t· *

E ICI DEB ANT HILIPX

I ixirn

lanier et SOCII CENOMANI.

HIV PATRUM SOCIETATIS JESU

THEOLOGIA
DOGMATICA
POLEMICA, SCHOLASTICA ET MORALIS,
PRÆLECT1ON1BUS PUBLICIS

IN ALMA UNIVERSITATE W1RCEBURGENSI
ACCOMMODATA.

EDITIO ALTERA
OPERA ET STUDIO PATRUM EJUSDEM SOCIETATIS

TOMUS PRIMUS.
DE

PRINCIPIIS THEOLOGICIS.
DE RELIGIONE.

TECHNY, ILLINOIS
'W3·
·<>*

UJTET1Æ PARISIORUM
SUMPTIBUS JULIEN, LANIER ET SOCIORUM.
A

VIA PICTA PE BUSSY.

1852.

PRINCIPI 4

THEOLOGK
AUCTORE R. P. HENRICO KILBER S. J
SS. THEOLOGIÆ DOCTORE EWSDEMQUE
ET SACRARUM SCRIPTURARUM IN ALMA UNIVERSITATI·

UHUrBl'HGEMNI
PROFESSORE

PUBLICO

ET ORDINARIO

DE SCRIPTURA SACRA. DE TRADITIONE DIVINA. DE ECCLESIA CHRISTI.

DE CONCILIIS. DE ROMANO PONTIFICE. DE SS. PATRIBUS
DE THEOLOGIA ET JURISPRUDENTIA. DE RATIONE ET HISTORIA. DE HÆHESIBUS.
DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

&

BIBLIOPOLA AI) LECTOREM.

inter varia quæ circumferuntur Theologiæ catholicae compen­
dia, vix ullum aliud ita Doctorum suffragio comprobari et adeo
multorum votis expeti nobis visum est ac Wirceburgensium Socie­
tatis Jesu Patrum illa, quam iterum typis mandamus, Theologia.
Sive enim eruditionis copiam testimoniorumque delectum, sive
rationum pondus, sive methodum et integritatem desideres, opus
nulli secundum et numeris omnibus absolutum latearis necesse
est. Cujus non infima etiam commendatio esse debet, quod in illa
florentissima olim Universitate ortum et famam habuerit, quæ
validissima Fidei propugnalrix in Germania, præter hos quos recudimus Dogmaticæ Theologiæ scriplores, paucorum annorum
decursu, suos inter professores, PP. Edmundum Voigt, Adriannin Dande, Xaverium Widenhofer, aliosque protulit viros,
omnium judicio, in moralibus, historicis ac scripturisticis doctri­
nis exercitatissimos, quos nominare laudare est.
Porro in hac altera editione pauca innovavimus, quæ genuinam
operi integritatem relinquunt, solum immutato nonnihil ordine.
Praeterquam enim quod singula volumina, olim prout vario tem­
pore perfecta fuerant, in publicum emissa, nunc juxta theologici
cursus ordinem proferemus, et alia quædam levissima, subjectis
notis indicata, addidimus, consultius esse visum est suarum sin­
gulis propositionibus objectionum seriem nectere, quæ, in priori

A

editione, ad calcem uniuscujusque capitis aut articuli rejecta

procul aberant.
Quod si in hac sacrarum disciplinarum instauratione,quam tanto
promovent studio plerique hodie in Gallia Illustrissimi Præsules,

ac novissima magis magisque commendavere Concilia, labor iste
noster benigne exceptus fuerit, cætera, quibus Theologica έγχυχλοζαιοεία conficitur, Wirceburgensium Patrum opera, poslmoduin,
in gratiam Cleri, simili cura nec interrupta serie, Deo favente, vul­
gabimus.

INSTITUTIONES

T U E O L Ο GIC Æ
DE

PRINCIPIIS THEOLOGICIS.
I

of

Visum est inscribere hasce institutiones de principiis Theologicis; tunl
quia decebat id quam minime distinguere per epigrapheu, quod alias vehit
pars commentationibus prioris Tractatus inseri consuevit, tum quia hac
inscriptione planum erat complecti omnia, quæ per fidei regulas et Theolo-

giæ fontes seu locos theologicos ab aliis designantur. Cum enim a I). Thoma
p. 1. q. 33. a. I. Omne, a quo aliquid procedit quomodocumque, dicatur esse
principium, licebit Principiorum Theologicorum etiam nomine significare
non tantum ea, quæ veritates a Deo revelatas continent aut infallibililcr proponunt, indeque fidei regula nuncupantur ; sed et quæcumque sedes sunt et
promptuaria, unde disciplina sacra de Deo rebusque ad Deum pertinentibus
tractans, id est, Theologia sua argumenta desumit, quæ est locorum theolo­
gicorum descriptio. Quare sicut in horum censum communius referuntur
Scriptura sacra, Traditio, Ecclesia, Concilia, Sedes Aposlolica, seu Summus
Pontifex, Patres, Scholæ Theologicæ, Juriscientia, Historia et Ratio humana;
sic et illa eadem sub ampliore hac Principiorum theologicorum acceptione

comprehenduntur. Quoniam vero non una istorum omnium vis est et effi­
cacia, sed alia quidem veritates revelatas complectendo, objectum fidei ac
disciplinai theologicæ constituunt; alia autem veritates illas ostendendo sub­
jectum utriusque facultatis dirigunt; alia demum easdem veritates 'el cuslc-

Q

PH.EFATIO AVCTORlS.

diendo vel illustrando vel firmando utilitatis quidpiam sive objeclo sive subjcclo memorato conferunt : fas erit, secundum diversitatem hanc triplicem,
universam quoque materiam in (res Disputationes distinguere. Itaque earum
prima aget de Principiis Constitutivis. quorum nomine Scripturam Sacram
et Traditionem inlelligimus : secunda ώ» Principiis Directiris, quorsum
Ecclesiam, Concilia et Summum Pontificem referimus; tertia de Principiis
Adjuvantibus, ad quorum ordinem reliqua superius recensita reducimus.

DISPUTATIO 1.
i>i; pniivciriis constituti vis.

CAPUT I.
DE SCRIPTURA SACRA.

Opus amplitudine sua præfixos scriptionis limites longissime excedens
suscipiendum foret, et Scriptura Universa polemice explicanda, si quæ de
ea controversiae moveri possunt aut solent, plerasque hic examinare aut ad
singularia descendere mens esset. Relictis itaque, quæ officii et curæ alterius
sunt, agemus duntaxat de iis, quæ ad cognitionem Scripturæ Sacræ et aucto­
ritatem uni versim quid faciunt; ideoque de ejus notione et existentia, inspi­
ratione et autheutia, intelligentia et lectione, quantum fieri potest, breviter
tractabimus.
ARTICULUS I.

Quid ea sint quæ ad Scriptura Sacra notionem faciunt?

1. Nola. Notitia seu notio Sacræ Scripturæ potissimum cx ejusdem des­
criptione, divisione, canone, lingua, vcrsione ac sensu desumitur. Ea proinde
ad solvendam quæstionem hanc prolegomenam opus est exponere.
2. Dico I. Scriptura Sacra in genere est verbum Dei scriptum, seu litteris
exaratum, vel ab ipso Deo, vel a scriba alio, Deo tamen afflante. Dicitur 1.
Verbum Dei; quo convenit Scriptura Sacra cum Traditionibus divinis; de
quibus infra : 2. Scriptum; quo distinguitur ab illis, voce duntaxat editis :
3. vel ab ipso Deo; quo comprehenditur etiam illa, quam quidam faciam
. statuunt in Decalogi tabulis, ab Angelo Dei personam gerente signatis : 4. vel
ab alio scriba; quo communis cl certior verbi divini perscripti modus desi­
gnatur: 5. Deo tamen afflante; quo Scriptura Sacra discernitur a Canonibus
et definitionibus Ecclesiae; cum illa fiat Deo non utcumque, sed ut verbum
suum scribendum inspirante. Scriptura Sacra in specie est verbum Dei ipso
afflante scriptum, et in Bibliis, h.e. voluminibus seu libris sacris contentum.
Sub hae acceptione prœsertim a nobis in prtesens Scriptura Sacra conside-

4

nF. PRINCIPIUS CoNSTIlVlTV IS.

ratur. quæ etiam ab Hebraeis Rcrith. a Graecis ΔιαΟηχη, a Latinis Testa­
mentum dicitur; ecquod fivdus Deum interet homines initum complectatur.
3. Dico 11. Dividitur Scriptura Sacra tripliciter : 1° ratione temporis, in
Libros Veleris ac Novi Testamenti, ut insinuat Laciant. L. 4. Divin, Instil.
C. 20. ita scriben Scriptura omnis in duo Testamenta divisa est. Illud
quod adventum Domini passionemque antecessit, fetus dicitur : ea vero, qua;
post Resurrectionem scripta sunt. .V. Testam, nominantur, etc. 2° ratione
materiæ, in libros legales, historici s, sapientiales seu morales, et prophe­
ticos. Leqales nominantur, qui vel leges divinas vel doctrinam a Christo
promulgatam complectuntur : Historici, qui rerum gestarum enarratio­
nem faciunt : Sapientiales seu Morales. qui verae sapientiæ ac bene vivendi
monita, praecepta vel rationem proponunt : Prophetici, qui vaticinia et
futurorum præsagia continent. 3° ratione auctoritatis, m canonicos et apo­
cryphos. Canonici dicuntur illi, qui non tantum quoad se sunt, sed etiam
quoad nos habentur sacri et Deo aillante scripti, ideoque in Canone Ecclcsiæ
recensentur: Apocryphi hic non intelliguntnr illi, qui a Deo minime sunt
inspirati, ideoque ab Ecclesia positive reprobati et ex sacris Bibliis absunt ;
sed ii, qui auctoritatis sunt dubiæ vel obscurae, ab Ecclesia saltem negative
reprobati, ideoque, licet in Bibliis sacris nonnunquam permissi, tamen a
reliquis libris distincti vel ad calcem voluminis rejecti conspiciuntur. Hujus­
modi sunt Oratio Manasse. Liber 3 et i Esdrae, Appendix contineas Genea­
logiam Jobi, Psalmus 151, Prologus Ecclesiastici, Praefatiuncula Thro­
norum, Liber 3 et 4 Machabæonim, etc. Canonici autem numerantur
septuaginta duo. 45. nempe ad Vetus, et 27. ad Novum Testamentum
spectantes (1).

(1) Librorum canonicorum nomina, numerum et ordinem versibus memorialibus
ita subjicimus*
I.1BRI VETERIS TESTAMENTI.

Genesis, Exo., Levit., Numerorum, Deuteronomi,
Josue, Judiciique liber. Rulb, bis duo Regum,
Bis Paralip., Esdræ duo, Tobias, Judith, Esther,
Job, Psalmique David, Proverbia, et Ecclesiastes,
Cantica, tum Sapiens, tum Ecclesiasticus adsit.
Isaias, Jeremi, cum Baruch, Ezechielque,
Daniel, Osce, Joel, Amos, atque Abcdias,
Jonas, Michæasque, Nahum, Habacuc, Sophonias,
Aggæus, Zachari., Malachi, bini Machabæi.
LIBRI NOVI TESTAMENTI.

Mallhieus, Marcus, Lucas, Sanctusque Joannes.
Actus, Roma. Corinth, duplex, Galatis, Ephesisqiic,
Nec non Philippis, et Colossensibus una.
Thessalonica duas accepit, Timotheusque.
Tito, Philemoni, Hcbræis datur una cuique.
Jacobi una, Petri binæ, tcruæque Joannis,
l'na Judæ. Finem Canonis facit Apocalypsis.

sache schiphue canon.

4. Diro IU· Ex' variis significationibus, quit! sori gncfm Canon pro diversi
late disciplinarum illam usurpantium tribuuntur, ea potissimum huc perli­
net, qua Canon a SS. Patribus et Conciliis pro munero, indien \cl catalogo
accipitur : atque hinc libros sacros Canoni insertos diximus nuper vocari
Canonicos, sicut etiammim Clerici in cœtum alicui Ecclesiæ ministrantium
adoptati appellantur Canonici, et relati in Album Sanctorum dicuntur Cano-:
nizati, Praecipua Canonis divisio est in Canonem llebræorum, et in Canonem
Christianorum seu Ecclesiæ Chrislianæ.
Canon Jlebrœorum probabilius est unicus, isque ab Esdra, sive simul cum
magno Gentis consilio, sive solo tanquam praecipuo illius docture confectus ;
certe nec Judæi nec Christiani ’antiqui ullum praeter Esdrinum agnoverunt.
Viginli duo volumina Vet. Testamenti in eo Flav. Josephus L. i. cont. Appion.
cum Judteis hodiernis, Origencs apud Euseb. L. 6. Hist. c. 23. Hilar. Præf.
in Psal., et Hier, in Prologo Galeat, enumerat; quorum triplicem ordinem,
nomina et partes postremus 1. c. exhibet, ut in Editione Vulgata sive in
fronte sive ad linein Bibliornm videre licet. Hunc quidem numerum Melilo
Sardensis apud Euseb. L. 4. hist. C. 26. cum Rabbinis quibusdam ad 24.,
Epiphan. L. i. Ikcret. 8. cum aliis ad 27., nonnulli ad 28. libros augent;
reipsa tamen nihil amplius addunt, sed discernunt duntaxat libros in pro­
prios sibi titulos, quos sub una et communi appellatione Hebraeorum Canon
concluserat : quemadmodum id Hieronymus proxime laudatus ostendit. Ab
eodem autem absunt Baruch, Tobias, Judith, Sapientia, Ecclesiasticus, Machabæorum primus et secundus, Est heris septem capita postrema, et Danielis
illa capita, quæ Hymnum trium puerorum, et historiam Susannae ac dra­
conis a Daniele interfecti sistunt ; vel quia hebræo idiomate non erant scripti,
vel quia post Esdræ tempora primum litteris exarati.
Canon Christianorum genuinus ac integer ille est, quem sedes Apostolica
testantibus Innocentio I. in ep. ad Exuper. c. ull. ct Gelasio in Cone. Rom.
semper tradidit, Ecclesia Africana tum definiente Cone. Carthaginiensi III. et
IV. tum praedicante S. Augustino L. 2. de Doctr. Christ. C. 3. adoptavit,
tandem Catholica Ecclesia per Cone. Florent, in Deer. Eugen., ad Armenos
et Tridentinum Sess. 4. in Decr. de Canonicis Scripturis confirmavit et
declaravit. Continentur eo libri omnes Vet. et Nov. Testamenti superius
enumerati septuaginta duo : a quo numero non discrepant Gelasius aut
Patres Africani illum non nihil imminuentes; cum Baruch a Jeremia non
distinxerint tanquam hujus amanuensem, et librum unum duntaxat Esdræ
ac Machabæorum recensentes, non pluralitatem horum librorum, sed Apo­
cryphos tantum ejusdem nominis libros excluserint. Quoniam vero non
eadem semper et ubique librorum istorum ratio fuit habita, invaluit eorum
distinctio in protocanonicos et deuterocanonicos.
Protocanonici, seu primi ordinis aut primi canonici, dicuntur illi, de quo­
rum divinitate nullum unquam inter Catholicos fuit dubium, et hinc stalim
ab initio nascentis Ecclesiæ communi orthodoxorum Patrum consensu fue­
runt recepti; quales in Vet. Testamento sunt quinque libri Mosis, et in Novo
quatuor Evangelia, ac alii similes. Deuterocanonici, seu secundi ordinis, sunt
illi, de quorum divinitate aliquando etiam inter orthodoxos dubitabatur, vel
negans etiam ferebatur sententia, ut ex Meli tone apud Euseb., Hilar, in præf.
ad Psal., Gregor. Naz. Carmine de veris Scriptui·., Cyril. Hier.Catech. 3.,

.08

6

ne

principiis constitutivis*

Synops. Athanas., Hier, in Prol. Gal., Damasc. L. 1. de fid. C. t8., Canon.
Apost. 83., Cone. Laodicen. Can. SO. etc., constat. Hujusmodi ex Vet. Test,
sunt ii, quos supra aliesse diximus a Canone Hebraorum, quem plures
Patrum sequebantur; cum tamen juxta celebre Card. Hosii, desumptum ex
Aug. !.. 18. de Civ. C. 36., eflatum non Canon Hehiworum, sed Ecclesia*,
canonicas faciat scripturas. Ex novo testamento sunt Marci cap. ultimum,
Luca* C. 18. historia de agone Christi. Joannjs C. 8. historia adultera, ep. ad
Hebraos. ep. Jacobi, 2 ep. Petri, 2 etc. 3 ep. Joann is, ep. Judæ, Apoca­
lypsis.
S. Dico IV. Lingua seu idioma primigenium, quo codices Scripturæ Sacra
autographi et originales conscripti fuerunt, nniversim fere solum est He­
braica et Graea: tum quia, licet lingua Chaldaica et Syriaca a pure Hebraica
differant, tamen illa* ab hae originem trahunt, et post captivitatem Babylo­
nicam ac prope finem Sy nagoga? fuerunt Hebrais vulgares ac valut maternæ; tum quia unum duntaxat Marci Evangelium juxta aliquos primo fuit
latine exaratum, quod tamen communius ah aliis tam ex conjecturis quam
ex auctoritate negatur. Hebraica lingua propria fuit Testamento veteri,
exceptis libris Tobiæ, Judith, Esdra et Danielis, qui Chaldaice, et libro Sa­
pienti® ac secundo Machabæorum qui grace primitus dati censentur : Graea
lingua nativa erat Testamento novo, si Evangelium Matthæi et epistolam ad
Hebraos excipias, quorum illud communis consensus, hanc Hieronymus et
Theodoretus contra Origenem et Clem. Alexandrinum Hebraica, id est, Sy­
riaca lingua primum prodiisse docent. Cæterum Scriptura Sacra autographa
sive originalia hodie habemus nulla, sed solum apographa sive exemplaria,
quorum editiones variæ prostant. In his vero maxime notanda est diversitas
editionis Hebraic®, utpote qua* vel punctis vocalibus et accentibus caret, vel
illis consignata est; cum hujusmodi notæ nec ab Auctoribus ipsis Sacrarum
Scripturarum nec ab earumdem editoribus antiquis fuerint usurpatae, sed
primum post Hieronymi tempora circa an. Christi 600, aut etiam serius
inventa* et addita* a Judaeis Masorctis, sic dictis a masora, quae Critica
qutedam sacra est, qua variæ in tota Scriptura notantur lectiones simulquc
determinatur, quoties, quo loco, et qua forma quaelibet dictio in textu
hebraico occurrat.
G. Dico V. Versio seu translatio Scriptura Sacra ex lingua primigenia in
alienam a nonnullis dividitur universum in Hebraicam, Graeam, Latinam et
Vernaculam : divisio tamen ista minime vera est et propria, nisi sub Hebraica
inlelligantur illæ versiones, qua? ad illam linguam aliquomodo reducuntur,
aut Graea versio respicial Vetus Testamentum; eum utraque lingua ex dictis
sit Scriptura originaria.
Ad editionem Hebraicam reducuntur versio Samaritana. Chaldaica, Svriaca. Samaritana sermone Syro-Chaldaico et characteribus antiquis Hebrai­
cis scripta est ante Christum ab Auctore incerto, et maxime libros Mosis
complectitur; unde et PentateuchusSamaritanus appellatur. Chaldaica, non
tam verbum verbo quam sensum sensu paraphrasi ice redden 5, unde et
Jiidæis Tarijum seu interpretatio dicitur, non ante scciihim a Christo quin­
tum concinnata est secundum diversas Vet. Testamenti partes ab Onkeloso,

SACRÆ SCMIPTURÆ IDIOMA ET VERSIO,

/

Jonathan) ni Josepho cæco; scatet migïs .ludah is et fabulis Thahniidistarmn.
Syriaca versio Vol. Testamenti post Christi ortum olalx»rata est al» Aiictorp
incerto, qùod idem (licendum videtur de Nov. Test, veraione, quam Syri a S.
Murco Evangelista contectam putant.
Grœca Vol. Test, versio est multiplex. Novem præcipuas aut saltem certas
secundum chronologi® seriem hic subjicimus. Pest, qua? dicitur 70 Inter­
pretum. reipsa autem a septuaginta duobus viris ante Christum natum seculo
3 ut Eusebius in Chronico, vel 7 ut Epiph. L. de Ponder, et mensur. scri­
bit, confecta narratur. 2*. Aquila», qui natione Ponticus, religione primum
gentilis, deinde Christianus, postea, dum oh Astrologiæ judiciariæ studium
ab Ecclesia pulsus, Judæus factus versionem an. æræ Christiana; 128. con­
didit. ,‘P. Theodolionis, qui ex hæretico Marci on i ta mutatus in Judaeorum
proselytum sacros libros an. I8G. transtulit. 4*. Symmachi, natione Samari­
tani primum Judtei, tum Christiani, demum Ebionitæ haeretici, an. 203.
perfecta. 5a, Hierichuntina, sic dicta non ab Auctore, qui ignoratur, sed ab
urbe lliericho, apud quam an. 217. fuit inventa : 6a. Nicopol it ana, similiter
a loco inventionis sic appellata, quæ in an. 228. incidit. 7*. Origenis, seu
potius 70 Interpretum versio correcta; quam correctionem circa medium
see. 3. Origenes ita instituit, ut quæ in illa versione non legebantur in textu
Hebraeo et aliis version ibus, vel expungeret textu ex his substituto, vel qui­
dem relinqueret, sed tamen notaret; pro signo substitutionis asteriscum,
(pii formam stellæ radiantis vel hanc (X) referebat, pro signo relictionis obe­
lum hujus ( : — ) formae usurpans et addens. 8a Lucian i Martyris in persecutione Diocletiana passi, circa finem see. 3 adornata. 9a Hesychii, Episcopi
in Ægypto et Martyris, qui see. 4 non tam versionem novam, quam 70 se­
niorum versionis emendationem accuratiorem edidit. Priores 4 versiones col­
legit Origenes in unum volumen, qualibet pagina in quatuor columnas
distincta, quarum 1“ versionem Aquilae, 2a Symmachi, 3a Septuaginta
interpretum, 4a Theodotionis, ordine hoc a majore cum textu hebraico conformitate desumpto, contineret, et Tetrapla nuncupavit : his columnis dum
postea præfigeret in singulis paginis duas alias, quarum prior exhiberet
textum Hebraicum litteris hebraicis, altera eumdem litteris graecis exaratum,
hanc editionem Hexapla inscripsit : demum ubi sex illis columnis subjunge­
ret duas alias columnas Hierichuntinam et Nicopolitanam continentes, hoc
opus Octapia vocavit. De version! bus reliquis tribus S. Hier. præf. in Libr.
Paralip. adnotavit, Hcsychianam Alexandriæ et in Ægypto, Luciauam Cons­
tant inopoli usque ad Antiochiam, Origenianain autem mediis inter illas
provinciis vulgatam maxime fuisse, et posteriorem audiisse κοινήν seu com­
munem.
Latina utriusque testamenti versio sub finem soculi 4 multiplex adeo
erat et variabat, ut S. Hier. præf. in Josue diceret ejus tot esse exemplaria,
quot codices, eaque S. Aug. L. 2. de docti*. Christ. C. II. numerari posse
negaret. Inter has præ reliquis celebrabatur una incerti auctoris ad ductum
70 Interpretum Vel. Testamentum latine exhibens, quæ a S. Augustino 1. c.
Itala, a S. Hier, in C. Isa. 14. Communis et vulgata, a S. Greg. in præf. ad
Lib. Mor. C. S. vetus seu antiqua appellatur. Altera post hanc memoranda
venit, quæ a S. Hieronymo adornata, relate ad priorem Nova vocatur. Ea in
V. T. est duplex : prior, qua secundum versionem 70 Interpretum Jobum

L· -r:

à

y-

^5*1

S

-

Ik ·

i

DE PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

Psalterium, Proverbia et Ecelesiasten e grroco transtulit in lalinuin, alios
autem antiquæ versionis latina· libros duntaxat emendavit : p.slerior, qua
tam libros Canone Helmeorum contentes, exceptis tamen Ecclesiastico, Sa­
pientia et Baruch, quam absentes ab eo Canone Tobiam et Judith ex hehraico
textu latine convertit. In N. T. non tam versionem novam, quam emendatio­
nem tantum version» antiquæ ad textum gracum S. Doctor confecit. Atque
hæc N. T. emendatio summo stalim plausu suscepta fuit a plerisque, cum
e.contra Vel. Testamenti ex hehraico in latinum translatio adversarios ab
initio haberet plurimos; licet postmodum. ut de suo ævo Greg. 1. c. testatur,
non minus ac antiqua usurpari cœperit. Ex versionibus his duabus coaluit
tertia, quæ hodiedum rulgatu dicitur. Sectatur enim ea quoad V. T. anti­
quam versionem in libris Psalmorum. Sapientiæ, Ecclesiastici, Baruch et Maehabæorum ; novam vero ex hebraico translationem in libris reliquis : quoad
N. T. demum habetur pro emendatiora Ilieronymiana. Recent iores versioues
latinas, posterioribus seculis sive a Catholicis she ab Hrereticis factas, recen­
sendo prosequi, nostri non videtur instituti.
Vernacula seu vulgaris versio dicitur, quæ lingua cuilibet regioni propria
et patria concinnata habetur: adepquepro tanta idiomatum varietate oppido
varia et midtiple.x facile intelligitur. Inter has ab antiquitate celebrantur,
Gothica, quæ circa Cone. Nicæni tempora perhibetur facta ab Ulphila Gothorum Episcopo, ut Socrates et Sozomenus innuunt : Coplica sive Ægyptiaca, (piam circa idem tempus elaboratam Kircherus conjicit : Æthiopica,
cujus jamS. Chrysostomus hom. 1. in Joan, meminit : Armena et Persica,
(piarum mentionem facit Theodoretus; liCet posterior, ut nunc extat, videa­
tur esse recentior.
7. Dico VI. Sensus Sacra Scriptlira est veritas verbis sacris scripto exa­
ratis a Deo significata ; sumendo scilicet sensum passive, et Scripturam ut est
verbum Dei. Dividitur in litteralem seu historicum, et spiritualem seu mys­
ticum. Litteralis est. qui immediate significatur per verba sive proprie sive
metaphorice accepta; quo etiam reducitur sensus propheticus, in quo visio­
nes saltem divisirn non significant ut quod I). Spiritualis est, qui imme­
diate significatur per res verbis indicatas, mediate autem per verba. Hic
postremus subdividitur in allegoricum, anagogicum et tropologicum seu
moralem, Allegoricus, qui est de re pertinente ad tidem aut Ecclesiam mili­
tantem : Anagogicus, qui est de re pertinente ad vitam aeternam aut Ecclesiam
triumphantem: Tropologicus, qui est de re ad mores perlinente. Exemplum
quadniplicis sensus occurrit in hac voce Hierusalem, quæ littcraliter urbem
Palæstinæ, allegorice Ecclesiam Christi in terris, anagogice patriam caeles­
tem, tropologice animam hominis in sacra Scriptura significat.
Prater hos sensus a Deo intentos superest alius, accoinmodatitius appella(1) Iu hujusmodi visionibus, non significatur immediate et ut quod imago objectiva
v. g. hircus (Dan. c. 8) aut flos (Isa. c. 11), sed res per ipsam objectivant imaginem
significata. nempe Christus vel /!< r (inr<<>rum, quatenus imago objectiva cum co­
gnitione constituit unum signum Christi vel Regis Grœci, ut fit in locutionibus metapboricis. (P. Erane. Xav. Witfeubofcr S’. J. Sacra Scriptura dogmatice ac polemice
explicata.. Wircebnrgi, 1755.)

Ί

HISTORIA VERRIONS ΙΛΧ INTERPRETUM.

9

tus, ostque is, qui nec mediate nec immediate significatur a Deo, sed ab alio
quocumque propter analogiam quamdam et similitudinem tribuitur et verbis
applicatur. ΓΙ is licite usurpetur, requiritur 1° ut verba Scriptura· ad ros pias
et religiosas accommodentur; unde Cone. Trid. Sess. 4. in deer. de Can. Scrip­
turis translationem ad vilia, spurcitias, facetias, profana et alia hujusmodi
damnat :2° ut sensus accoinmodatitius sil venis; cum nefas sit, sacris verbis
etiam tantum per accommodationem falsum attribuere: 3° ut sensus accommodatitius non proferatur tanquam litteralis aut mysticus, nec vicissim litte­
ralis aut mysticus traducatur ul accoinmodatitius; cum ex S. Hier, in ep. ad
Paulin, hoc sil depravare sententias, et vitiosissimum dicendi genus.

Qu.eres : Quid de historia Versions LXX Interpretum sit censendum?
8. Nota. Synopsis hujus historiæ, prout ab Aristæa in epistola ad Philocraten fratrem suum data in Bibliotheca Patrum relata narratur, sequenti­
bus absolvitur. Ptolomæüs Ægypti Hex, cum libris undequaque corrasis
bibliothecam construeret amplissimam, suggerente Demetrio Phaleræo in­
tellexit, apud Judæos inveniri libros, qui huic collectioni esse possent praeci­
puo ornamento, dummodo in linguam græcamconverterentur. Hunc in finem
Rex datis litteris, et legalis Aristæa cujus epistolarem epitomen damus et
Andrea in Judæam missis, petiit ad se mitti e tribubus Judaeorum viros seniores,
græce et hebraice doctos, qui libros Judaeis sacros secum allatos in graecum
verterent. Delatum est votis regiis, venerunt que delecti ex qualibet tribu viri
sex requisitis donis conspicui, universim quidem septuaginta duo, brevitatis
tamen et in numerando facilitatis causa septuaginta dicti, ima cum volumini­
bus sacris et litteris commendatitiis. Alexandriam, quæ Ægypti metropolis
est, appulsos Rex honorificentissime excepit, et post tertium ab Adventu diem
in Insula Pharo, hoc est, in arce ab Alexandria septem stadiis distante coHocavit; ubi septuaginta duorum dierum spatio iidem translationem græco
sermone absolverunt. Interpretationem hanc Demetrius coram Judaeis in
Ægypto commorantibus legit, qui summis eam celebrarunt laudibus, diras
imprecati his, qui version i huic addere quidpiam vel demere, aut in ea im­
mutare praesumerent.

9. Respondeo I. Historia hæc quoad substantiam non videtur esse commendatitia et rejicienda ad fabulas. Ratio est, quia quoad puncta principalia synoptice proposita conveniunt Scriptores coævi, ætate propinqui, et posteriores
pietate ct doctrina conspicui : cujusmodi sunt Aristæas ipse, legati munere
fundus; Arislobulus Judæus Philosophia Aristotelica clarus, 2. Machab.
1. laudatus; Hecatæus et Clearcus, Scriptores Ethnici : Philo L. 2. de vita
Mosis, cl Flav. Josephus L. 12. Autiq. C. 2. et L. 2. contra Appioneni, Scrip­
tores Judæi : Justinus M. in Admonit. ad gentes et Apolog. 2; Irenæus L.
3. C. 25. contra hæreses; Tertullianus in Apologetico C. 18. ; Clem. Alexan­
drinus L. I. stromatum; Eusebius L. 8. C. 1. Præpar. Evangelicæ; Cyrill.
Hierosolymitanus Catech. 4 ; Epiphanius L. de Mens, et Ponderibus ;
Hieronymus in Præf. ad Pentateuch, et alibi ; Augustinus L. 8. de Civ. C. 11.
et L. 2. C. 15. de doctrina Christiana et alii Scriptores Christiani ; quorum

J0

RE PR1XCIPHS CONSTITUTIVIS.

plures cum illa historia usi fuerint contra gentiles et Jnda'os, nec tamen
commenti ab his sint accusati, omnino vera narrasse censendi sunt.
10. Respondeo. II. Quoad circumstantias ipsam versionem contingentes,
ob conspirantia Auctorum nominatorum testimonia, probabilius videtur.
1Ù Rtvem Ægvpti fuisse Ptûlomæum Philadelphum; cum illius patrem Ptolomæum Lagi nominent soli Irenæus et Clem. Alexandrinus : alii voro recentiores, qui bibliothecæ erectionem ad tempora Ptolomæi Evergetis aut
Epiphanis vel etiam posteriora removent, suam chronotaxin non admodum
probent. 2® Eleazarim Pontificem fuisse eum, qui ad preces Ptolomæi misit
Interpretes; adeoque vel manifesto anachronismo errasse vel memoria
lapsum Justinum, qui Herodis auctoritate missos Interpretes in Apolog.
scripsit : Epiphanius autem Synedrion missionis auctorem faciens facile
conciliari potest. 3° Non solum Pentateuchum, sed omnes Hebrai canonis
libros ah Interpretibus fuisse translatos; quamvis enim Aristæas, Philo
cl Josephus Scripturarum Legis solum mentionem faciant, Legis tamen
nomine acceptam a Judæis fuisse omnem Vel. Testamenti Scripturam Sa­
cram ex Joan. 10. ac 15. et 1. ad Cor. 14. constat. Nec adversatur reipsa
Hieronymus, utpote qui in commentariis Prophetarum passim version is
hujus mentionem facit : unde dum nonnunquam contrarium dicere videtur,
id non asserendo sed subdubitando aut ex aliorum sensu fecisse dicendus
est. 4° Translationem ab Interpretibus esse ex puris fontibus et rite faciam;
quia rursus prater majorem circa hoc Auctorum consensum, id probat hujus
versionis usus inter Apostolos, sanctos Patres et priorum seculonim Chris­
tianos vulgaris : unde discrepantia ejus a textu hebraico ad exemplaria
corrupta, non vero ad autographum referenda est. ut ipse Hieronymus in
Pref. 1 et 2 ad Lib. Paralip. facit ; qua ratione idem alibi aliud dicens est
explicandus.

11. Respondeo. III. Quoad modum versionis facte (an singuli Interpretes
scilicet in singulis cellulis inclusi fuerint, sicqne seorsim totam Scripturam
iisdem plane verbis converterint, an collatis invicem studiis interpretationem
fecerint) non satis exploratum sed adhïic sub judice lis est. Celhirarum
mentionem primus fecit Justinus in admonit. ad gent., quem Irenæus, Cle­
mens Alex. Cyrillus Hieros. sunt secuti; ncc dissensit Epiphanius, nisi quod
voluerit binos singulis cellulis fuisse inclusos. Eidem âentenliæ adhæret
Augustinus L. 8. de Civ., et favet Philo, dum ita scribit : In eo secessu cum
consedissent solitarii, nemine. interveniente arbitro, tanquam numine cor­
repti prophetabant, non alia alii, sed omnes ad verbum eadem, quasi quo­
piam dictante singulis invisibiliter. Contrarium tuetur Hieronymus in praf.
ad Pentateuch., ubi sic loquitur : Nescio quis primus auctor septuaginta
cellulas Alexandria; mendacio suo extraxerit, quibus divisi eadem script itannt ; cum Aristæas et multo post tempore Josephus nihil tale retulerint, sed
in una basilica congregatos contulisse scribant. Et Aristæas quidem ita rem
narrat : 1 in singula inter se disserendo consonum quod edebant : rursusque ·
ex us, in quibus omnium consensus accesserat, illa Demetrio habenda serra­
bant, qua? digniora et elegant iora videbantur. Extendebatur vero consensus
hujusmodi et disceptatio ad nonam usque diei horam ,· soluto vero hujusmodi

EXISTIT SCRIPTURA VEHE DIVINA.

11

consilio ad curanda corpora disceditur. Josephus autem sic refert : Illi vero
non parcentes labori, quam poterant accuralissime interpretabantur usque
horam nonum assidentes operi... Mane autem regiam ingressi, salutato Rege,
in eumdeni locum ad institutum negotium se referebant. Accedit, quod juxta
eosdem fuerit unicus codex Hebraicus, ex quo versio erat facienda; et quod
ea absoluta Judæi Alexandrini fuerint convocati, ad audiendam examinandamque interpretationem : id quod de comimmiter facta rectius intelligitur;
cum, si a singulis facta fuisset, plures inter se traductiones fuissent conferendæ, et unica coram Judæis prodegi non potuisset. Eadem dissensio regnat
i nier Recent iores eruditos.
Cum posteriore hac opinione conciliari nihilominus potest sententia sta­
tuens Interpretes hos fuisse divinitus inspiratos, ut non solum Patres pro
priore opinione laudati, sed et ipse Hieronymus in praf. ad Paralip. sense­
runt; cum etiam ex mente Bellarmini revera miraculum sit, tot homines
simul conferendo tam brevi tempore in singulis sententiis transferendis con­
venisse ; ac singularis Spiritus Sancti assistentia proinde necessaria fuerit.
ARTICULUS II.

An existai Scriptura Sacra.

12. Nola. I. Existere reipsa aliquam Scripturam Sacram facile deducitur
ex sequentibus propositionibus, quarum veritatem vel per se certam vel alibi
jam probatam hic supponere licet. 1. Existit Deus, seu ens, quo nullum
majus aut melius excogitari potest. 2. Deo ab hominibus debetur cultus, seu
officia honoris. 3. Norma hujus cultus est Dignitas Dei et ejus beneplacitum.
4. Modus colendi, qui Deo placeat, ex ejus revelatione est addiscendus. S. Reve­
latio hæc per rationis lumen communicari potest, et sic est naturalis; vel
illud superare potest, et hinc est supernaturalis. 6. Cum experientia constet,
rationis lumen in multis circa Deum deficere; consequens est revelationem
supernaturalem fuisse necessariam, et Religionem supernaturalem existere.
7. Inter modos revelationem custodiendi convenienlior est Scriptura : inter
religiones autem sola Christiana est vera et saltem evidenter credibilis.
8. Religio Christiana dirigitur et utitur revelatione scripta, ergo cum hæc
religio sit vera, debet existere et dari revelatio scripta seu aliqua Scriptura
Sacra.
Quamvis vero ex iisdem principiis colligi queat, Scripturam Sacram in
specie et sensu vulgari acceptam existere; nihilominus de ejus existentia
aliunde etiam probanda in præsens agetur. Ad quod praestabit inquirere,
1. An libri , qui dicuntur sacri sint veri ac genuini, et non supposititii seu
Auctoribus falso attributi: 2. An sint integri, seu non depravati : 3. An sint
divini, seu Deum pro auctore principali habeant?

13. Nota. II. Circa lum conveniunt plerique, auctorem Pentateuchi fuisse
Mosen, exceptis paucis de morte Mosis aliisque post illam eventis, quae vel
Josue vel Esdras addidisse creduntur : Libri Josue enmdem Ducem cognomi­
nem, rursus exceptis paucis similibus ab Esdra aut alio Propheta additis :
Libri Judicum elRuth vel Samuelem vel scriptorem incertum, Davide tamen

•tT

12

DE PRINCIPIIS constititivis.

antiquiorem: Librorum Regum quoad initium Samuelem, quoad sequentia
Prophetas alios narratis coævos : Paralipomonon Esdram et quoad aliqua
Prophetas posteriores: Librorum Esdraprimi Esdram ipsum, secundi Nehemiam : Libri Tobi® utrumque Tobiam. exceptis duobus ultimis versibus,
quos Auctor incertus de morte junioris adjecit : Libri Judith Eliachim Ponti­
ficem aut ipsam Judith : Libri Esther Mardochæum et ipsam Est herein : Libri
Job Mosen, juxta alios ipsum Jobum : Psalterii totius l)a\ idem : Proverbio­
rum, Ecclesiastic, Canticorum et Sapientia» Salomonem: Ecclesiastici Jesum
filium Sirach : Prophetiarum tam majorum quam minorum Prophetas, quo­
rum nomina libris sunt prafixa : Machabæorum scriptorem ignotum; quam­
vis primi Joannem Hircanum, secundi Judam Essæum auctorem quidam
faciant. Novi Testamenti auctores vel ex ipsis inscriptionibus vel ex initio
scriptionis cognoscuntur et sunt pervulgati. Præterea vero , licet veritati
libri non obsit, eum aliquando periisse, postea tamen integro esse restitu­
tum ; tamen si quis vel e memoria vel ex inspiratione hanc restitutionem
faciat, vel libri ita restituti auctoritas vacillat, vel novum quasi auctorem
nanciscitur : hinc pertinet huc illa quæslio ab aliquibus asserta : An Vet.
Test, libri aliquando perierint?
Circa 2°” observa quæstionem hic non esse : an libri Scriptura Sacrae
sint liberi a mendis vel incuria exscribentium vel oscitantia librariorum
inspersis? sed ista : an malitia hominum non fuerint quoad paries substan­
tiales depravati et corrupti, quod non nulli tribuunt Judæis quantum ad
Vetus, et Hæreticis quantum ad Novum Testamentum.
Circa 3°“ adverte, quæstionem hic generalem duntaxat proponi necdum
descendendo ad singularem divini afflatus modum, de quo in seq. art.
agetur.
14. Dico I. Libri Scriplune Sacra non sunt suppositi, sed omnino veri.
Prob. Libri illi non sunt suppositi sed omnino veri, qui scripti sunt ab iis
auctoribus, quibus tribuuntur, et iis temporibus, quibus exarati feruntur;
quia ex his notis alia scripta v. g. Commentarii C.esaris, opera Ciceronis
aut Avgistini ab omnibus Criticis nominantur vera et non supposita : sed
libri Sacra Scriptura omnino scripti fuerunt tum ab iis Auctoribus, quibus
tribuuntur; tum iis temporibus, quibus exarati perhibentur; ut constat
ex perpetua Jndæorum et Christianorum traditione, quam et ipsi Ethnici
Scriptores circa non paucos libros confirmant, nec ulla solida ratio destruit :
ergo.
15. Dico II. Nunquam perierunt exemplaria omnia librorum Sacra Scrip­
tura. Prob. Tempora, circa quæ cum aliquo fundamento asseri posset, exem­
plaria oinnia librorum sacrorum veteris duntaxat Testamenti periisse, sunt
tantum duo, nempe captivitatis Babylonicæ et persecutionis Antiochi Regis;
quia priori tempore excisa sunt urbs et templum Hierosolyma», posteriori
autem Rex Legis libros scindi et comburi jussit; sed neutro tempore exem­
plaria omnia perierunt.
Quod enim primum attinet, 1. nec Scriptura, nec Jeremias in Threnis,
quantumvis alia damna minutatim recensens, jactura hujus mentionem
facit : 2. Certum est non in sola urbe aut templo Hierosolymitano fuisse

EXlSTlT SCHtPTUilA VEHE OlVlSA.

13

exemplaria librorum sacrorum : incredibile mitem videtur a nullo Judaeo­
rum etiam pientissimorum, in triplici translatione abductorum, transpor­
tatum fuisse exemplar sacrorum voluminum: quin neca Jcremia, qui arcam
et tabernaculum incendio subduxit, ereptos fuisse libros, qui tamen Dent.
31. v. 26. jubebantur reponi in latere arem foederis : 3. Populus e captivitate
redux L. 2. Esd.c 8. petiit afferri librum legis Mosi, quem et Esdras scriba ibi
dem attulisse et praelegisse scribitur. Unde consequitur, nec ex sola memoria
humana, nec ex revelatione divina Esdram libros sacros penitus deperditos
restituisse, sed eorum exemplaria extilisse etiam infra et post captivitatem
Babylonicam, quorum postremum Lib. 4. Esd. c. 14., sed apocryphus insi­
nuat : quamvis illius etNehemiæ opera et speciali Spiritus Sancti assistentia
purgatum a mendis Scripturam concedamus, quod L. 2. Mach. c. 2. indicari
videtur.
Quoad secundum patet 1° quia persecutio Ajmocm Regis Syriæ pertinebat
solum ad duas tribus Israel et terras dominatui suo subjectas, non autem
ad reliquas Orientis partes, in quas et plurcs alias Judæi dispersi erant :
2° quia teste S. Jacobo Act. 15. v. 21. ab antiquis temporibus libri Mosis
singulis Sabbatis in qualibet Synagoga civitatum legebantur et explicabantur;
unde constat nec in ipsa Palaestina funditus deletam esse omnem Scriptu­
ram Sacram, praesertim cum nulla ullibi habeatur mentio de restauratione
sacrorum librorum post Antiochi tempora : 3° quiaL. 1 Mach. c. 3. ubi mentio
lit impii illius mandati, legitur post excidium Hierosolymae convenisse
Judæos, jejunasse, et expandisse libros legis : quin et Jonalhas ad Spartiatas
ibid. c. 12. scribens dicit, Judaeis solatio fuisse sanctos libros, qui sunt in
manibus eorum.
16. Dico III. Libri Scripturae Sacrae nunquam fuerunt ex malitia seu de
industria universim depravati aut corrupti. Prob. de Vet. Testamento. Zm*
primis non fuerunt depravati ante conditam Religionem Christianam ; 1. quia
hujus depravationis nullus finis assignari potest; neque erat opportunitas,
Prophetis plurimis et viris sanctis se alias huic consilio opposituris, aut Sa­
maritanis saltem oblocuturis, qui suum Pentateuchum custodiebant : 2. quia
mirabilis erat Judaeorum zelus ac veneratio erga sacros libros, quorum testi­
monia extant tum in ipsis Scripturis Sacris, tum apud Josephum L. 1. cont.
Appion. et Philonem apud Euseb. L. 8. Præp. Evang. c. 2. loquentem :
3. quia nec Christus aut Apostoli hoc Judaeorum crimen non reprehensum
reliquissent, nec Judaeos ad legendos sacros Codices et scribas audiendos fuis­
sent hortati : 4. quia depravatio hujusmodi videtur contraria divinae provi­
dentiae, quæ teste S. Augustino et aliis Patribus Judaeos constituit Librarios,
Capsarios et Scriniarios Christianorum, qui illos ex vaticiniis servatis con­
vincerent de Christo.
Deinde nec fuerunt depravati post Religionem Christianam. 1. quia ob
religionem Judaeorum erga sacros libros, subinde quoque superstitiosam,
videtur incredibile ausos fuisse eos temerare, et sibi ipsis eripere veritatem :
2. quia odium in Christianos, quod tanquam motivum depravationis
Judaicae assignari potest, impulisset cos ad rem moralitcr impossibilem;
cum nec Judaei per totum orbem dispersi conspirare uno tempore potue­
rint, nec si ipsi conspirassent, depravare potuerint libros sacros a Christianis

?

1

hE PRIXCIPIIS COXMHl IIVH.

■

custoditos : 3. quia depravatio, si qua» in odium Christianorum factu foret
maxime concernere deliebat vaticinia de Christo et ejus Ecclesia; circa qiuo
tamen tum satis fortia testimonia supersunt, tum exigua est dissonantia
inter textum hebraieum et grecum aut latimun : quin textus hebneus non
raro Judiuos magis urget, quam versio gra*ca aut latina ; i. quia Patrum
nemo de ejusmodi corruptione unquam fuit conquestus; cum querela' Jus­
tini et Origenis ad versionem 70 Interpretum. Chrysostonn et Hieronymi
ad versiones Aquilæ, Symmachi ac Theodotionis pertineant.
Prob, de Nov. Test, similibus fere argumentis. Nam I. universalem textus
græci depravationem impossibilem luisse, constat tum ex dispersis per om­
nem terram exemplaribus, tum ex perpetua contentione Catholicos inter et
hæreticos; quorum illi si corrupissent, id hi mox exprobrassent ; aut illi
vicissim, si res ab his foret tentata : 2. nec tempus, nec modus, nec auctores
depravationis hujusmodi proferri possunt : 3. neque ante Photii schisma
Greet originarium textum corruperant; cum probabile hujus criminis mo­
th um fingi queat nullum : neque post illud exortum; cum in Conciliis
Lateranensi 1°. Lugdunensi et Florentino, ubi tamen plura dissensionum
capita proferebantur, Latini nunquam hanc Greets depravationem objece­
rint : Scriptores, Episcopi, imo et Sacerdotes aliique ad Scripturam Sacram
in horis canonicis legendam adstricti, nihil unquam de hoc crimine sunt
suspicati; quod tamen vix videtur credibile, si quæ corruptio foret invecta.

17. Dico IV. Libri Scripture Sacra Deum habent principalem auctorem,
et sunt auctoritatis divinæ. Prob. Libri Sacre Scripture legales conditi sunt
ab hominibus sanctissimis, auctoritate patrandorum miraculorum munitis,
ac divinitus missis ad promulgandam legem Dei ac Evangelium Christi :
prophetici continent praedictiones ignotissimarum rerum eventu ipso accu­
rate comprobatas : sapientales sanctitatem, puritatem et sublimitatem
doctrinae proponunt humanae sapientia* passim inimicam et sæpe superio­
rem : historici easdem prorogativas vel omnes vel aliquas participant : ergo
Deum habere auctorem debent Con/. ex summa auctorum diversissimis tem­
poribus, locis ac conditionibus scribentium consensione et concordia; ex
mirabili sacrorum librorum a tanto tempore ac inter tot vicissitudines con­
servatione; ex religiosissima veneratione, qua tot ac tanti homines libros
hos omni tempore sunt prosecuti adeo ut pro veritate in iis contenta for­
tunas ac sanguinem profundere non dubitaverint : ex miraculorum multi­
tudine et insolentia, quibus eadem veritas fuit confirmata etc.
18. Observa. Cum Scriptura Sacra existentia fundamentale ac pragmati­
cum Religionis Calholicæ dogma sit, quod proinde et a Deo revelatum et
infallibili auctoritate nobis applicatum esse oportet ; allata hactenus pro
veritate, integritate ac divinitate existentis Scriptura’ Sacra argumenta rem
omnem conficere minime possunt, utpote qiUB forsan moralem certitudinem
non superant, nec revelationem divinam produnt. Quare pnecipuum pro
stabilitis assertionibus argumentum ex Traditionibus atque Ecclesiæ defini­
tione necessum est desumi; ut satis declaravit Augustinus, dum L. Ride
Civ. c. 23. scripsit : Libri apocryphi vocantur, eoquod eorum occulta orif/o non
claruit Patribus, a quibus usque ad nos auctoritas veracium scripturarum

EXISTIT SCRIPTURA VERE DIV LN A.

IB

certissima cl notissima successioni' pervenit; cl ubi L. coni, cpist. fundam.
('. 4. ait: INani/clio non crederem, nisi Ecclesiœ Calholicæ me moveret auc­
toritas. Hire tamen hic indicasse duntavat sufficiet ; cum de isto argumento­
rum genere infra sil uIxtjus tractandum. Quæ contra ipsam thesium
positarum veritatem obmoveri possunt, quoniam per universam Scriptnram diUimduiiliir, methodo compendiaria perstringere non licet; adeoque
repetenda sunt c\ Scriptura Sacha dogmatice et polemice explicata, quam
hic loci impressam consulere datur.
ARTICULUS III.

Sub qua ratione el extensione Seri[dura .Sacra Deum habeat auctorem?
19» Nota. Triplex concipi potest modus, quo Deus mentem scriptoris aiictijus aflicial. I"4 est specialis assistentia, stans in peculiari auxilio, quo
Densita adest scriptori, ut ne inter scribendum erret aut mentiendo, aut
falsum proferendo, aut defectum quemcumquc committendo, qui impediat,
ne scriptio ad Dei directionem referri queat : 2US est inspiratio, quæ præter
specialem assistcnliain dicit incitationem quamdam interiorem motumque
insolitum, quo quis ad scribendum impellitur, sine rationis tamen et liber­
tatis periculo : 3US est revelatio, quæ memoratæ inspirationi superaddit
veritatis antea ignotæ factam divinitus manifestationem. Potest autem tri­
farius hic modus spectari et pertinere vel ad libri sacri generale tantum
argumentum et scriptionem universim, vel ad singulas etiam ejus sententias
et veritates carumquc ordinem, xcl ad singula quoque verba eorumque com­
positionem seu phrasin et stilum.
Porro ex superiori articulo non tantum contra Atheos et infideles constat,
aliquo ex recensitis modo Deum affecisse Scriptores sacros; sed et specialem
illis Dei assistentiam esse asserendam, contra ac senserunt olim Anomæi
aliique Hæretici a S. Hieronymo refutati, et proximis seculis Erasmus, Gro­
tius, Episcopius, Spinosa, nonnulliquc Batavi, qui Scriptores canonicos in
rebus levioribus, fidem ac mores non spectantibus, sibi fuisse relictos erro­
rique obnoxios docuerunt : quandoquidem hoc casu libri sacri nomen ac
essentiam Scripturæ divinæ minime retinerent, neque ex illis argumentum
ullum firmum depromi posset; cum instrumentum ex parte falsum repu­
tetur falsum simpliciter, ut Legistæ, 1. si ex falsis C. de Transact., docent.
Accedunt præter communem Theologorum Orthodoxorum consensum testi­
monia Patrum, qui Sacram Scripturam non tantum a mendacio et falso, sed
etiam ab otioso cl superfluo liberam declararunt ; qualia sunt S. Clementis
in cp. ad Cor. S. Justin, in 2. Apolog. S. Iren. L. I adv. hær. c. 46. et Π.
Clem. Alex, in exhort, ad Gent. Ambros. in ep. ad Justum, Hieron. in com­
ment. ep. ad Philem. Chrys. horn. 1. ad pop. Antioch. Augustin. L. 2. de
cons. Evang. c. 12. et.ep. 8. et 29. Epiphan. hær. 76. et aliorum.
Præterea etiam facile ab omnibus tribuendum videtur, non omnia in
Scripturis Sacris contenta a Deo esse revelata, siquidem revelatio in sensu
proprio nuper exposito accipiatur. Quæ enim Scriptores sacri vel oculis
viderant, vel ex alienis scriptis didicerant, nequeunt sub manifestatione
divina veritatis antea ignotæ comprehendi : Atqui tamen A1o>es Ægyptioium

16

l»E I’RINCII’HS constiti rivis.

plagas, Josie Israelitarum praelia, Joannes Christum in cruce inorionlemrl
ahi alia propriis oculis usurparunt; Lucas vero c. I. v. 2. sui Evaugelii tes­
tatur historiam c\ traditione el sermone aliorum ab se haustam; Scriptor
tandem Machabæorum L. 2. c. 2. v. 24. profitetur a se breviari uno volu­
mine, quæ a Jasone Cîrenæo quinque libris sunt comprehensa. Vicissim
vero negari non posse videtur, plura ex revelatione divina, qualia maxime
sunt Prophetiæ et mandata divina, esse conscripta. Atque huc potissimum
pertinet illud Psal. 44. v. 2. Lingua mea calamus scribat velociter scribentis,
et illud Jercm. 36. v. 18. Ex ore suo loquebatur quasi legens ad me omnes
sermones istos ; et ego scribebam in columine atramento : Item Luc. 1. v. 70.
Act. i. v. 16. et 3. v. 18. ad llebr. 1. v. 1. etc.
Tandem inter Catholicos quoque convenit, non. solum specialem assistentiani, sed el quamdam Spiritus Sancti inspirationem Canonicis Scriptoribus
esse vindicandam ; tum quia 2. ad Tim. 3. v. 16. dicitur omnis Scriptura esse
divinitus inspirata et utilis, ut ex textu græco et praecedentibus verbis mani­
festum est : tum quia alias Scriptura Canonica non magis divina foret præ
canonibus Ecclesite, in quibus condendis specialem Dei assistentiam locum
habere, infra ostendetur. I num itaque, quod hic examinandum assumimus,
est inspiratio magis particularis et revelatio minus propria, quæ stat in
expressa et immediata propositione vel designatione dix ina rerum, senten­
tiarum et verborum singulorum ; et versatur etiam circa ea, quæ scriptor
sacer sive naturaliter sive supernaturaliter jam comperta habet. Hujusmodi
inspirationem Scripturae Sacræ necessariam et Scriptoribus sacris omnibus
concessam negarunt Lessus, Hvmelivs, Bonfrerics aliique nonnulli : affir­
marunt vero praeter plures alios Facultates Theologicæ Lovaniensis et Duacena. quæ et priorem sententiam an. 1387. et 1388. censuris theologicis
notarunt.
20 Dico I. Deus res saltem seu veritates et sententias, in libris sacris
expressas, Scriptoribus sacris specialiter inspiravit
Prob. I. Auctoritate. Imprimis enim Patres testimonium Pauli nuper lau­
datum de inspiratione magis particulari accipiunt ; nam Basilius prooemium
in Psalmos sic orditur ‘.Scriptura omnis divinitus inspirata el utilis hac una
ratione a Spiritu Sancto conscripta asseritur etc. Greg. Nvssen. Or. 6. cont.
Eunom. ait : Quacumque Sacra Scriptura dixit, Spiritus Sancti sunt effata...
ergo numine afflati sancti vates virtute Spiritus Sancti inspirantur, et ideo
omnis Scriptura divinitus inspirata dicitur. Joan. Darnasc. L. E Orth. fid.
C. 18. Per Spiritum Sanctum et Lex et Prophetœ et Evangélistes et Apostoli
et Pastores et Declares verba fecerunt; ex quo fit, ut tota divinitus inspirata
Scriptura procul dubio utilis sit. Deinde idem aliunde aperte enuntiant; Sic
Iron. L. 2. cont, hær. c. 47. scribit : Scriptum quidem perfectœ sunt, quippe
a verbo Dei et Spiritu ejus dictatœ. Scriptor antiquus contra hæresin Arte­
monis apud Euseb. L. 3. hist. Eccles. C. 28. ita loquitur : .lut etiam Sacras
Scripturas a Spiritu Sancto dictatas esse non credunt, ac proinde infideles
sunt: aut semetipsos Spiritu Sancto sapientiores esse existimant, Chnsost.
hom. 21. in C. 3. Genes, inquit: Xihil hic scriptum est, quod non multas
habeat sensuum divitias; quandoquidem divino Spiritu afflati sunt locuti
Greg. Neocæs. Serm. 2. in Annunt B. V. hæc habet : Per sanctorum Proche-

wf

ïCIUI'll III: SAMIE IIIVI.SA IS SPIRA I ΙΟ.

larum el Apostolorum linguam Dominus nosier loquitur... quando porro
Evangelium legitur vel Apostolicum, non libro attendas aut lectori, sed Deo e,
call's loquenti. etc.
Prob. II. Ratione. Ac 1° quidem Scriptura Sacra est Verbum Dei el non
hominum, ut ex cp. 1. ad Thcss. 2. \. 13. liquet : sed si Deus moveret Scrip­
tores tantum ad scribendum et assisteret illis, nc falsum scriberent, non
autem res saltem el sententias proponeret, vel menti designaret, foret ver­
bum hominum el non Dei, ut pàtet ex exemplo hominis duntaxat incitantis
el alteri assistentis : ergo. 2° Scriptura Sacra secundum Trid. Sess. 4. in
decret, de Canonicis Scripturis est a Spiritu Sancio dictata : sed si nequidem
res et sententias Spiritus Sanctus suggereret, aut conceptus inspirando, aut
ad hunc præ illo determinando, nulla ratione Scriptura diceretur dictata a
Spiritu Sancio: ergo. 3°. Quidquid potest credi tide divina, debet esse revela­
tum a Deo; cum fidei motivum sit auctoritas Dei revelantis seu loquentis :
sed omnes veritates, seu res ac senlentiie in Scriptura content®, possunt
credi lide divina : ergo.

Objectiones.
21. Objic. Scriptores sacri aliunde, quam inspiratione divina, interdum
excitati ad scribendum fuerunt ; nam Marcum a fidelibus ad Evangelicam
scriptionem impulsum testatur Hieron. L. de Script. Eccl. his verbis : Marcus
discipulus et interpres Petri, juxta quod Petrum referentem audierat, rogatus
Romœ a fratribus, breve scripsit Evangelium; quod idem Clem. Alex, et
Euseb. asserunt. Joannem vero ad scribendum ab Asiæ Episcopis incitatum,
Beda in Comm. ad G. 1. Joan, commemorat : ergo ne ad sententias quidem
admittenda est inspiratio specialis.
R. ad Arg. N. .1. et Conseq. Divin® enim inspirationi non obest pia fide­
lium postulatio; tum quia utraque stare simul et ad excitandum scriptorem
concurrere potest : tum quia Deus in cordibus fidelium excitare poterat bona
illa desideria, quorum occasione et ipse intus afflabat Scriptores sacros, ut
fidelium precibus victi ad scribendum manus darent. Beipsa id contigisse,
Clem. Alex, apud Euseb. L. 2. hist. Eccl. C. 15. ita narrat : Quod cum Petrus
per revelationem sancti Spiritus cognovisset, delectatus ardenti hominum
studio, librum illum auctoritate sua comprobasse dicitur, ut deinceps in Ec­
clesiis legeretur; Ibidem vero L. G. C. 11. refertur sic enuntians : .1/ Joannes
omnium postremus, cum videret in aliorum Evangeliis ea, qua ad corpus Christi
perlinent, tradita esse, ipse divino Spirituafflalus, spiritale Evangelium fami­
liarium suorum rogatu conscripsit. Beda tandem L c. liæc de S. Joanne addit :
se non aliter facturum respondit, nisi indicio jejunio omnes in commune pre­
carentur, ut illo donante digna scribere posset; et hoc ita patrato, instructus
revelatione coelesti ac Spiritus sancti gratia inebriatus, omnes lucrclicorum
tenebras patefacta veritatis luce dispulit.
Inst. 1. Ipsi Scriptores sacri auctoritatem dictorum suorum repetunt vel a
propria experientia, ut Joaxxes C. 19. v. 35. vel a testimonio fide dignorum,
ut Lucas G. I. \ . 2. facit : ci-go eam gratis tribuimus inspirationi.
II. I). A. Ipsi Scriptores sacri advertenler cl quasi reflexe inspirati repe­
tunt etc. 5. inadvcrlenler el exercite tantum inspirati, subd. repetunt aucto­
ritatem dictorum suorum humanam ab experientia vel testimonio, C. divi-

L

IN

in. principiis consthi rivis.

nam. N. Duplex est inspiratorum classis; alii revelationum Uriel inspirationem
advertunt el experimento quasi cognitam habent : alii, quamvis inspirati
dicant vel scribant, muneris tamen divini experimentale critérium non
habent. Duplici etiam Scriptura Sacra munitur auctoritate; altera huniaiia,
quæ pendet a tide et diligentia scriptorum aut testium; altera divhia, quæ
per Dei revelationem conciliatur. Ad l“" inspiratorum classem Propheta·
spectant; qui proinde, ad conciliandam suis scriptis auctoritatem divinam
usurpabant frequenter hujusmodi formulas: llav dicit Dominus ; Factum
est verbum vel sermo Ihuuini ad me dicens etc. ad 2"” classem refertur
CaiphasJoan. II. v.5D. et perlinent sacri Scriptores alii, qui dum evidentiam
de inspiratione sua non habebant, ad comparandam scriptis suis auctorita­
tem humanam, ad experientiam propriam vel aliorum testimonium, vel ratio­
nem aut historiam provocabant, quin tamen inde divina auctoritas eorum
scriptis negari queat; cum har ab ipsa inspiratione aliunde nobis probata,
non vero ab inspirationis conscientia scriptori data oriatur.
Inst. 2. lidem testantur et traduntur, aliqua ex se ipsis, non vero a Deo
inspirati, dicere et aflerre: nam Paulus 1. ad Cor. 7. v. 12. ait : Caderis ego
dico, non Dominus; et 2. ad Cor. 11. v. 17. Quod loquor, non loquor secundum
Deum : Chrvsost. autem hom. 49. in C. 2.3. Act. Apost. de Paulo ait : Iterum
humano modo disserit, et non semper gratia fruitur, sed etiam permittitur a
seipso afferre, quod sane et facit: Basil. L. 5. cont. Eunoin. C. penult, inquit :
Prophet œ aliquando a Deo, aliquando a se ipsis loquuntur; cujus exemplum
Origen, hom. 16. in C. 2.3. Num. in Propheta Gad producit. Ergo.
R. D. .1. Scriptores sacri testantur et traduntur qiuedam ex seipsis dixisse
et attulisse, si praevise consideretur objectum Scripturae, C. si ipsa scriptio
attendatur. N. Damus equidem in Scriptura commemorari nonnulla a Pro­
phetis et Apostolis dicta vel facta, quorum auctor non fuit Spiritus Sanctus :
contendimus vero scriptionis, qua res etiam hujusmodi ab illis exarantur,
nihilominus divinum Spiritum fuisse auctorem. Verba Pauli in iJ ep.
juxta sinceram interpretationem referuntur ad dicta ibidem v. 8. Dico autem
non nuptis et viduis : bonum est illis si sic permaneant, sicut et pgo; adeoque
sensum habent eumdem cum his v. 25. De virginibus prœceptum Domini non
habeo, consilium autem do. Quamvis autem his verbis consilium duntaxat
Apostolus proponat; tamen et hoc consilium habebat a Deo, ut testatur v. 40.
Beatior autem erit, si sic permanserit secundum meum consilium : puto autem,
quod et ego Spiritum Dei habeam; et ut id scriberet, a Deo fuit inspiratus, ut
Aro. L. I. de adult, conjug.
18. docet. In 2* ep. autem de inspiratione
non agitur, sed verborum sensus est hujusmodi : Dum loqui intendo et
incipio de meis laudibus, si res spectetur secundum se. non erit hoc, nec
videlH»r agere secundum licum et principia actionum divina : si tamen charilas et necessitas specietur, ne videlicet, mc contempto, pseudo-Apostolos
glorificetis ; apparebit me recte agere et secundum ebristiana virtutum prin­
cipia. Chrysostomi sermo non agit de scriptis quibusdam a Paulo canonice
exaratis, sed de verbis illis, quæ is pro sui defensione Act. 2.3. coram Prin­
cipe Sacerdotum protulerat : h;ec vero tametsi a Paulo non inspirato dicta
fuerint, sunt tamen a Luca inspirato litteris custodita. Similiter Origenes et
Basilics non loquuntur de ipsa scriptione sacrarum litterarum, sed de dictis
quibusdam aut gestis, quæ in Scriptura di· initus inspirata referuntur.

scripturae sacile divina inspiratio.

I

|9

/n.s/. .3. Si Scriptores sacri fuerunt divinitus inspirati, non indiguerunt
diligentia, inquisitione, meditatione ac labore; quia, ut Chrys. hom. .32.
in I. ad Cor. scribit : Qui Spiritu omnia loquitur, non laborat : sed contra­
rium accidit quibusdam Scriptoribus sacris, ut ex Luc. 1. v. .3. et 2. .Machab.
2. v. 27. et .31. patet : ergo.
/L D. M. Si Scriplores sacri fuerunt reflexe, inspirati, et quidem per revela­
tionem proprie dictam, non indiguerunt meditatione et labore, C. Si tantum
exercite inspirati fuerunt, et per revelationem duntaxat minus propriam, N.
Dari in inspiratione ac revelatione diversitatem ex prioribus responsionibus
el num. 19. dictis liquet, ubi et diveraam scriptorum conditionem exposui­
mus : Chrysostomi verba ad priorem inspiratorum classem pertinere, probat
discrimen hic loci a S. Ductore Prophetas inter et Doctores statutum, quorum
illos nihil laborare dicit, quia spiritu suggerente futura praedicunt, hos autem
laborare, quia multa quoque ex se ipsis disserunt.

22. Dico II. Deus non videtur specialiter inspirasse semper sacros Scripto­
res quoad singula etiam verba et phrasin.
Prob. I. Auctoritate. Patres imprimis aequalem verborum ac sententiarum
curam habendam negant ; ut Hier, in ep. adPammach. scribit : Alii Syllabas
aucupentur, tu quœre sententias... obtrectatores mei quaerant et intelligant,
non verba in Scripturis consideranda, sed sensus; et Aug. L. 2. de Cons.
E vang. C. 66. Quod nosse, utile est et ipsi fidei, ne putemus, quasi consecratis
sonis ita muniri veritatem, tanquam Deus nobis quemadmodum ipsam rem,
sic verba commendet. Deinde inspirationem verborum rejiciunt, quod Origenes satis declarat, dura ab Euseb. L. 6. hist. Eccl. c. 18. inducitur de
epistola ad Hebraeos ita loquens : Sed ego dico, sicut a majoribus mihi tradi­
tum est, quia manifestissime Pauli est, et semper omnes majores nostri eam ut
Pauli epistolam susceperunt. Si vero requiras a me, per quem sit ejus sermo
compositus, pro certo quidem, Deus viderit : opinio tamen, quæ ad nos usque
pervenit, hujusmodi est. A quibusdam dicebatur, quod Clemens Apostolorum
discipulus et Episcopus urbis Roniœ grœco eam sermone non tamen sensibus
expoliverit : alii quod Lucas etc. Agoardls Lugd. Ep. autem in L. cont.
Fregedis. sic enuntiat : Apparet etiam in his verbis vestris, quod ita sentiatis
de Prophetis et Apostolis, ut non solum sensum prœdicationis et modos vel
argumenta dictionum Spiritus sanctus cis inspiraverit, sed etiam ipsa corpo­
ralia verba ipse formaverit : quod si ita sentitis, quanta absurd itas sequetur,
quis dinumerare poterit ?
Demum phrasin stylique compositionem tribuunt proprie Scriptorum sa­
crorum industria?. aut imperitiae; cujus quidem exemplum praebet Scriptor
sacer Libri 2 Machabæorum, qui C. 2. v. 27. de se sic loquitur : Et nobis
quidem ipsis, qui hoc opus breviandi causa suscepimus, non facilem laborem
imo vero negotium plenum vigiliarum et sudoris assumpsimus; sub finem
vero operis, nempe C. 15. v. .39. ita scribit : In his faciam finem sermonis :
et si quidem bene et ut historiœ competit, hoc et ipse velim : sin autem minus
digne, concedendum est mihi. Simile, testimonium de S. Paulo tradit Hier, in
ep. ad Algas, q. 10. sic disserens : Illud quod crebro diximus (etsi imperitus
sermone, non tamen scientia) nequaquam Paulum de humilitate sed de con­
scientia veritate dixisse, etiam nunc approbamus : profundos enim el recon-

►

’ I

I

21'

λ;

DE PRINCIPIIS CONSTITI TtX IS.

(/»7α< 5<’»λη.< lingua non explicat, in alienas aures puro non potest transferre
Sermone; quem cum in vernacula lingua habeant disertissimum, se ipsum
interpretari cupiens involvitur. Idem in comment, epist. ad Ephes. C. 3.
Origen, in Philocalia a Greg. Nazianzeno el Basilio collecta c. I. Arnobius
L. I. cont.gent. aliique non pauci docent in sacris litteris reperiri inconcin­
nas phrases, solœcismos etiam et barbarismos, qui Scriptoribus sacris exci­
derint, Deo autem inspiranti tribuendi non videntur.
ΡπΛ. II. Ratione. Et quidem 1°. It Scriptura Sacra dicatur vere ac pro­
prie wrbnm Dei. adeoque summam et divinam habeat auctoritatem, sufficit
res omnes et singulas sententias esse inspiratas, verba autem saltem confuse
a Spiritu Sancto fuisse simul subministrata; tum quia ratio verbi divini plus
non exigit, ut patet in traditionibus divinis, quæ commune genus verbi di­
vini cum Scriptura Sacra participant : tum quia infallibilitas loquentis Dei non
tam ex vocibus aut verborum liguris, quam ex veritate ac sensu dependet .*
ergo specialis inspiratio etiam verborum ac phraseos necessaria non est :
ergo cum aliunde ostendi nequeat actualis inspiratio verborum facta, ut ex so­
lutione objectionum constabit. Deus non videtur sacros scriptores semper
inspirasse quoad singula verba eorumque phrasin. Conf. Si Princeps aut Rex
Amanuensi generatim duntaxat declarat, quid epistola continere debeat, quo
stilo earn velit exarari, humiliori scilicet aut sublimior i,sine aut cum testifica­
tione honoris et observantia* erga eum. ad quem dirigitur: sic exaratæ litteræ
habentur et leguntur ut principis litteræ et epistola regia, in iisque solus
Rex aut Princeps et nullatenus Amanuensis loquitur : ergo cum in Scripturis
Sacris exarandis non tantum idem sed plus etiam a nobis asseratur, hæ licet
quoad verba singula specialiter non inspiratæ, erunt nihilominus vere ac
proprie verbum Dei.
2°. Moses præcepta Decalogi, Evangelista* vocem Domini post Christi bap­
tismum de coelo faciam, iidem et Paulus institutionem Eucharistia? diversis
vocabulis et vocabulorum constructione referunt : sed nisi dicamus sententias
tantum esse inspiratas, sacri Scriptores ab errore et falsitale. aut Spiritus
Sanctus a mendacio excusari nequeunt : ergo. Conf. In primo Moses Exod. 20.
v. I. sic profatur : Locutusquc est Dominus cunctos sermones hos : Dent. 5.
autem v. 5. et 6. ita loquitur : Facie ad faciem locutus est nobis in monte de
medio ignis. . . et ait. in secundo autem Matth. 3. v. 17. hæc habentur : Et
ccce vox de, ctelis dicens; Marc. I. v. 11. Et vox facta est de coelis; Luc. 3.
v. 22. lar de rcelo facta est. Iu tertio denique Mattha us 26. v. 27., Marc. I i.
v. 2!.. Luc. 22. v. 19. et20., Paulus I. ad Cor. II. v. 21. pnemittunt conse­
crationis formula* has voces : dirent, ait, dixit : ergo cum his vocibus expri­
mantur verixi Dei aut Christi vere et proprie talia, et tamen in ipso sermone
relato habeatur diversitas vocabulorum et phraseos, sequitur ad veritatem et
pivprietatem verbi divini sufficere inspirationem sententiarum, nec illam
vocabulorum esse necessariam.
3°. Tridentis. Sess. 1. in Decr. de Canonicis Scripturis, Vulgatæ editioni latinæ tribuit auctoritatem divinam et rationem verbi Dei. dum ita inquit*
si quis autem libros ipsos integros cum omnibus suis partibus, prout in Eccle­
sia Catholica legi consueverunt, et in reteri vulgata latina editione habentur
pro sacris et canonicis non susceperit. ... ; anathema sit : sed omnino
certum est. editionis nostra* vocabula et phrasin dici non posse divinitus

<ç

scrwtuim: sagh e nvixa inspiratio.

inspirata; el Hieron. in Prœf. I. Judith, de translatione a se facta testatur,
manis sensum e sensu, quam e.r verbo verbum fuisse translatum : ergo. Conf.
Idem Cone. Sess. eadem in decr. de editione et usu sacr. libr. statuit et declarat, ut ha-c ipsa relus et vulgata editio, quæ longo tot secutorum usu in
ipsa Ecclesia probata est, in publicis lectionibus, disputationibus, prœdicalionilms et expositionibus pro authentica habeatur; et ut nemo illam rejicere
i/uovis prœtexlu audeat vel prwsumat : sed nisi sufficeret inspiratio sententia­
rum, versio vulgata non foret habenda tanquam authentica, possetqne rejici
ex hac maxime causa, quod etiam in rebus ad fidem et mores pertinentibus
vocabulorum et constructionis diversitas hic occuiTat : ergo.

23. Objic. Scriptura Sacra loquentibus et praedicantibus hominibus sacris
tribuit inspirationem verborum et vocabulorum ; ut constat ex Isa. 51. v. 16.
Posui verba mea in ore tuo; ex Mattii. 10. v. 19. nolite cogitare, quomodo aut
quid loquamini : dabitur enim vobis in illa hora, quid loquamini; ex Joan.
14. v. 26. Spiritus Sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille ros doce­
bit omnia et suggeret robis omnia, quacumque dixero vobis : ergo id etiam
est concedendum Scriptoribus sacris.
Λ. ad Arg. Si sermo sit de quibusdam duntaxat oratoribus et scriptoribus
aut specialibus elocutionis et scriptionis materiis, C. totum; cum plerique
nostræ sententiae Patroni dent verba etiam illa fuisse inspirata, quibus ex­
primuntur prophetia·, mysteria, et alia graviora vel altiora ab humanis
sensibus remota : si vero de omnibus tam auctoribus quam argumentis et
universim fiat enuntiatio, N. Ant.
Ad prob. 1. 11. Inde nihil confici; tum quia hoc testimonium ad unum
duntaxat et quidem Prophetam pertinet : tum quia verbum non tantum
pro vocabulo quocumque et parte orationis sed etiam pro integra proposi­
tione ac sensu accipitur, ut patet ex Scriptura Sacra Ezech. 3. v. 17. Audies
de ore meo verbum et annuntiabis ex me; et ex profana apud Terent. Verum
illud verbum est, quod vulgo dici solet ; ubi verbum loco proverbii Comœdus
usurpat.
Adprob. 2. Λ. Sicut ex hoc textu minime probatur, vetitum fuisse Apos­
tolis in judicio comparituris, ne prudentem responsionem praemeditarentur;
nec ita semper fuisse loculos, ut in hujusmodi responsionibus nihil de suo
addiderint; cum contrarium ex Patribus num. 21. laudatis constet : sic
multo minus colligi inde potest, quod omnia et singula verba illis fuerint
inspirata, aut, sicut in asina Baalam loquebatur Angelus Dei, sic etiam locu­
tum semper Spiritum sanctum in Apostolis et martyribus quaestioni sub­
jectis.
Ad prob. 3. H. Praeterquam quod instructio et refricat io memoriae hic
promissa non exigat vocabulorum omnium et phrasis determinatae inspira­
tionem, sed sententiarum ac rerum duntaxat propositionem; textus hic
maxime pertinet ad stabiliendum verbum Dei traditum circa sensum Scrip­
turarum et œconomiam Ecclesiæ ; pro hoc autem inspirata esse Scriptori­
bus Ecclesiasticis etiam verba, nemo facile asseruerit.
Inst. 1. Patres aperte videntur fuisse in sententia affirmante singulorum
etiam verborum inspirationem. Nam. 1. Grec. Neocæs. (num. 20.) laudatus
monet attendendum legenti Evangelium, ut Deo loquenti; el Avo. L. 1. de

44

ηκ principiis

consui ιτινκ.

Cons. Evang. C. 33. docet non aliter legendum Evangelium, quam s/ ipsam
manum Domini, quam in proprio corpore gestabat, scribentem conspexerit.
5. Bvs. L. de Sp. S. ait : nullam vocem in Scriptura oportere iudiscussam relinquere. Origen. L. 4. Periarch. C. 2 docet: per singula verba latentes inves­
tigandos 'sensus: Chrys. hom. 22. in Genes, dicit : Neque vel syllaba ve I
upiculus est in sociis litteris, in cujus profundo non sit grandis thesaurus ;
Hieron. in com. ad C. Ii. Malth. et ad C. 3. Ephes, scribit : Singuli sermo­
nes, syllabe?, apices, puncta, in divinis Scripturis plena sunt sensibus.
3. AtG.Tr. 120. in Joan, ait : Ecangelislam vigilanti verbo esse usum, ut
non diceret, latus ejus percussit, aut vulneravit, aut aliud quid; sed aperuit :
similem observationem de verbo aspirat dies, Bern. Serin. 72. sup. Cantic.
facit. 4. Aro. ep. 14. asserit, se nullius hominis libris tantum deferre, quan­
tum divinis litteris: non ob veritatem, quæ par est in utrisque, sed ob verba
phrasinque dictantis, qui est Spiritus Sanctus. Ergo.
Λ. -V. J.wrt. Ad prob. 1. R. Gregorii et Augustini testimoniis recte pro­
bari summam Evangelio habendam reverentiam, non autem omnium vocum
inspirationem factam ; cum idem moneri possit circa legem a precone pro­
mulgatam et epistolam a scriba regio exaratam, ubi tamen Rex non omnia
omnino verba sed sententias duntaxat dictavit, ut in probatione thesis est
ostensum.
Ad prob. 2. R. Patrum verba non accipienda esse in sensu universali
absoluto,sed accommodo, non in rigore mathematico, sed inacccptione morali,
Proliant ipsa eorum effata; cum Hier. ep. 103. ad Paulin, scribat : Singulœ
pene syllabe?spirant cœlestia Sacramenta. Et Chrys. 1. c. hanc rationem addat:
Nihil enim temere vel fortuito loquitur scriptura divina. I ude illorum scopus
et sensus hic est : Omnia scripture verba diligenter sunt expendenda ; quia
multa sunt divinitus inspirata, nulla otiosa ac inutilia, omnia aut habere
possunt aut habent sensum reconditum; ad quæ duo postrema sufficit ad­
fuisse scriptori assistenliam divinam et subministrationem vocabulorum sal­
tem confusam.
Ad prob. 3. R. Cum solum negemus, omnia et singula verba divinitus
esse inspirata, adeo nobis non obest duarum vocum hic asserta inspiratio,
ut potius alias etiam mullas inspiratas facile concedamus. Cæterum nequidem hoc, quod liberaliter damus, probatur ex allatis testimoniis. Algcstinüs
enim asserens, Evangelistam verbo vigilanti esse usum, diligentiam scripto­
ris et industriam, non vero inspirationem divinam laudat; maxime cum
ad usurpationem vocabuli aperuit suffecerit notitia mysterii per apertum
Christi latus significati, minime autem scriptori sacro fuerit necessaria vocis
inspiratio. Quod vero ex voce aspirat Bern vrdî s colligat, in sacri eloquii textu
nec modicam cacare partic ulam, ostendit quidem nihil temere ac fortuito nec
otiose aliquid aut inutiliter insertum esse scripture, sed omnia esse scripta
Deo invigilante et providente, ne voces superflua* aut ad sensus inspirati
expressionem minus idoneæ adhiberentur ; voces autem omnes infusas non
probat.
Ad prob. 4 R. Priorem hujus sententiae partem legi quidem ep. 19 et 111
ac in locis aliis nonnullis: posteriorem vero necep. 1L cit. nec aliis in epis­
tolis aut scriptis a nobis repertam. Si tamen verba postrema, in quibusvis
statuitur, alicubi apud Au;. extent, verba et phrasis scripture tribui etiam

SCRIPTIIkE SACR E U1VINA INSPIRATIO.

23

potest spiritui sancto, non quidem ut immediato, sed ut mediato auctori, et
ut verha confuse subministranti. ·
··»■
4M·
Inst. 2. Accedit auctoritas humana; qme desumitur 1. a masora Judaeorum,
quæ procul dubio fundatur in traditione à Synagogæ veleris temporibus pro­
pagata et satis aperte confirmata a Christo illis apud Malth. 5. v. 18. verbis :
luta unum aut unus apex non pradt ribil a lege, donec omnia fiant : 2. A Theo­
logorum Scholasticorum multitudine, qui paucis exceptis olim contrarium
docuerunt ; inter quos etiam referendi sunt sex viri a Claudio Aqua viva depu­
tati in Tractatu de opinionum delectu seu libro de ratione studiorum pro
Societate Jesu : 3. Ab auctoritate Facultatum Theologicarum Lovaniensis et
Duacenæ, quæ oppositam Lessu doctrinam tanquarn periculosam et hæresi
Anoinæorum accedentem proscripserunt.
R. -V. Auctoritatem humanam esse tantam, cui cedere sit necesse. Quod
enim primo ex masora affertur, ad Rabbinicam ct cabbalisticam superstitio­
nem perlinet : gratis etiam fundatur in traditione veteris Synagogæ, ad
quam minus apte verba quædam Philonis ac Josephi proferuntur a quibus­
dam : denique parum feliciter fundatur in Christi verbis, quæ non agunt de
accentibus et punctis longe post Christum adinventis, sed ex genuina inter­
pretatione, maxime Chrysoslomi ct llilarii, hunc sensum habent : omnia
vaticinia, figure omnes et cæremoniæ ac minima etiam vestigia, quæ in
lege ac Prophetis Messiam indicabant, in Jesu Christi persona penitus expressa
et impleta inveniuntur.
Quod secundo de numero Scholasticorum asseritur, verum forsan est de
Antiquioribus, falsum de Recentioribus ; unde Ludov. Habert nostram sen­
tentiam in Theologiae Prolegomenis probabiliorem et communiorem appellat.
Quid sex illi'theologi deputati senserint, litteris expressum non legimus : id
scimus, qualiscumque eorum opinio fuerit, privatam illorum fuisse senten­
tiam, non item publicam et communem Societatis; cum volumen illud Pa­
trum deputatorum an. 1586. et 91. non fuerit typis excusum « ut tanquam
res jam plane constituta induceretur in mares, sed quo expeditius multa
suppeterent exemplaria, quæ in omnem Societatem demissa a provincia­
rum Ductoribus recognoscantur « ut in Praefatione Lectores monentur.
Quin hujus rei mentionem Gongreg. Gen. V. nullam postea fecit, et po­
tius in Decreto de Ratione studiorum majorem libertatem relinquit quoad
certum auctorem sectandum in iis, quæ perlinent ad Scripturas, quam in
aliis.
Quod tertio additur de Lovanicnsi et Duacena censura, hanc sacra Facul­
tas Parisiensis, licet sollicitata, non approbavit, reprobavit etiam Romana,
Moguulina, Trevirensis et Ingolstadiana.
I tui autem vera etiam sit, ea minime nos ferit, qui a Lessio in plerisque
distinguimur. Negamus enim 1. librum aliquem humana industria, sine
Spiritus sancti assistentia scriptum, si postea Spiritus sanctus testelur nihil
ibi esse falsum, cllici Scripturam sacram seu verbum Dei scriptum : 2. infi­
ciamur, singulas veritates et sententias sacre Scripture non esse a Spiritu
sancto specialiter et immediate, alterutro saltem modo a nobis proposito,
inspiratas : 3. quamvis asseramus, non esse necessariam singulorum verbo­
rum inspirationem specialem, exigimus nihilominus ct univei-salem inspira­
tionem et subministrationem vocabulorum confuse saltem a Spiritu sancto

■I

<

M·!

. **<·.. ;<Μ

21

DE PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

praestitam ; ex quibus tamen duo priora Lessius aperte asseruit, posterius
autem silentio dissimulavit.
fast. 3. Tuta Scriptura sacra est vere ac proprie verbum Dei : ergo de
essentia Scriptura· sacra· est, quod Spiritus sanctus omnia et singula verba
dixerit ct dictaverit: quia juxta S. Thom. in I. Dist. 27. q. 2. a. 2. De ratione
rerbi est, quod dicat relationem originis ad dicentem. Sed si non omnia verba
Scriptura» sint specialiter inspirata, illa nec dicunt relationem originis
ad dicentem Deum, nec a Spiritu sancto sunt dictata : ergo.
It. Ad Arg. D. .1. Tota Scriptura sacra quoad res et sententias est vere ac
proprie verbum Dei, C. quoad singula verba ac voces, subd. est vere ac pro­
prie verbum Dei morali ter tale, C. physice talc, X. Ad rationem verbi veri
ac proprie talis non requiri physicam omnium et singularum vocum propo­
sitionem ad determinatam declarationem. sed sufficere manifestationem
sententia· et generalem verborum subministrationem, ostendimus in mul­
tiplici theseos nostrae proliatione ; e\ qua sequitur Scripturam totam habere
relationem ad Deum dicentem, et dictatam esse a Spiritu sancto; et .V. Cons.;
praesertim quia D. Thomas 1. c. non tantum de verbo physico ct formali,
sed etiam de personali loquitur.
fast. i. Si sententia* duntaxat inspirate essent et non singula verba, ergo
I non foret discrimen Scripturas sacras inter et definitiones Conciliorum in
materia fidei et morum; quia et in his admittenda est inspiratio sententia­
rum, juxta illud Act. Ιΐί. v. 28. Visum est Spiritui sancto et nobis : 2 una
para Scriptura· esset alia perfectior; cum alia admittatur inspirata secundum
sententias et verba, alia tantum secundum sententias: 3 posset impune
verbum unum alteri substitui, imo etiam negari. Atqui hæc plane absona sunt
a debita Scripturis sacris reverentia et Ecclesiae ac Doctorum sententia : ergo.
Λ. Quoad primum, .V. seq. Ratio addita est falsa; cum in definitionibus
Conciliorum sicut non admittitur revelatio nova, sic nec inspiratio senten­
tiarum, sed duntaxat infallibilis ac specialis assistentia Spiritus sancti, quam
unam textus Actorum ev incit et communis sententia asserit. Quoad secundum,
D. seq. tua pars Scripturæ est altera perfectior ratione auctoritatis divinæ,
N. ratione verbi Divini subd. secundum veritatem ac proprietatem, N.
secundum physicam et materialem notionem, C. ab hoc postremo tamen
repeti non posse praelationem unius partis supra aliam, ostendunt argu­
menta in 2· et 3· probatione theseos adducta. Quoad tertium, N. seq. Priori
enim contrarium recte decrevit Ecclesia, tum ad conservandam Scripturæ
integritatem, tum ad cavendum errorem, tum ob certitudinem immuni­
tatis ab eiTOre scriptori sacro per Spiritus sancti assistendam etiam in
deligendis vocabulis concessæ. I nde patet posterius penitus rejiciendum.
fast. 5. Inter notiones seu ideas rerum et ipsa verba, queis illæ expri­
muntur, tanta intercedit connexio, ut.quaiudiu animus noster corpori est
alligatus, dum de rebus cogitamus, non abstrahamus a verbis, quibus res
usitato sermone exprimuntur : ergo dum Deus inspiravit ipsas res et sen­
tentias, etiam verba inspiravit; nisi gratis dicamus, hanc verborum et
rerum naturalem connexionem in mente sacrorum scriptorum a Deo fuisse
sublatam; et praeterea etiam admittamus, obvia Scripturae verita non esse
divina sed humana.
it. D. A. Intercedit hæc connexio inter notiones seu ideas rerum et verba

VF.RSIO VULGATA LATINA VERE AUTHENTICA,

25

sententiarum substantiam exprimentia^ C. ad earum (‘locutionem, phrasin
ac constructionem spectantia, xulul. generalim ct confuse, T. speciatim et
determinate, .N. Contrarium objectionis non tantum ex regulis dc inven­
tione, dispositione ac elocutione Rhetoricis liquet, sed et ex quotidiano me­
moria* et reliquarum intellectus potentiarum experimento.
Ad probat iunes Conseq. Imprimis nego gratis aliquid a nobis hic asseri;
deinde ex dictis nego connexionem naturalem a Deo subverti ; denique
quamvis concedam verba Scriptura* plura secundum rationem physicam esse
humana, quod dc omnibus in versione vulgata admitti debet a Catholicis om­
nibus ; scriptoribus tamen sacris non neganda est ratio organi Spiritus sancti,
neque verbis aliquid Divini, quatenus illi scripserunt sub Spiritu sancto
impellente ad scribendum, inspirante sensus omnes conscribendos, sugge­
rente quandoque ipsa vocabula, sæpius autem illorum delectum et compo­
sitionem relinquente, simul tamen generatini ac confuse verba subminis­
trante, ac præterea specialiter invigilante, ne circa delectum illum aut eam
compositionem, sensus inspiratos minus recte exprimendo, delinquerent.

21. Observa. Divinæ auctoritati Scripturæ et inspirationi scriptorum non
obstat 1° relatio blasphemiarum, mendaciorum, aut scelerum perpetrato­
rum; quia aliud est hæc dicta vel facta luisse Deo inspirante, quod nega­
mus; aliud hæc dicta vel facta scelerata fuisse scripta ex Dei inspiratione,
quod unum affirmamus : nec 2° effusio sacrorum scriptorum in maledicta
et imprecationes, qualia in Psalmis et Libris Job et Prophetarum occurrunt,
quia hujusmodi vel continent prophetias, vel ex zelo sancto contra peccata
prodierunt, vel si etiam ex odio aut alia prava affectione ortum duxerunt
nihilominus a Spiritu sancto inspirari poterant, ut ex nota Joan. II. v. 51,
ad sententiam Caiphæ adjecta manifestum est : nec 3° sive narratio sive pro­
positio rerum levissimarum, qualis illa de cane Tobiæ, de penula Pauli, de
modici vini usu Timotheo præscripto est; non enim hæc tam levia sunt,
cum gravia morum documenta contineant, ut videre est apud Interpretes :
aut si etiam levia esse concedantur secundum humanum captum, ea tamen
non sunt secundum inscrutabile Dei consilium considerata, prout S. Hier,
in præf. ad ep. Philem. ct alii Patres ostendunt.
ARTICULUS IV.

Λη et qua sensu Vulgata versio sit authentica?

25. Nota I. Authenticum a græco αυθεντία, quod auctoritatem denotat, no­
men habet; ideoque idem sonat, ac auctoritate munitum. Vocem hanc
Theologi mutuati sunt a Jurisperitis, quibus scriptum authenticum dicitur
scriptum supremæ auctoritatis, quod adeo fidem facit iu judicio, ut rejici
a nullo aut vocari in dubium debeat. Scripta quæ rationem authentiœ par­
ticipant, vel sunt autographa seu originaria; et hæc per se, magis proprie
ac stricte sunt authentica : vel sunt apographa seu exemplaria; et hæc pro­
prio quidem, sed minus stricte authentica sunt ; cum talia non sint per se,
sed quatenus cum autographis conveniunt : vel sunt translata seu aliam in
linguam versa; et hæc latiore adhuc significatione dicuntur authentica;

a

26

1

DE HUNCIHK CONSTITI'TIVK.

quatenus nempe cum textu scripti authentici primitivo concordant, ex quo
seu fonte fuerunt traducta.
Au thenlia altera est intrinseca, altera extrinseca. Intrinseca in autogra­
phis ea est. quæ scriptis hujusmodi convenit ratione sui et auctoris; in apographis autem et translatis, qua· a convenientia cum autographo habetur .
Extrinseca est, quæ ex aliis rationibus titiem facientibus accedit, qualia sunt
sigilla, testimonia etc. Hvc si declarata est per sententiam Magistratus legi­
timi, dicitur Judicialis et explicita; si non, sed usu tamen continuata aut
aliunde admissa, cubiaris et implicita vocatur. Prior, scilicet intrinseca,
potest esse sine, posteriori seu extrinseca; faeitque scriptum praecise au­
thenticum quoad se : posterior nequit esse sine priori, faeitque authenti­
cum etiam quoad nos.
ttraque subdividitur in absolutam seu omnimodam, et respectivam seu
partialem. Absoluta in translatis exigit convenientiam versionis cum auto­
grapho tum quoad substantiam seu partes principales scripti et res alicujus
momenti, tum quoad accidentia seu partes minus principales et res levioris
momenti; imo et quoad claritatem, vim et elegantiam textui originali pro­
priam : Respective vero non extenditur ad hæc omnia, sed in uno aut altero
deficit.

»·

26. .Vota II. Pars prima quæstiouis propositœ controvert i tur Catholicos
inter et Acatholicos, atque ad dogma pertinet. Quamvis enim posteriorum
non pauci sint, qui vulgatam nostram a fide, judicio et auctoritatis subsidio
commendent; id quod Theod. Beza in præf. ad N. T., Conr. Pellicanus in
præf. ad Psalm., Paul. Fagins Paraphe. Chald. C. 4., Lud. de Dieu in præf.
.Notar. ad Evang., Ilug. Grotius in præf. Annot. V. T., Brian. Waltonus in
Prolegom. 10., aliique liberali ter fecerunt : omnes tamen eam negant au­
thenticam. Altera quæstionis para salva fuie etiam inter Catholicos agitatur.
Consensu quidem communi una ex parte illi statuunt, versionem vulgatam
neque per malitiam interpretis ullibi, neque per oscitantiam ejusdem in
partibus saltem principalibus a veritate Scriptune originalis deflectere ; et
altera ex parte negant, claritatem omnem, xim et elegantiam originario
textui propriam, semper et ubique a vulgata exprimi : differunt tamen,
dum alii hanc translationem ne in minimis quidem circumstantiis et par­
tibus accidentalibus ac rebus levissimis ab autographo discedere contendunt;
alii autem id negant, et authentiam versionis respectivam ad substantiam
tantum et partes principales restringunt.

•s,

27. Nota HI. Porro substantiæ et partium principalium nomine potissi­
mum hic inteHigitur doctrina fulci et morum : quorsum tamen referuntur
etiam hisloriæ, facta et dicta quæcumque, sive quæ credere, agere aut scire
jubemur, sive quæ ab omnibus ob concordiam versionis cum tectu primi­
genio comprobantur. Cælerum via prubandi in hac controversia sententiam
duplex est; altera longior, comparando scilicet textus vulgata· cum textibus
fontium, quam hic a nobis suscipi nemo exigit ob ea, (pre in prseloquio
insinuavimus: alia compendiaria, atterendo scilicet argumenta generalia
quam nunc ingredimur.
’

■5E-4 ·’

VEHSIO VULGATA LATINA VERE AUTHENTICA.

27

28. Dico I. Vulgata versio Latina est aiithcnlica. Prob. Versio illa Scrip­
tura· est lam intrincese quam exlriiisece authentica, quam Ecclesia Dei ut
authenticam et usu ipso probavit, et aperto decreto declaravit; si enim in
re tanti momenti falleretur aut falleret Ecclesia, illi nec promissio Christi
Mallii. Ili. v. 18., nec Elogium Pauli 1. ad Tim. 3. v. 15. congrueret: sed
vcœionem vulgatam Ecclesia Dei et usu et decreto probavit ut authenticam :
primum enim disertis verbis testantur Greg. M. in præf. ad Lib. Mor. C. 5.,
Isidor. I.. de 01'fic. C. 12.. ling. Victorin. L. de Script. C. 9. et Patres Tridentiiii in decreto proxime laudando; facto autem confirmarunt tum Bcda,
Alcuinus, Fortunatus, I labantis, Petrus Damiani, Anselm us, Bernardus, D.
Thomas et alii in hanc versionem commentati, tum Patres, Doctores et
fideles reliqui in Conciliis, Ecclesiis, Scholis, domi ac foris eidem per plura
secula assueti ; secundum constat ex Tridextixo Sess. 4. in Decreto de Edit, et
usu sacr. librorum ita statuente : Insuper eadem synodus considerans, non
parum utilitatis accedere posse. Ecclesiis Dei, si ex omnibus latinis editio­
nibus, (pue circumferuntur, sacrorum librorum, quœnam pro authentica
habenda sit, innotescat; statuit et declarat, ut heee ipsa vetus et vulgata
editio, quæ longo tot secutorum usu in ipsa Ecclesia probata est, in publicis
lectionibus, disputationibus, priedicationibus et expositionibus pro authen­
tica habeatur; et ut nemo illam rejicere quovis pnetextu audeat vel prœsumat. Ergo.
Confirm. 1. Ex testimonio Patrum. De Vet. quidem Testamento Hierony­
mus in ep. 11. inter Augusti nianas, in Prologo Galeato et Praefationibus ad
Pentateuchum, libros Regum et Paralip., Esdram et Eslherem, magna
confidentia provocat ad Hebraeorum judicium; quod etiam huic version!
ac emendationi omnino favisse, Aug. L. 18. de Civ. C. 43. testatur. De N.
T. Aug. sic ep. 10. scribit : Proinde non parvas Deo gratias agimus de opere
tuo, quod Euangelium ex greeeo interpretatus es, cum scripturam greeeam
contulerimus. Unde, si quispiam ceteri falsitati contentiosius faverit, prolatis
collatisquc codicibus vel docetur facillime, vel refellitur. De utriusque tan­
dem versionc nova Greg. M. L. 20. Mor. C. 3. ait : Cuncta verius transfu­
disse perhibetur; et credendum est quidquid in ea dicitur.
II. Ex dotibus ipsius versionis. Differentiæ, quæ in V. T. sunt inter He­
braicum Graecum et Latinum, vel sensum non mutant, vel ad doctrinam
fidei et morum non pertinent; ut in Scriptura dogmatice et polemice expli­
cata et typis hujatibus exscripta ostenditur : in N. T. autem vel nulla» sunt
differenti®, cum lectiones vulgat® in controversiam adduct® nunquam
careant consentientibus secum codicibus graecis, vel rursus in sensu aut
fidei morumque doctrina non est discrepantia; ut ex Novo Testamento
gweco cum variantibus lectionibus nuper Mogunti® edito manifestum est.
III. Ex dotibus S. Hieronymi, e cujus vel interpretatione vel emendatione
nata est versio vulgata. Is enim imprimis praeter lalinam expertissimus erat
linguarum Orientalium, et ingenio praestantissimus et scientiis instruc­
tissimus; quas illi dotes vel ipse Erasinus in sua ad Gulielmum Cantuariensem nuncupaloria epistola tribuit : dein exemplaria tum hebræa tum græca
habuit emendatissima; ut ex Augustini L. 2. de Doctr. Cbr. C. 1B.
et ex ep. Hieronymi ad Suniam et Frctcl. facile colligitur : denique
quanta in hoc negotio desiderari potuit, fidelitate et industria est usus;

ί

.

.m

28

DR PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

ut ex illius moribus, vita* sanctitate, aliorumque de en æslimatione recte
infertur.
IV. Ex absurdo. Cum alias Ecclesia Latina, toto diffusa orbe, pluribus
seculis Scriptura caniisset authentica.

29. Objic. Versionem Scriptura* declarare authenticam est eam declarare
divinam : sed Ecclesia non potuit declarare Vulgatam esso divinam; eum
facta sit ab homine, nec inspirata divinitus dici queat : ergo.
Λ. D. M. Versionem scriptura1 declarare authenticam est eam declarare
divinam quoad argumentum et rem significatam, C. quoad idioma et mo­
dum significandi, subd. est eam declarare divinam formaliter, seu divinitus
inspiratam, N. æqu i valenter, seu divinitus inspirata* conformem, C. Quæ
(num. 23.) de authentia translatorum diximus, multo magis intelligenda
sunt de divinitate eorumdem, secundum immediatos auctores spectatorum.
I. Tridentini decretum, authentiam pra* versionibus aliis Vulgatæ
tribuens, nullius videtur auctoritatis : quia I. est inutile versionem unam
pr.cferre alteri : 2. quia est imprudens, eum nulla fuerit ratio hujus praefe­
rentia* : 3. quia est indignum, cum probando Vulgatam probari t simul
mendas in ea cubantes. Ergo et authentia Vulgatæ, quæ decreti auctoritate
nititur, etiam nulla est.
Λ. .V. .4. et prob. Falsitatem prima fatentur ipsi Helerodoxi, qui versionum multitudinem improbant, et ab ea fidei periculum imminere agnos­
cunt, ideoque tanquam rem utilem et necessariam optant, ut una aliqua
versio auctoritate publica gaudeat, cui omnes acquiescere teneantur. Quod
cum Theod. Beza in piief. N. T. exposuisset, monet Reges ac Principes,
nihil habere antiquius, quam ut utriusque Testamenti interpretatio semel ede­
retur, cujus quoad fieri posset, sacra et inviolata esset auctoritas. Falsitatem
secunda, præter dotes ipsi versioni intrinsecas demonstrat ratio a Tridentino his allata verbis : qua longo tot secularum usu in ipsa Ecclesia probata
est. Falsitatem tertia refutat præceptum Concilii de emendata vulgatæ im­
pressione eidem decreto adjectum : qui enim emendatam impressionem
imperat, adeo mendas non probat, ut potius positive reprobet.
inst. 2. S. Hieronym. imprimis non est partira auctor Vulgatæ; quia in
libris, quos ex Hebraeo vertisse dicitur, Vulgata non exhibet illa, quæ ab
Kill
eodem
in QQ. Hebraicis, lib. de opt. interpr. genere, et Commentariis ad
Prophetas et Ecclesiasten notata fuerunt : deinde nec est partira emendator;
quia in aliis, quos idem emendasse perhibetur, nulli apparent obeli aut asterisci, quos tamen editioni suæ additos ipse testatur; denique licet utroque
titulo vere gauderet; non erat tamen thenpneustos, adeoque more hominum
falli aut fallere poterat. Ergo versio illius authentica esse nequit.
R. Ad primum .V.
quod ratio adjecta minime probat; cum idem
auctor ob multiplicem significandi vim in variis scriptis variam eidem voca­
bulo significationem dare possit : quod dum in Hieronymi versionibus acci­
dit, Ecclesia censui t retinendam expositionem Scriptura* ab illo vulgatæ
versioni insertam, quantumvis ab alia in aliis operibus abeuntem.
Similiter ad secundum .V. .4«. Nec id addita probatio evincit; tum quia
in translatis ex Hebraeo nullam Hieronymus facit mentionem asteriscomm, ut
ejus in Jobum praefatio ostendit; tum quia asterisci ct obeli, versis ex graeco

VERSIO VULGATA LATINA VERE AUTHENTICA.

29

adjecti, vel librariorum incuriii perierunt, vel studio forsan abjecti sunt, ad
lectionem scilicet planiorem reddendam.
Ad tertium. T. .1. cum non desint, (pii Hieronymo, ne erraret, speciale
Spiritus sancti auxilium datum affirment.
I). Cons. Versio non est authentica, ut est privati interpretis, C. ut est
approbata usu et decreto Ecclesiastico, N.

30. Dico II. Tridentinum dunlaxat declaravit, vulgatam esse respective
authenticam, scilicet in his, quæ ad fidem ct inores pertinent.
Prob. I. Ex verbis decreti. Tridentinum declarat versionem illam esse au­
thenticam, quæ longo usu in Ecclesia probata tum temporis circumferebatur:
sed h;ve non absolute, sed dicto tantum modo respective, authentica erat;
ut ex ejus correctione jussu Sixti V. et Clementis VIII perfecta, manifesté
constat : ergo non declaravit authenticam, nisi respective ad doctrinam fidei
et morum.
II. Ejc objecto decreti. Idem est objectum decreti declarantis authentiam
Vulgatæ, quod erat objectum decretorum de canonicis scripturis earumque
usu et interpretatione; quia propter ista vulgatam editionem auctoritate
munivit : sed omnium istorum objectum unice perlinebat ad fidem et mo­
res; nam primum decretum sic inchoatur : Sacrosancta Synodus hoc sibi
perpetuo ante oculos proponens, ut sublatis erroribus puritas ipsa Evangelii
in Ecclesia conservetur, quod I). .V. J.-C. proprio ore primum promulgavit,
deinde per Apostolos tanquam fontem omnis salutaris veritatis et morum dis­
ciplina omni creatura pradicari jussit; perspiciensquehanc veritatem et disci­
plinam contineri in libris scriptis, etc. Idem hac finitur clausula : Omnes
itaque intelligant, quo ordine et via ipsa synodus post jactum fidei confessionis
fundamentum sit progressura, et quibus potissimum testimoniis ac prersidiis
in confirmandis dogmatibus et instaurandis in Ecclesia moribus sit usura.
Iu secundo autem decreto post declaratam Vulgatæ authentiam hæc addun­
tur: Praterea ad coercenda petulantia ingenia decernit, ut nemo sua pru­
dentia innixus, in rebus fidei et morum ad adificationem doctrina Christiana
pertinentium sacram Scripturam ad suos sensus contorquens, contra sensum,
quem tenuit et tenet slincta mater Ecclesia, aut contra unanimem consensum
Patrum Scripturam sacram interpretari audeat. Ergo.
III. Ex scopo decreti. Scopus Tridentini vulgatam decernentis authenti­
cam erat, habere regulam certam pro dogmatibus definiendis et instaurandis
moribus, reprimere hærelicorum audaciam ad alias versiones recurren­
tium, ct cohibere Catholicorum nimiam corrigendi licentiam; ut tum ex
clausula nuper laudata, turn ex Pallavicini Ilistor. L. 6. C. 12. perspicitur:
sed ad hunc scopum sufficiebat, vulgatam declarari authenticam in iis$
quæ ad fidem et mores pertinent : ergo.
IV. Ex acceptione decreti. Auctoritatem a Concilio Vulgatæ adseriptani
non esse accipiendam infinite, sed definiri limitibus doctrinae fidei ct mo­
rum, docent Γ Theologi huic Concilio prasentes; inter quos And. VcgaL.2.
de Cone. Trid. C. 9. scribit, Vulgatam tantum declaratam authenticam,
quatenus nullo sil deformata errore, ex quo perniciosum aliquod dogma in
fide aut moribus colligi queat ; testemque laudat Card. Cervinum Pontificis
tunc in Concilio legatum, postea P. M. Marcellum II. appellatum, qui W

30

I'K I'lUNClI’HS CONSTITUTIVIS,

'.-J

sibi, tum pridie quam edoroluv decretum, tum posthac smplus assevcraxit.
poteratque scribenti ha*e Vegæ superstes ad ivclraclationem eum compel­
lere, si quid falsi allegasse!. Ilis similia docent Welch, ('anus I.. 2. de Loc.
Theol. I'.. 13., et Didae. Pay va ab Andrada L. L Defens. Vulgata» : idem de
Jae. Laynes refert in Prolog. C. 19. Serarius. 2’ Theologi Concilio eidem
coœri, nempe Sixtus Senens. Lib. 8. Bibi. sanctax, Gilb. Genebrardus in
præf. ad op. Origenis, Jodoc. Tiletanusin apol. Cone. Trid., Bellarm. L. 2,
de Verb. Dei C. 11., et in singulari dissertatione de editione latina vulgata,
nuper ex autographo typis hujatibus excusa. 3° Theologi Tridentino poste­
riores plurimi, quos inter celebriores sunt Simeon de Muis L. de auclorit.
textus hebr., Joan. Mariana Tr. de Vnlg. edit., Nicol. Serarius loco nuper
laudato, Bonfrerius et Joan, de la Raye in Prolog.. Nat. Alexander Sec. 4.
Diss. 3)., Benign. Bossuet, in tentamine unionis etc.
Conf. I. Emendatio Bibliorum post Tridentinum etiam iterata Vulgatam
necdum liberavit penitus ab omnibus mendis, sive eas Interpretis sive Libra­
riorum dixeris. Fatetur enim id auctor Praefationis Bibliorum auctoritate
♦
Clementis MIL editorum, dum scribit : Quamvis in hac Bibliorum recogni­
tione in codicibus manuscriptis. hebrœis grœcisque fontibus, et ipsis ceterum
Patrum commentariis conferendis non mediocre studium adhibitum fuerit;
in hac tamen pervulgata Lectione, sicut nonnulla consulto mutata, ita etiam
alia, quœ mutanda ridebantur, consulto immutata relicta sunt. Idemconlirmat Bellxrvini s correctionis Clemenlinæ particeps in ep. ad Lucam Brugensem ita scribens : Scias velim Biblia vulgata non esse a nobis accuratis­
simecastigata : multa enim de industria justis de causispertransivimus, quœ
correctione indigere videbantur. Idipsum apertius probat Index variorum men­
dorum ex annotationibus Lucæ Brugensis et aliarum a Nat. Alexandro 1. c.
collectus et contra Frassenium vindicatus.
Π. Ratioauthentiæ immunitatem hujusmodi in Vulgata non exigit; tum
quia nemo quasi non authenticam in judicio rejicit instrumenti translatio­
nem, ob leves atque ad substantiam minime pertinentes errores in ea forsan
cubantes : tura quia vulgata versio in Conciliis Tridentinum et correctionem
praecedentibus iidem fecit et publicam auctoritatem habuit, quantumlibet
erroribus pluribus non careret.
III. Tridentinum Vulgatam declarando authenticam nec voluit nec potuit
præstarc dictam immunitatem : primum quidem, quia Pontifici Legali ipsi
testantur. « Tridenti qppque animadversa fuisse Vulgate menda; se tamen
noluisse idcirco illam universe pronuntiare mendosam : arbitratus et hono­
rificentius et conducibilius esse, si reipsa remedium adhiberetur exemplo
ad exequendum decretum mendis purgato in lucem edito, et a Pontifice ac
Synodo comprobato ; » utPallav. Hist. Cone. Trid. L. (i. C. 17. ex litteris
eorum Romam missis enarrat : Secundum vero, quia Concilia non solent
divinare more Prophetarum, sed ex verbo Dei Scripto vel tradito, aut certe
ex aliis principiis conclusiones suas, novis erroribus contrarias, derivare.
Gura vero Tridentinum authentiam Vulgate nec potuerit colligere, nec reipsa
collegerit ex alio principio, quain longo Ecclesiæ usu; hic autem usus ne­
queat probare Vulgatam ab omnibus omnino erroribus, etiam levioribus
immuuem : sequitur Tridentinum non potuisse hanc immunitatem pnestare; maxime cum et Patres ph ires. Hilar, nempe in Psal. lis., Mar. Victor

VERSIO VULGATA LATINA VERE AUTHENTICA

31

L. 2. emit. Arian., Aug. ep. 19. ad Paulin., Hier, in psalmis et alibi passim
errores latini Interpretis in Vulgata nostra etiamnum toleratos nntarint ; ut
Bellarm. in dissertatione memorata contendit.
31. Objic. Vulgatam esse, absolute authenticam, colligitur ex Tridentino.
Prob. Concilium in decreto de edit, et usu sac. lib. declarat 1. eam authen­
tica ra, sine addito diminuente aut restringente, ut ex verbis (num. 28.)
relatis patet : ergo. 2. Ibidem statuit, ut Vulgata in publicis lectionibus, dis­
putationibus, praedicationibus etc. pro authentica habeatur: ergo authenticam
declarat secundum omnes partes, secundum quas potest et solet citari in
illis publicis actionibus : sed in his secundum omnes omnino partes, etiam
ad fidem et morum doctrinam non perlinentes, potest cl solet citari : ergo.
3. Item prohibet, nequis Vulgatam rejicere quovis praetextu audeat vel prae­
sumat : ergo vel Vulgata est absolute et quoad omnes partes authentica; vel
rejici potest legitime quoad eam partem, secundum quam non asseritur
authentica. 4. Idem in decreto de canon, script, ait : Si quis autem libros
ipsos integros, cum omnibus suis partibus, prout in veteri vulgata latina
editione habentur, pro sacris et canonicis non susceperit; anathema sit :
ergo Vulgata secundum omnes partes,' et sic absolute, est authentica.
Λ. Ad Arg. N. Ass. Ad hujus proh. 1. 1). Declarat vulgatam authenticam
sine diminuente aut restringente expresse addito, C. sine tacite addito ac
subintellecto, N. .Modificationem nempe sal loquitur scopus, objectum et
comparatio decreti, ut ostensum est. 2. D. Cons. Declarat authenticam
secundum omnes partes, secundum quas in lectionibus, disputationibus etc.
potest et solet citari pro confirmandis dogmatibus et informandis moribus,
C. pro et in quacumque materia et argumento, ab his duobus objectis
diverso, N. 3. .V. utr. p. Cons. Neque enim ex eo, quod Vulgata nequeat aut
universim aut secundum spectantia ad fidem et mores rejici, sequitur eam
absolute et secundum omnes omnino partes esse immunem ab erratis et
authenticam : neque ex eo, quod levia quædam errata adsint, aulhentianegari
potest, aut respui audacter aliquid, aut privata auctoritate, nec exspectato
Ecclesiæ judieio, corrigi licet. Non prohibet tamen decretum hujusmodi, quo­
minus liceat, debita cum modestia et servata erga Vulgatam veneratione, usur­
pare nonnnnquam in rebus minus principalibus interpretationem aliam, pro
more scilicet ipsius Ecclesiæ, quæ in .Marty rologio Romano chronologiam 70
Interpretum adoptat, et in officio divino nonnnnquam versione Itala utitur.
4. D. .1. ethic canon agit de partibus Biblia Sacra integrantibus, nempe de
libris, capitibus et versibus, C. de partibus sententias conflantibus, nempe de
verbis aut voculis, N. Agit enim vero hic loci Concilium contra Hæreticos,
qui certas Scriptura* partes principales, ut libros Tobiæ, Judith et Machabæonun, aut certa Est heris et Danielis capita, aut quosdam Matthaei et Joannis versus inter apocrypha rejecerant.
Inst. 1° Patres et Praesides Concilii solas descriptorum, nullas inter­
pretis mendas in Vulgata agnoverunt. Hinc 1. Patres non jusserunt Vulgatam
recognosci et emendari, sed tantum quam .emendatissime imprimi. 2. Ro­
manis Aulicis contrarium sentientibus, et postulantibus in Decreto denun­
tiandum, de necessaria Vulgata· recognitione et emendatione, apud Pallav.
L.6. Hist. Trid. C. 17. responderunt primo aliam rem esse exemplarium depra-

·;

M

32

Λ ·’

»V.

l»E PRINCIPIIS CONSUTI UMS.

,®

vat innem, aliam eodicis in at //wo .· secundo concesserunt quidem \ ulgaluiii iii
aliquo loco videri ab Hebraica locutione discrepare, huniilique serpere sliloj
nec evira barbarismum aliquem aut soloecismum; cætermn tanquum tutis­
simam laudant : tertio putarunt sufficere ad exequendum decretum, si ixlipsa
remedium adhiberetur, exemplo mendis purgato, edito in lucem. Ergo.
/?. Quoniam non de privata et personali, sed de manifestata et litterali
sententia loquimur, .V. .4. et ad prob. .V. Cons. Imprimis enim cum vulgata
interpretatio probaretur, recognosci et emendari non debuerat ; neant nova
ali<]ua editio cuderetur, aut antiquus Interpres corrigeretur : poterat tamen
emendata impressio curari ; cum hæc cura Amanuensium sphnhnata, non
item Interpretis lapsus attingeret. Deinde Aulicis Domains errata Interpretis
accusantibus, primo quidem recte opposuerunt Presides Concilii discrimen
inter depravationem exemplarium et codicis in seipso corruptionem, ad
ostendendum nempe, errata omnia non profluxisse ab Interprete : subjunc­
tis tamen verbis : utcumque se res haberet, declararunt. se non esse ausos,
Interpretem ab omni culpa liberare. Fatentur præterea secundo Interpretent
in nonmdlis ab Hebrva locutione discrepare, cæterum versionem laudant
tutissimam, sed inde duntaxat, quod tam diuturno tempore illi nunquam
htpreseos nota fuerit inusta ; quod idem est, ac authenticam tantum quoad
fidei dogmata asserere. Denique tertio iisdem Romanis postulantibus mentio­
nem fieri debere correctionis facienda?, potius censuerunt, exemplum men­
dis purgatum in lucem edere, non quod vitia Amanuensium sola adessent,
sed, ut Bcllocastrensis in cietu peculiari monuit, ne ansa præberetur haereticis
cavillandi, perinde quasi dum reciperetur simul Vulgata et simul etiam
declararentur ipsius exemplaria tanquarn comipta, liber idem comproba­
retur eadem opera, simulque improbaretur, apud Pallav. L. 6. C. 15.
Inst. 2°. Congregatio interpretum Tridentini, Clemens VIII. Bibliorum ad
mentem Tridentini editorum auctor, et Historicus hujus Concilii adversan­
tur· Proô. 1. Decretum ab ea Congregatione an. 1576. die 17. Jan. sic habet :
Congregatio yeneralis censuit, nihil posse asseverari, quod repugnet vulgaire
editioni; etiamsi esset sola periodus, sola clausula, vel membrum, sive- voj.·, sive
dictio sola vel syllaba, iolaee unum. 2. Præfatio in Bibliisjussu Clementis editis
ita loquitur : In hac editione nihil non canonicum, nihil adseit ilium, nihil
extraneum apponere risum est. 3. Pallav. L. 6. pluribus in Capitibus Vul­
gatam docet absolute authenticam esse declaratam.
R. λ. .4x5. Ad ejus prob. llin /{. |. Hanc declarationem a Serario in Pro­
log. et Pctitdidier in Script, jure haberi suspectam et non authenticam;
tum quia Sixtes \ . et Clem. VHI. jubentes Biblia sacra recognosci, ipso facto
illam repudiarunt : tum quia nunquam authentica forma fuit producta ;
quia ab auctoribus, qui eam referunt, desumpta est ex editione Marzillæ,
cujus collectionem declarationum memoratae Congregationis Alexander VII
in indicem librorum prohibitorum conjecit. H. 2. I). Congregatio prohibet
asseverari vel unum iota, quod repugnet Vulgatae quoad doctrinam fidei et
morum, C. quoad alia, subit. nequis privata auctoritate id faciat, audacter
et pnesumptuose mutando impressionem, C. ne quis errata discutiat sum­
moque Pontifici proponat, aut servata Vulgatæ veneratione modeste expo­
nat. R.
d</ 2’“ Ii. 1. Præfatio Bibliis pnelLxa nec nomen Clementis, uec Sacri

Collegii, nec .singularia I kwh iris præfert, sed anonyma est; adeoque juxta
Serariuin non aliam, quam qimliscmnqne. docti et pii prolocutoris, auctori­
tatem habet. /1.2. I). Iu hac editione nihil non canonicum, adseilitium et
extraneum esse appositum asseritur ad excludenda errata etiam leviora et
mendas quascumque, N. ad excludendos libros, textus et versus apocryphos,
nolas item aliaque adjuncta, C. Hinc enim statim subjicitur: Atque ea causa
fuit, cur liber 3 el 4 Esdrœ inscripti, (pios inter Canonicos libros sacra
Trident ina synodus non annumeravit, ipsa etiam Manassœ oratio... extra
Scriptura’ seriem posita sint, el nullce ad marginem concordant ife..., nullœ
nola’, nullœ caria· lectiones, nullœ denique prœfationes, nulla argumenta ad
librorum initia conspiciuntur : quamvis hæc apponi, sed alio characteris
genere, postea non prohibeat.
Ad 3,,n. I). Pali.xvicinus ut Theologus admittit Vulgatam absolute au­
thenticam, T. ut Historicus, N. Nullum enim ab eo monumentum allatum
est, quo id probetur. Quin ipse L. 6. c. 17. n. 9. sic loquitur: « ostendam,
quicumque impugnat arctiorem et absolutissimam conformationem expo­
sitionis Vulgatæ cum locutione divina, impugnari ab eo peculiarem Theolo­
gorum classem, non Ecclesiam Catholicam universam, in qua interdictum
non est cum altera classe sentire, minus arcte decretum interpretante, utpotc
nixa ipsius verbis, quæ simpliciter authenticam illam versionem appellant,
simulque præcipi un t, ne illa in concionibus, neve in praelectionibus aut in
commentationibus rejiciatur. Quod sane statuit, ipsi errores non inesse ad
fidem moresque pertinentes ; ac præterea in eadem nec fraudem, nec aper­
tam discrepantiam, ne minimam quidem a divina scriptione, nec ullam
secuin ipsa repugnantiam contineri ; in quibus illa si deficeret, nec authen­
tica esset, nec digna, quæ ab Ecclesia reciperetur. » Subjungit postea num.
10. « Quod autem Vulgata translatio exemplari primrevo per omnes leviores
minutasque particulas conformetur, nec ab illo declinaverit, vel in certa
arbore, vel in certo animante, pro aliis alias exponendo, pia est aliquorum
sententia; quam quidem qui respuat, non damnatur ab Ecclesia. »
Inst. 3°. Si Vulgata non foret absolute authentica, evenirent multa absurda.
Sequeretur enim 1. eam nihil amplius habere, quam opera Divi Thomae;
cum illa etiam a variis Pontificibus declarentur sine ullo in fide errore conscripta. 2. Eamdcm non posse dici simpliciter authenticam ; quia, ut sit
authentica copia, eam cum originali in omnibus convenire oportet. 3. Veî
Ecclesiam, dum Vulgatam versionem quantumlibet mendis levibus asper­
sam, proponit ut authenticam, nos inducere in errores saltem innoxios : vel
non omnia Vulgatæ inserta debere credi, licet communis fidelium, imo ct
lata et ab Ecclesia proposita. 4. Posse sine hærcsis labe negari pleraque V. et
N. Testamenti historica, cum ad fidem illa non pertineant.
R. adArg. N. Ass. Ad ejus prob. lam. .V. seq. Faciunt ipsi Pontifices dis­
tinctionem, cum hinoc. VI. de D. Thoma dicat : Hujus doctrina prœ caderis,
excepta Canonica, habet etc.; suaque approbatione generali faciunt quidem
prudentem credibili talem, non autem fidei objectum : unde el transmissa D.
Thomæ auctoritate, Doctores nonnunquam recedunt ab ejus sententia; præsertim quia de doctrina D. Bonaventuræ, qui tamen ab Angelico in multis
discrepat, seque magnificum judicium in Bullis Pontificum legitur.

I
I

,

ίί’.

34

• t

Ί ·

1 ·

nt HiiNcii’iis r.n.vniii rnis.

M2·"'. V. \.·»/. Vlditiuu ratitmem D. ni copia sit authentica, dehel con­
venire cum originali in omnibus, siquidem sit merum apograph uni et in
eadem lingua trausumpliun. I, slsil translatum et aliud in idioma venmir.,
stiM. debet convenire ni omnibus etiam minimis, X. in substantialibus, et
pro indole xersionisac lingua», C. Quantumvis vero authentia? vocabulum
alibi intelligatur arctius. el omnimodam conform i tutam per se exigeret,
liberalior tamen ejusdem usurpatio et in usu etiam est, et a Cone. TrideuUnohic est adhibita, ut nuper ostendimus.
I ;J
4d3““. Λ. ew/. primam; Cum Ecclesia declarat \ ulgatam duntaxat authen­
ticam in his qua? ad tidem et mores pertinent, et lacta etiam Bibliornm
emendatione, innotuerit consulto immutata esse relicta nonnulla, quæ mu­
tanda videbantur; per hujusmodi declarationem fideles nec inducuntur iu
errores noxius, utpote quorum nullus in Vulgata est, nec in non noxios utpote
quos aulhenlianon attingit, et monitio data etiam excludit, secundam D.nequiturnoii omnia ad tidei el morum doctrinam spectantia debere credi,N.alia
illa, de quibus num. 27. diximus. C.; sed Nego, hæc aut esse revelata, aut
ab Ecclesia tanquam authentica fuisse» proposita.
h/ Pra. .V. seq.; tutu quia historia* sæpesunt libri integri, aut insigniores
partes Scriptura', quæ ex decreto Ecclesia» aperte pro canonicis habentur:
tum quia in his plurima sunt, quæ spectant divini» voluntatis pietatem ct
mores. Quin ne nomina etiam quaedam locorum, urbium, fluminum, plan­
tarum. aut similia negari facile aut temere possint, prohibet decreti periodus
de non rejicienda Vulgata superius exposita.
fmt. 3*. In Scriptura sacra, prout a Deo dictata, nec levissimus error
admitti potest: ergo nec in translatione ejus authentica; præsertim cum,
sicut providentia» Dei est servare ipsam Scripturam puram ct integram, sic
erit el authenticam ejus versionem prrestare immunem.
Λ. .V. Cons. Error, si quis in Scriptura prout a Spiritu sancto dictata
foret, reduceretur in Spiritum sanctum, tanquam primarium auctorem ;
tinde nullus hac ex parte admitti potest: error autem versioni insertus nec
in Spiritum sanctum reducitur, cum translationis non sit aut dicatur auctor;
nec in Ecclesiam. qua» licet versionem statuat authenticam, hanc tamen
declarationem non extendit ad omnia, inonetque nonnulla immutata esse
felicia, quæ mutanda xidehantur; adeoque errores hos non approbat, sed
mere permittit. Atque hæc eadem ratio est diversœprovidentiæ circa Scrip­
turam autographam et ejus versionem; nam in apographis æque non repu­
gnat inxeniri errores. qui tribui debent ex scriptoribus, sicut in translatione
librariis vel interpreti.
Inst. 5°. S. Hierox. Scripturam aut interpretando aut interpretationem
emendando non magis dici potest errasse in levissimis , quam nunquam
errasse in magnis, ad fidem et mores pertinentibus; cum dotes et adju­
menta, qua» praestabant immunitatem posteriorem, aut priorem etiam, aut
neutram prœstilissc dicenda sunt.
/LQuantæcumqueS. IIieroxymi dotes neutram quidem immunitatem certo,
et utramque probabiliter tantum pnestabant: probabilius tamen id fecerunt
in substantialibus, ad fidei scilicet el morum doctrinam perlinentibus, cum
pro rei gravitate acuatur etiam industria . in levioribus facilius dormitatio
quædam obrepat. Quantum» is vero facultas pru u traque in Vulgatæ auctore

iMEiii’hEs macr.e m-.iufh i«,e,

.*!?>

adfuerit; voluntatem tamen omnia ad litteram vertendi nonnimqiuun de­
fuisse, et assuetudini hominum aliisqiie causis aliquid esse tributum, et
quicdiun mutanda permansisse immutata, compertum habemus.

32. Obserim I. Cum in decreto Tum. hactenus examinato Vulgata solum
cum aliis lalinis editionibus comparata declaretur authentica; aperte col­
ligitur, per hanc declarationem nihil derogari authenliæ, quam Græcis
llebræisque fontibus prœter Protestantes multi Catholici, et versioni 70
Interpretum contra priores plcrique postremi tribuunt. Quare hodiernisetiam
horum exemplarium editionibus auctoritatis possessio facile a nobis per­
mittitur, quam certam iis adfuisse (num. 11. et 16.) innuimus, et Scrips
lura polemice e.rplicata plwï\ms vindicavit. Hanc tamen aiilhentiam impri­
mis esse duntaxat respectivam, et ultra errores in fidei morumque materia
honexcludere leviores quascumque mendas, fatentur eruditi plerique omnes,
probant lectiones variantes plurima*, testantur littera Tridenti an. 1546.
die 24. et 26. Apr. Itoniam data?, quibus Prasides Concilii emendationem
etiam llcbraicæ et Gracie editionis desiderarunt: deinde eamdem implici­
tam tantum et vulgarem esse, non autem judicialem el explicitam, patet ex
defectu facti, quo legitimus magistratus de illis aliquid publice edixerit.
33. II. Nec jurat dicere, declarationem hujusmodi haud necessariam esse
exemplaribus llebræis et Græcis olim jam probatis : tum quia non constat
de antiquissimorum etiam exemplarium probatione et sinceritate; tum
quia, etsi constaret, illa a solo usu habetur, adeoque tacitum tantum ma­
gistratus legitimi consensum supponit: nec pro versione 70 Interpretum
provocare licet ad decretum Sixti V. Romanic editioni an. 1586 pratixunij
quia id quidem editionem hanc jubet ab omnibus recipi et retineri ut utilem
ad latinœ vulgatæ editionis et Patrum intelligentiam, non autem ut authen­
ticam. Nisi itaque occurrente editionum discordia error argumentis certis
tribui debeat Vulgatæ, hujus lectionem ct sensum tueri omnino oportet;
utpote quæ et antiquitate, qua punctalionem Hebraei codicis pracedit, ct
judiciali Ecclesia) auctoritate, qua solitarie gaudet, majorem fidem mere­
tur, quam aut ars critica aut hominis privati eruditio conciliare queat;
ARTICULUS V.

/In el quo interprete indigeat Scriptura?
• · ·
31. \<>la. Scripturam sacram esse tidei regulam, tum ex probata ejus exislentia ac divinitate sponte sua sequitur, tum Catholicos inter et Novatores
convenit. Hiec porro regula quia rationalis est, non aliter quam per cogni­
tionem scu intelligcntiam humano intellectui applicari potest; et quia est
fidei dix ini», intelligent ia hujusmodi dubia aut falsa esse nequii : adeoque
vel ipsa Scriptura sacra clare el perspicue proponere debet credenda; vel
interpres requiritur ab errore ct fallacia immunis, qui in proponendis obs­
curitatem dissipet, dubiumque dissolvat.
Hic vero discrepant a Catholicis Novatores; ct 1° quidem aliqui Scriptu­
ram sacram universim clarissimam el maxime perspicuam affirmant : alii

4

—m»»

36

ht pHixciims lo.xmiii iivIs.

jj

i' obscuritatem admittunt. sed circa Scripturam tantum, el externam, ah
ignorantia scilicet linguæ originalis, phruseon el stili scriptorum, rationis
temporum, locorum, et antiquorum usuum provenientem; non autem inter­
nam aut sensui Scriptune et argumento inhærenleni : rursus et alii 3° inter­
nam quidem Scriptura» obscuritatem fateri non repugnant ; sed vel topicani
duntaxat et quibusdam in locis, simulque talem, quæ comparatione cum
clarioribus aliis facta per ipsam Scripturam elucidetur; vel respectivam
solum pro infidelibus, superbis, aut curiosis, minime vero pro fidelibus,
humilibus, et lucem divinam postulantibus, utpole quos Spiritus, cuilibet
desuper concessus, quem vulgo privatum dicimus, interius illuminet, vel
Princeps etiam secularis, præscripta credendi formula, exterius erudiat :
alii denique 1° omissa de obscuritate quæstione, sufficere putant, si quivis,
quantum ipse ex Scriptura discendo capere possit, credendum sibi decer­
pat, reliquorum, quæ ipse perspicere nequit, non admodum curiosus aut
sollicitus.
Catholici e contra, tametsi Scripturam in nonnullis claram concedant, et
fateantur etiam obscuritatem tum topicani per ipsam Scripturam, tum
respecti vani per magisterium sive internum sive externum, adhibitis maxime
sua ex parte dispositionibus, noniiunquam dissipari; statuunt tamen una­
nimiter Scripturam in multis intrincese et absolute obscuram, adeoque
præter Scripturam, interpretem memoratis dotibus pollentem esse necessa­
rium, qualem esse spiritum privatum aut magistratum sccularem perne­
gant. Cum his :

*

35. Dico L Scriptura sacra in multis est intrinsece et absolute obscura.
Prob. Illud intrinsece et absolute obscurum est quod vel studio occultatur,
vel per se difficile est intellectu aut caliginosum, et ad quod intelligendum
etiam fidelibus, piis et humilibus, quantumvis linguæ aliarumque rerum
gnaris, necessaria est illustratio superna : sed mulla hujusmodi sunt in
Scriptura sacra ; ut testatur Christus de suis sermonibus Luc. 8. v. 10.
Vobis datum est nosse mysterium regni Dei, cceteris autem in parabolis, ut
videntes non videant, et audientes non intelligent ; Petrus de Pauli epistolis,
ep. 2. C. 3. v. 16. In quibus sunt quadam difficilia intellectu, quæ indocti
et instabiles depravant; Idem de historia Christi baptizati, Ibid. C. 1. v. 19.
Habemus firmiorem propheticum sermonem, cui benefacitis attendentes quasi
lucernœ lucenti in caliginoso loco; donec dies elucescat et lucifer oriatur in
cordibus vestris : Item David de lege divina Psal. 118. v. 34. Da mihi intel­
lectum et scrutabor legem tuam, ct v. 133. Faciem tuam illumina super ser­
vum tuum, et doce me justificationes luas: Discipuli Christi de Scripturis, de
quibus dicitur Luc. 24. v. 45. Tunc aperuit Christus illis sensum, ut· intelligerent Scripturas; Eunuchus de Prophetia Isaiæ, quem cum Philippus inter­
rogasse! : Putasne inlelligis, quæ legis? respondit Act. 8. v. 31. Et quomodo
possum, si non aliquis ostenderit mihi? Ergo.
Conf. I. Eamdem Scriptune obscuritatem apud Bcllarminum ct Cocci um
affirmant Patres plurcs, ex quibus duos duntaxat proferre juvat, et quidem
in iis tantum locis, ubi causas etiam obscuritatis produnt. Primus est S.
Aug., qui L. 2. de Doctr. Chr. C. 6. ait : « Multiset multiplicibus obscuri ta­
libus et ambiguitatibus decipiuntur, qui temere legunt : quibusdam autem

I

INTERPRES SACR E SCRÎPTÜRÆ.

37
locis, quid vel falso suspicentur, non inveniunt; ita obscure quædnm dicta
densissimam caliginem obducunt : quod totum divinitus provisum esse non
dubito, ad edomandam labore superbiam » Ibidem Deo providente Scriptmas obscmas asserit , ad intellectum a fastidio revocandum, cui facile
investigata plerumque vilescunt. Idem in Psal. 446. v. 6. « Noli accusare aut
obscuritatem aut quasi perversitatem Scriptura·. Perversum hic nihil est,
obscurum autem aliquid est ; non ut libi negetur, sed ut exerceat accep­
turum. Ergo (piando obscurum est, medicus illud fecit, ut pulses : voluit,
ut exercereris ι n pulsando ; voluit, ut pulsanti aperiret. Pulsando exerceberis,
exercitatus latior efficieris: latior factus capies quod donatur. » Ibid, in v. 8.
« Ad hoc ergo ille cooperit coelum nubibus, ut paret terra» pluviam : ad
hoc obscura esse voluit dicta Prophetarum , ut haberent postea servi Dei,
quod interpretando influerent super aures et corda hominum, excipientium
de nubibus Dei saginam lætiliæ spiritalis. » Et L. cont. mendae. C. 10.
« Quæ propterea figuratis voluti amictibus obtegentur, ut sensum pie quœrent is exerceant, ac ne nuda et prompta vilescant: quamvis, quæ aliis locis
aperte ac manifeste didicimus, cum ea ipsa de abditis eruuntur , in nostra
quodammodo cognitione renovantur, et renovata dulcescunt : nec invidentur
discentibus, quod his modis obscurentur, sed commendantur magis, ut
quasi subtracta desiderentur ardentius, et inveniantur desiderata jucundius. »
Alter est S. Joan. Ciirysosto.müs , qui in C. 23. Maith, hom. 44. inquit:
« Ratio obscuritatis multiplex est... Primum, quia Deus alios voluit esse
Doctores, alios discipulos... Deinde obscurata est notitia veritatis, ut non
tam utilis inveniatur, quam non contemptibilis : contemptibilis enim est, si
ab illis intelligatur, a quibus nec amatur nec custoditur. Non ergo abscon­
dita est in Scripturis veritas, sed obscura : non ut non inveniant eam, qui
quœrunt eam; sed ut non inveniant, qui quœrere eam nolunt: ut ad illarum
quidem gloriam pertineat, qui inveniunt eam; quia desiderarunt eam et
quæsierunt et invenerunt : ad illorum autem condemnationem, qui nou inve­
niunt eam; quia nec desideraverunt cam, nec quæsierunt, nec invenerunt. »
Conf. II. In Scripturis duo considerari possunt, res scilicet, quæ dicun­
tur, et modus, quo dicuntur: sed ex utroque nascitur obscuritas. Quæ enim
sub rebus continentur, obscura sunt : 1. mysteria allissima de Deo ej usque
operatione, de Trinitate, Incarnatione Verbi, Praedestinatione, Sacramentis,
Peccato originali, etc. 2. Prophetiae de rebus eliamnum futuris, et vaticinia
per eventus quidem, sed nobis penitus non perspectos, jam completa; 3.
credendorum et agendorum leges et dictamina; de quorum sensu, exten­
sione, obligatione et usu tanta adhuc inter eruditos etiam dissensio: 4. his­
toria»; quarum vel materia*vel adjuncta vel tempus incerta et dubia ma­
nent : quibus accedunt sensuum usurpandorum incertitudo, diversitas scopi,
et figuratorum multiplicitas.
Quæ autem ad modum perlinent difficultates plurimae oriuntur praeter
phrases et idiotismos linguis originariis proprios: 1. ex defectu et incertitudine signorum ; 2. ex notione varia, ambiguitate et aequhocatione verbo­
rum ; 3. ex redundantia aut imperfectione vel praepostero ordine senten­
tiarum ; 4. ex frequentia troporum et figurarum; .*>. ex antilogiis in speciem
occurrentibus; 6. ex comparationibus, distinctionibus et interpretationibus
per diversimode sentientium notas adjectis. I ude et ipse Lvtherus coactus

38

DF. PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

Ί

est dicere in pra*f. ad Psalmos: r scio esse impmlenlissiiiw temeritatis eum,
qui audeat profiteri, unum Scriptura· librum a se in omnibus partibus esse
intellectum. » Et apud Aiirifabrum in Sympos. « Scripturas sacras sciat se
nemo degustasse, nisi centum annis eum Elia. Elisæo, Joanne Baptista,
cum Christo et Apostolis Ecclesiam gubernari!. «
-f·

1

3ti. Objic. Scriptura tribuit xerbo Dei claritatem absolute, obscuritatem
lautum respective: primum quidem, quia Apostoli Malth.
v. I i. dicuntur
hu- mundi; Pra-ceptum Domini Ps. IS. v. 9. lucidum, illuminans oculos;
Verbum Dei Ps. 118. v. HK>. lucerna pedibus, et lumen semitis; Mandatum
Domini Douter. 30. v. II. non supra nos neque procul positum : secundum
vero, quia in 2. ad lior. 4. v. 3. scribitur: Quod si etiam opertum est Evan­
gelium nostrum; in iis, qui pereunt, est opertum. Ergo.
R. Ad Arg. 1). .4s.«. Scriptura tribuit verbo Dei claritatem absolute, et
obscuritatem tantum respective in aliquibus, C. in omnibus N. vel subd.
supposita revelatione divina et praemissa declaratione Ecclesiastica, C. sine
his. N. Textus allati vel ad rem non faciunt, vel sub hac modificatione sunt
intelligendi. Nam 1. textus apud Matth. accipiendus est de luco exemplorum
et probitatis, ut explicat v. 11. Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut
videant upera vestra bona; non autem de luce doctrinæ, quasi nihil ab Apos­
tolis aut scriptum aut traditum sit obscurum. 2. Verba Psalmorum non esse
accipienda sine illis conditionibus declarant Ps. 118. v. 18. Revela oculos
meos, el considerabo mirabilia de lege, tua, et \. 130. Declaratio sermonum tuo­
rum illuminat, el intellectum dat parvulis. 5. Locus Deuteronomii vel agit
de facilitate implenda* legis divinæ, ut. praeter Patrum apud Bellarm. exposi­
tionem, manifeste indicat x. 4. Juxta te est sermo valde in ore tuo et in corde
luo, ut facias illum : vel agit de facili cognitione solius Decalogi, cujus prae­
cepta tanquam naturalia ante omnem Scripturam a Judaeis jam inlelligebantur, et per Moysen explicata magis innotuerant. 4. Paulis verbis citatis
non indicat nullum post Evangelii praedicationem latere mysterium; sed
rationem reddit cur multi Jiidæorum adhuc non credant : nempe quia, ut
prosequitur, Deus hujus seculi ercœcavit mentes infidelium., etc.
Inst. I. Patres asserunt Scripturam cuique aperiam, nec indigam Inter­
pretis. S. Aüg. quidem L. 2. de Doct. Chr. C. 9. scribit : In iis, quæ aperte
in Scripturis posita sunt, inveniuntur illa omnia, quæ continent fidem mores­
que vivendi, spem scilicet et charitalem: S. Chrys. autem hom. 3. de Lazar.
Cui enim non manifesta, quæcumque in Euangelio scripta sunt ? quis autem
audiens beatos esse miles, beatos misericordes, beatos mundos corde, c<ptera­
quehujusmodi, desiderabit pripceptorem, ut aliqifid eorum discat quee dicun­
tur? quin et signa, miracula, historice, nonne cuivis nota manifestaque sunt ?
Et hom. 3. in 2*“ ad Thess. Quam ob rem opus est condonature? omnia clara
et plana sunt ex Scripturis divinis. Ergo.
R. Superiorem distinctionem hic repetendam docent tum testimonia eorumdem Patrum superius laudata, tum contextus. Aug. enim 1. c. praemittit :
Prima observatio est nosse illos libros, et si nondum ad intellectum, tamen
vel mandare memoria, vel omnino non incognitos habere; et subjungit : Tum
vero in ea, quæ obscura sunt, aperienda et discutienda pergendum. Similiter
Chrysost. subdit primo loco: Quod si non poteris assiduitate lectionis invenire

INTERPRES SACR.E SCRIPTI RÆ,

39

quod dicitur, accede ad sapientiorem, rade ad ductorem; et loco secundo :
V(/x7/, qua' clara sunt ; quid de obscuris rogas ? mille histuriir sunt in Scrip­
turis, dic mihi unam e.r illis. Sed non dices. Pradimtus sunt ista el mania
verba; nempe quibus multi torporem suum in lectione sacra excusare con­
tendebant, ad quein excutiendum S. Doctor his amplificationibus utitur.
tnst. 2. Argumentum, distinctio el usus Scripturae probant ejus claritatem.
Nam I. summa Scripturae continetur in praeceptis Decalogi, Symlxdo, Ora­
tione Dominica, el Sacramentis: sed hæc omnia illustrantur apertis Scrip­
tura* testimoniis: ergo Scriptura etiam debet esse aperta. 2. In eo differunt
vetus et novum Testamentum, quod velus teste Isaia C. 29. fuerit liber
signatus, novum vero sil apertus; eum Apoc. *». Agnus, qui occisus est,
librum aperuerit el solverit signacula : ergo saltem novum Testamentum
est clarum. 3. Non probatur notius per mimis notum, sed contrarium fit
juxta axioma Philosophicum : sed omnes dogmata fidei probant per Scrip­
turam : ergo ha*c debet osse notior, adeoque clara.
R. X. Ass. Ad ejus prob. 1 a,D. T. AI. inprimis .V. min. cum alias nullae jam
circa hæc capita restarent cum Hærelicis controversim. Deinde .V, Cons, quia
permissa quantumvis illa Scripturae summa, hujusque claritate, nihilominus
in mysteriis, prophetiis, canticis canticorum, aliiSque tenebrae remanerent.
Ad 2ΰω A..I. vel D. In eo differunt, quod Vetus Testamentum sit liber signa­
tus tam quoad sententias quam quoad figuras ; et novum sil liber apertus
quoad figuras quidem, non autem quoad sententias, C. opposite quoad
omnia, N. Quamvis umbrae figurarum in V. T. obscurantes, per N. T.
lucem et complementa rerum sint discussae; utrumque tamen Testamentum
retinuit suum velamen quoad multas sententias. Ad. 3,m. D. AI. Non pro­
batur notius per minus notum notitia verborum, quæ stat in perspicuitate
sententiae, N. notitia veritatis, quæ in certitudine dictorum consistit. Ç. H-v
sensu dogmata fidei probantur demonstratione Théologien \lb ’
quia notius est, verum esse, quod habetur in verbo ^ 7 'lQam fi110'1 assentur
a Patribus vel Doctoribus, licet obso^—f',,d
^cripturæ verba, quam
Patrum et Doctorum co>»<ciiuæ, suis illa commenta) iis ilhisti antium.

37. Dico II. In dubiis Scripturae solvendis sola Scriptura non sufficit; sed
datur vivi interpretis et judicis necessitas. Prob. Multa in Scripturis sunt
obscura, ut probatum est (num. 33.) : multa etiam sunt controversa, ut con­
stat experientia, tam circa ipsum Scripturarum canonem, quam circa tex­
tuum Scripturae inlelligentiam. Sed neque pro illis obscuritatibus exponen­
dis, neque pro his controversiis decidendis Scriptura sola sufficit. Quoad
primum enim vel textus clariores adsunt, qui obscuros illustrare queunt;
ut circa obscuritatem ex rebus ortam manifestum est ; vel si clariores adsunt,
eorum tamen collatio factu est difficilis; el facta etiam omnem obscurita­
tem non tollit, ut Patrum senlentiie supra relatæ, el orthodoxorum cum
Haereticis ac Haereticorum inter se vigentes conlroversiæ loquuntur. Quoad
secundum autem, imprimis de canone sacrorum librorum Scriptura nihil
edicit, neque signum aliquod externum prodit pro uno potius libro a Nova­
toribus admisso, quam pro allero ab iis rejecto: si quis autem liber divini­
tatem suam enuntiat, nisi aliunde constet dix initus eum inspiratum, tam
parum probal se divinum, quam parum id praestat Alcoranus Mahomelis,

40

nF MUNCIMIS coxstitvtivis.

qui se missum do cœlo dicit : ad ciuionem autem Judæorum vel Christia­
norum prions ætalis qui provocat, jam a solius Seripturæ criterio discedit.
Deinde vero’pro intelligenlia controversi textus, nec Scriptura sensum deter­
minat. nec comparatio textuum causam decidit, nec regulae hermencuticæ
qualescumque controversiam finiunt ; cum Haeretici suum sibi errorem in
Scripturis perspicere affirment, et adjumentis illis omnibus adhibitis repu­
gnaro veritati pergant. Ergo in Scriptune dubiis sufficere Scriptura sola
nequit, sed datur vhi interpretis ac judicis necessitas, sicut nempe lis de
hæreditate cernenda ex solo testamento obscuro et a litigantibus ad suæ
causæ patrocinium adducto, sine interpretis et judicis sententia, liniri non
potest.
Conf. Ortis de lege ac fide atque ex Scriptura quaestionibus, Scriptura jubet
et exemplis docet, ad vivum interpretem ac judicem esse recurrendum.
Alterum liquet ex Deuter. 17. v. 8. Si difficile atque ambiguum apud te judi­
cium esse perspexeris inter causam et causam, lepram et lepram, et Judicum
videris verba variare, surge et ascende ad lucum quem elegerit Dominus,
veniesque ad sacerdotem et judicem qui fuerit illo tempore, quœresque ab
eis etc. Et ex 2. Paralip. I!) v. 10. Ubicumque quœstioest de lege, de mandato,
de cœrimoniis, de justificationibus, ostendite eis. Alterum ex Malth. 2. v. 4.
ubi Herodes congregans omnes principes Sacerdotum et scribas populi scis­
citabatur ab eis, ubi Christus nasceretur; el ex Act. 15. v. C. et 7. ubi qui­
busdam postulantibus, ut gentiles ad fidem Christi conversi subjicerentur
circumcisioni et legi Mosaicæ, convenerunt Apostoli et Seniores videre de
verbo hoc ; cum autem magna conquisitio fieret, surgens Petrus dixit etc. Item
ex historia ecclesiastica; unde constat nullam hæresin per solam Scrip­
turam fuisse damnatam, nullarnque causam absque vivorum judicum
sententia terminatam fuisse.

38. Objic. Scriptura jussu et factis docet in dubiis esse recurrendum ad
Scripturam : Sic Isa. 8. v. 20. jubet ire Dominus ad legem magis et testimo­
nium; Joan. 5. v. 39. Christus Judæis ait : Scrutamini Scripturas; de Beroensibus autem Act. 17. v. 11. narratur, quod ad prædicationem Pauli
susceperint verbum cum omni aviditate, quotidie scrutantes Scripturas, si
hœc ita se haberent. Ergo.
Λ. ad Arg. D. Scriptura jussu et factis docet recurrendum esse ad Scriptu­
ram aliquando et alicubi, sc. ubi est clara, C. semper et in omnibus, subd.
illam vel ut mediurn licitum præferendo illicitis, vel ut utile adjungendo
aliis, C. illam statuendo ut medium unicum aut sufficiens, N. Aliud testi­
monia allata non evincunt. Secundum priorem enim comparationem lnra esse
accipiendum docet versus praecedens: Cum dixerint ad vos; queer ite a pytho­
nibus et a divinis, qui strident in incantationibus suis : numquid non popu­
lus a Deo suo requiret? Praeterea ex contextu hic sensus solus sequitur :
relinquite insanas illorum superstitiones, Deo solo contenti ; qui plane huc
est impertinens.
i™ est potius contrarium, siquidem scrutamini sumatur in Indicativo, ut
givpca latinaque dictio permittit, versus sequens innuit, et cum Cyrillo
apud Maedos. pluies sentiunt; cum hunc faciat sensum : Vos quidem scru­
tamini Scripturas; sed quia non recipitis testimonium Joannis, nec creditis

INTERPRES SAC.R.F. SCRIPTURÆ,

41

miraculis Christi, nec auditis verbum Patris, obcæcati estis et non creditis.
Si vero sumatur in Imperativo, utile quidem non autem sufficiens medium
esi Scriptura; cum hic non ad eam solam, sed simul v. 33. 36. 37. ad tria
proxime memorata ct neglecta Judrei remittantur.
3“m sistit nobis Beroenses vel ante, vel post susceptam jam fidem Christi?
si lu"‘, ut Lorinus sentit, scrutando Scripturas motiva credibili tat is de divi­
nitate Christi ad trutinam revocarunt; quod catechumeno necessarium est,
quin fidelis jam ad idem teneatur.*si 2"“, ut textus ipse indicat, scrutatores
Scripturarnm non hic egerunt judicio definitionis, sed judicio discussionis,
ad proficiendum scilicet in declaratae jam a Paulo veritatis cognitione; ad
quem scopum non inutilem concedimus Scripturam.
Inst. 1. Eadem non admittit interpretationem hominum; sed ipsa se, in­
stituta textuum collatione, satis declarat : hinc Christus Joan. 5. v. 34. ait:
Ego autem non ab homine testimonium accipio; et sequeretur alias fidem
nostram pendere ab intelligentia humana, cum tamen ad Ephes. 2. v. 20.
dicatur: supercedi/icat i supra fundamentum Apostolorum et Prophetarum;
Aug. autem L. 2. de Doctr. Chr. C. 6. scribit : Nihil fere de illis obscuritati­
bus eruitur, quod non planissime dictum alibi reperiatur. Ergo.
R. N. Ass. Ad ejusproô. 1AU1. A’. Cons. Allatus textus excludit tantum necessi­
tatem testimonii humani,et quidem in materia singulari de divinitate Christi,
quam Prophetarum oracula, Christi prodigia et Patris vox apud Jordanem
abunde probaverat; non item ejus consortium et utilitatem, cum constet,
Joaimem Bapt. et Apostolos divinitus constitutos fuisse hujusmodi testes.
Ad 2sm D. seq. Fides nostia quoad substantiam penderet ab intelligentia
humana, N. quoad explicatiorem modum, subd. ab intelligentia mere hu­
mana, N. simul divina, C. Nihil equidem credimus, nisi verbum Dei scrip­
tum aut traditum ; ideoque fides nostra stat superædificata fundamento
Apostolorum et Prophetarum : sed hoc verbum nec certo cognoscimus, nec
intelligimus, nisi proponente Ecclesia, cujus auctoritas non est mere humana;
cum illi perpetuo adfuturus sit promissus Spiritus sanctus, et qui eam audie­
rit, auditurus Christum dicatur.
Ad. 3am R. Aug. sententiam tum ex allatis nuper testimoniis, tum ex
particula fere hic inserta, non pertinere ad universam Scripturam.
Inst. 2. Deus promisit et testatur intelligentiam Scripturarum sine ma­
gisterio humano; siquidem Isa. 54. v. 13. habetur : Dabo omnes filios doctos
a Domino; et Jere.m. 31. v. 34. Non docebit ultra vir proximum suum, et vir
fratrem suum... omnes enim cognoscent me a minimo usque ad maximum ;
ac. 1. Joan. 2. v. 27. Aon necesse habetis, ut aliquis doceat vos : sed sicut
unctio ejus docet vos de omnibus: manete in eo. Ergo.
R. N. Ass. Textus Isai.e si cum Cyrillo intelligatm' de doctrina Evangelii,
indicat hanc non jam per Prophetas sed per ipsum Filium Dei proponendam
Judæis ; Si cum Aug. exponatur de gratia divina, significat Spiritum sanc­
tum interius persuasurum id, quod magister exterius proposuerit facien­
dum ; quem postremum sensum ipse Dominus Joan. 6. v. 45. declarat : Est
scriptum in Prophetis : Et erunt omnes docibiles Dei : omnis, qui audivit a
Patre et didicit, venit ad me. Textus Jere.mi.-e per hyperbolen docet cognitio­
nem Dei in N. T. fore familiarem, et clariorem uberioremque, quam in V.
T. fuerat; instructionem autem humanam sive de hoc sive de aliis fidei

42

1»E PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS,

objectis non excludit penitus,· cum Mallii. 28. v. 20., ad Eph. L v. n. e(
alibi doclores a Deo constituti habeantur. Similiter textus Joannis non negat
absolute, instructionem esse necessariam, aut ad fideles confirmandos; cum
hoc ipsum hic Apostolus revera præstet : sed certum duntaxat modum ;
quem nimirum vel in rudibus et ignaris tironibus imbuendis, vol in reduc­
tis ad pristina revocandis usurpare oportet. Præterea locutio hæc est xel
sperantis, Parthos ita in rebus tidei fuisse instructos, ut docturo amplius non
egeant, vel commendantis tum suam doctrinam illorum institutioni con­
formem. tum eorum diligentiam.

5

>

39. Dico ill. Necessarius ejusmodi interpres ac judex non esi spiritus pri­
vatus. Prob. Spiritus privatus haberi posset pro legitimo hujusmodi inter­
prete ac judice, vel «piia ad salutem sufficit credere illa quæ quis ex Scriptura
pro sua capacitate addiscit credentia, xel quia interior fidelis cujuslibet per­
suasio est idonea credendi regula : nentium dici potest : ergo.
Prob. Min. 1° Opinio prior caret omni fundamento, sive ex Scriptura et
traditione, sive ex ratione et moribus Ecclesiæ : inimica est integritati fidei;
et Trinitatis, Incarnationis, aliorumque dogmatum ignorantiam facit
innoxiam, quorum scilicet mysteria captum humanum superant : contraria
estœconomiæ divinæ, juxta quam ex 1* ad Cor. 12. v. 8. etseqq. alii qui­
dem per Spiritum datur sermo sapientiæ ; alii autem sermo scient ice ;....
alii Interpretatio Scripturarum; non autem omnibus: Numquid omnes doctores? Numquid omnes interpretantur ? aliena est ab institutione Christi,
Apostolis Matth. 28. v. 19. imperantis : Euntes docete omnes gentes.... do­
centes eos servare omnia, quæcumque mandavi vobis; repugnat disciplinae
Apostolicæ 1’ ad Cor. 14. v. 33. praescribenti mulieribus, Si quid autem
volunt discere, domi viros suos interrogent : frustrat Ecclesiæ docentis sol­
licitudinem, Conciliorum definientium auctoritatem, Hiérarchie ordinem,
aliaque salutis media.
Prob. 2° Legitima Scripturæ interpretatio debet fieri Spiritu divino ; tum
quia, quo Spiritu scriptum est verbum Dei, eodem est exponendum : tum
quia ex 2* Pet. 1. v. 20. Omnis prophetia Scripturæ propria interpretatione
non fit. Sed spiritus privatus, si consideratur ut communis et omnibus inest,
divinus esse non potest ; cum diversis diversa dictet, Spiritus autem Dei con­
trarius sibi esse nequeat ; si autem consideratur ut est alicui specialis, sine
revelatione alia incertum est an sit divinus ; tum quia dari pseudoprophetas,
et qui sequuntur spiritum suum, et nihil vident, docemur ab Ezech. 13. v. 3.
et Christo Matth. 24. v.t Let seqq.; tuna quia ab Apostolo monemur 1. Joan. 4.
v. 1. Solite omni spiritui credere, sed probate spiritus, si ex Deo sint : Etsi
autem et habenti veritatis spiritum hoc certum foret; is tamen ad fidem
aliis faciendam non est idoneus, nisi accedat Ecclesiæ auctoritas, ut ex com­
municato cum ApostolisEvangelio s»io Paulus ad Gal. 2. v. 2.ostendit,ct Aro.
L. 28. cont. Faust. C. 4. arguit : Quis est ergo tam demens, ut credat nescio
cui ex transverso de Perside post ducentos et amplius annos venienti... cum
ipse Apostolus Paulus post ascensionem Domini de cœlo vocatus, si non inve­
niret in carne Apostolos, quibus communicando et cum quibus conferendo
Evangelium, ejusdem societatis esse appareret, Ecclesia illi omnino non cre­
deret.

IMTF.BI’HES SACK 1 MJRIPTUR/P.

43

40. Objic. Jubemur ipsi examinare omnia: et probis promittitur veritatis
revelatio. Primum palet ox P nd Tiles'·. 3. v. 21. Omnia probate: quod />onuin ext, tenete; ex la Joan. 4. v. I. Probate spiritus, si ex Deo si nt: item
secundum ex Luc. 11. v. 13. Paler rester de cado dabit Spiritum bonum peten­
tibus se; el Joan. 7. v. 17. Si quis noluerit voluntatem ejus facere, cognoscet
de doctrina, utrum ex Deo sit. Ergo,
Λ. ait Ari/. Γ I). Jubemur ipsi (se. qui sensus exercitatos, ut ad Hebr. 5.
v. 12. indicatur, aut donum discretionis spirituum habent,) examinare
omnia, C. omnes et quicumque N. vel Subd. secundum critérium nostrum,
\. secundum regulam fidei, C. Alterutrum distinctionis membrum pertinet
ad testimonia laudata, maxime, postremum, de quo ipsum JoASxiscap. alla­
tum pro regula fidei assignat Apostolorum cl Ecclesiæ doctrinam. 2° D. Pro­
mittitur veritatis revelatio mere interna, et excludendo magisterium exter­
num, N. hoc non excludendo, nec modum cognoscendi determinando. T,
Siquidem textus prior de doctrina specialim haud loquitur; posterior autem
de Christi suam doctrinam aliunde probantis eloquio duntaxat agit.
Inst. 1. Fidelibus ct spiritualibus asseritur facultas discernendi sensum
Scripturarum. Scribitur enim ad Rom. 12. v. G. Habentes autem donationes
secundum gratiam quæ data est nobis differentes, sive prophetiam secundum
rationem fidei, sive etc. Item 1. ad Cor. 2. v. la. Animalis homo non percipit
ea quæ sunt Spiritus Dei : spiritualis autem judicat amnia, et ipse a nemine
judicatur. Ergo.
R. D. Fidelibus et spiritualibus omnibus, et sine muneris donique discri­
mine asseritur facultas discernendi sensum Scripturarum, N. aliquibus, et
pro singulari personarum qualitate, T. Praeterquam enim, quod non omnes
tantam fidem habeant et spirituales in memorato sensu sint; textus primus
non significat prophetiam (sive ea dicatur vaticinandi sive Scripturam inter­
pretandi donum) distribui pro magnitudine, fidei, quam quivis habet, ut
objectio contendit ; cum multi magna fide praediti careant penitus hac gratia
gratis data: sed agit de usu hujus doni, et praescribit canonem, secundum
quem nemo sive vates, sive interpres haberi aut suscipi possit, nisi cum fide
fideique regulis congruat; contra ac pseudoprophetae et haeretici faciunt.
Secundus etiam soli quidem spirituali illam facultatem tribuit, sed non
omni; docetque nihil valere carnis prudentiam in judicanda pietatis doc­
trina, eamque censuram ac jus illud residere penes unum Dei Spiritum :
verum hunc spiritum dari omnibus neque hic neque alibi declaratur.
Inst. 2. Deus solus docet, et quilibet intelligit vocem Dei, juxta Matth. 23.
v. 8. Fos autem nolite vocari Rabbi; unus est enim magister vester, sc. Chris­
tus, omnes autem vos fratres estis; et Joan. 10. v. 27, Oves mece vocem meam
audiunt; et ego cognosco eas, et sequuntur me. Ergo.
R. .V. A. ad quod probandum allati textus non faciunt. Nam primus Christlm quidem solum declarat magistrum ejusmodi, qui sit fidei auctoret
religionis fundator, prohibetque Judaeorum more Apostolos fieri sectarum
et dogmatum fabricatores : adeo tamen non vetat esse communis dogmatis
nuntios et unius religionis propagatores, ut potius apertis mandatis ad id
officii eos designavit : quin et Doctoris nomen in Ecclesia Dei Apostolis, Pro­
phetis ac Pastoribus semper proprium et usu commune fuit; distincti autem
ab his etiam Ductores, Act. 13. ad Eph. 4. et 1. ad Cor. 12. alibique cele-

- -ii- :

‘

~■

£

44

OF. PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS,

brantur. Secundus de praedestinatorum divino ductu et obedientia, non au­
tem de Scripturarum intelligcntia loquitur : si tamen de hoc forsan accipia­
tur, modum loquendi specialem sicut non exprimit, sic nec excludit : quare
cum ille modus a Deo institutus sit el familiaris, qui per os Ecclesiæ, vica­
rios Christi et Apostolorum successores perficitur, objectionis scopo obest
potius, quam prosit.

41. Dico IV. Neque interpres aut judex illo est magistratus politicus, sed
Ecclesia. Prob. Dubia circa Scripturam solvenda habent pro materia Verbum
Dei seu legem superioris; pro fine divinam fidem seu assensum certissimum;
adeoque ut interpres et judex agat valide, debet esse auctoritate divina mu­
nitus, aut saltem divinitus ad bane causam deputatus : ut agat licite et uti­
liter, immunem eum ab errore et fallacia esse oportet. Sed neutra conditio
convenit magistratui politico; ut in Tr.de Legibus ostenditur ; utraque au­
tem propria est Ecclesiæ Catholic» ; ut in Disputatione sequente probabitur ;
ergo. Vide ibidem probationes ampliores una cum vindiciis.

42. Observa. Locuti hactenus sumus de interpretatione Scripture authen­
tica, eamque auctoritatem tribuimus, non descendendo ad subjectum imme­
diatum, penes quod in Ecclesia illa facultas resideat : prius quidem, quia
hæc solum interpretatio objectum fidei constituit posterius; quia, ad fidem
hoc interim sufficit. Sicut vero præter authenticam interpretationem legum
datur alia quæ, quod a Doctoribus vel rerum gnaris fiat, doctrinalis vocatur;
sic eadem circa Scripturam in usu est. et ut a nobis breviter attingatur,
meretur. Quoniam vero in Scriptura polemica explicata tum canones qui­
dam generales pro genuino Scriptui» sensu dati sunt, tum varia adjumenta
sunt allata; ita scriptionem moderabimur, ut non repetamus, quæ de noti­
tia chronologiæ, monetarum, mensurarum, ac ponderum, aut de tropis et
figuris aut de linguæ hebraicæ et græcæ idiotismis dicta sunt : quæ vero in
canonibus nimis adstricta videntur, amplius explicemus, et quorumdam alio­
rum notitiam adjiciamus.

Qu.eres. Queenam ad doctrinalem Scripturœ sacrœ interpretationem faciant?
43. Nota. Ad rite intclligendam Scripturam sacram et exponendam, sicut
in disciplinis omnibus, ars continetur in regulis, exemplum datur ab Inter­
pretibus : utrumque juvant dispositio legentis et methodus lectionis. De
singulis pro instituto breviter.

ahn

44. Respondeo I. Dispositiones animi pro legendis et exponendis Scripturis
requisite, aliæsunt remote, alire proximæ. Remota- sunt 1. Puritas cordis;
in malevolam enim animam aut corpus subditum peccatis sapientia non
introibit : 2. Oratio; quia nonnisi postulantibus et orantibus sapientia pro­
mittitur : 3. Intentio recta; cum eo, quo Spiritu facta est Scriptura (ad ma­
nifestandam scilicet Dei, ejusque voluntatis ac veritatis cognitionem ) per­
scrutanda sit. Prorimœ sunt 1. Humilitas; qua ratio subjiciatur fidei,
opinandique libido et philautia frænetur : 2. Simplicitas; qua excludatur
curiositas aut noxia aut inutilis : 3. Sedulitas ; qua vincatur torpor ac tædium,

sacii.e scnlrnn.E

Imeiipiu. i\ no doitkinalis.

45

excitetur attentio el meditatio : i. .Moderatio, qua tum festinatio tum moro­
sitas nimia debite coerceatur.

45. Respondeo //. Methodus legendi sacram Scripturam stat in triplici
ordine. Iu* ordo est librorum : secundum quern universim ante vetus
. Testamentum est legendum novum, tanquam scopus el interpres veteris :
speciatim autem tanquam faciliores praemittendi sunt historici, tum subji­
ciendi legales, his addendi sapientiales, postremo sequuntur prophetici.
2"s est lectionis, quæ lacienda est primum ad notitiam, necdum inhae­
rendo difficultatibus sive litteræ sive mysterii : deinde repetenda est ad
pleniorem cognitionem, litteralem sensum omni ex parte versando, tum
- mysticum indagando. 3US est adjumentorum, quæ sub initium capienda
sunt ex synopsibus et concordiis; dein augenda notis grammaticis, chronolo
gicis et geographicis; tandem amplificanda commentariis et disquisitionibus
particularibus.
46. Respondeo III. Regulae pro interpretandis Scripturis aliæ communes
sunt libris sacris omnibus, aliæ speciales, seu his illisve libris propriae. E.x
communibus distinguimus regulas pro sensu litterali ab aliis pro sensu mys­
tico: speciales ad Prophetias, Psalmos et Evangelia restringimus.
Regiilœ pro sensu litterali. I. Omnis locutio propria proprie, figurata figu­
rate accipiatur. II. Vox omnis et locutio accipienda est proprie, nisi necessi­
tas aliqua cogat accipere eam improprie. 111. Necessitas est accipiendi vocem
aut locutionem improprie, si proprie accepta vel asserat aliquid repugnans
aut fidei, aut Dei hominumve charitati, aut honestati morum ; vel contextui et
circumstantiis non congruat. IV. Ob repugnantiam cum fide accipiendus im­
proprie est sermo : I. qui Deo tribuit humana sive membra, sive officia, sive
affectiones; 2. qui de Christo vel Ecclesia enuntiat praedicata ex rebus inani­
malis vel irrationalibus desumpta; vel statum, negotia aut actiones ad seculi
normam describit; 3. qui felicitatem, potestatem, ornatum, victum aliaque
justorum sub rebus corporalibus proponit. V. Ob repugnantiam cum charitate aut honestate improprie accipiendus est sermo : 1. qui saevum quid el
asperum sive contra se sive, contra proximum jubere videtur; 2. qui molle
quid aut carnale videtur praecipere aut commendare; 3. qui alterutrum a
viris sanctis factum laudare vel imitandum proponere videtur.
Rcguloe pro sensu mystico. 1. Neque nimis vaga et libera sit sacrarum litte­
rarum interpretatio mystica, neque nimium restricta : certa est, quam Chris­
tus ip$e et Apostoli fecerunt; probabilis saltem, quam usurparunt Patres. II.
Ites visibiles sic creavit Deus, ut non solum humanis usibus servirent, sed
suis etiam proprietatibus adumbrarent res spirituales et coelestes ; unde plerisque præter litteralem unus vel plores sensus mystici convenire possunt.
111. Deus per vetus Testamentum aliud nos docere voluit quam meras histo­
rias. IV. Omnia antiqui foederis contingebant quidem in liguris; in omnibus
tamen omnino circumstantiis ajit partibus scrutari mysteria vanum est aut
noximn. V. Person» vet. Test, celebres multæ significabant allegorice Chris­
tum, Israeliticus populus in multis Ecclesiam. VI. Historia*, Ceremoniae, Sa­
crificia, Ritus, Judicia V. T. præceplaquc de iisdem præter sensum allegoricum sæpe habent etiam moralem et anagogicum.

.

.

I»t PRINCIPIIS ΙΟ.ΧΜΙΗ IIX IS.

flripihe pro Prophetiis. I. Non omnia Prophetarum dicta ei facta sic ad
futura referri debent, ut sui temporis historiam et populi salutem eos ne­
glexisse putemus. II. Prophet® historiam praderilam vel præsentem recitan­
tes, aut futuram pronuntiantes, sa» pe subjungunt prophetiam de Christo et
Ecclesia, facto transitu de littera ad spiritum. 111. Hic transitus certo adest,
ubi dicta superant modum.qualitatem et ordinem pei-souarum ac rerum quæ
tractantur: si non superent, de utroque, figura et figurato, eadem verba inlelligi possunt. IV. Sub eodem contextu transeunt Prophet® de verbis pro­
tenti temporis ad verba futuri et præsentis, aut e contrario, quin de diverso
tempore loquantur: euntque ac redeunt ad res promiscue mi.vliinque tra­
ditas, absque servato ordine. V. Prophetiæ eadem sententiarum serie cons*
cript® non semper tota? eodem tempore complentur, sed paulalim et secun­
dum temporum successiones.
Reyuliepro Psalmis. 1. Frequentes sunt in Psalmis repetitiones, sive iisdem
sive aliis verbis : c contrario nec rara» sunt mutationes personarum, sive quæ
loquuntur, sive de quibus et ad quas Iit sermo. II. David in psalmis loquens
plerumque gerit figuram Christi aut Ecclesia». III. (aim Christus loquitur, vel
intelligendus est totus ac plenus, hoc est, et ipse lanquam caput, et ejus cor­
pus quod est Ecclesia; vel ex persona solius capitis aut solius corporis. IV. Cor­
pus Christi rursus vel sumitur plenum ac integrum, pro omnibus scilicet
membris, h. e. justis et peccatoribus, perfectis et imperfectis, fortibus et
infirmis, tribulatione afflictis et solatio recreatis etc.; vel pro uno aut altero
membro. V. Personae Christi et Ecdesiæ opponitur dæmon et perversorum
turba ; qui ad rationem priorum varie accipiuntur, dum Dav id de x i et perse?
cutione, bellis et periculis hostium loquitur.
Ref/ubp pro Erangeliis. 1. Evangelista· tum testimonia vel. Testamenti, tum
gesta et dicta suæ historiæ nonnunquam referunt diversis verbis, quam ab
antiquis et coævis scriptoribus sacris fuerint relata; quia ad res et senten­
tias præcipue attenderunt. 11. Evangelistarum quisque aliqua prælermittit,
quæ alius recitat : et unus has, alter illas circumstantias narrat; pro ratione
scilicet cuivis propria, et absque contradictione. 111. I bi quidpiam ab uno
Evangelista narratur, cui simile etiam refertur ab altero, sed ita ut in uno
alterovc puncto appareat contradictio quæ conciliari nequeat, utrumque
factum reipsa esse, et aliud ab alio commemoratum, teneatur. IV. Dum
Evangelistic in sermonis continuatione utuntur verbis, in illo tempore, tunc,
postea, aut similibus, indicant quidem, qua» narrantur facta fuisse conse­
quenter. non autem continuo; si nulla temporis consequentis differentia
exprimatur, de re tantum facta, non item de serie factorum, certi reddimur :
cum Evangelista.» non raro rerum, quas gestas narrant, ordinem negligant,
prius factum referendo posterius, ante contra. V. In parabolis præcipue
attendatur ad scopum et intentionem, propter quam illae proferuntur: reli­
qua earum adjuncta urnatum narrationis faciunt, mysterium autem sensus
non habent, ner. explicationis necessitatem imponunt.
17.Respondeo /l. Interpretes. <pii in enarrandis et exponendis Scripturis
sacris operam posuerunt, in varias classes distingui possunt. 1° quidem
secundum,sensum quem seciantur, in Litterales et Morales : 2” secundum
methodum quam tenent, in Abbreviatores, Annotatores, Disputatores, Com-

■

HACR.F. SCIUI*ll4t.E INI 1.11 PII Ι.ΤΛΊΙΟ OOCTRINAIJS.

47

menliitores, llapsodos seu Collectores etc. 3" secundum materiam quam trac­
tant, in I nivei sales et Particulares prout nempe vel totam Scripturam, vel
partem ejus aut iiuiiiii pluresve tantum libros exposuerunt : 4° secundum
tempus, in Antiquos, .Medii ævi, et Recent iores. Syllabum corumdem ali­
quem daturi, omnium harum ( Iassium rationem aliqnalern balæbimus : ita
tamen ut celebriores duntaxat referamus, et quidem qui vel in universam
Scripturam, vel saltem in totum Vetus aut Novum Testamentum scripse­
runt : quod postremum litteris initialibus indicabimus. Placuit autem ob
conformitatem cum posterioribus ordinem chronologicnm sectari, et ad
periculum avertendum Interpretes Heterodoxos litteris majoribus distin­
guere, dum Catholici et Judtei minoribus notabuntur.
Sec.i i.Lm I. et II. Jonathan filius Uziclis, Onkcloset Joseph cœcus scripserunt Tar*
gum, h. c. Translationem et Paraphrasim Chaldæo sermone in V. T. Philo Libros
ContinUii» Explicationis, Quæstionum et Propositionum in V. T. Flavius Josephus in
Libris de Antiquitatibus Judaicis continuam velul Paraphrasin in V; T.
Sec. III. T. Flavius Glcmens Alexandrinus in Libris Hxpotyposeon seu informa­
tionum compendiariam Expositionem. Ammonius Alexandrinus Consonantiam .Moysis
bt Jcsu.oc Harmoniam Evangelicorum in N. T. Adamantins Origenes Scholia, Homilias et Tomos.
,
...
,
Sec. IV. Diodorus Ep. Tarsensis Volumina. Dorotheas Ep. Tyri Syiiopsin. Atha­
nasius Ep. AlcXdndrinus Synopsin, Commentarios, Sermones. Eusebius Ep. Cæsdricnsis Collectiones, Expositiones, Canones. Asterius Sev thopolitanus Commentariolo» in
N. T. Ambrosius Ep. Mediolanensis Sermones, Homilias, Libros. Didymus Alexan­
drinus Opera allegorica.
Sec. V. Joannes Chrysostomus Ep. Constanlinopolitanus Commentarios et Homi­
lies. Hieronymus Presbyter Translationes, Annotationes, Commentarios et Epistolas.
Orèsiesis Monachus Ægyplus Dissertationes. Aurelius Augustinus Ep. Hipponensis
Annotationes, Quæstiones, Disputationes, et Expositiones. Cyrillus Ep. Alexandrinus
Homilias, Epistolas, Commentarios et Disputationes. Eucherius Ep. Lugdunensis
Quæstiones. Isidorus Pelusiota Expositiones epistolares. Theodorctus Ep. Cyri Isago­
gen cl Commentarios.
Sec. VI. Fulgentius Ep. Riispensis Volumen sermonum. Aurelius Cassiodorus Me­
moriale, h.e. Compendium Scriptura?,Commentarios et Annotationes. Maximus Con­
fessor Quæstiones. Expositiones, Sermones.
Sec. VII. Gregorius Magnus P. M. Commentarios et Homilias. Paterius Explana­
tiones ex LL. Grcgorii M. excerptas. Isidorus Ep. Hispalensis Compendium Allegoria­
rum et Explanationes.
Sec. VIII. Beda Presbyter, cognom. Venerabilis, Bapsodias, Quæstiones, Homilias,
Commentarios. Flaccus Albinus sive Alcuinus Commentariolum, Libros et Homilias,
Athanasius junior Quæstiones.
Sec. IX. Walafridus Strabo O. S. B. Commentarios perpetuos, qui Glossa ordi­
naria vocantur. Haymo Ep. Halberstadianus Commentarios et Homilias. Habanus
Maurus Archicp. Moguntinus Commentarios.
S.ec. X. Olympiodorus Commentarios in V. T. OEcumenius Catenam, h. c. expla­
nationes ex Patrum sententiis collectas inN. T. Affrictis Angliis, cogu. Grammaticus
Tractatus cl Sermones.
Sec. XI. Movscs Maimonide* cl Salomon Jarchi Commentarios in V. T. Theophvlaetus Archicp Bulgariic Commentarios ex Joan. Chrysoslomo compilatos in N. Γ.
Anselmus Archicp Gantuariensis Commentarios et Homilias in plerosqtie V . Γ. libros.
AlulfusO. S B. Commentarios e Gregorio M. collectos iu N. T.
Sec. XII. Anselmus Lauduncnsis Explicationes, quas Glossam interline.irem vocant.
Hugo Viclorinus Annotationes, Quæstiones, Homilias, Commentarios et Miscellanea.

-- —-------

DE PRbiCIPUS CONSTITUTIVIS.

Rupertus Abbas Tuitiensis Commentarios maxime allegoricos. Richard us Victorinus
Epitomen. Petrus Cantor Commentarios, quos Glossam scholasticam dicunt.
Sec. XHL Aben Ezra Commentarios in V. T. Alexander Hallensis Postillam scho­
lasticam. Hugo de S.Charo Card. Commentarios et Concordantias Biblicas. Petrus BerIhorius 0. S. B. Reductorium, Repertorium, Inductorium et Breviarium Biblicum.
Thomas Aquinas Catenam Auream et Lectiones in N. T. /Egidius Archiep. Bitm icensis
Explanationes.
Sec. XIV. Alanus Insulcnsis Oculum h. e. Compendium sacra· Scriptune. Petrus
Verberius Card. Breviarium Bibi. Nicolaus de Lyra 0. S. F. Commentarios breves,
quos Poslillas vocant. Franciscus Maronius Postillas Annotationum. Augustinus An­
coras 0. Ereni. Libros Poslillares. Petrus Paludanus Postillam. David Kimchi et Levi
Gersonides Commentarios in V. T. Joannes Bacco Commentarios in N. T. Sertorius
Fontanerius Archiep. Ravennalensis Explanationes. Joannes 0. S B. Breviarium Bibi.
Nicolaus Gorranus 0. Præd. Commentarios breves.
Sec. XV. Jacobus Magnus0. Erem. Annotationes. Petrus Joannis 0. S. F. Postillas.
Barlholomæus Urbinas 0. Erem. Explanationes ex sententiis S. Augustini decerptas.
Dionysius Carlhusianus Commentarios. Bernardinus Abbas Camaldulensis Opus Aunotationum.
,
Sec. XVI. Felix Pratensis Bihlia Rabbinica, h. e. cimi Commentariis Rabbinoruni in
V. T. Augustinus Ep. Nebiensis Annotationes in Octaplis ad V. T. Franciscus Titelmannus Elucidationcs Paraphrasticas in N. T. Sebastiaxus Müxsterüs Annotationes.
Coxradus Pellicamus Commentarios. Nicolaus Tacitus O.S. F. Castigationes ct Scholia
in N. T. Isidoros Clarius Ep. Fulginatensis Scholia. Michael λ illanovaxus, h e.
Servetus Annotationes. Joannes Gagnæus Scholia in N. T. Nephlali Ben-Aser Com­
mentarios in V. T. Joannes Benedictus Scholia. Sixtus Senensis 0. Præd. Bibliothe­
cam sacram. Quaestiones et Homilias. Lovanienses Doctores Annotationes in Bihliis
Antuerpiensibus. Franciscus Vatablus AnnotationesSalmanticæ impressas. Emmanuel
Sa. S. J. Annotationes. Alphonsus Salmeron S. J. Commentarios.
Sec. XVII. Joaxxes Drvsius Observationes, Lectiones, Commentarios et Animad­
versiones. Joaxxes Piscator Commentarios. Nicolaus Serarius S. J. Prolegomena et
Commentarios Franciscus Lucas, cogn. Brugensis, Annotationes, Commentarios, No­
tas. Joannes Mariana S. J. Scholia seu Notas breves. Franciscus Haræus Scholia et
Catenam. Jacobus Gordonus S. J., Jacobus Tirinus S. J., ct Cornelius a Lapide S. J.
Commentarios. Ludovicvs de Dibu Commentarium et Animadversiones. Joannes
Menochius S. J. Explicationem brevem sensus litteralis. Joaxxes Lightfoot Harmo­
niam, Animadversiones et Commentarios. Antonius Vitré Notas. Antonius Escobar de
Mendoza S. J. Commentarios. Hugo Groths Notas. Matth.eus Polus Synopsin Cri­
ticorum, Interpretum ct Commentatorum sacre Scriptune. Joannes de Silveira Carni.
Commentarios in N. T.
Sec. XVIII. Joannes Baptista du Hamel Notas. Joaxxes Clericus Commentarios ct
animadversiones. Michael Mauduil, Presb. Orat. Analysin inN. T. Augustinus Calinet
0. S. B. Commentarium Litteralem, Dissertationes et Dictionarium Biblicum. Natalis
Alexander 0.Præd.Commentarium in N. T.Petr. Lallemand S. J. Observationes ct Notas
inN.T.Cæsar CalinusS.J.Tractatum Historicum,Chronologicum V.et N.Testamenti.
Presides Sodalitatis Bambergensis Libellis Xenialibus Explicationem et Paraphrasin.

18. Observa. Quæ hactenus de adjumentis ad sacram Scripturam intelligendam et interpretandam adduximus, contirmata et amplius deducta inve­
nire licet partiin in S. Augustini libris de Christiana Doctrina et Consensu
Evangelistarum. atque Psalmorum explanationibus; parlim in Bibliotheca
sacra Sixti Senensis, Prolegomenis Serarii, ac de la Raye et Waltoni in
Scripturam, nec non Tractatu Mabillonii de Studiis Monasticis, et Calmeti
praemissa Diclionario Bibliotheca : in qua postrema, qui Interpretes singulares
in singulos Scripture libros desiderat, adornatum eorum catalogum habet.

SAI.II.E SCRIPTI Il E I XTERPRETA I IO l»O<.T HIX XLIS.

49

ARTICULUS VI.

.l/ι lectio saortB Scriptura· in lingua vulgari omnibus passim sil licita?

it). \'ota. Catholicorum nemo est qui neget Scripturam sacram esse
lilirum cujus lectio in sc.se sanctu sit et utilis; quæquc omnibus proinde
hominibus, cnjiisvumque udatis, sexus et conditionis, per se loquendo, non
lanium permitti, sed etiam suaderi proponique possit. Ex quo factum est,
ni multiplex Bibliornm in linguas vernaculas versio pnestaiitissimis Episco­
pis ipsis xel auctoribus vel siillragalmibus primum susciperetdl*. Posterioribus
tamen seculis abusus rem quantumvis optimam in vitium et noxam vertit;
eo quod vel hieretici ad luendos suos errores, corruptas versiones vulgares
per malitiam legentibus obtruderent, vel lectores minus aut prave dispositi
six e per ignorantiam, sive per temeritatem, sive per superbiam, ex traduc­
tionibus quantumlibet integris errores tum lidei luin morum haurirent.
Occursuri huic malo Patres a Tridentino Sess. 18. an. 1562. dic 26. febr.
celebrata, ad Indicem librorum prohibitorum concinnandum deputati, inter
regulas quas adjunxerant huic operi sibi demandato, et teste decreto Sess.
-■> au. 1563. die 3. et 4. decembr. celebrate, Concilio obtulerant, scripse­
runt hanc ordine quartam : Cum experimento manifestum sil. si sacra Biblia vulgari lingua passim sine discrimine permittantur, plus inde ob homi­
num temeritatem detrimenti quam utilitatis oriri: hac in parte judicio
Episcopi aut Inquisitoris stetur, ut cum consilio Parochi vel Confessorii,
Ihbliorum a Catholicis Auctoribus versorum lectionem vulgari lingua eis con­
cedere possint, quos intellexerint ex hujusmodi lectione non damnum, sed
fidei atque pietatis augmentum capere posse : quam facultatem in scriptis
habeant. Qui autem absque tali facultate ea legere seu habere prœsumpscrit.
nisi prius Bibliis Ordinario redditis, peccatorum absolutionem percipere non
possit. Bibliopola' vero, qui prœdictam facultatem non habentes , Biblia idioniale vulgari conscripta vendiderint, vel alio quovis modo concesserint, libro­
rum pretium, in usus pios ab Episcopo convertendum, amittant; aliisque.
poenis pro delicti qualitate, ejusdem Episcopi arbitrio, subjaceant. Begulares
vero, nonnisi facultate a Prœlatis suis habita, ea legere aut emere possint.
Hæc constitutio (piam contrarie opponebatur luereticorum tum temporis
doctrinæ, pra.xi ac intentioni, tam acerbas et atroces eorum oppugnationes
concitavit : quarum exempla videre licet in Calvini Commentariis ad Isa. C.
W. et ad ep. I. Petri, in Brentii Confess. Wittenberg. de S. Script., in Kemnitii
Examine Cone. Trid in Goniari. Chamicrii, aliorumque operibus. Qi es.xei,lis sicut eosdem in obtrudenda lectoribus versioiie corrupta est imitatus, sic
et eorum annis sua sociavit in propositionibus, quarum in Bulla Unigenitus
damnatarum hic ordo est et tenor. Prop. 79. Utile et necessarium est omni
tempore, omni loco, et omni personarum generi, studere ct cognoscere spiritum,
pietatem ct mysteria sacra? Scriptura1. 80. Lectio sacræ Scriptura' est pro
omnibus. 81. Obscuritas sancta verbi Dei non est laids ratio dispensandi
seipsos ab ejus lectione. 82. Dies dominicus a chrislianis debet sanctificari
lectionibus pietatis, et super omnia, sanctarum Scripturarum. Damnosum est,
velle christianum ab hac lectione retrahere. 83. Est illusio sibi persuadere,

&

«5»
Ύ*

>1

30

'I

‘r '·'

;

DK PRINCIPIIS CONSTITUTI VKi

SACRÆ SChlint'll.E LECTIO L\ I.INGlA VULGARI.

51

quod notitia mysteriorum Religionis non debeat communicari ferminis lectione
sacrorum librorum. Non ex feminarum simplicitate, sed ex superba virorum
scientia, ortus est Scripturarum abusus, et natœ sunt ha-reses. 84. Abripere
e Christianarum manibus Novum Testamentum, seu illud illis clausum tenere,
auferendo eis modum illud intelligendi,est illis Christi os obturare.
Ex hisce apparet. dogma .Novatorum circa lectionem sacra Scriptura· in
lingua vulgari his Iribus contineri : I. Lectionem sacra Scriptura ad salutem
fidelibus esse necessariam. 2. Non dari rationes justas et prudentes, qua’ impe­
diant. quominus lectio Scriptura omnibus, sine ulla aut personarum legen­
tium aut librorum legendorum exceptione, passim concedatur. 3. Prohibi­
tionem ab Eccelesia factam circa lectionem Scriptura in lingua vulgari non
esse legitimam, nec ullam proinde inducere obligationem. Ad normam harum
propositionum theses nostras asserendo, quid circa quæstionem articuli sen­
tiamus, exponemus.

cibus vivunt ; tum Irex.ei sL. III. adv. hæres. C. 4. scribens : Quid autem, si
neque Apostoli Scripturas quidem reliquissent nobis, nonne oportebat ordinem
sequi traditionis, quum tradiderant iis quibus committebant Ecclesias ? cui
ordinationi assent iunt multa' gentes barbarorum eorum, qui in Christum
credunt, sine charactere vel atramento scriptam habentes in cordibus suis per
spiritum salutem, et veterem traditionem custodientes. Idem etiamnum obti­
net in regionibus Americanis, ubi fideles et neophyti sancte vivunt, .sine
facia Bibliormn in idioma patrium versione : etiam in plurimis Europæ
provinciis, Italia maxime, Hispania et Germania ; quibus quamvis versiones
vulgares non desint, pluribus tamen earum incolis aut nullus aut ranis usus
est lectionis Scripturæ: quin et .Novatorum lectio ad Novum Testamentum
vel unice vel pracipuc refertur; non item ad Vetus, quantumlibet veritates
etiam divinas complectens.

50. Dico /. Lectio Scripturasacra? non est omnibus, ac proin nec in vul­
gari lingua, ad salutem necessaria. Prob. Quod est necessarium ad salutem,
vel ad electionem agendorum, vel ad rationem suscipiendonim, scilicet
Sacramentorum, requiritur : sed ad istorum nullum lectio sâcræ Scriptura·
absolute requiritur; tum quia hæc omnia liaberi possunt ex concionibus,
catechesibus, aliisque institutionibus, sive voce, sive scripto communicatis :
tum quia universim Apostolis Matth. 28. v. 19. et 20. mandatur horum prædicatio, uon scriptio; cui auditio, non lectio, respondet : tum quia singillalini
ad Rom. 10. v. 17. scribitur : ergo /Mes ex auditu, auditus autem per verbum
Christi. Ergo.
Conf. I. Quod fuit et est pluribus impossibile, non potest passim omnibus
esse necessarium ad salutem; sed lectio sacra Scripturæ luit omnibus et est
pluribus iin|H»ssibilis. Fuit enim impossibilis omnibus a mundi exordio usque
ad tempora Mosis, qui initium scribendi libros divinos fecit : fuit impossibilis
gentibus præter Jud.eos reliquis usque ad tempora Ptolomæi, quibus versio
Scripturæ græca prodiit : fuit impossibilis ipsis etiam Judæis tum ob exem­
plarium raritatem. Ium ob lingua· post captivitatem vulgaris differentiam
ab idiomate sacro originario : fuit impossibilis Christian® Eeclesi®, quæ pri­
mis temporibus aut caruil Evangclio, aut pluribus in regionibus vernacula
illius versione : fuit et est etiamnum impossibilis tum cæcis, tum legendi
ignaris, tum libros vel comparandi facultate, vel legendi otio, vel intelligendi
copia destitutis. Ergo.
Conf. II. I bi nullum e.xtal præceptum. nec adest natura debitum, nec
urget observantia et usus, ibi nulla potest esse necessitas : sed imprimis prae­
ceptum sive naturale sive positivum, legend® Scriptura necessitatem impo­
nens tam parum assignari potest, quam parum viget obligatio aut traducendi
Scripturam, aut illam emendi vel habendi, aut litteras discendi : quæ triplex
tamen obligatio ad illud qualecuinque præceptum sequeretur. Dein debitum
ex natura rei proveniens nullum esse tum probat ratio primo allata, tum
auctoritas Algustim L. 1. de doctr. Christ. C. 39. scribentis: Homo itaque
fide,spe, cl charitate subnixus, eaque inconcusse retinens, non indiget scrip­
turis, nisi ad alios instruendos: Usum denique nihil urgere demonstrat
tum idem ibidem pergens : Itaque mulli per hæc tria in solitudine sine codi-

51. Dico II. Dantur rationes justæ et prudentes, cur lectio Scripturæ sacra
non permittatur passim omnibus. Prob. Inutilitas, insolentia et periculum in
usu rei sunt rationes justæ et prudentes, ne permittatur rei usus passim om­
nibus : sed tria hæc occurrunt in lectione Scriptura, si passim omnibus per­
mittantur : ergo.
Prob.min. quoad primum. Lectio Scripturæ est illis inutilis, qui aut non
perspiciunt sensum, aut distrahuntur in sensus oppositos, aut nudo verbo­
rum cortici adhærent, nucleo mysterii aut doctrinae neglecto; sed si passim
lectio Scriptura permittatur omnibus, hoc evenit pluribus, fœminis nempe,
rudibus, aliisque scientiarum alliorum ignaris, partira ob Scriptura obscu­
ritatem, antilogias et difficultatem,partira ob defectum facultatis intelligendi^
componendi et discernendi in legentibus : ergo.
Quoad secundum. Insolens est quod aut in nulla disciplina alia et vitæ ge­
nere fit, aut contrariatur ordini recte constituto ; sed si lectio Scriptura
passim permittatur omnibus, imprimis conceditur profanis et inexpertis trac­
tare sacra, quod tamen negatum est hujusmodi a gentilibus, et in nulla alia
disciplina aut vitæ genere usu venit, ut testatur Hier, in ep. ad Paulinum :
Quæ sunt medicorum, promittunt medici ; tractant fabrilia fabri : sola Scrip­
turarum ars est, quam sibi omnes passim vindicant. Hanc garrula anus,
hanc delirus senex, hanc sophista verbosus, hanc universi prœsumunt, lace­
rant, docent, antequam discant : deinde turbatur discendi ordo qui 1 ad
Cor. 14. v. 34. pro fœminis, ad Hebr. 5. v. 12; et seqq. pro rudibus, Malach. 2.
v. 7. pro omnibus, non per lectionem sed doctrinæ auditionem divinitus est
constitutus : ergo.
Quoad tertium. Ubi ex parte legentium præter imperitiam est curiositas,
temeritas, aut superbia ; ex parte libri legendi autem, præter ambiguam,
figuratam et peregrinae grammaticae propriam scriptionem, argumentum
habet vel altissima mysteria, vel recondita maxime vaticinia, vel principia
et exempla mala aeque ac bona; ibi periculum est præsens vel errandi in
materia lidei et inorum, vel impugnandi veritatem et honestatem, vel con­
temnendi res sacras aut ad profana convertendi : sed si passim omnibus per­
mittatur lectio Scripturæ, habentur pleraque memorata tam ex parte legen­
tium, quam illa omnia adsunt ex parte librorum legendorum : ergo non
abest periculum.

1

: ‘ J

rjMgMlM

ht PnlNClPIlS CO.\Nirrni\IS.

Conf. Frequens abusus ivi. aut usus cum eventu malo, rationabile, funda­
mentum prabel, cur res illa, licet ex se bona et alias utilis, non permittatur
saltem passim omnibus; cum ex Scriptura, de serpente teneo, et ex historia
Ecclesiastica, de Agape aliisque ritibus olim familiaribus constet, ob similem
causam usum plane fuisse sublatum : sed lectionis Scriptura imperitis con­
cessa· frequens fuit abusus aut usus cum eventu malo; ut patet experientia
tum primorum temporum, de qua testatur S. Peiris ep. 11. C. 3. v. 16:
Jn quibus. Pu n epistolis, sunt quœdam difficilia intellectu ; quio indocti et
instabiles depravant, sicut et cteleras Scripturas, ad suam ipsorum perditio­
nem : Ium sequentium, quibus Anlhrnpomorphitarnm, Millenariorum. Cir­
cumcellionum. Euchi tarum. aliorumque hiereses ortie sunt ex imperitia
sensus et littera occidente; tum posteriorum, quibus Albigenses. Waldenscs.
Beguardi. Wieleflista·, Ihissila·, l.ul heram. Cahinistæ in sectas et errores
absurdissimos. impellente spiritu privato ex lectione Scriptura omnibus
permissa hausto, abierunt : unde Hilarius L. ult. de Synodis, ex Scriptura
non intellecta omnes hærcses prognatas dixit, et Lutherus ipse in Symp. de
Sectar. Scripturam vocavit librum hæreticorum : ergo extat rationabile fun­
damentum ne lectio Scriptura· passim permittatur omnibus.

.’>2. Dico III. Regula quarta Indicis, lectionem sacra Scriptura, non qui­
dem absolute prohibens, sed nonnisi sub certis conditionibus permittens, est
lex legitime lata, qua stante, non est omnibus promiscue licitum legere Scrip·
luram in lingua vulgari.
Pars 1* prob. Regula hæc habet omnes legis legitime lake conditiones, cum
de subjecto, forma et line non sit controversia ; de materia autem, causa et
auctore e\ dictis pateat. Nam materia seu lectio Scriptune non est neces­
saria omnibus, ut num. oO., probatum est : causæ etiam justæ et pru­
dentes adsunt, ut num. .*>1., est ostensum, atque in ipsa regula declaratum :
auctor vel est Concilium Tridentinum. ut multi cum diversis Episcopis,
editoribus Indicis, et Sorboiia an.
versionem Renati Benedicti gallicam
censurante, asserunt, vel Pius IV. Summus Pontifex ; uterque autem est
supremus magistratus et legislator : ergo.
Conf. I. Regula a pluribus Summis Pontificibus et Episcoporum Conciliis
Ium præfonnata tum confirmata est lex legitime lata; sed imprimis luee
regula ab illis est pnefonnata : nam Gregor. VII. in ep. ad ducem Bohemorum rationem reddens cur nollet divina officia Sclav on ice celebrari, scribit :
Ex hoc sœpe volventibus liquet, non immerito sacram Scripturam omnipo­
tenti Deo placuisse 'quibusdam locis esse occultam, ne, si ad liquidum cunctis
pateret, forte vilesceret et pateret despectui, aut prave intellecta a mediocri­
bus, in errorem induceret. hxocExrns 111. in ep. ad Metenses qui Scripturam
gallice verti curaverant data, aliquas quidem ejus partes minus difficiles
legendas illis permittit, de aliis autem sic enuntiat : Arcana fidei sacra­
menta non sunt passim omnibus exponenda, cum non possint passim ab omni­
bus inlelliqi, sed eis tantum qui ea possint fideli concipere intellectu. Propter
quod simplicioribus inquit Apostolus, quasi parvulis in Christo lac potum dedi
vobis, non escam z majorum enim est solidus cibus, sicut aliis ipse dicebat : sa­
pientiam loquimur inter perfectos : inter vos autem nihil judicavi me scire nisi
J. (.. et hum. crucifixum. Tanta est enims.ripturœ profunditas, ut non soluin

SACR/E SCRIPTI JR E LECTIO IN I.INCT'A VULGARÎ.

simplices cl illitterati, sed el huh prudentes rt docti, non plene sufficiant ad illius
inlelligenliam indagandam. Propter quod dicit Scriptura : (μιia multi defece­
runt scrutantes scrutin io. I nde recte fuit olimiu lege, (lirina statutum, ut bes­
tia, quœ montem tetigisset,lapidaretur; ne videlicet simplex aliquis et indoctus
priesumat ad sublimitatem sacrœ Scripturœ pertingere. Cone. Tolosanum tum
an. 1129. can. 12., linn an. 1229. celebratum can. 14. præscribil : Prohibe­
mus autem ne libros veleris Testamenti aut novi permittantur laid habere; nisi
forte Psalterium rei Breviarium pro divinis officiis, aut Horas bealaa Maria:
aliquis ex devotione habere velit. Sed ne prœmissos libros habeant in vulgari
translatos,arctissime Wtemttt.Oxo.MENSEaii. 1408. celebratum cap. 7. sic ait:
Statuimus et ordinamus, ut nemo deinceps aliquem textum Scripturœ sacrœ
auctoritate sua in linguam an g licam vel aliam transferat, per viam libri, libelli
aut tractatus: nec legatur aliquis hujusmodi liber, libellus aut tractatus, jam
noviter tempore Joannis )Viclcff,sive citra compositus, aut in posterum com­
ponendus, in parte vel in toto, publice vel occulte, sub majoris excommunica­
tionis pœna.
Dein eamdem regulam confirmarunt tum Summi Pontifices Sixtls V et
Clemens λ III, addita circa regulam 4am observatione; et succedentes ex or­
dine Pontifices fere omnes, qui Indicem cum suis regulis reçu di augerique
josserunt; tum frequentia in Italia, Belgio et Gallia concilia, quorum
specimen ex qualibet regione unum subjicio. Mediolanense 111. sub S. Carolo
Borromæoan. 1573. hæc habet : De Bibliis autem vulgariter redditis et de Tes­
tamento novo in vulgarem etiam linguam converso... ea diligens cautio adhi­
beatur, ut illius usus iis tantum concedatur, quibus Episcopus permittendum
judicaverit. Cameracense an. 1586. habitum Tit. i. c. 4. statuit : .Von permit­
tantur cuivis de populo libri sacrœ Scripturœ lingua vernacula, nisi de licentia
Episcoporum aut deputatorum ab eis. Narbonense an.1609. celebratum cap. 8.
decernit : Biblia vero sacra idiomate gallico conscripta legere aut domi reti­
nere nemini liceat, nisi ab Episcopo aut ejus vicario generali in scriptis
obtenta licentia. His accesserunt comitia generalia Cleri Gallicani an. 1661.
congregata, quorum jussu edita etiam hoc anno fuit Collectio quorumdam
gravium auctorum , qui ex professo vel ex occasione, sacrœ Scripturœ aut
divinorum officiorum in vulgarem linguam translationem damnarunt, una
cum decretis Summi Pontificis et Cleri Gallicani, ejus epistolis, Sorbonœ cen­
suris ac supremi Parisiensis senatus placitis : ergo.
Conf. II. Circa quod datur lex naturalis vetans, verbum Dei improbans,
et auctoritas Patrum adversa, circa id oeconomia legis Ecclesiasticæ certas
conditiones præscribens est justa et legitima : sed circa Scripturam imprimis
datur lex naturalis vetans, ne scilicet eam legat minus aut male dispositus,
aut quilibet quamlibet Scripturae partem, ut ipsiQuesnellistæ tribuunt ; tum
extat verbum divinum improbans, scilicet Matth. 7. v. 6. Nolite dare sanc­
tum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos; et I. ad Tim. 1.
v. 7. Quidam volentes esse legis doctores. non intelligentes, neque quœ loquun­
tur, neque de quibus affirmant ; ac. 2. Pctr. 3. v. 16. (num. 51.) recitatus.
Demum auctoritas adveraalur Patrum, vel negantium necessariam Scrip­
tura lectionem, quales sunt Terlull. L. 2. dePræscript. c. 14. Clem. Alex.
L.3. Pædag. c. 11., Hieron. L. 1. cont. Pelag., Aug. ep. 102. ad Evodium, cum
aliis (num. 50.) laudatis: vel notantium lectionem minus convenire omni-

• 5<

DE PRINCIPIIS COJiSTITCTIVIS.
31
bus, quales sunt Clem. Alex. I.. 2. Strom., Oiigen. hom. 27. in Num., Basil,
ap. Theodorei. L. i. hist. Eccl. e. 17,. Grog. Naz. Senn. I. de TheoL.Hior. in
Coni, ad c. 3. Nahum., Chrys. hom. 1G. ad Genes., Aug. I., de util. cred. c. 2.;
vel asserentium lectionem quibusdam nocere,quales sunt: Orig. in prol. ad
(antic., Basil, in Reg. brov. q. 9G., Ambros. L. k in E\. Luc. Hier., in prol.
ad Ezech.. Aug. !.. 2. de dock Christ, c. 6. el 13., Greg. M. præf. in Cant.;
\el exigentium singulares ad lectionem conditiones, quales sunt : A than. L.
de Ineam, circa lin.. Chrys. ad c. 1. Matth.. Aug. cont. Adamant, c. 3. el !..
I. coni, advers. leg. c. 13., Bernard. Serin. 1. in Cantica. Ergo.
Pars. 2*. Sequitur ex notione legis prohibentis, quæ libertatem agendi ligat,
et omittendi necessitatem imponit. Dixi autem : </ua stante: quia pluribus
videtur, inultis in provinciis hanc regulam vel ab initio nequidem receptam
vel consuetudine contraria penitus abrogatam, aut saltem quoad pœnas et
modum concessionis derogatam. An et quidnam hujus rei singulis provin­
ciis conveniat, ex eorum practices et scriptoribus intelligendum est. Quod
Germaniam attinet Serariis in proleg. Bibi. c. 20. q. 3. prop. 3. sic loqui­
tur : Id in nostra Germania videmus, ubi non modo non improbant Episcopi,
Parochi, Confessorii, si quis Eckii aut Dietenbergii, nulla diserte petita
facultate, legat ; sed probant et laudant maxime, quasi jam facultas ea com­
munis sit, neque pænam infligunt ullam : prout quotidiana docet experientia,
et salis significat liellarmini propugnator. Layman in Compend. L. 2. Tr. 1,
c. 13. notat: Kegula i* prohibentur Biblia vulgari idiomate: sed non est recepta
in Germania: cujus ratio in Theol. Mor. ibidem num. 8. datur luec : cum
nemo sil, qui cum auctoritate deducat in observationem.
Ad hos et Tannerum provocant Gobat in clyp. num. 317. La Croix L. 7.
num. 37 k, Sparer Tr. 2. in 1. præc. Det', c. 3. append. §. k legentesque ver­
sionem catholicam a peccato contra Ecclesiasticam legem absolvunt. Num
vero consuetudo hujusmodi omnino sit munita debitis conditionibus, an
habenda pro corruptela, illis judicandum relinquimus, quorum interest ac
cura? demandatum pro animabus rationem reddere. Certe consuetudini huic
minime favet tum observatio a Clemente VIII regulæ quartæ adjecta, quam
legere est in libro Indicis librorum prohibitorum; tum Breve Ixnocentii XII
responsionis loco ad Episcopos Belgas de usu legendi Scripturam lingua
vulgari editam invalescente questos, cujus an. 1G9G. die 28. nov. dati hæc
verba leguntur : Quod attinet ad libros sacrœ Scripturæ idiomate vulgari tra­
ductos et alias prohibitos, palentConstitutiones Prcedecessorum nostrorum, et
potissimum felic. record. Pii IV. a quibus satis superque abusibus providetur.

Objectiones.

(

t * Î

53. Objic. Lectionem Scripturæ omnibus esse concedendam, ipsa Scriptura
declarat : ergo. Prob. Ani. 1° enim fert mandatum legendi Scripturam, Jo.s.
L v. 8. Aon recedat volumen legis hujus ab ore tuo; sed meditaberis in eo
diebus el noctibus .Deuter. 17. v. 18. Describet sibi Deuteronomium legis hujus
in volumine... et habebit secum, legetgue illud omnibus diebus vitee suce. Deu­
tor. 31. v. 10. et seq. Prœcepitgue ei dicens... Leges verba legis hujus coram
omni Israel audientibus eis, et in unum omni populo congregato, tam viris
(piam mulieribus etc. Douter. 32. v. 46. Ponite corda vestra in omnia verba.

SACR/E SCRIRTIR.E LECTIO IX LINGUA VULGÂRÎ.

33

quæ ego testificor robis hodie, ut mandetis ea filiis vestris custodire et facere
et implere universa, qua scripta sunt legis hujus.
2°Refert consuetudinem legendi Scripturam, Aci. 13. v. 27. loces Prophet­
iarum, quæ per omne sabbatum leguntur; et c. 13. v. 21. Moses a temporibus
antiquis habet in singulis civitatibus, qui eum prœdicent in synagogis, ubi
per omne sabbatum legitur. Item Esdr. 2. c. 8. v. 1. Legerunt in libro legis
Dei distincte et aperte ad intelligendum, et intellexerunt, cum legeretur.
3° Laudat usum lectionis exercitatum in Esdra, L. 1. Esdr. 7. v. 10. Esdras
paravit cor suum, ut investigaret legem Domini; in Eunucho, de quo Act. 8.
v. 28. legitur : Revertebatur sedens super currum suum, legensque Isaiam Pro­
phetam; in Timotheo, de quo 2* adTim. 3. v. 15. scribitur: Quia ab infantia
sacras litteras nosti, qua1 te possunt instruere ad salutem. Ergo.
R. ad Arg. .V. A. Ad proh. 1. I). Fert mandatum pro legenda Scriptura
omni el in idioma vulgare versa, N. pro Scripturæ in lingua originaria parte
aliqua planiore, ad mores et officia propria pertinente, Subd. fert mandatum
speciale pro personis singularibus et capacibus, C. promiscue pro omnibus,
N. Patet distinctio ex textibus allatis. Eorum duo priores agunt de rebus ad
regendam rempublicam perlinentibus, et l"* ad Jostte Judicem, 2“* ad reges
Ilebræorum dirigitur: duo posteriores pertinent quidem ad populum; non
tamen agunt de mysteriis captum vulgi superantibus, sed de praeceptis mora­
libus communi vitæ accommodatis; neque etiam legi a populo Scripturam,
sed prælegi a Levitis jubent: aliud autem est ab ipso populo privalim legi, et
temere propria industria explicari ; aliud a Doctore praelegi, et si quid mi­
nus perspicuum occurrat, apta interpretatione exponi.
Ad 2. D. Refert consuetudinem legendi Scripturam coram populo praesente,
a Sacerdotibus eam interpretantibus usurpatam, C. ab ipso populo Scrip­
turam legente exercitam, λ’. Quod in Actis refertur, idem fere iit nostris
temporibus, ubi lecta a concinnatore Scripturæ parte, interpretatio cum
exhortatione subjicitur; quin tamen ullus inde colligat, legi a singulis Scrip­
turam. Idem do Esdræ loco testatur contextus; ubi et Esdras Levitis et Levilæ
populo interpretati verba legis leguntur; nullibi autem scribitur, populum
ipsum manibus versasse Scripturas et legisse.
.Id 3. D. Laudat usum lectionis usurpatum a quibusdam peritis, capacibus
el bene dispositis, C. A quibuscumque, imperitis etiam et minus aut male
dispositis, N. Ab Esdra autem, magno legis Doctore et a Timotheo, quem
Christus ipse in Apocalypsi Angelum Ephesi vocavit, el Paulus adhuc ado­
lescentem creavit Episcopum aut potius Archiepiscopum, collectio ad quem­
libet de vulgo fieri sane non potest. Quin nec argumentum ab Eunucho Candacis ad creteros omnes valet, utpote cujus maximas dotes S. Hieron. in
ep. 103. ad Paulinum celebrat.
Inst. 1. Pleraque Evangelia et Epistolae Canonicae scripta sunt in lingua
tunc vulgari, nempe graeca : Item sunt scripta ad omnes promiscue fideles;
nnde epistolio inscribuntur vel Ecclesiis vel omnibus sanctis el fidelibus, aut
duodecim tribubus, aut electis advenis. Actus autem Apostolorum Theophilo,
h. e. cuilibet amanti Deum. Demum aliquando jubentur praelegi omnibus,
ut habetur 1. ad Thes. 5. v. 17. Cum leda fuerit apud vos epistola hæc, facite
ut et in Laodicensium Ecclesia legatur; et eam, gure Laodicensium est, vos
legatis. Ergo omnibus concessa, usitata et praecepta fuit lectio Scripturæ.

Μ····

I

1Î ί

50

DE PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

Λ. Quoad primum, λ. .1. Est enim manifeste falsum, grœcain linguam
aut Hebraeis sive Palestine? incolis sive per regiones alias dispersis, aut Roma­
nis aliisque extra Græciam nationibus fuisse vulgarem. Quoad secundum. D.
Scripta sunt ad omnes promiscue fideles, etiam legenda a singulis. N. legenda
a litteratis et peritis, audienda ab illitteratis ac imperitis, T. Exemplarium
solitudo aut saltem raritas prius faciebat impossibile, posterius difficile; ins­
criptio autem universalis neutrum exigebat. Quoad tertium. N. Cons. Nihil
enim praeter publicam epistola* praelectionem hic imperatur diversum ab eo
quod nunc vel intra vel post missam ex Tridenlini Sess. 24. c. 4. pnuscriplo
circa lectionem explicationemqne Evangelii et Epistola* fieri solet: quod sane
non est legi a singulis et manibus teneri Scripturam.
Inst. 2. Scriptura tum utilis est omnibus, tum ejus lectio omnibus com­
mendatur, l”“ patet ex ep. ad Rom. 15. v. 4. Qu&cumque scripta sunt, ad
nostram doctrinam scripta sunt, ut per patientiam et consolationem spem ha­
beamus, et 2. ad Tim. 3. v. Hi. Omnis scriptura divinitus inspirata utilis est
ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum, ad erudiendum in justitia:
2un'ex Psal. 118. v. 2. Reati, qui scrutantur testimonia ejus; et 2. Pet. 1.
19. Habemus firmiorem propheticum sermonem cui benefacitis attendentes :
ergo et omnibus est concedenda.
Ii. I). i**". p. Scriptura aut considerata per se. aut spectata cum debitis
legentium dispositionibus est utilis, C. considerata relative et cum ordinaria
legentium conditione. N. Quin ad capiendam hanc utilitatem non requiritur
determinate lectio; et aptior est cum adjuncta explicatione auditio. 2*® p. .V.
quam textus allati minime probant. Nam scrutatio in priori non significat
scientiam speculativam, sed praeficam, ut contextus loquitur; et indicat
lingua Helirea, Chaldaica et Syriaca,quæ habet. Beati qui custodiunt : neque
attentio in posteriori significat lectionem, sed potius auditionem, quæ dic­
tioni sermonis prophetici et vocis de cœlo lapsæ corresponde!.
Inst. 3. Patres declararunt omnibus suæ ætatis tidelibus licitam fuisse
lectionem Scripture : ergo et ea nunc illis passim concedenda. Prob. Ant.
Docent 1° tum ipsam Scripture doctrinam convenire, tum illius modum
docendi accomodatum esse omnibus : alterum patet ex Clem. Alex. L. 3.
Pædag. c. 8. Ambr. in Ps. iX. v. 2. et Basil, in prooqn. ad Psalmos : alte­
rum ex verbis Origen. L. 7. cont. Ceis. Scriptura providens non solis erudi­
tis, sed etiam reliquis, descendit ad idioticum captum multitudinis ; quibus
consonant Aug. L. 6. Conf. C.5. et ep. 3. ad Volusian. ac Greg. M. in præf.
ad L. 20. Moral.
2° Monent et adhortantur omnes ad legendas Scripturas, maxime Aug.
L. de vera relig. c. 51. et !.. 7. ('.onf. c. 20. Chrys. Horn. 2. in Matth. H. 10.
in Joan. H. 9. in c. 3. ad Coloss., etc. ; Greg. M. horn. 15. in Ezech. et L. 4.
ep. 40.
3® Declarant lectionem Scriptura* esse originem omnis virtutis, ejus negligentiam vero causam malorum: sic enim in Psal. IIX. Ambrosius: Vuoqmim negligamus verbum Domini, e.v quo omnium origo virtutum est, unirersorumque operum processus: Chrysnsl. autem hom. 9. in ep. ad Coloss. Hoc
est omnium malorum causa, nescire Scripturas : idem habet in proo-m. ep. ad
Rom., et Cæsarius Arei. Serm. 10.
4” Declarant lectionem Scriptura* esse necessariam ad salutem. En verba

SACR.E SCItlPTl'R.E LECTIO IN LINGUA VULGARI.

57

Basilii in reg. hrev. q. 95. (Juœ ad usum perlinentia sunt, ea ut unusquisque
λγ divinis litteris ediscat, ct rectum est el necessarium : Chrys. hom. de
Laxarçhæc sunt: Non potest fieri utquisquam salutem assequatur, nisi per­
pduo versetur in lectione spirituali, etc.
S*Extendunt pleraque etiam ad feminas, tum eas ob lectionem Scripturae
laudando, ut Hier. ep. 16.27.30. Marccllam, Paulam et Fabiolam, acGreg.
Naz. Or. II. suam sororem laudarunt; tum easdem ad lectionem adhor­
tando, ut Basii, ep. 28o. Eleutheram, Paulinus ep. «50. Celandam, Hier,
ep. 7.8. et lao. Lætam, Demetriadem ct Paulam excitarunt; tum iisdem
quotidianum pensum sive legendæ Scripturæ praescribendo, ut Hier. ep. 12.
pro educanda Pacatula. Ambr. in exhort, ad xirg. pro virginibus, et Cone.
Aquisgranense L. 2. e. 3. et 22. pro Monialibus praescripserunt. Ergo.
Λ. \.ad Arg. T.A. V. Cons. Ætate Patrum præter latinam vix ulla erat
versio vulgaris; nec erat frequentia exemplarium, nec copia eorunidem apud
plebem et laicos; ut ex historia de sacrorum librorum Traditoribus constat :
adeoque dicta Patrum, quantumvis generalia, ad omnes pertinere haud pote­
rant, ut modo exigitur ab adversariis. Præterea dispositio fidelium primis
temporibus reipsa erat melior, major scilicet docilitas, Sacerdotii reverentia,
et erga Praepositos submissio ; aut saltem a Patribus supponi poterat; cum
legentes Scripturam loca difficiliora cum simplicitate praeterirent^ ut Augusnxvsadhuc Catechumenus fecit ; vel sub directione egregii doctoris lectionem
instituerent, ut Hieronymus de feminis a se laudatis commemorat; vel im­
primendum memoriae et exequendum opere, quod in expositionibus Eccle­
siasticis auditum fuerat, id monente Paulo facerent fideles viri, pro uxoribus
et familia instruendis : dum e contra in iis, qui nostra ætate Scripturam sibi
eripi non patiuntur, notatur frequentissime inutilis curiositas, temeritas, et
pruritus sciendi omnia, maxime obscura et altiora potius, quam necessaria
et utilia ; saepius audacia, superbia et impudentia, qua antiquorum Patrum
expositiones contemnuntur, et novitatem vendentibus creditur; non raro
philautia, spiritus privati studium, et pertinacia qua docentis Ecclesiae maniiductio, definitio et auctoritas violatur.
bemum prioribus seculis necdum tanta experientia comperti habebantur
1(4 abusus ex lectione orti, tot hæreses per eam latissime sparsæ, tot circum­
veni® cum viris rudibus feminae, tot denique versiones infidae in linguas
vernaculas a sacris fontibus discrepantes, atque a novatoribus ad suas hæreses
disseminandas excogitatae : quæ mutatio circumstantiarum mutationem dis­
ciplinae. ipsis etiam Patribus probantibus, si viverent, introduceret.
R. 2. .V. .1. ad prob. 1. D. Patres docent Scripturæ doctrinam convenire,
el stilum accommodari omnibus, sumendo omnes pro singulis generum, N.
pro generibus singulorum, C. Volebant iidem unice, non esse hominum con­
ditionem, cui dogmata quaedam convenientia, nec ingenium, cujus captui
accommodatam scriptionem alicubi non suppeditet Scriptura; minime vero
contendebant, quod quaelibet conveniant singulis, aut omnis phrasis accom­
modetur cujuslibet perceptioni ; cum iisdem in locis fateantur abscondita
mysteria et obscuritatem sermonis, ac præterea sufficere dicant, auditu ver­
bum Dei hauriri.
Ad prob. 2. D. Ad legendas Scripturas monent omnes in sensu accommodo,
spaces scilicet et dispositos, C. omnes in sensu absoluto. Subd. pneferen o

DE PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

lectionem Scriptura lectioni profanæ aut perniciora, C. urgendo eam univer·
sim et absque comparatione. N. Omissis, inquit Arc,. loc. citato, et repudiatu
nugis theatralibus et poeticis, divinarum Scripturarum consideratione pasca­
mus animum; quibus similia Chry loc. secundo et Greg. 1ικ·. uit. laudatis
enuntiant. Praterea contextus aperte ostendit, reprehendi potius neglectum
Scripluræ et contemptum illa artato a capacibus usurpatum, quam ingeri
lectionem promiscuam.
Ad prub. 3. Λ. 1. .V. ,1«. Neuter enim textus de lectione Scriptura
agit; et ulriusque veritas salvatur per scientiam aut ignorantiam doctrina?
sacra», quacumque ratione perceptæ. Λ. 2. I). Lectio Scriptura vel ejus
neglectus dicuntur a Patribus causa virtutum aut viliorum omnium per
figuram exaggerationis el sensu oratorio, C. per rigorem proprietatis et
sensu philosophico. N. Similis virtutum aut vitiorum ad alias radices re­
ductiones, rhetoribus nec minus familiares, nec magis certas, alibi reperire
licet.
.4</ prob. 4. 1). Patres declarant Scriptura lectionem esse necessariam,
necessitate utilitatis, C. necessitate absoluta N. vel Subii. loquendo secundum
hyperbolen, C. secundum proprietatem, N. exemplum simile prabet Chrys.
hom. 15. in Genes, ubi inquit : Neque in re justa neque injusta jurare licet;
et hom. 17. in Matth. Quid igitur, si aliquis juramentum exigat, et necessi­
tatem jurationis imponat? Sit tibi timor Dei omni necessitate violentior; cpisa
locutio, juramentum mdlo in casu permittens, ut vera sit. re significare debet
minus quam verba exprimant.
Ad prob. 5. D. Extendunt pleraque ad feminas quascumque ac sine discri­
mine, N. ad feminas capaces et dispositas, Subd. ex œconoinia tum temporis
adhuc utili et prospera, C. ex necessitate aut pracepto mutationis impatiente,
N. Laudatæ a Patribus ferninae erant ingenio ac genere nobilissima?, erudita?
linguis, meditationibus assuet» ; praterea humilitatis studios», promptæque
captivare intellectum in obsequium fidei, et sequi directionem magistrorum;
quod ipsi Patres inter laudes earum commemorant : reliqu» saltem virgines
erant separatæ a mundo, dicata? beo, et virtutum studio exercitata·; neque
triste adhuc fidei flux», superbire ac contumacia» experimentum dederant.
Quid simili apud nos viso exemplo ordinaturi fuissent Patres, suspicari licet
ex Hieronymo. L. 1. cont. Pelag. scribente : Verum tu tanta· es liberalitalis,
ut favurem libi apud Amazonas tuas concilies, ut in alio loco scripseris,
scientiam legis etiam feminas habere debere; cum Apostolus doceat esse
tacendum mulieribus in Ecclesia, et si quid ignorant, domi viros suos debere
consulere.
Inst. 4. Rationes adducta? superius, cur lex circa Scriptura? lectionem juste
ferri potuerit, aut nihil, aut nimiurn probant : ergo lex ipsa irrationabilis ct
injusta est. Prob. .Int. Nam I. Lectio Scriptura sacra in vulgari lingua reque
utilis est ac in latina : 2. etiam ex obscuritate et littera occidente periculum
errandi est doctis et linguarum peritis; quin tamen prohibeatur illis lectio
in lingua sacra : 3. fit abusus in Eucharistia, vino et aliis pluribus, non
minus quam in lectione Scriptura»; propterea tamen illa non prohibentur :
4. Non ex feminarum simplicitate, sed ex superba virorum scientia nata?
sunt hærcses : ergo.
Λ. ad Arg. N. A. Ad hujusprob. I..V. Ex parte libri versio quæcumque

I

* -RWTkT".·

-

SACR E SQUI»T('H/E LECTIO IN LINGI·A VULGARI.

f>9

vulgaris non ita fidelis nec certe authentica est, ac latina : ex parte legen­
tium autem, lingua? latina· periti communiter doctiores sunt, fac i lequp pos­
sunt recurrere ad interpretes probatos.
Id prob. i. II. Argumentum est simile huic : Etiam videntibus pericu­
lum est ne in foveam cadant; ergo si illorum causa non obstruitur fovea,
etiam pro crecis non est claudenda. Crelerum minori doctorum periculo pro­
visum est a lege naturali; majori autem rudium discrimini providere amplius
curavit accedens lex Ecclesiastica.
Id prob. 3. R. I. .V. Supp. quod lectio Scriptura prohibeatur absolute;
cum Ecclesia certas tantum conditiones pro lectoribus exigat, et judicium de
his sibi reservet. 2. Etiam simile quid Ecclesia circa Eucharistiam agit, quæ
oh dispositionis defectum in fidelibus nostra ætalis non probat tam frequen­
tem Eucharistia· usum, ut in primitiva Ecclesia. 3. Disparitas est quod de
sumenda Eucharistia habeatur praceptuni Domini, et generalior sil vini
convenientia; neutrum autem reperialur circa Scriptura lectionem.
Adprob. 4. T. .t. .V. Cons. Quamvis femino», ut sunt ingenii tenuioris,
non passim prima» excogitent hreresin, eam tamen conceptam retinent perti­
nacius, studiosius adjuvant, et latius propagant : cujus rei exempla refert
Hier, in ep. ad Clesiph., Sever. Sulpil. L. 2. hist. Sac., Epiphan. hær. 26. ;
atque prater Thiotam Constanti» an. 847., mulieres Manichreas Aureliæ, el
Atrebati an. 1022. el 25. Tanchelini Socias Antwerp!» an. 1123. prasertim
nupero el prasenli seculo moniales Portus Regii ct alire in Gallia noxium
experimentum prabuerunt.
Inst. 5. Lex maxime ob circumstantias extrinsecas prohibens rem per se
bonam el utilem, cessat intrinsece el obligare desinit, si rationes legis, et
consequenter finis cessat et negative seu contradictorie, et contrarie : sed
regula 4’ Indicis est lex ejusmodi, ut omnes concedunt : et ejus linis cessat
imprimis negative, qui erat damnum non simpliciter aliquod et dubium, sed
auctum et certum, ortum partira ex lectionibus haereticis sine discrimine
cum catholicis lectis, partira ex temerario animo ac praesumptione spiritu
privato intelligendi legentium,ut ratio decreti loquitur : « cum experimento
manifestum sil, si sacra Biblia vulgari lingua passim sine discrimine per­
mittantur, plus inde ob hominum temeritatem detrimenti quam utilitatis
oriri : » quia quoad effectum, hreresin scilicet vel errorem, nullum jam dam­
num inter catholicos ex lectione Scriptura experimur; quoad originem autem
inter eosdem nec versio haeretica usurpatur, nec ullus est, qui in Scriptura
intelligenda audire Ecclesiam ejusque traditionem nolit.
Deinde etiam contrarie cessat ; quia observatio hujus regulre noxia est,
cum fideles priventur bonis omnibus, ct exponantur malis, ob quæ conse­
quenda vel vitanda Patres sollicite adeo adhortati sunt fideles ad Scriptura
lectionem. Ergo.
R. N. min. Non enim imprimis finis legis illius cessat negative; partim
quia το sine discrimine non appellat tam Biblia, et sic versionem haereticam,
quam legentes et lectionem; el temeritas non adeo fundatur in intelligentia
secundum spiritum privatum, quam in incapacitate et defectu dispositionis:
partim quia duplex hrec origo damni non est adrequata ratio legis, quam
Ecclesia illis duobus necdum natis jam praeformaverat, et sublatis confir­
mavit, ut supra ostendimus : partira quia non cessat adrequate generaliter

ί

60

DE PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

et constanter, eum damnum adhuc aperto sentiatur in Gallia, idquo ev
gemina radice ab adversariis assignata, et facile intelligi possit alibi ex du­
biis et turbationibus legentium.
Deinde non cessat contrarie, eum alia detur ratio illa bona capiendi et
avertendi mala, nempe auditio verbi divini explicati el lectio librorum Spi­
ritualium; de qua Petrus Soto in defens. Cath. Conf. c. 23. ita disserit :
n Quod si quis causelur, non esse æquuin, omni lectione Scriptura» privare
populum : huic respondemus, non hoc nos agere ut nihil legant, nihil
habeant simplices Scripturæ sacra» : integram quidem illam cibum dicimus
solidiorem quam captui pophli conveniat : sed sunt in ea quam plurima,
quæ sufficiant ad pietatem et scientiam christianam el servandam et au­
gendam in fidelium animis. Hæc doctorum diligentia excerpta saluberrime
credimus omnibus tradi posse. Imitemur antiquorum Patrum exempla :
Augustinus e\ omnibus Scriptura» sacra» libris, quæ ad mores pertinent, in
unum librum collegit, quem Speculum appellari voluit. ul Possiditis testis
est in vita ejus, et liber ipse ostendit, in quo vix ullus liber Scriptura»
omissus est, unde non aliquid sit excerptum. Basilics etiam simile ferme
argumentum habet in octoginta moralibus regulis, in quarum singulis per­
multa capita, quæ ad mores pertinent, ex novo dnntaxat Testamento magna
certe dexteritate collegit. Cyprianus etiam tribus illis libris ad Quirinum
hoc ipsum agit, ut ex Scriptura capita quædarn ad formandam fidem in pri­
mis duobus, ad disciplinam christianam docendam in tertio ex Scriptura
colligens. »
34. Observa. Benedictis XIV. P. M. cætera inter capita, quibus suum de
Synodo Dicecesana opus an. 1733. altera editione auctum amplificavit, exa­
minata» hactenus quæstion is argumentum Lib. 6. cap. 10. etiam inseruit, et
erudita pro more expositione veritatem et sententiam nostram confirmavit.
Quoad statutum autem circa hanc materiam a conventu diœcesano, ita sub
linern praescripsit : Itaque ut rem conficiamus, ubi nullus quoad vernaculcmi
sacrarum Scripturarum lectionem abusus irrepsit, aut sileant Episcopi, aut
solum quarta· Indicis regule? urgeant complementum : ubi vero abusus semel
innotuit, etiam synodali decreto radicitus evellatur.
Qv.eres : Quinam sit usus Theologicus sacrae Scripture??

33. Nota. Multiplicem Scriptura» sacro» usum ostendit ipsa Scriptura tum
ad Rom. 13. v. 4. Queecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta
sunt, ut per patientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus: tum
2 ad Tim. 3. v. 16. Omnis Scriptura divinitus inspirata utilis est ad docen­
dum, ad arguendum, ad corripiendum , ad erudiendum in justitia: nos ad
Theologicum dnntaxat usum hic attendimus, qui in legitima argumenta­
tionend probandam in fidei materia veritatem et Oppositam falsitatem refu­
tandam consistit. Usus itaque hic dependet tum a regulis, quas pro lectione
et interpretatione Scriptune (num. 46.) dedimus, tum ab argumentationis
sacra» canonibus, quos proxime subjiciemus.
36. Respondeo, Canones argumentationis sacra». seu usum Theologicum

SACRE NCIUFftTI.E USUS IIIEOC0GICUS.

61

Scriptura· sacra· declarantes, duplicis classis sunt, el alii Scripturam ipsam,
alii sensum Scriptura» alliciunt.
Prioris Classis Canon L Argumentum ex sacne Scripturæ verbis depromp­
tum est decisivuin et irrefragibile ; quia Scriptura est infallibile verbum Dei
infallibilis.
II. L t argumentatio sil efficax, depromendum est argumentum ex solis
Scriptura· libris, quos Ecclesia Catholica pro Canonicis indubitato admittit;
quia sine Ecclesia! judicio certi non sumus, quænam sint Scripturæ divinitus
inspirata·: Argumentum e contra ex libris Scripturæ apocryphis, v. g. ex
tertio vel quarto Esdra» desumptum, incertum ; ex supposititiis, v. g. ex epis­
tula Pauli ad Laodicenses, nullum est; cum hos Ecclesia positive reproba­
verit, illis certitudinem non tribuerit : quamvis divinæ originis nonnulla
indicia et a Patribus quibusdam testimonia postremis suffragentur.
III. Ad cumdem effectum requiritur, ul argumentum ex editione vulgata
depromatur; quia hæc una habet authentiam judicialem et explicitant :
moderni autem fontes, gneci et hebraei, vulgarem tantum et implicitam ;
vernaeuke editiones vel nullam vel dubiam.
IV. Valet tamen argumentum ad hominem contra Novatores, sive ex fon­
tibus, sive ex eorum version i bus ; quia ad illos ipsi identidem provocant, has
vero lanquam sinceras venerantur.
V. Textus Scripturæ, ex quo arguitur, probandum contineat clare, aul
liquido cuna eodem connectalur oportet.
VI. Ubi textus Scriplune ejusve sensus obscurus est, si adsit Ecclesiæ expo­
sitio vd unanimis Patrum interpretatio, conformilcr ad alterutram assump­
tus. firmum el efficax facit argumentum : si illa desit, aut hæc variet, pro­
babile solum argument uni præbet; ut partira ex dictis partira cx dicendis
constat.
Posterioris Classis Canon I. Eadem Scriptura potest habere pluies sensus
litterales sub verbis iisdem, acceptis tam proprie (piam improprie seu figu­
rate. Docent id Hieron. ep. 103. ad Paulin.. Augustin. L. 1. de Genes, ad
lit. c. 19. L. 3. de Doclr. Christ, c. 27. L. 12. Conf. c. 26. et 34. ac I). Thom.
de Potent, q. 4. a. 1. et p. 1. q. I. a 10. Probat ratio deducia ex dignitate,
excellentia et majestate, quam Scripturæ multiplex ille sensus conciliat :
confirmant exempla tum Psalmorum et Prophetiarum , tum singularium
sententiarum, partim a Scriptura ipsa, partira a Patribus in diverso sensu
acceptarum; (piales sunt Genes. 1. v. 1., Exod. 12. v. 46., Psalm. 2. v. 7.,
Psalm. 8. v. 3., Dan. 9. v. 27., Isa. 33. v. 8., etc.
II. Etiam in Nov. Testam, præter litteralem invenitur sensus mysticus. Id
rursus docet I). Thomas p. 1. sup. cit. et Quodl. 7. a. 13 ad 3UI" : probat
eadem ratio, et confirmant exempla tum Apocalypseos, tum variorum
textuum apud Patres ac Interpretes passim occurrentium.
III. Textus acceptus in sensu litterali efficaciter et certo probat veritatem
in sc clare contentam, vel secura liquido connexam; quia hic sensus, sicut
in simili casu ab homine, sic etiam hic a Spiritu sancto iulclligilur
inP
tentus.
IV. Ulex sensu mystico formetur argumentum efficax, debet vel ex alio
Scripturæ textu, vel ex Ecclesiæ definitione aul traditione, vel ex consensu
Patrum constare, sensum illum a Spii itu sancio esse intentum ; quia sensus

62

DE PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

/

hic, eum mediate tantum significetur, ob res immediate signitiedtas rarius
anceps et oliscurus est. nec cuivis oln ius, nec connexionem necessariam haliet
cum loquentis intentione; unde sine accessione unius ex memoratis inccrtum relinquitur, an a Spiritu sancto luerit intentus; qua> tamen incertitude
tollitur illarum conditionum ope.
'OH

V. Sensus accommodai it ius Theologo ad veritates fidei probandas aul
defendendas non prabet argumentum certum et efficax; quia non est intentusa Spiritu sancto, sed pro arbitrio, quantums is pio el rationabili, ad res
el personas, de quibus Scriptura haud loquitur, accommodatus : utilitatem
tamen ad illustrandam vel moralem vel aliam doctrinam habet eo majo­
rem, quo major est auctoritas accommodantis, scilicet aut Ecclesiæ , aut
Interpretis.
57. Observa. Pro utraque classe attendendum est, an Scripturæ locus ad
probandum assumptus, sil dictum Scriptoris sacri proprium, an vero alie­
num, et a Scripturo sacro dunlaxat relatum. In priore casu Scriptura locus
auctoritatem divinam habet, facitque argumentum efficax; quia res et
sententias hujusmodi Scriptoribus sacris specialiter esse inspiratas (num. 20.)
est ostensum : in casu posteriore distinguere oportet inter dictionem ipsam
et dictum seu dicti veritatem. Quod enim reipsa sit dictum, quod ut tale
referi Scriptor sacer, eadem auctoritate cerium esi e\ data proxime ratione:
an λ ero dictum hoc a Scriptore sacro relatum etiam sit verum, si ex ipsa rei
natura non constat, desumi debet ex auctoritate loquentis, quæ pro varietate
personæ varia est. Sic dum affertur Dei ipsius oraculum, aut Propheto vati­
cinium, aul angeli vel hominis divinitus inspirati effatum, auctoritas divina
habetur el veritas certa est : dum autem refertur alterius personæ sibi
relicto assertio, v. g.Judæorum Joan. 2. v. 20. Quadraginta sex annis tedificatum esi templum hoc, vel illa cæci nati Joan. c. 9. v. 31. Scimus, quia
peccatores Deus non audit, aut illa insipientis Psal. 52. v. 2. Non est Deus,
aut illa Satan. Job. 2. v ·>. Tunc videbis, quod in faciem benedicat libi civ.;
auctoritas lanium esi humana el veritas fallibilis aul etiam nulla.

CAPUT IL
DE TRAD1TI05IBIS SACRIS.

Controversia, quæ Catholicos inter et Acalholicos do Traditionibus olim
suscitata, el seculis superioribus renovata fuit, duas quæstioncs complecti­
tur, alteram quasi juris el condilionatam, qua de Traditionis notione, divi­
sione et auctoritate inquiritur ; alteram velut facti et absolutam. qua de
ejusdem necessitate, existentia ct certitudine sive ad cognitionem sive ad
usum disputatur : utramque uno hoc capite resolvemus.

NbTio, Invisio, auctoritas tradItionis;

63

ARTICULUS I.

Quamam sil notio, divisio el auctoritas Traditionis sacra'?
Λ

58. .Voto De Traditionis notione el divisione non tam controversia est
quam varia acceptio el multiplex respectus; de auctoritate autem fuit heterodoxorum sive in diversis locis contradictio, sive error proprius, quo Lutherus apud Pel. Suavem L. 2. dixerat, Sacrilegium esse, traditiones non
scriptas paris auctoritatis credere cum Scripturis novi veterisque Testamenti;
et Kemnitius apud Bellarm. !.. 4. c. 3. scripsit, insignem esse audaciam, ma­
jestati el auctoritati Scriptura' aliquid œquare. Fuerunt dtiam, teste Pallavicino Hist. Trid L. (>. c. 14. nonnulli ex Tridentinis Patribus, qui xisi sunt
versari in ea dubitatione, num Deus voluerit tantam impertiri traditionibus
firmitatem ac venerationem, quantam sacris Litteris. Ad ambiguitates illas
et has dissensiones tollendas.
59. Dicol. Tradition’s notio pro ampliori vel strictiori acceptione varia est;
Latissime sumpta traditio est notitia, sive doctrina sive institutio qualisciimque quocumque modo cum altero communicata : hoc sensu sumpsit
traditionis nomen Apostolus 2. ad Thess.2. v. 14. Tenete Traditiones, quas
didicistis sire per sermonem sive per epistolam nostram; et Philosophus L. 3;
Polit, c. II. Civitates partim optimis legibus, partim arbitriis longa serie
communicatis reguntur.
Late sumpta rursus est notitia qualiscumquc oretenus primum aliis com­
municata : hoc sensu traditionem accepit Tertull. L. de Coron, c. L Harum
disciplinarum si legem expostules scripturarum, nullam invenies : Traditio
tibi praetenditur auctrix, consuetudo confirmatrix, el fides observatrix. Utro­
que significatu hactenus exposito continetur traditio tum sacra tum profana,
tam vera quam falsa, sive pia sive impia seu pharisaica, et germana ct
popularis etc.
Stricte et Theologice sumpta est notitia sacra, h. e. ad religionem perti­
nens, oretenusprimum aliis communicata, h. e. non contenta saltem expres­
sis verbis in sacra Scriptura, sed viva voce primitus ab auctore suo proposita,
ac deinceps quasi de aure in aurem ad posteros successive perducta ; sive poslniodnrn aut in Conciliorum actis, aut in Patrum scriptis, aut in Historicorum
libris fuerit authentice consignata, sive non. Atque hoc sensu traditio a nobis
in præsens accipitur.

60. Dico IL Divisio traditionis est multiplex, habito scilicet respectu ad
principium, ad doctrinam, ad materiam, ad subjectum, ad tempus, ad obli­
gationem» Et quidem
Respectu Principii universim vel est divina vel humana, prout nempe
traditionis primus el immediatus auctor est vel Deus vel homo viva voce locu­
lus. Quoniam vero luce acceptio vel descriptio, contra usum communem in
Tridentinæ Professionis formula etiam usurpatum, Apostolicas traditiones
omnes rejicit ad humanas, neque inter enuntiata Apostolica discrimen illud
facit, quod tamen Paulus ipse 1. ad Cor. 7. v. 10. et 12. manifestat : hinc
traditionem dicimus divinam, quæ divinitus est revelata, sive a divino sive ab

w.

64

me

phiNcipiis cu.\sTnin\is.

humano ore promulgatio ejusdem primitus promanarit ; humanam autem
quæ non est dix initus revelata, sed ab humana auctoritate produxit.
Divina subdividitur in Dominicam et Apostolieam, fundamentum præbente Co.xc.Trio., quod Sess. I. in decr. de Canon. Scriptur. ait, omnem salu­
tarem veritatem el disciplinam contineri in libris scriptis et sine scripto
traditionibus, qua ipsius Christi ore ab Apostolis acceptée, aut ab tpostalis,
Spiritu sancto dictante, quasi per manus tradita, ad nos usque pervenerunt.
I nde Dominica est, quæ ipsius Christi ore proposita luit : qualis est traditio
de Sacramentorum materia et forma determinata ; Dirino-Apostaltca. qua·
Spiritu sancto dicti nete fuit ab Apostolis prolata; qualis est Symbolum
lidci Apostolicum. Humana subdividi quidem solet iu civilem el Ecclesiasti­
cam; sed quia de sacris duntaxat traditionibus hic agimus, el Apostoli inter
Ecclesiarum pastores specialem classem merentur, generaliore hac divisione
omissa humanam traditionem in Ecclesiasticam et rursus in Apostolieam
distinguimus. Humano-A postolica est. quæ est prodita ab Apostolis, nomine
suo, et Spiritu quidem sancto assistente, non tamen nomine Dei et Spiritu
sancto dictante, loquenlibus; qualis est illud Pauli dictum 1. c. Caleris ego
dico, non Dominus: si quis frater uxorem habet infidelem, el hac consent d
habitare cum illo, non dimittat illam. Ecclesiastica est quæ sive ab aliis
Ecclesiarum præsidibus. sive his consentientibus a fidelibus fuit introducta;
qualis est solemnitas et observatio certorum festorum, post Apostolorum obi­
tum celebrari cæptonim.
Respectu Doctrines alia est inhæsiva, alia declarativa, alia mere oralis.
Jnhersiva est. quæ voce idipsum tradit, quod clare in sacra Scriptura est
expressum; qualis illa de nativ itate, miraculis, morte et resurrectione Christi:
Declarativa est, quæ pari modo exponit, quod in Scriptura sacra obscure
tantum extat, qualis est illa quæ loca Script une. Christum esse lilium Dei
enuntiantia, exponit dc lilio naturali el consubstantiali Patri : Oralis, quæ
id proponit, quod ne implicite quidem in sacra Scriptura continetur ; qualis
est de existenlia et numero sacrorum librorum.
Respectu Mater iœ dividitur in dogmaticam el moralem. Dogmatica esi
quæ doctrinam continet, Moralis, quæ institutionem aut praeceptum habet.
Dogmatica alia est fidei, quæ continet doctrinam, ad Religionis substantiam
vel objectum fide divina credendum pertinentem ; qualis est de existenlia
sacne Scriptu ræ : alia credulitatis, quæ continet doctrinam non pertinentem
ad Religionis substantiam, aut necdum propositam ad credendum tide di­
vina; qualis est de assumptione corporis Beatæ Virginis in ccelum. Moralis
alia est morum. qua· pertinet pnecise ad faciendum bonum vel fugiendum
mahnn ; qualis est de observantia jejunii : alia disciplinée, quæ pertinet ad
externum Ecclesiæ aut fidelium regimen; (pialis est dcPoenitentia publica :
alia rituum et ceeremoniarum . quæ ad cultum Dei exteriorem pertinet;
qualis est de rubricis Missa·.
Respectu Subjecti seu Ecclesiæ. ad quam pertinet vel in qua viget, alia esi
universalis, si nempe rcspiciat universam Ecclesiam ac fideles ubique dis­
persos; qualis est de authentia quatuor Evangclionim. et de jejunio quadra­
gesimal! : alia particularis. si unam vel paucas duntaxat Ecclesias particu­
lares et congregatos in iis fideles rcspiciat; qualis fuit de authentia cpislobe
ad Hebrews et de jejunio sabbatino.

notio,

invisio,

aucioritas traditionis.

05

llespeclu Temporis, ad quod scilicet traditio protenditur, alia est perpetua
qua1 ab initio fuit edita, ut duraret in Ecclesia constanter, atque hinc mu­
tationi non est obnoxia; quales sunt omnes traditiones fidei el morum : alia
temporanea, qua· ad certum duntaxat tempus erat duratura, et proinde colli­
gitur lanqnaiii a posteriori ex mutatione facta; quales multæ sunt traditiones
disciplina· et rituum, uti agape, abstinentia a suffocato, trina mersio in
fontem baptismatis, communio sub ut raque specie etc.
Respectu obligationis observandi, alia est necessaria quæ scilicet per
modum pravepti est instituta ; uti rursus traditiones fidei, et certa etiam
classis piarum credulitatum sub præecpto propositarum, qualis est de Imma­
culata B. V. Conceptione, prater illas, qua· præcepluin sive divinum, sive
aposlolicmn, sive ecclesiasticum continent : alia libera, quæ ex sua institu­
tione fidelibus quidem fuit commendata, adeoque contemni non debet; sed
libero tamen eorum arbitrio relicta ; qualis est asperaio aquæ lustralis, for­
matio crucis, cl altera piæ credulitatis classis, in qua illa est de domoLauretana, sudario Christi etc.
61. Dieu 111. Traditio universim auctoritatem habet suo auctori seu ori­
gini correspondcnlcm ; divina specialim, si quacxislit, aequalem lend cum
Scriptura sacra I. Pars prima patet; quia Traditio ex dictis est verbum auc­
toris; verbi autem auctoritas tanta est, quanta loquentis vel originis ; cum in
ordine ad faciendam tidem non pertineat verbum qualecumqueaul secundum
se sumptum, sed ut a loquentis scientia et voracitate informatum. Unde Tra­
ditionis Divinae auctoritas est Divina, Apostolicæ Apostolica, Ecclcsiasticæ
Ecclesiastica. Ex eadem ratione Pars secunda colligitur ; quandoquidem
Scriptura sacra auctoritatem non obtinet a membrana, calamo vel atramento,
aut quia scriptum est; sed unice quia est verbum Dei : ergo si Traditio vere
divina sit el verbum Dei , æquali cum Scriptura auctoritate eam gaudere
oportet:quod disputare non a Christiani modo, sed etiam à cujuscumquc ho­
minis ingenio penitus alienum esse, et incredibilem contendendi pruriginem
sapore, Moratorius L. i. delngenion Moder, c. n. cum aliis pluribus declarat.
Conf. Paulus etiam verbis rationem divini depositi tribuit, et pro sermone
æque ac epistola fidem et obedientiam postulat. Ita enim 2. ad Tini. 1. v. 13.
scribit : Formam habe sanorum verborum, quæ a me audisti in fide et dilec­
tione in Christo Jesu : bonum depositum custodi per Spiritum sanctum, qui
habitat in nobis. Et 2. ad Thess. 2. v. 14. Fratres state, et tenete traditiones,
quas didicistis sive per sermonem sive per epistolam nostram. Patres idem de
Traditione enuntiant, inter quos Ire.x. L. 3. coni. liter. c. 4. scribit : Quid si
neque Apostoli quidem scripturas nobis reliquissent’, nonne oportebat ordinem
serpi i traditionis? Basil. L. de Spir. S. c. 27. Si consuetudines quæ scripto
prodilce non sunt, tanquam haud multum habentes momenti conemur rejicere,
imprudentes gravissimum Ecangelio detrimentum inferemus; imo potius
ipsam fidei prœdicalionem ad nudum nomen contrahemus. Ciirys. hom. i.
in2. ad Thess. Quamobrem Ecclesiæ quoque traditionem censeamus esse fide
dignam. Est traditio; nihil queeras amplius, non codices Prophetarum, non
epistolas Apostolorum, non libros Evangeliorum. Traditio est; nihil quaeras
amplius, hoc est, ipsa per seipsam tibi sufficiat : ut quod ipsa ducet, credas
tenendum. Concilia denique rem aperte definiunt. ATc.encm II. Act. 7. in
s

66

UK PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

fine ail : Si quis traditionem Ecclesiæ sive scripto sit e consuetudine valentem
non curaverit, anathemasit. Constantinopoutani m l\. Act. 10. Can. 1. Quapro­
pter sanctiones Ecclesiæ Catholica el Apostolicæ per I radii iodem acceptas, serrandascustodiendasqueprofitemur. Triuextinvm Sess. 1. in Beer. deC.S. pergit:
tynodus orthodoxorum Patrum exempla secuta, omnes libros tam veteris quam
novi Testamenti..,., nec non traditiones ipsas tum ad /idem tum ad mores
perlinentes, tunquam vel oret en us a Christo vel n Spiritu sancto dictatas, et
continua successione in Ecclesia Catholica conservatas, pari pietatis affectu el
reverentia suscipit et veneratur.
62. Observa. Uti notione, ita ct nomine inter se distinguendas esse Tradi­
tiones Divinas, Apostolicas et Ecclesiasticas, patet ex superioribus: easdem
tamen quandoque a patribus confundi, ex eorum scriptis intelligitur. Quas­
cumque enim Apostolicas imo et Ecclesiasticas subinde nomine Divinarum
compellant, vel quia Apostoli aut Ecclesia? Prælati easdem instituerunt Spi­
ritu sancto impellente; vel quia eas. auctoritate a Deo accepta, instituerunt;
vel quia ad Christi exemplum eas instituerunt: e contra Divinas interdum
vocant Apostolicas et Ecclesiasticas, quia Dominicas etiam Traditiones Apos­
toli promulgarunt, et Ecclesia ac Patres ad nos transmiserunt. Cæterum
quænam secundum rem ipsam ac proprie sint, ex argumento et doctrina
traditionum, secundum regulas inferius dandas examinatis, facile dignosci
potest.
ARTICULUS II.

.In Sacra' Traditiones sint necessario admittenda, et reipsa existant ?

63. .Nota. I. Quam sunt diversi a veritate ac divina fide Hærctici omnium
ætatum omnes, tam alienos se a sacris Traditionibus admittendis priebuerunt eorum pleriquc. Hunc de Sadducæis errorem testatur Josephus L. 13.
Antiq. c. 18.; de Valenlinianis, Marcionitis et similibus Iren. L. 3. c. 2. ct
Tertul. L. de Prescript.; de Anabaptistis et Donalistis Aug. ep. 18. ad \ in­
tent. et L. de I nit. Eccl. c. 19.; de Arianis Hilar. L. cont. Constant. Aug.
ep. 178. ad Pascent, ct L. 1. cont. Maximin, in prine.. Epiphan, hæres. 69.
ct73.;dc Macedonianis ct Eunomianis Basil. L. de Spir. Sanet, c. 27. et 29.;
de Pclagianis Aug. L. de nat. etgr. c. 39.; de Nestorianis et Eutyehianis
Basii. Ancyr. in Confess. Cath. et Couc. Chalc. Act. 1., de Apostolicis sui
temporis Bernard, horn. 66. in Cantica; de Wicleftitis Thomas Waldens.
L. 2. de Doctr. fid. c. 19. In hoc. sicut in reliquis, antiquos imitati sunt
Novatores Lutherus in Connu. ep. ad Galat. et scripto adversus Anglia: Re­
gem et Calvin. L. 1. Inst. c. 8. $. 8., habuerim tqu e Sectatores Kemniliuin,
Brentium, Dallæum, Georg. Callixlum, Basuagium, al i osque omnes suos
Tribules.

61.11. Quamvis vero commune istud dogma hoc itidem communi fundetur
principio, quod sola Scriptura res fide divina credendas complectatur ; diver­
sitas tamen quu-dam tum in principio tum in dogmate statuendo inter patronos
erroris intercedit, orta ex duplici sensu, quo utrumqueaut largius aut strictius

TRADITIONIS SACHE NÉCESSITAS ET ËXISTENTIA.

67

accipi potest et intelligilur. Eorum aliqui enim solam Scripturam complecti
ita res fidei dicunt, ut necessaria omnino sit Scriptura, ct traditio nunquam
sufficiat; alii ita tantum, ut Scriptura sit sufficiens fidei regula , et traditio
aut inutilis aut certe minus necessaria. Item aliqui negant universim ac in
thesi, præter verbum Dei scriptum existere ullum aliud, quod dici possit tra­
ditum seu traditio : alii autem id inficiantur tantum specialim ac in hypothesi, scilicet traditiones illas, quas Ecclesia Catholica præter Scripturas
admittit, revera esse verbum Dei non scriptum. I nde sicut multiplicem con­
troversa; quæslionis statum esse apparet, ita non minus patet, disputari hic
pnccipue de Traditionibus divinis, declarativis et oralibus, tum dogmaticis,
tum moralibus, universalibus et necessariis; proplerea etiam quod ipsi Hæretici traditiones inhæsivas facile amplectantur, reliquas omnes, quæ profe­
runtur, pro humanis venditent, disciplinares specialim et rituales tanquam
adiaphoras non curent, particulares vero et liberas despiciant.
63. Dicol. Scriptura sacra ad fidem non erat absolute necessaria, sed pote­
rat sufficere Traditio. Prob. Ad fidem sufficit verbum Dei, sicut ad obedientiam lex : sed ut sit verbum Dei, non est necessaria Scriptura , sed sufficit
traditio, sicut ut sil lex ; cum detur etiam lex non scripta : ergo ad fidem
non est necessaria Scriptura, sed sufficit traditio. Conf. Ab Adam usque ad
Mosen erat vera Ecclesia Dei in mundo; a Mose ad Christum usque, eadem
diam extra Synagogam extendebatur ad gentes, aut aliquos saltem homines
nonJudæos; ut Aug. L. 11. et seqq. de Civit. Dei, L. de pec. orig. c. 21. et
L. de pnedest. Sanet, c. 9. demonstrat; a Christi demum et prima Aposto­
lorum praedicatione stabat Ecclesia Christi : sed in prima aetate nulla penitus
extabat Scriptura, in secunda lex quidem erat scripta, sed aut non commu­
nicata aut non observata a fidelibus extra Synagogam, in tertia litteris nec­
dum mandatum erat Evangelium : aderat tamen doctrina sacra et revelatio
tradita ab Adamo, Patriarchis et aliis majoribus, vel praedicata ab Apostolis :
ergo ad Ecclesiam et consequenter ad fidem non erat necessaria Scriptura
sacra, sed sufficiebat traditio.

67. Objic. Scriptura sacra est fundamentum fidei; præter Scripturam non
est fundamentum fidei; sine Scriptura nullum est fundamentum fidei :
ergo Scriptura est necessaria ad fidem nec sufficit traditio mere oralis.
Prob. 1* p. Ant. ex Joan. 20. v. 31. Hæc autem scripta sunt ut credatis,
quia Jesus est Christus Filius Dei; ad quem locum Aug. L. 1. de Consen.
Evang. c. 33. ait : Quidquid Christus de suis factis et dictis nos legere voluit,
huc scribendum Apostolis suis manibus imperavit. Ergo.
2'p. patet ex ep. ad Gal. 1. v. 8. Licet nos aut angelus de ccelo evangelizet
robis, præterquam quod evangelizavimus, anathema sit ; in quod ita commen­
tatur Theophylactus : Aon dixit : si contraria prœdicent ; cadorum si parum
quiddam annuntient præter id, quod annuntiavimus.
Denique 3· p. constat ex Patribus, inter quos Orig. horn. 1. in Jcrem.
inquit : Necesseesl nobis Scripturas sanctas in testimonium vocare : sensus
quippe nostri et enarrationes sine his test ibus non habent fidem; Similia habet
Tr. 23. in Malthæum; Atii a x. in ep. 39. de libris canon, scribit : Hi sunt
fontes salutares, οχ quibus sitiens haurire possit eloquia ; in his solis pietatis
schola beate annuntiatur ; Chhys. hom. in Psal. 95. ait : Neque oportet quid-

68

PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

quam dicere sine testibus, sohupie animi cogitatione : nam si quid dicitur
absque Scriptum, auditorum cogitatio claudicat, nunc annuens, nunc hæsitans; Cyril. Hieros. in Catech. L ait : Divinorum Sanctorumque /idei Sacra­
mentorum nihil, ne minimum quidem, absque Scripturis tradi debet; Aug.
L. 2. depcc. nier. c. 32. Ubi de re obscurissima disputatur, non adjuvantibus
divinarum Scripturarum certis clarisque documentis, cohibere se debet hu­
mana præsumptio. nihil faciens in pariem alleram declinando.
Ii. ad Arg. 1. D. Scriptura sacra est fundamentum fidei unicum et totale,
N. aliquod et partiale, C. Neque plus evincit probatio; cum Scripturae textus
fidem quidem divinitatis Christi simpliciter in Scriptura fundet, non autem
fundamentum aliud aut possibile aut actuale excludat; Patris autem testi­
monium nequidem de fide, sed de locutione tantum, loquatur.
Jd 2. D. Quod est præter Scripturam, h, e. contrarium Scripturae, C.
extraneum aut superadditum Scriptura», N. Verba sacra intelligi posse de
sensu contrario, patet non tantum ex usurpatione particulæ præter apud
Latinos, qua pra ter spem, morem, legem ct dignitatem accipitur pro contra;
sed etiam e\ acceptione particula» r.aza apud Graecos, quæ Act. 18. v. 13. et
adRom. !. v. 26., L v. 18. 11., v. 21 occurrens contra significat : eadem vero
contrarie exponi debere, contextus, versio, et interpretatio ostendunt. Con­
textus quidem: quia Paulus ob datum a pseudoapostolis scandalum, plura
hic ct uberius scribit, quam antea praedicatione proposuerat; adeoque
diversitatem, non autem continuationem aut extensionem doctrihæ dam­
nabat : versio autem; quia Arabica et .Ethiopica legit, si nos aut angelus
de coelo annuntiet vobis quidquam diversum : interpretatio denique; quia
Aug. L. 17. cont. Faust, c. 3. ait : Non est credendum Manichæo, quia de
Christo contra Christi discipulos loquitur, et contra Evangelium illorum
auctoritate firmatum : habemus enim Apostoli vocem, qui tales venturos esse
cernebat, unde fidelibus dicebat : si quis eeangelizaverit, prœterquam quod
accepistis, anathema sit; ct Tract. 98. in Joan. Propterea admonitio Apostoli
de cordibus vestris non recedat : si quis erangelizaverif, præterquam quod
accepistis etc. Non ait, plusquam accepistis; nam si illud diceret, sibi ipsi
prajudicaret, quia cupiebat venire ad Thessalonicenses, ut suppleret quæ
eorum /Idei defuerunt. Sed qui supplet, quod minus erat, addit ; non quod
inerat tollit : qui autem praetergreditur regulam fidei, non accedit in via,
sed recedit de via. Augustino consentiunt Ambr. ct Hier, ad hunc locum :
neque dissentit Theophylactus, qui contrarium in alia significatione hic
sumit, ut constat ex Chrysostomo, cujus verba aut recitare aut in compendio
referre solet. Is enim in hom. 1. ad Gal. ait : Neque dixit, si contraria an­
nuntiaverint aut totum subverterint Evangelium ; rerum si vel paululum
evangelizaverint præter quod accepistis, etiam si quidvis labefactaverint, ana­
thema sint. Et Galatarum conturba lores hoc paululum facientes notans addit:
Atqui unum aut alterum duntaxat præscriptum induxerant, circumcisionem
ct dierum observationem innovantes. Verum ut ostenderet, quod pusiIlum quid­
dam perperam admixtum corrumpit totum, dixit subverti Evangelium. I nde
contrarium non pro quocumque repugnante aut conumpente, sed pro totali
destruente ab utroque Patre usurpatur.
Ad. 3. .Y. Jss. quod laudata Patrum testimonia haud probant. Ormenes
enim non de quocumque dogmate, sed de singulari figura V. T. Christo appli-

TRADITIONIS SACR.F. NECESSITAS ET EXISTENTIA.

69

canda loquitur, quam ex Scriptura: consensu exponendam assumit, unde
ibidem subjungit : ut firmem verbum intellectus mei, accipiam duos testes
de veteri Testamento; accipiam 1res de Evangel io, de Propheta, de Apostolo:
sic enim stabit omne verbum.
Athanasius in solis libris canonicis pietatis scholam collocat, non exclu­
dendo traditiones, sed libros apocryphos ab Hæreticis obtrusos; ute.x frag­
mento epistola» hujus superalite constat, cujus initium est : Quandoquidem
aggressi sunt aliqui describere, sibi apocrypha, et cum inspirata divinitus
Scriptura confundere.
Chrysostomus similiter Scripturam non opponit traditioni, sed soli dicentis
cogitationi; praelereaque de morali tantum doctrina in Scripturis perspicue
tradita, a prædicatore testimoniis sacris auditori persuadenda loquitur, ideo
subjungens: Quis igitur sermo nobis attestabitur, quod afflictiones et flagella
hominibus illata imputantur ad peccatorum remissionem ? audi beatum Pau­
lum etc.
Cyrili.us loquitur quidem de omni dogmate, sed comprehenso in fidei
Symbolo; nec negat ad Scripturas sive dignoscendas sive exponendas neces­
sariam esse traditionem, sed potius contrarium asserit, et libros solum
apocryphos excludit, ibidem addens : disce quoque studiose, ab Ecclesia,
quinam sint vel. Testamenti libri, qui vero novi; neque mihi legas quidquam
apocryphorum.
Augustinus de quæstione loquitur, quæ nec ex Scriptura, nec ex traditione
decerni poterat, nempe de animae origine; in qua et ipse anceps et dubius
mansit. In ea autem quæstione cujus parti alteri aperte favet traditio, sicut
quæstio desinit esse obscurissima, sic mutatur Augustini hypothesis, atque
hæc proinde ad nostram controversiam non pertinet.
68. Dico II. Scriptura sacra ad Udem non sufficit, sed Traditio est neces­
saria.
Prob. Si Scriptura sacra sufficeret, ergo vel secundum singulos seorsim li­
bros sacros, vel secundum omnes simul, aut qui unquam fuerunt scripti,
aut qui ex scriptis restant et habentur in canone sed nihil istorum dici po­
test. Non primum; cum liber singularis sufficiens nec designari possit, nec
ullus etiam omnia credenda contineat: non secundum ; quia inulti libri, qui
vere sacri fuerant, tam novi quam veteris Testamenti, perierunt, et tamen
sufficiens adhuc propositio credendorum affirmatur; ut adeo sufficientia ne­
queat constitui in collectione librorum quorumcumque sacrorum unquam
scriptorum; non tertmm;quia Scripturam sacram nec sufficere ad libros ipsos
canonicos determinandos, nec ac sensum librorum obscurum declarandum,
Cap. 1. ostensum est : Ergo cum fides requirat verbum Dei, aliud autem extra
Scripturam non sit, nisi traditum; necessaria est Traditio.
Conf. Plores ex adversariis admittunt nobiscum in Lege Naturae cultum
Religionis supcrnaturalis revelatum, in lege Mosis remedium contra originale
peccatum pro fæminis, aut certe fidem in Christum mediatorem per sacri­
ficia cnienta indicatam, in lege gratiæ descensum Christi ad inferos, perpe­
tuam Deiparae virginitatem, baptismum ab Hæreticis collatum et infantium,
aliaque plura: sed eorum nihil discimus ex sacris litteris : ergo ut ea credi
et admitti possint, necessario recurrendum est ad Traditionem.

ίθ

I

DE PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

69. Objic. In ordine ad credendum Scriptura nihil patitur sibi addi
omnia complectitur ; satisfacit et abundat; ergo Scriptura sufficit, nec tradi­
tio necessaria est ad fidem.
j|
!*/>. Ant. Patetex Bent. 4. v. 2. .Von addetis ad verbum, quod vobis loquor,
nec auferetis e.v eo. Ibid. 12. v. 32. Quad præcipio libi, hoc tantum facito;
nec addas quidquam, nec minuas. Apoc. 22. v. 18 et 19. S7 quis apposuerit
ad lure, apponet Deus super illum plagas; et si quis diminuerit, auferet Deus
partem ejus de libro vitæ. I nde Tkrtul. L. adv. llermog. c. 22. ait : Scnj>lum esse doceat Hermogenis officina: sinon est Scriptum , timeat vce illud
adjicientibus aut detrahentibus destinatum, etc.
2* p. Liquet tum ex 2. ad Tim. 3. v. 16 et 17. Omnis Scriptura divinitus
inspirata utilis est ad docendum..... ut perfectus sit homo Dei et ad omne
opus bonum instructus; tum ex Joan. 20. nuper laudato : multa quidem el
alia signa fecit Jesus , quæ non sunt scripta in libro hoc; hæc autem scripta
sunt, ut credatis ; in quem locum Aig. Tr. 19. Electa sunt, quæ scriberentur,
quæsaluti credentium sufficere videbantur;el Cyr. L. 12. in Joan. c. ult. Aon
omnia conscripta sunt; sed quæ scribentes tam ad mores quam ad dogmata
putarunt sufficere, ut recta fide et operibus rutilantes ad regnum coelorum
perveniamus.
Denique 31 p. Ostenditur ex dictis Patrum. Nam 1res. L. 2. adv. hær. c.
47. dicit Scripturas esse perfectas; Chrys. hom. 13. in 2. ad Cor. easdem vo­
cat exactam rerum omnium lancem et normam ; Tert. cont. Herm. c. 22.
ait: adoro Scripturæ plenitudinem; Athan. in Or. cont. gent. sufficiunt per
se sacræ Scripturæ ad veritatis indicationem ; el in ep. ad Scrap. Ne igitur
interroges, sed solum ex sacris litteris condiscas : sufficiunt enim, quæ in
illis reperias, documenta; Aug. L. de bono vidait. c. 1. Quid igitur amplius
te doceam, quam id quod apud Apostolum legimus; sancta enim Scriptura
nostræ doctrinæ regulam figit.
R. ad Arg. N. .1. Ad ejus prob. primam p. R. primum et secundum textum
huc nihil facere, tum quia non agunt de credendo, sed operando; nec de verbo
scripto, sed dicto: tum quia sensus verborum est: quod jubeo, integre et prout
jubeo, facietis; non autem hic : non facietis aliud quam id quod nunc jubeo
cum Judœorum posteri novas festivitates tempore Judith, Estheris et Machahœorum institutas recte observarint. Tertius autem prohibet apocalypseos
corruptionem, ct per verba ad hæc additionem ipsi libro faciendam ; non
autem ne alii libri scribantur aut dogmata tradantur ; cum is ipse Apostolus
Evangelium et epistolas addiderit.Tertullianus vero loquitur de additione ab
Hæreticis conficta et scripturæ contraria ; cui utique væ illud timendum est;
cum eodem Auctore L. de Prœscr. c. 17. Tantum veritati obstrepat adulter
sensus, quantum corruptus stilus.
Ad 24m p. R. sufficientiam Scripturæ ex primo textu haud sequi, quo
precise laudatur utilitas ; sicut dum in ead. ep. 4. v. 11. Marcus dicitur
utilis in ministerium, non declarantur supervacanei Lucas, Titus et reliqui
adjutores Pauli; præserlim cum hic sermo sit de Scriptura Vet. Test, quam
scilicet Timotheus ab infantia didicit, quamque non sufficere superadditum
Evangelium demonstravit. Neque id ex secundo textu sequitur, qui non agit
de sufficientia doctrinæ, sed miraculorum et signorum, ad Christi divinita­
tem hominibus persuadendam; quod ipsum etiam Augustinus in verbis

£

TRADITIONIS SACRE NECESSITAS ET EXISTENT! A.

