslea demissurus. Idem dic deeo qui acceptat beneficium animo resignandi sub pensione, aul eliam simpliciter ; quia fraudat intentionem Ecclesix in re gravi : Ecclesia enim non intendit conferre lieneficia iis qui voluntad tempus illi servire,sed iis qui simpliciter volunt ; neque iis qui lu­ cro , sed qui glorix Dei student Paid a Jure, cap. Grave de Prxbend. cl dignit. lib. 3 , Iit. 5 : Prœcipimus ul, pntlermiuü ind gnis , idoneos assumant qui Dcotl teths is velint el valeant gratum impendere (a. mulalum. El cap. Super inordinata rod til Cum autem illi sini idonei reputandi qui servire possunt cl volunt. Excusat tamen i mortali Sylvius illum qui acceptavit benefi­ cium animo resignandi simpliciter statimel providenti de optimo ministro. Sed quid si animo permutandi? Pontas, v. Benefice casu 3, resolvit eum pariter pec­ care mortaliter ex decretalibus citatis; sed id mihi videtur non salis inde probatum, prxscrtim si agatur de permutatione cum altero beneficio ejusdem ordinis: luncenim neque fraus neque inordinatio videtur gnvis, cum iste habeat animum serviendi Ec· clesix secundum officium prioris beneficii. Contendit insuper idem Pontas ibidem et casu 4, hujusmodi collationes acceptas, scilicet cum animo sive resignandi, sive permutandi, sive non perseverandi, esse nullas, ex iisdem decretalibus laudatiseas prohibentibus ; sed insufiiciciitcr : mulla enim in jure prohibentur quæ non irritan­ tur; et alioquin sequeretur quod qui mu­ tata mala voluntate intenderet perpetuo Ecclesix servire , indigeret nova collatione, quod falsum est cap. Commissa, ut modo dicam. 31 Sed qualis debeat esse intentio quam re­ quirimus, an fixa? Respondet Sylvius hic, non necessario debere esse omnino lixam, nec sufficere esse quomodocumque condi' lionalam, sed debere esse sinceram, ila ul bcncficiandussincere el bona fide proponat esse ecclesiasticus, neque cupiat ab eo pro­ posito resilire, nisi cx rationabili cl gravi causa, v. g. ari illustris familix semen susci­ tandum, ad sedandas graves discordias, etc. Si quis vero acceptet beneficium ea inten­ tione quod erit ecclesiasticus si non inveniat uxorem sibi convenientem, si frater promi· genitus habeat proles, cit. non videtur Iu­ lus in conscientia, quia non haberet since­ rum animum status ecclesiastici; sed potius videtur haber e primam voluntatem ad sta­ tum conjugalem, secundariam ·1 sup cond tionead ecclesiasticum. Ila laudatus S UTRUM LICEAT PLURA SIMUL POSSD. REN. 209 rale, el).°stea, n utata voluntate, non susci­ pit sacer lotium, probabilius non teneri res­ ·>, modo peridoneum vicarium tituere f Ί suo munei -:a 'Sad servandam indemnem eamdem cccie- que profertur alius canon qui id décernai d nsiam decernimus obligari. » Hinc promolioneadalia beneficia :pœnalin autem, lnftr.es 1°, cx communi 'dîcologorlirhsen· i ut jam dicltnn est, non sunt exleuûenda. .entis, hanc restitutionem esse faciendam Putat tamen Sylvius hic, excipiendum esse ante sententiam judicis, quia non tam est episcopatum, quia, inquit, continet sub se pœnaqnam conventio inita inter Ecclesiam omnia suæ diœccscos beneficia parochialia, Ί beneficiarium. Ea enim conditione Ec- ul primus pastor pastorum ct parochianorum. tlesia intendit conferre beneficium. Ultima conditio est, ut habenti benefi­ Inferes 2°, cum qui sine animo sacerdotii mscipit beneficium parochialc, si mutata cium non conferatur aliud sine causa: de voluntate intra annum promotus luerit, qua modo fusius. Ad hasergo qualitates attendere debet qui probabilius non teneri ad restitutionem fructuum quos percepit tempore malæ vo­ alicui intendit procurare beneficium ; juva­ luntatis; quiadicit Pontifex, nisi voluntate bit eliam attendere ad promovendi indusnutata promotus fuerit: ergo si voluntate li?am , ad affectum ejus erga talem ecclcmutata promotus fuerit, non tenetur, ex “siam, ad ejus potentiam ; uno verbo, ad ea mente Pontificis, restituere ita ut fraus quæ omnia cx quibus speratur major Ecclesiæ ab initio fuerit, tota purgetur per promotio­ utilitas. nem intra annum. Ita Sylvius cum Lcssiocl ARTICULUS V. Maidcro contra Solum. Si autem aliquandiu Ulrumliceatplurasimulpossiderebeneficia? mutavit voluntatem, sed non fuit promotus, Quodl. 9.0.45.0. — Dico. Habere simul (enetur omnes fructus restituere ; quia Pon'ifexutrumque requirit, cl quod mulciur plura beneficia, non est dc genere malorum quæ habent inseparabiliter annexam mali­ voluntas, cl quod revera promoveatur. Inferes 3", cum qui animo suscipiendi sa- tiam , ul fornicatio, adulterium et alia hu­ {•rdolium promovetur ad beneficium pasto- jusmodi quæ nullo modo bene fieri possunt ; Pttes utrum qui accipit beneficium abs|de anima suscipiendi officium ei annexum, Ltperseverandi in statu clericali, teneatur Em S10 ! U DISSERT. IX. ART. V alias in nullo casu disjCR. atîoneiù recipere aut alios, qua ratione SS. pontifices«μ posset, quod nullus dicit. dispensant cum principibus Germania»,^ ibid. — Neque est de genere actionum plurcs episcopatus simul possideant. quæ dese indifferenter se hab-*m <.d bonum Ibid. — Si vero aliquis ini cnlione plan \rl malum, ut levare festucam vel aliquid beneficia habeat, utsit ditior® iillautm hujusmodi; multo minus de genere bono­ vat, ut facilius ad episcopatum ei aliudrum, ut dare eleemosynam ; quia unum ha­ gnilates perveniat, non tolluntur praedicta bere plura simul beneficia, continet in sc difformitates sed augentur, quia cum Uï pluies inordinationes. 1° Destituitur Eccle­ intentione etiam unum beneficium hab«u sia numero et obsequio ministrorum , eum (quod nullam inordinationem importat),&· non sit possibile unum in pluribus ecclesiis set illicitum. Ibid.—EthæchucusqucsecundumjQ5n> deservire, et tamen præbendæ sunt ordinal® quasi quxdam stipendia Deo ibidem minis­ turale, nullo jure positivo intcrvemcnteJa. trantium. 2° Sequitur diininutio cultus di­ aulcm cerium est per antiqua jura id cssepr> vini, dum unus loco plurium instituitur ; hibilum, c. Sanctorum, d. 70, c. Clerf-u non enim qui habet plurcs praebendas, plu­ quod est synodi VII, causa 21, q. 1, c. Gs ries vel horas recitat, vel psallit, vel celebrat ricum quod est concilii Chalcedon. Ibidtc missam, etc. 3n Sequitur defraudatio volun­ cl alibi pluries. Huic antiquo juri accessit jus noma tatis fundatorum qui ad hoc aliqua bona Ec­ clesiæ contulerunt, ut secundum numerum sess. 24, cap. 17 de Reformat, cujusdecrebeneficiorum esset numerus beneficia rioru m lum cx integro referre juvat: «Cumeakibidem Deo ministrantium. 4° Sequitur in- » siasticus ordo pervertatur quando unci æqualitas, dum unus pluribu» beneficiis » plurium officia occupat clericorum, sast· abundat, et alii, æqpe aut forte magis ido­ » sacris canonibus cautum fuit, nemiaa nei, nec unum habere possunt. Adde plura­ » onorlcre in duabus ecclesiis circumscribi litatem beneficiorum esse fomentum ambi- » Verum quoniam multi improhæ cupidi­ I ionis, avaritiae, crapulae, luxuria, et plurium » tatis affectu, seipsos non Deum decipicn » les, ca quæ bene constituta sunt vanis ar­ aliorum viliorum. Ibid. —Igitur pluralitas beneficiorum est » ti bus eludere, ct plura simul beneficia ob­ degenerc actionum quæ absolute considéra­ » ii nere non erubescant. Sanctasynodusdeit® deformitatcm'Vel inordinationem quam­ » nitam regendis ecclesiis disciplinam resti­ præsenti decreto, quodh dam important, quæ tamen aliquibus cir­ » tuere cupiens, —■ — 'i®·*}· . 1 cumstantiis advenientibus bonaecfficiuniur : » quibuscumque personis, quocumque lilt sicut occidere hominem vel percutere, in se » Io, etiamsi cardinalatus honore fulgeant, deformitatem quamdam importat; sed si » mandat observari, ut in posterum unun addatur occidere malefactorem propter jus­ » tantum beneficium ccclcsiasticumsingule titiam , vel perculere delinquentem causa » conferatur: quod quidem si ad vitamejat disciplinae, non erit peccatum sed virluosum. » cui confertur honeste sustentandam non Hujusmodi est, inquam, pluralitas benefi­ » sufficiat, liceat nihilominus aliud simpln ciorum ; quamvis enim aliquas inordinatio­ » sufficiens, dummodo utrumque personanes contineat, ut dictum est, tamen aliæ cir­ » lem residential!) non requirat, eidemconI? cumstantis possunt supervenire ita hones­ » ferri. Hæcquc non modo ad cathédrale tantes actum, quod praedic tx inordinationes » ecclesias, sed etiam ad alia omnia benetotaliter evacuentur. » licia tam saecularia quam regularia qusHæ autem circumstanti® seu causae excu­ » cumque, etiam commendata, pertineant, santes reducuntur ad duo lanium capita: » cujuscumquc tituli ac qualitatis existant.» primum, si unum beneficium non sufficiat Huic decreto ac D. Thom. doctrinæsubscriad vitam beneficiarii decenter sustentan­ bunt quotquot sunt alicujus nominis theo­ dam ; —Ibïd. — secundum, major Ecclesiæ logi. utilitas, ant nécessitas : ut si aliquis propter Nola tamen. Congregatio concilii 15 jaeminentem scientiam vel virtutem possit nuarii 1594, declaravit consuetudini per­ qlus proficere absens quam alius prmsens, mittenti ut in eadem ecclesia dignitas cum vel ratione potenllæ el auctoritatis posset canonicatu per cumdcm obtineri ct retineri efficacius Ecclesiam tuori contra bœreticos j possit, non censori derogatum ex prak’/t, UTRUM LICEA1 PLURA SIMUL POSSII). BEN. 211 rcperias qui hac pia intentione plura accep tot beneficia. 2 Hoc dolo, iste pius ususnon abstergit inordinationes annexas pluralitati beneficiorum, ni i >it in communem Ecclosiæ utilitatem. 3U Iste be leficiarius sine cau­ Examitionei illorum fjui existimant posse licite ab sa contrahit onustalis usus, cum Deusa ne· uto et eodem possideri plura stmtil beneficia. minercquiral ultra viresipsius. Dicunt, 1° consuetudinem contrariam in Petes lu utrum subsistente legitima causa, raluisse etiam apnd doctos cl nluisse el timoratos. semper requiratur dispensatio SS. ponlifiIbid. — R. 1° nullam consuetudinem^ cis cis ut ut auis quis licite licite obtineat obtineat duo duo beneficia? beneficia? prævalcre posse conira jus naluræ, quia est R. Ut qu s possideat duo beneficia , quo­ irrationalis et abusus, ortum haberis ex im­ rum neutrum sufficit ad hone> am susten­ proba cupiditatis affectu, ut loquitur Tri- | tationem sui et suorum, modo non sint indentinum. compatihilia , nulla requiritur dispensatio, R. 2° hoc doctos ct timoratos forte habere quia hoc jus conceditur per praefatum con­ latentes causas ob quas licitum sil cis reti— cilii decretum. El nota quod si secundum nereplura beneficia, qnod si non habeant, sil sufficiens, primum debeat dimitti ; hæc non sunt tuli in conscientia, scipsos et non est enim evidenter mens concilii, et aliunde Deum decipientes, juxta idem concilium. 'tus naluræ contradiceret, ita tenet Navar. Dicunt 2U prohibitionem tolli per dispen­ et post ipsum Sylvius. Similiter non requi­ sationem summi pontificis. ritur dispensatio pro canonicalu cum digni­ Ibid. — R. quod dispensatio non auferat tate in eadem ecclesia, ut notavi sub finem ligamen juris naturalis, sed solum ligamen decreti: neque quando ecclesia parochialis juris positivi, ul quod per hominem statuitur esllegilime annexa canonicalui ; quia bene­ per hominem auferri possit : unde nisi illa ficium alteri perpetuo annexum , censetur dispensatio sil data propter veras et legiti­ unum cum alio. Extra hos casus requiritur mas causas prius assignatas, nihil proficit I dispensatio papalis, quia ille solus potest coram Deo. dispensare in lege universalis Ecclesiæ. Dicunt 3“ conciliumTriden. non esserePeta2"quæsint beneficia incompalibilia, crptamin Gallia. quæ com patibilia ? R. 1° jus naturale saltem esse receptum E. Beneficia incompalibilia sunt duplicis apud Gallos, non secus ac apud alias natio­ generis. Incompalibilia primi generis di nes: jure autem naturali, ul dictum est ex cuntur, quæ talia sunt ul ex juris disposi­ D.Thoma, illicitum est habere plurcs præ- tione per pacificam possessionem secundi bendas. vacet ipso facto primum; etsi utrumque re­ R. 1°N. assumptum, tum quia concilium tineatur, etiam secundo privetur beneficia­ to loci non condit jus novum, sed confirmat rius: ulsuntduo episcopatus duopastoraantiquum cujus Galli sunt tenacissimi ; lus, ct generaliter omnia beneficia curam Ium etiam quia Pontas, v. Rcnèfîcicr, cas. animarum habentia; item duo canonicatus 37, refert absolutam acceptationem concilii et duæ capellaniæ habentes idem officium factam a clero Gallicano in cœtu generali sub eodem textu, Exlravag. Exsecrabili* dc iwbilo Parisiis an. 1615. Et quamvis supre­ Praebendis. Trident, sess. 27, cap. 2 el 4. mi senatus non patiantur decreta concilii Beneficia incompalibilia secundi generis quæauctoritati rcgiæseu libertatibus eccle- dicuntur, quæ simul retineri non possunt lisGallicanæ sunt contraria vim habere, absquedhpensatione, licet unum non vacet nunquam tamen contradixerunt decretis altero oblenio. Talia sunt, quæquamvis non quæssolos honos mores spectant aut fidem, ' iiabeantanncxam curam animarum, tamen quale est istud dc quo agitur. ' residential!) requirunt; qui* nullo canone Dicunt Beneficiarius in pios el legili- i lavetur ut qui plui a cx his possidet, uno pri­ niosusus impendet fructus beneficiorum, vetur altero obtento. Ad hos genus reduci possunt omnia om­ puta, in suhlcvamen pauperum , in Ecclcnino beneficia extra 1res casus assignatos in lisdecoralionem, etc. R. 1« contrarium plerumque ct fere sem­ responsione praecedentis petitionis; quia li­ per contingere : ita ut c\· centum vix unum cet non .sim simpliciter incompalibilia , la- decreto : itarefcrtGallemartin hunc locum. Elbene; istæenim dignitates,v.g.decanalus, pratpositura, conveuientus et forteex inten­ tione (undatorum conterimur luni cxgrernio. 9 DISSERT. IX. ART. V. e e men possideri non possunt absque dispensa­ etiamsisint mali, in quantum gerunt p*·. tione. Hæc creo sola dicenda sunt vere com- sonam Dei et communitatis cui præfiriti palibilia,quæ Aibus assignatis casibus con­ tur : eadem ratione parentes et domini tinentur, scilicetΊ° quando unum non suffi­ honorandi propter participationem diri^ cit ad honestato beneficiarii ct suorum egen­ dignitatis qui est omnium Paler ct Doming tium sustentationem ; dico et suorum , quia senes etiam honorandi sunt partira prop..· •llud beneficium non censetur sufficiens ex signum virtutis, licet hoc signum quank quo beneficiarius se et suos consanguineos que deficiat, partira quia imaginem qui:· et famulos honeste sustentare non potest ; dam Dei gerunt ipsa ætale et prodet; 2° quando quis possidet canonicatum et di­ ; quam attulit diuturnus usus. Ibid.— Quantum ad divites, de quibu gnitatem in eadem ecclesia ; 3° quando ec­ J I est aliqua difficultas, honorandi suntp clesia parochialis est unita canonicalui. Petes 3° quare dicamus quod possidens j cæteris profiler hoc quod majorem lx.· plura beneficia incompalibilia primi gene­ I vel statum in communitatibus obtinent.-; ris, ipso facto privetur primo, et non secun­ quia ex divitiis iacullalcm habent i;., do , siquidem in jure de utroque æqualiter bona agendi, modo tamen abhoc nom dicatur quod beneficiarius illis ipso facto alieni ; alias propter abusum forent contemnendi quam honorandi. privetur ? Ibid.— Imo, cum diviliæsecundam: R. disparitatem esse, quod privatio pri­ mi non tam sit pæna quam incompatibili­ sint quid cxtrinsccum virtuti, si praes tas a jure declarata; privatio autem secundi i earum intuitu honorentur divites, erit sit pæna porro pæna, exceptis censuris, i catum acceptionis personarum, mon·: quantumvis dicatur ipso jure, ipso fuclo in- , quidem si fiat cum notabili contemptu p curri , nisi exprimatur quod reus eam su­ prrum aut aliorum quibus honor debrtar; bire debeatin conscientia ante omnem judi­ secus veniale, ut in consessibuselsaluti:, cis sententiam, non incurritur nisi accedat nibus quotidianis. UndeS. Jacobus αρ.' judicis sententia facti declaraloria; quia, in­ Epist. dicit : Nolite in personarum ara­ quit S. Thomas, —Hic q. 62. a. 3. o.—pœnæ tione habere fidem...... Etenim si inlroir inflictio perlinet ad judicem : unde inferi I in conventum vestrum vir aureum annuit', quod nemo an te sen ten tiara judicis teneatur habens in veste candida ; introierit auUrrei restituere plusquam accepit. Ita Soto, Syl­ pauper in sordido habitu ; cl intendatis it vester, Corar. Sylvius ct communiter. eura qui indutus est veste praeclara Unde, inquit Solo, intelligilur ipso jure > rilis ei : Tu sede hic bene ; pauperi dicatis: Tu sta illic aut sede sub scabello fi­ ipso facto per sententiam declarato. Plura circa beneficia requireinfra deRe- dum meorum : nonne judicatis apud tw· lig. diss. 5, a. 5, § 3 et seq. mclipsos el facti estis judices cogitation';-, iniquarum. Quæ verba inlelligcnda sunt ARTICULUS VI. dc honore exhibito divitibus præcisc prop­ Utrum in exhibitione honoris elin judiciis ter divitias, aut forte etiam de honore ip·:; habeat locum peccatum acceptionis per­ exhibito cum gravi contemptu pauperum, sonarum. ut indicant hæc verba : Sede sub scabe1.’.' Hic q. 63. a. 3. o.— Dico 4°. In exhibi­ pedum meorum : nemo enim propter pactione honoris ct reverentis locum habet ac­ pcrtalcm est contemnendus. ceptio personarum. Si dicas honorem non esse bonum com­ Prob. Honor csl quoddam testimonium mune sed proprium, a privata persona col­ de virtute ejus qui honoratur , el ideo sola latum, proindeque non committi acceptio­ virtus csl dehita causa honoris : ergo qui nem personarum in ejus delatione : Λ. ho­ propler aliam causam alicui exhibet hono­ norem qui secundum reipublicæ consuetu­ rem et reverentiam , pcccal peccato accep­ dinem deferri debet obtinentibus talem ve! tionis personarum. talem granum, censeri moraliter bonum Ibid. — Sciendum est tamen quod aliquis commune, quod a privatis tanquarn unius possit honorari non solum propler virtutem reipublicæ membris exhibetur, ita ulparti­ propriam, sed etiam propter virtutem alte­ culares in hoc gerant vices reipublicæ. rius; sicut principes cl prælati honorantur, i Ibid. u. 4, ο. — Dico 4υ In judiciis lucum DE TRIBUTIS ET VECTIGALIBUS. habel peccatum acceptionis personarum , ut I § 1. — Conditioner requiruntur rir tribnla li­ leges transgrediuntur, non tenentur U restitutionem vectigalis, quj^i non est; neque ad mulctum ante sententiam ju! cis, quia est pœna. Utrum vero tales leges obligentincosscientia,el utrum transgressores teneant 1 dedamnoquod indereipublicævelredan; toribus obvenit, dicant alii. Scio quidee plures asserere has leges esse merepœnah nec obligare nisi ad muiclam postsenl·:· tiam judicis, et sic non semel declarasse principes in Galliaet in Belgio:ad idmih non constat, rateor tamen sic plerumqt homines etiam probos apprehendere; ήι I enim ullum reperiesqui sibi faciat scrupelum si vel pecunias, vel telas Indicas, vel bbacnm , vel alias hujusmodi rcsdere:r, in regnum transferat, aut saltem eascnul et eis utatur, cum tamen non solum invec­ tio sed cl usus prohibeatur. Quantum | damna, videtur hæc sufficientercomptr- | sari permulctas quas solvere cogunturlrr- I gressores deprehensi, quod non raro.·-,, dii. Insuper redemptores has defraudali m ; supponunt dum contrahunt cum principe, et ideo viliori pretio contrahunt. Cælerum in his omnibus securitatem dare nolim. 1! unum affirmo, eos graviter peccare qui hanc negotiationem exercent quando proliiklur sub pœna mortis, quia non licet se tanto pœnæ periculo exponere pro lucro tempo­ rali ; item quando inlcndunlse annis offen­ si vis contra custodes defendere. Petes utrum qui merces cmitab eo quem scit defraudasse vectigalia, teneatur illasolvere ? R. negative. Vel enim vectigal solven­ dum, est quædam pecuniæ summa, vel aliqua pars mercis, v. g. decima. Si pri­ mum , est communis sententia non esse onus rcale seu rei affixum quod transeat cum merce, sed onus personale venditoris, quamvis ex rei transportatione contractum. Si secundum, quamvis si probabilis ali­ quorum sententia, esse onus realc quod transit cum re, oppositum tamen csl proba­ bilius; quia antequam illa pars si setparall cl tradita , venditor relinet illius partis si­ cut ct totius mercis dominium; princeps aulcin quantum ad illam partem habet tanlum jus ad rem , non secus ac emptor qui I rem aliquam emit sed nondum occupavit: ‘<*17 DE TRIBUTIS ET VECTIGALIBUS. ergo, sicut si superveniat secundus emptor potius quam injuste; nec subditorum est qui reni occupat, acq liril ejus dominium, eorum præccpta ad examen revocare. Ita onere satisfaciendi primo emptori manente Sylvius, Cabassulius el alii. Quidam negant ; quia in dubio est melior penes venditorem ; ita emptor in nostro casu totam illam mcrccm acquirit, manente conditio possidentis : subditus autem possi­ penes venditorem onere solvendi vectigal. det res suas ct immunitatem a trmulo. Pro Xola tamen quod non solum hæc merx hac sententia citanlui Sylvester, S. Anto­ vendita,sed omnia bona venditoris maneant ninus, Cajet. Petrus Navar. Fumus, Arrahvpolhccata principi, ul ex cis, si velit, gon. Medina, Gabriel et alii plurcs. possilsuum vectigal recuperare, 1. 1 , c. Si inter tantos viros sententiam nostram Quibus causis. aperire liceat, dicam neutrum fundamen­ Nola insuper auod, quamvis emptor non tum mihi videri salis firmum. Non pri­ peccet præcisc cx hoc quod emat talem mer­ mum; quia non csl, totaliter saltem, prae­ cem, nec teneatur restituere vectigal, si sumendum in favorem superioris quando tamen sic oriendo moveat alium ad iterum agitur de intéressé ipsius ct dc damno sub­ fraudanti· m, possit peccare el teneri ad diti. De intéresse ipsius; quia tunc jure Rslitufonem ul cooperator damni. timeri potest ne sit partialis cl sibi faveat. Dius contra secundam partem responsio- De damno subditi; quia tunc æquum vide­ ur. Injure, cap. 33 de Decimis, fructus tur ut subditus, antequam re sua spolietur, onduni decimati non possunt alienari inquirat an vere debeat : unde cap. Perve­ absque onere decimarum, quia res transit nit, Extra, de Censibus, dicitur : Oportet cum suo onere : ergo similiter in præsenti ul omnis census ad quid cl quando persolvi casu. debeat praesciatur. Id modo magis elucida­ Λ. N. consequentiam; quia sic jus dispo­ bitur. nit de decimis, non vero de tributis. Non secundum ; quia possessio non reddit Hucusque dixi de tributis certo justis. Sed meliorem conditionem possidentis, nisi in gravissima restat difficultas, quando dubi­ quantum importat præsumptionem verita­ tatur merito de justitia tributi, an solvi tis in favorem illius, ut dixi alibi : quod hic debeat in conscientia ? Est autem ratio du­ non currit. Ex eo enim quod subditus res bitandi de justitia tribuli, inquiunt graves suas el immunitatem possideat, non habe­ auctores, quando nova tributa imponuntur tur inde præsumptio quod tributum sit aut antiqua augentur; item quando est potius injustum quam justum. Insuper si communis persuasio in populo, maxime in subditus possideat res suas, superior possi­ probis el doctis, ea quæ prætcxtu neces­ det auctoritatem praeripiendi, sicquc una sitatis imponuntur aul augentur, in non possessio compensatur per alteram. necessarios usus expendi , aut in majori Itaque, salvo meliori judicio, arbitror quantitate exigi quam necessitas requirat. dicendum dc tribulis dubiis quod alias dixi Tot enim, inquiunt, conditiones requirun­ de caeleris debilis dubiis, nempe esse sol­ tur ad justitiam tribuli imponendi vel au­ venda pro rata dubii : ita ut ab iis solvendis gendi, ut in tanta tributorum multitudine non sint omnino liberi subditi, deque ad qua his temporibus gravantur populi, me­ hæc integre solvenda cogantur, ne ex una rito præsumalur quædam esse injusta, plura parle, si a solutione tributorum dubiorum incerta el dubia. In cujus rei confirmatio­ subditos omnino absolvas, noceas principi nem proferunt cap. Quanquam supra cit. in cui forte debentur, cl ab obedientia ipsi quolkmif. VIII dicitpedagiorumexactiones debita subditos injuste subtrahas ; ct ex turn jure canonico quam civili regulariter altera, ne, si ad integram solutionem co­ merito esse damnatas ; quia regulariter gas, damnum inferas subditis qui ea forte dcesl aliqua conditio requisita. Quæstio , non debent. Igitur solvendum est tributum inquam , valde perplexa est, an in tali dubium, ne incurratur periculum commit­ dubio tribula sint necessario in conscientia tendi injustitiam : neque tamen csl totum solvendum, quia debitum dubium non est solvenda. Quidam affirmant, quia in dubio an lex tanti valoris quanti est debitum certum. sil justa vel injusta, praesumendum est in Vide disseri, de reslil. art. 11 , § fi. Nolim 'auircin superioris, quod juste praecipiat tamen in hac parte constituere subditum 21R DISSERT. IX. ART. VU. judicem in propria causa ; sed consulat viros justum vel injustum, et non solum exsequi, probos et doctos qni, attenta ex una part· quia tunc debet agere secundum formam ratione dubii, et ex altera quantitate bono­ suam moralem, nemque suum judicium : rum aut negotiationis, dicant ex æquo el v. g. quia concionaior est causa principalis bono, quantum solvere debeat; ct eorum concionis habendæ, non tenetur obedire stet judicio. Quod autem dico de ipsa solu­ prælato præcipienli prædicaredoctrinamde tione tribuli dubii, idem est dicendum de cujus veritate ipse concionaior dubitat; sed restitutione non soluti. potest ct debet examinare an sit vera. EconNeque ab bac sententia videtur alienus ira quia præco est instrumentum principii doctissimus Sylvius, alioquin stans in dubio respectu promulgationis edicti, non perlinet pro parte principis, dum dicit q. 66, art. 8, ad ejus officium examinare an sit justum vel conclusione 7 : «Si quis fraudet de illis vec- ! non, sed in dubio potest cl debel obedirccl » liga ii bus quantum bona fide existimat sc promulgare. Sic iterum reus non tenetur re» plus æquo gravari, neque peccat neque spondere judici quando dubitat an légitimé » tenetur ad restitutionem : quod momi- interroget, quia est causa principalis sui » nissc oportet confessarios, quando agitur responsionis : et contra tortor tenetur exse­ » dc fraudatorum vectigalium restitutione qui sententiam dubiam, quia est instrumen­ » injungenda. » tum judicis. Notant communiter theologi, ipsos exp­ Dices. Miles dubitans de justitia belli, tenetur jussus militare : ergo subditus dubi­ lores exigentes tributa dubia non peccare; tans dc justitia tributi, tenetur illud solvere. quia præsumere possunt superiores habere R. l"nos totum ultro concedere. Non enim justam causam ipsis incognitam, quod dis­ negamus quin subditus debeat solvere tri­ cutere non ipsorum est, cum in hocscha­ butum dubium; sed quia debitum dubium beant ut instrumenta principis. non tanti valet quanti valet certum, dici­ § III. — Utrum clerici sint exempli a tributui mus quod possit aliquid minuere pro rata Ibid, ad Hom. — Dico. Clerici sunt re­ dubii. lost. Miles dubitans de justitia belli, te­ gulariter exempli a tributis. Prob. l°cx jure civili, 1. Sancimus 22, r. netur sine exceptione militare : ergo subdi­ tus dubitans de justitia tributi, tenetur illud dc Sacrosanctis ecclesiis lib. 1, tit. 2, ubi Justinianus imperator ecclesias et omnii solvere sine diminutionc. R. N. conseq. Disparitas est, 1° quod de­ loca pia a præfalis muneribus immunja de­ bitum militandi non sil divisibile pro rata cernit. F.t novella Item nulla , c. de Episco­ dubii ; unde vel estsimplicitcrobcdicndum : pis et clericis, ibid. lit. 3, Frcdcricusim­ præstat autem el tutius simpliciter obedire perator sic statuit : « Item nulla communiquam nullatenus obedire; quia in periculo » las vel persona publica vel privata, collædendi jus principis vel privati, si utrum­ » lectas vel exactiones, angarias vel peranque salvari non possit, præfercndum est jus » garias, ecclesiis vel aliis locis piis aut ecprincipis juri alicujus privati. At debitum » clcsiasticis personis imponere præsupecuniarium csl divisibile : unde quando es » niant. » Item cap. In qualibet, causa dubium, æquitas postulat ul lotum non as­ 23, q.8, cx Constantio cl Constante impe­ cribatur uni, ne liai injuria altcii, sed pro ratoribus. rala dubii dividatur, sicquc jus ulriusque Prob. 2o ox jure canonico, c. Quanquam servetur. de Censibus in 6, lib. 3, lit. 20,ubi BonifaAltera disparitas est,quod miles in bello cius VIII inter alias sic statuit : « Cum igisit instrumentum principis; subditus autem » tur ecclesiæ ccclcsiaslicæquc persons ac in distractione boni proprii ad solvenda de­ » res ipsarum non solum jure humano, bita sil causa principalis. Porro quandosub- υ quinimoct divino a saecularium personaditusse habetut instrumentum m eo quod » rum exactionibus sint Immunes, conslicausa principalis præcepil, non est ipsius » tulionem fclic. record. Alexandri papae discutereanopus pnecoplum sit justum vol » IV, prædccessoris nostri (qua statuit ecinjustum, sed exsequi tantum et obedire: « elesias ct personas ecclesiasticas ad pedasi vero se habeat ul causa principalis in eo » gia et guidagia penitus non teneri, njc quod præcipilur, ipsius est discutere an sit « ad exhibendum vel solvendum talia pru DE TRIBUTIS ET VECTIGALIBUS. « rebus suis propriis, ejuas non eau-a negop liandi deferunt vel defen i faciunt seu n transmittunt), volentes propler multorum pinsolentiam et abusum prenæ adminiculo ■i adjuvare, adjicimus districtius inhibendo i (contraria consuetudine quorumppmque, uquæ dicenda csl corruptela verius, non lobstante), ul nec collegium, nec univer>silas, nccaliqua etiam singularis persona, pcujuscumque sit dignitatis, conditionis jaalstatus, a præfatis ecclesiis aut per ο­ ι nis aut pro personis ipsis aut rebus præ» dictis, talia exigat vel extorqueat per sc svel per alium, suo nomine vel alieno, d aut ad hujusmodi persolvenda compol©lat. » Deinde cos qui contra fecerint, si at singularis persona, subjicit excommuni­ cationi; si sit communitas, interdicto. Et c. Clericis, tit. 23 de Immunit, ibid, non solum laicos collectas, tallias, etc. ab ec­ clesiasticis exigentes, sed etiam ecclesiasti­ cos illas solventes, excommunicat si sint singulares persona?, interdicit si sit commu­ nitas; et harum censurarum absolutionem Aposlolicæ, Sedi reservat. Ihgnum concilium Latcran. cui, rætcr quadringentos cl ultra episcopos, octingen­ tos tam abbates quam priores, aderant le— pali imperatoris Constanlinopol. rogis Ro­ manorum, Gallorum, Angiorum, Hungarurum, Aragonum el plurium aliorum principum sub Innoc. 111, prohibet sub anathemate, ncsæculares exigant ab ccclesiasticis tributa, el addit : « Verum si quan« do forte episcopus simul cum clericis lanb tam necessitatem vel utilitatem perspcxcurint, ul absque ulla coactione ad releb vandas utilitates vel necessitates commuenes, ubi laicorum non suppetunt facultaB les, subsidia duxerint per ecclesias confcBrenda; prædicti laici humiliter et devote b recipiant cum gratiarum actione : propter b imprudentiam tamen quorumdam, Ro­ manus pontifex consulatur, cujus inteB rest communibus utilitatibus providere. » Reteruntur c- Λοη minus ct c. Adversus, Extra, lib. 3, lit 49. Videat curiosus lec­ tor. Concilium generale Viennense sub Cle­ mente V. cui cuin trecentis episcopis ade­ rat tcx Gallia?, jubet ordinariis locorum ul publicent sententias excommunicationis el interdicti, latas contra eos qui tributa exigunt a personis ecclesiasticis pro carum rebus quas non negotiandi causa deb-riii' aut defeni faciunt. In bulla Cernm, α Excommunicantur » omnes qui absque speciali et expressa li» cenlia summi pontificis, imponunt col» le< las, decimas, lallias, prxslanlias aut » alia onera personis ecclesiasticis aut carum » bonis, sive ecclesiarum aut monaslerio» rum ipsorum , aut imposita exigunt, aut » a sponte dantibus recipiunt, authisacti» bus quoquo modo cooperantur. » Quod dicitur u sponte dantibus, intelligilur quan­ do exactor recipit ab coqui dat antequam petatur quia impositum est. Concilium Trid. sess. 25, cap. 20 de Tlefcr postquam dixit « Ecclesiæ et ecclesiaslica» rum personarum immunitatem Deiordi» natione cl canonicis sanctionibus consli» tutam esse, decernit et præcipil, sacro » canones et concilia generalia omnia, ncc» non aliasapostolicas sanctiones in favorem » ecclesiasticarum personarum, libertatis » ecclesiasticæ, cl contra jus violatore.-, cdi» tas (quæ omnia etiam praesenti dccr< io in» novat), exacte ab omnibus observari dc» bcrc. » Ex ms inferes 1°, hanc immunitatem non posse contra clericos præscribi, sed omnem consuetudinem contrariam, quan­ tumvis antiquam, esse corruptelam, nec ullo tempore convalescere, ul decernunt Innoc. Ill et Bonif. VIII cil. Inferes 2u, clericos huic immunitati non posse cedere, ut decernit idem Bonifacius c. Clericis cil. quia non est ipsis concessa propter ipsos personaliter , sed propter emi­ nentiam status clericalis : unde sicut non possunt permittere ut a laico percutiantur, ita ncc solvere tributa imposita a laicis. Infcrcs3 , esse quosdam casus in quibus licitum sit exigere tributa a clericis : oh quam causam dixi in conclusione, regula­ riter esse exemptos. Primus casus est, si ne­ gotiationem exerceant, ul declarat idem Bonif. c. Quanquam cil. el hoc annuit Ec­ clesia in odium negotiationis in clericis. Vi­ detur tamen cx c. Ex litteris, Extra, lib. 3. tit. 1, clericum negotiatorem non (oneri solvere vectigal ante irinam monitionem Cælcrum adv« rle non osse negotialioncm si clericus fructus ex suo (undo aut ex suis pecoribus vendat, ideoque pro iliis non sub­ jacere vectigalibus. Secundus casus est, quando facultates lai DISSERT. IX. ART. VJ I. eorum non sufficiunt ad succurrendum ne­ « divinas domos et venerabiles ecclesias tara cessitati publics : ut autem in hoc casu exi­ « laudabili titulo ascribimus,» gatur tribulum a clericis, requiritur con­ Verum id negat Sylvester cum aliis cit, sensus papæ, utpalel excit. cap. Adversus tum quia hæc Honorii constitutio videtur el ex bulla Camae. Quod si res non ferat mo­ revocata per imperatores subséquentes, Jusram, videtur sufficert consensus episcopi linianum et Frcdcricum, qui absque ulli et cleri pro clericis sæcularibus el regulari­ exceptione clericos a vectigalibus cl tributis bus non exemptis ; pro exemptis vero renui- exemerunt, o' per concilia generalia quibus ritur consensus suorum prælatorum. vel ipsi principes vel eorum legali affuerunt, Sed si non consentiat pontifex et contra­ ut patet cx probationibus conclusionis;fum dicat clerus, potcritne licite princeps impo­ etiam quia cum hæc constitutio sil conln nere tributa clericis? Respondet affirmative immunitatem ecclesiasticam, non habet | Daelman si tribula sint necessaria, quia, vim nisi approbetur ab Ecclesia. inquit, habent principes independenter a Cæterum, dato quod hæc constitutio ad­ pontifice potestatem providendi bono com­ mittatur, saltem non est extendenda ultn muni suorum statuum, tenenturque clerici casus in ca contentos, scilicet reparalioncr. qui et favorem sentiunt, etiam in tali neces­ itinerum ct pontium, prout quidam liberius sitate onera sustinere. Verum hanc respon­ et absque fundamento extendunt : quorum sionem non pulo admittendam nisi tempe­ sententiam si sequi velis, vix ullum restabit retur : vel ergo Papa agnoscit necessitatem, clericorum privilegium. Notat tamen Sylvester loco cit. n, 19, vel non. Si primum, videtur irrationabili­ ter invitus, sicque admitti potest responsio. esse quædam onera quæ ratione naturali Si secundum, non videtur admittenda ; quia incumbunt ipsis rebus et ad quæ tenetur etillius est judicare de necessitate cujus est clesia : ut reficere viam ante domum; ilen consensum dare in necessitate : et alioquin de purgatione putei necessarii loti vicinia princeps constitueretur judex in propria in qua est ecclesia ; item solvere ad portam causa, sicque evanescerent jura ct clerico­ vel pontem pro plaustro, ad ipsius ports vel rum privilegia; nullus enim est princeps pontis conservationem, quia destruit viam. qui imponendo tribula non prætendal ne­ Vide laud. Sylvest. Quartus casus est. Si possessio aliqua ha­ cessitatem. Tertius casus est, secundum canonislas bebat aliquod onus annexum perpetuum tl ct theologos, quando tributum est æque invariabile antequam veniret ad ecclesiam, primario et æque immediate in utilitatem ecclesia tenetur ad illud, quia res transit clericorum ct laicorum, ut pro aggere re­ cum onere suo, c. Cum non sil 33, etc. Pasparando, ne flumen inundet agros clerico- I toralis 28, de Decimis. Vide eumdem Sylrum et laicorum , pro expellendis prædoni- vest. ibid. Non potest tamen novis oneribus bus qui vastant territorium in quo clerici gravari. Neque referi quod princeps habe­ habent multas possessiones; id enim æqui- ret jus imponendi tributum huic possessio­ lati naturali videtur omnino consentaneum. ni antequam veniret ad ecclesiam, quojurc Secus si contributio spectet immediate ct non videtur spoliandus ex co quod liat ec­ primario communitatem cl secundario tan­ clesiæ; quia princeps non habet jus impo­ tum ac per consequentiam clericos, quate­ nendi tribulum alicui prædio nisi quandiu nus sunl membra communitatis : ut tribu­ pertinet ad personam non immunem :undc ta quæ spectant stipendia principis, bellum hoc ipso quo transit ad ecclesiam immuni­ gerendum, reparationem arcium aut ince­ tate gaudentem , princeps amittit hoc jus. niorum civitatis, etc. Ita Sylvester , v. Im­ Petes 1 utrum bona patrimonialia cleri­ munitas i , n. 2, cum Panorm. et aliis, et corum sint etiam immunia? post ipsum Less. lib. 2, c. 33 , dub. 3. R. probabilem esse quorumdam senten­ Quidam tamen subjiciunt etiam clericos tiam , esse immunia a novis tributis impo­ non secus ac laicos reparationi pontium et nendis. l°Quia Bonifac. VIÎI supra cit.de­ viarum publicarum , ex I. Ad instructiones clarat indistincte, personas ecclesiasticas tt Ί , c. de Sacrosanctis ecclesiis lib. 1 , tit. 2 , res ipsarum esse exemplas. 2° Quia in bulla ubi imperator Honorius dicit : « Ad ins- Canœ excommunicantur qui imponunt cob •_· Λ· .· Dtrucliones itinerum pontiumque, etiam I lectas, lectas, etc. etc. personis VCCSOnis ecclesiasticis CCC.Ifilinetima aul mit cormr< «Armi*. 220 UTRUM SIT LICITUM OCCIDERE MALEF. tonis sive ecclesiarum aul monasteriorum : | ubi distinguit eorum, hoc est clericorum , bona, a bonis ecclesiarum. Scio id ab aliis negari, quibus forte favet usus. Pries 2° quo jure t’erici surit immunes? Ibid. — R. esse immunes jure civili el ca­ nonico , ul palet ex diclis. Quod tamen ha­ bet æquilalem naturalem ; quia sicut reges sollicitudinem habent de bono publico in temporalibus, ita ministri Dei in spiritua­ libus; per eos enim reges et populi fiunt thristiani, accipiunt doctrinam salutis, pa­ nem coelestem, remissionem peccatorum et vitam æternam, horum precibus regna permanent, calamitates avertuntur; tran­ quillitas servatur aut restauratur , et sic ré­ compensant regi et populis quod ille laborat elisti ministrant pro eorum pace. Ibid.— Unde etiam apud gentiles liberi erant a tributis qui vacabant rebus divinis, ul patel Genes. 47 et 1 Esdræ 7. Iluncque gentium morem probavit Deus, dum in ve­ teri Testamento sacerdotes ct levitas atributis fecit immunes. Quanto magis id con­ gruit ministris novi Testamenti, quorum priores erant tantum liguræ! Hanc quæst. magis elucidatam vide in tract, de Legibus, diss. 4, a. 8; §2, obj. 2 elseq. Pdes 3° qui clerici gaudeant hac immu­ nitate? H. 1° Ea gaudent omnes clerici majorum irdinum, omnes beneficiarii, omnes reli­ giosi el religiosae. Est communis. 2°Clerici minorum ordinum ct primae tonsuræ non conjugati, quamvis neque sini beneficiarii, neque alicui ecclesiaedeserviarp attento jure ea gauderent; at contraria con­ suetudine, consentiente SS. pontifice, hoc privilegium amiserunt. El hoc rationabililerob nimiam multitudinem talium clerico­ rum, quorum plerique fiebant clerici prædse ut a tributis essent liberi, absque ullo animo Ecclesiæ inserviendi. Excipiendi ta­ men videntur qui iu studiis versantur quasi in via ad majores ordines. 3’ Clerici conjugati, qualescumque s nt, hac immunitate non gaudent; quia duo tantum privilegia illisa jure conccdunlui , nempe fori el canonis. Siquis suadente cap. unico de Clericis conjugalis in 6, idque s·:'.» tribus conditionibus : 1° ul non duxerit nisi virginem cl unicam; 2° ut defeiani I lonsuiam cl vestes clericales; 3“ jure nove 221 Ti identini, ut ab cpisco[ alicujus ecclesiæ ministerii; sint deputati. DISSERTATIO X. DE VITIIS OPPOSITIS JUSTITIÆ COMMO· TATIVÆ, ET PB1MO DE HOMICIDIO, MUTILATIONS ET DES­ TITUTIONE INDE DEBITA. D. Th. QQ. 64 et 65. Q. 64. inProœm, — Expeditis iis quæ spectant acceptionem personarum, quæ est vitium oppositum justitiæ distributivæ, res­ tat agendum de vitiis oppositis justitiæ commulalivæ, per quæ infertur nocumentum proximo , quod fit dupliciter, facto et ver­ bo. Fado , lædendo Ipsum in propria per­ sona per homicidium el mulilalionem, vel in rebus exterioribus perfurium et rapinam. Verbo , tum in judicio per injustitiam judi­ cis , accusatoris, advocati, testis et rei ; lunt extra judicium , per contumeliam, Jetrac tionem, susurrationem et maledictionem De quibus omnibus suo ordine agemus, necnon de obligatione restituendi ex illis contracta. Dedamno aniinæ necnon de in­ juria illata per stuprum et adulterium, di­ cam in appendicibus ad hanc dissertatio­ nem. ARTICULUS Utrum sil licitum occidere malefactores? Delirium fuit Manichæorum, non esse li­ citum occidere bruta animalia , neque des­ truere herbas, quod eorum animas a bono principio, et quasdam divinitatis particulas esse dicerent : unde eorum occisionem prae­ cepto Aon occides esse prohibitam voleliant contra expressa S. Scripturæ testimonia : nam Genes, i dixilDeusAdæ:—Ibid. a. 8. ο. — Eccc dedi vobis omnem herbam, el uni­ versa ligna sint vobis in escam et eundis animantibus terrai. Et Gcn. 9 , dixit Noe el filiis ejus : Omne quod movetur el vivit erit vobis intibum, quasi olera virentia tradidi vobis omnia. Insuper, in veteri Testamento occidebantur quotidicanimalia ad sacrificia: m novo autem Christus ipse manducavit pis* ccselagnum Paschalem qui debuerunt prius occidi. Ib. et 1. p. q. <)f>. a. 1. o. — Id etiam pro* bal raho. Sicut enim in generatione rerum 222 *·. - DISSERT. X. ART. I. intelligitnr quidam ordo quo proceditur de imperfecto ad perfectum ; nam materia est propter formam, cl forma imperfectior prop 1er perfeci io rem : ita etiam est in usu rerum naturalium; planta* enim utuntur terra ad sui nutrimentum, animalia vero plantis, et homines piantis cl animalibus; unde natu­ raliter homo dominatur animalibus. Et propter hoc Philos. 3 Polit, dicit quod vena­ tio silvestrium animalium est justa el natu­ ralis, quia per eam homo vindicat sibi quod csl naturaliter suum , el suum cxercel do­ minium, juxta illud Gen. 1 ; Dominamini piscibus maris el volatilibus calici univer­ sis animantibus quœmovcntur super terram. Adverte tamen quod , qui crudeliter ne­ caret bestias et eorum doloribus delectare­ tur, peccaret venialiter propter abusum po­ testatis herilis ct dominii. Hac eliam crude­ litate assuescit homo, ut talis sit in homines : unde illud Proverb. 12: A’ovil justus jumen­ torum suorum animas,viscera autem impio­ rum crudelia. Si quœras utrum ante diluvium csuM car­ nium fuerit licitusct in usu? 1.2.q.402 a.G. ad 2.—R.Negant plures Patres, t.hrysoslomus, Hieronymus, Theoloretus, quibus aliquo modo assenlire vide­ tur S. Thomas, dicens: Esus carnium vi­ detur tsse post diluvium introductus. Alïirmanl Cajclanus,Soto, Franciscus a Victoria, Natalis Alexander, etc. Mediam init viam Sylvius, docens luisse quidem licitum ac verisimiliter a quibusdam usurpatum, cum ncc jure naluræ ncc aliqua Dei lege prohi­ beretur; religiosiores tamen abstinuisse,eo quod Dcusassignanshomini cibum Genes. 1, diserte solum expresserat herbas et non car­ nes , licet eas non excluserit : post diluvium vero, cum Deus, Gen. 9, aperte declaraverit se tradere homini omnia viventia in cibum sicut olera, introductum fuisse passim ct communiter apud omnes; el ita inlelligit dictum S. Thomae laudatus Sylvius, cujus sententia nobis probatur. His in antecessum breviter discussis, ad quæslioncmproposi­ tam» Hic q. 64'e. 2. o.·— Dico. Licitum est oc cidcre malefactores ono communi noxios Ibid, in arg. s. o — Prob. auctoritate S . Scripturœ. Exod. 2 dicitur : Maleficos non patieris vivere i cl David Psalm. 100 tau— quam laut.aoililer factum nai ral : /n mah tino in erficiilani omnes peccatores terra Apostolus Rom. 13 : Si malum fecerit, imt non enim sine causa gladium portat; Do mon minister est vindex in iram et qui ι-ο lum agit. Potestas autem gladii nihilestaliul quam potestaseffundendi sanguinem it an ferendi vitam. Ibid. ο. —Prob. ratione. Omnis paraor­ dinatur ad totum ut imperfectum ad peri», turn, cl ideoomnispars est naturaliter prop­ ter totum ; et propter lioc videmus quod, s saluti totius corporis humant expediat præcisio alicujus membri, puta, cum est putri­ dum vel corruptivum aliorum membrorum, i laudabiliter el salubriter abscinditur :atqui quælibel persona particularis comparaluraj lotam communitatem sicut pars ad lotum: ergo si aliquis homo sit periculosus commu­ nitati cl corruptivus ipsius propior aliquod peccatum , laudabiliter et salubriter occidi­ tur ut bonum commune conservetur. Vides hanc Auctoris rationem probarede omnibus et solis peccatoribus reipublicæ noxiis. Non est ergo hic attendendum a test apprehendi vivus, ct si diutius vint grave reipublicæ periculum imminet; qu■! ut caveatur fit cuique licentia ipsum oc> dendi. Ad secundum , fateor quidem juxta k: civiles, patrem posse occidere filiam ad.· terain et adulterum in flagranti depreb.;. sos ; similiter maritum posse occidero ai.'· terum, non tamen uxorem adulteram,<·. tem a tempore Augusti, nisi forte apul quasdam nationes inter quas hæcprior 1« adhuc vigebat tempore Nicolai papæ,cap Inter hac, causa 33, q. 2. Sed liocdalo.R, ARTICULUS Π. cum Auctore, —In 4. d. 37. q. 2. a. 1. o,quem communier sequuntur theologi etcQua auctoritate liceat occidere malefac­ nonistæ, has leges vale», duntaxat ini· tores ? judiciali, quatenus in co non puniiurplef 2. 64. a. 3. o.—Dico. Sola auctoritate pu­ aut maritus hujusmodi occisionis reos, blica, non privata, licitum est occidere pec­ propter maximum incitamentum quodlucatores: inlellige ex intentione et in vindic­ betin tali facto ad occisionem adultérons. tam, non præler intentionem ct in defen­ Sed Ecclesia in hoc non est adstricla legite sionem propriam, ul patebit ex infra di­ immanis, ut judicet cum sine reatu pu: ælernæ, cx hoc quod sit sine reatu pu: cendis. Ibid.—Prob. Occidere malefactorem lici­ infligendæ per judicium sæcularc.Nusqm tum cstm quantum oidinalurad salutem ί ergo Ecclesia huic licenliæ per legcsciv^ lotius communitatis: ergo ad illum solum j conccssæ annuit, quin potius approbati/ icrlinclcui committitur cura communila- supra citato ; ct merito, tum proplermani’is, hoc est, ad personam publicam ; sicut festum periculum damnationis æternæillo­ id medicum pertinet præcidcrc membrum rum qui sic occiduntur, idque sinenettssputridum, quando ei commissa fuerit salus ! late, cum possint capi, accusari et persen- tenliam puniri, quod non contingit in pro· totius corporis. I>r Confirmatur. Si cuilibet particulari in­ I scriptis; tum etiam quia daretur occasi, juriam passo liceret privata auctoritate ul­ cuilibet quem voluerit domi suæ occidendi, cisci, omnia cædibus replerentur : el ideo fingendo congressum fuisse cum uxore aut Deus sibi reservavit vindiciam perse vel per filia. Inst. Viri est suam uxorem corrigere, suosminisirosexercendam, Dent. 52:Afea I ultio, cl ego retribuam ; ct Rom. 12 : Mihi patris filiam : atqui correctio fit per inflic­ tionem pœnæ: cum ergo justa poena adulte­ vindicia, et ego retribuam. Contra hanc conclusionem slatim occur­ rii sit mors, quia est capitale crimen, vide­ runt 1res vulgares objectiones : prima, quod tur quod liccal viro uxorem adulteram occi­ cuique privato liceat occidere bannilos seu dere , ct patri filiam. a republica vel principe proscriptos ; secun-1 Ibid, ad 4. — K. quod duplex sil congre­ da, quod liccal patri occidere tiliam adul- | gatio : quædam oeconomica, sicut familia teram et adulterum in flagranti deprehensos, | aliqua; et quædam politica, sicut civitas similiter marito uxorem adulteram cl adul- | aul regnum. Ille igitur qui præcsl sccundæ terum ; tertia, quod cuilibet liceat occidere ) congregationi, ut rex aut judex, potest in­ fligere poenam corrigentem personam et ex­ tyrannum. Ad primum , /{.eos qui occiduntDanni- terminantem, ad purgationem communita­ tosa rege vel republica proscriptos , non oc­ tis cujus curam gerit. Sed illequi præcd .'ii cidere privata auctoritate, sed auctoritate prima congregatione, sicut paterfamilias, reipublicæ vei principis tanquam ejus mi­ non potest infligere nisi poenam corrigen­ nistros. Porro ita proscribere ncc solet nec tem, quæ non se extendat ultra terminos potest respublica scu princeps nisi raris­ emendationis, quam transcendit poena mor- 225 QUA AUCTOR IT. E1CEAT OCCID. MALEFACT. Us;et ideo vir, qui sic præesl uxori, non cisioni respublica non contradicat; 4’ quod (■..lest ipsam interficere, sed alias castigare; ex ejus occisione bene speiciur tranquillitas reipublicæ. ct non potius inde timeantur Similiter pater erga filiam. Ad tertium. Distingui debet duplex tyran­ majora mala, ut sæpe accidit : quapropter nus: unus regiminis tantum; non raro raro consultum csl tali remedio uti. cnimoaccidit quod veri el legitimi principes lices insuper contra conclusionem. Lau­ tyrannice regant cl populum opprimant : dabile est quod homo , etiamsi sit privata aller ipso jure regni, quatenus illud inique’ persona, operclurquod est utile bono com­ usurpavit. Certum est tyrannum primo mo- muni : sed occisio malefactorum est utilis donemini privato licitum esse occidere, qu ia bono communi, ut dictum est? ergo tsl verus dominus , verus superior ; veris Hic q. 64. a. 3. ad 3. — R. quod facere autem dominis etiam dyscolis jubemur obe- aliquid ad utilitatem communem quod nulli dirc, Epist. Rom. 13 et 1 Pet. 2. Et ita primi nocet, hoc csl licitam cuilibet privatae per­ Christiani obediebant principibus ethnicis son® ; sed si sit cum nocumento alterius tametsi Ecclesiam persequentibus, ct pro ip- hoc non debet fieri nisi secundum judicium sisorabant, mandante Apostolo.Et sanealias1 ejus ad quem perlinet æstirnare quid sit nullus princeps esset in luto, hoc ipso quo ] subtrahendum partibus pro salute totius. quisscab illo grava tum conquereretur: unde Petes utrum clericis jurisdictionem tem­ in concilio Constant, damnata est hæc pro- poralem habentibus liceat occidere malefac­ podliodc hujusmodi tyrannis: Quilibet ly- tores, seu ad eorum occisionem directe con­ mnni/jpolesl cl deuet licite cl meritorieo ,ci- currere ? iioer quemcumque vassalum vel subditum. Ib. a. 4. o. — R. negative. Id enim ipsis Nolan* tamen auctores, posse rcmpubli prohibetur c. 5 cl 9, lit. Ne clerici cl mo­ n: i outra nimis insolentem tyrannum, nachi, Ub. 3 Decretal. congregatis regni comitiis, procedere, ipIbid. — Ratio etiam suadet. 1° Quia cle­ tumdeponere, aul occidendum proscribere, rici sunt electi ad altaris ministerium in que si aliter occurri non possit; quia, inquiunt, rcpræscnlalur passio Christi occisi, qui cum rex habet arepublica auctoritatem regiam, percuteretur non repercutiebat, ut dicitur non in destructionem, sed inædilicalionem 1 Petri 2 : ct ideo non competit quod clerici et conservationem, perquam proinde potest sint percussores aut occisores; debent enim tolli si in aperiam perniciem vergat. Verum ministri suum dominum imitari. 2° Quia indcsæpe mala ipsa tyrannide majora in­ clericis committitur ministerium novæ legis, gruere solent: quapropter potius patienter i in qua non determinatur poena occisionis toleranda est oppressio, cl ad Deum recur- ' vel mulilationis corporalis; ct ideo ut sint rendu m. idonei ministri novi Testamenti, debent In 2. d. ult. q. 2. a. 2. ad 5. — Tyrannum ab his abstinere. vero usurpatione regni quamdiu in eum res­ Quod aiAcm quidam dicant, id etiam ip­ publica non consentit, posse, positis certis sis prohiberi jure divino propter verbum ronditionibus, a quolibet privato occidi, Apostoli 1 Timolh. 3 , dicentis : Oportet tenet communis sententia cum Auctore ; episcopum sine crimine esse, non vinolen­ quia non est princeps, sed hostis el oppres­ tum, non percussorem, quod profert S. sor reipublicæ, contra i llain continuum gc- ·| Thomas in arg. Sed contra; non salis pro­ rensbellum : unde duplici titulo potest qui- 1 batur: quia Apostolus ibi non loquitur de libet privatus cum occidere 1° jure defensio­ perçus? one justa ct per auctoritatem facta, nis, lanquam injustum invasorem , cl hoc sed de quacunque percussione injusta cl auctoritate privata ; 2’jure vindicte), elhoc irrationabili cx privata ira; quasi diceret: auctoritate publica quam cuilibet civi com­ Oportet episcopum non esse facilem ad per­ munitas censetur committere quasi militi cutiendum neque asperum cl crudelem in adversus hostem in bello justo. Vide Cajet, suos. Neque S. Thomas verbum adduxit Apostolicum, inquit Solo, ac si habendum hic. Dixi, positisccrlisconditionibus : l°quod esset pro lege, ne clerici in causa sanguinis tertum sil tyrannum nullum habere jus ad judices sederent, sed solum per viam conse­ regnum; 2° quod non sil superior ad quem quenti® ct exempli, nempe quod postquam possit haberi recursus ; 3° quod tyranni e>- admonentur ne sint percussores, merite Bill. t. VI. 15 DISSERTATIO X. ART. Π. 226 Ecclesia cavit ut ab omni percussione absti­ » inlelligamus illud quod dictum est tMon nerent. d occides ; nec alterum ; ergo nec le : neque Nomine autem clericorum hic intclligun- fr-eirlin aliud quam hominem occidil qui lur omnes clerici , cum hac tamen diffe­ » seipsum occidit. » rentia, inquit idem Solo, quod clerici ma­ Ibid. o. — Prob. 2° triplici raliont. jorum ordinum peccent mortaliter, clerici Prima. Quod aliquis occidat seipsum, ti autem minorum ordinum peccent vcniali- contra inclinationem naturalem et conia tcr, quod etiam est probabile de prima ton­ charilalem qua quilibet debetseipsumdil· sura initiatis. gere. Ergo. Prob. ant. Naturaliter quælik Quid ergo facere possunt ct debent cle­ res se ipsam amat, et ad hoc perlinet quoi rici quibus jurisdictio temporalis competit? quælibcl res naturaliter conservat sc inc-y, Ibid, ad 3. — II. Possunt cl debent con­ et corrumpentibus resistit quantum potet. stituere judices ad hujusmodi causas san­ Ergo. guinis discutiendas ct judicandas. Possunt Neque obstat quod desiderium morienh etiam hos judices monere, imo ct ipsis præ- non sit semper signum odii in se, in» cipcre ut de tali causa inquirant ct quod quandoque sil licitum, ut patelin Apostolo. justum fuerit faciant. Ita ipsis conceditur Non enim dico quod desiderium morienii in jure, c. Episcopus, tit. Ne clerici et mo­ modo cl medio licito propter bonum finem, nachi in 6, his verbis : Licet clericis causas sit contra inclinationem naturalem et du­ sanguinis agitare non liceat, tamen, cum ri ta leni, sed perse ipsum moliri in suam jurisdictionem obtinent temporalem, debent destructionem : multa quippe possumusdoel possunt, metu irregularitatis cessante, siderare ut tjaut, quæ tamen facere non aliis delegare. Non possunt tamen quid­ possumus. Sic possum desiderare mortem quam dicere aut facere quo judices a se de­ alicujus scelesti, quem tamen non mihi putatos moveant ad indigendam mortem licet occidere; sic possum desiderare mulla vel mulilationem , neque esse præsentes pati pro Christo, quæ non possum mihi in­ senlcnliæaut ejus exsecutioni, c. Ex litte­ ferre. Ibid. — Secunda ratio. Qui occidit seipris de Excessu prælalorum. Et si adsint, incurrunt irregularitatem. sum injuriam facit'communitati; quia quas Quantum vero ad alios clericos qui non libet pars, id quod est, est lotius : quilibet habent jurisdictionem in tali causa, si ad­ autem homo est pars communitatis, el ita id sint exsecutioni ex levitate vel curiositate, quod csl, est communitatis ; non quod com­ nullam auctoritatem vel auxilium praestan­ munitas habeat dominium vilæ civium, sed tes, peccant quidem contra cap.Sententiam, custodiam, idque in sui utilitatem. Ergo. ibid. — Tertia ratio. Qui seipsum in­ lit. Ne clerici vel monachi, lib. 3 Decretal, sed, juxta interpretationem doctorum , vc- teremit peccat in Deum, sicul qui alienum servum inlcrlicit peccat in dominum cujus nialitcr lanium, nec fiunt irregulares. servus est, cl sicul peccat ille qui usurpat ARTICULUS III. judicium de re sibi non commissa. Ergo. Utrum liceat alicui occidere seipsum? Prob. ant. Vita csl quoddam bonum divini­ 2· 64. a. 5. o. — Dico 1° Seclusa auctori­ tus homini datum, et Dei potestati ac judi­ tate divina jubente vel permittente, let halo cio subjectum, qui occidit et vivere fmit, peccatum est occidere seipsum directe cl cx juxta illud Deut. 32 : Ego occidam et ejo intentione. vivire faciam; et Sap. 16 : Tues, Domin', Est contra quosdam de grege Donalisla- gui vita: el mortis habes potestatem. Ergo. rum qui, ul refert S. August, lib. de JlæIbid, nd 3. — Confirmatur et simul pro­ resibus, hæresi 89 et alibi, existimabant veniuntur plures instanliæ. Nulla est causa esse quoddam genus martyrii occidere se- a.-signabilis propter quam sit licitum oeciipsum, el passim hoc faciebant, domosque dercseipsum. l°Non transitus ad meliorem circuibant ut alios ad id impellerent : unde vitam ; quia id non subjacet libero hominis Circumcelliones seu Circuitores dicti. arbitrio, sed potestati divinæ. 2“ Non ul Ibid, in «rg. s. c. — Prob. 1 ° ex praecepto quis miserias præsenlis vilæ evadat, quia Nonoccidis, de quod idem S. August, lib. 1 ultimum malorum hujus vilæ cl maximo de Civit, c. 20:« Restat, inquit, uldc homine i terribile csl mors . unde esset majus jna- 227 LTBUM LICEAT ALICU1 OCCID. SEIPSUM. hm assumere ad minoris mali vitationem. ci bilem ; ita ut sensus sit : Non licet propria -Itîd. ad 5. — Et quamvis se ob hunc fl- perire manu, nisi forte quando caslitaspe­ iiiin interficere, habeat quamdam speciem riclitatur, liceat eis qui divinitus ad boc mo­ fortitudinis, non est tamen vera fortitudo, ventur, aut invincibiliter putant id esse li­ sd inagis quædarn mollities animi non va­ citum : non pauci enim arbitrantur posse lentis mala poenalia sustinere.— Ibid, ad 3. invincibiliter ignorari esse malum se in tali -3· Non propter peccatum commissum , periculo occidere, quamvis id neget S. Au­ tum quia quis per hoc sibi adimit tempus gustinus. Verum alii has interpretationes necessarium poenitentia?, cum quia male­ ut nimis contortas rejiciunt, et simpliciter factorem occidere non licet nisi per judicium fatentur S. Hieronymum hujus fuisse senpublica? potestatis. — Ibid. —4° Id non li­ tenliæ, a quo cum SS. Aug. et Tboma et cet mulieri ne ab alio violetur; quia non aliis pluribus est recedendum. debet in se committere crimen maxi­ Dices 2° Occidere malefactores licet ha­ mum, quod est sui occisio, ut vitet minus benti publicam auctoritatem; sed quando­ crimen alienum ; non enim est crimen mu­ que ille qui habet publicam auctoritatem est lieris per violationem corruplæ, si consen­ malefactor : ergo licet ei occidere seipsum. sus non adsit, quia non inquinatur corpus ' Ibîd. ad 3. — R. quod ille qui habet punisi de consensu mentis, ut Lucia dixit; ct bliCam potestatem potest licite malefactorem aliunde constat minus esse peccatum forni­ occidere, per hoc quod potest de ipso judi­ cationem vel adulterium quam homicidium, care; nullus autem est judex sui ipsius ; un­ pracipue sui ipsius. —Ibid, ad4. —Nec ali­ de non licet habenti publicam potestatem ter excusantur sancta? quarum memoria in seipsum occidere propter quodeumque pec­ Ecclesia celebratur, quæ, ne violarentur, catum ; licet tamen ei se<*mmitterealiorum in ignem vel fluvium se projecerunt, aut judicio. alilcrsibi mortem intulerunt, quam quod Petes an saltem judex possit condemnare idfecerint ex instinctu Spiritus sancti : unde reum ut seipsum occidat? de S. Apollonia canit Ecclesia, quod in ig­ Infra q. 69. a. 4. ad 2. — R. negative. nem prosilierit majori Spiritus sancti flam­ Quia licet hanc auctoritatem rcipublicæ poma intus accensa.— Ibid, ad 5.—5°Tan- tuissetabsolule Deus concedere, nulla tamen dem nulli licet occidere seipsum ob timo­ est ratio existimandi contulisse, cum id sen­ rem ne consentiat in peccatum ; quia non sus humanus non ferat, inclinationi naturali sunt facienda mala ut veniant bona vel ul omnino repugnet, et suppetant alii plures vitentur mala, præsertim incerta. Incertum modi malefactores puniendi. csl enim an aliquis in futurum consentiat Hinc inferes, malefactorem non posse in peccatum, cum id pendeat ex ejus libera damnari ut sumat ipse venenum, venam sibi voluntate, cl potens sit Deus hominem, aperiat, guttur aulpeclus transfodiat; etsi quacumque tentatione superveniente, libe­ id sententia ferret, posset non illi parere, rare a peccato. quia nulla csl el injusta. Dicet 1° S. Hieronymus in cap. 1 Jonæ Dico 2° Neque licet occidere aeipsnm in­ quod refertur causa 23, q. 5, videtur aperte directe, faciendo aut omittendo aliquid un­ asserere contrarium, dum dicit: In perse- de sequatur mors, licet non intenta; nisi culionibus non licet propria perire manu adsit justa et rationabilis causa illud faciendi absque eo ubi caslitas periclitatur. Ergo. vel omittendi. Probatur prima pars .Quando est illicitum R. Plures sic interpretari S. Hierony­ mum, ulhæ particula? absque eo non suman­ aliquid facere directe, etiam illicitum est tur exclusive, sed inclusive; ut sensus sit, illud facereindirecte, aliquid scilicet agendo non licere propria perire manu etiam tunc vel omittendo unde sequatur ; quia tunc est obi castitas periclitatur : sicut intclligilur voluntarium interpretative in causa, nisi istud Can tie. 4 : Tola pulchra es, absque eo justa ratio sic agendi vel omittendi excuset, quod intrinsecus lalcl. Alii respondent S. et voluntarium morale a tali effectu tollat : Hieronymum non simpliciter id asseruisse, unde Prob. secunda pars. Præceptum vitam ted respective ad mulieres quæ in tali casu fuerunt excusalæ propter instinctum Spi­ conservandi, utpote affirmativum, non obli­ ritus sancti,aut propter ignorantiaminvin- gat pro semper seu in umni casu, sed lan- i 228 DISSERTATIO X. ART. IIT. tum quando moraliter servari polcsl : atqui breviatur; quia niotivum virtutis esi iph quando occurrit justa ratio aliquid faciendi jusla causa has macerationes exercendi, \el omittendi ex quo prælcr intentionem se­ quamvis inde prælcr intentione forte a quitur mors, jam vita non potest moraliter quantocius mors adveniat. Dicoqo conservari. Ergo. austeritates moderatae sæpe vitam prodg. Confirmatur. Quando adest jusla ratio I eunt potius quam contrahant, ul palel aliquid faciendi vel omittendi ex quo sequa­ mullis anachoretis ct monachis, qui,qun tur mors prælcr intentionem, mors non vis severæ pœnitenliæ addicti, vitam tam censetur voluntaria in causa, saltem mora­ longaevam duxerunt. liter et imputabiliter. Ergo. Prob. ant. Ul Nec obslal dictum S. Hieronymi : ΛΪ! aliquiscnecluscenscalurvolunlariusin cau­ interest parvo vel magno (empore le initn. sa moraliter ct imputabiliter, requiritur, I mas. Id enim verum csl dunlaxatdchisq juxta ea quæ traduntur communiter de vo­ vel agunt cx intentione mortis, vel nulh luntario, quod possim et debeam amovere justam causam habent agendi id underb causam talis effectus; si enim nulla lege te­ Iit brevior; alioquin et ipseS. Hicronym near amovere hanc causam, quin potius ha­ fuisset suicida. Jnlellige tamen semper austeritates, , beam justam rationem illam ponendi, non I est cur elfeclus inde sequens contra meam dixi, moderatasct juxta prudentia? reguli intentionemmihi imputetur ut voluntarius, assumptas : illicitae sunt enim immodenis ergo. Confer quæ dixi de cooperantibus ad quæ notabiliter sanitati oiliciunt et $·/ injustam damnificalionem, § Participans, manifeste occisivæ , neque in his curr tl quæ dicam infra de occisione injusti in­ niotivum virtutis ; quin potius viriati exercitio obsunt , dum , corpore vinis· vasoris vitæ. exhausto, spiritus impeditur in suis (unc­ Consectaria praccdentis doctrina» tionibusEx didis colliges, 1° cos suicidii reos esse, 5° Non peccat miles qui jussus station» qui levibus dc causis se injiciunt in discri­ non deserit, primus muros ascendit,ign; men mortis, utsunt, v.g. funambuli, circu- | pulveri torincntario injicit ad evertenda latores qui se vulnerant aut venena sumunt; turrim , quamvis inde videat se certo oc-i· nisi longa experientia, vel experimentis fac­ dendum ; imo ad id tenetur titulo juslili? tis in brutis, certi sint dc sua dexteritate aut sicut pastor eodem titulo tenetur insoni remediorum suorum efficacia. infectis peste, etsi certo inficiendus. Ead· 2° In eodem genere graviter peccant qui quicumque praestare potest cx charilale» sibi mortem accelerant per crapulam, ebrie­ molivo boni communis ; quia hoc non r tatem, frequentem vini adusti potum, ct seipsum directe interimere, sed ob jusi per immoderatas passiones : plus vel minus causam mortem suam permittere. secundum quod plus vel minus morti suæ 6° Probabiliter excusandus videtur mi! ■ concurrunt; sed priores in hoc maxime cul­ qui, in navi inimica positus, ignem in pu!· pandi , quod mediis quæ Deus ad conserva­ verem tormentarium injicit, ut naris tionem vitae instituit, iis abutantur ad mor­ hostes pereant, etiam cum certa sui inter­ tem. necione, si tamen inde sequatur palriæli­ 3° Rei sunt qui dum ægrolant recusant bertas ; secus si non sequatur, eo quod sim remedia communia, ccrlo seu probabilius plurcs aliæ naves hostium. Ratio csl, qui» profutura ct non nocitura, si cx eorum de­ cum hujus actionis sit duplex effectus fectu mors sequatur. Secus si remedia sint immediatus, scilicet destructio hostium el insolita, valde difficilia, aul mullum pre­ sui occisio, polcsl primus intendi daller tiosa, attentis personarum conditionibus; permitti, ubi subesi justa ratio, ul fusiiii quia non tenemur vilam conservare nisi me­ dicam articulo subsequent! cx Auctore. 1 diis ordinariis, neque jubet Deus ul dc vila primo autem casu certa liberatio palriæ e’· longiore ila simus solliciti. bonum quod praevalet vitæ unius particu­ 4° Non sunt culpandi, sed plurimum laris, propter quod proinde polcsl permitti laudandi, qui ex molivo virtutis corpus hujus vitæ amissio : secus in secundo casu. abstinentiis, vigiliis cl aliis austeritatibus Hac ratione quidam excusant facta Saniaffiigunl, unde valetudo minuitur, ct vita sonis el Eleazari ; sed id non videtur posai UTRUM LICEAT iN WAQ. CASU ÏNTERF. TNN. admitti de Sanisone, quia ipse directe in­ tendebat suam mortem , ul palet cx ejus verbis : Moriatur anima mea cum Philis­ tum. '° Culpandus est c contra miles qui in propria navi injicit ignem in pulverem tormenlarium , ne ipse cum navi veniat in potestatem hostium, si tamen maneat in navi; quia quod non exponatur hostium ludibrio aut ab ipsis non interficiatur, non M sufficiens ratio ob quam ponat actionem ■se sui occisivam : cl ideo inculpatur a S. Iu.’, et 1). Thoma factum Rasiæ 2 Machab. 14. Si autem exsiliat in mare, quamvis cum periculo submersionis, excusatur, quia tunc non censetur intendere suam mortem, srd potius se a morte per hostes inferenda defendere Sic saltem apprehendit sensus üoninis. Eadem ratione excusatur qui e turri incendio flagrante xsilit cum mortis periculo, quia secundum apprehensionem 1 minum, non censetur velle se occidcrc, •xl [votius dirissimum exustionis tormenluni fugere; idquequodam naturæ instinc­ tu, quo bruta ipsa in talibus circumstantiis posita, idem agerent. 8° Juste damnatus ad mortem, quamvis cite possit fugere, non tamen tenetur. Similiter juste damnatus ut fame pereat, quamvis ipsi liceat oblatum panem accep­ tare, potest tamen recusare, si id ulerque faciat amore juslitiæ in justam suorum wlcrum vindictam ; quia id non est directe justa causa cl malus permitti. Ergo. nus etiam remote sequalur, sic, ut possit R. minorem esse veram tantum quando verificari quod non fiat prius malum uter?· duo effectus sunt æque immediati; si enim niai bonum. malus effectus sit prior quam bonus, tunc 2° Vel iste innocens sponte se tradet, c i fiet malum ut eveniat bonum, quod non li- tunc nulla fit ipsi injuria; vel renuet s cct. Ilie vero liberatio patriæ non tantum tradere, et tunc gravissime peccat conln non est effectus æque immediatus hujus oc- rempublicam, cui in tali extremitate ten·'· cisionis ac mors innocentis, sed neque pro- tur secundum omnes succurrere eliam cun prie est ejus effectus ; propria enim causa vilædispendio : sicque desinit esse innocens, liberationis patriæesl voluntas tyranni, mu- el tanquam reus tradi potesl. tata occasione occisionis innocentis. Dices 1° Non licet innocentem trader· Sed major difficultas est uirum, si tyran- bestiis frementibus : ergo nec tyranno ips< nus potat innocentem a semclipso occiden- crudeliori. dum, alioquin urbem jamjam eversurus, liR. N. conseq. Disparilas est, quod besccat rcipublicæ illum innocentem tradere? liæ feroces careant libertate cl naturaliter Doctissimus Sylvius cum pluribus aliis saeviant ac devorent, ita ut perinde sil (st* ccnsct rempublicam non posse in hoc casu cluso miraculo) innocentem objicere feris tradere innocentem, quia esset cooperari ac submergere in marc, silquc proinde talis ejus morti; sed posse illi præciperc ul se tra- traditio per se occisiva. At tyrannus est dat, quia ad id tenetur cx pietate pro pa- agens liberum, non naturaliter occidens intna : quod si renuat, desinit esse innocens, nocentem, sed cx libera voluntate quam sine cl tunc ut reus polest tradi vel occidi. Ve- miraculo revocare potesl : ct ideo tradere rum, salva tantis viris debita reverentia , ipsi innocentem non est actio dese occisiva. non videntur salis consequenter loqui. Si Dices 2° Non licet tradere sacros codices enim non possit respublica tradere inno- tyranno petenti ad cos comburendos aulalicentcm , quia esset cooperari ejus morti, ter indigne tractandos. Ergo. non potest ipse innocens propter eamdem I R. N. iterum conseq. Quia per talem «?rationem scipsum tradere ; magis enim prohibetur suicidium quam simplex homicidium. Etc contra si posset innocens se Iradere, quidni possit etiam eum tradere respublica? Unde R. probabilius cum aliis, rempublicam posse in tali casu tradere innocentem, non erorum codicum traditionem iit directe gravissima injuria Deo ct religioni, quæpræ* valet cuicumque injuriæ quæ posset inferri rcipublicæ; non sic mors privati innoccnlis. El ideo primis Ecclesiæ sæculis innumeri prope fideles mortem oppetierunt ne I sacros codices traderent, elqui tradiderant UTRUM LICEAT DEFEND. VITAM SUAM etc jwrissiniæpœnitcntia· subjiciebantur. Ad­ de quod sacris codicibus non incumbat de­ fendere patriam, sicut incumbit civi inno­ centi. Diets 3°Si tyrannus peteret virginem stu­ prandam, non liceret ei tradere:ergo nec innocentem occidendum. R. N. conseq. propter præsentissimum peccandi periculum ex parte virginis, quod non repcrilur in traditione innocentis. Cælerumnon desunt qui negant anleceims, cl probabiliter tenent posse in tali ex­ tremitate tradi virginem seu quamcumque aliam mulierem pudicam cl probatæ vitæ; quia, inquiunt, cum copula in Ius circum­ stantiis sil magis horrori quam amori, non udetur tam proximum periculum peccandi formaliler consentiendo libidini. Neque di­ cenda est casta mulier sc active habere ad hunc actum, eo quod videatur sc praebere tanquam instrumentum libidinis tyranni ; non enim sc praebet, sed permittit tantum etpasshe sc habet, quod putant licere pro salute totius patriæ : sicut, inquiunt, lice­ ret si stuprator jamjam trucidaturus ossei riigincm nisi violationem suam permitte­ ret; qnia , juxta eosdem, corporalis illa vio­ latio pt test considerari ut mulilatio alicujus membri, quam virgo potesl permittere ad conservationem vitæ vol patriæ, non con­ sentiendo libidini, ut possibile est, ct non ila raro contingit in casiis conjugibus. Ita , inquam, sentiunt quidam, quorum sen­ tentiam duntaxal refero, non assero, quia periculosa est, si non falsa. Cretorum cx ca male inferes, excusan­ dam fuisse Susannam, si sui violationem senibus impudicis permisisset. Quia illi se­ nes non minabantur illam cxlcmplo occide­ re, sed accusare tantum coram judicibus ut ; 'ullcram. Multa autem liccnl ad cvilaniam mortem hic cl nunc instantem, quæ non liccnl si flat tantum comminatio mot (is postea infligendae, quia non est tam præsens periculum cl esi spes illud aliqua via eva­ dendi. Dc judice condemnante innocentem pro latum nocentem , dc quo S. Thomas hic ad 3, dicemus dum dc injustitia judicis. 231 fieri solet, an liceat occidere injustum vitee invasorem? quia τί occidere, proprie im­ portat intentionem mortis, quam abesse vo­ lumus a moderata defensione· ct ideo aliter quaero utrum contra injustum vit,e invaso­ rem liceat eam defendere, quamvis ex de­ fensione sequatur mors invasoris præler in­ tentionem ? Ç I. — Kcra sententia stabCUur Q. 64. a. 7. o. — Dico. Unicuique lici­ tum esi defendere propriam vitam cum oc­ cisione injusti invasoris, servato moderami­ ne inculpais lutelæ. Pro hac sententia nræIcr Auctorem citantur S. Bonaventura, S. Antoninus, Sylvester, Cajelanus, Solo, Bannes, Eslius, AViggers, Svlvius, Del u go, Serra, Natalis Alexander, Decocq, Bou­ dard, Pontas, Tourncly ct innumeri pene alii contra paucos, Gerson, Richard a S. Vic., N’orisium, Pietlc, IlcnricumaS. Ignatio, cui postremo si credas, opposita senten­ tia vix non erit lidei. Prob. cx S. Scriptura. Exod. 22 dicitur : Si effringens fur domum sive suffodiens fue­ rit inventus, cl accepto vulnere mortuus fuerit, percussor non erit reus sanguinis Quod si orto sole hoc fecerit, homicidium perpetravit, ct ipse morietur. Super qu verba S. Aug. q.84 in Exod. dicit: « lut··!· » ligilur ergo tunc non perlinere ad homit<» dium, si fur nocturnus occiditur; si antei » diurnus, perlinere : hoc est enim qu< : »ail, si oriatur sol super cum ; poterat » quippe discerni quod ad furandum, non » occidendum venisset. » Respondent adversarii ; hanc legem esse mero judicialem , el decernere duntaxal in­ terfor torem furis nocturni non esse punien­ dum in foro externo tanquam homicidam; cum quo stat quod sil puniendu' coram Deo. Sed contra. Quamvis non sil negandum hanc legem osse cx parte judicialem, quate­ nus statuit dc poenis, est tamen etiam ex parte naturalis el pro toro conscicnliæ, qua­ tenus declarat interfectorem furis nocturni non osso reum homicidii, cl interfectorem diurni esse reum. Quod probo i" cx S. Aug. qui sic hanc le­ ARTICULUS V. gem intclligil, ul palcl cx ejus laudatis ver­ Virum liceat defendere vitam suam cum oc­ bis, in quibus profert rationem potitam ex cisione injusti invasoris? natura rei, cur liceat occidere furem noctur­ Non instituo quæstioncm, ul plerumque num, non diurnum ; quasi diceret ; Nond M 232 DISSERT, reus homicidii qui occiditfurcmnoclui num, quia præsumilur venire ad occidendum ; est reus qui occidit furem diurnum, quia di­ gnoscitur venire tantum ad furandum : licet enim occidere invasorem vitæ,non bonorum. 2° Si is qui interficit furem nocturnui.i est vere reus homicidi coram Deo, sicut ille qui occidit furem diurnum; quæro cur Deus, qui hujus legis est auclor, hunc morti addicit, et illum a poena absolvit? 3° Tandem veram csseintelligcntiam nos­ tram evincitur cx hoc quod jus canonicum hanc legem adoptaverit verbis S. Augustini, quæ sensum nostrum aperte exprimunt. Sic enim can. 3 de Homicid. Extra, lib. 5, tit. 12, habetur : « Si perfodiens inventus fuc» rit fur, et percussus mortuus fuerit, non » est illi homicidium imputandum ; si autem » oriatur sol super cum, reus erit. » Id quoque expresse fert titulus canonis qui sic legitur : Non occiditur fur diurnus sine culpa, sed nocturnus. Adde quod jus cano­ nicum spectet forum conscicntiæ, non ju­ diciale quoad poenam mortis. Prob. 2ncxjure canonico. Clementina Si furiosus, lib. 5, tit. 4, Clemens V, in con­ cilio Viennensi, sic ait : « Si furiosus aut » infans seu dormiens hominem mutilet » vel occidat, nullam ex hoc irregularitatem » incurrit. El idem dc illo censemus qui, «mortem aliter vitare non valens, suum « occidit vel mutilat invasorem. » Neque dicas cum Ilenricoa S. Ignatioet Aurelio Piclte, ex eo quod non incurrat ir­ regularitatem non sequi quod non peccet coram Deo. Sequitur plane si loquamur se­ cundum dispositionem juris, juxta quam omnia omnino homicidia pcccaminosa ha­ bent annexam irregularitatem : si ergo hoc de quo agitur non habeat aniraxm irregu­ laritatem, bene sequitur quod coram Deo non sit pcccaminosum. Et id ulterius indicat concilium, cum illud æquiparal homicidio perpetrato a furioso, vel infante, vel dor­ miente. Item can. Interfecisti de Homicid. Extra, lib. 5, tit. 12, imponitur specialis et deter­ minata poenitentia ei qui occidit latronem, cum se poterat aliter liberare. Si vero aliter quam occidendo se liberare non poterat, non imponitur, sed relinquitur ejus arbi­ trio, el suadetur tantum in genere. Unde hæcdisparitas, nisi quia prior peccavit, non posterior? L ART. V. i 1'rob. 3° ex hoc principio, Fimvirept!· 1ère licet, quod omnia jura admittunt. Sit in jure civili IT. de Justitia el jure lib. I, tit. 1, dicitur : « Ut vim atque injuriampr>> » pulsemus : nam jure hoc evenit ut quh» queob tutelam corporis sui fecerit, jur: » se fecisse existimetur. « In jure canonic: disl. 1 , c. 7 : « Jus naturale est commun» » omnium nationum.... ut deposit® rei, » vel commendate pecuniæ restitutio, to» lentiæ per vim repulsio. « Innoc. Ill,c. Significasti de Homicidio, Extra, lib.5, tit 12, loquens dc occisione furis perm· tienlis : « Quamvis, inquit, vim vi repellere » omnes leges et jura permittunt, lairw » hoc debet fieri cum moderamine incul» patæ tutclæ, non ad sumendam vindic» tam, sed ad injuriam propulsandam.» Similiter Alex. Ill, ibid. tit. 39, c. 3. Respondent adversarii, omnia jura equi­ dem permittere vim vi repellere, sed cum mogcrarninc inculpatæ tutelæ : non exten­ ditur autem, inquiunt, istud moderamen usque ad internecionem invasoris. Sed contra 1° Eo usque extendi docet S. Thomas hic dicens : « Scctn dum jura vim « vi repellere licet cum moderamine incul· » patæ tutelæ. Nec est necessarium ad sa» lutem, ut homo actum moderate tuiti» » praetermittat ad evadendam occisionem.!· » terius, audis, quia plus tcnclur horni «vitæ suæ providere quam vitæ alien®.» DocentS. Bonavcnlura, S. Antoninus,et concors omnium fere theologorum senten­ tia ; docent ipsa jura omnia, ul palet ci dic­ tis : unde Cicero pro Milone, qui interfe­ cerat Clodium, eleganter dicit : « IIoc ratio » declis, ct necessitas barbaris, ct mosgeu» tibuset feris natura praescripsit, utom» nem semper vim, quacumque ope pos» sunt, a corpore, a capite, n vita sua pro » pulsarent. » Contra 2° ct instauratur w's argumenti. Tunc servatur moderamen inculpatæ tute­ lae, quando posita proportione inter malum avertendum cl malum cx defensione secu­ turum, non adhibetur major vis repellens quam sit opus ad malum avertendum,ul fusius explicabo infra : vel dicant adversarii in quo istud moderamen sil positum: atqui sic est in nostro casu. Et 1° habetur propor­ tio inter malum ct malum, scilicet inter mortem invasi ct mortem invasoris; dami natio enim invasoris, ut obiter dicam, non UTRUM LICEAT DEFEND. VITAM SUAM, etc. 233 sequitur cx defensione invasi, sed cx pro­ » ccssilale, sicut interimitur latro a viatore, pria malitia. 2° Non adhibetur major vis re­ » hostis a milite. » Quibus verbis aperte do­ pellens quam sit opus ad avertendam mor­ cet quod viator non minus licite occidat la­ tem invasi, quia ut supponitur, aliter °va- tronem evadendi necessitate quam miles oc­ cidat hostem ; utrumque cmm reponit in derenon potest. Ergo. Reponunt. Qui occidit, non csl defensor, eodem ordine : hostem autem licite o, [alentibus adversariis : ergosimiliterqui ait ; « Neque in inferenda sed in depellenda occidit dum aliter evadere non potest. » injuria lex virtutis est ; qui enim non το­ Ex eodem juris principio eruitur hoc aliud υ pellit a socio injuriam , si potest, tam csl argumentum. Licitum est occidere homi­ » in vitio quam illequi facit: undeS. Moyses nem cx legitima auctoritate : alqui qui de­ » prius orsus csl testamenta bcllicæ fortitufendit vitam suam cum occisione injusti in­ » dinis ; nam cum vidisset llebræum ab vasoris, id facitcx legitima auctoritate, cum » Ægypto injuriam accipientem, defendit, idomnia jura permittant: ergo.Sipclas qua? » ita ut Ægyplium sterneret atque in arena silhæcauctoritas; an publica, an privata? » absconderet. » Non est autem dubitan­ R. non esse publicam , ut vult Eslius; non dum, inquit Estius in hæc verba , quin si enim invasus hic agit ul judex aut princeps hoc pacto defendere socium liceat, liceat ct cxscientia publica, ct intuitu boni commu­ seipsum. S. Cyri Ilus lib. 1 in Joan. cap. 35, citatus nis: sed esse privatam quam natura ipsa omnibus cl singulis animantibus etiam fe- ab Eslio in 3, dist.37, §21, Undenam, in­ risindidil ad sui conservationem contra quæ- quit , Petrus gladium habuit' Respondet. Quia secundum legem qladio se defendere cumquc noxia. Prob. 4° cx Patribus Jam vidimus quid licebat. Et supra : Nam si vi multitudinis censeat S. Aug. in legem Exod. 22. Insu­ invitus ad necem traheretur Christus, omni per Epist. 153, alias54 ad Macedonium , sic modo fortassis debuissent illum defendere ait: «Cum homo ab homine occiditur, mul- discipuli. S. Bonaventura Serm. G dc decem Pra> » turn distal utrum liat nocendi cupiditate » vel injuste aliquid auferendi, sicut Iit ab ceptisapud Ilenno : « Si autem sit neccssii inimico, sicut a latrone; an ulciscendi vel » las inevitabilis, ut homo occidat alium non i obediendi ordine, sicut a judice , sicut a «amore vindictae sed amore conservationis • carnifice; an evadendi vel subveniendi nc- » vitæ. . cl flat hoc cum moderamine in- I 234 DISSERI'. X. ART. V. d culpatæ lutelæ, hoc concessum est persod nis etiam perfectis. » S. Antoninus p. 2 , lit. 7,c. 8 , § 1, (licit quod qui occidit invasorem cum aliter non potest evadere, non csl proprie homicida , prout scilicet homicidium dicimus pecca­ tum. Quantum da S. Thornam , quoniam de ejus mente iitigant adversarii, en integrum iermccorpusarliculi7quem hic discutimus: « Nihil prohibet, inquit S. Doctor, unius » actus esse duos cflcctus, quorum alter so» lum sit in intentione, alius vero prælerin» lentionem : morales autem actus recipiunt » speciem secundum quod intenditur, non » autem ab eo quod est præler intentionem, » cum sil per accidens, ul palet ex supra » dictis. Ex actu ergo alicujus seipsum dc» fendent is duplex edoctus sequi potest : » unus quidem conservatio propriæ vitæ , » alius autem occisio invadentis. Actuscrgo » hujusmodi, ex hoc quod intenditur con» servatiopropriæ vitæ, non habet rationem » illiciti, cum hoc sil cuilibet naturale, quod jo se conservet in esse quantum potest. Po» lest tamen aliquis actus cx bona intentione » proveniens, illicitus reddi si non sil pro» portionalus lini : ct ideo si aliquis ad de» tendendam propriam vitam utatur majori » violentia quam oporteat, erit illicitum : n si vero moderate violentiam repellat, erit » licita defensio ; nam secundum jura , vim » vi repellere licet cum moderamine incul» palæ tulelæ: nec est necessarium adsalu» tem ul homo actum moderatæ tulelæ prœ» terminât ad evadendam occisionem altc» rius; quia plus tenetur homo vilæ suæ pro» videre quam vilæ alicnæ. » His verbis S. Thomas non solum senten­ tiam nostram aperte asserit, sed etiam tri­ plici ratione eam probat. Prima csl/quia secundum jura licet vim vi repellere, quam rationem jam salis supra expendimus. Secunda; quia plus tenetur homo provi­ dere propriæ vitæ quam alicnæ, hoc enim exigit ordo charilatis cl dictat jus naturale : atqui si deberet permittere se occidi potius quam se defendere cum occisione invaden­ tis , plus teneretur vilæ alicnæ providere quam suæ. Ergo. Neque dicas indo sequi quod non solum quis possit se defendere cum occisione inva­ soris , sed etiam quod teneatur. Equidem tenetur per se l> facile csl enim lingere paratas insidias, mi­ porlionatus fini, ut jam dixi et per se patri: nas factas, dolum aut calumniam adhibi­ ergo. 2° Quia si ad moderamen inculpat* tam , ct eo prætcxtu arripere licentiam tutelæ sufficeret quod quis, nulla habita n· qucmlibcr occidendi cum totali eversione tionc proportionis inter malum et malum, rcipublicæ; idcoquc hoc solo titulo repro­ non adhiberet majorem vim quam sil nebanda : unde Alex. VII damnavit hanc pro­ cesse ad defendendam rem quæ invaditur; positionem : α Licet interficere falsum ac­ sequitur quod ille non excederet modera­ cusatorem , falsos testes, aceliam judicem a men inculpalæ tutelæ qui occideret invaso· » quo iniqua certo imminet sententia, si rem pro uno aureo aut pro pomo quod aliter ! » alia via non potest innocens damnumeva- servare non posset : atqui falsum consequens ct damnatum, ut patebit infra : ergo. » dore : » est 18. Requiritur 5° quod invasus non intendat Cælerum hæc non sic intellige quasi in­ vasus debeat exspectare donec invasor pri­ mortem invasoris, sed solum suam defen­ mum ictum dederit; sed sudicil si is aliquid sionem; quia occidere hominem non licet agat quo censeatur actu moralitcr invadens. nisi publica auctoritate propter bonum Hinc si videas latronem vel inimicum pa­ commune’ unde illicitum est quod homo rare catapultam , stringere ensem , poles intendat occidere hominem , ut seipsum illum prævcnire, quia est actu moralitcr defendat. Et aliunde talis intentio non est aggrediens; similiter cum qui parat solvere necessaria ad sui defensionem. Verum non pauci difficile capiunt quo canes feroces aut leones ul te devorent, qui mandat famulis præsentibusut te occidant. modo invasus possit transfodere pectus aut Sequuntur casus magis dubii. Primus : guttur invasoris , vcl dirigere glandem uxor deprehendit maritum habere sub cer­ plumbeam in caput ejus, elnon intendere vicali latentem pugionem ut ipsam dor­ ejus mortem ; cum hæc actio sit ex natura mientem trucidet, nec ulla est via evaden­ sua occisiva. Quapropter dicunt invasum di. Secundus : es in oppidulo vol in aliqua non posse quidem intendere mortem ag­ domo unde nullum palet effugium , sed gressoris ul finem suæ actionis, cl hoc solum ncccssc est ut incidas in manus inimici te velle S. Thomam ; cælerum posse intendere exspectantis ad necem. Tertius : dominus vclut medium, cum occisionem invasoris vocat famulos ad te occidendum. Dubium apprehendat ut necessariam ad suamdefen est, inquam, an in hiscl similibus casibus sionem , vcl saltem indirecte in causa ul licebat prævcnire. Alii affirmant, alii ne­ effectum per se secutum. Attamen conformius est doclrinæ D gant; ulrinquc probabiliter. Placet respon­ sio nostri Solo lib. 5, q. 1, a. 8. «Ad hæc, Thomæ el veritati, invasum nullo modo » inquit, aliud responderi non potest, quam posse intendere mortem invasoris, neque » cum aclus ille csl aggressio, nullatenus csl directe ul medium , neque indirecte ut » licitus; si tamen defensio est, non csl cur i effectum , sed maxime ut medium. 