71

objectionem antecedentibus et consequentibus, Cyrillus autem in integra
testimonii serie declarant. Quin acceptus de doctrina probaret reliqua Evangelia, Apostolicas epistolas et Apocalypsirn, esse superflua : quod concedere
etiam adversarii nefas putant.
Ad 3“ p. 11. liiE.X/Ei s Scripturam dicit perfectam circa Dei unitatem, et
excludendo Valentinianorum commenta Scripturis repugnantia. Ciikysostomcs
legum divinarum sententiam, non vero Scripturam, vocat agendorum exac­
tam lancem et normam; quod ad præsentem quæstionem nihil pertinet.
Tertullianus Scripturae plenitudinem non ponit in complexu omnium dog­
matum, sed in historica relatione de mundi exordio sine piuejacente materia.
Athanasius similiter primo loco de quibusdam tantum dogmatibus, vanitate
scilicet idolorum et Christi divinitate loquitur, et ibidem Traditionibus
aperte favet, cum textus integer sic habeat : Sufficiunt quidem per se tum
sacra· Scripturæ ad veritatis indicationem, tum plurimi de ea re libri a sanc­
tissimis magistris conscripti, quos si quis erolvat, intelliget aliquo modo
Scripturarum mentem, et fortasse eam, quam cupit, cognitionem adipiscetur.
Secundo autem loco rejicit tantum Arianorum et Pneumatomachorum inter­
rogationes de nominibus Filio aut Spiritui sancto tribuendis, docetque de
his sufficere id quod Scriptura nos docet; adeo autem Traditiones non
rejicit, ut potius ad easdem provocet, post probatam ex Scripturis divinita­
tem Spiritus sancti ita pergens : Videamus tamen adhuc illam ipsam ab
initio traditionem et doctrinam ad /idem Ecclesice Catholicœ, quam Chris­
tus quidem dedit, Apostoli cero prœdicarunt. Haud aliter Augustinus de unica
tantum viduitatis professione loquitur; et Scripturam quidem fixam regu­
lam statuit, qua doctrina verbo Dei contraria repellatur, non tamen omnis
doctrina vera aperiatur.
70. Dico III. Admittendum est in thesi verbum Dei non scriptum, et existit aliqua Traditio divina. Prob. Traditionum generation mentio occurrit in
lege antiqua; Genes. 18. v. 19. Scio enim, quod Abraham prcecepturus sit
filiis suis et domui suce post se, ut custodiant viam Domini et faciant judi­
cium et justitiam; et Job 8. v. 8. et 10. Interroga generationem pristinam,
et diligenter investiga patrum memoriam : et ipsi docebunt te, loquentur tibi
et de corde suo proferent eloquia : Item in lege scripta; Psal. 77. v. 5. et seqq.
Quanta mandavit Patribus nostris nota facere ea filiis suis, ut cognoscat gene­
ratio altera, filii qui nascentur, et exsurgent, et narrabunt /iliis suis; et
Eccl. 8. v. 11. et 12. .Vo/i te prœtereat narratio seniorum : ipsi enim didicerunt
a patribus suis : quoniam ab ipsis disces intellectum, et in tempore necessi­
tatis dare responsum : Tandem in lege nova ; 1. ad Cor. 11. v. 2. et 23. Laudo
ros Fratres, quod per omnia mei memores estis, et sicut tradidi vobis, prcecepta mea tenetis; et 2. ad Thess. 2. v. 11. Itaque fratres state, et tenete
Traditiones, quas didicistis sire per sermonem sire per epistolam nostram.
Atqui prima et secunda classis continet Traditiones divinas, ut ex textu vel
contextu liquet ; de tertia Chrys. et Theoph. in Comment, ad eos textus,
Epiph. hær. Gl. Basil. L. de Spir. S. c. 29. elDamasc. Orth. Fid. L. 4.
c. 17. idem enuntiant : ergo.
Conf. Universim cxistere Traditionem divinam declarant Concilia; nempe
Generale V. suas definitiones sic concludit : Cum igitur hæc ita recte confessi

t

DE PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

•.

sumus, quæ tradita nobis sunt tam a divinis Scripturis, quam a sanctorum
Patrum doctrina, et ab his, quæ definita sunt de una eademquo /ide a prædici is
quatuor Conciliis etc. Generale Vll. in definitione fidei: Hegiam viam iiictdentes, et sanctorum nostrorum ac divinorum Patrum doctrina insistentes, et
Catholica· Ecclesia·, in qua Sanctus Spiritus inhabitat, traditionem observantes
definimus etc.; quibus adde Gen. Vili, et Trident, (num. 63.) laudatiun.
Idem pronuntiant Summi Pontifices, præter Slephanum, qui in causa cum
Cypriano unum opposuit: Mhil innovetur, nisi quud traditum est; nempe
Innoc. 1. in ep. 1. ad Decent. Si instituta Ecclesiastica, ut sunt a beatis
Apostolis tradita integra, vellent servare Domini Sacerdotes , nulla varietas
in ipsis ordinibus et consecrationibus haberetur; Sixtus 111. in ep. ad Joan.
Antiochenum : Ergo quia una fides, dicenda credamus et tenenda dicamus :
nihil ultra liceat novitati, quia nihil adjici convenit vetustati : dilucida et
perspicua majorum credulitas nulla cæni permixtione turbetur; Leo M. Serin. 2.
de jejun, Pentec. Dubitandum non est, omnem observantiam Christianam
eruditionis esse di vinee, et quidquid ab Ecclesia in consuetudinem devotio­
nis est receptum, de Traditione Apostolica, et de Spiritus sancti prodire doc­
trina.
Consentiunt Patres pleriqueex omnibus seculis, e (piorum prioribus quin­
que coæ\i Patris unius verba referre sufficiat. De Ignatio M. hæc L. 3. hist.
Eccl. c. 37. refert Eusebius: Cum per Asiam sub custodia duceretur, singu­
larum nihilominus civitatum , quas ingrederetur, Ecclesias sermonibus et
cohortationibus suis confirmans... hortatus est, ut Apostolorum Traditionibus
tenaciter in luerererit, quas quidem ad certiorem posteritatis notitiam testimo­
nio suo confirmatas, scriptis mandare necessarium duxit. Irenæus L. 3. adv.
Hær. Valentinianus et Gnosticos oppugnaturus, ostendit eorum vafritiem
qua, dum premebantur Scripturis, confugerent ad Traditiones; dum vero
Traditionibus constringebantur, ad Scripturas redirent; nude utrisque eos
armis successive aggreditur : qua occasione c. 3. sic scribit : Traditionem
itaque Apostolorum in toto mundo manifestatam in omni Ecclesia adest res­
picere omnibus qui recta velint videre ; tum c. 4. Cui ordinationi assent iunt
multa· gentes barbarorum, qui Christum credunt, sine charta et atramento
scriptam habentes per Spiritum sanctum in cordibus salutem, et veterem Tra­
ditionem diligenter custodientes; ct c. 5. Traditione igitur, quæ est ex Apos­
tolis, sic se habente in Ecclesia et permanente, apud nos, revertamur ad eam,
qua· est ex Scripturis, ostensionem. Tertullianus L. de Praescriptionibus,
qnem pro Traditionibus admittendis totum impendit, c. 19. scribit: Non
ad Scripturas provocandum est. nec in his constituendum certamen, in qui­
bus aut nulla aut incerta victoria est, aut par incerta?. Nam et si non ita eva­
deret collatio Scripturarum, ut utramque partem parem sisteret ; ordo rerum
desiderabat illud prius proponi, quod nunc solum disputandum est: quibus
competat fides ipsa? cujus sint Scriptune? a quo, et per quos, et quando, et
quibus sil tradita disciplina, qua fiunt ( hrishani ? ubi enim apparuerit esse
veritatem et disciplina· et fidei Christiana·, illic erit et veritas Scripturarum
et expositionum et omnium Traditionum Christianarum: denique c. 37. ita
concludit : Si hæc ita sc habent, ut veritas nabis adjudicetur, quicumque in
ea regula incedimus, quam Ecclesia ab Apostolis, Apostoli a Christo, Chris­
tus a Deo tradidit; constat ratio propositi nostri definientis, non esse admit-

TRADITIONIS SACRÆ NECESSITAS ET r EXISTENTIA.

7.3

tendoshœrelicos ad ineundam de Scripturis provocationem, quos sineScripturis probamus ad Scripturas non pertinere.
Athanasius docens, Patres Nicænos non tantum Scripturis sod et Tradi­
tione fretos hoinousion Symbolo addidisse, L. de decr. Nie. ait: Hoc igitur
intellectu Patres, qui .Xicæw convenerunt, istas voces usurpare voluerunt :
ipsos porro non ex se, quod adversarii objiciunt, hæc vocabula finxisse, sed
ab aliis olim accepisse, age in prwsentia declaremus. Quod cum fecisset, sub-:
jungit: Ecce nos demonstramus istiusmodi sententiam a Patribus ad Patres
quasi per maims t raditamesse. Eos autem novi Judæi et discipuli Caiphœ, quos
verborum oestrorum patres ac majores demonstrabit is, quorum ne unum quidem
ex. prudentibus aut doctis in auctorem citare possitis? Hieron. in Dial. adv.
Lueif. c. 4. Etiamsi Scriptural auctoritas non subesset, totius orbis in hanc
partem consensus instar præcepti obtineret. Xam et alia multa, quæ per tradi­
tionem in Ecclesiis observantur, auctoritatem sibi scriptæ legis usurparunt.
Augustin, ep. 118. ad Januar. Illa autem, quæ non scripta sed tradita custo­
dimus, quæ quidem toto terrarum orbe observantur, dantur intelligi, vel ab
ipsis Apostolis vel plenariis Conciliis, quorum est in Ecclesia saluberrima
auctoritas, commendata atque statuta retineri.
His addi possunt ex See. primo, Papias L. 4. Polycarp. apud Euseb. L. 5.
hist. Eccl. c. 20. Dionys. L. de hierar. Eccl. c. 1. Ex secundo, Iren. L. 4. c. 43.
Clem. Alex. L. 1. 6. ct 7. Strom. Terlull. L. de Coron, c. 3. et 4. de earn.
Chi’, c. 2. Ex tertio, Serapion apud Euseb. L. 6. hist. Eccl. c. 12. Origen, in
pnpf. L. 1. Periarch. Tract. 29. in Matth. et L. 5. in ep. ad Hom. Cyprian,
ep. G3. Ex quarto, Euseb. L. 1. Demonst. Evang. c. 8. et L. 1. cont. Marcell.
c. 1. Athanas. in ep. ad Afros; Basil, in ep. Cl.adEpisc. Occid. L. de Sp. S.
c. 27 et 29. hom. 27. cent. Sabell. Epiphan. L. de hær. cit. Greg. Nyss. L. 3.
cont. Eunom. A’az. Or. 1. in Julian. Ex quinto, Chrysost. hom. 69. ad pop. et
3. inep. ad Philip. Hieron. in ep. ad Marcel. Augustin, loc. inf. citandis;
Lirin, in Commonit. c. 3. 4. et 9., etc.

71. Objic. Scriptura universim damnat Traditiones; ut palet ex verbis
Christi .Matth. 13. v. G. Irritum fecistis mandatum üei propter traditionem
vestram; et v. 9. ex Isa. Sine causa colunt me, docentes doctrinas et man­
data hominum. Item ex 1. Pet. I. v. 18. Redempti estis de vana conversa­
tione paternœ traditionis; et ex Pauli ep. ad Coloss. 2. v. 8. Videte, ne quis
vos decipiat per philosophiam et inanem fallaciam secundum traditionem ho­
minum. Ergo.
R. ad Arg. D. Scriptura damnat Traditiones mere humanas, et quidem
Pharisaicas, Judaicas et gentiles, vel verbo Dei contrarias, vel perniciosas
aut saltem inutiles, C. Divinas, Apostolicas, vel Ecclesiasticas, N. Ad prioris
generis traditiones pertinent comprehensæ in textibus allatis. Christus enim
aperte loquitur de Pharisaicis, non illis a Mosis et Prophetarum disciplina
derivatis, sed aSammai et Hillel inductis, quas Hieron. L. 3. comment, in
Isa. et ep. ad Algas., item Aug. L. 2. cont. advers. leg. c. 1. et alii exponunt
ac vituperant. Petrus vel de iisdem agit, vel de Judaicis ea ætate jam inu­
tilibus, quin et mortiferis : Paulus autem per traditionem hominum inlelligilvel instituta et corruptelas Philosophorum Platonicorum et Pythagorico­
rum, vel superstitiosas Gentilium observationes in sacrificiis,nuptiis, exequiis

rail·

Ù.·_ __

74

OF. PhlNClNIS CONSTITUTIVIS.

??

et cæleris actionibus, vel imperfectas, vanas aut fabulosas doctrinas, sive
Judaizantium, sive hœreticorum, maxime Simoniacorum el G nosti eorum.
/nst. 1. Idem est sensus Patrum. Nam 1° nihil recipiunt extra Scriptu­
ram : Sic Tertul. de cam. Chr. Marcionem alloquitur .· Aon recipio, quod
extra Scripturam de tuo infers; Hier, in e. 23. Malth. Quod de Scriptura
non habet auctoritatem, eadem facilitate contemnitur, qua probatur; at in
c. L ad Tit. Sine Scripturorum auctoritate garrulitas non habet fidem.
2° Traditiones non scriptas reprobant : Sic Basii., in Ascet. de ver. fido scri­
bit : Manifestissimum hoc infidelitatis argumentum fuerit et signum super­
bia1 certissimum, si quis eorum, quæ scripta sunt, aliquid velit rejicere; aut
eorwn, quæ non scripta, introducere; et Theophil. Alex. ep. 2. Paschali:
Diabolici spiritus est , aliquid extra Scripturarum auctoritatem putare
divinum. 3° 1 sum traditionis hujusmodi vituperant : Sic Iren. L. 3. c. 2. de
bæreticis inquit : Cum ex Scripturis arguuntur, in accusationem Scriptu­
rarum convertuntur, quasi ex his non possit inveniri veritas ab his qui nes­
ciunt traditionem; Gyr. Hif.ros. Catech. 11. ait : Cur igitur curiose inquiris
ea quæ Spiritus non scripsit in Scripturis, qui ea quæ scripta sunt non
nosti : in his quæ scripta non sunt non sis curiosus; et Catech. 16. Dicemus
de Spiritu sancto ea tantum quæ scripta sunt : si quid autem scriptum non
est, non scrutabimur curiose. Ergo.
Λ. A. .iss. Ad ejus prob. I. D. Nihil recipiunt extra Scripturam rejiciendo
traditiones Scripturae contrarias et apocryphas, C. respuendo veras et au­
thenticas, N. Primi generis traditiones intelligit Tertullianus, qui Marcio­
nem dicit, originalia Christi instrumenta delere ausum, et de suo inferre.
Eumdem sensum habet primum Hieronymi testimonium, cui hæc præmittuntur : Alii Zachariam patrem Joannis intelligi volunt ex quibusdam apo­
cryphorum somniis approbantes, quod propterea occisus sit, quia Salvatoris
praedicavit adventum : quod quia de Scripturis non habet auctoritatem etc.
Secundum huc non pertinet; cum solum perstringat eos qui Scripturæ tes­
timoniis abutuntur, caque in suorum errorum patrocinium contorquent,
ut ex loco integro patet : Et quidem sine Scripturæ auctoritate garrulitas
non haberet fidem, nisi viderentur per veram doctrinam in divinis testi­
moniis roborare. Hi sunt de circumcisione Judæi, qui tunc temporis nascentem
Christi Ecclesiam subvertere nitebantur, et introducere præcepta legalia etc.
Idem respondetur ad prob. 2. Nam transmissa auctoritate Asceticorum,
quorum auctorem Sozomenus. L. 3. c. 13. facit Eustathium Sebastenum ;
Basilius hic tantum rejicit hæreticorum, ut Scripturam corrumpentium sic
traditiones confingentium, doctrinam a Dominica alienam, et a pio sanctisque
litteris consentaneo sensu abhorrentem. Theophilus autem impugnat Origenem,
tanta confingentem, suum errorem sequentem, ausum nocitura proferre in
medium, et in fabulas quasdam et deliramenta procedentem; ut in eadem ep.
prosequitur.
Ad prob. 3. D. Vituperant traditionis spuriæ usum, C. authentic®, subd.
usum illegitimum, C. legitimum, N. Valentiniani apud Irenæum provoca­
bant ad traditiones suas explosis Apostolicis; unde sequitur : cum autem ad
eam iterum traditionem, quæ est ab Apostolis, quæ per successiones Presbyte­
rorum in Ecclesiis custoditur, provocamus eos, adversantur traditioni dicen­
tes se non solum presbyteris sed etiam Apostolis existentes sapient iores. sin-

TRADITIONIS RAC.R/E NECESSITAS ET P.XISTENT1A

ceram invenisse veritatem. Cyium.us autem inutiles duntaxat questiones, sive
circa diviniu generationis rnodum, sive circa Spiritus sancti nomina, hic loci
rejicit; utilem autem traditionis usum non item; cum ibidem multa de utro­
que mysterio libris divinis haud expressa ipse proferat.
lust. 2. llATioid ipsum persuadet. Nam. L Traditiones maximam partem
ab Hærelicis sunt usurpata· ; ut Tertul. L. de Præscr. docet universim, Iren.
autem I.. I. c. 23. et 24. de Basilidianis etCarpocratianis speciatim : 2. Sunt
erroris et fabularum in Ecclesiam introducendarum occasio; ut patet ex
regno millenariorum a Papia, Justino, Lactantio, el aliis Patribus invecto :
3. Sunt obnoxiae tum mutationi, ut patet in multis, vi traditionis olirn vi­
gentibus, nunc vero antiquatis; tum omnimodae desitioni, quale fatum attu­
lit traditio dogmatibus Lycurgi, Pythagorae et similium.
R. N. Ass. cum prob. 1. Quia modus contingendi traditiones, casque Scrip­
turis praeferendi, ab haereticis usurpatus, est abusus traditionum, quem Tcrt.
et Iren. laudati carpunt, et in quo juxta Cyprianum in ep. ad Jubaian. hae­
retici se. probant simios Catholicorum ; (piorum traditiones veræ sunt et
per Christum vel Apostolos communicatae, dum eorum sunt falsae et ab auc­
toribus nullius fidei prolatae.
Ad prob. 2. D. Sunt erroris et fabularum occasio per se, N. per accidens,
C. sed ob hanc causam aeque parum ac Scriptura, quantumvis per similem
abusum detorta, est rejicienda. Porro Millenariorum dogma ex Scriptura
male intellecta potius (piam ex traditione ortum habuit; et si quidem habuerit
etiam ex hac, defectus stabat in eo, quod solum ad antiquitatem, non vero
ad universalitatem, consensionem, aliasque traditionis qualitates, attende­
batur.
*
Ad prob. 3. D. quoad prius: Traditiones circa disciplinam, ritus et caere­
monias sunt obnoxiae mutationi, C. circa dogmata et mores, N. Primi generis
exempla scimus in prægustatione mellis et lactis, immersione trina, poeni­
tentia publica, communione sub utraque specie etc. secundi nulla extant.
Quoad posterius .V. Ass. Contrarium docuit experientia in traditionibus
sacris ab exordio mundi ad Christum usque conservatis : disparem autem
rationem facit tum verbi divini reverentia et fidei necessitas, tum provi­
dentia utrique addicta, quæ sacræ traditioni, præ illa Philosophorum profana,
debita est ac convenit.

72. Dico IV. Admittendum etiamest in hypothesi verbum Dei non scriptum,
et existant Traditiones divinae circa plura dogmata quae admittit Ecclesia
Catholica. Prob. Nullum est dogma, quod Ecclesia Catholica admittit ut fide
credendum, quod non exigat et habeat pro fundamento verbum Dei vel
scriptum vel traditum; quia lum postulat notio divinae fidei, 2um autem
evincit Ecclesiae infallibilitas infra probanda : sed aliqua sunt dogmata ab
Ecclesia Catholica admissa ut fide credenda, pro quibus verbum scriptum
extat vel nullum, vel saltem non clarum et convincens; ut adversarii ipsi
contendunt : ergo pro ejusmodi dogmatibus debet extare verbum Dei tra­
ditum : ergo existant Traditiones quaedam divinæ. Conf. Patres et Concilia
in asserendis dogmatibus, ab Ecclesia Catholica admissis, provocant ad
divinas Traditiones de hujusmodi dogmatibus; cum prae his custodes et
testes Traditionum meliores alii assignari nequeant.

'
i

I

I
I
I

PE PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS,
■

-

Antecedens probatur.
1. Ex dogmate de extantia et numero librorum canonicorum; de quo Se­
rapion obtrusum sibi Marcionis Evangelium respiciens apud Euseb. L6.
hist. Eccl. c. 12. ait : Aos ct Petrum et reliquos Apostolos perinde ac Chris­
tum ipsum suscipimus : sed quæ nomen illorum falso inscriptum pra·ferunt,
ea nos utpote gnari ac periti repudiamus; quippe qui compertum habeamiu,
ea nos a majoribus minime accepisse; Origenes ibid. c. 23. sic scribens
refertur : Sicut Traditione accepi de quatuor Evangeliis, quœ sola in universa
Dei Ecclesia citra controversiam admittuntur; et Aug. L. coni. ep. fundam,
c. o. Ego veru Evangelio non crederem, nisi me Ecclesiæ Catholica commo­
veret auctoritas.
Π. Ex dogmate de sensu librorum canonicorum; de quo Orig. Tr. 29. in
Matth. inquit : Quoties autem canonicas proferunt Scripturas, in quibus
omnis Christianus consentit et credit, videntur dicere : Ecce in domibus ver­
bum est veritatis : sed nos illis credere non debemus, nec exire a prima et
Ecclesiastica Traditione, nec aliter credere, nisi quemadmodum per successio­
nem Ecclesiæ Dei tradiderunt nobis; et Clem. Alex. L. 7. Strom. Qui verbis
non recte sed perverse utuntur, neque eos, quos deceperunt, sinunt assequi
veritatem. Sed nec ipsi introitus elavem habentes, sed falsam quamdam et
adversam elavem, per quam non relaxato velo, ut nos ingredimur per Domini
Traditionem, sed exciso ostio et muro Ecclesiæ perfosso, veritatem transgredientes, efficiuntur principes et duces mysteriorum.
111. Ex dogmate de S®4 Trinitate de quo Basil. L. de Spir. S. c. 29. scri­
bit : Sane contra id quod dicunt, glorificationem cum Spiritu carere testi­
monio, nec in Scripturis extare, illud dicimus : Si nihil aliud est receptum
absque Scripturis, ne hoc quidem recipiatur : sin plura arcana citra Scriptu­
ram recepta sunt nobis, cum aliis pluribus et hoc recipiamus. Arbitror autem
Apostolicum esse, etiam non scriptis Traditionibus inhærere, quarum maxime
una est et hæc, de qua nunc agimus; quam qui ab initio praescripserunt, per
longam consuetudinem Ecclesiis irradiarunt ; Epiph. Hær. 69. Despondete
nobis Arii discipuli : Ingenitum dicimus omnes simul Patrem et increatum;
et admirabilis est dictio scilicet : ubi itaque est dictio hæc scripta, ostendite :
neque enim Lex, neque Prophetæ, neque Apostoli etc. ; Augustin. L. 3. cont.
Maximin, c. 3. Da testimonia, ubi adoratus Spiritus sanctus; quasi non eis,
quœ legimus, aliqua etiam, quœ non legimus, intelligamus. Sed ne quœrere
multa compellar: tu ubi legisti Patrem Deum ingenitum vel innatum? et
tamen verum est.
h. Ex dogmate de baptismo, sive parvulorum, sive ab haereticis collato;
de primo Origen, in cap. 6. ep. ad Rom. inquit : Ecclesia ab Apostolis tra­
ditione accepit, etiam parvulis baptismum dare; et Aug. L. 10. de Gen. ad
lit. c. 2.Î. Consuetudo matris Ecclesiæ in baptizandis parvulis nequaquam
spernenda est, neque ullo modo superflua deputanda, nec omnino credenda
nisi Apostolica esset traditio. De secundo Idem L. S. de Baptis, c. 23. Sinon
habent baptismum, qui de Deo prava sentiunt, hoc posse et intus accidere, jam
satis disputatum est. Apostoli autem nihil quidem exinde præceperunt ; sed
consuetudo illa, quœ opponebatur Cypriano, ab eorum traditione exordium
sumpsisse credenda est, sicut sunt multa, quœ universa tenet Ecclesia, et ob
hoc ab Apostolis præcepta bene creduntur, quanquam scripta non reperiantur,

TRAUITIONIS SACH.E NECESSITAS ET EXISTENTIA.

77

EIL de imitat. Eccles. c. 19. lite forte dicis : lege mihi, quemadmodum
Christus suscipi jusserit cos, qui ab lla-rcticis transire ad Ecclesiam volunt·.
Huc aperte atque evidenter neque ego lego, neque tu...... Cum hoc nusquam
legatur; credendum est testimonio Ecclesia-, quam veracem esse Christus tes­
tatus est.
V. Ex dogmatibus contra Novatores delinitis a Tjuoenti.no; pro qua deci­
sione ad Traditionem provocavit Concilium Sess. 6. c. 3. circa justificatio­
nem per fidem; Sess. 13. c. B. circa communionis sacramentalis sumptio­
nem a Sacerdotibus et laicis ; Sess. 14. c. 1. circa potestatem remittendi et
retinendi peccata fidelium, Apostolis et eorum successoribus communicatam;
Sess. cad. de Sacr. exliemæ unet. c. 1. circa materiam et formam hujus
sacramenti; Sess. 22. c. 4. circa Missæ canonem, et c. 9. circa fidem de
sacrosancto Missæ sacrificio; Sess. 2i. circa matrimonium; Sess. 2i>. c. 1.
circa purgatorium et c. 2. circa invocationem et intercessionem Sanctorum,
Reliquiarum honorem, legitimum Imaginum usum et venerationem; de quo
postremo dogmate etiam Cone. Generale VII in definitione fidei ita loquitur :
Fatemur unanimiter nos Ecclesiasticas Traditiones, sive scripto sive consue­
tudine valentes et. decretas, retinere velle; quarum de numero est imaginum
(figuratio... Traditionem observantes, definimus cum omni diligentia et cura
venerandas et sanctas imagines, ad modum et formam venerandas et vivifican­
tis crucis, e coloribus et tessellis aut alia quavis materia commode paratas,
dedicandas, et in templis sanctis Dei collocandas habendasque.
VI. Ex doctrinis, sive dogmaticis sive moralibus, conglobatis apud Patres;
inter quos Tertull. L. de Corona c. 3. ct 4. inquit : Denique ut a baptis­
mate ingrediar, aquam adituri ibidem, sedet aliquando prius, in Ecclesia
sub Antistitis manu contestamur nos renuntiare diabolo et pompœ et angelis
ejus : dehinc ter mergitamur, amplius aliquid respondentes quam Dominus
in Evangelio determinavit : inde suscepti lactis et mellis concordiam prœguslamus, exque ea die lavacro quotidiano per totam hebdomadam abstinemus.
Eucharistia Sacramentum et in tempore victus, et omnibus mandatum a
Domino, etiam antelucanis ca-tibus, nec de aliorum manu quam prœsidentium
sumimus. Oblationes pro defunctis, pro natalitiis, annua dic facimus. Die do­
minico jejunium nefas ducimus, vel de geniculis orare. Calicis aut panis etiam
nostri aliquid decuti in terram anxie patimur. Ad omnem progressum atque
promotum, ad omnem aditum et exitum, ad vestitum, ad calceatum, ad lava­
cra, ad mensas, ad lumina, ad cubilia , ad sedilia, quœcumque nos conver­
satio exercet, frontem crucis signaculo terimus. Harum ct aliarum hujusmodi
disciplinarum, si legem expostules scripturarum, nullam invenies. Traditio
tibi prœlcnditur auctrix, consuetudo confirmatrix, et fides observatrix, /la­
tionem Traditioni et consuetudini ct fulci patrocinaturam aut ipse perspicies,
aut ab aliquo qui perspexerit disces.
Basilics I.. de Spir. Sancio c. 27. 17 signo crucis cos, qui spem collocarunt
in Christum, signemus, quis scripto docuit? ut ad orientem versi precemur,
quxnos docuit Scriptura ? Invocat tonis verba, cum conficitur panis Eucha­
ristia- et poculum benedictionis, quis sanctorum in scripto nobis reliquit ?
Nec enim his contenti sumus, quœ commemorat Apostolus aut Evangelium,
verum alia quoque et ante et post dicimus, tanquam multum habentia momenti
ad mysterium, quœ cx Traditione citra scriptum accepimus. Consecramus

DE PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

autem aquttm baptismatis et oleum unctionis; præterea ipsum qui baptisnum
accepit: Ex quibus scriptis? nonne <i tacita secretaque Traditione? ipsam
/>orro olei unctionem quis sermo scripto proditus docuit ? jam ter Hmnergi
hominem, unde ex Scriptura habemus? nonne ex doctrina, quam Patres nwIri silentio quieto minimeque curioso servarunt?
Augustinus demum ep. 118. ad Januar. scribit : Quæ non scripta sed tra­
dita custodimus... Sicut quod Domini Passio et Resurrectio et Ascensio in
cœlum et adventus de coelo Spiritus sancti, anniversaria solemnitate celebran­
tur; et si quid aliud tale occurrerit, quod servatur ab universa, quacumque se
diffundit, Ecclesia. Alia vero quæ per loca terrarum regionesque variantur,
sicuti est, quod alii jejunent sabbato, alii vero non : alii quotidie communi­
cant corpori et sanguini Dominico, alii certis diebus accipiunt : alibi nullus
dies intermittitur quo non offeratur, alibi tantum Dominico : et si quid aliud
hujusmodi animadverti potest, totum hoc genus rerum liberas habet observa­
tiones, etc.
Objectiones contra hanc partem sicut contra singularia dogmata pugnant,
sic propriis singular locis habentur.

rja
r. .4

73. Observa. Traditiones sacras depositas esse apud Ecclesiam, ostendunt
sacrælitteræl.adTim. 6. v.20. 0 Timothee depositum custodi; 2. ad eumd.c.l.
v. 13. et 14. Formam habe sanorum verborum, quee a me audisti... bonum de­
positum custodi. Et ibid. 2. v. 2. Quæ audisti a me per multos testes, hœc
commenda fidelibus hominibus, qui idonei erunt et alios docere : confirmant
Patres, maxime Irenæus L. 3. c. 3. scribens : Non oportet adhuc apud alios
quærere veritatem, quam facile est ab Ecclesia sumere; cum Apostoli, quasi in
depositarium dives, plenissime in eam contulerint omnia, quæ sunt veritatis;
ut omnis, quicumque velit, sumat ex ea potum vitæ... Quid enim? et si de
aliqua modica quæstione disceptatio esset, nonne oporteret in antiquissimas
recurrere Ecclesias, in quibus Apostoli conversati sunt, et ab cis de prœsenti
questione sumere, quod certum et re liquidum est? Et Tertull. L. de Præscrip. c. 21. Quid autem prædicacerint Apostoli, id est, quid illis Christus reve­
laverit, et hic prœscribam non aliter probari debere, nisi per easdem Eccle­
sias, quas ipsi Apostoli condiderunt, ipsi eis prœdicando tam viva, quod aiunt,
coce, quam per epistolas postea :
Comprobat denique Ratio; quia supposito, quod parte prima diximus, nul­
lam post Apostolos revelationem novam Geri Ecclcsiæ, debuit ab Apostolis
apud Ecclesiam deponi doctrina omnis, quæ ipsi usque ad seculi consum­
mationem necessaria erat; tum ut ex ea fidem moresque formaret Gdelium,
tum ut ex ea damnaret errores, quibus Gdei morumque puritatem corrum­
pere studerent hærelici. Si autem omnis illa doctrina apud Ecclesiam depo­
sita fuit, sequitur etiam depositas fuisse traditiones divinas, verbo Dei scripto
non expressas, cum sine his memorati tinos obtineri nequeant.
Adminicula porro traditionem depositam conservandi, praeter singularem
divino* providentiae curam, praecipua sunt imprimis Conciliorum canones.
Patrum scripta, Historiarum libri, quibus traditiones primum orelenus pro­
lata1 nec sacris litteris comprehensa·, postmodum vel ad fideles docendus vel
ad hæreticos refellendos, vel ad fidem illustrandam consignata; fuerunt · tum
monumenta sive stabilia et permanentia, ut sunt templa, altaria, sacri fontes

I
I
I
I

I

rn\niriOMs sAtnÆ

necessitas et existent^

79

rinces, imagines, libri Ecclesiastici, et similia; sive transeuntia quidem sua
in actione, sed tamen continuata per usum, observantiam et mores, qualia
sunt ritus Sacramentorum, celebratio festorum, jejuniorum observatio, obla­
tio missarum diversarum, supplicationes, orationes etc. : demum successio
continuata Episcoporum, et frequens hæresum sive nativitas sive resusci­
tatio; quorum illi doctrina sua sana, hæ autem perversa et damnata non
sinant traditiones antiquas obliterari.
articulus m

Quœnam sint Regula dignoscendi et usurpandi Traditiones sacras?

74. Nola. Quanquam hclerodoxorum plerique, teste Cano L. 3. de Loc.
Theol. c. 1., non sint adeo stupidi, ut verba Christi et Apostolorum, quæ
modo eorum esse constat, infirmare, atque sic quaestionem Juris negare per­
gant : in quæstione tamen facti contra Catholicorum argumenta tanto obsti­
natius suos errores propugnant, quo minus nosse nos putant quid Christus
quidvc Apostoli fuerint locuti, et quo magis ex hac ignorantia usum Tra­
ditionis ac vim argumentationis nostræ inde depromptae vacillare conten­
dunt. Utrique exceptioni opponimus regulas, quarum priores ostendant
certas notas, quibus divinæ ab humanis et Apostolicæ ab Ecclesiasticis Tra­
ditiones dignoscantur; posteriores autem doceant methodum legitimam, qua
argumentatio ex Traditione desumpta energiam habeat.
75. Dico /. Regula generalis dignoscendi an sit genuina, et qualis, Tra­
ditio sacra, stat in judicio Ecclesiae. Ratio patet tum eoe dictis (num. 73)
quia Traditiones a Christo et Apostolis apud Ecclesiam sunt depositæ, et
fideliter ab eadem custodiuntur : ergo si de aliqua Traditione oritur quæstio, sicut ad Ecclesiam spectat de illa testimonium dare et sententiam, sic
ejus enuntiatio indubia est, ccrtoque veritatem determinat : tum ex dicendis
de Ecclesia tanquam judice controversiarum; quia vi hujus characteris, sicut
Ecclesia rite judicare potest de aulhentia sensuque Scripturæ, sic de Tradi­
tionis sacne veritate et qualitate judicandi auctoritate pollere debet.
Conf. Facultas indubie judicandi de aulhentia et proprio charactere Tra­
ditionis, 1. necessaria est Ecclesiæ, cum dari veras traditiones probatum
sit, et spurias a fraude aut simplicitate tam haereticorum quam fidelium
profectas plures constet experientia , adeoque vis utrasque discernendi
necessaria appareat : 2. hæc facultas reipsa data est Ecclesiæ, ut satis osten­
dunt tum suavis Dei providentia, quæ non deficit in necessariis, tum pro­
missa Spiritus sancti assistentia usque ad Seculi consummationem : 3. eadem
jam sapins usurpata est ab Ecclesia, quemadmodum id enuntiant plura
Concilia Generalia ct Patrum testimonia de multis dogmatibus et institutis
per Disputationem praesentem adducta : ergo.

76. Dico II. Regulae speciales pro dignoscendis traditionibus stant in prin­
cipiis certis, ex quibus origo Traditionis legitime deducitur.
Ejusmodi sunt pro asserenda Traditione divina.
I. Si traditio sit doctrina quam universa Ecclesia tenet tanquam dogma
fidei; quia cura Ecclesia errare non possit in fide, quidquid tanquam fide

NO

l»E PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

credondum proponit vel amplectitur, id certissime a Deo revelatum est. Col­
ligitur hæc regula ex Iren. I 3. adv. hier. c. 3. Tcrtull. L. de PreecripL
c. 28. Cvpr. L. 3; ep. 13. Hier, ep. 75. adv. Vigilant. et Aug. L. 2. de Bapl.
c. 2. Exempla habentur in dogmatibus de perpetua Deipare virginitate,
valore baptismi infantium xel ab hæreticis colluti, et aliis pluribus.
II. Si sil praxis, quæ a nulla potestate humana, sed a solo Deo constitui
potest, servat urque ab Ecclesia universa ; quia tam parum Ecclesia potest
errare circa Dei instituta, quam circa ipsam lidem, et quod humanam ins­
tituendi potestatem superat, a Deo originem habere debet. Colligitur ei
Aug. L. 10. de Genes, ad lit. c. 23. et L. 2. de baptism, c. 7. Exempla
habentur in materiis ct foiiuis Sacramentorum, Confessione Sacramentali
promittenda sumptioni Eucharistia·, et similibus.
III. Si sit doctrina vel praxis, quam simili modo tenuit et servavit uni­
versa Ecclesia quovis seculo ; quia sicut lota present is secui i Ecclesia admit­
tere nequii tanquam divinum, quod humanum est; ita nec procedentium
secutorum Ecclesia id potuit, cum una ct eadem sit Christi sponsa, licet
diversis ælatibusdistincta. Colligitur ex testimoniis et exemplis ad regulam
primam allatis, el amplius ex Iren. L. 3. c. 2. et 3. ac Vincent. Lirincnsis
Communit. c. 2. declaratur.
IV. Si sil ejusmodi, quod omnes vel saltem pleriquc Patres vel EcclesiæDuc­
tores ac Pastores, sive in Concilio OEcumcnico congregati sive scorsim scri­
bentes, caeleris scientibus et non contradicentibus doceant ex divina tradi­
tione provenire, aut doctrinam contrariam tanquam hæreticam rejiciant,
aut praxin tanquam medium ad salutem necessarium exigant; quia Patres
el Pastores omnes Ecclesiam docentem constituunt, quam oves et Ecclesia
discens sequi tenentur, adeoque illi enare non possunt, sicut Ecclesia nequit
enare; acprælerea dum adhaeremus Ecclesiasticis Ductoribus et sejungimur
ab hæreticis, spiritum veritatis sequimur, et pseudoprophetas hominesque
mendaces rejicimus. Colligitur ex Hier. cp. ad Parnmach. Leon. ep. 13. ad
Augustam et Patribus Cone. 7. act. 6. ubi et exemplum de cultu imaginum
habetur, sicut et alia ex Tridentino num 69. §. a. attulimus.
'. Si sil traditio, quam tanquam divinam custodiunt et tenent Ecclesiæ
etiam particulares, in quibus perseverat haud interrupta Episcoporum ab
Apostolis, a quibus fundatae fuerunt, successio, qualis jam una est Ecclesia
Romana; quia apud eas depositas traditiones divinas supra ostensum est.
Colligitur ex Iren. L. 3. c. 3. Tertul. L. de Proscr. c. 21. Theodosio apud
Socr. L. 5. c. 10. et Soz. L. 7. c. 12. Exempla prostant in libris Deutero*
canonicis, baptismo Ihrctieorum, admissione justorum ad gloriam etc.
Regule pro asserenda Traditione Apostolica sunt.
I. Si quod Ecclesiastica quidem potestate institui poterat, non tamen
ostenditur aut a Pontifice institutum, nihilominus in Ecclesia universa ct
omnibus retro temporibus servatum est; quia vetusta consuetudo, cu jus ini­
tium non invenitur, sicut ad Apostolorum tempora referri debet, sic el 00·*
rum institutioni tribuendum est, cum pro dixina non adsit necessitas, et cum
mere Ecclesiastica non concilietur antiquitas el universalitas. Colligitur ex
Aug. L. 3. de Baptism, c. 7. et L. 4. c. 24. el vocificatur in jejunio quadragesimali, dic Dominica Sabbato substituta etc.
II. Si Patres Apostolis proximi, jam suis temporibus usum antiquum et

REf.UkE l»ISCERNF..Xhl TRAhITIONES.

81

(Oinmlmcm rituum aut cieremomarum similium referant, aut Aposlolicam
institutionem declarent; quia, prader modo dicta, id auctoritas horurh viro­
rum salis probat. Colligitur ex Tertul. L. de Coron, c. 3. et 4., Basil. L. de
Sp. S. c. 27. el patet in exemplis num. Oil.
6. conglobatis.
Ilegula· pro asserenda Traditione mere lwle»iastica sunt. I. Si ipsa rei
ratio tardiorem epocham exigat, qualis est in festis el vigiliis Sanctorum :
II. Si institutionis origo designari possit: HI. Si vigeat in aliqua tantum
Ecclesia particulari : IV. Si a paucis, licet antiquis scriptoribus, commemo­
retur, sed contradicant alii numero et auctoritate pares aut præcipui : V. Si
viri Ecclesiastici et Apostolica praesertim Ecclesia traditionem tanquam πό­
α ellam repudient. Ville de his Vincent. Lirin, in Commonit. c. 20. 21. 22.
et 28.

77. Dico III. Regulae pro usu theologico Traditionum sacrarum sunt. I. Ut
Traditio sacra in sua specie efficaciter probet, eam certam esse oportet; cum
principium dubium non sit legitima argumentandi sedes. II. Traditio divina
lilinum ct efficax præbet theologo argumentum tum ad fidei morumque
dogmata, tum ad oppositos his contradictores redarguendos et convellendos;
quia æqualem cum verbo Dei scripto ex dictis (num. 63.) auctoritatem
tenet. 111. Traditio Aposlolica, imo mere Ecclesiastica universalis et perpe­
tua dat idoneum firmumque argumentum ad varia Religionis capita tum
stabilienda tmn defendenda; quia auctoritas principii, consuetudinis vis,
et usus Ecclesiæ id juste desiderant. IV. Nec Traditio particularis, nec tem­
poranea, licet Apostolica aut universalis, præbent legitimum argumentum,
ad extendendam priorem ad Ecclesias alias particulares, aut posteriorem
ad omnia tempora, etiam moderna ; quia utraque potest esse libera et mu­
tationi obnoxia; ut patet in jejunio sabbat i no, immersione baptismali, poeni­
tentia publica aliisque supra recensitis.
78. Observa. Sicul aliquorum duntaxat Patrum assertum non facit traditio­
nem aliquam, maxime particularem, certam, ut patet in exemplo S. Cypiuam
ct Firmiliani ad anabaptismi traditionem in Asia et Africa provocantium ;
sic nec complurium etiam Patrum, aliquam traditionem olim negantium,
eam spuriam reddit, ut in libris deutero-canonicis universim. ct speciatim
in epistola ad Hebraeos exemplum est manifestum : fuit enim aliquando
etiam de Divinis et Apostolicis Traditionibus inter ipsos orthodoxos Patres
ct Doclores litigatum, donec plenario orbis concilio, ut S. Aug. loquitur,
etiam remotis dubitationibus, firmaretur, ut cliquatissima perspectione res
discussae, crescente paulatim luce, omnino patescerent. Neutrum tamen vim
hujusmodi traditionis, aut argumentum ex ea depromptum infringit, ubi
poslmodum Ecclesiæ judicio declaratum fuerit, traditionem adulterinam
non esse, sed genuinam.

6

DISPUTATU) 11.
DE PHIMlPia* niRECTlVis.

CAPUT I.
DE ECCLESIA

CHRISTI.

Ordiri altius oporteret, nec quæstionem ad unam Clirisli Ecclesiam con­
stringere, si ad religionem universim omnemque ejus diversitatem excur­
rere liberet. Ne autem amplissima illa spatia hic perlustranda sint, faciunt
dogmata de unitate Dei, adventu Messiæ, et Christi divinitate, aliis in trac­
tatibus stabilita, quibus Atheorum insania, Polytheorum superstitio, Judæoruin pertinacia, clMahometanorum alionunqiieChristimachorum vanitas
exponitur et expugnatur. His velut jam certis suppositis et demonstrandis,
sequitur veram Ecclesiam esse Ecclesiam Christi : ut adeo de hoc asserendo
laborandum nunc minime sit; sed de hujus dunlaxat Ecclesiae notione, mem­
bris, notis, ac proprietatibus disquirendum, ct cuinam e coetibus, qui se Chris­
tianos dicunt ac Christum profitentur, nomen et axioma ejusdem vere jure­
que tribuendum; ut inde auctoritas principii directive seu viværegiüæ fidei
et vindicari Ecclesiae, et determinato subjecto adseribi possit : quod omne
presentis capitis erit argumentum.
ARTICULUS I.

Qucenam sit notio Ecclesiœ Christi.

79. Nota. Ecclesia non minus ac Synagoga voces græcæ sunt, quarum
illa evocationem, ista congregationem latine sonant, significatione activa
sensum passivum faciente. Utraque usurpatur vel tropice pro loco, ubi ejus­
modi evocatio vel congregatio sit, ut accipitur 1. ad Cor. 11. v. 18. Conce*
nient ibus vobis in Ecclesiam, audio esse scissuras, et Luc. 7. v. t>. Synatjoyani
ipse adipcavil nobis ; vel proprie pro coetu ac multitudine evocatorum aut
congregatorum. Ecclesia proprie usurpata accipitur vel in bonam partem, ut
Psal. 149. v. 1. Laus ejus in Ecclesia Sanctorum; vel in malam, ut Psal. 2t>.
v. 5. Odivi Ecclesiam malifinantium ; vel indifferenter, ut Psal. 106. v. 32.
Exaltent eum in Ecclesia plebis.
Ecclesia in bonam partem accepta sumitur vel late pro cœlu colentium
Deum ; ct sic complectitur Ecclesiam tum triumphantem seu beatos, etiam

NOTIO VEIi.E F.CCI.KSI.E.
81

ΠΕ PRINCIPIIS D1IÆCTIVIS.

85

%jg

angelos in culis, tum patientem seu animas in purgatorio, tum militantem
seu viatores homines iu terris : vel stride pro cœlu fidelium ; quæ denomi­
natio proprie convenit viatoribus seu Ecclesiæ militanti. Ecclesia stricte
sumpta accipitur vel communius pro coetu credentium piwcise Deum; unde
el Ecclesia Dei dicitur . continetque fideles in omni statu, Naturæ scilicet,
Legis et Graliæ ; vel singulariter et antonomastice pro cœtu credentium
explicite Christum; unde Ecclesia Christi vocatur, el complectitur precise
Christianos vel saltem haptizatos. Posterior etiam simpliciter dicitur Eccle­
sia, cum prior appelletur Synagoga, captato ex etymologia discrimine; quia
juxta S. Augustini commentarium in epistolam ad Romanos, Judæi, quod car­
nales essent, pecorum more congregari dicebantur; Christiani vero, quod
spirituales sint, more creaturarum ratione prœditarum, evocari debeant.
Porro cum Ecclesia hæc simpliciter dicta et antonomastice talis juxta
S. Aug. in Brevicido Collationis, Coli. 3. habeat se instar totius constantis ex
anima ct corpore, atque hinc vel inadæquale secundum alterutram, vel ad­
aequate secundum utramque partem spectari possit; Ecclesiæ notionem diver­
sis hujusmodi considerationibus respondentem asseremus, subjecturi postea
positiones aliquot, quibus hodierni quorumdam errores circa naturam Ecclcsiæ secundum corpus considerate breviter et velut transeundo profligantur.

80. Dico I. Ecclesia Christi inadœquate secundum animam considerata est
coetus \ocatorum ad Christi fidem, supernaturalibns dotibus cum Christo
conjunctus. Prob. Ecclesia in hac consideratione spectatur secundum inter­
nam conjunctionem membrorum cum capite per media et vincula proportionata: sed vocali ad fidem sunt membra Ecclesiæ, ex ep. ad Ephes, c. 1.
v. 22. Et ipsum, Christum, dedit caput supra omnem Ecclesiam, quæ est
corpus ipsius et plenitudo ejus, et c. a. v. 23. Jïr caput est mulieris, sicut
Christus caput est Ecclesiæ ; aliisque locis : supcrnaturales dotes, hoc est,
Fides.SpesetCharitascumreliquis virtutibus et Spiritus sancti donis sunt vin­
cula et media proporliouata hujus conjunctionis, ut ex eorum natura et offi­
cio patet : ergo.

81. Dico II. Ecclesia Christi inadœquate secundum corpus considerata est
coelus baptizatorum, ejusdem fidei christianæ professione et eorumdem
sacramentorum communione, sub uno Christi in terris vicario adunatus.
Prob. Ecclesia in hac consideratione spectatur secuudum externam conjunc­
tionem membrorum Ecclesiæ visibilis cum capite per media itidem sensibilia
et proportionala : sed soli baptizati juxtaFlorentinum et Tridentinum Sess. 14.
c. 2, sunt membra hujus Ecclesiæ : Christus statuit in terris sui vicarium,
eumque voluit Ecclesiæ caput esse, cum dixit Malth. 10. v. 18. Tu es Petrus,
et super hanc petram aulificabo Ecclesiam meam, ct Joan. 21. v. 15. ct seqq.
Jesus dicit Petro : pasce agnos meos, pasce oves meas; quod infra uberius de
unitate Ecclesiæ et Summo Pontifice ostendetur : media autem tum sensibilia
tum proportional! habentur ad hunc finem in professione fidei. sacramen­
torum participatione, cultuque ac subjectione uniformi : ergo.
82. Dico III. Ecclesia Christi adaquate sumpta est cœtus fidelium baptiza­
torum. quos interius quidem animat fides, spes et charilas, exterius autem

fidei ejusdem Chrislianæ professioni eorumdem sacramentorum communio
adunat sub uno capite Christo in codis, et ejus in terris vicario, Summo
nempe Pontifice. Sequitur hæc thesis ct descriptio ex duabus considerationi­
bus prioribus in unam collectis; quod additur de Pontifice, sequitur itidem
es premiss is ; quia Vicarius Christi in terris constitutus, et quidem unicus
ad unitatem Ecclesiæ servandam admittendus, alius præler Pontificem Sum­
mum designari nequit. Sed de hoc infra uberius.
83. Dico /Γ. Ecclesia Christi est cœtus auctore Christo institutus; non
autem vol mutuo fidelium consensu coalitus, vel humana potestate politica
coordinalus. Prob. Ex Litteris, quas Christiani sacras agnoscunt, et ex profa­
nis æque ac Ecclesiasticis scriptis coævis, et ætalum ex ordine sequentium,
conspirantibus certum est 1. ante secula 17 vixisse in Judæa Jesu:m compella­
tum Christum : 2. Eumdem promulgata religionis novæ doctrina adseivisse
sibi discipulos, et habuisse sectatores : 3. Eosdem tum ante tum post Christi
mortem persuasisse pluribus camdem doctrinam a se divulgatam : 4. in
ejusdem tum prædicatione tum receptione doctrina» illis successisse alios ad
nostra usque tempora ct per universum terrarum orbem. Atqui hæc multi­
tudo tum predicant ium tum recipientium illam doctrinam est imprimis
Ecclesia Christi, saltem secundum corpus spectata, ut ex conditionibus ad
hanc requisitis et in illa patentibus dignoscitur ; deinde Christum habet
auctorem ducem ct institutorem ut ex promissis apertum est : ergo Ecclesia
Christi est cœtus auctore Christo institutus.
Conf. Iste cœtus neque mutuo fidelium consensu aut politica hominum
ordinatione revera coaluit, neque coalescere potuit. Non primum; quia reli­
gionem Christi et doctrinam nec fideles proprio ingenio excogitarunt, aut
suo nomine promulgarunt, aut temere vel tanquam a se inventam accepta­
runt; nec magistratus quispiam humano-politicus ordinavit ; cum judaicus
et gentilis institutioni omni ex parte obstiterit, Christianus autem postea
huic cœtui conjunctus institutionem factam et ordinatam jam invenerit.
.Non secundum; quia Ecclesia et religio Christi, quoad fidem credendorum,
cognitionem et captum, quoad obligationem maxime internam agendorum,
potestatem et imperium, quoad efficaciam mediorum, vires el energiam ho­
minum penitus excedit.

8L Dico Γ. Ecclesia Christi ex institutione sua est coelus hierarchicus ;
non vero collegium æqualium. Prob. Ecclesia Christi ab el ex institutione
sua continet in se majores et minores , Malth. 22. v. 2G. Qui major est in
vobis, fiat sicut minor; et qui preeeessor est, sicut ministrator; præposilos et
subditos, ep. ad Hebr. 13. v. 17. Obedite Prcepositis vestris et subjacete eis;
præcipientes el obsequentes, Act. 15. v. 28. Pertransiens civitates praecipie­
bat eis custodire prœcepta Apostolorum el Seniorum; rectores et regendos,
Act. 20. v. 28. Attendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus
posuit Episcopos regere Ecclesiam Dei; liem docentes el discentes, Malth. 28.
v. 19. Euntes ergo docete omnes... docentes eos servare omnia, quœcumque
mandavi vobis; judices et judicandos, Joan. 20. v. 23. Quorum remiseritis
peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta sunt; ministros, dis­
pensatores, mediatores, legatos, cum aliis quorum causa hæc officia exhiben-

8Γ)

I

DE PRINCIPIIS DIRECTIVE.

tur, I. ad Cor. 4. v. I. SVc was e.ristimet homo ut ministros Christi et dis­
pensatores mysteriorum Dei, et 2. ad Cor. 5. \. 18. ct seqq. Dedit nubis
ministerium reconciliationis : pro Christo ergo legatione fungimur. Ergo.
Conf. Ecclesia Christi comparatur in Scriptura regno, civitati, domui,
familiæ, ovili et corpori, ibidemque maxime I. ad Cor. 12. diversis diversa
officia et potestates assignantur : ergo ad horum similitudinem Ecclesia
Christi est cœtus hierarchiutis. seu certis superiorum el inferiorum gradibus
distinctus ; non autem æqualium collegium.

8,*>. Dico 17. Ecclesia Christi est cœtus legibus propriis, non conventiona­
libus solum, constitutor Prob. Leges propria' et non conventionales sunt,
quæ promanant a superiore, sanciuntur sine interventu el rogatione populi,
necessitatem obcdienti imponunt, non relinquunt intercedendi aut omit­
tendi libertatem : ejusmodi leges sunt, quibus constituta est Ecclesia
Christi. Nam Christus imprimis legitimus est Ecclesiæ superior, ut perse
patet ; et Episcopi veram superiorum potestatem a Christo acceperunt, ut
ex num. 84. et Tr. de Legibus manifestum est : nullam dein rogationem po­
puli intervenisse sive in legibus institutionis Christi, sive in præceptis et
ordinationibus tum Apostolorum tum successorum ipsis datorum circa reli­
quam Ecclesiæ constitutionem, liquet tam ex sacris litteris, quam ex historia
Ecclesiastica : denique necessitatem obedi end i inductam, libertatem inter­
cedendi ademptam proliat auctoritas non tantum Christi, sed etiam Eccle­
siastici magistratus prœceptiva et coactiva in Tr. de LL. asserta et vindicata :
ergo.
Conf. Leges conventionales locum duntaxat liabent in coctu mutuo pacis­
centium consensu coalito, aut collegio æqualium : sed Ecclesia Dei nec ejus­
modi cœtus est, nec collegium, ex thesibus proxime superioribus : ergo.
8G. Observa. Ecclesia hactenus descripta dicitur particularis, si sumatur
pro certo et determinato cœtu hujusmodi restricto vel intra domum aliquam
aut familiam, ut lit in ep. ad Rom. 1G. v. 3. et 5., vel in una civitate ac
diœcesi, ut fit 1. ad Cor. 1. v. I. ct 2., vel in integra provincia, natione aut
regno, ut fit ad Tit. 1. v. 5.; indeqne Ecclesia domestica, dicecesana, mé­
tropolitain, provincialis, nationalis, orientalis vel occidentalis appellatur.
Lnicersalis dicitur, si pro tota Christianorum gente quaquaversum diffusa
ac distributa capitur. I trique Ecclesiæ data notio convenit, quantumvis par­
ticulares Ecclesiæ proprios pastores habeant; cum et hi sub uno capite
Christo in coelis et ejus in terris vicario adunentur.
Sumitur autem Ecclesia universalis xel substantialiter et complete pro
omnibus nempe partibus, tam subditis quant prepositis, tam discente quam
docente Ecclesia ; vel formaliter et representative pro parte docente et
Episcopis, maxime in concilio œcumenico confluentibus, vel denique ma­
terialiter et subjective pro parte discente et plebe fidelium ; quarum accep­
tionum prima et forte ultima ad presens caput, media autem ad bina
sequentia pertinet,

--

>C * ·

MEMMIA VF.R.r F.CCf.FMF.

87

AMICCf.l'S II.

Quincnn sent de rera Christi Ecclesia.

37. Nota. Ecclesiam non tantum adæqunh* sumptam scd et inadæquato
acceptam secundum corpus, simpliciter dici veram Christi Ecclesiam, palet
Ium ex parabolis,sub quibus scriptura Mallh. c. 3. v. 12. c. 13. v, 47.C.22. v.2.
c. 23. v. I. el alibi Ecclesiam exhibet; Ium ex hominum diversitate, qua
Cypr. L. 3., ep. 3. Aug. in Brevic. Coli. 3. c. 9., Naz. in Or. 1. apol., Chrys.
ini's. 39. v. 13., Hier, in Dial. eunt. Lucif. nil. med., Fuig. L. de Fid. c. 13.,
Greg. hom. II. el 38. in Evang. aliique constare docent Ecclesiam; necnon
ex vulgari loquendi modo juxta quem de rebus loqui secundum externa, el
subditos, milites, ministros, Beges ct Catholicum et Christiaiiissimum dicere
solemus, qui se tales exterius profitentur. De. hac Christi Ecclesia simpli­
citer dicta quæstio præsens versatur, facile quidem decidenda, si ad des­
criptionem (num. 82.) datam, ct ad singula ejus pnedicata attendatur: cum
ratione primi, non baptizat! licet aliena religione carentes; ratione secundi,
præter Judæos, Tureas el Paganos, Apostata? ac Hærctici; ratione tertii, CaIhecnmcniet Excommunicat!; ratione quarti, Schismatici ab Ecclesia exclu­
dantur : reliqui vero, quantumvis reprobi aut impii, modo nulla horum
conditione destituti, includantur.
Difficultatem tamen nonnullam movet duplex Ecclesiæ systema ab haere­
ticis posteriorum temporum recens adoptatum aut inventum. Alterum coarctat Ecclesiam aut ad solos prædcstinalos; cujus auctor fuit WiclefTus secun­
dum propositiones in Cone. Conslanliensi Sess. 15. damnatas, sectator vero
Cxlvixts juxta suæ de justificatione doctrinæ sequelam, ct Quesnellus in
prop. 72.73 . 74. 75. 7G. 77. 78. per Bullam Unigenitus damnatis : aut ad
solos perfectos; ut apud Aug. L. de Haeres, c. 88. docuerunt Pelagian i, et
nuper Anabaptistæ : aut ad solos justos, vel ab infidelitatis saltem crimine
inununes; quod voluerunt Novatiani apud Cypr. L. 4. ep. 2., Cathari apud
Epipli. L. de Hæres., Donatistœ apud Aug. L. 3. cont. Parmen, c. 2. itemque
Lutheran! in Conf. August. Ari. 7. et apud Lutherum L. de Cone, et Ecclesia.
Alterum colligit ad Ecclesiam omnes etiam sectas haereticorum et schisma­
ticorum, modo illi fundamentales, ul vocant , Christiana? Religionis articulos
credant. Hujus artifex priori scculo fuit Petiius Jvrieu, famosus apud Calvinistas prœco, in libro, verum Ecclesiæ systema, inscripto; illudque nunc
Calvini sectatores plures, ad Ecclesiam suam a gravissimis oppositionibus vin­
dicandam, amplectuntur.
88. Dico I. De Ecclesia nec sunt soli prædcstinati, sed ct reprobi; nec soli
perfecti, sed et imperfecti : nec soli justi, sed ct peccatores.
M). 1*/). Ecclesia Malth. 11. cc. comparatur area* trilicum et paleam
habenti, sagena*pisces bonos ct malos complectenti, convivio hospites orna­
bis et veste nuptiali destitutos excipienti, decadi virginum tot fatuas quot
prudentes muneranti; in ep. 2. adTim. 2. domui vasa aurea, lignea et lutea,
honorifica item et turpia continenti : Easdem parabolas etiam dc reprobis
una cum prædcslinatis in Ecclesia comprehensis Cypr. L. 3. ep. 3. et L. 4.

DE PRI.XCIPHS DIREC CIVIS,

cp. 2., Aug. Tr. 15. in Joan, ct L. 2. cont. Crcscon. c. 34., Chrys. hom.O.iu
ep. 2. ad Tini. explicant. Ergo.
B
Conf. Sequeretur 1° invisibilem et incertam osse Ecclesiam; adeoque nec
tldoles agnoscendos a Pastoribus, et vieissim ; nec infideles, nisi forte leniere
perventuros ad veram Christi Ecclesiam; 2“ nec infantes baptkatos, nec
adultos peccato adhuc immunes, sed non prædostinatos, esse in Ecclesia;
e contrario autem phires adhuc idololatrae, Jtidæos, llæreticos, ot Sellis,
maticos olim tamen convertendos et salvandos, jam nunc intra Ecclesiam
contineri. quæ omnia plane absurda sunt.
Prûô. 2* p. Excepto Christo et Beatissima Virgine, nec sanctissimi omnino
perfecti sunt, aut vacant peccato quocumque veniali; ut patet ex 3. Reg, 8,
v. 46., Prov. 24. v. 16., Jac. 3. v. 2. et I. Joan. 1. v. 8.; Item ex Cypr. serin,
de Eleemos.. Greg. Naz. Orat. 2. in Julian., Ainbr. serin. 16. in Ps. 118. Ergo
cum Christus et Beatissima Virgo soli non faciant Ecclesiam; nulla fuit, est,
aut erit Ecclesia, si ex solis perfectis illa constitueretur. Conf. S. Aug. L. do
perf. Justitiae, Hier. L. 3. Dial, et Chrys. in Ps. 39. ex professo oppugnant
' errorem Pelagianonnn : ergo.
Prob. 3â p. In V. et N. Testamento narrantur peccata populi Dei ; Matth.
23., Apoc. 2. et 3., item 1. ad Cor. 1. iit mentio fidelium tum praepositorum,
tum subditorum, qui peccaverunt; Matth. 18. et 1. ad Cor. 5. propter pec­
cata designantur ejiciendi ex Ecclesia : similia commemorant, et speciatim
contra Novat ianos ac Donalistas probant, peccatores in Ecclesia Dei haberi,
Cypr. L. 3. ep. 3., Naz. Or. 1. apol.. Chrys. in Ps. 39., Hier, in Dial, coiit.
Lucif., Aug. in Brev. Coli.3, cl L. de unit. Eccl. c. J3.,Fulg.L. de fid. c. 43.,
Greg. hom. 11. et 38. etc. Ergo. Conf. Sequeretur 1° Ecclesiæ membra
reddi incerta et dubia, neminemque scire, quinam sint de Ecclesia; adeoque
frustranea in Ecclesia esse sacramenta ; 2° Prælatos Ecclesiæ in peccatum
lapsos, cum extra Ecclesiam fierent, nihil jam prodesse, nec snæ potestatis
actum exercere posse ; quod in prop. Joamiis lluss a Cone. Constantiensi
Sess. 15. damnatum est; 3° etiam subditos, si peccarint, desinere esse de
grege; adeoque nec hosobedire Praelatis, nec Praelatos horum gerere curam
aut posse aut oportere.
89. Objic. Ex rebus, quibuscum comparatur Ecclesia, constat eam conflari
ex solis prædeslinatis. Nam 1. secundum Aug. L. 5. de bapt. c. 18. compara­
tur cum arca Noe : sed in hac non erant nisi salvandi ex aquis diluvii : ergo.
2. Eadem, lanquam vera Christi sponsa Cant. 4. dicitur hurt us conclusus, fons
signatus et puteus aquarum viventium: sed hæc omnia, juxta Aug. L. 5. de
bapt. c. 27. congruunt propter prædestinatos : ergo. 3. A Christo ipso Joan. 10.
confertur cum wili: sed hujus oves sunt soli praedestinati, ut Aug. Tr. 45. in
Joan, docet: ergo.
/?. ad Arg. Transmisso supposito, quod a pluribus, duas saltem priores
comparationes alio mystice transferentibus,negatur. N.
Ad ejus prob. 1.
D. .1/. Ecclesia comparatur cum arca Noe, quoad omnia, N. quoad aliqua, C.
Similitudo juxta Aug. 1. c.. Cypr. de unit., Hier, in ep. ad Damas, de trib.
symb. stat maxime in duobus: 1. quod Ecclesia complectatur reprobos et
electos, bonos et malos; sicut arca ferebat animalia immunda æque ac
munda : 2, quod extra Ecclesiam salvetur nemo, sicut nullus extra arcam e

MR.MIIUA VEUT F.CflLESfÆ.

89

diluvii aquis evasit salvus. Neque extendendam ad assertum esse compara-»
tionem. palet ex collatione baptismi cum eadem arca 1. Pet. 3. v. 21. facta;
quia exinde sequeretur omnes baptizato» esse prædestinatos ct salvandos.
Ad. 2. I). J/. Ilæc omnia congruunt Ecclesiæ triumphanti, C. militanti,
SwM. propter prædestinatos in sensu vel tropico vel restricto, C. in sensu pro­
prio et illimitato, N. Responsio constat ex Aug. L. 2. Ketr. c. 18. declarante,
dotes singulares et eximias in Scripturis sub vario schemate relatas accipi
plerumque de Ecclesia gloriosa-seu triumphante. Adstipulamur tamon Eccle­
sia'militanti toti per synecdochen, alias etiam in sacris litteris usurpatartf,
tribui, quod ejus duntaxat parti, sc. prædeslinatis, proprium est; vel attri­
buta ejusmodi hoc sensu accipi, ut per ea solum excludantur ab Ecclesia,
qui conditionibus debitis caruerint.
Ad. 3. .Y. M. Contrarium siquidem ex Psal. 73. v. 1. et Joan. 21. v. |8.
manifeste patet. Ad auctoritatem Augustini, R. S. Doctor, sicut priores com­
parationes a Rebaptizantibus perperam usurpatas locis cil. ad sensum catho­
licum restrinxit ; sic et hic aperte declarat, etiam oves esse foris, et lupas
intus: undo dum postea solos prædestinatos appeUat oves, ovium quidem
nomine intelligit cos duntaxat, qui perse vera turi sunt in finem, qui sensus
Joan. 10. v. 27. et 28. habetur; non tamen usurpationem vocis ampliorem in
Scriptura passim obviam, sensumque alium excludit.
Inst. 1. Ecclesia congregatur ex veris filiis Dei juxta Joan, 11. v. 52; aut
ex iis, qui a Joanne ep. 1. c. 2. v. 19. dicuntur esse ex nobis: sed soli prae­
destinati dicuntur esse filii Dei et ex nobis, ut Aug. L. de correp. et grat. c. 9.
laudata verba tractans ostendit : ergo.
R. D. M. Ecclesia tantum congregatur ex filiis Dei aut ex nobis, his prae­
cise secundum praedestinationem ac permauenliam, seu secundum verita­
tem finis sic compellatis, N. etiam talibus secundum justificationem, commu­
nionem, seu veritatem essentiœ, C. Posteriorem sensum indicat ipse S. Doc­
tor, dum 1. c. negans probos haud prædostinatos esse vere filios, ita
pergit: Non quia justitiam simulaverunt, sed quia in ea non manserunt; quod
repetit L. 4. de bapt. c. 2. et L. 2. cont. Cresc. c. 21.; ubi negat reprobos
quidem nobiscum permansisse, minime autem, eos fuisse in societate et cor­
pore Ecclesiæ.
Inst. i. Ecclesia est solum illud corpus, quod Christus lanquam caput sal­
sabit; qui enim non salvantur, ab Aug. L. 3. dedoclr. Chr. c. 32. dicuntur
simulatum, non verum Christi corpus: sed solum corpus praedestinatorum
salvabit Christus : ergo.
R. D. M. Ecclesia est solum illud corpus, quod Christus lanquam caput sal­
vat xelefficienter vel sufficienter, C. necessario efficienter, N. Ratio corporis
et capitis in Ecclesia, ut ex dictis liquet, non desumitur a salute: sicubi
tamen, uti hic iit ab Augustino, inde derivetur, Ecclesia accipitur secundum
suam finem, non secundum materiam. Cæterum aliunde patet, Christum
reprobis abunde providisse de sufficientibus ad salutem mediis.
Inst. 3. Propria Ecclesiæ excellentia in sacris litteris contestata excludit ab
ea impios et imperfectos. Nam. 1. dicitur Cant. 4. v. 7. lota pulchra et sine
macula, atque ad Ephes. 5. v. 27 non habens maculam aut rugam, aut ahqwd
ejusmodi, 2. Ibidem declaratur sancta et immaculata; quorum primum a

90

i

DF. PRINCIPIIS DIRECTIVE.

symlxdo, secundum a Cone. Tolet. VI. c. L tribuitur Ecclesitn cliatn mili­
tanti. 3. Sub schemate Sionis Isa. 35. v. 9. in ea nec leo, nec ma ia bestia. c. fii.
v. I. nec inc ircum c is us, nec immundus inveniri scribuntur.
Λ. ad. Jry. V. .kw. Ad ejus prob. I. 1). Ecclesia triumphans, C. Ecclesia
militans, Subd. est tota pulchra, sine macula et ruga, vel comparative ad Sy­
nagogam aut alias societates, vel positive sive ratione sacramentorum, sive
ratione membrorum nobiliorum, C. simpliciter, et absolute, ac respecta
précise membrorum, twumque omnium, .\. Primam acceptionem probiti
Aüg. L. I. Hetr. c. 29. et toto Lib. de PeiT. Justit., scquiturque D, Tuom.
р. 3. q. 8. a. 2.; alteram sub datis duntaxat limitibus permittit rei veri­
tas. td 2. redit eadem distinctio : préserlim cum symbolum universim
loquatur, concilium autem interpretationem aliam non excludat, .Id 3.
f). Hæc dicuntur do Ecclesia in sensu litterali et historico, .\. in sensu mys­
tico, Subd. ad excludendos infideles, quorsum et Paulus 2. ad Cor. G.
hoc schemate est usus. C. ad excludendos quoscumque malos, .\.
Inst. t. Patres docent, malos neutiquam pertinere ad Ecclesiam. Et (pri­
dem 1° Cypr. ep. ad Magnum, Hier, in Com. ad Ephes. 3., Arc.. L. I. cont.
Iit. Petii, c. 108. et L. 2. cont. Crescon. diserte id enuntiant. 2° Are.. Tr. fi.
in Joan. 1. L. de unit. Eccles, c. 21. et 22., L. 5. de bapt. c. 3. parem supponit
esse conditionem tum hæreticorum tum malorum : priores autem non per­
tinere ad Ecclesiam ex dictis constat. 3° Idem L. 3. de bapt. c. 18. et L. 7.
с. 51. ac alibi docet solos sanctos esse illam Ecclesiam, quæ supra Petram
fundata est, et habet clares regni coelorum, atque audienda dicitur, h. c.
militantem. 1° Ex Avg. doctrina sequitur saltem duas distingui Ecclesias,
alteram ex bonis et malis mixtam, ex solis justis constantem alteram.
R. .V. Λμ. Ad ejusproô. I. D. Et Patres hic vel accipiunt Ecclesiam secun­
dum animam, et in sensu restricto, pro societate eorum qui vinculo charitatis inter sect cum Christo uniuntur ; vel malorum nomine intelligunl infi­
deles; vel membra designant non qualiacumque, sed perfecta, viva et spiritu
charitatis animata, C. loquuntur pro statu nostræ quiestionis, N.
Ad 2. D. Avg. parem supponit hæreticorum et malorum conditionem
quoad potestatem valide baptizandi, et quidem in principiis Donalistarum,
C. quoad inclusionem aut exclusionem ab Ecclesia, Subd. ab Ecclesia inadæ<piate sumpta secundum animam, C. adæquate aut secundum corpus
sumpta, N. Docebant Donatistæ. Ecclesiam constare ex solis justis cl sanctis;
in ea sola et a solis ejus membris dari Spiritum sanctum, valideque con­
ferri sacramenta : consequenter baptismum ab hæreticis datum rejiciebant
et iterabant. Cum vero iidem tamen collatum ab impiis et peccatoribus bap­
tismum tanquam validum admitterent. Avg. 11. ce. 'maxime L. de unit.
Eccl. c. 22. ct L. i. de bapt. c. t. inconstantiam doctrinae impugnavit et
Donalistas pressit argumento ad hominem, arguendo, in eorum principiis,
non magis improbum pertinere ad Ecclesiam et Spiritum sanctum dare,
(piam hœreticum; adeoque vel utriusque vel neutrius baptismum esse reji­
ciendum.
Ad 3. I). Docet solos sanctos esse illam Ecclesiam in genere finis hoc sensu,
quod privilegia Ecclesiae concessa sint data in sanctorum utilitatem, salutem
ct consecutionem vitæ æternæ, C. in quocumque alio genere, quasi Ecclesia
sic sil instituta, ut solis constet sanctis, et per solos sanctos administrentur

MEMBRA VF.R.E FXCIESI E.

91

sacramenta, N. Hunc sensum S. Docturis contextus et L. 2. cont. Petii, c. 10.
et II. produnt.
Ad i. .V. seq. Refutavit hanc imposturam Aug. in Brev, Coli. ad. d. 3.
C. tl. ubi tradit quidem distingui Ecclesiam posse tum secundum partes, in
bonus quasi animam et interiorem, in malos quasi in corpus et exteriorem
partem ; tum secundum tempora in militantem, quæ solos bonos contineat :
minime tamen asserit duas esse Ecclesias; sicut nempe ncc duo homines sunt,
dum exterior et interior sumitur ; nec duo Christi, licet semel mortuus fue­
rit, mme vero non moriturus.
Insl. 5. Dogma idem suadetur ratione multiplici. Nam 1. Qui Deum non
habet patrem, Ecclesiam nequit habere matrem, ncc ad eam pertinere:
mali patrem non habent Deum, sed diabolum, ex Joan. 8. v. 44. ergo. 2. Qui
non pertinet ad Christum, ncc ad Ecclesiam perlinet, cum unum ex utroque
corpus fiat: sed impii, ut pole carentes Spiritu Christi, non pertinent ad Chris­
tum, ex ep. ad Rom. 8. v. 9. Si quis Spiritum Christi non habet, hic non est
ejus: ergo. 3. Qui ab Babylonem pertinet, non spectat ad mysticam Jeru­
salem sive Ecclesiam ; quia civitates opposilæ sunt, et alia pacis, confusionis
alia: mali pertinent ad Babylonem, ut Aug. L. 14. de Civ. c. 28. designat :
ergo.
Λ. A*.
Ad ejus prob. 1. D. AI. Qui Deum non habet patrem ullo modo,
non habet Ecclesiam matrem, C. qui non habet omni modo, N. Deum habere
patrem et filius Dei quis esse potest vel per institutionem et doctrinam, vel
per regenerationem et adoptionem sive constantem sive temporariam, vel
per imitationem. Quamvis ergo peccatores a Christo dicantur esse ex patre
diabolo, et sic secundum imitationem et adoptionem constantem Deum non
habeant patrem; possunt tamen eumdemtanquam patrem respicere priori­
bus modis, ut ipse Deus significavit, Isa. 1. dicens : Filios enutrivi ct exaltavi:
ipsi autem spreverunt me.
Ad 2. D. AI. Qui non pertinet ad Christum , ut praecise caput est ct cons­
tituit Ecclesiam, C. qui non pertinet ad Christum, ut vivificavit et percharitatem agit, subd. non pertinet ad Ecclesiam secundum esse formale et
secundum animam, C. secundum esse materiale, et secundum corpus, N.
Quin et peccatores, quamvis sint membra hujus cor poris mortificata , arida
et imperfecta, tamen oh continuitatem externam et capiti subsunt, ct motu
externo simul cum aliis moventur, et motu etiam interno per fidei et spei
habitus adhuc relictos cientur.
.Id 3. D. AI. Qui pertinet ad Babylonem , sub eadem ratione non pertinet
ad Jerusalem, C. Sub diversa nequit pertinere, N. Sicut enim ratione nati­
vitatis potest quis esse hujus , et ratione domicilii civis alterius urbis; sic
ct peccator ratione baptismi et professionis pertinet etiamnum ad mysticam
Jerusalem, quamvis mala vivendi ratione Babylonem inhabitet.
90. Dico II. Neque de Ecclesia sunt aut hœretici manifesti, aut schisma­
tici publici, aut excommunicat! denuntiati, quantumvis fundamentalia non
destruere dicantur.
Prob. Pp. Scriptura haereticos dicit 1. ad Tim. 1. v. 19. circa fidem nau­
fragasse, h. e. fracta parte navis Ecclesiae ex ea in mare decidisse ; 1. Joan.
2. v. 19. ex nobis prodi isse, ncc nobiscum permansisse, h. c. extra fidelium

92

de rnixctPiis directi vis.

congregationem fuisse factos; ad fit. 3. v. IO. der itandus, et v. II. proprio
judicio condemnatos, h. e. sua sponte a communione digressos : Inter Putres
Hier, in Dial. adv. Lucif. assor it haereticos, nempe Marcionitas, Valentiniane
Hontenses non Ecclesiam Christi, sed antichrist i esse Synagogam; Aug. !.. de
unit. Eccl. c. k scribit eosdem non utique esse in Ecclesia, et L. cont. Petii,
c. 3. extra Ecclesiam baptismum tradere : denique ipsa hæresis notio, et
diversitas non tantum fidei et possessionis externo) sectarios ejusmodi segre*
gates et divisos a corpore Ecclesia) demonstrat.
Prob. iP p. Schisma vel facit phiros Ecclesias, quod est contra unitatem
Ecclesiae sub schemate unius ovilis Joan. 10. unius corporis ad Rom. 12.
unius sponsa, amica, et columba Cant. (». propositam ; vel a vora Ecclesia
emittit fideles, sicut Luc. 5. scissura ex rupto reti pisces antea captos : adeoque schismaticus est ab Ecclesia visceribus seu ab universali Ecclesia divi·
sus, ut Caus. 2k Quæst. 1. Can. 33. et 31. probat Pelagius P. M. ; est extra
veritatem, ut. L. i. c. fi i. ait Iren.eus; in Ecclesia non est, ut ep. 9. ad Flor,
scribit Cyprianus; est in altera Ecclesia, ut hom. 11. in ep. ad Ephes, docet
Chrtsostomus ; est ab Ecclesia Dei separatus, ut in c. 1. Amos et c. 3. ep.
ad Tit. loquitur Hieronymus; non [>ertinet ad Ecclesiam, ut L. de fid. et
Symb. c. 10. ostendit Augustinus : deserit matrem, se separat, a radice Eccle­
sia amputatur, rebellis discedit, ut L. 1. cont. Parmen, decernit Optatus.
Prob. 3* p. Per excommunicationem reus juxta Matth. c. 18. v. 17. habetur
sicut Ethnicus et Publicanus; juxta 1. ad Cor. 5. v. 5. traditur Satana, et
v. 13. fit foris : juxta Cypr. ep. G2. ad Pomp, spirituali gladio necatur, et de
Ecclesia ejicitur; juxta Aug. L. de unit. Eccl. c. ult. prœciditur a corpore
Ecclesia; juxta Hier, in c. 3. ep. ad Tit. de Ecclesia propellitur; juxta Ter­
tul. in Apol. c. 39. a communione orationis et conventus et omnis sacri
commercii relegatur : ergo.
Conf. Ass. I. Ecclesia nunquam attendit ad iUam inter errores funda­
mentales et non fundamentales distinctionem; tum quia baptismum ab Ebionitis, Marcionitis, Arianis, Macedonians, Apollinaristis, aliisque circa fun­
damentalia errantibus, 'modo cum debita materia et forma collatum, iterari
noluit, ut Hier, in Dial. cont. Lucif., Aug. L. 3. de Bapt. c. 15. et L. 4. c. 16.
declarant, tum quia etiam Novatianos, Donatistas, Quartodecimanos, Sabbatianos, Pelagianos, Origenistas, aliosquein fundamentalibus sic dictis haud
errantes anathematizavit : tum quia indiscriminatim et quoscumque a com­
munione aut doctrina Ecclcsiæ Catholicæ diversos damnavit, sive apud
Patres, Iren. L. 1. adv. hær. c. 3. et L. 3. c. 4., Tertul. de Præscript. c.
4. et 30., Clem. Alex. L. 7. Strom., Hilar. L. 7. de Trin. c. 12.; sive in Con­
ciliis Laodic. c. 9. et 10., Carthag. IV. Can. 71., General. II. Can. 6., Gen.
V. act. 3. et circa finem condemnationis, Gen. M. Sess. 18.
Conf. II. Patres diserte docent Ecclesiam esse societatem unam, cujus
omnia membra inter sc communione unita sunt, et a qua haeretici, schisma­
tici, excommuuicati excluduntur; nempe Ignat. inEp. ad Philadeph , Justin,
in Dial, cum Tryph., Tertul. L. de Præscript. c. 20. et 21., Cvpr. ep. 40. et
93., Ambr. de Pœnit. L. 1. c. G. et L. 2. c. 4. ac 5., Aug. L. de unie. Bapt. c.
16. et de Agon. Christ, c. 12. item ep. 152. et 209. etc.
Conf. 111. Societates haereticorum, schismaticorum,cl excommunicatorum
nec sunt Ecclesia universalis; cum neque ab initio neque postea ubique

-A

*

Uië·'

ifEMBRA VERÆ ECCLES1Æ.

93

fuerint ditius® : nee sunt pars Ecclesia; universalis; emu ab illis societatibus
\cl ipsæ discesserint, vel e.xpulsæ maneant : nec sunt alia qualiscumque
Ecclesia; cum hæc, ex illis se mutuo anathematizantibus conflata, nunquam
congregetur, nunquam loquatur, judicet nunquam, nihilque definiat aut
præcipial : qu® tamen omnia pnestari a vera Christi Ecclesia oportet.
91. Objic. Hæreticos esse intra Ecclesiam, docemur a sacris Scripturis
juxta quas 1° in parabola Mallh. 13 de seminante proposita ex Cypr. L.3.ep. 3.
et Aug. L. 2. cont. Crcsc. c. 34. ager Ecclesiam, cl ex Hier, ac Chrys. in h. 1.
elAi G. q. 11. super Matlh. grana Catholicos bonos, palece Catholicos malos,
zizania hæreticos significant. 2° In ep. 2. ad Tini. 2. v. 20. ex Cypr. 1. c.
Amur, in h. 1. et Aug. L. 4. de bapt. c. 12. per magnam domum Ecclesia, et
\. 1(5. ac 17. per vasa lignea el fictilia hærelici intelliguntur. 3° In ep. 1. ad
Cor. 3. v. 11. et seqq. per fundamentum, quod est Christus, articuli funda­
mentales de Christo, per superœd ificatores paslorcsct doctores, per res impo­
sitas doctrinæ, per aurum, argentum et lapides pretiosos dogmata vera, per
tigna, fornum et stipulas errores et doctrinæ falsæ designantur; quæ tamen,
si fundamentum non destruatur, ipsæ quidem damnantur, earum tamen asser­
tores ibid.v.ia.salvari poterunt; adeoqueet membraEcclesiæ esse possunt.
B. ad Arg. A'. Ass. Ad ejus prob. 1. Christus ipse ibid. v. 37. parabolam
hanc, in qua nulla palearum mentio iit, sic exponit : Qui seminat bonum se­
men, est filius hominis : ager autem est mundus : bonum vero semen, hi sunt
filii Dei: zizania autem filii sunt nequam. Alia aliorum expositio ad summum
probat, hæreticos ob baptismum et quorumdam sacramentorum usum aliqua
latione perlinere ad Ecclesiam; non tamen, quod Juriev contendit, salutis in
ca ad modum reliquorum participes fore : cum parabola diserte enuntiet zi­
zania colligenda in fasciculos ad comburendum.
.-Id 2. D. Per domum Ecclesia et per vasa lignea hæretici intelliguntur,
sensu ubique proprio et stricto, N. vel improprio vel lato, T. Patres Græci,
Chrys. elTheoph. vel per domum accipiunt mundum, vel per vasa illa pec­
catores: inter Latinos Cypr. quidem per domum Ecclesiam , sed per vasa
iulclligitfideles infirmos : cujus mentem Aug. dum de hæreticis interpretatur,
non videtur assecuius; cum ille 1. c. Novatianum extra Ecclesiam esse censeat,
et hæreticoruni baptisma répudiant. Quod Ambr. laudatum attinet;non is, sed
Pelagian us quidam aut Hilarius Luciferianus hos commentarios scripsit.
Ad 3. .V. .-tss. Quia hæc interpretatio, prætcrquam quod nova sit et ab
omni retro antiquitate inaudita, gratis designat errores præ humanis opinio­
nibus, et distinctionem articulorum in fundamentales et non fundamentales
alibi rejectam improbabiliter reducit et huc applicat.
Inst. 1. Idem asserunt Paulus et Patres: ille quidem 1. ad Cor. Io. v. 12.
Si autem Christus prcedicalur, quod resurrexit a mortuis, quomodo quidam
dicunt in vobis, quoniam resurrectio mortuorum non est? Inter hos autem
Hier, in dial. adv. Lucif. ubi admittit intra Ecclesiam peccatores, horum
nomine comprehendit hæreticos; quia ex valido peccatorum baptismo, etiam
haereticorum baptisma validum probat: item Aug. L. 1. de bapt. dicit par­
tem Donati esse conjunctam cum Ecclesia, et generare Christo filios; unde
el Christi sponsam dici oportet.

Zl. .V. .iss. ejusque prob. 1. nam quidam in vobis vel intelligitur de Sad-

94

ïtë PRINCIPIIS DIRECTIVE.

ducæis aut Ccrinlhianis aut aliis a fide alienis, inter el contra Christianos
hanc hærcsiu spargentibus; el sic textus reni nostram non attingit : vel de
quibusdam fidelium Corinthiorum ; hi voro cum aut dubitantes, aut erran­
tes, aut etiam hroretici, sed occulti, esse poterant ; nec inde contrarium thesi
infertur. Ad i. R. Hier, nomine peccatorum minime designasse hæreticos.
sed eodem usum argumento ad hominem contra Luciferianos, quo contra
Donatistas usum esse Augustinum supra diximus. Ad 3.I). Aug. docet partem
Donati esse conjunctam cum Ecclesia in sacramentorum et rituum quorum­
dam usu; generare item filios ipsam tanquam ancillam verro Ecclesiro velut
inatrifamilias, C. Esse conjunctam vera membrorum additione et unione;
item generare filios sibi tanquam inatrifamilias ct sponsro Christi, N. seipsum S. Doctor sic exponit :
Et quidem dum quoad primum ibid. c. 10. ait : Quasi cero ex hoc generet,
unde separata est; et non ex hoc, unde conjuncta est : sed adjuncta est in und
baptismate. Item in enar. Ps. .‘>4. Quare dixit: quia in multis erant mecum?
baptismum habebamus utrique; et in eo erant mecum: Evangelium utrique
legebamus: erant in eo mecum : Paschœ solemnitatem frequentabamus; erant
ibi mecum. In multis merum : in paucis non mecum : sed in his paucis, in
quibus non erant mecum; non eis prosunt multa, in quibus mecum. Quoad
secundum autem L. 1. de bapt. c. 13. scribit : Ecclesia quippe omnes per
baptismum parit, sive apud se, id est, ex utero suo; sive extra se de semine
viri sui ; sive de se, sire de ancilla. Quod cum declarassct exemplis natorum
ex ancillis Abrahæ et Jacob, subjungit : sicut apud istos Ecclesiœ jure, quod
est in baptismo, nascuntur, quicumque nascuntur : sed si concordant cum
fratribus, per unitatem pacis ad terram veniunt promissionis, non de materno
utero rursus ejiciendi, sed in paterno semine agnoscendi; si autem in discor*
dia perseverant, ad Ismaelis funiculum pertinent.
Inst. 2. Ratio idem demonstrat. Nam 1. Ecclesia juxta 1. ad Cor. 5. v. 17.
jus tantum habet in eos, qui sunt intus : sed Ecclesia jus habet in hæreticos,
utpotequos ligat et punit : ergo. 2. Haeretici per baptismum ingrediuntur in
Ecclesiam, ct per characterem uniuntur cum Christo : ergo sunt membra
Ecclesiro. 3. Nisi Christiani omnes, saltem in fundamentalibus convenientes,
pertineant ad Ecclesiam, hæc non erit ubique diffusa, quæ tamen conditio
una est ex notis Ecclesiro : ergo.
**'
Λ. -V. Aw. Ad cjusproô. 1.D. M. Ecclesia potestatem habet tantum in cos,
(pii sunt intus sive actu sive debito, C. solum actu, N. Sicut ovis exerrans ad
ovile, senus fugitivus ad dominum, et transfuga ad ducem pertinet, non
quidem actu sed debito ; sic et post baptismum desciscens a fide aut hrorelicus
ad Ecclesiam spectat. Croterum Apostolus de iis, qui ita foris sunt, ut nun­
quam fuerint intus, loquitur. Ad 2. T. .1. .V. Cons. Imprimis enim ad mem­
brum Ecclesiro non sufficit fuisse, sed requiritur esse in Ecclesia. Deinde
character non est unio ipsa, sed signum duntaxat unionis, sive prroscnlis sive
prroteritro; quod ab alieno et extraneo etiam ferri potest, ut in damnatis
manifestum est. Ad 3. .V. seq. Sine admissis ad sui constitutionem hroreticis
et schismaticis manet Ecclesia moraliter ubique diffusa, quantum ad verro
Ecclesiro notam requiritur; cum et inter hæreticosac schismaticos Catholici
non desint, et regenerati ab iis per baptismum, antequam hroresi aut schis­
mati consensum prrobeant, pertineant ad Ecclesiam, de quo infra;

'lE.MIlHA VKII.E COCI.ESI.E

ksl.3. \iicloritas Scriptorie ct Patrum stat pro schismaticis cl excommu­
nicatis ad Ecclesiam accensendis. Nam I’Pah.cs in I. ad (k>r. 11. v. 18. notat
schismata fidelium convenientium in Ecclesia. 2° Basii., in cp. ad Amphil.
scribit : I Au/a est antiquis hæreticos quidem omnino rejicere : qui se autem
absciderunt, qui Schismatici dicuntur, ut qui adhuc sint Ecclesiœ, admittere.
3” Al g. L. I. de bapt. c. 1. ait : Si ergo, qui recessit ab unitate, aliquid
aliud agere voluerit, quam quod in unitate perceperit, in eo recedit et disjun­
gitur: quod autem ita vult agere, sicut in unitate agitur, in eo manet atque
conjungitur. Idem. L. coul. Donat, post Coli. c. 20. ait: Neque enim a populo
Dei separamus, quos vel degradando vel excommunicando ad humiliorem
pteiutenlia· locum redigimus : ergo.
ll.ad Arg. X. Ass. Ad ejus prob. I. D. Apostolus in Ecclesia Corinthiorum
notat schismata latius dicta et animorum, C. Stricte dicta et opinionum, N.
Dissensiones Corinthiorum hic erant circa mensas, locum ct tentyus,ac socios
sive convivas cœnro Eucharisticœ ct Agaparum, quæ tamen non lacerent
separationem ab Ecclesiro unitate, aut contemptum auctoritatis Ecclesiastica*
adferrent.

.id 2. Λ. Basilics vel dicit schismaticos non reipsa, sed specie ct nomine
tenus tantum, esse in Ecclesia; quia ibid, asserit, cos post poenitentiam reci­
piendos rursus in Ecclesiam : vel correctus est a Cone. Constantinopolitano I.
quod Can. 6. Schismaticos roque ac hæreticos abjicit. Neutiquam vero erroneo
Jurii sensui adstipulatur; cum aperte neget, habere amplius in se gratiam
Spiritus eos, qui scab Ecclesia sejunxerunt.

AdZJl. Textus Aug. prior non prodest, quod dicat in aliquibus haberi con­
junctionem; quia ex supra dictis in his paucis, in quibus non erant mecum, non
tis prosunt multa, in quibus mecum : obest autem, quod dicat, qui recessit
ab unitate; quia L. de tid. et Symb. c. 10. ait, eos, qui a charitate fraterna
dissentiunt, non perlinere ad Ecclesiam quæ diligit proximum, sicut haere­
tici non spectanLad eam quæ diligit Deum. Posterior textus recte videtur
Bularmino corruptus ob contextum, qui exigit, ut legatur cum duplici
negatione sic : Neque enim a populo Dei non separamus. Permissa autem
integritate textus, vel accipi potest separatio perpetua, sine spe reditus et sa­
lutis; vel populus Dei pro numero salvandorum, non autem pro Ecclesia mili­
tante; vel textus lotus non loquitur de excommunicatione, sed poenitentiro
impositione.
Inst. 1. Facta omnis rotalis ecclesiastica idem ostendunt. In Synagoga
enim l’ decem Tribus a tempore Jeroboam erant schismate disjunctio a re­
liquis duabus ; 2° Pharisroi et Sadducroi sub finem Legis erant hroresi et secta
sejuncti aJudæis croteris : et tamen omnes pertinebant ad veterem Ecclesiam;
In Ecclesia Christi nascente ln Paulus et Cephas ad Galat. 2. item Paulus
cl Barnabas Aci. 15. discrepabant : 2° Judroi ct Gentiles conversi scinde­
bantur ritibus et vitro usu: nihilominus iidem in eadem Ecclesia erant.
In Ecclesia adolescente schisma erat 1° Antiochiro Meletiiiiii interet Paulinuni; 2° tempore Aeacii Conslanlinopolitani et successorum, orientales inter
et occidentales; quin tamen Episcopi illi aut populi fuerint extra Ecclesiam.
In Ecclesia adulta 1° Sec. I L pars fidelium Urbano VI. pars Clementi VII.
et iilriusque successoribus adhaerebant ; 2° bmnes scctro orientales, prrosertim

1

06

«

DÉ PRINCIPIIS DIRECTIVES.

Ecclesia Grava, his temporibus sunt schismatica?; nec tamen extra Ecclcsiani fuisse omnes aut esse a quopiam asseruntur.
Λ. .V.
Quoad Synagogam R. ad 1. Decem tribus universim tanquam
Schismaticas et idololatricas non pertinuisse ad Synagogam, ex historia Be­
gum patet. Sicut lamen Propheta» aliique Israeli tn? Deum timentes nec schis­
matis nec idololatria participes erant; sic nec excludebantur ab Ecclesia.
Hos communicasse saltem animo et affectu cum Tribubus fidelibus, colligitur
ex verbis Elisaei I. Rcg. c. 3. v. 1i. Eosdem verae religionis exercitia obiissc,
intelligitur e\ 4. Reg. c. i. v. 23. Quod autem adorationem in templo Hie­
rosolymitano ct stata ibidem sacrificia omiserint, excusari forsan poterant
ob gravissimum timorem a regibus idololatris incussum.
Ad 2. Aliam fuisse sectarum apud Judroos conditionem, quam carum sil
apud Christianos, ex co maxime demonstrat Calmetus . quod omnes corpori
Synagoga: jungerentur, summis Religionis ct Reipublicie muneribus potiti,
quamvis moribus ct opinionibus a actoris discreparent. Serariis PharisæoS
ab hæresi excusat, non item Sadducæos, quos proin toleratos duntaxat exis­
timat, sive mali majoris metu, sive timiditate ct negligentia.
Quoad Ecclesiam nascentem R. ad 1. Divisio Pauli et Cephæ circa errorem
facti et exempli malignitatem; Barnabæ cl ejusdem Pauli circa assumendum
in peregrinatione et prædicatione socium versabatur : neutra unitatem ani­
morum et doctrina? solvebat.
Adi. R. Judæorum conversorum classis altera, observans quidem legalia,
non tamen necessaria autumans, nec schismatica erat, nec gentilium aspernalrix, maxime post declarationem Concilii Hierosolymitani : altera lega­
lium necessitatem et usum urgens, erat schismatica , ct tanquam Evangelii
hostis atque a Christo aliena traducitur a Paulo, praesertim in ep. ad Galatas.
Quoad Ecclesiam adolescentem Λ. ad 1. Meletivm, post pactum de succes­
sione superstitis ad fata alterius cum Paulino initum, non mediatam tantum
sed immediatam cum Damaso communionem habuisse, docent tmn acta Con­
cilii Aquileiensis an. 381. habiti, quibus pactum confirmatur et communio
paciscentibus datur; tum Damasi ad orientales epistola, qua perhibetur An­
tiochenae Synodi Patres, inter quos, primus Melctius, expositæ a Pontifice
doctrina» subscripsisse. I nde quamvis antea schismaticus fuerit (quod ipsum
tamen alii inficiantur), non perstitisse tamen eum in schismate, non tantum
modo dicta, sed et ipsius Melctii apud Hieronymum protestatio, atque Eccle­
sia? euin inter sanctos colentis testimonium persuadent.
Ad 2. R. Sententia» Felicis contra Acackjx, dum is adhuc viveret, præter ~
Dardaniæ Episcopos quidem non detulerunt reliqui orientales, sive ad valo­
rem anathematis exigentes condemnationem Patriarch® Constantinopolitani
iu Concilio generali faciendam. sive Zenonis et Anastasii Aeacio patrocinantium furorem metuentes : unde cum nullo alio ex capite schismatis se reos
facerent, gravius nihil contra eosdem a Pontificibus statutum fuit ; praeser­
tim cum sub Justini imperio et Hormisdæ Pontificatu ab omnibus Pontificio
decreto subscriptum fuerit. Euphcmium autem et Macedonium Aeacii suc­
cessores nec luereticos nec schismaticos fuisse, communis eruditorum sen­
tentia, plurimis apud Natal. Alexandrum rationibus firmata, tenet. Eorum
nomen diptychis expunctum, quod minoris etiam pœnae genus est, ut

λμγ;

ΜΗΜΒΠΛ VEll.E ECCI.ESI.E,

07

iclilticrctiir, supplicatio populi CorwliuitinupoJitiuii temporibus IIormimle
obtinuit.
Quoad Ecclesiam adultam II. ad 1. Neutra pili’s obcdienliæ erat schismalica; quia utraque adliærebal bona tide ei, quem pro legitimo Pontifice habekil: coque in dubio Ium exspectabat universalis Ecclesiie judicium circa
verum Pontificem; tum nec quoad jus capitis nec quoad unitatem corporis^
animo saltem et allectu, errabat. Quod excommunicationes utrmque jac­
tatas allinet; inutiles illic erant ac xaiue; quia non constabat de legitima
auctoritate, qua ferebantur.
.Id2. Λ. Plurcs in Oriente ac inter Griecos revereri summum Pontificem
el Ecclesiæ Romanic uniri, quotidianis experimentis constat : neque omnes,
qui hæc unitatis documenta aperta haud praebent, formales schismaticos esse
habendos, evincitur ex paritate cum hierelicis materialibus. Reliqui si sine
spesalulis dicantur esse extra Ecclesiam, nihil dicitur a veritate hactenus
demonstrata, aut a charilate prudenti alienum; ■
hist. 5. Nec decst ratio theologica pro eodem. Nam 1° Excommunicatio est
medicina quædam spiritualis, instituta ad excommunicatorum utilitatem ;
ut ex 2. Thess. 3. v. i i. constat : sed non esset in utilitatem, si ejicerentur
extra Ecclesiam : ergo. 2° Si quis injuste est excommunicatus, potest saltem
acta jam pœnitentia esse in Ecclesia ante absolutionem. 3° Excommunicatus
ab Episcopo particulari potest subesse Christo ct communicare cum Ecclesia
universali : ergo hic saltem non erit extra Ecclesiam.
It. .V. Jss. Ad ejus prob. 1. I). m. Si ejicerentur extra Ecclesiam sine potes­
tate ac spe redeundi ad Ecclesiam, C. Si ejicerentur cum hac potestate ac spe,
.N. Imo linis severitatis hujus est ut confusione hujusmodi humiliati, deposita
rebellione ct contumacia, redeant ad Ecclesiae sinum.
.Id 2. 1). prius membr. Si quis injuste simul ct invalide ac nulliler est
excommunicatus, C. Si quis injuste quidem, sed tamen valide est excommu­
nicates, subd. potest habere omnia ad membrum Ecclesiæ quoad animam
tale requisita, C. quoad corpus talc, N. Ad salutem quidem sufficit animo esse
in Ecclesia, secundum hanc Augustini. L. de ver. rclig. c. 6. sententiam:
fcpjic etiam sinit divina providentia expelli de congregatione Christiana etiam
Irinos viros : (piam contumeliam vel injuriam cum patientissime pro Ecclesiæ
pace tulerint, neque ullas novitates vel schismatis vel hœresis moliti fuerint,
docebunt homines quam vero affectu et quanta sinceritate charitatis Deo ser*
ciendum sit. llos coronat in occulto Paler in occulto videns. Nihilominus
hujusmodi de corpore Ecclesiæ, seu dc Ecclesia, ut hactenus sumpsimus,
non esse, confirmatur ex damnatione Quesnellianie propositionis 91 ; Λ'ιοιquam eximus ab Ecclesia, etiam quando hominum nequitia videmur ab ea
fjcpuhi, quando Deo, Jesu Christo, atque ipsi Ecclesiæ per charitalem affu i
sumus. Ex his sequitur Rcsp. ad poster, membr. ; nempe excommunicalum
pœnitentein etiam ante absolutionem esse animo et allectu, non autem actu
et re, in Ecclesia quoad corpus spectata.
J</. 3. .V. .1. Nisi forte excommunicatio sil invalida, aut saltem impropria;
quales in historia subinde occurrunt, ubi Episcopus Episcopo non subdito
negabat vel litteras, vel consessum, vel etiam communionem, falsitatem
prioris dcflaral Acg. L. de 1’nil. Eccl. c. i· scribens : Quicumque dc ipso
capite Scripturis sanctis consentiunt, sed unitati Ecclesiæ non communicant

98

|»r. PRINCIPIIS IURECTIVIS.

’

/

non sunt in Ecclesia: quia de Christi corpore, quod est Ecclesia, dissentiunt :
Posterioris autem Cvpr. L. t. ep. i). Frustra sibi blandiuntur ii, qui pacem
cum sacerdotibus Dei non habentes, obrepunt et latenter apud quosdam com­
municare se credunt: cum Ecclesia, quœ Catholica una est, scissa non sit ne­
que dirisa, sed sit utique connexa et coherent ium sibi invicem sacerdotum
glutino copulata.
92. (Nwrra. I. Iisdem fere argumentis, queis pro reprobis el peccatoribus
in Ecclesia relinendis supra pugnavhnUs, probatur eliam hærelicos et schis­
maticos occultos atque excommunicates non denuntiatos referri posse ad
Ecclesiam. Vnde quamvis etiam Catholicorum quidam, sed forsan quoad
modum loquendi duntaxat, aliter enuntient, eosdem proxima assertione
tacite exceptos voluimus, et facile inter Ecclesiæ membra muneramus; prae­
sertim cum in hoc sequamur idioma Patrum, apud Bellar. L. 3. de Eccl.
milit. c. 10. uberrime laudatorum.

I.

93. Observa. II. Quod de tide ad membrum Ecclesiæ requisita, ex Scripturis,
Cone. Lateranensi et definitione Nicolai in contrarium affertur, intelligendum
est, non de interna, sed externa, seu professione fidei : sicut et dicta quae­
dam Patrum contraria opposita de haereticis manifestis, non occultis, acci­
piuntur. Haud ateimiliex capite eliam non baptizatosadnumeramus Ecclesiæ
membris, modo putentur baplizati, et Christianos se profiteantur, secuti in
hacrcjudiciumDionxsii Alex. ap.Euseb. L.7. Hist. Eccl.c.8. et Innoc. III. Cap.
ApOslolicam. de Presb. non baptizato. Quamvis enim baptismus sit janua ad
Ecclesiam, nullusquc nisi per eam sinatur ingredi; tamen sicut si quis via
alia irrepserit in domum, in eadem reipsa est, sic et non baptizatus aliunde
ingressus in Ecclesiam, inesse in ea censendus est. Exinde tamen Ecclesia
compellari nequii cœlus haereticorum et infidelium hypocritarum; cum
denominationes a potion sumendas constet, ct corpus humanum etiamnmn
mmihi dicatur, licet unum aut alterum membrum mortuum aut aridum
habeat. Ex ratione contraria Catechumenos voto duntaxat ac spe, non vero
re et actu in Ecclesia esse tenemus; et siquidem aliter aliquando loquatur
Patrum non nemo, distinctione memorata est exponendus.

ARTICCYX'S 1Π.

An ct per quas notas discerni possit vera Christi Ecclesia ?

94. Nota 1. Non esse visibilem Ecclesiam, ac proin nec dari signa, notas
et cliaracleres sensibiles, quibus illa discernatur a coetibus, qui sc falso Ec­
clesiam Christi dicunt, ex desperatione producendae communitatis seciim in
dogmatibus conspirantis, docuerunt Luthlrus in L. de abrog. Missa p. 1. ct
Calvin, tum in Præf. ad hist, tum L. 4. Inst. c. I. 7. Ascipsis prior in L.
de Cone, et alter, loc. post, citato, aut a Magistris saltem eorum discipuli
Melanchton in Conf. et Apol. Brentius, Molinacus, et alii dissentiunt; ubi
vel duas vel pluies, ad has tamen facile reducendas afferunt notas pro pro­
banda vera Christi Ecclesia, veritatem scilicet doctrina*, seu sinceram verbi
Dei pnvdicatioueui, et legitimam sacramentorum administrationem ac

VRH.E CHIUSII ECCLESI r.

a

USiim. In neutro capite coimminilt cum Orllmdoxis, qui ct Ecclesiam sensi­
bus empirais, cum judicio et curta persuasione quod sil vera Christi Ecclesia,
percepliltilem asserunt ; ct pro hac perceptione distinctas ab illis nominati»
nolas constituunt.
Quamvis autem lias non requirant tales, ut Ecclesiam in se evidentem,
sed lautum evidenter credibilem, faciant; ilemque nunc alias esse permit­
tant, quam quoi fuerant ab exordio Ecclesia;, ubi S. Spiritus sensibiliter
descendebat in fideles et confirmatos, diffusio autem per universum orbem
et successio Pastorum continuata haberi non poterat, quarum nunc priore
absente altera præsto est; doles tamen, non quascnmqne sed singulares ct
certis conditionibus vestitas admittunt. Exigunt enim primo ut notiores
sint rc quam significant, et a qua distinguuntur; deinde ut sint quodam­
modo sensibiles, omnibus obviæ et cognitu faciles; denique ut sint proprie
et non communes pluribus, saltem simul sumptae.

95. Nola II. Praeterea vero licet in carum numero describendo nec anti­
quiores nec recenliorcs omnino consonent; cuniS. Hier, in Dial. cont. Lucif.
duas. Vincent. Lirinensis in Common it. tres, Aug. in L. cont. ep. fundam,
c. I. sex*, et alii postea pauciores, alii plures, inter quos Bellarm. quindecim,
enumerent: facile tamen apparet, in paucioribus contineri et in pluribus
præcipue offerri illas quatuor, communiter a Theologis usurpatas, nempe
unitatem, sanctitatem, catholicitatem, et Apostolicilalem. Porro cum et
harum possit esse multiplex sensus, diversa significandi vis, ct ad varios
terminos relatio, hujus diversitatis ratione habita, sub ea duntaxat accep­
tione has quatuor huc proferunt, sub qua enumeratas nuper conditiones
possident. Cum quibus

I

90. Dico I. Vera Christi Ecclesia visibilis est, ct discerni potest.
Prob. auctoritate 1° Prophetarum. Isa. c. 2. v. 2. ait : Erit in novissimis
diebus prœparalus mons domus Domini in vertice montium, et elevabitur
super colles et fluent ad eum omnes gentes: per quem montem Hier, in h. 1.
inlelligil Ecclesiam : Ibid. Gl. v. 8; Germen eorum in medio populorum :
omnes, qui viderint eos, cognoscent illos; quia isti sunt semen, cui benedixit
Dominus·, caput hoc, cujus initium Lue. 4. Christus sibi attribuit, totum est
de Christi Ecclesia: Dan. 2. v. 44. dicitur : In diebus regnorum illorum susci­
tabit Deus cadi regnum, quod in adernum non dissipabitur, et regnum ejus
alteri populo non tradetur : comminuet autem et consumet universa regna
hæc; et ipsum stabit in adernum; consentiunt autem Interpretes, hoc regno
significari Ecclesiam Christi : Ps. 18. v. 6. In sole posuit tabernaculum
suum; Aug, Tr. 2. in op. Joan, et Tr. de Cani. nov. c. o. per solem et taber­
naculum intclligit in manifesto positam Ecclesiam.
2· Christi, qui juxta Aug. L. 2. cont, Cresc. c. 36., Ecclesiam, Matth. 3,
v. 15. comparat civitati supra montem positœ, cl Matth. 16. v. 18. arci supra
petram œdificata·, adversus quam portee inferi non prœvalebunt ; Matth. 18,
v, 17. fratrem incorrigibilem jubet denuntiari Ecclesia·, istamque audiri.
3° Apostolorum ; inter quos Paulus Aci. 20. v. 28. dicit positos esse Epis·*
capos, ut regant Ecclesiam Dei, ct ad Eph. 4. v. 12. datos esse pastores et
doctoreS ad consummationem sanctorum in ted ificdtioncm, corporis Christi ;

I

t

S’?;

100

ur. principiis directivIs.

I

monoïque 1. ad Tini. 3. v. 13. Timotheum, ut sciat, quomodo oporteat iii
domo Dei conversari, quæ esi Ecclesia Dei vivi :
F Patrum ; evquibus Origcn. hom. 30. in Malth. inquit : Ecclesia plena est
fulgore ab oriente usque ad occidentem; Cypr. L. de unit. Eccl. Ecclesia Do­
mini luce perfusa per orbem totum radios suos porrigit ; Alg. Tr. in ep. Joan.
Numquid digito ostendimus Ecclesiam ? nonne aperta est? etc.
Prob. Batione. 1° Ecclesia'nomine intelligitur cadus hominum visibilis,
non minus quam nomine exercitus, civitatis el regni : atque sub eadem
acceptione usurparunt Ecclesiæ nomen tum Scriptura? sacrio, sive vetus,
Num. 20. v. L. 1. Reg, 17. v. 47..Eccli. 3. v. L etc. sive nova. Act. 13. v. 3.
et I. ad Rom. 16. v. 4. etApoc. 3. v. 6. el seqq. alibique : tum sancti
Patres plerique omnes. 2° In Ecclesia prædicalur et auditur verbum Dei:
administrantur et capiuntur sacramenta; exercetur jurisdictio per supe­
riores el inferiores; congregantur concilia, eduntur definitiones fidei, con­
duntur leges; etc. quæ omnia sunt sensibilia : eigo. 3° Ecclesiam, extra
quam fa lent i bus etiam hærelicis non est salus, debent omnes accedere; ad
eamdem, si per schisma aut liæresin secesserint, redire; in eadem juxta ep.
ad Rom. 10. v. 10. exterius fidem profiteri; ergo.

I

97. Objic. Ecclesia Christi est spiritualis : ergo invisibilis. Proi). Ini. 1" ex
I. Pel. 2. v. 5. Et ipsi tanquam lapides vici superœdi(icamini domus spiri­
tualis, Sacerdotium sanctum offerre spirituales hostias. 2° Ex ep. ad llebr.
12. v. 18. Non enim accessistis ad montem tractabilem, et v. 22. Sed ad Sion
montem et civitatem Dei viventis. 3° Ex Joan, k v. 23. Venit hora, et nunc
est, quando teri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate. Ergo.
Λ. ad Arg. I). .1. Ecclesia est spiritualis secundum quid, scilicet respectu
vel formæ, vel auctoris, vel effectuum ac finis. C. simpliciter et absolute, N.
Quod prioribus modis tantum spirituale est, posse esse nihilominus corpo­
reum et visibile, patet in sacramentis et homine.
Ad prob. I. Vel redit eadem distinctio; quia Ecclesia, utpote capite el
membris corporeis constans, non est simpliciter invisibilis, sed tantum
secundum quid et respectu memoratorum: Vel D. aliter : Ecclesia est domus
spiritualis secundum substantiam, h. e. occulta et invisibilis. N. Secun­
dum relationem vel oppositionis cum domo ex ligno et lapide composita,
vel ordinationis ad finem, ac bona et opera spiritibus et hominibus conve­
nientia, C.
Ad 2. Λ. Per Sion montem el civitatem Dei vel intelligitur tantum Ecclesia
triumphans, ut cum Theophvl. OEcuinen. el aliis docet I). Thomas, indicantque verba subjuncta : « Jerusalem cœlestern, cl multorum millium angelo­
rum frequentiam, el Ecclesiam primitivorum, qui sunt conscripti in cadis »
ad quam scilicet non quidem re sed tamen spe jam accesserunt fideles; et
sic textus nihil probat : vel intelligitur Ecclesia secundum generalem ratio­
nem accepta, ut videtur exigere antithesis facta; et tum D. Ecclesia eliain
generaliter sumpta, qua triumphans, est Sion mons, civitas Dei. Jerusalem
cœlestis etc., G. qua militans, N.
Ad 5. V. Cons. Per in spiritu nec loca sacrificii materialia, nequidem
Jerusalem aut Garizim, nec adoratores visibiles excluduntur, sed sacrificia
duntaxat carnalia et oeieinonite prorsus corporales et externæ Judæorum ;

* ’

xot.f. vr.n/E ciiristi ecclesia.

101

sicut per in veritate oppositio fiebat ad cultum falsum et erroneum Samari·»
tanorum.
Inst. 1. Ecclesia est quid insensibile, internum et mysticum : 1° patet ex
Luc. 17. v. 21. Non venit regnum Dei cum observatione; neque dicent: Ecce
hic, aut ecce illic: 2° ex ibidem subjuncto : Ecce enim regnum Dei intra vos
est, et ex Jcrem. 31. v. 33. Dabo legem meam in visceribus eorum, et in
corde eorum scribam eam. 3° ex ep. ad Rom. 12. v. 3., et 1. ad Cor. 12.
v. 27. ubi Ecclesia dicitur çorpus Christi, utique mysticum : ergo est invi­
sibilis.
B. N. Ant. Textus primus non agit de Ecclesia, sed de Christo ; cujus
adventus prior dicitur sine observatione, id est, sine pompa et signis; poste­
rior autem non temere credendus, Anlichrislis curndem hic aut illic enun­
tiantibus: qui demumsecundum praesentiam corporalem iu consortio ac medio
Jiidæoruiu, secundum gratiam in eorum cordibus, el hoc sensu intra eos fue­
rat, Neque secundus de Ecclesia, sed de virtute el de praecepto charitatis, in
Novo Testamento praevalente loquitur. Tertius de Ecclesia quidem agit, quæ
etiam corpus Christi morale vocatur; non autem mysticum eo sensu, quod
vel ex solis praedestinatis constet, vel secundum omnes sui partes invisibile
sit, ut objectio innuit: cum prior sensus superius sit rejectus, posterioris
autem falsitas ex partibus Ecclesiae sensibilibus constet.
Inst. 2. Variæ considerationes Ecclesiam ostendunt invisibilem. Nam 1.
objective spectata est objectum fidei, cum articulum in symbolo constituat :
hoc autem conspici non potest, sed creditur: ergo. 2. Formaliter sumpta seu
proforma dicit fidem, spem, et charilatem : sed hæ visibiles non sunt : ergo.
3. Saltem tempore persecutionis aut praevalentis hreresis ita nonnunquam
afflicta fuit, ut videri desierit : ergo.
B. N. Ass. Ad ejus prob. 1. D. m. Objectum fidei conspici non potest sub
ea ratione, sub qua creditur. T. (de quo vid. Tr. propr.) sub alia ratione,
N. Objectum aliquod sub una ratione credi, sub altera conspici posse, patet
in Apostolis humanitatem Christi videntibus, ejusque divinitatem credenti­
bus: item in baptismo, in quo aspersionem aquae et verborum prolationem
sensibus percipimus , sacramenti autem rationem credimus, non sentimus.
Similiter in casu nostro cœtum hominum ex et cum professione, commu­
nione et subjectione sensibiliter cognoscimus; hunc vero cœtum veram esse
Christi Ecclesiam non videmus, sed credimus.
Ad 2. B. 1. Si inferatur, Ecclesiam formaliter sumptam seu secundum for­
mam non videri, T. ; si inferatur, Ecclesiam simpliciter non videri, .V. Cons.
Scilicet sicut, quamvis concedatur hominem secundum formam seu animam
esse invisibilem, hominem tamen simpliciter invisibilem nemo dixerit. R. 2.
D. m. Hænon sunt sensibiles in se et secundum subjectum, Subd. Si hoc
sumatur divisim pro his aut illis particularibus hominibus, N. Vera Christi
Ecclesia est, quæ interius per virtutes cum Christo conjungitur : has virtutes
et conjunctionem non videmus in se ipsis; spectamus tamen in earum signis,
nempe professione fidei, participatione sacramenti, etc., el hujus subjectis,
scilicet hominibus; de quorum singulis individuis licet rursus certum non
sit, hunc vel illum habere fidem et unionem intus, qui eam exterius profi­
tetur, de toto tamen eorum cœtu per notas charactcristicas distincto , ccr-

102

OE PRINCIPIIS DIRKCTIVÎS,

tum ex ordinatione dixina habemus. quod vera Christi Ecclesia sil, ei illa
interiora habeat.
j</3. .V. .Dit. cujus falsitas in art. seq. singulari assertione ostendetur.
98. Dico II. Nec doctrinæ veritas nec usus Sacramentorum legitimus sunt
vera» nota» ct characteres Ecclesiæ Christi. Drub, lia* doles, quamvis conve­
niant vera Christi Ecclesiæ, tamen non habent debitas notarum conditiones.
Imprimis enim non sunt notiores Ecclesia ; quia \ critas doclrinæet legitima
ratio usus sacramentalis, juxta suos patronos desumitur a conform itate cum
verbo Dei scripto : difficilius autem cognoscere est verbi hujus extantiam,
apographorum authentiam, versionum fidelitatem, sensus et interpretationis
proprietatem, quam Ecclesiam. Deinde non sunt sensibiles el passim obviœ
omnibus; quia ob Scriptura obscuritatem ct incapacitatem hominum nec
ipsadoctrinæ et rei sacramentariæ cognitio vera cuilibet obvia, inulto minus
sensibilis est : neque discussio et examen harum faciendum facilis et cuicum­
que accommodati est operis. Denique non sunt propria1; tum quia quælibet
secta teste Laetant. L. 4. Inst. c. 29., Cypr. ep. ad Jubaian. el Aug. L. de unit.
Eccl. c. 2. geminam hanc dotem sibi arrogat : tum quia apud schismaticos
puros utraque nota emicare potest, et apud Luciferianos, Donatislas aliosque
sub initium schismatis retinebatur.
Cunf. Ad Ecclesiam Christi pertinet determinare, quænam sit vera doc­
trina, quinam sacramentorum usus legitimus ; ut patet ex assertis Irex.ei
L.3. adv.hær. c. 4., Tert. L. de prescript, c. 21., Arc. L. cont. ep. fundam,
c.atque ex decretis et canonibus conciliorum : ergo per Ecclesiam constat
de veritate doctrinae et legitimo sacramentorum usu; non autem per hæc de
Ecclesia.

99. Objic. Scriptura stat pro veritate doctrinæ tanquam nota Ecclesiæ,
tum quia oves cognoscuntur ex doctrina , Joan. fO. v. 27. Oves meœ vocem
meam audiunt : tum quia munditia tanquam proprietas Ecclesiæ ex Dei verbo
habetur, juxta Joan. Io. v. 3. Jam vos mundi estis propter sermonem, (piem
locutus sum vobis; et ad Ephes, o. v. 27. Mundans eam lavacro aquee in verbo
vitœ:tum quia doctrinæ examen promittendum est accessioni ad Ecclesiam,
juxta illud Joan. S. v. 39. Scrutamini Scripturas : illœ sunt'quœ testimonium
perhibent de me; Sicut instructio promittitur receptioni in Ecclesiam, juxta
illud Matth. 28. v. 19. Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos, etc. Unde
Ambr. in Luc. L. 6. ait : Fides Ecclesiæ imprimis queerenda mandatur, in
qua si Christus habitator est, haud dubie est legenda; et Aug. L. de unit.
Eccl. C. 3. Sunt certe libri Dominici, quorum auctoritati utrique cedimus:
ibi quœrainus Ecclesiam : ergo.
B. ad Arg. .V.
Ad ejus prob. 1. D. Oves cognoscuntur ex doctrina
precise prædicata, N. ex doctrina corde percepta et custodita, Subd. in
ordine ad cognitionem sive certam sive conjecturalem electorum singula­
rium, C. in ordine ad cognitionem Ecclesiæ, N. Secta nulla est quæ non
glorielur audiri a se vocem Christi : hujus autem vocis intima perceptio et
custodia est occulta, nec nisi cuilibet forsan conjecturaliter tantum cognita ;
unde nota Ecclesiam manifestans esse nequit.
Ad 2. D. Munditia manifesta habetur ex verbo Dei, N. interna et occulta

ΧΟΤ.Γ VER r CHRISTI ECCLESIÆ,

103

Subd. per verbum Del piwdicalnrn, ol sic doctrinam, N. per verbum Dei
consecrati>rium,olsic ad doctrinam impel lineus, C. ut autem munditia posset
esse nota, deberet esse manifesta.
Id 3. D. Examen doctrinæ promittendum est accessioni ad Ecclesiam,
sicut instructio procedit receptionem , utrubique tanquam dispositio in
adultis necessaria ad fidei sacramenta percipienda, T. tanquam propria Ec­
clesiæ nota, N. Nec alius sensus est Patrum laudatorum , quam notas et
characteres vera» Ecclesiæ ex Scripturis disci ab harum receptoribus posse;
qui præterea alibi docent, veram doctrinam, non ex privato cujuscumque,
sed e.x publico Ecclesiæ sensu ac judicio æslimandam retinendamque esse.
Inst. 1. SS. Ciirys. et Ai o. pluribus in locis docent, non aliter cognosci et
probari Ecclesiam, quam per verbum Dei, adeoque per veritatem doctrinæ.
Prior quidem hum. 49. in c. 24. Matth. Antea multis modis ostendebatur,
quæ sit vera Ecclesia Christi : nunc autem nullo modo cognoscitur volentibus
cognoscere, quæ sit vera Ecclesia Christi, nisi tantummodo per Scripturas :
ibidem hanc rationem subdit ; quia scilicet, quæ oliin veram religionem dis­
tinguebant ab hœretica, sunt jam utrique communia, ut Episcopi, ordines
Clericorum, Baptismus, Eucharistia, Scriptura, miracula, numerus Christia­
norum, Christus ipse : demum concludit : Qui vult ergo cognoscere, quæ sit
vera Christi Ecclesia, unde cognoscat, nisi tantummodo per Scripturas?
Posterior autem contra Donatislas agens, sic scribit ep. 16G. InScripturis
discimus Christum, in Scripturis discimus Ecclesiam; et L. de unit. Eccl. c.
19. Utrum ipsi Ecclesiam teneant, nonnisi de Scripturarum divinarum cano­
nicis libris ostendant. Contra Manichæos etiam in L. cont. ep. fund. c. 4.
inquit, Veritatem, si manifesta monstratur, prœponendam omnibus iis, quibus
antea dixerat, se teneri in Ecclesia Catholica.
R. D. M. Sancti hi Patres docent non aliter cognosci et probari Ecclesiam
absolute et simpliciter, N. facile et ordinarie, Subd. in certa hypolhesi et
respectu eorum, qui ad Scripturas provocant, C. in thesi et respectu quorumcumque, N. Ecclesiam ex motivis crcdibilitatis pluribus splendescere
juxta hos et alios Patres demonstratum est; nolas has nullibi facilius inve­
niri, quam in Scripturis, itidem ex dictis constat : ad Scripturas autem
evocari non posse nisi eos, qui illas tanquam divinas venerantur, rursus ex
methodo probandi liquet. Jam vero Patres memoratos agere cum hominibus
hujusmodi, manifestum est; de Aug. quidem, qui Donatislas et Manichæos
alloquitur, et postremos etiam ex hypolhesi duntaxat, ut contextus aperte
docet : de Ciirys. autem aut potius alio scriplore (nam vulgata versio, libri
apocryphi, et dogmata falsa hic inspersa non sinunt opus imperfectum in
Malthænm sancto Patri adseribi) contextus idem edocet.
Inst. 2. Nulla res cognosci potest absque cognitione eorum, quæ ad ejus
essentiam pertinent : sed doctrinæ veritas pertinet ad essentiam Ecclesiæ ;
quia ut Hier, in Ps. 133. ait : Ecclesia non in parietibus consistit, sed in
dogmatum veritate : Ecclesia ibi est, ubi /ides vera est : ergo. 2. Vera Eccle­
siæ nola est, quæ semper fuit usurpata, ut Ecclesia vera secerneretur a falsa,
et ipsa forsan deficiens resumeret Ecclesiæ proprietates : sed ad utrumque
fuit semper usurpata doctrinæ veritas; ad primum quidem inter Ecclesiam
Judaicam et Samaritanam : ad secundum vero in Synagoga tempore Josiæ,
Esdræ et Nehcmiæ : ergo. 3. Per quod probatur alterum, id allero debet esse

b

|(M

d

DE PniNCIPUS nifiEcnvis.

notius : Ecclesia probatur per verbum Dei; ergo h >c debet illa esse noliu&ct
hinc dici nota.
J|
Λ. quoad I. D. .1/. Si quæslio sil do cognitione perfecta et quoad quid est,
C. si sit de cognitione imperfecta et quoad an el ubi est, N. Vera autem doc­
trina jvertiiiet quidem ad quidditalem et constitutionem Ecclesiæ; non
tamen penetrari debet ab omnibus Ecclesiam adire cupientibus.
Quoad 2. .V. m. cujus veritatem nec quoad pi ius ostendit exemplum alla­
tum. in quo Judaicæ Ecclesiæ veritas ex legitima sacerdotii successione,
Samaritaine falsitas ex illius defectu constabat : neque quoad posterius ali­
quid probat iterata restitutio doctrina» ; utpote qua» effectus quidem renovate
Ecclesiæ, non vero nota distinctive fuerat : eum eadem nunquam Hieroso­
lyma» defecisse dicatur, c Garizini autem non penitus ac perpetuo exularit.
Quoad 3. D. M. Per quod alterum probatur absolute et sine facto suppo­
sito, C. per quod tantum ex hypothesi probatur, subd. debet altero esso notius
simpliciter, N. secundum quid, C. Admissa Scripturæ auctoritate et suppo­
sita ejus intelligentia, ad notas Ecclesiæ et ipsam Ecclesiam cognitio inde
progreditur; adeoque Scriptura ex hypothesi et secundum quid notior dici
potest; non tamen simpliciter et absolute : propterea quod Ecclesiæ datum
sit Scripturam tradere et exponere; faciliusque Ecclesia dignosci, quam
Scriptura ubivis intelligi queat.

100. Dico III. Nota» et characteres vora Christi Ecclesiæ sunt, quod illa
sit una, sancta, catholica seu universalis, et Apostolica. Prob. Has dotes ad
designandam veram Christi Ecclesiam synodus œcumenica II, Constantinopolitana 1, inseruit symbolo: desideravit easdem tum Scriptura vel in sola
epist. ad Ephesios, lim quidem c. 4. v. 4. et seq..2*“ ibidem v. 1G. el c. 5.
v. 24., 3W c. 2. v. 1l. et seq., 4,B ibid v. 20.; tum Traditio inferius profe­
renda : probat denique necessitas; cum Ecclesia suo capiti sine Unitate
subjecta, sine Sanctitate digna, sine Catholicilate proportionata, sine Apostolicitate propria esse nequeat.
Cunf. Hæ dotes sunt notiores Ecclesia ; cum facilius sit cognitu, num quæ
Ecclesia has dotes habeat, ac an societas hominum quædam sit vera Christi
Ecclesia. Sunt etiam cuilibet obviæ et quodammodo sensibiles; cum nemo
sit, qui vel ipse examinando dispicere, vel capta passim informatione doceri
easdem facile non possit : demum sunt proprice, emn nulli prater veram
Ecclesiam queant congruere saltem omnes; quandoquidem si falsæ Ecclesiæ
convenirent, vera discerni ab aliis sectis, ullusque ad eam amplectendam
adslringi nequiret. Ergo habent conditiones omnes ad veram nolam requi­
sitas adeoque sunt légitima·.
101. Dico IV. Notarum Ecclesiæ relatarum proprietas præsertim stat in
ids; quod sit I nitas corporis sub Christo capite, ejusque in terris vicario et
I). Petri successore ; Sanctitas membrorum vel manifeste excellens vel con­
firmata miraculis; Catholicltas seu universalitas quoad doctrinam, tempus
el locum ; Aposlolicitas per fundationem ab Apostolis, et continuatam Epis­
coporum Apostolis surrogatorum successionem.
Prob. 1* p. Inter Patres hanc Unitatem maxime urgent. Iren. L. 3 coni,
hærcs. c. 3. scribens : Ad hanc Ecclesiam Romanam propter putentiorem

NOT.K VERÆ CIIIUSTI ECCLESIÆ.

105

principalitatem necesso est convenire omnem Ecclesiam, h. e. eos, qui sunt
undique fideles; Cveii. !.. de unit. Ut Unitatem manifestaret, Unam cathedram
constituit, et I nitatis ejusdem originem ab I no incipientem sua auctoritate,
disposuit. Hoc erant utique et cador i Apostoli, quod fuit Petrus, pari con­
sortio prieiliti el honoris ct potestatis : sed exordium ab Unitate proficiscitur
et primatus Petro datur, ut Una Christi Ecclesiae! cathedra Una monstretur :
Optat. Mii.lv. L. 2. cont. Parmen. Negare non potes Petro cathedram Episco­
palem primo collatum, in qua Una cathedra Unitas ab omnibus serraretur, ne
cœleri Apostoli singulas sibi quisque defenderent. Similia refert. Hier. L. 1.
coni. Jovinian. et ep. 57. ad Damas, atque Aug. passim. Conf. Reliquæ uni­
tates, scilicet corporis præcisc, Spiritus, Spei, Fidei, Domini, Patris au Dei,
in ep. ad Ephes, sup. cit. relata», vel non sunt notiores Ecclesia, vel cognitu
difficiles, vel communes pluribus ; nostra autem unitas conditionibus omni­
bus oppositis gaudet : ergo hæc præ illis est nota Ecclesiæ statuenda.
Prob. 2’ p. Non desunt seelæ schismaticæ, quæ tribuant sibi sanctitatem
vel a consecrat tone, vel a professione, vel a Christo capite, vel a Spiritu S. in­
habitante, vel a.doclrina,\eA ab actione ex variis Scripturæ locis desumptam;
quibuscum si de eorum singulis contendere volueris, nihil plerumque effi­
cies, quam ut æquo eum illis Marte certasse videaris : ergo lanquam notam
oportet designare Sanctitatem non tantum propriam, sed eam, quam mani­
festum est esse in Ecclesia vera, in societatibus autem alienis non esse. Atqui
hæc est membrorum Sanctitas vel manifeste excellens, vel miraculis confir­
mata: quia prior nec ab extraneis ignoratur aul negatur; posterior autem
falsa et dcceptrix esse nequit : ergo.
Conf. Quamvis Sanctitas doctrinæ soli Ecclesiæ veræ conveniat; cum
nulla sil secla, quæ non doceat aliquid aut falsum circa credenda, aut malum
circa agenda : nisi tamen aut per manifestos fructus aut per Dei testimonia
prodatur, occulta est, aut mendax esse potest : ergo ut vera nota sit, debet,
quod Chrysost. de Apostolis testatur, non minus candore morum, quam mi­
raculorum splendore elucescere ae prodi; præsertim quia Christus exigit
primum,Malth. c. 5. v. 16. Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant
opera vestra, et glorificent Patrem, qui in cadis est : secundum autem statuit,
Mare. 16. v. 17. Signa autem eos, qui crediderint, hæc sequentur : In nomine
meo dœmonia ejicient, etc.
Prob. 3* p. Patres adeo stant pro Catholicilate, ut vel ex hoc vocabulo dis­
cerni Ecclesiam consentiant. Pacian. enim in ep. 1. ad Semproniam scribit :
Christianus nomen meum, Catholicus cognomen : illud me nuncupat, istud os­
tendit : hoc prodor, inde significor. Cyril. Hieros. Catech. 18. Quod si forte
veneris in civitates, non quœras simpliciter, ubi sit Ecclesia, sed ubi Catho­
lica Ecclesia? hoc enim nomen proprium est sanctae hujus el matris omnium
nostrum,quee est sponsa Domini Nostri Jesu Christi. Aug. L. de util. crcd. c. 7.
Quod autem qucerenl ibus satis est, una est Catholica, cui aliœ hcvreses diversa
nomina imponunt, cum ipsœ singula· propriis vocabulis, quod negare non au­
dent.appellentur ; quod idem uberius L. de ver. relig. c. 7. enuntiat.
Conf. Spec i at i m uni versali late m doctrinæ, qua damnantur errores ali­
quando ab Ecclesia damnati, et veritates ab eadem aliquando definita' tenen­
tur. Cyril. Hif.rosol. 1. c. laudat, et exigit fidei veritas : universalitatem loci,
quæ accepta pro diffusione simultanea ct permanente est moralis tantum

lOt»

ΠΕ PRINCIPIIS IHRF.CTIVIS..

et respecti va, sumpta autem pro diffusione tantum successiva est rigorosa
et absoluta, tum Matth. 28. v. 19. et Mare. 16. v. 16. , tum ep. ad Hom. L
v. 8. et ad Coloss. 1. v. 6., Patresque passim designant, et postulat tidei
necessitas: universalitatem temporis, quæ initium a piwdicatione Aposto·
lica. propagationem ad nostra tempora, et futuram ducationem complectitur,
tradunt, Matth. 28. v. 20. et Patres novitatem sectis exprobrantes, exigitque
fidei constantia : ergo.
Prob. 4* p. Characterem hunc exigunt Patres; et quidem conjunctim
quoad utramque partem : Iren. L. 3. cont. hær. c. 3. Traditionem Apostolo­
rum in toto inundo manifestatam in omni Ecclesia adest respicere omnibus,
qui vera velint videre : et habemus annumerare eos, (pii ab Apostolis instituti
sunt Episcopi in Ecclesiis et successores eorum usque ad nos: Tertul. L. de
Prescript. c. 32. Edant urigines Ecclesiarum suarum; evolvant ordinem Epis­
coporum suorum, ita per successionem ab initio decurrentem, ut primus ille
Episcopus aliquem e.c Apostolis vel Apostolicis viris, qui tamen cum Apostolis
perseverori nt, habuerit auctoritatem; Aug. L. cont. ep. fund. c. 4. Tenet me
in Ecclesia... ab ipsa sede Petri Apostoli, cui pascendas oves suas Dominus
commendavit, usque ad praesentem Episcopatum successio Sacerdotum : Singillatim autem et quoad unam subinde partem, tum iidem Patres, tum Cypria­
nus, Optatus Milevitanus, Hieronymus et alii a Bellarmino hic relati similia
loquuntur.
Conf. Veram Ecclesiam intrinsece constituit et distinguit doctrina Apos­
tolica ; doctrinam hanc custodit traditio; traditionem istam inchoat et pro­
dit fundatio Apostolica; fundationem hanc demonstrat producta ab Apos­
tolis Episcoporum suorum successio; ergo Apostolica fundatio et successio
Episcopalis ad Apostolos terminata distinguit veram Ecclesiam, ejusque est
nota.

102. Objic.P Contra Unitatem. I. Nec in Ecclesia V. T. ista unitas requi­
rebatur : nec in Ecclesia N. T. erat Apostolorum tempore ; quorum quilibet
parem cum Petro dignitatem habebat. Ergo. 2. S. Cyprianus a Stephano fuit
excommunicatus et tamen sanctus erat : injuste excommunicatus ex Aug.
supra laudato potest fieri salvus : ergo cum non detur extra Ecclesiam vera
sanctitas el salus, etiam rescissi a capite pertinent ad Ecclesiam, adeoque
unitas a nobis explicata nequit esse nota. 3. Sedes Petri, quæ centrum uni­
tatis dicitur, vacarc potest vel per mortem, vel per absentiam Pontificis Horna
alio migrantis, vel per schisma multorum de Pontificatu contendentium : in
nullo horum casu servatur unitas corporis cum capite et Christi vicario : ergo.
Λ. ad Arg. cont. Unitatem. Ad 1. quoad prius .V. Cons., quoad posterius
.V. .-1.W. Disparitas in illo liquet primum ex institutione, qua Deus constituit
Synagogam pro unica gente, Christus Ecclesiam pro toto hominum genere :
dein ex necessitate, quæ nulla fuit pro lege scripta, est autem pro lege gra­
tae : denique ex perfectione, quæ minor fuit in antiqua, ac nunc est in nova
Ecclesia. Falsitas posterioris patet ex supra dictis de unitatis principio.
Ad. 2. B. 1. .V. primam partem. Jn/. quia excommunicationem minatus
quidem est Stephaniis in Cyprianum, sed intra minas liabit, nec tulit sen­
tentiam ; ut suo loco, ubi de sacramentis agitur, ex Augustino palet. B. 2. D.
suppos. Cons. Non datur salus extra Ecclesiam adaequate sumptam tam

xût.f.

Veii.e cnniftTi

fxci.esî/E,

107

quoad animam quam quoad corpus, C. evira Ecclesiam inadaquatc quoad
corpus. subtl. si quis extra illam sit culpabiliter, C. si inculpabiliter, ct voto
vol affectu sit lutra , N.
Ad3.X.min. quia Pontifice mortuo sedes seu cathedra Petri remanet ;
coque migrante eadem est, ubicumque legitimus Pontifex degit : adeoque cum
ista servari unitas potest ac debet. Pontifice autem dubio ct incerto, opus est
el suflicit principali cathedra· inhærere ea animi comparatione, ut paratus
sis futuro legitimo Pontifici obtemperare.
II* Conira Sanctitatem. 1. Vindicant etiam sibi sanctitatem manifestam
gentiles in Stoicis, laerelici in Catharis; miraculis confirmatam illi in Vespa­
siano apud Suetonium, isti in Paulo Episcopo Novatiano L. 7. hist. Eccl, c. 17.
apud Socratem. 2. A paucis, si qui etiam sancti sunt, Ecclesia nequit dici
saucia; cum a parte una vel altera non denominetur totum, prœsertim ubi
partes pluies adsunt pro praedicato opposito, ut respectu Ecclesia; sunt pecca­
tores. 3. CiiRYS. hom. 49. in Matth. asserit, suo tempore sublatam miracu­
lorum operationem : A vg. autem L. de unit. Eccl. c. 19. negat manifestari
Ecclesiam ex miraculis, cum miracula probanda sint ab Ecclesia.
R. adi. D. Vindicant sibi sanctitatem vere ac certo manifestam, N. falso
aut ambigue apparentem, C. Stoicorum superbiam, ferociam et pertinaciam,
Catharorum hypocrism, vanitatem et soldes coœvi scriptores diffamant :
Vespasiani miraculum amantis cæcum Tacitus L. 4. hist, ipse elevat; Epis­
copi Novatiani prodigium ad testandam sacramentalis Baptismi virtutem,
non ad confirmandam hœresin factum auctor laudatus exhibet.
Adî. X. Ass. ad ejus prob. D. Denominatio non sumitur ab una vel
altera parte qualicumque et semper, C. a potiore ct aliquando, N. Contra­
rium certe patet, dum scholam nobilem, exercitum fortem, civitatem divitem
etiam a paucis appellari audimus.
.Id 3. Λ. Chrysostomi auctoritatem opponi falso ; cum opus citatum sit
pseudepigraphum, falsamque assertionem referri historia Ecclesiastica illius
temporis edoceat. Acgust. autem eo loci, cum Donatistæ opponerent sua
miracula, Concilia et Sanctos illis quæ Catholici pro se adferebant, a mutuo
controversis ad utrinque certum, sacram scilicet Scripturam, provocavit; ex
qua primum Ecclesiam probat, tum vero per eam judicium de Donatistarum
miraculis, interim omissis, ferendum ostendit. Ubi vero contra Manichæos
agit, qui Scripluræ partem repudiabant, in L. cont. op. fund, ex miraculis
ieram Ecclesiam, tum ex Ecclesia Scripturas demonstrat : universim vero
miraculis plurimum alibi, præsertim L. 22. de Civ. Dei. utitur ad veram
religionem ostendendam ct declarandam.
Ill*Contra Calholicitatem. 1. Tempore Ariahornm paucissimi erant ortho­
doxi, et Ecclesia arctissime circumscripta; cum teste Hilario L. de Synod,
in decem Asiæ Provinciis, prœter Eleüsium Episcopum et cum eo paucos,
Deum cognosceret nemo : teste autem Hieron. in Dial. adv. Lucif. post Ari­
minense Concilium ingemuerit totus orbis, et sc Arianum miratus sit. 2. Nos­
tra ælate Ecclesia Romana, quam veram dicimus, non est in Britannia, Belgio
federate, Dania, Suecia, magna Germanisa parte, Russico el Otlomanico
imperio, reliquisque Asiæ et Africæ, multis praeterea America; partibus :
ergo,3. Nec in fincscculi Ecclesia toto orbe diffusa erit, Christo Luc. 18. v. 8.
dicente : Filius hominis veniens putas inveniet fidem in terra? Ergo.

bE PRINCIPIIS blRECTtVlS.

Λ. ad 1 .Y. J.«λ. Ad HiiAtiu u a Donalislis laudatum olim Ai g. ep. 18. res­
pondit, hune Pal mm arguisse decem provinciarum zizania, non triticum:
plures obscuris Atianorum verbis delusos, voce, non sensu, dissensisse: pan·
cos quidem comparative, sed tamen absolute multos perstitisse integros.
De Hieron. in Tr. de Trin. (num. 37. et seq.) ostendetur dictum ejus habere
hyperbolem, Patresque Ariminenses nullatenus reipsa fuisse haereticos,
Cæterum apertius evanescit objectio ex triplici Arianism i statu. l,nul sub
Constantino fuit ab hæresis ortu usque ad an. 337, quo tempore trium­
phavit vera tides in Cone. Nicæno : et quamvis postea Athanasius, sed ob
personalia tantum, relegaretur, factioque Ariana artibus politicis ac dissi­
mulatione erroris caperet incrementum; Oriens tamen maximam partem
tidelis stetit, Occidens totus felici pace fruebatur. 2“* sub Constantio ad
an. 361 prolatus, nihil turbarum,dum Constans viveret, in Occidentem tulit;
sed potius Ecclesiam in Conciliis Romano. Mediolanensi et Sardicensi egregie
defensam conspexit. Post illius quidem mortem Occidens una et Oriens motu
æquali est concussus, tum Libebii exilio, tum Cone. Ariminensis et Seleuciensis sive facto sive prætensione : nihil tamen effectum aliud, quam ut
Ecclesia c violentiarum et fraudum nubibus illustrior emergeret. 3US sub
successoribus variis et diviso Imperio vidit in Occidente victricem semper
Ecclesiam; in Oriente quidem afflictam, sed præcipuorum Episcoporum,
Athanasii, Basilii, Gregorii Nazianzeni virtute, aliorumque plurium cum
Occidentalibus communione identidem erectam et perdurantem.
Ad 2. D. Cons. Ecclesia hodierna, non est diffusa per totum orbem diffu­
sione successiva; cum in memoratis regionibus omnibus Ecclesia olim flo­
ruerit, N. diffusione simultanea, Subd. Ecclesia dominans, C. vel illa, vel
tolerata aut patiens. N. Ecclesia dominatur, ubi rerum potiuntur Principes
fideles, qui publicum Religionis exercitium praecipiunt aut tuentur : toleratur
ubi dominantur Principes infideles aut Acatholici, qui privatum saltem
exercitium impune tolerant aut dissimulant : patitur, ubi nemo sive pa­
lam sive privatus catholicus esse impune sinitur. Dictum autem est supra
universalitatem successivam sufficere; simultaneam, si qua admittitur, non
esse melaphysice sed inoraliter talem ; atque hanc postremam etianmum
Ecclesiæ secundum aliquam de expositis acceptionem tribui posse, patet ex
superioribus; pnesertim cum Ecclesia sæpe sit magis conspicua, ubi patitur
quam ubi dominatur, ut in primis Ecclesiæ seculis manifestum fuit.
Ad 3. Respondet L. de unit. Eccl. c. 15. Arc,. Donatistis idem objicientibus,
id intelligi dictum vel propter ipsam fidei perfectionem, vel propter iniquo­
rum abundantiam et paucitatem bonorum : neque interrogatione iu textu
usurpata fidem omnem aut penitus negari.
IV9. Contra Apostolicilatem. 1. Apostolicitas ex fundatione videtur rejecta
a Paveo I. ad Cor. 1. v. 12. improbante quod unusquisque dicat : « Ego
quidem sum Pauli, ego autem Apollo, ego vero Cephte : » ex eadem et suc­
cessione constans non cognoscitur ; cum ea cognitio ex historiis derivanda,
rudibus sit impervia, eruditis controversa : ergo. 2. Successio ab Apostolis
ad nos perducta vel est ratione loci, vel ratione personarum, vel ratione doctrinæ : nulla ex his quadrat pro nota Ecclesiæ : ergo. 3. Memorata successio
colligitur ex missione ministrorum vel ordinaria vel extraordinaria : saltem
alterutra, convenire potest etiam Ecclesiæ a Romana scjuuctæ : ergo.

■■

NOT.« VERÆ CHRISTI ECCLESIÆ.

109

IL ad I. V. ιί/r. /). hi priori disparitas est, quod provocatio ad Apostolos a
Corinthiis Heroi, scindendo unitatem ct negligendo Christum lanquam prin­
cipium: a nobis autem ea lit, tendendo ad unitatem, et primam fundationem
in Christo. In posteriori, rudibus sufficit ignorantia initii post Apostolorum
tempora facti: eruditis deessc notitia nequit de antiquitate Ecclesiæ ct novi­
tate Sectarum.
.Id 2. .V. m. Neque enim successio localis deest in Ecclesia vera; siquidem
illa non repetatur a residentia in loco, sed a jure in sedem, quo modo apellatio Romani Imperatoris etiamnum usurpatur: neque deficit successio per­
sonalis saltem Episcoporum universalium, ut ex Pontificum historia liquet :
neque desideratur doctrinalis, quamvis rationem nolæ non habeat; cum
priorum duarum comes sit, ct cx universalitate doctrinæ sequatur.
Id 3. .V. min. Auctor enim vel sectator Ecclesiæ falsæ vel ordinariam mis­
sionem cx defectu ordinationis légitimai non accepit; vel amissa per hæres'in
aut schisma jurisdictione camdcm non retinuit: pro extraordinaria autem
nemo extra Ecclesiam probantia signa adducet unquam; aut si adferat, nec
tamen ordinarim missioni se submittat, ministerium contra divinum ordi­
nem usurpat.

103. Observa. Plcrasque notas ab aliis assignatas reduci âd quatuor a no­
bis propositas, cx ips'a earum expositione data constat. Sicut huc referti
nequeunt postremie duæ a Bellarmino deducta1, felicitas nempe temporalis'
defensorum, et infelix exitus hostium Ecclesiæ veræ, sic nec easdem in nota­
rum numerum admittimus. Quamvis enim contingat aliquando, persecutores
Ecclesiæ hac in vita a Deo flagellari, ct c contrario ejus defensores præmiis
cumulari et bonis, ut exemplis insignibus Cardinalis dictus amplissime illus­
trat: contrarios tamen eventus hisloriæ etiam tum veteris tum novæ Ecclesiæ
produnt; ut adeo illa lanquam propria nequidem sanctitati conveniant, ideoquccareanl conditione ad notam Ecclesiæ omnino requisita.
ARTICULUS IV.

In vera Christi Ecclesia de/iccre possit?
101. Nota. Ecclesia visibilis, qualem hactenus probavimus veram Christi,
delicerc dupliciter concipi potest; vel per desitionem, si nempe nulla ali­
quando reipsa existât, aut visibilis sit feongregatio fidelium sub Christi vicario
«undem fidem protitentium et sacramenta eadem participantium : vel per
imitationem, si nempe congregatio’ ista aut non uniatur amplius cum capite,
ant profiteatur fidem erroneam* aut falsa sacramenta participet. De utra­
que defectibilitatc hic quærilur; ct quidem 1° an Ecclesia possit deficere per
desitionem, seu perire penitus aut disparere? 2° an possit deficere per mu­
tationem? quæ postrema questio quamvis plurcs secundum expositionem
proxime datam partes habeat, sistit tamen in puncto magis c.nlroverso,
facitquc hunc sensum : an Ecclesia falli aut erraro possit in rebus fidei?
Quaesitum utrumque Luther. L. de seno arbit. et Calvin. L. i. Inst. c. 1.
facta distinctione in Ecclesiam invisibilem et visibilem, de illa quidem negant,
de hac autem affirmant : quin adjuncta alia divisione rerum fidei in necessa-

Li*

110

l»E PHIXCIPIIS DIRECT1V1S»

rias, seu necessario cmlendas, el imn necessarias, alicubi tribuunt Ecelcehm
non falli in necessariis, quod tamen fieri posse in non necessariis con tend mil.
Orthodoxi contra, utroque discrimine exploso, Ecclesiam etiam externam ae
visibilem negant desinere aut falli posse, asseruntque perpetuam ac infalli­
bilem in rebus fidei etiam non necessariis : quam quidem infallibilitatem
etiam extendunt ad res morum, communem omnium fidelium salutem
spectantium; cum ad fidem etiam pertineat approbare, quod bonum elho­
nestum est, et reprobare omne vitiosum ac turpe; Sanctitas praeterea Eccle­
siæ et recta pascendi ratio exigat, prohibere saluti communi noxia, el e con­
trario necessaria præcipere.

105. Dico I. Vera Christi Ecclesia deficere non potest per desitionem, sed
perpetua est ct perpetuo visibilis. Prob. Auctoritate 1° Prophetarum, nempe
Isa. 61. v. 8. Eœdus perpetuum feriam eis; Dan. 2. v. 44. In diebus regnorum
tUorum suscitabit Deus cadi regnum, quod in œternum non dissipabitur;
Psal. 47. v. 9. Sicut audivimus, sic vidimus in civitate Dei nostri : Deus
fundavit eam in œternum.
2° Christi , qui Matth. 16. v. 18. inquit: super hanc petram œdificabo
Ecclesiam meam, et porta inferi non praevalebunt adversus eam; c. 2-4. v. 11.
Prœdicabitut hoc Evangelium in universo orbe in testimonium omnibus gen­
tibus : et tunc veniet finis; c. 28. v. 20. Ecce ego vobiscum sum usque ad con­
summationem seculi.
3° Apostolorum, ex quibus Paulus in ep. ad Ephes, i. v. 11. ait : Ipse de­
dit quosdam Apostolos, quosdam autem Prophetas, alios vero Evangelistas,
alios autem Pastores ct Doctores ad consummationem sanctorum in opus
ministerii, in cedificationem corporis Christi; donec occurramus omnes in
unitatem fidei et agnitionis filii Dei; et 1. ad Tim. 6. v. 14. Prcecipio tibi,
ut serves mandatum sine macula, irreprehensibile, usque in adventum Domini
Nostri Jesu Christi.
4" Patrum, inter quosAmbr. L. 4. flexam, c. 4. scribit : Videtur Ecclesia
deficere, sed non deficit: obumbrari potest, deficere non potest; Chrys. in c. 7.
Isaiæ: facilius est solem extingui, quam Ecclesiam deleri; Aug. contra
Paganos in Psal. 71. inquit : Putant Religionem nominis Christiani usque ad
certum tempus in hoc seculo victuram, et postea non futuram: permanebit
ergo cum sole, quamdiu sol oritur et occidit; hoc est, quamdiu tempora ista
volvuntur, non deerit Ecclesia Dei, id est, Corpus Christi in terris; et in
Psal. h. Quis vero fidelium dubitet Ecclesiam, etiamsi aliis abeuntibus,
aliis venientibus ex hac cita mortaliter transit, tamen in œternum esse fun*
datam: contra Donalistas autem L. 2. cont. Petii, c. 78. Cum de frumen­
tis et zizaniis dixisset, sinite utraque crescere usque ad messem, Iu laboras
verbis tuis, ut frumenta jam per lotum agrum defecisse, et ad exiguam par­
ticulam vestram remansisse credantur; dum vis, ut habeatur Christus men­
dax, tu autem verax ; et L. dc unit. Eccl. c. 12. Quomodo emptum sil ab Jeru­
salem, et deinde processum in Judaam et Samariam, ac inde in totam terram
ubi adhuc crescit Ecclesia, donec usque in finem etiam reliquas gentes ubi
adhuc non est, obtineat, Scripturis sanctis ostenditur. Quisquis aliud cran
gelizaverit. anathema sit; aliud autem evangelizal, qui periisse (/iril (le
cœlero mundo Ecclesiam, et in parte Urnali in sola Africa remansisse Ergo

IMiIUT IIIHI.HAS vi II I. < IIIUsll ECCI.KSI.Kj

Prob. Ihilimii' I. Arguineiiliiin Gamaliel,!* Act. 5. .Indiens a conjuratione
contra Christi Ecclesiam avocantis hoc erat: Quoniam si est ex hominibus
consilium Ime aut opus, dissolvetur : si »7*ro ex. Deo est, non poteritis dissolrerc: atqui Ecclesia Christi ex Deo est : ergo dissolvi non poterii. 2. Si ali­
quando desineret aut non maneret Ecclesia in mundo visibilis, sicut ingres­
sus in Ecclesiam. sic sidus iis, qui sunt extra eam, foret impossibilis : con­
sequens conciliari nequit cum voluntate Dei cupientis salvari ormiCfS, et ad
Ecclesiam adeundam urgentis : ergo. 3. Ecclesia Christi nec perire in se, nec
disparere potest.
Son primum, quia nec instituta est pro certo duntaxat tempore, nec subs­
tituenda illi est altera, nec interitus comminatio facta est, nec deest conser­
vatoris potentia, neque ex dictis voluntas. Non secundum, quia interna Eccle­
sia permanente manere etiam debet externa, el esse visibilis; cum homines
justi, internam Ecclesiam constituentes, si profiteantur veram fidem, hoc
ipso reddunt Ecclesiam visibilem : si non profiteantur aut negent, nec fide­
les sunt, nec salvari possunt, dicente Apostolo : Ore autem confessio fit ad
salutem ; quo casu nulla jam esset Ecclesia, ulpole in qua nemo fidelis esset,
nemo posset salvari.

106. Objic. Prædicla est Ecclesiæ desilio: 2. Paralip. 15. v. 3. Transibunt
multi dies in Israel absque Deo vero, et absque Sacerdote, ct absque Lege; Dan. 9.
■ v. 27. Deficiet hostia et sacrificium : et erit in templo abominatio desolatio­
nis, et usque ad consummationem el finem perseverabit desolatio; 2. ad Thessalon. 2. v. 3. Nisi venerit discessio primum, et revelatus fuerit homo peccati,
filius perditionis, monemur non terreri : ergo.
R. Ad. Arg. N. A. Nullibi est sermo de Ecclesia Christi ; sed textus l,,e agit
dc religione in solo Israelis regno : 2US de Synagoga, ipso Christo, Matth. 24.
v. 15. prophetiam sic exponente, et Patribus plcrisquc hanc expositionem
sequentibus : 3,IS de defectione a Romano Imperio , aut de Anlichrislo per
metouymiam discessio dicto intelligi potest, alterutrum sensum usurpanti­
bus Patribus. Si quis discessionem pro defectione a fide accipiat $ particularem
quidem el multorum dici permittimus, non item generalem ct omnium.
Inst. 1. Tota Synagoga sæpius fuit invisibilis, ct tandem desiit penitus:
1™ accidit tempore Mosis, populo vitulum aureum adorante; tempore Judi­
cum c. 2. v. 10. et 11. Israelc idololalriæ adhærente ; tempore Elbe 3.
Reg. 19. v. 10. illo solo derelicto; tempore Prophetarum, Isa. 1. v. 3. et
Jcrcm. 2. v. 29. defectionem a Deo testantibus ; tempore Achab et Manasses,
factis Israelitarum, 3. Reg. 22. v. 8. ct 2. Paralip. 33. v. 9. idem proba uti­
lius : 2nm eventu manifesto constat ; ergo et Ecclesia Christi disparere et
perire potest.
Λ. 1. T. A. N. Cons. Disp, est, quod Synagoga fuerit Ecclesia particularis,
non necessaria ad salutem , constituta ad tempus certum, carens promis­
sione indefcctibilitatis : plane opposita conveniunt Ecclesiæ Christi.
Λ. 2. .V. I. p. Ant. Tempore Mosis non omnes adorasse vitulum , ostendit
notatus Evod. 32. v. 29. vel solus numerus Levitarum, cum Mose vindictam
dc hoc scelere sumentium i tempore Judicum Israelcm, tantum per synec­
dochen . scilicet partem pro loto accipiendo, fuisse idololalram, patet tum
w phrasi simili Exod. 9. v. 6., Isa. 2. v. 2., ad Philip. 2. v. 21. el alibi usur-

?·* ·

de

Λ ■>

It’

r·'(T

·

raiNCiriis

directive;

pilla; him ex Historia postremis quinque capitibus libri Judicum lelal.i,
quam Cap'. 2: pra*vie et generaliter indicatam Interpretes plerique censent:
tempore Eu e et in Juda tinniisse religionem ex gestis Josaphat certum
est; et in Isracle non omnino defecisse apparet ex eo , quod ibidem septeni
millia virorum ab idololatria immunium superfuisse 3. Keg. 19. v. 18.
legantur ; unde Elias non sohw ex Dei cultoribus, sed ex Prophetis, relictus
fuerat, ut ipse etiam textus enuntiat. Prophetarum citata locutio rursus
habet figuram synecdoches jam memoratam.
.Etas Ac.uxb cum Elite tempore congruens probationem ex factis reddit
inanem et falsam : Manasscs autem impietas adeo cultum omnem veri Dei
in Juda non extinxit, ut ne quidem consuetu sacrificia e templo relegari!;
cum altaria falsis numinibus erecta templi atria tantum occuparent.
Inst. 2. Etiam Ecclesiam Christi deficere posse, facta et ratio probant:
Pnnquidem;quia moriente Christo, Apostolis dispersis, disparuit; de sua letale
Chrys. hom. 49. in Matth., Basil, ep. 69. cl 70. cIBerx. serm. 33. in Cani,
id fatentur, xcl scribentes abesse signum, (pio dignoscatur Ecclesia, vel
deplorantes Prælatorum corruptionem ; de extremis temporibus Ephrem
serm. de Antichristn scribit, communi voto illuni ab omnibus constituendum
regem; Are. ep. 80 pnedictis signis apparentibus Ecclesiam non apparitu­
ram enuntiat: 2"® probat tum constitutio Ecclesia'. quæ moriente Pontifice
perit, sicut homo rex niso capite: tum ejusdem comparatio cum luna , quæ
sic deficit, ut non appareat : demum provecta jam ætas ct senium Ecclesiæ
interitum pnenuntians : ergo.
R. .V. utr. p. tnf. Ad proft. priores R. Exploratum est, Apostolis defuisse
constantiam cl fortitudinem, non fidem ; cujus unius defectus perpetuitati
Ecclesiæ nocet. Accedit, ortum Ecclesiæ non a dic mortis Christi, sed a Pen­
tecoste numerari; atque hinc inepte constantiam Ecclesia* ante ejus forma­
tionem impugnari: quod utrmnquc vitium inest etiam argumento ex Protoparentum cnlpa a quibusdam formari solito. Quod Patres attinet, imprimis
abusio fit nominis Chrysostomi ; cum laudatum opus ex s. d. sit pseudepigraphum : Basilics cit. epp. Arianam, non Catholicam Ecclesiam perstrin­
git: Bernardus vitia morum reprehendit, doctrinæ non meminit ; quin serm.
66. aperte negat ex his vitiis Ecclesiæ ruinam imminere. Ephremi vaticinium
non ad omnes absolute, sed ad sectatores Antichrist! omnes pertinet : Acgvstixi negatio tollit conspicuitatem Ecclesiæ accidentalem in externo apparatu
religionis, ministrorum frequentia, prædicationis et exercitii libertate ac
magnificentia sitam; minime autem substantialem, in veræ fidei profes­
sione, sacramentorum usu et præceptorum observatione positam.
Ad pr<A. posteriores. R. Diversam esse rationem capitis moralis, ac quæ
est physici, xidere est in aliis compositis moralibus exercitus, civitatis et
regni; quæ nec desinunt ncc statum mutant, sublato licet capite, si modo
facultas substituendi aliud simile adsit. Comparatio hinæ cum Ecclesia non
est quoad omnia, sed aliqua; nempe sicut illa a sole, sic hæc a Christo lucem
accipit, utraque successive et patilatim crescit, patiturqiie mutationes; ut
Aug. in Psal. 10. et 103 enarrat. Senium Ecclesiæ ab annis quidem, non
autem a virium defectu et declinatione ad interitum admittitur ; cum potilis
ætas Ecclesia’ provecta virtutibus etiam ct rerum gloria augeatur testante
idS. Acg. semi. 3. in Psal. 36.
°

I
I

I
I
I
I

I

INDEFECTI uitlTAS VER.E CIIIUSTI ECCI.ESI/E.

107. Dico II. Vera Chrisli Ecclesia deficere non potest permutationem,
Sed infallibilis est in rebus fidei el morum. Prob. I. Ex Scriptura. Hæc infallibilitas Ecclesiæ prædicta fuit ah Isa. c. 59. v. 20. el seq. Cum venerit Sion
redemptor... hoc fædus meum cum eis, dicit Dominus : Spiritus meus, qui
ed in te, et verba mea, quæ posui in ore tuo, non recedent de ore tuo et de ore
seminis tui amodo et usque in sempiternum; et ab Osec 2. v. 19. Sponsabo
te mihi in sempiternum; et sponsabo te milii in justitia et in judicio : spon­
sabo te mihi in fide : fuit promissa a Christo, tum locis Matthæi extremis
(num. 105.) citatis; tum Joan. 14. v. 16. Ego rogabo Patrem, et alium Paraclilum dabit vobis, ut maneat vobiscum in œternum, Spiritum veritatis,
(piem mundus non potest accipere... vos autem cognoscetis eum, quia apud
vos manebit; fuit praedicata ab Apostolis, maxime Paulo 1. ad Tim. 3. v. 15.
scribente : Ut scias quomodo oporteat te conversari in domo Dei, quæ est
Ecclesia Dei vivi, columna et firmamentum veritatis.
II. Ex Traditione. Ex Patribus Chrys. Serm. de Pentecoste, Hier, ad c. 4.
Isaiæ, cl Ambr. L. db Salomone c. i., ex textu Matth. 16. recitato, Ecclesiæ
ihfallibilitatem probant et aperte ostendunt. Aug. autem L. 1. cont. Crescon.
c. 33; sic inquit : Scripturarum a nobis tenetur veritas, cum id facimus,
qiiod universa· jam placuit Ecclesiæ, quam ipsarum Scripturarum commen­
dat auctoritas ; ut quoniam Scriptura fallere non potest, quisquis falli metuit
hujus obscuritate quaestionis, Ecclesiam ille consulat, quam sine ulla ambi­
guitate Scriptura demonstrat. Idem L. 7. de baptis. c. 53. Nobis, ait, tutum
est fiducia secura· vocis asserere, quod in gubernatione D. N.J. C. universalis
Ecclesiæ consensione roboratum est, ct ep. 118. Disputare contra id, quod
universa Ecclesia sentit, insolenlissimæ insaniœ est.
III. Ex Ratione sufficiat argumentum, quod Aug. toto libro de utilitate
credendi amplissime tractavit; Cap. autem 15. in hanc collectionem con­
traxit : Species et pulchritudo rerum creatarum exterior publice, interior
autem conscientia privatim meliores quosque animos hortatur, Deum quae­
rendum esse et Deo serviendum : providentia autem et bonitas Dei non sinit
ut homini, quem hortatur, non providerit de viis, quibus ad veram religio­
nem veramque sapientiam, qua Deus colitur quaque illi servitur, perveniat.
Via hujusmodi est duplex; altera per rationem, per auctoritatem altera : sed
ratio humana cæca nimium et infirma est, quam ut per illam eo perve­
niatur : igitur a Deo auctoritas aliqua constituta est, ad quam sit recurren­
dum. Porro ratio docet, inter auctoritates eam præ cæteris audiendam esse,
quæ cæteris praeeminet; cæteris autem praeeminere auctoritatem Ecclesiæ
Catholicæ ex moti vis credibilitatis manifestum est : ergo auctoritas Eccle­
siæ a Deo constituta est, ut per illam ad veram religionem veramque sapien­
tiam perveniatur. Proinde infallibilem oportet esse Ecclesiam, in vera Reli­
gione ct Sapientia demonstranda : quia alioquin falleret nos Deus, qui illam
constituit, ut ab ea veram Religionem veramque Sapientiam discamus.
C<mf. I. Ecclesia gubernatur a Christo tanquam corpus a capite et tanquam
jponsa a sponso, juxta illud ad Ephes. 1. v. 22. Ipsum dedit caput supra
omnem Ecclesiam, quæ est corpus ipsius ; et 2. ad Cor. 11. v. 2. Despondi
enim vos uni viro virginem casiam exhibere Christo : eadem jubetur sub
pœna anathematis audiri ab omnibus, dicente Christo Matth. 18. v. 17.
Si Ecclesiam non audierit, sit tibi sicut Ethnicus et Publicanus. Ergo, nisi

Î

··

f.

8
4

I

I

I

Ill

hK PlUXClHIS IHHECTIVIS

Ecclesia sil infallibilis, tum falli potest Christus, tum gravissime obliga*
mur ad firmissimum assensum incertis ac subinde falsis præslunduui : quo
utroque nihil absurdius.
· B
II. Dogma, hoc ipso quod sil oppositum consensui Ecelesiæ, judicatur
hæresis; ut palet tum ex historia trium priorum seculorum, in quibus exorta·,
hæreses, non aliter ut hæreses damnatæ fuerunt, quam consensu Ecelesiæ
opposito: tum ex testimonio hu..vr.i et Teiui luam, quorum ille L. 3. adv.
hœr. c. 2. tradit hæreticos bifariam convinci, vel Scripturis, vel Traditione:
cum adeam iterum Traditionem, qmv est ab Apostolis, qua· per successionem
Presbyterorum in Ecclesiis custoditur, provocamus cos : Unde et Florino hæretieo nil aliud opponit prælcr hoc ; llœc dogmata dissentiunt ab Ecclesia.
Iste autem, L. dePræscr. c. 21. Constat proinde omnem doctrinam, quæ cum
illis Ecclesiis Apostolicis, matricibus, el originalibus /idei, conspiret, veritati
deputandam, sine dubio tenentem quod Ecclesia ab Apostolis, Apostoli a Christo
Christus a Deo accepit: omnem vero doctrinam de mendacio praejudicandam,
quæ sapiat contra veritatem Ecclesiarum. Atqui dogma istud damnari non
posset ut hæresis, nisi consensus ille Ecelesiæ esset infallibilis : ergo.
III. Si Ecclesia errare posscl in rebus fidei et morum, ergo errando non
haberet Christi fidem, cl sic desineret esse Christi Ecclesia : neque profite­
retur fidem veram, et sic Ecclesia desineret esse visibilis : neque ullus habe­
ret certitudinem de fide, fideique fundamento, objecto et adminiculis; et sic
Ecclesia desineret esse congregatio fidelium. Sed haec omnia vel sunt confia
supposita vel contra demonstrata : ergo.
108. Objic. Ecclesia Christi obnoxia est ignorantiæ, deceptioni, et errori,
ut patet ex Isa. 36. v. 10. Speculatores ejus cceci omnes, nescierunt universi;
et v. 11. Ipsi pastures ignoraverunt intelligent iam, omnes in viam suam de­
clinaverunt ; ex Malth. 21. v. 11. Multi Pseudopropheta? surgent et seducent
multos; et 2. ad Thess. 2. v. 10. Mittet illis Deus operationem erroris, ut cre­
dant mendacio : Ergo.
Λ. ad Arg. .V. A. Textus enim 1“* intelligendus est vel de pastoribus Synagogie, cui inerrantiam ita. ut Ecelesiæ Christi, promissam haud legimus :vd
de omnibus, in sensu duntaxat accommodo; quem sensum phrasis Scriptura
sæpius tolerat, hic autem admittendum esse rationes theseos demonstrant.
2a’el 3“ aperte dc singularibus tantum, nec iis omnibus, enuntiant, adcoqiie
ad Ecclesiam non perlinent.
Inst. 1. Ecclesia est coelus hominum : sed homines sunt fallibiles, ct totus
etiam coelus in credendo ac definiendo est liber; nec promissa illi est assis­
tentia Spiritus sancti nisi condilionatc, si nempe fidelis permanserit : ergo.
J{. N. min. Quoad prob. 1. D. Homines singuli sunt fallibiles, C. collecti
in coetum et sub capite, SuM. sunt fallibiles, si spectentur soli, ac sibi re­
licti, C. Si accipiantur cum assistentia Spiritus sancti, cujus promissionem
habent, N. Hoc ipsum ostendit neutiquam fieri posse argumentum a sensu
distributive ad collectivum ; cum fidelibus collective sumptis, h. e. Ecelesiæ
tantum, non item singulis scorsim facta sit promissio. .k/2. I). Totus colus
in credendo et definiendo est liber libertate contradictionis, C. libertate conUarietatis, N. vel Subd. physice. C. moral i ter, N. Tot enim gratiis Christus
adest Ecclesiœ, ut quamvis singuli enare possint, nunquam tamen omnes

μ.

IMHJ ECIIhlMIAS VEILE CIlMSTI ECCLESLE.

Ila

simul muni. dt/3. .Y. /bs. Oui enim nd id probandum .loan. 8. versus 31.
el 32. afferuntur, mm sunt Iheseos nostræ fundamentum, ulex rationibus
nostris a nulla conditione pendulis liqiict.
Inst. 2. Ecclesia ipsa infallibililatcm in se nullam agnoscit; quia nec illam
sibi ullo decreto aut canone asserit; nec hæreticos ad eam provocando, sed
discutiendo et ratiocinando ex Scriptura et Traditione convincit ; nec audet
definire controversias theologicas de Gratia, Prædestinatione et aliis : ergo.
Λ. .V. .1. Ad ejus prob. I. Ii. exercite Ot implicite id satis asserere Eccle­
siam, dum anathemate percellit, quotquot suis decretis obluctantur : neque
ampliorem auctoritatis sute declarationem requiri, patet ex paritate cujuslibet judicis, usu ipsQ et praxi, non autem speciali decreto litigantibus suam
auctoritatem probantis.
Aii2. Λ. Neque id fieri semper ; neque, si fiat, fallibilitatis causa fieri : sed
quoniam Ecclesia parata est semper ad amnem satisfactionem omni poscenti
rationem de sua fide; intentaque ad fidem, non tantum imperio et auctori­
tate, sed suasione ct doctrina, contumaces adducere. Cæterum cum nova
fidei dogmata non faciat, sed declaret, quæ in verbo Dei continentur, præinisso examine et ratiocinio hanc continentiam explicante, decretorie demum
ex sua auctoritate suprema pronuntiat.
.1(7 3. Λ. Ne fidei objectum sine necessitate ct fructu increscat, Ecclesia
jam a prima ætate consuevit non damnare nisi quod aut apertum errorem
præ se fert, aut scandalum parit, aut de quo fideles inquirunt sensum Eccle­
siae, tanquam de re cujus oppositum ab aliis obtruditur pro verbo Dei et
articulo fidei : quod in suis controversiis non faciunt doctores Catholici.
Inst. 3. Rationes adductæ pro infallibilitate pugnant tantum pro rebus
fidei: si vero trahantur ad res morum, veritates omnes morales ab Ecclesia
propositæ forent de fide : sed lum facit thesin nostram gratuitam ct inermem;
2“m ridiculam et absurdam : ergo.
Λ. adArg. quoad 1. p. T. M. Ar. min. Prteler argumenta enim ex ratione
deprompta, quæ pro infallibilitate in rebus morum pleraque pugnant, singii·»
laria quædam in fine num. 105. protulimus. Ad. 2. A’. seg. M. Ut aliquid
dicatur esse de fide, debet esse revelatum formal iter vel implicite, quemad­
modum in Tr. pr. dicendum est; infallibilitas autem Ecelesiænon facit, sed
supponit, applicat, et ostendit revelationem; adeoque ex infallibilitate hac
non sequitur, quodlibet perlinens ad mores, ab Ecclesia propositum, esse fidei
objectum. Plura tamen ex hoc genere reperire est, quæ utpote in Scripturis
aut Traditione revelata fidem faciendorum constituant : prætercaquc ad
fidem divinam perlinet assertio, quod Ecclesia in rebus morum descriptis
errare nequeat.
/nst. 4. Ecclesia aliquando mutat suas leges, variat disciplinam, et diverso
ritu utitur : ergo in rebus morum non est infallibilis.
Λ. /). Λ. Ecclesia mutat leges in his, quæ sunt intrincese mala vel boiia,
variat disciplinam in necessariis, diverso ritu ad substantiam fidei aut
sacramentorum perlinente utitur, N. In aliis, quæ talia non sunt, et ubi alio
tempore, alio loco, aliis circumstantiis expedire aut nocere saluti possunt,
quæ alibi ct alias oppositum praestabant, G. Quæcumque autem est mutatio
posterioris generis, non tollit, sed potius probat Ecelesiæ infallibililatcm in
rebus morum.

116

·;»«·'
«r?

DE PRINCIPIIS blRECTivls.

Insl. 5. Potest Ecclesia errare in canonizalione Sanctorum : de facto erravit
in religiosorum quorumdam ordinum institutione aut approbatione, ulpote
quos postea exlinxil: item in propositione Breviarii seu ollicii Ecclesiastici,
in quo scilicet multa falsa continentur : sed cultus Sanctorum, Ordinum
Religiosorum inductio, et recitatio Breviarii pertinent ad mores: ergo.
R. N. .1/. Et quidem I. p. quia Ecclesiam universalem esse infallibilem
in canonizatione Sanctorum, si de tide non teneat,asserit tamen communior
el probabilior Theologorum sententia eum 1). Thoma, quodlib. 9. art. 1G;
fundatque in Ecclesiæ infallibilitate circa res morum, ejusque sanctitate ct
honore, cui Dei providentia el assistentia S. Spiritus non desit. Horum fun­
damentum 1UB facit, ut firmissimum sit judicium speculativum, quod in
cultu Sanctorum judicio practice praelucet : adeoque hoc prorsus distinguit
ab aliis, adorationem hostiæ, honorationem parentum, el alias actiones mo­
rales praecurrentibus : 2"m impedit fallibilitatem testimonii humani, ad
negotium istud ordinarie concurrentis. Porro sicut cultus Sanctorum a reli­
quiarum cultu distinguitur ex objecto, quod in hoc respectivum, in illo
autem absolutum et directum est ; ita disparem rationem praebet, cur hic
fallihilis esse possit, illic autem infallibilis debeat esse propositio.
Deinde 2. p. quia ex eo quod extinclus sit Ordo Religiosus, non sequitur
illum erronee institutum fuisse aut approbatum; cum extingui eum contin­
gat, vel ob Religiosorum declinationem a sanctitate regulæ, vel ob mutatam
necessitatem aut utilitatem ipsius Religionis. Cælerum quamvis institutio
ordinum religiosorum passim ct ab omnibus non numeretur inter ea, in
quibus Ecclesia errare nequeat, id tamen iisdem omnino certum est, uni­
versam Ecclesiam probare non posse alicujus Instituti regulam, quæ aut
errorem contra fidem, aut vilium contra mores complectatur.
Denique 3. p. quia si qua falsi tas inest, pertinens aut ad fidem aut ad
mores, Ecclesia certe universalis Breviaria hujusmodi non proposuit : si
autem historias illa inficiat, eadem Ecclesiæ infallibilitatein haud lædit;
ulpote quæ historiis in Breviario propositis auctoritatem humana majorem
tribuere non intendit. Cælerum probata pluribus experimentis tum artis
criticae fallibilitas, turn criticorum intemperantia, sufficere possunt ne quali­
cumque conjectura aut dubitatione opposita fidem Breviarii etiam histori­
cam continuo aut facile convelli patiamur.

109. Observa I. Quæ de infallibili late diximus, quamvis secundum prae­
sentis capitis institutum ad Ecclesiam complete spectatam pertineant, non
minus tamen, quin ct principalius, inlclligenda sunt de Ecclesia formalitcr
el representative accepta, seu pro Episcopis capiti suo supremo adheren­
tibus : tum quia Episcopis impositum esi munus Act. 20. v. 28. regendi
Ecclesiam Dei; 1. Pct. *>. v. 2. pascendi gregem Dei; Mattii. 28. v. 20. bapt izalos docendi omnia mandata Christi; 2. ad Tim. I. v. 14. custodiendi depo­
situm fidei; ad Ephes. 4. v. 11. ministrandi in consummationem sanctorum
et aedificationem corporis Christi: tum quia illud Mallh. 18. v. 17. Dic
Ecclesiæ, communis interpretatio cum Chrysoslomo, Thcophyl. Euthym. el
aliis, de Præsule Ecclesiæ accipit; praeterea vero juxta Cypr. ep. 69. Ecclesia
est in Episcopo, ct Episcopus in Ecclesia; ut, si qui cum Episcopo non sunt
in Ecclesia non sint; juxta llieron. in Dial. adv. Lucif. Ecclcsia non est,

>

ΐΝΠΕΓΕΓ.τιηιτ.ϊΤΑς vr.n.E cnniSTi ecclesiæ.

117

qwe Sacerdotes non habet; juxta Cyril. Alex, in ep. Synod, ad Nestorinnq
universarum Episcoporum consensus est Catholicae Ecclesiæ fides. Accedit
tum quod Episcopis special i m promissa sit mfallibililas, Mallh. 28. v. 20.
Ecceego vobiscum'sum omnibus diebus usque ad consummationem secuti; et
Joan. 16. v. 13. Cum venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veri­
tatem: tum quod iisdem obedientia sit praestanda, ex Luc. 10. v. 1G. Qui
ros audit, me audit, el Matth. 23. v. 2. Omnia quacumque dixerint vobis,
servate et facite.
Demum nec pertinet ad populum, tanquam gregem et oves, regere, pascere
et docere: nec decet mulierum, (quas Apostolus in Ecclesia tacere jubet),
aliorumque, maximam partem controversiarum ignarorum, inquirere men­
tem: nec factu possibile est, seu fidelium singulorum colligere sententias, seu
universos in concilium cogere.
110. II. Neque tamen ad universalem Ecclesiam repraesentandam, et
Ecclesiæ repraesentat i ve acceptæ infallibilitatein tuendam, requiruntur omnes
omnino Episcopi, ita ut major Episcoporum numerus summo Pontifici adu­
natus promissam Ecclesiæ infallibilitatein non habeat, si pauci ex adverso
Episcopi illorum doctrinæ circa fidem aut mores repugnent. Patet id, tum ex
recepta in omni tribunali lege, quæ ex plurali suffragiorum numero senten­
tiam totius senatus nomine enuntiari decernit : tum ex praxi Ecclesiæ perpe­
tua in causis Arii, Donati, Pelagii et aliorum spectata : tum ex verae Ecclesiæ
notis, quæ descripta» Episcoporum multitudini perapte congruunt, paucitati
autem repugnantium adversantur; quod argumentum Euseb. L. 5. hist,
contraMontanistas, Pacianus ep. 2. ad Sempron. contra Novatianos, Athanas.
ep. Synod, ad Jovian., Liberius ep. ad Constantium et Basii, ep. 75. adCæsariens. contra Arianos, llieron. in Dial, contra Luciferianos, cum Patribus
Cone. Ephesini Act. 5. el Constantinop. 11. Collât. G., pluribus prosequuntur.
Unde palet, requisitam a nonnullis ad infallibile definitionis dogmaticae
robur unanimitatem Episcoporum etiam consequentem (qua saltem post judi­
cium Ecclesiæ latum prorsus omnes consentire debeant) imprimis esse gratis
confictam, cum ratio dari nulla possit, cur paucitas resistentium non impe­
diat moralem unanimitatem antecedentem nec ferendum Ecclesiæ judicium,
rescindat tamen unanimitatem consequentem el latum jam judicium : deinde
absurdam el ridiculam, cum ex paucorum rebellium arbitrio penderet Eccle­
siæ auctoritas, et hæc salvari nequiret, nisi sæviendo in rebelles; quos prae­
terea sceleris quidem reos decernere, ipsius tamen sceleris notionem certam
statuere nequeant judices: amicam denique hairesibus fere omnibus et ini­
micam judiciis Ecclesiasticis, cum nulla fere secla caruerit patronis etiam
Episcopis, adeoque nulla definitio Episcoporum opposita polluerit infallibi­
litate, sine cujus adminiculo nec certitudo fidei, nec erroris oppositio deter­
minari potest.

III. HI. Via et modus, quo Ecclesia suam in reluis fidei et morum aucto­
ritatem infallibilem exercet, universim est triplex, decernendo nempe vel per
summum Pontificem solum, vel per Episcopos in concilio œcumenico con­
gregatos, vel per eosdem extra concilium tale suis sedibus affixos, seu dis­
persos, utrobique tamen summo Pontifici adunatos. De gemino priori modo

118

DE PRINCIPIIS DIRECTIVE.

agetur capitibus sequentibus : de posteriori hic addimus, consensum dispersorum Pratulum esse vel expressum vel tacitum. Expressus est, dum legalis,
aut litteris, sive synodicis, sive singularibus, definitionem Pontificiam vel
præveniunt et sollicitant, ut circa tria Capitula tactum; vel sequuntur et
adoptant, ut circa epistolam tractoriam contra Pelagianos, et circa Bullam
Γηigenitus contra Quesnellianos evenit. Tacitus est, dum dispersi per orbem
Episcopi adversus constitutionem aliquam non reclamant, et hac sua non
reclamatione, seu suo silentio illam approbare censentur.
Note autem et indicia hujus præsumptionis habentur, si materia consti­
tutionis fidem, mores vel disciplinam generalem attingat ; si forma constilututionis normam et regulam fidelibus omnibus observandam præse ferat; si
causa constitutionis legitima auctoritate polleat; si tempus constitutionis
tantum sit, ut res ad Episcoporum notitiam pervenire potuerit. Fundamen­
tum porro præsumptionis hujusmodi est, tum unitas et communio Episco­
porum et inter se et cum suo capite, in qua Ihen. L. 3. adv. liter. et Tertill. I.. de præscrip. certissimam veræ doctrinæ regulam collocabant : tum
sumina grassantibus erroribus ac vitiis contradicendi obligatio, Episcopis
imposita; quam declarat Aug. ep. 119. c. 19. scribendo : Ecclesia Dei ea
qtue sunt contra fidem vel bonam vitam non approbat, nec tacet, nec facit; ct
!.. de dono persev. c. 16. monendo : Dicatur ergo verum, maxime ubi aliqua
quastio ut dicatur impellit : liem Coexestin. 1. in ep. ad Epp. Galliæ sta­
tuendo: Timeo ne conn ivere sit hoc tacere... In talibus autem causis non ca­
ret suspicione taciturnitas; quia occurreret veritas, si falsitas displiceret:
merita namque causa non respicit, si silentio faveamus errori.

Qv. eres:. In el quale judicium competat Ecclesiæ circa libros vel propositiones?
112. Nota I. Ex variis doctrinæ rebus, de quarum judicio ad Ecclesiam
pertinente generatim diximus, speciatirn hic materiam judicandorum libro­
rum et propositionum adducimus, tanquam argumentum multis posteriori
aetate controversiis agitatum. Sicut tum libri, tum propositiones sive ex illis
extracte, sive alias prolate, spectari dupliciter possunt, nimirum vel nude,
simpliciter, absolute et in se ipsis, seu iiidependenler ab omni auctore aut
libro, vel relative ad sensum quidem auctoris pro utroque, et ad sensum
etiam libri pro propositione indeextracta : sic reccntiora de iis judicii Eccle­
siastici exempla, quantum ad prius, dederunt Alexander VII, λ III et Inno­
centius XI pluies propositiones, nulla facta auctorum vel librorum mentione,
configentes; quantum ad posterius, LeoX, Innocentius X et Clemens XI libros
et propositiones inde excerptas ad Auctorum, Lulheri, Jansenii elQuesnelli
mentem ac sensum damnantes.
Porro judicii hujus quæsüo, seu causa, alia dicitur juris seu dogmatis, qua
scilicet quœrilur, qualis, hoc est, an vera aut falsa, an orthodoxa aut heterodoxa sit in se doctrina hujus propositionis aut libri; alia dicitur facti, qua
quæritur, quænani sil doctrina pr .p -silionis ut in libro, aut libri ut ab auc­
tore prolata : subdividitur autem hæc quæstio in quæstionem facti personalis,
ubi vel de auctore libri, vel descripto propositionem continente solo quæri­
tur, nulla facta dogmatis complexione ; et in questionem farti doctrinalis seu
dogmatici, ubi et de qualitate doctrinæ, ct de talis doctrinæ attributione ad

INFALl.1BII.1TAS ECCLF.S1Æ CIRCA FACTA DOGMATICA.

119

hunc auctorem vel scriptum qiiæriliu*. Exempla hanim quæslionum suppe­
ditat causa Janseniiina alibi tractanda. Nempe, an quinque famose propositiones hæresin contineant et merito damnata sint? est quæstio juris : an
ha» propositiones extent in libro Augustinus inscripto, aut libri hujus et ista­
rum propositionum auctor sit Jansenius? est quæstio facti personalis : an pro­
positiones memorata· jure merito proscripta sint in sensu,quem pnese ferunt
in libro Jansenii? est quæstio facti dogmatici.
Materia judicii non sunt nuda verba, sed sensus : sensus vero alius est
grammaticalis, quem verba et constructio orationis præcise produnt; alius
philosophicus, quem mons proferentis intendit : item alius naturalis, pro­
prius et obvius; alius extraneus, improprius et alienus; prior in propositio­
nibus absolute in se spectatis constituitur per sensum grammaticalem, in
propositionibus autem relative ad sensum auctoris vel libri spectatis per sen­
sum philosophicum ; posterior ex quocumque alterutrius defectu oritur. Sub­
dividitur porro sensus philosophicus in sensum internum et personalem, quem
nempe auctor interius et in animo habet; ct in externum seu litteralem, qui
quidem prater verba ex consilio, instituto, textura et conformatione libri,
ac tota doctrinæ ipsius serie colligitur, et posterioris classis propositionum
sensus naturalis, proprius, et obvius habetur ac dicitur.
Forma denique et sententia judicii est vel pract ica vel speculativa. Practica
est, dum approbat aut permittit, prohibet aut suspendit, sine aut sub certis
conditionibus, lectionem libri vel assertionem propositionis : speculativa est,
dum doctrinam declarat velut sanam seu immunem ab omni naevo, vel dum
aliqua censura theologica notat, vel dum censurari prohibet.

113. Nota II. Facile convenit 1°. non esse faciendum discrimen inter
textum brevem et longum, adeoque inter librum et propositionem in ordine
ad judicium. Quantumvis enim Janscniani inter illa distinxerint; tamen id
damnatum est a Clemente XI in Bulla Vineam Domini, an. 1705. edita, nec
solida discriminis ratio ulla afferri potest. 2°. Ecclesiam directe non judicare
de sensu interno ac personali ; quia ad auctorem etiam declarandum tanquam
haereticum, h. e. cum animi pertinacia errantem, sufficit hanc internam
comparationem aut præsumi ex qualicumque'scientia et veracitate auctoris,
aut supponi aliunde posse; cum hæc declaratio sit externa et judicialis in­
famabo, qualis etiam aliis in tribunalibus simili modo ex jure fieri con­
suevit. 3°. similiter Ecclesiam non judicare, saltem infallibiliter, infallibilitalc divini tus promissa, de factis personalibus particularibus, et ad doctrinam
fidei vel morum aut ad totam Ecclesiam non pertinentibus; prius quidem,
quia Ecclesiæ nihil interest, scripseritne reipsa v. g. hic aut alius auctor hunc
librum; alterum , quia sicut aliarum rerum particularium certa et evidens
cognitio haberi potest, sic ct certa propositionis in determinato libro con­
tinentia cognosci potest certissimis argumentis : posterius, quia infallibilitas
illa provenit tantum ex argumentis physicis, non autem ex Spiritus sancti
assistentia, qua* in necessariis duntaxat et pro bono Ecclesiæ communi fuit
promissa. 4". Ecclesiam sine erroris periculo judicare circa librum aut pro­
positionem simpliciter et absolute in se speciata; quia nemo unus, nisi
Ecclesiæ refractarius, id negat : contra hujusmodi autem, arlic. pr. abunde
actum est,

130

DE PRINCIPIIS DIRECTIVE.

Raque de quæstione duntaxat facti dogmatici, ac de judicio circa librum
vel propositionem, relative ad sensum auctoris externum, seu naturalem et
obvium sumpta, agendum restat. In qua pertractatione ambarum quæsiti
partium resolutioni inseretur responsio ad corollarium, quo aliqui docent
satis esse, si judicium Ecclesiæ externo et, ut vocant, religioso silentio exci­
piatur, seu nihil illi contrarium dicatur, scribatur, aut doceatur; non autem
requiri internum mentis et judicii proprii assensum.
114. Resp. I. Ecclesiæ competii jus ferendi judicium circa libros et propo­
sitiones, relative etiam ad sensum auctoris. Prob. Ecclesiæ competit hoc jus :
ratione Episcoporum : hi enim sunt pastores juxta illud Joan. 21. v. 17. Pasce
oves meas; et 1. Pet. 5. v. 8. Pascite, qui in vobis est, gregem Dei : sed
pastorum munus est, non modo ovibus monstrare et praebere pascua salu­
taria, sed et a noxiis pabulis eas arcere; adeoquc tum inter herbam et
herbam, tum inter pratum et pratum discernere, et venenatum ac noxium
a sano et salubri distinguere : præterea vero per herbas propositiones, per
prata libros, per pascua doctrinas et auctorum sensum intelligere licet : ergo.
2. Ratione Fidelium: istos siquidem in ambiguis et variantibus, maxime
circa religionem et salutem, oportet decisionem et instructionem capere a
Sacerdotibus præsertim majoribus; ut tum in Vet. Testamento, Deuter. 17.
v. I.,2. Parai. 19. v. 10. Malach. 2. v. 7; tum in Novo, Matth. 18. v. 17. et
Cap. 23. v. 2. praescribitur : sed libri et propositiones circa religionem et
salutem in sensu auctorum sunt sæpe ambigua, faciuntque judicia variare :
ergo. 3. Ratione Auctorum : qui, si fideles sunt, licet hæretici, vi jurisdic­
tionis, quam Ecclesia fundatam habet, prohibitione librorum vel damnatione
sententiarum possunt puniri ; si infideles sunt, vi conservationis et tuitionis
propriæ, possunt eodem modo vel directe arceri, vel indirecte, fidelibus nempe
lectionem aut usum interdicendo, impediri a nocumento inferendo. 4. Ra­
tione Doctrinæ : cujus depositum sicut Ecclesia habet, sic et curam, non
tantum dum ipsa loquitur, sed et dum alii id audent, ex officio gerit, juxta
illud 2. ad Tim. J. v. 13. Formam habe sanorum verborum, quæ a me au­
disti in fide, et in dilectione in Christo Jesu : bonum depositum custodi; et ib.
2. v. 16. Profana autem et vaniloquia devita; multum enim proficiunt ad
impietatem, et sermo eorum ut cancer serpit; ex quibus est Hymenceus et
Philetus. Ergo.
Cunf. Rectores, Patres, et Custodes Ecclesiæ,a primis seculis ad nostra usque,
hanc potestatem exercuerunt ; utique, quid juris competat Ecclesiæ, intelli­
gentes et servantes. Et quidem Apostoli juxta Auctorem Constit. Apostol.
L. I. c. 7. fidelibus prohibuerunt libros gentilium et pseudoprophetarum,
conformiter ad Act. 19. v. 19. Multi ex iis, qui fuerant curiosa sectati, con­
tulerunt libros, et combusserunt coram omnibus :ex Pontificibus autem, teste
Prospero in Chronico, Leo M. libros Manichaeorum, teste Anastasio Symma­
chus, Hormisdaset Gelasius libros hærelicorurn suæ ælatis proscripserunt ;
quorum Pontificum postremus etiam indicem proposuit, quo libros prubos a
pravis discrevit, horum lectionem insuper fidelibus prohibens. Antecesso­
rum formam secuti sunt successores, universim quidem, in Bulla Cœnæ a
Martino V. an. 1120., et in Indice librorum prohibitorum a PioIV an. 1564.,
primum solemniter editis, et posthac sæpius continuatis : specialirn vero

INFALLIBIL1TAS ECCLESIÆ CIRCA FACTA DOGMATICA.

421

Leo X nrticnlos Lutheri, Pius V propositiones Bail, Innocentius X librum
et propositiones Jansenii, Innocentius XII scripta Molinosi, Clemens XI ob­
servationes et propositiones Qucsnelli damnando et prohibendo. Patres
itidem in conciliis congregati eadem potestate, severitate etiam majore, usi
sunt contra haereticorum lucubrationes.
Nam jussu Concilii Nicæni flammis absumpti sunt libri Arii : Synodus
Conslantinop. L proscripsit epistolas Aelii : a Cone. Ephesinol. Act. 5. inter­
dicta sunt scripta Nestorii : in Chalcedonensi, Eulychetis opera fuerunt dam­
nata : idem statutum fuit in Conslanlinopolitano II contra epistolam Ibæ,
et libros Anthymi ac Theodori : Conslantinopolitanum HI rogo addixit
libros Monothelitarum : Nicænuin Π praeter libros alios damnavit inscrip­
tum Itinerarium Apostolorum : similia legere licet in actis conciliorum
generalium sequentium et aliorum.
Tutores tandern Ecclesiæ Imperatores aliique magistratus, ad defensionem
Religionis evocati, legibus ac poenis haud mitiora in libros notatos statue­
runt. Inter quos Constantinus M. rogum Arii scriptis, capitis poenam eorum
occultatoribus indixit. Eodem supplicii genere persecutns est Eunomii opera
Theodosius senior, libros Nestorii et Porphyrii Theodosius junior, Eulychetis
scripta Valentinianus et Marcianus, Severi commentationes Justinianus, et
posterioribus seculis Joannis Huss et Lutheri opera Sigismundus et Carolus V ;
ne quid dicam de Regum Franciæ Ludovici XIV et XV pluribus edictis con­
tra novissimas factionis Jansenianæ lucubrationes. Quam quidem Ecclesiæ
praxin pertinuisse ad auctorum sensum, tum frequens ipsorum auctorum
una cum scriptis damnatio, tum alia indicia manifesta docent.
115. Resp. II. Lato Ecclesiæ judicio ejusmodi, debetur non solum silentium
religiosum, sed internus mentis assensus fidelium. Prob. 1 Ratione præcepti,
quo Ecclesia subscriptionem etiam cum juramento faciendam sæpe exigit.
Subscriptio exterior,destituta interiore mentis adhæsione et consensu, verum
est mendacium et perjurium : ergo. 2. Ratione doctrinæ, quæ per judicium
hoc declaratur. Sicut enim veritas revelata corde creditur ad justitiam, ore
autem ejus confessio fit ad salutem : sic et veritas per Ecclesiam proposita
saltem corde suscipitur ad unitatem, ore autem aut manu fit ejus professio
aut subscriptio ad obedienliam. 3. Ratione finis, qui stat in proscriptione
erroris et confirmatione sani dogmatis : sed neuter obtineretur, si liceret
animo dissentire ab Ecclesiæ judicio : ergo.
Conf. Ex Ecclesiæ praxi constat : 1°. subscriptiones concilii fieri consue­
visse, mentione facta consensus : consentiens subscripsi; obtemperans sen­
tentia subscripsi; statuens vel definiens vel approbans subscripsi ; 2°. anathematismos fuisse faciendos ex toto animo et tota cogitatione, ut ait Justinianus
in Tract, ad Mennam ; corde et ore, ut loquitur Beda L. 4. hist. c. 17; anima
et ore, ut Lateran. IV Secret. 5. Can. 18. loquitur; fide et persuasione inte­
riore, ut sub finem Constantiense jubet; 3°. in subscriptionibus aut analhematismis admissa non fuisse præteritionem aut silentium, ut ex Hier. ep.
ad Pammach., Leon. I ep. 6. ad ep. Aquileiens. palet; nec suspensam e
conditione assertionem, ut ex Cyril, ep. ad Donat, de Joannis Antiocheni
analhematismo apparet; nec indeterminatam aut vagam, ut ex Act. 8.
Cone. Chalcedonensis circa Theodoretum liquet. His accedit Apostolica Cons-

I

3

’< M v

•J

■ i

it

-i

: .

44'···
Ax ri <

■ L4

OE PRINCIPIIS DlhRCTIVIS.

titutio Vineam Domini Sabaoth, qua religiosi silentii sufficientia damnatur
velut injuriosa et contumeliosa Ecclesiæ, superbite et temeritatis plena, iuo·
bedientiæ ac rebellionis adjumentum etc.

116. Respondeo III. Judicium Ecclesiæ de libris et propositionibus in sensu
auctorum est infallibile. Prob. Ecclesia ex resp. P. habet jus ferendi hoc
judicium; el ex resp. 2*. hujusmodi judicio debetur non tantum silentium
obsequiosum, sed internus mentis assensus : ergo idem judicium debet esse
infallibile. Cons. prub. 1. Quia mentis assensus non debetur nisi auctoritati
omnino ccrtie ac infallibili, præsertim obligatorius sub pœna anathematis;
cum iniquum foret, ita obligare fideles ad assentiendum rebus fallibilibuset
incertis. 2. Quia Ecclesia et in judicio ferendo declarat id se facere cum
assistentia Spiritus sancti, usurpando sæpius illa verba, Visum est Spiritui
sancto et nobis; et in assensu exigendo postulat nonnunquam fidem, ut in
Cone. Constanliensi proposuit illam quæstionem : utrum credant etc. ; ex
LÛ
utroque
autem finit infallibilitalis attributum. 3. Quia, cum ex prioribus
assertis geminis facile elidantur appellationes et negentur reformationes, ue
judiciorum ejusmodi, si qui possibiles statuantur, errores circa fidem et salu­
tem fiant irreparabiles, Ecclesiæ judicandi infallibilitas est tribuenda.
Conf. I. Ecclesiæ judicium est infallibile in quæstionibus juris et libris
ac propositionibus absolute secundum se spectatis, ut num. 107. et 110. pro­
batum dedimus : ergo et in quæstionibus facti dogmatici, et libris ac propo­
sitionibus relative ad sensum auctorum spectatis. Cons. prob. 1. Quia, si
Ecclesia erraret, judicando v. g. Institutionem Calvi .ni continere doctrinam
Catholicam et libros Acgvstini de gratia complecti doctrinam erroneam,
Ecclesia discens, cum dogma hic non cognosceret nisi in facto ac libris rela­
tive sumptis, erraret etiam circa dogma, Calvini propositiones hæreticas
amplectendo, et Acgvstiniorthodoxas negando; Ecclesia autem docens, cum
factum a jure non distingueret, male pasceret, regeret, et doceret fideles :
adeoque neutra praerogativas divinitus promissas haberet. 2. Quia partim
inseparabile est dogma a facto, saltem dum proponitur fidelibus aut vitan­
dum aul tenendum : partim ut conjunctum judicari debet, ad fidelium salu­
tem el fidei custodiam, dum in hominum commercium et controversiam
jam elatum est ab Auctoribus. 3. Quia alias nullum concilii decretum ad
Patrum conditorum mentem adoptari, nullus error damnatorum ab Ecclesia
auctorum anathematizari posset, quin de ntriusque sensu dubitare aul
aliter etiam sentire liceret.
Conf. II. Ecclesia est infallibilis in definiendo quis sit Scripturæ sensus;
cum exinde Cone. Trio. Se>s. 4. Vulgatam declararit authenticam : est
infallibilis in declarando sensu Traditionis a Patribus relatæ ; cum ex hac
in plerisque conciliis definiverit fidei dogmata : est infallibilis in usurpando
sensu symbolorum et decretorum; cum secundum ea fidei professionem con­
cinnant : ergo etiam infallibilis est in judicando sensu librorum ct propo­
sitionum relative speciatarum. Cuns. prob. I. Quia in Scriptura, Traditione,
et Symbolis, sensus obvius tique est sensus philosophicus, et non mere gram­
maticalis, æque est factum dogmaticum ac sensus externus auctorum libros
et propositiones edentium. 2. Quia cum relativorum eadem sit comiitio, ct
sensibus Scripturæ, Traditionis, et Symbolorum, sensus alii vel conformes vel

r.
<î

i*'/.

IXFAI.I.1HII.ITAS ECCLESIÆ CIRCA FACTA DOGMATICA.

123

difformes O8se debeant ; sicut infallibilis est Ecclesiæ cognitio circa sen­
sum Scriptura·, Traditionis et Symboli, sic et ejusdem rationis debet esse,
cognitio circa sensum cujiiscuinque propositionis aul libri cum illo compa­
rati. 3. Quia sensus librorum el propositionum formal i 1er vel includitur vel
excluditur a sensu Scripturæ, Traditionis aut Symboli; applicatur aulem
cognitioni Ecclesiæ per evidentiam signorum et regularum de sensu obvio
auctorum: ergo judicium de sensu auctorum in libris æqualem certitudi­
nem nanciscitur cum judicio de sensu Scriptura.·, Traditionis et Symbolorum.
117. Objic. Ecclesia non est infallibilis, nisi in iis quæ ad fidei aut mo­
rum doctrinam perlinent : sed ad fidei aul inorum doctrinam non perlinet
quæstio, (piis sit sensus libri aut propositionum , vel an liber aut proposi­
tiones in sensu auctoris contineant hæresin? ergo.
Prob. 1. Quia Christus Ecclesiæ tantum promisit infallibilitatem, quæ sit
necessaria, ne portæ inferi adversus eam prævaleant : salva autem fidei et
morum doctrina, portæ inferi non prevalent contra Ecclesiam. 2. Juxta
Patres, quidquid in conciliis etiam generalibus, excepta sola fide, definitur,
nullius est firmitatis; ita Leo 1 ep. ad Maximum Antioch, scribit; retractari
potest, imo licenter reprehendi, ut Pelag. 11 ep. 3. ad Epp. Istriæ declarat.
3. In quæstionibus facti errare posse Ecclesiam, D. Thom. Quodlib. 9. ari. 16.,
Tnstat. in Defensorio, Dionys. Carlhus. L. 3. de Auctor. Papæ el Cone.,
Gerson L. de Eccles, unit., Melch. Canus deLoc. Theol. L. 5. c. 5. aliique
enuntiant.
fi. ad Arg. Ut objectio æqualiter decurrat, propositio materiam contro­
versia exponens prior, se. quis sit sensus libri, accipienda est de sensu theo­
logico, seu in ordine ad qualitatem doctrinæ. Quantumvis enim quæstio quis
discrepet ab illa qualis sit sensus, jam supra tamen notavimus Ecclesiam
de quæstione priore solitarie accepta, et sensu mere grammaticali, haud ferre
judicium : praeterea hic addimus distinctionem hanc frustra fuisse olim pro­
latam ab auctore Belga in libro Via pacis inscripto. Nam quod Ecclesiæ
praxin attinet, nisi propositio sit ambigua, et hinc (ut in art. 24. et 41.
Wicleffi Cone. Constantiense et in Sa Jaxsexii Innocentius fecerunt) sensus
per damnationem sit determinandus, illa propositiones censurât semper in
sensu naturali et obvio: quod ad jus autem spectat, utrumque sensum a
censura attingi oportet; ne scilicet Ecclesia frustretur fine suo superius expo­
sito, ne res fidei et religionis recidat ad logomachias, ne damnatarum propo­
sitionum auctoribus perpetua excipiendi et altercandi materia relinquatur.
Non minus porro infallibilis in hoc sensu discernendo Ecclesia haberi
potest, ac ipsa est in sensu suarum enuntiationum, quibus aut dijudicat,
aul interpretatur aliquam doctrinam, cum utrumque ex iisdem principiis
profluat. Quin ct infallibilitatem hanc velut grammaticalem, quantum ad
Theologicum propositionum judicium pertinet, divinam dicere licet ; cum
eaa Spiritus sancti assistentia proveniat, qui providens de aliquo fine, etiam
de requisitis ad illum providet. Reducta sic ad unitatem objectione
fi. D. .1/. Ecclesia non est infallibilis, nisi in iis, quæ sive formaliter et
immediate, sive virlualiter el mediale, ad fidei et morum doctrinam perti­
nent, C. nisi in iis, quæ formaliter tantum et immediate ad doctrinam illam
pertinent, N. Similiter D. m. Quæstio illa, quis sil libri sensus, aut illa,

i

12-1

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

an liber in sensu auctoris contineat hæresin, non pertinet ad doctrinam
fidei formaliter et immediate, T. nequitiem virtualité!· et mediate, N. Conformiterad dicta inTr. pr. formaliter et immediate ad fidei doctrinam per­
tinere statuimus, quod vel est expression fidei objectum materiale, aut in
eo formaliter sive implicite sive explicite continetur : virtualiter autem ct
mediate ad illam spectare dicimus, quod ad objectum fidei materiale vel
sequela, vel conformilate, vel oppositione, vel alio modo ita refertur, ut
inde fidei aut veritas aut integritas notabiliter afficiatur. Posteriorem perti­
nenti® speciem cum objectio, in majore, subtrahere infallibilitati Ecclesiæ, ct
in minore, negare materiæ nostrae con trovers® conetur, ad utriusque pro­
positionis probationes respondere oportet. Hinc.
Ad Maj. prob. 1. D. m. Salva fidei doctrina, secundum omnia quæ tum
formaliter et immediate, tum virtualiter et mediate ad eam pertinent, portæ
inferi non praevalent adversus Ecclesiam, C. Salva fidei doctrina, secundum
ea tantum quæ pertinent huc formaliter et immediate, læsa autem secun­
dum ea quæ virtualiter et mediate illuc referuntur, N.
Adi. R. neutram auctoritatem huc facere; quia Leo firmitatem, h. e.
ratihabitionem seu approbationem tantum negat actis legatorum suorum,
ultra vel contra mandatum negotia tractantium ; Pelagius autem concedit
tantum retractari aut reprehendi judicium circa personas, diserte scribens:
α Licentia tribuitur, ut quidquid illic extra fidei causas de personis gestum
est, retractetur, o Praeterea vero neuter fidei causas ad sola formaliter et
immediate afficientia fidem restringit.
Ad 3. R. plerosque omnes similiter loqui vel de personis, vel de factis par­
ticularibus. Verba Angelici Doctoris sunt : In aliis vero sententiis, quæ ad
facta particularia pertinent, ut cum agitur de possessionibus , vel de crimi­
nibus, vel de hujusmodi, possibile est Ecclesiam errare; Cani autem: In mo­
ribus non toti Ecclesiæ communibus, sed qui ad privatos homines, vel Eccle­
sias referuntur, errare per ignorantiam Ecclesia potest. Tostatus et Gerson
assenmt quidem Ecclesiæ infallibilitatem in necessariis, nihil autem prae­
terea negant : Dion. Carthus. tandem Ecclesiam tenet fallibilem , sed in
facto et his quæ facti sunt, scilicet particularibus et cum fide nullatenus
connexis.
Inst. 1. Quod ad fidei et morum doctrinam pertinet, in verbo Dei vel
scripto vel tradito revelatum continetur, ut Trid. Sess. -L in dec. de Canon,
script, asserit. hunc autem esse sensum libri, vel librum in sensu auctoris
continere hæresin, in neutro Dei verbo continetur : ergo. 2. Doctrina fidei et
morum ipsa potest teneri illibata, etsi per errorem facti existimetur quod
ea hoc vel illo libro S. Patris non contineatur; et error doctrinæ oppositus
damnari potest, etsi similiter putetur illum inhæretici libro non reperiri:
quia ut Facundus Hermian. L. 5. c. 3. ait: Aliud est, ideo hæreticum excusare,
quod catholicus putetur; et aliud ipsam hæresin approbare atque defendere:
ergo. 3. Hæc v. g. enuntiatio : quinque propositiones hæresin continentes
damnat® sunt in sensu Jansenii, æquivalet his duabus : quinque propositio­
nes hæresin continent; ct quinque lue propositiones sunt in libro Jansenii :
sed licet prior propositio pertineat ad dogma, posterior tamen complectitur
purum factum : ergo.
R. Ad. 1. Redit prior distinctio de formaliter et immediate pertinentibus

ixFALLlBlLlTAS ECCLESIÆ CIRCA FACTA DOGMATICA.

125

ad fidem, quæ utique revelata esse oport&t el Tridentinum dicit, quin
idem requiratur ad aliter perlinentia, aut ab horum munero excludatur
quæslio nostra controversa. Ad 2. /h hujus falsitatem in conf. 1. postremie
assertionis ostendimus. Quod dictum Facundi attinet, in thesi quidem id
subsistere potest, in hypothesi autem docentis ct discentis Ecclesiæ non
tenet. Id 3. 11. Nec propositionem 2am exponentem accipi debere seorsim ac
divisim, ostendit conf. prima citata; nec, si solitarie accipiatur, penitus
sejunctam esse a fidei doctrina, declarat conf. secunda ibidem : adeoque N.
Cons.
Inst. 2. Ecclesia in pluribus casibus retractavit suum judicium circa facta
dogmatica : ergo non agnovit se infallibilem. Ani. prob. quidem circa pro­
positiones: I. Hæc : Filius est consubstantialis Patri, damnata est in Cone.
Antiocheno, probata in N'icæno : 2. Ista : Maria est Christipara, ante Cone.
Ephesinum habebatur catholica, post illud haeretica: 3. Hanc : una in Christo
natura est incarnata, Ecclesia probavit in Cyrillo, damnavit in Eutychete :
4.Istam: unus de Trinitate est crucifixus, Hormisdas reprobavit ut Eutychianam in monachis Scythis, Joannes 11. ratam habuit in aliis.
Circa libros autem : 1. Marcelli Ancyrani opera Julius cum Cone. Sardicensicensuit catholica, Basilius ct Chrys. cum universa Ecclesia rejecit ut
haeretica. 2. Libellum Professionis Celcstii Zosimus orthodoxum primo
habuit, postea heterodoxum cum Africana Ecclesia declaravit. 3. Tria Capi­
tula probavit Synodus IV. Generalis ac Vigilius, damnavit Synodus V. idemque Vigilius.
R. .V. .1. Quæ ad ejus probationem afferuntur, si inteUigantur de propo­
sitionibus et libris secundum se sumptis, contra ipsos adversarios pugnant : si
autem de relative sumptis ad sensum auctoris, nullatenus retractationem,
sed diversitatem judicii de diversis sensibus ostendunt. Hinc
Ad prioris classis prob. 1. D. Hæc propositio, Filius est consubstantialis
Patri, a Cone. Antiocheno damnata est in sensu Sabellii et Pauli Samosateni,
per το consubstantialis inlelligentium identitatem persônæ; et a N'icæno pro­
bata est in sensu Patrum, per eam vocem inlelligentium identitatem naturæ
contra Arium, C. utrinque in eodem sensu accepta, et sic damnata ac probata
fuit, N.
Ad 2. D. Ista propositio. Maria est Christipara, in sensu catholico, non
dividente personam Christi a persona Verbi, ante Cone. Ephesinum habe­
batur catholica; et in sensu Nestori i, dividentis personas et negantis unio­
nem hypostaticam, post illud habebatur hærctica, C. in sensu eodem, sive
NesLorii sive Ecclesiæ, N.
.Id 3. D. Ecclesia probavit propositionem hanc, una est in Christo natura
incarnata, significando unitatem assumptionis seu naturæ assumentis; et
damnaviteamdem, significando unitatem confusionis naturarum tum assu­
mentis tum assumplæ, C. Secus N.
,ld 4. D. Propositionem istam unus de Trinitate est crucifixus secundum
naturam divinam vel saltem confusam, damnavit Hormisdas; et unum dc
Trinitate esse crucifixum secundum naturam humanam probavit Joannes,
T.aliter, N. Dixi : Transeat; quia sicut a Nat. Alexandro ct Norisio salis
vindicata fuit fides Scytharum monachorum; sic ostensum est, Hormisdam
nullo decreto damnasse propositionis doctrinam, sed cohibuisse duntaxal

I2C»

ΠΕ PRINCIPIIS IHtlECTtVIS.

intempestivam el periculosam ejus prolationem, ac reprehendisse desiilultini
prudent ia et auctoritate magisterium monachorum, qui, quotquot propositioni
a se dictata· subscribere nollent, Nestorianismi incusabant.
.•Id posterioris c/asm prob. I. Λ. falsum imprimis esse, quod universi
Ecclesia ο/wo Marcelli rejecerit tanquam luerelica; cum nullum hujus
judicii monumentum, sed opposita potius Papæ et concilii sententia extet.
Deinde pro diversitate opinionum diversa est responsio. Qui Marcello favent,
fidem potius habendam dicunt professioni a Marcello editæ, judicibus de
ejus causa legitimis, el Athanasio coævo, orlhodoxiam ejus probantibus,
quam historicis et Patribus, tum oh temporis el loci distantiam deceptioni
expositis, tum ob Eusebii accusationem et fraudulentas Arianorum narra­
tiones reipsa deceptis. Qui moderatius adversantur, librum Marcelli contra
Asterium recte probatum dicunt a Juli·» ctConc. Sardicensi ; tum quod arti­
culi, quorum causa accusatio hæresis facta fuit, ibidem non asserendo, sed
dubitando et quærendo tantum proponerentur; tum quod edita professione,
ambiguitatem ac dubium Marcellus abstulisset : volunt tamen euindcm
librum nec immerito damnatum postea a Patribus aliis; proplerea quod
Marcellus editis deinceps scriptis aliis, dogmata olim sub dubitatione propo­
sita jam assereret, cl sic vel mutatam mentem, vel fraudem antea factam
declararet ; quorum posterius ad damnationem, prius ob fundatam fraudis
suspicionem ad infamiam libri omnino jus tribuebat.
Ad 2. /?. Zosi.Mvs nec solemni nec privato judicio professionis Celeslii dog­
mata proba\ it. sed fidem personalem, quam ille mendaci suorum dubio­
rum subjectione ad Ecclesiæ judicium præ se tulerat, laudavit : cognita vero
postmodum contumaci errorum assertione, quam Celestins Africana dispu­
tatione, ct declinato per fugam judicio Romano, prodiderat, Pontifex dam­
nata jam prius dogmata et ipse damnavit, et errorem facti mere personalis
condemnatione persona; correxit.
Ad 3. /I. falsum esse, quod Cone. Chalccdonense tria Capitula (quo no­
mine scripta ct personalis fides Theodori Mopsuesteni, Theodorcti Cyreusis
et Ibæ Edesseni Episcoporum veniunt) approbant. De Theodori enim jam
mortui sive scriptis sive persona a Concilii Patribus nulla facta est mentio :
de Theodoreti et Ibæ personis actum quidem, et pesterions epistola ad Marin
quoque lecta est; sed nullo dc ea Concilii judicio lato, postdata pœnilentiæ
signa ct dictum Nestorio anathema, uterque sedi suae fuit restitutus. Cum
vero Cone. Constantinopolilanum 11 damnarit scripta el personam Theodori,
Theodoreti autem ct fixe scripta quidem, non item personas reprobant,
aperte constat nullam hic intervenisse judicii retractationem, nec Concilio­
rum contradictionem ullam.
λ Igilii variatio has epochas et causas habuit : Primo quidem Edicto Justi­
niani, tria Capitula damnantis, Pontifex subscribere recusavit; tum quod in
fidei controversias jus Imperatori nullum tribuere vellet; tum quod Occi­
dentales, inter quos tum Ronue erat, persuasum haberent, hoc edicto, ab
Accphalis fabricato, Cone. Chalcedonensis auctoritatem convelli aut lentari.
Deinde cum spes et promissa fieront. Acephalos, damnatis Capitulis, sub­
scripturos Chalcedonensi, Vigilii s, jam Constant i nopol i m profectus, edidit
Judicatum Edicto conforme, addita hac clausula; Salca in omnibus auctori­
tate Concilii Chalccdonensist ut scilicet scrupulum Occidentalibus adimeret :

I

.*

INFALLIBILITAS ECCLESI.E CIRCA FACTA DOGMATICA.

12/

quod lamcii cum consequi non posset, Occidenlaliumquc suspicio et indi­
gnatio cresceret, jussit suspendi examen omne de Capitulis, donec generale
concilium congregaretur, cujus pars altera ex Orientis, altera ex Occidentis
Episcopis foret. Postea, ubi contra datam fidem conciliuin.e solis Orienta­
libus coactum videret Pontifex, et intéresse illi noluit, el Constitutum con­
didit, quo I. damnantur tum excerpite, tum forsan exccrpendæ doctrinæ
hærellcœ exscriptis trium Episcoporum ; ad præcidcndam scilicet Acephalis
excusationem : 2. negatur damnari posse aut debere personas; quiaTheodoms
quidem in pace Ecclesiæ obierit, Theodoretus autem el Ibas reconciliati
furent : 3. Idem nogalur ex eadem ratione de scriptis sub nomine Theodoreti
aut Ibædamnandis; ulrtimquescilicet ad melum Occidentalibus tollendum:
I. Prohibetur fieri ulteriorem questionem et Concilii progressum ; ut nempe
satisfaceret Occidentalibus pneteritis, et a Concilio non exspectatis.
Demum posleaquam, absoluto jam Concilio, Imperator et Orientales dam­
nationi tum scriptorum omnium tum persona; Theodori factæ pertinaciter
inhaerentes, schisma apertum, ni confirmaretur Concilium, minarentur;
Pontifex tandem, priori oeconomia usus, postulatum Concilio robur im­
pertivit.

_____

Nam 1. Origcncm sæpius cum sua doctrina damnatum laudant Greg.
Thaumat. ct Nazian., Athan. et Basilius; defendunt inter antiquos Didymus
Alex., Pamphilus, Euscb., Rufin ct Joan. Hierosolymitanus; inter recentiores
Picus Mirandulanus, Joan. Merlinus, Sixtus Senens., Genebrardus, Huetius,
Stephanas Binetus et Petrus Halloix, ambo Jesuitæ.
2. In causa trium Capitulorum errasse Synodum V aut saltem errare po­
tuisse, crediderunt Ecclesiæ Hispana ct Gallica, quin et Pelagius I ac. II
cl Gregorius Magnus : item Pallavicinus, Baronius, Binius, Sirmondus, Petavius, Pelius de Marea, Godæus et Aguirrius.
3. Idem luentur in causa Honorii a Synodo VI cum epistolis damnata
Turrecremata, Baronius, Anastasius Bibliot., Binius, Bellarminus, Didac.
Payva, Grelserus, Sirmondus, Labbæus, Slaplclonus, Petavius, Gonetus
ct alii.
4. G ilbertus Porre tamis et Petrus Abailardus, a Conciliis Gallicanis dam­
nati, quotidie per pluies ab errore vindicantur.
5. In sensu libri Abbatis Joachimi damnato errasse Cone. Lateranense IV.
ceiisuit Gregorius Laudensis, ct ejus Apologiam post examen permittens
Inquisitio Romana.
6. In sensu Scriptorum Augustini et Thomæ de gratia judicando errare
posse Sedem Apostolicain, coram ipso summo Pontifice Paulo V professa
est Societas Jesu, ut Hist. Congr. de Auxiliis L. 4. c. 2. docetur : Ergo.
R. .V. J. Cui facta variaque Scriptorum studia tanto minus prosunt,
quanto major et factorum numerus pro nobis stat, iliaque hic contrarium
haud evincunt.
Et quidem non 1. quia Patrum laus vel spectabat ingenium et eruditio-

'

/nst.3. Unanimis Patrum et Theologorum usque ad natam de sensu Jansenii quaestionem consensus fuit, errare Ecclesiam posse in factis dogmaticis :
ergo opposita doctrina tanquam nova est rejicienda. Jnt. patet ex ‘variis
factis :

•M.ù

128

I

»

-

i»e

rmxciHis ni rectivis.

nom. n:»n dogma et fidem Origems; vel ferebatur ante lalam Eeclesiæ sen­
tentiam et declaratos errores. Defensio Scriptorum vel controverlil aut negat
faciam ab universa Ecclesia damnationem ; qualis est Pici Mirand., Merlini
el Halloixii : vel contendit Origenis scripta haereticorum fraudibus corrupta
et insertis erroribus vitiata; qualis est Joann is Hieros. Sixli Senensis, Genebrardi, et aliorum : vel occupatur in singulari capite, tide nimirum Ori­
genis circa SS. Trinitatem ; qualis erat Dydimi, Pamphili, lUiiini et plurium : vel excusat solam internam mentem auctoris ; qualis est Bineli et
quorumdain. Horum autem agendi modorum nuUusiufaUibil itat i controversas
repugnat.
Aon 2. Imprimis enim Ecclesia Hispana (de Gallica si quidem præter quae­
dam obscurius dicta Chrodoberti Ep. Turonensis et S. Columbani in ep. ad
Bonifacium IV., nihil habetur Concilium K., quod putabat Chalcedonensi
contrarium, recusavit quidem; sed cum hoc ipso in judicio erraverit, el
errorem facti mere personalis Eccledæ tantum tribuerit; sicut résilia ad
tempus prudenter dissimulata est ab Ecclesia, sic nullum scnlentiæ nostra
praejudicium infert. Pontifices deinde laudati adeo Synodum V. errasse non
putarunt, uleamdem singillatim omnes confirmarint. Quod tamen scripserit
Pelagius I. licere cuilibet abundare in suo sensu; Pelagius 11. acta in Synodo V.
vocarit privata negotia, causas speciales et quœstiones superfluas ; Gregorius
denique in ep. ad Thendelindam Longobardorum Reginam mentionem de
Synodo V. deleverit : hoc, inquam, priores scripserunt de damnatione per­
sonarum et quidem in pace Écclcsiæ defunctarum, quæ meri facti quæstio
est ; non autem de damnatione doctrinæ sensusque litteralis et naturalis, quæ
est quæstio facti dogmatici : posterior vero id fecit ex prudenti oeconomia,
illo praesertim tempore, quo necdum constabat inter omnes dc certa Synodi
auctoritate. Recenliorum denique Auctorum assertio pertinet maxime ad
quaestionem illam in Constituto Vigilii, num. 2. et 3. propositam ; atque hinc
Pallav. Tom. il. L. II. c. 18. mentionem facit hominum, non dogmatum;
Baron, ad an. 553. personarum et facti, non fidei; Binius in not. ad Cour, λ.
tantummodo personarum; Sirmond. in vita Theodoreti et Petav. L. 6. dc
Incani, c. 17. sensus interni et personalis ; tandem Petr. dc Marea in Diss. de
Vigilio, Godæus in Hist. Eccles, et Aguir. ad Cone. Tolet. XL Solius fach vcl
personarum, non aulem juris divini vel dogmatis meminerunt.
A’ec 3. quia ex universo Auctorum numero soli Anastasius Bibliolhecarius
et Turrecrernata, cum paucis forsan aliis, fatentur errasse Concilium sextum.
Eorum tamen prior non agnoscit hoc Concilium œcurnenicum ultra confec­
tionem decreti el canonum : posterior damnationem Hoxorii non habet con­
ciliarem, ulpote ex falsa informatione ac rumoribus mendacibus, non autem
ex epistolarum examine profectam. Reliqui vcl acta Concilii dicunt corrupta,
nomenque Honorii fraude Gracorum iisdem inlrusum ; ut Baron., Binius,
Bellarmin. cum multis: vel damnatam quidem Hoxorii oeconomiam, non
item doctrinam et fidem; vel si quidem etiam fidem, Honorii certe non ut
Pontificis sed ut Docloris privati justelegilimeque damnatam; utcæteri, alter­
utrum existimant.
Ace -4. tum quia Apologistæ sensum tantum internum et personalem
defendendum susceperunt ; cujus tamen laboris suscepti Berengarium Piclavicnscm el Othonem Frismgcnsein deinceps pœniluil : tum quia a par-

. v

*

JL* ·

IXFALI.IIlll.lTAS ECCLESIA! CIRCA FACTA DOGMATICA.

I

ficiikuibus tantum Conciliis, non vero ab universa Ecclesia, nec definiente
Pontifice, damnationem decretam causabantur.
Nec 5. quia Gregorii Laudcnsis defensio versatur in unico puroqne facto :
cum ab aliena et malevola manu insertam velit Joachimi libro propositionem,
quam jure damnatam ipse ostendit.
.Von denique 6. quia ex tribus erroribus aut mendaciis id conflatum
Theodor. Eleutherius L. G. c. 1. Hist, de Aux. ostendit: inter quæ illud huc
pertinet, quod ea propositio, non ex supplici Libello Societatis, sed alio ex
scripto anonymo ignoti auctoris sit excerpta.
118. Observa. An definitiones Ecclcsiæ dc factis dogmaticis pertineant ad
(idem ila, ut fide divina credi debeant; an vero calenus duntaxat, ut neces­
sarius sit cl certus mentis assensus? ad controversiam pluribus difficultati­
bus innodandam quæri ab Adversariis et urgeri solet. Affirmant alii primum,
eo quod de fide sit omnem textum, ab Ecclesia damnatum, esse vere damna­
bilem: sub qua enuntiatione universali cum quemlibet librum aut propo­
sitionem censuratam contineri facile ct certo ostendatur, colligunt hujus­
modi particularia, tanquam in illo universali implicite revelata, esse damna­
bilia etiam credi posse ac debere. Alii acquiescunt secundo, fidemque, qua
credantur hujusmodi definitiones, non quidem exigunt divinam, nec tamen
eam permittunt mere humanam, sed dicunt Ecclesiasticam ; eamque certam
et firmam exindestatuunt, quod Ecclcsiæ infallibilitat i a Spiritus sancti assis­
tentia profectæ innitatur.
In hac sententiarum diversitate, ut congrue ad dicta in Tr. pr. loquamur,
opus distinctione videtur. Et siquidem quæstio, ut nonnunquam fit, eo re­
deat: utrum Ecclesia in his definiendis sit infallibilis? affirmari potest ; cum
ea ex hactenus dictis sufficienter probetur esse revelata, adeoque de tide: si
vero in objecto definito sistat, ad formam judicii attendere oportet. Et qui-·
dem ubi propositio v. g. damnatur ut hæretica, aut declaratur ut de fide
certa, assensus fidei est praestandus : ubi vero damnatur sub mitiore cen­
sura, aut asseritur cum praerogativa inferiore, minoris etiam qualitatis
assensus locum habet : servata scilicet ubique relativa proportione assensits
ad judicium. Aliæ objectiones, quæ ex Janseniano facto huc afferri solent,
examinandae sunt in hujus historia, quam in Tr. de Gratia dabimus et vin­
dicabimus.
ARTICULUS V.

Quœnam sit vera Christi Ecclesia?

II!). .Voto. Ut designari vera Christi Ecclesia, certoque cœlui possit attri­
bui, videtur necessario instituenda comparatio inter societates Religionis no­
mine couflalas, quæ reipsa existant ac durent, fidemque el nomen Christi
profiteantur; atque ea facta sufficere: quandoquidem ex prioris defectu enun­
tiatio hic facienda foret de subjecto, ex defectu autem posterioris de prædicalonon supponente. Unde non minus ab hac collatione excludimus Ilæreticorum sectas, quæ olini exorlæ jam interierunt, aut nondum exorire fonsan
praevidentur futura; quam nuper jam in Capitis prooemio Anlichrislianoi um
.

9

130

ι»κ riuxcirus tuiiH uvis.

factiones rejecimus. Neque tamen opus apparel· Romanæ Ecclesia·, quam pro
vera Ecclesia habemus, opponere sectas omnes etiam hodie vigentes; tum
quia nnicilate Religionis, fulci, et Ecclesia·, alibi jam stabilita, si ostendatur
cœlum unum legitimum esse ac. genuinum, hoc ipso alii discrepantes reprolientur tanquam illegitimi et falsi ; tum quia Proleslanlium Ecclesia repu­
diata, plerwque secta·, nostris temporibus ct regionibus propius coguilæ,
tanquam illius aut socia· aut proles, eodem judicio abjectæ et spuriie dediratæ haud obscure intelliguntur.
Est autem duplex Romana· Ecclesiæ acceptio; una quidem secundum
diœcesin ac sedem; ct sub hac intelligilur societas fidelium seu Ecclesia illa
particularis, quæ oli in fuit ac est Roma·, et in Italia Episcopo Romane ut
Ordinario locali subjecta : altera secundum communionem ac /idem; quæest
multitudo fidelium seu Ecclesia per totum orbem diffusa, Romano Episcopo
tanquam Capiti visibili ct supremo Christi in terris Vicario, ac ejus Ecclesia·
particulari tanquam unitatis centro adhærens. Quamvis vero in praesens de
Romana Ecclesia, posteriori modo usurpata loquamur; id tamen non impedii,
quominus nonnullas enuntiationes, de Romana Ecclesia priori modo accepta
dictas, ad illam transferamus ; cum universalis hæc Ecclesia istam particu­
larem, velut totum pariem praecipuam, complectatur.
120. Dico I. Ecclesia Romana est vora Christi Ecclesia. Prob. Cui con­
veniunt notæ, insunt proprietates, et adjacent praerogati væ verae Christi
Ecclesiæ, est ac recte dicitur vera Christi Ecclesia : sed Romaine Ecclesiæ
conveniunt imprimis illæ notæ, scilicet I nitas, Sanctitas, Catholicitas ct
Aposlolicitas ; praeterea insunt dictæ proprietates, nimirum Visibilitas,Per­
petuitas ct lufallibilitas; denique adjacent prærogativæ, quæ sub nomine
motivorum credibilitatis veniunt, nempe Dogmatum, Testium ac Sigillorum:
.ergo. Prob. min. secundum omnes partes.
1. De Notis. Ecclesia Romana 1. est Una; quia Ecclesiæ Romanæ parti­
culari tribuitur a Patribus num. 101 laudatis, ct infra addendis, principalitas
cathedræ, principium unitatis ac centrum; et ejus Episcopo, ex dicendis
Cap. 3, convenit ob Petri successionem primatus, ratio capitis et vicaria
Christi in terris auctoritas : omnes denique, qui et quamdiu fuerunt aut
sunt in Ecclesia Romana universali, uniuntur huic Cathedræ, subjiciuntur
huic Capiti, agnoscuntque ct illam Cathedram tanquam principium el cen­
trum, et illum Episcopum tanquam primatem ct vicarium Christi : quod qui
renuunt, Schismatici habentur; ct vel ipsi se separant, vel rescinduntur.
2. Est Sancta; quia vel nulli post Christum ct Apostolos fuerunt sancti;
quod Christian® Religionis honori ac sensui communi repugnat : vel quicunique sanctitate aut manifeste excellenti aut miraculis confirmata celebres fue­
runt, membra Ecclesiæ Romanæ erant. Hunc characterem etiamnnm vigere
ostendunt canomzalioncs Sanctorum per intervalla célébrât®, quæ àzûtësts
tanta talique judicii rigore aguntur, ut nec evidentia sanctitatis nec miracuoiuin insolentia qualiscumque sufficiat, sed quantum humanitus haberi
potest, probatissima requiratur.
3. Est Catholica; quia non tantum hujus nominis compellatio Ecclesiæ
Romanæ. tanquam propria ct singularis, aut sponte datur. aut ex conventione
dan debet ; sed et ipsa res secundum omnes partes congruit. Habet enim illa

ΗΟ.ΙΙΛΧΛ ESI VF.il.l LlllUSjl ECCLESIA.

131

Universalitatem doctrinæ, ni vel ex sola fidei professione secundum ΤκιiiEMiM formulam patet: habet universalitatem loci, successivam quidem;
quia Ecclesia· per Asiam ct Africam olim florentes sed nunc extinctæ, per
Américain recens exorta·, per Europam usque huc perstantes, cum Romana
sede communionem tenuerunt aut tenent ; permanentem autem, quia Ro­
manic communionis Ecclesia etiam in plerisque orbis regionibus vel domina­
tur, vel toleratur, vel patitur : habet universalitatem temporis; quia a Petro
fundata, ad nos usque propagata cliamnnm durat, quantumvis coævæ omnes,
ætalc autem posteriores plures, jam perierint.
1. Est Aposlolica; quia Apostolum Petrlm fuisse Romæ, ibidemque con­
stituisse Ecclesiam, et ad mortem usque rexisse, ostendetur inferius : ab
eo autem usque ad hodiernum diem continua successione eidem Ecclesiæ
præsedissc Episcopos, docet catalogus infra texendus: iisdem, tanquam
supremis capitibus, reliquos omnes, qui pro Catholicis habebantur, Epis­
copos semper cornmm none junctos fuisse, contestatur historia universa.
Ü. De Proprietatibus. Ecclesia Romana 1. est Visibilis; quia et Romana
particularis obvia sensibus est, ct adiri potest; Et Ecclesiæ cætcræ cum hac
Romana unilæ designari conspicique possunt; adeoque Romana universalis
visibilis emicat.
2. Est Perpetua; quia a quo tempore fundata est, vel habuit Episcopum
certum ac indubium, vel interveniente nonnunquam Autipaparum schis­
mate, sedes tamen Romana in Clero populoque fideli durans et spectabilis,
communionem cum reliquis retinuit.
3. Est Infallibilis; quia nec dispersa erravit universa unquam in tide;
ut palet ex dictis : nec congregata iu conciliis, aut per Pontificem ex cathedra
loqucnlcm audita, unquam defecit; ut ex sequentibus constabit.
lïl.DePrœrogativis. Ecclesia Romana possidet 1. prærogativas Dogmatum,
quæ sunt veritas, sanctitas ct unitas; quia fidei ct morum doctrinam Eccle­
siæ Romanæ veram esse, ex auctoritate ct ratione per universam Theologiam
certe ostenditur ; nec ullus unquam error eidem vere adseribi potuit : quia
omnis illius doctrina tendit ad vitiorum excidium, virtutum exercitium,
conciliorum aestimationem et usura, salutem propriam et alienam, cultum
Deo dignum divinamque gloriam; ad quam normam quiniores composuerit,
veram vitæ sanctimoniam plane consequitur : quia demum nec moderna
Ecclesia fide aut‘doctrina differt ab antiqua; nec ex dogmatibus ullum, post
Ecclesiæ damnationem, amplectitur Ecclesia, particularis aut qualiscumque
fidelis, qnisc pro Ecclesiæ Romanæ membro haberi cupiunt.
2. Possidet prærogativas Testium, quæ sunt auctoritas, multitudo et inte­
gritas; quia inter Apostolos Paulus ad Rom. 1. v. 8. ; inter Patres Ircnæus;
Cyprianus, Athanasius, Augustinus laudati alias, aliique laudandi; inter
Doctores tum Episcopi Ecclesiarum fundatores magnam partem monachi,
tum pncdicalores a Romana Ecclesia undique ad fidei proinulgalioneni
delegati; inter Martyres tum olim pro fide catholica ubique terrarum, tum
recentius pro Romanæ fidei professione in Germania,Gallia, Anglia, Japonia,
China ct Tunquiuo, tormenta ac mortem perpessi; inter Confessores tot
Religiosi ct Secnlares, præter mandata Dei, etiam consilia Evaugelica pro­
fessi, ct legum Ecclesiasticarum observantes, verbis ct factis dc eximia
Ecclesiæ Romaine excellentia luculentissime testantur.

132

ROMANA EST VERA CHRISTI ECCLESIA,

133

bE eiuNdrns nUiECTivis.

3. Pussidet prorogativas Sigillorum, quæ sunt miracula, conversio genti­
lium, et constantia fidelium; quia et signa, Marc. 1G. promissa, et dona, I. ad
Cor. 12. enumerata, hodiedum perseverant in Romana Ecclesia: quïa hæc
etiamnum inferenda in gentilitatis tenebras luce Ex angelica continuatis
operis occupatur : quia eadem contra tyrannorum vim, hæreticorum praelia,
Schismaticorum rebellionem et Politicorum artes victrix hactenus stetit,
stabitque inconcussa.
N

121. Dico II. Nulla PiOtestanlium secta est vera Christi Ecclesia. Prob. Nec
nolæ, nec proprietates, nec prærogalivæ veræ Christi Ecclesiæ congruunt
ulli Protestantiiim sectæ : ergo nulla horum secta est vera Christi Ecclesia.
Prob. min. per. p. Et quidem I. de notis : constat apud Protestantes non
esse unitatem ordinatæ dispositionis sub uno capite, sed cum diversa regione
etiam diversos planeque independentes religionis principes haberi : neque
adesse principium unitatis aliud ; cum judicem vivum controversiarum sal­
tem infallibilem agnoscant nullum. Scripturam autem, ad quam hic con­
fugiunt, sive in se, sive in privato legentium judicio, agnosci aut esse non
posse, superius sit demonstratum.
Præterea Sanctitatem aut manifeste excellentem aut miraculis confirma­
tam neque auctores sectarum prodiderunt, ut ex eorum vita apertum est:
neque in ullu membrorum repertam fuisse authentice doceri potest. Si quæ
tamen in illis honeste vivendi ratio nonnunquam apparuit, ea certe non
est tribuenda propriis sectarum principiis, sed aut indolis naturæquc boni­
tati, aut politicis rationibus, aut forsan providentiæ divinæ ad virtutis
commendationem ista exempla ordinanti, uti inter medias gentilium tene­
bras hujusmodi lucis radios aliquando diffusos etiam legimus.
Universalitatem porro neque loci, sive successivam sive permanentem,
neque temporis aut doctrinæ, convenire ulli Protestantiiim sectæ, satis ex co
liquet quod trium secutorum ætatem necdum numerent, certis regionum
limitibus circumscribantur, doctrinamque ex damnatis hæresum antiqua­
rum fragmentis consutam profiteantur.
Apostolicilatem denique quod attinet, certum est ex Reformationis historia,
sectas omnes carere antiquitate et successione ad illam dotern requisita :
deesse autem missionem extraordinariam, omnimodus signorum, queis
Illam probari oportet, defectus demonstrat.
2. De proprietatibus sufficit universim notare, easdem ab ipsis sectariis
negari Ecclesiæ, quod desperent illas synagogæ suæ accommodari posse.
Contra Jurii Systema, dc prioribus saltem proprietatibus sonandis solliciti,
num. 90. est actum : posteriorem autem si quis vindicare contendat, facile
ex dicendis de doctrina refutatur.
3. De prorogativis similiter manifestum est, doctrina- deesse tum verita­
tem, si ad auctoritatis et rationis examen theologicum vocetur; tum sancti­
tatem, si singularia de mandatorum Dei impossibilitate, de libertatis amis­
sione, de operum omnium corruptione, de justificationis per solam fidem
acquisitione, aliaquc dogmata notentur; tum unitatem, si ad perpetuas sec­
tarum vicissitudines, et controversias sectariorum nullo judicio terminandas,
attendatur. Quod testes attinet ; cum quælibct Protcstantium secta ab ætate
Apostolorum ct Patrum longissime distet, habere ab illis testimonium non

potest, nisi forsan, quod pseudoprophetis prodixerunt. Coæva autem Ecclesia
tmn in Conciliis plurimis, tum in Pontificiis constitutionibus et Judiciis
dogmaticis, non aliud nisi anathematis ct damnationis tulit. Jkecipsa au­
tem causa facit, cur .Martyres proferri nequeant, aut si qui obstinatius erro­
ribus adhæserunt, eorum testimonium valeat : sigilla demum nulla faciunt
miracula; cum etiamnum vigeat illud Erasini, quod nullus sectariorum
extiterit, qui vel equum claudum curaverit : nec gentilium conversio, quam
suæ Ecclesiæ nec curam nec opus esse, propria sectariorum confessio et diu­
turna experientia docet : nec constantia fidelium , cum Princeps, illustris­
sima aut perillustris familia fere nulla sit, quæ olim Protcstantium partibus
adlueseril, et jam non tota aut secundum aliquam sui partem ad Romanae
Ecclesiæ gremium redierit.
Conf, Quæcumque in Ecclesia Christi nake hactenus sunt hœreses, in his
pleræqtie conveniunt; 1. quod, antequam formarentur, secundum primos
suos sodales intra gremium Ecclesiæ Rornanæ continerentur; ipsius autem
earum formationis initium quoad tempus, locum et causas determinari
possit : 2. Quod auctores habeant homines fere moribus improbos, opinandi
audacia immoderatos, auctoritate legitima destitutos : 3. Quod doctrinam
protulerint a Patribus ct Doctoribus Catholicis continuo oppugnatam, a sum­
mis Pontificibus aut Conciliis damnatam, ab Ecclesia universa reprobatam :
4. Quod factione comparata, legitimos judices et superiores Ecclesiasticos
spreverint; unitatem et communionem sciderint; in singulares cœtus coie­
rint : 3. Quod fidei formulas artificiose et ad fraudes concinnarint; syna­
gogas suas obstinatione, seditione ac armis tuiti sint ; utrasque mendaciis,
furore ac persecutione sustinuerint, dilatarinl. Ergo circumstantiarum
istarum complexio non abs re pro nota characteristica hæreseos haberi potest.
Atqui his characteribus omnino insignitas esse Protcstantium sectas his­
toria Reformationis sic dictæ manifeste ostendit. Ante earum siquidem
ortum Protestantes omnes Ecclesiæ Rornanæ suberant; neque extra eam
vigebat ulla Ecclesia, professione fidei cum illis eadem aut cognata. Præte­
rea enuntiari annus, designari urbs, et enumerari causæ possunt, quando,
ubi, et e quibus prima earum stamina processerint. Ad hæc Lltheri ct Calvini
mores adnotati sunt pessimi, opinandi licentia impotens et inaudita, aucto­
ritas reformandi nulla, neque ordinaria neque extraordinaria. Deinde dog­
mata illorum nova non tantum disputationibus habitis, scriptis libris, et
latis Catholicorum Doctorum ac Universitatum censuris oppugnata atque
erroris convicta, sed et a Leone X aliisque Pontificibus successoribus non
minus quam a variis Conciliis Provincialibus ac Generali Tridentino dam­
nata sunt; ac insuper ab Ecclesia universa constanter reprobantur.
Tandem factionis Proteslanlicœ genesin legum impatiens libertas cœpit,
magistratus Ecclesiastici contemptus promovit, apertum et inexcusabile
schisma complevit: nomen illi ac titulos seditiosarepuguanlia contra Cæsarem
ac Reges tribuit; vires, amplitudinem, et durationem, direptionibus Ecclesia­
rum, oppressioni catholicorum, ac diuturnis bellis faventior, successus im­
pertivit.

dtW

122. Observa. Quæ contra geminam positionem hactenus assertam pro­
feruntur adversariorum argumenta, fere occupantur vel in substituendis aliis
i

4Ï

(i

S1'·)'·

%

Μ

13-1

·

DE PRINCIPIIS CONSTITUTIVIS.

Ecclesiæ Notis, vel in infirmantia Proprietatum attributione ad Ecclesiam Ro
manam facta, vel in objiciendo circulo vitioso probationum nostrarum, vel in
avertenda a suis sectis infamia schismatis : sunt tamen hujusmodi omnia,
quibus operosius enodandis haud visum est immorari. Quominus enim adferri
aliæNotæ possint, facit Articuli tertii 2a et 34 propositio : neque (si quidem
sulwtitulio permittatur) notas proferri solitas congruere Protestanlium sectis
patitur continuatio, priori numero exposita. Dein vero quod ad eripiendas
Komanæ Ecclesiæ proprietates genuinas valero potest, tum tertio tum quarto
articulo, ut objectum, ita dissolutum fuit. Præterea circuli vitiosi exprobratio
tanto minus huc perlinet, quanto liberalius ipsi adversarii Scripture existentiam supponunt, quantoque studiosius inter probationes adduximus sigilla
seu motiva credibilitatis, quæ sine regressu ad Scripturam vim suam exerunt.
Denique cuma SS. Cyprivno, Optato Milev. et Augustino pluribus osten­
datur. nec ob morum corruptelam, nec ob fidei difficultatem ipsainque ido­
lolatriam, schisma faciendum; ipsi etiam Lutheran i el Calcinistœ, quan­
tumvis dogmate discrepantes, mutuo passim communicent; in purganda
schismatis macula Proteslantinm secias præ Donat istis haud feliciores esse
posse, aperto exemplo et proprio judicio demonstratur.

Qr.ERES :

Qucenam Ecclesiæ cum Romana dim fuerint, aut nunc sint unitce?

123. Nota. Sicut Ecclesiæ per Episcopos proprie constituuntur, sic ct per
diversos Episcoporum gradus distinguuntur. Deducitur autem gradualis
Episcoporum differentia ex imperio quo illi gaudent. Si enim Episcopo com­
petit imperium in universa Ecclesia, audit Episcopus QEcumenicus, seu
summus Pontifex aut Papa : Si in parle Ecclesiæ, ita tamen ut plurium
regnurum Episcopos sibi halieat subjectos, Patriarcha : si totius regni Epis­
copos, Primas seu Exarchus; Si Episcopos in parte regni, Archiepiscopus
seu Metropolita : si nullum Episcopum sibi habeat subordinatum, nec tamen
sil Archiepiscopo subjectus, Exemptus: si Archiepiscopo pareat, Episcopus
simplex. item Suffraganeus appellatur. Hanc differentiam non minus quam
ordinem in referendis Ecclesiarum Præsidibus servabimus ; sic tamen ut
simplicium Episcoporum sedes (cum immensus sit eorum numerus) nomi­
nandas haud suscipiamus : in recensendis autem reliquis non omittamus
Ecclesias jam a communione Humana vel schismate, vel haoresi, vel infide­
litate abstractas ; quandoquidem has ad successivam saltem universalitatem
perlinere, ex superioribus constat.
121. Respondeo I. Sedes Patriarchates, quas prima jam Ecclesia suspexit
et a S. Petro fundatas docet Traditio, 1res præcipuæ sunt, Romana scilicet,
Alexandrina et Antiochena. Ilis postmodern , el quidem ordine secunda, a
Cnecis in Concilio generali secundo inserta est Constant inopolilana: in
Cone. gen. quarto autem postremo addita Hierosolymitana. Majoribus his ac
veri nominis Patriarchis accesserunt deinceps alii minores, nec amplitudine
imperii pares, vel inveterata consuetudine, aut summi Pontificis indulgentia,
hunc titulum adepti, scilicet Aquile iensis, Gradensis, Venetus, Indicus,
/Ethiopiens et Lusitaniens: vel ex ruinis Patriarcharum Orientalium exorti·

'·

ECCLESIÆ CUM IlOtf.VNA UNITÆ.

‘i 3»

quales sunt Armenorum, Coptarum, llutlu narum, etc., e quibus tamen Aqui­
lejensis, nuper admodum in Archicpiscopatus Goritiensein cl Llincnsem
dissectus, desiit. Porro.
Romano Patriarchate! suberant diœccses, antiqui nominis et divisionis,
octo; Italiæ scilicet, Illyrici Occidentalis, Africæ, Galliarmn, Ilispanianim,
Britanniarnm, el in Illyrico Orientali Macodoniæ et Daciæ. In Italia quidem
numerabantur Provinciæ Snhurhirariæ, Tuscia et Umbria Picenum Subur­
bicarium, Campania, Valeria, Samnium , Apulia et Calabria, Lucania et
Bnitii, Sicilia, Sardinia, Corsica. Item Provinciæ aliœ, Flaminia, Æmilia,
Liguria, Alpes Colliæ, Venetia et Istria, Rhœtia prima et secunda. In Illyrico
Occidentali,Noricum Ripense et Mediterraneum, Pannonia prima ct secunda,
Savia el Dalmatia. In Africa, Proconsularis seu Africa proprie dicta, Numi­
dia, Mauritania Sitifensis et Cæsareensis, Byzacena et Tripolitana. In Galliis,
Lugdunensis prima, secunda, tertia et Scnonia, Belgica prima ct secunda,
Germanica prima ct secunda, Maxima Sequanorum, Alpes Graiæet Pcnninæ,
Viennensis, Narbonensis prima ct secunda, Alpes maritimae, Aquitania
prima et secunda, Novempopulania. In Hispani is, Tarraconensis, Carthaginensis, Gallæcia, Bætica, Lusitania, Mauritania Tingilana, Baleares Insulae.
in Britanniis, maxima Cæsareensis, Britannia prima et secunda, Flavia Cæsa­
reensis, Valentia. In Macedonia, Achaia, Thessalia, Epirus vetus et nova, Creta
insula. In Dacice diœcesi, Dacia Mediterranea et Ripensis, Mcesia prima,
Dardania, Prævalilana.
Constantinopolitano Diœccses tres, Thraciæ, Ponti et Asiæ. In diœcesi
Thracia numerabantur Provinciæ, Europa, Rhodope, Thracia, Haemus mons,
Moesia secunda. Scythia : in diœcesi Ponti, Bithynia, Honorias, Paphlagonia,
Galatia prima et secunda, Cappadocia prima ct secunda, Helenopontus, Pon­
tus Palcmoniacus, Armenia prima ct secunda; nec non Armenia magna, regio
Lazica, Bosphorus, et regio Zecchia: in diœcesi Asiæ, Asia, Hellespontus,
Insulae, Lydia, Caria, Phrygia Pacatina ct Salutaris, Lycia, Pamphilia, Pisi­
dia, Lycaonia.
Alexandrino subjacebant Provinciæ sex, .Egyptus, Augustamnica, Arcadia,
Thebais, Lybia superior seu Pentapolis, et inferior seu Marmarica: Antio­
cheno novem ; Syria prima et secunda, Augusta Euphratesia, Phoenice Mari­
tima el Libani, Cilicia prima ct secunda, Isauria, Osrhoena, Mesopotamia,
Arabia : Hierosolymitano 1res, Palæstina prima, secunda ct tertia.

125. Respondeo II. Sedes Primatum adeo constantes haud enumerari pos­
sunt, cum Primatis titulus sæpc variant, vel pro varia, quam Pontifex
subin tribuebat, potestate; vel pro spontanea Praesulum, arrogatione ; dum
qui Primati certo non erant obnoxii Archiepiscopi hunc sibi titulum arripuenint, aut tribui permiserunt : ut in Germania factum legimus. E cele­
brioribus et constantioribus, sedes Primatis in Ægyplo ct Lybia erat
Alexandria ; in Africa Carthago; in Anglia Cantuaria; in Asia Ephesus;
in Cypro, Nicosia; in Galliis Arelalum, Bituricum, Lugdunum, Rhemi,
Vienna; in Germania Magdelnirgum, mine Salisbnrgum; in Hibernia Armachanum; in Hispani is Hispalis et Toletum; in Hungaria Slrigonium ; in
Illyrico Occidentali Sirmium et Achrida ; in Orientali Thessalonica ct Corin­
thus; in Italia Roma ; in Lusitania Bracara; in Palccstina Hierosolyma; in

13(1
be pniNcmis nrectivis.
Polonia Gnesna; in Ponto Cæsarea; in Scotia Andrcæpolis ; in Syria Antio·
chia ; in Thracia Heraclea.

F.CCI.ES1/F. CUM ftOMANA UNIT.E.

ùesareoiisis, in Pidœstina, Epp. 23.
Calaritanus, in Sardinia, Epp. 2.
Cameracensis, in Belgio, Epp. 4.
126.-Respondeo IJl. Syllabum Archicpiscoporuni quemdam daturi, sele­
Canluaviensis, in Anglia, Epp. 23.
gimus pirecipue eos. quorum suffraganei una indicari poterant : ordinem
Capuanua, in Regno Neapolitano, Epp. 9.
inter eos alphabeticum, tanquam usui commodiorem, statuimus: compelCassiliensis, in Momonia Prov. Hiberniæ, Epp. 8.
la\imus omnes a sedibus, exceptis Afris; quorum, cum antiquior nnliuaCharccnsis, in America Merid. Epp. 5.
tione Episcopus officium Metropolitae gerere eonsuesset, provinciam duntaxat
Glaudiopolilanus, in llonoriade, Epp. 5.
notavimus : addidimus tandemsullraganeorum numerum, cum nominare
.
Colocensis, in Hunguria, Epp. 9.
omnes instituti ratio nec exigat nec ferat.
*
. Coloniensis, in Germania, Epp. 4.
Compostdlanus, in GaHæcia, Epp. 12.
Acheronlanus, in Basilicata, Prov. Reg. Neap, numerat suffraganeos Epis­
Compsanus, in Prine, ulteriore, Epp. 6.
copos 6.
Consentiniis, in Calabria citeriore, Epp. 4.
Achridensis. in Macedonia, Epp. 9.
Coreyrensis, in Epiro, Epp. 2.
Africae Proconsularis senior, Epp. 105.
Corinthius, in Peloponneso, Epp. 26.
Albiensis, in Gallia. Epp. 5.
Amalphitanus, in Principatu Citeriore Reg. Neap. Epp. 5.
Cretensis, in his. Candia, Epp. 11.
Amasianus, in Hellesponto, Epp. 6.
Cyzicenus, in Hellesponto, Epp. 19.
Amidentis, in Mesopotamia, Epp. 5.
Damascenus, in Phoenicia, Epp. 13.
Amoriensis, in Phrygia, Epp. 29.
Darnidis, in Lybia Cyrenaica, Epp. 7.
Ancyranus, in Galatia, Epp. 7.
S. Dominici in Insula Arnericæ Borealis, Epp. 3.
Dublinensis, in Hibernia, Epp. 4.
Andreæpolitanns, in Scotia, Epp. 9.
Dyrrachinus, ni Albania, Epp. 7.
Antibarensis, in Albania, Epp. 13.
Eboracensis, in Anglia, Epp. 2.
Antinoes, in Thebaide, Epp. 9.
Eborensis, in Lusitania, Epp. 3.
Antiochenus, in Pisidia, Epp. 19.
Ebredunensis, in Delphinatu, Epp. 6.
Apamensis, in Syria mediterranea; Epp. 7.
Edessenus, in Osrhoena, Epp. 9.
Aphrodisianus, in Caria, Epp. 25.
Ephesinus, in Asia Proconsulari, Epp. 12.
Aquensis, in Provincia, Epp. 5.
Arborensis, in Sardinia, Epp. 1.
S. Fidei, in America Australi, Epp. 3.
Arelatensis, in Provincia, Epp. 4.
Firminus, in Marchia Anconitana, Epp. 4.
Armachanus, in Hibernia, Epp. 10.
Florentinus, in Hetruria, Epp. 6.
Atheniensis, in Attica, Epp. 8.
Gangiensis, in Paphlagonia, Epp. 5.
Avenionensis, in Provincia, Epp. 3.
Genuensis, in Liguria, Epp. 6.
Anxitanus, in Vasconia, Epp. 10.
Glascoviensis, in Scotia, Epp. 3.
Barensis, in Basilicata, Epp. 10.
Gnesnensis, in Polonia, Epp. 13.
Bastiensis, in Corsica, Epp. 2.
Gnossius, in Creta, Epp. 11.
Beneventanus, in Principatu ulteriore, Epp. 20.
Goanus in India Orientali, Epp. 7.
Berenicenus, in Pentapoli, Epp. 1-4.
Goritiensis, in comitatu cognomine, Epp. sub Patriarcha Aquileiensi AusBituricensis, in Gallia, Epp. 5.
triacos.
Bononiensis, in ditione Ecclesiæ, Epp. 6.
Granatensis, in Hispan. Epp. 2.
Bostrensis, in Arabia, Epp. 18.
Gualemaiensis in America Seplentr. Epp. 3.
Bracarensis, in Lusitania, Epp. 4.
Hadrianopolitanus, in Thracia, Epp. 16.
Bremensis, in Saxonia inferiore, Epp. 3.
Haffniensis, in Dania, Epp. 7.
Brundusinus, in Prov. Hydruntina, Regni Neapolit. Epp. 3.
Heracleensis, in Thracia, Epp. 4.
Burdigalensis, in Aquitania, Epp. 9.
Hieropolifanus in Euphratesia, Epp. 13.
Burgensis, in Castella veterc, Epp. 4.
Hieropolitanus, in Phrygia salutari, Epp. 16,
Byzaccnæ Prov. Africae senior. Epp. 128.
Hispalensis, in Baetica, Epp. 4.
Qcsaraugustanus, in Hispania, Epp. 6.
Ihdruntinus, in Reg. Neapol. Epp. 5.
Cæsareensis, in Cappadocia, Epp. 8,
S. Jacobi, in Chile Amer. Austral. Epp. 2,

►τ v.

138

hK PRINCIPIIS dirkctivis.

Jadeivnsis, in Dalmatia, Epp. 5.
Iconiensis, in Lycaonia, Epp. 19.
Lancianensis, in Aprutio, Epp. 10.
Laudicenus, in Phrygia, Epp. 4.
Larissenus, in Thessalia, Epp. 8.
Lauriacensis, in Hungaria, Epp. 4.
Leon topolit anus, in Augustamnica, Epp. I.
eopolitanus, in Russia rubra, Epp. i.
l.
Limensis, in Penivio, Epp. 8.
Lugdunensis, in ('.allia, Epp. 4.
Magdeburgensis, in Germania, Epp. o.
Manilensis, in Insulis Philippinis, Epp. 3.
Marissensis, in Cappadocia. Epp. 5.
Mauritania} duplicis senior, in Africa, Epp. 136.
Mechliniensis, in Belgio, Epp. 6.
Mediolanensis, in Ducatu cognomine, Epp. 15.
Melitenus, in Armenia secunda. Epp. 10.
Messanensis, in Sicilia, Epp. 3.
Mexicanus, in America Boreali, Epp. 6.
Moguntinus, in Germania, nunc Epp. 13.
Montis regalis, in Sicilia, Epp. 2.
Myrensis, in Lycia, Epp. 28.
Narbonensis, in Gallia, Epp. 10.
Naupactensis, in Livadia, Epp. 4.
Naxiensis, in Mari .Egeo, Epp. 6.
Nazarcthanus, in Palestina, Epp. 10.
Neapolitanus, in Regno cognomine, Epp. 5.
Neocæsareensis, in Ponto, Epp. 6.
Nicænus, in Bithynia secunda, Epp. 4.
Nicomediensis, in Bithynia prima, Epp. 14.
Nicopolitanus, in Epiro vetere, Epp. 10.
Nicosiensis, in Insula Cypro, Epp. 9.
Nidrosiensis, in Nonvcgia, Epp.
Nisibenus, in Mesopotamia, Epp. 8.
Numidiæ Senior, in Africa, Epp. 142.
Panormitanus, in Sicilia, Epp. 3.
Parisiensis, in Gallia, Epp. 3.
Patrensis, in Achaia, Epp. G.
Pelusius, in Augustamnica, Epp. 14.
Pergensis, in Pamphilia secunda, Epp. 26.
Pessinus, in Galatia, Epp. 4.
Pctranus, in Palestina tertia, Epp. G.
Phasidanus, in Lazica, Epp. S.
Philadelphins, in Lydia, Epp. 8.
Philippensis, in Macedonia, Epp. 4.
Philippopolitanus. in Thracia, Epp. to.
Pisanus, in Helruria, Epp. 3.
Pragensis, in Bohemia, Epp. 3.

130

Hhegieiisis, in Calabria idler. Epp. 9.
Hheuitinsis, in Gallia, Epp. B.
Uliodlus, in Insula cognomine, Epp. 12.
Hiaeiisis, in Livonia, Epp. 4.
Homaniis, in Italia, Epp. Prminciarmn I2.
Rossancnsis, in Calabria citeriori, Epp. 1.
Rothomagensis, in Gallia, Epp. G.
Salernitanus, inPrincip. citer. Epp. 9.
S. Salvatoris, in Brasilia, Epp. 2.
·
Salisburgcnsis, in Germania, Epp. G.
Sardicensis, in Dacia mediterranea, Epp. 4.
Sardiensis, in Lydia, Epp. 14.
ScnpensiS, in Bulgaria, Epp. 4.
Scythopolitanus, in Palestina 21, Epp. 5,
Sebastenus, in Palestina lraa, Epp. 3.
Sebastieusis, in Armenia lmâ, Epp. 5.
Seleuciensis, in Syria 1,na, Epp. 23.
Senensis, in Helruria, Epp. 6.
Senononsis, in Gallia, Epp. 3.
Scveriensis, in Calabria ulter. Epp. 5.
Sidepsis, inPamphilia, Epp. 22.
Sipontinus, in Capitanata Regni Neapolitani, Epp. 2,
Smyrnensis, in Asia, Epp. S.
Spalalensis, in Dalmatia, Epp. 10.
Sloboncnsis, in Macedonia 2a, Epp. 7.
Strigoniensis, in Hungaria, Epp. G.
Surrentinus, in terra Labor. Epp. 3.
Synnadensis, in Phrygia salutari, Epp. 20.
Taranlasiensis, in Sabaudia, Epp. 2.
Tarentinus, in Regno Neapolit. Epp. 3.
Tarraconensis, in Catalonia, Epp. 7.
Tarsensis in Cilicia l“a, Epp. 7.
Taurinensis, in Pedemontio, Epp. 3.
rhcatinus, in Aprutio, Epp. 10.
Thebanus, in Bæotia, Epp. 3.
Thessalonicensis, in Macedonia, Epp. 1G.
Toletanus, in Castella nova, Epp. 9.
Tolosanus, in Gallia, Epp. 7.
Tomensis, in Scythia, Epp. 9.
Trajanopolitanus, in Rhodope, Epp. 7.
Trajeclensis, in Belgio, Epp. 5.
Tranensis, in Bario Regni Neapol. Epp. 3.
’’Wuntinus, in Ponto Polemoniaco, Epp. la.
revirensis, in Germania, Epp. 3.
’ipolitame senior ct Regionarias Africa?, Epp. Ιυΰ.

«ç.

'

||

j
]

·

i

|
■!!

I

I

I
I
I
I

j.4O

DE PRINCIPIIS DIRF.CTIXIS.

Tuamensis, in Hibernia, Epp. 4.
Tnronensis, in Gallia, Epp. 11.
Tumlanus, in Sardinia, Epp. 3.
Tyannensis, in Cappadocia 21, Epp. (L
Tyrius, in Phœnicia maritima, Epp. 14.
Valentinus, in Hispania, Epp. 3.
Yesontinus, in Burgundia, Epp. 3.
Viennensis, in Austria, Epp. 2.
Viennensis, in Delphinatu, Epp. S.
Ulyssiponensis, in Lusitania, Epp. 7.
Upsalensis, in Suecia, Epp. 6.
Urbinas, in Ducatu cognomine, Epp. 6.
Uscopiensis, in Dardania, Epp. 4.
Utinensis, in Foro Julii, Epp. sub Patriarcha Aquileiensi Venetos.
127. Respondeo IV. Episcopos Exemptos, quos Graeci αυτοκέφαλους dicunt,
juxta praecedentem formam adjicimus, omissis plurimis llaliæ Episcopis,
qui quamvis immediate subjecti sint summo Pontifici, ab ejus tamen Archie·
piscopali potestate haud sunt immunes. Priores vero sunt :

h

Adriensis, in Aprutio.
Aniciensis, in Velaunis.
Aquitanus, in Regno Neapolitano.
ο
Aquinas, in Terra Laboris.
Bambergensis, in Germania.
Bisignianensis, in Calabria citeriore.
Caminensis, in Pomerania.
Cortonensis, in Hetruria.
Eugubinus, in Ducatu Urbinate.
Fundanus, in Terra Laboris.
Labacensis, in Camiola.
Legionensis, in Hispania.
Lucensis, in Hetruria.
Mantuanus, in Ducatu cognomine.
Mauronius, in Rhodope.
Melphiensis, in Apulia.
Miletius, in Caria.
Militensis, in Calabria.
Misniensis, in Saxonia.
·
Misthieusis, in Lycaonia.
Monopolitanus, in Bario Regni Nea pol.
Montis Politiani, in Hetruria.
Myxæus, in Rhodope.
Odessius, in Moesia secunda.
Ovietensis, in Hispania.
Passaviensis, in Germania.
Pientinus, in Hetruria.
Pompciopolitanus, in Paphlagonia.
Rapollanus, in Basilicata Reg. Neap.

g

ECC1.ES1Æ Ct’M flO.MA.NA UNÎTjb

I

î 41

Ralisbononsis, in Germania,
llavellcnsis, in Principatu citeriore.
Salulianus, in Pedemontio.
Sarzanensis, in Hetruria.
Selganus, in Pamphylia.
Sdymbrianus, in Thracia Europæa.
Soranus, in Terra Laboris.
Tempsanus, in Calabria citeriori.
Tergestinus, in Istria.
Ticinensis, in Ducatu Mediolanensi.
Tomobius, in Bulgaria.
Tridcntinus, in Tyroli.
Trivcntinus in Principatu ulteriore.
Trojanus, in Capitanata.
Varmiensis, in Prussia Polonica.
Volaterranus, in Hetruria.
Vratislaviensis, in Silesia (1).