1° «condemnetur. Utrum autem eorum sil? I Quoad S. Thomam , dicit expresse S. Doc«non csl lege aut scientia definiendum, tor : — Q. 64. a. 7. — « Quia occidere «sed arbitrio prudentis quocumque casu » hominem (ex intentione scilicet) non licet «judicandum. Servit autem hoc ad paean- » nisi publica auctoritate propter bonum » das conscientias post factum. Haud tamen «commune, illicitum csl quod homo in» csl in publico hac licentia prædicanda, ne » tendat occidere hominem ulseipsum dc« rude vulgus, quod discernere nescii quan- » feudal, nisi ei qui habet publicam auclo«do csl aggressio, quando vero defensio, » rilalcm. » Illud autem vere cl proprie « eam per abusum amplificet. » intenditur, quod intenditur ut medium, Requiritur 4° ul malum quod avertere neque præler volumus praevaleat aul saltem adæquct cum sibi objecisset S. Doctor verba S, Au- UTRUM LICEAT DEFEND. VITAM SUAM, clc. 237 lilalivam, inlendil sanationem , non debi­ litationem ; quippe ei displicet, et vellet absque ca sanare, sed permittit, judicans non esse idcirco abstinendum a curatione aegri. Quamvis ergo, ubi unius actus unus est tantum, effectus difficile sil concipere, ul feri instantia, quodquis intendat causam elnon intendat effectum, quia tunc nihil est aliud quod intendat; vides tamen in exemplis recte docuisse S. Thomam rem aliter se ha­ bere ubi unius aclus sunt plures effectus, cl posse unum intendi, et alium esse præler intentionem. Porro sic est in nostro casu : immissionis gladii, v. g. per viscera inva­ soris est duplex effectus, salus invasi ct mors invasoris : invasus intendit præcise suam salutem, non mortem invasoris, quippe ei displicet, cl vellet aliter salvari ; sed permittit, judicans non esse idcirco ab­ stinendum a defensione sui, quia plus te­ netur providere vitæ suæ quam alicnæ. Tandem si quis morose contendat concipi non posse quod quis velit causam per se alicujus effectus, sive sil unus lanium sive sint plures, quin velit saltem indirecte ef­ fectum per se in ca contentum ; cl conse­ quenter, occisionem invasoris in casu esse voluntariam indirecte : nihil nocebit sentenliænoslræsi gratis admittamus occisio­ nem in casu esse voluntariam indirecte phy­ sice, quatenus invasus ponit causam physi­ cam illius; non tamen esse voluntariam indirecte moralitcr cl impulabililcr, quia ad tale voluntarium, juxta theologos in Tract, de Actibus humanis, requiritur obli­ gatio non ponendi causam : invasus autem in casu non obligatur omillerc causam, quinimo habet justam rationem illam po­ nendi, sciliccl suæ vitæ conservationem cui plus tenetur prospicere quam alicnæ. Cælerum in praxi raro contingit quod invasus apprehendat defensionem suam esse necessario cl infallibiliter occisivam : vel enim invasor poterit ictum subterfugere, vel ipse invasus in actuali condictu agonisanscl turbatus, suæquc defensioni unice intentus, vix discernere poterit sive retun­ dendo sive feriendo, actionem suam esse infallibiliter occisivam. gustini dicentis, non sibi placere consilium de occidendis hominibus ne ab eis quisquam occidatur, respondet — Ibid, od 4. — S. Augustinum inlelligcnduin esse in casu quo quis inlendil hominem occidere ul seipsum a morte liberet; quibus verbis aperte signi­ ficat non licere eligere mortem aggressoris ulmedium evadendi. 2° Occidere aggresso­ rem, vel habet rationem boni cl honesti in se, pracisa habitudine ad finem propriae defensionis; vel est intrinsece malum, cl solum habet quod sit bonum per habitudi­ nem ad defensionem. Primum est mani­ feste falsum, quia occidere hominem pri­ vata auctoritate sine ordine ad finem defen­ sionis, est intrinsece malum. Hoc autem supposito, secundum dici non potest ; quia quod est intrinsece malum cohonestari non potest bono fine, quin potius voluntas talis medii vitiat intentionem finis. Quod autem assumitur mortem invasoris esse medium unicum el necessarium ad evadendum, et sic ex intentione finis necessario intendi, abusive dicitur; medium enim necessarium in casu, csl actio defensiva invasi cx qua se­ quitur duplex effectus , salus propria ex intentione, ct mors invasoris prætcr inten­ tionem. El hinc eliam probatur mortem invasoris non debere necessario intendi nequidem indirecte ut effectum secutum, quanlumus sit defensio de se occisiva ; quia , ul ait S.Thomas, — Ibid. ο. — « Nihil prohibet » unius aclus esse duos effectus, quorum nailer solum sit in intentione, alius vero npræler intentionem. » Nec desunt hujus veritatis exempla quæ jam attigimus, nec repetere piget. Sic miles in justo bello, di­ rigens tormentum bellicum in hostes in quo­ rum fronte positi sunt innocentes, aut ever­ tens turrim in qua cum hostibus inclusi sunt innocentes, ponit actionem æque de seoccisivam innocenlum ac defensivam rcipublicæ, cl tamen nullo modo intendit eo­ rum mortem ; alioquin peccaret. Sic casta mulier, dum excreet meritorie actum con­ jugalem, solvit debitum cl experitur libidi­ nem inseparabiliter annexam in hoc statu naturæ corruplæ : primum intendit, se­ cundum permittit, non intendit; alias non mereretur. Sic chirurgus rumpens vomi­ S III. — Solvuntur ohjecUonet, cam, sanat el cruciat : sanat ex intentione, Obj. 1°. Ex Scriptura sacra, generale csl cruciat præler intentionem. Sic medicus præi.ens polionem sanalivam el simul debi- Dei præcepluin, Exod. 22, Non occides , a DISSERI. X. ART. V. 238 quo nulla fieri debet exceptio, nisi quam Inst. Tenemur saltern ex prærepto chari Deum constat fecisse : atqui non constat (alis vitam nostram corporalem profundite Deum fecisse exceptionem ut possit occidi pro salute ælerna proximi : atqui hic agitur injustus vitae invasor; imo non fecisse pro­ de salute ælerna invasoris, qui si occidatur batur ex S. Aug. qui lib. 1 de Civit, c. 21, damnabitur. Ergo. tres tantum assignat exceptiones : primam, In cap. 5. Matth. — R. majorem twttin illis qui Dcoauclorc bella gerunt ; secun­ ram dunlaxat quando proximus est incv dam, in iis qui personam gcrunl publicæ trema necessitate, a qua erui non potestnis potestatis; tertiam, in his qui cx speciali per mortem meam ; ul si infans jamjamcjDei jussione hominem occidunt, ut jussum set moriturus absque baptismo. Porro injus­ tus invasor non tantum non est in extrema eratAbrahæ. Ergo. R. nec nos facere exceptionem in illo prae­ necessitate, sed nec simpliciter est in neces­ cepto ; proprie enim occidere hominem, est sitate, cum se sponte in hoc periculum ronipsum e medio tolicre intendendo ejus mor­ jicial, a quo sola voluntate sua liberari p) tem, quod illicitum dicimus. lest cessando ab injusta invasione. Hanc Respondent autem ii qui tenent mortem sane necessitatem non curavit S. Thomas invasoris posse aliquo modo intendi, Deum dum decretorie resolvit non esse necessa­ hanc exceptionem cordibus hominum inse­ rium ad salutem ul homo omittat aclumderuisse, dum per omnia jura, maxime per jus fensionis ad evitandam occisionem invaso­ naturale, permisit vim vi repellere. Ad S. ris ; hanc non curat justitia publica,dum August, responderi potest, non omnes ex­ reus suspendendus non vult confiteri : ut· ceptiones illic referre ; dicit enim tantum quid ergo eam nos quasi ex præceplo cure· eos quos ibi refert, non fecisse contra hoc mus? Et numquid si vicinus dicat libi : Di prceceplum,Non occides. Ex hoc aulcm quod mihi mille aureos, alioquin me suspend™, isti non fecerint contra hoc præceptum, non forte dabis illi mille aureos, ne se insaniens suspendat et in ælcrnum pereat? sequitur quod quicumque alius occidit Addit Joannes a S. Thoma, nequceliaro illius transgressor. Unde concludit caput his verbis · « his igitur exceptis quos vel lex in extrema ΊοοοεβΐΙΰΙο nos teneri cum gravi » justa generaliter vel ipse fons justiliæ Deus detrimento adhibere media per accidens et » specialiter occidi jubet [sumit jussionem inefïicacia tantmp ad salutem proximi. Mon » late pro concessione, ul palet dc bella gc- autem mea el conservatio vitæ invasoris in » reni ibus), quisquis hominem, vel scipsum casu est per accidens cl inefficax ad ejus sa­ a vel quemlibet, occiderit, homicidii crimine lutem : etsi enim occumbam ego, et ille sal­ d innectitur. » Lex autem justa generaliter vus evadat, non idcirco salvabitur : forte concedit occidi injustum vitæ invasorem, ul enim non aget poenitentiam, el in illo aul patet ex probationibus et specialiter ex ipso altero peccato morictur. Quid si aggressor silebriusqui libero judicio non agal?Con­ S. Augustino. Obj. 2’ ex præceplo charilatis quo jubemur sule infra § 4, polit. 1, consectario 2. Repones. Christus, Joan. 13, dicit :Jfan· diligere inimicos el ipsis benefacere. Ergo. R. præceptum diligendi inimicos cl ipsis datum novum do vobis, ul diligatis inviem benefaciendi esse affirmativum : ideoque li­ sicut dilexi vos : atqui Christus sic dilexit cet obliget semper, non tamen pro semper cl nos, ul animam suam dederit pro voluntarie in omni casu, sed pro loco et tempore el po­ peccantibus, pro inimicis ctinvusoribus suis. sitis certis circumstantiis : non obligat au­ Ergo. tem ul, in pari periculo, inimico potius sub­ R. 1° Non puto adversarios velle quod vi veniam quam mihi ; hoc enim non esset di­ hujus mandati teneamur stricte facere pro ligere sicut mcipsum.ul habetur in lege, seil solulc proximi omnia omnino quæ fecit plus quam meipsum,quod foret oonlra ordi­ I Christus pro salute nostra : absona foret hæc nem charilatis. Audi Doctorcm Angelicum : intelligentia : ergo ex illo mandalo probar — Ibid, — « Non est necessarium ad salu- non potest quod teneamur ponere animam 2> lem, ut homo actum moderatæ lulelæ præ- pro nostro invasore, quia Christus suam |>ov terminal ad evitandam occisionem allc- suit pro invasoribus suis. 2° Quamvis ii pro > rius;quia plus tenetur homovilæsuæpro- quibus Christus animam suarn posuit rs cnlI » videre quam vitæ alicnæ. » voluntarie peccantes ei se sponte periculo UTRUM LICEAT DEFEND VITAM SUAM, etc. 239 damnationisexponerent, erant tamen aliun­ volebat occidi pro salute generis humani Obj. & Matlh. 5, dicit Christus : Ego aude in extrema necessitate a qua nonnisi per Christum liberari poterant. Etenim post lem dico vobis non resistere malo; sed si Adæ lapsum, non poterat genus humanum quis te percusserit in dextram maxillam neque a peccato resurgere, neque salutem luam, prœbc illi cl alleram. Et Apost. Rom. consequi absque ope mediatoris : unde est cap. 12 : Non vos defendentes, charissimi. disparitas. 3° Sensus hujus mandati esi : Di­ Ergo. R. ad primum, verba Christi non esse ligatis invicem non quomodo Pharisæi dili­ gunt el docent diligendum proximum ; sed intelligenda simpliciter ul sonant, quan­ licui ego dilexi vos, et sicut ego docui dili­ tum ad facium exterius ; ipse enim Christus gendum proximum, nempe etiam non me­ non præbuit alteram maxillam perculienli. rentem, etiam inimicum, el diligendum, li­ Joan. 18, neque Paulus Act. 23; sed quan­ cet aliæ raliones desint, propter solum tum ad præparationcm animi : ita ut sensus Deum : unde voco hoc novum mandatum, praecepti sit — In cap. 5. Matth. — quod quia novo modo per me expositum ct prac- non rependamus malus pro malo, ul fieri ticatum. Ita Tirinus cx SS. Chrysostomo et solet, animo vindictæ et ut Scribae docebant Augustino. Jam vero qui moderate defendit esse licitum, modo servaretur lex talionis; vitam suam cum occisione invasoris, non sed omnino dispositi simus potius alteram ideo recedit a dilectione proximi ; quia non maxillam vertere, hoc est, alteram injuriam agit ex odio illius, sed amore sui ; neque acceptare, quam acceptam ulcisci : unde diam ex intentione mortis ejus secundum S. Aug. in hæc verba, Epist. ad Publico­ nos, sed defensionis propriæ : quin potius lam 134, dicit: Hinc autem dictum est, optat ul vivat, ut bene sil, animo paratus re- Non resistamus malo, ne nos vindicia de­ ipsa illi in omnibus benefacere, si ipse vellet lectet , qua alieno malo pascit animum. invasor, cl si posset invasus sine vitæ dis­ Hic. ad 5. —Ad secundum , R. similiter pendio. verbis Apostoli prohiberi defensionem quae Obj. 3n Petro volenti defendere Christum, fit cum livore vindictæ. Palet tum ex eo Christus ipse prohibuit, dicens : Converte quod in Græco, pro defendentes, legatur gladium tuum in locum suum ; omnes enim ulciscentes ; tum ex verbis quæ immediate qui acceperint gladium, gladio peribunt, subjungit Apostolus : Mihi vindicta, ego Matth. 26. Ergo. retribuam, dicit Dominus. R. his Christi verbis non prohiberi om­ Obj. 5° ab auctoritate Patrum. S. Aug. nem usum gladii, alioquin non liceret bella lib. 1 de Libero Arbitro, cap. 5, ait : Quo gerere, ncc principes el magistratus pos­ pacto istos defendam qui interficiunt nc in­ sent malefactores reprimere, qui tamen terficiantur, non video. Et infra : Quomodo juxta Apostolum in hunc finem gladium apud eam ( divinam Providentiam ) sunt portant : nihil ergo aliud his verbis prohi­ isti peccato liberi, qui pro his rebus quas betur quam quod prohibetur istis, Non oc­ contemni oportet , humana cade polluti cides; scilicet, privata auctoritate in vin­ sunt? inter autem res contemnendas re­ diciam. Si dicas Pcirum non intendisse ponit eas quas inviti amittimus, ut sunt vindictam, sed Christi defensionem , et la- vita, pudicitia, etc. Idem consultus a Publico ia, viro illustri, men fuisse reprehensum a Christo : R. N. ani. Verisimilius est enim Petrum subito Mjhhis verbis : « Si Christianus videat sea ira motu correptum, potius intendisse vin­ » barbaro vel Romano velle interfici, debet dictam et mortem quam defensionem, quam » cos ipse chrislianus interficere, ne ab illis salis videre polcral non esse possibilem uni » interficiatur; vel si licet sine interfectione aul paucis inermibus contra integram co­ ;> cos repellatur vel impugnare; quia dic— hortem armatam. Sed esto intenderit defen­ » tum est non resistere malo. » Est quxstio sionem Christi, Christus nolebat delendi ; duodecima Publicola»: cui sic respondet el ideo reprehenditur quod, petita facultate S. Augustinus, Epist. 154 : α De occidcnrepellendi invadentes, his verbis, Domine, » dis hominibus nc ab cis quisque occidati perculimus in gladio, non exspectato » tur, non mihi placet consilium, nisi forte responso, percusserit pro defensione il­ » sit miles aut publica functione teneatur... lius qui secundum ordinationem Patris v Bine autem dictum est : Non resistamus “ J Ί fI 240 DISSERT. X. ART. V. malo, ne nos vindicta delectet, quæ alieno mortem ; ideo SS. Patres de ea interdari D malo animum pascit, n sint locuti, quasi esset simpliciter illiciti. S. Ambrosius, lib. 3 Offic., cap. 4, ait : Hac generali solutione pramissa, ad n». « Mihi quidem...... non videtur quod vir gula sigillalim nunc resp. » Christianus el justus et sapiens quærcrc Q. 64. a. 7. ad 1. — Ad S. Auffiulinun » sibi vitam aliena morte debeat, ulpole respondet S. Thomas, ulramquc auclorik» qui, etiamsi in latronem armatum inci­ tern S. Augustini inlclligendain esse int li dat, ferientem referire non possit, ne, casu quo qcfs intendit occidere liominec. » dum salutem defendet, pietatem conta­ ul se a morte liberet. Quantum ad prime·., li minet...... Quis latro detestabilior quam patet cx his verbis, pro his rebus, in qc, » persecutor qui venerat ul Christum occi- designatur interdio, cl maxime cx quasliiidercl? sed noluit se Christus perscculo- ne proposita initio capitis sic: « Piiusmihi » rum defendi vulnere, qui voluit suo vul- » discutiendum videtur hostis irruens ul » nere omnes sanare : cur enim te poliorem » insidiator sicarius sive pro vita, sive pn » altero judices, cum viri sit christiani præ- » libertate, sive pro pudicitia, sive ulla ir,ii ferre sibi altorum ? » n terficialur libidine » : hoc csl, sineulb Idem, lib. 3 in Lucam, cap. 22, § dc intentione mortis aut vindicta; hæc sob Sacculo et pera tollendis : « O Domine, in­ enim, non intentio defensionis, inlellip ii quit, cur emere me jubes gladium, qui potest nomine libidinis. Quantum ad se­ » ferire me prohibes?... nisi forte ut parata cundam auctoritatem, palet ex his verbis: fi sil defensio, non ultio necessaria, et videar Ae nos vindicia delectet. Respondent alii ct etiam bene ad prunam d potuisse vindicari, sed noluisse. Lex ta­ il men referire non velat, et ideo fortasse auctoritatem, certum argumentum ex g d Petro duos gladios offerenti, Sal est, dicis, sumi non posse. 1° Quia S. Augustinus fa­ » quasi licuerit usque ad Evangelium, ul sit tetur in lib. 1 Retract, c. 9, sc multa in» » in lege æquitalis eruditio, in Evangelio libro de Libero Arbitrio, quem junior scri­ psi l, inquisivisse quæ resolvere non potuit, fi bonitatis perfectio, a S. Cyprianus Epist. 56, est 6, lib. 4, edit. cujusmodi videntur esse quæ in capite 5 Lugdun. 1544: «Nccquisquam, ait, fratres quod versamur scribit, ut attente legenti d dilectissimi, cum populum nostrum fugari patebit; nihil enim absolute resolvit, sed d prospexerit metu persecutionis cl spargi, disputat, inquirit, se non invenire agnoscit: » conturbetur, quod collectam fraternila- legem excusantem defensiones occisivasvi­ » torn non videat, nec tractantes audiat det ct approbat; quomodo tamen occidentes » episcopos : simul tunc esse omnes non excuset, non videt, sed ncc absolute damnat, » possumus, quibus occidere non licet, sed 2° Et maxime, quia juxta novam editionem Parisienscm operum S. Augustini, verba » occidi ncccssc est. » S. Bernardus, Sermone ad milites Tem­ objecta non sunt S. Augustini, sed Evodii 1 pli, cap. 1 in fine, sic ait : « Est tamen qui disputantis : verba autem S. Augustini ipsi » ncc ulciscendi zelo, nec vincendi typo, respondentis sunt hæc : Multo minus ego used tantum evadendi remedio interficit invenire possum cur hominibus defensio­ d hominem ; sed ne hanc quidem bonam nem quœras, quos reos nulla lex tenet. Et » dixerim victoriam , cum de duobus malis ita esse indicat contextus, ct, ut fertur, d in corpore quam in anima mori levius manuscripla renuntiant. Approbat equi­ fi sit. » Et caput 2 sic inchoat : « Quis igi- dem S. Augustinus sub finem distinctionem » lur linis fructusvc sæcularis hujus, non Evodii, qua concedit tales occisiones per­ d dico mililiæ, sed maliliæ, si cl occisor mitti legibus humanis ul impunitas, sed » lelhaliler peccat, ct occisus ælernalilcr tamen Dei providentia vindicari; approbat, 1> perit ? » inquam , hanc Evodii distinctionem non II generaliter quod, quia defensio occi- simpliciter ct ul absolute veram , sed lan­ siva :um debito moderamine sit rara cl ium ut fidentem ct sublimia quadam peten­ difficilis; difficile est enim homini qui se tem, inchoatam tamen minusqueperfectam: contra violentum hostem defendit, ut vel qtiod csl iterum apertum indicium animi non faciat plus quam sil necessc ad defen- dubitantis cl non ccrio resolventis Adde, b'.oncm. vel non intendat vindictam aut juxta Steyarlium , rationes quas sive S.Aud UTRUM LICEAT DEI EM). VITAM SUAM, clc. 211 gustmus sive Evodius allegat parum convin utroque loco, prohiberi defensionem occmccre:v.g. quod occidere non oporteat pro varn non ul simpliciter malam, sel ut mi­ iis rebus quas contemni oportet, inter has nus perfectam post Evangelium; et ideo in iulcin vita corporis censeatur. Quid si enim secundo loco subdit: ulsilin leg? aquiialts quis respondeat : Vita corporis nostra si eruditio, el in Evangelio bonitatis perfectio. contemni debeat, quanto magis alienam | Lex ergo permittens defensionem occisivam mihi contemni posse, ncc adeo curandam ' ■equa erat, sed perfectior lex evangelica ut pro ea ego perdere velim meam? Ad quæ suadet lanquam melius ul id non fiat. rationem vero quam addit , nempe quod Et sane qui docet amicum posse in defen­ contemni debeat quidquid inviti amittere sionem amici occidere invasorem , non ne­ posumus, responderi poterit, verum id gat id posse in defensionem sui. Vide pro­ esse de iis quæ ita amittimus ul tamen su­ bationes conclus. persit qui amittit, non vero de vita, quam Ad S. Cyprianum, R. ipsum loqui, ut amittendo nosipsos amittimus. Ita ct bene palet, in casu persecutionis adversus Chris­ laudatus Stcyarlius. tianos ex mandato principum ethnicorum , .4(1 secundam auctoritatem respondent, quibus per vim repellendis cum essent tunc evidens esse ex ipsa interrogatione facta a ! impares christiani, cis occidere non licebat, Publicola, non esse quæslionem utrum in­ sed occidi necessc erat. vasus possit occidere invasorem, sed utrum Ad S. Bemardum,R. ipsum versari extra debeat; ct quidem, ul apparet ex textu, nostrum casum, eum in toto hoc opere agat invasorem qui sine interlectione repelli po­ de militibus, quos tamen indubium est test. Cui quæslioni recte respondet S. Au­ posse hostes occidere, non solum intenden­ gustinus sibi non placere consilium de occi­ do suam defensionem , sed et eorum occi­ dendis hominibus, hoc est, ad sensum sionem ; cum agant ex publica auctoritate. quæslioriis, invasum non teneri occidere Ideo autem eorum victoriam non bonam di­ invasorem, maxime si sine interfectione cit, quia loquitur de militibus qui ingre­ repelli potest, nisi invasus sil miles aut pu­ diuntur bellum in quo, ulait, Christus non blica [unctione teneatur : et hoc lotum etiam est causa militandi, sed quod est levibus de nos dicimus. Ex his igitur collalis cum pro­ causis susceptum , aut qui cx vanitate cl bationibus conclusionis petitis ex S. Augus- , cum pompa muliebri decertare amant. Ho­ lino,palet S. Ductorem , quem totum suum rum porro, licet neque ulciscendi zelo, ne­ esse volunt adversarii, magis nobis quam que vindicte tvpo, sed tantum evadendi ipsis favere. ' remedio hominem occidant, non est bona ■Id S. Ambrosium , R. ipsum primo loco victoria. Hanc esso mentem S. Bernardi non posse inlelligi ad sensum opponentium palet cx his quæ scribit in hoc utroque ca­ decoqui solam suam defensionem intendit, pite, maxime in secundo in quo hæc legun­ nisi velint juxta S. Ambrosium esse illici­ tur :« Quis ergo, o milites I hic tam slutum sc defendero contra invasorem vitre, » pendus error, quis furor hic non tam fe­ ipsum feriendo tantum; dicit enim S. Am­ li rendus?... Operitis equos sericis... depinbrosius, ferientem latronem referire non » gilis basias, clypeos ct sellas, frena clcalpossit, neque potuisse licite occidi illum qui ncarea auro et argento gemmisque circum invasit Christum vitæ cl necis auctorem : » ornatis, et cum tanta pompa pudendo quod utrumque est falsum. Inlclligcndus ’ n furore ct impudenti stupore ad mortem est ergo S. Ambrosius sicut S. August, de » properatis. Militaria sunt hæc insignia, eo qui vindictam aut saltem mortem invaso- 1 nan muliebria potius ornamenta? i> El in­ ns intenderet, quod indicant hæc verba, fra : «Non sane inter vos aliud bella movet çwreresibi vitam morte aliena, quasi alie­ » lilesque suscitat, nisi irrationabilis irana mors intendatur ul medium ad vitam ncundiæ motus, aut inanis gloriæ appetiservandam. Similiter verlwi secundo loco » tus, aut lerrcnæ qualiscumque possesobjcclacsscinlelligendadccoqui intonderet nsionis cupiditas: talibus certe cx causis vindictam, probant hæc: nisi /orte ul sil » neque occidere neque occumbere lutum parata de/ens io, non ullio necessaria, el vi­ n est. » Opponit insuper Aurelius Vielle S. Berdear potuisse vindicari, sed noluisse. Vel dicendum juxta S. Ambrosium in nardumde Dispensatione ctpræcepto, C. 7, Bill. t. vi. λ J 243 DISSERT. X ART. V. ubi S. doctor dicit : a Mandatum Dei est, » Non occides : fac ergo duos homicidas, » unum quidem spoliandi cupiditate, alleυ rum se defendendi necessitate facinus per» petrasse; an non hic salis evidenter inter jd lepram et lepram causa separat, faciens » utique disparem valde culpam unius ejus» demque transgressionis? » Ergo. Palet cx ipsis verbis ipsum agere de oc­ cisore spoliatoris bonorum temporalium, quod illicitum dicemus : cum enim faciat anlithcsim elin primo membro loquatur de spoliatore, debet in secundo loqui de eo qui occidit ne spolietur. Nec te moveat quod di­ cat qui se defendit; bene enim ct commu­ niter dicitur se defendere qui bona sua de- cui quamvis in bello justo occisioinnocco. tium ex impugnatione hostium secula, sit licita, non licet tamen cani intendere : d. militer abortus fœtus inanimali secutus ci potione matri periclitanti necessaria, esi Ii. citus, non licet tamen illuni intendere. Urgebis. Quando S. Thomas docet n/ esse necessarium ad salutem ul homoaclutj moderatæ tutelæ prælerniitlalad evitandam occisionem alterius, loquitur de occisior» casuali tantum. Ergo. Prob. ant. quia lo­ quitur de occisione quæ lit per accident® corpore articuli, et de occisione quæ quan­ doque tantum ct non semper sequiturcx defensione, ad 4. Ergo. ’ R. D. ant. S. Thomas loquitur de occi­ fendit I sione casuali tantum, si casuale intclligatur Obj. 6° ex D. Th. Mirum fortasse videbi­ quod non est intentum, C.si casualeinw· tur S. Thomam, c cujus penu et argumenta ligatur quod neque est intentum nequepræ· nostra cl contrariorum solutiones depromi­ visum, N. contrarium enim evincunt tw mus, nobis objici. Objicitur autem sic : S. rationes cx ipso supra deduclæ. Adprirm Thomas, in co art. 7quem discutimus, di­ probationem in contrarium, D. Loquitur cit : « Sed quia occidere hominem non licet de occisione quæ iit per accidens, eo quoi » nisi publica auctoritate propler bonum non sequatur ex natura meæ actionis, X. » commune, illicitum est quod homo inlen- eo quod sequalur præter intentionem meam, » dat occidere hominem ut seipsum defen- C. Id enim hic S. Thomæ est per accidens » dat, nisi ei qui habet publicam auctorila- quod est præter intentionem, utpahln » tom. » Ergo juxta S. Thomam non licet ejus verbis : non autem ab eo, inquit, çvtJ est prodor intentionem, cum sil per neriprivato occidere sui invasorem. R. I). consequens. Ergo non licet privato dens. Igitur in via S. Thomæ, essepnrtff occidcrcsui invasorem intendendo ejus mor­ intentionem est esse per accidens. Quamvis tem sicut intendit auctoritas publica, dum, autem occisio sequalur physice cx natur· v. g. damnat sicarium ad patibulum donec meæ actionis, possum tamen eam non in­ mors sequalur, C. intendendo suam defen­ tendere, ut patet cx didis, et sic est per ac­ sionem ct se habendo permissive ad ncccm, cidens. Ad secundam probationem : nequ.Λ". Primum docet S. Thomas, ut palet ex nos dicimus occisionem semper sequi cx de­ fensione, quia non est semper necessaria ipsis verbis; non secundum. Insl. Si liceret occidere, liceret intendere talis defensio cx qua sequatur occisio : quan­ occisionem : atqui ex S. Thoma non licet in­ do autem est necessaria, est licita, non ob­ tendere occisionem : ergo ncc licet occidere. stante quod sequalur occisio; quia «Non Prob. maj. Licet velle quod licet facere. west necessarium ad salutem, inquit S. Ergo. » Doctor, ul homo actum moderatae tubis R. N. maj. Ad prob. D. ani. Licet velle » praetermittat ad evitandam occisionem alquod liret facere ut aliquid ex se licitum, C. » terius, quia plus tenetur homovilæsiæ si liceat facere non quia est ex se licitum, » providere quam vilæ alienæ. » sed quia sequitur ad actionem licitam, el Repones tandem. Si S. Thomas docuisset quia excusatur a peccato defectu voluntarii, hic licere occidere invasorem vilæ, restais! N. Occisio autem injusti invasoris non est ipsi inquirere an etiam liceret occidere in­ ex se licita, sed quid consequens ad actio­ vasorem bonorum fortunæ, pudicitiae, etc., nem licitam, nempe ad justam defensio­ quod tamen non facit. Ideo autem ab his nem : et ob id et quia non est voluntaria quæslionibus abstinet merito , quia, suppo­ saltem moralitcr,utexplicatum est,excu­ sito quod non liceat occidere invasorem vita.*, satur a peccato-.undequamvisliceateam sequitur a fortiori quod non liceat occidere ponere non tamen licet eam intendere : si- invasorem bonorum fortunæ: ergo hoc se.. UTRUM LICEAT DEFEND. Vi 1AM SCAM, clc. 2*3 eundum docuit S. Thomas aul fuit diminu­ rit. Ncc obslalTridcntinum sess. 14, cap. 7 tos in questionibus proponendis, cum ta­ de Reform, quia concilium loquitur de c<· qui se defendendo non servavit moderamen men sil aliunde facundissimus. R. N. sequelam ant. Quia hoc ipso quo inculpatæ lutelæ, ul interpretatur Navarr. S. Doctor docuit occisionem invasoris non Bannes et alii. Neque concilium absolute esse licitam nisi servato moderamine incul­ decernit omnem occidentem injustum inva­ pat» tulelæ, sequitur quod non sil licitum sorem esse irregularem, sed dicit suh condi­ occidere invasorem bonorum fortunæ, quia tione quod si ex hac occisione indigeat junenon servaretur istud moderamen, ul dispensatione , committatur ordinario, uMiimus infra ; idcoque hoc non resta­ aul metropolitano, aut viciniori épisbat inquirendum S. Doctori. i ! copo. Vide si lubet. Verum, ut totam hanc vililitigalionem Quantum ad poenitentias , R. eas imponi sistamus, si possit, sic propono ar gumen- I ad cautelam, quia plerumque conlingitquod tam. Ille merito dicitur assertor alicujus defendens intendat vindiciam aut mortem, sententiæ,qui ejus fundamenta proponit et vel aliunde excedat moderamen inculpalæ astruit, et argumenta contraria sibi opponit tulelæ. et solvit : atqui S. Thomas fundamenta nosQuantum ad id quod subjungit Nicolaus Irascntcntiæproponit ct astruit, ut patet cx papa, scilicet, se non dare licentiam homi­ probationibus conclusionis; cl argumenta nem quemlibet quolibet modo occidendi, contraria sibi opponit ct solvit. Sic argu­ caule procedit, quia res est admodum peri­ mentum petitum cx S. Augustino solvit ad 1 culosa : non tamen damnat aut prohibet tl2argumentum petilum ex Apostolo Rom. quod aliunde jura omnia permittunt in sui 12; solvit ad 5 argumenta duo quæ sequun­ I oefensionem. tur, alterum ex jure canon, alterun a ra- I Obj. S° a ratione. 1° Nulli licet fornicari lione solvit ad 3 cl4. Et hæcomnia solvit eo auladulterari, aut mentiri, ad conservatio­ modo quo solvimus; solutiones enim noslræ nem propriæ vilæ : ergo nec alium occidere sunt ex ipsius verbis conflatae. Ergo. 2° Nemo constituitur judex in propria causa : Obj. 7° ex jure can. Nicolaus papa , C. atqui invasus occidens invasorem constitui­ De his clericis, disl. 50, dicit : « De his cle- tur judex in propria causa. Ergo. » ricis pro quibus consuluisti, scilicet qui se Ibid, ad 4. — /{. ad primum, N. conse­ jdefendendo paganum occiderunt, si post- ' quentiam. Quia actus sive fornicationis, sive i ea per poenitentiam emendati, possint ad adulterii, sive mendacii, non ordinatur de » gradum pristinum redire, aut ad altiorem se ad conservationem propriæ vilæ cx neces­ j conscendere : scito nos nullam occasionem sitate, sicut actus defensionis ex quo quan­ • dare, ncc ullam tribuere eis licentiam doque sequitur homicidium. Adde quod » quemlibet hominem quolibet modo occi- quodeumquesive adulterium, sive fornica­ idendi. Verum si contigerit ul clericus tio, sive mendacium, sil intrinsece et sem­ ssacerdotalis ordinis saltem paganum occi- per malum : occisio autem hominis non est Bderit; mullum sibi consulit si ab officio mala nisi quatenus habet ralionem indebiti fi sacerdotali recesserit. » Item canones anti­ cl iit sine legitima potestate quam habet in­ qui,ul videro est apud D.Basiliumm Episl. vasus in nostro casu. 1 ad Amphilochium , apud Isaacum LingoAd secundum,R. invasum se defendentem nensem episcopum lit. 2,c. 13 et alios, gravi cum occisione invasoris , non magiscomtipœnilentiæ addicebant eos quisc defenden­ tui judicem in propria causa, quam qui fe­ riendo tantum seu vulnerando se defende­ do invasores occiderant. Ergo. Ibid, nd 3. — R. quantum ad irregulari­ ret , aut rem suam a fure vi auferret : hi tatem, quod hæc sequalur actum homicidii porro non ideo dicuntur constituti judices in etiamsi sil absque peccato, ut palet in judice sua causa , ita nec ille ; quia in his casibus qui juste aliquem condemnat ad mortem. non agitur de jure dubio inter invasum cl Verum rsioquod olim defendens se cum oc­ invasorem : sed de vi manifesta in instanti el cisione invasoris incurreret irregulari talem, sine mora per vim repellenda : quod brutis ulhic opponit S. Thomas ( quod tamen alii ipsis absque judicio agentibus natura con­ negant), saltem nunc poslCIcmcnlinam S» cessit. Alia quadam levia argumenta sol­ furiosus antea citatam, non amplius incur- ventur cx modo dicendis. ίΐι-ι DISSERT. X. ART. V. Deo aul proximo importol semper animati, J JV. — Faritr rrsolvunlitr circii p· trmain charitalcm, aul etiam simpliciterd». cev'*nttm mti/ennm. rilatem : non maximam charilatcm;c«lum Pries Putnim conclusio nostra sit intelli- est enim esse plurcs beatos non martyr» genda generaliter de quocumque invasoconi ’qui majori ferbuerunt charitatc quam qui· ------— 1 —-------------------- 1 — ——— j j — Ira qucmcumque injustum invasorem vitæ? j dam martyres, inter quos cminct «ancik R. affirmative, excepto forte uno vel al­ sima virgo mater Dei : non etiam simplicitero casu. Patet ex rationibus conclusionis 1er charitalcm ; palet ex illo 1 Corinth. 13 : quæ generaliter probant de omnibus inva­ Si tradidero corpus meum ita ul ardw sis contra omnes injustos invasores. Hinc charitalcm autem non habuero, nihilm, Sequitur 1", quod possit defensione occi- prodest. Et aliunde constat quod mulli sin! siva se defendere filius contra patrem, sub- parati mori potiusquam negare fidem Chi i dilus contra dominum scuprincipem, laicus (i, qui tamen nolunt pro Christo [ifllicein, contra clericum , clericus contra laicum. aut odium fraternum dimittere.— Hieç Excipe casum quo vita invasoris foret summe 124.3. o. — Sensus ergo horum verbonir. necessaria rcipublicæ ; videtur enim quod est, quud inter humanos actus nullus s tunc invasus teneatur ex justitia legali prae­ quo magis demonstrari possit perfectio rh> ferre bonum commune propriæ vitæ. Sed citatis, quando habetur, quam oppelt? mortem pro Deo aut proximo ; quasi dice­ hoc est de raro contingenti. Sequitur 2°, quod ita me possim defen­ ret : Majorem dilectionis probationem neni dere contra invasorem qui est tantum mate­ habet, quam dare animam pro amicis. Vib rialiter injustus, ut si sil amens, aul furio­ quæ dicimus de martyrio in tract, de Forti­ sus, aul exsecutor injustæ sententiae quam tudine. Non negandum tamen quin talis ac­ invincibiliter putat justam , aut deceptus tus, quando cx vera Dei el proximi dilec­ me credat bannitum, cum non sim ; quia, tione procedit, sit maxime commendabili; licet hi el similes me invadendo non pec­ el spem magnam ingerat divinæ misericor­ cent , me tamen injuste materialiter inva­ di® consequendæ. His omnibus i laque ulrindunt, veram injuriam mihi inferunt quam que perpensis , quamvis nihil ul certum as­ vi repellere licet. j serere audeam , probabile tamen mihi est Sed quid, si me innocenter invadentem quod, si invasus prudenter existimet se non certo sciam esse in peccato mortali? puta , esse in malo statu, teneatur in his circum­ est ebrius qui me catapulta invadit. Hic stantiis mortem oppetere potius quamoccihærenl aquæ. Ex una parte videtur quod dere invasorem. Sequitur 3° quod, quamvis invasus imaiste sil vere in extrema necessitate salutis ælcrnæ , quam vitæ meæ corporali teneor sioni causam dederit, puta, per calumniam, præfcrre. Exaltera parle videtur quod mors adulterium, etc., possit tamen contra inmea non sil medium efficax ad ejus salu- vasorem vitæ se cum ejus occisione defendetem : nam si occidorcl ipso evadat, non equi- , re ; quia propicr talem causam invasor non dem tunc damnabitur, sed non ideo salva- acquirit jus invasum privata auctoritateocbilur ; forte enim non aget poenitentiam, cl cidendi, et sic semper remanet injustus in­ in illo aul allero peccato morietur, ut jam vasor. Ita communiter contra Pontas, v. notavi supra. Insuper, me cum ejus occi­ Tuer, c. 2. Seclus si invasus esset bannilus sione defendendo , mihi ipsi consulo, dum seu proscriptus, quia tunc invasor agerelex nescio, ut plerumque accidit, in quo sim ( auctoritate publica tanquam ejus minister, statu , aul forte scio me esse in malo statu, unde non esset injustus invasor. absque certitudine quod ipso actu sim justi­ Poles 2· utrum invasus non solum licite ficandus. Falso enim supponunt ii contra I possit, sed etiam utrum teneatur defendere quos hucusque egimus, certam esse salutem | vilam suam cum occisione invasoris? invasi si pro salute invasoris ponat animam R. Jam dixi superius quod cæteris pari­ suam , ex male intellectis bis Christi verbis bus, oeu si spectetur tantum bonum vitæet Joan. 15t Majorem hac dilectionem nemo vitæ inter privatos, teneatur per se loquen­ habet, ul animam suam ponat quis pro ami­ do, quia juxta doctrinam S. Thoma',plus cis suis. Non enim csl,ul putant,horum tenetur homo providere vitæ suæ quam alieverbot um sensus, quod mortis perpessio pro næ.Si vero attendatur bonum virtutis, pu' j, 1TBUM LICEAT DEFEND. VITAM SUAM, etc. 215 si invasus nttcndat quod sit in periculo pcc- mediatus, unus bonus,alter malus, potest c..ndi, excedendo moderamen in defensio­ cx justa causa poni, intendendo bonum cl ne, quod exilia secutura sit damnatio æter­ se habendo permissive ad malum, ul dictum na invasoris : his el aliis similibus rationi­ est supra cx doctrina Auctoris: paritas esi bus motus, potest, licet non teneatur, per­ in eversione turris in qua innocentes cum mittere sui occisionem exemplo Christi ct hostibus includuntur, cl in aliis exemplis martyrum; quia bonum virtutis, etiamsi sil propositis. tantum consilii, præferri polcsl vitæ alicuSi dicas cum Sylvio. Non tibi licet ab ex­ jus particularis; et aliunde nemo tcnelur treme indigente auferre panem, vel tabu­ cum tanto detrimento, quale est occisio ho­ lam in naufragio quam csl assecutus, ul te minis in aeternum damnandi, vitam suam ipsum salvum facias : ergo nec conculcare conservare, ul palel cx supra dictis ari. 3. infantem aul claudum in via, qui, ut sup­ Intellige tamen siinvasussit persona privata; ponitur, habet jus illic jacendi vel incedendi. quia si esset persona publica cujus vita esset R. N.consequentiam. Disparitascst,quod maxime necessaria rcipublicæ, apparet quod in ablatione panis aut labulæ ab extreme teneretur se defendere, quia bonum com­ indigente prius sil malum quam bonum; mune praevalet vitæ privati invasoris. ipsa enim ablatio est formaliler juris alieni Pclci3° utrum invasus possit se defendere violatio, proindequemalum; bonum autem, contra injustum vitæ invasorem cum occi­ nempe salus mea, non scquilur immediate sione innocentis, si non possit aliter eva­ ex ipsa ablatione, sed mediante usu panis dere? Duplex casus ordinarie proponitur. aut labulæ prius ablatæ : non sunt autem Primus : inter invasum et invasorem inter­ facienda mala ul eveniant bona. At in utro­ ponitur innocens quo se protegit invasor. que casu nostro actio mea defensiva scu fuga Secundus : invasus non potest aliter evadere non est prius juris alieni violatio aul occisio quam fugiendo per angustam viam in qua I innocentis quam mea salus, est enim simul jacet infans aut claudus conculcandus. Pc- I et æque immediate defensiva; sicque non tcslnc in utroque casu se defendere aut fu­ facio malum ul eveniat bonum, sed facio gere cum occisione innocentis? I bonum ad quod jus habeo, cx quo prader Ante responsionem, suppone 1« ut cer­ intentionem sequitur malum. tum, quod in neutro casu possit intendere Petes 4° an etiam liceat invaso se defen­ mortem innocentis, proindeque nec eum dere cum occisione invasoris mutilare vo­ directe impetere, ul eo sublato impetat in­ lentis, non occidere? vasorem. Certum est 2° quod si innocens II. Si certo constaret invasorem velle tan­ esset infans nondum baptizalus, invasus de­ tum mutilare, el non esset periculum quod beret potius mortem oppetere quam illum mutilando occideret, non posset invasus ta­ occidere, quia est in extrema necessitate, cl lem vim repellere cum occisione, sed tan­ debet vilam ejusælcrnam praeferre vilæ suae tum cum mulilalionc invasoris, alioquin corporali. Item fere mihi etiam certum vi- non servaretur moderamen inculpata» tu­ ietur quod, si sil tantum dubium an ex telae, cum mors invasoris sil majus malum actione defensiva invasi sequatur mors in­ quam mutilalio invasi. Sed quia plerumque nocentis, possit illam invasus, et quod ex­ cei to dignosci non potest an invasor velit cusetur si prælcr spem mors sequatur; quia tantum mutilare an occidere, ct quamvis non videtur teneri vilam suam morti com­ constaret de intentione mutilandi tantum, mittere ut servet in dubio vilam innocentis : regulariter imminet periculum ne , volendo suppono tamen non esse infantem non ba- mutilaro, occidat; arbitror regulariter posse plizalum. Ilis præsupposilis, invssum se defendere contra talem invaso­ R. Probabile est quod invasus possit in rem cum ejus occisione. Petes 5" utrum possis pro defensione vitæ utroque casu posito se defendero contra in­ justum invasorem cum occisione innocentis. proximi quod poles pro defensione vita» proQuia ex illo innocentis occursu invasus non pnæ ? R. affirmative, nisi forte invasor proximi amittit jusse defendendi, el ex actione ejus defensiva vel ex fuga æque immediate sequi­ sil paler tuus vel mater, vel iilius vel contur salus ejus ac mors innocentis. Quando jux. Kalio csl, quia hoc ipso quo cx chari· autem unius actus est duplex effectus Îm- tale debemus diligere proximum sicut ιι ·< t 94/5 DISSERTATIO X. ART. Vi. ipsos, possumus pro ejus defensione facere quod possumus pro nostra. Ratio autem ex­ ceptionis est, quia id videtur nimis repu­ gnare inclinationi naturali ac dictamini ra­ tionis, imo et ordini charitalis qua magis tenemur diligere parentes nostros quam ex­ traneos. Si ulterius petas utrum etiam ad id te­ nearis dum potes? R. negative, nisi id exigat officium, aut nisi invasus sit paler tuus vel mater, vel proles vel conjux, vel persona valde rcipu­ blicæ necessaria, cui speciali titulo tenearis subvenire. Ratio est, quia ubi est mera æqualitas inter invasorem et invasum, cum ulerquesit æque proximus, non est stricta obligatio standi magis pro vita unius quam pro vita alterius : et si ex una parte urgeat melior conditio innocentis; ex altera æque ad minus urget pejor conditio nocentis in ordine ad salutem aeternam. Existimat Franciscus Henno quod, si invasus auxi­ lium tuum requirat, tenearis præbere;scd non videtur qua ratione hæc prixati homi­ nis requisitio tam strictam obligationem pa­ rere possit, maxime cum agatur de certa damnatione invasoris ct non invasi. Teneris tamen facere id omne quod commode poles in defensionem invasi citra occisionem in­ vasoris. Dices. S. Ambrosius supra laudatus, lib. 3 Offic. cap. 4, dicit: Qui non repellit inju­ riam a socio quando potest, tam est in vitio quam ille qui facit; ct laudat Moysen, quod occiderit Ægyplium Israclitæ insultantem. II. S. Ambrosium esse inlelligendum de eo qui ex officio tenetur alterum defendere. Quantum ad Moysen, laudat quidem illum quod in defensionem Israclitæ Ægyplium occiderit, sed non dicit eum ad id obligatum luisse. Cæterum, neque etiam ii qui cx officio tenentur vitam alienam defendere, ad hoc astringuntur cum propriæ vilæ periculo, nisi invasus sil valde rcipublicæ necessa­ rius; quia non bonum cujusquc privatum, sed commune tantum, cum tali dispendio servandum , eorum custodiæ commissum est, cl sic apprehendit sensus communis. hic inlelligo bona fortunae, divitiasscilicet, pudicitiam, honorem et famam. Fuit «jculo prætorilo commums sententia, em defensionem esse licitam cum occisione in­ vasoris. Nunc autem hæc sententia antiquitur, el opposita evasit communior. Suppono 1°, licitum esse defendere aliqm violentia infra occisionem bona fortuna \ pudicitiam. Unde tua bona auferenlempota vi impedire, abigere, rem ablatam violent auferre, furem perculere, imo si silre gravis momenti, vulnerare secluso perii lL occisionis. Id aperte concedunt juia, c Olimde Reslit. spoliat, lib.2,lit. 13eleap. Dilecto de Sentent, excom. lib. 5, lit. 11, in 6. Ratio est, quia licet bonafortunæ pbjsice loquendo sint inferiora integritati cor­ poris humani : tamen moralilcr loquendo, majus malum reputatur amissio bonorum gravis momenti, quam levis vulneratio in­ justi invasoris absque periculo mortis. 5obstant verba Christi Mallh. 5 : Qui ruit tecum judicio contendere el tunicam Im tollere, dimitte ei cl pallium; quiaChristu.· his verbis non prohibet rem injusleabhi.vn m judicio repeti, neque jubet tioniapraptis addere ; — In cap. 5 Matth. — $ ' vult tantum Apostolos cl Christianas inivimc nascentis Ecclesiæ deterrere a conten­ tionibus el litibus quibus impediretur con­ versio mundi ad fidem, cl unde innumen prope mala scaturiunt. Qua propter perfectis consultum est abstinere omnino a litibus; non movere autem lites cum conlenlionett fraude, ut fieri solet, omnibus sive perfec­ tis sive imperfectis est præceptum. Similiter fœmina non solum potest, sed etiam debet tolis conatibus pudicitiae inva­ sorem repellere, clamando, increpando, pugnis, alapis percutiendo , etiam vulne­ rando absque periculo occisionis, non solum ne se proprio cl alieno peccato contaminet, sed etiam ul servet integritatem corporis quam merito præfcrt divitiis mullis, elcon­ sequenter levi læsioni stupratoris. Suppono 2° quod, si cx defensione mode­ rata bonorum fortunæ aut pudicitiæ, inva­ sor irritatus impetat vitam invasi, possit tunc invasus se defendero cum occisione invasoris, quia jam est vilæ invasor, el non AMICULUS VI. tantum bonorum fortunæ. Neque videtur Utrum liceat defendere bona temporalia quod ideo debeat abstinere a moderata de­ cum eccisione invasoris? fensione suarum rerum gravis momenti, Λ'οια. Nomine bonorum temporalium, quia utitur juro suo : nec est simile de sim- UTRUM LICEAT DEFEND. BONA TEMP., etc. Ml plici fuga quam tenetur adhibere q i hoc quin, ut illuc diximus, ille servaret mode­ modo potest declinare invasorem vilæ, quia ramen , qui occideret invasorem pro uno lupiendo vita» consulit cl nihil amittit, nisi aureo vel pomo si alitor servari non posset, forte honorem mundanum qui nullius est quod est absurdum cl damnatum . atqui pretii, ut dicam infra ; sed abstinendo a non est proportio inter bona fortunæ el vimoderata defensione in nostro casu amittit *-m invasoris , cum hæc sit superioris ordi­ nis ad omnia fortunæ bona, ct semel amissa bona aul pudicitiam. Ilis suppositis, sit sit irreparabilis, illa vero reparabilia : ergo. J 1. — De defennonc bonorum fortuna. Hæc ratio, ul vides , probat parilcrquan­ Dico. Non csl licitum defendere bona tum ad defensionem pudicitiae cl honoris. fortunæ cum occisione invasoris. Huccliam faciunt propositiones sequentes Prob. i ° cx jam laudato cap 22Exod. damnatæ : Prima : « Non solum licitum est ubi dicitur reus sanguinis, qui furem diur- » defendere defensione occisiva quæ actu iHtni occiderit eo quod, inquit S. Aug. c. » possidemus, sed etiam ad quæ jus inchoaSiper/odiens de Homicidio, possit discerni » tum habemus cl quæ nos possessuros spequod veniat ad furandum tantum, el non i » ramus : » est 32 Innoc. Secunda : « Liciad occidendum. » tum est tam hæredi quam legatario contra Prob. 2" ex eodem S. Augustino. Dubi­ » injuste impedientem ncvelhæreditasadcatant S. Augustinus lib. 1 de Libero Arbil. » lur, vel legata solvantur, se taliter defenlatentibus adversariis, an liceret vilæ inva­ » dere , sicul ct jus habenti ad cathedram sorem occidero : ergo pro certo habebat id » vel præbendam contra eorum possessionon licere pro bonis fortunæ quæ sunt longe » nem iniusle impedientem : » est 33 ejus­ inferioris ordinis ad vitam. dem Innoc. XI. Ex quibus sic arguo. Istud Quantum ad S. Thomam, hanc quæslio- jus ad rem csl quandoque majoris momenti nem sicut et duas sequentes de pudicitia et quam res actu possessa : atqui non licet oc­ honore, nequidem discutere dignatus est; cidere pro isto juro: ergo nec pro mediocri verisimiliter quia improbabiles reputavit, possessione. Tertia propositio damnata est cl ex principio a se posito de servando hæc : Regulariter possum occidere furem moderamine inculpalæ tulelæ sufficienter pro conservatione unius aurei ; 31 ejusdem refutatas habuit, ut jam notavi, et amplius Innoc. Quæ tamen erit vera si inlelligalur dicam modo. principium juris, vim vi repellere, ul inlclProb. 3° ex jure canon, cap. Suscepimus ligunt adversarii. d· Ilomicid. Extra, lib. 5, lit. 2. AlexanObj. lu famosum canonem Interfecisti 2 (I r III monachum qui furem vestium oc­ de Ilomicid. cit. ubi occidenti propter de­ ciderat, subjicit non solum irregularitati, fensionem bonorum fortunænon injungitur red cl poenitentia*, hac. generali ratione qua* poenitentia, sed ejus arbitrio relinquitur his tam pro laicis quam pro monachis militat : verbis: Si autem sine odii meditatione te tua­ «Quoniam, inquit, expediebat potius post que liberando , hujusmodi diaboli membra » tunicam relinquere pallium et rorum interfecisti (secundum indulgentiam dico » sustinere jacturam, quam pro conservam propter imaginem Dei), si aliquid jejunare « dis vilibus rebus el transitoriis- tamacri- volueris, bonum est libi, el eleemosynam fac largiter. Si presbyter eadem fecerit, non u 1er in alios exardescere. » Prob. 4° ratione. Non licet vim vi repel­ deponatur; tamen quamdiu vivit, poeniten­ lere nisi servato moderamine inculpalæ tu- tiam agat. Item cap. Olim Γ2- de Reslit. lolæ: atqui per defensionem occisivam in­ spol. el cap. Dilecto supra cit. 11. ad primum, has particulas, te tuaque vasoris bonorum fortunæ, non servatur istud moderamen ; ergo. Prob. minor. Ad liberando, sumi non disjunctive sed copulamode ramen non sufficit quod invasus non live, ul verba prase fcrunl : adeoque non est faciat phisquam sit opus ad rem suam de- ibi sermo de occisione invasoris bonorum tondendam, sed insuper requiritur quod sil ' lanium, sed etiam cl praecipue de occisione proportio inter rem defendendam cl vilam invasoris vilæ. Si instes ex cap. Verum, De jurejurando invasoris, ila quod res defendenda non sil minoris æslimationis quam vila invasoris, 1(5, lib. 2, lit. 24, ubi cum dicuntur ab EcAlio-/ elesia absolvi qui metu coacti jurarunt pro Dl probavimus art. præccdenb § DISSERT. X. ART. VI. Vila et rebus servandis : )Stæ particulæ pro I quod obligat pro semper : quare nolle vita cl rebus, surnuntur disjunctive cl non I unquam casu licitum e.4 occideredireete CDpulai've: ergo simi liter Inc. et ex intentione, nisi ex dispensation le. H..X conseq. Disparilas csl, quod in c. gislaloris, ut fit dum occiditur aucloriutferum agatur de lacio plurium , quorum publica; vel indirecte et praeter intentio· qui lam pro viti, quidam pro rebus ju.rave­ nem, vim vi repellendo cum rnoderamiL nin : unde csl locus distributioni. Al in c. inculpata tutelæ, quod nonservaturdua Jntcrferish agitur de facto unius qui se et occidi tur pro defensione bonorumfortuna. sua defendendo invasorem occiderat. Ob). 3° Bona fortunæ sunt necessaria»' Ad alia duo capitula H. in iisagiduntaxal vilam:alqui licitumcsldefcndcrevitanicuc de defensione, non de occisione : unde nihil occisione invasoris : ergo cl bona fortuna?. con a nos ; non enim dicimus prohibitam R. N. maj. intelligendo perbona fortune esse defensionem, sed occisionem. divitias; palet enim contrarium inpaupe· Obj. 2° A im vi repellere licet pro defen­ ribus cl mediocris fortunæ viris. Quwisi sione bonorum sicut pro defensione vilæ, per bona fortu iæ inlelligatur id sine qu id enim jura indistincte permittunt ; atqui vita servari non potest, ul est panisexlrcir licet vim vi repellere occidendo invasorem indigenti, tabula naufraganti : tunc veri­ simile est quod possit defendi contraautevitae : ergo ct bonorum II. I). maj. Vim vi repellere licet, servato renlcm cum occisione ipsius, si alitem li­ moderamine inculpatae tutelae, C. non ser­ nen non possit, quia tunc non solum ot vato, N. Non servariautem si occidatur in­ invasor bonorum, sed vilæ. Inst. Mallet vir honoratus moriqunmuvasor bonorum fortunae, ostendi in probatio­ dore a suo statu ad quem sallcm sunt ne· ne conclusionis. Jnfercs. Ergo judices peccant dum fures ccssariæ divitiæ. Ergo. R. Λτ. conseq. Etenim non raro mallet rir morti addicunt. R. N. illationem ; quia judices publica honoratus mori quam vivere cum mala mu­ auctoritate fungentes, attendunt non ad liere : numquid ideo potest sc aulillamcc· damnum unius privati præcisc, sed ad tran­ cidere? Sed ct D. antecedens. Mallet im­ quillitatem reipublicæ quæ prælercnda est prudenter, C. prudenter el secundum rec­ tam rationem, N. Omnium enim malo­ vilæ latronum qui cam perturbant. Inst. Ideo licet interficere invasorem vi- rum maximum est mors a qua non datur tæ, quia non est in extrema necessitate : at­ regressus ari vitam, sicut dari potest a pau­ qui fur non est etiam in extrema necessita­ pertate ad divitias. Obj. 4° Sententia nostra aperit viam fur­ te, cum ab ea quando voluerit possilsc eri­ tis cl animum addit furibus, cum oppres­ pere cessando a furio. Ergo. R. D. maj. Ideo tantum , N. ideo et quia sione bonorum et perturbatione reipublicæ. servatur moderamen inculpai® tulclæ , C. Ergo. Solutio patet ex didis. Et si quid argumen­ R. 1° retorquendo argumentum. Senten­ tum probaret, sequeretur quod possem pro tia adversariorum viam aperit homicidiisel furto pomi occidere furem, quia ipse in hoc animum addit sanguinariis sæculi el divi­ periculum se injicit. tiarum amatoribus, cum plurium damna­ Repones. Non leneor conservare vitam tione cl majori reipublicæ perturbatione. proximi cum gravi jactura bonorum meo­ Ergo. rum : unde, ul superius dicebamus, si vici­ R. 2° N. ant. Quia 1° non prohibemus nus mihi dicat: Da mihi mille aureos , alio­ omnem defensionem. 2' Quia justitia pu­ quin me suspendam , non teneor ipsi dare: blica supplet quod decst defensioni priva­ ergo si illos a mc auferat, possum occidero. torum; quod si quid ejus vigilantiam effu­ R. N. consequentiam. Aliud enim csl non giat, rarum est et per accidens, quod cu­ conservare vit nn proximi,aliud ipsum occi­ rai i non solet. Insuper, non obstante sen­ dere ; sicut aliud csl conservaro vitam, aliud tentia nostra , non deerunt qui sua acriter non occidere. Conservare vitam proximi ip i defendant etiam cum invasorum occisione, positive succurrendo, est præccpti affirma­ unde semper erit quo terreantur fures. tivi quod non obligat cum gravi detrimen­ to; nonoccidercautem,cstpræcepli negativi 24S LTHLM LICEAT DEFEND. BONA TEMP., etc. J II — De defensione pndtcilitr. Dico.Non liccl defendere pudicitiam cum occisione invasoris. Probatur. Vel pudicitia sumitur pro virtuteatiimi, cl hæc ab invita auferri non po­ test : und? dicebat S. Lucia tyranno : Si invitam jusseris violari, castitas mihi duplicabilur ad coronam. Vel sumitur pro inle.ritalccarnis, quæconsistit secundum aliquos in aliqua pellicula, secundum alios in constrictione partium vasis fœminci ; banc autem non secus ac pulchri hidinem , tui possel comparari, constat esse inferiolisordinisad vitam hominis, el consequen­ ter si pro illius defensione occidet clur homo, non servaretur moderamen inculpatae tute­ la?. Ergo. Dices. Pudica virgo merito mallet subire mortem quam corpore foedari : unde lau­ dantur quædam sanclæ virgines quæ, ne vio­ larentur, permiserunt se occidi, aul etiam seipsas occiderunt : ergo pudicitia pluris est quam vita, el consequenter pro illa non mi­ nus quam pro vita licet occidere injustum invasorem. Λ. Dato antecedente, N. conseq. Quod enim possit pudica virgo eligere pali mor­ tem potius quam foedari per stupratorem , non est quia pudicitia pluris est quam vita , sed quia non tenetur vitam conservare per medium tam odiosum cl periculosum. Aliud autem est non conservare vitam, aliud oc­ cidere, ut jam notavi. Piimum liccl in mul­ tis casibus ; secundum nunquam liccl di­ recte nisi auctoritate publica , ncc indirecte nisi servato moderamine. Quapropter lau­ dari possunt sacræ virgines quæ amore vir­ tutis aul timore peccandi permiseruntscipsas occidi potius quam corrumpi. Quæ au­ tem seipsas occiderunt laudari non possunt, nisiquatcnuscenscnlurid fccissccx instinctu Spiritus sancti. Adde, quod facit ad propo­ situm : intercas quas Ecclesia colit, nUllæ leguntur occidisse stupratorem, quamvis indubie aliquæ potuissent. Inst. 1° S. Ambros. lib. 3 OfTic. dicit : Periculum pudoris bonis ferniinis esse morte gravius. El S. Aug. lib. coni. Men­ dae. esso minus malum mentiri ad tuen­ dam pudicitiam (piam ad luendam vitam. Ergo. 11. ad primum, sensum S. Ambrosii esso, quod pudica mulier mallet mori quam alie— næ libidini consentire; ad S. Aug. ipsum loqui de pudicitia ut virtus csl, non de pu­ dicitia corporis simpliciler. Inst. 2“ Saltem propter urgens periculum peccandi, videtur licilum caslæ pucllæoc­ cidere invasorem suæ pudicitia». /L N.ant. 1° Quia quamvis sit aliquod periculum ne puella cx fragilitate naturæ consentiat turpi delectationi, non videtur ta­ men propinquum ; tales enim amplexus in­ viti ct violenti solent magis horrorem quam amorem ingerere, saltem cx pai te volunta­ tis, licet forte in partem inferiorem aliquid delectationis involuntariae irrepat. 2< Quia dato periculum esse proximum, non ideo li­ ceret occidere invasorem.—Q. 6f. a. 5. o.— Sicut enim, ul docuimus supra, nemo potest scipsum occidere, ne consentiat in pecca­ tum, ita nec alterum; quia non sunt facienda mala ut eveniant bona seu ul vitentur mala minus certa : incertum csl autem an ista puella consentiet in peccatum, potens est enim Deus hominem quacumque tcnlalione superveniente liberare a peccato. Unde S. Aug. lib. 1 de Civit, c. 25, dicit in simili casu : « Quis ita desipiat, ut dicat : Jam » nunc perpetremus homicidium, ne forte )) postea incidamus in adulterium?» § IIT. — De defensione honoris el fam*· Dico, Non licet defendere honorem seu famam cum occisione invasoris. Ante probationes, nota, honorem posse sumi dupliciter : radicaliter ct formalitcr. Ilonor radicalis csl excellentia quædam propter quam unus aliis præferlur cl hono­ ratur : hæc autem excellentia vel est virtus su perna tura lis, vel dos aliqua naturalis animi vel corporis, ut ingenii præslantia, scientia, fortitudo, pulchritudo, dignitas, diviliæ, etc. Honor formalis est bona æslimatio quam homines concipiunt de alio propter istam excellentiam, aliquo signo exteriori manifestata : si enim in bona aes­ timatione sistatur, cl fama ; si adjungatur testimonium exterius verbis vel signis , est honor. Hoc notato, Prob. 1°conclusio cx eodem semper prin­ cipio. Vel honor sumitur radicaliter vel formalilcr : atqui neutrum licet defendere cum occisione invasoris : ergo. Non radicalem : quia virtus supernaluralis non potest ab invitis auferri ".doles autem naturale, 250 DISSERT. X. ART. VI. enimi vol corporis non possunt etiam au­ ferri pcrcalumniam aul contumeliam; quod si quis forte arte aut veneno deturparet cor­ pus aut frangeret, redderetque animum suis functionibus minus aptum , hæc tamen bona sicut et dignitates ct divitiae sunl infe­ riora ad vitam hominis, ita quod occidere hominem pro iis servandis, non esset ser­ vare moderamen inculpatæ Lutelæ. Non ho­ norem formalem ; quia est vanus ac fragilis, utpote situs in æstimatione hominum a qui­ bus hodie honoraris cras vituperandus; item periculosus, nempe superbiae aevanæ gloriæ stimulus; ideoque, juxta Christi ct sanctorum oracula atque exempla, potius fugiendus quam quaerendus, sicque nulla ratione conferendus cum vita hominis, nec consequenter per hujus ablationem conser­ vandus. Audiant qui aliter sapiunt verba Christi Matth. 5 : Beati estis cum maledi­ xerint vobis homines el dixerint omne ma­ lum adversum vos, menlientcs propter me ; gaudete cl exsultate, quoniam merces ves­ tra copiosa csl in cœlis. Ergo. Neque tamen Ornnem appetitum honoris damnamus, ut patebit ex sol. obj. Prob. 2° Honor aufertur verbis, ut ca­ lumnia , detractione, contumelia , etc. vel signis, ul impacta alapa, ictu fustis aut aliis signis vituperii et contemptus : atqui quo­ vis modo auferatur, non potest ncc debet reparari aut conservari per occisionem in­ vasoris : ergo. Prob. min. pro prima parte. Si verbis : 1’ quia non csl ibi vis qualem vi simili repellere jura permittunt, alias lice­ ret repellere calumniam calumnia, contu­ meliam contumelia, quod est contra doc­ trinam evangelicam ct quod nemo admit­ tit; 2· quia tu qui pateris inhonorationem per calumniam, etc. vel potes probare tuam ' innocentiam, vel non : si primum, jam suppetii alia via quam occisio invasoris ad conservandum vel reparandum tuum hono­ rem; si secundum, occidendo eum qui de calumnia convinci non potest, tuum non servas aul reparas honorem, sed incurris majus periculum infamiæ in judicio et ex­ tra ; ejus enim occisio non te probat inno­ centem, <æd impatientem ct infamem ho­ micidam. Prob. min. pro secunda parte. Si signis; quia falsum est verum honorem inde deperdi, si injuria non repellatur morte in­ vasoris: rnn enim verus honos reponendus est in alloue hominum mundanorum el secundum sæculi regulas sentientium, nisi velis esse honorabile inebriari cum ebriosis, fornicari ciimfornicantibus;con­ trarium enim agere probrosum judicant mundi sectatores : sed reponendus est venu honor in æstimatione sapientum el secun­ dum Christi ac religionis regulas sentien­ tium. Ili autem non soluin non contem­ nent, sed maxime laudabunt civero honore dignum judicabunt, qui cx amore Christi condonabit injuriam, camquc injurianti) morti post habebit. Prob. 3° ex condemnatione propositio­ num sequentium. Prima. « Fas est viroho» noralo occidere invasorem qui nititur ca» lumniam inferre,si aliterhæcignominia » vitari nequit. Idem quoque dicendum ji » quis incutiat alapam vel fuste percutiat, » cl post impactam alapam vel iqlum fustis » fugiat : » est 30 Innoc.XI. Secunda : « Est licitum religioso vel cie· » rico, calumniatorem gravia crimina des* » vel de sua religione spargere minilantcra » occidere, quando alius modiisdefenden’ » non suppetit, uti suppetere non videtur, d si calumniator sit paratus vel ipsi relisi » so vel ejus religioni publice cl coram graλ vissimis viris prædicta impingere, nisio.· » cidalur: » est 17 Alex. VII. Tertia. « Licet interficere falsum accusa» torem , falsos testes, ac etiam judicem a » quo iniqua certo imminet sententia,si » alia via non potest innocens dampymena dere: west 18 Alex. ïlæ 1res propositio­ nes, ut patet, continent ipsissimam doctri­ nam quam impugnamus; quam si semel admittas, nullus erit in tuto, omnia impu­ ne replebuntur homicidiis cum totali reipuIdicæ eversione , quæ est altera ejus mali­ tia : quisquis enim facile finget eum quem odio prosequitur sparsisse aut spargere nili calumnias, ut eo prælc.xtu illum impune interficiat. Quarta. « Vir equestris ad duellum pn> » vocatus, potest illud acceptare, nc limi· » dilatis nolam apud alios incurrat. u 2 Alex. Porro si oh hanc causam non possit acceptare duellum quod est tantum via ad homicidium : ergo a fortiori ncc ipsum ho­ micidium perpetrare. Dices. Ecclesiastici 14 jubemur habere curam de bono nomine, ct juxta S. Aug. lib. dc Bono λ iduil. c. 22, debemus fami noslræ satagere, ne simus proximo scan- DE ABORTU. dalo, sed ‘imus potius bono exemplo , se­ randum illud 2 Cor. 8 : Providemus bona non solum coram Deo, sed diam coram ho­ minibus. Ergo. R. Non equidem negamus curam esse habendam de bono nomine , neque damna­ mus fanned honoris moderatum appetitum quippe quo sæpe homo a peccatis arcetur tl ad virtutes stimulatur : insuper utile est bonum nomen ad promovendum Dei glo­ riam el proximi salutem ; acproplerea illud curare cl tueri viis licitis, præsertim vitae munditie, omnibus incumbit, maxime su­ perioribus ct ministerio publico fungenti­ bus, ut confessariis, concionaloribus, etc Verum quantumvis sil utile, non est tamen lanlæ necessitatis, ut per occisionem homi­ nis liceat illud defendere. Quinimo sæpe utilius est ad salutem contemni ct humiliari, ul experientia constat et probant exempla Christi et sanctorum : unde illud jam lau­ datum Christi oraculum : Beati estis cum maledixerint vobis homines, etc. Quando igitur ita accidit, divina disponente Provi­ dentia, ncc mediis licitis calumniam el diffamationem avertere possumus, debe­ mus rem Deo committere, in patientia pos­ sidere animas nostras , et dicere cum Apos­ tolo : Gloria nostra heee csl testimonium conscientia nostra, 2 Cor. 1. Insl. Vir probus el honoratus merito mallet mori quam vivere sine honore cl fa­ ma. Ergo. R. D. ant. Merito mallet, etc. id est, merito eligeret potius mori quam per piopriam culpam perdere famam el honorem. C. ant. Sic enim vir probus debet curare Itonum nomen. Id est, merito eligeret po­ tius moi i quam perdere famam ct honorem per alterius calumniam aul injuriam , Λ. ani. Iste enim amor foret inordinatus. Repones. Saltem quando fama est neces­ saria ad promovendam gloriam Dei ct salu­ tem proximi , aut ab ea pendet fama totius alicujus religionis, videtur pluris facienda quam vita calumniatoris ; agitur enim tunc de Irono communi. Ergo. R. quod per exemplum patientiæchrisliaη.τ magis gloria Dei el salus proximi pro­ movebuntur quam per violentam calum­ niatoris occisionem. Adde quod calumnia non sil vis quæ armis repelli debeat, ct quod occisio calumniatoris potius infa­ miam inferat quam honorem set vel aul 251 reparet. Vide secundam probationem conclu­ sionis. ARTICULUS VII. De abortu. Abortus est ejectio præinatura fœtus, sive sit animatus sive non , modo sil conceptus ; quod addo quia ejectio seminum ante con­ ceptionem, ul non raro accidit metu prolis, quamvis sit grave peccatum , non es*, tainen proprie abortus, nec subjacet poenis latis contra procurantes abortum. Dico 1° Piocurare abortum fœtus, sive animati sive inanimati, directe ct ex inten­ tione, est gravissimum peccatum quod nullo bono tine, sive famæ sive vilæ salvanda.*, co­ honestari potest. Prob. 1° Quia si fœtus sit animatus, ejus abortus csl homicidium corporale el spiri­ tuale; si nondum sit animatus, quamvis non sil proprie homicidium, ad illud lamen t educitur : sicut enim, inquit Estius, qui impedii ne aliquis lucretur, licet non sit pro­ prie furtum, lamen peccat conti a septimum præceplum cl ad furtum reducitur; ita qui futurum hominem impedit,etsi proprie non occidat, in eodem tamen genere peccat, eo nimirum peccato quod ad homicidium redu­ citur : unde vocatur a Tertulliano festinatio homicidii. Ergo. Prob. 2" Procurare pollutionem directe et cx intentione, nunquam est licitum propter duo : l°quia est contra finem seminis a na­ tura per se intentum, scilicet generationem prolis; 2" quia si aliquo casu liceret sibi pro­ curare pollutionem, homines ejus voluptate illecti, passim tingerenl casus similis licen­ tiae, el ea delectatione contenti, minus de generanda prole curarent in maximam ge­ neris humani perniciem : atqui hanc dupli­ cem malitiam importat procuratio abortus. 1 Est contra finem generationis non solum a natura intentum, ut pollutio, sed jam actu attentatum el proxime attingendum. 2· Si aliquocasu liceret procurarcaborlum, quam­ vis non sit in eo delectatio alliciens sicut in pollutione, sequitur tamen idem inconve­ niens, quatenus luxuriosi homines eo animo ac fiducia freti, quod liceret aliquando ex­ pellere foetum cl impedire generationem , puta, metu infamiæaul mortis, etc., linge­ rent passim similes casus ut possent liberius indulgere fornicationibus el stupris a qui­ bus deterrere solet timor prolis; sicque ea 252 ί DISSERT. X. ART. VII. delectatione contenti, quæ major est quam pollutionis, abstinerent a legitimo matrimo­ nio in magnum speciei humanæ detrimen­ tum. In his itaque cl pluribus aliis malitia inexcusabilis repeti debet, non tam a damrib actuali quod afferunt semel facta , quam a damno habituali et conseculivo quod affer­ rent semel licita. Hinc merito confixa esi ab Innocent. XI hæc propositio : « Licet pro» curare abortum ante animationem fœtus, » ne puella deprehensa gravida occidatur w aut infametur : » est 34. Prob. 3U cx jure civili et canonico et pœnis ab utroque decretis in procurantesabortum. Jure civili mulier procurans abortum fœtus inanimati mulctalur exilio, 1. Si mulierem, ff. Ad legem Cornei. Dc sicariis; si autem sit fœtus animatus, morte plectitur. Jure ca­ nonico in conciliis Trullano, Illiberilano, Wormaliensi, etc», severissimæ pœnilcntiæ addicitur. At vero Sixtus V, bulla Effrenatam data decimosexto novembris 1588, decernis om­ nes qui procurant abortum fœtus animali vel inanimali effectu secuto, item qui sterili­ tatis poliones propinaverint, aut quominus fœtus concipiatur impedimentum præstiterint, vel his criminibus quovis modo coope­ rati fuerint, incurrcrcomnespœnasjurc tam divino quam humano, civili el canonico con­ tra homicidas voluntarios inflictas , ct insu­ per subjicit cos ipso facto irregularitati et ex­ communicationi a quibus, excepto mortis articulo, absolvi non possunt nisi a Romano pontifice. Hem privat eosofficiis et beneficiis, cl inhabiles rcddil ad ea in posterum obli­ nenda Verum hanc Sixti bullam moderatus est Gregor. XIV, bulla Sedes Apostolica, data I quisque consulatsuæ diœccscos ususetsbtula. In hac nostra Leodicnsi videturhv casus sub homicidio voluntario specialiter reservari. Et nota bene quod, ul islecasu eum annexa censura incurratur, debeat abortus rcipsa sequi, ut exprimitur in bulli Sixlina : undequi lentavit procurare abor­ tum effectu non secuto, non incurrit has pœnas. Sed petes quando fœtus animatur anima rationali ? R. id esse incertum clhuc usque disputa­ tum inter medicos. Alii enim volunt ani­ mari ab ipso conceptionis initio, alii trigeamo , alii quadragesimo die post conceptio­ nem. Quidam non ita pridem docuerunt non animari nisi dum paritur, quorum sen­ tentiam reprobavit Innoc. XI, in condem­ natione hujus propositionis : « Videtur pro» habile omnem fœlum quamdiu in uteri » est carere anima rationali, el tunc prin mum incipere eamdem habere curnpioritur; ac consequenter dicendum erit, » nullo abortu homicidium committi: »bt 35 ; ct patet falsilas hujus propositionis et hisqui cx secta matre vivi extracti sunt·: diu postea vixerunt, qualis fuit S. Bayniu ,dus Nonnatus. Attamen quantum ad pœnas incurren­ das, ulquid certum in praxi habeatur,com­ muniter censent auctores eas incurri a pro­ curante abortum post quadragesimum diem conceptionis, si sit mas, et post octogesi­ mum, si silfœmina ; cl ubi dubitatur an sil mas vel fœmina , præsumilur esse mis quoad forum conscientiae, caniquc esse pr.ixim sacræ Pœnilentiariæ testatur Navarrus apud Sylvium hic a. 7, quærilur4°. Dices contra conclusionem. Casu quo ad 9 junii 1591, cldictas pœnas irregularitatis, conservandam vitam matris non sil aliud excommunicationis ct aliasaSixto latas re­ remedium quam procurare abortum, viilcstrinxit ad cos tantum qui procurant abor­ tur quod sit licitum illum directe el ex in­ tum fœtus animati aul illi quovis modo co­ tentione procurare: 1°quia fœtus csl mem operantur; declarat insuper quod ab hoc I brum seu pars malris, licitum csl autem casu el censura annexa episcopus aul quili- | amputare partem pro salute lotius ; 2" quia bel confcssarius, ab episcopo ad hunc casum censetur tunc aggressor matris; 3' quii Specialiter deputatus, absolvere possit. majus est malum mors matris quam ejectio Propter hanc particulam specialiter, du­ fœtus saltem inanimati, c duobus autem bium csl inter theologos utrum confcssarius malis minuscsl eligendum. Ergo. qui habet facultatem generalem absolvendi /L 1° hac argumenta nimis probare. Pro· a casibus reservatis, possil ab isto absolve­ bant enim etiam licitum esse pollutionem re: communius negatur, quia ille ratione procurare directe cl ex intentione, quoi generalis concessionis non censetur specia­ communitor rejicitur : potiori enim jure liter deputatus ad hunc casum ; cælcrum | dici potest de semine quod sit pars corno» DE ABORTU. fis, quod sil aggressor vitæ, quod minus sil vum per se vel per accidens abortus, præ malum illud expelli quam hominem mori ; 1er tamen intentionem præbcnlis aul su­ mentis , eo fere sensu quo diximus de defen­ probanlergo nimis, adeoque nihil. 11. 2» ad singula. Ad primum, nego foe­ sione sui cum occisione invasoris : pro cujus tum esse prôprie partem aul membrum ma­ resolutione, Dico 3° Quando fœtus csl animatus, aul tris, quia dicit ordinem ad distinctum supposilum.Et dalo quod sil pars seu mem­ etiam quando dubitatur an sit animatus, brum ejus, non est propter bonum indivi­ nullo modo licet ad conservationem matris dui, sed speciei. Ad secundum. Non fœtus, illi dare pharmacum causativum per se vel sed ipsa infirmitas csl aggressor vilæ ma­ per accidens abortus, etiam præler inten­ lris: fœtus autem sequitur cursum natu­ tionem dantis vel suscipientis, saltem quam­ re. Et dalo esse aggressorem, non ideo li­ diu spes csl (œtum in lucem edendum et ceret intendere ejus ejectionem, ut dictum hbplizandum ; quia tunc agitur dc salute est de aggressore injusto vitæ. Utrum vero 1 ælcrna prolis quam mater suæ saluti corpo­ liceat intendere salutem matris cl habere se rali tenetur præferrc. Neque simile esi dc permissive ad ejectionem fœtus : dicam injusto invasore, quia isle non csl in extre­ modo. .Id tertium. Mors matris csl malum ma necessitate, siculi csl proles in ulero. physicum;ejectio fœtus ex intentione est Dixi, saltem quamdiu est spes fatum in malum morale, ut probatum csl:valel au­ lucem edendum cl baptizandum. Quia si cer­ tem duntaxat laudatum axioma, quando tum esset non adhibito remedio fu tum cum mala sunt ejusdem rationis. matre periturum, ct e contra certum aut Dicol· Etiam illicitum csl causare abor­ probabile adhibito remedio matrem salvam tum indirecte, faciendo scilicet id unde prae­ iri ; multi existimant quod tunc liceret adhi­ videtur secuturus, quamvis non intendatur bere remedium, quia in his circumstantiis formalitcr, nisi in raro casa adsit justa el vix in aestimationem venit salus prolis certo gravisratio lalcqiiidagendi.Quiaquandocsl peritur®, indequejus habet mater sibi con­ illicitum facere aliquid directe, etiam illici- j sulendi erum in praxi vix haheri potest ccrlilutuud est illud facere indirecte, ponendocausamundescquatur;quialuncsaltcmvolunla. I do, quod vel mater sine tali remedio sit moriumesl interprelaliveet in causa, nisi gravis rilura, vel quod fœtus cx mortua matre non ratio ponendi causam excuset, et vol un la- possit vivus extrahi ; in his enim non raro rium morale ab ejus effectu tollat. Confer | falluntur etiam expertissimi medici : unde quæ dixi supra a. 3, conci. 2, clart. 5, §1, quamvis factum forte non damnarem, fa­ probatione 4, cx S. Thoma. ciendum tamen vix aul ne vix suaderom. Hinc rea csl abcrtuscoram Deo mulier fe­ Dico Quando certum est foetum non­ rens grave pondus, nimium laborans, violen­ dum esse animatum, communis opinio te­ ter irasccns, aul quid simile agens cx quod net licitum esse praebere matri periclitanti praevidet aut prævidcrc potest secuturum cum foetu pharmacum, matris cx intentio­ abortum quamvis formalitcr non intendat : ne conservativum, cl fœtus præler inten­ idem dic dc viro cx ira graviter preculicnle tionem cxpulsivum : suppono non suppete­ mulierem prægnanlcm, aul eamaffccluim­ re aliud remedium. Ratio conclusionis est, plendi libidinis cum nimia agitatione co­ — Q 64. η 7. o. —quia , ut jam saepe dic­ gnoscente. Hi tamen, quod diligenter adver­ tum est ex S. Th. quando unius actus sunt te, non incurrunt pœnas latas contra procu­ duo effectus, potest intendi bonus cl per­ rantes abortum ; quia procurare abortum, mitti malus, ubi subesi justa causa; ut pa­ stricte loquendo, csl studiose el cx indus­ tet in defensione propri® vitæ cum occisio­ tria agere ad ejectionem fœtus, quod isti ne invasoris, in expugnatione turris in qua non faciunt. Secus puella quæ, ne diffamen­ cum hostibus sunt inclusi innocentes, in tur aut occidatur, sumit polionem aborti­ pollutione causata per actionem aliunde li­ vam; hæc enim studiose cl ex industria citam, etc. Mater autem in praesenti casu quærit abortum, ul vitam aul famam servet. habet justam causam hoc medicamentum Sed restat difficultas non levis,an ad sal­ sumendi, nempe conservationem vitæpro­ vandam vitam matris prægnanlis el pericli­ priae, quam mento pr.rferl conservation tantis, liceat iusi dare pharmacum caus- ti- I fœtus nondum anima rationali donah. £54 DISSERT. X At iterum incertum est quando fœtus ani­ ma rationali animatur, propter hac de re varietatem opiniorum , ut dixi ; neque om­ nino depellitur hæc incertiludo per hoc quod theologi et canoniste communiter consti­ tuant pro tempore animationis quadragesi­ mum aut octogesimum diem a conceptione, ut dictum est : id enim fiL, non quia ita esse certo constat, sed quia sic fert communis apprehensio et ut habeatur aliquid certum quantum ad poenas incurrendas : undeeliam huic sententiæ vix est locus in praxi. ARTICULUS VIII. Utrum occidens casualiter hominem incur­ rat homicidii reatum? Ηίο a. 8. o. — Casuale dicitur per oppo­ situm ad voluntarium. Casus enim , juxta philosophum, est causa agens prætcr in­ tentionem ; et ideo quæ casualia sunt, non sunt intenta neque voluntaria. Contingit tamen quod id quod non est directe in se in­ tentum, sit aliquando indirecte in causa in­ tentum. Quod non est neque directe in se, neque indirecte in causa intentum , est ca­ suale simpliciter ct absolute ; quod vero non est directe in se intentum, sed tantum indi­ recte in causa, licet sil vere voluntarium, dicitur tamen injure casuale: quidam vo­ cant casuale mixtum seu casuale secundum quid, quia non est tale nisi respectu inten­ tionis formalis cl directe; ct hoc contingit dupliciter: uno modo, quando dans ope­ ram robus illicitis quas vitare debebat, ho­ micidium incurrit; alio modo, quando va­ cans robus licitis, non adhibet debitam sollicitudinem ad vitandum sequens homi­ cidium. Duplici 1er autem aliquid potest esse illi­ citum el prohibitum : uno modo, quia est periculosum ctinductivum mortis, ut per­ culere mulierem prægnantcm, explodere in arcem, elc. 2° Potest aliquid esse illicitum cl prohibitum, non quia est periculosum, sed ob alias causas, ul v. g. venatio certo loco, cerlo tempore quo animalia conci­ piunt. Ibid. — Dico 1->SI ahqms det operam rei licite1, debitam diligentiam adhibens, cl ex hoc homicidium sequatur, non incurrit ho­ micidii reatum; quia tale homicidium nulla­ tenus est ipsi voluntarium ulpotc omnino casuale. Si autem det operam rei licita?, non adhibens diligentiam debit?"’ non evadit ART. VIII. homicidii reatum si ex jus opere mors homi­ nis sequatur, sed plus minusve peccabit, quo gravior vel levior fuerit negligenlia in adhibenda cautela; quia cum non sitisti mors voluntaria nisi indirecte in causali plus minusve voluntaria, quo negligenlia, quæ est causa, fuerit major vel minor. Dico 2° Qui vacando rei illicit® et prohi­ bite, non quia est periculosa et inducth, mortis, sed ob alias rationes, si, adhibiti sufficienti diligentia, occidat hominem, nor. est reus homicidii. Ita nunc communitu post Covarr. Dom. Solo, Navar. Bannero, Salon, Aragon, Avila, quos citant elsequun­ tur Sylvius et Joan, a S. Thomas in hunc articulum. Prob. l°cx jurcc. Quantum 48, dist. 50, ubi Gelasius papa, consultus cleilloquiak ducendo equos furtivos occurrit mulieri quæ, collisa inter equos, abortum fecit:npondel quod si equos alienos furatus tulerit, inde csl culpabilis; sed dc muliere qua'ea·; inter equos confracta est, ubi voluntas illini non agnoscitur perniciosa fuisse, non potest nec debet puniri : cx quo constat ilfinn fuisse quidem reum furti, non tamen homicidii, licet vacaret rei illicitae, nimirum furto. Prob. 2° ratione. Quia talis occisio nonest ullo modo voluntaria : non directe in se, ul palet; neque indirecte in sua causa, qua*csl actio illicita, quia, ut supponimus, aone nem, morte vel mulilalione secula, non est cens non occideretur; sed ulterius csl rana reus homicidii si, ne sequeretur, sufficien­ instrumenlalis in occisionem positive d tem adhibuit diligentiam ; quia quamvis sit physice influens : unde qui illum praebuit, ipsi prohibitum c. Sententiam, lit. ΛΪ’ Cle­ censetur occidere per manus alterius. Alis i rici 50, lib. 3, exercitium chirurgiae per nostro casu furtum est tantum condiliosit' | incisionem vel adustionem, et ideo ex hac qua non, quæ in mortem alterius non influit f parte peccet, supposita tamen sufficienti neque physice, ut palet, neque moralitcr; ; peri ia cl cautela, mors sequens non est ipsi suppono enim furtum non committi con i magis voluntaria quam foret chirurgo laico : his circumstantiis ex quibus moralitcr au! est casus canonis Tua nos cil. Idem dicen­ plurimum sequitur ul imputetur altcri.ut, dum dc clerico medico, ct eo magis quod v. g. si furarcr indutus vestibus allerim; juxta plures non inveniatur in jure prohibita tunc enim meum furtum influeret moralitcr clericis ars medica, sicul est prohibita cleri­ in imputationem furti isti alteri cl constcis in sacris constitutis ars chirurgica per queuter in ejus mortem. | Cælerum sunl eliam plures qui (enent incisionem vcl adustionem, c. Sententiam sententiam oppositam , præsertim si inten­ cit. 4° Qui furalur miiic aureos a divite avaro, datur mors alterius; quia tunc, inquiunt, cl is cx nimio dolore ai.:issæ pccuniæ mo­ videtur omnino voluntaria causa injusti ritur, aut alter , cui furtum imponitur, mortis seculæ cx furto. 5° Qui inflixit alteri vulnus non lelhale, suspenditur, non est reus hcmicidii ; quia neutrius mors sequitur cx ejus. >rlo per se, sed eo loco cl tempore quo nullus essetqui neque ulplurimum, sed omnino per acci­ curare posset, ct vulneratus adhibuit debi­ dens; prioris enim mors sequitur cx volun­ tam diligentiam, est reus homicidii si se­ tario dolore, alterius cx injustitia accusato­ quatur mors; quia vulnus secundum senon lelhale, in bis circumstantiis censetur lé­ ris vcl testium. Id quoque Lcssius lib. 2, cap. 9, dub. 16, thale, cl revera cx eo secula est mors. Idem verum reputat, quamvis fur mortem alte­ dicendum si occasione talis vulneris accidat rius præviderit inde per accidens secutu­ alius morbus mortem inferens; qui enim est ram ; imo etiamsi intenderit, modo nihil causa causæ, est causa causali, ul fert com­ exterius agat quod vel physice vcl moralitcr mune adagium. Si vero mors sequatur cx imperitia vel concurraladmortem vcl imputationem. Sic etiam censet Hcnric. a S. Ignatio, lib. 9, negligentia chirurgi, vel cx incuria aut cap. 131, n. 1257, ct probabile existimat malo regimine vulnerati, vulnerantem ex­ Sporcr in 5 praeceptum Decal. c. 3 , §4, cusant a reatu homicidii Cajet. Solo, Serra, u. 202, ct alii : consensit cx parte Solo Less. Layman ct alii, juxta 1. Qui occidit, lib. 4, q. 6, a. 3, de morte prævisa non § ultimo, IT. Ad leg. Aquil. lib. 9, lit. 2, his intenta. Ratio illorum est, quia istud fur­ verbis : « Si vulneratus fuerit servus, non tum , seclusa prævisione vcl intentione, non » mortifere, negligentia autem perierit,de influit per sc cHicaciler in mortem alterius: » vulnerato actio erit, non dc occiso. » Ratio ergo neque posita prævisione vcl intentione, est, quia etsi vulnus sil occas*m munis, non quia neque prœvisio neque intentio mutat est tamen causa, sed ipsa negligentia chi­ naturam operis exterioris. Unde, inquiunt, rurgi vcl vulnerati, debebat enim nlerqnc quamvis iste fur graviter peccet contra cha- diligentiam adhibere. Quidam tamen liau DE MUTILATION®, VERBERATIONE, etiam a Donis agendis : atqui disponere uni­ ad ordinem ct illius usum, et beneficium versaliter de actibus ct vita alterius, perti­ requiri t ordinem cl illius usum, quia datui net ad solam potestatem publicam secun­ propter officium. dum ordinem justiliæ. Ergo. Duplex distinguitur irregularitas : un· Dixi, incarcerare simpliciter ; quia sup- cx delicio, cl hæc est pœna quæ a pluribu· perioresparticulares, ut parentes magistri, connumeratur inter censuras; alia ex de­ possunt per aliquod tempus domi suæ deli­ fectu propter indecentiam. nere seu recludere liberos aut domesticos In irregularitate cx defectu non dispen­ causa correctionis. sat episcopus nisi cum illegitimis cl biga­ ibid. — Imodclincrchommem ad horam mis, ad solos minores ordines cl simplex be­ ab opere illicito statim perpetrando licet neficium. Ita post Auctorem, Sylvcst. Asor. cuilibet privato, sicut cum quis aliquem Cabassulius citans in idem decisionem Rota delinet nese præcipitct vel nc alium feriat. ! 447. — in 4. d. 27. q. 3. a. 3. o, — In om­ Quod etiam verum credimus non solum si nibus autem irregularitatibus ex delict' opus perpetrandum sitscandalosum aut con­ dispensat episcopus, quando delicium est tra justitiam, quod omnes concedunt; sed occultum nec deductum ad forum conten­ etiam si sit contra alias virtutes, ul si quis tiosum , excepto homicidio voluntario etsi vadat ad fornicandum, ad se inebriandum : occulto,Trid. sess. 24, cap. 6. quia ulrobiquc urget charitas, nec deten­ tus polestconqueri de injuria, cum id liat i 5 ·■ — De irregularitate contracta ex homicid licito. in ejus gratiam; modo tamen in hoc ultimo casu non adhibeatur nimia violentia. Dico 1„ Omnes qui concurrunt directe Ibid. α. 4. ο. — Dico 2° Qui prædictasin­ et proxime ad justam occisionem vel mutijurias occisionis, mutilalionis, verberationis lationem effectu secuto, saltem ut minet aut incarccrationis infert person® aliquibus justiliæ ct ex officio, aul militantes in 1x1’ aliis conjunct®, gravius pecrel, cæicris justo, sunt irregulares. DE IRREGUL. CONTR. EX HOMICID., etc. Dixi i* qui concurrunt directe cl proxi- | » riis principum hæc sollicitudo r, non qui indirecte et remote tantum; » cis, sed laicis committatur. » Verum 1° in hoc textu nulla fit mentio quiaodiosa sunt restringenda. Non est auLn) hic dicenda causa indirecta ct remota irregularitatis, sed cl simplex prohibitio. quæ aliis mediantibus influit in mortem , 2' Dato quod intclligatur irregularitas, hæ ilioquin judex ferens sententiam mortis parliculæ : Sententiam sanguinis profe­ non foret irregularis, cum non occidat nisi rat... sanguinis vindiciam exerceat... In mediantibus inferioribus ministris; sed di­ curiis principum here soU ici ludo non cleri­ citur causa indirecta cl remota , cujus effec­ cis, sed laicis committatur ; hæ , inquam , tus terminatur ad alium finem quam ad parliculæ aperte indicant sermonem esse nwrtem aut mulilationcm , et cx quo fine fle iis qui agunt cx officio. wn sequitur per se mors aut mutilalio : ut 2° Profertur declaratio Clementis IV dum judex ecclesiasticus, v. g. dimittit a apud Abbatem , qua definitur clericum ‘........ Nec quisquam de- te actu cl non cx oflicio tale qu: agit : «excreetur intersit » ncus litteras didet aut scribat pro \ in­ unde congruentius ille remo\clur ab altar dicta sanguinis destinandas : unde in cu- quam iste. ï DISSERT. X. ART. X. 262 Condusiosicexplicata probatur ex c. Ali­ feriores in causa sanguinis, eis jubere ut <1> quantos, dist. 31, ubi sic legitur : a Aliquan- bite officio suo fungantur, condere leges im. n tos ex liis qui post acceptam baptismi gra- portantes poenam mortis in delinquentes, o tiam in forensi exercitatione versati sunt imo judicibus mandare ul :n boc parlicu'ari o ct oblinendi pertinaciam susceperunt , casu inquirant, secundam leges judicent, ο accitos esse ad sacerdotium comperimus... (iat justitia, servetur orno juris cl alia hu­ d aliquantos ex militia, qui, cum poteslali- jusmodi generalia, non tamen ut hunc reum j) busobcdicrunt, sæva necessario praecepta morti addicant; quia priinomodu esi concur­ » sunt exsecuti ; aliquantos cx curialibus rere generaliter lanium ct remote ; secund » qui, dum parent potestatibus, quæ sibi modo particulariter cl proxime. Sicqucde­ » sunt imperata fecerunt... ad honorem cernitur c. Episcopus, tit. Ne clerici vel mu» summisacerdolii pcrvenissc;quorum om- nachi24, lib. 3, in 6. Potest etiam princeps » nium neminem ne ad societatem quidem ecclesiasticus sine irregularitate moderari » ordinis clericorum oportuerat pervenis- sententiam sic,ut comburendus gladio plec­ » se... Sed ne deinceps similia committan- tatur ; quia hoc non est inferre mortem, sed » tur, dileclionisvestræmalurilas providere partem supplicii auferre. Item possunt judices ecclesiastici et in­ » debebit, ultantæusurpationissaltem nunc υ finis necessarius imponatur : eo videlicet quisitores absque irregularitate traderejusd constituto, ut quicumque tales ordinati tiliæ sæculari reum , sive laicum, sive cleri­ » fuerint, cum ordinatoribus suis depo­ cum degradalum, quamvis sciant esse mor­ te plectendum. Eadem semper ratio ; quia li nantur. » Hic itaque associari ordini clericali pro­ hoc non est nisi indirecte cl remote concur­ nuntiantur indigni, el promoveri prohi­ rere ad mortem, sicque Ecclesia jubet Heri, bentur : 1° qui in forensi exercitatione pro c. Novimus de Verborum significatione 4, causa scilicet sanguinis versati sunt, ct obti­ Extra. 1.5. Est insuper bulla specialis Pau­ nendi pertinaciam susceperunt, id est, pa- li IV, data 29 aprilis 1557, concedens car­ trociniissuis ct aliis ministeriisobtinucrunt dinalibus facultatem tradendi reos brachio effectum sanguinis, aut curiales ministri ex sæculari absque periculo irregularitatis; mandato ad necem vel mulilationcm coope­ quam bullam Pius V extendit ad omnes in­ rati sunt, quales sunt judices, eorum asses­ quisitores eorumque vicarios cl consultores, sores, accusatores, denuntiatores, advocati ul referi Joan, a S. Thoma, post Medinani. Jubentur tamen judices ecclesiastici, c. conira reum , testes, apparitores, notarii , tabelliones, tortores , custodes carccris, etc. Novimus cit. efficaciter intercedite ulcitra 2° qui militiæjustæ adscript!, sæva præcepla mortis periculum, circa reum sententia «oderetur. Verum ista intercessio non jubetur occidendo aut mutilando exsecuti sunt. Sic saltem canonistæinlclligunl præfatum nec adhibetur, ut reus bono communi no­ canoncm, in quo minus obscure quam in civus absolute absolvatur, sic enim foret ini­ aliis exprimitur asserta conclusio, quamvis qua intercessio ; sed ul explicetur piissimus juxta quosdam nondum satis clare expri­ Ecclesiæ animus, qui non csl ut reus pmna matur. Cætcrum legitimus sensus juris, in­ morlis afficiatur, sed quod potius absolva­ quit Joannes a S. Thoma, est communis in­ tur, si possibile esset el ferret bonum com­ terpretatio doctorum : communiter autem mune : sicque est efficax hæcintercessio,si doclorcs inlelligunt ct interpretantur irre­ non ad liberandum reum a morte, saltem gularitatem contra præfalos esse latam in ad ostendendum istum pium affectum Ec­ jure, sive in laudato textu sive in alio. Adde clesiæ. quod talis sit sensus et praxis totius Eccle­ Similiter doctoreSjConcionaloros, confcssiæ, ut palet ex dispensationibus petitis et sarii possunt absque metu irregularitatis concessis in dictis casibus. hortari principes et judices ut delicta non ferant impunita, ut legibus mortiferis ca OBUBVARDA· coerceant; interrogati super casum parti­ Circa judices· cularem, respondere possunt; illuni juxta Potest tamen princeps etiam ecclesiasti- leges esse dignum morte, modo tamen non cusaut judex supremus, absque irregularita­ consulant hunc reum in individuo rnorto tis nota, constituere seu delegare judices in­ puniri. Imo confcssarius potest judicem DE IRREGUL. CONTR. EX 1IOMIC1I)., etc. i ( I j ; I 263 iNquin mortaliter peccaturum non solum I Thoma, quia ad id obligatur jure naluræ, brian, sed cl adigere per dencgalioncm nec Ecclesia censetur, ut jam dictum est, absolutionis,, ut officio suo circa reum de- velle ponere obicem irregularitatis quomi­ tentui» satisfaciat, non tamen ut hunc de­ nus adimpleantur ea quæ sunt obligationis terminate condemnet. Potest etiam suadere naturalis: nec simile est dc judice, ul jam noet ipsum cogere ul juridice interrogatus notavi. Idem propter caindcin rationem, crimen suum fateatur, licet inde inorssil plures resolvunt de teste qui præcepto com­ secutura. Similiter potest illum inducere ui pulsus cogitur testificari de facto. Addunljuslæsenlenliæ acquiescat , si non possit I que in hoc etpræcedcnli casu non esse ne­ cessariam protestationem ; quia protestatio justa appellatione illum prolatare. Prater rationem jam sæpe dictam, quod est introducta a jure ut removeretur irregu­ hoc non sic proxime et directe concurrere laritas, ubi foret incurrenda ; in hoc autem, ad necem, sed indirecte lanium cl remote, inquiunt, ulroquccasu, ubi urget obligatio altera ratio est, quia non est credibile quod accusandi vel testificandi, nunquam incur­ Ecclesia voluerit ponere obicem irrcgula- renda est irregularitas.Ita Avila cl alii apud rilatis quominus hi omnes debile fungan- Layman cl Sporcr. lursuo officio, cl bono communi secundum Sed de eo qui, metu gravi coactus, testifi­ naluræ legem provideant; neque in hoc catur aut accusat in causa aliena de injuria ulla videtur indecentia. Ncc simile csl de jam illata, majus dubium est. Quidam ne­ judice qui, quamvis etiam cx debito officio gant irregularem, quia, inquiunt, præcepac naluræ lege teneatur reum damnare, lum ecclesiasticum non obligat in tanto dis­ incurrit tamen irregularitatem ; quia iste crimine. Verum, inquiunt alii, non agitur directe concurrit ad mortem, ct in eam hic de irregularitate quæ sil pæna propler necessitatem sc voluntarie injecit, sponte culpabilem transgressionem præcepti, sed t'iscipiendo officium judicis, cx quo quasi qu® sil propter indecentiam , quæ videtur ct habitu agit : quod magis redolcl inhuma­ reperiri in eo qui accusat aut testatur metu nitatem et magis alienum csl a mansuetu­ coactus, quia csl simpliciter voluntarius. dine Christi, ul jam supra observavimus. Ila Henriques, Suarcs el alii quos citat cl Posset addi altera ratio, juxla sententiam sequitur Sporer. Nota differentiam inter clericos et laicos plurium probabilem dc qua supra, quod hi omnes non agant ut ministri justitia», concurrentes ad mortem vel mutilalioncm in quos solos vult hæc opinio latam esse I justam, quod laici incurrant quidem irre­ gularitatem,sed non peccent; clerici autem irregularitatem. saltem sacri aut bénéficiât!,et irregularita­ CtiznX'Ccusatoi em et teitem. tem incurrant et graviter peccent, quia id Accusans aut denuntians in propria cau­ ipsis est stricte prohibitum c. Sententiam, ta, hoc est, potens satisfactionem de injuria tit. Ne clerici 50, Extra, lib. 3. Qui verocx iiliisuisve rebus illata per actionem civilem, curiositate vel levitate adessent ex secu­ non est irregularis, si denuntiando aut ac- tioni, modo sua præsentia auctoritatem cibando expresse protcstelur sc non inten­ non præbeanl, non peccarent mortaliter, dere mortem aut mutilalioncm, c. Prala- nec essent irregulares. ti«2, til.de Homicidio 4, lib. 5, in 6. Circa advocatos ct alios concurrentes ad jtutam Hæc autem protestatio, si liat a teste, necem vel mutilitationem. nihil ipsi prodest, quia non testatur nisi in ausa aliena. Prodest tamen clerico accu­ Dico lo Advocatus rei monens intra tersanti in causa su® ecclesiæ, quia reputatur minosdefensionis,non incurrit irregulari­ sua: item cuivis accusanti seu denuntianti tatem,etiamsi contingatreum aliundeconimminentem proditionem patria»,quia causa victum damnari,aut accusatorem causa ca­ dere et pæna talionis plecti. Qui primum palriæesl causa omnium. Utrum autem qui accusaret aut denun­ non sequitur ex ejus patrocinio, secundum tiaret malum non factum sed faciendum el nonnisiindirecteelremote. Incurreret ta­ imminens alicui privato, quod aliter vitari men,si directe agat ad punitionernaccusarumpotest, incurreret irregularitatem? Ar­ toris, effectu secuto autsi reum defendatin guai Cajet. Suarcs ct alii apud Joan, a S. j causa injusta,elinde accusator causa cadens DISSERT. X. ART. X. morte aut mutilationc mulcletur : in hoc ma post plures alios. Si opponas can. cit. Γ6 ultimo casu irregularitas foret ex delicto. Itlio tua, ubi judicatur clericus irregularis, Hic notant communiter auctores, quod si in bello contra hostes fidei patriam inv.fam advocati quam alii officiales in causa dentes, aliquem occiderit. /?. ita judicari, sanguinis, etiam cflectu non secuto, sint ir­ quia supponebatur sine urgente necessitate regulares, non quidem simpliciter, sed tan­ conflictum inivisse , cum adessent laid qui tum quamdiu durat eorum oflicium, quo hostes possent reprimere; clericis enim pro­ deposi to, desi nun t esse i rregularcs cl possun t hibitum est bellare nisicx inevitabili neces­ promoveri ad ordines. sitate. Opifices qui furcas, rolw, patibula, funes, Dixi 2°, si per seipsos mutilent aut occi­ scalas conficiunt aut vendunt, etiam imme­ dant, id est, non solum si ipsi occidant,sed diate ante exsecutionem, non sunt irregula­ etiam si proxime concurrant ad mulilalio res, quia indirecte tantum et remote concur­ nem vel occisionem, v. g. jubendo hunc oc­ runt ad mortem ; secus qui ad locum suppli­ cidi , præbendo arma ad hunc occidendum. cii applicant aut deferunt saltem cx officio, Secus si sic per seipsos non occidant aut mu­ quia concurrunt proxime et directe ad mor­ tilent, sed concurrant tantum generaliter, tem. Dico, saltem cx officio, propter senten­ quamvis ab aliis quidam occidantur aut mu­ tiam probabilem supra expositam, juxta tilentur. Est communior cl colligitur aperte quam privati qui hæc agerent non incurre­ ex can. Petilio lua cit. Dico 3° Omnes militantes cl quolibet rent irregularitatem; sicut nec qui privatim cl non juridice rogaret et urgeret judicem modo coopérantes in bello injusto in quo pa­ ul reum morti addicat, vel excitaret procu­ trata sunl homicidia vel mutilalioncs, sunl ratores aut cognatos partis læsæ ut petant irregulares, etiamsi per seipsos non occide­ fieri justitiam ct vindictam sanguinisin lae­ rint aul mutilaverint. Est communis cl con­ dentem. Juxta camdcm sententiam, non fo­ stat ex cap. Sicut dignum, § ultimo lit. cil ret irregularis confcssarius vel alter privatus de Homicidio. Et ratio est, quia omnes cen­ qui euntem ad supplicium hortaretur ut ci­ sentur una causa totalis. Iliaque irregulari­ tius aut per viam breviorem incedat, ut as­ tas est ex delicto. Dico 4° Qui mortem aliter non valens vicendat scalas, qui ipsum se exuentem adju­ varet, etc. Imo Layman, quamvis oppositam tare, suum occidit vel mutilat invasorem, sententiam teneat, praefatum tamen ab ir­ nullam ex hoc irregularitatem incurrit. Ita regularitate excusat,sed alia ratione, scili­ expresse Clement. Si furiosus, lib. 5, til.de cet , quia, inquit, quamvis sit hic quædam Horn. 4, his verbis : α Si furiosus aul infans mortis acceleratio, est tamen levis, cl parum » seu dormiens, hominem mutilet vel occipro nihilo reputatur, lib. 3, tit. 3, cap. 7, » dat, nullam ex hoc irregularitatem incur» rit. Et idem de illo censemus qui, mortem n. 2. Dico 2° Omnes sponte militantes in bello » aliter non valens vitare, suum occidit vel justo, sive offensive sive defensive, si per se- » mutilat invasorem. » Hocitaquejurc novo explicatur aul emen­ ipsos mutilent aut occidant, sunl irregula­ res: est communis el habetur can. Aliquan­ datur jus antiquum si quod fuerit, ulS. tos cit. cl cap. Petilio lua 24, tit. de Hom. Th. hic a. 7, ad 3, videtur supponere fuisse, decernens irregularitatem pro præsenli ca­ Extra, lib. 5. Dixi 1°, sponte militantes; quia si neces­ su. Neque audiendus est hic doctor Day­ sitate defendendi patriam compulsi militent, man, dum docet contra communem cano­ licet per se mutilent aul occidant, servato nistarum sensum , per hanc Clementinam moderamine inculpatæ tulelæ, probabilius occidentem in casu, non eximi ab irrogo* non incurrunt irregularitatem. Colligitur cx larilalc cx defectu , sed dumtaxat ab irregu­ Clementina Si furiosus de qua modo; sua­ laritate cx delicto ; singularis est ista interdet etiam ratio de qua jam sæpc. Non enim ! prolatio cl direclc contradicit textuum qui videtur rationi consentaneum quod lex po­ I nullam prorsus declarat incurri irrcgulasitiva irregularitatis obstet aditu plclionipræ- I ritalcm. Rclcgalui. ccpli nalurahs; neque in hoc ulla videtur in­ Nccobstat Trid. sess. 14 de Reform, cap. decentia ob quam contrahatur canonicum 7, ubi sic legitur : Si vero homicidium non mpcdimenlum. Ha tenet Joannesa S. Tho- ex proposito, sed casu, vel vim vi rcpellcn· 264 I DE IRREGUL. CONTR. EX IIOMICID., de. do, ul quit se a morte defendat, fuissecomnissum narretur, quam ob causam... jure quodammodo dispensatio debeatur, commillalur loci ordinario, de. Sensus enim bujus decreti non est absolutos , ut patet , Kdeonditionatus ; si nempe qui occidit vim vi repellendo indigeat dispensatione, quia forte non servavit moderamen inculpatæ lu­ teis, committitur ordinario. Petes utrum qui servato moderamine oc­ cidit injustum invasorem vilæ proximi, eiimatur etiam ab irregularitate? II. sub distinctione. Si ad eam defensio­ nem sil rigorose adstr ictus, puta, quia in­ vasus est pater, mater, uxor, proles, aul persona raipublicæ per necessaria , videtur eximi. Colligitur ex Clementina cil. cum sit eadem, imo major ratio excusandi defen­ dentem vitam proximi, ad quod tenelur , quam defendentem vitam propriam, ad quod non tenelur. Insuper, ut jam sæpe dixi, non est existimandum Ecclesiam vo­ luisse nola irregularitatis inurere eos qui præceptojuris naluræ satisfaciunt,nec in bocvidetur indecentia ob quam contrahatur impedimentum canonicum. Aliud est, ut etiam sæpe dixi, de judice, carnifice ct aliis ministris justitiæ, qui sponte suscepe­ runt tale oflicium quo obligantur ad infe­ rendam mortem data occasione. Si autem ad istam defensionem loge jus­ titiæ vel pietatis non adstringatur, nulla videtur ratio ipsum eximens ab irregulari­ tate ; nisi recurras ad sententiam recentiorum. juxta quam soli ministri justitiæ ct militantes in bello justo contrahunt irregu­ laritatem cx occisione justa. 51J. — De irregularitate ex homicidio illicito. Dico. Ex omni homicidio illicito plene voluntario, sive directe sive indirecte, in­ curritur irregularitas. Ita toto titulo de IIonicid. 12, Extra, lib. 5. Disparitas est tamen, quod quando ho­ micidium est directe voluntarium , scilicet volilum in se ut linis vel medium, seu etiam ut effectus per se necessario secutus cx cau­ ta, irregularitas sil a solo papa dispensa­ bitis, Trid. sess. 24 de Reform, cap. 6. Quando autem homicidium est solum vo­ luntarium indirecte, ut effectus per acci­ dens cxcausa posita secutus,sed prævisus, ] irregularitas est dispensabilis ab episcopo, j tnudo casus non sil deductus ad forum con-1 2C5 tentiosum. Ratio est, quia homicidium in­ directe tantum voluntarium , quamvis re­ vera sil voluntarium, in jure tamen non dicitur voluntarium, sevi casuale, ut patet toto titulo cit. de Homicid. Unde quando Trid. mox cit. declarat homicidium volun­ tarium esse a solo papa dispensable, inlelligil de voluntario directe, non autem de voluntario indirecte. Et conclusio intelligcnda est non solum de occidente per se, sed de omnibus positi­ ve concurrentibus ad homicidium injustum, quales sunl jubens, consulens cl alii, ut supra dc reslil. Dixi, ex homicidio plene voluntario, quia si esset imperfecte voluntarium ex indclibcralione, ita ut foret tantum peccatum veniale , non putamus quod incurreretur ulla irregularitas. Non irregularitas ul |xæna, quia tanta pœna non imponitur nisi gravi peccato ; neque ut impedimentum ca­ nonicum , quia indecentia propter quam contrahitur non videtur gravis, cum sit im­ perfecte voluntaria. Plures tamen negant hanc secundam partem, quando homici­ dium sequitur cx actione aliunde illicita, ut dicam § sequenti. Petes 1° utrum etiam concurrentes nega­ tive ad homicidium, ut non obstantes, non manifestantes, etc. quando impedire te­ nentur, incurrunt irregularitatem? II. 1° Concurrentes mere negative , non incurrunt irregularitatem si non teneantur impedire ex justitia , sed cx charilale tan­ tum aliave virtute. Ita communiter. Quia qui non impedit homicidium quando non tenelur impedire ex justitia, sed cx charilalc lanium, non est reus homicidii propric dicti, quia homicidium propric dictum est contra justitiam. Lex autem irregulari­ tatis cum sil odiosa, restringenda est ad homicidium propric dictum, injustum sci­ licet. II. 2° Concurrentes negative ad homici­ dium, hoc est, non impedientes quando te­ nentur impedire ex justitia, probabiliter sunl irregulares ; quia hæc negativa coope­ ratio est vera moralis causa homicidii, si non physice, saltem imputative influens. Verum non desunt qui lius etiam eximunt sb irregularitate; quia , inquiunt , nun­ quam exprimitur injure irregularitas con­ tra negative concurrentes : ergo cum sil odiosa, intelligcnda est duutaxal dc concur- DISSERT. X. ART. X. rentibus proprie, hoc csl, influxu positivo, riculosa et inducliva mortis, sod aliunde, et non extendenda ad concurrentes impro­ ct adhibita fuerit sufficiens diligentia,non prie cl imputative tantum, quales sunt con­ csl irregularis ; quia tale homicidium nun currentes negative. Hæc sententia, suppo­ csl voluntarium. sita vciitalc antecedentis, nobis mullum ar­ Si vero res sil illicita quia est periculosa ridet. El puto in praxi vix quemquam re­ et inducliva mortis, incurrit irregularita­ putari irregularem eo quod non impediverit tem si, non obstante diligentia, res rema­ homicidium, licet debuerit ex justilia. neat periculosa; quia homicidium est volun­ Petes 2° quid censendum in dubio con­ tarium in causa. Si tamen eam adhilierel diligentiam qua periculum omnino abster­ tract» irregularitatis? Quæstio difficilis propter diversas ponti­ geretur , probabiliter existimamus quod ficum resolutiones et varias in iis explican­ non foret irregularis in foro conscienti»; dis auctorum opiniones. Equidem sunt prin­ quia tunc homicidium non foret volunta­ cipia juris communia: In dubio neminem rium. In foro tamen exteriori reputatur ir­ esse condemnandum ;In poenis benigniorem regularis, propter præsumptionem negliinterpretationem esse faciendam. Odiosa gentiæ. Ilæc omnia constant ex dictisads esse restringenda, et similia quibus utuntur de Homicidio casuali. Require ibi. Sed petes utrum si negligcnlia in adhi­ theologi in aliis materiis odiosis : at in hac obstant plures canones. Hujus quæst. reso­ benda cautela fuerit tantum venialis, proinlutionem require tract, de Censuris, dis­ deque veniale peccatum homicidii casualis, incurratur irregularitas? sert. 2, a. 4, § 4, post, conci. 3. R. conformiter ad ca quæjam dixi § pro­ § III· — De irregularitate ex homicidio casuali. cedenti. Si homicidium sequatur ex re li­ Jam notavi supra , homicidium in jure cita, probabilius non incurritur irregulari­ dici casuale, non solum quando non est tas : ita Sylvius post Solo, Bannem elalios. ullo modo voluntarium, sed etiam quando Si sequatur ex re illicita, probabilcesl etiam non est voluntarium directe ct in se, licet non incurri. 1<> Eruitur cxc. Queesitum, lit.de Pœnisil forte voluntarium indirecte in causa. Primum est casuale simpliciter ct absolute; ten tiis ct rem iss. 38, lib. 5, ubi Clemens IU secundum csl casuale mixtum ct secundum de sacerdotibus Græcis matrimonio junctis dicit : « Quod si ipsis procurantibus vel stuquid. Certum est 1°, quod homicidium simpli­ » diosenegligentibus, filii in lectisreperiunciter ct absolute casuale non inducat irre­ » tur oppressi, abofficio altaris debent pergularitatem , quia nullo modo est volunta­ » petuo abstinere. » Ex quo sequitur aconrium; irregularitas enim lata in homici- trario sensu, quod non debeant abstineres) aium sive justum sive injustum, supponit negligcnlia eorum non fuerit studiosa sed illud esse aliquo modo voluntarium, ut con­ Je vis. 2° Probatur ratione. Quia hæc irregula­ stat 'cx jure, c. Sœpe contingit, d. 50, c. ilee tus, c. Ex litteris, c. Joannes de Ilo­ ritas, vel est pœna quæ incurritur propter culpam homicidii, vel est impedimentum micid. 12, lib. 5 cl alibi. Certum est 2°, homicidium casuale mix­ canonicum quod contrahitur propter inde­ tum inducere irregularitatem, quia est ali­ centiam occisionis. Non enim (quod bene quo modo voluntarium, indirecte scilicet cl advertas) irregularitas sive qua pœna, sive in causa. Palet ex § præccdcnti. Hinc qua impedimentum , contrahitur propter Sequitur 1° Qui dat operam rei licitae cx culpam praeviam ad occisionem , aul prop­ qua praeter intentionem formalem sequitur ter indecentiam actionis præviæ, sed prop­ homicidium , si adhibeat diligentiam debi­ ter ipsam culpam occisionis , vel propter tam , non incurrit irregularitatem ; si non ejusdem occisionis indecentiam : si ergo con­ adhibeat, incurrit. Quia in primo casu ho­ sideretur ut pœna , cum sit gravis, suppo­ micidium non est voluntarium, in sccunuc nit gravem culpam; similiter si consideretur est voluntarium indirecte. ul impedimentum canonicum , cum sit gra­ Sequitur 2° Qui dat operam rei illicit» cx ve, supponit gravem indecentiam; atqui qua præter inlenliottem formalem sequitur ubi homicidium est imperfecte volunta­ homicidium, si sil illicita non quia estpc- rium, sive sequatur ex re licita, sive iliicila, 266 ■I DE IRREGUL. CONTR EX HOMICID., de. 267 damnorum restitutio deberet fieri hæredi- dum pingue possidebat, et in hisaulsimili­ bus voluntariis, ideo esset quia succedunt bus ultra expensas familia; lucrabatur at omnibus juribus defuncti : atqui hæc ratio que quotannis reditus suos augebat. Item nulla est: ergo. Prob. min. Defunctus nun­ si familia aut vidua amiserit litem quan quam habuit jus ad istam restitutionem, imarito vivente cl agente lucrata fuisset: siquidem ejus obligatio per ipsius mortem hæc, inquam, ct similia sive damna sire tantum orta sit : ergo. Et ideo neque ex ea lucra cessantia moraliter prudentum judi­ ratione probavimus restitutionem debere cio æslimata, refundenda sunt hærcdiboj fieri hærcdibus necessariis, sed quia lædun­ necessariis ab homicida, quia illorum et tur in propriis per occisionem defuncti, causa injusta. Nec refert quod occisos cis non deberet quod non polcsl dici de hærcdibus volunta­ hæc omnia cx justitia ; quia secundum pia­ riis qui non censentur unum cum illo. Dices cum laudato Minorita. Defunctus res, neque necessaria victui ct amictuiipsis ante mortem poterat pacisci cum homicida debet ex justitia , sed tantum cx pietate,ct dc illis damnis, imo et illa condonare: ergo i tamen secundum omnes sunt illis restituen­ habebat jus in illa. Insuper per fictionem da ; quia lædendo occisum, ipsos læsitin juris hærcs repræsentat personam defuncti : propriis, ut dictum est supra ; quod verum atqui defunctus si viveret haberet jus ad | est non solum de alimentis, sed ctiamde illa : ergo habet ejus hærcs. omnibus aliis sive lucris ex morte l'Md’ R. ad primum, N. consequentiam. Quod ipsis cessantibus, sive dc damnis inde illis enim defunctus ante mortem potuerit pas- emergentibus. Attamen expensæ funeris, secundem cisci de illis damnis ea condonare, non erat ratione juris quod habebat in illa; sed quia communem sententiam contra Navar. non hæc damna non subjiciebantur restitutioni sunt refundendae, quia aliquando orantianisi ratione injuriæ quam ipsi passus erat ciendæ, ct ideo bine non gravantur hærocontra voluntatem : unde hoc ipso quo ille des ; nisi forte occasione mortis praematu­ remittit injuriam, nullum jus restat haere­ ra , puta, quod in loco dissito occisus fue­ dibus ad hanc restitutionem. Ad secundum, rit , majores essent faciendæ ; quo casu ho­ il. hærcdem voluntarium rcpræscnlare per­ micida tenetur ad auctarium. sonam defuncti, quantum ad jura duntaxat Dico 4° Facta sufficienti restitutione hæ­ quæ habebat dum viveret. rcdibus necessariis, homicida nihil tenetur Dixi hæc damna esse restituenda hærcdi­ restituere creditoribus occisi, sed tenentur bus, non ad æqualilatem ; quia certo sciri ipsi haeredes. non potest quantum occisus vixisset, quan­ Prob. 1° Creditor non habet jus in debi tum lucratus fuisset, aut forte perdidisset. torom occisum, nisi in quantum se exten­ Debet ergo hæc restitutio fieri secundum dunt bona quæ aut actu habet aut verisimimoralemæstimationem,altcndendoadcon- liter habiturus crat:crgo, homicida restiditionem occisi, an esset juvenis an senex senex, tuente hærcdibus bona quæverisimiliterhaan robustusan infirmus, an simplex artifex bilurus erat, nihil restat restituendum ereaulmercator, jurisconsultus, medicus,etc., dilori. an in arte vel negotiatione peritus aut im­ 2· Actio occisi adversus homicidam tran­ peritus, vigil aul segnis, an non tantum , sit .-n immediato mniini in suos hæredes ot non inoreconsumebat quantum lucrabatur, an non [dilorem : ; ergo homicida directe et imme- DE OBLIGAT. RESTIT. EX HOMICID.» etc. I diile obligatur hærcdibus : ergo satisfacit obligationi restituendo illis. Creditor lokmab eis repetere potest debitum cl in B» habet actionem; quod si ipsi non resti­ tuant, nihil in hoc influit homicida, pro­ inde non est ipsi imputandum, sed hæredum iniquitati. Verum si contingat quod non sint hære­ des necessarii quibus fiat restitutio, nec oc­ cisos relinquat bona sufficientia ad solutio­ nem debitorum, quibus tamen, si viveret satisfaceret vel ex censu vilalitio, vel ex of­ ficio, vel ex tidei-commisso, quæ omnia ces­ sant per ejus mortem : lenelurne in hoc casu homicida restituere creditoribus ? Conveniunt auctores quod si homicida de­ bitorem occidisset ea intentione ul creditor suo debito frustraretur, teneretur ipsi restiluere; quia tunc peccaret contra justitiam etiam respectu creditoris. Sed quid, seclusa hac intentione, quæ raro contingit? Homi­ cidam etiam obnoxium esse restitutioni cre­ ditoribus faciendæ, affirmant Scolus, Mo­ lina, Mastrius , quos citat el sequitur Henno; item Layman , Ilcnr. a S. Ignat. dSporer;quia qui per vim et injustitiam impedit aliquem a consecutione boni, maxitncex justitia ipsi debiti, tenetur illi resti­ tuere, ut docuimus supra a. 12 dc reslit. atqui homicida per veram vim cl injustitiam impedit creditorem a consecutione boni ipsi debiti ex justitia : ergo. Propter hanc ratio­ nem hæc sententia probabilitate non carei. Ktgant tamen Solo, Bannes, Sylvius, Lessiuscl alii. 1° Quia per accidens obvenit damnum creditoribus ex homicidio : non enim actio occisionis csl ex natura sua vel otplurimum ipsis damnosa; quia ut plu­ rimum vel nor· sunt credilorcs, vel si sint, ipsis satisfit per restitutionem factam haere­ dibus, ul dictum csl, vel occisus relinquit bona sufficientia, vel saltem cautionem ; ad hæc enim attendere solent creditores dum contrahunt; quod si neglcxcril creditor in asu, sibi imputare debet et non homicidæ qui tam procul prospicere non tenebatur cx justitia. Ergo. 2’Homicida non violat justitiam respectu creditoris : ergo non tenetur illi restituere. Prob. ant. Creditor non csl ita conjunctus debitori, ut habeat jus juslitiæ in quemcumoue ne iusum debitorem occidat. ct censeatur læsusm propriis si imitatur (leni­ I tor, ul dictum est de hærcdibus ncccssa- «71 riis : ergo. Prob. ani. Creditor non est con­ junctus debitori nisi per accidens ct modo civili per contractum , quomodo innumeri possunt ipsi conjungi : alqui absurdum lo­ rd quod omnes q*.i cum debitore contra­ herent , haberent jus juslitiæ in quemcumque ne ipsum occidat, el censerentur laesi in propriis si læderelur is quocurn contraxe­ runt : ergo. Confirmatur. Jus voluntarie contrahen­ tium non acquiritur in invicem, nisi ea con­ ditione ut maneat pendens a periculis vitæ et bonorum utriusque contrahentis : ergo neuter habet jus juslitiæ ne alter a quo­ cumque occidatur aul spolielur; nisi, ut dixi, id fiat ex intentione nocendi. 3° Neque in foro exteriori, quod est cus­ tos juslitiæ, datur actio creditoribus adver­ sus homicidam ; neque in foro interiori solet interrogari homicida de creditoribus neque communi hominum judicio ccnsctur homi­ cida creditoribus obligatus, neque talis obli­ gatio videtur usu recepta, ulex ipsis adver­ sariis fatentur Layman et Sporcr. Ergo. Ilæ autem rationes etiam militant de pauperibus sive consanguineis sive extra­ neis, quos occisus ex charitale alebat, et α fortiori quia cum occisus non tcncrelur cos alere ex justitia, ac proinde ipsi non habe­ rent jus strictum ad illas eleemosynas, per occisionem non est violata justitia erga illos. Ad rationem autem in oppositum quæ etiam pro islis pauperibus militat, respon­ detur principium assumptum in majore esso inlclligcndum dunlaxal dc eo qui perse vel ex intentione impedii, vel eo modo vim adhibet ul censeatur velle nocere; non vero de omni eo qui quovis modo vel fine alio impedii per vim , alioquin sequeretur in nostro casu quod homicida teneretur resti­ tuere non solum creditoribusct pauperibus quos occisus ex charitale alebat, sed omni­ bus quibus gratificari solebat, imo omnibus qui ab eo aliquod benefactum sperabant, quia hos omnes per veram vim impedit a consequendo bono conferri solito vel spera­ to. Hoc autem videtur absurdum cl nemo admittit. El ratio csl; quia, licet habea­ mus jus strictum a natura nequis vim vel fraudem adhibeat eo fine ut nos impediat a bono consequendo, vel eo modo ut censea­ tur vello nobis nocere, non tamen habeamus tale jus ne vim vel fraudem adhibeat alio fine vel modo, puta, ut sibi prospicial btèSEftT. k. ÂRt. XL vel alteri iértîo noceat, quârrivis iride cdh- I solvendis debitis, fiiipdtel sibi créditât ta lingat prætcr éjusintehiibrierii ul iinpedia- | non ctiravit catilioneih. rriUr ab alicujus boni côÜSëciiliohë. Sic v. g. jus slriclüm habeo he Cains vim vel frau­ I § III, — Utrum omnis hohiicidu^elfnBtltatDf^ justus teneatur ad profatas reiütdlienal dem adhibeat ut me irtipediat a consecdliohe beneficii, ita quod sic impédiehdo iiiResp. negative. Stititénlm quidam casa juriam proprie dictam mihi faciat, tenea- excepti. i® Non téhclur si iæsuà antemorlemre­ (urque mihi restituere : at non habeo pari­ ter jus ne ex ira vel odio occidat collatorem mittat omnia damria. Ita communius cero a qüo sperabam beneficium ; unde non cen­ Sbto, Banne, Lcssiofct aliis. Halio setur milii facere injustitiam ptoprie dic­ hæredibus hæc damria noh debent resti ul, tam, nec Ifenelur mihi restituere : sicque nisi vëi quia succedtiiit jure occlsi, q.< appreherldit sensus cominunis hominum. spectat dairiha antecedentia morterri, c. Aliquid similo contingit in contractibus : jtiri durn ipse adhuc viVens cedit, ilul'i metus injuste incussus ad extorquehdtim remanet hæredibus : vol quia, uldictiimt' consenstiln irritat contractum, non irritat hæredes censentur læsi ih persona occisitr, qiiam in parte sui, quod special damna ?vfero si propter alium finem incutiatur. Repones. Intentio nihil mutat in opere quenlia mortem : atqui hoc ipsoquoictextorno : atqtii seclusa intentione mihi no­ siis rehiisil injuriam et damna, non cm· cendi, opiis externum non est [mihi injus- tus amplitis læsus, proindeque hecipa.; tUiri secundum nos : clgo hec ea posita hæredes censentur ampliuSlæsi : ergo ni­ erit mihi iiijustum; quod non admittimus. lum eis rcnianel jusad dariiria. Dices. Pater leitclur ex justitia àlêrèhEHid. R. Ar. conseq. Ul enim opus cxterrilim rniliam, si indigcat : ergo saltern inhocci-r quod dé Se est injUslurii, mihi fiat injus­ ejus remissio vel condonatio erit invalidi. R. i^multos negare antecedent, volooly.·. tum. quod antea non oral, nori est nOcesse quod mutetur in se, sed sufficit quod con­ pareritcin teneri solum cx pietate alert l· tra ine dirigatur. Quia la per hoc violatur miliairi dum indiget. R. 2° Dalo anl. N. conseq. Qma dbligïlii (Us quod habeo ne quis mihi per injustos rtiOilos nocere intéhdat. 2- Quia damntim âlciidi familiam nori afficit hoc vol illudbquod mihi inde sequitur, censctür opërahti num ih particulari, rice illius doniihium;.voluntarium, quod non esset seclusa inten­ fert a patre : Unde si pater prodigedissip bona sua, valide dissipat licet illicite, neci»· tione mihi nocendi. Objicies insuper specialiter pro credito­ itetur tiliis restituere, remanente tamen? · ribus. Per homicidium impeditur jus cre­ per obligatione providendi. In nostro eij ditorum , sicut jus hæredum necessario­ casu, remissio foret illicita sed valida. Dixi, si læsus réiiiillal omnia (farw. rum : atqui homicida tenetur restituere hæredibus necessariis : ergo ct creditoribus. quia non sUtficil quod moriturus dicat * R. N. maj. Jüs enim hæredum necessa­ condonare inimico, aut quod réconciliât» riorum lædilur in propriis, ut diclüm est, nem ipsi exhibeat; hæc enim inlelligunlor non jus creditorum. Insuper jus credito­ dc offensa taritum et de injtiria, noil vero di rum , ut etiam dixi, sic acquiritur ex libero damnis rcalibUs, nisi exprimantur. 2° Qui rogantem aulconsentientem l»!it contrahentium consensu, ut maneat pen­ occidit, ________ ad ntilLirh.______ restitutionem est cldens a poricülis vitæ et bonorum debitoris ; . vel .«w.-..., -___ — non sic jus hæredum necessâriorUin quod noxlUs, quia scienti et Volenti non lil Incsl in natura fundatum, debelque ideo esse juria. lutum. ■■■ ' prove-I 3° Qui provocatus lædil aut M occidit Insl. Debitor sc habet ad instar hypolhe- | cantem, nihil etiam tenetur restituere; quii Icæ : alqui qui destruit hypothecam icnelur I provocans censetur cedere juri suo. Nec re· dc damna. Ergo. dedamna. fert quod intendat occidere cl non occidi; R. N. maj. Debitor enim non obligatur hoc ipso enim quo provocat alterum, conce· secundum sc ul hypotheca unde vendi non dit illi facultatem agendi conlraipsum totum potest, sed ratione nonorum quæ habel quod potest. Similiter si duo se i.iuluo pr> aul habiluius est . quæ si non suihcianl | vocent, cl libero consensu descendant in DE OBLIG. REST1T. EX HOMICID., etc. irrnatn, neuter tenetur alteri restituere , quiaitlerqiic censetur renuntiasse juri suo. Restat diilictlilas dc injuste invaso ad mortem, (|ui occidilinvadentem. Equidem constat qiiod si servet moderamen inculpatite tutelæ , ad nihil teneatur, quia non esi injusta occisio Si autem non servet mo­ deramen, communis sententia uncet quod teneatur, quia tunc est injusta occisio. Qui­ dam, ul Soto, Sylvester ct alii, existimant nonlcneri ad totum damnum,sed ad parlent secundum proportionem excessus, quia sic invasus longo minus peccat quam qui spon­ te invadit. Mihi autem videtur valde pro­ babile quod ad nihil teneatur; quia, ul dic­ tum est, provocatus ad nihil tenetur, quia provocans censetur remittere : alqui inva­ dens censendus est etiam remittere ; hoc ip­ so enim quod invadit, sciens et volens se exponit periculo mortis et damnorum, cum probe sciat invasum nihil non lentaturum adversus ipsum, et ipsi esse difficillimum senaremodcramen;scicnliautcmel volenti non Iit injuria. Ilamccum sentiunt Ethica am.Sporcr et alii. APPENDIX i. De obligatione restituendi ex homicidio spirituali, seu lusione in spiritualibus* Bonum spirituale hic sumitur pro eo quod conducit ad salutem, vel immediate, utgratiact virtus, quæ amittuntur per pec­ catum; vel mediale, ul status religionis. j J. — De obligatione restituendi cx inductione ad Dico i° Qui solis suasionibus, precibus «utexemplo absque vi vel fraude , induxit aliquem ad peccatum quod non est contra justitiam, non tenetur ex justitia ad restitu­ tionem. Quia sic inductus sciens ct volens peccat ; scienti autem el volenti non fit inju­ ria. lia communiter contra paucos anti­ quos. Quidam excipiunt superiorem ; sed non videtur magis obligatus cx hoc capite quam particularis ; cum tali inductione non faciat injuriam subdito, qui, ut suppo­ no, sciens el volens peccat ac si non esset abditus. Tenetur tamen aliunde, nimirum fxollicio, proimleque cx justitia, procurare salutem subditi. Dixi 1 ,ad peccatum quod non est contra faliliam ; quia si inducas aliquem ad pectandurn conlia justitiam, puta , ad furan- 275 dum, quamvis ip.ei restildere. non tenearis, teneris tamen restituere illi a quo furatus est, quia illi* est invitus* Patel ex didit dc teslil.in genere. Dixi 2°, non lenetut cx justitia; indubitlm est enim ipsum teneri ex charilate et præccpto correptionis fratemæ, preserlim si induxit illum qui non erat paratus pec­ care. An tenealur sub mortali, dicam infra. Dices 1° Gravius peccat qui inducit alium ad peccandum qui aufert ab ipso bonutn temporale : alqui iste tenclur ad restituen­ dum : ergo et ille. ft. N. conseq. Quia obligalio rcslituetidi non oritur cx giaviiale peccati, sed ex vio­ latione jusliliæ ; in secundo autem casu violatur, quia ah invito bontim temporale aufertur, secus in primo. Repones. Si qui inducit alium ad pecca­ tum non violaret justitiam, ideo esset quia inductus voluntarie consentit : atqui hæc ratio nulla est : ergo. Prob. min. 1° Qui sol­ vit usuras, voluntarie solvit: atqui tamen usurarius violat justitiam cl tenetur resti­ tuere. 2° Qui vi vel fraude inducitur ab pec­ catum , voluntarie consentit, alioquin non peccaret : alqui tamen sic inducens violat justitiam cl tenetur rcsliluere, ul dicemus modo. 3° Qui volentem occidit, peccat con­ tra justitiam el tenetur restituere. Ergo. ft. N. min. Ad primam probationem , D. Qui solvit usuras, solvit volunlarie simplici­ ter el involuntarie secundum quid, C.vo­ luntarie omnino, N. Nollet enim solvere si aliter suæ necessitati succurrere posset. Ad secundam, similiter D. Inductus vi vel fraude ad peccatum, consentit volunlarie simpliciter el involuntarie secundum quid, C. omnino volunlarie, N. Si enim vis aut fraus qua lædilur ejus libertas abesset, non consentiret, ut supponitur ; qui autem sibe vi vel fraude consentit, in nullo læditlu, t' omnino voluntarie consentit. Ad tertiam. Qui volentem occidit, non violat jusliliam respectu illius, sed lanium respectu Dei cl reipublicæ, qtiibus solis proinde restituere tenetur, non consentienti. Dices 2° Exod. 22 legitur : S» seduxerit quis virginem nondum desponsatum, dor­ mit ritque cum ca, dotabit cam et habebit eam uxorem. Ergo inducenti ad peccatum sine vi vel fraude incumbit obligalio restiluendi. A’. id præcipi non in restitutionem . I £7ΰ DISSERT. X. ART. XI. in poenam delicti, vel ibi agi de seductione Probatur secunda pars conclusionis,φιι fraudulenta. csl Solo. Sylvestri, Sylvii et aliorum. Quan­ Dico 2° Qui vi, metu, vel fraude induxit eliquem in peccatum , tenetur ex justitia amovere vim aul fraudem clipsum pristinae libertati restituere : non tenetur tamen cx justitia ipsum revocare ad poenitentiam, sed cx charitatc tantum, quæ equidem strictius cum obligat quam si non induxisset. Probatur prima pars, quæ est commu­ nis. Unicuique a natura jus strictum indi­ tum est ne quis cum circumveniat vi vel fraude, quia vis ct fraus inducunt aliquid involuntarii, proindeque lædunl libertatem naturalem hominis : ergo qui inducit ali­ quem ad peccandum vi vel fraude, violat jus illius, el consequenter tenetur ad re­ stitutionem, nimirum restituendo illum li­ bertati quam læsit. Unde inferes , eos qui suaserunt aliquid tanquam licitum quod est illicitum , puta, contractum ut justum , cum sit usurarius ; susurrones qui falsis relationibus discordias inter amicos disseminarunt ; hærcsiarchas aul alios qui falsam doctrinam in materia fidei vel morum tradiderunt, teneri cxjus­ titia sic deceptis falsilalem delegere ct veri­ tatem aperire. Quod etiam verum csl quam­ vis ex ignorantia invincibili falsum suase­ rint; quia , licet pro tunc non peccaverint, cl damnum spirituale causatum non fuerit ipsis voluntarium, fieret tamen nunc volun­ tarium , si advertentes causam damni a se positam, eam non revocarent, sicut si quis inadvcrlcntcr ignem in messem injecisset, imputaretur illi damnum, si dum advertit ignem serpentem, non exslingucretsi potest. Dices. Qui vi vel fraude inducit aliquem ad peccatum, non csl causa sufficiens ejus peccati, juxta illud S. Thomæ 1, 2, q. 75, a. 8 , ad 3 : « Spiritualis mortis nullus potest Desseallcri causa perse sufficiens; quia υ nullus spiritualiler moritur nisi propria 1 » voluntate peccando. » Ergo. N. Ut quis subjaceat oneri restitutionis, non est ncccsse quod sil per se causa sufliciens cl adæquala damni, sed sufficit quod efficaciter concurral ad illud, ul paid in duobus asportantibus furtum , cui aspor­ tando unus non sufficeret ; qui autem vi vel fraude inducit aliquem ad peccatum, effica­ citer ct modo injusto concurrit ad illud, m quantum esi causa cur alter aliquo modo invitus consentiat in peccatum. do vis aul frauscslsublata, cessat injurii, el inductus suæ libertati restitutas, potest per Dei gratiam a peccato resurgere;erçoj non resurgat , imputandum est soli fje voluntati ac maliliæ, non alteriusinjun* quæ amplius non est. Confirmatur. Qui, suæ libertati rati­ tus , videt se posse resurgere el tamen·.vult, censetur condonare damnum sibi ilatum ex præccdenlc inductione,el resti­ tutionem remittere : sicut si res tua fu: ablata , esset in conspectu tuo reposita, ul facile eam posses recuperare, ellam»: nolles, censereris eam babereprodereli < et restitutionem condonare : atqui neri tenetur ex justitia restituere illi qui c · donat damnum. Ergo. Si tamen contingeret quod vi vel frau!-: tua inductus ad peccatum contraxisset te­ nacem peccandi habitudinem ct grav resurgendi difficultatem , arbitrer quodin hoc casu tenereris ex justitia conari s vel aliarum mulierum voluntatem veli ac- utrique facit injuriam : 1° ipsi candidato > cipiendi vel voti emittendi quoquo modo seu novitio , quatenus eum decipitaul co­ p sine justa causa impedierint. » Ita conc. git invitum; quapropter debet removere Trid. sess. 25 dc Regular, cap. 18. Similiter fraudem vel metum, cumque suæ libertati sancta synodus ibidem « Anathemati sul>- restituere; 2° religioni, quia religio haliet > jicit eos qui quocumque modo coegerint jus strictum nc per vim autfraudem aliosi aliquam virginem, vel viduam, aut aliam vc similes modos injustos quis impediatur jquamcumque mulierem invitam, prælcr- ab ejus ingressu vel professione ; cl ideo i>quam, in casibus injure expressis, ad avocansteneturrcslitueremonastcriodamna » ingrediendum monasterium , vel ad sus- aul lucra cessantia quæ cx tali avocatione pcipicnduin habitum cujuscumque religio- patitur, non quidem secundum æslimatiotnis, vel ad emittendam professionem; nem totius boni sperati, sed secundum æslijquique auxilium vel favorem dederint, malionem spei, attentis omnibus secundum «quique scientes eam non sponte ingredi arbitrium viri prudentis, v. g. firmitate vel p monasterium, aut habitum suscipere, aul inconstantia voluntatis in novitio , ejus in­ > professionem emittere, quoquo modo ei- dustria , genio aliisvc talentis, fulura hærcp dem actui vel praesentiam, vel consensum, dilalccx familia cl similibus. pvcl auctoritatem interposuerint. » Petes utrum, sublata vi vel fraude, si Circa quod decretum observant theologi avocatus non vult redire ad monasterium, Ie, in eo agi dc coactione vel avocatione mu­ aut si monasterium non vult amplius cum lierum tantum cl non virorum ; quia quam- recipere, avocans teneatur adhuc ad aliquam visquæ dicuntur de viris injure, sæpe ex­ restitutionem? tendatur ad mulieres, ul in canone Si R. Si monasterium nolit amplius avoca­ quis, suadente diabolo, eo quod nomen mas­ tum admittere propter avocationem , quia culinum cx usu ad utrumque genus exten­ nempe monasterium abdicavit, avocans te­ datur; secus tamen propter oppositam ra­ netur restituere mulieri quo poterit modo tionem, quando csl sermo de mulieribus in avocato omnia damna sive spiritualia sive particulari. temporalia quar inde incurrit, quia fuit il­ 20Aidclurco decreto sub excommunica­ lorum causa injusta. Si vero monasterium tione prohiberi ne cogatur aliqua mulier ad propter aliam rationem avocationi impecsimplicem ingressum monasterii, etiam ul linentem; nolit amplius avocatum admit­ ibi vivat in habitu sæculari ; quia concilium tere, non tenetur avocans de damno , quia distincte tria membra numerat, scilicet in­ non est illius causa. Similiter, si, subsis­ grediendi, suscipiendi habitum, cl profi­ tente vi vel fraude, avocatus contraxit im­ tendi, ita ut clausula, exceptis casibus in pedimentum insuperabile, puta matrimo­ jure expressis, videatur addita pro primo nium , tenetur utrique, avocato ct religio­ membro; quia secundum jura mulieres ni, damna reparare, quia fuit illorum possunt in pœriam vel ad cautelam cogi ad causa. Item si ratione fraudis aul vis illata;; monasterium ingrediendum, nunquam ve­ avocatus mutaverit animum , tenetur de ro ad suscipiendum habitum vel professio­ damno saltem erga monasterium , quia il­ lius fuit causa ; secus si ex alia causa muta­ nem emittendam. His suppositis, Dico 1° Qui solis precibus aul suasioni­ verit animum. Hucusque dc avocati il­ bus sine vi vel fraude avocat a religione vo­ lius qui nondum religionem professus ; lentem ingredi vel profiteri, ad nullam te­ jam dc avocatione professi. Dico 2» Qui vi vel fraude abducit profes netur rcstitjitioncm, quia nemini facit injuriam, non candidato seu novitio, quia sum a religione, tenetur cl illi el religioni sciens ct volens deserit religionis proposi­ restituere ; palet ex dictis pro secunda porte tum, scienti autem ct volenti non iit inju- conclusionis præcedenlis ; el quidem a /br· I >· •I I I DISSERT. X. ART. XI. 278 bon , cum religio habeat post professionem strictum ut lilins hæc acquirat, sic, ulUjus in suum religiosum. Tenetur ergo abdu­ neatur lilins restituere si non actpinl. Et cens restituere abducto pristinam liberta­ his solvuntur preveipua objerljimet. tem , remota vi vel fraude ; religioni autem Dices tamen insuper cum Francisco lientenelur restituere damna si quæ patitur ex no. Dato qnnd reljgiqsqs non teneatur n absentia sui religiosi. Quod si, ablata vi vel justitia laborare pro utilitate monasterii, fraude, religiosus non redeat, abducens religio tamen habet jusslrjclpp) ad lucre r, non videtur amplius teneri ad damna se­ in spe seu fiiturum, pst enijq priplio ati· quentia, quia non ipse est illorum causa , mabile et a religione yendibilp : atqui i»b sed religiosus qui non vult redire. stricto jure ad lucruin iq spe eam privat qm Dico 3° Qui vero absque vi vel fraude professum abducit eliam sine vi vel fraude: abducit professum a religione, non tenetur ergo violat justitiam et tenelur ad restitoilli restituere , quia scienti et volenti non lionem. iit injuria ; neque probabilius ipsi religioni, /L 1° retorquendo argmncntum. Pauper saltem quoad damna realia. Hæc secunda habet jus slrictum ad eleemosynaip in spe pars quæconlroverlitur, est Bannes, Salon , habendam ab eo a quo solet accjperc, ant Pesantii, Petri Navarr. quos citant et se­ qui decreverat illi dare; est enim jus illo! quuntur Sylvius et Lcssius, contra plurcs prelio æstimabile et a paupere vendibile: atqui isto jure ad eleemosynam in spe pau­ alios. Probatur. Qui cooperatur alterius pec­ perem privat qui eleemosyna collatori abs­ cato quod non est contra justitiam, non que vi vel fraude consulit ut non det elee­ tenelur ad restitutionem , si aliunde nihil mosynam , vel ut det alteri : ergo talis con­ injustitiæ immisceatur in ejus cooperatio­ sulens violat justitiam el tenelur ad restitu­ ne ; atqui quod professus non operetur in tionem ; quod tamen negat theologusFranutilitatem monasterii, non peccat contra ciscanus, quæstione immediate sequenti. justitiam claliundeabducens seu dissuadens Idem dic de illq qui suadet parentibus ot laborare, nullam aliam injustitiam com­ quod uni οχ testamento reliquerant, alteri mittit , cum absit vis aul dolus. Ergo. Ma­ relinquant ; aut consulit collatori ut det jor videtur evidens. Si enim agens princi­ beneficium alteri quam illi cui dare decre­ palis et immediatus non peccat conira jus­ verat, el pluribus aliis similibus. 2’ Jpsfire­ titiam , qua ratione agens minus principalis ligiosus sponte abductus aut nolens operari, et mediatus qualis est consulens peccaret principalius aut immediatius privat religio contra justitiam ? J/ïnor est etiam commu­ nem isto jure ad lucrum, quam simpliciter nis, eladmitlilur ab adversariis ; quia reli­ consulens : ergo tenetur ad restitutionem; giosus, vi voti tantum el religionis, aut quod non admittit sententia opposita. Quod eliam ad summum vi juslilis legalis , non si iste non teneatur, a fortiori non tenetur tamen ex justitia commutaliva, tenetur la­ qui simpliciter consulit fugam aul otium, borare in utilitatem conventus ; non enim cum non teneatur nisi ex defectu principi· religio possidet professum sicut dominus lis agentis. Dicendum itaque in his et similibus ca­ mancipium in bonum suum temporale, sed ul pater aut mater lilium m ipsius bonum sibus quod, cum jus ad lucrum in spe sit spirituale. Unde, sicut non laborans in domo fundatum involuntate libera operantis vel palris non tenelur ad restitutionem , ila el donantis, neque sit æstimabile nisi depen­ professus non laborans in monasterio, a dentor ab illa , qui operari aut dape non nemine obligatur ad restitutionem. vult, nullius jus violat; nec consequenter et Ul itaque tollatur æquivocalio, concedi­ a fortiori jllo qui simpli^cjtcf suadet ut pro mus quod religio habeat jus strictum in sua libera voluntate non operetur auldo­ operas sui religiosi facias, quia quidquid net : undo sic debet distingui argumentum. acquirit monachus, monasterio acquirit; Religio habet jus ad lucrum in spe depen­ ita ul si abducens consulat cas auferri, te­ dentor a voluntate sui religiosi, C. irpij. neatur ad restitutionem , at vero non habet independenter, jV. maj. Similiter ad nq'nojus strictum ut liant. Sic pater habet jus rem. Ajqiji qui ror^uljt fug?m priwl |slo stncluni in bona lilii profecti (ia, cum sunt jm e religionem per yqluq^lepi libcraujil· de facto acquisita, non tamen habet jus hus a quo dependet, C. piip. cqnt/j ejus DE OBI.IG. BESTIT. EX HOMÏCID Dt eiligntione restituendi ex stupro vel fornicafitinf. Stuprum est dcilqratio virginis. Fornica­ tio pst congressus sqluli eum solutq corrup­ ta pe qialilia ulriusquc dicemus dum dc Temperantia. Sed quia hæc injuria sicut cl injuria adulterii qiiodarnrpQdo corpus spec- 270 tat, nunc quærimus de obligatione resti­ tuendi ex illa contracta. Dico 1“ Qui puellam sive virginem sive reputatam talem, aut viduam honestam li­ bere consentientem cognovit, in foro conscicntiæ nihil tenetur illi restituere, quia scienti ct vqlenli non fit injuria ; neqne pa­ rentibus si res maneat occulta , non enim tenelur proderc suum crimen : quod si iis innotescat, propter dolorem inde concep­ tum et injuriam irrogatam (habent enim parentes custodiam virginitatis filiæ suæ), tenetur illis satisfacere per veniæ petitio­ nem aut quid simile. Si tandem palam in­ notescat, et inde infametur familia, tene­ tur mcliorj quo polest modo famam fami­ liae restituere. Quidam addunt, ipsum quoque teneri parentibus do augmento dotis, quo puella possit conveniens matrimonium inire, sal­ tem si parentes exigant ; quia , inquiunt, non sola filia habet jus ul honeste nubat, sed eliam id jus parentibus competii : unde licet puella consentiens cesserit juri suo, non potuit tamen cedere juri parentum. Hæc sententia est probabilis. /Equo tamen ad minus est probabile stupratorem ad id non tcncri ; quia parentibus hoc jus non compotit, nisi dependentor a jure cl volun­ tate libera filiæ, quæ, si velit, potesl ma­ nere innupta, aul eliam sibi inferiori nu­ bere: unde cum hæcjuri suo cesserit, jus parentum eyancscit. Dixi, in foro conscientia: ; quia in foro externo corruptor puellæ etiam consentien­ tis condemnabitur vel ad dolem vel ad mulclam, lege sic statuente pro bono com­ muni, ad impediendas corruptiones puel­ larum, quæ natura sua sunt facile scducibiles. Dico 2' Qui puellam sive virginem sive reputatam talem, aut honestam viduam in­ vitam cognoverit, tenetur ad omqia dam­ na inde sequentia : quia esi injusta illorum causa. Censetur invita puella , quando vis infer­ tur aul dolus. Vis autem infertur 1° quan­ do vera el reali violentia opprimitur; 2· quando ad copulam adigitur metu gravi, v. g. mortis , infamiæ, alrocium verberum vel alterius gravis damni a corruptore incus­ so; vel eliam metu reverentiali. ut si cor­ ruptor sit superior, lutor, vir magnæ aucpjrilatis cui puella nihil audeat recusare. iolupla|cm , Neqo min. cl conscqucnliani. Dixi, sailcrn quoad damna rcalia; quia Ibrte jiqs§et concc<|i quod ipsa persona re­ ligiosi sit bonum proprium monasterii, in qjjobabet jus strictum ex contractu prolessjonis : iindcqui eum etiam absque vi vd fraude qbflucil, videtur ex hac parte rio|ar,c justitiam ct teneri restituere : res­ tituet aplciq conando apostatam reducere »1 monasterium, vel alium bene idoneum disponendo cl hortando ad ejus ingressum. Cæterum neque in hoç casu neque in nlloqlio, sjye vis ycl fraus fuerit adhibita in abductione, sive non, tenelur ipse abdoceqs se religioni mancipare, ut opinati sunt quidam anliqui j quia status religionis tria volq complectens, est summæ perfec­ tionis• ct· rdebet electionis. f/·· ·esse ’t liberrimae wi/· · r < · Aliunde nemo ad cani admitti debet nisi sil idoneus cl a Deo voca lus : cx hoc au lem quod quis alium avocaverit a religione, non sequilur quod ad cam sil idoneus et a Deo vocatus. Quantum ad alia bona spiritualia sed paturalia, ul sunt potcnliæ animæ. scjenliæ dartos, salis palcl quod qui alteri in istis injuste nocet, teneatur restituere. Unde qui aliquem philtro vel veneno privavit usu ra­ tionis vel memoriæ, tenelur restituere non silum pro damnis realibus inde ortis, sed etiam pro damno personali, ul diximus dc Μπί’ρίφ’ο. Dem qui ratione stipendii vel officii eliam palis assumpti , tenelur docere aliquam scientiam vel artem, ut sunl professores scientiarum humanarum, repetitores, arti­ fices, magistri, etc. si male vel negligcnler doceant. tenentur resarcire damna inde provcnicplia. Quod si ex sola benevolentia veleharitate doceant, non lenepturcx nc(ligentia (nisi forte sirjl impedimento ne candjlali pperius alibi discant): tenentur limen si falsa prq veris scienter doceant, tui eliam cpm animadvertunt sc cx igno- 1 ranlia piale docuisse. APPENDIX n. etc. i·: 280 DISSERT. X. ART. XI. Quidam addunt importunas preces ; sed ve­ deflorata ; ad nihil tenetur ex hac parte dçrius videtur quod preces importunae sola?, ilorator. Si tamen inito matrimoniomariluj sino minis aut metu reverential!, vel nisi eas quam putabat virginem deprehendat non comitentur amplexus, oscula , tactus qui­ esse, et ideo in illam sæviat.aul eam ον bus excitata puella, prius invita, tandem t ne’.lat; ad hæc damna tenetur stuprator. consentit, non debeant reputari pro vi ; pre­ Item si puella antequam honeste nulial,ali­ ce- enim sine praefatis adminiculis, quan­ quid acceperit a stupratore, potest relinere; tumvis importunas, ingenua mulier non ita aut si inler eam ct stupratorem fuerit de dillicilc excutere potest, concepta ira, qua­ aliqua summa conventum, tenetur stupra­ lem dcccl in simili casu. tor stare conventioni ; quia in utroque casu Censetur autem fraude ct dolo seducta puella suscipit in se omne periculum quod puella , quando corruptor promittit se solis est pretio aestimabile. tactibus hæsurum ; quando licte promittit In 4. d. 28. q. 1. a. 2. ad 4. — Dico3’Qui matrimonium, magnam dotem, magnam sub promissione matrimonii vera vel ficta, renumerationem , quando se fingit divitem, extorsit copulam a puella, tenetur regulari­ nobilem, etc., qui enim fingit aliquid ob ter illam ducere. Ila cum S. Thoma consen­ quod alter consentit cl sine quo non con­ sus unanimis omnium theologorum et juris­ sensisset, facit ei injuriam, consequenter consultorum, imo omnium tribunalium. tenetur dc damno, promissa adimplendo; Ralioesl, quia si promissio sil vera, pu­ vel si non potest, damna inde secuta com­ rificata conditione, transit in absolutamel promittentem obligat, ul fusius explicabitur pensando. Damna quæ ex copula invita sequi nata de Contractibus; si sit ficta, promittens de­ sunt, 1° est violatio claustri virginalis, si sil cipit puellam cum suo damno : ergo tene­ virgo : quod damnum non solet pecunia tur tollere deceptionem adimplendo pro­ resarcire, quia hoc indecorum est ac pro­ missa. Adde quod alioquin fraus promittenti brosum , sed veniæ petitione, vel aliqua si­ patrocinaretur, quod non debet admitti. mili satisfactione. Si tamen puella aul pa­ Neque potest ordinarie in hoc casu utiprirentes pecuniam ideo exigerent, videtur ad vilcgio primi bimestris ad ingrediendam re­ eam in rigore teneri corruptor, secundum ligionem ; quia promissio facta in his cirarbitrium viri prudentis. Palet cx didis dc ' cumslanliis intelligitur dc matrimonio con­ restit. damni personalis cx homicidio. 2’ summato, cum per matrimonium ralum Diffamatio pucllæ ct inhonoratio familiæ, tantum vix unquam possint compensari om­ quam violator omni modo possibili reparare nia damna puellae; si tamen sic continge­ lenctur. 3° Inhabilitas ad honestum ct con­ ret , videtur quod tunc posset uti dicto pri­ ditioni suæ congruens matrimonium. Porro vilegio. hoc damnum reparare debet, vel eam du­ Dixi, tenetur regulariter illam ducere; cendo, vel sic dotando, ut æque honeste quia varii sunt casus in quibus non tenetur possit nubere ac si non fuisset violata. Quod ducere, licet in quibusdam teneatur aliunde si aliter non possit reparari quam per ma­ damnum compensare : el sunt fore iidem trimonium , tenetur determinate eam du­ casus in quibus licet dirimere sponsalia. 1° Itaque non tenetur si puella poslca cum cere, modo ipsa et parentes consentiant; alioquin debet dotare. Si aulcm ipsa vel pa­ alio fornicetur ; quia frangenti fidem tides rentes vellent determinate matrimonium , frangatur eidem, ul fert adagium commune. cum damnum pecunia reparari posset, non 2 Si ipsa stupratorem deceperit, dicendo tenetur nisi promiserit, quia tenetur tan­ se virginem aut divitem , cum nec virgosit tum ad damni reparationem. Idem cense nec dives; quia tunc fit fraudis compensa­ per omnia , si puella , licet non sit vere cor­ tio. Et in hoc utroque casu stuprator non rupta, adeo tamen patentibus cl instanti­ tenetur ad aliam compensationem. Idem bus sollicitationibus fuit vexata , ut habea­ censet Sylvius , si stuprator proprio errore tur pro corrupta, aul saltem cx hoc sit dif- deceptus putavit virginem, quia talis defec­ xunala. tus sufficit ad dirimenda sponsalia ; tene­ Quod si damnum non sequatur, quia vel tur tamen in hoc casu ad compensationem trimen mansit occultum, vel puella per ac­ damni. cidens æque bCBC nupsit ac si non fuisset 3o Non tenetur si puella voluntariesede- DE OBLIGAT. HEST1T. EX IIOMICID., etc. I 1 «pit aut potius decipi se finxit, cum potue­ rit inlclligcre nromissionem esse fictam, ut $ic\ verbis ambiguis aliisve signis , aul ex rondiliono stupratoris,longest! perexcedenle lib. 1 de Ofliciis c. 36, quod, Qui non rc- testantur Josephus, S. Hicron., S,Ambro­ >, pellit injuriam a socio, cum potest, tam sius et alii. Hujus Dalilæ fraudibus deceptus Samson, tui invilio quam ille qui facil : et inducit captus cstctcxcæcatus a Philislæis, ductus» exemplum Moysis. » Ergo. Dire; 1° Moyses antequam hocfacinus pa- ’ que Gasam in tempi um Dagonis ut coram traret, circumspexit huc el illuc num a ne- eis luderet , concussis templi columnis se mine rideretur, et cum accepit esse vulga­ suosque hostes corruente templo obruit. tum, lugit in terram Madian , ul narratur Quæslio est itaque an Samsom impoenitens loco citato Exod. ; atqui hæc sunt indicia elsuicidii reus occubuerit? Dico. Samson ncc impoenitens nec suicisceleris patrati. Ergo. R. N. min. Prudenter enim cavit Moyses I dii reus occubuit. neoccisioÆgyplii, etsi justa, vulgaretur, ne Pharao etÆgyplii magis adhuc sævirenl in Hebraeos. Vulgato autem facinore fugit, ul j periculum mortis sibi imminens vitaret; Audivit enim Pharao sermonem hunc, et j quœrtbat occidere Moyscn, ut dicilur ibi­ dem. Dicti 2° S. Aug. lib. 22 cont. Faustum c. 70, docet hanc Ægyptii cædcin a Moyse perpetratam, fuisse injustam, eo quod Moy­ ses nullam tunc haberet auctoritatem sive in Æg) plios sive in Hebræos. Ergo. R. S. Augustinum , deposita hac senten­ tia, descendisse in hanc quam detendimus q. 2 in Exodum, ubi, cum retulisset quod dixerat loco cit. cont. Faustum, subdit: Tamen, sicut Stephaniis dicit in Actibus aAposlolorum, putabat inlelligcre fratres «suos quod per eum Deus daret illis salu» tem, ut per hoc testimonium videatur .Moysesjam divinitus admonitus (quod S. » Scriptura eo loco tacet) hoc audere po» luisse, a DIGRESSIO II HISTORICA. DB POENITENTIA ET MORTE SAMSONIS. Jd art. ΠI disseri, prcrced· Primum crimen Samsonis indicatur Ju­ dicum 16, 1, his verbis : Abiit quoque (Samson) in Gasam , cl vidit ibi mulierem mtrelrieem, ingressusque est ad eam. Quæ ultima verba, cum iis soleat in S. Scriptu­ ris significari res uxoria vel meretricia , suf­ ficienter exprimunt crimen Samsonis cum illo scorto Gasæo. Alterum Samsonis crimen fuit amor me­ retricius Dalilæ, ile «pio Judicum 16 cit. poil hac amavit mulierem qua habitabat m valle Sorec, cl vocabatur Dalila. Equi- Probatur ex Apostolo, Hebr. 11 , ubi Samsonem inter sanctos recenset his verbis : Deficiet me tempus enarrantem de Gedeon, Rarae, Samson, Jcphte, David, Samuel cl Prophetis, qui per fidem vicerunt regna, operati sunt justitiam, adepti sunt repro­ missiones. Ergo. Adstipulantur SS. Patres, Epiphanius Ilæresi 30, Paul i nus Epist. 23, Ambrosius Epist. 24, et alii. Dices lu Samson seipsum cum hostibus occidit. Ergo. Quidam excusant Samsonem cx co quod mortem suam non intenderet, sed hostium dunlaxat gentis suæ cujus erat judex, inter­ necionem , sc salvo, si potuisset. Verum huic solutioni obstare videntur hæc ejus verba in procinctu subversionis templi · Moriatur anima mea cum Philistiim , Judic. loc. cit. Unde. R. cum S. Aug. lib. 1 dc Civit. cap.2î, Samsonem id fecisse ex instinctu Spiritus sancti. Idque indicat S. Scriptura loc. cit. Atille, inquit, invocato Domino, ait: Do­ mine Deus, memento mei et redde mihi nunc fortitudinem pristinam , Deus meus, ut ul­ ciscar mede hostibus meis , ct pro amissione duorum luminum unam ultionem recipiam. El apprehendens ambas columnas , etc Inst. Samson intendebat vindiciam, ut innuunt verba laudata. Ergo. R. D. anlcc. Intendebat vindictam ut ho­ mo privatus, N. ut homo publicus, C. Erat enim Samson judex in Israel, injuriaque sibi illata non tam erat privata quam pu­ blica et in totum populum redundans. DicesS' Juxta revelationes S. Mccthildis, incerta est sors Samsonis, Salomonis et Origenis. Ergo. R. revelationes privatas, præsertim S. > | Scripturæ contrarias quales sunt istæ, nui 286 DÎSSERT. XL Hus êsSe pdtillëriS. Irisdpcrhæ r&claliünés continent alla absürdâ, H S iMeclhildi (31Sd ëssë adscripts probal’Baiohius ad an­ copus, ut eunuchum Spiritu sancto effla. tum , apud Euscb. lib. 5,'cap. 24 Prob. 2° conclusio ex Eusebio lib. 6,cap. uum 604. 8, et S. Hieronymo in Catalogo c. 65,qui testantur Demetrium primo admiratum DIGRESSIO III HISTORICA. fuisse factum Origenis, sed poslea invida βΒ ÈVIHAtÎONK OMGENIS. motum, propter celebrem Origenis famam, Ulrunijaerit canonicum illinc ordinationis impe- mutato animo, ejus ordinationem injuriose dirneiiiiim ? apud omnes orbis episcopos impugnare pisse. Et S. Hieronymus cap. 73 ejusdem /id art IX et X dissert, practd. libri, loquens de Alexandro llierosoijmi· Origenes, dutn Aletandrinahi Scholam tano qui Origcnem ordinaverat, testatur regeret, et ntm solum viri, sed et mulieres ipsum scripsisse ad Origcnem el pro Ori· forma elegantes, ad eum cunlltierënt. cas­ gene conlra Demetrium, eo quod juxta tutitati süæ limetis, seipsum eunuchum fecit, timonium Demetrii eum presbyterum con· non abseissionc, sed adhibito pharmaco ad slilueral. Euii autem Alexander vir san<> exsciccandam libidinem , unde eviratio se­ lissimus, divina revelatione inauguratus cula esi. Hoc facinus primum demiratus episcopus Hierosolymitanus. Demetrius, Alcxandfintts episcopus, poslea Objicit insuper Baronius exemplum Leon· improbavit, et ordinationem Origenis (at­ lii, Arriani episcopi, qui sacerdotio priva­ tain a TheoclistO, Ciesarete episcopo , el tus est eo quod semetipsum evirassel, ul Alexandro Hicrosulyitlohiin, ea de causa scribit S. Athanasius Epist. ad solii, item impugnavit : jüre vel injüria? qUærilur. 1 testimonium Pholii in Biblioth. coti. 118, Pro quo scribentis Origcnem secus quam oporteret Dico. Eviratio Origenis non fuit canoni­ fuisse ordinatum. Ergo. cum illius ordinationis impedimentum, ilII. ad primum , N, conseq. Quia Lrtiii· lamque ea dé causa injuria impugnavit tius id attentavit post el contra canonemhi· Alexandrinus episcopus. Est conlra Baro- camum, secus Origenes. Adde quod Leonnium. lius id egerat ul absque pudoris et famæ Prob, 1° Temporibus Origenis eviratio periculo, muliercula;, quam deperibat, nondum erat canonicum sacrai ordinationis frucretur amplexibus, ut referlS. Alliatis impedimentum. Ergo. Prob. ant. Eviratio sius loco cit. inlcr canonica sacræ ordinationis impedi­ Ad secundum. Testimonio Pholii, qui menta primum recensita est a cotfeilio Ni- mullis saeculis posterior scripsit, opponi­ como,can. l,ubisic legitur: « Si qtJlSseip- mus testimonia Eusebii, SS. Alexandricl « sum sanus abscidit, hunc el in clero con- Hifcronymi. » slilulum abstinere convenit, et deiliccps Insl. Lege .Moysis, Deui. 23, caulurn erat u nullum talium promoveri. «Hoc autem ne eunuchus intraret Ccclciiatii Domini. concilium celebratum fuit anno 325, el Ergo. s *■' obiit Origenes anno 254. Ergo. Priib. ant. 11. id fuisse Legis veteris præceptum non Tum quia ante concilium Nicænum , nul­ morale, sed caeremonia le, adeoque non libi legitur lex removetis ctmlichos a sacris Lege abrogatum ; sicut el aliud ibidem quo ordinationibus ; tum quia laudatus Cation prohibetur de scorto natus intfare éccletiatn Nicænus dicit, deinceps nullum talium eSse Domini. promovendum. Etgo antea promoVcbanltir. Perperam objicit Bahmius canotiem 22 DISSERTATIO XI. Apostolorum ; constat enim caholies qui di­ DE FURTO ET ΙΙΛΡ1ΝΑ. cuntur Apostolorum Origenis aevo nondum G. Th. Q. 66. in Ecclesia vim legis habuisse, imo nec no­ tos fuisse; de quo vide Natal. Alexandr. Q. 60. Xn proœmio. — ΡοδΙφΙΑΠΊ CÜxi* sæc. 1, diss. 18, CabassUt. Not. Eccles. sæ<·. mus dc peccatis jusliliæ oppositis per (pul primi, digressionem 1 ad art. 1, diss. 1 dc infer tur nocumentum proximo in peirona » jure- Ùnde Melionem, Sardenscm episco­ considerandum est de peccatis jusliliæ op­ pum, laudat Polycrates Ephesiorum epis­ positis per quæ infertur nocumentum pruu· QUID SIT FURTUM? QUID RAP; QUOM me. in rebus exterioribus, scilicet de furto d rapina. ikd a. i. et 2. - Ante omnia, suppono hominem esse capacem dominii, cumque posita rerum divisione licite res exteriores ut propria possidere ; de quo vide quæ dixi &scri 3 de subjecto el objecto dominii art. 1 ct 2, et dissert. 4 de modis acquirendi dominium, art. 1; ARTICULUS I. βιιι'ιΙ sl furtum? quid rapina? quomodo differunt? Ibid. a. 3. >n arg. s. c. — Furtum, JUXlaS. Isidorum lib. x Etymol. c. 0, dicitur ifurvo, id est, alro seu fusco ; quia plerum­ que iit in tenebris? Furtum dupliciter accipitur : 1° genera­ liter pro omni injusta acceptione rei alienæ, snresit occulta sive manifesta, sive sit rei propriepossessæ sive improprie. Et sic com­ prehendit non solum furtum propric sum­ ptum, sed rapinam, plagia tum, imo om­ nem injustam damnificalionern ; quia ac­ ceptio poni tu dale pro omni injusta rei alienicontreclalione. Sumitur 2° furtum stricte el proprie. Pro quo Ibid. o. — Dico l°Furturn etricte et sim­ pliciter dictum, Est occulta rei aliena ac(tplio; pluresaddunt, domino ralionabiliItr invilo. Ibid, ad 2. — Explicatur. Dicitur aceeplio, sub qua intelligitur detentio quia delinereid quod alteri debetur, camdem ratio­ nem nocumenti habet cum acceptione injus­ ta; et qui detinet rem alienam dum potest eldebet reddere, censetur moralitcr acci­ pere; ct ideo furtum committunt qui non restituunt,cum possunt cldcbent, mutuum, commodatum, depositum, etc. Et hæc par­ ticula acceptio, tenet locum generis, quia peream furtum simplex convenit cum ra­ pina , plagiatu, ct cum omnibus aliis accep­ tionibus rei alienæ quæ non sunt furta. Dicitur 2° deceptio occu/ία, nimirum res­ pectu domini aul illorum quibus rei custo­ dia demandata est, idque ex intentione fo­ rantis; quare si rem accipiat præscnlibiiv aliis, aul etiam forte præsenle domino, sed præter ejus cognitionem, est simplex lurtuni; cl per hoc distinguitur a rapina, ul modo fusius dicam. Ibid. — Dicitur 3" rei aliena, id est, rei quæ sil alterius vera cl propria possessio, etc. 281 sive inierim sit illius proprietarius, sive usufruclarius tantum, cultos aut deposita­ rius. Unde qui acciperet id quod est alterius non ut ejus possessio sed vel ul pars, ut s» membrum amputaret, vel ut persona con­ juncta/ ul si auferat filiam vel uxorem, non haberet proprie rationem furti, sed vel mulilationisj vel raptus aut adulterii, si auferat ad carnaliter fruendum, vel plagiatus si ad vendendum aul possidendum, quod ulti­ mum tamen reducitur ad furtum ; irno foret proprie furtum, si persona ablata foret sena, quia est proprie possessio domini. Ibid, ad 3. et a. 5. ad 3. — E conlra vero furtumcommillerelsallem secundum quid; qui rem propriam apud alterum depositam aul alteri commodatam,locatam, etc. furlim acciperet; quia licet id quod accipit sit simpliciter suum, est tamen secundum quid alterius, scilicet quantum ad USum aut cir- todiam, sicque furtim accipiendo gravat de­ positarium aul commoda larium qui privati r usu rei, vel qui tenelur ad restituendum aul ad ostendendum se esse innoxium, unde peccat et tenetur ad revelandum gravamen depositarii vel commodalarii. Ibid. — Si vero rem suam Injuste deten­ tam , puta, a fure accipiat, ipsum quidem non gravat, cum iste ntm possit relinere, et ideo non tenelli r illi quidqurtm restituere : peccat tamen contra communem justitiam dum ipse sibi usurpat rei suæ judicium, juris ordine prætermisso, cl ideo tenetur Deo satisfacere, ct sedare scandalum si inde ortum sit. Verum, secluso scandalo, non videtur ex hac parte grave peccatum, maxime cum usu receptum sit, inquit Sylvius, ut unus­ quisque rem suam ubi eam invenit accipiat, modo certus sit esse suam ct inde non se­ quatur scandalum; quod n fortiori verum est, ubi rem suam recuperandi non palet via juris : de quo latius infra dum de com­ pensationibus; Additur, invilo domino,· cl hoc majoris explicationis ergo, siquidem sub ly occulta comprehendatur : ideo enim fur occulte ac­ cipit, quia est res aliena ct is ad quem per­ linet non vult eam accipi; Additur item, rationabiliter invito · quia quamlumvls sit invitus, si tamen sil irrationabiliter in­ vitus, non lit ci injuria in ablatione rei, id coquefurtum non committitur; unde non csttur qui a sævienle in hostem quantumvis II fi I • · 288 DISSERT. XI, ART. I. invito aufert gladium , a blasphemante non attenditur ratio peccati ex aliquo ima chartas, a se inebriante polum : neque fu­ luntario sicut in peccatis injustitiae, in qui ratur mulier quæa maritosurripit pecunias bus involuntarium ex parte illius qui patitur in familiæ necessitates, aut in eleemosynas injustitiam , ingreditur objectum spccifi. suo statui consentaneas; neque qui rem al­ cum : per se autem loquendo, diversa est terius in extrema necessitate accipit; quia ratio involuntarii, dum ab aliquo res sua in his omnibus dominus est irrationabiliter occulte aufertur, et diversa dum manifeste, invitus : sic etiam non furati sunt Israelite?, ul palet cx probatione conclusionis. In ra­ qui ab Ægypliis invitis vasa tulerunt, man­ pina igitur iit, ul ita dicam, duplexriodante Deo. lentia : una melaphorica, ipsi rei quæ cla­ Ultra furtum simplex, de quo hucusque, mat dominum ; altera propria, ipsi domino. sunt quædam furta qualificata , quorum In furto autem prima lanium repentur.El malitia augetur ex aliqua circumstantia ; cx his recte definiri potest rapina, quodsit ab aliis vocantur species furti : et sunt sa­ injusta el violenta rei alienee ablatio. Ib. a. 6. o. et ad 3. — Hinc inferti.ηγ crilegium, quod csl furtum rei sacræ vel profanæ in loco sacro, de quo in materia de tores esse 1B viarum grassatores; 2° princi­ Religione ; peculatus, quo quis ex bonis pes qui iniquis exactionibus populum op­ publicis aliquid surripit aul in suos usus primunt ; 3° qui operariorum mercedtm privatos convertit ; plagialus, quo quis ho­ defraudant, sive eam diutius delinendo, sive minem sive liberum sive servum abducit in partem detrahendo; et illud peccatum dici­ servitutem ; abigeatus, quo quis furatur tur in coelum clamare, Jacob. 5 ; 4° dynaste pecora in pascuis, ad quem reducitur fur­ qui bona communitatis aut privatorum in­ tum instrumentorum necessariorum ad cul­ vadunt; 5° fœneratores; 6°qui quælegilituram agrorum. In hoc crimen severius mæ debent reddere nolunt nisi interveniente animadvertit respublica, quia cum hæc ne- lite, quo modo sæpc vexantur pauperes, cesse sit sæpc relinquere in pascuis vel in viduæ ct pupilli qui prosequendas liti sunt agris, horum furta non possunt nisi severiori impares; cl hoc est oppressio pauperum, pœna cohiberi. Idem dic de furtis domesti­ quod etiam dicitur peccatum in caelum cla­ cis. Quidam addunt rapinam; verum ra­ mans ; 7° cx Calechismo Rom. ad 7 prae­ pina non est furtum simpliciter qualifica- ceptum Decalogi , raptoribus acccnsenlur tum, ncc potest dici species furti stricto qui decimas el vectigalia per potentiam vel sumpti, sed est species ab ipso condistincla : violentiam fraudant; 8° judices qui venialia habent judicia; 9u creditorum fraudatores unde Ibid. a. 4. — Dico 2° Furtum simplex cl qui dolose foro cedunt, aul solvere nolunt cum possunt; 10°qui miserosdclriloresso­ rapina sunt peccata specie distincta. Ibid.— Prob. Furium ct rapina ex hoc lutioni impares immisericorditer urgent, ti habent rationem peccati, quod sint rei alie· etiam pignora quæ ad tuendum eorum cor­ næ acceptiones involunlariæ cx parte illius pus sunt necessaria auferunt. 11° Secundum cui res subtrahitur : atqui diversa est ratio SS. Patres, etiam raptores sunt qui in fru­ involuntarii in furto et rapina : ergo. Prob. \ gum inopia comprimunt frumenta, faciuntmin. In furto est involuntarium negative que sua culpa quod carior sit annono ; quod tantum el per ignorantiam , quatenus do­ currit in omnibus rebus ad vicium etvitam minus non consentit; in rapina vero est in­ necessariis. voluntarium positive ct per violentiam , ibid. a. 9. o. — Dico 3° Rapina est pecca­ quatenus dominus positive resistit, aul si tum gravius furto. forte ex metu auferentis positive resis­ ibid. — Prob. 1° Rapina et furtuin ha­ tere non audeat, saltem positive dissentit. bent rationem peccati propter involunta­ Ergo. rium quod est ex parte illius cui aliquid Dices. Furtum et rapina differunt secun­ aufertur, ul dictum est : atqui magis est in­ dum occultum ct manifestum : atqui in aliis voluntarium per violentiam ut est in rapina, generibus peccatorum, occultum et mani­ quam per ignorantiam ut est in furto. festum non divcrsilicant speciem : ergo. Ibid. — 2' Per rapinam non solum infei*· Ibid, ad 4. — II. N. conseq. Disparitas tur alicui damnum in rebus, sed etiam incsl, quod in aliis generibus peccatorum i fertur injuria personae illi vim inferendo, 2S9 oiiod fraudi et dolo quæ perlinent ad fur­ dacium quantumvis sit, est semper veniale nisi superaddatur alia species malitiæ, pula, tum, praeponderat. Ibid, ad 3. — 3° Quamvis pluribus possit quod sit proximo perniciosum. Potest ergo furtum quod est ex genere noceri per furtum quam per rapinam, ta­ men graviora nocumenta possunt inferri suo peccatum mortale fieri veniale ex mulper rapinam quam per furtum : unde etiam I tiplici capite : 1° ex levitate materiae; 2° ex indcliheralionc actus, quod tamen raro con­ « hoc capite est detestabilior rapina. tingit quantum ad furtum cxlcrins; 3° cx ARTICULUS II. ignorantia leviter culpabili quod res sit alie­ Virum [urium sil peccatum morlalc ex na ; 4® ex hoc quod dominus non sit invitus genere suo? quoad substantiam roi quæ aufertur, sed Q. 6fi. a. 5. o. — Omne furlum esse pecca­ quoad modum auferendi lanium, puta, tum constat cx duplici capite : 1° quidem quod occulte aut sine licentia auferatur; proptercontrarictatem ad justitiam quæ red­ 5° ex hoc quod non sit multum invitus dit unicuique quod suum est; 2° ratione quoad substantiam ; sicut enim si nullo mo­ doliscu fraudis quam fur committit, oc­ do esset invitus, non foret peccatum, ita si culte et quasi cx insidiis rem alienam usur- non sil mullum invitus non erit grave pec­ tando : unde septimum praeceptum Dcca- catum. El cx his duobus ultimis capitibus ogi csl : Non [urium [acies, Exod. 20. sæpe excusantur a mortali filiifamilias, do­ Quantum aulemsit peccatum exgcncrcsuo, mestici , religiosi qui poculcnta et esculenta an veniale, an mortale? quæstiocst. surripiunt; de quibus infra. ibid. η. 6.0. — Dico. Furium est pecca­ Etc contra furtum quod est levcralione tum mortale ex genere suo. parvitatis materiæ, potest fieri mortale Ibid, In α. ». c. — Prob. 1° Zachar. 5 di­ 1° cx intentione furandi aliquid grave, ut citur: Hac est maledictio quæ egredietur sis paratus furari quidquid occurrerit, aul luper faciem omnis terras, quia omnis fur, si furando hodie quinque asses intendas sic licui ibi scriptum est, judicabitur ; id csl, quotidie furari, cl inde ditescere, quolibet condemnabitur. El 1 Cor. fi : Neque [ures, furto, quamvis secundum sc levi, pecca nique avari, neque ebriosi, neque male­ morlaliter ralioncpravæ intentionis;2 dum dici, neque rapaces regnum Dei posside­ præsupposilis pluribus levibus furtis com­ bunt. Ergo. ples, licel in re levi materiam sufficientem Ibid. o. et a. 5. o. — Prob. 2® Peccatum ad peccatum mortale; 3 dum cx furto rei morlalc cx gcncre suo est quod conlrarialur levis sequuntur gravia incommoda quæ po­ charitali, secundum quod est spiritualis tuerunt cl debuerunt prævidcri, v. g. quod anirtiæ vila : alqui furtum conlrarialur cha­ infametur lua familia, quod dominus rei in ntait, item ct justiliæ in quantum inferi iram aul blasphcmias excandescat aul moe­ nocumentum proximo in rebus suis; et si rore conficiatur, quod ob ablatam rem suam liomincs passim sibi furarentur, pcrirci hu­ non possit sibi necessaria comparare, ut mana societas : ergo furtum est peccatum possel contingere si in navi furareris a sar­ mortale cx genere suo, hoc est, sistendo in­ tore acum, ubi aliam reperire non possel. tra limites sui objecti. In his tamen ultimis casibus peccatum non Non enim, quod bene advertas, furtum est morlalc in ratione furti, sed in ratione dicitur peccatum mortale ex genere suo vel injuriæ, vel scandali, vel injustæ damquasi sit semper peccatum mortale, potest nificalionis quæ proprio nominccarct. Unde enim fieri veniale cx multis capitibus, ut si esset lata excommunicatio in furanlcsrem modo dicam; sed dicitur mortale ex gcncre notabilem, non incurreretur in his ultimis suo (idem dic dc aliis peccatis), quia sis­ casibus, sicut ncc in primo. tendo intra limites sui objecti, absque co Dices contra conclusionem. Proverb. C quod transeat ad aliam speciem, potest osse dicitur: Aon grandis est culpa, cum quis mortale, ut accidit quando materia furti est furatus fuerit. Ergo. notabilis : sicut dicitur peccatum veniale cx Ibid. a. 6. ad 1.