Observa. Præter Episcopos pro diversis Episcopatus gradibus imperio
actuali in determinatam Ecclesiam fruentes, de quibus hactenus loqueba­
mur. commemorandi veniunt Titulares, qui subditos proprios non habent,
quamvis nomen ac titulum ab Ecclesia olim florente gerant; unde et Præsulesin partibus infidelium audiunt. Sunt autem vel Regionarii et Apostolici,
qui quaquaversum destinati, ubicumque se occasio præbuerit, exercendo
Episcopali munere apud infideles occupantur; vel Vicarii, qui certæ fide­
lium Dioecesi addicti, si quidem praecise vicos Episcopi impediti in Pontifi­
calibus gerunt, jam Suffraganti ; si praeterea successores futuri sunt Episcopi
uventis, Coadjutores appellantur. Quoniam vero vel nullam vel necdum
suam Ecclesiam possident, de illis præter hanc notitiam addere alia insti­
tutum nostrum haud exigit.

S3

CAPUT Π.
I

DE CONCILIIS ECCLESIASTICIS.

128. Concilium latine, Synodus'græce, idem est, ac plurium in imum locum,
alicujus rei Iractandæ gratia, conventus. A Personis tractantibus æque ile
Rebus tractandis.aliud civile est ac politicum, aliud Ecclesiasticum. Posterior
species present is capitis est argumentum; in (pio promissis, quæ ad Con­
cilia univcrsim spectant, deœcmncnici concilii conditionibus agetur, adjecta
simul brevi quadam celebratorum Conciliorum notitia.
■ (· Hic alias quasdam melropolitanas sedes adjiciemus quas novissime Pius Vit,
Grrçorius XVI d Pius IX instituerunt, in Oceania Sydncyenscm, in Russia Mohilo:eo5cm, in America Baltimorensem, Cinciniiatensem, Nco-Aureliaiienseni, NcoE^racenscm, Oregonienscm, Sancti-Ludovici, Quebcccnscni, ac tandem in Angiiti
"istnwnasterienscin.

•p -

1 i'j

bt PRINCIPIIS 1)1 RECTI Vis.

CONCILII ECCLESIASTICI NOTIO ET DIVISIO.

ARTICULUS I.

Quœnam rn sint, quœ ad notionem Conciliorum Ecclesiasticorum univmim
faciunt·.
.u
.

Nota. Sicut sub regni aut provinciæ comitiis, non quilibet, sed opi­
matum, conventus intclliguntur, sic ct Conciliorum Ecclesiæ nomine accipi
congregationem Prælatorum, jam Cone. Chalcedt mense declara vit. Restricti
ad hanc acceptionem Concilii quænam sil definitio, quæ divisio, quæ qua­
litas et alia adjuncta, quaeritur in prasens, ut ex datis responsis notio Con­
ciliorum Ecclesiasticorum cognoscatur.
129. Dico I. Concilium Ecclesiasticum definiri potest legitimus conventus
Prælatorum Ecclesiæ, ad ordinandas rationes Ecclesiæ publicas institutus.
Dicitur
I. Conventus legitimus ; quia illegitimus conciliahulum aut conventiculu®
appellatur. Legitimi autem ratio habetur a debitis conditionibus convoca­
tionis, celebrationis et confirmationis.
II. Prælatorum Ecclesiæ; quo nomine, si proprietas attendatur, designan­
tur soli Episcopi, utpotc qui a Spiritu Sancto positi sunt regere Ecclesiam
Dei : si ratio conciliaribus speciebus univoca postuletur, Ecclesiastici Epis­
copis etiam minores intclliguntur.
III. Ad rationes Ecclesiæ publicas; quæ scilicet pertinent ad lidem, vel
ritus ac carcmonias Sacrorum, ad pacem et disciplinam Ecclesiæ, ad mores
usumque fidelium.
I\. Ad ordinandas etc. institutus; quibus verbis agendi ratio exprimitur.
Constat autem illa imprimis Concilii ipsius constitutione; dein materiæ ordi­
nandae selectu et propositione; tum momentorum ponderatione ac delibe­
ratione: demum ipsa ordinatione, quæ si dogmatica est, nomine syinboli,
decreti, definitionis, sententia expressa legitur; si moralis, communiter
canon appellatur Tridentinum tamen, ncc sine exemplo, res fidei canonibus,
res disciplina* decretis, utramque doctrinam capitibus ordinavit.

130. Dico II. Concilium Ecclesiasticum dividitur universim in generale et
particulare. Generalereprésentai universam Ecclesiam; atque hinc ex etymo
nominis dicitur etiam plenarium et universale absolute, item acumenicum :
quætamcn postrema appellatio, insensu Canonum, insuper legitimum, appro­
batum ct receptum exprimit. Particulare partem duntaxat Ecclesia* Univer­
salis représentât. llrumquc subdividitur; et quidem
1. Generale aliud est generale actione, aliud generale acceptatione. Generale
actione pollere debet conditionibus tum conventui legitimo communibus,
tum generali propriis. Hujusmodi sunt ex parte convocationis, ut illa sit facte
a summo Pontifice, vdsaltem ejusdem auctoritate aut consensu aut ratiha­
bitione; ut directa sit ad omnes totius orbis Episcopos, qui in unione sunt
cum Ecclesia; ut adepta sil effectum, ct Episcopi vel per se vel per procura­
tores convenerint numero notabili nationum ct provinciarum putius, quam
personarum : ex parte celebrationis, ut congregat io non sitacephala, sed unita

143

capiti suo summo Pontifici, saltem per legatos pries i denti ; ut deliberatio sit
libera ac sine vi metuve, prudens item ac sine levitate aut tumultu; ut decisio
sil conciliaris, et communi eorum, qui jus definiendi habent, suffragio : ex
pArte confirmationis, ut subscribant congregati, Episcopi quidem definientes,
Theologi autem, Jurisconsulti ac Principes consentientes; ut summus Pon­
tifex acte Concilii rata habeat, vel accedendo, vel sententiam ferendo; ut idem
Concilii constitutiones tenendas observandas promulget.
Umerale acceptat tone est, quod defectu quidem légitimai convocationis,
aut celebrationis, aut confirmationis, aliquo laborat, sed communi Ecclesiæ
universalis consensu tanquam generale ac legitimum recipitur; sive demum
consensus iste sil expressus, seu verbis disertis declaratus,sive interpretat i vus,
sen facto aliquo aut indicio proditus : modo utrinque verus ac certus reipsa
existât.
II. Particulare pro ratione partis Ecclesiæ repræsentatæ aliud est nationale,
aliud provinciale, aliud diœcesanum. Nationale nul Primatiale a præsidibus
nempe vel Patriarcha vol Primate : qualia sunt Africana, Hispanica, Galli­
cana etc. Provinciale, quod conflant pliures Episcopi unius provinciæ, com­
plectentis diœceses plures ; vocaturque nonnunquam metropoliticum vel Jrchiepiscopale, rursus a suo præsidc; qualia sunt Moguntina, Coloniensia etc.
Diawsanum, quod unius tantum dioecesis Episcopus cum suo Clero cele­
brat; dicitur inde Episcopale, et a Canonibus speciatim, aut simpliciter
Synodus. Sicut priora duo subinde plenarium el universale vocantur; sed
respective tantum ct determinatam nationem vel provinciam accipiendo :
sicet posterius Concilii nomen retinet, sed ex dictis improprie; cum, dempto
Præside, ordinarie nullus in eo polleat jure dicendi sententiam. Occurrunt
tamen tum Diœccsana, tum Provincialia Concilia, quæ Episcopos plures aut ex
aliena provincia adlcctos numerabant; qualia a Benedicto XIV. L. 1. c. 1.
deSyn. Diœcesana proferuntur, et hinc mixta compellantur.
131. Dico III. Qualitas Concilii Ecclesiastici auctoritatem, utilitatem ct
necessitatem complectitur. Éx bis
I. Auctoritas Concilii substantialis tanta est, quanta est Ecclesiæ) quam
Concilium représentât; ideoque generalis, sive ex actione sive ex accepta­
tione talis Concilii auctoritas maxima est et irrefragabilis, ut infra pluribus
istendetur: accidentalis mensuratura sanctitate ct doctrina Patrum, pru­
dentiaque et reliquis dotibus actionis ; his vero paribus, a numero ct digni­
tate Ecclesiarum crescit : unde Nationale præfertur Provinciali el hoc Dite«sano.
II. Utilitas ex usu dignoscitur : cum Concilia pleraque vel ad hæreses
extirpandas. vel ad schismata tollenda, vel ad abusus eliminandos, vel ad
disciplinam restituendam, vel ad ritus et cærcmonias ordinandas sint adhi­
bita; atque hos sa*pius fines promptius, suavius el efficacius obtinuerint.
III. Necessitas Conciliorum, praesertim generalium, absoluta nulla est : cum
Ecclesia etiam dispersa aut per summum Pontificem loq tiens sil infallibilis;
praeterea sine illis per tria priora secula rite gubernata fuerit, licet mullæ
Mroses. schismata, vitia et abusus contra eam insurgerent. Est tamen ali­
quorum el secundum quid; tum quia conciliaris actio videtur medium ordi­
narium pro liniendis causis majoribus constitutum, nec sine illa Summus

m

DE mxciblis DlhECTriiS'.·

Pontifex de his sententiam ferre ; cum Romance Cardinalium et Episcopo­
rum congregationes quamdam Conciliorum speciem referant : tum quu
necessitatem aliquam ac moralem et utilitas memorata, el Apostolorum,
quantumvis Deo plenorum, exemplum satis declarat.
U

î <1

132. Dico IV. Inter adjuncta Concilii Ecclesiastici adnolari merentur in­
stitutio, usus, acta, locus, tempus. Et quidem
I. Institutionem humana majorem probat tum Apostolorum factum, quo
plura Hierosolymæ alibique Concilia celebrarunt, et in illius Act. 15. coacti
definitione edixerunt: α Visum est Spiritui sancto et nobis»: tum argumentum
a minori ad majus ex verbis Christi, Matlh. 18. v. 20. deducium a Cœlestinol.
in ep. ad Synod. Ephesinam. et a Cone. Chalcedonensi Act. 10. in relat. ad
Leonem : tum Ecclesiæ Christi paritas cum Sy nagoga, in qua ex Num. II.
v. 16. ctDeuter. 17. v.8. ordinatione divina institutum Synedrion novimus.
II. Usus Conciliorum non tantum plurimis praeceptis, Dist. 18. in Dec. Gra­
tiani relatis, et in Trid.Sess. 21. c. 2. renovatis, est imperatus, sed persecuto
omnia celebratione sive generalium sive particularium observatus ; olim
quidem frequentior, nunc autem ob impedimenta varia rarior.
III. .icta Conciliorum, si stricte sumantur et ipsius congregationis gesta
respiciant, legimus divisa subinde in actiones, aliquando in collationes, fre­
quentius in sessiones : si latius usurpentur, etiam instrumenta varii generis,
ante vel post Concilii celebrationem facta, comprehendunt.
IV. Locus Conciliorum mediatus, a quo et compellationem pleraque nada
sunt, urbs plerumque fuerat Episcopalis: immediatus autem vel Ecclesia, vel
palatium, sive Episcopale sive Principale, aut adhærens alterutri porticus;
quarum aliæ a destinatione negotii secretarium, aliæ a lacunaris concame­
ratione Trullus compellate notantur.
V. Tempus aliud erat fixum ct definitum; pro Dicecesanis et Provinciali­
bus olim quidem semestre, vel mense Martio ct Octobri, vel æstivo et hie­
mali tempore; postmodum pro primis annuum, pro secundis triennale; pro
generali etiam quinquennale a Constantiensi determinatum : aliud ex data
occasione captum, generalia omnia,‘ac tene multa provincialia Concilia pro­
tulit.
133. Observa. Restat Conciliorum divisio gemina; altera quæ sumitur ab
auctoribus, unde alia Apostolorum, alia Patrum numerantur’ : altera a con­
firmatoribus, unde alia approbata et recepta, alia reprobata, alia partim ap­
probata partim reprobata, alia neque approbata neque reprobata. Quoniam
vero Apostolica recensentur nonnisi quinque, scilicet iDm pro electione Mathiæ.
2™ pro electione Diaconorum, 3om pro missione Petri et Joamiis Samariam.
iim pro editione Symboli, ;>’· pro determinanda cessatione legalium, reliqua
autem omnia sunt Patrum, hæc ad notasse sufficiet : divisionis alterius, ubi
neccssc fuerit, rationem hatebimus, præsertim in enarratione Conciliorum
generalium ct recensione canonum.

NOTITfA CONCILIORUM PARTICULARIUM

Qi’.ïres I. Quoi ct (juœnam Concilia Ecclesistîca fuerint celebrata?

131. .Vota. Præler summaria» Conciliorum omnium collectiones BarIholumæi Carranza', Gasparis Contarini Card. Sagittarii, Francisci Longi a
Coriolano, Ludovici Bail et Synopsi u Philippi Labbæi ac tabulas Ludovici
diiPin, ampliores adornarunt Jacobus Merlin us, Petrus Grabbe. Francisons
Juveritis, LaurentiusSurius, Dominicus Nicolin, Severinus Binius, Anonymus tum Romans tum Luparensis editionis auctor, Philippus Labbæus et
Petrus Gossarlius ; quorum postremam amplissimam locupletavit primum
Joannes llarduiinis, auxit (loin Nicolaus Colleltus, demum Joannes Domini­
cus Mansi sex tomis adjectis cumulavit, nunc vero in ordinanda collectione
maxima prælo jam Florentiæ laborante occupatur. Ex his non quidem
omnia, sed præcipua Concilia enumeraturi imprimis Chronologicum ordi­
nem secundum Hardulxi tabulas in picrisque servabimus, causam indicabi­
mus, decreta vel canones numerabimus, si reprobatum fuerit, distincto cha­
ractere notabimus, annum denique addemus, pro aliqua scilicet notitia
Conciliorum particularium; cum de generalibus quaestione sequente argu­
menta etiam actorum breviter enarrare mentis simus.
133. Respondeo. Concilia, quæ decreta vel canones ediderunt, celebrata
fuerunt :
SECULO I.

rS ' * 9

Aposlulicum de edendo symbolo; Loco et anno incerto.
Hierosolymitanum decernit cessationem legalium, edit Canones de sanguine,
suffocato, et fornicatione; anno incerto.
SECULO n.

Ilierapolitanum damnat Montanum.
Romanum de celebrando Paschate.
Ephesinum de eodem.
Palestinian, consentiens Romano.
Romanum, contra Quartodecimanos.
Caesarcensc inPalestina, contra eosdem.
Lugdunense, pro pace retinenda.

An. 170.
I 96.
196,

196.
197.
197.
] 97.

SECULO III.

Corlhaginense L sub Agrippino pro hcereticis rebaptizandis.
Carthaginense II. sub Agrippino, Can. ne Clericus sit lutor.
Alexandrinum ob Origenis mutilalionem.
Innunteel Synnadense pro rebaptizandis hcereticis.
Romanum, in causa Origenis.
Umbesitanum damnat Privatum haereticum.
Bostrenum contra Berylli errores.
Romanum ejicit Novalianum.
Girtbaginense 1. sub Cypriano contra Felicissimum Schismaticum.
t.

*

10

215.

217.
231.
235.
237.
210.
213.
251.
251.

146

t»K principiis co.xsTiTi'nvis.

Antiochenum contra Novatianum.
An. 252.
Carthagin. II. subCyprianocontra Privatum,Novalianiiin,Felicissimum. 252.
Carthag. IU. sub Cypriano de lapsis et baptismo infantum.
253.
Carthag. IV. sub Cypriano contra Episcopos Libellaticos.
Carthag. Γ. 17. VII. sub Cypriano pro rebaptismo.
251. 255.
Romanum contra rebaptismum.
236.
Antiochenum 1. 11. III. contra Paulum Samosatcnum.
265. 268.269.
SECILO IV.

Sinuessanum de lapsu Marcellini fictum.
303.
Cirtcnse recipit Traditores.
305.
Alexandrinum deponit Meletium.
306.
Carthaginense deponit Cepcilianum, dat initium Schismati Donat istarum. 311.
312.
Carthaginense decernit oppositum priori.
313.
Romanum confirmat posterius.
313.
Elibcrilanum. Can. 81. pœnitenliales.
311.
Arclatcnse judicat causam Cæciliani; Can. 22. edit.
315.
Ancyranum Can. 24. partira pœnitentialcs.
315.
Neocæsareense Can. 14.
321.
Alexandrinum sub Alexandro damnat Arium.
323.
Bithynice pro Ario.
321.
Alexandrinum sub Alexandro damnat Arium.
325.
îücænum 1. in Bithynia. (Eamexicvm 1.
329.
Antiochenum Arianorum.
Gangrense,Can. 20. partira dogmaticos contra Euslathium, inter an. 323 et311
330.
Alexandrinum damnat Ischvram.
333.
Carthaginense Donatislanm pro Traditoribus.
331.
Ccesareense contra Athanasium.
335.
Tyrium deponit Athanasium.
336.
Constaniinopolitanum Arianor. contra Marcellum Ancyr.
310.
Alexandrinum pro Athanasio.
341.
Antiochenum Symbola 3. Can. 25.
342.
Romanum recipit Athanasium et Marcellum Ancyr.
344.
Orientale Arianorum, Symlwl. prolixius.
346.
Coloniense damnat Euphratam hser. dubium.
Sardiccnsc Gexerm.e.
347.
eod.
Philippopolitanum Arion, e Sardicensi profugorum.
Mediolanense, deponit Photinum.
eod.
Carthaginense reconciliat Donatistas, Can. 1 i.
348.
Hierosolymitanum restituit Athanasium.
eod.
Sirmicnse, Occidentalium damnat Photinum.
349.
Alexandrina Athanasii restituti.
350.
Sirmiense Orientalium contra Photinum.
Arelatense contra defensares Athanasii.
333.
Mediolanense, causa exilii Liberii.
Biterrense pellit S. Hilarium.
356.
Sirmiense Occidentalium Anomzporuin edit formulam.
Ancyranum Semiarian. illam damnat A nat hem. 12.
338.

XOJIIIA CONCH.lOHl’M PARTICULAMCM.

147

An. 359.
359.
359.
359.
eod.
360.
hrÎ<iense diunnat forinularh Ariminensis.
Alexandrinum contra Pncurnatonmchos,, /Apollinaristas, ct Melclianos. 352.
363.
Alexandrinum ollcrt Joviniano Symbol. .\itænum.
eod.
Antiochenum idem præstat.
366.
Romanum recipit resipiscentes.
357.
Siculum ct Tyancnse pro formula Xicæna.
359.
Romanum excommunicat Valentem et Ursacium.
370.
Alexandrinum probat factum.
eod.
Uodiccnum, Can. 60.
Romanum excommunicat Auxentium.
374.
Ilkricianum profitetur Trinitatem consubstantialem.
eod.
Antiochenum concinit procedenti.
eod.
Valentinum, in Delphinatu, Can. 4.
377.
Jconiense tuetur divinitatem Spiritus S.
378.
Romanum de Ursicino Antipapa.
379.
Romanum damnat hæreses diversas.
380.
Ca'saraugustanum, damnat Priscillianistas, Can. 8.
381.
Constaniinopolitanum 1. OEcumemcüm II.
eod.
Aquileiense contra Palladium et Secundianum ha?r.
384.
Sidcnsc damnat Messalianos.
385.
Burdigalense, contra Priscillianistas.
390.
Romanum damnat Jovinianum.
eod.
Carthaginense, Can. 13.
eod.
Mediolanense contra Jovinian.
393.
Hipponense sub Aurelio I., Can. 41.
Taurinense, Can. 8.
395.
Carthaginense sub Aurelio III., Can. 50.
397.
Carthaginense sub Aurelio IV., Can. 104.
398.
Alexandrinum ct Cyprium contra Origencm.
399.
Metanum, dccr. 18. contra Priscillianist., Can. 20.
400.

. · ... minutât formulam Marci Arethusii.
S,"H‘ „nst. vi et fraudo desinit in conciliabulum.
XX i» »'«<”'« rescindit bene gesb. Arimini.
Semiarimi. damuat Acaettnios.
'Χ,ό,,,ΗΛ..... » Acacian. rices reddit Semmnams.

Seculo v.
^flhagincnse Sub Aurelio VI., Can. 15.
•bjc'itanuni sub Aurelio VII., Can. 5.

i'
causa S. Chrysostomi.
Λ agincnsiasub Aurelio VIII. usque XIV., Can. plurcs.
a&niensis collatio inter Catholicos et Donatistas.
^'aren.-o, professionem fidei.
^Sincnsc contra Cclestium.
Ilifr? fc,,,dra calumnias Donalistarum.
Kta^r.'ln’,anuin in causa 1’clagii.
Ilirr !anUrn in cadem causaJ ?nilauum expellit Pelagium.

401.
402.
403.
403. 410.
411.
411.
412.
eod.
415.
eod.
416
►•J*

148

■
I

OE PRINCIPIIS IHRECTIVIS;

Carthaginense contra Pelagianos.
An. Hu.
Milcvitanum contra eosdem.
rod.
Carthaginense de Celestio respondet Zosimo.
417.
Carthaginense, Peer. 9. contra Pelagian., 10. contra Donatistas.
418.
Carthaginense in causa Appia rii.
419.
Ciliciense damnat Julianum Pelagianmn.
423.
Carthaginense circa Appellationes transmarinas.
Constantinopolitanum damnat Messalianos, de ordin. Sisianii.
126.
Alexandrinum in causa S. Cvrilli
et Ncstorii.
«
LIO.
Romanum in causa eadem.
tfxl.
Ephesinum OEcvmenicv.m 111.
431,
Antiochenum pro pace inter Cyrillum et Juan. Antiochen.
432.
Arausicanum. Can. 30.
ill.
Vaseuse. Can. 10.
412.
Arelatense, Can. 7.
cod.
Romanum in causa Chelidonii et contra Manichæos.
Hl.
Hispanum, anathem. 18. contra Priscil., decidit Filioque, Can. 20.
147.
Constantinopolitanum damnat el deponit Eutychem.
418.
Antiochenum. Tyrium. Berytense, in causa Ibæ.
cod.
Ephesinum Latrocinium.
cod.
Romanum rescindit acta Ephesini.
Constantinopolitanum
•J
damnat eadem, profitetur lidem.
430.
eod.
Hiberna 2. sub S. Patricio, Can. 65.
451.
Chalcedonense OEcvmenicdx IV.
Arelatense, Can. 36.
452.
Andegavense, Can. 12.
453.
tw
Arelatense in causa Fausti Lirinensis.
45a.
459.
Constantinopolitanum contra Simon iacos
Turonense. Can. 13.
461.
Veneticum, Can. 16.
465.
rod.
Romanum, Can. 5.
Antiochenum deponit Petrum Fullonem.
Arelatense contra Prædestinatianos.
Constantinopolitanum damnat Pel. Fullonem el Acatium.
478.
Carthaginense Generale datHunerico rationem lidci.
481.
Romana contra Fullonem et Aeacium.
484. 485.
Romanum de lapsis recipiendis.
487.
Lugdunense redpit Lucidi retractationem.
490.
Romanum, decretum Gelasii de libris.
491.
Romanum contra ambitum in electione Pontificis.
499.
Romanum mitigat Laurentium Antipapam.
MO.

Secvlo VI.
Romanum, Palmare, in causa Symmachi.
Romanum dc rebus Ecclcsiæ conservandis.
Romanum probat apolog. Symmachi el pr. acta.
Romanum contra invasores rerum Ecclcsiæ.
Agathcnse. Can. 71.

301.
502.
Ml.
Ml.
506.

NOTITIA CONCILIORUM PARTICULARIUM.

149

--

An. 511«
Aurelianense, Can. 31.
516.
Tarraconense, Can. 15.
517.
Gerundense, Can. 10.
eod.
Epaonense, Can. 40.
eod.
Lugdunense, Can. 6.
518.
Cônslantino|)olilanum, Tyr. llierosol. recipit Chalccdonense.
eod.
Romanum conciliatur cum Conslanlinopolitano.
520.
Tornaccnse, contra llærel. varios.
524.
llerdense, Can. 16.
eod.
Valenlinum in Hispania, Can. 6.
eod.
Arelatense, Can. 4.
525.
Carthaginense renovat pluies Canones.
Carpenloratcnse, Can. 2.
Arausicainim, Deer. 25. contra Semipelagian.
529.
eod.
Vasense, Can. 5.
Valenlinum in Gallia contra Semipelagianos.
530.
Romanum de appellatione Illyrici Hornam.
.:
531.
Toletanum, Can. 5.
eod.
Constantinopolitanum, collation. Catholicos inter el Severianos.
532.
Romanum contra Acoemetas.
eod.
Aurelianense, Can. 21.
533.
Carthaginense, Can. de monasteriis.
534.
Claromontanum, Can. 16.
535.
Constantinopolitanum damnat Acephalos.
536.
Hierosolymitanum idem.
eod.
Aurelianense, Can. 38.
538.
Barcinonense, Can. 10.
540.
Aurelianense, Can. 38.
541.
Constantinopolitanum probat edictum Justiniani.
Constantinopolitanum rumpitur per damnationem 3 Capitulorum.
546.
Constantinopolitanum, Vigilii Judicatum.
Aurelianense, Can. 24.
549.
Arvemense, Can. 16.
eod.
Tullense, proNicetio Trevirensi.
550.
Hopsuestenum circa tria Capitula.
eod.
Constantinopolitanum II. OEccmenicum V.
553.
Hierosolymitanum et Aquileiense recipit praecedens.
eod.
Arelatense, Can. 7.
554.
Parisiense, Can. 10.
557.
Landavensia 3. excommunicant illustres homicidas.
560.
Bracarense, Decr. 17., Can. 22.
561.
Lugdunense, Can. 6.
567.
Turonense, Can. 27.
eod.
Lucense in Hispania dividit dioeceses.
569.
Bracarense, Can. 10.
572.
AnÜsiodorense, diœcesanum, Can. 45,
578.
581.
Matisconense, Can. 19.
583.
Luedunense, Can. 6.

t f·

£

bE PRINCIPIIS DlftECTIVlS.

Malisconense, Can. 2Û.
Toletanum. Heer. 23, contra Arianes, Can. 23.
Narbonense, Can. 15.
Hispanum de receptione Generalis V.
Hispalense, Can. 3.
Cæsaraugustanum, Can, 3.
Romanum, Can. 6.
Toletanum, Can. 2.
Barcinonense. Can. 6.
Sf.cui.o VII,
Wigomiensede Paschate, Baptismo et Praedicatione.
Romanum pm Monachorum Sacerdotio.
Egarenso confirmat Can. 2. Toletani.
Parisiense Gener., Can. 15.
Hispalense, Can. 19.
Malisconense probat regulam S. Columbam.
Toletanum IV., Can. 75., in 1. c. Filioque.
Hierosolymitanum, epist. Sophronii de 2. voluntatibus.
Toletanum IX. pro auctoritate Regia.
Toletanum, Can. 19.
Constantinopolilanum confirmat Ecthesin Heraclii.
Romanum damnat eamdem.
Cabillonense, Can. 20. cura profess, fidei.
Africana aliquot contra Monothelitas.
Toletanum. Can. 6.
Romanum damnat Paulum et Pyrrhum.
Lateranense sub Martino damnat Monothelitas.
Toletanum, Can. 12.
Toletanum. Can. 17.
Toletanum, Can. 7.
Augustodunense, Can. 15.
Pliaiensis collatio de Paschate et rebus Eccles.
Emeritense, Can. 23.
Herfordiense, Can. 10.
Toletanum, Can. 16.
Bracarense, Can. 2.
llndfcldicum recipit 5 Concilia generalia.
Romanum de rebus Ecclesiæ Britannia?.
Mediolanense el Romanum contra Monothelitas.
Constantinopolitanum 111. OEcvmemcim VI.
Toletanum, Can. 13.
Toletanum,.Can. totidem.
Toletanum recipit Gener. VI. clCan. 12.
Toletanum XV. explicat 3 substantias in Christo.
Cæsaraugustanum, Can. 5.
Trullanum seu Quinisextum, Can. 10».
Toletanum, Can. 10.
Becanceldense de immunitate Ecclesiæ.

. -·*'Λ * ·■ ·

An. 383.
589.
tod,
590.
590.
592.
595.
59".
399.

601.
010.
OH.
615.
619.
627.
633.
63-4.
636.
638.
639.
640.
644.
646.
cod.
648.
619. I
653.
655.
656.
663.
664.
666.
673.
675.
eod.
679.
eod.
680.
G80.
681.
683.
684·
688.
691.
692.
693.
694.

NOTITIA CONCILIORUM PARTICULARIUM,

Toletanum, Can. 8.
Bergamsledcnee, Can. 28.
Aqutleiense contra damnationem 3. Capital.

151

An. 694.
697.
698,

SECULO VI|f.

Romanum absolvit Wilfridum, non confirm. Can. Trullanos.
709.
710.
Leodiense, Can. 10.
Constanlinopolitana pro el contra Genende VI.
712.
Romanum, Can. 17.
Romana 3. in causa Imaginum.
726-730-731.
Germanicum, Can. 7.
Ί&.
Liptinense, Can. 4. cum Indic, superstitionum.
743.
Romanum, Can. 15.
eod.
Suessiouense, Can. 10.
TU.
Germanicum damnat Aldeberlum et Clementem.
745.
Romanum damnat eosdem ct prioris scripta.
745.
Germanicum, statuta 35. S. Bonifacii.
747.
Qoveshoviense, Can. 30.
’ ' '■
eod.
Vermeriense, Can. 21.
752.
Mctense, Can. 8.
753.
Constantinopolitanum contra cultum Imaginum.
Verniense, Can 25.
755.
Compendiense, Can. 17.
736.
Attiniacense, pactum precum pro defunctis.
765.
Genliliacense de Processione Spir. S. et cultu Imag.
767.
Romanum contra Iconomachos et violatores Sedis Rom.
769.
Dingelfingense, Can. 17.
Antiochenum pro cultu Imaginum.
781.
Calchutense, Can. 20.
787.
Nicaenum 11. OEcumenicum VII.
787.
Constantinopolitanum ab Iconoclastis disruptum.
789.
Forojuliense, Symbolum., Can. 14.
791.
Narbonense pro filiatione Dei naturali.
eod.
Ratisbonense, pro eadem.
792.
Francofordiense pro eadem contra Felicem.
794.
Finchallense recipit CC. gen. 5., decr. de Paschate.
798.
Becanceldense, Can. de Ecclesiast. immunitate.
eod.
Romanum damnat Felicis hæresin et epistolas.
799.
Aquisgrancnsc, Felicem resipiscentem recipit.
eod.
Cloveshoviense Profess, fidei, contra usurpatores.
800.
Plura pro capitularibus Franc, hoc ct seq. seculo.
D

Ό

7

SECCLO IX.

Ratisbonense dc Chorepiscopis.
Cloveshoviense renovat analh. cont. usurpatores,
Salisburgense de decimis.
Aquisgranense de Processione Spiritus S.

803.
eod.
807.
809.

152

I

DE PRINCIPIIS DIRECTIVES.

Romanum de additione Symboli F iliaque.
Arelatense, Can. 24.
Remense, Can. 4-4.
Mogunlinum, Can. 33.
Turonense, Can. 51.
Cabillonense, Can. 66.
Constantinopolitanum contra Antonium leonomachum, Can. 17.
Constantinopolitanum Iconoclastarum.
Aquisgranense, Institut. Canonic, el Monialium.
Celichytense. Can. 11.
Aquisgranense, Institut. Regularium.
Theonisvillanum, Can. 4.
Choveshoviense de Eeel. et vita regular.
Compendiense contra abusum rerum sacrarum.
Parisiense de Imaginibus.
Ingelheimense contra raptores.
Romanum, Can. 38.
Parisiense, Canonum LL. 3.
Compendiense exauctorat Ludovicum Pium.
S. Dionysianum restituit eumdem.
Aquisgranense, Canon, cap. 3.
Constantinopolitanum contra Nicolaum Pontificem.
Lauriacense, Can. 4.
Theonisvillanum, Can. 6.
Vernense, Can. 12.
BeUovacense, Can. 8.
Meldense, Can. 80.
Parisiense pracedens complet.
Mogunlinum, Can. 31.
Britannicum et Romanum de ordin. Simoniaca.
Moguntinum damnat Gotteschalcum.
Carisiacum, Decr. 4. damnat eumdem.
Ticinense, Can. 23.
Curdubense prohibet martyrium.
Suessionense, Can. 13.
Romanum, Can. 42.
Valcntinum in Gallia de Praedestinatione, Can. 23.
Ticinense, Can. 19.
Carisiacum pro reformandis moribus.
Constantinopolitanum ejecto Ignatio inaugurat Photium.
Carisiacum, Can. 15.
I.ingonense, Can. 1G.
Tullense apud Saponarias, Can. 13.
Aquisgranense duplex in causa Theutbergn?.
Tullense apud Tusiacum, Can. 5.
Constantinopolitanum confirmat gesta Pholii.
Romanum, Decr. 2. contra Theopaschitas.
■Aquisgranense probat conjugium IValdradœ,

An. 809.
813.
eod.
eod,
eod.
eod,
814.
815.
816.
eod.
817.
821.

823.
824.
eod.
829.
833.
834.
836.
842.
813.
841.
eod.
845.
eod.
at7.
eod.
eod.
849.
830.
832.
833.
eod.
833.
eod.
837.
eod.
858.
839.
eod.
860eod·
861.

eod ».

NOTITIA COKCltlÔHVM ΚΛΤΚΧ’ΙΑΚΙΓΜ

.

mï) Hincmaro contra Holhadum.

**" ..... nscimlit acta pn»fls.
Ecd,,,,sis·

depositionis.
damnai Plmtimn et ejus v.dumen,
Wurmatiensc, Profess, et Clin. 80.
rauslantinopolitanuin IV. Œcumenicum VIH.
l^riensein causa Hincmari Laudunenns.
llliHÙicniseet Duziacense in eadem causa.
Coloniensc de Beneficiis Ecclesiasticis.
Dmiacense contra incestuosos et raptoics.
Rirennense in causa Patriarchae Aquileiensis.
Ticinense, Can. 15.
Ponli?onense, Can. eosdem et alios.
Ravennense, Can. 19.
Tricassinum, Can. 7.
Mhomagense, Can. 16.
Romanum pro restituendo Photio.
Manlinopolitanum contra Cone. OEcum. VUJ.
Coloniense, Can. 6.
Mogunlinum, Can. 28.
Metense, Can. 13.
Viennense in Delphinatu, Can. 4.
Triburiense, Can. 58.
Xannelense, Can. 20.
Aoeienum contra Formosum.
Romanum rescindit acta contra Formosum.
Ravennense repetit prius et Can. 12.

An. 863.
eod.
863.
865.
866.
867.
868.
eod.
869.
eod.
870. 871.
873.
eod.
874.
876.
877.
eod.
878.
eod.
879.
eod.
887.
888.
eod.

893.
896.
897.
898.
eod.

SECULO X.

Weianum, Can. 15.
Confluentinuni, Can. 8.
Crateleanum, Can. 9.
Erfordiense, Can. 5.
^elbeimense, Can. 7.
Augudanum, Can. 11.
^’"lflna ^nlipaparum.
wnanum pro Papa.
ibicum promovet Monachatum.
contra Monachos.
contra Simoniacos.
^fense. Can. 3.

x"ia“ione s·Ldalrid·

Ίο Ritibus Eccles.

909.
922.
928.
932.
948.
952.
963. 964.
96 4.
969.
978.
983.
989.
993.
1000.

Seculo XI.
-1002.

i·.

'Vi

154

DE PRINCIPIIS DIRECTIVE,

Francofordiense erigit Episcopat. Bamheigcns,
Anhamense, Can. 32.
Legionensc, Can. 7.
Ticinense, Can. totidem
, .
Aurelianense damnat Lisoium et Heribcrtum.
Sdigenstadianum, Can. 20.
Atrebatense contra Sacramentarios.
Karrofense contra Manichaeorum hæresin.
Bituriccnse, Can. 25.
Lemovicense, de Apost. S. Martialis et disciplin.
Casenatense Diœces. Instit. Clericorum in communi vivent.
Romanum dat Ravennensi secundum locum.
Romanum contra Simoniacos.
Romanum contra eosdem.
■ · Remense, Can. 12.
Moguntinum contra Simoniam et vitia Cleri.
Rhotomagense. Can. 19.
Romanum, Brionense, et Parisicnse damnant doctr. Berengarii.
Verccllence damnat idem et Joanuis Scoti librum.
Coyacense, Can. 13.
Turonense recipit Berengarium resipiscentem.
Tolosanum, Can. 13.
Composlellanum, Can. 4.
Romanum, Can. 13.
Turonense, Can. 10.
Viennense in Delphinatu, Can. 4.
Jaccetanurn ritus Gothicos in Romanos mutat.
Osborniense contra Cadolaum Anti papam.
Romanum, Can. 12., contra Simoniacos.
Mantuanum contra Cadolaum.
Romana 2. contra hæresin incestuosorum.
Hispanica plura pro mutatione ritus.
Gerundense, Can. 14.
Moguntinum de divortio Henrici IV.
Rothomagense, Can. 24.
Errordiense dividit decimationes illicite.
Rothomagense, Can. 22.
Romanum, Can. 24.
Moguntinum contra Concubinarios impeditur.
Londinense Canones plures renovat.
IVormaliense deponere Greg. VII. tentât.
Romanum excom. Imperat, ct Episc. Germanise.
Ticinense excommunicat Pontificem.
Pictaviensc, Can. 10.
Romanum, Can. 12. exstantes.
Gerundense, Can. 13.
Romanum recipit Berengarium quarto red.
Romanum modificat Investituras.

An. 1006.
1009.
1012.
eod.
1017.
1022.
1025.
1028.
1031.
eod.
1042.
1046.
1047.
1049.
eod.
eod.
1050.
eod.
eod.
4055.
1056.
eod.
4059.
1060.
eod.
eod.
4062.
4063.
1064.
1065.
4068.
eod.
4069.
eod.
4074.
eod.
4074.
4 075.
eod.
4076.
eod.
eod.
4 078.
eod.
eod.
4079.
1080.

KOTITIA C05CII.IÛIUM PAllTICL'LAKIVM.

. „urixiense Guibertum Anlipapam creant.
,

j »|
inululionein rituum in Hispania.
^ 3 Λ'-tii-apau, et Imperatam.

Snbuigense contra Heuricianos, et t.iin. 8.
S® ®lra matrimonia consanguineorum.

Unalphitanum, Can. 16.
Tolosanum contra diversos abusus.
Beneventanum, Can. 4.
çuessionense contra Koscehnuni.
Anglicauumjus Primatis et Metropol, dirimit.
Consiantiense, pro reform, disciplinae.
Edneuse contra Philippi Regis Franciæ incestum.
Haceniinum, Can. 15.
t'hromontanum, Can. 32.
ybomagense, Can. 6.
Turonense pro Expeditione Hierosolymil.
Sanlonense, jejunium in vigilia Apostol.
Nemausense, Can. 16.
Darense pro conciliandis Gixecis el Latinis.
Romanum, Can. 18. Expedit. Hieros. excom, Schism.
Audomarense, Can. 5.
Pictariense, Can. 16.
SeCULO

I

i1 chJ
■

An. 1080.
1080.
eod,
1084.
1085.
1089.
eod.
1090.
1091.
1092.
1093.
1094.
eod.
1095.
eod.
1096.
eod.
eod.
eod.
1097.
1099.
eod.
1100.

XII.

Lateranense damnat Schisma Henricianum.
Londinense, Can. 29.
Florentinum contra opinionem de Adventu Antichristi.
Nwthusanum damn. hær., ordinat jejunia.
Guaslallense conciliat Schism., limitat Investit.
Londinense prohibet Investituras Laicorum.
Trecense contra Simoniain et Investituras.
Londinense, Can. 10.
Beneventanum contra Investituras Laicorum.
Lateranense revoc. privil., excom, Henric. V.
Ansanum de üde et investituris.*
Bellovacense, Can. varios renovat.
emense, Suessan. Coloni. Catalaunum excom. Henric.
wUranense confirmat acta Lateranensis, dat. Indute.
Wmm deExped. contra Saracen, in Hispan.
T&lr«>nUni,iJ°l°n*ense> L- ridslariense excom. Henricum.
‘^num, Can. 10.
Emense, Can. 5.
^omagense prohibet Clericis
BenevpnH. ” contra prædoues.
aeneis consortium foemin.
gRenlannm
^Xlail,,mcont,‘aP‘^ones.
'ûnurn pro reformatione ,
_ morum.
ense damnat Petr urn Abailardum.
ænse de concord. Sacerd. ct Imperii.

4101.
1102.
HOS.
eod.
-1106.
1407.
1107.
1108.
eod.
1111.
1112.
1114.
1115.
1116.
1118.
eod.
1119.
eod.
eod.
eod.
1120.
1121.

1122.

15C

■»;· i

Γ1 !

ηκ

principiis directive.

LateranftOse 1. CEci μένκιμ IX.
Londinense vel Westmonasteriense, Can. 17.
Xannetense de rebus discipl.
Londinense, Can. 12.
Trecense, Institut. Templariorum.
Londinense prohibet Sacerdotum focarias.
Tolosanum. Can. 17. de inquirendis hæreticis.
Palentinum, Can. 18.
Aniciense, Claroinontanum Slampense contra Antip;
Remense contra eumdem et Can. 17.
Placentinum et Pisanum contra eumdem.
Hierosolymitanum de fide cum Armen is.
Londinense. Can. 17.
Lateranense II. OEcitîeniclm X.
Wintoniense, pro immunit. Eccles.
Senonense, contra Petrum Abailardum.
Hierosolvmitanum contra errores Armenorum.
Vizeliacum pro Expeditione contra Tureas.
Carnotense pro Expedit. Hierosol.
Parisieuse contra G ilberturn Porretanum.
Rernense, Symbol, contra asserta Gilbert!, Can. 18.
Balgentiacense de divortio Ludovici et Eleonoræ.
Augustanum, Can. 11.
Agnaniense excom. Fredericum 111.
Ticinense pro Victore Antipapa.
Bellovacense et Tolosanum pro Alexand. III. Papa.
Turonense excom. Victorem, Can. 10.
Clarendonense, Can. 16.
Herbipolense pro Paschali Antipapa.
Lateranense excom. et deponit Fridericum.
Parisiense damn, errorem Petri Lombardi.
Cassiliense, Can. 8.
Abrincatense, Can. 13.
Londinense, Can. 19.
Lumbariense contra hæret. boni homines, dictos.
Aenetum reconcil. Pap. et Imp., depon. Anfip.
Lateranense 111. CEccmemcvm XI.
Veronense reconc. ordinatos ab Antipapa.
Aquileiense contra incendiarios et sacrilegos.
Parisiense pro Expeditione contra Tureas.
Gisortense signat cruce Reges.
Anglicum pro cruce capienda.
Parisiense et Lanciense, decimas pro Expcd. Hierosol.
Eboracense, Can. 12.
Monspcliense contra Albigenses et de disciplina.
Parisiense de divortio Philippi et Ingelburgæ.
Lanciciense de continentia Sacerdotum.
Senonense contra hæresin Popullicianam.

An. 1123.
1125.
1127.
eod.
1128.
1129.
etx/.
<W.
1130.
1131.
1132. 1131.
1130.
1138.
1139.
eod.
1110.
1143.
•1146.
1146.
1147.
1148.
1151.
1152.
1160.
eod.
1161.
1163.
1164.
1166.
1168.
1170.
1172.
1173.
1175.
1176.
1177.
1179.
1184.
eod.
1185.
1188.
eod.
eod.
1195.
eod.
1196.
1197.
1198.

ΧΟΤΙΤΙΛ CONCILIORUM PARTICULARIUM.

lUliiialicum, Can. 12.
llivioneuse el Viennense contra malriin. Philippi.
Londinense, Can. 11.

167
An. 1199.

1199.
1200.

SECULO XIII.

Parisiense damnat Evrauduni hærelicum.
Scoticum de observatione Dominicas.
Lanibethense, Can. 3.
Narbonense pro conversione Albigensimn.
Aveuionense, Can. 21.
Parisiense contra errores Amalrici, el libros varios.
Monlispesulanum, Can. 46.
Lateranense IV. OEccxexicvm XII.
Melodunense, Can. 7.
Oiouiense, Can. 49.
Itothoinagensc, Can. 19.
Parisiense contra Albigenses.
Melodunense de jurisdictione Ecclesiastica.
Bituricense negat postulata de praebendis.
Germanicum, Can. 14.
Narbonense, Can. 20.
Romanum excommunicat Fridcricuin.
Tolosanum, Can. 45.
Tarraconense de divortio Jacobi et Eleonoræ.
Rothomagense, Can. 52.
Apud Castrum Gontherii, Can. 37.
Biterrense. Can. 26.
Xympbæanum de concord. Græcor. ct Latinorum.
Arelatense, Can. 24.
Jfogunlinum absolvit Sladingos Hæreticos.
Narbonense, Can. 29.
Rernense et Compendiense pro monendo Rego.
Turoncnsc, Can. 14.
Londinense, Can. 31.
Campinacense, Can. 39.
Turunense, Can. 13.
Wigomiense, Can. 59.
Apud Vallem Guidonis, Can. 9.
Tarraconense contra Waldenscs.
Othoniensc contra hoslcs Eccles, et cæremon.
Luîdunense I. OEcimemcvm XIII.
Biterrense, Can. 16. cl Cap. 37. de inq’uircikl. hærelic.
Valenliuum in Gallia, Can. 23.
tralislaviense, dat5,m partem redituum.
Insulanum, Can. 13.
Salmuriensc, Can. 32.
Albicnse. Can. 71.
Burdigaleuse, Can. 30.

1201.
eod.
1206.
1208.
1209.
eod.
eod.
1216.
1222.

1223. 1226.
1225.
eod.
eod.
1227.
1227.
1229.
eod.
1231.
eod.
1233.
eod.
1234.
1235.
eod.
eod.
1236.
1237.
1238.
1239.
1240.
1242.
cod.
12-15.
eod.
1246.
1248.
eod.
1251.
I |->Ο·Ϊ

1255.

HE PRINCIPIIS DI RECTI VIS.

Biterrense de subsidio belli contra hæreticos.
Panicum, Can. i pro securitate Ëpiscop.
Roffiaccnse, Can. 10.
Monspelicnse, Can. 8.
Ravennensc defend. Religiosos cont. calumnias.
Arclatcnse, Can. 17.
Coloniense, Can. 1 L
Lambethense plura pro disciplina Eccles.
Anglica et Germanica contra incursus Tartaror.
Copriniacense, Can. 7.
Parisicnse dat centesimam pro Expedit. Ilierosnlxni.
Nannetcnse, Can. 9.
Parisicnse contra blasphemos.
Coloniense, Can. 45.
Andomarensc contra negotiatores Clericos.
Viennense in Austria, Can. 19.
Claromontanum. collection. Canonum.
Londinense, Can. 54.
Apud Castrum Gonthcrii, Can. 8.
Andecavense, Can. 2.
Senonense, Can. G.
Compendiensc contra usurpatores bonorum Eccl.
Avenionensc. Can. 8.
Apud S. Quintinum, Can. 5.
Rhcdoncnse, Can. 7.
Lugdunense IL OEcvmemcim XIV.
Salisburgense, Can. 24.
Arclatcnse, Can. 22.
Duuclmense, Can. G.
Salmuriense, Can. 14.
Bituriccnse Can. 16.
Constantinopolitanum agnoscit Primatum Romani Pont.
Lancicicnsc, Can. 16.
Ausccnse et Biterrense pro libertate Eccles.
Audomarense, Can. 24.
Avenionensc, Can. 15.
Redingcnse, Can. 5.
Budcnse. Can. 69.
Andcgavense, Can. 5.
Coloniense, Can. 11.
Constantinopolitanum pro Process. Spiritus S. ex PP
Santoncnse, Can. 15.
Pictavicnse, Can. 11.
Salisburgense, Can. 18.
Lambethense, Can. 27.
Avenionensc, Can. II.
Santoncnse, Can. 5.
Turunensc, Can. 13.
9

Γ

An. 12SJ.
1257.
12.Χ
rorf.

1260.
itx/.
1261.
rod.
1262.
126.3,
1261.
eod.
1266.
1267.
1267.
1268.
rod.
rod.
1269.
rod.
1270.
cod.
1271.
1273.
1274.
eod.
1275.
1276.
rod.
rod.
1277.
1278.
1279.
rod.
rod.
rod.
cod.
eod.
1280.
eod.
cod.
cod.
1281.
eod.
1282.
eod.
cod.

m,titia co.ncimaiu m ραιπκ; ( I.AHIL M.

, Can. librum.
\enii'i|se,IS1''
5.
piclauensc, Can.
1
Havdiiicnsc, Can. 9.
Bituriccnse, <
Ejoiiieii.se, Ci
Herbipolense, Can. 12.
Mediolanense, Can. 10.
Insulanum, Can. 18.
Ciceslrense, Can. 41.
Misaroliense, Can. 12.
Salisburgense de conjunctione ordin. Equestr.
Ciceslrense, Can. 7.
Salmuriensc, Can. 5.
Canluaricnse, Can. 47.
Sanlonensc, Can. 7.
Rothomagense, Can 7.
Melodunenscpro discipl. Eccl. reformanda.
Mertoucnse, Can. 7.
Colouiense, Can. 22.
Baiocense, Can. 113.
Auscitanum, Can. 13.

180
An. 1284»
CO(L
1286.
eod.
1287.
COd.
eod.
1288.
1289.
1290.
1291.
1292.
1294.
1295.
1298.
1299.
1300.
eod.
eod.
eod.
eod.

Seculo xiv.

Compendiensc, Can. 7.
Parisicnse delite inter Bonif. VIII. et Philip.
Romanum de eadem.
Apud Pennam fidelem, Can. 15.
Nugaroliense, Can. 19.
Compendiensc, Can. 5.
Auscilanum, Can. 6.
Pœoniense, Can. 9.
^burgense de decimis et Stat, poenalibus.
Ofoniensc, Can. 29.
Rvcnnense in 2. in causa Tcmplariorum.
r? mailt'cci'se ct Mogunlinum in eadem causa,
«'cnnensc, Can. 32.
‘«menscinDelphinatu CEçumemcum XV.
«yennense, Can. 20.
furieuse, Can. 4.
• Wicnse. Can. 5.
^c«ncnso,Can.2i
J^'cnsc, Can. 4.
^inensc, Can. 8.
VallemOleli, Can. 27.
^«^cdilstatuta
JJ’kfce, Can. 4. a an. 1266. facia.
?l'tanu'n; Can. 8.
•Can. 39.

1301.
1302.
eod.
eod.
1303.
1301.
1308.
1209.
1310.
eod.
eod.
cod.
1311.
1311. 1312.
1314.
1315.
eod.
1317.
1320.
1321.
J 322.
eod.
1323.
1321.
1326.

IGO

b£ PRl.XClPliS DIRECTIV1S»

Marciacense, Can. 56.
Sylvanectense, Can. 7.
Complutense el Roffiacense, u trinque Can. 2.
Avenionense contra Antipapam et ejus errorem.
Londincnse, Can. 9.
Lompcndiense, Can. 7.
Camelhcnse, Can. 10.
Machfcldense de festis et disciplina.
Salmanticense, Can. 17.
Rhotomagense, Can. 13.
Biluricense, Can. 14.
Apud Castruin Gontherii, Can. 12.
Avcnionense, Can. 70.
Toletanum, Can. 5.
N'icosiense, Profession, et Can. 8.
CoMtantinopolitanum pro hœresi Palam it arum.
Anglicum contra captantes bénéficia non vacantia.
Londinensia duo, alterum Can. 12. alterum Can. 17. *
Noviomense, Can. 17.
Parisiense, Can. 13.
Toletanum. Can. 4.
Palamitarum contra Barlaamct Acinduum.
Biterrense, Can. 8.
Toletanum, Can. 2.
Machfcldense de Festis celebrandis.
Andegavcnse, Can. 34.
Eboracense, Can. 10.
Vaurense, Can. 13.
Narbonense, Can. 27.
Londincnse damnat hæresin Wiclefli.
Salisburgcnsc, Can. 17.
Paleulinum, Can. 7.
Parisiense ad componendum Schisma.
Londincnse contra errores XVideffi.

An. 1326.
1326.
1327.
1327.
1328.
1329.
1330.
13.32.
1335.
etd. I
1336.
eotl. I
1337.
1339.
1340.
1341.
rod. '
1312.
1345.
1346.
1347.
1350.
1351.
13.N5.
1362.
1365.
1367.
1368.
1371.
1382.
1386.
1388.
1394·
1396.

SECLLO XV.

Pansicnse, Art. 8. pro exemptis temp, schismat.
Pragense contra schismaticos.
Pansicnse de tollendo schismate.
Oxoniense, Can. 13»
Aquileicnse pro tollendo schismate.
Perpinianense pro Antipapa Benedicto,
Pisanum Gexerxix.
Romanum contra llussitas.
Londincnse contra Wideffi sectatores.
Constanticnse GexeraiX.
Salisburgcnsc, Dec. ct Can. 34.

1401·
1405«
1408.
cod·
1409cod·
1409j u?.
1-413«
yj,
j ^0.

NOTITIA CONCILIORUM PARTICULARIUM.

161
An. 1421.
1423.
1425.
1429.

Colomcnsc, Can. 11.
Ticinense et Senense pro unitate Grcecorum.
ilafniense, pro reform. el disciplina.
Parisiense, Can. 41.
Dcrlusaniim, Can. 20.
Basileense Generale.
Ferrariense continuat prius.
Biluricense sanctionem pragmaticam.
Fraucofordiense eligit neutras partes.
1439
Florentinum Œcumenicum XVI.
Friangensc, Can. 26.
Rothomagensc, Can. 40.
Andegavcnse, Can. 17.
Laiisancnsc agnoscit Nicol. V, tollit schisma.
Constantinopolitanum rescindit unionem Florentiœ faciam.
Coloniense recipit statuta Legali Pontificii.
Suessionensecanones plures renovat.
Avenioncnse, præter alia, confirmat opinionem piam de Immaculata
Conceptione.
Mantuanum pro bello contra Tureas.
Eboracensc pro reformatione disciplinae.
Toletanum, Can. 29.
Seuouense Canones collectos renovat.

eod.

1437.
1438.
eod.
eod.

1442.
1440.
14-45.
1448.
1449.
1450.
1452.
1456.
1457.
1459.
1467.
1473.
1485.

SECULO XVI.

An. 1510.
Turontnse pro Rege contra Pontificem.
1511.
Pisanum ct Mediolanense pro Imperatore contra eumdem.
1512 1517.
Lateranense V Œcumenicum XVII.
1518.
Dublinensc, Can. 10.
1528.
Biluricense Deer. 23 contra Lulherum Can. 7.
eod.
Parisiense, alias Senonense, contra eumdem, Deer. 16. Can. 40.
Coloniense. Canon. Partes 14.
1536.
1548.
Augustanum, Deer, et Can. 33.
eod.
Trevirense, Can. 10.
1549.
Coloniense, Canon. Titul. 7.
eod.
Hramtinum, Deer. 47. Can. 104.
eod.
Trevirense,Deer, el Can. 20.
1551.
Narbonense, Deer, ct Can. 66.
1561.
Pisciancnse, Professionem ct Canones.
1545 1563.
Tridenlinum Œcumenicum XVIII.
1564.
Remense, Can. 19.
1565.
Cameracensc, Dccr. ct Can. Titul. 22.
eod.
Mediolanense 1 sub S. Carolo BoiTomæo, Dccr. el Can. Pai l. 3.
1566.
Toletanum Symliolum ct Canones.
1569.
Mediolanense II Dccr. ct Can. Titul. 3.
1570.
MecMinensc, Dccr. cl Can. Titul. 22.
1573.
Mediolanense III Can. 21.
1576.
Mediolanense IV Dccr. clCan. Part. 3.
1.

162

Λ

Ι·Ε PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

Mediolanense V coruindem Part. 3.
Rothoinagense. Profess. et Can. Tit. 12.
Mediolanense VI Deer, et Can. 31.
Memphi ticum pro conversione Cophlorum.
Remense. Professionem el Can. Tit. 29.
Burdigalense, Professionem el Can. Tit. 75.
Turon ense. Professionem el Can. Tit. 18.
Biluricensc, Professionem el Can. Tit. 15.
Aqueuse, Professionem et Can. Tit. 13.
Mcxieanum, Deer, el Can. Libr. 5.
Cameracense, Deer, et Can. Tit. 24.
Tolosanum, Deer, el Can. Part. 4.
Aveuionense, Deer. et Can. Tit. 61.
Aquileiensc, Dccr. et Can. Tit. 19.
Diamperiense in Provincia Goana contra hæresin et abusus.

An. 1519.
1581.
1582.
1582.
1583.
nd.
nd.
1581.
1583.
eod.
1586.
1590.
1593,
1596.
1599.

SECCI.O XVII.

Mcchlinensc, Decr. et Can. Tit. 26.
Narbonense, Dccr. el Can. Tit. 50.
Senoncnse damnat librum Richerii.
Aquensc damnat cumdem.
Dordrechtanum Calvinistarum contra Anninianos.
Burdigalense, Dccr. cl Can. Tit. 22.
Constantinopolitanum contra Calvini dogmata.
Hierosolymitanum contra eadem.

An. 1607.
1609.
1612.
eod.
1618.
1621.
1612.
1672.

SECCLO XVIII.

Romanum exponit et auget jus sacrum.
An
Avcnioncnsc Romani exemplar imitatur.
Ebredunensc, suspendit Senccenscm Episc. Decreta de Constitutioni­
bus Apostolicis.
Maron i tarum pro reform, disciplina; (1).

cod.

1727
173«

Qv.eres II. Quœnam sint Concilia Generalia cl in ii* nolalu digna?
136. Nota. Universalium Conciliorum nomine in superiore catalogo inscrip­
simus, quæcumquc sive actione sive acceptatione talia a Catholicis habentur :
inter quæ CEcumcnica a Generalibus distinximus, usi regula num. 110. §. 2.
data, secundum quam ad iccumcnici nomen tribuendum satis sit auctoritas
fmrtis Ecelesiæ cum capite conspirantis. Enumeravimus autem octodecim;
quorum octo priora in Oriente, decem posteriora iu Occidente celebrata, jus
quasi antiquum cl novum Synodale constituunt. Ad generalia duntaxat rejeci­
mus, qua· vel illa auctoritate carent, vel aliunde inter œcumenica numerari
haud solent. De triplici hac Conciliorum classe tria in compendio referemus.:
(1) A priore liujusce operis editione, Pscudosynodis arccnscri debent concilium Pit·
(oriente, an. 17R6, reprobatum Bulla « Auctorem Fi<lcî; » ct Pftriniensia. duo schismatiforuin, aim. 1797 et 1801. Legitimorum autem cludum iiitcrruplnm seriem, præter
Baltimorensia plurima, concilia Wirccburgctre, Gallicana, cl novissime Ilibcrnicum
feliciter instaurarunt.

JG3

ΝΟΊΙΤΙΛ CONCILIORUM GENERALIUM.

I". quidem adjuncta; quo nomine veniunt causa· et auctores confocationis, Patres et Præsides congregationis, locus denique cl tempus celebrationis :
2". Gesta seu Acta Concilii cum numero Sessionum et enarratione : 3°. docu­
menta sive ad fidei dogmata, sive ad disciplinam et mores pertinentia.
I. CONCILIA OECUMENICA ORIENTALIA.

137. Concilia OEcumcnica Orienlalia nuiiicraiitur hac serie :
numl. Constaiilinopolitanum I. Ephesinurn. Chalcedonense. Constantinopolitaiiiun II. Conlantinopolitaiium 111. Niçænum II. Constantinopolitanum IV.
Circa hœc notari merentur.
OECUM F.NICL'M J. MC.ENUM I.

I. Causa illius triplex ; 1’ Hæresis Ann negantis divinitatem Verbi; 2s con­
troversia de dic celebrandi Paschalis ciun Quartodecimanis; 3’ Schisma
JIeletii Lycopolitani in Ægypto Episcopi. Convocavit Patres Constantinus
.Magnus Imp. consensu et auctoritate Sylvestri Summi Pontificis, ut ex Ruf.
L. 1. hist. c. I. ct Cone. gen. 6. Act. 18. colligitur. Convenerunt 318 Episcopi, omno« Orient aloe, nvrnpfîc unn UL-n*'-»Λ

/ ---------

v·

Præsederunt Sylvestri nomine Osius Cordubensis Episcopus, Vrrus et
Vincentius Presbyteri Romani, ut subscriptiones probant. Celebratum est
Niceæ in Bithynia, in Palatio Imperatoris, Anno 323. Initium die 19 Junii,
finem 25 Augusti dante.
II. Antequam Constantinus advenisset, velitatum est cum sophistis genti­
libus : quo in certamine S. Spiridion simplici interrogatione argutum Phi­
losophum compressit. Ubi Imperator 3a Julii appulit, disputatio inter Arium
cl Athanasium Alexandrinum tum Diaconum cœpit : hanc excepit altera
inter Eusebium Nicomediensem prioris, et Marcellum Ancyranum posterioris
defensores. Subdola Eusebii Cæsarcensis formida a Patribus rejicitur, altera
cum homousios voce auctore Osio substituta, quæ symboli Nicæni nomen
deinceps obtinuit. Huic subjuncta fuit condemnatio Arii, ct libri ab eo Thalia
inscripti. Fidei ct damnationi subscripserunt omnes, primum tergiversantibus septemdecim, duobus exceptis qui cum Aiuo mulctati sunt exilio.
Interca, dum reluctantibus spatium resipiscendi datur, reliquæ causæ com­
ponuntur. Et quidem pro Paschalis festo statuitur dies dominica proxime
sequens plenilunium, post æquinoctium vernum primo occurrens : Me leti o
autem, relicto sua in urbe officii et dignitatis titulo, jurisdictio adimitur :
adduntur tandem pro disciplina Ecclesiastica Canones, ex communiori sen­
tentia viginti : scripta denique epistola synodica et datis Litteris Imperialibus
ad absentes, conventus solvitur.
III. Symboli Nicæni formulam dabimus infra ima cum additamentis Constantinopolitanis : illi subjunctus erat hic anathematismus : Ilis autem, qui
dicunt fuisse aliquando tempus, cum non esset, et ex iis, quæ non sunt)
artum, vel ex alia subsistentia aut substantia esse, vel creatum esse, vel con'crti aut mulari posse Filium Dei; istis catholica et apostolica Ecclesia
anathema denuntiat.
Canonum summa est sequens 1. Non admittatur ad Clerum, qui seipsuiri
abscidit. 2. Neophytus non ordinetur. 3. Clericus non habeat domi mulie­
rem, prater matrem, sororem, materteram aut amitam, i. Episcopus ordi-

4

Ibl

bl

NUXCU'llh blRECHVlS.

netur ab omnibus comprovincialibus, aul de eorum consensu a tribus
resen ata Metropolitano confirmatione. 5. Exeonununicalus ab Episcopo uno
non recipiatur ab altero. 6. Patriarcha potestatem habeat in omnibus
Palriarehalus sui Ecclesiis. 7. Episcopo .Eli i·, h. e. Hierosolymæ, sil honor
Patriarchalis, salvo jure Cæsareensis Metropolitan 8. Reversi ex Novalianis,
si apud suos sint ordinali Clerici, maneant in Clero; si promittant servare
leges Ecclesiæ catholicæ, ct communicare bigamis et lapsis. 9. Criminosi
aut sine examine promoti Presbyteri suspendantur. 10. Lapsi, per ignoran­
tiam ordinati, deponantur. 11. 12. 11 Lapsi alii agant poenitentiam. 13. In­
firmis detur necessarium viaticum, h. e. absolutio sacramentalis, ut Cone.
Arans. l,Can. 3 explicat. 15. Translationes Episcoporum, Presbyterorum ct
Diaconorum illicitæ sint ac irritæ. 16. Idem servetur circa omnes Clericos,
nec alienos Episcopi ordinent. 17. Deponantur Clerici usurarii. 18. Diaconi
Presbyteris se cerant inferiores, nec his Eucharistiam porrigant. 19. Paulianistæ, h. e. Pauli Samosateni sectatores, redeuntes ad Ecclesiam, bap­
tizentur. 20. Die Dominica oratio fiat a stantibus.
1. Concilium postulaverant dudum. præter varios Arianorum contra Nicænam fidem conatus, nalæ interca multiplices, maxime autem Macedoxh
Spiritui sancto divinitatem negantis, hæreses. Hujus habendi occasionem
pnebuit Maximis Cynicus in Constantinopolitanam sedem intrusus. Indixit
illud Theodosus Senior Imp. solis Orientalibus, quorum 150 convenerunt,
Pontifice summo nec per se nec per legatos præsidente. Habitum est Coustanlinopoli in Ecclesia, anno 381 a Calendis Maii ad finem Junii. CEcumenici
praerogativam altero primum anno obtinuit, quo a congregata rursus Orien­
talium synodo Episcopi 1res cum actis prioris missi sunt Romam ad Damasvm,
Occidentalium Concilium celebrantem; confirmationem dogmatum et con­
spirationem ulriusquc Ecclesiæ hinc referentes.
IL A principio quidem Μλχιίγμ sedis Constantinopolitanæ invasorem, GrecoRivM vero Nazianzcnum jure meriloqueeidem substitutum declararunt Pa­
tres. Displicuit postea Timotheo Alexandrino hæc confirmatio, se suisque non
exspectatis facta; ab eoquedum variis ex titulis oppugnaretur, Gregorio sponte
Episcopatum abdicante, postremo electus est Nectaries. Has inter turbas
pacale tamen agitata est causa fidei. Ac 1° quidem volumen Occidentalium
de tide Antiochenorum circa Trinitatis personas probatur: 2° libellus fidei a
Gregorio Nysseno conscriptus. h. e. Symbolum Nicænum variis articulis
contra natas tunc hæreses anctum, summa Patrum deliberatione examina­
tur probaturque : 3° Canones tres constituuntur , quorum prior et posterior
Patres, medius Nectaru m pnecipue auctores habet. Addunt Graeci quidam
alios quatuor, sed contra opinionem probabiliorem.
ΙΠ. Symbolum hic subjectum, qua parte antiquis litteris exaratum est,
Nicaenos, qua parte Italicis constat, Constantinopolitanos Patres conditores
haliet. Est autem hujusmodi.
«Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem factorem Cœli et terra·,
visibilium omnium el invisibilium. El in unum Dominum nostrum Jesuin
Christum Eilium Dei unigenitum, et ex Patre natum ante omnia tecula,
Deum de Deo, lumen de lumine. Deum verum de Deo vero; genitum non

Λ*

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

10#

facium, consubstantialem Patii, per qnorn omnia facta sunt. Qui propter
nosbuniines et propter nostram salutem descendit de cadis, et incarnatus
est de Spiritu sancto, ex Maria Virgine, el homo factus est. Crucifixus
diam pro nobis sub Pontio Pilato, passus el sepultu» est. Tertia die resurreut n mortuis secundum scripturas. Ascendit in cados, sedet ad dexteram
Patris. Inde venturus est cum gloria judicare vivo» et mortuos , cujus regni
non erit finis. (.redimus in Spiritum sanctum , Dominum et vivificantem ex
Putre procedentem, el cum Patre el Filio adorandum et conglorificandum.
Qui locutus est per Prophetas. Et unam sanctam catholicam el apostolicam
Ecclesiam. Confitemur unum baptisma in remissionem peccatorum. Exspecta­
mus resurrectionem mortuorum, et vitam futuri seculi. Arnen. »
Canones ; 1. confirmat per omnia Cone. Nicænum, anathema autem dicit
Eunomiunis, Eudoxianis, Macedonian is, Sabellianis, Marcellianis, Photinianis et Apollinaristis. 2. tria statuit : primo confirmat potestatem Patriar­
charum in provincias a Nicæno designatas ; secundo vetat, ne Episcopi nisi
vocati ad ordinationes in alienis Ecclesiis accedant; tertio Episcopo Constantinopolitano decernit primum locum ct dignitatis gradum post Romanum
Episcopum ; eo quod is sit Episcopus Romae novae. Hanc partem non accep­
tavit Ecclesia Romana usque ad tempora innocent ii tertii, qui bono pacis
consulturus in Cone. Lateranensi quarto tandem cessit. 3. declarat Maximum
perperam ordinatum, non esse habendum pro Episcopo, ejusque ordinatio­
nes et gesta rescindit.
OECUMENICUM III. EPHESINUM.

I. Causam dedit Nestorius, duas in Christo hypostases statuens, idemque
Mariæ Virgini nomen Deiparæ negans : qui cum nec Cyrilli Alexandrini
Episcopi anathematismis, nec Coelestim Pontificis Romani Litteris judiciali­
bus conigi se pateretur ; Theodosius junior lmp. a Cyrillo, juxta Evagr.
L. 1.c. 3. rogatus convocavit Concilium, ad latam jam a Pontifice senten­
tiam exequendam. Plures ultra ducentos convenisse Patres, plerosque
Orientales, ex litteris Cyrilli et actis Concilii liquet. Exceptis Afris, Vanda­
lorum irruptione turbatis, Occidentalium nomine aderant Legati Pontificis
Arcvdics et Projectus Episcopi, ac Philippus Presbyter; qui et Pontificis loco
præsedcnint, una cum Cyrillo Alexandrino , sententiæ Pontificiae exeeutore
non tantum ante, sed et intra concilium constituto ; prout praeter Evagrium
el Liberatum Actio 1’ ct 3* necnon Relatio ipsius Concilii testantur. Con­
gregatura est Ephesi in Ecclesia S. Mariæ, anno 431, habuitque 22’ die
Junii initium, 31 Julii finem, extremo Octobri complementum.
II. A 7* Junii usque ad 22am frustra expectato Joanne Antiocheno cum Syris
seuOrientalibus, Neslorioquc post trinam evocationem necdum comparante :
.lotione P Legitur Symbolum Nicænum seu formula fidei : tum epistola
secunda Cyrilli ad Nestoru m et hujus responsoria; quarum prior laudatur,
posterior reprobatur a Patribus : dein producuntur viginti capita ex Nestorii
sermonibus excerpta, quæ blasphema agnoscuntur: demum recitantur Lit­
tera poslremæ Cyrilli, et contenti in illis anathematismi, subin productis
SS. Patrum testimoniis, quæ tanquam orthodoxa recipiuntur. Tandem auditis
de doctrina ex ore ipsius Nestorii percepta testimoniis, pronuntiatur sen­
tentia, Nestorjpm vehit novum Judam condemnans.

Ιββ

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

Rem ita confectam turbari aggressi sunt. Nestorics quidem provocatione,
Candidianvs Comes, tum missa ad Imperatorem mendaci expositione, tum lit­
terarum Conciliarium interceptione. Joannes vero Antiochenus interea advec­
tus conflato ex suis et Neslorianis conciliabulo, quo Cyrillum Alex, ct Mem­
nonem Ep. Ephesinum seu Apollinaristas arguit, damnavit, deposuit. Atque
hæc eo profuerunt, ut Theodosius, quantumvis per Cleri Constantinopolitani
libellum melius instructus, quia tamen subsequa Iremei Antiocheno addicti
sinistra relatione in antiquum prajudicitun retractus, depositionem ab utra­
que parte factam ratihaberet, et ad pacandum Synodi cursum Joanuem Co­
mitem ablegaret. Dum hæc fierent, appulsi et synodum ingressi
.-let. 21 et 3* Legati Pontificis praelectis Coei.estini litteris, et gestis primæ
actionis examinatis, omnia tanquam secundum Canones acta probant,damnantque Nestorum. P el ;>* de Joanne Antiocheno, qui a Cyrillo oh illatam
injuriam accusatus, cum jam tertio evocatus non comparet, excommuni­
catur, addita comminatione damnationis, ni retractet. 6* Damnato impio
Theodori Mopsuesteni symbolo, prohibetur novi symboli confectio ct mutatio
Nicæni. 7* Tractatur de ordinationibus Insula1 Cypri, et statuuntur octo
canones, praecipuam partem contra dissidentes a synodo; quos tamen alii
actioni quintae tribuunt.
Post hanc actionem appulit Joannes Comes, superiora Theodosii mandata
urgens, Patresqne acriter vexans; donec octo ex utraque parte Legatis Chal­
cedonem evocatis ibidemque auditis, Imperator ad Synodi partes inclinavit,
Cvrh.1.0 et Memnone cum reliquis ad suos redire permissis, Nestorio autem
in monasterium Antiochiam amandato. Ejusdem etiam opera factum, ut pax
Cyrillum inter el Joanuem altero tandem anno redintegraretur, anathematismis illius salvis, subscripta ab isto Nestoru damnatione.
111. Anathematismorum h. e. sententiarum, quas Cyrh.lls diversis Nestorianæ hœreseos capitibus affixo anathemate opponebat, summa hæc est.
Dicitur anathema illi: 1. qui negat Beatissimam Virginem Οεοτόκον, h. e.
Deiparam; cum Verbum caro factum sit : 2. qui negat unum Christum esse
Deum simul et hominem : 3. Qui inter Verbum et humanitatem asserit unio­
nem duidaxat rnoralem, secundum dignitatem scilicet, auctoritatem ct po­
testatem, non autem naturalem et secundum unitatem : i. qui prædicata
Christi, pro ratione humanitatis el divinitatis, distinctis in Christo personis
tribuit: 4. qui Christum non veraciter Deum, sed Οεογοοον tantum, seu qui
Deum ferat habeatque, confitetur : G. qui Verbum statuit esse Dominum Christi.
7. qui Jesum dicit a Verbo adjutum et distinctam ab unigenito personam :
8. qui asserit Christum cum Verbo, tanquam alterum cum altero coadoran­
dum, non autem una adoratione colendum Emmanuel : 9. qui non concedit
Christum propria virtute, sed aliena tantum, patrasse miracula: 10. qui dicit
Christum hominem, non autem Verbum incarnatum, semetipsum obtulisse;
aut pro se ct non potius pro nobis oblationem fecisse: 11. qui dicit carnem
assumptam non esse Verbi divini, sed alterius cum Verbo conjuncti per
dignitatem: 12. qui negat Dei Verbum esse passum, crucifixum, mortuum
secundum humanitatem, et vivificatorem secundum divinitatem.
Canonim compendium est : 1. Sentientes cum Celestio. h. e. Pelagiani
(cujusmodi magna pars congregatorum cum Joanne Antiocheno erat) depo­
nantur el communione priventur: 2. a Concilio deficientibus adhærentcs
i’?

■

NOTITIA eONCILIOHL'M GENERALIUM.

1β7

deponantur a Sacerdotio : 3. a Nestorio depositi restituantur : 4. Nestorii et
Ceiestii sedatores deponantur : 5. a synodo damnati non restituantur : 6. Syηο<ϋ perturbatores deponantur: 7. Non proferatur Symbolum aliud, prater
Nicœnum: 8. Episcopus in aliena dioecesi non ordinet.
OECUMENICUM IV. CHALCEDONENSE.

I. Htcresis Eutyciietis duas in Christo naturas ’post incarnationem ne­
gantis, ct unam duntaxat sise per confusionem sive per absorptionem sta­
tuentis, plures jam turbas excitaral. Quamvis enim ut nata, mox damnata
fuerit an. 448 in Cone. Conslantinopolitano sub Flaviano, et Leonis Pontillcis ac Theodosii Imperatoris tutela implorata caruerit : Dioscoiu tamen
Alexandrini ope, sequente anno, obtinuit synodum Ephesinam faventem,
quæ ob omnia per vim, injuriam et impotentiam ibidem acta, synodus prae­
datoria aut latrocinium audiit. Ad hanc rescindendam, ex consensu et
adhortatione Pontificis, a Marciano, in Imperatorem jam evecto, convoca­
tum est Concilium, primo quidem Nicaeam, dein Chalcedonem. Adfuere
Patres ex aliquorum computo G36, plerique Orientales : Legati sanctæ
Sedis et Presides Paschàsinus, Lucentius et Julianus Episcopi cum Bonifacio
et Basilio Presbyteris. Conventus celebratus est Chalcedone in Ecclesia
S. Eupliemiæ Anno 451 ab 8* Octobris ad l3nl Novembris.
II. In Actione 1* stalim ab initio a Legatis Pontificis denuntiatur Dioscorus,
quod inconsulta Romana sede, et hinc contra jus et usum, generale Conci­
lium convocare eique sil præesse ausus : proin non inter Patres judex, sed
io medio ut reus, sedere jubetur. Dein Eusebius Dorilœi Episcopus, qui in
Cone, sub Flaviano accusator, et hinc in Latrocinio Ephcsino depositus fue­
rat, jam rursus accusat Dioscorum, et ad Acta Ephesina provocat. Hæc dum
leguntur, Ægyptii primum Theodoretum inter accusatores rejiciendum pos­
tulant : tum Syri factam olim sibi vim declarant : Patres Flaviani doctrinam
elinnocentiam ut probant, sic sententiam contra eum latam reprobant; e
contrario autem Eltychetis doctrinam hujtissue approbationem damnant,
approbatores autem deponendos judicant.
Jcl. 2*. Suscipitur de fide tractatio, ct post lectum Nicænum ac Constantinopolitanuni symbolum, recitatis geminis Cyrilli epistolis, illa scilicet ad
Orientales et secunda ad Nestorium, unaque Leonis ad Flavianum, queis
dus in Christo naturæ asseruntur et probantur, acclamatur ab omnibus.
Illyricis et Palaestinis veniam iis dari postulantibus, qui praedatoriam syno­
dum composuerant, Patres mentionem Dioscori fieri prohibent, quoad reli­
quos dissimulant.
M 3’. Lecto Eusebii contra Dioscorum libello, hic semel iterum ac tertio
evocatur ad Concilium. Ubi compavere renuit, gravissimis insuper flagitiis
iccenilus ab Alexandrinis, ex Leonis sententia a Præsidibus pronuntiatur
depositus, acclamante Patrum choro, quod Eutyciien excommunicatum
receperit, Leonis epistolam legi prohibuerit, ipsumque excommunicari!.
Jet. 4*. Juvenalis, Thalassius aliique Latrocinii complices veniam pre­
cati, dicto Eityciieti anathemate el subscripta Leonis epistola, ad Concilium
et suas sedes admittuntur. Idem beneficium postulantibus pro Dioscoro Cle­
ricis non defertur ; quin anathema in illum repetitur. Ægyptiis, antequam
subscriberent, postulata eligendi Patriarchæ facultas conceditur. Renovantur

1G8

DE PRINCIPIIS MRECT1V1S.

domum Concilii Antiocheni canones contra Clericos ab Episcopo secedentis,
el rausa ordinationis inter Piiotium Tyrium el Eustathium Beritensem Epis­
copos acta componitur.
Act.
Cum fidei formula, a Deputatis concinnata, non satisfaceret;
conventum est ejus loco sequi ex integro Epistolam Leonis : additumque est
Decretum amplissimum, quod prætor .Xicœnum et Cunstantinopolitanum
symbolum ac litteras Cyrilli geminas et unam Leonis epistolam nominatas,
compendium fidei de Incarnatione complectitur.
Jet. 6* Marcianus Imperat, habet orationem ad Patres, qua ad fidem robo­
randam, non ad aliquam potentiam ostendendam aut exercendam, se adve­
nisse, inter alia declarat. Decretum superius dein legitur, et prius jam
subscriptum acclamatione firmatur. Proponuntur post ab Imperatore tria
discipline capita, et a synodo probantur. Decreta tandem Chalcedoni digni­
tate Metropolitana honoraria. Patres discedendi facultatem postulant.
Petitio hæc postrema ostendit Concilium a Patribus habitum pro finito;
simulque discrimen inter sex praevias ct alias sequentes actiones manifes­
tum declarat : unde et post hanc actionem, in antiquis Conciliorum exem­
plaribus, subjiciuntur 27 Canones hujus Concilii ab omnibus probati.
Jd. 7*. Compositio Juvenalem Hierosolymitanum inter et Maximum Antio­
chenum inita probatur. 8*. Theodoretus Cyri, 9* et 10*. Ibas Edessæ Episcopi,
uterque a Dioscoro depositus et ob impugnatos Cyrilli anathematismos
Nestorianismi suspectus, sed a Leone in communionem jam receptus, dicto
Nestoriu et Eutycueti anathemate, sedi suœ restituitur.
--let. 11* el 12*. Bassianus ct Stephanus Epbesini Epp. ob vitium electionis
exauctorantur, decreta in subsidium pensione annua. 13*. Eunomii Viconiediensis et Anastasu Nicæni controversia circa jus Metropolitae deciditur.
1-4*. Causa Sabinia.ni et Anastasu de Perrhcnsi Episcopatu contendentium,
decernitur, statuta rursus posteriori pensione annua. 15*. Absentibus Sedis
Apostolicæ Legatis, editur canon de sedis Conslantinopolitanæ praecellentia,
qui est ordine 28 in recensione canonum. 16*. Legati Pontificii se strenue
opponunt postremo canoni : stant pro eodem Magistratus Cæsarei : cedunt
et subscribunt Episcopi Asiæ primores. Vide can. 2. Cone. OEciim. II.
III. Pars fidei de Incarnatione principaliter est ista : Sequentes igitur sanctos
Patres, unum eumdemque confiteri Filium. Dominum nostrum Jesum Christum,
constanter omnes docemus, eumdem perfectum in Deitate, eumdem perfectum
in humanitate, Deum, verum et hominem, eumdem ex anima rationali et cor­
pore., consubstantialem Patri secundum divinitatem, consubstantialem nobis
secundum humanitatem, per omnia nobis similem absque peccato. Ante secula
quidem ex Patre genitum secundum Deitatem, in novissimis autem diebus
eumdem propter nos et propter nostram salutem ex Maria Virgine Dei geni­
trice secundum humanitatem, unum eumdem Christum Filium, Dominum
unigenitum, in duabus naturis inconfuse, immutabiliter, indivise, insepara­
biliter, agnoscendum : nusquam sublata differentia naturarum propter uni­
tionem, magisque salva proprietate utriusque naturœ in unam Personam
atque subsistentiam concurrentis : non in duas personas partitum atque divi­
sum, sed unum eumdemque Filium unigenitum Deum Verbum Jesum Chris­
tum ; sicut ante Prophétie de eo, et ipse nos Jesus Christus erudivit, et Patrum nobis symbolum tradidit.

I

■■
1

-

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

169

Canones ab Imper, propositi : I. Monachi piveter Episcopi voluntatem rnoiiasleriinu non aedificent ; npc recipiant servos sine Dominorum consensu.
2. Clerici ne possessiones conducant aut procurationem suscipiant. 3. lidern
e propria in alienam Ecclesiam non transeant.
Canones patri m . I. Canones priorum Conciliorum serventur. 2. Simoniaci
ordinatores, ordinali ct mediatores puniantur. 3. Clerici et Monachi absti­
neant a seenlaribus negotiis, excepta pupillçjirym causa. 4. Monachi hono­
rentur, obediant Episcopo, non excedant monasterio, nisi ob necessitatem ac­
cepta facultate. 5. Nec Episcopi, nec Clerici de una in aliam migrent civitatem.
6. Clerici non ordinentur sine Titulo ; sic ordinatis non permittatur exerci­
tium. 7. Clerici sub anathemate militiam aut secularia munia ne suscipiant.
8. Dispensatores pauperibus præfecli subsint Episcopo. 9. Clericus contra
Clericum coram Episcopo, contra Episcopum coram Concil. Provinciali agat.
II). Plura beneficia habere simul non liceat. 11. Pauperibus litteræ tantum
pacificae, dignioribus commeudalitiæ dentur in itinere. 12. Inus duntaxat
in una Provincia sit Metropoli la. 13. Peregrini Clerici non ministrent sine
commendaliliis. 14. Lectoribus ct Psalmistis ubi nubere licet, non liceat
habere uxorem hærelicam aut infidelem. 15. Diaconissa non fiat ante annum
•W“,nec nuptias contrahat. 16. Virgini Deo dicatæ aut Monacho nubere non
liceat. 17. Parochiahie Ecclesiæ maneant sub eo Episcopo, qui eas per 30 an­
nos quiete possedit. 18. Factio Clericorum contra Episcopum vel Clericos
puniatur depositione. 19. Bis in anno habeatur Concil. Provinciale. 20. Epis­
copus alienum Clericum suscipiens, ipseque Clericus excommunicetur.
21.Non sine probatione admittatur accusator Clericorum. 22. Clerici defuncto
Episcopo spolia facientes deponantur. 23. Clerici vel Monachi ad urbem
regiam non facile accedant, vagi ad propria repellantur. 24. Monasteria Deo
dicata non fiant secularium diversoria. 25. Episcoporum ordinatio fiat intra
semestre. 2G. In qualibet Ecclesia Episcopali statuatur CJEconomus ex Clero.
27. Raptores mulierum et Cooperatores, si Clerici sint, deponantur; si laici,
excommunicentur. 28. Ecclesia Constantinopolitana primum post Romanam
locum obtineat.
OECUMENICUM V. CONST ANTINOPOLIT ANUM II.

I. Occasionem et causam huic Concilio dederant turbæ circa Oiugenis dog­
mata et tria Capitula vigentes. Oiugenis quidem scripta, eo eliamnum vi­
vente a Demetrio Alexandrino, et sub seculi 4. finem a Theophilo itidem
Alexandrino ac Epiphamo Constantiæ in Cypro Episcopo errorum accersita
et damnata fuerant ; sed ab ipso Origene, errores in corruptionem librorum
ab hæreticis factam transferente, excusata, a Joanne Chrysostomo ob mullo­
rum erga Origenem venerationem dissimulari jussa. Nonno et Leontio Mona­
chis seculo 6 illius dogmata per Palæstinam et Orientem operose spai-gentibus
aucta est discordia, quam finire conatum est præsens Concilium, 15 Cano­
nibus, quos eruit primo Lambecius, latine edidit Harduinus, actis aliis
nullam de hac causa mentionem facientibus. Trium Capitulorum nomine
hic veniunt scripta et personae trium Episcoporum Theodori sc. Mopsuesleni,
TnoDORETi Cyrensis et Iræ Edesseni ; quorum prior ante Ephesinam Syno­
dum in pace Ecclesiæ mortuus, ita scripserat contra Apollinarem, ut duas
in Christo Personas assereret, et Beatam Virginem Deiparam negaret : poste­
rior uterque in Synodo Chalcedonensi receptus, Theodori laudator fuerat;

•

•

··.

*·*

HO

DE PRINCIPIIS DIRECTIVE,

cl alter quidem scripsit opus, quo Anathema lismos Cyrilli arguit hæreseos·
alter epistolam ad Mardi, qua etiam in Concil. Chalcedonensi lecta, eosdem
perstringit. Horum itaque scripta cum hæretica essent, neque tamen damnata, quin et personis pax concessa ; Nestoriani quidem contendebant hæc
scripta a Concil. Chalcedonensi approbata; Eulychiani, maxime Acephali,
hinc inferebant nullam huic Concilio esse auctoritatem : Catholicis utram­
que sequelam negantibus, sed in duas partes scissis; aliis nempe scripta hic
damnare verentibus, ne auctoritas Concil. Chalcedonensis ïœderelur, aliis
personas a doctrina secernentibus et hanc reprobantibus, illas venerantibus
ex eadem ratione. Consentiente Vigilio Pontifice indictum est Concilium ab
Justiniano Imperatore, et frequentatum a Patribus 165, omnibus, exceptis
quinque Afris, Orientalibus. Vigilius, quantumvis praesens, nec per se nec
per legatos praesedit, sed Eutychius Constantinopolitanus Patriarcha : ut
nempe Pontifex et a vi sibi caveret, et haberet integram decisionem in Con­
cilio statutorum ; cum non exspectaretur numerus Occidentalium æqüalis
ab Imperat, promissus. Inchoatum est Constantinopoli in Secretario b. e. sacristia CathedralisEcclesiæ Au. 553 die 4 Maii, absolutum 2 Junii.
II. Cum Synodi hujus progressus dependerit a principiis altioribus, ct
eventus non nisi post protractas longius dissensiones se penitus prodiderit,
præter ordinariam Actionum enarrationem anteriora ct sequentia adjun­
gimus.
Qui damnati a Synodis, severa Canonum custodia, a Marciano contine­
bantur Hæretici, maxime Eulychiani, ab illius funere erigere se ct turbare
coeperunt. Post primos Monachorum Alexandrinorum motus, gravissima
tempestas orta est sub Basilisco Tyranno, qui mandatum de abolenda Chal­
cedonensi Synodo dedit, et Timotheum .Elurum Alexandrinum hujus Con­
cilii auctorem, Petrum autem Cnaphæum seu Fullonem Antiochenum et
Anastasium Hierosolymitanum Patriarchas, præter quingentos plurimam par­
tem ex Asiatica Dioecesi Episcopos obsequentes habuit. Componere hanc
tempestatem, sed infeliciter studuit Zeno Imperator suo Henotico, quod dic­
tante Acacio Constantinopolitano et Petro Mongo Alexandrino Patriarcha sub­
scribente editum, Sectæ Accphalorum occasionem dedit, et imperato silentio
auctoritatem Cone. Chalcedonensis tacite diminuit. Fallacem hanc quietem
novus turbo sub Anastasio Imp. excepit, utpote qui conniten tibiis Αντπιμο
Constantinopolitano et Severo Antiocheno doctrinam et nomen Synodi Chalccdoncnsis rursus ita lacessivit, ut accedentibus maxime Nestorianorum ct
Origenistarum motibus, religio a ruina prope abesset. Cohibuit hanc quidem
procellam Justinianus Imp. edicto in Eutychianos promulgato : sed dum ex
Theodori Ep. Cæsarcensis suggestione, qui ob tria solum Capitula abhorrere a
Chalcedonensi Eutychianos persuaserat, decretum alterum hæc capita con­
demnans edit; Catholicos etiam quietos hactenus turbis involvit : ex quibus
scilicet pluies, præsertim Orientales, huic sententiæ acquieverunt; Occiden­
tales autem plerique. metuentes nempe Concilio Chalcedonensi, sunt refra­
gati. A postremorum partibus primo steterat Vigilius Rom. Pontifex, ideoque
Constantinopolim appulsus, priores etiam a sua communione suspendit ; do­
nec a Justiniano permotus septuaginta Episcoporum suffragiis acceptis’ de­
creto, quod Judicatum appellavit, ad Mennam Constantinopolitanum datoct
ipse tria Capitula proscripsit, adjecta tamen hac restrictione, salva inomnibus

NOTITIA CONCILIORUM generalium.

Concilii Chalcedonensis auctoritate. Vulgata per Occidentem hujus sententiæ
fama, accendentibus invidiam Diaconis Pontificiis mendacibus, Africani ma­
xime et Illyrici exarserunt impotenter adeo, ut Judicati approbatores ipsumque
Vigilium communione privarent. Rebus ita exasperatis mederi melius non
posse censuerunt et Vigilius el Justinianus, quam convocato Concilio Gene­
rali; quod cum hic indiceret, ille recepto ex Μεννλ: rnanibus Judicato
omnem deinceps usque ad Concilium de tribus Capitulis qnæstioiiem sub
anathemate interdixit. Verum morarum praevisarum impatiens, et iterala
Theodori suasione incitatus Imperator, Capilulorurn damnationem dum
renovat; Vigilius, quantumvis graviter diuque vexatus, constanti sua repu­
gnantia tandem obtinuit, ut edicto novo sublato, Capitulorum cognitio Synodo
permitteretur ; cujus contra conventa accelerate, nunc collationes seu
actiones subjicimus.
Collatione P. Recitata sacra Justiniani jussione, ad examen ct sententiam
de Iribus Capitulis ferendum, lectisque Eutychii Patriarch® Constantinopolilani ad Vigilium litteris hujusque responsoriis, decretum est solemni lega­
tione invitare Pontificem, ut Concilio intéresse velit. 2*. Relata per Legatos
responsione Vigilii excusaloria, et de suo judicio spociatim dando promissoria,invitati Occidentales pauci, tum Constantinopoli praesentes; corumquetergiversalione audita, statutum est discussionem quaestionis haud differendam.
3*. Congregati tidem quatuor Conciliorum generalium et SS. Patrum (speciatim
Athanasivm, Hilarium, Basilium, Gregorium Naz. et Nyssenum , Ambrosium,
Augustinum, Joannem Ciirysostomum, Cyrillum et Leonem nominabant) profi­
tentur: omnesque Hæreticos ab his Conciliis damnatos damnant. 4*. Trium
Capitulorum examen coeptum. Excerpta et recitata 70 blasphema Theodori
Mopsuesteni dogmata Patres diversis formulis exeerantur. 5*. Continuata est
primo refutatio doclrinæ Theodori : tum disceptatum , an liceat defunctos
anathemate ferire ; et pars affirmativa statuta : dein , post examinatum
Theodoreti opus, anathema est pronuntiatum. 6a. Epistola Ib.e discussa et
ihmnata est, observantibus Patribus, Ibam in Chalcedonensi adactum ad
inathema Nestorio dicendum , ut ea convelleret, quæ in epistola scripserat.
?. Missa ab Imperatore et lecta sunt diversa monumenta a Vigilio prodita,
queis etiam post judicatum damnaral tria Capitula : quin tamen inter ea
Constitutum a Vigilio 14a Maii, altera scilicet post 5am collationem die
scriptum, et a 16 Episcopis signatum ; sive Imperator illud necdum accepe­
rit, sive cum Concilio communicatum noluerit, ne damnationem Capitulo­
rum sufflaminaret. Summa autem Constituti hæc erat : Queritur ab initio
Pontifex, contra pactas conditiones habitam Synodum : mox ad tria Capi­
tula transiens, dogmata Theodoro Mopsucsteno attributa damnat ct rejicit ;
i ipsum tamen Theodorum damnare non audet nec permittit : demum negat
Theodoreti scripta et Ib.e epistolam speciatiin ct sub eorum nomine esse
humanda; quamvis, quæ in iis a fide forent aliena, omnino repudiet : pro­
hibet denique et reprobat omnia huic Constituto contraria. 8a. Definitiva sen­
tentia adversus tria Capitula fertur, et 14 Anathemalismi subjiciuntur ; quoi rum prioribus undecim damnantur Hæretici varii, frequentius autem
, Muciani et Eulychiani; posterioribus tandem Theodori opera ct persona,
Iheodoreti vero et Ibæ, personis intactis, scripta duntaxat.
Ad Concilii jam absoluti robur ct auctoritatem desiderabatur adhuc summi

172

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

Pontificis confirmatio ; quam post semestrem moram tandem Vigiliis datis

futurum impediret. Quo facto nec reus fuit violati Concilii Chakedoncnâs; I
cum id de Theodoro nihil, de Theodoreti autem et 1u.e personis quidem, non
item de scriptis, statuerit : nec fidei læsæ ; cum scriptis revera inessent erro­
res, et auctores pro diversitate adhæsionis diversimode haberi possent : no:
levitatis et inconstantiae; cum oeconomia prudens, pacis Ecclesiæ boiiu
attenta, variationem hanc postularet. Quantumvis vero sequentes per inte­
grum seculum ex ordine Pontifices approbationem non tantum renovarent, I
sed adjectis etiam expositionibus, apologiis editis, et pœnis intentatis munirent, emicuit tamen Occidentalium inultorum in hoc Concilio suscipiendo
repugnantia, orta tum ex metu praejudicii Chalccdoncnsi inferendi, tum er |
ignorantia sive linguæ graecæ sive historiae ad hanc causam hoc tempore
necessariae. Eorum autem, qui repugnabant, duplex classis erat : altera mi­
tiorum,qui scilicet dissidebant, servata tamen Ecclesiæ pace et communione;
inter quos Galli, Afri et Illyrici sub Pelagii 1 tempora, Hispani serius et
alterum post seculum accesserunt : altera ferociorum et per schisma disce­
dentium, nempe Istriæ et Venetiarnm Episcoporum. In his reducendis Peuoils uterque ct Gregorius M. omnem doctrinæ et auctoritatis operam adhi­
buerunt, successu difficili ac sæpius interpolato, tandem sub Sergii 1
ætatem felici.
I
111. In definitiva Concilii sententia praecipuum est sequens fragmentum:
Condemnamus autem et anathematizamus una cum omnibus aliis hœreticii,
qui condemnati et anathematizati sunt a pradictis quatuor Conciliis et a I
sancta Catholica et Apostolica Ecclesia, et Theodorum, qui Mopsuestiœ Epis­
copus fuit, et impia ejus conscripta: et quæ impie Theodoretus conscripsit
contra rectam fidem et contra 12 Capitula sancti Cyrilli et contra Ephesinam Synodum, et quæ ad defensionem Theodori et Nestorii abeo scripta sunt.
Super hoc anathematizamus et impiam epistolam, quam dicitur Ibas ad Narim
Persam scripsisse ; quæ negat Deum Verbum de sancta Dei genitrice el semper
Virgine Naria incarnatum hominem factum esse, et sanctce memonœ Cyrillurn, qui recte, docuit, tanquam lueret icum et similiter A pollinario scribentem,
calumniatur : et inculpat quidem Ephesinam Synodum, tanquam sine exami­
natione et quæstione Nestorio ab ea deposito; et 12 S. Cyrilli Capitula impia
et contraria rectæ fidei vocat : defendit autem Theodorum et Nestorium d
impia eorum dogmata et conscripta. Prædicta igitur tria Capitula anathe­
matizamus, id est, Theodorum impium Nopsuestenum cum nefandis ejus
conscriptis ; et quæ impie Theodoretus conscripsit, et impiam epistolam, qua
dicitur Ibæ, et defensores eorum.
Summa anathematismorum indicata est Collât. 8*; Canonum contra Origenem hæcest : Damnantur, qui asserunt: 1. praeexistentium animarum seu
mentium; 2. omnium rerum ex mentibus compositionem et unitatem ; 3. ex
iisdem mentibus facta astra; 4. tum homines et dæmones; 3. Angelorum
comersionein tum scciun tum cum hominibus et dæmonilms reciprocantem;
6. duplex daemonum genus; praeexistentem Christum et ideam mundi· mun­
dum non creatum sed genitum; 7. Christum per exinanitionem’omnia
factum; 8. Verbum abusive Deum; 9. mentem, non Verbum incarnatum10. corpus Christi post resurrectionem, et Beatorum corpora ætherea ac

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

1 /3

sphaerica; 11. in extremo judicio abolendam omnem materiam seu corpus,
solani nudamque mentem superfuturam; 12. uniendas omnium rerum
mentes Deo, ut mons, qui Christus dicitur, est unita; 13. Squalitatem
mentis hujus cum caeleris; 14. imo unitatem et identitatem; 13. vitam
denique posteriorem praeexistenti priori commensurandam.
ŒCUMEN1CUM VI. CONSTANTINOPOL1TANUM 111.

I. Quo anathemate in Cone. Chalccdoncnsi erant damnati Monophysit.e
$eu unam in co voluntatem asserentes : cum æqualis sit argumentatio, et illa­
tarum inter se connexio harum propositionum : In Christo est una Persona :
ergo est una natura ; ergo est una voluntas; ergo est una operatio. A jacto
dudum fulmine posteriores tamen illæsosse credebant, propterea quod seque­
lam primani exterius saltem et verbis damnarent; secundam fingerent ideo
asseri quod contrariam divinæ humanam aut illam, quæ carnis est, volunta­
tem in Christo negarent ; tertiani sub nomine operationis theandricæ purga­
rent primum, demum dissimulare et a voce unius æque ac duarum operatio­
num abstineri vellent. Errorem hunc eflbrmarunt primo Theodorus Ep.
Pharanitanus A. 607; Sergius Coustantinopolitanus A. 616; Cyrus Ep. Phasidis
A, 626; idem Patriarcha Alexandr. factus publice prodidit in Synodo A. 633
et Sergium approbatorem habuit. Sergii in sede Constantinopolitana succeswre omnes (nisi forsitan cum Concilio Thomam, Joanncm ct Constantinum
excusaveris) Pyrrhus nempe, Paulus, Petrus, Theodorus ct Georgius, cum
plurimis Orientalibus, praesertim Macario Antiocheno, uti scriptis et doctrina,
sic imperatores auctoritate et vi, Heraclius etiam Ecthesi, Constans Typo
editiseumdem errorem propagarunt. E contrario autem hunc ipsum provin­
ciali sua Synodo jam praedamnatum detulit ad Romanam sedem A. 634. Sofhbomvs Patriarcha Hierosolymitanus : oppugnavit Maximus Abbas ct postea
Martyr in Disputatione cum Pyrrho A. 645 in Africa, et in Collatione cum
Judicibus Constautinopolitanis A. 655 Bizyæ suscepta : omnes denique in
Petri cathedra Honorio suffecti Pontifices profligare studuerunt : inter quos
Hanses I congregata A. 649 Romæ in Laterano frequentissima Synodo
i;tdecessorum suorum singularia opera complevit, proscribendo Monotiieutarlm hæresin ac personas una cum Heraclu Ecthesi ct Typo Constantis;
quorum prior hærelicæ fidei formulam, posterior pacis sub silentii conditione
i.nciliationcm exhibebat. Sufflamen, quod Constantis impietas ct credulitas
laboribus injecerat, sustulit tandem Constantini Pogonati religio, qui,
■;: ·$ Apostolicæ sedis auctoritas coercere non potuit, universalis Synodi
;· adere comprimendos decrevit. Scriptas hanc in rem A. 678 ad Donum Pon­
tificem Imperatorias litteras ubi successor ejus Agatho accepit, ad damnanI tam hæresin ct in diversis provinciis Synodos indixit, et ipse A. 679 Conci­
lium 125Episcoporum Romæ collegit; unde altero demum anno tres quidem
■.••minesuo,Theodonim et Gcorgium Prcsbx tcros, Joanncm autem Diaconum,
1res itidem alios, Joanncm Portuensem, Abundantium Paternenscm ct Joan, nanRhcgiranuin Episcopos, Occidentalis Ecclesiæ nomine, Constantinopolin
sMcravit, additis ad Imperatorem litteris geminis, quibus habendæ formulai
I Sjikdi fonna praescribebatur. Convenerunt Orientales Patres a principio ad
I idionemD"· usque vix quadraginta; ad 13iU) usque, ultra octoginta : sub actio-

1/4

HE PRINCIPIIS DIRECTIVES.

I

nem postremam 150 mfmeraulur in actis ; ah auctoribus diversis jam 170
jam 289 exhibentur. Presides erant soli nomine Pontificis missi, legalis
Occidentis post Patriarchas Orientis locum habentibus. Celebratum est Con­
cilium Constanlinopoli in Palatii Imperialis aula, quæ Trullus dicebatur:
cœptum 7* Novembris A. 680, linitum 16 Scptemb. A. 681.
11. Aelio l1. Legali Pontificii, oratione ad Imperatorem prasentem direcü,
exponunt Monothdismi dogma a Patriarchis Constantiuopolitanis per 10 fert* ■
annos adoptatum,a sede autem Apostolica damnatum esse; adeoque novihujus dogmatis rationem ab ejus defensoribus reddendam. Ut hoc facerent jussi
ah Imperatore Georgu s Constantinopolilanus et Macarius Antiochenus Pa­
triarcha?, una cum quibusdam Episcopis, fatentur accusati hujus dogmatis se
sectatores; sed una, cx Conciliis, Patribus et Viris illis, quos supra hæresis
auctoresaut defensores nominavimus, id accepisse respondent : inter quos dum
muneraretur a Micario Honorius Papa, Legati intercesserunt. Patres ad res­
ponsionis hujus fundamenta conversi, acta Cone. Ephesini legi jubent, caque
Monothelitis ncutiquam suffragari deprehendunt.
Jc/. 2*. Dum hic leguntur acta Cone. Chalcedouens. et in ep. Leonis per­
ventum ad ea verba: Agit utraque forma cum alterius communione quod
proprium est : Verbo operante quod Verbi est, et carne exequente quod carnis
est; vellenlquc Monothelilæ ea exponere per actionem theandricam : de ope­
ratione hac interpellati ulterius non habuerunt quod responderent.
.id. 3*. In lectione Cone. Constantinopolitani II. pro Monothelitis rursus
repertum est nihil, delecta autem eorum fraus turn in præfatione tum in act.
7*; quarum prior sermonem Menn.e Constantinopolitano, posterior duos li­
bellus Vigilio suppositos continebat : unde transitus ad fundamenta ex Patri­
bus est indictus.
Jct. P. Præter Synodi Rornanæ epistolam ea legitur quam Agatuo per suos
legatos miserat, quæque duas in Christo esse voluntates, nullumquc cx Ro­
manis Pontificibus unquam a vera fide aberrasse ostendebat.
Jct. '? et 6’. Nuper imperata facturus Macarius exhibet codices duos in­
scriptos: Testimonia SS. Patrum, unam 1). .V. J. C. voluntatem docentia, ct
tertium, sequentia testimoniorum de voluntate signatum. Excipiunt contra
Legali Aposlolici ob textus truncatos ct corruptos.
Jct. 7* et 8*. Codice testimoniorum vero dogmati faventium ab Agatuonis
legalis prolato et post collationem factam fideli ct probante ab adversa­
riis agnito, Georgius quidem cnm 1i suæ Diœccseos Episcopis fidei cathulicæ cl Agalhonis definitioni accedit; Macarius autem dum contumax repu­
gnat, anathemati velul novus Dioscorus subjicitur, ct pallio nudatur, inde
diam a Sessionibus ad 1 Pm usque exclusus.
Act. 9* et 10*. Detegitur ulterior Codicum a Micario prolatorum corruptio:
quibus dum Stephaniis ejus discipulus uti vellet, anathemate percussus
expellitur. Contra productorum ab Agathone testimoniorum fides examinatur
ct probatur.
Jd. 11· et 12*. Leguntur lillenc Sophronii ad Sergium cum quibusdam
Macarii ct Steph ani scriptis : item Sergii epistola ad Honoru m I Pontificem
cum hujus responsione ex iis codicibus, qui una continebant scripta supposititiasuperioribusaclionibus rejecta, et ante annum Imperatori fuerant traditi.
Jd. 13’. Pronuntiatur hic sententia de litteris superiore actione lectis hac

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

1

formida: lias invenientes alienas omnino existera ab Aposlolicis dogmatibus et
ii definitionibus SS. Conciliorum et cunctorum probabilium Patrum; sequi
vero falsas doctrinas hœreticorum, eas omnino abjicimus et lanquam animœ
noxias exeeramur. Quorum autem impia exerramur dogmata, horum et no­
mina a sancta Dei Ecclesia projici judicavimus, id est Sergii, Cyri, Pyrrhi,
Pelri, Pauli atque Theodori... Cum his vero simul projici a sancta Dei Ecclesia
Catholica simulque anathematizari praa idimus et Honorium, qui fuerat Papa
anliquce Pinna·; eo quod invenimus per scripta, quæ ab eo facta ad Sergium,
quia in omnibus ejus mentem secutus est et impia dogmata confirmavit. Post
quam,ubi Georgius Charlophylax, jussus scripta in hanc rem omnia afferre,
simul attulisset alleram Honorii epistolam, ea cum aliis nominatorum scrip­
tis hoc tulit judicium : Comperimus in unam eamdemque impietatem concur­
rat: ct prœvidiinus profana ct anima- perniciosa continuo ob perfectum
exterminium igne concremari : et combusta sunt.
.Iri. 1 P. Post examen de corruptione Synodi K·® nuper delecta susceptum
statuitur, Libros eos obelis obduci in quibus depravati sunt, et cassari eos :
ill&soutem qui falsaverunt, anathemati submitti ; et nominalem cum eis ana­
thematizari libellum qui dicitur Mennce ad Vigilium, et duos libellos quasi a
Vigilio ad Justinianum et Theodorum. Quinam vero corruptores fuerint, non
inquisitum fuit; innotuit tamen c.x spontanea Macrobii Ep. Selcuciensis con­
fessione, ct secuto deinceps Georgii, Macariq familiaris Monachi, ac Constan­
tini Grammatici examine, Vigilii libellos a Paulo Constantinopolitano fabri­
catos, ab coque ct Theodoro Constantinopolitano et Macario Antiocheno
diversis Synodi exemplaribus adjici jussos. Aliunde autem suspicio valet,
Mexxe libellum a Sergio jam confictum.
.Ict. 15* ct 16*. Polychronius Presbyter ct Monachus lanquam Monolhclita
contumax et lentali frustrato miraculo Dei reus impostor deponitur ct dam­
natur: Constantinus Presbyter Typi innovationem postulans mulctatur ana­
themate: Georgius Constantinopolilanus famæ prædecessorum suorum parci
deprecans non auditur.
.Iri. 17* ct 18*. In priore proponitur, in posteriore legitur ct subscriptione
firmatur definitio fidei, quæ compendium epistolæ ab Agathone scriptae refe­
rebat, addito contra Monothdismi auctores et fautores, queis Honorius iterum
annumerabatur, anathemate. Inter eosdem refertur ab Imperatore in Edicto
ct a Patribus in epistola synodica fidei expositionem dantibus ct confirma­
tam a Pontifice postulantibus: quin et in epistola Leonis confirmatoria.
111. Canones, qui ad mores aut ad disciplinam perlinent, ut proxima, sic
iæSynodus nullos condidit. Ad defectum hunc supplendum in eadem urbe
d domo congregatumi est anno post duodecimo Concilium orientale, ideo
Qniniwluin aut Trullanum appellatum. Centum et duo Canones in eodem
editi: nonnullis demptis, merentur laudem ; auctoritatem tamen regulte
universalis non habent ex supremæ potestatis et approbationis Pontificiæ
defectu,
Quod damnationem Honorii in actis Concilii hujus iteratam attinet, communiur est sententia, cum damnatum fuisse, non ut hæreticum, sed ut
Creticorum duntaxat fautorem, et reum nejligcnliæ in iis coercendis.
Equioreni adhuc se recens præbuit Joan. Rapt. Bartholi Ep. Fcltrensis in
«a pro Honorio apologia ; qui ut hunc Pontificem etiam a negligentiore

A ft

I

"j ?
·

it 1

i

υ

tv?
g ■■■
■ .

•r
-'J

mat.

:r

μι

»
a;·-.'.

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

œconomia absolveret, epistolas illi adseriptas ostendit supposililias; postre­
mam quidem ex integro, priorem ea ex parte, qua de male consulto opera­
tionum silentio tractatur. Cætenun idem Episcoporum quidem orientalium
conspiratione, non autem Synodi judicio, Honorum damnatum contenditnegata eam in rem confirmatione Leonis, cujus litteris sive ad Constantinum, sive ad Hispanos inscriptis, fidem novis suppositionis indiciis detrahit:
de qua opinione alibi dicendum.
OECUMENICUM VU. NIC.ENUM 11.

1. Vt cultus el usus sacrarum imaginum in Patriarcliatu Constautinopolitano restauraretur, desiderata est hæc Synodus. Exulabat is ab anno ”26,
quo illum Leo Isauricus, in suo a Saracenis hausto errore a Constantino Nicosiæ in Phrygia Episcopo, confirmatus. Imperiali decreto proscripsit. Qui sacra
religionis tutelam susceperunt Germanus Patriarcha Constantiuopolitanus ct
Joannes Damascenus editis litteris ac libris, Gregorius 11 el 111 judiciali etiam
sententia, nihil profecerunt. Exasperavit malum Constantinus Copronymus
dirissima persecutione, et llieryæ A. 754 convocato Episcoporum Constantinopoli subditorum conciliabulo, quod Concilii generalis septimi nomen usur­
pans hæresin Iconoclastarum confirmare studuit, sed incassum : StephanoIV
summo Pontifice scilicet acta ejus A. 769 in Synodo Romana rescindente.
Post hujus filiique Leonis similem, sed breviorem tyrannidem morte infausta
finitam, ct seriem impiorum Constantinopolis Patriarcharum spontanea Pauli
abdicatione terminatam, Irene Augusta cum Constantino decenni imperans
et Tarasius Patriarcha pacem Ecclesiæ reddiderunt : quam ut firmarent, Con­
cilium a se cogendum petierunt ab Hadriano I auctoritate missorum Legato­
rum muniri. His A. 786 Constantinopolim appulsis et Patribus collectis, coep­
tam jam congregationem rupit militum iconomachorum seditio; redintegravit
tamen altero loco el anno Imperatricis et Patriarchæ conjuncta religioni pru­
dentia. Hac procurante, conihuxerunt ex omnibus Orientis Patriarchiis Epis­
copi 350, præter Arcbimandrilas et Monachos plurimos, præsidium adeunti­
bus Legalis Pontificiis, Petro Archipresbytero Romano et Petro S. Salwc
Abbate. Ipsi Synodo locum praebuit Nicææ in Bithynia Ecclesia S. Sophiæ;
durationem. quod a 2P Sepi, ad 23,m Oclob. intercipitur tempus anni 787
definivit.
11. dclio l3. Post initialem Tarash, tanquam conlroversiæ gnari, orationem
et lectas litteras Imperiales, Episcopi septem, llierycnsis concdiabuli compli­
ces, in Concilium ingressi, dicto Iconoclastis anathemate veniam rogant:
Patres perlectis Apostolorum et Nicænis, de receptione resipiscentium, Cano­
nibus, 1res illorum restituunt suas in sedes, cætcris in aliam sessionem
dilatis, .-let. 2’. Etiam his receptis, differtur adhuc Gregor. Neocæsareensis,
memorati couciliabuli præses : leguntur Hadriani Papæ litteræ fidem expo­
nentes. ad Augustos altera, altera ad Tarasium, ea parte tamen omissa, qua
hujus e statu laicali ad Patiiarchalem immediata translatio ct appellatio
Patriarchæ universalis usurpata reprehenditur; lectis a Concilio honori­
fice acclamatur et consensus praestatur. det. :p. Gregorius NcocæsareensiS,
ubi professioueetpœnitentia satisfecerat, recipitur-.recitantur Tar xsn littera,
tum ad Orientales, tum Orientalium nomine script®, cum epistola Theodori
Hierosolymitani : omnes a Legatis Pontificiis probantur. Act. P. Prolatis ex

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

177

Scriptura el Traditione pro cultu imaginum testimoniis damnantur IcoNOciAsr.E.ct fidei professio editur. Ad. 5’. Ta rasu $ ex Novatorum geriptisosten­
dit, eos secutos Gentilium, Jud.coruni et HuTclicoruin idioma ac sensum;
Patres, audita inter alia Joannis Thessalonicensis disputatione, decernunt
sacras imagines pingi el in supplicatione pro more circumferri posse; quin
ideo ejus rationem ab asserto Angelis corpore recitatam una probent, quos
in professione fidei nupera diserte incorporales dixerant. Act. G3. Ope pnrserliniTraditionis pcrpeluæet infallibilitatis Ecclesia·, profligantur argumenta
quæ conciliabulum pro sua definitione erronea adduxerat. Hac occasione
«plicatur quo sensu Eucharistia a quibusdam dicta sit antitypa corporis ct
sanguinis Christi ; ante consecrationem nempe imago ordinaria et vacua suo
prototype», post voro singularis et illo plena. Act. ~a. Editur definitio, qua
prater fidei symbolum recitatum, sex Concilia œcumenica adoptata, haere­
ticos ab his proscriptos rursus damnatos, et confirmatum dc Traditionibus
dogma, decretum fuit pro imaginum cultu, ct iconoinachi anathematizantur.
Eamdem professionem Patres Constantinopolim evocati coram Augustis re­
petunt, quæ a pluribus pro Act. 83 ct ultima habetur.
Qua actione Canones conditi sint, est incertum. Actione ultima, præter
cncydicam ad omnes Ecclesias epistolam, Tarasius litteras etiam cum Con­
cilii actis misit ad Hadrianum summum Pontificem, qui Synodum quidem
non confirmavit datis pro more ad Augustos vel Ecclesias litteris , nec quoad
Canonesomniaque in actionibus dicta approbavit; sed tamen quoad decre­
tum fidei, uti antea jam docuerat, sic ratum confirmatumque habuit. Exinde
porro, ex sinistra item adorationis acceptione, et perversa actorum, praeser­
tim subscriptionis Constantini Cyprii, traductione factum est, quod libri
Carolini, Cone. Francofordiense et Parisiense et quidam scriptores seculi ix
bancSvnodum damnare sint ausi.
ΠΙ. Decretum fidei circa imagines ita habet : Sequentes divinitus inspira­
tum sanctorum Patrum nostrorum magisterium, definimus, sicut figuram
aucti, ita venerabiles ac sanctas imagines proponendas, tam quæ de colorid tessellis, (piam quæ ex alia materia congruenter se habente, in sanctis
Dti Ecclesiis, et sacris vasis, et vestibus, ct in parietibus, ac tabulis, domibus
etciis,tani videlicet imaginem Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi,
γ«Μ intemeratae Dominae nostra} sanctae Dei genitricis, honorabiliunique
Angtlorum et omnium Sanctorum. Qui has contemplantur, alacrius erigunluradprototyporum memoriam, et desiderium et ad honorariam his adoralior/Λ tribuendam, non tamen ad veram latriam, quæ secundum fidem est, queeudam divinam naturam decet, impertiendam : ita ut istis, sicut figurae
frttiweacvivificae Crucis, et sanctis Euangeliis, et reliquis sacris monumentis,
Mcensorun et luminum oblatio exhibeatur, quemadmodum et antiquis pice
ainndwlinis erat. Imaginis enim honor ad primitivum transit.
frater anathema conjectum singulalim in Theodosium Ephesinum , Pasliilam. Rasilium, Anastasium, Constantinum el Nicetam Constantinopolilados, Joannem Nicomedienscm et Constantinum Nacolienscm, idem universm dictum est his: 1. qui assumunt dicta sacræScripturae, quæ sunt contra
ulula. in venerandas imagines; 2. qui venerandas imagines appellant idola ;
1 qui dicunt, quod Christiani imagines ut Deos adorant ; i. qui non salu­
tat sancias ac venerabiles Iconas.

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS

In subjecta C anonum synopsi, qui his nolis ( ) includuntur, Ecclesiæ Romanæ
approbatione carent. 1, (Antiqui Canones Apostolorum et Conciliorum tum ge­
neralium tum particularium observentur). 2. Non ordinetur Episcopus, nisi
Psalterium et psallendi ordinem uorit, el totam Scripturam adscrulabiliter
legere sciat.3. Electio Episcopi et aliorum a Principibus, dominationis scilicet,
non patrocinii titulo facta, nulla sit. 4. Episcopi a Clericis vel Monachis non
exigant munera. 3. Nemo solo facultatum Ecclesiis datarum intuitu ordinetur.
G. Synodus Provincialis semel saltem in anno celebretur. 7. Ne templa conse­
crentur sine Sanctorum reliquiis, (et Judæi baptizati deceptores impune dimit­
tantur ex Ecclesia: nec eorum pueri baptizentur aut servi emantur.) 8. Haereti­
corum scripta, praesertim contra sacras imagines, non retineantur. 9. Clericus
non deserat Parochiam suam aut dioecesin, nec secularia negotia tractet.
10. Quaelibet Ecclesia suum habeat oeconomum. 11. Episcopi ct Abbates, bona
Ecclesiæ alienantes, deponantur. 12. Monasteria non fiant secularium habita­
cula: profanata ab Iconomachisrestituantur. 13. Tonsurati, sed necdum ordi­
nali Lectores, ne legant publice. 11. Clericus ne adseribatur duabus Ecclesiis,
h. e. duo beneficia habeat, nisi Clericorum sit penuria. 15. Clerici abstineant
indui pretiosis vestibus, aut imbui unguento odorato. IB. Non permittantur
Clerici aut Monachi templorum vel monasteriorum moliri fabricam, nisi
sumplus adsint pro consummatione. 17. Feminæ in Episcopio vel virorum
monasterio non versentur. 18. Simonia a susceptione ordinum ac ingressu
in Religionem absit. 19. Conjuncta Monachorum el Monialinm monasteria
non liant, nec diversus Religiosorum sexus habitent in iisdem ædibus, aut
familiaritatem habeant. 20. Monachi aut Moniales non transeant ad alia mo­
nasteria. 21. Christianorum convivia sint modesta : Clerici aut Monachicum
Monialibus secreto non manducent,
ŒCCMENICÜM V1U. CONSTANTINOPOLITANTM IV.

I. Post resuscilalam quidem sub Leone Jiwno, Miciiaele Balbo, cITheopniLo, sed a Theodora Augusta dentio compressam leonoclaslarum hæresin,
Constanlinopolitanæ sedis vicissitudo dedit huic Synodo occasionem, et
Schismati Græcorum, licet aliquoties interpolato, etiamnum tamen vigenti,
initium. Res ita habet : Ignatius, Michaelis Curopalalœ filius. Patriarcha
(ànstanlinopolilanus sanctissimus, cum ob adulteram ct incestam consuetu­
dinem communione privasse! Bardam Michaelis Imp. avunculum et Imperii
moderatorem; hic malignis effecit artibus, ut deposito Ignatio sufficeretur
PnoTirs Patriarcha, T.musii nepos quidem et summis dotibus instructus, sed
ad quodlibct audendum impotenti ambitione paratus: quod is continuo os­
tendit, dum diuturna innocentum persecutione, vi ac fraudibus obtenta Epis­
coporum perversione, mendaci ad Pontificem relatione, et Pontificiorum
Legatorum expugnatione, Constantinopoli evicit Synodum factæ mutationis
confirmatricem. Idem documentis nox is auxit, ubi Nicolai μ I verius edoctum
sibi obsistentem in Romano Concilio intellexit; ulpote qui Ecclesiæ Romanæ
exprobrare sabbati num quidem jejunium, mutilatam autem jejunii quadragesimalisolaervantiam ; objicere iterationem Sacramenti Confirmationis: re­
prehendere usum matrimonii Sacerdotibus prohibitum, et factam svmbolo
additionem de Spiritus sancti e.x Filio processione; ipsum denique Pontificem

NOTITlA CdNCltlOnUM GENERALIUM.

179

analiiciuali subjicere est ausus. Plura molientem tum certe cohibuit Basilics
Micbaeli sublato suffectus; qui Piiotio in monasterium abjecto, Ignatilm res­
tituisse haud contentus, flagitavit ah Hadriano II, Nicolai successore, Conci­
lium, quod priores turbas el Ecclesiæ disciplinam componeret. Pontifice
liberaliter annuente, el Donatum Ostiensem ac Stephanum Nepesinum Epis­
copos, Marinum vero Diaconum, Legatos mittente, congregantur 102 Epis­
copi orientales : et praesidentibus Legatis Pontificiis, Constantinopoli in templo
S.Sopliiiphabetur Concilium, 5“ Octobris A. 8G9. collectum, ultima Februa­
rii A. 870. solutum, eod. A. ab Hadriano confirmatum.
Il .lct. P. Admissis in Concilium ct laudatis 12 Episcopis, qui Ignatii
causa gravissime vexati fuerant, leguntur Hadriani ad Imperatorem ct Pa­
triarcham ac coniinendatiliæ Legatorum litterae ; tum definitio Romanæ
Syiwdiomneshærcsescum Iconomachis et Piiotio damnantis; tandem orientilium decisio ante Legatorum adventum, jam prolata: oinniaque probantur.
M2‘,3*et4*l Lapsi cum Piiotio Episcopi, oblato poenitentiae libello et
subscripta Romana formula, recipiuntur sola impositione manuum : Clericis
autem imperatur epitimium, h. e. certi jejunii ct precum pœnæ : Nicæno
rouira ct Ancyrano Episcopis refractariis negatur venia ct sedes in Concilio.
Recitantur tandem liltcræ Basilii ct Ignatii ad Nicolaum, Nicolai ad Michaelemel Pbotium, Hadriani ad Ignatium.
Jet. 5* ct 6*. Citatis primum Photio, dein sectariis Praesulibus, leguntur
laudatæNicolai liLteræ ; utrisque nihil respondentibus aut resipiscere nolen­
tibus datur mutandi animi spatium.
.W. 7’ et 8*. Photïus ad Concilium reversus ob ferociam reprehenditur,
ob contumaciam ex Nicolai et Hadriani lata jam sententia damnatur : ejus
scripta cum actis habitorum ab eo conciliabulorum traduntur igni : receptis
in gratiam Presbyteris quibusdam pœnilentibus, repetitur anathema in
Pbotium ct Iconomachos.
.Ici. 9* et 10’. Alexandrinae Sedis Legatus, commcndatitia ejus lecta, reci­
pitur: ipse vero lectis ct approbatis actis recipit Concilium : testes contra
knalium pœnitentes cum cætcris recipiuntur in gratiam : eduntur ct pro­
mulgantur 27 Canones : legitur fidei definitio ct subscribitur : acta mit­
tantur Romam per Anastasium Bibliothecarium, a quo facta latina translatio
•da integra extat.
A.Synodo absoluta vix decennium abierat, cum Photius impostura primum
inaniam, dein Basilii gratia ad sedem Patriarchalem, mortuo Ignatio,
ifrepsit ; quin et nova Legatorum Romanorum corruptione aliisque artibus
malis,prioris Synodi acta conciliabulo Constantinopoli coacto rescidit; non
diu tamen inultus; siquidem a Joanne VIII anathemate percussus, a Leone
ftilmpho Basilii successore iterum dejectus, exui vivere A. 891. desierit. Illo
maiimc auctore jacta sunt Ecclesiam Latinam inter et Graecam discordiarum
■nina, ex contentione Romani ct Conslantinopolilani Patriarcharum, Btdnriam sibi vicissim vindicantium, aucta. Quamvis enim ad Michaelem Ceru. usque unio steterit utcumque: ex Græcorum tamen parte non jam
••ram satis fuisse, ostendit eorum reluctantia, in mittendis Romam Epist'4'?nim chirographis sub finem hujus Concilii declarata.
III. Fidei definitio, præter repetitum in hærcses priores ct Photivm ana.\ima,uihil admodum habet, atque in illo cum Canonibus convenit.

M

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

180

DE PRINCIPIIS DIRECTI VIS.

Unde eorum tantum epitomen damus. 1. Canones Conciliorum et Tradi­
tiones Patrum serventur ut secunda eloquia Dei. 2. .Nicolai ct Hadriani edita
circa praesentem causam decreta custodiantur. 3. Sacrae jmagines honoren­
tur. 4. Photii Episcopatus ct collai i ab eo ordines habeantur irriti, h. e. illi­
citi et cum irregularitate conjuncti, non autem invalidi et nulli. 5. Neophyti
non promoveantur ad Episcopatum: serventur in ordinationibus interstitia
longiora, nisi dispensetur. 6. Anathema novum in Pholium; 7. Item in
Iconomachos; qui ad docendas scientias non admittantur. 8. Ordinatores
non exigant subscriptiones ab ordinandis, queis hi illis se adhæsuros spondere
cogantur. 9. Ejusmodi chirographa a Photio extorta neminem obligent; qui
ob ea Photio adhaerent. puniantur. 10. Ante synodioam sententiam nemo a
Patriarcha vel Episcopo se separet. 11. Error de duabus hominis animabus
rationalibus, qui Phot io tribuitur, damnatur. 12. Electio Episcoporum non fiat
malis artibus aut tyrannide Principum. 13. Ad dignitates Ecclesiæ Constantinopolitanæ eligantur tantum,si digni adsint, e Clero ejusdem Ecclesiæ.· 14. Con­
digne honorentiu' Episcopi, etiam a Principibus. 15. Bona Ecclesiae nc alienen­
tur. 16. Illusores rerum sacrarum subsint anathemati. 17. Praesules a Patriarcha
ad synodum vocati non causentur sine Principis praesentia synodum celebrari
non posse; cum hæc excusatio carcat patrocinio Canonum. 18. Bona et pri­
vilegia ab Ecclesia per tricennium quiete possessa, lirnia maneant. 19. Melropolita subditos Episcopos praetextu visitationis ne gravet. 20. Bona Ecclesiæ
in emphyteusin data praetextu Canonis annui non soluti, nisi per 1res con­
tinuos annos id omissum fuerit, non repetantur; quod dum fit, fiat ordine
judiciali. 21. Synodus diam generalis non dicat sententiam audacter contra
Romanos Ponlitices : in Principes his aut Patriarchis reverentiam debitam
negantes dicatur anathema. 22. Principes Episcoporum electionibus se non
immisceant. 23. Episcopi alienæ Ecclesiæ possessiones ne invadant, nec
conferant aut locent. 24. Metropolitan ipsi fungantur suo officio, non per
sulfraganeos, praesertim subditorum impensis. 23. Adhaerentes Photio depo­
siti non restituantur. 26. Cuilibet Clerico keso appellare gradatim usque ad
Patriarcham liceat. 27. Episcopi jure Pallii gaudentes, id non gestent extra
loca et tempora a canonibus statuta. Monachi ad Episcopatum assumpti
retineant ordinis habitum.
11. CONCILIA OLCUMENICA OCCIDENTALIA.

4

>I

137. Concilia Œcumenicaoccidentalia numeramus, Continuata cimi orienlalibus serie, hoc ordine et numéro : latëranensc I. Lateranense 11. Latera­
nense III. Lateranense IV. Lugdunense L Ldgduncnsc IL Viennense, Floren­
tinum. Lateranense V.Tridcntinuin.
ŒCCMENICUX Π. LATERANENSE I.

I. Triplex uiiiversim causa fuisse videtur hujus Concilii celebrandi ; ut
confirmaretur scilicet : 1’. abrogatio investiturarum, secundum pacta Gai.liv
ti m inter et Henruxm inita; 2°. ut succurreretur Palæstinæet Hispanice sub
infidelium tyrannide gementibus, .1”. ut disccplinæ Ecclesiastical, ipiæ per
Clericorum simoniam et luxuriam corrupta erat, consuleretur.

181

Investiturcv nomine intelligilur consensus a seculari Principe datus factæ
alicujus ad Episcopatum vel Abbatiam electioni, et concussio possessionis
bonorum Ecclesiasticorum, solomni aliquo ritu demonstrata. Originem ea
adfo traxit a Principum seculariuni munificentia : quæ cum non prædia
solum et latifundia, sed et feuda Regalia Ecclesiis concederet, pro communi
feudis omnibus ratione, exigebat ut Episcopi aut Abbates in eorum possessionem non venirent, nisi exhibito Principibus horninio et praestito fideli­
tatis juramento. Hæc res, quæ potuit ab initio esse inculpata, deinceps in
graves degeneravit abusus. Extendebantur enim investitura) non ad feuda
Regalia tantum, sed ad bona Ecclesiastica omnia; tollebatur electionum
libertas; quin et Episcopatus et Abbatiæ venales fiebant, et hominibus indi­
gnissimis conferebantur : dumque bonorum temporalium possessio dabatur
per traditionem baculi et annuli pastoralis, quæ potestatis Ecclesiasticae signa
sunt; praebebatur multis occasio credendi, a Principibus ipsam juridictionem spiritualem cum fetidis conferri. Tot malis occurrere studuerunt, habitis
Conciliis et decretis editis, Pontifices plures, Gregorius VII, Victor III, Urba­
nk 11. Paschalis II, Gelasius II et Callixtus H. Confecta res facilius est cum
Phiuppo 1, Rege Francorum, qui concessa electionibus libertate, et dimisso
baculi et annuli pastoralis ritu, soloque fidelitatis juramento exacto, Regalia
dari consensit; difficultatem passa est cum Regibus Angliæ Wilhelmo Π et
Henrjco I, posteriore tandem cedente, sed hominium adhuc retinente, secun­
dum Regni scilicet morem : cum Henrico IV et V autem Imperatoribus ad
schisma processit, illo Guibertuni Ravennatensem Gregorio, hoc Burdinum
Bracbarensem Callixto antipapas objicientibus. Uterque Imperator anathemle percussus, prior quidem dum parere renuit, ab Imperii Principibus
evauctoratur ; posterior ne exauctoretur, A. 1122, primum Wirceburgi arbi­
trio delectorum controversiam componendam relinquit, tum Wormatiæ in
picta convenit, eadem demum Bambergæ confirmat.
Ad hanc Sacerdotium inter ac Imperium initam pacem universi orbis consensu stabiliendam Callixtus 11 datis ejusdem anni mense Decembri litteris,
evocavit Romam Concilium. Convenere, teste Sugerio Abbate, Episcopi 300
et amplius, ex Pandulphi autem computo 997, Episcopi partira, partira
Abbates: praesidente ipso Callixto Pontifice, celebratum est Romæin Basi­
lica Lateranensi, unde ct nomen gerit, mense Martio, A. 1123.
II. Actorum in hac Synodo nihil superest præter Canones, qui disciplinæ
Ives ex praecedentibus maxime Conciliis renovant, et de signatis Cruce edi­
cunt. Pacta Imperatoris et Pontificis mutua, quæ a Patribus solemn i ter rata
fieront habita, hæc erant;
Ei parte quidem Imperatoris : Ego Ifenricus, Dei gratia Romanorum Imprator Augustus, pro amore Dei et S. R. E. et Domini Papœ Callixli, et pro
mvdio anima meæ dimitto Deo, et sanctis ejus Apostolis Petro et Paulo>
mda Ecclesiæ Catholica omnem investituram per annulum et baculum, et
'.redoin omnibus Ecclesiis fieri electionem et liberam consecrationem. PosWicmes et Regalia S. Petri, quæ a principio hujus discordia), usque ad
hodiernum diem ablata sunt, quæ habeo, eidem sanctœ Romance Ecclesiæ resÜw; quæ àutem non habeo, ut reddantur fideliter juvabo. Possessiones etiam
oiiim aliarum Ecclesiarum, et Principum et aliorum tam Clericorum quam
Lwjrum, consilio Principum et justitia, quæ habeo, ut restituantur, fideliter

<82

DE PRINCIPIIS DIRECTIVES.

juvabo: et do veram pacem Domino Papœ Callixto, sanctœ Romana? Ecclesia·
et omnibus qui in parte ipsius sunt vel fuerunt : et in quibus S. R. Ecclesia
auxilium postularet it, fideliter juvabo. Ex parle Pontificis autem: EgoCallixtus, servus servorum Dei, tibi dilectu filio Henrico, Dei gratia Romanuruu.
Imperatori Augusto, concedo electiones Episcoporum et Abbatum Teutonici
Regni, quæ ad Regnum pertinent, in prcesentia tua fieri absque simonia et ali(pia violentia: ut si qua inter partes discordia emerserit, Metropolitani tl
Provincialium concilio vel judicio, saniori parti assensum el auxilium priebeas. Electus autem Regalia per sceptrum a te recipiat, exceptis omnibus quæ
ad Ecclesiam Romanam pertinere noscuntur; et quæ ex his jure tibi debet, fa­
ciat : ex aliis veru partibus Imperii, consecratus infra sex menses Regalia per
sceptrum a te recipiat. De quibus ve.ro mihi querimoniam feceris, secundum
officii mei debitum, auxilium meum prostabo. Do tibi veram pacem, el omni­
bus qui in parte tua sunt vel fuerunt tempore hujus discordia?.
Pax tantis solemnitatibus constituta, adeo tamen lirina non fuit, ut sequente
slate, praesertim sub Fridericis I et 11 Imperatoribus, non recruduerit discordia, colliso rursus Imperio cum Sacerdotio: donec tandem sub Augustis­
simae Domus Austriacs Imperatoribus concordia rediit; jacta a Rüdolpho 1
basi, a Friderico 111 autem, erectis Concordatis Germania), feliciter consum­
mata.
'
· > i
111. Canonum numerus, ordo, lectio, el inscriptio in diversis collationibus
diversa est : epitome subjecta vulgatam editionem conciliorum, ct Gratiani
Canones insertos Call i xtu inscribentis decretum sequitur. 1. Si mon iaeæ pro­
motiones et ordinationes nefiant: simoniace ordinati vel promoti priventur
dignitate acquisita. 2. Non tiat Praepositus aut Decanus, nisi Presbyter; nec
Archidiaconus, nisi Diaconus. 3. Clericis contubernium cum concubinis el
uxoribus sit interdictum; nec habitare cum feminis aliis liceat, quam quas
Nicaenum I permisit, 4. Sub pœna sacrilegii non disponant Laici de rebus
Ecclesiasticis. 5. Matrimonia consanguineorum, divinis humanisque legibus
contraria, sint infamia. 6. Burdini antipapæ ordinationes inito sunto.
7.Sine consensu Episcopi nemo conferat curam animarum. 8. Nemo sub ana­
thematis pœna invadat Beneventum. 9. A suo Episcopo excomrnunicatus non
recipiatur in communionem ab alio. 10. Nemo consecret Episcopum, nisi
canonice electum ; secus uterque deponatur. 11. Profecturi Hicrosolymam ad
bellum contra infideles fruantur indulgentiis; eurum bona autem Boni.
Ecclesiæ tutela, lato in invasores anathemate. Cruce olim signati, sed voti
non tenaces, resumant intra annum expeditionem Hierosolymitanam vel
Hispanicam, alias anathemate feriendi. 12. Porticanorum, h. e. militum in
Portuensi urbe, vel peregrinorum in porticibus Romæ degentium, sine hæredibns mortuorum, bona non invadantur. 13. Qui treugam seu inducias ab
Ecclesia indictas violat, excomrnunicatus esto. 14. Laicus oblationes Ecclesiis
factas capiens aut ipsas Ecclesias usurpans subsit anathemati. 15. Falsarii
moneto communione priventur. 16. Sub eadem pœna Komipetæ nun moles­
tentur. 17. Monachi chrisma, oleum infirmorum, consecrationem altarium,
ordinationem Clericorum capiant ab Episcopo: externos inungere uleo nc
ausinl. 18. Parochi constituantur ab Episcopis; decimas el Ecclesias non reci­
piant a Laicis absque Praesulis consensu. 19. Servitia Episcopis a Monasteriis
ab ætate Gregorii VII praestita continuentur: Monachis tricennales Eccle-

i

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

183

sianim possessiones sint prohibito. 20. Anathema sit, qui Ecclesiis, Clericis,
Monachis, eonunve bonis molestiam infert. 21. Clericorum el Monachorum
matrimonia non contrahantur, contracta dirimantur, contrahentes punian­
tur secundum Canones. 22. Alienationes Exarchartus Ravemialensis, universim aliorum etiam bonorum Ecclesiasticorum, sint milite : ordinationes
smoniaeœ, aut non canonica·, sunto irrito, sensu scilicet præccd. Cone, in­
dicato.
CECDMENICUM X. LATERANENSE 11.

I. Schisma, hæresis el disciplinae corruptio fecerunt ut quatuor necdum
lustris exactis novum Ecclesiæ universae Concilium cogeretur. Schisma qui­
dem ortum habuit an. 1130, ubi Innocentio II in Papam canonice electo
Canlinalesquidam opposuerunt Petrum Leonis, Civis Romani ditissimi filium,
Axacletüm 11 dictum. Prior urbe expulsus, ab Anglia tamen, Gallia, et Germa­
nia, ct toto fere catholico orbe, S. Bernardi maxime opera, ut verus Pontifex
est agnitus: posterior praevaluitRomæ, elan. 1138 mortuus, successorem etiam
habuit Card. Grc^orium, Victorem appellatum. Sed hic, depositis vestibus
Pontificalibus Innocentio se submisit. Hæresin addiderunt Petrus de Bruis,
ejusque discipulus Arnaldus de Brixia, quorum uterque parvulorum baptis­
mati virtutem negavit; ille vero praeterea veritatem corporis et sanguinis
Christi in Eucharistia oppugnavit, sacrificia et opera pro fidelibus defunctis
derisit, templa et cruces sacras confringi praecepit; hic bona ct possessiones
Ecclesiasticis erepta, et Laicis tantum concessa voluit.
Ad pacem Ecclesiæ firmandam, tuendam fidem, et corrigendos mores,
indixit hanc Synodum Innocentius II, et ipse collectis Patribus millenarium
numerum ferme aequantibus, praesedit. Sessiones celebrato sunt Romæ in
Ecclesia Laterani, A. 1139, media quadragesima.
II. Actionum numerum ac materiam monumenta nulla produnt.
Caxoxes duntaxat supersunt; ex quibus postremus primum, vigesimus tertius
secundum,reliqui tertium caput causarum pro synodo hac congregata tangunt.
Eorum hoc est compendium : 1. Simoniace ordinatus deponatur. 2. Pro benefi­
ciis et rebus sacris detur aut exigatur nihil. 3. Excomrnunicatus ab Episcopo
suo, non recipiatur ab allero. 4. Qui ob habitum indecentem moniti ab Episcopo
non emendantur Clerici, deponantur. 5. Mortui Episcopi bona nemo diri­
piat, Ecclesiæ et successori servanda. 6. Majorum ordinum Clerici concubinarii vel uxorati priventur beneficiis. 7. Presbyterorum hujusmodi missas
nemo audiat. 8. Moniales nubentes puniantur similiter. 9. Monachi el Cano­
nici Regulares nc applicent se juri civili aut medicinae discendis, temporalis
lucri gratia. 10. Laici decimas Ecclesiarum noil possideant. 11. Publica
securitas praestetur omnibus. 12. Treuga inviolabiliter observetur sub pœna
anathematis. 13. Usurarii sint infames: ni resipuerint, careant sepultura
Christiana. 14. Gladiatorum pro virium ostentatione certamina non liceant :
mortuis in ejusmodi congressu negetur sepultura Christiana ; non tamen
pcenitenlia ct viaticum, ea ante mortem poscentibus. 15. Percussores Clericorum subjaceant anathemati, ncc nisi urgente mortis periculo absolvantur
ab Episcopo : Ecclesia et coemeterium loca asyli sunto. 1G. Ecclesiastica bene­
ficia ne sint hæredilaria. 17. Matrimonia consanguineorum sint prohibita.
18. Incendiarii ante et post mortem subjaceant pœnis. 19. Episcopus has

:v···

1
4

4.
•. :

F W;

···.·.Z;·.-.

184

DK PRINCIPIIS DIRECTIVIS

pœnasnon relaxet. 20. Relinquatur nihilominus Principibus jus facinorosa
hos puniendi. 21. Presbyterorum lilii arceantur ab altaris ministerio, nisi
Monachi aut Regulares facti. 22. Falsa pœnilentiâ non admittenda : quœn&m
illa sit. 23. Hæretici habeantur, qui Eucharistia' sacramentum, parvulorum
baptisma, sacerdotium aliosque ordines, et matrimonium damnant, aut
damnantes defendunt. 2-4. Pro chrismate, sacro oleo et sepultura non exiga­
tur pretium. 25. Beneficium Ecclesiasticum non recipiatur de manu Laid:
recipiens privetur beneficio. 2G. Femina sub Monialis habitu non habitet in
privatis ædibus, nec viros hospitio excipiat. 27. Moniales non conveniant cum
Monachis aut Canonicis in uno choro ad psallendum. 28. Defuncto Episcopo
ne vacet Ecclesia ultra 1res menses: non excludantur Religiosi ab electione,
alioqni irrita futura. 29. Ballistariorum et Sagittariorum ad verans Christia­
nis ars nonexerceatnr sub pœna anathematis. 30. Ordinationes a Petro Leonis
aliisque schismaticis faci® habeantur irritæ.
OECCWENTCUM XI. LATERANENSE III.

L Ea?dem, quæ proxime superioris, et præsentis Synodi causas fuerunt.
Schisma A. liai) ortum cepit, quo Alexander 111 legitime electus atque ab
Hispania. Gallia, Anglia et Oriente pro Papa acceptus, Octavianus autem sub
Victoris V nomine a tribus Cardinalibus oppositus fuit ; Friderico 1 Impera­
tore, quem Latini Ænobarbum, Hali Barbarosscun dixerunt, antea pictura et
litteris exasperato, postmodum ob investituras resumptas reprehenso, Antipapæ partes cum plerisque Germanis tuente, Italis ad alterutrum distractis.
Duravit suffectis identidem Antipapis, Guidune Cremensi sub Paschalis 111,
Joanne Abb. Strumiensi sub Callixti 111 et Landino sub Innocentii HI nomine,
usque ad A. 1177, quo Imperator cum Pontifice Venetiis in gratiam et pacem
rediit, Landino postmodum capto et in exilium deportato. Schismatis turbas
anxit hæresis Waldensium et .Albigensium. Waldenses a Waldo Lugdunensi
mercatore dicti affectabant vit® religiosae genus; reprobati autem a sede
Apostolica, in errores et vitia ruentes, docebant Pontifici non obediendum;
abstinendum a judicio sanguinis; quemlibet justum, etiam feminam, esse
Sacerdotem; impios autem, etsi ordinatos, potestate sacerdotali carere; com­
mixtionem carnis omnem urente libidine esse licitam; illicitum juramentum
omne; ac manuum laborem esse perfectorum : praeterea Vetus Testamentum
non agnoscebant divinum ; contemnebant indulgentias; invocationem Sanc­
torum, festos dies. jejunia et purgatorium deridebant. Albigenses, in Albigesio Gallia* oppido orti, partira Waldenses, partim Manicbæos sectabantur,
cum quibus duo rerum principia, melernpsychosin et mundum aeternum
statuebant ; peccatum originale, resurrectionem corporum, purgatorium ct
infernum negabant ; Sacramenta omnia abjiciebant; Ecelesiæ potestatem
ferendi leges et quidpiam possidendi eripiebant.
Concilium hoc indictum est ab Alexandro III et ab eodem tanquam Præside ordinatum, frequentatum a trecentis Patribus, inter quos Nectarius
Abbas nomine Graecorum . celebratum Romæ in Laterano : cœptum dic o1,
et finitum 19* Martii A. 1179.
II. Sessiones tres habitas esse scimus : qua Sessione aut quo ordine quæliliet ex tribus causis tractata sit, deficientibus documentis nescimus.

NOTITIA CONCILIORUM OENER ALIUM,

188

Qui uni superant, Canonum summarium damus, in quibus prima vice legi­
tur additio:«sacro approbante Concilio.» 1. Non censeatur legitime electus
in Pontilicem, nisi a duabus tertiis Cardinalium partibus suffragium tulerit.
1 Ordinationes Octaviani, Guidonis et Joannis Antipaparurn , cum eorum
actis omnibus, rescissæ sunt ct irrita·. 3. Nemo promoveatur Episcopus
ante 30““, aut Parochus vel animarum curator ante 25,,,n aetatis annum.
I. Piwlati subditos in visitatione haud gravent nimio hominum equorum vo
winilatu. ;i. Non ordinetur quispiam sine, titulo, aut alatur ab Episcopo,
nisi ila ordinatus proprium habeat, quo se sustentet. G. Nisi praevia commo­
nitione canonica non ferantur censurae; a Praelati sui correctione Religiosi
non appellent. 7. Non exigatur quidpiam pro Praesulum aliorumve benedic­
tione; item sepulturis et exequiis, vel benedictionibus nuptialibus : consue­
tudo contraria non obstet. 8. Beneficia, necdum vacantia, ne quidem promittantur : vacantia intra sex menses conferantur. 9. De manu Laici Ecclesias
aut decimas nec Clerici nec Religiosi capiant sine Episcopi auctoritate :
Interdicti tempore Hospitalarii ct Templarii semel duntaxat in anno Ecclesias
aperiant, non tamen mortuos sepelire ibidem praesumant. 10. .Monachi non
recipiantur in Monasterium pretio : non possideant proprium: extra Monas­
terium soli non versentur. 11. Clerici majorum ordinum servent continen­
tiam: sodomia polluti, si Clerici sint, ejiciantur e Clero; si Laici, excom­
municentur. 12. Clerici non sint Advocati, nisi forsan suarum Ecclesiarum
aut personarum miserabilium ; nec procuratores secularium. 13. Nemo plura
beneficia Ecclesiastica possideat ; alias acceptum recipiens amittat, tradens
largiendi facultate privetur : Beneficiatus resideat. 14. Excommunicentur
Clerici, qui a Laico Ecclesias recipiunt sine Episcopi consensu; Laici, qui
Clericos coram suo tribunali stare compellunt; item qui decimas in aUos
Laicos transferunt. IS. Reditus bénéficiâtes post mortem Clerici maneant
Ecclesiis. 16. Quod a majore et saniore parte in electionibus vel ordinationi­
bus Ecclesiasticis statuitur sit ratum. 17. Ubi Patroni vel electores discrepant
suffragiis, præferatur is quem majora merita et plura suffragia commendant :
si id fieri nequeat, Episcopus provideat. 18. In qualibet Cathedrali Ecclesia
constituatur magister qui gratis doceat. 19. Non imponantur onera Ecclesiis
aul Clericis a secularibus. 20. Torncamenta seu gladiatorum pro virium os­
tentatione certamina rursus sub priore pœna sint prohibita. 21. Servetur
treuga. 22. Sine Principum auctoritate non imponantur nova pedagia. 23. Le­
prosi, si separentur, proprium habeant oratorium ct coemeterium, sintquea
decimis immunes. 24. Arma aut qnæcumque Saracenis subsidia ministrare
sub anathemate non liceat. 2a. Usurarii manifesti priventur communione et
sepultura. 2G. A Christianis non recipiantur domo Judæi et Saraceni, nisi
conversi. 27. Waldenses et Albigenses, hærelici et conim defensores anathe­
mati subsint : bellantibus contra eos sint indulgenti®. Phircs ex hoc et supe­
riore Concilio Canones inserti sunt Juri Canonico sub præsidum Paparum
nomine.

■. ·
pl
;

*Γ

OECUMENTCUM XII. LATERANENSE IV.

I. Trinum hujus Concilii finem exposuit Innocentius 111 habita in ejus exor­
dio oratione, liberandi nempe TERRAM SANCTAM a Mahometanorum
Ijnnnide; extirpandi Walpensium et Albigensium hæresin, damnandique

5' !

i, '

■ Ί

186

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

Joachdh cl Almarici errores; et reformandi Ecclesiasticam disciplinam, fk
sacris expeditionibus dicetur infra; de Waldensibus et Albigonsibtis dictum
supra : de erroribus reliquorum nunc dicendum. Petrus Parisiensis Episco­
pus, ob nativitatem Novaitc m Longobardia Lombardus, ob libros sententia­
rum magister sententiarum dictus, emendata docendi forma, ex genuinis
Theologiæ fontibus concinnarat opus scholasticum, indicato 4 librorum ti­
tulo inscriptum. Id quamvis plausu tum acciperetur summo, et plurimorum
postea illustraretur commentariis, non caruit tamen nœvis variis, inter quos
gravissimi sunt, quæ numerantur a quibusdam, viginli sex opiniones erro­
ne©. Earum quamdam dum Alexander 111 abrogandam litteris praOiperel
Archiepiscopo Senonensi, occasio videtur data Joachimo Abbati Floriacensi
in Calabria, scribendi contra Petrum eumdemlibellum; in quo assertam irt
dix inis non trinitatem sed quaternitatem eidem imponens, ipse docebat nul­
lam rem esse, quæ sit Pater et Filius et Spiritus sanctus; el unitatem na­
tura* seu essentiæ in tribus Persanis non esse veram ct propriam, sed quasi
collectivam et similitudinariam, ad modum illius qua multi homines unus
populus, et plures fideles una Ecclesia dicuntur. Errorem hunc, non animi
perversitaSj sed subtilioris Theologiæ ignorantia peperit; cum plura errorum
monstra furor et insania Almarici ortu Cainotensis, professione clerici et
Doetoris Parisiensis prutulit. Eorum e numero sunt, Christi corpus non magis
esse in pane, quam in re alia qualibet ; nullam esse resiuTeclionem, nullum
paradisum, nullum infernum; thurificationem in Ecclesia esse idololatricam;
adulteria aliaque flagilia non esse peccata, si ex charitate liant; Deum in
Ovidio, sicut in Augustino locutum.
Indixit hoc Concilium Innocentiis III et eidem præsedit. Adfuerunt Epis­
copi 412; Patriarch© Orientales 2 præsentes, 2 per legatos; Primates et Me­
tropolitani 77; Abbates el Priores 800, et amplius; absentium Praelatorum
et Capitulorum procuratores innumeri; denique Imperatorum et Regum
Oratores plures. Romæ in Basilica Lateranensi celebratum est mense No­
vembri an. 1215.
II. Inter acta Synodi hujus refertur translatio ditionum Comitis Tolosam
ad Simonem comitem Montis fortis, confirmatio Friderici II in Imperio, Stephani Canluariensis Archiepiscopi, ob neglectum de censuris ferendis Pon­
tificium mandatum, suspensio, et de Toletano Primatu disceptatio. Magis
authentica el ad fines Concilii perlinentia sunt Decretum quo sacra expedi­
tiones ordinantur, et Canones quibus tum hæreses et errores, intactis
Joachimi persona et Monasterio Floriacensi, damnantur, tum mores refor­
mantur. Canones plerique in Gregorh IX decretales relati, sub Concilii
generalis sine addito positi nomine laudantur.
Decretum pro sacris expeditionibus: i. Cnice signatis pro tempore calendas
Junii, pro loco Brundusium ad conveniendum præstituit: 2. Monet Sacer­
dotes fungi recte officio suo, omnes abstinere a dissensione, non praesumere
de se, sperare in Deo: 3. Clericis huic expeditioni adjunctis perceptionem
beneficiorum integram per triennium concedit : 4. Qui votum expeditionis
fecerunt, excommunicatione ad implendum illud compelli, alios ut faciant
a Praelatis incilari jubet: 5. Prater magnam pecuniae vim a Pontifice sponte
in hoc opus collectam, decernit vigesimam proventuum Ecclesiasticorum
pariem in triennium conferri : 6. Signatos cnice ab oneribus omnibus liberat,

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

187

eorum tona siibS. Petri tutela recipit, de iis usuras exigi votat : 7. Piratas
expeditionis turbatores eorumque qualibet ratione adjutores, aut subsidia
qyaliacmnque Saracenis ferentes anathemate percellit: 8. Pro trajectione
expeditionis facilitanda prohibet navigationem aliam in terras Saracenorum:
item torneamcuta per triennium: 9. Treugam Principibus Christianis per
quadriennium imperat : 10. Expeditionem vel armis vel subsidio juvantibus,
conde contritis et ore confessis, indulgentias plenarias impertit.
Canones dogmatici. 1. Contra Hæreticos varios exponit fidem catholicam
de Deo, de Trinitate, de creatione, de revelatione, de incarnatione, de Christi
vita et morte, de judicio, de resurrectione, de vita altera, de Ecclesia, de
Sacerdotio Christi, de Eucharistia, de transsubstantiation#, de potestate Eu­
charistiam conficiendi, de Baptismi forma et subjecto, de poenitentia, de
mediis salutis et salute etiam a conjugatis obtinenda. 2. Damnat libellum
Joachimi contra Lombardum : libelli doctrinam et rationem refert primo,
dein refutat, et Lombardi sententiam tanquam catholicam exponit ac pro­
bat: damnat ut hæreticos cum Joachimo sentientes, Joachimi tamen perso­
nam et Monasterium nulla afficiendum pœna excipit : demum Almarici
doctrinam, quam non tam hærcticam quam insanam censet, reprobat et con­
demnat. 3. Excommunicat hæreticos alios omnes cujuscumque nominis, eos
post damnationem secular i potestati subjicit, eorumque bona fisco addicit:
haereticorum exterminatores privilegiis ornat, toleratores poenis afficit: sine
Episcopi licentia praedicantes communione privat. 4. Excommunicat, et si
perrexerint, deponit Sacerdotes Graecos, qui execranlur Latinos Sacerdotes,
aut lotione pollui ab his altaria sacrificiis declarant, vela Latinis baptizatos
rebaptizant. 5. Antiquam controversiam definit, post Romanum Patriarcham,
primum Constantinopolitano, secundum Alexandrino, tertium Antiocheno,
quartum Hierosolymitano locum tribuendo : præcipit ut Patriarchae a Papa,
subjecti a Patriarchis pallium accipiant; appellationem ad eosdem statuit,
salva appellatione ad sedem Apostolicam.
Canones morales. 6. Concilia provincialia singulis annis celebrentur a Me­
tropolitis. 7. Prælati corrigant excessus subditorum, maxime Clericorum.
8. Centra delinquentes procedatur vel per accusationem, quam legitima
inscriptio, vel per denuntiationem, quam charitaliva admonitio, vel per
inquisitionem, quam clamosa insinuatio seu infamia publica praeveniat.
9. Iu eadem civitate ne sint duo Episcopi : tolerentur tamen ritus diversi,
cuilibet proprii. 10. Episcopi constituant praedicatores et Confessarios ido­
neos. II. Constituant iidem in Cathedralibus Ecclesiis magistrum, qui sacras
paginas el ad curam animarum pertinentia, in aliis, qui grammaticam
doceat. 12. Singulis trienniis instituantur Capitula Religiosorum. 13. Non
instituantur novi Religiosorum ordines; Abbas unus non praesit Monasteriis
pluribus. 14. Clerici incontinentes puniantur secundum Canones : qui pro
more regionis non abdicarunt copulam, iis matrimonio uti liceat. 15. Absti­
neant Clerici a crapulis, ebrietate, venatione. 1G. Iidem abstineant a negotiis
«ocularibus statum eorum dedecentibus, alcis et tabernis : tonsuram et coro­
nam gerant : vestiantur modeste el congrue, tum in, tum extra Ecclesiam.
17. Abstineant a comessationibus ct confabulationibus illicitis : intersint
diligenter divinis officiis. 18. Non intersint judicio sanguinis, nec exerceant
ibirurgiam quæ fit per ustionem vel incisionem. 19. Vasa et supelleclilia

i88

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

Ecclesiæ sint munda. 20. Eucharistia et chrisma custodiantur sollicite.
21. Omnis utriusque sexus fidelis, post discretionis annos, saltem semel in
anno, peccata omnia confiteatur Sacerdoti proprio, poenitentiam injunctam
pro viribus impleat, ad minus in Pascha Eucharistiam reverenter suscipiat;
aliixjui vivens ingressu Ecclesiæ, mortuus sepultura Christiana careat. Justa
ex causa proprio confiteri nolens, ab illo licentiam habeat confitendi Sacer­
doti alteri, ab isto alias non absolvendus. 22. Medicus corporis ad ægrum
ante omnia curet vocari medicum animæ ; nec suadeat aliquid quod animi
obsit. 23. Ecclesia cathedralis aut regularis non vacet ultra tres menses,
devolvendo alias jure ad proxime superiorem, qui ipse ultra hoc tempus non
differat provisionem. 24. Electio legitima fiat vel per inspirationem, vel per
scrutinium, vel per compromissum : qui aliam viam tentaverit, ea vice eli­
gendi jure privetur. 25. Electio per secularem potestatem nulla, eique con­
sentiens inhabilis sit ad dignitatem. 26. Confirmator examinet electionem
factam et electi habitudinem : electo extra Italiam fas sit administrare Ec­
clesiam. nihil tamen alienare. 27. Episcopi promovendos ad Sacerdotium
instruant aut instrui curent. 28. Qui postularunt facultatem renuntiandi
beneficio, ea obtenta compellantur eidem renuntiare. 29. Possidens jam
beneficium curatum, et aliud recipiens, priori sit privatus ipsojure; utrumque
retinere volens, privetur etiam altero : in eadem Ecclesia nemo plures digni­
tates vel personatus, etiam non curatos, simul habeat : fas tamen sit sedi
Apostolicæ cum sublimibus et litteratis dispensare. 30. Ad Ecclesias assu­
mantur idonei, rejectis indignis. 31. Canonicorum filii, praesertim spurii,
ne fiant Canonici in eadem Ecclesia. 32. Parochus congruam portionem
habeat ex proventibus Ecclesiæ : deserviat per se ipsum, nisi Parochia an­
nectatur præbendæ vel dignitati. 33. Procurationes ratione visitationis
debitae extra actualem visitationem non exigantur; et sint moderate.
34. Neque exigatur plus quam solvatur in procurationem Legati vel alterius
visitantis. 35. Λ judice legitimo ante sententiam latam ne appelletur, nisi
justa causa judici exposita. 3G. Sententiam interlocutoriam vel comminatoriam, lite pendente, revocare judici liceat. 37. Per litteras Apostolicas ad
judicem, ultra duas diaetas remotum, nemo trahatur, nisi litterae de partium
assensu sint impetralæ, aut hujus Canonis specialis fiat mentio : absque spe­
ciali autem mandato Domini sui pro illo litteras ne quis impetret. 38. Judex
curet omnia judicii acta diligenter conscribi. 39. Si quis a fure rem alienam
scienter acceperit, contra possessorem spoliato hujusmodi succurratur per
restitutionis beneficium, licet non probetur dominium, ct rigor juris civilis
obstet. 40. Actori ob adversæ partis contumaciam detentione adjudicata rei,
quam tamen consequi prohibetur a reo, actor post anni lapsum sit venis
rei dominus, et omnia possessionis commoda consequatur. 41. Absque bona
fide nnlla valeat præstriptio sive canonica sive civilis. 42. Ne Clerici juris­
dictionem suam extendant in praejudicium justitiae sccularis. 43. Clerici qui
nihil temporale habent a Laicis, ne cogantur ab his fidelitatis Sacramentum
præstare. 44. Fetidorum aliorumve bonorum Ecclesiasticorum alienatio, licet
probata per Laicorum constitutiones, non valeat sine consensu Ecclesiastica­
rum personarum. 45. Patroni, advocati, vicedomini Ecclesiarum non plus
usurpent quam quod jure concessum : iidem vel bénéficiât! si Clericum
occiderint vel mulilarint, amittant munus vel beneficium prorocata pœna

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

189

irregularitatis in quartani eorum generationem. 46. Confirmatur Can. 19
Concilii superioris : si sit necessitas, ut sulwidium ferat Ecclesia, id fiat sine
coactione, ubi Laicorum facultates Jion sufficiunt, consulto prius Papa,
fi. Non feratur excommunicationis sententia, nisi monitione præmissa, prae­
sentibus personis idoneis, et justa manifestaque de causa. 48. Qui judicem
recusat ut suspectum, recusationis causam coram eo proponat, et simul
cum parte vel judice arbitros eligat : causa ab his non probata, judex pergat;
probata, rem ad Superiorem remittat, vel recusature volente committat ter­
tio: ubi manifestum est crimen, appellationis ratio non habeatur. 49. Nemo
ex cupiditate vel avaritia ferat aut solvat excommunicationem. 50. Prohi­
bitio matrimonii inter consanguineos ad 4"m gradum sit restricta; in 2° et 3°
genere affinitatis sil sublata. 51. Clandestina matrimonia sint prohibita i pro­
les ex his susccptæ censeantur illegitimae. 52. Testes de consanguinitatis gra­
dibus sint de visu, nec sufficiant amplius de auditu; scilicet dum agitur de
matrimonio ex hoc capite dissolvendo. 53. Prædia decimalia non tradantur
excolenda hominibus, nisi qui decimas integre solvunt. 54. Solvantur prius
decimae ex fructibus, quam census et tributa ; quæ si prius soluta fuerint, ex
bis decimas solvi oportet. 55. Etiam Regulares propriis manibus terras
colentes, sihæ decimis obnoxiæ sint, cx illis has solvant. 56. Non fiant elocalionum aut iufeudationum pacta, queis in praejudicium. Parochiarum
decimæ ad locatores divertantur : percepta ex his restituantur Parochiis.
57. Fit declaratio privilegiorum Religiosis concessorum, praesertim circa
confraternilates, et Ecclesias tempore interdicti. 58. Indultum Religiosis
conceditur etiam Episcopis celebrandi missam cum certis conditionibus, in­
terdicti tempore. 59. Religiosi non fidejubeant sine Abbatis aut Capituli
consensu; nec accipiant mutuo pecuniam, ultra summam communi provi­
dentia constitutam, Conventu alioquin libero : nisi manifeste constet, nego­
tium redundasse in communitatis bonum. 60. Abbates, nisi specialiter con­
cessum habeant, noiise ingerant iis quæ sunt officii Episcopalis circa causas
matrimoniales, poenitentias publicas, indulgentias. 61. Regulares Parochias
vel decimas sine Episcoporum consensu de mauu Laicorum non recipiant:
cxcommunicalos vel interdictos non admittant ad divina : in Ecclesiis, ad
ipsos pleno jure haud spectantibus, instituendos Episcopis non praesentent
presbyteros, qui ipsis de temporalibus rationem reddant : institutos non
removeant inconsultis Episcopis: praesentent idoneos. 62. Sacrae Reliquiæ non
sint venales, nec ostendantur extra capsam : de novo inventæ, nisi a Papa
approbate, publicam venerationem non habeant : circa eas vitentur decep­
tiones, figmenta et falsa documenta. 63. Nihil exigatur pro Episcopi con­
secratione, Abbatis benedictione, Cleri ordinatione. 64. Non recipiantur
.Moniales pro pretio, statuta in recipientem et receptam pœna perpétua?
relegationis in locum arctioris rcgulæ : eadem usura Monachis et Regularibus
'it prohibita. 65. Episcopi nihil exigant pro concessione Institutionis beneficialis, Professionis religiosae aut sepulturae. 66. Exequiæ mortuorum, bene­
dictiones nuptiales, adrninistrationes Sacramentorum fiant gratis, servata
tamen pia ct laudabili locorum consuetudine. 67. Judæis, qui immoderatas
uniras % Christianis sumpserint, cum his non concedatur commercium donec
illis satisfecerint : compellantur iidem ad decimas ex bonis huic oneri ante
obnoxiis, solvendas. 68. Judæi a Christianis habitu distinguantur ; diebus

190

PE PRINCIPIIS DIRECTIVE.

lamentationis et Passionis Dominicæ non prodeant in publicum : non sinan­
tur blasphemare Christum crucifixum. 1>'J. Officiis publicis non pnvliciantur
Judæiaut Pagani. 70. Ne permittantur Judœi aliique ad fidem conversi hanc
cum veteribus eorum ritibus permiscere.
CECUMEN1CUM XIII. LUGDUNENSE 1.

i. Ex quinque Concilii hujus indicti causis, facile princeps et Uberius
agitata est actio contra Friderici m II Imperatorem; quæ ut pcrspicialur
accuratius, alteram de Expeditione sacra addimus, simulque susceptaram
omnium brevem synopsin addimus.
EXPEDITIONES, ob finem sacrce, ob crucem prædicatam et militantium
vestibus assutam Cruciate?. suscipiebantur principaliter contra Mahometans
pro recuperanda aut defendenda Terra sancta seu Palaestina; tum etiam
contra eosdem, Hispaniam vel aliam orbis christiaui provinciam invadentes;
denique contra Hæreticos, pnesertim Albigenses in Gallia, ct postea H ussit as
in Bohemia, aliosve Pacis Ecclesiastic® perturbatores. Decem hujusmodi
celebriores numerantur. P. cohortante Urbano II suscepta est A. 109G. prin­
cipe Godefrido Bullionio Duce Lotharingiæ : expugnatis Nicaea in Bithynia,
Antiochia in Syria, ac tandem Hierosolyma; Dux victor regnum Hierosoly­
mitanum acquisivit et condidit. 2*. A. 1101. sub Welfonc Bavariæ Duce
adornata, tripartito ex Germanis, Gallis et Italis exercitu, cassa est reddita
ab Alexio Comneno lmp. Græcorum, Latinorum potentiam in Asia ægrius
ferente, accedente etiam immaturo Bullionii obitu. Interea A. 1104. Hospitalarii, Equites primum Hierosolymitani S. Joamiis, post Rhodii, dein Meli­
tenses dicti ; A. 1118 autem Templarii Equites sunt orti : quorum priores ad
Christi sepulchrum peregrinos excipere hospitio; posteriores, fixis juxta tem­
pli porticum sedibus, peregrinos in Palaestinam deducere ex instituto; utri­
que eosdem contra grassatores el infideles defendere ex militari zelo susce­
perunt. 31. prodiit Eugenio III auctore, S. Bemardo prædicatorc, Conrado 111
Imperatore cl Ludovico VII Rege Galliæ Ducibus A. 1145. concitata : ingen­
tem belli apparatum Manuelis præcipue lmp. Græci invidia et perfidia atte­
nuavit primum; orta subin inter Duces æmulatio et discordia, ne expugnato
quidem Damasco, penitus perdidit. Tum vero, quæ ante jam indinarat, ad
ruinam properabat Palæstina ; Saladino post victum captumquc Guidonem,
Hierosol. Regem,tota regione, unis Tripoli. Tyro ct Antiochia exceptis, polito.
P. pro reparando tanto malo, agente Gregorio VIII sub Ducibus Friderico 1
Barixirossa, Philippo H Galliarum, Richardo 1 Angliæ Rege et Leopoldo Austriaco, A. 1190. coaluit; majore exspectatione quam fructu, ob Friderici i»
Cydno amne balneantis interitum, et discordiam reliquos inter Duces con­
citatam. Ptolemaide enim capta redienmt: eo in interitu erepta Græcis
Cyprus, Guidoni nuper ejecto data , exulis familiæ jacturam aliquantulum
sarcivit. Accessit sub hæc tempora, scilicet A. 1192. tertius militum ordo,
nempe Teutonicus, proGenuaniœ nobilitate; cum Hospitalariorum et Templariormn potissima pars ex Francis et Belgis conllaretur. 5*. urgente Cœlestino HI, duce Henrico M Barbarossæ filio An. 1193. movit, sed prosperos sub
initium successus discordia rursus ct perfidia evertente. 6·. excitatore Jnnocenlio III, An. 1204. suscepta est sub Balduino Flandriæ Comite, qui, dum
Dandolo Venetorum duci junctus, facto per Thraciam itinere, Græcos corn-

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

191

pulisset, ut Alexium Angelum juniorem reciperent Imperatorem, ob cædcm
novi Imperatoris Gonstantinopolirn reversus, hac urbe expugnata, ipse a La­
tinis constitutus est Imperator Orientis in Europa; Græcis interca Nicææ pri­
mum, Ium Trapezuntii, novum Imperium Orientis in Asia erigentibus. Cum
tamen expeditio hæc parum prodesset Terræ sanctæ ; 7*. ab Jnnocentio III
in Cone. Lateranensi IV est indicta, ct An. 1217. ductoribus Andrea Rege Hungariæet Leopoldo Duce Auslriæ suscepta; cujus fructus fuit Hierosolyma et
Damiata expugnata. Ulraquc autem haud multo post in Saracenorum potes­
tatem relapsa. 8’. successit Gregorii IX hortatibus et Friderici II auspiciis, qui
An. hujus secali 15, cruce jam signatus, sed voti hactenus negligens, tandem
vi anathematis cqjnpulsus, aut etiam desponsa sibi Jolantha ct iUato in
dotem Regni Hierosolymitani jure excitatus; An. 1228. in Orientem movit,
expugnata cum quibusdam oppidis Hierosolyma, anno allero Rex ejusdem
coronatus : sed inita cum Barbaris, quos perdere poterat, pace præpropera
redux, omnem brevi post fructum, occupantibus pristina Saracenis, amisit.
9*. in piTPsenli Concilio decreta, S. Ludovicum Galliarum Regem habuit duc­
torem, ct Damiatam expugnatam fructum , qui tamen capto postea Rege et
urbe pro lylro reddita, non fuit diuturnus. 10a. An. 1270. resumpta est eodem
S. Ludovico arma sacra transferente in Africam, Eduardo Angliæ Rege
movente in Asiam : cum vero Galliarum Rex , expugnata Carthagine, in
Tuneti obsidione sanctissime moreretur, Carolus Rogis frater cum Tunclanispacem, Eduardus cum Palæstinæ dominis inducias pactus,in Europam
redierant.
Non violati duntaxat voti et ingratitudinis erga sedem Apostolicam, sed ct
aliorum criminum, excitata maxime Gibcll inorum Cæsari etGuelforum Pon­
tifici addictorum factione, reum se fecerat Fridcricus II ideo ab Innocenlio 111 el Gregorio IX ter anathemate innodatus. Proposuerat ei Innocen­
tius IV conditiones pacis: has vero quoniam Princeps cum Ecclesiæ contemptu
rejecerat, ille non tutum sibi ratus remanere Romæ, clam cum Cardinali­
bus quibusdam recepit se in Galliam ; ubi occlusurus tot malis, indixit gene­
rale Concilium, evocatis etiam Regibus ac Principibus, spcciatim Friderico
• mparere jusso. Adfuerunt, præter plurimos Abbatum procuratores ct capi­
tulorum deputatos, 104 Episcopi, inter quos Constantinopolitanus, Antioche­
nus ct Aquileieusis Patriarchæ : ex secularibus Principibus Balduinus Imp.
uuslantinopolitanus : Fridcricus autem non nisi per Legatos, quorum præcipuuseral Thaddæus dc Suessa, Camcræ Imperialis Judex. Congregatum est
Concilium Lugduni in Gallia, in ædibus monachorum S. Justi, præsidc ipso
InnocentioIV Pontifice: sessionibus quinque, si præliminarcm adjicias, aut
Iribusduntaxat juxta vulgatam sententiam, fuit circumscriptum, pro initio
ii'Junii, pro fine 17’ Jul. A. 1245. assignatis.
II. Spoponderat quidem in Congregatione prævia Thaddæus, appellatis
'umRegum Galliæ et Angliæ oratoribus tanquam vadibus, Fridericum satis■idûram pro damnis ct injuriis datis, aliaque additurum pro rebus Christia­
nis opera ac merita; ut Synodi examine ct judicio declinatis causam cum
fralifice componeret : sed noluit fidere promissis Innocentius; tum quia
fallacia illa jam sæpius erat expertus: tum quia ol Principali suo ignorante
Hulcrat obsides, el fidejussio imprudenter acceptata Eccelsiam cum duobus
«dirae Principibus committere poterat. Itaque Sessione P. Pontifex Concilii

>•7
··.·<

192

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

causas exponens, dixit de excessu Pradatonim ac Clericorum mores suasa»! |
Canones non componentium; de subsidio Orientalibus ferendo advenus Saiacenas, capta Hierosolyma, Ecclesiæ ruinam minitantes; de inediis ad impe­
tum Tartarorum, Hungarian! \ icmasque regiones infestantium, reprimen­
dum aptis; de G ræcomm schismate indies accrescente; de Friderici denique
sceleribus: in quo postremo capite cum uberius perorasset, Imperatoris cau­
sidicus Thaddæus eloquenter magis quam solide respondit, objecta crimina
alia inticiando, excusando alia, quædam in Pontifices ipsos retorquendo.
Sess. 2*. Eadem causa agitata est, Episcopis quibusdam contra Imperatorem,
Legato ejus pro illo dimicantibus : quo demum postulante datæ sunt duarum
hebdomadum induciæ ; ut vel ipse Imperator responsurus adesset, aut Legato
ampliorem facultatem daret,circaschismatisct hæreseosobjectionem. Sess.3·.
Instituta pro festo Nativitatis Beatissima? Virginis Octava, editi sunt Canonesseu
constitutiones, prater Decreta causas Concilii attingentia, judicialem foruiaui
regulantes. Sres. P. Perlato ad Concilium contumaci Imperatoris, Synwlc»
parere renuentis, nuntio, discesserunt ab ejus partibus plures :auditæ centra
eum accusationes: queisrespondendo cum Thaddæus non proficeret, appella­
vit ad Concilium proxime futurum generalius: appellatione autem rejecta,
demum lata est in Fridericum excommunicationis et depositionis sententia, I
in qua scelera Imperatoris recensente, declaratur is reus violatæ pacis, Eccle­
siam inter ct Imperium initæ; sacrilegii in captione ct violenta detentione
Cardinalium et Antistitum, ad Concilium a Gregorio IX Romæ indictum pro- I
ficiscentium; Pontifici® dignitatis læsæ per famosas in eumdem Pontificem I
epistolas; invasionis patrimonii S. Petri, contemptus censurarum Ecclesias- I
ticanim iteratarum; Ecclesiæ in sacris præsertim electionibus oppressae; I
tyrannidis in Clericos, ad duella subeunda coactos; Romanæ Ecclesiæ frus- I
tratæ censu debito prupter Siciliam jure beneficiario ab Ecclesia Romana I
acceptam.
I
Concilii hujus Ca.xo.xes ad judicii formam pertinentes Libro sexto Deere- I
talium inserti, cum reliquis hæc continent; 1. Dum Papa Rescripto delegat I
judicem, cum clausula ut quidam alii etiam conveniri coram eo possint; I
tantum quatuor alii, in citatorio nominandi, possunt conveniri. 2. Delegati
sedis Apostolicæ sint in dignitate constituti, et tantum in civitatibus. 3. Vola
condilionalia alternativa, dubia et incerta reprobentur, et habeantur pro non
adjectis. 4. Delegatus nequeat compellere partes, ut personaliter comparcant. '
nisi ad hoc speciale mandatum habeat, aut sit causa criminalis. 5. Exceptio
peremptoria non impedit litis contestationem, nisi sit rei judicat® aut trans­
act®. 6. Conservatores dati defendant sibi commissos, nec extendant polestalem ad judicialem indaginem. 7. Actor non comparons in termino per cita­
tionem præfixo, comparent! reo condemnetur in expensas: ad ejus petitionem
non amplius citetur reus, nisi actor caveat de judicio sisti. 8. Volens contra
lilium plures movere quæstiones, omnes tractet coram iisdem judicibus :
aliter rescripta obtenta non valeant, nec processus ; parti ad diversos judices
tract® teneantur ad expensas. 9. Qui litigat de beneficio obtinendo, non mit­
tatur in ejus possessionem, possessore licet contumaci; sed lite non contes­
tata procedatur ad sententiam finalem. 10. Appellans ad Papam appellet in
scripto, expressa causa et Apostolis petilis. II. Judex recusatus statuat arbi­
tris terminum ad cognoscendum de recusationis causis; eo elapso judex pro-

NOTITIA CONCII.IOIU M GENEIIAI.IUM.

19.‘i

cedat in causa principali. 12. Excommunicatio in participantes cmn excornmimieatis ntin teneat, nisi prœmissa monitione. 13. Ecclesiæ administrator
novus faciat inventarium, solvat debita, nihil alienet, debita non contrahat
aut oppigneret absque solemnilale et causa legitima, annuam reddat ratio­
nem. I t. Pro subsidio Imperii Conslanlinop ilit ini, ex dignitatibus et a resi­
dentibus non integre medietas, a reliquis tertia pars proventuum Ecclesiastico­
rum per deputatos Ecclesia’ Romana· colligenda detur, exceptis tamen cruce
signatis, aresidentia legitime excusatis, et apud Cardinales et Praelatos Roma­
nos obsequia obeuntibus : subsidium ferentes gaudeant indulgentiis ct prh ilegiis, queis Terra1 sanctæ succurrentes gaudent. 15. Moneant dc subsidio ferendo
Pnvlali pupillum sibi commissum. IG. Contra Tartarorum incursus munian­
tur terne; de illorum motibus moneatur sedes Aposlolica, subsidium procu­
ratura, imperatura, destinatura. 17. Decernitur expeditio in Terram sanc­
tam, eodem fere tenore, quo postremum Concilium est usum.
Caxo.xts Innoccntio IV. ct huic Concilio inscriptos alios duodecim reperirc
est in Libro Decretalium sexto, Titulis de Electione, Exceptione, Homicidio,
Officio Ordinarii, Privilegiis, Restitutione spoliatorum, Sententia et Re judi­
cata, Sententia Excommunicationis et Testibus; ab Actis tamen Concilii
absunt. Caelorum nec superiores omnes in ipso Concilio factos testatur MatIhæus Parisius.
'

OECIMEMCU.M XIV. LUGDUNENSE II.

I; Prælcr repetitas jam causas, dc subsidio TERRÆ, SANC TÆ et morum
REFORMATIONE urgendis, præcipua pro hoc Concilio congregando fuerat
Γ.ν/Ocum Grœcis resarcienda. Steterat ea utcumque post Photii alteram de­
positionem perSeculum etiam decimum, quantumvis Ecclesiæ Latina; luc­
tuosum, et amplius ; atque frustratis Patriarcharum Constantinopolilanorum
conatibus (præsertim Nicolai mystici in impugnatis tertiis et quartis nup­
tiis, Theophy lacti in obtento Pallii proprio jure, Sisinii ct Sergii in vulgatis
rursus litteris ct calumniis Photianis, Eustathii in postulando Patriarchae
(ttumcnici titulo) Primatus Romani Pontificis a Græcis adhuc agnoscebatut.
Post medium vero Scculi undecimi, bellum ct schisma restauravit Michael
Ccrularius. ut Constantinopoleos Patriarchalu, quem contra Canones occu­
paret, impune frucrctur, et vindicaret negatum quoddam sibi privilegium;
usus eam in rem. prælcr vim ct artes, seditioso Niccke Pectorali scripto, quod
litteris suis munitum ad Orientis Episcopos et Monachos emiserat. Re causaqueeomperttt, Leo IX. summus Pontifex, tum scriptis ad Ccrulariuni pro sta­
biliendo Primatu et diluendo schismatis prætcxtu litteris, tum Legatis tribus
Conslantinopolim missis, redintegrare pacem studuit : jamque Legatorum
PrincepsHumbcrtus Cardinalis edita confutatione effecerat, ut Pectorali libro
flammis addicto, Constantinus Monomachus Imperator ne quis Ecclesiæ Ro­
man® Primatum et doctrinam impugnaret, ediceret : sed Imperatore subin
mortuo, Ccrularius apud Theodorum rerum potens rupit unionis negotium ;
dOriente ol» dominantia vilia non minus quam hæreses grassanlcs in casum
jam prono, 1res Patriarchas in schismatis communionem pertraxit. Teutata
quidem sub Conincno reunio, spes etiam ejus a Manucle facta, ct flagitatio
ab Alcxio Angelo seniore ad Innocentium III. delata est; quin et a Latinis
Imperatoribus in Thraciam, Graeciam ct Bulgarian! reducta, aliquandiu
I.
13

I

<94

hE PRi.xciriis directi vis.

stetit : venira reliquis G reconnu in provinciis, Theodori I.ascaris præsidio
tuluni, duravit schisma ; expulsisquc a Joanne Ducact Alexjo Latinis, iisdem
ductoribus rediit in sedes pristinas : donec Michael Palæologus, cx politica
etiam Imperii recuperati a Cruciatarum periculo liberandi ratione, tractare
cum Pontificibus de unione cœpit, Patriarcha quidem contumaci et repu­
gnante, Episcopis autem plerisque cedentibus, maxime Joanne Vecco, Grae­
corum doctissimo. Ad negotium tantum penitus conficiendum Gregorius X.
indixit, ipseque præsens rexit generale Concilium, ad quod coulluxerc Car­
dinales 15, Patriarchae 2, Archiepiscopi 70, Episcopi 500, Abbates 70.
Prelati biferiores 1000 el amplius, una cum Imperatorum el Regum Legalis
pluribus, ipsoque Jacobo Aragoniæ Rege, sed post Sess. 2J,n.digresso: vocatus
etiam fuerat S. Thomas Aquinas, mortuus tamen in itinere, et S. Bona\ en tura, itidem defunctus, sed in ipso Concilio, in quo antea Cardinalis
el Episcopus Albanensis creatus fuerat. Celebratum vero est Lugduni
Galliarum, in Ecclesia Principe S. Joannis, tenuitque a 7 Maii ad 13 Jul.

IL Sessione i*. Pontifex habita ad Patres oratione exponit triplicem hujusCou.
cilii finem. Tempore hanc inter el sequentem Sessionem intercepto, decernun­
tur in sexennium dccünæonmium redituum Ecclesiasticorum pro subsidio belli
Hierosolymitani. Sess. 2*. Promulgantur constitutiones fidei de processione
Spiritus sancti el Primatu Romani Pontificis. Abbates cum inferioribus Prælatis dimittuntur a Concilio. Sess. 31. Publice edicuntur Constitutiones duode­
cim ad electionem Episcoporum el ordinationem Clericorum spectantes. Post
cam appellunt Gneci. Sess. P. Admissis ad Concilium Græcorum Legatis,
quorum alii Imperatoris, alii Episcoporum oratores erant, Pontifex rursus
causas Synodi exponens, in Graecorum adventu declarat ct laudat eorum
liberrimam obediendi promplitudinem et a spe ac respectu temporalium
exemptam : Legati litteras Imperatoris ct Metropolitanorum publice legendas
offerunt; tum suo iliorumque nomine schisma ejurant, acceptant professio­
nem Fidei Ecclesiæ Romanæ. agnoscunt Papæ primatum per universam
Ecclesiam, jusque appellationis ad sanctam sedem, et addito juramento dc
obcdienlia Romano Pontifici debita perpetuo custodienda, unionem inte­
gram restaurant. His actis cantatur Hymnus Ambrosianus, symbolum item
Fidei primum latine a Latinis, tum grace a G necis, cum additione Filioque 1er
ah ipsis repetita. Sess. 3* Excipiuntur Legati Tartarorum Principis ab eodem
missi ad fœdus contra Tureas ineundum. Promulgantur quatuordccim reli­
quae constitutiones: solemnes cxequiæ mortuo post 4am Sessionem S. Bonaven­
ture persolvuntur. Sess. 6*. Editis constitutionibus duabus, altera de Reli­
giosis ordinibus, altera quæ interiit, el morum emendationibus aliis curff
ac vigilantia· Prelatorum commendatis, Pontifex finem Concilio impunit,
Gnecosque cum muneribus ct litteris dimittit, adjuncto a se Legato, Abbate
Cassinensi.
Legationem el Concilium acceptavit grecum Imperium, el habito Concilio
omnia acta habuit rata, inserto rursus dyptichis Pontificis nomine cum elo­
gio summi Ecclesiæ Apostolica Pontificis et Papæ œcunienici; exauctorato.
qui unus obstabat, Josepho, el Joanne Vecco substituto Patriarcha Constanti
nopolilano.
111. Constitutio synodica de processione Spiritus sancti sic habet: Fideli

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

193

ac devota professione fatemur, quod Spiritus sanctus æternaliler ex Patre et
Fi/ii», non tanquam ex duobus principiis , sed tanquam e.r uno principio,
mm duabus spirationibus, sed unica spiratione procédai. Hoc professa esi
hactenus, prcedicavil el docuit : hoc firmiter tenet, prædicat, profitetur el docet
nicrvsancta Romana Ecclesia, mater omni uni fidelium el magistra : hoc habet,
orlhudojcurum Patrum atqui Doctorum Latinorum pariter ac (irmcorum incom­
mutabilis el cera sententia. Sed quia nonnulli, propter irrefragabilis præmissa ignorantiam veritatis, inerrares varios sunt prolapsi; nos hujusmodi
moribus viam prœclttdere cupientes, sacro approbante Concilio damnamus
ft reprobamus omnes, qui negare præsumpserint, æternaliler Spiritum sanc­
tum ex Patreet Filio procedere; si ce etiam temerario ausu asserere, qùo'd
Spiritus sanctus ex Patre et Filio, tanquam ex duobus principiis, et non tanquam ex uno procedat.
Professio Fidei de Primatu, a Clemente IV; præscripta ct a Michaele Imp.
in datis ad Concilium litteris expressa, hujus tenoris: Ipsa quoque sancta
Humana Ecclesia summum et plenum Primatum el principatum super uni­
versam Ecclesiam Catholicam oblinet; quem se ab ipso Domino, in B. Petro
Apostolorum Principe sive vertice, cujus Bomanus Pontifex est successor,
cum polesialis plenitudine recepisse, veraciter et humiliter recognoscit : et
sicut proc cceteris tenetur fidei veritatem defendere, sic et si quæ de fide subortœ
fuerint quffstiones, suo debent judicio definiri : ad quam potest gravatus qui­
libet super negotiis ad Ecclesiasticum forum pertinentibus appellare; et in
omnibus causis ad examen Ecclesiasticum spectantibus, ad ipsius potest judi­
cium recurri; el eidem omnes Ecclesiæ subjeclæ, ipsarum Prælati obedientiam
tl reverentiam sibi dant. Ad hanc autem sic plenitudo potestatis consistit,
qwlEcclesias exteras ad sollicitudinis partem admittit; quarum multas, et
Patriarchales prxeipue, diversis privilegiis eadem Bomana Ecclesia honoravit,
sua tamen observata prærogativa, tum in generalibus Conciliis, tum in aliqui­
bus aliis, semper salva. Et infra: Primatum quoque ejusdem S. B. Ecclesiæ,
prout in prxmissa serie continetur, ad ipsius sanctœ Ecclesiæ obedientiam
spontaneam venientes, confitemur et recognoscimus , acceptamus ct sponte
suscipimus.
Cùom'm editorum in hoc Concilio, et Lib. 6. Decretalium illatorum, epi­
tome est sequens : 1. Fides de processione Spiritus sancti. 2. Obtineat decre­
tum Concilii Latcran. III. de electione summi Pontificis : eo mortuo, Cardi­
nales in uri» exspectent absentes per decem dies : tum praesentes conveniant
in palatio Pontificis, eodem in conclavi, nullo pariete aut velamine inter­
medio, in communi habitantes, servitiis restrictis, et commercio cum
externis abscisso. Electione intra triduum post congressum non succedente,
electoribus in prandio et cœna unum duntaxat detur ferculum : quinque
diebus abhinc sine electione absoluta elapsis, deinceps solo pane, vino et
aqua sint contenti, donec fiat provisio Ecclesiæ. 3. hi electionis impugna­
tione, omnia opponenda exprimantur in appellationis instrumento, addito
juramento ab opponente, credi ct probari velle expressa : super iis, quæ non
sunt expressa, non audiatur opponens, nisi juraverit, novas probationes
pwlca primum detectas. 4. Electus in administralioncm se non ingerat ante
«infirmationem ; alias jure quæsito sil privatus ipso facto. 5. Electio slatim
intimetur electo : electus intra mensem consentiat, alioqui privandus ipso

"i 5

1116

r

1>E PRISCI.UIS hlllECltVIS.

facto, nisi a sujieriore licentia electo sil petenda : post consensum si intra
tus menses non petat confirmationem, irrita sit electio. 6. Scienter dans
suffragium indigno, non privatur jure suffragii, si non subsequatur indigni
electio. 7. Peracta electione et consensu praestito, impugnare electionem non
liceat, nisi quis juret, defectum primo post innotuisse. 8. Contra electum
suffragiis duplo majoribus non valeat impugnatio a minore parte, prætcxtu
zeli, meriti vel auctoritatis minoris in electore; nisi ostendatur votum fuisse
nullum ipso jure. 9. Temeraria appellantium audacia et appellationum
frequentia sit prohibita. 10. Eligendo objectus defectus examinetur : si non
sit venis, puniatur objiciens. 11. Gravans alios propter negatum in electione
suffragium, ipso facto sit excommunicatus. 12. Bonorum vel j urium Eccle­
siasticorum usurpator ipso facto subjaceat excommunicationi ; justus possessorjure non abutatur. 13. Parochus non fiat ante 25um aetatis annum,
promotione alias irrita : a scientia et moribus sit commendatus. Resideat in
Parochia: intra annum fiat Sacerdos; privatus Ecclesia alioquin, nulla
etiam monitione praemissa : circa residential!! ad tempus rationabiliter dis­
pensandi facultatem habeat Ordinarius. 14. Parochia non detur in commen­
daro, nisi ætatem ct Sacerdotium habenti : nec nisi una uni, non alisque
rationabili causa, nec ultra sex menses : secus facta sint ipso jure irrita.
15. Scienter ordinans Clericum aliena· Ecclesiæ sit per annum suspensus ab
ordinum collatione : hac suspensione notoria, sine illius licentia Clerici a
vicino ordinari possint. 16. Bigami careant privilegio Clericali, et foro Laicali sint obnoxii; contraria consuetudine non obstante : sub anathemate non
ferant tonsuram aut habitum Clericalem. 17. Canonici non cessent a Divinis,
nisi causam cessationis canonicam exprimant instrumento authentico; alter­
utro deficiente fructus non faciant suos. 18. Dignitates vel beneficia curata
plura, aut cum dignitate curatum beneficium possidens compellatur ab
ordinario ad exhibendam dispensationem: si dispensatio absit, alteri fiat
collatio jiossessi sine dispensatione; si sit dubia, sedes Apostolica consulatur.
10. Advocati ct Procuratores Ecclesiastici annis singulis praestent juramen­
tum de officio rite agendo. 20. Absolutio a censuris, extorta per vim aut
metum, est irrita : extorquentes sint excommunicati. 21. Pontifice beneficia
in curia Romana vacantia intra mensem non conferente, jus redit ad colla­
torem ordinarium. 22. Res Ecclesiastic® a Pliciatis ne alienentur sine Capi­
tuli consensu, ct sedis Apostolic® licentia speciali : alienatio his carens
nequidem præscrilændi conditione polleat. 23. Non instituatur novus Ordo
Religiosus: mendicantium ordines post Cone. Lateran. IV. instituti, necdum
confirmati, sint abrogati. 24. Servetur renovata Innocenti! V. constitutio
circa temperandas expensas in visitatione Ecclesiarum. 25. Omnis profana ne­
gotiatio absit ab Ecclesiis. 26. Observetur constitutio Cone. Lateran. III. contra
usurarios edita : usurariis habitatio non concedatur. 27. I smarii careant
sepultura Ecclesiastica, licet restitutionem in testamento mandarint, nisi
hæc jam re sit facta. 28. Pignorationes, quas repressalias vulgus dicit, sint
illicit®. si iis unus pro alio gravetur. 29. Excommunicatio in communi­
cantes cum excommunicatis lata non valeat, nisi praecesserit monitio cano­
nica. 3(1. Relaxationis beneficium ad cautelam in generali interdicto non
habeat locum. 31. Subjaceant anathemati gravantes bona vel personas
eorum, a quibus vel quorum ope aut consilio sunt excommunicati.

·· ■·

NûTITIA CONCn.IOKUM GENERALIUM.

197

•WUENICIM XV. VIENNENSE.

I. Indicium a Clemente V. summo Pontifice hoc Concilium fuit An. 1307,
quadruplicem ob causam, quam designavit idem Pontifex in Convocationis
diplomate esse negotium Templaiuorum , FIDEM variis erroribus lacessilain, subsidium TEIlli.E SA.\('T.E, et restaurationem Ecclesiasticæ DIS­
CIPLINE. Pro priorum capitum duorum notitia serviunt sequentia.
Templaiuorvm ortum in data Expeditionum sacrarum synopsi Au. 1118.
adseripsimus. Initia is sumpserat a nobilibus quibusdam Palaestinis, qui pro
Peregrinis llierosolymam confluentibus, a praedonum infestatione per viam
tuendis, se devoverant, Rege Hierosolymitano institutum probante, et devotis
domicilium prope Salomonis Templum concedente; unde nomenclatio orta
est. Crevit brevi illorum numerus et potentia, Fidelibus largiter bona tri­
buentibus, Ecclesia Religiosæ militiæ honorem addente. Equitum dignitate
aucti, magnum sibi magistrum elegerunt, eadem regiminis forma fere con­
stituta. quæ Equitum hodie est Melitensium. Laudabile institutum et optima
majorum facta dehonestasse sequentium flagitia ferebantur, quæ fidem su­
perant; cujusmodi referuntur imperata sub ordinis ingressum abnegatio
Christi, crucis consputatio, propudiosum osculum et idololatriæ cujusdam
species : sub reliquam vero vitam permissa libido aversa, cum aliis nefandis
numerum undecimum complentibus. Infamia horum scelerum publica cum
Equites jam laborarent, agente praesertim Francorum Rege Philippo IV. seu
pulchro, et jubente Clemente V. institutæ sunt quæstiones per Galliam, Angliam, Italiam, Hispaniam et Germaniam, examen facientibus judicibus Ec­
clesiasticis, et Cardinalibus delegatis subin repetentibus : tandemque reos
plures, aut confessos aut testium multitudine obrutos, poena capitalis aut
perpetua vindicavit; inter quos et ipse Jacobus Mola, supremus Ordinis ma­
gister, eum mullis aliis vivus flammis absumptus periit.
Quorum doctrina damnata est in hoc Concilio sunt, Petrus Joannis Olivi,
Onl. FI’. Minorum Professus, et Beguardi ac Beguinæ; viri illi, hæ feminæ
fuerant. Errores eorum omnes hic referre cum ad Conciliorum notitiam non
pertineat, in damnationis sententia notatos duntaxat subjicimus. Ex his
Olivo debentur tres : nempe Christi adhuc viventis latus perfossum esse
lancea,animam rationalem non esse formam corporis; habitus fidei ct viilutum parvulis in baptismo haud infundi : Beguardorum autem (quod no­
men extra Germaniam Fratricellis etiam, ct Segarelli ac Dulcini sectariis
commune erat) octo recensentur : 1. Eum ab homine in hac vita compa­
rari posse perfectionis statum, ut impeccabilis evadat, et amplius nequeat
proficere; 2. hanc perfectionem assecutum nec jejunare nec orare debere;
Icumdem non amplius subjacere humanæ obedientiæ; 4. posse hominem
in praesenti vita bcatitudinem consequi ea perfectione, qua eam in futura
'Minebit; 5. naturam intellectualem in seipsa naturaliter esse beatam, nec
indigam lumine gloriæ elevante ad visionem Dei; 6. exercitium virtutum
convenire tantum hominibus imperfectis; 7. actum carnalem, maxime tenlîli, non esse peccatum, ob nalurœ ad illum inclinationem; 8. non decere
ut quis elevato Eucliaristiæ Sacramento assurgat aut exhibeat reverentiam :
adjectis ubique ferme rationibus, inter Quielislarum deinceps principia
numerandis.

»

r»-’

>
• - *· J!

193

Q

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

Episcopi congregati, præter Piælatus inferiores plurimos, communius nu­
merantur trecenti : adfuere etiam Philippus Pulcher, cum (lamio Valesio
fratre, et Ludovico, Philippo ac Carolo liliis, ad Regnum Erancia» per vices
evectis : Item Ednardus II. Anglite, et Jacobus II, Aragoniæ Reges : præfuil
Clemens V. ipse Concilio, quod habitum est Viennæ Allobrogum, seu iuDelphinatu, in Ecclesia Metropolitana : coepit quadriennio post indictionem,
nempe An. 1311. die 16. Octobris : frequentatis, non tam Sessionibus publicis,
quam consultationibus privatis, duravit septem menses, absolutum tandem
6. Maii An. 1312.
11. Sess. 1. Pontifex habito sermone Concilii congregati causas exponit.
Initio actionum publice facto, deinceps per quinque menses conventibus
privatis causa Templariorum discutitur : singularium Equitum quæsliones
et examina tum instituuntur, tum instituta retexuntur; causa ipsius Or­
dinis discussa, nec defensione impetrata aut concessa; ideoque nec sententia
definitiva pronuntiata. Cum tamen infamarentur Templarii universim,
eorumque hinc Ordo factus foret inutilis, decretum fuit per modum provi­
sionis, hunc Ordinem esse abrogandum. Statutum porro de Ordinis quidem
bonis, ut HospitalariisS. Joannis Hierosolymitanis, hodie Equilibus Meliten­
sibus ea cederent; exceptis illis, quæ in Castella, Aragonia, Lusitania et
Majorica halarentur, ad harum provinciarum tutelam contra Mahometanos
impendendis : de personis autem ordinatum ut qui innocentes probaren­
tur, viverent ex bonorum dictorum proventibus; qui crimina confessi
forent pernitentes,
exciperentur indulgentius; qui impoenitentes, punirentur
»1»
severe; qui quæstionem subi issent non confessi, servarentur secreti ab aliis,
secundum Canones judicandi.
Se». 2*. Promulgatur, confirmata a Concilio, Ordinis Templariorum
abolitio, el reliqua dc bonis ac personis dispositio. Componitur ct finitur
penitus, quod Ι'ιιιι,ιρημ pulchrum interet Bosifacium VIII. olim tenuerat,
gravissimum dissidium : et Pontifex quidem, contra Philippi accusationem,
immunis ab hæresi sernperque catholicus declaratur; Regi vero addicitur,
acta contra Bonifacium nec ipsi nec filiis ejus aut haeredibus unquam fraudi
aut novæ futura : revocatur denique Bonifacii Bulla: Clericis Latcos, dé Im­
munitate Ecclesiæ cum declarationibus; et omnia ad ordinationem Concilii
Lateran. reducuntur. Damnantur errores Petri Joannis, Beguardurum et
Beguinarum supra recensiti : decernitur ut Haereticus puniendus, qui dixerit
usurarum exercitium non esse peccatum. Sequente hanc Sessionem tempore
intermedio, expenduntur Durandi Episcopi Mimatensis et alterius anonymi
scripta de reformatione disciplina?.
Sets. 3*. Pontifex de ferendo Terra1 sanctae auxilio perorat : Philippus Rex
promittit Expeditionis sacræ, qua· tamen non evenit, susceptionem : ad eam
Clerus Gallicanus decimas suorum proventuum in sexennium addicit. Con­
firmatur, designato celebrationis die, instituta jam ab Urbano VI, Corporis
Christi festivitas : ordinatur in Universitatibus institutio Magistrorum lin­
gua.· Hebraicae, Arabica? et Chaldaicae. Eduntur constitutiones circa Regula­
rium praedicationem ct sepulturam hactenuscontroversy·: item de eorumdem
privilegiis; quibus alibi turbatio Prodatis, Exemptis abusus alibi prohibetur,
et Sacramentorum quorumdam administratio postremis interdicitur. Expo­
nitur Regula bb. Minoium S. brancisci, variis circa eam, praesertim pau-

lijx
.

A

NOTITIA ÔONCn.IORL’M GENERALIUM.

J99

perlatem strictam, question i bus elucidatis : sancitur vilm ratio Monachorum
elCanonicorum Regularium : Hospitalium gubernatio aliaque observanda
regulantur etc.
III. Præter constitutiones proxime indicatas referuntur aliæ, quas cum
pluribus tam ante, quam post Concilium a Clemente sancitis, Corpori Juris
Canonici sub Clementinarum nomine Joannes XXII. inseruit. Canonum ho­
rum summaria referre instituti nostri ratio haud sinit: titulos tamen secun­
dum alphabeti ordinem damus. Inscribuntur autem de Ætatc qualitate et
ordinepiwticiendorum; Appellationibus; Baptismo et ejus effectu; causa
possessionis et proprietatis; Celebratione Missarum et aliis divinis officiis;
Censibus, exactionibus et procurationibus; concessione Præbendœ et Eccle­
siæ non vacantis; Consanguinitate et affinitate; Decimis, primitiis et obla­
tionibus; Dolo ct contumacia; Electione ct electi potestate; Exceptionibus;
ExcessibusPrælatonim; Foro competenti; Haereticis; Homicidio voluntario
et casuali; Immunitate Ecclesiarum; Judaeis et Saracenis; Judiciis, Jureju­
rando; Jure patronatus; Magistris,et ne aliquid exigatur pro licentia docendi;
Officio el potestate judicis delegati ; Officio judicis ordinarii ; Officio Vicarii;
Pœnis;Pœnitenliis et remissionibus; Praebendis et dignitatibus ; Privilegiis
etexcessibusprivilegialorum; Probationibus; Procurationibus; RebusEcclesiæ
non alienandis; Regularibus ct transeuntibus ad Religionem; Religiosis domi­
bus, ut Episcopo sint subjcctæ ; Reliquiis ct veneratione Sanctorum ; Renun­
tiatione; Rerum permutatione; Rescriptis; Restitutione in integrum; Senten­
tia et re judicata; sententia excommunicationis, suspensionis et interdicti;
Sepulturis; Sequestratione possessionum et fructuum ; Statu Monachorum vel
Canonicorum Regularium ; Summa Trinitate et fide Catholica ; Supplenda
nœligentia Praelatorum; Testamentisct ultimis voluntatibus; Testibus; Ver­
borum significatione ; Vita et honestate Clericorum; Usuris; ut lite pendente
nihil innovetur.
OECüMENICUM XVI.

Si
.<

Hô ’

?H
ïh

7 y ’·
JJ 7< d
■3>h

.♦<1

4
..·■

»

I

ÿ5î

r/yj

it

FLORENTINUM.

I. L'.mo Orientis cum Occidente causam dederat huic Concilio; occasionem
autem variandae stationis præbuit primum Conventus Basilecnsis intempe­
ries, locorum deinde incommoditas et sumptuum magnitudo. Orientis nomine
non Graecos duntaxat aut cum eorum Ecclesia junctos hic inlelligimus, sed
cl Jacobitas seu Cophtos per Syriam cl Ægyptum diffusos, secta Eulychianes; Chaldaeos per Mesopotamiam cis Euphratem, aliasque Orientis provin­
cias el trans Tigrini usque in ludias distentos, factione (si Maronitas excipis)
Nestorianos; Armenos demum mediam quamdam inter Eutychianam et Ncslorianam bæresim professos.
Sancita olim Lugduni Graecorum unio cum Latinis diuturna haud fuit,
sive Martini IV. Pontificis importuna severitate, sive Gitecorum inconstantia
aut concepto cx illata Regno noxa odio contra Latinorum Religionem etiam
verso : donec tamen vixit Michael Paltpologus, pietate Principis stetit integra.
Eo sub A. 128.3 mortuo, Schisma el errores Andronicus senior rursus civi­
lité donavit, Joanne Vecco et Manuele Caleca, doctissimis veritatis vindi(ibus in exilium deportatis. Emendaro Patris peccatum studuit equidem
Andronicus Junior quæsila unione : sed negotium hoc Nicephorus Gregoras
sua fraude abrupit. Nec amplius quidquam profectum sive sub Joanne Canta’

I
♦
i

-V

/.,■:

; ; 'F;

nSst’V''

Î

I «■?!>· ·

' f'·

i

■■

kAi *4!fr.ilh*v ·*»■:<
S4

£'U»
>JJ
< Q r' !
Bah
i?t 1 !
Jiife !i

300

DE PRINCIPIIS D1RECTIV1S.

attend, tutore vel potius usurpature imperii, sive sub Joanne illius cliente,
licet catholicam fidem A. I3G9. Romæ professo; Ollomannis scilicet bello
omnia turbantibus, et post ereptam Asiam, in Europa magnam Imperii
Gntci portionem depretiantibus. Ilis demum ad dandam quietem el agendi
otium a Tamerlane ingenti clade coactis, tum Manuel, tum Joannes Palo»,
logi urgere vehementius unionis negotium cœperiml. Priorem, dum dissen­
sio de celebrandi Concilii loco diutius delinet, mors A. 1118. occupat: poste­
riorem de Basilea jam consentientem mors Martini V. morata est, et secuta
Concilii Basileensis scissio ancipilem aliquandiu distraxit. Cum enim utra­
que pars legatos Constantinopolim misisset, et prævenienlibus synodi legatis
juncti Imperatori oratores Basileæ advenissent, orta rursus de loco dissen­
sione adhæsere Pontificiis: unde Imperator postea a Legatione altera tum
Pontificis tum sanioris partis Concilii in Italiam se deduci est passus. Per­
vulgata Græcorum profectione sequentibus per vices annis exemplum imitati
Armeni primum, tum Jacobitæ, demum Cbaldæi et Maronitæ accesserant,
unione ubique constituta.
Qui Evgenivm IV. Pontificem, Concilium Basilea avocantem, secuti sunt
Latini Patres una cum Græcis Praesulibus, haud computatis Abbatibus ct
Ecclesiarum vel ordinum praepositis, superarunt numerum quadragesimum
et centesimum. Congregationibus plerisque præsedil Pontifex ipse, subin
Juliano Cæsarino Cardin, substituto. Concilii statio triplex erat: P. Ferrarle
in Cathedrali Ecclesia aut in templo Palatii : 2*. Florenti e in Metropolitana:
31. Rom e in Basilica Lateranensi. Coepit autem Conventus Ferrarle qui­
dem die 8 Januarii A. 1438, Florenlke autem 2G Februarii A. 1-439, duravilque post unionem cum Græcis. die G Julii anni ejusdem factam, usque ad
2G Aprilis A. 1442; qua die translatus est Romam, ubi A. 14-44. et 1-445. binis
Nationibus adhuc appulsis pax est impertita. A sola tamen Florentia traxit
nomen, qm d plenior ibidem conventus ct negotium praecipuum, unionis sci­
licet cum Græcis, finem habuerit.
11. Quantumvis continuato numero seriem sessionum simus relaturi, stationi tamen cuilibet suas ct proprias distinctis paragraphes reddemus. Huic
autem numero non inserimus geminam ante Græcorum adventum diei 8
Februarii annexum, sessionem, ulpoteadhaerentibus tantum Basileæ refraga­
toribus oppositam : nec conventum etiam Græcorum cum Latinis publicum,
pluresque dc purgatorio privatos; quoniam ille initialem duntaxat novi
Concilii epoebam ad quatuor menses distulit, hi autem parandæ solum
materiæ ct cognoscendis opinionibus serviebant. Damus itaque solemniter
acta, et quæ ad prœcipua discordiæ capita spectant. Eorum autem erant
quinque: processio nempe Spiritus sancti, additio parliculæ Filioque facta
symbolo, purgatorium ct status animarum ante diem judicii, usus azymo­
rum in Eucharistia et consecrationis formula, auctoritas sanctæ Sedis et
primatus Pontificis. Modus de his agendi placuit dialecticus, h. e. adstrictior,
propositis ultro cilroquc argumentis et responsis, disputatio. Disputatores
delecti sunt ex Græcis quidem Marcus Ephesinus Metropolila, Isidorus Russite et Bessario Aicææ Archiepiscopi. Xanthopulus Siderophas, Michael Balsamon et Georgius Gemislus ; ex Latinis vero Julianus Cicsarinus et Nicolaus
Albergalus Cardinales, Andreas Rhodius seu Colossensis Archiepiscopns,
Joannes Episcopus Foroliviensis. Joannes de monte nigro Ord. Pracd. Petrus

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

201

Perqneiii Ord. Min. cl Joannes de S. Thoma Ord. Erem. S. Augustini. Ini­
tium factum dic 8 Octobris A. 1438.
,
Feriiari.e Sm/o l1. Honoris causa Græcis dato sermonis initio, Bessarfo
orationem habet pro Concilio panegyricam, pro præsidibns honorificam,
i*. Andreas sermonem ejusdem Argumenti recitat : modus in disputando
servandus decernitur, Græcis opponentium, Latinis defendentium munere
delato.3‘. Inter Marcum et Andream in certas disputationis leges de aspe­
rioribus verbis convenitur : pro disputationis materia designatur additio
symbolo facta; utrinque dictis de pacis studio Rom. Ecclesiæ, statuitur de
proposito audiendas Conciliorum definitiones. 4“. Variis interlocutoribus,
quorum rationes primo audiendae essent disputatur: indicitur hodie con­
ventus privatus : datur Græcis proferre rationes. S·. Marcus post symbolum
A'icænuin lectum recitari jubet ex Conciliis 111, IV, V, VI, VII, decreta quædam et delinitioncs; tum ex epistolis Cceleslini ad Joan. Antiochenum, Vigilii
adEiitychium, Agathonis ad Imperatores, ct acclamatione Joannis Pair..Constanlinopolitani in Cone. V. eas partes, quibus probare contendit particu­
lam Filioque esse additamentum, indeque inseri prohibitam : profertur sub
finem codex antiquus hanc additionem definitioni VII Synodi habens. Ga. Lau­
data a Juliano sed mox omissa, quam Graeci œcumen icam negabant, synodo
VIII. dicere orsus Andreas ostendit primo, nullam explicationem seu decla­
rationem dicendam esse additionem proprie talem, vocem autem Filioque
esse duntaxat explicationem et declarationem alterius ex Paire; adeoque
vocem Filioque non esse additionem : secundo probat, si additamentum
esset, fore tantum extrinsecum ct litterae seu declarationis; tale autem non
esse prohibitum, sed intrinsecum duntaxat et fidei seu sensus diversi.
Praemissis1 quarumdam cavillationum solutionibus, idem Andreas respon­
dere Græcorum argumentis aggressus, docet primo Concilia el Patres exclu­
dere differentiam sensus, non verborum; prohibere mutationem fidei, non
declarationem ; jubere hæc non de symbolo tantum, sed de decretis etiam ct
definitionibus symbolo æquivalentibus : secundo Ecclesiam Romanam, ad
additionem faciendam, motam esse a dictis Patrum, urgente necessitate,
congrua Ecclesiæ auctoritate, non repugnante nec improbante Græcorum
dignitate. 81. Bessario impugnat dicta Andreæ priora, negans primo, expli­
cationem esse intrinsecus; secundo explicationem addi licere pest Cone. HI.
interdictum. 9a. Idem ad posteriora progressus, vindicare Patres a se lau­
datos, et causas pro facienda additione allatas refutare conatur : asserit nec
Concilio nec Ecclesiæ universali fas esse vel explicationem symbolo addere:
quærit utrum statuta Conciliorum ct interdicta Patrum, de nullo addendo,
specient ad fidei symbolum, an ad aliud quid extraneum? huic quæstioni
reposuisse nihil, sed sermone ad processionem Spiritus S. ex Filio proban­
dam Andream dilapsum, notant Acta græca. I0a. Succedens Ândreæ Joan­
nes Ep. Foroliviensis particulam Filioque probat primo non esse additionem
proprie dictam, sed complecti rei evolutionem; secundo addi non esse veti­
tam, com non sit appositum contrarium aut diversum, sed conveniens et
ronsoniun; tertio interdictum respicere duntaxat apposita priora : posterius
intern Ecclesiæ aut légitima! auctoritati prohibere, Patres nec voluisse, nec
potuisse. 1P. Julianus ex legis controversæ præambulis, verbis ipsis et
sequentibus, ex Symboli Nicæni et Constantinopolilani admissa unitate, ex

see

DE PRINCIPIIS DIRECTIVE.

Prædatoriæ et Chalcedonensis synodi diversa circa hanc legem sententia,
demonstrat prohibitam fidem alteram intelligi de fide opposita, non de
congrua declaratione. Hinc petit, omissa hac controversia, illud examinari :
verumuesit Spiritum S. a Filio procedere; <μιο negato additionem illicitam,
affirmato licitam esse constet. 12*. Loq nent ibus Bessarionc et Juliano, disse­
ritur de causa interdicti a Cone. Ephesino dati : postremo objicit Julianus,
illud jam ante omnem synodum in Scriptura latum, ad quam conditores
legis provocarint. 13*. Burgundiæ Legati Episcopi, ad Concilium recepti,quum
nullam salutationis venerationem dedissent Imperatori, is cum Graecis dis­
cedens sessionem solvit. 1-1*. Emendata hac offensa, restauratur disputatio,
in qua Julianum nimia sermonis prolixitate respondendi locum non concessise Bessarioni, solum memorant Græci. Iu*. Uterque disputator hactenus
auditus, geminata oratione longissima, disceptat de tollenda vel retinenda
particula memorata. Post sessionem Græci tædio affecti reditum meditantur:
Imperatore monente remanent: tandem Latinorum postulatis tribuunt ut
examinetur ipsum dogma, sed in conventibus privatis et Ferrari® : demum
ob subsidia a Pontifice pendenda coacti, consentiunt sub certis conditionibus
synodum transferri Florentiam. 16*. Solemni decreto, pro causa pestem nomi­
nante, translatio decernitur.
Florexti.e Sessio 17*. Dissertatio ab Imperatore ct Juliano habita, circa
disputationem de Spiritus S. processione instituendam, ct medium unionis
inquirendum, versatur. 18*. Joannes de monte nigro exorans de hac materia
dicere, praemissis ad significationem verborum quæsitis, arguit : a quo Spi­
ritus S. accipit esse, ab eo procedit : dicitur autem Spiritus S. accipere esse
a Filio : ergo. Assumptionem ex Epiphanio in Ancorato, Basilio Serm. a.
cont. Eunomium, et Athanasio Lib. 4. cont. Arianos probat, intercedente
sæpius Bessariotie. 19*. Idem argumentum versatur a disputatoribus Bessarione et Joanne, qui ex Basilio Lib. 3. cont. Eunom. luculentum testimonium
addit. 20*. Disseritur ab iisdem de genuina lectione et sensu textus Basiliani;
cujus occasione vindicatur Zosimus a crimine falsi ob laudatum canonem
Nicaenum de appellatione ad Born. Pontificem; et additur duplex probatio
ex Athanasio. 21*. Confirmatur a Joanne cont. Bcssarionem triplici argumento
sensus Basii i i ante agitatus, et nova expositione textus geminus Athanasianus. 22*. In oppugnatione primi ex tribus argumentis, compelluntur Græci a
Joanne ad silentium: secundi argumenti examen subjungitur, non tamen
absolvitur. 23*. Frustra postulante Joanne ut ad argumenta Patrum prolata
detur responsum, Marcus pro Græcorum dogmate fundamenta profert ex
Scriptura, tribus primis Conciliis, Patribusque Dionysio. Gregorio Nazianz.
et Nysseno, Cyrillo et Basilio: Joannes ad priora responsionem urget; Lati­
norum dogma edicit, unam causam Filii et Spiritus S. esse Patrem, nec duas
Spiritus S. causas admitti. Græci in privato conventu hæc dicta pro unionis
medio admittere statuunt, cum idem asseratur in epist. S. Maximi. 24*. Ab­
sente Marco ne respondere cogeretur, Joannes fundamenta Græcorum exa­
minaturus, ducto a Scriptura initio, docet Patrem principaliter dici causam
Spiritus sancti, quia Filio vim spiratixani communicat; causam Spiritus
sancti esse unam, quia una est vis spirativa in Patre et Filio: ostendit ex
Leone, Gregorio, Ambrosio, Hieronymo, Augustino et aliis Occidentalibus,
Spiritum S. procedere per Filium; Toper autem praepositioni ex æquivalere.

' J'

•î
·* k

·♦·<

Wirv- r

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

203

2. Eamdcm in rom idem testimonia evidentia profert ex Orientalibus,
V.
maxime Basilio, Cyrille», Didymo, Athanasio et Cone. Ni camo; quorum
verilascx libris inspectis examinanda in privato conventu addicitur a Græcis.
Abhinc Sessio publica celebrata est nulla, sed Orientalibus seorsim collec­
tis, et interpretibus ultro citroque missis res tractata. Græci autem collata
cum libris oratione Joannis, scindebantur duas in partes : altera, quam Bessario copiosissima oratione et Gregorius Scholarius sermone triplici impule­
rint, ad unionem spectante; altera, quam unus fere Marcus Ephcsinussusti­
nebat, illam respuente. Priore numero et auctoritate praevalente, institutis
per decem viros Griecos ct Latinos congressibus, deliberatum est de unionis
modo: post ideas varias frustra designatas convenit tandem utraque pars de
Spiritus S. Processione in dogmate; ratione additionis autem, eam rite fac­
tam a Latinis, a Græcis omitti posse pro libertate : declaratum præterea,
hos, dum Patri tribuunt productionem S. Spiritus, ab hac non exclusisse
lilium, sed duo tantum negasse principia ; a quibus unquam admittendis
alienos se fuisse semper, contestabantur Latini. Concordia itaque 8 Junii
An. 1139. est decreta, altero mox die, Simeonis ad instar, in pace dimisso et
mortuo Patriarcha Constantinopolitano, sub extremam horam scriptis fidem
Ecclesiæ Roraanæ professo, ct pro Patrum Patre ac D. N. J. C. Vicario Papam
lenerato. Post haec tractatum de reliquis capitibus supra nominatis, habitisque aliquot congressibus et Latinorum dictionibus, co negotium feliciter est
perductum, ut die 6 Julii promulgaretur unionis decretum, et a Latinis ac
Graecis, uno Ephesino excepto, omnibus subscriberetur. Tempore ad profec­
tionem usque residuo, quorumdam Disciplinae Græcæ capitum examen est
susceptum, satisque factum Latinis, si dissolvendi matrimonia consuetudi­
nem excipias. Voluerat etiam Pontifex contumaciam Ephesini aut flecti aut
plecti; aliter visum est Imperatori, negotium ad reditum in Graeciam diffe­
renti, sed eventu malign# Marcus enim Clerum ct populum schismati inve­
teratum ibidem faventem nactus, in idem malum phires antea unitos retraxit;
quod exemplum pessimum, accedente seditione, Russia quidem postmodum
est secuta, sed ulcisci diu haud distulit divina Justitia, sub Imperatoris fratre
et successore Constantino An. 1453. expugnata a Tureis Constantinopoli ct
Imperio Græcorum cxtincto.
Continuata per subsequens sexennium Synodus, solemnes Sessiones nonnisi
quinque Florentiae, et duas Romae numeravit. Ex Florentinis P. hoc anno die
4*.Septembris habita Basilecnses Eugenium deponere ausos, 3a. autem An. al­
lero ilMartiiAmedeumAntipapam, Felicem V. compellatum, tanquam hæresis
ac schismatis reos, anathemate percussit. 54. Concilium Florentia Romani
transtulit: duæ reliquae, nec non Romanæ geminae unionem cum diversis
Orientis nationibus sanxerant. Inter has Armeni per Oratores quatuor, a
Patriarcha Constantino et Paulo Imperiali Caflae Regente litteris munitos?
accesserunt primi ; ct Imperatofis Græci Florentiae adhuc praesentis opem in
unionis negotio ut expetierant, sic liberaliter addictam, consensnqtic et com­
mendatione probatam senserunt. Quadrimestre disputationibus, instructio­
nibus ct consultationibus cum iisdem per duos Cardinales virosque plures
Mtræ doctrinæperitissimos impendit Eugenics; dum de erroribus suis con'idi, de fidei Romanæ puritate edocti, de Sacramentorum doctrina rebusque disciplinæ informati, decretum Pontificis sacro approbante Concilio

201

DE principiis dirkctivis.

v-

22*Novembr. An. 1139. editum susciperent, et jurata ubedieutia unionem
firmarent. Eadem ratione actum cum reliquis, et in solenmi Sessione pax
unioque Ecclesia·, cum decreto cuilibet convenientiae proprio, sacro semper
probante Concilio data est: Jacebitis quidem ab imperatore .Ethiopia1 ct
Abbate Hierosolyma? missis 5* Febr. An. 1111; Syris et Mesopotamia a
Patriarcha suo Legatis 3tP Sept. An. 1LH; Chaldæis ex Cypro insula cl
Maronitis a Libano monte venientibus 26* Julii An. 1 LK>.
ill. Ex quinque unionum decretis, monumenta duorum primorum, tan­
quam celebriorum et usui plus servientium, subjicimus : e.\ priori quidem
definitionis verba, ex posteriori statutorum synopsin.
Definitio Concilii seu decretum unionis eum Cnecis in definitionesic babel;
Definimus, ul hæc fidei veritas ab omnibus Christianis credatur et suscipia­
tur, sicque omnes profiteantur, quod Spiritus sanctus e.r Patre et Filio aternaliter est, et essentiam suam suumque esse subsistens habet ex Patre simul ct
Filio, el ex utroque œternaliter tanquam ab uno principio et unica spiratione
procedit; declarantes quod id, quod sancti Doclores et Patres dicunt, ex Patre
per Filium procedere Spiritum sanctum, ad hanc intelligentiam tendit, ut per
hoc significetur, Filium quoque esse secundum Grcecos quidem, causam, secun­
dum Latinos t ero principium subsistentiæ Spiritus sancti, sicut et Patrem.
Et quoniam omnia, quæ Patris sunt. Pater ipse unigenito Filio suo gignendo
dedit, præter esse Patrem, hoc ipsum quod Spiritus sanctus procedit ex Filio,
ipse Filius a Patre œternaliter habet, a quo etiam œternaliter est genitus. Defi­
nimus insuper, explicationem verborum illorum, Filioque, veritatis decla­
randa? gratia et imminente tunc necessitate, licite ac rationabiliter symbolo
fuisse appositam. Item in azymo sire fermentato pane triticeo corpus Christi
veraciter confici ; Sacerdotesque in altero ipsum Domini corpus conficere
debere, unumquemque scilicet juxta suæ Ecclesiæ sive Occidentalis sive Orien­
talis consuetudinem. Item, si vere pænitentes in charitate Dei decesserint,
antequam dignis pænitentiæ fructibus de commissis satisfecerint et omissis,
eorum animas pœnis purgatoriis post mortem purgari : et ut a poenis hujus­
modi releventur, prodesse eis fidelium vivarum suffragia, missarum scilicet
sacrificia, orationes et eleemosynas, et alia pietatis officia , quæ a fidelibus
pro aliis fidelibus fieri consueverunt, secundum Ecclesiæ instituta : lllorumque animas qui post baptisma susceptum nullam omnino peccati maculam
incurrerunt, illas etiam quæ post contractam peccati maculam , vel in suis
corporibus, vel eisdem exuite corporibus, prout superius dictum est, sunt purgalæ, in ccelum mox recipi, et intueri clare ipsum Deum trinum et unum,
sicut est, pro meritorum tamen diversitate alium alio perfectius : Illorum
autem animas qui in actuali mortali peccato, vel solo originali decedunt,
mox in infernum descendere, pœnis tamen disparibus puniendas. Item defi­
nimus sanctam Apostolicam sedem et Romanum Pontificem in universum
orbem tenere primatum, et ipsum Pontificem Romanum successorem esse beati
Petri Principis Apostolorum, et verum Christi vicarium, lotiusque Ecclesiæ
caput et omnium Christianorum patrem ac doctorem existere; ct ipsi in beato
Petro pascendi, regendi et gubernandi universalem Ecclesiam a Domino nos­
tro Jesu Christo plenam potestatem traditam esse; quemadmodum etiam in
gestis acumenicorum Conciliorum et in sacris Canonibus continetur Reno­
vantes insuper ordinem traditum in Canonibus cæterorum venerabilium Pa-

.

ΧΟΤΙΤΙΛ COXCfl.KHŒM ΟΕ.ΧΈΠΑΙ.ΙΙλΜ.

205

Irian haram, ul Patriarcha Conslanlinopolilanus secundus sit post sanctis­
simum llnmamim Pontificem, tertius cero Ale.randrinus , qtfartus autem
Anliochimus, cl quintus Hierosolymitanus, sulcis lidelicct privilegiis omnibus
el juribus rorum.
Decretum unionis cum Annonis seu instructio pro iisdem hæc conlinet.
Pramissa gestorum narratione : 1. datur symbolum Concilii Constantinopolilanilfiiin additione vocis Filioque, singulis saltem Dominicis et feslivitalibus majoribus in Ecclesia usurpandum : 2. definitio Concilii ClialCcdonensis
in Vel VI Synodo renovata , de duabus naturis in una Christi persona:
3. definitio Concilii sexti de duabus Christi voluntatibus et operationi­
bus. I. Injungitur susceptio Synodi Chalcedonensis cum reliquis omnibus
auctoritate Romani Pontificis legitime celebratis. .*>. Traditur doctrina de
Sacramentis : eorum scilicet esse septem : differre ab antiquis, quod ipsa
causent gratiam : priora quinque ad spiritualem cujusque perfectionem,
postrema ad Ecclesiæ regimen ct multiplicationem ordinari, explicato cujus• libet clfcctu : omnia perfici rebus tanquam materia, verbis tanquam forma,
persona ministri conferentis Sacramentum cum intentione faciendi quod
facit Ecclesia; horum trium si aliquod desit, Sacramentum non perfici :
b.l/’TASJ/i'J/ esse primum et ad salutem necessarium; ejus materiam
esse aquam veram ac naturalem ; formam, Ego te baptizo in nomine Patris
et Filii et Spiritus sancti ; valere etiam formam Græcorum; ministrum ordi­
nalium Sacerdotem, in casu necessitatis quemlibet, tria ad Sacramentum
perficiendum spectantia servantem, effectum remissionem omnis culpæ
cl pœnæ. CONFIRM.ITIONEMesse alterum; ejus materiam chrisma ex oleo
cl balsamo confectum, ab Episcopo benedictum ; formam , Signo te signo
crucis et confirmo te chrismate salutis in nomine Patris, etc; ministrum
ordinarium Episcopum, aliquando tamen ex Aposlolicæ sedis dispensatione,
simplicem Sacerdotem, sed chrismate per Episcopum benedicto utentem ;
effectum, robur Spiritus Sancti ad confitendum Christi nomen. EUCHA­
RISTIAM esse tertium; ejus materiam panem triticeum, et vinum de vite,
cui ante consecrationem modicissima aqua admisceri debet ob rationes
plores allatas; formam verba Salvatoris, in cujus persona Sacerdos hoc
Sacramentum conficit ; virtute verborum substantiam panis in corpus, et
uni in sanguinem Christi converti; Christum totum sub specie panis, ct
totum sub specie vini, cl totum sub qualibet parte panis et vini consecrati,
separatione facta, esse; clfcclum, unionem cum Christo per augmentum
gratiæ, omnemquead vitam spiritualem, quem cibus ct potus materialis ad
corporalem præslat. POENITENTIAM esse quartum; ejus quasi materiam
1res actus pœnitentis, cordis contritionem, oris confessionem ct satisfactio­
nem a Sacerdote impositam; formam verba absolutionis, Ego te absolvo etc;
ministnun sacerdotem auctoritate absolvendi vel ordinaria vel ex commis­
se superioris pollentem ; effectum, absolutionem a peccatis. EXTRE­
MAM UNCTIONEM esse quintum; ejus materiam oleum oliva· ab Episcopo
benedictum; conferendum lanium infirmo, cui mors timetur, ungendo in
oculis, auribus, naribus, ore, manibus, pedibus et renibus ; formam, per
istam sanctam unctionem et suam piisSimam misericordiam, indulgent tibi I)olinus, quidquid per visum etc; ministrum sacerdotem; effectum, sanationem
mentis, et in quantum expedit, etiam corporis, juxta Jacobi cap. 5. pro-

'A

■

206

DE PRINCIPIIS DIRECTIVES.

mulgalioncm. ORDINEM esse se.rtum ; ejus materiam id per cujus traditioneni confertur ordo : ut presbyteratus traditur per calicis cum vino et
patena· cum paue porrectionem, Diaconatus per dationem libri Evangeliuruin, Sulxliaeonalus per traditionem calicis vacui cum patena vacua impo­
sita. et sic alii ordines per rerum ad ministeria sua pertinentium assigna­
tionem ; formam Sacerdotii, accipe potestatem offerendi Sacrificium in Ec­
clesia pro rivis el mortuis, in nomine Patris etc.; aliorum ordinum juxta
Pontifical· Romanum; ministrum ordinarium, Episcopum; effectum, aug­
mentum grati® ad digne exercenda sacra ministeria. MATRIMONU'.}! esse
septimum ct signum conjunctionis Christi cum Ecclesia ; causam efficientem,
regulariter mutuum consensum per verba de presenti expressum ; Itonum
triplev. nempe prolem suscipiendam et educandam ad Dei cultum, Iidem
conjugummutuam, indivisibililatem matrimonii; separationem thorilicere
ob fornicationem, non autem solutionem vinculi. 6. Traditur compendiosa
fidei regula per Athanasium edita, qu® incipit : Quicumquc vult salvus
esse. 7. Datur Decretum unionis cum Grecis inita·, cujus definitionem supra
exscripsimus. 8. Ad conformitatcni habendam decernitur, festa apudArmenos eodem dic, quo apud Latinos et Graecos celebrantur, celebranda.
Postremo adnotalur hujus decreti receptio et unio ab Armenis facta.
Ex decreto unionis cum Jacobilis id unum notamus, illi insertum esse
canonem librorum sacra Scriptura, qualis postmodum etiam in Tridentino
est statutus.
(ECUMEN1CUM XVII. LATERANENSE V.

;

1. Orto inter Julium II. Rom. Pontificem et Ludovicum XII. Regem Christianissimum dissidio ac bello, novem Cardinales a Julio secessione facta,
quod fidem de Synodo congreganda datam non liberaret. Maximilian! Imper,
et Ludovici Regis auctoritate fulti. Cone, œcumenieum , ut aiebant, Pisis
celebrandum indixerunt, primamque illius Sessionem .*> Xovcmbr. An. lull,
celebrarunt. Pro Pisano hoc conciliabulo (quod postea Mediolanum, Tauri­
num ac Lugdunum est translatum) efficacius destruendo, Synodum œcumenicam Julius indixit, additis in diplomate causis, ad schismatis extinclionem, Ecclesiæ reformationem, Christianorum Principuin concordiam ct
pacem, atque expeditionem contra Tureas promovendam. Ex convocatis
undique Prosalibus, adfuerunt pauci supra centum, illique fere tantum
Itali, Prater Principum oratores ct Abbates multos ac septem Generales or­
dinum. Prasedit quatuor Sessionibus primis Julius IL; quint® Raphael Car­
dinalis Ostiensis, reliquis Leo X. Pontifex Julio mortuo suffectus; bello el
schismate conventum infrequentem, animorum distractione ct postulatorum
insolentia Sessiones raras cl a sc divulsas faciente. Collectum autem est Con­
cilium Roma· in Lateranensi Basilica, inchoatum 10 Maii An. 1512, fini­
tum 13 Martii An. 1517.
Proterimus in narratione non tantum Sessionem preambtilam et Conci­
lii praeparatoriam, sed et Legatorem adventus et mandata, orationum habi­
tarum auctores ct materias, Sessionum indictiones ct prorogationes, cum
cæiemoniis et solcmnilatibus, quæ magnam quidem Actorum partem Theo­
logo tamen haud necessariam faciunt.
Sees. P. Exponuntur cause Concilii tum jam collecti, tum hactenus di-

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

*·
207

lati: lecto II. Cone. Toletani, canone de observandis in Synodo, nominantur
Concilii prœsentis officiales. 2*. Damnatur conciliabuluin Pisanum, irritatis
illius actis: Luteranensc Concilium declaratur legitimum ct confirmatur.
3’. Imperator per Legulum renuntiat Pisano et adhmrct Lateranensi : renova­
tur sententia contra Pisanos, Gallia illis adhærens interdicto subjicitur.
P. Tradatur de sanctione-pragmatica Gallicana: dc ea abroganda, leguntur
littera· a Ludovico XL olim ad Pu m 11. script®, et a promotore Concilii affcniiitnr rationes : citantur Galli, si qui velint eam defendere, i?. Innovatur
constitutio contra simoniacam Pontificis electionem: accusatur Pragmatic®
adliærenliuni contumacia. Juno post hanc Sessionem mortuo, eligitur Pon­
tifex Joannes Mcdicæus, Leo X. dictus. 6°. Pontifex novus cohortatur ad
continuandam Synodum, decernit salvum conductum evocatis ad Concilium,
exceptis schismaticis. Post Sessionem fit divisio Deputatorum ad diversa ne­
gotia. 7’. Cardinales Bernardinus Carvallius et Fridericus de S. Severino,
oblato libello, renuntiant Pisano, veniam rogant ct accipiunt. 8a. Galli petunt
prorogationem termini; accusantur officiales Provinci® de læsione jurisdic­
tionis Papalis, ct monentur: damnatur positio asserens animam intellecti­
vam esse mortalem, aut unicam in cunctis hominibus, saltem secundum
Philosophiam : constituuntur canones, promulgandi in initio studiorum, ct
observandi ab Universitatibus : proponitur de pace inter Principes Christianoscomponenda, ct reducendis Bohcmis ad fidem. 9a. Accusatur contumacia
Antistitum Gallorum; eorum absentia vicissim excusatur ob negatum tran­
situm, ideoque Pontifex prorogat veniendi terminum. Editur bulla reforma­
tionis Cardinalium aliorumque Praelatorum; item Clericorum el Religioso­
rum, tam intra quam extra Curiam Romanam cui inserta est constitutio
contra blasphemes. 10a. Approbantur montes pietatis, eorum inipugnatorcs
compescuntur: Exemptorum libertas restringitur, Episcoporum auctoritas
profertur, illisquc prima instantia causarum beneficialium datur: libri
typis edendi subjiciuntur censur® Ordinarii vel Inquisitoris. 11\ Ordinatur
de praedicationis et praedicatorum sacrorum conditionibus: Concordata Pon­
tificis et Regis Galliæ promulgantur: abrogatur Sanctio pragmatica; asseri­
tur Pontificis auctoritas, ct Concilia indicendi, transferendi ac dissolvendi
plena potestas: Religiosorum privilegia dignitati Episcoporum attemperantur.
12*. Cardinalium indemnitati consulitur : Dccim® Ecclesiastic® per triennium
contra Tureas decernuntur: confirmantur Concilii acta, finisque imponitur.
III. Celebrius hujus Concilii monumentum est Concordatum, Sanctioni
pragmatic® suffectum. Erat hæc collectio 38 decretorum, qu® Cone. Basileense circa Rom. Pontificis jura ct privilegia, Conciliorum auctoritatem ac
tempus, Pralaiorum electiones, beneficiorum collationes et reservaliones,
bcneficiatorum qualitates ct officia, judiciorum et appellationum Ecclesiasti­
carum usum ac modum aliaque disciplin® ac morum capita, vario sub
statu ac diversis ili Sessionibus ediderat; Rex autem Franci® Carolus VU
in Conventu Biluriccnsi A. 1438. celebrato recepta Sanctione pragmatica
firmavit, el in Senatu Parisicnsi promulgavit. Eamdem equidem, lanquain
opus tempore seditionis et schismatis ad infringendam sedis Apostolic®
auctoritatem confectum, A. 1462. Ludovicus XI. Caroli successor resciderat :
Galli tamen eam, tanquam rationibus suis proficuam, subin restaurarunt;
donec inter Francisco?! 1. el Leonem X. Bunoni® conveniret, sanctione

.7

I

J
:
4. -i

c

1

.’î

208

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

abrogata, Concordatum novum substituere. In eo omissa sunt quæ contra
Pontificis jura et pro Conciliorum auctoritate faciebant ; retenta quæ nions
et disciplinam. judicia et appellationes spectabant ; nonnihil allerata, quæ
pro graduât is ad beneficia promovendis statuebantur ; immutata autem
dignitatum Ecclesiasticarum ratio. Sublata enim electione, concessum llegi
jus nominandi Episcopos. Abbates, aliosquc Prælatos, exceptis tamen Eccle­
siis speciali electionis privilegio a sede Apostolica dato gaudentibus; modus­
que circa tempus ct conditiones nominandi præseriptus : e contrario rescrxalionibus et exspcclativis sublatis, Pontifici conservata est nominatorum
confirmatio, vacantium apud sanctam Sedem provisio, et Annutarum per­
ceptio; cujus Concordati instrumentum integrum 18 titillos, dispositio
19 articulos, vis ralbncm veri contractus continet. Solemn is hæc conventio,
utraque potestate stabilita, a Clero et Parlamento Gallicano nonnunquam
lacessita, quin nec a successoribus Galliæ Regibus integra semper relicta
fuit. Vitra etiam Sanctionis pragmatica? antiquata? limites Lüdovicus XIV. est |
progressus, ubi cum Innocentio XI. collisus A. 1675. beneficiorum Eccle­
siasticorum collationem ac perceptionem fructuum ex beneficiis vacantibus,
tanquam jus Regale el majcstaticum usurpare contendit ; ex quo magnæ
illæ Regaliaruin controversia* ortum duxerunt : sed his tandem sopitis, res­
tituta in integrum sunt Concordata; agnitum jus nominandi, tanquam
concessum a potestate Ecclesiastica privilegium; Annata? Pontifici permissa?.
OECUMENICIM XV11I. TRIDENTINUM.

!

1. Tres potissimum Concilii causas in convocationis diplomate expressit
summus Pontifex : fidem scilicet vindicandam adversus Sectariorum tum
grassantes errores; firmandam pacem inter Principes partim religionis stu­
dio, partim regionis ambitu distractos, restituendam Cleri populique discipli­
nam, hæresibus el bellis plurimum labefactatam. His omnibus originem
dedit ex INDULGENTIARUM solo enata, per omnia dcin fidei capita multipli­
catis erroribus diffusa Litueri hæresis; quam cum réfutassent Catholici
Doctores. reprobassent Universitates, Pontifices damnassent. Imperator ct
Status proscripsissent Imperio, sed eventu propterea frustrato quod Urbes
Principesque Germania* plurcs person® Lutheri ac dogmati faventes aut
addicti, solum pro judico Concilium generale admittere vellent: de eo tan­
dem habendo cogitatum est.
Igitur de convocando Concilio A. 1533. inter Clementem ATI. Papam el Ca­
roli mV. Imperatorem Bononiœ primum convenit in certas conditiones : sed
alias postulantibus bitheranis et mortuo Pontifice, ultra consilia negotium
non est progressum. Easdem curas cum Pontificatu Paulus 111 suscipiens,
deputatis interim ad corrigendos abusus quibusdam Cardinalibus, A. 1536.
concilium indixit Mantuam: objecto autem obice a Mantuano Duce, Uicenti(B demum iclebrandmn A. l.»38. decrevit; sed nova rursus emergente
difficultate prorogata esi Synodus; tandemque A. 151-2. indicta Tridentim.
triennium tamen intercessit, donec composita Casarem interci Regem Fran­
che pace t.icspiaca, ct fallaci Lulheranorum tergiversatione perspecta, sub
finem A. 1·>1·>. initium licti posset, iioniluxere præter plurcs Doctores et sex
Ordinum Generales, primum viginti novem, deiu quinquaginta quinque

ΧΟΓίΠΛ COXCii.tOilUM GEXKRÀLIL'M.

l’atrcs, quibus Présides dati sunt a Pontifice Legali Joannes Maria tie Manie,
Marcellus Cerrinus el lleyinaldus I’olus Cardinales. Tridenti in Ecclesia Calliedrali habille Sessiones octo, principio die 13 Decenibr. A. 1515, transla­
tionis decreto obcontagiosum morbum, die 11 Martii Λ. 1547, facto. Migran­
tibus hinc Bononiam pluribus, aliis· Tridenti perstant ibus, a prioribus quidem
eodem anno Sessiones dua· sunt celebrata·, sed qme præter Concilii proroga­
tionem nihil fere decernerent : donec impedimentis novis ex formula Inierim
unatis, Concilium fere per quadriennium suspenderetur.
Concilii continuationem Tridenti repetendam A. 1550. indixit Joannes
Maria de Monte, post Pauli fata Pontifex electus, et J ulïus III. dictus; qui
Legatus antea Pontificius, pro Concilio Bononiæ retinendo immotus steterat.
Ejus vice pra-fiierunt Marcellus Carcinus Cardinalis, Sebaslianus Pighius
Archiepiscopus Sipontinus, et Aloysius Lippomanus Episcopus Veronensis,
numero Patrum jam ancto. Sessiones ab his sex, decimam sequentes, sunt
celebrata·; ita ut prior I Maii A. 1551, posterior 28 Apr. A. 1552. fieret : in
quaob bella ct perturbationes in Germania subortas, propiusque Tridentum
accedentes, altera Concilii suspensio ad biennium fuit decreta : quæ tamen,
iisdem causis urgentibus, et Julii 111. addita etiam morte cum successorum
gemino fato, decennium prope integrum tenuit.
Post interruptionem alleram, secundo ct felicius instauravit in eodem loco
Concilium Pius IV, interea summus Pontifex creatus. Continuationis bullam
is quidem À. 1560. promulgavit; nonnisi tamen anno altero ordiri Sessiones
licuit : queis novem numero celebratis, finis tandem Concilio est impositus.
In postrema hac epocha, Pontificis nomine præsidebant Hercules de Mantua,
Hieronymus Ser ipandus, Stanislaus Warmiensis et Ludovicus Simonetta,
Cardinales; subscripserunt autem Concilio el decretis Patres 255, Cardinales
scilicet 6, Patriarchae 3, Archiepiscopi 25, Episcopi 168, Procuratores
Episcopoinm absentium 39, Abbates 7, et Religiosorum Ordinum Generales
totidem : epocham hanc 18 Januar. A. 1562, ordiente, l Decembris A. 1563
finiente. Coronidem tot annorum negotio imposuit Pius IV. edita 26 Januar.
A. 1564. Concilii confirmatione, cui complementum dedit proposita ab eodem
ctanno eodem juxta Concilii mentem forma Professionis fidei scripta.
II. Pangenda foret plurimorum negotiorum historia, si vel Actorum per
quadriennium, quod Tridentina synodus simul collecta implevit, omnium
notitiam dare susciperemus. Quare omissis congregationibus privatis, con­
sultationibus ct disputationibus praparatoriis, sessiones duntaxat publicas
referemus,decretis quidem ad doctrinam pertinentibus, una cum canonibus
anathematismos continentibus, in sessionum epitome breviter recensitis,
decretis autem reformationem spectantibus, utpote alias sub canonum no­
mine postremo loco referri solitis, ad classem monumentorum Conciliariorum sepositis.
Sessio. 1*. Post solcinnia præmissa legitur Indictionis bulla, convocationis
causas exhibens : decern i tu r inchoatio Concilii : fit cohortatio Patrum. 2". Edi­
tor decretum de modo vivendi, cætcrisquc in Concilio servandis, conformiterad statuta synodi Tolctanæ. 3“. Edicitur de symbolo fidei, et Nicaenum
proponitur, dilatis inierim fidei ct morum sanctionibus, donec frequentior
iteret conventus.
i' Duo Decreta promulgantur, l"m de Canonicis Scripturis admittit
i.

1*

210

DB PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

et veneratur sacras Scripturas tum Veleris tum Nu\i Testamenti, nee non
Traditiones ad tidem vel moves pertinentes, tanquam a Christo vel Spiritu
sancto dictatas, in Ecclesia continua successione conserv alas : statuit ac refert
catalogum librorum sacrorum, in vulgata extanlem : anathema fert incus
qui hos libros ut sacros non suscipiunt, aut traditiones praedictas contemnunt.
2““ de editione et usu sacrorum librorum, versionem vulgatam declarat
authenticam : prohibet Scripturae interpretationem contra sensum Ecelesiæ
aut unanimem Patrum consensum; impressionem librorum sacrorum, vd
de sacris, sine facultate Ordinarii et nomine auctoris; item verborum S.
Scriptune abusum ad facetias, jocos, incantationes et similia.
Sess. .*>·. Publicatur decretum de peccato originali : In eo, more anathema·
lismi, definitur : 1. Adarnum peccando amisisse sanctitatem et justitiam; in­
currisse iram Dei.et hinc mortem; secundum corpus et animam in deterius
mutatum : 2. Adarnum non sibi solum, sed suæ etiam propagini secundum
corpus et animam nocuisse: 3. Ejusdem peccatum, origine unicum, propaga­
tione transfusum omnibus, inesse cuilibet proprium : tolli solum per merita
Christi, per baptismum applicata : 4. Parvulos esse baptizandos, ct propter
originale peccatum egere l>aplismo : 5. Gratia Baptismi vere tolli quidquid
propriam peccati rationem habet; et baptizatos fieri novos secundum Deum
homines : in iis tamen manere concupiscentiam ad agonem; quæ, quamvis
peccatum vocetur, verum tamen ac proprium non sit. Subjungitur, Concilii
intentionem non esse, hoc decreto comprehendere Beatam et Immaculatam
Virginem Mariam, sed observandasSkti IV. ea de re constitutiones. Additur
aliud decretum de reformatione duo capita complectens.
Séss. 6*. Proponitur decretum de Justificatione : de ea aliter credere, pre­
dicate aut docere non liceat, quam sequenti ratione : 1. A servitute peccati
ad justificationem perveniri non posse per vires naturae aut litteram legis
Alosaicæ, licet liberum arbitrium non sit cxtinctum. sed tantum attenuatum
et inclinatum. 2. Ad hanc potentiam vero praestandam, Filium a Patre esse
missum. 3. Per hujus merita, renati in Christo justificantur,sicut ex Adamo
nati ejus injustitiam contrahunt: non omnes, sed ii quibus Christi meritum
communicatur, mortis beneficium percipiunt. I. Justificatio est translatio a
statu injustitia» in statum gratiæ cl adoptionis filiorum Dei : hæc translatio
prima nunc fieri nequit sine Baptismo aut ejus voto. 5. In adultis præparatio
ad Justificationem fit per gratiam excitantem et adjuvantem, sine qua ad
justificationem movere se homo non possit, cum qua possit sc disponere,
eidem libere assentiendo cl cooperando, quatenus ipse agit ct gratiam abjicere potest. (>. Dispositio autem fit per fidem, timorem divinæ juslitiæ, et
spem, fidendo Benin propter Christum fore prppilium, et incipiendo diligere
Deum tanquam omnis juslitiæ fontem; excitato propterea odio et detesta­
tione contra peccatum, seu pœnilentiâ, et proposito suscipiendi baptismum
servandique mandata. Hanc dispositionem sequitur justificatio, quæ non
est sola remissio peccatorum, sed sanctificatio per susceptionem gratiæcl
domuum. l.jus cause sunt ; finalis, gloria Dei et Christi, ac vita ælerna;
efficiens. Deus; meritoria, Christus; inslru men talis, baptismus; formalis,
justitia Dei. non qua ipse est justus, sed qua nos vere justos facit, justitiam
in nobis recipientes secundum propriam dispositionem. Cum justitia nobis
inhæreule simul infunditur fides., spes et chantas, sine quibus fides mortua

νοτπι a co.xcn.ioiu vi ge.NEIiai.ilm.

est.«S. Dicimur tamen justificari per fidem; quia fides est salutis initium,
fundiimenlum et radix justificationis; sine qua impossibile est placere Deo :
item justificari gratis; quia justificationis gratiam non meremur per nostram
praparationem. 9. Xemo potest scire certitudine fidei seu infallibili, sc gra­
tiam Dei esse consecutum : neque hoc, ut quis justificetur, delici credere.
10. Augetur gratia justificans per bona opera ct observantiam mandatorum.
11. Ilæc observare justificatus potest ac debet: qui quamvis in levia ct quo­
tidiana peccata quandoque cadit, non desinit esse justus, nec in quolibet
opere peccat : fides sola non sufficit. 12. Citra specialem revelationem
nemo pro certo scit, an sil praedestinatus. 13. Similiter de perseverantiae
munere nemo polliceatur sibi aliquid certo absolute; tametsi in Dei auxilio
firmissimam spem collocare omnes debeant. 14. Justificatio post baptismum
lapsi Iit per distinctum a baptismo Sacramentum pœnitenliæ : hæc præter
cessationem a peccato et hujus detestationem continet confessionem, saltem
in voto, absolutionem et satisfactionem per pietatis exercitia pro pœna tem­
porali, quæ non tola semper, ut in baptismo, statim hic remittitur. 15. Per
peccatum mortale quodeumque amittitur gratia justificationis, non tamen
fides, nisi sil peccatum infidelitatis. 1G. Justificatus exerceat opera bona :
hæc per gratiam Christi facta, sunt meritoria vitæ æternæ, quæ tanquam
merces et corona juslitiæ a Deo illis est promissa. Nemo tamen in se ipso
confidat aut glocietur, sed in Domino, cujus ea est bonitas, ut nostra velit
esse merita, quæ sunt ipsius dona.
Decreto doctrinali adjecti sunt CANONES, grassantium tum hæreticorum erroribus oppositi. In his anathema dicitur illi, qui dixerit: 1. Absque
gratia Christi posse justificari hominem : 2. Eum per gratiam tantum facilius
posse juste vivere et mereri vitam æternam : 3. Sine gratia hominem posse
credere, sperare, diligere aut poenitere, prout oportet ; 4. Liberum hominis
arbitrium a Deo motum nihil cooperari assentiendo Deo excitanti, nec posse
dissentire, si velit; sed nihil omnino agere, mereque passive se habere :
5. Post Adæ peccatum liberum arbitrium esse cxtinctum, et titulum sfiie re :
6. Deum proprie et per se, non permissive solum, operari malum, ut bouum :
7. Opera urnnia, ante justificationem facta, vere esse peccata : 8. Gehennæ
melum, ob quem peccata detestamur aut fugimus, esse peccalaum aut pecca­
tores facere pejores : 9. Sola fide, sine alia voluntatis praeparatione, impium
justificari : 10. Sine Christi justitia, aut formaliler per eam nos justificari :
II. Justificari hominem vel sola imputatione juslitiæ Christi, vel sola pecca­
torum remissione, exclusa gratia inhærentc, aut hanc esse tantum favorem
Ilei : 12. Fidem justificantem esse fiduciam misericordia? divinæ, aut hanc
solum justificare : 13. Ad obtinendam peccatorum remissionem opus esse,
ut quis credat ea sibi esse remissa: 14. Justificationem constitui aut perfici
per Fidem, qua quis credat se esse justum : 15. Justum teneri ad creden­
dum se esse praedestinatum : 1G. Citra revelationem specialem promitti sibi
absoluta certitudine posse perseverantiam finalem : 17. Gratiam justifica­
tionis nonnisi praedestinatis contingere : 18. Dei praecepta justo sub gratia
constituto esse impossibilia : 19. Præter Fidem in Evangelio praeceptam reliqua
omnia esse indifierentia, nec Decalogum pertinere ad Christianos: 20. Evan­
gelium esse nudam promissionem vitæ æternæ sine conditione observationis
mandatorum Dei et Ecelesiæ : 21. Christum non esse legislatorem, cui sit

■r

*£-*■*■

hL PÎU.NCIPIIS IHHECI l\IS.

obedieudum : 22. Justificatum sine speciali gratia perseveraro posse, vclcum
ea non posse : 23. Emndem amplius peccato gratiam amittere non posse; et
hinc, qui labitur, ante justificatum non fuisse : aut justificatum omnia,
etiam venialia, peccata vitare posse sine speciali privilegio, ut de B. Virgine
tenet Ecclesia : 21. Non augeri justitiam per bona opera, se
sed hæc lanium
ose signa aul fructus justitia' accepta*, non causas augondte : 25. ÎIn quolibet
opere bono peccari: peccatum autem tantum non imputari ad damnatiunciu:2G. Non debere exspectari aut sperari æternam retributionem pro bonis
operibus, a justo in beo tactis. 27. Nullum esse mortale peccatum nisi infide­
litatis,aut nullo alio gratiam amitti : 28. Amissa gratia simul amitti Eidem; vel
Fidem remanentem non esse veram; vel cum ea sine charitate hominem imi
esse Christianum; 29. Qui post baptismum est lapsus, eum per gratiam non
posse resurgere; vel posse quidem, sed absque pœnilenliæ Sacramento,solius
vi Fidei : 30. Pœnilcnli accepta justificationis gratia semper remitti omnem
reatum, ut nulla pcena aut in hac aul in altera vita sit exsolvenda : 31. Peccare
justum dum intuitu æterna* mercedis bene operatur: 32. Bona opera justi sic
esse dona Dei, ut non sint etiam ipsius justi merita; aut justum per ea non me­
reri augmentum gratiæ, vitam æternam, el hujus, si in gratia decesserit, con­
secutionem et gloriæ augmentum : 33. Per hanc doctrinam de justificatione
derogari meritis Christi. Accessit decretum de reformatione quinque capiti­
bus constans.
Scm. 7’. Conduntur Canones tum de Sacramentis universim, tum speciatimde Baptismi el Confirmationis Sacramento : Ilis adjecta sunt quinde­
cim capita in decreto dc reformatione.
CANONES de Sacramentis unirersim anathema dicunt illi qui dixerit:
1.Sacramenta N. L. non fuisse omnia instituta a Christo; aut esse plura vel
pauciora quam septem; aut aliquod a Concilio nominatorum uoh esse verum
et proprium : 2. Illa non differre a V. L. Sacramentis, nisi quatenus sunt
alii ritus aut cæremoniæ : 3. Nullum alio esse dignius :
Omnia esse su­
perflua, nulla necessaria ad salutem : 5. Esse instituta solum ad Fidem
nutriendam : 6. Nec continere, ncc conferre gratiam ; sed'signa tantum esse
gratia? accepta? ct notas Christiana* professionis : 7. Per illa non semper
conferri gratiam, licet suscipiantur rite ac sine obice : 8. Ex opere operato
per ea non conferri gratiam: ad hanc obtinendam sufficere fidem promis­
sionis dbinæ : 9. In Baptismo, Confirmatione, et Ordine, non imprimi cha­
racterem unde illa iterari non possunt : 10. Christianos omnes habere
potestatem administrandi Sacramenta : II. In ministris non requiri inten­
tionem saltem faciendi quod facit Ecclesia : 12. Ministrum, pcccalo mortali
allectum, non conficere aut conferre Sacramentum, licet omnia huc perti­
nentia faciat : 13.Ecclesia* ritus in solemni Sacramentorum administrationc
posse contemni, omitti, aut a «[uocumque Pastore mutari.
S|>eciales Canones de//(/p/Anio anathematizant eum qui dixerit : 1. Baptis­
mum Joannis habuisse camdem vim cum Baptismo Christi : 2. Aquam veram
ct naturalem non essedo necessitate baptismi : 3. In Ecclesia Humana non esse
veram dc baptismo doctrinam : i. Baptismum ab Hærelicis sub debita forma
ac intentione collatum non esse baptismum verum : 5. Baptismum esse
libertini, non necessarium ad salutem. 6. Baptiza tum non posse amittere
gratiam, nisi peccato infidelitatis: 7. Euindein vi Baptismi fieri debitorem

NOTITIA r.OXC.niOftl VI GENP.KAl.irvi.

213

Fidei solius, non totius legis Christi servnmlre : 8. Baptizalos liberos OSSC ab
omnibus Ecclesia* præceplis, nisi se sponte illis submiserint : 9. Vota post
baptismum facta, vi facta· in illo promissionis, esae irrita : 10. Peccata post
baptismum commissa, sola recordatione et Fide Baptismi suscepti dimitti
aut venialia fieri : II. Ab Apostata ad poenitentiam converso iterandum esse
Baptismum antea rite susceptum : 12. Neminem esse baptizandum , nisi sit
in ætate Christi baplizali, aul in mortis articulo : 13. Parvulos, actum Fidei
non elicientes, suscepto Baptismo inter Fideles non esse computandos, ideoque rebaptizandos, cum ad discretionis annos pervenerint: aul praestare
Baptismum omittere, quam baptizare actu non credentes : 14. Baptizatos
parvulos, ubi adoleverint, suo arbitrio esse relinquendos, si quod Patrini
nomine eorum in Baptismo promiserunt, habere ratum postea nolint.
Similes canones de Confirmatione cxecranlur illum qui dixerit : 1. Confir­
mationem esse otiosam caeremoniam; aut olim nil fuisse aliud quam catechesin quamdam, qua adolescentia? proximi rationem Fidei suæ coram
Ecclesia exponebant : 2. Injurios esse Spiritui sancto qui sacro chrismati
virtutem aliquam tribuunt : 3. Quemvis Sacerdotem simplicem esse ordina­
rium Confirmationis ministrum.
&.w. 8*. De qua jam ante actum fuerat, ob contagiosum Tridenti grassantem morbum, translatio Concilii Bononiam decernitur a duabus Patrum
tertiis partibus, altera tertia, ex Hispanis et Cæsareanis conflata, contradi­
cente et repugnante. Ne renovaretur tristis scena Basileæ olim orta, pru­
dens moderatio fecit, qua minor pars, quantumvis Tridenti permanens, a
Sessionibus celebrandis abstinuit. 9a. Ab advectis Bononiam Patribus in­
stituta, ob Praesulum paucitatem decernit conciliarem conventum ad bimes­
tre differendum. 10a. Ex eadem causa Concilium in trimestre prorogat, de­
signat tamen proxime pertractandam Sacramentorum materiam ; sed tri­
mestris prorogatio, ut supra notatum, in quadricnnalem suspensionem
abiit. 11*. Editur decretum dc resumendo concilio. 12a. Editur decretum
de proroganda ulterius Sessione, ob Nationis Germanicae, cujus causa praeci­
pue agebatur, absentiam, nec magnam cæterorum Patrum frequentiam.
Sess. 13*. Decretum hic promulgatum exponit Ecclcsiæ doctrinam de
S3; Eucharistia Sacramento: l.Post panis et vini consecrationem, Christus
vere, realitcr, ac substantialiter, sub illarum rerum sensibilium specie con­
tinetur. 2. Christus hoc Sacramentum instituit in sui memoriam, in spiri­
tualem animarum cibum , in antidotum quo liberemur a culpis quotidia­
nis cl a mortalibus præservemur, in pignus futurae gloriæ, et symbolum
unitatis. 3. Sacramentum hoc praecellit cælcris, quod ipsum sanctitatis auc­
torem Christum contineat; qui statim post consecrationem, et ante usum, est
præsens: vi quidem verborum ejus corpus sub specie panis, et sanguis sub
specie vini ; vi naturalis autem connexionis, qua partes Christi, jam non
amplius morituri, inter se copulantur, anima sub specie ulraquc; vi demum
unionishyposlalicæ, divinitas. Tantumdem est sub specie una, quantum sub
altera et ulraquc; totiis enim ct integer Christus sub qualibet specie ct qua­
vis speciei parte exislit. 4. Per Consecrationem fit conversio lotius substantia?
panis in substantiam corporis Christi, ct similiter vini in sanguinem: quam
conversionem Catholica Ecclesia Iranssubstanliationem appellat. 15. Cultus
lalriæ huic Sacramento est exhibendus, cum Deus ipse sit præsens, alias

»

t :
Hi

4>> «
t i1

4

t [
u·

■ .