— R. quod furtum dica­ gcncre suo quod, sistendo intra lineam sui tur illic non esse grandis culpæ duplici ra­ objecti, non potest esse morlalc absque eo tione : 1® quidem propter necessitatem in­ quod transeat ad aliam speciem : v. g. men- ducentem ad furandum , quæ diminuit vel UTRUM FURT. STT PECCAT. MORT., He. Bill. T. VI. I J 10 i .M 290 DISSERT. XI. ART. III. totaliter tollit culpam , ut infra patebit, genliam materiæ sicut ipse pauper :unue unde ibidem subditur : Furatur enim ut sistendo in ralione furti præcise, utriqu* esurientem impicat animam. Alio modo di­ fit tit æqualis aequalis injuria, et ct æquale infertur n> η> citur furtum non esse grandis culpæ, per ( cumcnlum. Quod si fnrtc pauper videatur comparationem ad reatum adulterii:unde t magis invitus, hoc non esi ratione nocuetiam ibidem subditur dc fure quod Depre- | menti rei ablalæ quod est intrinsecum fur- hensus reddet septuplum... qui autem adul­ to, alioquin non foret rationabiliter invi­ ter csl, perdet animam suam. tus, cum foret invitus ultra proportionem Dices iterum. Peccatum, maxime mor­ el exigentiam materiæ ablalæjsed ratione talc, non eadil sub præccplo divino ; sed I nocumenti sequentis cx re ablata,quodest Deus præcepitIlebræis furari vasa Ægyp- | exlrinsecum furto, puta,quodindedebeat tiorum. Ergo. Ibid. a. 5. ad d. et 1. 2. q. 94· a. 5. ad 2. R. non esse furtum quod quis surripit man­ dante Deo , qui est supremus omnium do­ minus. Ilæcaulcm dedit Ilebræis tanquam mcrcedcm laborum suorum , juxta illud Sap. 10 : Reddidit Deus justis mcrccdcm laborum suorum. Utrum vero qui furatus est continuo pec­ cet donec restituat, el utrum sint plura pec­ cata, an unum tantum continuatum , re­ quire supra art. 15 de reslil. polit. 2, 3cl4. ARTICULUS III. Quae quantitas requiratur ad furtum mortale? Multi quantitatem requisitam ad furtum mortalc determinant respective ad personas a quibus res auferuntur; ita quod si quis furetur a divito, plus requiratur ut peccet mortaliter quam si furaretur a pauper^. Alii eam determinant absolute independenior a paupertate vel diviliiis illius a quo res au­ fertur. Quod hic dicemus dc quantitate re­ quisita ad furtum mortale, idem est dicen­ dum de injusta damnilicalionc. Dico 1° Probabilius nobis videtur quan­ titatem requisitam ad furtum mortale non esse determinandam respective ad pauper­ tatem vel divitias personarum a quibus res surjipitur, sed absolute. Probatur. Quod persona a qua res surnpilur, sil dives vel paupei, csl quid exlrinsecuni turio : atqui nihil exlrinsecum furto illud aggravat aul minuit in ralione furti : ergo. Prob.maj. Furium, utex ejus de/inilionepatel, esi ablatio rei alicnæ, invito ra­ tionabiliter domino : atqui quod a diviti* surripianlur viginti quinque asses, non mi­ nus accipitur dc re aliena quam si accipe­ rentur a paupere; neque dives est minus rationabiliter invitus quam pauper, quia est invitus secundum proportionem elexi- esurire, magis laborare, debilis onerari, quod moveatur ad iram, blasphemiam,tie. Ergo. Confirmatur. Si ratione nocumenti sequenlis ex rc ablata deberet determinari quantitas maleriæad furlurn mortale,quin­ quaginta aurei ablati a rege vel opulentisimo, non sufficerent ad peccatum mortal·, el sex aut septem assos ablati a paupere sufficerent; quia plus nocumenti exlrinsrti patitur pauper cx ablatione sex aut septem assium , quam rex aul opulentissimus n furto quinquaginta aureorum : falsum utsequens ncc admissum ab adversariis. Ew. Potest tamen contingere, quod valdediw sit minus invitus respectu æqualis furti, etiam quoad damnum intrinsecum, quam pauper ; adeoque quod furtum æqualesil, respectu divitis, minus peccatum etiam in ralione furti quam respectu pauperis. Ve­ rum id accidit non præcise quia esi dives, sed quia, cum sit di ves, non mullum ci.rat amissionem viginti aut viginti quinque as­ sium. Porro dixi supra, furtum cx se mor­ tale posse minui ct fieri veniale, si dominur sil lanium leviter invitus. Verum non sic semper res se habet; experientia enim doce­ mur divites sæpe non minori cura suis rebus invigilare quam pauperes: unde dum sunl inviti pro exigentia materiæ ul pauperes, sunl rationabiliter inviti, cl furiumrespectu illorum non csl minus peccatum in ralione furti quam respectu pauperum. Ex his colliges, non obstanleconclusione nostra, pamilentem teneri explicare in confes-ione, an a paupere vel a divile furatus fr^rii: 1" propler nocumenta exlrinseci i;uæ sequi solent cx furto respectu paupe­ ris ; 2° quia , ul dixi, divites non sunlsemper invili sicut pauperes, etiam respcclu lurli in se. Elox his bene intellectis solvuir lur objectiones. Dico 2° Probabile est materiam secun- DE FÜBTTS MINUTIS. dumsc sufficientem ad peccalummortale in ralione furti, respectu cujuscumquc, esse idnuodfsl necessarium suslcrilaiionifliurnæ fours i viii, seu, ul alii dicunt, et in idem redii, stipendium diurnum boni operarii ; tocesl, in his partibus, viginti aul viginti quinqu· asses gallici circiter. Probatur. Quia cum materia furti non sil determinanda respective ad personas pauperes vel divites, ul dictum csl, sed sil absolute gravis aut levis , videtur quod qui acciperet a paupere viginti aul viginti quin­ que as-es circiter , in bis parlibus peccaret mortaliter. Ergo etiam si a quocumque au­ ferat. Addequod labor diurnus boni opera­ rii , aut \ ii tus diurnus honesti viri censea­ tur apud vulgares quid notabile. Ergo ct sumina a tcrut. i correspondons. Confira a 'ur. Qui quantitatem furti mor­ tals met un'ur cx paupertate vel divitiis personarum, assignant plerumque num­ mum argenteum pro divito et decem assos pro paupere. Ergo medius inter utrumque luto incedit qui viginti quinquecircilerasscs pro unoquoque ass;gnat. Dixi 1° in conclusione, vigintiaul viginti quinque asses in his parlibus / quia ubi frequenlior est pecunia el carior annona, plus requiiitur, el e contra minus ubi rarior est pecunia et vi ioris prelii annona. Dixi 2°, viginti aut viginti quinque asses circiter ; quia hæc materia non potesl ma­ thematice determinari , sed moraliter , non secus ac pretia mercium quæ admittunt la­ titudinem. Et sane ridiculum foret asserere, cum qui furatur viginti quinque assos pec­ care mortaliter, cl illum qui furatur viginti quatuor peccaro venialiter. Neque mirum rideridebel si difficile sil præcise discernere inter furtum mortale et veniale. Quamvis enim in Prima Secundae statuantur rogulæ quibus mortalia a venialibus generice lo­ quendo distinguantur, si tamen quæstio sit de particularibus casibus, id, inquit S. Au­ gustinus lib. 1 dc Civit, cap. ultimo , non lolum in hac materia, sed in pluribus aliis, i Difficillimum est invenire, periculosissinmum definire: ergo certo usque ad hoc » tempus, cum inde satagerem, ad eorum liiida.incm pervenire non potui; el for> lassis proplcrca latent, nc studium proli» ciendi ad omnia peccata cavenda pireseat.» Xon ergo praesumant animarum dirccto- 29! res ad singulos et individuates casus certo resolvere : Hoc esi mortale, hoc est veniale, nisi id aperio constet ; sed plerumque expe­ dii cum S. Augustino suam ignorantiam fateri. El dum ea dc re a pernitentibus in­ terrogantur , prudenter responsionem ab­ solutam declinent , illisque omnium pecca­ torum etiam venialium horrorem incutiant. •. ARTICULUS IV. Dc furiis minutis. Quæstio e$l utrum in furtis minutis pos­ sit esse peccatum mortale ; quomodo ei quando? Quod jam leviter attigi ari. 2 , el nunc accuratius csl discutiendum. Pro quo Dico 1° Qui cx intentione ditescendi seu notabilem quantitatem surripiendi, sæpe quid leve furatur, singulis furiis peccat mortaliter ratione mortalis intentionis, cu­ jus quodlibel furtum est exsecutio conti­ nuata. Est communiset ccria ; non lamen lot sunl numero distincta peccata mortalia quotsunt minuta furta, sed unumcontinualuin ; quia in una ct eadem intentione mor­ tali uniuntur ; vi cujus fiunt, el cujus sunt, utdixi, continuata exsecutio. Nisi forte fue­ rit revocata intentio ; luncenim toties pec­ caretur distincto peccato mortali, quoties revocata intentio resumeretur. Dico 2° Qui sine intentione notabilem quantitatem surripiendi, sæpe quid leve fu­ ratur, non peccat mortaliter singulis furtis, sed ultimo quo sciens el reflectens saltem confuse ad præcedenlia furta , complet ma­ teriam sufficientem ad peccatum morlale. Ita communius contra Lessium , qui negat ultimum furtum esse mortale, concedit ta­ men furantem ultimo peccare mortaliter, non ratione furti scu acceptionis, sed ra­ tione detentionis summæ notabilis. Nihilo­ minus Prob. conclusio. Quia licet istud ultimum furtum secundum se el absolute considera­ tum sil leve , attamen consideratum cum habitudine ad præcedenlia quibus connectitur, esi quid grave, gravem nimirum com­ plens materiam, ct grave damnum inferens proximo. Ergo. Confirmatur 1° Qui advertit se mox surripuissea Petro viginti asses, pergit nihilo­ minus furari quinque alios, hoc ultimo fur­ to, quamvis in se levi, peccat mortaliter; quia, ut suppono, complet malcriain nota­ bilem, et conjungitur moraliter cum prace- t ! Γ ! ♦ I I ■ 1 t DE FURTIS PARENTUM, FILIORUM, etc. 291 DISSERT. XT. ART. IV. dentibus: ergo similiter qui, dum advertit se distinctis diebus furatum fuisse viginli asses,hodiealios quinque furatur. Confirmatur 2° Juxta Lessium ct rei veri­ tatem, qui plura minuta furatur concrescen­ tia in summam notabilem, tenetur sub mortali restituere saltem illam partem quæconsliluit summam notabilem : unde hæc pro-1 sed vel inchoare novam summam gravem,^ præjaccntem leviter tantum aggravare, jlii affirmant, quia dicunt materiam notabile* non compleri terminalive per nonum fa­ tum, sed compleri per quodeumqur fa­ tum adjectum : sicut, inquiunt,quicon* dilplurics carnes die vetito, non solump-· cat mortaliter quando pervenitad quanlita- posi lio damnata estab Innoccntio XI : « Non loin notabilem, sed etiam quotiesposlrao d tenetur quis sub pœna peccati mortalis | medit carnes quamvis in parva quanlilat? » restituere quod ablatum est per pauca Olerum pro praxi conveniunt ulriœqw » furta , quantumcumquc sit magna sum- sen ten tiæ palroni, hunc peccare mortalité » ma totalis :» est 38. Atqui cujus detentio decimo furto, rationei Mention is quam ra· est mortalis, ejus ablatio fuit aut saltem po­ setur innovare, delinendi injustesumnur. notabilem. tuit esse mortalis. Ergo. Sed quid si expresse illam intenti Ijf> Dices. Plura peccata venialia nunquam excludat, formando propositum restitua' faciunt mortale. Ergo. R. Neque in nostra sententia plura pec­ prima opportunitate priora furta? Eadr. cata venialia facere mortale , sed ultimum quæstio fieri potest de nono furto primi. furtum quod secundum se est veniale, ut complente materiam notabilem. R. rarum admodum esse ul qui nunefsconjunctum præcedentibus, fit mortale : ne­ que id solum verum est in materia furti, sed ratur quinque asses, habeat de facto sin > et in recitatione Horarum, in observantia rum animum restituendi viginli quos prfa jejunii, et in omnibus illis materiis in qui­ furatus est. Sed hoc dato, videtur quod ne­ bus actus multiplicati habent connexionem que per nonum neque per decimum furto neccet mortaliter, quia per sincerumro'?in materia aut in effectu seen to. Replicabis. Furtum ultimum est ejusdem tuendi propositum videtur abrupta conu rationis cum præcedentibus, nec plus quam nualio furtorum praecedentium cum st illa nocet. Ergo. quenti, ita quod non censeantur ampli? R. ant. esse verum si istud furtum consi- connexa formaliter, nec materia sequentdercturscorsim ct ex objecto, secus si consi­ furti censeatur accrescere praecedenti,s" deretur cx circumstantia, nempe ut præsup- manere per se sola et venialis. Aeque dici f> ponens priora ctcuni illis junctum ; sic enim (est quod peccet mortaliter ratione salte complet materiam notabilem, cl infert gra­ injustæ detentionis, siquidem, ut suppor», ve damnum, quod præccdcnlia non faciunt. habeat propositum restituendi prima oppo> Dixi in conclusione, quo sciens el reflec­ tunitate priorem summam. Dico 3 Utraque conclusio procédons rm tens saltem confuse ad prœccdentia furta ; quia si nullatenus adverteret, non peccaret est, etiamsi quis a diversis minuta furetur: mortaliter ultimo furto, quia non convince­ major tamen tunc requiritur quantitasd retur velle furari aut detinere summam no­ peccatum mortale quam si furaretur ab uk tabilem, et ultimum furtum non censere­ lanium. tur formaliter connexum cum præcedenti­ Quantum ad primam partem, nempe bus. Si tamen postea advertat se surripuisse rum qui ex intentione ditescendi aliqu' summam notabilem, peccabit mortaliter ra­ leve furatur sæpius a diversis, peccare mor­ tione injustæ detentionis , nisi statim resti­ taliter singulis furiis, videtur extra dubium, tuat aul proponat restituere prima oppor­ cum hæc minuta furta participent malitiam tunitate. mortalem intentionis ex qua prolluunlet Petes utrum qui completa materia nota­ cujus sunt exsecutio, ul dictum csl. Confrbili per ultimum furtum, puta per nonum, maturi'Quia alioquin cauponesaliivemer­ aliud decimum, etiam leve adjicit, pcccci catores, qui diversis vendunt merces adulte adhuc mortaliter hoc decimo furto ? r; las, aul sive emendo sive vendendo utun­ R. Quidam negant, quia volunt hoc deci­ tur ponderibus et mensuris falsis, non pec­ mum furtum non complere materiam no­ carent mortaliter, contra expressa sacr» tabilem, quæ jam est completa per nonum, Scripturae testimonia, Prov. 11 :Slateral Itia abominatio esi apud Drum; et Dcut. »5: Non habebis in sacculo diversa pondera ajust? minus.,. abominatur enim Deus am qui mc facit, Confirmatur 2 . Si talis modus ditescendi graviter non prohiberetur, ΪΪΊΊ sequeretur eversio reipu bl icæ et socicta lis h umanæ, dum omnes absque scrupulo peccati mortalis, neglectis artibus el commerciis, biiic uni ditescendi medio vacarent. Itaque furti mortalis accusandi sunt non solum caupones et mercatores de quibus su­ pra, sed etiam operarii qui materias operum ubi traditas solent sibi relinere, prodigere, vendere, donare, maxime sartores quibus fa­ miliare dicitur fragmenta panni adhuc pretio isiiinabilia, ct non pro derelictis habi la, sibi reservare; item qui solent extorquere ni­ mium stipendium, aul infra illud parcere labori. Quantum ad secundam pariem, eum sci­ licet qui seclusa intentione ditescendi fura­ tur minuta a diversis, peccare mortaliter ul­ timo furto complente materiam notabilem, ridetur communior coni. Navar. in Man. cap. 17, η. 139, ct Toletum. Ratio esi, luquia ille revera rem notabilansurripit etsi a diversis; 2° quia licet illa minuta furta non noceant graviter singulis seorsim sumptis, graviter tamen nocent om­ nibus collective sumptis, et hoc sufficit ut peccet mortaliter. Confirmatur. Qui ex cu­ mulo conflato ex plurium granis simul el semel furaretur plures modios tritici, peccartlindubie mortal i ter, et tamen non noceret graviter singulis scorsim sumptis, sed omni­ bus collective sumptis,seu multitudini damnificatorum. Ergo similiter in nostro casu. Quantum ad tertiam pariem, nempe tunc majorem requiri quantitatem ad furium mortale quam si surriperelurab uno, palet, quia tunc omnes ct singuli domini non tam pare damnum patiuntur, idcoque sunt minusinviti. Similiter plus requiritur quando quis ab «dem diversis vicibus el per intervalla fu­ ratur,quam si simul etscmel,eadem ratione quod damnum sic interpolatum vix sentiat dominus, ineoque minoris illud æslimat,cslqueminus invitus. Neque referi quod, qui a diversis, vel ab eodem per intervalla surripii viginli quin­ que assos, lanium retineat de alieno quam » simul el semel ab eodem surriperel ; quia quamvis sil aequalis summa, minoris ta­ 203 men æstimalur, ul dixi, et ideo circa illam minus est invitus dominus. r Imo potest tantum esse intervallum inter minuta furta, sive eidem sive diversis facta, ut moraliler loquendo non censeantur con­ nexa , nec proinde quanlumvismultiplicala componant gravem materiam : ut si hoc anno fureris quinque asses, anno sequenti iterum quinque, et sic annis sequentibus usque ad summam notabilem ; non ideo peccabis mortaliter ultimo furto, quia, propter nimiam interpolationem , nou cen­ setur moraliler conjunctum cum praeceden­ tibus, nec dominus circa lotam summam censetur graviter invitus. Ita plures theolo­ gi. Cælerum suppono semper abesse ani­ mum per illa minuta furta ditescendi. Quæ vero major quantitas requiratur ad furtum mortale quando minuta surripiuntur a diversis, aul ab eodem per intervalla ? quidam requirunt duplum, alii plus, alii minus; nos judicio prudenium remittimus, attentis temporum intervallis majoribus vel minoribus, læsarum personarum multitu­ dine etaliis circumstantiis. Peles utrum qui summam notabilem per minuta furta accepit, teneatur sub mortali lotam restituere. R. negative, sed ut sit immunis a pecca­ to mortali injustæ detentionis, sufficit res­ tituere id quod complet materiam requisi­ tam ad furtum mortale; quia hoc restituto, non csl sufficiens materia furti aut deten­ tionis mortalis. Meminerint tamen confes­ sorii obligare pœnitenles ad restitutionem omnium etiam minimorum furtorum sic cnimamajoribuscnicaciusdelerrentur.Quomodo autem furtorum minutorum dum fiunt diversis, sit facienda restitutio, dixi de rest, in genere a. 14, §2. Altera ct specialis diilicullas posset hic proponi, an dum plures per minuta luria grave damnum alicui inferunt, singuli pec­ cent mortaliter, cl teneantur sub mortali suum leve furtum restituere : pro quo vide de restil. in gcncrc ari. 13 , § G, n. 3 cl 4, ARTICULUS V, De furiis parentum , filiorum , conjugum, religiosorum et domesticorum. Suppono ex hucusque dictis, duo inquiri ad rationem furti mortalis, scilicet quanti­ tatem notabilem rei alicnæ , cl quod domi­ nus sit rationabiliter invitus. Potest autem t· 294 DISSE KT. XI. ART. V. dominus esso invitus vel quoad substantiam parentes sint mediocris fortunæ,el parce rei acceptae, quia non vult absolute ea pri­ vivant ut filio promovendo subvenire pos­ vari; vel quoad modum acceptionis, quia sint : quod addo; quia si parentes sint opu­ liccl consentiat ea privari, displicet tamen lenti et multa in prolium educationem pro­ modus acceptionis, puta , quod clam et sine fuso expendero soleant, juxta quosdam auc­ licentia accipiatur; sic censetur invitus, qui tores, non praesumuntur imponere filiis rogatus annueret ; quo casu accipiens , nec suis strictam obligationem juslitiæ eas prfurlu committit nec regulariter peccat cunias secundum tinem pradinituin expen­ mortaliter. dendi , neque stricte cos obligaro ad resti­ Dico 1° Furti lelhalis rei sunt cum onere tutionem : quod patet ex eo quod si ultra restituendi : 1° parentes qdi ex bonis quo­ roncessas pecunias et in superfluos usus ex­ rum filii habent dominium ct admininislra- pensas, ultorius debita contrahant, ea so­ lionem, ut sunt castrensia elquasi-castron- leant solvere pagentes, cl pecuniarum male sia, partem notabilem ipsis invitis surri- expensarum restitutionem remittere. piunt; quia revera rem alienam surripiunt Cæterum adverte, filios familias habere invito rationabiliter domino. Neque dicas jus ad necessaria victui el amictui; quæsi lilios nunquam esse invitos respectu paren­ parentes avari recusent, possunt filii absque tum; id enim plerumque falsum est, licet peccato accipere : caveant tamen ne sibi forte filii cx motu revcrcntiali contradicere mentiatur iniquitas, ct ne vanitates aul cunon audeant pedias pro necessariis reputent. Ex 4. d. 5. q. 2, a. 5, q- 2, ad 1 , ct hic q. 3° Mai itus qui de bonis paraphernalibus 3_>, a. 8, o. et ad 5. — 2” Filiifamilias qui aut dotalibus uxoris aliquid notabile detra­ quantitatem notabilem cx bonis familiæ hit ant dissipat invita uxore; quia parapher­ surripiunt aut dilapidant; quia bonorum nalia sunt uxoris quoad dominium eladmipatris non sunt actu domini, sed in spe tan­ nisi rationem, ct dotalia quoad dominium: tum ; seu, ul dicil S. Doclor, quamvis fi­ undo his potest maritus uti el frui, quia liusfamilias sit hærcs, non tamen esi domi­ horum habet adminislralioncm el usum, nus rerum.Unde Prov. 18 dicitur : qni sub­ sed salva eorum substantia. trahit aliquid a patre suo elmatre, el dicil Quantum vero ad bona communia, cum hoc non esse peccatum , parliceps esi homi­ secundum jus commune uxor habeat domi­ cida1. Tenentur ergo filiifamilias sic ablata nium medietatis, illi injurius est maritusel restituere parentibus ; quod si non possint, restitutioni obnoxius si illa prodige dissipet. tenentur ea computare in partem suæ hæ- Habet quidem omnium adminislralioncm, rcditalis, nisi constet alios cohæredcs tan- et consequenter jus illa vendendi, dc illis tumdem surri puisse, aul patrem de facto contrahendi, lucro vel amissioni exponendi remisisse ; non enim sufficit, ul quidam di­ in negotiationibus, at non donandi, dissi­ cunt , quod rogatus remisisset, sed requi­ pandi el dilapidandi, imo nec pro magna ritur quod reipsa remiserit, el cliam quod quantitate ludo exponendi invita uxore, remillcrc potuerit absque injuria aliorum quia quamvis ludus sit conlraclus ad lucrum filiorum, hoc est, salva eorum portione le­ vel jacturam, ul aliae negotiationes, expe­ rientia tamen constat aleatores plerumque gitima. Hinc inferes, graviter esse culpandos at­ ad mendicitatem redigi ; unde uxor est que restitutioni obnoxios filiosfamilias, non rationabiliter invita. Ita, inquam, attento solum dum pecunias aul mobilia a parenti­ jure communi ; sed huic juri vidclur dero­ bus surripiunt, prolium mercis venditæ aut gare consuetudo Leodiensis cap. 1, n. 1, partein relinent, debita a parentibus sol­ ubi statuitur quod « maritus per malrimovenda contrahunt, a debitoribus parentum » nium liat absolute dominus omnium Imquæ debent extorquent, etc. sed cliam dum » norum mobilium el immobilium uxorii, missi ad sludia aul ad aliquam artem ad- ! » cl omnium acquisitorum durante nialridisc'-.tdam, pecunias sibi traditas ad libres » monio ; ipsumque habere potestatem do comparandos, ad pensionem solvendam, j » iis disponendi inter vivos lanquamdc pre­ nd theses propugnandas aliaquc necessaria, » priis absque consensu uxoris, nisi aliter expendunt in compotationes, scortationes , » conventum fueril. » lusus ct alia illicita vel vana; præsertim si ibid. q. <*d 1. — 4° Uxor quæ absque con- DE FURTIS PARENTUM, FILIORUM, etc. 21)5 rnsusaltem præsumpto mariti, aliquid no- ant retinent invito prælato, furtum eslct libilcsurripit de bonis familiæ ; quia licet, actus proprietatis. 6° Tantum domestici furtum etiam mor­ ctdixi, habeat dominium dotalium et me­ dietatis communium , horum tamen om­ tale committunt cl tenentur ad rcs*iiutionium administratiohem ct usumfructum nem, dum aliquid notabile ex bonis domi­ habet maritus. Nec refert quod pupillus sub norum accipiunt; quia accipiunt alienum tutore surripiens aliquid de bonis propriis invito rationabiliter domino, cl eo gravius non sit reus furti ; dispari las est enim, quod peccant quod res domestic® eorum custodiae lutor habeat adminislralioncm bonorum ac fidelitati sint commisso*. pupilli non in suum , sed in pupilli com­ Notandum tamen quod tam domestici modum : at maritus habet adininistralio- quam religiosi el filii familias regulariter r.ern bonorum communium et dotalium , excusentur a mortali, dum modica ct com­ non tantum in commodum uxoris , sed munia esculenta aut poculenta in proprios etiam in suum commodum cl lotius fami­ usus accipiunt, etiamsi successive perve­ liæ cujus cura ipsi incumbit ; unde tali niant ad summam quæ in rebus permanen­ surreptione kedilur jus mariti : restituet tibus suflicerct ad peccatum mortale; quia lutem uxor meliori quo poterit modo, sicut respectu talium furtorum domini, parentes diximus in casu adulterii. aul prælati non censentur regulariter in­ Sunt Limen plurcs casus in quibus uxor viti quoad substantiam , sed quoad modum disponens de bonis familiæ non peccat : tantum, quandoquidem regulariter conce­ 1 si bona administret ct familiam regat, derent si peterentur. rive consentiente marito, sive absente, sive Dixi, regulariter; quia contrarium potest rgroto, sive amento, sive inepto, vel alia contingere, cum id pendeal cx voluntate de causa impedito ; quo casu ipsa potest dominorum. Quaproplersi voluntatem con­ quod ipse : 2° si clam accipiat de bonis fa- trariam explicent, aul si præsumalur, illi mi'iæ ad solvenda debita , ad sustentatio­ standum est. nem ct decentem statum familiæ, ad hone- • Dixi etiam, modica, communia in pro­ stas recreationes, eleemosynas, donationes prios usus; quia si surriperent simul et se­ maxime rcmuncrativas suo statui propor- mel magnam quantitatem , aut successive tionalas, ct secundum probatam consue­ quidem, non tamen in actualem usum, sed tudinem fœminaruin suæ conditionis, ad in futurum reservanda; item si sumerent avertendum familiæ vel mariti damnum ad dandum aliis vel vendendum; item si sive temporale, ut fecit Abigail, 1 Reg. 25, pretiosa cl dominis reservata, ul in his par­ ielspirilualc,ad succurrendum prælcr con­ tibus vinum, peccarent mortaliter cum suetas eleemosynas , parentibus, prolibus onere restituendi, cum pervenerint ad eam evpiimo matrimonio, fratribus el sorori­ quantitatem quæ in aliis rebus sullicercl ad bus indigentibus ; quia in his omnibus mortale : quia in his censetur pator, domi­ maritus foret irrationabiliter invitus , re- nus, aut praelatus rationabiliter invitus non DOgnanle nimirum recta ratione el jure solum quoad modum, sed etiam quoad sub­ divino quo mulier data est non in servam stantiam. Idem censeo si furia hæc quan­ rd in adjutorium viri, atque assumpta in tumvis modica, ita multiplicentur el enor­ wiclatem conjugalem, propter quod non miter excrescant, ul in admodum grave fa­ décapité neque de pedibus viri formata est, miliæ vel communitatis detrimentum ver­ •rd dc latere, inquit S. Aug. dc Bono con­ gant : unde a mortali non videtur excusan­ dus famulus, religiosus aut filiusfamilias , jugali , cap. 1. Ibid. q. 4. etbic q. 32a. S. add. — 5°Rc- saltem mediocris conditionis, qui quotidie ligiosi non solum reatum furti lelhalis, sed lurarelur in esculentis aut poculenlis valo­ et proprietatis contra votum incurrunt, si rem quatuor vel quinque assium. e Dico 2° In furtis qualibuscumqueparendc bonis communitatis aliquid grave surri" piant, aul ex sibi donati retineant invito tum, liliorumfamilias ct conjugam, major præl.it i, quia licet sint monasterii partesae requiritur quantitas ad peccatum mortale : end'ra, sunt tamen per votum pauperla- quam in furiis exii ancorum. Quia paren­ fs omnis proprietatis incapaces : ct ideo tes respectu filiorum, propter in eos amo­ iuidquid surripiunt, consumunt, donant rem et pietatem, filii respectu parentum « J iJ ji 1 296 ry i y l· t/ I DISSERT. XI. ART. VI. similiter, propter ineos pietatem, amorem et observantiam ; marilusrespeclu uxoris, uxor respectu mariti, propter mutuum amo­ rem et obsequium, minus sunt inviti ac in­ voluntarii quam si res suæ ab extraneis surripcrentnr, nec volunt ita stricte jus suum servari respectu talium quam respectu ex­ traneorum. Quod si quandoque videantur graviter succensi, præsertim parentes in filios, plerumque id accidit non tam ralione rei acceptas quam modi vel abusus. Adde quod filii sint in spe domini bonorum pa­ ternorum, ct ut uxores habeant actu do­ minium medietatis bonorum familiæ. Porro quæ requiratur in his quantitas ad furtum mortale? varii variam assignant : nos ul ante existimamus id esse remitten­ dum judicio viri vel confessarii prudentis, qui attentis circumstantiis liberali latis vel avaritiae, amiciliævel alienationis, opulcntiæ vel paupertatis illius a quo res surripitur, item meritorum vel demeritorum illius qui surripit, aliisque similibus circumstan­ tiis, judicare poterit an el quando rei do­ minus sil vel non sit, sil plus vel minus in­ vitus. Cælcrum generaliter loquendo, non pnlo a vero aberrare cos qui dicunt in his furiis ad peccatum mortale requiri duplo magis quam in furiis extraneorum. Quidam idem censent de furiis dornesticoi um ct religiosorum. Verum si loquamur non de ibu consumplibilibus, ut sunt poculcnta el esculenta dc quibus supra, sed de rebus permanentibus, ul sunt pccuniæ, supellectilia cl similia, non video qua ra­ lione in his requiratur major quantitas sal­ tem prodomcslicis quam pro extraneis; quia domestici nullum habent jus sive in re sive in spe ad illas res. Insuper jam notavi, res domestic® sunt illorum fidelitati ct custodiæcommissæ, ita quod illorum furiis vix obviare possit dominus : unde gravius pu­ niuntur furta domestica quam extranea, et consequenter dominus censendus est ad minus æque invitus circa illa ac circa ex­ tranea. Quantum sd religiosos major esi difficul­ tas; quia cx una parte sunt in monasterio quasi filiifamilias, imo sunt communitatis, cd quam pertinent bona, partescl membra. Sed ex altera parte propter votum pauperta­ tis nunquam erum illorum bonorum domi­ ni, sicut filiifamilias, etsi tanta in cis re­ quiratur quantitas quanta requiritur in filiisfamilias, cum plurcs soleant esse h monasteriis, gravi bonorum communium dissipationi janua aperiretur ; quibus ile cau sis probabile est prælatum non esso minor invitum respectu illorum quam respectu ex­ traneorum. Pro coronide petes quid sic censendum de famulis villicorum qui ovibus, jumentis, bobus, etc. plus alimenti tribuunt quam laxaverit dominus? H. si meliorentur pecora proportionale ad damnum quod patitur do­ minus cx augmento alimenti, non essearguendos peccati mortalis, neque adstringendosad restitutionem ; secus si inde grave damnum patiatur dominus. ARTICULUS VI. Utrum alicui liceat furari propternecessitalem? Hic q, 66. a. 7. o. ct ad 2, — Nota. Cum furtum sil intrinsece malum, nullo unquam casu csl licitum ; unde dum quaerimus cum Auctore utrum liceat furari propter neces­ sitatem , est impropria locutio, posito furto proacccplione rei alicnæ : igitur sensus quæslionis est, utrum liceat accipere alie­ num propter necessitatem? Triplex aulcm distinguitur necessitas: extrema, in quia vita periclitatur; gravis, in quia periclitatur; sanitas aut status; communis, quam passim pauperes patiun­ tur. Dc hac ultima non est difficultas ; prop­ ter illam enim non licere surriperc alienum omnes conveniunt. Ibid, ct ad 3. — Dico 1° Licet accipere alienum sive occulte sive manifeste ad sub­ veniendum extremæ necessitati propriæ vel alicnæ. Ita communiter cum Auctore. Prob. Cum jure naturæ omnia sint com­ munia, cl unusquisque habeat jus conser­ vandi vitam per res temporales quas Auc­ tor naturæ in hunc finem creavit, non cen­ sentur homines huic juri naturali renun­ tiasse per bonorum divisionem quam ad pa­ cem servandam induxerunt : unde in ex­ trema necessitate, ubi agitur de vita, om­ nia iterum sunt communia, cl qui in ea constitutus accipit dc alieno, accipit quod suum csl; seu melius, accipit quod cx com­ muni facit esse suum accipiendo, sicut con­ tingebat ante bonorum divisionem;sicque non committit furtum proprie loquendo: quinimo vi auferre posset, cl dominum se opponentem moderata defensione repellere. UTRUM ALICUI LICEAT FURARI PROPT., etc. 297 Excipe tamen casum quo dominus ipse foret latam usus es equo alieno, transacta ne­ tliam in extrema necessitate; tunc enim cessitate, debes illum restituere. R. 2°. Res ablata ct consumpta in ex­ melior foret conditio possidentis. Quod autem hoc etiam sil licitum pro trema necessitate, ul panis, vinum, etc. necessitate extrema alterius, palet; quia non est restituenda si indigens erat simpli­ quod ipse potest perse, potest per me. Sup­ citer pauper, etiamsi ad pinguiorem fortu­ pono quod non possim cx propriis subve­ nam perveniat. Secus si erat tantum pau­ nire, alioquin non possem nisi injuste aliena per secundum quid. Est communis. Voco pauperem simpliciter qui neque actu habet rapere. Petes 1° utrum qui petendo vel mendi­ bona hic aut alibi, neque est in potentia cando potest suam extremam necessitatem propinqua ad habendum ; pauperem secun­ sublevare, possit alienum surriperc ? dum quid, qui, licet non habeat hic bona R. negative. Quia non videtur quod jus quibus juvari nunc potest, habet tamen naturale concedat facultatem surripiendi i alibi, aul csl in potentia propinqua ad ha­ alienum, nisi quando quis non potest aliter bendum per artem aul exspectatam bæresibi subvenire ; si enim possit, non cen­ ditatem. setur extrema necessitas, nisi velis pali Prob. prima pars. Quia iste indigens extremam necessitatem omnes illos men­ usus est jure suo el rei acceplæ quatenus dicantes qui nisi mendicarent fame peri­ erat sibi necessaria, dominium, eam occuI pando, acquisivil : unde non tenetur illam rent. Existimat tamen Lessius, cl post ipsum ) restituere, neque ralione rei acceptae, quia quidam alii, quod, secluso scandalo, sil I amplius non csl; neque ralione accepliolanlum peccatum veniale surripere in hoc nis, quia non accepit per viam mutui aut casu alienum, quia, inquit, est lanium .·il 1er i us contractus onerosi ; neque per de­ inordinatio in modo; sive enim concedat lictum, sed ul quid commune quod acci­ dominus, sive non concedat, extreme indi­ piendo fecit suum. Ergo. gens potest accipere, idcoque dominus non Confirmatur. Si talis indigens peteret a potest esse invitus quoad substantiam, sed divile quod ipsi necessarium est in extrema quoad modum tantum. Id quidem verum necessitate, dives tenen tur omnino gratis est si talis instet necessitas, ut non sil locus dare absque obligatione restituendi in pos­ ab alio petendi cum spe probabili obtinen­ terum , ut nunc suppono cx dictis dc elee­ di. Sed in uno recusante necessitas patiatur mosyna : ergo non csl cur pauper talem alios adire, etiam osliatim mendicando, non obligationem sibi imponat; Et eo magis video quomodo possit dici extrema necessi­ quod alioquin improbitas divitis denegan­ tas qua quis cogatur alienum surriperc ul tis extreme indigenti subsidium, ipsi foret vitæ consulat. utilis, ipsumque redderet melioris condi­ Scio plurcs aliter sentire dc viro nobili tionis el pauperem pejoris : quod non csl aul honorato quem mullum dedecet mendi­ admittendum. care : at eorum sententia nobis videtur pe­ Prob. secunda pars. Quia in extrema ne­ riculosa in praxi. Rari sunt qui non sibi cessitate bona non sunt communia nisi in valde indecorum reputant mendicare, unde quantum sunt necessaria ad subveniendum multiplicarentur turcs cl furta in destruc­ necessitati : atqui in casu quo is qui pati­ tionem rcipublicæ cl tranquillilatiscommu- tur extremam necessitatem non csl simplinis. Videtur etiam minus vera; quia istud 1 citor pauper, sufficit ejus necessitati ul ac­ dedecus non facit extremam necessitatem, cipiat alienum per modum mutui cum propter quam vitandam liceat alienum ra­ obligatione restituendi, nec dives tenetur aliter illi dare : ergo censendus est sic ac­ pere. Petes 2’ utrum ablata in extrema neces­ cipere. Si dicas hac ratione etiam probari sim­ sitate sint restituenda? R. 1° Si res ablata adhuc existai, indu­ plici: r pauperem teneri restituere, quia bie est restituenda ; quia necessitas extrema etiam rj.Iicienler subvenitur ejus necessi­ non confert jus ad rem alienam nisi in tati , si accipiat aul detur per modum mu­ quantum est necessaria ad illam sublevan­ tui. R. N. assumptum elejus probationem ; dam. Unde si ad vitandam mortem inlcn- iquia simpliciter indigenti tenetur dives 298 I DISSERT. XI. ART. VI. succurrere per eleemosynan sine ullo cjus gravamine ' tunc enim, aut nunquam, urget præceptum cleemosynæ; secus si se­ cundum quid lanium indiget. Sicut ergo a rabone foret alienum atque inhumanum, si dives extreme indigenti qui noere nec spe quidquam habet, erogare eleemosynam sub conditione reddendi si aliquando divos eva­ dat : ita rationi repugnat atque inhumanum est cogere talem pauperem ea quibus in extrema necessitate indiget, accipere sub onere restituendi. Uno verbo, pauper in primo casu est simpliciter in extrema ne­ cessitate , non in secundo. Et hinc resolves, copias quæ urgente fame surripiunt panes omnium pistorum alicujus civitatis, teneri acceptis stipendiis eos solvere, aut ducem pro illis. Utrum autem qui rem ante necessitatem extremam furto abstulit, et in extrema ne­ cessitate consumpsit, teneatur eam resti­ tuere? Require supra de reslit. in genere, art. 2, petit. 2. Dico 2° Non licet accipere alienum in necessitate indeiinilive gravi; sed commit­ titur arbitrio unius cujusquc dispensatio propriorum rerum, ut ex illis subveniat gravem necessitatem patientibus. Est nunc communis post damnatam ab Innoc. XI hanc propositionem : Permissum csl furari, non solum in extrema, sed eliam in gravi necessitate. Ibid ad 3. — Prob. insuper ex cap. Si quis 3 de Furto : « Si quis propter necessi» talem famis aut nuditatis furatus fuerit d cibaria,vestem, vel pecus, pœnitealhel>o domadas 1res.» Quem canonem S.Tho­ mas ct cum eo alii interpretantur dc neces­ sitate quæ non sil extrema. Prob. ratione. Quia cx unanimi doctorum sententia et constante sensu Ecclesiæ, in sola extrema necessitate cl non in gravi, omnia sunt communia. El hujus ratio est, quod licet homines, introducendo divisionem bo­ norum, non renuntiaverint juri naturali ex eis conservandi vitam in extrema necessi­ tate, quia vita est bonum inter naturalia piæslantissimum, el iste casus, utpotc ra­ rus, non est obnoxius inconvenientibus de ' quibus modo, attamen non potuerunt non rcnenliarc juri succurrendi ex eis gravibus necessitatibus, propter frequentes et graves abusus qui cx illo jure servato sequerentur contra bonum commune et pacem inter ho­ mines : cum enim frequentes «iniquipa· liunlurgravem necessitatem, et qui non pa­ tiuntur facile lingent aul credent se illam pati, omnia furiis ct furibus replerentur, si in tali casu liceret alienum rapere; ita ul divisio rerum, quæ fuit introducta prop­ ter tranquillitatem communem, huic lini non solum esset inutilis, sed prorsur exi­ tiosa. Dixi, in necessitate indefinite gravi. quia sunt necessitates adeo graves, alii vo­ cant gravissimas , ut vel extremam proxime attingant, vel in extremam facile desinant, vel exlremæ moraliler loquendo æquivaleant, ut sunt dura servitus, durus et diu­ turnus career, gravior morbus, pœna trire­ mium ct similia, in quibus probabile est licere sibi per alienum succurrere; quia cum hæ necessitates non sint frequentes nec facilis abusus, ut sunt communiter graves, non est cur jus gentium inducensdivisionem bonorum derogaverit juri naturali, his ne­ cessitatibus sicut extremis succurrendi per res temporales. Ita Sylvius el Less. posL Angcl. Navar. Petrum Navar. Sylvest.Vasquem cl alios; baneque sententiam refert Perfector Tourncly cx Florcntio Dccoq,nec impugnat. Neque timendum est ne incur­ rat in propositionem damnatam; tum quia propositio damnata loquitur dc necessitate indefinite gravi; lum quia necessitas de qua loquimur moraliler loquendo æquivalct exlremæ ; fateor tamen in his contracto freno esse incedendum, ne detur locusabusibus. A. 6. ad 1. — Cælcrum videtur certum, necessitatem quamcumque gravem saltem minuere peccatum, ct eo magis minuere quo gravior est. Ita etiam S. Raymundus lib. 2, lit. 6, § 6. « Si autem , inquit, non » patitur ita magnam, peccat; attenuatur » tamen peccatum propter necessitatem, el » in tali sensu intelligilur decretalis Si » quis, etc. » Unde secundum Layman, non facile damnantus est peccati mortalis, quia divito, præsertim ante rogato, clam aufert quod ad gravem suam necessitatem necessa­ rium est, cum tunc dominus debeat esse minus invitus. Insuper adverte, pauperes gravem neces­ sitatem patientes, posserecurrcrcad judices sive ecclesiasticos sive civiles, qui sua aucto­ ritate cogant divites ad eleemosynas; quia, ul docet Navar. obligatus naturali aequitate UTRUM COMP. SEU RECUP. OCCUI.T.E, de. aut sola Hiari talc ad faciendum aliquid, ad id judicis officio compelli potest. Item adverte quod, licet gravis necessitas μπ sufficiat ad surripiendum alienum, suf­ fiat tamen ad differendam restitutionem , quia strictius obligat præceptum negati­ oni non furandi quam positivum restituen­ di, ut dixi de reslit. in genere. Diets conlra conclusionem. S. Thomas non distinguit inter necessitatem. Ergo. Λ. N. ani. Postquam enim S. Doctor dixit generaliter, res temporales a divina provi­ dentia esse ordinatas, ut per illas subvenia­ tur hominum necessitatibus; postea exponit diversos modos subveniendi secundum di­ versas necessitates; ait enim : — A. 7. c. — «Sed quia mulli sunt necessitatem palicn• tes, ct non potest cx eadem re omnibus jsubveniri, committitur arbitrio uniuscu9 jusque dispensatio propriarum rerum, ul s ex cis subveniat necessitatem paticnlijbus.» En pro necessitate gravi et com­ muni. Deinde immediate subjungit : «Si » tamen adeo sil evidens ct urgens nccessij tas, ut manifestum sit instanti necessitati » dc rebus occurrentibus esse subvenien» dum, puta, cum imminet personæ pen­ iculum, ct aliter subveniri non potest • (quod csl cxlrcma necessitas), tunc licite • potest aliquis ex rebus alienis suæ ncccs• sitalisubvcnirc sive manifeste sive occulte • sublatis, nec hoc proprie habet rationem • furti vel rapin®. » Et adhuc clarius ad 2 : «Uti re aliena, inquit, occulte accepta in • casu necessitatis extremæ, non habet ra• lioncm furti proprie loquendo, quia per • talem necessitatem efficitur suum id quod • aliquisaccipit ad sustentandam propriam • vitam.» Ubi videsS. Doctoremad casum silum exlremæ necessitatis restringere jus surripiendi alienum, eo quod tunc solum omnia sint communia. Depones, juxta S. Thornam ibidem: Res quas aliqui superabundanter habent, ex jure naturali debentur pauperum sustentationi : itqui id verum est non solum in extrema , sed etiam in gravi necessitate: ergo paupe­ res in gravi necessitate possunt illas acci­ pere. /i. in argumentum nimis paobare. Major enim csl vera non solum in extrema cl pra­ vi, sed eliam in communi necessitate ;unde lequerctur quod pauperes communes po»•ealalicna rapere.. Igitur. j 909 R. 2' D. maj. Superflua debentur paupe­ ribus jure naturali charilatis cl misericor­ di® , C. maj. jure justiti®, A’. maj. Et ideo pauperes non habent jus strictum justitiæ illa surripiendi ut sua , sicut habent in ex­ trema necessitate in qua omnia sunt com­ munia ; sed, ut ait S. Thomas, committitur arbitrio domini ut illa dispenset : conse­ quenter sunt rationabiliter inviti quantum ad hoc, quod sine eorum consensu surripiantur a pauperibus; seu aliis terminis, tenentur divites dare pauperibus, sed non tenentur consentire ut ipsi propria auctori­ tate capiant, ct quantum ad hoc sunt ra­ tionabiliter inviti. ARTICULUS VII. Utrum compensationes seu recuperationes occulta sint licita? Jam dixi supra art. 2 de restit. in gene­ re, duplicem esse compensationem: unam proprie dictam, quando ex ulraque parle est debitum : v. g. debeo libi centum pro pan­ no, tu mihi debes centum pro vino ; retineo centum quæ tibi debeo pro centum quæ mihi debes : vocatur in jure debili el crediti inter se contributio ;hanc esse licitam dixi loco supra citato. Altera compensatio improprie dicta , ni­ hil aliud est quam recuperatio rei vel de­ biti quam facit is qui nihil debet suo debi­ tori : v. g. debes mihi viginti aureos , toti­ dem a te clam surripio. Furatus cs meum equum, eumdem occulte recupero, aul tuum occupo. Dc hac quæritur utrum sil licita. Et quamviis videatur quædam distinctio fa­ cienda inter rem adhuc exstantem cl debi­ tum simplex, auclores tamen non distin­ guunt, cl indiscriminatim statuunt com­ pensationes occultas esse licitas vel illicitas. Q 66. a. 3. ad 3. et a. S. ad 3.—Dico Ie Compensationes seu recuperationes occultæ, sive rei adhuc exstantis, sive debiti, per se loquendo sunt illicit®. ibid — Ratio est, quia qui occutte acci­ pit rem suam (idem dic de debito), apud alium injuste detentam, peccat conlra com­ munem justitiam dum ipse sibi usuipat rei su® judicium , juris ordino præterrnisso, ct ideo tenetur Deo satisfacere et dare operam ut scandalum proximorum, si inde ortum fuerit, sedetur. Ibid,—Quia tamen hæc iniqua rei me® possessio nihil juris tribuit injusto dclen- 300 DISSERT. XI. ART. VII. tori, quin potius ejus conditionem pessi­ accipiendi ; pro quo cavendo debet debitor, mam reddit, cum illum in continuo statu si debili sil conscius, convenienti modo mo­ peccati delineat,sequitur quod sic accipien­ neri esse liberum a restitutione seu solutione. do rem mcain non gravem detentorem, nec 5" Ul hæc omnia constent non proprio com­ peccem peccato furti, et consequenter non pensantis, sed alterius viri prudentis elpar­ tenear ad restitutionem. tium liberi judicio, ne propria cupiditas eiNec obstat quod idem S. Thomas ari. 3 cæccl, el mentiatur sibi iniquitas. 6· Nefiat cit.ad 3, dicat, id quod csl per rapinam ab­ compensatio in deposito,quia id jura velant, latum, esse rapienlis... quantum ad deten­ cap. Bona fides de Deposito : sunl tamen qui tionem. Nihil enim aliud hac phrasi signifi­ volunt hanc legem valere duntaxat profero catur, quam quod raptor teneatur rem rap­ externo; sed non videlur cur non valeat tam delinere ct custodire ut eam opportune etiam pro foro interno, sicut diximus alibi reddat domino, el quod nemo possit aucto­ valere legem praescriptionis. ritate privata eam auferre quin violet ordi­ Ilis itaque conditionibus positis,dicimu» nem juris, ul dictum est: excipe nisi sil res compensationes occultas esse licitas. Ita com­ parvi momenti; de minimis enim non cu­ muniter theologi, S. Antonius, Cajetanus, rat prætor. Bannes , Sylvius, Wiggers et omnes disci­ Cælerum , sistendo in hac sola violatione puli D. Thomæ, inquit Serra ; ex reccnlioriordinis juris, forte non reputaretur graviter bus, Pontas, Perfector Tournely, Ilenricus illicita compensatio occulta, quia hæc vio­ a S. Ignalio, etc., conlra paucos rccenliores latio præcise non videtur gravis inordinatio. Lovanicnscs. Quia tamen interveniunt plerumque aliæ Probatur. Si compensatio occulta esset il­ graves inordinationes, nimirum scandalum, licita, ideo esset quia per eam fieret injuria infamia, perturbatio reipublicæ, periculum debitori vcl judici : atqui positis conditioni­ frequentis abusus contra bonum commune, bus assignatis neutrum dici potest : ergo. periculum duplicis solutionis pro eodem de­ Prob. min. 1° Non fit injuria debitori,ul bito , etc. ,ideo regulariter loquendo, com­ docet ipse S. Thomas hic a. 5, ad 3, et patet; pensatio occulta debet censeri graviter illi­ quia nonnisi certo meum accipio, aul quod cita. At quæslio csl utrum per accidens po­ ipse debitor lenctur ex juslitia mihi reddere. sitis certis conditionibus, abstergi possint 2° Non fit injuria judici, quia, ut suppono, hæ inordinationes, el compensatio occulta judex non vult aut non potest mihi dicere fieri licita? pro quo jus. Ergo. Confirmatur. Juris ordo est inslilulusad Dico 2’ Recuperationes seu compensatio­ nes occultæ, positis certis conditionibus sunt reddendum cuique jus suum ct ad pacem licilæ, raro tamen exerccndæ aut consulen­ communem servandam : atqui pax commu­ dae, quia raro concurrunt omnes conditiones nis, ul suppono, non violatur hic, et si juris requisitae. ordo servaretur, non possem oblinere meum Porro hæ conditiones sunt 1’ ut constet jus, aut nonnisi cum gravi damno : restat rem esse tuam, aut libi debitum cx juslitia; ergo quod jure naturali utens, ipse meum si enim esset dubium, non posses uti com­ recuperem. Nec in hoc proprie mihi dieo pensatione, quia in dubio melior csl condi­ jus, ut advertit Cajetanus, sed potius jus tio possidentis : similiter si tantum cx grali- meum exsequor, cum non utar aliqua auc­ tudinc vcl charitatc esset debita. 2» Ut non toritate, sed solum occulta acceptione; sicuti possis rem tuam vel debitum recuperare non mihi jus dico , sed jus meum exsequor petendo, aut via juris, sive propter nimiam dum res meas adversus injustum invasorem potentiam aut iniquitatem debitoris, sive defendo. propter injustitiam judicis, sive propter de­ Objicies locum Lovaniensibus.S Thomas fectum probationum, sive propter majus hic, ari. 5, ad 3, dicit generaliter quod, qui damnum pacis, amicitiae aut rerum. 3° Ul rem suam occulte recuperat ab injusto de­ absit periculum scandali vel infamiae tam tentore , peccet conlra communem justitiam respectu lui quam respectu debitoris, ne dum ipse sibi usurpat suæ rei judicium : at* scilicet alteruter traducatur ut fur. 4» Ut qui positis eliam assignatis conditionibus, absit periculum duplicem pro eadem re vcl verum est quod occulte compensans usurpet eodem debito solutionem aut restitutionem suæ rei judicium ; debet enim judicare quod UTRUM COMP. SEU ΠECUP. OCCULTÆ, etc. debitam lit certam, quod non possit via ju­ ris repoli, quod absit periculum scandali et majoris damni, etc. Ergo. R. 1° sic compensantem non magis usur­ pare rei suæ judicium , quam usurpet ille qui vitam aut res suas conlra injustum in­ vasorem defendit; debet enim iste utique judicaro quod res sint certo suæ, quod inva­ sor sil injustus, quod absit periculum scan­ dali aut majoris damni, etc., et tamen nemo ruro peccati arguit. Dicendum ergo vel quod in hoc utroque casu non sit proprie rei suæ usurpare judicium , sed jus suum exsequi, uljamdixi ex Cajclano; vel quod, quamvis regulariter loquendo nemo possit rei suæ usurpare judicium (quo sensu intelligitur dictum D.Thomæ), si tamen sil casus in quo non possit haberi judex ct instet necessitas agendi aut damnum patiendi, ut in defen­ sione vol recuperatione rei suæ, non videtur tone illicitum rei suæ ferre judicium. In tali enim casu, inquit idem Cajetanus hic ad art. 5, $ Num impotens, licet a lege disce­ dere, saltem sic quod non sit contra justi­ tiam, quamvis videatur fieri præter justi­ tiam, discedendo a directo illius modo. Cæterum si compensatio in hoc casu sit ex hoc solo capite illicita, videtur valde leviter illi­ cita, quia si quæ sit inordinatio, videtur valde levis. R.T' N.min. Quia compensansquijuxla quintam conditionem omnia proct conlra sincere exponil viro prudenti partium libe­ ro, ct hujus judicium sequitur , non magis esi judex in propria causa quarn pœnilens qui sincere confessario suo pro el contra conscientiam suam aperit. Obj. 2° cum iisdem. Supposito quod con­ ditiones il læ abstergant omnem compensa­ tionis malitiam intrinsecam, nunquam ta­ men abstergent omnem malitiam cxlrinsccam bono communi contrariam ; quia si compensatio occulta suis conditionibus sti­ pata semel judicetur licita , unusquisque eam in aliis casibus , ubi licita non est, facilcjudicabit licitam, imaginabilurquc prop­ ter innatam ad temporalia concupiscentiam conditiones requisitas adesseubi non adsunt; et sic via aperietur ad multa furta impune : perpetranda conlra bonumcommune. Ergo. II. nos huic inconvenienti obviasse per j jam dictam quintam conditionem. Posito enim quod veritatis cl certitudinis conditio­ num discussio , non ad proprium judicium 301 compensantis, sed alterius viri prudentis partium liberi referatur, non est cur timea­ tur ex nostra sententia ne propter cupidita­ tem compensantium via furtis aperiatur. Et hoc experientia constat ; nostra enim senten­ tia passim traditur et ad praxim reducitur, necdum tamen inde vidimus eversum bo­ num commune cl perturbatas respublicas. Insl. Carlhusianusin periculo mortis po­ situs, non potest manducare carnes, dum ad­ sunt alii cibi, etiamsi non ipse sed medicus judicet carnes esse necessasias : non quod manducare carnes sil tunc conlra intrinseca logis, sed quod si semel permitteretur in tali necessitate , facile salutaris illius ordinis rigor relaxaretur : ergo similiter in nostro casu. R. 1° non constare esum carnium in tali casu non esse contra intrinseca logis respec­ tu (Larthusiani; quia, licet leges humans re­ gulariter loquendo non obligent cum dis­ pendio vitæ , contrarium tamen polest con­ tingere, dum nempe quis sponte hanc obli­ gationem suscipit; hanc autem videtur spon­ te suscipere Carlhusianus dum profitetur religionem in qua scit talem servari rigo­ rem. El hæccsl prima disparités. R. 2° Altera disparilasesl, quodcausæet qualitates morborum sint occultæ el ipsis eliam medicis sæpe imperviæ, proindeque ipsis non constare certo an morbus sit ad mortem vol non, an carnes sint simpliciter necessariæ vel non ; cl cum aliunde noscan­ tur plerumque indulgenliores in hac parie, sequitur quod si semel permitteretur Carthusianis esus carnium in reputato periculo mortis , passim fingerentur talia pericula , et inde salutaris rigor istius ordinis relaxa­ retur. At vero in nostro casu non est ita dif­ ficile dignoscere an certum sil esse meam rem quam alter delinet, aut meum debitum esse liquidum, si enim a certitudine defi­ ciat, non admittimuscompensationcm ; item an possit vcl non possit res obtineri via ju­ ris ; ct sic de cæteris conditionibus: hæc, in­ quam, licet forte ipse compensans, propria cupiditate dnclus, non possil ita facile ac integre judicaro, poterit tamen altcr tertius partium liber; ideoque ex compensatione sic facta nullum bono communi periculum imminet. Hanc sanedisparitatem sensibili­ ter etiam probat ipsa experientia : cx nostra enim sententia , ul jam observavi, nullum hucusque vidimus sequi grave detrimentum ·,0 J j • - 302 DISSERT. Xi. ART. VII. boni communis. Atvero ox esu carnium | cita, maxime in hoc casu : ergo. Prob. min. permisso sub prælcxlu morbi periculosi , Cerlo debebatur merces Hebræis pro Iolae videmus in variis religionibus salutarem ab· tam duris laboribus quibus cos vexaverant stincnliæ rigorem relaxatum. Ægyptii, juxla illud Sap. io : Deus redObj. fl° cum iisdem. Innoc. XI damna- didit justis mercedem laborum suorum,ne vit hanc propositionem : « Famuli ac famu- eam poterant oblinere via juris. Ergo. » lædomcslicæpos.suntoccullehcrissuissurR. N. min. Ad prob. 1) Cerlo debcbatji » ripere ad compensandam operam quam Hebræis merces ab his qui eos durislakn» majoremjudicanisalarioquod recipiunt; » bus vexaverant , nimirum a Pharaone el est 37: atqui tamen circa illos non secus ac operum præfeclis, C. ab his a quibus surricirca alios possunt concurrere omnes con- picbanl vasa, ΛΓ. Ea enim juxla S. Scriptaditiones quas requirimus ad compensationes ram surripueranl ab amicis el vicinis, qui licitas. Ergo. in nullo eos vexaverant, et qui proinde nihil R. hanc propositionem esse damnatam , ipsis debebant. Nisi ergo Deus dedisset mer1° quia est indefinita et universalis, com- | cedem quam equidem merebantur,peccas· prehendens casus in quibus certo non licet domesticis compensatio occulta; puta, si sent eam accipiendo ab illis qui illam non debebant. sponte convenerint de stipendio juxta paraObj. 5° Nemo potest auctoritate privata bolam de laborantibus in vinea , Matth. 20. ulcisci propriam injuriam, etiamsi nonpos2° Quia constituit judices in propria causa sit oblinere satisfactionem a judice : ergo ipsos domesticos regulariter ineptos ad talc | nec rem suam occulte recuperare, judicium el lucri nimium avidos. Unde sisR. N. conseq. Quia vindicia auctoritate tendo in terminis propositionis damnalæ, privata est semper illicita : recuperatio vero neganda est minor. Cætcrum si revera erga rei suæ non est vindicta. domesticos occurrerent omnes conditiones Ex his infert 1° Sylvius post Navar. les· rcquisilæad licitam compensationem , non sium elalios, quod, si feraturexcommuniforcl ipsis magis prohibita quam aliis, v.g. catio in eos qui vel res surripuerunt, vel si herus inique retineret pariem stipendii scientes non revelant, non comprehendatur conventi elcætcra adsint. is qui rem suam aut debitum recuperavit, Petes utrum famuli et famulæ (idem est neque id scientes; lum quia cxcommunide mercenariis) possint uti compensatione catio major non ligat nisi cum qui peccat occulta si necessitate coacti convenerintde mortaliter, cum quia nemo tenelur scvcl minore stipendio? alium innocentem prodere ad damnum R. negative. Quia forte aut dominus non suum. Hoc etiam verum reputat Lcssity, ita indigebat illorum opera , aut noluisset quamvis recuperans peccaverit in modo ac· acceptare majore stipendio , aut alios repe- cipicndi, puta, quia poterat rem suam rerisselqui æquali stipendio inserviissent aut cuperare via juris, quia etsi peccaverit accilaborassent. Adde quod, sicut merces ila et piendo, non peccat tamen delinendo, nec operæ ultroneæ vilescant , el tam famuli tenetur restituere: episcopus autem ferendo quam mercenarii sunt ila comparati, ul excommunicationem, tantum intendit co· semper existiment se infra meritum sti- gere injustum detentorem ad restitutionem, pendia accipere. Sed et graviter sunt cuiInfert 2° idem Sylvius quod, si quis rem pandi domini qui famulorum aut mercena- suam aut debitum licite recuperavit, interriorum opere vero indigentes, illos neccssi- rogetur a judice an sciat quis acceperit, pos­ tale coactus minus justo stipendio condu- sil respondere sc nescire; quia judex inter­ eunt ; hoc est enim fraudare saltem pro rogat de injusta acceptione : qui autem inpar te opera riorum mercedem, quod est per- terrogatur, neminem scit injuste accepisse, catum in cœlum clamans. Addit, id etiam verum esse quamvis forte Obj. 4° S. August, lib. 22 contra Faus- peccaverit in modo accipiendi, quandoquifume. 72, loquens de spoliatione Ægyplio- dem non peccaverit per hoc quod acceperit rum facta, jubente Deo, per Hebraeos, dicit: alienum , neque peccet injuste detinendo, Quod tamen si Moyses sponte suajussissel, ut jam modo dicebam cx Lcssio : judex au­ trui Hcbrai s|»onle sua fecissent, profecto (em solum intendit aut intcnderedcbcl scire peccasscnl : atqui si compensatio esset li-1 ct punire injustum detentorem. ÜTRUM QUIS POSSIT JfDlCARE EL.M, etc. Hucusque de compensationibus occultis, sed quid de manifestis? Quidam eliam cx illis qui tenent occultas esse illicitas, permittunt manifestas; quia, inquiunt, non peccatur in hoc contra ordi­ nem juris. Si enim Petrus contendat me iniquo agere, poterit me via juris aggrendi ; necjudicium mihi usurpo. (Ium enim rem Petri detineam in conspectu orbis, judicium Petro relinquo, quo, si possit, ipsi liborum est me ex possessione talis rei deturbare. Ita doctor Daelman. R.subdislinctione. 1° Recuperare mani­ feste rem suam in flagranti furtivæ actionis, aut quando nonduneslin luto loco reposita, licitum est, quia id habet rationem juslæ defensionis. 2°Rccuperare manifeste rem suam adhuc inspccie exstantem, etiam postquam ablata est clin tuto reposita, vi moderata adhi­ bita non videtur illicitum saltem graviter ; 1-quia usu receptum est, ut ubicumque quis rem suam invenit, cam accipiat : 2« quia relinquitur locus judici, ut dictum est. Quod si contendas nihilominus hic esse aliquam praetermissionem ordinis juris , dum quis 1 rem suam occupat inconsulto judice: hoc dato, hæc inordinatio non vide­ tur gravis, cum relinquatur locus judicio, elideo dixi talem compensationem non vi­ deri illicitam saltem graviter. Dixi, vi moderata adhibita , cx qua scili­ cet non sequalur mors, vulneratio , grave scandalum aut rcipublicæ perturbatio, li­ cet fortesequalur furis ipsius autejus fami­ lia quædam turbatio. 3’Rccuperarc manifeste simplex debitum non licet ; 1" quia id fieri non potest absque scandalo, et qui sic ageret haberetur fur, et ut talis puniretur in foro extorno; 2 quia non est dominus rei quam vult surripere in compensationem sui debiti, unde alter ha­ bet jus resistendi. Quæ spectant obligationem restituendi cx furto, abunde discussa sunt dc restitutione ingenero: require ibi. 303 bus exterioribus, restat agendum de vitiis per quælæditur verbis: ct 1°de nocumenus verborum quæ fiunt in judicio; 2ô de iis quæ fiunt extra judicium. Ibid. — Circa primum quinque conside­ randa occurrunt. 1 De injustitia judicis in judicando. 2° De injustitia accusatoris in ac­ cusando, 3° Dc injustitia testis in testifican­ do. 4' Dc injustitia rei in sua defensione. 5° Dcinjustitia advocati in patrocinando: dc quibus suo ordine. ARTICULUS T. Utrum quis possit judicare eum qui non est sibi subditus? Q. CO. a. 5. o. — Suppono ex dissert. 7. judicium esse actum virtutis justitiæ proindeque licitum. Supponoilemcx eodem loco, judicem existenlem in peccato publico pec­ care judicando ; secus si sil peccator occul­ tus. Require lococil.Suppono iterum ex q. 60 D. Thomæ, judicem ordinarie debere judicare secundum leges scriptas ; quia leges scribuntur vel ul declarent jus natu­ rale, vel ut instituant jus positivum : ergo si judicium non feratur secundum leges scriptas, deficiet a jure naturali vel positivo, sicque erit injustum : unde judex commu­ niter definitur : Persona publica , ad hoc instilula u( sibi subditis jus dicat, secundum legisprcescriptum. Per legem inlclligeeliam consuetudinem , vim legis habentem. Potest tamen supremus Judex subsistente legitima causa in lege humana dispensare, vel eam abrogare, quod nonpotesl inferior. Dico, subsistente justa causa , quia id non potest pro libitu, maxime in praejudicium tertii, cum sil æquilalis naturalis ut quod quisobservari praecipit, ipse observet: unde S. Aug. dc Vera Religione, loquens de legi­ bus humanis, dicit : α Quanquam de his ho« mines judicent cum eas instituunt, tamen » cum fuerint institutae,non licebit judici de » ipsis judicare , sed secundum ipsas.» Ib. nc de facto el de jure, C. innocentem de facto, disponere de bonis fortunæ propter com­ nocentem autem de jure, N. Patet cx dictis. mune bonum , non vero de vita civium ; id Et juxta hunc sensum intelligcnda sunt enim ultimum verum est duntaxat de mor­ verba S. Scripturae , scilicet, prohiberi ju­ dici se jungere multitudini aut testibus te intenta, non de morte permissa. mendacibus, quos ut tales in judicio depre­ Solvuntur objectiones» hendit, atque occidere innocentem juridice Pro solutione objectionum, notandum cx probatum talem. Quod confirmant auctores nostro Sylvestre , dupliciter aliquem posse cx paraphrasi Chaldaicaquæsit habet: Eum esse innocentem , 1<> de facto, quando reve­ qai fuerit justificatus cl exierit justus non ra crimen non admisit ; 2° de jure, quando occides. in judicio probatur innocens aut non pro­ Inst. 1° Respublica ipsa non habet potes­ batur nocens. Similiter dupliciter aliquis tatem occidendi talem innocentem : ergo potest esse nocens, scilicctdc facto , quando eam conferre judici non potest. Prob. ani. revera crimen admisit ; et de jure , quando Casu quo tyrannus potat innocentem occidi in judicio probatur crimen admisisse : ita a republica alioquin omnia eversurus, juxla quod quide facto est innocens, possit esse de ■ communem sententiam quam sustinemus, jure nocens, ct c contra. non potest respublica occidere hunc innoArolandrnn2°quod, sicut est duplex scien- | centeni, etiamsi lota periclilctur : ergo e 310 UTRUM JUDEX POSSIT CONDEM. INNOC., ctc. fortiori in præscnli casu in quo minus peri­ clitatur. H.X, ani. Ad probationem , N. conscq. Primadisparitas est, quod salus rcipublicæ non sequatur immediate cx innocentis oc­ cisione, sed ex mutata voluntate tyranni; conservatio autem ordinis juris el boni com­ munis sequitur immediate ex processu se­ cundum allegata et probata. Altera dispa­ ritas est, quod innocens in primo casu , sit de facto et jure innocens, in nostro autem casu est nocens de jure. Inst. 2° Judex debet judicare secundum leges : atqui nulla est lex quæ permittit aut jubet hunc innocentem occidi : ergo. R. D. maj. Judex debet judicare secun­ dum loges in communi, N. secundum leges applicatas huic particulari facto, C. Appli­ cantur autem per depositionem testium. Insuper nego minorem , ct assigno legem , eam nempe qua decernitur poena morlis in crimen do quo accusatus convincitur per testes, junctam huic : In orc duorum vel Irium testium peribit qui interficietur, seu, Ml omne verbum. Inst, 3° Judex per epiikiam debet magis attendere ad intentionem legislatoris quam ad verba legis : atqui intentio legislatoris non csl quod occidatur innocens : ergo. R. D. min. Intentio legislatoris non est quod occidatur innocens re exjuro, C. in­ nocens re ct nocens jure, N. Id enim exigit bonum commune, quod maxime intendit legislator. Insl. 4° Nunquam est licitum agere con­ tra conscientiam ; atqui judex condem­ nando cum quem scientia privata scit esse innocentem , ageret contra conscientiam : creo. Prob. minor; quia nomen conscien­ ti® importat applicationem scicntiæ ad ali­ quid agibile. Ergo. Hio q. 67. a. 2. ad 4. — R. N. min. Quia homo in his quidem quæ ad propriam per­ sonam perlinent, debet informare conscien­ tiam suam ex propria scientia ; sed in his quæ perlinent ad publicam potestatem , debet informare conscientiam suam secun­ dum ea quæ in judicio publico sciri possunt. Unde ad probationem minoris, D. Nomen cuibcientiæ imporlatapplicalioncin scicntiæ privai® vel publicæ, C, privais semper. Λ. Quando scilicet csl persona publica cl agit numine rcipublicæ. Obj, 2° C. Cum alcrni, de Sentent, cl 311 rejudic. in 9, Innoc. IV prohibet judicibus condemnare illum quem æterni Judicis tri­ bunal reum non habet. El cap Qui.scan­ dalizaverit , de Reg. jur. dicitur : Utilius nascitur scandalum , quam veritas desera­ tur. Ergo. /i. ad primum , æterni Judicis tribunal etiam habere reum illum qui talis juridice probatur, non quidem in foro interno, sed externo ; el hunc esse sensum canonis patet, tum quia alioquin judex ignorans hunc esse innocentem , damnaret eum quem æterni Judicis tribunal non haberet reum , el pec­ caret; lum etiam quia Glossa in hunc lo­ cum dicit quod ex eo textu judex debeat ju­ dicare secundum allegata cl probata. Ad secundum, /L judicem nullam verita­ tem deserere quam debeat amplecti ; veritas enim quam judex debet sequi in judicio , non est ea quam ipse scit privatim, sed ca quam ab ore testium inquirit, et quæ in ore duorum vel trium consistit. Inst. Judex humanus debet judicarc si­ cut Deus judicat : atqui Deus judicat secun­ dum rei veritatem. Ergo. ibid, ud 2. — Λ. JV. maj. Quia Deo com­ petit judicium secundum propriam potesta­ tem, cl ideo in judicando informatur secun­ dum veritatem quam ipse cognoscit, non secundum hoc quod ab aliis accipit : alii au­ tem judices non judicant secundum propriam potestatem, el ideo non estsimilis ratio. Non ergo debet homo judicare sicul Deus judicat, sed sicut Deus vult ipsum judicare; vult au­ tem ipsum judicarc secundum scientiam pu­ blicam, ul palet cx dictis. Repones, Judex ut judex movetur ex scien­ tia privata ad examinandos accuratius tes­ tes, quidni ad ferendum judicium ? R. 1° argumentum nimis probare. Exeo enim sequitur quod judex in casu posset cl deberet cx scientia privata absolvere proba­ tum nocenlum, quod non admittunt adver­ sarii. R. 2° N. conscq. Disparitas hæc est : ju­ dex movetur cx scientia privata ad exami­ nandos accuratius testes, quia debet uti po testate pulilun absque propria vel negligentia, vel imprudentia, vel ignorantia, proindeque adhibere privatas animi doles, indus­ triam, sagacitatem, scientiam . etc., ul me­ liori quo possit modo perveniat ad scientiam publicam, cl ex ea ad judicium rectum quæ est linis processus juridici; idque inlcudii t 4 312 9 DISSERT. XII. ART. II. respublica, eaque sub conditione confert pore hominis in ordine ad actum carnalem suam auctoritatem, unde ct digniores et ca­ extra matrimonium . hujusque disparity paciores judices quærit. At adepta semel ratio esse potest quod pali mortem siltanscientia publica, ex ea et non ex scientia Ium malum physicum ex parte innocentis, privata judicis, respublica vult proferendum accedere autem scienter ad non suam vd esse judicium, sicut ipsa proferret si judica­ non suum sil malum morale cx |ΆγΙο acci­ ret : alioquin frustra juris ordinem instituis­ dentis. set , cl it* quacumque causa, hoc ipso quo Secunda paritas. Lictor est minister pojudex esset pr.i.itim conscius facli, non de­ blicus reipublicæ non secus ac judex : atqui beret instituere processum nec audire cl dis­ tamen si sciat privata scientia damnatuma cutere testes, sed statim ctsolus proferre sen­ judice ad mortem esse innocentem, non po­ tentiam : quod est absurdum. test hanc sententiam exsequi : ergo nec ju­ Obj. 3° Nemo prudens adhibet media con­ dex illam proferre. traria fini quem intendit ; sic medicus non Respondet Cajclamishic, negando mig­ adhibet media sanitati rccupcrandæ contra­ rem his verbis : « Minister judicis deb'a revocatio non suilicienter elidit indicia, el alias nullus confiteretur extra torturam si sciret se non amplius illi 3,‘S subjiciendnm. Ul tamen huic atroci sup­ plicio praeligatur aliquis terminus, notant iidem doctores reum non posse torqueri nisi ter; ita ut si tertio in tortura confessus, tertio extra illam revocaverit, debeat ab­ solvi. Dico 3 · Judex in criminalibus non potest condemnare reum ad poenam ordinariam, nisi confessum vel convicium per duos testes irrejicibiles secundum ordinem juris; alio­ quin gravissime peccat et tenetur ad resti­ tutionem damnorum tanquam injusta illo­ rum causa. Patet i° cx jure, causa 2, q. 1, c. 1, ubi dicitur : a Nos in quemquam sententiam » ferre non possumus, nisi aut convicium » rut sponte confessum. » Idem c. seq. 2° Ex praxi communi tribunalium. 3° Ratione; quia ut judex possil condemnare reum ad poenam ordinariam seu lege taxatam, debet ipsi certo constare, cl quidem per proba­ tiones luce meridiana clariores, ul loquun­ tur jura, l. Sciant cuncti, c. de Probat, lib. 4, lit. 29, ipsum admisisse crimen : atqui sic certo constare non potest judici, nisi reus sil confessus aut convictus per duos testes irrejicibiles, aut aliquid æquiva­ lens, puta evidentiam facti ; indicia enim quantumvis manifesta et expressa non fa­ ciunt nisi praesumptionem ct verisimilitu­ dinem, non certitudinem nec probationem luce meridiana clariorem : ergo. Dixi 1°, ad poenam ordinariam ; quia si probationes proxime accedant ad plenam convictionem, etsi non certo convincant, poterit judex condemnare reum ad poenam ordinal ia leviorem, si bonum commune ita requirat. Dixi 2°, per duos testes irrejicibiles; quia unus non suflicil ad convictionem, ut dicam infra dc testibus. Dixi 3°, secundum ordinem juris ; quia si judex præler ordinem juris el per inju­ riam extorsisset cognitionem criminis a reo vel testibus, puta , per dolum, per iniquam torturam , sine prævia accusatione aul in­ famia, clc. sententia foret injusta cl nulla; quia lune non procederet ex auctoritate publica. Dico ■'> In criminalibus judex potest ju­ dicare secundum opinionem minus proba­ bilem faventem reo. Sequitur ex præcedcnle. Hoc ipso enim quo jus accusati csl probabile, jus accusa· 1 9 320 DISSERT. XII. ART. VI. toris non est omnino certum nec luce meri­ diana clarius, proindcque damnari non de­ bet accusatus. Elita clamant ubique jura: C:tm sunt partium jura obscura, reo faven­ dum est potius quam actori; Dc reg. juris in 6, reg. 11. In obscuris minimum est se­ quendum ; ibid. reg. 30. In panis benignior est interpretatio facienda ; ibid. reg. 49. Semper in dubiis benigniora prœfercnda sunt; 1. Semper 56, ff. de Divers, reg. Fa­ vorabiliores rei potius quam auctores ha­ bentur ; 1. Favorabiliores 167, ibid. Dico 5° In civilibus judex non potest ju­ dicare secundum opinionem minus proba­ bilem; sed tenetur judicare secundum opi­ nionem quæ, omnibus attentis, insi videtur probabilior , sive agatur de probabilitate juris vel facti, est enim perinde. Ita nunc communiter. Probatur. Respublica non contulit judi­ cibus auctoritatem pro causis civilibus, ncc litigantes se illis subjiciunt, ut pro libitu cui voluerint causas adjudicent, sed ea lege ac mente ut dicant jus secundum id quod æquius et verius aut saltem verosimilius apparet : hic est sensus omnium qui ideo advocatos cl procuratores periliores et eloquentiores quaerunt, qui suum jus judicibus verosimilius reddant, el ea ratione in suas partes flectant : atqui judex judicando se­ cundum sententiam minus probabilem re­ licta probabiliore, non dicit jus secundum id quod sibi æquius ct verius aut verosimi­ lius apparet, quin e contra secundum id quod minus verum cl minus verosimile apparet et pro libitu : ergo prævaricatur. Unde merito Innoc. XI damnavit hanc pro­ positionem : Probabiliter existimo judicem posse judicare juxta opinionem etiam mi­ nus probabilem : est secunda. Latius de hac materia dum de probabilitate. Sed quid si jura partium sint æque pro­ babilia? R.1° hunc casum videri melaphysicum ; vix enim fieri potest ul, rebus omnibus attentius, perspicacius et sæpius perpensis, tarn de jure quam de facto maneat absoluta paritas. Sed hoc supposito, /{. 2° judicem non posse in gratiam unius potius quam alterius sententiam ferre, alio­ quin esset personarum acceptor ; cum in hypothesi non sil ratio cur uni potius quam alteri faveat : unde Alexander V1I damnavit hanc propositionem : « Quando litigantes » habent pro se opiniones æque probabile, » potest judex pecuniam accipere pro feren » da sententia in favorem unius pr® alio.» Quidam dicunt judicem in hoc vasu de­ bere rem partibus dividere pro rata dubii; sed, ultra quod in multis casibus res dividi non possit, non est hæc praxis tribunalium nisi quoad expensas, ncc id exspectant litigantes a judicibus; sed solent judices iu dubio, seu quando jura partium non sunt liquida, convocare partes ad concordiam, seu, ut dicunt, ad accordandum : cui si consentiant, tunc locus est divisioni ; si non consentiant, revertatur judex ad examen instrumentorum litis, tam circa jus quam circa factum : cl si, his diligentius discussi.-, aliqua major probabilitas affulgeat pro uri parte, illi causam adjudicet ; sic enim cen­ sentur voluisse partes, dum concordiamel divisionem recusarunt. Quod si his non ob­ stantibus jura remaneant omnino æqualh (quod tamen, ul dixi, vix possibile est), judex debet abstinere a judicio aul saltem differre donec veritas magis elucescat, mi­ nendo inierim partes jura non liquere, ipsosque debere ulteriores probationes af­ ferre, si possint. ARTICULUS VI. Utrum sententia injusta valeat el obligt? Nota. Tripliciter sententia potest esse in­ justa : ex animo proferentis, cx ordine juris, et ex causa.Injusta exanimo profereniises:, cum, servato jure partium et ordine juris, judex sententiam profert non amore justiliæ, sed vel odio, vel pretio, vel favore adversariorum inductus ; sententia hoc mo­ do injusta, quamvis peccet judex, valet tl obligat, nec de illa est quaestio. Injusta ex ordine est, quando judex profert sententia: non servato ordine juris, puta, sine accusa­ tore, sine infamia præcedente aulæquiu· lente, sincsuflicientc probatione, vel extorti per vim aul dolum veritate: et hæc est inva­ lida, neque obligat, quia non procedit ci publica potestate. Qui tamen per talem £0* tentiam obtineret quod vere suum est, non teneretur restituere, non quidem vi scnkntiæ, sed quia non habet nisi quod suum csl: sicut si vi vel fraude surnpias quod tuum csl, licet forte pecces, quia auctoritate pri­ vata exsequeris quod deberes publica, non tamen teneris restituere. Neque desentenlh hoc modo injusta vertitur hic quæslio. UTRUM SENTENTIA INJUSTA VALEAT, etc. Sententia injusta ex causa csl, quando judex condemnat aliquem propter crimen quod revera non admisit, aut alicui aufert quod vere suum erat, cl confert alteri cujus noneral : et hæc sententia vel continet erro­ rem apertum ct intolerabilem, ul si quis damnetur propter recte facium , vel præci[lialur ipsi aliquid contra legem naturalem vel divinam, aul prohibeatur aliquid alte­ rutra loge præceptum ; cl hanc esse nullam ncc ullatenus obligare indubium csl : vel continet errorem occultum in quo fundatur, ul si judex secundum allegata el probata condemnet innocentem , aut re sua vel jure suo spoliet, sive inierim judex privalim noverit innocentiam sive non. Et de ea quærimus ulrum sit valida ct obliget. Quidam distinguunt inler causas sæcula­ res cl ecclesiasticas ubi agiturde beneficiis, cldicunt sententiam injuslam cx causa in illis nullius esse roboris, valere autem in is­ tis. Alii i lerum distinguunt inler sententias Je causis beneficial i bus : alia enim est juris declarativa, qua dum aliqui litigant dc bene­ ficio quod neuter adhuc possidet, adjudica­ tur uni; ethane concedunt non valere: alia est privata, qua quis in poenam delicti pro­ bati , licet non admissi, privatur beneficio quod possidebat et alteri confertur ; ct hanc volunt esse validam atque obligare. Contra quos omnes Dico. Omnis sententia injusta cx causa , sive in causis saecularibus, sive ecclesiasti­ cis, sive sit declarativa , sive privativa , csl nulla, nec per se obligat, fla Cajelanus q. 70, a.4 ; Sylvius eadem q. a. 5. Hicq. 60.a.l.o.ctq. 70. a.4. nd2.—Prob. I’ Sententia est conclusio judicii , proinde ii nullum judicium, nulla est sententia: atqui judicium injustum non csl judicium; rrgo sententia injusta non csl sententia , el consequenter non obligat. Prob. min. Ju­ dicium est definitio seu determinatio ejus quod juslum csl: ergo judicium injustum non csl judicium. ib. q. 67. n. 4. o. — Prob. 2° Sententia indicis cstquædam lex particularis in ali­ quo particulari facto : atqui leges injustæ non sunt leges ncc habent vim obligandi, j Ergo. Confirmatur ox principio communiter re­ cepto apud theologos ct jurisperitos, nimi­ rum legem el sententiam fundatam in falsa | {resumptione non obligare : atqui seni en- ! BfLU t. VT. lia injusta cx causa fundatur in falsapra:sumptione. Ergo. Hæ porro rationes militant, ul patet, pro quacumque sententia sive in causis sæcularibus, sive in ecclesiasticis,sive sil declara­ tiva, sive privativa Dixi, ncc per se obligat ,quia per accidens posset quis illi adsiringi, ralione scilicet scandali, quando injustitia non csl mani­ festa, seu error in quo fundatur non est no­ tus; tunc enim vel csl appellandum , vel re­ currendum ad superiorem, vclobcdicndum catcnus saltem ut vitetur scandalum natum sequi ex renilcnlia contra sententiam quæ communiter reputatur justa. El hac ratio­ ne c. Scnlenlia 1, causati ,q. 3, dicitur . Sententia pastoris, sive justa sive injusta [ueril, timenda est. Eadem ratione Ecclesia nuper condemnavit in Quesnello hanc fa­ mosam propositionem , ordine 91 : Excom­ municationis injustæ metus nunquam debet nos impedire ab implendo debito nostro. Ete­ nim injuste excommunicatus, cujus excom­ municationis injustitia lateret, non posset I publice intéresse sacro aulaliisdivinisofliciis propter scandalum ; posse lamen sccrelo co­ ram iis solis qui ejus innocentiam nosce­ rent. Dices 1° contra conclusionem. Injuste damnatus, si non appellata sententia , cen­ setur illi consentire cl juri suo cedere, juxta reg. 43 juris: Qui tacet,consentire videtur. Ergo. Λ. N. ani. cl ad regulam juris, dico eam esse veram duntaxatdc eo qui tenetur loqui, iiijuslcaulcmdamnatus non tenetur appelI laro. Dices 2° Si vera sil scnlenlia nostra, ma­ xime in causis beneficialibus, sequentur gravissima inconvenientia, nimirum, ro<. qui reputantur legitimi ministri, non esse legitimos, ct consequenter carere jurisdic­ tione, corumque acta , absolutiones, colla­ tiones, pr.Tsenlationcs, etc. esse invalida. Ergo. It. N. illationem; quia ubi est titulus co­ loratus cum errore communi,quamvis non sint legitimi ministri, Ecclesia tamen illis confert jurisdictionem ad singulos actus , ul dicam infra, ct jam dixisupra. Ex dictis colliges quod , qui scienicr per sententiam sic injuslam oblinet rem vel l>cnclicium alterius , tcnealur restituere cum omnibus expensis litis ct fructibus etiam 21 t DIGRESSIO 1 HISTORICA. 322 consnmptis, neque possit unquam præscri- mum praevaricationis : imo si sil judex ec­ berc ; quia est possessor malæ fidei. Si autem clesiasticus, etiam post latam sententiam, bona fide processit^ stalim ac cognoscit in­ tenetur restituere., quantumvis remittant justitiam sententiæ, tenetur rem vel bene­ ii qui donaverunt ; cx dicto cap. Statutum', ficium restituere (si tamen durante bona fi­ § Si quid, his verbis: a Si quid autem conde non præscripsit), non autem expensas li­ » tra constitutionem praesentem receperit, tis, neque fructus consumptos, nisi in quan­ » ad ipsius restitutionem integram teneatur tum factus est ditior , quia fuit hucusque » nulla eorum quibus restitutio facienda possessor bonae fidei. Is vero qui patitur » fuerit, remissione profutura eidem. «Se­ hanc injustitiam , si aliter non possitse ser- cus de judice saeculari, quia donatio liberavare indemnem, potest uti compensatione lis , qualis hic supponitur, transfert domi­ culta servatis servandis nium , nisi specialis constitutio obstet. Dixi 1° ante latam sententiam ; quia mul­ APPENDIX· tis videtur munera accepta post latam sen­ De acceptatione munerum. tentiam non inferre periculum subversionis, Quaeritur utrum judex possit acceptare proindeque non esse prohibita. Verumquii potuit moveri judex intuitu retributionis munera? Non est quaestio dc justo stipendio sive a quam ab illo, puta, ditiore, potius quam republicasiveaparlibusconferendo,idenim ab alio sperabat, aut saltem possit ind* icite accipi indubium est; neque dc mune­ moveri ul in posterum in gratiam opulen­ ribus quæ conferuntur et acceptantur cx tiorum a quibus major csl spes munerum, condicio pro ferenda sententia justa vel in­ judicet, lubricum valde reputoeliampost justa; hæc esse illicitainfra probabimus dum latam sententiam munera acceptare. Dixi 2° munera , quia munuscula, maxi­ de Contractibus; sed de muneribus sponte ■ et pure graluito oblatis ad captandam judi­ me in esculentis et poculcnlis quæ brni consumi possunt, non prohibentur eliam cis benevolentiam. R. Non licet judici acceptare munera ante ante sententiam, ul palet ex juribus citatis, quia non censentur sufficientia ad moven­ latam sententiam. Probatur ex jure. L. Plebiscito, ff. de dum animum judicis, quia tamen aliquo Oflicio præsid. lib. 1, lit. 18, dicitur : « Ple- usque inclinant, integris judicibus vitanda d hiscito continetur ut ne quis præsidum consulimus. Porro ubi non licet judicibus acceptare d munus, donum caperet, nisi esculentum » poculcntumve, quod inter dies proximos munera , nec licet litigantibus ofierre. Ex­ » prodigatur. » Idem 1. Solent 16, tit. 16 , cipiunt nonnulli nisi offerenti ccrlo constet el alibi. Et in jure canonico, c. Statutum, ' de justitia suæ causæ, aut nisi offerat ad re­ § Insuper, de Rescriptis in 6, lib. 1, lit. 3: 1 dimendam vexationem, puta, quia aliter « Insuper ut gratis cl cum omni puritate justitiam oblinere nequit, modo tamen ab » judicium coram ipso procedat, nullum sil scandalum. Verum quia familiare 9 et 71. ARTICULUS I. Virum reus a judice interrogatus, teneatur sub peccat* mortali faleri veritatem, licet inde sit capite plectendus ? In confesso est apud omnes, reum juri­ dice interrogatum teneri veritatem fateri ubi nulla est spes evadendi, dum nempe 333 videt crimen probatum per testes idoneos aul facile probandum; quia tunc cessat ra­ tio celandi quam multi defendunt, utmodo dicam. Difficultas est itaque quando, si ne­ get aut non fateatur crimen, est spes eva­ dendi, eo quod crimen absque ejus confes­ sione non possit sufficienter probari. Non pauci negant reum tunc teneri veritatem fa­ teri, quia videtur nimis durum ct alienum ab inclinatione naturali quam quisque habet ad vitam : affirmant plurcs cum D. Thoma tam intra quam extra ejus scholam, cum quibus Q. G9. a. l.o. —Dico 1° Reus juridice in­ terrogatus tenetur sub mortali peccato fa­ leri veritatem, licet inde sit capite plecten­ dus. Si autem non interrogetur juridice, non tenetur respondere, sed potest vel per ap­ pellationem vel aliter subterfugere, men­ dacium tamen dicere non licet. Quandonam reus interrogatur juridice? require supra dissertat. 12, a. 5. Ibid. — Prob. prima pars. Unusquisque tenetur sub peccato mortali obodire suo su­ periori, legitime cl necessario praecipienti in ordine ad bonum commune: alqui judex est superior respectu ejus qui judicatur, le­ gitime ipsi præcipit faleri veritatem, quia præcipit secundum ordinem juris, tandem necessario præcipit in ordine ad bonum commune; quia cum reus in casu non possit condemnari absque propria confessione, si judex non praecipiat confiteri, ordo juris, legum, justitia ct judicum vigilantia erunt inutiles, criminosi plerumque absolventur, scelera manebunt impunita, cl cx impuni­ tate invalescent in totam rcipublicæ perni­ ciem. Ergo. Confirmatur 1° Hoc judicis præceplum est verum præceplum, intendit enim judex præcipcrc cl obligare; est justum et neces­ sarium, ul dictum est : alqui dc ratione in­ trinseca præcepti est quod ejus transgressio sit inobcdicnlia ct consequenter peccatum. I Ergo. ' Confirmatur 2° Judex habet jus inquiI rendi veritatem a reo propter bonum com­ mune; nemo, arbitror, id negat, ct sane mirum esset judicem posse torquere reum ad exquirendam veritatem cl non posse illi præcipcrc ut eam fateatm : atqui jus cl obli­ gatio sunt corrclativa , nec potest esse jus in mandante nisi sil obligatio in mandalario,, alioquin istud jus foret prorsus inutile. Ergo 2?A DISSERT. XIV. Λ KT. Γ Respondent adversarii, nihil repugnare esse in judice jus praecipiendi confessionem Veritatis propior bonum commune, el in reo jus illam celandi propior bonum vilæ : sic, inquiunt, reus potest fugere c carcero, quantumvis judex præcipiat ne fugiat; sic reus citatus potest non comparera, quamvis judex præcipiat ut comparcat; sic tandem servus potest fug?rc, «tsi dominus præcipiat ne fugiat. Ergo. Sed contra. Falsum esse antecedens con­ stat cx confirmationibus conclusionis, nec contrarium evincunt exempla proposita. Ad primum enim, R. quod judex non præci­ piat, nec regulariter præcipcrc possit reo ne fugiat, quia id non est necessarium ad bo­ num puoh'cum, cum variis aliis modis pos­ sint punin malefactores; sed sufficit quod condemnetur reus ad carcerem, ct praeci­ piatur custodibus ut ejus detentioni invigi­ lent. Si tamen in casu singulari judex habe­ ret justam causam praecipiendi reo ul ma­ neat in carcero, arbitramur cum Cajetano cl Sylvio quod teneretur obedirc, de quo infra. Ad secundum, R. non præcipi abso­ lute reo ul comparent, sed condilionale, si habeat quo se defendat, ne postea dicat se inauditum condemnatum fuisse. Ad ter­ tium, R. dominum non posse praecipere servo sub jure belli, ne, si possit, redeat ad suos, id enim ipsi jure gentium concessum csl; nec proptcrca posse a domino puniri. Secunda pars conclusionis a nemine ne­ gatur, quia potestas judicis non co se ex­ tendit ul interroget reum prætcr ordinem juris. Non potest tamen reus mentiri, utbenc advertit S. Thomas, quia mendacium est intrinsece malum; sed potest vel appellare, vel ostendere ordinem juris non servari, se non teneri ad respondendum , vel aliquid aliud simile : et tandem si aliter evadere non possit, potest dicere, Non Icci; quia ista ver­ ba licet simpliciter prolata significent re­ vera ipsum esse a crimine immunem , ta­ men in his circumstantiis prolata significant ex usu el inlclligenlia communi, Non pro­ bor fecisse, non feci quod debeam fateri, aut quid simile : unde non eslmcndacium , nec restrictio pure mentalis. Confer quæ latius hac dc re dicimus in tractat, de Religion, disseri. 