Λ

214

RE PRINCIPIIS DIRECTIVtS,

pliain adoratus: idcoqiic convenienter institutum est Thcophoriæ festum.
6. Retinenda est antiquissima constiotudo Eucharistiam in sacrario asservandi
et deportandi ad ægros. 7. E\ Apostoli præcepto, probandi seipsum, con­
suetudine Ecclesiastica declarato, nullus sibi conscius peccati mortalis, quan­
tumvis sibi contritus videatur, ad Eucharistiam absque praemissa sacramenlali confessione accedat: quod et de Sacerdotibus iutelligitur, si copia
Confessarii adsit : si autem is, necessitate urgente, sine confessione praevia
celebrarit, quamprimum confiteatur. 8. Sacramentum hoc tripliciter sumi­
tur: sacramentaliter tantum, a peccatoribus; spiritualité!· tantum, ab haben­
tibus votum vel desiderantibus ; sacramentaliter simul et spiritualiter, a
suscipientibus reipsa et cum gratiæ augmento Sacramentum : Laici com­
munionem accipiant a Sacerdotibus; celebrantes ipsi sumant ; Fideles omnes
frequenter suscipiant.
Subnectuntur C.IAO.V£S anathematizantes eum qui dixerit: I. In Eucha­
ristia» Sacramento non contineri vere, realiter, et substantialiter, corpus et
sanguinem cum anima et divinitate Christi, et bine totum Christum; sed
tantum esse in eo ut signo, vel figura,aut virtute: 2. Remanere substantiam
panis et vini cum corpore et sanguine Christi, nec fieri transsiibslantiationem,
manentibus solum speciebus panis ct vini: 3. In Eucharistia non contineri
totum Christum sub unaquaque specie, et sub singulis cujusque speciei par­
tibus, separatione facta: 4. In ipso actuali tantum usu Eucharistiæ esse prae­
sentem Christum, non autem ante et post usum: 5. Præcipuum vel unicum
Eucharistiæ fructum esse remissionem peccatorum : fi. Christum hic non esse
adorandum cultu latriæ, etiam externo; nec festivitate peculiari veneran­
dum; nec in processionibus solemniter circumgestandum; nec publice ado­
rationi proponendum : ejus adoratoresesseidololatras: 7. Eucharistiam post
consecrationem slalim esse distribuendam; non in sacrario asservari, nec ad
ægros deferri licere: 8. Christum in Eucharistia spiritualiter tantum, non
etiam sacramentaliter ac realiler manducari : 9. Ex Ecclesiæ præcepto non
teneri Fideles, ætatem discretionis adeptos, ad communionem paschalem
annuam: 10. Non licere Sacerdoti celebranti, seipsum communicare: 11. So­
lam Fidem esse praeparationem sufficientem ad Eucharistiæ sumptionem:
habita etiam Confessarii copia, praemittendam non esse Confessionem sacramentalem, modo quis contritum se existimet.
Præter hæc sancitum est decretum de reformatione octo capita com­
plexum: adjecta prorogatio definitionis dc aliis circa Eucharistiam articulis:
data cautio ct Fides publica Protestantibus ad Concilium venturis.
Sw. 1 i1. Decreta duo hic edita doctrinam ct Canones continent de Pœnilentiæ et E.xtremæ Unctionis Sacramentis: tertium de Reformatione additum
tredecim capitibus constat.
De PenitentiœSacramento hæc docentur: 1 Poenitentia peccatoribus quovis
tempore fuit necessaria: ad rationem Sacramenti pro baptizatis elevata est a
Christo, dum post resurrectionem insufflavit in discipulos dicens: Accipite
Spiritum sanctum, (piorum remiseritis peccata etc. quod factum sicut Novalianorum errorem refellit, sic verba de potestate praedicandi verbum Dei ct
annuntiandi Evangelium explicari non sinit. 2. Differt Pn-nitentia a Baptismo
quoad materiam, formam, ministrum, offectum et conditiones: lapsis post
Baptismum est necessaria, ut nondum regeneratis Baptismus. 3. Forma, in

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

zlij

qua praecipuo sita vis Sacramenti, posita est in illis ministri verbis: £qo M
ubsultv etc. : quibus ex more preces addilæ, non tamen ad essentiam spectant,
nec sunt necessariæ. Quasi materia sunt actus poenilentis, scii, contritio,
confessio ct satisfactio : qui quatenus ad integritatem Sacramenti et plenam
peccatorum remissionem ex Dei institutione requiruntur, partes poenitentiae
dicuntur. Effectus, quantum ad vim, est reconciliatio cum Deo; quam inter­
dum conscientiæ pax, serenitas et consolatio sequuntur. Incussi conscientiæ
terrores et Fides, nec pars nec effectus sunt hujus Sacramenti. 4. Contritio est
animi dolor de peccato commisso, cum proposito non peccandi de cætero : fuit
omni tempore necessaria ad veniam; in baptizato lapso ad earn praeparat,
conjuncta cum Fiducia divinæ misericordiae et voto praestandi reliqua requi­
sita: adeoque non est sola cessatio a peccato, et propositum ac inchoatio vitae
none, sed veteris odium et detestatio. Etsi autem ea aliquando charitate
perficiatur, adeo ut peccatorem ante justificet quam Sacramentum actu
suscipiat; hoc tamen sine Sacramenti voto, contritioni perfcctæ incluso, non
lit. Contritio imperfecta, quæ attritio dicitur, quia vel ex consideratione tur­
pitudinis peccati, vel ex gehennæ et poenarum metu communiter concipitur,
si voluntatem peccandi excludat cum spe veniæ, non solum non facit homi­
nem hypocritam et magis peccatorem, sed etiam donum Dei est, et impulsus
Spiritus sancti, necdum quidem inhabitantis, sed tantum moventis: et quam­
vis ea sine Sacramento pœnitentiæ per se ad justificationem perducere pecca­
torem nequeat, tamen eum ad Dei gratiam in Sacramento impetrandam
disponit. Hoc timore utiliter concussi Ninivitæ poenitentiam egerunt, et mi­
sericordiam a Domino impetrarunt. 5. Confessio a Christo instituta, post
Baptismum lapsis jure divino est necessaria; quia ille Sacerdotes sui vicarios
ut judices constituit, ad quos omnia mortalia peccata deferantur : judicium
enim hoc incognita causa exercere nequeunt, et ne aequitatem quidem in
poenis injungendis servare, si in genere duutaxat, et non in specie, peccata
declarentur. Hinc omnia, licet occultissima, peccata mortalia, quorum post
diligentem discussionem conscientia habetur, a pccnitentibus recenseri de­
bent: venialia autem, licet recte et utiliter exponantur, laceri tamen in con­
fessione possunt, et aliis remediis expiari. Circumstantiae etiam, quæ speciem
peccati mutant, sunt explicandae ; quia sine his peccata a pœnilcntibus non
integre exponuntur, nec judicibus innotescunt; hi autem nec de gravitate
criminum recte censere, nec pœnam debitam imponere possunt. Confessio
sic fieri praecepta non est carnificina conscientiæ; quia pœnitens tenetur
tantum confiteri ea peccata, quibus se Deum mortaliter offendisse post exa­
men diligens meminerit : quæ vero diligenter cogitanti non occurrunt, in uni­
versum eadem confessione inclusa esse intelliguntur. Publica peccatorum
confessio non est necessaria, sed satis est secreta; quæ initium non habuit
primum a Concilio Lateranensi, ubi jus divinum a Christo jam institutum,
singulis annis implendum, duntaxat mandabatur. G. Minister hujus Sacra­
menti non est Fidelis quilibet, sed Episcopus et Sacerdos, qui etsi malus sil,
conficere tamen hoc Sacramentum cum effectu potest. Is vero non tantum
vel annuntiat Evangelium, vel declarat peccata esse remissa, sed ut judex
adu judiciali sententiam absolutionis pronuntiat : qui* tamen animum serio
agendi et absolvendi habere debet. 7. Cum omnis judicii ratio exigat senten­
tiam ferri in subditum, nullius momenti est absolutio, quam Sacerdos pro-

A

2IG
■t

t)E PRINCIPIIS DIRECTIVE.

fort in eum. in quem ordinariam aut delegatam jurisdictionem non habet.
Obdisciplina'utilitatem, etiam coram Deo locum habet casuum reservalio,
qua peccata quædam alrociora et graviora, non quidem quivis, sed summi
tantum Sacerdotes suo judicio absolvenda reservant : quæ potestas non Papæ
tantum, sed Episcopis omnibus, in sua cuivis diœcesi,competit, in ludificatio­
nem tamen, non in destructionem. In articulo autem mortis nulla est reservatio, sed quilibet Sacerdos quoslibet pœnitentes a quibusvis peccatis et
censuris absolvere potest. 8. Cum non remittatur cum culpa omnis etiam
pcvna, satisfactio autem ad banc tollendam et alios ellectus magnopere faciat,
Sacerdos, quantum Spiritus et prudentia suggesserit, pro qualitate criminum
et facultate personarum, salutares et convenientes satisfactiones pernitenti­
bus injungere debet: Satisfactio autem sit, non tantum ad vita' novæ custo­
diam et infirmitatis medicamentum, sed et ad praeteritorum peccatorum
vindictam et castigationem ; quæ ratio ex ligandi officio usurpata, nec Sa­
cramentum hoc facit forum iræ aut pœnarum, nec vim meriti ct satisfac­
tionis Christi obscurat. 9. Neque tamen solum poenis aut sponte susceptis, aut
a Sacerdote impositis, sed et temporalibus flagellis a Deo inflictis, a nobis
patienter toleratis, apud Deum per Christum satisfacere possumus.
C.-I.VO.VES cognati anathemate feriunt eum qui dixerit : 1. Poenitentiam
non esse vere ac proprie sacramentum reconciliatonis, a Christo institutum;
2. Eam non esse distinctum a baptism > sacramentum , nec recte appellari
secundam post naufragium tabulam : 3. Verba Christi : Accipite Spiritum
Sanctum, quorum remiseritis etc. non esse iutelligenda de potestate in poeni­
tentia1 sacramento, sed de auctoritate praedicandicvangelium : l. Ad inte­
gram ct perfectam peccatorum remissionem non requiri in pcenitente 1res
actus memoratos, quasi materiam sacramenti, et tres pœnitentiæ partes
dictos : Aut duas tantum esse partes, nempe tenures incussos conscientia*,
et fidem qua quis credit per Christum remissa sibi peccata : 5. Attritionem
non esse verum et ulilern dolorem, nec parare ad gratiam, sed facere ho­
minem hypocritam et magis peccatorem; esse dolorem coactum, non li­
berum ac voluntarium : 6. Confessionem vel institutam vel necessariam
jure divino non esse: aut modum secrete confitendi esse alienum ab institu­
tione et mandato Christi, ac inventum humanum : 7. Non esse necessarium
jure divino, confiteri omnia el singula, quorum memoria habetur, peccata
mortalia, etiam occulta et duobus ultimis Decalogi praeceptis contraria, et
circumstantias peccati speciem mutantes; aut non licere confiteri peccata
venialia: 8. Confessionem esse impossibilem et traditionem humanam; aut
non esse obligationem semel in anno confitendi : 9. Absolutionem non esse
actum judicialem, sed nudum ministerium declarandi peccata esse remissa,
modo confiions lanium credat se absolutum, aut sacerdos lanium joco absol­
vat : aul non requiri confessionem pernitentis, ut sacerdos cum absolvere
possit: 10. Sacerdotem, qui est in peccato mortali, non habere potestatem
solvendi el ligandi ; aut non solos sacerdotes esse ministros absolutionis: sed
omnes fideles exercere posse illud dictum : Quorum remiseritis etc. Qua­
rumque ligaveritis etc. II. Episcopos non habere jus reservandi sibi peccata,
nisi quoad externam politiam : 1-2. Semper totam pu nam simul cum culpa
remitti a Deo. Satisfactionem non esse aliam, quam fidem de satisfactione
Christi: 13. Quoad pomam temporalem non satisfieri per merita Christi, vel

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

217

pænisa Deo inflictis et patienter toleratis, vel a sacerdote impositis, vel
sponte susceptis poenalibus, vel aliis pietatis operibus; sed optimam poeniten­
tiam esse tantum vitam novum : 14. Satisfactiones ejusmodi non esse cultum
Dei, sed traditiones hominum, obscurantes doctrinam de gratia, verum Dei
cultum et beneficium murtis Christi: 15. Claves Ecclesiæ tantum esse datas
ad solvendum, non ad ligandum; ct hinc impositionem pcence esse contra
Unem clavium et Christi institutionem : item fictionem esse quod virtute
clavium solvenda poena temporalis maneat, æterna sublata.
De Extrema unctione sequens est doctrina : 1. Sacramentum hoc a Christo
t’sse institutum Marci c. (i. insinuatur; per Jacobi verba: Infirmatur quis in
tdis etc. commendatur el promulgatur: materia illius est oleum ab Epis­
copo benedictum ; forma, verba illa : Per istam sanctam unctionem etc. 2. Ef­
fectus hujus sacramenti est gratia ad expiandum peccatum et hujus reliquias
abstergendas, atfjiie ad alleviandum et confirmandum ægrum, ut morbum
levius ferat, tentationibus dæmonis facilius resistat et sanitatem corporis, si
animæ saluti expedit, interdum consequatur. 3. Minister hujus sacramenti
est Episcopus vel sacerdos: tempus administrandi, quando infirmus tam
periculose decumbit, ut in exitu vitæ constitutus videatur ; du raque conva­
lescens in aliud simile discrimen pervenerit.
■
Canones de eadem subjuncti anathema dicunt illi qui dixerit : 1. Extremam
unctionem non esse sacramentum a Christo institutum, a Jacobo promulga­
tum, sed ritum acceptum a Patribus aut figmentum humanum : 2. Illam non
conferre gratiam, nec remittere peccata, nec alienare infirmum; sed jam
cessasse, utpote gratiam curationum : 3. Hunc ritum et usum repugnare Jacobo;
iJeoquc mutandum, et absque peccato contemni posse : 4. Presbyteros Eccle­
siæ, quorum Jacobus meminit, non esse sacerdotes, sed seniores in quavis
L communitate ; ideoque ministrum hujus unctionis non solum sacerdotem.
13*. Fit sessionis prorogatio : Protestant ibus datur salvus conductus
i formulæ uberioris. 16*. Ingruente Stationi Synodali Saxonico bello, decer­
nitor suspensio Concilii ad biennium, ea lege, ut pace prius reddita etiam
I ante hoc tempus Concilium vigeret : sed durantibus diutius impedimentis,
I cessatio decennium explevit. 17?. Collectis rursus Patribus post convocatioI nem a Pio IV. factam, editur decretum de continuando Concilio, et trac|\ lauda Legalis proponentibus materia Fidei, morum ac disciplinae; quibusdam
I frustra novitatem in propositione a Legatis facienda causanlibus. 18*. SauI dtur decretum alterum de librorum delectu seu indice librorum prohibiI ' rom a deputatis conficiendo ; alterum de Fide publica Protestanlibus etiam
|«rCongregationem generalem dari concessa. 19*. Ad postulationem LegaI -rom Gallicorum iit Sessionis prorogatio. His appulsis, de voce continua■' ■ it oritur controversia, Italis et Hispanis pro ea stantibus, Gallis et Germuifc Concilium de novo inchoari volentibus: abstrahendum a voce censet
I Pontifex, statuens nihilominus, inde tractationis initium faciendum, ubi
I !-mt Conciliare negotium. 20*. Ob varias difficultates, tum ex litibus
I Oratorum de prœdria, tum ex sententiarum diversitate de communione sub
toque specie Protcstantibus concedenda ortas, iteratur Sessionis prorogatio.
Sr«.2P. Declaratur doctrina de Communione, sub utraque specie et par)rum, capitibus quatuor tolidemque Canonibus : de reformatione autem
quindecim capitibus agitur.

218

OF PRlNClPnS blRF.CTlVIS.

Declaratio hujus est tenoris : l. Qui Eucharisliæ Sacramentum non confi­
ciunt. nullo præceplo divino urgentur ad illud sub utraque specie sumen­
dum: nec dubitari potest quin sumptio sub una specie sufficiat ad salutem:
2. Fuit perpetuo in Ecclesia potestas, ut in Sacramentorum dispensatione, salva
eorum substantia, statueret vel mutaret, quæ suscipientium utilitati et
Sacramentorum venerationi, pro rerum, temporum et locorum varietate,
magis expedire judicaret. Hinc licet sub Ecclesiæ initium non înfï*cqucns
fuerit usus utriusque speciei, progressu tamen temporis, mutata jam illa
consuetudine, gravibus et justis ex causis consuetudinem sub altera specie
communicandi approbavit, et pro lege habendam decrevit : hanc reprobare
aut mutare sine Ecclesiæ auctoritate non liceat. 3. Quamvis Christus hoc
Sacramentum in duabus speciebus instituerit et tradiderit Apostolis; esi
tamen fatendum, totum ac integrum Christum sub altera tantum specie,
verumque Sacramentum sumi ; ac proin nulla gratia ad salutem necessaria
defraudari, qui unam speciem solam accipiunt. 4. Parvuli, usu rationis
carentes, nulla obligantur necessitate ad sacramentalem Eucharistiae communionem : non tamen damnanda est antiquitas, si cum morem aliquando
alicubi servavit.
Canonum anathema ferit eum, qui dixerit: 1. Ex Dei præcepto vel neces­
sitate salutis, omnes et singulos fideles utramque speciem sumere debere:
2. Ecclesiam non justis de causis panis tantum specie communicare Laicos
et Sacerdotes Eucharistiam non conficientes : aut in eo errasse : 3. Totum et
integrum Christum sub nna panis specie non sumi ; quia non sumitur secun­
dum Christi constitutionem sub utraque: 4. Parvulis, ante discretionis annos,
necessariam esse communionem. Porro an usus calicis aliquando Laicissit
permittendus, et quales cause id concedendi sint justæ, Concilium in aliud
tempus reservat decidendum.
Sew. 22*. De Missa? sacrificio editur, per doctrinæ capita, Canones consue­
tos, et præscriptas reverentiæ leges : iit decretum de reformatione per
undecim capita diffusum : resumpta quceslione de calicis usu aliquibus Pro­
vinciis petentibus permittendo, negotium ad summum Pontificem refertur.
Doctrina de Sacrificio Missos : 1. Christus in cœna Apostolis, quos tunc
Sacerdotes constituit, dedit potestatem ct praeceptum offerendi corpus et
sanguinem suum sub speciebus panis et vini ; id tanquam juge Sacrificium
visibile relinquens Ecclesiæ suæ, per quod virtus sacrificii in cruce peracti
nobis applicatur in remissionem peccatorum. 2. Quia in hoc Sacrificio Chris­
tus incruente immolatur, qui in ara crucis semel selpsum cruente obtulit ;
vere est propitiatorium pro vivis et defunctis. 3. Memoria Sanctorum fit in
Sacrificio ; ipsum tamen soli Deo offertur, non vero Sanctis, quorum dun­
taxat patrocinia imploramus. 4. Canon Missæ, cum constet ipsis Domini
verbis, Apostolorum traditionibus et piis sanctorum Pontificum institutioni­
bus,ab omni errore purus, sanctitatem et pietatem spirat, υ. Per ritus mutata
voce dicendorum, caeremonias, lumina, vestes et similia, ex Aposfolica anti­
quitate accepta, meus ad altissima mysteria contemplanda excitatur. G. Op­
tandum ut Missæ présentés sacramentaliter communicarent : in qua tamen
solus Sacerdos si communicat, ea adhuc est ct commendanda ct publica;quia
populus spiritualité!· communicat, Sacerdos est publicus Ecclesiæ ministeret
Missa pro omnibus fidelibus celebratur. 7. Vinum aqua miscendum, qnia

NOTITIA CONCH.IORVM GENER ΑΙ.ΙΓΜ,

219

Christus itn fecisse creditur ; sanguinem ct aquam ο Christi latere exivisse
hac mixtione recolitur ; populi per aquam significati cum Christo unio repnsentatin·. 8. Missa non est dicenda lingua vulgari, sed more, ab Ecclesia
Romana usitato : ejus tamen mysteria populo frequenter sunt explicanda.
CI.VO.VA’S de eodem anathema prommeiant in eum, qui dixerit: 1. in
Missa verum et proprium Sacrificium non offerri; aut offerri non esse aliud
quam manducandum dari; 2. Verbis illis : lioc facile in meavi commcmorali ..r-i/i, Christum Apostolos non instituisse Sacerdotes ; aut non ordinasse
ut ipsi et Sacerdotes alii offerrent suum corpus et sanguinem : 3. Missæ
Sacrificium non esse propitiatorium, sed laudis tantum et gratiarum actio­
nis, vel nudam commemorationem, vel prodesse soli sumenti ; nec pro
peccatis, pronis, satisfactionibus, aut necessitatibus aliis offerri debere :
4.Blasphemiam irrogari, vel derogari Sacrificio crucis per Missæ Sacrificium:“). Imposturam osse Missas celebrare in honorem Sanctorum, ad
impetrandam eorum intercessionem, juxta Ecclesiæ mentem : G. Canonem
Missa? continere errores et esse abrogandum : 7. Caeremonias, vestes et
externa signa in Missis usitata, potius irritabula impietatis esse, quam officia
pietatis: 8. Missas, ubi Sacerdos solus communicat, illicitas esse et abro­
gandas : 9. Ritum, quo submissa voce pars canonis, et consecrationis verba
proferuntur, esse damnandum; aut lingua tantum vulgari Missam dicendam;
aut aquam non miscendam.
LEGES pro Missæ reverentia : 1. Absint eujusvis generis mercedum pac­
tiones pro celebratione; nec non eleemosynarum exactiones potius quam
postulationes ; omnis denique simoniaca labes vel turpis quæstus. 2. Vagi et
ignoti ne sinantur celebrare. 3. Notorie criminosi arceantur a celebratione
et auditione Missæ. i. Non celebretur a quopiam in privatis domibus, aut
extra Ecclesiam ac Oratoria, divino cultui tantum dicata. 5. Arceatur ab
Ecclesiis musica lasciva, actiones seculares, vana collotpiia, deambulationes,
strepitus et clamores. G. Caveatur omnis superstitio in numero candelarum
certo aut similibus; et nc aliis horis, ritibus, cæremoniis aut precibus,
quam debitis, celebretur. 7. Doceatur populus de qualitate et causa fructus
Sacrificii. 8. Moneatur idem, ut frequenter ad suas Parochias, diebus saltem
Dominicis et festis majoribus accedat. Quæ omnia Ordinariis proponuntur
ita ut ad ca servanda populum etiam poenis Ecclesiasticis compellant.
Sw.231. Diu hæc dilata tum ob controversiam de reformatione Rornanæ
rariæ. quam Imperator et Rex Galliæ a Concilio fieri urgebant, Pontifex
autem partira decreto a se edito jam faciam, partim adhuc faciendam sibi
«umebat,tum ob concertationem de praerogativa Hispanum interet Gallum
Oratorem ortam ; tandem post decem ab ultima Sessione menses habita est,
wnelæ adjunctis Hosio, Morono et Navagero , qui in locum aliorum
tasidum jam defunctorum successerant. Exponitur duplici more consueto
ôçmade Sacramento Ordinis; decernitur de reformatione octodecim capi­
tibus.
Dogma de Sacramento Ordinis : 1. Christus Apostolis, ct eorum in Sacerdotio successoribus dedit potestatem consecrandi, offerendi et ministrandi
risibile Sacrificium, nec non dimittendi et retinendi peccata. 2. Ad veneraikmem tanti Sacrificii, ab ipso Ecclesiæ initio fuerunt in usu septem Ordi­
nes; tres majores seu sacri, et quatuor minores. 3. Cum ordinatio sacra

DE PRINCIPIIS DIRECTIVE.

:· Λ»’ '

r

conferat gratiam, ordo est verum ac proprium Sacramentum. 4. Non omnes
Christiani sunt Sacerdotes, sed ii soli qui ab Episcopis legitime sunt ordinati:
semel ordinati nunquam fieri possunt Laid. Episcopi ad llierarchiam Ecdesiasticam pracipue pertinent; sunt Presbyteris superiores; prater confir­
mationis collationem et alias functiones sibi solis proprias, ministros Ecclesie
ordinant, etiam non requisito nec necessario Laicorum suffragio aut con­
sensu : sine Episcopi ordinatione, ad secularis potestatis vocationem vel
institutionem exercentes ministeria sacro, non sunt ministri Ecclesiæ.
CANONES adnexi exerrantur illum qui dixerit : 1. In N. T. non esse
sacerdotium visibile, aut potestatem consecrandi et offerendi, vel remittendi
et retinendi peccata, sed officium et nudum ministerium pradicandi Evange­
lium; quique non praedicant, non esse sacerdotes : 2. Prater sacerdotium
nullos esse Ordines alios, per quos vel ut per gradus ad illud ascendatur :
3. Ordinem non esse vere ac proprie Sacramentum; sed figmentum huma­
num, aut ritum tantum eligendi ministros Verbi Dei : 4. Per eum non dari
Spiritum sanctum, nec imprimi characterem ; vel Sacerdotem semel factum,
rursus fieri Laicum posse : 3. Sacram Unctionem in ordinatione usitatam
non requiri, sed contemnendam esse ac perniciosam; similiter et alias
Ordinis cæremonias : G. In Ecclesia non esse hierarchiam divina ordinatione
institutam, quæ constat ex Episcopis, Presbyteris, et ministris: 7. Episcopos
non esse Presbyteris superiores; vel non habere potestatem confirmandi et
ordinandi; vel eam ipsis esse cum Presbyteris communem ; vel ordines,abs­
que populi aut potestatis secularis vocatione vel consensu collates, esse
irritos; vel non ordinatos, nec missos ab Ecclesiastica potestate, veros esse
verbi divini et Sacramentorum ministros : 8. Episcopos, qui auctoritate
Romani Pontificis assumuntur, non esse legitimos et veros Episcopos.
Sejw. 24*. Eduntur de Sacramento Matrimonii Canones et reformatio.’
additur aliud ad alias materias pertinens decretum de reformatione, viginti
capita complexum.
CANONES prait doctrina, quæ matrimonii perpetuum et indissolubilem
nexum asserit; hoc vinculo duos duntaxat copulari et conjungi enuntiat;
gratiam, quæ naturalem amorem perficiat, indissolubilem unitatem coufirmet, conjuges sanctificet, matrimonio meritis Christi comparatam affirmat;
indeque matrimonium Sacramentis annumerandum inferi, el Traditione
confirmat.
Ipsi autem CANONES pro more reprobant eum qui dixerit: 1. Ma­
trimonium non esse vere ac proprie Sacramentum a Christo institutum
nec gratiam conferre : 2. Licere Christianis plures simul habere uxores,
nec hoc lege divina prohibitum : 3. Consanguinitatis et affinitatis tantum
gradus in Levilico expressos, matrimonium impedire contrahendum, diri­
mere contractum ; nec posse Ecclesiam dispensare in eorum nonnullis, nec
constituere, ut plures impediant et dirimant : 4. Ecclesiam non potuisse
constituere impedimenta matrimonium dirimentia, vel in iis constituendis
errasse : 5. Propter hæresin, aut molestam cohabitationem, aut conjugis
absentiam, dissolvi posse matrimonii vinculum : G. Matrimonium ratum,
non consummatum, pei alterius conjugurn solemnem Religionis professio­
nem non dirimi . 7. Enare Ecclesiam, dum docuit et docet non dissolvi
vinculum matrimonii per alterius conjugurn adulterium : nec, quamdiu

notitia

Conciliorum generalium.

221

iIter conjugurn vivit, posse etiam innocentem aliud matrimonium inire;
niædiariquc eum qui dimissa adultera aliam duxerit; ct eam qua; dimisso
adultero nupserit alii :8. Ecclesiam errare, dum decernit, ob multas causas
fieri posse separationem conjugurn quoad thorurn seu cohabitationem, ad
certum incerluinve tempus : i). Clericos in sacris ordinibus constitutos, et
Higularescastitatem solcmniler professos, posse matrimonium contrahere:
conlraetumquc valere, non obstante lege Ecclesiastica vel volo; ornnesqtic
posse contrahere matrimonium, qui castitatis, licet eam voverint, donum
«habere non sentiunt : 10. Statum conjugalem præponendum virginali vel
ctflibi; huneque illo non esse meliorem : II. Prohibitionem solemnilatis
nuptiarum certis temporibus esse superstitionem; benedictiones canini
iliasque cæremonias Ecclesiasticas damnandas: 12. Causas matrimoniales
non spectare ad Judices Ecclesiasticos.
Reformatio complectitur sequentia. I. Matrimonia clandestina, etiam sine
consensu parentum, valida fuerunt, quandiu ea non irritavit Ecclesia; quae
tamen illa semper prohibuit. Cum vero sola prohibitio non sufficiat ad coer­
cenda scelera, abusus et pericula adulteriorum, fiat posthac a proprio con­
trahentium Parocho trina denuntiatio, quæ tamen minui vel remitti ex
Ordinarii judicio possit. Nullo impedimento opposito, et consensu intellecto,
matrimonium celebretur in facie Ecclesiæ, praesentibus testibus, et Parocho
sponsos conjungente. Qui aliter quam praesente Parocho, vel, de hujus aut
Ordinarii licentia, alio Sacerdote, et duobus vel tribus testibus, matrimo­
nium contrahere attentabunt, ad sic contrahendum sint inhabiles, et con­
tractus hujusmodi irritus ac nullus; qui aliter fecerint, poenis insuper ab
Ordinario gravibus mulctcntur. Sponsi ante matrimonium ordinarie in
eadem domo non cohabitent. Qui sine Parochi proprii licentia matrimonio
jungit sponsos, ipso jure suspensus maneat, dum a Parochi proprii Ordinario
absolvatur. Habeat Parochus librum quo conjugurn et testium nomina, dies
el locus matrimonii contracti notentur. Moneantur sponsi ut ante matrimo­
nium confiteantur et communicent. Hoc decretum promulgetur sæpius in
Parochiis, præsertim primo anno : post triginta autem dies a promulgatione
fada, robur suum habeat. 2. I nus tantum vel una, vel ad summum unus et
dm munus patrini agan t : inter hos et baptizatum baptizatique parentes,
nec non inter baptizantem ct baptizatum baptizatique parentes tantum
cognatio spiritualis contrahitur : unde horum nomina inscribantur libro baplisnali. Si alii præter designatos infantem levando tangant, cum his cognatio
wi oritur. Similis limitatio est cognationis ex Confirmatione. 3. Impedi­
mentum publicæ honestatis ex sponsalibus quacumque ratione invalidis non
critur : si valida fuerint, primum gradum non excedat. 4. Impedimentum
imitatis, ex fornicatione ortum ad primum, tantum et secundum gradum
restringitur. 5. Qui scienter intra gradus prohibitos contraxit, separetur et
•pedispensationis careat : idem liat, si neglectis solemnitatibus ignorans cum
impedimento contraxit si adhibitis solemnitatibus, ignoratum impedimen­
tum postea cognoscatur; facilius el gratis cum eo dispensari potest. In con­
trahendis matrimoniis vel nulla dispensatio, vel raro, idque ex causa et
gratis detur : in secundo gradu nunquam dispensetur, nisi inter magnos
Principes et ob causam publicam. G. Inter raptorem ct raptam, dum hæc est
ω raptoris potestate, non stat matrimonium. Raptores et adjutores sint ipso

I

H

UE I'lUXCIl’IlS UIKECTIVIS.

'r %

r ;·1 ·

jureûxcommunicati et perpetuo infames; si Clerici fuerint, de proprio gradu
decidant. Si rapta separata, et in loco tuto ac libero posita, consentiat libere,
rapior eam ducere possit : tenetur tamen eam dotare, seu duxerit, scuiuhi.
7. Vagabundi non facile admittantur ad matrimonium : Magistratus sccularcs eos coerceant : Parochi non adsint eorum matrimoniis, nisi tub
inquisitione, et re ad Ordinarium delata, ab eo habuerint licentiam. S. Con­
cubina vi i post trinam Ordinarii monitionem excommunicentur : nitra
annum contumaces puniantur gravius. Concubinæ post trinam monitio­
nem puniantur severe, cl extra diœçcsin ejiciantur, invocato, si opus,bra­
chio seculari ; aliis pomis in suo lolxue permanentibus. 9. Domini it
Magistratus directe vel indirecte cogentes minis vel pœnis subditos ad
certa matrimonia cum certis contrahenda, ipso facto sint excommuniait
10. Ab adventu usque ad Epiphaniam, et a feria quarta Cinerum usque ad
Octavam Paschalis inclusive, prohibitiones solemnium nuptiarum obser­
ventur.
'
I
Sr.ss. 2?P. Sanciuntur tria decreta dogmatica : lum de Purgatorio; î® de
Invocatione, Veneratione ac Reliquiis Sanctorum, et sacris Imaginibus; 3™ Je |
Indulgentiis; cui additio facta de. delectu ciborum , jejuniis» et diebus festis: I
posterioribus interponebantur decreta, alterum de Regularibus, de Reforma- I
lionc altcnim : negotium olim commissum de Indice librorum noxiorum, cum
perfici et distincte dc omnibus judicari non potuerit, jubetur quodeumque |
hac in re a Deputatis factum exhiberi summo Pontifici, ut ejus judicio et
auctoritate opus terminetur et evulgetur : idem mandatur Deputatis ad
Catechismum, Missale et Breviarium : demum post faciam probatamque
finienda* Synodi ct confirmationis pelendæ rogationem, succedit acclamati)
et subscriptio Patrum, quos inter Procuratores absentium soli subscripserunt
non definiendo.
Decernitur de purgatorio : esse purgatorium; animas ibi detentas fidelium
suffragiis, potissimum sacrificio miss® juvari ; sanam de purgatorio doctri­
nam credendam, tenendam, et populo prædicandam ; omissis tamen dif­
ficilioribus ct subtilioribus quæslionibus, incertis autem, curiosis, ct supers­
titionem vel quæslum sapientibus tractari prohibitis. De invocatione cl
veneratione Sanctorum : Sanctos cum Christo regnantes , orationes suas pro
hominibus Deo offerre ; bonum et utile esse, suppliciter cos invocare, el ob
beneficia a Deo impetranda per ejus filium, unicum redemptorem el salvato­
rem , ad eorum orationes opemque confugere : illos c contra impie sentire,
qui negant sanctos esse invocandos, aut pro hominibus orare; qui sancto­
rum invocationem dicunt esse idololatriam , vel pugnans cum verbo Dei, vel
honori Christi adversum, vel stultum. De Reliquiis Sanctorum: Sanctorum
Martyrum et aliorum cum Christo viventium sacra corpora a fidelibus este
veneranda, per quæa Deo multa beneficia hominibus praestantur; omnino
damnandos esse ct damnari eos, qui sanctorum reliquiis venerationem non
deberi, vel eas inutiliter honorari, et sanctorum memorias opis eorum impe­
tranda? causa frustra frequentari affirmant. De imaginibus sacris : Imagines
Christi el sancturum, in templis præsertim, habendas ct retinendas; illisquc
honorem ct venerationem impertiendam esse, non quod credatur illis inesse
aliqua divinitas autrirlus, vel quod ab ipsis imaginibus aliquid petendum aut
in iis fiducia sit figenda, ut gentiles olim idolis tribuebant : sed quia honor

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

223

illis exhibitus releitur ad prototypa; ita ut per imagines, quibus veneratio­
nis signa exhibemus, Christ mu adoremus et sancto» veneremur. Insuper per
picturas populum erudiri el confirmari in articulis fidei, monerique intucntes acceptorum beneficiorum el exemplorum imitandorum: quibus qui con­
traria docent, anathemati subjici. Abusus autem, si qui sint, abolendos esse;
instruendum populum divinitatem non hinc corpoream quia sensibiliter
figuratur; et omneni superstitionem, quteslum ct lasciviam tollendam : unde
nec proponendam esse insolitam imaginem, nec nova miracula aut reli­
quias recipiendas, nisi ab Episcopo recognitas et approbatas. In gravioribus
quaestionibus a Synodo Provinciali esse cognoscendum ; nihil tamen novum
elinusitatum decernendum, inconsulto Pontifice. De Indulgentiis: Potesta­
tem eas concedendi a Christo collalam esse Ecclesiæ; carum usum ab anti­
quissimis temporibus fuisse; eumdem, Christianis maxime salutarem et a
Conciliis probatum, esse retinendum : damnatis illis qui contraria asserunt ;
adhibendam tamen in iis concedendis moderationem, ne disciplina enerve­
tur. Ad abusus emendandos, quæslum pravum pro iis consequendis penitus
abolendum; alios ex superstitione, ignorantia vel aliunde provenientes,
indagandos apud suos ab Episcopis, et a Concilio Provinciali cognitos ad
summum Pontificem referendos, ut de illis pro Ecclesia universali statuatur.
De delectu ciborum, jejuniis et diebus festis: Commendanda ct usurpanda
esse, quæ Romana Ecclesia servat ct Concilia statuunt ; maxime ciborum
delectum ct jejunia ad carnem mortificandam, dierum festorum celebratio­
nem ad pietatem augendam : admonito populo ad obedientiam, ut remunerationem capiant, ultionem evitent.
IU. Argumentum quod in Conciliis aliis præbebant Canones, in præsenli
referunt Decreta de Reformatione. Ordinem in illis non facit doctriuæ me­
thodus, nec materiæ ratio; quin ct eadem ros aliquoties, auctario tamen
quodam accedente, est repetita: unde quam unam habent ex Sessionibus,
inquibus promulgata fuerunt, seriem sectabimur; excepto solo decreto quod
de Regularibus inscribitur, cum alia careant quacumque inscriptione : quæ
enim de observandis in celebratione Missæ ac reformatione matrimonii edita
sunt, tanquam affinia rebus dogmaticis supra adjecimus.
InSessionc Γ. Ordinatur: 1. jam constitutos urgendos, aut recens consti­
tuendos esse, in Ecclesiis Episcopalibus quidem ct Collegiatis insignibus
Theologum ad sacram Scripturam, in Collegiatis minoribus autem AlagisIram ad grammaticam gratis docendam ; iisdem etiam dc congruo stipendio
providendum: idem commendatur monasteriis elRegularium conventibus:
jiwterca datur docentibus, qui probati sint, et scholaribus Clericis, gaudere
reditibus, in absentia legitima a jure concessis. 2. Debere Episcopos per sese,
aut si impediantur, per alios idoneos prædicare Evangelium; cohibere noxie
pr ofitantes ; arcere ignotos : Regularibus, ut praedicent, necessariam esse
Nipcrioris licentiam ct Ordinarii approbationem: Quæstuariis prædicalioBcm non permittendam.
lihSfM. VI. hœc habentur : I. Obligati sint Prælali ad Residentium : contra
nn residentes valeant Canones aliquando promulgati : Absentes a sua Ecclesia
snccausalcgilima, mulctentur quarta fructuum parte unius anni, Ecclesiæ et
pauperibus applicanda. 2. Etiam Inferioribus sit obligatio residentiæ, ubi
tam beneficium requirit: legitima abscidite causa ab Ordinario probanda:

221
w· PRI.X'CIPIIS DIRECTI VIS.
data ab hujus Ordinario facultate. ipso jure a Pontificalibus sit suspensus
per anuum; sic ordinatus ab executione ordinum, quandiu Ordinario libu*
rit. 3. Ordinatos abalieno, sine suo examine et dimissorialibus, Episcopus
suspendere ab exercitio possit .si minus idoneos repererit. i. Nullus Clericus,
Pontificalia, nec Ordines conferant in aliena dioecesi sub poma, sine expressa
diœcesani licentia.
In S«w. 17/. I · Ad regimen Ecclesiæ Cathedralis non admittatur, nisi legi­
time natus,ætate maturus, probus el doctus. 2. Tenens pl ures Episcopatus, de­
signato tempore dimittat omnes, uno excepto; alias ipso jure vacent omnes,
excepto ultimo. 3. Beneficia inferiora, praesertim curata, conferantur dignis,
quique ipsi residere et curam exercere possint. 4. Plurium beneficiorum
curatorum aut incompatibilium contra Canones detentor, ipso jure illis sil
privatus. 5. Idem si dispensatione gaudeat, eam exhibeat Ordinario, qui de
idoneo vicario provideat, (i. Uniones beneficiorum certo ante tempore fact®
examinentur ab Ordinario: faciendae,aut effectum nondum sortitæ,legitimam
causam et Ordinarii judicium habeant; alias irritas declarentur. 7. Beneficia
unita visitentur ab Ordinario annis singulis ; curentur per vicarios gau­
dentes tertia parie fructuum. 8. Ecclesiæ reparandae ; et cura animarum
sollicite exercenda. 9. Promoti ad majores Ecclesias, ultra semestre conse­
crationem suscipere non differant. 10. Sede vacante. Capitulum, infra annum
a vacationis die, licentiam ordinandi aut litteras dimissoriales nulli conce­
dant, nisi aliqui occasione beneficii oblinendi aut obtenti arctato : si contra­
veniat, subjaceat interdicto; ordinatus ipso jure sit suspensus ab executione
ordinum. 11. Iu his litteris exprimatur causa, ob quam ab Episcopo proprio
ordinari nequeat : ordinationem præeat examen. 12. Facultas de non pro­
movendo annum non excedat. 13. Electi, praesentali, aut nominali ad Iwncficium, sine praevio examine non instituantur, iis exceptis quos Academia
praesentat. 1 L Causae civiles exemptorum extra locum exemptum cognos­
cantur ab Episcopo, ut S. sedis legato. 15. Curent Ordinarii ut hospitalia
fideliter administrentur.
InScss. Λ7//. 1. Episcopi resideant ; subditos prudenter, h. e. suaviter et
fortiter regant : ab eorum sententia inlerlocutoria ante definitivam, in causis
visitationis et correctionis, aut criminalibus, nemo appellet. 2. Appellationis
causa in criminalibus ab Episcopi sententia, si cui in partibus delegatur,
committatur Metropolitano; si is habeatur suspectus, aut ultra duas diætas
distet, viciniori Episcopo aut ejus vicario ; non inferiori judici. 3. Acta primæ
instantia» intra triginta dies gratis dentur appellanti; alias judici, ad quem
absque illis liceat procedere, t. Episcopo Clericum deponenti aut degradanti,
si determinatus a Canonibus numerus Episcoporum adesse nequeat, assistant
totidem Abbates ejusdem dioecesis : si nec hi præsto sint, assistant person®
aliæ in dignitate constituta?. 5. Gratia remissionis pœnæ obreptilie vel subreplitie impetrata, revocetur a concedente. 6. Episcopus non citetur personaliter,
nisi depositionis aut privationis causa. 7. Testes contra EpiscopUin non ad­
mittantur, nisi idonei ct graves. 8. Graves Episcoporum causæ a summo
Pontifice cognoscantur.
In Sess. A7I. 1. Interdictus ascendere, aut suspensus exercere ordinem, si
non praesumat tamen ascenderit vel exercuerit, Accepta ab alio quam suo
Pradato licentia, puniatur. 2. Episcopus ordinans-alienum subditum sine

ΝΟΊΙΤίΑ CONCI LIOHV.M GENEiULlUL

ZZJ

data ab hujus Ordinario facultate, ipso jure a Pontificalibus sit suspensus
per annum ; sic mdinalus ab executione ordinum, quandiu Ordinario libue­
rit. 3. Ordinatos ab alieno, sine suo examine el dimissorialibus, Episcopus
suspendere ab exercitio possit ,si minus idoneos repercrit. i. Nullus Clericus,
quantumvis exemptus, eximatur a correctione Episcopi residentis, etiam extra
usitationem agentis, ut sed. Aposl. delegati. 5. Conservatorum potestas ad
certos limites restringatur. G. Clerici in sacris constituti, aut beneficium pos­
sidentes, habitum Clericalem gestent ; si ab Episcopo moniti non pareant, sus­
pendantur ab ordinibus; si non emendentur, priventur beneficiis et officiis,
i. Homicida voluntarius, licet occultus, careat beneficio et ordine : casualis itui
umvi repellens, cognita et probata causa, dispensetur. 8. Ex privilegio po­
tens punire subditos alienos, criminum etiam atrocium reos tamen non pu­
niat,sine interventu eonun Episcopi aut persona? ab eo dcpulatæ. 9. Beneficia
uniusdiœcesis nullo prælextu uniantur beneficiis alterius dioecesis. 10. Regu­
laria henelicia conferantur nonnisi Regularibus actu, aut qui esse debeant.
II. Regularis translatus ad alium ordinem, in claustro sub obedientia vivat
perpetuo, ct sccularium beneficiorum sit incapax. 12. Posthac jus Patro­
natus obtineat nemo, nisi ex fundatione aut dolatione, Episcopo reservata
prasentati institutione. 13. Praesentatio fiat Ordinario; alias institutio sil
nulla.
Iu Sess. XXL 1. Episcopi dent gratis ordines, tonsuram, dimissorias et testi­
moniales : nec ipsi, nec eorum ministri, pro illissigillandis vel sponte oblatum
accipiant; ubi tamen consuetudo viget, Notarii ultra decimam aurei partem
non capiant,ct siquidem aliunde carcan t salario. 2. Etiam idoneus non admit­
titur ad majores ordines, nisi habeat beneficium sufficiens; qui illud resi­
gnare nequeat, nisi aliunde vivere possit: Patrimonium vel pensionem etiam
sufficientem possidentes ordinari nequeant, nisi quos Episcopus pro neccssilate aut utilitate Ecclesiæ suæ ordinandos judicaverit: quo facto illa alienari
sine Episcopi facultate non possint. 3. Ubi nullæ vel tenues sunt distributio­
nes quotidianae, ad eas tertia pars proventuum et fructuum separetur, divi­
denda inter prasentes divinis officiis; salva consuetudine, qua non residen­
tibus nihil, aut tertia par le minus datur. 4. Ubi Rector unus non sufficit,
addantur Sacerdotes competentes: ubi, obloci distantiam vel difficultates et
incommoda magna, Parochiam ad matricem Ecclesiam accedere nequeunt,
invitis etiam rectoribus constituantur novæ Parochiae, assignata portione ex
matrice: hac non sufficiente, adigatur populus ad suppeditanda necessaria.
5. Ob Ecclesiæ paupertatem, ct in casibus a jure expressis, Episcopi faciant
imioncm Ecclesiarum Parochial i um, vel beneficiorum curatorum aut non
curatorum cum curatis. G. Imperitis sed honestæ vitæ Rectoribus, vicarii pro
tempore dentur, cum assignanda fructuum parte: scandalosc viventes et sic
perseverantes priventur beneficiis, exemptione et appellatione remota,
i. Ecclesiæ vetustate vel alias collapsa? restaurentur ex fructibus ad eas per­
linentibus; qui si non sufficiant, Patroni, aut fructuum ex illis perceptores, in
horum defectuParochiani contribuant : si nullo ex his medio reparari queant,
beneficia transferantur ad matrices aut vicinas Ecclesias; diruta in profanos,
noo tamen sordidos usus conversa, et cnice ibidem erecta. 8. Monasteria
commendata, ubi regularis disciplina non viget, ct beneficia qualitercumque
commendata,singulis annis ab Episcopo visitentur. 9. Quicstorum eleemo,

'

15

i

<

226

OF. PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

synanini nomine el usu penitus sublato, indulgentias publicci Ordinarius, cl
duos de Capituln ordinet, ad recipiendas absrpie merccde eleemosynas.
InSess. XXII. 1. Clerici a negotio seculari abstineant, honeste,graviter,cl
sancte se gerant, ut aliis sint exemplo. 2. Assumendus ad Cathedralem Eccle­
siam, natalibus, aetate, moribus et doctrina sil pneditus, Doctor aut Liccntiatus in Theologia vel jure Canonico, aut Academia» testimonio instructa,
aut saltem per sex menses in sacro jam ordine constitutus. 3. Crcenlui
distributiones quotidiana?, ut supra: portiones absentium pro Episcopi arbi­
trio cedant fabrica» aut pio loco, exceptis tum actu curam extra civitatem
gerentibus, qui pro praesentibus habentur; tum perdentibus aliquid, quod ad
tertiam fructuum partem ascendit. L In Cathedrali vel Collcgiala, etiam
Regulari, vocem non habeat, qui non est Subdiaconus: intra annum susci­
piantur ordines ad ministerium requisiti : provisio solum fiat habentibus
ætatern ct alia requisita. 5. Dispensationes extra Romanam curiam commit­
tantur Ordinariis eas impetrantium: Rescripta gratiæ non sortiantur eflectum. nisi ab illis ut delegatis summarie et extrajudicialiter cognita. 6. Eodem
modo procedatur in commutationibus ultimarum voluntatum. 7. In appella­
tionibus, Cap. Romana de appellat, in seor/oservetur. 8. Episcopi videant omnes
dispositiones pias; habeantquejus visitandi hospitalia, collegia, confraternitates Laicorum, iis exceptis quæ immédiat® Regum protectioni substant.
9. Administratores piorum locorum singulis annis reddant rationem Ordina­
rio, nisi aliter in fundatione sit cautum. 10. Notariorum sufficientiam
scrutentur Ordinarii: insufficientes aut delinquentes arceant a causis Eccle­
siasticis. II. Ecclesiasticorum binorum aut proventuum usurpatores, deten­
tores, aut perceptionis impeditores subjaceant anathemati, absolutione Papæ
reservata; si eorum quis Ecelesiæ Patronus sit . jure Patronatus etiam privetur,
si Clericus, excidat beneficiis, sil inhabilis ad alia, et suspensus ab ordinibus.
In Sess. XXIII. 1. Episcopus aut Praelatus superior nunquam absit a sua
dioecesi, nisi ad summum 1res menses continuos vel interruptos : si urgente
causa abesse ultra velint, eam Papæ aut Metropolitano in scriptis offerant
approbandam, excepto negotio Rcipublicæ aut sui Episcopatus notorio aut
repentino; tempore absentiæ caveat Ecelesiæ de damno : alias fructus non
faciat suos, sed teneatur fabric® aut pauperibus loci pro rata absentiæ ero­
gare, diam monitione alia non secuta. Idem valeat de Curatis inferioribus,
in quorum absentia ponantur vicarii ab Episcopo approbati : discedendi
autem licentiam in scriptis et gratis dandam, nisi ex gravi causa, si ultra
bimestre, non obtineant. 2. Episcopus, ultra 1res menses consecrationem
differens, restituat fructus : qui rursus per totidem differt, ipso jure Ecclesia
sit privatus. Consecratio autem in Ecclesia, ad quam est promotus, si com­
mode fieri queat, aut in Provincia agatur. 3. Episcopus ipse Ordines confe­
rat : morbo impeditus, alibi ordinandos non dimittat, quam examinatos et
probatos. t. Tonsura tantum detur confirmatis, fidei rudimenta item legere et
scribere doctis, et probabiliter verum clericandi animum gerentibus. 5. Pro­
movendi ad minores habeant testimonium a Parocho et Scholæ Magistro:
ante ejus ordinationem omnia indagentur circa natales, ætatern, mores etc.
G. Tonsura et minoribus etiam initiatus, beneficium non obtineat ante 11“
aetatis annum : Fori privilegio non gaudeat, nisi beneficium habeat, aut
Clericalem habitum et tonsuram gestet : inserviat alicui Ecelesiæ aut in Cie-

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

22/

riconim seminario vel Academia versetur. 7. Episcopus de ordinandorum
qualitatibus dispiciat, adseitis viris peritis. 8. Quilibet ordinandus ab Epis­
cope proprio, vel de hujus licentia et testimoniis ab alio : ordinatio publice
ac present i Clero fiat in Cathedrali ; aut si alibi, in digniori Ecclesia.9. Epis­
copus nequeat ordinarent familiarem, nisi triennio sccum commoratum :
tunc autem slatini conferat ei beneficium. 1(1. Abbates non conferant tonsu­
ram aut minores sive seculari sive regulari sibi non subdito : Capitula
dimissorias non concedant, etiam vacante sede. II. Etiam minoribus ordi­
nandi servent interstitia : exerceant ordinis suscepti officium; vitæ merito,
doctrina», incremento ostendant sc dignos ascensu : a postremo minorum ad
primum majorum intercedat annus. 12. Non ordinetur ante annum ætalis
22“ Subdiaconus, 23um Diaconus, 25um Presbyter : idem valet pro Regulari­
bus, qui sine examine Episcopi non ordinentur. -13. Subdiaconi et Diaconi
ordinandi sint probati in minoribus, instructi litteris ct scientia ad suum
ministerium pertinente, et continentes : ordinati festis solemnibus et Domini­
cis communicent, per annum interstitia servent. Duo sacri ordines eodem
dic conferantur nulli. 14. Ascensuri ad Presbyteratum sint imbuti litteris
ad docendum populum omnia ad salutem necessaria, et ad Sacramenta
administranda : bono sint exemplo : festis saltem solemnibus et Dominicis
celebrent, et quoties munus postulant, si curati sint. Cum promotis per
salium Episcopus dispensare possit, si non ministraverint. 15. L't Presbyteri
absolvendi potestate per ordinationem accepta uti et secularium confessiones
audire possint, omnes qui Parochiale beneficium non habent, etiam Regu­
lares, debent ab Episcopo approbari seu judicari idonei, pi-ævio examine, nisi
aliunde constet : Approbatio detur gratis. 1G. Ordinandi inscribantur cerlæ
Mesiae, nec vagentur incertis sedibus : qui Episcopo non consulto deseruit
hum, ei sacrorum exercitio interdicatur : Peregrinus sine Episcopi sui
wmmendatitiis non sinatur celebrare vel
• administrare Sacramenta. 17. Funeliones minorum ordinum restituantur, assignato fructu ex beneficiis simpli­
cibus aut fabrica : deficientibus minorislis coelibatum colentibus, sufficiantur
conjugati sed monogami, tonsurali ct clericaliter induti in Ecclesia. 18. In
cathedra! ibus pro ratione facultatum erigantur seminaria Clericorum, in
quæ pauperes præsertim admittendi et ad sacra ministeria præparandi juxta
hmarn hic præscriptam : erigantur item scholæ communibus Ecclesiastico5·
nim sumptibus,
InSess.XXIV. 1. Indictis post Episcopi mortem precibus publicis, electores
ituto tempore, sub mortali culpa, promoveant digniorem,legitime natum,
liti.alate. doctrina, reliquisque juxta canones requisitis instructum : sokmne de his instrumentum factum, cum electionis forma et electi profes­
se fidei, quamprimum mittatur ad Papam ; quod a quatuor Cardinalibus
cuminatum, ab eorum uno referatur in Consistorio, ubi judicium feratur.
Similisfierc forma servetur in electione Cardinalium, qui ex omnibus, quan­
tam fieri potest, Christianis nationibus sumantur lectissimi. 2. Quolibet
triennio habeantur Synodi Provinciales: ad eas conveniant, qui intéressé
detent : Exempti Episcopi ad Synodum vicini cnjusdam Metropolitani accè­
dent. Singulis annis celebrentur Diœccsanæ. 3. Episcopi, sive per sc sive per
alium, quotannis vel saltem intra biennium visitent totam dioecesin: Metro{difani dîœrescs comprovinciales, nonnisi causa cognita et approbata in

i.

·.*

DE PRINCIPIIS DIRECTI VIS.

Cone. Provincial! : Visitatores nec inutiles nec indebitos sumptus faciant :
Patroni nec administration! Sacramentorum, nec visitationi proventuum
se immisceant, nisi aliunde id eis competat. I. Episcopi in Ecclesia Callitdrali, Parochi in suis pradicent per se, vel impediti per alios; postremi qui
dem omnibus Dominicis et festis solemnibiis. Moneantur Parochiani, se ad
verbum Dei audiendum, si commode id fieri queat, intéresse Parochia· sin
debere; nullus omnino, Episcopo contradicente, praedicare praesumat. Pueri
Dominicis saltem et festis doceantur fidei rudimenta.
Causa· criminales
Episcopi grav iores a solo Papa cognoscantur ct terminentur: ubi extra curiam
sunt eommittendæ. solis Metropolitanis aut Episcopis committantur propria
Pontificis inann ad solam facti cognitionem, definitiva sententia Papa:reser­
vata : minores causa: tractentur in Gone. Provinciali. G. Dispensare possint
Episcopi in irregularitatibus el suspensionibus ex delicio occulto, excepto
homicidio voluntario, et reliquis ad forum contentiosum non deductis:
possint etiam, per se aut alium specialiter deputandum, in foro couscientiæ gratis absolvere sibi subditos a casibus occultis sedi Apostolicæ reser­
vatis : item a crimine hæresis. 7. Eliam lingua vernacula explicetur populo
vis cl doctrina Sacramentorum : singulis festis proponantur salutis mo­
nita, omissis quaestionibus inutilibus. 8. Publice peccantibus injungatur
poenitentia publica, nisi aliler videatur Episcopo ; Pœnilentiarius in Cathe­
drali collocandus, sit Theologiæ aut Canonum Doctor vel Liccntiatus, anno­
rum quadraginta, vel qui alias pro loci qualitate aptior. 9. Ecclesia secularis.
quæ est dioecesis nullius, visitetur ab Episcopo proximiore. 10. A subditis
per appellationem nequii suspendi exeeutio eorum quæ in visitatione circa
morum emendationem sunt decreta. 11. Honorarii tituli, quibusdam con­
cessi, nihil derogent juri Episcoporum. 12. Promovendus ad dignitatem cu­
ratam habeat ætatein saltem 2o annorum ; in munere clericali sit versa­
tus, doctrina ct moribus conspicuus : ad Archidiaconalum, sit Doctor vd
Liccntiatus in Theologia aut Jure l'anonico : ad dignitates vel personatus non
curatos, sil saltem 22 annorum. Professionem fidei faciat coram Episcopo vd
ejus Vicario; de Canonicatu vel dignitate idem præstet in Capitulo: alias pro­
dicti omnes fructus non faciant suos, ncc cis suffragetur possessio. Canonici
sint Presbyteri, vel Diaconi, vel Sulxliaconi ; Presbyteri dimidiam saltem
partem faciant : sique commode fieri possit, Canonicaluuin para media con­
feratur Doctoribus vel Licentialis ejusmodi. Canonici non absint ultra tps
menses,alias primo anno dimidia fructuum parte, secundo omnibus fructibus
privandi. Obeant omnes per se officia : abstineant ab illicitis venationibus
aucupiis, choreis, tabernis, lusibus. 13. Ecclesiis Galhedralibus tenuibus, cl
Parochialibus egenis succurratur ; beneficia tenuia non graventur : omnes
pertineant ad Parochiam, cujus Hectorem agnoscant ut suum Pastorem.
1 i. In provisione vel admissione ad possessionem beneficii, non detrahantur
fructus convertendi in usus uon pios. 13. Tenuitati Ecclesiarum cl benefi­
ciorum subveniatur xel unitione plurium simplicium, vel suppressione ali­
quorum, de Patronorum tamen consensu. 1G. Sede vacante Capitulum con·
slilual «econommn, curam rerum habiturum ; item infra octo dies a morte
Episcopi, Vk-arium qui Doctor sil vel Liccntiatus, aut alias idoneus : uterque
Episcopo electo rationem reddat. 17. I ni non conferantur beneficia duo,
etiam personalem residenliam non requirentia, nisi unum non sufficiat:

NOTITIA CONCIEJORUM GENERALIUM.

220

habens dtus Paroch laies vel unam cum Cathedral! Ecclesiam, retenta ima
dimittat alterum intra sex menses; alias utraque vacare censeatur. 18. Va­
canti Parochiin Episcopus stalim det \ icarium : concursu dcin publicato,
ipse vel Vicarius cum tribus Magistris aut Licenliatis, vel aliis Clericis aut
Regularibus, gratis examinet concurrentes : peracto-examine, ex bis qui
idonei reperti sunt, eligat quem judlcarit digniorem, illique Ecclesiam
conferat. Ubi Ecclesia est juris patronatus Ecclesiastici, si institutio pertinet
ad Episcopum, a Patrono pnesentetur is, quern ex approbatis per examina­
tores digniorem ille judicaverit ; si institutio ad Episcopum non spectet, bic
solus digniorem eligat, quem Patronus piiesentet ei, cujus est instituere ;
ubi Ecclesia est juris patronatus Laici, præsentatus examinetur a deputatis,
nec nisi idoneus instituatur. IO. Gratiis exspectat ivis, hactenus concessis, uti
fas sil nulli : rosèrvaliones mentales vel gratiæ ad vacatura, aut indulta ad
alienas Ecclesias, nulli dentur; dalœ abrogata· censeantur. 20. Causæ omnes
fori Ecclesiastici coram Ordinario loci in prima instantia cognoscantur: intra
biennium a die mota* litis saltem terminentur: lite ulterius protracta, partibus
liceat adire judicem superiorem, qui causam statu quo fuerat assumptam
quamprimum terminet : ante facta commissio, avocatio, vel appellatio non
teneat, nisi hæc sit interposita a definitiva aut definitivæ vim habente, cujus
gravamen per appellationem a definitiva reparari nequeat : excipe causas
juxta Canones coram sede Apostolica specialiter tractandas, Vel exurgenti et
rationabili causa per speciale scriptum propria manu subscriptum a Ponti­
fice commissas aut avocatas. Causæ matrimoniales et criminales Episcopi,
non inferioris judicis relinquantur jurisdictioni, nec a Nuntiis Apostolicis
impediantur aut turbentur; qui non procedant etiam contra Clericos, nisi
Episcopo prius requisito et négligente; alioquin eorum processus sint irriti:
Appellans ab Episcopo acta primæ instantiæ suis impensis deferat ad judi­
cem appellationis, admonito prius eodem Episcopo : Actorum copiam intra
mensem Notarius extradai appellanti ; alias una cum judice a quo, si is ter­
giversationis fuerit particeps, puniendus.
InSess. A'A'P. 1. Episcopi omnibus sint bono exemplo: humano carnis affedu deposito,nc ditent consanguineos aut familiares suos ex reditibus Eccle­
siasticis: idem servetur pro sua conditione a quibuscumque beneficiatis, etiam
Cardinalibus. 2. Professionem fidei emittant Episcopi in prima Synodo Pro­
vinciali; itein beneficiati ibidem, ct docentes in universitate, etiam singulis
annis. 3. Censura non facile ferantur, præsertim si alias haberi queat execntiorealis aut personalis : dum feruntur, bina monitio præccsserit : Magis­
tratui seculari sil nefas hac in re judici Ecclesiastico intercedere : censuris
innexus, si per annum insorduerit, ut suspectus de hæresi tractetur. 4. Episcqi. Abbates et Generales Ordinum possint pro sua conscientia statuere circa
nimium Missarum celebrandarum numerum. S. Onera beneficiis bene cons­
titutis annexa diligenter præslentur. G. Episcopo Capitula exempla in crimi­
nalibus ex incontinentia aut aliter visitanti, adjungantur duo a Capitulo
depilati ; qui ambo si discordent ab Episcopo, addatur tertius et praescripta
judicii forma servetur. 7. Accessus aut regressus ad beneficia non toleretur :
Coadjutor cum jure successionis PrælatO non detur, nisi causa prius a Ponti­
lia cognita. 8. Beneficiati sint hospitales; Hospitalia regantur, ut fert funhtwel patiuntur proventus : ad hæc advigilet Episcopus, contra fundationem

V'

i

!
i

SI

Jhi

! S si ,· ;

I.

k
îrZ

230

»!

!

/ 1

DE PRINCIPIIS DIRECTIVES.

nihil agat, eam observari curet, adhibitis etiam pœnis. 9. Jus patronatui
quomodo ct cui sit probandum. 10. Prater locorum Ordinarios deputentur
alii quidam idonei tanquam judices, quibus causa) Ecclesiastica* delegentur,
ac breviter terminentur. II. Ecclesiarum bona, item jura non elocentur,
12. Decimæ suhantnr : sohi impedientes excommunicentur : subveniatur
Rectoribus tenuium Ecclesiarum. 13. Quarta funeralium solvatur Ecclesiae
(Lathedrali aul Parochiali. ubi olim mm is fuit. 11. Concubinarii praescriptis
motio et poena puniantur. 13. Filius Clerici non habeat beneficium in Ec­
clesia, in qua pater aliquod habet vel habuit. 16. Beneficium curatum non
convertatur in simplex : Vicarius cum cura datus habeat portionem con­
gruam. 17. Episcopi secundum statum suum vivant ut Patres el Pastoresr
nec indecore se demittant coram secnlaribus. 18. Canones serventur ah omni­
bus: siquando in iis dispensandum, id liat valide, mature el gratis; alias
dispensatio sit subreplitia. 19. Duellantes, eorum patri ni, illisquc locum con­
cedentes. sint excommunieali ; item suadentes et spectatores : in ipso conflictu
mortuus perpetuo earcat sepultura Ecclesiastica. 2Ü. Principes seculam
custodiant ipsi el violari prohibeant Ecclesiasticarum personarum immunitalem, Dei ordinatione et sanctionibus Ecclesiasticis constitutam. 21. Omnia
de reformatione decreta sic sint facta, ut sit el inlelligatur esse salva semper
auctoritas Sedis Apostolicæ.
De Regularibus et Monial ibus. 1. Regulares vivant secundum regulam,
servantes exactam disciplinam. 2. Iidem nulla re tanquam propria utantur:
acquisita statim tradantur superiori el incorporentur conventui : proprieta­
rius, præter pœnas ab ordine statutas, per biennium privatus sit voce activa
et passiva. 3. Monasteria quævis, prater Minorum de observantia et Capuccinorinn, possidere possint bona immobilia : in ea non recipiantur plures
quam honeste sustentari ex reditibus vel eleemosynis consuetis queant:
monasteria non erigantur deinceps sine licentia Ordinarii. 4. Regulam
prætextu pii operis, alterius servitio se non addicat absque licentia sui supe­
rioris: nec a monasterio recedat, prætextu accedendi ad superiorem, nid
ab eo missus vel vocatus: qui sine ejusmodi mandato, in scriptis obtento,
reperitur. ab Episcopo puniatur tanquam desertor; huic etiam Regularis
studens in universitate subjaceat, nisi habitet in Conventu, o. Episcopus
curet servari clausuram, monialibus nec ad breve tempus sine causa ab illo
approbanda egredi permissis : sine ejusdem aut superioris licentia scripto
expressa, sub excommunicatione ipso facto incurrenda, ingredi intra septa
liceat nemini. 6. Superiores Regularium virorum ac feminarum eligantur
suffragiis secretis, nunquam publicandis: absentium vota non suppleantur.
7.r\bbatissa et Praposita quælibet eligenda, annos ætatis numeret 40, Pro­
fessionis liene obilæ 8; alioqui eligatur ex monasterio alio ejusdem Ordinis:
si ex hoc oriatur incommodum. eligenda quæ 30 ætatis el 5 Professionis
annos saltem habeat : nulla tamen praficiatur duobus monasteriis. Episco­
pus vel Prases alius ante cancellorum fenestellam, non autem monasterii
claustra ingressus, suffragia excipiat, servatis cætcroquin constitutionibus
Ordinis et monasterii. 8. Monasteria immediate Sedi Apostolicæ subdita,
congregationem ex uua vel pluribus provinciis faciant, quæ singulis trienniis
convocetur : si deputati inde non visitent, Episcopus ut Sedis \postolicæ Le­
gatus id prastet. 9. Monialimn monasteria, immediate subjecta Sedi Aps-

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

231

lolicæ, gubernentur ab Episcopis. IO, Sanctimoniales confiteantur et com­
municent singulis mensibus : bis vel ter in anno accipiant Confessarium
extraordiiiarium ; Eucharistiam tantum in publica Ecclesia asservent. 11. Re­
gulares quoad curam animarum in scculares exercendam ct Sacramentorum
• administrat ionem subsint visitationi et correctioni Episcopali. Excipe curam
ineas, qui sunt de familia monasterii, exercendam; item loca, in queis Abba­
tes aut Generales vel capita Ordinum sedem principalem habent, aut Regu­
lares jurisdictionem Episcopalem el temporalem in Parochos et Parochianos
exercent. 12. Censura Episcopales et festa Diœcesana etiam a Regularibus
serventur. 13. Controversias de proedria componat illico Episcopus : etiam
exempti compareant in supplicationibus publicis; iis tamen exceptis qui in
strictiori clausura semper vivunt. 14. Regularis extra monasterium dans
scandalum puniatur a suo Superiore; alias puniendus ab Episcopo. 15. Pro­
fessio non fiat ante ætatis annum l(>u,n completum, et annum a suscepto
habitu in probatione absolutum : antea facta Professio sit nulla. 16. Jurata
etiam et in favorem causæ piæ renuntiatio ante duos ultimos Aovitiatus
menses facta est nulla : Professione non secuta, est inefficax. Novitii finita
Probatione admittantur, aut ejiciantur: per quæ tamen nihil derogatur pio
instituto Clericorum Societatis Jesu. 17. Virgines habitum Religiosum non
assumant ante annum ætatis -12uin : Professionem non emittant, nisi peracta
prius ab Episcopo voluntatis exploratione. -18. Sint excommunicari, qui femi­
nam vel cogunt ad ingressum in monasterium, vel injuste impediunt ab
ingressu. 19. Post quinquennium a Professione emissa, non amplius audia­
tur volens agere de nullitate Professionis; ad laxiorem Religionem nullus
transferatur : qui ante obtentam licentiam dimittit habitum , puniatur ut
Apostata. 20. Superiores subjecta sibi monasteria visitent. 21. Monasteria,
quæ vitæ religiosa» disciplinam amiserunt, reformentur : iis nonnisi regula­
res ct ejusdem Ordinis praeficiantur : Monasteria principalia in commendam
obtinentes, post semestre vel Ordinem eumdem profiteantur, vel commendiscedant. 22. Hæc decreta accurate el statim observentur.
Receptum est hoc Concilium tanquam oecumenicurn a Provinciis Catho­
licis omnibus, etiam Galliæ; uti ex Synodis Provincialibus Rhemensi, Rothomagensi, Burdegalensi, Turoncnsi, Bituricensi, Aquensi et Tolosana, seculo
Ili.jam inclinante celebratis, et ex Comitiis Cleri Gallicani generalibus A.
1613. collectis manifeste liquet. Edicto praeterea Regio A. 1579. promulgato
vim legis publicæ Regni accepit idem quoad dogmata fidei: fatemur tamen
eadem auctoritate necdum esse munitum quoad Reformationis decreta, qui­
busdam scilicet Politicis contendentibus, ea universim non convenire cum
privilegiis aut moribus Galliæ. Discrepantia» hujus capita designantur hodie
er morum decretis duarum Sessionum ultimarum, queis: 1. Magistratui
Ecclesiastico datur potestas utendi reali et personali exeeutione contra secu­
tores el ferendi in eos censuras; 2. Dicitur anathema in concedentes locum
(Incilantibus: 3. Disponitur de Patronatu laico; 4. Mendicantibus relinquitur
jus possidendi immobilia; 5. Pontifici statuitur facultas evocandi lites coram
Ordinario pendentes, et causas Episcoporum criminales terminandi; G. Idem
videtur anteponi Conciliis generalibus, Synodo sub finem declarante omnia
ew decreta,salva Sedis Apostolicæ auctoritate, caque ejus judicio subjiciente.
Præterquam vero, quod hanc collisionem et pugnam diserte inficiati sint

23'2

OE PRINCIPIIS DIRF.CT1VIS.

summi Politicos magistri, Ossatus, Perronius et Riehelius Cardinales, tacite
reprobaverint synodorum sulliagia et repetita aliquoties ad Regem public®
declarationis postulata; certe vel disciplina' ratio ostendit, locum hic esse
privilegio aut dispensationi: vel legis Ecclesiastico* notio probat, illius vima
ratihabitione non pendere: vel observantia' potestas declarat, acceptationem
non scripto quidem, sed moribus satis esse contestatam.
CONCILIA GENERALIA NuN TAMEN uLCUMENICA.

138. Concilia generalia quidem. sed non œcumenica, numeramus qua­
tuor, scilicet : I. Sardieense, 2. Pisanum, 3. Constant iense, 4. Rasileense.
Prius constat tum ipsa celebrationis notitia, tum consensu omnium; inter
quos nonnulli sunt, qui illa œcunien icis annumerent. Posterius de 1. liquet
e\ eo quod Constantinopolitamim ab Ecclesia utraque semper habitum sit
pro secundoœcumenico: quod tamen foret tertium, si œçumenici praeroga­
tivam Sardieense obtineret. Cur autem illa denegetur, id ortum exinde vo­
lunt plures.qnod ob eamdem mentem et sententiam Sardieenseconfunderetur
cum Nicmno, aut hujus appendix et complementum æstimaretur, praesertim
cum fidei symbolum nullum condidisset : alii autem id cautum putant, ne
errori praeberetur auctoritatis noriæ occasio; dum Eusebiani, secessione ab hoc
Concilio facta, Philippopoli congregati, hærelieam fidei formulam sub Concilii
Sardicensis nomine disseminabant. De II. ideo convenit quia vel non repra·
sentabatur universa Ecclesia, duabus Pontificum obedientiis repugnantibus;
vel deficiebat approbatio Pontificis, saltem indubii nec controversi, cum
Conciliari actione auctum potius, quam sublatum fuerit schisma. De 111. ita
statuitur : quia sub extremis primum Sessionibus in œcumenicum coales­
cere poterat, a Pontifice approbatum fuit, solum quoad fidem et concilia­
nte!· acta ; quoad aliquam etiam partem a Lateranensi posteriori est repro­
batum. Demum de IV. constat quodex Concilio primum legitimo degeneraverit
postea in Conciliabuhim, bis avocatum alio, sæpius etiam reprobatum.
CONCILIUM GENERALE SARD1CENSE.

I. Implorato Constantii el Constantis Imperatorum auxilio Synodum in­
dixit Julius Pontifex, tum ut præter alios Athanasium ab Arianis in Cone.
Tyrio damnatum, a se postea communione receptum, Conciliari etiam sen­
tentia vindicaret; tum ut disciplinam ab iisdem hæreticis labefactatam
restauraret. Præter 80 Eusebianos. maximam partem Asiaticos, ex triginta
quinque Imperii provinciis confluxere Patres fere trecenti. Pontificis nomine
præsidium tenebat Osivs Ep. Cordubensis cum Archidamo et Philoxeuo Pres­
byteris. Conventus celebrabatur Sardicœ, urbe Daciæ,in Illyrico, exorsus22'
Maii A. 347.
II. Initium faciuntqucrelæ quas contra Arianonnn fraudes, vexationes ct
injurias duce Eusebio perpetratas, detulere S. Athanasius, Marcellus Ancy­
ranus et Asclepas Gazensis cum plurium Ecclesiarum deputatis, postulantes
utcausæ ipsorum retractarentur, Eusebianis ad rationem reddendam com­
pulsis. Judicii Ecclesiastici rectitudinem, quam Pati es querulantibus addixe­
rant, veriti Eusebiani, retardare primo suum in urbem adventum; tum
abstinere se suosque ab accessu ad Concilium cum reis a se damnatis com­
municans; demum negare passuros se retractari procedent ium Synodo-

notitia conciliorum generalium.

233

nim judicia : Sardiconses contra propositis Imperio Pontificis, concessione
Imperatorum, et judiciorum usu, urgere illos, ad actionum suarum justitiam
Concilio probandam. Quod cum isti desperabant fieri a se posse, causati gra­
tulationem de reportata in Persas victoria Constanti faciendam, profugiunt
noctu Pliilippopolim in Thracia, ibidem novas artes securius lentaturi. Frus­
trata igitur exspectatione, ad res agendas acceditur. Et quidem contra factas
interea Ariana! hæresis scissiones statuitur Nicœnam formulam sufficere;
nec aliam condendam, ne reformandorum symbolorum Arianus usus prae­
textum haberet. Dein audiuntur Athanasu et Asc.lep.-e defensiones, cum
testibus et documentis authenticis prolatis : examinatur Marcelli liber pro
criminis causa objectus: deteguntur vari® Eusebianorum artes. His perpen­
sis. Athanasius ab Arsenii caede, confracti calicis sacrilegio, aliisque crimi­
nibus imputatis immunis ac innocens, cum quatuor Presbyteris Alexan­
drinis, declaratur : Marcelli tides ex contextu libri ct sententiis, quærendo
duntaxat propositis, non autem assertis ■, sana innoxiaque enuntiatur : AscixPAS de altaris eversione objecta, sed luculenter refutata, absoh itur. Iisdem
suum in honorem restitutis, in trusi in illarum sedes usurpatores, Gregarius
et Rasilius, rescissis ordinationibus expelluntur; unaque Eusebianorum prae­
ripui deponuntur. Canones demum ad Osn postulationem sanciuntur·, addi­
tis sub finem, præter illas ad Pontificem et Imperatores, litteris encyclicis,
queis universi orbis Episcopi ad subscribendum invitantur. Dolorem inde
rouccptum.ulturi Eusebiani in Philippopolitano Conciliabulo, formulae semiarianœrecens conditæ addunt anathemata in Osium et Protogenem, quin in
ipsum Julium Pontificem, sibique Concilii Sardicensis nomen usurpant.
Quæ gesta, cum suppressis veræ Sardicensis Synodi actis, Donatislæ in Africa
spargerent, factum est, ut S. Augustinus L. 3. contra Cresconium et alibi,
non aliud, quam Sardieense Arianorum Concilium cognosceret.
111. CANONES editionis latinæ, utpote originariae, Graecis unitate supe­
riores subjicimus. Eorum auctoritas semper maxima fuit;adeo ut sub Nicæuoruin nomine cos laudatos a Romana Ecclesia, communis sit opinio : de qua
tamen Joannis Vecci in Sess. 20. Concilii Florent, oratio notari meretur. Est
autem hæc sumina: 1. Episcopus commutans Episcopatum laicaetiam commu­
nione privetur. 2 Eidem pœnæ subsit Episcopus a provincia ad provinciam
transiens, non invitatus. 3. Inter Episcopos litigantes judicent Compro­
vinciales: damnato ad Romanum Episcopum appellante, illius sententiae
obtemperetur. 4. Appellantis sedem nullus usurpet ante Papae sententiam.
5. Propriæ provinciæ Episcopo monito et renuente, vicini Episcopi novum
Antistitem ordinent. G. Non ordinetur Episcopus pro vico aut modica civitate.
7. Eliam Provincialis Synodi judicium retractetur per vicarios Papæ, si huic
ita videbitur. 8. et quatuor seqq. prohibetur Episcopis ne, nisi vocati aut invi­
tati ab Imperatore, accedant ad comitatum, eorum loco deputatis Diaconis,et
causis eundi designatis, cum cautela posita, ne hæc statuta facile violentur.
O.DeLaicis non fiat temere, aut sine ordinum interstitiis Episcopus. 14. Utra
1res hebdomadas Episcopus ne absit a sua Ecclesia. 15. Qui justa ex causa in
aliena Ecclesia inoratur, exceptis Dominicis, non sit in civitate alterius Epis­
copi. 1G. Excominunicalus ab Episcopo suo communionem non accipiat ab
altero. 17. Ihijus tamen causam ab Episcopis finitimis tractari liceat.
18. Nulli Episcopo fas sit Clericum alienum sollicitare aut ordinare. 49. Ordi-

234

UE PRLXCiniS DIKECTIVIS.

nalio alieni Clerici, sino proprii Episcopi consensu facia, non sil ratai ordi­
nans ejusniotli corrigatur. 20. Ne Clericus quieumque Thessalonica; inoretur
ultra 1res hebdomadas. 21.'Persecutionem passus tamen alibi morari possit
dum opportunitas reditus adveniat.
CONCILIUM GENERALE PISANUM.

1. Schismatis tollendi causa hoc Concilium coaluit. Illius origo altius est
repetenda, Sedem Aposlulicam A. 1305. transtulerat Clemens V. dwnoncm,
ibique tum ipse, tum ejus successores, septuaginta annorum spatio perman­
sere, donec tandem Gregorivs XI, etsi Gallus, Gallias tamen relinquens, Se­
dem Romæ restituit, inductus praecipue a Sanctis Brigitta et Catu.uunx
Senensi, quæ hanc esse Dei voluntatem revelatam sibi divinitus asserebant.
Mortuo illo Rom e 26* Maii 1376. mox Cardinales sexdecim in Urbe tunc pré­
sentes conclave ingressi sunt, successorem electuri. Romanus populus me­
tuens ne, electo forsan a Cardinalibus maximam partem Gallis Pontifice
Gallo, sedes Pontificia in Galliam rursus abiret, tumultu concitato clamat,
Italurn se velle, minitatus Conclavi ignem, Electoribus mortem, ni postulata
fierent. Ea in conturbatione electus est Bartholom.eus Prignano, Archiepiscopus Barensis absens; qui ab Ecclesia acceptatus, et a Cardinalibus per pia­
res menses ut verus Pontifex agnitus, assumpto Urbani VI. nomine, ubi
Romam veniens severiorem se quam tempora ferebant Cardinalium refor­
matorem profiteretur ; duodecim ex illis hoc rigore offensi Anagniam primo,
tum Fundos secesserunt. Hic protestati de violentia sibi illata, ideoque
electione Urbani VI. nulla, dicunt eidem diem ad jussuum tuendum: non
comparentem, lata sententia declarant in trusum: tandem 10® Septembr. A.
1378. RobertumGehennensemCardinalem eligunt in summum Pontificem,
Clementem VII. dictum, et cum sede Avenionem traductum. Ab hoc tempore
schisma tristissimum, et armis etiam exasperatum, Ecclesiam in partes scidit;
Pontificem Avenionensem Gallis, Neapolitanis et Hispanis; Romanum Italis,
Germanis et Anglis sequentibus. Atque id per successores, Urbano quidem
Bomfacicm IX. Innocentivm VI. et Gregorivm XII. suffectos, Clementi autem
Benedictum XIII. substitutum jam triginta annis propagatum tenuerat; cum
utriusque obedientiæ Cardinales, necquicquam tentatis inter Gregorivm ct
Benedictum viis aliis, ad scissionem vel alterutrius abdicatione vel utriusqne depositione tollendam, indixerunt Concilium.
Coufiatum id fuit ex 22 Cardinalibus. 4 Patriarchis, 12 Archiepiscopis et
14 eorum Procuratoribus, 80 Episcopis et 102 ipsorum vices gerentibus.
87 Abbatibus et 200 eorum loco substitutis, 4 Ordinum mendicantium Ge­
neralibus , 19 Ordinum Equestrium Officialibus vel Commendatoribus,
l.j Academiarum deputatis, 200 missis Ecclesiarum praecipuarum, 300 et
amplius Doctorum Tbeologiœ vel Canonum, 7 Regum ct pluribus Principnm
ac Civitatum Legatis : Præsidem habuit Cardinalem Pictaviensem, utrius­
que Collegii sacri Decanum : Celebratum est Pisis in Hetruria, inchoatum
25* Martii, absolutum 7’ Augusti A. 1400.
II.
I . 2 . ft .1 . Sedendi ordine stabilito, legibus Conciliaris discipliné
praelectis, Officialibus constitutis, et convocationis litteris recitatis. Petri»
de Luna et Angelus Corriarius, ille Benedictis XIII. hic Gregorius XII. com­
pellati, trina citatione evocantur : nee in postrema sessione comparent».

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

235

decernunturct declarantur in causa schismatis et fidei contumaces, contra
quos ad ulteriora sit procedendum. 4®. Rouerti Imperatoris Legati, ad partes
Gregoiui propugnandas missi, ubi auditi fuerunt in Concilio, protestatione
contra illud publicata, insalutatis Patribus discedunt. 5*. Gemini Pontifices
accusantur rursus de contumacia : proferuntur contra eosdem articuli tri­
ginta septem, schismatis ct accusationis capita complectentes. (P. Proponitur
subtractionem generalem esse faciendam. 7® Refutantur faefæ a Legatis
Imperatoris protestationis omnia ex ordine capita. 8®. Agitur rursus de obedieiitia utrique Pontifici subtrahenda : declaratur unio Cardinalium et con­
vocatio Concilii rite facta. 9®. Renuntiatur Pontificibus, et obedientia subtra­
hitur decreto promulgato. 10®. 11®. 12®. lidern citantur ad testesaudiendos: hi
audiuntur, et veridici comprobantur. 13®. Benedictus arguitur schismatis et
hæresis. 14®. Declaratur Concilium repraesentare universam Ecclesiam, haberequpjus cognoscgndi causam praesentem. 15®. Pronuntiatur sententia defi­
niens Gregorivm et Benedictum excidisse Pontificatu separatosque esse ab
Ecclesia ipso facto; inhibens ne quis eorum pro Papa se gerat; declarans
Ecclesiam Romanam vacare, et Christianos omnes ab illorum obedientia
absolutos esse. 16®. Cardinales Deo, Ecclesiæ Romanæ, ac Synodo promittunt
quod, si quis in Pontificem summum foret eligendus, continuaturus sit prae­
sens Concilium, donec facta sil reformatio Ecclesiæ in capite et membris.
17’. 18®. 19’. Cardinales utriusque olim obedientiæ, electionem hac vice, et
sine præjudicio, sub protectione Concilii auspicantur : post decem dies con­
cordibus suffragiis Pontificem nominant Petrum Philargi Mediolanensem
Archicpiscopmn, Professione Minoritam, Patria Cretensem : cumque Alexan­
dri V.nomineassumpto, Concilii jam Præsidem, lecto Electionisdecreto,soleuiniter coronant. 20®. et 21®. Decretis editis confirmantur tum dispensationes
ad matrimonium et pœnitentiariam spectantes, tum collationes, provisiones,
translationes beneficiorum, et ordinationes a geminis olim Pontificibus factæ,
exceptis iis quæ in praejudicium unionis fuerant tentatæ. 22®. Praecipiuntur
Concilia Provincialia ab Episcopis, Capitula generalia a Regularibus sub
Pontificiis præsjdibus habenda : Confirmantur acta Cardinalium ad schisma
tollendum : reformatio Ecclesiæ in capite ct membris suspenditur usque ad
Concilium proximum, triennio post celebrandum, ob plurium jam Prælatorum discessum : dimittitur Concilium, plenariis indulgentiis concessis
pro iis qui Concilio huic interfuerint, vel adhæserint.
concilium generale constantiense.

1. Schisma penitus extinguendum, reformatio Ecclesiæ tandem facienda,
et fides confirmanda adversus translatos ex Anglia in Bohemiam errores, 1res
erant causae Synodi cogendæ. Cum enim Pisani Concilii sententiae non ac­
quiescerent Benedictus Xlll. et Gregorius XII. illeque Aragoniam, Castellani
et Scotiam, hic vero Siciliam cum Italiæ portione aliqua sequacem traheret ;
praeterea Alexandro V. die 4 Maii A. 1410. falis defuncto Balthasar Cossa
.Neapolitanus, suIiJoannis XXIII. appellatione, sufficeretur : aucto Pontificum
numero schisma etiam increvit. Hoc ipsum vero reformationem Ecclesiæ
lanto minus permittebat, quanto plura et inter se discrepantia reformato­
rum capita erant ; quibus repugnare pro lubitu et parte suscepta licebat.
Sicut autem sub schismatis exordia et Urbani VI. tempora hæresis in Anglia

*

i

■
. C- i/· ·

230

■·

I»E PRINCIPIIS DIRECTIVE.

initium sumpserat; sic in scissionis progressu et tripartito Ecclesiæ statu
eadem in Bohemia invaluit. Do illius auctoribus, scilicet Joonne HïcM/|ct
Joanne /iitss, nec non postremi adjutoribus Hieronymo Pragensi, Petro Prèsdensi el JacubeHo Misnensi, dictum est alibi : errores eorum universim pro­
sequi non vacat, sed damnatos duntaxat in hoc Concilio, eosquc non ex
ordinis serie, sed pro materiarum delectu juvat recensere.
IIïclefji quidem errores erant : omnia ex necessitate absoluta fieri : Deum
obedire debere diabolo : Ecclesiam Romanam esse Synagogam Satanre:
non esse de necessitate salutis credendum, illam esse supremam inter alias
Ecclesias: Papam non esse proximum et immediatum Vicarium Christi;
Ejus electionem a Cardinalibus esse introductam a diabolo : Post Urb.\nv.m VI. non esse aliquem recipiendum in Papam, sed more Græcorum
legibus propriis visendum : si Papa sit mere pnescitus, eum non habere
potestatem in fideles ab aliquo datam , nisi forte a Cæsare. Decretales epis­
tolas esse exsufflandas: Nullum esse Dominum civilem, aut Praelatum, vel
Episcopum, dum est in peccato mortali : Populares posse suum ad arbitrium
corrigere dominos delinquentes: Parochianos ad libitum suum posse propter
Praelatorum peccata auferre decimas : Sylvestrum Papam et Constantinum
Imperatorem errasse dolando Ecclesiam : Dominos seculares a diabolo esse
seductos, ut Ecclesiam dotarent bonis temporalibus : Ditare Clerum esse con­
tra regulam Christi : Contra Scripturam esse, quod Ecclesiastici habeant pos­
sessiones : Clericos qui possessiones habent, et Laieos illis consentientes,
omnes esse hæreticos : Religiosos, in privatis religionibus viventes, non esse
de religione Christiana : Sanctos instituendo religiones privatas peccavisse:
Augustinum, Benedictum, Bemardum esse damnatos, nisi pœnituerint, quod
habuerint possessiones, et religiones intraverint ac instituerint; et sic omnes
Religiosos esse hæreticos : Peccare fundantes claustra, et ingredientes esse
viros diabolicos : Omnes religiones introductas esse a diabolo : Omnes de
Mendicantium ordine esse hæreticos, et dantes eis eleemosynam esse excommunicatos: Episcopum aut Sacerdotem, si in peccato mortali sit, nec
ordinare, nec consecrare, nec conticere, ncc baptizare : Substantiam panis
materialis et substantiam vini materialis remanere, in Sacramento Altaris:
Accidentia panis non remanere sine subjecto in eodem Sacramento; Chris­
tum in hoc Sacramento non esse identice ac realiter in propria praesentia
corporali : Non esse fundatum in Evangelio. quod Christus Missam ordinarit :
Confessionem exteriorem esse superfluam et inutilem, si homo fuerit debite
contritus: Fatuum esse, credere indulgentiis Papæet Episcoporum : Excom­
municationem esse censuram Antichristi: Illicita esse juramenta, quæ fiunt
ad firmandos contractus : Universitates, studia, gradus ct magisteria tantum
prodesse quantum diabolus.
Hussi errores prrecipui : Condemnationem articulorum Wiclcffianorum a
Doctoribus factam esse irrationabilem et iniquam : Duas naturas, divinam et
humanam, esse unum Christum : Ecclesiam constare ex solis prædestinatis :
Prœscitos nunquam esse partem Ecclesiæ : Paulum nunquam fuisse mem­
brum diaboli : Nec scintillam esse apparentiae, quod oporteat esse unum
visibile caput Ecclesiæ : Petrum non fuisse ejusmodi caput : Papæ dignita­
tem esse a Cæsare : Romanum Pontificem non esse caput Ecclesiæ universa­
lis ; imo nequidem particularis Romanæ, saltem si malus sit aut reprobatus :

NOTITIA CONCltlORUM GENERALIUM.

237

neque lune esse verum successorem Petri : Papam malum et præscitum esse
diabolum, nee. membrum Ecclesia· : Eiirndcm non debere vel ratione officii
dici sanctissimum; alioqui et diabolum, ntpote officiarium Dei, dicendum
sanctum: Cardinales, nisi inore Apostolorum et sancio vixerint, non esse
veros Apostolorum Christi successores : Obedientiain Ecclesiasticam esse
inventum Sacerdotum : Licitum esse Sacerdoti cuivis prædicare, non ob­
stante quacumque prohibitione. Tradentes Clericum seculari potestati esse
Similes Pharisœis tradentibus Christum Pilato : Nullum esse Dominum, Prae­
latum aut Episcopum, dum est in peccato mortali : Vitiosum omnia agere
vitiose; virtuosum omnia virtuose.
Triplex memorata causa sollicitum maxime habuit Sigismundvm imperato­
rem, Bohcmiæ et llungariæ Regem, qui Joannem Pontificem non tantum
permovit ad indicendum generale Concilium; sed et præter litteras ac lega­
tos in onmem partem missos, ipse Galliam, Hispaniam el Angliam percurrit,
ut unitatem Ecclcsiæ el effectum Concilio compararet. Convenerant ad illud
Patres fere mille, ex quibus præter Patriarchas quatuor ct Cardinales plures
numerabantur Episcopi trecenti. Sessionibus duabus prioribus Joannes XXIII,
quatuor postremis Martinus V. Pontifices: intermediis, scilicet 3ae Petrus dc
Alliacd, 4,e Jordanus de Ursinis, reliquis Joannes Vivariensis, Cardinales
prafuerunt. Habitum est Constantia? in Germania prope Helvetos : initio
dato 16 novembris A. 1414. fine imposito 22 Aprilis A. 1418.
II. Sessio P. Post initialem Joannis XXIII orationem, ct Bullam Convoca­
tionis recitatam, nominantur Concilii officiales, et ex Synodi Toletanae prae­
scripto actionum gravitas Patribus commendatur. Tempore hanc inter ct
sequentem sessionem intercedente, Joannes Huss, fide quidem publica, non
tamen contra legi limum Concilii judicium munitus, custodiæ traditur, facto
ejus causie initio : decernitur negotiorum tractatio per quatuor Nationes,
Italam scilicet, Gallicam, Germanam clAnglicam; cui postmodum accessit
quinta Hispanica, ea forma ut in congregationibus primum singulæ statue­
rent, dein omnes collecta? convenirent, demum in sessione publica omnibus
placita sancirent : Joannes ob personales defectus de Pontificatu abdicando
interpellatus, id se facturum, obscurius tamen et vacillando addicit.
2*. Idem jam apertius ct cum juramento promittit, si tamen Grego­
rius et Benedictus cessuri sint,ct abdicatione hac exlinguendum schisma vi­
deatur; pro quo promisso Imperator, pedes Joannis deosculatus, solcmnes
gratias egit. Verum in privatis congregationibus de novo Ecclesiæ capite
eligendo agi intelligens Joannes, mutatis vestibus, clam elabitur Constantia
Sdiailhusam : quæ fuga agitandis de auctoritate Concilii congregationibus
recasioncm dedit.
Sw. 3’. Promulgatur Conciliare decretum, qiiostatuiturSynodum hanc rite
lomocalani el legitime inchoatam, per Papæ discessum ncc dissolutam, nec
ab eodem dissolvi posse aut transferri ante exlinclioncm schismatis ct refor­
mationem Ecclesiæ ; ncc licitum prælatis discedere, a synodo, sine justa causa
a deputatis Nationum examinanda; translationes Prælaloruro, privationes be­
neficiorum,ct alia ejusmodi post discessum Joannis facta, nullius esse valoris.
Sess. 4*. Edito decreto declaratur Concilium generale immediate a
Christo habere potestatem, cui quilibet cujuscumque status vel dignitatis,
tliamsi l’apalis existât, obedire teneatur in his quæ pertinent ad fidem et

1

1 . 1

tfià·

&8

4 i'
/v ‘Tr

·, ■

.·»·%■

DE PRINCIPIIS DIRECTIVES.

extirpalioncm schismatis el ad generalem Ecclesiæ Dei reformationem in
rapite et membris: leguntur lilteræ, queis aeris intemperiem causatu?,
suum discessum Joannes excusat, seque promissis staturum significat,
8>ax 5*. Decretum prioris Sessionis relegitur et confirmatur : declaratur
fllga illegitima, obligatio standi promissis el cedendi Pontiliealü.
<>’. Approbatur formula Procuratoria super renuntiatione Papalusa
Joanne facienda, et ad ipsum honorifica legatio reditum suasura decernitur.
Sess. 7’. Illo Schatlhusa Lauilcnburgum. inde Eriburgum, dein Brisaeum,
tandem Neoburgum fugiente, publicatur ad novem dies citatio ad refutandam
hreresin, schisma. simoniam et alia crimina sibi objecta : probatur item
Hieronymi Pragensis citati el non comparentis contumacia, qui intellecta
//«.«» captivitate, el promissa per schedam publice affixam W'icleffi HUSÜque defensione, aufugerat;
Sess. 8*. Damnatur Joannis Micle/f doctrina et memoria : 45 articuli seu
propositiones recitate censurantur in globo; damnatio 260 articulorum ab
I niversilate Oxoniensi facta rata habetur; libri omnes ct tractatus addi­
cuntur igni; ossa exhumafa comburi jubentur.
N>s.«. H*. Eriburgi interea detentus Joannes XX1I1. citatur ad personaliter
comparendum. 10*. Non com parens post iteratam citationem, per auditos
testes convictus dc pluribus criminibus, lata sententia suspenditur ab omni
admiuistralione Ecclesiastica. II*. Cellam Constan lia haud dissitam perduc­
tus, nec objectis refragatus, judicio Concilii se submittit : 12*. Pronun­
tiate in sc depositionis sententiæ acquiescit; traditus dein Electori Palatino
custodiendus : decernitur nullum c Iribus Pontificibus dubiis in Papam eli­
gendum.
&·$$. 13*. Contra doctrinam et usum Petri Dresdensis et Jacobelli Misnensis decernitur, sententiam, quæ communionem sub utraque specie om­
nibus esse necessariam docet, erroneam esse ac hæreticam : sub excommuni­
catione prohibetur sacerdotibus communionem sub utraque specie poptib»
distribuere : declaratur, consuetudinem distribuendi sub una tantum specie
panis Eucharistiam non fuisse quidem semper in Ecclesia usitatam ; ad
evitanda tamen inulta scandala et pericula rationabiliter introductam.
Sew. IP. Acceptatur abdicatio Papatns, nomine Gregorii ΝΠ. per Caroluni
Malatestam facta : admittuntur et uniuntur tum hujus tum Joannis olim
Pontificis Cardinales : velantur tamen electionem novi Pontificis moliri citra
consensum Concilii : Benedictus XIII. monetur idem facere.
Sess. 15*. Examine diuturno absoluto, productus in Concilium Joannes
Hues accusatur et convincitur de hærcsi : 30 articulis condemnatis et libris
igni addictis, ipse pertinax degradat us relinquitur scculari judicio, nolensqUe resipiscere comburitur.
Sws. 16*. Constituuntur Procuratores acturi cum Benedicto dc Pontificatu
cedendo. 17*. Precibus commendatur Sigismundcs Imperator eadem de causa
in Aragoniam profecturus. 18’. Deputantur ad discutiendas varias causas ad
Concilium pertinentes, reservata Concilio sententia definitiva.
Sws. 19*. E sua in Bohemiam fuga retractus Hieronymus Pragensis, accu­
satus in Concilio ct convictus de hærcsi. eam ejurat fidei professione edita:
declaratur non obligari Patres, per fidem publicam hæreticis a scculari potes­
tate datam, cos in hærcsi contumaces non punire , cum hoc ad sccularem

NOTITIA CONCILIORUM generalium.

jurisdictionem non spectet; Concilium autem in data a sc fide addiderat :
salia justitia et quantum fides orthodoxa exigit. 20*. Datur monitorium ad Archidiicein Auslriæ de causa cum Episcopo Tridcntino : approbantur capita
cimi Hispanis pro extirpalione schismatis acta. 21*. Hieronymus Pragensis in
ejuratam hreresin relapsus eadem qua Jo. Hus sententia ac pmna afficitur.
22*. el seqq. usque ad 38*m. Introducuntur in Concilium Comes
Fuxeusis el Legali Begum Aragoniæ, Navarræ et Caslellæ, qui Nationem
quintam seu Hispanicam conficiunt : proceditur interca in causa Anstriaci
ac Tridentini : magna solemnitate excipitur Sigismundus redux : Benedic­
tis XIII. seu Petrus de Luna citatur; declaratur contumax : induitis novis
dilationibus, auditis relationibus, ct deliberationibus praemissis, citatur ad
sententiam audiendam; demum sententia lata a Papatu deponitur; fideles
ah ejus obedientia solvuntur; ct quos ille excommunica verat, absoluti, vel
potius absolutione haud indigentes declarantur.
5eis. 39*. Ad schismata deinceps vitanda, statuitur ut poli* quinquen­
nium rursus celebretur Concilium generale; septennio post, alterum ; ac
deinceps singulis decenniis sequentibus : Formula professionis fidei a Pon­
tifice electo edenda describitur : de translatione Episcoporum ct reservalionibus Pontificiis ordinatur. 40*. Designantur 18 capita, circa quæ Pon­
tifex proxime eligendus, cum Concilio vel deputandis per Nationes, debeat
reformare Ecclesiam ante Synodi dissolutionem. 41*. Post lectam consti­
tutionem Clementis VI, circa electionem Papæ, et pactum sine praejudicio
hac tantum vice observandum, præter Cardinales 20 praesentes, delecti sex e
singulis Nationibus, adeoque 30 Electores ultra Ordinarios ingressi conclave,
tertio post die, nempe 11 Novembris A. 1417. eligunt in Pontificem Othonem
Columnam, dictum Martinum V, decemque post dies coronant.
Sess. 42*. Martino V. jam praeside, liberantur Imperator et Palatinus ab
onere custodiendi Cossam, quem Pontifex ad se adduci jubet. 43*. Promul­
gantur quædam reformationis decreta; per quæ ct alia cum Nationibus
concordata, uti per posita in Cancellariæ regulis, satis esse factum articulis,
de reformalioiîë facienda nuper promulgatis, declarat Concilium. 44*. Pro
futuro post quinquennium celebrando Concilio designatur Papia urbs llaliæ
a Pontifice. 45*. Post onmia Concilii decreta, in materia fidei conciliante!·
facia, a Martino confirmata, solutum est Concilium, cuilibet qui interfuerat
data semel in vita et demum in morte plenaria indulgentia, concessaquc
abeundi licentia.
Keddita est hoc Concilio pax ct unitas Ecclesiæ. Nam Gregorius XII. quidem
constitutus ab ipso Concilio perpetuus Legatus in Marchia Anconifana ante
Synodi finem obiit : Joannes XN1I1. c custodia elapsus confugiensque Floren­
tiam ad Martin uni, ab hoc clementissime exceptus, permissa sibi Cardinalis
dignitate, concessoque Episcopatu Tusculano cum sacri Collegii Dccanalu,
post semestre vivere desiit : Benedictus XIII. autem quantumvis septem
îlhucpost Concilium annis superstes Pontificia Insignia pertinax retinuerit,
duoque illi adhærcnlcs Cardinales successorem sub Clementis VIII. nomine
elegerint; ille tamen a picrisque omnibus desertus non potuit, hic vero post
aliquot ab electione annos, sponte so Martino subjiciens, noluit continuare
schisma per 50 annos protractum. Poloni alia ex causa, quod nempe Pon­
tifex libellum quemdam Joannis Falkenbergii suo Principi suisque injurio-

C v

1

210

rt I ·!

ΠΕ PRINCIPIIS lURECTIVIS.

sum non aperte damnasset, nonnisi cum protestatione el provocatione ad
futurum Concilium discesserunt : nec satis acquiescebant Petrus de Alliato
ct Joannes Gerson, eoquod condemnationem libri Joannis Parvi dc Tyran­
nicidio oblinere nequiverint; causis hujusmodi necdum examinatis penitus
vel sententia conciliaris tractationis non indigente.
Hi. Praetermittimus huc ex monumentis Conciliaribus referre tum decreta
Sessionis 43** certa de Exemptionibus, Unionibus, 1'nictibus percipiendis.
Simonia, Dispensationibus. Decimis aliisque oneribus Ecclesiasticis, vita ct
honestate Clericorum; tum Concordata cum Natione Germanica: quia priora
in Conciliis aliis praesertim Tridentino, uberius tractata et certius definita
habentur : posteriora autem ad quinquennium duntaxat statuta fuerant.
Damus autem quæ in Decreto Episcopis ac Inquisitoribus adseripto ad len­
tandam suspectorum fidem quærenda proponuntur, et Summariam actorum
Concilii ct confirmatorum notitiam praebent. Praecipua eorum et magis uni­
versalia sUr.t sequentia :
Utrum credat, teneat et asserat, quod Concilium generale quodlibet, ct
etiam Constantiae, universam Ecclesiam repraesentet? quod illud, quodCouc.
Constantiense, universam Ecclesiam repraesentans, approbavit in favorem
lidei et salutem animarum, sil ab universis fidelibus tenendum? et quod
condemnavit, esse fidei vel bonis moribus contrarium, ab eisdem sit tenen­
dum pro condemnato? quud Joannes tUicleff, Joannes Huss et Hieronymus
de Praga fuerint hæretici et pro haereticis reputandi ; et libri et doctrinæ
eorum fuerint et sint perversi, propter quos et eorum pertinacias per Conci­
lium pro haereticis sunt condemnati? quod sententia Cone. Constanlicnsis
super 45 Wiclefti et 30 Hussi articulis lata, sit vera ct catholica : scilicet,
quod supradicti articuli non sint catholici, sed quidam ex iis sint notorie
hæretici, quidam erronei, alii temerarii et seditiosi, alii piarum aurinmolîeusivi? quod non in nullo casu sit licitum jurare? quod ad mandatum judicis,
juramentum de veritate dicenda, vel quodlibet aliud ad causam opportunum,
etiam pro purificatione infarniæ faciendum, sit licitum? quod perjurium
scienter commissum, ex quacumque causa vel occasione, pro conservatione
vite corporalis propriæ vel alterius, etiam in favorem fidei, sit mortale pec­
catum? quod deliberato animo contemnens ritum Ecclesiæ, caeremonias
Exorcismi et Catechismi, aquæ baptismatis consecrat®, peccet mortaliter?
quod post consecrationem Sacerdotis, in Sacramento altaris, sub velamento
panis el vini non sil panis materialis et vinum materiale, sed idem per
omnia Christus, qui fuil in cruce passus, el sedet ad dexteram Patris? quod
facta consecratione, sub sola specie
•Τζ
panis tantum, el praeter speciem vini, sii
vera caro Christi el sanguis ct anima et Deitas et totus Christus, ac idem cor­
pus absolute et sub una qualibet illarum spccierum singulariter? quod con­
suetudo communicandi personas laicales sub specie panis tantum ab uni­
versa Ecclesia observata,ct per Cone.Constantiense approbata, sit servanda
sic quod non liceat eam reprobare aut sine Ecclesia; auctoritate immutare:
et quod dicentes pertinaciter oppositum, lanquam hæretici vel sapientes bæresin, sint arcendi et puniendi? quod Christianus contemnens susceptionem
Sacramentorum confirmationis vel extrema; unctionis, aut solemnizations
matr imonii, peccet mortaliter ! quod Christianus ultra contritionem cordis,
habita copia Sacerdotis, soli Sacerdoti de necessitate salutis confiteri tenca-

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

&U

.

hir, elnonLaico quantumvis bono ct devolo? quod Sacerdos in caSibus sibi
permissis possit peccatorem confessum ct contritum a peccatis absolvere, ct
illi pœnitentiam injungere? quod malus Sacerdos cum debita materia ct
forma, ct cnm intentione faciendi quod facit Ecclesia, vere conficiat, verd
absolvat, vere Iwplizct, et vere conferat alia Sacramenta? quod B. Petrus
fuerit Vicarius Christi habens potestatem ligandi ct solvendi super terram?
quod Papa canonice electus sil successor B. Petri, habens supremam aucto­
ritatem in Ecclesia Dei? quod auctoritas jurisdictionis Papæ ct Episcoporum
in solvendo et ligando sil major auctoritate simplicis sacerdotis, etiamsi
curam animarum habeat? quod Papa omnibus Christianis vere contritis ct
confessis, ex causa pia et justa, possit concedere indulgentias in remissionem
peccatorum, maxime pia loca visitantibus, ct ipsis manus suas porrigentibus
adjutrices? quod ex tali concessione visitantes Ecclesias ipsas, ct manus adju­
trices eis porrigentes, hujusmodi indulgentias consequi possint? qtiod sin­
guli Episcopi suis subditis, secundum limitationem canonum, indulgentias
hujusmodi concedere possint? quod licitum sit Sanctorum reliquias et ima­
gines venerari? quod religiones ab Ecclesia approbatæ, a sanctis Patribus
rite et rationabiliter sint introductæ? quod Papa vel alius Prælatus, vel ip­
sorum vicarii, possint suum subditum Ecclesiasticum sive sccularem, propter
inobedientiam sive contumaciam, excommunicare ita quod talis pro excom­
municato sit habendus? quod inobedientia sive contumacia excommunicatorum crescente, Praelati vel eorum vicarii habeant potestatem aggravandi;
interdictum ponendi, et brachium scculare invocandi; ct quod illis censuris
per inferiores sit obediendum? quod iidem habeant potestatem Sacerdotes
et Laicos inobedientes et contumaces excommunicandi, ab officio, beneficio,
ingressu Ecclesiæ, el administratione Sacramentorum suspendendi? quod
liceat personis Ecclesiasticis absque peccato habere possessiones hujus mundi
et bona temporalia? quod Laicis ipsa ab cis auferre potestate propria non
liceat; imo quod sic auferentes, tollentes ct invadentes bona ipsa Ecclesias­
tica, sint tanquam sacrilegi puniendi, etiamsi male viverent Ecclesiastici
bmia hujusmodi possidentes? quod hujusmodi ablatio ct invasio cuicumque
Sacerdoti, etiam male viventi, temere ct violenter facta vel illata, inducat
sacrilegium? quod liceat Laicis utriusque sexus, viris scilicet ct mulieribus,
libereprædicare verbum Dei? quod singulis Sacerdotibus libere liceat prae­
dicare verbum Dei, ubicumque, quandocumque ct quibuscumque placuerit,
etiamsi non sint missi ? quod omnia peccata mortalia, et specialiter manifesta,
sint publice corrigenda ct extirpanda?
CONCILIUM GENERALE BASILEENSE.

I. Quod in Cone. Constanticnsi Papiam indictum erat Concilium, statuto
diam tempore, A. scilicet 1423. Martinls V. celebrare studuerat, missis illuc
Legatis; sed pestifera lue ibidem grassanle, Senas transferri oportuit. Habita
hic Sessione, cum Wiclcffitanim et Hussitarum hæresis iterato damnata,
atque de restauranda Græcorum unione coeptum esset, obPatrum paucita­
tem. bellorum et schismatis ab Alphonso Aragon io intentati melum, resque
Gratorum adhuc impeditas, in septennium prorogata est Synodus, ac Basik-am indicta. Sex in bulla Convocationis dcin a Martino edita numerantur
i.

16

or

242

ii

bE riUNClPUS DIBECTIVIS

causæ;extirpationompe hærcsum, Græcorum unio, declaratio veritatum
■
fidei, compositio pacis inter Christianos Principes belligerantes, reformatio
Ecdcsiaj in capite et membris, ct restauratio antique disciplina'. Curam
tamen ipsius Concilii Marlinus V. eodem Congregationis anno mortuus,
gerere non potuit, sed Evgemls IV. successor; qui datam a Prædecessorc
legationem et pnesidii provinciam Juliano Cæsarino Cardinali confirmavit.
Pro duplici hunc Pontificem inter ac Concilium orto dissidio, et interposita
utriusqueconciliatione, triplev cpocha, non gestorum tantum,sed et adjimelorum differentia numeranda venit.
In cpocha 1*. ubi dissolutio Concilii lentabatur a Pontifice, Patres confinxe­
runt numero non admodum magno, adeo ut Episcopi, ex aliquorum calculo
octavum, ex aliorum autem quartum ct decimum non superarent ; quibus .
Julianus memoratus pnesedit, et ipse ultra primam Sessionem præsidium
non tuitus : in 2*. qua Concilio socialxilur Pontifex, inter Patres aderant
Prælati centum, non tamen Episcopi omnes: Præsidum autem, Eugenii
Ioçq, munus gerentibus .Nicolao Cardinali, Juliano jam dicto, Joanne Archiepiscopo Tarentino ct Ludovico Abbate S. Juslinæ: in 3·. ubi jam decreta citiI
translatio Concilii, et subin etiam Ferrariam facta, numerum faciebant Presby teri, non autem Prælati; ex quibus unus duntaxat Cardinalis, pauci erant
Episcopi; Præsidem ipso Concilio sibi creante Ludovicum Alemannuni Car­
dinalem Arelatensem. Ha sit sub triplici hac vicissitudine Concilium semper
Basileæ in Germania ad Rhenum superiorem : ct initium quidem habuit
14* Dccembr, A. 1431 ; finem autem cpocha prima, dic 3· Februar. A. 1431;
secunda, die 7* Mali A. 1137; tertia, dic 16* Maii A. 1-443.
II. Sew. 1*. Lectis Constantiensi statuto el Senensi dccroto, ncc non Mar­
um convocaloria, Eugenii autem conliriualoriabulla, declaratur legitima Con­
cilii congregatio : proponitur multiplex ejusdem finis; commendantur obser­
vanda; deputantur officia. 2*. Cum jam innotuisset Eugemum Pontificem
de Svnodo dissolvenda statuisse. declaratur Basilecnse Concilium legitime
inchoatum: innovantur decreta Sessionis 1 et 5 Concilii Constantiensis, lanquam auctoritatem Synodi generalis supra Pontificem universim statuentia;
decernitur Baxileense esse Concilium ejusmodi, quod repræsentet univer­
salem Ecclesiam, ct immediate a Christo potestatem habeat, ncc a Papa
dissolu aut transferri possit; cujus etiam sine consensu e Synodo evocari
nemo, nemo ab illius accessu prohiberi queat a quocumque. 3*. Audito
Eigemi decreto, quo præsertim ob unionem Bononiae, in urbe a Græcis
delecta faciendam, dissolvebatur Concilium, el illam in urbem indicebatur,
declaratur attentata hæc dissolutio nulla et irrita: repetitur prioris Sessionis
decretum de auctoritate Concilii : monetur Eugenius revocare suam bullam,
ct intra trimestre cum Cardinalibus adesse ipse, vel per Legatos. 4*. Bohemis
aliisque ad Concilium venire volentibus, conceditur commeatus liber amplis­
simus: prohibetur, pro casu electionis Papalis forsan faciendae, ea alibi fieri
quam in loco Concilii: decernitur obligationes quascumque aut censuras,
accessum ad Concilium impedientes, nullatenus tenere : Imperatur Pontifici,
durante hoc Concilio, abstinere a creatione Cardinalium. 5*. Constituuntur
judices in causa fidei aliisque negotiis: decernitur nullum ex Patribus aut
Concilio assistentibus, invitum Basilea evocari ad qualemcumque judicem
Ecclesiasticum posse : audiuntur Oratores Pontificii ; et disceptatur de Qm-

.ΝΟΤΙΤΙΛ COXCIMOiU M GENERALIUM.

243

cilii auctoritate. 6*. Accusatur Pontificis ct Cardinalium absentium contu­
macia. 7*. Repetitur decretum de non eligendo Pontifice extra locum Con­
cilii; pro quo casu electionis tempus ampliatur : beneficia Cardinalium
umlumaciinii permittuntur Ordinariis. 8*. Prorogatur veniendi terminus
Pontifici citato; Pimsules.aulfm siib poma privationis beneficiorum sine
nmni adesse jubentur : decernitur unicum tantum esse posse Concilium
genende: statuitur excommunicationem incurrere eos qui Bononia· congre­
gare se lentarent. 9*. Sigismundi Imperatoris et Wii.hei.mi Bavaria· Ducis pro­
tectio acceptatur; qui contra censuras muniuntur, iis autem adversantes
excommunicatione terrentur. J0a. Accusatur iterato Eugenii contumacia; et
instituendae in eum actionis judices deputantur. 11*. Proponitur explicatio
intentioni Patrum accommoda decreti Sess. 4. a Co>c. Constantiensi editi.
12*. Repetitur decretum de auctoritate Concilii suprema: dantur Eugenio
altère veniendi induciæ : jus sacrarum electionum confirmatur; reservationes
Ponlificiæ restringuntur; simoniaeæ electiones irritantur. 13*. Eugenius
tertio postulatur contumaciæ: datur nihilominus eidem prorogabo termini.
14*. Interventu Imperatoris cl Caroli VII. Francorum Regis, Pontifice ad
cedendum inclinato, præscribitur formula qua conciliatio fieri possit ac
debeat. 15*. Decernitur Synodum Diœcesanam quidem quotannis, Provin­
cialem singulis bienniis esse celebrandam. 16a. Eugenius, litteris per Oratores
oblatis, revocat decretum de Concilio dissolvendo ; abolet censuras, suspen­
siones el privationes tribus bidlis hactenus latas; declarat Concilium ab
initio legitime continuatum et porro continuandum, ac si nullum unquam
dissolutionis decretum cmanasset : Synodus e coutra suæ postulationi satis­
factum declarat; ipsas litteras approbat, et in acta refert.
17*. Legati Pontificii, nomine, vice ac loco Eugenii, admittuntur in
Concilii præsides. 18a. Quasi ex Concilii Constantiensis decretis renovantur
srpiusjani statuta de superioritalc Concilii et subjectione papa; sed absen­
tibus Legatis Pontificiis et præsidibus Concilii. 19*. Agitur de loco Concilii
proGracorum unione celebrandi : vetatur communicatio cum Judæis: decreta
decorum compulsione ad verbum Dei audiendum, ct de docendis ac discendis
linguis Orientalibus renovantur: monentur Ordinarii ad curam Neophy­
torum habendam ; fideles omnes ad subsidia iisdem ferenda. 20*. Statuuntur
[KL'uæ in Clericos concubinarios, concubinas, et proles ex illis natas: nominatim vel notorie cxcommunicatos tantum vitandos esse decernitur : vetatur
locum subjicere interdicto ob culpam privatae person®, nisi hæc nominatini
cxcommunicata a loci domino vel magistratu fuerit retenta : rejicitur appel­
latio secmida ab interlocutoria vol super gravamine eodem. 21a. Annatæpro
beneficiorum collatione, electionum confirmatione, postulationum admissionc, aut pro praesentatione datæ reprehenduntur ut simoniaeæ et abro­
gantur: statuitur pacifico beneficii per triennium possessori litem moveri
non prisse ; eduntur decreta de modestia in divinis officiis ct reverentia temflisdcbita. 22*. Damnatur libellus Augustini de Roma ord. Erern. S. Aug.
de Christo et Ecclesia; in quo præter alia dicebat Christum quotidie pec­
care, intclligcndo tamen id de ejus membris seu fidelibus, quos cum capite
unum Christum facere dicebat. 23*. Decreta circa electionem Pontificis lata,
uriæqiic eidem leges praescriptae innovantur: numerus Cardinalium ad 24
restringitur; qui de omnibus nationibus assumendi et Thcologiæ vel Cano-

214

DE PRINCIPIIS DIRECTI VIS.

num Doctores esse decernuntur. 21*. Pacta conventa eum Græcis de cele­
brando in Occidente pro unione Concilio confirmantur: publica iisdem fides
datur: plenissimæ indulgentia' conceduntur iis qui pro Graecorum subsidio
darent tantum quantum ipsi una hebdomada consumerent. 25*. Oritur
dissidium inter Patres de loco futuri cum Græcis Concilii. Pontificiis Legatis
et praesulibus plerisque decretum ferentibus pro Florentia vel Utino, aliis
plcrisquc secundi ordinis Sacerdotibus, duce Ludovico Arelatensi Cardinali.
Basilcam aut Avcnionem deligentibus. Dissidio ad Pontificem delators postea
parti priori et saniori accessit.
Ses«.26*.Pars numero quidem major sed auctoritate minor, ubi certior facta
fuit de Pontificia approbatione sibi contraria, multorum criminum imme­
rito accusat Evgenii m. et in jus vocat pix» arrogata Concilii superior ita te, in­
tercedente incassum parte contraria. 27*. Ab eadem interdicitur Eugenio nova
Cardinalium creatio: decretum nomine Synodi a parte saniore, pro desi­
gnanda Florentia aut Utino in Concilii eum Graecis celebrandi locum, editum
declaratur falsum: prohibetur venditio aut oppignoratio urbis Avenionis,
quam pro Graecorum subsidio lentari a Pontifice erat suspicio. 28*. Accusatur
et declaratur Eusrenius
contumax. Is eadem die 31* Julii A. 1437. edito div
plomate Concilium Basilea Ferrariam transfert; dierum tamen 30 spatium
adhuc concedit pro causa Bohemorum Bas item terminanda. 29*. Translatio
Concilii a Pontifice facta declaratur irrita; quam revocare Eugen i us jubetur
sub pomis intentatis : vetatur ne quis Engenium audiat vel sequatur.
30*. Declaratur fidei dogma de praesentia Christi in qualibet specie Eucharis­
tica, neque praecepto ullo divino adstringi non sacrificantes ad communio­
nem sub utraque specie. 31*. Eduntur decreta quibus rejiciuntur frivolæad
Romanam Curiam appellationes, revocantur et prohibentur gratiæ éxspcclativæ ac reservationes Pontificiæ, imperatur praebenda Theologica in Ecclesia
Cathedra!i, ordinatur dc tertia parte beneficiorum graduatis conferenda: Eugenius declaratur contumax, et suspenditur ab omni jurisdictione. Ab hoc
tempore seu initio anni 1438, profecto Ferrariam Juliano Cardinali, Ludovi­
cos Arelatentis Concilii præsidem agit.
Sess. 32*. Damnatur Concilium Fcrrariensc cum Eugenio; omnia ejus aciact
agenda irritantur; qui ei intersunt, excommunicantur. 33*. Tanquam veritates
fidei statuuntur: Concilium generale habere potestatem supra Papam; nec
hunc posse prorogare, transferre aut dissolvere Concilium hujusmodi legitime
congregatum; qui contrarium senserint hæretici declarantur. 34*. Pronun­
tiatur depositionis sententia contra Evgenivm, cum gravissimis calumniis.
33*. Agitur de Concilii stabilitate, ct electione novi Pontificis. 36*. Doctrina de
Immaculata Conceptione Deiparae Virginis tanquam pia, consona cultui Ec­
clesiastico, fidei Catholicæ, rectæ rationi el sacræ Scripturæ declaratur; con­
trarium praedicare seu docere prohibetur; ejus solemnitas secundum Romanæ
Ecclesiæ aliarumque morem edebrari praecipitur : indulgcnliæ hanc cele­
brantibus erogantur. 37*. Designatur locus, dies, et electores pro novo Pon­
tifice eligendo. 38*. Nominantur Officiales pro Conclavi, et 17. Novembr. A.
1439. a Cardinali Arelatensi Praeside ac 32 viris ex diverts Nationibus ad id
deputatis eligitur in Papam .1 medetu Sabaudiæ Dux, ante quinquennium Ripalliie Eremita factus. 39*. Confirmatur electio Amcdei. 40*. Promulgatur
obtentus tandem ab Amedeo consensus, illoquc sub Felicis V. nomine tan*

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

quam Papa omnibus honorandus proponitur, excommunicatione renuentibus
intenta. 41*. Sententia Eugenii contra Felicemcjiisqiiesectariosdamnalur.FEi.ix
altera post hanc Sessionem die in Concilio consecratur ab Arelatensi Episcopo
et coronatur. 42*. Pro habenda Felicis sustentatione in quinquennium desi­
gnatur quinta para proventuum Ecclesiasticorum. 43*. Festum Visitationis
Beatissimæ Virginis, jam a Bonifacio IX. tempore schismatis institutum, de­
cernitur celebrandum. 44*. Deliberatur de actorum el personarum Concilii se­
curitate: decernitur ab Eugenio beneficiis prix alos esse resti tuendos. 45*. De­
cernitur Concilium post triennium Lugduni continuandum : ne tamen
dissolutum jam penitus censeretur, Lausanam nunc translatum declaratur.
Nec Lugdunense Concilium eflectum habuit, nec Lausanense quidpiam
memorabile gessit, nisi quod Felix hortatu Friderici Cæsaris ad pacem
Ecclesiæ dandam Antipapatu suo A. 1449. consentientibus etiam olim Basileensibus, se abdicavit, el Nicolai μ V. Eugenio ante biennium mortuo substi­
tutum agnoverit Papam legitimum. Hic contra triplici constitutione, et
Amedeum renuntiavit Sabinenscm Episcopum, Cardinalem primum et in
Sabaudia alibique Legatum perpetuum , additis aliis honorum testificatio­
nibus, et omnia ab eodem acta tam justitiam quam gratiam spectantia con­
firmavit; et adhærentcs eidem in integrum restituit ; ct omnia contra illos
dicta vel scripta, nulla et irrita declaravit.
111. Λ documentis hujus Concilii referendis tanto facilius abstinemus,
quanto minus illa auctoritatis habent ; cura decretorum nulla approbatio
Pontificia extet, Germania post Concilium divisum partes neutras sit secuta,
Gallia vero sanctionem pragmaticam ex illis compilatam commutari in Con­
cordata aut voluerit aut sustinuerit. Pro notitia tamen Theologica breviter
annotare juvat quæ a Concilii Legatis in Bohemorum reducendorum causa
fuerant gesta.
Damnatione per Cone. Constantiense in Wicleffi ac Ilussi errores lata,
sumplaque dc postremo ac Hieronymo Pragensi poena, adeo Bohemiæ pax non
est reddita, ut potius Religionis dissidium in bellum tristissimum eruperit.
In eo cum sub antesignano Joanne Zisca primum, dein sub Procopio Raso
hæretici plerumque victores, non jam frangendi armis, sed pacis artibus
expugnandi viderentur; tum litteris tum legationibus honore el charitate
plenissimis ad Concilium tentandamque in eo unionem invitabantur. Accepta
fide publica,suffragio Nobilitatis vincente vota populi, ineuule A. 1433, adve­
nerunt a Bohem is missi Oratores, pacem ac unionem polliciti, siquidem de
quatuor articulis sibi satisfieret : nempe : 1. in concedendo calicis usu; 2. in
asserenda homini privato facultate plectendi publica scelera; 3. in permit­
tenda cuilibet libertate praedicandi; 4. in prohibenda Clericis bonorum tem­
poralium possessione. Actum est de singulis in Congregationibus Basileensibus; pro illis articulis, et quidem pro primo, Joanne Rokisana Legationis
Uussitirae Principe el Pscudo-Archiepiscopo Pragensi ; pro secundo, Wcuceslao
Taboritarumoratore; pro tertio, WidaricoOrphanorum presbytero; proquarto,
Petro Payne Anglo perorantibus : contrarias ex ordine orationes per plures
dies eloquentibus Joanne de Ragusio FF. l’rædic. Procuratore generali, Ægidio Carlerio Decano Cameracensi, Henrico Kalteisen FF. Praed. Doctore Coloniensi. Joanne de Polemar Archidiacono Barcinonensi. Disputationibus nihil
prolicientibus, cum Bohemi reditum ad suos urgerent, Concilium Legatos

9·Ρ>

tI

ΪΈ PRINCIPIIS DIRF.CTIVIS.

suos adjqnxit, qui tractatus cœptos continuarent, eventu haud feliciori for­
san potituros, nisi eroso ad Pihnam Procopio, et Nobilitate praevalente, Taboritannn et Orphanorum audacia cecidisset. Abhinc enim mollius jam auditis
Legatis, prope finem A. 1133. scribi Pragœ cœperunt Compactata : quibus
dum plura addi aliaque concedi, per litteras subin ac missos Basileam rursus
Legatos, frustra esset postulatum, ea tandem A. 1-436; Iglaviæ consummata
sunt et firmata. In his Legati quidem Concilii usum calicis, adjecta tamen
cautela, indulserunt; et de capitibus reliquis Catholicam doctrinam a postu­
latorum mente alienam exposuerunt: Bohemi autem declarationem doc­
trinæ datam se recepturos, et dispensatione ad præscriptam normam usuros
pollicebantur. Ex his compactatum de Eucharistia integrum hic damus,
simulque adjicimus de eadem decretum fidei, juxta communiorem opinio­
nem sessioni 36* insertum, ab Aueuslino tamen Patricio ad 28*“ relatum, ct
hinc communi Patrum consensu conditum. Compactatum de Eucharistia sic
habet: Ut Bohemis ac Muraris suscipientibus Ecclesiasticam unitatem ac
pacem realiler et cum effectu, et in omnibus aliis, quam in usu communionis
utriusque speciei, fidei et ritui universalis Ecclesiæ conformibus, illi et ilice,
qui talem usum haberent, communicarent sub duplici specie, cum auctoritate
Domini nostri Jesu Christi et Ecclesiæ sponsœ ejus. Et hunc articulum in
sacro Concilio discussum iri quoad quæstionem de præcepto, et constituendum
quid circa illum articulum pro catholica veritate sit tenendum et agendum
ad utilitatem et salutem populi christiani. Et omnibus mature pertractatis,
si nihilominus in desiderio communionis sub duplici specie perseveraverint,
sacrum Concilium Sacerdotibus dictorum Regni et March ionatus, communi­
candi sub utraque specie populum, eas videlicet personas, quæ in annis
discretionis constitute? reverenter et devote postularent, facultatem in Domino
pro eorum utilitate et salute concessurum. Huc semper observato, quod Sacer­
dotes sic communicantibus semper dicerent : ipsos firmiter credere debere,
quod non sub specie panis caro tantum, nec sub specie vini sanguis tantum,
sed sub qualibet specie est integer et totus Christus. Concilii decretum ita
definit ac disponit : Decernit et declarat eadem sancta Synodus, quod fideles
Laid sive Clerici communicantes, et non conficientes, non adstringantur ex
præcepto Domini ad suscipiendum sub utraque specie, panis scilicet et vini,
sacrum Eucharisties Sacramentum. Sed Ecclesia, quæ regitur Spiritu ve­
ritatis secum manente in aeternum, et cum qua Christus manet usque ad
consummationem seculi, ordinare habet, quomodo ipsis non conficientibus
ministretur, prout pro reverentia ipsius Sacramenti et salute fidelium viderit
expedire. Sive autem sub una specie sive sub duplici quis communicet, secun­
dum ordinationem seu observationem Ecclesiæ, proficit digne communicanti­
bus ad salutem. Nec ullatenus ambigendum est, quod non sub specie panis caro
tantum, nec sub specie vini sanguis lanium, sed sub qualibet specie est integre
totus Christus. Laudabilis quoque consuetudo communicandi laicuni populum
sub una specie, ab Ecclesia et sanctis Patribus rationabiliter introducta, et
hactenus diutissime observata, et a Doctoribus didiuv legis sacrarum Scriptu­
rarum et ( anonum multam peritiam habentibus, jam a longævo tempore com­
mendata, pro lege habenda est; nec alicui licitum est reprobare, aut sine
auctoritate Ecclesiæ ipsam immutare. Quid purro superiore indulgentiae pro­
missione efTedum fuerit, narrat Jacobus Card. Papicnsis. dum L. G. Com-

NOTITIA CONCILIORUM GENERALIUM.

24?

mentarioiTini scribit, Bohemos ex illo tempore non petiisse Calicem, non
induisisse Synodum ultro, a Romano etiam Præsiile tale qnidquam nec pos­
tulatum esse, nec comprobatum : ipsos etiam, qui Compactât!» sc defendero
solebant, illa eadem contempsisse verius qnam non servasse : siquidem
pueris passim et dementibus, non de pane tantum, sed et de Calice minis­
trasse; invitos quoque et non postulantes ad Calicem adegisse; Sacramenta
Ecclesiæ et sepulchra publicosque honores iis qui illum non vellent, per
injuriam ademisse; de mysterio etiam tam panis quam vini nihil plebibus
juxta condictum annuntiasse : postremo nec Romanæ Sedis institutis, a qua
longe errabant, in caderis assensisse, compertum habetur.
ARTICULUS Π,

Penes quem jus sit convocandi Concilium generale, et convocato praesidendi?
139. Nota. Convocare non tantum dicitur is, qui voce aut litteris indicit
locum dieinque Concilii, atque ad id invitat aut evocat; sed qui jure hæc
agendi pollens, consentit aut petit indici ab alio, vel indictionem saltem ratam
habet. Similiter præsidenlis quidem munus est, praeter honorem sessionis et
suffragii praecipuum, dirigere conventum, proponendo tractanda, concludendo
determinata,et pronuntiando ac promulgando conclusa : neque tamen aut per
seipsum, aut hæc omnia simul necessario praestat; sed satis est vel per Lega­
tos ea facere, vel quædam tantum praestare, aliis aliorum industriae permissis.
De gemino hoc munere una agimus: quia sicut utriusque eadem sunt fun­
damenta ; sic diverse licet sentientium eadem est responsio. Et Catholici
quidem plerique Pontifici Romano ulrumque officium tribuunt; posteriorum
autem temporum sectarii secular! Magistratui, praesertim Imperatori delatum
volunt; quibus se jungunt nonnulli politici, qui religionis negotia supremae
Reipublicæ potestati non tantum protegenda, sed et judicanda subjiciunt.
Agitur autem hic unice de Concilio generali : quia utraque pars facile
convenit, Synodi Diœcesanæ Episcopum, Provincialis Archiep i scopum, Na­
tionals Patriarcham vel Primatem esse auctorem ac præsidem; altera au­
tem potestatem in generale Concilium ex illa in minores coelus, vel vicissim,
deducit.

140. Dico I. Jus convocandi generale Concilium ordinarie spectat ad sum­
mum Pontificem. Prob. Qui ex auctoritate Christi habet curam et providen­
tiam uni versæ Ecclesiæ, præpositus est pascere oves ct agnos, h. e. jurisdic­
tionem exercere in fideles et pastores, omnes denique Ecclesiastica potestate
cogere valet; ad enmdem spectat jus convocandi Concilium generale: tum
quia hoc est juxta Matth. 18. In nomine Christi congregare universam Eccle­
siam,quam Concilium generale repræsenfat; tum quia sicut politica potes­
tas convocandi comitia Regni aut Reipublicæ perlinet ad supremum inter
omnes aut primum; sic Ecclesiastica potestas congregandi fidelium Conci­
lium ad Ecclesiæ Primatem aut Principem spectat. Sed solus Pontifex
Romanus, nullus autem politicus magistratus, ex auctoritate Christi hanc
curam, prefect uram ac potestatem tenet; ut ex Cap. seq. constat : ergo et
solus Pontifex Romanus jus possidet convocandi Concilium generale.

Mi
BΠ
i

»

·***·* ·

248

DE PRINCIPIIS DIRECTIVE,

Co#/. L Ex Conciliorum actis. Chalcodoneuse Act. 1*. prohibet Dioscorum sedere inter Episcopos, pro ratione afferens : (Juin Synodum ausus m!
facere sine auctoritate Sedis Apostolicæ, quod nunquam licuit, nunquam fix­
turn est. Constantinopolitanum 111. Act. Ga. irritum declarat Iconoclastartun
Concilium,quod sine consensu Pontificis indixerat Constantinus Copronymiii,
Lateranense \. Sess. 11*. in Decreto Pastor æternus, declarat ex monumentis
Ecclesiasticis manifeste constare, quod solus Romanus Pontifex, tanquam
auctoritatem super omnia Concilia habens, tam Conciliorum indicendorum,
quam transferendorum ac dissolvendorum, plenum jus et potestatem habeat.
%. Ex Ecclesiasticis documentis. Julius 1. in epist. ad Orientales apud
Cassiodor. in Hist. Tripart. scribit : Canon Ecclesiasticus est non debere
absque sententia Romani Pontificis Concilia celebrari. Hunc Canonem .l/wstolicum vocat Marcellus in epist. ad Episcopos Antiochenos; Renovatum in
Cone. Nicœno scribit Synodus Alexandrina in epist. ad Felicem Papam;
Socrates L. 2. hist. c. 13. et Sozomenus L. 3. Hist. c. 9. referunt. Pelagius 11.
in epist. ad Joannem Constantinopolitanum et ejus Synodum scribit : Gene­
ralium Synodorum convocandi auctoritas Apostolicæ Sedi B. Petri singulari
privilegio est tradita ; et nulla unquam Synodus rata legitur, quw Apostolica
auctoritate non fuerit fulta.
3. Ex Imperatorum confessis. Valentinianus apud Sozom. L. G. c. 7. inquit:
Mihi, qui sum in sorte plebis, fas non est talia curiosus perscrutari : Sacer­
dotes vero, quibus ista curre sunt, quocumque voluerint loco conveniant.
Theodoricus Rex convocans Romanam Synodum contra Symmachum, ut
Episcopos audientes haberet, ostendere debuit litteras, queis Papa ipse
voluntate sua Svnodum convocatam testabatur. Idem circa Symmachi cansam consultus a Patribus, respondit in Synodi esse arbritrio, in tanto ne­
gotio sequenda praescribere; nec aliquid ad se, prater reverentiam, de
Ecclesiasticis negotiis pertinere.
4. Ex factis frequentibus. OEcumenica enim Concilia occidentalia omnia
a Pontifice sunt indicia : Orientalium autem indictio vel consensu vel rati­
habitione Pontificum fuit firmata; ob alterutrius defectum Ephesinum
Eutychianomm, Constantinopolitana sub Leone et Copronymo Iconoclastarum. Pisanum Schismaticorum, et alia sunt reprobata.

141. Objic. Concilia œcumenica Orientalia omnia convocata sunt ab Im­
peratoribus, ut in C. VIII. Vicarii Sedium Orientalium asserunt : Scitis quia in
preeteritis temporibus Imperatores erant qui congregabant Synodos, et ex toto
terrarum orbe ad dispositionem hujusmodi causarum colligebant : Singillatim
vero convocatum esse Nicænum 1. a Constantino Magno, testatur Euseb. in
vita L. 3. c. G, Socrat. L. 1. c. G, Rutin. !.. 10. c. 15. Constantinopolilanum I. a Theodosio Seniore, Theodoret. L. 5. c. 9. ct Socrat. L. 5. c. 8.
Ephesinum a Theodosio Juniore, Evagr. L. 6. c. 3. Chalcedonense a Mar­
ciano, Leo epist. 43. et Act. 1". Constantinopolitanum IL a Justiniano,
Evagr. L. 4. c. 37. el Nicephor. L. 17. c. 27. Constantinopolitanum III. a
Constantino Pogonato, epist. Imperatoris, altera ad Donum Papam, altera ad
Georgium Constantinopolitanum, et Patres in Act. 1*. Nicænum IL a Cons­
tantino iv. ej usque mali e Irene, episl. Augustorum ad Adrianum. Constan-

JI'S CONVOCANDI CONCILIUM GENERALE.

249

linopolitamim IV. a Basilio, Act. 1*. Ergo jure aliquo convocatio Conciliomm debetur Imperatoribus.
Λ. ad Ary. 1. T. A. J). Conf. Ergo jure aliquo majestatis, aut jurisdic­
tionis in Concilia el Ecclesiastica negotia Imperatoribus debetur convocatio,
N. jure aliquo advocatiœ et protectionis Ecclesiæ, aut superiori latis in loca
conventus, aliaqucad illum necessaria, T. quia hi tituli jam sunt antiquati:
aut si qui restant, non visi sunt sufficere, pro Occidentalium convocatione
Imperatoribus permittenda. R. 2. D. A. Concilia œcumenica Orientalia
Convocata sunt ab Imperatoribus summo juro el auctoritate propria, N. ex
dispensatione Pontificum, per assensum vel ratihabitionem concessa, C.
Equidem non assensus quilibet vel ratihabitio dici potest dispensatio ; si
tamen qui solus auctoritatem rei faciendæ habet, idem fieri ab alio con­
sentit, aut factum probat, recte dicitur ejus dispensatione vel auctoritate
fieri. Atqui penos Pontificem solum auctoritatem esse convocandi generales
Synodos, ostendimus supra; et eorum interventu aliquo omnes Orientales
congregatas esse, non tantum ex missis eo Legatis, sed et ex aliis monu­
mentis demonstrabimus.
DeNiCÆNO I. Rufin. L. 1. Hist. c. 1. ait, illud a Constantino ex Sacerdo­
tum sententia esse convocatum; et in Cone. VI. Act. 18*. in Serm. acclamatorio dicitur : Arius insurgebat, et continuo Constantinus semper Augustus
ac Sylvester laudabilis magnam atque insignem in Niccea Synodum con­
gregabant.
Constantinopolitanum I. Actione non fuisse oecumenicum constat tum ex
dictis, tum ex ipsa convocatione, qua, Theodoreto L. 5. c. 7. teste, Orien­
tales tantum Episcopi jussi fuerunt convenire. Nihilominus Patres iidem
Gmstanlinopolilani anno altero Romam evocati a Damaso, quamvis profec­
tionem excusarinl, 1res tamen obedientiæ Legatos illuc miserunt.
De Ephesino constat tum ex Evagr. L. 1. c. 4. illud a Cyrillo Coelestini
Aicario ad sententiam contra Nestorium exequendam fuisse postulatum :
turn ex Cœlestini ad Concilium epistola, illius convocationem a Pontifice
esse approbatam.
De Chalcedonensi res patet ex epist. Marciani ad Leonem : Superest ut, si
placuerit tuar beatitudini in has partes advenire et Synodum celebrare, hoc
(acere religionis affectu dignetur : ex epist. Leonis ad Marcianum : Litteras
Mimus ad Coepiscopos nostros, iisque Concilium generale indiximus : ex
epist. Episcoporum secundæ Mœsiæ : In Chalccdonensium civitate multi Epis­
copi convenerunt per jussionem Leonis Romani Pontificis.
Pro Constantinopolitano II. cogendo, consensum Vigilii Pontificis petitum
fuisse constat tum ex Eutychii libello fidei· ad Vigilium dato, tum ex hujus
ad illum litteris et constituto.
Ad Constantinopolitanum III. invitatum esse Pontificem, prater allatas
in objectione epistolas, Epiphanius ab Imperatore missus, et Agathonis
Synodica Conslantinopolin scripta, et Act. 4* perlecta confirmant.
DcNic.unoIL idem docent tum Tarasii et Augustorum ad Adrianum
liltc-ræ, tum hujus ad Augustos responsoriæ, Act. 2* recitalæ.
Constantinopolitanum IV. non tantum consensu, sed Imperio Pontificis
coactum, ostendit Adriani ad Basilium epistola actioni lac. inserta his verbis:
roltimw autem per veslrce pietatis industriam Constant mopoli numero-

;

u*
Ii-*
u?
♦·

9

i

«

(/or

»■ *

1’
IT'»

fl

Φ■

:

250

DE PRINCIPIIS DIRECTIVE.

sum celebrari Concilium. Item Anaslasii praefatio Synodi hujus ad Adrianuni
directa : Missisque cum auctoritate A post olica Vicariis et Epistolis decreta­
libus, jussisti fieri Constant inopoli Synodum.
fast. i. Euseb. invita Constantini L. 1. c. 37. scribit: Constantinum
magnum, velut communem Episcopum, ut pacem Ecclesiis'redderet ac disci­
plinam Ecclesiasticam sanciret, Synodos convocasse.2°. Theodoret. L.2.C. 16.
narrat Liberium concessisse , ut in Imperatoris potestate sit convocare
Concilia. 3°. Ilieron. L. 2. Apolog. adv. llulin. de quadam Synodo loqucns
ait : Dic quis Imperator hanc Synodum jusserit evocari. Ergo asserunt ct tri­
buunt hoc jus Imperatori.
R. ad 1. D. Constantinus vehit communis Episcopus eorum quæ intra
Ecclesiam geruntur. N. quæ geruntur extra Ecclesiam, subd. convocavit
Synodos jure proprio, N. analogico tantum, et protectionis ergo, C. qua
ratione Co.\staxti.xls se dixerit Episcopum, declaravit ipse ap. Euseb. iu
vita L. 4. c. 24. Cum Episcopos aliquando convivio exciperet, se quoque Epis­
copum esse dixit, his fere verbis usus : Eos quidem in iis quœ intra Eccle­
siam, ego vero in iis quœ extra geruntur, Episcopus a Deo sum constitutus.
Reliqua constant ex dictis.
Ad 2. Λ. Libeiuim apud Theodoretiun nec concessisse, nec agnovisse po­
testatem Synodos convocandi Imperatoribus propriam; sed a Constantio
postulasse ut fieret Synodus : quod prudentiae et necessitatis orat ; cum
invito knpeiatore, rerum potente, Synodus congregari non posset : ct infensi
alias Ariani voluntas precibus facilius, quam jussioni cessura videretur.
Ad 3. R. Hieroxvmcs sine sententiæ nostræ praejudicio sic quærere poterat ;
cum quæstio esset de facto, tum solito; nullatenus dc jure.
fast, 2. Ante Imperatores Christianos nullum Concilium generale fuit cele­
bratum : Ex quo tempore Imperatores Christiani esse cteperunt,.Socrates in
præfat. L, 5. inquit, maxima Concilia de eorum sententia convocata sunt:
Pontifices ipsi, ut Leo epist. 24. ad Theodosium scribens fecit, apud Impe­
ratores pro cogendo concilio supplicarunt : ergo.
R. ad L Verum est assertum; non tamen quod deficeret auctoritas,sed
quia defuit opportunitas; assiduis scilicet persecutionibus Episcopales cx
multis provinciis unum in locum conventus prohibentibus, ut patet cx
historia.
R. ad 2. Ratio multiplex prioribus seculis interventum Imperatorum in
conciliorum coactione necessarium reddebat : nempe imprimis Lex Impe­
rialis, L. 1. ff. de Colleg. illicitis et L. 15. C. de Episcopis et Clericis relata,
prohibens frequentes hominum conventus sine auctoritate Imperatoria;
deinde necessitas celebrandi Synodum in urbe Imperiali, utique ab Imperatore
designanda; tum sumptus ex publico in vecturam itinerantium, et in vic­
tum commorantium in Synodo Patrum expendendi : defensio denique contra
Paganos ac haereticos prostanda; tandem Pontificis æque ac Episcoporum
res omnis dominio Imperatoris obnoxia.
R. ad 3. Ex iisdem rationibus postulavit Leo ab Imperatore Synodum con­
vocari : et captanda etiam erat gratia Marciani; ne, quod in latrocinio Ephesino evenerat, Imperatoris aut Comitis missi adversa studia spem eventus
perderent. Cœtcrum adversariorum rationem jam ante excluserat Atuan. in

-Λ

57

JVS CONVOCANDI CONCILIUM C.ENEHALE.

231

eplst. ad Solilar. flùœrens : Quando unguam judicium Ecclesiæ ab Jmperature auctoritatem habuit ?
II?. PicoII. Jus præsidundi Concilio generali regulariter ad Pontificem
Romanum perlinet. Prob. Qui in Concilio generali habet præcellcntiarn res­
pectu congregationis, superiori talem respectu congregatoroirn, auctoritatem
• respectu repraesentati, potestatem respectu causæ; ad eum jus præsidendi
Concilio generali pertinet : cum his comprehendantur, quæ in Præside
Conventus desiderari queunt. Sed Pontifex omnia ista complectitur; quia ut
Primaset Pater ab ipsis Constantinopolitano et Chalcedonensi Conciliis appel­
ons, procellit in congregatione : ut Successor Petri et pastor supremus, est
superior Congregatis : ut Vicarius Christi et Caput visibile, auctoritatem obtinet
Ecclesiæ per Concilium ropræsentatæ : ut Doctor, Judex et Papa œcumenicus,
ciusanim omnium in Synodo tractandarum potestatem habet, quemadmor?
duminseqq. declarabitur: præter ipsum autem nec ulli potestati seculari,
nec personæ Ecclesiastic® saltem singulari, hæc competunt : ergo.
Conf. Conciliis œcumenicis, actione talibus, hactenus præsedit semper
Romanus Pontifex, vel per se, vel per Legatos : ergo præsidendi jus illi
competit; cum constans adeo facium sine jure obtineri haud potuisset. Ante(ultns, exceptis Constantinopolitanis 1. et II. quæ scilicet actione non erant
œcumenica, quoad 1ω" patet in Lateranensibus, Lugdunensibus, Viennensi et
Florentino; quibus ipsos Pontifices præsedisse,nemoin dubium vocat. Quoad
?" patet similiter ex Actis reliquorum Conciliorum per ordinem sedendi,
loquendi et subscribendi. De his (abstinemus a Tridenlino, quod vel ideo
respuebant Protestantes quia Pontificium ex omni parte dicebant) ulterius
adhuc ex monumentis aliis demonstratur.
DeNic.E>oI. Gelasius Ep. Cyzicenus L. 2. Conc.Nicæni, ait : Osius Sylvestri
Episcopi maximee Romce locum obtinuit una cum Romanis Presbyteris Victoreet Vincentio. Adrianos Papa, in epitome Canonum ad CarolumM. missa,
sciendum est, inquit, Osium inter Patres Concilii Xicceni honorabilem
[nine, atque ab Apostolica Sede cum Victore et Vincent io Presbyteris clestiwlum. Gregorius VII. in Apolog. c. 3. scribit: Osius Cordubensis, Victor
(I Vincendus Presbyteri Romance Ecclesiæ, ex parte Sylvestri Concilio Xicœno
pnfuerunt. Idem de Episcopo testatur Athanasius in epist. ad Solitarios;
dt Presbyteris, Socr. L. 1. Hist. c. 3. Theodoretus L. 1. Hist. c. 7. ct Pho­
tios Lib. de septem Synodis.
DeEphesino. Actio 3·. hujus Concilii dicitur habita, Considentibus Cyrillo
i .tkxandrino, qui Cœlestini quoque Romance Ecclesiæ Archiepiscopi locum
Ritubal, et Arcadio Episcopo Romance Sedis Legato , et Projecto Episcopo,
piet ipse quoque Romance Ecclesiæ Legatus erat, et Philippo Presbytero et
bjpb), el Juvenale Hierosolymitano etc. Mennas in professione fidei, constiMj Vigilii inserta, de hac Synodo loquens ait : In qua in Legatis suis atque
Vicariis, id est, Cyrillo Alexandria; Episcopo, Arcadio et Projecto Episcopis,
tl Philippo presbytero, Cæleslinus Papa Senioris Romæ præseclit. Idem Evaniiis L. 1. Hist. c. i. Liberatus in Breviar. c. 3. Nicolaus 1. in epist. ad
Michaelem lmp. el alii testantur. De Cyrillo speciatim dicitur in Act. 1*.
Considentibus Episcopis, Cyrillo Alexandria1, qui et Cœlestini locum oblineta;el in Relatione ad Imperatorem missa : .Ve sancta nostra Synodus suo

232

de principiis directives.

destituatur capite : de reliquis scribit Cœleslinus in episl. ad Synodum:
Direximus pro nostra sollicitudine sanctus fratres Consacerdotes nostros Arca­
dium, Projectum et Philippum , qui iis quæ aguntur intersint, et qua a
nobis antea statuta sunt, exequatur ; quibus similia ait in epistolis ad Imper,
et Cyrillum.
De Chalcedoxensl Leo Papa in epist. ad hanc Synodum : In his fratribus,
Paschasino et Lucent io Episcopis, Bonifacio et Basilio presbyteris, qui ah
Apostolica Sede directi sunt, me Synodo Fraternitas vestra æstimet prasidere : hujus tenoris plura habentur in epp. ad Imper, et Julianum. Paschasinus suo ct aliorum Legatorum nomine Act. 3*. inquit : Nostram parvitatem
huic Concilio pro se prœsidere Papa Leo præcepit. Concilium in episl. ad
Leonem : Quibus quidem (Episcopis congregatis) sicut membris caput promt
in his qui tuum tenebant ordinem.
,t
De Constantinopolitano 111. Act. 1*. dicitur : Conveniente sacra Synodo, id
est, Theodoro et Gregorio presbyteris et Joannc diacono, vicem agentibus Agathonis Archiepiscopi antiqua Romæ, Georgio Archiepiscopo magnœ Constantinopuleos etc. Idem habetur in reliquis, præsertim Act. 18*. in Synodic!
autem ad Papam Concilium ait : Perlectis vestrae confessionis litteris a ves­
tra paterna beatitudine ad Imperatorem missis, quas ut a summo Apostolorum
vertice divine praescriptas agnoscimus. In diurno Romanæ Ecelesiæ scribitur:
Sextum Concilium generale, cui Agatho Papa per Legatos suos et responsalts
[ircefuit : Similia refert Zonaras in vita Constantini IV.
De Nic.eno II. Act. P. o*. et 7*. Petrus Archipreshyter Romanus, et Petrus
Abbas S. Sabæ dicuntur tenere locum Sedis Apostolicæ : unde et ante Tarasium et omnes Episcopos sic subscripserunt : Petrus vices agens Adrian»
Papce veteris Roinee, definiens subscripsi; et Nicolaus Papa ad Michaelem
Imper, scribens inquit : Quasi non et ipsi in Nicæa collecta; Synodo nostra
fides prœsederit.
De Constantinopolitano IV. Adrianus in epist. ad Basilium Imp. scribit:
Colurnus per vestra; pietatis industriam illic numerosum celebrari Concilium,
cui nostri quoque missi præsidentes, nempe Donatus et Stephanus Episcopi
et Marinus diaconus etc.; qui Act. P. rogati exhibere mandatum Papæ pro
præsidentia,has litteras legi j usserunt : uude Act. 10*. prior sic subscripsit :
Ego Donatus, Dei gratia Episcopus Ostiensis, locum obtinens Adrian univer­
salis Papæ, huic sanctœ et universali Synodo prœsidens, omnia, quee supe­
rius leguntur promulgavi et manu propria subscripsi.
Quamvis vero Constantinopolitana I. et IL quæ sine interventu Romani
Pontificis celebrata diximus, exceperimus; tamen de primo testatur Photius
L. de septem Synodis: Haud mullo post et Damasus Episcopus Roince eadem
confirmans et sentiens accessit; qui accessus, cum altero mox anno factus
videatur in Concilio Romano, ad hoc autem missi fuerint 1res orientales
Episcopi, saltern in coufirmatoria œcumenici II. Synodo præsidium Pontifi­
cis habemus: de secundo autem scu œcumenico V. docet Synodi epistola, ad
V igilium a Patribus missa, Concilii præsidium ad Pontificem pertinere, his
verbis exarata : et ideo petimus, ut præsidente nobis vestra beatitudine, com­
muni tractatu eadem capitula m medio proponenda et queeri et consummari,
et finem quæstiuni imponi,

JUS CONVOCANDI CONCILIUM GENERALE.

233

113. Objic. Imperatores in plûrisqnc CC. cccnmenicis Orientalibus præsedeniiil:et quidem Constantinum in .\ica*no l.prwsi^ntem Cans. 11 . Q. 1. Can.8.
ctCaus. 12. Q. I. Can. 15. enuntiant ; Chalccdonensi Imperatores fideles ad
i-rJinandum decentissime præsedissc, hujus Concilii epistola ad Leonetti
significat; Constantinum Pogonatum Constantinopolitano III. pro Dei minis(ftioprirfuisse, edicunt act. P.el episl. Leonis; Generali G. VII. Irenem cum
lilio,C.V11I. Basilium præfuisse, illud ex octava, hoc ex septima actione colli­
ditur. In reliquis Conciliis per missos ad ea (’omîtes et Magistratus idem ab
iisdem praestabatur.
R. ad Arg. D. Imperatores plcrisquc Orientis Conciliis præsederunt loco ct
honore, C. auctoritate ct potestate N. vel subd. ad Concilium protegendum,
servandum ordinem, impediendam vim ct turbas, C. ad definiendum vel
statuendum in rebus fidei et Ecelesiæ, N. audiendus est hac de re ConciliiVIII. œcumenici Canon 17. Illud autem tanquam perosum quiddam ab
ambus nostris repulimus, quod a quibusdam imperitis dicitilr, non posse
Synodum absque Principali prœsentia celebrari ; cum nusquam sacri Canones
wnrenirc seculares Principes in Conciliis sanxerint, sed solos Antistites.
Protcreaquid sua aut suorum missorum praesentia intenderint Imperatores,
ipsi declarant. Et quidem Constantinus, ut nuper dictum, Episcopum se
lanium eorum, quæ extra Ecclesiam geruntur, agnovit; et teste Rufin. L.
10.c,2. acAmbros. epist. 32. fassus est judicari se ab Episcopis debere.
Theodosius Jun. et Valentinianus dum ad Ephcsinam Synodum Candidiinum Comitem præfuturum mitterent, id significarunt fieri ea lege et
auditione, ut cum quaestionibus et controversiis quæ circa fidei Dogmata in(ilmt nihil quidquam commune habeat ; verum ut eos submoveat qui alifid obstaculum afferre possunt : ut diligenter prospiciat, ne qua gravior dis­
coveritat is indagationem obturbet ; tum denique quo operam det sedulam,
domnibus et singulis quæ dicuntur rite perceptis, singuli inoffense quod
wm fuerit in medium proponere, vel ab aliis propositum, si opus fuerit,
ufdare queant.
Marcianis Act. 6a. Concilium alloquens : Nos enim, inquit, ad fidem conrwidain, non ad potentiam ostendendam, exemplo religiosi Principis Cons‘mtini, Synodo interesse voluimus : in cujus etiam Synodi act. 3*. Cecropius
edixit, quando quadam regularia, h. e. Ecclesiastica negotia examinantur,
‘vimlum canones neque judices alios vel Laicos interesse oportet.
Gwstantlnls Pogon. in epist. ad Grcgorium Papam inquit: Neque enim
«m illis (Episcopis) tanquam Imperator sedebo aut imperiose loquar, sed tahpomunus ex illis: et prout· statuerint Pontifices, ego exequar.
Bmivs demum in VIII Synodo longa oratione testatur, non esse suum, nec
ή Laici, misceri Ecclesiasticis judiciis; subscribit post omnes Patriar­
chy, non definiens, sed suscipiens et consentiens ; præfatus antea sc debuisse
.’scribere post omnes Episcopos, ut olim Constantinus, Theodosius et Mar­
ianus fecerant; hoc tamen ordine se usum, quia tali cum honore Episcopi
afficere voluerint.
W.I.Nec minus honorem ac munus præsidentiæ luebantur Imperatores.
Xam. 1. Constantinus in Nicæno sedebat medio et primo loco ; Marcianus
inChalcedonensi cl Pogonatus in Constantinopolitano eminebant altiore et
wwrioco.2. Joannes Palæologus in F lorentino contendit sedere ante ipsum

i

I

I
ari

234

DE PRINCIPIIS DIDECTIVIS.

Eugenium; eo quod Imperatores olim ante Patriarchas omnes cl Legatos Pon­
tificios locum in Conciliis semper obtinuerint. 3. Senatores a .Marciano missi
in Chalcedoncnsi, Act. 1*. tlilerunt primi depositionis in Dioscorum senten­
tiam; Act. à*, petierunt examinari Leonis epistolam etc.
Λ. I). .1. Tuiti etiam sunt Imperatores honorem et munus præsideutiæ cuni
prejudicio Ecclesiastica'potestatis, N. sine prejudicio, C.
Ad l. Pc Constantino Euseb. in x ita L. 3. c. 10. rem ita narrat: «Postquam
« Imperator ad caput subselliorum venit, primus medius stetit, posilaqoc
« auto eum humili sella ex auro fabrefacta, non prius assedit quam Episcopi
« ei annuissent. » Sedes altior el summa Marciani et Pogonati dignitatem
Imperatoriam designabat, minime autem jurisdictionis Ecclesiasticae proro­
gativam, fatentibus contrarium, ut audivimus, iisdem.
Ad 2. Acta greca hoc factum ita exponunt : « Interea lis e tconlrç vers ia orta
« est de sedibus occidentalis et orientalis Ecclesiæ. Postulabat enim Papa ut
α ad unum latus Ecclesiæ sui omnes Ecclesiastici considerent, ad alterum
« vero Imperator et Patriarcha cum suis omnibus, in medio porro atque ad
« caput Pontifex ipse. Contra Imperator id potius Imperatoris esse quam
« Papa: aiebat. Qua de re magna quæstio habita est, et lecta sunt acta Syno« dorum. Tandem hoc inter eos convenit, ut Papæ quidem ac Pontificiis ea
« pars templi daretur, quæ læva esset ingredient! ; altera vero, dextera sci« licet, Imperatori et suis. Atque ita sedes in hunc modum collocate sunt ;
« Pontificis quidem sedes ad partem illi assignatam, distans a sacro altari
« passus fere quatuor: infra illam uno fere passu sedes Imperatoris Alcma« niæ..... similiter e regione sedes Imperatori (Græco) parata fuit, deinde
« Patriarchæ etc. »
Ad 3. Senatores non tulisse sententiam juridicam, sed mentis tantum sum
declaratoriam, nec postulasse examen cpistolæ Lconiuæ ut judices, sed ut
pacificatores, et pro Egyptiis facilius reducendis, patet quoad prius ex eo­
rum verbis, queis justum sibi videri declarant, el ex conditione si Impera­
tori placeret adjecta rem suspendunt: quoad posterius autem ex indulgentia
Concilii erga .EgypLios iis etiam argumentis hic contestata.
Insl. 2. Saltem Patriarchis debuerant in Conciliis Orientis cedere Legati
Pontificii. Nam 1°. in Nicæno L Eustathium Antiochenum fuisse primum vel
praesidentem scribunt Facund. Hermiaucns. L. 11. c. 1. ct Felix in epist. 5.
ad Zonaratn: sedisse primum in dextro ordine, Euseb. in vita Constantin.
L. 3. c. 2. ct Thcodoret. L. 1. c. 7. testantur. 2°. Alexandrum Patriarcham
Alexandrinum rebus in Nicaeno decisis praefuisse, scribunt ipsi Nicæni Patres
inSynodicaadEccles. Alexandrinam. 3°. AnatoliusConstanlinopolitanus,Con­
cilii Chalccdonensis compars, aPhotioL. de septeni Synod, numeratur primo
loco inter presides; aTarasio in Synod. VIL dicitur primus Concilii jExarcha;
Actione 12’. sententiam dicit ante Legatos Pontificis. 4°. Tarasius Patriarcha
Constantinopolitanus in Nicæno IL initiali oratione, agendorum propositione,
decretorum confectione, cl actorum relatione, omnia præsidis munia obivit.
Ergo.
Λ. .V. Ass. l.Quod Ecstathivm attinet, dicitur is primus doctrina et elo­
quentia, non vero auctoritate : dicitur prœsidens, non quasi primus foret
ordine, sed quia inter primos, scilicet Patriarchas, qui omnes juxta Cedremuu in Cumpend. hist, et Nilum Rhoditum in libello dc Synodis dicebantur

JI'S CONVOCANDI CONCIULM GENERALE

præesso, sedebat. Ordinem et partem dextram non fuisse honoratiorem
patet tum cx nupera narratione de Florentina Sessione, tum ex actione
t*. Concilii Chalccdonensis. Quod vero in Sessionibus Conciliaribus pars
sinistra haberetur magis honorifica , inter alias videtur hæc esse ratio
prat-ipua,quia in medio consessus Episcopalis sancta Evangclia, quæ Christi
Ijpuin gererent, sublimi loco collocabantur; adeoque parte sinistra sedentes
ad Christi dexteram videbantur.
2. De Alexandro, originalis seu græca cpistolæ Synodicæ lectio non dicit
eum rebus decisis praefuisse, sed fuisse gestorum auctorem et part icipem :qiiin
d profuisse dici poterit, tum ex nuper dictis, quia Patriarcha Alexandrinus
erat, tum ex multo ejus labore, ut eadem epist. asserit, ad tranquillitatem
perArianos el Mclctianos turbatam Ecclesiæ Alexandrinae reddendam im­
penso; quarum turbarum, utpotc domesticarum, optime gnarus, proponere
pericula et media suggerere ipse præ cæteris poterat.
3. Anatolio locum primum tribuit Photius, sive ordini non admodum
attentus, sive Conslanlmopolitanæ sedis proedriæ maligne studiosus et Ro­
mana? injuriosus, ubique monumentorum fidei contrarius. Item à Tarasio
vocatur primus Exarcha, non quidem respectu Romani Pontificis, sed alionimPatriarcharum respectu; cum Actio ipsa Pontificios Legatos praeponat.
Denique is Act. 121. dixit primus sententiam, permittentibus id facile Legatis
Pontificiis, quia spectabat causam particularem Episcoponim Constautinopolilano subjectorum; non tamen jure ad alias etiam causas extenso : unde
diversitas etiam apparet in actionibus aliis.
i. Tarasio memorata fuere permissa a Legatis praecidentibus, ob eloquenlirgreca? copiam, agendorum peritiam el prudentiam, apud Augustos gra­
tiam,apud Orienlalcsonmcsauclorilatem; ob quas postremas rationes, etiam
volentibus Legatis, omissa inter legendum fuit pars Pontificiarum litterarum,
TiiASii irregularem ordinationem ac tituli usurpati arrogantiam reprehen­
dens.

111. Observa. Assertio utraque his vocibus ordinarie vel regulariter res­
trict est ob casus quosdam singulares, quibus convocatio et præsidium Conlilionun aliis permittenda videntur : cujusinodi sunt : 1. Si sedes Romana
iiccl vd morte, vel renuntiatione, vel amentia aut captivitate perpetua
Pontificis,: 2. Si dubius sit Pontifex legitimus : 3. Si Papa nolorie sit hærelicus: 1. Si idem esset suspectus de hæresi, aut gravi scelere infamatus :
•i.Aulsi etiam maxime Catholicus et bonus, rogatus tamen congregare Conci­
lium, pertinaciter id facere recusaret. Circa hos casus, supposita Ecclesiæ
necessitate aperta et urgente, maloque aliud quam conciliare remedium non
admittente, communior sententia est, non tantum in quatuor prioribus, sed
in postremo etiam Concilium convocari a Cardinalibus, aut ad horum repu­
gnantiam a Primatibus, imo ab Episcopis mutuo hortatu in unum locum
ntlucntibus constitui posse; cum Pontifex hujusmodi, ut Bellarminus L. 1.
de Cone. c. 11. ex Turrccrcmala ail, de hæresi suspectum se redderet, juxta
Dist. 83. Can. 3. et sequentes.
Cœlerum, eodem Cardinali monente, Concilium hoc: 1. Non foret nisi
imperfectum, utpotc capite destitutum : 2. Posset in casu altero deponere,
in sequentibus jam depositum declarare Pontificem, ubique autem sibi pro-

?

__

Li'

i' 44
, Λ" V

i

1
AJ·? *
«

...

256

DÉ PRINCIPIIS directims:

videro de certo aut novo Ecclesiæ capite : 3. Ante tamen capitis hujus
constitutionem non posset auctoritate summa ac infallibili alia decernere :
4. Pontifex de crimine accusatus a jure praesidendi non excideret ; cum nec
Princeps supremus desinat esse judex, licet cum ipso litigetur. Pro jure hoc
exempla extant non tantum in causa Marcellini, quæ a Criticis repudiatur,
sed el in Sixli III. et Symmachi judicio : quin et in Cone. Nicrno, Ephesino.
Chalccdoncnsi et Constaulinopolitano Alexander, Cyrilhis, Leo cl Ignatius,
Arii, Ncstorii, Dioscori et Pholii fuerunt judices legitimi, quantumvis ab
his accusati et damnati.
ARTICULUS III.

Quinam sint convocandi ad Concilium Generale?

7

145. Xôta. Concilia) maxime Generalia, habere formam judicii, adeoqüe
standum esse Conciliari sententiæ, non autem facere meram inquisitionem,
nec decreta eorum esse æquiparanda Doctorum decisionibus, quæ tantum
valent quantum ratio probat, unanimis est Catholicorum assertio : patetque ex obedientia decretis Conciliorum necessario praestanda, quam impo­
suit Christus, Matth. 18. v. 17. Ecclesiam audiendam praecipiens ; exegerunt
Apostoli, A. 15. ct 16. decreta Hierosolymitani Concilii observari imperantes;
postularunt Patres plurimorum Conciliorum, definitiones aut canones sub
anathematis poena custodiri jubentes. Sicut autem in aliis, ita et in Conciliaribus judiciis, possunt intervenire alii ut judices, qui gerunt suffragium
decisivunr, alii ut consultores, qui votum doctrinale seu consultalivum ha­
bent; alii ut ministri vel adjutores, qui quamvis officia quædam vel in Con­
cilio vel circa illud praestent, suffragium tamen pro decisione causæ non
edunt. Ex his; munus arcendi vim, impediendi turbas, servandi ordinem et
exequendi decreta Conciliorum, Laicis æque ac Clericis facile tribuunt om­
nes : concedunt similiter Notariorum, Custodum aut Procuratorum aliaque
officia hujusmodi iisdem posse conferri : denique nemo contradicit, quin
eruditi quieumque ad discutiendas, antequam decidantur, controversias
atque ad doctrinale votum ferendum tanquam consultores admitti, adcopie
pro ejusmodi praestandis ad Concilium evocari, invitari aut rogari queant.
Quod itaque quaeritur, ad id tantum spectat : Quinam ad Concilium gene­
rale vocandi sint ut judices, seu ita ut in Concilio suffragium dedsivnm
ferant? Ut hic Brentii aliorumque errorem Cap. jam superiore refutatum
praeteream, quo ad Concilium Electi duntaxat admittuntur; Protestantes
cum Luthero L. de Concil. plerique praeter Principes evocari ad Concilium
postulant etiam populum, aut saltem viros doctos, quantumvis Laicos:
Catholici c contra excludunt Laicos omnes; inter Clericos autem distinguunt,
voluntque Episcopos solos intéresse Conciliis jure ordinario sive ex officio
proprio; quosdam vero non Episcopos, scilicet Cardinales, Abbates exempt»,
et Religiosorum Ordinum Praepositos generales ex privilegio ct consuetudine.
116. Dico. Ad Concilium generale vocandi sunt Episcopi jure ordinario;
quidam Clericorum ex privilegio et consuetudine ; Laiconim etiam docto­
rum nemo ullo titulo.
li

CONVOCANDI bE JURE AD CONCILIUM GENERALE.

2H*f

Γη>1). I4. p. Jure vocandi sunt ad Concilium gbnerale, qui Ecclesiam tum
regunt, tum repraesentant, et tractandarum causarum potestatem ac juris­
dictionem competentem habent : sed Praelati majores sive Episcopi jure
proprio Ecclesiam tum regunt; tum rite repraesentant, et potestatem ac juris­
dictionem competentem possident : ergo. Major palet ex paritate cum gene­
ralibus Comitiis Regni ac Rcipublicæ cujuslibet; ubi legitima rdglmintë
forma liget; et ex ipsa sive Concilii sive judicii natura osldndilur, quando­
quidem hic definiuntur dogmata, condemnantur hiereses, statuuntur cano­
nes. disciplina reformatur pro universa Ecclesia; praeterea autem non lan­
ium Ecclesiarum jura ct Episcoporum controversia? deciduntur j sed et
damnantur et absolvuntur rei, infliguntur pœnæ et contumaces compellun­
tur: quorum priora sine regimine ac repraesentatione Ecclesia?, posteriora
sine jurisdictione in Ecclesiastico foro etiam externo concipi non possunt.
Minor constat similiter : quia ex Act. 20. v. 28. Episcopi a Spiritu sancio
positi sunt regere Ecclesiam Dei : juxta Cypr. episl. 69. Ecclesia est in Epis­
copo, scilicet secundum repraesentationem et jurisdictionem : ex Matth. 18.
v, 18-.ApostoliApostolorumque successores alligandi solvendique facultatem
oblinent.'
'
·
·
Conf. 1. Quod usus fuerit solos convenire Episcopos in Conciliis, docet
Euseb. L. 5. c. 23. ubi, loquens de Conciliis supraquæslionemPaschalis tem­
ple Victoris, inquit: Ob quam causam conventus Episcoporum ct concilia
per cingulas quasque provincias convocantur. Consentiunt reliquorum Conci­
liorum Acta. 2. Quod accessus ad Concilia solis Episcopis patuerit, probat tum
Iïlcheri.e iu ep. ad Strategum edictum, de repellendis etiam per vim a
Gmcilio omnibus non Episcopis, tum Patrum Chalcedoncnsium Act. 4. con­
tra Monachos et Laicos Concilium ingressos exclamatio : Mitte foras superfwat Concilium Episcoporum est. 3. Quod ad Episcopos pertineat judicare
in Conciliis, ostenderunt facto Episcopi, hac subscribendi formula in Conci­
liis plerisquc usi : Ego Episcopus definiens vel statuens subscripsi : item ad
jus provocantes declararunt Osins in ep. ad Constantium ap. Athan. in ep.
d solitarios : Tibi Deus commisit Imperium ; nobis Episcopis, qua· sunt
Etdtdcr concredidit ; ct Ambr. ep. 32. ad Valentinianum : Si conferendum
'· fele, sacerdotum debet ista esse collatio, sicut factum est sub Constantino,
pi judicium dedit sacerdotibus etc. 4. Quod praesentibus in Concilio’ solis
Episcopis Ecclesia congregata inte.lligatur, testantur Euseb. L. 3. de vita
Gnjtantini, qui conc. Nicænum vocat conventum orbis terrarum ; et Aut;.
LI. dc baptismo, consensum eorumdeni Patrum Ecclesia· totius consensum
dicit.
M. 2‘. p. Qui nec per se qualitatem convocandis necessariam habent,
necsemper vocati sunt, nunc tamen ut judices admittuntur in Concilio,
ri id vocandi sunt ex privilegio et consuetudine: sed Cardinales, Abbates
«empti ct Generales Ordinum per sc non habent qualitatem necessariam,
rilicet jurisdictionem spiritualem pro foro externo, quia jure proprio vel
nullos subditos habent, vel. aliquas tantum, ut I). Thomas loquitur, submir.ierationessub Episcopis exercent : nec semper vocali sunt, ut historia anliquonim Conciliorum docet, ct testatur Murtinus Archimandrite, actione
P. Cone. Chalcedoncnsis ad subscribendum invitatus, sed respondens, id
Ep porum tantum < .$♦·. non suum : Nunc tamen ut judices admittuntur in

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

Concilio, quia in Florentino, Lateranensi et Tridentino subscripserunt Μ
mentes : ergo. Conf. Ex privilegio et consuetudine habent Cardinales jurisdictionem Episcopalem in Ecclesiis sui tituli : Abbates exempli ct Generale
Ordinum, quasi Episcopalem in suos Religiosus : ergo supposito hoc privi­
legio, accedente etiam consuetudine, ad Concilium sunt vocandi: ut totius
Ecclesiæ repraesentatio, suorum etiam fidelium subditorum ratione ac res­
pectu, obtineatur.
Prob. 3·. p. Laicorum nullus, cujuscumque sit conditionis aul dignitatis,
pastor aut rector est Ecclcsiæ, sed ovis ac subditus ; nullus gerit vicemEcclc­
siæ docentis aut praecipientis, sed discentis pars est ct obsequentis; nullus
habet jurisdictionem in foro Ecclesiastico, ut pote spiritualem: ergo nullus
conditionem ullam habet ad judicem in Conciliis generalibus agendum:
ergo non est vocandus. Conf. Jus hoc non competere Laieis, Imperatores
confessi sunt verbis (num. 113) in resp. ad arg. allatis, confessi sunt (actis,
dnm post Episcopos subscripserunt, non ut definientes, sed tantum ut susci­
pientes aut consentientes : confessi sunt silentio, dum locis nuper laudatis
objectari sibi permiserunt, Constantinus quidem ab Oslo : Ac tc immisceat
rebus Ecclesiasticis, neque nobis in hoc genere price ipe: sed potius ea a nobis
disce; ct Valentinianus ab Ambrosio : Quis est, qui abnuat, m causa fidei
Episcopos solere de Imperatoribus Christianis, non Imperatores de Episcopis
judicare ? Ergo.

147. Objic. In Concilio Hierosolymitano in causa legalium congregato,
Aci. 13. v. 6. dicitur : Convenerunt Apostoli el seniores videre de eerbo hoc;
ct v. 22. Tunc placuit Apostolis et senioribus cum omni Ecclesia. In decretis
autem Conciliorum posteriorum sæpe legitur: Sacro approbante Concilio,
vel de Fratrum nostrarum consilio : ergo vel Laici etiam vocandi sunt, vel
nec Episcopi sunt judices in Concilio.
Λ. ad Arg. 1. .V. Cons. In utroque versu per seniores intelligi possunt Epis­
copi, acceptione etiam alibi in nov. Test, usurpata; in postremo autem
interventus Ecclcsiæ seu populi non spectabat definitionem aut decretum
Concilii, sed electionem tantum nuntiorum, cum Paulo ct Barnaba Antio­
chiam mittendorum.
/1.2. D. .t. Convenerunt videre dc verbo, el placitum sibi ostenderunt
diversimode, scilicet Apostoli tanquam judices ad ct per definitionem, senio­
res seu sacerdotes tanquam consultores ad ct per discussionem ac consulta­
tionem, Ecclesia seu populus tanquam auditores ad ct per acclamationemct
acceptationem, C. æqualiler, ita ut omnes tanquam judices controversiam
definiverint et dederint legem,.N. Palet resex ipso contextu. 1. Enim Apos­
tolos ac seniores tantum vocatos esse ad Concilium constat ex priore versu,
nullam populi mentionem faciente: 2. Apostolos tantum egisse judices inde
liquet quod Pelius, postea Paulus ct Barnabas, tandem Jacobus soli dixerint
sententiam, tacentibus reliquis : 3. Seniores discussioni duntaxat adhibitos
fuisse, colligitur ex v. 7 : Cum aident magna conquisitio fieret, surgens Petrus
(liait ad cos; et post interpositam Petri orationem ex subjuncto v. 12: Tacuit
autem omnis multitudo : demum k Pupulum ad neutrum sulhagii genib
admissum esse deducilui tum ex solo ejus concursu ad electionem nuntio­
rum memoiatam, tum quia in litteris mox subjectis ct decretum proponen*

CONVOCANDI DE JURE AD CONCILIUM GENERALE.

259

lilnis mentio nulla lit populi, sed Apostolorum; ubi licet addantur etiam
seniores, id tamen de interventu consultative secundum dicta exponen­
dum est.
Quod formulam in Conciliorum Occidentalium decretis posterioribus usur­
patam allinet, ea consuetudo imprimis coepit primum in Cone. Latera­
nensi 111 : dein ob praesentiam Papie ad demonstrandam ejus in judicando
eminentiam inducta est: demum non excludit judicandi in Episcopis facul­
tatem el usum, sed subordinalum Pontifici exercitium indicat.
lust. 1. Cap. 19. de H. J. in G. Quod tangit (qualis est res fidei ac discipliuæ) omnes, ab omnibus debet approbari : Ex ep. .Nicolai I. ad Michaclem
lmp. Cbinam legistis Imperatores synodalibus interfuisse, nisi forte in qui­
busdam, ubi de fuie tractatum est, quæ ad omnes pertinet Christianos? Ex
Ambros. cp. 32. Causam fulci in Ecclesia agendam quis abnuat ? Si quis
confidit, huc reniai..... Iste populus judicat, cujus in corde lex divina est.
Ergosummi infimique laici jus ad Concilium habent.
/L Quoad I. D. Quod tangit æqualiler omnes, C. quod inæqualiter tangit,
suW. debet approbari a singulis, vel singulis eadem ratione agentibus, N. a
singulis, vel qua omnibus seu a repræsen tant ibus communitatem, vel singulis
propria cuilibet ratione agentibus, C. paritas cum exercitu vel republics
datam illustrat distinctionem, secundum quam, ex dictis, Episcoporum tan­
quam repræsentantium Ecclesiam solorum negotium est concilium ; id porro
geritur quidem a pluribus, sed ab Episcopis ut judicibus definientibus; a
viris doctis ac rerum Ecclesiasticarum peritis ut inquirentibus, disputantibus
et consulentibus; a reliquis ut audientibus, acquiescentibus et exequentibus.
d(/2. R. Similiter, a Nicolao assertum esse interventum Imperatoris, non
ut judicis, sed ut adjutoris, defensoris et execuloris.
.id 3. D. Ad fidei causam in Concilio, maxime generali, agendam conve­
nire potest quilibet, ethic populus judicat simpliciter, aut judicio defini­
tionis, N. Ad fidei causam in concertatione quadam agendam convenire
potest quilibet, ct populus hic judicat judicio electionis, T. Agit hic Ambro­
sio» dc Disputatione cnm Auxentio Ariano, quam Imperator itidem Arianus
volebat institui in palatio, ille vero suscipiendam contendit in Ecclesia, pro
more majorum, et a sacerdotibus ; quandoquidem certamen penitus decli­
nare circumstantia; non sinerent. Coctorum non aliud quam assignatis a ’
nobis judicium permitti ab Ambrosio probant verba mox subjecta : Aon ut
quisquain judex resideat, sed unusquisque de suo affectu habeat examen,
digal quem sequatur; alludendo ad L. 3. Rcg. 18. v. 24. Eliæ dictum.
fast. 2. Nisi laici etiam vocentur, Concilium generale non repræsen tat
Ecclesiam universam : quin ex Gratiano Cans. 3G. Q. 2. Can. 11. unius Hieronjmi auctoritas, sacris litteris munita, præjudicavil Concilio generali:
denique privatum resistere posse toti Concilio, et illius sententiam melius
fundatam esse proponendam, docent Gerson dc Doclrin. examin. p. 1*. et
Panorm. in Gap. Significasti de Electionibus.
H. Ad 1. X.seq. Sicut enim Princeps suum populum, sic pastor suas oves
d Episcopus Ecclesiam suam repræsen tat : quia ergo aliqua multitudo
Episcoporum représentât universitatem pastorum, eadem etiam représentai
universitatem ovium, et sic Ecclesiam universam.
dii 2. .V. .ls$, Gratianus non loquitur comparative ad Concilium generale,

260

de PRi.xcinis directi vis.

sed ad particulare, nempe Aquisgranense; et adducit textum, qui vel noti
ëxtat in Hieronymi operibus, vel antiquatam legem referi, atque hincoppositionem non facit.
/ / r
Jd 3. /?. Panormitanum et Gersoncm vel hæc enuntiare tantum condilionale, ad morem Pauli ad Galat. I. v. 8. loquentis, quin ex hypothesi liceat
transire ad statum absolutum, illum asserendo : vel loqui dc resistentia, quæ
aut ante decisionem et tempore discussionis, aut post decisionem in casti
Concilii illegitimi fieri potest.

f.·

I 18. Observa. Quod numerum Episcoporum pro Concilio generali attinet,
requiritur quidem ul convocatio facta innotescat omnibus, saltem Provin­
ciis majoribus, reipsa conveniant absolute multi, et nullus ex toto orbe Episco­
pus. jurisdictione propria gaudens, non excommunicatus, excludatur :Non
requiritur tamen 1. ut omnes omnino totius orbis Episcopi adsint, etiam per
Procuratores; cum hoc fere impossibile sit, nec unquam factum : nec
numerus eorum certus aut definitus requiritur; cum illum neque Scrip­
tura, neque Traditio, neque lex aut usus determinaverit : nec 3. ut insigniter
aut eminenter multi sint Episcopi; cum retate eadem Nationale pra? Gene­
rati, ut tempore Arr.rsTi.xi Carthaginense præ Constantinopolitano 1. inve­
niatur numerosius : nec i. ut aequali aut proportionate numero ex Oriente
et Occidente Episcopi confluant; cum Conciliis Orientalibus pauci tantum
Occidentalium Legati, Occidentalibus pauci Orientales adfuerint : nec 5. ul
Palriarchæ vel Primates comparcant; cum Ephesinum sine Patriarcha
Antiocheno Nestorium, Chalccdoncnse sino Alexandrino Eutychem damnarint : nunc autem Orientales omnes schisma aut hærcsis ab Ecclesia Catho­
lica. abstraxerit.
ap.ticvi.vs iv.
Quando, el quantam Auctoritatem habeat Concilium Generale?
119. Nota. Proposita qirestio versatur non tam de Concilii causa seu
Patribus quam dc ejus effectu seu Actis. Neque tamen sermo est dc Actis
quibuscumqué, quales sunt sive collationes, disputationes aut deliberationes
Patrum incommuni; sive allegationes, probationes, dicta aut facta Patris
alicujus in singulari : sed dc conclusis, statutis ac decisionibus, quocumque
nomine,seu symboli, scu definitionis, seu sententiæ, seu decreti, seu cano­
nis, seu termini, scu analhcmatismi propositis. Neque rursus de his omni­
bus.ad quamcumque materiam diffusis, agitur; sed quemadmodum in Cap.
de Ecclesia feceramus, prout restringuntur ad materiam fidei, morum ct
factorum dogmaticorum.
Tandem ne omnes quidem decisiones etiam hujus generis ac materi®
huc referuntur, scâ illæ duntaxat quæ sunt pcrspicuæ, positivæ el ccrtæ,
h. c. rem pro certa enuntiantes : quandoquidem si aut ambiguus sit sensus,
aut res ipsa esse vel non esse haud affirmetur, aut intra opinionis vel pro­
babilitatis limites sententia sc contineat, auctoritate summa, dc qua hic
quæritur, hujusmodi decisiones pollere non posse, per sc est manifestum.
Atque hinc lauta cum auctoritate definitas a Tp.idextixo non esse quæstiones
sive de immediata Epis· >p.du> institutione Sess. 23. Can. fi., sive dc Matri­
monii per adulterium indissohibilitate Sess. 21. Can. 7. statuunt plures :

AUCTORITAS CONCILII GENERALIS.

261

neque a Viennensi Deer. 1. quaestionem de efficacia Baptismi parvulorum
terminatam fuisse, concedunt omnes.
Porro quantitatem auctoritatis ad mensuram certitudinis comparamus, ut
adeo summa auctoritas sit certitudo tatis, qua Concilium infallibile, deci­
siones ejus irrefragabiles el irreformabiles sint ac audiant. Τύ quando non
lain ad temporis duralionem quam factum confirmationis refertur, sic
nempe ut quaestionis per hanc particulam formalæ sensus sit, an ad aucto­
ritatem Concilio generali propriam tribuendam requiratur Conciliares de­
cisiones a Pontifice confirmari? Potest autem confirmationis nomine intelligi
1. vel mera accessio ad Patrum judicium, qua Pontifex ut pars Concilii
consentit decisioni ; 2. vel declaratio legitimi Patrum judicii, qua idem ut
prases aut judex Patrum exponit decisionem esse legitime factam; 3. vel
corroboratio seu impertita Patrum judicio auctoritas, qua Pontifex ut caput
supremum cl Ecclesiæ Princeps decisioni tribuit vim obligandi.
De postrema confirmationis specie hic necdum agitur, sed de alterutra
ex praecedentibus, an una saltem ad auctoritatem Conciliis generalibus con­
ciliandam requiratur ; cum confirmatio auctoritativa ad superioritatem sive
Concilii sive Pontificis spectet, quæ Cap. seq. examinabitur.
150. Dico 1. Ut auctoritatem sibi propriam habeat, Concilium generale
debet esse a Pontifice confirmatum. Prob. Concilium generale propriam sibi
auctoritatem non habet, nisi quatenus rcpiwsental Ecclesiam universam :
sed nisi aliquo ex prædictis modo Concilium a Pontifice confirmetur, id
Ecclesiam universam non repraesentat : cum corpus Ecclesiæ hic esset sine
rapite, utpote nec per accessionem nec per declarationem, nec per corrobo­
rationem præsente aut concurrente : ergo.
Conf. I. ex Jure. Necessarium esse auctoritatis Pontificiae interventum, ut
Conciliis firmitas ac vis concilietur, declarant Julius I. apud Socral. Lib. 2.
c. 13. dicens : Canon Ecclesiasticus vetat ne decreta absque Romani Episcopi
alentia Ecclesiis sanciantur ; Gelasiusl. L. dc anathem. Quod firmavit in
'ynodo sedes Apostolica, hoc robur obtinuit : quod refutavit, habere non potuit
firmitatem; Sixtus III. in ep. ad Epp. lllyr. Nec his constitutis, quæ præter
preeeeptanostra Orientalis synodus decernere voluit, credatis vos teneripræter
iJ quidem quod de fide nobis consentientibus judicavit; Pelagius Π. in ep. 4.
ad Epp. cum Joanne Constantinopolitano non congregatos: Multis A postolitis et Ecclesiasticis instruimur regulis, non debere absque sententia Roani Pontificis Concilia celebrari ; Nicolaus 1. in ep. 8. Non ergo dicatis non
eguisse vos in causa pietatis sedis Romance, (pice collecta Concilia sua aucto­
ritate finnat, sua moderatione custodit ; unde quædam eurum quæ consensum
Romani Pontificis non habuerunt, valetudinem perdiderunt. Testatur idem
ferrandus in ep. ad Anatolium : Sed quo iret, aut ubi majores in Ecclesia
judices reperiret, ante se habens in Legatis suis sedem Apostolicam, qua con­
tendente quidquid illa definivit synodus, accepit robur invictum ? Hincmarus
L. dedivor. Lothar, et Theut. Apostolica sedes et comprovincialium et gene­
rationi synodorum retractat ct confirmat judicia, sicut epislolæ Leonis atque
Gelasii, calerorumque Romanorum Pontificum et Sardicensis synodus evi­
denter ostendunt. Balramnus L. 4. adv. opposita Græcorum : Quæcumque
Concilia Sedis Aposlqlicœ sententia roborata sunt, rata manserunt : quæ vero

DE PRINCIPIIS DIRECTIV1S.

4-

h

3 Ii

damnavit, -pro nihilo reputata fuerunt, nec auctoritatem ullam habere potue.
runt. Similia reperies apud alios.
| H
Conf. II. ex factis. Ecclesia non admisit tanquam generale legitimum,
nisi quod Romanus Pontifex contlrmarit; ul patet cx historia Conciliorum
œcuinenicorumMvpiOkivit tanquam illegitimum, quod Pontifex reprobavit;
ut liquet in Ariminensia Damaso, et Ephesino latrocinio a Leone, indeque
ab Ecclesia reprobatis: partim approbavit, partim improbavit, pro diversa
ratione Pontificis ad Concilii canones se gerentis ; ut constat ex Greg. M. L. G.
ep. 31. de Cone. Constantinopolitano loquentis : Romana autem Ecclesia
eosdem canones vel gesta synodi illius hactenus non habet nec accipit tin
hoc autem synodum eam accepit, quod est per eam contra Macedonium definitum etc. Ergo.
Conf. HI. ex Conciliis de jure et facto testantibus. De Concilio I. testatur
epistola Syn. Rornanæ an. 18L sub Felice HI. scripta: Trecenti octodecim
Patres apud Nicceam congregati, sequentes dominicam vocem, confirmatio­
nem rerum in ea gestarum atque auctoritatem sanctæ Rornanæ Ecclesiæ detu­
lerunt
De C. II. Photius supra laudatus : Quibus haud multo post et Damasus Epis­
copus eadem confirmans atque sentiens accessit.
De C. III. Relatio Concilii actioni 5ie adjecta sic loquitur : Quia autem neces»
est, ut omnia, quæ consecuta sunt, sanctitati tuæ significentur, non potuimus
non scribere.
De C. IV. Epistola Patrum ad Leonem missa : Rogamus, et tuis decretis ho­
nora nostrum judicium. Omnium gestorum vim vobis insinuavimus ad proba­
tionem nostræ sinceritatis, et ad eorum, quæ a nobis gesta sunt, firmitatem et
consonantiam.
De C. V. lægatio synodi missa ad Vigilium, et præfatio sententiæ contra tria
capitula, ad consensum Vigilii provocans : Quia contingit Vigilium religio­
sissimum, in hac Regia urbe degentem, omnibus intéressé, quæ his tribus capi­
tulis annotata sunt, et tam sine scriptis, quam in scripturis, ea setpius dam­
nasse etc.
De C. VI. Epistola ad Agathoncm data : Orthodoxe? fidei splendidam lucem
vobiscum clare prædicavimus, quam ut iterum per honorabilia vestra rescripta
confirmetis, vestram oramus paternam sanctitatem.
De C. VII. Epistola Tarasii ad Adrianum I. qua, præter gesta Concilii, nar­
ratur Pontificem ad petitionem Imperatorum misisse legatos ad faciendam
Synodum universalem, Patres per suas litteras tanquam spiritualia edulia in
regalibus comis refecisse, et ad rectitudinis el veritatis semitam ostendisse.
DeC. VIII. Epistola synodica ad Adrianum II. Omnium nostrum conventum et
universalis hujus synodi consensum ad consonantiam recipiendum prædica:
eum magis ac magis veluti proprium solidius confirma evangelicis prtreept ion ibus et admonitionibus vestris.
De Occidentalibus Conciliis res aperta est; cum iis omnibus ipsi Pontifices
praesederint, excepto Trident ino, sed cujus Patres in sessione ultima confir­
mationem a Papa petendam disertis verbis edixerunt.
151. Objic. Concilium generale, <fuani habet, auctoritatem 1. derivat Im­
mediate a Chri*to, ul ip>a Concilia asserunt : 2. pro more aliorum coetuum

AUCTORITAS CONCILII GENERALIS.

203

oamdem nanciscitur ex majore parte suffragiorum : 3. earndem statim
exercet definiendo sub anathemate doctrinam, et excqiiitur etiam, depo­
nendo, nui aliis poenis alliciendo discrepantes : ergo confirmatio Pontifi­
cis, quocumque modo considerata, non est necessaria.
IL ad Arg. quoad 1. I). Concilium generale completum et perfectum,
quale est illud quod unitur el consentit cum Pontifice, habet et derivat auc­
toritatem immediate a Christo, C. incompletum et imperfectum, quale est
Concilium vel diversum aut dissentiens a Pontifice, vel necdum confirma­
tum, N. ejusmodi enim Concilium vel moraliter vel physice est acephahim;
in quorum'casu priore nunquam, in posteriore autem raro duntaxat et in
eventibus num. 144. expressis auctoritatem Christi et Spiritus sancti assislentiam promissam habet.
/Id 2. D. Nanciscitur auctoritatem cx majore parte suffragiorum cum
Pontifice conjuncta, C. disjuncta a Pontifice, N. quamvis Concilii Patres sint
vere judices, subordinati tamen sunt Pontifici ; atque hic non ut primus
inter pares, sed ut Princeps et lanquam caput et pars præcipua ad consti­
tuendum generale Concilium concurrit : unde sine eo constitui nihil pro
summa auctoritate potest; atque vel discrimen a communibus coetibus elu­
cet, vel translata ad Procerum cum Rege conventum paritas rem nostram
declarat.
Ad 3. D. Exercet et exequilur auctoritatem tum independenter tum infallibiliter, N. vel dependenter vel fallibiliter, C. nisi praecesserit jam senten­
tia aut definitio Pontificis, decreta Concilii, quoad vim et efficaciam errare
nesciam, pendula sunt ab auctoritate Pontificis, et ad ejusdem confirmatio­
nem referuntur, sicut judicis inferioris sententia in reum mortis dicta ad
superioris judicis provocati sententiam confirmatoriam. Hoc tamen non im­
pedit quominus in rebus disciplinae, aut aliis assensum fidei haud exi­
gentibus causis, jam ante confirmationem Pontificiam debeat Concilio prae­
stari obedientia ; cum etiam judicis sententiæ et magistratus legitimi
mandato, quantumvis fallibili, teneantur parere paries ac cives, et refrac­
tarii possint puniri.
Inst. 1. Concilium generale, saltem cum Legatis Apostolicis, vices Pontificis
gerentibus, celebratum repraesentat universam Ecclesiam : ergo hoc ipso
juxta promissum Christi, quod portae inferi non praevalebunt adversus Ec­
clesiam, decreta ejusdem rata sunt et firma, nec indigent confirmatione
Pontificia.
Λ. D. Cone, generale saltem cum Legatis Apostolicis et vices Pontificis
gerentibus,instructione etiam ejus munitis et secundum illam judicantibus,
celebratum repraesentat universam Ecclesiam, T. cum Legalis vel instruc­
tione Pontificia carentibus, vel eam non sequentibus celebratum, N. Legatos
Apostolicos ad Concilium aliquando missos sine instructione plena et ad
omnium definitionem sufficienti, maxime ubi plura decidenda erant, ali­
quando autem cum illa singulis quaestionibus correspond en te, ubi scilicet
pauciora decernenda fuerant, eosdem etiam subinde praevaricatos esse, el
contraria suæ instructioni judicasse, ex historia et Conciliorum actis manifeslnm est.
In primo et tertio casu,cum ut Legali vel auctoritate ac nomine sui Princi­
palis non agerent, nec unire Concilium cum Pontifice, nec repraesentare

SOI

DE PRINCIPIIS DIRECTIVE.

universam Ecclesiam poterant : in secundo autem, quamvis Pontificem
expresse Concilio consentientem habeamus, et sic requisito a nobis modo
confirmatum sit Concilium, ideoque videatur repraesentare universam Eccle­
siam, sunt tamen non pauci qui ratihabitionem Pontificis adhuc exigant:
vel ut Ecclesiæ innotescat rite omnia et juxta Pontificis mentem fuisse acta;
vel ut definitio infallibilis habeatur; cum Pontifex Legatis conferre nequeat
infalfibilitatis privilegium, quod dignitati supremi Ecclesiæ pastorisct Pon­
tificatui summo est annexum: unde primum distinctionis membrum datum
duntaxat fuit. Atque eodem sensu iulelligenda est promissio Christi, quæ
etiam Ecclesiam non qualemcumque, sed in Petra ædiücatam et junctam cum
suo capite afficit.
Inst.i. Concilium Constanlinopolitanum I. in cpist. Synodali Theodosium
Seniorem, Ephcsinum Aci. ull. Theodosium Juniorem, Constantinopolitanum 111. Act. 17. Constantinum Pogonalum rogarunt confirmationem acto­
rum; praeterea Constantinus Magnus, Marcianus, Justinianus et Basilitis
confirmationem Conciliorum ediderunt; quin tamen inde inferri possit ne­
cessitas confirmationis Imperatoriae : ergo ex factis similibus statui nil potest
pro confirmatione Pontificia.
Λ. .V. Cuiis. Eadem disparilas est, quam supra dedimus de convocatione ab
Imperatoribus facta. Consensum enim illi ac confirmationem cum rogali
sunt, tum dederunt, ad firmitatem canonum externam procurandam, exeeulionem urgendam, violationem prohibendam aut plectendam; minime au­
tem ad valorem, vim jusque obligandi illis tribuendum.

132. Dico II. Concilium generale a Pontifice confirmatum habet auctori­
tatem summam, qua ipsiun est infallibile, ejus autem decisiones irrefraga­
biles. Drob. Congregatio multorum auctoritate Christi collecta, corpus Pasto­
rum ac Rectorum Ecclesiæ, cœtus constitutorum a Christo Doctorum, ipsaque
Christi Ecclesia habet auctoritatem summam, infallibilis est secundum se,,
et irrefragabilis secundum suas decisiones.
L Etenim patet ex Matth. 18. v. 20. Ubi sunt duo vel 1res congregati in
nomine meo, ibi sum in medio eurum ; quæ verba secundum contextum affe­
runtur pro ratione cur audienda sit Ecclesia in correctione peccantium, nec
contemnenda sententia Praelatorum Ecclesiæ condemnaloria, vel absoluto­
ria, nempe propter assistentium divinam; ideoque pro auctoritate Concilio­
rum generalium usurpata sunt a Cone. Chalcedonensi in ep. ad Leonem, a
Constan t i nopolitano 111. Act. 17. et Toletano 111, item a Cyrille Alex, in expo­
sitione symboli, a Coelesti no 1. in cp. ad Cone. Ephcsinum, et Dist. 20. Can. 3,
qui tribuitur Innocentio I. Pontifici : sive facto argumento a minori ad majus,
pro obtinenda ad congregatorum preces sapientia negotiis commensurataet
necessaria: sive usurpato nomine Christi non pro line ct animo bono, sed
pro auctoritate ac potestate.
2. Colligitur ex Luc. 10. v. 1G. Qui vos audit me audit : et qui vos sper­
nit me spernit; elad Hebr. 13. v. 7. Mementoteprœpositorum vestrorum, qui
i obis locuti sunt verbum Dei; ac v. 17. Obedite preepositis vestris et subjacete
eis; ipsi enim pervigilant, quasi rationem pro animabas vestris reddituri ;
quouun docti inam ac fidem dum sequi sub salutis periculo jubemur, certam
ac infallibilem illam esse oportet,

AUCTORITAS CONCILII GENERALIS.

265

3. Constat ex Mallh. 28. v. 19. ct 20. Docete omnes gentes... docentes eos
servari omnia quacumque mandavi vobis : et ecce ego vobiscum sum omnibus
Mus usque ad consummationem secuti ; Item Joan. 14. v. 16. Paraclitum
dabit vobis, maneat vobiscum in alternum ; ct 16. v. 13, Spiritus veritatis
docebit cos omnem veritatem : rursus ad Ephes. 4. v. 11. Ipse dedit quosdam
quidem Apostolos... alios autem pastores ct doctores; el v. 14. ut jam non
simus parvuli fluctuantes ct circumferamur omni vento doctrinæ in nequitia
hominum, in astutia ad circumventionem erroris.
4. Ex nuru. 107. demonstratum patet.
Atqui Concilium generale, a Pontifice confirmatum, est imprimis congre­
gatio mullorum auctoritate Christi collecta; quia Pontifex ut Christi vicarius
banc auctoritatem, si non per convocationem aut præsidium, saltem per con­
firmationem communicat, adeo ut Concilium ejusmodi etiam usurpare possit
illud Act. 15. v. 28. Visum est Spiritui sancto et nobis : Tum est corpus Rec­
torum ct Pastorum Ecclesiæ juxta Act. 20. v. 28. Attendite vobis et universo
gregi, in (pio vos Spiritus sanctus posuit Episcopos regere Ecclesiam Dei; et 1.
Petr. 5. v. 2. Pascite qui in vobis est gregem Dei : Tandem est coetus constituto­
rum aCbrislo Doctorum quia Episcopis ex epist. 1. ad Timolh. 6. v. 20. et
epist. 2. cap. 1. v. 13. Custodia depositi boni, forma sanorum verborum, devilatio vanarum novitatum et oppositionum falsi nominis scientiœ a Paulo est
demandata; a Christo autem positi illi sunt Pastores et Doctores ad Ephes. 4.
v. 12. et 13. Ad consummationem sanctorum in cedificationem corporis Christi,
donec occurramus omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii Dei : Demum est
ipsa Christi Ecclesia, sicut congregati cuin Salomone Principes Tribuum et
Duces familiarum Israel 3. Reg. 8. v. 14. dicuntur omnis Ecclesia Israel, et
Status Imperii cum Imperatore collecti repræsentant Imperium : unde et MarImus V. in decreto Episcopis et Inquisitoribus inscripto, et sub finem Concilii
Constantiensis inter alia ad lentandam suspectorum fidem quaerenda dato,
hanc interrogationem proposuit : Utrum credat, teneat et asserat quod Con­
cilium generale quod libet universalem Ecclesiam reprœsentet. Ne quid repetam
de Patribus, qui sicut Ecclesiam in Episcopis, ita Concilium generale con­
ventum orbis terrarum, et consensionem totius Ecclesiæ dixerunt. Ergo.
Cmif 1. Ex Patribus. Concilium generale 1. est judicium irretractabile,
ev Leonis epist. 50. 01. 62. 65. ex Cone. Ephesino circa finem, ct Chalcedon.
Ad. 5. Can, ultimo: Omnem dubitationem removet ex Augustino L. 1. de
Bapt. contra Donat, c. 7. et 11. ac L. 2. c. 7. : J6eo appellari non potest ex
Albauasio in epist. ad Epictct. ct Marciano L. 4. Cod. de summa Trinitate :
Abeo damnati aut diversi habentur lucret ici ex omnium Conciliorum actis,
Nazianzeno epist. ad Clidonium, Leone epist. 17. et 78, Basilio epist. 28. etc.
2. Concilium generale est congregatum a Spiritu sancto ex Nazianzeno
Orat, in Alhan. Leone ep. 37. et ipsorum Conciliorum effatis : edit decreta
a Spiritu sancto inspirata ex Leone epist. 53. et Nicolao 1. in epist. ad Imper.
Michaelem : habet auctoritatem divinam et Evangeliis parem ex Athanasio
inepist. ad African. Cyrill. L. 1. deTrinil. Gregor. M. L. 1. epist. 24. ; pro
ru moriendum potius quam ab eo discedendum ex Ambrosio epist. 32.
Ilieron. L. contr. Lucifer, et Victore Afric. in Libris de Vandal, perse­
cutione.
Conf.H. Ex Ratione. Si Concilia generalia non pollerent summa auctori-

tate, deficeret providentia Christi in gubernanda sua Ecclesia; nullum esset
firmum Ecclesiæ judicium ; tolleretur medium decidendi controversias fidei,
componendi schismata, tradendi doctrinam necessariam ; abesset certitudo
de Scriptura libris pluribus et traditionum auctoritate; plures fulci articuli
jam non constarent ; damnatæ hærescs redirent ad suum dubium prius;
omuiaque Concilia hactenus errassent, usurpando auctoritatem sibi minime
competentem : hæc autem omnia aut absurda sunt aut incredibilia, ergo.

153. Ot>jic. Dicta Patrum detrahunt auctoritati Conciliorum. GiOgor.Nazianzenus enim in epist. ad Procop. scribit, se nullius Concilii vidisse kelwn
faustumque exitum: Augustinus L. 3. contr. Maximin, c. 14. ait: .Yecepo
Nicœnum, nec lu debes Ariminense, tanquam prœjud icat urus, proferre Conci­
lium: nec ego hujus auctoritate, nec tu illius detineris. Idem L. 2. de Bapl.
c. 3. asserit Concilia plenaria priora a posterioribus emendari: Isidorus
contra L. 3. Prolegom. c. 13. statuit, in discordia Conciliorum, illius Concilii
magis tenendam sententiam, cujus aut antiquior, aut potior extat auctoritas:
demum Leo in epist. 35. ad Pulcher. Ambitionis ac superbire notat Chalcedonense, quantumvis illud pro legitimo agnoscat.
Λ. ad Arg. .V. Jw. Ad textus Patrum R. Greg. Naz. Orat. 21. ct 49. in laud.
S. Athanas. magni facere Cone. Nicænum, interfuisse etiam lubentem Constantinnpolitano 1. ut ex oratione 321 ibidem dicta apparet: unde manifes­
tum fit allata verba non pertinere ad Concilia generalia, sed ad particularia
et illegitima ac Arianorum, quæ plurima omne illud tempus memoratis
duobus generalibus interjectum turbarunt.
Priora Ave,, verba prateritionem argumenti in disputatione elformant, as­
sertum non negant. Cum enim is Nicænum ibidem laudasset, Maximinus
autem Ariminense opponeret, ne in veritate illius et falsitate hujus ostendenda
tempus tereretur, Augustinus per compendium acturus, hac disputatione,
omissis Conciliis, ad argumenta ex Scripturis proferenda transivit.
Posteriora Avg. dicta vel pertinent ad Concilia tantum nationalia, quibus
nomen plenarii alias etiam tribuitur; x el in Conciliis quidem generalibus ad
judicia solum in factis particularibus et rebus meræ disciplinae, non autem
in quaestionibus fidei et morum. Additur enim emendationem priorum a
posterioribus fieri, cum aliquo experimento aperitur quod clausum erat.d
cognoscitur quod latebat: conferunt autem experimenta ad declarandas res
facti aut discipline, non item ad fidei ct morum dogmata.
Isidores etiam dc Conciliis particularibus, quorum unum Ancyranum
nempe affert, ac de rebus discipline pœnitentialis loquitur. Neque tamen
antiquiora præferens omnino repugnat Augustino posteriora anteponenti:
quia non ad solam temporis differentiam Concilia confert, sed ct ad confir­
mationem, vel usu, vel illatione in codicem canonum faciam, quæ antiquis
plerisque, signate autem Ancyrano hic in controversiam adducto, convenit.
Quod Leo improbaverat in Cone. Chalcedonensi, erat canon de proedria
Patriarchæ Constantinopolitani, nec consciis Legatis Pontificiis factus, neca
sede Apostolica tunc confirmatus; cujusmodi error infallibililali a nobis
assertæ non adversatur.
Inst. 1.Facta plures Conciliorum errores demonstrant. Nam Concilium
Judæorum Maic. 14. cl Joann, 9, memoratum circa Christi divinitatem ac

AUCTORITAS CONCILII GENERALIS.

2fi7

in re ad fidem pertinente erravit : Nicænum L Can. 11. male damnavit eos,
qui ad militiam redibant; In Constantinopolitano L decernitur secundus
locus (Jonstantlnopolitano Patriarcha· contra canonem Gqm Nicæni proceden­
tis: Canones Concilii sexti plures vitiosi sunt ct ab omnibus improbantur:
Meremini II. circa definitum sanctorum cultum prædamnatum est a priore
Constanlinopolitano sub Copronymo, el reprobatum a posteriore Francofvrdiensi.
Λ. .Y. Ass. quod illata exempla haud probant : nam Concilium hoc Judai­
cum, tametsi libcraliler permittatur fuisse generale et Synagogæ etiam tri­
buatur inlallibilitas, errasse, tamen haud mirum videri debet; cum desine­
ret tum Synagoga, et Christi Ecclesia coepisset ; praeterea vero Christus se
esse Messiam, non infallibili Synagogæ testimonio, sed apertis miraculis
demonstratum venerat.
Xictenum non damnat absolute militiam aut hanc sequentes, sed vel cos
tantum qui signo militke deposito signum conversionis ad fidem dedissent,
resumpto autem ad idololatriam se reverti indicabant : vel eos poenitentiae
novre laboribus subjiciebat, qui cingulo, quod in aditu pœnitentiæ posuerant,
rursus accepto ad militiam redibant, ut molestiis pœnitentiæ inchoatæ exi­
merentur.
Constantinopolitanum non minus, ac alia in similibus circumstantiis, sine
detrimento theseos nostra errare posse, ad Leonis textum respondentes,
jam declaravimus. Canones Quini-sexti seu Trullani vel confecti sunt sine
ullo interventu Pontificio, adeoque ad œcumenicum Concilium non pertinent:
vel illorum editioni interfuerunt Legati Pontificii, tum in Oriente versantes,
utAnastasius Bibliolhecarius innuit; aut saltem Basilius Gortyrensis tan­
quam locum tenens Synodi sanctæ Romanæ Ecclesiæ reipsa subscripsit, ut
aliquaacta ostendunt; sed tunc factum id fuit sine mandato Pontificis, quin
contra ejus voluntatem, quam teste Beda L. de sex Ætat. et Platina in Vit.
Pontif. Sergius l.statim, Joannes Vili, postea contrariam declararunt; ideoque
nireusœcumenica auctoritate hi canones carent. Cæterum canones hos addici
Concilio sexto, cum sint proprii Trullano duodecim annis posteriori, error
est ex historicis aliunde patens.
Nicæni II. dogma circa imaginum cultum verum est et sacrum, Constantinopolitaniautem sub Copronymo doctrina est hæresis,Francofordiensis dis­
crepantia error ex sinistra interpretatione ortus est : unde nec posteriorum
oppositio cum priori, nec horum tanquam nalionalium aberratio infallibili­
lati œcumenicorum Conciliorum obest.
Inst.i. Ratio auctoritatem Conciliorum fluxam ostendit. Sic enim arguitur:
Ut Concilium generale auctoritatem habeat legitimam, debet esse cœtus
Episcoporum fidelium : congregatis adesse oportet Spiritum Sanctum; decreta
legitime fieri est necesse: sed lnm plane incertum est: cum constare nequeat
&oratione,baptismo, el fide interna Episcoporum: 2um valde dubium est;
tum congregati magnam pariem sæpius fuerint impii aut vani, quibus Spi­
ritus Sanctus adesse haud solet: 3“m controversum est, cum ex sola historia,
eque inultis crisibus obnoxia, habeatur; ergo.
Λ. .Y. .1. Ad prob. quoad 1. D. J/. Ct Concilium generale legitimam aucto­
ritatem habeat, debet esse cœtus Episcoporum fidelium, vel reipsa, vel appa­
renter talium, C, necessario reipsa talium, N. M. et similiter distincta

•J. · .
· · ·’■■ 1 · J
.· H’ ,ΐίϊΛ .» Ç

'1

1'

F·
1 .

s

de principiis DIRECTIVIS.

2GS

DE PRINCIPIIS DIRECTIVE.

minore, consequentiam. Equidem ob curam, quam Ecclesiæ Deus habet, H
providentiam, qua suaviter omnia disponit, credimus nunquam permitten­
dum, ut generale Concilium confletur vel omnino, vel pro majori parle, «
illegitimis aut infidelibus Episcopis, edat ve contra propriam sententiam de­
creta omnino catholica: facto tamen hujusmodi supposito, certi sumus et
eadem Dei cura, providentia et pollicitatione assistentium Spiritus saucii,
principaliter in Ecclesiæ commodum promissam, nec isti fictorum Antisti­
tum congregationi defuluram , quo minus, velit nolit, verissimam fidem
fideli populo proponat. I nde ut legitimæ auctoritatis Concilium liahcatur, id
solum requiritur, ut Episcopi conveniant, qui ordinarie præsideut, et palam
ab omnibus pro veris et catholicis Præsulibus habentur : hoc autem incertum
esse nequit, quantumvis de ordinatione, baptismo et fide interna nihil coiiskt.
Quoad 2. D. M. Congregatis adesse oportet Spiritum Sanctum, quantum ad
gratiam gratos facientem, N. quantum ad gratiam gratis datam, C. Trans­
missa temeritate asserti de impietate ct vanitate congregatorum, subsimili
distinctione nego minorem; cum hanc recte docendi gratiam injustis etiam
Episcopis impetret justorum Ecclesia, et ut Augustinus loquitur, gemitw
columba; id præterea exigat publica Ecclesiæ necessitas, et certum faciat
divina pollicitatio.
Quoad 3. -V. M. Decreta enim non minus legitime facta, quam Concilium
esse legitimum, habemus certum. Certitudo hæc tametsi fundetur in tide
historica, leque tamen excludere potest omne dubium prudens, ut aliis de
factis, CiCEfiOMS scilicet consulatu, dictatura CLesaris et pugna Actiaca pros­
tant similia historiæ monumenta. Criticorum dubia vel rei substantiam non
attingunt, vel fidei possessionem non elidunt.

lai. Observa. Sunt qui pro obtinenda Conciliis generalibus auctoritate
propria requirunt acceptationem Episcoporum qui illis non adfuerunt, adeo
necessariam ut ante hanc negent sive decreta fidei et morum esse infalli­
bilia, sive canones disciplina! habere vim legis. Primum quidem quia sine
absentium acceptatione Ecclesia universa per Concilium non repræsentaliir
perfecte: alterum quia leges non obligant, si ob discrepantiam amoribus
populorum perniciosæ potius sunt quam utiles; adeoque canones hanc sem­
per conditionem includunt, si Episcopi, (pii convenientiam ejusmodi norunt,
acceptent : utrumque, quia id ipsum praxis circa Concilia generalia videtur
declarare.
I
Nam Toletan. XIV. Can. 2 de Leone Acta Conslantinopolitani III. mittente
sic loquitur : In cujus etiam gratioso epistola; tractu ad huc omnes Pra’sultt
Hispanice invitati sunt, ut pnvdicta synodalig instituta quæ miserat, nostri
etiam vigoris auctoritate manerent suffulta, omnibusque per nos sub regnv
Hispanice consistentibus patescerent divulganda.
Nicæni il. acta sunt translata ad Cone. Erancofordiense, et ab eodem hujus
inscriptione dicuntur confirmata :
Constantinopolitanum IV. epistolam ad ornnes Episcopos circularem misit,
in qua relatis contra Photiurn actis et definitione cum canonibus rodantur
Præsules ut recipiant utraque :
°
Basileense nuntios ad Carolum VIL Galli® Regem legavit nro suorum de­
cretorum acceptatione in Galliis ;

AUCTORITAS COM'ILll gexerâLis.

j

2Ü9

Tiidenlinuin Sess. 25. monet Principes ut sua décréta devote recipi et
ab omnibus observari curent : deniqnc plui es Conciliorum generalium cano­
nes suul qui, quoniam acceptati non fuerant, certas provincias nunquam
obligarunt.
Sed refutantur isti facile ex monumentis pro assertione nostra allatis,
ipsique non leviter cedunt, dum daturi discrimen synodos particulares inter
ct imivcraalcs, acceptationem posteriorum necessariam, priorum liberam
Episcopis extraneis denuntiant. Nequicquam autem argumentis productis se
tuentur.
1*“. enim,prælcrquam quod num. 110. postremis paragraphes sit confuta­
tum, ultra essentialem, etiam intégraient perfectionem et conspirationem
jingulonun exigit, quam divina ordinatio adeo non imperat, ut prudens
qiiælibel institutio respuat humana.
2“ si valet, populi etiam acceptationem ad quamlibet legem postulat,
(temate satis reprobato : præterea firmitatem cum valore confundit, leges
[drum distinguit a consiliis, inferiorum arbitrio superiorum potestatem sub­
jicit, ordinem perturbat, palulamquc inobedientiæ aperit portam.
3“. a primo omnium Conciliorum, Actor. 15. nempe celebrato, falsilatis
convincitur ; cujus decreta, scripto missa Antiochiam, et Pauli prædicatione
divulgata per Orientem, ab omnibus Ecclesiarum Præsidibus exigebant obtinebanlque, non inquisitionis judicium, sed observantiæ obsequium.
Nec discesserunt a suo prototype Concilia sequentia : Leoms enim invitatio
comitatem Pontificis prodidit, Conslantinopolitani 111. majestatem non dimi­
nuit: postulata vigoris auctoritas accessionem exlrinsecam præstilil, intrin­
secam firmitatem non fecit i divulgatio possibilitatem observantiæ præbuit,
non primum constituit decreta. Nicæni II. acta (quantumvis leve sit ex
inscriptione ductum argumentum) confirmari poterant a Francofordien sibus
Patribus, quibus generale illud esse haud constabat.
Cœterum viguisse Nic.em auctoritatem , Francofordicnsi ob errorem facti
diam dissentiente, ex historia Conciliorum patet. Coxstaxti.xopolitam IV.
epistolaencyclica imperium potius quam preces ferebat. En illius verba:
Nequeaudeat quisquam eorum qui Christiano nomine censentur, sive præsint
ύα subsint, contra ea quæ magna hæc et cccumenica synodus decrevit, aliquid efficere vel conari ; quicumque voluerit januam quam sancta hæc acumewa synodus clausit aperire, aut claudere lentaverit quam illa aperuit, in
Ifeum ipsum impius pugnabit.
Bisileexses Patres assentaloria supplicatione petiisse sibi suffragatores,Ut
factionem suam oppido diminutam augerent, vitio Conciliis generalibus dari
nequit, cum Basileense inter œcumenica non numeremus, atque an. 1138,
legatio missa est, juxta plerosque legitimum esso desierit.
TmœmSi monitio pro Principibus adhortatio officii fuerat, ut qua Ecclew subditi obsequium, qua fidelium præposili tutelam et vigorem decretis
u berent : aliter intellecta non Episcoporum sed Laicorum jus idtra limites
exaggerat. Demum non observantia Canonum Concilii generalis quibusdam
in Provinciis, benignius dispensationi, vel privilegio Pontificis, aut consuetodinilegitima· tribuitur, quam imrnorïgcræ recusationi.

DE rïUNCirilS DIRECTIV1S.

CAPUT III.
DE SEDE APOSTOLICA SEC SUMMO PONTIFICE.

Equidem aliud, ut Leo ep. 53. ad Anatolium inquit, sunt sedes, aliud
dentes, si vim vocis el significationem grammaticalemattendamus; cum sifa
nomen sit auctoritatis, dignitatis et officii, sedens autem nomen personæ; auc­
toritatem, dignitatem ct Officium obtinentis : si tamen cx auctoritate et cilicio
agat sedens, theologicum discrimen nullum inter sedentem ac sedem interce­
dere, vel ipsa in politicis loquendi ratio declarat. Contrarium ea in re quo­
rumdam Gallorum sensum reprobarunt non tantum celebres in Gallia Theo­
logi, Thomassinus, Turnclius, Sorry, aliique permulti; sed Praesules ctiani
amplissimi tum in comitiis Cleri Gallicani nostra ætate congregatis, tum
in documentis Pastoralibus quibus monuerunt « non immorandum in
distinctione ejusmodi abstracta et ab haereticis ad illudendam ipsorum
damnationem inventa, quam Cyprianus nunquam agnovit, cum pronuntiant
quamlibet Ecclesiam in suo esse Episcopo, quamque S. Petrus Damiani pro­
scripserit, qui Romano Pontifici olim scribebat : Tu ipse es sancta sedes, tu
es Ecclesia Romana : non recurro ad Petri fabricam, sed ad eos in qmbus
illius Ecclesiæ residet auctoritas. » Explosa igitur hujusmodi differentia, de
Romana Ecclesia seu sede Apostolica æque ac de Romano seu summo Pon­
tifice praesens caput inscripsimus ; in quo de Primatu, Superioritate ct Infallibilitale Romani Pontificis agere proposuimus,
ARTICULUS 1.

Jn S. Petrus habuerit Primatum Ecclesiæ?
155. Notu. Auctorem el caput Ecclesiæ veræ fuisse Christum diximus sub
hujus disputationis initium: non abdicasse eumdern ad cœlos ascendentem
suam in Ecclesia potestatem, adeoque non habere verum in terris successo­
rem, ex ep. ad Hebr. c. 7. aliisque Scripturæ locis supponimus : subtrahendo
fidelibus corporalem suam praesentiam, cum tamen non sic retinuisse hanc
potestatem, ut illam cum ueminc communicarit, nec vicarium sui visibilem
in lenis reliquerit pro Ecclesiæ regimine, rursus lura ex dictis ad Disputa­
tionis ingressum, tum ex sacris litteris patet. Gum pono potestatis a Christo
reliclæ participes facti sint oinnes Apostoli, an omnes ex æquo fuerint, aut
intercos a Christo constitutus sil unus qui emineret cœtcris, haberet pri­
matum. essetque visibile lotius Ecclesiæ caput hic quæritur.
Γ”1 communius asserunt Novatores . ut primatu Petri sublato, succes­
sorum Pontificum auctoritatem facilius evertant : prodierunt circa secnli
praeteriti medium duo libelli, coæquantes Paulum Petro in Ecclesiæ regi­
mine, duoque capita, qua· in unum coalescerent, constituentes: nostris etiam
temporibus edilte sunt theses, quæ qualicumque praerogativa Petro concessa.

■ T

PRIMATUS SANCTI PETRI.

274

jurisdictionem iijùversæ Ecclesiæ in solidum ab Apostolis possessam, unumque omnium ac indivisum Episcopatum affirmabant.
28B ct contrarium his omnibus statuit dogma catholicum, unum nempe
et solum Petrum a Christo constitutum esse caput visibile Ecclesiæ, et acce­
pisse primatum inter Apostolos. Est autem Primatus duplex, honoris et digni­
tatis alter, alter potestatis et jurisdictionis : prior est praeeminentia præcisa
auctoritate, quæ procellentia tituli, prioritate ordinis, proedria conventus,et
principatu actionis definitur: posterior est praeeminentia cum auctoritate,
quæ jus sumini imperii complectitur, ideoque per generalem episcopiam et
juperinlendentiain, supremam leges ferendi, tuendi, vindicandique potes­
tatem, praeipuam administros et magistratus constituendi, cogendi et diri­
gendi facultatem, ultimato judicandi personas, decidendi causas, ct defiuieudi controversias auctoritatem, omnemque necessariam ad regimen tum
internum tum externum bene constituendum potentiam explicatui*.

I

136. Dico 1. Concessus est S. Petro Primatus, non tantum honoris et
dignitatis inter Apostolos^ sed et potestatis ct jurisdictionis in universam
Ecclesiam.
Prob. 1*. p. S. Petrus præcclluit inter Apostolos titulo, mutato nomine
a Christo compellatus Cephas, quod syriace Petram significat ; quam com­
pellationem postremam cum Christo 1*. ad Corinth. 4. v. 10. commu­
nem habuit : primo loco nominatui· in Apostolorum catalogo Matth. 10.
t. 2, et Act. 1. v. 13.; solus item, reliquis tantum collectim indicatis, singillatim exprimitur Luc. 8. v. 45. et c. 9. v. 32. : proedriam tenuit Act. 1.
v.15. in conventu ad electionem Matthiæ coacto, ct Act. 15. v. 7. in Concilio
de Legalium observantia celebrato : principatum actionis exercuit Act. 2.
v. IL in annuntiando Judæis Evangelic, Act. 3. v. G. in primo miraculo
edendo, Act. 4. v. 8. in defendenda Evangclii causa, Act. 10. v. 34. in ape­
rienda gentibus janua fidei, Act. 8. v. 14. in conferendo baptizatis Spiritu
sancio, Act. 12. v. 5. in accipiendis Ecclesiæ pro se suffragiis. Ergo omnes
o.odilioncs ad honoris el dignitatis primatum requisitas habuit et implevit.
Conf. Idem Apostolus a Cyrillo Alcxandr. L. 2. in Joann, c. 64. Cyprian,
epist. 57. Micron. L. 1. adv. Pclag. Chrysost. Homil. 3. in Act. Aposl.
Augustin. L. 1. conlr. Julian. c. 4. et Serin. 76. e. 31. Gregor. L. 4. epist.
32. et aliis Patribus plerisque vocatur vel primus vel princeps vel caput vel
Iniens primatum Apostolorum : ergo cum principatus hic ct primatus nec
fuérit ætatis aut vocationis, nec favoris aut gratiæ, utpotc quorum prioribus
Andreas, posterioribus Joannes Petrum vincebant, saltem debuit esse pri­
matus honoris ct dignitatis.
Prob. 2‘. p. Duplex habetur Scripturæ locus, cujus allero primatus jurisdidiouis in Ecclesiam Petro promittitur, allero confertur. Prior legitur
Jlallh. 16. v. 18. El ego dico libi quia Iu es Petrus, ct super hanc petram
•ulijirabo Ecclesiam meam, el porkc inferi non praevalebunt adversus eam;
elv. 19. ; Et libi dabo claves regni cadorum : el quodeunupte ligaveris super
terram, erit ligatum el in cadis : et quodeunupte solveris super terram, erit
• Iulum et in cœlis : posterior Joann. 21. v. 15. Dicit Simoni Pclro Jesus:
''" '•n Joannif. diligis me plus his? dicit ei: etiam, Domine, tu scis, quia
v de.Dicit d : ftasce agnos meos ; et v. 17. Dicit ei tertio: Simon Joannts

t.

■ '

£·■

«
>r C 1!

*1
[S

it

i

i

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

amas me ? contristatus est Petrus, quia dixit tertio, amas me?el dixit dDomine, tu omnia nosti : tu scis, quia amo te. Dixit ei : pasce oves meas.
Inde sic argumentor : Primatus jurisdictionis in universam Ecclesiam
metaphorice significatur et recte intelligitur per fundamentum ædilicii spi­
ritualis, elavem regni cœlorum, et munus pastorale gregis cx agnis et ovibus
conflati; tum quia Ecclesia priore loco Matth. citato ædilicii nomine, pluri­
bus in parabolis Evangdicis nomine Regni coelorum, Joannis autem 10.
v. 1G. et 1*. Petr. S. v. 2. et 3. nomine ovilis ac gregis indigilatur : tum
quia primatus jurisdictionis Ecclesiasticae sub principio stabilitatis ex Luc0.
v. 4. et I1, ad Corinth. 3. v. II. in fundamento, sub Pontificia el Regia auc­
toritate ex Isa. 22. v. 22. ct Apocal. 3. v. 7. in clavibus, sub potestate pas­
cendi et regendi cx Isa. 44. v.28. et Act. 20. v.28. in cura pastoritia adumbratur.
Atqui Petro imprimis tribuitur ratio fundamenti, quia datur compellatio
Petre, super quam sil ædiiicium : cum proprietas nominis, plana verborum
series, et antecedentia juxta et sequentia singularem Petri personam indigitent; idque expositio Patrum, Origen. apud Euseb. L. 6. c. 19. Tertii. L,
de Prescript. c. 21. Cyprian, epist. 40. 37. el 71. Hilar, can. 26. in Matth.
Εριγηαν. hæres. <39. Αλζιλνζ. Orat. 2G. Basi lu ad c. 2. isai. Chrysosl
Homil. 2. de Pœnit. Hieron. L. 1 adv. Pelag. c. 4. Aug. in Psal. 69. el
Serm. 29. de Sanctis, Cyrill. Alexandr. L. 2. in Joann, c. 12. Leon. Serm.2.
in annivers. Ponlif. manifeste declarat.
Deinde promittitur eidem clavium potestas ; quia substantia personæ per
nomen proprium nativitatis, relativum Patris, et a Christo recens adjectum,
(Simon Barjona Cepjias}, addito etiam pronomine, designatur; idenditas ejus­
dem personae,prius Christum conii tentis, et postea a passione avocare coiianlis, cum eadem persona, promissum recipientis ct paulo post reprehensi, cx
contextu demonstratur; singularitas et proprietas personæ cx defectu com­
missionis aut mandati ad dandam responsionem et recipiendam nomine aliorum potcstalcm colligitur; ut Hilar. Hieron. Ciirysost. Tiieopiul. in hunc lo­
cum. Aug. L. 2. contr. epp. Gaudentii c. 23. Andros. L. de Isaac, c. 3. ct alii
testantur.
‘
Denique huic ipsi tribuitur cura pastoritia in oves seu Apostolos, in agnos
seu fideles, ad Christum spectantes, adeoque in omnes seu universum gre­
gem, appellatione scilicet et interrogatione etiam comparativa amore non
minus, quam commendatione depascendo grege ad Petrum 1er directa; quod
tum Petri tristitia, sors futura el curiositas in contextu expressa, tum Patrum
Chrysostomi, Augustini ct Cyrilli in hunc locum, Ambrosii in Luc. c. 21.
Leonis in epist. 89. Maximi aliorumquc testimonia confirmant. Ergo.
Conf. Petrus exercuit episcopiam generalem peragrando Act. 9. et 10.
Syriam et Palæstinam, atque epistolam catholicam geminam ad conversos
ex Gentilibus et Judicis exarando ; supremam potestatem legislativam Act. II.
commiuiicationcm fidei cum gentibus faciendam tuendo, ct Act. IS. obser­
vationem Legalium tollendo; praecipuam magistratuum constitutionem.
Act. I. electionem Apostoli ordinando, Sedes Patriarchales tres fundando,
similem eorum coactionem ct directionem in conventibus Apostolorum
celebratis ostendendo; jurisdictionem summam Act. .3. examinando et pu­
niendo Anani.ecl Sapphire delicia, ad Galal. I. vocationem Pauli ad Ap».«lulalum cognoscendo et probando, Act. 15. controversiam de legalibus deti-

PRIMATUS SANCTI PETRI.

273

dentio : ergo preeminentiam cum auctoritate seu primatum potestatis
secundum omnes suas partes habuit et usurpavit.
137. Objic. iXullus Scripturae locus ex allatis demonstrat Pelii primatum :
erço juro divino collatum saltem probari non potest. Prob. Ant. Per petram
vel 1". non intelligitur Petrus, sed Christus; tum quia non tantum P. ad
Cor. 10. v. L dicitur : Petra autem erat Christus; sed etiam ibid. 3. v. II.
scribitur : Eundamenlum aliud nemo potest ponere præter id quod positum
est, quod est Christus Jésus : tum quia Aug. hoc sensu petram explicat, Tr.
ult. in Joan, inducens Christum sic loquentem : Super hanc petram, quam
confessus es, (edi/icabo Ecclesiam; etserm. 13. do V. I). Super me ædificabote,
non me super te : vel 2°. non intelligitur Petrus tantum, sed et alii Apostoli ;
lumquia interrogatio Christi, vos autem, quem me esse, dicitis ? ad omnes
Apostolos perlinebat : tum quia Apostoli etiam vocantur fundamenta Ec­
clesiæ ad Ephes. 2. v. 20. Supercedi/icat i super fundamentum Apostolorum
d Prophetarum : unde Hieron. L. 1. contra Jovin. ait : Super omnes Apos­
tolos ex œquo Ecclesiæ fortitudo solidatur : vel 3°. non intelligitur persona
Petri, sed fides ejus et confessio ; dicente Hilar. L. 6. de Trinit. Super hanc
confessionis petram Ecclesiæ ædificalio est : hæc fides est Ecclesiæ funda­
mentum : idem affirmantibus Cyrill. Alexandr. L» 4. de Trinit. et Chrysosl.
Horn. 55. in Matthæum.
R. ad Arg. N. .1. Ad Antecedentis prob. memb. 1. A'. Ad Scripturam
R. D. Per petram et fundamentum intelligitur Christus alibi, C. hic et in
textu controverso. N. vel subd. per petram et fundamentum principale ac pri­
marium, G. ministrale ac secundarium, N. Praeterquam quod in laudatis
textibus Christo signate tribuatur nomen petræ ac fundamenti, etiam ipsa
significatio id exigit; cum in primo per petram indigitetur causa meritoria
gratiarum omnium, in secundo auctor el objectum fidei; quæ significata uni
Christo congruunt: e contra in textu nostro ct nomen petræ aul fundamenti
disertis verbis et sensu plano adseribitur Petro, ct significatio id patitur; cum
illa voce visibile caput, rector ac princeps Ecclesiæ designetur.
3d AUG. B. D. Explicat is petram hoc sensu, quem ipse judicet unicum,
quique reapse sit genuinus aclitleralis, N. quem ipse existimet probabiliorem,
qui tamen revera sit improprius, C. Sensum hunc non tanquam unicum
aut necessarium haberi ab Augustino, ipse declarat L. 1. Retract, c. 21. ubi
expendens Librum suum contra Donati epistolam, sic notat : Jn hoc libro
dilide Petro quod in eo tanquam in petra fundata sit Ecclesia, qui sensus
diam cantatur ore multorum in versibus Ji. Ambrosii : sed scio me postea
wepissime sic exposuisse, ut petra intelligeretur quam confessus est Petrus:
petra autem erat Christus, quam confessus Simon dictus est Petrus. Harum
cutem duarum sententiarum quœ sit probabilior, eligat lector. Eumdem non
esse litteralem el genuinum liquet cx argumentatione ad hunc textum su­
perius producta. Cur tamen Aug. sensum suum præhabucrit nostro, ratio­
nem aliqui petunt ex linguæ Hebraicas seu Syriacæ ignorantia, qua factum
sit ulS. Doctor exislimarit xoccnrCephas el Petrus non significasse saxum
et petram, sed derivatum duntaxat ab his, saxeum scilicet vel petrinum ;
ideoque, cum Ecclesia super petram, non petrinum duntaxat aliquod, fun­
danda esset, nun Petrum, sed Christum intelligi oportere. Alii volunt eumL

13

-il

i.

i:

lib

i

·

■

■

X 1

l»K I‘RIXCII‘1IS DIRKGI1VIS.

47*’

I

dem eo tanlmn spectasse ne putaretur Petrus propria virtute ac seorsim a
Christo ædificasse Ecclesiam, neve Donatislis, contra quos hic agebat, relin­
queretur præsidium, Ecclesiam stabiliendi supra sanctitatem ministrorum;
ut ex verbis objectionem e Senii. 13. desumptam sequentibus colligere est:
Nam t'oient es homines œd i/icar i supra homines, dicebant : ego quidem s«w
Pauli, ego autem Apollo, ego cero Cephœ, ipse est Petrus ; et alii, qui nole­
bant (edi/icari super Petrum, sed super petram : ego autem sum Christi etc.
Quoad memb. 2. .V. d. .Id Bat. t. B. Interrogatio quidem directa erat ad
omnes Apostolos; nulla tamen illis hic facta est promissio, sicut nullaabiis
data est responsio. Nec enim respondcmul verbis suis, utpote quorum nihil
extat, nec verbis Petri, quia hæc non erant imposita ab Apostolis, sed reve­
lata a Patie cœlesti. Dicit quidem Comment, in Joanncm Cyrillus: per unum
gui prœerat, omnes respondent ; sed de Petri responso Matth. 19, et Joann. I),
dato loquitur non autem de praesenti.
Ad 2. I). Apostoli etiam vocantur fundamenta ratione doetrinæ et pnedicationis, C. ratione auctoritatis et gubernationis, subd. æqualiter aut eodem
jure, N. diversimode ac minori, C. Notio fundamenti tribuitur; I. Christo, ut
auctori ac institutori Ecclesiæ, et ejusdem Capiti ac Rectori perpetuo, sed
invisibili; 2. Petro, ut Ecclesiæ Capiti visibili et gubernatori vicario Christi;
3. Prophetis et Apostolis, ut fidei praeconibus, et Ecclesiam vel prænuutiantibus vel sua praedicatione formantibus; in qua postrema acceptione enuntia­
tur textus ad Ephes, laudatus, cum ibid, hæc praemittantur de Christo :El
veniens evangelizacit pacem cubis, qui longe fuistis, et pacem iis, qui prope:
quoniam per ipsum habemus accessum ambo in uno Spiritu ad Patrem. Con­
venit quidem Apostolis ct altera fundamenti notio ex auctoritate et guber­
natione. non tamen æque ac Petro : huic enim promissa est singulariter ct
collata praecipue, illis autem praedicta communiter et data simpliciter ; huic
ut potestas ordinaria ct ex pastoris officio, illis extraordinaria et ex lega­
tionis seu Aposlolatus privilegio ; huic incircumscripta et nulli obnoxia<
illis definita et subordiuata, ut ex comparatione utriusque facti historici
facile elucet.
Ad Hieron. B. Difficultatem evanescere textus integri recitatione, qui esi
hujusmodi : Licet super omnes . I postolos ex cequo Ecclesiæ fortitudo solidetur,
tamen propterea inter duodecim unus eligitur, ut capite constituto schismatis
tolleretur occasio.
|
Quoad memb. 3. B. N. I. p.
Ad 2. p. D. Per petram intelligitur fides
el confessio seorsim a Petro, seu in abstracto, N. prout edita ab ipso Petro,
seu in concreto, C. sicut, dum Hieron. epist. 61. dicit super aquam ambu­
lasse Petri /idem, his verbis designando meritum miraculi, non negat subjec­
tum; sic Patres laudati volunt confessionem fuisse causam meritoriam pro­
missionis, non negando Petrum esse personam cui illa promissio facta
est;adeoque Petrum fidelem ac confessum, seu ob fidem ct confessionem
petram fuisse constitutum insinuant. Ibi adverte explicationem hanc,
sicut de prima ostensum etiam est, editam fuisse data tantum occasions
et usurpatam contra Arianos, ut doceretur fidem dc divinitate Christi
C"C capitalem aiticuhnn, hujusque impugnatores evertere fundamentum
Ecclesiæ.
Inst. 1. Claves regni cœlonnn nec solus Petris accepit, cum reliquis

PRIMATUS SANCTI PETRI.

275

qiKquoApostolis Matlh. 18. fuerit promissa solvendi ligandique potestas, et
eadem Joann. 20. tradita : nec singulari acceptione praecellentiam est con­
sutus, cum eam numine Ecclesiæ sil adeptus, leslanlibus id Augustino
Tr.511. ct ult. in Joann, alibiquc, nec non Origen. Tr. 1. in Matlh. Hilar. L. 6.
dcTriuit. Ambrus. in Psalm. 38. et aliis.
It. 1..V. 1./).Quia dc clavibus regni cadorum nec Matlh. 18. necJoann. 20.
mentio fit ulla, sed lanium dc solvendi ligandique potestate; quæ sane
minor esse potest, ct ultimo etiam loco explicite determinatur ac restringitur
id facultatem peccata remittendi ac retinendi : cum potestas per claves
φί çœlurum indicata universalem, principalem ct ordinariam facultatem
significet.
R.2.1). 1. p. Claves regni coelorum non solus Petrus accepit simpliciter,
C. non solus accepit curn praerogativa, N. Praerogativam ac praecipuum ali­
quid præ Apostolis cælcris datum fuisse Petro ipsæ facti circumslantiæ
denotant. Nam Matlh. 16. potestas promittitur diserte Petro soli, post et ob
confessionem ; Matth. 18. autem non promittitur, sed praedicitur tantum,
non solis Apostolis, sed praepositis Ecclesiæ omnibus, neque post vel ob ali­
quod meritum : Joann. 21. potestas confertur rursus Petro soli, ac praerequisila charitatis præcelleiitis contestatione j ct quidem talis quæ tum includat
auctoritatem supra ipsos fidelium patres ac principes, tum tanquam super­
addita distinguatur ab illa Joann. 20; rursus non confertur solis Apostolis,
sed discipulis omnibus, idque absque præambulo actu meritorio; neque
ista collatio omnium postrema, neque suprema fuit, ut ex tempore facti et
sensu verborum apparet.
.V.2. p. Ad Rat. D. Petrus claves accepit nomine Ecclesiæ, h. c. non ut
persona privata, sed ut caput Ecclesiæ, non ut personale privilegium, sed ut
commune successoribus in Ecclesiæ Pontificatu officium, non ut proficuum
tantum sibi aut classi hominum singulari, sed ad commodum totius Eccleiii publicum, C.alio sensu, N. Patrum autem sensum a praedictis non esse
diversum ex ipsis eorum verbis manifestum alibi fecimus.
/ns/. 2. Cura pastorilia reliquis Apostolis æque demandatur tum in epist. 1.
Pelr.5. v. 2. ct Act. 20. v. 28.; tum apud Aug. L. G. de Agon. Christian,
dicentem : Cum ei dicitur, ad omnes dicitur : amas me? pasce oves meas ; et
Cbmsost. qui L. 2. de Sacerd. eadem verba Basilio Episcopo particulari
applicat.
R. .V. .·!. Iloc neuter Scriplurœ textus probat, cum de grege particulari ct
determinato agat : Dicitur enim: «Pascite, qui in vobis est, gregem; ct
’Attenditeuniverso gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuit Episcopos. »
Quamvis autem Apostolos etiam pastores universales dici permittamus, Petro
tamen præeminentiam esse tribuendam ex probatis hactenus et responsis
’blinde constat. Nec plus aliquid textus Patrum probant. Aug. enim sermone
directo vel ad solos Petri successores, vel ad omnes quidem Episcopos, ad pro­
prium tamen gregem relatos, loquitur : Ciirys. autem dicta ad Petrum appli­
cat pastoribus minoribus, servata nihilominus proportione, atque hinc signi­
ficatione magis restricta.
Iui. 3. In Ecclesia nullus est primatus constitutus; ergo : Prob. Luc. 22.
:rta inter Apostolos contentione, quis eorum videretur esse major, Christus
increpans dixit v. 2o. Beges gentium dominantur eorum; et qui potestatem

DE PRINCIPIIS DIRECTI'IS

habent super eos, benefici vocantur : ros autem nôn sic. Sed nec nata foret Ilk
contentio, si Petrus fuisset primas : nec reprehensio data, si primatus esset
constitutus: ergo. 2. In epist. ad Ephes, t. Christus est caput Ecclesia; a
Ecclesia est corpus Christi, non autem Petri aut alterius Apostoli : ergo
præter Christum nemo in Ecclesia principatum oblinet. 3. Christus æquaîiter dicit omnibus Apostolis Joann. 20. Sicut misit me Paler, el ego niti/
eos; et Matth. 28. Data est mihi omnis potestas ; Euntes ergo docete ohiho
gentes etc. Ergo unus cæteris non est præposilus.
/?. aiL\r<). quoad 1. .V. .1. Non equidem Petrus tum jam fuerat primas.aut
primatus constitutus : sed ille duntaxat designatus; et hic promissus: nihi­
lominus oriri potuit contentio, el justa fuit reprehensio. lun’ quidem quia h<x
loco nou negatur inter Apostolos futura inæqualitas et alicujus præcellentia;
scd potius supponitur his verbis : Qui major est in vobis, fiat sicut minor; d
qui processor est (græce ηγούμενος, h. e. dux et princeps), sicut qui ministrat;
quin et exemplo Christi confirmatur, dum additur: Aam quis major est,
qui recumbit, an qui ministrat? nonne qui recumbit ? Ego autem in medio
reslri sum, sicut qui ministrat. 2am vero quia de potestate temporali ac
mundana et secundum modum vitiosum erat contentio; quod ulruinquc
Christus corrigit his verbis : los autem non sic. Excludens scilicet domina­
tum politicum, non spirituale præsidium ; reprehendens ambitionem in
postulatibnc, fastum et acrimoniam in exercitio, vanam gloriam ct lucrum
sordidum in intentione ; commendans ex opposito aequabilitatem humilem
in aditu, paternam moderationem in usu , laboriosum communis utilitatis
studium in fine.
Quoad 2. R. V. Cons. Sicut prædicata fundamenti, pastoris, ministri,
Docturis, lucis, imo Dei, in Scriptura communicantur Apostolis, quamvis sint
Christo propria ; sic et capitis Ecelesiæ nomen convenire potest : præsertim
quia Petrus caput duntaxat risibile, vicarium ct subordinatum Christo agnos­
citur. Ex hoc ipso autem apparet cur Ecclesia non dicatur corpus Petri, sed
Christi ; quia ncinpc a capite principali et perpetuo sumitur compellatio,
sicut regnum a Dege, non a prorege, et domus a Domino, non ab oeconomo
compellatur: vel quia Ecclesia corpus Christi dicitur, non tam attendendo
ad caput «piam ad hypostasin; unde et Christus ipse corpus mysticum dici­
tur, constans ex mullis et variis membris.
Quoad 3. 11. [). Cons. Ergo hic el vi istorum verborum unus cæteris non
est præposilus, C. alibi et vi verborum aliorum, N. Potestas hic collate ed
Aposlolica, non pastoralis.
Inst. 4. Etenim : 1°. Apostoli Aci. 6. sine Petri mandato eligunt Diacones;
cl Act. 8. ipsum Petrum mittunt Samariam: ergo Petrus non fuit Apostolis
superior, scd potius inferior. 2" Hier, ubi in Matlh. 18. dixerat Apostolosob
solutum didrachma esse suspicatos principatum Petro destinatum, subjungit:
Dominus causam erroris intelligent, glariie desiderium humilitatis contention,
sanavit; ergo. 3°. Juxta Ctpr. L. de unit. Eccl. Hoc erani utique cœtcri dpoftoli, quod fmt Petrus, pari consortio pricditi ct honoris ct potestatis; erg”
Petrus primatum honoris et potestatis non habuit.
Quoad I - θ. A. (.mis. I enim factum non esse Petro inv ito ac nolente, sed
saltem consentiente, textus ipse demonstrat: fuisse etiam factum eo auctore,
non vane colligitur ex factis alus supra relatis; quorum multitudo facit nc

PKI MATHS SANCTI PETIU.

prejudicel auctoritati Petri, tametsi hoc iinuin communi omnium consilio
foret susceptum. Neque 2""' obesi, cum Pelius ab Apostolis milii potuerit
consulendo, non jubendo; uti .ludie. 22. Phinees ab Israelilis ad Tribus Ru­
ben etGad; Matth. 2. Magi ab Herode in Bethlehem missi fuerant, el subin
Præposili a Capitulis, ac Principes a Consiliariis ad negotia tractanda mit­
tuntur.
Quoad 2. D. .1. El error Apostolorum slabal in eo quod Petrum suspica­
rentur futurum se majorem, N. quod temporalem ac mundanum principa­
tum somniarent, C. habebant nempe Apostoli communem cum Judæis erro­
rem de terreno Messiae regno, correctum a Christo saepius el reprehensum.
Quoad3. II. 1). Apostoli fuerunt prædili pari consortio honoris et potesta­
tis. ratione Aposlolalus, T. ratione Episcopatus, N. Ratione A postulat us cum
dono miraculorum acceperant Apostoli auctoritatem promulgandi Evangelii
in universo mundo, docendi verbis et scriptis canonicis omnes gentes, bapti­
zandi credentes, baptizatis Sacramenta conferendi, omniaque præstandi,
qireex parte sive ordinis sive jurisdictionis ad formandam Ecclesiam perti­
nebant : ratione Episcopatus acceperant potestatem, congregatis secum fideli­
bus Episcopos et pastores præficiendi, ritus ac disciplinam, leges aepoenas sta­
tuendi, omniaque faciendi quæ ad gubernandam hanc Ecclesiam spectabant.
Utraque a Christo, ut plerique conveniunt, immediate omnibus est coHala
Apostolis. Prior potestas erat aqualis, quia ad promptiorem lidci propaga­
tionem accommodatior, ac tum quodammodo necessaria ; sed tamen incequaliter collata, quia a Petro tanquam ordinario pastore ad successores
transferenda, ab Apostolis autem ut delegatis sine novo mandato non tran­
situra. Posterior erat incequalis, quia gubernatrix Petri facultas ad omnes
uumino Ecclesias, Apostolorum aliorum autem duntaxat ad eas quas funda­
verant protendebatur : inaqualiter etiam collata, quia eadem Petri profere­
batur supra Apostolos, non item Apostolorum supra Petrum.
Inæqualilateni hanc ad schisma prohibendum necessariam el in primatu
ac imperii unitate fundatam satis demonstrat Cypii. verbis objectionem prolime sequentibus, dum ait: Sed exordium ab unitate proficiscitur, et prima­
tui Petro datur, ut Ecclesia una monstretur. Idem confirmat turn ibidem
similitudine solis, radicis et fontis superius allata: tum in epist. ad Jubaian.
dicens : Dominus primum Petro, super quem œdificavit Ecclesiam, et unde
unitatis uriginem instituit ac ostendit, potestatem istam dedit.... Ecclesia quæ
unaest, super unum qui claves accepit, voce Domini /undata est.
hid.o. Nam 1°. Hesyciiius in orat, de Jacobo Fratre Domini, cinndem vocat
Apoilolorum caput et in capitibus verticem; in Concilio autem Hierosolymitano
concedit Petro disputationis tantum laborem, Jacobo judicii sententiam. 2°.
Clem. Alex. apud Enseb. L. 2. Hist. c. 1. ait: Petrus, Jacobus et Joannes post
assumptionem Salvatoris, qua miis ab ipso fuerint omnibus pene prœlali, tawnwmsibi vindicabant primatus gloriam, sed Jacubum, qui dicebatur justus,
Apostolorum Episcopum statuunt. 3°. Hierosolyma est mater omnium Eccle­
siarum. quia secundum Isa. 2. De Sion exibit lex, et verbum Domini de Jeru“ileni; Jacobus autem erat Episcopus Hierosolyma*; ergo et is pater est
omnium Ecclesiarum, non Petrus.
P<. quoad 1. Hesyciiii periodum, Rhetoricam potius hyperbolen, quam
Theologicam e.vcgesin esse probat turn similis exaggeratio, quam S. Andreæ

it S

I ».

>-

Σίο

DE PRINCIPIIS niRECTIVIS.

in Alia de ipso oratione adsrribil, tum adjecta ibidem confessio qua Mro
primatum gratulatur, tum ipsa maximo historia Evangelica qn® Mr>
prærogativam tribuit, de Jacobo penitus silet.
Quoad 2. Λ. Lectionem illam Apostolorum Episcopum, in Basihvnsi Cle­
mentis editione esse corruptam, et his verbis Hierosolymorum Ephtapw*,
sive heterodox! editoris fraude, sive exemplaris vitio suppositam : posterior
enim lectio Codicibus pluribus et Nicephori L. 2. c. 3. sententia? congruit,
Quod de primatu additur, et simile quid de solio a Chrysostomo Hom. 3. io
Acta Apost. dicitur, intelligendum est de Sede Hierosolymitana, omnium
primo erecta et in urlie tum nobilissima, quam nominali Apostoli relique­
runt Jacobo minori.
Quoad 3. R. D. Hierosolyma mater erat omnium Ecclesiarum antiquitate
et gestorum initio, C. auctoritate et præsidis Imperio, N. Equidem post per­
acta redemptionis mysteria, præeunte Petro et reliquis adjuvantibus, Hie­
rosolyma» promulgari lex nova et formari prima Ecclesia coepit; ea tamen iu
urbe adeo auctoritas non resedit, ut illa Metropoli Cæsareæ subjiceretur primo,
postmodum quidem Patriarchalu aucta, dignitate tamen et ordine postrema
“aneret. Quam vero tribuerat illi Petrus, primum ibidem commorans,
eamdem, interim dilatata amplius Ecclesia, idem Antiochiam ad tempus,
demum perpetuo Romam transtulit supremam potestatem: quod Bernard.
L. 2. deConsid. notans scripsit : Jacobus una Hierosolyma contentus unial·
sitalem Petro cedit.

138. Dico II. Primatus S. Petro concessus est ita ut divisus non fuerit
ant communis cum Pallo, multo autem minus unus omnium Apostolorum
et indivisus Episcopatus.
'
i&n·*
Prob. P. p. 1. Communicatio primatus a Patribus negatur Pallo, ulpote
«piem illi inferiorem Petro enuntiant : sic enim Aug. L. 2. de Bapt. c. I.
ait : Commemorat Cyprianus Apostolum Petrum, in quo primatus Aposlolorum tam excellenti gratia præeminet, aliter quam veritas postulabat ik
circumcisione agere solitum, a posteriore Apostolo Paulo esse correctum.
Similiter in expositione epist. ad Galat. Paulum vocat posteriorem Pastorem:
in epist. 82. ad IIieron. autem hæc addit : Petrus, quod a Paulo fiebat libertate
charitalis, pietate humilitatis accepit ; atque ita posteris præbuit exemplum,
etiam a posterioribus, quam Paulus, corrigi : quo confidenter auderent eliim
minores majoribus pro defendenda Evangelica auctoritate, salva fraterna
charitate,resistere. Greg. L.2. super Ezech. Homil. 18. decadem reprehendonc
loquens scribit; Ecce a minori suo reprehendi non dedignatur : non ad menioriam revocat quod (tares regni caelorum acceperit : minori fratri se ad
(onsensum dedit, et factus est sequens, ut jam et in hoc prœiret; quatenus qui
primus erat in Apostolatus culmine, esset et primus in humilitate. Tiifodorct.
<lc Paulo Petrum invisente in epist. ad Galat. sic commentatur : Elm
nm />««/,« tawio
„„„
ut qui ab univenmvm Dm m
, ApoMonm Driueipi, 9u«n pur est. honorem tribuit : Him V,cTOIUS. Serm. e». ita disserit : /W™., arlm; emi,mutior meltentiu «fa.
t„l,s. Puutus cc« ln.t,;,,,ru., „.,,lm„i<,.;Wr„s
per collatums,l„ dn;«,tus potent,am, Paulus l„„„ p,,r Collui,,,,, .ibi
sapientiam etc.

PRIMATIW SANCTI PETRI,

279

II. Eadem communio primatus I. caret figura ot exemplo, cum Syna­
goga· Primas unicus semper fuerit Pontifex summus : 2, caret institutione et
initio, cum ncc Petro promissus aut datus sit sua* potestatis socius, nec Paulo
ullibi concredita aqualis aut socia potestas : 3. caret successione et pro­
gressu , cum duplex supremum Ecclesia; caput post utri usque Apostolorum
Principis mortem hactenus numeratum non fuerit, nec ullus Pauli successor
aquam aut eamdem cum successoribus Petri potestatem usurpari t : 4. caret
necessitate et commodo, cum prioris nullum sit vestigium, posterioris autem,
si quod est, nulla videatur habenda ratio.
III. Hæc potestatis participatio imprimis incongrua est S. Paulo, utpote
qui destinatus ad disseminandam Christi fidem per universum orbem, et ad
parturiendas Ecclesiæ oves, occupari minus apte poterat in gubernandis fide­
libus et ovibus pascendis. Dein injuriosa estS. Petro; cujus scilicet auctoritas
a Christo data sine exceptione el consortio, et administrata sine abusu ac'
demerito, foret revocata et translata in Paulum ex dimidio, objus prœvenlionis et æqualitatem. Demum est perniciosa Ecclesiæ; cujus unitatem di­
visio capitum tollit, et schismati, discordite ac perturbationi proximam
occasionem præbet : Tandem est lidei contraria; cum Innocent. X. in Bulla
24 Januar. A. 1617. « hanc propositionem : S. Petrus et S. Paulus sunt duo
« Ecclesiæ Principes, (pii unum efficiunt, vel sunt duo Ecclesiæ Catholicae
« coryphaei summa inter se unitate conjuncti, vel sunt geminus Ecclesiæ
a vertex, qui in unuin divinissime coaluerunt, vel sunt duo Ecclesiæ summi
< pastores ac praesides, qui unicum caput constituunt; ita explicatam, ut
« ponat omnimodam æqualitatem inter S. Petrum et S. Paulum, sine subor« dinatione et subjectione S. Pauli ad S. Petrum in potestate suprema et
« regimine universalis Ecclesiæ, hæreticam censuit et declaravit. »
Prob. 21. p. 1. S. Petrus in potestate Ecclesiastica fuit aliis Apostolis prælatus. Ha Nazianz. Orat. 2G. Vides, quemadmodum ex discipulis Christi,
magnis utique omnibus et excelsis, hic (Petrus) petra vocetur et Ecclesiæ fun­
damenta in fidem accipiat, ille (Joannes) impensius ametur et supra pectus
Jesu requiescat ; ac reliqui discipuli eos sibi prœferri œquo animo ferant.
CnnvsosT. L. 2. de Sacerd. c. I. Ea agis, quæ cum Petrus ageret, illum Chris­
tus auctoritate prœditum esse voluit, ac reliquos item Apostolos longe praecel­
lere. Maximus Constanlinopolitanus in epist. ad Orient. Petrum ex cæteris
mortalibus de toto orbe conditor orbis elegit, cui cathedram magisterii prin­
cipaliter possidendam tenere perpetuo privilegii jure concessit.
II. S. Petrus etiam supra Apostolos potestatem accepit. Eucher. enim in
Serm. de SS. Petro et Paulo inquit : Aon solum pastorem, sed pastorum
pastorem constituit : pascit igitur Petrus agnos, pascit ct oves , pascit filios ,
pistil et matres, regit subditos, regit et prælalos : omnium pastor est; quia
prater agnos el oves in Ecclesia nihil esi. Chrysost. Homil. 3. in Aci. Apostol.
agens de Petro electionem Mallhiæ ordinante ait : Merito primus omnium
usurpat auctor it utem in negotio, ut qui omnes habeat in manu. Leo Serm. 3.
de Assunipt. sua : De loto mundo unus Petrus eligitur, (pii universarum gen­
tium vocationi el omnibus Apostolis cunclisquc Ecclesiæ Patribus præponatur: ut, quamvis in populo Dei muli i Sacerdotes sint mullique pastores, omnes
tamen proprie regat Petrus, quos principaliter regit cl Christus. Cvrjll.

2S0

DE PRINCIPIIS DIRECTIV1S.

Alexandr. L. Thosaur. Petro munes jure divino caput inclinant, el Primal,!
mundi tanquam ipsi Domino Jesu obediunt.

•vf

II

>··.

î

I

I

III. A Petro profluxit potestas in reliquos. Optat. Milevit. L. 1. contr.
Parmen. Petrus pre?ferri omnibus Apostolis meruit, el claves regni celwu»
communicandas caderis solus accepit. Patres Milevit. in epist. ad Innocent.
Quoties fidei ratio ventilatur, arbitror omnes Coepiscopos nostros nonnisi I
ad Petrum, id est, sui nominis et honoris auctorem deferre debere. Innocent.I. I
in epist. ad Cone. Carthag.. I Petro ipse Episcopatus et auctoritas nominis hujus 1
emersit. Leo Serm. cit. Si quid cum Petro commune cceteris Christus voluit
esse principibus, nunquam nisi per ipsum dedit, quidquid aliis non negaml,
IV. Soli Petro datus est Ecclesiæ primatus. Chrysost. Hom il. in c. 21.
Joann. Aliis omissis, Petrum duntaxat affatur, fratrum ei curam commit­
tit. Cvrili.. Alex, in Thesaur. Petro plenissimum commisit ; et nulli alii |
Christus, quod suum est plenum, sed ipsi soli dedit. Theophyl. in C. uUJoann. Prafecturam ovium totius mundi Petro commendabat ; non autem
alii, sed huic tradidit. Bernard. L. 2. de Consid. Cui, non dico, Episcoporum,
sed etiam Apostolorum, sic absolute et indiscrete totœ commissa sunt ot«?
Si me amas, Petre, pasce oves meas: quas? illius vel istius populi, civitati*
aul regionis, aut certi regni ? oves meas inquit : cui non planum non desi­
gnasse aliquas, sed designasse omnes? nihil excipitur, ubi distinguitur nihil.
Cons, utraque p. Regimen Ecclesiæ a Christo institutum est perfecte monarchicum : ergo unus et solus supremam in Ecclesia potestatem ex Christi insti­
tutione habuit : ergo cum Petram obtinuisse hanc potestatem ex dictis
constet, ille unus ct solus illam habuit : ergo nec cum Paulo, ncc cum Apos­
tolis omnibus primatus fuit communis aut indivisus.
Antecedens Prob. I. Monarchicum regimen distinguit unitas Imperii incapite, universalitas subjectionis in membris, facilitas pacis in corpore, et feli- .
citas perfectionis in toto : sed Christus instituit regimen Ecclesiæ his nolis
distinctum; siquidem
De 1*. testantur Optat. Milev. L. 2. contr. Parmen. Cathedra una est,
et negare non audes scire te, Petro primum in urbe Borna cathedram esse
collocatam, ubi sederit omnium Apostolorum caput Petrus, inde Cephas appel­
latus; et Cyprian. L. de unit. Eccles. Quami is Apostolis omnibus post resur­
rectionem suam parem potestatem tribuat..., tamen ut unitatem manifestaret,
unitatis ejusdem uriginem ab uno incipientem sua auctoritate disposuit. Hoc
erant utique coeteri Apostoli quod fuit Petrus, pari consortio praediti honoris
et potestatis: sed exurdium ab unitate proficiscitur, et primatus Petro datur,
ut Ecclesia una monstretur.
De 2*. profitetur Leo epist. 84. Magna dispositione provisum est ne omnes
sibi omnia vindicarent, sed essent in provinciis singulis singuli, quorum
inter fratres haberetur prima sententia : et rursus quidam in majoribus cons­
tituti sollicitudinem susciperent ampliorem, per quos ad unam Petri Sedem
unii ersalis Ecclesiis cura conflueret, et nihil unquam a suo capite dissentiret;
el Greg. L. 4. epist. 32. Cunctis Evangelium scientibus liquet quod Beatis­
simo et omnium Apostolorum principi Petro Dominica voce totius Ecclesia
cura commissa est.... Ecce claves regni cœkslis accepit, potestas ei ligandi
atque solvendi tribuitur, cura ei totius Ecclesia? et principatus tribuitur.

PRIMATUS SANCTI PETRI·

281

De 31. asserit Optat. Mii.evit. Ioc. supra cit. porgens : In quo uno cathe­
dra unilw ab omnibus servaretur, nec exteri Apostoli singulas sibi quisque
defenderi t ; ut jam schismaticus et peccator esset, qui contra singularem catheJram collocaret alteram : ergo cathedra una est; et Hieron. L. 1. contr.
Joxin. Inter duodecim unus eligitur, ut capite constituto schismatis tollere­
tur occasio : Item Cyprmn. epist. Lio. Neque enim aliunde luereses obortœ supt
aul nata schismata, (piam inde, quod Sacerdoti Dei non obtemperatur, nec
unus in Ecclesia ad tempus Sacerdos et ad tempus judex vice Christi cogi­
tatur.
De 4’. enuntiat Cyprian. L. de unit. Eccles. Ecclesia una est, quæ in
multitudinem latius incremento facunditatis extenditur, quomodo solis radii
mulli, sed lumen unum; et rami arboris multi, sed robur unum tenaci radice
fundatum; et cum de fonte uno rivi plurimi diffluunt, numerositas licet dif­
fusa videatur exundantis copia? largitate, unitas tamen servatur in origine.
Avelle radium solis a corpore; divisionem lucis unitas non capit : ab arbore
frange ramum; fractus germinare non poterit : a fonte provide rivum ;
pracisus arescit. Sic et Ecclesia Domini luce perfusa per orbem totum radios
porrigit; unum tamen lumen est, quod ubique diffunditur, nec unitas corporis
separatur : ramos in universam terram extendit, profluentes rivos latius
expandit ; unum tamen caput est, origo una, et una mater facunditatis; et
Bernard. L. 2. de Consid. c. 8. Praesentes exteri condiscipuli erant, cum
committens uni unitatem omnibus commendaret in uno grege et in uno pas­
tore, secundum illud : una est columba mea, una perfecta; ubi unitas, ibi
perfectio : reliqui numeri perfectionem non habent, sed divisionem, recedentes
ab unitate. Ergo.
Prob. II. Figura, exemplar, comparatio, similitudo, usus et notio propl ia
Ecclesiæ ostendunt Ecclesiasticum regimen esse perfecte monarchicum.
5am 1°. Synagogam fuisse figuram Ecclesiæ Christi docet Apostolus P. ad
Cor. 10. v. G. scribens, antiqua omnia contigisse nobis in figuram; eam
autem monarchice constitutam ex Deuter. 17. testatur Joseph. L. 2. contr.
Appion. docens : Lex Sacerdotibus in communi quidem res prœcipuas dis­
pensare permittit ; summo autem Pontifici aliorum Sacerdotum primatum
competenter injungit. 2°. Hierarch ia Angelorum seu Ecclesia triumphans ex
Greg. L. 4. epist. 12. et Bernard. L. 2. de consid. est idea et exemplar llieranhiæ fidelium seu Ecclesiæ militantis : sed illam monarch icam primum
in Lucifero, nunc in .Michacle censeri, Greg. L. 32. Mor. c. 24 el 25. ac llicron. in Job. 40. aliique docent: ergo. 3°. Ecclesia Christi comparatur Canl.G.
exercitui ordinato, ?. Petri 3. navi, P. ad Timoth.3. domui : sed juxta Hier.
epist. 4. In quamvis grandi exercitu unius signum exportatur; ex eodem in
epist. ad Bustic. In navi unus est gubernator; domus etiam omnis secun­
dum Luc. 12. unus esi fidelis dispensator et prudens. Domus autem Dei, juxta
Ambr. in ioc. Timoth. hodie rector est Damasus. 4°. Eadem est ac dicitur
Joann. 10. unum ovile; sed additur, et unus pastor; Eadem ad Rom. 12.
corpus unum in Christo; sed corpori unum caput convenire, et mystici cor­
poris caput fuisse Petrum aliunde constat. 5°. Præesse unum Episcopum
hrochis in diœcesi, unum Archiepiscopum Episcopis in provincia, Patriar­
cham unum Archiepiscopis in Natione, jus sacrum exigit, ct consuetudo
inveterata probat : ergo et unum Pontificem sufficere omnibus in universa

M.
1«

DE PRINCIPIIS DIRECTIVlS.

Ecclesia convincit. 6°. Notio demum Ecclesiæ qnaliscumqno, fliode Mlhdi.·.
sit, præter Christum vel unius capitis visibilis duntaxat meminit. vZi
alios etiam pastores exprimit, eos tamen supremo nui subjicit.
Prob. HI. Præter Ecclesiæ regimen perfecte monarcliicum cogitari potet
vel democraticum, vel arislocraticum. vel democratia aut aristocratia lemperatum; idque vel eum diminutione auctoritatis monarchicæ, vol ahsqœ
ejusmodi diminutione. Sed regimen Ecclesiæ a Christo ordinatum imprims
non est democraticum, ut in Tr. de Legibus contra Riciiericm probatur, el
hactenus est ostensum : deinde non est simpliciter aristocraticum, ut ruras
ibidem, et tum in hoc, tum in superiore Capite est declaratum : prælerea non
est democratia aut aristocratia temperatum cum diminutione auctoritatis nk>narchicæ. quatenus supremi capitis Imperium aut a populi optimatumvesuffragiis sit pendulum, aut sine horum adstipulatione inefficax vel invalidum;
quia neutrum congruit sive cum notis et documentis monarchicis proxime
assertis, sive cum primatu jurisdictionis uni solitarie stabilito; muliopw
minus cum superioritate Pontificis inferius stabilienda conciliari potest :
tandem temperatum sine diminutione, stans in eo quod OptimatesEccleii
eligi queant ex fidelium aut Clericorum coetu, electi autem, non vicario
tantum nomine, sed auctoritate propria principatum gerant in designati
sibi Ecclesia, neque ut consiliarii duntaxat, sed ut judices ferant sententiam
in Conciliis, utrubique tamen cum inferioritate ac dependentia a suprema
capite, principe ac judice; hoc, inquam, temperamentum perfectae monar­
chia· non officit, nec plenitudinem potestatis, sed solitudinem duntaxat
excludit. Ergo regimen Ecclesiæ est perfecte monarchicum.

159. Objic. Sei'iptura, testimonia, ct facta docent unum ac indivisum esse
Episcopatum, eumque primo ab Apostolis, dein ab eorum successoribus Epis­
copis in solidum esse possessum : ergo. Prob. .Ini. 1°. Christus unus in se habuit
totam ac integram Episcopatus potestatem : sed idem eamdem totam et indi­
visam Apostolis suis indivisibiliter contulit ; tum quia Joann. 20. ait: Sini!
misit me Paler, et ego mitto ros ; tum quia Matth. 28. dicit: Euntes in mun­
dum unirersum, etc. non assignando partes in orbe nec in Episcopatu:
ergo. 2°. Potestas Apostolis et Episcopis collata in epist. 1*. ad Tini. G. v.®).
et 2*. ad eumd. I. v. 14. est depositum; iidemque dicuntur et sunt Tutores
Ecclesiæ: sed deposito pluribus commendato, juxta L. I. §. 43. ÎT. Depositi,
singuli tenentur in solidum ; et secundum L. 51. ac 54. ff. de admin, et peric.
Tutor, tutela una et indivisa manet, quamvis tutores rem dividant: ftsp
licet jure humano facta! sint Episcopatus divisiones, potestas tamen una est
ac indivisa. 3°. Sicut Ecclesia est una, sic unus est Episcopatus, cum illa in
hoc speciali quadam ratione consistat : et quilibet Apostolus generalem Eccle­
siæ curam gessit; ut Paulus labores suos recensens 23. ad Cor. 11. v. 28.
Sollicitudinem omnium Ecclesiarum intercos refert : ergo.
Λ. I. ad Arg. .V. Cons. Eadem argumentandi forma sequitur etiam Sa­
cerdotium esse unum ac indivisum , a presbyteris singulis ac Episcopis in
solidum possessum. Quamvis enrm, qui tamen ipso hoc argumento evertitur,
statuatur ordohierarchicus, is nihilominus cum sacerdotio uno ac indivisi
componeretur eatenus, si. ut de Episcopis respectu summi Pontificis adver­
sarii loquuntur, diccretui . Sacerdotes certis duntaxat stringi vinculis, ne a

PRIMATUS SANCTI PETRI.

283

centro ad perlpheriam excurrant, ooriimque jurisdictionem, cæteroquin pa­
rem omnino et æqualein, obnoxiam tantum esse Episcopis, indequc arctio­
ribus limitibus teneri. Quod quam dictu est absonum, tam accommodum est
ad instantiam praesenti objectioni ubique faciendam,
Λ. Î. .V. Λ. Non unitatem hujusmodi, sed inrequalitatem ac in diversos
gradus sectionem regiminis hierarchici Scriptura et antiquitas novit, ut supra
ostensum est. Quod ad vim faciendam Episcopi hic dicantur Apostolorum
successores, admitti potest, quantum in Apostolis spectatur dignitas Episco­
palis el ordinaria potestas pastoralis in Ecclesiam particularem sibi subjec­
tam; negatur autem, si transferatur ad dignitatem Apostolatus et amplissi­
mam hujus muneris jurisdictionem personalem, de quo superius.
Ad Prob. quoad 1. .Y. m. secundum id, quod indi visibiliter traditam potes­
tatem enuntiat. Eam haud probat textus prioi\ qui similitudinem duntaxat
missionis, non aequalitatem indicat : facturus alias Apostolos etiam auctores
Sacramentorum : neque textus posterior; utpote qui in Apostolatum, non in
Episcopatum cadit: quo etiam si pertineret, facto legitimo evenisset divisio
Episcopatus, ut per praedicationem distributio orbis. Episcopatuum enim dis­
cretionem, saltem generatim, ex jure divino ipsius Christi descendere, Pal­
lat. L. 6. Hist. Trid. c. 3. autumat; propterea quod Christus eam utique
reipublicæ formam videatur præscripsisse, quæ infirmitati humanae sit ac­
commodatior, et a dissidiis ex præventione concurrentis jurisdictionis facile
oriluris remotior.
Quoad 2. T. M. D. m. Tenentur in solidum singuli, depositarii quidem,
si deponens omnium in solidum fidem sit secutus; tutores autem, si tutelam
susceperint pro indiviso, C. si neutrum fuerit factum, N. Ut in casu, tum
hic concesso, tum in lege de utriusque depositarii fraude expresso, justa est
singulorum in solidum obligatio ; sic aequitati naturali et sanae rationi
maxime convenit, ne diviso inter plures deposito, nullhque singulorum in
solidum postulata fide, teneantur omnes : praesertim cum hæc ipsa lex com­
parationem cum tutoribus faciat, qui ex L. 3. § ult. da Admin. etperic. Tutor.
audiendi sunt, si dividi inter se tutelam velint; et ex L. 4. ac 47. § 2. ibid.
unusquisque exceptione submovebitur pro ea parte vel regione quam non
administrat; si nempe res divisa fuerit. Probari autem nullatenus potest
Christum, demandando Apostolis depositum Ecclesiæ, singulorum in solidum
fidem esse secutum, aut tutelam illis pro indiviso commisisse.
Quoad 3. Λ. Imprimis Ecclesia una est tWulate doctrinæ ct capitis, non
indivisionis; cum constet aliam dici ac esse Ecclesiam Gallicanam, Germa­
nam et aliarum Nationum : unde quamvis Ecclesia in Episcopatu specialiter
consistat, hunc esse individuum non sequitur. Deinde Apostolus quilibet
gessit Ecclesiæ universe curam vi forsan Apostolatus, vi Episcopatus minime.
Textus littera, non curam a Paulo Ecclesiis impensam, sed ipsarum Eccle­
siarum vel jactationem ab hostibus, vel hostilem coitionem declarat ; com­
muniore tamen acceptione permissa, indicat vel spontaneo zelo vel necessi­
tate urgento susceptam curam, non item auctoritatis propriœ officium; qua
■ciliccl ratione Tribunum subinde totius exercitus curam gessisse legimus.
Jnst. 1. Etenim : 1°. Auctor opusc. de Dign. Sacerd. L. 2. c. 3· scribit : Quas
ο·-et et f/tiem gregem tunc B. Petrus suscepit, nobiscum suscepit, et cum eo illas
noj suscepimus omnes. 2° Hqrmisd.e dictum est : Thronos omnes Apostolicos

. f

m
•·

* u

i-ι

Π

! -. H
:i
*

-

'i: A

K <■§ &
T* '3

*

;;χ·

' t ï’ (

-i èp?
ο

rI ·

ni

j -t
«

B·;
,‘Sf

$4 ·

;m

: I'

4

284

ΙΈ PRINCIPIIS UIRECTIVIS.

sedesque Episcopales unam esse sedem A postalicam ; el Symmachus Papaepet
J. ad Eoninm inquit : Dum ad Trinitatis instar, cujus una est atqueindicito
potestas, unum est per diversos Antistites sacerdotium; quomodo priurun
instituta a sequentibus convenit violari?3° Cypr. L. de unii. Eales, aperte
enuntiat : Episcopatus unus est, cujus a singulis in solidum pars tenetur;
Item: Quam ecclesiæ unitatem tenere et vindicare debemus, maxime Epiuo^
qui in Ecclesia prœsidenius ; ut Episcopatum quoque ipsum unum αΐψιindivisum probemus. Ergo.
R. quoad 1. Nec To omnes ad oves seu obliquum refertur, sed ad nosseu
rectum : nec. si aliter accipiatur, oves omnes cuilibet subsunt Episcopo; cura
singuli quidem sint vocati in partem sollicitudinis, non 'in plenitudinem
potestatis.
Quoad 2. R. Uterque verum enuntiat : Hormlsdas quidem, Apostolorum et
Episcoporum thronos unam dicendo sedem Apostolicam, et Symmachus
doceudo in Pontificibus sibi ex ordine succedentibus idem sacerdotium haberi
el manere; sicut nempe plures cathedra unam constituunt Academiam,et
successores in eodem regno eadem qua antecessores pollent auctoritate :teque
parum autem ex illis probatur una ac indivisa pro Apostolis et Episcopis
omnibus potestas; ac parum ex his sequitur, Academiam in solidum possi­
deri a singulis Doctoribus, aut potestatem regiam, quam Regni possessore
habent, etiam a Proceribus teneri, qui cum illis curiam conflant.
Quoad 3. D. A singulis in solidum pax's tenetur, servata proportione
potestatis cuilibet propriæ, C. æqualiter ac omnimode, N. Quamvis permit­
tatur hic agi non tantum de potestate ordinis, sed et jurisdictionis, constat
tamen ex relatis num. 157. Cypriam verbis et scopo, in ipso uno Episcopatu
haberi æqualitatem partium et graduum diversitatem : adeoque Episcopo
quolibet suam partem et gradum possidente, una tota et in ratione etiam
totius indivisa possessio constitui potest, quin Pontifici tamen detrahatur
primatus et suprema potestas, aut quilibet totam possessionem habeat; præ·
sertim cum non dicatur Episcopatus unus totus, sed pars tantum a singulis
in solidum teneri : præterea etiam radii, rami et rivi singuli lumen solis,
robur arboris, ac fontis ubertatem neutiquam in solidum obtineant; qua
tamen comparatione ibidem S. Doctor utitur.
Inst. 2. Non Apostoli tantum, sed et Episcopi alienis provinciis succurre­
runt,proque tota Ecclesia laborarunt. Sic Chrys. de Eustathio scribens inquit:
Edoctus prope fuerat a SpirituFgratia, Ecclesiæ antistitem non de illa solum
quæ ipsi a Spiritu sancto sit commissa curam debere gerere, verum etiam
de universa quæ per orbem terrarum degit : Theodoret. autem L. 4. Hist,
c. 12. de Eusebio tempore Constantii sub militari veste Ecclesias perlus­
trante notat : Tum presbyteros et diaconos creabat, tum alia obibat officii
Ecclesiastica; ac si quando in Episcopos secum doctrina consentientes inci­
debat, eos Ecclesiis, quæ carebant Pastoribus, prœfecit : eigo.
R. quoad. 1 I). Etiam Episcopi alienis provinciis, suo scilicet Episcopo des­
titutis aut aliter periclitantibus, succurrerunt, ex charitatis tum erga Eccle­
siam, turn erga proximum officio, C. cx auctoritatis ac jurisdictionis titulo.
N. vel subd. titulo auctoritatis propriæ et jurisdictionis ordinarim, N. delegata'
et extraordinariae, C. Urgente etiam necessitate et periculis postulantibus.
Episcopi tamen propriam et ordinariam auctoritatem in alienas provincias

r.

PR1MATÙS SANCTI PETRI.

285

nec habent cx vi sua; ordinationis, qua scilicet certis duntaxat Ecclesiis
regendis praeficiuntur; nec exjuro, cujus quidem canon nullus laudari
potest, sed oppositum potius cap. I. de prescript. docetur; nec ab usu, qui
aliasetiam titulum universalis Pastoris his auxiliatoribus, idemque jus Sacer­
dotibus el Laicis simile sæpius feliciter ausis tribuisset; nec immediate a
Christo, utpolodc cujus commissione nullum adest vestigium. Unde si quid
in his auctoritate factum est, id contigit auctoritate lanturn delegata, et
calenus extraordinaria, quam scilicet Romanus Pontifex dedit, vel dedisse
optime etiam juxta L. 46. § 7. IT. de Furtis præsumebatur.
.Xecaliud evincunt exempla. Dictum enim Chrysosti de Eustathio rem fac­
tam ex charitate indicat, cum edoctum a Spiritus gtatia asserat : factum
Eusebii vel camdem originem habet, vel profectam a Pontifice auctoritatem
declarat ; cum alias jure proprio, non autem Eusebii subdelegatione, Epis­
copi alii ad viduas Ecclesias regendas accedere potuissent.
Inst. 3. Saltem S. Paulum æqualèm et socium fuisse S. Petro probant
Scripturæ monumenta; ergo. Prob. Ant. Nam 1°. Paulus per Antonomasiam
vocatur Apostolus, h. e. Princeps Apostolorum. 2°. Ipse se æquiparat Petro,
Ad Gal. 2. v. 7. ct 8. scribens : Creditum est mihi Evangelium prœputii, sicut
el Petro circumcisionis ; qui enim operatus est Petro in A post olat um circum­
cisionis, operatus est et mihi inter gentes. 3°. Idem dicit ibid. v. 5. Seneque
ad horam cessisse subjectione; et v. -11. Ceplue in faciem restitisse; quod
juxta Cans. 2. Q. 7. Can. 28. non licuisset Paulo, si Petro inferior fuisset.
R- ad Arg. D.A. Faciunt hæcS. Paulum aequalem et socium Petro in eo
quod est proprium Apostoli, C. in eo quod est Episcopi et prasidis Ecclesiæ,
.N. ulriusquc dignitatis officia num. 159. in resp. ad prob. 2. breviter recen­
suimus, atque ad illa Apostolatus munera pertinere pleraque hic objecta,
constabit ex dicendis.
Itaque ad prob. quoad 1. D. Paulus vocatur per Antonomasiam Apostolus
•eu Apostolorum princeps præccllenlia potestatis, N. præcellentia operis ;
C. Antonomasiam ceric hoc sensu accipit Aug. L. 3. ad Bonif. c. 3. ita scri­
bens : Apostolus cum dicitur, si non exprimatur quis Apostolus, non intellifjitur nisi Paulus; quia pluribus epistolis est notior, et plus omnibus laboravit.
Quoad 2. R. D. Æquiparat se Petro quoad destinationem primariam prædicationis,confirmatæ miraculis et coronatæ fructibus, adeoque quoad Apos­
tolatus munus ct effectum, C. quoad auctoritatem ct pastoralis officii pri­
matum. N. Hi enim Apostoli partiti sunt non potestatem sed opera, ut ad hunc
locum scribit Hier. Cæterum ex Apost. Actis patet Judæis etiam Paulum,
Gentibus Petrum pradicasse.
Quoad. 3. R. Textus prior non de Petro, sed de falsis fratribus agit; ut
versus praecedens docet : similiter nec posterior; quia Cephas hic reprehensus
secundum probabiliorem sententiam alius est a Petro Apostolo : permissa vero
Cephæhujusac Petri identitate, non tamen probatur Pauli æqualitas; tum quia
Patres, num. 157. in prob. lae part, relati, reprehensorem aperte pronuntiant
inferiorem : tum quia citatus Canon de Seniore, non de Majore loquitur.
Inst. 4. Nam 1°. Petrus ct Paulus ab Irex.eo L. 3. adv. hier. c.3. Ecclesiæ
fl'mnnœ Institutores et fundatores, a Chrys. hom. 32. in epist. ad Rom. Romce
■'■’di. a Leone serm. I. de nat. Apost. Rornanæ urbis patres ac pastores com­
pilantur. 2°. fidem dicuntur ab Epiphax. hær. 17. primi omnium Apostoli

286

l»E PRINCIPIIS DIRKCTIVIS.

I

pariter, et Episcopi Romæ, a C\ kill. Hier. Catech. 6. lllunün. Capita Ecclesia.
a Gbrts. 1. c. Chori sanctorum corijphcei, Maximo Tauris. Scnu. υ. Princip,
Ecclesiarum et fideichrist ianœ. 3° Paulus specialim asseritur a Grec. L. I.
Dialog, c. 12. Petri in principatu Apostolico frater, ab Ambrosiaslro primatui
gratiam,sicut Petrus consecutus, a Petro Dam. Opusc. 3o. c. 4. Omnibus prasidere, et in omnibus jus prœsidcntis tenere : ergo.
R. Quoad 1. Pavum dici posse fundasse docendo, illustrasse agendo cl
patiendo, genuisse instruendo et tingendo, pavisse verbo et exempla edendo
Ecclesiam Romanam, quin plus aliquid quam Apostoli, operarii aut praemii
ageret : præsertiin cum Leo ibid, dicat /xt solam Petri Sedem Romam caput
orbis effectam. Præterea aliud est memorata omnia agere cum Petro, aliud
eadem cum illo auctoritate prœslare ct principaliter; quia illud coadjulori.
hoc proprio pastori congruit.
Quoad 2. R. Petrus et Paulus ab Epiphamo dicuntur primi Apostoli cl
Episcopi Romæ, D. spectando maxime doctrinam, C. potestatem, subd. uter­
que æquo jure, N. diverso, C. Scopus S. Patris erat ostendere, doctrinam l
illilvatam Romæ perstitisse, usque ad Marccllinæ feminæ cujusdam pesti­
lentis ætatem; quod ut præstaret, initium hic a doctrinæ fonte el institu­
tione fidei ab utroque Apostolo profecta facit. Ratione communis hujus
operæ uterque dicitur Episcopus Romanus; Petrus quidem ordinarius ac
vi gubernationis et respectu Ecclesiæ Romanæ, ut hæc quoque origo et cen­
trum est universalis et Catholicæ : Paulus autem extraordinarius, et vi lau­
tum fundationis, ac respectu Ecclesiæ Romanæ, ut hæc particularis estel
muris urbis comprehensa. A Cyrjllo iidem non Capita, sed Prostata seu prae­
sides compellantur, Petro etiam nomine Protostatœ seu primi puesidis Ca­
tech. 21. concesso. Titulus Coryphæi a Chrvsost. datus superiorem sanctitate,
auctoritate non item exprimit; ulex conjuncto substantivo apparet. A Maximo
commune elogium cum discrimine tamen tribui, verba hæc adjecta decla­
rant: ζίηιύο igitur claves a Domino perceperunt, scientiœ iste, ille potentia.
Quoad 3. R. Paulus a Gregorio Petri appellatur frater, 1). natu et aucto­
ritate minor. C. par, N. Christus ipse Apostolos vocavit fratres, et Reges sæpe
fratres numerant, ubique tamen sine potestatis æqualitatc. Ab Ambrosiaslro
seu auctore Commentarii in Pauli epistolas sub Ambrosii nomine laudari
solito, qui juxta criticos vel Luciferi vel Pelagii erat sectarius, tribuitur
Paulo primatus pnedicalionis, non auctoritatis, ipso auctore sic loquente: II
dignus esset haltere primatum in prcedicatione gentium, sicut habebat Petrus
in praedicatione circumcisionis. Demum Petris Dam. rursus de præsidenlia
per doctrinam et prœdicationem duntaxat loquitur, ideoque Paulo in ouines
Ecclesias, quas edocuit, tribuit præsidium, sed cum hac modificatione: Fldetur aliquatenus prœsidere. Cæterum ibidem asserit primum Ecclesiæ Ro­
manæ locum ex Petri privilegio, nulla Pauli facta mentione.
Inst.'y. Nam: 1°. In Officio legitur : Petrus Apostolus et Paulus Doctor gen­
tium ipsi docuerunt nos legem : in precibus autem dicitur Ecclesia per ipsos
sumpsisse religionis exordium; in Sacramentario Gregorii tandem recitatur:
Deus, qui tuis Apostolis ligandi solvendique licentiam contulisti etc. 2°. Pon­
tifices scribunt se successores Petri et Pauli ; imperant auctoritate Apostolorum
Petri et Pauli; minantur indignationem beatorum Petri et Pauli. 3°. In diplo­
matum Pontificiorum sigillis exprimuntur imagines utriusque Apostoli : in

PRIMATUS SANCTI PETRI·

287

iisdem Paulus etiam obiinet plerumque dextram, ad significandam scilicet
auctoritatem ; quandoque mutato tamen apparet latere, ad designandam forte
perfeclam utriusque æqualitalom.
R. Quoad I. Ecclesia in Officio el Precibus recte veneratur duos Apostolos,
ut fundatores, paires el magistros, non tamen tanquam primatus æquo
sillemjure participes. Ligandi solvendique licentia, in Sacramentario Apos­
tolis tributa, vel extraordinariam lanium potestatem vel minorem significat
præ ilia, quam per ligandi ac solvendi Pontificium Petro cum clavibus tradi­
tum oratio propria eidem vindicat.
Quoad 2. /i. Pontifices se dicunt successores etiam Pauli, D. quoad succcssiuuein localem, quatenus Paulus Romæ prædicavit; item quoad realcm
etiam, quatenus Pontifices omnia tum Pauli, tum Apostolorum reliquorum
jurasibi vindicare possunt, C. quoad successionem personalem, obeundo ejus
officium, gradumque tenendo, N. Sic enim vero successores majores sunt
Julius Petri. Auctoritas Apostolorum sub qua imperatur, et indignatio quæ
minando proponitur, non tam est officii potestas quam potentia patrocinii,
quætum pro negotiis, tum contra hostes Ecclesiæ his formulis imploratur;
iindcel Sanctorum omnium auctoritatem et indignationem in similibus Ponlilicum scriptis usurpatam legimus.
Quoad 3. Λ.Effigies utriusque Apostoli exprimitur in sigillis diplomatum,
quia Paulus in fundanda et regenda Ecclesia juvit : cumque cathedra et
potesfasCoadjuloris distinctael alia non sit ac qnæ est Ordinarii et Pastoris;
bine ulerque in sigillo exprimitur, et utriusque successores se scribunt Pon­
tilia»: in annula tamen Piscatoris, quo Brevia signantur Aposlolica, unius
Petri imago apparet. Dextera Paulo data auctoritatem haud indicat ; ex Petro
Dam. enim 1. c. c. 1. D. Thoma Lcct. 2. ad c. 1. epist. ad Gal. cl Conciliorum
Adis supra notatis sinistra honoratior est præ dextra. Nec variatio subinde
txvurrens æqualitàtem auctoritatis prodit, sed potius vel imperitiam sculploris, vel nullam situs hujusmodi habitam aut habendam rationem.

*
160. Observa. Monarchia secundum triplicem sensum accipi polest. : 1. In
k:05u alieno, pro regimine quo unus omnia polest vel exercet pro lubitu ac
libidine ; hæc Anomarchia seu exlex imperium dicitur, ct tyrannidem sonat:
2. In sensu stricto sed minus communi, pro regimine quo unus habet omnem
potestatem, et exercet per se ipsum vel per meros vicarios; hæc Autarchia
«u imperium proprium et autocraticum vocatur, el Exod. 18. in Moyse
‘pparuit: 3. In sensu proprio et communi, pro regimine quo unus impe­
nd habet supremam potestatem, præscindendo an subjecta alia potestas
proprio vel vicario nomine ab inferioribus exerceatur; hæc Monarchia sim­
pler audit, vigetque in multis hodie regnis.
Simili sensuum numero Aristocratia usurpari potest: 1. In sensu alieno, ubi
•pimatespotestatem quidem propriam, sed nec supremam, nec independenmhabent; hæc Elacharchia seu Principatus obnoxius aut inferior potestas
ippdlatur: 2. In sensu et minus proprio el minus communi, ubi Optimates
^•rsimetprosua quilibet portione potestatem supremam ac liberam obtinent ;
-·. Pohjarchia potius, ct multorum singulares monarchiæ, quam unius reiJflbiieæ regimen in pluribus residens vocari meretur: 3. In sensu proprio et
mmuni. ubi optimates conjunctim, seu aliqua eorum collectio et cœtus,

288

l»E PRINCIPIIS Dill ECTI VIS,

supremam potestatem indiv isam possident, quantumvis unus aut aliqui pns
sint, prorogativa meri ordinis mit dignitatis; hæc Aristocratia! simplicibi
dictæ nomine intelligitur. Porro ex geminis politice formis, Puharahiui
Aristocratia, cum nullo Monarchia» genere, neque Elacharchia cum Autard·,
conciliari, integræque una in imperio stare possunt; quia utrubique unitas
vel solitudo pluralitatem aut consortium imperantium excludit. Quo minus
tamen Elacharchia cum Monarchia simpliciter dicta in unum regimen con­
fluere possint, nulla obest contradictio ; cum suprema potestas in uno iuu
prohibeat minorem ct obnoxiam reperiri in multis propriam.
Demum quæ ex speciebus hujusmodi conjungi una nequeunt, ainillei
aliquid proprii debent, ut miscelam ac temperamentum faciant, el prodeat
aliquod tertium: quæ vero conciliari non repugnat; in conjunctione quidem
detrimentum haud patiuntur, sed nec attemperari proprie dicenda sunt.
Quodnam ex tam variis sive simplicibus sive mixtis formis regimenEivksiæa Christo fundata» conveniat, quantumvis ex hactenus dictis facile alli­
gatur ; breviter tamen omnes classes percurrendo annotare hic juvat.

•

>

161. Et 1 °, quidem :nefas est cogitare conditam in Christ i Ecclesia Aiwmarchiam. Disposuit enim hic Deus omnia in mensura et numero ct pondere:
Christus edidit leges fundamentales suæ Ecclesiæ; atqueabejusgubemaloribu< I
tyrannidem, dominatum ct arbitrarium regimen, mandatis Matth. 20.11.
Petr. 5. alibique datis, dimovit. 2°. Autarchiam quidem in Ecclesia obser­
vare licet, si ad regiminis Ecclesiastici auctorem ct caput invisibile, Christum
scilicet, illam referamus. Christus enim omnem a Patre potestatem traditam
obtinet : Christus dedit quosdam quidem Apostolos, quosdam vero Prophetas
aut Evangelistas, alios autem Pastores et Doctorcs: Christus imperat,regnat.
Iwptizat et omnia agit per Ecclesiæ præpositos, tanquam Legatos^ ministres
et dispensatores suos. Si vero ad subjecta potestatis visibilia t radi Unique
minibus regiminis formam attendatur; hæc monarchiæ species nec presto
est. ut manifeste patet; nec exigi etiam potest : quia Ecclesia regnum Christi
est, non autem hominis imperantis;et quicumquepræsidel, Christi nomine
imperat, ejusqueest Vicarius. 3°. Superest Monarchia simpliciter dicta; quam
in Ecclesia a Christo esse institutam probat tum Primatus Petri hactenus
assertus, tum rationes num. 158. in Confirm, utr. part, deductæ.
162. Hanc vero Monarchiam suo in genere esse perfectam, nec admixtione
regiminis Aristocrat ici diminutam aut alteratam, patet,: 1°. quia stante Ecdesiæ unitate alibi probata. nequit admitti Polyarchia; cum ipse prascus
Articulus satis ostendat, potestatem cujuscumque ecclesiasticam Primatui
Petri subditam esse et obnoxiam : 2°. quia nec Aristocratia simpliciter dicU
locum in Ecdcsia habet, cum præter proxime opposita pateat, nullum Opti­
matum coetum aut a Christo fuisse institutum, aut collectum hactenus
durasse, a quo suprema Ecclesiæ potestas administretur ; omnis etiam cele­
bratus adhuc in Ecdcsia conventus jure et facto pendulus fuerit a Petro aut
ejus Primatum tenente, ut ct supra dictum est. ct infra uberius demonstra·
bitui. .1°. Quia, quæ est in Ecclesia Elacharchia, nihil proprietatis aut perfec­
tionis detiahit ex Monardiia. Quantumvis enim Episcopatus sit ab ipso
Christo institutus, Episcopi etiam Principes sint Ecclesiæ suæ proprio et non

FORMA REGIMINIS IN ECCLESIA.

289

sicario nomine, veri itidem judices nec consiliarii tantum; hæc tamen prænigalisa sicut eos non eximii a subordinelione ct dependentia , qua Capiti
Ecclesiæ el Christi sicario sunt obnoxii, sic nec hujus potestatem ab eorum
auctoritate,sententia, aut concursu facit aut supponit suspensam : adeoque
istud Arislocralite genus formam regiminis haud afficit, nec Monarchiam
attemperat.
Quare qui ob hanc qualcmcumque conjunctionem regimen Ecclesiæ mere
inonarchicuin negant, vel monarehicum Aristocratiatemperatum appellant,
minus accurate mimisque proprie loqui convincuntur; cum aut Monarchiam
aulArisiocraliam alieno vel improprio sensu intelligi oporteat, temperamen­
tum autem suo elljeclu spoliare sit ncccsse.
Qüæres : yln et quamdiu Sanctus Petrus sederit Bomœ?

163. .Vota. Quæstio de Petri commoratione et Episcopatu Romano non
tam appendix est prioris, quam prologus galeatus posterioris Articuli, quo
• summos Pontifices in Primatu successores Petri statuemus. Hanc ut iis prae­
rogativam prodroma inficiatione eripiant Heterodoxi, post Guillelmum quem­
dam Wideffi praeceptorem, Udalricum Velenum Lutheranum, et Calvinum
L. I. Jnst. c. 6. § 15, pro varia sua eruditione, negant alii quidem Petrum
unquam venisse Romam; alii, quamvis venisse Romam eum concedant,
necant tamen Romae eumdem vel fuisse Episcopum, vel ibidem obiisse, vel ad
mortem usque Episcopatum Romanum retinuisse. Licet autem ad assertio­
nis futuræ defensionem, ut necessarium, sic sufficiens sit ostendere quod
Petris Romanum Episcopatum semel susceptum nunquam dimiserit; quo­
niam tamen singuko negationes falsæ sunt, ad uberiorem rei satis utilis
mgnitionem, oppositam veritatem distinctis assertionibus demonstrabimus.
Pro faciliori porro dicendorum intelligentia præmittere juvat brevem gesto­
rum a Petro huc spectantium chronotaxin , in qua eflbrmanda ad aliquot
capita tanquam vel supposita vel postulata nobis attendendum putamus.
Eorum 1. est Salvatorem nostrum passum esse anno æræ communis 29.
sub consulatu duorum Geminorum; ut docent Tertull. adv. Judaeos, Lactant.
L. L de vera sap., Chronicum Liberianum in Proœrn., Aug. L. 18. de Civ.
Dei c. 54. et alii.
2. Apostolos, antequam dividerentur in universum orbem, duodecim
annis perstitisse in Palæstina; ut Clem. Alex. L. 6. strom. et Apollonius
apudEuseh. L. 5. hist. c. 28. indicant.
3. Facta Apostolorum divisione, Petrum Antiochi® fundasse Ecclesiam;
■ ut Chronicon Eusehii ct Alexandrinum docent : quibus accedens Greg. L. 6.
i epist. 37. solus pro mansione Antiochena assignat septennium. Verum , si
I alvum ac integrum velis caput praecedens, legi oportet triennium , emen­
dando scilicet mendum, quod hic numero 111. in V11. facile mutato exortum
videtur.
I
4. Diversimode assignari Petro 23. annos ; a Lactantio quidem L. de mort.
I persecui, c. 2. et a Chronico Libcriano a Tiberii tempore usque ad initia
I Aeronis, quos scilicet numerari oportet pro Vicaria tu Christi Petrino : ab
i Eusebio autem in Chronico ct llicron. de Script. Ecclesiasticis usque ad
I mortem, quos sumere decet pro Petri cathedra seu Episcopatu Romano.
19

I

290

ηκ eniNCipits nlRECTivis.

5. Petrum et Paulum, elapsis post passionem Domini annis 37, fuisse mar­
tyrio coronatos; ut llieron., Chrysost., Pontificale Romanum, Isidem et
alii apud Henschenium ct Pagium testantur.
Habita harum epocharum ratione sequitur hæc Chrouologia.
Æra» Christi communis Anno 27. initium duodecim annorum ab Apostolis
praedicationi in Palaestina impensorum. — An. 29. Salvatore in cœlum as­
sumpto. Petri s suscipit vicariatum Christi, et annos 25. a 1.actant.et Chro­
nico Liber, numeratos inchoat. — An. 30. conversio S. Pauli. — An. 33.
Paulus Hierosolymam primo veniens videt Petrum et Jacobum. — An. 37.
Tiberio succedit Caius Caligula. — Au. 39. divisio Apostolorum : Petrus
Antiochiam delatus, ibidem sedem erigit. — An. 41. Occiso Caio, Claudius
An. 42. Jacobo jussu Herodis Agrippa' interempto,
ad Imperium vocatur.
affligitur Ecclesia, accurrens Antiochia Petrus etiam ipse occidendus carvcri
datur: sed liberatus ab Angelo discedit Romam.
Inde initium Episcopatus Romani et 25. annorum a Scriptoribus Eccle­
siasticis magis celebratorum. — An. 44. Patrius secundo appellit Hierosoly­
mam; qui adventus in ep. ad Calat, relatus congruit cum illo Actor. II.
descripto. — An. 49. Judæis, sub quibus et Christiani veniebant, Roma
expulsis. Petrus primo discedens ex urbe Hierosolymam abit. — An. 50.
Concilio ibidem de Legalibus celebrato praeest. — An. 54. Defuncto Claudio,
sub Neronis initia, eodem et sequenti Judaei Romam redeunt, et cum Chris­
tianis Petnis. Clauditur hic prima 25 annorum epocha. —An. 56. S. Lino
constituto Rornæ vicario seu coadjutore, Petrus seu primis seu repetitis
vicibus excurrit in Pontum, Galatiam, Cappadociam, Asiam et Bithyniam.
Subin redux. An. 67. Marty rium sub Nerone patitur, socium passionis naclos
Paulum, finiente hic et secunda 25 annorum epocha, ct 37 post Christi
mortem jam ante completis.

164. Bespondeo /. S. Petucs fuit Rornæ, quorsum primo venit anno 2.
Claudii.
Prob. 1·. p. Petnis in epist. I. c. 5. v. 13. hæc scribit : Salutat vas Ecclesia,
quæ est in Babylone collecta, et Marcus filius meus. Ex. his certum est P
Petrum fuisse Babvlone
: 2°. Hanc Babvloncm
non fuisse urbem sub hoc
»
*
nomine historicis alias notam; cum juxta Josephum L. 18. Antiq. c. 12.
tempore Caii in Babylone Assyriorum Judæi omnes vel occisi vel expulsi
fuerint; Babylon autem .Egyptiorum juxta Strabon. L. 17. castellum dun­
taxat et locus obscurus fuerit : adeoque neutro in loco potuerit Ecclesia esse
electa et collecta : 3°. Hinc nomen hoc urbis non fuisse proprium et histo­
ricum, sed alienum et symboliemn; atque a Petro ad tegendam suam com­
morationem aliaquc incommoda evitanda usurpatum.
Sed sub hoc Babylonis schemate designatam fuisse urbem Romani, probat
1". similitudo hujus urbis tum idololatra·, tum dominantis, cum priore,
quam lertull. L. 3. contra Marc., Aug. L. 18. de Civ. c.22. et Leo Serui. I.
de Natal. Aposlol. exponunt : 2°. I surpatio similis a Joanne c. 17. Apoca­
lypsis, quam Tcrtull. L. contra Judæos c. 9. declarat : 3°. Aperta antiquo­
rum inteiqirctatio; sic enim Eiiseb. L. 2. Hist. c. 15. testatur: Papias rt
hoc dicit, quoti Petrus in I* epistola sua, quam de Urbe scripsit, meminerit
Marci, in qua tropice Hornam Babylona nominavit, cum dicit : salutat iwetc.

SANCTUS

PETRUS ROM.E EPISCOPUS.

lliERt». de Script. Eccl. in Marco ail : Petrus in episl \*. sub nomine Rabyloiiis figuraliter Romain significans, salutat, inquit, vos Ecclesia etc. Ergo.
Cm/’. S. Petri m baptizasse Romæ, testatur Tertull. L. de Baptismo : ibidem
obvium habuisse Christum, narrat Ambre®, in. orat, contra Aiixeutiurn ;
edidisse miracula plura universim Cains in disp. cum Proclo, ct Oros. L. 7.
Hist, enuntiant : vicisse speciati m Simonem magum, Arnob. L. 2. adv.
Gent., Euseb. L. 2. Hist. c. 14., Cyrill. Hieros. Catech. 6. § 1.3., Epiphan.
hær.21, Aug. hær. 1, Micron, de Script. Eccl. in Petro, aliique memorant :
Mikcv.m denique Romæ Evangelium scripsisse, prout ibidem a Pelro prædieatuuiaudierat, Clem. Alex. L. 3.Hypoth., Euseb. L. 2. hist. c. 13, Micron, de
Script. Eccl. in .Marco annotant.
Prd>. 2*. p. Fidem faciunt Euseb. L. 2. hist. c. 13. scribens : Sub ipso
Claudii Imperio, benigna et propitia Dei erga humanum genus providentia
rdiquoruin omnium Apostolorum principem Romam versus quasi manu
Muxit : Orosius L. 7. hist. c. 6. Exordio regni Claudii Petrus Apostolus
Romam venit, et salutarem cunctis fidem populum docuit : Hier, de Script.
Eccl. in Philone: Aiunt Philonem, cum secunda vice venisset ad Claud ium> in
tadem urbe locutum esse cum Petro, ejusque habuisse amicitias; ibidem autem
in Petro ait : Simon Petrus post Episcopatum Antiochensem secundo Claudii
anno ad expugnandum Simonem magum Romam pergit. Ergo.
Conf. Annus, completos a passione Domini 37 annos excipiens, est annus
.E. C. 67; quia anni 37 additi anno 29 in æra communi vitam Christi
finienti reddunt 6G annos cum aliquot mensibus : sed ab hoc 67 anno
retrograde 25 annos, queis Petrus Romæ sedit, decerpendo, initium capke
sessionis incidit in æræ com. annum 42, qui est annus Claudii 2 : ergo ad­
ventus Petri Romanus, cum initio hoc congruens, in cumdcm annum incidit.

163. Respondeo II. S. Petrus martyrium subiit Romæ sub Nerone, anno
hujus 13.

Pnb. P.p. Patres tum Græci, tum Latini, in hoc facto conspirant; ex
quibus a Bcllarm. de Rom. Pontif. c. 3. relatis, aliquot duntaxat laudasse
afficiat. DioxYs. Corinth, ap. Euseb. L. 2. Hist. c. 23. sic de Petro ct Paulo
loquitur: ,Ιηώο in hac urbe simul docentes, etiam martyrio pariter uno eodemγκtempore coronati sunt; ipse autem Eusebius in chron. ad an. 17. inquit:
Primus Nero super omnia scelera sua etiam persecutionem in Christianos
fecit, inquaPetrus ct Paulus gloriose Romæ occubuerunt. Tertul. L. de Pnescripl. c. 36. Habes Romam, unde nobis quoque auctoritas prœsto est : ista
'jwm [dix Ecclesia, cui totam doctrinam Apostoli cum sanguine suo profu­
erunt', ubi Petrus passioni Dominicœ adœquatur, ubi Paulus Joannis exitu
v/ronatur. Atuanas. in Apolog. pro fuga de Petro et Paulo scribit : Cum
wti'vmtoportere se Romæ martyrium subire; non abjecerunt eam profectio*
vm,$ed potius cum gaudio abierunt, etc.
.................... un hisone; ex
imnium
: unde
estimo-

Of

Μ

202

BE PRINCIPIIS imu-cnvis.

nium querere extrinsecus super/luutn puto; cum rem (jvslam insignia iumu
in hodiernum el splendidissima eorum monumenta testenlur.
Γιι b. 2*. /». Similiter hoc Patres nonnulli indicant. Nani Orosius L. 7. Hist,
cil. de Nerone ait : Primus Romæ Christianos suppliciis et mortibus afficit ·
ipsunupie nomen extirpare conatus. beatissimos Apostolos, Petrum crue-’
Paulum gladio occidit. Hiero.x. de Script. Eccl. in Petro de eodem scribit :
Ibique (Romæ) 25 annis cathedram sacerdotalem tenuit usque ad ultimum
Neronis, id est, 11 annum , a quo et affixus cruci martyrio coronatus est,
capite ad terram verso. Hoc in textu, cum Nero ultimum suum annum ad
nonani tantum Junii perduxerit. To usque, sumitur exclusive; vel indicatur
annus .E. C. 67. qui usque ad Octobrem 13, ab hoc mense I i Neronis annus
fuerat. Isidor. in vita Petri ait: Septimo et tricesimo anno post passionem
Domini a Nerone Cœsare in urbe Roma crucifixus est. Vid. reliquos num. 163.
laudatos.
Conf. Præter argumentum ex suppositis chronologicis manifestum, acce­
dit aliud ex Chronologia Lini. Huic Chronicon Damasi sedis annos tribuit
undecim, cum mensibus aliquot; Epiphan. hær. 27. annos duodecim, ultimo
scilicet tantum inchoato; Chronicon Lilierianum Pontificatus initium sub
Saturnino et Scipione, finem sub Capitone et Rufo consulibus; unde sequi­
tur annum Lini I. cum 2 Neronis et 56. .E. C. ; annum postremum cum
13 Neronis et 67. Æ. C. concurrere. Atqui Baronins cum aliis Petrum fuisse
passum sub Capitone ct Rufo docet, Kerkhcrdcre aliique Linum aliquot
duulaxal mensibus solum gessisse Pontificatum volunt : ergo Petrus fuit
mortuus anno Neronis 13. .E. C. 67.
166. Respondeo III. S. Petrus fuit Romæ Episcopus, ad mortem usque.
Prob. la. p. Petrus Romæ prædïcassc fidem, scribitur ab Euseb. L. 2. Hist,
c. 13. et 14., ab Orosio L. 7. hist, cit., a Clem. Alex. L. 4. Inst. c. 21., a
Theodos. Imp. L. cunctos C. desum. Trinit. fundasse Ecclesiam Romanam
asseritur ab IrenæoL. 3. adv. Hær. c. 3. et Thcodoreto in epist. ad Leonem:
Primus Romæ Episcopus nominatur ab Epiphanio hær. 27., a Sulpit. L.
2. Hist. sac. el ab Ambros. L. 3. de Sacram, c. I. tenuisse sedem vel cathe­
dram Romæ legitur apud Optatum Milev. L. 2. contra Parmen., Hieron.de
Script. Eccles., Aug. L. 2. coot. Iit. Pelii, c. 51. et Prudent, in Hvmn. de
S. Laurentio. Ergo.
Conf. Ex Aut. c. ult. et epist. ad Rom. c. 1. v. 8. et H. constatante Pauli
adventum floruisse Romæ Ecclesiam fidelium : hæc autem fundata ab alio
non fuit quam a Petro, cum Judaeorum conversorum nullus prædicare gen­
tibus sit ausus, antequam Act. 10. Petrus ad hoc munus cœlesti visione est
excitatus: Barnabas autem, quem præcursorem Petri quidam temere lin­
gunt, ab h<>c tempore diu comes Paulo individuus adlueserit : ergo.
Prob. 2*. p. Qui in Episcoporum l i bis serie constanter laudatur ut primus,
cathedra; urbis suum tribuit nomen, Episcopo ac sedi ejusdem hæreditariam
communicat auctoritatum sibi soli propriam, is non institutor tantum, sed
ct absque mutatione constans Episcopatus possessor, atque hinc ad mortem
usque detentor censeri delici : sed Petro hæc omnia respectu Episcopatu?
Romani ad amussim conveniunt. Nam I". Is in Romanorum Episcoporum
catalogo a Terlul. L. de Prescript, c. 32., Optat. MilCv. L. 2. confia Par-

SANCTUS PETRUS ROMÆ EPISCOPUS.

203

men., Aug. epist. 261. ad Generosum, ab Epiphan. hær. 27., a Doro th co in
synopsi aliisque nominatur primus : Idem 2°. tribuit Rornanæ cathedra
suum Petri nomen, quo illa apud Cyprian, epist. 55. ad ConieL, Hieron.
epist.57. ad Damas., Aug. L. 2. contra lit. Petii, c
Prosp. in carni, do
ingratis, alibique tum in Conciliis tum in historicis compellatur: Is idem
3°. principalem auctoritatem ac primatum Romana in sede successoribus
comniunicaliuM reliquit, ut Iren. L. 3. adv. hær. c. 3.,Cypr. L. 4. epist. 2.
aliique Art. seq. referendi testantur : ergo.
Conf. Petrus cx dictis Romæ fuit Episcopus, ibique est mortuus : ergo
Romanus Episcopus fuit ad mortem usque, nisi vel Episcopale munus peni­
tus dimiserit, vel sedem alio transtulerit, vel particularem curam in univer­
salem episcopiam mutaverit. Atqui nec Episcopale munus abjecit penitus;
cum nulla rei hujus extet ullibi memoria : nec sedem alio transtulit; cum
nulla Ecclesia præter Romanam et Antiochenam Petrum pro Episcopo suo
proprio laudet; Antiocheni autem Petrum perpetuo Antiochiae perati tisse
ipsi negent; Onuphrius etiam Patavinus , Antiochenam cathedram post
Romanam tandem a Petro fuisse erectam docere ausus, refutetur ab oppo­
sito antiquorum omnium consensu, et ab universali recentiorum negatione
repudietur : nec dimissa particulari universalem curam assumpsit; cum
adversarii, qui hic sunt heterodoxi, universalem Episcopatum Petro dene­
gent, ejusque munus, ut Joannis ad Ephcsinam, Jacobi ad Hierosolymita­
nam, sic Petri ad particularem Ecclesiam restringant : ergo.

167. Objic. Historia de Petro asserta non congruit cum gestis S. Pauli,
sive ante, sive sub, sive post hujus Romam adventum : ergo.
Prob.Ant. Γ. Paulus ante adventum scribens ad Romanos, mullos nomine
proprio compellatos salutat, nulla Petro impertita salute : ad Galatas autem
scribens datum vult Petro Apostolatum circumcisionis, sibi autem praeputii
seu gentium : 2°. Romam veniens Act. 28. habuit sibi obvios fratres, Petro
intereôsflou viso: ahiis etiam, utpolc rerum Christianarum adhuc ignaris,
rogaluropinionem suam de Christianorum secta aperire : 3°. Romæ de incolis
scribens ad Philippenses, dicit omnes, quæ sua sunt, quaerere; ad Timotheum
2*. seaboinnibus desertum in prima sua defensione; ad Colossenses, sibi adju­
tores in regno Dei solos tres osse, non nominato Petro. Sed prima sunt incongraa, altera incredibilia, postrema etiam Petro injuriosa : ergo.
Λ. ad Arg. N. A. Ad ejus probationes nnivcrairn R. eas vel ut negativas
nihil positivis nostris obesse, vel ut loquenles de tempore absentiæ Petri ab
(rbe ad rem non perlinere.
Speciatim ad 1. R. Prius accidit, dum Petrus primo Roma abesset; nihil pro­
lût, si distinctas ad Petrum, ut poterat, Paulus litferasdedil; probat nimium,
cum simile argumentum evincat, nec Timotheum Ephesiis, nec Jacobmn
Hebræispræfuisse. Posterius partitionem hanc Apostolalus nec ut perpetuam,
nec ut inviolabilem statuit, contrariis factis a Luca in Act. passim relatis;
quin suppositis gratis his conditionibus, abundabant Romæ Judæi, e quibus
initia Ecclesiæ a Petro colligi poterant.
.t</2. R. Vel absentia Petri altera, vel prudenter restrictus ad paucitatem
numerus occurrentium fecerat ne Petrus inter obvios Paulo factos reperi re­
tor. Qui de Christianorum secta sententiam Pauli rogabant, vel Judæi erant

M

t

:

?
46

$«

i
I
I

294

HE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

necdum conversi, vel cupidi disserentem de Religione audire Paulum Legis
perilissimum : omnes certe Romani Christiano» rei ignari diei nequeuntquorum nempe Iidem annuntiari ubique, ipse Paulus in epist. ad Itonia»,
asserit.
Ad 3. Λ. Apostolus in epist. 1*. loquitur de iis duntaxat qui mitti a se
poterant; ad quorum numerum Petrus utique non pertinebat : in 2*. agit de
charis Cœsari et auxiliari valentibus; in quorum classe Petrus, si tamen
tempore prima* Pauli defensionis erat Romæ, certe non fuerat : in 3‘. ser­
monem haliet de concaptivis sibique ministrantibus, ideoque a Petro dis·
tinctis.
Inst. 1. Haud melius convenit cum scriptis et factis historicis aliis. Patet
primum ex eo quod 1°. Lucas in Actis Apost. de Romana Petri profectione non
meminerit: 2°. Josephus Judæus, quantumvis Christianorum amicus et
Romae suam historiam sub Nerone concinnans, neque mentionem de Petri
martyrio faciat : 3°. Clemens in ep. ad Corinthios de martyrio Petri et Pauli
agens. Roma* tamen eos passos hand dicat. Secundum, quia 1°. Augustin,
ep. 8i>. certamen Petri cum Simone Mago fabulis accenset. 2°. Occursus
Christi Petro Roma fugere paranti factus, a solo Ambrosio relatus, ad som­
nia videtur referendus: 3°. Acta Lini Petrum et Paulum diverso tempore el
loco passos narrant : 4°. Hieron. !.. L in Matth. c. 23. Apostolos hos iu
Judæa passos insinuat. Ergo.
/L V. .1. Ad ejus Proh. 1. generatim dico flaccidum esse illud argumen­
tum : non est scriptum, ergo non est factum ; ut ex innumeris apud omnes
liquet. Singillatim II. Licas non Petri, sed Pauli potissimum, cujus comes
fuerat, acta referenda suscepit, quin tamen et hujus gesta omnia recensue­
rit. (pia* Paulus in suis epistolis plura adjicit. Josephus licet non admodum
Christianis adversus accusetur, eorum tamen ac rerum ad ipsorum laudem
spectantium adeo studiosus haberi nequit : praeterea ipse L. 2. de bello Jud.
c. ii. declarat, silentio a se praeteri ri Neronis scelera, ne scilicet displiceret
Imperatoribus. Clemens martyrii locum notare nec ratione historiæ,qu®
notissima erat Christianis, nec ratione scopi debuerat; cum ageret de Corin­
thiorum invidia, quæ quanta mala crearet, ex martyrio Petri et Pauli, ubi­
cumque demum facto probabat.
Ad 2. II. Are., negat duntaxat jejunii sabbat ini originem haberi exeo
quod Petrus certamini cimi Simone præmisisset. Ambrosius minime solus
est hujus visionis auctor; sed eam attingunt etiam Athan. in Apol. pro fuga.
Origen. Tr. 21. in Joan.,Hegesip. L. 3. de exciri. [Heros, c. 2.. Ether, ct Beat,
emit. Elipand., Innoc. 111. in Cap. 13. Qui filii sint legitimi. Acta Lini apo­
crypha sunt et nullius fidei ; neque recusant benignam interpretationem, si
necesse foret. Hier.Petrum Romæ passum L. de Script. Eccl. aperte enuntiat:
hic vero non insinuat Petrum ct Paulum passos esse in Judæa; sed horum
duntaxat mortem conjungit cum aliorum Apostolorum nece, non ratione
loci aut temporis, sed ratione mentionis de donis discipulorum Christi.
Insl. 2. Chronologia historia- adjuncta nititur suppositis quinque, quorum
aliqua sunt falsa. Contra secundum enim pugnat 1°. quod Tilleiuontius de
hac traditione nihilreperire potuerit in Clemente citato; Apollonius autem
mansionem Apostolorum intra nm-nia Hierosolymæ constringat : 2°. quod
ex Actis Apost. constet. Apostolos iu Samariam, Lyddain, Joppen et Cæsaream

SANCTUS PETRUS ROALE EPISCOPUS.

295

primis post Christi mortem annis excurrisse; ex aliorurn autem calculo,
I’eliuin post i vel 5 annos Antiochenam cathedram erexisse, reliquos Apos­
tolus autem in orbem sparsos : 3". quod cum tot annorum mora conciliari
nequeant Pauli itinera ct Ecclesiarum fundamenta jacta ; neque, illius pru­
dens ratio assignari. Contra tertium obstat 1". quod Euseb. in Chronico man­
sioni Antiochena' tribuat annos 25 , Gregorius an. 7, nos vero 3 duntaxat :
& quod non sit potior ratio decerpendi cx annis sessionis Antiochena^ quam
de commoratione Apostolorum in Pakuslina.
H.adArg. N. .bs. Supposita omnibus sunt communia et a plerisque
admittuntur, licet in iis ad suum systema conformandis variai sint variorum
sentential. I l planiorem, sic el verosimiliorem esse nostram, non tantum ex
testimoniis sup. allatis, sedet ex responsionibus mox dandis constabit.
Quæenim contra secundum objiciuntur, ad eorum i. Jt. Quod Tillemonlius non repertum a se scribit, Sollerius Toni. 4. Jul. Exercitat. 3. de Apost.
legit iu Iribus editionibus, el recitavit : Apollonii verba quidem ad metropo­
lim, sensum vero ad Palæslinæ regionem referendum esse, tum facta, tum
sana ratio, tum Scriptorum consensus docent.
Adi. 71,Quæ hic recensentur urbes, intra Pal.eslinam omnes sunt : quod
de profectione Petri Antiochena post quinquennium statuitur, extensio non
lautum esi extra metropolim, sed et regionem; eum Syria nunquam Palæstinæpars audierit : quod additur de dispersione Apostolorum, aperta est
violatio suppositi historici, auctoritate et traditione firmati.
Ii/ 3. It. Aeque debent cum annorum 12 mora conciliari praedicationes
Pauli et Ecclesiarum fundationes; quia nec ille prædicaveral sub Christo, nec
.id Judaeorum, sed Gentium conversionem principaliter vocatus erat Apostolus. nude nec ipse pnecepto hoc tenebatur : neque tamen deest ratio dati
Apostolis aliis mandati; ut nempe sicut Christus primario missus erat ad
oves Israel, ita Apostoli durarent apud eosdem, dum spes erat earum salutis;
postea, cum Evangelium ab iis rejiceretur, converterentur ad gentes ct alias
orbis partes.
. Quæ contra tertium opponuntur, ad eorum 1. II. In editione Eusebii Basileensi hic esse mendum advertunt omnes, nonnullis arbitrantibus annos 5
ponendos, ut cum 7 Gregorianis, quoad initium et tinem haud integris,
omcilienlur : alii melius quemcumque annorum numerum errore typography
insertum volunt; cum in inanuscriplis et aliis editionibus absit numerus
ct annus omnis : Gregoru numerus septenarius qua ratione mendosus
evadere potuerit, num. IGO. est dictum.
Id 2. Λ. Ratio potior decerpendi aliquid ex hoc septennio quam illa
umorum duodecade, stat in eo quod unus cl posterior Gregorius, nec lau­
dato testimonio, suum annorum numerum addal : duo autem, el antiquiores,
Had traditionem provocantes, el laudati ab Eusebio, suos annos edicant.
ΙμΙ.Ά.Eadem chronologia difficultates patitur in Epocha primi Romam ad­
ventus, Proh. I". QuiaTniERii tempore Christianos jam Romae fuisse, testant ur
Clemens I,. I.Recognil. Barnabam primumfidei ibidemprædicalorcmfaciens,
et Orosius L. 7 hist. c. i. referens Senatus Consultum de exterminandis
urbe Christianis : 2°. Quia Petrus modo circa an. E. C. ii. e carcore llierojohmitano liberatus videtur ; cum Herodes Agrippa sub finem anni primi
Claudii Horna primum discesserit; an. 2. llierosohmam veniens regni initia

296

BE PRINCIPIIS BIRECTIVIS.

persecutione Christianorum turbare certe noluerit; mox autem a persecutione,
nl Aci. 1*2. innuitur, obierit, secundum Josephmn aliosque an. Regni 3,
completo : 3°. Quia secundum epistolam ad Gidat. an. Conversionis 14. Æ.
C. 14. Paulus Petrum Hierosol y mæ convenit : 4°. Quia teste Lactantio. L. de
Morte Persecut. c. 2. cum jam Nero imperaret, Petrus Romam advenit.
Λ. Nulla hic chronologia ailerlnr quæ careat difficultatibus : quod si
noceret historiæ, nihil, ut alia praeteream, certum de ortu ct morte Christi
haberemus. Cæterum diflicullates objecta? facilem solutionem habent.
Ad 1. Λ. Argumentum hoc sup. Probationibus jam est confutatum : nec
accipit pondus sive ex libris Recognitionum, utpote apocryphis ct Clementi
falso adscripts, sive ex Orosio, qui ibid, testatur, nullam sub Tiberio adhuc
Roma· fuisse Christi Ecclesiam : unde decretum istud Christianos tantum,
Romæ negotiorum causa adventantes, spectabat.
di/2. .V. d. Chronologia Agripp e rem nostram potius juvat. Is enim a
Caio jam donatus Tetrarchia Galilææ, a Claudio etiam, mense, Januario ad
Imperium assumpto, principatu Judææ et Samaria? auctus, atque Præsidibiis
Provinciarum commendatus, non inulto post Claudii initia deferebatur in
Judæam. Hic ras Judæornm Ecclesiasticas primum aggressus, ut ex muta­
tione Pontificum Synagogæ facta liquet, nihil pronius habuit quam ut ad
novellam Christi religionem exscindendam ferretur, indeque, ut captaret
Judaeorum animos. Jacobo occiso, Petrum etiam morti destinaret. Quod de
morte- Agripp e in Actis Apost. subjicitur, sicut cum persecutione Christiano­
rum, tanquam causa, non erat conjunctum, sic nec tempore : unde narratio
continuata liberati Petri discessum ad Claudii an. 4. non retrahit,- cujus
adventam Romæ tot sup. allata testimonia an. 2. adseribunt.
.Id 3. Λ. An. Æ. C. 44. Paulum Hierosolymis fuisse ipsi in Chronologia
asserimus : sed Cepham, quem junctis dextris sibi conciliavit, postea autem
Antiochiæ reprehendit, eumdern esse cum Petro negamus.
Ad 4. /?. Venit quidem Petrus, cum Nero jam imperaret, Romam secundo
non autem primo; cum ipse Lactantius ibid. praemittat., Apostolos per 2j
annos usque ad principium Neroniani imperii per omnes Provincias et civi­
tates (qnas inter Roma certe fuerit) Ecclesiæ fundamenta misisse.
Inst. 4. Eadem est difficultas in Epiæha mortis a Petro obitæ. Prob.
1°. Quia an. 13. Nero juxta Xiphilinum in epilom. Dionis, Roma absens
agebat in Gracia : 2°. Quia teste Orosio L. 7. hist. c. 3. post persecutionem,
qua Petrus et Paulus etiam perierunt, clades et pestis oppresserunt ; quæ
notante Tacito L. 16. Annal, et Sueton. c. 39. Nerva et Vestino Cous. h. e.
an. Neronis 11, .E. C. 63. evenerunt : 3e. Quia Chronicon Liberianum de
Petro sic habet : « Passus die 3. Calend. Julias, consulibus Nerva et Vestino,
imperante Nerone. »
Ad 1. n. Quem Philostr. in vit. Apollon. L. 4, in Achaiam sub consulatu
Telesini seu an. Ner. 12. abiisse dicit, eumdem sub Capitone ct Rufo seu an.
13. triumphantem Neronem Suetonius c. 23. reducit; unde Xiphilinus facile
explicatur: qui si expositionem non admitteret, poterant Petrus et Paulus
septem jam mensibus carcero detenti, etiam absente Nerone, subire martvrium.
Ad 2. 71. Ex Suetonii et Taciti calculo coeptam mox Christianorum perserutionAi excepeiunt plagæ; ab Orosio non item mors Apostolorum inter

SANCTUS PETRUS ROM.E EPISCOPUS,

297

persecutionis initia refertur; unde inchoatam an. .-E. C. 05.principio cnidelitatemsubsequens autumnus poterat ad terrorem inferre illa mala; nec tarnen
territa, sed sicut in Provincias diffusa, sic per gradus ascendens sanities,
alien) post anno, ad exlirpandum ipsum Christi nomen, Apostolis manus
injecisset; quævidetur esse sententia periodi Orosianæ.
.Id 3. Λ. Appellatio consulum infidelis est et mendosa. En fragmentum huc
pertinens: «Petrus annis 25 fuit, temporibus Tiberii Cæsaris,et Caii, et Ti­
berii Claudii, et Neronis, a consulatu Vinicii ct Longini usque ad consulatum
Nerv. et Ves. Passus autem cum Paulo die 3. calendas Julias Consulibus
supradictis, imperante Nerone, Linus fuit temporibus Neronis, a Consulatu
Saturnini et Scipionis usque Capitone et Rufo. » Ea in lectione mendum
nonunuin cubare, ipsa computatio ostendit. Si enim per sigla Nerv. et \res.
accipiatur Non a et Vestino; a Cons. Vinicio ct Longino, qui an. Æ. C. 30.
prasidebadi, usque ad Ncrvæ et Vestini consulatum, an Æ. C. 65. con­
gruentem, non 25 sed 35 anni numerandi sunt : si vero sub siglis sic
restitutis .Ver. et Vet. intelligatur Nerone et Vetere, Consulibus an. Æ. C.55.
signantibus; retinebitur quidem numerus 25 annorum notatus, sed mors
Petri subjecta ad Consules supradictos h. e. Neronem et Veterem referri tunc
nequii.
Postremum errorem corrigendi modus tanquam facillimus nobis probatur
iste: ut solum sensus de morte Petri, loco suo amotus, subjiciatur post sen­
tentiam de Lino. Hac enim transpositione facta, anni 25 Consulatum Vinicii
et Longini inter ac Consulatum Neronis et Veteris positi sibi constabunt;
Consules autem supradicti ad Capitonem ct Rufum relati annum martyrio
Petri hactenus assertum rite designabunt.
168. Observa. Ex dictis probabilius apparet, Petrum non voluntario consilioet facto mero, sed voluntate Dei et mandato, et sic aliquo Jure Divino,
venisse Romam ac ibidem ad mortem usque mansisse. Huc enim spectare
udetur, dum Euseb. L. 2. hist. cit. dicit, benignam et propitiam Dei erga
humanum genus providentiam Petrum Romam quasi manu deduxisse ; Cle­
mens Alex. L. G. Hypoth. Petrum Spiritu sancto afflatum Romæ Evangelium
prædicasse asserit ; Leo Senn, dc Pet. ct Paul, divinis præordinationibus id
factum ail : dum impulsum aut mandatum Dei memorant, qui Petri cum
Simone Mago certamen referunt : dum denique Athan. 1. c. scribit audivisse
Petrum, quod mortem Romæ subire oporteret; dumque alii sup. laudati,
Petrum occurrente et monente Christo Romam ad martyrium rediisse, nar­
rant. Voluit autem Christus, ut Gelasius m Decr. de Scriptor. apocryphis in­
quit. Petrum Ronue pati, ut morte Petri Primatus in Romana sede firmaretur;
de quo nunc agendum venit.
ARTICULUS H.

yln Romanus Pontifex obtineat Primatum Ecclesiæ?
169. Nota 1. Quem Ecclesiæ Primatum frustra hactenus Petro negare
conati sont,eumdem majori etiam contentione, nec meliori fortuna, Romanis
Pontificibus eripere laborarunt Schismatici æque ac Haeretici ; inter primos

Ί1
f· 4

V

P* ί Λ 3
i

fl

j .. ·

J

298

DE PRINCIPIIS 1URECYIVIS,

præsertim Nu.cs, Archiep, Thessalonicensis et See. 14, scriptor, libro jmga·
lari; inter postremos, Novatores posteriorum temporum plerique : quita
postrema ætate jungere se non erubuerunt Scriptores Janseniani, etlutientn,
Pontificem esse duntaxat inter pares primum ; sicque ordinis, uon poltelal»,
primatum illi tribuendum. Contra, Catholicorum dogma lidei est, hn>.
auctoritatem Romano Episcopo convenire. Eamdem quidam secupduiu po­
tentiam primigeniam et adventitiam dividunt in primaria el secundarii
reservata: illis,quæ officia summi imperii (num. 135.)diximus, ferepleraqix
assignantes; His autem, quæ causa* majores vocantur, adseribentes.

170. Nota II. Nobis hive distinctio non admodum necessaria videtur;
ad enarratas num. cil. potestatis partes cœpto semel tenore attendimus, nli
reliqua, quæ reservata secundaria appellantur, non tam ad potestatem ad­
ventitiam, quam ad potestatis primigenia* usum et exercitium pertinere.
Porro ad dogma Catholicum stabiliendum facilius, pra*ter dicta hactenus de
Petro tanquam supposita, præmittimus propositiones aliquas, velat dicen­
dorum bases ac prærequisita.
I. Admittendus est aliquis in primatu Petri successor. Hoc enim exigit
1°. perpetuitas Ecelesiæ; quæ sicut Matth. 10. v. 18. fundata est in Petra,sic
sine hac stare et contra portas inferi praevalere nequit, ut ideo Ambr. in
Psal. 10. scripserit : Ubi Petrus, ibi Ecclesia : 2°. Gubernatio Ecelesiæ, in pas­
tore Joan. 21. v. 17. ovibus Christi omnibus præfecto iusliluta; qui pastor
unus ex Joan. 10. v. 1 G. durare debet , quamdiu oves Christi sunt ct extatuuuni
ovile; indicante id Aug. dum Serm. 24. de Sanet, c. 2. diceret : In unoPehv
figurabatur unitas omnium pastorum : 3°. Unitas Ecelesiæ; quæ sive juxta I.
ad Cor. 12. v. 21. ab uno capite corporis mystici, sive ab eadem regiminis
forma derivetur; cessante illo, aut hac mutata, eamdem quoque desinere ac
tolli neccsse est; Cypr. Ep. 53. contestante, hinc oriri hæreses et schismata,
quod unus in Ecclesia ad tempus sacerdos et ad tempus judex vice Christi
non cogitatur. Idipsum illustratur ex figura Synagogæ; cujus summum Sa­
cerdotium per successionem continuatum idem ad Ecclesiam Christi usque
perseveravit : item ex comparatione Petri cum Apostolis; quorum potestas
Episcopalis etiamnum successionis beneficio constat, Apostolalus dignitate
sic etiam duratura, nisi extraordinaria fuisset et pro fidei Ecclesiæque prin­
cipiis duntaxat requisita, sed ad ordinarium regimen, ut primatus, neces­
saria : denique ex Patrum suffragio, quos inter Chrys. L. 2. de Sacerd. in­
quit : Quanam de causa Christus sanguinem suum effudit? certe ut permit*
eas acquireret, quarum curam tum Petro, tum Petri successoribus commit­
tebat: et Leo Serm. 2. deanniv. assump. Manet dispositio veritatis, el Petrus
in accepta fortitudine perseverans, suscepta Ecclesiœ gubernacula non reli­
quit : perseverat videlicet Petrus, ct vivit in successoribus suis.
II. Successor iste quovis tempore potest tantum esse unus, seu unica per­
sona. Primatus enim per successionem co modo consonari debet, quo est
institutus; alias vel succederetur contra Christi institutionem, et illegitime:
\el nova institutio, probari nescia, requireretur : fuit autem primatus penes
unum Petrum et monarchicum regimen in Ecclesia eta Christo constitutum
ut posteriori art. est ostensum : ergo. Accedit quod, si plures Episcopi simul
Petro succederent m primatu, id fieri deberet a pluribus, vel divisim eta

PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS.

299

singulis in parles, vol indivisim et a quolibet in solidurn, vol collectim et al)
omnibus in modum unius. Sed in primo scinderetur primatus, tolleretur
unitas, el nullus istorum esset successor Petri adœquatus, contra ac Cypr.
L. de unii. Ecel. dicit : unum caput est, et origo una, ct una mater feeeunditatis, successibus copiosa : in secundo foret positive superior omnibus, sed
negative tantum, seu non habens superiorem : prius autem facit, nullum
esse successorem Petri, qui positive superior fuerat; posterius destruit rursus
iniilatem, et corpus Ecelesiæ monstrosum lingit; contra ac Cypr. ep. 52.
scribit : Cum post primum secundus esse non possit; quisquis post unum, qui
'Jus essedebeat, factus est, non jam secundus illi, sed nullus est : In tertio
non successio foret, sed nova creatio seu alterius regiminis institutio, cari tura
tamen omni probatione. Prætcrea autem, proscindendo adhuc a compara­
tione Papæ cum concilio, primatus haud foret in multitudine dispersa, quin
in primum aut secundum casum proxime refutatum impingeret : si autem
penes congregatam tantum resideret; per plura secula subin primatus ab
Ecclesia abesset, aut nullius saltem effectus potens foret; contra ac in P.
prop, est demonstratum.
; .
III. Istiusmodi successor debet esse determinatus, ac in individuo posse
cognosci. Sicut enim ex Christi institutione Ecclesia vera in particulari visi­
bilis est ; sic ex fine primatus et Christi institutione necessarium est, illum
Petri successorem in hac visibili Ecclesia, in sede determinata et successione
esse visibilem : alioqui vel reipsa successor in primatu non esset; cum exis­
te» singularibus tantum ac individuis conveniat, vel confusa vagaque sive
fides, sive existimatio de aliquo in terris primatu et vicaria Christi potes­
tate, nec Ecclesiœ gubernationi nec fidelium instructioni prodesset.
IV. Nullus successor Petri in primatu alius, præter Romanum Episcopum,
designari potest. Sive enim primatus conjunctus dicatur cum certo Episco­
patu. sive ab eo liber et solutus, quo duplici modo diversis temporibus Petrus
primatum tenuerat ; neutra via ad successorem Petri devenire licebit, nisi in
Romano Episcopo sistatur. Etenim, quod primum attinet, ne Patriarcharum
quidem ullum successisse patet ; cum Petrus sedem Antiochenam, auctori­
tatem suam retinens, deseruerit ; Hierosolymitanam quantumvis præsens non
occupant; Alexandrinam nunquam adierit; Conslantinopolitanam autem
mullo tempore posthumam ne noverit quidem; quoad secundum vero, quamus concedatur Primatum et singularem Episcopatum duas esse dignitates
distinctas et separabiles ; certum tamen est, nonnisi unam personam Petro
ubique successisse, adeoque vel illam personam simul fuisse hæredem pri­
matus, vel primatum periisse : sed posterius asseri ex dictis non potest, nec
prius etiam ; cum persona illa, Romano Pontifice excepto , nequeat desi­
gnari : ergo.
171. Dico. Primatus Ecclesiœ, quem habuit S. Petrus, est penes Romanum
Pontificem. Sequitur hæc assertio ex jactis hactenus principiis, ex quibus
»n$tal, Petrum habuisse primatum, cumque perpetuo duraturum; durationemhanc, cum stare in Petro mortali non posset, haberi per continuatam
personarum in eadem dignitate successionem ; Successores hos, non simul­
tate, sed serie tantum osse plures, eosque determinatos ac singulares; solos
denique Romanos Pontifices designari posse tanquam hujusmodi successores,
tum
mr quia hi uni Petro in Romana Sede mortuo successerint: tum quia Pelii

•ir··’

SOO

I

DE PRINCIPIIS D1RECT1VIS.

successores vel nulli sint, vel alibi sequentes, primatus hinc cum Pdm
abeuntis haeredes esse non potuerint. Eadem declarata et proposita est universa» Ecclesia? in Cone. Florentino, quod in Decret. I’nionis cum Grwcbà
loquitur : Definimus sanctam Apostolicam Sedem et Romanum Pontificem i»
universum orbem tenere primatum, et ipsum, Pontificem Romanum succtmrem esse beati Petri principis Apostolorum et rerum Christi vicarium, Mini(pie Ecclesiæ caput, et omnium Christianorum patrem ac ductorem cxisiw.d
ipsi in beato Petro pascendi, regendi et gubernandi universalem Ecclesiam t
Domino nostro Jesu Christo plenam potestatem traditam esse ; quemadmodw:
etiam in gestis acumen icor um conciliorum et in sacris canonibus conti­
netur.
Probatur. Cui sedi aut Episcopo a Conciliis, Patribus ct Scriptoribus Eccle­
siasticis, communi testimonio adseribitur vel ipsa Primatus dignitas, id
Petri successio et hæreditas, vel Apostoli hujus actio el auctoritas, penes
illuni Primatus Ecdesio» statuendus est: sed Romance Sedi et Episcop hsv
omnia et singula adseribuntur a memoratis testibus : ergo.
Et quidem, quoad I. Primatum disertis verbis adjudicant, in Cone. Chalcr
donensi Act. 16. Judices sic elocuti : Perpendimus omnem primatum et Iiomrem præcipuum secundum Canones Antiques Romæ Archiepiscopo conser­
vari. Epistola Adriani ad Tarasium in Nicæno il. Act. 2. lecta et probata $k
habet : Cujus Sedes per lotum terrarum orbem primatum obtinens luat,
omniumque Ecclesiarum Dei caput exist it : l.ateran. IV. cap. 4. Patres dicunt:
Romana Ecclesia, disponente Domino, super omnes alias ordinance polestatü
oblinet principatum : Iren. L. 3. adv. hær. c. 3. Ad hanc Ecclesiam propter
potentiorem principalitatem necesse est omnem convenire Ecclesiam: Anaslasins 11. in ep. ad Anastas. Imp. Per ministerium meum, sicut semper at.
sedes R. Petri in universali Ecclesia assignatum sibi a Domino tenet princi­
patum. Prreterea verbis æqiiipollent ibus idem edicunt Patres Cone. Constan*
tinopolitanil. in ep. ad Damasum; fatentur Romanam Ecclesiam esse caput, <?
autem membra : Chalcedon. Act. 1.2. ct 3. Leonem vocat universalis Eccle­
sia· Pontificem: Constantinopolitani 111. ep. Synodal is ad Agathonem tore
habet : Raque tibi ud primæ Sedis Antistiti universalis Ecclesiæ, quid tjem·
dum sit, relinquimus, stanti super firmam fidei petram : litteras confessions
vestra, ut a Summo Apostolorum vertice divine perscriptas agnoscimus:
Joannes II. in ep. ad Justinian. Imp. scribit : Romanam Sedem omnium vert
Ecclesiarum caput et Patrum regula et Principum statuta declarant : Thfti·
dorel. in ep. ad Renatum : Tenet sancta ista Sedes gubernacula regendarum
cuncti orbis Ecclesiarum: Ambros. in 1. ad Timoth. I. Cum totus mundin
Dei sit, tamen domus ejus Ecclesia dicitur, cujus hodie rector est Damasusrtc.
Quoad 2. Romanos Pontifices Petro successores datos dicunt et enumerant
Irenæus L. 3. c. 3. usque ad Eleutherium, Tertul. L. 3. cont. Marcion.c.
ult. usque ad Telesphoruin, Optat. Milev. L. 2. cont. Parmen, usque ad
Siricium, Augustin, ep. 165. usque ad Anastasium. Iisdem cum successione
hærcditarias Petri prœrogathas attribuunt, llieron. in ep. ad Damas.de
hypostas. Cum successore piscatoris et discipulo crucis loquor: ego nullnm
primum nisi Christum sequens, Rcatitudini turn, id est, cathedra Petri eo*
munione consocior : super illam petram ædificatam Ecclesiam scio: Angustia
in Psal. cont. part. Donah : Numerate sacerdotes vel ab ipsa Petri Sede: ipse

PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS.

301

al petra, i/imwi non vincunt inferorum porta·: Leo Serm. 1. de Natal. Apost.
Rrr sacram /I. Petri sedem, Roma caput orbis effecta, latius præsidet reli­
gions divitia quam dominatione terrena: Prosper in Carm. dc Ingratis:
Roma Petri, quæ pastoralis honoris facta caput mundo, quidquid non
possidet armis, religione tenet.
Denique quoad3. Actionem et auctoritatem Itoni. Pontificum quasi earndem
aut profectam a Petro agente et auctore tradunt in Cone. Ephesin. Aci. 3.
Philippus Legatus nullo reclamante effatus : Nulli dubium est, imo seculis
omnibus notum, quod S. Petrus Apostolorum princeps el caput, fideique
columna et Ecclesiæ Catholica· fundamentum, a Domino nostro Jesu Christo
claves regni accepit, solvendique ac ligandi peccata potestas ipsi data cslt
qui ad hoc usque tempus et semper in suis successoribus vivit et judicium
exercet: in Chalcedon. Act. 2. post lectas Leonis litteras, Episcopi sic excla­
marunt: Hæc Patrum fides, hæc Apostolorum fides: omnes ita credimus:
anathema ei qui Ha non credit : Petrus per Leonem ita locutus est: Act. 18.
Synodi VI. acclamarunt: Summus nobiscum concertabat Apostolorum prin­
ceps; illius enim imitatorem cl Sedis successorem habuimus fautorem: charta
et atramentum videbatur, el per Agathonem Petrus loquebatur : Siricius in ep.
ad llimer. scribit : Portamus opera omnium, qui gravantur : quinimo hæc
portat in nobis Petrus Apostolus, qui nos in omnibus, ut confidimus, adminislralionis sute protegit ac tuetur hceredes : Leo in ep. 2. ad Pulcher, ait :
Consensiones Episcoporum, Nicamis regulis repugnantes, unica nobiscum
fidei vestra pietate, in irritum mittimus, et per auctoritatem B. Petri Apostoli
generali definitione cassamus.
Lnivcrsiin tandem ac dc omnibus audiri meretur S. Bernardus L. 2. de
Consid. c. 8. itaEugenium alloquens: Tu princeps Episcoporum, tu hæres
Jpositdorum, Iu primatu Abel, gubernatu Noe, patriarchatu Abraham, online
Htkhisedech, dignitate Aaron, auctoritate Moyses, judicatu Samuel, potestate
Petrus, unctione Christus. Tu es, cui claves tradita·, cui oves créditée sunt.
Sunt quidem ct alii ceeli janitores cl gregum pastores : sed tu tanto gloriosius,
quanto et differentius præ cæteris nomen hæreditasti : habent illi assignatos
greges, singuli singulos; libi universi crediti, uni unus: nec modo ovium sed
fl pastorum omnium tu unus pastor. Unde id probem quæris ? ex verbo
Domini: cui enim non dico Episcoporum, sed etiam Apostolorum, sic absolute
dindiscrete lolæ commisses sunt oves...? Ergo juxta canones tuos, alii in
partem sollicitudinis, tu in .plenitudinem potestatis vocatus es. Aliorum
pdeslas certis arctatur limitibus: tua extenditur in ipsos, qui potestatem
njperalios acceperunt. Nonne, si causa exlilerit, Iu Episcopo cadum clau'ae.lu ipsum ab Episcopatu deponere etiam el tradere Satante potes? stat
n·»inconcussum privilegium tuum, tam in datis clavibus, quam in ovibus
ommendalis.
Confirmatur. Cui sedi ac Episcopo cura universæ Ecclesiæ, legum generaliurn potestas, magistratuum supremorum ordinatio el causarum majo­
rum judicium convenit, illi tribuendus est primatus Ecclesiasticus, his
nrnime facultatibus tanquam præcipuæ auctoritatis partibus constitutus :
• d Romana» Sedi ac Episcopo conveniunt omnes ex ordine ejusmodi facul­
tates : ergo.
De prima quidem testantur, Cone. Chalcedonense in ep. ad Leonem : Et

R

4

«

3υί

ί>

DK PRINCIPIIS DIRECTtVtS.

/Wt hæc omnia insuper et contra ipsum, cui vineœ custodia a Salvatore μ
missa est, extendit insaniam, id est, contra tuam quoque Aposlolicam sitnrtitalem ; Athanas. in ep. ad felicem: Ob id ros Preedecworcsque txslra,
Apostolicos videlicet Profiles , in summitatis arce constituit, omnium^·
Ecclesiarum curam habere prorepit : Aeacius in ep. ad Simplicium: SoWiotudinem omnium Ecclesiarum secundum Apostolum circumferent es, nosindsinenter hortamini : Leo ep. 4. Divinis prœceptis et A postalicis monitis inci­
tamur, ut pro omnium Ecclesiarum statu impigro vigilemus affectu.
De secunda, potestatem ferendi leges probant Patres Ephesini Act. L in
damnatione Nestorii sic pronuntiantes : Coacti per sacros canones et epdt<>
lam Civlestini Romanœ Ecclesiæ Episcopi, ad hanc contra eum sententiam
necessario venimus : Damasvs in ep; 5. ad Aurelium : Ea te custodire optamn,
et aliis prœdicanda ac publicanda mandamus, ut ab omnibus inviolate ddiila
veneratione custodiantur: Leo ep. 87. ad Epp. Africæ: Quod utcunupie pati­
mur esse veniale, inultum poslmodum esse non poterit, si quisquam, quoi
omnino interdicimus, usurpare prœsmnpserit. Potestatem solvendi sive per
dispensationem sive per abrogationem probant tum facta Grec.orh cp. 31.
ad Felicem cum Anglis circa gradus matrimonii prohibitos, et cum Siculi?
circa Concilia singulis annis bis celebranda dispensantis ; Adriani in ep. ad
Basil. Imp. in Constantinopolitano IV. Act. 1. lecta ob delinquentium multi­
tudinem Canones relaxantis; Gelasii in cp. I. in aliis multis indulgentis:
tum verba ct sententiae ejusdem Gelasii ibid, ita præfati: Necessaria rerm
dispositione conjungimur, et Apostolicœ Sedis moderamine convenimur, sic
canonum paternorum decreta librare, et retro Prœsulum Decessorumque nos­
trorum prœcepta metiri, ut quæ praesentium necessitas temporum restauran­
dis Ecclesiis relaxanda deposcit, adhibita consideratione diligenti, quantum
potest fieri, temperemus: ct Nicolai in cp. ad Michaelem Imp. Quoniam se­
cundum canones, ubi est major auctoritas, judicium inferiorum sic deferen­
dum, ad dissolvendum scilicet vel ad roborandum; patet profecto sedis Jpdrtolicce, cujus auctoritate major non est, judicium a nemine retractandum.
De tertia exemplum prœbet Cone. Chalcedon. Canon 28. Sedi Conslanlinopolitanæ primum post Romanam Patriarchatus locum deferens, quem
tamen Leo rescidit nec vigere concessit; quamvis ex ejus consensu firmita­
tem obtinere potuisse Patrum supplicatio testatur, qua inquiebant : Roga­
mus et tuis decretis nostrum honora judicium; et sicut nos capiti in bonis
adjicimus consonantiam, sic et summitas tua filiis, quod licet, adimpleat.
Præterea ad Romanos Pontifices pertinere Episcoporum institutionem, appa­
ret ex Leonis cp. ad Epp. Afr. Donatum Salicinensem ex Novatiano cum sua
plebe conversum ita Dominico volumus gregi prœsidcre, ut libellum fidei sua
ad nos meminerit dirigendum ; et ex Grec. cp. 34. ad Constantiam Augus­
tam: Salon it ana· civitatis Episcopus, meae Responsa!i meo nesciente, ordi­
natus est :et facta res est, qua· sub nullis anterioribus principibus evenit: item
Episvoporumdeposilionnn; decujus facto docet Nicolaus in ep. ad Michael. Imp.
circa octo Patriarchas Constantinopolitanos, Gelasius in ep. ad Epp. Dardan.
circa Petrum Alexandrinum,Theodoret. L.3. hist.c. 23. circa Flavianum An­
tiochenum. Acta Sixti 111. circa Polychronium Hierosolymitanum; dc jure au­
tem, Patrum Ephesinorum testimonium nuper recitatum : denique eorumdem
restitutionem; quam præter plurimorum alia, tum exempla tum facta suppli-

PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS.

303

cantimn Alhanasii ct Chrysostonii legitimam demonstrant: quibus accedit
evocatio in Cone. Ephesino Act. I. his verbis prolata : Ingrediatur Reverendwimus Episcopus Theodorelus, ut sit particeps synodi; quia restituit ei
Episcopatum Sanctissimus Romæ Archiepiscopus.
Tandem de quarta, pro referendis ad Bom. Pontifices causis majoribus,
universiin testatur Syn. Sardicensis in ep. ad Julium : Hoc optimum ct valde
congruent issimum videbitur, si ad caput, id est, Petri Sedem, de singulis qui­
busque provinciis referant Domini Sacerdotes ; ad eamdem provocat I.vxoc. I.
in cp. ad Victricium Rothomagcnsem : Si autem majores causée in medium
fuerint devolulde, ad Sedem Apostolicam, sicut synodus statuit, ct beata consuriudo exigit, post judicium Episcopale referantur. Speciatim de causis
quidem ex magnitudine rei majoribus, præter testes auctoritatem Pontificiam
ad confirmanda Conciliorum negotia requirentes et num. 150. laudatos,
dicant tum Gregor. IV. in ep. ad Epp. universos scribens : Nulli dubium
at, quod non solum Pontificis causatio, sed omnis sanctæ Religionis relatio ad
Sedem Apostolicam, quasi ad caput Ecclesiarum, debeat referri, et inde noriwmsuinere, unde sumpsit exordium, ne caput institutionis videatur omit­
tat'; tum hxoc. IV. in ep. ad Archiep. Arelalensem : Majores Ecclesiæ causas,
pwtrtim articulos fidei contingentes, ad Petri Sedem referendas intelligit,
qui cum quatenti Domino, quem Discipuli dicerent ipsum esse, respondisse
narrabat: Tu es Christus filius Dei ciri, ct pro eo Dominum exorasse, ne defi­
ciat fides ejus.
lie causis autem ex magnitudine personarum majoribus constat, circa
Patriarchas quidem, dum Patres Ephesini in relatione ad Cœleslinum causunJoannis Antiocheni summo Pontifici reservant : circa Metropolitas autem,
dum Romana Synodus, sub Damaso, Imperatores sic compellat : Jubere Pietas
entra dignetur, quicumque vel Fratris nostri Damasi vel nostro judicio fue­
rit condemnatus, atque injuste voluerit retinere Ecclesiam; accitus Hornam
tniat, aut ad Metropolitani deducatur examen: vel si ipse Metropolitanus
fnnit, Hornam necessario, vel ad cos, quos Rom. Episcopus judices dederit,
extendere sine dilatione jubeatur : circa Episcopos demum ; Julius 1. in ep.
ad Orientales can. 9. Cans. 3. Quæ. 6. inquit : Dudum a sanctis Apostolis el
ncuswribus eorum in antiquis statutis fuit decretum, quod hactenus sancta
H universalis tenet Ecclesia, non oportere præter sententiam Romani Pont ifi­
rn Concilia celebrari, nec Episcopum damnari ; quoniam sanciam Ecclesiam
Jhmnam primatem omnium Ecclesiarum esse voluerunt ; quod ipsum con­
tinuat Tridentia. Sess. 24. c. 5. de Reform, sic statuens : Causæ criminales
graviores contra Episcopos, etiam heeresis, quod absit, quæ depositione aut
iriralione di'pup sunt, ab ipso tamen Summo Romano Pontifice cognoscantur
>t terminentur. Dc reliquis causis aliunde majoribus aut quacumque ratione
1' ntifici reservatis Libri decretales abunde commemorant.

1’i.Objic. Primatus Romanorum Pontificum caret fundamento in Scrip­
tura ; ergo. Prob, Ani. 1°. S. Paulus tum. 1. ad Cor. 12. v. 28. tum ad
Ephes, t. v. II. recenset gradus el ministeria llierarchiie Ecclcsiasticæ, nulla
lamen mentione Summi Pontificis facta: 2'·. ibidem ad Ephcs. v. 3. et seqq.
ei unitate Christi, fidei, et spiritus probat unitatem Ecclesiæ, non autem ex
unitate tapi lis visibilis el Pontificis: 3°. Rursus ibid. v. 7. gratiam ait datam

I;

il l·

301
DE PIU.NCirilS D1RECT1VIS·
secundum mensuram donationis, non secundum plenitudinem potcstilis:
ergo.
R. ad Arg. V. .1. Ad pro6. quoad I. Λ. Quamvis hæc testimonia nulluin
prvberent fundamentum, nihil tamen obcssent; tum quia Scriptura solidissimam basin alibi præbet, ul propositiones præambulæ ostendunt: tumquh
his in locis potissimum de charismatibus, donis et gratiis ad fidem et Eccle­
siam nascentem plantandam, muniendam et ornandam concessis agitur; de
gubernatione autem et llierarchia Ecclesiastica nonnisi generaliter insi­
nuando potestates, quibus illa munera non tam ad regimen necessario, quam
ad religionis exordium utiliter adjuncta fuerunt. Cæterum si djwUorum
nomino princeps eorum Petrus,et sub Apostolica auctoritate potestas pasto­
ralis suprema et ordinaria (significatione vaga scilicet ad unum revocata)
pnecipuc intcUigatur; et primatus mentio habebitur, et nihil insolens (li­
cetur : cum Pt‘tri sedes Romana a plerisque Patribus et etianinum sedes Apwtolica per antonomasiam compellari consueverit.
Ad 2. R. Licet neque hic caput exprimeretur, non impediret tamen exprimi
alibi. Præterca vero vel exprimi non debet, vel satis expressum est : t"" qui­
dem, si de corpore
invisibili agatur : 2um, si de v isibili corpore sermo sit; cum
D
corpus integrum non intclligatur, nisi intellecto simul capite.
dd.3. R. Mensura donationis Christi, comparata cura potestate Christi,ple­
nitudinem potestatis quidem excludit, non autem comparata cum potestate
Episcoporum ; cum quibus tamen compositus duntaxat Pontifex plenitudi­
nem potestatis habere dicitur.
Init. I. Potestas Rom. Pontificis arctatur ad certas Provincias 1°. a canone6.
Cone. Nicæni, sive is legatur ex interpretatione communi in hunc modum:
Antiqua consuetudo servetur per Ægyptum, Libyam, et Pentapolim, Haut
Alexandrinus Episcopus horum omnium habeat potestatem ; quia et urbis
Romœ Episcopo parilis mos est; sive audiatur Rutinus interpres L. 10. hist,
c. G. itarem complectens : El ut apud Alexandriani et in urbe Roma vetusta
consuetudo servetur, ut vel ille Ægypti vel hic suburbicariarum sollicitudinem
gerat. 2°. Cone. Africanum prohibet, ne quis vocetur, princeps sacerdotum
aut summus sacerdos : Cypr. in ep. ad Quintum negat dari Episcopum Epis­
coporum: Gregor. L. 4. ep. 39, L. 6. ep. 30, L. 7. op. G9. alibiquc repudiat
Episcopi universalis nomen tanquam profanum : qui tamen tituli omnes
Rom. Pontifici primatum tenenti deberentur.
R. quoad 1. X. Jw. quod manifeste falsum apparet, si canoni addatur
principium, prout in Cone. Chalcedonensi Act. 1G. recitatum est hujus teno­
ris : Ecclesia Romana semper habuit Primatum. Sed hoc omisso, Canonem
hunc fuisse conditum, hon ad limites Pontificiæ potestatis definiendos, sed
ad Alexandrini jurisdictionem tuendam, certum est cx historia Melem
Lycopolitani Episcopi, cujus in .Egypto Episcopos ordinare ausi occasione,
Alexandrinus quærelas movit, Concilium antiquam consuetudinem servari
jussit. Quæcumque ergo lectio assumatur, comparat ea duntaxat Alexandri­
num cum Romano in eo in quo similes sunt et conveniunt: non congruunt
autem in Primatu Ecclesiæ universie; quem Alexandrino nemo unus un­
quam tribuit : adeoque nec in illo comparantur ; nec primatus ad certas pro­
vincias arctatur.
An porro Episcopus Romanus, sive ut Aietropolila, quo jure septuaginta

S’

* J

-. k-S.1 λ!

I
3

HUMATIS IlOMAM

!

I

I
I
I
I
I
I
I
I
I

l'OSTII-TCls

303

fere Episcopis liaiiie preside!, sive ul Patriarcha, quo titulo loti Occidenti
pneflcilur, hic in comparationem adductus fuerit? decertant inter sc Critici.
Xustia quauliinivis in prœsons parum referat, videtur nobis de Melropolitico
jure agi; tum quia secundum Epiphaniam her. 08. et Thcodoretmn L. 1.
hisl.c. II. Mcletianis ordinationibus hoc unum jus violatum erat : tum quia
Canonis contextus Metropolitas diserte nominat : tum quiaNicæni ætate, ut
ei subscriptionibus etiam in Cone. Chalcedonensi liquet, nullum adhuc
Jlelro|)olitain Egyplus habebat, qui Alexandrino ut Patriarchæ subcsscl.
Quibus accedit, quod Italiie Episcopatus potuerint a Rufino appellari Ecclesiæ
suburbicariæ, quemadmodum in Imperii Notitia tempore Theodosii .lim.
conscripta, decem llaliæ provincial etiam audierunt suburbicariæ, ct Urbis
Vicario alteri parebant : cum e contra suburbicarium nomen, ad totum
Occidentem extensum, proprietatem significationis amitteret, nec usurpa­
tionis similitudinem facile reperiret.
.1(12.1L Cone. Africanum summi sacerdotis aut sacerdotum Principis
titulum, non Rom. Pontifici, sed Metropolitis Africanis eripit, qui præter
morem, contra jus, ct ex fastu illum assumpserant : Cyprianus similiter
inter Africanos Episcopum Episcoporum dari negat: qua negatione si velli­
care etiam Rom. Pontificem intendisset, non sane auctoritatem mereretur,
utpote subiratus scribens in causa mala anabaptismi : Gregorius Episcopi
universalis nomen, quatenus hoc unum solum faciebat Episcopum, exclusis
ab hac dignitate reliquis, repudiabat tanquam injurium, ut ipse L. 6. ep.
30. ad Maurit. insinuat : Xullus Romanorum Pontificum hoc singularitatis
wabulum assumpsit, ne, dum privatum aliquid datur uni, honore debito
wtfrdotes priventur universi ; et L. 7. ep. 30. ad Eulog. si enim universalem
me Papam vestra sanctitas dicit, negat se hoc esse, quod me fatetur universum:
quatenus vero hoc nomen dicebat Episcopum universæ Ecclesiæ praesiden­
tem, illud S. Papa refutabat etiam, non quidem ob injustitiam et tituli
inconvenientiam, sed tum propter humilitatis excessum, tum propter vocis
ambiguitatem, indeque oriundam aliorum offensam ; partim etiam ad superbum Constantinopolitani Episcopi efficacius comprimendam.
M2. Episcopi omnes 1 °, sunt successores Apostolorum ex Cypr. ep. 42,
llieron. ep. 34, Augustin, in Psal. 44 : 2°. successores Petri ex Cypr. ep. 27,
Micron. ep. I, Epbrem. Orat, de laud. Basilii : 3°. Vicarii Christi ex Cypr.
■p. 55. et Bern. ep. 42. Ergo suntæquales Pontifici, neque hic illis superior.
Λ. Pleraque in Art. præc. jam exhausta esse. Unde breviter
.Id I. D. Episcopi sunt successores Apostolorum quoad Episcopatum et or··
dines, C. quoad apostolalum et potestatem, N. Paulus ipse constitutum a se
Episcopum Titum intra limites in ep. ad Tit. I. v. 5. designatos hærere voInit;elCone. Nicænum Can. io. transitum Episcopis ab una in aliam civitatem
prohibuit.
4d2. R. Episcopi vocantur successores Petri directe, N. indirecte, subd.
qwd Episcopatum el ordines. C. Primatum et potestatem, N. Episcopi sunt
lautam successores Apostolorum in specie quasi, nullius autem singularis
r m individuo, rriultoquc minus Petri; nisi quatenus huic tanquam ordinario succederetur a Romano Episcopo, ab hoc autem tanquam Ecclesiæ
capite et supremo llierarcha auctorilalem caperent reliqui, sicquc per
indirectum Petro succederent.

■■Μ

μ<· <
fei^l

3?

3
JV.A.

ii.
L

.t·

;V.

;

i:

{·w
111

306

bE wuNciHis niuEcnvis.

J(/3. I). Episcopi sunt vicarii Christi æquo jure cum Hom. Pontifice,&
minori, C. vices Christi etiam Sacerdotes aliique ministri gerunt, sed in\1Y
versis muneribus, sibique quoad facultatem et jura dissimilibus.
lust. 3. Primatus munera el facultates cuilibet Episcopo conveniunt;erço.
Prub. Ant. Episcopis convenit 1°. cura Ecclesiæ universa» : Ignatius enim in
ep. ad Philadelph. eisdem tribuit ministerium communis Ecclesiæ; Cypr. in
episl. ad Quint, gubcmandœ Ecclesia· libram tenendum tradit; Venatilius in
Cone. Carl hag. sub Cypriano commendat sponsam Christi; Alexander Pair.
Alex. in ep, encycl. asserit traditum corpus Ecclesiæ Catholica; Horaiisdas
in ep. 77. similem secum fidei curam commissam scribit : 2°. Legum potestas;
nam Greg. Naz. de S. Athanasio memorat, leges eum rursus urbi terrarum prtrscribere, ipse autem in ep. Synod, testatur, celebratum a sc conciliums
Italia, Arabia et Lijbia : 3°.. Magistratuum constitutio; quia Epiphanius Sala·
mina» Episcopus in Monasterio Bethleheinilico Dioecesis Hicrosolymilanx
inconsulto Episcopo ordinavit Presbyterum et Diaconum; Hieronymus au­
tem in ep. ad Evagrium : si auctoritas queer ilur, orbis major est urbe. Quid
mihi profers unius urbis consuetudinem ? ubicumque fuerit Episcopus, sire
Romœ, sive Constantiimpoli, sive Rhegii,sive Alexandrite, sive Tanis; ejus­
dem meriti est, ejusdem Sacerdotii : ergo.
R. Ad Arg. N. A. Ad hujus prob. quoad 1. D. Episcopis convenit cura
universe Ecclesiæ ex charitatis munere, C. cx auctoritatis jure, N. subdislinctio, quam num. 160. ad prob. 3. addidimus, in allatis monumentis
subin habere etiam locum potest ; subin ista nequidem ad rem perlinent, sic
enim communis Ecclesia in cp. Ignalii universalem haud significat, sed con­
flatam tantum ex pluribus communitatibus, quibus unus Episcopus Plrfladelpbiensis præsidebat : libra gubernandœ Ecclesiæ juxta Gvpk. ab Episcopis
tenenda est tantum pro parte cuilibet propria, ct cum dependentia: Ecclesia
quidem apud Venantium esi sponsa Episcopis commendat a, non tamen tota,
nec singulis æquali jure ct titulo : Alexaxder in hoc ipso corpore pacem
el concordiam, utique sub uno capite, servandam docet : Hormis das autem
non de cura propria, sed vicaria, loquitur, quam Episcopo Conslantinopolilano commiserat.
Ad 2. R. Atiiax. leges universo orbi præscripsit docendo, non imperando,
ul ipse textus habet : Leges etiam rursus orbi terrarum præscribit, alipu
omnium mentes ad se convertit, aliis epistolas mittens, alios accersens, non
nullos etiam ultro accedentes erudiens. Quod autem in Alexandrino Concilio
adfuerint ex alieno Patriarchalu, id factum non est Atuaxasii imperio, sed
Episcoporum proprio fidei studio, scilicet a Legatis Pontificiis Lucifero Calaritano et Eusebio Vercellensi, tum in Oriente versantibus.
Ad 3. R. Factum Epiphash contigit, vel Joanne Hierosolymitano contra
excipiente, et Epipbanio posthac exceptionis ignorantiam excusante; xel
eodem monasterii exemptionem, ordinationis vero necessitatem causante
in litteris ad Joannem datis. Hierox. dictum prius vellicat, non auctoritatem
Pontificis, sed consuetudinem Romanam Diaconorum Presbyteris se profe­
rentium : posterius æqualitatem inter Episcopos facit ratione ordinis, non
potestatis.
Inst. 4. Primatus munera Rom. Episcopo noti congruunt, nam 1°.penes
Rom. Pontificem non potest esse potestas in Canones : nec enim potest es^e

PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS.

307

universalis in omnes ; alias Papa posset totum jus Canonicum destruere;
quod Facultas Parisiensis merito damnavit lanquam erroneum : nec particu­
laris el in certam canonum classem ; alias posset abrogare cos qui jus posi­
tivum constituunt, quod tamen ipsi Pontifices respuunt. Umvcrsim enim
antiquos canones sibi superiores ac inviolabiles pronant ianlCoEi.ESTiNus in ep.
adEpp. Illyrici, el Agapetus in ep. ad Ciesarium : specialim autem Canones
Conciliorum a sc servandos Leo ep. 54. ad Marcian. Gregor. L. 1. ep. 24. et
Gelas, ep. 13. ad Epp. I tardai). fatentur : item statuta Patrum a se infirmari
non posse testatur Zosimusep. 6. ad Aurei, el Joan. VIII. ep. ad Carol. Regem.
* Causa? Præsulum vel ad Synodos vel ad Deum duntaxat pertinent : pri­
mum de Metropoli lis statuunt Concilia Aurcliancnsia III. et V. ac Arverncnse;
secundum, Cyprian, in ep. ad Quintum scribens, Episcopos a solo Deo
judicandos.
II. quoad 1. ΰ. Penes Rom. Pontificem non est potestas in canones de
rebus lidei, jure naturali aut divino agentes, C. in canones jus positivum
continentes, subd. non est potestas arbitraria, C. legitima, seu ex justa et
rationabili causa, N. Rom. Pontificem non posse abrogare omnes canones,
quia sub his ct fidei dogmata ct juris naturalis ac divini placita comprehen­
duntur, Catholicus quilibet fatetur; unde et primum membrum omnino
conceditur. Eisdem etiam custodiam ac tutelam canonum, quorum scilicet
tum ratione confirmationis auctores, tum ratione cure Ecclesiastic® promotores esse debent, Pontificibus maxime convenire, ipsi edito olim sub
Pontificatus aditum sacramento jurabant, ct nunc ultro omnes testantur.
Potestatem relaxandi canones ab iisdem exerceri non debere, nisi ex causis
canonicis, docet facultas ad Ecclesiæ aedificationem data et unanimis omnium
juris interpretum assensus. Porro his praesentibus illegitime, aut in mero
jorepositivo invalide, potestatem in leges Ecclesiasticas usurpari a Pontifici­
bus negamus , nec id allata documenta evincunt.
Quod enim ad universim dicta attinet, Coelestim hæc vêrba : Dominent ur
robis reijulœ, non regulis dominemur, sed simus subjecti canonibus, sunt pla­
citum sanæ etsacræ Politicos, a Pontifice datum Vicario Illyrici, quo justi
potestatis limites figuntur, ct ad inferiorem pertinentia comitatis ergo a
superiori in communi persona proferuntur. Agapeti enuntiatio de auctoritate
tamnum inviolabiliter custodienda concernit ausum Cæsarii bona Ecclesiæ
dilapidare volentis; cui facultatem ad rem hanc per se illicitam dare, divini
piicii ultione prohibitum se Pontifex scribebat. Circa specialim, et quidem
do Conciliorum canonibus dicta, Leo ibidem addit nec Chalcedonensibus
Mbus fuisse licitum immutare, quod Nicoeni statuerint; scilicet in rebus
juris divini, aut Ecclesiæ per se necessariis, non tamen in aliis ac diversis.
Hinc et in ead. epistola Episcopi Antiocheni ordinationem, ab Anatolio con­
tra .Nicænos canones factam, noluit irritam : el in ep. ad Rusticum Narbon.
iit : Sicut qutedam sunt, qua? nulla possunt ratione convelli ; ita inulta sunt,
aut pro necessitate temporum aut pro consideratione œtatum oporteat
Imperare.
••e rebus ejusdem rationis loquitur Gregorius, similia L. 2. ep. 3". de
frtfaestorwn statutis enuntians,quorum sententia· in diversa materia certe
non erat obnoxius; immunitatem hujusmodi in exploso Chalccdonensi
Cux-ne famoso L. 6. ep. 31. satis contestatus. Gelasius eod. loco canones a

308

1>Η PRINCIPIIS PIRECTIVIS.

Pontificia confirmatione auctoritatem capere docet, sic de Ephesina cl Chaicedonensi synodo scribens : S«u/ u/, ψΙΙΗ1 prima sedes non probaverat, con­
stare non potuit ; sic r/uwZ illa consuit, Ecclesia lota suscepit. I nde dum dicit.
non aliquam magis exequi sedem, quam primam, oportere, <puv Ecclesia
universalis assensus probavit, non id faciendum ex subjectionis necessitate
testatur, sed ex decentia tum cœpta perficiendi tum utilitatem promovendi.
Demum per statuta Patrum Zosimcs privilegium inlelligil ab antecessori­
bus suis Arelatensi concessum, cui ob reverentiam a successore non erat de­
rogandum, beet id faciendi potestas haud deesset ; cum predecessor succes­
sori generare præjudicium nequeat. .Majorum statuta autem Joannes VIII. pro
humilitatis officio accipit, quod Ansbertum sedi Mediolanensi restituendum
Rom. Pontifici exhibere oportebat, quodque remittere debitus RomanæEccle­
siæ honor non sinebat.
Ad. i. X. .·!$$. Metropolitarum causas in prima etiam instantia a Rom.
Pontificibus fuisse judicandas, liquet ex postulatione Syn. Romanæ sup.
exposita, et ab Impp. rescripto etiam in vim legis firmata. Hujus regulæ vi­
gorem conservatum a Pontificibus, Leonis ep. 81. et Gregorii L. 7. ep. 8.
aliaque facta docent. Hunc tamen juris ordinem in Gallia aliquando, ob
prohibitum a Barbaris regnum occupantibus in Italiam iter, fuisse pratermissum exempla nonnulla testantur; quem ut temporaneo medio compen­
sarent, illas forte leges Concilia nominata dederunt. Restituta lamenaCarolo
Magno Gallicanæ Ecclesiæ libertate, reddita quoque est antiquorum canonum
observantia, quæ in Anglia, Germania aliisque nationibus, Primate proprio
carentibus, plerumque obtinuit.
Cypriani dictum accipi cum moderamine debet, ne Episcopatum faciat
anarch icum, et hierarchiam Ecclesiasticam evertat. Intelligendus igitur est
sanctus Doctor de rebus obscuris ac dubiis; voluitque duntaxat, singulos iu
Concilio Episcopos, dum controversia examini subest, jus habere liberum
ferendi suffragii, nec a Preside adigi posse ad suas partes, antequam quæstio
sit finita: vel intelligendus est de occultis animi et secreta cordis intentione,
vohiitquc cujuslibct conscicnliæ a Deo oliin judicandæ relinqui, quo animo
quibusque rationibus quilibet ducatur, ad ferendam de rebaplismi quæstione
sententiam.

I

173. Observa. Ut num. 169. ostendimus probabilius, jure divino a Petro
Romanæ sedi relictam suarum praerogativarum hæreditatem; sic multo cer­
tius tenemus, eodem jure Primatum potestatis in Ecclesiam Romano Ponti­
fici competere: quandoquidem non ea solum, quæ ibidem protulimus, argu­
menta id proltanl ; sed et hujus articuli momenta tanto efficacius demons­
trant, quanto disertius eorum nonnulla disponente aut instituente Domino
rem factam loquuntur. Accedit, quod originum aliarum nulla, ex quibus pro
vario studio a variis primatus deducitur, probari possit aut nativa videatur.
Etenim 1". qui auctoritatem Romano Pontifici provenisse ab Apostolis
volunt , siquidem Petrum intelligaul quatenus, ut Nicolaus I. in ep. ad
Epp. Gallicanos scribit, Privilegia sua per Petrum a Christo consecutu est
Ecclesia Romana: nobiscum sentiunt verumque dicunt sed minus accurate
loquuntur: si autem Apostolos faciant instituti auctores; testes non habent
nisi Anaclehm cp. 2. ct Ictitu ep. L; quarum tamen epistolarum auctoritas

1

>

L
■ t*""\ .

LC

PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS.

309

apud Criticos nulla est : aut si valeret aliquid , non minus faveret nobis
ulenjue; prior quidem in ep. 3. ita scribens : Sacrosancta Romana Ecclesia
non ab .Ipostolis, sed ab ipso Domino Salvatore nostro primatum obtinuit,
sicut II. Petro ait : Tu es Petrus etc. posterior autem hæc addens : Ecclesia
B.Petri nomine consecrata Domino instituente prima et caput est cœterarum.
*·. Qui eam a Conciliis deducunt, adversantes sibi habent Gelasium in Syn.
Romana coutestantem : Sancta Romana Ecclesia nullis synoditis constitutis
pariata est caderis Ecclesiis, sed Evangelica voce Domini primatum obtinuit:
et Nicolaum 1 oc. sup. c. scribentem : Ecclesiæ Romance adeo sunt antiqua et
celerata privilegia, ut Xiccena synodus, sicut Bonifacius Prcesul Apostolicus
Episcopis per Thessaliam constitutis scribens ait, non aliquid super eam ausa
sit constituere, cum viderit nihil supra meritum suum posse conferri: omnia
denique huic noverit Domini sermone concessa : Suffragatores autem pro se
certos ac probantes non habet. Justinianus enim in Novel. 131. poterat
Romanæ Ecclesiæ decernere primum Sacerdotium secundum sacrarum syno­
dorum decreta, quæ scilicet hanc illi dignitatem non primo contulerint, sed
eollatam declararint, ut Joannes II. in ep. ad Justin, dicit : sicut Patrum
regulff et statuta declarant. Eumdem sensum sortitur etiam Synodus 4. sub
Symmacho, triplicem primatus originem his verbis referens : Aposlolicœ
sedi primo meritum B. Pet ri, deinde, secuta Domini jussionem, Conciliorum
i-enerandorum auctoritas singularem in Ecclesiis tradidit potestatem. Æ.neas
Stas denique in ep. 301. scribere poterat, ante Cone. Nicœnum quemlibet
sibi vixisse et ad Romanam Ecclesiam respexisse parum , ob commercium
scilicet cum illa tot persecutionibus ac hæresibus intercisum : adduci tamen
ut adstipulator haud potest; cumin eadem epistola oppositum demonstrare
suscipiat, Romanum nempe Primatum a Christo fuisse institutum.
3°. Qui autem Imperatores hujus beneficii auctores faciunt, provocantque
vel ad Couslantinum M. in Can. 14. Dist. 96, vel ad Valentinianum in
Novella 3, vel ad Constantinum IV. apud Platinam in vita Benedicti II,
vel ad Phocam apud Bedam L. de sex ætalibus ; hallucinantur in plerisque. Nam Constantinus M. ibidem testatur, Principem Sacerdotum et
Christianae religionis caput ab Imperatore cœlesti esse constitutum : Valenti­
nianus sedis Apostolicœ primatum dicit esse B. Petri meritum : Constanti­
nus IV. de Papæ potestate nihil sanxit, sed de Electione Pontificia jus qualectimque, a Prædccessoribus usurpatum, duntaxat remisit : Phocas demum
jus novum non tradidit, sed antiquum contra Episcopi Constantinopolilani
snpefbiam tuitus est et confirmavit ; ut vel ex factis dictisque Imperatorum
plurium procedentium et Rom. sedem tanquam Ecclesiarum caput veneran­
tium patet.
4·. Qui denique hanc prarogativam ob Urbis ct Imperii nobilitatem volunt
Pontifici eollatam, habent quidem faventes sibi Chalcedonenses Patres, causæ
haie privilegia Romanæ sedis tribuentes, sed eo in canone , nempe 28. qui
a Leone constanter reprobatu
ah universa Ecclesia explosus, atque ab
ipsis Græcis postmodum e Codice suæ Ecclesiæ erasus fuit. Praeterea privile'■rum nomine non hic intelligitur dignitas Primatus Apostolici, sed Patriarchali' Eminentia, quam Ecclesiastico jure introductam, et Romanæ sedi ob
urbis nobilitatem ac primum imperii locum superadditam, non inficiamur;
prout etiam Patres Cone. Constantinopolilani in Can. 3. insinuarunt, sta-

910

UE PRINCIPIIS DIRECTIVES.

tuentes, ut Constantinopolitanus Episcopus habeat priores honoris paries
(πρεσ&ΐα της τιμής) post Humanum Episcopum, eo quod sit noralloma·
quanquam, cum in Nicæno alius Patriarcharum ordo fuerit decretus, illa
et sequenti ætate nullam hujus motivi et canonis rationem habitam fuisse
aliunde constet.

171. Superest itaque, ut Primatum Romanum jure DMno institutam dica­
mus. Quod nisi foret, hand facile intelligi posset, cur supremus Pontificatus
Romanæ sedi manserit hucusque conjunctus; quantumvis acerrimæ primo­
rum scculorum persecutiones migrationem exposcere, Imperii sub Constan­
tino Byzantium translatio transportationem prædicere, et septuagenaria
Pontificum in uri» Avenionensi commoratio commutationem imperare
videretur. Ex quo facto etiam patet privilegium, quod Petro fuerat perso­
nale, evasisse dein locale ; ita tamen ut si Romam perire penitus continge­
ret, quod a Deo permissum iri non adeo credibile est, qui jure Romanus esset
Pontifex et Petri successor, hac praerogativa fruerelur.

ARTICULUS III.

An Romanus Pontifex sit supra Concilium.

173. Nota. Quæslio hæc, ol> cœptum inclinante Seculo H schisma Ponti­
ficium, sub initium seculi sequentis a Conciliis Pisano, Constantiensi et Basileensi primum in controversiam adducta, movetur: l°.dc Papa certo, legitimo
et fideli ; quia si vel dubius foret ob schisma oppositum aut notabilem accep­
tationis universalis defectum, vel illegitimus ob notum electionis vitium,
vel prolapsus in publicam hæresin. Pontifex verus non est, aut (quod injure
æquivalet) non apparet; el hinc qualicumque prærogaliva, illi alias com­
petente, caret aut saltem non gaudet : 2®. de Concilio Generali seorsim accepto
a Papa, seu cui Pontifex nec per se nec per legatos conjungitur; quia sine
hujusmodi acceptione comparatio opposita non tenet, aut totum cum parte
tantum confertur, quin causa tandem decidatur: 3°. De su penori tate quidem
jurisdictionali, non tamen dogmatica; quia quid Concilium sine Pontifice
in definitionibus fidei et morum valeat, jam diximus: an vero Pontifex in
his sit infallibilis, adhuc examinabimus. Quamvis vero sub auctoritate judi­
ciaria etiam jus appellationum comprehendatur ; de hoc tamen speciatim
ob causae singularitatem postea dicturi sumus.
Neque bic attendimus partem magnam negantium, quæ heterodoxonim
est ; quoniam quo nituntur fundamentum, primatum Ecclesiæ summo
Pontifici detrahens, eumque particularis duntaxat Ecclesiæ suæ Episcopum
faciens, nuper jam convulsum est : Catholicorum autem negantium ita ratio­
nem habebimus, ut duplex eorum momentum praecipuum praevia proposi­
tione refutandum suscipiamus. Cum vero praesens sequensque controversia,
fide adhuc salva, in ulramquc partem disputetur; ita ubique versabimur, ut
adversæ nobis sententiæ notam nullam impingamus, nisi quantum argu­
mentandi causa apud Theologos licet ct consuevit.

ROM. PONTIFICIS SUPREMA AUCTORITAS.

311

170. Dico. 1. Concilium generale, sem-sim a Papa sumptum, non habet
potestatem summam, neque judiciariam in suminum Pontificem.
Prob. P./>. Summa potestas non convenit hujusmodi Concilio: 1°. ratione
auctoritatis Episcopalis, qua congregati pollent; quia Episcopalis jurisdictio
ex collatione est determinata ad certos subditos, ex usu et reservatione est
restricta ad fixos limites, ex hierarchies indole est subordinala et dependens
a superiore : 2°. nec ratione collectionis et totalitatis, qua Concilium hoc
aggregatum ac totum est ; quia ex hac habitudine ejusmodi coetui convenit
quidem plus extensive ct amplius, non autem plus intensive seu majus; ex
Dei autem collatione plus aliquid concessum esse non legimus, sed contra­
rium potius, cum ut obediant ct subjaceant pastoribus suis imperatum fide­
libus legatur : 3°. nec ratione repraesentationis, qua Concilium istud Ecclesiam
referl;quia Ecclesia correspondons potestatem summam non habet a se ipsa,
obdiscrimen inter ipsam a Christo constitutam et Rempublicam ab homi­
nibus libere coeuntibus conditam manifestum ; nec a Christo, singularibus
duntaxat non autem universitati potestatem elargito. Ergo.
Conf.I. Ecclesiæ regimen juxta artic. 1. est perfecte monarchicum: foret
autem arislocraticum, si penes Concilium ; aut foret democraticum, si penes
lotam Ecclesiam seu communitatem fidelium esset summa potestas; ut ex
notione terminorum liquet. Ergo.
Conf. 11. Ex dicendis in Tr. de Legibus contra Richerii systema, Christus,
nullo hujus Auctoris sensu, prius immediatius atque essentialius claves sive
jurisdictionem toti dedit Ecclesiæ : Ergo potestas summa nullo Adversariorum sensu potest esse in Ecclesia, seorsim a capite accepta ; Nempe nec
I*formaliter et ut in recipiente; quia neque Christus instituens sub initium,
neque aliquis a Christo institutus postmodum eamdem Ecclesiæ dedit : nec 2°
lirlualiter et ut in regulante; quia regitur, ct non regit Ecclesia Dei, ac
Giqius a capite, non vicissim, dirigitur : nec 3° vicarie et ut in supplente ;
quia Papa per mortem naturalem aut civilem deficiente, Ecclesia duntaxat
personam elegit, Christus autem potestatem tribuit ; neque facultatem sup­
plet grex pro pastore el familia pro oeconomo, ubi ovium aut servorum do­
minus curam suæ possessionis tenet. Ergo multo minus Concilium , secluso
Pontifice, summam tenet auctoritatem, quam Ecclesia repraesentata non
habet; nec personalis dignitas sive Episcopalis sive Metropolitica sive PaIriarchalis attingit ct explet.
Prob. 2*. p. 1° Pontificem a nemine judicari, docet ex antiquis decretis
Nicolaus in ep. ad Michaelem Imp. scribens : Prima sedes a nemine judicabitur;
liem : Neque ab Augusto, neque a Regibus, neque ab omni Clero, neque a popilojudicabitur prima sedes. Syn. sub Adriano 11. C. 4. enuntians: Romar'im Pontificem de omnium Ecclesiarum Prœsulibus judicasse legimus: de eo
rm quemquam judicasse non legimus. Cone. Lateral). 111. Can. 1. in casu
delinquentis Pontificis dicit: Xon poterit ad superiorem haberi recursus. Ivo
ÎAHiotensis ep. 235. de Paschali loquensait : Admonendus mihi videtur Papa,
■it o judicet aut factum suum retractet : quod si fecerit, referamus Deo gratias,
tt gaudeat nobiscum Ecclesia, quæ languet, dum caput ejus laborat tanta debililatum molest ia: si autem in hoc languore insonabiliter œgrotaverit, non est
rutrum judicare de summo Pontifice. Galliæ Episcopi ad causam Leonis 111.
evocati sic respondent : Sos sedem Apostolieam judicare non audemus; nam

I

;· i · .
»<*

«

X'«

*}?' if

£

*J

ί’ίί-

0

312

DE PRINCIPIIS D1RECTIVIS.

ipsa a nemine judicatur, ut et antiquitus mos fuit. Ergo cum To Nema lamin
philosophico quam vulgari sermone ne hominem dicat, el hinc non singulos
particulares tantum sed etiam omnes collectos, oh malignantem naturam,
excludat; sequitur Pontificem nec a concilio generali judicari posse.
2°. Pontificis causas reservari et relinquendas esse solius Hei judicio, asse­
ritur ah Actis Syn. IV. Romana? sub Symmacho, quæ hunc pontificem immimem ab objectis pronuntiant, quantum ad homines respicit, sed totam
causam Dei judicio reservavit: a Patribus huic Concilio hac forma subscri­
bentibus: huic statuto nos, in quo totam causam Deo commisimus, subscripsi­
mus; ab Ennodioin hujus Cone. Apologetico a Synod. Romana sub eod. con­
firmato: Aliorum forte hominum causas Deus votuerit per homines terminare;
Sedis Romanæ Præsulem suo sine quæstione reservavit arbitrio. Voluit B. Petri
successon s cælo tantum debere innocentiam; ab Avito demum in eadem causa
nomine Episcoporum Gallicanorum ad Senatores Romanos scribente: Intellr
gin.us Symmachum Papam, siseculo primum fuerat accusatus, consacerdotum
suorum solatium potius, quam recipere debuisse judicium. Quod Synodus ipsa
laudabili constitutione prospiciens, causam, quam pene temere susceperat in­
quirendam, divino servavit examini. Similiter ab Innoc. 111. Serin. 2. de Conseer. Papæ: in tantum mihi fides necessaria est, ut, cum de caderis peccatis
solum Deum judicem habeam, propter solum peccatum, quod in fide committi­
tur, possim ab Ecclesia judicari; a Petro Damiani Concert, inter advoc. Reg.
el def. Eccl. Damnatio Papæ tam gravis et inexplicabilis est, ut non humanostê
divino duntaxat sit tractanda judicio; ab Ivone Carnot. 1. c. Ubi succumbunt
humana judicia, divina est expetenda misericordia. Ergo nec Pontificis
cause a Concilio generali judicari possunt, cum alias Deo soli non servari hæ
causæ, sed a Patribus judicium recusantibus ad Concilium Generale remitti
debuissent.
3°. Pontificem denique nec a generali Concilio judicari posse facto satis
eloquenti declaravit Syn. Chalcedonensis in ep. ad Impp. et in cp. ad Leonem,
Act. 3. relatis, scribens se damnasse Dioscorum propter alias et hanc prae­
cipue causam quia in primam sedem sententiam ferre præsumpsisscl:
disertis autem verbis Constantinopolitanum 111, dum Act. 10. can. 21. ail:
•Si synodus universalis fuerit congregata, et facta etiam fuerit de sancta Ro­
manorum Ecclesia quæris ambiguitas et controversia ; oportet venerabiliter
et cum convenienti referentia de proposita quæstione sciscitari, el solutionem
accipere aut proficere et profectum facere, non tumen audacter sententiam
dicere contra summus senioris Romæ Pontifices : denique Adrianus ibid.
Act. 7. per Petrum Diaconum improbata intolerabili Photii præsumptiuiu,
qua in Rom. Pontificem judicium instituere ausus esi, exemplis docet, nec
a Concilio generali id fieri licere, nisi in hærcsis crimine el ubi sedes Romana
ipsa concurrit vel prcecedit in judicando. I nde patet laudati Canonis (quod
adversarii volunt) sensum non esse 'nuncduntaxat, quod a Concilii sententia
in Pontificem abesse debeat irreverentia et audacia; cum in quolibet judicio
vel hoc sit observandum, vel a judice exerceri reverentia nequeat erga subdi­
tum, quem condemnat; sed istum, quod Concilium de controversiis circa
Rom. Pontificem reverenter interrogare, cl de iisdem solutionem, non dare,
sed accipere, ct juxta id, quod responsum est, proficere, non vero contra
Pontificem sententiam dicere, quia audacia est judicare dc eo. qui nullius

ROM. PONTIFICIS SUPREMA AUCTORITAS.

313

judicio subesi; ut ante Synodum Nicolaus scripserat, et Adrianos nernine
contradicente in Synodo conlirmarat.
Conf. Auctoritati pondus addunt rationes, quas laudati hactenus Patres
allerunt : Nicolaus quidem hanc, quia auctoritate sedis Aposlolicœ major non
ut; Aoriams istam, quia minoribus licitum non est resistere majoribus;
Pâtres Romani sub Symmacho sequentem, quia Sedi Aposlolicœ singularis
in Ecclesiis convenit potestas; Gallicani sub Leone eam, quia caput omnium
Iki Ecclesiarum est Pontifex; Ennodius illam, quia uni Petro dictum est,
super hanc petram cedificabo Ecclesiam meam : Avitus istarn, quia si subditos
iM esse terrenis potestatibus jubet arbiter cadi ; non facile datur intelligi, qua
td ratione vel lege ab inferioribus eminentior judicetur. Nam cum celebri prætepto Apostolus clamet, accusationem vel in presbyterum recipi non debere;
quid in principatum generalis Ecclesiæ criminationibus licere censendum est?
liem quia non minus diligenda est in Ecclesia sedes Petri, quam in civitate
apex mundi; denique, quia si Papa urbis vocatur in dubium, Episcopatus
jam videbitur, non Episcopus, vacillare. Sed de his nunc uberius.
I77. Dico II. Pontifex non tantum supra omnes Ecclesias particulares
seorsim et distributive acceptas potestatem habet, sed et supra omnes simul
ac collective sumptas, seu lotam et universalem Ecclesiam, quin ct supra
Concilium Generale.
Prob. P. p. Γ. Ex articulo 1 præsentis Capitis Petrus, ac consequenter
Romanus Pontifex, quia est fundamentum Ecclesiæ, habet claves regni coelo­
rum, cl est pastor ovium et agnorum; ideo oblinet potestatem supra Eccle­
siam: sed vi horum titulorum habet potestatem supra totam et universalem
Ecclesiam: quia imprimis tota el universalis Ecclesia est illa, quæ dicitur mea
seu Christi; refert rationem aedificii in petra fundati ; intelligilur per Eccle­
siam simpliciter ct absolute pronuntiatam: Christus etiam seorsim sump­
tarum et particularium nullum posuit fundamentum, sed tantum collectim
sumptarum seu universalis Ecclesiæ: deinde quia eadem tota et universalis
est regnum coelorum in parabolis maxime Matth. 13. expressum; et sicut
claves regni in omnes urbes collectim sumptas, sic et claves Ecclesiæ in par­
ticulares diœceses similiter acceptas designant potestatem ; demum quia agni
et oves Christi omnes unum ovile, unum ovile autem Joann. 10. v. 1G. uni­
versam Ecclesiam significat; el sicut per oves Mare. 14. v. 27. collectio dis­
cipulorum, 2. Parali p. 18. v. 16. universus Israel, et Matth. 18. v. 12. totum
•_'enus humanum, sic ct Joann. 21. v. 15. tota Ecclesia inlelligitur. Ergo cum
interpretationes textuum horum sinistra? partim superius reject® sint, partim a Catholicis adversariis ad primatum Petri admissum defendendum mi­
tigari debeant : earum nulla potest elidi potestas Petri ct Pontificis in uni­
versalem Ecclesiam.
Ex Articulo 2, constat Pontificem esse caput, pastorem, patrem, doctoremcl ducem Ecclesiæ: sed caput non solum membris seorsim sumptis,
sed loti corpori praeeminet; pater non singulis duntaxat prolibus, sed toti
familke praeesl ; pastor non ovibus solum, doctor non discipulis lanium, dux
mi militibus duntaxat singularibus præsidet, sed toti gregi, loti scholae, loti
• vercitui : ergo Pontifex similiter non fidelibus, Episcopis aut Ecclesiis divi'im duntaxat acceptis, sed omnibus simul et loti fidelium communitati,

I

9

IvLv
I*

*

W

s
' H
Ü -O
r

1

s
e·
\ ff 1i

Î.H

314

DE PHINCWS DIRBCTIVM.

EpLvoponim collectioni et Ecclesiarum universitati, h. e. unlvonali Erie,
siæ cum potestate præest.
t-jÈtew
3·. Ex utroque Articulo, Cone. Lugdunense II. Can. 2. Pontificem \«ai
Hectorem universalis Ecclesia-; Professio üdei Michael! Imp. a Clemente IV.
pra-scripla et Lugduni edita habet : ipsa quoque Humana Ecclesia swmnum ή
plenum primatum et principatum super universam Ecclesiam cailuiHcan.
obtinet, quam cum potestatis plenitudine ab ipso Domino in beato Petro rete
pii : Florentin, in unione cum Græcis delinit Humano Pontifici, in beato Prie,
pascendi, regendi ei gubernandi universalem Ecclesiam a Christo plenampSa.
talem esse traditam : Pavus III. in Bulla pro translatione Cone. Tridenlini
A. 15445. data inquit : Hegimini universalis Ecclesia disponente Dotninapmsidentes, nostri officii partes putavimus etc. Ipsurn Tridentinum Scse. tl.
c. 7. ait : I nde merito Pontifices nuu imi, pro suprema potestate, sibi in Erclesia unirerxah tradita, causas tpravâ/res suo poluerunt peculiari judicio
reservaret Idem Sess. 24. de Reform. c. i. monet : Humanus Pontifex, quam
sollicitudinem universa Ecelesia ex muneris sui officio debet, eam hic potissimum impendat. His adde Ambrosium in Comment, in 1. Timoth. 3, Leo­
nem ep. 84, Gregoriurn L. 4. ep. 32. el alios superius laudato».
Conf. I. In professione fidei ju\la decretum Cone. Tride.vtixi agnoscunt
omnes Humanam Ecclesiam esse omnium Ecclesiarum matrem et magistram.
Humanum Pontificem autem beati Petri Apostolorum principis successann
ac Jesu Christi vicarium : sed mater et magistra, non minus ac de patre et
ductore dictum est, universæ farniliæ et schola* præsidet : præterea sicut
constat successori earndem potestatem convenire, quæ penes prædecewm
fuerat, sic Petro supremam in Apostolicum Collegium juxta et in universam
Ecclesiam potestatem negari non posse supra ostendimus : dernum liquet
et vicarium participare p»testatern principali propriam, et Christum ex
titulis pluribus ac indubiis sibi debitam tenuisse potestatem in omnem ac
totam Ecclesiam; Inde Leo Senn. 3. de anniv. assumpt. recte ait : eaijwt
Christo potestate sunt propria, esse petro ejus r icar io cum ipso participatio!»
communia. Ergo.
Conf. //. Romanum Pontificem tenere primatum jurisdictionis in Ecclesia
catholica, asserunt omnes Catholici : primatus hujus partes constitutio
esse inspectionem eteuram universalem atque jus et facultatem ferendi teges
generales, ipsa notio rei ostendit : has primatus partes concreditas el debili’
esse Romano Pontifici, demonstrant producta superius argumenta. Atqui
illa universalis cura et potestas législatif a generalis ex sua natura respicit et
obligat lotam et univmalcm Ecclesiam. Ergo.
Prob. i*, p. Constitutio I.F.OMS X. Pastor fetemus in Cone. 1 .ater. V. Ses*. II.
promulgata sic habet ; « Solum Romanum Pontificem, tanquam auctoritatem
super omnia Concilia habentem, tum Conciliorum indicendorum, transfe­
rendorum ac dissolvendorum plenum jus el pot<»3tatem habere, nedum et
sacra Scriptune testimonio, dictis Patrum ac aliorum Romanorum Pontifi­
cum, sacrorumquc Canonum decretis, sed propria etiam eorumdem Conci­
liorum confisione manifeste constat, i» Auctoritatem, quarn huic enuntia­
tioni vindicant editionis locus, tempus, auctor ct acceptantes, corroborant
argumentorum, ad quæ provocatur, extantia et veritas.
Nam 1·. Scriptura testimonia, qua.· I’apam faciunt superiorem universe

ROM. PO.NTIHCIS SUPREMA AUCTORITAS,

Ecclesia*. multo magis praeferunt Concilio generali, quod illius figura tantum
e»lac repraweiilalio. idem quamvis locum halxdin dictis Patrum, Pontifi­
cum d Canonum; special im tamen de Omciliis ulterius probant,
* Gmxobiis L. <1. epist. 39. ad Ί hcoctisfam scribens : Si H. Petrus, cum
a fatibus culparetur, auctmrilalem, quam in sanctam Ecclesiam acceperat,
dlffuliwt, respondere poterat, ut Pastorem suum oces reprehendere non auiertnl : Sol si in querela fidelium aliquid de sua potestate diceret, doctor
a<jMududinis non fuisset : humili ergo eos ratione placacit; et Paschalis II.
inepi.it. ad Arcliiepisc, Poloniæ loqueris: Aiunt in Conciliis statutum non
ixeniri ‘.quasi Hmnanœ Ecclesia· legem Concilia ulla praefixerint,; cum omnia
Ciorilia per Ecclesia- ftomanœ auctoritatem et facta sint, et robur acceperint,
tl in nrum statutis Humana patenter auctoritas excipiatur; quibus adde
divinum. 1.7). recitatos : Code inter alias ab Alexandro VIII. A. 1690.
Au;. il. damnatas, hæc ordine. 29* est propositio : « Futilis et toties convulsa
«tasertio dc Pontificis Summi supra Concilium œcumenicum auctoritate,
atque in fidei quæstionibus decernendis infallibilitate. n
.?. Confitentur hanc Pontificis auctoritatem Concilia, imprimis exhibendo
obedientiam ; cum Ephesini Patres Act. 1. dicant, se coactos per Cœlestini
epistolam necessario venire ad ferendam sententiam : dein agnoscendo in
Pontifice auctorilativæ approbationis facultatem; secundum quod Patres
5ksni juxta epistolam Cone, Romani sub Felice 111. tribuunt Pontifici confirI dirmem et auctoritatem; Conslantinopolilani 111, in epist. ad Leonem ab
ndtin actis firmitatem ac consonantiam flagitant; Constantinopolitani IV. in
qet. ad Adrianum praeceptionibus Evangelicis gesta solidius confirmari
paunt : praeterea supremam illi {Mitestatem adseribendo; dum Chalcedopassim ct Patres Constantiuopolitaui HI. in epist. Synod. Pontificem
Appellant Caput et Antistitem unicersalis Ecclesiæ; Mart iniis V. autem in
ojTstionibus praescriptis jubet suspectum de hæresi interrogari : utrum
credat quod Papa canonice electus, qui pro tempore fuerit, sit successor
beati Petri, habens supremam auctoritatem in Ecclesia Dei?
Cwf. Potestas convocandi Concilia ct convocatis praesidendi, facultas praejtribendi normam et regulam definiendis in Concilio, auctoritas acta concifena rescindendi, vel irritandi et e contra probandi et roborandi, indicant et
Mdituunt verarn jurisdictionis su puriori talem in Concilia : sed hæc potestas,
i nlLiselauctoritas, etiam respectu Conciliorum Generalium, convenit Pontij ibus Romanis ; tum jure, quia Primatus Papæ apud Catholicos certus, fallitiliUs Conciliorum sine Pontificis interventu celebratorum asserta superius
d probata, e contrario infallibilitas Pontificis c cathedra loqucntis statuenda
■itrius et \indicanda, hanc superiori tatem fundant et exigunt : tum facto
dnm et exercitio perpetuo, ut singulas partes percurrenti manifestum fit.
Et quidem de I. et 3. abunde constat ex dictis praecedenti capite; cum
.·Conciliorum omnium actione generalium de Pontificis convocatione
et prandio conciliari Itstentur; acta aliquorum doceant, Canones 3““ ConsMotinopditani I. et
Chalcedon ensis a Pontifice rescissos; Concilia
Ariminew ac Ephesinum sub Dioscoro in irritum missa; robur denique
fimiilatcni ct auctoritatem statutis suis a Conciliis plerisque petitam et a
Mitke impertitam fuisse.
Del autcrn probatur, universirn quidem, tum ex actis Cone, genera-

Λ

316

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

limn III. IV. VU. et VIII. narrantibus, quod Patribus proposita fuerit Pontificis
epistola suscipienda et subscribenda : tum ex testimoniis Theodori Studiis
et Nicolai I. Pontificis. Eorum prior in ep. orthodoxorum Episcoporum
nomine ad Michaelem Balbum, congregationem pro ineunda cum Iconomachis concordia imperantem, scripta sic loquitur : Jam vero sermonem refel­
lendi causa cum heterodoxis conferre, Apostolico mandato repugnat minimeque convenit, nisi ad corruptionem tantummodo: propterea ne hisceretquidev
contra præceptum audemus. Quods i quid est hujusmodi, de quo ambigat aut
dissidat Magnificentia vestra posse a Patriarcha dissolvi, jubeat magna ipsiui
manus ad communem utilitatem a veteri Borna suscipi declarationem, prM
olim et ab initio paterna traditione transmissus mos fuit : posterior autem in
ep. 10. adBasilium lmp. sic scribit: Hæc sunt, quæ de his Sedes Aposlolie»
statuit : hæc sunt, quæ vos tanto studiosius oportet amplecti, tanto sulliciliu
observare, quanto certius nostis, quæ ab ea statuta fuerint, hæc universalem
semper Ecclesiam tenuisse; ita ut contra singulos errores in Ecclesia exortos I
prior hcec secundum primatus sui auctoritatem senlentice terminum dederit·. I
et ita demum universalis Ecclesia, licet aliquando per aliquantulum tempora I
in quibusdam reluctata sit, quæ illa tamen probavit, quandoque probaverit,
et quæ illa refutavit, ista refutaverit.
|
Speciatim etiam de Nic.eno et Constantinopolitano 1. colligitur tum ex ep. I
Athanasii ad Solitarios, tum ex litteris Damasi ad Paulinum Antiochea, apud I
Theodoretuin et synodo Born. A. 379. celebrata; quorum ille testatur Syl- I
vestrum per Osium damnasse Arium jam ante Syn. Nicænam : hæc autem
ostendunt a Damaso pnedamnatos fuisse Apollinarem et Macedonium, anti­
que cum haereticis connumeratos a Romanis Patribus, quam Cone. Constai?
tinopolitanum celebraretur. Porro luculentius demonstratur de Orientalibus
reliquis.
I
De Ephesino quidem Gennad. L. de Scrip. Eccles, c. 5-4. narrat Cœlestinum decreta Synodi contra Nestorium dictasse, volumine ad Orientem et
Occidentem pramisso; Patres ipsius Synodi 1. s. c. fatentur, se litteris Ponti­
ficis cogi ad damnandum Nestorium ; Xystus Ccelestini successor ad Joanuem
Antioch, scribens ita inquit : Expertus es negotii pressentis eventu, quid iit
sentire nobiscum; B. Petrus in successoribus suis, quod accepit, hoc tradidit.
Quis ab ejus se velit separare doctrina, quem ipse inter Apostolos primum
Magister educit ?
Nec minus de Chalcedonensi patet, tum ex ep. Leonis ad Concilium ili
scribentis: Unde rejecta penitus audacia disputandi contra fidem divinitus
inspiratam, varia errantium infidelitas conquiescat : non liceat defendi, quod
non licet credi: cum plenissime per litteras, quas ad Flavianum misimus,
fuerit declaratum, quæ sit de sacramento Incarnationis pia et sincera confes­
sio: tum ex Judicibus conciliaribus , post similem Legatorum adhortatio­
nem , ita Patres urgentibus : Ergo addite definitioni secundum judicium
Leonis duas esse in Christo naturas.
Quin etiam de Constantinopolitano II. Acta docent, laborasse Patres.ut
persuaderent omnia a se fieri ac decerni secundum Vigilii sententiam,
ideoque Collât. 1. professi sunt, epistolas Rom. Pontificis ad dogma pertinen­
tes æquali veneratione ac sacra Evangelia suscipi.
De Constantinopolitano 111. testantur littera Agathonis ad Synod, et hnpp.

ROM. PONTIFICIS SUPREMA AUCTORITAS.

317

scripte in hæc verba: Personas prœvidimus ad vos dirigere, quæ nostram
Mijlji'sltoiiein, in qua Aposlolicœ nostrœ fidei confessionem prœlibaviinus,
offtrrt debeant, non tamen tanquam de incertis contendere, sed ut certa atque
immutabilia compendiosa definitione proferre etc. Item Patres in ep. ad
Pontificem : Litteras a vestra Beat iludine ut a Summo Apostolorum vertice
dicine perscriptas agnoscimus, per quas exortam nuper hœrelicam sectam
depulimus.
Praterca dcNic.eno Π. comprobant lilteræ Adriani ad hnpp. et Tarasium,
quæ decernunt, post Summorum Pontificum definitiones non amplius esse
lecumdubitandi dc cultu imaginum, velanlquc ipsam synodum transire limi­
tes ab illis fixos; et Patres similiter subscribentes, secundum synodicas bea­
tissimi Papœ Senioris Romæ Adriani epistolas, sacras a se imagines suscipi.
Tandem dc Constantinoiolitano IV. et lilteræ Adriani ac Nicolai et
Actiones plcræque testimonium ferunt, ex quibus sufficiat formula veniæ
resipiscentibus dake : Suscipimus vos secundum prœceptionem Papœ nostri
Adriani propter libellum pœnitentiœ : verba itidem Legatorum Photianis in­
gressum primo prohibentium: Nobis non licet rescindere judicium sanctorum
Rm. Pontificum ; hoc enim contrarium est canonicis institutionibus; tum
autem sub conditione permittentium: Ingrediantur; sed non propter conten­
tionem advocamus eos; sed ut tantum beatissimi Papœ Nicolai epistolam
audiant.

178. Objic. I. Convocationem et præsidium Conciliorum non tribuere Pon­
tifici superioritatem, sed facere tantum primum inter pares, aut eminentem
super singulos, sicut Decano respectu Capituli accidit.
Λ, Quod convocatio ct præsidium sit de necessitate, ita ut sine illis Con­
cilium sit nullum ; ut docent monumenta num. 140. et 142. allata: quod
■ Primatus Pontificis non sit honoris tantum et ordinis, sed potestatis ct juris­
dictionis: quod auctoritas ejus non emineat singulis duntaxat sed universæ
Ecclesiæ; ut nuper ostensum est.
/nsl. 1. Canones fuisse invalidos et synodos irritas non tam propter rescis­
sionem Pontificis, quam tum ob repugnantiam sive cum Nicænis canonibus
sive cum regulis fidei antiquis, tum ob defectum universitatis in his Conciliis,
et Occidentis dissensum.
R. 1‘Quod ergo Concilia, sine assenliente aut dissentiente Pontifice, errare
possint, atque hinc superiore egeant, a quo reformentur : 2°. quod ad uni! viTjitatcm requiratur auctoritas Pontificis; cum Ephesino Conciliabulo et
SynodoChalcedonensi adfuerint Legati Occidentis, et cum Ariminensi in Oc­
cidente conspiraret Seleucicnse in Oriente: 3°. quod Pontificio dissensui tri­
buente sint partes præcipuæ ; cum de Chalccdoncnsi Canone, qui æqualis
alias auctoritatis erat cum N'icæno contrario, id ostendat ipse Anatolius, tum
Episcopus Constanlinopolilanus, in ep. ad Leonem, qua se excusans culpam
I tene in Clerum transfert et sic emollit: Cum et sic gestorum vis omnis et
■rfrmalio auctoritati vestras Beatitudinis fuerit reservata; de Ariminensi Dvivstrincp. ad Orientales: Numerus Episcoporum, qui Arimini congregati
fvrmt, praejudicii vim (tabere non debet, quandoquidem factum illud est non
i wwlientc Romanorum Episcopo, cujus ante alios oportebat exspectare sentflitiamjde Ephesino latrocinio Gelasius ep. 13. ad Epp. Dardaniæ: Diosco-

'.VU
ii;

318

ηκ principiis directtvis.

b

rwmwcwnite Wis Prœsulem sua auctoritate damnavit Sedes Apostolical
impiam Synodum non consentiendo submovit.
|
Inst. 2. Confirmationem petilam et datam fuisse tantum honorariam, ac
simplicis consensus et adhæsiouis, non auctoritativarn autem,et quævaloraii
tribueret; adeoque. nec ex irritatione nec ex confirmatione hujusmodi colligi I
Pontificis superioritatem.
_
I
Λ. Quod honorarium non sit. quod Arelatenses ad SylvcstrumelSardicensesadJvuvM dicunt optimum et comjruentissimum ; Ephesini autem aci. 5.
necessarium: quod meraadhasio non interveniat, ubi præterconfinnalumtn
auctoritas Romance Sedis postulatur, ut de NicænisSyn. llomanasub FeliceIII.
lestatur; aut ubi Sedes Apostolica consentit et Ii. Petri auctoritate con/innal,
ut Leo in ep. ad. Synod, sextam scribit : quod confirmatio Pontificia sit aucturitativa et valorem tribuat; cum sine mtWs a Pontifice ad Ecclesias litteris,
non recipi Concilia declaret in ep. Apologetica Adrianos ; Synodos autem
egere Romana sede, ut firmentur et custodiantur, ep. 8. de Leone ostendat
Nicolaus.
Inst. 3. Ouod etiam Athanasius. Nazianzcnus. Cvrillus Alex.. Joannes Antiochenus et Proclus scripserint epistolas dogmatis præformalriccs, sine auc­
toritatis tamen hinc colligendæ sequela.
R. Quod multiplex discrimen sit inter Patrum in Synodi sexta? Prosphonctico laudatorum el Pontificum Dainasi ac Leonis litteras dogmatis pronun­
tias. Illi enim ad singulares solum, Athanasius scilicet ad Epictetum, bres.
Nazianzcnus ad Cledonium. Joannes ad Proclum. Proclus ad unos Armenœ
scribebant ; Leo autem ad universos, Damasus ad unum quidem Pauliuum
Antiochenum, sed Orientis totius sollicitatione provocatus, litteras inscripse­
rant : in prioribus attendebatur sola doctrina et sanctitas ; iu posterioribus
• sedis auctoritas : a primis liebat propriæ quasi fidei professio et aliorum dun­
taxat adhortatio; a postremis definiebatur dogma, imperabatur assensus,et
sub interminatione rumpendæ communionis obsequium urgebatur : cum
quibus si quid commune in scribendo habuit Cyrillus Alexandrinus, auctoritati Pontificiæ id debebat, cujus vices tum in Oriente gesserat.
Inst. 4. Quod Chalcedon enses maxime Patres subscripserint Leonis litteris,
oh earum cum Synodis pi iori bus consonantiam.
R. Quod subscriptionis ratio, ex consonantia epistolae Leonis cum prioribus
synodis deducta, nec excludat aliam, nec una in Actis afferatur, nec forsan
sola sufficiat, aut tota credulitas in tribus primis Conciliis exhauriri
debeat.
Inst. 5. Quod idem respectu Cœlestini fecerint Ephesini ob assensum Occi­
dentalium, quorum Legati cum missis Pontificiis plerumque in Conciliis
Orientalibus aderant : ut adeo subscriptionis ratio non referatur ad Pontificis
auctoritatem.
II. 1’. Quod ipse Occidens a Romano Pontifice universim fuerit pendulus:
ideoque qualiscumque ex Occidentis consensu desumpta ratio in Pontificiam
auctoritatem resolvatur : 2°. quod missi nomine Occidentalium Legati plcrique a Romana Synodo instruebantur; cujus auctor ct dux perpetuus erat
summus 1 ontifex . 3°. quod discordiarum in Oriente ortarum pugnæ cl com­
positiones partim Occidentalibus non fuerint cognita , partim post rem
peractam, et quidem interprete Romano Pontifiœ. primum communicat®,

ROM. PONTIFICIS SUPREMA AUCTORITAS.

319

atque lùnc ab Occidentis sententia motivum decidendi nequiverit Orienti
advenire.
Prioris vestigium quoddani est vel in ipso Cone. Nic.eno 1. cujus canones
claclaetiaui post alterum suculum apud Occiduos, maxime Afros, nec exlabanl nec innotuerant; documentum autem luculentius habetur de Nicæno 11.
de quo Francofordieuses Patres vel nihil vel parum rescivisse historia docet :
Posterioris autem testimonia, maxime de Ephesma el Chalced< mensi synodis,
præbel Canon 1. Cone. Aureliauensis V. ita pronuntians : Eutychelis ct
Xalorii sectas, quas Sedes Aposlolica condemnat, similiter et nos easdem
cum suis auctoribus et sectatoribus exeeramur: Avitus in ep. ad Hormisdam
• sic loquens : Eutychelis igitur Nesloriiquç damnatio, quos jam dudum per
Pnedecessures sanclce Sedis vestra calcavit auctoritas, ad notitiam nostram
Apxdolicœ diligentia? provisione perlata est; Idalius denique in Chronico
iuquicus: De Gallus epistola deferuntur Flaviani Episcopi ad Leonem missæ,
cum script is Cyrilli Alexandrini ad Nestor i um de Eutychele Ebionita hœretico,
cl Leonis ad eumdem responsa, quœ cum aliorum Episcoporum gestis et scriptis
pr Ecclesias diriguntur. Ex quibus patet invalidam esse Excipientium pos­
tremam collectionem.
Objic. II. Scriptura tribuit Concilio generali supremum ct infallibile judi­
cium: P. es Matth. 18. v. 15. elseqq. Si peccaverit in te frater tuus, corripe
nuninterteet ipsum solum :si te non audierit, adhibe tecum unum vel duos :
deos non audierit, dic Ecclesiæ : si Ecclesiam non audierit, sit tibi sicut
tlhnicus et publicanus : nomine autem fratris venit etiam Pontifex, qui hoc
nomine sæpe compellatus est ab Episcopis, el est filius Ecclesiæ; poteslque
peccare, quoniam et ipse circumdatus infirmitate : nomine autem Ecclesiæ
indicatur Cone, generale, utpote illius repræscntativum : 2°. ex cod. v. 18.
habetur : Quacumque alligaveritis super terram, erunt ligata et in cœlo : et
ijwcumque solveritis super terram, erunt soluta et in cœlo : his xerbis autem
textui de Ecclesia annexis, docetur potestatem in quemcumque peccatorem
Apostolis saltem simul sumptis competere.
B. nd Arg. N. Assert. Quod in picrisque non tangit quæstionis statum,
tribuens Ecclesiæ seorsim sumptæ a Pontifice, quod tantum eidem cum illo
conjunct® convenit.
·
,
M
Adprob. 1. R. 1°. Fratris nomen subin usurpatura nihil detrahere auc­
toritati Pontificis, ostendit Christi exemplum, Apostolos etiam fratres com­
pilantis; nec alteram filii vocem officere, docet Pius 11. in Bulla retract. A.
IW3. data dicens : Etsi Ecclesiæ filius sit Pontifex propter regenerationem j
ffopter dignitatem tamen pater habetur: et sicut filiationis causa debet ipse
Ecclesiam venerari tanquam matrem, ita prælationis causa praefertur ei, ut
pisb/r gregi, princeps populo, rector families. 2n. Pontificem,quantumvis poe­
tare possit, non posse tamen judicandum deferri ad Ecclesiam, et sic hunc
'alum non perlinere ad Pontificem, ostendunt arg. pro 2’ p. 11C theseos allata:
ileoque Pontifice peccante, oportet ac restat recurrere ad Deum, qui eum ipse
I
endet, vel de medio subtrahat ; ut I). Th. in 4.1)ist. 19. L. 2. A. 2. Q. 3. ad
'?undnmscribit. 3°. Si Ecclesiæ nomine hic veniat Concilium cum capite;
•nili·adquæstionis propositum non spectat: si Concilium sine capite; textus
Concilio non convenit, cum ejusmodi Concilium non repraesentet universam
Ecclesiam; utroque tandem sensu absurdum postulatui·, convocatio scilicet

i

■··

H

J
I

320

i*E nuNCipns ihhectivis;

Concilii generalis pro quolibet fratris refractarii peccato : unde rectius, ts
eundum alibi dicta, Ecclesiœ nomine inlclligitur Praelatus Ecclesia·.
Ad prob. 2. Λ. Apostolis tam simul quam singillalim speciatis convenisse
jurisdictionem spiritualem in peccatores sibi subditos, ultro fatemur: Pelnim
autem fuisse eorum subditum, vel Apostolos seorsim a Petro sumptos repré­
sentasse totam Ecclesiam, vel conjunetim cum illo sumptos spectare ad
praesentem controversiam, tria sunt quæ negamus.
/nsl. 1. Idem constat rursus : 1". ex figura Ecelesiæ, quæ columna cl firma­
mentum veritatis ab Apostolo dicitur, et contra quam porta' inferi, teste Christo,
non prœvalebunl : 2°. ex forma propria; cum Gone. Hierosolymitanum. Ad.
13. scripserit : J/sum est Spiritu/sancto et nobis: 3°. ex Dei promissione
Matth. 18. v. 20. Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in
medio eorum. Ergo.
Ad prob. 1. R. Elogium hoc omnino proprium est Ecelesiæ, instructæ suo ca­
pite, ut l.adTim.3. insinuatur, et fundatæ super petram, ut Matth. 16. dicitur,
adeoque Ecelesiæ cum summo Pontifice conjunct® : ad hanc vero comparatio
nostra et quæstio non refertur.
Ad prob. 2. R. Nec hoc Concilium fuit sine summo capite; cum Petrus
inibi primam sententiam dixerit : nec fuit universale; cum neque Apostoli
neque Episcopi jam constituti interfuerint aut evocati sint omnes. Quare,
nisi infallibililatcm hanc ad donum Apostolicum referas, eamdem vindicabis
non tantum œcumenico, quod sine praejudicio theseos nostrae largimur
sponte, sed et particulari cuilibet Concilio.
Ad prob. 3. R. Quod et qua ratione allatus textus pro auctoritate Cone.
Œcumenici valeat, num. 132 declaravimus: ex ibidem dictis autem constat
titulum œcumenici nec copiosiori praecise multitudini competere, nec rariori
conventui negari ; cum non numerus, sed auctoritas Christi in Vicario resi­
dens illum largiatur.
Inst. 2. Patres consentiunt potestatem clavium immediate datam esse
Ecelesiæ. Eas enim 1°. datas esse Apostolis et pastoribus omnibus, dicunt
Cypr. de unit. Eccl., Ambr. dedign. Sacerd. c. 2, Chrysost. Homil. 79. in
Matth., Micron. L. 1. contra Jovinianum : 2°. Easdem Petro quidem, sed
ut Ecelesiæ signum, figuram et personam gerenti, traditas docet Aug. Enarr.
in Psalm. 30. et 18, Tr. in Joan. 30. 118. et 124, Homil. 27. et 30. aliisque
in locis :3e. Ipsam denique Ecclesiam, cui dalæ sint claves, diserte expri­
munt Fulgent. L. de Fidec. 3, Gregor. L. 0. Exposit. c. 16, Beda in c. 21.
Matthæi. Érgo cum superior sit, qui potestatem immediate habet, eamque
alteri communicat, Ecclesia superior est Pontifice.
R. N. Assert. be quo vide Tract. de Leg. et num. 176.
Ad prob. 1. c. Ant. sed .V. Cons. Apostoli enim divisim accepti Ecclesiam
nec plene constituunt, nec repraesentant : collective autem sumpti, sive cum,
sive sine Petro, alterutrum defectum iterato jam reprobatum trahunt.
Ad prob. 2. et 'i. R. Repetenda hic veniunt, quæ num. 137. in resp. ad
prob. 2lm breviter sunt dicta : Petrum nempe figuram ac personam Ecelesiæ
obiisse, ut Rex Regni et Princeps civitatis vices gerit : potestatem autem
datam esse Ecelesiæ finaliter, quatenus hujus causa ct ad hujus utilitatem
illa conferebatur Ecelesiæ Praepositis. Cteterum duplex loquendi ratio, mys­
tica et minus litteralis, hic a Patribus usurpata fuit occasione hæreticorum:

ROM. I'ONTIFICIS SUPREMA AUCTORITAS.

I

321

prior quidem contra Montanistas, qui dixerunt potestatem pdccaladimittendi
in Ecclesia cum Petro interiisse : posterior contra illos qui cliarn extra
Ecclesiam dimitti peccata posse contendebant,
Inst. 3. Ipsi Po.xtutc.es fatentur Concilia sibi superiora: Nam 1°. Julius,
Cœleslinus, Leo, Simplicius, Agapetus, Gelasius ct alii contestantur, Conci­
liorum cantines sibi dominari, se autem contra illos nil posse dispensando
aut abolendo : 2°. Tum alios, tum ipsum Pontificem, delinquentes deferen­
dos ad Ecclesiam asserunt Gheg. !.. 4. epist. 38. scribens Joanni ConstantiiWpolilano: Quidquid facere humiliter debui, non omisi; sed quia in mea
corrrptiune despicior, restat ut Ecclesiam debeam adhibere ; Nicolaus in episL
ail Lothar. Regem monens : Prcecace, ne duos vel 1res testes adhibeamus,
imo cero ne hoc Ecclesiœ dicamus, et, quod non optamus, fias sicut ethnicus
d publicanus; Sylvester II. in epist. ad Seguin. Senon. aiens : Instanter
dico, quod si ipse Rom. Pontifex in fratrem peccarit, sœpiusque admonitus
Ecclesiam non audierit ; hic, inquam, Pontifex habendus est sicut ethnicus
elpublicanus : 3°. Causas, non a sc, sed a Conciliis terminari posse ac debere^
scripserunt Siricius ad Cone. Capuanum de causa Bonosi, Innocentius I. ad
Cieram Constanlinopolitanum decausaS. Chrysostomi, Innocentius III. L. 3.
Regesl. IS. epist. 104. de causa Philippi Augusti Regis Francise.
Λ. .V. Assert. Quoad prob. Ad 1. Responsum jam est num. 173. solutione
ad prob. 2lni data; quæ cum Pontificum hic nude appellatorum facta expo­
nat, recolenda est. Adde his dicta ct facta contraria, num 171. a nobis
prolata.
.Id 2. D. Pontifices tum alios tum sc deferendos asserunt ad Ecclesiam,
intelligent) per hanc suum tribunal aut personam suam publicam, C. intelligcndo Concilium aut aliud quid a se distinctum, N. Ita certe exponit
S.Tnoii. 1. c. Quæst. 2. ad i. dicens : « Prælalus potest dupliciter conside-1
rari, aut secundum quod judicio præsidet; ct sic dicere Prælato est dicere
Ecelesiæ, et sic debent prius testes adhiberi, quam Prælato dicatur : aut
Citra judicium existons; el sic dicere Prælato non est dicere Ecelesiæ, sed
personæ quæ potest prodesse ct non obesse ; et secundum hoc debet prius
dici Prælato quam aliis testibus. » Ita etiam declarat factum duorum Pon­
tificum priorum ; cum Gregor, episl. 30. et 39. edixerit Joauncm ConstanImopolitanum perdidisse /idem ct esse Antichrist i prœcursorem, Nicolaus
autem Lothario excommunicationem indixerit; uterque sine habito vel
indicta Concilio eousque progressus. Quod a Sylvestro pronuntiatum addi­
tor, Pontificis confessio non est, sed Gerberli Arehiep. Rhcmensis, ante Pon­
tificatum carens auctoritate scriptum, quando is a Papa depositus ct contra
Aposlolicam sedem erat animo exacerbatus.
Ad3. /L Assertum si teneret, Pontificem particulari etiam Synodo subji­
ceret; quod quam certo sequeretur, cum memorata Concilia fuerint particu­
laria, tam est absurdum et a nemine admissum : sed falsitatem ostendit
brevis causarum expositio.
P. Etenim, cum Bonosi Ep. Sardiccnsis causam Cnpuana Synodus Anysio
Ep. Thessalonicensi commisisset, is autem ob occurrentem difficultatem
judicium retulisssel ad Silicium, hic recusavit rem cognoscere, non quidem
ob defectum potestatis, sed tum quia cognitio causæ ob distantiam loci
et absentiam agentium facile suscipi non posset, tum ne videretur Pontifex

ΠΕ PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

quasi subdelegatus a Concilii delegato rem judicare : quam utramque ratio­
nem Siricins in suo responso attigit.
2°. Nec Innoc. I. fassus est Chrysostom i causam a sc definiri non pose;
cum potius sententiam pseudosynod i ad Quercum resciderit, clChivsosk>
mum sedi su® restituerit : scripsit tamen ad causam penitus finiendam
necessarium esse Concilium ; quam necessitatem imponebant populi divos
studia. Episcoporum æmulalio et odia, aube artes et violentia.
3°. Recte Inxoc. III. scripserat Philippo Augusto nihil Sc audere aut defi­
nire aut dispensare pro dissolvendo matrimonio ejus consummato ; cum re?
ex verbis Christi indubia esset, id non licere. Addidit vero: Si super Aoe
absque deliberatione Generalis Concilii determinare aliquid lentaremus, pra­
ter offensam el mundanam infamiam, quam exeo possemus incurrere, forsan
ordinis et officii periculum immineret: non quasi plus aliquid concilium
posset contra jus divinum; sed ut Pontifex ostendendo multiplex damnuin
ex concessione in se redundans, quod averti non posset nisi in casu impossi­
bili agentis secum contra jus fasque Concilii, honesto et humano etiam
titulo declinaret Regiam sollicitationem.
Inst. 4 Tam facta quam dicta Conciliorum Generalium ostendunt horum
supra Pontifices superioritatem. Nam Concilium Constantinopolitanum III.
damnavit Honorium : Pisanum deposuit Benedictum XIII. et Grcgorium XII.
quam pœnam in eosdem repetiit Constantiense, extensa eadem in Joannem XX111; imo Basilcense Eugcnium IV olcinniiis etiam abjecit.
R. ad Arg. .V. Asseri. quod alteram controverskc partem non observat,
arguendo potissimum a Pontificibus dubiis aut hæreseos insimulatis; cum
tamen dc certis, legitimis ct fidelibus thesis sil posita. Exempla mox dic­
torum occurrunt in factis objectis. Hoxorius enim arguebatur hæreseos.
et ob ejus sive favorem sive crimen damnabatur; el quidem jauiduduni
mortuus, ubi nulla amplius potestate vigebat. Pncterea si judicium hoc
latum est probante sede Apostolica, conjunctum cum Pontifice habetur
Concilium, et cessat systema controversi® : si nolente aut non probante hac
sede res evenit, in Patrum facto deest auctoritas, huic judicio communius
adseripta. Actio Pisana in Bof.dictüm et Gregorivm auxit,prosecutio Conslanlie.usis in eosdem et Joannem sustulit schisma; proinde utriusque potestas
ferebatur in Pontifices dubios, de quibus non disputatur.Depositio Eigexiia
Basileensibus tentata, ausus erat seditiosus, non solum a Concilio Florentino
damnatus, sed reprobatus etiam a lota Ecclesia et posteritate.
Inst. F>. In Cone. Florentino Sess. 9. Bessario assumpsit tanquam princi­
pium, eui a Latinis non legitur contradictum. Ecclesiam Romanam, quanta
facultate polleat, minus lumen pollere synodo cccumenica et Ecclesia univer­
sali. Decretum autem unionis cum Græcis. asserens Romano Pontifici potes­
tatem gubernandi imiversam Ecclesiam.adjicit hanc restrictionem:Secundam
quem modum ct in aciis Conciliorum wcumenicorum et in sacris canonibus
continetur: qua; lectio vulgata.· huic : quemadmodum etiam in actis etc. præfetenda est; Ium quia gratam vim καθ’ ον τροπον και £ν τοΐς -οακτίκοι; etc.
aviiiidte expt iniit . Ium quia Blondi, Pontificii hoc temp *rc Notarii, ct
Vigeni est interpretatio.
/i. quoad prius. Nec ex eo quod Bf^ario mtn disputandum afferat hanc
propositionem, illa vertfm est principium; cum ibidem etiam addat : VteN

HOM. PONTIFICIS SUPREMA auctoritas;

323

latntn volumus Itérèrentiam restrain, a nobis facultatem (addendi aliquid
symbolo) hanc negari universal Ecclesia: et Synodo etiam acumen iere
quod oppido falsum est : nec verum est, quiaa Latinis non sit contradictum :
quoniam id vel non constat; cum opposita tunc a Rhodio etiam cætera in
Actis ftdnotata non legantur; vel contradicendi non erat tempus; quia mox
alteram post sessionem a Card. Juliano prior de additione controversia fuit
abrupta : vel expresse contradicendi non erat necessitas; cum aliis albu­
mentis continuo probaretur additionis potestas. Prætcrea verum esse poterat,
hoc nempe sensu, quod Ecclesia Romana minus extensive, certe ct facile
polleret, quam Ecclesia el Synodiis universalis.
Quoad posterius, nego fieri restrictionem, sed est comparatio aut potius
inductio exercitii ct usus in Conciliis et canonibus patentis; quæ per verstonem et auctoritatem indicatam non turbatur, cum pro retinenda nostra
etiam accedat frequens in hanc significationem usurpatio græcarûrii vocum,
elcommunissimus Interpretum sensus.
179. Objic. III. Cone. Constantiense Scss. 4. sic decernit : Quod ipsa Syw·
dus in Spiritu sancto legitime congregata, Generale Concilium faciens, Eccle­
siam Catholicam militantem reprœsenlans, potestatem a Christo immediate
habet, cui quilibet, cujuscumque status vel dignitatis, etiam si Papalis exis­
tai, obedire tenetur in his (pia: pertinent ad fidem et extirpât ionem dicti schis­
matis dreformationem generalemEcclesiæ Dei in capite ct in membris: Scss. 5.
autem idem repetit ct addit : Item declarat, quod quicumque cujuscumque
<:mditionisstatus et- dignitatis etiamsi Papalis, qui mandatis, statutis vel ordi­
nationibus aut preeeeptis hujus sacra: Synodi el cujuscumque alterius Concilii
Generalis legitime congregati, super prœmissis seu ad ea perlinentibus factis
al faciendis, obedire contumaciter contempserit, nisi resipuerit, condigna:
pmitentiœ subjiciatur et debite puniatur, etiam ad alia juris subsidia, si opus
fuerit, recurrendo. Quæ quidem decreta postmodum ab ipso etiam Eugenio
in Bulla Dudum, a Basileensi autem Concilio repetitis quinquies vicibus fue­
runt confirmata.
R. Uiiivcrsim : Sensum horum decretorum saltem dubium esse ct contro\ersum, ostendunt Pu 11. et Gregorii XII. contraria declaratio, Joannis de
Turrecrcinata oppugnatio, Gersonis ct Petri de Alliaco, licet adversariorum,
haesitatio, et Theologorum, Nationum, excepta Gallicana, omnium diuturna
et fere communissima repugnantia : qui si talis non foret, sed ad adversa­
riorum mentem sancitus, nemo Catholicorum illi contradicere posset sine
lurescos nota, quemadmodum etiam Basilccnses in postrema sua epocha
statuere sunt ausi : hanc tamen sequelam ct censuram tanquam absurdam
et immoderatam cajamætatc repudiarunt omnes, et nullus etiam hodie
«adversariis facile tticbilur. Quod confirmationem decretorum jactatam
atliwl, eam ab Ecgf.mo factam esse non evincitur ex Bulla Dudum, in qua
Principum armata suasione, terrore schismatis el temporum iniquitate per­
motus Pontifex dissolutionem Concilii a se faciam el Bullas hanc elocutas reven
avit. Conciliuniqiic Basileensc legitime emptum ac continuatum drrlawit.
5am P. hæc faciens, progressum quidem Concilii, non autem decreta appro­
bi» it: ut declarasse Eimenium Turrecrem. L. 2. Sum. c. 100. testatur; et

321

ÜE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

olim DamasnsConstantinopolitanum, Leo Chalcedoneuse, el Murtinus Cons·
lauliense Concilium approbantes, non omnia hinc decreta affirmasse inlelliguntur. 2". In Bulla Dudum ncc dissolutionem revocat, nec continuationem
prolwt simpliciter, sed sub hac conditione gemina, imprimis til omnia d
singula contra auctoritatem Pontificiam facta el gesta per dictum Concilium
prius omnino tollantur et in pristinum statum reducantur; deinde ut mitti
ab eo Deputati ad prœfati Concilii pries identiam cum effectu admittantur;
quarum neutra tamen est expleta. 3°. Hinc in epist. ad suos in Germania
Legatos,apud Raynald.ad A. UiG. scribit suscipi ac suscepta esse a seCunsI antiense et Basilecnse Concilia, absque tamen prœjudicio juris, dignitatis tl
prœeminentiœ Sedis Apostolicie ct potestatis sibi concessa. 4". Demum Idem
Eugenius in Bulla Moyses, ejus Legati in Concilio Moguntino et Bituricensi,
quin ct Card. Arelatensis hic contrarius, abhorrentium Pontificis ab his decre­
tis contestantur.
Ex his porro apparet nec multiplicatam a Basileensi confirmationem
valuisse quidpiam; cum illud consensum Pontificis nunquam habuerit,
adeo ut, pace postmodum inter Nicolaum Eugenii successorem et Basileenses
tandem facta, non approbata fuerint, nisi quæ gesta erant circa censuras el
causas beneiicialcs. Sed specialirn adhuc videre juvat, quam multiplici ev
capite laudatis Decretis omnis detrahatur auctoritas. Itaque progrediendo ex
ordine ab uno ad alium receptum :
/L L Decreta hæc valere tantum pro tempore orti circa Pontifices SCHIS­
MATIS, et de PAPIS DUBIIS; minime autem extra hujusmodi schismatis
tempus et de Pontificibus certis. Veritas responsionis constat :
1°. Ex Verbis Decreti : sic enim incipit : Hæc sancta Synodus Constantiensis, Generale Concilium faciens pro extirpatione pressentis schismatis et
unione ac reformatione Ecclesiæ etc. : pergit autem in textu primi ita : 01*·
dire tenetur in his quæ pertinent ad fidem et exhrpalionem dicti schismatis:
el in contextu secundi his verbis : qui hujus sacrœ Synodi et cujuscumqw
alterius Concilii Generalis legitime congregati super praemissis, (extirpationc
scilicet præsentis schismatis et unione ac reformatione Ecclesiæ) seu ad ea
perlinentibus etc. In illo autem schismate tres fuisse Pontifices Ecclesiam in
diversa scindentes, eosque dubios ac demum depositos, ex Conciliorum
historia liquet.
2°. Ex Factis Concilii. Tres nationes contra unam Gei manicam suffragium
pn»reformatione Ecclesia* electioni Papæ praemittenda ferentes, hanc ratio­
nem afferunt, quod Papa electus ligari non possit : ipsum autem Concilium
Sess. 39. decernens, a Papa singulis quinquenniis Concilium congregandum,
ubi §. 1. de exeeutione a Papa certo praestanda loquitur, nullam pœnam
indicit : ubi autem
2. de eadem exeeutione tempore schismatis ct dubii
Pontificis agit, poenas statuit. Similiter quamvis in Sess. 5. decrcto adjeclæ
sint pœnæ ; tamen in Sess. 38. ubi decernitur, Pontificem mox eligendum
debere Ecclesiam reformare, poenarum mentio iit nulla. Demum cum put
electionem Martmus, paucis decretis editis, nollet ulterius progredi ; Coucilium facile cessit, non ausum coacliva potestate erga certum Pontificem uti.
3". ExTestibvs. Eugenius IV. in Bulla Moyses Florenti® data damnat pro­
cum Basilcensium sensum de Decretis Constant iensi bus : damnari autem non
poterat, si illi existimassent de tide. Papam dubium subesse Concilio ; ersii

ROM. PONTIFICIS SUPREMA AUCTORITAS.

325

cum cerium Pontificem subderent Concilio, et in hoc pravurtl sensum habe­
rent, sensus Concilii Constanliensis erat tantum de dubio. Eneas Sylvius,
in oratione Viennro habita, non loqui Constantiense de Pontifice certo, nisi
in casu hæresis, affirmat. Joann, de Turrecreniata, in Apolog. in Condlio
Florentino recitata de Constantiensi Decreto, sic ait : Non loquitur de schis­
mate quocumque, sed tantum de schismate illo tempore currente, quo decre­
tum est.
Nec obsta! quod Papa declaretur subjectus, etiam quoad ea quæ decerne­
rentur pertinentia «d fidem, el damnatio Wicleffi ac aliorum in hoc Concilio
prodiret ; adeoqne decreta ad aliud etiam tempus ac certos Pontifices extendi
videatur. Nam ut omittam has voces, ad fidem, in primis Concilii editioni­
bus non reperiri; incredibile prorsus est, Concilium bis vocibus respexisse
adhæresinsnb Papa certo damnandam; cum nulla tum agitaretur quaestio,
an Pontifex legitimo Concilio circa fidem definienti obedire teneatur? ideoque- illas non nisi conjunctive aut relative ad schisma pnefocandum usurpa­
tas adhibuisse. Hoc certe tempore schismatis fautor habebatur de hæresi
vehementer suspectus ; aucter autem schismatis aut pars ejus præcipua, quales
tum erant Anlipapæ, damnabatur tanquam lueret icus et schismaticus, ut
Card. Cameracensis in schedula initio Concilii exhibita monet : ex quoetiam
factum est ut Papatum deponere recusantes a Procuratore Concilii hæresis
el schismatis accusarentur.
Porro quod quidam Joannem XX11I. fuisse legitimum Pontificem conten­
dant, ut scilicet arguere possint Concilium in Papam certum exercuisse
jurisdictionem, palam repugnat historia, quæ docet magnam Europae par­
tem Antipapis aliis adhæsisse, non facto solum, sed ct probabilibus juris
rationibus: unde objectio hæc facile dissimulari potest.
R. II. Concilium Constantiense, dum decreta conderentur, non fuisse
îEcvmemccm; adeoqne decreta hæc auctoritate Cone, œcumcnici carere.
Sequela patet: Assertionis autem ratio est, quia œcumenicum non erat :
P. ex convocatione; cum ea neque a Papa indubio, neque a Cardinalibus
Romanæ Ecclesiæ certis aut pluribus, neque ab Ecclesia universali auctori­
tatem legitimam nancisceretur: præsertim cum Joannes XXIII. Gregorio, et
Patres Sess. 20. Benedicto concesserint, novam Concilii convocationem ab
iis celebrari.
Ncc 2°. ex congregatione; cum ex Actis apud Van der Hart Episcopi 70
duntaxat Joanni adhaerentes, nec iidem tamen omnes, adessent; nullus au­
tem ex Episcopis obedientiam Gregorio et Benedicto praestantibus, quorum
tamen pars major fuerat, et jus, præsertim Gregorii, non improbabile.
Ncc 3°. ex celebratione; cum collatio fuerit accphala, etiam Joanne post ses­
sionem 2im fuga dilapso, deliberatio autem cl decisio defectibus suis non
careret, ut proxime ostendetur.
Nec 4®. ex confirmatione; cum decreta a Joanne fugitivo non haberentur
rata, a Gregorii et Benedicti obedient ia autem reprobarentur etiam : quod
idem si a Martino,in Bulla Inter cunctas, supremam auctoritatem sedi Apos­
tolic® asserente, et in altera Ad perpetuam, appellationem a Pontifice ad Con­
cilium prohibente, non fuerit æquivalentcr factum; confirmationem tamen
datam fuisse, ex infra dicendis nunquam probabitur.
Nec 5°. ex acceptatione; cum etiamnum, præter Gallicam forsan, natio

I

*■

J?

I
i

(

•4f

r. I u

i
hl

'J

I

ΠΕ PRINCIPIIS DIRECTI VIS

nulla illud nniversim acceptet. Unde multiplex disparitas patet hanc interet
Ephesiuam ac Tridentinam Synodum, ad quarum illam Orientales cum
Jeanne Antiocheno nullatenus, ad istamvero Galli serius accesserunt.
H. DI. Controversa decreta nec RITE fuisse FACTA, nec a .MartinoV
CONFIRM. I TA.
Γ!,“ ostenditur : 1°. E\ defectu deliberationis. Cum enim materia esset gra­
vissima, et sententia decretis opposita, ipso Gerson io teste, non communis
tantum, sed habita ut certa; pro quaestionis exigentia adhibitum non est
tempus sufficiens; quia octo duntaxat dies inter Joa.xnis fugam, quæoc­
casionem decretis dedit, et definitionem Patrum intercesserunt : nec in­
quisitio argumentorum sufficiens; quia in sermone Gersonii, primarii licet
actoris, hac de causa in Synodo pronuntiato, monumentum nullum ex Scrip­
tura, Conciliis aut Patribus atlertur, sed SS. Thomæ et Bonaventure textus
duntaxat quidam, iique perperam intellecti, nec disputatio in utramque
partem sufficiens; quia Actis testantibus, de hac quæstione per Cardinalem
Florentinum cum aliquibus Deputatis aliqualiter disputatum est.
2°. Ex defectu Consensus. Tum quia testante non solum Joanne iuepp. ad
Ladislamn Poloniæ Regem et ad Ducem Bituricensem, sed et Actis protes­
tationem Cardinalium et Nationum referentibus, multa per vim, terrorem,
strepitum et contumeliam fiebant in hoc Concilio; tum quia ex Actorum re­
latione ante Sess. Pm Cardinales monuerunt Nationes, ut suspenderent ad
tempus materias,quee magnas habent difficultates et maturam exigunt delibe­
rationem; antea1® autem iidem cum Oratoribus Regis Galliæ secreto protes­
tati sunt, quod propter scandalum er itandum ad Sessionem ibant, nonanivw
consentiendi iis quæ audierant statui in ea debere; in utraque autem testi­
bus Turrecremata et Eugenio, nonnulli graviores reclamantes, perstrepente
multitudine, silere coacti sunt.
2n® ex eo ostenditur, quoti Martinvs Sess. ultima professus sil, Omnia,
singula, determinata, conclusa et decreta in materiis fidei conciliariter, se ap­
probare et ratificare, et non aliter nec alio modo. Sed decreta controversa
imprimis facta non suiAconciliariler; ut ex defectibus in hac et priori res­
ponsione prolatis manifestum est : deinde nec sunt in materia fidei; quia
salva fide de præsenli materia disputari in utramque partem volunt adver­
sarii, et in ipsa Sess. ?>*. Synodus hæc decreta reposuit inter constitutiones
synodales, (pias distinxit ab avisamentis in materia fidei; et lata non sunt
sui» perna anathematis aut hœresis, rnaterire fidei propria, sed tantum sub
poma pomitentue aut p uni Horn's contra transgressores contumaces. Ergo.
Objic. IV. Jus sacrum, Ratio et Auctoritas repugnant præcellenliæ Ponti­
ficis supra Concilium : ergo.
Prob. Ant. 1°. Vsus Occidentalium Conciliorum Generalium docet, Ponti­
fices etiam iis præsidentes, non edidisse decreta, nisi sacro approbante Con­
cilio : ergo cum ex approbatione pontificia superiorifatem Papæ colligere
studuerimus, ex hac praxi multo magis in Papam sejunctum superioritas
Concilii demonstratur. 2°. Disl. 93. Can. 24. ex Hieron. dicitur : Si auctoritas
quœrilur; orbis major est urbe ; in quem observat Glossa, inde concludi posse,
decratum Concilii prevalere decreto Pontificis. 3°. Disl. 19. Can. 9. et Dist. 10.
Can. G. statuitur, Concilium habere potestatem accusandi el judicandi Papain
de hæresi; ubi ad postremum Canonem Glossa imprimis petit disparitalem,

ROM, PONTIFICIS SUPREME AUCTORITAS,

327

quare idem do aliis etiam criminibus non possit : deinde asserit, id omnino
habere locum, si quidem Papa committit crimina alia cum scandalo Eccle­
sia», et est incorrigibilis.
Λ. ml .Iri/. X. Ant. quod plus assumit, quam probare possit. Ad ejus prob.
II. ρπι.ύιι allatam nihil officere ; Glossa» autem, si qua est, auctoritatem non
esse tantam, ut rem decernat. Hinc
Quoad I. B. pravin hanc et recenliorem esse, cum in Lateranensi III.
primum cœpla sil; et his verbis nihil exprimi, nisi consensum Concilii sive
sententiam judicio Pontificis conjunctam et subordination. Disparitas porro
inter approbationem Concilii ct Pontificis tum cx hoc ipso, tum ex dictis
mini. 177. contra exceptionis lae membrum 3"m constat.
Quoad 2. B. Quis Hieronimi sensus sit, dictum est num. 173. Ad partis P®
membrum 3"n> : collectio Glossa? nulla est ; cum a facto procedat ad jus, et ex
consuetudinis inter minores proedriam concernentis auctoritate, desumat
potestatis inter supremos judicialis mensuram.
Quoad 3. B. Discrimen, quod Glossa petit, stat in eo quod Papa hæreticus
desinat esse membrum Ecclesiæ, ct hinc etiam caput, et consequenter potes­
tatem in Ecclesiam amittat; quæ per crimina alia non fiunt. Cæterum in
casu etiam hœresis Pontifex subjicitur Ecclesiæ, non ut deponatur, utpotequi
jam Pontificatu exciderit; sed ul declaretur hæreticus, et Ecclesiæ innotes­
cat, lapsum in hæresin non amplius esse Pontificem : ante quam declara­
tionem tamen non licet negare illi obedientiam; quia eo usque retinet ju­
risdictionem, non quidem de jure et quasi adhuc foret Pontifex, sed tantum
de facto, Deo ita volente ct dispensante propior commune Ecclesiæ bonum :
quemadmodum in simili casu de Episcopis et Parochis communius docetur.
Assertum Glossæ nihil valere prodit ratio ejus adjecta : Nam contumacia di­
citur hœresis, et contumax dicitur infidelis; quæ omnino falsa est; aut si vera
foret,jam non propter crimen aliud, sed immediate propter hæresin, Ponti­
ficem Concilio subjectum probaret.
Inst. I Ex lumine rationis constat, totum esse majus sua parte : Conci­
lium autem est totum morale, el Pontifex tantum pars : ergo. 2. Est de fide,
quod Concilium generale sil infallibile; non autem de fide est Pontificis infallibililas : ergo el polior est auctoritas Concilii quam Pontificis. 3. Dogmata
fidei ct morum tradita sunt, non soli Petro et Rornanæ Ecclesiæ, sed aliis
etiam Apostolis et Ecclesiis ; disciplina autem quænam congruat Ecclesiæ
universali, melius Episcopi ex illa collecti judicant, quam unus Episcopus
Romanus : ergo nec illa petenda sunt a solo Pontifice el Ecclesia Romana, sed
ab Episcopis omnibus seu Concilio vel Ecclesia universali; ct in hac ordi­
nanda non Pontifex solus, sed Episcopi omnes proprium officium habent.
I.Sequeretur Ecclesiam carere remedio in extremis casibus, ubi Pontifex
foret aut noxius Ecclesiæ ob scandalum vel tyrannidem, aut captivus vel
amens; quod de Dei ac Christi provida erga Ecclesiam charitate incredibile
ridetur.
Λ. Repeti hic errorem superius commissum el Concilium a Pontifice se­
junctum confundi cum utroque simul sumpto.
Quoad I. B. Tenet quidem principium naturale, sed Pontifex a Concilio
«junctus illius pars non est; conjunctus autem, etsi pars sit, est tamen piwripua, et extensive quidem aut mole minor, intensive tamen et auctoritate

bi

*H

II

>!

■I

♦
I

<;W
Φ
In?
S E
I

I
!·<
[J

».·

32«

II' ' '
rÙ

• *

DE PRINCIPIIS DI R ECT I VIS.

major, ut caput corporis aut Monarchs comitiorum; ideoque two asstimptum probatur, ncc status quaestionis perdurat.
Quoad 5. II. Idem mutata» controversia» vitium adest, si Concilium com­
putato Pontifice accipiatur; sic autem sumptum duntaxat est infallibile: si
semoveas eumdem ejnsque confirmationem, Concilium infallibililate haud
gaudere, num. 152. est demonstratum.
Quoad 3. /i. De dogmatibus ea quidem tradita esse non Petro tantum sed
et Apostolis reliquis, non Romanae duntaxat sed et aliis Ecclesiis: eadem
tamen repetenda potissimum esse ab Ecclesiis antiquissimis et Apostolicls,
docent henæus et Tertullianus num. 73. laudati ; quorum hoc asserto et alia
etiam singulari evincitur, a Romana Ecclesia hae in re satisfieri exspectationi
præsertim posse. De disciplina H. memoratam hic notitiam pra»stare, ut Epis­
copi cæteri Romano Praesuli informationem de rerum usu el legum fructu
ministrare queant; non autem efficere, ut suprema disciplinée ordinanda»
cura et potestas, Pontifici erepta, Episcopis cedat.
Quoad 4. B. ,V. seqq. Pro casu Γ Christus declaravit remedium Matth. 23.
v. 2. super cathedram Moysis sederunt scribœet Pharisæi: omnia ergoquetcumque dixerint robis servate et facite', secundum opera vero eorum nolite
facere : Pio 2° volunt quidam adhiberi moderamen inculpai® tuteke ac de­
fensionis jus naturale: sed Petri præhabenda est ep. I. c. 2. v. 18. adhortatio:
Subditi estote in omni timore dominis non tantum bonis et modestis, sed etiam
discolis: hire enim est gratia, si propter Dei conscientiam sustinet quis tristi­
tiam, patiens injuste: quampiam de prox ida erga Ecclesiam bonitate Dei spe­
randum sit, hunc casum vix eventurum, aut alia ratione tollendum, quant
scilicet S. Thomas sup. laudatus indicavit. Pro 3° exemplum præbet Ecclesia
Hierosolymitana Act. 12. pro Petro captivo ad preces conversa. Pro 4° idem
est, quod habet el usurpat Ecclesia defuncto Pontifice: est enim perpetuo
amens secundum rationalem vitam mortuus.
lust. 2.Sententiam adversam tenuerunt 1°. ex Pontificibus Pics 11. et AohianlsVI; ex Cardinalibus Petrus de Alliaco Ep. Cameracensis, Francisais Zabarella vulgo Florentinus, .Nicolaus de Cusa seu Cusanus; ex Episcopis Alphonsus Tostatus et Nicolaus Tudeschus seu Abbas Panormitanus; ex Doctoribus
Joannes Gerson, Jacobus Almainus, Dionysius Carthusianus, Joannes Eckius,
Joan. Driedo, imo Joan. Maldonatus Jesuita. 2°. Ad easdem partes accesserunt
Academiæ, præter Parisinam. Viennensis, Erfordicnsis, CracoviensisetCuloniensis, quarum responsa extant apud auctores. 3°. Denique inclyta natio
Gallicana cum magna Germani® parte in sententiam Conciliis faventem hac
etiam a-tate conspirat.
B. Tametsi reipsa, qui laudantur, faverent omnes ; qualiscumque adversa­
riorum causa patronos haberet quidem, auctoritatem tamen haud nancisce­
retur, qua: comparari cum opposita possit: sed enim aut falso aut vane aut
frustra laudantur; ut ex descensu ad singularia manifestum est.
Itaque quoad 1. Λ. Nomen Poxtificcm falso obtenditur; quia nec PiusΠ.
nec AdrianusVI. in Pontificatu favit, sed tantum ante Pontificatum, ille ut
Cardinalis .Eneas Sylvius, hic ut Doctor l.ovaniensis: prior etiam jam
au. 1452. in Oratione contra Australes Vienn® habita ostendit sententiam
suam mutatam; posterior autem nec tempus retractandi ob Pontificatus bn>

if

Π0Μ. PONTIFICIS SUPREMA AUCTORITAS.

320

vitalem habuit nec necessitatem ; cum Pontificibus ut prhatim docentibus,
non ut loquentibns ex cathedra, fallibilitatein tantum tribuerit.
Vane autem opponuntur Carihnai.es : quia Carnoracensis quantumvis pro
prostantia Concilii in Pisano sentiens, hoc tamen concilium pro infallibili
habuit, et contra decreta Conslanticnsia cum aliis Pontificiis est protes­
tatus: Florentinus Tractatu gemino de schismate subjecit quidem Concilio
Pontificem, sed dubium ; et ipse etiam Sanctionibus Constantiensibus se oppo- ·
suit: Cusanus demum, quæL. de Concord, scripserat Basileensibus addictus,
dein Eugenio adjunctus 2. epp. ad Bohem. de Calic. usu enervavit.
Inter Episcopos, Tostatus et Panormitanus objiciuntur incassum. Prior
enim,ut Spondanus ait, injurius præ studio tuendi sua, in Pontificum etiam
auctoritatem invectus est in suo Defensorio ; commentans tamen in Cap. 16.
Jlilth. Pontificem statuit regulam fidei infallibilem : alter a Ciaconio asseri­
tur. non tam veritatis studio, quam Regis Aragoniæ imperio, et Felicis Cardinalitiani dignitatem dantis pretio, plura egisse indigne ; quanquam quae
iu Iit. de Electione scripsit, non tribuant Concilio infallibilllatem.
Ex Doctoribls tandem Gersonium et Almainum adversariis facile cedi­
mus; quia, quantumvis magni sint, schismatis tamen occasione ad Principia
tira Pontificem ac Principes reipublicæ noxios prolapsi fuerunt, quæ civem
elChristianum minime decent : unde ct Richerius svstema suum damnatum
non ante judicavit in lucem proferendum, quam illorum opera ad molliensibi viam et auctoritatem parandam recenti editione præmisisset. CarIhusianum et Eckium excusat non satis examinata Concilii Constantiensis
auctoritas, ad quam uterque provocat, eodem tamen in loco concedens ea
Pontifici, quæ cum potestate Conciliis adseripta ægre conciliantur. Dricdo
Ll.Dogm. Pontificem haereticum duntaxat et schismaticum Concilio sub­
dit : Maldonatus autem in Comment, c. 18. Matlh. Ecclesiæ quidem tribu­
nal asserit ultimum ac summum, sed tum hic tum alibi Ecclesiæ nomine
Prolatum accipi declarat.
Quoad2. Λ. Academi as memoratas, tempore inter annum 1440. et 44 interjeclo^d sententiam ConciliaPonlificihus praeferentem accessisse, haud mirum
videri debet; proplerea quod eorum socii ac Professores decreti et schismatis
Basikensis auctores vel participes essent, quorum honoris, vehit sui, tuendi
tudio, el precibus insuper sollicitati, ad has partes pertrahebantur. Eorum
limen responsa non admodum in pretio habita fuisse, docuerunt neutrae
pries a Germaniae Principibus tunc susceptae.
Quoad 3. Λ. Quis Gallle sensus sit, infra specialim examinabitur. De
magna Germanice parte, cujus illa nominis ac ponderis sil, quoniam Scholæ
nilDoctores non nominantur, nos quidem nescimus : quæ vero illius arguiwnla sint, quoniam sicut merces et mores haud dubie e Gallia advenerint,
ei hactenus disputatis sat videre licebit.

180. Observa. Provocatum ab Adversariis fuisse ad auctoritatem, qua? tum
Conciliis tum Episcopis immediate a Christo data sit, ex Decretis Constantiensibus ct quibusdam objectionibus advertere licuit. Ea provocatio, quatenos supremam auctoritatem Conciliis a Pontifice sejunctis aut Episcopis
’indicat, prolatis hactenus argumentis et responsis abunde refutata vide­
tur: quatenus autem potestatem utrique propriam, quæ subordinata Ponti-

!
■

•SiVdi

330

DE PRINCIPIIS DtRECTIVlS.

flci sit et eum eodem debeat esse conjuncta, a Christo immediate cullihm
attinet, necdum attigimus; quia systemati iiostro nil idlicil, sive iiiimediite
a Christo, sive mediante Ponlilice tanquam causa proxima, aut Conciliis mi
Episcopis sua, quam habent et exercent, potestas et auctoritas dicatur w|.
lata; mixto veritas subordinationis ac dependentia*, et necessitas conjuudi»nis cum Pontifice maneat salva. Quoniam tamen abusum sententia* hucm
pertinentis fieri ab adversa parte deprehendimus, et veritas asseriiwiB
noslræ robur ac lucem ex quæstionis hujus interpretatione capere potest;
adjicimus brevem epicrisin de modo collatæ potestatis, et quidem unice
respicientem Episcopos : quandoquidem Concilia Episcopis nihil nisi cdkctionem, hanc vero non intensionem, sed extensionem tantum potestatis
addere, alibi jam declaraverimus. In quam rem :
Supponimus 1°. Episcopalem dignitatem divinitus et a Christo institutam
osse; ac proin eamdem in univorsum a Pontifice tolli aut omnino abdicari
non posse : prout, præter Scripturæ documenta, Ignatius in ep. ad Ephesiis,
Cypr. in ep. 63, Basil, in ep. 77, Leo ep. 89, Cone. Toletan. VIII. c. 7, Bern.
I.. 3. de Consid. c. 4. ostendunt. 2°. Potestatem huic dignitati congruentem
Episcopis esse propriam, el mensuram nominis ita implere, ut Episcopi sint
veri EcclesiæPrincipes. Hierarchæ ac Judices; non autem Pontificis tantum
nw ­
locum tenentes, vicarii, delegati aut consiliarii : hoc enim ex iisdem monu
mentis colligere licet. 3°. A potestate Ordinis distingui potestatem juris­
dictionis; haneque potestatem aliam esse completam, jam ordinatam ad
subditos, et proxime expeditam, ad valide prodeundum in actum secundum;
aliam incompletam, necdum eo ordinatam , nec ita expeditam, sed aliquid
adhuc sive ex parte principii, sive ex parte termini desiderantem, ut va­
lide in actum secundum prodeat : quemadmodum Lateranense IV. et Flo­
rentinum indicat, Tridentinum autem Sess. 14. de Pcen. c. 7. elSess.23.
de Reform. c. 15. decernit. i°. Hanc potestatem jurisdictionis incompletam
una cum potestate Ordinis vi consecrationis Episcopis conferri a Christo
tanquam proximo auctore ac immediate : quod quidem ex præsuppositis
admissis sequitur, et adversariorum argumentis tribuitur ultro. 5°. Contro­
versiam itaque, si qua restat, esse hanc : An potestas completa, ordinata
jam ad subditos, et proxime expedita ad valide prodeundum in actum
secundum, etiam immediate sit a Christo; an vero tantum mediante Pon­
tifice, qui scilicet ut auctor immediatus, non quidem principalis (quisolus
est Christus';, sed minus principalis, pro auctoritate sibi propria det illam
et conferat?
Postremam hujus problematis pariem esse possibilem, negabit nemo, qui
primatum Pontificis, nedum in universam Ecclesiam, sed vel inomnesparliculares Ecclesias, tantum admittit : atque hinc disparilatem quivis inlelligit, cur nec consecrator Episcopus, nec electores Cardinales, nec Ecclesia
acceptans, Pontifici dare possint propriam hujus muneris potestatem, sed
Christuseamdem immediate tribuat; cum ex dictis constet, præter Pontifi­
cem, nec hominem singularem, nec collectionem hominum ullam pollere
potestate Ecclesiæ suprema : adetque unus Christus, cujus manibus, Ponti­
fice mortuo, claves regni coelorum relinquuntur, eamdem Pajwe recens electo
concedere potest. An vero eadem pars realis etiam sil ac in pnesens reapse
constituta, Concilium quidem Tmuextixcm, Patribus in diversa distractis
I

'jk·

Λ ; ’

EPISCOPORUM DIGNITAS ET AUCTORITAS.

331

non decrevit : ut tamen oppositre praeferatur, suadere potest turn auctoritas
tum ratio jure et facto probata.
Auctoritatem quidem praebent 1°. Pontifices tanquam juris sui assertores ;
ex quibus Innocentium et Leonem, ulruinque primum, laudasse sufficiat.
Eurum prior in ep. ad Cone. Carthag. ita citatur : Scientes quid Apostolicœ
Sali debeatur, a qua ipse Episcopatus et tota auctoritas nominis hujus emersihelin ep. ad Victricium Rolhomag. Incipiam adjuvante Petro, per quem
H Apostolat us et Episcopatus in Christo catpit exordium .-posterior in Scrm. 3.
de Assunipt, sua c. 1. sic loquitur : Magnum et mirabile Petro consortium
jdtnliie suœ tribuit divina dignatio, et si quid cum eo commune voluit cceteris
principibus, nunquam nisi per ipsum dedit, quidquid aliis non negavit; el in
ep. 10. c. 1. Hujus muneris sacramentum ita Dominus ad Apostolorum offttium coluit pertinere, ut in Petro Apostolorum summo principaliter colloca­
nt. ut ab ipso quasi quodam capite dona sua velut in omne corpus diffun­
dent.
Episcopi, tanquam ultro contra causam suam deponentes; inter quos
Optatus Milev. L. 7. contra Parmen, inquit : Bono unitatis Petrus et praeferri
omnibus Apostolis meruit, et claves regni cœlorum communicandas cceteris
itctfiil : Greg. Xyss. Orat. adv. aegre ferentes castigationem : Christus per
Petrum Episcopis dedit claves cœlestium bonorum: Caesarius Areiat. in ep.
iii Symmach. A persona Petri Episcopatus sumit initium : Patres Synodi
Rhemens. in sententia contra Fulconis homicidas : In nomine Domini et
ririvle Spiritus, nec non auctoritate Episcopis per B. Petrum collata, ipsos a
S. Matris Ecclesiæ gremio segregamus.
3*. Doctores et Principes Scholarum; nempe D. Thomas L. 4. cont. Gent,
i e.6. docet Petro eollatam esse clavium potestatem, per eum ad alios derivanim, od conservandam Ecclesiæ unitatem : S. Bonavenlura in Opusc. cur
FF. Min. prædicent, enuntiat omnem, quam Pontifice inferiores Ecclesiæ
redores habent, curam et totam potestatem super subditos ab ipso accipi
i· liate vel immediate : .Egidius Romanus in Opusc. Cont. Exemptos c. 2.
Ep-wpos statuit per Pontificem vel per auctoritatem ejus assumptos in parCisollicitudinis.Eadem asserunt S. Antoninus,p. 2. Sum. Theol. tit.22.c.3.
§.5. eam aliis pluribus trium harum Scholarum Doctori bus.
Halio, quæ Juris est, desumitur 1°. Ex plenitudine potestatis : quam non
•ieruntsupposititiæDecretales, sed Primatus ancloritativi notio et munera
■'•pwint et asserunt. Hujus uti el sollicitudinis tantum pariem Episcopis a
Politice communicatam declarant Leo Catis. 3. Quæst. 6. Can. 8, Gregorius
CaiB.iQuæst.G. Can. 9, Innocentius Cap. Λ. de Auctor, et usu Pallii, el LeoX.
inBfilla de ITivil. Relig. in Later. V. editæ : ubi quamvis duo priores de
Restate vel Patriarchal! vel delegata agant ; sicut tamen interventus Ponti­
fions declarat, extensam hanc potestatem, non a Christo, sed a Pontifice
immediate provenisse ; ita et necessitas confirmationis Pontificiae probat,
indoritatem in Dioeceses proprias competentem, proxime non profluere a
Christo, sed a Pontifice. Porro oblocutioncm unius Episcopi Sigini contra
Ιλοβ X. assertum vim nullam habere, nemo facile dubitabit.
i. Ex prwonizatione Episcoporum Romana, et horum confessione lilteraoa: quia in illa Episcopis a Pontifice non tantum committitur administratio
o temporalibus et spiritualibus, sed etiam auctoritate Dei, Apostolorum ct

332

.

i

DF. PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

Pontificis providetur Ecclesia de persona, et hæc prœficitur in Patrem, Pu­
torem et Episcopum Ecclesiæ : in hac vero se Dei et Aposlolicœ Stdisgniu
Episcopos contestantur. Quamvis autem utrumque sit rccon lions forti®, et
tamen juris antiqui in primigeniis Primatus fundati; nec auctoritas, qualte
tifex facit prius, est mere instrumentalis et conditionalis, sed aeque proprii
et divinæ contradistincta, ac alia jurisdictio Ecclesiastica : nec Confer
Episcoporum est voluntaria, sed necessaria, hoc ipso quod in litteris ad Ite
tilicem, cujus illa interest, omitti nequeat.
3°. Ex paritate cum jurisdictione Presbyteriali ; quæ incompleta licehi or­
dinationis sacræ a Christo immediate proveniat ; eam completam tamen n»
obtineri nisi ab Episcopo, vel mimus aut beneficium curatum conferente vd
delegante, nullus sane post Tridentinvm sup. citatum ibit jam inficias: un­
decumque demum, sive ex parte principii, sive ex parte termini, ante illud
factum defuisse aliquid ad validam absolutionem dicatur ; quæ diversitas lo­
quendi ad litem duntaxat nominis reipsa spectat : praesertim cum CaMd
conveniant, Presbyteros pertinere ad Hierarchiam divinitus institutam:et
hos quidem ministris. Episcopos Presbyteris, Papam Episcopis jure diviso
esse superiores.
Patio demum facti subministratur 1°. ex amplitudine et angustia potesta­
tis, in Patriarchalis apicis ac Metropolitici primatus institutione, juxta litte­
ras Innocenlii 1. et Nicolai I. a Gratiano relatas, a Pontificibus profecta; in
erectione,unione ac dissolutione Episcopatuum etiam nostris temporibus,per
Pontificem confecta; in reservatione casuum aut dispensationum, in transla­
tione aut depositione Episcoporum, per omnem ælatem,cx Pon fi licum beto
frequentata.
·
-Ei
.
2°. Ex Episcoporum varietate; quorum alii, sine certa ac determinata ju­
risdictione olim creati, vocabantur Regionarii, ut SS. Pantenus, Quadratus,
Martialis, Samson etc.; alii ad certas quidem partes infidelium, sed inquw
nulla viget Ecclesiæ potestas, designati, quos Titulares appellant; alii mere
honorarii et hac etiam designatione carentes, quorum exempla Sozom. L. 6,
hist. c. 34. et Niceph. L. 11. c. 4. in Barsen, Eulogio et Lazaro referunt.
3°. Ex alieno jurisdictionis subjecto; cum dentur Abbates, Ordinum supe­
riores, Cardinales el alii, qui gaudent potestate quasi Episcopali,quantumvis
illo charactere non insigniti. Quæ omnia, sicut jurisdictionis potestatem in­
completam et Episcopis debitam a Christo immediate descendere nullatenus
negant; sic completam et alicidri mere delegatam a Pontifice tum authentice
tuin immediate promanare demonstrant.

181. Pru adversa parte equidem opponitur:
1°. quod Aci. 20. dicatur Spiritus sanctus posuisse Episcopos regere E(tksiam Dei, nulla mentione hominis intervenientis facta.
2°. Quod Joann. 6. Apostoli omnes dicantur electi a Christo; ad Galat. 1.
autem Paulus Apostolum non ab hominibus neque per homines, sed per Jeswe
( hristum et Deum Patrem, se compellet : Episcopos autem esse .vuccesswi
Apostolorum, Cypr. epist. 42, Hieron. epist. 51, Aug. in psal. H. Grw.
Hom. 2G. in Evang., Indent. Sess. 21. Cap. i. de Sacram. Ordinis testentur.
Unde paiifonnem cum Aposlolica ordinaria? saltem potestatis derivationem
Episcopis adjudicandam* sequitur.

• -5 ■

EPISCOPORUM DIGNITAS ET AUCTORITAS.

333

3·. Quod per manuum impositionem seu consecrationem conferatur Epis­
copis jurisdictio; tum quia primis seculis Episcopus consecrando confirma*
batur : tum quia potestas jurisdictionis æque ac potestas ordinis ad Episco­
patus essentiam spectat : tum quia utramque indelebiliter numere, quia per
cwttrqlionem datur, I). Th. in 4. Disl. 2o. Q. 1. Art. 2. ad 2. docuit.
4·. Quod primigenia Episcoporum potestas suis pro dioecesibus plenaria sit
elsolida, ut cx Matth. 18, ex 1. ad Timoth., ad Til. 1, item ex Ignat, epp.
idItaliens, et Smyrnæos, ex Cypr. epist. 27. el aliunde probatur : teneatque
proin hæc regula : Episcopus ea omnia potest pro sua dioecesi, quæ summæ
sedi specialiter reservata non dignoscuntur; non admittenda autem sit ista:
Episcopus pro sua diœccsi nihil potest, nisi quod a summo Pontifice vel jure
vdconsuetudine constat concessum. Inde vero Episcopis potestatem a Christo
immediate dari evincitur.
Sed enim oppositio hujusmodi imprimis manifestam patitur instantiam in
Parochis seu presbyteris curatis. Nam ct hos ad Ephcs. 4. Christus dedit paslortsd doclores, ulpolc ab Apostolis prius nominatis alios et distinctos : ipsi
etiam juxta Origen, in epist. ad Rom., Chrysost. in epist. 1. ad Cor., Bedam
L.3.C. 10. in Lue., Hincmar.,Theodulph. etc. successores sunt discipulorum
Christi: iidem per ordinationem sacram accipiunt in corpus Christi mysti­
cum potestatem essentialem sacerdotio ac indelebilem; quin hæc potestas,
quoad forum internum, per se plenaria ct solida est, quia ordinariam juris­
dictionem, et qua proprii sacerdotes, habent, adeo ut valeat etiam regula :
Parochus in hoc foro omnia potest pro sua parochia, quæ a superiore reseruIa non dignoscuntur.
Deinde vim nullam habet ex sua forma et argumentandi ratione; cum
sequentes similis formæ argumentationes non teneant : Omnis potestas est
a Deo ; aut per Deum Reges regnant, et legum conditores justa decernunt:
ereo omnis potestas confertur a Deo ; aut regna gubernantur et justa decer­
nuntur per Deum, utrobique immediate. Roboam, Abias, Asa sunt succes­
sores Davidis : ergo sicut hic immediate a Deo evectus est ad regnum, sic et
istiiVi unctionis sacræ per Prophetas aut Sacerdotes conferebatur regia
potestas regibus Juda : ergo hæc Deum habuit immediatum collatorem.
Plenaria ct solida potest esse potestas præsidis in sua provincia : ergo nequit
esecollata mediante Proroge, cum vicaria sumini Imperii potestate ad hanc
elalias provincias gubernandas constituto.
Denique rem nullatenus conficit vi materiæ, in qua vel veritas antece­
denti, vel nexus consequenti, vel tendentia ad scopum argumento dcesl.
Hinc ad 1. R. Textus Actorum, si etiam de Episcopis accipiatur, non
lamendc his solis, sed simul dc presbyteris intclligi lillcraliler debet. Omis' mentionis dc humano interventu eumdem non excludit, sicut silentium
9'litaria Dei actione eamdcin haud negat. Veritas sensus salvatur vel per
inspirationem divinam in delectu personae et per actionem humanam intoræediam in collatione jurisdictionis, vel per positionem mediatam, non
gratiswnfictam, sed satis probatam.
.Id. i Λ. sicut electio Apostolica, dc qua Textus solum loquuntur, iinmcdiiledivina, pariformem non exigit in successoribus eligendi modum ; sic
wc communicatio potestatis, de qua nihil enuntiatur. Ratio successionis
Apdoliae ne quidem delationem potestatis omnis a prædecessoribils pos­

■
&
Λ

I

Γ

•%
• · «J
ΛίΓ

ti h

DE PRINCIPIIS DlRECTlviS.

331

sessa; postulat; multo ergo minus eamdem translationis methodum exigit
Episcopalis demum notio in Tito, Timotheo aliisque per Apostolos eluxit ita
successione: quæ scilicet cessationem aut mortem antecessoris supponit.
,fd 3. 11. Facile conceditur, per consecrationem tribui jurisdictionem.
incompletam, et non nisi aliquo accedente, valide reducibilem in actum:
plus etiam rationes adjunctæ non probant. Nam primorum seculorwn
praxis pro completa potestate ostendit necessitatem confirmationis a Metapolita aut Patriarcha impertienda: horum autem auctoritas ; quoniam ei
dictis oria est ah institutione Pontificia : confirmatio ejusmodi saltem remote
a Pontifice obvenit. Qua; Episcopali muneri essentialis est jurisdictioni* I
potestas, non est completa et proxime expedita ; cum hac ab EpiscopisTitalaribus ac mere honorariis absit, reperiatur autem in aliis etiam non Epir
copis : unde incompleta tantum ad essentiam perlinere potest. Nec alia esi I
perpetua et indelebilis, quam eadem potestas incompleta ; cum ex oiuuiom I
calculo Episcopus altera spoliari possit, spoliatus autem invalide agat.
I
Ad 4. Λ. I Itro tribuitur omnis ct in omnes, h. c. plenrtria ct solida potcsli* I
Episcopis pro sua Dioecesi esse congenita, si tamen incompleta intclligatur: I
si completam acceperis; Pontificis voluntas tum ex actibus tum ex subditi* I
decerpere quidpiam ct eximere potest: ideoque in hac acceptione nec solidi
et plenaria, nec congenita dicitur. Proinde liquet, quo sensu utraque reyuh
valeat el admitti possit: quandoquidem prima priorem, altera posteriorem
potestatem pro subjecto enuntiationis habeat.
Sufficiant hactenus dicta, ne ex refutata opinione validum fieri possit con­
tra Pontificis superioritatem argumentum : neque enim hic locus est, qiœtionem ipsam decidendi ; neque animus eam ulterius quam modo necessesit
proferendi; neque alterius sententiæ probabilitati officiendi, ad cumscilirtt
modum, quo Benedictis XIV. materiam hanc L. 1. de Synod. Diœces. c.l.
num. 2. attigit.
Ql.eres; Λη in causa Ecclesiastica fas sit appellare ad magistratum civile»,
aut ab Episcopo ad Pontificem, aut a Pontifice ad Concilium Generate.

'iv.

182. Nota. Duplicem Galli distinguunt appellationem ; alteram meram ac
simplicem, alteram tanquam ab abusu. Prior est, in qua ab inferiore judice
provocatur ad superiorem; iptia in judicis inferioris sententia reputatur esse
injustitia, qua· per hujusmodi appellationem superiori judici emendanda
exhibetur: posterior est, in qua a judice Ecclesiastico ad civilem provocatur;
quia ille in judicando ordinem legitimum, a juro vel naturali vel positivo
proscriptum non servasse putatur, quem ut restaurari aut servari faciat,
judex civilis hac appellatione imploratur. Soli Heterodox i appellationem
simplicem in causa Ecclesiastica ad tribunal politicum licitam statuunt:
Catholicorum nonnulli illam tantum, quæ ah abusu dicitur, defendunt.
Quod provocationem ad judicem Ecclesiasticum attinet, si sermo est de
Pontifice, plcrique conveniunt cam ad hunc legitime, interponi: Qui repu­
gnant, dissentiunt vel in origine, vel in antiquitate, vel in proprietate; dum
volunt eam esse institutionis Ecclesiastica·, usus rccentioris. et significatione
impropria·,. appellationem scilicet sumendo pro revisione : hro autem juxta

■

*1^

db

DE APPELLATIONIBUS.

33J>

Petrum dc Marea in co differunt; quod appellatio vim habeat suspendcildi
sententiam priorem, transferatque integram cans© definitionem adjudicem
superiorem, qui qurostionem excutit el definit in suo tribunali : Revisio au­
tem hanc vini non habeat, el definitivum judicium relinquat priori jurisdic­
tioni, ea ratione, ut prioribus judicibus novi etiam adjungantur. t’bi autem
sermo est de Concilio Generali, opinionum divei'Sitas pendet a diversa circa
procedentem Articulum sententia, ad quem penitus complendum quæslionis
prasenÜs pare postrema perlinet, sicut priores pro supplemento dictorum
de subjecto potestatis Ecclesiastic© el primatu Ecclesiæ adjiciuntiir.
183. Respondeo I. Per se illegitima est in causa mere Ecclesiastica appel·
lâtio tanquam ab abusu j seu a judice sacro ad judicem sccularcm. Per se
inquam; quia, num praxi quorumdam tribunalium fax eat privilegium Pon­
tificium, aut consuetudo, non tolerantia solum, sed tacito saltem Papæ constnsu munita? hic non attingimus.
Pnlj. Appellationi hujusmodi nullum jus favet, sed multiplex potius con­
tradatur: ergo. Ant. 1* p. palet; quia 1°. non favet Jus defensionis, quo
Princeps vi aliena oppressos tueri potest ac tenetur. Nam imprimis civi vim
vi repellere non licet, si in instanti adsit efficax medium aliud, quod vim
cohibeat: nec post vim illatam licet jus sibi dicere, vel alienis viribus vindi­
care injuriam ; sed coram judice agere oportet: nec, ubi etiam injuria repa­
rari nequit, licet legitimo judici se opponere; quia pax Reipublicæel salus
t>x videntur exigere, ut potius civis particularis damnum permittatur,
ipram legum mandata omittendo, bono publico noceatur. Atqui vim ex
judicis Ecclesiastici sententia inferendam impediendi medium præsto est in
appellatione ad judicem superiorem ejusdem ordinis; ulpole quæ execulioni
kcum non permittit : illatam autem superior judex plerumque reparare
[•■lest: ergo ex defensionis jure non licet provocare ad Magistratum secu­
torem: cum hoc sit auxilium alienum ; præterea vero, quod defendendi jus
lïinieps habet, maxime nitatur injure defensi.
Deinde jure defensionis qualicumque in causa mere civili, judex sccularis
illns permittit, ut appellatio vclut ab abusu fiat ad judicem Ecclesiasticum;
-1 recurrendum est ad supremum senatum seu Principem; aut si injuriæ
rqerandæ ratio nulla sit, ferenda est patienter : ergo vicissim jus defensionis
causa Ecclesiastica hanc provocationem ad Magistratum sccularcm non
:'i' iit; prasertim cum sal indulgent iæ sit, æqüalibus cum seculari potestate
anilibus contineri Ecclesiasticam, qua; multo est nobilior et pluribus titulis
pneeminct.
?. Aon favet jus cuslodiendi et excipiendi Canones, quod Principibus com; lil.lmprimisenim hujuscc juris naturam rite exposuit Isidor.L. 3. de Sum.
I·Ί. C. 15. scribens : Cadcrum intra Ecclesiam potestates seculi necessaria·
' ν··*ηΙ, nisi ut, tpuxl non pramaleal sacerdos efficere per doctrina· sermo';'i, Mf.dav hoc imperet per disciplina· terrorem; quod sane ad judicia
•••'.irianon pertinet: si autem ob judicia forsan contempla necessarium
M, judices Ecclesiastici id exposcerent, iisque poscentibus Principes pro
i'1-’wjurepricstare deberent. Deinde Canones ipsi monent, non recurrendum
!
superiorem esse adeundum, qui judicium sinistrum corrigat, et
injurias reparet illatas : ergo ex Canonum custodia et executione, declinato

336

DE

PRINCIPIIS

DIRECTIVIS.

superioris Ecclesiastici tribunali, ad seculare provocari non lied. Deniqthjus hoc Principum remotius haud impedire delict jus Ecclesiæ pruiunum,
suas leges sicut sanciendi, sic custodiendi et excqucndi: nec exerceri pohi
cum violatione juris alieni; quia vel ordo declarari iniquus nequit, sine inateriæ ipsius mere Ecclesiasticæ cognitione; vel ipse ordo, proprio Ecclesût
jure sive statutus, sive adoptatus, ad ejusdem examen, et judicium perlinet
Similiter 2* p. elucet Γ. ex argumentis omnibus, quibus inTr. de Legibus
potestas gubernativa Ecclesiæ asseritur, et illa non penes Principes sed Epi ­
copos esse demonstratur. 2°. Ev genuina appellationis notione et probis po­
testatis civilis limitibus: quarum illa hic non invenitur ; isti autem inviolati
non servantur. 3°. Ex novitate, raritate, et malignitate hujus remedii. M
enim ante seculum XV. inauditum fuit et incognitum: si autem conditio»
requisitas habeat, ut nempe abusus sit notorius, Papa desuper monitus me­
deri renuat, indeque tranquillitas Christiana haud turbetur; tum enim vere
rarissimum erit: palentissimam abusibus portam aperit; de qua non Epis­
coporum tantum, sed et Causidicorum querelas in libris Gallicis non paucas
reperire est.

181. Objic. Jure ct facto constat legitimam esse appellationem tanquam
ab abusu. Prob. P. In judiciis Ecclesiasticis possunt evenire casus, ubi scan­
dalum et offensio publica oriatur, aut Clericus innocens opprimatur : sed
Princeps a Deo potestatem habet et in vindictam malorum, et in tutelam
bonorum : ergo sicut hoc jus exercere, sic appellationem ad illud admittere
potest. 2°. Judiciis hujusmodi potest lædi Reipublicæ pax et tranquillitas;
sed Principum ex Apostolo est curare, ut quietam et tranquillam vitam «yjmus : ergo. 3’. Princeps est origo omnis jurisdictionis, saltem contentiosi;
ordo judicialis, etiam Ecclesiæ, desumptus est ex antiquis Imperii Legibus:
teste Gregorio et Hiocmaro, irrita fuerunt Ecclesiæ judicia, in quibus contra
Imperii leges fuit actum : ergo et Princeps legibus his ac ordini tuendis insis­
tere, atque ob illa kesa evocari potest.
Λ. ad Arg. .V. Ass. Probatur in quibusdam plus quam Adversarii Catho­
lici velint ; appellatio nimirum simplex, non autem ab abusu tantum : in
quibusdam vero minus; scilicet mera defensionis potestas, quam Magistra­
tus. non quidem ut superior, sed ut viribus pollens, adeoque Patronus qui­
libet potens ab oppresso imploratus proferre potest.
Ad Prob. quoad 1. Λ. 1. -V. Cons. Posse dari casus, in quibus ad secula­
rum potestatem in thesi licitum sit perfugium, non negamus; tres ideo horum
casuum conditiones supra attulimus, ct hinc rarissimos diximus. Hinc vero I*.
non sequitur, regulariter illud valere: nec 2°. expedire; cum ob Ikhiiiiu
publicum id etiam in sccularibus judiciis non permittatur passim; nec .T.
enasci inde jus proprium appellationis; cum idem ab Adversariis negetur
potestati Ecclesiastica: respectu causarum civilium; quamvis et illa auctori­
tatem spiritualem habeat, eaquo a Carolo Calvo contra Salomonem Brito­
num Ducem, et a Ludovico Transmarino contra Hugonem, ab aliis contra
alios fuerit implorata.
Λ. 2. A. nun. quoad lujpolhesin. Nam 1°. scandalum Iit magis publicum,
si delicium Ecclesiasticum deferatur ad forum civile : 2°. Augetur etiam; dum
hac delatione judices Ecclesiæ superiores, velut de injustitia suspecti tradu-

tΛ :
—Μ

.337

DE APPELLATIONIBUS.

cniihirubi ρι-ælcreiintui· : 3°. Non tollitur facilius a Laicis quam ab Eccle­
siasticis judicibus, recti pronius ex sua religione observantibus : 4°. Si etiam
uou aliter, quam aseculari potestate tolli posset, ipsi Ecclesiæ judices eam
implorabunt. Prælerea Clericus oppressus superiores judices proprios haliet,
qui vim tollere possint : si non possint aut nolint, Ivo Carnot, ep. 159. sua­
det ; Si qui aliquando sc prœgravatos ipsius Ecclesiæ auctoritate conque­
runtur, hoc cis consilium damus, ut non descendant in Ægyplum propter
auxilium : si tamen ca Clerico animi fortitudo desit, ut injustitiam patienter
ferat, præsidium non a Principe lanium sed a quolibet, cui vires suppetunt,
expeti potest, ad quem tamen proin appellationis jus non datur.
Quoad 2. Λ. Materia mere Ecclesiastica nexum nullatenus habet cum statu
Reipublicæ: si tamen latum de ca judicium occasio turbarum foret, id vel
ajudiecsccidareni jurisdictionem violante, vel a reo juste aut injuste dam­
nato oriretur. In primo casu rectius monetur judex Ecclesiasticus, vel lædens,
vel ejus superior, ut rem in integrum restituat, quam ut seen laris vim vi
repellat ; tum quia nec Ecclesiæ permittitur vim a Principe suo juri illatam
propriis vindicare viribus ; tum quia judicialis cognitio delæsionc, nobiliori
potius tribunali, quod est Ecclesiæ, quam ignobiliori convenit. In secundo
casu, si reus juste damnatus turbas movet, compescendus est a scculari po­
testate, et judici Ecclesiastico auxilium seculare adjungendum : si injuste
damnatus; turbando rempublicam injuste agit, dum implorandus esset judex
superior,aut cura Principi relinquenda; cui monenti haud difficulter cede­
ret Ecclesia, uti Bernardo in ep. 108. lestante semper consuevit.
Quoad 3. Λ. .V. A. Etenim 1°. Jurisdictionis Ecclesiasticæ unica origo est
Christus, sapiens profecto et potens suæ Ilierarchiæ institutor : indicia illius
ap.Mattii. 18. v. 15. cl seq., 1. ad Timoth. 5. v. 19, et 2. ad Cor. 13. expressa
habenlur: illius per tria secula prima usus etiam miscellam secularem
excludit. 2°. Ecclesia leges Imperatorias nonnullas correxit : quas adoptavit,
ut suas tantum observat : alias ipsa addidit novas, ex quibus ct Laici quas­
dam sua in tribunalia transtulerunt. 3°. Irritum fuit judicium latum contra
te Imperatorias, non ut datas a Principe, sed ut adoptatas ab Ecclesia ;
unde in hoc casu neque ad Imperatorem , sed ad Concilium vel Metropoli­
tani aut Patriarcham, seculis primis fiebat appellatio.
In?l. 1°. Imperatores etiam post judicia Conciliorum cognoverunt causas
Ecclesiasticas : nempe Constantinus M. causam Cæciliani et Donalislarum ;
Zeno causam Petri Mongi ct Timothei Solofacioli ; Mauritius causam Adriani
Ep. Thebani cum Joanne Ep. Larissæo. 2°. Episcopi celeberrimi usi sunt ap­
pellatione a judicibus Ecclesiasticis ad Tribunal Imperatorium : uti AthanaiiiaaSynodo Tyria ad Constantinum; Flavianus Antiochenus a Syn. Capuana
d Alexandrina ad Theodosium ; Ilincmarns Laudunensis a judicibus Eccle­
siasticis electis ad sccularcs. 3°. Ipsi Pontii ices recurrerunt ad Imperatores
in simili causa : Leo I. quidem a Theodosio supplicans pro suspensione dctfthram Latrocinii Ephcsini ; Ejus Legati in Cone. Chalccdoncnsi, pro res­
tione Canonis 28, Judices Imperatoris invocantes; Leo IV. Ludovico Imp.
arbitrium relinquens, ut, si quid a sc incompetenter actum foret, ipse judicio
a»emendaret, ut Caus. 2. Qu. 7. Can. 41. refertur.
h. Modus probandi jus per facta, nec semper salis tutus est ab erroris
periculo, cum non omnia liant favente aut impellente jure; nec semper liber
i.

22

338

DE PRINCIPIIS DIRECIIVIS.

ah excessu . cum et Græcorum ct Latinorum attentata habeantur non tan­
tum contra judicii sed etiam ipsius Ecclesia· rationes ; nec semper cuncrum
rei, cum potius in contrarium prostent monumenta: uti dum Justinian.
Nov. 83. c. I.ab Ecelesiæ judicio cognitionem secularem dimovit,Valenti­
nianus Chronopium ad tribunal laicum appellantem muletavit, aliiqueauctori talem Ecclesiastici judicii prompta exeeutione confirmarunt: nec semper
favet intentioni t ut in objectis exemplis apparet.
Hinc quoad 1. R. Quæ in causa Donatistarum Constantinus fecit, ea jure
facta non fuisse, fatetur ipse in epistolis apud S. Augustinum : quæ judicia
Episcoporum tum Arelate constituit, licite quidem fecit ; quia cum consensi
Melchiadis ac Sylvestri disposuit : quod vero ipse judicium tum Romæ (cu­
lavit, tum Mediolani perfecit, bono quidem animo, sed non absque culpa
suscepit, Aug. ep. 162. sic scribente : Eis ipse cessit, ut de illa causa p»t
Episcopos judicaret, a sanctis Antistitibus postea veniam petiturus; dc quo
vide Tract, de Legibus. Zenonis per Anthemium actio non erat judicii usur­
patio, sed Ecelesiæ defensio, qua Petrum ab hæreticis in cathedram Alexan­
drinam intrusum e sede expulit, ct Canonum ac judiciorum Episcopalium
exeeutio, qua Thcophilum Patriarcham legitimum sedi restituit; ideoque
non ab Aeacio Constantinopolitano tantum, sed ct a Simplicio Romano Pon­
tifice fuit laudatus. Quod Mauritius Adrianum Thebanum appellantem
remiserit ad Joannem Larissaeum, recte fecit, cum hic Adriani Métropolite
esset; quod Metropolitano adjunxerit Joannem Ep. Justinianæ priraæ, male
egit; ideoque a Gregorio L. 2. ep. 7. indict. 11. reprobatur, irritata etiam sen­
tentia : quod postmodum Honorato sedis Apostolic® Diacono delicta judica­
turo addiderit Senatorem, ea mente fecisse videtur , ne accusatus falsis
criminationibus opprimeretur; quam etiam ob causam Gregorius eadem ep.
jussiones Imperatoris rectas compellavit.
Quoad. 2. R. .V. .-(.$$. Etenim Athanasius a judice Ecclesiastico non appel­
lavit ad secularem, sed ab hostium violentia confugit ad auxilium Impera*
toris. Conventum enim Tyrium nec fuisse Synodum Ecclesiasticam, asserunt
PP. Alexandrini in ep. Synodica, et declarat Præscs conventui datus Diony­
sius Comes: nec fuisse legale judicium, sed latrocinium, docent non tantum
Eusebiani, unice hic collecti, jurati hostes Athanasii; sed omissa etiam omnis
juslitiæ et religionis species : nec juridicam fuisse provocationem, pn>bat
protestatio apud Dionysium facta, ct discessio Constantinopolim ante sus­
cepta, quam sententia a congregatis ferretur. Flavianus Antiochenus contra
Capuanam Synodum imploravit Theodosium, non deferendo judicium,
sed petendo duntaxat synodi celebrationem in Oriente, ut ipse prae­
sens intéresse posset : judicium etiam Alexandrinum refugit, sed sine
appellatione : opera demum Theophili Alexandrini, a Synodo Capuana ct
Damaso constituti mediatoris, reconciliatus cum Ecclesia universali. Hixcmari Laudunensis criminibus accessit frivola hæc et illusoria appellatio; sed
quam refutavit Hincmarus Rhcmensis, el repulit Carolus Calvus.
Quoad 3. R- Recursus Pontificum ad imperatores pro sua duntaxat et juris
tutela luerat, minime pro deferendo iisdem causæ Ecclesiastic® judicio. Pri­
mum patet in Leonis I. provocatione, ad noxios Latrocinii Ephesini effectus
su (Hami nandos : S'·· undnm in Legatorum Apostolicoruin postulatione, ut
innotesceret an canon 28. a Patribus reipsa ac libere fuisset statutus: quem,

I

DE APPELLATIONIBUS.

3.39

quamvis Legatorum intercessioni non cederent judices, vigore juris tamen
caruisse, alias jam est dictum. Leonis alterius delationem quod attinet, non
fuisse illum hujus nominis IV. innuit silentium hujus rei in omnibus illius
epistolis, et absent ia cujuscumquc cum Imperatore controversia·. De Leone III.
Anastasias quidem refert, sponte obtulisse se Carolo suam innocentiam
probaturum ; sed Episcopos ne hoc quidem permisisse.
Cælenmi ciyuscumquc hoc Leonis eflalum sit, de judicio quodam in Ro­
manos civili exercito dictum videtur : in quod utique Imperator ea aetate
jus etiam habuit; quamvis non emendari Pontifex a judicibus dandis, sed
errorem ab illis indicatum ipse emendare voluerit.
/nst. 2. Etenim : 1° Cone. Romanum gratias agit Gratiano et Valentiniano,
quod Damasi causam judicarint hi Imperatores. 2°. Cone. Francofordiense
Can. 6. statuit paries judicio Metropolitani non acquiescentes, posse deferre
suam causam ad Regem. 3°. Justinianus Nov. 123. cap. 21 mandat causam
ad Imperatorem deferri, ubi judex laicus et sacer in eamdem sententiam
contra Clericum ferendam non convenirent : simile quid sanxerunt Carolus
11. ct LudovicusPius iu Capitularibus. i°. Ludovicus sanctus causas bénéficiâtes
eljudicia de his fieri decrevit secundum Jus commune et canones : cujus
etiam rei curam postmodum Martin us V. in Bulla Apostolicœ sedis Regibus
Gallorum commisit. Ergo.
Quoad 1. Λ. Imperatores ut custodes pacis publicæ cl Ecelesiæ defensores,
el quidem rogati, schismaticis restiterunt, Damasum legitime electum tuiti;
el hinc merito a Patribus grates retulerunt.
Quoad 2. B. Siquidem Canon 6, cum reliquis, præter definita contra
Felicis et Elipandi errores, confirmatus fuit a Pontifice ; is quidem pro per­
turbato tunc Ecelesiæ Gallicanæ statu erat proficuus : sed nec prohibebat
appellationem ad sedem Apostolicam, nec agnoscebat hanc potestatem lanquani jus Imperatori proprium; sed volui officium ex prudenti oeconomia
transferendum committebat.
Quoad 3. B. Mandatum Justiniani perlinet ad delicia non Ecclesiastica, in
quibus hoc tempore Clerici a judice seculari non erant omnino exempti.
Caroli M. ct Ludovici Pu nulla est oppositio, cum ex Capitularibus L. I. c. 38.
I..2. ce. 179. 223. ct 237., L. G. c. 123. cl L. 7. c. 107. manifestum sit, ad
Episcoporum tribunal non Ecclesiastica lanium, sed ct civilia Clericorum
delicta pertinuisse, iisque recursum ad Principes fuisse prohibitum.
Quoad L 7L Quod S. Lldovicus statuit, postulantibus Episcopis fecit ; et
defensuris Ecelesiæ munus implevit, non judicis partes assumpsit. Martini
concessio, si quid ultra custodiam Canonum in beneficiorum collatione im­
pertit, privilegium tribuit, jus non supponit. Porro quam non aliena a nobis
.’ini Concilia et Principes, docent Synodi Antiochena Can. 12. ct sub finem
avili I. Carthaginensis III. Can. 9. el Milcvitana Can. 10 : Imperatores
Constantinus M. ap. Optat. Milev. L. 1. con. Parin., et Allumas. in ep. ad
Solilar., Marcianus apud Facund. Hermian. L. 12. c. 31. Basilius in Syn. VIII.
ad. ultima, qui Episcopis judicia Ecclesiastica firmarunt, laicos ab iis
removerunt, appellationes ab illis ad hos legibus ac poenis cohibuerunt.
185. Respondeo II. Remedium appellationis ad Pontificem in causa etiam
personali Episcoporum est juris Divini, antiqui usus, et proppæ significatio-

340

•

. ·'· - ·

•·

/’ · 'f

.}

·-■· -,

DE principiis niREcrivis.

ilis» Dixi F. In causa personali ; causas enim fidei cl disciplina: a personis
abstractas videntur ipsi adversarii tribuere. 2°. Episcoporum; quia quamvis eadem sit ratio juris etiam pro Clericis inferioribus; item usus anti­
quus Ecclesiæ Constantinopolitanæ, Alexandrina· el Gallican®, ex Cœlestini
epist. 19., Leonis epp. 57. 58. 92., ex Greg. L. I. epist. 72.; L. 2. epist. 33.,
L. 10. epist. 32. et 33. facile probetur; imo et Africaine ex Zosimi et Gregorii epistolis colligatur: impropria autem siguiticatio locum hic non capiat:
cum tamen propter incommodael abusum, Sy nodi Carthaginensis disciplinam
suis Clericis propriam voluerint, Tridentinum autem circa hæc pluribus
prospexerit ; ab his supersedemus.
Prob. F. p. Quæ sunt primatus supremi munia vel sequeiæ, non sunt
donata a Synodis, sed data a Deo, ut ipsa primatus institutio et Nicoui
epist. 8. ad Michaclem Imp. ostendit ; sed jus recipiendi appellationes iu
Episcoporum causis etiam personalibus est primatus Romani munus aut
sequela, ut Ari. 3. ostensum est. ct vel sola Canonum custodia elexcculio
ab Adversariis concessa Pontifici exigit : ergo.
Conf. Cypriams epist. 67. a Stephano Papa petit depositionem Marciani,
et Episcopi alterius substitutionem ; ep. 68. autem non queritur, Basilidem
ad dictum Itapam confugisse, sed eidem obrepsisse : Caeciliani in Africa
damnati causam Romæ fuisse jure recognitam a .Melchiade, Optatis Milev.
L. 3. contra Parmen, et Arc. Cone. 2. in Psal. 37. alibique sæpius declarant:
Jlliis reprehendit Eusebianos ep. ad illos data, quod sua sede inconsulta
Episcopos deposuerint ; depositosque Athanasium, Paulum, Marcellum el
Asclepain ad se profugos, communioni ac sedi restituit : idque recte facium.
quoniam Ecclesia Romana privilegium pr(eter coderas obtinebat, Socn. L. 2.
Hist. c. 15., et quia propter sedis dignitatem omnium cura ad ipsum specta­
ret, Sozom. L. 3. Hist. c. 8. testantur. Ergo ante Sardiccnse Concilium jus
Pontificis judicandi causas Episcopales, el Episcoporum jus appellandi ad
Pontificem jam vigebat : ergo neutrum est institutum ab hoc Concilio, quod
Adversarii volunt; sed utrumque tantum est confirmatum.
Pro6.2*.p.Sardicenscs Canones viguerunt in Oriente ante Trullanam Syno­
dum. Provocarunt enim ad Pontificem iu causis personalibus, teste Basilio
epist. 71. Eustathius Ep. Sebaslenus, in Cone. Tyanensi restitutus ob Liberii
litteras; narrante Palladio iu Vita ejus, Ciirysostomls, tam post Synodum
ad Quercum quam post alteram Conslanlinopoli habitam, ad Innocentium I.
provocans; scribente epist. 8. Leone, Eutychesjuste damnatus, ct epist.23.
S. Fiamams injuste condemnatus, uterque ad Sedem Apostolicam conver­
sus; ex Syn. Chalccd. Act. 1. et propria auctoris historia, Theodoreiis
Ep. Cyrensisab invocato Leone restitutus, et secundum hujus sententiam
ab illo Concilio receptus. In Occidente ante 8um Seculum simili facto celebres
sunt CaxESTics et Pelagiis apud Zosimum Papam epist. 3. ad Afros; Ciieliiiomis Ep. Prov. Vienncns. cum Hilario apud Valentinianum III. in Novella;
Lcpicixvs Afer apud Leonem epist. 87. ; Contumeliosus Ep. Rojcnsis apud
Agapctum epist. ad Cæsarium: Salomes Ep. Ebredunensis et Sagittariis Vappincensis apud Greg. Turon. L. 3. Hist. c. 20; Adriancs Thebanus. Jamanus Malacitanus. Stephams Hispanus apud Greg. L. 2. Regesti Indict. II.
epist. 6. et L. 11. Ind. 6. epist. 52. Ergo antiquioris usus est appellatio
hujusmodi, qtiani adversarii velint ct statuant.

nr. APPELLATIONIBUS^

341

Conf. Deusus antiquitate testantur Valentinianus Imp. in epist. ad Theodos. Ini]), scribens : Eidem a Majoribus traditam debemus cum omni devotione
defendere, el dignitatem venerationis /I. Petro proprïœ intemeratam conser­
vari; quatenus Rmnanæ eiv itat is Episcopus, cui principatum Sacerdotii super
amnes antiquitas contulit, locum habeat et facultatem de fide el sacerdotibus juilicare: Aüg. ep. 162. de Creciliano loquens ait : De Collegis agebatur, guipossent aliorum Collegarum judicio, præsertim A postal icarum Ecclesiarum, cauwmsuam integram reservare : Leo ep. 89. ad Epp. Prov. Viennens. Sobiscum
vestra Fraternitas recognoscat, Apostolicam sedem pro sui reverentia a ves­
tra etiam Provincia? Sacerdotibus innumeris relationibus esse consultam, et
per diversarum, quemadmodum vetus consuetudo poscebat, appellationem cau­
sarum, aul retractata aut confirmata fuisse judicia : Gelas, ep. 13. ad Epp.
Dardan. Sed nec illa praeterimus, quod Apostolica sedes frequenter, more
majorum, etiam sine ulla synodo prcecedente, et absolvendi quos synodus inique damnaverat, et damnandi, nulla existent e synodo, quos oportuit, habuerit
facultatem.
Prob. 3*. p. Canones Syn. Sardiccnsis sic habent ; et quidem Canon 3 :
Quod si aliquis Episcoporum judicatus fuerit in aliqua causa, et putat se bo­
nam causam habere, ut iterum Concilium renovetur, si vobis placet, S. Petri
Apostoli memoriam honoremus, ut scribatur ab his, qui causam examinarunt,
Julia Romano Episcopo; et si judicaverit renovandum esse judicium, renove­
tur d det judices : si autem probaverit talem causam esse, ut non refricentur
ta, quæ acta sunt, quæ decreverit, confirmata erunt. Can. 4 : Cum aliquis
Episcopus depositus fuerit, eorum Episcoporum judicio, qui in vicinis locis
commorantur, et proclamaverit agendum sibi negotium in urbe. Roma : alter
Episcopus in ejus cathedra, post appellationem ejus qui videtur esse deposi­
tus, omnino non ordinetur, nisi causa fuerit in judicio Episcopi Romani de­
terminata. Can. 7 : Placuit autem ut si Episcopus accusatus fuerit, et judi­
caverint congregati Episcopiregionis ipsius, et de gradu suo cum dejecerint; si
appellaverit, qui dejectus est, et confugerit ad Episcopum Romana? Ecclesiæ
ct coluerit audiri; si justum putaverit ut renovetur judicium vel discussionis
aamen, scribere his Episcopis dignetur, qui in finitima et propinqua Pro­
vincia sunt, ut ipsi diligenter omnia requirant, ct juxta fidem veritatis defi­
niant. Quod si is, qui rogat causam suam iterum audiri, deprecatione sua
(Mveril Episcopum Romanum, ut de latere suo Presbyterum mittat; erit in
^testate Episcopi, quid velit et quid æslimel : et si decreverit mittendos esse,
qui præsentes cum Episcopis judicent, habentes ejus auctoritatem a quo des­
tinati sunt, erit in suo arbitrio.
Evhis patet. 1°. Appellationis vocabulum usurpari iterato, revisionis nun­
quam: 2°. Pontifici inesse potestatem confirmandi judicia, lata inSynodis Pro­
vince,conseqiicnterel cognoscendi et decidendi causam, el c contrario judicia
in irritum mittendi ; cum utraque potestas confirmandi et irritandi sil indi­
visibili P. Enmdcm posse nominare judices omnino novos,quibus auctoritalem judicandi el definiendi committat; mittere etiam posse legatum, qui
Auctoritate sedis Romana*, cum novis judicibus jus dicat : 4°. In altera a ju­
dicibus primo datis appellatione, ipsum Pontificem perse causam retractare
ac determinare posse : u°. Interposita Episcopi provocatione, si primi judices
etiam ad deposit ion ΐβ evecnlioncm processerint, hunc reum videri tantum de.

·

■

I

3«

DE PRINCIPIIS DIRECTIVES.

positum; et prohiberi penitus, ne novus ordinetur Episcopiis. Hæc autem
dilucide monstrant, nec nomen, nec rem, nec ullam conditionem propria»
appellationis hic abesse; adeoque esse falsum, quod Pontifici merum jus decernendi revisionem a Sardicensibus asseratur.
Conf. ex dictis et factis inter probationes priorum partium allatis; quæ
propriam appellationis significationem undique produnt.

* Ί

186. Objic. Nobilissima) Ecclesiæ, etiam post Sardicenses Canones, legibus
el factis repugnarunt juri appellationis ad Pontificem. Proh, de Eccl. Afri­
cana ;llæc 1°. In Cone. Milevitano II. Can. 22. sub excommunicationis pœna
prohibet appellationes transmarinas; et in Codice Can. Air. c. i2a, dicit
idem scepe constitutum de Episcopis : Can. 24. autem, uti el in Africano
Can. 87, appellationem qnalemcumque a judicibus electis reprobat. 2°. In
Carthaginensi VI, ut ex hujus ep. Synodiea ad Cœlestinum liquet, detegit
jus appellationis fuisse fundatum in canonibus supposititiis: declarat illegiti­
mum ex repugnantia cum Canonibus Nicænis, ex defectu approbationis Ec­
clesiastics, ex absurdis et incommodis : spernit et impune violat, damnando
Apiarium ad sedem Apostolicam iterato appellantem.
R. ad Arg. Assertum permitti forsan posset salva Theseos veritate; cum
usumquidem probaret contrarium, non tamen universalem, nec continuum,
nec necessarium : quoniam vero plura continet falsa, aut falsum inferendi
occasionem præbet. .V. Assert. Ad ejus prob. de Eccl. Africana:
Quoad 1. R. Milevilanus quidem Canon22. hanc prohibitionem continet:
sed. Ie. pertinet ista duntaxat ad Clericos Episcopo inferiores : 2°. Potuit ista
disciplina a Pontifice Afris permitti absque juris sui læsione; cum a jure dis­
tinguatur usus et exercitium : 3°. Nec potuit praqudicare Pontifici, cum lex
inferioris non valeat contra jus superioris : nec Pontifex sibi praejudicium
inferri est passus ; cum lege hac insuper habita, appellationem Apiarii Cle­
rici Presbyteri eodem tempore admiserit.
Additamentum de Episcopis est iireplitium, nec in ulla Milevitanorum
Canonum editione habetur : quin etiam a pluribus Codicis Africani exem­
plaribus abest. Quod subditur Canone 24. de judicibus electis, spontaneam
remedii juris abdicationem supponit, usum autem per se illicitum el inva­
lidum non probat. Quanquam hanc ordinationem ad causas tantum pro­
fanas Clericorum pertinuisse, constet ex Africana arbitros hic eligentium
consuetudine, quæ ex Can. 15. el 96. ejusdem Codicis colligitur.
Quoad2. R. Quamvis Episcopi Afri, inter Acta Concilii Nicæni a Patriar­
chis Orientalibus petita et missa, non deprehenderint Canonem de Appel­
lationibus agentem; non detexerunt tamen appellationem fundari in Canoni­
bus supposititiis, sed ad summum pseudonymes : dum Zosmus.ut communius
respondetur, Sardicenses Canones laudavit vehit Nicaenos; quia Concilium
Sardieense, cum definitione fidei careret, habebatur appendix Nicaeni, el
illius Canones in Codice Romanic Ecclesiæ Nicænis immediate subjiciebantur.
Joaxxes tamen theologus, in Sess. 20. Concilii Florentini, ex antiquissima
el authentica epistula docuit*. I'.Jani Athanasii relate in omnibus Orientalibus
Ecclesiis ab Arianis fuisse corrupta acta Nicænæ Synodi : 2°. Ruin® Origi­
naria fuisse custodita integra : 3°. E\ iisdem prolatum fuisse a Julio cano­
nem de Synodis, quo t.oni. Antiochenum ob defectum consensus sedis Aps-

DE APPELLATIONIBUS.

343

tolle® ostendit illegitimum; a Liberio autem alterum de Appellationibus, quo
Athaaasii ab ea Synodo ad Pontificem provocationem defendit tanquam
legitimam.
Quod rationes concernit, quas Synodus Carlhaginensis protulit; earum
p tingit repugnantiam appellationis cum Canonibus Nicænis, qui synodos
provinciales el inajores pro judicibus ordinariis, ct secundum instantiarum
seriem assignant, nulla mentione facta judicis extraordinarii ac supremi:
? falsa est, cum adsint saltem Canones Sardicenses : reliquae abusum indi­
cant,ct promiscuam frequentationem impugnant; usum autem moderatum
non tollunt. Quod de contemptu additur, ab Afrorum reverentia et a veritate
alienum est. Nam fervente etiam Apiarii causa, ipse S. Auc. Afrorum tunc
praecipuus, ep. 261, Antonii Ep. Fussalensis appellationi ad sanciam sedem
detulit: ipsius Apiarii etiam appellationem primam et restitutionem ejus a
Pontifice faciam admiserunt omnes: secundam autem repudiarunt; quia
probare non potuit a se fuisse appellatum, ac dein sua crimina tandem con­
fessus est: ut in ipsa ep. Synodica ad Cœlestinum narratur.
Inst. 1. De Eccl. Occidentali testatur 1°. Epistola Synodica Concilii Italiæ
ad Theodosium, qua Damasus et Patres declarant in causa Maximi Constantinopolilani depositi se non cognoscere posse sine Orientalibus. 2°. Epistola
Constantii ad Cone. Ariminense, qua ab hoc nihil in causa Orientalium defi­
niendum enuntiat: 3°. Constitutio Gratiani, ad postulationem Syn. Romanæ
edita, el in append. Codicis Theodosiani superstes, qua alius a Sardicensi ju­
diciorum ordo praescribitur.
Quoad 1. R. 1°. Epistolam hancsupposititiam esse, indicat stylus involutus,
Gbegorus Naz. falso Episcopus Alexandrinus hic nominatus, Maximi ordina­
tio domi privata? facta perperam asserta, et Damasi epistola ad Acholium iu
plerisquecontraria. R. 2°. Permissa epistolae sinceritate, Pontifici cum Occiden­
talibus jus fuisse in hac causa, testantur tum ipsius epistolae verba, jure et
w majorum hanc appellationem factam enuntiantia; tum narratio de res­
titutione Maximi, absque Orientalium interventu decreta, ibidem inserta:
Pontificem tamen fuisse paratum ad remittendum de jure suo pro pace consenanda, facile concedimus.
Quoad 2. R. Non sane ex Constantii litteris jus controversum decidi potest
aut debet ; sicut nec ex aliis ejus factis jura alia Ecclesiæ ullus colligere au­
debit. Cui tamen inde aliquid inferre placet, plus non exsculpet, quam Ari­
minensibus, ncc provocatis nec a Pontifice auctoratis, haud convenisse, ut
occuparentur tractandis Orientalium causis, dum illi ipsi coetum eam in rem
Seleuci® agerent.
• Quoad. 3. R. Gratiani constitutio non pertinet ad causas Episcoporum
quiscumque et iinivcrsim, sed speciatim ad contumaces in schismate Ursicini
et pacem Ecclesiæ turbantes ; ubi turbarum atrocitas ct Episcoporum Damaso
idhærentium postulatio etiam ordinem in Nicæno statutum observari haud
sinebant.
/nif.2. De Eccl. Orientali palet: 1°. Ex ep. Cyrilli Alexandrini ad Domnum
Anlkchenum, qua Petri ab hoc depositi causam in Synodo Patriarchal! judi­
cari postulat::î°. Ex Socrate L.*2. hist. c. 40. dicente, quod Cyrillus ilierosolymitanns solus ac primus contra Canonis Ecclesiastici consuetudinem provaritad majores judices; 3”. Ex querelis Episcoporum Macedonia? contra

yW '

-UI

hE PRINCIPIIS D1RECT1WS.

Innocentium I. quod is causam Bubaliani et Tauriniani in provinciali Synodo
damnatorum retractasset.
Quoad I. Λ. Ad rem nostram epistola Alexandrini non perlinet; cum cama
Episcopi Antiocheni nec apud Cyrillum Alexandrinum, nec apud Proclum
Conslantinopolitanum, quo etiam Petrus se verterat, tractari posset: illorum
siquidem officia una mediatione ac supplici interventu finiebantur.
Quoad. 2. R. Appellatio Cvrilli Hieiios. non ad Pontificem, sed ad Impe­
ratorem ferebatur: adeoqne et hoc factum huc est impertinens.
Quoad.'!. R. Nec querela? Episcoporum Macedoniae spectabant appellationem,
cum ipsi causam detulissent ad Rufum Thessalonicensem, Vicarium Ponti­
ficium, damnati autem ad Pontificem ipsum: sed conquerebantur de com­
munione, quam Bubalianus et Taurinianus datam sibi a Pontifice litterissupposititiis mentiebantur.
Inst. 3. De Eccl. Universali asserit : 1°. Cone. ConstantinopolitanumI.
quod Can. 2. et 3. supremam Synodis Diœcesanis h. e. Primatialibus aucto­
ritatem tribuit : 2°. Cone. Chalcedonense, quod Can. 9. et 17. iisdem Conciliis
definitivum de Episcoporum depositione ac cæteris disciplinai rebus judicium
adstruit : 3*. Justinianus in Nov. 123. Cap. 22. Patriarcham postremum
appellationis judicem statuit, interdicta ultiore provocatione.
Quoad I. R. Constantinopolitanus Canon 2“ limites tantum Patriarcha­
rum definit, nullos Romano Pontifici praescribit : 6“ prohibet Episcopis, el
quidem accusatoribus tantum, in Cone. Provinciali damnatis, appellare ad
Imperatorem vel Concilium œcumenicum, non delata prius ad Patriarchate
judicium causa ; neuter appellationem ad Pontificem vetat.
Quoad 2. R. Chalcedonense Concilium primam cognitionem causarum
inter Clericos et Episcopum ortarum defert synodo Provinciali ; inter Epis­
copos autem aut Clericos et Metropolitana natarum ad Primatem vel Syno­
dum Diœcesanam : de ultima instantia nihil enuntiat.
Quoad 3. R. Jvstimaxvm hic loculum de causis Episcoporum civilibus,quas
utique Imperator judici cuilibet pro sua voluntate committere poterat, patet
tum ex Nov. 137. ubi Cap. 4. et a. de causis Ecclesiasticis loquens, appellari
non prohibet : turn ex Cone. Conslantinopolilano sub Mcnna el tempore
Justiniani, in cujus Actione P el P adsunt exempla appellationis hujusmodi
facte et acceptata·. Qui aliter Imperatorem sensisse evicerit, nil tamen pro­
ficiet, quia Constitutiones ejus nec jus ncc usum pro Ecclesia facere poterant.

187. Respondeo HI. Fas non est appellare a Pontifice ad Concilium Gene­
rale. Sequitur hæc assertio tum ex Articulo proximo; quia appellatio ad ju­
dicem superiorem facienda est; non autem Concilium Pontifice, sed Conci­
lio Pontifex est superior : tum ex praecedenti ; quia Tribunal Pontificis est in
Ecclesia summum, tam propter Primatum jurisdictionis Pontifici competen­
tem, quam propter perfecte Monarchiæ regimen in Ecclesia constitutum :
item quia Tribunal Pontificis est Christi ipsius tribunal, propter vicariam
Christi potestatem in Pontifice residentem, et certam juris decisionem, quod
unum sit tribunal Vicarii ct Principalis. Speciatim tamen :
Prob. Appellatio hujusmodi est illegitima, perniciosa et nulla : ergo.
Ant. P. p- patet 1°. quia est contraria Canonibus, Causa 9. Qiiæsf. 3. re­
latis.qui auctores habent l’on i facium 1. Gelasium I el Nicolaum I. Ponlifires,

DE APPELLATIONIBUS.

34î>

Domfacivs quittent in ep. nd Rufum Thessalon. inquit : Intelligant de nostro
judicio non esse retractam!uni : nunquam enim licuit de eo quod semel statutum
tsl abApostolicasede, rursus tractari; Gelasius in Commonit. ad Faustum :
/p$i sunt Canones,qui appellationes lotius Ecclesiæ ad hujus sedis examen vo­
luerunt deferri; ab ipsa vero nunquam prorsus appellari sanxerunt; Nicolaus
ep. 8. ad Mich. Imp. Non liceat cuiquam de Sedis Apostolicce judicare judidicio; siquidem ad illam de qualibet mundi parte canones appellari voluerint ;
• ab illa autem nemo sit appellare permissus. Hos præcessit Zospius in cp. ad
Carthagin. scribens : Patrum traditio Apostolicce Sedi auctoritatem tantam
tribuit, ut de ejus judicio disceptare nullus auderet, idque per Canones semper
rujulasque servavit, et currens adhuc suis legibus Ecclesiastica disciplina re­
terendam, quam debet, exsolvit» Item : Cum tantum nobis esset auctoritatis,
ut nullus de nostra possit retractare sententia etc.
2°. Quia rejecta est in Generalibus Conciliis: nimirum qualicumque illa
Tliaddiei, pro Friderico II. Oratoris, ad Concilium magis plenarium provo­
catione a Lugdunensi I. insuper habita, Innocentius IV. ad ferendam senlentiam processit : objecta autem Constantiensi Sess. ult. a Poloniæ Legatis
ad futurum Concilium appellatio a Patribus, quantumvis circa libri damnatwneni idem sentientibus, fuit neglecta, a Martino V. autem pœnis propositis

• compressa.
3°. Quia reprobata est a judicibus; utpotc a Pio 11. in Bulla Execrabilis,
variisclgravissimis censuris notata; quæ constitutio a Sixlo IV. Callixto III,
Julio II. aliisque innovata, etiamnum quotannis in Cœna Domini, aqua
nomen sortita est, promulgatur.
M?. p. declaratur. Est enim perniciosa 1°. regimini Ecclesiæ, quia Pon­
tificis quanlumlibet legitimi superioris, auctoritas labefactatur, imperandi vis
inhibetur, inobedientia inulta manet: 2°. Paci ac unitati; quia schismati fa­
cilis datur aditus, difficilis autem iit medela: 3°. Fidei et integritati ; quia
hæresis diu bac impune grassari potest : cum appellatione interposita, Con­
cilium, ad quod provocatur, vel longe post, vel nunquam sil congregandum ;
quandoquidem ab ultimo, scilicet Tridentiuo, jam duo secula tinxerint, quin
post varias appellationes injectas Concilii generalis cogendi necessitas aut oc­
casio fuerit.
Aut. 3*. p. colligitur: quia nulla est 1°. Ob defectum judicis, qui necdum
c<l, cum ad futurum Concilium appellatur; incertus est, cum Concilio superioritas ista probabilissime negetur; forsan nunquam erit, cum generale
Concilium congregari vel moraliter hoc rerum statu non possit vel non
ipedial : 2°. Ob defectum finis appellationis, qui , utpotc cessatio litis,
sperari nequit, sed· timeri potius debet lilium immortalitas, tum ob rationes
nuper allatas : tum quia collecto forsan etiam Concilio sine Pontifice decst
metentes; cum Pontifice autem collecto et ab ejus confirmatione dependenti,
veneratio ab appellantibus aegerrime est deferenda : 3°. Ob defectum tinis
Appellantium : qui in plerisque tum antiquis, ut Sectili 16 sectariis, tum
recentioribus, ut Jansenianis appellantibus, deprehenditur esse declinatio
Pontificis et damnationis, et frustratio judicii Ecclesiastici.
Bis accedit frivola inutilitas, quæ oritur tum quod definitio dogmatica
Pultificis mutari nequeat, tum quod appellantes conlirmalæ rursus sen­
tenth· obedire nollent, ut Trideutino experimento patuit in Protestai)tibus.

31C

DF- PîHXCIPIlS DÎRECT1V1S,

188. Objic. Ratio et experientia stant pro valoro appellationis a summo
Pontifice ad Generale Concilium. Prob. Appellatio est remedium juris naluræ contra gravamen ex sententia condemnatoria : ergo a Pontifice ad
Concilium debet esse legitima ; nam alias 1°. injuste gravatus nullum habent
remedium : 2°. sæpius acquiescendum foret Papæ in propria causajudicanti;
3°. ipsi Papæ non suppeteret medium corrigendi errorem judicii, quenî
auditi in Concilio universi orbis Episcopi, impertiendo facturum maxime
notitiam, tollere possunt.
71. ad Arg. X. Assert. Frustra adversus jus apertum provocatur ad ratio­
nem, si hæc ex meris congruentiis tantum deducatur; aut ad experientiam,
si novitia sit et antiquis ignota : prout Iit in materia præsenti. Γ“ quidem
patet ex collatione objectionis cum probatione Theseos ; 2um autem ex tem­
pore; quia in duodecim seculis primis exemplum appellationis hujus repen­
tur nullum, nisi forsan Pelagianorum aut hæreticorum aliorum facta quis
imitationi proponenda judicet, quæ tamen communi Ecclesiæ consense
reprobantur.
Ad prob. R. D. Jnt. Appellatio generice sumpta est remedium juris
naturæ, C. quælibet in specie, piieserlim illegitima perniciosa et nulla, N.
certe, jura etiam humana appellationes quasdam prohibent, ct ut iis remotis
procedatur imperant.
Ad prob. Cons. 1. R. X. seq. superest enim remedium supplicationis,
repraesentationis, aut alterius nominis usitatum, ubi de tide non agitur.
Jd 2. concedo id quidem tieri posse, sed nego id esse absurdum aut ini­
quum, cum teneat in omni judice supremo : et nisi valeret, etiam contra
œcumenicum Concilium imploratum pugnaret.
Ad 3. R. X. seq. Quia notitia hæc capi potest per litteras el Legatos: sin
minus , judicium Pontificis omne sine Concilio generali latum haberi posset
erroneum: etsi vero in materia cum dogmate non connexa forsan falleret,
non ideo tamen judiciorum ordinem perrumpendum docent sccularia
tribunalia.
Inst. I. Experientiam 1 °, ostendit paritas; quia datur appellatio ab Impe­
ratore ad comitia : ergo et a Pontifice ad Concilium. 2°. Probant exempla,
queis Fridericus Imp. ab Innocenlio IV, Episcopi Angliæ ab Urbano IV,
Anglorum Rex etiam Henricus III. a Clemente V, Philippus Pulcher et
Regnum Franciæ a Bonifacio VIII, provocarunt ad Concilium Generale.
'P. Confirmant, post Gerson em singulari Tractatu, Doctores Galli et maxime
Sorbona, qui hanc sententiam non solum doctrina sed interpositis sæpe
appellationibus sunt tuiti.
Quoad 1. /t. .V. parti. Qualecumque hic sit Comitiorum jus , quod tamen
negant ICti non pauci, fundatur illud ineo, quod Imperator suam potesta­
tem immediate habeat a Statibus vel Electoribus, qui poterant illicam con­
ferre magis aut minus limitatam : Pontifici auctoritatem, quam habet, nulla­
tenus tribuerunt fideles, Episcopi aut Electores, sed Christus immediate
contulit ; unde limitare illi nihil possunt, nec in appellationis ordine Papam
sibi subjicere.
·
Quoad 2. R. de exemplo Friderict Imp. num. 187. dictum est. Ile altero
Angliæ. unus testis est Parisius, fam.isus Pontificiae dignitatis denigrator.
Prætcrea qncrelæ mot» sunt, non contra Pontifices ipsos, sed eorum in

DE APPELLATIONIBUS.

347

Anglia Legatos, ct ad ipsum Pontificem in Concilio Viennensi delate. De
Philippi pulchri cl Galliæ exemplo, ex Puteano et Spondano constat, Bonifaciim VIII, ex Gallorum opinione fuisse illegitime in sedem Aposlolicain in tru­
sum, ideoque appellatio ad Concilium œcumenicum et Pontificem legitimum
futurum fuit interjecta : hujusmodi autem casus a controversia nostra est
alienus.
Quoad 3. Λ. Quod facta attinet, ipse de Marea L. 4. Concord, c. 17. testa­
tur. liat fuisse recens suscepta , ut rei se subducerent a Pontificis judicio ;
Cmusautem L. 5. deLoc. Theol. c. ull. ail, ea hærcsi patrocinari, obedienlinm Ecclesiasticam* el pietatem perdere : quod auctoritatem spectat, satis
(lictum est Articulo praecedenti, et post sequentem addentur aliqua.

■

[

I

189. Observa. Ul virorum sanctissimorum a Conciliis ad Pontificem appel­
lantium auctoritatem declinent Adversarii, eorum quidam statuunt in omni
ad Papam appellatione inclusam esse hanc conditionem : salva Conciliorum
Generalium auctoritate. Ne tingere hoc pro libitu videantur, Athanasilm
dicunt communioni ac sedi non fuisse restitutum a Julio, nisi suffragante
quinquaginta Patrum Synodo : Flavianum volunt appellasse, non ad solum
Pontificem, sed una ad Synodum Occidentalem : Tiieodoretlm denique, post
appellationem a Papa restitutum, contendunt novum in Concilio Generali
examen habere debuisse. Vcrumlamen nec ista fictionis commentum salis
purgant.
Nam Athanasii restitutionem unius Julii auctoritati tribuendam esse, teslanlur Ium Socrates L. 2. hist. c. 15. his verbis : Ubi cum Julio Romance
irbis Episcopo causam suam exposuissent , ille, quee est Romance Ecclesiæ
prorogat ira, liberioribus litteris cos communitos in Orientem remisit, sinVilis suas sedes restituens: tum Sozom. L. 3. hist. c. 8. scribens: EpiStopus Romanus cum omnes in Xiccence Fidei doctrina consentientes reperisset,
in communionem recepit : ct quoniam propter sedis dignitatem omnium cura
u<l ipsum spectabat, suam cuilibet Ecclesiam restituit. Suffragatur ratio ;
quia quinquaginta Italorum ille conventus, sine Pontifice, nihil omnino
uris habebat in res ac judicia Orientis aut aliarum Provinciarum : prout
imilesetiam Synodi Romana? sub IIilaiuo ac Gelasio coaclæ disertis verbis
Citentur.
Flaviani appellatio non minus ad solum Leonem Romanum Pontificem
frat directa; ac ante Ephesinum latrocinium, ab illo solo tranquillitatem,
diam non celebrato Concilio, reddi posse, in sua ad Leonem epistola scrip­
serat. Neque ipse appellationis libellus, neque Leonis epistola post appellatio­
nem Concilium urgentis, neque Valentiniani eo dc negotio ad Theodosium
littera ullam Concilii mentionem fecerunt. Undo, quod Placid ia ad Theododnm scribat, Flavianum misisse suum libellum ad Aposhdicam Sedem et
• wt Episcopos harum partium, calenus duntaxat verum est, quatenus hi
Episcopi uniti sunt cum Pontifice, aut sub missionis tempus forsan erant
congregati; cum certum sil unum tantum libellum Romæ appulisse.
Tieodohetvm admissum esse in Concilium Chalcedonensc exeo, quiareslihtil ei Episcopatum sanctissimus Archiepiscopus Leo, actione 1* legitur:
entem etiam ex causa Judices Aci. 8J eumdem sedi suae restituendum edixe­
rant, et Legati Pontificii Apastolicæ sedis nomine decretum restitutionis

3-W

PE PRINCIPIIS BIRECTIVIS.

!

protulerunt. Ante tamen oportuit Theodoretum dicere anathema Neslorio.
juxta disciplinam scilicet Ecclesiæ conslanlissimam, non recipiendi ad
communionem aut sedem suspectum de hæresi, nisi præmisso anathemate
in eam ejusque auctorem : quæ ratio etiam fuit, cur diverso modo Cone.

I
I
1

Chalcedonense egerit cum Theodoreto et Iba. quam cum Eusebio Dorjlœœi
sine formida hac enuntiata suscepto, quamvis hic non minus ac 'illi ah
Ephesino Conciliabulo fuerit depositus.

I

I

ARTICULUS IV.

.in Romanus Pontifex summam habeat auctoritatem?

|

190. Aoto. Quam num. 119. de Concilio proposuimus quaestionem, eamdcm et hic tractamus : auctoritatem summam accipiendo scilicet pro lmrantia Pontificis, et irrefragabilitate judiciorum ; materiam restringendo ad
I
eosdem terminos fidei, morum et factorum dogmaticorum ; per judicia
autem definitiones positivas, perspicuas et certas inlelligendo. Præterea vero
in Papa duplicem quasi personam distinguimus ; considerando eum jam I
ratione suppositi ut hominem precise seu doclorcm privatum, jam ratione I
officii ut summum Pontificem, seu ut constitutum a Christo universalem I
Doctorem ac Magistrum omnium fidelium ; discrimine olim jam in disputa- I
tione Rustici Ecclesiæ Romanae Diaconi contra Acephalos insinuato, ei postea I
in Libello ad Clementem V. a Galliæ Proceribus etiam usurpato. It Doctor I

privatus spectatur, dum Papa absque potestatis propriae ostentatione, opinio- |
nem duntaxat suam et sensum velut personalem ac privatum exponit : spec- I
tatur ut Doctor universalis, dum auctoritate publica usus ut supremus I
Ecclesiæ Magister aliquid proponit toti Ecclcsiæ, obligans omnes fideles
sub anathemate seu pœna hæreseos ad illud propositum assensu interno
ac fide divina credendum : sic vero enuntians dicitur loqui ex cathedra;
phrasi ex Malth. 23. v. 2. ad indicandam praeceptivam docendi auctoritatem
desumpta.
Locutionis hujusmodi velut conditiones afferuntur, servata definientis a
metu et violentia immunitas, praemissum rei decernendae maturum exa­
men, præhabila Ecclesiæ Romanæ seu Cleri, nunc Cardinalium, consultatio,
et fusæad Deum ante definitionem preces: his a Gallis adhuc, pro suæ Ecclesiæ
libertate, prævia causarum in loco ubi natæ sunt præparalio, et certarum
loquendi formularum absentia tanquam requisita adjunguntur : ab aliis
e contra,præter libertatem in Pontifice requisitam,cætera omnia rejiciuntur.
Quantumvis vero videatur Spiritus sancti assistentia, Petro illiusque suc­
cessoribus promissa, non pendere per sese ab humanis hisce adminiculis,
nec illis a Christo fuisse alligata; quia tamen a gubernatione hominum
divinitus etiam instituta non respui debet modus agendi rectæ rationi ac
prudentiis accommodatus; ac ipsi praeterea Pontifices potestatis sum usum
ad has regulas semper conformarunt, quin el ubi ad Galliam causæ perti­
nebant, ad illius mores se composuerunt : hinc requisita ista haud difficulter
permittimus, cum cautela tamen hac gemina : 1°. t t ea plus aul minus
exigantur pro varia materiarum qualitate :2°. Ut non teneantur fidelcsinqnirere aul scire an media hæccc sint adhibita ; sed certi de Pontificia ad

INTIMANTIA SUMMI PONTIFICIS.

349

omnes fideles directa, cosque sub anathemate ad assentiendum obligante,
propositione solemnilcr edila, possint ac debeant supponere omnia neces­
saria fuisse observata, nisi manifeste constet dc opposito : quandoquidem
alias ipsius Ecclesiæ infallibilitas cl Conciliorum œcumenicorum auctoritas
simili ex capite elevari etiam posset, el inlempcranlissima crisis supremum
sibi judicium in res omnes dogmaticas arrogaret; cum tamen certum sit,
Deum in necessariis ibi non defuturum, ubi infallibilitatem ipse promisit,
res autem omnino exigit.
Porro controversia non est dc Pontifice ut Doclorb privato; cimi omnes
ultro concedant , Papam sub hac consideratione, non minus ac homines alios,
errori obnoxium, ejusque sententiam reformationi subesse. Versatur itaque
tantum circa Pontificem, ut doctorem universalem et supremum Ecclesiæ Ma­
gistrum seu cx cathedraloquentem, materia ct judicio ad memoratos limites
reiuctis.In hac vero'controversia, altera, quæGallis tribuitur, sententia statuit
Pontificem infallibilem non esse, nec definitionem ejus irrefragabilem, ante
quam accedat consensus Ecclesiæ, aul congregatæ in Concilio, aut saltem per
orbem difiusæ : altera, quæ a Benedicto XIV. in cp. an. 1718. ad Inquisito­
rem generalem Ilispaniæ data, extra Galliam ubique recepta dicitur, sententia
tenet, etiam independenter ab Ecclesiæ consensu Pontificem e cathedra
loquentem inerrantia, ejusque definitionem immutabilitate pollere , quam
mine, quantum rerum multitudo patitur, paucis assereudam et vindicandam
suscipimus.
19I.D/C0. Romanus Pontifex c cathedra loquens in materia fidei, morum
et factorum dogmaticorum, habet summam auctoritatem : sen ipse quidem
est infallibilis, ejus definitio autem irrefragabilis ac irreformabilis, etiam
iwlependentcr a consensu Ecclesiæ. Probatur Auctoritate; et quidem ;
I. Ex SCBIPTUBA, quæ duplicem præcipue nobis textum suggerit, alle­
ram Matth. 16..v. 18. Et ego dico tibi: quia tu es Petrus, et super hanc
/■Bram œdificabo Ecclesiam meam ; et partie inferi non prœvalebunt adver­
ti tam : Luc. 22. v. 31. et 32. Simon, Simon, ecce Satanas expetivit vos, ut
tribrarel sicut trilicum : ego autem rogavi pro te, ut non deficiat fides tua ;
r! Iu aliquando conversus confirma fratres tuos. Horum uterque 1°. Con'enit Petro ut conlradistinclo ab aliis Apostolis ; cum Christus interrogalioncadOmnes præmissa, et mentione diabolicæ omnium cribralionis facta,
I solum Petrum, nomine proprio ac pronomine compellatum, orationem
convertat : 2°. tribuit eidem speciale donum ad utilitatem Ecclesiæ; quale
■: ratio fundamenti in ordine ad ædificium Ecclcsiæ, ct indcfectibilitas
fidei ad coniirnlationem fratrum : 3°. declarat hoc donum concedi Petro,
nxi ut personæ privatæ. sed ut publicæ ac præpositæ; quia sustentare Eccleirn aul confirmare fratres officium est præsidis ac superioris : i°. id ipsmn
’Mruit Petri successoribus; tum propter transiturum ad cos idem offi­
ciam, tum propter perpetuitatem Ecclcsiæ ct necessitatem confirmandi
pesteros.
Hh praemissis pro textu primo suppono ex num. 107. 110. ct 115. infalliIditatem Ecclesiæ illis verbis rite probari: ex iisdem autem nunc argumen­
ts: Vi verborum Christi apud Matthæum infallibilitas non tantum tribuitur
Ecderitp, sed etiam peine ac fundamento : sed non Petrus lautum, verum

350

l»E PRINCIPIIS DIRECTIVES.

etiam ejus successores Romani Pontifices, sunt petra et fundamentumEcclcsiæ : ergo infallibililas tribuitur etiam Romanis Pontificibus Suü. At.iu>
infallibililas tributa el conveniens petræ ac fundamento non dependet ώ
Ecclesiæ adjumento: ergo infallibililas Romanorum Pontificum est independens ab Ecclesiæ consensu.
Major constat ex Origene ap. S. Thom, in Calena. Aon exprimit, utrum
petræ non prœvalebunt, in qua œdifical Christus Ecclesiam; aut Eccksin.
quam œdifical supra petram : tamen manifestum est; quia nec adversus ptram, nec adversus Ecclesiam portœ prœvalebunt inferorum: Epipiiax. in An·
chorato : Solidœ illipetræ supra quam Ecclesia fundata est, portœ inferi nw
prœvalebunt : Leo ep. 75. ad Leon. Augustum : Cum Petrus cx Domini net
audierit : Tu es Petrus etc. quis est, nisi antichristus aut diabolus, quipukort
audeat inexpugnabilem hujus petræ firmitatem?
Similiter Minor patet ex Arc., in Psalm, cont. part. Donati : Petri seda i^a
est petra, quam non vincunt inferorum portœ: S. Maxim, in ep. ad Marinum:
Sancta Romanorum Ecclesia est fundamentum solidum et maximum, contra
quod portœ inferi nullo pacto prœvalebunt juxta ipsius met Salvatoris prw.issionem : Theodor. Studita ep. ad Naucrat. Coryphœa sedes, adversus quan
non prœvaluerunt per omne secutum, nec prœvalebunt usque in finem senii
inferorum portœ, ora videlicet hœrelicorum, sicut promisit ille, qui nonmrn·
titur. Similia de Romana sede enuntiant Joannes Pair. ConstautinopolitaniK
in libello ad Honnisdam. Petrus Damian i Opusc. 38, Aeircdus in Isaiamctc.
Item cx Ambros. in Psal. 40: Ipse est, cui dixit : Tu es Petrus etc. Ubi ergo
Petrus, ibi Ecclesia; ubi Ecclesia, ibi nulla mors: Chysolog. in epist. ad
Eulych. Petrus in propria sede vicit, et prœsidet, et prœstat quœrentibb<
veritatem : Possessor Ep. Afric. in epist. ad Honnisdam : J quo magis nutan­
tis fidei stabilitas exspectanda quam ab ejus sedis prœside, cujus primus rttlvr
a Christo audivit: Tu es Petrus etc. Similia de Romano Pontifice scribunt
Ignatius Constantiuopolilanus in ep. ad Nicolaum, Ansehnus Ep. Lucensis
cont. Guibcrtum, et Anselm. Cantuar. L. 3. epist. 15.
Denique subsumplum colligitur tum ex significatione pelræ, quæ per sese,
ac sine respectu ad aliud, firmitatem importat : tum cx data Petro appella­
tione, qui nomen et rationem petræ accepit ante formationem Ecclesiæ; Ium
ex paritate domus materialis, cujus stabilitas desumitur a fundamento, adeo
ut pio hujus soliditate vel mobilitate Luc. G. v. 48. ct 49. æditicium dun'1
aut cadat; non vero vicissim fundamenti constantia a firmitate domus depeæ
deat. Vude citra mentionem consensus Ecclesiæ, Petrum ac Romanum Epis­
copum vocat Hieron. inepist. ad Damasum petram fidei, Chrysost. in Psal.oO.
basin fidei immobilem, Cone. VI. in Prosphonct. adamantem fidei cujus solida
mens aggressionibus atque conflictibus alienee a fide opinionis non est vulne­
rabilis.
Pro usu Textus secundi,suppono Petro non tantum indcfectibilitatem fidei
collai am, cum Christus dubio procul pro sua reverentia sit exauditus ; sed
etiam cum confirmationis fraternæ officio, certitudinem exeeutionis asser­
tam; cum fratribus sive Ecclesiæ nihil profuisset, posse aut debere per fidem
Petro donatam confirmari, si postulante necessitate reipsa non confirmaren­
tur. Dehinc sic argumentor : \i verborum apud Lucam Christus illi infallibilitateui tribuit pro quo oravit, ne fides ejus deficeret, et ut confiimarc;

/<’ * «

4^4»

. t’

-l·'·

SSEBSs

INHRRAN'TIA SUMMI PONTIFICIS.