3, art. 2, consect. 4 ct 5 , et ari. se­ quent. conclus. 2. Dico 2” Quando reus prudenter dubitat an judex interroget juridice, non tenetur respondere : ita Cajet Solo, Banne , Serra clalii plures: l°quia secundum jura in du­ biis favendum est reo ; 2P quia rcus non $* habet ut causa instrumental respectu judi­ cis in sua responsione, sicul se habet tortor, v. g. aut miles in bello, sed ul causa princi­ palis , proindeque debet agere secundum formam suam moralem, nempe suum judi­ cium; 3» quia non videtur rationi congruum quod quis cogatur suscipere tam grave onus ab eo qui forte imponere non potest. Tcnelur ergo judex exponere reo statum causæ ct ipsi ostendere ordinem juris esse servatum , ipsumqueideo teneri fateri veri­ tatem. Id etiam debet inquirere confesso­ rius antequam rei confessionem excipiat, ne forte cum dispendio vilæ corporaliscngat ipsum faleri crimen quod non tenetur fale­ ri, aut no cum detrimento salutis animæ permittat ipsum negare quod fateri tenetur. Quod si constet reum juridice interrogari, el tamen nolit veritatem faleri, non videtur absolvendus, cum insenlcnlia nostra peccet mortaliter. Quia tamen opposita scnlitiacst etiam probabilis, si forte reo esset probabi­ lior, ipsum fateri renuentem non auderem condemnare. Petes utrum, postquam reus juridice in­ terrogatus negavit veritatem , teneatur in nostra sententia retractare dictum cl fateri veritatem si amplius non interrogetur?Qui­ dam affirmant; alii, ul Sylvius, Serra, Navarrus, clc. probabilius negant ; quia tunc præceptum confitendæ veritatis factum reo transiit, proindeque simul cl obligatio res­ pondendi : suilicil ergo uldcculpa praeteri­ ta pmniteat, el eam non ampliusadrnittcre proponat. Quinimo advertit Serra cum aliis, confcssarium non debere interrogare reum detail proposito in specie, quia hoce.\'Clip­ sum lentare ct ipsum exponere periculodcnuo peccandi, hahendo propositum non fa­ tendi proprium crimen , cum hoc sit diffi­ cillimum, sed sufficere si hortetur reum pœnilenlem in genere ul caveat in posterum peccare, et ipse hoc proponat. Quod autem quidam opponant hinc pro­ babiliori responsioni, reum quamdiu ma­ net in judicio victuali 1er interrogari,negan­ dum csl; item cl quod addunt, exojus nega­ tione judicem , accusatorem ct testes diffa­ mari lanquam injustos : omnibus enim no­ tissimum est reos plerumque sua crimina negare, el praesumptio est in favorem judi- UTRUM REUS Λ JUDICE INTERROGAT., «(c. 335 ds. Aliud esset (licendum si reus in suppli- nia , dominus non habet jus necessaria de­ cio actuali constantor negaret crimen et as­ negandi patienti necessitate!» , neque in­ sereret se injuste damnari aut ex priori justus aggressor habet jns alterum aggre­ ejos negatione sequeretur alicui notabile diendi : unde non csl mirum si patiens ex tremam necessitatem possit ah na capere, damnum. cl injuste aggressus se defendere cum occi­ So’runtur objectiones contra primam partem pri­ sione agressoris. At judex habet jus inter­ ma coni lusionis* rogandi reum, ul omnes fatentur, et ideo Obj. 1° cum Lessio. Quamdiu est spes natura non tribuit reo jus tacendi, alioquin evadendi, eo quod crimen nondum sil ple­ tribueret facultatem agendi contra jus su­ ne probatum , præceptum illud fatendi vi­ perioris debite suo officio fungentis. detur nimis difficile, neque satis consenta­ Obj. 2° cum eodem Lessio. Lex humana neum humanæ imbecillitati : atqui ut præ- non potest obligare cum periculo mortis, ceptaobligent, debent esse consentanea con­ nisi magnitudo negotii illud postulet : erga ditioni humanæ non secus ac leges. Ergo. ncc præceptum humanum. R. el hic magnitudinem negotii, nimirum R. tam leges quam praecepta humana , quantumvis difficilia , obligare ubi id exi­ bonum publicum , exigere ul istud præccpgit bonum commune, ut palet in milite jus­ tum obliget cl ci obedialur, ut patcl cx so non deserere stationem, aut aggredi hos­ dictis. tem cum certo vitæ periculo; tunc enim Obj. 3° cum eodem. Nemo potest cogi ad inclinatio naturalis cedere debet utilitati testificandum contra sanguine junctum, I. publicæ: est autem necessarium bono com­ 4, ff. de Testibus : nemo etiam tcnctur tes­ muni ut judex præcipiat reo faleri verita­ tari quando inde sibi grave damnum immi­ tem, ct reus obedial; alioquin vix possint net : atqui nemo cuiquam magis est san­ puniri delinquentes. Insuper sicul non csl guine junctus quam ipse sibi, ncc majus conditioni humanæ dissentaneum quod potest esse damnum quam vitæ. Ergo. rcuspœnas sui sceleris luat, ila nec quod II. ad primam pariem majoris. Disparijussus dicat id quod remote concurrit ad las csl, quod jura eximant consanguineos ejus morlcm. Item sicut non csl inhuma­ a testimonio ferendo contra consanguineos, num extorquere veritatem a reo per tortu­ tum ne inde in familiis oriantur odia , iniram, ita ncc a fortiori illam inquirere per micitiæpcrpctuæ cl rixæ; tum quia non est præceptum ; sibi imputet peccator quod in ncccssc bono publico quod consanguineus bas angustias se conjecerit. testetur contra consanguineum. Esto enim Inst. Istud præceptum est inutile reipu- defectu hujus testimonii reus absolvatur ; blicæ, cum c centum vix unus rcpcrialur cum id raro contingat, non sequitur mag­ qui, si speret se negando crimen posse eva­ num inconveniens in republica : consan­ dere mortem, non sil negaturus. Ergo. guineos ergo siedejure exemptos a testimo­ R. N. antecedens cl ejus probationem. nio ferendo judex compellere non potest. Experientia enim constat quosdam esse qui At jura non eximunt reum juridice interro* inter carccrum angustias el miserias, ad galum a dicenda veritate, quin potius prae­ cor redeuntes, cl immanitate seclorum per­ cipiunt ut sive jussione judicis, sive tortura culsi , ul Deo satisfaciant, vel etiam ut tor- ad ejus confessionem compellatur, quia id luræsupplicium declinent, veritatem con­ csl necessarium ad bonum commune. Ad secundam partem, ncijo universaliter fitentur. Quapropter judex antequam ad torturam procedat, debet semper propo­ sumptam ; tcnelur enim testis, ut diximus supra , ferre testimonium cum suo damno, nere præceptum confitendi veritatem. Repones. Propter vehementem vilæ con- si cx ejus silentio sequatur grave boni com­ servandæ inclinationem a natura inditam, munis detrimentum, quod hic contingit si licet aliena capere· in extrema necessitate, taceat reus. Insuper disparitas est, quod item el injustum vilæ aggressorem occide­ reus se sua culpam has angustias injecerit; ro : ergo a fortiori tacere veritatem cx quo non vero testis innocens. Obj. 4° cum eodem. L. Nimis qrave Ί. vita salvetur. It. N. conscq. Disparitas est quod, cum cap.dc Testibus, dicitur neminem teneri in 'klrcina necessitate omnia sinteommu- contra sc exhibere id per quod sibi nego· S30 DISSERT. XIV. ART. I. tium fiai. Ergo. Confirmatur. Nimis durum csl ul reus cogatur subministrare judici arma quibus juguletur dum alias est spes evasio­ nis. Ergo. //. banc legem non currere si contrarium publica necessitas postulaverit, ul delini­ tur lib. Si post, dc Assessoribus : hic autem contrarium postulat necessitas publica, ut sæpe dictum est. Ad confirmationem, nego reum, latendo veritatem, præbere arma judici ; sed aperit vulnus quo factum est membrum putridum clabscindendum. Obj. 5« C. Clericos, de Cohabilationc clericorum I. 3, Iit. 2, propter periculum perjurii, prohibetur ne clerici cogantur ju­ rare quod deserent suas concubinas : ergo pariter propter periculum perjurii, aul saltem inobcdienliæ, non debet cogi reus ad (alendum crimen cx quo sit morte plec­ tendus. R. N. conscq. Disparilas est, quod jura­ mentum clericorum non sil ncccssc ul hi suas concubinas deserant, quia ad id pos­ sunt et debent cogi per censuras ut dicitur ibidem , cl per denegationem absolutionis in tribunali pœnilcnliæ ; unde sine causa exponerentur periculo perjurii. At praecep­ tum judicis csl necessarium in nostro casu ad convictionem rei ct ad bonum commune. Obj. 6° S. Thomas infra q. 104, a. 5. o, dicit : Secundum ca quæ ad naturam cor­ poris spectant, homo homini obedire non (enetur. Ergo reus ad interrogationem ju­ dicis tacere potest, quia ejus silentium csl necessarium ad conservandam naturam sui corporis. R. N. conscq. Non enim intendit S. Tho­ mas his verbis quod homo homini non de­ beat obedire in illisquæ spectant naturam, sed in illis duntaxat quæ immediate spec­ tant corporis sustentationem et prolis gene­ rationem, ct hoc quidem regulariter; palel cx ipso S. Doctorc loco cil. El ideo paler non potesl regulariter praecipere lilio, ncc dominus servo, ne unquam manducet, ul virginitatem servet, vel matrimonium ineat : nihil autem simile hic praecipitur reo, sed dunlaxal ul lateatur veritatem quantum necessarium est bono communi. Insuper sicut pater potesl in certis circumstantiis praecipere lilio matrimonium , puta, si pro­ miserit; ita judex potest in certis circum­ stantiis præcipcrc quod regulariter non potesl. In summa, hæ omnes objectiones co lo dont, ut probent non solum rcuinnon te­ neri respondere, sed ncc judicem liabcre jus interrogandi ct praecipiendi, quod Umen omnes admittunt : unde cum nimis probent, nihil probant ; hoc ipso autem quo semel admittitur in judice jus interro­ gandi reum cl ipsi praecipiendi confessio­ nem veritatis, quidquid opponatur in con­ trarium , necessario admittenda esi in reo obligatio respondendi, ul patet ct proba­ tionibus conclusionis : cl hac una respon­ sione possent solvi omnes ferme objectiones. Petes quid sil censendum dc reo qui,ii aul metu gravis lorlurae, imponit sibi fal­ sum crimen propter quod est morte plec­ tendus? R. 1° Non peccat peccalo diffamationis propriæ, quia cum sil dominus suæ fame, potesl illi cedere ex justa causa ; habet au­ tem hic justam causam, cum gravia torturi supplicia praeponderent difiamalionispro­ priæ. 2° Certo peccat venialiter ralione men­ dacii; item cl mortaliter ratione perjurii, si prius præslilcril juramentum de dicendi veritate. Sed difficultas est utrum sil reus suicide cl inde peccet mortaliter : affirmant varrus , Covarruvias, Panorm. Pontas et alii, quia per mendacium csl causa sus mortis; non enim potesl alia assignari causa quam crimen quod sibi falso imponit:ne gant Solo lib. 5, q. 10, a. 2, Sylvester v Detractio, q. 3 , Tolclus, Ledesma, Sem el alii : probabile censet Sylvius in Re«l v. Sorlilcgium 1, conclusione 2; quia ni­ non tenetur cum lanio cruciatu vitam tum ne alius eripiat, sicut non tenetur pati libis abscissioncin ad conservandam vitam : rl ad rationem oppositam , negant ideo rae mortis suæ causam , quia non csl bin physica, ul patet; non enim ipse se physico occidit, sed a licloreocciditur; non moralis, quia ex una parle non intendit mortem, sed liberari a gravissimis cruciatibus, olei altera habet justam causam , non equidem mentiendi. sed se tradendi discretioni ju­ dicis, scilicet, ul vitei acerbiora tormenta: unde mors non censetur ipsi voluntaria sive directe sive indirecte. Neque dici potesl quod ejus mendacium sit ipsi perniciosum, saltem graviter, quia malum cui se exponit, nempe mors , non mullum præpondenl UTRUM ACCUSATO LICEAT SE CALUMN istis tormentis : imo posset dici hæc tormenta preponderate morti, cum hæc pati sit longa el multiplici morte mori ; sicque reus in O una brevi morte longam mortem aut mullas mortes redimit. Inlclligis sermonem esse de gravi tortura ; nam unusquisque tenetur cum aliquo incommodo aul dolore vitam conservare, el is conseretur sibi mor­ tem inferre, qui sine gravi causa illius oc­ casionem præbcrct. Hæc ulraque sententia est probabilis : prima tamen videtur nunc communior, et juxta illam tenetur reus retractare post tor­ turam quod in ea falso confessus est; quia tenetur auferre mortis suæ causam quam posuit. Juxta secundam sententiam non tenetur, si ex retractatione debeat iterum subjici simili aul graviori lorluræ, nisi forte ex falsa ejus confessione sequeretur alicui grave damnum quod præponderet suis tormentis, r.g. enormis diffamatio totius religionis. Non enim tenetur ratione mortis seculuræ, quia juxta hanc sententiam, non est illius causa et habet justam rationem illam per­ mittendi ; non ralione propriæ diffamatio­ nis, quia potest cedere suæ famæ, ul dictum est ; non tandem ratione perjurii, quia transiit, el hujus reatus retractatione non deletur, sed poenitentia coram Deo. Utrum saltem in extremo vilæ, cum jamjam est interficiendus ncc amplius torquen­ dus, teneatur etiam in hac sententia retrac­ tare? R. teneri, si in aliquando podessc; sed hos rarum est, quia præsumptio stat pro sententia judicis. ARTICULUS II. Virum accusato liceat sc calumniose defen­ dere? Q. 69. n. 2. o. — Dico 4° Accusatus, sive juste sive injuste, non potesl calumniose se defendere, imponendo falsum crimen accusatori aul testibus, vel etiam adhibendo fraudem cl dolum, fraus enim ct dolus ha­ bent rationem mendacii. Palel ic ex Decalogo : Non loqueris con­ ira proximum tuum falsum testimonium. — In n. ». c. — 2° Quia initio litis exigitur tama reo quam acetisatorc juramentum dc calumnia s ilicei vitanda. 3° Quia hoc est injuste famam alterius auferre, clique ideo mendacium peiniciostim. Hinclnnoccnl XI Ihi.i. 337 etc. jure dam navit hanc propositionem : « Probab bile est non peccare mortaliter qui impo» nil falsum crimen alicui, ul suam jusli» liam ct honorem defendat : » est 44; item hanc 43 : « Quidni non niai veniale sil de» trahentis auctoritatem magnam sibi no» viam, falso crimine elidere, n Utrum vero omne mendacium in judicio sil peccatum mortale? R. negative, nisi accebat perjurium : ita communiter contra Cajet. Potest enim quis mentiri in malcria levi quæ nihil aut parum nocet proximo , sicut potest quis leviter excedere in defen­ sione propriævitæ, adeoque peccare tantum venialiter. Confer articulum ultimum prae­ cedentis dissert, in fine. Dico 2° Quando accusatus non interroga­ tur juridice, aut de eo non constat, si aliter evadere non possit, potesl negare crimen et dicere accusatorem falsum accusare,calum­ niari, mentiri;—Xbid. o. —quia, uldicit S. Doctor, reo qui accusatur licet se defen­ dere, virilalcm occultando quam confiteri non tenetur per aliquos convenientes modos, modo non dicofalsitalem. Porro non tenetur hic reus faleri veritatem ; modis convenien­ tibus eam occultat, cum, ulsuppono, aliter evadere non possit; neque dicit falsilatcm, quia quod non potest juridice probari, fal­ sum reputatur in judicio, el accusator præsumilur calumniator, ul docet Glossa in cap.2de Calumniatoribus : unde Solo lib. 5, q. 5, a. 3, dicit : « Neque vero ille lanium b calumiator est, qui falsum crimen irnpo» nil, verum et qui occultum quod probari » non potest propalat: nam jure quidquid » idoneis testibus vel instrumentis innolesB cere nequit, falsum reputatur. > Dixi, si aliter evadere non possit ; quia alios non servaret moderamen inculpata* lutelæ, et peccaret non solum contra charilalcm, sed etiam contra justitiam, ul modo dicam. , Dico 3° Accusatus potest prodere crimina I occulta testium si prosint ad infirmanda eo­ rum testimonia, nec aliter possit evadere; idque sive verum lestentur sive falsum, sive secundum ordinem juris sive contra. Quia 1» accusatus secundum leges habet jus exci­ piendi conira lestes, cl testes contra quos potesl fieri legitima exceptio non sunl leslcs idonei; cessalque proinde judicis inlerrogatio esse juridica , cl accusatus non tenetur respondere. 2° Quia accusatus habet a natura 22 f *i J >Ί t i *ri ! (I 9 338 dissert. xiv. ART. III. jus ad sui defensionem nec tenetur cum I quantum potest, perturbât impediendo gravi suo damno alterius peccatum occul­ I cum usu juris sui. tare; illud ergo prodendo jure suo utitur, Attamen in criminalibus conceditur rec intendens suam indemnitatem, et se per­ appellare a justa Sententia, causa protramissive habens ad diffamationem seu dam­ hendæ vilæ, aut sub spe benignioris sen­ num testis; is autem sibi imputet, cum pa­ tentiæ obtinendæ a judice superiore. Ilea in civilibus, qui causa cadit potest appellare trando crimen se huic periculo exposuerit. Dixi l°ri prossint ad infirmanda eorum a justa sententia, 1° quando habet nora· testimonia; quii si hæc criminum occulto­ I probationes juris vel facti quas judici infe­ rum revelatio non infirmaret testimonia tes­ riori exhibere non potuit ; 2J quando sum timonia testium ; sive quia non nnssent pro­ opiniones æque probabiles, cl sperat jüdibari, sive quia non sunt hujusmodi crimina cem superiorem secuturum opinion>. quæ testes rcjicibiles reddunt, esse injuste aliam quam eam quam secutus esi judex ct sine causa diffamare proximum, et vin­ inferior ; non tamen si jus illius qui vitile: dicta potius quam defensio; ideoque pec­ probabilius, ea spe quod judex superior ca rct accusatus, non solum contra charila- secundum jus minus probabile judicabit. tem, sed etiam conlra justitiam. Hinc teslilicanti dc homicidio accusatus non potest 1° Jure tam civili quam ecclesiastico con­ objicere fornicationem , bene tamen perju­ rium ct infamiam, quia his el non illa red­ ceduntur decem dies a lata sententia ad ap­ pellandum , ct triginta dies a lata sententia ditur testis ididoncus. Dixi 2°, si non poss il aliter evadere; quia si ad oblinendum a judice a quo, litteras quas possit evadere aliter absque detrimento pro­ vocant dimissorias seu apostolos, causa’, ximi, puta, objiciendo consanguinitatem, q. 6 , c. Anteriorum, ct c. Post appellatio­ peccaret revelando crimina occuba contra nem. Forma autem apostolorum hæc es'.; charitaiem ct justitiam , quia excederet mo­ Eqo N. ecclesiæ N. episcopus, te N.pra’ deramen inculpatæ lutclæ. Similiter si, re­ (erum ad Aposlolicam Sedem quam appt,pulsis suis testibus, remaneant alii sufficien­ Iasii, ab observatione mei judicii his or­ tes idonei : in hoc tamen ultimo casu quibus­ iolis dimitto. Ad prosequendam autem ap­ dam videtur non peccari conti a justitiam , pellationem conceditur annus, el ubi justa quia accusatus habet jus secundum leges causa subest, biennium , ibid. c. Ei qui. Alia est praxis in Gallia. Apostoli edicto excipiendi conlra qucmcumque testem. Francisci primi abrogati sunt. Appellatio ARTICULUS III. debet fieri intra quadraginta dies a publica­ Utrum accusato liceal judicium per ap­ tione sententiæ : quibus elapsis, judex, pé­ pellationem declinare? tulante adversa parte , jubet appellante: Appellatio est a minore judice ad majo­ exhibere intra triduum aut longiorem li­ minum , pro locorum distantia, litteras ap­ rem provocatio. 2. 69, a. 3o. — Dico 1· Accusato qui in­ pellatorias ct apparitoris relationem, vulgo juste gravatura judice licitum est appellare. l'exploit, quod si post statum terminum Ibid, et in a. «.c.— Palet tum exemplo exhibitionis appellans non comparcat, de­ Apostoli qui Cæsarcm appellavit Act. 15 , claratur irrita appellatio, vulgo appel deseri, tum ex variis locis juris, cap. Omnis op­ el sententia excculioni mandari potest. Hoc pressus , causa 2 , q. 6 , cap. Pastoralis de non obstante , restat adhuc appellanti (fl Appell. Idque conformiter juri naturali, sententiæ non acquieverit) remedium,sci­ cum appellatio pertineat ad justam defen­ licet restitutio in integrum per litteras prin­ sionem, et ideo cap. Cum rpeciali de Appell, cipis ut appellare possit. Poterat olim resti· lib. 2 , lit. 28, dicitur Remedium ad presi­ lui in integrum usque ad triginta annosjsed dium innocenliir institutum. cilicio Ludovici XIV, constitutione is UTRUM LICEAT CON DEM. AI) MORTEM, ole. 140 DISSERT. XIV. ART. HI. hic a. 3. o, docet geseraliter quemcumque que convenienter juri naturæ secun injuste gravatum, neminem excipiendo, quod bonum lotius prævatet bono partis· posseappellare; etc., Omnis, causa 2, q. 6, sic, dictante jure naturæ, manus abscindi­ dicilur quod omnis oppressus, sine excep­ tur ut salvetur lotum corpus. Exigilautcm tione, possil appellare. 2° Quia c. Dcpriore bonum totius religionis ut resecantur ap­ 31, de Appelai, et alibi, conceditur specia­ pellationes; quia, hoc ipso quo licebit re­ liter regularibus injuste vexatis jus appel­ gularibus appellare ab injusto gravamine, landi. 3° Quia appellatio est de jure natu­ cum vix ullus sil, ul jam observavi, qui non rali cum unicuique natura jus tribuat suam reputet se injuste gravatum, omnes appelinnocentiam defendendi. Et revera sic usus labunt, cl inde disciplina regularis relaxa­ invaluit; vix enim unum regularem rope­ bitur, bona religionis existimatio ct omnis ries, qui, quamvis justa sententia mulcta- subordinate destruetur : quod infelici ex­ tus, non credat aut dicat se injuste vexa­ perientia comprobatur. Neque tamen in hac sententia decst reme­ tum, et ideo ad superiorem appellet: ap­ pellationesque hujusmodi passim admittun­ dium injuste gravatis; quamvis enim appel­ lare non possint, possunt tamen perviam tur a superioribus. Verum si attentius scrutemur quid juris simplicis defensionis cl querelæ recurrere sit, res forte aliter se habet. Etenim sic dis­ ad superiorum , implorando ejus protectio­ curro : De jure communi omnis, sive sæ­ nem adversus injuste gravantem, cltenetur cularis sive regularis, injuste gravatus, ap­ superior illis concedere, atque, causa exa­ pellare potest ; juste gravatus non potest : minata, facere quod faceret bonus judex porro si verum sit regulares non obstanti­ appellationis. Quidam distinguunt : concedunt regula­ bus juribus particularibus posse appellaro dum injuste gravantur, et non posse dum ribus jus appellandi quando gravamen csl juste gravantur, sunt omnino in eodem enorme el manifeste injustum; et revera ra­ gradu et statu ac sæculares; nec extrahun­ riori De priore cit. loquitur dc enormitatibus tur a jure communi : quæro ergo quid ca­ manifestis : negant vero quando gravamen nones ct decreta prohibentia specialiter re­ non est enorme aut manifeste injustum; et gularibus præ sæcularibus appellationem, six explicant quomodo jura specialia religio­ operentur supra jus commune? nihil pror- num aliquid operentur supra jus commune; mis, pruindequesunt vana ctillusoria ; quod saeculares enim cx jure communi possunt non poletl admitti. el in dubiis ct in non enormibus appellare. I nde ad primum fundamentum superio­ Ita Rodrigues ct Laurentius Peirinis quos ris senlenliæ responderi potest, S. Thornam citat ct sequitur Lesana l. 1, c. 9, n. 7, cl canonem cit. loqui secundum jus com­ Huic saltem sententire mediae praestaret si*· mune, abstrahendo a jure speciali cl privi- tere in praxi, potius quam promiscuma'· legio quod nondum exstabat. Constitutio mittere quascumque appellationes cum enim nostra laudata superius, edita est, cl maximo religionis detrimento. Jireve Julii II, dato sæculo decimosexto : 9° Appellatio habet duplicem effectum, ad secundum, hæc jurapotuis‘C corrigi per nempedevolulivum et suspensivum ; devo jura sequentia, ct ipsis derogari per privii-j lulivus lanium, tantum, est devolvere cognitionem l<‘gia, aul esse inlelligenda condilionale, si causæ ad superiorem, ul ea cognita quid regulares non cedant juri suo : unde ad 1er- juris pronuntiet, vel priorem sententiam tium, nihil vetat si dicamus regulares profi­ confirmando vel irritando, absque eo quod tendo religionem secundum statuta ordinis interim suspendatur ellcctus sententia’a ct ejus privilegia, quibus interdicitur am­ qua appellatur : eximit tamen appellantem nis appellatio, juri appellandi sibia natura a jurisdictione judicis a quo o>*senim, inquit laudatus Cabassulius ibid. ibid, ad 1. — /L quod ideo homini data s n. 1, quatuor causis nituntur istæ appel- est ratio, ut ea ad quæ netura inclinat, non >lalioncs, quorum defectu thcorica juris- passim, sed secundum talionis ordinem ex> prudentia curiarum regiarum profitetur sequatur; ct ideo non quælibetsui defensio » tales appellationes fore illicitas et injurio- est licita, sed solum quæ fit cum debito mo>sas; » et addit quod, dcraminc. ·· v-v -J J cum huic theoriæ praxis ipsa plerumque non conformabatur, |I Ibid. o. — Dico 2° Injuste condemnato ok.k-.w 9 .3 4 i DISSERT. XIV. ART. IV. licet sc defendere; quia laic judicium simile est violcnliæ latronum, secundum illud Ecclos. 22: Principes cjusinmedio illius quasi lupi rapientes pradam ad effundendum sanguinern; et ideo sicul licet resistere latronibus, ila licet resistere in tali casu malis principibus seu judicibus, nisi forte propter scandalurn vitandum, cum cx hoc aliqua gravis turbatio timeretur. Dico 3° Innocens condemnatus secundum allegata el probata, perse loquendo, potest sc defendere, sive judex noverit ejus innoeenliarn sive non ; per accidens tamen regularilcr non potest. lia Bannes, Sylvius el alii. Ratio prima partis csl; quia hæcscnlcnlia liccl sit justa in foro exteriori, esi tamen injusta secundum rem el nulla in foro conscientiæ, nullum verum jus conferens actori aul judici, ulpolcfundala in falsa præsumplionc, ut communiter admittitur : ergo in­ nocens damnatus non tenetur illi obedi re in conscientia, sed potest contra illam se de­ fendere. Confirmatur. Si quis por hujusmodi sen­ tentiam esset mulctalus pecunia, aul priva­ tus aliqua re , puta, legato vel hæreditale , non tcuerelur in conscientia ad solutionem aul abdicationem; el is cui res talis esset applicata, si sciat sententiam niti falso fun­ damento, non posset illam relinere, sed te­ neretur restituere. Ergo. Confer art. G dis­ sert. 12. Si inferas. Ergo dabitur bellum juslum ex utraque parte absque ignorantia; quia etiam judex habet jus invadendi talem in­ nocentem juridice damnatum. R. N. illa­ tionem; quia vel judex novit ejus innocen­ tiam, vel non : si hoc ultimum, erit bellum juslum cx ejus parte propter ignorantiam : si noverit, censet Bannes quod teneatur tunc dissimulare et sententiam non exsequi, si possit sine scandalo ; alioquin erit bellum injustum cx parve ipsius. Imo etsi urgente scandalo teneatur sententiam exsequi, erit nihilominus bellum juslum cx ejus pario propter ignorantiam , quia ul judex noscit innocentiam damnati. Ratio secunda partis csl ; quia cum hu­ jusmodi sententia exsecutioni mandetur pu­ blice, cl populo appareat justa , sequeretur regulariter grave scandalum »*t commotio in rcpublica, si damnatus se defenderet inva­ dendo judicem, aul senlenliæ exsecutores i vulnerando, mutilando, occidendo,esselqae perversum exemplum nefariishominibussit se defendendi. Dicol·0 Reus potest, imo tenetur sc defendere contra sententiam qua condemnaretur ul ipse inlrosumercl vrncnuutautsibi venu aperiret. Est communior. Probatur. Talis sententia foret injusta: ergo. Probatur ani. Licet Deus polueriteon· ferre rcipublicæ potestatem condemnin' reos ad seipsos occidendum, nullibi tamer, constat contulisse ; imo constat non contelisse, quia ex una parte id non esi noces* num ad puniendos malefactores, cum < variis modis possint puniri eide medio tolL: ex altera parle csl nimisinhumanumacl· inclinationi naturali etiam in insensibilik· contrarium, scipsum destruere : atqui 5? mere venenum, ubi non csl antidotum para­ tum, aut sibi aperire venas, ubi non Ni? cultas eas occludendi, csl scipsumoccidere, perinde ac sumere plumbum liquatum,aul guttur sibi transfigere : ergo hæcseniculi, csl injusta, cl consequenter damnatus i , solum potest, sed etiam tenetur resistere, alioquin suicidii reus. Neque simile est dc ascensu scalæ,autntensione colli ; hæ enim actiones nonsunbi se occisivæ sicul priores, sed dispositive lau­ tum ad occisionem, cl ideo potest easjucr præcipcre. Ibid, ad 2. — Dico 5·* Reus OtiatOS jo‘!<’ damnatus, sive ad mortem, sive admutihtionem, sive ad triremes, potest fugerecarcere. Probatur. Nemo tonetur facere id un' sequitur mors aut grave damnum, nisi ai sil damnatus : atqui reus, etiam juste datnatus ad mortem, mulilationcm aultrire­ mes, non condemnatur ul sponte maneath carcero; clsi maneret, inde mors aulgmt damnum sequeretur. Ergo. Major est certa, secunda pars minoris etiam patet, /*n! prima pars. Sententia mortis aut inulilatknis feri duntaxat ul reussubcat mortem vc! mulilationcm quando inferetur, nonaulcm quod ipse sponte maneat in carcerc : quia i! cx una parle non csl necessarium ad ejus punitionem, cum rcspunlica possit et debeat curarent sint lirmi carceres cl custodes vi­ giles, nc reus fugere possit; et cx altera part* forei nimis durum cl alienum a jure quo! cuique incsla natura ad sui conservationem, id nræcipcrc absque necessitate. Ergo. UTRUM LICEAT CONDEM. AD MORTEM, etc. 343 Si dicas reum teneri scalas ascendere aul I rum carcerem , non pauci arbitramini posse coHiim tendere, liccl inde sequatur mors ' fugere, eo quod secundum jura career per­ magis quam ex mansione in carcere; Λ. petuus morti comparetur, lib. Pcnullima 1’retnn ad hæc non teneri nisi quando ali­ (T. de Reg, juris. Ncc videtor esse sensus ter facere non /dost; si enim posset tunc sententiae, quod ibi perpetuo sponte ma­ fugere , ad hæc non teneretur ; 2 * Dispari- neat, sed quod delineatur. Ito Bannes, Syl­ lasesl, quod hæactiones sint ncccssariæ ad vius, Serra el alii. Quidam tamen exci­ stntcnliæ exsecutionem , ncc possint com­ piunt, nisi ratione voti, juramenti, aul mode fieri a carnifice, ideoque a judice præ- specialis promissionis esset obligatus : unde volunt regularem damnatum ad carcerem dpi possint. Inst. Reus tenetur parère justæ senten- perpetuum non posse fugere , quia ralione voti tenetur obedire superiori in iis quæ tiæ : atqui fugiendo non paret. Ergo. Λ.Λ’. min. Sententia enim non præcipit suntsecundum regulam ct accessoria ad il­ reo ut non fugiat, sed ut luat poenam quando lam. Concedit tamen ipsi Bannes ut possit inferetur. fugere ad recurrendum ad superiorem. Repones. Reus fugiens est causa damni Petes utrum damnatus ad mortem non custodibus, qui ideo puniuntur. Ergo. solum possit, sed etiam teneatur fugere ? R. hoc damnum esse per accidens ct prae­ R. Juste damnatus ad mortem non tene­ ter intentionem fugientis, qui potest illud tur fugere, sed potest manere amore justi­ negligere ut utatur jure suo et vitæ suæ tiae, scilicet, ul per supplicium satisfaciat consulat : imputent autem sibi custodes, si pro peccatis et reparei scandala quæ dedit ; non salis attente vigilaverint. quia manere in carcerc non est scipsum oc­ Sed forte quœrcs utrum judex non possit cidere, sed vitam non tueri ; potest autem damnato ad mortem praecipere ut maneat quis cx rationabili causa vitam non tueri , in carcerc ? ut patet in iis qui pro bono rcipublicæ vel R. regulariter non posse, quia, ut dictum proximi vitam exponunt. Confirmatur ab est, id régulai iter non csl necessarium , ct exemplo martyrum, qui, quamvis injuste «Inimis inclinationi naturali contrarium. damnati, tamen causa fidei coniirmandæ , Posset tamen subsistente justa causa, ct te­ ccarccribus patentibus fugere noluerunt, neretur reus obedire : quia non conservare clquos nemoideo peccati accusat. ntammamendo in carcere, non est ita con­ Parii tamen difficultatem S.Thomashicad trarium inclinationi naturali, quin possit 2 , ub' loquensde reo damnato ul fame pe­ justa de causa præcipi : si enim reus potest reat , dicit, quod non sumere cibum clam 'ita privari, a fortiori potest, exigente oblatum , esset seipsum occidere ; ex quo se­ justa causa, privari aliquo actu quo vitam quitur non solum quod possit, sed etiam conservare posset. Ita Cajet., ct post ipsum quod teneatur sumerccibum oblatum. Ergo $ylvius.Ncquc dissentit S. Thomas hic ad 2, similiter manere iu carcerc, esset scip­ ulquidam putant; docet enim duntaxat, sum occidere, proindeque tenetur reus fu­ neminem teneri facere id unde mors sequa­ gere. tur, quod csl manere in loco unde ducatur R. quod non sumerccibum. sit scipsum 'id mortem, quod verum csl regulariter ct | occidere negatived indirecte, quando non visententiæ simpliciter damnantis ad mor­ subest justa causa recusandi ; quia tune non tem, prout fieri solet: utrum aulcm possit csl lucri Miam quando quis potest cl debet, condemnari ad id unde sequatur mors, non cx quo tit quod niors imputetur illi ut volun­ taria : at vero non sumere cibum quando discutit S. Doctor. Dixi, in conclusione, damnatus sive ad adest justa causa illum recusandi cl vitam mortem, sive ad mulilationcm, sive ad non conservandi, non est seipsum occidere. triremes; quia si esset tantum damnatus ad Primo aulcm sensu inlclligendus I). Thocarcerem ad tempus, existimant theologi I mas, non secundo. Nam q. 32, ari. 6, doquod non posset fugere, quia non est adeo ccl quod quis potest subtrahere sibi quod est gravis perna quin debeat eam subire : sicut nccessarium ad vitam, ad dandum personae si damnetur ad pirnam pecuniariam aul ad bono communi necessariae. Quamvis ergo exilium, debet obedire. Dico quoad tempus juste damnatus ul fame moriatur, possit quia si esset damnatus ad perpetuum et du sumere cibum clamoblalum, potest tamen 344 DISSERT. XIV. ART. IV. recusare et permittere mortem injunctam, fi id faciat exaltiori motivo virtutis, nempe in reparationem justitia* cl scandalorum cl in satisfactionem pro peccatis : similiter de mansione in carcrre. Dixi in responsione, reus juste damnat­ ius : nam si sil injuste damnatus, plerum­ que tenetur fugere, quia extra casum fidei ctboni publici, raro subsistit ratio non fu­ giendi. Dico 6° Reus juste damnatus ad mortem potest rumpere vincula et carceres ut fugiat : est communior cum Cajet. Soto, Banne, Sylvio, Serra et aliis; quia cum habeat jus fugiendi, ut dictum est, habet consequen­ ter jus tollendi impedimenta fugæ,alioquin inane foret jus fugiendi. Neque in boc facit cuiquam injuriam : non compedibus aut carceri, cum sint injuriae incapaces; non eorum auctoribus aut jusliliæ ministris, quia, ulsuppono, nihil contra eos facit, nec vis illata vinculis aut carceri in eos redun­ dat. Etenim si quis a judice ecclesiastico constrictus, vincula effringat, non incurrit ideo excommunicationem, quam incurre­ ret tamen si vim inferret ipsi judici. Simi- I liter qui damnatus ad bestias pugnat cum ' leone, et ipso victo fugit, non facit inju­ riam judici : neque eliam dici potest quod fociat injuriam reipublicæ aut custodi car- | «ens propter damnum quod causal fran­ gendo vincula aut carceres; utitur enim ■ uire suo, el id non minus illi licet quam qui 1 tugiendo invasorem vitæ, conculcat in via I segetes, aut occidit equum alienum; uter­ que enim est in extrema necessitate. Aliun-1 de videtur quod respublica aut custos lenca- j tur consentire huic levi damno, ut reus vitæ consulat. Utrum vero tenealur reus restituere istud damnum? Quidam negant, quia non tene­ tur ratione injustæ acceptionis, cum non peccet; neque ratione rei accept®, cum nihil habeat. Alii dicunt teneri ratione cujusdam contractus taciti; cum enim reus juste detineatur , videtur saltem tacite con­ sentire in reparationem damni si quod lugiendo directe causaverii : nec æquum vitie­ tur reum fugan, arripere cum directo custo­ dis aut reipublicæ damno, absque eo quod illud compensare intendat. Quod videtur probabile, inlelligendo dc illo qui non est simpliciter pauper, ul diximus de iis qui lurripiunlalienum in extrema necessitate; require ibi. Cætcrum hæc restitutioneqoe exigi neque fieri solet. Dices. Variis legibus civilibus effractores carcerum, gravissima, imo capitis pmna puniuntur : atqui non infertur tam grani poena sine culpa. Ergo. R. vel legislatores civiles secutos fuisse contrariam opinionem quæ est eliam pro­ babilis, vcl loqui dc carcero moderatu et ad tempus, vcl eorum leges fundari in præsumptione quod esset vis illata custodibus; vcl tandem poenam aliquam slatuerunlnoo propter culpam , sed ad terrorem, ulcarce­ rali securius el facilius delinerentur. Quam­ vis enim nemo sil puniendus sine causa, potest tamen puniri sine culpa, ul fert re gula juris 32 , in G : Sine culpa, nixi causa, nemo csl puniendus. Probat aulera Gomesius, torn. 3, cap. 9, n, 11, ptrnatn in effractores simplices latam, nbnessenpilis, sed mitiorem el ad arbitrium judic·. Petes 1° utrum aliis liceat reo consulere fugam el carcerum effractionem, prabp instrumenta cl cos adimare vcl in fugis : in effractione? R. Secluso speciali præceplo, aliis prinlis licet non solum consulere reofugamel carcerum effractionem, sed eliam illi neces­ saria ad id instrumenta ministrare : non li­ men licet cum adjuvare sive eum extrahendo e carcero, sive frangendo cum illo carceres aut vincula. Est Cajet. Bannes, Sylvii,Serræ et salis communis. Ratio prima·, partis est; quia licet con­ sulere alicui id quod licet iili facere; eia liceat consulere illi finem, nihil prohib?! illi præbcre media ad hunc finem. Conc­ inatur. Reus licite potest uti illis instamentis : ergo licet ca illi præbcre. Dixi, secluso speciali prawplo; quii, dato quod non possit prohiberi reo no fu­ giat aut carceres effringat, potest tamen aliis prohiberi ne id consulant vel instru­ menta ministrent, cum talis prohibitio res­ pectu aliorum nihil contineat inhumani aut nimium difficilis. Dixi 2", aliis privatis ; quia id non licet custodibus, judicibus aut aliis ministris jus­ liliæ; hi enim ex officio tenentur lucri et exercere publicam potestatem. Dices. Qui probarentur reo consuluisse fugam aut præbuisse instrumenta, puniren­ tur : ergo non licet. Λ. Dalo ant. nego consequentiam ; quii. DE ADVOCATO. ut notavi supra, leges quandoque puniunt sine culpa, non lamcn sine causai Ratio secunda) parus est; quia jus illud fugiendi ct effringendi carceres, quod con­ ceditur reo ut indulgentia juris naturalis propter imminens sibi periculum gravissimi mali, aliis non periclitantibus non con­ ceditur : alias nihil foret tutum in republica, ct non salis esset provisum jusliliæ et judicibus. Neque referi quod possim consulere fu­ gam el instrumenta præbcre; non enim qui potest opus consulere polcst semper illud exsequi : sic possum consulere judici ul oc­ cidat malefactorem, cl ad id instrumenta ministrare; non tamen ego possum occidcrc. Petes 2° utrum liceat reo corrumpere custodes ul possit evadere? R. Non licet muneribus aut precibus cos inducere ul consentiant fugae; quia cum consentire nequeant, esset illos inducere ad peccatum. Licet tamen muneribus aut aliis modis absque fraude captare eorum bene­ volentiam, ct hac ratione sibi parare viam ad fugiendum ; nihil enim mali hic politur, et custodum csl vigilare ne decipiantur. In summa accipe regulam generalem quantum ad istas omnes quæstioncsdc reo, scilicet : quando respublica aut judex præcipilaliquid reo unde mors aut aliquod grave damnum corporale sequitur indirecte ct remote,si id quod præcipitur sit necessarium bono communi, tenetur reus obedire; se­ cus, non tenetur. Quia non est in republica potestas praecipiendi ea quæ tam inclinationi naturali adversantur, nisi ratio boni com­ munis id necessario exigat. ARTICULUS V. De advocato. Advocatus est qui in judicio partem altcrutrius litiganlisdefcndit. Dicitur advocatus, quia vocatur h· judicium ut i.>1 causam de­ fendat : unde qui privatim extra judicium alterum litigantium consiliisctscriplisjuvat, . on est prop; /c advocatus, cl quando quis in jure repellitur ab oflicio advocati, non pro­ hibetur qui possit privatim dare consilia verlio vcl scripto. 2. 71. a. 1. o. — Quarilur 1° utrum ad­ vocatus teneatur praestare gratis patroci­ nium causæ pauperum ? R. quod cum praestare patrocinium causæ 345 pauperum ad opus misericordiae pertineat, idem est dicendum ac de eleemosyna et aliis operibus misericordi®. Igitur in extrema necessitate pauperis, quando nempe defectu patrocinii est injuste capite plectendus, aut ad extremam ino­ piam redigendus, tenetur advocatus ei pa­ trocinari de superfluo vitæ, etsi sit statui necessarium, hoc csl, quamvis ejus patro­ cinium sit necessarium statui suo servando. In gravi necessitate, quando scilicet pauper defectu patrocinii csl vcl ad triremes vel ad durum carcerem injuste damnandus, vcl gravem bonorum jacturam passurus, tene­ tur advocatus ejus causæ patrocinari dc ne­ cessariis ad decentiam status. In communi tandem necessitate, quando nempe pauper defectu patrocinii est passurus aliquam jac­ turam bonorum, tenetur advocatus patro­ cinari dc superfluo status. Raro tamen oc­ currit communis necessitas in hac materia, quia causæ judiciales sunl regulariter ma­ gni momenti pro pauperibus, aut non sunt pauperes. Horum ratio est, quod sic expli­ cetur præccptum clccmosynæ, dc quo cum de charitale. Ibid. ctq. 32. a. 5. ad 3. — Tunc autem judicatur esse necessitatem, quando non in promptu apparet quomodo aliter subve­ niatur aut subveniri possit, potentia nimi­ rum non physica, sed morali, et probabili­ ter actui conjungenda ; quid enim juvaret pauperem, si multi possint illi succurrere et nemo succurrat? Tenetur autem impri­ mis succurrere qui habet id quo pauper in­ diget : ut si pauper indiget pecunia, tenetur is qui pecunias habet ; si cibo, qui habet ci­ bum; si opera advocati aut medici, tenetur advocatus aut medicus : nec tenentur sol­ vere divites, nisi isti nolint alifer opitulari. Unde Gregorius Horn. 9 in Evang. dicit : « Habens intellectum, cureiomnino no ta» ccat; habens rerum aflucnliam , a misc» ricordia non torpescat; habens artem qua » regitur, usum illius cum proximo pa Γ­ η liatur; habens loquendi locum apud dt» vitem, pro pauperibus intercedat : ta» lenti enim nomine cuilibet reputabitur » quod vcl minimum accepit. » Quod hic dicimus dc advocatis, idem dicendum csl dc procuratoribus, scribis, tabellionibus, etc., ad idque compellere possunt cl debent judices quando nullus vult patrocinari pauperi, sive propter ejus 346 DISSERT. XIV. ART. IV. paupertatem, sivc propter potentiam ejus adversarii. ILhI. ο. — Extra casum autem veræ ne­ cessitatis, non tenentur hi gratis inservire ; si tamen serviant, pauperum, viduarum et pupillorum causas pro Dei amore suscipien­ do, opus laudabile ct Deu valde gratum praestant. Quaritur 2° utrum aliqui secundum jura arceantur ab officio advocandi ? Ibid. a. 2. o. — Λ. Quidam arcentur ab officio advocandi propter impotentiam ; qui­ dam propter indecentiam. Propter impo­ tentiam arcentur impuberes, furiosi, surdi, muli, quibus adde ignorantes qui non va­ lent merita causarum sufficienter dignos­ cere et defendere secundum jura el consue­ tudines : et hi peccant mortaliter propter periculum perdendi causas quas suscipiunt, sunlquc obnoxii restitutioni omnium dam­ norum quæ inde litigantibus obveniunt. Similiter si, quamvis scientia sufficiente polleant, propter negligentiam tamen sunt causa cur aul clientes sui causa cadant, aut cx dilationibus superfluis damnum incur­ rant. Ex qua autem culpa teneantur : re­ quire de restit. in gencrc. Ibid. — Propter indecentiam dupliciter aliqui impediuntur ab officio advocandi : vel quia sunt majoribus rebus obligati, ul monachi ct clerici qui sunt rebus divinis addicti ; vel propter person® defectum sive corporalem, ut patet de cæcis qui conve­ nienter judicio adslarc non possunt, vel spiritualem, ul sunt infames, infideles ct damnati dc gravioribus criminibus; non enim decet ut alterius justitiam contempsit, 3, q.7, c. Infames, ct 16, q. 1, c. Monachi ct toto tit. Dc postulando, lib. 1, tit. 37. Ibid.—Attamen necessitas hujusmodi in­ decenti® præfcrtur,cl propter hoc hujusmo­ di person® possunt pro seipsis vel pro perso­ nis sibi conjunctis uti officio advocati. Unde clclerici pro ecclesiis suis possunt patrocina­ ri, et monachi pro causa monasterii si abbas præceperit : ulrique pro miserabilibus per­ sonis, tit. cit. Dc postulando. Quarilur 3" utrum advocatus peccet si injustam causam defendat? Ibid. a. 3. o. — R. 1" Advocatus qui scien­ ter injustam causam defendit, absque dubio graviter peccat contra justitiam , et tenelur ad restitutionem damni quod per ejus auxi­ lium allcra pars incurrit; quia cooperatur iniquitati su® partis, imo cani facit et est causa damni quod incurrit altera pars. Quin etiam si clientem injusliliæ sua; causa forte ignarum non moneat,pariterpccealrespec­ tu illius contra justitiam, cl tenelur illi re­ stituere damna inde secula, tanquam illo­ rum causa. Non tenetur tamen restituere tisco mulctam ad quam reus fuisset condem­ natus, si ejus caus® non fuisset patrocinatus, quia muleta est pœna quæ non debetur nisi post condemnationem. Ibid. — Si vero ignoranter injustam cau­ sam defendit, putans esse justam, excusa­ tur secundum modum quo ignorantia excu­ sare potesl : ita quod si ignorantia fueril antecedens, excusatur cl a peccato et a re­ stitutione; si concomitans, excusatur a re­ stitutione, sed non a peccato; si consequens, vel fuit affectata aut crassa, et non excusat a peccato nec a restitutione; vel fuit levis, el excusat a tanto peccato, sed non a toto neque a tota restitutione. Vide dc restitu­ tione in gencrc. Ibid, nd 2. — II. 2° Quando advocatus in principio credidit causam esse justam, d postea in processu apparet esse injustam, perse loquendo, non debet eam prodere,ul scilicet aliam partem juvet, el sccrcla su® causæ illi revelet, hoc enim esset quodam­ modo agere contra fidem secreti ; debet tamen causam deserere, vel clientem indu­ cere ad cedendum , sive ad componentium sine adversarii damno. Non videtur autem in hoc casu posse fieri compositionem sine adversarii damno, nisi forte circa expensas. Et ideo graviter peccant el tenentur ad in­ stitutionem advocati el procuratores qui, dum vident aperte causam esse injustam, inducunt paries ad transigendum seu com­ ponendum circa rem ipsam dc qua lis est cum damno alterius; hujusmodi enim trans­ actiones non fiunt nisi in elusis dubiis. Dixi in responsione, quod non debeat prodere causam sui clientis, per sr loquendo, quia per accidens si inde parti adversæ im­ mineret grave damnum, teneretur prodere ul illud impediretur, cum aliunde talis re­ velatio vix aul ne vix noceat su® parti. Sed quid de advocato qui fraudibus ct mendaciis defendit causam justam? R. Si causa sil constantor cl evidenter justa , non peccat contra justitiam ncc te­ netur ad restitutionem , quia parti adversa non facil injuriam , quin potius ab injustitia DE CONTI’AJ ELIA. præscrval; pcccat tamen contra justitiam legalem cl facit injuriam rcipublicæ quate­ nus pervertit jud:cium publicum, sed inde non nascitur obligatio restituendi. (Juarilur 4e utrum advocatus posit sus­ cipere causam dubiam aut minus proba­ bilem ? /?. Quando causa est dubia propter æquaIcm utrinque probabilitatem , aut eliam quando una est minus probabilis, potesl advocatus utramvis defendere, saltem in civilibus. Est communis. Ratio esi ; quia advocatus non profert sententiam, nec ju­ dicem proferre cogit, sed tantum proponit quæ sui clientis jus probaro et firmare pos­ sunt: hæc autem proponere in causa pro­ babili aul eliam minus probabili, non csl injustum, quin potius utile, ul causa a ju­ dice melius expendatur old rimatur. Confirmatur. Pars cuju's causa csl proba­ bilis aul eliam minus probabilis, habet jus experiendi in judicio; forte enim quod ipsi auladvocato videtur minus probabile, vide­ bitur judici probabilius, cl aliquando quod in principio lilis erat minus probabile, iit in decursu cx rationibus proposilis magis probabile : ergo polest illum adjuvare ad­ vocatus. Si dicas ex hac ratione sequi quod advo­ catus possit defendere causam injustam , quia quod apparet ipsi injustum polest ju­ dici apparere justum. R. N. illationem. Quia quando rcpulat causam absolute injustam, non potesl illam defendere nisi per falsitalescl mendacia cum injuria partis advetsæ. Observa tamen quod teneatur advocatus monere suum clientem hujus dubietatis ct periculi quod incurrit ; alias forcl causa damnorum inde sequentium, quorum pe­ riculum forte cliens noluisset subiresi illius fuisset conscius. Dixi, saltem in civilibus ; quia in crimi­ nalibus quando agitur de vita , membris, honore, non pauci existimant advocatum peccare conira charitalem, si causam accu­ satoris dubiam aul minus probabilem sus­ cipiat; quia, inquiunt, ipsé actor pcccat contra charitatem vexando reum æque pro­ babili am probabiliori juri nixum, ipsumque pœnæ adeo gravi subjiciendo, cum po­ tius illi, ulpote in extrema vel gravissima ncccsilate existenti, succurrere deberet. Ila Solo, Lcssius, Sylvius et alii. 3η Quairilur 5° utrum liccal advocato pro suo patrocinio pecuniam recipere? Ibid. a. 4. o. — II. affirmative. Quia quis potest accipere compensationem pro iis ope­ ribus quæ exhibere alteri non lenclur : ma­ nifestum est autem quod advocatus non semper teneatur patrocinium præstare. Ergo. Et eadem ratio est de procuratore, notario , medico , chirurgo ct similibus ; dum tamen moderate accipiant,considerata conditione personarum , negotiorum , ct la­ boris, el consuetudine patriæ. Quod si per improbitatem aliquid extorqueant imm· derate, peccant contia justitiam ct tenentur restituere. Sistant ergo hujusmodi personæ logi vigenti, vel consuetudini probalæ , . i >ac vel illa laxatum sil prelium ; sin minus, judicio prudenlum, allen lis circumstantiis, ul dictum csl. Non possunt autem advocati aul procu­ ratores convenire de quota parte lilis pro stipendio; ne inde sumant occasionem vo­ lendi vincere per fasci nefas : I. Sumptus, IT. de Pactis; I. Litem, c. de Procurai, cl q. 7. § Arcentur. DISSERTATIO XV. DE INJURIIS VERBORUM QU.T INFERUNTUR EXTRA JUDICIUM, ET OBLIGATIONE RES­ TITUENDI INDE CONTRACTA. D. Th. QQ. 72, 73, 74, 75. Q. 72. initio — Postquam egimus dc in­ juriis verborum quæ fiunt in judicio, con­ siderandum csl de injuriis verborum quæ fiunt extra judicium ; et I dc contumelia; 2° de detractione; 3 de susurratione; 4« de maledictione. ARTICULUS I. Dc conlumelia. § I, — Pr famtt el honore. Cum contumelia sil contra honorem ct detractio contra famam , ul hæc accuratius dignoscantur ct distinguantur, præmillcndurn censeo quid sil honor, quid fama. Quamvis enim hæc duo sæpe apud vulgus confundantur, distinguuntur tamen. Fama dicitur a fando. Generaliter sump­ ta , est frequens ct vulgaris sermo dc re ali­ qua. Strictius autem sumitur prout special laudem vel vilupcrium alicujus, ct defini­ tur : Opinio cl sermo mullorum dc viia ct moribus alicujus. 9 DISSERT. XV. ART. I. 348 Dicitur 1°, opinin ct sermo : quia lice I quod ipsum repraesentet : sic honoratur rex forte fa ma , theologice sumpta , essentiali­ insuo legato, sanctus in imagine autrcliter consistat in sola opinione et judicio in­ quiis. Alioquin verba honorifica quæ de terno, nor. videtur tamen esse completa, absente ut tali proferuntur, magis pertine­ nisi ista interna existimatio per verba ad rent ad famam quam ad honorem. Item is· extra diffundatur el manifestetur ; fama ‘ tud testimonium debet exhibenexopinione enim , ul notatum est dicitur a [mulo. excellentias el animo venerandi, alioquin Dicitur 2·, multorum : quia licet opinio erit derisio ct falsus honor. unius privati devita alteriuspossit dici fama Q. 63. a. Γ>. o —Dicitur 2°, dc excellen­ secundum quid, simpliciter tamen non tia alicujus. Hæc porro excellentia potissi­ censetur fama , nisi sil communis. mum consistit in virtute; quia, uldictum Dicitur 3°, dc vita ct moribus: quia vir­ csl, virtus csl proprium hominis bonum ob tus ct vitium est proprium bonum vel ma­ quod est laude cl honore dignus. Deinde lum hominis, ob quod csl laude vel vitupe- consistitin aliis perfectionibus a Deo com­ rio dignus. Et ideo bona fama , de qua hic municatis, sive naturaliter, sive su perna luest sermo, consistit primario ct principali­ raliler; ut cslpoleslas in principibus aut eo­ ter in opinione virtutis. Secundario tamen rum ministris, dignitas principii in paren­ etiam consistit in opinione bonarum quali­ tibus, et omnis perfectio creatura? rationalis tatum naturalium vel acquisitarum, puta quatenus est participatio divinæ perfectio­ ingenii, scienliæ, eloquentiae, potentiae, nis.—Q. JU3. 2. ad 2.—Excipe tamen opum , fortitudinis et similium, quæ ho­ dæmones cldamnalos, qui, quia sunl irre­ mines magni æslimant ct ex quibus famam vocabiliter mali, sunt omni ignominia digni, quærunt. Mala autem fama consistit pri­ el pro inimicis habendi potius quam hono­ mario in opinione vitii; secundario in opi­ randi. flem ea quæ sunl enectus aul ins­ nione defectuum naturalium, ut est dcfcc- trumenta harum perfectionum, aut ad illas tus natalium, nola in familia, paupertas, etc. dicunt ordinem,sunt etiam ratio honorandi: El inde colliges quod, quamvis fama sic honorantur nobiles, quia nobilitas or­ mea sit radicaliter seu fundamentaliter in tum habel et præclarc gestis; sic honorantur me, nimirum virtus aut vilium; formali- divites, quia divitiæ præbent facultatem ad tcr tamen non sit in me, sed in hominibus præclara opera, cl possunt esse virtutis ίπqui dc virtutibus aut vitiis meis opinionem stramen tum. Ibid. o.—Item dicitur excellentia, idcsl, concipiunt clsermonem habent. 2 103. a. 4. o. — Honor est testificatio superiorilatis in aliqua perfectione.; idenim de excellentia alicujus. Ha communiter importai70 excellentia, el ideo qui honora­ tur debet superior et excellentior esse non post auctorem. Ibid. — Dicilur 1°, testificatio : et hæc semper ipso honorante, sed vel aliis quibus­ fit inter homines triplici modo : 1° per dam , vel etiam ipso honorante non simpli­ verba honorifica , vocando, v. g. dominum, citer, sed quantum ad aliquid.—Ibid. adi. magistrum, eximium, sapientissimum; 2° Hinc privalæ personaeinterdum honorantur per actiones honorificas, ut inclinatione, a regibus, non quia sunl ipsis Superiores se­ genuflexione, obvialione, cessione primi cundum ordinem dignitatis, sed propleraliloci; 3" per res exteriores, ut per oblatio­ , quam virtutis ipsorum excellentiam supra nem munerum, erectionemslatuæ, imagi­ vel ipsos reges vel alios concives; sic hono­ nis inslilulionem, collationem dignilat m, rati sunl a regibus Tobias et Mardochæus. quæ ideo per tropum dicuntur honores : —Ibid, nd 3.—Hem omnes possunt cl de­ nihil enim aliud quærunt quam hæc et si­ bent se invicem honore prævcnirc, juxta milia signa suæ cxcellenliæ sibi exhiberi, Apost. Rom. 12. Quia in quolibet invenitur qui honorari volunt inter homines.—Ibid,— aliquid ex quo polcsl aliquis eum sibi vel Dico inter homines, quia coram Deo, qui aliis superiorem reputare, secundum illum est cordium inspector , possumus ejus et Philipp. 2: /n humilitate superioresinvicem aliorum excellentiam sola cogitatione <4 in­ arbitrantes. teriori motu animi testari atque venerari. Ex dictis colliges 1° veritatem hujus adaIstud autem testimonium debet exhiberi gii, honorem nimirum formalem non esse præscnli si non per se. saltem >«'>· aliud . . in honorato, sed iw honorante leslificante DE CONTUMELIA. excellentiam alterius radicaliter tamen est in honorato, hæc ncmpecxcellentia obquam honoratur, sicut dixi de fama. Colliges 2°, discrimen inter bonam fa­ mam ct honorem esse 1° . quod fama potis­ simum consistat in opinione interna mul­ lorum dc perfectionibus alicujus , honor ve­ ro in externo testimonio de excellentia il­ lius ; quamvis tamen, ul dixi, fama ad sui complementum requirat quod sit sermo ex­ terior qui illam bonam opinionem prodat, ct honor supponat opinionem internam dc excellentia; 2 quod fama feratur dc absente, honor exhibeatur præsenli; 3 quod fama sil dc perfectionibus simpliciter, honor vero decxccllcnlia et superiorilatein perfectioni­ bus: ita quod habere sermonem de alicujus perfectionibus in ejus præsenlia, absolute loquendo, non sil honor, nisi nostro modo loquendi indicemus illum eas habere in gra­ du perfectiori quam nos aut alii. § 11. — Quid sit contumelia? 2 72. a. 1. o.—Dico. Contumelia est de­ honoratio qua aliquis id quod est contra ho­ norem alicujus deducit in notitiam illius et aliorum ; seu brevius, est injusta deshonoratio persona prascnlis. Dicitur 1°, dehonoratio : est autem dehonoratio, injuria qua honor lædilur vel au­ fertur; quod debet intclligi non negative, quasi esset contumeliosus qui non reddit honorem quando clcui debet ; sed contra­ rie, quatenus positive significat alterum es­ se vilem et contemptibilem, nec honoredigninn. Hæc autem dehonoratio fit deducendo persigna defectus alicujus in ejus elatiorum notitiam. Elquia inter homines verba obti­ nent principatum significandi, ideo contu­ melia dicitur proprie fieri per verba ; ut si voces aliquem præsenlem, furem, stultum, spurium, etc. Potest tamen etiam fieri per facta, ut per picturas infamantes, per libel­ los famosos, per impactam alapam, per delurpalionem aut fractionem imaginis vel ja­ nuæ, per aspectum despcclivumct similia, non quidem quatenus sunl facta , sed qua­ tenus sunt signa ct habent vim verborum significantium: sic, v. g. si frangas imagi­ nem aul januam alicujus, eo solum animo ul ipsum damnifices, non os contumeliosus; si ut per hoc significes cum esse vilem ct i contemptibilem, cs contumeliosus. | 349 Dicitur 2», persona pratentis, quia con. turnclia debet fieri palam præsenti aul quasi præsenli, puta, in imagine, in ministro; aut si absenti, ea saltem intentione ut res­ ciat : quia contumelia opponitur honori seu revcrenliæ quam proximo exhibemus; ho­ nor autem non exhibetur nisi præsenti, aut absenti quasi præsenti ; honorans enim cu­ pi t ul innotescat honorato testimonium quod reddit de ejus excellentia. —2.73«. l,o.— Insuper qui occulte male loquitur dc absen­ te , videtur cum magis vereri quam parvi­ pendere , et ideo non est contumelia sed de­ tractio : unde S. Thomas in definitione conlumeliæ ponit, qua aliquis id quod est con­ tra honorem alicujus deducit in notitiam illius, addit S. Doctor ct aliorum, quia voluit exprimere quod regulariter accidit; — 2· 72, a. 4, ad 1. — alioquin est etiam v ra contumelia si quis cuipiam soli defec­ tum objiciat, in quantum contra reveren­ tiam audientis agit. Sic itaque cx hac parte comparatur con­ tumelia rapinæ, sicut detractio furto : est tamen disparilas, quod rapina ct furtum sint de eodem objecto, scilicet bonis forlunæ : contumelia autem cl detractio de di­ versis objectis, scilicet honore cl fama. Et hinc inferes quod , si quis libello famoso, deturpalionc januæ , aliovc modo aliquem 'honestet, occulto proprio nomine, non sit ex omni parte contumeliosus; quia, cum vult ignorari, ccnsctur adhuc vereri alte­ rum cl non omnino parvipendere. Sed dices. Honor nihil csl aliud quam testimonium cxcellenliæ , ul dictum csl : alqui cx hoc quod objiciam alicui defectum, non lædilur aut auferlur hoc testimonium , cum tunc non existai : ergo neque honor. 71. ad minorem, non equidem lædi aut auferri testimonium cxislens seu habitum, sed habendum , quatenus per contumeliam testor hunc esse vilem ct honore seu testi­ monio cxcellenliæ indignum , sicque minuo aut aufero illi statum excellentia’ æstimatæ ex quo honor ei debebatur, et constituo illum quasi in statu indignitatis; ita ul am­ plius non debeatur ipsi honor, quod est maxima injuria contra justitiam commuta­ ti va m, quia unusquisquehabet jus strictum, non quidem ad honorem, sed ad excellen­ tiam æstimatain unde debetur ipsi honor; sicque nemo potest absque injuslia minuere aut auferre hanc excellentiae æstimalionem; 1 Ί : 350 DISSERT. XV. ART. I. qnud tamen facit quantum in se est contu­ meliosus. Petrs utrum contumelia sit idem quod convicium cl improperium ? /L hæc tria Sæpe pro eodem sumi, rcipsa tamen distingui. Contumelia est, dum obji­ citur defectus culpae, ut si dicas alicui inju­ riose quod sil fur. Convicium est, dum ob­ jicitur defectus culpæ vel pœnæ, ut si dicas alicui quod sit fur vel luscus; quia vilium consuevit dici non solum animæsed etiam corporis. Improperium est, dum objicitur minoratio seu indigentia, quæ etiam dero­ gat honori consequenti quamcumqueexcel­ lentiam ; ut si exprobres alicui suam pau­ pertatem , aut injuriose in memoriam re­ voces auxilium quod ei contulisti necessita­ tem patienti : unde dicilur Eccl. 10 : Exigua dabit, el mulla exprobrabit. Nota. Attamen hæc tria sunt ejusdem speciei, quia habent idem objectum forma­ le, nempe laedere vel tollere honorem. Nec refert quod tollant honorem per objectio­ nem diversorum specie defectuum , quia hi diversi defectus, quatenus tollunt hono­ rem (quod intendit contumeliosus), sunt ejusdem rationis; secundum se autem con­ siderati , se habent tantum materialiter ad contumeliam. Ha Cajet, hic, Soto, Sylvius, Serra et alii. « Procul dubio , inquit Cajela» nus, contumelia est unius speciei spccia» lissimæ, ex unitate honoris contra quem » tendit, specificam unitatem habens,sicut » detractio ex unitate famae. » Addit Eminentiss. « Est tamen in ulns» que cum unitate specifica , diversitas gra­ ft duum secundum magis el minus, dum » unus defectus magis dehonorat aut infad mat quam alius. » Unde, juxta sententiam de confitendis circumstantiis notabili 1er ag­ gravantibus, exprimi debet qualitas vitii dehonorantis, quando notabiliter auget dehonoralionem , sive ratione ipsius , sive ra­ tione illustris persons contumelia allecta;, ul explicabo infra. Ex hoc capite contumelia illata parentibus videtur continere malitiam specialem pietati contrariam, ideoque in omni sententia exprimenda. Etiam coi to exprimendum est in omni sententia , si con­ tumelia simul Includat detractionem, ut sæ­ pe contingit, ul si alicui coram aliis obji­ cias crimen occultum. ξ lit. — Utnim contumelia sit fa gcncre tuo ftt· catam mortale ? Ibid. a. 2. o, etin resp. adarg. — Dico, Contumelia est ex genere suo peccatum mortale, potest tamen mullis modis fieri veniale. Ibid, in a. s. c. — Prob. prima ραπ q illo Alatlh. 5 : Qui dixerit fratri suOjFatw, reus erit gehennas ignis. Et Aposl. Rod., t, contumeliosos recenset inter illos quos Deus tradidit in reprobum sensum. Prob. 2° Honor est bonum præstantim quamdivitiæ : atqui furari aut rapere divilias est ex genere suo peccatum mortale: ergo et auferre honorem, quod facilcontu­ melia. Ibid. — In individuo autem contumelia est peccatum mortale, quando in hisquæob­ jiciuntur est intentio graviter dehonorandi, etsi forte leviter dehonorel; et hoc est pen? cl proprie calumniari, quia peccata liraa maxime attenduntur cx affectu. Itera «j absque tali intentione objicitur aliquid qui graviter lædit, quia tunc redit actus inna­ turam suæ formæ, quatenus sciens debebat illud cavere et non cavens censetur illud in­ tendisse, sicque imputatur illi voluntarium ac si intendisset : sicut si quis incauteel ex negligenlia in ludo , perculicns aliqurm graviter lædat, culpa non caret. Prob. secunda pars. Contumelia fit ve­ nialis : 1° ex imperfectione actus, ut « inadverlenlia, ex indcliberalionc, ex subita ira, etc. 2° Si aliquid, etiamsi secundum segrave, objiciatur ex levitate aut joco, absque in­ tentione graviter lædendi, el ex quo nemo graviter lædilur : qua ralioneplcrumqueexcusatur communissima appellatio stulti. 3° Ex levitate materiæ; pro qua Cognos­ cenda attendi debet non solum ad ipsam materiam in sc, sed respective ad personam lædenlem et læsam : contingit enim quoti eadem materia modo sil levis, modo gravis respectu diversarum personarum: sic, v.g.si plcbeius objiciat suo æquali vel inferiori quod si mendax, csl levis materia; si superiori, l*ilato, præposito, etc. est gravis: adeo ute· gravior sit contumelia quo infertur majori: minore, et e contra eo levior quo infertur minori a majore; quia cum honor debeatur propler excellentiam, eo gravioresldehonoratio quo fit majori a minore, et co levior DE CONTUMELIA. quo fit minori a majore. Hac ratione Solo elToletus, quos sequitur hic Sylvius, excu­ sant a mortali viros infirme sortis et mulier­ culas qu e inter rivandum sese invicem con­ viciis onerant, cl quidqtiid occurrit evo­ munt; quia, quæ sic effugiunt, non appre­ henduntur ul vera, ncc inde graviter læduntur aut lædunt. Ibid, ad 2. — Ab omni autem peccato excusari possunt verba contumeliosa. 1° Si proferantur causa disciplinæel correctionis, quo modoChristusvocavil Apostolosslullos, Luc. 24; el Apostolus Galatas insensatos, Galat. 1. Quia sicut licitum est aliquem verberaro causa disciplina;, sic eadem de causa licet verbis contumeliosis afficere. Raro tamen sunt adhibendae tales objurga­ tiones, quia difficile est in his non excedere, cl frequentius subditos ad iram commovent quam corrigant; neque licet superioribus quæcumque convicia in sibi subditos conji­ cere : cl ideo si enormiter excedant, pec­ cant mortaliter ; si leviter, peccant veniallter. Ibid, ad 4. — 2° Non est peccatum si per eulrapoliam dicatur aliquod leve convicium, non ad dchonoralionem vel contristationem fjusin quem dicitur , sed magis causa delec­ tationis el joci. Si vero aliquis non refor­ midet contristare eum in quem profertur hujusmodi jocosum convicium, dummodo aliis risum excitet, vitiosum est. S IV. — Utrum debeamus illatus contumelias sus­ tinere ? 2· 72. ad 3. o. — Dico. Debemus illatas contumelias sustinere in præparalionc ani­ mi , non semper actu. Ibid. — Ratio est ; quia præcepta patien­ tia’in his quæ contra nos Hunt aut dicuntur, sunt in præparalionc animi habenda , sicut S. Aug. 1. 1 dc Scrm. Dom. in monte,c. 34, 35 cl 3G, exponit illud præccptum Do­ mini : Si quis percusserit te in unam maxil­ lam , prabe ei el alteram , ut scilicet homo sit paratus hoc facere , si opus fuerit. Non tamen hoc semper tenetur facerc actu, quia ncc ipse Dominus hoc fecit, sed cum susce­ pit a apam , dixit. Quid me cadis? Joan. 18. Tenemur· ergo Irabcrc animum para­ tum ad contumelias tolerandas, si expe­ diens fuerit: quandoque tamen oportet ul contumeliam illatam repellamus, maxime propter duo : primo quidem propicr bonum 351 ejus qui contumeliam infert, ut videlicet ejus audacia reprimatur , et de cætero talia non attondet, secundum illud Prov. 26 Responde Stulto juxta stultitiam suam , ne sibi sapicnlior videatur ; alio modo propter bonum multorum , quorum profectus im­ peditur propicr contumelias nobis illatas: undeS. Greg. Hom. 9 super Ezechiel, di­ cit : « Ili quorum vita in exemplo imitatio» nis est posita , debent, si possunt, detra» hentium sibi verba compescere, ne eorum » prædicationem non audiant qui audire » poterant, et ita in pravis moribus rema» nentes , bene vivere contemnant. » Ibid, ad 4. ct ad 3. —Igitur audaciam con­ viciantis possumus moderate reprimere propler ofiicium charitatis, non propter cupiditatem privati honoris : unde additur loco cit. Proverb. Ne respondeas stulto juxta stultitiam suam, ne ei similis effi­ ciaris ; neque propter vindictam, hæc enim soli Deo cl ejus ministris competit : qua­ propter si quis hoc animo taceret, ut ta­ cendo contumcliantcm ad iracundiam pro­ vocaret, esset vindicta ct peccatum; seu si taceat volens dare locum iræ, hoc est laudabile. Quod hic dicimus de tolerantia vel repul­ su contumeliæ, dicendum est de tolerantia seu repulsu detractionis : fama enim pari­ ter csl utilis ad salutem sive propriam, qua­ tenus esi bonus stimulus ad virlutcs, et pec­ catoribus frenum ne in ulteriora peccata labantur; sive alienam, quia qui est farnæ labefactat® circa mores, aliis vix prodesse potest, ut modo dicebamus cx S. Gregorio. Unde dicitur Eccl. 41 : Curain habe de bono nomine; cl Proverb. 22 : Melius csl nomen bonum quam divitia mulla. Cæterum quamvis hæc vera sint, debe­ mus tamen magis adhibere curam circa cultum ct acquisitionem virtutum quæ sunt fundamenta honoris et famæ, quam circa ipsum honorem cl famam. Quamvis enim hæc sint perse utilia, ut dictum esi, per accidens tamen propter fragilitatem naluræ sæpe nocent, quatenus pluribus sunt fo­ mentum superbiæ, et difficile sit præcminentias illæsa charitate tueri· et ideo Deus sæpe permittit justos suos iniquorum oblocutionibus denigrari et contumeliis atteri. ne vanæ glorlæ flatu dissipentur eorum me­ rita, cl ul magis perficiantur per exerci­ tium humilitatis ct patientia». Dum ergo, 9 «sa DISSERT. XV. ART. 1. Bro volente, sic accidit, non debent ni- I dixeril fratri suo, Falun, rent erit gthe* mium anxiari, nec inquieta sollicitudine nœ ignis, subjungit : Si ergo offers munw reparationem quaerere, sed potius in pa-\ tuum ad al lare, el ibi recordatus fueris quia tienlia possidere animas suas, exemplo sanctorum, et maxime Christi, qui patien ter tulit vocari blasphemum, voracem, dae­ moniacum, seductorem : quo nomine, inquit S. Augustinus in Psa). 63, voluit ap­ pellari ad solatium servorum suorum, quando dicuntur seductores, et sæpc revo­ care in memoriam auream illam ejusdem sententiam Aiatlh. 5 : Beati estis cum male­ dixerint vobis homines, el dixerint omne malum adversum vos, mentientes propler ine ; gaudete, elexultalc, quoniam merces vestra copiosa est in cœlis. Conferenda sunt quæ dixi superius de occisione propler de­ fensionem honoris, et quædicam infra circa qq. 108, 131 et 132. Petes unde oriatur contumelia? Ibid a, Is, o. et ia H. ad arg. — R. Quam\:s contingat contumeliam quandoque oriri cx superbia, odio el stultitia, frequentius tamen oriturcx ira; quia cum ira pro tine habeat vindictam, ct nulla sit vindicta irato magis in promptu quam inferre contume­ liam alteri, utpote consistentem in verbis, hinc Iit eam maxime oriri cx ira. § V. — Utrum ex contumelia nascatur obligatio restituendi honorem Iasum ? Dico 1°. Ex mera omissione honoris de­ biti nulla oritur obligatio restituendi hono­ rem omissum ; quia hæc omissio non est contumelia, ut dictum est, ncc cslcontra justitiam commutativam, sed contra virtu­ tem obscrvanliæ, nisi forte in illa omissione includeretur aliqua contumelia inlerprctativa, ut si aliis assurgentibus coram prælato aut principe transeunto, tu sederes petu­ lanter ipsum aspiciens. Dico 2° Contumelia quæ infertur coram aliis, inducit obligationem restituendi, qua­ tenus minuit seu tollit apud alios opinio­ nem de excellentia patientis contumelia , ipsumque exhibet vilem cl contemptibi­ lem, sicque privat honore ab aliis recipien­ do; quod csl damnuiu grave restitutioni obnoxium. Dico 3o Qui privalim intra quatuor ocu­ los alteri contumeliam infert, tenetur ad Satisfactionem , quia est vera injuria contra ; :stitiam commutativam; et colligitur ex Î jlib. 5, ubi postquam Christus dixit - Qui /roter tuus habel aliquid adversum te, re· linque ibi munus tuum ante altare, cl vadi prius reconciliari fratri luo : ubi Chnstus manifeste exigit satisfactionem pro contu­ melia privata. In hoc salis conveniunt auctores, sed difficultas est utrum hæc satisfactio debeat etiam dici restitutio. Quidam negant, eo quod, inquiunt, nullum sit damnum com­ pensandum , sed sola injuria resarcienda. Alii affirmant, quia hominum aestimatione est vere damnum non fortunarum, sed eicellentiæ el dignitatis; dum enim contu­ melia privalim aliquem afficis, ejus digni­ tatem, quantum in te est, viliorem reddis cldcstruis tunde qui contumelia afficiuntur, dicunt suum honorem el dignitatem laedi; quod damnum sæpc ægrius ferunt quam damnum divitiarum. Hæc quæslio posset videri esse de nomine cl nullius momenti, nisi defensores prima scntenliæ contenderent hancsatisfaclionem, utpote poenalem , non esse faciendam» justitia commutativaantesentcnliamjudicis, sed solum cx charitate , ex hoc principio quod nemo ad poenam cx justilita teneatur ante sententiam judicis. Equidem falcor quod satisfactiones riso rosas ad æqualitalcm, difficiles ct valde poenales nemo teneatur subire ante senten­ tiam judicis, ut est, v. g. petitio venia} cum fune ad collum appenso, aut cum face ar­ dente in foro aul introitu ecclesiæ; quia, ut dicit — Q. 62. a. 3. o. — S. Thomas, inflictio poenae perlinet ad judicem, et ita moribus gentium receptum csl. At secus omnino dicendum dc satisfactionibus ordi­ nariis quæ non sunt ita difficiles nec rigorosæ , sed nituntur maxime gratia condo­ nantis, ut csl simplex petitio veniæ,vel aliud signum doloris. El sane mirum foret si filius familias, qui enormi contumelia patrem affecisset, non teneretur ex justitia veniam ab ipso petere nisi a judice coac­ tus. Ib. a. 2. ad 3. — Diro 4° Satisfactio pro ontumclia illata, seu honoris læsi restitutio fieri debet per exhibitionem honoris ct revcrcnliæ ; quia restitutio fieri debet, io quantum possibile csl, in eodem genere bonorum : ergo honor læsus debet restitit DE DETRACTIONE. 353 vis forte parentes summo jnrc non exigant restitutionem seu satisfactionem , expedit tamen ul confessorii , in qnanlum possunt, eam injunganlprolibus, quia csl remedium efficax contra relapsum. er exhibitionem honoris, et dehonoratio resarciri per honorallonem. Dico 5" Exhibitio reverenti® et honoris qua honor restituitur convenienter, iit per petitionem veniæ , quamvis hæc neque semper sufficiat, neque semper sit neces­ ARTICULUS Π. saria. Dc detractione. Patet prima pars. Quia cum contume­ liosus per contumeliam se erexerit el alte­ § I. — Quid rtt detractio? rum depresserit atque contempserit, conve­ Q. 73. a. 4. o.—Dico Detractio etl in­ niens modus hanc injuriam resarciendi, csl, quod contumeliosus sc deprimat ct alterum justa denigratio fama aliena per occulta exaltet atque honoret, quod fit per veniæ verba. Explicatur. petitionem. Dicitur 1° injusta; quia non omnis deniPatet etiam secunda pars. Quia tanta gratioscu læsio famæ alienæ est detractio de potest esse contumelia, ut illi non satisfiat qua loquimur ; sed ea solum qua? fit sine per petitionem veniæ : quo casu adhibenda causa rationabili, ul dicam infra, et ideo est simialia signa honoris el submissionis, ut injusta. est petere veniam manibus junctis, genuDicitur 2°, denigratio; quia sicut homo flexusaut prostratus, clalia secundum mo­ bona fama clarescit, ita detractione nigres­ rem palriæ recepta. cit cl obscuratur. Item dicitur denigratio, Patet iterum tertia pars. Quia cum honor quia ad detractionem non requiritur quod possit aliter restitui quam per petitionem fama totaliter tollatur, sed sufficit quod mi­ veniæ, hæc non est absolute necessaria. Et nuatur ; ct erit magis aul minus grave pec­ 1° non est necessaria quando contumelia catum, quo magis aul minus famæ detrahet. csl levis, tam absolute quam respective. Dicitur 3°, fama. Quid sit fama ct in 2° Quando illata est a superiore in subdi­ quo ab honore differat, dixi art. praeceden­ tum; neque enim pater tenetur petere ve­ te § 1. niam a filio, neque prælatus a monacho, Dicitur fafama aliena: per quod læsio neque magister a discipulo : « Ne inquit S. propriæ famæ excluditur a ralione detrac­ i Aug. in Reg. apud eos quos oporlet esse tionis proprie dictæ, cum ct aliunde non «subjectos, dum nimium servatur humili­ fiat per verba occulta ei de quo detrahitur ; atas, regendi frangatur auctoritas.» 3° quapropter nonnisi reduclhc perlinet ad Quando petitio veniæ non csl in usu apud | detractionem , aut ad infamiam in gencrc. certi generis homines, ul in certis provinciis Ibid, nd 2.—Dicitur 5°, per verba occulta, apud viros nobiles. non absolute occulta ; quo quis enim coram His autem casibus poterit ct debebit fieri pluribus detrahit, eo pejor csl detractio, sed honoris restitutio per alia ct specialia signa occulta eido quo detrahitur, saltem ex in­ honoris et bcncvolcntiæ, v. g. invitando ad tentione detrahentis. —Ibid. o.— Sicut mensam, honorificentius quam solito salu­ enim facto aliquis nocet alteri dupliciter, tando , propinando , locum honorificum manifeste quidem , sicut in rapina vel qua­ concedendo, benevole cl amicabililcr collo­ cumque violentia illata ; occulte autem , si­ quendo, cl tandem sic, ut judicio pruden- cut in furto ct dolosa percussione : ita etiam tum censeatur sufficiens satisfactio et honor verbo aliquis dupliciter aliquem laedit : uno restitutus. El nota , hanc restitutionem seu modo in manifesto, ct hoc fit per contumesatisfactionem debere innotescere iis quibus | liam,ul supra dictum est; alio modo occul innotuit contumelia, vel aliter effici ul res­ te, ct hoc iit per detractionem. Ex hocautem tauretur in eorum animis dignitas immi­ qiiorl aliquis manifeste verba contra alium nuta. Quod si quis forte per ignorantiam j profert, videtur eum parvipendere, unde cx læsit alicujus honorem, satisfacit fatendo hoc ipso dehonoratur : cl ideo contumelia ignorantiam ex exhibendo honorem , quo­ affert detrimentum honori ejus in quem profertur. Sed qui verba contra aliquem modo lecil A post. Act. 13. /y. D. Circa contumelias non atroces pro­ profert in occulto, videtur cum vereri ma· lium in parentes , cl sæpc contingit, quam- gis quam nanripenderc: unde non directe in· Rill. t. vi 23 I 354 DlbSEKl. XV. ART. 11. fertdetrimentum bonori,sed famæ, in quan­ 2° reticendo , ut «I coram te dicatur qw/ tam hujusmodi verba occulte proferens , Petrus fuerit ebrius, et quod lu ipsum vi­ quantum in ipso est, eos qui odiunt tacit deris ebrium ( quod suppono falsum ), la­ malam opinionem habere deeo contra quem ccas, censeris consentire detractori elillum loquitur. Hoc enim intendere videtur de­ in sua detractione firmare; 3° minuendo, trahens pl ad hoc conator et ejus verbis cre­ quod fit non solum veras alterius virtute datur. extenuando, sed etiam dum enarratis vir­ Ibid.— Unde pâlit quod detractio differt tutibus immiscentur defectus, vel additur a contumelia dupliciter : uno modo quan­ in fine laudum, sed. Quidam quartum mo­ tum ad modum proponendi verba , quia dum addunt, scilicet, laudando remisse, scilicet contumeliosus manifeste contra ali­ sic, ut ex hoc concipiant alii tam frigide ·1·>Ή quem loquitur, detractor autem occulte ; laudantem non bene opinari de illo quem alio modo quantum ad finem intentum, si­ laudat, sed iste modus includitur insecando Mit ve quantum ad nocumentum illatum , quia et tertio. Hi omnes detrahendi modi coot contumeliosus derogat honori, detractor nentur his versibus: fame. Imponens· angent, mamfrtUli, itt mil Non raro tamen conjunguntur contume- i Qui negat ant minuit, reticet, laadilrt rmÏM, lia et detractio: ut si quis alteri in faciem Primus detrahendi modus est omnium coram aliis objiciat falsum crimen , seu ve­ rum sed occultum , est simul contumelia pessimus, nullo unquam casu licitusjdici­ et detractio. Nec refert quod non fiat per tur calumnia : vide duas propositiones hac verba occulta, quia praefata distinctio intel- de re damnatas diss. 14, art. 2, conclu­ ligilur per se et ex intentione; ita quod de­ sione 1. Secundus csl huic affinis, in quan­ tractor praecise qua talis non loquatur male | tum, augendo crimen, ex parte falsunamde proximo cum intentione ut resciat, neque I ponit: et tamen est frequentissimus; fami­ contumeliosus praecise qua talis loquatur liare enim est homini propriis vitiis adblanmale de absente cum intentione ut ignoret. diri et aliena amplificare, quodque abunc Unde in prxfatocasu verba suntaperta, non ut quid leve accipit, alteri ut quid grave qua detrahentis , sed qua contumelianlis. referre, et iste alter ut quid gravius; ita o! Quod autem quidam dicunt,in omni con­ verum sitinhacmaximemateria,commune tumelia esse læsionem famæ, videtur falsum: adagium. Famacresciteundo:quod sedulo si enim alicui objicias quod sit luscus, ille­ advertere deberent qui solent absque aero· gitimus , aut latro , dum talis ab omnibus pulo levia de proximo narrare. Potest autem augeri crimen, vel quoad passim noscitur, erit contumelia, non de­ rem ipsam , ut si de leviter ebrio dicas quod tractio seu læsio famæ, IL. a. 2. o,—Dico 2° Duplex est detrac- | fuerit graviter ebrius; vel quoad numerum, Co: una formalis, quando quis per verba ut si de semel vel iterum ebrio dicas quod quae profert intendit formalitcr et explicite sil ebriosus ; vel quoad personas, ulsicri­ denigrare famam proximi ; altera materialis, men unius multitudini impingas; quod fin quando quis per verba quæ profert non in­ quens est ubi agitur de crimine unius ec­ tendit formaliter et explicite denigrare fa­ clesiastici vel religiosi : undeS. Aug. super mam proximi, sed aliquid aliud non neccs- illud Psal. 68 : Adversum me loquebantur larinm, antea profert ex loquacitate seu ani­ qui sedebant in porta, el in me psalUbn.l mi levitate ; et tamen ex his sequitur aut na­ qui bibebant vinum, dicit: α Ad quidaliud est sequi famæ proximi denigratio, quæ d sedentisli et quid aliud capiant, nisi ut proinde censetur implicite intendit. | d quisquis episcopus, vel clericus, vel moDetractio, sive formalis, sive materialis, d nachus , vel sanctimonialis ceciderit, fit dupliciter , directe et indirecte. Directe » omnes tales esse credant, jsctent, quadrupliciter : 1° falsum imponendo; » tendant, sed non omn manifestari ? El 2°peccatum augendo; 3° occultum crimen w tamen etiam ipsi, cum a..qua maritata revelando ; 4° id quod bonum est, mala in­ n invenitur adultera, non projiciuntuïores tentione factum dicendo. Indirecte fit tri­ »suas, nec accusant matres suas, d Feles utrum omnes detractionessinteiuspliciter : lu negando bonum alterius, ex quo bona aliorum de ip*o opinio minun*ur, , dem speciei ? ta DE DETRACTIONE. R. Quidam negant quando fiunt per de­ fectus specie distinctos, ulsi dicas de aliquo quod sitinjiislus, item quod sil impudicus ; quia, inquiunt, lama constat partibus spe­ cie distinctis : alia enim est fama quam quis possidet de castitate, alia de justitia ; proindeque læsiones famæ debent differre specie prout parles divers® speciei violant. Hæcsententia est probabilis. Affirmat Cajelanusel cum eo Serra prop­ ter unitatem lamæ, in cujus læsionem lanquam in objectum formalc tendunt omnes detractiones, sicut omnes contumeliae sunt ejusdem speciei propter unitatem honoris rouira quem tendunt. Nec refert quod hæ diversæ detractiones tollant famam per de­ fectus speciei distinctos, puta, per impudi­ citiam el injustitiam, quia hi diversi defec­ tus quatenus tollunt famam quod intendit detrahens, sunt ejusdem rationis; secun­ dum se autem considerati, el ul specie dif­ ferunt , se habent tantum materialiter ad detractionem: sicut hos et equus, quamvis in se specie distincti, non tamen diversificanlspccie furtum, quia in ordine ad nocu­ mentum sunt ejusdem rationis: quatenus autem sunt in sediversæ speciei, se habent lanium malcrialitcrad furtum.Porro juxta hanc sententiam, quam etiam ut probabi­ lem lanium refero, negandum es| funda­ mentum primæsententiæ, nimirum famam, constare partibus diversæ speciei ; sed , si­ cut de honore communiter admittitur, con­ stare partibus ejusdem rationis; proindeque famam de castitate non differ re specie a fama de justitia , sed tantum secundum magis et minus. Cæterum confer quæ dixi art. præcedenlc § 2 circa finem. J II. — Utrum detractio iit peccatum mortale P 2· 13. n. 2. o.— Dico. Detractio est ex genere suo peccatum mortale contra justi­ tiam; levius quidem homicidio el adulte­ rio, gravius tamen furto. Ibid.— Ratio est; quia detractio aufert injuste proximo bonum, quod licet sit vita el tide matrimoniali minus, est tamen majusdix iliis, juxta illud Proverb. 22: Melius tsl nomen bonum quam divitia mulla;, illud Eccles. Curam habe dc bono nomine , hoc enim magis permanebit libi quam mille thesauri magni cl pretiosi. Undo Λ post. Itoni. 1, dicit detractores Deo odibiles. $55 Dices. Peccator, etiam occultus, non habelamplius jus ad famam, hæc enim virtuti dunlaxal debetur ; ergo famam illi auferre non est contra justitiam. Λ. 1° quod peccator occultus, non ob­ stante crimine, habeat adhuc jus ad famam, si non ratione virtutis, saltem ratione pos­ sessionis in qua est; possidet enim adhuc famam ut quid sibi utile ad multa,et ne­ mini nocivum, ut suppono, quia ideo pri­ vari non potest absque injuria. R. 2° Dutoquod non habeat jus ul bonus positive reputetur, tamen quamdiu crimen est occultum habet jus ut non reputetur ma­ lus, quia nihil mali palam fecit. Dixi, ex genere suo;quia sicut alia pec­ cata, sic detractio potest fieri venialis. 1° Ex imperfectione actus, puta , ob ignorantiam vel inadverlentiam nocnmenti, ob subitum passionis impetum, ob praecipitationem mentis aul linguæ. Etenim nisi dicamus, ioquit Layman , ob has el similes causas sæffc excusari a mortali noxa detractionis pec­ catum , lotum pene genus humanum peri­ clitabitur, odeo vulgare est hoc vilium, si­ quidem lingua modicum membrum est, sed volubile el inquielun^, quod nullus ho­ rn inum domare polesl, ait S. Jacob, c. 3. Et hoc etiam innuit S. Thomas—Ibid. a. 3. ο.— dum dicil quod per accidens peccati gravitas attenditur ex parte peccantis, qui gravius peccat si ex deliberatione peccet quam si peccet ex Infirmitate vel incautela. Et secundum hoc, peccata locutionis hahent aliquam levitatem in quantum dc facili ex lapsu linguæ proveniunt, absque magna præmedi talione. 2° Detractionem excusat a mortali levi­ tas maleriæ. Verum gravitas aut levitas ma­ teri® in præsenti quæslionc non semper æslimari debet ex gravitate vel levitate de­ fectus qui est materia detractionis ; potest enim quis imponendo vel revelando grave peccatum, leviter peccare, et e contra gra­ viter peccare imponendo vel revelando de­ fectum secundum se levem. Æstirnanda est ergo hic gravitas vel levitas materiæ ex hoc quod defectus qui imponitur vel revelatur, sive sit naturalis sive voluntarius , sil mul­ lum vel parum probrosus, scu gravem vel levem inferat infamiam, quod saepe pendet a judicio prudenlum, attenta conditione persons tum dctxah’entis, tum illiu* «Jc qua detrahitur , tum cliam audientium ; item DE DETRACTIONE. DISSERT. XV. ART. II. attenta qualitate locorum, morum el aliis luscus, gibbosus,pauper, stupidus, nullim circumstantiis. Ex quo. terebri, videtur detractatio levis, et quan­ 356 Inferes : 1° non essedetractionem mor­ talem dicerede milite autadolescentemundano rixatum fuisse, duellum inivisse, se inebriasse, fornicatum fuisse; quia hi et similes talia non ducunt probro , sed potius gloriae : similiter si dicas de laico in Belgio vel Germania fuisse ebrium vel alios ine­ briasse, quia in his partibus non est valde probrosa laicis. Sed forle dices quodvis peccatum mor­ tale gravem inducere infamiam apud pro­ bos, hic autem maxime attendi judicium proborum, non malorum. R. judicium pro­ borum non mullum mutari, dum audiunt talos praefatis criminibus passim debitos ea commisisse. Aliunde isti non sunt inviti quod hæc de se spargantur. 2° Regulariter loquendo, non est detrac­ tio mortalis dicere de laico quod sil mendax, quod amet sexum:secus si talia dicas de | doque nulla, parlim quia hæc palam inno­ tescunt, parlim quia non censentur valde probrosa:dicoreaulem quod sitfilius saw. dotis, quod sit illegitimus, quod sit aliqui nota in ejus familia, nisi sit personarilu, videtur valde probrosum ct consequent'.’ mortale. 7° Si a liquid communi æstimalione Ierit·? probrosum dicas de aliquo, puta, mentitam I fuisse, ct aliquis audiens, ex ignorantia, simplicitate, aut opinionis singularitaters putet valde probrosum ; non ideo pecra mortaliter, quia quod aliquid sil valde rd leviter probrosum, non pendet ah unies opinione, sed ex communi hominum malione : sicut si fureris assem, quem ali­ quis ex ignorantia æstimet gravem mate­ riam, non ideo peccas mortaliter. § ill, — Utrum aliquando liceat rtvclartcrnu occultum alterius ? prælato, de gravi sacerdote aut religioso; quia hæcistis, non illis censentur graviter Non quæro utrum liceat aliquando detaprobrosa; de istis autem ultimis dicere here; detractio enim cum importet injusti­ quod semel aut iterum mentiti fuerint, non tiam , nunquam est licita ; sed ulrum posa! videtur etiam mortale. aliquando revelari crimen occultum sin» 3° Item regulariter loquendo, non est distractione. Dico revelari ; quia imponere gravis detractio si dicas de aliquo quod sit crimen falsum nunquam licet, com sil avarus, iracundus, superbus, vitilitigator, mendacium perniciosum quod nullo un­ litigiosus; quia hæc denotant tantum pro­ quam bono fine cohonestari potest, ut jam pensionem animi, aut accipi soient ab au­ dixi in superioribus. Dico insuper, retflare dientibus pro levibus peccatis : secus si di­ I crimen occultum; quia narrare crimenali­ cas quod sil luxuriosus aut injustus, hæc cujus scientibus, non est detrahere, cum, enim graviter infamant ; item si dicas quod I utsuppono, nulla inde sequatur læsiofamï, laboret morbo vencreo, nisi statim exponas nisi forte eos qui tantum dubilanlaulsuy· causam ob quam inculpabiliter contraxit j cantur, certiores reddas ; aut nisi revels a I iq u a m gra vem ci rc ums la n lia m quam igno­ hunc morbum. 4° Plerumque excusantur a mortali plc- rabo nt. Ibid. a. 2. o. — Dico. Revelare crimen bcii et mulierculæ quæ inter rixandum gra­ ves defectus sibi invicem objiciunt, quia vix occultum alterius propter aliquod Itonum consequendum aul malum vitandum, sire csl quod fidem illis adhibeant audientes. 5° Detractionis mortalis rei sunt qui utun­ revelantis, sive audientis, sive delinquentis tur certis loquendi modis qui, quamvis nul- I sive communitatis, aut etiam alicujusalte­ Ium defectum exprimant, gravium tamen rius particularis, debilis circumstantiis ob­ defectuum suspicionem ingenerant : ul si servatis, non est peccatum , ncc dici potest dicas de aliquo : Si vellem aperire quæ scio, detractio. Excipe, nisi crimen secretum per ipsum pudore suffunderem ; Novi quod ne­ injuriam cognoveris. Vide appendicem in mo de illo suspicaretur ; Multa scio, sed line hujus disseri, de secreti revelatione. tacere jubet charitus : his enim ct simili­ Nota, in textu S. Thomae non esse legen­ bus detrahendi modis, magis nocetur famæ dum, propter bonum necessarium, ul qui­ quam si singulares defectus exprimerentur. dam legunt ; sed , propter bonum vel 6° Quantum ad defectus naturales distin­ sarium, ul habent emendatiores edition · guendum est : dicere de aliquo quod sit | Lugdun. 1507, Colon. 1G39. Ratio conclusionis est, quod criminosus non habeat jus conservandi famam cum detrimenlo alterius innocentis, quia bonum innocentis est praeferendum bono nocentis, maxime cum ille nocens in id consensisse censeatur casu quo ejus criminis revelatio foret necessaria bono innocentis. Si dicas. Non licet auferre rem alienam nisi in extrema necessitate : ergo ncc famam. R..V. conseq. Disparitas est, quod dominus rei non sil nocens, aut saltem res ejus non noceat, ul suppono : is autem cujus crimen revelatur est nocens, ct fama ejus seu saltem crimen occultum nocet. Confirmatur conclusio. Nemo tenetur cum gravi suo damno providere famæ ali­ cujus nocentis, maxime cum hæc in errore fundetur, el reipsa sit ea indignus. Ergo. Dices. Revelare crimen occultum alterius, non solum est non conservare famam ejus, sed positive auferre, quod non licet. R. N. wutnplum , quia non intendo diffamatio­ nem, sed tantum proferre in lucem quod apud me occultum est cl nocebat, ex quo sequitur diffamatio ad quam me permissive Unium habeo, ut me vel alium servem indemnem : sicul si projicerem depositum quod mihi noccret, praevidens inde surripiendum a furibus, non censerer positive concurrere ad damnum deponentis, sed permissive tantum ; positive autem inten­ dere indemnitatem meam. Dixi, observatis debilis circumstantiis. Prima est, ul non plus ncc pluribus reve­ letur quam sil nccessc ad evitandum malum vel consequendum bonum. Secunda, ut probabile sil quod revelatio habitura sil bo­ num effectum. Tertia, ul fiat ex recta in­ tentione boni consequendi vel mali averten­ di, non ex odio, vindicia similive passione. Quarta, ut bonum consequendum vel ma­ lum avertendum sit alicujus momenti; fo­ ret enim injustum atque inhumanum pro levi utilitate prodigere famam proximi. Non puto tamen neccsse esse quod bonum asse­ quendum praeponderet aul etiam aequi va­ leat bono famæ, neque malum avertendum malo iniamiæ, quia nocensel innocens non sunt jure pares, el alioquin sequeretur quod pro damno temporali, puta, furto avertendo, non liceret revelare domino, v. g. furta domesticorum , cum fama praeva­ leat divitiis, quod tamen nemo admittit. Unie. I 357 Inferes In, nullum esse peccatum ex zelo | jusliliæ et propter bonum publicum deferre I judici sicarios, latrones, hærencos, prodi­ tores cl similes rcipublicæ pestes. 2° Lici­ tum esse crimen fratris, praemissa correp­ tione fraterna, si sit profutura, revelare superiori ad emendam ; imo el ejus amicis, consanguineis, aliisvc ex charitale com pa­ tiente , ul pro ipso orent, aul ejus emenda­ tioni adlaborent. 3°Si injustam patiaris vexationem ab ac­ cusatore, teste aliove iniquo, potes crimen ejus occultum indicare, non animo vindic­ tae, sed justædefensionis, si hac via et non alia possis fidem illius labefactare, et sic evadere jacturam vitæ, honoris aut bono­ rum. 4° Si noveris aliquem, furem, hærcticum, ebriosum, rixosum, luxuriosum aul aliunde moribus depravatum, potes in­ struere eos quos frequentat ut sibi vel a seductione vel a damno temporali caveant. Sic Christus manifestavit hyprocrisim Pharisæorum, Lue. 12 el Mallh. 5, ct Apos­ tolus vitia Hymenaei ct Alexandri, 1 Tirnolh. 1, nimirum ad audientium instruc­ tionem et cautelam. Similiter poleb dete­ gere imperitiam medici, chirurgi, advoca­ ti, doctoris, confessarii iis quibus haec eo­ rum imperitia nocet aul nocilura est ; item ct pauperes fictos qui veris pauperibus no­ cent. Non poles tamen manifestare deflo­ rationem secretam puellæ cui ut virgini dosaul legatum esset conferendum, quia in foro externo habetur virgo ct insignibus virginum gaudet ncc qui legavit intendit aut debuit intendere aliam quam quæ habe­ tur pro virgine. 5° Si quis ad oflicium, beneficium, or­ dines, religionem, vel matrimonium sil promovendus, quem novisti laborare oc­ culto defectu vel impedimento quo ad hæc reddatur ineptus in sui vel aliorum perni­ ciem, poles id aperire iis quorum interest. Non existimo tamen te id posse circa benificium aul oflicium, si hoc non obstante sit dignus, eo præcisequod te aut amicum idem oflicium vel beneficium requirentem, re­ putes digniorem ; hinc enim latior aperire­ tur via criminandi, dum quisque in sua vel amici dignitate æslimanda constitueretur judex 6" Si noveris auctorem homicidii ve) furti, pro quo iunoccns trahitur ad mortem aut i f DISSERT. XV. ART. II. 358 injuste torquetur, potes ct teneris hunc audire apud unum virum prudentemclgra­ auctorem prodere. vem , quod contingit per hujusmodi revela­ 1° Possunt conjuges inter se colloqui de defectibus liberorum ct domesticorum, in quantum id expedit eorum emendationi vel familiae regimini. 8° Potos acceptam injuriam vel aliud quodvis alterius crimen referre uni vel al­ teri viro prudenti, amico, confessario, etc. causa petendi consilii vel auxilii. Utrum vero licet causa consolationis caj)tandaect doloris leniendi, injuriam accep­ tam referre uni viro prudenti? Equidem fateor perfectius ac salubrius tibi fore si recurras ad cum qui consolatur nos in omni tribulatione noslra, 2 Cor. 1. Cæterum probabilius existimo cum Sylvio, Petro Navarr. Maldero, Serra , Layman , Lessio el aliis, ct satis communiter contra quos­ dam rocentiorcs, id esse licitum, modo in narrando non subrepat animus vindictae , non nimium exaggeretur injuria , nec di­ catur phisquam sit ncccssc ad animi sublcvamen. Quia valde grave est ct ab humana consuetudine alienum quod quis solus de­ beat ferre injuriam absque ulla consolatione et querela; ncc, ut videtur, teneor curn tanlogravamineetincommodo parcere famæ injuste lædontis qui ncc mihi parcere voluit, cl qui me injuste vexando se huic diffama­ tioni exposuit, eum sciret id esse in usu: unde sibi debet imputare. Quidam cx ipsis adversariis id saltem excusant a mortali ; quia , inquiunt, multum decidit inju­ ria» quod uni tantum probo ct prudenti revelentur, et aliunde etiam minuit culpam causa doloris mitigandi, ex quo fit quod saltem non sit mortale. Ita Slcyarlius. $ IV. — Resolvuntur PQrur questiones circa pracedentem materiam* Pclcs 1° uirum absque ulla justa causa , sed ex mora loquacitate vel animi levitate, revelare crimen occultum alterius uni tan­ tum viro prudenii, a quo neque ulterior di­ vulgatio neque aliud incommodum timetur, sil peccatum mortale? R. Ie Absque ulla justa causa revelaro grave crimen occultum alterius uni viro pru­ denti , a quo neque ulterior divulgatio, ncqnc aliud incommodum limetur, esse pec­ catum mortale tenet communior sententia tum Solo. Prob. i’· Quia famam amittere et male tionem , ita ccnsctur quid grave in genere diffamationis, ut vir prudens mallet male audire apud tres aut quatuor plcbeios. Aeque dicas quod fama sit notitia publica, et consequenter quod ex manifestatione apud unum tantum, non amrnillatur. Quia 1 Ii· cet assumplum sil verum grammaticaliter loquendo, non tamen tlieologogice; nam apud theologos fama accipitur etiam pro opi­ nione unius privati. 2° Dato assumpto,D. consequens : fama non amittor adæquate, C. inadæquate N. scu, ut dicit S. Thomas, non aufertur fama in toto, sed in parted quidem notabili, si non extensive, saltem intensive. Q. 73. a. 4. ad 2. — Confirmatur 1° Judi­ cium temerarium dere gravi, etsi exterius non prodalur, est peccatum mortale:atqui tamen est diffamatio apud unum lanium: ergo similiter in nostro casu. Confirmatur 2° Contumelia gravis, etiamsi fiat intra qua­ tuor oculos tantum , est mortalis : ergo et detractio. Prob. 2° ab inconvenientibus. Ex oppo­ sita sententia sequitur 1° quod vir prudens cui reveles crimen alterius, possit pari jure revelare alteri prudenti, ct iste alteri; at­ que ita proximus apud plures graviter dif­ famabitur absque peccato mortali. Sequitur 2° quod qui solus audit detractionem gra­ vem, possit illam tolerare ut venialem, se prudentem reputando, quod est contra com­ munem opinionem : ergo. Ilis non obstan­ tibus. R. 2° Revelare grave crimen occultum alterius, nulla subsistente justa causa, non tamen ex intentione graviter detrahendi, sed ex loquacitate vel animi levitate, aliavc simili causa, uni viro gravi et prudenti, apud quem perinde erit ac si non esset dic­ tum , ita quod nec alteri male afficiatur, ncc ulterior divulgatio aut aliud incommodum timeatur, non esse peccatum mortale pro­ babiliter tonent Cajctanus ctalii cum ipso. Ratio esi; quia material is detractio, qua­ lis est hæc, non est peccatum mortale nisi inviter lædat famam proximi : atqui non lædit graviter famam proximi : ergo. Prob. minor. Fama est opinio multorum . ergo non leedilur notabiliter per malam opinio­ nem unius, si nempe ille unus (alis sitiit perinde sil apud ipsum ac si crimen non DE DETRACTIONE. «set revelatom , ita ut neque male afficialor erga illum cujus crimen revelatur, ne­ que inde Aequatur illi aliquod incommo­ dum, sed jXJtius commiseratio et auxilium in occasione sperandum. Quod etiam vcnim ridetur quamvis theologice fama sumatur pro opinione unius privati. Confirmatur 1 Fama prius protrita non reparatur notabiliter per unius bonam opinionem : ergo ncc notabiliter læditur per malam unius opinionem. Confirmatur F Pernitentes sæpe suis confessionibus im­ prudenter miscent aliorum crimina, el ta­ men nemo cos accusat peccati mortalis; idem forte de conjugibus qui sæpe inter se secreto colloquuntur de variis. Ad argumenta primœ sententiæ responden/hujus secundæ patroni. Ad primum. Ideo vir prudens mallet perdere famam apud 1res aul quatuor plebeios, quam apud unum virum gravem , quia inde timet ne vir ille gravis male illi afficiatur, cum im­ pediat consequi bona quæ alias consequere­ tur,aut sequatur aliud incommodum. Quod si nihil horum timeat, non male! malo au­ dii apud plures plebeios quam apud illum drum gravem , qui ipsi potius commise­ reatur quam succenscat, et a quo auxilium in opportunitate exspectet. Ad secundum, negant paritatem. Quin judiriuni temerarium non est peccatum mor­ tale precise propter damnum famæ quod infert, sed propter graveni injuriam dum ex levibus indiciis grave crimen alteri imponit, d in corde suo contemnit, quod perinde est rimponerecrimen falsum. Porroimponere frimen falsum, etiamsi apud unum tantum, c tgravis injuriact peccatum mortale; quan­ do autem aperitur verum crimen , non est tanta injuria : unde non est eadem ratio. Ad tertium. 1« Similiter dicunt contume­ liam esse peccatum mortale, non ratione damni famæ,sedrationeinjuriæclconleniplnsqiii potest esse gravis si ve coram uno,sive coram pluribus. Vel 2’ respondent, antece­ dens ew verum de contumelia formali, non materiali ; nemo enim se notabiliter læsurn pu at cx verbo contumelioso prolato inter quatuor oculos, absque intentione inhono­ randi. Ad quartum, respondent quod, cum reve­ lare crimen occultum in casu, sit impru­ denter agere ct peccare venialiter, ille qui sib» primo revelatum alteri tertio revelat, 3M non est prudens, ut tamen supponitur, son imprudens et irnprudentior primo, cum in­ de videat periculum infamiae apud plu es quod proximus incurrit : unde licet iste pec­ cet mortaliter, non sequitur quod primus, qui eum putabat prudentem, peccet pariter mortaliter. Ad quintum. Admittunt sequelam de de­ tractione materiali, ex qua non sequitur gra­ vis diffamatio, ut in casu ; negaritque id esse contra communem opinionem ; secus si . ge­ retur de detractione formali. Petes 2° utrum infamatus de uno crimine possit infamari de alio? Λ. infamatum de uno crimine infamare dc alio quod non est affine aut ordinarie con­ junctum cum primo, est ex genere suo pec­ catum mortale. Quia fama est divisibilis, ha­ bens quasi partes ab invicem independentes; qui enim est clarus fama justitiæ, non semlær clarescit fama temperantiae: ergo potest una pars famæ tolli, et non altera ; nec ex eo quod una pars sil ablata sequitur quod pos­ sit auferri altera, sicut ex eo quod homo ami­ serit partem suarum facultatum, non sequi­ tur quod debeat amiltere omnes. Confirma­ tur. Diffamatus in uno genere, non esi ideo infamis in alio genere ; ut qui habelur ebrio­ sus, non ideo habetur fur: ergo gravein illi lacii injuriam qui illum in hoc genere dif­ famat. Dixi, de crimine quod non est affine cum primo ; quia qui diffamatum dc uno diffa­ maret de altero quod est affine cl ordinarie conjunctum cum primo, non peccaret sal­ tem graviter, quia non augeret gravilcrinfamiam : ul qui de ebrioso diceret quod rixe­ tur, quod bona dilapidet, etc., de illo qui fur passim habelur, quod aliquod novum fur­ tum commiserit. Imo si quis esset suis vitiis tam infamis ul censeretur omnem Dei timo­ rem abjecisse, non peccaret graviter qui ali­ quod ejus crimen non tamen extraordina­ rium in alio genere non affini revelaret; quia inde non multum mutaretur judicium ho­ minum circa illum , nec ideo multum au­ geretur ejus infamia. Petes 3° utrum narrare crimen alicujus non assertive, sed tanquani dictum ab aliis, sil peccatum mortale? Casus frequens: Fer­ tur, seu audivi hoc vel illud de tali; non af­ firmo tamen sic esse. 11. Si tales sint circumstanti® utverosimilius sil auditores non credituros nec suj* MO DISSERT. XV. ART. II. cahiros sinistre, puta, quia vel narrans vel auctor dicti nominatus est garrulus, levis , nullius fidei, vel quia audientes sunt graves et probi qui non leviter credunt : excusatur narrans a peccato mortali, quia abest peri­ culum notabilis damni. Si c conira cx cir­ cumstantiis narratio proprio pondere fidem dicti adstruat, aul sinistram suspicionem au­ dientibus generet, puta, quia dicti auctor nominatus est gravis, vel narratur tali modo qui verum esse indicat : narrans peccat mor­ taliter vel venialiter pro ralione materiæ conira justitiam cum onere restituendi, quia talis ejus narratio est ex se vera causa damni. Si tandem (ales sint circumstanti® ut nar­ ratio cx se quidem fidem non faciat, nec sus­ picionem generet, sed tamen narrans adver­ tit audientes ex animi levitate credituros aul suspicaturos, quod plerumque accidit prop­ ter magnam hominum proclivitatem ad sus­ picandum mala de proximo : narrans peccat graviter contra charilatcm, quia præbel oc­ casionem et scandali audientibus, el detri­ menti famæ illius de quo narrat; quæ duo mala deberet e contra impedire : tenemur enim ex lege charilalis impedire malum proximi quando commode possumus, idque magis quando malum sequitur occasionaliterex nostris dictis aut factis. Non lamen vi­ detur peccare contra justitiam ; quia cum audientes non vi narrationis, sed cx propria animi levitate credant aul suspicentur, non narranti lanquamcausædebel adseribi dam­ num famæ, sed audientium imprudenti® ac levitati. Ita quoad hanc ullimam partem S. Anton. Scolus, Sylvester, Cajelanus cl alii apud Serram el Layman. Petes 4° utrum peccet peccato detractio­ nis, qui narrando crimen occultum alicujus, narrat simul ejus poenitentiam? R. regulariter loquendo affirmative , quando nempe crimen est infamalorium ; quia ordinarie notitia pœnitcnliæ non ab­ stergit omnino sinistram opinionem ct con­ temptum quem peccati narratio ingerit in animo audientium. Sic nemo est qui non censeat famam episcopi aul monachi gra­ viter lædi , si narras ejus fornicationem, quantumvis adjicias ipsum pœniluisse. Item dicendum de eo qui laudat in uno genere cl detrahit in alio, ut: Esi doctus, sed, etc. modus sane detrahendi frequens cl valde perniciosus, quippe quo cQicacius suadet detractio· Si tamen talis ac tacta foret poenitentia, ut longe superaret infamiam criminis, o| eam omnino deleret, non peccaretur nar­ rando crimen cl poenitentiam. Propter hanc rationem el insuper quia id requirebat sin­ gularis Dei gloria, revelantur in S. Scripturis incredulitas Thomæ, negatio Petrict Pauli persecutio. Petes 5° utrum liceat detrahere defuncto* R. negative; quia juxta communem ho­ minum sensum, defunctus censetur capax gloriosæ vel infamantis memoriæ, el non secus ac vivens habere jus ad famam. Petes G° qualiter peccet qui crimen oc­ cultum refert, non nominata persona? R. Sr ex narratione non possit dignosci persona, ex hoc capite non peccat; secus si ex narratione possit dignosci. Item si, non nominata persona, nominet aut indicet ejus qualitatem, quod sit religiosus,ecclesiasti­ cus , aut, quod pejus csl, cx quo ordine, collegio, communitate; plerumque est gra­ vis detractio , et eo gravior quo lotius com­ munitatis aul status famæ nocet. Quamvis enim ordo, communitas aut status cx unius peccato absolute non maculetur, sicut ncc collegium Apostolorum cx proditione Judæ, sic lamen plerumque æslimant homines sæcularcs cl imperfecti, ita ul cx peccato unius religiosi vel ecclesiastici, lotum ordi­ nem aut slalum ecclesiasticum contemptui habeant, ut jam supra notavi ex S. Augus­ tino. Aliud foret dicendum, si narratio fie­ ret inter ipsos religiosos aul ecclesiasticos, sive inter viros prudentes se æquos rerum æstimalores , qui cujuscumque merita cl demerita æqua lance ponderant, nec unius membri naevum loti corpori affingunt. S V. — Utrum diffamatum in uno loco vel tempon liceat diffamare in alw loco vel tempore, Nola. Crimen aliquod potest esse tripli­ citer notorium , jure, facto el fama seu ru­ more. Notorium jure dicitur, quod per sententiam, aut per convictionem seu con­ fessionem rei in judicio notum est:dico, in judicio, quia notorium per confessionem rei extra judicium aul per semiplenam pro­ bationem , non est notorium jure, sed redu­ citur ad notitiam facti. Notorium facto dicitur, quando quis commisit publice crimen in platea, m foro, in popina aut alibi coram pluribus, ili quod moralitcr loquendo occultari aul quilur, nec debet præsumi malus^msi sint aperta indicia in contrarium :iwdeaudiens laceret ipsi injuriam repellendo elcorripien­ do dc peccato quod nescit essepeccatum;50si sil scrupulosus, quia cum obscrupulos non possit satis discernere an justa vel injusta sil detractio, an gravis vel levis, quando debeat vel non debeat contradicere, exponitur pe­ riculo reprehendendi ubi nihil est reprehen­ dendum, eritque sæpe aliis ludibrio potius quam corrigatur delinquens. Ex his omnibus polesl colligi hæc regula generalis : Nemo tenetur sub peccato saltem gravi corripere male loquentem de proximo, nisi certo mortaliter noverit illum injuste el mortaliter detrahere, possitque efficaciter el sine gravi suo incommodo impedire. Ex quo patet, æquales raro, inferiores rarissime pec­ care mortaliter, non impediendo detractio­ nes. Ibid, ad 2· — Cæterum, ut qui tenetur de­ trahentem impedire, satisfaciat suæ obliga­ tioni, non est semper necesse quod ipsi posi­ tive resistat et verbis contradicat; sed sæpe sufficit ostendere quod detractio displiceat, v. g. tacendo, recedendo, sermonem ad alia divertendo, et præserlim faciem tristem ex­ hibendo , juxta illud Proverb. 25 : Em/w aquilo dissipat pluvias, ct facies tristis lin­ guam detrahentem. Et hic modus maxime convenit inferioribus respectu superiorum, et sæpius æqualibus inter sc, cum experien­ tia constet hunc corripiendi modum esse ple­ rumque aliis efficaciorem. Non sufficeret ta­ men regulariter superiori respective el sub­ ditos. Recte advertunt hic quidam casuum ar­ bitri, quandoque expedire detractionem in­ choatam non stalim abrumpere,quia plures sunt qui dum incipiunt detrahere ita exag­ gerant ut videantur portenta enuntiaturi, quæ tamen, completa narratione , commu­ nia cl levia apparent : unde si in limine de­ trahentem sistas, auditores longe pejorem concipiunt de proximo opinionem quam si narrationem complevisset. ARTICULUS III. De restitutione fama. S L — Iftrmn fama sit restituenda ? Q. 62. a. 2. ad 2. —Dicol"Fam&înj'usi» l ablata est stalim restituenda. Est communis DE RESTITUTIONE FAMÆ. 365 neficio, sive adepto, sive adipiscendo re­ pellatur, cur puella amittrt conveniens-ma­ trimonium , cur famulus aut ancilla non possit elocare suas operas, cur medicus, ad­ vocatus , mercator, pauper , monasterium, supra. Ergo. Dixi 1° [ama injuste ablata , quia ubi non etc. priventur lucris aut emolumentis, hæc est justitiæ violatio, nulla est restitutionis omnia damna restituere teneatur. Quod obligatio, cum restitutio non adhibeatur quamvis sit difficile el in praxi rerum, ve­ nisi ad restaurationem justitiæ violatæ. rissimum est tamen el saluti necessarium. Unde qui cx rationabili causa, ut explicui­ Petes 1° utrum qui injuste detrahit, sed mus superius, famam alienam abstulerunt, materialiter lanium et cx errore, lenealur non tenentur eam restituere; sed hi soli cl ad restitutionem ex justitia, ubi errorem omnes quos in præccdcnlibus diximus pec­ advertit ?v. g. revelas crimen quod bona care peccato detractionis efficacis conlra fide pulas esse verum et publicum , et ta­ justitiam : require. Dico efficacis , id est, men est falsum ; vel verum quidem, sed quæ vere famam læsit aut abstulit. Neque occultum : dicis ex inadvertenlia Petrum solum hi qui per se detrahunt, sed qui de­ auctorem homicidii publici, et est Joan­ tractioni efficaci quovis modo concurrunt, nes. jubendo, consulendo, excitando, inqui­ R. probabilius teneri si commode potest. rendo, etc. sicut diximus supra dc concur­ Quia ideodctrahendoinjustematerialiter ex­ rentibus ad injustam damnificationcm. El cusatur a peccato, eo quod damnum quod quamvis audiens præcise ut audiens non infert non sit ipsi voluntarium ratione igno* leneatur restituere, sæpe tamen contingit ranliæ invincibilis; sed hoc ipso quod adver­ quod incurrat obligationem , si nempe ver­ tit errorem et non impedii, ul potest, dam­ bis, nutibus aut alio modo detractorem ap­ num a se causatum et perdurans, detractio probet , cl ipsi animum addat ad detractio­ redit in suam speciem et damnum fit ipsi nem vel augendam vel continuandam. voluntarium : sicut si ignem inadverlenter Dixi 2°, stalim, quia , ut dictum est de projecisset in segetes, quem serpentem ad­ reslilut. in genere, restitutio obligat ad vertens non exlingueret, censeretur istud stalim moraliter, et quo diutius differtur incendium ipsi voluntarium, ul jam alibi eo majus patitur detrimentum infamatus, diximus : ergo. Non tamen tenetur resti­ sive quia fama crescit eundo , sive quia sal­ tuere damna secula ex diffamatione mate­ tem diutius habetur contemptui apud alios. riali, quia hæc ipsi sunt involuntaria : secus Dico 2° Item henetur detractor restituere de damnis seculis postquam errorem ad­ omnia damnacx dcciraclione secuta, quia vertit ct non retractavit, quia hæc sunt ipsi per detractionem est causa illorum efficax ; voluntaria. est etiam communis ct certa conlra Solo, Dices. Iste non tenetur restituero ratione qui existimat damna secuta ex revelatione injustæ acceptionis, quia non peccavit de­ criminis veri, sed occulti, non esse ex in­ trahendo ex errore inculpabili ; neque ra­ tegro restituenda, sed parlim tantum; quia tione rei accept®, nihil enim habet de alie­ juxta ipsum vera et praecipua illorum causa no. Ergo. est ipsum crimen, non revelatio quæ est /L teneri ratione quasi rei accept®, quia tantum conditio sine qua non, in quo sane moraliter loquendo censetur apud se deli­ hallucinatur doctor oculatissimus. Si enim nere famam alterius, dum eam commode crimen esset vera illorum damnorum causa, reddere polesl et non reddit. ubi non esset crimen , non esset damnum, Inferes. Ergo quicumqu? potest famam sicque nullum unquam sequeretur cx impo­ alicujus ab allero infamati reparare el non sitione falsi criminis, quod est aperte fal­ facit, censetur illam delinere el peccare sum. Vera ergo causa illorum damnorum contra justitiam. est sini'lra opinio quam detractor ingerit in R. N. illationem. Disparitas est, quod animis sudientium ex revelatione criminis ille dc quo in instantia, famam non abstu­ sive falsi sive veri, sed occulti. lit : al is dc quo in casu, absiulil, initio qui­ Hinc inferes quod, qui per suas detrac­ dem involuntarie, nunc autem, dum ad­ tiones causa est cur aliquis ab officio autbe- huc serpit diffamatio el errorem advertit, dcerta; quia restitutio boni injuste ablati ct necessaria ad salutem, ut probatum est derestit. in genere : atqui fama est bonum el quidem divitiis præstantius,ut dictum est 5ββ DISSERT. XV. ART. HI. volunlarie, nisi retractet : unde tenetur ex justitia, alt**r tantum ex charilate. Sed quid si error se teneat cx parte au­ dientium bnlum ? v. g. nominas Petrum auctorem homicidii, el audientes intelligunt Paulum. li. Non videris tenori ad reparationem ex justitia, quia nullo modo fuisti causa damni, sed error dunlaxat audientium. Dixi in prima responsione, si commode polt sl ; quia non tenetur cum tanto incom­ modo ac si voluntarie diffamasset : qui enim voluntarie et scienter damnificat, se subji­ cit omnibus periculis cl incommodis resti­ tutionis, secus qui inculpabiliter damni­ ficat. Pdes 2° utrum superior non impediens detractionem dum potest, teneatur ex jus­ titia ad restitutionem ? R. sub dislinclione. Si non impediat sub­ ditum detrahentem de extraneo, non vide­ tur obnoxius restitutioni famæ illius ex­ tranei. Quia licet teneatur ex officio corri­ pere subditum delinquentem , non tamen tenetur ex officio providere bono extranei aut ejus malum impedire, sicquc respectu illius non violat justitiam, nec consequen­ ter Icnelur restituere. Confer quæ dixi de rest, in genere art. 13, §7, n. 4. Si vero non impediat sive subditum, sive extraneum, de suis aut de sua communi­ tate detrahentem, plerumque tenetur ad restitutionem famæ suorum aut suæ com­ munitatis; quia ex officio tenetur provi­ dere bono sive spirituali sive temporali sub­ ditorum , secundum quod institutus est su­ perior in spiritualibus vel temporalibus aut in utrisque simul, ulsunt superiores regu­ larium : ergo tenelur ex ollicio conservare ea quæ sunt necessaria bono sive spirituali sive temporali subditorum, qualis est fama ; proindeque plus vel minus tenetur resti­ tuere, secundum quod diffamatio plus minusve nocet huic illorum bono, cuiconserservando cl promovendo præiicilur ul supe­ rior. Hæc noslra responsio bimembris, quamvis non sil communior, videlur tamen nobis verior. Hinc mlercs, magistratus qui tolerant libellos famosos contra suos cives, el illorum aucturos ad reslitulionem non cogunt, ip­ sos in eorum defeclu leneri cx justitia re­ stituere. Quantum aulcm ad detractiones privatas, usui invaluit ul carum auctores ad restitutionem non cogant, nisi parte læsa exigente, ct diffamatore deficiente io probatione criminis. Peles 3° utrum hærcdes diffama toris de­ functi teneantur loco ipsius ad restitutio­ nem ? R. tenori ad restitutionem damnorum realium cx diffamatione secutorum, quia hæc obligatio est realis et afïicil l>onade­ functi , non secus ac alia debita rcalia. Non teneri autem ad restitutionem fa­ mæ, communis est sententia; quia hæc obligatio est mere personalis, et non est ad aliquid dandum , sed ad aliquid agendum: sicut obligatio quam quis ex voto contrahit visitandi limina Apostolorum, non transit ad hærcdcs, quia est personalis. Si dicas quod, juxta sententiam probabi­ liorem quam infra amplectimur, quando fama non polest restitui, debeat compen­ sari in pecunia; debitum autem pecunia­ rium non est mere personale , sed afficit hona et transit ad hærcdcs : unde quamvis hærcsnon teneatur retractare quod infama­ tor defunctus dixit, quia talis restitutio esi personalis, tenelur tamen compensare in pecunia cx bonis defuncti. Ita probabiliter tenet Sylvius post Navarr. et Mcdin. R. id quidem esse omnino probabile per se loquendo, si diffamatus hanc pecunia­ riam compensationem exigeret, at exigere non solent diffamati, eo quod inde plus dif­ famarentur quasi famam venalem habe­ rent, ut dicam Infra. El ideo nostra res­ ponsio vera est secundum communem praxim. Defuncto autem diffamato, restituendam esso famam a diffamatore supersiile con­ stat cx supra dictis; quia fama vivet post mortem , cl defunctus censetur moraliter habere jus ad illam : imo ejus restitutionem tenetur quandoque urgere hærcs, quamvis forte eam remittere non possit, quia in ea non est hærcs. § II. — Quomodo fama est restituenda. Sicut diversimode fit diffamatio, nimi­ rum falsum dicendo, et injuste revelande verum sed occultum . ite diversimode fieri debet restitutio. Unde Q. 62. n. 2. — Dico 1 ° Qui illorum diffa­ mavit falsum dicendo, debet retractare quod dixit, assercre se falsum dixissopei slopus est ad fidem faciendam, juramei)· DE RESTITUTIONE FAMÆ. lura rt teste· adhiliere, quamvis diffamando non adhibuerit ; quia qui csl causa injusta damni, tenelur illud resarcire omni modo moraliler possibili, iste autem modus est moraliter possibilis ·. ergo. Non puto tamen diflamatorem teneri (licere sc menlilum fuisse, ut multi volunt, quia id est propriæ famæ noxium et alienæ reparandæ inutile; quid enim prodest diffamato, si noverint auditores me scienter cl cx intentione fal­ lendi dixisse falsum, modo ipsis constet me falsum dixisse, sive scienter, sive ex errore ? Postquam autem diffamator asseruit fal­ sum esse quod dixit, adhibitis etiam, si opus est, juramento et testibus, si qui calum­ niam audierunt, præconccplam malam opi­ nionem deponere nolint, liber erit ab ulte­ riori restitutione, quia non censetur amplius causa istius pravæ opinionis, sed auditorum malitia ac pertinacia. Major difficultas est in modo restituendi famam ablatam per revelationem criminis veri sed occulti. Pro quo Dico 2° Qui injuste altcrum diffamavit revelando crimen verum sed occultum , te­ netur restituere famam in quantum potest, sine mendacio tamen, utpote quod dicat se male dixisse, vel quod injuste cum dif­ famaverit, quod allucinalus fuerit, quod herraveril, aul quid simile ; non enim hi solum errant qui deviant a vero , sed eliam qui de­ viant a recto , juxla illud Prov. 14 : Errant qui operantur iniquitatem. Sed quia iste modus, licet forte sufficiat apud simplices, parum prodest apud intel­ ligentes el astutos, qui potius cx his formu­ lis conjiciunt verum esse crimen quod non aperio asseritur esse falsum; ideo ubi non sufficit, Secundus modus reparandi famam in casu conclusionis assignatur a Cajelano hic, quem sequuntur Soto, Navar. Sylvius et alii plures : nempe tacendo de priori dicto, sæpe laudare, cum veritate tamen, eum cui detraxisti, singulariter ipsum honorare, familiariter cum ipso conversari, frequen­ ter declarare quod ipsum habeas pro viro probo, etc. Et hoc ila caule, inquit Cajclanus, ue videaris hoc facere pro restitutione, quia hoc esset infamiae conservatio. Dices. Vel laudabis in eadem materia in qua detraxisti, vel in alia :si in eadem ma­ teria. ut quem dixisti fornicarium Inudes ul castum, mentiris ! si in alia materia, nt quern dixisti fornicarium laudes utprstum aul misericordem, non restituis famam ad æqualilatem, nec exstinguitur prior infa­ mia dc fornicatione. Ergo iste modus non csl conveniens. Ita P. Henno el Perfector Tournely. R. 1° dilemma non esse immediatum ; da­ tur enim medium, nimirum laudare in ge­ ncrc ut virum probum. R. 2° primum as­ sumptum non esse generaliter verum ; quia enim fuit antea fornicarius polest nunc esse castus, ct ila debeo præsumere, nisi con­ stet de opposito, quo casu cum laudando ut castum non mentior. Item secundum as· sumptum non videtur etiam generaliter ve­ rum; polest enim fieri quod frequenter ho­ norando cl laudando illum dc quo detraxi, sive in genere ul virum probum, sive in certa materia, alii bonam eliam de ipso opi­ nionem concipiant, ct putent mff in ejus diffamatione fuisse deceptum , aut ea oblilerclur. R. 3° Dato quod non sit restitutio ad æqualilatem, erit saltem compensatio qualis est possibilis. Unde noslro el mullo­ rum judicio, iste modus csl convenientissimus. Bannes cl quidam alii opinantur diffamalorcm posse diccrc se falsum dixisse, aut mentitum fuisse; quia inquiunt, juxta S. Th. t p. q. 17 a. 1, « ipsa peccata falcitates » el mendacia dicuntur in S. Scripturis, se» eundum illud Psalmi 4 : Ut quid diligitis » vanitatem ctquxrilis mendacium ? »unde sic loquendo non mentitur. Verum hunc modum rejicit communior sententia , ct merito; quia illœ formulæsoeundum communem usum loquendi, in præsenlibus circumstantiis non significant, nec inlclliguntur ad sensum Scripturae ci­ tata» , de falsitate practica quæ est difformitas a recto seu quodeumque peccatum , sed de falsitale speculativa, quæ est deformitas enuntiationis a re enuntiata : quapropter dicendo se falsum dixisse aut mentitum fuisse, dum verum dixit, revera mentire­ tur. Addo quod, hoc modo admisso, non restaret modus reparandi faman ablatam per calumniam. Quantumvis enim dicas te falsum dixisse, auditores astuli intelligent aul saltem suspicabuntur te loqui de ialsitate practica seu de mendacio imprvorif dicto, sumpto scilicet pro quocumque pec­ cato. DISSERT. XV. ART. HI. 868 Ibid, at ad 4. — Dico 3° Quando fama famatos pro fama ablata pecuniam exigere. restitui non potest modis assignatis, debet Utrum tandem si fama sufficienter resti­ aliter compensari, nimirum per pecuniam tui non possit per duos priores modos, ris­ aut aliquid pecunia æstimabilc, per preces, que pecunia compensetur, adhibenda sil eleemosynas, aut per alium aliquem con­ petitio venia»? venientem modum secundum arbitrium R. petitionem veniæ non videri hic maboni viri, considerata conditione utriusque gis necessariam quam in aliis injustitiis, personæ. Ita cum S. Thoma docent Adrian. puta in furto : tum quia per hanc non ma­ Solo, Sylvius, Valent. Covar. el alii contra gis reparatur fama quam fortunæ bona; alios etiam plurcs præsertim rccenliores : nec est simile de honore, hic enim repara­ pro quo vide quæ dixi supra de homicidio, tur per veniæ petitionem, unde est morius diss. 10, art. 11, § 1. Unum addo, quos­ conveniens; tum etiam quia qui eihil po­ dam scilicet interpretari S. Thomam de re­ test nihil debet. Adde quod cum sæpediffa­ paratione famæ vel membri abscissi in pe­ matum lateant diffamatio et diffamator, ei cunia ubi accedit sententia judicis aut con- utriusque proditione timenda forent odia et fessarii ; sed, inquiunt, pecunia tunctra- rixae potius quam speranda condonatio. Ubi dilur in poenam delicti, non in compensa­ tamen hæc inconvenientia non timerentur, tionem læsionis. Ita R. P. Henno. Sed con­ el incertum foret, quod sæpe contingit, an tra. S. Thomas ibi loquitur dc restitutione fecerimus omnia quæ possumusel debemus prout est actus justiliæ necessarius ad salu­ ad restitutionem, consulto adhibenda foret tem et non ut est poena a judice imposita, ad majorem conscienliæ securitatem. Dico 4° Detractor tenetur cx justitia re­ ut patet cx argumento primo cui respondet. Insuper non dicit hanc compensationem stituere famam apud omnes apud quos de­ fieri debere secundum sententiam judicis, traxit, alioquin fama non sufficienter repa­ sed secundum arbitrium boni viri, bonus raretur : est communis ct ccria. Sed utrum etiam apud illos quibus primi autem vir consultus non infligit poenam, sed quæ sunt ex debito conscienti® facienda auditores narraverunt? decernit seu indicat. Tandem S. Thomas lo­ Respondent communiter theologi quod, quitur expresse de compensatione el non dc si detractor stipulatus fuerit silenlimqcum poena. iis quibus ipse narravit, aut prudenter exi­ Dices. Qui diffamavit imponendo falsum, stimaverit eos non revelaturos, non tenea­ non tenetur pecunia compensare postquam tur restituere apud istos auditores mediatos; asseruit juramento aul testibus, si opus sit, quia hæc ulterior divulgatio non censetur se falsum dixisse, ul notavimus supra. Ergo ipsi voluntaria, sed vel ipso invito vel for­ pariter non tenetur qui diffamavit verum tuito accidisse. Si autem præviditaul præinjuste revelando, postquam per duos prio­ videre potuit eos quihus narravit, aliis nar­ raturos, tenetur, auditoribus immediatis res restituit quantum potuit. R. N. conseq. Disparitas est, quod pri­ non restituentibus, restituere apud omnes mus efficaciter diffamationem reparet, ncc ad quos pervenit detractio; quia hæc est ipse sit amplius causa malæ opinionis apud ipsi voluntaria utpote implicite volita, hoc alios perseverantis, sed ipsa eorum perver­ ipso quo prævidit aut prævidere potuit secu­ sitas. At non sic secundus, ul patet ct sup­ turam ex sua prima detractione. ponitur. Dices. Sæpe est impossibile scire omnes Cæterum fateor hujusmodi compensatio­ ad quos pervenit detractio; ct dato quod nem in pecunia non esse in usu, non quod sciantur, impossibile erit quandoque omnes absolute non debeatur, sed quia diffamati adire aut apud omnes reparationem facere. non solent illam exigere , eo quod probro­ R. detractorem non teneri ad id quod re­ sum sit inter homines famam suam quasi vera est impossibile, teneri tamen facere venalem habere ct pecuniam pro illa acci­ quantum potest. Un le si non possit omnes pere aut exigere ; quique id faceret, vi­ scire vel adire, faciat reparationem publi­ lissima. et abjeclæ famæ haberetur. Undo cam per concionalores aul schedulas locis quamvis videamus quandoque mutilatos publicis affixas , maxime si falsum dixerit; pro damnu personali seu doloribus ali­ quia si verum, parum plerumque proderit, quid petere, nunquam tamen videmus dif­ ut notatum csl. Hinc videant in quanta» m DE RESTTTÜTTOTE FAMÆ 3*· eoojidnnt augustias qus tam facile aliorum ipsum, v. g. coram aliis laudando, hono­ rando, aut aliter. famam dilacerant. Hic q. 73. a. 4. ad 1, — Secunda causa j ΙΠ. — Causa excusantes a restitutione fama. excusans a restitutione famæ, est remissio expressa vel tacita læsi. Quia , ut probavi­ Buc perlinent plura qua? dixi de causis mus diss, de jure ari. 2, conci. 4 , homo est excusantibus a restitutione in genere : illuc dominus suæ famæ, sicque est sui arbitrii recurre. Item suppono cx dictis , nullam detrimentum famæ suæ pati sicut et bono­ esse obligationem restituendi , nisi fama rum fortunæ, nisi hoc vergat in detrimen­ reipsa el injuste sil ablata : unde quantum­ tum aliorum. vis verba diffamaloria protuleris, si tamen Dixi 1°, remissio expressa vel tacita : famam non læsisti, aul cx justa causa læ­ quia sicut in debilis pecuniariis suflicil ta­ sisti, ad nullam restitutionem teneris. Ilis cita remissio seu praesumpta voluntas læsi, suppositis, sic ct in debito famæ, intclligc etiam hono­ Prima causa excusans detractorem a res­ ris ; ita quod si la?sus sic sit dispositus, ut titutione famæ est, quando fama est aliunde si interrogaretur aut rogaretur, sponte re­ recuperata, sive per rei evidentiam, sive per mitteret, proindeque non sil invitus saltem testium inductionem , sive per sententiam quoad substantiam , famam vel honorem judicis, sive aliter; quia tunc cessat dam­ non sibi restitui, cessat obligatio restituen­ num, ct consequenter obligatio illud repa­ di : el ita sæpe contingit in parentibus erga randi. Tenetur tamen detractor restituere liberos irreverentes. damna quæ secuta sunt ex priori sua diffa­ Dixi 2 , nisi vergat in delrimenlnm alio­ matione; item cl sumptus, si quos fecerit rum: quia si infamatus, remittendo diffainfamatus ad recuperandam famam. Imo, matori obligationem restituendi , noceat juxta Sylvium, pro ipsa infamia quam sus­ aliis quibus ejus fama est necessaria, non tinuit ante reparationem , aliqua compen­ potest remittere. Potest autem tripliciter satio csl facienda arbitrio boni viri, puta, fama alicujus esse aliis necessaria : 1° sic ut persigna honoris aul doloris, per laudes aut ab ejus fama vel infamia pendeal fama vel aliter. Utrum tamen hæc obligatio multum infamia aliorum , ul ex fama vel infamii urgent, vix credo, nisi statuatur a judice, monachi pendet fama vel infamia monas­ cum nec sil in usu, nec multum earn curet terii ; 2° sic ut ejus fama sil necessaria ad infamatus fama semel recuperata. praestanda proximo quæ ipsi debet ex offi­ Ad hanc causam reducitur si progressu cio, sic fama prælali est necessaria ut bone temporis infamia sil prorsus oblilerala, ita rogat subditos. El qui in his duobus casibus ut moraliter loquendo non sil periculum ut cederet juri famæ, probabile est quod pec­ reviviscat; quia, posita ista absoluta obli- caret contra justitiam et nulla esset cessio. tcralione, fama est recuperata perinde ac si Si autem illius fama sit tantum necessaria non fuisset ablata. Verum in praxi non ita ul exhibeat proximo officia charilatis, sicut facile est distinguere an omnino sil oblite­ est necessaria predicated , v. g. cedendo rate infamia, an sopita tantum , sitque pro­ famæ, peccat lanium contra charilalem, et inde vel non sit periculum nc recrudescat. valida est cessio. Confer ouæ dixi loco cit. dr· In tali autem dubio magna prudentia opus jure. est, ct valde caule incedendum. Si enim Tertia causa est, si peccatum occultum tentes restituere , aut interroges auditores quod revelasti fiat aliunde publicum ; quia an recordentur talis facti, forte refricabis ex illa publicato, qui prius fuerat a lesecrememoriam peccati prorsus obliti; si omnino lo diffamatus, amittit jus ad famam ouantaceas, forte species rei tantum sopilæ, data I lum ad istud crimen ; quod etiam verum occasione, reviviscent. Quid ergo factoopus? probabilius videtur, quamvis injuste ericonsule te ipsum, cl quod velles in parii men evaserit aliunde publicum. Quia licet casu erga le fieri, fac erga alterum. Quod I per injuriam non amiserit jus ad famam , si secundum leges prudentiæ taceas, cum amisit tamen per id quod ex injuria sequitur, tamen infamatus subeat periculum ne ic- quod est esse publicum , ul ut dixi art. ari. precepraece­ crudcscat infamia , pro illo periculo rema- n a. s. c. — Dicitur,jocando; quia ludo habendum , sicut habere solemus de­ derisio iit ludo , dum scilicet defectus ali­ fectus etsi graves puerorum et stultorum, cujus in risum vel ludum vertitur, unde et ut dixi : sicque est gravius peccatum quam illusio nominatur; et per hoc jam differt a contumelia quæ similiter est in manifesto, contumelia, detractione etsusurrationequæ quia contumeliosus videtur acciperc malum serio hunt. alterius seriose , illusor autem in lusum,cl Ibid. ο. — Dicitur, ul erubescat ; et est ita videtur esse major contemptus. finis et objectum formale derisionis. Et quia Ibid. — Porro tanto gravius est istud peccata verborum praecipue pensanda sunt peccatum quanto major reverentia debetur secundum intentionem proferentis, per id | personæ quæ illuditur : unde gravissimum derisio maxime etessentialiterdifferta con­ csl irridere Deum et ea quæ Dei sunt. Se­ tumelia , detractione ct susurratione ; con­ cundum locum tenet irrisio parentum; tumeliosus enim intendit honorem depri­ deinde justorum derisio , quia honor est mere, detractor diminuere famam, susurro virtutis præmium ; el contra hoc dicitur tollere amicitiam, derisor autem ut erubes­ Job. 12 : Deridetur justi simplicitas ;quar cat el turbetur is qui irridetur. Non est au­ quidem derisio valde nociva est, quia per tem erubescentia dehonoralio, sed limor de- hoc homines a bene agendo impediuntur. honoralionis. Dixi in petitione, derisio ordinata, quia Ibid, ad 4. — Diversis modis potest fieri potest esse derisio ordinata absque peccato: derisio , 1° ore, verbis scilicet el cachinnis, l°si fiat ut derisus a peccato resipiscat, sic et dicitur proprie irrisio ; 2° rugato naso, el enim opus estchari talis perlinens ad correp­ dicitur subsannatio ; 3° factis, et dicitur il­ tionem fraternam ; 2°—2- 71. a. 2 ad j,lusio :sed quia omnes modi conveniunt in ct virtute cutrapeliæ, dum amici non animo fine et objecto formali, non differuntspccie. pudefacicndi, sed recreationis ergo quædam Ibid. a. 2 o. — Petes 2° quale sil pecca­ levia sibi invicem jocando objiciunt. Id ta­ tum derisio inordinata ? men periculo non caret ; sunt enim pleriAnte responsionem nota : derisio non est que qui, dum libenter alios derident,ad nisi de aliquo malo seu defectu : malum au­ minimam sui derisionem excandescunt. tem si magnum reputetur, non accipitur Sed quid si quis delevi malo derisus gra­ pro ludo , sed seriose ; cl ideo si in ludum viter erubescat ct turbetur, eritncpeccatum vel risum vertatur ( unde dicitur derisio), mortale deridenti? hoc est quia accipitur ut parvum. Polesl au­ R. quosdam a/Jirmarc esse peccatum mor­ tem aliquod malum accipi ut parvum du­ tale contra charitatem , si derisor hanc gra­ pliciter : uno modo secundum se ; alio modo vem turbationem praeviderit. Negant alii, ralione personæ quæ vilis habetur ; sicut de­ si tamen non prudenter sed fatue derisus fectus puerorum el stultorum , quantumvis graviter turbetur ex levi derisione; hæc secundum se graves, pro parvis habemus enim, inquiunt, nonestipsi causa hujusgraratione personæ, p-vrumque ponderare so­ v is turbationis, sed ipsa ejus fatuitas : el alio­ lemus. IIoc notato, quin, inquit Serra , esset replere mundum Ibid. — R. Dum aliquis alterius personæ peccatis mortalibus. Prima tamen senten­ malum seu defectum in ludum vel risum tia estcharilati conformior. ponit, quia secundum se est parvum ma­ J III. — De maledictione. lum, csl veniale el leve peccatum secundum D. Th. Q. 76. genus suum ; quia sic non importat con­ temptum sed ludum, nec causal gravem 2- 76. a. 4. ad 2. — Nota. Makdian idem est quod malum dicere. Dicere dUtem erubescentiam nec gravem turbationem. ibid. — Dum autem ponit in ludum vel I tripliciter sc habet ad id quod dicitur: un* 5 IL — De derisione. DE SUSURRAT. DERIS. El MaLEDICT. 3TÏ modo enuntiative , et sic maledicere nihil I libus, et pertinet ad impietatem : idqoe dis­ shodquam malum alterius referre, quod tinguendum i n confessione; sicut et oerien» perlinet ad detractionem aut alia vitia prae­ da csl qualitas mali optati, an mortem, an cedentia. Alio modo dicere se habet ad id infirmitatem , an jacturam famæ vel fortu­ quod dicitur per modum causae : cl hoc pri­ næ optaveris;—Ib. a. 4. ad2. —quia male­ mo clprincipaliter competit Deo, qui omnia dictio est ejusdem speciei cum malo quod verbosuo facit, juxta illud Psalm. 32: Dixit optatur : ut si optes mortem , perlinet ad el facta sunt. Unde Dei maledictio impor­ homicidium ; si jacturam bonorum, ad fur­ tat omnia ^nala pœnæ quæ spectant dam­ tum: quia velle et facere ha bent idem objec­ nationem aeternam ( alia enim mala non tum, ct consequenter sunt ejusdem rationis, sunt vere mala , ct Deus non causât malum et in hoc differt maledictio a contumelia cl culpae); sicut Dei benedictio importalomnia detractione, quod in his malaquæ dicuntur bona , maxime quæ spectant ælernam bca- non desiderentur, sed potius displiceant; in litudincm : unde petere liberari a Dei male­ maledictione autem desiderantur, unde ac­ dictione, est petere liberari ab ælerna dam­ tum spccilicant. Quod si maledicens nullum natione; et petere ejus benedictionem, est malum exprimat ,scd in communi optet ut petere salutem œternam et ea quæ ad illam male sil, pertinet ad peccatum odii; odisse conducunt. Consequenter autem dicere per enim est male alicui velle, sicut diligere est modum causæ competit hominibus qui ver- bene illi velle. bosuoaliquos movent per imperium ad ali­ Ex quo insuper habes quod, si quis uno quid faciendum. Sic judex maledicit furi iræ impetu alicui plura mala , mortem, in­ quando jubet eum suspendi ; sic Ecclesia famiam, jacturam bonorum, etc., impremaledicit contumaci quando cum subjicit cclur, quamvis sil unus actus physicus, sint anathemati. Tertio modo dicere se habet ad tamen in genere moris tot species maledic­ id quod dicitur quasi expressio quædam af­ tionis quot specie distincta mala optata, et fectus desiderantis id quod verbo exprimi­ ideo in confessione accusandæ. tur, quod fit per verba optativi modi: ut, Item dum quis maledicit loti familiæ, Ulinam tibi frangas crura, utinam ful­ debet explicare quot sint in ea personæ, men te conterat, ulinam diabolus (eauferat. quia vel sunt tot numero distincta peccata Similiter si dicatur simpliciter, Diabolus te quot sunt personæ, juxta aliquos, eo quod auferat, fulmen le conterat, quia, lical hæc unaquæquc persona est capax distinet® verba possintintelligi imperative, quia ta­ injuriæ, vel si sit unum tantum peccatum men homo verbo suo hæc efficere non po­ juxta alios, eo quod feratur in omnes collec­ test, intclligunlur dicta optative. De primo tive per modum unius, æquivalet tamen modo maledicendi egimus in præcedcnli- pluribus. Neque refert quod qui furalur bus ; de secundo in diss. de restit. dum de semel pccuniæ summam ad plures perli­ coopéra nli bus ad damnum, præserlim dum nentem , non committat plura peccata nu­ de jubente. Restat ergo agere de tertio quod mero distincta , aul unum æquivalens plu­ est imprecari el optare malum alicui, elqui ribus : disparitas est, quod iste fur non communis dicitur maledictio. Unde intendat formaliter el expresse injuriam Ibid. a.l. 2. ct 3. o. — Dico. Maledicere quæ ex furto obvenit pluribus summae surseu imprecari malum sub ratione mali ali­ reptæ dominis ; maledicens autem intendit cui creaturæ national!, est cx genere suo formaliter ct expresse injuriam scu malum peccatum mortale ; quia l°excludil a regno cuilibet de familia. Ibid. a. d. o. — Dixi 1° in conclusione, Dei, juxta illud Apost. 1 Cor. 6 : Neque ma­ ledici, neque rapaces, regnum Dei posside­ imprecari malum sub ralione mali ; quia bunt. 2° Quia secundum se repugnat chari- imprecari malum sub ratione boni csl lici­ (ali qua diligimus proximum volentes bo­ tum , ncc est maledictio per sc loquendo, quia principalis intentio non fertur ad ma­ num ipsius. Ibid a 3. o.—Et tanlogravius est hoc pec­ lum sed ad bonum. Sic licet optare aliquem catum quanto personam cui maledicimus peccatorem pati aliquam infirmitatem ul magisamareet revereri debemus: unde gra­ vel ipse melior clliciatur, vel ab aliorum vissimum est maledicere Deo, et perlinet ad nocumento cesset, Tureis, bæreUcis, aliisvo hsphemiam : deindeel maledicere paren- | Ecclesiæ vel reipublicæ perturbatoribus 374 > I DISSERT. XV. ART. IV. imprecari mortem aut alias clades, amore proferuntur, ut plerumque contingit i:sqni boni communis aut religionis. Ncc obstat vel ex ludo vel ex consuetudine verba irnquod saepe non possimus licite inferre illa I precatoria proferunt ; quia . ul jam «ppe mala; non enim optamus inferre aul face­ dictum est, peccata verborum cx affectu re, sed optamus ul inferantur aut fiant eo pensantur; ct revera, ubi dcesl mala inten­ «nodo quo et a quibus licite inferri aul fieri tio, maledicens neque animo neque opere possunt. quemquam lædit. Possent tamenbujusinoil. Neque tamen hinc inferas, licere lilio maledictiones ex circumstantiis esso rnorlaoptare mortem patri, ut pinguem hæredi- les, quales putamus maledictiones liliorum latem adeat : 1° quia vita palris nulli est in parentes, tum ratione scandali, cum nociva, ut suppono; 2° quia qute diximus ratione gravis irreverentiae; item ratione sunt intelligenda quando malum optatum scandali maledictiones graves et frequentes est minus quam malum quod vitare inten­ parentum in filios, dominorum in dome­ dimus : mors autem palris est pejus malum sticos. Observant autem hic theologi poslCijequam privatio hærcdilatis, et filius debet plus diligere vitam palris quam privatam I tanum, non esse signum sufficiens aliqueir. non maledixisse ex animo, quod cessante quam commoditatem temporalem. Ibid n. 2. o. — Dixi 2°, alicui creatura! motu iræ non vellet malum evenire, aul do· rationali; quia cum creaturæ irrationales leret si eveniret ; id enim bene probatquod careant ratione ct dominio suarum actio­ animus non persistat in malo, at non quod num, non sunt capaces jusliliæ vel injuriæ, non fuerit malus: id autem venandum est nec eas secundum se tenemur diligere ex cx ipso tempore iræ; si enim tunc voluerit, charilate : quapropter, illis absolute in se ut eveniret sicul imprecabatur, peccant consideratis, maledicere, non est peccatum mortaliter, quamvis nunc peccatoanimonon mortale, est tamen otiosum el vanum, el vellet amplius ul eveniret. Quod si dubium consequenter peccatum veniale. Quod si sit an voluerit tempore iræ, inspicienda esi considerentur ut habent aliquem respectum conditio personæ cui malum csl impreca­ ad aliquod malum, sive ut causa, sive ut | tus : si amica sit et grata, præsümendum est signum , sive ut continens, sive aliter, illis quod non voluerit, secus si inimicactingra­ tropologice maledicere, referendo scilicet ta ; si indifferens, recurrendum esi ad con­ maledictionem non ad ipsas sed ad ipsum suetudinem maledicentis : si enim soleat malum, nullum est peccatum : sic Job ma­ iratus cx animo maledicere, sic in dubio ledixit diei nativitatissuæ, non ratione sui, maledixisse judicandum ; secus si non so­ sed propter culpam originalem et alias mi­ leat cx animo maledicere. Petes utrum maledictio sit gravius pecca­ serias quas hac die contraxit ; sic David ma­ ledixit montibus Gelboe, non secundum se, tum quam detractio ? Ibid. α.4. ο.—II. quod detractio sit gra­ sed ratione cædis Saulis et Jonalbæ quæ ibi contigerat. Maledicere vero creaturis irra­ vius peccatum quam maledictio , si cætera tionabilibus, ut sunt creaturæ Dei, est blas- sint paria , hoc est, si tantum malum infe­ phemia ; —Ibici a. 1.ad3. — quod etiam rat detractio quantum optet maledictio; verum est de ipsa naiura diaboli sub hac. quia cætcris paribus, gravius est nocumen­ ratione considerata. Maledicere illis quate­ tum inferre quam nocumentum desiderare: nus sunt hominis ot ejus usibus deserviunt, nudo gravius peccat qui infamat quamqui ul imprecari sterilitatem vineis aul agris, infamare optat. Petes insuper quid sit murmuratio et muriem animalibus, aeris intemperiem, etc. quare S. Thomas de ca non egerit, cum perinde est ac ipsi homini maledicere. Ibid a. 3. o — Dixi 3", est ex genere suo etiam pertineat ad injuriam verborum? /I Murmuratio, sumpta scilicet in malam , eccatum mortale; quia in individuo potest teri veniale, vel ob parvitatem mali quod in malam partem, est clancularia obloeulic quis alteri imprecatur, vel ob imperfectio­ injuste qucrulantis. Est autem injusta vel nem actus, ut dum quis absque perfecta exparte objecti, quia de re justa conqueri­ deliberatione , ex subito motu iræ profert tur; vel cx parte modi, quia conqueritur de verba maledictionis, auldeliberate quidem re injusta, sed ex ira, impatientia, cum con­ sed sine animo ul eveniant mala quæ ore temptu aul sine utilitate. De ca vero non DE SUSURRAT. DERIS. ET MALEDICT S. Thomas quia ad praecedentia reduitur, maxime ad detractionem cl susurra­ tionem, Dixi, absque justa causa; quia ubi juste causa sulx-d, non est peccatum revelare s··creltun : justa autem causa est 10 ri opus pa­ trandum sub secreto apertum vergat i:i de­ irrENDix. trimentum boni communis aut etiam alicu­ De reflatione secreti, jus privati innocentis; ut dum Titius sui) Quia indebita secreti revelatio etiam per­ secreto libi dicit sc proditionem civitatis aut tinet ad injuriam verborum, prætcr pauca occisionem Caii intendere el moliri. si non quæ jam diximus dum de teste, cætera quæ possis aliter Titium a proposito avertere, po­ illam spectant breviter hic discutienda sus­ les et tonoris prodere secretum, etiamsi sub cipimus. juramento promisisses illud sonare; quia Secretum est, quod clancularie ab aliquo cx loge charitalis unusquisque tenetur ma­ rd a lain paucis scitur, ut neque sit famo- gis cavere malum commune , aul etiam ali­ tum, neque notorium. cujus privati innocentis, quam nocentis ex Secreti servandi triplex est obligatio : una malitia nocere volentis : neque juramentum ei eo præcise quod ejus revelatio noceret ligat contra bonos mores, ex reg. juris 58, in proximo; altera ex promissione expressa 6. Item justa causa est si ex secreto sena to vel tacita illud servandi ; tertia cx loge saimmineat committenti vel recipiendi grave cramcntalis confessionis : de hac ultima dum damnum : undosi quis tibi secreto commit­ de Poenitentia. tat se velle inire matrimonium cum impe­ Prima fundatur in illa lege naturali de dimento dirimente, et non possis aliter ip­ non nocendo proximo, el in tantum obligat sum impedire, tenoris revolare ut impedias in quantum ex revelatione sequeretur damejus peccatum et sacramenti irreverentiam dum. Sic si scias fortuito ubi recondatur Similiter si Petrus causa petendi consilii tibi thesaurus alicujus, ct ex revelatione præsub secreto revelavit homicidium a sc per­ vides surripiendum, revelando peccas con­ petratum , et tu postea hujus homicidii ac­ tra justitiam et teneris ad restitutionem. cuseris, poles auctorem prodere si non pos­ 2- 70. α 4. ad 2.— Secunda fundatur in sis aliter evadere , quamvis etiam sub jura­ lege naturali de servanda fidelitate et præ- mento secretum promisisses. 1“ Quia debi­ standispromissis,itaut qui illam violat abs- tum secreti non secus ac alia debita cessat quejusta causa, non minus peccat contra quando sine dispendio salutis , vitæ, fama* fidelitatem et justitiam quam qui violat fi­ autgravis fortunæsonari non potest. 2 Quia dem depositi, proindeque mortaliter cx ge­ nemo sensatus promittendo etiam sub jura­ nere suo. Hinc Proverb. 13 dicitur : Qui mento servare secretum , censetur ad tales ambulat fraudulenter, revelat arcana , qui casus suam obligationem extendere voluiss**, autem fidelis csl animi , celat amici com­ sed potius praesumitur quod ex ordine du­ missum : erit tamen peccatum veniale si ritatis propriam incolumitatem alienæante­ nullum aul leve damnum sequatur, aut ponere velit. propter imperfectionem actus, puta si inadExcipe tamen , saltem secundum plures, vcrtenler fiat revelatio, si bona fide putetur I nisi in ultimo casu promisisses senare se­ rem esse levis momenti, aul non esse com­ cretum etiam cum dispendio vitæ vel fama* missam sub secreto. cum enim objectum talis promissionis sil Porro ex promissione tacita tenentur ser­ honestum (licet enim cx motivo virtutis vi­ vare secretum consiliarii, ofliciales belli tam pro proximo exponcreaulderelinqucre), quibus secreta rcipublicæ vel exercitus non videtur cur sonari non debeat. Excipe committuntur, advocati, medici, chirurgi, etiam nisi ex revelatione secreti pcriclitelur obstetrices, theologi, imo probabilius amici bonum commune: unde secreta rcipublicæ el propinqui quibus consilii, auxilii, vel so- aul exercitus Gallus non potest ob quævis lalil accipiendi causa, secretum aperitur: hi tormenta revelare Austrians, nec Austriaenim omnes et similes , hoc ipso quo talia cus Gallis, quia salus rcipublicæcsl antepo­ secreta suscipiuot, etiam absque expressa nenda propriævitæ. 2 70. a. j. «d 2. et quod!. 4. a. <5. o,— nromissionc illa servandi, censentur tacite Et dictis inferes, superiori præcijjienli re­ se obligare ad illa servanda. q, 68. a, 4. ad etq. 70. a, 1. ad 2. — [ velationem secreti subditum teneri obedire 376 DISSERT. XV. ART. IV. si agatur de peccato committendo quod ali­ ter impediri non potest; non teneri autem si agatur dc peccato commisso ex quo nullu-r amplius cuiquam imminet detrimen­ tum, aut dc aliquo faciendo nemini nocivo. Confer dicta de teste. Quid de apertione litterarum et cxpiscatione secrcli ? R. Qui litteras aut scripturas alienas se­ cretas legit absque consensu mittentis aut recipientis, vel absque legitima auctoritate seu causa justa, vel aliter per vim seu frau­ dem alleiius secretum expiscatur, peccat contra justitiam ; tum quia unusquisque ha­ bet jus ad suum secretum, ergo facit illi in­ juriam qui per vim aut fraudem illud extor­ quet; tum quia qui legit scripturas alienas secretas, utitur re aliena invito rationabili­ ter domino. Ergo. ItaNavar. in*Man.c. 18, n. 53. Hoc autem peccatum erit mortale vel ve­ niale pro qualitate vel damni, vel periculi, vel intentionis graviter aut leviter damnifi­ candi. Unde peccat tantum venialiter qui aperit litteras quas certo moraliter scit non continere nisi salutationes, nuntia publica aut similia levis momenti, paratus tamen ad secretum si casu aliquid occurreret sub se­ creto servandum. E contra peccat mortali­ ter, si sciat aut dubitet eas continere quæ alicujus famam graviter labefactant, aut ea quæ secreta manere multum interest illius qui mittit aut recipit. Dixi 1-, litteras aul scripturas secretas, quales sunt lilleræ clausæ, aut etiam apcrlæ sed in loco secreto, v. g. supermensam cu­ biculi repositæ, aut etiam casu amissæ; se­ cus si sint projectæ et pro derelictis habilæ. Dixi 2°, absque consensu mittentis aul re­ cipientis ; quia qui propter amicitiam ct fa­ miliaritatem praesumit mittentem aut reci­ pientem consentire in apertionem suarum litterarum , non peccat saltem mortaliter, eas aperiendo. Dixi 3°, vel absque legitima auctoritate ; quia prælatis religionum conceditur, imo in ordine nostro præcipitur ut litteras quas sui subditi mittunt aut recipiunt, legant, modo non sint lilteræ subditi ad prælalum majo­ rem, aut prælali majoris ad subditum. Ea­ dem facultas jure gubernationis conceditur marite respectu litterarum uxoris aul ad uxorem, ct parti respectu filiorum. Ha Cajet, in Sum.v.Litleras.el Pontasv.Secret, cas. 9. Dixi 4°, vel justa cauta, nimirum ia avertendum grave damnum sibi vel alteri innocenti. Hinc non peccant gubernatores, præfecti exercitus el similes qui tempore belli apcriunl lilleras sive hostium sive ci­ vium; neque privatus qui fundate timens per epistolam grave damnum sibi vel alteri parari, eam aperit; hi enim ulunlur jure defensionis adversus injustos invasores, lia auctores cit. elS. Anlon. apud Navar. cit. Petes ulrum qui per vim vel fraudem secretum assecutus csl, possit ad evitan­ dam mortem illud revelare, si cx revela­ tione alteri cujus est secretum, æquale pe­ riculum immineat ? R. probabilius negative cum Solo, Na­ varro ct aliis contra Lcssium , oppositum probabiliter propugnantem. Ratio est; quia qui injuriam alteri intulit, eam continuare non potest, sede contra tenetur illam tolle­ re; alioquin, sicut peccavit initio injuriam inferendo, ita etiam peccabit eam conti­ nuando. Ergo qui secretum alterius per injuriam assecutus est, tenetur semper sup­ primere; alias quocumque casu revelabit, injuriam renovabit ct augebit : sicut qui rem alienam furatus est, non potest ea uti cum detrimento domini, alias injuriam con­ tinuat el gravius peccat. Dices cum Lessio. Qui rem alienam in­ juste apud se habet, potest eam consumere in extrema necessitate, etiamsi dominus pariter illa indigeat : ergo similiter in nos­ tro casu. R. N. consequentiam. Disparitasest,quod in extrema necessitateomnia fiant commu­ nia : unde qui delinet, quamvis ab initio injuste acceperit, acquirit tunc jus in illam, ct ea potest uti ut sua. At in nostro casu non videtur quo titulo, qui secretum alte­ rius per injuriam adeptus est, possit illud prodere cum æquali damno illius cui primo injuriam intulit. Dices insuper cum eodem. In casu posito possum aperire secrclum-quamvis stipula­ tus sim alteri silentium : ergo etiam possum quamvis injuria extorserim; nam qui ex contractu aliquid debet, _an minus tenetur quam qui ex delicio. , R. N. conseq. Quia intentio stipulantis silentium non se extendit ad hunc casum, ut dictum est supra ; quod dici non potest dc eo qui per injuriam secrelum attonui explicatus est. QUID SIT .^aTUS IN COMMUNI, etc. TRACTATUS DE STATU RELIGIOSO. D. Th. 2 2« a. Q. 186 «nd ultimam. DISSERTATIO I. DE HIS IN QUIBUS PRINCIPALITER CONSISTIT STATUS RELIGIOSUS. D. Th. q. 189. ARTICULUS I. Quid sil slalus in communi? Quid status perfectionis ? Dico 1° Nomen slalus duplicitersumi po­ test : 1” generaliter, pro quavis vitæ con­ ditione, in qu 1 abstinendum «a rebus sæcularihus per pau­ ! pertatem , continentiam cl obedientiam , ul 1 liberius Deo vacent , in quo consistit per­ fectio præsentis vitae ; idque Iit cum aliqua solcmnilate, quando emittunt vota religio­ nis, sive solemniasive simplicia, secundor ordinationem el approbationem Ecclesiæ : similiter episcopi sc obligant ad ea quæ per­ fectionis sunt, assumentes pastorale ollicium, ad quod pertinet ut ponant animam suam pro ovibus suis ct lotam vitam impeldanl in utilitatem proximi, idque cum so> lemnilate consecrationis in sua ordinatione. Ergo. Dices. Si omnes episcopi et religiosi sint in statu perfectionis, sequitur quod qui in- 378 DISSERT. I. ART. II. 1er illos non sunt perfecti, sint mendaces cl simulatores. Falsum consequens. Ergo. Prob. scrruela. Status exterior debet inte­ riori respondero, alioquin incurritur men­ dacium et simulatio. Ergo. Ib. n. 5. ad 2. — II. 1). sequelam. Sequitur quod qui inter illos non sunt perfecti, nec intendunt perfectionem , sint mendaces el simulatores, C. si intendant perfectionem, N. Quia homines statum perfectionis assu­ munt, non quasi profilenles se esse perfec­ tos, sed profilenles se tendere ad perfectio­ nem; sicut qui frequentat scholas non pro­ fitetur se esse doctum, sed se tendere ad doctrinam : unde non committit menda­ cium aut simulationem qui in statu perfec­ tus, sed qui ab intentione perfectionis ani­ mum revocat; de quo iterum ari. sequenti. Ibid. a. 4. o. — Hinc inferes, 1° non omnem qui est perfectus ossein statu per­ fectionis, nec omnem qui csl in statu per­ fectionis, esse perfectum ; quia , ut dictum est, ad statum perfectionis exteriorem, sci­ licet, dc quo hic agitur, requiritur obligatio perpetua cum aliqua solcmnitale; potest aulern aliquis sine hac obligatione el solemnitate facere opera perfectionis ct per chari­ talcm adhærere Deo, sicque esse perfectus sine statu perfectionis; cum c contrario qui se obligavit perpetuo ad opera perfectionis cum solemnitateet ea non implet, non erit peifoetus, licet sit in statu perfectionis. Ibid. a. 6. o. — Inferes 2° presbyterum curatum non esse in statu perfectionis; quia, licet debeat ut minister episcopi se impen­ dere in salutem parochianorum , ad id ta­ men non obligatur immobiliter, quia polcsl etiam absque licentia episcopi deserere suam curam ct transire ad statum religiosum, ut habetur causa 19, q. 2, cap. Duœsunt; quod non polesl episcopus absque dispensatione papa*. Vide Cajetanum in hunc articulum. Deles quis status sil perfectior, episcopo­ rum an religiosorum? Ibid. n. 7. o. — R. statum episcoporum esse perfectiorem statu religiosorum; quia semper agens est praestantius patiente : al­ qui in genero perfectioni^ episcopi se ha­ bent ut perfectores cl magistri qui perfec­ tionem doceant, regiosi vero ul perfecti, seu perii» iendi cldiscipuli instruendi, qui acquirentUB perfectioni studeant ; quorum prius, palet, perlinet ad actionem, se­ cundum ad passionem : ergo. Et ideo status episcoporum dicitur status perfectionis aequisilæ, status autem religiosorum status perfectionis acquirendae. Neque dicas, religiosos adstringi tribu» votis paupertatis, conlincntiæeloDcdienliæ, quibùssallem volis paupertatisetobedienlia* non adsti inguntur episcopi; nani ad aliquid majus his adstringunlur episcopi, nempe a.' ponendam animam pro aliorum salute. — Ibid, ad -1. — Insuper praeterquam quod teneantur ad castitatem, temporalia sua do-' bent erogare suorum subditorum necessi­ tatibus, sicque in praeparatione animi esse pauperes, quod perlinet directius ad per­ fectionem quam paupertas in actu, quæ est tantum perfectionis instrumentum. Item cum religiosi uni tantum prælatoobediunl, episcopi omnium suorum subditorum se servum constituunt, dum non quod suum, sedquod illorum est tenentur iquærcrcunde Apost. 2 Corinth. 4 : Non nosmctipsnspro­ dicamus, sed Jesum Christum Dominum nostrum , nos autem servos vestros ptr ip­ sum ; atque hinc, juxta S. Th. opusculodf Perfectione vitæ spiritualis cap. 17, consue­ tudo obtinuit ut summus pontifex sesuibat servum servorum Dei. ARTICULUS II. In quibus principaliter consistat slalusrc· ligiosus? Nota. Religio tripliciter sumitur: i°pro virtute qua Deus ul supremus omnium Do­ minus colilur, dc qua sal alibi diximus; 2° pro quadam formula cultus divini omni­ bus communi, per quam homo addicitur obsequio divino, quantum est priccise ne­ cessarium ad salutem ; qualis nunc est re­ ligio Christiana,et fuit olim judaica; 3·* pro quadam speciali formula cultus divini per quam homo ex libera sua electione totaliter mancipatur divino obsequio; continet om­ nia ad que obligat religio Christiana, el alia superaddit quæ maxime ad perfectionem conducunt. — Q. 4S6.it. 4. o.— I nde di­ citur anlonomaslice religio, et ejus profes­ sores religiosi, vocabantur ab Apostolis, testeS. Dionysio cap« 6 de Cœlest. Hierarch. Tcrapeulæ, a puro Dei obsequio cl cultu. Eodem nomme vocat illos Philo de Contem­ plat. Item, teste eodem S. Dionysio ibid, vocabantur etiam ab Apostolis Monachi, conditio : quia, ut diximus, nium, atque hujus traditionis acceptatio no­ status exigit firmitatem perpetuam : unde mine Dei ; non est autem qui nomine Dei qui observaret paupertatem, castitatem cl possit acceptaro nisi Ecclesia, aut is cui Ec­ obedientiam absque volo, non esset religio­ clesia committit. sus, nec in statu religioso, quia haberet li­ Porro per approbationem Ecclesiæ, inbertatem resiliendi. tellige nunc approbationem summi ponti­ Dicitur 2 , ab Ecclesia approbata , prop­ ficis. Quamvis enim olim plurcs religiones, ter plurcs rationes. 1° Quia status religiosus ut SS. Antonii, Basilii, Amrustinict Rencest status spiritualis et supernaturalis, dis­ dicli non fuerint approbato immediate a tinctus a communi statu Christianorum, Romanis pontificibus, sed adm ssæ,seu usu proindeque descendens a Christo, mediante recepta* ab episcopis quibus tum sbberant, Ecclesia : atqui sine approbatione Ecclesiæ non contradicente Romano pontifice; nunc non foret status spiritualis, distinctus a tamen a tempore concilii Lateranensis sub communi statu Christianorum, sed omnes | Innoccnlio III, hanc approbationem sibi forent laici, potestati sæculari subjecti, nisi reservarunt Romani pontifices. Sic enim in (pii essent cx illis clericis; sed id non habe- concilio quod refertur cap. V»· nimia, lib. 3, — _ Λ · Λ·A aw A t *t ·· · · · ·a * a w♦ lit. 30 dc Religiosis domibus, Icgiiur: « Ve reni vi status, sed vi ordinis. Ergo. 2 Religiosus tenetur obedire superiori, » nimia religionum diversitas gravem ir non solum ratione voti, sed etiam, suppo­ » Ecclesiam Dei confusionem inducat, tirsito voto et traditione sui, ratione jurisdic­ » miter prohibemus ne quis de c.etcro notionis spiritualis quam superior habet in » vamreligionem inveniat, » scib. cl abequo illuni. sicut episcopus habet in suos (liocce- approbatione summi pontificis, ut habetur 380 DISSERT. I. ART. III. pi rubrica ct patet, siquidem postea plures idhuc religiones ercctæ sunt cum appro­ batione summi pontificis. Idem statuitur in conci’io Lugdunensi sub Gregorio X. nine sequitur quod professio in religione non approbata sit invalida, cl quod profi­ tons probabilius non teneatur ad vota; tum quia Ecclesia non acceptat hanc professio­ nem quoad illa; tum quia profitons non in­ tendit vovere nisi in religione, ut sic vo­ vendo liat religiosus, quod cumin eo sit deceptus, non videtur teneri ; imo id videtur certum quoad vota paupertatis el obedientiæ, quia cum possit hanc religionem de­ serere utpole nullam, non habet superiorem a quo dependeat in vuto paupertatis el obedientiæ. Secus dicendum dc quibusdam piis insti­ tutis quæ longo usu censentur ab Ecclesia approbata, non ul religiones, sed ut pia in­ stituta ; corum enim professio habet vim votorum simplicium, a quibus proinde profi lentes non possunt eximi si ne dispensatione episcopi, qui illos ex causa potest absolvere avolo paupertatis et obcdienlia’, non lamen a volo castitatis perpetuæ, quod reservatur papæ. Dicitur 3°, per tria vota paupertatis, continentiœ cl obcdienlia’, utpole quæ sunt essentialia religioni , ul probabimus art. seq. Dixi, per tria vola simpliciter et non I solennia; quia licet jure antiquo requirere- | Q. 484. a. 5. nd 2. et q. 186. n. 2. ad I, — Dicitur 5 , tendunt ad perfectionem, quia, licet, ut diximus, religio sit status perfectionis, qui tamen illum assumunt non profitentur se esse perfectos, sed tendere ad perfectionem ; sicut discipuli frequen­ tando scholas non profitentur se doctos, sed tendere ad doctrinam : unde non transgre­ ditur suam professionem rcliogiosusquinot est perfectus, sed solum si contemnat ten­ dere ad perfectionem , seu ah intentione perfectionis animam revocat, ut si apud se statuat manere in statu mediocritatis in quo est, aut dicat : Nolo ad perfectionem tendere; vel etiam si sola observatione prae­ ceptorum obligantium sub mortali conten­ tus, proponat transgredi ea qu® obligant ad veniale tantum, aut ad solam pœnam. Petes utrum quilibet religiosus teneatur ad omnia consilia? Q. 186. a. 4. o.—Il. negative; quia nemo tenetur ad opera supercrogationis nisi cx propria electione, aut nisi in casu necessi­ tatis; sed tunc non forent mera consilia,sed præcepla : atqui quilibet religiosus non se obligat per suam professionem ad omnia consilia,sedad aliqua determinata secundum suam regulam : ergo. Confirmatur. Quilibet religiosus potest pervenire ad perfectionem charitatis per observantiam regularem sui instituti, siquidem sil ab Ecclesiaapprobatum ut sufficiens ad hunc fincin : atqui tur ad statum religiosum quod tria vota essent solemnia , id est, quod esset totalis et perpetua traditio cx parte voventis, cl similiter perpetua acceptatio ex parte supe­ rioris seu religionis; jure tamen novo suffi­ ciunt vola simplicia. Declaravit enim Gre­ gorius XIII, bulla Ascendente Domino, vola emissa a scholaribus Societatis Jesu post biennium probationis, esse simplicia (quia acceptatio cx parte Societatis non est absoluta cl perpetua, sed potest professum dimittere), et lamen cos esse vere religiosos. Dicitur 4°, el cerlam regulam . quia , licet per se loquendo sufficiat ad statum re­ ligiosum ea regula quæ divinis mandatis el praedictis Iribus votis continetur, siquidem hæc sufficiunt ut ducant ad perfectionem ; quia lamen Ecclesia non consuevit appro­ bare aliquem elatum (anquam religiosum absque aliqua particulari regula, ideo re­ quiritur-, si non per se, saltem per accidens clcx institutione Ecclesiæ. nullum csl institutum quod omnium con­ siliorum observationem praecipiat : ergo. Peccaret tamen graviter qui ea consilia contemneret. ARTICULUS III. Utrum tria vota paupertatis, continentia et obedientiœ sint essentialia statui reli­ gioso? Q. 186. a. 3. 4. 5, ct 7. o. — Dico. Tria vola paupertatis, continenti® ct obcdienlia? sunt essentialia statui religioso. Ibid. a. 7. o. — Prob. Status religioso.' potest considerari tripliciter : 1° secundum quod est exercitium tendendi ad perfectio­ nem charitatis; 2" secundum quod est por­ tus cl statio quædam, quiclans animum a sollicitudinibus sæcularibus ; 3" sccuiidmu quod est perfectissimum sacrificium, scili­ cet, holocaustum per quod aliquis totaliter se ct sua oflerl Deo ; atqui status religiosus, UTRUM TRIA NOTA PAUPERÏ. C.OMl.X., etc. KVnndum hartc triplicem considerationem, exigit essentialiter tria vota assignata : ergo. /'roL prima pars min. Ad exercitium perfectionis requiritur quod aliquis a se re­ moveat illa per quæ possit impediri nc to­ taliter ejus affectus tendat in Deum , in quo consistit perfectio charitatis : atqui hujus­ modi sunl tria : primum, cupiditas exterio­ rum bonorum, quæ tollitur per votum pau­ pertatis; secundum, concupiscentia sensi­ bilium delectationum, inter quas præcellunt delectationes venereæ quæ excludun­ tur per votum castitatis; tertium, inordi­ natio voluntatis humanæ,quæ excluditur per votum obedientiæ. Ergo. Hæc autem tria impedimenta designavit S. Joan. 1 Episl. cap. 2, his verbis : Omne quod est in mundo, concupiscentia carnis est, cl concupiscentia oculorum, cl superbia vilæ. Prob. secunda pars inin. Sollicitudinis saecularis inquietudo præcipue ingeritur homini circa tria : 1° circa dispensationem rerum exteriorum, et hæc sollicitudo per votum paupertatis homini aufertur ; 2° circa gubernationem uxorum et liberorum, qua> amputatur per votum continentiæ ; 3° circa dispensationem propriorum actuum, quæ tollitur per votum obedientiæ, quo aliquis scallcrius dispositioni committit. Ergo. Prob. tertia pars min. Holocaustum est cum aliquis lotum quod habet offert Deo: atqui homo habet triplex bonum. 1° Habet bonum rerum exteriorum, quas totaliter offert Deo per votum voluntaria pauperta­ tis. 2’ Habet bonum corporis, quod præcipue offert Deo per votum continentiæ, quo abrenuntiat maximisdclcctalionihus. 3 ·> Est bonum quod totaliter offert Deo per votum obedientiæ, quatenus per illud offert Deo propriam voluntatem ; per voluntatem enim homo utitur omnibus potentiis et habilibus imæ. Ergo. Hinc cap. Cum ad Monasterium, tit. dc statu Monach. Innocent. Ill dicit : « Abdi» catio proprietatis, sicut ct custodia caslii> talis, adeo est annexa regulamonachal!, d ut contra eam nec summus pontifex pos» sil licentiam indulgerc. » Dices 1° Status episcoporum csl perfec­ tior quam status religionis : atqui episcopi jossur·· habere proprium : ergo ct religiosi. adi. — Λ. N. conscq. Dispari­ las est, quod status episcopalis non ordina­ tur ad perfectionem acquirendam, sed po­ 38» lias ul ex perfectione quam quis habet alios gubernet, non solum ministrando spiri­ tualia, sed etiam temporalia ; quod perti­ net ad vitam activam , in qua mulla ope­ randa occurrunt inslrumentalitcr per divi­ tias : ct ideo ab episcopis, qui profitentur gubernationem gregis Christi, non exigi­ tur ut proprio careant, sicut a religiosis qui profitentur disciplinam perfectionis acquirendæ. Dices 2’ Divitiæ sunt utiliores ad per­ fectionem acquirendam quam paupertas. Ergo. Prob. ant. Proverb. 14 dicitur : Co­ rona sapicnlum divilia eorum; cl Eccli. 7 : Utilior csl sapientia cum divitiis Ergo. II. N. ani. Ad primam probat. Divitis dicuntur corona, id est, ornamentum ct decus sapicnlum ; tum quia capientes hene illis utendo sibi decus parant ; turn quia di­ vitiæ apud vulgus auctoritatem conciliant. Ad secundam probat, sensus csl, quod sa­ pientia cum divitiis sit utilior quam divi­ tis sine sapientia , quatenus sapiens bene utendo divitiis, maxime utilis est proximo per liberalilalcm cl misericordiam. Dices 3° Primum perfectionis exemplar nobis in Abraham ostenditur, cui Dominus dixit Genes. 17 : Ambula coram me, cl cstopcrfcctus:nlqui Abraham habuit divitias ct uxores : ergo ad perfectionem religionis non requiritur paupertas et continentia. II». a. h. ad 2. — R. N. conscq. Quia, ut dixit S. Aug. dc Bono conjugali, Abra­ ham castus sine conjugio esse potuit, sed non oportuit. Quod ergo antiqui Patres per­ fectionem animæ cum divitiis ct matrimo nio habuerint, hoc pertinet ad magnitude nem virtutis el perfectionis acquisitam. Et ideo infirmiores non debent præsurnereso tanlæ esse virtutis, ut cum divitiis ct ma­ trimonio possint ad perfectionem perveni­ re : sicut ncc aliquis præsumil hostes iner­ mis invadere, quia Sarnson cum maxilla asini multos hostium peremit. Petes quodnam sil inter isla tria vola po­ tissimum ? Ibid. a. 8. o. — R. osse votum ohedientiæ. 1° Quia per illud aliquid majus Deo of­ fertur quam per reliqua; per votum enim paupertatis offeruntur Deo bona fortune; per votum continentiæ , corpus; per votum autem obedientiæ, ipse animus seu propria voluntas, quæ est quid majus bonis fortuna ct corpore. 