3ol

fratres: sed Christus hic oravit non tantum pro Petro, sed et pro ejus suc­
cessoribus seu Romanis Pontificibus : ergo infallibililas his fuit collata. Subs.
Atqui infallibililas hic collata non fuit pendula ab Ecclesiæ consensu : ergo.
.Major constat ex Aug. L. deCorr. elgral. c. 8. Quando rogavit, ne fides ejus
deficeret, quid aliud rogavit, nisi ut haberet in fide liberrimam, fortissimam,
invictissimam, perseveranlissimam voluntatem? Amrros. L. i. de tide : Ut
rcias, quia secundum hominem rogat, divinitate imperat; habes in Euangelio
quia Petro dixit : Ego rogavi pro te etc. Eidem etiam respondit : Tu es Pe­
trus etc. Ergo qui propria auctoritate regnum dabat, hujus fidem firmare non
(olerat, quam cum petram dixit, firmamentum Ecclesiæ indicavit? Leone
Serui. 3. dc Anniv. Assiunpt. Pro fide Petri proprie supplicatur, tanquam
aliorum status certior sit futurus, si mens Principis victa non fuerit. In Petro
finium fortitudo munitur, et divinœ gratia ita ordinatur auxilium, ut fir­
mitas, quæ per Christum Petro tribuitur, per Petrum Apostolis conferatur.
Etiam Minor patet ex Cyrillo apud S. Thom, in Catena: Secundum hanc
Christi promissionem, Ecclesia Apostolica Petri abomni seductione et hcerelica
circumventione manet immaculata : Leone IX. in epist. ad Petrum Antiocheo.
lina Christi oratio: rogavi pro te etc. Obtinuit quod hactenus Petri fides non
defecit, nec defectura creditur in throno illius usque in seculum secui i :
Paschali II. in Cone. Lateral). Pro hac Ecclesia Romana filius Dei in passione
tua oravit, dum dixit : Ego rogavi pro te etc. Similia dc Rom. Ecclesia scri­
bunt Innocentius III. Serm. 2. de Consccr. Rom. Pont., Petrus Damianj
Semi. “23. dc Xativ. Joannis, Ansehnus Havelburg. adv. Græcos, S. Thomas
in exposit. symboli. Item ex Agatuoneîh epist. ad Constantinum: Consideret
astra clementia, quoniam Dominus, qui fidem Petro non defecturam promisit,
confirmare eum fratres suos admonuit: quod Apostolicos Pontifices prœdecesws fecisse semper cunctis est cognitum: Leone IX. epist 1. ad Michael. Ccrukrium: Erit ergo quisquam lantce dcmenliœ, qui orationem illius, cujus velle
at posse, audeat in aliquo vacuam putare? Nonne a sede Principis Aposlohrumjam per eumdem Petrum quam per suos successores, convicia el expu­
ta sunt omnium hœrelicorum commenta, et fratrum corda in fide Petri,
για hactenus non defecit nec in finem deficiet, sunt confirmata? Anselm.
Lucens, adv. Guibcrtum: Cum pro fide Petri, ne deficiat, a Domino oratum
ni: unius Romani Patriarchæ fides, in qua fratres suos confirmet, nunquam
Vw/. Similia pro Rom. Pontifice ediderunt Innocent. 111. ep. 20. ad Pair.
Giistantinopolitanum, Theodor. Studita ap. Geimadium pro Cone. Florcntino, Albertus M. in hunc locum.
Tandem Subsumptum liquet; tum quia ex dictis promissioni el orationi
Christi unice tribuitur hæc infallibililas, non autem Ecclesiæ consensui :
tum quia Rom. Pontifex in fide confirmat fratres, non ipse ab his confir­
matur; ut textus aperte dicit, et Joseph Ep. Methoncnsis in resp. ad libell.
Hirci Ephesini urget : tum quia ratione privilegii prius jam dati Romanus
Pontifex a fhcodoro Stud. L. 2. epist. 13. dicitur fons cere illimis ac sin■'πη fidei; a Tharasio in epist. ad Adrian. Oculus totius corporis, ostendens
ratmn veritatis semitam; ab Ignalio Pair. Constanlinopolitauo in epist. ad
•V-hum : Medicus a Deo provisus sanandis Christi membris: quæ sunt
meüphoræ, nihil ab Ecdcsia iufallibilitatis accipi edocentes.
ILEx TRADITIONE quæ colligitur 1". ex Conciliis œcumçnicis, inter quæ

I

332

DE PRINCIPIIS IHHECTIVÎS.

Cone. Consta n tinopolitan uni IV. act. 1. exhibet libellum ab omnibus Painbus subscriptum, ita loquentein: Quia non potest prætermitti sententia Chrijti
dicentis: Tu es Petrus etc; hæc quæ dicta sunt, rerum probantur ecentibu;
quia in sede Aposlolica immaculata est semper reservata catholica religio el
sancta celebrata doctrina......sequentes in omnibus Apostulicam sedem, sta­
mus ut in una communione esse mereamur cum illa, in qua est integra et cera
Christ iance religionis soliditas: el in Lugdun. 11. acceptata Græcorum fidei
professio sic habet: Sicut Romana Ecclesia præ caderis tenetur fidei veritatem
defendere; sic et si quæ de fide subortæ fuerint quæstiones, suo debent judicio
definiri. His similia de Rom. Ecclesia referunt Viennense in Clcmentinis de
Sum. Trin., cl Florentinum in decreto unionis cum Græcis. Item in Cone.
Ephesino Act. 2. Philippus Leg. Pont, ait: .Vulti dubium, imo seculis omnilw
notum est, S. Petrum Apostolorum principem ct caput, fideique columnam
et Ecclesiæ Catholica· fundamentum, a Jesu Christo regni cælesl is claves atetpisse, nec non per successores suos hucusque semper vicere, causas decernere,
semperque victurum: ct in Constantinopolilano III. in epist. ad Agathonem
Patres inquiunt : Itaque tibi ut prima sedis Antistiti, universalis Ecclesia
capiti, quid agendum relinquimus, stanti supra firmam petram , acquiescentes
vercc confessionis litteris, per quas, ut a summo Apostolorum vertice divinitus
perscriptas, exortam nuper multiplicis erroris hæreticam seciam depulimus.
In his concinunt de Rom. Pontifice in Chalccdoncnsi Aci. 3. Legati pronun­
tiantes sententiam in Dioscorum, et in Nicæno 11. Act. 2. tum Patres omnes,
tum maxime Tharasius et Joannes Ep. Tauromeni® in acceptatione littera­
rum Adriani : I t risque addi potest Constantiense in censuris crroruufWicleffi,
maxime trium primorum.
2. Ex Pontificibus el Patribus. Inter priores Bonlfacivs in epist. ad Epp.
Orient, inquit : Nemo unquam Apostolico culmini, de cujus judicio non licet
retractari, manus obvias audacter intulit: nemo in hoc rebellis extitit, nisi
qui de se voluit judicari: et Gelasics in epist. ad Anastas. Imp. Hoc est,
quod sedes Apostolica magnopere cacet, ut quia mundo radix est Apostoli
gloriosa confessio, nulla rima pravitatis, nulla prorsus contagione maculetur.
Nam si (quod Deus avertat, quod fieri non posse confidimus) tale aliquid pro­
veniret , unde, cuiquam resistere auderemus errori ? vel unde correctionem
errantibus posceremus? Eadem de Rom. Ecclesia testantur Innocentius 1. in
epist. ad Carthagincnses, Gregor. in ep. ad Epp. Galliarum, Agathoin epist.
adImpp..Nicolaus in ep. 8. ad Michael.Imp., Joannes VUE inepist. ad Petrum.
Comitem. Item Sixtus III. epist. ad Joannem Antiochenum scribit: Petrus
Apostolus in successoribus suis , quod accepit, hoc tradidit. Quis ab ejus se
velit separare doctrina, quem ipse inter Apostolos primum magister edocuit?
absolutam et simplicem fidem, et quæ controversiam non haberet, accepit: el
Simplicius epist. ad Zenonem. Perstat in successoribus suis hæc et eadem Apnstolicæ norma doctrinæ, cui Dominus totius curam ovilis injunxit, cui
usque ab finem secali minime defuturum, ac portas inferi nunquam praralifuras esse promisit. Æqualia de Rom. Pontifice proferunt Innocentius in
epist. ad Milcvilanos, Zosimus in epist. ad Carthagincnses, Agatbo in epist.
ad Concilii Patres. Nicolaus, Joannes λ III. et Leo IX. jam sup. laudati.
Inter poster tores, Iren ei s L. 3. adv. hær. c. 3. ail : Ad hanc enim Ecclesiam
propter potenlivrem principalitatem necesse est omnem convenire Ecclesiam,

INERRANTIA SUMMI PONTIFICIS.

353

A.r.eot, qui sunt undique fideles, in qua semper ab his, qui sunt undique fide­
lis, consereal a est ea, quæ est ab Apostolis, traditio : cl Cypr. epist. 55. ad Cor­
nelium contra Felicissimum el Fortunatum sic scribit : Navigare audent, et
ad Petri cathedram, unde unitas sacerdotalis exorta est, a schismaticis et
profanis litteras ferre ; nec cogitare eos esse Ilomanos, quorum fides Apostolo
pntdicantc laudata est, ad quos perfidia non possit habere accessum. Item
HiER05.ep.57.ad Damas. hæc inter alia eloquitur : Apud ros solos incorrupta,
•creatur Patrum luereditas: vos estis lux mundi, vos sal terree : Heatitudini
tua, id est, cathedra: Petri communione consocior : super illam petram cedificatqm esse Ecclesiam scio. Quicumque tecum non colligit, spargit; hoc est,
qui Christi non est, Antichristi est. Decernite, si placet; et non timeo tres
hypostases dicere: cl Aug. epist. 157. In verbis Apostolicœ sedis tam antiqua
atque fundata, certa et clara est catholica fides, ut nefas sit dubitare Catholicis
Christianis. Alterutri parti de Romana sive sede sive sedente dictis congruunt
Origenes L. 5. comment, in epist. ad Romanos, Hippolytus in Oiat. de Con­
summat, mundi, Flavianus in epist. ad Leonem, Maximus Mart, in epist. ad
Thalassium el Marinum etc.
3. Ex Ecclesiis et Doctoribus. De Orientali Ecclesia testatur Justinianus
Comes in causa de uno in Trinitate passo, scriptis Orientalium nomine ad
Hurmisdaru litteris sic elocutus : Imponite nobis semel susceptum laborem,
diam in hoc prœdecessores vestros sequentes , et de hac intentione liberos nos
properate reddere ac securos. Hoc enim credimus esse catholicum, quod vestro
rtsponso nobis fuerit intimatum : et Theodorctus post latrocinium Ephesinum suo et Catholicorum nomine ad Leonem ep. 113. confugiens scribit:
SiPaulus prœco veritatis ad magnum Petrum se contulit, ut explicationem
iis, qui de legalibus ambigebant, ab illo referret: multo magis nos humiles et
pupilli ad Apostolicam sedem vestram recurrimus, ut Ecclesiarum ulceribus
remedia a vobis accipiamus. Multis siquidem praerogativis ornatur sedes
astra: praeipue autem, illam fides ornat, cujus testis idoneus est Paulus
damans : fides vestra annuntiatur in universo mundo etc. De Occidentali
specimen præbent Africani Præsules e tribus Synodis ad Theodorum in
Synodica quæ in Secretario 2 Cone. Later, sub Martino extat, ita scribentes :
Jnliçuis regulis sancitum est, ut quidquid ageretur, quamvis remotis in Prounciis, non prius tractandum vel accipiendum sit, nisi ad notitiam almœ
•edis vestra fuisset deductum: ut hujus auctoritate, juxta quæ fuisset pro­
nuntiatio, firmaretur; indeque sumerent cæterœ Ecclesiæ, velut de natali fonte
Ej[medicationis exordium, et per diversas lotius mundi regiones puritatis
iwrrupta manent fidei incrementa salutis : et Hispani c Cone. Tarraconensi
id Hilarum litteras mittentes : Proinde nos Deum in vobis penitus adorantes,
ni sine querela servilis, ad fidem recurrimus Apostolico ore laudatam, inde
risfuisa qucerenles, unde nihil errore, nihil prœsumptione, sed Pontificali
‘dumdeliberatione præcipitur. His addi poterant litterae Theod. Sluditæ ap.
Gennadium, post Iconomachorum Conciliabuhnn ad Paschalem recurrentis,
f’ThomæCantuariensisad Epp. Anglia! ac Joannis Sarisberiensis ad Alcxandmm epistolæ : nec minus Gallicanæ Ecclesiæ testimonia, de quibus tamen
infra.
EiDoctoribus sufficiant divus Thomas et S. Antoninus. Prior quidem 2. 2.
|l.a. 10. in corp, sic inquit : Dicendum, quod nova editio symboli necessana
23

T··.· ?

j i ;
■i ill·

i

I

!· 31 :'I

i

&

Soi

DE PRINCIPIIS DIRECT1V1S.

est ad vitandum insurgentes errores. Id illius ergo auctoritatem pertinet edi­
tio symboli, ad cujus auctoritatem pertinet /inaliter determinare ea quiE sunt
fidei, ut ab omnibus inconcussa fide teneantur; hoc autem pertinet adaucturitalem summi Pontificis etc. El hujus ratio est ; quia una fides debet esse tu­
tius Ecclesiæ secundum illud 1. Cor. 2. etc. quod servari non posset, nisi
quæstio fidei exorta determinaretur per eum qui loti Ecclesiæ præest, ut sic
ejus sententia a tota Ecclesia firmiter teneatur. Eadem habet ibid. resp. ad
2am, q, II. a. 2. ad9. et de Potent, q. 10. a. 4. ad 13. Posterior autem p. I.
tit. 8. c. 3. §. 5. inquit : Ratio, quare fides Ecclesiæ in generali deficere non
potest, est quia divina providentia Ecclesia regitur, scilicet Spiritu sancto
eam dirigente, ul non erret. Et licet Papa in particulari (h. e. utconlradistinctus ab Ecclesia universali ) errare possit, ut in judicialibus, in quibus
proceditur per informationem; alias in his quæ perlinent ad fidem, errare non
pol est, scilicet ut Papa in determinando, etiamsi ut particularis el privata
persona. Unde magis standum est sententia? Papœ de pertinentibus ad fidem,
quam in judicio proferret, quam opinioni quorumcumque sapientum.
Ne alios addam, facit testimonium Ruardi Tapperi, quod Tract. 3. Theol.
num. 6. el 7. edit his verbis : « An autem Prepositus familiæ Christi falli
possit in sua sententia, quando cognoscit circa lidem et mores fidelium,
sicut Reges et Episcopi in suis judiciis, ab annis centum et quinquaginta
cœptum est disputari in utramque partem. A tempore enim Concilii Conslantiensis et Basileensis, Doctores quidam apud solum Cone, œcumenicura
docent esse infallibilis sententiæ privilegium. Veteres vero scriptores Petro
totius familiæ Christi preposito, et Romano Pontifici post Petrum in terris
Vicario, ejusque calhedre, proprium esse hoc privilegium infallibilis sententiæ, concorditer ex Scripturis tradunt. »
Prob. RATIONE. Et quidem I. ex momentis Juris.
1°. Romanus Pontifex est centrum unitatis; ut ex num. 101. aliisque præsentis Capitis constat : ergo fideles omnes debent, non tantum communione,
sed et fidei professione, cum Pontifice convenire, et sicut line® in centro
concurrere. Atqui si Pontifex non foret infallibilis in dogmaticis, nec deberent
nec possent cum eodem convenire in fidei professione fideles; cum alias ad
errorem tenerentur, ct Ecclesia universa posset in errorem induci : si autem
Pontifex tantum infallibilis evaderet ex consensu Ecclesiæ, mutato jam con­
cursus apice et dissipata unitate, fidelium alter ad alterum ct Pontifex ad
communitatem tanquam ad centrum ferri deberet. Ergo.
2°. Romanus Pontifex est universalis Pastor, Rector el Doctor; ut cx
pluribus Scripture ac Traditionis testimoniis passim allatis apertum est:
ergo fideles omnes eidem debent non tantum externam obedientiam, sed sin­
cerum mentis obsequium; quia Pastori animarum. Rectori conscientiarum^
Doctori salutis, solum exterius sine interiori obsequium haud respondet et
satis esse nequit. Atqui auctoritas cui sincerum mentis obsequium debetur,
infallibilis sit neccsse est: cum iniqua esset obligatio, ct quidem sub ana­
themate, assentiendi rebus fallibilibus ac incertis : preterea auctoritas hæc
jam ante assensum infallibilis supponi debet: cum infallibilitas sit ratio
determinans assensum, aliasque Pastor ob ovibus, Rector a subditis, ct
Doctor a discipulis 'ini suæ manuductionis, imperii ac doctrinæ acciperet :
ergo.

INERRANTIA SUMMI PONTIFICIS.

355

3°. Romanus Pontifex etiam in judicio dogmatico est judex Ecclesiæ su­
premus el ultimus; ut cx Articulo et Quæstionc praecedentibus satis colli­
gitur: ergo ejus sententia est irreformabilis; quia judex superior deest :
ergo el ipse est infallibilis; quod ostenditur. Si in judicio dogmatico, ubi
sententia est irreformabilis, judex non foret infallibilis, Ecclesia posset
stringi a sententia fallibili ct erronea, adeoque el ipsa falli ac errare : atqui
hoc fieri non posse demonstratum est Gap. i : ergo.
1°. Si Romanus Pontifex non esset infallibilis, nisi dependentor a consensu
Ecdesiæ, ergo Papa suam infallibilitatem mutuaret ab Ecclesia; nec ma­
jori gauderet infallibilitate, quam Episcoporum, imo Pastorum simplicium
quilibet ex Ecclesiæ probatione habere posset ; nec scissæ forsan in partes
Ecclesiæ controversiam finire valeret. Atqui lura est contra Scripturam, ex
qua Ecclesiam solidari a petra, et fratres confirmari a Petro, non c converso
rem fieri, novimus : 2um est contra nniversaih Traditionem, cx cujus omni­
bus locis Pontifici infallibilitatem, tanquam singularem prærogalivam attri­
bui didicimus : 3Uin est contra historiam schismatis in Ecclesia frequen­
tis, tempore Arianorum, Iconomachorum, Photianorum et Græcorum; ubi
infallibilitas dogmatis non habebatur a consensu universalis Ecclesiæ, utpote
in partes distractæ : nec ab accessu partialis Ecclesiæ; quia sicut altera pare
opposita, sic et illa hoc privilegio carebat : adeoque ab uno Pontificis judicio
aut accessu provenisse dicenda est.
11. Ex momentis Facti. 1°. Tribus seculis primis damnatæ sunt multæ hæresesa Rom. Pontificibus, præcipue Cerdonis ct Valentini an. 155. ab Hygino
ap. Euseb. L. I. Iiist. c. 10; Theodoti an. 196. a Victore ap. eumd. L. 5;
c. 27; Montani an. 215. aZephyrino ap. Terlul. L. de jejun. c. 1 ; Novaliani
an.
a Cornelio ap. Euseb. L. G. c. 43 ; Pauli Samosateni an. 273. a Felice
ap.Cyrillum in apol. pro 12. anathematismis. Damnatæ autem sunt 1°. sine
Conciliis; quia ad has maxime pertinet Augustini L. 4. ad Bonif. c. ull. dic*
Ium: Ilœreses multo ac incomparabiliter plures extra Concilia, quam in illiSj
fuerunt condemnata? : 2°. irrcformabilitcr ; quia certo, constanter, et sine ulla
bærescospostbac retractatione : 3°. jam ante consensum Ecclesiæ, utpote qui
illo persecutionum tempore ægre poterat innotescere; nec tamen suspen­
disse fidem Catholicorum damnationis Pontificiæ consciorum dici aut probari
potest.
i. Pontifices Romani lanquam jus Sedi suæ proprium postularunt, ut
cans’: omnes dogmaticæ quarumlibet provinciarum ad se referrentur ; prout
ex Innoccntii epist. ad Milevit. et Cartilagineuses, cx Zosimi epist. ad priores,
d Gregor. L. 4. epist. 52. ipsisque Cone. Africanis constat : Episcopi passim
judicarunt, pronuntiat® in his judiciis sententiæ Pontificiæ esse acquiescen­
dum; ut præter Africanos Patres Basilius epist. 52, Ambros. epist. Synodica
Cone. Mediolanensis ad Siricium, Sophron. in allocutione Legati sui ap. Cone.
Lateran. sub Martino, Ignatius Constantinopolilanus epist. ad Nicolaum alii­
que testantur. Ergo utrique declararunt facto ct praxi judicium Pontificis
esse irreformabile ac infallibile.
Illustratur hoc per effatum celebre Auglstim, quod Serin. 2. de Verb. Apost.
c. 10. dc causa Pelagianæ hæresis edixit : Jam enim de hac causa duo Con­
cilia missa sunt ad sedem Apostolicam : inde etiam rescripta venerunt : Causa
fnitaest, utinain aliquando finiatur error! Ex quibus constat 1. solis res*

356

* ·

I.
AV]

Jf.

•Cfcr *

. f

UE PRINCIPIIS DlRECriViSi

criptis Romanis quibus Innocentii sententia contra Pclagianos errores est
lata,rem totam ita fuisse confectam, ut nedum in integrum, sed ucc in du­
bium hæc fidei causa vocari amplius posset : 2. hanc irreformabilitalem jam
convenisse sententia? Pontificia? ante Ecclesiæ consensum; cum a dic27.Januar. an. 117. quo Papa rescripserat, usque ad diem 23. Septemb. ejusdem
anni, quo Augustinus sermonem habuit, et sic intra octo menses incompletos,
perferri responsa Romana ad omnes Orbis Ecclesias, el indo Ecclesiarum
consensus sive tacitus sive expressus referri in Africam nullatenus potuerint :
atque hoc tanto minus possibile fuerit, cum non Innocentius, sed altero
demum anno Zosimus litteras Tractorias de hac causa ad universam Eccle­
siam miserit. Similem auctoritatem habuit Zosimi sententia de facto dog­
matico Pelagii et Çœleslii, ut Prosper in Chronico ad an. 418. refert: Concilio
apud Carthaginem habito ducentorum el quatuordecim Episcoporum, ad
Papam Zosimum Synodalia decreta perluta: quibus probatis, per totum mun­
dum hceresis Pelagiana damnata est. Gemina his memorat Marius Mercator
in Commonitorio, ct addit Juliani aliorumque Episcoporum refractariorum
oppositam appellationem Imperialibus Honorii legibus et sacerdotalibus Apostolicæ Sedis statutis compressam fuisse et abjectam.
3°. Ex dictis uum. 177. in Confirmatione 2ae part. Pontifex Conciliis etiam
œcumenicis praescribit normam et regulam definiendorum, a qua discedere
congregatis non liceat : ibidem et in probatione praevia fatentur Patres ad
camdem in decretis suis sequendam se obligari, factoque ipso eam sequuntur.
Ergo Pontifex hanc normam praescribens debet esse infallibilis; cum Cone,
œcunienicum illam alias sequi nec posset, nec deberet : neque infallibilitatem hanc accipit a consensu Concilii ; quia rectitudinem regula non trahit a
regulato, sed regulation a regula.
Ab Exceptionibus refutandis abstinere licebit. Quæ enim inter generales
contra auctoritatem prima est, quod scilicet distinguere oporteat inter Sedem
Apostolicain et Pontificem Romanum, jam in præfamine ad præsens Caput
occupata fuit : præterea vero data opera factum est, ut testimonia diserta non
minus de sedente quam de sede ipsa passim proferrentur. Altera, qua qui­
dam Scripturæ aut Traditionis elogia, non de Pontificibus singulis, sed de
omnibus tantum, seu de serie Pontificum continuata ac integra accipi
volunt, frivola omnino est, sine fundamento ullo conficta, et si pari liber­
tate ab aliis ad Ecclesiam transferretur, erronea. Postrema, quæ putat testi­
monium quodeumque enervari injecta hac clausula : si Ecclesia consentiat;
alibi speciatim fuit refutata, alibi verbis ipsis exclusa : nullibi autem ex
ipso textu aut scopo reperiet patrocinium.
Speciales cavillationes singulis locis hinc inde oppositas persequi præsenlis
instituti non est : quas tamen Natalis Alexander, putatitius Bossuet, et Tournelius in lucem dederunt, in Animadversionibus Constantini Roncaglia
atque in Operibus Galli Cartier et Anonymi JCti Taurinensis dissolutas
legere poterit, cui extremas contentionum fibrillas consectari libuerit. Quæ
restant, aut contra momenta Theologica obmoveri possunt, pleraque nume­
ris sequentibus comprehendentur.
<

192. Objic. Scriptura non favet, Ratio adversatur, Praxis Ecclesiæ est con­
traria iufallibilitati Pontificii» : ergo.

INERRANTIA SUMMI PONTIFICIS.

Prob. Textus allatos Patres exponunt alii de persona Petri, alii de Sede
Apostolica, alii de Ecclesia vel Romana vel universali; ergo infallibilitatem
Pontificum non probant; præsertim cum regula Tridenti ni prohibeat,
Scriptum textum, nisi secundum unanimem Patrum sensum, interpretari.
Conf. Si non tantum Ecclesia, sed etiam Pontifex foret infallibilis, deberet
id Scriptura non minus clare et expresse de Pontifice, ac de Ecclesia, pro­
nuntiare : sed hoc non facit; cum omnia in hanc rem testimonia variis
contentionibus inter Catholicos sint obnoxia : ergo.
R.ad Arg. .V. Assert. Ad Prob. ΛΓ. Cons. Idem textus ex Aug. L. 12. Con­
fess, c. 31. et D. Thom. Quodlib. 7. Art. 14. ad 5. multiplicem expositionem
patitur, quarum quælibet, nisi oppositam offendat, ex divini etiam Auctoris
intentione valet et probat. Allatarum expositionum nulla nostræ contrariatur : quin 1’ supponitur ; 2* et 3a nostræ congruit ; 4a eamdem, sicut totum
præcipuam partem includit. Regula Tridentini interpretationem sensui
quem Ecclesia aut unanimis Patrum consensus tenet, congruentem æstimat
et probat : iisdem contrariam reprobat et prohibet : assertam a quibusdam
Patribus, ab aliis autem omissam, non tamen exclusam, nullibi dicit illegi­
timam aut inefficacem ; prout adversarii etiam faleri debent, iisdem textibus
pro primatu aut alio dogmate probando uti passim soliti.
Ad Conf. B. 1°. .V. M. Nec enim Scriptura est unica Theologicæ probationis
sedes, nec æqualitas certitudinis in utraque thesi asseritur : cum infallibilitatem Ecclesiæ ut certam de fide, illam autem Pontificis ut minus certam
defendamus.
Λ. 2°. N. m. Scripturæ quidem lux et claritas opinioni nostræ haud deest :
quod tamen obnoxia sit Catholicorum contentionibus, facit permissa adhuc
sentiendi libertas, vigensque apud homines sive ingeniorum sive studiorum
diversitas.
Inst. 1. Potest dari Pontifex Scripturarum et Traditionis ignarus, vilæ insu­
per pessimæ et doctrinæ moiaim parum sanæ, qui aut nemine aut nonnisi
fidei osoribus in consilium adhibitis audeat aliquid definire : atqui dicere
hujusmodi hominem aut definitionem esse infallibilem , est exspectare a
tentatore Dei miraculum : ergo.
Conf. Episcopi sunt nati controversiarum fidei judices ; et hinc tum ante
tum post Pontificis definitionem judiciali sua auctoritate possunt resilias
examinare ac discutere, sententiamque el judicium de iis ferre : sed si Pon­
tifex esset infallibilis, saltem post ejus definitionem examinare et judicare
hascausasnon possent, sicque non judices, sed Pontificis tantum Consiliarii
ac meri Papalium Constitutionum exccutores forent : ergo.
/?. 1°. Idem casus est possibilis respectu Concilii Generalis, ubi omnem vel
plurimam partem congregationis homines similis conditionis constituunt;
quin tamen hinc negari queat Synodi œcumcnicæ infallibilitas : unde sicut
ibi respondendum est, sic nunc B. 2°. imprimis .V. .1/. Quia, quamvis id
physice possibile concedatur, moraliter tamen possibile non est ob suavem
simul ac fortem Dei circa Ecclesiam providentiam. Deinde .V. M. Non enim
exspectari a Papa, humanis mediis penitus destituto aut abutente, infallibi­
lem definitionem, præsumi tamen posse ac debere prudentiæ necessariæ
usum, si definitio universam Ecclesiam obligans emanarit, num. 190. est
declaratum.

338

DE PRINCIPIIS DIREC.TIVIS,

Ad Conf. B. Γ. Argumentum eam dem difficultatem patitur et solutionem
exigit in Episcopis definitionem Synodi œcumenicœ suscipientibus: finie
Λ. 2°. D. .1/. Episcopi post definitionem Pontificis possunt fidei controversias
tractare auctoritate judiciali omnimoda ac libera, examinare examine curioso
et adhuc fluctuante, judicare judicio mere juridico ulrinque indifferenti,N.
Possunt tractare auctoritate judiciali obnoxia et obedientiæ memori, exa­
mine studioso et jam addicto, judicio accessorio et consentiente, C. Episcopi
sunt quidem nati et ex sua institutione judices dogmatum, non tamen
supremi et eximii sed subordinati ac penduli a Pontifice.
Antecedente aut comitante etiam Pontificium judicium tempore, i idem
rem examinare curiosi, causam discutere incerti, in veritatem inquirere
animo suspensi, quin et capta notitia instructi sententiam aliquam ferre
possunt, salva tamen auctoritate Pontificis superiori, et 'animi promptiludine illam audiendi : post definitionem autem Pontificis non snperesl illis
examen aliud, nisi cognitionis, instructionis et confirmationis, qua Episcopi
rationem dogmatis reddere, adversarios refellere, suos erudire queant; nec
judicium aliud, nisi simplicis adhaesionis, conformationis, aut adoptionis,
qua cum capite consentiant, eique hac ratione omnes conjuncti judicium
universalis Ecclesiæ efiorment.
Atque in hac judicii posterioris x ia, servatur etiamnum integra judicialis
Episcoporvm potestas ; tum quia eorum consensio non est actus mera obedientra, ut in caderis fidelibus, sed auctoritatis ac judicii; cum definitioni
Pontificiæ adhærcntes sententiam forment, qua se Pontifici, in bis quæ
decidit, jungunt et accedunt : tum quia obedientiæ, quæ judicio huic
admiscetur, exercitium facultati judiciali non plus detrahit, quam quod,
si quid decerpit, subordinate et obediendi promptiludo in iisdem ante
Pontificem quidquam decernentibus detraxerat : tum denique quia, quod
de re jam certa ac indubia examen scilicet informationis et judicium con­
formationis fieri possit, Patres in Conciliis frequenter ostenderunt; ubi
praecedentes Synodos œcumenicas relectas et discussas adoptarunt ct confir­
marunt.
Inst. 2. Nec in quæstione de celebrando Paschate Episcopi Asiatici Victo­
rem, nec in controversia de rebaptizandis hæreticis Cappadoces et AfriSTEphanvm , nec in causa trium Capitulorum Orientales et Occidentales Vigilum
ejusque successores censuerunl infallibiles, sed eorum decretis repugna­
runt : Ergo Seculo 2. 3. et 6. infallibilitas Pontificia erat Ecclesiæ adhuc
ignorata.
B. 1°. D. Cons. Infallibilitas in his seculis non agnoscebatur a quibusdam
errantibus et peccantibus, C. ab Ecclesia aut orthodoxis et morem Ecclesiæ
gerentibus, 5. Erroris ab omnibus illis commissi argumentum est, quod
deinceps Ecclesiam a Pontificis partibus stetisse, et adhuc stare sit certum :
peccasse autem eosdem contra obedientiam manifestum est, tum ex aucto­
ritate Pontificem legitima imperandi, tum ex subsequa Ecclesiæ obedientia.
11 igitur mirum non est peccantes ct errantes in alium quoque errorem
prolabi, sic iniquum est ab illorum exemplo aut facto argumentum verita­
tis desumere: præsertim cum eadem ratione lacessi posset infallibilitas Ecclesiæ. cujus universali consuetudine, et non tantum decreto Pontificio, liæc
exempla repugnarim.

w·.
i

INERRANTIA SUMMI PONTIFICIS.

3Ü9

R. 2°. D. aliter. Ergo non agnoscebatur infallibilitas Pontificis in decretis
iBConomicis et circa res disciplina*, T. in definitionibus dogmaticis et circa
materiam fidei aut morum, N. Decreta œconomicàad potestatem legislati­
on! spectant; et res disciplina· pendent a variis circumstantiis loci, tempo­
ris, usus et aliorum : unde sicut variare et immutari, sic fallere aut deficere
xissuiil. Quæstioncs porro objectas de rebus incræ discipline· fuisse, nemo
acile negaverit.
Et dei* quidem quæstionc, ipsa festi celebratio ac Calendarii sola notio
satis demonstrat.
'
·
ct
s2' complectebatur quidem pariem geminam, alteram quaestionem specu­
lativam: an Baptismus haereticorum sil validus? alteram pracLicam: an
baplizatiab hæreticis sint rebaptizandi? omissa tamen priori, quæ erat fidei,
controversia maxime vertebatur circa posteriorem, quæ tractabatur tan­
quam res meræ disciplina), tum ab Afris, utpote qui suis in Conciliis ac
litteris protestabantur, cuilibet Ecclesiæ liberum hac in re relinqui usum ac
sensum, quod dcfidei quæstionc dici nullatenus potest; tum a Stephano, qui
tantum præcepil nihil inpovandum in praxi, sed retinendum morem tradi­
tum; aliam autem quaestionem, teste Aug. 1. c. nec diligenter pertractabat,
nec definiebat.
3' similiter involvebat controversiam duplicem : priorem fidei : an dog­
mata Theodori, Thcodorcti ac Ibæ sana sint vel erronea? el in hac Pontifex
nec ab Orientalibus nec ab Occidentalibus differebat; posteriorem hanc : an
auctores suorum dogmatum, mortui in pace Ecclesiæ aut recepti a Concilio,
sint damnandi ac dogmata sub eorum nomine proscribenda? De œconomia
Meet Aere disciplina; quæri, manifestum est : et in hoc Vigilius primo repu­
gnabat Orientalibus ; deinde vero ad schisma Orientis avertendum iisdem
indulgens approbavit Synodum quintam : Occidentalibus autem tum ipse
tum ejus successores constanter restiterunt ; donec tandem , mitiores
adhortatione ac studio, ferociores vel pœnis vel tempore ac patientia in suas
partes flecterent; de quibus vide Acta Cone. Constantinopolitani. II.
/«it. 3. Iren.eus cum aliis Episcopis Victorem, excommunicare Asiaticos
ausum, litteris acerbius perstrinxisse, apud Euseb. L. o. Hist. c. 24. scribitur:
Ctpr. cIFirmilianvs suis in litteris Steph anum multiplicis defectus, ejus au­
tem sententiam erroris aperte arguunt : Aug. L. 2. de bapt. contra Donat,
c. J. dicit Cyprianum facillime fuisse correcturum suam sententiam et sine
dubii) cessurum, si veritas per plenarium Concilium eliquata et declarata fuistel : addilque in hac quæstionc, nec se ausurum aliquid asserere, nisi uni­
versa’Ecclesiæ concordissima auctoritate firmaretur; ergo sancti etiam Patres
intallibitatem negabant Pontifici, asserebant Conciliis.
Quoad 1. It. Quod Victor pacem et communionem cum Asiaticis ruperit,
quam illius antecessores Anicetus et Eleutherius adhuc servaranl, illud est
tpiôd Irenæus exagitat : adeoque non defectum in dogmate, sed excessum
severitatis in disciplina carpit. An vero id recte an perperam? statuere for­
san licebit cx judicio Ecclesiæ, quæ non tantum eamdem ubique observan­
tiam induxit, sed et observatores cum Judæis convenientes in Cone. Nicœno
anathemate percussit.
Quoad 2. II. Non solum Pontificiæ auctoritati officium praestitit, sed Cy­
priam et Firmiliani honoribus etiam consuluit Haymundus Missorius, dum

fi

■·

yj

ΊΑ

360

DE PRINCIPIIS DIRECTÏYIS.
A

nuper horum epistolas in Stephanum injuriosas suppositionis convincere
conatus est, ac saltem corruptas probavit. Certe Cyprianus, dum absque
simultate et pacato animo scribebat, in suis ad Antonianum et Cornelium
Epist., Pontificem Romanum unitatis et communionis catholica* centrum,
hujusque contemptum aut neglectum originem schismatum el hmresum
pronuntiavit : ita autem loquenti, ni fallor, fidei plus tribuendum est, quam
ubi iratus, et humani quidpiam passus, alia protulit, passionis falce pur­
ganda, ut Alt,. L. 1. de Bapt. contra Donat, c. 18. scribit.
Quoad 3. R. Aug. in primo textu affirmat œcumenicæ synodo a Cypr. fuisse
deferendum, non autem negat idem obsequium solemn) Pontificis definitioni
ab eodem prostandum: in secundo iterum affirmat prius,et nullatenus exclu­
dit posterius; quia in neutro fit comparatio inter Pontificem ac Concilium,
nec Cypriani retate, Pontifex aut Concilium Generale definitionem hujus ma­
teriae dogmaticam ediderat; altero tandem seculo Synodum Generalem deci­
dentem primum audiente. Cætenim si comparativum etiam sensum Augustini
evinceres, in discipünæ tantum rebus Pontificem probares fallibilem, in
quibus corrigi quoque Concilia Generalia a posterioribus posse, idem S. Doc­
tor L. 2. de Bapt. c. 3. declarat. Vid. num. 153.
193. Objic. II. Patres, Concilia, imo ipsi Pontifices contestantur, Papam
non esse infallibilem sine accessione consensus Ecclesiro. Prob. 1°. Tertuu.
ab universis Ecclesiis fidem exquirendam et obtineri posse declarat, ita L. de
Pra-script. c. 21. scribens : Quid autem prædicaverint Apostoli, et hic pros­
cribimus non aliter probari debere, nisi per easdem Ecclesias Apostolicas:
constat proinde, omnem doctrinam, quæ cum illis Ecclesiis Aposlolicis matri­
cibus et originalibus in fide conspiret, veritati deputandam. 2°. Acc. judicium
Pontificis et retractari et errare posse docuit; lum quidem epist. 162. scri­
bens : Eccc putemus illos Episcopos, qui Roma judicarunt non bonos judicis
fuisse : restabat adhuc plenarium Ecclesiœ universœ Concilium, ubi etiam
cum ipsis judicibus causa posset agitari etc. 2um autem L. 2. contra 2. epist.
Pelag. c. 3. dicens : Sed si, quod absit, ita tum fuisset de Cœlestio et Pelagio
in Rom. Ecclesia judicatum, ut illa eorum dogmata, quæ in ipsis et cum ipsis
Innocentius damnaret, approbanda el tenenda pronuntiarentur; ex hoc potius
esset prœcaricationis nota inurenda. 3°. S. Colv.mbaxts acerbis litteris Bonifaciurn IV. reprehendit ob defensam trium Capitulorum damnationem. P. Ju­
lianus et Patres Cone. Toletani XV. dogmaticum in quasdam priores propo­
sitiones Judicium Benedicti Π. tanquam incuriosa lectione decepti respuerant,
quin ipse Benedictus postea probavit, quod ante reprobarat.
R. ad Arg. N. Assert. Ad prob. Quoad 1. R. D. TertuiX. ait, quid prædicarinl Apostoli, non aliter probari debere nisi per Ecclesias Apostolicas,
excludendo a probatione synagogas haereticas earumque Traditiones, uti cx
libri scopo patet, C. ad fidei notitiam exigendo omnium Ecclesiarum con­
sultationes, X. Quin, si hoc necessarium jam foret, sola Romana Ecclesia
consuli posset; cum nulla jam amplius, præter illam, fundata per Apostolum.
Ecclesia particularis sit superstes.
Quoad 2. R. 1. Utrobique Acc.. loquitur duntaxat e\ hvpothesi, et quidem
ut satis indicat, impossibili, unde illatio absoluta nequaquam deduci potest.
R. 2. Neutro in loco de materia fidei agitur : sed prior quidem a<l causam

S??’
<

Μ

INERRANTIA SUMMI PONTIFICIS.

3GI

ÙTciliani,posterior nd judicium personale Pelagii et Cœleslii refertur; in qua
oliam prœvaricationis notam non dicit Pontifici, sed Romanis Clericis, ut
addit, inurendam.
Quoad3. Λ. Rectius praesumptis S. Columbam litteris negatur fides, quam
ut, his admissis, ille dicatur cum solis Islriæ et Veneliarum Præsulibus, non
snlum Pontifici, sed universæ Ecclesiœ repugnasse. Si quis tamen epistolam
esse genuinam contendat, virum sanctum quidem nobis contrarium, sed ct
schismaticum faciet, el erroris postea revocandi reum eumdem : non vero
testem fido dignum et audiendum probabit.
Quoad 4. R. Benedictum II. minus cautum ac deceptum reprobasse S. Ju­
liani et Patrum Toletanorum epistolam, minus reque minusque vere scripsit
Rodericus Archiep. Toletanus: cum Pontifex hic, ad tollendam ambiguita­
tem, recte ct duntaxat postulant explicari has propositiones: « In divinis
voluntas procedit ex voluntate; et Christus constat ex tribus substantiis. »
Catholicam hanun expositionem a Juliano et Cone. Tolclan. XV. obedienter
missam Sergius I. acceptavit; non autem exinde reprobatum approbavit Be­
nedictus, biennio jam ante defunctus.
/iwt. 1. Concilia forent inutilia, si Papa foret infallibilis; cum per hrec
infallibilitatem infallibilitati Pontificiae addere impossibile esset aut frustraneuin. 2. Ad decidendas fidei controversias necessaria esse Concilia, enun­
tiant apud Toumeliüm tum Eusebius narrans, majoris momenti controversias
aliter quam per synodos componi non posse; tura Innocentius I. scribens,
jyiWo/i cognitione opiis esse, haneque solam procellarum motus sopire posse;
apertius autem statuit Cone. Gen. V. ad Conciliorum morem provocans et
ita loquens : Arc enim potest in communibus de fide disceptationibus aliter
\eritas manifestari: 3. Licet Coelestinus Nestorii, Leo Eutychetis, Martinis
cIAgatho Monothelitarum hæreses damnarint; Ephesinum tamen, Chalcedonensc et Constantinopolitanum 111. Concilia easdem causas tractarunt,
ipsas Pontificum definitiones examinarunt, nec nisi post examen susceperunt.
I. Cone. Gen. VI. Honorium I. Pontificem cum aliis haereticis, repetitis vicibus,
tanquam haereticum damnavit ; quam damnationem Concilia Generalia VII.
et VIII. confirmarunt.
Quoad L Λ. .V. seq. Ad. liât. D. Infallibilitati vel plane non vel frustra
additur infallibilitas, quæ faciat intensionem certitudinis, C. quæ extensio­
nem certitudinis faciat, N. Tametsi definitis a Pontifice Concilium alleram ct
distinctam Ecelesiæ indefectibilitatem addere haud valeret, priorem tamen
certitudinem firmaret extrinsecus, et latius propagaret. Accedente enim ad
Mificiam sententiam Concilio, hrercticorum audacia reprimitur fortius, et
pertinacia frangitur facilius ; Catholicorum instructio perficitur commodius,
et unitas doctrinæ percipitur evidentius; decretorum observantia impetratur
suavius, et exeeutio urgetur efficacius.
Quoad 2. R. Sicut pro absoluta Conciliorum necessitate ratio solida omnis
deficit, sic allata hic auctoritas nihil proficit. Eusebius enim non de neces­
saria rerum conditione loquitur, sed de retatis sure consuetudine: quæ ipsa
tamen adeo necessitatem non probat, ut potius nimia Conciliorum frequentia
Ecclesiam violentius turbatam historia Arianorum ostendat. Innocent» dic­
tum ad causam S. Joann. Chrysostomi pertinet; cui non tam ratione sui,
pam ratione adjunctorum Concilium potuit esse proficuum, ut num. 178.

!

3G2

DE PRINCIPIIS D1RECT1VIS.

sub finem diximus. Conc. Gen. V. tandem hæc dicere poterat, tum quia
haereticorum obstinatio el artes Vigilii una et Concilii Chalcedonensis auc­
toritatem fecerunt dubiam : tum quia Orientis et Occidentis pactum pro­
cesserat de celebrando Concilio. Cælerum non tam fidei quam facti ques­
tionem fuisse in causa Trium Capitulorum ex Hist. Conc. constat: ipsis
autem Concilii verbis, minime absolutam necessitatem, sed difficultatem
duntaxat fuisse indicatam, phrasis usitata declarat.
Quoad 3. R. Concedo imprimis, easdem a memoratis Conciliis tractatas
esse causas. Rei hujus justa, nec Pontificiae auctoritati noxia, ratio fuerat,
quod haeretici Pontificis sententiæ non acquiescerent, patronos make cause
plures ac potentes nacti ; contra quorum pertinaciam et proterviam Conci­
lia esse utilia nuper statuimus : cum omnibus, quam uni, resistere sit inso­
lentius, cedere autem minus verecundum. Deinde Nego quod nonnisi
post examen Paties in Conciliis Pontificias definitiones admiserint : Acta
siquidem Conciliaria ostendunt post litteras Pontificis simpliciter lectas ab
Ephesinis actione P, a Chalcedonensibus act. 2a, a Constantinopolitanis
act. P, ubique pro data primæ lectionis occasione, fuisse acclamatum : quod
autem in duobus postremis lectio sit repetita, et facta discussio, in Chafcedonensi pro informatione haesitantium circa vim vocis Palaestinorum et
lllyricianonim, in Constantinopolilano pro convictione refragantimn tribue­
batur. Denique examine quocumque admisso, et acceptatione Patrum quandocumque secuta, assero nihil hinc profici contra Pontificum inerrantiam.
Certum enim est 1°. Pontificum horum definitiones, jam ante Concilia, ab
Occidente universo et maxima parte Orientis fuisse acceptatas : unde si quid
auctoritatis detrahant ejusmodi examina, non Pontifici soli, sed Ecclesiæ
etiam maximam partem cum Pontifice conjuncte detrahunt, contra Catho­
licorum omnium sententiam. Certum etiam est 2°. materias in prioribus
Conc. Generalibus jam decisas, a Patribus tamen sequentium Conciliorum
fuisse examinatas, et ad Scripturœ ac Traditionis regulam discussas, quin
existimet quispiam inde auctoritatem Conciliorum esse imminutam. Cur
ergo simili examini non potuerint subjici definitiones Pontificiae, salva
harum infallibililate.
Quoad 4. Λ. Communior opinio concedit a Concilio damnatum Honorum,
non tamen ut haereticum dogmate ac sensu, sed tantum ut hæreticum favore
et oeconomia : Rccentior autem concedit quidem illum ut verum haereticum
esse damnatum a Patribus, non tamen a Concilio; quia hæc Patrum senten­
tia nec a Leone nec ab alio Pontifice posteriore fuerit approbata vel confir­
mata. Hinc vero Leonis imprimis epislolæ, quæ ad Regem et Episcopos Hispaniæ circumferuntur scripte, rejiciuntur ut supposititiæ : suppositionis
autem indicia, præter alia oliin a Baronio indicata, afferuntur tum nume­
rus ordinis sextus Concilio huic illis in litteris adsculptus eo tempore, quo
Hispani adhuc Concilium V. admittere renuebant: tum argumentum earum
litterarum in Synodo Toletana XIV. relatum, quod solam fidei definitionem,
nihil de Honorii damnatione, continet. In aliis etiam ad imp. Constantinum
litteris fraudem el insitionem verborum factam prodere dicitur tum con­
textus ipse Honorii mentionem circumstans, tum laus Graecis hujus Concilii
patribus plane immerito data.
Additur aperta Anast asii Bibliothecarii negatio ct perpetuum Pontificum

.<·'J··'·-■■■
r

posteriorum silentium de approbatione hujusmodi. Neque contra hoc per­
mittitur proferri Liber Diurnus, ulpole qui, praeterquam quod alibi multa
adulterina adjecta contineat, in receniiore et Latina fidei professione. Pon­
tificis electi non meminit Honorii; quamvis meminerit in antiquiore, sed
quæ a Græcoet pro Græco Patriarcha, non pro Romano Pontifice, conscripta
appareat. De Conciliis VII. et VHI. eadem est responsio; Honorii scilicet
damnationem a Graecis Patribus , Graecos priores sequentibus, non item ab
ipsis Conciliis, esse repetitam : atque in his, cum ncquidem canones recens
constituti omnes probentur, multo minus a Pontifice approbata credi posse,
quœsine disquisitione exscripta tantum videntur.
Inst.i. Leo 1. multipliciter ostendit, a Synodo exspectandam Pontificiæ
definitioni infallibililatem. Imprimis post damnatam jam a Flaviano et a se
hæresin Eutychelis, Theodosio postulante, consensit in Concilii celebratio­
nem in ep. ad Concilium scribens: Quia pie et religiose Imperator haberi
coluit Concilium, ut pleniori judicio possit aboleri error, et Fratres communi
udnscum sententia, quœ Deo placita sunt, constituant : dein hac Synodo in
latrocinium versa, ipse ab Imperatore rogat indici in Italia Synodum, quœ
omnes offensiones ita aut repellat aut mitiget, ne aliquid ultra sit vel in fide
dubium, cel in charitate divisum : demum post Conc. Chalcedonense in
epist. 63. ad Theodoret. gloriatur illud, quod ipse definierat, universa fra­
ternitatis irretractabili fuisse firmatum assensu; declarat etiam , prius fuisse
imentus, qui ambigerent de Pontificiis judiciis; ct ad veritatem illustran­
dam prodesse, dum quœ fides prius docuerat, hæc postea examinatio con­
firmaret; hinc observat effectum, ut ubi summorum servabatur auctoritas,
innullo inferiorum pateretur imminuta libertas.
R.Poterat Leo hæc omnia tum dicere tum facere absque auctoritatis suae
detrimento. Imprimis quidem Eutychete amicis praevalente et turbas machi­
nante, poterat pro remedio et tutela acceptare Concilium, illudque dicere
judicium plenius, quam fuerit Flaviani Constanlinopolitanum el suum
Romanum, non aeque numerosa. Dein cum partes Eutychelis jam essent
auctæ, et Dioscorus Conciliari auctoritate abusus; poterat Leo postulare
Concilium in Italia, a vi scilicet aulicorum remotum, ut aequalibus armis
fidei causam defenderet, et conspirantibus jam omnium votis, nec imprudens
’i fide dubium relinqueretur. Demum in epist. ad Theodoret. recte dicit
Concilii assensum irretractabile judicium; quia illo omnis retractandi ratio
d via etiam haereticis esset adempta; licet jam ex sola Pontificis definitione
ea procideretur fidelibus, ut Patres in relatione ad Marcianum testantur,
de Leonis epistola loquentes : Credentibus sufficit ad utilitatem fidei indiscu«m perspectio, ad confessionem pii dogmatis devotos pertrahens animos.
Item recte declarat fuisse qui ambigerent, ignaros scilicet sermonis ac sensus
alios, alios haereticos; eosdem etiam altera jam lectione ct examine partim
edoctos, partim convictos ; ac ulrumque ad illustrandam veritatem valuisse,
ut illud nimirum S. Thomæ dubium plus profuit ad fidem Resurrectionis.
Tandem recte observat, non esse imminutam libertatem, qualem etiam reti­
nent Episcopi. ut judices subscribendo œcumenicœ Synodo, et fideles ut
subditi amplectendo decreta ; quia in utroque libertas remanet, ut fides pos­
sit esse meritoria. ‘
, ,4;
Inst. 3. Elgemus IV. in Bulla 3a. adv. Basileenses fatetur in bis, quœ ad

I

1

363

—

INERRANTIA SUMMI PONTIFICIS.

364

BE PRINCIPIIS BIRECTIVIS.

fidem respiciunt et statum universalis Ecclesia1, potius at tendendam esse Con­
cilii, (piam Papa? sententiam. Greg. XI. autem in suo Testamento revocat,n
in Consistorio, Concilio vel sermonibus aliqua dixerit erronea contra catholi­
cam fidem , quod ipsum Clemens VI. in diplomate A. 1351. in testamenti
morem edito scripsit. Paulüs IV. demum in Consessu A. 1557. celebrato
edixit : Aon dubito, quin ego et Prœdecessores mei errare aliquando potue­
rimus.
R. Verbis, quæ reperire non licuit, objectis Eugenios salis contrarium se
præbuit tum facto, quo potestatem in coetum Basileensem exercuit, tum el
Bullis, queis illius decreta contrivit. Si quæ tamen ejusmodi pronuntiavit,
de dubio aut privatim loquente Pontifice accipienda forent. NecGnEc.net
Clemens revocant, quæ ut Doctores publici et loquentes ex cathedra dixerant,
sed forsan quæ ut privatis Doctoribus exciderunt : ideo enim citatis locis
dicunt, prior quidem : Si qua? dixi erronea contra catholicam fidem ex lapsu
linguœ aut alias ex aliqua perturbatione ; posterior autem : Si quæ ex lapsu
linguœ prœcipitanter fursan protulimus. Similiter si Pauli IV. dictum, quod
unice Midi. Castelnavi Malvisserii testimonio nititur, supponatur verum,
Pontificem de causarum matrimonialium judiciis ac dispensationibusloquen·
tem exhibet, et hinc vehit judicem ac particularem Doctorem, nobis haud
dissentientibus, declarat fallibilem.
Inst. 4. Adrianvs II. in epist. ad Syn. Υ1Π. fatetur Honorium ex consensu
etiam Sedis Romanæ damnatum ob hæresin, his verbis : Licet Honorio at
Orientalibus post mortem anathema dictum sit, sciendum tamen est quia fue­
rat super hœrcsi accusatus, propter quam solam licitum est minoribus resis­
tere majorum suorum motibus, vel pravos sensus libere respuere: quamvisd
ibi nec Patriarcharum nec cœteroruin Antistitum cuipiam de eo quamlibet (as
fuerit proferre sententiam, nisi ejusdem primœ Sedis Pontificis consensus
prœcessisset auctoritas. Adria.nus autem VI. diserte asserit et probandum
sumit, plures Romanos Puntifices fuisse hæreticos.
R. Adrianus II. soluturus comparationem, quam Photius ab Honorii dam­
natione pro suo contra Nicolaum sacrilego ausu objecerat, in allato epistolæ
fragmento triplex discrimen, quo adversam omnem juris ac licenliæ speciem
dissipat, proponit. Cum enim Puotics excommunicasset Nicolaum viventem,
Patres Orientales damnarunt Honorium mortuum : cum ille defectus tan­
tum disciplina· objiceret Pontifici, hi hæresis accusarunt Papam : cum prior
repugnante Sede Apostolica ac sine auctoritate jurisdictionem usurparet,
posteriores consentiente ct auctoritatem judicandi tribuente Romana Eccle­
sia dicebant sententiam. Neque tamen Honorii causæ nocet, sed prodest
potius, tot capitibus exaggerata differentia.
*
Quod enim sententia dicta sil in mortuum, facit ut nomen tantum et
fama sit læsa non autem persona nec jurisdictio, quæ in vivente duntaxat
subjectatur : quod hæresis sit objecta, ostendit quæstionem factam in Ho­
norium ut privatum doctorem, non ut Pontificem : cum in hunc crimen
hæreseos cadere non posse, ex acceptis ab Agathon e litteris Orientales certo
ac recentissime scire debuerant : quod denique addatur quidpiam de præcedente lontifiiis consensu, non evincitur inde Honorium consentiente
Papa, ac ideo auctoritate Concilii, fuisse damnatum, ut hinc necessositad
corruptionem viis iccurrere, et lectionem prrecessisset in prœcederet com-

1! 8

INERRANTIA SUMMI PONTIFICIS.

36o

mutare. Ex hoc ipso enim, quod legatur Pontificis consensus praecessisse,
sequitur hunc consensum referri ad damnationem Honorii non posse, cum
ex historia manifeste constet, Pontifices omnes concilium sextum praece­
dentes pro lionurii innocentia unanimiter stetisse.
Unde tandem postremam periodum D. Orientalibus non licuisset qualemcumque sententiam dicere, nisi præcessissct Pontificis consensus in damna­
tionem Honorii, N. nisi praecessisset consensus in judicium de Honorio ha­
bendum, ct tum ferendam sententiam, subd. sententiam provisoriam tantum
aut aliam quamcumque non ultimatum, C. definitivam et ultimatum, N. Cum
Honorius post mortem jam a Pyrrho insimulatus erroris fuerit, et hinc
timendum erat ne Orientales hanc accusationem repeterent, poterat Agatho
(indicantibus facium Adriani litteris) dedisse Legatis mandatum, ne perti­
nacius ingentibus Græcis obsisterent, sed causam agi sententiamque pro
Conciliorum more dici sinerent, servata sibi sua auctoritate, hanc sententiam
suæ decisioni subordinatam aut confirmandi, aut rescindendi, aut omittendo
eam auctoritate conciliari frustrandi ; quod postremum etiam evenisse ex
nuper dictis vero est simillimum.
Quod ADRIANI VI. assertum attinet, de eo, tanquam a Lovaniensis
Ductoris dicto, jam. num. 180. est responsum, quem vide.

194. Obj. III. Pontifices ipso facto ostenderunt se esse fallibiles, partim
agendo contra Iidem, partim consentiendo haereticis, partim docendo erro­
res et hæreses, partim sibi ipsis mutuo contradicendo. Prob. 1°. S. Petrus
Joan. 18. v. 2o. 1er Christum negavit ; et ad Galat. 2. Cephas sive Petrus,
quod variata simulatione gentes cogeret Judaizare, a Paulo fuit reprehensus.
i. JIabcellinus narrante Lib. Pontificali thus adolevit Diis in templo Isidis
ac Veste; ob quod delictum celebratum etiam est Cone. Sinuessanum.
3*. Bonifacius IX. justa Bernardin. Corium in hist. Mediol. concessit indul­
gentiam extraordinariam etiam non pcenitentibus. 4°. Innocentius VIII. a
Raphal. Volaterrano L. 7. Geogr. dicitur permisisse Norwcgis consecratio­
nem calicis sine vino : Alexandrum VI. voluisse idem permittere aliis refert
forth. Fumus in Summa. Ergo.
R. ad Arg. N. Asseri. Ad prob. R. 1°. D. Cons. Pontifices egerunt contra
iidem imprudentia conversationis, ut priores, aut dispensationis, ut poste­
riore?. T. Praedicatione falsi aut definitione erroris, N. Per actiones hujus­
modi, quantumvis fidei etiam contrarias, nemo dixerit illos Pontifices c
cathedra locutos, aut Ecclesiæ universæ tanquam credendum proposuisse
aliquid. Λ. 2°. in plerisque aut falsa aut impertinentia afferuntur. 1’ndesincillatim :
Quoad 1. Λ. Quantum ad negationem Christi, Concedo PETRUM eapeccasse, sed Christo adhuc vivente, ideoque necdum ut Christi vicarium ac
summum Pontificem. Quantum ad simulationem legalis observantiae ac me­
ritam hinc reprehensionem, Nego hunc Cepham, de quo in epist. ad Galatas
narratio est. fuisse eumdem cum Petro Apostolo. Quamvis enim pro identi­
tate ulriusque stent Patrum plurimi, non desunt tamen ex iisdem alii,
nempe Clemens Alex. L. 4. Hypolh., Irenaeus L. 3. adversus hær. c. 12,
Methodius in Frag. cont. Porphyrioni, Eusebius L. 2. hist. c. 13, Dorothcus
Tyrius in Synopsi, Auctor Chronici Alex, et OEcumeniusin comment, epist.

3G6

I

de principiis directive.

ad Galatas, qui distinctionem inter Cepham reprehensum el Petrum Apost.\d
asserant, vel ut probabilem enuntient. Præterea hæc objurgationis Petrin®
historia nec vero similis est ratione personarum; cum Cephæ tribuantur pre­
dicate ejusmodi, quæ Petro haud congruunt ; Paulus ea agat cum Cepha,
quæcum Petro non ageret; narrentur de Cepha et Petro, quæ discrimen
inter utrumque prodant : nec vero similis est ratione circumstantiarum;
cum causa simulandi in Peti i characterem non cadat; tempus simulations
nec ante nec post Cone. Hierosolymitanum figi possit ; locus denique seu
commoratio Anliochiæ, cum Chronologie Petri et discessu Pauli ab Hieroso­
lymis conciliari nequeat.
Quoad 2. Λ. Marcellini lapsum et Synodum Sinuessanam esse commenti­
tiam. 1«“ quidem tum ob improbabilitatem ipsius facti ex adjunctis sive Sa­
crificii sive instigantis apparentem, tum ob silentium auctorum coævorumct
apertam S. Augustini L. de Bapt. un. c. 16. oppositionem contra Pctiliauum
primum hujus facti narratorem : 2,ltn tum ob fictionem ex Concilii loco,
Patrum numero ac testium mysterio emicantem, tum ob acta Chronologi®
ac moribus illius ætatis contraria : a quibus tamen deceptum tum Nicolaum
in epist. ad Michaelem. Imp. tum Librum Pontificalem et Breviarium Ro­
manum fatemur ; cum fabulæ hujus antiquitatem non negemus, utpotc a
Donalistis confictæ aut usurpatæ.
Ouoad 3. R. Concessioni a Bonifacio IX. factæ ncc satis est testis unicus,
nec testis hujus auctoritas. Veritate tamen dissimulata, indulgentia hic data
duntaxat fuit pœnæ canonicae et ab Ecclesia exigendæ ideoque extraordina­
ria; cum alias dari solita remissio sit pœnæ naturaliter debitæ etiam a Deo
infligenda,·, el quidem præsupposita culpæ venia; unde nonnisi confessis aut
contritis indulgelur.
Quoad 4. R. Volaterrani de Innocentio VIII. narratio caret auctoritate;
tum ob rationem adjectam falsam, quod scilicet vinum in Nonvegia ob
frigus immensum acescat , tum ob omnium Theologorum contradictionem.
Fumi relatio ex incertis tantum rumoribus prodiit, inde exorta, quod
Alexander VI. postulantibus quibusdam hujus facultatis copiam, quid fieri
possit, jusserit examinari.
Inst. 1. Zephyrinvs, teste Tertull. L. cont. Prax. c. 1 probavit prophetias
Montenistarum, et his communionem Ecclesiæ restituit. 2°. Liberius juxta
Hilarium, Hieronymum ct alios subscripsit formulæ Sirmicnsi, et damnato
Athanasio communicavit Arianis. 3°. Zosimus ex Aug. L. 2. ad Bonif. et Fa­
cundo Hermian. L. 7. libeHum ac fidem Pelagii et Ccelcstii tanquam catholi­
cam laudavit, et Afros illis contrarios reprehendit. 4°. Honorius docentibus
Cone. VI. actis, sensum ac mentem Monothclitarum in suis ad Sergium lit­
teris penitus est secutus. Ergo.
R- 1. D. Cons. Pontifices consenserunt hæreticis sua dogmata dissimulan­
tibus aut emendationem fingentibus; et sic errore duntaxat facti, T. hære­
ticis sua sensa prodentibus aut errores defendentibus, ct sic errore juris, N.
Patebit distinctio el ratio permissi duntaxat membri ex dicendis ad singula.
Itaque R. 2. et quidem quoad I. .V.
Nec enim credendum esi
Tertulliano post lapsum in hæresin de favore Pontificis in suam Montanistarum sectam mentienti : nec Zepbyrixcs omisit tum decreto dc recipiendis
poenitenlibus ap. Tertull. ipsum L. de Pudicit. c. I. laudato, tum facto

a il

INERRANTIA SUMMI PONTIFICIS

367

confess® Natalio venito ap. Euseb. L. 5. c. 21. relato, declarare dogma prin­
cipale Montanisttë contrarium. Quominus tamen Zepliyrinus hæsitarct pri­
mum de Montanistarum prophetiis, ac paratum se ad cos pcenitentes reci­
piendos præbuerit, aut forsan illorum fraude in aliquem facti errorem
perductus fuerit; repugnantius negare nec aminus est, ncc ad defendendam
Pontificum inerrantiam necessarium.
Quoad 2. /L Admodum probabile est Liberium in nullo ex dictis capite
esse lapsum. Etenim cum hoc lapsu ncc causa reditus in urbem, nec com­
paratio Romanorum redeuntem excipientium, nec Catholicorum cum res­
tituto communio, nec Arianorum post impetratam restitutionem agendi
ratio verosimiliter conciliari potest : testimonia autern Patrum opposita aut
suppositionis aut corruptionis olirn a Corgneo et nuper ab Hagiographis
Antuerpiensibus fuerunt convicta. Si tamen, permissa scriptorum hujus­
modi integritate, Liberius dicatur subscripsisse formulæ Sirmiensi primæ,
neutiquam in fide, sed fortitudine duntaxat et oeconomia, defecisseLiberium,
convinci potest, ut in Tr. de Deo Trino est ostendendum.
Quoad 3. R. Zosimum a Pelagio et Coelcstio mendaciis et simulatione decep­
tum fuisse fatemur : negamus autem approbasse unquam eorum errores,
ipso Augustino et Facundo loc. cit. itemque Mario Mercatore in commonit.
suffragantibus. Ex quibus etiam constat, laudem libello ac fidei professioni
datam, non ad illa secundum se et doctrinam, sed ad ea secundum simu­
latam mentis præparationem pertinuisse; quod inTr. de Gratia c. 2. decla­
rabitur.
Quoad L 71. Diximus num. superiore, Honorium, non a Concilio, sed tan­
tum a Patribus fuisse damnatum : addimus nunc immerito id factum; quia
Pontifex ncc in asserenda unica Christi voluntate, nec in supprimendo unius
aut duplicis operationis vocabulo, Monolhelitarum mentem aut sensum est
secutus. P® enim asserendo, negavit tantum in humanitate Christi volun­
tatem duplicem, et voluntatem carnis seu contrariam; non autem in per­
sona Christi geminam, ct voluntatem mentis seu humanam, distinctam
quidem a divina, sed huic tamen conformem; ut ex epistola ejus prima qua­
licumque superstite, ac defensione illius multiplici, plerisque manifestum
videtur. 20m Honorius nunquam scripsit, sed falsarii assuerunt : unde ex
epistolis, sub Honorii nomine vulgatis, secundam penitus adulterinam, pri­
mam adulteratam credimus : cum illa tota, hæc ex parte dc silentio opera­
tionis tractet.
Quod autem Honoriu$ genuinis suis in litteris de suppressione vocabuli
operationis nil scripserit, negative probat silentium usque ad synodum
sextam perdurans tum Monolhelitarum Honorii accusatorum, tum Catho­
licorum ejus defensorum , tum judicum ipsius in Cone. Lateranensi exami­
nantium ; penes quos nullibi mentio hujus criminationis facta conspicitur :
positive autem demonstrant testimonia Joannis Abbatis Romani, Stephani a
Sophronio legati, Maximi martyris, ct trium Pontificum, Joannis VI. Mar­
tini I. et Agalhonis, Honorio sive gcncralim sive in hac causa spcciatim
fîventia;quæ,conjuncta cum externis suppositionis indiciis ac vitiis ipsarum
epistolarum internis, Honorium facile ab objecto cum hæreticis consensu libe­
rant, ut alibi forsan uberius exponetur.
Insl. 2. Bomfacius V. in epist. ad Angliæ Regem docet, Christum a solo

Π

* >.

368

1>κ PRINCIPIIS DlRECTIVlS.

peccato originali nos morte sua redemisse. 2°. Stephanus 1. edito contra
rebaptizantes decreto approbat baptisma haereticorum omnium, ct hinc
etiam sine legitima forma baptizantium : Nicolaus I. in rcsp. ad Bulgarus
c. 104. ratum habet baptisma in nomine Christi collatum : Stepiuxvs II.
demum baptismum in vino datum probat. 3°. Joannes XXII. teslantilws
pluribus sensit, asseruit et definivit, visionem Dei intuitivam el facialem
mortuis etiam justis differri usque ad resurrectionem universalem. 4·. Gre­
gorius 111. litteris ad Bonifacium Mogunlinum datis statuit, a viro
admitti uxorem , ex infirmitate impotentem ad reddendum debitum :
Coelestlnls 111. definit matrimonium dissolvi posse, conjuge altero in banesin lapso : Alexander HI. Cap. Licet, de sponsa duorum, dum matrimonium
ratum alio consummato superveniente non dissolvi docet, aliud placuisse
suis praedecessoribus memorat. Ergo.
R. 1. D.Cons. Pontifices docuerunt errores aut hæresin
ul Doctoresprivati,
*·
T. ut magistri universales et loq nentes e cathedra, N. Non omnia Pontificum
Rescripta habere necessarias definitiones, manifestum est : accusatos etiam
hic Pontifices, exceptis paucis nequidem personali judicio errasse, facile os­
tenditur.
Hinc R. 2. et quoad 1. .V. .-Iss. Nam Bonifacivs V. exceptionem illam non
fecit, nec vox solo in epistola legitur. Solam tamen is fecit peccati originalis
mentionem; tum quia hoc est principale peccatum, ad quod delendum Chris­
tus præcipue mortem oppetiit; unde Joan. 1. v. 29. in græco legitur : Ecce
agnus Dei, qui tollit peccatum mundi : tum quia illud solum commune est
toti mundo, ac in parvulis reperilur.
Quoad 2. Dico : Stefhani 1. decretum unice volebat nihil innovari, sed
observari quod traditum erat; spectabat controversiam, quæ circa ministri
fidem, non autem sacramenti formam vertebatur ; ab ipsis Firmiliano el
Cypriano accipiebatur de baptismo sub Trinitatis invocalioue collate; ab
universa demum Ecclesia acceptabatur : adeoque erroneum esse non poterat;
praesertim cum illud a quacumque hœresi venerit restringatur a contextuel
substrata materia, fueritque eodem sensu ab Eusebio, Hieronymo ct Augus­
tino citra noxam usurpatum. Similiter Nicolai Responsum haud agit de forma
baptismi, sed de fide partim subjecti seu recipientis, partim ministri seu dan­
tis baptismum. Capitulum Stepiiam 11. tandem, quod eadem injuria Suucio
etiam adseribitur. Harduinus pluribus rationibus probat supposititiuni, et
ab imperito consarcinature cæteris Stephani Responsis Carisiacis assutum;
Natal. Alexander autem putat mendosum, et ablata interpunctione media,
ac conjunctione si sensui posteriori addita, restituit.
Quoad 3. R. .V. Ass. Errorem hunc Joannes XXII. neque definivit, cum
indium definitionis monumentum produci possit, ct Benedictus successor sua
in Bulla referat contrarium : neque asseruit, cum præter ipsam Pontificis
protestationem testesque alios, Theologi Parisienses in suo doctrinali Judicio
ad Regem et iu litteris ad Pontificem, ex fide dignorum relatione testentur,
Joanuem solummodo id recitando, nihil autem determinando aut asserendo
seu opinando dixisse, quidquid in hac materia protulit : neque etiam sensit;
cum ipse cuilibet sentiendi et pnedicandi libertatem indulseril; disputatio­
nes fieri voluerit ad veritatem quaestionis, ab aliis inductæ, eruendam ; idemque non tantum sub mortem dedararit sententiam suam catholicam, sed

INERRANTIA SUMMI PONTIFICIS.

369

jam ante in diplomatibus Canonizat ion is sanctorum Thomæ Aquinatis, Lu­
dovic! Tolosani et Thoma· IIciTor<Iicnsis, manifeste satis prodiderit.
Quoad L B. Rescriptum GregOtui 111. ad Bonifacîum commode ac cominiiiiiter accipitur de infirmitate matrimonium prægressa ; qua in acceptione
nullus definitioni error inest. Coelestini III. erratum, quod fatemur, non est
definitio,sed privati sensus opinio; ul Innoc. 111. errorem corrigens indicat
verbis, in Cap. Quanto de Divort. ita locutus : « Licet quidam Prædecessor
nosier alitor sensisse videatur; » Gregorius IX. autem facto, dum jussit hanc
Capituli Laudabilem de Convers. Infici. partem cx collectione a S. Ray mundo
adornata abesse. Eadem est responsio ad illos Pontifices, quos Alex. 111. errasse,
ut privatam suam opinionem in materia adhuc indccisa promentes declarat.
Inst. 3. Vigilius pugnavit secum ipso jam Judicatum a Mcnna repetens,
et quæslionem de tribus Capitulis haberi prohibens, jam cognitioni per Con­
cilium haberi conccssæ per Constitutum intercedens, jam Concilium semestri
spatio repudiatum tandem confirmans. 2°. Propositionem de uno in Trinitate
crucifixo carne Hormisdas damnat, Joannes II. aütem acceptat. 3°. Circa Formosum, ex una parte Stephaniis VU. et Sergius, cx altera Theodorus II. et Joan­
nes IX. pugnarunt se mutuo damnantes. 4°. Circa Pontificum potestatem in
temporalia Bonifacius Vlll. a Clemente V. ; circa paupertatem Nicolaus III.
cum ternario tum ante tum successorum a Joanne XXII.; circa editionem Biblionim Sixtus V. a □emente VIII.; circa Bullam Unigenitus denique Bene­
dict is XIΠ. qui eam in Cone. Romano dixit regulam fidei, a Benedicto XIV., qui
negavit fidei regulam aut saltem negari consensit, arguuntur et emendantur.
Ergo.
Quoad 1. Λ. Pugnam, aut potius variationem Vigilii, fuisse prudentis
(wonomiæ alternam successionem, tum cx dictis supra , tum ex notatis iti
Concilio sexto facile declaratur.
Quoad 2. B. Adeo Hormisdas propositionem allatam non damnavit, ut
eum nihil determinasse, nec ab eadem fuisse alienum, ipse Maxentius c
yylhis Monachis unus, in epist. contra Pontificem scripta, fateatur. Pru­
denter vero responsum de hac controversia distulisse eumdem, probat tum
multorum relatione, tum insolenti Monachorum studio, injecta suspicio de
latente inducendi erroris conatu; nec non periculum scindendae unitatis ob
vocum minus necessariarum discordiam orilurani. His postmodum ceden­
tibus nitro aut dissipatis, Joannes II. poterat jam tuto aC sine contradictione
ulla definire veritatem.
Quoad 3. B. Causam Formosi defendit Auxilius libellis editis, et potior
Scriptorum pars assensu probat ; atque hinc Theodori et Joannis gesta etiam
laudantur.Quod Steihianum ct Sergium attinet; illorum partim imperio par­
tira consilio patrata in Formosi corpus crudelitas, erat violentia qtlideni
tyrannidis in facto, non autem error in fide : lentata rcordinatio eorum
qui ordines a Formoso acceperant , vel non erat nova consecratio, sed tantum
cæreinonialis depositorum restitutio; vel non erat erroris prædicatio, sed
actionis aberratio : praesertim cum Pontificum neuter credendum aliquid
hic definierit, cl valor Ordinum a depositis collatorum tum temporis inter
radiscipline, casque non penitus constitutas, numeraretur.
Qiinad 4. B. Imprimis circa Pontificum potestatem in temporalia nulla est
Inter Bonifacîum Vlll. et Clementem V. discordia quoad definitionem ac rem
2$

3*0

***

,··;ί

il ·.·

DE PRINCIPIIS DI RECTI VIS.

Iulei; cum posterior, secundum hanc partem, prioris Bullas Unam Saniei
Bern non novam confirmavit ; unde si quam a Bonifacio secessionem fecit Cle­
mens per moderationes illis adjectas, ea ad privatam Praedecessoris opini<>
nein refertur : quanquam is Oratione in publico Consistorio habita an. 1301.
protestatus fuerit, nihil a se fuisse cogitatum eorum, quæ sibi objiciebantur,
et suppositis suo nomine a Petro Flotta litteris erant vulgata.
Dein circa paupertatem Nicolai s 111. tria edixerat: 1°. in rebus unico usu
consumptibilibus posse separari usum a dominio ; atque in his Ordini S. Francisci donatis dominium osse penes Romanam Ecclesiam; 2°. paupertatem.
quæ omne dominium a se removet, solo usu servato, esse sanctam ct meriti)nam; 3°. Christum verbo et exemplo hanc paupertatem docuisse. Ροπυ
Joannes XXII. circa iem negat usum a dominio separabilem : sed quia h«
tum per modum rationis tantum et argumentando, non definiendo profertur.
tum ad forum Jurisprudentias aut Scientiæ moralis spectat; quaestione® id
nostram non concernit, nec ulli etiamnum facultatem eripit pro libitu opinandi : circa2”" Idem nihil delinit, nec illud directe impugnat; sed solum
Rom. Ecclesiæ nomine, renuntiat dominio rerum Franciscains donatarum,
sicque sublata hujus paupertatis cxistenlia, tollere ejusdem qualitates nititur;
quod facti plene liberi fuit: circa 3um, quod fidei erat, quantumvis diversi,
non tamen sibi contradicunt. Nicolaus enim vult, Christum aliquando hanc
paupertatem etiam exemplo docuisse : Joannes autem statuit, esse haereticum
dicere, Christum nihil unquam proprii hic in terris habuisse; adeoque vult.
Eum aliquando hanc paupertatem non exercuisse : quæ duo ita opposita suul,
ut tamen simul vera esse possint.
Demum circa editionem Bibliorum, licet illa Sixti V. ab alia Clementis ΜΠ.
superetur; discrepantia tamen non est ad fidem aut mores spectans : nec
prior promisit editionem omnino emendatam sed prout optime fieri poterat;
nec posterior negat superessc adhuc emendanda : neuter etiam definii editionem suam quoad omnes minutias, sive grammaticas sive hermeneuticas, au­
thenticam; sed tribuit duntaxat illius usui legitimam auctoritatem, et usita­
tam vel corrigendi vel reprobandi licentiam cohibet.
Postremo circa Bullam Unigenitus videTr. de Peccatis et Gratia.

I
I

I
|
I
|
I
I
I
t

103. Observa. Vindicare Pontifices ab aliis criminationibus, et a pœna
propter has sive per naturales causas, sive per umbras, sive per diabolum
illata, nostri instituti haud existimamus; tum quia in plerisquc falsilaset
calumnia, ai) auctoribus pluribus probata sufficienter constat: tum quia ad
asserendam thesin nostram, non requiritur sanctitas morum in vita, sed in­
tegritas fidei in doctrina, et in hac nequidem omni ac privata scu personali,
sed in publica tantum ct magisterial! seu Ecclesiæ ad fidem proposita: cujus
diversitatis ratio tum ex facto Christi et revelatione, tum ex constitutione
Ecclesiæ ac necessitate facile intelligilur. Ex iis tamen, quæ ad vindicandas
ab erroribus objectis definitiones Pontificum authenticas diximus, infertur
valida Assertionis nostne confirmatio.
Quod enim per septemdccim secula et amplius nullus unquam Rom. Ponti­
fex hactenus e cathedra locutus erraverit, est tum in tanta hominum, tem­
porum, morum ac studiorum varietate supra conditionem humanam; tum
in particulari nulla Ecclesia, quantumvis ab Apostolis instituta el ad Palriar-

I
|
I
I
I

|

SENSIS ECCLESIÆ GALLICANÆ DE ROM. PONT.

371

chaleur amplitudinem evecto, fuit observai nui : ergo privilegium aliquod est
divinitus concessum; ul recte a posteriori colligi posse -videtur. Quamvis
cniiiiuiiivcrsim non teneat bæc consequentia: Nunquam erravit; ergo errare
nec putuit nec poterit: propositio tamen nostra, suis adjunctis vestita, et tot
a priori rationibus comitata, illationis plus.quam materialiter bon® veritatem
ostendit, ct assensum meretur.
Qi-eres 1. Quisnam sil sensus Ecclesiæ Gallicanœ circa auclorilatem summi
Poni ificis l

•

ί

196. .Vota. In declarando Ecclesiæ Gallicanœ sensu, ad mentem et doclrinam Episcoporum, eorumque numero valentium, et omni ætate loquentium,
potissimum advertimus. lum quidem facit sensum authenticum; quia Epis­
copi a Deo positi sunt Ecclesiæ Pastores ac Doclores, fidcique et sanæ doclrinæ
depositum acceperunt: 2"m facit sufficientem ; quia aut omnium aut plurium
saltem su (fragium pro Nationis consensu requiritur el accipitur : 3,,in facit in­
dubium; quia constantia et concordia dubitare non permittunt. In præsenti
quæslione tanta difficultas non videtur circa geminas conditiones priores,
quam circa posteriorem ; propterea quod Sanctio Pragmatica an. 1138. in
Conventu Biluricensi constituta, et Declaratio Cleri Gallicani an. 1682. dic 19.
Hirtii iu Comitiis Parisiensibus facta, antiquo Ecclesiæ sensui cl tradit®
aliasdoclrinæ videatur repugnare. Ul ut vero detur, Ecclesiam Gallicanam
illa Sanctione aliquid mutationis aliquamdiu subiisse; eam tamen diu obti­
nere non permisit proximus conditoris successor Lüdovicos NI. et Franciscus I.
Francorum Reges, quorum ille Sanctionem rescindere tenlavit, iste vero
Concordato cum Leone X. in Cone. Lateran. V. an 1516; constituto penitus
abrogavit.
Inde unicum dc memorata Cleri Declaratione examen restat ; in quo præmissa dcantiquæ. ct subjuncta de modem® Ecclesiæ'Gallican® sensu res­
ponsione, disquiretur, utrum exinde aliquid communi sententiæ contrarium
dici possit? Hanc in rem juvat eamdem verbotenus adseribeve, omisso tamen
proloquio, quod pro Declarationis occasione, variorum conatus contra Liber­
tates Ecclesiæ Gallicanœ, Primatum Petri et potestatem Ecclesiasticam, sus­
ceptos designat ; nec non capite primo, quod potestatem Pontificis et Ecclesiæ
in res temporales tum directam tum indirectam negans, ad nostram contro­
versiam haud spectat.
Sii autem habet : « Nos Archiepiscopi et Episcopi Parisiis mandato Regio
congregati, Ecclesiam Gallicanam repræsentantes, una cum cætcris viris
nobiscuni deputatis, diligenti tractatu habito, hæc sancienda et declaranda
esc duximus.....
M 2. « Sic inesse sedi Apostolica· ac Petri successoribus Christi vicar iis
ieram spiritualium plenam potestatem, ut simul valeant atque immota con­
stant sanctæ œcumenicœ Synodi Constantiensis a Sede Apostolica comprotala, ipsoque Romanorum Pontificum ac totius Ecclesiæ usu confirmata,
atque ab Ecclesia Gallicana perpetua religione custodita decreta de auctoritate
Conciliorum general i ui u ; nec probari a Gallicana Ecclesia, qui eorum det ιο­
torn, quasi dubiæ sint auctoritatis ac minus approbata, robur infringant,
at ad solum schismatis tempus Concilii dicta detorqueant,»

l‘E HUNCII’HS DiRECTlVIS.

Art. 3. « Hide Apostolicæ potestatis usum moderandum per CanonesSpirilii
Dei conditos et totius mundi reverentia consecratos: valere etiam tegulas,
mores et instituta a Regno et Ecclesia Gallicana recepta, Patrumqueterminos
manere inconcussos; atque, id pertinere ad amplitudinem Aposlolicæ Sedis, ut
statuta ct consuetudines tantæ sedis et Ecclesiarum consensione lirmaUe, pro­
priam stabilitatem obtineant. »
-trt. 4. «In fidei quoque quæslioni bus præcipuas summi Pontificis esse par­
tes) ejusque decreta ad omnes et singulas Ecclesias pertinere, nec tamen intformabile esse judicium, nisi Ecclesiæ consensus accesserit. »

197. Respondeo I. Ecclesia Gallicana antiqua stat pro superioritateelinfallibilitate summi Pontificis.
Prob. P />. 1. E\ testimonio Ecclesi.e Nationals; quia Avitus Archiep.
Viennensis an. 503. in causa Symmachi ad Urbis senatores a cunctis Galli­
canis Fratribus scribere oneratus, præter alia num. 17G. relata, inquit: Red­
det rationem, qui ovili Dominico preeest, qua commissam sibi agnorum curam
administratione dispenset. Cœterum non est gregis, pastorem proprium terrere,
sed judicis. Regni Proceres in libello an. 1305. Clementi V. oblato scribunt:
Estis enim vos, Pater sanctissime, Jesu Christi Vicarius totum corpus Ecritsiœ repressent ans, qui claves regni cælestis habetis, nec congregatum tutum
Concilium sine vobis et nisi per vos posset cognoscere de negotio supradicto,
juxta Patrum sancita, sententiamque juris et Ecclesiæ sanctæ Dei. Episcopus
Mcldensis. primus Oratorum Galliæ, in Orat. Florentiæ an. -14-41. coram Eu­
genio IV. habita disserit : « Tuum Principatum Monarchicum esse a Deo, ne­
dum secundum communem universi providentiam, sed etiam speciali insti­
tutione inter opera restaurationis mundi a Christo institutum, lequevera
legitimaque successione illum possidere, palam recognoscimus ct confitemur.-»
2. Ex testimonio Conciliorum. Teste Anastasio in vita Leonis III., Episcopi
Gallicani in Pontificis illius causa ad Cone. Romanum evocati, recusarunt
judicum partes, causati : .Vos sedem Apostolicam, quæ est caput omnium Dei
Ecclesiarum, judicare non audemus: nam ab ipsa nos omnes et vicario sw)
judicamur, ipsa a nemine judicatur, quemadmodum antiquitus mos est. in
Cone. Ponligonensi editi sunt duo canones, quorum alter ait : « Statuimus,
ut sancta Romana Ecclesia, sicut est caput omnium Ecclesiarum, ita ab omni­
bus honoretur et veneretur: et liceat ei debitum tenere vigorem, ct pro uni­
versali Ecclesia exhibere curam. » Alter vero: « Ut honor Dominoel spirituali
Patri nostro Joanni Summo Pontifici ct universali Papæ ab omnibus conser­
vetur, et quæ secundum sacrum ministerium suum auctoritate Apostolica
decreverit, cum summa veneratione ab omnibus suscipiatur, ct debita illi
obedientia in omnibus conservetur. » Episcopi Prov. Senoncnsis ad Cone.
Ansanum an. 1112. pro Pascualis II. causa judicanda invitati, venire res­
puerunt scribentes : Aon videtur nobis utile ad illa concilia convenire, in qui­
bus non possumus eas personas, contra quas agitur, condemnare vel judicare;
(pua nec nostro nec ullius hominum probantur subjacere judicio... et quia prin­
cipales Ecclesiæ claves nolumus potestate sua privare, quotcumque perwna
vices Petri habeat, nisi manifeste, ab Euangelica veritate discedat.
3. Ev testimonio Episcoporum. Hincrnarus Archiep. Remensis in Præf. de
Divert, inter Lothar, et Teutber. ait : Omnis ‘mes cum junioribus scimus,

SENSUS ECCLESIÆ GALLICANAE DE ROM. PONT.

3/3

nostras Ecclesias subditas esse Romanœ Ecclesiæ el Rom. Pontifici ; ct ob id
sulca fide, quae in Ecclesia semper vigilat, et Domino coopérante florebit, nobis
esi vestra auctoritati Apostolica· ubediendum. Ivo Ep. Carnotensis ep. 159.
scribit: Quoniam judicia Rom. Ecclesiæ a nemine foris retractari posse didi­
cimus, si qui aliquando se prægravalos illius auctoritate conqueruntur, hoc
ds consilium damus, ut ab ipsa ad ipsam confugiant, el inde exspectent leva­
men, unde se conqueruntur accepisse gravamen. Goffridus Ep. Vindocinensis
epist. 30. inquit : S» quis igitur Aposlolicæ Sedi contrarium sentit, non sapit,
quicumqueest ille, sed desipii, non cultor vel expositor dicinæ legis, sed insi­
diator et oppressor indubitanter agnoscitur.
Prob.-I*, p. rursus 1. Ex testimonio Ecclesi.e Nationalis. Avitus sup. cit. in
epist. ad Hormisdam scribit : Jam securus, non dicam de Viennensi, sed
de totius Gallice devotione polliceor, omnes vestram super statu fidei caplare sententiam. Orate, ut sic nos prcedictonem confessio fucata non fallat,
sicut ab unitate, quam regitis, veritas comperta non separet. Praesules Galli,
circa See. 10. finem, in causa Arnulphi Ep. Parisiensis ad Joanuem XV. sic
lapiuntur : Tandem imus in sententiam Domini dicentis , si peccaverit in te
frater etc. dic Ecclesiæ; si Ecclesiam non audierit etc. Adesto Pater ruenti
Ecclesiæ, et sententiam profer in medium -.sentiamus in vobis alterum Petrum :
ferat Rom. Ecclesia sententiam, ut intelligamus, cur inter cæteros Apostola­
ts vestrum praeferre debeamus. Optimates Galliæ in Libel, sup. laudato
aiunt : .Von quæritur de hœresi Papœ quondam, ut Papœ, sed ut privalœpersvi'T: nec enim ut Papa potuit esse hæreticus, sed ut privata persona : nec
unquam aliquis Papa, in quantum Papa, fuit hæreticus.
2. Ex testimonio Conciliorum. Cone. Arelatense an. 4oo. in epist. Synod,
id Leon, sic scribit : A postulatus vestri scripta, ut symbolum fidei, quisquis
redemptionis sacramenta non negligit, tabulis cordis adseribit, et tenaci, ut
ad confundendos hæreticorum errores paratior sit, memoriœ commendavit.
Arausicanum II. an. 529 : Quod nobis secundum admonitionem et aucIjritalem Sedis Aposlolicæ visum, pauca capitula ab Apostolica Sede nobis
Irammissa ad docendos eos, qui aliter quam oportet sentiunt, ab omnibus
Lercanda proferre et manibus nostris subscribere deberemus. Turonense
in. .‘»67. statuit : Quis sacerdotum contra talia decreta, quæ a Sede Apostohea processerunt, agere praesumat? quorum valere possit praedicatio, nisi
: Sedes Apostolica approbavit? Patres nostri hoc semper custodierunt,
quod eorum præcipit auctoritas.
3. Ex testimonio Cleri Gallicam in comitiis generalibus. Is Meloduni
m. 1579. sic præcipit : Clerici el Laici aperta professione eam fidem pronun­
tiat, quam sancta Romana Ecclesia, magistra columna et firmamentum ven­
dis, profitetur et colit : ad hanc enim propter suam principalitatem necessum
■■t convenire omnem Ecclesiam. Et in tine: Omnia hæc sanctæ Rom. Eccle' T, cujus ex praeceptis populum fidelem institui, et certam fidei ac morum
r rredmnis regulam constitui oportet, judicio et auctoritati subjicimus. Idem
an. IBi. in monitis ad Archiepp. et Epp. hæc habet : Venerabuntur etiam
w.ctum Patrem nostrum Papam, Ecclesia· universalis caput visibile, Dei in
nii vicarium, Episcopum Episcoporum el Patriarcharum, denique Petri
a quo Apostolalus et Episcopatus sumpserunt exordium, ac
l’iperquem Christus fundavit Ecclesiam, cui claves cadi tradens cum infalli-

ΠΕ PRINCIPIIS NRECTIVIS.

mi*·*

hililate fidei, quam non sine miraculo immotam in ejus successoribus persectrasse usque in hodiernam diem cernimus. An. 1653. subscribentibus 85.Epis­
copis in epist. ad innocentium X. ita loquitur: Majores causas ad Solem
Apostolicam referri solemnis Ecclesiæ mos est, quam fides Petri nunqwn
deficiens perpetuo retineri pro jure suo postulat. An. 1660. ad Alexandrum VII,
scribens ait : Quia in hoc monte (Sede Apostolico} Dominus docet; slaluniut
ibi finem quœrendi, stationem credendi, e.cporrectionem inveniendi.
4. Ex testimonio Episcoporum conjunctorum. An -Pio. Episcopi tres,Con­
tins nempe Salonius el Voranus, in litteris ad Leonem datis, et inter Leo­
ninas epist. 98. comprehensis, dc Pontificia ad Elax ianum epistola sic enun­
tiant. Illa specialis doctrinæ vestrœ pagina ita per omnia Ecclesiarum
conventicula celebratur, ut vere consona omnium sententia declaretur, merito
illic principatum Sedis Apostoliccc constitutum, unde adhuc Apostolici Spi­
ritus oracula referuntur. Episcopi sex an. 1140. epistola inter illas S. Ber­
nardi 370. ad Innocent. 11. scribentes aiunt : Nulli dubium est, quod ea, qw
Apostolico firmantur auctoritate, rata semper existant, nec alicujus possunt
deinceps mutilari cavillatione, vel invidia depravari. Triginta Episcopi post
latam ab Innoc. X. Constitutionem an. 1658. ita rescribunt : Perspectum
habemus non solum ex Christi pollicitatione Petro facta, sed etiam ex actis
priorum Pontificum, et ex anathematismis adversus Apollinarium el Ma­
cedonium, nondum a Synodo œcumenica damnatos, a Damaso paulo ani?
jactis, judicia pro sancienda regula fidei a summis Pontificibus lata super
Episcoporum consultatione, divina œque ac summa per universam Eccle­
siam auctoritate niti; cui Christiani omnes ex officio ipsius quoque meatis
obsequium prœstare teneantur.
5. Ex testimonio Episcoporum singulorum. Hincmarus Remensis L. de
Prædestin. c. 14. ait : Catholicis hoc debet sufficere, quod omnium Ecclesia­
rum mater docet : oportet hoc sequi, quod illa Rom. Ecclesia credit, Ivo
Carnot, ep. 8. ad Riehcrium : Hujus Sedis judiciis et constitutionibus ob­
viare, plane est hœreticœ pravitatis notam incurrere. Stephanus Ep. Parisiensis an. 4321: Ad hanc Rom. Ecclesiam, relut ad universam regulari
Catholica· veritatis, pertinet approbatio et reprobatio doctrinarum, declaratis
dubiorum, determinatio tuendarum et confutatio errorum.
Conf. ulr. p. 1. Ex testimonio Abbatum. S. Bernardus epist. 213. Ponlificesalloquens ait : Quis mihi faciet justitiam de vobis? extat quidem tribunal
Christi : sed absit, ut ad illud appellem ! itaque recurro ad eum cui datum
est judicare dc universis, hoc est, ad vos appello : judicate et me et vos.
Idem epist. 190. ad Innocentium sic scribit : Oportet ad Rom. Pontificis
Apostolatum referri pericula quœque et scandala emergentia in regno Dei.tl
pnesertim, quæ fide contingunt : dignum namque arbitror, ibi resarcire
damna fidei, ubi non possit fides sentire defectum. Petrus Cluniacensis in epist.
ad S. Bernard, inquit : Hiec irrefragabilis sancta· Sedis sanxit auctoritas:
nos enim. quia contraire non debemus, nec de ejus unquam . quod nulli mortahum licitum est, judicia judicare. Petms Blesensis epist. 99. ad I rbannnr
SCiibit . Hac sedes, columna et fundamentum veritatis, statum incolumitatis
accepit.
2. Ex testimonio Scriptorum Profanorum. Libri Carol i ni L. 1. c. C. sta­
tuunt : Aon ab aliis Scripturis, nisi ab his, quas Ecclesia Romana inter

SENSUS ECCLESIÆ GAI.I.ICAN/E DE ROM. PONT.
.37{J
•
canonicas recipit, testimonia sunt assumenda ; nec aliorum Doctorum, nisi
torum, qui a Gelasio vel aliis illius sanctas Sedis Pontificibus suscepti sunt,
dogmata sunt amplectenda. Annales Metenses ad an. 863. et Chronicon
Pnimiensead an. 859. aiunt : Stull ilice elogio denotandi sunt, qui illam Petri
Sedem aliquo pravo dogmate fallere posse arbitrati sunt ; quæ nec fefellit,
nec ab aliqua hœresi unquam falli potuit. Philippus Galliar. Hexin epist. ad
Innoc. III. an. 1209. scribens contendit, Romani Pontificis judicium Deo soli
fervori ac deberi : Senatus Parisiensis autem circa an. 1467. Ludovicum XI.
alloquens, Sedem eamdem juxta Cans. 24. Qu. 1. Can. 9. errare non posse
testatur.
3. Ex testimonio SonuoN.E. Hæc in Tract. Theologico Glementi V. an 1340.
oblato. Romani Pontificis supremam in Ecclesia auctoritatem, fidem nunquam
deficientem, judicialiter in fide definiendi potestatem asserit el probat :
An. 1387. Pontificem alloquens, ad Petri cathedram pertinere determinatio­
nem fidei, approbationem veritatis catholicœ et hœreticœ pravitatis detestatio­
nem, contestatur : An. 1629. praescripsit auditoribus Theses defensuris for­
mulam, qua jurarent, nihil se Scripturæ, Conciliis œcumenicis et Decretis
summorum Pontificum adversum dicturos aut scripturos etc.

;

198. Respondeo II. Hunc Ecclesiæ Gallicanæ sensum antiquum non immutavit Declaratio Cleri Gallicani anno 1682. edita. Prob. Conditores enim
hujus declarationis nec voluerunt nec potuerunt statuere sensum Ecclesiæ
Gallicanæ recentioris diversum a sensu illius anliquæ.
Prob. p. p. 1. Conditores illi declarant, nihil diversum se velle ab anti­
qua Gallia senlire. Nam in epist. P. ad Innoc. XI. profitentur se pro certo
habere, quod majores sui atqiie Sedis Apostolicœ Antistites circa Boni. Ponti­
cum auctoritatem docuerunt;, el speciatim inter priores provocant ad
S.Bernardum, Go/fridum Vindocinensem et leonem Carnotensem, de quorum
mente num. prior documenta dedit : inter posteriores autem Leonem I.
Gtlasium !.. Alexandrum III. et Innocentium III., de quibus prioribus
articulis sæpius sermo erat, præserlim laudant. Pneterea in 2a. ad eumd.
Pontificem epistola hæc addunt : Quantum olim a Majoribus nostris Sedi
Apodolicœ delatum est, tantum nos, qui honoris sacerdotalis successores
patriique animi hœredes sumus, vestrce sanctitati debere, solemniter pro­
flemur.
i. Ipsi tribuunt summam auctoritatem Pontifici. Nam in Declarationis
proloquio enuntiant, Romanis Pontificibus debitam ab omnibus Christianis
.bedienliam, ?t reverendam cunctis gentibus esse sedem Apostolicam : Ibidem
•’eclarant, in Sede Apostolica fidem prœdicari, unitatem servari, et pacem
Mesiiecontineri : In Declarationis etiam Cap. 2. tribuunt summis Pontifi­
cibus rerum spiritualium plenam potestatem : ct in c. 4. statuunt, in fidei
questionibus praecipuas summi Pontificis esse partes, ejusque decreta ad
■”<n« et singulas Ecclesias perlinere. Demum in epist. encyclica ad Epp.
Regni Censent, summorum Pontificum quoad fidem decretis fideles omnes
n<>dbnorios; el cum S. Cypriano pronuntiant, Christum unitatem Ecclesiæ
ila in sede Apostolica constituisse, ut, qui cathedram Petri deserit, in Eccle­
sia non sit. Addunt tandem ibidem, hand declarationis ideam a Benigno
Bossuet, honun comitiorum Oratore, in se fuisse cflbrmatam. Hic vero in

DE PRINCIPIIS DIRECT1V1S.

fa'·'.

sua ad Cler. Gal. Oratione præter alia et hæc profert : Æterna hæc cathedra
in qua Petrus semper docebit, Romæ stabilita et firmata fuit. Hac est EM
Humana, quæ a Petro ipsiusque successoribus edocta, haresin non agnwit,
Hæc Ecclesia Romana semper est virgo. Eides Romana semper est fides Ecrit,
siœ: semper creditur, quod creditum est. Eadem voxubique insonui, el Peint
manet in suis successoribus fidelium fundamentum.
3. lidem, ubi contradicere antiquis videntur, ita sermonem temperant, ut
contrarium non decernant. Sic in Cap. 2 decreta Cunstanliensis Synodi
intelligi volunt secundum Apostolicæ Sedis confirmationem, universa Enituit
usum, et perpetuam Gallia· observantiam: præterea nihil de Pontificibus
certis atque fidelibus enuntiatur. In Cap. 3. moderandus dicitur Apostolic®
potestatis usus per canones, non tamen additur, per illos etiam juris mere
Ecclesiastici : Item c«/or regulis et moribus ab Ecclesia Galliæ receptis tri­
buitur, nec tamen omnino immutabilis decernitur : demum ut statuta et
consuetudines firmatæ habeant stabilitatem, asseritur pertinere ad Aposti­
lle® Sedis amplitudinem, non necessitatem, præsertim justis causis mutationem suadentibus. In Cap. i. negatur judicium Pontificis esse irreformabile,
nisi consensus Ecclesiæ accesserit ; sed non distinguitur inter judicium
Pontificis privatum ct publicum : nec inter consensum vel liberum vel neces­
sarium : nec inter Ecclesiam sive universalem, sive particularem Romanam;
de quo postremo tamen distinguendo Gilberlus de Choiseul Ep. Toraacensis
frustra mentionem fecerat.
Prob. 2*. p. EITonnatores Declarationis caruerunt legitimis conditionibus,
quæ pro colligendo Ecclesiæ Gallicanæ sensu exiguntur.
,
.Nam 1. caruerunt judicandi opportunitate; cum Antonius Charlas inTr.
de Liberi. Gallican, negotium dicat confectum in comitiis illegitimis; Gard.
Sfondrati in Gall, vindic. lotum tribuat vindictes et odio: acid saltem cer­
tum sit, quod declaratio fuerit edita, quo tempore dissidium de regal iis inter
Ludovicum XIV. et Innocentium XI. fervebat, ipsi autem Patres teneban­
tur gravi metu, ut data.· ad Innoc. XII. litleræ et hujus ad illas responsori®
aperte loquuntur.
2. Caruerunt testantium numero; cum ex centum triginta et pluribus
regni Episcopis, fuerint his in comitiis congregati duntaxat triginta quatuor;
iilique non unanimi, sed consensu tantum communi, capita Declarationis
constituerint, ut subscriptiones nominum et litteræ encyclicæ docent.
3. Caruerunt decidendi auctoritate ; cum reliqui Episcopi a comitiis absen­
tes congregatis, nec mandatum nec vicaria sui sutlragia dederint ante; non­
nisi pauci autem postmodum suo consensu et litteris pastoralibus accesserint;
universi demum a reliquis actis, nomine et auctoritate Cleri Gallicani editis,
hanc declarationem abesse voluerint.
4. Caruerunt approbationis subsidio; Cum Innocentius XI. per litteras in
forma Brevis datas stalim resciderit Comitiorum Consulta; AlexanderVIII.
autem solemniori Constitutione, quæ incipit Inter multiplices, 4. Aug. 1690.
edita sic decreverit : Omnia et singula, quæ tam quoad extensionem juris
Regaliie, quam quoad declarationem de potestate Ecclesias!ica, ac quatuor con­
tentus m ea propositiones in supradictis comitiis Cleri Gallicani an. 1682.
habitis, acta el gesta fuerunt, cum omnibus et singulis mandatis, arrestis ftc.
a quibusvis personis editis seu publicatis etc. ipso jure nulla, irrita, invalida,

SENSUS ECCLESIÆ GAI.I.ICaN.E DE ROM. PONT.

inania, viribusque el effectu penitus et omnino vacua ab initio fuisse et esse ac
perpetuo fore, neminemque ad illorum seu cujuslibct eorum, etsi juramento
callata sint, observantiam teneri, tenore præsentium declaramus, etc.
5. Caruerunt constantia et efficacia ; cum non pauci ex Declarationis auc­
toribus suffragium suum revocarint, leslantibus id communibus illorum
litteris ad J.nnûc. XII. an. 1092. datis, (piarum hic tenor est ; Nihil accidere
iiideslius nobis potuit, (piam quod eo nunc loco res nostræ sint, ut. aditus in
gratiam Sanctitatis vestra nobis hactenus interclusus videatur. Cujus quidem
rd cum eam fuisse rationem perceperimus, quod nos Cleri Gallicani comitiis
an. 1682. Parisis habilis interfuerimus : idcirco ad pedes Beatitudinis vestra
provoluti profitemur et declaramus, nos vehementer quidem et supra id, quod
ilici potest, excorde dolere de rebus gestis in comitiis praedictis, quæ Sancti­
tati veslrie ejusque Praedecessoribus summopere displicuerunt ; ac proinde
quidquid in eisdem comitiis circa Ecclesiasticam potestatem et Pontificiam
auctoritatem decretum censeri potuit, pro non decreto habemus, et habendum
tat declaramus. Quin cl ipse Hex Lldovjcis adjecta ad eumdem Pontificem
epistola hæc declarat : Atque ut filialis observantiæ, quam possum, luculen­
tissimum specimen præbeam, Sanctitati vestree lubcns lælansque significo,jam
Jala a me esse mandata necessaria, ut, quod ad muniendam Comitiorum
mini 1682. declarationem, rebus eo tum impellentibus, dederam, edictum omni
(areat effectu etc.
199. Respondeo III. Eumdem sensum etiam post famosam Declarationem
relinet Ecclesia Gallicana recent ior. Prob. Episcopi posteriores conjuncti æque
ac singulares stant pro auctoritate Pontificis tum suprema tum infallibili.
Prob. Pp. Pluies Galliæ Episcopi tenent : 1. universaeEcclesiæ firmitatem
pendere a soliditate Romanæ Ecclesiæ ac successorum Petri: ita docent Clerus
Gallicanus in comitiis an. 1705. in epist. ad Clementem XI., Bossuet Meldensis 1082. in Orat, ad Cler. Gall, habita, Fcnelon Archiep. Camcracensis 1714.
in Documento Pastorali, Colongue Ep. Aptensis 1717. in Mandato, Mailly
Archiep. Remensis 1718. in Mandato, Poncet Ep. Audegavensis 1721. in
sermone Synodali, Argentre Ep. Tulcllensis 1725. in sententia, La Fare Ep.
Laudunensis 1730. in Mandato, S. Albin Archiep. Cameracensis 1739. in Docu­
mento, Belsuncc Ep. Massiliensis in Documento supra Libertates Gallicanas.
2. Conciliorum generalium necessitatem absolutam esse nullam : ita sta­
tuunt Cler. Gallican, in Comitiis 1728. in epist. ad Regem, Abelly Ep. Rutliensis 168G. in Tr. de obedientia Rom. Pontifici debita, Languet Archiep.
Senonensis 1719. in epist. ct monito tertio ad Lamoignon, Mailly L c. Bissy
Ep. Meldensis 1722. 25. 28. in Documentis Pastoralibus.
3. Appellationem a Pontifice ad Concilium esse irritam ct reprobandam :
ita decernunt Mailly 1718. in Docum. pastor., Poncet 1720. in approbatione
epistol® Tuillierii, Bissy 1728. in Docum. ct epist. ad Ep. Ebroicensem,
$. Albin. 1732. in Documento.
Prob. 2’ p. Gallicani Episcopi statuunt : 1. Judicio Pontificis dogmatico
deberi ah Ecclesia universa con formitatem doctrinæ, ab omnibus autem
Christianis sincerum mentis obsequium : ita conventus Episcoporum Parisiis
171 i. in epist. ad Clementem, ct 1717. in primo ac secundo Memoriali ad
Imcem Aurclianensem ; Ep. Bellicensis, Ep. X apincensis,et Rocbechouarl Ep.

378

PE PRINCIPIIS DIRECTIVIS.

Atrebatensis 1703. in Mandatis, Revol Ep. Oleronensis et Rohan Ep. Argentinensis ldi. in Mandato ct epist. ad Arelatensem; Megrigni Ep. Gntsscnsfc,
Ratabon Ep. Vivariensis, Maboul Ep. Alectensis el Rabutin Ep. Niverncuss
J718. in Mandatis et Memoriali ad Duc. Aurelianenscm; Episcopi Bajonensis
et Carcassononsis 1729. in Documentis; Veutimille Arch. Parisiensis 1730.
in Epist. ad Regem, Tencin Arch. Eberodunensis 1728 et 34. in Mandato et
Documento.
2. Judicium Pontificis ante Ecclesiæ consensum jam esse causæ definiti­
vum : ita Bossuet in epist. ad Moniales Portus Regii, Fenelon 1706. in Man­
dato, Idem et Fleury Ep. Forojuliensis 1711. in Mandatis; Fenelon el Madot
Ep. Cabillonensis 1715. in epist. cont. Advocat, generalem ; Mailly 1718. in
Mandato; Tencin 1728. in Documento; Languet 1731. in Docum.; Belsunce 1736. in Maud. cont. Sermon. Genevensium; S. Albin 1739. in Mandato.
3. Pontifici Romano divinitus datum esse indefectibilitatis privilegium : ita
Cler. Gallic. 1714. in Actis Verbalibus; Villeroy Arch. Lugdunensis 1718.
in Mandato; Item Abelly, Bossuet, Fenelon, Bissy, Languet, Mailly,S. Albin,
Tencin, Colongue, Megrigni, La Fare. Belsunce anniset locis tum laudatis tum
aliis ; cum Charency Ep. Montispcssulano, Norman Ep. Luxovionsi, Bajonensi, Cenomanensi, Arelatensi, aliisque pluribus.
Conf. utr. p. 1. Episcopi Galliæ contestati sunt facto et praxi tum supre­
mam Pontificis potestatem; ubi de Placitis Sanctorum, de famoso casu cons­
cient iæ, de Reflexionibus moralibus Quesnelli, de Sacramentorum administratione petentibus constitutioni Apostolicæ refractariis facienda aut
neganda, communibus litteris et regio cum consensu judicium Pontificis
decretorium postularunt: tum infallibilem auctoritatem; ubi Constitutionem
Innocent» XII. Cum alias an. 1699, Clementis XI. Vineam Domini an. 1705,
ejusdem Clementis Unigenitus Dei filius an. 1713, et Benedicti XIV. Litteras
ad Galliæ Epp. encyclicas an. 4756, memoratis postulationibus correspondentes, summa veneratione et promptissimo obsequio, ante omnem aliarum
Ecclesiarum consensum atque dc hoc notitiam, exceperunt.
2. Contestati sunt verbis et scriptis; partira dum appellationes a quibus­
dam etiam Episcopis a Bulla Unigenitus ad Concilium generale injectas spre­
verunt et refutarunt: partira dum Declarationis Cap. 4un* a sensu negante et
exclusive ad affirmantem et positivum traduxerunt, sententiam sic interpre- '
tali : Judicium Pontificis est irreformabile, quando Ecclesiæ consensus acces­
serit; quemadmodum de priore testantur Bissy, Lunguet, Mailly, S. Albin,
Poncel loc. citatis ; de posteriore iidem Bissy et Languet cum Clero Gallicano
in comitiis 1705, ad quæ provocat responsio ad memorialem libellum a Card.
Tremouille an. 1707. oblatum data: de utroque Clerus Gallicanus comitio­
rum an. 1755. in epist. ad Benedictum XIV. et litteris encyclicis, nec non
Beaumont Arch. Parisiensis an. 1756. in Instructione Pastorali Confluenti®
data, cui eod. anno S. Simon Ep. Metensis, Gabriel Ep. Ambianensis, Con­
dorcet Ep. Altisiodorensis, La Roche Ep. Meldensis, Rosset Ep. Cahiotensis
Montmorency Ep. Aurelianensis, PoncetEp. Trecensis, et an. sequente Quenet
Ep. Ponliensis per Litteras encyclicas accesserunt.
3. Quamvis Magistratus politicus usum et doctrinam Declarationis hacte­
nus sæpe et nuper etiam urserit vehementius; nulla tamen Cleri Gallicani
comitia, nec Episcopus ab appellantium numero sejunctus ullus, post editas

r»

jH

4·

•

SENSUS ECCI.ESLE GALUCANÆ DE ROM. PONT.

··.<·

’■

379

Romanas damnationes, hucusque aut ejus observantiam præccpcmnt, aut
ad ejusdem auctoritatem provocarunt: qui, secundum nuper dicta, Episcopi
noluerunt hanc Declarationem cteleris Cleri Actis impressis typo simul excriptam adjungi.
200. Observa. A Benigno Bossuet Ep. Meldensi ad jussa Ludovici XIV. circa
an. 1688, conscriptam fuisse defensionem Declarationis Cleri Gallicani sexen­
nio ante confcctæ, testis est alter Bossuet, prioris nepos, Ep. Trecensis in
Instmctione Pastorali an. 1729. edita. Allero post anno typis tum Luxemburgicistum Basileensibus apparuit liber praeferens hanc defensionem : quæ num
genuinum magni Bossueti opus sit, ex sequentibus momentis dubitare licet.
1. Suspicionem movet quod hæc defensio extra Galliam, viginti sex annis
postmortem Auctoris, et eo tempore prodierit, quo jam constabat non pau­
cas lucubrationes posthumas huic Episcopo fuisse suppositas:
2. Ex testimonio Domini d’Aguesseau, Galliæ Candellarii, habetur, scriptam
defensionem ab ipso auctore ante suum obitum fuisse in multis correctam
et valde mutatam, præsertim autem fine ad Regem Chrislianissimum dedicatorio auctam ; quin tamen in defensione typis vulgata aut ille finis extet,
aut uotæ vel loca mutationis indicentur :
3. Defensionis vulgatae auctor Ep. Meldensi tribuit titulum Religiosissimi
elDoctissimi, eum ex gravioribus Theologis et Doctoribus unum appellat,
ejusdem libros alios laudat et legendos proponit; quæ de se ipso scripsisse
Bossuetum, haud esi verosimile :
4. Multa hujus defensionis scriptor habet, quæ contradicunt certis Bossueti
scriptis, maxime sermoni in Comitiis habito et instructioni Pastorali de
Promissionibus Ecclesiæ factis :
5. Ipse hic scriptor sibi plurimum contradicit, tribuendo multis In locis
Ecclesiæ Romanæ, aut Pontifici cum Clero Romano, infallibilitatem :
(). Episcopis Monlispessulano acSenccensi, ad hanc editionem provocanti­
bus, Episcopus Ruthensis, Bclsunce Ep. Massiliensis, et Tencin Arch, tunc
Lugdunensis, inde productas objectiones, partim contraria exemplaris in
RegiaBibliotheca custoditi lectione, partim quibusdam ex nostrarum numero
rationibus dubitandi oppositis, dissolvere, et scripto eripere auctoritatem
studuerunt. De his, uti etiam dc ipsa declaratione, qui plura cupit, consulat
opus Avcnione 1747. excusum, ct de suprema Rom. Pontificis auctoritate
bodiema Ecclesiæ Gallicanae doctrina, inscriptum.
Qveres II. Quisnam sit Principiorum Direclivorum in Theologia usus?
201. Nota. Non principia tantum, sed el ipsas fere argumentationis TheoI-gicæ regulas circa Ecclesiam, Concilia el Pontificem præoccupavit insti­
tuti'hactenus disputationis materia: Unde præter morem in superioribus
usurpatum, singulis Capitibus usum principiorum direclivorum non subjunxiinus. Quanquam vero id impedire non debeat, quominus, quæ dispersa
sunt in varios articulos, hic colligamus in unum ; hoc tamen facile præstabit,
ni argumentationis licitæ capita nunc proferamus, vehit corollaria, nec
operose eadem rationibus muniamus, utpotc quas jam in prioribus uber­
rime produximus. Nc vero aut evagemur ultra præfixos limites, aut eadem

*'i.
·■

380

DE PRINCIPIIS DIRECTIVIS,

sæpius repetere cogamur, responsa nostra ad materiam fidei et morum
adstricta profitemur.

202. Respondeo I. Circa Ecclesiam tenent sequentes Regulæ. 1. Nullius
alterius Ecclesiæ , præterquam Romano-Catholicœ auctoritas per se ρητ-bet
efficax argumentum. 11. E\ communi consensu lotius Ecclesiæ Catholic®,
amplectentis veritatem aliquam vel repudiantis falsitatem, firmum habetur
fundamentum pro eadem veritate recipienda vel falsitate rejicienda. 111.
Judicium dogmaticum Ecclesiæ, aliquid pro vero aut falso habendum decla­
rantis, certum est momentum, ad illud tanquam verum aut falsum evincen­
dum. IV. Si quidpiam teneat Ecclesia priorum seculorum , id ipsum etiam
nunc a quovis orthodoxo tenendum esse, legitime infertur. V. Ubi'antiqua
siluit Ecclesia, aut dubitari impune passa est, si quid circa illud moderna
definiat aut communi consensu probet, improbetve, indubie id tenendum
est. VI. Ecclesia docens vel consentiens, dispersa non minus quam in Con­
cilio congregata, auctoritatem certam obtinet, et obsequium credulitatis
meretur. VU. .Non enervatur argumentum ab Ecclesiæ auctoritate depromp­
tum exinde, quod pauci respective Episcopi ejus definitioni refragentur.
ΥΙΠ. Cavendum, ne quid pro Ecclesiæ universalis doctrina adducatur, quod
tale revera esse per se non constet, aut idoneis testibus haud probetur.

v*

203. Respondeo II. Circa Coxciua valent Regulæ subnexæ. I. Concilium
œcumenicum præbet argumentum irrefragabile. II. Non æquale quidem,
validum tamen, momentum suppeditat Concilium generale, nec positive
reprobatum, nec tamen legitimæ definitioni contrarium. III. Nullius valoris
est ratiocinium, quod e.x Cone, generali vel simpliciter vel quoad illam par­
tem improbato desumitur. IV. Concilium particulare, quantumvis a summo
Pontifice approbatum, majus certitudinis fundamentum non exhibet, quam
quantum præbet Rom. Sedis auctoritas. V. In formando ex Conciliis argu­
mento distinguendum est. 1. luter consultationes aut disceptationes Patrilm,
et enuntiationes judiciales aut doctrinales : 2. Inter unius aut plurium
Patrum opiniones aut sententias, et decreta conciliariter edita : 3. Inter
decretorum præambula, rationes, clausulas, aut alia forsan præter institu­
tum inserta, et ipsam dispositionem : 4. Inter sensum verborum alienum et
proprium, rei modum et substantiam, enuntiationis critérium probabile
duntaxat et certum, ipsiusque certitudinis gradus varios.
204. Respondeo III. Circa Seof.m Apostolicam seu summum Pontificem e
cathedra loquentem obtinent Regulæ Proximæ. I. Ex sententia decretoria
summi Pontificis, quam major Episcoporum, etiam per orbem dispersorum,
pars pacifice acceptant, firmissimum oritur argumentum. 11. Etsi de fide
non sit, hujusmodi sententiam ante acceptationem memoratam, esse penitus
irrefragabilem; e.xinde tamen convincens argumentum derivari posse, ex
disputatis colligitur. 111. Ex auctoritate etiam eadem per sc saltem idoneum
ac solidum argumentum ubique formari posse, nemo facile negaverit.
14. Discernendum semper est in Pontifice officium a persona, magister uni­
versalis a privato Ductore, et duplex distinctionis genus, quod in Conciliis
distinguendum proxime monuimus.

' sv ?

USUS PRLNC1PI0RÜM DIREC'fiVORUM.

381

205. Observa. Brevitatis nunc usurpalæ rationes eædem laciunt, ut de quaes­
tione circa judicem controversiarum speciatim tractanda abstinere liceat.
Quod enim necessarius sit hujusmodi judex in Ecclesia; probant ea, quæ
num. 35. et 37. pro necessitate Interpretis Scripluræ, et num. 70. pro neces­
sitate Traditionis allata sunt. Quod inter qualitates judicis hujus præcipuas,
numerare oporteat auctoritatem divinitus collatam et immunitatem ab
errore;controversial decidendæ argumentum declarat. Quod tandem quali­
tates hujusmodi, ac consequenter judicis officium, nec Scriptura: ipsi, nec
spiritui cujuslibet privato, nec Magistratui etiam politico conveniant;
num. 39. et 40. est ostensum. Easdem autem qualitates cum passim in pneseuti Disputatione Ecclesiæ universali, tum substantialiter sumptæ, tum
representative acceptas, vindicaverimus ; satis expeditum videtur, titulum
judicis controversiarum nec docenti Ecclesiæ, nec Concilio œcumeuico, nec
Pontifici e cathedra loquenti denegari posse.

■ >

appendix
SUMMIS PONTIFICIBUS, ET PATRIARCHIS ORIENTALIBUS.

206. Aota. Notitiam Summorum Pontificum tum chronologicàm tum histo­
ricam Theologo, utilem non tantum, sed et necessariam esse, nemo rerum
gnarus facile negarit: optandum proin, ut, ubi publica discendæ Hisloriæ
opportunitas est, ea non negligatur; aut illius forsan defectus privata indus­
tria compensetur. Pro priori saltem in necessariis aliquantum supplendo,
aut posteriori juvando, sequentem catalogum adjicimus. Cum vero constet,
in supputatione Pontificum ordinanda præstantissimos etiam Chronologos
passim a se invicem differre, fas erit, illos sectandos deligere, qui cum chronologia S. Petri superius exposita proxime conveniunt, aut aliorum inventis
uti, et nova invenire addereque in hoc genere potuerunt. Unde in tribus
quidem sccidis prioribus Francisci Pagi Breviarium, in reliquis Epitomen
Chronologicàm Macqucri recent issimam plerumque adoptamus.
Ad Pontificatus initium et finem, ubi monumenta non deficiunt, notamus,
præter annum, mensem ac diem, servatis regulis Pagianisj quas dc diebus
Electionis et Ordinationis aut de mortis et sepulturæ diebus praemisit. Ei
historia unice indicamus facta dogmatica, omissis etiam brevitatis studio iis,
quæ ad disciplinam perlinent. Antipapas addimus, notato saltem eorum
exordio; quorum, qui certo illegitimi sunt, nomina charactere diverso
notantur. Denique subjungimus, adjectis decessus annis, Patriarcharum
Alexandrinorum, Antiochenorum, Hierosolymitanorum ct Constantinopolilauorurn nomina quorum cognitio qualiscumquc subinde juvabit.
SECULUM 1.

S. Petris Christi Vicarius An. 29., Rom. Pontifex An. 42. j· 29. Jun. 07. Alius
est a Cepba, quem Paulus reprehendit; scripsit2. epist. Canonicas.
Linus Petri Vicarius An. 56. succedit An. 67. f Jn. eod. Damnat Menan·
drianos.
Clemens l. 67. Pontificatum abdicat 77. Scrip. 2 epist. ad Corinthios.
Cletus 77. 7 83.
Anacletus 83. ·{· 95.
Evaristvs 93. 108.
PATRIARCHAE ALEXANDRINI. S. Marcus 68. Anianus 86. Albilius $·
Cerdun.

I

NOTITIA SUMMORUM PONTIFICUM.

383

ANTIOCHENI. S. Petrus 4L Evodius 98. Ignatius.
HIEROSOLYMITANI» S. Jacobus min. 62. Simeon.
SECULOM II.

Alexander I. 108. 7 116.
Sixtus 1. 116. f 126.
Telesphorus 126. f 137.
Hyginus 137. j 141. Damn. Cerdonem.
Pius 1. 111. t 131.
Anicetus 151. j· 161. Urget celebrationem Paschæ in Dominica, refraganle
S. Polycarpo.
Soter 161. f 170.
Elevtherus 170. j 185. Convenitur a S. Irenæo ob quasdam Ecelesiæ quæstiones.
VictorI. 185. fl 97. Damn. Sabellium, Noelumet Yalcntinum. Decidit con­
troversiam de Pascbate.
Zepdtrj.nus 197. f217. Recipit Natalium, damn. Proclum cum Montanistis.
PATH. ALEXANDRINI. Cerdon 110. Primus 122. Justus 133. Eumenes 143.
Marcus II. 153. Celadion 167. Agrippinus 179. Julianus 189. Demetrius.
ANTIOCHENI. Ignatius 107. Horos 128. Cornelius 142. Heros 11. 168. Theo­
philus 181. Maximus 190. Serapion.
HIEROSOLYMITANI. Simeon 107. Justus, Zachæus, Tobias, Benjamin,
Joannes, Matthias, Philippus, Seneca, Justus II, Levi, Ephrcin, Joseph, Ju­
das, hi omnes natione fuerunt Judœi. Marcus, Cassianus, Publius Maximus,
Julianus, Gajanus, Symmachus, Caius, Julianus 11, Capito, Maximus II,
Antoninus, Valens, Dolicluanus, Narcissus, Dius, Germanio, Gordius.
SECL'LUM Hi.

Caluxtus I. 217. f222.
Imams 1. 222. 7 230.
Pontianis 230. γ 23ο.
Antejus 233. f 236.
Fabianus 236. γ 250. Confirmat damnationem Privati.
Cmneucs 2.31. f 252. Damn. Novatum. Scrib. epist. apud Cyprianum.
Antip. Novat ianus 251.
Loots I. 252. f 253.
Siepranis 1. 253. 7 257. Controv. dcRcbaptisrao cum S. Cypriano.
Stirrs 11.257. f 258.
Dwntmus 259. f 269. Absolvit Dionysium Alexandrinum.
Feux 1.269. f 274. Damn. Paulum Samosatenmn.
Enrr.ni.Lxus 275. | 283.
Cuts 283. f 21)6.
Jüiœui.xus 1.296. j 501. Lapsus ejus fictilius.
PATR. ALEXANDRINI. Demetrius 231. Heracleas 248. Dionysius 264. .Maxi­
mus 283. Theonas 300.
ANTIOCHENI. Serapion 211. Asclepiades 220. Philctus 228. Zebenus 237.

384

i»e PRINCIPIIS bIRECTIVIS.

Babylas 250. Fabius 253. Demelrianus 260. Paulus Samosatonus269. DoW.
nus 271. Timæus28l. Cyrillus.
HIEROSOLYMITANI. Alexander 252. Maxabanus 260. Hymenaeus 2$,
Zabdas.
SECÜLUM IV.

».

Marceiaus I. 19. Maii 308. 7 I G. Jan. 310.
Eusebius 2. Apr. 310. ■[ 26. Sept. an. cod.
Melchiades 2. Jul. 311. f 10. Jan. 31l. Absolvit Cæcilianum.
Silvester 1. 31. Jan. 311. t 31 Dec. 33a. Confirm. .Velatcnsc, Præsidcl per |
Legatos CEcumcnico 1.
Marcus 18. Jan. 336. j· 7. Oct. an. cod.
Julius 1. 6. Febr. 337. 7 12. Apr. 352. Judicat Orientalium causas. Scrib. cpisL
ad Eusebianos el Ecclesiam Alexandrinam.
Liberius 21. Maii 352. ÿ2L Sept. 366. Sirmiensi Formulæ nulli subscribit.
Damn. Conc. Ariminense. Exuli surrogatin' Felix 11. 355. f 365.
Damascs L 1. Oct. 366. f 11. Dec. 381. Damn. Apollinarem, resistit Mace­
donio, Confirm. OEcumenicum 11. Scrib. epist. et carmina.
Anlip. Ursicinus 366.
SiRicius 1. Jan. 385.126. Nox. 398. Damn. Jovinianum, Mamchæos, Priscillianistas. Scrib. epist. ad Mimer. et Epp. Afros.
(
Asastasius L 9. Oct. 399. 7 27. Apr. 102. Damn. Origenem.
PATR. ALEXANDRINI. Petrus 311. Achillas 312. Alexander 326. Athana­
sius 373. Petrus 11. 381. Timotheus 385. Theophilus.
ANTIOCHENI. Cyrillus 302. Tyrannus 313. Vitalis 319. Philogonus 323.
Eustathius 337. Huie an. 329. exuli substitutus Paulinus an. 330. Post hunc
Ariani aut de Arianisnio suspecti per 30. annos Eulalius, Euphronius.
Placillus, Stephanus, Leontius, Eudoxus sederunt. Successerunt unicersim
Mcletius 381. et Flaxianus ; pro Eustathianis autem Paulinus 389. ct Evagrius 392.
HIEROSOLYMITANI. Zambdas 302. Hermon 312. Macarius 331. Maxi­
mus 111. 351. Cyrillus 386. Joannes IL
CONSTANTINOPOLITANI ab an. 381. Patriarch" , Metrophanes 313.
Alexander 1. 336, Paulus cui deposito Eusebius 311. mortuo success'll 351.
Macedonius 360. Eudoxius Arian. 370. Evagrius Eæul, et Gregorius Aaz.
abdicans 381. Sectarius 397. Joannes Chrysostomus.
SECULUM v.

Innocentius 1. \pr. 4O2?7 12. Mar. 117. Absolvit Chrysostomum : damn.
Pelag. et Cœlestium ·. conf. Gone. Africana : Scrib. epist. ad Decentium.
Victricium et alios.
Zommcs 18. Mar. 117. ή-26. Dec. 118. Detecta fraude damn, iterum Pelag.el
Cœlestium : Scrib. præter alias, epist. Tractoriam
Bodens I. 30. !>«·. 4IX. + 2:;. Oct. rn. trget Conslit. Imp. contra Pehgumos. subscnplamem Tractoria ct j„s appellationum : Scrib. cpisl. ad
Illyncianos cl Gallos.
1
Antip. Eulalias 118.

NOTITIA SUMMORUM PONTIFICUM,

385

Cœlestinus 1.3. Nov. 422.f6. Apr. 432. Resistit Sein i pelagian is : prædamn.
Neslorium : præsid. per leg. OEcuincnico 111, scrib, epist.
Sinis III. 26. Apr. 432. j- 28. Mar. 439. Recip. appellationes : rejie. Julia­
num Elcan., scrib. epist.
Leo I. 1. Sep. 439. f 11. Apr. 461. Damn. Eutychen et Latrocinium Ephcsiuum : præsid. per leg. Æ cum cnico IV, scrib. epist. serra, etc.
Hilarus, 12. Nov. 461. f 17. Sep. 473. Resist. Macedonianis : scrib. epist.
Simplicius, 27. Sep. 473. f 2. Mar. 483. Damn. Petrum Fullonem : scrib. epist.
Felix III. 6. Mar. 183. f 25. Feb. 492. Rejic. Zenonis Henolicon : damn. Aea­
cium, Pet. Fullonem el Mangum : scrib. epist.
Gelasics 1. Mar. 492. | 19. Nov. 496. Resist. Manichæis : edit decretum de
libris : scrib. epist. Tract, et Libros.
AvA<rasus U, 24. Nov. 496. f 16. Nov. 498. Studet paci Orient, restituendae :
scrib. epist.
SnoiACHUS, 22. Nov. 498. f 19. Jul. 514. Damn. Anastasium : sponte se subji­
cit Syn. Palmari : scrib. epist.
Antip. Laurentius 498. ct 500.
Ρ.1ΓΛ. ALEXANDRINI. Theophilus 412. Cyrillus 444. Dioscorus 452. Pos­
terius 457. Timotheus Æhirus 460. Timotheus Solophaciolus 482. Joannes
Talaia an. cod., Petrus Mongus 491. Athanasius II. 497. Joannes Π.
ANTIOCHENI. Flavianus 404. Alexander 419. Theodolus 427. Joannes 436.
Domnus 451. Maximus 456. Basilius 458. Aeacius 459. Martyrius 471.
Petrus Fullo, sœpius pulsus, mort. an. 486. Stephanus II. 479. Stephanus III.
482. Calendio 485. Palladius 498. Flavianus II.
HIEROSOLYMITANI. Joajmesll. 416. Praylus 429. Juvenalis 458. Anasta­
sias 477. Martyrius 485. Saluslius 493. Elias.
COSSTANTINOPOLITANI. Joan. Chrysostomus 404.f 407. Arsacius 405.
Atticus 426. Sisinnius 428. Nestorius -431. Maximinus 434. Proclus 447.
Flavianus 449. Anatolius 458. Gennadius 471. Aeacius 484. γ 489. Flavita 490. Euphemius 496. Macedonius.
SECÜLUM

VI.

Homusdas, 27. Jul. 514. f 6. Aug. 523. Comp, schisma Constantinopolilanum: suppr. Scytharum novitates, rejic. Faustum Rejen.
Jukes I. 13. Aug. 523. 27. Maii 526.
Felix IV. 12. Jul. 526. j. 12. Oct. 529.
Bomfacics II. 15. Oct. 529. f 12. Dec. 531. Conf. Conc. Arausicanum cont.
Semipelagianos.
Antip. Dioscorus 530.
JoannesII. 22. Jan. 532. f26. Apr. 535. Acceptat Propos. Scytharum : reji­
cit damnationem Acœmetarum : tractat causam Contumeliosi.
Agapetls I. 4. Maii 535. | 12. Apr. 536. Resistit Antbimo Trapezunlino.
Silurils, 8. Jun. 536 t 20. Jul. 538. Intruditur Vigilius 22 Nov. 537., tan­
dem legitime eligitur idem
Vkilu-s 20. Jul. 538. | 10. Jan. 555. Resistit Aceplialis : utitur œconomia
circa tria Capitula ; conf. OEcumenicum V.
Pelagius I. 16. Apr. 555. | 2. Mar. 559. Persuadet Occident, pluribus dam­
nationem trium Capitulorum.

r

386

ΒΕ PRINCIPIIS DIRKCTIVIS.

Joaxxes lil. 27. Jun. 5o9. , 13. Jul. 5/2. Defen. OEcumenicum V.
Benedictus I. 16. Maii 573. ■[ 13. Jul. 577.
Pelac.ils II. 30. No*. 577. ( 8. lehr. 590. Laboral pro schismate Istris tol­
lendo : rescindit synodum Joannis Jejunatoris.
tlREGORiüs I. 3. Sep. 590. f 12. MarH104. Heprobal titulum OEcumenicii
Patriarcha Conslantinopolitano Joanne IV usurpatum; urget damnatio­
nem trium Capitulorum.
PATR. ALEXANDRINI. Joannes 11. 506. Joannes 111. 517. Dioscorus 11.519,
Timotheus IV. 535. Theodosius 536. Paulus 537. Zoilus 551. Apollina­
ris 570. Joannes IV. 581. Eulogius.
ANTIOCHENI. Flavianus II. 512. Severus 516. Paulus 11. 521. Euphrasius526.Ephrem 546.Domnus 111. 561. Anastasi us exul mort. an. 599. Anastasius 11.
HIEROSOLYMITANI. Elias 513. Joannes HI. 525. Petrus 516. Macarius II.
552. Eustochius 561. Macarius redux 571. Joannes IV. 595. Amos.
CONSTANTINOPOL1TANI. Macedonius 511. Timotheus 515. Joannes 11.
520. Epiphanius 535. Antliimus 536. Mennas 552. Eutychius 865. Joan­
nes III. 578. Eulychius redux 582. Joannes IV. seu Jejunator 596. Cyriacus.
SECVLVM VU.

Sabixiaxls Sep. 604. "t 2. Feb. 605.
Bomfacivs 111. 25. Feb. 606. j· 12. Nov. an. cod.
Boxifacigs IV. 18. Sep. 607. -[25. Mail 614.
Devsdedit, 13. Nov. 614. f 8. Oct. 617.
Boxifacigs V. 29. Dec. 617. 7 25. Oct. 625.
Honorius I. 14. Maii 626. f 12. Oct. 638. Non favet Monolhelitis scripto aul
facto.
Severixcs 28. Maii 6-40. f 2. Aug. cod. an. Dam. Ectliesin.
Joaxxes IV. 24. Dec. 6-40. -f 22. Oct. 642. Defend. Honorium : damn. Monothelismum.
Theodores, 24. Nov. 642. f 13. Maii 649. Damn. Pyrrhum et Typum.
Martinos I. 5. Jul. 6-49. 7 16. Sep. 655. Facit eadem in Syn. Lateranensi.
Exuli surrogatur 8. Sep. 652. et mortuo succedit
Eugextus 1.16. Sep. 655. f 2. Jun. 658.
Vitaliaxes, 50. Jul. 658. t 27. Jan. 672.
Adeodatus 11. Apr. 672. 7 17. Jun. 676.
Dongs I. 2. Nov. 676. -J- 11. Apr. 679.
Agatuo, 26. Jun. 679. 7 10. Jan. 682. Damn. Monothelitas : mittit Legatos el
litteras ad Cone. OEcumenicum VI.
Leo 11. 17. Aug. 682. ·[ 28. Jun. 683. Conf. OEcumenicum VI.
Benedictis 11. 26. Jun. 684.78. Maii 685. Inquirit in prop, ambiguam.
Joaxxes V. 23. Jul. 685. j 2. Aug. 686.
Goxox, 21. Oct. 686.121. Sep. 687.
Sf.rc.igs 11. 15. Dec. 687. f 8. Sep. 701. Acquiescit expositioni propositionis:
non probal Cann. Tmllanos: exlinguit Schisma Islriæ.
Antipp. Paschalis et Theodorus 687.
PATH. ALEXANDRINI. Eulogius 606. Theodorus 609« Joannes Eleemosvn. 618. Georgius mort. 630. Succisorum Melchitarum anni et nmninarwn

ΝΟΤ1ΤΙΛ SL'MMORUM

POXTIFICVM.

387

sunt coyiiila prader Cy ruin, et Petrum an. 650. mortuum. Ex Jacobi lis autem
Gregorio successerunt Benjamin 649. Agalho 668. Joannes 677. Isaac 680.
Simon.
AXTIOCHENI. Auaslasius IL 608. Auaslasius III. 640. Macedonius intrus.
cl Macarius depos. 681. Theophanes 685. Alexander IL post quem Sedcs
diu vacat.
' ’'Λ;<
HIEROSOLYMITANI. Amos 601. llesychius 609. Zacharias Modestus
Sophronius 636. sub quo urbs capta a Musulman is non reliquit seriem
Patriarcharum.
CONSTANT1NOPOL1TANI. Cyriacus 606. Thomas 610. Sergius 639.
Pyrrhus 641. Paulus II. 655. Petrus 660. Thomas 11. 671. Joannes V. 674.
Constantinus 670. Theodorus 678. Georgius 684. Paulus 111. 693. Callinicus.
Seculum vni.

Joaxxes VI. 30. Oct. 701. t 11. Jan. 705.
Joaxxes VU. 1. Mar. 705. t 18. Oct. 707.
Sisixxivs, 19. Jan. 708. f 7. Feb. an. cod.
Coxstaxtixvs, 25. Mar. 708. f 9. Apr. 715. Resistit Monothelilis.
GsegorusH. 19. Maii 713. t 12. Febr. 731. Exting, schisma Anglorum circa
celebr.Paschalis: resistit Leoni Jconomacho.
GïEGOnws III. 18. Mar. 731. f 28. Nov. 741. Scriptis el factis obstat Iconomachis : resp. ad OQ. Bonifacii.
Zacharias 3. Dec. 741. f 13. Mar. 752. Eadcm, qu® prædecessor, facit.
Stephams 11. 26. Mar. 752. f 26. Apr. 757. Dat Responsa Gallis : damnat
Cone. Iconomachorum.
Pailis 1.28. Maii 757. f 29. Jun. 767. Conatur reducere Copronymum.
Anlip. Theophylactus 757.
Stephams 111. 7. Aug. 768. f. 1. Feb. 772. Damn. Cone. Constanlinopol. Ico­
nomachorum.
Anlip. Constantinus 767.
AdnamsI. 9. Feb. 772. 26. Dec. 795. Praesidet per. Leg. et confirmationem
dal OEcuinenico VII.
Leo 111. 26. Dec. 795. f 12. Jun. 816. Damnat err. Felicis ct Elipandi : non
probat additionem : Filioque, in symbolo.
P.IT/l. ALEXANDRINI. Ex Melchitis Cosmus 730. Polilianus 776. Ex JacoWi/s Simon 703. Alexander 727. Cosmus 728. Theodorus 739. Michael 762.
Hennas 721. Joannes 799. Marcus.
ANTIOCHENI. Slephanus IV. 7 4 4. Theophylactus 751. Theodorus, Georgius,
Ιλη id intrus. Georgius redux, Cyriacus.
HIEROSOLYMITANI. Theodorus, Elias, Joannes V. Georgius.
COXSTANT1NOPOLITANI. Callinicus 703. Cyrus 711. Joannes VI. 711.
Gennanus 730. Auaslasius 753. Constantinus 11.760. Nicetas 780. PauluslV.
784. Tarasius.
SECILUMIX.

Stephams IV. 22. Jun. 816. f22. Jan. 817.
Pwhaus 1. 25. Jam 817. γ 11. Maii 82 L

388

bE PRlriClPllS IHRECTIVIS.

Ei gemis 11. 5. Jun. 824. f 27. Aug. 827.
Antip. Zinzine» 824.
Valentinus Sep. 827. t 10. Oct. «η. eod.
Gregorius IV. 5. Jan. 828. til. Jan. 844.
Sergius III. 27. Jan. 844. f 27. Jan. 8W.
Leo IV. 12. Apr. 847. f 17. Jul. 855. Hennit con Fu mationem Cone. Sucro­
nensis. Fabula hicsequdur de Joanna Papissa.
Benedictus 111. 1. Sep. 853. ■{· 10. Mar. 838.
Antip. Anastasius 835.
Nicolaus I. 25. Mar. 858. f 13. Nov. 867. Reprimit Theopaschilas, Pholhini
el Pneumatomachos : respondet consultis Rulgarorum.
Adrianvs 11. 14. Dec. 867. f 25. Nov. 872. Damn. Photium : piles. per. Les.
CEcumenico VIII. : controverts cum llinemari.
Joannes VIII. 14. Dec. 872. 7 15. Dec. 882. Rescindit Concilium Pholii res­
tituti.
Martinis 11. 23. Dee. 882. f 23. Feb. 88 4.
Adrianvs 111. 1. Mar. 88-4. f 8. Jul. 885.
Stephancs V. 25. Jul. 885.77. Aug. 891.
Formosus, 19. Sep. 891. 7 4. Aprilis. 896.
Antip. Senpus 891. Formoso juxta aliquos succedit Bonifacius Μ.
Stephanvs VI. 2. Maii 896. f Aug. 897. Furit contra Formosum defunctum.
Romanus, 17. Sep. 897. 7 8. Feb. 898.
Theodorus 11. 12. Febr. 898. -}·3. Mar. an. eod.
Joannes IX. 12. Mar. 898. 726. Mar. 900. Agit pro Formoso: respondet con­
sultationibus.
PATR. ALEXANDRINI. Ex Melchilis, Politianns II. 804. Eustathius 808.
Christophorus 8.36. Sophronius 847. Michael 872. Christodulus. Ex Jace­
bitis, Marcus 826. Jacobus 837. Simeon 838. Joseph 856. Michael 838. Cos­
inus 11. 866. Sanutus 877. Michael.
ANTIOCHENI. Job 8-4-4. Nicolaus 867. Sedes vacat. Theodosius 892. Simeon.
HIEROSOLYMITANI. Georgius 811. Thomas 821. Basilius 839. Joannes842
Sergius 858. Salomon 863. Theodosius 879. Elias.
CONSTANTINOPOLIT.INI. Tarasius 806. Nicephorus 815. Thcodolus 821.
Antonius 832. Joannes VII. 842. Methodius 8 47. Ignatius 858. Pho4ius867.
Ignatius restitutus 878. Photius redux 886. Stephanus 893. Antonius 11.895.
SECCLVM X.

Benedictis IV. 6. Apr. 900. f 20. Oct. 903.
Leo λ . 28. Oct. 903. 7 6. Dec. an. cod.
Antip. Christophorus an. 904.
Sergiu.·» IV. 9. Jun. 90.». - β. Dec. 911. Agit contra Formosum.
Anastasius 111. 6. Dec. 911. f 6. Jun. 91.3.
Landus, 4. Dec. 91.3. f 25. April. 914.
X. 30 Apr m1 tS.JuI. 028. Componit conlrov. de quartis nuptik.
Leo N I. 6. Jul. 928. f 20. Jan. 929.
Sîepiianvs V||. I. Feb. 929. f 12. Mar. 9.3|,
Joannes XI. 20. Mar. 931. 7 3. Feb. 936.

.

NOTITIA SUMMORUM PONTIFICUM.

W)

Leo V/L 14. Feb. 936. f23. Aug. 030.
Stephanus Vlll. l.Scp. 939. f 15. Jan. 943.
Martinis III. 22. Jan. 943. f 4. Aug. 946.
• Agipetus II. 9. Aug. 946. f 18. Mar. 956.
JoannaXII. 23. Mar. 956. f 14. Maii 964.
Antip. Zzo VU I. 963.
Benedictus V. 19. Maii 964. an. eod.pulsus, f 5. Jul. 965. Succedit, qui prius
mt intrusus,
Leo Vlll. 24. Jun. 964. f Apr. 965.
Joannes XIII. 1. Oct. 965. f 6. Sep. 972.
, Benedictus VI. 22. Sep. 972. γ Mar. 97 4.
Anlip. Franco, qui se Bonifaciuni VII. dicit 973.
Do.xcs II. 5. Apr. 97 4. -J- Oct. 975.
Benedictus Ml. 19. Dec. 975. 7 10. Jul. 984.
Joannes XIV. 19. Oct. 984. ψ 20. Aug. 985.
Antip. prior Bonifacius 985.
Joannes XV. 2a. Apr. 986. f 30. Apr. 996.
Gregorius V. 19. Maii 996. f 18. Feb. 999.
ί ' Antip. Thilagathus, dictus Joannes XVI. 997.
Sylvester II. 19. Feb. 999. Ί· 12. Mai. 1003.
|
PATH. ALEXANDRINI. Ex Melchilis Cbristodulus 933. Eutycbius 940. Reli­
qui desunt. E?: Jacobitis, Michael 902. Sedes vacat 916. Gabriel 938. Cosmus
ί
910. Macarius 960. Theophanes 962. Mennas 980. Ephrem 982. Philotheus.
ANTIOCHENI. Simeon 904. Elias 932. Theodosius alias Stephanus, ChristoI
phorus, Agapius.
I
HIEROSOLYMITANI. Elias, Christophorus. Plura desunt.
I
COXSTANTINOPOLITANI. Nicolaus Mysticus 906. Euthymius 911. Nicolaus
redux 925. Stephanus 11. 928. Tryphon 931. Theophylactus 956. Polyeuctus 970. Basilius 974. Antonins Studita 979. Nicolaus Chrysoberga 995.
Sisinnius 11. 998. Sergius.
4

SECÜLUM XL

Joannes XVII. 8. Jun. 1003. f 31. Oct. an. eod.
Joannes XVIII. 19. Mar. 1004. f 18. Jul. 1009. Conciliat Ecclesiam Orient, et
Occidentalem.
Sergius V. 11. Oct. 1009. ψ 13. Jul. 1012.
Benedictus Mil. 10. Jul. 1012. f 10. Jul. 1024.
Ântip. Gregorius 1012.
Joannes XIX. 19. Jul. 1024. -f 6. Nov. 1033.
Benedictus IX. 9. Dec. 1033. Abdicat 1044.
Antip. Joannes cogn. Sylvester HI. 1044.
Gregorius VI. 28. Apr. 1045. Abd. 17. Dec. 1046.
Clemens II. 23. Dec. 1046. f 9. Oct. 1047. Redit Benedictus IX. sed abd.
rursus aut expellitur 17. Jul. 1048.
IhMASrs 11. 17. Jul. 1048. f 8. Aug. an. eod.
U»LX. II. Feb. 1049. j· 10. Apr. 1054. Damn. Berengarium et Scoti librum :
confutat Michaelcm Cerularium.

390

de piuncihis directive.

VicrOK II. 13. Apr. 1033. -J- 28. Jul. 1037.
Steph vM’s IX. 2. Aug. 1037. f 29. Mar. 1038.
Nicolais II. 9. Dec. 10.58.124. Jun. 1001.
Antip. Joannes cogn. Benedictus X. 1038.
Alexander II. 30. Sep. 1001. j 20. Apr. 1073. Damn, hæresin Incesluosornin.
Antip. Cadahais cogn. Honorius II. 1001.
Gregorius VII. 22. Apr. 1073. f 23. Mai. 1083. Persequitur Simoniam,con­
jugia Clericorum et Investituras.
Antip. Guibertus cogn. Clemens HI. 1080.
Victor 111. 21. Mai. 1080. f 16. Sep. 1087.
I'rbanus 11. 12. Mar. 1088. f 29. Jul. 1099. Persequitur priora.
Paschalis II. 13. Aug. 1099. -f 18. Jan. 1118.
Antipp. Albertus. Theodoricus, et Maginulfus, qui cogn. Sylvester IV.
PATH. ALEXANDRINI. Ex Jacobitis Philotheus 1003. Zacharias 1032. Samitus 1047. Christodulus 1078. Cyrillus 1092. Michael.
ANTIOCHENI. .Emilianus 1080. Stephanus, Petrus 1090. Joannes 1100.
HIEROSOLYMITANI. Orestes, Simeon. Ex Latinis Daimbertus 1099.
CONSTA NTINOPOLITANI. Serous II. 1019. Eustathius 1023. Alexius 1013.
Michael Cerularius 1038. Constantinus Lichudes 1064. Joannes Xiphilinus 1077. Cosmus 1082. Eustratius Garidas 1084. Nicolaus Grammaticus.
SECULUM XU.
4MB **

•·

>irwt

EL

Gelasics II. 2.3. Jan. 1118. -f 29. Jan. 1119.
Antip. Burdinus, cogn. Gregorius VIII. 1118.
Calli.xtus 11. 1. Feb. 1119| 12. Dec. 1124. Præsid. OEcumenico IX. Compo­
nit controv. de Investituris.
Honorius 11. 21. Dec. 1124. + 14. Feb. 1130.
Innocentiis II. 17. Feb. 1130. f 24. Sep. 1143. Præsid. OEcumenicoX.
Antipp. Petrus Leonis, cogn. Anacletus 11. 1130. el Gregorius, cogn. lic­
tor//. 1138.
Cîelestinls 11. 26. Sep. 1143. f 9. Mar. 1144.
Lucius 11. 10. Mar. 1144. f 23. Feb. 1143.
Eugenics 111. 27. Febr. 1143. f 8. Jul. 1153. Damn. Eonem, et Gilbert!
errores.
Anastasius IV. 9. Jul. 1153. f 2. Dec. 1134.
Adrianvs IV. 3. Dec. 1154. γ I. Sep. 1159. Sequitur schisma 18. annorum.
Alexander 111. 7. Sep. 1159. γ 30. Aug. 1181. Præsid. OEcumenico XI.
Antip. Victor III. 1159. Paschalis III. 1164. Calli.ctus III. 1168. Innocen­
tius III. 1178.
Lucws 111. 1. Sep. 1181. f 24. Nov. 1185.
Urbanus 111. 25. Nov. 1185. γ 19. Oct. 1187.
Gregorivs VIII. 20. Oct. 1187. -f 15. Dec. an. eod.
Clemens 111. 19. Dec. 1187. f 25. Mar. 1191.
Coelestinus III. 28. Mar. 1191. f 8. Jan. 1198.
Innocentius III. 8. Jan. 1198. 7 16. Jul. 1216. Præsid. OEcumenico XII.
PATH. ALEXANDRINI. Ex Jacobitis, Michael 1102. Marins 1129. Gabriel
1146. Michael an. eod. Joannes 1167. Marcus 1189. Joannes.

mea

notitia summorum pontificum.

39|

ANTIOCHENI. Ex Latinis Bernardus 1135. Roberlus 1140. Aimerions 1187.
Roberlus II. Theodorus Balsamon.
HIEROSOLYMITANI. Ex Latinis Daimbertus 1107. Gibelinus 1112. Arnulfus 1118. Gorniondus 1128. Stephaniis 1130. Gullielnms 1144. Ftilcherius 1157. Amalricus 1180. Ileradius 1191. Albertus.
CONSTANTINOPOLITANI. Nicolaus Grammaticus Illi. Joannes Choice(Ionius 1134. Leo Slypioles 1143. Michael Oxy ta 1146. Cosmus IL 1147.
Nicolaus Muzalonius 1151. Theodorus, Neophytus, Constantinus 1155.
Lucas Chrysoberga 1167. Michael Anchialos 1175. Charito 1177. Theodo­
sius 1183. Basilius Camaterus 1186. Nicetas Muntancs 1190. Leontius 1191,
Dositheus 1194. Georgius Xiphilinus 1198. Joannes Camaterus.
SECULUM XIIi.

Honorius III. 18. Jul. 1216. f 18. Mar. 1227.
Gregorius IX. -18. Mai·. 1227. f21. Aug. 1241. Promulgat Libros quinque
Decretalium.
Cælestim’s IV. 22. Sep. 1241. f 8. Oct. an. eod.
INNOCENTIUS IV 24. Jun. 1243. -f 7. Dec. 1254. Præsid. OEcumenico XIIί.
Alexander IV. 25. Dec. 1254. f 23. Mai. 1261. Damp. libr. Gullielmi de
S. Amore.
Urbanus IV. 29. Aug. 1261. f 2. Oct. 1264.
Clemens IV. 5. Feb. 1265. f 29. Nov. 1268. Conatur reducere Graecos.
GregoriusX. 1. Sep. 1271. f 10. Jan. 1276. Præsid. OEcumenico XIV.
Innocentius V. 21. Jan. 1276. t 22. Jun. an. cod.
AdrianlsV. 4. Jul. 1276. f 16. Mai. 1277.
Joannes XX. vel XXL 13. Sep. 1276. f 16. Mai. 1277.
Nicolaus 111. 25. Nov. 1277. f 22. Aug. 1280.
Martinis IV. 22. Feb. 1281. f 28. Mar. 1285.
Honorius IV. 2 Apr. 1285. f 3. Apr. 1287.
Nicolaus IV. 15. Febr. 1288. f 4. Apr. 1292.
Coelestlnus V. 7. Jul. 1294. Abd. 13. Dec. an. eod.
Bonifacius Vlll. 2-4. Dec. 1294. f 11. Oct. 1303. Edit Libr. sextum Decreta­
lium.
PATH. ALEXANDRINI. Ex Jacobitis, Joannes 1206. Scd. vac. 1234. CyrilIns 1235. Sed. vac. 1243. Athanasius 1292. Gabriel, Joannes 1293. Theo­
dosius 1300.
ANTIOCHENI. Ex Latinis, Theodorus Balsamon 1214. Raineras 1229. Alberlus 1234. Elias 1242. Christianus 1268. Desinunt hic Latini, qui non sunt
Titulares : aliorum notitia vix quidpiam prodest.
HIEROSOLYMITANI. Ex Lal inis Albertus Eremita 1214. Roberlus 1215.
Lolharius Gerokhis, 1239. Roberlus 1255. Jacobus Pantaloon, Pap. Urba­
nus IV, factus, 1291. XVilhelmus 1272. Thomas 1278. Elias 1288. Nico­
laus 1291. Sequuntur Titulares.
CONSTANTINOPOLITANI. Joannes Camaterus 1205. Michael Auctorianus 1215. Theodorus lienicus 1221. Maximus II. 1226. Manuel Charitopulus 1227. Germanus Nauplius 1226. Methodius an. eOd. Manuel 1254. Arsenius 1260. Nicephoros 1261. Arsenins redux 1264. Germanus 1266.

392

DE

PRINCIPIIS

D1UF.CTIVIS.

*

\

Joseph 1275. Joannes Xeccus 1283. Joseph redux eod. an. Gregorius Ctprius 1289. Anaslasins 1293. Joannes. Latini Thomas Morosini 1211. Sedes
vacat. 1215. Gervasius 1226. Simon 1232. Nicolaus Placentinus 1253. Pantaleon Justinianus 1261. Desinunt Constantinopoli a Græcis recuperata.
SECVLVM XIV.

Benedictus XI. 22. Oct. 1303. γ 6. Jul. 1301. Componit simultates, inter Predecessorem et Galliam, inter Clerum et Religiosos, ortas.
Clemens V. 14. Nov. 1305.120. Apr. 1314. Sedet Avenione. Præsid, OEcuinenico XV. Edit Clementinas.
Joannes XXII. 7. Aug. 1316.-f l. Dec. 1334. Sedet Aven. Dirimit. QQ. de pauper­
tate : damn, errores Fratricellorum, asserta Marsilii Patavini el Joannisde
Poliaco: publicat Clementinas et Extravagantes : nihil statuit dc visione
Dei.
Antip. Petrus de Corbario, 1328.
Benedictis XII. 20. Dec. 1334. f 23. Apr. 1342. Sedet Aven. Decidit Quasi,
de visione bealitica.
Clemens VI. 7. Mai. 1342. f 6. Dec. 1352. Sedet Aven. Damn. Flagellantes.
Innocentius VI. 18. Dec. 1352. j· 12. Sep. 1362. Sedct .4ven.
Urbanus V. 17. Sep. 1362. f 19. Dec. 1370. Sedet Aven. Reducit Palæolûgnm a schismate.
Gregorius XI. 30. Dec. 1370. γ 27. Mar. 1378. Redit Romam 1377.
Urbanus VI. 9. apr. 1378. f 15. Oct. 1389. Sedet Rom. Schisma.
Antip. Clemens VII. 20. Sep. 1378. t 16. sep. 1374. Sedet Aven.
Bonifacius IX. 2. Nov. 1389. j- 1. Oct. 1404. Sedet Rom.
Antip. Benedicius XIII. 28. Sep. 1394. Sedet Aven. Ejus obedienlia suspen­
ditur 1398.
jK
PA TR. ALEXANDRINI. ex Jacobitis, Joannes 1320. Joannes 1327. Benjamin
1340. Petrus 1318. Marcus 1363. Joannes, Gabriel Matthæus , Postrema no­
mina in seqq. seculis redeunt, sed sine annorum nota.
CONSTANTINOPOLITA NI. Joannes 1302. Athanasius 1310. Niphon 1315.
Joannes GRcas 1320. Cerasinius 1321. Isaias 1333. Joannes 1347. Isidorus
1349. Callixlns 1354. Philolheus 1355. Callixtus redux 1362. Philotheus redux 1376. Macarius 1379. Nilus 1388. Antonius 1396. Callixtus 1397. MalIhæus.
SECULUM xv.

<:ψ

I» ‘

..

Innocentius VII. 17. Oct. 1404. j- G. Nov. 1406. Sedet Rom. Benedictus XIII.
recipit obedientiam28. Mai. 1403. deponitur Pisis 5. Jun. 1409., Constan­
ti® 26. Jul. 1147423. Mai. 1423.
Gregorius XII. 30. Dec. 1106. Sedet Rom. Deponitur Pisis 5. Jun. 1109. Abdic.
Constanti® 4. Jul. 1Π5. f 4. Jul. 1117.
Alexander X. post depositionem Pontificum Pisanam 26. Jun. 1409. f 3. Mai.
1410. Sedet Rom.
Joannes XXIII. 17. Mai. I HO. Depon. Constanti® 29. Mai. 11154 22.Dec. 1119.
Scdet Rom,
Martinis X. 11. No\. I ll <. ·{· 20. Feb. 1131. Praesid. postremis Cone, Conslanticnsis sessionibus : sedet cum sequentibus Romœ.

NOTITIA SUMMORUM PONTIFICUM.

393

Antlp. Munio cogn. Clemens VIII1424.
EïGtMis IV. 4. Man 14.31. f 2.3. Feb. 1447. Transfert Concilium Basilea Flo­
rentiam, ibique praesidet Œcumenico XVI.
Aulip. Amedeus cogn. Felix Γ. 1439.
Nicolaus V. 6. Mar. 1447. f 24. Mar. 145.3. Schisma extinguitur, Felice cedente 1449.
Callixtus III. 8. Apr. 1455. f 6. Aug. 1458.
hrs 11. 27. Aug. 1458. f 14. Aug. 1461. Damn, appellationes a Pontifice ad
Concilium : vetat controvert! de sanguine Christi.
Pallis 11.31. Aug. 1464. f 26. Jul. 1471. Damn. Hussitas.
Sixtus IV. 9. Aug. 1471. f 1.3. Aug. 1484.
Innocentius VIII. 29. Aug. 1184. f 25. Jul. 1492. Oppr. hæres. Hussitarum.
AlexanderΎΙ.4'1· Aug. 1492. f 18. Aug. 150.3.
PATR. COXSTANTIXOPOLITANI. Matthæus 1410. Euthvmius
1416. Jo*
seph 1439. Gregorius 1441. Athanasius 1445. Joannes 1449. Athanasius
redux 1451. Niphon 1452. Isaias 1454. Georgius Scholarius sive Gennadiusl458. Isidorus 1459. Joasaph 1461. Marcus Xylocarabes, Simeon Trapezuntinus, Dionysius 1471. Simeon redux 1474. Raphael Serbius 1476.
Maximus 1482. Niphon 1490. Dionysius redux, Joachim Dramas , Pachornius.
SECULUM XVI.

Pits III. 2.3. Sep. 1502. -}- 18. Oct. an. cod.
kuisII. 1. Nov. 150.3. f 21. Feb. 1513. Inchoat Œcumenicum XVII.
Leo X. 11. Mar. 1513. f 1. Dec. 1521. Præscs absolvit hoc Concilium :
damn. Lutheri articulos.
AdrianusVI. 9. Jan. 1522. f 24. Sep. 1523.
Clemens VII. 19. Nov. 1523. f 25. Sep. 1534. Sub eo oritur schisma Angliæ.
Paulus 111. 1.3. Oct. 1534. 110. Nov. 1549. Inchoat Œcumenicum XVIII.
Julius III. 8. Feb. 1550. f 23. Mar. 1555. Damn. Libros hæreticos el 'Talmud :
instaurat OEcum. XVlll.
Marcellus 11. 9. Apr. 1555. f 1. Mar. an. eod.
PAiLislV.23.Maii 1555. fl 8. Aug. 1559. Edit indicem Librorum prohibitorum.
Pus IV. 26. Dec. yi59. f 9. Dec. 1565. Absolvit et confirmat OEcumenicum XVIII.
PnsV. 7. Jan. 1566. f 1. Mai. 1572. Curat promulgationem Tridentini:
damn, propp. Baii.
Gregorius XIII. 13. Mai. 1572. f 7. Apr. 1585. Corrigit Calendarium.
Sixtus V. 23. Apr. 1585. f 27. Aug. 1590. Expurgat S. Biblia.
Urbanus VII. 15. Sep. 1590. f 27. Sep. an. eod.
Gregorius XIV. 5. Dec. 1590. f!5. Oct. 1591.
Innocentiis IX. 30. Oct. 1591. f 13. Dec. an. eod.
Clemens VIII. 29. Jan. 1592. f 3. Mar. 1605. Damn. prop, dc absolutione ab­
sentis: repetit emendatam Bibliorum editionem : habet congreg. de Auxi­
liis div. gr.
PAIR. COXSTANTIXOPOLITANI. Pachomius 1515. Theoliptus 1521.
Jeremias 152.3. Joannicius 1530. Jeremias redux 154 1. Dionysius 1555.
Joseph 1565. Metrophanes 1572. Jeremias 1579. Metrophanes redux 1582.
Jeremias redux 1585. Matthæus.

♦

394

de principiis directivis.

SECVLVM

XVII.

Leo XI. 1. Ap. 603. f 27. Apr. an. eod.
Pauli s V. 16. Mai. 1605. f2l. Jan. 1621. Finit controversiam de Auxiliis
indicio ntrinque silentio : damn, formulam juramenti in Anglia: renoni
damnationem Clemcntinam de absolutione : damn. lib. Edin. Richeriide
potest. Eccl.
Gregorius XV. 9. Feb. 1621. f 8. Jul. 1623.
Vrdanus Vlll. 6. Aug. 1623. t 29. Jun. 1641. Damn, concessionem laico fa­
ciendam, et iterum propp. Baii : edit Breviarium ct Martyrologium Rum.
expurgatum.
I
Innocentius X. 15. Sep. 1614.17. Jan. 1655. Damn. Librum.tugush'nusel3.
propp. Jansenii.
Alexander VII. 7. Aug. 1655. f 22. Mai. 1667. Præscribit formulam damna­
tionis Jansenianæ : damn. lib. de Prœadamitiset 45. propp. variorum : velat
censuras circa doloris sacramentalis sufficientiam : piæ de immaculata
B. V. M. conceptione sententiæ plurimum favet.
Clemens IX. 20. Jun. 1667. f 9. Dec. 16G9.
Clemens X. 29. Apr. 1670.f22. Jul. 1676.
Innocentas XI. 21. Sep. 1676. f 12. Aug. 1689. Damn, scripta ct 68. propp.
Molinosi, nccnon 65. propp. variorum.
Alexander VIII. 6. Oct. 1689. f 1. Feb. 1691. Damn. 2. prop, de peccatoPhilosoph. el31. alias: irritat declarationem Cleri Gallicani.
Innocentiis XII. 12. Jul. 1691. γ 12. Jul. 1700. Damn, librum : Placita sancto·
rum, et 23. prop. Fcnelonii : vetat immeritam Jansenistæ compellationem.
PATR. CONSTAXTINOPOLITANi. Longa serie, sed sine annorum notis
referuntur: Matthaeus de Joannina, Gabriel Thessalonicensis, Theophanes
Atheniensis, Mcletius Alexandrinus, Neophytus Atheniensis, Raphael Methyrnnius, Cyrillus Lucaris, Timotheus Patrasius, Gregorius Amaseus,
Anthymus Adrianopolitanus, Cyrillus Boereensis, Athanasius Patellarius,
Neophytus Heracleensis, Parthenius Adrianopolita, Parthenius Scescines,
Joannitius, Cyrillus Tomobeus, Paissus Larissaeus, Parthenius Chiensis,
Gabriel Gani, Parthenius Prussius, Dionysius Larissaeus, Clemens Iconiensis, Methodius Heracleensis, Dionysius Muselinus, Gerasimus Tornobius,
Athanasius, Jacobus Larissaeus, Callinicus Prussius, Gabriel Chalcedonensis.
Omisimus nominatorum reditus, sœpius ter, aliquoties quater et subin
quinquies frequentatos.
SECVI.LM

xvm.

Clemens XI. 23. Dec. 1700.ÿ 19. Mar. 1721. Damn, effugia Jansenistarum, necnon Reflexiones morales et propp. 101. Quesnelli : reprobat cultum Con­
finii, indicii festum Initnac. Conceptionis ab omnibus celebrari de
pnccepto.
I«ocFstks XIII. IX Mai. I72t.t7 Nar. 1721. Assertor est juris Ecclesiastici.
ItoEMcn-sXIU. 29. Ma,. 1,24. f2l. Feb. 1730. Sancit Discipl. Ecclesiasti-

.
I
I

I

NOTITIA SUMMORUM PONTIFICUM.

393

cam, celebrato Romæ Concilio : munit SS. Augustini etThomæ doctrinam
contra Jansenistarum calumnias: laudat scholam Thomisticam.
Clemens XII. II. Jul. 1730. ·}■ 6. Feb. 1740. Declarat, Pontificis prions lau­
dibus nihil detractum esse cætcris scholis Catholicis.
Benedictis XIV. 17. Aug. 1710. f. 3. Mai. 1758. Decidii causam Sinensem;
controversias de Matrimoniis in ditione Protcslantium, de usuris, de jeju­
nio, de absolutione complicis etc. Damn, propp. dc duello : praescribit
regulas circa neganda Conslit. Unigenitus refractariis sacramenta.
Clemens XIII. 6. Jul. 1758. 3. Feb. 1769.
Clemens XIV. 19. Mai. 1769. -p 22. Sep. 1774.
Pus VI. 15. Feb. 1775. f 29. Aug. 1799. Damn, statuta synodi Pistor., nec
nonconslit. civilem Cleri in Gallia.

* --------------

SECL’IA’M

XIX.

Pus VII. 14. Mar. 1800. f 20. Aug: 1823.
Leo XII. 28. Sep. 1823. f 10. Feb Λ 829?

Pus Vlll. 21. Mai·. 1829. f 30. Nov. 1830.
Gregorus XVI. 2. Feb. 1831. f j. Jun. 1846.
Pus IX. 16. Jun. 1846.

DISPUTATIO III.
PRINCIPIIS AIMUVANTIBUS.

DE SANCTIS

PATRIBUS.

Quanqnam proniore, etiam aliis solemni, Patribus inter Principia directha concedere locum potuissemus, maluimus tamen illos ad adjuvantium
ordinem reducere, augendæ potius quam minuend® dignitatis ergo; ut
ostenderemus scilicet, ab iisdem, Principiorum hujusmodi rationem omnem
lotamque nominis mensuram impleri, dum veritates revelatas et custodiendi
et illustrandi et firmandi character illis proprius esse doceretur. Eam in
rem Patrum notionem, auctoritatem et usum breviter proponemus, adjuncto
eorumdem et Scriptorum Ecclesiasticorum sub finem catalogo.

ARTICULUS I.

Quisnam sit sanctorum Patrum Character?

207. Nota. Patrum nomine latius accepto vocamus Ecclesiæ Prælatos,
aliosvc de Clero viros, qui vocibus ac scriptis Ecclesiæ fund and® aut ampli­
ficandae operam magis sedulam tribuerunt : qua sub significatione Patres
Ecclesiæ non tantum dici possunt Apostoli; sed et qui juxta-S. Aug. pro
Patribus nati sunt filii, id est, pro Apostolis Episcopi: quin etiam omnes viri
Ecclesiastici, qui verbo ac litteris de populo Christiano fuerunt bene meriti.
Quoniam vero priores illi clarioribus titulis aliis condecorantur ; alteri hoc
nomen officio quidem, non re tamen necessario sustinent ; postremi autem
pltires forent, quam indicata a Paulo (1. Cor. i. v. 13). Patrum paucitas permit­
tat: e\ communi probatoque Ecclesiæ usu nomon Patris usurpabimus stric­
tius eaque notione, ut et a scriptore Ecclesiastico et ab Ecclesiæ Doctorc
Patrem discernamus.
2Λ8. Dico I. Ecclesi.e Patres sunt viri Ecclesiastici, proxime descripti,
qni doctrina eminent, sanctitate florent, antiquitate vigent, ct expressa \el
tacitaEcclesiæ designatione gaudent. E.rponilur. Etenim l""1 quidem declarat
comparatio cum Patre naturali,quem generatio prima prolis vel aucta deno-

nr: principiis adjuvantibus.
minat : 2«“ Apostoli exemplum illustrat, qui filios in Christo Jcsu per
Evangelium a se genitos enuntiat : 3um educationis ratio ostendit, quæ non
verbo solo sed vita? etiam exemplo perficitur : 4ura naturalis oldo exigit,qui
priorilatem in generante et perfectionem potential,certos letalis annos pro­
currentem, supponit : a"» Doctorum et Sanctorum paritas conlirmat,qnonna
titulos usurpare fas non esi, nisi accedente suffragio, illic Acadcmiæpromo­
ventis, et hic Ecclesiæ canonizantis.
Confirmatur. Quinque his dotibus imprimis constituitur genuina Patri' |
Ecclesiæ notio, sive jus examines; ut e.x data modo expositione liquet : sive
factum species; eum Patrum quilibet, tum a Cone. Romano sub Gelasioin
Decreto de Libris, tum ab OEcumenico VIII. in Collai. 8. declaraturam, doti­
bus hujusmodi omnibus et singulis polleat. Deinde, sicut per duas priores
cum Scriptoribus Ecclesiasticis et Ecclesiæ Doctoribus notio Patris convenit;
sic ope posteriorum trium ab iisdem discernitur. Ob sanctitatis enim ino­
piam. inter Scriptores Ecclesiasticos sane egregii Tertullianus, Origeneset
Eusebius Cæsareensis ; oh antiquitatis defectum, inter Ecclesiæ Doclores
adscript! S. Bonavcntura et D. Thomas; ob Ecclesiæ silentium, plures Doclo­
res et Scriptores tum sancti tum antiqui non honorantur Patris axiomate.
398

209. Dico II. Patri m Doctrina ad quatuor pnecipue capita reducitur. 1. Ad
sacrarum litterarum interpretationem. Sicut enim Ecclesiæ divinitus dati
sunt ad genuinum Scripturarum sensum fidelibus communicandum; sic
idem amplissime praestiterunt, circa mysticam quidem intelligcnliam fre­
quentius, circa litteralem vero frequenter minus, el ex oblata maxime
occasione, vel dogmatis contra hæreticos defendendi, vel spiritus in littera
fundandi : quo facto nihilominus evenit, ut, si omnes simul Patres conside­
rentur, eximium Scriptura? universa? commentarium, non mysticum tan­
tum, sed ct litteralem obtinuerimus.
2. Ad fidei dogmatum custodiam ct propositionem. Horum autem el san®
doctrinæ depositum dum tenebant, erant simul fideles ac prudentes dispen­
satores. Unde apud Gentiles mysteria Religionis proponebant terminis cx
eorum Philosophia petilis; apud Judæos, seculari eruditione neglecta, ale­
bantur prophetiis et sacrarum litterarum testimoniis, apud Catechumena
arcana fidei pandebant parcius, ne forte, ad vomitum reversi, profanarent
margaritas sacras; apud fideles dogmata pleraque exponebant diligenter,
prætermissis tamen fere difficultatibus gravioribus, quas si illustrare vellent,
ideis vulgaribus el ad populi captum accommodatis agebant ; tandem contra
liærclicus aperte loquebantur, nihil dissimulantes; ut veritatem, calumniis,
erroribus ct mendaciis impetitam, defenderent purgarentque penitus.
3. Ad moralis doctrinæ traditionem. Hujus siquidem magistri Matth. cap.
nil. constituti, ad ( .Inisti exemptum et Apostoli in 2. ad Tim. 4. monitum,
quovis tempore, ubique, el ad omnes documenta salutis proferebant.
4. Ad disciplina? institutionem. Illius enim non testes tantum, sed et promolores, ac subin auctores erant : eamdeni vero tradebant nonnunquam
speciatim, plerumque tamen cum morum præccptis comm i scellant.

210. Dico III. I \trvm Sanctitas secundum lidci integritatem, etANTiQUtas secundum ælateni diversa est el aduolari debet. Prior quidem in illis

1

ss, patrum character et

auctoritas.

399

Patribus dicitur 1. illibata; a quibus in fide error nunquam fuit assertus,
aut poslniodum saltem retractatus: 2. diminuta; qui errorem fidei nec­
dum tamen damnatum, docuerunt; aut licet in errorem lapsi, decesserunt
tamen in pace Ecclesiæ : 3. cxtincla; qui vel hæresin professi, vel in errore
necdum damnato segreges ab Ecclesia abierunt, aut facti sunt. Posterior
autem ex annorum diverso ordine dispescitur in trcsælates.
Earum 1*. Patres trium priorum seculorum, 2\ Patres seculorum trium
priora immediate sequentium , 3a. Patres, inter initium seculi septimi et
finem duodecimi interceptos, complectitur. Hanc autem ætatem subsequenlia secula, quantumvis Doctoribus Scholasticis, Oratoribus sacris et viris
Aposlolicis abundent, proferre tamen Ecclesiæ Patrem non amplius dicuntur.
I

211. Observa. Videbatur traditorum ordo hic exposcere, ut et nomina
Patio el classem geminam Latinorum Græcommque subjicerem; nisi bre­
vis eorum catalogus praesenti capiti addendus ea sibi postularet. Qui tamen
sive ci Patribus sive extra eorum chorum titulo Doctoris Ecclesiæ glorian­
tur, referre eos nunc juvat, præsuppôsila cx dictis notitia, quod ad hujus
tituli meritum ac privilegium, præter antiquitatem, memoratas nuper dotes
omnes adesse oporteat. Ejusmodi autem Doclores publico Ecclesiæ suffragio
declarati sunt, ex Græcis quidem SS. Basilius, Athanasius, Gregorius Nazianzenus, el Joannes Chrysostoraus ; c Latinis autem SS. Gregorius Magnus,
Augustinus, Ambrosius, Hieronymus. Praeterea in Ecclesiæ precibus hono­
rantur Doctoris nomine SS. Leo M., Petrus Chrysologus, Isidorus Hispa­
lensis, lldefonsus Toletanus, Anselmus Canluaricnsis.
Tandem ex Decreto Pontificum, scilicet Pii V. Divus Thomas Aquinas,
Sixti V. S. Bonavcntura, Leonis XII. S. Petrus Damiani, PiiVHl. S. Bernar­
dus, Pii IX. S. Hilarius dicti sunt Ecclesiæ Doclores.

ARTICULUS II.

Jn, et quœnam sit auctoritas sanctorum Patrum ?
I

212. Nola. Universim duo doctrinæ genera in scriptis Patrum etiam ge­
nuinis occurrunt ; aliud doctrinæ profana; ex scientiis humanis aut rerum
naturalium ac solo naturae lumine cognoscibilium depromptæ; quæ obiter
saltem ct per decursum sæpius immixta reperitur : aliud doctrinæ sacræ
superius a nobis quadriparlitæ; quæ maximam lucubrationum pariem occu­
pat. In primo genere Patres pro more aliorum sapientum agunt ex propria
eruditione; in altero autem pro ratione Doctorum Ecclesiæ ex divina insti­
tutione, dc qua Pallis 1. ad Cor. c. 12. mentionem fecit : ulriusque maleriæ et person® ratio satis declarat priorem quidem a nostro hic instituto
esc alienam, posteriorem non item. Nihilominus etiam in hac postrema
duas species distinguere oportet, quarum alia, salva fidei morumque Chris­
tianorum integritate, inter orthodoxos controvert! potest; alia autem ad
fidei morumque dogmata perlinet : atque dc hac ultima solum in praesens
nobis est quæslio. hi ea resolvenda Novatores ad extrema opposita diver­
gentes aberrant a vero; Lui heran i et Cab: inistte quidem auctoritati Patrum

400

I»E PRINCIPIIS ADJUVANTlbüS.

tribuentes nihil,. Janseniani autem auctoritati unius, præserliin $. Algistw
dantes nimium, adeo ut illam decretis Pontificum ab universa Ecclesia
receptis præferanl. Medii nos inter utrosque progressuri, dicemus primo
generatim de Patrum auctoritate, ut priori quæstionis capiti satisfaciamus:
deinde, facta Patrimi in singulos, plures et omnes distributione, caput alte­
rum distinctis responsionibus resolvemus.

213. Dico L Concedenda est magna sanctis Patribus auctoritas. M
SS. Patres sunt Seniores religionis; de quibus Eccli. 8. v. II. dicitur: Am
te prœlereat narratio seniorum : ipsi enim didicerunt a patribus suis : quniam ab ipsis disces intellectum : sunt Doctores Ecclesiæ, juxta Apostolum
nuper ad Corinth, laudatum v. 28. Quosdam posuit Deus in Ecclesia, pri­
mum Jpostolos, secundo Prophetas, tertio Doctores : sunt Magistri orbis.
Christo Malth. a. dicente : losesf/s luse mundi, vos estis sal terra·, ct Augus­
tino L. 1. deScrm. Dom. in monte c. 6. commentante : Per quos condiendi
sunt quodammodo populi, quos elegit Deus, ut per eos errorem auferat cap­
rorum : sunt Custodes Apostolicarum doctrinarum, ut scribit Aug. L. 2. cont.
Julian, c. 9. Quod invenerunt in Ecclesia, tenuerunt : quod didicerunt : quod
a Patribus acceperunt, hoc filii tradiderunt : sunt denique coævi TestesSpiritus Ecclesiæ ejusque doctrinæ ac morum antiquorum ; ut ex ætate illorum '
liquet, et traditionis successione. Ergo ob tot tanlosquc titulos debetur cor­
respondons, adeoque magna auctoritas.
Conf. Concilia in formandis decretis, Patres in firmandis aut vindicandis
dogmatibus. Interpretes in exponendis scripturis, præcepto et exemplo auc­
toritatem Patrum sibi investigandam et sectandam docuerunt. De Coxciuis
testantur tum Athan. in epist. ad Afros ita de Aicæni Concilii Patribus scri­
bens : Non sibimet ipsis voces, sed eas a Patribus contestatas accipiant, suis­
que inserant definitionibus : tum Concilia oucumenica pleraque, maxime
autem Ephesinuin, Chalccdonense et .Nicænum II. usurpantia has formulas:
Hæc est fides Patrum etc. In tali sensu sanctos Patres fuisse comperimur.
Sequentes itaque SS. Patrum confessiones, et intentioni eorum aquis vesti­
giis insistentes, profitemur etc. Sequimur in omnibus SS. Patres et Doctura
sanctae Dei Ecclesiæ etc. De ipsis Patribus probant Aug. L. 22. de Civ. c. 10.
inquiens : Credamus sanctis et vera dicentibus et mira facientibus, idemque
contra Donatistasct Pelagianos agens : nec non Basilius ad Amphilochium
scribens, et Hieronvmus Helvidium oppugnans; aliique passim dogmata
tractantes. De Interpretibus declarat Cassiod. in proœm. Div. instit. ita dis­
serens : .Id divinam Scripturum ascendamus per expositiones probabiles
Patrum, vetui per quamdam scalam visionis Jacob; ut eorum sensibus pro­
vecti ad cognitionem Domini efficaciter pervenire mercamur. Item Bienni, in
epist. 103. negans scripturas sine Docture legendas; in epist. 120. ad Evagrium autem scribens : Bevolci mecum veterum libros, ut viderem, el ad
singula de eorum consilio responderem. Ergo.
211. Dico II. Singulorum Patrum auctoritas est inter se invicem iuæqualis.
nullius seprsim est irrefragabilis.
Prob. I’ p. Quia, sicut stella dilïerl a stella in claritate, ita et Patres diflèmut a se invicem, subinde in doctrina; dum alter alterum ingeuio, erudi-

SS. PATRUM CHARACTER ET AUCTORITAS.

j

•

,

401

liohc, linguarum notitia, sermonis copia, styli efficacia superat : subinde in
sanctitate; cum alterius integritas fidei permanserit illibata, alterius autem
sit imminuta; hic retractanda nulla scripserit, ille errata retractarit, iste
scriptorum na*vos sola mortis confessione deleverit : subinde in Ecclesiæ tes­
timonio; quod respectu aliquorum expressum disert unique habetur, respectu
aliorum autem tacitum duntaxat est et facto comprobatum : subinde in certa
dogmatis parte, ad quam scilicet illustrandam , occasione hæresum exorta­
rum, a Deo destinat i videntur; unde præ reliquis eminet auctoritas Alhanasii
ctllilarii circa divinitatem Verbi et cum Patre consubstantialitatem, Cyrilli
Alex, circa unam in Christo personam, Basilii circa divinitatem Spiritus
sancti. Augustini circa liberum arbitrium et gratiam divinam etc.
Prob. 2* p. Nullus Ecclesiæ Paler scorsim sumptus possidet infallibilitatis
donum, vel ut homo, qufod per se patet, vel ut Ecclesiæ Doctor, quod etiam
constat, quia nec illud habet ex se ipso, ut rursus liquet, nec accepit a Deo j
cum hujus largitionis testimonium nullum exstet sive in Scriptura sive in
Traditione: quin contra testetur Aug. L. 2. de Bapt. cont. Donat, c. 3»
x’ribcDs: Quis autem nesciat Scripturam canonicam omnibus posterioribus
Episcoporum litteris ita prœponi, ut dc illa omnino dubitari et disceptari
non possit; Episcoporum autem litteras, post confirmatum Canonem scriptas
rei scribendas, et per sermonem forte sapient iorem cujuslibet in ea re peri·
h'jris, et per aliorum Episcoporum graviorem auctoritatem dodiorumque
prudentiam, cl per concilia licere reprehendi, si quid in eis forte a veritate
deviatum est etc.
Conf. 1°. Ex confessione ipsorum Patrum ; inter quos Hieron. epist. ad Cie'iph. inquit: Aliter habendi sunt Apostoli, aliter reliqui Tractatores : illos
f-.nper rerum dicere, istos in quibusdam ut homines errare contingit, Aug.
epist. 19. ad Hier, scribit : Solis iis Scripturarum libris, qui jam canonici
appellantur, didici hunc deferre honorem, ut nullum eorum auctorum scriIjtitdo aliquid errasse firmissime credam : alios autem ita lego, ut quantalibet
wwlitale et doctrina polleant, non ideo verum putem, quia ipsi ita senserunt;
vdquia mihi, quod a vero non abhorrent, persuadere potuerunt : de sc autem
ip~· L. de don. persev. c. 21. addit : Neminem velim sic amplecti omnia mea,
utmrsequatur, nisi in iis, in quibus me non errare perspexerit. 2°. Ex facto­
rum historia; quæ docet plcrosque Patres in errorem innoxium aliquando
incidisse: qualis fuit millenariorum in Ircnæo ct Justino, anabaplismi in
Cypriano el Basilio, Semipelagianismi in Augustino et aliis. 3°. Ex definitione
Aihwmi \ III.damnantis hanc ordine30am propositionem : Ubi quis invenerit
ijcfrinam in Augustino clare fundatam, illam absolute potest tenere cl docere,
imo respiciendo ad ullam Pontificis Bullam.

2l.‘i. DicoIH. Patrum plurium, reclamantibus reliquis licet paucioribus,
majnr equidem est auctoritas, necdum tamen irrefragabilis. Pars Ia patet
tum ev didis num. 213, tum ex communi probabilitatem in gradus distin­
guendi ratione. Pars 2’ prob. Quamvis ex ima parte videatur pluralitas tes­
tium ran evincere; ex altera tamen parte integra remanet solida pauciorum
ridnrilas, nec comparativo solum opposilæ auctoritatis excessu eliditur, ubi
intn limites opinionis sistitur; cum mulli nonminquam, imo ct pluiimi
Palas,convenerint in aliqua sententia, quæ tamen ob refi-agantcm unum
26

•Mtë

l'B PRINCIPIIS ADJUVANTlBuS,

alterumve Patrem ad fidei dogma non pervenit: nt patet in consensu plerorumque de condito per successivas dierum moras universo, ct de visione
Dei mortalibus in vita negata, contra repugnantem Augustini vel pautonuu
aliorum dissensum, fidei certitudinem haud efficient^ l.bi tamen Ecclesia*
definitio accesserit, aut sen ten lite singularitas solido fundamento caiuerit,
omnino deferendum est pluralitati excedenti.

216. Dico IV. Patrum unanimis consensus, sive omnium idem asserentium
auctoritas est irrefragabilis. Dixi : unanimis consensus, seu omnium auc­
toritas; utriusque significatum, non in mathematico, sed in morali tantum
sensu usurpando, atque extra concursum opposite Patrum sentenliæ; quini
Perronius in Responsione ad Regem Britannice sic exponit : « Tunc unanimis
Patrum consensus cumulate probatus æstimari debet, cum singularum
natiouum eminenlissimi in alicujus rei assertione conveniunt: ita ut inter
illos nemo, qui semper orthodoxus semperque orthodoxis adhæsit, dissen­
tiat. »
Prob. Ad Ephes, -i. v. il. hæc leguntur: Et ipse dedit quosdam quidem
Apostolos, quosdam autem Prophetas, alios vero Evangelistas, alios autem
Pastores et Doctores ad consummationem sanctorum in opus ministerii, in
aedificationem corporis Christi ; donec occurramus in unitatem fidei et agni­
tionis filii Dei, in virum perfectum, in mensuram œtalis plenitudinis Christi:
ut jam non simus parvuli fluctuantes, et circumferamur omni vento doctrina,
in nequitia hominum, in astutia ad circumventionem erroris. Atqui si una­
nimis Patrum consensus foret obnoxius errori, et omnium idem fidei dogma
asserentium Patrum auctoritas esset refragabilis, Ecclesiæ Doctores nec forent
dati ad ædificandum corpus Christi, quod est Ecclesia: nec ad prohibendum,
ne fideles circumferantur omni vento doctrinæ : imo ipsi Patres fluctuarent
errarent que. atque fideles insuper, utpote ad Patrum doctrinam sequendam
obligatos, circumvenirent ct in errorem impellerent. Ergo.
Conf. I. Concilia el Patres unanimem consensum Patrum tanquam fidei
regulam proponunt, et discessum ab eadem damnant. Nam Cone. Ephesi*
num. Act. 1. ait: Divinitus placuit, nihil aliud posteris credendum decer­
nere, nisi quod sacra sibi consentiens sanctorum Patrum tenuerit antiquitas.
Nicænum 11. Act. I. Anathematismum septimum, a Basilio pœnitenle
pronuntiandum, his verbis describit: Qui doctrinas sanctorum Patrum el
Ecclesiæ Catholicœ traditionem contemnunt, quique causantur, et voces Arii,
Nestorii, Eulychis el Dios cori jaciant dicentes, quod, nisi salis ex l*cl. et Aon
Testamento instructi essemus, SS. Patrum et Ecclesiæ Catholice? traditiones
non sequeremur ; anathema. Cone. Laleran. sub Martino I. Consult, o. delinit.
condemnatum esse et alienum sanctœ Dei Ecclesiæ, quisquis non susceperit
verbo et mente venerabiles Patres, cunctaque, quæ ab illis pro fide orthodoxi
(xposita sunt in destructionem omnium hœresum. Tridenti num Sess. 4. in
Decr. de Edit, et usu sacr. Librorum prohibet sub anathemate, nequis Scripluram sacram contra unanimem sanctorum Patrum sensum interpretari
audeat. Eamdcm regulam stabiliunt Irenæus L. 4. adv. hær. c. 63. Clemens
Alex. L. 7, Strom., Origen. Tr. in Matth. c. 2.». Ambr. L. 3. de Fide, Hicron. in Daniel. 12, Augustin. L. de I tilit. credendi c. 17. Gregor. L. 28. Mon
c. 9. etc. neglectam vero ab hærelicis exprobrant Euseb. ΐΣ 7. hist. c. 2d.

SS. PATRUM USUS THEOLOGICUS.

403

Vincentius Lirin, in Commonil 1. c. 4. ct aliis, Aug. L. 1. cont. Julian.,
Fulbeiïusin epist. ad Adeodalmn, cum aliis.
Conf. II. Nisi unanimis Patrum consensus infallibilis sit, 1. nec sensus
Ecclesiæ erit ab errore liber, ulpole qui ex Patrum institutione et populi
credulitate illi correspondence conflatur : 2. nec stabit Traditionis auctoritas;
siquidem hac aliunde, quam ex sanctorum Patrum testimoniis,apertius hau­
riri nequit : 3. nec Scripturæ interpretatio satisfaciet ulla; cum revelatio
rene intelligentia· nova expeclari nequeat ; per ingenii humani industriam
producta nihil divinum habeat,· traditio Patrum autem rejiciatur: 4. nec
credibile est, tot tant osque viros, tempore, loco, ingenio, ct conditione tam
diversus in unam camdemque circa dogma aliquod sententiam conspirare
potuisse, nisi Spir itu sancto auctore.

217. Observa, Asserta vindicare pluribus haud est opus. Nam ct apud
Protestantes verecundiores coepit jam haberi reverentia Patribus, maxime
priorum quatuor suculorum; ut plures eorum scriptores tum verbis disertis
tum adhibitis Patrum testimoniis prodiderunt : quæ vero exaggeratius de
unius, praecipue S. Augustjxi, auctoritate dici poterant, tum alibi tum in
Tract, de Deo potissimum exhaurientur. Porro nihil singulare aut a com­
muni omnium opinione alienum habet, quod circa concursum inaequalis
Patrum auctoritatis fuit propositum. Domum quæ contra unanimis consen­
sus auctoritatem et pondus proferri solent, vel communia sunt cum iis,
quæ contra Ecclesiæ universitatem et Conciliorum collectionem objecta
dissolvimus, vel ex usurpata sub variis acceptionibus Patrum distinctione
jam dissipata sunt, aut dilui facile possunt.
ARTICULUS 1Π.

Qiurnam sint Cautelœ et Begulœ pro intelligentia, quinam Canones pro usu
Theologico SS. Patrum ?

218. Nota. Præter auctoritatem Patrum, quæ sedem argumentationi Theo­
logica praebet, ad alia attendere oportet cum, qui sine abusu, ct solido cum
fructu, legere sanctorum Patrum opera, lecta intelligere et intellecta usur­
pare desiderat. Ad tria universim capita reducere eadem juvat, scripta scili­
cet, scribentes, et scriptionem : circa quæ postquam cautelas pro lectione
et rugolas pro intelligentia dederimus, canones circa usum eorumdem
addemus.
219. Dico 1. Caulelæ pro lectione Patrum sunt sequentes :
I. Circa scripta. 1. Discerne inter libros vere aut falso Patribus adseriptos;
item inter certo genuinos ct dubios aut incertos. 2. Adverte an originarium
ril scriptum, an versio tantum, et quo auctore facta? 3. Disquire de textu
laudato, integerne sil. an corruptus, mutilus vel a contextu divulsus.
II. Circa scribentes. I. Attende an Patrum quis juvenis adhuc aut vero se­
nd, an catechumenus eliamnum vel fidei mysteriis plene imbutus, an lapsus
inerrorem aut ante lapsum,an animo pacato el extra offensam aut subiratus
et contentiosus scripserit ; cujusmodi diversitatem in Augustino, Lactantio,

ΠΗ

DB PRINCIPIIS AbJUVANTlUtS;

Tertulliano ct Cypriano notare juvat. 2. Dispice an scriptor merum agat
testem rerum sua ;etate creditarum vel observatarum; an Doclorem, quod
credendum vel observandum sit, præsmhenlem ; an ulrtnnqiie siiïiulpiwstet? 3. .Nola an loquatur in persona propria vel aliena; an solum disputando
el velul dubitanter inquirendo procédât, vel asserendo; an oratorie cirem
forsan exaggerando, aut dogmatice el rigoroso sermone eloquatur; an obiter .
ct velnt aliud agendo, aut principaliter ct ex proposito rem tractet?
I. Observa an doctrina, antiquitate, piwsertiin fidei integritate excellat,aut
lapsus in errorem sit, qui benigna interpretatione mitigari nequeat, vel
communi jam judicio , nec temere , sit notatus ? a. Respice ad tempus orlaiu
hærcsin forsan praecedens, aut ubi de damnato postea errore, salva adhuc
fide·, dubitari poterat vel contra.
III. Circa scriptionem. 1. Examina num quaestionis, quæ tractatur, mate­
ria sit Philosophica vel naturalis alterius scientia1 ; an vero Theologica,
eaque ad fidem perlinens, aut disceptare in utramque partem orthodoxis
adhuc licita? 2. Distingue an sensus verborum sit proprius et simplex, aut
mctaphoricus el figuratus; an constans et conveniens cum alibi dictis, aut
contra retractatus vel discrepans ? 3. Perpende an sensus forsan obscurus ex
contextu vel comparatione cum aliis, vel ex scopo ac directione illustrari
nequeat. 4. Observa num iisdem aut similibus mediis phrasis fortasse durior
et usu jam obsoleta emolliri non possit ? 3. Adverte ad scopum scribentis,
crinomenon argumenti, et substratam quæslionis materiam. 6. Denique
attende ad quos sermo sit prolatus, contra quos disputatio sit directa, et qua
occasione quæstio sit tractata?
>

220. Dico II. Regulæ pro intelligent ia Patrum sunt sequentes: 1. Opera
genuina Patrum disce vel ex judicio Criticorum Catholicorum et sobrio­
rum, vel ex editionibus recentioribus et probatis. II. Primigenia lectio
præhabenda est translalæ : pro versionibus seligendis prior etiam regula
valet. III. Textum laudatum confer cum libro; nisi laudatoris fides sit pro­
bata. IV. Qualitates Patrum pernosce ex eorum historia : officium scriptoris
collige ex verborum formulis : oratoriam locutionem cape etiam ex audito­
ribus, ad quos sermo est factus. V. Diligens ad lectionem attentio docebit,
quæ loquatur persona , quæ dubitet, quæ asserat. VI. Durius dictum, si res
faveat, securitati temporis aut zelo impugnationis tribue. VII. Errorem
Patris, nisi apertus sit, excusa et designatis mediis emolli : ab eodem etiam,
aut singulari forsan opinione illius aliqua, modeste discede, et salva ejus
honorificentia, ut Aug. inquit. Vili. Locutionem dogmaticam inlcllige tum
ex opposito contrarium sentientibus anathemate, aut oppositi tanquam
hæretici dogmatis damnatione: tum ex asserti lanquarn dogmatis fidei pro­
positione, aut in catechesi vel sermone ad Neophytos tanquam credendi incul­
catione. IX. Metaphoram dignosce, si nec in omni aut longiore sermone, nec
sæpe, nec coram quibuscumque phrasis ejusmodi occurrat, neque admiratio­
nem moveat aut probationem exigat. X. Semper præ oculis habe scriptionis
et scribentis finem ac scopum.

221. Dtco 111. C<ub*ncs pio nrf/u/ncji/a/iQn^ c\ Patribus sunt sc»]ucntcs*
1. Pali-urn scripte non præbent arçumenlmiK nisi genuina el ceria, alquè

SS. PATRUM USUS THEOLOGICUS.

40.“

ex originario textu vel probata versione desumpta. II. Non valet auctoritas
Patris in eo, quod Ecclesia vel Pontifex tanquam erroneum respuit vel de­
clarat. III. Ut textus quidpiam probet, integer, clarus, cum mente auctoris
congruens, nec retractatus sit oportet. IV. Patres loquentes ut testes rerum
suaætate creditarum aut observatarum, etsi etiam omnes non referantur,
partent certitudinem de facto; quia videntur exceptione majores. V. Pa­
trum auctoritas sive paucorum sive plurium in quæStionibus Philosophicis
aut scientiarum naturalium haud certum suppeditat argumentum; sed tan­
tum probat, quantum naturalis ratio persuadet. VI. Eorumdem Patrum auc­
toritas in genere quæstionum Theologicarum, quæ ad fidem non spectant,
certitudinem non facit. VII. In materia fidei vel morum dogmatica unius
alleriusve Patris non reprobata auctoritas probabilitatem quidem affert, non
item certitudinem. VIII, Plurium Patrum auctoritas in eadem materia fir­
mum omnino argumentum Theologo necdum præstat, si alii adhuc pauciores
reclament; nisi forte pauciorum sententiam reprobaverit Ecclesia, aut plu­
rium illam probarit. IX. Unanimis consensus Patrum aliquid vehit fidei
dogma tradentium firmum certumquc subministrat fundamentum, illud pro
fidei dogmate acceptandi. X. lidem cum proportione canones tenent in expo­
sitione sacrarum scripturarum circa illarum sensum a Deo intentum.

——
- ------------ --------------------------------------

222. Observa. Juvat subinde aut etiam oportet selectum tum doctrinas
ex Patribus, tum Patrum pro doctrina facere. Pro priori normam dare
poterit placitum Yincentii Lirinensis : Sequemur autem universitatem hoc
modo, si hanc unam fidem veram esse fateamur, quam tota per orbem terra­
rum confitetur Ecclesia: antiquitatem vero ita, si ab his nullatenus sensibus
recedamus, quos sanctos majores nostros ac Patres celebrasse manifestum est :
consensionem quoque itidem, si in ipsa vetustate omnium vel certe pene om­
nium sacerdotum pariter ac magistrorum definitiones sententiasque secte­
mur. Pro posteriori, prater respectum ad qualitates auctoritatem Patrum
universim evehentes, attendere præsertim decet, quinam ex Patribus in eo
quod delectum postulat argumento maxime et præcipuo cum fructu versati
fuerint; quandoquidem tum exinde tum ex Ecelesiæ persuasione facile con­
stet. Patrem hujusmodi, ad illius doctrinas propagationem non minus quam
defensionem, specialiter fuisse a Deo suscitatum.

Qc.eres : Quinam fuerint, et quæ scripserint sancti Patres?

~ ~
__ _________
____ _ __ ______________
_

223. Vota. In concinnando SS. Patrum syllabo, hos ita a Scriptoribus Ec­
clesiasticis distinximus, ut, pro usu aliorum etiam recepto, religioni tamen
nobis non duxerimus, in Patrum numerum scriptores sanctitate carentes
aliquoties inserere, si eruditionis fama et librorum copia præcelluerint, sanc­
tos autem viros inter Ecclesiasticos Scriptores tantum referre, si vel scriptis
non abundarint vel scripta non amplius præsto sint. Percurrimus autem
duodecim duntaxat priora secula, tanquam sola Patrum feracia : in eorum
quolibet praeponimus Patres ad notata eorum conditione et ælate, atque scrip­
ts ab ipsis lucubrationes nominamus designato universim eorum scopo aut
argumento; tum judicium Criticorum de scriptoris opere et stilo addimus :
editionis denique praslanlioris auctorem, locum, et tempus declaramus.

-

__________ ______ _

DE PRINCIPIIS

ADJUVANTIBUS.

Porro in scriptorum Ecclesiasticorum subjuncta recensione, ob brevitati*
studium, satis judicavimus, omissis reliquis, sola opera cum scriptionis vel
mortis anno indicasse.
SECUI.UM I.

Bvrnaiias Apostolus et Pauli socius, juxta Hieron. L. de Script. Ecclesias­
ticis. Origen. L. 3. Periarch., cl Clem. Alex. L. 2. et 3. Strom., circa an. 97.
scripsit Epistulam ad fideles, cujus pars prima ad iidem contra Ju.læ^, se­
cunda ad mores pro Christianis pertinet. Autheutia non est extra dubium.
Clemens 1. Rom. Pontifex, juxta alios ante an. 71 .juxta alios an. 97. scripsit
epistolas 2 ad Corinthios. P adhuc integra Corinthiorum schisma compo­
nere studet .· 2*·. non æque authentica· fragmentum duntaxat superesl. Altribmmtur eidem Canones et Constitutiones Apostolorum, Libri 10 Recogni­
tionum, et Humilia? Clementinæ : sed passim hæc habentur pseudonyms et
tribus seculis posteriora.
Dionysus Areopagita, a Paulo Athenis conversus, an. 95. mortuus, scrip­
sisse a multis dicitur Lib. 1. deadest i Hierarchia; 1. de Hierarchia Ecclesiæ;
l.de Dicinis nominibus; 1. de mystica Theologia; cum 11 epistolis ad di­
versos : ab aliis tamen Anonymo See. 4. vel 5. tribuuntur. Editio Corderii.
Antuerpîæ. 1633.
Hermas, Pauli discipulus, cire. an. 95. Scr. LL. 3. quorum primus inscrip­
tus Ecclesia 4 visiones, secundus Pastor 12 mandata, tertius 10 similitu­
dines complectitur. Laudatur ab Antiquis; a Recenlioribus subin carpitur.
SECÜLUM IL

Ignatius ep. Antiochenus, dictus Theophorus, in Romano ad martyrium
an. 107. superatum itinere, scripsit 7 epistolas; Smyrnae quidem ad Ephesios,
ad Magnesianos, ad Trallenses et ad Romanos; Troade autem ad Philadelphios, ad Smyrncros et ad Polycarpum. Diu lectae in Ecclesiis, habenturpro
illustri monumento antiqua· fidei et disciplinae. Stylus redundat, sed est
simplex. Editio Antuerpiensis 1698.
Justinus Philosophiam professus, circa an. 133. factus Christianus, an. 167.
Martyr. Scripsit 2 Apologias pro Christianis, Dialogum cum Tryphone
Judaeo pro veritate Christianae Religionis, 2 Tractatus de Monarchia sive
unitate Dei, et Parœnesin ad (irœcos. Apologia ordine impressionis poste­
rior scripta est Romæ an 150, prior proxime ante martyrium. Photius notat
in iis multam eruditionem ct cognitionem Philosophiae ac Historia» Consum­
matam. Stylus est planus et incomptus. Editio Prudentii Maran Parisiensis !"42.
1res eus, Papiæ et Polycarpi discipulus, Ep. Lugdunensis e Græcia an. 157.
in Galliam missus, subiit an. 202. martyrium. Praeter epistolam de Paschale
ad Victorem, quæ apud Eusébinm, et alia fragmenta, quæ apud alios exstant,
scripsit LL. 6. adrersus luerescs Gnosticornrn omnis generis. Habitus esta
Tertulliano omnium doctrinarum curiosus explorator. Stylus est adstriclus
et cncrgicus, sed simplex. Editio Renati Massuet Veneta 1734.
Clemens Alexandrinus, sive a patria sive a schola sic dictus, factus Pres­
byter, Panlæn» in Catechesi publica Alexandri e an. 183. successit : inde ob
persecutionem an. 202. digressus, post commorationem in Cappadocia et

notitia scriptorum ecclesiasticorum.

407

Antiochia», moritur circa an. 217. Ex scriptis plurimis supersunt Protrepticon
seu Exhortatio ad Gentiles; LL. 3. Pa-dagogi seu Instructionis pro Gentili
jam converso; LL. 8. Stromatum sive operum ad instar straguli variorum;
Humilia de salute divitum, et fragmenta e.x LL. 8. Hypotyposeon seu Institu­
tionum. Habetur pro magistro Philosophiae Christianae, inter Scriptores
Ecclesiasticos sapientissiino, eruditione et cogitationum sublimitate præslantissimo. Protreptici et Pædagogi stylus juxta Photium est floridus et ele­
vatus: Stromata minus artis habent et speciem annotationum in varia scriplura? loca. Editio Joannis Polleri Oxoniensis 1715.
PolvcarpusEp. Smyrnensisf 166. scripsit epistolam unam ad Philippenses,
Tativncs, ante an. 171. et suam haeresin,.Orationem ad Graecos.
Hermias, Philosophus Christianus circa idem tempus Irrisionem Philoso­
phorum gentilium.
Athenagoras, Presbyter Atheniensis, an. 177. Apologiam seu Legationem
pro Christianis et L. de Resurrectione.
Hegesippus, ex Judaeo Christianus, f 181. LL. 5. Historia» Eccles, a Christo
passo ad suam usque ætatem.
TnEOPHiLus, Ep. Antiochenus j· 181. LL. 3. contra Christianae Religionis
calumniatores, ubi vox Trinitatis primo legitur.
Fragmenta tantum exstant:
Ex PapiæEp. Hierapolitani LL. 5. de Expositione sermonum Domini;
Ex Quadrati et Aristidis Apologiis;
Ex Melitoms Ep. Sardensis Apologia et epistolis, in quibus canon Scrip­
tura» occurrit ;
Ex Apollinaris Ep. Hieropol. L. de Paschate;
Ex Apollonii Volumine contra Montanum et Cataphrygas;
Ex Serapionis Ep. Antiocheni L. de Evangelio Petri ;
Ex Rhodoms operibus contra Marcionem ct alios, ac Tractatu in Hexameron.
Perierunt autem Opera Philippi Ep. Gortyncnsis, Modesti, Musani, Dionysii
Ep.Corinthii, Miltiadis, Theopiiili Ep. Cæsarecnsis, Bachylli Ep. Corinth,
et aliorum.
SECUI.UM

r

■■ i

■
I

ii

III.

SepumiusFlor. Tertullianus, a cultu Deorum et militia circa finem seculi2.
ad Christi sacra transgressus, et post nuptias Presbyter factus, defecit an. 205.
ad Montanismum, ac demum propriæ seclæ auctor evasit, an. 245. mor­
tuus. Opera Ante Lapsum scripta recensentur L. de Baptismo, L. de Pcenilenha, L. de Oratione, LL. 2. ad Exorem, Apologelicus pro Christianis
an. 200, L. de Patientia, L. de Exhortatione ad martyrium, Apologelicus ad
Scapulam, L.de Testimonioanimœ, L. de Spectaculis, L. de Idololatria, LL. 2.
<le cultu fœminarum, et probabilius L. Praescriptionis adv. hæreses. Post
Lapsi.μ referuntur LL. 4. contra Marcionem , L. de Anima, L. de Carne
Christi, L. dr Resurrectione carnis, Scorpiacon adv. Cainianos, L. de Corona
militis,L. de Pallio, L. contra Judaeos, L. contra Praxeam, L. contra Hermo­
genem ct contra Valentinianos, Libel, ad Scapulam, L. de Pudicitia, L. de
fuga in persecutione, L. de jejunio contra Psychios h. e. Catholicos, L. de
Monogamia, L. de Exhortatione castitatis. A Cypriano habitus est pro suo

I

408

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

Magislm, a Vincent. Lirinensi, quot verba tot sententias, quot sententias tot
victorias protulisse scribitur. Stylus est energicus, elevatus et impetuosus,
sed durus et obscurus. Editio Rigallii Veneta 1744.
Origenes, dictus Adamantins, in .Egypto an. 185. successor Clementi
Alexandrino datus in Catechesi, Presbyter in Palæsl i na ordinatus, ibidem
post suam ex Alexandria proscriptionem scholam aperit : hinc subinde
digressus in Cappadociam, Græeiam et Antiochiam, iidem etiam in tormen­
tis confessus, demum Tyri an. 254. moritur. Ex ejusdem sex millibusScriptorum restant Horn iliœ et Commentarii plurimi iu universam fere Scriptu­
ram, Htxraplorum fragmenta multa, LL. 8. contra Celsum Christianorum
impugnatorum, Philocalia, seu Hymniet Poemata cum variis Tractatibus,
LL. i. Ikct Αρχών seu de Principiis. Ob doctrinam, præsertim posti emi
Operis, multorum errorum, de quibus vide Cone. QEcum. V, damnatur ah
Antiquis, excusatur a Recentioribus. Stylus perspicuus est et facilis, sed dif­
fusus nimis et redundans. Editio Caroli de la Rue Parisiensis 1733-59.
Thascius C-ecil. Cyprianus ,natus Carthagine et post artis Oratori® Profu­
sionem, ibidem an 2‘»0. Episcopus, exorta persecutione latuit aliquamdiu,
redux demum an. 258. Martyr occubuit. Scripsit Epistolas 81., ct Libel, a/
Donatum, I.L. 3. adv. Judceos, L. ad Demet rianum, Exhortationem ad mar­
tyrium ; Tractatus de Idolorum vanitate, de Habitu Virginum, de Unitate
Ecclesiæ, de Lapsis, de Oratione Dominica, de Mortalitate, de Opere et Elee­
mosynis, de Dono Patientice, de Zelo et livore. Judice Lactantio fuit primus
inter Patres vere eloquens. Stilus Masculus ct gravis. Editio Stephani BaJuzii
cum Præf. Prudentii Maran Parisiensis 1726.
Gregorius Ep. Neocœsareensis. cogn. Thaumaturgus, ab Origene scientiis el
fide, non item erroribus imbutus, moritur an. 270. Præter fragmenta perdito­
rum. extant ab eo scripta. Panegyris Eucharistica ad Origenem, Melaphrasis
in Ecclesiasten , Brevis Expositio fidei, Epistola canonica de Lapsis. Com­
paratur a Patribus cum Prophetis et Apostolis. Editio Gerardi Vossii Pari­
siensis 1622.
Minutius Felix c. an. 209. scripsit Octavium seu Dialogum inter Cæcilium gentilem et Octavium Christianum.
Ammomus Phil. Alexandrinus an. 220. Harmoniam Euangeliorum.
Hippolytus Ep. Portus Rom. in Arabia an. 222. Canonem Paschalem, cum
Tractatibus de Theologia, Deo, Incarnatione, Antichristo.
Cornelius Horn. Pon. an. 251. ep. 1. ad Lupicimim et 2. inter Cyprianicas.
Dionysius Ep. Alexandrinus γ an. 265. epp. contra Paul. Samosatenuni.de
diversis capitibus ad Basilidem, de Resurrectione Domini ct Paschal is jejunii
termino.
Malchiox Antiochenus an. 270. ep.synodicam coni. Paulum Samosatenum.
Anatolius Alexandrinus an. eod. Canonem Paschalem.
Pamphilus M. circa an. 29 L Apologeticum pro Origene.
fragmenta solum superant :
Ex Caii Rom. Presbyteri Dialogo et Labyrintho;
Ex Alexandri Ep. Cappadocis epistolis ;
Ex Jumi Africani Chronograph ia et ep. ad Aristidem;
Ex Theognosti Alev. LL. 7. Hypotyposeon ;
Ex Archelai Ep. Cas< harensis ep. el actis Disputationis cum Manete;

notitia scriptorum ecclesiasticorum.

409

E\ Methodii Ep. Tyrii LL. de resurrectione, Creaturis, Libero arbitrio etc.;
ExPiiile.e Ep. Thimiitæ Epist. de martyriis.
Ex Asteiui 1’rbani Ep. coni. Monlanistas;
Ex Victoiuni Ep. Pctavionensis Comment, etc.
SECULUM

IV.

Athanasius Ep. Alexandrinus ab an. 32G. usque ad an. 373. præcipuus
Ariaiwnnn debellator, ab iisdem præcipue etiam vi ac fraudibus exagita­
tus. Præter Orationes, alteram contra gentes, alleram de Incarnatione,
ante Episcopatum editas, scripsit Epistolas 30 el amplius : Orationes 5.
contra Arianos, 2. contra Apollinarium, 1. contra Gregales Sabelli i ; alias
contra omnes hæreses , de Melchisedec, in Assumptionem Domini; quod unus
sil Christus; Apologias 2. de sua fuga, 1. ad imp. Constantium ; Refutatio­
nem hypocriseos Hæielicorum circa homousion; Expositionem fidei; Protes­
tationem populi Alexandrini ; Libellum precum; Romilias sive sermones de
Semente, de Virginitate, de Sabbatis et Circumcisione ; Commentaria in illud :
Omnia tradita mihi sunt a Patre; in istud : Quicumque dixerit verbum contra
Filium etc. ; in id : Profecti in pagum etc : Fragmenta Commentar, in Jobum el psalmos adhuc exstant. Teste Sozomeno, vita Athanasii morumque ratio
norma Episcopatus erat, dogmata autem ejus pro tidei orlhodoxæ lege habe­
bantur. Stylus juxta Photium elegans simul ac splendidus, clarus ac flori­
dus. Edit io Bernardi Montfaucon Parisiensis 1706.
Hilabivs Pictavis in Gallia natus, et post matrimonium comparatamque eruditionem Christianus, ac demum Episcopus an. 354. creatus, exilio
in Phrygia pro fide tolerato, et frequenti contra Arianos victoria celebris,
rediLV in patria an. 368. decedit. Opera ejiis sunt LL. 12. de Trinitate;
LL. 2. ad Constantium et 1. contra Eum dem ; L. adv. Arianos et Auxenlium; L. de Synodis cont. Arianos; Commentarii in Psalmos et Evang. Matthæi; Fragmenta ex Historia de Synodis Ariminensi ct Selcucicnsi. Judicium
Hieronymi hoc est de ejus scriptis, dum ait Hilarium legi posse sine errandi
periculo; de stylo autem, dum Latium eloquentiae Rhodanum appellat.
Editio auctior Scipionis Maflæi Veneta 1730.
Basilics Cappadox, exactis studiis monasticen sectatus, inde ad Pres­
byteratum an. 364, ad Episcopatum Cæsareæ in Cappadocia an. 370. evectus,
superatis Arianorum aliquot pugnis, quietus an. 379. obit. Scripsit Homilias
Ii. inHexameron, 17. in Psalmos quosdam,31. varii argumenti; Sermones 2.
de jejunio, 2. de Institutione Monachorum, 1. de Abdicatione rerum; de cultu
'iuerhortatione monastica, de vera ac pia fide ; Libros 5. adv. Eunomium, 2.
de Baptismo, I. de Spiritu sancto ad Amphilochium; de vera virginitate;
Commentarios in 16 priora Jsaiee capita, Proœmium Ethicorum, el 80. Capi­
tula Ethica; Priefalionem in Ascelica; Constitutiones monasticas; Regulas 55.
[udus disputatas; 313. breviores; Epistolas 3 Canonicas ad Amphilothium,2. ad Monachum lapsum, 1. ad Virginem lapsam, 1. ad Chilonem
Anachoretam, alias 428. Meruit Panegyrin a Nazianzeno, ct Magni titulum
i Theodoreto, quem ctiamnum apud omnes obtinet. Stylus secundum Photium est punis, elegans, perspicuus; illiusque oratio ita fluit, quasi ultro
tanquam c fonte rivulus scaturiret. Editio Julii Garnerii, cura Prudentii
Maran completa Parisiis 1730,

410

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

Gregorius .\azianz?nus, studiis defunctus et vita monastica cuui Risilio aliquamdiu fruitus, sacratus a Paire an. 361. Presbyter, a Basil»
an. 372. Episcopus Sazimmum ; sexennio post Ecclesiæ Constantiuopolilar»i·
datus, sed ea an. 381. abdicata, post biennalem Nazianzenæ administra,
tionem, vixit solitarius usque ad mortem, quæ an. 392. obtigit. Scripsit
Orationes 5. de Theologia adv. Eunornium et Macedonianos, 13. de Pact, i
adv. Apollinarium, 3 i alias varii argumenti : LL. de fide Niccena ; Λι*ουκεTlCOS, unum de sua fuga . alterum, cum Episcopus fieret : Invectiva* 2. in
Julianum : Epistolas 242 : Poemata 78. metro vario; 64. Carm. heroico; 1
Iambico. Omnium judicio erat in omni disciplinarum genere praestans, in
Theologia summus ; unde et nomen Theologi per antonomasiam sortitu*.
Stylus grandis, sublimis, majestate plenus. Editio Jacobi Billii Parisiis O.
Epiphanies e monasterio an. 368. ad Episcopatum Constantiensem in Cypre
promotus diuturna lite cum Joanne Hierosolymitano vexatus, et Theophili
Alex, causa cum Joan. Chrysoslomo collisus, post frequentes contentiones ei
profectiones, in itinere an. 402. quievit centenario proximus. Edidit Ancaratum sive sermonem de tide; Panarium seu tomos septem contra 80. hireses; Epitomen Panarii ; L. de Ponderibus et mensuris; Epistolas unam ad
Joannem Hierosol., alteram ad Hieronymum. Scripta ejus ab eruditis propter
res, a simplicioribus propter verba quoque lectitari, Hieronymus testatur.
Editio Dionvsii Petavii Coloniae 16'82.
Gregorius, Basiiii frater, post conjugium amplexus Clerum, electus est
an. 372. Ep. Nyssenus : pulsus haud multo post ab Arianis, sedi an. 378.et
redditus: tum ob celebrata Concilia, tum ob negotia ab iisdem sibi com*
missa peregre diu versatus, ad cœlum ante an. 403. transiit. Ab eo haben­
tur Commentarii in Psalmos, Ecclesiasten, Cantica, et aliquot Scriptura
textus: Hexameron; LL. 13. cont. Eunornium; L. de hominis opificio ; Syllo­
gismi 10. cont. Manichaeos ; Libel, de imagine Dei in homine; Tractatus adc.
Grœcos; adv. Apollinarem; cont. Fatum; cont. usurarios; cont. eos, qui cas­
tigationes œgre ferunt; quod 1res Deos dici non oporteat; Orationes 8. de
vita beata; 5. dc Oratione Dominica; 2. de Animer creatione; 2. de pauperibus
amandis; 1. Catechetica magna; de Deitate Filii et Spir. S; de Baptismate;
in eos qui baptisma differunt ; in suam ordinationem : Sermones vel humi­
lias septem et amplius de mysteriis Domini; Panegyricas et funebres plure»
de sanctis; sermones de vita Moysis; de Anima; de Virginitate vera et in­
corrupta; de Perfectione Christiani ; de Proposito secundum Deum; de infan­
tibus preemature mortuis; quid nomen et professio Christiana velit; Dialogis
de anima el resurrectione; Vita Gregorii Thaumaturgi, Macrinœ Sororis :
Epistoi..e sex, inter quas una de Pythonissa. Censente Photio, magna eru­
ditionis laude enituit. Stylus illi, si cui lilietorum , erat illustris ac jucun­
ditatem auribus instillans. Editio integra Parisiis 1638.
Ambrosius Consulari in Liguria dignitate fungens, infantili aut potius
Divina voce in Episcopum Mediolanensem proclamatus, exantlatis pro fide
et disciplina Ecclesiæ laboribus plurimis an. 397. concessit falis. Composuit
Commentarios.sub Annotationum, Tractatuum, aut Sermonum nomine in va­
ria capita Exodi; Levitici, .Xumerorum, Deuteronomii; in 4’”“ Begum,Jubum,
Psalmos, Proverbia, Ecclesiasten, Ecclesiasticum, Isaiam, Jeremiam, bonif­
ient, Jonam, Miclueam, Aggxum, Malachiam, Evangelium Lucae, Pralcrea

t

‘«WsK.’ <T.v5'

NOTITIA SCRIPTORUM ECCLESIASTICORUM.

41}

Libros 6. in Hexameron, I. de Paradiso, 2. de. Cain el Abel, 1. de Aoe et
.(rca, Î. de Abraham, 1. de. Isaac et Anima, Γ. de bono mortis, I. de Esau et
[uga seridi,'2. de Jacob et beata vita, 1 de Joseph, 1. de benedictionibus PaIriarcharum, 1. de Elia et Jejunio, 1. de Xabolh et Pauperibus, 1. da Tobia
stuade. fœneratores, 4. de Interpellatione Jobi et Daridis, 2. Apologies Davii/m. Atlliæc I.unios 3. de Officiis, 1. de Viduis, 3. de Virginibus, 1. de Vir­
ginis institutione, L. de Virginitate, Exhortationem Virginitatis : Idem
Libros 'i. de Fide, 3. de Spiritu sancto, 2. de Pernitentia, 1. de Incarnationis
SacrameiitO, 1. de Mysteriis seu Initiandis·, 2. de Excessu Fratris Satyri, et
probabiliusLL. 6. de Sacramentis : Demum Orationes 2. de Obitu tum Valent iwnitmn Theodosii Impp., Epistolas 92, el Hamnos 12. Delectat suis scriptis
etsimul instruit, universam fere doctrinam sacram scii tlioorcticam seu praclicanicomplexus. Stylus est concisus, argutus, tessellatus, Senecae facundiam,
molliori etiam vena imitatus. Editio Nicolai le Nonrry Parisiis 1690.
Arnobius scripsit an. 303. LL. 7. adv. Gentiles.
Lie. Coei.. Firmian. Lactantius sub et post See. 4. initium LL. 7. Institu­
tionum, Epitomen Earumdem, L. de Ira Dei, L. dc Opificio Dei, L. de .Mor­
tibus Persecutorum.
Alexander Ep. Alex. f326. epist. 2.
Constantinus M. j- 337. Orationes aliquot, Epistolas plures, et Edicta.
Ecsebius Ep. Cæsareensis in Palæsl. nat. 270. f 340. Chronicon, Libros 10.
Hislor. Ecclesiasticae, 13. Praeparationis Evangolicæ, 10. Demonstrationis
Evangelicæ, I. de Martyribus Palœstinæ, 1. cont. Hieroclem. 2. cont. Marcel­
lum, 3. de Theologia Ecclesiastica cont. Eumdem, 4. de Vita Constantini,
Orationem de Laudibus Ejusdem, 1. dc Locis hebraicis, Comm, in Ps. et Is.
Eustathius Ep. Antioch, f 345. Commentar, in Hexameron, Dissertatio­
nem adv. Origcnein.
Jotncvs Hispan. an. 330. LL. 4. Historiæ Evangelicæ, versibus.
Jil. Firmic. Maternus an. 337. L. de Errore profanarum Religionum.
Marcellus Ep. Ancyranus an. 341. ep. Apologeticum ad Julium.
Theodorus Ep. Heracleensis f an. 358. Commentar, in Psalmos.
Serapion Asceta, cogn. Scholasticus, cir. an. 358. L. cont. Manichaeos.
Far. Mar. Victorinus f cir. an. 370. LL. 4. de Trinitate, L. de GcneralioneVcrbi, L. cont. duo principia Munich., L. de Principio diei.
IhNAMS t an. 3GG. Epp. 3. Confessionem fidei, Carmina 40.
Tnrs Ep. Boslrensis f 371. LL. 3. cont. Manichaeos.
CmiLi.es Ep. Hierosolymitanus f 38G. Catecheses 18. ad Competentes, 5.
Mystagogos ad neobaptizatos, ep. ad Constantium.
Pmebadius Ep. Agennensis t post an. 392. L. cont. Arianos.
Didymis Alex. f sub see. 4. finem, i., de Spiritu sancto, L. adv. Manichaeos,
breves enarr. in epp. Canonicas.
'ImiiNUS Ep. Ttironcnsis f an. 400. Professionem fidei.
Pîilastrius Ep. Brixiensis -J- an 387. L. de Hæresibus.
Aemesius Ep. Emisenus cir. an. 380. L. de Natura hominis.
Idacius Clarus cir. an. 387. Expositionem locorum Scripturae, et opuscula

cnnlra hærclicos.
.
Ephrem Syrus fan. 378. Tradalns plurimos, sed plerosqiic bomileticos et
nwales el Comment, in Script.

412

DE principiis adjuvantibus,

Pacianus f 390. Epistolas 3. coni. Novatianos, Paitenclicmn ad Pænikntiam, Libel, de Baptismo ad Catechumenos.
Optatis Ep. Milevttanus f see. 5. LL. 7. cont. Parmeniammi Donatislam.
quorum 7“*. est dubius.
Amphilochius Ep. Iconiensis an. 404. adhuc vivus, ep. Synodicam,prakî
vitas et orationes plures, sed dubias.
Fragmenta supersunt
Ex Petri Alex. L. de Poenitentia;
Ex Osii Ep. Cordubensis epistolis ;
Ex Ecsebii Edesseni Homilis in Evangeliael LL. Hypothcseon inep.ad
Calatas ;
Ex Ecsebii Ep. Vercellensis epistolis ;
Ex Leontii Phrygis Orat, de S. Baby la;
Ex Petri Ep. Alex, episl. encyclica ;
Ex TiiEopqiLi Alex, volumine adv. Origenem et epp. Paschalibus;
Ex Jacubi Nisibit.e sermonibus :
.
, > < ’
Deperdita sunt
Asterii Commentarii in Scripturam et L. cont. Marcellum;
Fortcnatiani Ep. Aquilecnsis Commentar, in Evangelia;
Triphvlii Ep. Ledrorum Comment, in Cantica;
Heliodori L. de natura rerum exordialium;
Ecsebii Emisseni homiliæ ;
Aldentii Hisp. L. de tide cont. omnes hærelicos;
Maximi .-Egyplii L. de tide cont. Arianos ;
Flaviani Antiocheni epistolæ etc. etc.
SECVLVM V.

Joannes Chrysostomcs natus 347. Antiochiæ, adolescens navatam Philoso­
phi æ acOratoriæ operam an. 367. transtulit ad sacras litteras et vitæ spiri­
tuali totum se dedit, declinandi Episcopatus ergo an. 372. in solitudinem
etiam profugus. Reducius hinc Antiochiam an. 381. Diaconus, an. 386. Pres­
byter creatus, virtute et eloquentia sacra evasit celebris adeo ut an.398.
Episcopus Constanlinopolitanus postularetur. Hoc munere ingenti cum fructu
perfunctus, an. 402. ob Fratrum Longorum defensionem Theophili Ep.
Alexandrini inimicitias, an. 403. ob zeli libertatem Eudoxiæ Imperatricis
indignationem incurrit; ideoque bis exui, an. 407. obiit. Opera illius, quae
a Veteribus ultra 5,000 numerantur, græco latina 13 Tomos amplissimos
complent. Exstant præprim is Commentarii in Scripturam ; quoad Vet. quidem
Testam. Homiliæ exegeticæ 67. in Genes in, aliæ pluies, sed defloratrices
tantum, in reliquum Pentateuchum, Libros Regum, Psalmos et Prophetas:
quoad Nov. Testam, vero, preter singulares et parabolarum, et dictorum
aut factorum aliquot explanationes pluies, Homiliæ exegeticæ 91. in Matthœum, 88. in Joannein, .*«>. in Acta Apostolorum, 32. in ep. ad Romanes, 74.
in ep. ad Corinthios, commentar. perpet. in ep. ad Galatas, HH. 21. inep.ad
Ephesios, 13. in ep. ad Philippenses, 12. in ep. ad Colossenses, 16. in epist.
ad Thessalonicenses , 28. in epist. ad Timotheum , 6. in ep. ad Titum, 3. in
ep. ad Philemonem, 31. in ep. ad Hebrœos. Deinde Expositiones tum homileticæ tum panegyricæ de Christi Domini Nativitate, Baptismo, Passione
. . ·*·»'■

■

NOTITIA SCRIPTÔRUJÏ ECCLESIASTICORUM.

I

413

Surrectione, Ascensione, et de Pentecoste; nec non dc 30 Sanctis et
amplius. Pneterea Libros G. de Sacerdotio, 6. de Poenitentia, 6. de Fato et
Procidentia,3. de Procidentia. Item Opera Dogmatica, Illi. G. cont. Anomœos de
incomprehensibili Dei natura, G. cont. Judceos, 1. cont. Gentiles , 3. adv. vitee
monastics contemptores ; demonstratio, quod Christus sit Deus; de Consubs­
tantiali; Dannones non gubernare mundum: Moralia, Exhortationes 2. ad
Theodorum, 2. de Compunctione, 2. ad viduam juniorem , 2. de Precatione,
Jc Virginitate, de Pœnilentia, de Jejunio, de Eleemosyna, dc Mansuetudine,
de ferendis reprehensionibus, de Ira, contra Ignaviam, non esse desperandum,
Peccatu fratrum non esse vulganda : Miscellanea ,1111. 21 de Seditione seu dc
. <laluis,de pace, ad Catechumenos, ad Neophytos, de Diabolo, de mutatione
nominum in scriptura, de cohabitatione mulier um cum regularibus, de reciprndo Severiano, in cos (pii sorores adoptivas habent, in Eutropium, in eos
ijiii in Paschate jejunant, aut qui jejunant cum Judecis, quod nemo Iceditur
nisi a se ipso, utilem esse lectionem Scripturœ, non esse ad gratiam concionandum, quales ducendce sint uxores, cum fieret Presbyter, cum iret in exilium,
put reditum ab exilio. Denique Epistolas, 1. ad Episcopos carceri inclusos,
2, ad Innocentium Papam, 17. ad Olympiadem, 225. ad di versos. Fides ipsius
erat purissima, ingenium summum, scientia redundans, eloquentia aurea:
Stylus perspicuus, splendidus, Atticus. Editio Bernardi Monlfaucon Pari­
siis 1718.
Hieronymus an 340. Stridone in Dalmatia natus, litteras profanas et pietalein Romae, ubi trigesimo ætatis anno proximus baptismum recepit, edoc­
tus, augend® eruditionis studio cir. an 372. Aqnilciam primum discessit,
indeque peragrata Gallia in patriam reversus, nauseam seculi cepit. Unde
profectus in Orientem, an 374. solitudinem Palæstinæ sub Abbate Theo­
dosio incoluit sexennio, interim a Paulino Antiocheno initiatus sacerdotio,
sine certo tamen ad singularem Ecclesiam nexu. Abhinc post annuam sub
Gregor. Nazianzeno Constantinopoli commorationem, a Damaso evocatus
an. 381. Romam reversus, Pontifici a litteris et consiliis fuit. Digressus
inde an. 385. perlustratis Ægypti monasteriis el Alexandria, in Palaesti­
nam redux in Bethlehem consedit; ubi et an. 420. post toleratam Bar­
barorum et Pelagianorum suum in coenobium incursionem, obdormivit in
Ignino. Prodierunt illius studio: Persto vel Emendatio lotius Scriptui·®,
cvqua Vulgata emersit; Commentarii in Ecclesiasten, Prophetas majores et
κinores, Malthœum, et Epistolas ad Galatas, ad Ephesios, ad Titum, ad
1'hikmonem ; Libri 1. adv. Helvidium, 2. adv. Jovinianum, cum apologia
pro iisdem epistolari gemina ad Pammachium et una ad Donmionem; I. adv.
Vigilantium cum ep. ad Riparium, 1. Dialog, adv. Lucifer ianos, 3. ApoloI ade, llufmum, 3. Dialog, adv. Pelagium : Item Continuatio Chronici
Eoscbiaui, Catalogus Scriptorum Ecclesiasticorum seu L. de Viris illustritas, et Vita Pauli, Hilarionis ac Malchi : denique Epistol.e plurcs partim
flegelicæ, partim polemic®, partim panegyric® aut parænclic®. Excel*
hit. omnium judicio, linguarum sanctarum peritia, eruditionis copia, eloinenlianaturali, et rationum abundantia. Stylus purus, elegans, nobilis, et
ronlra haereticos reciproca acrimonia pungens. Editio. Vallarsi et Ma ilici
Veronensis 1734.
Airelivs Augustinus an. 33i. natusTagasl® in Africa, tum Mcdauri tum

Ι-TR

414

de principiis adjuvantibus.

Carthagine studia emensus, sed ibidem an 374. Manidwrum oiTOrilms
imbutus, inde Romam, et post annum Mediolanum an. 384. pervenit Elo­
quentiae magister. Conversus hic a S. Ambrosio ct an. 387. baptizatus, rediit
in Africani, Hippone an. 391. Presbyter, an. 395. Coepiscopus ordinatus; el
post innumeros pro Ecclesia labores an. 430. \ ita functus. Opera ejusdem
10. Tomis, melius ordinatis, comprehensa recensentur hac serie. Tomo J.
pnemittuntur, catalogi vices obituri, Libri 2. Retractationum, et 13. Confes­
sionum. Sequuntur scripti ante Presby lenitum Libri 3. cont. Academicus, l.de
Beata vita, 2. de Ordine, 2. Soliloquiorum, 1. de Immortalitate Aninue, l.de
Quantitate anima·, 6. de Musica, 1. de Magistro, 3. de Libero Arbitrio, 2. de
Moribus Ecclesiæ, 1. de Vera Religione, Regula ad servos Dei. T. 11. Continen­
tur Epistol.e 270. in 4. classes distinctae : quarum 3 priores secundum
chronologiam ordinata* sunt, et pro initiali epocha habent P quidem an­
num 386, 2* an. 396, 31 an. 411 ; 43 autem eas, quarum chronotaxis in­
certa est, complectitur. T. III. Exhibentur Commentarii in Scripturam bipartiti,
in prima quidem parte recensentur Libri 4. de Doctrina Christiana, 12. de
Genesi ad litteram, cum uno ejusdem nominis imperfecto. 7. Locutionum,
7. Quaestionum in Heptateuchum, 1. Annotationum in Job, 1. Speculi seu
Epitomes continentis doctrinam morum. In secunda autem, Libri 4. de
Consensu Evangelistarum, 2. de Sermone Domini in monte, 2. QQ. Euangelica­
rum, 1. Qiiœstionuin septemdecim in Matthæum;Tfi\CT.vrvs 12L in Joanuem,
10. in ep. Joannis; Expositiones in epp. ad Romanos, et ad Galatas. T. IV.
Extant Explicationes omnium Psalmorum. T. A. Sermones ad populum,!’.de
Scripturis A et. et .Nov. Testamenti, 2°. de tempore, 3°. de Sanctis, 4*. de
Diversis, 5°.argumenti dubii; universim 314 numero. T. AI.Scripta .AIoraua;
qualia sunt L. 1. de Quaestionibus octoginta tribus, L. 2. de diversis Qtueslio·
nibus ad Simplicium, l.de octo Quaestionibus Dale it ii, 1. de Fide et Sym­
bolo, 1. de Fide et operibus; Enchiridion seu L. de Fide, Spe et Charitate,
L de Agone Christiano, I. de Catechizandis Rudibus, 1. de Continentia, i. de
Bono conjugali, l.de Virginitate.!. de Bono Viduitatis, 1. de Adulterinis
conjugiis, \. de Mendacio. I. cont. Mendacium, 1. de Opere Monachorum,
1. de Divinatione Daemonum, I. de Cura gerenda pro mortuis, 1. de Patien­
tia, 1. de Symbolo; Hem sermones de Disciplina Christiana, de Utilitate
jejunii, de Cantico ad Catechumenos, de Feria 4a, de Cataclysmo, de Exci­
dio urbis. T. A H. Libri 22. de Civitate Dei contra Gentiles. T. V1IL Opera Po­
lemica contra varios Hæreticos, præcipue Mantcileos. Ejusmodi sunt Libri.
1. de Hæresibus, Tr. cont. Judaeos, 1. de Utilitate credendi, 1. de Duabus
Animabus, Acta cont. Fortunatum, L cont. Adimantum, i. cont. epistolam
fundamenti. 33. cont. Faustum, 2. de Actis cum Felice, i. de Natura Boni,
I. cont. epistolam Secundini, 1. cont. Adversarium Legis et Prophetarum,
1. cont. Priscillianistas el Origenistas, L cont. Sermones Arianorum, Collatio
cum Maximino, 15. dc Trinitate. T. IX. 1‘ole.mic.a contra Donatistas ; nempe
Psalmus cont. partem Donati; Libri 3. cont. Epistolam Parmeniani, 7. de
Baptismo cont. Donat istas. 'A. cont. Litteras Petiliam’, L cont. Cresconimn
Grammaticum, I. de umeo Baptismo, 3. Breviculi collationum, L ad DonaUstas post collationem, 1. de Gestis cum Emerito, 2. cont. Gaudentium.
T.X. Polemica c<>nlra Pelagians ctSE.MiPELAGjx.Nos^ideJicei jjbri 3. de Meriti·
et remissione peccatorum, ac Baptismo parvulorum, I. de Spiritu et Littera,

L

.NOTITIA SCRIPTORUM ECCLESIASTICORUM.

415

I. de Natura et Gratia, 1. de Perfectione justifiai, 1. de Gestis Pelagii, 2. de
Gratia Christi et Peccato original i, 2. de Nuptiis et Concupiscentia, 4. cont.
duos epp. Pelagianorum ad Bonifaciurn, 6. coni. Julianum, G. Operis imper­
fecti contra eunidem, I. de Gratia el libero Arbitrio, 1. de Correptione el
Gratia, 1. de Praedestinatione sanctorum, 1. de. Dono Perseverant ice, 4. de
Origine anima,· Elogium sancti Doctoris in omnium libris prostat. Editio
FrancisciDelfau, Tlioniæ Blanpain, Petri Constant ct Claudii Guenie Pari­
siis 1679-1701.
Cïrillus Ep. Alexandrinus an. 412. creatus, primus Ncstorii damnator, Ponlifidæ contra eumdeni sententia* executor a Cœlcstino 1. constitutus, hujusqne nomine Præscs Cone. Ephesino datus, pro tide mulla fecit tulitque ; pace
cum Orientalibus redintegrata demum an. 444. mortuus. Scripsit plu­
rima, ex quibus supersunt Glaphyra, h. c. commentarii elegantes in Penta­
teuchum, LL. 5. in Isaiam, commentarii in Prophetas minores, LL. 12. in
Joan nem : Thesaurus dc consubstantiali Trinitate, LL. 17. de Adorationeel
cultu in spiritu et veritate, L. de recta Fide ad lmp. et Imperatrices, LL. 5.
adv. Satorium, 10. ado. Julianum, 1. adv. Anthropomorphitas, 1. adv. Theodorduin, Apologeticus ad Theodosium, Explanatio 12 Capitulorum, Apologelicus pro iisdem ad Orientales : Dialogi 7. de consubstantiali Trinitate, 1. de
Incarnatione Unigeniti, 1. Quod unus sit Christus : Scholia dc Ineam. Uni­
geniti, Tractatus brevis de eadem : Homili.e 30. Paschales, 14. dc rebus va­
riis: Epistol.e 61. Effato Coelcslini defensor fuit Ecclesiæ intrepidus, Doctor
Catholicus, vir Apostolicus : Judicio Photii stylus ad singularem dicendi for­
mam contortus, ac velut solutum numerosque negligens metrum. Editio
Jo. Aubert Parisiis 1638.
Leo Magnus, celebris jam an. 430. Rom. Ecclesiæ Diaconus, an. 440. elec­
tos est in summum Pontificem : quo munere inter barbarorum incursiones
el haereticorum pugnas summa cum laude perfunctus decessit an. 461. Ex
ejus Scriptis sunt Sermones 45. de Mysteriis Domini, 6. de Sanctis, 34. de
Quadragesima et Jejunio diversorum temporum, 6. de Collectis et Eleemosy­
nis, 4. de Assumptione sua et ejus anniversario, 2. in Ordinatione Presbyteri
et consecratione Episcopi, 1. in Reconciliatione hcereticorum : Epistol.e 141.
Laudatur in eo ingenii amoenitas, judicii firmitas, animi fortitudo : stylus
elegans et facundus. Editio FF. Ballerini Venetiis 1735-57.
Tueodoretus mundum an. 387. Antiochiæ ingressus, primani adulescen­
tiam in Ecclesia patria, juventutem in Monasterio posuit. Inde extractus
an.423. Episcopatum Cyrensem in Syria Euphrataea suscepit, optimus Pastor
el orthodoxus Doctor, donec amicitia cum Ncstorio ct societate cum Joanne
Antiocheno inductus an. 430. ct 431. ad Cyrilli Alex, et veri Dogmatis op­
pugnationem converteretur, triennio tamen post cum utroque in gratiam
reductus : absens in Latrocinio Ephesino an. 150. sede sua depositus, sed
eodem anno Leonis et Marciani opera restitutus ac in Cone. Chalcedonensi
receptus, sedit inter Judices Eulychctis ac Dioscuri : tandem hærcsum om­
nium sua cDioecesi exterminator vixere desiit an. 458. in communione Ec­
clesiæ mortuus, quamvis, salva ipsius persona, scripta ejus contra Cyrillum
a Concilio gen. V. fuerint damnata. Præter Refutationem autem 12 Anathcmaiismonnn S. Cyrilli,el Fragmentum librorum contra emndcm, habentur
a Theodoreto Commentarii sub titulo Qucestiunum in Octoteuchum seu octo

i
■i

i

416

DE PRINCIPIIS AlUUVANTÎBVS»

primos V. T. libros, in Libros Regum et Paralipomena; sub nomine proprio
autem in Psalmos, in Cantica, in Jeremiam, in Ezechielem, in Danielem,in
minores Prophetas, in Pauli epistolas : LL. 5. Historiœ Ecclesiastics; L. 1,
Hist. Religiosa· seu continentis elogia triginta Ascetaruin; LL.5. Fabularum
lucreticarum, LL. 12. de Curandis affectionibus Granorum, seu contra gen­
tiles; L. I. cont. Nestorium : Dialogi 7. cont. Haereticos: DI). 3. qui el inscri­
buntur Eranisles sen Polymorphus : Orationes 10. de Procidentia; Q. Lde
Charitale; Q. 1. in Cone. Chalcedon, habita; Q. 1. de S. Joan. Baptista:
Epistol.e 34. Magni meriti et nominis scriptor semper est habitus : Stylus
perspicuus, nec jucunditatis expers, ac sensibus abundans æstiinalus. Editio
Jacobi Sirmondi el Julii Garnerii Parisiis 1648.
Tiro Prosper , natione Aquitanus, conditione juxta aliquos Laicus, juxta
alios Episcopus sive Rhegiensis in Italia, sive Rejensis in Gallia, delato circa
an. (27. Semipelagianorum ad Augustinum errore primum innotuit. Ab eo
tempore tum Romam bis profectus tum in Gallia commoratus, continuam
contra eosdem pugnam gessit, circa an. 463. mortuus. Ejus opera sunt Com­
mentariis in 51. Psalmos posteriores : LL. 1. de Promissionibus Dei, l.de
Gratia et libero arbitrio cont. Collatorem , 1. sententiarum 388. ex S. Augus­
tino collectarum : Responsiones cont. Capitula Gallorum, ad Objectiones Vincentianas,ad Excerpta Genuensium : Poemata, Carmen de Ingratis, Epigram­
mata 2 cont. Obtrectatores S. Augustini, 116 alia cum præfatione, Epitaphium
Hœresum Nestorii et Pelagii: Chronicon bipartitum : Epistolæ 1. ad Augus­
tinum, et I. ad Rufinum. Communius eidem adseribuntur Libri 2. de Voca­
tione Gentium et ep. ad Demetriadem. Censetur Poeta elegans, Orator elo­
quens, Theologus profundus, Defensor S. Augustini studiosus. Editio Luca*
Mangeant Parisiis 1711.
Nonnus sub initium huj. saec. scripsit Paraphrasin metricam in Joanntm,
et Explicationem historiarum.
Aurelius Pri dentils 410. Enchiridion ulr. Testam. Psychomachiam seu
pugnam vitiorum ac virtutum, Catheinerinon seu opus diurnarum rerum,
Apotheosin seu de Divinitate, Hamartigeniam seu de origine peccati, II-p.
Στε&ανον seu de Coronis, LL. 2. cont. Symmachum et cultum Deorum.
Sïnesil’s Ep. Ptolemaidos an. 410. præter alia Libros, de Providentia,de
Regno, de Insomniis, de Tilœ sure Instituto : Hymnos et Epistolas 155.
Palladius Ep. Helcnopol. cir. an. 420. Historiam de vitis Patrum Lausiacam h. c. ad Lausum. Dialogum de vita Chrvsostomi.
Piulus Orosius cir. an. 420. LL. 7. cont. Paganos; Apologeticum coni.
Pelag. Commonitorium coiit. Priscillian istas ct Origen istas.
Severus Sllpitius t 423. Lirros 2. Historiœ sacræ, 1. de vita S. Martini,
cum Dialogis 3. et epistolis totidem.
Leporius an 425. Libel. Emendationis nd Epist. Galliæ.
Possibles Ep. Calamensis an. 430. Indiculum scriptorum S. Augustini.
Socrates. LL. 7. ct Hermias Sozomenls LL. 9. Historiæ-Ecclesiasticæ, quant
uterque ad an. 43'). linivit.
Isidores Pelusiota cir. an. 440. L. adv. Gentes; Epistolas plurimas de
Interpretatione Scripturæ.
.JfeÎiéRç
Proclis Ep. Cyzicenus f 416. Romilias sacras 20, Epistolas 7, Tractatum
de Traditionibus Missæ divinæ.

NOTITIA SCRIPTORUM ECCLESIASTICORUM.

417

Joannes Cassianus f 448. Libros 7. de IncarnaiHone adv. Nestorium, de
Institutis Camobiorum, de Vitiis capitalibus; Collationes Patrum.
Marius .Mercator 1450. Commonitorium el subnotationes adv. Pelagianos ;
Contradictiones adv. Nestori i Anathcmatisinos.
Claudius Maiucs Victor j- 450. Libros 3. Carminum seu Commentariorum
in Genesin. C el. Sedulius 1450. Carmen Paschale sen LL.5. de Christi miraculis; Col­
lationem}. clN. Testamenti,· Pœan Alphabeticum de Christo; Collectaneum,
seu explicationem in epist. Pauli; LL. 5. Operis Paschalis prosaicos.
Vlacentius Lirlnensis f 450. Commonitorium duplex adv. haereticos.
Petrus Chrysologus Ep. Raven, f 451. Homilias aut Sermones 176.
Nilisf 452. Expositionem in Cantica; Capita parœnetica; Libros et Trac­
tatus tum asceticos tum morales; Narrationes decæde Monachorum.
Eiciierius Ep. Lugdun. f 454. Libros 2. Instructionum, 1. de Formula
Spiritualis intellipentiœ ; Epistolas aliquot cum homiliis.
Proterius Ep. Alex. an. 455. epistolam de Paschate.
Victorius vel Victorious an. 457. Epistolam Paschalem celebrem.
Meus f 458. Lectiones Scripturæ pro festis anni et llesponsoria Psal­
morum.
Dracontius f post medium Scculi, Carmen heroicum in Hexameron.
Basilics Seleuciensis f post med. see. Orationes 61. in V. et N. Testam.
Demonstrationem cont. Judæos de Adventu Christi ; LL. de S. Theclaet Stcphano.
Saloatus Eucbcrii filius post med. see. Expositionem in Parabolas Salo­
monis, et Dialogum in Ecclesiasten.
Abaobius Junior cir. an. 460. Comment, in Psalmos; Annotationes in Euan­
gelia; Conflictum cum Serapione.
Maximus Taurinensis f 466. Romilias hyemales; æstivas, de sanctis, et
miscellaneas.
Idacius Ep. Aquæflaviensis ψ 468 Chronicon ct Fastos Consulares.
Claudianus Mamertus f 470. Libros 3. de statu animee, Carmen contra
canos Poetas ; Hymnum de Passione Domini.
Gregentius cir. an. 470. Disputationem cum Hcrbano Judæo ; Nomothcsiam.
Gennadiis Ep. Constantinopolilanus f 471. Epist. encyclicam adv. Simo·
niam.
Gelasius Cyzicenus cir. an. 476. Libros 3. Historiœ de Cone. Nicamo.
Eugenios Ep. Carthag. cir. an. 480. Confessionem fidei, ct Altercationes
cum Arian is.
Apollinaris Sidonius Ep. Arvernorum f 482. LL. 9. Epistolarum ct 24 Caimina.
Vigilius Ep. Tapsensis cir. an. 484 Libros 5. pro defensione Cone. ChalcedontnSis, 12. de Trinitate, I. de Unitate cont. Palladium ; Dialogos 2. interloculoribus Athanasio ct Ario, Sabcllio el Photino, 1. intcrloc. Augustino et
Pascenlio.
Gennadiis Prcsb. Massiliensis cir. an. 105. L. de scriptoribus Ecclesiasticis,
L. de Fide seu Dogmatibus Ecclesiæ.
Gelasius P. IL fan. 496. præter epistolas, Decretum de Libris Canonicis,
.
27

Ht:
c

418

«•t X

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

Ecclesiasticis el Apocryphis; Libel, de duabus in Christo naturis; L. contra
Lupercalium cultores; Exemplar gestorum de absolutione Miseni; Tomum de
Anathematis vinculo.
Rusticus Elpidivs an. 198. Epigrammata de historiis V. cl .V. Testamenti;
Hexametrum de beneficiis Christi, Carmen in Consolationem doloris sui.
Julianus Pomerius cir. an. 498. LL. 3. de Vita contemplativa,
Salvianus j cir. finem scculi Libros 7. de Providentia et gubernationiIki;
4. adv. avaritiam Clericorum; pro conciliandis Scripluræ Antiloyiis; Epis­
tolas 9.
Andréas Ep. Cæsareensis Commentarium in Apocalypsin.
Fragmenta supersunt :
Ex Poltchronii Ep. Apamæensis Commentariis in Cantica, Jobum ct
Ezechielem;
‘‘
Ex Archelai Ep. Cæsareens. Anathematismis cont. Messalianos ;
Ex Thuribii Commonitorio et Epistolis;
Ea Eustathii Ep. Beritensis apologia pro epistola Leonis;
Ex Ammonii Ægyptii L. cont. Monophysilas et Expositione in Acta Apostole
nim.
Ex Candidi LL. 3. historiarum.
Inedita aut perdita memorantur
MacariiRodi. L. adv. Mathematicos;
Pauli Ep. Libellus de Pœnitentia ;
Philippi Pamphyli L. adv. Julianum ;
Nic.eæ Instructio ad Neophytos;
Josephi Christiani Hypomnesticon ;
Syagrh dcfide adv. haereticos;
Victoris Ep. Cartemcnsis L. adv. Arianos et Homiliæ.
SECULUM VI.

*

Fulgentius an. 4418. Leptinœ in Africa natus, grace latincqile ab adoles­
centia eruditus. Procuratione patriæ urbis aliquandiu gesta, vilæ tandem
monastice totum sc dedit, variis in monasteriis commoratus. Episcopatum,
quem Vint.e effugerat, Ruspæ suscipere an. 508. coactus, paulo post cum
plurimis Africte Episcopis exui in Sardiniam a Thrasimundo Rege deporta­
tur. Hoc mortuo an. 525. ad sedem Ruspensem redire permissus, scriptis
pluribus, et actis Conciliaribus clarus, cœhim an. 333. ingreditur. Ex iUius
Operibus supersunt Libri 3. ad Thrasimundum, 3. ad Moniinum, 3. de Vtritute praedestinationis et gratia·, 2. de demissione peccatorum, 1. de Fide ortho­
doxa et diversis erroribus hæreticorum, 1. de Trinitate, 1. de Incarnatione
Christi, ct vilium aut noxiorum procreatione, 1. de Incarnatione et gratia
Christi, \.de Prcedestinalione et gratia, 1. de Fide ad Petrum, 1. emit. Arian·)rum objectiones, L cont. Sermonem Fastidiosi Ariani ; Sermones 13. varii
argumenti; Epistola 12. inter quas una Episcoporum exilium nomine
scripta. Habebatur sui scculi Augustinus. Siglum ct auctorem designat Isidorus Hisp. his verbis : « In confessione tidei clarus, in scripturis divinis copiose
eruditus,in loquendo dulcis, iu docendo ac disserendo subtilis.» Editio Lucæ
Mangeant Parisiis 1G8L

NOTITIA SCRIPTORUM ECCLESIASTICORUM.

419

Gregorius, cognomento Mackus, an. 540. Romæ et nains et Prœtor urbi
datus, post patris obitum ditissima hæreditale fundationi monasteriorum sex
in Sicilia el unius ad S. Andream intra urbem patriam impensa, in pos­
tremo quoque seipsimi Deo consecravit. Saluti animarum se daturus, etiqni
impetrata in Angliam missione, sed populi postulatione revocatus ex itinere
el ordinatus Rom. Ecclesiæ Diaconus an. 578. Constanlinopolim Pontificis
legatus abiit ; ubiEutychio Patriarch® errorem resurrectioni carnis opposn
limi exemit. Redux an. 585. Romam, Pelagium Pontificem in scribendis lit­
teris juvit, eidem demum an. 590. succedere in Pontificatu coactus. Egit hic
scripsitquc plurima pro fidei propagatione el unitate, sanctitate morum et
disciplina* puritate, postrema ætatc passim valetudinarius, tandem, an. G04.
murtinis. Opera ejus propria et certa sunt Libri 33. Moralium sive in Jobum, 2. in Ezechielem, 2. in Evangelistas, 4. Dialogorum, 1. de Cura pasto­
rali, 14. Epistolarum. Habentur ab eodem, sed forsan cum additamento
. alieno, Libri 6. Expositionum in L. 1. Regum ; 1. in Cantica, 1. in Psal. Pœniteutial. Illius elogium hoc scripsit Isidorus Hispalensis: « Tanto per gratiam.
• S. Spiritus scientia* lumine præditus, ut non modo illi praesentium temporum
qiiisqnam doctorum, sed nec in praeteritis illi par fuerit unquam.» Quod si
quibusdam exaggeratum videatur, ejus tamen scriptis cum pietate eruditio­
nem, stylo autem cum claritate elegantiam negabit facile nemo. Editio Dio­
nysii Sammarlhani Parisiis 1705.
Laurentius Ep. Novariensis cir. an. 507. scripsit homilias 3.
'Epipiiaxius Scholasticus cir. an. 510. Codicem encyclicum seu Syntagma
epistolarum synodalium pro Cone. Chalcedonensi.
Orentius Ep. Eliberitanus cir. an. 51G. Commonitorium fidelium carni,
hexametro.
W
Felix Ennodivs Rom. Diaconus f 521. Apologeticum pro Syn. Palmari;
Panegyricum Theodorici ; Eucharisticon pro sua vita; Parœnesin didascali­
cam; Prœceptum dc Cellulanis Episcoporum; Petitorium pro absolutione
Gcrontii ; Dictiones Sacras G ; Ethicas 5; Scholasticas!·, Controversias 10;
Benedictiones Cerei Paschalis 3; Libros epistolarum 9 ; Carminum 3.
Manlius Severinus Boetius cir. an. 523. præter Oratoria ct Philosophica
plura,Libros 5. de consolatione Philosophice, 1. de unitate et uno, 1. quod Trini­
tas sit unus Deus, 1. Utrum Pater, Filius et Spiritus S. de divinitate substan­
tialiter prœd icentur : Fidei confessionem seu brevem Religionis institutionem.
Procopius Gaz.eus cir. an. 524. Commentar, in Heptateuchum; Scholia in
LL. Regum el Paralipom. Commentar. In Isaiam et Proverbia, epistolas GO.
Ai-cnus Avitus Ep. Viennensis -f S25. Refutationem Arianorum, Nestorianoruoi, Eutychelis et Pelagii; LL. 9. epistolarum; Homilias et Carmina de
historiis V. Testamenti.
Joannes Maxentius Scytha
Monachus cir. an. 525. Catholicam de Christo
■
professionem ; breviorem fidei aliam; Analhematismos 12. cont. Ncstorianos;
LL. 2. Dialogorum cont. eosdem ; Libel, cont. Acephalos; Bationem adunalioni* Verbi ad carnem; Responsum apologeticum ad Hormisdæ epistolam;
Epistolam cu\ Pontificis Legatos Constantinopoli agentes; Scholia in Dionysii
opera.
Zacharias Scholasticus cir. an. 530. Dialogum cont. Philôsophos, ct Dtspu-i
lationem de 2 Principiis Manichaeorum,

420

DE PRINCIPIIS Λ DJ EVANTI DCS.

C.kuuk Ep. Arolatensis f 542. Homilias 10, Régula pro M^nm liisel wn
Moniiilibiw; Exhortationes et epistolas ad Holigiosos; Testamentum.
Ephiiemies Svnrs cir. au. 546. LL 3. pro dûg motibus Ecclesiasticisel<ui.

Chalcedonensi.

<e-

Fi i.genties Fehrandes f 5.50. Breviationem Canonum Ecdesluticonim'
Para-neticum; vitam S. Fulgentii ; epistolas sex.
Arator cir. an. 5.50. Historiam Apostolorum carmine epico.
Factndes Ep. Hermianensis cir. an. 551. LL. 12. pro defensione trium Ca­
pitulorum: I. cont. Miilianum Scholasticum.
IhoNrsn s exiguus f 555. Codicem Canonum Ecclesiasticorum ct Ikcrtlorum Pontificiorum; Epistolas Paschales et Cyclum Paschalem.
Eegyppiis Abb. Africanus cir. an. 555. Thesaurum cx .sententiis S. Augus­
tini.
Liberates cir. idem tempus Breviarium son historiam.
Primâmes Ep. Adrumetinus cir. an. 556. Commentar, in epp. Pauli c( A|w-

calypsin.
Jinilii s Ep. Afer cir. idem tempus LL. 2. de partibus divince legit.
Magnes Aerei.. Cassjodorcs ah an. 557. ad 562. usque, præter profana,Com­
mentarium in Psalmos; Historiam Eccles, tripartitam; Computum Paschalem; I.iuros 12. de gestis Gothorum, LL. 12. Epistolarum.
Procopics post. au. 562. adhuc vivus, Libros 1. de Persico, 2. de Γιιικ/αHco, 4. de Gothico bello, 6. de œdificiis Justiniani; Historiam arcanam Jus­
tiniani, Theodora? etc.
Victor. Ep. Timniincnsis an. 565. clausit Chronicon rerum gestarum.
Niceties f an. 568. Th acta tvs dc I igiliis sanctorum, cl de Bono panulenlia;
epist. ad Justinianum.
' J Μ
Joannes Cmmaccs cir. an. 570. Scalam paradisi, L. ad Pastorem.
Commas hidicopleustes cir. an. 576. Topographiam Christianam.
Eestraties Conslanlinopolitanus-j- 578. L. de statu vita functorum.
Joannes Sciioi.astii i s j· 578. Collectionem Canonum; Nomocanonem; Cu­
pita Ecclesiastica.
Martines Ep. Bracarensis j·580. Collectionem Canonum; sententias Patrum
/Egyplionim ; Formulam honestæ vita*.
Evagrii s Scholasticus an. .59 4. linit I.L. 6. Histor. Ecclesiastirtp.
Gregorii s Ep. Turonensis f 505. Libros 10. Historia! Francorum, rjiiwpp»
epitomen ; 7. Miraculorum ; 4. de S. Martino; 2. de gloria Martyrum; dt
gloria Confessorum ; I. dc litis Patrum.
Leander Ep. Hispalensis f 595. Regulam de Institutione Virginum elO>n·
lemplu mundi.
·-.
Anastasii s Sinaita t 599. Hodegon sen Uncem viie adv. Acephalos, owipendiariam fidei institutionem ; (Jiuextiones et Responsa in Scripturam:
I.L. II. contemplationum in llexamenni; Orationes Dogmaticas cl Humiliai
varias.
I.EoNTivs Byzantini s j· sub llnern secnli I.ibhos 10. dc sectis 3. cont. \'rst<>r.
ct l-.utychiunos, 2. cont. .\pollinaristas ; srdutiones argumentorum Sereri; Dtfinitiones cont. ros qui negant duas in Ghrislo naturas.
Venanties Eortinvits Ep. pirlaviensis j· post see. sr\tnm I.ihroS II.
Poematum sacrorum. 4. ( arminum de vita S, Martini; Hodcepericonseu Vu-

’**

NOTITIA SCRIPTORUM ECCLESIASTICORUM.