2° Quia votum obedientiæ conti- DISSERT. 1. ART. IV. 388 net sub se alia duo vota, sod non com erlilur. Quamvis enim religiosus teneatur ex volo servare continentiam et paupertatem, tamen hæc etiam sub obedienlia cadunt, cl in nos­ tro Prædkalorum ordinepromittilur tantum explici teobedientia. Hinc Joannes ΧΧΠ Ex­ tra vag.Quorumdam, de Verborum significa­ tionibus, dici It Magna esi paupertas, sed ma­ jor conlincnlia, maxima autem obedienlia. ARTICULUS IV. Ad quid teneatur religiosus vi voti pauper­ tatis? Dico. Paupertas religiosa, est voluntaria abdicatio, volo firmata, rerum temporalium, quantum ad dominium , proprietatem el usum juris, seu jus utendi irrevocabiliter cl indepcndenlcr a voluntate superioris, non tantum quantum ad usum facli seu simpli­ cem usum revocabilem ct dependentem a voluntate superioris. Ita jura c. cit. Cum ad monasterium, ct concil. Trid. sess. 25 de Re­ gularibus, cap. 2, Raliocsl; quia ille non censetur vere pau­ per qui alicujus rei temporalis habet domi­ nium ct proprietatem, qua dc illa lanquam sua possit pro nutu disponere ad quemlibet usum; neque qui habet jus'utendi irrevoca­ biliter cl indepcndenlcr ab alterius volun­ tate : secus si habeat tantum usum facti re­ vocabilem ct dependentem ab alterius vo­ luntate : sic servi qui nihil habent proprii etsunt vere pauperes, habent nihilominus usum facti vestium cl ciborum quæ illis a dominis conceduntur. Dixi, rerum temporalium', quia rerum spiritualium religiosus habet dominium : unde potest sine consensu prælati pro amico orarc,prædicarc, missas celebrare, si tamen habeat liberas intentiones, etiamsi amicus recipiat stipendium; similiter potest sine consensu prælati dare reliquias sanctorum , agnus-Dei et similia, quæ pretio temporali non æslimanlur, non tamen imagines, sca­ pularia, numismata, rosaria ; hicc enim pre­ tio temporali æslimanlur. Item est dominus sui honoris et famæ, ul docet S. Th. hic q. 18b, a. i, ad 4·. Ex conclusione sequitur 1°, religiosum nulla re temporali posse uti lanquam sua , sed lanquam aliena scu monasterii, idcoquc animo debet esse dispositus ea carere ad nu­ tum prælati ; alioquin est voti Cragus, quales sunl ii qui ea quæ habent occultam ne asuperiore auferantur. Sequitur 2°, religiosum nullam rem tem­ poralem sive cx bonis communibus, sive ex concessis ad usum , posse dare, vendere, mutuare, commodare seu extraneis, scu domesticis, absque licentia prælati; quia hæc sunl actus dominii aul ususfructus, cum ipse tantum habeat usum facti a prælalo dependentem ; idcoquc alienatio est nulla. Sequitur 3°, religiosum nullum tempo­ rale posse recipere sive ab extraneis, sive a domesticis, aul acceptum relinere sine li­ centia prælati, cap. cit. Ad monasterium. El paid; quia, seclusa prælati licentia, illud haberet ut proprium. Sequitur 4°, religiosum non posse ea qua» sibi ad usum sunl concessa, expendere in res illicitas aut vanas, ul in turpia, vestes sericas, multos canes venaticos, sumptuosa convivia, etc. Quia secundum jura, Cle­ mentina 1 de Statu monachorum, prælalus non potest illud permittere. Item eadem ratione et eodem jure non potest religiosus habere superflua in notabili quantitate, quæ mediocritatem religiosam notabiliter superet. Observa tamen circa primam pariem Imius corollarii, religiosum posse cum licen­ tia prælati exponere ludo aliquid modera­ tum , juxla leges, opes ct consueliulincu sui conventus ; quia ludus non est quid illi citum : item posse, supposita eadem licen­ tia , facere donationes cx causis gralUudinis, conciliationis benevolentia!, ejusdeni­ que conservationis erga ipsam religione v vel conventum, aliisve causis exsili natura actum virtutis cl meriti continent ibus,mo­ deste tamen ct discrete. Ita in terminis l rbanus VIII, in constitutione Nuper, per quam moderatur rigorem constitutionis Ile· ligiosœ , Clementis VIII. De quo vide pluri in nostro tractatu de Contractibus, disseri. 2, arl. 2, §2. Sequitur 5°, religiosum non posse, sub prætexlu quod omnia sint in religione com­ munia , res communitatis, aut particulari­ bus ad usum concessas, sibi appropriate; quia in hoc se gereret ul dominum ct pro­ prietarium. Si tamen prælalus denegaret religioso simpliciter necessaria ad victum cl amic­ tum, non peccaret religiosus ea accipiendo, AI) QUID TENEATUR RELIGIOSUS VI, etc., sivcdata asæcularibus , sive ex bonis com­ munibus monasterii, etiam sine licentia prælati; quia isle foret irrationabiliter in­ vitus, cl religiosus uteretur jure sibi a natu­ ra concesso ad sui conservationem ; aliunde censetur consentire religio. Dixi, simplici­ ter necessaria ; quia secus dicendum lorct, si essent tantum utilia seu necessaria se­ cundum quid et non absolute; qui sunt enim vere pauperes non raro sentire de­ bent ct sentiunt incommoda paupertatis , deficientibus utilibus ct necessariis secun­ dum quid. Unde non sibi abblandianlur religiosi, fingentes absolutam necessitatem , dum est tantum necessitas secundum quid, seu minor commoditas. Sequitur G°, religiosum teneri res sibi concessas rationabili cura conservare, non destruere , aul prodige ct cum gravi negligenlia tractare ; quia cum habeat tantum usum lacti, non potest de eis disponere, nisi juxla mentem prælati ct modo religio­ si paupertatis congruo. Sequitur 7°, officiales in monasteriis non posse res suæ administration! commissas dispensare pro libitu, sed tantum juxta mentem superioris; alioquin dispensarent ul domini ab alterius voluntate independenles. Petes 1° quæ licentia requiratur ct suf­ ficiat ul religiosus possit licite uti rebus ali­ quibus, sive donando , sive recipiendo, sive aliter disponendo? 11. non requiri necessario licentiam ex­ pressam, sed sulliccre tacitam seu prob bilitcr praesumptam, ul in termin' docet S. lh. 2,2, q. 52, a. 8, ad 1 ; quæ scilicet ex circumstantiis el signis probabiliter conjici­ tur cl præsumilur aclualiler adesse. Sic si ‘itconsuetude ‘n aliqua religione quædam levia recipiendi, vel expendendi sine li­ centia expressa superioris , indicat tacitum ejus consensum. Similiter si superior sciat quædam recipi aul expendi absque expressa ejus licentia , cl toleret cum posset facile impedire: quod addo, quia si toleraretquia non posset facile impedire, puta, propter gravia quædam inconvenientia, hæc tole­ rantia non indicaret tacitum ejus consen­ sum. Item si prælalus conferat religioso of­ ficium . tacite concedit ea omnia quæ ad (lenitam ejus adminislrationem perlinent. Item si permittat alicui emere vel recipere ea quibus scit ipsum non indigere ad nro- m prium usum , ul sunl imagines, n ia , scapularia, etc., lacile permittit ut aliis do­ net. liem religiosus absens, puta studens, aut itinerans, merito praesumit consensum prælati ad expensas ct donationes quales fa­ cere solent religiosi ejusdem ordinis et con­ ditiones. Dixi, licentia quæ ex circumstantiis et signis probabiliter conjicitur ct praesumi· luf aclualiler adesse, non vero quæ præsu­ milur danda si peteretur; quia ad legiti­ mum usum præsentern requiritur licentia præsens, non futura: cum autem in casu non ponatur conditio, scilicet petitio, cx qua sequeretur licentia, non est de facto li­ centia , sed tantum foret si pclerelur. Sicut ergo ex hoc quod scias legislatorem dispen­ saturum si peteres dispensationem , non ideo es vere dispensatus: ita ex hoc quod scias superiorem concessurum licentiam si peteres , non es ideo licenliatus. Requiritur ergo non solum ul concederet præcise si pe­ teres, sed etiam ul, attenta ejus habituali dispositione, censeatur de facto concedere, neque velle ul in his circumstantiis expres­ se petas. Sicut, ul vinculum legis cesset per epiikiam, requiritur ul de facto mens le­ gislatoris sit ul non tenearis in hoc casu agere secundum verba legis, neque petere dispensationem. Non potest autem præsumi hæc præsens habitua1’ dispositio ct inde consensus ac­ tualis tacitus superioris, etsi petitus conce­ deretur in omni casu cl in rebus graviori­ bus; quia inde evanesceret religiosa pau­ pertas et obedienlia regularis, sequerenturque graves abusus, cum inde inferiores semper pro libitu agerent, sibi persuadendo rem esse justam cl concedendam licentiam si peterent. Si sit ergo superior qualis de­ bet esse, debet censeri in gravioribus in­ vitus, non solum quoad modum, sed etiam quoad substantiam , cl velle ul petatur ex­ presse licentia. In rebus tamen levioribus el ordinariis, potest præsumi consensus præsens tacitus, non solum cx circumstan. tiis el signis, de quibus paulo ante, ul cx consuetudine , cx silentio prælati, etc., sed etiam cx aliis, ut si superior sit facilis ad concedendum , si inferior sil vel s >ucx , vel dc religione bene meritus, vei superiori gra­ tus et amicus; item si superior sii absens el urgeat justa ratio agendi. Item facilius prae­ sumitur in rebus acceptis quam in rebus 384 ΛΓ) QUID TENEATUR RELIG1OSUS VI, etc. D1SSERT. 1. ART. IV. datis, facilius hi da lis in commodum com­ tur quantitas quanta requiritur in furtis munitati» quam particularis. Ex his cl si­ liorumfamilias, cum plures esse soleant in milibus indiciis praesumi potest, non solum monasteriis, gravi bonorum communium quod si pcierclur liccnlia, facile concedere­ dissipationi janua aperiretur. Quibus df tur, sed eliam quod sil talis praesens dispo­ causis est etiam probabile prælatum non sitio superioris , quod censeatur nunc tacite esse minus invitum respectu illorum quam consentire, aut saltem quod non velit infe­ respectu extraneorum, nisi forte ex indiciis riorem gravi obligatione teneri ad petendam conjiciatur aliam esse superioris mentem. expresse licentiam, sicque quod non sil in­ Adverte tamen, majorem quantitatem vitus, saltem quoad substantiam : quod si requiri ad peccatum morlale in iis quæab sil invitus quoad modum, erit peccatum ve­ extraneis recipiuntur quam quæ a monas­ niale, sed non contra votum paupertatis: terio surripiuntur ; minorem c conlra re­ sicut in furto, si sciam dominum parvi quiri in iis quæ dantur extraneis quam in æstimare, autin me ita esse affectum, ut si iis quæ suis aul confratrum usibus applicat rem peterem libentissime mihi concederet, religiosus; item minorem si detur cx bonii jurepræsumo ipsum non esse invitum quoad communibus quam si ex proprio peculio; substantiam, nec velle me gravi obligatione quia ubi major vel minor fit injuria monas­ teneri. Conformitcr ad hæc intelligcnda terio, censetur prælalus magis vel minus sunt quæ olim dixi in tractatu deComTaCli- invitus. Ex his inferes 1° quod, licet usum ad bus, dissert. 2, art. 2, § 2, de præsumpta tempus alicujus rei non consumplibilis ip­ licentia, seu consensu tacito. Petes 2° quanta materia requiratur ad so usu, v. g. libri, sibi sine licentia usur­ peccatum mortale in transgressione voti pare , vel alteri sive domestico sive extraneo concedere seu commodare, repugnet volo paupertatis? R. tantam requiri quanta requiritur in paupertatis , excusetur tamen a peccato furto. Plures dicunt, quanta requiritur in mortali ob levitatem materia*, nisi notabili­ furto filiorumfamilias : in furto autem filio- ter ipso usu atteratur, quia simplex ususad rumfamilias, ad peccatum mortale requiri­ tempus, v. g. libri, non tanti æslimalurut tur major quantitas, cl salis probabiliter, sit materia peccati mortalis. Inferes 2° quod , licet commutatio silaeduplo major quam in furiis extraneor m, ut expendimus in tract, de Jure el Justitia, tus dominii, cl ideo, si sil res gravis mo­ menti, sit peccatum morlale; rerum ta­ disseri. 11, art. 5. Verum puto hic esse distinguendum : si men communium, ut libri, cultri, ves­ agatur dc rebus usu consumpti bili bus, ul tis, etc. regulariter sit peccatum veniale: sunt omnia esculenta ctpoculenla, existimo quia si fiat, ut supponitur, cum æquali, de iis loquendum esse ac dc furiis filiorum­ aut fere æquali, non videtur materia suffi­ familias in eadem materia ; quia in his prae­ ciens ad peccatum morlale, cum inde non lati, sicut parentes, quorum loco succe­ gravetur notabiliter monasterium, cl prae­ dunt , non censentur regulariter inviti latus non censeatur graviter invitus saltem quoad substantiam, sed quoad modum tan­ quoad substantiam , licet sit forte quoad tum. modum. Si autem agalurde rebus permanentibus, Petes 3° utrum peccet religiosus qui pe­ ut sunt pecuniæ, supcllectilia ct similia, cunias ex sensu vitalitio, aut aliunde cum res mihi videtur dubia. Equidem cx una licentia acceptat, relinet sine licentia in parte religiosi sunt in monasterio sicut filii- cella vel alibi, et non in communi deposito, familias, imo sunt parles et membra com­ seu apud depositarium communem ? munitatis ad quam perlinent ista bona; R. 1° Si retineat animo colandi superiori quapropter probabile est prælalos in furtis aut expendendi sine ejus licentia, peccat non esse magis invitos respectu illorum quam mortaliter cx genere conlra votum pauper­ parentes respectu filiorum. tatis , quia intendit dominium aut usiaiinEx altera parte propior votum pauperta­ dependentem. tis, nunquam erunt illorum bonorum do­ 2° Si retineat non animo celandi aut ex­ mini , sicut filiifamilias bonorum paterno­ pendendi sine licentia superioris, non pec­ rum; etsi in illorum furiis tanta requirere­ cat mortaliter stando in natura voti pauper talis) quia ex illa simplici retentione , sine animo celandi aulexpendendi sine liccnlia, non habet nec intendit ullum dominium aul usum independentem. Neque refert si dicas quod possideat illas pecunias sine li­ centia; non enim possidet ulsuas , sed ul alienas : unde non csl vera et stricta pos­ sessio quæ jus supponat aut conferat, sed simplex detentio, qualis foret retentio depo­ siti,cujus dominium ct administrationem relinet deponens; hæc autem retentio seu possessio non repugnat voto paupertatis , ct sino illius violatione potest haberi a religio­ so, eliam non petila licentia. 3° Si sit præceptum non relinendi apud I se pecunias, sed eas reponendi in deposito communi, seu apud communem deposita­ I rium , ut solet esse in omni religione bene | ordinata, peccabit secundum qualitatem præcepli : mortaliter si sit præceptum rigorosum in virtute sanctæ obedienliæ ; venia­ liter lanium, si sil præceptum commune seu ordinatio communis, nisi forte sil aliis scandalum, aul sibi occasio proxima , ut sæpe solet esse, expendendi has pecunias sine liccnlia. Unde hæc praxis nullatenus est toleranda. Petes 4° utrum religiosus, peccet conlra votum paupertatis si sine liccnlia prælali recipiat ab aliquo pecunias, vel alia dona, non pro se, sed ul det aliis, puta consan­ guineis , vel pauperibusquibus voluerit ? R. sub distinctione. Religiosus peccat conlra votum paupertatis si donationem in causa posito absolute acceptet, ita ut non sit in potestate dantis illam revocare , el dona seu pecunias aliter quam voluerit religiosus expendere , quamvis dantis nomine distri­ buat ; quia sic ejus aliquod pretio æslimamabilc acquirit. Non peccat autem conlra votum pauper­ tatis si dominium non acceptet, sed maneat penes dantem donata revocare el in alios usus expendere; quia sic licet pecuniæ aul dona in manus religiosi tradantur, nihil ta­ men jutisaul dominii pretio æsliniabilis ipsi acquiritur, sed se habet ul alterius inter­ nuntium seu clccmosynarium, cui dona vel pecuniæ committuntur, ul, dantis nomine, consanguineis vel pauperibus, quos ipse re­ ligiosus elegerit, distribuat. Petes 5° utrum religiosus pccccl, dicens aliquinesse suum, v. g. Mea cella, mea ves­ tis» incus liber , etc.? Bill. X t. ve 385 R. quod si id dicat intendens se habere dominium illius, aulusum independentem, mentiatur cl peccet peccato proprietatis contra votum paupertatis; si autem id di­ cat aut velit dicere esse suum quoad usum facti dependentem a superiore, non men­ titur, nec peccat conlra votura pauper­ tatis. Petes 6 utrum liceat religioso habere pe­ culium ? Nomine peculii hic intelligo non solum aliquam pecuniæ summam, sed etiam pen­ sionem annuam, seu censum vilalilium, sive parentes aut monasterium religioso concesserint, sive sibi ante professionem reservaverit, aut aliunde acquisiverit. R. affirmative; quia peculium asuperioris voluntate dependens cl ad ejus nutum revocabile, non repugnatex nalura sua re­ ligiosa; paupertati , el talis est praxis om­ nium fere religionum. Dices Concilium Trid. sess. 25, c. 2 di j Regularibus, sic statuit : α Nec deinceps linceat superioribus bona stabilia alicui rc» gulari concedere, eliam ad usumfruclum, « vel usum. » Perbona autem stabilia etiam intclliguntur census. Ergo. R. concilium loqui dc usu bonorum sta­ bilium civili cl indépendante atque irrevo­ cabili ad nutum superiorum , non autem de simplici usu facti dependente et revocabili ad nutum superiorum. Putet cx eo quod immediate præccdit: Nemini, inquit, liceat bona tanquam propria , aul etiam nomine conventus possidere vel tenere. Nihil ergo aliud intendit concilium quam amovere a religiosis dominium el proprietatem. Idque constat cx praxi communi regularium,eliam in iis provinciis in quihusvigel religiosaTridentini observatio, ut in Hispania. Lusita­ nia , Belgio, imo in Italia , sub oculissummorum pontificum. Unde si aliud intende­ rit Tridenlinuin , dicendum forci non esse in isto rigore receptum. Petes utrum licitum sil religiosis ha­ bere bona in communi ? R. affirmative. Id enim concessit Trid. sess. 25, c. 3, omnibus religiosis, exceptis minoribus dc Observanlia el Capucinis ; sed quia esi privilegium, ill® possunt religio­ nes renuntiare, sicut de facto renuntiarunt domus professa? Societatis **t Carmelit® Discalceati in Hispania. Idem anloTridenlinum Sixtus IV coucesserat FE. l’rædio- 38fl DISSERT, toribus, ut habetur in eorum constitutioni­ bus dist. 2, cap. 1 ct 10. Neque id repugnat rcligiosæ paupertati, siquidem Christus, Apostoli et primi Chri­ stiani, qui colebant perfectam pauperta­ tem, habuerint bona in communi, ul patet Act. 2 el alibi; sicquc declaravit Joan­ nes XXII, Extrav. Ad conditorem, et Ex­ trav. Inter nonnullos, dc Verborum signi­ ficat. Petes 8° quid possint prælati regulares circa alienationem bonorum communium monasterii ? Ante responsionem, nota, bona commu­ nia esse vcl immobilia, vel mobilia : mo­ bilia sunt vel pretiosa quæ servando servari possunt, saltem ad triennium, ul sunt vela aurca vel argentea, gemmæ, etc. Quidam etiam inter hæc reponunt greges ovium aut caprarum, armenta boum cl similia : alia sunl non pretiosa, ul vinum , frumentum , oleum; item cl pecunia , si tamen r,on sit in valde notabili quantitate, juxta aliquos, aut non si» voto vcl juramento emendis im­ mobilibus destinata, vel eliam nisi prove­ niat ex redemptione census. Hoc notato, ac petitionem R. 1° Possunt prælati regulares, absque licentia superioris majoris el consensu con­ ventus, alienare, sive dando, sive venden­ do, sive permutando bona mobilia non pre­ tiosa, seu etiam pretiosa quæ servando ser­ vari non possunt ad triennium, prudenter tamen el discrete, atque juxta constitutio­ nes el consuetudinem su» ordinis vel mo­ nasterii. Ratio est 1°, quia praelatura regularis est quoddam beneficium : beneficiarius autem etiam regularis dejuro communi potest dis­ ponere inter vivos de fructibus sui beneficii non secus ac sæcularis, ul docent Navar. Less. Sa, Layman etalii -.et colligitur aperte ex Clementina 2, $Sed talis, de Vila ct ho­ nest. cleric, lib. 31, lit. 1. 2° Quia prælati regulares sunt admini­ stratores absoluti bonorum communitatis, consequenter ad eos pertinet illa dispensare juxta statuta e' usus suæ religionis, cx con­ sensu prxsupposito aut saltem debito com­ munitatis, penes quam est dominium. R. 2" Praelatus regularis non potest alie nare immobilia cl mobilia pretiosa quæ scrvando'servari possunt saltem ad triennium , live donando, sive vendendo, sive permu- AD QUID ΓΕΝΕΛΤ. RELIGIOSUS \I VOTI OBEI). I. ART. ». laudo, nisi de licentia prælati superioris et consensu communitatis et in ejus utilitatem. Ita communiter auctores cl praxis. Si petas quis sit iste prælatus superior, cujus licentia requiritur? R. quod, secundum Extrav. Ambition Pauli II sit papa ; secundum vero decretum S. congregat, concilii, datum 1624, sil ipsa S. congregatio. Verum Navarrus in Ma­ nuali , cap. 27, n. 149, dicit quod hæc bulla Pauli II juxta Sylveslrum in nullo sil recopta. Verba autem Sylvestri v. Alienatio, q. 15, sunt: Dequia (bulla)dic ut de lege moribus utentium non recepta, cl quod con­ suetudo valet contra illam. Idem forte di­ cendum de decreto congregationis. In nnstro Prædicatoruinordine, prælatussuperi; r est generalis, cx induito LeonisX clCle­ mentis VIII, ul habetur in nostris constitu­ tion. disl. 2, c. 1, § 3, lilt. Π. Quia t men, juxla easdem constitutiones,(list, cap. 3, § 10, prior provincialis eanidf habet potestatem in sua provincia quami magister ordinis in loto ordine, inde ink Joannes de La Cruz, quod licentia pruv. cialis sufficit, additque de facto ita sen Advertunt eliam auctores quod, qu.u> res alienanda csl modici valoris, nome; ritur licentia prælati superioris, nec < sensus communitatis, ex cap. Terrulmi, q. 2. Quantum ad locationem bonorum reli­ giosorum, dixi in tract, de Contractibii , disseri. 6, a. 1, § 1, juxla Clement. Rebus Ecclesiæ, 1. 3, til. 4, non posse! cari nisi ad modicum tempus, quod juris in­ terpretes intelligunt minus decennio. ARTICULUS V. Ad quid teneatur religiosus vi voti casti­ tatis? Dico. Vi voti castitatis tenetur religiosus abstinere ab omni actu venerco, tam in­ terno, ul est turpis cogitatio, delectatio morosa, ole. quam externo, ut csl laetus, aspectus, coitus, pollutio, etc. I la u l pecca­ tum religiosi in materia venerea imputet semper duplicem malilian , unam conlra virtutem castitatis, aliam sacrilegii coni a religionem. El hæc malitia sacrilegii csl mortalis quando libido csl mortalis, venialis autem si libido sit venialis ; quia circumtianlil voti castitatis non mutat obligationem juris naturalis servandi castitatem, sed solum ad­ dit circumstantiam sacrilegii, quæ sequitur naturam aclus cui conjungitur. Porro docuimus in tract, de Temper., diss. 5, a. 2, in re venerea directe in se volita non dari levitatem materi® excusan­ tem a mortali; bene tamen in re venerea volita tantum indirecte et in causa. Id autem habet proprium votum solemur castitatis, quod irritet non solum sponsalia, ante ctposl ipsum contracta, ct matrimo­ nium subsequens, sed eliam succederis non(lumconsummatum, ul fusius diximus alibi. Pro voto castitatis melius servando, in­ ducta csl clausura tam religiosorum quam monialium, de qua dicemus infra. ARTICULUS VI. .Iil quid teneatur religiosus vi voti obedientiee ? Dico. Voto obedientiæ religiosus tenetur obedire præccpto legitimi superioris, in iis quæpertinent directe vel indirecte ad vitam regularem: hoc est, ad observantiam voto­ rum, rcgulæ et constitutionum; in his rnim consistit vita regularis. Explicatur. Dicitur, 1° obediendi preefcplo superioris. Pro quo observandum est, non omne praeceptum superioris obligare ad cuipam saltem mortalem, etiam in re gravi, ' sed tantum quando præcipicndo sic obligare inlendil, non censetur autem, cx usu reteplo in religionibus, intendere obligare ni-i præt ipiendo his aut similibus formulis utatur : Sub formali praecepto; in virtute Spiritus sancti ; in virtute sanctas obedit n(ff. Si ergo hiisaut similibus terminis utalur, obligat ad mortale in materia gravi, ad uniale in materia levi, nisi transgressio fiat x perfecto contemptu, prout explicabo art. scq. Si vero his aut similibus formulis non utatur, non censetur velle obligare sub mortali, eliam in re gravi, nisi aliunde constet de ejus intentione. An autem obliget mb veniali? Puto quod sic, si revera inten­ dat sic obligare. Alquandonam censetur id intendere? Censetur, meo saltem judicio, salvo meliori, si præcipicndo alicui parti­ culari dicat : Mando, prœcipio tibi; tum quia utendo his terminis non censet velle consulere aul suadere, sed aliquo modo præcipcrc cl obligare; tum quia ipsa ratio disciplinæ regularis exigit ul inferior obtem­ peret, etiamsi extremum praeceptum illi l 9 387 non imponatur. Si autem sit mandatum commune loti communitati, non censetur velle obligare sub culpa , sed sub pœna tan­ tum el correctione regulari, quornodo ipsæ rcgulæ obligant. Dicitur, 2· obediendipratccpio superioris legitimi; ut distinguatur a voto quod quis faceret obediendi alicui particulari,putaconfessario qui non esset superior, nec haberet jurisdictionem sicut habet superior in reli­ gione, ex constitutionibus ecclesiasticis, el ex ipsa proli tentis traditione et acceptatione. Unde, juxta probabilem plurium senten­ tiam, inobedienlia in religioso continetduplicem malitiam, scilicet, inobedientiæ su­ periori legitimo cl sacrilegii ratione voti; votum autem obediendi addit noram obliga­ tionem illi quam quisque habet obediendi suo legitimo superiori, sicul si servus aul filiusfamilias voveret obedire domino aul patri, inobediendo duplex peccatum com­ mitteret, unum inobedientiæ, aliud sacri­ legiiDicilur 3°, tn his quæ pertinent ad obser­ vantiam votorum, regulae cl constitutio­ num. Tum quia religiosus per votum non inlendil se obligare ad vivendum ct obediendum, nisi secundum proprium insit tutum, ul per se patet cl docet S. Thorn Tuodlib. 10, a. 10 in 1, arg. s. c. Tum qt u obedicnlia, ut dicit idem S.Doctor ibid, ο non sc extendit ultra potestatem et jus pr il­ lationis, quæsecundum regulam limitatur; ct ideo concludit ibidem , quou « Li ali ia « sunl quæ nullatenus (scilicet neque dii >···« te, neque indirecte, ul mox explicabo) ad w regulam reducantur, videtur esse verior » opinio, quod obedire in hujusmodi non sil » dc necessitate obedientiæ, sed de perfec» tionc, ut dicit S. Bernardus, lib. 1 de » Præccpto eldispensatione. » Verba autem S. Bernardi sunt : « Prælati jussio vcl pro» hibilio non prælereal terminos professio» uis; nec ultra extendi potest, nec contrahi u citra. Nihil me prælatus prohibeat horum » quæ promisi, nec plus exigat quam pro» misi : vola mea nec augeat sine mea volun» tale, nec minuat sine certa necessitate. » Hinc sequitur lu quod, cum non sit una omnium religionum regula , non sit una omnium religiosorum obedicnlia; sed ./ii plus, alii minus, secundum divcrsilat u» regularum, toucanlur obedire. Sequitur 2· quod, si prælatus præctpiat 988 DTSSERT. T . ART. VII. aliquid contra regulam, v. g. manducare carnes, inferior non teneatur obedire, nisi praelatus possit dispensare ct adsit justa causa dispensandi ; tunc enim inferior tenelur obedire. .1 fortiori non tenetur obedire si superior praecipiat rem illicitam : in dubio tamen an ros sit illicita, debet deponere dubium cl obedire, ul fusius probo in tract, de Act. hum. dissert. 5, post art. 2. Neque lenelur obedire si superior præcipiat supra regulam, ul ire ad infidèles cum manifesto pcriculo mortis aut servitu­ tis, diu jejunare aul abstinere a carnibus, ct similia, quando non habentur in regula ; nisi forlc injungantur in justam punitio­ nem criminis, vel propter aliquam neces­ sitatem publicam, sicut Ecclesia quando­ que praecipit fidelibus. Neque tandem tenelur obedire si superior præcipiat in­ differentia ct impertinentia ad regulam. Posse autem præcipcrc actus mere internos, dixi dum dc Legibus. In 2. dist. ult. a. 3. — Dicitur 4°, in his quæ perlinent directe vel indirecte ad re­ gulam. Directe pertinent ad regulam quæ in ea expresse continentur, ut abstinere a carnibus, servare silentium , etc. Indirecte perlinent quæ, licet in ea expresse non con­ tineantur, sunt tamen necessaria vel valde utilia ad ejus observationem, ut sunt mutua obsequia sine quibus status religionis ser­ vari non possest, pœnæ transgressionum , quædam statuta regularilati servandæ vel restauranda?opportuna; quia qui promittit explicite obedire quoad ea quæ continentur expresse in regula, censetur promittere explicite obedire etiam quoad ea quæ regulæ observationi sunt necessaria aul valde utilia. Hac ratione Ecclesia in concilio Trid. cl in variis summorum pontificum constitu­ tionibus, praecepit clausuram monialibus, licet non contineretur expresse in carum regula, nec unquam in earum monasteriis fuisset observata , quia judicavit eam ser­ vandæ castitatis voto necessariam. ARTICULUS VII. An el quando peccet religiosus transgrediens regulam ? Nomine regulæ hic inleUigimus eliam constitutiones regulæ superadditas. Q. 186. a. 9. o. — Dico. Religiosus transgrediens regulam, non semper peccat mor­ taliter ; sed peccat aliquando mortaliter, aliquando vonialitcr, aliquando non peccat, secundum scilicet quod quæ continentur in regula, vel sunt præcepta obligantia su'. mùrlali, vel obligantia sub veniali, v-| consilia seu monila non obligantia sub ali­ qua culpa. Ibid. — Prob· Qui profitetur religionem, non vovet servare omnia et singula quæ in regula continentur, sed VO’ict regularem vitam juxta praescriptum regulæ : atqui regula non praescribit omnia sub peccato mortali, sed quædam tantum sub mortali, ut ea praesertim quæ spectant tria vola, in quibus primario cl essentialiter consistit vita regularis; quædam sub veniali, ut sum exteriores observantiæ quæ conducunt ad observantiam volorum ; quædamut consilia el monila tantum. Ergo. Prob.maj,Triplici modo Iit professio religiosa : quidam profi­ tentur seu vovent senarc regulam ; quidam cautius profitentur vivere secundum regu­ lam ; qnidam adhuc cautius profitentur obedire secundum regulam , ul in meo Praedicatorum ordine. De his qui secund et tertio modo profitentur, patet quod noi. voveant servare omnia ct singula quæ in regula continentur, sed vitam regularem eo modo quo praescribit regula. De his au­ tem qui vovent simpliciter servare regulam, ut sunt fratres Minores, pariter definitum est in jure, c. Exiit, § Imprimis, de Verb, signifie, in 6, et Clementina 1, § Cum igitur eod. lit. quod non omnis illius transgressio sit culpa mortalis; sed vel mortalis, wl venialis, ve) eliam nulla, secundani quod contenta in regula vel sunt præcepta rigorosc obligantia sub mortali, vel communia statuta obligantia sub veniali, vel tantum consilia aul monita sub nulla culpa obli­ gantia. Ergo. Ibid, in u. s. c. — Insuper, cum mullacl minima contineantur in rcgulis religionum, si religiosi tenerentur sub mortali ad omnia et singula quæ in his continentur, religio foret jugum intolerabile, ct status religio­ nis, qui debet esse securior quam status sæcularis, foret isto periculosior ct pericu­ losissimus. Dico 2° In ordino FF. Praedicatorum, re­ gula et constitutiones, exceptis votis et præceptis, non obligant ad culpam eliam ve nialem; ila ut carum transgressio, excep­ tis duobus praedictis , non sit culpa nequi|I dem venialis ex genere suo, seu ex parle ΑΝ ΕΓ QUANDO PECCET RELIG. TRANSG. REG. 389 » (ale mandatur sub quarumque poena, nisi «excommunicationis, ad solam pœnam Conclusio constat cx prologo constitu­ n obliget, non obstante quod in capitulo tionum præfali ordinis § 4 his verbis : « Ut » dc graviori culpa dicitur, ut qui membrum j igitur unitati cl paci totius ordinis pro- » diaboli culpam perpetrando non erubuit « videamus, volumus cl declaramus ut re- » fieri, n Ex quo evidenter palet quod in illis » gula nostra cl constitutiones nostræ non capitulis nomen culpæ sumatur large pro d obligent nos ad culpam, nisi propter quacumque transgressione. «praeceptum vel contemptum.... Præcep— Dixi io hujusmodi regulam et constitu­ « turn autem in regula nullum (nisi quando tiones obligare ad pœnam : intellige obliga­ «de natura sua ct ratione trium votorum, tionem ad pœnam sub culpa ; quia hoc ipso «vel divinæ aul ccclcsiaslicæ legis) conli- quo decernunt sc non obligare ad culpam , » neri volumus ct declaramus : ct idem in sed ad pœnam, excipiunt transgressionem p constitutionibus, nisi ubi ponitur senlcn- pœnæ subeundae ab ipso generali statuto » lia excommunicationis, aul formaliler non obligandi ad culpam. « cxprimilnr per verbum Proecipimus in Uirum vero religiosus teneatur sub culpx « virtute sanclœ obcdicnliœ. El hoc idem in pœnam a lege laxatam sponte et ex se su «ordinationibus et prælatorum verbis cl hire absque mandato, seu saltem declara­ « litteris inlelligi volumus. » tione prælati? Affirmat Passerions. AI quo Idem dic de quacumque alia religione fundamento non video : sufficienter enim habente simile statutum, ul csl Societas habetur obligatio sub culpa subeundi pœ­ Jesu, leste Sanchez ct Palaus, ordo Mi­ nam , quando aderit mandatum, seu sal­ nimorum, teste Passa rei, ct forte alii qui­ tem declaratio superioris eam esse subeun­ dam ordines. dam. Neque obstat quod in regula S. Augus­ Insuper sententia Passerini videretur tini, quam profitetur ordo Prædicatorum, aperte pugnare contra juscl usum. dicatur : Hæc sunt quæ ut observetis prœContra jus : quia in eodem prologo, eo­ eipimus. Quia verbum preeeipimus non su­ dem § 4, sic habetur : « Pœnis tamen ab­ mitur hic stricte pro præccpto rigoroso, ii solutionis ab officio, privationis vocis acsed late pro monitione, ordinatione, sta­ » tivæ, vel passiva», gravioris culpæ ct aliis tuto, etc. Idque indicant multitudo cl par­ «majoribus (qnanlumcumque, tam in vitas rerum quæ in ea regula continentur. » constitutionibus quam extra, ipso facto Quod si contendas hoc verbum rigorose ac­ » sint incurrenda» ), nisi sil pœna excomcipi : R. hanc regulam sub isto rigore non » municationis latae sententiae, nullus sit esse in ordine Prædicatorum receptam, sed » subjectus, nisi superveniat declaratio præea tantum conditione ut non obligaret ad » lati in particulari respectu hujus, quanculpam , nisi in casibus in constitutione ex­ » tumcumquc eliam notorium facti vel pressis, ul palcl cx prologo citato. » juris, aul ulriusque interveniat, r Contra usum : quia inauditum puto , in Neque eliam obstat quod in constitutio­ nibus ejusdem ordinis habeantur specialia ordineS. Dominici, quod religiosus qui v. capitula, de levi,gravi, graviori,gravissi­ g. septies silentium fregerit inter duo capi­ ma culpa; cl in capitulis dc levi cl gravi tula, sponte el ex se, absque mandato aut culpa, multa levia contineantur, quæ non saltem declaratione prælati, in uno prandio essent culpa' nisi essent prohibita per consti­ sedeat in terra , ut statuitur in dictis con­ tutiones : non obstat, inquam, quia ut ad­ stitutionibus, dist. 1, c. 12, §2; ct plura vertit Cajelanus hic, hæc constitutio in pro­ alia similia. Q. d8G. a. 9. ad 1. — Dixi 2°, trans­ logo, quæ eximit transgressores a culpa, edita fuit in secundo capitulo generalissimo, gressionem regulæ et constitutionum hujus­ anno 1251 , post jam oditas constitutiones, modi non esse culpam cx parte operis, posse cl ideo remanserunt ista capitula sub no­ tamen esse culpam exparte operantis : el minibus levis aut gravis culpæ. Insuper in lioc triplici modo, inquit S. Th. scilicet ex eodem prologo § 6 legitur : «Statuimus ncgligcnlia, libidine ct contemptu. Expli­ «etiam quod tam in constitutionibus quam catur. Exnegliqentia, cum quis absque ratio«extra, quidquid non secundum se mortamen esse culpa ex parte 390 DISSERT. I. ART. VII. nabili causa seu fine honesto, movetur ad v I irarn, inducitur ad aliquid tacirndurn non implendum statutum ; censetur enim contra statutum legis, non peccat e.xe····.. negligi statutum seu lex, quando sine ra­ 'emptu, sed ex aliqua alia causa, etiamsi tionabili causa non servatur; agere autem requcnlcr cx eadem causa , vel alia simili etiam in indifferentibus absque rationabili i legem transgrediatur; frequentia tamen causa, est peccatum veniale. peccati dispositive ad contemptum inducit. Quod si cx honesto fine et rationabili causa Duplex autem debet distingui conlcmp. rcgulam transgreditur, non solum non pec­ Ius, perfectus et imperfectus. PerfectusN, cat, sed facit actum virtutis; virtus enim quando quis renuit in toto subjici superiori est agere ex motivo honesto indifferentia , vel legi, ct transgressio ex tali contemptu qualis est in casu transgressio legis quoad procedens, etiam in re levi, est semper pec­ substantiam, vi decreti non obligantis ad catum mortale; quia licet res sit levis,in­ culpam. tentio tamen qua directe tendit contra lo­ Sed statim insurgit difficultas, quomodo tam superioritatem, importat gravem inju­ obligatur ad pœnam ille qui non solum non riam. Imperfectus contemptus est, quando peccat, sed facit actum virtutis ; pœna enim quis renuit subjici superiori vel legi, in debetur nisi culpæ. aliqua re tantum , sive gravi, sive levi, pa­ R. pœnam hic non sumi specialiter pro ratus ipsi obedire in aliis: transgressio ex vindicia peccati, sed communiter pro pœ- tali contemptu, si sil in re gravi,est morta­ nalilate, ad quam quis sponte ex pacto se lis, si inrc levi, est venialis. obligavit : quod potest contingere etiamsi Pcics i° utrum in ordine Praedicatorum actus aut omissio ex qua contrahitur hæc præceptum non impositum sub line forma: obligatio sit virtuoso : sic v. g. in contractu Pracipimus in virtute sanctœ obedienlia, in quo maneat libertas a culpa aliquid agendi sedsub alia æquivalenti, puta, in virtute vel non agendi, cum pacto tamen ul qui Spiritus Sancti, sub formali præceplo, \:l omittit solvat tantum; si omissio fiat cx simili, obliget sub mortali ? motivo honesto, erit virluosa, et tamen omit­ Λ. Ledesma el Sanchez tenere partem ?.ftens tenebitur solvere summam conventam. firmativam; quia cum prælatus habeat jus Similiter inter religionem et religiosum obligandi, et præceptum nihil sit aliud initur contractus servandi rcgulam,sic ta­ quam eJus absoluta voluntas suflicicnlcmen ut qui non servat sit libera culpa, sed significata subdito, nihil interest quod pray teneatur subire talem pœnam : unde qui Jalus ulalur hac vol ilia forma, si suffi­ omittit servare regulam ex fine honesto, v. cienter suam voluntatem absolutam man:g. qui frangit silentium ut consoletur ami­ festet. cum affiictum, virtuose agit, ct tamen te­ Verum Passerions mordaciter tenet par­ netur subire pœnam conventam, nisi forte tem negativam cx illo textu prologi consti­ sit talis causa, ut merito præsumatur in ea tutionum ejusdem ordinis § 4 : a Præcepsuperior dispensare in lege, aut per epii- » tum aulcm in regula nullurn... contineri kiam intelligatur in hoc casu rcgulam non » volumus ct declaramus; cl idem in con» stitulionibus, nisi ubi ponitur sententia obligare. Ex libidine. Libido scu cupiditas est inor­ » excommunicationis, aut formalitcrcxpri· dinata voluntas qua aliquid concupiscitur » rnitur per verbum prœcipimus in virtute plusquam dicta recta ratio, est cx genere » sancta· obcdicnliiv. El hoc idem in ordisuo peccatum veniale : unde rcligiosusqui, » nationibus cl praelatorum verbis cl littev. g. cx sensualitate scu nimia cupiditate n ris intclligi volumus. » Ex quo sic arguit. cibi, violaret jejunium regulare, aut ex 1° Lex ista non est affirmativa, sed nega­ nimia curiositate scu loquacitate frangeret tiva , concepta per hanc vocem , nullum. silentium, peccaret veniali ter. quæ universalissimam negationem impor­ Ibid, ad 3. — Ex contemptu. Tunc ali­ tat et significat quod sub quacumque ah., quis trangrcditui regulam ex contemptu, forma verborum concepta ordinatio prae­ quando voluntas ejus renuit subjici ordina­ lati, vel statutum, non sit rigorosum prae­ tioni legis, ct cx hoc procedit ad faciendum ceptum, ncc habeat vim obligandi. 2° Illa contra illam; si enim propter aliquam cau- constitutio vult quorl in ordinePrædicalo­ .:m particularem , puta, concupiscentiam rum nulla forma verborum æquivalealhuk DE CLAUSURA RELIGIOS. QUOAD EGRESSUM, .licet: Pracipimus in virtute sanctœ obe­ dentia·: voluit enim constitutio lollere •nn*m ambiguitatem , diflicullalem et rapulum, cl quod omnino manifestum sit quando prælati præcipiunt, cl ideo non vult praelatis licere uti alia forma etiam æquivalenti. Unde ad rationem sententiœ opposita·, negat suppositum ; quoniam in hoc ordine, voluntas prælati, ut obligans sub mortali, non potest sufficienter innotescere per alia verba, cum lex omnia alia verba reddat in­ scientia ad id præstandum. 391 nasterio,vci quoad ingressum mulierum in monasterium virorum, ctingressum viro­ rum et mulierum in monasleriurn moniaHum. Unde sit ARTICULUS u Dc clausura religiosorum quoad egressum. Nota 1° Clausura dicilura claustro ; clau­ sura autem el monasterium pro eodem su mmuntur apud canonislas ; el est locus in quo clauduntur religiosi et moniales, ad quietius Deo vacandum. Sumilur etiam pro obligatione non egrediendi c monasterio et Hæ rationes habent suam probabilita­ non ingrediendi monasterium sine licentia. tem, et licet forte non plencconvincanl, ju­ Nola 2°, non esse eamdem rationem clau­ vant saltem ut prælati ad cautelam non suræ rcspcclu egressus religiosorum e mo­ omittant in suis praeceptis hæc verba : In nasterio , et respectu ingressus mulierum in virtute sanctœ obedientiœ. monasterium. Etenim respectu mulierum Petes 2> utrum religiosus eodem genere ingredientium, ecclesia , chorus, sacrislia, peccati gravius peccet quam sæcularis ? alrium seu loculorium, non sunt inlra clau­ Ibid.a. dO. o.—R. peccatum religiosi esse suram; respectu vero religiosorum egregravius diversimode: 1" si sit contra votum dientium , isla loca sunt intra clausuram ; el simul contra legem Dei vel Ecclesiæ, sicut enim mulier ingrediens ecclesiam, puta, si fornicetur aut furetur; tunc enim chorum, sacrist ia m, loculorium, non dici­ præter malitiam luxuria» aut injustitia?, in­ tur ingredi clausuram , ita religiosus vadens cludit malitiam sacrilegii; 2° ratione majo­ ad ista loca non dicitur egredi e clausura. ris ingratitudinis, propter majora beneficia Nota 3°, etiam esse aliam rationem clau­ a Deo accepta ; 3° ralione scandali, si pec­ sura» religiosorum et clausuræ monialium. catum ejus sit publicum ; quia ad vitam re­ In clausura religiosorum idem locus potest ligiosi, ul ad exemplar virtutum respiciunt esse extra clausuram respectu ingredrnsæculares. tium, ct intra clausuram respectu egredienibid.—Aliunde tamen peccatum reli­ tium , ul palet cx prœcedenti notamine; ita giosi est levius; quia si sit veniale, quasi ut mulieres el religiosi possint esse simul in absorbetur multitudine bonorum operum eodem loco absque violatione clausuræ. Al quæ facit ; si voro sit mortale, facilius ct ci­ vero in clausura monialium idem locus non tius ab eo resurgit : tum propter consuetu­ potest esse extra clausuram respectu sæculadinem rectæ intentionis, quæ licet sit ad lium ingredientium, el intra clausuram horam interrupta, Incilius per Dei gratiam rcspcclu monialium egrediendum, sed qui­ reparatur cx restantibus reliquiis prislinæ cumque locus ad quem accedere possunt pietatis; Ium quia ad resurgendum juvatur sæculares; ut ecclesia exterior, loculorium a fratribus per salubres exhortationes ct exterius, fit extra clausuram rcspcclu mo­ nialium egrediendum; ct quicumque locus ferventes prcccs. ad quem accedere possunt moniales, esi inlra clausuram respectu sæcularium ingre­ DISSERTATIO II. dientium. Ita ut moniales et sæculares non DE CLAUSURA TAM RELIGIOSORUM QUAM possint accedere ad cumdem locum absque MONIALIUM. violatione clausuræ. Ita eruitur ex bulla Deo sacris Greg. XIII, Cum clausura , ut jam observavimus, sit inducta pro melius servandis votis, praeser­ data 1572, §6 Cœterum, ubi sic statuitur: tim volo conlinentiæ, præcedcnti disserta­ «Declaramus prætcrea, nullis monialibus tioni ubi egimus devotis, dissertationem de «etiam Tertiariis, licere habere ostium per n quod ex monasterio inlroiri pûssû in ipclausura subjicio. Spectari autem potest clausura vl quoad » sarum monialium ecclesiam exteriorem, Mrrvssnm rn’igiosorum ct monialium mo- | » in quam saccularibus ad missas ct divina 392 DISSERT. II. ART. I. » officia palcre sold aditus, sed omnino * muro obstruendum ; neque itidem licere n monialibus etiam Tertiariis egredi janua » monasterii, quæ est pro clausura ipsius » monasterii, etiam ad claudendum aliam » ulteriorem januam perquam patere solet » aditussæcularibus venientibus, vel ad το­ υ tam, vel ad crates, seu loca colloquiis » destinata, quæ vulgo pariatoria vocantur, » vel ad pulsandam ipsam januam clausu» ræ : quæ loca , cum saltem pro causis » prædictis patere solent sæcularibus, extra » clausuram censeri debent, etiam tempore υ quo clausa sunt. » Ex quo inferunt gene­ raliter auctores, ea omnia loca ad quæ sæ­ cularibus patet liber aditus, esse extra clau­ suram respectu monialium egredieniium, ct vicissim ea omnia loca ad quæ moniali­ bus patet liber aditus, esse intra clausuram respectu sæcularium ingrediendum : ita ut sineviolatione clausuræ, nec sæcularcsaccedorc possint ad ea loca ad quæ accedere possunt moniales, nec moniales ad ea loca ad quæ accedunt sæculares. Dico 1° Exitus c monasterio sine licentia superioris, non videtur prohibitus religiosis jure communi. Quamvis enim causa 19, q. 1, multis canonibus prohibeatur ex itus monachis, non tamen prohibetur ut exitus simpliciter, sed ut talis exitus, nempe ad malum finem , seu ad exercenda munia ec­ clesiastica , tunc monachis interdicta. Con­ cilium Tridentinum sess. 25, a. 4 de Regu­ laribus , prohibet quidem religiosis a suis conventibus recedere sine licentia ; sed re­ cessus importat non simplicem exitum ,scd exitum ad multam distantiam cl multum tempus. Quantum ad constitutionem Cle­ mentis VU 1 dc Reformatione regularium , confirmatum ad Urbano VIII , qua exitus simplex prohibetur, videtur in multis ca­ sibus non esse usu receptam. Dico 2° Egressus e monasterio sine licen­ tia, est prohibitus religiosis cx usu cl con­ suetudine. Datet cx praxi omnium religio­ num , in quibus hujusmodi egressus semper habitus fuit ul res gravis cl gravi poena mulclalus. Dico 3·· Supposita institutione ct profes­ sione vitæ cœnobilicæ, ejusmodi egressus sine licentia, non solum usu ct consuetu­ dine, sed etiam jure naturali videtur pro­ hibitus. Quia religio cœnobilica est coetus virorum in eodem loco sub obcdienlia su­ perioris viventium : alqui juxta S. Th. hic q. 180, art. 5, ad 4, votum obcdienliæ se extendit ad dispositionem totius vitæ hu­ man®, ita ut religiosus teneatur obedirt pro quocumque loco el tempore : ergo τι statuscœnobitici ct votiobcdienliæ, religio­ sus non potest exire c coenobio nisi sciente et consentiente superiore, alioquin exitib obcdienlia quam vovit, cum se ponat in sta­ tu in quo superior non potest pro eo tem­ pore illi præciperc. Hinc inferes, egressum ejusmodi sine li­ centia , etiam abstrahendo a pravis circum­ stantiis, puta contemptu, malo line,scan­ dalo, gravi damno, et simul præscindendo a specialibus statutis religionum, in quibas magis vel minus stricte clausura precipilur, esse secundum se peccatum mortale ex genero, utpote contra votum obcdienliæet ustiliam prælalo debitam. IIoc ipso enim quo religiosus vi voti obcdienliæ se obligat ad obediendum prælalo pro omni loco et tempore, simul se obligat ad non receden­ dum astatu ct locoobediendi, quod facitsi e monasterio, quod est locus obcdienliæ, Γι'cedat prælalo nesciente et non consentiente. Fit autem veniale ex levitate materiæ, ut si egressus, seclusis malis circumstantiis, fiat dc die, ad breve tempus. Censent Dona­ tus ct Passerinus duos vel tres dies esse breve tempus : si sit ad diuturnius, reputabitur egressus fugitivus. Dicitur autem religiosus fugitivus, qui ad notabile tempus exit sine licentia e monasterio, cum animo redeun­ di. Apostata dicitur, qui exit sine animo redeundi, etiamsi retento habitu. Nullum autem erit peccatumexireemonasterio sine licentia, imo ea denegata, si sit gravis el manifesta necessitas exeundi, quæ moram non patitur, ul ad absolven­ dum moribundum ; tunc enim superiore locali irrationabiliter recusante, adest præ· sumpta licentia juriscl majorum superio­ rum. Retes ulrum egressio furtiva et nocturni sil semper peccatum mortale? R. partem affirmativam a multis teneri, quia cx Clemente VIII est casus resonabi­ lis; non reservantur autem nisi peccata mortalia. Id tamen videtur dubium Passcrino si agatur de egressione præcisc lurliva ct noc­ turna , secluso pravo line, scandalo, infamia religionis et omni alia prava circumstantia; DE CLAUSURA RELIGIOS. QUOAD INGRESSUM. 393 omnes et quascumque alias tam in gen-rc quam in specie. Nihil autem tale habemus ex Gregorio XIII, licet quidam dicant sic etiam explicuisse suam mentem; sed id ne­ que certum csl neque authenticum. Unde solum utrique bullæ Pianæ insistemus, omissa quoad generalilatcm mulierum bul­ la Gregoriana, maxime cum contineat ali­ quid quod non continetur in bullis Pianis: subjicit enim excommunicationi papæ re­ servat® non solum mulieres ingredientes, sed etiam prælatos ingredi facientes aul per­ mittentes, quod non habent bullæ Pianæ. Porro tota nostra conclusio in hac utra­ que bulla Piana continetur : unde indiget tantum explicatione. Itaque Dicitur 1° mulieribus quibuscumque, id est, cujuscumquc status, gradus, ordinis cl conditionis, et quacumque dignitate ac praeeminentia praeditis, etiam comilissis, marchionissis, ducissis : sunt verba bullæ. Non nominantur imperatrices et regin®, nec carum filiae: unde, ct propter maxi­ ARTICULUS II; mam carum dignitatem, auctores commuDe clausura religiosorum quoad ingressum. I nitor eas excipiunt cum suis sequacibus. Dico. Prohibitum est mulieribus quibus­ Idem eisdem rationibus quidam censent dc cumque usum rationis adeptis, sub pæna principissis. Quantum ad fundalrices, qui­ excommunicationis lalæ senlenliæ papæ re­ dam eas etiam excipiunt; tum eadem ra­ servat® , ne accedant aut præsumant ingredi tione, quia non nominantur; tum quia do­ monasteria religiosorum, nisi in certis ca­ mum suam ingrediuntur. Alii autem non sibus; ipsis vero religiosis, ne illas introdu­ excipiunt. cere admiltcrcve præsumant, sub poena Dicitur2° tutum rationis adeptis; quia privationis officiorum quæ in praesentia ob­ puellae ante usum rationis, cum ad pecca­ tinent, cl inbabililatis in posterum ad illa tum incitaro non valeant, quod intendit etalia omnia, cl suspensionis a divinis ipso vitare summus pontifex el ideo respectu il­ facto, sine alia declaratione, incurrenda. lorum cesset linis legis, possunt intrare In probationem hujus conclusionis profe­ Non tamen adult®, fatu®; quia licet non runtur bulla S. Pii V R qularium persona­ sint præccpli capaces, et ideo non peccent rum , data Romæ 23 oclobris 156«, et bulla intrando, peccant tamen el pcenis subji­ Grcgorii XIII Ubi gratia, data Romæ idi- ciuntur qui introducunt; quia movere pos­ Ims junii 1575. Sed veritas est, quod istæ sunt ad peccatum. Dicitur 3” sub pæna excommunicationis bullæ, illorum verbis præciscsistendo, non loquantur dc quibusvis mulieribus, sed de lata sententia? papa? reservata. a qua ta­ iis solum quæ sub praetextu quorumdam men absolvere possunt extra Italiam confcsprivilegiorum ingredi præsumunl : unde sarii Mendicantium , vi suorum privile­ illis præcisc stando, non probatur integre giorum. Dicitur'·" ne audeant vel præsumant, id conclusio. Verum Pius V, in altera bulla, Decet est ex malitia el certa scientia ; id enim im­ Romanum pontificem , data Romæ 16 julii portant audacia cl præsumplio. Mulier ergo 1570 , apud Confcttium pag. mihi 147 edit. qua' ignoraret, et si vincibililer, hanc pro­ Colon, declarat mentem suam in priori hibitionem , vel bona fide aut ex simplici­ bulla, luisse comprehendere non solum mu­ tate crederet id non esse malum, nec cen­ lieres habentes seu praetendentes habere suris obnoxium, etsi forle posset peccare privilegia ingrediendi monasteria. sed etiam vcnialiler, non tamen incurreret excommu- quia existcre per unam noctem extra mo­ nasterium inscio superiore, non videtur materia gravis. Ideo autem est reservabitis, quia regulariter ex aliqua mala circumstan­ tia est peccatum grave, et præsumptive est tale. Porro egressio dicitur furtiva, quæ fit sine licentia superioris, etiamsi ab aliis scia­ tur. Dicitur nocturna, quæ fit integra nocte, ct non in crepusculis ; quia dc ratione noctis est totalis absentia lucis. Addit Passerinus, quod etsi liat de nocte, sed ante totalem ct ultimam clausuram portarum (ul dum in hieme non clauduntur slalim ab initio noc­ tis), et lit reditus antequam porlæ ultimo ct totaliter claudantur, non debeat censeri nocturna egressio quoad reservalionem ; quia hoc tempus est vehit complementum diei concessum exitui ad negotia ; cl ideo ta­ lis brevis egressio debet reputari inter diur­ nas in materia odiosa qualis est reservatio casuum. 394 DISSERT. II. ART. II. nicationem , cnm non feratur nisi in contu­ maces, præsertim ista ; quia dicitur in Bulla: Postquam harum litterarum notitiam ha­ buerunt. Unde raro mulieres ingredientes monasteria religiosorum, incurruntcxcommunicationcm. Dicitur 5° ingredi monasteria religioso­ rum. Nomine monasterii intelligc tantum claustrum, dormitorium, seu domum el oflicinas interiores : sic declararunt summi pontifices, Innocentius V, Nicolaus III cl Gregorius IX , in expositione regulæ Mino­ rum , vetantis dictum ingressum. Et in constitutionibus nostris, dist. 2, cap. 1, § 3, simpliciter dicitur: Mulieres claus­ trum , vel oratorium , vel alias officinas nostras nunquam ingrediantur. Unde ec­ clesia , chorus, locutorium, sacristia,chors [basse-cour], officinæ exteriores adjeelæ monasterio, non sunt intra clausuram res­ pectu mulierum ingrcdicnlium, si ad hæc loca pateat aditus non transeundo per mo­ nasterium. Dillicultas est de horto contiguo qui con­ tinetur intra ambitum muri continui, cl deservit deambulationi religiosorum. R. ex laudatis pontificibus probabiliter non osse intra clausuram respectu mulie­ rum ingrediendum, si ad illum ingredian­ tur non transeundo per monasterium ; quia neque est claustrum, neque dormitorium, neque domus, neque officina interior. At dices. Gregorius XIII, in sua bulla de qua supra, prohibet intrare monasteria ct loca : hortus autem est locus monasterii. Ergo. R. Prætcrquam quod hæc bulla , ut jam dixi, non spectet nisi mulieres quæ sub prælexlu alicujus indulti praesumunt intrare per monasteria el loca, nihil aliud impor­ tatur quam quæ diximus cx prælaudalis pontificibus, scilicet claustrum, dormito­ rium seu domus el officinae interiores ; alioquin si etiam inlelli.at, hortum, quia csl locus monasterii, eadem ratione debes intclligcre ecclesiam , chorum , sacristiam, locutorium, etc.; sunt enim etiam loca mo­ nasterii, sicque ea contineri intra clausu­ ram , quod est falsum. Inferes. Ergo etiam hortus monialium monasterio contiguuselcarum ambulationi ct recreationi deserviens, erit extra clausu­ ram respectu sæcularium ingrcdicnlium, i ræ er im cum Nicolaus 111, cap. E.rùl,de Verborum significationibus, in Deni­ que, cui innititur resolutio nostra, loqua­ tur de monialibus, cum dixit : El '".omine monasterii, volumus claustrum, domoscl officinas interiores intelligi. Atqui /alsum consequens; certum csl enim hortum monialium monasterio contiguum , eanin» deambulationi servientem, esse intra clau­ suram respectu sæcularium ingrcdicnlium. Ergo R. Esto forte posset admitti illatio, sis­ tendo bullæ Nicolai III; secus tamen attento jure posteriori Gregorii XIII, qui bulla Dc sacris, dc qua notamine tertio, art. 1 hujus dissert, declarat omnia loca ad quæ sæcularihus palet libor aditus, esse extra clausuram respectu monialium egredientiunijCl vicissim omnialoca ad quæmonialibus liber palet accessusjconscquenlerhortum deservientem earum recreationi, esse intra clausuram respectu sæcularium ingrc­ dicnlium. Vide bullam loco citato. Oppones tandem usum communem, jux­ ta quem hortus contiguus reputatur intra clausuram, ab coque ideo arcentur fœminæ. R. 1° falso supponi universaliter hunc usum communem : nam Joannes de La Cruz, Hispanus, dicit usum esse contra­ rium. Et Passcrinus refert Romæ in con­ ventu S. Xisli hortum contiguum, valde amplum, intra ambitum ejusdem muricontenlum, per simplicem sepem seu fossato in duas partes dividi, cl unam partem lo­ cari sæcularihus, ad quam tamen etiam ac­ cedere possunt religiosi. 2° Esto in aliquibus locis iste usus sil com­ munis : vel oritur ex opinione plurimorum, quod hortus contiguus vi logis contineatur sub clausura respectu mulierum ingredientium, quod cum, secundum nos, tundetur in falsa præsumptione legis non obligat; vel oritur exeo quod sil magis decensct magis conveniens ad removendum pericu­ lum ct occasionem peccandi, quamvis non censeatur intra clausuram, quem usum ma­ xime probo ct sedulo servandum consulo. Cadorum in propositam sententiam eo faci­ lius adducor, quod cum leges clausura? sint pœnales ct in ma'eria odiosa, sint potius restringendæ quam extendenda. Hæc ta­ men, salvo meliori judicio. Item nomine monasterii, non inlelligunlur, nec ideo legibus clausuræadstringiintur hospitia, prioratus, vicarialus et similia loca, DE CLAUSUllÀ BELïG. QUOAD INGRESSUM. m quibus divinum officium non celebratur communiter. Denique notandum, usu receptum css3, quod clausura tam religiosorum quam monialium non sit observanda quoad ingres­ sum, quando per desti actionem muri aul parietis, vel per aliquid aliud est fracta. Exo­ ticum plane nobis videtur quod Pontas v. monastère, casu G, dicit hunc, usum seu con­ suetudinem esse abusum; quia, inquit, est contraria constitutionibus canonicis; quasi vero consuetudo non possit præscribcrc, el quotidie non præscribal contra constitutio­ nes canonicas. Id negaro, est negare princiI ium ab utroque jure canonico et civili, a S. Thoma et ab omnibus theologis unanimiter sserlura atque, q uotidianæ experientiae acrle contradicere. Numquid enim in omlibus regnis , maxime m chrislianissimo Galliæ regno, vigent usus el consuetudines conlrpriæ variis constitutionibus canonicis Ium pontificum cum conciliorum? Dicitur G”, nisi in certis casibus. Possunt enim mulieres licite et libere ingredi claus­ tra el loca regularia religiosorum , quando in cis missa cl alia divina officia celebran­ tur, dum processiones fiunt (consequenter dum defertur processionaliler viaticum ad infirmum) ; quando Christi fidelium cadave­ ra ibi sepeliuntur , ac etiam pro eis suffra­ gia fiunt; quando in cis verbum divinum an­ nuntiatur ; item quando est tantus concur­ sus populi, ut ecclesiæ porta non sufficiat ad commodum ingressum ct egressum ; tunc enim licet mulieribus ingredi vel egredi pei portam claustri, recto tamen tramite. Ili omnes casus continentur in laudata bulla S. Pii V, Decet Romanum pontificem. Verum circa lia’C dubitatur 1” utrum su­ perior possit instituere processionem eo fine ut mulieres ingrediantur ; 2” utrum mulie­ res possint intrare ante tempus celebratio­ nis officii , ct ipso peracto ibi manere ; 3° utrum possint progredi ad alia loca. R. ad primum, superiorem id non posse: quia abuteretur sua potestate. Ita commu­ niter. Videtur quod neque ipse neque mt /•'res inlinrites incurrerent prenas, quia i tu·, jfgunt contra legem ; imo quod neque u; res peccent , quia non ad ipsas perli•I yidi caro de justitia processionis, ctulun pire suo. . * secundum. Cum mulieres non possint i i clis lucis, nisi quando di vina officia 395 celebrantur , peccant si notabiliter tempus prævenianl, aut eo peracto notabiliter re­ maneant : secus si neque anticipatio neque mora sil notabilis ; quia res morales non con­ sidunt in indivisibili, .us,sed per anos, dirigendo, instruendo, alloquendo, clc. p fores, tradendum sepuAuræ relinquo. » Verum quia iste error magistrorum Pari- . Ibirf, a. 3.0. — Dico 3° Religiosi persiet «iensium cum ipsis est exstinctus, totam secluso præceplo suæ rcgulæ, si quod sit hanc quæs tionem hoc uno articulo breviler non magis tenentur laborarc manibusquam perstringa m : unde saecularesHicq.487. a. 1. o. — Dico 1° Religiosi vi Prob. Labor manuum est necessarius, status non prohibentur docere, praedicare, vel ad vicium quærendum, vel ad otium sacramenta eucharistiae et pœnitenliæ ad­ vitandum, vel ad carnem macerandam, vel ministrare, aliasquc functiones ecclesiasti­ ad eleemosynam faciendam in urgente ne­ cas exercere; quia vi status, qui est status cessitate pauperum : — Ibid. — atqui reli­ perfectionis, non fiunt ad hæc inepti, sed e giosi , non secus ac sæculares, possuntaliuncontra magis idonei, neque habent in regu­ dc qilam ex labore manuum habere unde la præceptum ista prohibens. Ergo. vivant, puta, ex possessione bonorum in Ibid. — Sed neque eliam vi status præ- communi, vel ex eleemosynis ct beneficiis cise possunt licite istas functiones exercere, fidelium comparatis propter obsequia spiri­ quia vi status non habent potestatem ct ju­ tualia ipsis præstita, docendo, condonan­ risdictionem ad illas. do, sacramenta ministrando, orando, etc. Ibid.— Ex quibus sequitur quod licite Otium vitare possunt et carnem macerare eas exercere possunt, si ipsis a superioribus sicut sæculares, per aliud quam per labo­ quibuscx officio competunt, committantur. rem manuum, nempe per jejunia , vigilias, Ex variis autem privilegiis summorum orationes et alia exercitia spiritualia. Tan­ pontificum eis commissum est docere, præ- dem necessitas laborandi ad dandam elee­ dicare, sacramenta eucharistiæ el poenilen- mosynam non urget nisi in pauperum ne­ liæ administrare, mediante tamen quoad cessitate, cui non possit aliter succurri : quo hoc ultimum approbatione episcopi. casu non magis obligantur religiosi operari Ibid. a. 2. o. — Dico 2° Non licet religio­ manibus quam sæculares; religiosi enim sis ct clericis gercre negotia saecularia, sive non obligantur ad alia quam sæculares, nisi judicialia, sive cxtrajudicialia, cx cupidi­ ad ea vi suæ rcgulæ obligentur. Ergo. tate, vanitate, aut alio motivo profano; Dixi, secluso prcrcrplo regula, si quod sit. quia per hæc impedirentur a divinis con­ Fuit autem hujusmodi præceptum in variis templationibus ct exercitiis spiritualibus, regulis, utS. Benedicti cap. 48, S. Machaad quæ tenentur vi status. Et hoc sensu in- riic. 10ctll,S. Basilii rcg. 37,38,39,40 Iclligitur illud Aposl. 2 Timoth. 2 : Nemo cl 42 et in aliis pluribus. Dcqua re etiam militans Deo implicat se negotiis torcula­ scripserunt S. Aug. de Opere monachorum; ribus. S. Hicronym. Epist. ad Rusticum ; Cassia­ Ibid. — Licet autem cum debita modera­ nus lib. 2 Institutionum, cap. 3 cl 5, lib. 10 tione secundum licentiam superioris, ex 1ère per totum , et Collai. 24,cap. ii el 12. charilate, juxta illud Galat. 0 : Alter alte­ Observandum est quod , cum manus sit rius onera portate, ct sic adimplebitis le­ organum organorum, per laborem manuum gem Chi isti. Quia ct in hoc ipso quod proxi­ inlclliganluromnia opera corporalia cx qui­ mis servirent propter Deum, obsequuntur bus homines vicium lucrantur, sive exer­ dilectioni divinæ, in qua sila est perfectio ceantur manibus, ut ars sartoria, sutoria religiosa. Unde Jacobi 1 dicilur : Religio et aliæ artes fabriles ; sive pedibus, ul cur­ munda el immaculata apud Deum cl Pa­ sores ; sive oculis , ut custodes et excubito­ trem, hæc csl, visitare pupillos et viduas res ; sive eliam lingua, in ordine ad effec­ in tribulatione eorum, id est, succurrere tum corporeum, ul architectus lingua diri­ eis qui carent præsidio in tempore necessi­ gens artifices cl artcfactum. tatis. Insuper utroque pars conclusionis ha­ Pro solutione argumentorum, notandum betur dist. 86, cap. Pervenit, ex concilio est, tempore S. Augustini exii lisse quosdam monachos qui dixerunt religiosos non solum Chalccdonensi. Dixi, cum debita moderatione; quia sunt non teneri, sed nec licite posse operari ma­ quædam negotia saecularia quæ omnino de­ nibus sine detrimento perfectionis ; unde decent statum religiosum, quæ ideo per se contendebant laborem mouum eliam pro Bill, t. vi. 20 ,02 DISSERT, Ilk. ART. 1Ï. rustcnlanda vita cssc monachis illicitum, c abeo abstinebant sub prætextu operum spi ritualium, orationis, lectionis, instructionis privatæ, etc. addentes illud Christi, Malth, 0 ; Ne solliciti sitis quid manducetis. Contra. quos insurrexit S. Aug. lib. de Opere mo­ nachorum , ct quos damnavit concil. IV Carthag. cui cliam interfuit ct subscripsit S. Aug. Alii e contra, scilicet quidam magistri Parisienses , de quibus supra, ul religiosos Mendicantes a studio sacræ doclrinæprædicalione,sacramentorum administrations, etc., amoverent, dixerunt religiosos teneri laborare manibus; quos ut dixi, impugnat S.Th.Opusc. 19ot præsenli articulo, apud quem utroque loco vide, si lubcl, argu­ menta. 2 187. a. 4. o.—Dicol·* Licitum est re­ ligiosis vivere cx eleemosynis, sive sint parvæet quotidiana», sive constant in perpetuis reditibus; quia licet unicuique λ ivere de eo quod suum est: atqui eleemosynae ex qui­ bus vivunt religiosi sunt suæ, saltem quan­ tum ad usum , ulpote ipsis donatae vel cx mera liberalitale, vel ex aliquo debito ratio­ ne ministerii spiritualis. Ergo. Ibid. u. 5. o.—Dico 5° Religiosis non se­ cus ac saecularibus licitum est mendicare causa humilitatis, necessitatis cl utilitatis, non causa acquirendi divitias aut victum otiose. Ibid. — Probatur et explicatur. Causa humililalis; est enim laudabile virtutem colere, mendicatio autem quæ habet ad­ junctam abjectionem, cstcflicaxremedium contra superbiam : ergo laudabile est, ab­ dicatis divitiis propter Christum, mendicare causa humilitatis. Ib. in arg. s. c.—Atque hoc modo men­ dicavit Christus, quando Luc. 2 abfuit a parentibus per triduum; quando Joan. 4 dixit mulieri Samaritanae : Da mihi bibere, quando Luc. 19 petiit asellum quo ingre­ deretur Jcrosolymam, et Lue. 22 quando petiit locum ubi celebraret Pascha. Unde illud Psal. 39 : Ego autem sum mendicus cl pauper; ubi dicil Glossal. : Hoc dixit Christus de se ex forma servi. Sic etiam mendicaverunt Apostoli cl aposlolici viri , sic plure» sancti, sancta Fabiola apud S. Micron) mum, B. Arseniusin vilis Patrum, S. Alexius loti orbi notus. Ibid. o. — Causa necessitatis. ut cum (piis non potest habere unde vivat nisi men· dicando. Causa utilitatis, ul cum quis in­ tendit aliquid facere quod sine eleemosy­ nis fidelium facere non potest, ut dum agi­ tur de constructione pontis aut ecclesiæ, vel quibusvis aliis operibus quœvergunlii utilitatem communem. Non cautd acquirendi divitias, tel vic­ tum otiose. 1° Quia mendicitas non est medium ordinatum ad ditescendum, sed ad sublevandam miseriam ; et otium cslreipuI blicæ perniciosum. 2° Quia qur dant elee­ mosynam , non intendunt fovere otium, vel favere cupiditati ditescendi : adde quod talis mendicitas jure civili prohibeatur cod. de Mendicis lib. 11. Petes utrum dives possit in spiritu humi­ litatis cl pœnilenliæ, sive sponte, sive ex injunctione Ecclesiæ , suscipere peregrina­ tionem mendicando? R. affirmative; quia cum mendicare etiam ad tempus, sil valde abjectum et as­ perum , est medium aptum ad humilitatem et poenitentiam. Nec obstat quod sit dives ; quia cum extra domum sine pecuniis cl sine commeatu peregrinetur, pro tunc est pauperet vere indi­ get. Ib. a. 6. o. —Dico 6° Religiosi non solum licite, sed etiam laudabiliter utuntur vilibus vestibus; quia vilitas vestium conducit ad humilitatem, estquesignum pœnilenliæ cl contemptus mundi ; status autem religionis est status humililalis, pœnilenliæ et con­ temptus mundana) gloriæ. Secus dicendum, si vilitas vestium procederet vel ex inaniglo­ ria, vel ex avaritia, vel ex ncgligcnlia. Con­ fer quæ dixi de Temperantia disseri. ”, ari. 4, § 5. ARTICULUS II. De religionum distinctione. § I. — Utrum sil una tantum leujiu an plurts ? Q. 486. a. 4.0. et nd 1. ct 2. —Dico. Si spectentur finis remotus cl principalis om­ nium religionum et exercitia scu media principalia ad hunc finem consequendum, est unica religio; quia finis remotus et prin­ cipalis csl unus in omnibus, scilicet perfectio charitatis, el eadem in omnibus media prin­ cipalia ad hunc finem consequendum, scili­ cet tria vota essentialia. Si vero specientur lines proximi ct diversa media ad hos lines, sunt, ul patet, diversæ religiones, DE RELIGIONUM DISTINCTIONE. Atque id fuit conveniens ad decorem ct utilitatem Ecclesiæ, majusquc Dei obse­ quium. Ibid. în e>g. s. c. — Ad decorem Ecclesiæ; quia Ecclesia Unquam regina lot religionum circumdata varietate, nunc decoratur, Psal. 44. Ad utilitatem Ecclesiæ ; quia attentis di­ versis hominum temperamentis, inclinaliouibus et moribus, non conveniret una om­ nibus religio : alii enim solitudinem amant, alii vitam socialem; his placet vita activa, illis contemplativa ; hi in hoc exercitio de­ lectabilius operantur, isti in otio : ut ergo omnium saluti consulatur , juvat religio­ num varietas, ut cui minus placet vita soli­ taria , eligat socialem ; cui minus contem­ plativa, eligat activam; cui minus rigi­ dioris observantiae, eligat faciliores; el sic de caleris. Ad majus Dei obsequium ; quia omnibus charitatis obsequiis non sufficit una religio : non enim qui militat, potest in xenodochio curam infirmorum habere ; et qui xenodo­ chio deservit, non polcsl prædicationi va­ care; et sic de caeleris. Antiquissima autem est in Ecclesia ista religionum varietas; namS. Micron. Epist. ad Euslochiurn de virginitate, S. Aug. lib. de Moribus Ecclesiæ cap. 31 , Cassianus Collai. 18, plurium generum monacho­ rum, anachoretarum el coenobitarum mentoneni faciunt. Idem Cassianus Collai. 14, cap. 3, refert, ex religiosis sui temporis aliquos vacare contemplationi, alios cu­ rando xenodochia, alios alendis pauperi­ bus, alios instruendis imperitis. § II. — Ad quid potest institui religio ? Ibid. a. 2. o.— Dico lo Potuit institui religio aliqua ad corporalia opera vitæ activæ, ut ad suscipiendos peregrinos, redi­ mendos captivos, curandos aut visitandos infirmos, sepeliendos mortuos, et ad alia quæcumquc charitatis cl misericordiæ ope­ ra ; quia status religionis ordinatur ad per­ fectionem charitatis; charitas autem se ex­ tendit ad dilectionem Dei cl proximi : unde sicut cx charilatc diligitur proximus prop­ ter Deum, ita etiam obsequium delatum in proximos redundat in Deum, secundum illud Matlh. 25 : Quod uni ex minimis nuis fecistis , mihi fecistis. Ibid. o. 3. o — Hincsequitur lepotuissc 403 institui religionem ad militandum, non quidem propter aliquid mundanum, sed propter defensionem sive fidei et religionis, sive rcipublicæ, sive pauperum ct oppres· sorum ; hæc enim sunt opera vitæ activa 1 j ’ I subventionem proximorum spectantia. Si dicas defensionem reipublicæ et op­ pressorum esse quid mundanum, ipsis ,| etiam paganis commune : Λ. defensionem reipublicæ et oppressorum, materialiter et secundum sc conside­ ratam, esse quidem quid mundanum ; seeus autem assumptam in obsequium Dei et exercitium charitatis aut alterius virtutis. Ex line ergo distinguuntur militia mundana ct religiosa ; quia illa habet pro fine aliquid temporale ibi sistendo, ista autem habet pro tino Dei obsequium, et sic potest 1 ’ j I 1 | j J | esse finis ad quem religio militaris inslituatur. Ibid. a. 4. o.— Sequitur 2° et a fortiori, posse institui religionem ad prædicandum cl confessiones excipiendas; quia per hu- ί 1 1 ! j jusmodi officia spiritualia magis procuratur utilitas proximorum elDeiobsequiumquam | per opera ad subventionem corporalem proximorum ordinata, ad quæ diximus posse religionem institui. Sic tamen intellige istud consectarium , non quasi quilibet, hoc ipso quo talem rcligionem est professus, possit propria auctorilale prædicare ct confessiones excipere. sed suium si ista munia ab episcopo vel a summo pontifice illi committantur. Ibid. a. 2. c. et. ad. 3. — Pico 2° Congrue potest institui religio ad studium sacræ doctrinæ, et consequenter earum doctrinarum sine quibus sacra doctrina haberi non potest. Prob. Et i’ si sitreligio ordinata ad docendum, prædicandum et administrandum sacramenta, patet ad hæc requiri studium sacræ doctrinæ. 2° Si sil religio ordinata ad vitam contemplativam , opus est cliam saera doctrina qua illustretur intellectus cl dirigatur in consideratione divinorum, reinoveanturque pericula contemplationis, scilicet, errores qui in contemplatione divinorum frequenter aep'dunt his qui S. Scripturas ignorant, sicut >.v collationibus Patrum, Collai. 10, cap. 4, legitur ablialein Serapionem propter simplicitatem incidisse in errorem Anlhropomorphitarum, qui Deum habete formam humanam arbitrai!- I fl 1 fl | a -I I I i ·ι | I d 9 9 9 ■ Ί 9 9 9 9 ,3 9 9 9 9 9 9 404 I (nr. Adde quod in quacumque religione etiam contemplativa, oportet esse aliquos qui conscientias dirigant, sacramenta ad­ ministrent, ignorantes doceant et in via sa­ lutis deducant. 3° Denique omni religioni, sive contemplativae,sive activae utile cslstudium sacrae doclrinaead observantiam trium votorum essentialium : nam studium con­ cupiscentiam carnis domat, juxta illud S, Hieron. Ama scientiam Scripturarum, cl carnis vitia non amabis, amorem divitia­ rum frænat; qui enim studio sacrae doctri­ nae animum adjicit nc quidem cogitare dc divitiis vacat ; tandem promptam obedientiam reddit, propter plurima exempla, do­ cumenta ct praemia obedientiæ quæ in sa­ cris Litteris inveniuntur. § ΙΠ. — Qtitr sil religio excellentior ? 188. a. 6. o.—Nola, excellentiam unius religionis supra aliam, primario ct principaliter attendi secundum religionis finem; secundario autem et minus princi­ paliter, secundum exercitia seu media ad illum finem : quia finis csl id quod propter se appetitur, media propter finem. Ibid. —Dico. Inter religiones supremum gradum tenent mixtæ, quæ sic contempla­ tioni valant, utcxplanitudine contempla­ tionis contemplata fidelibus communicant, per doctrinam , prædicalioncm cl alia offi­ cia spiritualia ; quia sicut magis est illumi­ nare quam lucere solum, sic magis est con­ templata aliis, ex charitate tradere quam contemplari tantum : excellentia autem unius religionis super aliam attenditur pri­ mario et principaliter, ut dictum est, ex potiori fixe. Adde quod hocfucrit officium Christi et Apostolorum. Ibid.— Secundum gradum tenent reli­ giones quæ ad contemplationem ordinan­ tur; tert um , quæ circa res corporales oc­ cupantur, ut eleemosynas distribuere, cap­ tivos redimere, peregrinos suscipere, infir­ mos curare, etc. Quia vita contemplativa praeeminet aelivæ solum , juxta illud Christi Lue. 10: Maria optimam partem elegit^ quæ non auferetur ab ea. Ibid.-» Dico 2° In singulis ex prædicus tribus gradibus praeeminentia inter se at­ tendi potesl cx triplici capite. 1» Ex fine, si nempe una religio ordinetur ad perfec­ tiorem aclmn in eodem genere : sic inter opera vilæ actirvæ, potius est redimere cap2- Î livos quam peregrinos hospitio suscipere; inter opera vilæ contemplative, melior est oratio quam lectio. 2° una religio ad plures actus in eodem genere ordinetur quam alia; sic enim respicit finem in ordinead plura bona, consequenter potiorem finem. 3° Quando eumdem seu æqualcm finem ha­ bent, desumitur præcminentia exparte mediorum seu statutorum cl observantia­ rum, non quidem secundum se, seu secun­ dum quantitatem , sed quatenus sunteonvenientiora ct magis accommodata ad fi­ nem æqualcm consequendum. Ibid.ad 3.—Non enim, quod advertat, una religio est potior altera ad eumdem fi­ nem ordinata, ex hoc præcisequod habeat arctiores observantias, sed ex hoc quod ma­ jori discretione ejus obscrvanliæ sint ad fi­ nem ordinatæ et accommodatae; quiaobservantiæ non quæruntur propter se, sed propler finem, ct ideo non sunt id quod præcipuc in religione commendatur. Unde in Collationibus Patrum, collât. 2, cap. 3, refertur S. Antonium prætulisse discretio­ nem per quam aliquis omnia operatur, vi­ giliis , jejuniis cl omnibus hujusmodi ob­ servantiis. J IV. —· Ulrum habere aliquid in communi muim perfectionem religioniii Nota 1° cum Cajetano, hic triplicem dis­ tingui perfectionem vilæ spiritualis:unam hominis absolute, alteram status episcopa­ lis, tertiam status religionis: fuerunt nam­ que viri perfectissimi non religiosi, non episcopi, non pauperes, ut Abraham, Isaac, David , etc. Item necessarias esse episcopii divitias, probatum est supra. Verum alia est ratio de perfectione religionis; cum enim votum paupertatis sit dc ejus substan­ tia, merito quæritur utrum possessio bono rum in communi minuat perfectionem sta­ tus religiosi ? Ibid. n. 7. o. — Nota 2’ perfectionem re­ ligionis non consistere essentialiter in pau­ pertate , sed in sequela Christi, juxta illud S. Ilicronym. in cap. 19 Matth. Quin non sufficit tantum relinquere, addit Petrui, quod perfectum est : El secuti Jinnus te. Paupertas autem csl instrumentum perfec­ tionis, quatenus removet impedimenta per­ fectionis ex divitiarum possessione prove­ nientia ; et hæc sunt tria , scilicet solliciti»docircadivitiasacquirendasetconscrvandas, DE RELIGIONUM DISTINCTIONE. 405 amordivitiarum quæex illarum possessione nec in communi. Considerata vero pauper­ crescit, juxta illud vulgatum: Quo plus tas in ralione instrumenti, ea est perfectior sunlpol<£t plus sitiuntur aquœ;cl inanis quæ est magis accommodata fini religionis. gloria seu elatio quæ etiam ex divitiis nas­ His notatis. Ibid, — Dico 1° Possessio abundantium citur. Ibid. — Primum impedimentum non po­ divitiarum in communi non tollit totaliter test totaliter separari a divitiis etsi parvis; perfectionem religionis, sed est aliquod quia ncccssc csl hominem aliqualiter solli­ impedimentum illius; seu non tollit per­ citari dc acquirendis et conservandis exte­ fectionem religionis quoad substantiam, sed rioribus rebus sibi necessariis ad vicium et quoad gradum. amictum : sed si res exteriores non quæranIbid. — Patet prima pars ; tum quia sol­ tur vel habeantur nisi in modica quantitate, licitudo circa res communes potest perlinere quantum sufficiunt ad simplicem victum cl ad charilatem, ul dixi nota tertio; tum amictum, talis sollicitudo non mullum dis­ quia, ul mox dicam, abundantia bonorum trahit : unde nec perfectioni chrislianæ re­ in communi est necessaria quibusdam reli­ pugnat; non enim omnis sollicitudo a Do­ gionibus, et tamen omnes suntslalus perfecmino interdicitur, dum dicit Matth. 6 :Ne tionis cl omnes Christum pauperem imitan­ solliciti sitis animœ veslrœ quid manduce­ tur atque paupertatem evangelicam profi­ tis, sed sollicitudo superflua ct nociva. At tentur. abundans divitiarum possessio abundanlioIbid. — Secunda pars etiam constat; quia, rem sollicitudinem ingerit, quibus animus ul dixi nola secundo, abundantia bono­ hominis multum distrahitur ct impeditur rum affert varias distractiones, quibus im­ nc totaliter feratur in Dei obsequium. Alia peditur animus nc tam assidue vacet divinæ vero duo impedimenta, nempe amor divi­ contemplationi, et ne totaliter fcralur in tiarum et inanis gloria, non consequuntur Dei obsequium. Item inde natum est augeri nisi superabundantes divitias. amorem divitiarum ctoriri inanem gloriam. Ibid. — Nola 3° quod sollicitudo circa Ibid. —Dico 2° Si consideretur pauper­ proprias divitias pertineat ad amorem pri­ tas respective ad finem communem religio­ vatum quo quis se temporaliter amat; sed num, qui est vacare divinis officiis, possessio sollicitudo circa divitias communes perlinet bonorum, quantum sufficit ad simplicem ad amorem charitatis quæ non quærit quæ vicium et amictum, non impedit perfectio­ sua sunt, sed omnibus intendit. Et quia nem religionis ; quia sive iste simplex victus religio ad perfectionem charitatisordinatur, ct amictus habeatur cx bonis moderatis quam perficit amor Dei usque ad contemp­ possessis in communi, sive aliunde quaera­ tum sui; ideo habere aliquid proprium re­ tur, non affert tot ac tantas distractiones, pugnat perfectioni religionis : sed sollicitu­ neque alia impedimenta quæ affert bono­ do circa communia potest, ul dixi, perti­ rum abundantia, sicque non impedit vacare nere ad charilatem, quamvis etiam per eam divinis officiis. possit impediri aliquis altior actus cbarilaIbid. — Si vero paupertas consideretur lis, puta, contemplationis divin® aul in­ respective ad fines speciales religionum, structionis proximorum. tanto unaquæquc religio erit perfectior se­ Nota 4°, paupertatem posse considerari cundum paupei talem, quanto habebit pau­ secundum se ct secundum quod est instru­ pertatem magis suo tini accommodatam ; mentum ad perfectionem acquirendum : quia , ul dictum est, paupertas assumitur a certum est eam quæ abdicat omne domi­ religione ut instrumentum ct medium ad nium tam in particulari quam in commu­ suum finem. Hinc Huit sequens conclusio ni, esse altiorcm ct allissimam in genere trimembris. Ibid. — Dico 3° Religionibus quæ ordi­ paupertatis; in quo sensu verificatur quod dixit Innocentius V, ct refertur Extrav. nantur ad corporales actiones vilæ aelivæ, Quia quorumdam, ocilicct, altam esse pau­ ut ad militandum, ad hospitalitatem sec­ pertatem quæ pauca habet propter Chris­ tandam, ad curandum infirmos, etc. com­ tum ; altiorem , quæ nulla habet propria , petit habere abundantiam divitiarum com­ habet lamen in communi; allissimam, munium ; alioquin non possent assequi fi­ quæ nihil habet in mundo nec in proprio nem ad quem sunt institut®, et sic non ha- 4on dissert. nr. bercnt paupertatem suo fini accommodatam. Ibid.— Religionibus accommoda lis ad contemplandum simplici ter competii habere divitias moderatas, potius quam abundantes; quia quanto minores sunt divitiæ, tanto mi­ nor est sollicitudo circa illas; quo autem minor est sollicitudo, co magis animas est contemplationi idoneus. Ibid — Religionibus quæ ordinantur ad contemplandum ct simul ad contem­ plata aliis tradendum per doctrinam , prædicalioncm et alia spiritualia exercitia , competit habere quam minimum bonorum in communi, ea scilicet mobilia vitæ ne­ cessaria quæ congruo tempore procurata conservantur ; quia tanto magis sollicitudo temporalium impedit religionem quanto sollicitudo spiritualium majorai! religionem requiritur : atqui majorem spiritualium sollicitudinem requirit religio instituta ad contemplandum cl contemplata aliis tra­ dendum per doctrinam, prædicalioncm ct alia exercitia spiritualia, quam illa quæ est instituta ad contemplandum tantum: ergo talem religionem decet paupertas, quæ mi­ nimam sollicitudinem temporalem ingerit. Subsumo. Atqui minorem sollicitudinem temporalem ingerit servare usui hominum pauca necessaria tempore congruo procu­ rata, quam possidere immobilia. Ergo. El hæc quidem vera sunt per se loquendo cl suppositis in religiosis magno animi fer­ vore et aspera parcimonia atque temperantia in victu ct amictu. Verum quia non solet plerumque sic esse, aut saltem non diu per­ manere tantus fervor et tanta vitæ austeri­ tas; ideo spectato præsenti statu, nihil obstat quominus religiones ad salutem proximorum instilutæ habeant modicas im­ mobilium possessionesincommuni ; id enim ex una parle non aufert magnam sollicitu­ dinem , el ex altera juvat tum ad perfecto­ rem regulæ observantiam, cum ad conser­ vandam status religiosi immobilitatem. § V — Utrum perfectior fit religio in societate vrvrntium quam agentium solitariam vitam ? art. ir. ejus. Unde non congruit religionibus qu» sunt ordinatæ ad opera vitæ activæ, sire corporalia, si ve spiritualia, nisi forte ad tem­ pus exemplo Christi,qui, ut dicitor Taic. 6, Exiit in montem solus orare, cl eral pa­ nnetons in oratione Dei. Competit autem religionibus ab contemplationem ordinalis. Non facit hic itaque S. Th. comparationem inter religionem ct religionem, sM in. 1er gradus ejusdem religionis, scilicet contemplalivæ ; siquidem dicat solitudinem non competere religioni activæ, sed soli conteur plativæ. El aliunde certum est quod religio mixta, cum habeat perfectiorem iineinquam contemplativa tantum, ut superius dictum est, sit ista simpliciter perfectior; perfectio enim ex fine excedit eam quæ est ex medio lanium. Ibid. — Dico. Inter religiones soli con­ templationi vacantes, major est perfectio eorum qui vitam solitariam ducunt quam qui vitam coenobiticam seu socialem agunt; quia quod jam perfectum est præeminctei quod ad perfectionem tendit : atqui vita cœnqjbilica est eorum qui ad perfectionem tendunt; vita autem solitaria, si dcbileassumalur, est perfectorum ; non enim debile assumitur, nisi ab eo qui jam perfectus est, tam quoad intellectum quam quoad volun­ tatem, sive ex divino munero, ulS. Joanne.; Baptista, sive exercitio virtutum; alioquin qui nondum perfectus solus vivit, a quo in­ struetur ad contemplandum sine errore? quomodo humilitatem , obedientiam, pas­ sionum mortificationem discet cl acquiret? Quapropter vita solitaria indebite assumpta est periculosissima. DISSERTATIO IV. DE RELIGIONIS INGRESSU, NO VITIATU ET PROFESSIONE. D. Th. Q. 189. ARTICULUS T. De conditionibus recipiendorum ad reli» gionem. Ibid. α. 8.0. — Nota 1° quod solitudo, sicut ipsa paupertas, non sil essentia perfec­ Dico. Quisquis baplizalus , qui est sui tionis, sed perfectionis instrumentum. jurisct nulloaliundeimpcdimento irretitus, Ibid. —Nola 2" quod solitudo :,on sil potest admitti ad religionem ; quia religio instrumentum congruum actioni sed con­ est bonum commune a (pio nemo rendit templationi , secundum illud Osçæ 2 : Da­ potest absque justa causa. rn eam in solilud nem, cl loquar ad cor Explicatur conclusio. Dicitur 1« quisq ij DE CON PIT. RECIPIENDORUM AD RELIG. baptizabis; quia religio est pars Ecclesiæ cui nullus incorporari potest, nisi sit Ec­ clesiæ cl ipsi Christo per baptismum incor­ poratus. Dicitur 2% qui est sui juris ; quia alio­ quin non posset se lotum tradere religioni, ut lil per professionem religiosam. Jlincsequitur 1" senum seu manicipium non posse, sine consensu domini, admitti ad religionem , nec validam esse ejus pro­ fessionem, nisi fiat post triennium ab in­ gressu; quia si intra triennium non sit rcquisilusa domino, valide elapso profitetur : tum quia dominus censetur renuntiasse juri suo; lum quia vi juris mox citandi, servus tunc recuperat suam libertatem. Ita injuro cap. Si quis 17, q. 2, ex Bonifacio I, his terminis : « Si quis incognitus monasterium » ingredi voluerit, aule triennium monachi «habitus ci non præslelur : cl si intra 1res «annosaul servus aul liberius colonus (id « est qui alteri csl obligatus non ratione peucuniœ sed personœ) quæralur a domino « suo, reddatur ei cum omnibus que attulit, «fide tamen accepta de impunitate. Si au» tem intra triennium non fuerit requisitus, » postea quæri non potest, nisi sil tam longe « quod inveniri, non posset; sed tantum ea «quæ in monasterium attulit dominus sen i «accipiat.» Ilecipicnlcs autem sine licentia domini excommunicantur , cap. Qui vere 16, q. 1 , cx concil. Carthag. Intclligc si noverint cum esse servum, quo casu inva­ lida est professio eliam post triennium; quia Ecclesia non intendit favere fraudibus, lextusque juris expresse loquitur de incognito, tencturque religio restituere non solum servum el ea quæ attulit, sed eliam damna secundum illius æstimalionem. Hio q. 489. n. 7. o. — Sequitur 2 episco­ pos nec licite nec valide posse admitti ad religionem sine licentia papæ; quia ratione voti taciti quod emittunt in sua consecra­ tione, perpetuo adstringuntur suæ ecclesia· sub obedicnlia papæ : officium autem epis­ copi csl per modum causæ principalis cl cx natura sua perpetuum. El ita habelur cap. Liret quibusdam 18 , dc Regularibus el transeuntibus ad religionem lib. 3, fit. 31. Ihib. — Secus dicendum de presbyteris etiam curatis ct archidiaconis; hi enim li­ cite cl valide possunt ingredi ct profiteri re­ ligionem, eliam contradicente episcopo, non tamen eo inconsulto. Ila cap. Duco sunt 19 , 407 q. 2. Et ratio wt; quia eorum officium non csl principale ut officium episcoporum , et ideo non est erpeluum*. illudquc dese­ rere possunt. Sequitur 3* conjuges consummato matri­ monio , nec licite nec valide posse admitti ad religionem, nisi ex consensu comparlis, aul nisi propter adulterium notorium illius; quia per consummationem matrimonii con­ juges fiunt una caro, ita ut vir sit mulieris et mulicr viri : sicque non sunt sui juris. Dixi 1° consummato matrimonio; quia ante consummationem intra primum bi­ mestre, quod a jure conceditur conjugibus ad deliberandum dc ingressu religionis el quo non tenentur reddere debitum, pos­ sunt conjuges, eliam invita comparte, licite et valide admitti ad religionem, ita ut ad­ veniente professione dissolvatur matrimo­ nium , el pars remanens in sæculo potest transire ad secundas nuptias. Si autem elap­ so bimestri non sit consummatum matri­ monium, conjux non potest licite invita comparte transire ad religionem ; quia te­ netur ei petenti reddere debitum : si tamen ingrediatur el profiteatur, videtur mullis professio valida ; quia jura in gratiam reli­ gionis generaliter statuunt matrimonium inconsummatum dissolvi per professionem religiosam , sicque videntur non concessisse bimestre, nisi ut intra illud possel negari debitum petenti, ultra illud non possel. Utrum autem uxor vi a marito oppressa intra bimestre, posset adhuc ingredi el pro­ fiteri religionem? Respondi olim cum pluribus probabilius affirmative; quia per violentiam sibi illa­ tam non debet privari jure suo. Verum nunc re attentius considerata, resolutio mihi videtur dubia ; quia rex era, etsi per violen­ tiam, matrimonium est consummatum et conjuges facti una caro, mdeque potest nas­ ci proles; passa est quidem injuriam uxor, sed cx illa injuria xidclur facta inhabilis ad religionem , sicut si per violentiam ampu­ tatam esset illi utrumque brachium : pro injuria autem satisfaciat illi oppressor m liori quo potest modo. Porro si matrimonium ratum el non consummatum non impedit quominus con­ juges possint licite cl valide ingredi el profi­ teri religionem, a for'.,ori sponsalia eliam jurata non impediunt, quippe qua· sunt minus vinculum quam matrimonium ra- 408 DISSERT. IV. ART. I. turn, et quæ contarhuntur semper sicut matrimonium ratum sub hac tacita condi­ tione, nisi voluerq^intrare religionem. Intellige tamen modo sponsus non violaverit sponsam sub promissione matrimonii; te­ netur enim tunc ex justicia matrimonium cum illa non solum contrahere, sed etiam consummare; quia res promissa non est tan­ tum matrimonium ratum,sed etiam con­ summatum : hoc est enim quod nomine matrimonii absolu teintelligunt promi’.ten­ tes et promissarii. Idem dicdeillo qui sine promissione matrimonii, sed vi vel fraude virginem defloravit, si non possit nisi nu­ bendo ejus infamiam impedire; tuncenim est debitum personale, non reale tantum aut pecuniarium. In his tamen casibus fo­ ret valida professio, licet illicita. Dixi 2° nisi ex consensu compartis ; pars aulem consentiens, si sit juvenis, debet pariter ingredi et profiteri religionem : si vero sit senex, potest remanere in sæculo, sed cum voto continenti®. Ita in jure cap. Cum sis, cap. Uxoratus et cap. Ad apostolicam Sedem, de Conversione conjugato­ rum lib. 3, tit. 32. Dixi 3° vel nisi propter adulterium no­ torium illius : cap. Significasti, de Divor­ tiis lib. 4, tit. 19, modo tamen pars volens religionem suscipere non sit etiam adultera; nam paria crimina mutua compensatione de'entur: cap.finali, de Adulteriis lib. 5, tit. 16. Parie autem innocente ingrediente religionem, non tenetur pars nocens, etsi juvenis, ingredi religionem vel vovere con­ tinentiam ; quia id nullo jure statuitur, sicut statuitur in præcedenti. Dicitur 3° in conclusione, et nullo alio impedimento irretitus ; sunt autem multi­ plicis generis i m pedi menta religionis suscipiendæ. Quædam suntex jure naturæ, quæ­ dam ex jure positivo, quædam impedien­ tia tantum, quædam dirimentia, non se­ cus ac in matrimonio: est enim professio religiosa, non secus ac matrimonium, contractus inter profitentem et religionem acceptantem, ita ut possit quandoque esse invalida; quandoque valida sed illi­ cita; non enim lex prohibens professionem semper illam irritat. etiam invalida, præter jam dicta de defectu juris in seipsum, est differentia sexus ; ita ut vir nec licite nec valide potestrecipi aut profiteri in conventu mulierum, nec mulier in conventu virorum.Non solum quia in jure, cap Definivit et cap. In nullo 18, q. 1, prohibetur cohabitatio monachorum cum monialibus; non enim, ut jam dixi, omne quod prohibeturirritatur; sed quia hujusmodi professio non fit in religione ab Ecclesia approbata; religiones enim virorum non sunt approbatæ pro mulie­ ribus, nec mulierum pro viris. Secundum impedimentum dirimens est si recipiendus sit hermaphroditus: sedhic opusest distinctione. Communis sententia tenet hermaphroditum, si uterque sexus sit æqualis, nec licite nec valide posse recipi aut profiteri, quiarespectu fœminarumest viret respectu virorum est mulier, si aulem unus sexus prævaleat posse, si non licite, saltem vali le profiteri religionem in con­ ventu ejusdem sexuscum eoqui in eoprævalet, non in conventu alterius sexus. Ve­ rum existimo hoc ultimum intelligendum esse sub aliqua distinctione : si namqueunus sexus sic prævaleat ut altersi omnino inep­ tus et inutilisad usum venereoreum,resolu­ tionem admitto; secus autem si, quamvis unus sexus prævaleat,alter tamen sitadhuc aptus ad usum venereum : quia cum talis hermaphroditus in ordine ad incontinen­ tiam possit cum mulieribus agere quæ viri sunt et cum viris pali quæ suut mulieris, respective ad mulieres venire debet nomine viri, et respectivead viros nomine mulieris. Quod si detur talis hermaphrodilur qui neu­ trum sexum habeat, prout natura requirit ad usum venereum, is secundum medicos debet censeri fœmina, et sic nihil prohibet eum admitti in monasterio fœminarum. Sed quid si mulier evadat in virum? R. quod simpliciter loquendo, nunquam secundum medicos possitmulierevaderein virum, sed tantum potest contingere quod quæ apparebat mulier,poslea apparealvir, quatenus sexusvirilis, qui propter frigidi­ tatem non se prodebat, adveniente puber­ tate ex calore crescente manifestetur; quo casu, si uterque sexus maneat ad usum ve­ nereum aptus, neque inter viros neque in­ Impedimenta dirimentia. ter mulieres potest valide admitti, utsupra Primum impedimentum quo receptio et dictumest; si autem situnius sexus virilis professio religiosa fit nedum illicita, sed et forte professus sit in monasterio mulie- DE CONDIT. RECIPIENDORUM AD RELIG. ram, ejus professio nec est ncc unquam fuit valida, quia semper fuit vir, et si taTis non appareret r sicque professus est in religione non approbata pro viris. Tertium impedimentum dirimens est amentia , si adsit dum actu emittitur pro­ fessio; quia ad illam requiritur consensus li­ ber , cujus amens est incapax. Neque dicas ma nere vi rlua I i 1er consensu m ex priori voluntate profitendi ; non est enim virlualis consensus, nisi adsit confess sal­ tem notitia rei quæ agitur, item confusa memoria voluntatis præcedenlis ;ac tandem facultas amplius deliberandi et priore?) voluntatem revocandi, quæ non sunt in amente. Qui vero est amens tantum circa aliquam materiam, aut habet lucida intervalla, quamvis possit valide admitti et profiteri, non tamen licite, quia non est aptus ad re­ ligionem. Quartum impedimentum dirimens est defectus ætatis sexdccim annorum comple­ torum et anni novitiatus. Ita Trid/sess. 25 de Regularibus cap. 15, his terminis : « In » quacumque religione tam virorum quam » mulierum , professio non liat ante deci» nimii sextum annum completum, neque d minori tempore quam per annum post p susceptum habitum in probatione steterit, d ad professionem admittatur : professio au» lem antea facta sit nulla, nullamque ini) ducat obligationem ad alicujus regulæ, » vel religionis, vel ordinis observantiam, d aut ad alios quoscumque effectus. » De anno novitiatus dicam infra dum de novitialu. Impedimenta impedientia tantum. Hicq. 189. a. 6. o. — 1° Illicite admitti­ tur et profitetur filius cujus parentes sunt in gravi necessitate, el quibus manens in sæculo succurrere potest sine salutis dispen­ dio; quia præceptum naturale de honoran­ dis parentibus praevalet consilio, imo cl voto ingrediendi religionem. De hoc casu latius dixi in tract, dc Virtutibus justitiæ annexis, dissert. 1 de pietatearl. 2; require. 2° Illicite admittuntur criminosi, id est, homicida», fures el similium ac graviorum criminum rei, si tamen sint notorii aliqua noloriclalc juris, puta, quod de iis facta sit accusatio, seu inquisitio a judice sæculari. (la Sixtus Vin const. Cum omnibus clconst. 409 Ad Romanum, qui illorum professionem irritaverat, sed quam irritationem sustulit Clemens VIII, const. In suprema , relidis tamen pœnis quas præfatos recipientibus imposuerat Sixtus V, scilicet, privatione vocis activæ et passivæ et officiorum, gra­ duum, dignitatum ac inhabililalis ad illa. 3° Excommunicalus etiamsi toleratus illi­ cite recipitur in religione; quia licet fideles possint cum illo communicare, ille tamen non potest se ingerere communicationi fide­ lium : unde et ipse peccat et qui ipsum re­ cipit; quia illius peccato cooperatur. Aliæ aulem censuræ quatenus impediunt a divi­ nis, etiam impcdiuntsusccptionem habitus. 4° Illegitimus illicite recipitur in religio­ ne in qua ejus pater professus adhuc vivit, el recipiens excommunicatur ex Greg. XIV, bulla Circumspecta ; valide tamen recipitur el profitetur, quia non irritatur. 5° Ingenii •’sre alieno supra vires suarum facultatum gra ali, vel ratiociniis redden­ dis obnoxii, ita ut cx ejusmodi causa lis vel molestia sit illata, vel timendum sil ne in­ feratur, non possunt licite in religione ad­ mitti, nisi debitores cedant suis bonis et nulla seu vix ulla sit spes quod remanendo in sæculo sint solvendi. Admittentes aulem privantur voce activa el passiva, jfiiciis, dignitatibus, gradibus, elsuntperpelu?in­ habiles ad illa. Ita Sixtus V, bulla Cum on nibus, in qua etiam irritaverat illorum pro­ fessionem; sed Clemens VIII irritationem sustulit, manentibus tamen pœnis contra recipientes. De hoc impedimento late disse­ rui in tract, de Jure etJust. dissert. S, a. 20 de causis excusantibus a restitutione, quarta causa. Vide ibi. Observandum duntaxat, hac constitu­ tione Sixlina non comprehendi 1° moniales, ut idem Sixtus V declaravit alia constitu­ tione, ad Romanum. 2° Non comprehen­ duntur ordines militares, quia cum sua bo­ na administrent ex consensu religionis, non magis redduntur inhabiles ad solvendum quam si manerent in sæculo. 3»Non com­ prehenduntur debitores incerti, qui scilicet ignorant cui debeant. Colligitur ex bulla Sixlina, ubi dicitur : Quorum dominus, facta diligenti inquisitione, potest sciri. Adde quod hujusmodi debitum incertum possit converti in usus pios, atque adeo ap­ plicari monasterio quod quis ingreditur. 4° Non comprehenduntur debitores cujus DISSERT. IV. ART. Π. 4f0 i, ·. ■' i' debitum est levis momenti, aut non superat facultates debitoris; ut palet ex textu bullœ. 5· Non comprehenduntur debitores ex libeIali promissione; tum quia promissio libe­ ralis nunquam obligat supra vires; tum quia debitor ex promissione liberali non gravatur ære alieno; tum denique quia in omni promissione liberali semper subintelligitur, nisi voluero religionem ingredi. Comprehenduntur tamen debitores cx de­ licto; quia qui intulit alteri damnum pecu­ nia æstimabile, est vere ære alieno grava­ tus, quatenus habet alterius damnum quod est pecunia redimendum. 6° Illicite recipiuntur infames, sive cx delicto enormi notorio notorielate juris, sive ex pœna ignominiosa, puta morte, flagellatione, triremibus, a judice imposita, siveex genere artis seu facili, ul sunt carni­ fices,scurræ, histriones, lenones, etc. Nisi infames cx delicto aut poena, poenitentia diuturna ct morum sanctitate; infames au­ tem cxollicio, nisi eo dimisso, singularibus meritis infamiam diluerint : quia religio csl status honorificus quem libenter assumunt viri tum genere nobiles, tum virtutibuscl honore præeminenlcs, quibus esset grave fieri socios cl confralrcs personarum infa­ mium , indeque religio amitteret suam di­ gnitatem ct suum decorem. ARTICULUS II. De noviliatu. Novitiaius est mutuum experimemtim quo religio ex una parte experitur moros el qualitates novitii, ut videat an expediat il­ lum admittere vel ejicere, el novilius ex altera parte experiatur religionis austeri­ tates et statuta suamque indolem, ul videat an sibi expediat illam profiteri. Quod cum sit nunc institutum non in solam privatam utilitatem novitii et monasterii, sed in bo­ num lotius religionis cl Ecclesiæ, ne scilicet ex professione temere facta sequantur gra­ via damna et scandala, non potesl illi re­ nuntiari cx consensu ulriusque partis, nempe novitii ct monasterii , ut fiebat olim. Quæstio est 1° an in habitu religioso de­ beat peragi novitiaius; 2“in qua ætalc ; 3°in quo loco ; 4° quanto tempore ; 5° an tempus istud debeat esse continuum. Quas nu.es\l>>nes distinctis discutiemus. Unde sil § I. — Zn tfuo habitu debeat peragi noviUatiu? Dico 1° Novitiaius debet regulariter pe· ragi in habitu religioniis quam intendit profiteri novilius. Patet tum ex jure com­ muni, cap. Ad AposloUcam, cap. Super eo et cap. Statuimus, dc Regularibus; item cap. 1, eod. tit. in 6, et Clement. Eos, eo­ dem tit. ubi sic statuitur ; lum ex communi praxi omnium religionum ; tum denique quia gestatio habitus religiosi csl aliqua re­ ligionis austeritas quam convenit experiri novilium. ·.·:■!■//ΛΐίίΛίΐ Dico 2°.Habitus religionis non videtur d« essentia novitiaius: unde potest valide per­ agi in habitu sæculari, imo et licite, sub­ sistente justa causa. Prob. prima pars ex c. Porrectum ubi dicitur quoti Monachum non faciat habitus, sed professio religiosa; et ex cap. Quia in· gredientibus, de Testamentis, ubi abbatissa declaratur professa , quæ nunquam indue­ rat habitum monialium. Secunda pars constat cx commuin pravi religiosorum in Anglia, Hibernia et in aliis locis haereticorum, ubi suos novitios pro­ bant in habilu sæculari, nemine reclaman­ te. Satius tamen foret si admissi ad religi nem in illis partibus mitterentur ad partes catholicorum, ul in conventu et in habitu religionis suum novi lialum perficerent, si­ ri modo faciunt nostri Hiberi’’. Dices 1" Tridenlinum supponit suscep­ tionem habitus religionis pertinere ad essen liarn novi alus; etenim sess. 25, cap. 15 de Regularibus, irritat profcssionctfi quæ fieret ante annum integrum probationis post susceptum habitum. Ergo. II. N. ant. Sicaulem loquitur, concilium, quia sic fit ordinarie : sumit itaque diem susceptionis habitus prodic quo quis incur poralur religioni. Si namque voluisset sus­ ceptionem habitus esse de essentia novili.-tns , id aperte dcclarasscl, sicut dcclara.il dc anno et ætatc. Dices 2° Gestatio habitus religiosi esi una ex austeritatibus religionis : ergo eam debet experiri novilius. ' II. I). conseq. Ergo eam debet experiri novilius, ut novitiaius sil validus, N. ut sil licitus, subd. Regulariter loquendo, ul di­ citur in prima conclusione, ('. por accidens et ubi justa causa adest alitor agendi, .V. I Non enim novilius tenetur necessario expo- DE NOrrTIATU. riri omnes religionis austeritates in specie , sed potesl in eis ex causa dispensari, cl intficit quod sit sub obedientia prælati, pa­ ratus ad omnia quæ jusscril. Petes 1« utrum habitus proprius noviliorum debeat esse distinctus ab habitu pro­ fessorum ? /?.id nullo jure sive antiquo sive novo statui. Undo in noslo Prædicatorum ordi­ ne, idem csl habitus noviliorum et professoruin, nisi quod in professione benedicatur el non in susceptione. Cæterum servandus est ritus cujuslibcl religionis ; et si forte ex alicujus statuto declararetur irritus novilia­ tus non peractus in babilu distincto, ha­ bendus esset pro irrito. Petes 2° a quo debeat recipi habitus? R. debere recipi a legitimo superiore, quia in novitiaius susceptione fit conventio inter novitium el religionem ; non est au­ tem conventio sine muluo contrahentium consensu , consequenter sine consensu legi­ timi superioris qui nomine religionis cum novilio contrahit et acceptat. 411 novilius autem In nostro casu non est se­ cundum concilium habilis ad professionem, cum non attigerit annum decimum sextum completum , qui requiritur a Tridentino ad professionem. Insuper non intendit conci­ lium ita conjungere finem noviliatus cum professione , quia hæc possit differri ex cau­ sa , puta , propter infirmitatem , aul majo­ rem cl certiorem probationem el similia ul dicetur infra. § 111, — /λ quo loco til per/ieiendus novitiatu: ? Dico 1° Jure antiquo, cum noviliatus non cssct de substantia religionis, serf illi poterat renuntiari ex consensu partium, poterat fieri extra monasterium. Id eviden­ ter palet, ex cap. Insinuante, tit. Qui cle­ rici vel voventes lib. 4, tit. 6 , ubi mulier quæ habitum regularem receperat et votum emiserat,necunquam monasterium ingressa fuerat, declaratur vere religiosa. Dico 2’Nunc cum, jure novoTridenlini, annus probationis sit de substantia religio­ nis, ita ut ante illum completum emissa professiosit nulla , sicquc ei renuntiari non § II. — Qua alate sit inchoandus et perficiendus possit dc consensu partium, videtur quod novitiaius ? noailialus perfici validenon possit extra mo­ Dico. Novitiaius non potest inchoari ante nasterium vel domum illius ordinis quem annum pubertatis, qui est duodecimus vult profiteri novilius; quia cum sit institu­ completus in fœminis, et decimus quartus tus ul et monasicrium mores novitii expe­ completus in masculis ; quia ante hoc tem­ riatur, cl novilius mores religionis, exigit pus non polest haberi experimentum suffi­ hujus probationis natura ut habeatur intra ciens quantum ad ea quæ votum castitatis claustra et in consortio religiosorum ; neque spectant. El ita communiter sentiunt auc­ enim regulæ rigor ct novitii mores extra tores. monasterium satis probari possunt. Et ita Completo autem anno pubertatis, nihil congregationem cardinalium declarasse re­ obstat quominus possit statim licitect valido fert Sanchez lib. 1 Summæ,cap. 4, n. 17. inchoari et perfici annus noviliatus; quo ta­ Nihil obstat tamen quominus novilius men finito non poterit immediato sequi pro­ possit dc licentia superioris abesse a monas­ fessio, sed debebit differri ad annum deci­ terio eliam per aliquot menses, sire neces­ mum sextum completum, quia ex Trident, sitatis alicujus, sive etiam recreationis cau­ sess. 25 de Regularibus , cap. 15, non p<.- sa ; tum quia ubicumque sit religiosus ad tempus de licentia el Sub obedi itii supe­ ksl \alide fieri ante hoc tempus. Dices, Tridenlinum ibid. cap. seq. 16 , rioris, censetur fictione juris esso in monas­ Statuit quod , finito tempore novitiaius , su- terio: tum quia non est necessarium ut noI riores novitios quos habiles invenerint, ad ritius tolo tempore novitiaius austeritates profitendum admittant, aul e monasterio religionis expoliatur, ut patet in ægrolis, tus ejiciant. Ergo supponit concilium no\ i- sed sufficit si illas aliquo tempore experia­ lialum non posse inchoari nisi anno decimo tur, ct alias sit paratus illas experiri ad nu­ ciiinlo completo , alioquin novilius non po- tum superioris: peccaret tamen superior I· lorofiieri revoluto anno novitiaius, ul qui sine justa causa talem licentiam conce­ •Hendiiconcilimn. ) deret. Vide mira §5 , conci. 2. d. N. illationem. Quia concilium ihi loDixi in conclusione , cel domum; quia in \ liturde novitiis habilibus ad professionem : j Arjia cl in Hibernia novitii probantur in DISSERT. IV. ART. II. 412 aliqua domo particulari, in qua habitant intelligitur annus decimus sextus comple­ quidam contraires. tus , requisitus a Tridcntino : ergo el annus Dico 3® Inlra fines Ilaliæ el insularum integer noviliatus; 2° quia quando lex assi­ adjacentium, noviliatus debet fieri non so­ gnat initium alicujus temporis a dic deter­ lum in monasterio, sed in monasterio a minata , computari debet a momento ad S. Sede designato ; alioquin est irritus el momentum, ut colligitur ex 1. Deniqut, professio nulla. Ita constitutiones Clemen­ § 3 Minorem ff., lib. 4, tit. 4. Alii tamen etiam numero plurcs intelli» tis VIII el Innocentii X. gunl hanc legem Tridenlim, de integritate § IV· — Quanto tempore debeat durare novitiatus? morali anni, ita ul si inchoata sit dies ulti­ Dico. Secluso privilegio, novitialus debet ma anni, vel desint aliquot horae vel aliquot durare per annum integrum, alioquin nulla instantia ad complementum mathematicum est professio. Ila Trident, sess. 25 de Regu­ anni, valida sit professio : 1° quia in favo­ laribus, cap. 15 : « Ncc, inquit, minori rabilibus dies ccepta habetur pro integra; o tempore quam per annum, post suscep- 2° quia in moralibus parum pro nihilo re­ » tum habitum in probatione steterit, ad putatur. Adde quod hujusmodi anticipatio » professionem admittatur : professio autem nihil faciat moraliter loquendo ad finem legis; posito enim quod sumptum fuerit cx » antea facta sit nulla, etc. » Et quamvis jure antiquo cap. Ad a posto- utraque parte experimentum , usque ad licam, de Regularibus, lib. 3, cap. 31, ultimam diem incoeptam nihil moraliter posset anno integro novitiatus renuntiari ex accidere potest quod vel religio in novilio, consensu partium, ut jam dixi ; quia tamen vel novilius in religione experiri potest. Caelerum in re tanti momenti a communi nunc, jure novo Tridentini citati, annus integer probationis est de substantia novi­ cl tutiori sententia non puto esse receden­ liatus tanquam illius forma, utpote sine dum : neque ante facium suaderem, licet quo nulla est professio, estque institutus post factum improbare non auderem. Quantum ad annum bissextilem, secun­ non in solum favorem partium contrahen­ tium , sed etiam totius religionis et Eccle­ dum primam sententiam, non censetur in­ sia?, cum gravia damna ct scandala nata teger nisi computato die superaddito, quia sint sequi cx professione temere facta, ut politice et civiliter ille annus non censetur jam etiam dictum est, illi non potest re­ integer nisi constans 366 diebus; ct taiu nuntiari cx consensu partium, sicut cleri­ jure ecclesiastico quam civili, duo dies di­ cus non potest renuntiare privilegio cleri­ cuntur sexto calendas marlii cl pro uno die habentur : unde qui incepit novitiatum catus. Adde quod alioquin frustra esset posita 27 februarii anno 1755, non potest profilai lex concilii : nam ante illam professio facta nisi 28 februarii anni sequentis. Si pelas quandonam incipiat noviliatus? ante annum integrum probationis sine con­ R. quod in religionibus in quibus non est sensu mutuo novilii ct monasterii, erat jam invalida ; lex autem correctiva prioris, debet conventus designatus pro novitialu, incipiat in persona habili a dic suscepti habitus, seu sic in tel ligi, ut non sit superflua. Sed difficultas est an iste annus debeat incorporationis in religione, ex Trid. sess. esse integer mathematice a momento ad 25, cap. 13. In religionibus vero in quibus momentum, an c contra sufficiat si sil in­ est conventus designatus pro novitialu, in­ teger moraliter, qualis dicitur si sitcœpta cipit in persona habili a die receptionis no­ ultima dies, aut si ei desint aliquot horae vilii in conventu designato. Quod si persona vel aliquot instantia ul sit completa. non sil habilis ad novitiatum quandosuscipil R. Communior sententia tenet, annum habitum, aul recipitur in conventu designa­ debere esse integrum mathematice a mo­ to, annus noviliatus incipit tantum a tem­ mento ad momentum, ita ul si quis inchoet pore habilitatis habitæ. novitiatum hora decima primæ dici hujus Dixi in conclusione, secluso privilegio; anni 1756, non possit valide profiteri nisi quia Pius V, constitui. .Summi sacerdotis, hora decima primæ diei anni sequentis, (lata anno 1570, concessit munialibus S. Do­ sitque invalida professio si fiat vel instanti minici , consequenter per communicatio­ ante dictam horam. Ratio csl 1®, quia sic nem aliis tam mulieribus quam viris, ut in DE NOVITIATÜ. casu morbi medici judicio mortalis, possint profiteri ante annum completum noviliatus, dummodo tamen habeant ætatem requisi­ tam , scilicet annum decimum sextum com­ pletum. Huic privilegio non fuisse derogatum per constitutionem In lania Gregorii XIII, multis probat Passcrinus ad q. 189 D. Th. pag. 105, præserlim quia Gregorius XIII non revocavit per hanc bullam omnes gra­ tias facias regularibus a Pio V, sed eas tan­ tum dc quibus ibi mentionem facit et quæ concernunt intéresse episcoporum et paro­ chorum; nullam autem mentionem facit de isto privilegio quod aliunde nihil interest episcoporum ct parochorum. Sed gravior difficultas csl utrum hujus­ modi professio sit absoluta ct rata, ita ut novitius vel novilia, si convalescat, non tcncatur complere annum integrum novitiatus et aliam professionem facere. Multi negant, eo quod Pius V dicat se motum esse ad facultatem sic profilcndiconccdcndam,quia « salutem animarum dic» larum monialium noviliarum, sic ante » professionis emissionem cl durante temd pore probationis carumdem decedentium, » sincero desiderat affectu. » Item dicit se largiri « Iisdem monialibusnoviliis ita tunc » professis decedentibus, plenariam pcccan torum suorum indulgentiam, etc.» Ex quibus videtur hæc professio esse facta et acceptata sub conditione mortis secuturæ ; ita ulsi mors non sequatur, nulla sit, sed debeat fieri altera, completo prius anno noviliatus. Si tamen mors sequatur, pro­ fessio prius conditionala, purificata condi­ tione , evadit absoluta, ct monasterium ha­ bet jus ad dolem. Petes utrum tempus noviliatus possit pro­ rogari ? II. posse prorogari cx causa legitima, puta, infirmitatis, defectus scicntiæ aut morum, qui tamen defectus sperenturcorrigibilcs. Est sententia communis doctorum et praxis communis religionum. Neque id ullo jure invenitur prohibitum, quinimo concessum cx variis declarationibus S. con­ gregationis, ul mox patebit. Dices. Concilium Trident, sess. 25, cap. 15 de Regularibus, statuit quod novitius per annum post susceptum habitum, ad pro­ fessionem admittatur. Ergo. Λ. ex declaratione S. congregationis con­ ii cilii apud Passcrinum ad q. 189 S. Th. in­ spect. 4, n° 57, quæ sic est : Concilium no­ luit quempiam minori tempore quam per annum stare in probatione, /dque expressim disposuit. Nc autem hoc tempus lon­ gius extendi possit, non prohibuit, ideoque arbitrio superioris extenifi et prorogari po­ test. Et sic communiter interpretantur theologi. Insl. Tridentinum eadem sess. cajx 16 , sic statuit : « Finito lempore noviliatus, » superiores, novilios quos habiles invene» rintad profitendum admittant, aul mo» naslcrioejiciant, «Ergo. R. sensum hujus decreti esse, quod su­ periores admittant ad professionem novilios quos invenerint simpliciter et absolute ha­ biles cl in quibus nulla sit causa differendi; ejiciant autem simpliciter et absolute inha­ biles, non tamen inhabiles secundum quid seu eosin quibus csl spes quod intra certum tempus fient habiles. Ita ex ore Pii V de­ claravit S. congregatio apud Passcrinum ibid. n° 59, his verbis : σ Sanctitas sua dixit, » decretum hujusmodi concilii procedere » tantum in illis noviliis quos superiores, » lapso tempore noviliatus, habiles invenc» rint ; non autem in his quos inhabiles in» venerint, ut sunt illi qui non bene didi» ccrunt : ct ideoquod allinet ad illos, Sanc» tilas sua concessit quod superiores possint «prolongare illorum professionem, durn» modo habeant spem probabilem quod effi» ciantur habiles infra sex menses. » Ex his ullimis particulis quidam infe­ runt , professionem non posse differri ultra sex menses, ct sic legitur in nostris consti­ tutionibus, distinctione 1, textu 11 , cap. 14, lilt. O, ubi denuntiatur Pium V decla­ rasse professionem alicujus ad profitendum inepti, ad sextum tantummodo mensem posse differri. Attamen Passcrinus loco citato, dicit se vidisse fieri contrarium ex justa causa , contcndilquc restrictionem Pii V ad sex menses, non esse praeceptivam, sed dircclivam lanj tum ; quia quando inhabilitas est personalis, pula , cx defectu scicntiæ vel morum, regu­ lariter sufficiunt sex menses ul novitius censeatur vel simpliciter habilis, vel simpli­ citer inhabilis. Non prohibet autem, quod si adsit justa causa majoris dilationis, qualis esse potest si quæ proveniat ab cxlrinseco, ulterius differri professionem ; sed lanium DISSERT. IV. ART. II 4i4 declarat jus commune quod exigit ut sine causa non protrahatur professio, post pro­ bationem annuam. Potest ergo differri pro­ fessio ad arbitrium viri prudentis, attentis omnibus circumstantiis. C V. — Ulrum annui novitialus debeat tue con­ tinuus ? Dico 1° Annus novitiatusdebetesse contiluus, alias est nulla professio. Ita commulissiine theologi, canonist® ct jurist®. 1° Quia secundum communem acceptio­ nem,haje vox, annuus, continuai decursum duodecim mensium significat; et jura qu® important certum rompus, inlclliguntur dc tempore continuo, quia regulariter omne tempus est continuum. 20Quia alias novi tins non csl in statu idoneo experiendi omnes austeritates religionis ; gravius csl enim ex­ periri abstinentiam per annum continuum quam per interpolatum; quamvis autem non tenealur novilius actu experiri omnes oustcritatesreligionis in specie, debet tamen esse in statu idoneo omnes experiendi. Sed difficultas est quando et per quot actus discontinuelur annus novitialus. Pro cujus resolutione, Dico 2» Saltem sistendo in terminis anti­ quorum canonum et concilii Tridcnlini, an­ nus novitialus non discontinualur per exi­ tum novilii eclausirode licentia superioris. Prob. 1° Quia religiosus ubivis sil de li­ centia et sub obcdienlia superioris, fictione juris, ut jam dixi, censetur esse intra claus­ tra. 2° Quia quamvis injure decretum sit quod novilius debeat probari per annum continuum, nullibi tamen decretum est quod per annum continuum debeat manere intra claustra, neque quod debeat expeiiri omnes austeri tales religionis in specie et con­ tinuo , ut patet in ægrolis et in eis qui legi­ time dispensantur; sed sufficit si illas probet in genere vivendo sub obcdienlia superioris. 3° Negari non potest quin superior possit cx rationabili causa concedere suo subdito li­ centiam manendi extra claustrum. 4° Con­ versi non secus ac clerici tenentur ad novitialum continuum, el tamen non possunt experiri austeritates ud quas recipiuntur, nisi mittantur extra claustra ad quæslus fa­ ciendo. 5° Denique sic fuisse declaratum a S. congregatione concilii, refert ex Navarro et Fagnano Passerinus loco priuscitato n. 86. Proposito enim dubio au valeret professio illius qui tantum per mensem ct dimidium anni novitialus mansîrat in monasterio, et residuo illius anni tempore, dc licentia et mandato prælali, steterat sub ejus obedienlia in quadam curia, agens gravia sui mo* nasterii negotia et in fine anni professionem per procuratorem emisit : responsum est valere. Ex quibus colliges quoi], quamvis sit dc substantia ct forma novitialus, quod novilius post susceptum habitum aliquandiu in conventu maneat, non sil tamen de substantia ct forma novitialus quod no­ vilius per annum continuo maneat in con­ ventu. Quod posset opponi cx § 3, quod noviliatusdebeat fieri in monasterio, ibidem solu­ tum est. Sufficit autem quod licentia sit valida seu concessu ab habente auctoritatem, etiam si sil illicita, seu sine justa el rationabili causa concessa; quia novilius qui ex licentia etiam illicita exit e claustro, non deserit religio­ nem, neque ex propria voluntate operatur, sed ut superiori, subditus. Peccat quidem superior, non vero novilius, qui ex bona tide agit cl cujus non est discutere causas licen­ ti® : sed, etsi injust® licenti® esset conscius, peccaret quidem, non tamen ejus exitus redderet noviliatum irritum; quia , ut dic­ tum est, non est contra substantiam cl for­ mam novitialus. Dixi in conclusione, saltem sistendo in terminis antiquorum canonum el concilii Tridcnlini ; quia hærcndo terminis consti­ tutionum Clementis VIII cl Innoccnlii X, qui statuunt noviliatum in Italia cl insulis adjacentibus debere perfici in conventu de­ signate, quidam existimant quod permanen­ tia per annum in conventu sil dc forma ct substantia novitialus, adeoque quod exitus ex illa discontinue! noviliatum. Ideo enim, inquiunt, volunt laudati pontifices novilia­ tum peragi in conventibus designatis ubi vigcl strictior observantia, ut sil optima uoviliorum educatio secundum regulam: inten­ dunt ergo quod in illis non solum recipiant habitum, sed etiam quod in illis continuo habitent per annum. Verum responderi potest, querneum que noviliatum esse institutum ut sil optima noviliorum educatio secundum regulam, el tamen permancnliam per annum in con­ ventu non esse de substantia et forma cuiuscumque novitialus. Ratio esi; quia opium DE NO VITIATU. educatio novitiorum ntrobiquc est finis le­ gis, linis autem legis non cadit sub lege. Porro medium ad hunc finem consequen­ dum de novo præccptum per constitutiones Clementis VIH cl Innocenlii X, quodque perlinet ad formam el substantiam novitia­ lus, est, quod habitus recipiatur in con­ ventu designato, ctin eo peragatur novitia­ lus, talis tamen qualis peragendus est de jure communi : circa id enim nihil innova­ runt laudati pontifices. Cæterum defensores hujus senlenliæ ila illam limitant, ut vix differat a noslra con­ clusione. 1° Fatentur eam non habere locum in conversis. 2° Concedunt existcnliam diur­ nam extra conventum non interrumpere noviliatum. 3° Admittunt parvitatem ma­ teriæ : unde quidam horum existimant quod, manere extra conventum ad pie pe­ regrinandum, ad recuperandam sanita­ tem , ad negotium gerendum , imo et ad invisendum parentes, non discontinuet no­ viliatum; quia, inquiunt, leges et decre­ ta admittunt rationabiles interpretationes. 4» Excipiunt casum necessitatis, non solum physicae, sed etiam moralis. Dico 3® Per exitum e conventu, dimisso habitu et cum animo relinquendi religio­ nem, sive id faciat novilius propria volun­ tate, sive juste ejectus, interrumpitur noviliatus, ita ut si post unum vel alterum diem, vel etiam post aliquas horas, novilius redeat ad conventum, aul a conventu rcadmitlalur, teneatur denuo probationis an­ num inchoare. Constat ex declaratione S. congregationis cardinalium concilii Tridcnlini interpre­ tum, quam declarationem se habere apud se authenticam testatur Passerinus ad q. 189 D.Th. inspectione 3, n. 132. El ratio csl; quia posito exitu extra conenlum cum dimissione habitus ct animo icrelinquendi religionem, habetur perfecta cl consummata abdicatio et desertio status religiosi, sicque nova ejusdem status as­ sumptio non potest censeri continuata cum priori. Hinc Inferes 1«, novitium qui dimisit habitum animo redeundi ad saeculum , si, antequam exeat e conventu, facti pœnitens Libitum réassumai, non interrupisse novilialiuu ; quia quamdiu manet in conventu, csl adhuc aliquo modo in statu religioso, et nondum csl consummata desertio. Al 5 Inferes 2°, novitium qui retento habitu exit sine licentia e conventu, etiam animo non redeundi, si iste animus non manifes­ tetur exterius per aliquam circumstantiam, qualis esse potest diuturnior permanentia extra conventum, non interrumpere novitiatum ; quia delatio habitus est magnum signum permanenti® in statu religioso. Nec obstat animus interior non redeundi, si non manifestetur exterius; quia cum religio sit status visibilis in facie Ecclcsiæ, ita conti­ nuatio vel discontinuatio novitialus, qui est hujus status inchoatio, delict esse visibilis in facie Ecclcsiæ : unde cum Ecclesia non judicet de internis, quivis animus religioni contrarius, si non manifestetur exterius, non interrumpit novitiatum, qui est de jure ecclesiastico. Inferes 3°, novitium qui non dimisso ad semper, sed deposito tantum ad tempus habitu , exit e conventu sine licentia, non animo, ut palet, relinquendi religionem, sed ob aliam causam, sive bonam, puta, ad fugiendam sawitiam magistri, ad recur­ rendum ad superiores majores, etc., sive malam , ut ad fornicandum, ad tripudian­ dum , etc., non interrumpere noviliatum ; quia, licet sil inobediensactu, non abjicit tamen statum ct obligationem obediendi, j cum intendat redire el sil paratus subiro I pœnas inobedientibus debitas : solus autem status cl dcputalio seu obligatio ad experi­ mentum obcdienliæ secundum regulam , est de substantia novitialus, non actualis obcdienlia aul actuale experimentum auste­ ritatum, ut patri, v. g. in novit io qui sine licentia abest a choro, comedit carnes in cella, frangit silentium , etc. Si tamen diu maneat extra cocssnlum sine habitu ct li­ centia , juste praesumitur abjecisse ani­ mum redeundi el noviliatum ejus inter rumpi. Inferes 4° novitium injuste expuls: n , non sic disconlinuarc noviliatum ul, si postea readmiltatur, debeat ex integro imvum noviliatum incipere; quia nemo sino culpa debet privari jure suo: debet tamen adimplere aï) num integrum novitialus, non computato tempore absenti® , quia ron censebatur eo tempore novilius. Ita tutius cl nobis probabilius. l)ico‘i° Infirmitas novitii post susceptum habitum, etsi durans per totum annum, non discontinuai noviliatum, ila ulexpleto aiB DISSERT. IV. ART. II. anno, si aliunde sit habilis ad religionem, possit admitti ad professionem ; quia, ut jam sæpedictum est, non tenetur novitius omni religionis austeritates in individuo etin specie experiri, sed sufficit si experia­ tur in genere perseverando per annum sub obedienlia prælati. insuper non potest quis melius experiri statum religionis et ejus austeritatem, quam in infirmitate ; et aliun­ de religio mores novilii potest probare cx modo vivendi in infirmitate. Dico 5° Si post susceptum habitum su­ perveniat amentia accidentalis causata cx morbo, ut phrenesis ex violenta febri, non interrumpit nec suspendit noviliatum. Pa­ tet 1° ex praxi communi omnium religio­ num ; 2° quia talis amentia non habet in novilio causam stabilem ct permanentem, sed est accidentalis, effectus infirmitatis, qui non durat nisi per aliquot dies: unde perende est ac si novitius eo tempore le­ thargo laboraret et dormiret. Si autem amentia proveniat ex propria causa, scilicet ex perturbatione cerebri, et duret per aliquot menses aut etiam per mensem, non equidem discontinuai novitiatum, quia novitius ralione carens non abdicat statum, sed suspendit, ct est com­ plendus per tantum tempus quanto amentia laboravit; quia usus rationis est de essentia probationis humanæ, qualem leges præcipiunt. Si tamen per paucos dies, puta per decem aut duodecim dios duraret, sicut phrenesis cx morbo, idem ac de isto foret dicendum , scilicet, quod nec disconlinuet nec suspendat noviliatum, quia ista sunt moraliter sumenda cldefinienda; moraliter autem parum pro nihilo reputatur. Ita communiter canonist®. Dices. Canon Si tenor, de Regularibus lib. 3, tit. 31, videtur nihil aliud exigere quam quod novitiussitmenlis compos quan­ do professionem emittit; dicit enim novitium fatuum non esse monachum, nisi post­ quam mentis factus est compos, spontanea voluntate professionem fecerit monachalem. Ergo. R. N. ant. Ad probat. Equidem canon requirit quod profilons sit mentis compos ; non vero dicit quod non debuerit esse men­ tis compos tempore novilialus. Insuper iste canon est Innocentis Ili, quo tempore an­ nus continuus non erat de substantia novitialus, sicut non est post Alexand. IV, cap. Aon solum in C, cl post decretum Tridentini. S Vf. — Varia quailionet circa pracedenUm matcriatn discutiuntur» Petes 1° utrum qui l>ete ingreditur reli­ gionem animo non profitendi, valide inci­ piat et peragat noviliatum? item utrum qui tempore novilialus mutat animum quem prius habuerat profitendi, non interrumpat noviliatum? R. et primum valide incipere el peragere noviliatum; et secundum, illum non in< terrumpere, ita ut si uterque finito anno novilialus intendat sincere profiteri, valide profiteatur absque novo noviliatu; quia novitiatus est tantum de jure positivo : jus au­ tem positivum præcipiens noviliatum, non præcipit intentionem , quæ est actus inter­ nus et non est necessaria ad probationem ct mutuum experimentum , quod lex in­ tendit. Idem dicendum de eo qui vi aut metu suscipit habitum et in eo perseverat usque ad finem anni, modo cessante vi aut metu libere profiteatur; quia licet vis et metus repugnent professioni, non repugnant ta­ men noviliatui, cui sufficit quod novitius cx quacumque voluntate etiam coacta, sil per annum sub habitu religionis et obedienlia superioris in statu experiendi tam active quam passive religionem; id enim ct nihil aliud præcipit lex novilialus. Petes '2° utrum qui absoluto anno novi­ lialus, non emissa professione sive tacita sive expressa, exit e conventu, sive cum li­ centia, sive sine licencia, sive retento sive dimisso habitu et animo non redeundi, si postea redeat, possit valide profiteri absque novo anno novilialus ? R. affirmative, nisi religionis aut personæ conditio sit ita mutata, ut necessarium sit novum experimentum annuale. lia declaravit S. congregatio concilii 27 febr. 1597, pro iis qui redeunt ad sæculum cum licentia, ct 12 februarii 1598, pro iis qui exeunt sine licentia , his verbis: « Pro» posito dubio, an novitia quæ finito anno » novilialus exivit a monasterio absque linccntia ordinarii, iterum reversa, possit » sine nova probatione ad professionem » emittendam admitti : die 12 febr. 1598, » S. congregatio censuit posse, nisi condi» lio religionis aut personæ sit mulala; DE NOVITIATU. * idque a superioribus monasterii diligend ter est dispiciendum. » Intcllige mutationem talem quæ necessa­ rio requirat experimentum qualis non est simplex mutatio animi, seu propositum re­ deundi ad sæculum, ul patel cx laudatis declarationibus. Equidem bæc animi mu­ tatio, quæ forte animi levitatem ct incon­ stantiam novitii indicat, potest inducere religionem ut non admittat amplius aul dif­ ferat professionem, non tamen ut exigat noviliatum annualem. Halio præler laudatas declarationes su/fragalur ; quia annus novilialus non est necessarius professioni ex natura rei, sed solo jure positivo: unde eo secluso etallcnto solo jure naturæ, posset quis profiteri reli­ gionem in ipsa susceptione habitus vel sta— tim post : jus autem positivum præcipicns annum novilialus, non præcipit, saltem sub pœna nullilatis, professionem facien­ dam slatim post annum novilialus; potest enim ultra annum prorogari novilialus, ut superius dixi. Si ergo medio tempore exeat novitius et postea redeat, virtuic prioris no­ vilialus secundum legem peracti, poterii profiteri, cum el ipse austeritales ordinis et religio ipsius inores sufficienter el secun­ dum præscriplum legis exploraverint.Excipe cum S. congregatione, nisi conditio novitii aut conventus sit adeomutata, ul novum ex­ perimentum sil necessarium. Ita plus quam viginti auctores quos citat cl sequilur Passerinus contra Suarcm, Pcqrinum, Palaum etVechium, quibus adhæret P. Henno. Dices. Trid. sess. 25, cap. 15 de Regula­ ribus, statuit ut post annum a susceptione habitus novitius professionem emittat; el cap. 16, decernit ut, finito anno novilialus, novitius admittatur aul ejiciatur : ergo præ­ cipit continuationem anni novilialus cum professione. R. 1° N. conseq. nihil enim aliud intendit concilium his decretis, nisi prohibere ne professio fiat ante annum novilialus : non vero prohibere ne professio possit differri ultra annum, ul ostendi supra. 2» Data consequentia, ista decreta non sunt irri­ tantia, sed prohibentia tantum aut præcipientia. Inferes. Ergo potest quis post decem annos el amplius profiteri. II. A’. illationem; quia moialilcr lo­ quendo, impossibile est quod per decem I Hjil. t. vi 417 annos aut amplius conditio personae aut conventus non sit mutata, aut saltem non sit dubium de mutatione personæ, quo casu necessarium est novum experimentum : sed si supponatur ex nulla parte factam esse mutationem, ct id utrique parti constet, quod tamen vix est credibile; tunc non es­ set necessarium novum experimentum , et admittenda esset illatio. Petes 3° utrum transeuntibus ab una ad aliam religionem , necessarius sit novus et integer annus probationis ? R. lu Transeuntibus ab uno conventu ad alium, aul ab una provincia ad aliam, sive arctiorem sive laxiorem , intra eumdem or­ dinem el sub eodem generali, non est ne­ cessarius novus annus probationis; quia non sunt diversæ religiones. In una enim parte seu provincia in qua strictius vivitur sub eodem generali, nihil præcipitur, ut sup­ pono, quod sil supra regulam et leges fun­ damentales ordinis : unde est simpliciter una regula et una ejusdem regulæ profes­ sio. Palet in ordine noslro, in quo quia quibusdam dicuntur reformati, ab aliis non differunt nisi inobservantia exactiori ejus­ dem regulæ et earumdem constitutionum, et quod non ulantur tam facile dispensatio­ nibus sicut alii utuntur. Aliud dicendum foret si in provincia ad quam transit aliquid gravis momenti foret additum super regulam, etiamsi esset sub eodem generali ; propter rationes sequentis responsionis. R. 2° Transeuntibus ab una religione ad aliam, sive strictiorem sive laxiorem, neces­ sarius est novus annus probationis; quia licet substantialia religionis, scilicet tria vola es­ sentialia, sint eadem in omnibus religioni­ bus, diversæ tamen sunt regulæclconslilulione^ in quibus neccssc est probari novilium. Insuper. Ex una parte, religio ad quam fit transilusjure suspicatur hunc transitum fieri cx levitateel temeritate, atque trans­ euntem esse inconstantem,inquietum, tur­ bulentum , vel obedientiæparum assuctum. Ex altera parte, timere sibi debet transiens ne vel deficiat a fervore, vel angatur scru­ pulis, vel non valeat alterius ordinis mori­ bus accommodari. Quod si ad laxiorem or­ dinem transeat, facileconlingcrc polesl quod cx affectu austerioris vilæ mores religioso­ rum in ordine laxiori vixentium despiciat ct carpal, religiosique vicissim ejus asperi- 27 41R DISSERT. IV. ART. III. tatem et censuram ægreferant, sicque orian­ tur riiscordiæel pax turbetur. Ita commu­ niter auctores; ita communiter omnium re­ ligionum praxis; cstque sententia probabi­ lior et tutior, et ideo absolute tenenda in praxi, ubi agitur de nullilate professionis. Petes 4° utrum novitii gaudeant omnibus privilegiis professorum? R. affirmative ; quia, secundum jura, in favorabilibus reputantur religiosi; et æquum est ut qui sentit incommodum sentiat ct commodum. Hinc 1° gaudent privilegio canonis Si quis suadente, etc. et fori, ita ut pro delic­ to aut debito non possint conveniri a ju­ dico sæculari vel episcopo, nisi sc illi sub­ jiciant, vel non sint religionis exempts. 2° Eximuntur a gabellis ct tribulis. 3° Possunt per prælatus aut per alios legitimo deputatos absolvi ab omnibus peccatis, pu­ nis , censuris el irregularitatibus , aquilius | absolvi possunt professi; ita ut si egredian- j tur, non’reviviscant ea a quibus fuerunt absoluti; quia non secus ac professi, fuerunt absolute et simpliciter absoluti. 4° Possunt confiteri religiosis a superiore deputatis, etsi non approbalisab ordinario. Utrum autem possint etiam valide confi­ teri aliis sive regularibus sive saecularibus , a solo ordinario approbatis et a superiore non deputatis? Quidam affirmant; quia sunt adhuc de facto sæculares. Alii negant ; quia nemo potest valide confiteri nisi pro­ prio sacerdoti, vel alteri dc ejus licentia : proprius autem sacerdos novitii est prælatus monasterii ; proprius enim cujuslibet fide­ lis sacerdos est ille in cujus districtu fidelis habet domicilium : novitius autem habet do­ micilium in monasterio. Adde quod si epis­ copus esset proprius sacerdos novitii, is non posset confiteri nisi sacerdoti ab episcopo approbato el deputato; quod ex generali praxi conturia constat osse falsum. Hæc sententia mihi est valde probabilis, ct cum sit tutior , tenenda est in praxi. Petes 5° quam potestatem habeatprælatus regularis in novilios ? R. non habere potestatem patriam cl dominalivam, qualem habet in professos, quia novitii nondum se absolute tradiderunt re­ ligioni; sed habet potestatem jurisdictionis, qualem habet episcopus in clericos. Ita jura concedunt; tum quia id necessarium est ad Itonum regimen conventus et novitii ; tum quia æquum est ut qui eximitur a jurisdic­ tione episcopali etsæculari, subjiciatur re­ gulari. Hinc prælatus regularis non potat irritare simpliciter vota novitiorum ; potest tamen in illis dispensare. ARTICULUS III. De professione religiosa. § I. — Quid et quotuplex Sil pmfessio religioni Dico 1° Professio religiosa non est sim­ plex promissio, ul in voto simplici, sed est simul sui traditio ad cullum divinum, seu ad vivendum caste, sine proprio el subobodienlia , in religione approbata etsimul tra­ ditionem acceptante. Prob. Quod quis sc privet non solum do­ minio, sed etiam usu libero sui, suæ liber­ tatis, sui corporis et suarum rerum, non fit nisi traditione per quam se alteri donat at­ que in illum sui dominium transfert : atqui in religiosa professione profitons se sui, suæ libertatis cl suarum rerum dominie et usu libero privat illudque dominium religioni transfert. Unde perinde est ac si quis alteri promitteret fructus agri et promittendo da­ ret ipsum agrum , seque obligaret ad illuni excolendum juxta voluntatem acceptantis. Ista autem traditio non iit per aliquem contractum reciprocum el utrinqueobliga­ torium, quo religiosus sc mancipalet obligat religioni ad obsequia spiritualia , ct religio se obligat profitent! ad ejus alimenta ctves­ timenta; id enim foret apertesimoniacum : sed est donatio et traditio liberalis ex parte proiitentis, ad suam propriam utilitatem et perfectionem , el acceptationem expailcre­ ligionis. Quod autem religio teneatur ad alimenta el vestimenta profitenlis, non est cx vi ali­ cujus pacti vel contractus, sed ex vi institu­ tionis vilæ monastic®, ct quia monasterio­ rum bona instituta et ordinata sunt in vic­ tum cl amictum religiosorum. El sano tur­ pe foret quod religiosus se daret religioni principaliter cx pacto ut aleretur ab ca, ct quod religio daret illi alimenta ut pretium conversionis in Deum. Qui sint admittendi ad professionem, qui rejiciendi, patet er supra dictis ari. 1 hujus disseri. Quibus adde quod tam professio quam acceptatio debeant esse liberae: un­ de gravis metus injuste incussus in ordine ad professionem emittendam , vel ad ejus DE PROFESSIONE RELIGIOSA. 419 acceptationem per religionem , utramque I ut vox activa et passiva in electionibus,susirrilat, ut dixi de Contractibus dissert. 1, art. 4. Dico 2® 'Duplex distinguitur professio : exprnssa, quæ verbis ; et tacita , quæfactis expriinilur, etde qua jura loquuntur in pluribus locis. Non differunt essentialiter, ul palet, sed in modo tantum. Unde conditio­ nes quæ requiruntur ,ad professionem ex­ pressam ul sit licita el valida , requiruntur pariter ad tacitam. Ut ergo sit professio taciLa , requiritur cx una parte quod actus per quem dicilur in­ duci, fiat sciente el consentiente eoad quem spectat admittere ad professionem ; non est enim professio religiosa, nisi acceptata a re­ ligione: cx altera parte, quod novitius exer­ cens actum induclivum professionis, illum cognoscat ut talem el intendat per cum piofiteri ; hoc enim est de essentia professionis. Unde fit quod raræ sint professiones lacilæ coram Deo ; quia rari sunt novitii qui inten­ dunt aliler profiteri quam verbis expressis, licet in foro fori possint præsumi professi. Pontas dicit cx variis sententiis curiarum supremarum, professiones tacitas in Gallia non amplius admitti. Duplici modo inducitur professio tacita , vel gestando habitum proprium professis, vel exercendo actus ipsis proprios , prout habetur in variis textibus juris. Quantum ad primum , observandum est quod in pluribus religionibus habitus novilioruin sil distinctus ab habitu professo­ rum , sive in aliquo permanente , ul in co­ lore , vel forma, vel scissura ; sive in aliqua actione transeunto , ut si habitus professo­ rum benedicatur solemniter, non habitus novitiorum ; vel si habitus profcs oruin de jure detur in uno loco, putain choro, cl ha­ bitus novitiorum in alio, puta in capitulo ; vel si ille dc juro detur ab uno superiore, puta a provinciali , ct iste ab alio , puta a priore, etc. In quibusdam autem aliis religionibus habitus novitiorum cslindistinctus ah habi­ tu professorum , ut in nostro Praedicatorum ordine; quamvis enim habitus professorum benedicatur el non habitus novitiorum, no­ tat tamen Passcrinus quod hæc cærcmonin non sit soleinnis, nec necessaria , sed mere accidentalis. Quantum ad secundum : actus proprii pn fossis dicuntur qui sunt vel jure tales ccptio sacrorum ordinum , etc. v cl cx con­ suetudine , ul certæ obligationes a professis fieri solilæ, cap. Vidua, de Regularibus lib. 3, tit. 31. Qui ergodcpmito habitu novitiorum gestat habitum professorum, aul qui in habilucommuni novitiiscl professis exercet aliquem actum proprium professis , in foro exteriori praesumitur professus. Dixi, in foro exteriori; quia in foro inte­ riori el coram Deo nulla est professio, ul supra dictum est, sine intentione expressa profitendi in novitio et acceptandi in reli­ gione vel insuperiore. Unde si fiat protesta­ tio in contrarium, sive ex parle novitii, sive cx parlc religionis, neque gestatio habi­ tus proprii professis, neque exercitium ac­ tuum illis propriorum etiam in foro exteliori, inducunt professionem. 11 — De tjjechbus professionis vntidir. Primus effectus professionis validae est, quod professus non sil amplius sui juris, sed quod transeat sub potestate et dominio reli­ gionis, ratione traditionis per quam seip­ sum totum religioni donando tradit, cl hanc traditionem voto consecrat atque confir­ mat : unde oritur cx parte religionis vi vi­ tæ cœnobilicæ el ex natura bonorum moj naslcrii, ul jam dixi, obligatio subminislrandi necessaria professo. Hio q. 489. «. 3. ad 3— Secundus effec­ tus est remissio omnium pœnarum peccati? debitarum, non ex opere operato, quia pro­ fessio non csl sacramentum ; sed ex excel­ lentia operis, quod est condigna satisfactio pro tola pœna peccatis debita : unde secun­ dum S. Ilieron. Epist. 8 ct25, etS. Bernardum, lib. de Præcepto et Dispensat professio religiosa comparatur baptismo. Adde quod summi pontifices concesserunt indulgentiam plenariam prolilcnlibus.iVotd tamen quod professio debeat fieri in statu gr.iliæ; non enim remittitur pœna , nisi re­ missa culpa. Tertius r/ferfitt est exstinctio omnium vo­ torum professionem praecedentium, sive sint reservata sive non, sive rcalia, si ve persona­ t'd , sive in saeculo sive in novilialu emissa. Ita S. Th. quem unanimiter sequuntur l’œologi. Sic autem habet S. Doctor. 2,2. q. 88, a. 12, ad 1 : « Dicendum, inquit, » quod omnia alia vola sint quorumdam » particularium operum ; sed per roHc’o- 420 DISSERT. IV. ART. III. » nem homo totam vitam suam Dei obsequio s deputat; particulare autem in universali © includitur, ct ideo Decretalis dicit, quod » Revs voli [radi non habetur, qui tempo» rate obsequium in perpetuam religionis w observantiam commutat. Ncc tamen re© ligioncm Hcrediens tenetur implere vota » vel jejuniorum, vel orationum, vel aliod rum hujusmodi, quæ exislens in sæculo » fecit, quia religionem ingrediens moritur » priori vitæ. Et etiam singulares observand liæ religioni non competunt, et religionis » onus salis hominem onerat, ut alia super© addere non oporteat. » Idem docet hic, q. 189, a. 3, ad 3, el in 4, dist. 38, q. 1, a. 4, q. 4, ad 1 et 2. Sed quæstio est utrum ista exstinctio voto­ rum fiat ipso jure vi professionis, independenter ab intentione profilenlis. R. probabilius et communius affirmative. Et est expressa sententia 1). Th. qui loco cit. in 4, ad 1, dicit : Ex ipsa vi voli reli­ gionis a prioribus volis est absolutus ra­ tionibus dictis. Rationes autem dictæ quas habet ibid., ct quas retulimus supra cx 2,2, q.88, probant sic fieri tam jure naturali vino quam ecclesiastico. Jure naturali divino probatur. Professio religiosa se habet ad particularia vola prius emissa ut totum ad partes, quatenus omnia illa particularia vota continentur formali­ te! vel eminenter in volo professionis. Ergo Prob. ani. deductione. Sic votum castitatis continetur formalilcr in volo professionis ; vola eleemosynarum, largitionum, obla­ tionum, etc., eminenter continentur in volo paupertatis : certo enim homo perfec­ tiori modo solvit Deo omne debitum pecu­ niarum, dum per professionem dat Deo lo­ tum quod habet cl quod habere potest in posterum. Tandem alia opera honesta qua; possunt esse materia votorum particularium et quæ possunt exerceri ab homine in statu religioso, eminentius continentur in volo obedientiæ, quo homo se lotum el sua opera dat Deo. Ergo. Hinc vere dixit S. Th. loco cit. in 4, ad 2, quod professio religiosa sil quodammodo ampliatio voli, magis quam commutatio. Confirmatur. Homo per piofessionem re­ ligiosam moritur priori vitæ, id csl, priori voluntati et libertati, ita ul non silamplius sui juris, sed juris religionis el Dei : ctgo non amplius tenetur priori obligatu ni quæ ex privata sua voluntate ortum habebat. Jure ecclesiastico prob. Ex c. S. Scripturee, dc Volo, ubi dicitur universaliter de omnibus volis : « Reus voli fracti non habe» lur, qui temporale obsequium in per» peluam religionis observantiam cominu» tat : » ubi hæc vo*, commutat significat quidem actum hominis, sed qui in ipsa pro­ fessione consistit, non in speciali profitenlis intentione; est enim sensus apertus quod profitendo commutat : quia scilicet ipsa professione commutat. Confirmatur, exc. penultimo de Regularibus in 6 , ubi dicitur quod qui voverat ingredi religionem stric­ tiorem , ctprofitetur solemniter in laxiori, licet peccet, prius ejus votum simplex sit exstinctum per solemne. Nusquam enim hic est exceptio juris communis, sed est re­ solutio ex ipso jure communi ; hujus enim resolutionis hæc adfcrlur ratio : Quia volo priori lanquam simplici per secundum so­ lemne noscitur derogatum. Audis, nonr/rrogat, sed noscitur derogatum ; a quo au tem derogatum nisi ab ipso jure communi, tam naturali divino quam ecclesiastico? ut probatum est I DE PROFESSIONE INVALIDA. ejus damnum ; item a jurisdictione laicali, ita ut professus gaudeat privilegio fori et canonis,*ut dixi de noviliis ; denique a juris­ dictione ordinarii. Oppones contra hoc ultimum caput Vo­ lentes , de Privilegiis in G, ubi Innocen­ tius IV, in concilio Lateranensi, declarat exemptos subjici jurisdictioni ordinarii in tribus casibus, scilicet ratione delicii, con­ tractus initi et rei litigiosæ, si hæc fiant aut existant intra locum exemptionis. Et Trid. «ess. 7, cap. 14, hanc declarationem con­ firmat el innovat. R. caput Volentes loqui in hac exceptio­ ne de exemptis localiter tantum, non dc exemplis personaliter, qualiter sunt hodie plerumque regulares, ex quibusdam consti­ tutionibus sequentium pontificum qui etiam expresse huic decretali ad abundanliorem cautelam derogarunt : exemptio autem per­ sonalis ubique afficit exemptum. Veritas hujus responsionis patet ex ipsa decretali. Nam ibid. § In omnes, agens de exemplis personaliter quantum ad censuras, declarat quod episcopus non possit monachos pro ulla causa ullovc loco interdicere, suspen­ dere, vel excommunicare. Unde ad Trid. dicendum est, ipsum in­ novasse hoc decretum in suo sensu, scilicet, quoad exemptos localiter lanium Idque pa­ tet tum ex citato cap. 14, ubi concilium in causis miserabilium personarum subjicit regulares episcopis ut delegatis a S. Sede. Similiter sess. G, cap. 3, cx quo evidenter constat quod non agnoscat in eis jurisdic­ tionem ordinariam in regulares. Sed quod rem decretorie conficit, Paulus V, constil. Religiosorum, data 14 aug. 1007, declarat regulares non comprehendi sub decretali Volentes, neque sub decretis conciIlii Trid. sess. 7, cap. 14, ctsess. 24, cap. 20. ARTICULUS IV. Dc professione invalida. $ I. — Utrum professio invalida habeat aliquem effectum. ? Quidam volunt professionem invalidam defectu alicujus conditionis jure positivo requisite, valere in ratione voli simplicis, tum ad religionem alteram profitendam, tum ad castitatem servandam. Contra quos, Dico. Probabilius videtur professionem 421 quovis jure invalidam, nullum habere ef­ fectum. Prob. Professio religiosa non est simplex promissio vitæ regularis facia Deo, sed est sui Iraditio cl donatio ad vitam regularem, in hac specifica cl individua religione accep­ tante, quam donationem profilons voto facio Deo confirmat ct sigillat : ergo cx quovis capite sil invalida donalio, esi pariter inva­ lidum votum de ea omissum, sicque nullam inducens obligationem etiam voti simplicis, sive ad religionem in immuni, sive ad cavi­ tatem servandam. Unde Trid. sess. 25, cap. 15 de Profes­ sione invalida dcfcclu ætalis scxdecim an­ norum aut anni noviliatus, quæsunt solemnilates a jure positivo rcquisiiæ, déclarai quod « sit nulla, nullamve inducat oblig.i» tionem ad alicujus rcgulæ vel religionis » vel ordinis observationem, aut ad ali ' » quoscumque effectus, d Hi autem termim universales excludunt omnem prorsus obli­ gationem etiam voli simplicis. Quod propicr identitatem rationis videtur dicendum dc aliis similibus casibus. Dices 1« Secundum jura antiqua, quædam professiones invalid® censentur valere, vel ad religionem in communi, vel ad castita­ tem servandam in sæculo. Ergo. R. jura antiqua sic consuisse ex praesump­ tione quod professioni accessisset votum sim­ plex sive antecederis, sive concomitans, sivi· subsequens professionem ; ut si quis priuvovisset simpliciter ingredi religionem v servare castitatem , cl ul vel simpliciter v -1 melius volo satisfaciat, religionem profite­ tur : supposita nullilate professionis, rem incl obligatio voli simplicis; sed secluso si­ mili volo simplici, nulla rcstalobligatio præ­ cisc ex professione invalida. Dices 2° Leg. Tam Augustini ff. de Ser­ vit. cl cap. unic.jdc Spons, in 6, statuitur hæc Regula : Quando actus non valet sicul fit, valet co modo quo valere potest. Ergc. quando professio religiosa non valel in ra­ tione voli solemnis, valet saltem in ratione voli simplicis. R. hanc juris regulam non habere locum in actibus quorum lotus valor desumnur ab intentione agentis, ut est professio religiosa; sedin his actibus sen anda est hæc altera re­ gula : .Idus lanium valel quantum agent vult ul valeat. Adde quod ex prima regula sequeretur quod professio religiosa non va- . -‘Λ DISSERT. IV. ΛΚΤ. IV. ♦22 lord tantum in ratione voti simplicis castita­ n um, ex præsumptionc quod toto eo tem­ tis, ut volunt adversarii, sed eliam in ratione pore ratificarclur professio invalida, quod voti simplicis paupertatis cl obedienliæ, prælati non potuerunt facere: 2’sequeretur quippe quæ eliam fieri ctservari possunt in quod id quod est institutum n bonum reli­ sæculo. gionis, cederet in ejus gravamen, dum co­ geretur relinere perpetuo inhabiles aul no­ § ϊ Γ. — De reclamatione conlra professionem lentes profiteri ; 3" quia nomo cogi debet ad invalidam. religionem, cum sil onus gravissimum sum­ Reclamare contra professionem invali­ ma libertate suscipiendum; «equerelur dam, est petere facultatem dimittendi habi­ quod mulier quæ mentito sexu professa es­ tum el statum religiosum, allegando causas set in monasterio virorum, et non recla­ masse! tempore quinquennii, cogeretur in nulli talis professionis. Dc ista reclamatione exstat speciale decre­ eo perpetuo manere , quod est absurdum. tum concilii Trid. sess. 25, cap. 19, his ver­ Hinc volunt quod istæ particulae decreti, tx bis: «Quicumquc regularis prælendat per quacumque causa, restringi debeant ad ha­ d vim et melum ingressum esso religionem, biles ad profitendum. His non obstantibus, R. probabilius nobis videri eliam cum » aul etiam dicat ante aetatem debitam pro» fessum, aut aliquid simile, velitque habi- mullis , præfatos sub islo decreto compre­ » tum dimittere quacumque dc causa , aul hendi , excepto impedimento perpeluo facti « eliam cum habitu discedere, sine liccnlia notorii permanentis, ul explicabo infra. » superiorum, non audiatur; nisi intra quin1° Quia hæ particula»,eæ quacumque cau­ o quennium tantum a dic professionis , cl sa, cum sint universales, comprehendunt » tunc non aliter nisi causas quas prælende- omnes casus; nec est ratio cur restringan­ » rit, deduxerit coram superiore suo el or- tur ad solos habiles ad profitendum · ut pa­ d dinario. Quod si ante habitum sponte di- tebit tum cx rationibus sequentibus, lum » miserit, nullatenus ad allegandum quam- ex solutione rationum oppositarum. Unde » cumque causam admittatur, sed ad ino- 2° quia intentum concilii fuit ut judicium « naslcrium redire cogatur, cltanquamapos- nullitalis professionis non esset penes solum υ lata puniatur: inierim vero nullo privilc- professum , tum ne pateret lata via ad apo;» gio suæ religionis juvetur. » Circa hoc de­ tasias impuno habendas, quod accideret cretum occununl variæ quæsliones resol- dum quisque diceret se osse aut fuisse inha­ vendæ. bilem ; lum quia secundum se injustum csl Petes 1° quos istud decretum comprehen­ ut parte inaudita auferatur ab ea quod le­ dat? gitime possidet, possidet autem legitime re­ Λ.comprehendere omnes religiosos eliam ligio quoquo modo professum. 3uQuia con­ militares qui tria vola emittunt, quia sunt cilium istud decretum edidit non solum cx vere religiosi ; item cos qui Societati Jesu præsumptionc quod tompore quinquennii sunt posl biennium incorporali, quia in bul­ ralilicaretur professio invalida, aut ederetur lis SS. pontificum sunt eliam religiosi; de­ tacita , ul supponit opposita sententia ; se· i nique omnes moniales. Constat ex his ter­ eliam pro tranquillitate religionum, que minis decreti ; r/uicmm/uc regularis, qui, nunquam haberetur, si sub quovis prætcxlu cum sint universales, omnes quovis nomine liceret loto tompore vitæ religiosis el rclivel titulo regulares comprehendunt. Ita gioni reclamare : cl ideo ad limitandum tempus hujusmodi litium elcontentionum, communiter. Petes 2° utrum eliam comprehendat per­ decrevit pro religione ct religiosispræscri|>petuo inhabiles ad profitendum; item cos tionem professionis terminato quinquennio, qui toto tempore quinquennii non potue­ sive fuerit valida professio, sive invalida. runt raliticarc prolessionem invalidam, nec Quidam addunt in confirmationem hujus reclamare ex impedimento quidem tempo­ senteniiæ quasdam declarationes S. Congre­ rali, sed loto tempore, quinquennii durante, gationis; sed esto forte de his declarationi­ v. g. metu vel ignorantia nullitalis profes­ bus non salis constare, saltem stylusel praxis curiæ est, quod nullum, elapso sionis? Mullis videtur præfatos non comprehendi, quinquennio , admittat ad reclamandum, 1° quia concilium determinavit quinquen- nisi\ ia extraordinaria oblinucrila S. Sede DE PROFESSIO M: t » VALIDA. 423 apertionem oris. seu , ni dicilur communi­ sionc csl audi udus, nisi obtinuerit a Sede Apostolica restitutionem in integrum. tor, restilutioiicm in integrum. Dixi, excepto impedi mento pcrpcluo farti Quæ objici possur.l contra hanc n-ponnoloriipermanentia, ut si muli r, mentito sionem, soluta sunt in præccdenli respon­ sexu , professa cssel in monasterio virorum, sione. aut vir in monasterio mulierum, aul her­ Si dicas, ulterius posse contingere quod maphroditus perfectus cl certus in alteru­ professio aul permanentia professi in reli­ tro ; cum enim is teneretur exire, id posset gione sit manifesto conlra legem naturalem se solo, non petita liccnlia, nec servata aul divinam; ul si sil scandalum quod duforma praecedentis decreti, non solum post biuf hermaphroditus maneat in monaste­ quinquennium, sed post viginti, triginta rio; aul si maritus qui prælextu adulterii annos ct amplius. Quia, inquiunt auctores, uxoris religionem professus est , ct post notorium facti permanentis non eget pro­ multos annos inveniatur nulliler professus, batione , ncc requirit ordinem judicii, eo quod ipso ante professionem pariter adul­ el quod extrinsecus patet expresse probare teratus fuisset, ct inde perdiderat jus profi­ non est necesse ; quæ enim necessitas pro­ tendi religionem invita uxore; foret enim bandi cum esse cæcum qui non habet aperta injustitia ipsum non reddere uxori : oculos ? nulla autem lex humana praevadere debet Et hinc patet responsio ad quartam pro­ legi naturali vel divins. bationem sententiæ opposilæ. Ad primam, Λ. responsionem nostram esse intelligenpalet responsio ex tertia ratione nostræ sen­ dani salva lege naturali et divina; non enim tentiae, nimirum, quia concilium decretum concilium intendit peccatum aut peccati istud edidit non ex sola præsumptionc ratifi­ incentivum : attamen casus propositi non ent ion is tempore quinquennii, sed eliam multum urgent. In primo enim posset se­ pro tranquillitate religionum, quæ non pos­ parari dubius hermaphroditus, sic, ut absit set haberi si toto tempore vilæ locus esset re­ scandalum donec dc ejus causa per judices clamationi. Ad secundum , It. majus esse definiatur. In secundo equidem restitutio inconveniens quod religio exponatur perpe­ est de jure naturali, sed polesl differri ex tuis litibas et contentionibus, quam quod causa , qualis pnlcsl esso necessitas cogrorretineat religiosum inhabilem tempore ejus ccndi nullilalcm professioni -in lacie Eccle­ vilæ. Ad tertiam, II. veram esse per se,se­ sia}. Cælcrum si, attendis circumstantis, cus per accidens ad vitandum majus incon­ lex naturalis obliget ad stalim, servanda e. t. veniens. Adde quod pateat ipsi recursus ad Ex didis in duabus præcedenlibus res­ S. Sedem pro oblinenda restitutione in in­ ponsionibus colliges, nulli, sive sil dides, tegrum. Sed sive eliam corius dc nulli tale suæ professio­ Petes 3" a quo temporis puncto incipiat nis, quam tamen nullitatcm posMl in judicio istud quinquennium ? probare, liccrcdeserere religionem 11 rediic II. non incipere, ut quidam volunt, a ad sæculum, non servata hujus decreti for­ cessatione impedimenti ad profitendum , ma. Equidem si sit certus de nullilale sii u aut a cessatione ignorantis nullitalis profes­ professionis, non erit apostata coram Deo, sionis , sed a tempore professionis sive cx- nec incurret censuras contra apostatas latas; pressæ sive lacitæ, præsumptæ scilicet per quia apostasia supponit professiunem reli­ exercitium alicujus actus professis proprii. giosam : peccabit tamen et erit apostata in Constat lumex responsionepræccdenli, tum loro Ecclesia’, atque ul talis punietur. ex his verbis expressis decreti: nisi intra Dixi, quam tamen nullilalcm possil in quinqnenn ium lanlum a die prof< ssionis nu ■ indicio probare; quia existimo, salvo me­ mmindum; ubi parliculæ nûi et lanium sic liori judicio, quod, qui omnino certus est affirmant quod ponunt, ut excludant omnes de nullilale suæ professionis el eam nudi­ alios casus prætcr expressum : cx quo etiam tatem non potest probare, possil licite, se­ colligitur quod istud quinquennium sit nu­ cluso tamen scandalo, sine licentia et non merandum dc momento ad momentum , servata forma hujus decreti, deserere reli­ quia islæ parliculæ sunt taxalivæ et non gionem et redire ad sæculum; quia de­ admillunlampliationcmauldiminutioncm; cretum non videtur comprehendere nisi unde nullus elapso quinquennio a prolcs- cos qui causas nullitalis suæ professionis 424 DISSERT. IV. ART. IV. DE PROFESSIONE INVALIDA. deducere ct probare possunt iu judicio. Petes utrum qui dimisso habitu recessit sine licentia , el ideo non est audiendus, si redeat, sive sponte sive coacte, possit, reassumpto habitu, audiri? TL juxta communem sententiam affirma­ tive; quin concilium non prohibet audiri, si redeat : intelligc durante quinquennio a professione, quia eo elapso non est audien­ dus, ul dictum est, nisi obtinuerit restitu­ tionem in integrum. Petes 5° dc quo superiore et dc quo ordi­ nario intelligendum sil decretum? TL intelligendum esse de superiore locali conventus in quo emissa luit professio , et de ordinario diœcesis in qua silus est iste conventus. Ita communiter. Sub nomine ordinarii, veniunt capitulum sede vacante, cl vicarius episcopi. Adjunxit autem concilium ordinarium superiori, ul ab cis conjunctim fieret inqui­ sitio et ferretur sententia; quia superiorem non judicavit judicem ex omni parte inte­ grum co quod agatur de re sua, cl posset induci vel ad dimittendum valide profes­ sum, quia est religioni noxius, vel ad reti­ nendum invalide prolcssum, quia est reli­ gioni utilis. In casu autem quod isti duo judices non conveniant, lis per Sedem A po­ sto! icam csl dirimenda. Petes 6° utrum in hoc judicio citandi sint parentes vel hæredes aul alii intéresse habentes ? TL a pluribus negari. Attamen Passeri nus rclerl Rotam irritasse hujusmodi sententias, quia non fuerant citati intéresse habentes. Indubitatum csl autem citandam esse reli­ gionem seu conventum collegialcm , qui per suum procuratorem comparcat. Petes 7" quæ bona dimissus, probata nulli late professionis, sccum deferat? /L deferre 1° quæ religioni donavit intuitu professionis ; quia hæc donata sunt subconditione quæ non purificatur. 2° Quæ in re­ ligione ipsi donata vel legata fuerunt ab amicis aut consanguineis ralione personæ, ipsius sunl; secus si fuerint donrta intuitu religionis, licet occasione professi. 3° Quæ acquisivit in religione docendo, concionan do, ministrando sacramenta, etc. etiam ip­ sius sunl ct sccum defert ; quia est capax dominii, ncc intendit acquirere religioni, nisi ex errore professionis validæ : si enim scivisset esse invalidam , ncc ipsam ratiiicare voluisset, indubie sibi acquisivisset ; error autem non tribuit verum titulum nec verum dominium. Verum est quidem sic nulliter professum tonori religioni dc alimentis el vestimentis; quia in sæculo vixisset dc suo, in religione autem vixit de alieno : unde si sit possessor bona»fidei, tonetur ad id in quo foetuses! ditior; si sit malæ fidei, tenetur ad totum. Si diras, ipsum interim inserviisse reli­ gioni : TL obsequia communia religionis esse simpliciter in utilitatem religiosi ope­ rantis cl non religionis, sicque non debent intraro compensationem pro alimentis et vestimentis a religione subministratis : se­ cus autem toret dicendum si obsequia essent specialia , necessaria aut utilia re­ ligioni. Quæ hucusque diximus de reclamatione nulliter professi contra suam professionem, pariter dicenda sunt do reclamatione reli­ gionis contra ejus professionem; quia sunt correlative, cl quæ statuuntur de uno cor­ relative censentur statuta de alio. •9 tl ·» Vtl '•'VA WVMVVt V\V\ VWMWA ΙΛΑΜΛΑΑVVAAWWA *»WU t'vv - INDEX Dissertationum, Articulorum, Pa ragraphorn m, Politionum, Cm .cetariorum, Digressionum, etc., quæ in hoc lomo Vi continentur. TRACTATUS DE PRUDENTIA. DISSERTA­ Ait. IIT. Pe possessione. Quid et qnolnplcx sit? Quomndo a 138 § III. Ad quid teneatur possessor make fidei ratione meliorationis aul deterioration!* ? 440 § IV. Utrum possessor malæ fidei possit de ducere expensas in re conscreanda \el melioranda facias? 443 § V. Utrum pI quid sit restituendum a posses­ sore dubiæ fidei ? 444 § VI. Utrum aliquid debeat restituere qui «lu bitat an aliquem injuste dainnificaverit > 145 Art. XII. Utrum ille qui impedit aliquem a consecutione alicujus boni, teneatur nd restitutionem ? 4 47 Ari, XIII. De reslilutiorte facienda ab his qui injustæ damnitiCntioni coop imtur. 151 § 1. Expediuntur quædam difficultates cirri coopérantes in commun·. Ib § 11. Exponuntur singuli modi, ct 1<> jubem 154 § III. Consulens. 457 § IV. Consentiens, 459 § V. Palpo, reemsus. 4 G0 § λ 1. Pai ticipans. 16l § VII. Mulus, non obstans, non manifestans. 465 Quæritur specialiter u’rum confessariiis qm ex imiorautia ant * ··«' incnt'a graviter cul­ pabili non injmuit p.emieuli restitutionem ad quam tenetur, liat ipse obnoxius resti lulioni ? 468 § A III. Quo ordine cooperatores damni tenen­ tur restituere ? 469 Quæritur hic insuper ulnim si damnum pas­ sus uni cooperandum remittat debitum , cæleri sint liberi ab onere restituendi? 471 Ail. XIV. Cui sil facienda restitutio? Ib. § I. Cui bona certa sint restituenda? Ib. Peles 1° utrum qui reddit rem domino repe- 427 lenti in damnum alterius , peccet non so­ lum contra charilatem sed etiam contra jihtiliam, teneatnrqiie ad restitutionem. 172 Petes 2» utrum si cx non redditione dep >* ti immineat depositario grave damnum , non liceat reddere repetenti in sui vel alterius perniciem '■ 17’· Petes 3c utrum restitutio «eu solutio facta c i dilori mei creditoris sil licita et valida, etc. Ib § II. Cui bona incerta sint restituenda ? 17 i Art. XV. Quando sit facienda restitutio 9 175 Peles 4> quomodo sil iutelbgendiim statur ? 176 Peles 2 utrum qui alienum injuste detinet, continuo peccet ? Il>. Peles 3» utrum sit unum peccatum coni nuntum, an sint plura numero distincta? 177 Peles 4o utinm sit eadem ratio de dilatione solutioni* debitorum ex contractu ? 478 Art. XVI. Quo loco, el cujus expensis resti­ tutio fieri debeat? 479 Art. X\ II. Cujus periculo restitutio fieri de­ beat? 481 Ait. XVIII. Cui ex pluribus creditoribus prius sit restituendum t 182 Art. XIX. Variæ difficultates resolvuntur circa præcedentem materiam? 48'i Art. XX. De causis excusantibus a restitit tione. 4SS DISSERTATIO IX. De vitio opposito jusliliie di4ributivæ, quod csl acceptio perbo­ narum, 499 Arl. 1. Quid sil el quale peentum acceptio personarum? Ib. Art. II. Dc acceptione personarum in dotiihutione spiritualium. 200 Sohnntur objectiones. 203 Ait. III. I irum qui ad beneficia seu officia ecclesiastica momovet indignum, seu mi nus di ’iitim prætcrmîsso digniore, teneatur ad aliquam ivHitutioncm ? 204 Appendix. Utrum quæ diximus in duobus articuli* præccdcnlibus sint extendenda ad officia sæcularia ? 2Ü5 Art. IV. De quali!itibus ad beneficia rite oIh linenda necessariis. 296 Ail. V. Utrum liceat plura simul possidere bmelici » ? 209 Ex tisatiiiucs illorum qui existimant posse licite ab uno et eodem possideri plura si­ mul beneficia? 211 Peles p utrum subsistente legitima causa, semper requiratur dispensatio summi pon­ tificis ut quis licite obtineat duo benefi­ ci.» ? Ib. Pet«s 2· nuæ sint beneficia incompatibilia. quæ compalibilia ? Ib. Art. VI. Utrum in exhibitione honoris, et in indiciis habeat locum peccatum acceptionis personarum ? 212 Art. VII. De tribulis cl vectigalibus 213 § I. Quæ conditiones requiruntur vt tributa licite imponantur? Ib. § II. De obligatione solvendi tributa. 215 Petes utrum qui merces emit ab eo quem scit INDEX. 42R defraudasse vectigalia , teneatur illa sol­ !·<*(< . 1° Utrum concurrentes negative ad ho­ vere T 2'6 micidium incurrant irregularitatem? Ik Quid dicendum quando dubitat de jnsliiin Petes 2° quid censendum in dubio contracte tribuli? 217 irregularitatis? 266 s 111. Utrum clerici sint exempli a tribu­ § III. De irregularitateex homicidio casuali. Ib. tis ? 218 5 IV. De irregularitate ex miitilalinne. 267 DISSERTATIO X. De vitiis oppositis justitiæ Art. XI. De ob igalione restituendi ex homi­ commutative. Et 1° de homicidio, mutila* cidio, mutilatione et læsione. 268 tione el restitutione inde debita. 221 5 I. De restitutione damni personalis ex ho­ Art. I. Utrum sit licitum occidere malefacmicidio. Ib. lores? Ib. S II. De restitutione damni realis ex homicidio, Art. II. Qua auctoritate liceat occidere male­ et quibus fieri debeat ? 274 factores ? 221 S IU- Utrum omnis homicida vel mutilatorinPetes utrum clericis jurisdictionem tempora­ juslustencalnrad præfatas restitutiones? 274 lem habentibus, liceat occideie malofac Appendix I. De obligatione restituendi ex ho­ lores, seu ad eorumoccisionem directe micidio spirituali seu læsione in spirituali bus. 27; concurrere ? 225 Art. III. Utrum liceat alicui occidere seip § I. Dc obligatione restituendi ex inductione sum? 226 ad peccatum. Ib. Consectaria praecedentis doctrinae. 228 S II. De obligatione restituendi propter avo­ Art. IV. Utrum liceat in aliquo casu occidere cationem a religione? 276 Appendix Π. De obligatione restituendi ex innocentem ? 229 stupro el fornicatione. 279 Art. V. Utrum liceat defendere vitam suam cum occisione injusti invasoris? 231 Appendix III. De obligatione restituendi ex S I. Vera sententia stabilitur. 231 adulterio. 282 § H. Explicatur moderamen inculpatæ. 235 Digressio 1 historica. Utrum Moyses licite oc­ ciderit Ægyptium Ilebræo insultantem , ad § III. Solvuntor objectiones. 237 art. 2 præcedenlis dissert. 284 § IV. Variaequæstiones resolvuntur circa pre­ Digressio II historica. De poenitentia et morte cedent. materiam. 244 Samson is, ad art. 3 piæced. dissert. 285 Art. VI. Utrum liceat defendere bona tempo­ ralia cum occisione injusti invasoris? 246 Digressio III historica. De eviratione Orig··· iiis, a 350 nem. 400 S IV. Utrum debeamus illatas contumelias DISSERTATIO 111. De iisquæ competunt re­ sustinere ? 351 ligiosis , necnon de religionum distinctio­ § V. Utrum ex contumelia nascatur obligatio lb. ne. restituendi bonorum læsum? 352 Ait. II. De detractione. 353 | Ait I. De his (pirecompetunt religiosis. lb. 402 S I. Quid sil detractio ? . Ib. Art. II. De leligionum distinctione. Petes utrum omnes detractiones sint ejusdem $ I. Utrum sil una tantum religio , an plulb. res ? specie ? 354 403 ί II. Utrum detractio sit peccatum mortale 355 S II Ad quid potest institui religio? 'iw INDEX. t 111 Qua'sit religio excellentior ? 404 $ IV. Utrum habere aliquid in communi mi­ nuat perfectionem religionis » II). S V. Virum perfectior sit religio in societate viventium quam agentium solitariam vi­ tam ? 4t)fi DISSERTATIO IV. De religionum ingressu , novitiatu ct professione. il). Art. I. De conditionibus recipiendorum ad religionem. Ib. Impedimenta dirimentia. 4üS Impedimenta impedientia tantum. 400 Art. II. De novitiatu. 410 § I. In quo habitu debeat peragi novilia­ tus? Ib. 5 11. Qua ætate si inchoandus et perficiendus noviliatus? 411 Imp 4« t··■»«. ·ί*Τπ>. § HI. In quo loco ait perficiendus novithtus» 441 § IV. Quanto tempore debeat durare novitiatus? 412 § V. Utrum annus noviliatus debeat esse con­ tinuus? 414 § VI. Variæ quæsliones circa præcedenlcm materiam. 416 Art. 111. De professione religiosa. 418 < I. Quid et quotuplex sit professio religio­ sa ? Ib. § II. De effectibus professionis validæ. 419 Ari. IV. De professione invalida. 421 § 1 Utrum professio invalida habeat aliquem enectum ? Ib. $ II De reclamatione contra professionem in­ validam. 422 r r^mrvno* t** fari·-