421

lirninad Justinum; Carmen ad Artachin; Expositionem fidei, Symboli Aposlolaruiii, Orationis Dominica’, cum vitis plurium sanctorum.
fragmenta aut perdita memorantur Thkopori hiator, tripartita; Antiumi
Trape-.iiiilini Sermo prosphonclicus et cpfsloke; Leontii Cyprii Apologia pro
Christianis cont. Jndceos; Victoris Ep. Capuani Cyclus Paschalis; Severi
Ep. Midacitani Libel, adv. Vincentium Arianum, alius ad Sororem de Vir­
ginitate.
SBCULUM VfU

Isidorus, ad distinctionem a Cordubensi Junior dictus, c Gothorum stirpe,
pire Severiano Cartilaginis Duce prognatus, fratres Episcopos Fulgentium et
Jjandnim Imbuit, postremo successor in Sede llispalensi an. 595. suffectus.
Disputatione contra llæreticos, Conciliorum celebratione el pricsidio, calamo
item voce el exemplo, fidem, mores el disciplinam in Hispania mullum pro­
movit, an. 63(1. sanctissime mortuus. Scripsit autem Proœmia in Libros Vel.
et.Nov. Testamenti; Commentaria in lib. V. T. historicos; Expositionem in
Canlira; Qc.estiones el Expos, de Christi Nativitate, Passione, Jlesurrectinne, Hegno et Judicio; I.. Allegoriarum quarumdam Scripturio. Pncterea
Libros 20. Originum seu Etymologiarum; 3. Sententiarum seu de summo
Bono;2. Synonymorum seu Soliloquiorum ; 2. de Differentiis seu proprietate
verborum; 2. de Officiis divinis ; 2. cont. Nequitiam Judœorum; I. de Ordino
maturarum; I. dc Contemptu mundi; I. de Vocatione gentium. Hem ExhorlationemλΛpoenitentiam; Normam vivendi; llcgulam Monachorum; Orationwad flenda peccata, et contra diaboli insidias; Epistolas varias; Lamentum
Pmutentifp, carmen; denique Collectionem canonum ct decretalium ; Chro­
nicon; Catalogum Scriptorum Ecclesiasticorum ; Historiam Gothorum, Van­
dalorum, Su ovorum. Cone. Toletanum VIII. nominat illum sectili sui Docto­
ral egregium, Ecclesiæ catholica; decus, seculorum finitorum doctissimum,
cimi reverentia nominandum. Editio Faust in i Arevalo Rornte 1797.
Maximus Martyr, Constanlinopoli an. 580. natus, ex lleradii aula Chrysopolin in monasterium secedens monachus, postea Abbas ibidem evadit.
Perpetua Monothelismi oppugnatio ipsum non lanium in disputationem
semper victricem an. G45. cum Pyrrho Pair. Constant i nopolitano, an. 649.
cum Theodosio Ep. Cæsareensi, el postea cum Paulo Consule induvii; sed
voluntario primum in Occidentem ovilio, dcin vinculis et vexationibus gra­
tissimis ad mortem usque objecit, quam in carcero an. GG2. gloriosus lidci
Confessor oppetiit. Scripta ab eodem extant Quœsliones G5. in locos Scrip­
hire difficiles, item breviores 79; Expositio in Psalmum 59, et Orationem
Dominicam; Mystagogica seu expositio Lilurgiæ; Dialogi 5. de Trinitate;
Cauta 200. dc, Theologia et Pilii in carne dispensatione, 500. diversa Thcoloyica et OEconomica deque virtute ac vitio; Libri aut Tomi dc Substantia,
Xulura, ct Hypostasi; dc qualitate, principio, ct differentia; dc Christi
Hiplrrio; de duabus Christi naturis; de duabus Christi rolunlatibus;Non posse
diri miam in Christo voluntatem ; de duabus in Christo operationibus ; Defi­
nitiones Patrum de duabus in Christo operationibus; Acta disputationis cum
1’mtIio; Contra Eclhesin Heraclii; Definitiones distinctionum; Definitiones
unia·; ad Marinum tum Presbyterum tum Diaconum; Centuria· 4. dc Chardate ct virtutibus Christianis; Lib. Ascelicus dc vita pie instituenda; Epis·

h

H4

422

PE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

tolæ plures cl Scholia in Dionysium. Celebratur tanquam orthodox® fidei cl
paternarum traditionum custos tenacissimus. Theologus sua iclalopitecipiu»
et martyrii titulo insignitus, quamvis in illius stylo obscuritatem ol asperi­
tatem sermonis Phot i us carpat. Editio Francisci Combetis Parisiis 1675.
Ildefonsus Toleti an. 600. natus, a patre secu laris vitæ honoribus destinaliatur, sed ab Isidoro liispalensi in pietate non minus quam litteris institu­
tus, sacre militiæ se devovit, Monachus primum, dein Abbas, demum
Archiep. Toletanus an. 637. olleclus. In reprimendo recrudescente Helvidii
errore el amplificanda in Deiparam devotione preserlim inclaruit, an.667.
lieate defunctus. Ex Operibus restant, el genuina probantur L. de illibola
virginitate, et L. de parturitione Dei genitricis Maria; Sermones aliquot de
eadem; L. de Scriptoribus Ecclesiasticis, qui appendix est ad catalogum
similem ab Isidoro continuatum: reliqua, quæ laudantur, vel dubia sunt,
vel perdita, vel inedita. Qui hujus meminerunt Scriptoris, jam Cbrysoslomum, jam anchoram fidei compellarunt : in stylo sermonis diffusionem
et synonymorum redundantiam notarunt. Editio Francisci do Lorenzana
Matriti.
Patemus cir. See. initium scripsit LL. 4. Explicationum in omnes ulr.
Testam, libros; sed primus tantum extat genuinus.
Hesvchus Ep. Hierosol. f COO. Explanationes in Leviticum et Prophetas
minores; Centurias duas Sententiarum de virtute; Sermones et Orationes
aliquot.
Antiochus Mon. Palæstinus cir. an. 614. Pandecten divina· Scriptura, sen
compendium Religionis Christiana) 130 homiliis constans.
Theopiivlac.tusSimocata Historiam gestorum Mamilii, quam an. 629. absol­
vit, et 83 Epistolas.
Sophronius Pair. Hierosol. cir. an. 629. Epistolam Encyclicam, instar
voluminis, cont. Cyri orientem hæresin.
Joannes Moschus cir. an. 630. Pratum spirituale, seu Tractatum de vilis
Patrum.
Gallus Abb. | 640. Formam gubernanda Ecclesiœ; Monita salutaria.
Georgius Pisides cir. an. 640. Cosmopaiam, seu carmen in Hexameron;
Carmen de vanitate vita humana.
Joannes P. R. j· 642. Apologiam pro Honorio; epistolam de Paschale rl
Pelagianismo.
Theodorus Presb. in Haithu cir. an. 646. Commentar, de Incamaliune
Christi cont. hæreses inultorum.
‘ 1
Thalassus in Lvbia cir. med. See. Centurias 4. Sententiarum de sincera
charitate, vitæ continentia ct mentis regimine.
Joannes Ep. Darensis cir. med. See. Commentarios in Hierarchiam C(rlcstein et Ecclesiasticam.
Elicius Ep. Noviomcnsis j· 639. Tract, de Rectitudine Catholica conversa­
tionis, cum aliquot homiliis.
Dorotheus cir. an. 660. Dissertationes 24. Ethicas et Ascelicas.
Marculfls t ii. an. 660. LL. 2. Formularum Ecclesiasticarum.
Cummianus f 661. L. de Pcrnilentiarum mensura, et Epistolam Paschalem.
Andreas (’.retensus {· 680. Ilomilias 17. et Triodia 9, in Festa et Sanctos;
Iambos Eucharisticos; computum Paschalem.

. r. -· · "
■r. -?·■♦

r/
»r

Notitia scriptorum

ecclesiasticorum.

42?!

Aponus cir. an. 680. LL. G. Commentar, in Cantica.
Joannes Ep. Tliessalon. cir. an. 680. Orationes in Dormitionem JJciparœ,
cl in mulieres unguenta ferentes ; Hymnos ad Deum ct Sanctos.
Theodorus Ep. Canluai iensis f 690. PœnitenUale.
Jvlianls Ep. Toletanus, dictus Pomerius, j· 690 Commentar, in Nahum;
Libros 2. Άννιχειιχενων seu anlilogidrum Scriptura1, 3. Prognosticorum futuri
sccnli, 3. de Adventu Messiœ cont. Judreos; Appendicem ad Jldcfonsi catalo­
gum.
CnEscoNius Ep. Afer. cir. an. 690. Breviarium Canonum, cl Concordiam
seu librum Canonum.
Valeriis Abb. f 693. præter vitas, miracula el revelationes, L. de vana
stculi sapientia, et L. de Institutione vitee nome.
Mutila vel perdita Eusebii Ep. Thcssal. LL. cont. Aphtharlodocitas ; Tiieoimisii Confutatio Testimoniorum cont. Resurrectionem camis; Joannis Hispani
Libel, de calculo Paschalis ; Trojani Chronicon compendiosum.
SECULUM Vili.

Item in agro Anglire Dunelmcnsi an. G72. nalus, ah anno retatis 7ran in
monasteriis Wennuthano ct Gcrviconsi, prreler pietalcin, linguarum peritia
cl optimarum scientiarum insigniter instructus, adolevit, vixit, consenuit.
An. 691. Diaconus, au. 702. Presbyter creatus, legendo, orando , scribendo
omnem vitam consumpsit, an. 735. mortuus. Omissis Philosophicis ct Gram­
maticis. inter Opera ad eruditionem sacram pertinentia prrecipue recensen­
tur: Explanationes /n Pentateuchum, Libros Regum, Esdram, Tobtam, Job,
Proverbia, Cantica, cl totum Testam, nonum: Libri de Rerum natura; de
Temporum ratione; de se.v relatibus mundi; de supputatione temporum
S. Scriptura·; de Nominibus Hebr. el Grrecisin Scriptura occurrentibus; de
Schematibus Scriptura·; de tropis ejusdem; de Opere se.v dierum; de Arca
N<e; de Tabernaculo, Vasis et Vestibus sacerdotalibus ; de Templo Salomonis;
de Situ Jerusalem et locorum sanctorum·, de nominibus locorum in Actis A post,
«•currentium: Homii.l-ec/c Tempore 33. Æstivales, 15. Hyemalcs,22. Quadragcsimales; de Sanctis 31 .Estivales, 19 Hyemales; ad Populum varii : Com­
mentarii in LL. Boetii de Trinitate: de Muliere forti; de Passione et Verbis
Christi; de Officiis; de Remediis peccatorum: Martyroi.ogil’m tum Prosaicum
Ium Metricum; Libri 5. Historia· Ecclesia- Anglicana·; aliquot de computo et
ratione calculi : Hymni, Biographire cl Epistola: plures. Dictus est Venera·
bilitvb doclrinre el virtutum merita, usus stylo claro cl facili, sine elegantia
lumen cl elevatione. Editio Colonire 1688.
Joannes Damascenis a Damasco, ubi cir. an. G76. nascebatur, dictus, scien­
tiis optimis a Cosina Italo egregie imbutus, apud Saracenorum Principem
Consilio praesidebat, donec Leonis Iconomachi perfida arte permotus, cir.
mi. 728. aula relicta. Hierosolymam profedus, ibique consecratus Presbyter
in tauram S. Sabre secederet. His pietatis exercitiis el defendendre contra sui
< priorum temporum hæreses fidei deditus, cir. au. 769. obdormivit in
Domino. Scripta in hoc secessu sunt : Lilini L de Eide orihodoj a ; Opus ParalIctorum, seu collectanea Scriptura' et Patrum in locoscomiuimes digesta ; de
Haraibui, seu catalogus omnium hreresum ; contra Manicha'os ; contra Nes-

Hr.
t’tt ι
V <»

ιΜ*Χ·<

424

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

torianos; de Natura Christi composita cont. Acephalos; de duabus Chriiti
voluntatibus et operationibus; Disceptatio Christiani et Saraceni; de Rmiitrectione et Paradiso; Institutiones de decretis et placitis; de Dialectica : Op­
tion es 3. de sacris imaginibus; 3. de Nativitate Deipara; 2. de Dormition'
β. Γ. ; Quomodo ad imaginem Dei simus creati? de Transfiguratione Domini;
de Sabbato sancto ; ile Die judicii: Epistolæ de Trisagio; de Corpore et San­
guine Christi; Carmina ct Cantica de Nativitate, Epiphania, Transfigura­
tione et .Ascensione Christi ; de Pentecoste, Annuntiatione Deiparœ etc. Doc­
trina1 ac eruditionis^ præsertim Théologie®, famam nemo, cui sanum cd
synciput, Joanni, judice Caveo, negabit. Stylus in multis est scholasticus.
Editio Michaelis leQuien Parisiis 1712.
Adelelmus Ep. Schirburnensis 7 709. scripsit L. de laude virginitatis,
œnigmata et opuscula metrica,
Cosmas Ep. Maj u mensis cir. an 730. Hymnos 13. in Festa anni; Enarra­
tionem metricam in Psalmos.
Egbertus Ep. Eboracensis cir. an. 732. Excerpta ex Patribus ; Pœnitentiale seu Constitutiones Ecclesiasticas.
Acca Monach. Angliis 7 710. de Ecclesiasticis Chori Officiis ; Carmina ;
Epistolas.
Germanes Pair. Constantinopolitanus -f* 740. Tract, de Cone. Œcumenicü;
Apologiam pro Gregorio Nysseno; llomilias ct Epistolas.
FredegARit'S cir. an. 740. Chronicon de gestis Francorum; Collectanea Chronologica.
Cutubertus cir. an. 740. L. de vita et obitu λ en. Bedæ; L. Epistolarum.
Gregorius III. R. P. f 741. prater Epist., Excerpta ex Patribus ct Canoni­
bus; de criminibus et horum remediis.
Anastâsius Abb. Palœstinus cir. an. 741. L. cont. Judœos.
PiRMiNtscir. an. 750. Libel, de singulis libris Canonicis.
Bonifaciüs Archiep. Moguntinus f 754. L. de fidei unitate; Statuta; Biographias et Epistolas.
Isidores Ep. Pacensis cir. an. 751. Chronicon Hispaniae.
Flores Mon. cir. an. 750. Gesta et passiones Martyrum, seu Martyrologium
Bcdæ continuatum.
ChrodegangusEp. Mctensis 7 700. Begulam pro Clericis.
Ambrosius Autpertus f 778. Lib. 10. Commentar, in Apocalypsin.
Pavels Warnefridi filius cir. an. 780. Libros 21. Historiœ miscellanea
6. Historiœ Longobardorum ; 4. vitœ S. \Gregorii; Homilias ex Patribus dis­
positas pro toto anno ; Excerpta, Hymnos ct Epistolas.
Etherius et Beatus Ep. cir. an. 784. LL. 2. de Adoptione Filii Dei cont.
Elipanduin.
Adrianus 11. P. R. t 795. prater epist., Libellum Libris Carolinis opposi­
tum.
Paulines Ep. Aquileiensis f 804. Libros3. adv. Felicem Urgelitanum: Life
Trinitate cont. Elipandum; 1. de salutaribus Documentis.
Flaccus Alcvinus vel Albinis f 801. prater Philosophica et humaniora.
Commentaria in Genesin, Ecclesiasten ct Cantica: Enchiridion in Psalmos; L.
de usu Psalmorum; LL. 7. Commentar, in Evang. Joannis: Libros 3. de Fide
Trinitatis,cum QQ. de eadem; 2. de Incarnatione: Breviarium eunt. Ariane?;

ΧΟΓΙΤίΑ SCRÎPTORÜM ECCLESIASTICORUM.

423

Lib. 7. coni. Felicem Urge!.; 2. cont. Elipandum; L. Sacramentorum f de
divinis Officiis ; de Ratione an inice ; de virtutibus ct vitiis: Homilias, Biogra­
phies, Poemata, Epistolas varii generis.
Carolus M. Imp. j 81 4. Epistolas pl ures cl Capitula de re Ecclesias­
tica. Capitulare prolixum seu Libri 4. Carolini dicti, perperam illi adseribuiitnr.
SECULUM IX.

Leidratus Arch. Lugdunensis f 814. scripsit L. de Sacramento Raptismi,
et Epist. de ejusdem Ritibus.
Isidores Mercator vel Peccator, ante an. 814., quo Riculphus Arch. Mogiuitinus obiit, Collectionem Canonum cum Decretalibus, magnam partem
spuriis.
Theophanes Isaacius t 818. Chronographiam et Canonem Epinicium.
Theodulphus Ep. Aurelianensis f 821. L. de Spiritu S.; de ordine et ratione
rituum baptismi; Capitula 46. ad Presbyteros; LL. 6. Carminum.
Benedictus J nan tensis f 821. Codicem et Concordiam Regularum; L. Parœneticum ex Patribus; Modum Pernitentiarum.
Smaragdus Abb. circa an. 824. Post illam in Evangclia, et Epistolas officii di­
vini; I lain regiam et Diadema Monachorum : Acta Collationis Rom. de Pro­
cessione Spir. S.
Theodorus Studites f 826. Sermones calecheticos, et Calechesin parcam;
Orationes in cultum Crucis et Imaginum ; Encomia Sanctorum ; Testamen­
tum ad Discipulos; Epistolas et Hymnos.
Nicephoros Pair. Constanlinopolitanus -f 828. Chronologiam tripartitam;
Breviarium historiœ; Opuscula 4. cont. Iconomachos; Canones breviculos 17.,
alios 37.
Sergius Historiam invectivam cont. Iconomachos an. 828. finitam.
Amalarius Diae. .Nolensis circa an. 830. Libros de Officiis divinis, de ordine
Antiphonarii; Eclogam in canonem Missce; Institutionem Clericorum.
Halitgarus Ep. Cameracensis f 831. LL. de vitiis et virtutibus, de pec­
catorum remediis, et ordine Pœnitentiœ.
Dingai.us Parisiensis cir. an. 832. Responsiones cont. Claudii Taurinens. ;
Sententias de cultu imaginum.
Ansegisus Abb. f 833. Libros 4. Capitularium Caroli M. de Re Ecclesias-·
tica.
Theodorus Graphs ψ 833. Disputationem de imaginibus; Lib. de Fide or­
thodoxa cont. Iconomachos.
Eginrardus circa an. 855. Libel, de adoranda Cruce; LL. L de miraculis
ilarcelliniet Petri; Annales Pipini, Caroli el Ludovici ; Vitam Caroli Magni;
Epistolas.
Agorardus Arch. Lugdun. γ 840. Libros de divinis sententiis; de Picturis
tl Imaginibus ; de Judaicis superstitionibus; de intelligentia Judcvorum; de
Baptismo mancipiorum Judaicorum : contra legem Guntobardi ; cont. objec­
tiones Fridegisi: cont. libros Amalarii de Dispensatione Ecclesiastica ; de
comparatione regiminis Ecclesiastici ct Politici; de divina Psalmodia; de
correctione Antiphonarii : Epistolas et Poemata.
i.

27

)
•ί

426

&

l'E PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

iliuuixus Aid». f842. Areopagitica seu de gestis, passione el scriptisbh».
nysii Areopagita:.
« I
Georgius Hamartolvs Historiam dogmaticam ad an. 842. perductant.
Jonas Ep. Aurelianensis ■}· 8-43. Libros 3. adv. Claudii Taurinensis .Ipologelicum; 3. de Institutione Laicorum; I. de Institutione Regia.
Methodius Confesser f 847. Canones Pœnilentiales : Orationes; Encomia
Sanctorum.
Walafridus Strabo f 849. Glossam ordinariam inS. Scripturam ; tb offi­
ciis divinis : Biographias; Poemata.
Michael Syncellus ante med. Sec. L. de orthodoxa Fide.
Anulo Arch. Lugdun. cir. med. See. Libros cont. Judœos; de Gratia,
Prœscientia, Prœdest i natione et libero arbitrio; de iisdem Capitula a
S. Augustino : Epistolas ad Gotteschalcum, ad Theobaldum Lingoniensem.
PaschasivsRadbertus t S'il. Commentar, in Psalmum 4-4, Threnos, Evan­
gelium Matthœi; L. de Sacramento Corporis et Sanguinis Domini; Epi$lul.
de iisdem : Biographias.
Floris Diae. Lugdun. cir. an. 852. Commentar, in epist. Pauli ct Canontm
J/iwa? ; L. de Prœdest i natione cont. errores Scoti ; Collectionem tum ex Legi
bus ct Canonibus, tum ex dictis Patrum.
Freculphus Ep. Lnxoviensis y 833. Chronicon bipartitum.
H.wMoEp. Halberstadianus t 853. Commentar, in Psalmos, Isaiam, epist.
Pauli, Apocalypsin : Libros 10. Histor. Ecclesiasticos; 3. de amore patrite
coelestis: Tract, de Corpore et Sanguine Christi : Iloinilias in Evanyelia^ominicarum el Festorum.
Rabanus Maurus Arch. Moguntinus ÿ 856. Commentar, in plerosquc V.
et N. Testam, libros; Allegorias in univ. Scripturam : Libros 22. de universo
seu Etymologiarum ; 3. de Institutione Clericorum et Cœremoniis Ecclesite:
3. de Disciplina Ecclesiastica; 3. de videndo Deo. Puritate cordis et Poeniten­
tia ; 1. Pœnitentium ; de Sacramentis, ordinibus ct cestibus sacris ; de consan­
guineorum nuptiis et magorum prœstigiis ; de computo: Tractatus dcsignis
Nativitatis Domini ; de ortu, cita et moribus Antichrist i ; de Reverentia (ilio­
rum erga parentes; de Chorepiscopis : Ilomilias 152. sup. Evangcliaa Nativi­
tate Christi ad Pentecosten, præter alias singulares Epistolas : Poemata.
Angelomus cir. an. 856. Stromata in LL. Regum et Cantica.
Eulogies Arch. Toletan. j- 859. LL. 3. de Mart. Cordubensibus; Apologeti­
cum pro Martyribus ; Exhortationem ad Martyrium; Epistolas.
Lupus Servatis Mon. Ferrariensis y 861- L. de tribus QQ. scii, de lib.
arbitrio, prædestinatione ct taxatione Sanguinis Christi; Collectaneum de
iisdem, cum aliquot Epistolis.
Prudentiis Ep. Trecens. seu Tricassinusf 8G1. Tract, dp Prædestinatione
cont. Joan. Scolum; Collectaneum de tribus epistolis ; adversus Capitula Carisiaca.
/Eneas natione Gallus an. 868. L. adv. objectiones Græcorum.
Petrus Siculus cir. an. 870. Historiam de Ortu , Progressu. Occasu Mani­
chaeorum.
Ratraxnus vel Bertramus an. 870. superstes, Libros 6. cont. Grœcos; 2. de
Pradesh natione; 1. de Partu l irginis; 1. de Corpore et Sanguine Christi.
Remigiis Arch. Lugdun. > post an. 873. L. dp tribus Episcoporum epislo-

NOTITIA SCRIPTORUM ECCLESIASTICORUM.

427

lis; Libel. de tenenda Scripturæ veritate, et sedanda Patrum auctoritate ;
Absolutionem Quœstionis de generali damnatione Adæ, et speciali ereptione
electorum.
AooEp. Viennensis t 875. Breviarium Chronicorum; Marlyrologium.
Vslardus cir. an. 876. Martyrologium.
Isaac Diae. Laudunensis an. 878. superstes, Collectionem Canonum.
Theodorus Abucara cir. an. 880. Dialogos, Dissertationes, Disputationes
el Solutiones Quwstionum contio versarum cum Judæis, Saracenis, Origenislis, Xestorianis, Manichæis, Theopaschitis, et aliis flœreticis.
Hincmarus Arch. Remensis f 882. L. de Prædestinatione Dei et lib. arbi­
trio; Collectionem testimoniorum de una et non trina Deitate; L. de Divortio
Lotharii et Teutbergce; Capitula 65. pro Clericis; Opuscula 3. cont. Ilincmartim Laudunensem; Epistolas plurimas varii argumenti.
Bertharius Abb. t 884. Iloinilias et Versus.
Nicetas David cir. an. S85. Encomia Apostolorum el Orationes sacras.
Anastasils Rom. Bibliotiiecarius’ f 887. Historiam Ecclesiasticam ; Col­
lectanea spectantium ad historiam Monothelismi ; Relationem Disputationis
S. Maximi cum Theodosio, et motionis contra Sanctum in Secretario Princi­
pis factae; Acta Concilii generalis 7* et 8' ; Biographias et aliorum epistolas.
Herembertus Chronicon Longobardorum ad an. 888. perductum.
Photils Patr. Conslantinopolitanus 7 891. Bibliothecam litterariam; Noowanonem seu Legum et Canonum conciliationem ; L. de voluntatibus in
Christo gnomic is ; Libel, de Synodis ; Dissertationes 6. de Divinitate et Incar­
natione; Epistolas multas.
Avxilius cir. an. 894. LL. de Ordinationibus Formosi.
Remigics Antissiodor. t cir. an. 900. Commentar, in Psalmos, Prophetas
minores, Epp. Pauli ; Expositionem Missœ.
SECÜLÜM X.

Regino Prumiensis f 908. scripsit’ Chronicon ; LL. 2. de Disciplinis Eccle­
siasticis ac Religione Christiana.
Herve vs Arch. Remensis j* 922. Constitutum Pænitentiale.
Leontius Byzantinus cir. an. 922. LL. 4. Chronographice.
HippolytusTheban, cir. an. 933. Syntagma Chronicum.
Ememus Ægyptius Annales ab O. C. ad an. 940. usque.
Simeon Metaphrastes f 942. Citas Sanctorum, inter quas Leo Allatius
lanium 122. genuinas decernit, ct designat ; Orationes 24. de muribus; Poe­
mata 6. ; Epistolas 5.
Odo Cluniacensis j- 942. Libros 35. Moralium in Job ; 3. Collationum ;
■I. VitceS. Geraldi ; Sermones et Tractatus dc Sanctis; Chronicon succine·· Ium; Hymnos, Antiphonas et Versus.
Theodorus Dophnopates cir. an 950. Apanlismata seu Flosculos aut Sermo­
nes ex S. Chrysostomo decerptos.
Constantinus Porphprogenitus -J- 959. Narrationem de imagine Christi
Agabaro missa ; Pandectas Historicas et Politicas; L. dc administrando Impe­
rio etc.

5

ή> · Λ

•12$

bE PRINCIPIIS ADJVVANTIRItS.

Αττο Ep. Vercellensis f post an. 9(it). Capitulare Vercellense; L. de Pren­
suris Ecclesiasticis ; Sermones el episl. varias,
Iù.oiioahols t 9GG. Chronicon rerum inter Francos gestarum; LL. 4. Ilio
torice Eccles. Remensis.
I.viitranim s t post an. 970. LL. G. Historice rernm suo tempore gestarim).
Ratuerhs Ep. Veronensis f 973. Γυ/mncn perpendiculorum seu de con­
temptu Canonum; Apologias sui ipsius; Itinerarium el discordiam cum suit
Clericis, sermones et episl. aliquot.
Etheiaerucs LL. 4. Historia' ad an. 97 i. perductas
Suidas cir. an. 980. Lexicon, sers iens Theologia1 et Hisloriie.
Rosam oa, Monialis Gandersheimcnsis, cir. an. 980, Historiam Olton is netricam; Historias 8.; Cumani ias G. sacras.
Di xstam s Arch, ('.antuariensis {· 988. Concordiam Regularum Canonica­
rum.
u I
Fvlcvinus f 990. Chronicon Lauhiensc.
PiLCRiMis seu Peregrines Ep. Launacensis j· 993. Symbolum.
Nicon j- 998. Libel. de Religione Armenurum.
Moses Barcepha Ep. cir. finem Seculi I.I.. 3. de Paradiso.
Olympiodorvs cir. tin. See. Commentar, in Jubumet Ecclesiastem
CEci menu s an. hujus Secnli incerto Commentar, in Actus Apost., epist.
Pauli ct Canonicas.
Elericvs Abb. f 1003. Tract, de Γ. et .V. Testam.; Horn. Paschalem de
Corp, et Sang. Christi.
Gerbertvs, postea Syi.vesterh, f 1003. Sermon, de Informatione Episco­
porum ; Epistolas.
SECULÜM XI.

Petris Damiani, a Damiano Fratre, quem patris loco habuit, sic compella­
tus, Ravcnnæ an. 1000. oriundus, ob virtutis doclrinæque in Monasterio
comparat# famam ad splendidas Episcopatus et Cardinalatus dignitates evec­
tus, ad summa etiam negotia in Italiam, Galliam et Germaniam Legatus
Pontificis missus, pro puritate religionis et Ecclesiæ disciplina contra Cle­
ricos Simoniacos cl incontinentes non minus quam Laicos consanguineis
nubentes strenue ac feliciter laboravit : operæ præmium capturus an 1072.
abiit incudum. Præter 8. Libros epistolarum, ct sermones historiasque sacras,
scripsit illustria varii argumenti Ori sci i.a sevaginla. E\ his commemorasse
sufficiat, Expositionem mysticam Lib. Genesis; de Ægypti plagis ct deca­
logo; de Hebraeorum mansionibus; de Dirina omnipotentia ; dc Processione
S. S/ι.; de fide Catholica ; de Sacramentis per impios administratis; de Xodtsimis ct Antichristo; cont. Judivos; de Quadragesima ; de Jejunio Sabbati; de
celebrandis Vigiliis; dc horis Canonicis; de (’adibatu Sacerdotum; de communi
vita Clericorum; cont. Clericos Regulares proprietarios ; de perfectione Mona­
chorum; pro Monachis cont. Canonicos; dc parentela1 et cognationis gradibus;
de tempore celebrandi nuptias; de bono suffragiorum etc. Alexander II. pro
legatione missum hoc prosecutus est elogio : « Talem vobis virum destinare
curavimus, quo post nos major in Kom. Ecclesia mm habetur, qui noster
est oculus el Apostolic# sedis immobile firmamentum. » Stylus ea alate
haud inelegans. Editio Constantini Syracusani Veneta 17U.

if

—- W

NOTITIA SCRIPTORUM ECCLESIASTICORUM.

429

I.anfrancus, natione Italus, patria Papicnsis, Bofionire litteris imbutus,
urtiilibiis in Galliæ monasterio Beccensi excultus, Canliiarin· in Anglia ad
Archiépiscopal utn an. 1070. promotus, pro iidei integritate cir. med. Sec.
contra Bcrongarinm, pro suffi Ecclesia· juribus post Præsulalum susceptum
contra Archiep. Eboraccusem, pro disciplina Ecclesiastica per omnem vitam
contra varios, victor ubique certavit an. 1089. incœlis coronatus. Exstant ex
ejus Scriptis Commentar. in epp. Pauli cum Glossa interlineari; Libel, de
Corpore et Sanguine Domini cont. Berengarium; de celanda confessione; An­
notationes in Cassiani collationes; Decreta:pro Ord. S. Benedicti; Sermones
et Epistula· varii argumenti. Sua illum retas ut magnum sanctitate el doc­
trina Piwsiilem, prresens etiam ut Theologia· praeformatorum veneratur.
Stylus planus el dialectices amans. Editio Luere Dacherii Veneta 1745.
SiMONirs cir. an. 1005. scripsit Historiam Francorum.
Leo Grammaticus Chronographiam Graecorum an. 10I3. terminatam.
HiTMAius Ep. Marburgensis j· 1018. Chronicon Impp. Saxonmn.
Burcardus Ep. Wornialiensis ·{· 1025, Volumen Decretorum seu Collectio­
nem Canonicam.
IIeric.erus Lobiensis j· 1027. L. de Corp, et Sang. Domini·, Dial, de Disso­
nantia Ecclesiæ.
lïi üERTis Ep. Carnotensis j· 1028. Sermones, Canones, Epistolas.
Apejiaris Chronicon Francorum ad an. 1029. perdudum.
Stmeon Constanlinopolitanus, dictus junior vel Theologus cir. an. 1030.
Orationes 33. de Fide el moribus; Capitula 228; Moralia practica et Theolo­
gica.
ErsTATiiics an 1033. Commentar, de duobus consobrinis.
Nn.es Doxopatrius cir. an. 1043. L. de Patriarcharum sedibus.
GlaberBadulphus LL. 5. Historiarum an. 1045. linitos.
Berno Augiensis f 1045. L. de officio Missa·.
Brlno Ep. Wirceburgensis j· 1045. Commentar, in Psalmos, in Cantica V.
cIN. Testamenti ; in Symbola Apostolorum, Ambrosii, Alhanasii.
Oniu) Cluniacensisf 1048. Statutum de Defunctis; Sermones et Epistolas.
Apeldanis cir. an. 1049. L. de veritate Corp, et Sang, in Eucharistia.
HccoEp. Lingoniensis cir. med. Sec. L. de Corp, cl Sang. Domini.
David Maronita an 1053. Tr. dc Sectis et Opinionibus Orientalium.
Hermannus Contracti s f 1054. Chronicon de sex mundi relatibus.
Georgius Cedrenus Annales ad an. 1057. perductos.
Joannes Xipiiii.inus an. 1057. Epitomen historicam.
IliMBHRTUS Cardin, f 1004. L. cont. calumnias Mich. Cerularii; Itefutationem NiccUe Pectorali; Delationem gestorum a Horn. Legatis.
Durandus cir. an. 1070. Tr. de Corp, et Sang, Christi.
Willemabus cir. an. 1070. Pharaphrasin geminam in Cantica.
Adamis Breinensis Ilistor. Ecclesiasticam ad an. 1072. perductam.
Sawona Gazensis cir. an. 1074. Libel, pro Transsubstantiatiune. .
Theopuinis f 1075. Libel, de Corp, et Sang. Domini.
Lambertus Schaffnaburgensis Ilistor. Ecclesiasticam ad an. 1077. pro­
vectam.
Theophtlactus Arch. Archidiensis an. 1077. superstes, Commentar, tn

:

'

η

430

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

Evangelia, Actus Apostolorum, Epistolas Pauli, Prophetas minores; boli,
tutionem Regiam ; Orat, de adoratione crucis ; Epistolas 75.
Joanneunis t 1078. Libellum Precum, ex Patribus excerptum.
Alueiucus Cardin, cir. an. 1079. LL. de Corp. Domini, de Virginitate Dei­
para; Dictaminum et salutationum; Hymnos de Mysteriis aut Sanctis.
Guitmvndus-fr 1080. LL. 3. de veritate corp, et sang. Domini; Confessionem
de Trinitate et Humanitate. Christi.
Micuael Pselli s cir. an. 1080. commentar, in Cantica prosaicum et metri­
cum; Libel, de 7. Synod, œcumenicis; Capita de Trinitate el persona Christi;
Dial, de operatione Dœmonum.
Joannes Cvropalates Historiam rerum in Oriente usque ad an. 1681. ges­
tarum.
Marianus Scotis Chronicon ad an. 1083. pertingens.
Alphanus Ep. Salernitanus f 1086. Confessionem metricam; Hymnos di
Sanetis.
Berengarius 7 1088. formulas fidei 1res, seu Retractationes suæ hæresis.
ÂNSELMcsEp. Lucensis f 1088. LL. 2. cont. Guibertum Antipapam; Col­
lectanea seu sententias pro immunitate Ecclesiastica.
BoNirics-J· 1089. Paradisum Auguslinianum seu epitomen operumelsen­
tentiarum S. Aug.; Syntagma decretorum Ecclesiasticorum.
Joannes Antiochenus cir. an. 1090. Eclogas Ascelicas.
Petrus Constanlinupolitanus cir. an. 1092. Responsa brevia ad diversos
casus.
Philippus Solitarius cir. an. 1095. Regulam fidei et vitee Christiana, per
dialogum animam inter ct carnem.
Raymundus de Ageles cir. fin. Secui. Hislor. Hierosolymitanam.
Bertholdus Historiam coaevam ad an. 1100. protractam.
Bruno Fund. Carthusianorum t 1101. Expositionem in Psalmos, epp. Pauli;
Libros de Laudibus Ecclesiæ, de ornamentis ejusdem, de Novis; Sermones in
festa Christi et Deiparœ, de Martyribus, de Confessoribus, de S. Michaele,dt
contemptu mundi; Confessionem fidei et Epistolas.
SECULUM ΧΠ.
ΛΛ>ΐ .

·«A

Ansel.mus Archiep. Cantuariensis, Auguste in Alpibus an. 1033. natus,
ex Beccensi post Lanfrancum Priore, ac dein Abbate, ArchipræsulAngliæ
an. 1093. creatus, pro ccelibatu contra Clericos incontinentes, pro Ecclesias­
tico jure contra Regem suum Investituras usurpantem, pro fidei doctrina
contra Cnecos Spiritus S. processionem mutilantes, multa dixit, scripsit,
fecit, tulitque, dum rebus ubique ad felicem exitum perductis, finem vite
beatum an. 1109. consequeretur. Exstant ab eo Monolog ium; Prosologium; Apo­
logeticum cont. Insipientem; Dialogi de veritate; de libero arbitrio; de casu
Diaboli : Libri 1. de fide seu incarnatione Verbi: 2. Cur Deus homo? I. ile
processione Sp. S.; 1. de Conceptu Vrginali et peccato originali ; 1. de Con­
cordia prœscientiœ, prœdestinationis et gratiœcum libertate ; Ï. de Sacramen­
torum diversitate et Corp, et Sang. Domini; 1. de tribus JVallerani quaestio­
nibus, præsertim de azymo et fermentato; 10. Meditationum; Homiliœ; Ora­
tiones, Hymni varii ; LL. 3. epistolarum. Prater cætera elogia dum Anselmo

NOTITIA SCRIPTORUM ECCLtSUSTlCORUM:

431

iwiani oiiæie docli tribuit Malmeshuriensis, eum inter Latinos Theologiæ
Scholasticae auctorem designat. Stylus ejusdem rnctaphysicus potius, qiiàm
dialecticus aut oratorius apparet. Editio Gabrielis Gerberon; Parisiis 1721.
Bernardus an. 1091. mundum, an. 1113. Monasterium Cisterciense ingres­
sus, bicunio post Claravallensi coenobio Abbas datur. Apud summos imosque
perfecit plurima, sive ad fidei veritatem luendam, sive ad unitatem Ecclesiæ
redintegrandam, sive ad sanctitatem ct disciplinam in omni hominum genere
conservandam aut reparandam : quas ob res susceptis profectionibus frequenlissimis, habitis collationibus aut disceptationibus, editis apologiis et
institutionibus exhaustus an. 1133. meritis plenus obiit. Habentur ab illo
Sermones 86. in 3. priora cap. Canticarum; 17. in Psalmum 90um, plurimi
in Dominicas et Pesta per annum; 111. de diversis; Libri 5. de Considera­
tione; Tractatus de erroribus Petri Abaillardi; de Gratia et libero arbitrio,
de Quæstionibus ab Hugone propositis; de diligendo Deo; de contemptu mundi;
d? gradibus humilitatis et superbiœ; de moribus ct officio Episcoporum, de
conversione ad Clericos, de prœcepto et dispensatione ad Monachos; Apologia
de vita cl moribus Religiosorum; Formulaprivalte confessionis; vita ct res
gesta S. Malachiœ, cum Sermone de eodem; Epistolarum centuriæ 1res et
amplius. Communi omnium judicio Paler fuit et Doctor mellifluus; Stylus
ScRipturæverbis potius quam Scriptoris concinnatus. Editio Joannis Mabillon;
Veronæl726.
Franco cir. an. 1111. scripsit LL. 12. de gratia Dei.
OuoAbb.Tornaccnsis ·}· 1113. LL. de myster. Incarnationis; cont. Leonem
Judamm; de peccato originali; de blasphemia in Sp. S.; Expositionem Canonis
Hissa.
Sigebertus Gcmblacensis y 1113. Chronicon ; L. de scriptoribus Ecclesias­
ticis.
Gislebertls t Illi. L. de Fide cont. Judæos.
IvoEp. Carnolcn. f 1H5. L. Decretorum ; Panormiam ; Serm. el epp.
Επηυμιus Zigabenus cir. an. 111G. præter Commentarios Panopliam fidei
cont. hæreses.
Michael Glaças Annales an. 1118. finientes : sub idem tempus
Mcephorus Bryenmus, Anna Commena, ct Joan. Zonaras suas historias.
Nicetvs Byzantiuscir. an. 1120. Apologiam pro Cone. Chalcedonensi cont.
Armenos.
An.Nvi.pnrs f 1124. libel, de Incestis nuptiis: solutiones QQ. de corp, et
wng. Christi.
GuibertusAbb. f 1124. LL. 10. Moralium. in Job; 3. de Pignoribus Sanctorum. 1. de Incarnatione; 1. de Virginitate ; 1. de laude B. M.; epist. de
urilate Dominici corporis.
Stephanus Ep. Auguslodun. an. 1129. abdic. L. de Sacram. Altaris illucqne pertinentibus.
Alt,eruscire. an. 1130. LL. de corp, et sang. Domini; de misericordia et
i justitia.
Honorus Auguslodun. cogn. solitarius cire. an. 1131. L. de Luminaribus
I agnis seu descriptoribus Ecclesiasticis; Inevitabile,sen de praedestinatione
I et lib. arbiti*.; Gemmam animer, seu de Officio Missae; Libel, de Ha resibus;
Striem Pontificum : Synopsin mundi: Elucidarium.

u ·_Α —

432

l>E PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS,

RupErtus Abb. Tuitiensis f 1135. Commentar, in utr. Test, sen LL. 11
Trinitate; in Proph. minores; in Job ; in Ecclesiasten; in Cantica; in Erm·.
Joannis; in Apocalypsin; Libros 8. de liege David ; 13. de gloria Filii hm·.
nis ; 9. de gloria Trinitatis et processionne Sp. S. ; 13. de Victoria Verbi Dei;
12. de Div. Officiis; 3. Dialogorum Judœi et Christiani; 2. de morte; I. dr
Omnipotentia: 1. de voluntate Dei ; 1. de læsione virginitatis.
Hildebertus de Lavardinof ! 136. Poema de concordia V. et N. Tttlammii.
tum. V. ct
Sacrificii ; Prosa de Natali Domini ; Sermo Synodicus.
Rodulfus Abb. S. Trudonis f 1138. collectionem decretorum; LL. 5. cont.
Simonîacos.
Gillebertus f 1139. libel, de statu Ecclesiæ.
Hugo a S. Victore "f 1140. Annotationes. in scripturam cl scriptore sacrox
allegorias in V. et N. Testam. ; excerptiones et commentaria in plure Scripturæ libros; summam sententiarum, cum aliis ad scripturam vel Theologiam
spectantibus.
’
Ordericus Vitalis LL. histor. Ecclesiasticæ 1142. fînitæ.
Otto Ep. Frisingensis Chron. an. 1146. desinens.
Malachias Ep. Armachanus f 1148., ut fertur, Prophetiam de futuris Bm.
Pontificibus.
’ *
Robertas Pullus^ 1150. LL. 8. Sententiarum de Trinitate.
Constantinus Harmenopulus cire.an. 1130. L. desectis hæreticis ; epilown
sacrorum Canonum.
Gratianus Bonon. an. 1151. Collectanea decretorum canonicorum, sen
concordant iam discordantium canonum.
SuGERiusy 1133. libel. de consecratione Ecclesiæ ; Constitutiones; Testa­
mentum.
Wilhelmus Claravallensis cir. an. 1133. præter Comment, ct Ascetica !/>*culum et ænigma fulci; Disputationem cont. Abaillardum; L. de erroribu
Guilielmi de Conchis; L. de Sacr. Altaris.
Anselmus Ep. Havclsbergensis γ 1154. Dialogos 3. cont. Græcos.
Petrus Mu ritius cogn. venerabilis y 1136. Tractatus cont. Judæos; cout.
Petrobusianos ; cont. hœreses et sectam Saracenorum.
Ecbertus Schœnaugiensis cir. an. 1160, Sermones cont. Catharos.
Arnolous Carnotensis an. 1162. superstes, Tractatus de opere 6. dierum,
dei. verbis Christi, de cardinalibus Christi virtutibus.
Petrus Lombardes Ep. Parisiicnsis t 1164. Libros 4. Sententiarum, seu
summam Theologia? ex Patribus methodo Scholastica digestam; Glossas in
psalmos ; Collectanea in epp. Pauli.
Hugo Ep. Rolhomag. t 1164. Libros 3. de hæresibus ; 3. de memoria dog­
matum; 3. de officiis et ministris Ecclesiæ.
Pelagius Ep. Ovetensis Chronicon universale ad an. 1170. pertingens.
Joannes Cornubicnsis cir. an. 1170. Eulogiam seu de Philosophia'et liæresibus; Summam dc Eucharistia ct ordinibus missæ.
Theorianus cir. an. 1170. dialogum ; quo dogma Cone. Chalccdonensisauc­
toritate Patrum stabilitur.
Richardes a S. Victore j 1173. Libros 6. de Trinitate; l.de tribus personis;
1. de Incarnatione ; 2. de Einmanucte ; 4. Exceptionum ; I. de potestate ligandi
et solvendi : Explanationes in Canticaet Apocalypsin: Declarationes difiicul-

w
* J" r

NOTITIA SCRIPTORUM

ECCIXSIASTlCbRUM.

talum Scriptui-æ, præsertim de tabernaculo f(ederis; de. differentia sacrificii
Abrahœ et David; de templo Salomonis ; de concordia temporum Regum Juda
ft Israel; de visione el templo Ezechiclis; de comparatione Christi ad florem,
Maria ad virgam; dc superexccllenli baptismo Christi; de Christo posito in
signum ; deSp. S. missione; de Spiritu sancto, amore Patris et Filii; de aliguol dubiis Apostoli : Tractatus dc gemino paschale; de judiciaria potestate in
fine mundi; dcspiritu Idasphemiœ; de gradibus amoris; dcdifferentia peccati
venialis el mortalis.
Hugo Etiieriaxus LL. 3. cont. errores Grœcorum an. 1177. Pontifici oblatos;
Philippus Harvexgius post an. 1180 Commentar, mysticum cl morale in
Cantica : Tractatus dc lapsu primi hominis; dc damnatione Salomonis; de
fomnio Nabuchodonosoris ; de Clericorum dignitate et dotibus : Epistolas, car­
mina, vitas.
Gulielmus Tyrius historiam belli palœstinï ad an. 1180. excurrentem.
Arxulphus Ep. Luxov; 11182. Tr. de schismate pontificio.
Joaxxes Sarisburensis f 1182. Commentar, in epp. Pauli; Polgcraticum,
seu de inigis Curialium et vestigiis Philosophorum.
Axdroxicus Commenüs t 1185. Dial. cont. Judceos.
Godehudus Viterbiens. Chron. universale an. 1186. desinens.
Saxo Grammaticus historiam an. eodem terminatam.
Petrus Cellexsis -f- 1197. L. de conscientia ; Sermones de tempore.
Baldihxus Can tuar. t1192. LL. de commendatione fidei; de Sacram. Altaris.
Petris Comestor f 1198. Historiam Scholasticam seu totius Scripturae.
Petrus Blesexsis f cir. an. 1200. Libros vel Tractatus Instructionis fidei;
descriptoribus sacror. librorum ; cont. perfidiam Judeeorum ; de confessione;
de penitentia injungenda; de institutione Episcopi; dc Eucharistia etc.
Theodorus Balsamox f seq. see. initio Commentar, in canones A postal, et
Conciliorum ; in Nomocanonem ; collectionem canonum etc.
Plqres tum scriptores tum scriptorum lucubrationes nominandi erant, si
instituti ratio Patrum venerationi devota et Theologicae eruditioni intenta
recensere omnes postulasse!. Prioris defectus fecit, ut scriptores hæreticosj
'schismaticos, aut impios passim omitteremus : posterioris autem, ut meros
Ascetaset Epistolographos quidem sobrie, historicos profanos et biographes
[arce. Philosophos autem et Grammaticos rarissime laudaremus; hæc opera
scilicet illis relicta, qui Historiam litterariam univcrsiin prosequuntur.

CAPUT IL
DE THEOLOGIA ET JUR1SPRUDEXT1A.

Geminam hanc disciplinam <1d unum Caput reducimus ; quia, cum .Juris
inscientiam sub titulo duntaxat hic indicamus, sicut utraque ex iisdem
fontibus nascitur, sic neutra, nisi conjuncta, perfectum aut Theologum aut
Jurisperitum constituit. Pncmissa atri usque notitia brevi, dc auctoritate
cuilibet competente, quantum satis est, disseremus.
28

53 i

DE PRINCIPIIS AbJI VAN 1 IBIS.

ABTICCI.fS

I.

Qwonam sit Theologi^ notio et historia.

*·/ ·

224. Nota. Theologia vi nominis idem sonat ac quæcumque de Deo ser­
mocinatio : strictissime sumpta solam de divinitate tractationem significat:
minus stricte, proprie tamen accepta, pro disciplina usurpatur, quæ deDéo
rebusque divinis aut ad illum pertinentibus disserit. Ea, Si solo natura·
lumine ducitur, et principiis naturalibus nititur; naturalis audit, et ad.Melaphysicam spectat : si vero principiis nitatur divinitus revelatis et superni
luminis adjutorio cognitis; supernaturalis est, et sicut per antonomasiam
Theologia dicitur, sic nostra* disquisitionis argumentum constituit. Ad lioc
vero tractandum nihil attinet spectare Theologiam, alleram beatorum, via­
torum alteram, istamque dividere in infusam et acquisitam; cum instituti
nostri ratio sermonem præsentem ad disciplinam in præsenli vita et proprio
studio comparandam satis determinet. Porro istud Theologiæ genus universim d i v idere licet in didacticam seu praeceptivam, et in mysticam seu affecti­
vam ; «piarum ista voluntatem in Deum movet ac dirigit, ideoque Ascesis et
Spiritualis vite magistris propria est; illa vero intellectum cognitionibus divi­
nis imbuit, et hinc Scholarum Doctoribus et sacrae scientiæ magistris com­
petit. Proxima Theologiæ didacticæ divisio in Positivam et Scholasticam
communius quidem statuitur ab omnibus, sed a diversis diversimode expo­
nitur. Juxta aliquos enim Positiva solum occupatur in Theologiæ principiis,
quæ constitutiva diximus, examinandis, asserendis et stabiliendis; Scholas­
tica autem ad alia pleraque Theologiæ principia et objecta etiam extenditur:
juxta alios vero Positiva latius quidem quoad materiam protenditur, fidei
tamen morumque dogmata duntaxat tractat, et ex solis principiis constitu­
tivis ac direclivis deducit ; cum e contrario Scholastica dicatur in abstrusis
solum ac metaphysicis quæstionibus versari, et rationi potissimum human®
ac Philosophia* inniti :a reliquis demum diversitas a sola methodo desumi­
tur, cum juxta hos Positiva oratione sive plana et naturali sive elegantiore
et rhetorica ad sua solum exponenda asserta procedat; Scholastica vera stylo
simplici quidem et aperto, sed conciso ac presso, atque ad leges Dialectica*
strictamque Syllogisticen exacto suas positiones non tantum stabiliat, sed
pugnax etiam vindicet ab oppositis.
Quanquam vero, quæ in Expositionum 34 de utraque, in 2“ de Positiva, et
in t* de Scholastica proferuntur, facile admittamus; acceptionem tamen
Positivœ in l4 nimis adseriptam et mancam censemus: illa autem, quæde
Scholastica 2° loco dicuntur, lanquam vilium aut praeconceptam aliquorum
opinionem falsam repudiamus. Quæ enim, praeter fidei morumque dogmata
certa, subtilius adhuc a germana scholastice pertractantur, ad ipsa hæc dog­
mata aut illustranda, aut firmanda,aut tuenda pertinent; argumenta autem,
si quæ ex Philosophia cl Ratione producuntur, vel contra Infideles principiis
fidei haud acquiescentes, vel tanquam extranea et probabilia, non ad fun­
dandam sed ad juvandam veritatem adjiciuntur ; prout aS. 1’ah* ibus facium
p. 1. q. 1. ostendit. Quare, cum pateat discrimen
inter utramque vel ab extensione vel a methodo duntaxat desumi, divisa

L · xfc

'■'■Ml

THEOLOGIÆ NOTIO ET

HISTORIA.

433

nuper Theologia, quoad substantiam una eademque, aut Positi vo-SchoIaslica
vocari potest; hic autem pro genere proximo Theologiæ, de qua in præsens
agimus, a nobis usurpatur.

225. Dico I. Theologia proprii nominis est disciplina sacra, quæ fidei morumque dogmata, ac veritates illis affines aut eo ordinatas ex principiis sa­
cra scientiæ deducit, rite disponit, stabilit, propugnat. Dicitur 1° Disciplina
sacra tuin ratione subjecti, quod est Deus ; ciirn docente D. Thoma in sacra
doctrina omnia pertractentur sub ratione Dei, vel quia sunt ipse Deus, vel
quia habent ordinem ad Deum ut ad principium vel finem: tum ratione
scopi; qui est cognoscere et amare Deum et Jesum Christum. 2°Fidei morum­
que dogmata, tanquam actus Theologiæ primarios. 3° Veritates affines aut eo
ordinatas ; quæ quamvis actus secundarii sint, ad majorem tamen priorum
elucidationem iirmilatemque serviunt. 4° Ex principiis sacrœ scientiæ dedu­
cit; <Juia primum Theologiæ munus est ea, quæ in Scripturis aut Traditione
abdita continentur, in lucem vehit e tenebris eruere, et quid inde consequens
vel repugnans sit, elicere. 5° Bite disponit; quia secundum munus est inventa
hujusmodi et deducta in unum vehit corpus colligere, collecta in titulos et
quæstiones distribuere, distributa congruo et facili ordine disponere; G° Sta­
bilit; quia tertium munus est, conclusiones dogmaticas juxta et theologicas
omni argumentorum genere munire, explanare, illustrare. 7° Propugnat ;
quia munus quartum est, doctrinam sacram et sanam tueri, atque tum ab
infidelium et haereticorum sive calumniis sive sophismatibus, tum a Catholi­
corum sive errantium sive repugnantium difficultatibus aut tricis liberare
acpraslare immunem. Cujusmodi officia varia adumbravit Augustin. L. 14.
dcTrin. C. 1. Sapientiam, seu rerum divinarum scientiam, illam enuntians,
για fides saluberrima, quæ ad veram beatitudinem ducit, gignitur, nutritur,
defenditur, roboratur : qua scientia non pollent fideles plurimi, quamvis
pjlleant ipsa fide plurimum. Aliud enim est scire tantummodo, quid homo
credere debeat propter adipiscendam vitam beatam: aliud autem scire, quem­
admodum hoc ipsum et piis opituletur, et contra impios defendatur.

226. Dico II. Theologia dupliciter dividitur; I. ratione finis saltem imme­
diati in speculaticam et praclfcam : prior perse terminatur cognitione, et fidem
aut scientiam parit ; conlinetque sub se quæstiones circa Dei naturam, attri­
buta, Trinitatem, Incarnationem, aliaque hujusmodi : posterior ad actionem
tendit, ctmorum informationem aut sacrum exercitium dirigit; atque hinc
circa principia actionum humanarum, regulas moralitatis, Leges, adminis­
trat ionem ct usum Sacramentorum, aliaque ad praxin facientia versatur.
2. Italione materi e ac in partes quasi subjectivas dividitur in Scripluralem,
Dogmaticam, Polemical!». Moralem, et Scholasticam. Scripturalis seu Scripturistica Librorum sacrorum audientiam, numerum, argumentum, Auctores
et Interpretes recenset; sensus varios ac genuinam intclligciiliam scrutatur;
Tersioncm ad fontes, argumentum ad scriptionis qualitates, vim probandi
ad criticos regulas examinat; antilogias conciliat; controversias dissolvit;
«pedantia ad fidem, ad mores, ad jus, ad historiam aliasquC scientias, obser­
vat. Dogmatica ex Verbo Dei scripto aut tradito fidei morumque dogmata ct
alias veritates revelatas eruit, auctoritate Ecclesiæ. Conciliorum, Pontificum

Λ

bk rUlNClPHS adjuvantibus.

t
4

■

ac præserlim Patrum munit el illustrat. Polemica seu Controversa in iisdem
veritatibus adversus tidei aut veritatis hostes propugnandis, istorum autem
erroribus aut quorumcumque propositionibus censuram merentibus confu­
tandis occupatur. Muralis seu Casuistica a principiis generalibus vel prajactis vel præsupposilis ad specialia descendit, indeque prudenti facta appli­
catione particulares materias, quas conscientia? casus vocant, decidit. Scho­
lastica pure talis ex veritatibus revelatis elicit legitimas sanæ doclrinæ
conclusiones, qùæ ad fidei dogmata et morum principia aut illustranda, aut
explicanda, aut firmanda conducunt; eoque extranea rationis et auctoritatis
liumanæ, necnon scientiarum naturalium subsidia non raro adsciscil. Ex bis
Theologia; sive partibus sive speciebus vix ulla jam solitarie tractatur, sed
plerumque mixta in scholis educitur, jam Scripturistico-Polemica, jam Dogmatico-Scholastica, jam alia, compositionem aliis iisque vel pluribus vd
paucioribus membris integrantibus.

2ΊΊ. Dico III. Theologia hactenus descripta præformata est in Oriente,
Seculo 8. a Joanne Damasceno in Libris tum Parallelorum tum orthodoxa
fidei; in Occidente See. 11. tum a Lanfranco trim maxime ab AnselmoArchiep. Can tua rien si in Libris tomum Editionis Gerberonianæ primum con­
stituentibus. Edidit camdem See. 12. Petrus Lombardus Ep. Parisiensis in
quatuor libris sententiarum : quorum lmus doctrinam de Trinitate et Unitate
Dei, 2" dc Creatione mundi, praesertim Angelorum ct hominum, acdeGratia Dei, 304 de Incarnatione Verbi, deque Virtutibus et vitiis,
de Sacra­
mentis et quatuor Novissimis potissimum ex Patrum effatis depromptam
continet. Rude tamen eliamnum opus erat , judice Alelchiore Cano, et testi­
moniorum congeriem potius quam dispositionem et rationem Discipline re­
ferebat. Earn tandem perfecit See. 13. Divus Thomas Aquinas in sua Summa
Theologica, quæ aliorum ipsius librorum veluti compendium est, ex quibus
supplementum etiam partis 3”, quam Auctor morte occupants finire haud
poterat, est desumptum. Sub hujus scculi finem et initium sequentis Theo­
logorum natio scissa est in tres sectas, seu, ut aiunt, vias; quarurn l®1 Thomistica complectitur illos, qui D. Thomæ placita sectantur : 2* Ægidiana eos,
<pii .Egydii Romani, familia Columnensis, sententias amplectuntur: 3‘Scotislica hos, qui Joannis Duns, vulgo Scoti, sensus tuentur. Succedente
tempore tum hæ ipsæ viæ divisæ in plures, ob diversa systematis proprii
capita: turn V* emersit, Reccntionim dicta, qui scilicet nullius magistri in
veri» jurare patientes systema Eclccticum aut novum constituerunt, quam­
vis ordinem vel Librorum sententiarum vel Summae Thomææ non res­
puerent.
A icissiludines alias aut fata Theologice enarrare,pretium ejusdem ac me­
ritum extollere, illinsvc famam vindicare a variorum hostium criminationi­
bus nostri haud est instituti. Illud universim adnolasse sufficiat, comme­
moratam adhuc Theologiam secerni oportere a pseudoscholaslica, quæ
hominum vitio el abusu enata, aut quæstionum vanitate, aut levitate argu­
mentorum, aut concertationum sive pertinacia sive fallacia, aut dictionum
sive barbarie sive obscuritate jam sub prima initia damnationem Patrum
Laid ranci. Anschuiel l>ci nardi, sub progressum exprobrationem Pontificum
Gregorii IX. et Joannis XXII., sub adultam ælatem ad Sec. 10. usque vitupe-

THE01.0GÏÆ NOTIO ET HISTORIA.

437

ria Doctorum Joan. Gersonis, Nicolai Clemangi, ct Molchioris Cani, quin el
universalem prudenlum contemptum sibi accersivit, nunc autem, Theosophia propitia, plerisque ex Acadennis cxulat.
228. Observa. Compendiariam Theologias oeconomiam daturi, synopsi»
materiarum ex summa Theologica Doctoris Angelici hic subjicimus. Redun­
dare illa subinde in Philosophicis, deficere autem aliquando in Theologicis
quæstionibus videri poterit non nemini ; qui vel scopum disputationis contra
gentiles praesertim susceptio ignoraverit, vel ex hæresibus postea exortis non
meminerit necessitatem fuisse enatam, controversias nonnullas hac ælate
tractandi uberius. Methodus disputandi universim continua non est, sed
interpolata et secta in partes, quaestiones el articulos; spcciatim autem ra­
tiones dubitandi praemittit, tum subjungit assertum ct probat, objectis
demum difficultatibus respondendo satisfacit. Divisio lotius operis fit in tres
partes, quarum tamen altera in duas subdividitur, et hinc prior prima se­
cunda', posterior secunda secundae compellatur. Partium harum et quaestio­
num illis conlenlarum titulos duntaxat damus, distincto etiam charactere
illos notatos, qui sequentium vehit capita quædam haberi possunt.

DIVI THOM E AQUINATIS

SUMMA TOTIUS TIIEOLÛGIÆ.

PARS PRIMA
r»F. DEO, TRINI ΓΑΤΕ. MUNDO, ANGELIS ET HOMINIBUS,

Continet Qucesliones centum et novemdecim.
Quæstio 1. Pc ipsa sacra doctrina. 2. De Deo, an sit. 3. De simplicitate Dei.
4. De Perfectione Dei. 5. De Bono in communi. 6. De Bonitate Dei. 7.Dein·
Unitate Dei. 8. De Exisleniia Dei in rebus. 9. De Immutabilitate Dei. 10. De
.Eternitate Dei. 11. De I nitate Dei. 12. De Cognitione et Visione Dei. 13. De
Nominibus Dei. If. De Scientia Dei. 15. De Ideis. 16. De Veritate. 17. De
Falsitate. 18. De Vita Dei. 19. De Voluntate Dei. 20. De Amore Dei. 21. De Jus­
titia et Misericordia Dei. 22. De Providentia Dei. 23. Dc Praedestinatione Dei.
2i. De Libro Vitte. 23. De Potentia Dei. 26. De Beatitudinc Dei. 27. De Proces­
sione sive Origine Divinarum Personarum. 28. De Relationibus Divinis. 29. De
Personis Divinis. 30. De Pluralitate Personarum in Divinis. 31. De perlinen­
tibus ad Unitatem vel Pluralitatem div. Personarum. 32. De Cognitione
div. Personarum. 33. Dc pertinentibus ad personam Patris. 34. De Verbo in
Divinis. 35. De hoc nomine Filii, quod est imago. 36. Dc perlinentibus ad
nomen Spiritus sancti. 37. De nomine Sp. S., quod est Amor. 38. De nomine
Sp. S., quod est Donum. 39. De Personis in comparatione ad essentiam.
40. De Personis in comparatione ad relationes sive proprietates. 4L De Per­
sonis per comparationem ad actus notionales. 42. De æqualitate ct similitu­
dine div. Personarum ad invicem. 13. Dc Missione div. Personarum.
4i. De prima causa omnium entium. 45. Dc Creatione. 46. De principio
durationis rerum. 47. Dc distinctione rerum in communi. 48. De distinctione
rerum in speciali et primo de .Malo. 49. De causa mali. 50. De substantia
Angelorum absolute. 31. De Angelis in comparatione ad corpora. 52. De
Angelis in comparatione ad locum. 53. De motu locali Angelorum. 54. Dc
v irtute cognoscit i va Angeli. 55. De medio cognitionis Angelica). 56. De cogni­
tione Angelica ex parte rerum immaterialium. 57. De cognitione Angelorum,
quantum ad res materiales. .‘>8. De modo cognitionis Angelica!. 59. De Vo­
luntate Angelorum. 60. De Amore seu dilectione Angeli. 61. De productione
Angelorum in esse nature. 62. De productione Angeli in esse gratis et glo­
riæ. 63. De malitia Angelorum quoad cnlpam.6i.De pœnal)æmonnm.65.De
opere creationis Creatvræ Corporalis. 66. De ordine creationis ad distinctio­
nem. 67. De opere distinctionis primi diei. 68. Dc opere secundi dici. 69. De
opere tertii diei. 70. De opere quarti diei. 71. De opere quinti diei. 72. De

SUMMA THEOLOGI.E D. THOM/E.

439

opere sexti diei. 73. De pertinentibus ad diem septimum. 74. Do omnibus
septem diebus in communi. 73. De homine quantum ad essentiam animæ.
76. De unione animæ ad corpus. 77. De perlinentibus ad potentias animæ
in generali. 78. De potentiis animæ in speciali, ct primo de iis, quæ sunt
præainbula ad intellectum. 79. De potentiis intellectivis. 80. De Appetitu in
communi. 81. De Sensualitate. 82. De Voluntate. 83. De Libero arbitrio,
Si. Quomodo anima corpori unita inlelligat corporalia, quæ sunt infra
ipsam. 85. De modo et ordine inlelligendi. 8G. Quid intellectus hominis
cognoscat in rebus corporalibus et materialibus. 87. Quomodo anima intel­
lectiva cognoscat seipsam et ea, quæ in ea sunt. 88. Quomodo anima hu­
mana cognoscat ea, quæ sunt supra se. 89. De cognitione animæ separatæ,
90. De productione hominis quantum ad animam. 91. De productione corporis
primi hominis. 92. De productione mulieris. 93. De fine sive termino pro­
ductionis hominis, prout dicitur factus ad imaginem et similitudinem Dei,
91. De statu vel conditione primi hominis quoad intellectum. 95. De pertinentibusad voluntatem primi hominis, sc. dc gratia et virtute et justitia. 96. De
dominio, quod homini competebat in statu innocentiæ. 97. De pertinentibus
ad statum primi hominis, quantum ad conservationem individui. 98. De
his,quæpertinent ad conservationem speciei per generationem. 99. De con­
ditione prolis gencrandæ, quantum ad corpus in illo statu. 100. De conditione
prolis tunc generandæ, quoad justitiam. 101. De conditione prolis tunc gerandæ, quoad scientiam. 102. De Paradiso. 103. De gubernatione rerum in
communi. 104. De effectibus divinæ gubernationis in speciali. 105. De mu­
tatione creaturarum a Deo. 106. De actu Angelorum, qui est invicem illu­
minare. 107. De locutione Angelorum. 108. De ordinatione Angelorum
secundum hierarchias et ordines. 109. De ordine malorum Angelorum scilicet
Daemonum. 110. De præsidentia Angelorum super corporalem creaturam,
III. Dc actione Angelorum in homines. 112. Dc missione Angelorum ad
homines. 113. Dc custodia hominum a bonis Angelis. 114. De impugnatione
Itemonum. 115. De actione îbrporalis creatura. 116. De Fato. 117. De per­
tinentibus ad actionem hominis. 118. Dc traductione hominis ex homine
secundum animam. 119. De propagatione hominis quantum ad corpus,
PRIMA SECUNDÆ
DE BEATITUDINE, ACTIBUS HUMANIS, PASSIONIBUS, HABITIBUS, VIRTUTIBUS, PECCATIS
ET VITIIS, LEGIBUS, GRATIA ET MERITO.

Continet Quœstiones centum et quatuordecim.

Quæstio 1. De Fine ultimo hominis in communi. 2. De Beatitudine IIomiMs,in quibus consistat. 3. De Beatitudine, quid sit. 4. De his, quæ exiguntur
1 beatitudinem. 5. Dc adeptione bealitudinis. 6. De Voluntario etInvoluntibio. 7. de circumstantiis humanorum actuum, in quibus voluntarium iniffiitiir. 8. De voluntate quorum sit ut volitorum. 9. De motive voluntatis.
10. De modo, quo voluntas movetur. 11. De fruitione, quæ est actus volun­
tatis. 12. De intentione, quæ est actus voluntatis. 13. De electione, quæ
est actus voluntatis, in comparatione ad ea, quæ sunt ad finem. 14. De coib

. ri ** '

440

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

silio. quod præcedit electionem. 13. De consensu, qui est actus voluntatis in
comparatione eorum, quæ sunt ad lineni. 16. De usu, qui est actus volunta­
tis in comparatione ad ea, quæ sunt ad finem. 17. De actibus imperatis a
voluntate. 18. De bonitate et malitia humanorum actuum in generali. 19. De
bonitate et malitia humanorum actuum interioris voluntatis. 20. De boni­
tate et malitia exteriorum actuum humanorum. 21. De his, quæ consequun­
tur actus humanos, ratione bonitatis et malitiæ. 22. De Passionibis Anole in
generali. 23. De differentia passionum ab invicem. 24. De bono et malo circa
passiones animae. 23. De ordine passionum ad invicem. 26. de passionibus
animæ in speciali : de Amore. 27. De causa amoris. 28. De effectibus amoris.
21). De Odio. 30. De Concupiscentia. 31. De Delectatione secundum se. 32. De
causa delectationis. 33: De effectibus delectationis. 34. De bonitate ct malitia
delectationum. 33. De Tristitia seu dolore secundum se. 36. De causis tristi­
tia* seu doloris. 37. De effectibus tristitiae seu doloris. 38. De remediis tristi­
tiae seu doloris. 39. De bonitate et malitia tristitiae seu doloris. 40. De Passio­
nibus Irascibilis. De Spe et Desperatione. 41. De Timore secundum se. 42.De
objecto timoris. 43. De causa timoris. 44. De effectibus timoris. 43. de Au­
dacia. 46. De Ira secundum se. 47. De causa effectiva iræ, ct de remediis
ejus. 48. De effectibus iræ.
49. De Habitibus in generali, quantum ad substantiam eorum. 30. De
subjecto habituum. 31. De causa habituum, quantum ad generationem ipso­
rum. 52. De causa habituum, quantum ad augmentum. 53. De corruptione
et dimimitione habituum. 54. De distinctione habituum. 55. De Virtuobcs,
quantum ad suas essentias. 56. De subjecto virtutis. 57. De distinctione vir­
tutum. 58. De distinctione virtutum moralium ab intellectualibus. 59. De
distinctione virtutum moralium secundum comparationem ad passiones.
60. De distinctione virtutum moralium ad invicem. 61. De virtutibus cardi­
nalibus. 62. De virtutibus theologicis. 63. De causa virtutum. 64. De medio
virtutum. 65. De connexione virtutum. 66. De aequalitate virtutum. 67. De
duratione virtutum post hanc vitam. 68. De Donis. 69. De Beatitudinibus
70. De Fructibus. 71. De Peccatis et Vitiis secundum se. 72. De distinctione
peccatorum el vitiorum. 73. De comparatione peccatorum ad invicem. 74. De
subjecto peccatorum et vitiorum. 75. De causis peccatorum in generali. 7G. De
ignorantia, quæ est causa peccati ex parte rationis. 77. De causa peccati ex
parte appetitus sensitivi. 78. De causa peccati quæ est ex parte voluntatis,
quæ dicitur malitia. 79. De causis peccati exterioribus ex parte Dei. 80. De
causa peccati cx parte diaboli. 81. De causa peccati ex parte hominis, et tra­
ductione peccati originalis. 82. De peccato originali, quantum ad suarn es­
sentiam. 83. De subjecto originalis peccati. 84. De causa peccati, secundum
quod unum peccatum est causa alterius. 85. De effectibus peccati,quantum
ad corruptionem boni natura*. 86. De effectu peccati, quantum ad maculam
animæ. 87. De effectu peccati, quantum ad reatum pœnæ. 88. De peccatis,
quæ distinguuntur secundum reatum pœnæ. et de venialibus per compara­
tionem ad mortale. 89. De veniali peccato secundum se.
90. De exteriori principio actuum movente ad bonum, scilicet De Lege in
communi, quantum ad ejus essentiam. 91. De legibus, quantum ad earum
differentiam. 92. De lege , quantum ad suos effectus. 93. De legibus in spe­
ciali, quantum ad leges singulares : ct de ipsa lege aeterna, 94. De lege natu-

SUMMA THEOLOGIZE

D.

TH0MÆ.

441

rali. 93. De lege humana secundum se. 96. De lege humana, quantum ad
ejus potestatem. 97. De lege humana quantum ad ejus mutationem. 98. De
veteri lege secundum se. 99. De veteri lege, quantum ad praecepta ejus, sc.
de praeceptorum ejus distinctione. 100. De praeceptis veteris legis, et de mo­
ralibus. 101. De præceptis cæremonialibus veleris legis secundum sc. 102. De
præceptis cæremonialibus quantum ad suas causas. 103. De præceptis cærenionialibiis, quantum ad eorum durationern. 104. De præceptis judicialibus
in communi. 105. De præceptis judicialibus, quantum ad ipsorum rationem.
106. De lege nova sc. Evangelii secundum se. 107. De comparatione legis novæ
ad veterem. 108. De his, quæ continentur in lege nova. 109. De principio
exteriori humanorum actuum, per quod juvamur ad recte agendum, scili­
cet De Gratia, quantum ad ejus necessitatem. Γ10. De gratia Dei, quantum
ad ejus essentiam. 111. De divisione graliæ. 112. De gratia, quantum ad ejus
causam. 113. Do gratia, quantum ad ejus effectus. 114. De Merito , quod est
effectus gratiae coopérants. *

SECUNDA SECUNDÆ
DE VIRTUTIBUS THEOLOGICIS ET CARDINALIBUS', OPPOSITISQUE VITIIS, GRATIIS

CRATIS DATIS,

DIVERSIS VITA, STATU ET OFFICIIS HOMINUM.

Continet Quœstiones centum octoginta novem.

Quæslio. 1. De virtutibus et vitiis in speciali, et primo De Fide, quantum
ad ejus objectum. 2. De fide, quantum ad actum ejus interiorem, qui est
credere. 3. De fide, quantum ad actum ejus exteriorem, qui est confiteri
fidem, 4. De fide, quantum ad ipsum habitum fidei, et quantum ad ipsam
fidem. 5. De habitu fidei, quantum ad habentes ipsam. 6. De habitu fidei,
quantum ad ejus causam. 8. De ipsa fide, quantum ad suos effectus. 8. De
correspondenlibus virtuti fidei, et primo de dono intellectus. 9. Decorrespondentibus fidei, quantum ad donum scientiæ. 10. De fide, quantum ad
filia opposita; et primo de infidelitate in communi. 11. De vitiis oppositis
fidei, quantum ad hæresin. 12. De vitiis oppositis fidei, quantum ad aposta­
siam. 13. De vitiis oppositis confessioni fidei, et primo de blasphemia in genelali. 14. Deblasphemia speciali, quæ est peccatum in Sp. sanctum. 15. De
vitiis oppositis dono intellectus, sc. de cæcilate mentis et hebetudine sensus.
16. Depræceptis perlinentibus ad fidem, dona scientiæ el intellectus. 17. De
Spe, quantum ad ipsam spem. 18. De spe, quantum ad subjectum ejus.
. 19.De dono Timoris, quod respondet spei. 20. De spe, quantum ad vitia
opposita, et 1° dc Desperatione. 21. De Praesumptione. 22. De præceptis per­
linentibus ad spem ct ad donum timoris. 23. De Charitate secundum se.
21. De charitate in comparatione ad subjectum. 25. De charitate, quantum
ad ejus objectum. 26. De charitate, quantum ad ordinem diligendorum.
27. De charitate, quantum ad ejus actum principalem, qui est dilectio. 28. Dc
interioribus effectibus charitatis , et 1° de gaudio. 29. De effectibus charitatis, quantum ad pacem. 30. De effectibus charitatis, quantum ad misericor­
diam. 31. Dc exterioribus effectibus charitatis, et 1° de beneficentia. 32. De
effectibus charitatis, quantum ad eleemosynam. 33. De effectibus charitatis,

,1

i

442

i

ΠΕ PRINCIPHS ADJUVANTIBUS,

quantum ad correctionem fraternam. 34. De vitiis oppositis charitati. ctpJe
odio. 35. De vitiis oppositis charitati, quantum ad acediani. 36. Dc rite
oppositis charitati, quantum ad invidiam. 37. De discordia, qu® opponitor
eifectui charitatis, qui est pax. 38. De contentione, quæ opponitur pati
quantum ad os. 39. De schismate, quod opponitur paci quantum ad opus.
40. De bello, quod opponitur paci quantum ad opus. 4L De rixa, qweoppo­
nitur paci quantum ad opus. 42. De seditione, quæ opponitur paci quantum
ad opus. 43. De scandalo, quod opponitur charitati quantum ad beneficen­
tiam. 44. De præceptis charitatis. 15. De dono sapientia?, quod respondet cla­
ritati. 46. De stultitia quæ opponitur sapientia?.
47. De Prudentia secundum se. 48. De prudentia quantum ad partes suas
in generali. 49. De partibus prudentiae quasi integralibus. 50. De specfebm
prudentiæ, quæ sunt ad multitudinem. 51. De prudentia, quantum ad vir­
tutes ei adjunctas, el partes potentiales. 52. De dono consilii, quod respon­
det prudentiæ. 53. de vitiis prudentiæ oppositis, et primo de imprudentia.
54. De negligent ia. 55. De vitiis prudentiæ oppositis, quæ cum illa habent
similitudinem. 56. De præceptis pertinentibus ad prudentiam. 57. De JisnTiA et 1° de Jure. 58. De Justitia. 5’9. De Injustitia. 60. De Judicio. 61. De
partibus justitiæ, et 1° de partibus subjectivis. 62. De Restitutione, quæest
actus justitiæ commutativæ. 63. De vitiis oppositis justitiæ distributivæ, Pde
acceptione personarum. 64. De vitiis oppositis justitiæ commutativæ, et Dde
homicidio. 65. De injuriis in personam proximi commissis. 66. De furto,
quod infert nocumentum proximo in bonis. 67. De injustitia judicis in judi­
cando. 68. De his quæ pertinent ad justam accusationem. 69. De injustitia
ex parte Rei, sive accusati, in sua defensione. 70. De injustitia ex parte Testis
in testificando. 71. De injustitia ex parte Advocatorum in judicio. 72. De
injuriis verborum extra judicium, et 1° de Contumelia. 73. De Detractione.
74. De Susurratione. 75. De Derisione. 76. De Maledictione. 77. De Fraude
in emptione et venditione. 78. De Usura. 79. De partibus integralibus jus­
tiliæ. sc. fac bonum, declina a malo. 80. De partibus potentialibus justitiæ,
sc. virtutibus. 81. De singulis virtutibus justitiæ annexis, et 1° De Religion
secundum se. 82. De actibus Religionis interioribus, ct 1° de Devotione.
83. De Oratione. 84. De actibus exterioribus latriœ, et 1° de Adoratione.
85. De Sacrificiis. 86. De oblationibus et Primitiis. 87. De Decimis. 88. De
Voto. 89. De Juramento. 90. De Adjuratione. 91. De Laude Dei. 92. De Su­
perstitione opposita Religioni. 93. De speciebus superstitionis, et 1° quantum
ad cultum indebitum. 94. De Idololatria. 95. De Divinationibus. 96. De su­
perstitionibus Observantiarum. 97. De. Tentationibus, queis Deus lentatur.
98. De Perjurio. 99. De Sacrilegio. 100. De Simonia. 101. De Pietate. 102. De
Observantia. 103. De Dulia. 104. De Obedientia. 105. De Inobedienlia.
106. Dc Gratia sive Gratitudine. 107. De ingratitudine. 108. De Vindicatione.
109. Dc Veritate. 110. De Mendacio. 11 L De Simulatione et Hypocrisi. 112. De
Jactantia. 113. De Ironia. 114. De Amicitia, quæ Affabilitas dicitur. 145. De
Adulatione. 116. De Litigio. 117. De Liberalitate. 118. De Avaritia. 419. De
Prodigalitate. 420. De Epicheia. 121. De dono justitiæ correspondente. sc.
Pietate. 122. De præceptis justitiæ. 123. De Fortftudine. 12 L De præcipuo
fortitudinis actu, sc. Martyrio. 125. De Vitiis fortitudini oppositis, et P de
Timore. 126. Dc vitio lutimiditatis. 127. De Audacia. 128. De partibus for-

SI MMA TIIEOI.OGLE D.

THOM/E,

lltudlnis in communi. 129. Dc iisdem in speciali, el 1° dc Magnanimitate.
130. De Praesumptione. 131. De Ambitione. 132. De inani Gloria. 133. De
Pusillanimitate. 134. De Magnificentia. 135. Dc vitiis magnificenliæ oppositis.
136. De Patientia. 137. De Perseverantia. 138. De vitiis perseverantia oppo­
sitis. 139. De dono correspondente fortitudini. 140. De præceptis fortitudinis.
141. De Temperantia. 142. De vitiis oppositis temperantiae. 143. De partibus
temperantia in generali. 144. De iisdem in speciali, et 1° de Verecundia.
145. De Honestate. 14G. De Abstinentia. 147. De Jejunio. 148. De Gula.
149. De Sobrietate. 150. De Ebrietate. 151. De Castitate. 152. De Virginitate.
153. De Luxuria. 154. De partibus luxuriæ. 155. De Continentia. 156. De
Incontinentia. 157. De Clementia et Mansuetudine. 158. De Iracundia. 159.
De Crudelitate. 1G0. De Modestia in communi. 161. De Humilitate. 162. De
Superbia in communi. IG3. De superbia primi hominis. 1G4. De pœna primi
peccati. 165. De Tentatione primorum Parentum.. 1GG. De Studiosilate.
167. De Curiositate. 1G8. Dc Modestia in exterioribus corporis motibus.
169. De Modestia in exteriori apparatu. 170. De præceptis temperantia».
171. De Gratiis gratis datis, et 1° dc Prophetia, quantum ad ejus essen­
tiam. 172. De causis Prophetiæ. 173. De modo cognitionis prophetiae. 174. De
divisione Propheliæ. 175. De Raptu. 17G. Dc gratia Linguarum. 177. De
gratia sermonis sapicn.ljæ seu scientiæ. 178. De gratia Miraculorum. 179. Dc
divisione Vit.e. 180. Devita Contemplativa. 181. Dc vita Activa. 182. De
comparatione vitæ activæ ad contemplativam. 183. De Officiis et statibus
hominum in generali. 184. Dc Statu perfectionis in communi. 185. De his,
quæ pertinent ad statum Episcoporum. 18G. De statu Religionis, quantum
ad principalia. 187. De his, quæ competunt Religiosis. 188. De differentia
Religionum. 189. De Ingressu Religionis.

PARS TERTIA
DE INCARNATIONE,

CHRISTI VÎTA ET MYSTERIIS,

TRIBUS PRIMIS SACRAMENTIS

ET POENITENTIA IN GENERE.

Continet Qmestiones nonaginta.

Qnæstio 1. De Convenientia Incarnationis. 2. De modo unionis Verbi incar­
nati quoad ipsam unionem. 3. De modo unionis ex parte Personne assu­
mentis. 4. De modo unionis ex parte naturæ humante. 5. De modo unionis
ei parte partium naturæ huinanæ. G. De modo assumptionis quantum ad
ordinem. 7. De coassumptis in natura humana pertinentibus ad perfectio­
nem, sc. de gratia Christi, prout est homo singularis. 8. De gratia Christi
secundum quod est caput Ecclesiæ. 9. De Scientia Christi in communi.
10. Dc scientia beata Christi. 11. De scientia indita vel infusa. 12. De scientia
-qnisita vel experimental]. 13. De potentia animæ Christi. 14. De defecti­
bus, quos Christus assumpsit, quantum ad corpus, 15. De iisdem, quantum
ad animam. JG. De his, quæ consequuntur unionem, quantum ad conve­
nientia Christo secundum se. 17. De his, quæ pertinent ad unitatem Christi,
quantum ad esse. 18. De iisdem, quantum ad voluntatem. 19. De iisdem,
quantum ad operationem Christi. 20. Dc convenientibus Christo secundum

441

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

I

SUMMA THE0L0G1Æ D. TÎ10MÆ.

445

sigillo confessionis. 12. De Satisfactione. 13. De satisfactionis possibilitate.
11. Dcqualitate satisfactionis. 15. De his, per quæ lit-satisfaclio. 16. Dc sus­
cipientibus hoc sacramentum. 17. De Potestate Clavium. 18. De effectu
clavium. 19. De Ministris clavium. 20. Dc his, in quos usus clavium exer­
ceri potest. 21. De Excommunicatione. 22. De his, qui excommunicare et
excommunicari possunt. 23. De participatione cum excommunicatis. 2-4. De
absolutione ab excommunicatione. 25. De Indulgentia secundum se. 26. De
his, qui possunt indulgentias facere. 27. De his, quibus valent indulgentiae.
28. De solemn! ritu pœnitentiæ. 29. De Sacramento Extrem.e Unctionis.
30. Dceffectu hujus sacramenti. 31. Dc ministro hujus sacramenti. 32. Qui­
bus el iu qua parte hoc sacramentum conferri debeat. 33. De iteratione
hujus sacramenti. 34. De Sacramento Ordinis. 35. De effectu hujus sacramenti;
36. De qualitate suscipientium. 37. De distinctione Ordinum. 38. De confe­
rentibus hoc sacramentum. 39. De Impedimentis hujus sacramenti. 40. De
his, quæ annexa sunt sacramento Ordinis.-41. De Sacramento Matrimonii,
quod est in officium naturae. 42. Dc Matrimonio, in quantum est Sacramen­
tum. 43. De Matrimonio quantum ad Sponsalia. -44. De matrimonii defini­
tione. 45. De Consensu matrimonii. 46. De consensu, cui advenit juramen­
tum vel copula carnalis. -47. De consensu coacto. 48. De objecto consensus.
19. De bonis matrimonii. 50. De Impedimentis Matrimonii. 51. De impedimento
Erroris. 52. De impedimento Conditionis Servitutis. 53. De impedimento
Vuliel Ordinis. 54. De impedimento Consanguinitatis. 55. De impedimento
Affinitatis. 56. Dc impedimento Cognationis. 57. De Cognatione legali, quæ
est per adoptionem. 58. De impedimento frigiditatis, maleficii, furiæ et
uneniiæ. 59. De disparitate Cultus. 60. De uxoricidio. 61. De impedimento
matrimonii, quod est votum solemne. 62. De impedimento, quod supervenit
matrimonio consummato. 63. Dc secundis Nuptiis. 64. De annexis matrimo-*
nioel debiti redditione. 65. De Bigamia. 66. De bigamia cl irregularitate
inde contracta. 67. De Libello repudii. 68. De filiis illegitime natis.
69. De his. quæ spectant Resurrectionem, et 1° dc loco animarum post πιοτ­
ί tern. 70. De qualitate animæ exeuntis c corpore, cl pœna ci inflicta ab igné
(•■rporeo.71. De suffragiis mortuorum. 72. Dc oratione respectu sanctorum,
qmsunlin patria. 73. De signis, quæ Judicium praecedunt. 74. Do igne ultiI nœ conflagrationis. 75. Dc Resurrectione. 76. Dc causa Resurrectionis. 77. Dc
tempore, cl modo Resurrectionis. 78. Dc termino Resurrectionis. 79. De
I Conditionibus resurgentium, et 1° dc eorum identitate. 80. Dc integritate
o-rporum resurgentium. 81. Dc qualitate resurgentium. 82. Dc conditioniI bus Beatorum resurgentium. 83. Dc subtilitate corporum beaturum. 84. Dc
qualitate corporum beatorum. 85. De claritate beatorum corporum. 86. Dc
SUPPLEMENTUM PARTIS TERTLE
( .ditionibus corporum damnatorum resurgentium. 87. Dc cognitione quam
habebant resusci tali respectu meritorum aut demeritorum. 88. De Judicio
DK PŒNITENTIÆ PARTIBUS, EXTREMA UNCTIONE. ORDINE, MATRIMONIO,
Generali, tempore ct loco, in quo iit. 89. De judicantibus el judicatis in hoc
RESURRECTIONE, EXTREMO JUDICIO, BEATIS ET DAMNATIS.
I judicio. 90. De forma Judicis venientis ad judicium. 91. De qualitate mundi
Continet Qucestiones nonaginta novem,
I dresurgentium post judicium. 92. De Visione divinæ cssenliæ per compaI rationem ad Beatos. 93. De Sanctorum beatitudine cl eorum mansionibus.
Quæstio. 1. De Contritione. 2. De objecto contritionis. 3. De quantitate
I 'I. Dc modo, quo sancti se habebunt erga damnatos. 95. De dotibus Beatocontritionis. 4. De tempore contritionis. 5. De effectu contritionis. 6. Dr.
I im.i.16. Bc Aureolis. 97. De pœna Damnatorum. 98. Dc voluntate et intelConfessione ct ejus necessitate. 7. De confessionis quiddilate. 8. De Ministro
I lectu damnatorum. 99. De misericordia Dei respectu damnatorum.
confessionis. 9. De qualitate confessionis. 10. De effectu confessionis. 11. De

subjectionem ejus ad Patrem. 21. De oratione Christi. 22. De Sacerdoti- I
Christi. 23. De Adoptione Christi. 24. De Prædestinatîone Christi. 2'j.je I
Adoratione Christi. 26. De hoc. quod Christus dicitur Dei cl hominum I
mediator.
|
27. De Sanctificatione B. Virginis. 28. De Virginitate B. Mariae. 29. De I
Desponsatione Matris Dei. 30. De Annuntiatione B. Virginis. 34. De Coo- I
ceptione Salvaturis, quantum ad materiam, de qua corpus conceptum. I
32. De Conceptione Christi, quantum ad principium activum. 33. De modo
et ordine Conceptionis. 31. De perfectione prolis concepta?. 35. DeNativilik I
Salvatoris. 36. De Manifestatione Christi. 37. De Legalibus circa puerum I
Jesum observatis. 38. De Baptismo Joannis. 39. De Baptizatione Christi. I
•40. De modo conversationis Christi. 41. De Tentatione Christi. 42. DeDoc- I
trina Christi. 43. De Miraculis a Christo factis in generali. 44. De Miraculis
Christi in speciali. 45. De Transfiguratione Christi. 46. De Passione Christi. I
47. De causa efficiente passionis. 48. De modo efficienda? passionis. 49. De
effectibus passionis. 50. De morte Christi. 51. De sepulchro Christi. 52. De
descensu Christi ad inferos. 53. De Resurrectione Christi. 5-4. De qualitate |
hujus Resurrectionis. 55. De manifestatione Resurrectionis. 56. De causalitate Resurrectionis Christi. 57. De Ascensione Christi. 58. De Sessione Christi
ad dexteram Patris. 59. De judiciaria Christi potestate.
60. De Sacramentis, quid sit sacramentum. 61. De necessitate sacramen­
torum. 62. De effectu sacramentorum, qui est Character. 64. De causa sacra­
mentorum. 63. De numero et modo Sacramentorum. 66. De Sacrahexto
Baptismi, quantum ad se. 67. De Ministris baptismatis. 68. De suscipientibus
baptismum. 69. De effectibus baptismi. 70. De Circumcisione, quæ prae­
cessit baptismum. 71. De praeparatoriis ad baptismum concurrentibus. 72. De
Sacramento Confirmationis. 73. De Sacramento Elcharistle. 74. De materia
Eucharistia secundum speciem. 75. De Conversione panis et vini in Corpus
et Sanguinem Christi. 76. De modo, quo corpus Christi existât in eucharistia.
77. De Accidentibus remanentibus in hoc sacramento. 78. De Forma hujus
sacramenti. 79. De effectibus hujus sacramenti. 80. De usu sive sumptione
hujus sacramenti in communi. 81. De modo, quo Christus usus est in isto sa­
cramento. 82. De Ministris hujus sacramenti. 83. De ritu hujus sacramenti.
8 4. De Sacramento Poenitenti e. 85. De Poenitentia, secundum quod est vir­
tus. 86. De effectu pœnitentiæ. 87. De remissione venialium peccatorum.
88. De reditu peccatorum per poenitentiam dimissorum. 89. Dc recupera­
tione virtutum per poenitentiam. 90. De partibus pœnitentiæ in generali.

416

OE PRINCIPIIS adjuvantibus.

ARTICULES II.

Quaenam sit Notio ct OEconomia Jurisprudentia; Ecclesiastica?

I

229. Nota. Præter varias acceptiones Jus potissimum usurpatur sive pro I
legibus singulis, sive pro legum collectione : Ecclesiasticum dicitur ab Eccle­
sia; quæ ciim sit coetus inæqualium, ac eumdem actum non habentium,rite
ordinatus, utpote a Christo institutus et potestate auctoritaliva donatus, W
ipso certis legibus carere non potest. Harum legum notitia scientiGcarectius
prudentia quam scientia appellatur, quia, agendorum potius praxin.quam
credendorum meditationem et curam gerit. Quamquam enim tum funda­
mentalia Religionis capita tum reliqua fidei dogmata intra facultatis hujus
ambitum contineantur, quin et plurimam partem in corpore Juris sacri clau­
dantur; principalius tamen ea Theologiae deberi adeo convenit inter omnes, I
ut nec morum principia sive e\ Evangclio sive cx jure naturali provenientia
sacræ Jurisprudentia; tribuantur, nisi ad statum Ecclesiæ publicum autanimarum externum pertineant. Quare Juris Ecclesiastici nomine leges tantum
positivas, easque ab Ecclesia ipsa h. c. Magistratu Ecclesiastico latasinlelligimus. Forte tamen nec cas Ecclesiæ constitutiones dicere oportebat leges ;cum
ipsa easdem canones aut regulas vocare consueverit ; unde et Jus Canonicum,
sicut a potissimo auctore Pontificium, et a materia Sacrum compellatur.
230. Dico I. Jus Ecclesiasticum pro lege acceptum dividitur 1° ratione
auctoris in Canonicum ct Pontificium. Jus Canonicum seu Canon est consti­
tutio in Concilio condita : Jus Pontificium est constitutio facta extra Conci­
lium. et hinc a Pontifice ; cum lex universalis seu pro universa Ecclesia non |
nisi a Pontifice fern possit. 2° Ratione materiæ in Dogma, Mandatum, Inter- 1
dictum et Sanctionem. Dogma est. constitutio sive de fide sive de read fidem
spectante aut ordinata : Mandatum pertinet ad disciplinam ecclesiasticam:
Interdictum tendit ad correctionem malorum : Sanctio poenam dictat a'l
cautelam futurorum. 3° Ratione forma; internæ in Decretum et Rescriptum.
Decretum constitutio est a Pontifice de consilio Cardinalium edita ad nullius
consultationem : Rescriptum specifice sumptum est responsum scriptum,
seu constitutio Ejusdem sine vel cum Cardinalium consensu data ad alterius
qoamcumque postulationem; dicitur etiam Epistola Decretalis. 1° Ratione
formæ externa? in vivre vocis Oraculum. Bullam et Breve. Oraculum primi­
tus verbo duntaxat datur, licet postea in scripturam forsan redigatur; reliqua
nonnisi litteris consignata prodeunt : Bulla est scriptura major in membrana,
plumbeo de funibus pendente sigillo munita : Breve est scriptura modica
frequenter in papyro, signata cera rubra et annulo Piscatoris, h. e. sigillo
imaginem S. Petri, rete in mare e navi projicientis, referente.
Pneterea annotari merentur I. Rcgulœ Cancellariœ, seu ordinationes con­
stituta· pro causis maxime bcneticialibus ct stylo Cancellarim Apostolica;:
quæ speciale hoc habent, ut expirent cum morte Pontificis. 2. Declaration's
Cardinalium, scilicet Concilii Tridentini Interpretum, seu ExpositionesTridentinorum Decretorum circa mores: quæ doctrinales non tantum, sed au-

ni; juiusrnuuExriA

ecclesiastica.

m

ihenticœ sunt; si sint comprehensivæ, emanent consulto prius Pontifice;
hujus nomen expressum referant, ct in forma authentica proferantur. 3. De­
cisiones Kolœ Romanæ, seu sententia? Judicum, in orbem sedentium, ex di­
versis nationibus ad causas litigiosas decernendas a Pontifice Romæ consti­
tutorum: quæ tamen vim juris saltem universalis et extra curiam Romanam
non habent; cum judicibus his potestas haud sil leges ferendi; sed solum
judicandi secundum leges.

231. Dico 11. Jus Ecclesiasticum pro legum collectione sumptum, aliud est
vetus,quod Codex Canonum appellatur; aliud novum, quod Corpus Juris
Canonici dicitur; aliud novissimum, quod plures collectionum species', post
Sixti IV. Constitutionem an. 1483. editam, publicatas complectitur.
I.Codicem Canonum nullum tribus seculis primis extili^sc, salis explo­
ratum est. Quæ enim collectio aut Canonum Aposlolicorum aut Constitutio­
num Apostolicam in circumfertur, juxta communem jam criticorum opinio­
nem, nec hanc ælalein, nec illos auctores cognovit.
In Oriente sub finem see. 4' circa an. 385. Canonum Codex prodiit, qui
xidclur antiquissimus. Nec enim Romana Ecclesia præter Nicaenos ct Sardicenses Canones hoc ævo admisit alios, ut Innocentii epistolæ testantur: nec
Africana?Ecclesiæ Codex coaevus est aut antiquior; cum ex iis plurimum Con­
ciliis sit depromptus, quibus et S. Augustinus interfuit, adeoque natales
suos prope medium see. 5' celebrat. Continet autem Orientalis hic Codex
continuata numerorum serie sibi succedentes Canones Conciliorum Nicæni I.,
Ancyrani, Neocesarcensis, Gangrcnsis, Antiocheni, Laodiceni ct Constanlinqwlilani L, atque in Concilio Chalcedonensi laudatus ct commendatus
lurt' ritatem suam potissimum est nactus. Idem apud Græcos accessiones
plurimas cepit ad au. 860. usque; quas enarrare nostrum non est.
In Occidente antiquus quidem is Romanæ Ecclesiæ Codex asseritur a mul­
tis, quia Quesncllo el Pitheo nolis illustratus seculo priori prodiit ; quoniam
vero non idem esi omnium judicium, primas damus illi, quem Dionysius
iten. Exiguus sub seculi G' initium condidit, Romana autem Ecclesia mox
acceptavit. Complectitur is concinniorem Codicis Orientalis latine jam an lea
versi translationem ; Canones etiam Sardicenses, Africanos ct Chalccdonenxs; prætcrca epistolas decretales Pontificum Siricii, Innocentii, Zosimi, Boniiacii. Cœlestini, Leonis magni, Gelasii cl Anaslasii: item Canones 50.
Aposlplicos; quos tamen an Dionysius ipse, an alius adjecerit, non certo
habetur.
h·
Pro Ecclesia Africana sub medium seculi ejusdem scripsit -Breviationem
taonum Fulgentius Feriandus Eccl. Carthagiuensis Diaconus; sub finem
.uli? autem Breviarium Canonicum Cresconius Episc. Africa?. Pro Hispar Martinus Episc. Braccarcnsis post medium see. 6', sub initium autem
-a. sequentis Isidorus Archiepiscopus Hispalensis Collectionem Canonicam
ediderunt. Pro Gallicana Ecclesia quo Auctore vel tempore specialis Codex
• nditus sil, nihil scitur : an distinctus a Dionysiano (quem constat ab Ha­
driano sob finem see. 8'in Gallias missum, atque pro his a Carolo Magno
raptatum) prius exii terit, incertum est. Sane constat, præter proprias a
'zfliiliis suæ Prov incite editas constitutiones, plerosque Græci Codicis Cano­

418

ΠΕ PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

I

nes ct Pontificum Decretales tum Africanis el Hispanicis collectionibus inser­
tas, Ium a Gallis observatas frequenter reperiri.
i
Veteris hujus Juris integritatem v iolare coepit circa fmcin see. 8' aut ini- I
tium 'J' Isidores cogn. jam Mercator jam Peccator, dum Collectionem Canoni­
cam Isidori Hispalensis fere duplo amplius auxit, adjectis turn spuriis Ponti- I
licum, Clementi 1. et Damaso interjectorum, epistolis decretalibus, tum Con- I
ciliorum usque ad an. 683. celebratorum Canonibus. Adulterinas hasmerees '
post see. noni initia ex Hispania in Gallias intulit Rieulfus Arch i episcopus I
Moguntinus: suis autem Canonum Collectionibus inseruerunt sequentium
seculorum scriplores, Regino Prummiensis, Burchardus Wormatiensis, Anselmus Lucensis, Ivo Carnotensis, aliique in proximo Patrum et Scriptorum
Ecclesiasticorum syllabo notati, qui suis in Collectionibus varia figura et ra­
tione editis Scripturae sacræ Patrumque testimonia, Pontificum tam falsa
quam vera Decreta, Conciliorum antiquorum et recentiorum Canones, Legum
Romanarum et Capitularium Francorum placita pro juré Sacro retulerunt. I
Atque ex his potissimum aliisque quibusdam monumentis compilatum opus I
an. 1131. edidit Gratiam s O. S. B. Professus Bononiæ, quod Concordia dis- I
cordantium Canonum inscribitur, vulgo autem Corpus Decretorum, aut I
absolute Decretum compellatur.
F
II. Jus novum seu Corpus Juris Canonici sex partes complectitur. P est
Decretum Gratiani, de quo proximus sermo fuit: 21 Compilatio Decretalium I
epistolarum , auctoritate Gregorii IX. ct opera Raymundi de Pennafort I
an. 1234. facta et promulgata: 3a Liber sextus Decretalium a Bonifacio VIII.
an. 1299. editus: 4’ Clemenlinæ h. e. Constitutiones a Clementc V. collects,
sed a Joanne XXII. an. 1317. promulgate : 5s Extravagantes Joanuis ejusdem I
ct ab eodem an. 1325. compilate: 6a Extravagantes communes sub tinem
scculi 15’ in unam collectionem compacte.
Decretum ex quibus coaluerit, nuper est dictum. Dividitur in 1res partes.
Earum I* continet Distinctiones 101, quæ in Canones secantur; 'tractatque
dc Jure ct Personis Ecclesiasticis : 2’ complectitur Causas 36., quæinQuæstiones, sicut hæ deinceps in Canones dividuntur, exceptaCausæ33,eQuæstionc:
31 quæ de Poenitentia inscribitur, ac prius in Distinctiones, tum in Canones
scinditur, agitque universim de Judiciis et negotiis sacris: 4* de Consecra­
tione nomen gerit, habetque Distinctiones 5. in Canones rursus divisas; qui­
bus argumentum tituli aliaque ad cultum Dei spectantia exponuntur. In
iisdem partibus praemittuntur Distinctionibus et Quæstionibus Principia vel
Summæ,quæ argumentum rei tractandæ praeferunt ; subjiciuntur Canonibus
Paragraphe, qui rationem conciliandi Canones exponunt ; in Canonum nu­
mero nonnunquam apparent Paleœ, quæ sunt additamenta aliena; cum
summæ et paragraph! sint propria Gratiani studia ct sensa. Partibus omni­
bus snbduntnr Canones Pienitentiales 17., et Canones Apostolorum 8-1.
Decretales deprompte sunt ex aliis post Gratianum collectionibus Bemanli
Cirta, Joannis Vallensis, Petri Beneventani, Tancredi et aliorum, sunlque
maximam partem Epistolæ Pontificum circiter 36. a Gregorio 1. usque ad
Gregorium IX.; reliquam constituunt testimonia Scripturae, Canones tum
Apostolorum, tum 37. Conciliorum ab Antiocheno ad Lateranense IV. usque
celebratorum, eflata item Patrum aliorumquc decem fere auctorum. Divi­
duntur in Libros quinque. Libri in Titulos, Tituli in Capita sive Capitula,

DE jblllSi’IiUDENTlA ECCLESIASTICA.

I

I

I
!

I
I
■
I

4 49

hæc forte prolixiora in Paragraph os. Liber l,w complectitur Titulos 43.,
tradat post præinissam Constitutionum, Consuetudinis et Rescriptorum
materiam, dc Personis Ecclesiasticis, Prælatis et Judicibus sacris: 2usTitul.
30.de Processu Judiciali: 3"· Tit. 50. de Clericorum Sccularium ct Regula­
rium vita,obligationibus,ct rebus: 4US Til. 21. dc Sponsalibus et Matrimonio:
5cTil. 4L de deliciis eorumque poenis.
Reliqua* Juris novi partes camdem Librorum et materiferationem sectan­
tur, minuto tamen Titulorum numero. Liber 6"s ex posterioribus Gregorii IX. et sequentium usque ad Bonifacium Pontificum, necnon Conciliorum
Lugdunensium œcumenieorum Constitutionibus, Rescriptis et Decretis col­
lectus. Til. 79. complectitur. Clementina editas a Clemente V. tum in Concilio
Viennensi tum ante vel post illud Constitutiones complectuntur sub 51. Titu­
lis. Extravagante^ sic dicta·, quod post memoratas hactenus collectiones
Corpori Juris inserlæ non forent, Pontificum etiamnum nomen retinent ;
el ilhe quidem Joannis XXII. auctorem suum satis prodentes, Tit. 14.
duntaxat numerant; aliæ autem Communes appellate, variorum Pontificum
ab Urbano IV. ad Si.xlum IV. Constitutiones, hominis privati studio collectas,
exhibent sub Tit. 35. Dc Libro 7° Decretalium a Petro Matthæi, et Institutio­
nibus Juris Canonici a Paulo Lancclloto editis, ac Corpori Juris editione receutioreannexis nihil attinet dicere; cum privatorum collectiones sint, nec
auctoritate nec usu robur legale unquam consecute.
«
III. Jus novissimum aliud est absolutum ct ex auctoritate, aliud hypotheti­
cum et cx pacto. Priori continentur Concilia aetate Corporis Juris Canonici
posteriora, praesertim Tridentinum, Bullarium, Regulae Cancellariæ, Decreta
Congregationis, Decisiones Rote : posteriori Concordata Gcrmaniæ, Transac­
tio Passavicnsis, Pax Religiosa, Pax Wcstphalica. De plerisque sub jure absoluto contentis diximus vel num. priore vel in historia Conciliorum. Solum
Bullarium restat, quod est collectio Constitutionum Pontificiarum in Corpore
Juris non clausarum, quam Laertius Cherubinus initium a Leone L sumens
suscepit, filius Angelus Maria CherubinUs continuavit, alii typis Romanis aut
Luxemburgicis ad nostra usque tempora sunt prosecuti. Dc reliquis specialis
pro Germania el pactitii juris speciebus, ad notitiam duntaxat aliquam,
pauca subjicimus ; cum ad cognitionem earum exactam tribuendam, politicas Imperii rationes multamque historiam exponere oporteret, quod a nostro
hic instituto alienum videtur.
Concordata Gcrmaniæ sunt conventa Pontificem inter et Germanisé Princi­
pes circa res aut statum Ecclesiæ in Germania. Præter illa inter Gallixlum 11.
et llcnricum V. an. 1122. inita, de quibus in historia Cone. Lateranensis L
dictum, et alia forsan anteriora Adrian i ac successorum cum Cando M. ct
Odonibus pacta, anlonomasticc inleUigitur illa conventio, quæ super causis
beneficiariis Fridcricum 111. Imperiique Principes plures, non omnes, Ium
Ecclesiasticos tum Laicos inter et Pontificis Legatum an. 1447. concepta,
19. Martii I 448. autem a Nicolao V. per Constitutionem, Ad Sacram Petri
Solem, confirmata fuit.
Praecipua Concordatorum capita sunt : I. Pontifici reservantur beneficia
Ecclesiastica cujuscumque dignitatis aut nominis, quæ apud sedem ApostoBeam vacare contigerit. 2. In Ecclesiis Metropolitanis el Cathedralibus, ncc29

l'E PlUXCIl'IIS u>ji vamiuls.

Ce*·1

: »Ί P

non Monasteriis Pontifici immediate subjectis, vigeat electio canonica, a Pon­
tifice examinanda et confirmanda ; nisi cx rationabili el evidenti causa de
digniori et utiliori persona Pontifex de consilio Cardinalium duxerit pren­
dendum. 3. Reservantur Pontifici dignitates post Episcopalem majores in
Calhedralibus, el principales in Collegiatis. i. Quoad alia bénéficia statuitur
allemaliva mensium inter Pontificem et Collatores ordinarius, ita tamen, ut
si tertio post mense, quam vacare cœperil beneficium, Aposlolica provisio
non innotescat, ea ad ordinarium devolvatur, 5. Annalæ Episcopatuum et
Abbatiarum, Pontifici solvenda*, determinantur. Postrema de allernativa el
Annalis capita adjectam conditionem habent : nisi in futuro Concilio de
consensu Germante nationis aliter fuerit ordinatum. Aliud de exspectatius
beneficiorum regularium statuto universali Trident ini Sess. 21. c. 19. de Re­
form. ad omnes extensum jam nihil singulare habet.
Transactio Passaeiensis dicitur ea conventio, quæ ad sopiendum bellum,
ex findere Schmalcaldico Protestantes inter et Catholicos ortum, a Ferdinand»
Rorn. Rege et quibusdam Principibus Catholicis cum Foederatis 2. Aug.
!oi>2., sub reservatione ratihabitionis Cæsareæ Caroli V. inita est Passarii.
Hic, quantum ad Religionem spectat, conveniebatur, ut intra semestre
celebrarentur comitia, in quibus de via componendi dissidia Religionis de­
liberaretur : interim Augustanæ Confessioni addictis nulla in Imperio violen­
tia, molestia aut contemptus propter Religionem inferretur; sicut vicissim
nec illis, qui antiquæ Religioni adhærcnt, h. e. Catholicis.
Pax Religiosa pneliminarem hunc Tractatum excepit, Augustanis in Co­
mitiis 25. Septemb. 1555. Ferdinandum jam potestate inunitum et Catho­
licos Principes inter atque Protestantes icta. Quamv is de fide ipsa decerneretur
nihil, nec probaretur Religio noxa; nomen tamen illud obtinuit, quod tran­
quillitas externa fuerit sancita, el pacis Imperii publicæ extensio ad causas
Religionis facta, eousque, dum sequatur absoluta et finalis compositio Reli­
gionis ac fidei.
Articuli ad rem nostram pertinentes sunt : 1. Nullus Imperii status, neque
immediata Nobilitas, propter Augustanam Confessionem patiatur vim aut
contemptum. 2. Controversia) Religionis inediis Christianis et amicabilibus
componantur. 3. C. A. addicti statibus Catholicis eorumque Capitulis nul­
lam inferant molestiam. 4. Dispositio de Collegiis, Coenobiis ac bonis Eccle­
siasticis ante Transact. Passaviensem ad alios usus a Protcstantibusfacta,
persistat fuma. 5. Pra-Iali Ecclesiastici a veteri h. c. Catholica Religione
discedentes, sua dignitate el beneficio excidant, salva tamen existimatione
eorum ac honore. Articulus hic Reservatum Ecclesiasticum audit. 6. Juris­
dictio Ecclesiastica, salvis redditibus et juribus, adversus A. C. addictos esto
suspensa; exerceatur tamen more recepto circa ea, quæ huic Confessioni
non sunt contraria. 7. Cuilibet statui integrum sit jus seculare, quod quis
ante orta Religionis dissidia habuit in proventus Ecclesiarum intra territo­
rium suum constitutos; ita tarneu. ut absque discrimine Religionis cx iis sus­
tententur ministeria sacra, parochia*, schola*, hospitalia prout moris erat.
8. Nullus status alium constatum ejusve subditos vi aut arte pertrahat ad
suam Religionem, aut hos contra proprium magistratum tueatur. 9. Subditis
nlriusque Religionis conceditur jus emigrandi. |n. iu civitatibus Imperiali-

-

i>£ JUniSPRUDENÏIA ECCLESIASTICA.

431

bus liberis, ubi ulraquc Religio viget, iiieobc vivant pacifice, nullusquc
alterum turbet in sme Religionis exercitio. 11. Exclusi sint ab hac pace, qui
neque veteri Religioni neque Augustan® Confessioni adherent.
l'iu'lVeslphaltca illa intelligitur,qurepost frustrata Pacis Religiosæ media,
post scissum, ob jus reformandi immoderate exercitum, in factiones Impe­
rium. post enatum exinde, el rebellionis Bohcmicæ occasione, bellum tricennalean. 1GJ8. sancita est duplici Instrumento, altero Monasterii inter
Ferdinandum 111. Calbolicosque Principes ct Ludovicum XIV. Galli® Regem
Prolestantium adjutorem, allero Osnabrug® inter Imperatorem cum Catho­
licis eumdem el Chrislinam Succi® Reginam Prolestantium sociam condito.
Prix hæc, quantumvis a Summis Pontificibus fuerit reprobata, confirmata
tamen est in Comitiis Imperii sequentibus, et in picrisque Germaniae provinciis execution i mandata; hodiedum in foro seculari observatur.
Religionem concernunt ex pactis Monasteriensibus vix ullum, ex Osnabrugensibus autem praecipue sequentia. 1. Transactio Passaviensis etPax Religiosa
continnalur atque a piiesenti conventione declaratur; contra quam declara­
tionem nulla juris adminicula locum habeant : si quod dubium in causa
Religionis oriatur, de eo in Imperii comitiis amicabili ratione transigatur,
non attenta votorum pluralitate. 2. Religionis intuitu vis nemini paciscen­
tium inferatur, nec subdito quidpiam contra conscientiam et Religionis su®
principia injungatur : nemo etiam Religionis causa habeatur despectui : nec
mercatorum, opificum etc. communione, nec legalis, eleemosynis, hospita­
libus etc., multominus coemeteriis publicis aut scpultur® honore arceatur.
3. Terminus a quo restitutionis Ecclesiastic® ct dies normalis sit la Janua­
rii I62L, fiatque conservatio aut reductio ad statum dicti anni ct diei in
omnibus quoad Praelaturas, beneficia, jura, redditus ct alia, etiam quoad
numerum Canonicorum et exercitium Religionis in mixtis Ecclesiis, i. Oui
retenti sunt a Protcstantibus ob possessionem anni hujus decretorii, vel illis
ex aliis rationibus cedebantur Archicpiscopatus, Episcopatus, cæteræque
dignitates Ecclesiastic® cum territorio appertinente, vel secularizcnlur, vel
in ordine Principatuum Ecclesiasticorum permaneant, jure eligendi vel pos­
tulandi fundationibus immediatis stabilito, hæredilaria autem successione
exclusa.
Imperator investiat Protestantes Episcopos post præstita jura­
menta: per primarias preces praesentet ejusdem Religionis consortem cum
defuncto. 6. Jus Diœcesanum el tota jurisdictio Ecclesiastica cum speciebus
sub omnibus contra A. C. status corumquc subditos esto suspensa : cxcculio
non decernatur pro exactione Annalarum, Jurium Pallii, mensium Papalium
in Ecclesiis Protcstantibus. 7. Inter utriusque Religionis status sit exacta
«qualitas, ut quod uni parti justum est, alteri quoque sit justum : unde ct
Reservatum Ecclesiasticum extenditur etiam ad Protestantes Praelaturis Ec­
clesiasticis potitos; qui gaudent eodem titulo et proedria cum Catholicis :
adlecli etiam ex utraque Religione Assessores in Camera Imperiali ct Judicio
Casareo Aulico pari numero causas inter Catholicos cl Protestantes aut illos
solos agitatas discutiant el judicent. 8. Statibus immediatis cum jure terri­
torii competat jus reformandi exercitium Religionis : subditi tamen reti­
neant exercitium an. 1624. quacumque anni parte habitum, nec cogantur
emigrare : qui id dicto anno non habuerint, his emigrandi jus conceditur:
si nec sponte emigrare voluerint, nec a territorii domino jussi fuerint, pa-

DE PRINCIPIIS VDJl VANTIBlS.
ticnler tolerentur conscientia libera privalim domi vacare sure devotioni.
9. Praeter Catholicos et A. C. addictos comprehenduntur in hac Pace etiam
Reformati seu Cah inistre, ita, ut praeter tres illas Religiones nulla alia in
Imperio recipiatur vel toleretur.

Tl*
3
w:

232. Dic» III. Jurisprudentia Ecclesiastica est disciplina praefica, Reni·
publicam Christianam ad politiam Sacram manuducens per leges Ecclcdasticas rite perspectas.
Dicitur 1. Disciplina; quia ad imitiationem dictorum dc Theologia, ad
usum potius rei quam statum mentis attendimus. 2. Pradica; quia actus
Jurisprudent!® hujus primarii, canones scilicet et aliæ regulre, vim dirigendi
habent, praximque objecti intendunt. 3. Rempublicam Christianam; tum
quia rei nomine venire possunt et person® et actiones Ecclesiastica1 ; cum
priores earumque officia spectentur ad res sacras, quas tractant, posteriores
autem ad acquirendas, conservandas aut alienandas res Ecclesiasticas
maxime referantur ; tum quia fideles ab hac Jurisprudentia non consideran­
tur more Theologiæ Moralis ut singuli, sed vel ut omnes, vel ut membra
communitatis Ecclesiastic® ; tum quia infideles aut baptismo carentes Eccle­
siasticis legibus non subjacent, nec hæ illos, qui foris sunt, respiciunt.
4. Ad politiam Sacram manuducens; quia, quamvis finis ulti malus Juris­
prudent!® Sacræ sit salus interna praesentis vite et felicitas aeterna futura?,
ea tamen proxime determinat externa, eoque immediate spectat, ut cura
animarum, fori exercitium et regimen Ecclesiæ ordinate, honeste ac juste
geratur. 5. Per leges Ecclesiasticas; quia, sicut in Civili, sic in Ecclesiastica
Jurisprudentia ratio juris positivi praecipua habetur, sive illud acceptatione
sive constitutione sive approbatione legitimi magistratus, vim obligandi
primam aut novam obtinuerit. 7. Pate perspectas; quia attendi debet 1°, an
uno ex pra*dictis modo vim obligandi aliquam habeant : 2°, an universim.
an pro speciali casu aut circumstantiis loci, temporis, person®, aut aliis
enuntient : 3°, an vigeant ctiamnum, an per jus posterius, consuetudinem
contrariam, vel aliud mutationis genus non amplius obligent : 4°, quinam
sit sensus legitimus secundum genuinas hcrmeneuticcs regulas etc.
Atque ad primum harum observationum punctum statui potest de jure
triplici supra proposito. Quia enim Romana Ecclesia Codicem Canonum
acceptavit: Jus antiquum vim legalem habet, nisi ubi aliquo mutationis
modo eam perdidit. Praeterea vero quia Pontifices nominati Libros Decre­
talium cum Sexto, Clcmentinis et Extra vaganti bus solemniter promulgando
eorum decreta vel constituerunt vel approbarunt ; Jus novum quoad has
partes in vim legis obligat : ob defectum modi legalis cujuscumque com­
munius asseritur contrarium de Gratiani Decreto etiam post concctioncni
Romanam; adeo, ut Summæ et paragraphe qui Gratiani sunt, el rubric®
canonum, qui sunt auctoris incerti, nullam habeant auctoritatem; Canones
autem, genuini etiam ipsi, non aliam, ac quam merentur fontes, unde
desumuntur : usus autem Scholre et praxis fori, falsis etiam Decretalibus plus
tribuens, facere forsan potest praejudicium aliquod, legem condere non
potest.
Denique Jus novissimum auctoritalivum quam potestatem habeat exclus
auctoribus petendum est : utrum reipsa obliget ex jure et facto promuka-

DE JURISPRUDENTIA ECCLESIASTICA.

453

tionis determinari potest ac debet. Quod tandem jus idem pactitium attinet,
Concordata quidem obligationem utrinqiie producunt : reliqua autem an
idem justitia* vinculum efficiant, disputatur: eadem tamen in foro obser­
vanda esse coin enitui·.
233. Observa. Codicem Canonum non sola acceptatione Romanæ Ecclesiæ,
de qua nuper diximus, sed etiam solemni Constitutione pro norma Judicio­
rum Ecclesiasticorum a Leone IV. propositum fuisse, Dist. 20. Canon. 1. de
Libellis aperte testatur. Cum proinde ad Jus novum fuerit relatus, nec tamen
passim prostet; placuit eumdem ad complementum a*conomiæ Canonic®
dandum hic subjicere. Ne vero repetamus dicta alibi, Canones œcumenicorum Conciliorum omittimus; ne quoque Decretales Pontificum Juri novo
insertas, ideoque passim obvias hic proferamus, hoc Dionysii Exigui aucta­
rium simili silentio praeterimus. Quare non restant producendi, nisi Codex
Orientalis, isque secundum Concilia particularia, et alter Africanus Codex;
quorum mine compendium pro more superius usurpato subteximus,

CODEX CANONUM ANTIQUUS.
CODEX ECCLESIÆ ORIENTALIS.

Canones conc. Ancyrani an. 315. ab 18. PP. celebrati. 1. Presbyteri in
idololatriam lapsi, martyrio tamen se postea offerentes, retineant dignitatem,
sed officio non fungantur. 2. Similibus Diaconis similis indulgentia et poena
detur. 3. Per vim passi ritum paganum, sed in fide constantes, nec commu­
nione priventur, nec sint irregulares. 4. Ad idem coacti primum, post au­
tem circa ritum indifferentes, amio inter Audientes, triennio inter Pœni tentes
hæreant. 5. Ex timore, ritu gentili contaminati, triennio non communicent,
si dolorem pacti prodiderint. 6. Si hucusque non doluerinl,sexennem poenam
subeant : neutris tamen in periculo mortis communio propter viaticum ne­
getur. 7. Qui sæpius idolis immolarint, sexennio. 8. Qui insuper causam
immolandi dederint, decennio puniantur. 9. Diaconis, inter ordinandum
contra continentiam protestatis, uxores non negentur : professis continentiam,
sed non servantibus, ministerium auferatur. 10. Desponsata, etiam a raptore
corrupta, reddatur sponso. 11. Adhuc Catechumenus lapsus, post baptismum
ordinari queat. 12. Chorepiscopis non liceat ordinare Presbyteros aut Diaco­
nos; nec mandatum dare Presbyteris civitatis. 13. Clerici carnem supersti­
tit se respuentes cessent ab omni officio. 14. Contractus venditionis rerum Eccle­
siæ viduat® a Presbyteris factus subsit rescissioni. 15. Qui irrationabiliter
versantur, hoc est, Bestiarii aut Sodomitæ, pro varia relate aut conditione vite
jam 20., jam 25. annis, jam ad mortem usque pœni ten Lire subjaceant. 1G. Ta­
bescentes ex his criminibus reponantur inter energumenos. 17. Promoti ad
Episcopatum, nec tamen recepti, remaneant ubi fuerunt Presbyteri. 18. Vir­
ginitatem professi, non tamen colentes, habeantur prô bigamis. Sub sororis
nomine non permittatur habitatio cum viris. 19. Adulterio sit poenitentia
septem annorum. 20. Fornicari® vel abortum procurantes decennio pceniteant. 21. llomicid® voluntario perpetua seu ad mortem usque sit poeni­
tentia. 22, Casuali septem vel quinque annorum. 23, Divinationibus dediti

4‘ii

DE PRINCtPHS ADJUVANTIBUS.

quinquennio poenitentiam ferant. 24. Sponsio sororem corrumpens el cor·
ruptionis cum consensu conscii decennalem pernitentium subcant.
C.ANONES CONC.

NEOC.ESAREF.NSIS AN.

EOD. A

IG. PP. CELEBRATI. I. PfCSbUcr

•
uxorem ducens deponatur : fornicans ad pœnitontiam redigatur. 2. Nubem
duobus fratribus aul sororibus duabus ad mortem usque carealcommunione.
3. Polygamis successivis pernitentia imponatur. 4. Gratiæ tribuitur, si desi­
derans fornicationem prohibeatur ab actu. 5. Catechumenus assistens et
peccans remittatur ad audientes; iterato lapsus expellatur, (i. Catechumena
pr.pgnans ante puerperium baptizari possit. 7. Presbyter nuptiis bigami non
intersit. 8. Maritus adulteræ, ante susceptos ordines, ad hos ne admittatur;
post susceptos, aut illam dimittat, aut privetur ministerio. 9. Presbytero,
peccatum ante ordinationem commissum confesso, prohibita sil oblatorum
consecratio. 10. Diacono in simili casu auferatur ministerium. 11. Presbyter
non ordinetur ante annum tricesimum, quo Christus baptizatus docere cœpit. 12. Clinicus baptizatus non liat Presbyter; nisi apiorum raritas id exigat,
et morum probitas mereatur. 13. Presby teri agrorum vel alterius regionis
in urbe aut regione alia non sacrificent. Chorepiscopi, qui sunt ad formam
et exemplum discipulorum Christi, honorentur. 14. Septem duntaxat sint
civitatis etiam magna? Diaconi.
Canones conc. gangrensis post an. 325. a 10. PP. celebrati. Anathema
dicitur. I. Damnanti nuptias :2. Carnis manducationem omnem reprobanti:
3. Servo dominum, occasione Religionis, spernenti :4. Presbyteri conjugati
oblationem contemnenti : 5. Ecclesiam vel Ecclesiasticos conventus despi­
cienti : 6. Congregationem extra Ecclesiam cum contemptu Ecclesiæ agenti :
7. Fructus alibi, quam in Ecclesia offerenti : 8. Præter Episcopum aut ejus
vicarium, fructuum oblationem acceptanti : 9. Virginitatem matrimonio,
tanquam bonum malo præfercnti: 10. Virgini conjugatos arroganter despi­
cienti : 11. Agapas penitus despicienti: 12. Reponenti justitiam in speciali
amictu pallii, et vulgari vestitu utentes vituperanti : 13. Mulieri, licet pro
continentia, vestem virilem usurpanti : 1 i. Uxori, ex nuptiarum contemptu,
virum relinquenti, aut matrimonium solventi: 15. Religionis occasione, pro­
les negligent! : 16. Prolibus parentes non honorantibus: 17. .Mulieri, obedientiæ declinandae causa, comam abscindenti : 18. in die Dominico jejunanti :
19. Jejunia Ecclesiæ non observanti : 20. Conventus et sacra ad sepulchrn
Martyrum exeeranti.
Canones conc. antiochem an. 311. a 30. PP. catholicis celebrati. 1. Sta­
tutum N'icænum de Paschale servetur. 2. In Ecclesia praesentes communi­
cent ; cum excommunicatis autem, vel per domos minime. 3. Clerici, præter
conscientiam sui Episcopi, in alia Dimcesi non morentur. 4. Depositi aut dam­
nati ministrare non audeant. 5. Senisimab Episcopo congregationem faciens
deponatur. 6. Evcommirnicatiis non recipiatur, nisi a proprio Episcopo rei a
Coni ilio. 7. Clerici peregrini non recipiantur sine epistola Formata. 8. Formatasdarc non liceat Presbyteris. 9. Episcopi suas tantum Diceccses curent:
Metropolitanis subsint. H). Chorepiscopi. licet ordinali. Presbyteros et Biaconosnon ordinent; Subdiaconos (amen et Minoristas, quin el Episcopum cixitalis, cui subjicitur, ordinare liceat. II. Episcopi aut Clerici non adeant
Imperatorem, nisi necessitatis causa et consulto Métropolite. 12. lidcm dam­
nati ad Imperatorem non recurrant. sed ad majus Episcoporum Concilium.

f

I

CODEX CANONUM ANTIQUUS.

I
i
■
I
I
I

1.1. Episcopus non ordinet subditum alienæ Diœccsis, absque Metropolitœ
litteris : alias ordinans el ordinatus incurrat pœnam. 14. Si dissideat Concicilium in judicio de Episcopo, Metropolitanus e vicina Provincia judices
alios evocet. 15. Episcopus a Concilio unanimiter damnatus apud alios non
judicetur amplius. 16. Episcopus vacans vacantem Ecclesiam sine Concilia, cui Mclropolilaniis adsit, occupans abjiciatur. 17. Episcopus Ecclesiæ
datus, camdem vero non recipiens, communione privetur. 18. Sine culpa
propria non receptus pœna sit liber. 19. Episcopus præter synodum et prsesentiam Metropolitani non ordinetur. 20. Concilia Provincialia celebrentur
bis in anno. 21. Episcopus non transeat ncc transferatur a suo ad alium
Episcopatum. 22. In altera Dioecesi aut alterius Dioecesis Clericos Episcopus
mm ordinet. 23. Episcopus non constituat sibi successorem. 24. Rerum
Ecclesiæ Episcopus sit duntaxat curator, suarum autem dominus. 25. Potes­
tatem tamen habeat dispensandi res Ecclesiasticas.
Canones Conc. Laodiceni an. 370. λ 20. PP. celebrati. 1. Secundo nuben­
tes subsint pœnitenliæ sed breviori. 2. Peccatori pœnitenli el satisfacienti
detur communio. 3. Neophyti non ordinentur. 4. Præsenlibus Catechumenis
' ordines non conferantur. 5. Clerici usuras non exerceant. 6. Hærelicis non
permittatur ingressus in Ecclesias. 7. Hæretici nonnisi post ejuratam haeresiu ct perceptum fidei Symbolum recipiantur per Unctionem. 8. Cataphrygæ venientes instruantur el baptizentur. 9. Ecclesiastici ad hæreliconim speluncas orationis causa euntes priventur communione per tempus.
10. .Matrimonia cum hærelicis non ineantur indifferenter. 1 i. Non ordinentur
Presbyteræ. 12. Episcopi legantur judicio Metropolitani ct Episcoporum
Comprovincialium. 13. Electio Sacerdotum non permittatur multitudini.
11. Sacra mysteria, Eulogiarum nomine, tempore Paschali non mittantur
ad alias Ecclesias. 15. Præter Cantores ordinarios, alii non conscendant amhonem, psallendi causa. 16. Sabbato legantur Evangclia cum aliis Scripturis.
17. Psalmorum interstitia observentur. 18. Ad Nonam et Vesperas cædem
semper proces fiant. 19. Modus et ordo precum post Romilias, et hominum
ad altare accessus ordinetur. 20. Presbyteris a Diaconis, el his a Clericis infe­
rioribus exhibeatur honor. 21. Subdiaconi non habeant locum in Diaconio,
ncc tangant vasa sacra. 22. Nec Subdiaconi. 23. Nec Lectores aut Cantores
nlieant ministerium eum orariis. 2L Clerici, nisi itinérantes, in tabernis
non comedant. 25. Subdiaconi abstineant a danda benedictione. 26. Non
ordinatus non exorcizet. 27. Ad Agapas vocati non tollant secuin partes.
S8. Agapænon liant in Ecclesia. 29. Sanctificetur dies Dominica, non SabbaJum more Judæorum. 30. Christiani lavacra cum mulieribus non frequen­
tent. 31. Si contrahantur connubia cum hærelicis, hi spondeant se foro
Catholicos. 32. Non capiatur benedictio ab hærelicis. 33. Caveatur a commimioriecum h:r reficis vel schismaticis. 34. Prohibeatur accessus ad sepulchra pseudomartyrum. 33. Malorum Angelorum cultus, antiquis hærelicis
frequens, interdictus esto. 36. Clerici subexcômmunicationis pœna abstineant
a magia, incantatione el usu phylacteriorum. 37. Judæorum nul bærcticomm dona festiva non accipiantur, nec festa cum iisdem celebrentur. 38. Nec
azyma admittantur a prioribus. 39. Gentilium ncc festa colantur, nec communicatiO cum istis liat. 40. Episcopus vocatus adsit Concilio, nisi acritudine
impediatur. 41. Clericus ncc absque litteris canonicis. 42. Nec præter Epis-

f
!
!
I
I

■
;

455

I

436

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

copi sui jussionem peregre abeat. 43. Subdiaconi non deserant Ecclesiæ ja­
nuas. U. Mulieres accedere ad altare, aul officium viris proprium agere ne
ausinl. 43. Post duas quadragesima* hebdomadas nemo baptizetur, ili. Bapti­
zandus Iidem discal, et doctrinæ specimen feria 5a majoris hebdomad® edat.
47. .Egri baptizali. sanitate reddita, doceantur fidem, el discant. 48. Baplizati post lavacrum chrysmentur. 49. In quadragesima non fiat oblatio, nisi
Sabbato el die Dominica. 30. Die Jovis Sancto non solvatur jejunium. 31. In
quadragesima Sanctorum memoriæ transferantur in Sabbatum vel Domini­
cam. 52. hi eadem nupliæ et natalilia non celebrentur. 53. Christiani in
nuptiis etiam abstineant a plausu et saltu. 51. Clerici nullis spectaculis in­
tersint. 55. Nec Clerici nec laici celebrent convivia ex collatis Symbolis.
56. Ante Episcopi ingressum Clerici non intrent sacrarium, nec sedeant.
57. Non constituantur Episcopi in villis aut agris; nec Presbyteri sine praveplo
aut consilio Episcopi agant quidpiain. 58. Oblationes non liant in domibus,
59. Psalmi non sacri absint ab Ecclesiis, ibique soli Canonici libri legantur.
60. Canon Librorum Canonicorum hic describitur.
CODEX ECCLESIÆ AFRICANÆ.

Canones Synodo African.e 6ie, sub Aurelio 18ac, an. 419. a 217. PP. cele­
brate attributi. 1. Statuta Cone. Nieæni'serventur. 2. Trinitas personarum
in Divina unitate praedicetur. 3. Episcopi Presbyteri et Diaconi servent con­
tinentiam. 4. Iidem abstineant ab uxoribus. 5. Clericis cavendum ab avaritia
et usura. 6. Chrysma a Presbyteris non conficiatur. 7. Absente Episcopo
Presbyter pænitentem periclitantem reconciliet. 8. Criminosus non permit­
tatur accusare Episcopum aut Presbyterum. 9. Excommunicatus a suo Epis­
copo non recipiatur ab alio. 10. Presbyter ab Episcopo correptus et separa­
tam congregationem faciens puniatur. 11. Idem faciens schisma, nec causam
vicinis Episcopis committens, amittat locum ct anathemati subsit. 12. Epis­
copus, extra synodi tempus, in reatum lapsus audiatur a duodecim Epis­
copis. 13. Episcopus ordinetur a pluribus, aut saltem a tribus Episcopis.
14. Tripolitanæ Provinciæ Episcopus unus in legationem veniat, Presbyter et
Diaconus ibidem pauciores habeat judices. 15. Clerici declinato judicio Ec­
clesiastico civile eligentes, puniantur. Sacerdotum lilii spectacula nec exhi­
beant nec spectent. 16. Clerici majores non sint conductores aut procuratores:
Lectores puteres ducant uxores, aut continentiam profiteantur: Diaconi et
Virgines ante annum 25"·* non ordinentur aut consecrentur. 17. Provinciæ
distantes proprium habeant Primatem. 18. Dum ordinatur Clericus, monea­
tur servare constituta: Nec Eucharistia nec baptismus detur defunctis: Sin­
guli Episcopi conveniant ad Concilium Metropolitani. 19. Episcopi accusati
causa deferatur ad Provincia* Primatem. 20. Presbyter aut Diaconus accusati
judicem habeant Episcopum proprium cum vicinis Episcopis vel Presbyteris.
21. Filii Sacerdotum non jungantur matrimonio cum haereticis. 22. Clerici
haereticis etiam consanguineis nihil conferant. 23. Episcopi sine consilio et
litteris formatis Métropolite trans mare non abeant. 24. Præter Scripturas
Canonicas in Ecclesia legatur nihil : earum Canon hic recitatur. 25. Subdia­
coni. cum habentibus ordines majores, servent continentiam. 26. Res Eccle­
siæ nemo distrahat, nisi cum consensu Primatis. 27. Presbyteri et Diaconi

CODEX CANONEM ANTIQUUS.

457

gravioris criminis convicti, non tamen redigantur ad poenitentiam publicam:
Itebaplizati non ordinentur. 28. Presbyteri aut minores Clerici, appellantes
ad transmarina judicia, priventur communione. 29. Excommunicatus, ante
audientiam communicans se ipsum damnat. 30. Accusator sequatur locum
>el furum accusati. 31. Clerici, renuentes ad majores ordines ex mandato
Episcopi ascendere, prohibeantur exercere sui ordinis ministeria. 32. Clerici
Iwna Ecclesiastica acquisita dent Ecclesiæ: de bonis vel ex liberali donatione
vel ex hrorcditale acceptis disponant conformiter suo statui. 33. Presbyteri
res suro Ecclesiæ non vendant; Episcopi res Ecclesiæ matricis non usurpent.
Caxo.xes ex plenariis Africe Conciliis in eadem vf.l alia Synodo collecti.
31. In Concilio Hipponensi (an. 397. celebrato) nihil corrigatur vel addatur.
X». Episcopi el Clerici filios suos non facile emancipent. 36. Iidem non ordi­
nentur ante suorum ad fidem conversionem. 37. Præter panem el vinum
aqua mixtum nihil offeratur in missa. 38. Clerici et continentes, nonnisi
comitati et sciente Episcopo, accedant ad Virgines et Viduas. 39. Ne quidem
primæ Sedis Episcopus vocetur Princeps Sacerdotum aut summus Sacerdos.
40.Clerici,nisi peregrinentur, tabernas non adeant. 41. Sacrificia celebrentur
a jejunis. 42. Nulla in Ecclesiis celebrentur convivia. 43. Pœnitentiæ tempus
definiatur ab Episcopo : reconciliatio non fiat a Presbytero, nisi Episcopo
absente: reconciliando imponatur manus ante absidem, seu chorum Eccle­
siæ. 11. Virgines, parentibus mortuis, commendentur feminis gravioribus,
et una habitent. 45. Ægroti loquela privati, testantibus de eorum desiderio
aliis, baptizentur: histrionibus ac cæleris hujusmodi negetur reconciliatio.
16. Passiones Martyrum in Ecclesia legere liceat die anniversario. 47. Qui
apud Donatistas baptizali sunt parvuli, ordines suscipere possint. 48. Non
fiant rebaptizationes, reord inationes, nec translationes Episcoporum. 49. Epis­
copus non ordinetur a paucioribus quam a tribus Episcopis. 50. Quatuor aut
quinque Episcopi sufficiant pro Episcopo eligendo. 51. Ecclesia Cartilagineu­
se enuntiet in Africa diem Paschalis. 52. Provinciæ visitentur tempore Con­
cilii. 53. Dioeceses particulares, nisi ex consensu Episcopi proprii, non acci­
piant Episcopum. 54. Alienus Clericus non admittatur ab alio Episcopo. 55.
EpiscopoCarthaginensi liceat ordinare alienigenam Clericum. 56. Ordinatus
e\ proprii Diœccseos Episcopi consensu Episcopus propriam Dioecesin exigendi
jus non habeat. 57. Amplificatur Can. 47°®. 58. Rogentur Imperatores, pro
abolendis idolorum reliquiis et templis; 59. Pro liberandis Clericis a ferendo
testimonium in publico; 60. Pro conviviis paganorum prohibendis; 61. Pro
spectaculis a die Dominico ct Festo amovendis; 62. Pro Clericis criminosis
non defendendis; 63. Pro histrionibus, ad fidem conversis, ab infamia exi­
mendis; 64. Pro manumissionibus iu Ecclesia celebrandis; 65. Pro Equitio,
Episcopo damnato, comprimendo. 66. Cum Donatistis agatur lenius. 67. Λ
Judicibus petatur notitia actorum a Maximianislis. 68. Clerici Donatistas con­
versi recipiantur in Clero. 69. Dirigatur ad Donatistas legatio, pacis componendroergo. 70. Congruit cum 25°. 71. Nemo diutius absit a sua Ecclesia.
72. Absque scrupulo baptizetur, de cujus baptismo est dubium. 73. Indicetur
dies Paschalis : dies Conciliis designatus observetur. 74. Episcopus vacanti
Calhedrrodatus Vicarius, hanc non retineat; sed eligi Episcopum curet. 75.
Defensor Ecclesiarum ab Imperatore postuletur. 76. Episcopi ad Concilia
veniant, aul justas absentiæ causas perscribant. 77. Cresconius citetur ad pro-

J/i

Μ

_

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

Λ

ximum Concilium. 78. Disponitur de Ecclesia Equitii. 79. Clerici intra annum
causam suam dicere négligentes, non audiantur postmodum. 80. Ex alieno
Monasterio suscepti nec proficiantur Monasterio, nec ordinentur. 81. Epis­
copo, haereticos vel paganos hæredes scribenti, dicatur anathema. 82. Repe­
titur Canon 6 P3. 83. Memoria' Martyrum falsa» aboleantur: noxa» autem
caute permittantur. 81. Idolorum reliquiæ extirpentur. 85. Ab Episcopo CarIhaginensi subscribantur, si opus fuerit, liltero, omnium Episcoporum no­
mine. 86. Ordo Episcoporum desumatur a tempore ordinationis. 87. Dccausi
QuodvultdeiEp. disponitur provisorie.88. Agitur de cessione facienda a Maxi­
mino. 89. Episcopi ordinati accipiant ab Ordinatoribus litteras testes cum
die et Consule. 90. Qui vel semel legit in Ecclesia, ab alia in Clerum non re­
cipiatur. 91. Episcopi in sua civitate conveniant Donatistarum prepositos;
ad pacem tentandam. 92. Conventionis forma proscribitur. 93. Instructio,
legatis contra Donatistas ad Imperatorem missis data, recitatur. 94. Index
canonum in Concilio, expressis solis titulis, describitur cum correctionibus.
95. Concilium universale, nonnisi urgente necessitate, est faciendum. 96.
Λ judicibus electis non liceat appellare. 97. Pro causis Ecclesiæ constituantur
defensores Scholastici, seu Advocati. 98. Parochiæ, quæ non habuerunt Epis­
copum, talem non accipiant, nisi Primas et Episcopus, intra cujus Dioecesin
Ecclesia est sita, consenserint, 99. Parochiæ Donatistarum conversa», si hsbcant Episcopum, illi relinquantur: si non habeant, vel sine Episcopo ma­
neant, vel ad vicinum Episcopum sc adjungere permittantur. 100. Maurentio postulanti dantur judices in sua contra Xantippum causa. 101. Littera
decernuntur pro pace Ecclesiam Romanam inter el Alexandrinam conci­
lianda. 102. Dimissus ab uxore aut a marito dimissa reconcilientur aut alteri
non jungantur. 103. Preces in Ecclesia, nonnisi approbatre in Concilio, adhi­
beantur. 101. Postulare ab Imperatore judicium Episcopale, non autem pu­
blicum, liceat. 105. Qui in Africa non communicant, communicare trans
marc non prosumant. 106. Pergens ad Imperatoris comitatum vel Romano
vd Carthagincnsi Episcopo reddat rationes. 107. Causam Episcopi cognosrcre,
non unius, sed plurium sil Episcoporum. 108. Adoptatur Africa* Concilium
contra Pelagium et Celeslium celebratum. 109. Inde statuitur, Adamuma
Deo non factum mortalem ; 110. Parvulos in remissionem peccatorum bapti­
zari; 111. Gratiam Dei remittere peccata, et prostare adjutorium, ue peccetur,
112. Gratiam tribuere scientiam ct inspirare charilatem; 113. Sine gratia
nihil boni posse impleri: 111. Humilem el veracem esse Sanctorum vocem
hanc, si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus ;
115. Sanctos etiam pro se postulare in oratione Dominica, Dimitte nobis de­
bita nostra; 116. hiema Sanctis orari veraciter. 117. Ecclesia Donatistarum
conversa pertineat ad cathedram, ad quam Catholica ibidem jam exstans,
spectat. 118. Divisio Diceceseos decernitur et regulatur, ubi Episcopo Don.ilista convers ·, duo in eadem Dioecesi erant Episcopi. 119. Episcopus, per se
liberatam ab hærcsi Ecclesiam triennio possidens, eamdem retineat. 120. Nem··
Episcoporum irruat in Ecclesiam controversam, sed causam in Episcoporum
judicio decerni curet ant expectet. 121. Episcopus, subditos suæ Ecclesiæcon­
vertere négligeas, moneatur a vicinis Episcopis: illo negligentiam non emen­
dante, quicumque conversionem effecerit, subditos facit suns. 122. Repe­
titur Can. 96 ’. 123. Episcopus suam Dioecesin negligens excommunicetur.

lil. Episcopus, Donatistas communicasse mentions, Episcopatum amittat.
125. Presbyteri et Clerici appellent tantum ad Concilia Africana. 126. Liceat
Episcopis velare virgines viginti quinque annis minores, urgente necessitate
vel periculo. 127. Ne ob Concilium Episcopi diutius absint, ex qualibet pro­
vincia illuc mittendi legentur tres. 128. Ad accusationem non admittantur
«communicati; 129. Neque servi, liberti, aut infames; 130. Nec,qui in pro­
batione unius criminis defecerint. 131. Qui accusatores esse nequeunt, nec
lestes sint, et supra annum ætatis 14um. 132. Ob crimen, quod Episcopus sibi
soli delectum fatetur, nemo excommunicetur. 133. Non temere quispiam
communione privetur. 134. Recitantur Littero Concilii ad Bonifacium R. P.;
135. Cyrilli Alex, de canonibus Nicænis ad Africanos ; 136. Attici Constantiuopolitani ad eosdem; 137. Exemplar Cone. Nicæni; 138. Lilteræ Cone.
Africani ad Cœlestinum Rom. Pontificem.
ijc.EHES :

Quœnam sit Theologorum et Canonistarum auctoritas, indeque
fluens argumentationiis rectitudo et Cautela ?

23-i. Nota. Quæ est Theologiæ et Jurisprudentiae Ecclesiasticae ex nuper
dictis auctoritas, non eadem est Theologorum et Gasonistarum; cum hi
principia earum subinde vel non sequantur, vel non assequantur. Principia
ulrique disciplinae propria esse diversa, patet ex promissis : unde quamvis
sub Capitis proloquium monuerimus Theologum citra Juris Ecclesiastici pe­
ritiam, el vicissim Jurisperitum sino Theologia perfectum non osse, pro more
tamen hactenus tractatae a nobis geminae scientiæ, utriusque etiam cultores
d magistros seorsim hic ct distinctos spectabimus. Eos caetera in prosens
supponimus viros Catholicos, prudentes ac probos, atque disciplina), quam
nomine et officio profitentur, non gnaros tantum, sed et ejusdem principiis
utentes: qui enim conditionibus his carent, eorum rationem habendam
esse nullam, provie jam damus.
235. Respondeo 1. Theologi et Canonist.!·:, in sua quilibet facultate et pro
materia sibi propria, habent auctoritatem. Ratio est; tum quia doctissimis
quibusque sua in arte habenda est fides; cum cujusque rei cognitio non
diis certius meli usque obtingat, quam ejusdem rei studiosis ac peritis : tum
quia Pontifices et Concilia etiam œcumcnica, præserlim posteriora, in decer­
nendis quaestionibus dogmaticis cl canonibus statuendis, illorum judicia sibi
et perquirenda el sequenda consuerunt : tum quia Ecclesiæ Doctopibus et
Sanctis Patribus iidem, in minore tamen auctoritatis gradu, successerunt;
utGreg. L. 36. ?>Ior. c. 17. similitudine virgultorum ex succisis arboribus
mnrtsis succrescentium declarat. Quare fundatum in hujusmodi auctoritate
aignmcntum est probabile; cum probabilitas argumenti extrinseca desu­
matur ab auctoribus fidem merentibus.
Non tamen sufficiunt 1°. Auctores qiialcscumque, sed graviores tantum ac
illi, qui prudenter æslimari poterunt, et ratione doclrinæ suæ potuisse, et
ratione probitatis voluisse, ct ratione diligentiæ ac prudentiæ reipsa non
omisisse recte examinare quaestionem propositam : 2°. Nec sufficit Auctor
unicus; prout notare licet ex hac ab Alex. VII. damnata propositione, quæ
num. 27’ sic habet: Si liber sit alicujus junioris et moderni, debet opinio

■ ·
■
> -J &*ί '.Î Λ · > i

40U

de principiis adjuvantibus.

censeri probabilis, dum non constet rejectam esse a sede Apostolica tanquau
improbabilem. Quid tamen de auctore unico quidem, sed omni exceptions
majore, dici possit, vid. in Tr. de Act. hum.
236. Respondeo II. Auctoritas Theologorum et Canonistarum nec semper
crescit ex numero; nec major etiam, si contradicant alii, est irrefragabilis.
Ratio primi est; tum quia in utraque disciplina, ubi auctores non sunl
meri testes traditionis aut praxis, non tam numeranda quam ponderanda
sunt suffragia : tum quia numerum subinde faciunt vel jussi jurare in verbi
scholæ aut magistri, vel soliti præeuntem sequi turmalim ut grues aut
oves, vel dotibus non pollentes aut quandoque cum bono Homero dormitan­
tes : quorum primi auctoritatem duntaxat sui magistri obtinent, medii abs­
que examine proruentes vix ullam merentur, postremi illam vel non possi­
dent vel amittunt. Ratio secundi est, tum quia Theologorum et Canonistarum
auctoritas nunquam est æqualis auctoritati Patrum, sed inferior: tuinquia
scholæ sæpius integræ opponuntur scholis, atque in pugna hujusmodi etiam
inæquali auctoritas Doctorum ad faciendam fidem plus non valet, quam ratio
illorum probet : tum quia patet experientia, sententias olim multorum jam
antiquatas, paucorum autem invaluisse. Itaque argumentum ex auctoritate
multorum, seu unam scholam conficientium seu ex diversis in aliqua opi­
nione consentientium, contra alias scholas aut viros graves alios, non et
certum, ac sæpe ne probabilius quidem. Præterea
Sequitur 1°. pnejudiciis illos male abripi, qui alterius vel scholæ vel opi­
nionis viros aut doctrinam vituperant, aut notis facile impetunt : 2°. obser­
vandum etiam esse ab Ecclesiarum præsidibus monitum illud, quod Bene­
dictus XIV. Lib. 7. de Syn. Diœces. c. 11. §. 2. circa contendentes inter se
Theologos præscripsit.

237. Respondeo III. Auctoritas Theologorum aut Canonistarum in sententia,
quantumvis ab Ecclesia nondum definita, conspirantium est tanla, ut illi
refragari sit temerarium. Ratio est; tum quia imprudentiæ aut insolenti?
gemis videtur, nolle acquiescere concordi peritorum suffragio : tum quia res
satis perspicua censeri potest, in qua diversarum scholarum sectatores aut
alia in cæteris passim dissentientes conveniunt : tum quia Cone. Viennense
ob concordem suæ œtatis Theologorum sententiam, rem licet sub opinionis
tantum gradu assertam, proposuit tamen omnibus tenendam. Hinc quod in
notata etiam materia ex concordi Theologorum aut Canonistarum sententia
fit argumentum, velmoralitercertum est, vel saltem unice probabile.
Est tamen 1°. cavendum, ne unanimis Doctorum consensus nimis confi­
denter aut temere asseratur; nisi saltem inspectio praecipuorum aut magis
celebrium auctorum de reliquis id contestantium fidem fecerit: sicut nec
curandum, si unus aut alter obscurioris nominis auctor, absque efficacibus
rationibus et responsis,contra torrentem nitatur et extra chorum commu­
nem saltet. 2°. Observanda est auctorum sive asserentium sive cont rari an­
tium ratio enuntiandi, an absolute scilicet edisserant ac simpliciter, ancum
modo: au tanquam de tide,
fide, fidei proximum, certum, probabilius, proba­
bile etc.

DE RÀTIONE ET HISTORIA HUMANA.

46

238. Rèspôndeô IV. In iis, quæ ad fidei dogmata aut morum principia per
linent, indeque indubie deducuntur, unanimis Theologorum sententia majo
rem etiam auctoritatem habet ac tantam ut eidem contradicere saltem
bæresi aut errori proximum videatur. Halio est tum quia unanimis ejusmodi consensus est testimonium plusquam probabile, articulum, in quem
consentitur, esse traditum; Quod enim, uITertvl. L. de Præscript. ait, apud
mullos unum invenitur, non est erratum sed traditum: tum quia sententia
Theologorum concors, ct erronea, in errorem induceret Ecclesiam; sive
quod ejus Pastores docendo, prædicando, ct adhortando ovibus instilla­
rent unanimia Theologorum asserta : sive quod Ecclesia nunquam repudiet
concors Theologorum placitum, sic tamen statuente Can. 3. Dist. 83., erro­
rem, cui non resistit, approbaret, et veritatem, quam non defendit, oppri­
meret. Inde patet, argumentum ex ejusmodi unanimi conspiratione depromp­
tum omnino pro certo esse habendum.
Neque pro hac auctoritate necessarium est Canonistarum suffragium ; quia
quodMelch. Canus L. 8. de Loc. Thcol. c. 7. inquit, in his, quæ ad tidem
perlinent, Jurisconsultorum auctoritate Theologus non eget : quin potius
eorum titulorum expositionem Legis peritus a Theologo mutuari debet.
Eamdem in rem Benedictus XIV. tum Card. Dominici Pinellii sententiam
adducit, tum ipse enuntiat Instil. Eccles, lust. 57. scribens, ad Theologum
perlinere, dogmata proferre in medium atque de illis disputationem insti­
tuere; Canonum interpretem autem ea habere pro certo, et ca Theologia
desumpta. Quibus dictis simile aliud in Præf. ad Comment, de Fest. Domini
videre licet.

239. Observa. Facultates suis in censuris ac responsis eadem gaudent
auctoritate, «piam Theologis aut Jurisperitis pluribus supra tribuimus. In
his tamen Facultatum sententiis, pro merito aestimandis, attendere oportet
f· cx parte rei. ad rationum momenta, queis nititur doctrinale judicium :
2*ciparte judicii; an fuerit unanime, legitime latum, etiam liberum tum
apræjudicio Scholae, tum a dominatu cujuscumque sive intra sive extra
congregationem ciga consultantes prævalentis : 3° cx parte personarum ;
an suffragatores sint numerosi, an eruditionis ac sapienliæ fama floreant,
invaleant usu rerum et experientia etc.

DE RATIONE ET HISTORIA HUMANA

Rafioncm humanam, contra, ac in tractatus ingressu factum est, Hisloriæ
prrponimiis, eo quod ampliores quam alias usus habeat, et diffusa ad scien­
tias significatione, illam liic accipere materia superstes jubeat. Constat au­
tem Rationem humanam sub hac latitudine sumptam non minus ac histo­
riam a sacris Libris distinctam locos Thcologiæ extraneos constituere ct ex
alienis disciplinis assumptos : unde de utraque dicturi duntaxat sumus uni-

4G2

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS;

versim cl breviter, adjecta sub finem recensione bæresum ac propositionum I
damnatarum, quæ pars historian, præter alias in superioribus jam cxpodlv. I
putissimum Theologi® conducere potest.
I
ARTICULUS I.

Quœnam sit Rationis humanœ utilitas et cautio in Theologicis?

I

I

249. Nota. Rationis human e nomine tum congenitam cognoscendi veniîa
pütentiam seu facultatem naturalem ratiocinandi, tum naturale medium
cognoscendi verum indicare licet. Medium hoc naturale triplex præcipuede­
prehenditur : Philosophia scilicet, quæ rerum sive in essendo sive in cognos­
cendo causas naturales investigat ct prodit; Juris Naturœ cognitio, quj
innata justiliæ principia honestati morali superaddit ; Jurisprudentia Civi. I
lis, quæ quamvis plurimum ex libera imperantis voluntate habeat, æquila- I
tem tamen naturalem ubique sectatur aut supponit. De facultatis rationalis I
viribus agendique modis supervacaneum foret, post logicae rudimenta hk I
disserere. Quænam sil Philosophiæ notio et amplitudo, quæve illius sint I
partes seu theoretic® seu practicæ, cæque vel physica vel moralia spectantes,
prænosci a Theologo, ante accessum ad sacram scientiam, debent. Unde '
si qua notitia adhuc exigitur,'ea dc Jurisprudentia tum naturali tum civili
danda est. Sed enim dc Jure naturali, officiisque erga Deum, seipsum el
proximum, naturali ac indispcnsabili obligatione debitis, horumque prin­
cipiis tum constitutivis tum cognoscit i vis saltem agitur in Tract, de Legibus
aut de Jure ct Justitia : de Jure civili autem, quamvis particulare illud ac pro
variis civitatibus vel regnis sit varium idcoquc minus cognoscendum, ut
tamen commune est receptum a pluribus, ex corpore Juris Justinianai
haud difficulter perspicitur.
Præter Gregorium ct Hermogenem ICtos Romanos, ediderat quidem
an. 435. Theodosius Junior Orientis Imperator Legum civilium collectionem
libris scxdccim distinctam, quæ ab Eodem Codicis Theodosiani nomen acce­
pit : praevaluit tamen poslmodum Opus, quod universum jus Romanum com­
plexum post Imperii sui exordia an. 525. posita Justinianus itidem Imp.
Orientis colligi curavit, post varias autem vicissitudines Maximilianus I. per
Recessus Imperii etiam Germaniæ observandum praescripsit. Corpus hoc ju­
ris, a suo editore Justinianœum dictum, continet Institutiones, Digesta seu
Pandectas el Codicem repetit® lectionis an. 533. simultanés, promulgatione
confirmatas, nec non Authenticas seu Novellas an 559. publice dein additas.
Institutiones, quæ sunt velut elementa civilis Jurisprudentiæ, versantur
circa jus triplex, Personarum scilicet, Rerum ct Actionum : constant libris
quatuor, divisis in titulos nonaginta novem, qui secantur in Paragraphes.
Digesta seu Pan dec ta secundum rem et nomen digerunt et comprehendunt
praecipua de plerisquc Juris quæstionibus antiquorum Juris Consulturum
placita ; definiuntur Libris quinquaginta ; qui in Titulos quadringentos et
amplius, sicut hi in Leges dividuntur ; ne quid dicam dc Digestorum divi­
sione, alia in septem partes ab Imp. Justiniano, alia in duo volumina ab
Irncrio, alia in Jus vetus. Infortiatum seu intermedium, ct novum a Bulgaro,
Bononiensibus see. duodecimi jurisperitis fac ta.

DE RATIONE ET HISTORIA HUMANA.

463

Codex complectitur constitutiones Ethnicorum æque ac Christianorum
Imperatorum ex Grcgoriana, Hcrmogencana et Theodosiana Collectionibus
compilatas, adjectis tum antiquorum ibidem omissis, tum novis Theodosii ac
succedentium Impp. editis legibus : his in repetita lectione, h. c. secunda
editione auctori fati va, accesserunt quinquaginta Decisiones Justiniani cum
novis constitutionibus; tandemque postea inserlæ sunt authentic®, id est
derogationes vel confirmationes legales, quas vel ex Novellis Justiniani vel
ev Friderici primi ac secundi Impp. constitutionibus desumptas minore litte­
rarum charactere inspersit auctor incertus. Conflatur autem Codex ex Libris
duodecim; libri ex Titulis pluribus ultra septingentos; Tituli ex Legibus ct
authenticis.
Authentica; seu Novella; vocantur constitutiones, quas post 1res priores
Juris partesconjunctim editas ab anno scilicet 533. ad an. 559. usque varias
condidit. Earum in Juris Corpore extant centum sexaginta octo, non tamen
observato temporis ordine : Collectio ista dispescitur in Collationes novem;
collationes secantur in Titulos, quorum singuli singulas Novellas proponunt;
Novell® exhibent Præfalioncm, Legem et Epilogum; Lex sæpius iu capita
scinditur.
w
Ad calcem memoratarum Juris civilis partium apponuntur aliquando
varia imperatorum Edicta ct Novella; Constitutiones item et Feudorum con­
suetudines libris quinque comprchcnsæ, Leges duodecim Tabularum, Fasti
consulares el alia, quorum tamen vis exolevit.
2ϋ. Dico I. Ratio humana, accepta pro facultate rationali, non utilis solum
est, sed cl necessaria Theologo. Ratio est; tum quia facultas hæc juxtaPsal. 4.
tslquredam luminis divini participatio homini concessa ad comparandam
icritatis cognitionem ; hac vero sublata, ut Canus L. 9. de Loc. Theol. c. 4.
inquit, « Non dico inter rusticum ct Theologum, sed inter Theologum et
pecudem aut saxum etiam aut truncum nihil interest: » tum quia sine ra­
tionis naturalis usu conclusio Theologica nulla haberi potest; utpotc quæ
propositionem naturaliter certam et perspicuam inter præmissas exigit: tum
quia illius subsidium requiritur, ut quis comprehendat exponatque motiva
credibilitalis ; percipiat el teneat substantiam saltem articulorum fidei; pa­
rato denique sit ad satisfactionem omni poscenti rationem de ea, quæ in
. nobis est, spe fundata scilicet in fide, ut 1. Pel. 3. v. 15. dicitur.
Cavendum tamen 1° ne ratio naturalis rapiat sibi partes primas, sed discat
servire, seque in captivitatem redigi in obsequium fidei : 2° ne eadem pro
mensura credendorum adhibeatur ; cum plura mysteria sint supra naturam,
possitque Deus plura facere, quam capere humana ratio: 3° ne pïæfidenlior
iitsibique nitatur, aut ductum auctoritatis respuat; nc curiosa nimium in
iHissimas res penetrare præsumat; ne frivola denique sit, el inanes acotiojasquæstiones immisceat materiis Theologicis.

2»-. Dico II. Ratio humana, sumpta pro Philosophia, suam in Theologicis
utilitatem habet. Ratio est; tum quia servit ratione P.ermemæad legitimum
■trborum et propositionum Theologicarum sensum, ratione syllogisticos ac
Ttbodi ad probationem ct convictionem fidei, ratione Naturalis scientia* ad
Parabolarum. Historiarum ac Descriptionum sacrarum expositionem, ratione

* Y.’ i /* *■

Ml

Dfe PniAClPllS adJuvaxtibLS.

Ethices ad virtutum vitiorumve tractatum: tum quia juvat ad edocent
gentiles, convincendos Naturalistas et Atheos, refellendos Sophistas, delàlandes eruditos, instruendos rudes etc.; quo consilio cl Paires pleriquein
suis scriptis, el post D. Thomam Theologi suis in Summis aut sententiarum
commentariis mullum philosophati sunt.
Curandum tamen 1°. Ut Philosophia sit vera in principiis, adcoqueb»
nihil negent aut statuant universaliter circa superiora natunc; quia fides de
potentia Dei. Trinitate et Eucharistia, hujusmodi assumpta plura dedant
falsa, v. g. .Nihil ex nihilo (it; Quæ sunt eadem uni tertio, sunt eadem inter
se ; Exactum sensuum omnium testimonium non fallit etc. : 2°. Ut silani
in doctrinis, quæ proin non repugnent rectæ rationi aut dogmatibus ortho­
doxis. Quamvis enim Philosophi® sua sit libertas et propria regio;prior
amen limitibus rectæ rationis definiri debet, ne sentiendi libido evadat:
posterior autem veritati fidei obstare nequit, cum hæc ipsa oppositio fabitatein alias prodat : 3°. Ut sit cauta in delectu opinionum , inter Christianos
innocue controversarum, eamque eligat, quæ cum modo loquendi Ecclesias­
tico cohæret ; ab hoc enim recedere Catholico non licet absque temeritatis
nota vel suspicione : 1°. Ut sit sobria in usu, ideoque nec prasumatnaturali
ratione evincere, quod sola revelatione constat; nec omittat c sua penu
addere, quod in fidei dogmatibus ad illustrandum, in morum principiis ad
confirmandum conferre poterit ; nec tamen nimium Philosophi® principiis
ac principibus tribuat; cum ancillari illam non autem dominari oporteat;
nec quæsliones et speculationes Philosophicas in Theologiam invehat; cum
ea hinc sterilis ac inutilis evadat: nec etiam ratiunculas quascumque arri­
piat; cum frigidum alias ct impotens fiat adminiculum.
213. Dico III. Ratio Hi m vxa, accepta pro Juris naturalis scientia, non me­
diocrem in Theologia usum obtinet. Ratio est ; tum quia principia morum,
qu® sive a Moyse in Tabulis sive a Christo in Evangelio prolata sunt, pleraque
jarn scripta fuerant in cordibus nostris, et a Jure natur® ordinantur: Ium
quia qua ex parte Religio nostra est naturalis, per sese jus natur® admittit;
qua vero ex parte supernaturalis est, qua supposita revelatione et institu­
tione, jus idem subintrat, et pro determinati status conditione obligare
incipit: tum quia hanc juris materiam tanquam sibi propriam el ad Reli­
gionis officium pertinentem assumpserunt ex SS. Patribus quidem Clemens
Alex. LL. 8. Stromatum , Terlul. Apolog. adv. gentes et LL. adv. Judæos
ac Marcionem , Euseb. Demonstratione Evangelica, Lactantius LL. Institu­
tionum, Aminos. LL. 3. de Officiis , Chrysost. Homiliis in Genesin, Augus­
tin. LL. dc Civitate Dei et cont. Faustum etc. : ex Interpretibus Alphonse
Tostatus, Cornelius a Lapide, Nicolaus Serarius, Eslius, Pineda, Bontrerius,
Marius, Pererius, Lorinus etc. : ex Theologis S. Thomas LL. cont. Gentesd
Sum. 2. 2., Solus, Cajetanus, Medina, Sylvester, Victoria, Molina, Suarez,
Less i us aliique innumeri.
i.olligere hinc licet I’. Penes Ecclesiam esse, interpretari Jus naturæ, quod
Moysis et Eluisti promulgatione evasit Divinum, eamque in hac interpreta­
tione esse iiilallihileni : 2°. Sicut Ecclesia potestatem hanc sæpius jam exer­
cuit damnando propositiones varias; sic ejus auctoritatem in hoc usu a
Catholicis ornmbus colendam reverendamque esse : 3°. Cavendum hic slib

DE RATIONE ET HISTORIA HUMANA.

46S

iliosius, ut principia el dogmata hujus Scienti® vera sint ac sana : P. Tutis­
simam ea eruendi viam patere in libris sacris el Patrum Interpretum ac
Theologorum lucubrationibus; cujus rei specimen ante vicennium Theses
Scripturisticœ Colonienses dederunt.

21-1. Dico /U. Ratio Hc.ma.xa, sumpta pro Jurisprudentia civili, non caret
utilitate, in Theologicis. Ratio est tum quia in materia juslitiæ normam
positivam aliunde, quam ex hoc jure, frequenter non habemus: tum quia
in materiis aliis ab hac prudentia vel Jus naturale determinatur vel explica­
tur, vel augetur: tum quia Superioribus et Legibus etiam civilibus, nihil
iniquum jubentibus, obediendum esse Jus naturale et Divinum præcipit.
Advertendum tamen ; 1°. In causis spiritualibus ct Ecclesiasticis attendi
solum Jus canonicum : 2°. Inter personas Ecclesiasticas in causis etiam pro­
fanis præferri Jus canonicum civili : 3°. Si de conscientia et peccato agitur,
ab omni Catholico servari Jus canonicum discrepans a civili : 4°. Legem ci­
vilem canonizatam, h. e. vel per observantiam vel per expressos Canones
comprobatam, obtinere in foro Ecclesiastico : 5°. Ubi jus alterutrum aut ex
obscuritate aut ex casus præterilione deficit, deficiens suppleri ab altero :
6°. Occurrente antinomia legis et canonis in materia indifférente, quodlibet
jus valere in foro sibi proprio.
*
2Io. Observa. Quod de Jure naturali dictum est, dici etiam cum propor­
tione potest de Jure gentium ; quamvis recte pluribus titulis ab illo distingua­
tur. Praeterquam enim quod cum aliis hactenus memoratis in aliqua acceplione human® rationis possit comprehendi ; consideranti facile patet, quod
analogam cum Jure naturali pro publicis gentium negotiis utilitatem in
Theologia præstet : sed et hinc similibus illud cautelis limitandum esse,
planissima illatione constat.
ARTICULVS

Π.

Quonam sint Historice humance commoda et cautelœ pro usu Theologico?

246. Xota. Ut, quam appellationem a Cicerone accepit, Histoiua dici ma­
gistra ct lux veritatis mereatur, comites quidem Geographiam et Chronologiam. ducem autem artem Criticam habere oportet. Dividitur in
Sacram ct Profanam, prout gesta, quæ perscribuntur, ad unam alleramvc
rerum classem pertinent. De profana hic dicere nihil attinet, nisi quatenus
cum sacra connectitur, hujusque seu partem constituit, seu notitiam illus­
trat: de sacra autem, quæ scriptores Canonicos pro parentibus habet, neque
num dicendum restat; cum illuc perlinentia in prima de scripturis sacris
Dfcpntalionc attigerimus; ut adeo dc historia Ecclesiastica pnccipuus nobis
«πύο relinquatur. Porro per sese liquet, sive ad cognoscenda facta, sive ad
a rite distinguenda, sive ad eadem in manu memoriaque habenda, commo­
dum illud ingens, quod liberalitcr confert Geographia œqiic ac Chronologia
!im scicnlifica, quæ scilicet monumentis ex historia et mathesi depromptis
tatim annumque gestorum probat et determinat quam praclica, quæ nimi­
rum aut recensionibus, scriptis aut mappis tabnlisquc incisis eadem exhibet ;
onde, præter pauca Corollario innectenda. de neutra hic tractabitur.
80

466

he

1’iiiM.ii‘iis

adjuvantibus.

r5z

E contra vero, quamvis de Arte Critica el rudimenta jam tradantur iu
Philosophia, et a nobis etiam, ubi de libris Canonicis cl Patrum openbus
egimus, nonnulla fuerint dicta, instituti tamen ratio videtur exigere, ut
aliqua ad res Ecclesiasticas magis pertinentia subjiciamus. Nititur autem lut
ars, præter testimonium seu auctoritatem testium, quod est commune cum
historia fundamentum, tanquam propriis suis principiis, cl conjectura seu
reflexione prudenti ad verosimilitudinis criteria; ct traditione, non quidem
divina aut Ecclesiastica, nec tamen mere vulgari, sed inter utramque media;
ct sensu aut observantia Ecclesiæ sive universalis sive particularis, quam vel e\
Martyrologiis, Missalibus, Breviariis, Calendariis aliisque monumentis, vd
ex solemn i tat ibus, moribus, memoriis aliisque institutionibus colligere datur.

247. Dico I. Historia plurimum subsidii præstal sacræ scientiae. Ratioest
tum quia Religio per historiam primis mundi ætalibus tradita, a Moyse ad
Christum usque conservata, abhinc in omnem terram ætatemquc propagata
fuit : tum quia Theologia per historiam accipit pnecipua sua principia,maxime
directiva; doctrinæ, disciplinæ ac rituum antiquitatem vel novitatem inlelligil; dogmatum fidei ac principiorum moralium occasionem, certitudinem
ac sensum discit; rerum Ecclesiasticarum originem, usum, conslauliamquc
aut varielalenfcognoscit : tum quia per historiam sæpe facilius quam per
ratiocinationem docetur ct discitur fides; solidius confirmantur dogmata;
efficacius refelluntur errores; illustrius exponuntur mysteria; potentius
persuadentur instituta; stabilius servantur ordinata.
I t vero hic fructus sperari possit, ncc recipere historiam quaincumque
oportet, nec omnem historiam abjicere decet; sed prudens inter historias
delectus est faciendus.
Porro rejici historia debet aut potest : 1°. quæ impossibilia aut aliena a vero·
simili narrat : 2°. quæ volui apocrypha aut subleste fidei damnatur ab auc­
toritate publica vel communi eruditorum sententia : 3°. quæ est vel anonyma seu incerti saltem ct ignoti auctoris; vel pseudon y ma, seu auctori
cuipiam falso inscripta, vel scotonyma seu auctoris obscuri el nullius famæ:
1". quæ multo post factum tempore primum enata, caret testium ct monu­
mentorum antiquorum auctoritate.
Recipi e contra meretur historia : 1°. quæ quamvis stupenda ct naturam
excedentia referat, fundamento tamen non caret pro miraculo : 2°. quæ judi­
ciali auctoritate, aut consentiente scriptorum judicio firmatur : 3“. quæ
coram multitudine rerum curiosa nec rei admodum favente contigit; aut in
lucem similis multitudinis sine contradictione fuit evulgata, aut a scripto­
ribus refertur, quorum intererat illam silere vel labefactare: 4°. quæ ab
origine fuit notissima el contestata a scriptoribus coævis.
In delectu: 1°. Pensanda est tum facti publicitas, celebritasctconstantia;
tum narrationis veritas, asseverantia et uniformitas saltem quoad substan­
tiam; tum Scriptorum prudentia ct probitas, ab allectu el partium studio
immunitas, famæ et æstimationis celebritas. 2°. Præferrc decet Historic**
præsentes et ex visu testantes absentibus ct auditu duntaxat edoctis; coœvos
aut suppares posterioribus et ætate sejunctis; veteres dumum, si æqualibus
dotibus polleant, junioribus aut recentibus. 3°. Inter eosdem unus aut alter,
qui factum refert, audiendus est potius, quam qui de eo silent ; negantibus

<■ · ·*

DE ΙΙΑΤ1ΟΧΈ ET IliSTORlA HUMANA.

4G7

Qulein aliis, eumdem audiri non convenit : variantibus aut discrepantibus
nier se scriptoribus pluribus, ex solo numero fides non est decernenda ; sed
vel ad qualitates testium a clad alia criticos subsidia recurrere oportet.
248. Dico 11. Ans Critica utilitatem habet in Theologicis, non tamen
indefinitam. Datio primi est tum quia Theologia non minus crisi sanoque
judicio opus habet quam recta ratione : tum quia germana critice pneter
textus sensusque genuini demonstrationem, veterum monumentorum authenliain el testium scriptorum auctoritatem exponit : tum quia prudentes eru­
ditorum animadversiones, populorum persuasiones et Ecclesiarum opiniones
sacram scientiam juvant et illustrant. Batio secundi est tum quia sacra­
rum litterarum sensus, librorum Canonicorum aulhentia, Traditionum, Con­
ciliorum et Patrum auctoritas judicio Ecclesiæ, non crisi humanæ, exami­
nanda divino jussu ac privilegio est tradita : tum quia critice, quod facillime
fit, limites sibi fixos transvecta in sacrum tribunal inducit privatum spiritum;
simplicitatem fidei ac certitudinem evertit, Ecclesiam opinamenlis-, dubiis
aut divinationibus implet: tum quia ars hæc posteriore primum ætate nata,
neque nunc etiam certis omnino regulis firmata, et abusibus hactenus potius
quam prosperis effectibus famosa, utilitatem indefinitam habere aut pro­
mittere nequit.
Ubi tamen crisi locus esse potest, advertendum est quidem : Circa Conjec­
turam : 1°. Non sufficere, quod ea rationi non adversetur ; sed requiri, ut
argumento positivo nitatur : 2°. Conjecturæ vim vel ex intrinsecis historiae
principiis vel exlrinseco sapientum dc ea judicio ponderari : 3°. Si firma sit et
partem contrariam explorate vincat, certitudinem quamdam nancisci : 4°. Con­
jecture hujusmodi cedere auctoritatem incertam; vicissim autem ab hac illam
superari, si auctor tide dignus nec contradictionem coætanei expertus, rem
diserte et citra ambiguitatem affirmet : 5°. In auctoritatis et conjecturæ
rquilibrio præsumi pro veritate hisloriæ ; cum auctoritas c possessione
deturbari nequeat, nisi argumentis certis.
Circa Traditionem et sensum Ecclesiasticum autem : 1°. Nihil in his lolerarisuperstitiosuin, vanum aut inutile; nihil nocens, indecorum aut riden­
dum; nihil incredibile, contradictorium aut fabulosum ; nihil absonum ab
usu temporum aut dignitate hominum, quibus actio vel res tribuitur ;
i*. Debere legitime posse præsumi, ros vel actiones easdem diuturnitate vel
usu non fuisse adulteratas, nec ctiam ptimum. coepisse absque ratione suf­
ficiente, quamvis ea nunc designari nequeat : 3°. Requiri, ne scriptores coa vi,
aliqui, aut alii auctoritate pollentes illas impugnarint vel dauinarint; aut
difficultates obstent, quæ nequeant solide elidi.
Circa ipsam crisin denique : 1°. Non esse transiliendos limites humanæ
disquisitioni fixos supra designatos; nec negandam submissionem judicio
Ecclesiæ; nec omittendam reverentiam antiquitati merito æstimalæ debi­
tam : 2®. Communius acceptata vel antiquitus indubia non esse abjicienda
vel ex conjecturis levissimis vel ex argumento mere negativo; sed ad hoc
requiri argumenta convincentia : 3°. Nihil concedendum esse effectui cuipiam
inistro; nihil detorquendum male, arguendum praecipitantius aut exagge­
randum invidiosius ; non facile etiam credendum criticis, affectus hujus­
modi vel defectus prodentibus.

ί’φ
; '..Λ

■ iw

1G8

1IE PRINCIPIIS

AOJUVANTlIllSi

249. Observa. Pro commodo ex Geographia el Chronologie capiendo, non
tam faciunt regulæ, quam librorum notitia, in quibus Theologus subsi­
dium paratum inveniat. Inter hoc vero pro inlelligcndis Vel. .NoviqueTesta­
menti Codicibus serviunt præprimis Theatrum Terra» sancta) ab Adhano
Adiuchomio editum, Mappæ Geographia» sacræ a Nicolao Sanson tabulis Iribus
incisæ, duo item volumina Sa.vivei.is Bocu vrpi , Geographiam Terra sancti
complexa : pro historia primitiva» Ecclesiæ cognoscenda prodest ev veteribus
Geographia tum Strabonis tum Ptolemei ; ex recentioribus Philippi Ferrvri
Topographia in Martyrologium Romanum cl Arnoldi Meermanni Theatrum
conversionis gentium totius orbis : pro dignoscendis rebus Ecclesiasticis a
Constantini ætatc usque ad Honorii tempora praestat, qua» anlonomastice
dicitur. Notitia utriusque Imperii sub initium seculi 5. scripta, a Glidone
Pancirolo nolis illustrata; cui adjungi potest Index Geographicus editioni
Conciliorum Labbeanæ subjectus : pro noscendis Ecclesiis ad quinque Patriarchatus pertinentibus consuli praesertim merentur Geographia Caroli Vialai,
(dim dicti a S. Pallo, Ep. Abrincensis, Jus Græco-Romanum Joan. Leunclavii, Officia Ecclesiæ Constantinopolitanæ Georgii Codini, ac domum Notitia
Episcopatuum Alberti Mir.ei : pro hodierno tandem statu Episcopatuum dis­
cendo, præter postremi memoratam Notitiam, Politiam et Geographiam
Ecclesiasticam, conducit Apparatus ad novam Conciliorum editionem, auctus
ab Harihino, etcorreclior a Coleto Venetiis editus.
Chronologie notitiam suppeditant Scaliger dc Emendatione temporum,
Calvisius in Chronologia, Bevf.regius in Institutionibus Chronologicis, Petavius in Rationario el in Doctrina temporum, Riccioi.ius in Chronologia
reformata, Sali anus et I sserils in Annalibus, Brietius in Chronico universali,
aliique tum antiqui tum reccntiorcs, quorum amplissimos labores brevi
libello complexi sunt Musantius in Tabulis Chronologicis el Calmetcs in
Chronologica Epitome. Ex his autem alter alterum correxit sæpius, aut
diversam annorum seriem ordinavit, partim quod ipsi scriptorum primsvi
fontes deficerent, variarent, vel fluctuarent ; partim quod epocharum, aera­
rum, periodorum aliarmnque notarum Chronologicarum initia, ordo ac usus
incerti variique forent : unde sub extremum valeat hæc Gencbrardi obser­
vatio: In Chronologicis satis est, si probabilissimus veroque proximus calcu­
lus teneatur.
APPENDIX I.
DE H.ERESIBÜS 15 ECCLESIA SUBOR'JS·

250. Nota. Ex historicis pro Theologia subsidiis restat notitia de seclis
erroneis ; quæ quamvis sparsim et pro opportunitate materiae in Institutio­
nibus Theologicis etiam amplior detur, eam tamen pro Principiorum Adju­
vantium supplemento hic adjungendam duximus, ut et aliorum moram
imitemur, ct hanc Theologica· eruditionis partem desiderari haud patiamur.
Sectarum hujusmodi, ut de Virt. Theol. dicemus, 1res universim classes
munerantur. Paganismus nempe. Judaismus et Iberesis. Ad Paganismum
referuntur Athei. Deisla», Polythci et Mahumetani : sub Judaismo compre­
hendebantur olini Samaritani. Sadducæi. Pharisæi, Hemero-baplistæ, Herndiani. Galilæi cum Nazanciset Esseuis, utrique Ecclesiæ conununi bus; nunc

NOTITIA

ILERESUM

AC

H.ERETICORU.Vi.

4G9

■

veroJudæi in Camilas traditionem respuentes el Rabbinistas illam recipien­
tes scinduntur : llœreses in Ecclesia Christi invaluerunt plures, quam ut
paucis eas titulis recensere liceat, nisi forte ad certos fidei articulos, quos
principaliter negarunt, eos reducere liberet.
Porro sicut in Disp. 2a. a prioribus duabus partibus oppugnandis abstinui­
mus, sic neque nunc in iis uberius referendis detinebimur; partir» quod
errores earum characteristic! vel ex ipsomel nomine vel ex alibi dictis jam
constent. alii vero inter hærcses etiam occurrant : partim quod sectariorum
illorum apud nos vel minor sil frequentia vel rarior oppugnandi occasio;
iiiide el titulum de solis hæresibus inscripsimus. Acturi autem de his , erudi­
tioni id dabimus, ut plerasque secundum seculorum seriem, annotatis
nomine, auctore ct anno, atque erroribus praecipuis indicatis referamus:
brevitatis autem studio id concedemus, ut minus famosas nec postea revi­
viscentes suis in tenebris relinquamus ; vitam hæreticorum et mores histori­
cis enaTrandos relinquamus ; oppugnatores etiam, damnatores ac judices
bæresum, ulpote magnam partem in recensione Conciliorum, Pontificum
el Patrum jam annotatos, hic prælermiItamus.
SECULÜM

■I

η

I.

Simoniani, dicti a Simone Mago, an. 40. Docebant mundum ab Angelis
Legem a sinistra Intelligentia conditam; Christum apparenter duntaxat pas­
sum; dari melempsychosin ; resurrectionem carnis non fore; promiscuum
fœminarum usum licere; nulla opera bona requiri.
A Simonis discipulis, pauca mutantibus, provenerunt Menandriani, qui
immortalitatem corporum promittebant in nomine Menandri baptizatis,
I>ôsitheani,Gi.eobani, Gortheni, Masbothei, Adrianistæ, Eütychist.e, Canistæ;
quorum omnium brevissima durat io erat.
Cerinthiani, a Cerintho proselyto ex Judaismo, an. 51. Statuerunt Angelos
mundi conditores adorandos; Jesum distingui a Christo, illumque commer­
cio maritali natum, passum, necdum resurrexisse; hunc subcolumbæ specie
descendisse;elsub passionem discessisse; abjecto, præter Evangelium Matthæi,
nee illud integrum , novo Testamento, servandam legem Mosaicam; baptis­
mum pro mortuis non baptizatis suscipiendum; fore millenarium regnum
deliciis carnalibus abundans, post resurrectionem, Hierosolymis agendum.
Nicolait.e, a .Nicolao Diacono, non quidem auctore, sed occasione, an. Go.
Prater errorem de conditoribus mundi barbaronymis, volebant licitam idoklhylorum comestionem; scor tationem ac indiUerentem uvorum usum non
tantum licitum, sed et meritorium et ad salutem necessarium.
Ebioxit.e, ab Ebionc, sive voce mendicum significante, sive persona sic
rppeilata, an. 72. Credebant Christum ex conjugio Josephi et Maria» carnali
natum; obligabant ad legalia; virginitatem rejiciebant; permittebant uvonim pluralitatem.
Nazailei, item Ess.ei, aut Essem cir. an. 82. erant e Synagoga Christiani;
qui sicut fidei in Christum addebant necessitatem observationis legalium,
ita sectis antiquis appellari potius amabant, quam dici Christiani.
Hujus seculi hrereticis addi a quibusdam solent Capharnait.e discipulatum
Christi deserentes ob crudiorem comestionis Eucharistica) acceptionem ;

1 d

470

NOTITIA Π/F.RESvM AC ILERETICORL’M.

de principiis adjuvantibus.

Hymex Eis item Alexander et Piiii.etls cum aliis Corinthiis resurrectionem
mortuorum negantes, traditi satana* a Paulo: plures denique tumPsumciiristi seu Messiam se tingentes, tum Pseudoapostoli vel PsEinopRoriinr.
quorum plerique observationem legalium urgebant, aliqui etiam aut impu­
ritatum licentiam docebant, aut magistralibus gentilibus obedieiiliam pros­
tandam negabant.
Secvlvm Π.

»

i»

.hK ·

•J

i

Caimt.e, ab æstimatione Caini fratricidae sic dicti, an. 101. QuosSenptura
pessimos depinxit, hi celebrabant vehit optimos, a Sophia contra llysteram
protectos, queis nominibus virtutes rerum creatrices, illam fortiorem, hanc
infirmiorem colebant, ex Evangelio Judro proditoris conficio ita edocti. Sen­
serunt male dc expiatione peccatorum per Christum, martyrio et idolothytis.
Hei.ces.ei, ab Elaxai sive Helerno Pseudopropheta appellati, an. 1(13. Tri­
buebant Christo et Spiritui S. certas quantitatis mensuras; illum apparuisse
tantum licet sæpius, hunc sexu fcemineo formatum dicebant: religionis par­
tem exoticis jurisjurandi formulis definiebant; in persecutione fidem libere
negabant.
Saturniam, a Saturnino Menandri discipulo, an. 107. Fingebant septem
angelos mundi et hominis conditores; eorum unum esse Deum Judaonini, .
sed a Christo superatum : duplex haberi hominum genus, matrimonium a
satana esse inductum, esum animalium illicitum.
Basilidiam, a Basilide etiam Menandriano, an. 110. Præter Saturnini erro­
res docebant ab ingenito Patre prognatam .Mentem, a Mente Verbum, aVeri»
Prudentiam, ab hac Sapientiam ct Potentiam, ab his Virtutes Principes et
Angelos primos, a primis cœlnm supremum et Angelos alios, ab his cœlnm
secundum ct itidem alios, ac sic deinceps, donec per continuam propagatio­
nem formarentur 3G5 cœli ; quem numerum in se contineat nomen Abraxas,
quoad rem Deus, rerum omnium principium: Christum, virtutem incorp*
ream sed omnis tamen figurae potentem, sub specie Simonis Cyrenaei eva­
sisse, dum hic crucifigeretur; nude nec in crucifixum credendum, nec
martyres, utpote Cyrenaeo tantum similes, honorandae: animas ob peccata
olim commissa nunc pati; fidem homini naturalem esse ac congenitam:
disciplinam arcani more Pythagoricorum servandam.
Gnostici a scientia, Carpocratiam a Carpocrate anciore dicti, an 120.Sta­
tuerunt Theogoniam Saturniann· in mullis similem, diversam quoad primum
Deum Harbelo nuncupatum ct alterum Sabbaoth cudi septimi incolam niundique conditorem: Christum hominem purum ct carne tantum apparente
indutum: duas in homine animas, bonam alteram el ratione pnwlikim,
alteram malam ct rationis expertem; carumdem metempsychosin; carnis
resurrectionem et judicium nullum; licitam a fide defectionem, idololatriam,
omnemque libidinem; aversanda jejunia et procreationem proliurn; ne quid
dicam de nefandis mysteriis.
. I
Λιάίιτ.ι.. quod nuditatem Adami innocentis in conventibus imitarentur,
sic nominali, an. 130. Prodicum Carpot ratis discipulum pro auctore haben­
tes, enabant ciica unitatem Dei ; permissa libidine promiscua improbabant
nuptias; lapsos ex Ecdcsia, quam Paradisum dicebant, ejicere soliti
VAtmixiAM, appellati a Valentino an. 110. Suo de -Eonibus hunim,»

J*

t

r
;3
·*

»

471

genealogia systemati, ex Platonis ideis, Theogoîlia Hesiodi, pt Evangelio
S. Joannis misere compilato, addiderunt errores de Deo corporeo, decorpore
Christi cœlcsti, de nativitate ejusdem mere transitoria, de triplici genere
hominum Pneumaticorum, Psychicorum ct Choicorum, deque corporum
resurgentium spiritualilate, etc.
Ex Valentini sectariis, specialem subin errorem addcntilms, alii usurpa­
bant nomen al> auctoribus, quales sunt Secdndiani, novam .Eonnm seriem
el naturam statuentes; IIeracleonitæ, animam mortalem ct corruptibilem
volentes; Marcosii Deum quaternilate el Pleroma litteris alphabeti complec­
tentes; Colurdasii vitam ct gratiam hominum in septem sideribus consti­
tuentes; cæleriquc a Floiuno, Blasto, Bardesane, Berone et Alexandro nomen
el singularem insaniam mutuantes : alii appellationem derivabant aliunde,
uti Opbit.e seu serpentini a serpente Paradisi, quem auctorem scientiæ boni
et mali, quin ipsum esse Christum delirabant; Archontio seu principales a
principe, pro quo seu rerum omnium principio spirituales substantias habe*
haut; Adelit.e, qui Abdem, Setiuani, qui Selhuin Patriarcham fuisse Chris­
tum contendebant.
Cerdomam, a Cerdone an. 141. Admittebant duo rorum principia ælerna,
alterum bonum ct Christi patrem ; malum alterum et Legis ac Prophetarum
auctorem.
Marcionit.e, a Marcione an. 142. Assumptis duobus Cerdonis principiis et
Valentini Æonibus, adjunxerunt Christum duplicem, alterum apparentem
tantum et passum, alterum judicem olim venturum: damnarunt conjugium
elgenerationem; vetuerunt baptismum conjugatorum: exercuerunt anabaplisrnum etc.
Marcionis discipuli Lucianos et Apelles cum Philomena sectas quidem a
nomine suo distinctas, a Mareionilis autem dogmate non admodum diversas
fecere. Ex his posterior voluit fidem sine examine retineri, quam quilibet a
nativitate ac institutione parentum acceperit.
Theodotiani, a TheodotO Coriario an. 146. Asserebant filium Deiel Ange­
los, animas etiam ac dæmoncs esse corporeos; dari in Angelis differentiam
sexus; ipsum Jesum habuisse opus redemptione, (juam columba* in baptismo
apparentis beneficio acciperit; Deum Patrem in Christo passum; a Christo
patiente recessisse animam spiritualem et divinam, remanente materiali;
astra rebus inducere fatum etc. Dicebantur etiam Alogi, h. e. Verbo caren­
tes. nb negatam Verbi divinitatem, atque hinc S. Joannis Apocalypsin ac
Evangelii initium erasum.
Excratlle, Ii. e. continentes, orti a Tatiano lapso, an. 171. Admittebant
Valentini /Eones; rejectis pro libitu variis Scriptura; libris, sectabantur
Evangclift apocrypha; Legis el nuptiarum auctorem statuebant dromonem;
Tibeaindem originem abstinebant a carne el vino, adhibita etiam in Eucha­
ristie sacriflcio sola aqua, inde IIydroparastatæ dicti.
Montaniste a Montano, Cataphryges a regione, Pepuziani a vico dicti an.
171 Fingebant Sp. Sanctum in Montanum ejusqne scoria, Priscillam ct
Mniinillarn descendisse; damnabant secundas nuptias; inhibebant fugam
in persecutione ; imminuebant potestatem clavium; indicebant nova ct sin­
gularia jejunia.
• Hontanistis acccnsentiir quinti lli ani, a Quintilia psetldoprophctissa, Arto-

t

J

i

1

:.· H v
J, H

-

z

;ui

A

I

DE

PRINCIPIIS

ADJUVANTIBUS.

tyrit.e,

panem et cascum in Eucharistia adhibentes; Tascodrugit#, inter
orandum naso digitum indicem imponentes; Ascodrugit.e, utrem inflatum
in conventibus exponentes; Tertullianist.e a Tertulliano Scriptore Eccle­
siastico, animas esse corporeas, et lias olim in daunones convertendas asse­
rente etc.
Ad hoc secui uin pertinent Millenarii verecundiores a Papia an. 109. exorti:
Epiphanes Carpocratis filius an. 120. a sua secta honore divino singulis
mensium Calendis cultus : Hermogenes Stoicus an. 179. docens materiam
improdiictam, æternam, et rerum omnium conprincipium : Seleccvs et
Hermias an. 190. sentientes cum Hermogene, nec resurrectionem aliam,
quam generationem ordinariam admittentes: Artemon an. 191. negansdivinitatem Christi, falsamque ad Apostolorum doctrinam et traditionem pro­
vocans.
SECULIM

NOTITIA

ILERESUM

AC IbERETICORUM.

IIieiucit.e, ab Hierace Medico Ægyplio an. 290. Loquebantur male de Filii
dhinitate et generatione; Melchisedechum habebant pro Spir. Sancto; ne^
gabautParadisum fuisse sensibilem, aut fore carnis resurrectionem ; volebant
nuptias convenisse tantum veteri Testamento; cum baptismo etiam dece­
dentes ante rationis usum fieri extorres regno cœlorum.
Hue spectant Docet e seu opinatores, orti a Julio Cassio an. 201. Incarna­
tionem pro mera apparentia habentes; unde et Piiantasiastæ dicti : Melchisuiecuiani, ortum a Theodolo Trapezita an. 217. nomen trahentes a dogmate,
quo .Melchisedechum Virtutem coelestem, et Christo præcellenliorem ferebant:
Aalesiani a Valesio Arabe an. 240. concupiscentiam, qua tolli libertatem
putabant, ex sectione tum propria tum aliena corrigere studentes : Arabes
quidanicir.au. 219. mori animum et cum corpore suscitari docentes: Aquarii
sub secali medium et persecutionis tempus sacrificium aqua conficientes,
ne ex vini odore dignoscerentur.

ΠΙ.

Patropassiam vel Monarchic! sic dicti , quod Patrem divinum esse passum
admitterent, vel admittere cogerentur ; quia in Deo statuebant personam re
unam, nomineduntaxat vel operatione trinam, quæ frequentius Pater, sæpe
Filius aut Sp. Sanctus dicebatur. Appellationes varias capiebant a variis
hujus erroris vel solitarii vel aliis conjuncti auctoribus, scilicet Pra.xe.ci a
Praxea Asiatico an. 205; Noetiani a Noeto Smyrnensi an. 239; Sabellianis
Sabellio Ep. Ptolemaidis an. 257, qui et Christo divinitatem detraxit; Paulum
a Paulo Ep. Samosaleno an. 2G3 ; quamvis hic distinxerit Verbum ct Spiri­
tum Deo internum et cum Patre unum a Spiritu et Verbo externo acprolatitio, immediate unito cum Christo.
Novatiani tum a .Novato Carthaginensi, tum a.Novatiano Romano Presby­
teris an. 251. Lapsis negabant poenitentiam; baptizatos extra suam seciam
rebaptizabant, negligehant Confirmationem, contemnebant Martyres et Mar­
tyrum reliquias, secundas nuptias damnabant. Dicebantur etiam Catharich
jactatam suorum munditiam.
Mamcilei a Manete seu Manicbæo, mancipio Persa an. 277. Statuebant
duo principia, alterum bonum seu lucem et boni causam, alterum malum
scu tenebras, et mali, quod substantia etiam sit, auctorem; unde fabulosam
rerum omnium et mundi ex boni malique mixtione conflati genesin dedu­
cebant. I trique principio tanquam affectus tribuebant bonos vel malos
ignem, aquam, ventum et aera; bono praeterea solem et lunam, malo car­
nem et vinum adseribebant. Faciebant Deum corporeum et nomine duntaxat
trinum : Christum volebant sine vera carne, adeoque mere apparenter natum
passum et redivivum, ad solas salvandas animas missum. Homini negabant
libertatem, admissis in eo duabus animabas, ex natum sua faciente altera
bonum,altera malum, prout alterutra foret superior. Rejiciebant Testamen­
tum Actus, fidei baplisinique necessitatem et utilitatem. Reliquiarum Sanc­
torum venerationem, matrimonium, resurrectionem carnis; abstinebant a
vino, carne, ovis, lacte, occisione animalium, evulsione plantarum, quin et a
pane, quem nonnisi cxecralione expiatum manducabant ; credebant inctempsych isin ct substantia divina* particulas rebus omnibus inexistentes;
conspurcabant Eucharisticum panem: jejunabant diebus solis et hiiiæ: mille
impudicitiis, maxime eorum Electi, se inquinabant etc.

I
SECULUM

IV.

Doxatistæ, a Donato casarum nigrarum an. 311. Contendebant Ecclesiam,
obcommunionem cum Cæciliano ubique terrarum velnt contagione extinclam, in sola Africa penos Donati partem remansisse; ideoque extra suam
sectam baptizatos et ordinatos jubebant iterare Sacramenta. Dicebantur
etiamJIontenses, Rupitani, Campitæ a monte, rupe aut campo, queis celebra­
bant suos conventus; Rogatiani, Claldianenses, Primianistæ, Maxlmianist.e
a schismatis , quo inter se scindebantur, auctoribus; Circumcelliones a quo­
rumdam circa rusticanas cellas victus gratia vagantium usu; qui etiam
sponte se aliis occidendos præbebant aut ipsi inferebant sibi mortem, captata
bine Martyrii gloria et Agonosticorum appellatione.
Amant, ab Ario Presbytero Alexandrino anno 319. Profitebantur 1res qui<>mpersonas; sed Patrem solum asserebant Deum verum ælernumel immu­
tabilem: Filium etiam dicebant natura perfectissimum, ante mundi initia
iulum, ac instrumenti loco ad omnium creationem assumptum, quin et Dei
filium ac Deum ; non tamen Patri consubstantialem, nec attributis et gloria
qualem, nec per essentiam bonum, sed creaturam et gratia tantum et
adoptione Deum : Spiritum sanctum item statuebant creaturam Filii, digni­
tate inferiorem Patre et Filio, cooperatum in creatione universi.
Successu temporis dividebantur Ariani in varias sectas. Alii erant Anomoei,
qui Filium Patri omnino dissimilem, heterousium ct subjectum dicerent:
kibebanlque pro auctoribus Aetii.m Diae. Alexandrinum an. 338; Euzoilm
Ep.Antiochenum an. 3G0; Eunomium an. 3G2. qui circa Dei cognitionem,
baptismi formam et animam Christi, errores cumulabat ; Eudoxium Ep. Consiwtinopolitanum an. 3G7. aliosque; unde et appellationem capiebant. Alii
Semamani dicebantur, qui Filium Homoeusium seu per omnia similem sta­
tuebant, auctoribus Basilio Ancyrano, Georgio Laodicen» ct aliis an. 347,
ineuntibus jam an. 331. Eusebio Nicomediensi et Cæsareensi, unde et Eusemim vocabantur. AIüOmoei similem faciebant Filium, præscindendo tamen
■n in omnibus ac essentia foret similitudo; quorum caput an. 3il. erat
.Vaqis Ep. Cœsareensis, a quo Acaciam appellabantur.
Ρηοπνίλνι a Photino Episc. Sirmiensi an. 343. Conjungentes Sabcllii ct

»!
*

.. '

L

'

,‘Rs
*·

DE PRINCIPIIS AIUUVANTinrS,

Pauli Samosateni hæresin, dicebant Deum esse solitarium; nullam Verbi et
Spir. Sancti esse personam, sed meram temporariam Patris extensionem
ad extra; Christum accepisse ex Maria initium, rnerumqiie esse hominem.
Aeriam, ab Aerio Presbytero anno 350. .Eqiiabanl Presbyteros Episcopis;
damnabant sacrificia, orationes et bona opera pro defunctis; rejiciebant jeju­
nia ab Ecclesia statuta et Paschalem celebritatem.
Macedonian!, a Macedonio Episc. Constan t inopoli tnno, Pxeimatoïacbi i
dogmate an. 302. Non differebant a Semiarianis, nisi quod errarem de Spiritu
Sancto impotentius divulgarent, quem divinitatis expertem, creaturam,
famulum et ministrum blasphemabant.
Apollinarist.-e. ab Apollinari patre et filio Presbyteris an. 377. Errabant
circa Trinitatem jam cum Sabellio jam cum Ario: Verbum dicebant sup­
plevisse in Christo jam totam animam, jam solam mentem : in eodem negaEant veram carnem : post resurrectionem universalem fingebant redituram
Vet. Legis observantiam.
Priscillia.mst.e, a Priscilliano Hispano an. 380. Erroribus Sabellii, Arii.
Manichaei et Gnosticorum capitalibus addebant ex suo fatura astralogiciim.
licentiam mendacii et perjurii, facultatem docendi datam fœminis.
Jovimamst.e, aJoviniano monacho anno 3S9. Spernebant coelibatum el
monachatum; reprobabant jejunia et abstinentiam a certo ciborum genere;
negabant inæqualitatem peccatorum, meritorum et præmiorum cœlestium.
item gratiæ arnissibilitatem ; affirmabant Virginitatem Beatissimæ in partu
læsam.
Massali ani seu Elchit.e a precibus, et Enthvsiastæ a visionibus an. 390.
Solis precibus tribuebant omnia, nihil Sacramentis, jejunio aut labori; illusoriis revelationibus se aliosque fallebant, oculis corporeis Deum a se videri
et Spiritus Sancti adventum percipi menlientes; peccatum originale per
baptismum, intacta radice, tantum abradi effutiebant.
Eidem seculo adseribuntur A.nthropomorphit.e sic dicti, quod Deum pnlarent corporeum et ad ejus imaginem hominem etiam secundum corpus
fuisse factum ; qui an Melitoniani a Melitone Episc. Sardensi an. 170. vd
Awliani ab Audio vel Audœo an. 3.50. jure dici queant, vid. in Tr. de Deo:
Triformh, prioribus ætate ac dogmate vicini, Deum triformem ex Patre.Filio
ac Sp. Sancto, tanquam tribus partibus constantem, fingebant: Quartoi»eciMxNiab an. 325. hærelici , qui post Decretum Nicænum nihilominus i»
paschale luna I41 celebrando persistebant : Colluthiani a Colhltlio Presb.
Alexandrino, prope idem tempus ordinante Presbyteros, el Deum auctorem
pœnæac mali negante: Ei statiiiam ab Eustathio Sebastcno cir. med. see.
prater nuptias ct carnem damnantes primitias, agapas ct conventus Ecdesiastieo Collyridixm an. 377. dicti a placentis, quas Arabes offerebant in
honorem] Deipara pro Dea honoratæ : Antidicojîartanitæ, h. c. adversarii
Mariie an. eod. dicti. quod Deiparam plurium adhuc ex Josepho prolium
matrem facerent : Helvidius an. 382. ejusdem erroris socius et matrimonium
virginitati æquans.
SECÜLUM V.

Pelagiam a Pelagio, Monacho Laico, an. 405. Errarunt docendo, Adarnum
esse conditum mortalem, ct miseriis vitae subjectum æque ac ad meritum

.NOTITIA IIÆRESUM AC IIÆRETICORUM.

el demeritum potentem : primævum hunc hominis statum fuisse conditio­
nem nature?, non culpa? meritum nec gratiæ beneficium : peccando Adarnum
nocuisse sibi soli, non posteris, nisi exemplo : nasci homines de facto, sicut
Adam conditus fuerat : nec contrahi nascendo culpam : ideoque parvulos
non egere baptismo ad delendum peccatum originale, sed ad intrandum in
regnum cœlorum, a vita æterna distinctum : congenitas homini vires ac
libertatem sufficere ad omnes tentationes vincendas, ad peccata omnia
vitanda, ad omnia Dei mandata servanda, ad opera meritoria peragenda,
ad beatitudinem adipiscendam : ad ista, non quidem simpliciter, sed tan­
tum facilius posse, gratiam Dei esse necessariam : hanc reipsa dari, non
tamen gratuito, sed secundum merita naturalia : eam, quæ detur, externam
esse ac illustrationis, non internam et voluntatis : convenire huic etiam vitee
impeccantiam et justitiœ perfectionem : prædeslinationem ad gratiam et
gloriam non fieri. Dicti sunt iidem Coelestiani a Cœleslio, primario Pelagii
discipulo et haeresis adjutore.
Semipelkgiani ab imminuto Pelagianismo, et Massilienses a civitate, in
qua spargi errores cœperunt, an. -427. Retinuerunt ex Pelagianornm erroribus
Ium illum, quod natura se sola sufficiat saltem ad initium fidei, adeoque
jusliliæ et salutis ; tum eum, quod propter naturale opus detur gratia ad
Iidem et justificationem, adeoque ut, ubi opus ejusmodi v. g. in infantibus
praecedere nequeat, Deus tamen collationem vel negationem gratiæ omnino
ojinmensurcl ad merita naturalia vel demerita condilionate prævisa, quæ
scilicet infantes habituri essent, si diutius vixissent. Addebant hinc Deum
indifferenter et (ci/ue velle omnes salvos fieri, si ipsi velint, voluntate nimi­
rum ex solis viribus naturalibus agente ; Christum etiam simili indifferentia
d aequalitate pro omnibus passum, et hos sub eadem conditione fieri parti­
cipes redemptionis, ideoque electos nihil habere, ex parte allectus et volun­
tatis Dei, præ reprobis; nec dari vocationem secundum propositum; nec
gntuilam et a merito naturali indcpendenlem prædestinalionem sive ad
gratiam sive ad gloriam.
Nestoriani a Nestorio Ep. Constantinopolitanoan. 428. Distinguebant per­
nam Verbi a persona Hominis in utero Deipara· formati; nec inter utrumque
unionem admittebant substantialem ac physicam, sed accidentalem dunlaiat et moralem : unde Incarnationem dicebant esse meram inhabitationem
Verbi iu homine vehit in templo ; negabant Deum esse natum, passum aut
mortuum; non patiebantur B. Virginem vocari Θεοτόκον seu Deiparam, sed
Χρστατόκον tantum aut ΆνΟρω-οτόκον, seu Christi vel hominis matrem.
Eittchiaxiab Eulychete Archimandrita Conslanlinopolilano,Moxopuysit.e
a digmate dicti an. 448. Statuebant Christum quidem esse ex duabus, non
autem in duabus naturis, adeo, ut, sicut per et post unionem Verbi cum
h-iminc in Christo una duntaxat est persona, sic una etiam lautum sil sub«bnliaet natura; explicando hanc unitatem evenisse sive per compositionem
ant mixtionem aut confusionem utriusque naluræ, sive per conversionem
unius natura? in aliam, sive per alterius ab altera absorptionem.
Multiplex hujus seefæ appellatio aut ab Eutychelis discipulis aut ab erro­
ribus addilis hoc et sequenti seculo emersit. Tiieopaschit.e dicebantur, qui
lactore Petro Gnapheo seu Fullone Pair. Antiocheno an. 471. divinitatem
cruci affixam docebant; hinc Trisagio Sancitis Deus etc. illud : Qui cruci-

476

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

'

'

fixus es pro nobis, addentes. Acepiiau, qui a Petro .Mongo Pair. Alexandrino,
ob pacem cum Aeacio Constantinopolitano an. 182. initani, discesserunt,
communionem deinceps suam sine capite, h. e. sine ullo Episcopo habenks.
Corritticol.e, qui Christi corpus corruptioni seu infirmitatibus humanis,ei
necessitate quidem, subjectum dicebant, auctoribus an. 51 <S. Severo Pair.
Antiocheno el Theodosio Alexandrino; unde et Severiam aut Theodosiam
audiebant. Incorrlpticol.e aut Apiitiiardocet.e, ac Piiantasiast.e, qui Cbrish
corpus penitus incorruptibile tribuebant, docentes hinc illuni specieleaiB
tantum exhibuisse allectiones humanas, auctoribus an. S19. GajanoEp,
Alexandrino et Juliano Halicarnasseo, appellatione inde sectariis adhaerente.
Agnoet.e seu ignorantes, qui auctore Themistio Diae. Alexandrino, an. 530.
præter alias infirmitates Christo ignorantiam extremi judicii aliorumque
tribuebant.
Pr.edestixatiaxi, dicti a primario errore, quo docebant ex mera Dei
voluntate alios ita praedestinari ad vitam, ut perire non possint ; alios ad
mortem, ut salvari nequeant. Addebant, Deo haud inesse voluntatem sal­
vandi omnes; nec Christum mortuum esse pro omnibus; nec relinqui liber­
tatem hominibus ; nec Sacramenta in prædeslinatis ad mortem habere vim
remittendi peccata aut conferendi gratiam. Hujus hæresis ortum probabilius
affigendum esse postrema' seculi 5. medietati, ostenditur inTr. deDeosub
finem.
Praesenti seculo tribuuntur Abeliani an. 402. xrelut Abelis continentiam
profitcnles. probatis quidem nuptiis, operam dare liberis nefas ducentes, s&l
horum defectum adoptione supplentes : Vigilantius Presb. Barcinonensis
an. 406. reprobansSanctorum Martyrum invocationem, Reliquiarum venera­
tionem, vigiliarum celebrationem, Clericorum cælibatum cum virginitate,
monachorum institutionem, eleemosynarum in Monachos, Virgines ei
Viduas distributionem : Coeli cor. «an. 408. admixto Christian® fidei Jndaismo,
insuper cum paganis sidera seu cirium adorantes : Xenaias Ep. Ilieropolitanusan. 486. religiosum imaginum cultum persequens.
SECLUM VI.

5»

ii

Jacobit e, a Jacobo Zinzalo Syro, baptismum igne conferente, dicti an.535.
Hoc nomine ab eo tempore Ei rvcin \m per orientem plerique omnes, maxiine
autem Armem, se distinguebant a Catholicis, quos Melchitas h. e. Imperato­
rios compellabant, eoquod Marciani Imperatoris fidem in Cone. Chalcedonensi sancitam sectarentur. Præter communem hæresis errorem varii varios
singularium sectarum errores assumebant, ritibus etiam plurimis exoticis
circa sacrificium, festa, jejunium el imagines adjunctis.
Commemoratis priori seculo Eulychianismi surculis accesserunt SemidvLiT.E. etiam Barsamam a Barsano Acephalo an.
appellati, qui digito
farina' intincto et ad os admoto Eucharistiam celebrabant. Item Tritiieue.
seu 1res Deos confessi, an. ‘537. a Joanne Philopono Grammatico Alexandrino
orti, qui 1res in dix initate substantias seu naturas, et hinc 1res Deos, admi­
sit vel admittere vi consequenti® cogebatur.
Origexist.-e, qui errores Origen i. sive proprios sive imputatos, sedabantur,

ΧΌΤ1Τ1Λ

ll.ERESLM

AC

ILEHETICORVM.

477

in Cone. œcumeuico V. damnati, quod vide ; ubi etiam de Tribus capitulis in
controversiam adductis mentio habetur.
Contemporanei sunt Deuterius an. 506. baptismi formulam usurpans in
numine Patris per Filium in Spiritu Sancio; Acoemet.e seu vigilantes, Mona­
chi sic dicti ob perpetuum chorum, qui an. 553. Ncstorianismum aut ejus
suspicionem incurrerunt, quod obstinate negarent, de Trinitate unum in
carne passum.
SECULUM

Vil.

Μοχοτπει.ιτ.ε a processione unius in Christo voluntatis dicti an. 633. Quam­
vis ab Eulychianis se distinguerent, duas in Christo naturas prædicando; ab
conun tamen consectariis non recedebant, unam duntaxat Christo volunta­
tem. unamque itidem energiam theandricani seu operationem Deivirilem
statuendo, ea ex ratione, quod humanam in Christo naturam solum ut a
divinitate motam, nunquam motu proprio, agere opinarentur. Vide Cone.
(Ecumenic. VI.
Paluciam a Paulo Annono an. 633. Admittebant duo Manichaeorum prin­
cipia; Deipara negabant maternitatem; Baptismum et Eucharistiam repo­
nebant in solis Christi verbis ; Prophetas, Sanctos, et Crucis lignum sperne­
bant; mendacium el religionis simulationem permittebant; præterea in omne
libidinis genus liberrime effusi.
Temporibus his adseribuntur a Damasceno Ciiristolytæ, solam Christi
divinitatem ascendisse in coelum rati, et sic Christum solventes ; Gsosimachi,
omnem scientiam, etiam sacram, respuentes; Etii.xopiiroxi, superstitionem
Gentilium sectantes ac Sapientes·, Parermemt.e, Scripturam sacram pro libitu
interpretantes : quos tamen sufficiat nominasse.
Eodem etiam seculo, sera anno 622. affixa, ortum habuit Mahumetismus,
cujus praecipua capita sunt, Deum non esse personis trinum ; Christum qui­
dem Prophetam sanctum. non tamen Deum esse nec passum; nulla esse
Christianorum Sacramenta; beatitudinem voluptatibus carnis definiri ; esse
circumcisionem necessariam, pluralitatem uxorum licitam, usum vini pro­
hibitum etc.
SECULUM

VIII.

Icoxohacih ab hostili in sacras Imagines animo dicti an. 723. Earumdem
non aliter,ac si idola forent, usum, memoriam ac venerationem insectaban­
tur, dimovendo eas ex Ecclesia et conspectu, ludibrio et exeeratione haben­
tes, igne ferroque abolentes. Vide Cone. œcum. VII.
Adoptiaxi a dogmate Eli pandi Ep. Toletani an. 783. et Felicis Ep. L’rgeîitanianno 791. edito, quo uterque Christum vocabat filium Dei adoptivum,
resuscitato .Nestorii errore.
Errarunt hac retate, et quidem an. ~ll. tum Ai.dedertus natione Gallus,
mendax sui ipsius jactator et invocationem ad Angelos ignoti nominis præsribens; tum Clemens Scotus, Christi redemptionem ad damnatos extendens,
predestination is doctrinam pervertens, Ecclesiasticos canones el /’atrum
auctoritatem respuens, defundi fratris uxori nuptias cum fratre concedens;
necnon an. 748. Samson Scotus, contendens sola Episcopi manuum imposi-

178

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

tione Christianum fieri sine baptismo, et Vnum.ius infra nos mundum alium
hominesque diversos somnians : tandem an. 796. Bagnolenses vel Cozomvsb,
ex loco dicti. Manicheismo resuscitato addentes, juramentum omne Christia­
nis esse interdictum.
SECVLVM IX.

Piiotiani, aPholio Pair. ConstanUnopolilano, Gr.eci Schismatici a scissione
Orientalis Ecclesiæ ab Occidentali an. 838. Schisma subin auxerunt erroribus
de processione Spiritus Sancti, de beatitudinis et damnationis initio, de pur­
gatorio, de pane Eucharistico, de Primatu Pontificis. Vide Cone, cecum.
Vili. XIV. et XVI.
“
Scculum istud foedarunt erroribus ct sectis Sergius et Baanes Pauliciani
an. 810. Michael Balbus Imp. mortuorum resurrectionem et dænionuiu
exislentiam negans, approbans vero scortationem an. 825. Claudius Cleo
Ep. Taurinensis Iconomachus an. 828. Thiota pseudo-prophclissa de inundi
fine an. 647. Gotesciialcls prædesliuatianus an. 810. Joannes Scotcs Ebigena, circa Eucharistiam et praedestiuatianem hallucinalus an. 850.
SECLU M X.

Hæresis hoc seculo nova refertur nulla : antiquæ Eulychianorum el Amienorum novos subinde motus prodiderunt: Anthropomorphitæ etiam in Italia
et Manichaei in Syria revixerunt.
SECULUM XI.

l r J·j

Ύ —
—m

Manich.ei Novi, qui hoc seculo plurimos Manetis errores in Occidentem
intulerunt, varia sortiti sunt nomina. Dicebantur Stephanit.e aut Lisoi.oia
StephanoS. Puellaris Scholastico et Lisoio S. Crucis canonico in urbe Aurelianensi an. 1017. Gandllfivni a Gandulfo Italo suos errores in Dicetesi
Camcraccnsi disseminante an. 1025. Bogomili, Bulgarica lingua dilecti Deo
an. 1058. Eorum primi addebant Manichæismo carnem cœlestem, quo nomine
indicabant infantem ex promiscua suis in conventibus libidine natum, et
octavo post die flammis in cineres redactum : secundi contemptum omnium
sacrarum rerum etsepulturæ Christian®, lapsisque post professionem pœnitentiam interclusam : tertii fabulosam Filii ct Sp. Sancti nec non satanægenesin, Angelorum connubia, daemonum officia ct venerationem, ritum baptismi
verbis consummatum.
/
>
Berengariam a Bercngario Archidiac. Andegavensi, Sacramentarii a pri­
mario errore an. 1050. Dogmatizabant non fieri transubsiantiationem Eucharisticam, solamque hic haberi figuram corporis et sanguinis Dominici:
baptismum parvuli num esse frustraneum. et scortationem licitam.
Trithf.it.e a Roscellino, Dialectico Compendiensi, an. 1002. docente. 1res
personas in Deo esse tres res ab invicem distinctas, ad morem trium Ange­
lorum aut hominum, una tamen eademque voluntate ct potestate prædilas;
omnes eamdern assumpsisse naturam humanam; vereque dici posse tres
Deos, si usus admitteret.
.Evi ejusdem sunt duo fanatici an. 1001, alter Leutardvs, a decimis sol·

L. -

· . ·■·>·

NOTITIA JLERESUM AC 1IÆRETJCORUM.

479

icndis dispensans cl parti dimtaxat a Prophetis revelationem fidem præstans;
idler ViLGARus dictis poetarum etiam fidem prύipiens: Simonianj, Concubiwrh, Incestiosi, an. 1065., quorum priores Clerici emptionem beneficiorum
ct usu inconjugi i sibi licitum tuentes; postremi Laici post gradum consan­
guinitatis tertium, quem, ipsi sextum volebant, matrimonia passim cele­
brantes: Wecilo an. 1085. negans scculares ullatenus subjacere judicio
Ecclesiastico aut posse excommunicari.
SECLUM XII.

Manicileorlm propago erant tum Petrobrusiani aul Henriciani, a Petro
Brush» sivede Bruis magistro cl Henrico illius discipulo monacho apostata
an. 1120, tum Albigenses ab Albiga, urbe Tolosæ vicina an. 1147. appellati.
l'Irique antiquis erroribus adjungebant novos; primi quidem docentes, missæ
sacriiicium nihil esse, baptismum absque tide parvulis conferre nihil, fide­
lium preces non prodesse defunctis: postremi vero negantes resurrectionem
camis, purgatorium et infernum, Sacramenta et jurisdictionem Ecclesiasti­
cam. Accesserunt his in Germania Apostolici an. 1148. ortum ab Apostolis
elpotestatem consecrandi sibi usurpantes; necnon in Belgio Publicatu aut
Poplicum an. 1167. nomen hoc a corrupta Pauliciani voce adepti: utrique
maniebaeorum insaniam exercentes.
Arnaldist.e ab Arnaldo Brixensi an. 1139. Præter erroneas de Eucharistia
d Pædobaptismo opiniones contendebant bona temporalia omnia deberi
laicis, ea injuste detineri a Clericis, salutem non posse consequi Episcopos
Regalia, aut Monachos possessiones habentes.
Waldenses dicti a Petro Waldo mercatore, Pauperes de Lugduno a profes­
sione utæ, Leonist.e a memorata urbe, Catiiarj vel Puritani ab aflectata
munditia, Sabbatati agallico nomine calceorum ligneorum. Ortum habue­
runt au. 1160. Errores numerarunt plures, quos recensitos vide in Cone,
œcum. XI. historia.
Addendi sunt huic ætati Tanchelinus an. 1121. explodens ministerium
Episcoporum ct Sacerdotum tanquam inane, et Eucharistiam volui inutilem
.ac nullam : Petrus Abailardus an. J140.de viginti erroribus hærcsin Arii
Nestorii,Manichæi, Eutychclis et aliorum repetentibus accusatus : Gilbertus
Kmetanxs an. 1118. deum a deitate, Personas a proprietatibus, essentiam
ab attributis distinguens, naturam divinam incarnatam negans, Sacramenta
et opera meritoria evacuans : Demetrius quidam Græeus an. 1166. Filium
Iki incarnatum Patri inferiorem ullo modo dici posse inticians : Folmarus
Prap. Triefleuslcinensis an. 1175. integritatem corporis Christi in Eucharis­
tia negans, errorem tamen post retractans. Almarici Parisiensis el JoaanniAbb. Floriaccusis errores circa finem seculi editos legere licet in hist.
Gone. œcum. XI1.
SECULUM XIII.

Stuungi, a patria in Frisiæ ctSaxoniæ finibus sita compellati, an. 1252.
M neglectam, quia ob negatas diu decimas correcti erant, excommunica­
tionem, mores et doctrinam Manichæorum passim sequentes, inter cœtcra
Paschali solum communione utebantur, ad horrendum sacrilegium, exspui­
tione hosliæ iu latrinam, exercendum.

I

*î σ
■•i

1s·

ü
I

i i
il J

as
&

C Ί jru v;»/

• f

>
t

J*

fît

't,
I

a

ISO

de principiis adjuvantibus.

Flagellantes a flagellatione publica aliisque pænitenliæ operibus dicti
an. 1259. Docebant extra suam seciam salvari neminem; ipsi quantumvis
laici audita mutuo confessione sese invicem absolvebant, aucto pbrpostea
sequenti scculo succedentes errorum et insaniarum numero.
Fraticelli seu fraterculi aut Bizochi a mendicorum mantica dicti
an. 1296. apostat® erant ex diversis ordinibus etiam fæminæ, aperte contra
Romanam Ecclesiam rebelles et caluinniantes, damnantes opera manu,ilia,
sibique vindicantes donum Spiritus sancti ct potestatem absolvendi.
Contemporanei fuerunt David de dinando an. 1209. Deum esse materiam
primam asserens : Circumcelliones, Waldensium soboles, an. 1249. spargen­
tes defecisse Ecclesiam. Verbum Dei a Pontifice, Episcopis et Sacerdotibus
esse corruptum : Pastorith, auctore Jacobo quodam Hungaro, an. 1251.non
tam ad Cruciatam, quam ad rapinas et contumelias fidei ac Pontifici impin­
gendas seducti : Gi ii.ielmus de S. Amore cum quibusdam Doctoribus Parisiensibus an. 1255. injuriosa ct erronea plura contra Ordines meûdicantes
et Ecclesiam Romanam evomens : Geraldus Segarellus novorum Apostolicorum auctor an. 1300. insanis cærimoniis Christum et Apostolos imitari
conatus, de divina mundi gubernatione male locutus, pejus caritatis nomine
ad promiscuam libidinem abusus.

NOTITIA 1LERESUM AC ILERETICOftUM.

481

verecundia omni incedebant nudi et palam exercebant impudica : orandum
pneterca dicebant, non voce, sed corde tantum et Spiritus libertate, nullis
divinis legibus subjecta.
Wicleffist.e a Joanne Widen’an. 1377. Eorum errores plurimos recensitos
vide in Cone. Constant iensi.
Errarunt hoc scculo Arnaldus de Vh.lanova an. 1317. prædicens finem
mundi, ac praeterea inficiens religionem circa misericordiæ opera, et fidem
circa Incarnationem, dæmoncs et animas: Martinus Past re an. 1322. insur­
gens contra Incarnationem et præsentiam Christi Eucharist icam : Marsilws
Menandrius el'Joannes Jandunus an. 1324. docentes Christum ex debito sol­
visse vectigal, Apostolos auctoritate Petro fuisse æqualcs, Ecclesiam tempo­
ralia |)ossidere non posse, Imperatoris potestatem etiam in sacris pnevalere, etc.
m fa
Damnati etiam sunt Joannes de Mercuria an. 1347, Nicolaus de Ultricuria
ap. 1318. Simon Parisiensjs Magister an. 1351, Martinus GuNmsALvusan. 1352.
Fr. Goiooan. 1353, Bertholdus de Rohrbach el Nicolaus Calaber an. 1356,
Bartiiolom.els Janovezius an. 1360, Ludovicus Parisiensis Magister an. 1362,
Joannes de Calore ei Dionysius de Soulechat an. 1363. Joannes de Latone ct
Petrus de Bonageta an. 1371, quorum varios et plurimos errores sed sine
• sequacibus vide ap. Natalem Alexandrum et alios. De Raymundi Lulli ,
an. 1315. mortui, erroribus controversia adhuc viget inter Scriptores.

SECCLÜM XIV.

Z*4’ !

*.*

*7 L·

Dulcinist.e a Dulcino Novariensî an. 1308. Tradebant a tempore Silvestri
defecisse Ecclesiam Romanam, Ordines Religiosos esse fidei noxios, hias
non teneri ad decimas, omnia esse communia.
Beguardi mares et Begun e fæminæ an. 1312. per Germaniam plurimum
diffusi, præter errores in Cone. œcum. XV. recensitos, sub pietatis specie
tegebant maximas turpitudines voce ct facto proditas.
Lolii ardi auctore quodam Waltero Lolhard an. 1350. Negabant Deo esse
cognita, quæ sub terram fiunt; item natum a Deipara hominem; habebant
Angelos malos honorifice, bonos contemptui : spernebant Sanctos, Sacra­
menta , ritus Ecclesiasticos, jejunia, sacrificium miss® etc.
Fratres spirituales aut de vita paupere Minoritarum apostatæ au. 1318.
ducibus Henrico de Ceva in Sicilia, Angelo dc Valle in Italia, Petro Joanne
de Oliva in Gallia, quos ex parte sequebantur postea Michael de Cœsaiact
Wilhelmus Ochamus in Germania. Fingebant sub adventum S. Francisa
Ecclesiam Romanam factam esse meretricem Babylonicam, Papam vero Autichristuin ; veram Ecclesiam penes se stare paupertate firmatam ; Christum
nihil unquam habuisse proprii ; sacerdotes peccatores excidere potestate et
jurisdictione etc.
Palamit.e a Gregorio Palama. Quietist.e a contemplatione, Lmbilicami
situ inter precandum appellati an. 1341. Persuasum sibi aliisque Volebant,
in quiete mentis, dum capite versus umbilicum flexo meditabantur, conspi­
cuo circa eutndem quasi animæsedem coelesti quodam et increato, sed tamen
corporeo lumine se perfundi Demnque videre; cujus generis fuerit el illuti
lumen rhaboriticum Christo transfigurato circumfusum.
Ti-RLVPiNi, Beguaidonun vel pars vel propago an. 1373. Docebant nihil
pudere quemquam debeie. quæ a natura accepimus ; quo ex principio posita

seculum xv.

Hlssit.e, a Joanne Huss an. 1402. Adoptatis Wiclefii erroribus addebant
alios, quos recensuimus in Hist. Cone. Constanliensis. Dicti sunt Thaboiut.e
a monte in quo sub Duce Joanne Zisca se collegerant; Horebit.e a monte
Horeb, in quo promulgatam legem sanctiorem negabant quam suam fidem;
Orpham post mortem Ziscæ secutam ; Cai.i.ixtini ob necessitatem commu­
nionis sub specie utraque designatam per calices ubique depictos ; diversitate
appellationis non quidem diversas semper Sectas, sed distinctas tamen Sec­
tariorum'turmas indicante. Inter Hussi discipulos famosiores sunt Hieronyxvs dePp.aga an. 1416. Petrus Dresdensis cl Jacobellus Misniensis an. 1418.
Adamit.e Novi hoc Seculo emergentes, alii dicebantur Picardi ab auctore
suoPicardo an. 1418. in publico nudati et palam promiscuis connubiis ad­
didi libidinem accendebant ct exercebant omnem : alii Fossarii, circa finem
seculi, appellabantur a fossis ct locis reconditis, ubi prioribus verecundiores
iuæ libidini indulgebant.
Præsentis seculi sunt Ægidius Cantor Laicus ct Wilhelmcs de Hildenlssen
Religiosus an. 1111. spargentes plures Circa dogmata ac mores insanias, quas
uti et Sectam suam nomine Intellif]entia’ insigniebant i Joannes Petit Theol.
Parisiensis, Tyrannicidii defensor cl approbator an. 1407. Fr. Matthæus
Grabon an. 1415. devotarias sccularcs scriptis exagitans., et in errores circa
observationem Consiliorum Evangelicorum prolapsus : Augustinus de Roma
an. 1435. erronee Christo tribuens quæ Ecclesiæ fidelibus congruunt, Christique humanæ naturæ concedens, quæ divinæ sunt propria : Quidam Mendi­
antes an. 1444. circa hicrarchieam disciplinam énonce pronuntiantes : Pe­
tris de Osna au. 1 478.circa contritionem, satisfactionem, purgatorium, claves

■MUT *

182
DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.
Ecclesiæ el auctoritatem Sedis Romanic exerrans : Joannes de Wesaua
an. 1179. negans infallibilitatein Ecclesiæ el peccatum originale, ac respuens
ritus Ecclesiasticos, continentiam Clericorum, jejunium el indulgentias, etc.
SECVI.UM XVI.

Lütiierani, a Luthcro religioso Apostata an. 1517. Protestantes ah oppo­
sita in Comitiis Imperii Spirensibus protestatione 1529. Confessionis™ah
Augustanæ Confessionis formula an. 1530. Evangelici ab arrogata Evangdii
observantia dicti: Traditionibus et Patribus explosis, auctoritate Ecclesiæ et
Pontificis Primatu sublatis, statuebant solani Scripturam, sed inultis parti­
bus mutilam et alias depravatam, sectandam : minuebant universim Sacra­
mentorum numerum et efficaciam; circa ministrum, materiam et formam
in qualibet ferme specie errabant ; reponebant justificationem in sola tide,
justitiam autem in extrinseco ; tollebant liberum arbitrium homini, meri­
tum bonis operibus, observationis possibilitatem praeceptis Divinis ; reprobabanl Sanctorum Invocationem, reliquiarum cultum, Indulgentiarum el
Suffragiorum pro Defunctis usum ; ridebant Ecclesiasticas ceremonias, Cen­
suras, Leges, Religionis vota, jejunia el opera supererogaloria etc. Quid de
Gratia erraverint, alibi dicendum.
Inter Lutheri Discipulos vel asseclas praecipui erant Philippus Melanciiton
an. 1518. Confessionis Augustanæ Compilator, ct Molliorum Luthcranorura
Dux ; Andreas Carlostadius et Huldricus Zwinglius an. 1519. Sacramentariorum Auctores; Joannes Œcolampadiüs an. 152-1. Figuristarum Princeps;
Nicolaus Storkius et Thomas Munzerus an. 1525. Anabaptistarum Patres; Jacq­
ui s Schmidelints an. 1527. Ubiquistarum Praeformator ; Martinis Blceris
an. 1528. Caput Luthcro-Zwinglianorum ; Joannes Agricola an. 1538. Auc­
tor Antinomorum, seu necessitatem Legum omnem negantium; Joannes
llRENTiisan. 1540. Ubiquistarum Auctor; Gaspar Schwenkfeldius an. 1511.
Scriptura· ct potestatis Ecclesiastic® contemptor; Andreas Osiander an. 1550.
Justificationem hominis in Divinitate, Fra.nciscus STA.NCAiiisan.eod. in Huma­
nitate Christi sanctificante statuentes; Matthias Flaccus Illyricus an. 1557.
peccatum originale asserens aniin® substantiam; Martinus Chemnitiuscum
Jacobo Andreæ an. 1579. formulæ Concordiæ fabricator, etc.
Anabaptiste an. 1525, quod in infantia baptizatos rebaptizarent, sic dicti.
Præter communes cum Lulhcranis errores rejiciebant Pædo-baplismum :
illicitum Christianis putabant jurare, litigare, tractare arma, Magistratum
gerere etc. Dividuntur in Sectas quamplurimas, quæ cum particularibus
erroribus, vel a diversis urbibus, ubi grassabantur, uti Monasterienses; vel
a diversis auctoribus, uti Huttitœ, Euckoldiani etc.; vel a diversis factis, uti
Ejulantes, Effrontes etc. appellationem capiebant.
Libertini, ab clfraeni credendi libertate, Auctore Joanne Qitnti.no an. 1530.
appellati. Prater Deum nullum agnoscebant Spiritum, ridebant Scripturas,
pleraque M\stcria rejiciebant; omnia a Deo. etiam peccata fieri docebant;
licita volebant omnia omnibus.
Anti-l RiNiTVRii vel l nitarh a Dogmate, Sf.rvetiani a Michaêle Serveto
an. 1531, So» ini v.ni a FaustoSocino an. 1561. auctoribus dicti. Exploso Tri­
nitatis Myslei io unum Patrem dicebant Deum; Verbum per Incarnationem

NOTITIA H/ER ESUM AC 1I.EIIETIC0IUM.

483

primo natum, Spiritum Sanctum virtutem tantum et efficaciam Dei statue­
bant: negabant Jesum Christum esse Deum, aut Mediatorem inter Deum ac
homines, aut satisfecisse pro peccatis nostris, aut poenas inferni aeternas : In
digmate de Eucharistia Zwinglium, in aliis Calvinum sectabantur.
Calvixiani a Joanne Calvino an. 1535, Reformati a prælensa Ecclesiæ
Reformatione, IIugonottt in Gallia a celebratis ad Nugonis portam Turoncn$em conventiculis, Geusii in Belgio a mendicabuli scommate in sc objecto
compellati, t itra alios, quos cum Luthero communes habent errores, renovabanl errorem Pracdestinalianorum : faciebant Deum auctorem peccati :
volebant Christum pro solis praedestinatis mortuum, eumdemque in cruce
desperatum, in descensu ad Inferos Damnatorum poenas sustinuisse. Assere­
bant hominem lapsum, licet sponte, tamen necessario peccare, voluntatem
in bono agendo nullas habere partes : Sacramenta admittebant duntaxat duo,
Baptismum et Cœnam: affirmabant baptismum filiis Infidelium prodesse
nihil; fidelium filiis in materno utero jam justificatis non necessarium, sed
sigillum tantum esse foederis et justitiæ prrchabitæ: in Eucharistia negabant
veram realcm et substantialem Christi praesentiam; volebant per panem tan­
quam figuram corporis solum excitari memoriam Dominic® passionis.
Celebriores Calvini Discipuli erant Petrus Martyr, proprio alias nomine
Vernilius, anno 1519. negans possçDcum efficere ut Christi corpus pluribus
simul locis existât: Theodorus Beza au. 1550. Calvini in Ecclesia Gencvensi
Successor: Clemens Marottus an. 1514. mortuus, Psalterii Davidici in Gallicos
veraus translati Auctor 1 here liens etc.
Schisma Anglicanum ab Hernico VIII. Rege an. 1534. coeptum, in aperias
demum hærescs, variasque Secias erupit. Ex his Anglo-Calviniani, item
Episcopales an. 1562. nuncupati, agentibus Thoma Crammer Archi-Ep. Cauluaricnsi, ct Elisabetha Regina, Secla ex Luthcranismo et Calvinismo cons­
tituta, Ecclesiæ Anglican® Caput agnoscebant Regem vel Reginam; admitte­
bant llierarchiam aliquam Ecclesiasticam ex Episcopis aliisque gradibus
conflatam; Altaria insuper, su per pellicea, cereos, crucem, et signum cnicis
in baptismo retinentes ct usurpantes. Puritani a pura Calvini doctrina, Presmtemani a primario dogmalean. 1568. dicti, negabant Regi in Ecclesia pri­
matum; cl a presbyteris lanium, id est, Senioribus eam gubernari volebant;
omnem Hierarchiain, Liturgiam , rilusque Ecclesiæ potissimum Romania
respuentes. Independentes circa idem tempus dicti, quod cuique coetui vel
Ecclesiæ suminum et independens in sacris jus concederent; nullam alia
esse siqæriorem vellent; nec Rege, nec Episcopis, nec Presbyteris ad guber­
nationem admissis; concessa autem Seclis omnibus plena pro libitu credendi
libertate. Ilis Oliverius Cromnvellüs Regni Protector scculo sequenti praeser­
tim favit.
Bajani a Michaele Bajo, sive dc Bay an. 1551. orti errabant circa gratiam
Angelorum et primi hominis, circa merita operum tum in statu innocenti,
turn in alio quocumque, circa liberum arbitrium el ejus vires, circa pecca-»
tamtam personale quam originale, circa charilatem et implelionem legis,
circa justificationem ct sacramentorum eHeclum, denique circa solutionem
pœnæ temporalis. Errores singulos in 79. propos, damnalis videre licet
inapp. seq.
.
Ex eodem scculo memorandi sunt Fratres Bohemi an. 1504. Callixlmorum

*

DE PIUNCU'US ADJUVANTIBUS.

-

soboles, genuinos Hussi Discipulos se gloriantes, baptismum extra suam sa*
tam collatum repudiantes; Missæ sacrificium, Transubstaiiliationcm, cul­
tum Sanctorum abominantes; Sumini Pontificis Primatum, preces pro
defunctis et Purgatorium explodentes : David Georgius an. Kilo, in Frisia
sc Dei nepotem ex Spiritu natum, verum Messiam, tertium Davidem ct alia
plura insaniens : Desiderivs Erasmus a loco Nativ itatis RotferODamus an. 1530.
turbarum hujus seculi se ipso judice Auctor, dubiæ fidei homo, de quo Ger­
mani : uErasmus innuit, Lutherus irruit ; Erasinus parit ova, Lutheruscxcludil pullos; Erasmus dubitat, Lutherus asseverat; vel Erasinus Lulherizat,
vel Lutherus Erasmizat. » Sebastianus Castellio an. 1543. In differentistarum
parens, Cantica Canticorum rejiciens : Bernardinis Ociiinus an. 1546. sexage­
narius Apostata. Arianus et Polygamiam permittens; Adiai’Horist.e■ vel
Interimist.e an. 1548. sic dicti ab observatione formulas, quam CarolusV.
conscribi, et inierim servari jussit, dum Controversia a Conc. Trid. defini­
retur : Gulielmus Postellis an. 1560. multa dc Trinitate, Christo intoxicato,
redemptione fœm i narum, matrice mundi, aliisque mysteriis sibi per Ange­
lum Raphael revelatis somnians; Joannes Sturmius an. 1578. novam Seciam
inter Catholicos et Protestantes mediam inducere conatus : Pastillaku in
Slievia Ministri, inde nomen sortiti quod Christum dicerent in Eucharistia
eo fere modo esse præsentem, quo farina^cst in pastillo.
SECL’LUM

XVH.

Jansenist.e, a Cornelio Jansenio Ep. Iprensi, cujus liber Augustini nomine
inscriptus, contentæque in eo Prop, quinque solemniori censura an. 1653;
damnabantur. Sic autem illæ habent : 1. Aliqua J)ei prœcepta hominibus
justis volentibus et conantibus secundum prœsentes, quas habent, vires sunt
impossibilia; deest quoque illis gratia, qua possibilia fiant. 2. Interiori gratia
in statu natura' lapsœ nunquam resistitur. 3. Ad merendum et demerendum
in statu naturœ lapsœ non requiritur in homine libertas a necessitate; sed
sufficit libertas a coactione. -4. Semipelagiani admittebant prœcentenlis gratia·
interioris necessitatem ad singulos actus, etiam ad initium fidei ; et in hoc
erant hœretici, quod vellent eam gratiam esse talem, cui posset humana
voluntas resistere vel obtemperare. 5. Semipe.lagianum est dicere, Christum
pro omnibus omnino hominibus mortuum esse, aut sanguinem fudisse.
Occasione formulae an. 1664. ab Alex. VH. propositæ, Jansenistæ scissi sunt
in Molliores, sub variis effugiis et amphibologiis , Janscnii sensu mente
retento, subscribentes; et in Rigidiores, sine manifesto perjurio id fieri posse
negantes.
Jansenii Magister ct Bajauismi propagator assiduus erat Joannes Vergefuvs Abbas Sancyranu* an. 1620. in Ecclesiam apprime injurius, Synodum
Tridcnliuam Scholasticorum vile conventiculum appellare ausus. Inter Sec­
tatores præcipui erant : Antonius Arnaldvs an. 1656. ob negatam Petro
peccanti gratiam sufficientem, et inductam quæstioncm facti .Janseniani a
Sorbona expulsus, Ordinis Janseniani Abbas a suis vocatus : Ludovicvs de
Svncto Amori: huic Arnahli exclusioni subscribere detrectans et ipse paulo
post proscriptus; (fABRiEL Gerberox an. 1682. in Hollandiam profugus, scrip­
torum Baii cl aliorum libellorum damnatorum editor ac defensor : Elge-

r < 4* r

GO · ‘ '

NOTITIA H.ERESÜM AC ILERET 1 CORUM.

485

sics de Geldern itidem c Monasterio elapsus, in ipso libello ad Innocen­
tium XI. an. 1689. supplici, in Summos Pontifices contumeliosus, Janseniiet
Molinosi propugnator : Candidus, sive. Ægidius de Witte circa finem hujus
seculi Janscnislarmn rigidiorum Princeps : item Moniales Portus Regii rura­
les, instructore Sancyrano, Duce Angelica Arnaldi sorore, in Sedem Aposto­
licam Episcoposque contumaces, soli Deo, ut aiebant, in Spiritu Ecclesiæ
confiteri solitæ.
Qüietist.e novi, alii Carnales a Dogmate, aut Molinosistæ a Michaelc
Molinos an. 1665. dicti, Dulcinistarinn el Beguardorum nepotes, sub specie
contemplationis, sui annihilalionis, perfect® quietis interioris el totalis
unionis cum Deo, reliquos omnes Virtutis actus ac bona opera rejiciebant ut
superflua, tingentes, interna hac quiete semel habita, peccari amplius non
posse, niliilque sanctitati officere; inde in fœdissima quæque prolapsi : alii
Spirituales an. 1698. orti occasione libri, cui titulus : Placita Sanctarum
explicata super viam interiorem, ab Illustrissimo. D. Francisco de Salignae
Fenelon Archiep. Cameracensi · conscripti. Propositiones hic statuebantur
Molinosistarum principiis affines, sed castigatiores : ipsi itidem moribus ab
omni sorde el impuritate alieni.
Inter Calvinianos oriebantur Armimam a Jacobo Arminio, Molles a miti­
gata Calvini Doctrina, Demonstrantes a scripto, quod Ilollandi® Ordinibus
oblatura remonst rationem dicebant, an. 1609. nuncupati; admittebant in
Deo voluntatem salvandi omnes et Decretum dandi sufficientia salutis media;
Electionem absolutam fieri cum respectu ad cujuslibet fidem et perseveran­
tiam. similiterque reprobationem etc. : Contra vero Gomaristæ a Francisco
Gomaro. Bigidi a Doctrina Calvini servata, Contra-Remonstrantes a libello
Arminianisopposito an. eod. dicti, contendebant posse hominem inieternum
perire defectu misericordi® Divin® ; Deum solo suo placito reprobare quos­
dam; non omnibus dari media ad salutem sufficientia etc. Piscatoriam a
Joanne Piscatore an. 1620. nuncupati, justitiam Christi in activam el passi­
vam dividebant, illam soli Christo, hanc fidelibus tribuentes, qua formal iter
justificarentur; Iu Goena Domini fractionem panis essentialem statuebant;
Legem Mosaicam quoad judicialia et pœnaruurgenera nolebant abolitam;
in reliquis quoque de prædeslinatione et poenitentia locuti modo singulari.
ExLutheranis nati sunt Pietist.e an. 1670. auctore Jacobo Speimero, com­
munione æque ac doctrina segregabantur a reliquis Luthcranis; qua in
postrema, circa bona opera, mandatorum observationem, consiliorum appro­
bationem el pietatis exercitia ad Catholicos magis accedunt. Dividuntur ipsi
inter sese in J isionislas, Renatos, Contemplativos, ct alios diversissimi no­
minis.
Hoc pariter seculo, et quidem sub initium, insanierunt in Gallia Μεταιίιοrkt.e. auctore Daniele Chamierio, asserentes, Filium Dei non esse proprie
Verbum aut imaginem Patris, sed metaphorice; item sumptionem Eucha­
ristia· nonnisi rnetaphoricam esse comestionem ; Inspiratist.e in Germania
Ducibus Valentino Weigelio et Jacobo Bœhmio falsas diversasque rerum
ideasdisseminanles : Illi minati in Hispania, Beguardorum sequaces cl Quieiistarum novorum prodromi. Subin accesserunt Mennomst.eaMermoneSimo­
nis an. 1616. Anabaplistarum proles, Veius Teslamentum rejicientes, a
nomine Trinitatis abstinentes, corpus ex Divinitatis substantia Christo

’7<’

486

BE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

tribuentes, animam peccato infici negantes Labatist.e a Joanne tabadlc
anno 1630. Deum decipi et decipere posse blasphemantes. Ριι.εληλμιτ.εauc­
tore Isaaco Porerio an. 16X1. lingentes Adarnum primum parentem fuisse
tantum judæorum, anteque illum jam extitisse homines alios, quos Preada·
initas vocant: Qiakeri vel Tremi i.wtf.s an. 1636. in lictis Ecstasibus loto cor­
pore contremiscentes ; respuentes verbum Dei scriptum; abnegantes Trini­
tatem, corporum resurrectionem, cœlum et infernum: Coccejam an. 16110.
a Joanne Coccejo Theologia? Typicœ et Prophetic® auctore : Benedictts
Spinosa an. 1670. Atheismum professus, dum Deum esse substantiam exten­
sam et cogitantem, omnia entia in mundo hujus substantial modificationes,
religiones pacandis solum civibus inventas esse, aliaque absurda scriberet;
cui adjungi debent Julius Caesar Caninus, Thomas Ifobbesius, Hcrberlusde
Cherbury, aliique similis aut pejoris furfuris Atheist®. His addi possunt
Fanatici in Anglia an. 1680. ad id a Deo se vocatoseffutientes, ut Monaithas
omnes, quos carnales vocabant, everterent : item sub finem seculi Claudus,
negans immediatam Spiritus Sancti in animam hominis operationem; et
Balthasar Beckervs omnem Spirituum in corpora actionem inficiatus.

I

SECLU M xvni.

«i

Qiesneli.ist e a PaschasioQuesnello, Appellantes ab interjecta ad Concilium
GEciunenicum appellatione dicti, damnatis an 1713. Per Bullam Unigenitus
centum et uni propositionibus suffragati. Harum et quidem 43 primarum
Argumentum universim versatur circa gratiæ naturam et distributionem;
medianun num. 28. circa virtutes, Fidem, Spem, Chari talem, Timorem,
vitiaque his opposita; postremarum 30. circa Ecclesiam, variamque ejus
disciplinam : Verba dabimus quæst. seq.
Labcnte hoc Scculo, præter auctas Pietistarum Sectas ( ad quarum classem
etiam Zinzendorfiani ab auctore vel Hernhuttiani a loco dicti referri pos­
sunt ) pœnitentiæ hostem se professus est Fridericüs Leenhoffus ; Arianismura tutati sunt Wilhelmcs Whistonus, cISamlel Clarkics; Liberlinismum professi sunt Tollandcs et Collines ; denique Manichæismum Petris
B ELirs, aliique alios errores renovarunt.
invaluerunt item Liberi Mvrarh, præter indicia graviorum causarum vio­
lenta, vel ob solam Arcani disciplinam nulla ratione violabilem satis suspecti,
atque hinc tum a Clemente XI. et Benedicto XIV. damnati, tum a pluribus
Suminis Principibus proscripti : Deist.e, unum fidei suae articulum de uno
Deo pro libitu colendo et adorando professi, reliquis vel contemptis vel in or­
dinem Adiaphororum relegatis : Indifferentist.e ab indifferenti in religio­
nem animo, opinantes nihil referre, quam quis religionem amplectatur,
modo hæc Christiana sit, et cum diversae religionis asseclis pacem is colat, sibi
et reipublicæ proficuus : Naturalistæ vel Philosophi naturales sic dicti, quod
unam naturam vel rationem sequantur, revelationis inimici, religionem
ipsi arbitrio et genio suo accommodatam consuentes, quique heroico nomine
Fortes Spiritus cum Deistis et Inditferentistis dici jam amant.
Hujus doctrina? ac Materialism) scripta plurima vulgata hactenus vidimus
sub variis titulis vel Litterarum, vel Tragoediarum, vel historiarum aut fabu­
larum, vel operum philosophicorum, aut Dissertationum de Lege , Revela-

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

487

tfone,Natura aliisque objectis; quorum hallucinationes, sophismata, fallacias
et insanias, maximam partem, suis in Litteris Criticis Abbas Gauchat, alia­
que Virorum Bcligiosorum Societas ostendere coeperunt et refutare ctiarninim pergunt.

251 Observa. Ne, pro aliorum more, Schismata etiam singillalim subjun­
geremus hæresibus, hactenus tractatorum ratio fecit. Jn Conciliorum enim
historia, tum de Schismate Occidentalium, et præsertim Islriensiurn , tum
ile magno Orientalium Schismate actum fuit : quas vero Papalis Electio scis­
siones in Ecclesia fecit, Anlipapis ubique adnotatis, in Pontificum syllabo
indicavimus : denique in hoc ipso hærcticorum Catalogo, Schismata in hæ­
reses mox transgressa retulimus ; uliNovaliani,Donatistæ, Anglican i, aliique
testantur : unde non alia forsan superant, quam particularia, leviora, et
pauciora.'Cujusmodi sunt in sec. 1. Antiochenum circa necessitatem cir­
cumcidendi novos Christianos; Corinthiacum duplex, aliud a Paulo, aliud,
a Clemente sopitum: see. 4. Meletianum aMeletio Ep. Lycopolitano, ob Idoloduliam per Alexandrinos Patres deposito, Episcopalia nihilominus munia
continuante, et communionem sibi singularem formante : Luciferianum,
auctore Lucifero Ep. Calaritano se segregante, quod Ecclesia Episcopis, qui
Arianis communicarant, pœnitentibus communionem daret : see. 5. Ephesinum inter Cyrillum Alexandrinum et Joannem Antiochenum : Alexan­
drinum inter Timotheum Ælurum et Timotheum Solophaciohim : Antio­
chenum interStephanum juniorem et Petrum Mongum : Constant inopolitanum
inter Aeacium Constanlinopolitanum et Simplicium successoresque Ponti­
fices ob Joannem Talaiam a Sede Alexandrina ejectum : see. 7. Alexandrinum
inter Melchitas et Jacobitas etc. Sed hæc innuisse sufficiat.

APPENDIX II.

Z■

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

352. Nota. Ad Catalogum Hæresuin adjicimus mantissam propositionum
damnatarum, quæ tametsi nec hæreticæ omnes, nec censuris aliis Theolo­
gicis certis singulae ac determinatis in individuo notatae, sed universim et in
globo, ut dicimus, confixae ac proscriptae sint, omnes tamen ceu syrles ac
scopuli tum minime ignorari, tum quam maxime in universa Theologia, tam
speculativa quam practica et morali, declinari ac vitari debent. Ejus generis
sunt imprimis 4o Joannis Wicleff, 30 Joannis Huss, et 41 Martini Lulheri
articuli; quos tamen hic recensere supersedemus; cum in actis Concilii Conslanliensis, in quo priorum, et Trideulini, in quo posterioris errores damnati
sunt, abunde referantur. Deinde huc pertinent Michaelis Baii, Michaelis
Molinos, Francisci de Salignae Fenelon, Paschasii Qucsnelli, aliorumque
diam innominatorum Auctorum propositiones a pluribus Summis Pontifi­
cibus damnalæ ; quas priusquam ad verbum referamus, brevem hic earum
synopsi n praemittimus, intersertis nonnullis propositionibus aliis, singillalim
ac seorsim proscriptis, idcirco hic collocandis, ne, cum alibi locum non inve­
niunt, cum nullibi habeant.

n
L

488
Damnavit.
Urbanus VHI.
Paulus V. .
Innocentius X.
Alexander MI.
Alexander VII.
Alexander VII.
Innocent. XI.
Innocent. XI.
Innocent. XI.
Innocent. XI.
Alexander VHI
Alexander VHI
Innocent. XU.

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

Die.
6. Mart.
.
. 14. Jun.
. 29. Jan.
. 30. Jan.
. 24. Sept.
. 18. Mart.
2. Mart.
.
. 23. Nov.
. 18. Nov.
. 19. Nov.
. 24. Aug.
.
7. Dec.
. 12. Mart.

Clemens XI . .
Benedictus XIV.

8. Sept.
12. Nov.

Anno.
1611.
1603.
1647.
1639.
1663.
1G66.
1679.
1679.
1682.
1687.
1690.
1690.
1G99.

1713.
1732.

Propositiones.
79. Baii.............................. (
1.
1. • ······,
6. ........................................ J,
28. ........................................ B.
17. ........................................ C.
63. • - · · *... Λ
............................... . ■ B.
1. ........................................ C.
G8. Mich. Molinos . . .
O ........................................ .4.
31. .........................................B.
23. Francisa Fenelon, vulgo
Cameracenses. . .
101. Quesnelli......................
Ü.
.................................... (1)

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

489

superaddita, fuerit largitate Conditoris sublimatus et ad Dei filium adoptatus.
Hui. 24.
Integritas primæ conditionis non fuit indebita naturæ humanæ exaltatio,
sed naturalis ejus conditio. Bai. 26.
Deus non potuisset ab initio talem creare hominem, qualis nunc nascitur.
Bai. 55.
Immortalitas primi hominis non erat gratiœ beneficium, sed naturalis
conditio. Bai. 78.
Falsa est Doctorum sententia, primum hominem potuisse a Deo creari ct
institui sine justitia naturali. Bai. 79.
P.P. IG. Doctrina Synodi de statu felicis innocentiae, qualem eum reprae­
sentat in Adamo ante peccatum, complectente non modo integritatem, sed
et justitiam interiorem, cum impulsu in Deum per amorem charitatis, atque
primævam sanctitatem aliqua ratione post lapsum restitutam, — Quatenus
complexive accepta innuit statum illum sequelam fuisse creationis, debitum
ex naturali exigentia el conditione humanæ naturæ, non gratuitum Dei bene­
ficium;—Falsa, alias damnata in Baio et Quesnello, erronea, favens hæresi
Pelagianæ.
P.P. 17. Propositio his verbis enuntiata: Edocti ab Apostolo, spectamus
mortem non jam ut naturalem conditionem hominis, sed revera ut justam
prrnam culpa originalis; — Quatenus, sub nomine Apostoli subdole allegato,
insinuat mortem, quæ in præsenti statu inflicta est vehit justa pœna peccati,
per justam subtractionem immortalitatis, non fuisse naturalem conditionem
hominis, quasi immortalitas non fuisset gratuitum beneficium, sed naturalis
conditio; — Captiosa, temeraria, Apostolo injuriosa, alias damnata.
w

Has referemus digestas in certos materiarum, ad quas pertinent, titulos,
secundum ordinem quo illas materias Γ). Thomas in Summa sua Theologica
tractat. Lileræ.i, B, C, per compendium designabunt propositiones, quibus
subjunguntur, pertinere ad primam, vel secundam, vel tertiam classem pro­
positionum ab illo Pontifice damnatorum. Numerus cuique propositioni post
auctoris sui aut Pontificis, a quo damnata est, nomen in fine additus indicat
quota illa in sua classe sit.

PARS I. SUMM E THEOLOGICÆ.
DE

PRIMA SECUNDÆ.

DEO.
DE

Deus nobis donat omnipotentiam suam, ut ea utamur, sicut aliquis alteri
donat villam vel librum. Innoc. XI. B. 1.
Deus subjicit nobis omnipotentiam suam. Innoc. XI. B. 2.
Omnes, quos Deus vult salvare per Christum, salvantur infallibili ter.
Ques. 30.
DE CREATIONE HOMINIS.

De fine hominis. Absurda est eorum sententia, qui dicunt, hominem ab
initio dono quodam supernatural! et gratuito supra conditionem naturæ suæ
fuisse exaltatum, ut tide, spe ct charitate Deum supernaturaliter coleret.
Bai. 23.
De conditione primi Hominis. Humanæ naturæ sublimalio et exaltatio in
consortium naturædivina*debita fuit integritati primffi conditionis, et proinde
naturalis dicenda est, et non supernaturalis. Bai. 21.
A vanis et otiosis hominibus, secundum insipientiam Philosophorum, exco­
gitata est sententia, hominem ab initio sic constitutum ut, per dona naturæ
(I) His addere visum est eas quas in Bulla Auctorem Fidei Pius VI, affixi singu­
lis nola, proscripsit Pistoriensis concilii Propositiones. Discriminantur his litteris:
(P. P·)

ACTIBUS

HUMANIS.

De voluntario. In omnibus actionibus suis peccator servit cupiditati domi­
nanti. Bai. 40.
,
· Vl.-,
.Tametsi detur ignorantia invincibilis juris naturæ, hæc in statu naturæ
hpsæ operantem reipsa non excusat a peccato formali. Alex. VIII. B. 7.
De libertate. Quod voluntarie fit, etiamsi necessario fiat, libere tamen
fit. Bai. 30.
Is libertatis modus, qui est a necessitate sub libertatis nomine, non repe­
ntur in Scripturis, sed solum nomen libertatis a peccato. Bai. 49.
Sola violentia repugnat libertati hominis naturali. Bai. GG.
Homo peccat etiam damnabiliter in eo quod necessario facit. Bai. G7.
In statu naturæ lapsæ ad peccatum mortale et demeritum sufficit illa
libertas, qua voluntarium ac liberum fuit in sua causa, peccato originali et
voluntate Adami peccantis. Alex VIII. B. 1.
De moralitate. Illa quoque distinctio, qua opus dicitur bifariam bonum,
vel quia ex objecto et omnibus circumstantiis rectum est et bonum (quod
moraliler bonum appellare consueverunt), vel quia est meritorium regni
ademi, eo quod sit a vivo Christi membro per Spiritum charitatis, rejicienda
palatur. Bai. 62.
*

4 *1

490

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

Comedere et bibere usque ad satietatem ob solam voluptatem non est
peccatum, modo non obsit valetudini ; quia licite polest appeti tus naturalis
suis actibus frui. lunae. Λ7. .1. 8.
Omnis humana actio deliberata est Dei dilectio vel mundi: si Dei, charilas
Patris est; si mundi, concupiscentia carnis, hoc est, mala est. Alex. VIII. Β.Ί.
Non sunt uisi duo amores, unde voliliones el actiones omnes noslrænas­
cuntur: amor Dei, qui omnia agit propter Deum, quemque Deus remune­
ratur : et amor quo nos ipsos ac mundum diligimus, qui, quod ad Deum
referendum est, non refert, et propter hoc ipsum fit malus. Ques. 41.
Amore Dei in corde peccatorum non amplius regnante, necesse est ut in
eo carnalis regnet cupiditas, omnesque actiones ejus corrumpat. Quesn. 45.
De Conscientia. Si liber sit alicujus junioris et moderni, debet opinio cen­
seri probabilis, dum non constet rejectam esse a Sede Apostolica tanquam
improbabilem. Alex. VILA. ï~.
Generatim, dum probabilitate sive intrinseca sive extrinseca quantumvis
tenui, modo a probabilitatis finibus non exeatur, confisi aliquid agiffljB,
semper prudenter agimus. Innoc. .XL A. 3.
Ad dubia, quæ accidunt, rectene procedamus an non, non est necesse
reflectere. Molin. 11.
Non licet sequi opinionem probabilem vel inter probabiles probabilissimam,
A lex. VHI. B. 3.
Ubi quis invenerit doctrinam in Augustino clare fundatam, illam abso­
lute potest tenere et docere, non respiciendo ad ullam Pontificis Bullam.
Jter. VIII. B. 30.
De passionibus. Per hanc viam internam pervenitur, etsi cum inulta tole­
rantia, ad expurgationem et mortificationem omnium passionum, ita ut
nihil amplius sentiatur, nihil, nihil plane : neque percipiat quis inquietu­
dinem ullam, perinde ut corpus quoddam mortuum, neque anima se am­
plius in diversa transferri sinat. Molin. 55.
Duæ leges et duæ voluntates, altera aniinæ, ahera amoris proprii, durant
quamdiu amor proprius durat. Unde, ubi hic expurgatus ct mortuus fuerit,
uti fit per viam internam, non amplius ibi sunt duæ illæ leges neque duæ
voluntates; nec ultra fit ulla subreptio aut motus improvisus, neque aliquid
porro sentitur, nec unum quidem veniale peccatum. Molin. 56.
Pervenitur etiam, mediante via interna, ad mortem sensuum; imo signum,
quod quis in nihilo illo consistat, id est, mortuus sit morte mystica, est, si
sensus externi non magis jam repraesentent res sensibiles, quam si non exis­
tèrent, quandoquidem non efficiant ut intellectus se iis applicet. Molin. 63.
In extremis probationibus pro purificatione amoris fit quædam separatio
partis superioris animæ ab inferiori......In ista separatione actus partis infe­
rioris manant ex omnino cæea cl involuntaria perturbatione; nam totum,
quod est voluntarium et intellectuale, est partis superioris. Camerae. 14.
De virtutibus. Nemo medi tat i vus exercet veras virtutes internas, quales
non possunt cognosci a sensibus : perdere oportet virtutes. Molin. 31.
In occasione tentationum etiam vehementium, non debet anima facere
actus explicitos virtutum oppositarum; sed tenere se in supradicto amore ct
resignatione. Molin. 37.

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATÎS.

491

CniK voluntaria mortificationum gravis est el sine fructu, ideoque omit­
tenda. Molin. 38.
Opera sanctissima et auctoritates, quas sancti subierunt, non sufficiunt ad
animam vel unoassultu liberandam. Molin. 39.
Sancti mystici excluserunt a statu animarum transformatarum exercita­
tiones virtutum. Camerae. 21.
DE PECCATIS ET VITIIS.

De essentia peccati. Ad rationem et designationem peccati non pertinet
voluntarium, nec definitionis quaestio est, sed causæ et originis, utrum omne
peccatum debeat esse voluntarium. Bai. 49.
Unde peccatum originis vere habet rationem peccati sine ulla relatione ac
respectu ad voluntatem a qua originem habuit. Bai. M.
Ex habituali voluntate dominante fit ut parvulus decedens sine regenera­
tionis Sacramento, quando rationis usum consecuius erit, actualitcr Deum
odio habeat, Deum blasphemet el legi Dei repugnet. Bai. 49.
Peccatum Philosophicum seu morale est actus humanus disconveniens
natura rationali et rationi; Theologicum vero mortale est transgressio libera
divinæ legis. Philosophicum quantumvis grave, in illo qui Deum vel ignorat
vel de eo actu non cogitat, est grave peccatum, sed non est offensa Dei,
neque aeterna pcena dignum. Alex. VIII. A. 2.
De reatu peccati. In peccato duo sunt, actus et reatus ; transeunle autem
actu, nihil manet, nisi reatus sive obligatio ad pœnam. Bai. 56.
De poena peccati. Omnes omnino justorum afflictiones sunt ultiones pecca­
torum ipsorum : unde Job et Martyres, quæ passi sunt, propter sua peccata
passi sunt. liai. 72.
Nunquam Deus affligit innocentes; et afflictiones semper serviunt vel ad
puniendum peccatum, vel ad purificandum peccatorem. Quesn. 70.
De peccato veniali. Nullum est peccatum ex natura sua veniale, sed
omne peccatum meretur pœnam æternam. Bai. 20.
De peccato originali. Peccatum originis est habituali parvuli voluntate
voluntarium, et habitualiter dominatur parvulo, eo quod non gerit contra­
rium voluntatis arbitrium. Bai. 48.
Omne scelus ejus est conditionis, ut suum auctorem et omnes posteros eo
modo inficere possit, quo infecit prima transgressio. Bai. 52.
Quantum est ex vi transgressionis, tantum meritorum malorum a gene­
rante contrahunt, qui cum minoribus nascuntur vitiis, quam qui cum majo­
ribus. Bai. 53.
Nemo præter Christum est absque peccato originali. Hinc Beata Virgo
nwtuaesl propter peccatum ex Adam contractum, omnesque ejus afflictio­
nes in hac vita, sicut et aliorum justorum, fuerunt ultiones peccati actualis
vel originalis. Bai. 73.
P. P. 26. Doctrina, quæ vehit fabulam Pelagianam explodit locum illum
inferorum (quem Limbi puerorum nomine Fideles passim designant), in quo
mima decedentium cum sola originali culpa poena damni citra pœnam
unis puniantur, — Perinde ac si hoc ipso, qui pœnam ignis removent,
inducerent locum illum, et statum medium expertem eulpæ, et pœnœ inter

’< i j

'ί

•sl.t,· I

Ϊ5Π i*

■

■3L

M2

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

I

regnum Dei el damnationem æternam, qualem fabulabantur Pelagiani.Falsa, temeraria, in scholas catholicas injuriosa.
De concupiscente. Prava desideria, quibus ratio non consentit, et quae
homo invitus patitur, sunt prohibita præcepto : Xon concupisces. Bai. 50.
Concupiscentia sive lex membrorum et prava ejus desideria, quæ inviti
sentiunt homines, sunt vera legis inobedientia. Bai. 51.
Concupiscentia in renalis relapsis in peccatum mortale, in quibus jam
dominatur, peccatum est, sicut et alii habitus pravi. Bai. 74.
Motus pravi concupiscentiae sunt pro statu hominis vitiati prohibiti : .V.n
concupisces.. Unde homo eos sentiens et non consentiens transgreditur præceptum : Aon concupisces; quamvis transgressio in peccatum non deputetur.
Bai. 73.
De occasione peccandi. Proxima occasio peccandi non est fugienda, quando
causa aliqua utilis aut honesta non fugiendi occurrit. Innoc. XI. J.fâ.
Licitum est quaerere directe occasionem proximam peccandi pro bono spi­
rituali vel temporali nostro vel proximi. Innoc. XI. J. 63.
De cooperatione ad peccandum. Famulus, qui submissis humeris scienter
adjuvat he ruin suum ascendere per fenestras ad stuprandam virginem, el
multolies eidem subservit deferendo scalam, aperiendo januam, aut quid
simile cooperando, non peccat mortaliter, si id faciat metu notabilis detri­
menti, puta ne a domino male tractetur, ne torvis oculis aspiciatur, ne
domo expellatur. Innoc. XI. J. 51.
Si propriis defectibus aliquis scandalizat alterum, non est necesscadid
facere reflexionem, dummodo non sit voluntas scandalizandi; el non posse
reflectere ad proprios defectius est donum Dei. Molin. 10.
De Luxuria. Est probabilis opinio, quæ dicit esse tantum veniale osculum
habitum ob delectationem carnalem et sensibilem, quæ ex osculo oritur,
secluso periculo consensus ulterioris et pollutionis. Alex. 1II. B. 40.
Tam clarum videtur, fornicationem secundum se nullam involvere mali­
tiam , et solum esse malam quia interdicta, ut contrarium rationi dissonum
videatur. Innoc. XI. J. 48.
Mollities jure naturæ prohibita non est : unde, si Deus eam non inter­
dixisset, sæpe esset bona, et aliquando obligatoria sub mortali. Innoc. XI.
A. 49.
DE LEGIBUS.

I
I

•
De lege Divina. Definitiva hæc sententia, Deum homini nihil impossibile
præcepisse, falso tribuitur Augustino, cum Pelagii sit. Bai. 54.
Homo ob sui conservationem potest sese dispensare ab ea lege, quam Deu?
condidit propter ejus utilitatem. Quesn. 71.
De potestate legislat. humana. Risu digna est doctrina quædam nova in
Ecclesia Dei, animam, ad interna quod attinet, gubernari debere per Episco­
pum, et, si is idoneus non fuerit, mundem anima cum suo Directore
adeat. Dico novam, quia nec Scriptura Sacra, nec Concilia, nec Canones, nec
Bulke, nec Sancti, nec Auctores unquam id dixerunt neque dicere possunt;
quia Ecclesia non judicat de occultis, habelque jus anima, ut eligat, quem
maluerit. Molin. 66.
Dicere opus esse ut internum manifestetur tribunali externo Superiorum

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

493

el esse peccatum, nisi liat, ea est deceptio manifesta ; quia Ecdcsia non judi­
cat de occultis; atque aniraâbus suis damnum ad ferunt fraudibus hisce et
fictionibus. Molin. 67.
In mundo non est facultas nec jurisdictio ad mandandum, ut manifesten­
tur litteræ Directoris circa internum animne; et idcirco monitos esse oportet,
esse hunc assultum quemdam Salanæ. Molin. G8.
De acceptatione legis. Populus non peccat, etiamsi absque ulla causa non
recipiat Legem a Principe promulgatam. Alex. VII. B. 28.
De jurisdictione sacra. Regulares mendicantes petere possunt licite a Judi­
cibus secularibus, ut injungant Episcopis, quatenus ipsis mandata conce­
dant ad praedicandum in Adventu el Quadragesima; quod si renuant facere
Episcopi, decretum judicum secularium tanlumdern valet, ac si permissio
dictis Religiosis concessa fuisset. Alex. VILA. 6.
De privilegiis. Regulares possunt in foro conscienti® uti privilegiis quae
sunt expresse revocata per Tridentinum. Alex. VII. C. 36.

DE PRÆCEPTIS ECCLESIÆ.

De diebus festis. Praeceptum servandi Festa non obligat sub mortali, depo­
sito scandalo, si absit contemptus. Innoc. XI. A. 52.
De audienda missa. Satisfacit præcepto Ecclesiæ de audiendo Sacro, qui
duas partes, imo quatuor, simul a diversis celebrantibus audit. Innoc. XI.
J. 53.
De Jejunio. Frangens jejunium Ecclesiæ, ad quod tenetur, non peccat
mortaliter, nisi ex contemptu vel inobedientia hoc faciat, puta quia non
vult se subjicere præcepto. Alex. VII. B. 23.
In die jejunii qui scépius modicum quid comedit, etsi notabilem quantita­
tem in fine comederit, non frangit jejunium. Alex. VII. C. 29.
Omnes officiales, qui m republica corporaliter laborant, sunt excusati ab
obligatione jejunii, nec debent se certificare an labor sit compatibilis cum
jejunio. .4leæ. VII. C. 30.
Excusantur absolute a præcepto jejunii omnes illi qiii iter agunt equi­
tando, utcumque iter agant, etiamsi iter necessarium non sil, ct etiamsi iter
unius diei conficiant. Alex. VII. C. 31.
Non est evidens quod consuetudo non comedendi ova et lacticinia in
quadragesima obliget. Alex. VII. C. 32.
De Confessione annua. .Nullus in foro conscientiæ parochiæsuæ intéresse
tenetur, nec ad annuam confessionem, nec ad Missas parochiales, nec ad
audiendum verbum Dei, divinam legem, fidei rudimenta, morum doctri­
nam, quæ ibi in catechesibus annuntiantur et docentur. Alex. VII. A. 1.
Talem legem in hac materia neque Episcopi neque Concilia Provincialia
iel Nationum sancire, neque delinquentes aliquibus poenis aut Ecclesiasticis
censuris mulctarc possunt. Alex. VII. .1.2.
Satisfacit præcepto annuæ confessionis, qui confitetur Regulari Episcopo
praesentato, sed ab eo injuste reprobato. Alex. III. B. 13.
Qui facit confessionem voluntarie nullam, satisfacit præcepto Ecclesiæ.
41α. 17/. B. 14.

49 i

hr.

principiis adjuvantibus.

Di: Communione Paschali. Praecepto Communionis annuæ satisfit per sacri­
legam Domini manducationem. Innoc. ΛΊ. .1. 55.
DE GRATIA.

7 ?

♦M

*.«·> I

t

«<***

*7 ■
Fu

De gratiæ essentia. Dona concessa homini integro et Angelo forsitan nwi
improlianda ratione possunt dici gratia; sed quia secundum usum Scriptura
nomine gratia» tantum ea munera intclliguntur, quæ per Jesum male me­
rentibus ct indignis conferuntur, ideo neque merita neque merces, quæillis
redditur, gratia dici delæt. Bai. 9.
Gratia non est aliud quam voluntas omnipotentis Dei jubentis et facientis
quod jubet. Quesn. 11.
Dei gratia nihil aliud est quam ejus omnipotens voluntas : hæcest idea
quam Deus ipse nobis tradit in omnibus suis Scripturis. Quesn. 19.
Vera gratiæ idea est quod Deus vult sibi a nobis obediri, et obeditur;
imperat, et omnia fiunt; loquitur tanquam Dominus, ct omnia sibi submissa
sunt. Quesn. 20.
Nulla· dantur gratiæ, nisi per fidem. Quesn. 26.
Fides est prima gratia et fons omnium aliarum. Quesn. 2.Ί.
Prima gratia, quam Deus concedit peccatori, est peccatorum remissio.
Quesn. 28.
P. P. 21. Propositio quæ asserit, lumen gratiæ, quando sit solum, non prvstare, nisi ut cognoscamus infelicitatem nostri status, et gravitatem nostri mali;
Gratiam in tali casu producere eumdem effectum, quem lex producebat; ideo
necesse esse ut Deus creet in corde nostro sanctum amorem, et inspiret sanctam
delectationem contrariam amori in nobis dominanti : hunc amorem sanctum,
hanc sanctam delectationem esse proprie gratiam Jesu Christi, inspirationem
charitatis, qua cognita sancto amore faciamus; hanc esse illam radicem, e qua
germinant bona opera; hanc esse gratiam novi Testamenti, quœ nos liberat a
servitute peccati, et constituit filios Dei ; — Quatenus intendat eam solam
esse proprie gratiam Jesu Christi, quæ creet in corde sanctum amorem, et
quæ facit ut faciamus, sive etiam qua homo liberatus a servitute peccati
constituitur filius Dei, et non sil etiam proprie gratia Christi ea gratia, qua
cor hominis tangitur per illuminationem Spiritus sancti (Trid. sess. G.
cap. 5), ncc vera detur interior gratia Christi, cui resistitur, — Falsa,cap­
tiosa, inducens in errorem in secunda propositione Janscnii damnatum ut
hærelicum, eumque renovans.
P. P. 22. Propositio, quæ innuit Fidem, a qua incipit series gratiarum,
et per quam velat primam vocem vocamur ad salutem et Ecclesiam, esse
ipsaminet excellentem virtutem Fidei, qua homines fideles nominantur, el
sunt ; — Perinde ac prior non esset gratia illa, quæ ut prævenit voluntatem,
sic prævenit ct fidem. — Ex S. Aug. de Dono persev., c. 16., n. 41. — Sus­
pecta de hæresi, eamque sapiens, alias in Qucsnello damnata, erronea.
P. P. 23. Doctrina, Synodi de duplici amore dominantis cupiditatis, ct
charitatis dominantis, enuntians hominem sine gratia esse sub servitute
peccati, ipsumque in eo statu per generalem cupiditatis dominantis influxum
omnes suas actiones inficere et corrumpere;—Quatenus insinuat in homine,
dum est sub servitute, sive in statu peccati, destitutus gratia illa qua libe­

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

495

ratur a servitute peccati el constituitur filius Dei, sic dominari cupiditatem,
nl per generalem hujus influxum omnes illius actiones in se inficiantur ct
corrumpantur; aut opera omnia, quæ ante justificationem fiunt, quacumque
ratione liant, sint peccata, — Quasi in omnibus suis actibus peccator serviat
Falsa, perniciosa, inducens in errorem a Tridendominanti cupiditati ;
lino damnatum ut hærcticum, iterum in Baïo damnatum, art. 40.
P. P. 21. Qua vero parte inter dominantem cupiditatem, ct charitatcm
dominantem, nulli ponuntur allectus medii a natura ipsa insiti, suapteque
natura laudabiles, qui una cum amore bealitudinis, naturalique propensione
ad bonum remanserunt vehit extrema lineamenta et reliquiœ imaginis Dei ;
— Ex S. Aug. dcSpir. ct Lilt., c. 28. — Perinde ac si inter dilectionem dicinamqua.' nos perducit ad regnum, et dilectionem humanam illicitam qiue
damnatur, non daretur dilectio humana licita·, quœ non reprehenditur. —Ex
S. Aug. Scrm. 349. de Charit. Edit. Maur. —Falsa, alias damnata.
1)E GRATIA PRIMI HOMINIS, EJUSQUE DIFFERENTIA A GRATIA CHRISTIANA. Gratia
Adami non producebat, nisi merita humana. Quesn. 34.
Gratia Âdami est sequela creationis et erat debita naturæ sanæ et integræ.
Quesn. 33.
Differentia essentialis inter gratiam Adami el status innoccntiæ ac gratiam
Christianam est, quod primam unusquisque in propria persona recepisset,
iitavero non recipitur, nisi in persona Jesu Christi resuscitati, cui nos uniti
sumus. Quesn. 36.
Gratia Adami sanctificando illum in semetipso erat illi proporlionata :
gratia Christiana nos sanctificando in Jesu Christo est omnipotens el digna
Filio Dei. Quesn. 37.
De discrimine inter V. L. et N. L. quoad GRATIAM. Discrimen inter fœdus
Judaicum et Christianum est, quod in illo Deus exigit fugam peccati et imple­
mentum legist peccatore, relinquendo illum in sua impotentia; in isto vero
Deus peccatori dat quod jubet, illum sua gratia purificando. Quesn. 6.
Quæ utilitas pro homine in veteri foedere, in quo Deus illum reliquit ejus
propriæ infirmitati, imponendo ipsi suam legem? quæ vero felicitas non est
admitti ad foedus, in quo Deus nobis donat, quod petit a nobis. Quesn. Ί.
P.P. 19. Item (Propositio) quæ subjungit, hominem sub lege cum esset impo­
tens ad eam observandam, prœvaricatorem evasisse, non quidem culpa legis,
quœsanctissima erat, sed culpa hominis, qui sub lege sine gratia magis magisqwpranaricator evasit; superadditque, legem, si non sanavit cor hominis, effe­
cisse ut sua mala cognosceret, ct de sua infirmitate convictus desideraret gra­
tiam Mediatoris ; —Qua parte generaliter innuit hominem praevaricatorem
evasisse per inobservantiam legis, quam impotens esset observare; quasi
r isibile aliquid potuerit imperare qui justus est, aut damnaturus sit homir.tm pro eo quod non potuit vitare, qui pius est, — Ex S. Cæsario, Serin. 73. in
append. — S. Aug. Senn. 723, Edit. Maur. — Ex S. Aug. de Nat. el Grat,
c. 43. — Dc Grat, el lib. arb., c. 16. —Enar. In Psalm. 56. n. 1. — Falsa,
scandalusa, impia, in Baio damnata.
P. P. 20. Qua parte datur iutclligi, hominem, sub lege, sine gratia, potuisse
concipere desiderium gratiæ Mediatoris ordinatum ad salutent promissam
per Christum, quasi non ipsa gratia faciat ut invocetur a nobis, —Ex Concil.

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

496
• I

, *

;

3 ·»

b

•ι

Araus. II. Can. 3. — Propositio, ut jacet, captiosa, suspecta, favens Imi
Semipelagianæ.
De efficacia grati.e. Gratia Christi est Gratia suprema, sine qua confi­
teri Christum nunquam possumus, ct cum qua nunquam illuni abnegamus.
Quesn. 9.
Gratia est operatio manus omnipotentis Dei, quam nihil impedire potest
aut retardare. (Juesn. 10.
Quando Deus vult salvare animam, quocumque tempore,quocumque loco,
effectus indubitabilis sequitur voluntatem Dei. Quesn. 12.
Quando Deus vult animam salvam facere, ct eam tangit interiori gratic
suæ manu, nulla voluntas humana ei resistit. Quesn. 13.
Quanlumcumquc remotus a salute sit peccator obstinatus, quando Jesus «
ei videndum exhibet lumine salutari suæ gratiæ, oportet ut sc dedat, ac­
currat, sese humiliet, et adoret Salvatorem suum. Quesn. 14.
Quando Deus mandatum suum et suam externam locutionem comitatur
unctione sui Spiritus et interiori vi gratiæ, operatur illa in corde obedientiam, quam petit. Quesn. 15.
Nullæ sunt illccebræ, quæ non cedant illecebris gratiæ, quia nihil resistit
omnipotenti. Quesn. 16.
Semen verbi, quod manus Dei irrigat, semper affert frudum suum.
Quesn. 18.
0H
Desideria Christi semper habent suum effectum : pacem intimo cordiuiu
infert, quando cis illam optat. Quesn. 31.
De natura grati.e efficacis. Gratia Jesu Christi est gratia fortis, potens,
suprema, invincibilis, utpote quæ est operatio voluntatis omnipotentis,
sequela ct imitatio operationis Dei incarnanlis et resuscitantis Filium suum.
Quesn. 21.
Concordia omnipotentis operationis Dei in corde hominis cum libero ipsius
voluntatis consensu demonstratur illico probis in incarnatione veluti in foule,
atque archetypo omnium aliarum operationum misericordi® et gratiæ. qui
omnes ita gratuit® atque ita dependentes a Deo sunt, sicut ipsa originalis
operatio. Quesn. 22.
Deus ipse nobis ideam tradidit omnipotentis operationis suæ gratiæ, eam
significans per illam, qua creaturas e nihilo producit et mortuis reddit vitam.
Quesn. 23.
Justa idea, quam Centurio habet de omnipotentia Dei et Jesu Christi in
sanandis corporibus solo motu suæ voluntatis, est imago idcæ quæ haberi
debet de omnipotentia suæ gratiæ in sanandis animabus a cupiditate.
Quesn. 24.
Deus illuminat animam eteam sanat æque ac corpus, sola sua voluntate:
jubet, et ipsi obtemperatur. Quesn. 25.
De gratia sufficiente. Gratia sufficiens statui nostro non tam utilis, quam
perniciosa est, sic ut proinde merito possimus petere: A gratia sufficient!
libera nos Domine! Alex. VIII. B. 6.
Gratia est vox illa Patris, qu® homines interius docet, ac eos venire facit
ad Jcsiini Christum : quicumque ad eum non venit, postquam audivit vocem
exteriorem Filii, nullatenus est doctus a Patre. Quesn. 17.
De nécessita ιέ GRAFi.E. Cum Pelagio sentiunt, qui textum Apostoli ad

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

497

ftoin. 2. (lentes, quæ legem non habent, naturaliter, qua· legis sunt, faciunt;
intelliguul de gentibus fidei gratiam non habentibus. Bai.Vl·.
I.ilieniinarbitrium, sine gratiæ Dei adjutorio, nonnisi ad peccandum valet.
M27.
Pclagianus est error dicere quod liberum arbitrium valet ad ullum pecca­
tum litandum. Bai. 28.
Non soli fures el latrones ii sunt, qui Christum viam et ostium veritatis ct
vite negant; sed etiam quicuinquc, aliunde quam per Christum, in viam
jysliliæ, hoc est, aliquam justitiam conscendi posse dicunt; /tai.29.
Alit Imitationi ulli, sine gratiæ ipsius adjutorio, resistere hominem posse,
sicut ineam non inducatur, aut ab ea non superetur. Bai. 30.
Distinctio illa duplicis amoris, naturalis videlicet, quo Deus amatur ut
auctor naturæ, ct gratuiti, quo Deus amatur ut beatificator, vana est et
commentitia, et ad illudendum sacris litteris ct plurimis veterum testimoniis
excogitata. Bai. 31.
Omne quod agit peccator, vel servus peccati, peccatum est. Bai. 35.
Amor naturalis, qui cx viribus naluiic exoritur, cx sola Philosophia, per
elationem praesumptionis humanæ, cum injuria crucis Christi, defenditur a
nonnullis Doctoribus. Bai. 36.
Cum Pelagio sentit, qui boni aliquid naturalis, hoc est, quod ex solis naturæ
viribus ortum ducit, agnoscit. Bai. 37.
Omnis amor creaturae rationalis aut vitiosa est cupiditas, qua mundus dili­
gitur, quæ a Joanne prohibetur, aut laudabilis illa charitas, qua per Spiri­
tum Sanctum in corde diffusa Deus amatur. Bai. 38.
Nonnisi Pelagiano errore admitti potest usus aliquis liberi arbitrii bonus,
sive non malus; et gratiæ Christi injuriam facit, qui ita sentit ct docet. Bai. 65.
Quid aliud remanet animæ, quæ Deum atque ipsius gratiam amisit, nisi
peccatum et peccati consecutiones, superba paupertas, ct segnis indigentia,
hoc est, generalis impotentia ad laborem, ad orationem ct ad omne opus*
bonum ? Quesn. J.
Jesu Christi gratia, principium efficax bonicujuscumque generis, necessa­
ria est ad omne opus bonum. Absque illa non solum nihil fit, sed nec fieri
p>test. Quesn. 2.
In vanum, Domine, præcipis, si tu ipse non das quod praecipis. Quesn. 3.
Ita, Domine, omnia possibilia sunt ei cui omnia possibilia facis, eadem
operando in illo. Quesn. 4.
Quando Deus non emollit cor per interiorem unctionem gratiæ suæ, exhor­
tationes et gratiæ exteriores non inserviunt, nisi ad illud magis obdurandum.
Qucui. 5.
Nos non pertinemus ad novum fcedus, nisi in quantum participes sumus
ipsius novæ gratiæ, qua operatur in nobis id, quod Deus nobis praecipit.
Qu«n. 8.
Peccator non est liber, nisi ad malum, sine gratia Liberatoris. Quesn. 38*
Voluntas, quam gratia non praevenit, nihil habet luminis, nisi ad aberran­
Mil ; ardoris, nisi ad se praecipitandum ; virium, nisi ad sc vulnerandum:
dum
est capax omnis mali et incapax ad omne bonum. Quesn. 39.
Smc gratia nihil amare possumus, nisi ad nostram condemnationem.
fyttsn. 10.
82

r

r.

I I

.

DE PHlNClHIS AIMÜVAST1UUS.

Omnis cognitio Dei, etiam naturalis, etiam in Philosophis Ethnicis, non
potest venire nisi a Deo, et sine gratia non producit nisi pnesumptioncin,
vanitatem et oppositionem ad ipsum Deum, loco affectuum adorationis, gralitudinis et amoris. Quesn. 41.
P. P. 18. D >elrina Synodi enuntians post lapsum Adami, Deum annuntia®
promissionem futuri Liberatoris, et voluisse consolari genus humanum ptr
spem salutis, (piam Jesus Christus allaturus erat ; tamen Deum coluisse ut
genus humanum transiret per varios status, antequam veniret plenitudo tempo­
rum, ac primum ut in statu naluræ homo relictus propriis luminibus de swi
cœca ratione diffideret, et e.r suis aberrationibus moveret se ad desiderandis
auxilium superioris luminis: — Doctrina, ut jacet, captiosa, atque intellecta
dc desiderio adjutorii superioris luminis in ordine ad salutem promissam per
Christum, ad quod concipiendum homo relictus suis propriis luminibus
supponatur sese potuisse movere, — Suspecta, favens hæresi Scmipclagianr.
Qcibvs gratia detur. Pagani, Judæi, Haeretici aliique hujus generis nullum
omnino accipiunt, a Jesu Christo influxum; adeoque hinc recte inferes, in
illis esse voluntatem nudam et inermem sine omni gratia sufficiente.
Alex. VIII. B. 5.
Extra Ecclesiam nulla conceditur gratia. Quesn. 29.
De Justificatione. Justitia, qua justificatur impius per fidem, consistit formalitcr in obedientia mandatorum, quæ est operum justitia; non autem in
gratia aliqua animæ infusa, qua adoptatur homo in filium Dei, et secundum
interiorem hominem renovatur, ac divinæ naluræ consors efficitur, ut sic, per
Spiritum Sauctum renovatus, deinceps bene vivere et Dei mandatis obedire
possit. Bai. 42.
In hominibus pcenitenlibus ante Sacramentum absolutionis et in catechu­
menis ante Baptismum est vera justificatio, separata tamen a remissione
peccatorum. Bai. 43.
Operibus plcrisquc, quæ a fidelibus fiunt, solum ut Dei mandatis pareant,
cujusmodi sunt obedire parentibus, depositum reddere, ab homicidio, a
furto, a fornicatione abstinere, justificantur quidem homines, quia sunt legis
obedientia et vera legis justitia, non tamen iis obtinent incrementa virtu­
tum. Bai. 44.
Sed et illa distinctio duplicis justitiæ, alterius quæ lit per Spiritum cha*
ritatis inhabitantem , alterius quæ fit ex inspiratione quidem Spiritus Sancti
cor ad poenitentiam excitantis, sed nondum cor inhabitantis ct in eo charttalem diffundentis, qua divinæ legis justificatio impleatur, odiosissima et
pertinacissima rejicitur. Bai. 63.
Denique ct illa distinctio duplicis vivificationis, alterius qua vivificatur
peccator, dum ei poenitentia et vitæ novæ propositum ct inchoatio per Dei
gratiam inspiratur, alterius qua vivificatur, qui vere justificatur ct palmes
virens in vite Christo efficitur, commentitia judicatur et Scripturis minime
congruens. Bai. 64.
Justificatio impii fit formalitcr per obcdicnliam legis, non autem ρσ
occultam communicationem et inspirationem gratiae, quæ per cam jiistiticalos facial implere legem. Bai. 69.
De Merito. Nec Angeli nec primi hominis adhuc integri merita recte vo­
cantur gratia. Bai. 1.

DE PROPOSITIORIBUS DAMNATIS.

499

Skill opus malum ex natura sua esl mortis æternæ meritorium, sic bonum
opus ex natura sua est vitæ æternæ meritorium. Bai. 2.
Et bonis Angelis et primo homini, si in statu illo persévérassent usque ad
ultimum vitæ, felicitas esset merces, et non gratia, liai. 3.
Vila æterna homini integro ct Angelo promissa fuit intuitu bonorum ope­
rum, et bona opera ex lege naluræ ad illam consequendam per se sufficiunt.
Bai. 4.
In promissione facta Angelo et primo homini continetur naturalis juslitiic
constitutio, qua pro bonis operibus sine alio respectu vita æterna justis pro­
mittitur. Hai. o.
Naturali lege constitutum fuit homini ut, si in obedientia perseveraret,
adeam vitam pertransiret in qua mori non posset. liai. 6.
Primi hominis integri merita fuerunt primæ creationis mimera ; sed juxta
modum loquendi Scripturæ sacræ non recte vocantur gratia; quo fit ut tan­
tum merita, non etiam gratia, debeant nuncupari. Bai. 7.
Quedpie et juste in hac vita mortali usque in finem conversati vitam conscquiinurælcrnam, id non proprie gratiæ Dei, sed ordinationi naturali, statim initio creationis constitutae, justo Dei judicio, deputandum est; neque in
hac retributione bonorum ad Christi meritum respicitur, sed tantum ad pri­
mam institutionem generis humani, in qua lege naturali constitutum est
ut justo Dei judicio obedientiæ mandatorum vita æterna reddatur. Bai. 11.
Pelagii sententia est : Opus bonum, citra gratiam adoptionis factum, non
est regni Coelestis meritorium. Bai. 12.
Opera bona, a filiis adoptionis facta, nôn accipiunt rationem meriti ex eo
qu d fiunt per Spiritum adoptionis inhabitantem corda filiorum Dei, sed
tantum ex eo quod sunt conformia logi, quodque per ea praestatur obedientia legis. liai. 13.
Opera bona justorum non accipiunt in dic judicii extremi ampliorem merccdcm, quam justo Dei judicio mercantur accipere. Bai. 14.
Balio meriti non consistit in eo quod , qui bene operatur, habeat gratiam
ctinhabitantem Spiritum Sanctum, sed in eo solum quod obedit divinæ
legi. Bai. 15.
Sentiunt cum Pelagio, qui dicunt esso necessarium ad rationem meriti,
ut homo per gratiam adoptionis sublimetur ad statum Deiticum. Bai. 17.
Opera catechumenorum, ut fides et poenitentia, ante remissionem pecca­
torum facta, sunt vitæ æternæ merita; quam vitam ipsi non consequantur,
nisi prius praecedentium delictorum impedimenta tollantur, liai. 18.
Illa Doctorum distinctio, divinæ legis mandata bifariam impleri, altero
modo, quantum ad præccptoruin operum substantiam tantum, allero, quan­
tum ad certum quemdam modum, videlicet, secundum quem valeant ope­
rantem perducere ad regnum æternum, hoc est ad modum meritorium)
commentitia est ct explodenda. Bai. 61.

:.w

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS;

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

SECUNDA SECUNDÆ.
DE VIRTUTIBUS THEOLOGICIS.

Homo nullo unquam vitæ suæ tempore tenetur elicere actum fidei, spei
et charitatis, ex vi praeceptorum divinorum ad eas virtutes pertinentium
Alex. VII. B. 1.
Quid aliud esse possumus nisi tenebrae, nisi aberratio et nisi peccatum,
inc fidei lumine, sine Christo ct sine charitate? Quesn. 48.
bk FIDE.

'·

De natura fidei. Voluntas non potest efficere ut assensus fidei in se ipso
sil magis firmus, quam meretur pondus rationum ad assensum impellen­
tium. Innoc. XI. .4. 19.
Hinc potest quis prudenter repudiare assensum, quem habebat supernataralem. Innoc. XI. .4. 20.
Assensus fidei supernatural is et utilis ad salutem stat cum notitia solum
probabili revelationis, imo cum formidine, qua quis formidat ne non sit
locutus Deus. Innoc. XI. .4. 21.
Quando in magnis peccatoribus deficit omnis amor, deficit diam fides;ei
etiamsi videntur credere, non est fides divina sed humana. Alex. VIII.BAÎ.
Fides, usus, augmentum et praemium fidei totum est donum puræ libe·
ralilatis Dei. Quesn. 69.
*
De effectibus fidei. Fides justificat, quando operatur; sed ipsa non opera­
tur nisi per charitatem. Quesn. 51.
Omnia alia salutis media continentur in fide, tanquam in suo germine el
semine; sed hæc fides non est absque amore et fiducia. Quesn. 52.
Dei bonitas abbreviavit viam salutis, claudendo totum in fide el precibus.
Quesn. 68.
De necessitate fidei. Omnia opera infidelium sunt peccata, et Philosopho·
rum virtutes sunt vitia. Bai. 25.
Nonnisi fides unius Dei necessitate medii necessaria videtur, non autem
explicita Remuneratoris. Innoc. XI. .4. 22.
Fides late dicta, ex testimonio creaturarum similive motivo, ad justificatio­
nem sufficit. Innoc. XI. .4. 23.
Necesseest tntidelem in omni opere peccare. Alex. VIII. B. 8.
Omne quod non est ex fide Christiana supernatural), quæ per dilectionem
operatur, peccatum est. .-l/ez·. VIII. B. 11.
Sola gratia Christi reddit hominem aptum ad Sacrificium fidei : sine bx
nihil nisi impuritas, nihil nisi indignitas. Quesn. 42.
De pr.ecepto fidei. Fides non censetur cadere sub praeceptum speciale et
secundum sc. Innoc. XI. .1. 16.
De actu fidei. Satis est actum fidei semel in vita elicere. Innoc. XI. .4.17Sufficit illa mysteria semel credidissse. Innoc. XI. .4. 65.
De professione fidei. Si quis a potestate publica interrogetur, fidem in­
gemit’ contileii. ut Deo el fidei gloriosum, consulo; tacere, ut peccaminosum
per se non damno, innoc. A7. .4, 18.

501

De infidelitate. Infidelitas pure negativa, in his quibus Christus non est
prædicatus, peccatum est. liai. 68.
Ab infidelitate excusabitur infidelis, non credens ductus opinione minus
probabili. Innoc. Λ7. .4. 4.
De jleresi. Quamvis evidenter tibi constet Petrum esse hæreticum, non
teneris denuntiare, si probare non possis. Alex. VII. Ii. 3.
DeScriptura Sacra. Utile ct necessarium est omni tempore, omni loco, et
omni personarum generi, studere et cognoscere Spiritum, pietatem et mys­
teria Sacræ Scripturæ. Quesn. 79.
Lectio Sacræ Scripturæ est pro omnibus. Quesn. 80.
Obscuritas sancta Verbi Dei non est laicis ratio dispensandi se ipsos ab ejus
lectione. Quesn. 81.
Dies Dominicus a Christianis debet sanctificari lectionibus pietatis, et
superomnia, sanctarum Scripturarum. Damnosum est velle Christianum ab
hac lectione retrahere. Quesn. 82,
Est illusio sibi persuadere quod notitia mysteriorum religionis non de?
beat communicari feminis lectione Sacrorum librorum. Non ex feminarum
simplicitate, sed ex superba virorum scientia ortus est Scripturarum abusus,
etnatæsunt hæreses. Quesn. 38.
Abripere a Christianorum manibus novum Testamentum, seu eis clausum
tenere, auferendo eis modum illud inlelligendi, est illis Christi os obturare.
Quesn. 84.
Interdicere Christianis lectionem Sacræ Scripturæ, præsertim Evangelii,
est interdicere usum luminis filiis lucis, et facere ut patiantur speciem
quamdam excommunicationis. Quesn. 85.
P. P. 67. Doctrina perhibens a lectione Sacrarum Scripturarum nonnisi
ieram impotentiam excusare, subjungens ultro se prodere obscurationem,
quæ ex hujusce pnecepti neglectu orta est super primarias veritates reli­
gionis, — Falsa, temeraria, quietis animarum perturbativa, alias in Quesnello damnata.
De Ecclesia. Nola Ecclesiæ Christianæ est quod sit catholica, compre­
hendens ct omnes Angelos coeli et omnes electos ac justos lerrœ et omnium
seculorum. Quesn. 72.
Quid est Ecclesia nisi coetus filiorum Dei manentium in ejus sinu , adop­
tatorum in Christo, subsistentium in ejus persona, redemptorum ejus san­
guine, viventium ejus spiritu, agentium per ejus gratiam, el exspectantium
gloriam futuri seculi. Quesn. 73.
Ecclesia, sive integer Christus, incarnatum Verbum habet ut caput, omnes
vero Sanctos ut membra. Quesn. 74.
Ecclesia est unus solus homo, compositus ex pluribus membris, quorum
Christus est caput, vita, subsistentia ct persona; unus solus Christus compo­
situs ex pluribus Sanctis, quorum est Sanctificator. Quesn. 75.
Nihil spatiosius Ecclesia Dei ; quia omnes electi ct justi omnium scciilorum
illam componunt. Quesn. 76.
Qui non ducit vitam dignam Filio Dei et membro Christi, cessat interius
habere Deum pro Patre et Christum pro capite. Quesn. Ti.
Separatur quis a populo electo, cujus figura fuit populus Judaicus ct caput

H02

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

est Jesus Christus, tam non vivendo secundum Evangelium, quam non cre­
dendo Evangel io. Quesn. 78.
4 MBl
1‘. P. IS. Doctrina quæ proponit Ecclesiam considerandam relui unum
corpus mysticum coagmentatum e.r Christo Capite et fidelibus, qui sunl ejus
membra per unionem ineffabilem, qua mirabiliter evadimus coin ipso unus
solus Sacerdos, una sola Victima, unus solus Adorator perfectus Dei Patris
in spiritu el veritate; — Intellecta hoc sensu, ut ad corpus Ecclesiæ nan per­
tineant nisi Fideles, qui sunt perfecti adoratores in spiritu el veritate,—
Hæretica.
De Capite Eccles i e. S. Petrus et S. Paulus sunl duo Ecclesiæ Principes,
qui unicum efficiunt. Il·/: Sunl duo Ecclesiæ Catholicæ Coryphæi ac supremi
Duces summa inter se unitate conjuncti. Vel : Sunt geminus universalis
Ecclesiæ vertex, qui in unum dix inissime coaluerunt. Vel : Sunt duoEcclesiæ
Summi Pastores ac Presides, qui unicum caput constituunt. Innoc. X.
Futilis et toties convulsa est assertio de Pontificis Romani supra Concilium
œcumenicum auctoritate atque in fidei quaestionibus decernendis infallibililitate. Alex. VUI. B. 29.
Bulla Urbani VIII. In eminenti, est subreptitia. Alex. VIII. B. 31.
P. P. 2. Propositio quæ statuit potestatem a Deo datam Ecclesiæ, ul com­
municaretur Pastoribus qui sunt ejus Ministri pro salute animarum; — Sv
intellecta, ul a Communitate Fidelium , in Pastores derivetur Ecclesiastici
ministerii ac regiminis potestas,—Hæretica.
P. P. 3. Insuper quæ statuit Romanum Pontificem esse Caput minisleriale;
— Sic explicata, ut Romanus Pontifex non a Christo, in persona B. Petri,
sed ab Ecclesia potestatem ministerii accipiat, qua vehit Petri Successor,
verus Christi Vicarius ac totius Ecclesiæ Caput pollet in universa Ecclesia,—
llærelica.
P. P. 6. Doctrina Synodi, qua profitetur persuasum sibi esse Episcopum
accepisse a Christo omnia jura necessaria pro bono regimine suœ Diœcesis;—
Perinde ac si ad bonum regimen cujusque Diœcesis, necessariæ non sint
superiores ordinationes spectantes sive ad fidern et mores, sive ad generalem
disciplinam, quarum jus est penes Summoé Pontifices et Concilia generalia
pro universa Ecclesia,— Schismatica, ad minus erronea.
P. P. 7. Item in eo quod horiatur Episcopum ad prosequendam naviter per­
fectiorem ecclesiastice? discipline? constitutionem , idqtie contra omnes contra­
rias consuetudines, exemptiones, reservationes qua’ adversantur bono ordini
Diœcesis, majori gloriœ Dei et majori œdificationi Fidelium; — Per id quod
supponit Episcopo fas esse, proprio suo judicio ct arbitratu, statuere ct decer­
nere contra consuetudines, exemptiones, reservationes, sive quæ in universa
Ecclesia, sive etiam in unaquaque Provincia locum habent, sine venia ct
interventu superioris hierarchic® potestatis, a qua induci® sunt, aut pro­
bal®, el vim legis oblinent. — Inducens in schisma ct subversionem hierar­
chici regiminis, erronea.
P. P. 8. Item, quod ct sibi persuasum esse ait, Jura Episcopi, aJesu Christo
accepta pro guber nanda Ecclesia, nec alterari, nec impediri posse; et ubi contige­
rit horum jurium exercitium quavis de causa fuisse interruptum, posse semper
Epi^rn «c d.bm nrininnrin ma jura mjreU, aaatiacummu id tmil
ma)», Ivmm smEttksiar;m qll01| innui, jllriuln ;
„

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

503

cilium nulla superiori potestate praepediri aul coerceri posse, quandocumquc
Episcopus proprio judicio consuerit minus id expedire majori bono suæ
Ecclesiæ, — Inducens in schisma ct subversionem hierarchici regiminis,
erronea.
P.P. 9. Doctrina, quæ statuit, reformationem abusuum circa ecclesiasticam
disciplinam, in Synodis Diœcesanis, ab Episcopo el Parochis œqualiter pendere
ac stabiliri debere, ac sine libertate decisionis, indebitam fore subjectionem
suggestionibus el jussionibus Episcoporum; — Falsa, temeraria, episcopalis
auctoritatis lœsiva, regiminis hierarchici subversiva, favens hærcsi Aerian®
a Calvino innovatae.
P. P. 10. Item doctrina, qua Parochi, alii ve Sacerdotes in Synodo congre­
gati, piOinniliantur una cum Episcopo judices fidei, et simul innuitur judi­
cium in causis fidei ipsis competere jure proprio, et quidem etiam per ordina­
tionem accepto,— Falsa, temeraria,ordinis hierarchici subversiva,detrahens
firmitati definitionum, judiciorumve dogmaticorum Ecclesiæ, ad minus
énonça.
P. P. 11. Sententia enuntians veteri majorum instituto ab aposlolicis
usque temporibus ducto, per meliora Ecclesiæ secula, servato, receptum
fuisse ul decreta, aut definitiones, aut sententiæ, etiam majorum Sedium, non
acceptarentur, nisi recognita fuissent et approbates a Synodo Diœcesana, —
Falsa, temeraria, derogans pro sua generalitate obedientiæ debitæ Consti­
tutionibus Aposlolicis, tum et Sententiis ab hierarchica superiore legitima
potestate manantibus, schisma fovens et hæresim.
P. P. 12. Assertiones Synodi complexive acceplatæ circa Decisiones in ma­
teria fidei ab aliquot seculis emanatas, quas perhibet velut Decreta ab una
particulari Ecclesia vel paucis Pastoribus profecta, nulla sufficienti auctori­
tate suffulta, nata corrumpendæ puritati fidei ac turbis excitandis, in trusa
per vim, c quibus inflicta sunt vulnera nimium adhuc recentia; — Fais®,
captiosæ, temerari®, scandalosæ in Romanos Pontifices et Ecclesiam inju­
riosae, debitæ Aposlolicis Constitutionibus obedientiæ derogantes, schisma­
tic®. perniciosae, ad minus errone®.
P.P. 13. Propositio relata inter acta Synodi, quæ innuit Clementem IX.
pacem Ecclesiæ reddidisse per approbationem distinctionis juris et facti, in
subscriptione Formularii ab Alexandro VII. prescript!,— Falsa, temeraria,
Clementi IX. injuriosa.
P.P. 14. Quatenus vero ei distinctioni suffragatur, ejusdem fautores lau­
dibus extollendo, ct eorum advcisarios vituperando, — -Temeraria, perni­
ciosa, Summis Pontificibus injuriosa, schisma fovens cl hæresim.
P. P. 8o. Propositio enuntians qualemcumque cognitionem Ecclesiastic®
llistoriæ sufficere, ut fateri quisque debeat convocationem Concilii Nationalis
unam esse ex viis canonicis, qua finiantur in Ecclesia respecti varum .Natio­
num controversi.® spectantes ad Religionem,—Sic intellecta, ut controversia!
ad fidem et mores spectantes in Ecclesia quacumque suborlæ, per nationale
Concilium irrefragabili judicio finiri valeant, quasi inerrantia in fidei et
morum quaestionibus National! Concilio competeret; — Schismatica, hæ­
retica.
'
JSj
De doctrina Ecclesiæ. Quamvis hæc doctrina {depuro amore) esset pura et
simplex perfectio eyangelica in universa traditione designata; antiqui Pas-

SOI

* -j
!

I

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

tons non proponebant passim multitudini justorum, nisi exercitia amoris
interessali eorum grati® proportionna. Camerae. 22.
Nihil pejorem de Ecclesia opinionem ingerit ejus inimicis, quam videre
illic dominatum exerceri supra fidem fidelium, el foveri divisiones propter
res quæ nec fidem laedunt nec mores. Quesn. 79.
Veritates eo devenerunt ut sint lingua quasi peregrina plerisqua Christia­
nis, ct modus eas praedicandi est veluti idioma incognitum : adeo remotus
est a simplicitate .Apostolorumelsupra communem captum fidelium: neque
salis advertitur quod hic defectus sit unum ex signis maxime sensibilibus
senectutis Ecclesia? et iræ Dei in filios suos. Quesn. 95.
P. P. 1. Propositio quæ asserit postremis hisce seculis sparsam esse genera­
lem obscurationem super veritates gravioris momenti spectantes ad Religionm
cl qwe sunt basis fidei et moralis doctrine? Jesu Christi, — hærctica.
P. P.76. Insectatio qua Synodus Scholasticam exagitat, velut eam qiue fiam ·
aperuit inveniendis novis et inter se discordantibus systematibus, quoad veri­
tates majoris pretii, ac demum adduxit ad probabilismum et laxismum; —
Quatenus in Scholasticam rejicit privatorum vitia, qui abûti ea potuerunt
aut abusi sunt, — Falsa, temeraria, in sanctissimos viros et Doclores,qui
magno Catholicae Religionis bono Scholasticam excoluere, injuriosa, favens
infestis in eam hæreticorum conviciis.
P. P.77. Item in eo quod subdit mutationem forma? regiminis ecclesiastici,
qua factum est ut Ministri ecclesiæ in oblivionem venirent suorum jurium,
quæ simul sunt eorum obligationes, eo demum rem adduxisse, ut obliterari
faceret primitivas notiones Ministerii Ecclesiastici et sollicitudinis Pastoralis;
—Quasi per mutationem regiminis, congruentem disciplina* in Ecclesia cons­
tituta? et probatæ, obliterari unquam potuerit et amitti primitiva notio Eccle­
siastici Ministerii, Pastoralisve sollicitudinis, — Propositio falsa, temeraria,
erronea.
P. P. 78. Praescriptio Synodi de ordine rerum tractandarum in Collatio­
nibus, qua posteaquam praemisit, in quolibet articulo distinguendum id quod
perlinet ad fidem et ad essentiam religionis, ab eo quod est proprium disci­
plina, subjungit in hac ipsa (disciplina) distinguendum quod est necessarium
aut utile ad retinendos in spiritu fideles, ab eo quod est inutile, aut onerosius
quam libertas Filiorum novi Foederis patiatur, magis vero ab eo quod est peri­
culosum aut noxium, ut pote inducens ad superstitionem et materialismum;—
Quatenus pro generalitatc verborum comprehendat, et praescripto examini
subjiciat, etiam disciplinam ab Ecclesia constitutam et probatam, quasi
Ecclesia, qute Spiritu Dei regitur, disciplinam constituere posset non solum
inutilem, et onerosiorem quam libertas Christiana patiatur, sed et periculo­
sam, noxiam, inducentem in superstitionem et materialismum; — Falsa, .
temeraria, scandalosa, perniciosa, piarum aurium offensiva, Ecclesiæ ac
Spiritui Dei, quo ipsa regitur, injuriosa, ad minus erronea.
P. P. 79. Assertio quæ conviciis ct contumeliis insectatur sententias in
Scholis Catholicis agitatas, et de quibus Apostolica Sedes nihil adhuc defi­
niendum aut pronuntiandum consuit, — Falsa, temeraria, in ScholasCathol’u
iujuiiosa, debitæ Apostolicis Constitutionibus obedient i® derogans.
De libris prohibitis. Libri prohibiti, donec expurgentur, possunt retineri,
usque dum. adhibita diligentia, corrigantur. Ι/λγ. VII C 45

DE

PROPOSITIONIDUS

DAMNATIS.

505

P. P. 68. Laudatio, qua summopere Synodus commendat Quesnelli Com­
mentationes in novum Testamentum, aliaque aliorum Quesnellianis erro­
ribus faventium opera, licet proscripta; eademque Parochis proposuit, ut ea
tanquam solidis religionis principiis referta in suis quisque Paroeciis populo
post reliquas functiones perlegant ; — Falsa, scandalosa, temeraria, seditiosa,
Ecclesiæ injuriosa, schisma fovens et hæresim.
I

K>
DE

Sl'E.

De notione Spei. In hoc statu {extremarum probationum) anima amittit
omnem spem sui intéressé proprii; sed nunquam amittit in parte superiori,
id est, in suis actibus directis et intimis, spem perfectam, quæ est desiderium
disinteressatuin promissionum. Camerae. 11.
Totum deest peccatori, quando ei deest spes; et non est spes in Deo, ubi
non est amor Dei. Quesn. 57.
De fundamento Spei. Proh ! quantum oportet bonis terrenis et sibimetipsi
renuntiasse ad hoc, ut quis fiduciam habeat sibi, ut ita dicam, appropriandi
Christum Jesum, ejus Amorem, Mortem et Mysteria, ut facit S. Paulus
dicens: Qui dilexit me, et tradidit semetipsum pro me. Quean. 33.
De operibus ex spe factis. Intentio, qua quis detestatur malum et prose­
quitur bonum, mere, ut coelestem obtineat gloriam, non est recta nec Deo
placens. Alex. VIII. B. 10.
Quisquis etiam æternæ mercedis intuitu Deo famulatur , charitate si
caruerit, vitio non caret, quoties intuitu licet beatitudinis operatur,
Jter. VIII. B. 13.
De Timore. Timor gehennæ non est supernaturalis. Alex. VIII. B. 14.
Timor nonnisi manum cohibet ; cor autem tamdiu peccato addicitur,
quamdiu ab amore justitiae non ducitur. Quesn. 61.
Qui a malo non abstinet, nisi timore pœnæ, illud committit in corde suo,
et jam est reus coram Deo. Quesn. 62.
Sub maledicto legis nunquam fit bonum, quia peccatur sive faciendo ma­
lum, sive illud nonnisi ob timorem evitando. Quesn. 64.
Moyses, Prophetæ, Sacerdotes et Doclores legis mortui sunt absque eo
quod ullum dederint Deo fdium, cum non effecerint nisi mancipia per timo­
rem. Quesn. 65.
Qui vult Deo appropinquare, nec debet ad ipsum venire cum brutalibus
passionibus, nec adduci per instinctum naturalem aut per timorem, sicut
bestiæ, sed per fidem et per amorem, sicut filii. Quesn. 66.
Timor senilis non sibi repraesentat Deum, nisi ut Dominum durum, impe­
riosum, injustum, intractabilem. Quesn. 67.

3

{f

« ··/

I

Fr<
?

ii
f|.
H

r

î

DE CIIAR1TATE·

De objecto charitatis. Qui amat Deum, prout illum ratio argumentando
repraesentat, aut intellectus comprehendit, non amat Deum verum. Mohu. 19.
De perfectione charitatis. Datur habitualis status amoris, qui est charitas
para et sine ulla admixtione motivi proprii intéressé. Neque limor pœnanun. neque desiderium reinuneralioimm habent amplius in eo partem.

T;

i

306

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

Non amatur amplius Deus propter meritum, neque propter perfectionem,
neque propter felicitatem in eo amando inveniendam. Camerae. I.
Purus amor ipse solus constituit novam vitam interiorem, etluucevadit
unicum principium et unicum motivum omnium actuum, qui deliberati el
meritorii sunt. Camerae. 23.
De oppositione charitatis cum peccato. Charitas perfecta el sincera, qut
est ex corde puro et conscientia bona et fide non ficta, tam in catecbiimenis quam in pcenitenlibus, potest esse sine remissione peccatorum, liai, 31.
Charitas illa, quæ est plenitudo legis, non est semper conjuncta cum remis­
sione peccatorum. Bai. 32.
Catechumenus juste, recte et sancte vivit, et mandata Dei observat, at
legem implet per charitatem, ante obtentam remissionem peccatorum qire
in Baptismi lavacro demum percipitur. Bai. 33.
Homo existons in peccato mortali, sive in reatu æternædamnationis,potest
habere veram charitatem; et charitas etiam perfecta potest consistere cudi
reatu ætemæ damnationis. Bai. 76.
De necessitate charitatis. Non est vera legis obedientia, quæ iit sinecharitate. Bai. 16.
Cupiditas aut charitas usum sensuum bonum vel malum faciunt. Quwn.li.
Obedientia legis profluere debet ex fonte, et hic fons est charitas. Quando
Dei amor est illius principium interius, et Dei gloria ejus finis, tunc purum
est; quod apparet exterius; alioquin non est, nisi hypocrisis aut falsa justi­
tia. Quesn. 4".
I t nullum peccatum est sine amore nostri; ita nullum est opus bonum
sine amore Dei. Quesn. 49.
Frustra clamamus ad Deum : Pater mi, si Spiritus charitatis non est ille
qui clamat. Quesn. 50.
Sola Charitas christiano modo facit (actiones Christianas) per relationem
ad Deum et Jesum Christum. Quesn. 53.
Sola charitas est quæ Deo loquitur : eam solam Deus audit. Quesn. 54.
Deus non coronat nisi charitatem : qui currit ex alio impulsu et alio motivo, in vanum currit. Quesn. 55.
Deus non remunerat nisi charitatem; quoniam charitas sola Deum hono­
rat. Quesn. 56.
·"*'»
Nec Densest, nec religio, ubi non est charitas. Quesn. 58.
De præcepto charitatis. An peccet mortaliter, qui actum dilectionis Dei
semel tantum eliceret in vita, condemnare non audemus. Innoc. XI. A. S,
Probabile est, ne singulis quidem rigorosc quinquenniis perse obligare
praeceptum charitatis erga Deum. Innoc. XI. A. 6.
Tunc solum obligat, quando tenemur justificari, et non habemus aliam
viam qua justificari possimus. Innoc. XI. J. 7.
Bonitas objectiva consistit in convenientia objecti cum natura rationali;
formalis vero in conformitate actus cum regula morum : ad hoc sufficit ut
actus moralis tendat in finem ultimum interpretative. Hunc homo non
tenetur amaie neque in principio neque in decursu vitæ suæ mortalis.

De amore proximi. Non tenemur proximum diligere actu interno el formali.
Innoc. XI. .1. 10.

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

307

Præcepto proximum diligendi satisfacere possumus per solos actus exter­
nos. Innoc, XI, A ,11.
Si cum debita moderatione facias, potes absque peccato mortali dc vita
alicujus tristari, et de illius morte naturali gaudere, illam inefficaci afiectu
petere et desiderare, non quidem ex displicentia personæ, sed ob aliquod tem­
porale emolumentum. Innoc. XI. A. 13.
Licitum ost absoluto desiderio cupere mortem patris, non quidem ut ma­
lum patris, sed ut bonum cupientis; quia nimirum ei obventura est pinguis
hæreditas. Innoc. XI. A. 14.
Licitum est filio gaudere de parricidio Parentis a se in ebrietate perpe­
trato, propter ingentes divitias inde ex hæreditate consecutas. Innoc. XI.
.1. 15.
De eleemosyna. Vix in Secularibus, etiam in Regibus, invenies superfluum
statui; el ita vix aliquis tenetur ad eleemosynam, quando tenetur tantum ex
superfluo statui. Innoc. XI. J. 12,
DE JUSTITIA.

De Judice. Quando litigantes habent pro se opiniones æquc probabiles,
potest Judex pecuniam accipere pro ferenda sententia in favorem unius præ
alio, Alex. VII. B. 26.
Probabiliter existimo Judicem posse judicare juxta opinionem etiam
minus probabilem. Innoc. XI. A. 2.
De Lsura. Licitum est mutuanti aliquid ultra sortem exigere, si se obliget
ad non repetendam sortem usque ad certum tempus. Alex. VII. C. 42.
Contractus Mohatra licitus est, etiam respectu ejusdem personae, et cum
contractu relrovendilionis praevie inito cum intentione lucri. Innoc. XI.
.L 10.
Cum numerata pecunia pretiosior sit numeranda, et nullus sil qui non
majoris faciat pecuniam praesentem quam futuram , potest creditor aliquid
ultra sortem a mutuatario exigere, et eo titulo ab usura excusari. Innoc. XI.
.L 41.
lsura non est, dum ultra sortem aliquid exigitur tanquam ex benevo­
lentia et grati tudine debitum; sed solum si exigatur tanquam ex justitia
debitum. Innoc. XI. A. 42.
De Furto. Permissum est furari non solum in extrema necessitate, sed
etiam in gravi. Innoc. XI. A. 36.
Famuli et farnulæ domesticæ possunt occulte heris suis surripere ad com­
pensandam operam suam, quam majorem judicant salario quod recipiunt.
Innoc. XI. Λ. 3Ί.
De Restitutione. Non tenetur quis sub poena mortali restituere quod
ablatum est per parva furta, quantumcumque magna sil summa totalis.
Innoc. XI. A. 38.
Qui alium movet aut inducit ad inferendum grave damnum tertio, non
tenetur ad restitutionem illius damni illati. Innoc. XI. A. 39.
De Calumnia. Quidni nonnisi veniale sit detrahentis auctoritatem magnam
sibi noxiam falso crimine elidere. Innoc. XI. J. 43.
Probabile est non peccare mortaliter, qui imponit falsum crimen alicui,

-*

308

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

DE PROPOSITIONIBtS DAMNAtlS.

I

ut suam justitiam et honorem defendat ; et si hoc non sit probabile, vix ulh
opinio erit probabilis in Theologia. Innoc. XI. J. 44.
De Defensione Occisiva. Est licitum Religioso vel Clerico calumniatorem
gravia crimina de se vel de sua religione spargere minantem occidere,
quando alius modus defendendi non suppetit; uti suppetere non videtur, ύ
calumniator sit paratus vel ipsi Religioso vel ejus religioni publice elcoram
gravissimis viris prædicta impingere, nisi occidatur. Alex. VII. B. 17.
Licet interficere.falsum accusatorem, falsos testes, ac etiam Judicem, aqw
iniqua certo imminet sententia, si alia via non potest innocens damnum
evitare. Alex. VII. B. 18.
Fas est viro honorato occidere invasorem, qui nititur calumniam inferre,
si aliter hæc ignominia vitari nequit. Idem quoque dicendum, si quis im­
pingat alapam vel fuste percutiat ct post impactam alapam vel ictum fustis
fuciat. Innoc. XI. Λ. 30.
I
I

Regulariter occidere possum furem pro conservatione unius aurei, k- I
noc. XI. J. 31.
I

Non solum licitum est defendere occisiva defensione quæ actu possidemus. I
sed etiam ad quæ inchoatum habemus, et quæ nos possessuros speramus. l
Innoc. XI. .4. 32.
I

Licitum est tam hæredi quam legatario, contra injuste impedientemue
vel hæreditas adeatur vel legata solvantur, se taliter defendere; sicut et jus .
habenti in cathedram vel præbendam, contra earum possessionem injuste I
impedientem. Innoc. XI. A. 33.
I
De Procuratione Abortus. Licet procurare abortum ante animationem I
fœtus, ne puella deprehensa gravida occidatur aut infametur. Innoc. XI. I

t HW*

Xï

309

male ordinat®, in qua nimirum vel negligentia vel malitia magistratus jus­
titia aperte denegatur Benedict. XIV. 5
DE RELIGIONE.

De oratione. Qui resignatus est divinæ voluntati, non debet a Deo quid­
quam petere; quia petere est imperfectio, cum sitaclus propriæ voluntatis et
electionis, ct est quodammodo velle ut divina voluntas nostræ se conformet,
et non nostra voluntati divinæ : el illud : Petite et accipietis, ex Evangelio,
non fuit dictum a Christo pro animabus internis, quæ nolunt habere volun­
tatem : quin cl islæ eo deveniunt, ut non possint a Deo quidquam petere.
Molin. 14.
Inde sicut nihil a Deo debent rogare, sic etiam non debent reddere illi
gratias pro ulla re, quia ulrumque est æqualiler actus propriæ voluntatis.
Molin. 13.
Qui moratione utitur imaginibus, figuris, speciebus et propriis concepti­
bus, non adorat Deum in spiritu et veritate. Molin. 18.
Quæcumque cogitationes inter orandum accidant, etiam impuræ, quin ct
contra Deum et Sanctos, contra fidem ct Sacramenta, si non voluntarie
foveantur, neque actu aliquo voluntatis rejiciantur, sed cum indifferentia ct
resignatione tolerentur, non impediunt orationem fidei ; imo illam reddunt
perfectiorem, quia anima est magis resignata voluntati divinæ. Molin. 24.
Tametsi superveniat somnus et dormiatur, omnino tamen oratur, ct con­
templatio fit actualiter; quia oratio et resignatio, resignatio el oratio totum
est idem ; et quamdiu continuatur resignatio, utique etiam oratio continua­
tur. Molin. 23.
Deo gratias agere lingua vel verbis non est animarum internarum, qua­
rum est in silentiose tenere,nonpræbentesDeo impedimentum, quo minus
in iis operetur, el quanto amplius se Deo resignant, tanto magis experiun­
tur impotentiam dicendi: Pater noster. Molin. 34.
Oratio impiorum est novum peccatum,, ct quod Deus illi concedit, est
novum in cos judicium. Quesn. 39.
P.P. 31. Propositio Synodi enuntians conveniens esse, pro divinorum OffiI riorum ordine et antiqua consuetudine, ut in unoquoque Templo unum
i tantum sit altare, sibique adeo placere morem illum restituere, — Teme­
raria, perantiquo, pio, mullis abhinc seculis in Ecclesia praesertim Latina
I
vigenti, ct probato mori injuriosa.
P. P. 32. Item pricscriptio vetans ne super Altaria sacrarum Reliquiarum
these iloresvc apponantur, — Temeraria, pio ac probato Ecclcsiæ mori
I injuriosa.

.4.34.
Videtur probabile omnem foetum, quamdiu in utero est, carere animi I
rationali, et tum primum incipere eamdem habere, cum parilur; accon- |
sequenler dicendum erit, in nullo abortu homicidium committi. Innoc. XI.
.4. 33.
De Duello. Vir equestris ad duellum provocatus potest illud acceptare.ne
timiditatis notam apud alios incurrat. Alex. VII. B. 2.
Vir militaris qui, nisi offerat vel acceptet duellum, tanquam formido­
losus, timidus, abjectus et ad officia militaria ineptus haberetur, indeque
officio, quo se suosque sustentat, privaretur, vel promotionis alias sibi debitr
ac promeritæ spe perpetuo carere deberet, culpa et poena vacaret sive offerat
sive acceptet duellum. Benedict. XIV. 1.
Excusari possunt etiam honoris luendi vel humanæ vilipensionis gratia
duellum acceptantes vel ad illud provocantes, quando certo sciunt pugnam
P. P. 33. Propositio Synodi qua cupcre se ostendit ut caitsæ tollerentur,
non esse secuturam, utpote ab aliis impediendam. Benedict. XIV. 2.
per quas exparte inducta est oblivio principiorum ad Liturgiæ ordinent
Non incurrit ecclesiasticas pcenas, ab Ecclesia contra ducllantes latas, Diu
tyttlanlium, revocando illam ad majorem rituum simplicitatem, eam vulgari
vel Officialis militiae acceptans duellum ex gravi metu amissionis famæ et I
I lingtw exponendo ct elata voce proferendo; — Quasi vigens ordo Liturgiæ ab
officii. Benedict. XIV. 3.
Licitum est in statu hominis naturali acceptare ct offerre duellum ad ser­ I Ecclesia receptus et probatus aliqua ex parte manasset ex oblivione priucivandas cum honore fortunas, quando alio remedio carum jactura propulsari I pionimquibus illa regi debet; — Temeraria, piarum aurium offensive, in
I Ecclesiam contumeliosa, favenshærcticorum in eam conviciis.
P. P. 64. Doctrina, quæ velut superstitiosam universe notat quamcumque
Asserta licentia pro statu naturali applicari etiam potest statui civitatis I

Λ

•-fi/ >

- «

510

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

efficaciam, quæ ponatur in determinato numero precum cl piarum salutati
num; — Tanquam superstitiosa censenda esset efficacia quæsumitur, η·>.ι
ex numero in se spectato, sed ex præscriplo Ecclesiæ, certum numerum pa­
cum vel externarum actionum præfinientis, pro indulgentiis conseque^,
pro adimplendis pœnitentiis, el generatim pro sacro ct religioso cultu riled
ex online peragendo; — Falsa , temeraria, seandalosa, perniciosa. picini
Fidelium injuriosa, Ecclesiæ auctoritati derogans, erronea.
P. P. 65. Propositio enuntians irregularem strepitum novarum inslilulonum, quæ dictce sunt Exercitia, vel Missiones...., forte nunquam, aut salle,
perraro eo pertingere, ut absolutam conversionem operentur, et exteriora ilk<
commotionis actus, qui apparuere, nil aliud fuisse quam transeuntia natu­
ralis concussionis fulgura; — Temeraria, male sonans, perniciosa, moripie
salutariter per Ecclesiam frequentato et in verbo Dei fundato injuriosa.
P. P. 73. Propositio enuntians novorum Festorum institutionem, dECglectu in veteribus observandis, et ex falsis notionibus nature cl finis canin?
dem Solemnitalum,originem duxisse,— Falsa, temeraria, seandalosa, Eccle­
siae injuriosa, favens hærcticorum in dies festos per Ecclesiam celebrates
conviciis.
P. P. 7-1. Deliberatio Svnodi de transferendis in diem Dominicum Feslii
per annum institutis, idque pro jure, quod persuasum sibi esse ait Episcopo
competere super disciplinam ecclesiasticam in ordine ad res mere spirituales;
ideoque et præceptum Missæ audiendæ abrogandi, diebus in quibus ex pris­
tina Ecclesiæ lege viget etiamnum id præceptum,· tum etiam in eoqued
superaddit de transferendis in Adventum episcopali auctoritate jejuniis per
annum ex Ecclesiæ præcepto servandis; — Quatenus adstruit Episcopo fas
esse jure proprio transferre dies ab Ecclesia præscriptos pro Festis jejuniisre
celebrandis, aut indictum Missæ audiendæ præceptum abrogare, — Propo­
sitio falsa, juris Conciliorum Generalium et Summorum Pontificum kesiva.
seandalosa, schismati favens.
De Voto. Vota faciendi aliquam rem sunt impediliva perfectionis. JIolin.3.
Superioribus obediri debet in exteriore, et latitudo voti obedieuliæ Reli­
giosorum pertingit solummodo ad exterius : aliud est in interiore, quo solus
Deus el Director intrant. Molin. 65.
De Juramento. Vocare Deum in testem mendacii levis non est tanta irreve­
rentia, propter quam velit aut possit damnare hominem. Innoc. XI. A. il.
Cum causa licitum est jurare sine animo jurandi, sive res sit levis, rive
gravis. Innoc. XI. A. 25.
. ’
Si quis vel, solus vel coram aliis, sive interrogatus sive propria sponte,rive
recreationis causa sive quocumque alio fine, juret se non fecisse aliquid quod
revera fecit, inlclligendo intra se aliquid aliud quod non fecit, vel aliam
viam ab ea in qua fecit, vel aliud quodvis additum verum, revera non men­
titur, nec est perjurus. Innoc. XI. A. 26.
Causa justa utendi his amphibologiis est, quoties id necessarium aut
utile est ad salutem corporis, honorem, res familiares tuendas, vel ad quem­
libet alium virtutis actum; ita ut veritatis occultatio censeatur tunc expe­
diens el studiosa. Innoc. XI.
27.
Qui mediante commendatione vel munere ad magistratum vel officium
publicum promotus cA. poterit cum restrictione mentali præstare juramen-

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

Ium, quod dc mandato Regis a similibus solet exigi, non habito respectu ad
intentionem exigentis; quia non tenetur fateri crimen occultum. Innoc. XI.

Nihil spiritui Dei et doctrinæ Jesu Christi magis opponitur, quam com­
munia facere juramenta in Ecclesia ; quia hoc est multiplicare occasiones
pejerandi, laqueos tendere infirmis et idiotis, cl efficere ut nomen ct verilas Dei aliquando deserviant consilio impiorum. Quesn. 101.
P. P. 7o. Doctrina quæ perhibet, beatis temporibus nascentis Ecclesiæ,
juramenta visa esse a documentis divini Praeceptoris, atque ab aurea evangeliea simplicitate adeo aliena, ut ipsummet jurare sine extrema et inelucta­
bili necessitate reputatus fuisset actus irreligiosus, homine Christiano indi­
gnus; insuper continuatam Patrum seriem demonstrare juramenta communi
sensu pro vetitis habita fuisse; indeque progreditur ad improbanda jura­
menta, quæ Curia ecclesiastica, jurisprudents fcudalis, ut ait, normam
secula, in Investituris et in sacris ipsis Episcoporum Ordinationibus adopta­
vit, staluitque adeo implorandam a secular! potestate legem, pro abolendis
juramentis quæ in Curiis etiam ecclesiasticis exiguntur pro suscipiendis
munus cl officiis, et generatim pro omni actu curiali, — Falsa, Ecclesiæ,
injuriosa, juris ecclesiastici læsiva, disciplinae per Canones inductæ cl pro­
bate subversi va.
DeBeneficiis Ecclesiasticis. Cum dixit Concilium Tridcntinum, cos alienis
peccatis communicantes mortaliter peccare, qui, nisi quos digniores ct Ecclcsi® magis utiles ipsi judicaverint, ad Ecclesias promovent; Concilium vel
primo videtur per hos digniores non aliud significare velle, nisi dignitatem
eligendorum, sumpto comparativo pro positivo; vel secundo locutione minus
propria ponit digniores, ut excludat indignos, non vero dignos ; vel tandem
loquitur tertio, quando iit concursus. Innoc. XI. A. 47.
De Breviario. Restitutio a Pio V. imposita beneticiatis non recitantibus,
non debetur in conscientia ante sententiam dcclaratoriam Judicis, eo quod
sit pœna. Alex. VII. B. 20.
Habens capellaniam collativam aut quodvis beneficium Ecclesiasticum, si
studio literarum vacet, satisfacit suae obligationi, si officium per alium reci­
tet. zffcæ. VU. B. 21.
Restitutio fructuum ob omissionem horarum suppleri potest per quas­
cumque eleemosynas, quas antea Beneficiarius de fructibus sui beneficii
fecerit. Alex. VIII. C. 33.
In die palmarum recitans officium Paschale satisfacit praecepto. Afeæ. VII.

Unico officio polest quis satisfacere duplici præcepto pro die præsenti cl
crastino. Alex. VII. C. .36.
Qui non polest recitare Matutinum cl Laudes, potest autem reliquas horas,
ad nihil tenetur, quia major pars trahit ad se minorem. Innoc. XI. A. 55.
DeSimoxia. .Non est contra justitiam Beneficia non conferre gratis; quia
collator conferens illa Beneficia Ecclesiastica, pecunia interveniente, non
exigit illam pro collatione Beneficii, sed veluli pro emolumento temporali,
qwd tibi conferre non tenebatur. Alex VII. B. 22.
Dare temporale pro spirituali non est Simonia, quando temporale non
datur tanquam pretium, sed duntaxat tanquam molivum conferendi vel

512

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS»

efficiendi Spirituale ; vel etiam, quando temporale iit solum gratuita com­
pensatio pro spirituali, aut e contra. Innoc. ΆΊ. A. 45.
Et id quoque locum habet, etiamsi temporale sil principale molitum
dandi Spirituale ; imo etiamsi sit tinis ipsius rei spiritualis, sic ut illud pium
aestimetur quam res Spiritualis. Innoc. X. .1. 46.

.

DE CONTEMPLATIONE.

De ejus utilitate. Per contemplationem acquisitam pervenitur ad statum
non peccandi amplius seu mortaliter seu venialiter. Molin. ol.
·
De illius modo. Dicere in oratione utendum osse discursu ct cogilatilrs
tum cum Deus non loquitur animæ, est ignorantia. Deus non loquitur
unquam; illius loqui est operari, semperque in anima operatur, dum
ista suis discursibus, cogitationibus et operationibus cum non impedit.
Jfo/m. 20.
æ E

*

In oratione manendum est in fide obscura et universali, cum quiete et
oblivione omnis alterius cogitationis particularis et distinct® attributorum
Dei et Trinitatis, atque standum in præsentia Dei ad eum adorandum, aman­
dum, eique serviendum, verum sine productione ullorum actuum; Deus
namque id genus rebus non delectatur. Molin. 21.
Non est hæc cognitio fidei actus quispiam productus a creatura, sed cogni­
tio quædam illi a Deo data, quam creatura non novit se habere, neque aib
postea scit se habuisse; idemque dicendum de amore. Molin. 22,
Mystici, cum S. Bernardo in Scala Claustralium, distinguunt quatuor gra­
dus, lectionem, meditationem, orationem ct contemplationem infusam.
Qui semper est in primo, nunquam transit ad secundum ; qui semper est in
secundo, nunquam ad tertium pertingit, quæ est contemplatio nostra acqui­
sita, ubi consistendum est tota vita, dummodo Deus non trahat animam
nihil tale exspectantem ad contemplationem infusam : ct hac cessante,
redeundum est animæ ad gradum tertium, ct in eo consistendum, non
amplius revertendo ad secundum aut primum. Λίο/ΰι. 23»
Qui desiderat et amplectitur devotionem sensibilem, isncc desiderat,neo
quærit Deum , sed se ipsum : ct qui per viam internam incedit, male facit
eam desiderando ct habere conando, sive in locis sacris, six e in diebw
solemnibus. Molin. "21.
Cum anima interne fastidit discursus dc Deo et virtutibus, manelipie
frigida, non sentiendo se ad fervorem accendi, bonum signum est. Molin. ii
Quidquid sensibile in vita spirituali percipitur, illud omne abominabili
est, sordidum ct immundum. Molin. 30.
Male facit anima, quæ via ista interna graditur, si diebus solemnibus
facere velit conatum aliquem particularem ad habendum sensum aliquem
dexotionis; quia animabus internis omnes dies sunt pares, omnes festi;
idemque est dc locis sacris. cum omnia loca his animabus sint narh.
Molin. 33.
Ad ejusmodi statum (contemplationis aequisil ce) pervenitur non faciendo
retlexienem a<l operat,unes proprias, quia defectus nascuntur ex refleatate.
Molin. 58.

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

. 513

lu statu vitæ contemplativas sive unilivæ, amittitur omne motivum inlejfssatum amoris el Spei. Camerae. 2.
Meditatio constat discursi vis actibus, qui a se invicem facile distinguunlur.... Ista compositio actuum discursivorum et reflexorum est propria
exercitatio amoris inleressali. Camerae. 13.
Datur status contemplationis adeo sublimis adeoque pcrfcctæ ut fiat habi­
tualis. ita ut quoties anima actu orat, sua oratio sit contemplativa, non
discursiva. Tum non amplius indiget redire ad meditationem ejusque actus
methodicos. Camerae. 16.
Animæ contemplativo; privantur intuitu distincto, sensibili el reflexo Jesu
Christi duobus temporibus diversis... Primo, in fervore nascente carum con­
templationis.... Secundo anima amittit intuitum Jesu Christi in extremis
probationibus. Camerae. 17.
De dispositione ad contemplationem. Theologus minus est dispositus, quam
simplex et idiota, ad hoc, ut sit contemplativus; primo, quia non habet
fidem tam puram ; secundo, quia non est tam humilis ; tertio, quia non curat
perinde desua salvatione; quarto, quia habet caput plenum phantasmatibus,
speciebus, opinionibus et speculationibus, etc. in cum nequit verum lumen
intrare. Molin. G4.
DE PERFECTIONE.

De constitutivis perfectionis. Necessarium est annihilare potentias, el hæc
est via interna. Molin. 1.
Velle operari active est offendere Deum, qui vult solus agens esse, et ideo
necesseest derelinquere se in illo, ct deinde se habere corporis mortui instar.
Molin. 2.
Activitas naturalis est inimica gratiæ, cl impedii operationem Dei ct veram
perfectionem, quia Deus vult operari in nobis sine nobis. Molin. 4.
Aoima nihil operando annihilat sc, et redit ad suum principium el ad suam
originem, quæ est essentia Dei, ubi manet transformata cl divinizala; ct tunc
Deus manet in se ipso; quia tunc non sunt amplius duæ res unitæ, sed una
sola, et sic vivit et regnal Dens in nobis, ct anima.se annihilat in esse ope­
rative. Molin. 5.
Interna via est illa in qua non cognoscitur aut lumen aut amor aut resi­
gnabo, neque necessarium est cognoscere Deum, ct sic bene proceditur.
Molin. 6.
Non debet anima cogitare aut præmium aut poenam, aut paradisum aut
infernum, aut mortem aut æternitatem. Molin. 7.
Nondebel velle scire an ambulet cum voluntate Dei, an sit resignata illi
vel non; nec est nccesse ut velit cognoscere suum statum, nec proprium
nihilum; sed sese habeat quasi corpus mortuum. Molin. 8.
Non debet anima memor esse vel sui ipsius, vel Dei, vel ullius rei, ct in
via interna omnis reflexio est nociva, etiam reflexio supra suas actiones hu­
manas ac proprios defectus. Molin. 9.
Uni dedit liberum arbitrium Deo, non debet curare de ulla re, nec de in­
ferno, nec dc paradiso, nec dc habendo desiderio suæ propriæ perfediouis,
nee virtutum, nec propriæ sanctitatis, nec propriæ salutis, a cujus etiam spe
se purgare debet. Molin. 12.
33
i.

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

:

Dum consignatum fuerit liberum arbitrium Deo, illi debet relinqui cura
et cogitatio omnium rerum nostrarum, ct permitti ut in nubis sine nobis
faciat divinum suum velle. Molin. 13.
Tres hæ viæ, purgativa, ilinminaliva ct unitiva, ineptia est maxima, quæ
unquam prolata sit in ipsa Mystica; cum non sit nisi via unica; id est, via
interna. Molin. 35.
Animabus hujus viæ internai non convenit ut faciant operationes etiam
virtuosos ex propria electione et activitate ; alioquin niortuæ non forent : u«
debent facere actus amoris erga D. Virginem, Sanctos, Humanitatem Christi;
quia, cum hæc sint objecta sensibilia, talis est amor erga illa. Molin. 12.
Nulla creatura, neque D. Virgo nec Sancti sedem habere debent in conte
nostro, quia Deus solus vult occupare illud ct possidere. Molin.Mi.
Spirituales illi viæ ordinariæ in hora mortis se delusos ct confusos inve­
nient cum omnibus passionibus in altero mundo expurgandis. Molin.M.
Via interna separata est a confessione, a Confessants ct casibus conscien­
tiae, a Theologia et a Philosophia. Molin. 59.
Anima, cum ad mortem mysticam pervenit, non potest tdtra velle aliud,
quam vult Deus, quia non habet amplius voluntatem, et Deus illam ipsi ade­
mit. Molin. 61.
Per viam internam pervenitur ad continue consistendum immobiliter in
pace quadam imperturbabili. Molin. 62.
Jd quod est essentiale in directione animæ, est non aliud facere quam
sequi pedetentim gratiam cum infinita patientia, praecautione el subtilitate.
Oportet se intra hos limites continere, ut sinatur Deus agere, el unquam
ad purum amorem ducere, nisi quando Deus per unctionem interiorem in­
cipit aperire cor huic verbo, quod adeo durum est animabus adhuc sibimet
affixis, et adeo potest illas scandalizare aut in perturbationem conjicere. Ca­
merae. 3.
In statu sanctæ indifierentiæ anima non habet amplius desideria volunta­
ria et deliberata propter suum intéressé, exceptis iis occasionibus, in quibus
loti suæ gratiæ non fideliter cooperatur. Camerae. 4.
In eodem statu sanctæ indifierentiæ, nihil nobis, omnia Deo volimras.
Nihil volumus, ut simus perfecti ct beati propter intéresse proprium; sed
omnem perfectionem et beatitudinem volumus, in quantum Deo placet effi­
cere ut velimus res istas impressione suæ gratiae. Camerae, o.
In hoc statu sanctæ indifierentiæ nolumus amplius salutem, ut salutem
propriam, ut liberationem æternam, ut merccdem nostrorum meritorum,
ut nostram intéressé omnium maximum ; sed eam volumus voluntate plena,
ut gloriam et beneplacitum Dei. ut rem quam ipse vult, el quam nos vult
velle propter ipsum. Camerae. 6.
I
In statu passivo exercentur omnes virtutes distinctæ, non cogitando quod
sint virtutes. In quolibet momento aliud non cogitatur, quam facere id quod
Deus vult: amplius et amor zelotypus simul efficit nequis sibi virtutem
velit, nec unquam adeo sit virtute præditus, quam eum virtuti amplius affi­
xus non est. Camerae. 18.
Potest dici in hoc sensu, quod anima passiva et desinteressata nec ipsum
amorem vult amplius, quatenus est sua perfectio et sua felicitas, sed solum
quatenus est id quod Deus a nobis vult. Camerae. 19.

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

De awvjientis perfectionis. Bonnin est tædium rerum Spiritualium, quia
sic ab amore proprio expurgamur. Molin. 28.
B. Virgo nunquam opus aliquod externum fecit, et omnium Sanctorum
fuit sanctissima: igitur perveniri potest ad Sanctitatem sine opere externo.
Molin. 10.
Deus, ut nos humiliet, et ad veram transformationem pertingere faciat,
permittit el vult in animabus quibusdam perfectis, etiam non arrcptiliis, ut
Dæmon operetur violentiam in carum corporibus, illasqnc committere faciat
actus carnales etiam in vigilia et sine mentis offuscatione, movendo illis
physice manus aliaque membra contra earum voluntatem : et idem dicen­
dum est in ordine ad actus alios perse peccaminosos ; quo casu non sunt
peccatum, quia non adest consensus. Molin. 41.
Potest dari casus, quo bæ violentiae ad actus carnales existant in eodem
tempore cx parte duarum personarum, et consequatur actus ex parte ambo­
rum. Molin. 42.
Deus temporibus proderitis faciebat Sanctos per medium tyrannorum;
hodie eos facit per medium Daemonum, qui, dum illis causant dictas violen­
tias, facit ut ii magis se vilificent et annihilent in se ipsis, seque in Deo
resignent. Molin. 43.
Job blasphemavit, el tamen in eo non peccavit labiis suis, quia id fuit per
violentiam Dæmonis. Molin. 44.
Sanctus Paulus passus est in suo corpore tales violentias Dæmonis, unde
scripsit: Aon, quod volo bonum, hoc ago; sed, quod nolo malum, hoc facio.
Molin. 45.
llæviolentiæ sunt medium magis proportional uni ad annihilandam ani­
mam, canique promovendam ad veram transformationem ct unionem, neque
alia est via facilior ct securior. Molin. 46.
Cum lue violenliæ accidunt, oportet sinamus Satanam agere, non utendo
propria industria aut viribus, sed consistendo in nihilo nostro; ac tametsi
accidant pollutiones, atque etiam his magis insolita ct peregrina, non opus
est his inquietari ; sed excludendi sunt scrupuli, dubia, timores; quia anima
magis illuminata robusliorquc et candidior efficitur, ct acquiritur sancta
libertas. At imprimis non oportet ea confiteri, iilque sanctissime illa non
confitendo; quia sic vincitur Dæmon, ct thesaurus quidam pacis oblinetur.
Molin. 47.
Satanas, qui facit tales violentias, suggerit deinde esse graves defectus, ad
inquietandam animam, ut non progrediatur in via interna : unde ad tollen­
das illi vires præstal ea non confiteri, quia nequidem sunt peccata venialia.
Molin. 48.
Job per violentiam Dæmonis faciebat pollutiones manibus suis eo ipso
tempore, quo mundas habebat ad Deum preces. Molin. 49.
David, Jeremias, ctmulti c Prophetis Sanctis patiebantur ejusmodi violen­
tias harum impurarum operationum externarum. Molin. 50.
In Scriptura Sacra multa sunt exempla violentiarum ad actus externos
peccaminosos, ut Samson is, qui per violentiam occidit seipsum cum Philis·4
læis, uxorem duxit alienigenam, fornicatus est cum Dalila meretrice; quæ
alias erant res prohibitæ, cl fuissent peccata. Item Judith, quæ mentita est
Holofemi; Elise], qui pueris maledixit; Eliæ, qui igne consumpsit duos
V

fhj
i ï

ΙΙ'Λλ

if

516

•-e

4Γ

DE PIll.NCIPIlS ADJUVANTIBUS.

Duces cum cohortibus Regis Aehab. An autem fuerit violentia facta imme­
diate a Deo. vel Dæmonis ministerio, ut in aliis accidit aniniabus, in dubio
relinquitur. Molin. 51.
*
.7
Quando hæ violentia* etiam impura veniunt sine mentis offuscatione,
tum anima potest se unire Deo, el reipsa semper magis unitur. Molin. S2.
Ad cognoscendum in praxi, au aliqua operatio in aliis personis fuerit vio­
lenta, regula, quam ea de re habeo, non solum est quod proteslentur ha*
animæ sc non consensisse, vel quod non possint jurare se consensisse, ac
quod videamus, esse animas, quæ profectum faciunt in via interna; sed
praesertim me dirigo lumine quodam actuali, et quod superius est cogni­
tione humana ac theologica, quo cognosco certo, cum interna securitate, ope­
rationem ejusmodi esse violentam : et hoc lumen certus sum venire a Deo;
quia mihi venit conjunctum cum securitate quod veniat a Deo, ncqne mihi
vel umbram dubii in contrarium relinquit, eum in modum, quo interdum
accidit ut Deus, revelando rem quampiam, eodem tempore animam securam
reddat, se esse qui eam revelationem facit, neque anima possit in contra­
rium dubitare. Molin. 53.
De Probationibus Perfectionis. Ex quo traditum est Deo liberum arbitrium,
cura etiam ac cogitatio animæ nostrae, non debent ulterius æstimari tenlationes, nec alia fieri illis resistentia, nisi negativa, non utendo industria;el,si
natura inde patitur, necesseest illam sinere pati, quia natura est. Molin. 17.
Derelictio non est nisi abnegatio, seu sui ipsius renuntiatio, quam Jesus
Christus in EvangeBo a nobis requirit, postquam externa omnia relique­
rimus. Ista nostri ipsorum abnegatio non est, nisi quoad intéressé proprium.
Extremai probationes, in quibus hæc abnegatio ct sui ipsius derelictio
exerceri debet, sunt tentationes, quibus Deus æmulator vult purgare amorem,
nullum ei ostendendo perfugium, neque ullam spem quoad suum intéressé
proprium etiam æternum. Camerae. ~.
Omnia Sacrificia, quæ fieri solent ab animabus quam maxime desinteressatis circa earum æternam beatitudinem, sunt conditionalia... Sed hoc
sacrificium non potest esse absolutum in statu ordinario : in uno extremarum
probationum casu, hoc sacrificium fit aliquo modo absolutum. Camerae.
In extremis probationibus potest animæ invincibiliter persuasum esse per­
suasione reflexa, et quæ non est intimus conscicntiæ fundus, se juste «repro­
batam esse a Deo. Camerae. 9.
Tunc anima divisa a semetipsa exspirat cum Christo in cruce dicens:
Deus, Deus meus, ut quid dereliquisti me? In hac involuntaria impressione
desperationis conficit sacrificium absolutum sui intéressé proprii quoad ælernilalem. Camerae. 10.
Director tunc potest huic animæ* permittere, ut simpliciter acquiescat jactunesui proprii intéressé et justæ condemnationi quam sibi a Deo indictam
credit. Camerae. 12.
P.P.80. Regula la. quæstatuit universeel mdiscriminatmi.sta/umfle/p/farem aut Monasticum naturel sua componi non posse cum animarum cura,
cumque vitee pastoralis muneribus, nec adeo in partem venire posse ecclesias­
tica? Hierarchies, quin ex adverso pugnet cum ipsiusmet cita? Monastica
principiis; — lfalsa, perniciosa, in sanctissimos Ecclesiæ Paires el Pnvsnles,
Qui regulatis 'ilæ intitula cum Clericalis Ordinis muneribus consocia runt,

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

Ml 7

injuriosa, pio, vetusto, probato Ecclesiæ mori, Summommque Pontificum
sanctionibus contraria : Quasi Monachi quos inorum gracilas, et vitœ ac
fidei institutio sancta commendat, non rite, nec modo sine Religionis offen­
sione, sed ct cum multa utilitate Ecclesiæ Clericorum Officiis aggregentur.
— Ex. S. Siricio Epist. Decr. ad llimerium Tarracon. c. 13.
P. P. 81. Item in eo quod subjungit, sanctos Thomam et Bonavcnturam
sic in tuendis adversus summos homines [Mendicantium institutis versatos
esse, ut in eorum defensionibus minor aestus, accuratio major desideranda
fuisset, — Scandalosa, in sanctissimos Doctores injuriosa, impiis damnato­
rum Auctorum contumeliis favens.
P. P. 82. Regula 2a. Multiplicationem Ordinum ac diversitatem naturaliter
inferre perturbationem et confusionem ; — Item in eo quod praemittit. §4.
Regularium Fundatores, qui post Monastica Instituta prodierunt, Ordines
superaddentes Ordinibus, Reformationes Reformationibus, nihil aliud effe­
cisse, quam primariam mali causam magis magisque dilatare; —Intellecta de
Ordinibus et institutis a Sancta Sede probatis, quasi distincta piorum mune­
rum varietas,quibus distincti Ordines addicti sunt, natura sua perturbationem
ct confusionem parere debeat ; — Falsa, calumniosa, in sanctos Fundatores,
eorumque Fideles Alumnos, tum et in ipsos Summos Pontifices injuriosa.
P. P. 83. Regula 3a. qua, postquam præmisit parvum Corpus degens intra
civilem societatem, quin fere sit pars ejusdem, parvamque monarchiam figit
in statu semper esse periculosum, subinde hoc nomine criminatur privata
Monasteria, communis instituti vinculo sub uno praesertim capite consociata,
véîut speciales totidem monarchias civili reipublicæ periculosas et noxias;—
Falsa, temeraria, Regularibus Institutis a Sancta Sede ad Religionis profec­
tum approbatis injuriosa, favens haereticorum in eadem Instituta insectatio­
nibus et calumniis.
P.P. 81. De systemate seu ordinationum complexione ducta ex allatis re­
gulis, et octo sequentibus articulis comprehensa, pro Reformatione Regu­
larium : Art. 1. De uno duntaxat Ordine in Ecclesia retinendo, ac de seli­
genda pro? caderis Regula sancti Benedicti, cum ob sui prœstantiam, tum ob
pnedara illius Ordinis merita ; sic tamen ul in his, quæ forte occurrent tem­
porum conditioni minus congrua, instituta vitœ ratio ajmd Portum-Regium
lucem prœferat ad explorandum quid addere, quid detrahere conveniat. —
-· A> compotes fiant ecclesiastica’ Hierarchiœ, qui se huic Ordini adjunxe­
rint, nec ad sacros Ordines promoveantur, pra ferquam ad summum unus,
te/ duo, initiandi tanquam Curati vel Capellam' Monasterii, reliquis in
iimplici laicorum ordine remanentibus. — 3. Unum tantum in unaquaque
Civitate admittendum Monasterium, idque extra mœnia Civitatis in locis
Mitioribus et remotioribus collocandum. — 4. inter occupationes vitœ mo­
ws! icee, pars sua labori manuum inviolate servanda, relicto tamen congruo
tempore psalmodia’ impendendo, aut etiam, si cui libuerit, litterarum studio.
Psalmodia deberet esse moderata, quia nimia ejus prolixitas parit prœcipitantiam, molestiam, erugationem. Quo plus aucter sunt psalmodier, orationes,
preces, lantumdem pererqua proportione omni tempore imminutus fervor
tfl, sanet Basque Regularium. —5. Nulla foret admittenda distinctio Monadw inter sive Choro sive Ministeriis addictos; inerqualilas istheeç gravissi■'vomni tempore lites excitavit ac discordias, cl a Communitatibus Regula-

ί
;.

V

Η

ί

<>ί

518

DE PRINCIPIIS

num spiritum caritatis expulit. — 6. lolmn perpetua stabilitatis nunquam
tolerandum. Xon illud norant veteres Monachi qui tamen Ecclesiæ consolato»
et Christianismi ornamentum ext itérant. Vota Castitatis, Paupertatis tt
Obedi entia non admittentur instar communis ct stabilis regular. Si quis tu
voto, aut omnia, aut aliqua facere voluerit, consilium el veniam abEphwpo
postulabit, qui tamen nunquam permittet ut perpetua sint nec anni /mesem·
dant. Tantummodo facultas dabitur ea renovandi sub iisdem conditionibiu.
— 7. Omnem Episcopus habebit inspectionem in eorum vitam, studia, pjth
gressum in pit late; ad ipsum pertinebit Monachos admittere et expellere, semper
tamen accepto Contubernalium consilio. — 8. Regulares Ordinum, qui adhur
remanent, licet Sacerdotes in hoc Monasterium admitti etiam possent, iwh
in silentio et solitudine propriæ sanctificationi vacare caperent; (pio casu diipensationi locus fieret in generali Regula num. 2. statuta, sic tamen ne file
institutionem sequantur ab aliis discrepantem, adeo ut non plusquam usa
aut ad summum du a· in diem Missæ celebrentur, satisque exteris Sacerdotibus esse debeat una cum Communitate concelebrare. — Item pro Reformatione
Monialium : Vota perpetua usque ad annum 40 aut 45 non admittenda. Mo­
niales solidis exercitationibus, speciatim labori addicenda; a carnalispiri·
tualitate, qua pleraque distinentur ; avocanda, expendendum, utrum, quod ad
ipsas attinet, satius foret Monasterium in Civitate relinqui. — Systema vi­
gentis atque jam antiquitus probatæ ac receptæ disciplinæ subversmnn,
perniciosum, constitutionibus Apostolicis, et plurium Conciliorum etiam ge·
ncralium, tum speciatim Tridentini Sanctionibus oppositum et injuriosum,
favens luereticorum in Monastica Vota ct Regularia instituta, stabiliori
consiliorum evangel icor um professioni addicta, conviciis ct calumniis.
PARS 111. EJUSQUE SUPPLEMENTUM.
DE

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

ADJUVANTIBUS.

INCARNATIONE.

De Operibus Christi. Opera justitiæ et temperantiœ, quæ Christus fecit.«
dignitatis jærsonæ operantis non traxerunt majorem valorem. Bai. 19.
Inferior Christi pars in cruce non communicavit superiori involuntarias
perturbationes. Camerae. 13.
; .
De Morte Christi. Dedit semetipsum pro nobis oblationem Deo, non pro
solis electis, sed pro omnibus et solis fidelibus. Alex. Vili. B. 4.
Jesus Christus se morti tradidit ad liberandum pro semper suo sanguine
Primogenitos, id est, electi s, dc manu Angeli exterminatoris. Quesn. 32.
P. P. 71. Propositio quæ asserit adorare directe Humanitatem Christi,
magis vero aliquam ejus partem, fore semper honorem divinum datum era·
tune; — Quaternis per hoc verbum directe intendat reprobare adorationis
cultum,quem Fideles dirigunt ad Humanitatem Christi, perinde ac si talis
adoratio, qua Humanitas ipsaque caro vivifica Christi adoratur, non quidem
propter se et tanquam nuda caro, sed prout unita Divinati, foret honor divi­
nus impertitus creatura·, et non potius una cademqne adoratio, qua Verbum
incarnatum cum propria ipsius carne adoratur ex Concil. C. P. Gen. V.
Can. 9. — Valsa, captiosa, pio ac debito cultui Humanitati Christi a Fide­
libus præstito ac pnestando detrahens, el injuriosa.
. Doctrina quæ devotionem erga sacratissimum Cor Jesu rejicit

519

inter devotiones quas notat velul novas, erroneas, aut saltem periculosas;—
Intellecta de hac devotione, qualis est ab Aposlolica Sede probata; — Falsa
temeraria, perniciosa, piarum aurium ofiensiva, in Apostolicam Sedem
injuriosa.

P. P. 63. Item in eo quod cultores Cordis Jesu hoc etiam nomine arguit
quod non advertant sanctissimam Carnem Christi, aut ejus partem aliquam,
aut etiam Humanitatem totam, cum separatione aut præcisione a Divinitate
adorari non posse cultu latriœ; — Quasi Fideles Cor Jcsn adorarent cum
separatione, vel præcisione a Divinitate, dum illud adorant, ut est Cor Jesu,
Cor nempe Personæ Verbi cui inseparabiliter unitum est, ad eum modum
quo exsangue Corpus Christi in triduo mortis sine separatione aut præcisione
a Divinitate adorabile fuit in sepulchro;—Captiosa, in Fideles Cordis Christi
cultores injuriosa.
De Matre Christi. Oblatio in templo, quæ fiebat a B. V. Maria in die puri­
ficationis suæ per duos pullos columbarum, unum in holocaustum et alte­
rum pro peccatis, sufficienter testatur, quod indiguerit purificatione, el quod
Filius, qui offerebatur, etiam macula Matris maculatus esset secundum
verba legis. .-Ilea·. VIII. B.ii.
Laus, quæ defertur Mariæ ut Mariæ, vana est. Alex. VIII. B. 26.
De Usu Imaginum. Dei Patris simulacrum nefas est Christiano in templo
collocare. Alex. VIII. B. 25.
P. P. 69. Præscriptio, quæ generaliter et indistincte inter Imagines ali
Ecclesia auferendas, velul rudibus erroris occasionem præbentes, notat Ima­
gines Trinitatis incomprehensibilis, — Propter sui generalitatem, temeraria
ac pio per Ecclesiam frequentato mori contraria; quasi nullæ extent Ima
gines sanctissimæ Trinitatis communiter approbate ac tuto permittendae. —
Ex Brevi Sollicitudini nostrœ. Boned. XIV. an. 1745.
P. P. 70. Hem doctrina et præscriptio generatim reprobans omnem spe­
cialem cultum quem alicui speciatim Imagini solent Fideles impendere, et
ad ipsam potius quam ad aliam confugere; — Temeraria, perniciosa, pio per
Ecclesiam frequentato mori, tum et illi Providentiæ ordini injuriosa, quo ita
Dm nec in omnibus memoriis Sanctorum ista fieri voluit, qui dividit propria
unicuique prout vult.— Ex S. Aug., Ep. 78, Clero, Senioribus, et universal
Plebi Ecclesiæ Hipponensis.
il. Item quæ velat ne Imagines, præsertim B. Virginis, ullis titulis
distinguantur, praeterquam denominationibus quæ sint analog® Mysteriis de.
quibus in sacra Scriptura expressa fit mentio; — Quasi nec adseribi possent
Imaginibus piæaliæ denominationes, quas vel iu ipsisraet publicis precibus
Ecclesia probat et commendat; —Temeraria, piarum aurium ofiensiva, vene­
rationi præsertim Virgini debite injuriosa.
P. P. 72. Hemquæ vehit abusum exstirpari vult morem quo velate asser­
vantur ccrLe Imagines;— Temeraria, frequentato in Ecclesia el ad Fidelium
pietatem fovendam inducto mori contraria.
DE SACRAMENTIS.

Decorum effectu. 1'iiiJp, in Sacramento Baptismi, aut Sacerdotis absolu­
tione proprie reatus peccati duntaxat tollitur, ct ministerium Sacerdotum
jolum liberat a reatu, liai. oï.

d-fi

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

De illorum Administration e. Non est illicitum in Sacramentis conficiendis
sequi opinionem probabilem 'de valore Sacramenti, relicta tutiore, nisi id
velet lex, conventio, aut periculum gravis damni incurrendi. Hinc sententia
probabili tantum utendum non est in collatione Baptismi, Ordinis Sacerdo­
talis aut Episcopalis. Innoc. AI. A. 1.
Urgens metus gravis est causa justa Sacramentorum admiiiislralionem
simulandi. Innoc. AI. .1. I.
De illorum usu. Frequens confessio et communio etiam, in his qui genti­
liter vivunt, est nota praedestinationis. Innoc. AI. .1. 56.
P. P. 27. Deliberatio Synodi, qua praetextu adhæsionis ad antiquos Cami­
nes, in casu dubii Baptismatis, propositum suum declarat de omittenda
forma* conditionalis mentione; — Temeraria, praxi, legi, auctoritati Ecdesœ
contraria.
DE

BAPTISMO.

De forma Baptismi. Valuit aliquando Baptismus sub hac forma collatns:
In nomine Patris etc. prælermissis illis : Ego te baptizo. Alex. VIII. B.il.
De effecti· Baptismi. Primus effectus gratiæ bapfismalis est facerent
moriamur peccato adeo, ut spiritus, cor, sensus non habeant plus vit® pro
peccato, quam homo mortuus habeat pro rebus mundi. Quesn. 43.
Baptizatus adhuc est sub lege, sicut Judæus, si legem non adimpleat, aut
adimpleat ex solo timore. Quesn. 63.
De intentione baptizantis. Valet Baptismus collatus a Ministro, qui omnem
ritum externum formamque baptizandi observat, intus vero in corde suo
apud se resolvit : Non intendo quod facit Ecclesia. Alex. VIII. B. 28.
DE

t;
M
11
Ii

EUCHARISTIA.

De Communione. Nec aille nec jiost communionem alia opus estpraparatione aut gratiarum actione (pro animalius hisce internis), quam ut se
teneant in solita resignalione passiva, quia in hac invenitur amor, qui sup­
plet modo perfectiori quam omnes alii virtutum actus, qui fieri possunt
et fiunt in via ordinaria. Et si in hac occasione communionis accidant mo­
tus humiliationis, petitionis aut gratiarum actionis, reprimi debent, quoties
non cognoscuntur esse speciales Dei impulsus; aliter enim sunt impulsi»
naluræ nondum morluæ. Molin. 32.
Sacrilegi sunt judicandi, qui jus ad Communionem percipiendam prætendunt, antequam condignam de delictis suis poenitentiam egerint. Alex. VIII.
B. 22.
Similiter arcendi sunt a Sacra Communione, quibus nondum inestanior
Dei purissimus et omnis mixtionis expers. Alex. VIII. B. 23.
De Sacrificio Miss e. Sacrificium Missæ non alia ratione est sacrificium,
quam generali illa, qua omne opus, quod fit, ut sancta societate homo Deo
mhæreat. Bai. 4u.
Quartus decimus gradus conversionis peccatoris est. quod, cum sit jam
reconciliatus, habet jus assistendi Sacrificio Ecclesia*. Quesn. 89.
P. P. 28. Propositio Synodi, qua, postquam statuit Victimœ parlicipationem esse partem Sacrificio essentialem, subjungit non tamen se damnare ut

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

521

illicitas Missas illas, in quibus adslantes sacramentaliter non communicant,
ideo quia isti participant licet minus perfecte de ipsa Victima, spiritu illam
wi/aem/o; —Quatenus insinuat ad Sacrificii essentiam deesse aliquid in eo
Sacrificio, quod peragatur sive nullo adstante, sive adslantibus qui nec sacramcnlaliler, nec spiritaliter de Victima participant ; et quasi damnandae
essent ut illicite Missa illae, in quibus solo Sacerdote communicante, nemo
adsit, qui sive sacramentaliler, sive spiritaliter communicet; — Falsa,
erronea, de hæresi suspecta, earnque sapiens.
P. P. 29. Doctrina Synodi, qua parte tradere instituens fidei doctrinam de
ritu Consecrationis, — remotis quæstionibus scholasticis circa modum quo
Christus est in Eucharistia, a quibus Parochos docendi munere fungentes
abstinere hortatur, duobus his tantum propositis : 1. Christum post Consecra­
tionem vere, rea! iter, substantialiter esse sub speciebus; 2. Tunc omnem Pa­
nis et Vini substantiam cessare, solis remanentibus speciebus,—prorsus omittit
ullam mentionem facere transsubstantiationis, seu conversionis totius sub­
stantia* Panis in Corpus et totius substantial Vini in Sanguinem, quam velut
articulum fidei Tridentinum Concilium definivit, et quæ in solemni Fidei
professione continetur ; —Quatenus per inconsultam isliusmodi, suspiciosamque omissionem, notitia subtrahitur tum articuli ad fidem pertinentis,
tum etiam vocis ab Ecclesia consecratae ad illius luendam professionem
adversus hærcses, lenditque adeo ad ejus oblivionem inducendam, quasi
ageretur de quæstione mere scholastica; — Perniciosa, derogans expositioni
veritatis catholicæ circa dogma transsubstantiationis, favens haereticis.
P. P. 30. Doctrina Synodi, qua dum profitetur credere Sacrificii oblatio­
nem extendere se ad omnes, ita tamen ut in Liturgia fieri possit specialis
commemoratio aliquorum tam vicorum, quam defunctorum, precando Deum
peculiariter pro ipsis;— dein continuo subjicit :.Von tamen quod credamus in
arbitrio esse Sacerdotis applicare fructus Sacrificii cui vult ; imo damnamus
hunc errorem velut magnopere offendentem jura Dei, qui solus distribuit
[rudus Sacrificii cui vult, et secundum mensuram quæ ipsi placet; Unde ct
consequenter traducit velut falsam, opinionem invectam in populum, quod
illi, qui eleemosynam subministrant Sacerdoti sub conditione quod celebret
unam Missam, specialem fructum ex ea percipiant ; — Sic intellecta, ut
præter peculiarem commemorationem et orationem, specialis ipsa oblatio seu
applicatio Sacrificii, quæ fit a Sacerdote, non magis prosit, cætcris paribus,
illis, pro quibus applicatur, quam aliis quibusque ; quasi nullus specialis
fructus proveniret ex speciali applicatione, quam pro determinatis personis,
aut personarum ordinibus faciendam commendat ac præcipit Ecclesia, speciatim a Pastoribus pro suis ovibus, quod velut ex divino præceplo descen­
dens a sacra Tridentina Synodo diserte est expressum, Sess. 23. c. 1. de
Reform. — Bened. XIV. Const. Cum semper oblatas, § 2. — Falsa, teme­
raria. perniciosa, Ecclesiæ injuriosa, inducens in errorem alias damnatum in
Wiclefib.
De Lingua, in qua dicitur Missa. Eripere simplici populo hoc solatium,
jungendi vocem suam voci totius Ecclesiæ, est usus contrarius praxi Aposto­
lic® et intentioni Dei. Quesn. 8G.
P. P.C6. Propositio asserens fore contra Apostulicam praxim et Dei consilia,
niti Populo faciliores vice pararentur vocem suam jungendi cum voce totius

KM

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

Ecclesiæ; — Intellecta de usu vulgaris linguœ in lilurgicas preces indu­
cenda? — Falsa, temeraria, ordinis pro Mysteriorum celebratione proscripti
perlurbativa, plurium malorum facile productrix.
De dispositione Sacerdotis celebrantis. Mandatum Tridentini factum
sacerdoti sacrificanti ex necessitate cum peccato mortali, confitendi quam­
primum, est consilium, non praeceptum. Alex. VII. B. 38,
Illa particula, Quamprimum, mtclligitur, cum sacerdos suo temporecmfitebitur. Alex. VII. C. 39.
De stipendiis pro Missa leg. Duplicatum stipendium potest Sacerdos pra
eadem Missa licite accipere, applicando petenti pariem etiam sjieiialis·
simam fructus ipsimet celebranti correspondentem, idque post decretum
Urbani VIH. Alex. VII. C. 8.
Post decretum Urbani, potest Sacerdos, cui Missæ celebranda· traduntur,
per alium satisfacere, collate illi minore stipendio, alia parte stipendii sibi
retenta. J/λγ. VII. B. 9.
.Non est contra justitiam pro pluribus Sacrificiis stipendium accipere, et
Sacrificium unum offerre; neque etiam est contra fidelitatem, etiamsi pro­
mittam promissione per juramentum firmata danti stipendium, quod pio
nullo alio offeram. Alex. VU. B. 10.
Annuum legatum pro anima relictum non durat plus quam per decem
annos. Alex. VII. C. 43.
DE POENITENTIA.

De virtute pœnitentiæ. Homo debet agere tota vita poenitentiam pro pec­
cato orieinali. A lex. VIII. B. 19
De Sacramento Pœnitentiæ. Animabus profectis, quæ reflexionibus mori
incipiunt, quin et eo, ut mortuæ sint, jam pertingunt, Deus nonnuuquam
impossibilem reddit confessionem, ipseque supplet tantumdem ipsis lar­
giendo gratiæ praeservantis, quantum reciperent ex Sacramento; ideoquehis
animabtis non expedit eo casu ad Sacramentum Pœnitentiæ accedere, quii
non possunt. Mohn. GO.
De effectu Sacram. Poenit. Peccator pœnitens non vivificatur ministerio
Sacerdotis absolventis, sed a solo Deo, qui poenitentiam suggerens et inspi­
rans vivificat eum et resuscitat; ministerio autem Sacerdotis solum reatus
tollitur. Bai. 58.
De Ministro hujus Sacramenti. Concilium Tridentinum non obligat Régu­
lai•es ad obtinendas approbationes ab Episcopis, ut Seen larium confessiones
audire possint; neque de illius Concilii auctoritate privilegia Regularium
restringi possunt; cum in Gallia receptum non sit, praeterquam in decisio­
nibus fidei, neque Bulbi Pii IV. pro confirmatione illius Concilii promulgata.
. I lex. III. . 1. 1.
t bi Concilium Tridentinum est receptum, non possunt Episcopi restrin­
gere vel limitare approbationes, quas Regularibus concedunt ad confessiones
audiendas, neque illas ex ulla causa revocare. Quinimo Ordinum Mendican­
tium Religiosi ad eas approbationes obtinendas non tenentur, et, si ab Episcopis Religiosi non approbentur, rejectio illa valet tantum ac si approbatio
concessa fuisset. Alex. VII. J. 2.
Regulares Ordinum mendicantium semel approbati ab uno Episcopo ad

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

confessiones audiendas in sua Diœcesi habentur approbati in aliis, ncc nova
Episcoporum indigent approbatione. Regulares habent potestatem absolvendi
n peccatis Episcopo reservatis, etiamsi ab Episcopo auctoritas indui la ipsis
non fuerit. Alex. VII. A. 3.
Qui beneficium curatum habent, possunt sibi eligere in Confessarinm sim­
plicem Sacerdotem non approbatum ab Ordinario. Alex. Vil. B. 1G.
Confessiones apud Religiosos factæ, pleræque vel sacrilegæ sunt vel inva­
lidai. Alex. VIII. B. 20.
Parochianus potest suspicari de Mendicantibus, qui eleemosynis commu• nibus vivunt, de imponenda nimis levi et incongrua poenitentia seu satisfac­
tione ob quæslum seu lucrum subsidii temporalis. Alex. VIII. B. 21.
De modo administrandi Sacram, poenit. Ordinem praemittendi satisfactio­
nem absolutioni induxit non politia, aut institutio Ecclesiæ, sed ipsa Christi
lex ct praescriptio, natura rei idipsum quodammodo dictante. Alex. VIII.
B. 16.
Per illam praxim mox absolvendi ordo Pœnitentiæ est inversus. A lex. VIII.

Consuetudo moderna quoad administrationem Sacramenti Pœnitentiæ,
etiamsi eam plurimorum hominum sustentet auctoritas, et multi temporis
diuturnitas confirmet, nihilominus ab Ecclesia non habetur pro usu, sed
abusu. Alex. VIII. B. 18.
P. P. 34. Declaratio Synodi, qua postquam praemisit ordinem pœnitentiæ
canonicæsic ad Apostolorum exemplum ab Ecclesia statutum fuisse, ut esset
communis omnibus, nec tantum pro punitione culpæ, sed praecipue pro
disposition^ ad gratiam, subdit, se in ordine illo mirabili et augusto totam
agnoscere dignitatem Sacramenti adeo necessarii, liberam a subtilitatibus
φια ipsi decursu temporis adjunctœ sunt; — Quasi per ordinem, quo sine
peracto canonicæ pœnitentiæ cursu hoc Sacramentum per totam Ecclesiam
administrari consuevit, illius fuisset dignitas imminuta; — Temeraria,
scandalosa, inducens in contemptum dignitatis Sacramenti, prout per Eccle­
siam totam consuevit administrari, Ecclesiæ ipsi injuriosa.
P. P. 35. Propositio his verbis concepta: si caritas in principio semper
debilis est, de via ordinaria ad obtinendum augmentum hujus caritatis, oportet
ut Sacerdos prœcedere faciat cos actus humiliationis et pœnitentiæ, qui fue­
runt omni ætate ab Ecclesia commendati ; redigere hos actus ad paucas ora­
tiones, aut ad aliquod jejunium post jam collatam absolutionem, videtur potius
materiale desiderium conservandi huic Sacramento nudum nomen pœnitentiæ,
quam medium illuminatum et aptum ad augendum illum fervorem caritatis,
(pii debet prœcedere absolutionem : longe quidem absumus ab improbanda
praxiimponendi poenitentias etiam post absolutionem adimplendas; si omnia
metra bona opera semper adjunctos habent nostros defectus, quanto magis ve­
rni debemus, ne plurimas inperfectioncs admiserimus in difficillimo et magni
momenti opere nostræ rcconciHalon is ; — Quatenus innuit pœnitenlias, quæ
imponuntur adimplendæ post absolutionem, spectandas potius esse vel ut
supplementum pro defectibus admissis in opere nostræ reconciliationis, quam
ut pœnitentias vere sacramentales, et satisfaclorias pro peccatis confessis :
quasi ut vera ratio Sacramenti, non nudum nomen, servetur, oporteat de via
ordinaria, ut actus humiliationis et pœnitentiæ, qui imponuntur per modum

521

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

satisfactionis sacramentalis, praecedere debeant absolutionem; - Falsa,
temeraria, communi praxi Ecclesiæ injuriosa, inducens in errorem hæreticali nola in Petro de Osma confixum.
P. P. 38. Item Doctrina, qua—postquam Synodus professa est senonpw
non admirari illam adeo venerabilem disciplinam antiquitatis, quæ, ut ait,(d
poenitentiam non ita facile et forte nunquam eum admittebat qui post prima
peccatum et primam reconciliationem relapsus esset in culpam, — subjungit.
per timorem perpetua? exclusionis a communione el pace, etiam in orlieul,
mortis magnum frenum illis injectum iri qui parum considerant malum pa­
cati, et minus illud timent ; — Contraria Can 13. Concilii Nicæni 1, Decretili
Innocent» 1. ad Exuperium Tolos.,tum et Decretali Cælestini I. ad Episcope
Viennen. et Narbon. Provinciæ, redolens pravitatem quam in ea Decretali
sanctus Pontifex exhorret.
P. P. 39. Declaratio Synodi de peccatorum venialium confessione, quam
optare se ait non tantopere frequentari, ne nimium contemptibiles reddantur
ejusmodi confessiones; —Temeraria, perniciosa, Sanctorum ac piorumpraxi
a S. Cone. Trid. probatæ contraria.
De dispositione poenitentis. Non est obligandus Concubinarius ad ejicien­
dam concubinam, si hæc nimis utilis esset ad oblectamentum coucubinarii.
vulgo Regalo, dum, deficiente illa, nimis ægre ageret vitam , et aliæepulæ
tædio magno concubinarium afficerent, et alia famula nimis difficile inveni­
retur. ζΙ/αγ. VII. C. 41.
Pœnitentî habenti consuetudinem peccandi contra legem Dei, naturæaul
Ecclesiæ, etsi emendationis spes nulla appareat, nec est neganda, nec diffe­
renda absolutio, dummodo ore proferat, se dolere et proponere emendatio­
nem. Innoc. XI. A. GO.
Potest aliquando absolvi, qui in proxima occasione versatur peccandi,
quam potest et non vult omittere, quinimo directe et ex proposito quærit.
aut eo se ingerit. Innoc. AI. A. 61.
Absolutionis capax est homo, quantumvis laboret ignorantia mysteriorum
fidei, et etiamsi per negligentiam etiam culpabilem nesciat mysterium Sanetissîmæ Trinitatis et Incarnationis Domini nostri Jesu Christi. Innoc. ΑΊ.ΑΑΆ.
In confitendo debent anima* transformatæ sua peccata detestari, ct condem­
nare se. et desiderare remissionem suorum peccatorum, non ut propriam
purificationem et liberationem, sed ut rem, quam Deus vult, et vult nos
velle propter suam gloriam. Camerae. 20.
P. P. 36. Doctrina Synodi, qua— postquam præmisil : Quando habebun­
tur signa non œquivoca amoris Dei doihinantis in corde hominis, posse illum
merito judicari dignum, qui admittatur ad participationem Sanguinis lesu
Christi, (pice fit in Sacramentis,— subdit supposititias conversiones, quæ
funt per attritionem, nec efficaces esse solere nec durabiles : consequenter.
Pastorem animarum debere insistere signis non cequivocis caritatis domi­
nantis antequam admittat suos pernitentes ad Sacramenta ; quæ signa, nt
deinde tradit. Pastor deducere poterit ex stabili cessatione a peccato el fervore
m operibus bonis; quem insuper fervorem caritatis perhibet vehit dispo­
sitionem, quædebet prœcedere. absolutionem: — Sic intellecta, ut non so­
lum Conti ilio imperfecta, quæ passim attritionis nomine donatur, etiam
quæ juncta sit dim dilectione, qua homo incipit diligere Deum tanquam

DE PROPOSITION BUS DAMNATIS.

omnis justitiæ fontem, nec modo Contritio caritate formata, sed et fervor
caritatis dominantis, ct ille quidem diuturno experimento per fervorem in
operibus bonis probatus, general i ter et absolute requiratur, ut homo ad sacra­
menta, ct specialim pœnilentesad absolutionis beneficium admittantur; —
falsa, temeraria, quietis animarum perlurbativa, tutæ ac probatæ in Ecclesia
praxicontraria, Sacramenti efficaciae detrahens et injuriosa.
De Contritione. Per contritionem etiam cum charitate perfecta et cum
volo suscipiendi Sacramentum conjunctam non remittitur crimen extra
casum necessitatis aut martyrii sine actuali susceptione Sacramenti, Bai. 71.
De Attritione. Probabile est sufficere attritionem naturalem, modo
Iwneslain. Innoc. Λ7. J. 57.
Revera peccat, qui odio habet peccatum mere ob ejus turpitudinem el
disconvenientiam cum natura, sine ullo ad Deum offensum respectu.
.Hat. 17//. B. 9.
Attritio, quæ gehennæ et poenarum metu concipitur, sine dilectione bene­
volenti® Dei propter se, non est bonus motus ac supernaturalis. Alex. VIII.
D. 15.
Si solus supplicii timor animat poenitentiam, quo hæc est magis violenta,
eo magis ducit ad desperationem. Quesn. GO.
P.P. 25. Doctrina quæ timorem poenarum generatim perhibet duntaxat
i n posse dici malum, si saltem pertingit ad cohibendam manum; — Quasi
limor ipse gehennæ, quam fides docet peccato infligendam, non sit in se
bonus ct utilis, vehit donum supernaturalc, ac motus a Deo inspiratus præprans ad amorem juslitiæ; — Falsa, temeraria, perniciosa, divinis donis
injuriosa, alias damnata, contraria doctrinæ Concilii Tridentini, tum et
communi Patrum sententiæ: opus esse, juxta consuetum ordinem præparalionis ad justitiam, ut intret timor primo per quem veniat caritas, timor medicawnlum, caritas sanitas. — Ex S. August, in Epist. Jo. c. 4; Tract. 9,
n. 4,5. — In Jo. Evang. Tract. 41. n. 10. — Enarratione in Psalm. 127,
n.7. — Sermone 157. de verbis apostoli, c. 13. — Sermone 1G1. de verbis
Apostoli, n. 81. — Sermone349. de Caritate, n. 7.
De Confessione. Licet per litteras sive per internuntium Confessario ab­
senti Sacramenta! i 1er conii teri j et ab eodem absente absolutionem petere.
Paul. Γ.
.■ ,
Peccata in confessione omissa seu oblita ob instans periculum vitee aut ob
aliam causam, non tenemur in sequenti confessione exprimere. Alex. VII.
ΛII.
Mollities, Sodomia, bestialitas sunt peccata ejusdem speciei iniimæ, ideoquesufficit in confessione dicere, se procurasse pollutionem. J/az·. VII.

T

Qui habuit copulam cum soluta, satisfacit confessionis praecepto dicens :
mmisi cum soluta grave peccatum contra castitatem, non explicando co­
pulam. Alex. VII. II. 25.
Xm tenemur Confessario interroganti fateri peccati alicujus consuetudi­
nem. hmoc XI. A. 58.
Licet Sacramental! 1er absolvere dimidiate tantum confessos ratione magni
nuirais pœnitentium, qualis v. g. potest contingere in die magute alicujus
festivitatis aut indulgenliæ. Innoc. AI. A. 59.

■ J

,'i I

526

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

I

De Absolutione. Sententia asserens Bullam Cœnæ solum prohibere alw
'
lutionem hæresis et aliorum criminum, quando publica sunt, el id non h
derogare facultati Iridentini, in qua de occultis criminibus sermo est,
anno 1629. die 18. Julii in Consistorio S. Congregat. Eminentis. Cardin,
visa et tolerata est. Alex. VII. [i. 3.
Prælali Regulares possunt in foro conscientiæ absolvere qiioscumquescoilares ab hæresi occulta et ab excommunicatione peream incursa. .-Ita. 17/
B. 4.
Mendicantes possunt absolvere a casibus Episcopis reservatis, non obtenta
ad id Episcoporum facultate. Alex. VII. B. 12.
P. P. 37. Doctrina Synodi quæ de auctoritate absolvendi accepta per ordi­
nationem enuntiat, post institut innem Diœccsium et Parochiarum, conreniciu
esse ut quisque judicium hoc exerceat super personas sibi subditas sire ra­
tione territorii, sive jure quodam personali, propterea quod aliter confusio in­
duceretur et perturbatio; — Quatenus, post institutas Dioeceses ct Parochias,
enuntiat tantummodo conveniens esse ad praecavendam confusionem, ut absol­
vendi potestas exerceatur super subditos ; sic intellecta tanquam ad validum
usum hujus potestatis non sit necessaria ordinaria vel subdelegata illa juris­
dictio, sine qua Tridentinum declarat nullius momenti esse absolutionem a
Sacerdote prolatam; — Falsa, temeraria, perniciosa, Tridcntino contraria et
injuriosa, erronea.
P. P. 44. Propositio Synodi asserens reservationem casuùm, num temporis,
aliud non esse quam improvidum ligamen pro inferioribus Sacerdotibus, tl
sonum sensu vacuum pro pernitent ibus assuetis non admodum curare hanc rtservationem; — Falsa, temeraria, male sonans, perniciosa, Concilio Tridentino contraria, superioris hierarchic® potestatis læsiva.
P.P. 45. Hem de spe quam ostendit fore, ut reformato Rituali et ordine
pœnitentiœ nullum amplius locum habitura sint hujusmodi reservaliona;Proul attenta generali tale verborum innuit per reformationem Ritualis et
ordinis pœnitentiæ factam ab Episcopo vel Synodo, aboleri posse Casus qut«s
Tridentina Synodus (Sess. I i., c 7) declarat Pontifices Maximos potuisse,pro
suprema potestate sibi in universa Ecclesia tradita, peculiari suo judicio re­
servare; — Propositio falsa, temeraria, Concilio Tridentinoet summorum
Pontificum auctoritati derogans ct injuriosa.
De Satisfactione. Solutio pœnæ temporalis, quæ, peccato dimisso, sæpe
remanet, et corporis resurrectio, proprie nonnisi meritis Christi adseribenda
est. Bai. 10.
Quando per eleemosynas aliaque pœnitentiæ opera Deo satisfacimus pro
pœnis temporalibus, non dignum pretium Deo pro peccatis nostris offerimus,
sicut quidam errantes autumant; nam alioquin essemus saltem aliqua ei
parte redemptores; sed aliquid facimus, cujus intuitu Christi Satisfactio no­
bis applicatur et communicatur. Bai. 39.
I
Satisfactiones laboriosæ justificatorum non valent expiare de condigno
pœnam temporalem restantem post culpam condonatam. Bai. ΊΊ.
Pœnitens propria auctoritate substituere sibi alium potest, qui loco ipsius
poenitentiam adimpleat. .Ita·. 17/. B. 15.
I
Modus plenus sapientia, lumine et charitate est dare animabus tempus I
porlandi cum humilitate et sentiendi statum peccati, petendi Spiritum pani- I

ItE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

527

lenti® et contritionis, et incipiendi ad minus satisfacere justitiæ Dei, ante­
quam reconcilientur. Quesn. 87.
Ignoramus quid sit peccatum el vera poenitentia, quando volumus*statim
restitui possessioni bonorum illorum, quibus nos peccatum spoliavit, et deIredanius separationis istius ferre confusionem. Quesn. 88.
DsSigillo confessionis. Scientia ex confessione acquisita, modo fiat sine
directa et indirecta revelatione et gravamine pœnitentis, uti licet, si aliud
multo gravius ex non usu sequatur, in cujus comparatione prius merilo
contemnatur. Innoc. XI. C.
De sollicitatione in confess. Confessarius qui in Sacramentali Confessione
tribuit pcenitenti chartam postea legendam, in qua ad venerem incitat,
non censetur sollicitasse in confessione, ac proinde non est denuntiandus.
.Ita. VII. B. 6.
Modus evadendi obligationem denuntiandæ sollicitationis est, si sollicita­
tas confiteatur cum sollicitante. Hic potest ipsum absolvere absque onere
denuntiandi. Alex. VII. B. 7.
De Censuris. Quoad forum conscientiæ, reo correcto cjusque contumacia
cessante, cessant censuræ. Alex. VII. C. 44.
Ecclesia auctoritatem excommunicandi habet, ut eam exerceat per primos
Pastores de consensu saltem praesumpto totius corporis. Quesn. 90.
Eicommunicationis injustae metus nunquam debet nos impedire ab
implendo debito nostro. Nunquam eximus ab Ecclesia, etiam quando homi­
num nequitia videamur ab ea expulsi, quando Deo, Jesu Christo atque ipsi
Ecclesiæ per charitatem affixi sumus. Quesn. 91.
Pali potius in pace excommunicationem et anathema injustum, quam pro­
dere veritatem, est imitari Sanctum Paulum : tantum abest ut sit erigere
se contra auctoritatem aut scindere unitatem. Quesn. 92.
Jesus quandoque sanat vulnera, quæ præceps primorum Pastorum festinaÜomfligit sine ipsius mandato ; Jesus restituit, quod ipsi inconsiderato zelo
rescindunt. Quesn. 93.
Deus permittit ut omnes potestates sint contraria? praedicatoribus verita­
ti-. ut ejus victoria attribui non possit nisi divinæ gratiæ. Quesn. 96.
.Nimis sæpe contingit, membra illa, quæ magis sancte el magis stricte
unita Ecclesiæsunt, respici atque tractari tanquam indigna ut sint in Ecclcύ vel tanquam ab ea separata; sed justus vivit ex fide, ct non ex opinione
hominum. Quesn. 97.
Status persecutionis et poenarum, quas quis tolerat tanquam haereticus,
flagitiosusct impius, ultima plerumque probatio est et maxime meritoria^
atpotequæ facit hominem magis conformem Jesu Christo. Quesn. 98.
Penicacia, præventio, obstinatio in nolendo aut aliquid examinare, aut
.Tkscerc sc fuisse deceptum, mutant quotidie quoad multos in odorem
mortis id quod Deus in sua Ecclesia posuit ut in ea esset odor vitæ, v. g.
tonos libros, instructiones, sancta exempla etc. Quesn. 99.
Tempus deplorahile, quo creditur honorari Deus persequendo veritatem
-jusque discipulos'. Tempus hoc advenit... Haberi ct tractari a Religionis
Ministris tanquam impium ct indignum omni commercio cum Deo, tanquam
wtnbnim putridum capax corrumpendi omnia in societate Sanctorum , est
i- minibus piis morte corporis mora terribilior. Frustra quis sibi blanditur

a
528

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

|

de suarum intentionum puritate el zelo quodam Religionis, persequendo
flamma ferroque viros probos , si propria passione excæcalus est, aulabrep­
tus aliena, proplerea quod nihil vult examinare. Frequenter credimus mi­
care Deo impium ; el sacrificamus Diabolo Dei servum. Quesn. 100.
P. P. 4. Propositio affirmans abusum fore auctoritatis Ecclesiæ, transferent I
illam ultra limites doctrina» ac murum, ct eam extendendo ad res exteriora, I
et per vim exigendo id quod pendet a persuasione et corde; tum etiam, multa
minus ad eam pertinere exigere per vim exteriorem subjectionem suis De­
cretis; — Quatenus indeterminatis illis verbis : extendendo ad res exteriora,
notet velut abusum auctoritatis Ecclesiæ usum ejus potestatis accepte a
Deo, qua usi sunt et ipsimel Apostoli in disciplina exteriore constituendael
sancienda ; — Hærelica.
|
I
P. P. 5. Qua parte insinuat Ecclesiam non habere auctoritatem subjec­
tionis suis Decretis exigendæ, aliter quam per media quæ pendent a per- I
suasione ; — Quatenus intendat Ecclesiam non habere collatam sibi a Dw I
potestatem, non solum dirigendi per consilia et suasiones, sed etiam jubaii I
per leges, ac devios contumacesque exteriore judicio ac salubribus panis
coercendi atque cogendi; — Ex Bened. XIV., in Brevi Ad assiduas, anni 1755.
Primati, Archiepiscopis et Episcopis Regni Polon. — Inducens insjstenu
alias damnatum ut haereticum.
|
P. P. 46. Propositio asserens effectum excommunicationis exteriorem dun­
taxat esse quia tantummodo natura sua excludit ab exteriore communica­
tione Ecclesiæ; — Quasi excommunicatio non sit pœna spiritualis, ligans
in cœlo, animas obligans; — Ex. S. Aug. Ep. 250. Auxilio Episcopo, Tract. 50.
in Joan. n. 12. — Falsa, perniciosa, in art. 23. Lutheri damnata, ad minus I
erronea.
Ht I
P. P. 47. Item, quæ tradit necessarium esse juxta leges naturales et
divinas, ut sive ad excommunicationem, sive ad suspensionem, præcedere
debeat examen personale, atque adeo sententias dictas ipso facto, non aliam
vim habere nisi seriæ comminationis, sine ullo actuali effectu; — Faba,
temeraria, perniciosa, Ecclesiæpotestati injuriosa, erronea.
!
P. P. 48. Item, quæ pronuntiat inutilem ac vanam esse formulam nonnulli» I
abhinc seculis inductam absolvendi generaliter ab excommunicationibus, in
quas fidelis incidere potuisset ; — Falsa, temeraria, praxi Ecclesiæ injuriosa.
P. P. 49. Item quæ damnat ut nullas et invalidas suspensiones ex infor­
mata conscientia; — Falsa, perniciosa, in Tridentinurn injuriosa.
|
P. P. 50. Item in eo quod insinuat soli Episcopo fas non esse uti potestate,
quam tamen ei defert Tridentinurn (Sess. 14. c. 1. de Ref.) suspensionis «
informata conscientia legitime infligendæ ; — Jurisdictionis Praelatorum
Ecclesiæ læsiva.
. .
I
De Indulgentiis. Per passiones Sanctorum in indulgentiis communicatas
non proprie redimuntur nostra delicta; sed per communionem chariUtij
nobis eorum passiones impertiuntur, ut digni simus qui pretio Sanguini'
Christi a poenis pro peccatis debitis liberemur. Bai. 60.
Indulgenti® couccssæ Regularibus et revocatae a Paulo V. hodie sunt reva- i
lidatæ. Alex. VU. C. 37.
Non oportet quærere indulgentias pro pœna debita peccatis propriis, φώ
melius est satisfacere divinæ justitiæ, quam quærere misericordiam; nam

DE PROPOSITIONIBUS DAMNATIS.

529

illud procedit ex puro Dei amore, el hoc ex amore inlcressato, id est, perso­
nalis commodi nostri, et non est res grata Deo ncc meritoria; quia est velle
subterfugere crucem. Molin. 16.
I'. P. 10. Propositio asserens indulgentiam, secundum suam proecisam
notionem, aliud non esse quam remissionem partis ejus pœnitentiœ quæ per
Canones statuta erat peccanti; — Quasi indulgentia præter nudam remis­
sionem pœnæ cationicæ non etiam valeat ad remissionem pœnæ temporalis
pro peccatis actualibus debitæ apud divinam justitiam; — Falsa, temeraria,
Christi meritis injuriosa, dudum in Art. 19. Lutheri damnata.
P. P. 41. Item in eo quod subditur, Scholasticos suis subtilitatibus inflatos
invexisse thesaurum male intellectum meritorum Christi el Sanctorum, el
clarce notioni absolutionis a pœna canonica, substituisse, confusam el falsam
applicationis meritorum; — Quasi thesauri Ecclesiæ,unde Papa dat indul­
gentias non sint merita Christi ct sanctorum ; — Falsa, temeraria, Christi et
Sauciorum meritis injuriosa, dudum in Art. 17. Lutheri damnata.
P. P. 42. Item in eo quod superaddit luctuosius adhuc esse quod chimerica
islhac applicatio transferri solita sit in defunctos; — Falsa, temeraria,
piarum aurium oflensiva, in Romanos Pontifices, et in praxim et sensum
universalis Ecclcsiæ injiudosa, inducens in errorem hæreticali nota in Petro
deOsma confixum, iterum damnatum in Art. 22 Lutheri.
P.P. 43. In eo demum quod impudentissime invehitur in Tabellas indul­
gentiarum, Altaria privilegiala, etc; — Temeraria, piarum aurium oflen­
siva, scandalosa, in summos Poutiflccs atque in praxim tota in Ecclesia fre­
quentatam contumeliosa.
DE ORDINE.

P. P. 51. Doctrina Synodi quæ perhibet, in promovendis ad Ordines, hanc
de more et instituto veteris disciplinai rationem servari consuevisse, ut si
quis Clericorum distinguebatur sanctitate vitee et dignus œstimabalur qui
ad Ordines sacros ascenderet, ille solitus erat promoveri ad Diaconatum, vel
Sacerdotium, etiamsi inferiores Ordines non suscepisset, neque tum talis
ordinatio dicebatur per saltum, ut postea dictum est;
P. P. 52. Item quæ innuit non alium titulum ordinationum fuisse quam
depulationem ad aliquod speciale ministerium, qualis præscripta est in
Concilio Chalcedonensi ; subjungens, quamdiu Ecclesia sese his principiis
in delectu sacrorum ministrorum conformavit. Ecclesiasticum ordinem
floruisse; verum beatos illos dios transiissc, novaque principia subinde intro­
ducta, quibus corrupta fuit disciplina in delectu ministrorum Sanctuarii ;
P. P. 53. Item quod inter hæc ipsa corruptionis principia refert quod re­
cessum sil a vetere instituto, quo, ut ait, Ecclesia insistens Apostoli vesti­
giis neminem ad Sacerdotium admittendum statuerat nisi qui conservasse!
innocentiam baptismalern ;
Quatenus innuit corruptam fuisse disciplinam per decreta ct instituta
1. Sive quibus ordinationes per saltum velitæ sunt; 2. Sive quibus pro
Ecclesiarum necessitate ct commoditate probata· sunt Ordinationes, sine
titulo specialis officii, velut specialiw a Tridenlino Ordinatio ad titulum pa­
trimonii (salva obedientia, qua sic Ordinali Ecclesiarum necessitatibus des:r>ire debent ii- obeundis officiis, quibus pro loco ac tempore ab Episcopo
34
i.

K

DE PRINCIPIIS ADJUVANTIBUS.

admoti fuerint, quemadmodum ab aposlolicis temporibus in primitiva Eccle­
sia fieri consuevit) ; 3. Sive quibus jure canonico facta est criminum dis­
tinctio, quæ delinquentes reddunt irregulares ; quasi per hanc disliintioucni
Ecclesia recesserit a spiritu Apostoli, non excludendo generaliter el indistincte
ab ecclesiastico ministerio omnes quoscumque qui baplismalem innocen­
tiam non conservassent; — Doctrina singulis suis partibus falsa, temeraria,
Ordinis pro Ecclesiarum necessitate et commoditate inducti perlurbaliva,in
disciplinam per Canones et speciatim per Trid. Decreta probatam injuriosa.
I1. P. 51. Item quæ velul turpem abusum notat unquam praetendere elee­
mosynam pro celebrandis Missis et Sacramentis administrandis, sicuti et
accipere quemlibet proventum dictum Stulte, ct generating quodeumquesti­
pendium et honorarium quod suffragiorum, aut cujuslibet parochialis func­
tionis occasione offerretur; — Quasi turpis abusus crimine notandi essent
ministri Ecclesiæ, dum secundum receptum et probatum Ecclesiæ morem
et institutum, utuntur jure promulgato ab Apostolo, accipiendi temporalia
ab iis quibus spiritualia ministrantur ; — Falsa, temeraria, Ecclesiastici ac
pastoralis juris læsiva, in Ecclesiam ej usque ministros injuriosa.
P. P. 55. Hem qua vehementer optare se profitetur, ut aliqua ratio inve­
niretur minutuli Cleri («pio nomine inferiorum ordinum Clericos designat)
a cathedralibus et collegiatis submovendi, providendo aliter, nempe per
probos et provectioris aetatis Laicos, congruo assignato stipendio, ministerio
inserviendi Missis et aliis Officiis, velut Acolythi, etc., ut olim, inquit, fieri
solebat, quando ejus generis Officia non ad meram speciem pro majoribus
Ordinibus suscipiendis redacta erant ; — Quatenus reprehendit institutum
quo cavetur ut minorum Ordinum functiones per eos tantum prœstenlur,
exerceant urre, qui in illis constituti, adscript ive sunt ( Concil. Prov. iv.
Mediol. ) idque ad mentem Tridentini (Sess. 23. c. 17.) ut sanctorum Or­
dinum a Diaconatu ad ostiarialum functiones ab aposlolicis temporibus in
Ecclesia laudabiliter receplœ, et in pluribus locis aliquandiu intermissa juxta
sacros Canones revocentur, nec ab hæreticis tanquam otiosœ traducantur;—
Suggestio temeraria, piarum aurium ofiensiva, ecclesiastici ministerii perturbativa; servandae, quoad fieri potest, in celebrandis mysteriis decentis
imminuti va, in minorum Ordinum munera et functiones, tum in Disciplinam
per Canones et speciatim per Trid. probatam injuriosa, favens bærelicorum
in eam conviciis et calumniis.
P. P. 5G. Doctrina quæ statuit conveniens videri in impedimentis cano­
nicis, quæ proveniunt ex deliciis injure expressis, ullam unquam nec con­
cedendam nec admittendam esse dispensationem ;
•Equitatis ct modcrationis canonicæ a sacro Concilio Tridentino probatæ læsiva, auctoritati et
juribus Ecclesiæ derogans.
P. P. 57. Praescriptio Synodi qnæ generaliter et indiscriminalim velul
abusum rejicit quamcumque dispensationem, ut plus quam unum residentiale beneficium uni eidemque conferatur ; — Item in eo quod subjungit,
certum sibi esse, juxta Ecclesiæ spiritum, plus quam uno beneficio tametsi
simplici neminem hui posse ; — Pro sua generalitate derogans moderationi
Tridentini Sess. 7. c. 5. et Sess. 24. cap. 17.

DE PROPOSITIONIBUS

DE

DAMNATIS.

531

MATRIMONIO.

Non peccat maritus, occidens propria auctoritate uxorem in adulterio de­
prehensam. Alex. VU. 11. 19.
Opus conjugii ob solam voluptatem exercitum omni penitus caret culpa
ac defectu veniali. Innue. XI. Λ. 9.
Copula cum conjugata, consentiente marito, non est adulterium ; adeoque
sufficit in confessione dicere, se esse fornicatum. Innoc. XI. A. 50.
P. P. 58. Propositio quæ statuit Sponsalia proprie dicta actum mere civi­
lem continere, qui ad matrimonium celebrandum disponit, eademque civi­
lium legum praescripto omnino subjacere; — Quasi actus disponens ad
aeramentum non subjaceat sub hac ratione juri Ecclesiæ; — Falsa, juris
Ecclesiæ, quoad effectus etiam e Sponsalibus vi canonicarum sanctionum
profluentes, læsiva, disciplina? ab Ecclesia conslilulæ derogans.
P. P.59. Doctrina Synodi asserens ad supremam civilem potestatem dun­
taxat originarie spectare contractui matrimonii apponere impedimenta ejus
generis, quæ ipsum nullum reddunt, dicunturque dirimentia, quod jus
originarium prætcrca dicitur cum jure dispensandi essentialiter connexum;
subjungens, supposito assensu vel connivent ia Principum, potuisse Eccle­
siam juste constituere impedimenta dirimentia ipsum contractum matrimonii;
-Quasi Ecclesia non semper potuerit ac possit, in Christianorum matrimo­
niis, jure proprio impedimenta constituere, quæ matrimonium non solum
impediant sed ct nullum reddant quoad vinculum, quibus Christiani obstricti
teneantur etiam in terris infidelium, in eisdeinque dispensare; — Cano­
num 3. 4. 9. 12. Scss. 24. Concil. Trid. eversiva, hæretica.
P.P.GO. Item rogatio Synodi ad Potestatem civilem, ut e numero impedi­
mentorum tollat cognationem spiritualem, atque illud quod dicitur publica
honestatis, (piorum origo reperitur in collectione Justiniani; tum ut restrin­
gat impedimentum affinitatis et cognationis ex quacumque licita aut illicita
conjunctione provenientis ad quartum gradum, juxta civilem computationem
per lineam lateralem et obliquam, ita tamen ut spes nulla relinquatur dispenmtionis obtiiiendœ;—Quatenus civili potestati jus attribuit sive abolendi ;
sive restringendi impedimenta Ecclesiæ auctoritate constituta vel comprobata;
-Item qua parte supponit Ecclesiam per potestatem civilem spoliari posse
jure suo dispensandi super impedimentis ab ipsa constitutis vel comprobatis;
-Libertatis ac potestatis Ecclesiæ subversiva, Tridentino contraria, ex
bæreticali supra damnato principio profecta.

0. A. M. D. G.

CONSPECTOS TOMI PRIMI
PARS PRIOR.

DE PRINCIPIIS THEOLOGICIS
Principiorum notio ct divisio

DISPUTATIO I.
DE

PKJ7SCIPI1S

CONSTITUTIVIS.

CAPUT I. — DE SCRIPTURA SACRA.

Artic. I. — Quid ea sint, quos ad Scripturos Sacros notionem faciunt.

Pag.
3
I. — Scriptura Sacra est Verbum Dei scriptum......................................................
II. — Dividitur in V. et N. Testamentum, in Libros Legales, Historicos, Sapien­
tiales et Propheticos; item in Canonicos et Apocryphos................
III. — Canon Scripturæ alius Hebraicus, alius Christianus : Libri Proto vel Deuterocanonici........................................................................................................
IV. — Lingua originalis Hebraica aut Græca..............................................................
V. — Editio vel versio Hebraica, Græca, Latina, Vernacula.................................
VI. — Sensus Litteralis vel Mysticus; isque Allegoricus, Anagogicus, Tropolo­
gicus cum Accommodatitio..................................................................
Qu.ebes : Quid de Historia Versionis 70. Interpretum sit censendum?
Synopsis Historiæ ex Aristæa............................................................... .
— Quoad substantiam non videtur commentitia........................... .....
II. — Quoad circumstantias ipsam versionem spectantes videtur probabilior. .
III, — Quoad modum version» non est satis explorata.............................................

5
6
6
8
9
9
10
10

Aine. 11. — /In existât Scriptura Sacra?
Probatio ex alibi statutis : Auctores Sacrorum Librorum...........................
I. — Libri Scripturæ Sacræ non sunt supposititii.................................. .....
II. — Nunquam perierunt penitus.........................................................
III. — Non sunt uuiversim corrupti............................................................................
IV. — Habent Deum pro auctore..................................................................................
Probatio alia pro existentia Scripturæ necessaria......................................

11
12
12
13
14
14

A1TIC. III. — Sub qua ratione et extensione Scriptura Sacra Deum habeat
auctorem ?
Deus triplici modo afficit Scriptorem Sacrum................................................
— Deus res saltem seu veritates et sententias Hagiographis specialiter inspi­
ravit.............................................................................................................
— Non videtur specialiter inspirasse semper verba et phrasin.....................

16
19

Arne. IV. — An, et quo sensu Vulgata versio sit authentica?
Authentic notio, divisio et controversia.....................................................

34*

25

1>

Il

CONSPECTIS TOM!

PAUS PiUÛR.

PRIMI.

ni

Vulgata versio latina est authentica............................................................ N.
97
DISPUTATIO
H,
II. — Est declarata tantum authentica respective, el in his, quæ spectant nl
fidem aut mores.................. ......................................................DE PRINCIPIIS D1RECT1VIS.
93
Authentia Hcbræi et Græci fontis superstitis............................................ 35
CAPUT 1. — DE ECCLESIA CHRISTI.
Pag
Artic. V.
Jn, et quo Interprete egeat Scriptura?
,mic. j _ Quæ sit notio Ecclesiæ Christi.
I. — Scriptura Sacra in multis est obscura..................................
36
83
Varia Ecclesiæ acceptio.........................................................................................
II. — In dubiis Scriptura* solvendis sola Scriptura non sufficit.
»
]. — Ecclesia Christi inadæquate secundum animam sumpta est cœtus vocato­
III. — Necessarius Scripturæ interpres non est Spiritus privatus.
«
rum ad Christi fidem, et supernaluralibus dotibus cum eo conjunctus.
84
IV. — Nec Magistratus politicus : sed Ecclesia................................
II
II. — Inadæquate secundum corpus sumpta est cœtus baptizatorum, professione
Qv.cres : Quæ ad doctrinalem Scripturæ interpretationem faciunt?
fidei et communione Sacramentorum eadem, sub uno Christi in terris
84
Vicario adunatus...................................................................................
L — Dispositiones animi pro legendis et exponendis Scripturis..................
IU _ Adæquate sumpta utramque notionem complectitur....................................
84
11. — Methodus legendi.............................................................................................
IV. — Ecclesia Christi est cœtus, nec mutuo fidelium consensu coalitus, nec po­
HI._ Regnlæ pro interpretandis sensibus litterali et mystico, Prophetiis, Psal­
testate politica coordi natus, sed auctore Christo institutus......................
85
mis et Evangeliis......................................................................S ·
15
85
V. — Ex hac institutione est Ilicrarchicus, non autem Collegium a qualium. .
Syllabus interpretum per secula deductus.................................................. 15
VI. — Est constitutus legibus propriis, non mere conventionalibus......................
86
Artic. VI. — An lectio Sacræ Scripturæ in lingua vulgari omnibus possim sit
Abtic. II — Quinam sint de vera Christi Ecclesia?
licita?
I. — De Ecclesia ncc sunt soli prædeslinati; sed etiam reprobi : nec soli per­
Regula Indicis circa hanc rem, et controversia........................................ 19
fecti; sed etiam imperfecti : nec soli justi; sed etiam peccatores. . .
87
L — Lectio Scripturæ non est omnibus ad salutem necessaria......................... M
II. — Nec liærelici manifesti, nec schismatici publici, nec excommunicat! de­
Π. — Dantur rationes, cur lectio Scripturæ non permittatur passim omnibus. 51
91
nuntiati sunt de Ecclesia.................................................................................
1Π.— Regula 41 Indicis est Lex legitime lata; qua stante, non est omnibus pro­
51
miscue licitum, legere Scripturam in lingua vernacula........
Abtic. 111. — An et per quas notas discerni possit vera Christi Ecclesia?
I. — Vera Christi Ecclesia visibilis est et discerni potest......................................
99
Qv eres : Quinam sit usus Theologicus Scripturæ?
II. — Nec doctrinæ veritas, nec usus Sacramentorum legitimus sunt veræ notæ
M
L — Canones argumentationis spectantes Scripturam ipsam.
et characteres Ecclesiæ Christi........................................................................ 102
61
II. — Spectantes sensum Scripturæ............................................
III. — Sed Unitas, Sanctitas, Catholicités, Apostolicilas.......................................... 104
IV. — Unitas quidem corporis sub uno visibili Capite; Sanctitas membrorum vel
CAPUT II. — DE TRADITIONIBUS SACRIS.
manifeste excellens vel confirmata miraculis; Universalitas quoad doc­
Artic. L — Quœnam sit notio, divisio et auctoritas Traditionis sacræ?
trinam, tempus et locum; Apostolicilas per fundationem ab Apostolis,
et continuatam Episcoporum Apostolis surrogalorum successionem. . 104
63
I. — Notio Traditionis varia est pro ampla vel stricta illius acceptione. . .
fi

&

II. — Divisio multiplex pro varietate respectus ad principium, doctrinam, ma
teriam, subjectum, tempus vel obligationem....................................
III. — Auctoritas corresponde! origini seu auctori.............................................

Abtic. IV. — d» vera Christi Ecclesia deficere possit ?
Nequit deficere per desilionem ; sed perpetua est el perpetuo visibilis. . 110
Neque potest deficere per mutationem ; sed infallibilis est in rebus fidei
et inorum.........................................................................................................
113
Aivnc. II,—.l/ι sacræ Traditiones necessario sint admittenda,et reipsa exstent?
Infallibililas hæc convenit etiam Ecclesia: formaliter accepta*; hanc con­
1. — Ad fidem non requirebatur Scriptura ; sed poterat sufficere Traditio. . 67
stituit major Episcoporum etiam dispersorum pars; qui cum Capite
69
11.
Scriptum sacra ad fidem non sufficit; sed requiritur Traditio......
consentiunt vel expresse vel tacite........................................................
116
Ill
Admittendum est in thesi verbum Dei non scriptum; ct existit aliqua
71
Traditio divina............................................................................................
Qcxres: .-In et quale judicium competat Ecclesiæ circa Libros
IV.— Admittendum etiam est in hypothesi verbum Dei non scriptum ; et exisvel Propositiones?
tunt Traditiones divipa» circa plura dogmata, quæ admittit Ecclesia
Judicii Ecclesiastici tum causa seu qiiæstîo, tum materia ct forma mul­
Catholica...................................................................................
,
75
tiplex, tum vis iu quibusdam certa, in aliis controversa. . · . . . 118
Locus ct modus conservandi Traditiones........................................................ 71
— Ecclesiæ competit jus ferendi judicium circa libros el propositiones,
120
Artic. 111. Quæ sint regulæ dignoscendi et usurpandi Traditiones sacras?
relative etiam ad sensum auctoris.......................................................
Il- — Lito Ecclesiæ judicio ejusmodi debetur non solum silentium religiosum,
1 — Regula generalis dignoscendi Traditionem stat in judicio Ecclesiæ. . .
121
IL
Speciales habentur iti Principiis certis, aliis pro Divina; aliis pro Apostosed intermis mentis assensus fidelium. . . . ‘..............
lica, aliis pro Ecclesiastica Traditione...........
III.— Judicium hoc Ecclesiæ est infallibile......................................... · · · · 122
79
Ill— Canones pro argumentatione ex Traditione. . .
* * ■
Assensus judicio huic debitus subin est fidei, subin virtutis inferioris, . 129
SI

61
65

CONSPECTUS TOM!

PRIME

V. — Quœnam sit vera Christi Ecclesia?

PARS PRIOR,

Ρ,?·

Ecclesia Romana est vera Christi Ecclesia................................................
Nulla protestandum sveta est vera Christi Ecclesia. . . ..... jjj

Qv.eres : Quænam Ecclesiæ cum Romana olim fuerint, aut nunc sint
unilœ t

Gradual is Episcoporum et Ecclesiarumdifferentia...................................... jj;
Sedes Patriarchales majores et minores, cum subjectarum illis Ecclesia­
rum online et numero................................................................................ |j|
Sedium Primatialium recensio........................................................................135
Syllabus alphabelicus Arehiepiscoporuin cumSuffragancorum numero. JJ4
Index Episcoporum Exemptorum................................................................... ||}
CAPUT II. — DE CONCILIIS ECCLESIASTICIS.

L — Quænam ea sint, quæ ad notionem Conciliorum Ecclesiastico­
rum universim faciunt?
Concilium Ecclesiasticum definitur legitimus Conventus Prælatorum Ec­
clesiæ ad ordinandas rationes Ecclesiæ publicas institutus............. Ul
Dividitur in Generale vel actione vel acceptatione; in Particulare vel
Provinciale vel Diœcesanum.......................................................................... 11»
Quam auctoritatem, utilitatem ac necessitatem habeat, indicatur. . . 1H
Ejusdem institutio, usus, acta, locus et tempus perstringuntur. . . . IU

Qc.f.res L Quot et quænam Concilia Ecclesiastica fuerint celebrata?
Elenchus Conciliorum per annorum seriem ad nostram usque ætalc-m
deductus......................................................................................................... 115
Qf.eres IL Quanam sint Concilia generalia, et in iis notatu digna?
Concilia OEcumenica Orientalia.......................
itt
Nicaenum................................................................................................................ IN
Conslanlinopolitanum 1....................................................................................... IN
Epbcsinum..............................................................................................................IN
Chalcedonense........................................................................................................ I6'
Conslanlinopolitanum II...................................................................................
Conslanlinopolitanum III....................................................................................«·
Nicienum II....................................................................................
. . · ·
Coustantinopolilanum IV.................................................................................
Concilia OEcumenica Occidentalia...............................................................
Lateranense .......................................................................................................
Lateranense 11.....................................................................................................
Lateranense III............................................................................................. . W
Lateranense ........................................................................................................
Lugdunense .......................................................................................................
Lugdunense ........................................................................................................
Viennense................................................................................................. · · 'θ'
Florentinum........................................................................................................
lAteranense V. . ·.....................................................................................
Tridentinum...............................................................................................
.....................................
Concilia Generalia, non tamen OEcumenica.......................................... ’ ’
9
Sardicense............................................................................................................
Pisanum............................................................................................... . . ·
Constantiense.....................................................
.....................................
Basilcensc................................................................. ’
.......................... -N

V

Pag.
Abtic. IL — Penes quem jus sit convocandi Concilium generale, et convocato
prœsidcndi ?
], - Jus convocandi Concilium generale ordinarie spectat ad Summum Ponti­
ficem....................................................................................................... 247
II. — Jus Concilio generali præsidendi regulariter perlinet ad eumdem. . .
Casus, ubi Concilium generale sine convocatione et præsidio memorato
celebrari polest..................... ................................................................. 255

251

Anne. 111. — Quinam sint convocandi ad Concilium generale?
Ad Concilium generale vocandi sunt Episcopi jure ordinario; quidam
Clericorum ex privilegio et consuetudine; Laicorum, etiam doctiorum,
nemo ullo titulo...........................................................................................256
Quantitas numeri Episcoporum pro Concilio generali requisita. . . .
260

Abtic. IV. — Quando et quantam auctoritatem habeat Concilium generale?
Subjectum, qualitas et quantitas auctoritatis.................................................. 260
I. — Ut auctoritatem sibi propriam habeat Concilium generale, debet esse con­
firmatum a Summo Pontifice....................................................................... 261
II. — Concilium generale a Summo Pontifice confirmatum habet auctoritatem
summam, qua ipsum est infallibile, ejus autem decisiones sunt irrefra­
gabiles ............................................................................................................. 264
Acceptio Episcoporum absentium..................................................................268
CAPUT III. — DE SEDE APOSTOLICA SIVE SUMMO PONTIFICE.
Abtic. 1. — Λη S. Petrus habuerit Primatum Ecclesiæ?
Primatus notio ct divisio..................................................................................... 270
I. — Concessus est S. Petro Primatus, non tantum honoris et dignitatis inter
Apostolos, sed et potestatis ac jurisdictionis in universam Ecclesiam . 271
Π. — Primatus S. Petro est concessus ita, ut divisus non fuerit aut communis
cum Paulo; multo autem minus unus omnium Apostolorum cl indivi­
sus Episcopatus...................................................................................... 278
Regimen Ecclesiæ specificum............................................................................. 287

Quæres : An et quamdiu S. Petrus sederit Romæ ?

Chronologica Actorum Petri ordinatio................................................................ 289
I — S. Petrus fuit Romæ; quorsum primo venit anno Claudii 2°.......................... 290
II. — S. Petrus martyrium subiit Romæ sub Nerone, anno hujus 13°. . . . 291
111 — S. Petrus fuit Romæ Episcopus ad mortem usque...........................................292
Sedes Petri Romana ex aliquo jure divino........................................................... 297

Abtic. II. — An Romanus Pontifex obtineat Primatum Ecclesiæ?
Statuendus est Petri in Primatu Successor; tantum unicus; determinate
cognoscibilis; extra Romam non reperiendus.............................................. 297
Primatus Ecclesiæ, quem S. Petrus habuit, est penes Romanum Ponti­
ficem.................................................................................................................... 299
Competii is Romano Pontifici ex jure divino..................................................... 308
Abt. 111. — An Romanus Pontifex sit supra Concilium generale?
I· — Concilium scorsirn a Papa sumptum non habet potestatem summam; ne­
que judiciariam in Summum Pontificem ...................................
II. - Pontifex non tantum supra omnes Ecclesias particulares scorsirn et dis­
tributive acceptas potestatem habet; sed ct supra omnes simul ac coi-

CONSPECTUS TOMI PHIMI.

PAUS

PRIOR.

Pi;.

lective sumptas, seu totam et universalem Ecclesiam; quin elsupra
Concilium generale.................................................................................. 313
Epicrisis de modo, quo Episcopi habent suam jurisdictionem α Christo. 329
Ql æres : An in causa Ecclesiastica fas sit appellare ad Magistratum
civilem, aut ab Episcopo ad Pontificem, aut a Pontifice ad Cone,
generale?
'·

j

VII

Pag.
III._ patrum Sanctitas secundum fidei integritatem, Antiquitas secundum
398
ætalem diversa est, ct uduotari debet...................................................
Ecclesiæ Doctores................................................................. ................................. 399
Asnc. II.— dn et qwsnam sit auctoritas Patrum?
I. - Concedenda est Patribus magna auctoritas....................................................... 400
II. - Singulorum Patrum auctoritas est inter se invicem inæqnalis; nullius
seorsim est irrefragabilis........................................................................ . . 400
III, - Patrum plurium, reclamantibus reliquis licet paucioribus, major equidem
est auctoritas, necdum tamen irrefragabilis.................................................. 401
IV, - Unanimis Patrum consensus, sive omnium idem asserentium auctoritas
est irrefragabilis...................... ..... .................................................................. 402

Perse illegitima est in causa mere Ecclesiastica appellatio tanquam ab
abusu, seu a judice sacro ad judicem sectilarem..............................
335
II.
Remedium appellationis ad Pontificem, in causa etiam personali Episco­
porum, est juris dnini, antiqui usus, et propria? significationis . . . 339
111.— Fas non est appellare a Pontifice ad Concilium generale........................ 3U
Appellatio ad Pontificem non includit conditionem Conciliis generalibus
Aitic. 111. — Quœnam sint cautelæ et regulæ pro intclligentia, quinam
faventem....................................................................................................
317
canones pro usu Theologico Patrum ?
Artic. IV. — An Romanus Pontifex summam habeat auctoritatem?
I. — Cautela pro lectione Patrum............................................................................. 403
Locutio Pontificis ex Cathedra, et status controversia?.........................
318
II. — Regulæ pro inlclligendis eorum scriptis........................................................... 404
Rom. Pontifex ex cathedra loquens in materia fidei, morum et factorum
III. - Canones pro argumentatione ex iisdem............................................................. 404
dogmaticorum habet summam auctoritatem; seu ipse quidem est infal­
Selectus inter Patres.............................................................................................. 405
libilis, ejus autem definitio irrefragabilis et irreformabilis, etiam inQgjeres: Quinam fuerint, et quæ scripserint SS. Patres?
dependenler a consensu Ecclesiæ.............................................................. 319
Syllabus Auctorum Ecclesiasticorum, per duodecim Secula, Patrum fe­
Corollarium ex vindiciis Pontificum............................................' ... .
racia, excurrens...............................................................................
406
Qv.cres I : Quisnam sit sensus Ecclesiæ Gallicanes circa auctoritatem
Sum m i Pon tificis ?
CAPUT II. — DE THEOLOGIA ET JURISPRUDENTIA.
Sanctio Pragmatica et Declaratio Gallicana huc spectant......................... 371
Aine. I. — Qwenam sit Theologiæ notio et historia ?
I. — Ecclesia Gallicana antiqua stat pro superioritate et infallibilitale Summi
Geflerica Theologiæ notio et Divisio.............................................. . . .
434
Pontificis..........................................................................................................
I. — Theologia proprii nominis est Disciplina sacra, quæ fidei morumque dog­
II. — Hunc antique Ecclesiæ sensum non immutavit Declaratio Cleri Gallicani
mata, ac veritates illis affines aut eo ordinatas, cx principiis sacra;
A. 1682. edita............................................................................................... 375
scientiæ deducit, rite disponit, stabilit, propugnat..................................... 435
III. — Eumdem sensum etiam post famosam Declarationem relinet Ecclesia
II. - Duplex ejus divisio ratione finis ac materiæ................................................. 435
Gallicana recentior......................................................................................... 377
III. - Theologiæ præforraalio, genesis, perfectio, multiplicatio, discrimen. . . 436
379
Defensio Declarationis Gallicanae non est indubius Bossueti partus . .
Synopsis SummæTheologicæ D. Thoma?...........................................................
438
QüæresII : Quisnam sit Principiorum directivorum in Theologia usus?
Aitic. II. — Queenam sit notio et (JEconomia Jurisprudentia: Ecelcsiasticæ?
. . 380
I. — Regulæ circa Ecclesiam. .
I. — Juris Ecclesiastici pro lege accepti divisio in Jus Canonicum et Pontifi­
. . 380
circa Concilia.
. . .
Π.
cium; in Dogma, Mandatum. Interdictum et Sanctionem; in Decretum
, . 384
circa Sedem Aposlolicam
III.
et Rescriptum vel Decretalem; in vivæ vocis Oraculum, Bullam ct Breve:
Appendix. — De Suminis Pontificibus ct Patriarchis Orientalibus eî octodecim
Horumque, uti et Regularum CanceRariæ, Declarationis Cardinalium,
Seculorum serie ordinatis................................................................ 382
et Decisionum Rotæ explicatio brevis............................................
446
II· — Juris Ecclesiastici pro collectione sumpti divisio in jus vetus seu Codicem
Canonum, Jus novum seu Corpus Juris Canonici, Jus novissimum seu
DISPUTATIO HI.
plures collectionum species finem Seculi 15 haud excedentes; cum sub­
DE PRINCIPIIS ADJIVANTIDUS.
juncta partium triplici hoc Jure comprehensarum recensione. . . . 447
Et quidem Codicis Canonum tam Orientalis quam Occidentalis OEconoCAPI T I. - DE SANCTIS PATRIBUS.
447
naia...................................................................................................................
Juris novi Decretum Gratiani, Decretales, Liber sextus, Clementina?,
Artic. I. — Quisnam sit Sanctorum Patrum character?
448
Extravagantes turn Jonnnis XXII. Ium communes................................
I. — Ecclesiæ Patres sunt viri Ecclesiastici, qui doctrina eminent, sanctitate
Juris novissimi, præter Bullarium aliaque jam nominata, concordata Ger­
florent, antiquitate vigent, et expressa vel tacita Ecclesiæ designatione
manite, Transactio Passaviensis, Pax Religiosa et Pax Wcstplinlica de­
gaudent. ....................................................................................... .....
449
claratur
......................................................................................................
....
II- — Patrum doctrina redit ad sacrarum Litterarum interpretationem, fidei
DL— Jurisprudentia Ecclesiastica est Disciplina praclica, Rcmpublicam Chris­
dogmatum custodiam et propositionem, moralis doclrimc traditionem,
tianam ad politiam sacram manuducens per leges Ecclesiasticos rite
et disciplina? institutionem.............................................
«g
452
perspectas............................................... *..........................................

CONSPECTUS TOMI

PRIMI

PARS PRIOR

Epitome Codicis Canonum antiqui; ct quidem Ecclesiæ Orientalis
Ecclesiæ Africana'.......................................................................

Qu.erbs : Quœnam sit Theologorum et Canonistarum auctoritas, indi­
que /luens argumentationis rectitudo et cautela?
Theologorum et Canonist rarum requisite dotes.....................................
Theologi et Canoniste, in sua quilibet facultate ct pro materia sibi pro­
pria, habent auctoritatem; cum sua tamen exceptione...................
Auctoritas corumdem nec semper crescit ex numero; nec major etiam,
si contradicant alii, est irrefragabilis ; cum quibusdam sequelis. . .
Auctoritas memoratorum in sententia, quantumvis ab Ecclesia nondum
definita, conspirantium est tanta, ut illi refragari sit temerarium; sed
cum gemina cautela...............................................................................
In iis, quæ ad fidei dogmata aut morum principia pertinent, indeque in­
dubie deducuntur, unanimis Theologorum sententia majorem auctori­
tatem habet ac tantam, ut eidem contradicere saltem hæresi aut errori
proximum videatur; cum aliquo privilegio.........................................
Responsis Facultatum conveniens auctoritas............................................

DOGMATICA

POLEMICA SCHOLASTICA ET MORALIS
PKÆLECTIOMBIS PI ULICIS

ACCOMMODATA

DE RATIONE ET HISTORIA HUMANA.
4
EDITIO ALTERA
Artic. I. Quœnam sit Rationis humanœ utilitas et cautio in Theologicis?
OPERA ET STUDIO PATRUM EJUSDEM SOCIETATI
Varia Rationis humans acceptio, etiam pro Jure Civili ; cujus Corpus ex
Institutionibus, Digestis, Codice ac Novellis conflatum recensetur. .
1. — Ratio humana, accepta pro facultate rationali, non utilis solum est, sedet
necessaria Theologo : additur cautio..........................................
Π. — Sumpta pro Philosophia, suam in Theologicis utilitatem habet:subji­
ciuntur animadversiones..............................................................
III. — Accepta pro Juris naturalis scientia, non mediocrem in Theologia usum
obtinet : deducuntur corollaria...................................................................
hE IlEi.K.IOM·
IV. — Sumpta pro Jurisprudentia Civili, non caret utilitate in Theologicis: ac­
cedunt Reguke...................................................................................... i . .
Dicta de Jure naturali applicantur Juri gentium........................................

Artic. II. Quœnam sint Historice humanœ commoda et cautelœ pro usu Theo­
logico ?
Hisloriæ dux est Ars Critica, comites Geographia et Chronologia. . .
I. — Historia plurimum subsidii præstat sacræ scientiæ ; si tamen nec omnis
rejiciatur, nec omnis recipiatur et delectus fiat........................................
II. — Ars Critica utilitatem habet in Theologicis, non tamen indefinitam, nec
absque observatione certarum legum..........................................................
Notitia libraria Geograpbiæ et Chronologiæ sacræ...................................
Appendix 1
De IIteres i bus in Ecclesia subortis : quarum prœcipuœ ordine
chronologico ad nostram usque œtatem deducta! referuntur.
Schismatum brevis designatu...........................................................................
Appendix II
De Propositionibus damnatis ; quæ secundam Summa Theolo­
gica: seriem et materias dispositae recitantur.....................

LUTETIÆ PARISIORUM

TRACTATUS

DE RELIGIONE
AUCTORE R, P. IGNATIO NEUBAUER S. J.
THEOLOGIÆ DOCTORE EJl SDEMQUÈ
ET SACRARUM SCRIPTURARUM IN ALMA UNIVERSITATE
AVIRCiniRGiASI

PROFESSORE

PUBLICO

ET ORDINARIO.

CONTRA
A111 EOS. qui negant omnem Religionem.
POLVniEOS, qui adsthiunt falsam Religionem.
MAHUMETANOS, çui tenent impiam Religionem.
1HEISTAS, qui negant revelatam Religionem.
H n.EOS, QUI NEGANT CHRISTIANAM RELIGIONEM.

SECTARIOS

qui negant catholicam pnice veram

Rfiicio.nem.

præloquioΜ

AÜCTîHUS.

•4>

Nulla non ffitas vidit et exhorruit tclcrrimas pestes in opprobrium honedatis ac Religionis. Nostrum vero scculum (cui quidem suas in multis prae­
rogativas nemo sanus invidet) novis quotidie monstris inundatur, jam Fabu­
larum Romanensium, jam Litterarum Exoticarum ct Anonymarum, jam
Lexicoriim, Tractatuum, Institutionum, Odarum, Carminum el Novellarum,
■juæ plerumque ementito prelo et auctore jamdum in fronte stigmd gerunt,
ac >ub speciosa épigraphe, virus omne propinant. Sane problema videri
potest, utrum Christi Ecclesia, fides orthodoxa el avita Religio plus hodie
peiiculi ac scandali subeant, quam olim Novatorum Seclis dcbacchantibiis;
uliiiin temporum illorum tenebrae, et crassa rerum divinarum caligo plus
obfuscarint veritatem Christianam, quam hodie lux spuria instantis scientia?,
]'ir Iidem et mores depravet. Quippe dum alii Ecclesiæ ac Sedis Apostolicæ

*

E..

supiemam auctoritatem sugillant ; Episcoporum ac ulriusque Cleri jura et
i 'liulegia vellicant alii; alii Ecclesiasticae Hierarchise majestatem arrodunt;
elisa bicipitis regiminis specie, Religionem subordinant felicitati Status ;
Religione indifferenter tractata, ad licentiam autonomicam viam stcrnunt· alii Ecclesiasticas sanctiones, disciplinam ct ritus explodunt; alii
‘WiLsimam fidem libellis ac foliis, ut captiosis, sic perniciosis, undequa|uc invadunt; alii mysteria, oracula, miracula, et quidquid sanctum ac
'nniun est, exsibilant; nonne videantur vehit ex condicio in unum omnes
1 spirasse, ut Petram et ædificatam in Petra Ecclesiam suffodiant, pessime
cni cum inferorum portis blasphemantes : « ecce praevaluimus adversus

bueaætas nostra artibus quidem efflorescit, sed et omnis generis incre. '1'iin ac impiorum ita ferax, ut nulla magis; quorum irreligio soliis
. 1,,e ac a* *s extrema minitans, in Deum ct Ecclesiam, in Sacerdotium ct
"Penum vexillum effert rebellionis. Adeo, proh dolor! inde a seculis ali-

if

-

Ii

î*r.êi.oqi ilm

AÙcroiiis.

quot avita Religio ruere empit in deterius, ut primum Factio llelenxltna
multum splendoris detraheret; dein adnilenlibus Heterodoxis inveheretur
Indillcrentismus ; tandem Naturalisants ac Theismus, ct huic allines irre­
ligio ac impietas haud parum invalescerent.

s η.
:·!

rwv -

Suul vcroinhac legione impia incredulorum, et numero ct ferocia polio·
res Theistæ seu Naturaliste, quibus nulla datur præter legem nalunediviu
revelatio, et pro unica tam tidei, quam vite regula est ratio, æquilaset
honestas, ul aiunt, naturalis : qui lidem sibi pro lubitu adornant, quam
dicunt religionem prudentum, liberam et eclecticam : qui sapientes philoso­
phos el spiritus fortes sese vocitant, eo quod infantiæ præjudiciis, Majorum
exemplis, doclrinæ Apostolorum cl Ecclesiæ Christi, Doctorum placitis, ipsis
âdeoSS. Bibliis et Traditionibus divinis, totius denique Ecclesiastici Ordinis
et venerationi ct auctoritati fortissime resistant; verius novi Celsi, Porphyrii, Juliani, Lampridii, Libanii et Christiani nominis depraedatores, de
p j.
_
· · ·« ·
quorum vita ct doctrina Clemens XIII. in sua Encyclica, anno 1766.25,
Nov. gravissime eloquitur :
« Pestifera contagio librorum, quibus 1ère obruimur, serpentina venena
pectoribus invomit, illimes credendi fontes corrumpit, ct Religionis funda­
menta convellit. Impii currunt adversus Deum erecto collo, quem semper et
ubique in oculos incurrentem negant, vel desidem et otiosum lingunt, cujus
nec providentiam colant, nec justitiam vereantur. Increduli arcana tidei
mysteria, quæ exsuperant omnem sensum, humano subdunt crilerio et
experimento : irridetur simplicium tides : eviscerantur arcana Dei : quastiones de altissimis rebus temere ventilantur. Infensissimi Ecclesiæ hustes
pnetergressi quoscumquc modestiae ac debiti obsequii lines, editis nunc certo,
nunc ementito prelo contumeliosis libris, irruere in ipsam Peti i sedem,hoc
perditu fortdssc consilio adducti, ut ubi Caput afflixerint , liberius Ecclœiæ
membra discerpant. »
Hucusque monita Patris ac Pastoris supremi et universalis; in quem sen­
sum effatus nuperrime est Clemens XIV. in sua Encyclica ad Patriarchas.
Primates, Archi-Episcopos et Episcopos Catholici orbis.

S ni.
Equidem æterna oblivione potius contumulanda forent cl scripta el scri­
ptorum nomina, ne fors operosa impiorum confutatio quædam sil piorum
oileusio ; lameu quia pestifera eorum opera janidum elata stttfl in publi-

-

PRÆLOQUIUJ! AUCTORIS,

111

cum; ut boni omnes cavero et abominari possint magistros pestilentiæ, juvat
magis famosa eorum capita (prout illa in Prolestanlicis etiam vindiciis
Christianae Religionis perstringuntur) hic percensere, ac posthac totis viribus
refellere et profligare. Sunt autem
I. Hexed. Spinoza, præsertim in Ethica ordine geometrico demonstrata, et
in epistolis, quæ uti illa extant in ejus operibus posthumis. Bollainvillers
Spinozæ dictus Reformator, in fallaci scripto : Réfutation des Erreurs de
B. Spinoza. Joan. Tolandus præcipue in litteris Serenæ ; in episl. 5*. et in
Pantheistico. De la Mettrie, Histoire naturelle de l’ûme, l’homme machine,
l'homme plante... Joann. Christ. Edelmannus in der Gœttlichkeit der Vernunft,
und in déni Glaubensbekœntniss.
JI.Thom. Hobbesius insuo Leviathan, sive in operibus philos, Bolingbrocïils, Philosophical-Works.
III. Petrus Baylius, Dictionnaire historique et c-ritique, pensées diverses sur
les comètes, continuation des pensées, réponse aux questions d'un Provincial.
Vûltairius, Dictionnaire philosophique portatif, velu! in quodam errorum
compendio. J. Robinetus, seu auctor libri, de la nature. David Hu.Mtus,£wm^
philosophiques sur l’entendement humain.
IV. Carolus Blount in suis animadversionibus, et in Oraculis Rationis.
Avion. Collins in variis discursibus de prophetiis, de Religione Christiana.
Aston, de Sciiafftesbury, Bernard. Mandevillius, Thom. Woolston , Chubb,
Morgan et Matth. Tindal, in suis Characterislicis, Collectionibus, Tractatibus
el variis Dircnrsibus. His accensentur Albert. Radicati, Recueil de pièces
curieuses, Voyages et Aventures de Jacques Massé, lettres choisies. Auctor
Epistolarum, sur la Religion essentielle à l’homme... pensées philosophiques.
Juan. Jac. Rousseau in suo Emilio, Profession de foi du vicaire Savoyard.
Marquis d’Argens, saltem in defensione paganismi. Huc quoque perlinent
Srivoz.E Tractatus Theologico-Politicus, Tolandi Amyntor, Adeisidœmon sive
Titus Livius a superstitione vindicatus, Nazarenus; nec non Edelmanni
Hosts mit aufgedecktem Angesicht, Christus und Belial. etc.

V. Herbertus de Cherbury in libro de veritate, prout distinguitur a reve­
latione... de Religione laid, de Religione gentilium errorumque apud eos cau­
sa; Arthur Bury in Lalitudinario orthodoxo; Toland in opere : Christianity
n t mysterious; Chubb et scriptor libri : Dissertation où Γοη établit le irai
H Tunique moyen de réunir tous les chrétiens ; item Michael de Loen in der
nnlzipen uahren Religion. Nec suspicione hic carent, præter alios Socinianos
et Fanaticos, Joann. Lockius, Christianisme raisonnable ; Jac. Fosterus...
Demum inter scripta hujusmodi recensentur et illa Crellii, AA histoni,
Whitby, Claytoni, Beverlandi, Cudvvorthi, Joann. Clarckii... Item variorum
Lucubrationes : Les mœurs, l’esprit, lettre sur les aveugles, les principes de
la philosophie morale, l’oracle des anciens fidèles, l’esprit de Jésus-Christ sur

IV

PRÆLOQL'IUN AUCTORIS.

la tolérance, pensées sur l'interprétai ion de la nature, épître à mon esprit, el
sexcenta alia, quæ ferme in dies profunduntur, auctoris nomine neque, ae
luce publica indignissima.
'
J vt
Ex his autem manifestum est, quod variæ sint classes incredulorum, quo­
rum alii vere sunt Athei magis aut minus feroces, prout exhibet utraque
series prior; alii Pyrrhonii seu Sceptici. uti scriptores classis terite; alii
Theistœ ac Naturaliste, qui sunt quartum illud genus auctorum; demum
alii ceu Indifferent iste, Syncretiste, Latiludinarii et Fanatici postremum
ordinem constituunt. Equidem non omnes aut æque desipiunt, aut (eque
desaeviunt scriptores hucusque nominati; attamen profligandi sunt omnes,
quia hostes sunt vel divinæRevelationis, vel christianæ veritatis, vel Eccle­
siae Christi orthodoxie: ne unice vera, et vere salvifica Religio vel indefensa
vel inulta opprimatur.
§ IV.
Equidem ea nos de patria sumus, quæ est inde a suis Apostolis, Martyribus
et Patronis sancte fidei tenacissima; in ea civitate degimus, in qua omnis
litteratura, et sacratiora præprimis studia, sunt florentissima; ea nos excolit
academia, quæ sacramento sese obstringit ad tuenda Dei et Deipara, Christi
et Ecclesiæ jura; ii vero identidem inaugurantur sancte fidei Magistriel
Doctores, qui sicut dignitate muneris, eruditionis apparatu, et Apostolici
Instituti praerogativa, ita eximio ardore pro illibata Majorum suorum fide
præfuJgent sub eo Principe , qui divinæ Religionis scientissimus, simul et
studiosissimus est, et vel exinde vindex per Franconiam gloriosissimus, quod
sacrarum Scripturarum novum Magisterium, ceu murum vere aheneum.
objecerit torrenti impiorum. Attamen, quia merces spuriæ incredulorum,
non obstantibus saluberrimis Superiorum sancitis, ab exteris emporiis in
quasvis orthodoxas etiam civitates clam irrepunt, curiosorum-manus el
oculos callide subeunt, lectorum animos sensim depravant, fidem ct mores
præsertim incaute juventutis suffodiunt; praesidiis antehac memoratis instru­
ctus hostes Religionis eo fidentius aggredior, quod certus sim, hac in pugna
pro patria el pro patriæ Patre a me decertari adversus ejusmodi conatus,
queis populorum salus el Principum securitas labefactatur, Videlicet, ut si
ab irreligionis grassae te hodiedum contagione immunis sit eoa Francia,
immunis porro conservetur; si fors patriæ ea pestis immineat, suffocetur
in semine; si radices alicubi figere attentaverit, ad extremas usque fibras
extirpelur.

PRÆLOQUIUM AUCTORIS.

V

§ V.

;

Sanctissimis summorum Principum exemplis excitatus, præsertim Roma­
norum Pontificum, et Augustissimorum Imperatoris ac Imperatricis, contra
incredulorum impietatem decerto. Quippe Clemens XIII. S. M. in laudata
Encydica omnes Ecclesiarum Antistites adhortatus est, « ut opere et sermone
succidant fallaciæ stirpes, corruptos viliorum fontes obstruant, sancte fidei
depositum tueantur, stent pro muro, ne fundamentum aliud ponatur praeter
id,quod positum est, detegant fideli populo vulpes, quæ vineam Domini
demoliuntur, moneant suos, ne capi se sinant splendidis certorum auctorum
nominibus, et libros omnes exeerentur, in quibus aliquid residet, quod
lectorem offendit, fidei, Religioni, bonis moribus adversatur, et non sapit
Christianam honestatem. » Ipse quamvis vere Clemens scriptores, vendi­
tores, lectores librorum Religioni, summae Sedi et Hierarchiæ obstrepentium
in terris Pontificiis ad triremes damnans ad decennium. Clemens XIV. in
sua: «si unquam eos, inquit, qui tuendæ vineæDomini præsunt, excitatos
esse oportuit, hoc præsertim tempore illos inflammari, est pernecessarium.
Quando enim tam multiplices, tam noxias sive ad labefactandam, sive ad
tollendam Religionem exoriri fere quotidie, ac circumferri opiniones, quando
novitatis illecebra magis inductos el quadam peregrinae scientiæ aviditate
pertractos ad hanc confluere, atque eamdem libentissime conquirere vidi­
mus. unde animarum pestem el perniciem extendi latius in dies ac miser­
rime propagari dolemus. Quare et acrius vobis erit laborandum, Venerabiles
Fratres! omnesque vel diligentiæ vel auctoritatis vires exercendae, ut hanc
tantam ac de divinis etiam et sanctissimis rebus grassantem temeritatem
alque insaniam repellatis. »

Josephus 11. Romanorum Imperator, pro suo erga Religionem RomanoCalholicam zelo vere Austriaco vereque Aposlolico, gravissimis pœnissubje­
cit illos etiam, qui venditores ac detentores librorum ejusmodi non defe­
rant castigandos ; nuper admodum bibliopolam in poenam libri suspecti
a se divenditi cxularc jubens, ct intra 24 horas terris omnibus Austrians
exessc in perpetuum ; nuperrime Ministri Aulici manibus extorquens Voltairium, continuo a se flammis traditum, adjuncta comminatione carceris, ni
quas domi haberet similes pestes, eadem ipse pœna mulctarel ; Legati adeo
cujusdam quamvis inviti libros exeuti mandans, et suspectos omnes tolli ac
concremari; cui quidem Jus Gentium praetexenti Jus Naturale et Divinum
Religiosissimus Caesar opposuit tot praeterea in dies ac cumprimis in obitu
Angustae Conjugis, in Auguste Parentis morbo, Romæ vero præcipue, pie­
tatis Christianæ documenta tam admiranda, et omnibus seculis stupenda
praebens. ut Thcismus Viennæ (quidni in univèrsa Europa) dicatur vere

PR.ELOQUIUM AUCTORIS.

agonizare ad extrema deducius (1). Mater item Augustissima sanctissimis
legibus omnem impiis scriptis aditum praecludens, heroica fortitudine
Ecclesiam el Ecclesiasticos tuetur ac vindicat.
In Italia Planomachorum coaluit Societas Litteraria ad recentium scri­
ptorum errores perstringendos, sub protectione potenlissimi Elecidib
Palatini. Item cum Emin. Moguntino collalis studiis Theismum aggressus,
gratiosissimo annutu probavit Vindicias Sacri Codicis contra varii geuem
incredulos,opera Societatis Jesu Moguntiæ editas, quarum fama excita Anglii
ad se transferri curavit complura exemplaria. Permulti adeo Protestantes,
ne extincto penitus Christianismo Paganismus reviviscat, elaboratissimas
sacrae Scripturae vindicias ediderunt. Quin et in Anglia Robertus Boyle fere
sexcentos quotannis tlorenos legavit, pendendos praeconi sacro pro sermo­
nibus octo, adversus incredulos habendis in annos singulos. Berolini nuper­
rime ingens praemium illi propositum, qui praecellenti scripto Religionem
vindicaverit ; passim autem per provincias Regi subditas public© in Gymna­
siis habentur Institutiones pro stabilienda veritate ac divinitate Religionis
Christian©. Atque ideo Clemens NHL in sua Encyclica intimo solat io Ecclesiæ
gratulatur, quod prœprimis Praelati Ecclesiastici in hac avertenda peste forte
vigilesque hactenus extiterint ; id quod Hcrbipolitani Pontificis, miilloties
bibliopolarum receptacula excuti, atque ab omni fiece fidei et morum cor­
ruptrice expurgari, mandantis, laudes cumprimis spectat.

Præterea ansam hujus Opusculi dedit annutus Celsissimi, quo habita pro
vindicanda Religione inauguratio Doctorum Theologi© luce publica donanda
erat; quæ vero pluribus jam Dissertationibus aucta et exculta, glorioso glo­
riosissimi Principis nomini ut inscribatur, obtinuit. Id quod sapientissime
ac optatissime evenit; tum ut hujatcs libri classici hac in parte compleantur,
tum ut patria nostra non destituatur hoc qualicumque antidoto, legenti et in­
telligent!, ni fallor.saluberrimo efficacissimoque adversus grassanlem ferme
ubivis impietatem, llasce ergo Vindicias debemus Principi Nostro avita? Re­
ligionis fortissimo vindici, cujus tam sanctis nutibus non obsecundare,
summum nefas; debemus propriæ ac alien© dc sacris studiis Wircebiugensium existimationi, cujus dedecet esse incurios ; debemus patriæ nostrae
inde a primo fidei Christianae ortu suo fervide ac constanter orthodoxa?,
erga (piam amore carere, scelus est; debemus Ecclesiæ, erga quain dcesse
officio, sacrilegium ; Deo denique debemus, cujus honoris et gloriæ obii(I) Auctor ea scribebat anno 1771.

preloquium

Auctoris.

Vii

uosuin esse, summa nec pianda dementia est. Cum vero plures antehac
sanctæ fidei Hypcraspistæ ampliora Christian© eruditionis volumina ccrtalim
ediderint mihi liceat pulcherrimæ æmulationis vestigia premere; et qui
mchoc in agone antecesserunt, duces sequi præslantissimos, Italos, Gallos,
Anglos et Germanos, ut collectis undique copiis conjunctisque viribus, tota
acie pro Christo et Christi fide decertetur; etiam paribus sæpe armis, queis
ipsi adeo scriptores Protestantici Christianam veritatem tuentur ac vindicant
quamvis haud æqua in omnibus tide) in quibus id plane insolitum, quod
cum pro aris Christianis sat fortiter depugnent, ad subnet victoriam non
pertingant, vi cujus Religio Christiano-Catholica, unice vera et unice sal­
vifica, in eorum cordibus triumphet. Atque hinc non unos Theistas aut Natuialislas impugno, sed cujusvis nominis Incredulos, Paganos, Atheos,
PolylheoS, Judæos, Mahumetanos, Hæreticos, Libertinos, Indifferentes, To­
lerantes, Pseudo-Polilicos, ct hujus furfuris alios; ut sic excussis omnibus
latibulis incredulorum, eorumque irreligione cum foedissimis errorum ct
erronum monstris comparata, omnibus evidenter appareat, seclis turpis­
simis simillimam, aut turpiorem etiam pestem esse incredulorum irre­
ligionem.

§ VII.

Methodo in dissertando uti visum est quodammodo inedia, quæ per Prae­
cognita, Themata, el Corollaria decurrens, ad Scholarum formulas minus
sit adstricla ; ut aliquid indulgealur genio illorum, quibus liberius dicendi
genus magis arridet. Sicubi nitidiorem quis scriptionem requirat; is memi­
nerit,quod rem istam polemicam nitor ille haud deceat ; sed magis scriptio,
non quidem calamistris ornata, ncc barbarie fœdata, sed plana et perspicua.
In allegandis sacri Textus elogiis non admodum multus ero, quia contra
Naturalistas pugno praecipue, qui omnem pernegant divinam Revelationem;
non tamen plane nullus, quia contra eosdem vindicaturus sum verbum
Dei et scriptum ct traditum. Si Sanctorum Patrum effata adducam rarius;
idnon fit, quod ii sint viri pie creduli, nec docti, ncc philosophi, ut crimi­
nantur Thcistæ ; sed quod libri unius fere Augustini, cujus testimonia libe­
ralius depromo, sint instar armamentarii victricibus undique armis adversus
quasvis incredulorum machinas instructissimi. Reflexiones adversarias non
omnino omnes consector; cum earum phirimæ in libris nostris classicis
profligentur ; sed nova cumprimis dicteria et deliria incredulorum per­
stringo, queis suos hodie libros infarciunt, et contra fidem, bonos mores,
ipsam honestatem, omnemque divinam et humanam auctoritatem liber­
rime debacchantur.
Cum vero contra incredulos decertandum sit, veluli contra gentiles
Sophistas, qui, ut Christianismum eliminent, Paganismum famdiu cum

VIII

PR.ELOQl.HM ALC.TOJUS.

probro seputtum iterato ex inferis revocant, illustrato terrarum orbi obtrudendum; ad vindicandam stabiliendamque veram Religionem iisdem ac­
cingor annis, qu® Evangelium, Judæis scandalum el Gentibus stultitiam,
in orbem universum invexerunt. Dum interim Auctoret Gonsununatorlidci,
ildelium volis exoratus, largiatur ut festinato impetu propriam in perniciem
ruat irreligio, el avita Christianorum sacra in dies lælius ac latius efilo-

DISSERTATIO

rescant.
DE DEO

SECTIO I.
DE DEO EXISTENTE, ET OBJECTO RELIGIONIS.

§ I. PR.ECOGMTA.

«·

•A -

I

Si Deus non est, Auctor et Rector Mundi hujus; vanum in Mundo nomen
Religio est. Religio est ac dicitur summi amoris et obsequii cultus ei, cui
debetur, præstitus; cumprimis ergo investigandum est, an sit el quis ille,
qui hunt sibi cultum jure deposcat. Cum λόγο summum esse oporteat, cui
summum amorem ct obsequium creatura deferant; Ens supremum et perixlissimum, vel ex notione Religionis, omnis natura rationalis cognoscit. Res
plane stupenda, quod suam Enti supremo existentiam (quam non homines
indo, sed brut® animantes, resque omnes creatae licet mutæ innumeris
vocibus prodicant) complures hodie Increduli detrahere audeant, et in ipsis
adeo terris Christianis, quod nec Roma, nec Athenae mediis in tenebris ausæ
fuerant. Equidem hæc vesaniæ ac protervi® portenta validissime confutat
Ium Philosophorum tum Theologorum copiosa de Deo per tractat io; ad no­
stram tamen institutum asserendae Vera Religionis apprime lacit, eorumdem
perversitatem revincere, sed ex ipsis Ethnicorum de Deo sensis, quo sit pro­
bram majus Christiani Nominis depraedatorum.
Sunt vero illorum Argumenta vel Moralia, ex auctoritate hominum , ex
hominum utilitatibus, ex interiore voce natura, ex historiarum fide : vel
Physica cx rerum, quibus constat mundus, naturis, operationibus, disposi­
tione ct constantia : vel Metaphysica ex mentis nostra conceptibus et ideis
desumpta. Esse Deum ceu Ens supremum, cujus numine ct procuratione
cuncta regantur, cum summa vi et auctoritate suadent Argumenta Moralia;
id quia parum explicant Naturam Divinam, vulgus hominum, non etiam
rerum physicarum ac metaphysicarum contemplationi intentum, circa Dei
naturam et virtutem multoties ccspitavit. Argumenta Physica ad clariorem
ducunt cognitionem Dei, quem illa ostendunt esse totius universitatis Arti(icenisolerlissimum, totius natura diflüsione suæ virtutis Rectorem et quo·»
i. p.

DKSEIUAlio

I.

DE

DEO.
SECTIO

I.

DE

DEO EXISTENTE.
>

dainmodo Animam, atque ipsarum etiam substantiarum omnium Creatorem
VI Adminiculum. Demum Melaphysica interiorem Dei notitiam pnvbcnl, nt
qualis in se sil. inlelligamus. Ex his summa duntaxat capita sal erit delibare.
si
§

11.

THEMA.

Existere Deum ceu Objectum Religionis, summa el prima Veritas esI, ip?
invictis argumentis demonstratur.

Probatio I.
Natio ut ut barbara cxlilit unquam, quæ agnitioneel
Religione Numinis penitus careret. Quippe omnibus retro seculis et ubiris
terrarum mortales universi, in quibus natura non esset omnino depravati,
Deum supplici adoratione reveriti sunt, in prosperis laudantes, in periculis
adv ersisque Deum implorantes, in malefactis metuentes summum Vindicem,
in benefactis exspectantes summum praemiatorem. Hinc erectos tollit ad
sidera vultus, et nativo quodam instinctu homo fertur in Deum ceu Legisla­
torem, Judicem el Finem Ultimum; et quamvis impius in corde suo percu­
piat, nullum esse Deum, punitorem scilicet suorum criminum; persuasio
tamen mentis, sensus intimus ct remorsus conscientiae adversus reprobi
cordis vola evincunt, cum esse, qiieni timet. Igitur Deum existere, primae!
summa Veritas sit, neccssum est; sin, summa falsitas (nempe ineluctabilis
error dc existentia Numinis, quod reipsa non existit) basis ac norma foret ho­
nestatis, Religionis ac Felicitatis; id quod Deus et Natura solis Atheis homi­
num impiissimis revelaverint, sapientes vero et probos omnes celaverint ;
quo nihil absurdius excogitari potest.
i

·.

Proin verissime pronuntiat Seneca de incredulorum fortissimis : « Men­
tiuntur, qui dicunt, se non sentire, esse Deum; nam etsi tibi affirment interdiu , noctu tamen et soli dubitant. « Et dc Epicuro, Incredulorum antesi­
gnano, Cotta apud Tullium : « nec quemquam vidi, qui magis ea,quæ timendi
esse negaret, timeret, mortem dico ct Deos. »

v

j

I

II. Pulcherrimus Mcgacosmi ordo, consensio et inviolabilis constantia;
admirabilis Microcosmi structura, mentîsque humanæ existentia ct intelligentia; creaturarum varietas, fœcunditas ct perfectio; cœlum ct terrael
quæ iis continentur, totidem sunt disertissima? linguæ, quæ summum Arti­
ficem, et Mentem divinam universis annuntiant. Si enim horologium aflabre
factum, excellens pictum, oratio eximia, aut machina quæcumque nitide*
praestanter elaborata suum continuo artificem commendant: hoc protecto
Universum Opificem sapientissirnum ac potentissimum, videlicet Deure,
clarissime praedicat.
« Nemo sane tam rudis est, ait Lactantius, qui tametsi nesciat, cujus Iki
providentia regatur hoc omne, quod cernitur; non aliquem tamen esse ifltelligat ex ipsa rerum magnitudine, motu, dispositione, constantia, utilitate,
pulchritudine, temperatione. » Idem Oratione 34. non longe ab initio ele­
ganter eloquitur Gregorius Naz.
S

111. Demum existentia entis contingentis, el possibilitas entis necessarii
tere geometrica certitudine probant, existere Deum ceu Ens a se, necessa­
rium, æternum, immensum, omniscium, atque in omni genere perfectionis
iUimilatum. « Omnia quæcumque sunt, vel creata sunt, vel increata. Quod si
creata sunt, omnino sunt mutabilia : quorum enim esse a mutatione cœpit,
hæc mutationi plane subjecta erunt, sive corrumpantur, sive voluntate
mutentur.... et si mutabilia sunt, prorsus ab aliquo condita sunt. Oportet
autem Conditorem increatum esse : nam si etiam ille creatus est, omnino
ab aliquo creatus est, donec ad increatum aliquid procedendo perveniatur.
Increatus ergo conditor plane est et immutabilis. Hoc vero quid aliud polest
esse, quam Deus?» ItaS. Damascenus L. I. de Fide orthod.

Adde, quod si Deus non existai, et quidquid est in hoc Universo, a fortuito
atomorum concursu pendeat, nonnisi materia sil in Mundo; quod mani­
feste pugnat cum phœnomenis Praedictionum, Miraculorum cl Exorcismo­
rum, quorum nihil esse potest a materia; sed omnino Ens aliquod omni­
scium, omnipotens, cl substantiis quibuslibet superius ea praesupponunt.
§ 111.

corollaria.

I

•*

Sapere supra vulgus adedant Increduli, qui vel negant Deum, vel dc Deo
dubitant ; at frivole et insipide. Nonne cnjm plus sapii is, qui cum tenenda
est sententia de geminis una, eam præferat, quæ minus difficultatis habet?
Multo autem facilius percipiet sapiens, horologium ab artifice intellectu
praedito, quam a se ipso conditum fuisse; materiam potius a principio,
quam sine principio motus ad hunc vel illum motum determinari ; fuisse
hominem primum, a quo alii continua serie prodierint, quam fuisse infi­
nitas hominum series, quæ semper extiterint sine ullo exislendi principio.
Qui Deum negat, omnibus hisce difficultatibus adeo intricatur, ut motum
sine principio, artefaclum sine artifice, sapientiam sine mente, ordinem,
pulchritudinem ct veritatem sine ratione adstruere, ac infinita? divini Con­
ditoris sapientia? et bonitati fortunam, temeritatem, errorem, vanitatem
surrogare cogatur. Quanta mentis aberratio animique abjectio in sapiente
Philosopho et spiritu forti? Sapientis est et Philosophi, ex consideratione
pulchritudinis ct magnificentia* rerum, animum suum perficere et amplifi­
care; sapientiam ct beneficentiam Conditoris perspicere et admirari ; accom­
ΠΐϊΊ
modare
res naturales, quantum in se est, ad Conditoris gloriam, et suam
ilioniinque felicitatem.

Plura in hanc rem suppeditant Cl. Hoockii Tomus 1. de Principiis Relig.
Nat. et Rev. Parisiis 1734. S A. de Lieront Verità delta Fcde P. I. 1767.
AmicRETirs Cardin, de Potjgnac. Bernardus Nieuwentyt in egregio opere
intra 1res fere annos quater recuso : L'existence de Dieu, démontrée par les
’rmeilles de la nature. P Roberti Person, S. J. IVegireiser der Menschen,
AïKæJæViiidel. 1761. P. Hermanni Goldhagen, S. J. Noelhiger Untcrricht in
Heligiousgritnden, Manhcmii 1769. Demum Philosophi nostri Morales,
praesertim Viennenses.

I·

h

V*
DISSEMAT 0 I. DE DEO.

SECTIO II.
DE DEO CREANTE, ET AUCTORE RELIGIONIS.

§ 1. PR.ECOC.MTA.

Sunt et fuere ex Atheistica gente, quibus visum est, non sat proterve a
sc negari Supremi Numinis, a quo conditus hic Mundus fuerit, existentiani;
nisi Mundi ipsius aut aeternitatem aut fortuitam coalitionem contra divi­
num rerum omnium auctorem objicerent. Quantumvis autem hæc vanis­
sima opiuio, aliorum omnium et initium ct finem Mundi asserentium
multitudine opprimatur; non abs re tamen fuerit, eam identidempræsertim
cx antiquissimis omnium gentium omniumque temporum Traditionibussc
explodere, ut simul stabiliatur, Deum uti Conditorem creaturarum, ita aucto­
rem esse Religionis, qua crcaturæ colant Creatorem, qui propter semetipsum
operatus est omnia.
§ II. THEMATA.

1. Deus, (pii solus (stemus est, hunc Mundum creavit in tempore.

«ή.

Probatio. Scriptorum omnium antiquissimus Moses libros suos sic exor­
sus : In principio Deus creavit ccelum ct terram, definito rerum omnium
initio, universi generis humani historiam, serie generationum non inter­
rupta, ad suum usque tempus perducit, nihil dubitans aut disputans ul
Philosophus, sed rem nude descriptam ceu omnibus notam cum summa
securitate determinans ut historicus; fuit ergo constantissima doctrina
velustissimœ gentis Hebraeorum, quin potius communis Traditio omnium
hominum, originem generis humani ac Mundi genesin contigisse in tem­
pore. Atque hinc est, quod succenseant Increduli nostrae telluri, inter mille,
quas dedit effossas hactenus monetas antiquissimas, nullam plane exhibenti,
quæ suam Mosaicæ Chronologiæ fidem detraheret. Concinunt autem
Hebraeis Phœuices, Ægyptii, Chaldæi, Persæ etGræci, quibus aspectabilihic Mundus ex rudi et indigesta mole eiformatus est.
Mundi nativitatem cecinere Homerus, Hesiodus, Orpheus cæleriquc anti­
quissimi poelæ. Inter Vetustatis Philosophos unus est Aristoteles, quiglorictur, quod omnium primus Mundi æternitatem asseruerit. Nulla demum
Natio, quamvis gentes de antiquitatis praerogativa acerrime inter se decer­
tarent, se dixit aut credidit sempiternam; omnesque omnium gentium
origines tam Moses, quam Scriptores græci complexi sunt. Etsanecurde
iis hominibus, qui ante sex millia annorum per adernilatcm vixerunt
(quamquam ælcrnilatis posthumæ amore tangamur omnes) nihil, nihil de
æternis gestis memoria1 proditum neque libris, neque inscriptionibus,neque
ædiliciis? Etcur, si Mundus semper fuit, æterna hominum inventione et

e

SECTIO II. DE DEO CREANTE.

lalwribus non sunt invent® et ad perfectionem deduct® artes, scienti®,
leses. civitates, rcspublicæ, regna et imperia? Numquid, teste Romanorum
ditissimo Varrone, vix ulla ars suo tempore superaverat mille annorum
antiquitatem : el cx publica omnium gentium ac monumentorum fide
constant illorum omnium, qute ad pacis ac belli, ad public® ac privat® vit®
rationem spectant, el initia ct incrementa; qu® vixdum sex mille annorum
intervallo omnia concluduntur?
11. Solus Deus hunc Mundum creare potuit et voluit in laudem pioriœ suæ.
Probatio. Vesanum ac impium systema Incredulorum est, quod fortuito
casui attribuant; divin® intelligent!®, æterno consilio et sapientiæ infmitæ
tribuendum, videlicet fabricam hujus Universi pulcherrimam, sapientissimaiu, præstantissimam. Sive enim coelorum et astrorum immensas magnitu­
dines, impetus, certos motus, apta intervalla, ratos ordines ac innumerabilem
seriem spectes ; sive fœcundum Terraquœ sinum, flores, herbas, arbores,
fruges, fontes, amnes, fluvios, el universas telluris ac marium divitias ac
delicias cogites; sive in organizalis corporibus partium ad invicem miram
subordinationem ac dependentiam, membrorum definitos fines et usus, spi­
rituum animalium per nervos, fluxum et sanguinis per venas, pedum recti­
tudinem, oculorum in capite vehit in specula vigilias, oris venustatem ac
innumera alia suspicias; sive substantias cogitantes, earumque vim rationis,
quæ homini in omnia terrestria sive animata sive inanimata dedit imperium;
vim ineffabilem intelligendi, judicandi, discernendi, reflectendi, colligendi,
abstrahendi, et penetrandi etiam coelestia ; vim volendi, diversissimosque
affectus perpendas; omnia hæc non ab inerti materia, non a fortuito mini­
marum partium nexu, non a bruta et cæca vi, sed a sagacissima mente et
ab omnipotente dextera ad gloriam Allissimi fabricata esse, stipes sit qui
non intelligal, et qui tam provid® mentis consilia non adoret, tamque exeelsæ
dedere prodigia non revereatur; inutile terne pondus, ac monstrum homi­
nis non ferendum, si non, prout cognovit in tam excellenti opere divinam
ïirlutera, det gloriam Deo.
Discant igitur Increduli, quibus ab ore Christiano profluens veritas omnis
desipii, ab infideli ct Pagano verba veritatis : «Quod si omnes Mundi partes
ita constitutae sunt, ut neque ad usum meliores potuerint esse, neque ad
>peciem pulchriores : videamus, utrumne ea fortuita sunt, an eo statu, quo
cohaerere nullo modo potuerint, nisi sensu moderante, divinaque provi­
dentia... SI ergo meliora sunt ea, quæ natura, quam quæ arte, perfecta sunt,
nec ars efficit quidquam sine ratione, nec natura quidem expers rationis est
habenda. Qui igitur convenit, signum aut tabulam pictam cum aspexeris,
sire adhibitam esse artem; cumque procul cursum navigii videris, non dubi­
tare, quin id ratione atque arte moveatur ; aut cum solarium vel descriptum,
intex aqua contemplcre, intelligere declarari horas arte, non casu ; mimdum
autem, qui et has ipsas artes el carum artifices et cuncta complectatur, con­
silii ct rationis expertem putare... præsertim cum multis partibus sint illa
naiura perfecta, quam hæc artium simulata, solerlius? » Cicero, L. 2. de
nat. Deorum, Tandon) concludat Athf,mçoiias : « Satis liquet, qnod |n|ui|u

I»

DISSERTATIO I. DE DEO.

SECTIO 111. DE DEO PROVIDENTE.

primariæet universalis rationis, hominem Deus creaverit ob seipsum suam·
que et bonitatem et sapientiam, quam in omnibus facile perspidas. » De
Resurrect, c. 11.
'E
§ III. COROLLARIA.

'

"

W0‘··

Si Deus est, qui fecit Mundum et omnia, quæ in eo sunt : Si ex uno omne
genus hominum inhabitare fecit super universam faciem terne, definiens
statuta tempora et terminos inhabitationis eorum : Si ipse dat omnibus
vicani et inspirationem et omnia : Si in ipso vivimus, movemur et sumus,
sicut et quidam gentilium Poetarum dixerunt : Ipsius enim et genus sumus;
non aliud contra Incredulos, quam quod contra Ethnicos a Doctore gentium
inferri ce test ac debet, quærendiim esse Deum, si forte attrectent cum, aut
inveniant, quamvis non longe sit ab unoquoque nostrum; hunc cœli et terra
Dominum agnoscendum, adorandum ac diligendum esse, qui cum sit con­
ditor hominum in laudem gloriæ divinæ, etiam Religionis uti objectum, ita
auctor est. Numquid enim mentem indidit homini ad cognoscendum venim,
Dens autem prima et summa veritas est? Numquid cor immersit corpori
hominis ad amandum bonum, summa vero ct infinita bonitas Deus est!
Numquid libertate donavit hominem, ut cum possit, libere velit Deum, sicut
cognovit, glorificare? Numquid omnis alia creatura quamvis tot proroga­
tivis destituta, quoquomodo potest, suum dilaudat Conditorem; cum nulla
earum tam sit exilis, quæ non illius magnitudinem commendet; nulla tam
magnifica, qua* se non subdat illius immens® potestati; nulla tam abjecta,
quæ illius non exaltet infinitam majestatem; nulla tam sublimis, quæ se non
demittat, sternam illius voracitatem ac sapientiam ut eloquatur?

SECTIO III.
DE DEO PROVIDENTE, ET FINE RELIGIONIS.

§ 1. PRECOGMTA.

I. Epicuri de grege sunt, qui humana Diis cordi et cur® esse negant. Deos
quidem agnovit Ericini s, sed qui turpi languentes otio nec orbis eflorniationi piwfiierint, nec illius conservationi invigilent, nec entium, ex quibus
componitur Mundus, provideant necessitatibus. Hoc nempe impio consilio, ut
leges, pœuas, premia. el cum ipsa honestate omnem exterminent ex orbe
terrarum Religionem, quæ tota posita est in divinæ Providenti® nobis sem­
per invigilantis, rationem habentis meritorum, et vota recte supplicantium
exaudientis sensu et persuasione. Quin et inter Providentiam ac Existentiam
Dei nexus intercedit arctissimus, adeo ut nullus unquam fuerit, qui admisso
Numine, Numinis Providentiam serio negaverit, Inde veteres Philosophi

7

omnes fidenter asseverabant, quod Epicurus tollendo Providentiam reipsa
'
sustulerit Deos, ac ideo solum Deorum nomen reliquerit, ut fucum faceret
imperitis, et atheistic® impietatis infamiam aliquatenus vitaret. Ilis fere
succenturiantur vesani quique Philosophastri, qui vel providæ gubernationi
Conditoris optimi, sapientissimi ac potentissiini, fatum, fortunam, casum
cœcaiiique necessitated! substituunt; vel Dei Providentiam solis cœli orbibus
includunt, terrena, minutiora et viliora, omniaque individua et singularia
eidem subducentes.
11. Per Providentiam divinam intelligimus cum Boetio infinitam illam et
efficacdn mentis divmæ cogitationem, quæ continet ac determinat ordinem
et statum rerum omnium ; complectens omnia tempora, omnia entia, omnes
eventus, unamque componens immensam et cohaerentem seriem, quam
tempus fluendo etlabendo perpetuo explicat et in aeternum explicabit. Tres
habere partes concipitur ; Creationem, dc qua hucusque diximus ; Conserva­
tionem seu vim illam, quæ perpetuo rerum omnium vires et ipsum esse
producit ; et Gubernationem sive illam procurationem, qua Deus illa omnia,
quæ sunt conservantia status creaturarum, praeparat, et quæ sunt noxia,
removet. Attributa divinæ Providentiæ sunt, Sapientia seu constans voluntas
prosequendi optimos fines per optima media ; Sanctitas, quæ excludit umbram
omnem malitiæ, invidi®, inimicitiae, vindici®, crudelitatis, injustitiae, falsitalis, et cujuscumque demum defectus; Justitia, quæ leges divinas confirmat
sanctione poenarum ct praemiorum; Bonitas seu benigna voluntas commu­
nicandi cum suis creaturis felicitatem, quæ si bona dividit non merentibus,
gratia dicitur; si pro malis tribuit bona, misericordia; si malos tardat punire,
longanimitas appellatur. Demum Providentia alia dici potest Naturalis, quam
experientia el ratione intelligimus ; aliasupernaluralis, quam nobis divini­
tus accepta Revelatio aperuit, quæ ad restitutionem generis humani in primævum perfectionis et felicitatis supernatural is statum, Christi mediatione et
Spiritus Sancti administratione procedit.

Itemur autem hic sola ratione, imitati S. Augustinum contra Manichæos.
Lucis vero non parum hinç afferemus quaestioni de origine mali ex Revelata
Religione, quæ docet mala graviora vitam humanam vexantia non esse ex
primo Dei consilio, sed pœnam peccati.
§ II. THEMATA.

I. Certissima est veritas hujus dc Deo sententice : Tua, Paler, Providentia
gubernat omnia.
Probatio. Deus ut sit perpetuus Mundi rector, ab infinita sua sapieutiaita
adstringitur, ut hoc Imperio 1’niversi abdicare sc non possit, quin ipse se
deneget, suainque naturam aspernetur. Nimirum dictante sapientia is debet
moderari cuncta, qui fines optimos novit, mediaque ad fines optimos obti­
nendos aptissima. Sed Deus is est, et nullus alius praeter auctorem Mundi
otis habet exploratas suæque voluntati subditas rerum naturas, moins cogilalionisque principia, ut queat causarum vim susjiendere vel dirigere, cor­
dibus hominum consilia seu indere seu evellere, appetituum vim frenare.

8

dissertatio i. de deo.

Imperiorum fata nunc sustinere, nunc inclinare, cavere, no quid detrimenti
ex partium damnis vel erroribus immensa rerum summa capiat, ac efficere,
ut ex ipso malo bonum et admirabilis ordo ex ipso discordia? sinu oriatur.
Ipsi proin ac soli Deo divina sapientia commisit imperium universi, ut recte
inferat Tullius : « Deo nihil praestantius; ab eo igitur necesse est, Mundum
regi. » Porro Deus seipsum amat necessario, atque suas perfectiones ipse
veneratur et colit; nequit ergo Mundum, qui impressum gerit characterem
istarum perfectionum, quas amat et in quibus gloriatur, alienum a se pu­
tare, sicut nec architectus suum excellens ædificium. Demum hornis imo
optimus est Deus, nulla ratione ad condendum hunc Mundum adductus,
(piam ex bonitate; ab hac vero bonitate Conditoris divini abhorret maxime,
suarum creaturarum nequicquam curare perfectionem ac felicitatem, sed eas
omnes fortmiæ ac temeritati committere.

Praeclare hic Ambrosius : « Quis, inquit, operator negligat operis sui curam?
quis deferat aut destituat, quod ipse condendum putavit? Si injuria est re­
gere, nonne major injuria est fecisse; cum aliquid non fecisse, nulla injustitia
sit, non curare, quod feceris, summa inclementia? » L. de offic. c. 13. Nec
minus scite arguit Nemesius : « Si Deus Mundum non regit, causa est vel
inscitia, vel impotentia, vel defectus voluntatis: atqui Deo omnipotenti nihil
difficile, omniscient i nihil occultum, optimo nulla ignavia est, quæ ne in
stupidissimas quidem pecudes cadit; nam et illæ suos fœtus curant, nec ita
delicatæ sunt, ut viliores aspernentur. »

II. Provida Dei gubernatio attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponi!
omnia suaviter.
Probatio. Summœ inscitiæ ac stupiditatis est, Entis supremi atque infinite
perfecti vires expendere ad modulum nostra: imbecillis naturae, cujus cogi­
tatio tantam rerum multitudinem complecti non possit. Longe majus spa­ I
tium est illud, quod patet ab homine ad Deum, quam id quod ab animanti­
bus ad nos; et plurima tamen facit hominis industria, qiue comparata cum
facultatibus animantium videntur impossibilia. .Numquid angusta etiam ho­
minis ratio, quæ perexigui corpusculi foramina qnædam prospicit, mnlh
simul negotia variis in locis animadvertere, ac sine magna perturbationi’et
molestia gubernare potest ; et quanto magis Deus, ante quem orbis terrarum
est tanquarn momentum statera; et tanquam gutta roris antelucani, qur
descendit in terram; et qui omnibus rebus substantia et virtute præsens esi.
cum summa facilitate cuncta provideat, et dextera verset ac gubernet?
Vanissimum quoque est, Dei Majestate indignam videri procurationem
terrestrium adeo rerum et quarumvis etiam vilissimarum : quasi vero non sit
alienum a bonitate Creatoris, suum denegare praesidium illis creaturis, que
plus illo indigent ob varias mutationes, quibus terra obnoxia est, et appeti­
tuum passionuinque procellas, quibus ejus incolæ perpetuo jactantur?
Quasi vero non sint ordinati ipsi coeli et astra ad usum hominum; et.τριιιιιι
non sit. ut magis curetur id, cujus gratia est aliud, quam quod in iisiim
alterius comparatum est ? Item cur magis Deo indignum sil minora curaro,
quam fecisse? Nonne cum grandioribus natura? partibus ita conjuncta sunt

SECTIO III. DE DEO PROVIDENTE.

9

minora, ut nullatenus possint illa administrari a Deo, quin et horum
habeat rationem? Cum nec Imperantes, nec Patres familias, nec navium
mbematores, nec machinarum fabri sua arte aut officio rite fungi censeantur, nisi æqualegc et majores res et minores ingenio comprehensas habeant,
suisque consiliis et rationibus temperent.
Nec mitius falluntur, qui individua et singularia subducunt divin® Providentiæ: nam genera non subsistunt nisi in singulis, ita ut si singula perire
possint deserta a Deo, possent et ipsa genera, quorum conservandorum
milia alia Deo causa osse potest, quam benefica ejus in singulos voluntas.
Sane si Deo mei aliorumve singularium cura non est, cui bono erunt leges,
pomæ, premia, minæ, consilia, adhortationes, ipsaque Religio ? Ais : non
quidem cum, qui male egerit, sigillatim puniri, sed cum tota communitate,
ubi hæc a Deo castigatur. Infero : is ergo, qui inter mille pericula et scan­
dala improborum in probitate tamen ac integritate perstat, non erit magis
probus ac laudabilis, quam is, qui inter probos probus est ; imo quamvis
probitate antecellat iste, gravioribus tamen pœnis subjiciendus, ubi pravo­
rum communibus suppliciis ipse etiam involvendus est? En! quam indigna
affingant Increduli Deo, de "quo sentiendum nonnisi in bonitate, qui in
bonitate ct justitia, in sapientia et sanctitate, in fortitudine et suavitate
ordinat universa.
«Caveamus, inquit Plato, ne Deum mortalibus opificibus viliorem pute­
mus : isti sane quanto peritiores sunt, tanto arte sua et parva simul et
magna exquisitius absolutiusque perficiunt. » L. 10. de LL. El quæ demum
nature pars vilis dici queat? num minima? Sed ut a Plinio notatum :
« Herum natura nusquam magis, quam in minimis tota est. »

111. Argumenta Incredulorum contra sapientiam, sanctitatem, justitiam et
bonitatem divinas Providentiœ vana sunt et fatua.
Probatio. Mulla sunt equidem, imo plurima, quæ ex malis physicis et
moralibus, nec non ex inæquali poenarum ac præmiorum distributione
«•acervant Increduli adversus suavem æque ac fortem oeconomiam divinæ
Providenti® ; sed quia his omnibus abunde satisfit a Philosophis æque ac
Theologis, consulto abstinemus ab operosa confutatione, hac generali dunImt responsione suam incredulis vafri liem et vesaniam exprobrantes :
1·. Systema Providenti® divinæ, quod non unius tantum alleriusve entis
historiam aut fortunam, sed divini imperii universitatem, ejusdemque
imperii undequaque connexi vices omnes complectitur, immensum, æternnmct infinitum est respectu nostri, adeoque incomprehensibile. Sive
enim spectetur physica, sive moralis rerum administratio; illinc stupenda
connexio et subordinate perpetua innumerabilium causarum et effectuum,
finium, antecessionum, præparalionum, adjunctorum, et consequentiarum;
hic vero exercitationes virtutis in hoc statu militia! et probationis, vitiis
hia licentia, tempora exercendis Dei judiciis statuta, praedestinata divino­
rum judiciorum instrumenta, præmiorum et pœnarum distributiones, atque
omnes actus juslitiæ et bonitatis, quamvis undique connexi, plane necessa­
rii. et ad bonum commune præordinati ; ex proprietate tamen infinito?

10

DISSERTATIO i. DE DEO.

sapientia? omnino superant mentis humanæ sagacitatem. Excpiplp sil uum
ex innumeris Josephus, de quo si nihil aliud relalmn fuisset, nisi quod
venditus a fratribus fuerit, deportatus in .Egyptum, etob injustam aitusitionem conjectus in carcerem; severitate erga eum usam esse Providentiam
divinam putaremus : sed ubi intelligimus, hosce omnes eventus fuisse toti­
dem gradus ad imperii summam in .Egypto obtinendam, el ad salutem sui
generis, sortem Josepiu nequicquam miseramur.
2°. Sapiens .Mundi administratio et sapienlissimæ regiminis leges poslulant vias secretas et occultas : nam major in nobis excitatur admiratio,qui
parvi pendimus obvia , et nonnisi a communi hominum sensu valde dujuncta suspicimus. Sine incerto exitu rei uni humanarum et recondita dhiiu
Providentia?ratione,nullus esset locus probationi hominum, neque exercitio
summarum virtutum, fidei, spei, fiduciæ et devotæ erga Deum voluntati».
.Num fuisset lain admirabilis Job patientia et tides, si antea intellexisset,
brevissimas suas ærumnas ipsi allaturas esse majora præmia, vilain lon­
giorem, subolem numerosiorem, majores divitias et famam? Eadem rati)
providendi magis est accommodata hominum libertati : si enim boni semper
felices, et mali infelices in hac vita essent; nullus ioret optioni locus, an
vellent homines boni vel mali esse. Secus, ubi eventus incertus est, atque
hinc spes, illinc metus sollicitat, sicquc et merito ct demerito locus datur.
Demum optima quoque ex eo est, quod, cum homo ad immortalitatem de­
stinatus sit, cum abducat a vanitatibus hujus vitae, et ab illecebris volu­
ptatum hujus seculi ; adducat vero ad spem aeternorum et futura· vitadesiderium inspiret.
3°. Hæc divinæ Providentia? ratio incomprehensibilis manifeste convincit
Incredulos, errare homines in multis, el posse res sapienlissimas nobis videri
alienas a sapientia; ut dum ignoramus, quid cujusvis rei naturæ conveniat,
el quibus legibus quæque res gubernari et possit et debeat; dum a finibus
non discernimus media, et in mediis desideramus finium excellentiam; dum
partes sumimus pro toto, et in parte aliqua desideramus totius pulchritu­
dinem et convenientiam. Eadem vero in scru labii itas divinæ Providento
Deum absolvit tum in illis omnibus actibus, in quibus nihil intrinsece malum
deprehendimus, adeoque objectum illorum ub sapientes justasque causas
nobis licet incognitas permitti potuit; tum in illis etiam actibus, qui dici
possunt suprema? auctoritatis, nimirum contenti intra limites justi et redi,
quorum nullam aliam rationem quaerere debemus præter Dei arbitrium et
beneplacitum, cujusmodi et supernaturalis illa in genus humanum oeco­
nomia et inaequalis distributio gratiarum. Eant ergo Increduli, et tanquam
sapientes Philosophi Dei agant consiliarios, caque infinitae sapientia? sugge­
rant media,queis Deus diversissimis diversissimorum hominum studiis,afleclibus, volis ac indigentiis (ad ipsorum fanatismuin) faciat satis; aut saltem
ad respondendum suis dubiis .Numen adstringant sempiternum minuti Phi­
losophi !

Legant Increduli magnifica divinæ Providenliæ præconia apud Tcijjik
I.. 1. de nat. Deorum: apud Tertulliani m L. contra Marcion. c. 24; apud
Lactantium L. de. ira Dei c. 9. contra Epicurum ; apud S. Augustinum de reri

SECTIO HI. DE DEO PROVIDENTE.

§ 111. COROLLARIA.

Cum igitur verissimum sil, quod monet Seneca: « Quocumque te Hexeris,
ibi Deum videbis occurrentem libi. Nihil ab illo vacat, opus suum ipse im­
plet. Ergo nihil agis, ingratissime mortalium, qui te negas Deo debere, sed
naturæ, fato aut fortuna?. Officium, si quod a Seneca accepisses, Annæo te
dia'res debere vel Lucio, non creditorem mutares, sed nomen: quoniam sive
prænomen ejus, sive nomen dixisses, sive cognomen, idem tamen ille esset.
Sic naturam voca, fatum, fortunam, omnia ejusdem Dei nomina sunt, varie
utentis sua potestate. » L. IV. de Benefic. c. 7. Itaque Providentiam Numinis
infinite sapientem, o homo, prædica, sanciam adora, bonam ama, justam
lime. Fundat hæc divinæ Providenliæ tides fiduciam erga Deum maximam;
huic fidei ceu fulcro firmissimo insistit Religio, cum summam hominis a
Deo dependentiam illustret, ac pietati omnium virtutum suggerat actus : ex
liac fide pendebat salus Reipublicæ Judaicæ, quam illa deficiente premebant
fames, pestis, bellum, arma Providenliæ vindicantis ; ct quam illa vigente
ac reviviscente Providenliæ miserentis ac largientis munera recreabant.
Quin omnium temporum monumenta exhibent aptissima divinorum judi­
ciorum exempla, insignium sceleratorum tragicos exitus, criminum secre­
tissime admissorum detectionem et pœnam, gentium, dum probitatem ac
virtutem coluerunt, felicitatem, carumdem in vilia ac irreligionem prola­
psarum ruinam el interitum; et tam miris sæpe modis, lamquc contra
omnem exspectationem, ul ex iis omnibus ælcrna ac infinita Dei Providentis
apientia, potentia ct justitia clarissime elucescat. Igitur in omnibus provi­
da· Dei voluntati non modo assentiendum, sed, ul præçipit Epictetus, tueri
etiam apud alios oportet divinam Providentiam, ac imitari magnum illud
palicnliæ exemplar Jon, cum diceret : Dominus dedit, Dominus abstulit : sit
nomen Domini benedictum.

Incredulorum exceptiones nervose compressas exhibent Scherlock dc
haul. Dei. Butler Analogia Religionis naturalis cum revelata. Youngius in
dtn Xachlgedanken, pag. 297-99. Leonard Lessius, S. J. de Provid. ct irnmorlal.animœ. Georg. Stexgelius S. J. in Libro: Mundus ct Mundi paries divina·
bonitatis preeeones, Jngolstadii 1645. P. Henr. Kilber, S. J. in Inst. Thcol.
Deo. Augusti Noesselt Verlheidigung der Wahrheil und Gœlllichkeit der
1'hrisllichen Religion Hallæ 1766

DISSERTATIO 1. DE DEO.

SECTIO IV.
DE DEI PROVIDENTIS OECONOMIA CIRCA RELIGIONEM.

§

1.

PR.ECOGNITA.

Vere problema dici potest vita humana, quod ut solvant, omnes Religio^
adlatorant. Quid est homo? cur terram inhabitat? unde venit? quo vadit?
quæstiones sunt non parum arduæ, quibus ut satisfaciant, omnium gentium
ac temporum sapientes eo modo respondent, quem sua cuilibet Religio dictat.
Videtur ergo præhabènda cæteris ea Religio ceu sapientissima sanctissimaque, quæ isthæc quæsita expediat optime, modo scilicet, qui sil Deo dignis­
simus ac homini optatissimus. Quis vero sit modus iste, brevis divinæ
œconomiæ circa veram Religionem descriptio et successivæ dispensationi?
historia elucidabunt. Juvat autem praegustare primi hominis statum, nemp:
creationem, lapsum et reparationem.
1°. Perfecta Mundi fabrica hominem formavit Deus innocentem et rectum,
sive, ut aiunt, injustitia originali, quæ est prima hominis stola ac beati
conditio, tot juribus ac privilegiis exornans primum omnium parentem.
Nempe homo Deo chartis erat, angelis fere par, contra diabolicos insulte
probe munitus, animo rerum cognitione et scientia amplissima, divinaque
gratia et reliqua virtutum supellectili instructo, corpore vero perfecta? habi­
tudinis sine vitio ac nævo gaudebat. In eo perfecta libertas, summa quies
animi, nulli passionum ac perturbationum tumultus; divina identidem col­
loquia recreabant; fundebat tellus facilem jucundumque victura; posita
vitæ arbor immortalitatis alimentum; divinam in homine imaginem bestir
adeo venerabantur; divinæ gratiæ radius ubertim affluebat, et inhabitate!
Spiritus Dei ac gratia sanctificans, vitæ interioris et spiritualis principium
supernalurale. Videlicet cuncta suppetebant ad beatam vitam in terrisdegendam, ac caelestem deinde multo beatiorem obtinendam; licet enim terre­
stris tractus incola esset, coelestis tamen civitatis municeps erat.
2°. Verum homo, cum in honore esset, ab eo descivit, ct carpendo lethal?
arboris mala, quibus illum interdixerat optimus parens, eam naturæ inte­
gritatem amisit, quam cum divina gratia acceperat; hinc natura corrupts
status; hinc Dei hostis factus, qui ei prius erat in deliciis; stola prima spo­
liatus ac cœlesti excidens municipio, angelis horrori, dænioni ludibrio fuit;
hinc paradiso ejectus in terram incultam; hinc morti addictus ac mortalibus
ærumnis obnoxius, cujus jam nec formam amplius tremebant animantes,
nec vocem agnoscebant. Libertas agendi relicta quidem est, sed longe debi­
lior evasit . fomite peccati accenso , irritata concupiscentia, motibus passio­
num tumultuantibus, obductis ignorant iæ errorumque tenebris. Ita peccatura
in summas animi et corporis angustias hominem redegit, ut nisi denuosuccurrisset divina bonitas, spe salutis omni caruisset,

SECTIO IV. DE CKGONO.MIA DIVINA

CIRCA

RELIGIONEM.

13

3e. Homo lapsus cum non posset satisfacere læsæ Majestati, nec pristinam
recuperare potuit felicitatem; et sicut Adam, si stetisset, eaindern naturamintegram iisdemque dotibus ac prærogativis instructam in totum genus humanum
derivasse!, ita per obsequii desertionem ex pristino gradu dejectus et sceleris
notatus infamia, hanc quoque posteris inussit, ut proscriptus a Deo gigneret
filios justitiæ originalis expertes, iisdem ærumnis et miseriis obnoxios,
paterni reos criminis, damnationis et maledictionis ejus hærcdes. Res hu^
manæin pejus semper ruissent, ac animæ immortales solutæ corporibus in
ælcma morte cum Dæmone permansissent ; sed Deus stupendo chari latis
mysterio (in quo vere justitia ct pax osculatæ sunt) in gratiam hominem
recipit, et capitis sententiam in exilii pœnam mutat propter merita futuri
Liberatoris. Hujus mediatione novum sancitur pactum (vere pietatis magnum
Sacramentum) Unigenitus Dei Filius, assumpta ex Virgine natura, postquam
decrevit eam offerre Deo plenissimam satisfactionem, quam ipsi reddere
homo natura filius iræ ct debitor non potuit, factus propitiatio pro delictis
totius Mundi delevit chirographum, quod erat contrarium nobis, exspoliavit
principatus et potestates, atque ab æterna morte totum genus suum liberavit.
Hisce praenotatis divina circa Religionem oeconomia splendidius illucescet.

§

1.

II.

THEMATA.

Deus salis providit homini dc vera Religione in Lege Naluræ.

Probatio. Deus sicut jamdum ab origine Mundi leges quasdam tulit ac pro­
mulgavit, quibus homines contineret, ut sibi propositum finem æternæ bcatiludinis prosequerentur; ita primis in curis semper habuit, ut veram Reli­
gionem ccu medium unicum obtinendi illius finis homines edocerentur. Et
quidem in Lege Naluræ, Deus privatis quibusdam hominibus sui Spiritus co­
piam faciebat, a quibus dein alii rescirent, quis sit ille cultus Deo acceptus.
Qeterum nullam iis legem scripto tradidit, sufficere ratus iis temporibus,
quibus longæva esset hominum vita, continuatam primorum dogmatum ac
preceptorum a Majoribus ad posteros transmissorum consecutionem. Ita pri­
mis nostris parentibus statim post lapsum patefecit venturum aliquando Libe­
ratorem ex semine mulieris, qui antiqui serpentis caput contereret, veniam
peccatis hominum mereretur, et cohæredcs regni sui cos efficeret, qui fide
ipsi conjuncti pie et recte viverent ; pollicilusque est propter hujus seminis
benedicti merita, se humano generi non defuturum; utque hujus Mediatoris
memoria diutius vigeret, mactationibus bestiarum coli voluit, quibus clare
significabatur, homines morti destinatos Agni immaculati cruento sacrificio
aliquando liberandos fore.
Hujus neglectum ac despectum Religionis (cum omnis caro corrupisset
nam suam) generali quidem diluvio justitia divina vindicavit; in Noemo
tamen ejusque familia, quam suis Deus itidem promissis benignissime
consolatus est, camdem conservavit. Tum vero 400. annorum spatio jam
iterum evanescente vera Religione, cum Deum non mente, sed oculis quærerc homines coepere, solem et stellas colere alii, demortuos alii patentes
et Reges adorare, alii muta et frigida simulacra venerari ; succuuil iiusum

11

dissertatio i. de deo.

hei benignitas, decernitquc unam a Nationibus caderis gentem segregare,
cujus ipse esset gentilitius ct tutelaris Deus, quamque singulari cura tueret,
augeret, institueret. In hanc adoptionis gratiam assumpsit Abrau.diim, cum
quo pactum iniit, cujus pars altera temporalis pertinebat ad progeniem
carnalem et terram Chanaan, pars spiritualis altera ad semen benedicturi
et universam gentem humanam ; quodque solcmni ritu et jurejurant
sanctum voluit, Isaaco etiam el J acobo confirmatum, ita ut appellari non st
dedignatus omnipotens, Deus Abraham, Deus Isaac et Deus Jacob, Gcn.XVD.

et XX.
11. Plenius veram Religionem Deus edocuit in Lege Scripta.
Probatio. In Lege Scripta (quæ successit Legi Naturæ, et pro qua Deas
Mosis operam adhibuit) sacri ritus a Deo ordinati, qui religionem Judaicam
ab aliis distinguerent, horum item rituum sacri ministri constituti cum
potestate de rebus ad cultum divinum spectantibus judicandi : Prophète
identidem divino afflati Spiritu oraculis ct miraculis divinam Religic"
illustrabant : Summus etiam Pontifex Judaici ritus supremus judex fatidico
instinctu concitus nonnunquam edebat vaticinia : tam vero peculiari pro­
videntia Deus semper rexit hunc populum suum, ut salus publica et reipu^■1
blicæ incolumitas cum pietate et obedientia fuerit conjuncta, desolatioel
afflictio rebellionem adversus Deum semper insecuta sit; quo modo apri
populum duræ cervicis servata semper est vera Religio. Qua in re iduolandum praecipue, quod in Lege Mosaica ita Deus omnia disposuerit, ut ea, quæ
acciderent, typi et tigune essent rerum futurarum; ut in ipsa Lege signifi­
caret venturum aliquando Prophetam similem Mosi, hoc est, Legislatorem
et Mediatorem Testamenti, cui parendum sit etiam a Judaeis; utdemuinper
continuam Prophetarum successionem, quo propiora erant Messiæ tempora,
eo clarius illius personam, munera, vitamque omnem exprimeret.

111. Plenissime Deus instruxit hominem de veritate Religionis in Lege Gratis.
Probatio. In Lege Gratiæ (quæ est Evaiigclica) Deus multifariam multis­
que modis olirn locutus in Prophetis loqui nobis voluit per Filium, placiti
veræ Religionis et verba salutis æternæ. Nascitur is Virgine .Matre, stirpe
Davidica, in urbe Bethlehem. Templi Dominator et Angelus Testamenti; ab
angelis annuntiatur pastoribus, sidere Magis innotescit, voce clamantis in
deserto hominibus demonstratur, et clara etiam voce de coelo delapsa;
quam Legationis suæ fungi munere incipit, instituens Ecclesiam, qnamm
spiritu charitatis regit, suo sanguine pascit, sua gratia recreat, sua came
saginat: in qua diversos Hierarchise gradus et ordines distinxit sub une
supremo Capite, diversa ministeria constituit tum ad verbi Divini praedica­
tionem. tum ad Sacramentorum adininislrationem, tum ad varium jurisdi­
ctionis Ecclesiastica· usum ; in qua indefectibilitas. perpetuitas, omnesqu·:
præiOgatiyæ ac privilegia simul esse voluit, quæ in aliis duntaxat seorsim
fuerant; iu qua demum propter passionem mortis gloria et honore coro·

SECTIO IV.

DE OECOXO.MIA DJŸ1ISA CTRCA RELICIÜNEM.

13

naius, el summa rerum potitus Spiritum Sanctum illi usque dona distribuit,
venturus aliquando cum gloria judicare vivos ct mortuos.
Hæc omnia, uti sunt cvidenlissima divinæ œconomiæ circa Veram Reli­
gionem aigumen Ia, ita sunt et ipsa tcslalissimæ fidei monumenta ex Sacris
Annalibus Veræ Religionis, quorum summam itidem aulhentiani suo loco
vindicaturi sumus.

DISSERTATIO
DE ItELIUOXE

sectio i.
NOTIO ET QUIDD1TAS RELIGIONIS.

§ 1. PRÆCOGMTA.

U ordinate procedant Nostra Vindiciæ, de Religione dicendum est primum
generatim. Sicubi vero Religionis Christianæ prius occurrat mentio, quam
ile Christianismo speciatim actum sit, hujus causa est, quod Vera Religio
barum Dissertationum scopus sit; sera autem nonnisi una est, eaque Chri­
stiana. Faxit Deus, objectum, auctor, finis ac praemium Vera Religionis, ut
dum versor in argumento tam gravi, scopo respondeat conatus et huic even­
tus; mens vero mea jugiter respiciat illam Salviam sententiam: « Tanta est
Majestatis Sacra et tam tremenda reverentia, ut non solum ea, quæ ab im­
piis hominibus contra Religionem dicuntur, horrere ; sed etiam quæ pro
Religione nos ipsi dicimus, cum grandi metu et disciplina dicere debea­
mus. »
·
, . .
· .., .
§ II. THEMATA.'

1. Religio est Cultus Dei Legitimus.

i

Ι'ηυΒΑτιο. Qui non Deum, sed aliud quid veneratur ac colit sine ullo ad
Deum respectu, cultum præstat non religiosum, sed vel officiosum, vel su­
perstitiosum ; et qui Deo cultum exhibet, sed contra legem ac voluntatem
Dei, Deum non tam colit, quam subsannat. Proin ut veri nominis Religio
detur; cl Dei sit cultus, et legitimus sil, oportet. Cum vero Deus in­
finitis gaudeat perfectionibus, legitimus Dei cultus non est, nisi summus,
summi amoris erga fontem lotius et perfectionis et felicitatis crcatæ, summiqueobsequii erga Conditorem, Moderatorem, Dominum, Patrem ac Finem
Illinium creaturarum. Igitur Fundamentum Religionis csl primo exis en ia
Creatoris infinite perfecti, qui, licet sibisufficientissimus atque ini se ipso · i
cissiinus creaturis ηιΰι indigeat; lamen inexplicabili boni a e cie

II·

18

DISSERTATIO 11. Γ»Ε RELIGIONE.

didit uti ad suam gloriam, ita ad a ternam illarum beatitatem : Secundo
existentia creaturarum, quæ sicut non sunt sine Deo, ita sine Deo felices es
non possunt; ac proin se totas Deo debent, cl non tantum observantiam,
subjectionem, obedienliam, fidem, pietatem, amoris timorisque allectum ;
sed officia et obsequia omnino omnia honoris, laudis, gratulationis, adora­
tionis, ac quæcumque attestantur, Deum propter infinitam excellentiam
dignissimum esse, pro cujus honore vitam cum sanguine profundamus.

II. Religio exposcit ab homine tam intellectus quam voluntatis erga Deum
obsequia.

»»
Ml

», Vnt
«

···...

S

Probatio. Religio partim Theoretica est, quæ (cum præstalur ab intel­
lectu ) exigit, ut de natura el proprietatibus nature divinæ recte sentiamus:
partim Practica, quæ (cum a voluntate exhibetur) postulat, ut Deum dili­
gamus, invocemus, metuamus, colamus signis etiam externis. Itaque deficit
Religio quoad officia Theoretica, ubi species Numinis corporea fingitur, qin
omnis a divina Majestate aliena est ; ubi Atheismus est, Polythéisme.
Theismus, Manichæismus, Epicureismus, Idololatria; quia qui vel nullum
vel plures Deos vel Deum corporeum vel nostri incurium, vel pro Deo simu­
lacra et bestias colit, Deo indignissima tribuit. Deficit quoad officia Practica.
ubi vani et superstitiosi ritus sunt, quales crant apud Ethnicos Aiuspicum
atque Augurant Religiones; ubi ludi, qui nedum foveant pietatem, »1
avocent potius et abducant, quales erant Circenses ct Scenici; verbo, ubi
cdium ct contemptus Dei, desperatio, superstitio, magia, infidelitasct krresis pro amoris et timoris obsequio redduntur Deo sapientissimo, veracis­
simo, providentissime, sanctissimo, ac in omni genere perfectissimo.
Demum ut plenissime satisfiat officiis erga Deum : si Deus leges ferat, iis
exactissime parendum est; si quid vetet, fugiendum; si quid mandet, ewquendum ; si beneficia conferat, grates agendæ; si quid inferat pœnæ, æqiiinimiter tolerandum ; si re quapiam indigemus, ab eo summis precibus fla­
gitanda ; si annuat, gratulandum; si renuat, acquiescendum est ; et si quid a
nobis admittatur, quod cum recta ratione non consentiat, ct vel Deo ingratum,
vel proximo grave sit, venia exoranda, culpa lacrymis cluenda est, ut sicut
Deum cognoscimus, ita in omnibus glorificemus.

111. Religio exigit cultum Dei non solum Internum, sed etiam Externum.
Probatio. Religio, quæ solum exterius Deum colit, ncc Deo ncc homine
sal digna Religio est, plebeia nimis ac fere paganica. Religio mere, interni
et Deo ct homine digna magis, at minus plebi accommodata est; igitur vera
et perfecta Religio est. quæ utrumque Deo cultum exhibet, tum ut rode
vulgus erigatur ad interna, tum ut sapientes demittantur ad externa. Quippe
oportet plebem nosse spiritum litterae, et doctos litteræ suum spiritum sub­
mittere per exterius obsequium. Hinc ubicumque invaluit Religio, invaluit
exterior Dei cultus per templa, preces publicas et sacrificia, ita nl pro Im­
pure Legis Nature hunc externum Deo cultum primus exhibuerit Exos.de
quo etiam ipsa jamduin Abelis ct Caini ac postea Noe.mi sacrificia attestantur;
in Lege autem Mosaica a Deo, et in Lege E' angelica a Christo cultus externm

RE*

SECTIO I. NOTIO ET QL'IDDITAS RELIGIONIS.

j*J

ac publicus fuerit institutus. Idque ad nativam hominum constitutionem ac
propensionem, qua non solum mentem ct voluntatem, sed omnes, quas na­
tura dedit, facultates corporis ad Dei cultum conferre oportet, quo fiat tam
corporis,quamanimæ sacrificium; animæ Deum super omnia diligentis, et
corporis per externa signa testi ficantis, Deum vitæ ac mortis supremum ar­
bitram esse.
Conditi nempe sumus propter Deum Ct in laudem gloriæ ejus; proin uti
de Deo recte existimare ct bene erga cum affici, sic recte agere neeesse est.
Et profecto exercitationes corporis externæ naturaliter comitantur internos
animi motus, eosdem sensus in nobis intendunt, ct (quod in honore publico
praecipuum est) contagione quadam excitant in aliis cultum itidem religio­
sum. Domum quia Religio publica in omnibus una esse debet, signorum
quoque externorum conformités ad pacem ct mutuam gentium consensionem
plurimum conducit.

Verum cum Nature Divinæ infinita majestas sil , testanda est sumina
reverentia, maximaque in cultu externo gravitas, ne summa in Sacris reve­
rentia Mahumetanorum a.c Ethnicorum confundat Christianorum irreveren­
tiam; et cum Deussit Ens sanctissimum, simulque cordium scrutator ocula­
tissimus, non solum admovenda est divinis Aris castimonia corporis, sed
pura etiam ct incorrupta mente perfungi oportet officiis Religionis. Nam
simulare pietatem contumelia est, et Sacris sese immiscere absque pio animo,
contemptus est Majestatis. « Donis impii, ait Tlllius, ne placare audeant
< Deos : Platonem audiant, qui vetat dubitare, qua sit mente futurus Deus,
« eum vir nemo bonus ab improbo se donari velit. «

Objic.L Nequit Deus intendere quidquam prorsus inutile : sed cultus a
creaturis exhibendus inutilis est; tum quia Deus in scipso perfectissimus ac
felicissimus hoc cultu non indiget; tum quia sinit Deus, undique grassari
impietatem atque irreligionem, quod seriæ voluntati divinæ de cultu ac
obsequio Religionis omnino repugnat.
Resp, Frivolum hoc Tiiomasii argumentum 1°. nimium probat, videlicet
Ileum ne Mundi quidem creationem potuisse intendere, eo quod nihil inde
Itoni valeat percipere : 2°. Retorquetur a Cl. Heineccîo dc cultu interno,
qui, licet Deus illo non indigeat, tamen Deo debetur ob summum in creaturas
dominium, summamque creaturarum a Deo dependentiam. Deus itaque sui
cultum intendit ab hominibus eo fere modo, quo Princeps de terra suscitans
inopem hujus intendit gratitudinem, non ut bonum, quo ditetur ipse aul
perficiatur; sed ut tributum, quod reddi pro beneficiis suprema ratio jubet.
Impietatis ac Irreligionis fere per Universum dcbacchatio nihil prejudieat
sunniæ Dei seu bonitati seu potentiæ. Nam divina omnipotentia dc his, qui
non faciunt quæ vult, obediendo, facit ipsa quæ vult, puniendo. Infinita
Dei bonitas, quod non redametur ab homine (cujus amori sese totam impendit
pro odio identidem reddens amorem), vel exinde commendatur magis ccu
dignissima omnium fide, amore, adoratione, confidentia, timore, gratiludinc,
.'urnmaquc mentis et corporis subjectione. Principem beneficum ac lil>eraieru, quisquis vecors non fuerit, laudat, extollit, amat ct veneratur; ergo
tanto plus Deo id præstandum, quanto humanis præstant divini fa voies,

ΗΜ

2Ü

disserta no

II.

SECTIO II. UTILITAS RELIGIONIS.
DE

RELIGION E.

Objic. II. Si Deus naturæ auctor Religionis etiam sil auctor, eadem universis mortalibus colendi Numinis ratio inde a na tunc primordio proscribi
debuit, ne diversitas cultus Divini diversas inter se gentes collideret. Verum
quot sunt gentes ac nationes, tot fere sunt aut fuerunt cultus diversissimi.
Resp. Consensus populorum in admittendo exteriori Numinis cultu, in
quantum auctorem habet Deum et concernit substantiam Religionis, semper
fuit unanimis, pari vigens modo, ubicumque audita est vox naturæ; unde
Cicero in Oratione pro Flacco : « Sua cuique civitati Religio est ; Deum quippe
natura venerari novit ; nec quisquam est homo, qui lege, quæ hoc pneeipiat,
carcat. » Signa xero cultus exterioris ( modo indecori nihil habeant, et ho­
minis in Deum declarent observantiam ) varia pro varietate Regionum esse,
haud obstat : sive enim alicubi stantes, alicubi flexo genu, alicubi expansis
in cœlum manibus orent homines; sive Cain de fructibus terne, sive Abel
de primogenitis sui gregis munera Deo offerat; ubique gratum Deo sacrifi­
cium, si pie oblatum. Attamen sacrificia liquorum et pecorum, exterior quæ·
dam corporis demissio in ipsa Dei invocatione, amor cl gratiarum actio,
quæ primorem Dei cultum constituunt, pari omnium consensu recepta; et
in Lege Nova unica oblatio munda in omni loco offertur et sacrificatui·.

Objic. III. Cultus Dei externus recens adinvenlus est, et quidem ab arbi­
trio, phantasia et superstitione hominum, adeoque indignus Deo cl natura
rationali; hinc Seneca ridet Idololatras, quod exteriore cultu sua prose­
quantur Numina, cujus sententiam laudat S. Augustinus L. VII. de Civ. c. 10.
Ita Rousseau Emile Tom. III. pag. 94. et Toussaint op. Les Mœurs P. I.
c. 3. p. 64.
Resp. Hæc quam sint falsa, omnes omnium temporum, omniunique na­
tionum historiæ eloquuntur; si quidem nulla unquam gens fuerit solo cultu
Dei interno contenta; sed populi omnino omnes ritibus, ceremoniis et sacri­
ficiis quibusdam externis suos Deos coluerint; atque ipse adeo Machiavelli»
simulato cultui Religionis externo suam pseudopoliticen inniti voluerit. Cum
igitur hæc persuasio hominum universalis ac ualuralis sit ; neccssum videtur,
pro Vera Religione eum ritum externum fuisse aut generice (ut in Lege Na*
turæ) aut magis specifice (ut in Lege Mosaica et Evangelica) a Deo deter­
minatum, ne is pro libitu hominum in ridiculos, superstitiosos ac sæpc
detestandos abusus recideret. Idololatræ suis Idolis deferebaut cultum ex­
ternum hominibus deferri solitum, ita ut crederent ex suis muneribus xel
Diis commodum accedere, vel suum Diis internum allectum innotescere:
quod utrumque merito ridet cum Seneca Augustinus ; quia Deus non eget no­
stris bonis, et scrutator cordium est.
Contra Rousseau cl Toussaint op. Les Mœurs, vide plura in D. Ernesti Vin­
diciis arbitrii in Religione constituenda.

Objic. IV. Deus in spiritu ct veritate adorandus est, ut docet ipsa Veritas
apud Joannem. Deus non colitur, nisi amando, verba sunt S. Augustini. El
Minutius Felix iu Octavio, « hæc nostra sacrificia (inquit hæc Dei sacra
sunt; apud nos religiosior est ille, qui justior. » Non ergo colendus est Dcfc
signis externis ac corporeis.
*
JP

21

Resp. Christi et Augustini verba hoc sensu intelligenda sunt, quod sine
interno affectu nihil prosint externa opera pietatis; atque id contra errorem
Juditorum, quibus tota ratio divini cultus in solis externis ceremoniis erat,
t lrumque internum el externum cultum Christus conjungi voluit,ita ut inte­
rior cultus per opera externa manifestetur, atque exterior vclut animetur ab
interiore. Hinc multa discipulis servanda ipse mandavit; hinc Pharisæis
hypocritis dixit : Hæc oportuit facere, et illa non omittere. Minutius Felix
non cultum exteriorem vere Christianum, quem pie ac devote obiit ipse, sed
vanas ac impias Gentilium superstitiones redarguit. (’trinque S. Thomas vere
Angelicus : Adoratio corporalis, ait, etiam in spiritu fit, in quantum ex spi­
rituali deootione procedit, et ad eam ordinatur. 2. 2. q. 84. a. 2. ad 1. Idolo­
latre? deridentur ex hoc, quod ea, quæ ad homines pertinent, Idolis exhibeant,
non tanquam signa excitantia eos ad aliqua spiritualia ; sed tanquam per se
iis accepta, ei præcipue quia erant vana et turpia. 2. 2. q. 31. a. 7. ad 3.
Constat itaque vera in Deum pietas (ex omnium Patrum ac TT. sensu) his
Iribus: reverentissirnis de Deo sententiis, piissimis in Deum affectibus, et
cultu Dei externo honorificentissimo.

SECTIO II.
UTILITAS RELIGIONIS.

§ I. PRÆCOGNITA.

Sub imperio sanctissimi et justissimi Numinis utilitas et pictas divisæ esse
non possunt. Agnitionem et cultum veri Numinis ad hominum utilitatem
privatam æque ac publicam conferre plurimum, demonstraturus sum ad­
versus turbam Impiorum, quorum Corypbæi Cardanus et Hobbesius Reli­
gionem hominibus noxiam, Bayllus inutilem, Rousseau et Lasserrius rebus
publicis minime convenientem pestiferis scriptis traduxerunt. Spinozæ vero
systema, cui quamdam dedit auctoritatem novitas et forma geometrice ela­
borata, uti Religionis ita felicitatis humanæ eversivum, omnium pernicio­
sissimum ac sceleratissimum est; cui tamen seu vesania seu impietate vix
qiiicquam cedit Emilius Rousseau, in quo, ut omnem penitus Religionem
eliminet, eam hominis educationem proponit, vi cujus homo non sola
communicatione cum Deo, sed omni etiam humana societate ut ut innoxia
spoliatus, ad bestias el infra sortem brutorum abjicitur.

Rousseau in Libro : Principes du Droit Politique, I762.Laserrius: in Libro:
Im vraie Religion démontrée, 1745. Ejusdem impietatis est sebediasnia :
Naufrage des Isles flottantes, 1753...

J/*

33

DISSERTATIO II. DE RELIGIONE.
§ II. THEMATA.

I.

Hominis plurimum interest, sive ad conditionem privatam, sive ad societatem
naturalem, esse Religionem.

Probatio. Religio ceu agnitio et cultus existentis ac providentis Dei.
homini aperit ordinem rerum maxime optandum, cum Irreligio inscenam
immittat tristitia et horrore plenissimam. Quippe Religio nobis exhibet in
renim universitate Rectorem sapientem, benevolum, beneficum, propter
infinitas virtutes summe amabilem, cujus optimis et sanctissimis decretis
cuncta primum constituta perpetuo ordine decurrunt Amplificat naturam
hominis et auget ejus dignitatem persuadendo, nos divinam sortitos origi­
nem cnm optimo parente Deo, cum Ente infinite perfecto habere quamdam
similitudinem et cognationem, atque esse quædam ejus simulacri». Adjun­
ctam habet securitatem, summam spem atque solidam felicitatem docens,
optimi parentis ditione cuncta contineri, ejusque beneficam erga bunœ
voluntatem, propter infinitam sapientiam atque potentiam nunquam suis
finibus frustrari; etiamsi adversa utamur fortuna, habere nos in spe divini
praesidii maxima fortitudinis et constantiae adminicula; spem quoque injicit,
non esse hujus mortalis ævi limitibus finitam hominum vitam, extremum
diem nostrum, non extinctionem (quam refugit natura) sed commutationem
tantum loci afferre, aeternique natalem esse. Tandem excitat ad omnes vir­
tutes, quæ mentem exornant, pacem et tranquillitatem animis ingenerant,
adjungunt nobis alios homines, et cujus commoda sunt infinita.
Irreligio vero Alheistica statuit, tenere in Mundo principatum vim quam­
dam infinitam sine ratione, sine consilio, sine benevolentia, temere el sine
lege cientem motus necessarios : naturam humanam vilissimam, ejus ori­
ginem fortuitam, et vitam acervum atomorum adslruit, quarum si commis­
surae dissolvantur, vitam nostram omnem interire neccssum sit : nullam
affert securitatem, cum teneat fortuna imperium; Spem nullam, quia omne
bonum nostrum constituit in iis, quæ nec in nostra sunt potestate, nec nos
ut atomi ullo modo curant, aut juvare possunt : horrenda etiam expeclatione
mortis omnes lætitias eorum inficit, qui in ea omnia putant interire, atque
post exantlatos vitæ labores nihil homines manere, præter eïtinctionîs
malum sempiternum : demum vitiorum laxat halienas, quæ mentis corpo­
risque habitum corrumpunt, animum Aegritudinibus elidunt, alios homines
a nobis alienant, contemptum cient cl odia, præter innumera alia incom­
moda. Praeterea cum irreligio seu alheistica impietas tollat necessitatem bene
agendi ortam ex consideratione Numinis sanctissimi, omniscientiset omni­
potentis; omnem quoque spem praemiorum, omnem metum suppliciorum,
sicque honestatis ac felicitatis conjunctionem dirimat; mutua hominum erga
se officia , eorumque perfectam obligationem penitus tollit cum summo de­
trimento societatis naturalis.
. Quanto igitur præstat sapientia cæcitati, benignitas et beneficentia teme­
ritati, ordo confusioni, gratissima concordia tristissimae anarchiæ, spes et
securitas horrori ac desperationi, virtutum decora ac praemia vitiorum pro­
bris et suppliciis; tanto gratior est aspectus Religionis ad vitæ tam privatae,
quam socialis commoda ulilissimæ.

·

·* t

SECTIO II. UTILITAS RELIGIONIS.

II. Religio prœcipuum fundamentum est Status Civilis, cui illa optimos
et Principes et Subditos effurmat.

PnoBATio. Summa horninum in terris felicitas erit, si Imperantes æque ac
subditi tales sunt, quales eflbrmat Religio, uti fraenum despolismi ac tyran­
nidis, frænumque rebellionis ac perlidiæ, sic calcar ad honestatem, ad vir­
tutes, ad quæ\ is summa et optima. Namque Principes efficit Religio semper
memores, se Deos esse terrestres, omnes vero homines esse fratres; lotam
suam potestatem a Deo esse, ut sit divinæ ajmula in bonum subditorum, sed
ct Dominum Dominantium esse in cœlis, cui subdantur omnes Magnates
terne; supremam judicandi ac vindicandi Regibus esse potestatem, esse vero
judicem judicum, qui judicaturus sit universos eo districtius, quo major
potestas el latius imperium homini concessum fuerit; eorum imperium
omne his geminis duntaxat fulcris insistere : Deum diliges ex toto corde et
proximum sicut teipsum; consciis suae fragilitatis humanæ conquiescendum
esse in consilio prudenlum, in exemplis Majorum, in legum divinarum
iiumanarumque regula, et in recto affectuum moderamine; Dei honorem
quaqua via promovendum in primis curis esse debere, ut divino hoc studio
divinam pro patria benedictionem demerentes, veros se probent patriæ
Patres; nunquam a Principibus ceu vicariis Dei in terris permittendum esse,
ut majestas nominis el muneris aut injustitiis aut oppressionibus subditorum
inquinetur; imitatores divinæ fidelitatis in promissis., sapienliæ divinæ in
administranda Republica, divinæ œconoraiœ in dispensatione gratiarum cl
panarum, pacis et longanimitatis divinæ .in condonandis et vindicandis
injuriis, esse Principes oportere.
Subditi autem quam erunt boni, qui colunt Religionem, eia Religione
excoluntur? Cives nonnisi optimi esse possunt, ubi, duce Religione, conscien­
tia perpetuus ac fidelis monitor inter ipsas vitæ distractiones sua ipsis officia
elculpas ob oculos ponit ; ubi infirmitates corporis, vitæ hujus calamitates,
rerum terrenarum vanitas, mors inevitabilis ac sœpe repentina fratrum con­
tinuo in mentem revocant rationem reddendam judici omniscienti ac omni­
potenti, qui rimatur intima cordium, et nihil impunitum relinquit; ubi
mentem identidem subit cogitatio, quod vita hæc brevissima ad œterna vel
.audia vel supplicia hominem deducat. Sequantur subditi in omnibus du­
ctum Religionis, et Deum in Principe suo reveriti ejus mandatis promptissime
obsecundabunt, si bonum publicum ea spectant; sin, cum quodam etiam
suo detrimento parebunt, ac simul pro suis Rectoribus ad Deum preces fun­
dent. Ubiubi poterunt, sui Principis onus alleviabunt, ct nou tam timore
ducti, quam amore, nec minimum aut fidei aut obsequii detrahent vel in iis
etiam, quæ occultissima sunt, et fraudibus palent nunquam erupturis. Quid­
quid ore proment, corde recondent, aut opere exhibebunt, Deo et Regi grata
aestatui proficua erunt. Dictet Religio.quæcumque erga Deum, seipsmn ut
alios homines officia; adimplebunt omnia exactissime, Deum ex toto corde
super omnia, seipsos amore ordinato, el proximum sicut seipsos diligentes
propter Deum, non spe terrenorum sed bonorum coelestium; obedientes
prepositis etiam discoli&non tantum propter iram, sed etiam propter con­
scientiam; inimicis pro malis bona et pro odio reddentes amorem ; ceu meub

1

-·»

DISSERTATIO II. de RELIGIONE.

bra ejusdem corporis totis viribus commune bonum procurantes, vitiorum
osores, cultores v irtulum, vanitatum contemptores, Dei et Christi imitatores;
indeque suorum hostium terror, amicorum fulcrum, patria? ornamentum,
suorumque Principum gaudium et corona.
Fingamus autem omnes Reipublic® cives factos subito Incredulos, omni
vacuos erga Deum et homines reverentia, omni sensu honoris et justitiae,
omnique pudore; quis erit exitus? Existet (uti posuit Hobbesius) bellum
omnium contra omnes, in quo licebit vi et dolo lentare omnia, atque ad
communem salutem necessum erit, per leges et pœnas civiles adigere relu­
ctantes ad illam temperationem morum, ad quam a Religione sine labore
tinguntur; et ad illa invite praestanda officia, quæ imbuti veræ Religions
sensu cum jucunditate obirent.
Objic. I. Religio enervat animos, exarmat manus ad fortia, impellit ad
infima; ac totum fere Evangelium redundat prœceptis ac monitis ad inju­
riarum condonationem, vindictae odium, tolerantiam, suique abnegationem;
et nimia simplicitate quam fidelibus inculcat, el nimia severitate qua illos
constringit, omnem deperdit dignitatem ac utilitatem Religio praprimi?
Christiana, qua? omnium maxime vera dicitur.
Resp. Evangelium Christi Christianis primorum temporum easpræcipuovir­
tutes commendat, qu® fervente tum persecutione fidelium pr® cæleris craul
necessaria*; alias dum prêtent, non excludit, nec plane tacet alibi. Vincen·
autem in bono malum et pali injuriam ex amore Dei, numquid generosis­
simum est? columba? simplicitatem admiscere serpe Misprudentiæ,numqiiid
sapienti philosopho convenientissimum est? domare rebelles appetitus, el
sui ipsius victorem esse, numquid spiritu forti dignissimum esi? Odisse
inimicos, malefacere his qui oderunt nos, crudam ubique vindictam (pa­
rère, natur® corrupta· pravisque affectibus in omnibus fræna laxare; in his
certe nec sapientia, nec vera fortitudo est, nec dignitas aut utilitas ulla ;
cum potius internecini odiis cives ista inter se collidant, statum fœdis cupi­
ditatum mancipi et rempublicam truculentis facinoribus ac mille cædibti'
perturbent.
Objic. II. Etiam ii, qui profitentur Religionem, etpræmii acponææk’rnilatem sperant aut metuunt, creduntque animorum immortalitatem, turpis­
simis se se Ilagitiis dedunt ; cui igitur bono sit Religio? Ad hæc nulla
unquam gens fuit, est aut erit, qua? ad normam Religionis exacte vivat, et
felicitatem consequatur vi Religionis veræ obtinendam; dum interim falsis
Religionibus consistant Regna ct floreant.
Resp. Quid tum? Numquid ex eo, quod peritissimus Regum aut Prindpurn minister, non obstante communis felicitatis melius procuranda· scien­
tia, tamen rempublicam deperdat, rite concludas, haud necessum esse, ul
alius quidam minister Regni quamvis imperitissimus suo munere misereat'
infauste fungatur?Succumbet navis æque. sive imperitia sive ebrietas Navar­
chi eam praecipitaverit. Id certe evidens, quid valeat Religio, siquidem ah
Imperantibus et subditis digne exculta ; et contra quam pestilens sit Athei·
•mnis aut Irreligio human® societati. Nec sane defuerunt unquam uti veræ
Religionis cultores, ita veræ felicitatis 'consortes^ nec desunt hodie, qui pie·

SECTIO

II.

UTILITAS

RELIGIONIS.

2.»

talem ad omnia utilem esse, suis exemplis commonstrant. Sit vera undique
llelido, sit exactus undique cultus veræ Religionis, sint omnium vita et
inores ad praescriptum veræ Religionis; el Mundus erit paradisus, qui sine
Religione tetrum chaos est. Demum apud eos, qui falsis Religionibus vivunt
el conservantur, est non solum falsa Religio, sed aliud simul verissimum
nalura· dielainen, a quo falsa etiam Religio totam vim suam salutarem
accipit, videlicet vivendum esse cum Religione; quod si abesset, ncc ipsa?
falsu Religiones, neque Regna persisterent aut perdurarent.
Objic. III. Omnis Religio verius est aut superstitionis filia,aut fructus panici
timoris, quam Magistra pietatis et causa seu privatae seu publie® felicitatis;
siquidem cervicibus hominum imponat sempiternum Dominum, quem dies
el noctes timeat homo, omnia providentem, et cogitantem, et animadver­
tentem, el futurorum horrore mentes humanas percellentem.
Resp. Irreligionem poliori jure dixeris superstitionem, et turpissimam
quidem. Docet namque Religio, Mundum et universa in Mundo regi ab
infinita Dei Providentia ad sapientissimos fines, cum Impii ac Increduli eam
denegent Providentiam, et Athei pro ea fatum aut cæcam necessitatem indu­
rant. Atheismus nihil plane novit de Numine, et superstitio tale Numen
effingit, quale si esset Deus, cessaret esse Numen. Ille negat Deo debitum ;·
hæc pravo rere debitum exsolvit : illa Deum adorat, ne noceat, æque adora­
tura diabolum, ut absit metus ; hic de Deo ejusque justitia renuit scire, ne
M judicis et futurarum poenarum cogitatio mentem concutiat. En, quam
improbi timoris partus sit cum Atheismus, tum Superstitio. Vera Re­
ligio non habet quod metuat, cum sciat aut credat, Deum amore nostri
totum hoc universum et omnes creaturas condidisse; Deum in omnibus
Maritissimum esse patrem, qui nostras precesct vota praeveniat, qui dona sua
gratis in nos congerat, e malis bonum nostrum eliciat, soletur in adversis,
erigat a lapsu, et faciat cum tenlatione proventum ; Deum adeo protecturum
suos, ul sine ejus nutu nec capillus de capite decidat ; Deum hujus vitæ feli­
citatem a suis voluisse praegustari ceu pignus futur® in altera vilaæternæ
felicitatis.
Metus ille, quem incutit vera Religio, salutaris est, avocans voluntatem
a vitiis, quorum natura maxime noxia est, excitans ad omnes virtutes, qua­
rum infinita sunt commoda. Nec proprius Religionis effectus est metus tur­
bulentus, cum illa potius suavem jucundamque spem mentibus ingeneret;
hic vero improbos tantum afficiat, confitentibus Epicuro et Lucretio, « non
posse jucunde vivi, nisi honeste vivatur. »

Objic. IV. Si vis tanta in Principes veræ inest Religioni, aiunt Increduli,
deberent longe pin res reperiri in monumentis Imperiorum, quam reipsa in­
veniantur summi et optimi Principes ex eo, quod sint aut fuerint (idoles ac
Christiani. Scilicet Principes etiam viri nascuntur communi fato haeredes
uaturæcorruplæ et pravorum affectuum, quos nec splendor natalium eximii
i majoribus fors periculis amittendæ integritatis, ab instrata rosis .via, quæ
ducit ad devia, et ab adulatione mille modis adnitente, ut ne scipsosaut suæ
dignitatis officia cognoscant.
Resp. Attamen sola est Religio, quæ arma subministrat Principibus ad dc-

“b
■3

niSSEKTATIO II. DE ttELlGlOXE.

pellendas hasce insidias. Praestantia Religionis in eo est, quod Imperaulesiis
imbuat placitis, quæ et Principum et suorum subditorum felicitatem cer­
tissime promoveant. Si pravorum affectuum potius, quam Religionis ductum
sequatur Imperans; quid culpæ recidat in Religionem; cum quotquot fue­
rint Principes verae Religionis cultores, totidem extiterint populorum deliciæ,
fulcra et decora insignia imperiorum ? Enimvero recenseant suos Increduli
summos et optimos sine Religione Principes. Princeps sine Religione, quhd
Deum non novit, vel non colit, nonne sua superiorem libidine legem one­
ratur nullam, nec ullum sui judicem formidat, nec vitam sperat post hanc
meliorem, suis duntaxat commodis se natum reputat, subditos pra se de­
spicit ceu abjectissimos homulos in id propemodum natos, ut imperantium
excessibus deserviant, vilissima irae, vindictae, superbiæ, ac cujusvis regii
facinoris instrumenta? Num Irreligio vel unum Nekoxem aul Domiulxh
commutavit in Titim aut Axtoxixlji? .Numquid solius Religionis opus esi ac
fuit semper, ex leonibus eflbrmare agnos, et ex tyrannis Principes numeris
omnibus absolutos, qui meritis praemia, demeritis supplicia decernant,tol­
lant abusus, subditorum leniant onera, miserias sublevent, indigentiissuccurrant, bonos mores edictis et exemplis commendent, artes et scientias sub­
ministrent. pacem colant et tranquillitatem publicam, subditorum saluti
sollicite invigilent, et ceu fratres ac filios paterna cura, favore clamore sub­
ditos complectantur?

Objic. F. Si vero tarn amplam pro Imperantibus auctoritatem, el laro
cwcani pro obsequentibus submissionem decernat Religio ; facile ad despotismum ac tyrannidem deflectet potestas Principum, et in seditionem nimis
dura subjectio populorum. Quotusquisqueenim estdesummis Imperantibus,
qui ad praescriptum Religionis suum expleat munus? Si autem Deo et Reli­
gioni non Obsequantur Principes; ut quid subditi Principibus obediant.
quorum duro nimis regimine opprimuntur populi? Ita Increduli, omnis sci­
licet jugi et divini et Immani impatientes.
Resp. Ex cantu avem, ex contemptu legum et Regum spiritum fortem,
ex spiritu rebellionis et contra Deum el contra Dei in terris vicarios incre­
dulum Theislam quis non internoscat? Verum audiant Impii, quid circa
Principes, et quid circa subditos vera Religio constituat. Equidem Regum
potestas inter homines summa est, sed relate ad Deum vicaria duntaxat po­
testas severissimo olim judicio Dei subjicienda, et relate ad subditos velut
urbs refugii pro cunctis civium angustiis ac necessitatibus sublevandis;
quapropter Christus, qui verbo et opere quamplurimum commendavit
Magistratuum honorem ac reverentiam, tamen Reges hoc solum titulo de­
coravit , qui bene/ici vocantur. Ubi sacrae Pagina· de Imperantium Majestate
ac potentia memorant, simul eosdem hortantur, ut vitent superbiam, me­
tuant ac spernant adulationem, consilia optima exquirant, leges reverean­
tur, justitiam colant, suorum mandatorum rigorem clementia temperent,
faciles civium querelis aures, et liberales egentibus manus praebeant. Si vero
monita hujusmodi haud satis coerceant justitiæ limites egressam Magnatum
lerrte licentiam, minas et pœnas Regibus intentat gravissimas Religio.
Sapientiæ VI. 2. « Audite ergo Reges et intelligite. discite judices finium
terrae Praebete aures vos. qni continetis multitudines, ct placetis vobis in lur

SEC.TiO 11. UTILITAS RELIGIOSIS.

27

bis nationum : quoniam data est a Domino potestas vobis,et virtus ab Altissiino, qui interrogabit opera vestra, et cogitationes scrutabitur: quoniam
cum essetis ministri Regni illius, non recte judicastis, nec custodistis legem
justitiæ, neque secundum Dei voluntatem ambulastis. Horrende et cito apparebit vobis : quoniam judicium durissimum his, qui præsunt, fiet. Exiguo
enim conceditur misericordia; potentes autem potenter tormenta patientur.
Non enim subtrahet personam cujusqnam Deus, nec verebitur magnitudinem
cujusquam, quoniam pusillum et magnum ipse fecit, et æqualiter cura est illi
de omnibus. Fortioribus autem fortior instat cruciatio. Ad vos ergo Reges
sunt hi sermones mei, ut discatis sapientiam et non excidatis. » Ecquidnam
in hac tam fervida oratione Religionis ad Reges, quod despotismum inspiret,
ant hrannidem foveat, cui nulla magis infesta Religio est, quam Christiana?
De subditorum vero obedientia quid tradit Religio? Non eam in ira aut
vindicta, sed in conscientia; non in Legislatoris privatis dotibus, aut in leeum humanitate ac suavitate eam inniti vult, sed prtecise in auctoritate
Imperantium ; quos qui audit, Deum audit, per quem Reges regnant, et leiuin conditores justa decernunt. Huic vero basi’insistens obsequendi necessilas quam parum adversus Deum, tam parum valet adversus potestatem
divinitus concessam, quamvis ejusdem fiat abusus. Nam et discolis paren­
dum esse non sine fructu patientiæ et merito gloriæ, monet Princeps Apojtnlonim. En, quam sancte provideat Religio et tranquillitati publica* civium
simulet Principum securitati? Minime autem metuendum, ne subditorum
bedienlia etiam facinorosæ Imperantium voluntati se conformet caeca nimis
et phantastica: quippe injusta praecipienti reponet cum S. Petro, magis Deo,
quam homini obediendum esse; et si facinus urgeat Imperans, minis ac
vexationibus aliud non opponet, quam lacrvmas, preces, patientiam usque
nax obedientia* legitimis Principum mandatis præstandse; at non minus
reterens erga leges divinas, quarum violationem nulla potestas humana va­
leat imperare.
•*
z

Objic. 17. Tametsi nulla sit Religio, quæ,Regum ac Principum commen­
det dignitatem, potestatem extollat, et pro Majestate summa deposcat obse­
quia; tamen ipsa sal dictat ratio, Caput rei publicae supremum Dei esse
karium, et summo Principi summos deberi honores. Inde est, quod jamlumante legem seu Mosaicam, seu Evangelicam, gentes suis subjacerent
I .ibus cum exacta obedientia, perfecto cum obsequio, ct cum stupenda non
raro demissione ac veneratione.
Resp. Quandonam fuit Mundus, et non fuit Religio in Mundo? Eosdem
um Mundi et hominis ortu natales Religio habet. Quamprimum ergo exorta
•ant Regna el Imperia (quorum originem accuratius discutere hic non vacat)
’ium regimen Religio effinxit optimum; dc quo in Lege Veteri res plane
indubia, cum regimen fuerit thearchicum ; Lex vero Evangclica omnium
aaiime illud perficit, cum doceat, Deum ipsum et auctorem et exemplar
·".· omnis potestatis; Reges esse præcipuos Dei ministros ct vicarios Aitis• mi: unice a Deo pendere coronam regiam ; ab omni humano judicio in
Irtoporalibus exemptos esse summos Principes, ct soli Regi Regum eorum
mbjici imperium ; Regibus proin obediendum esse in omni timore, quorum
•d·?· solium penes suum Deus erigi voluit in conscientia subditorum. Igitur

28

LISSEIITATIO ii. DE RELIGIONE.

non tam natura et ratio (quæ cordis humani libertatem magis, quam vin­
cula allectant) rem istam perfecerunt ; sed præprimis Religio, exactissimam
erga Imperantes observantiam ac obedientiam popidis persuadendo, el legum
onus ut ut durum Dei amore magis, quam timore emolliendo.

111. COROLLARIA.

Qnam ergo vitæ et societati humante ac civili proficua Religio est, tam sunt
eidem noxia Theistarumel Atheistarum scripta, quibus Religionem ceu basin
felicitatis humanæ suffodere conantur. Exulet enim a Statu Religio, nec sil
amplius obedientia populorum obligatio iu conscientia et meritum coram
Deo; corruet slatim legum vis et auctoritas omnis, personæ Imperantium
contemptui ac risui exponentur, et ex Republica bene ordinata exsurge!
ananhiæ chaos funestissimum. Quippe norma Principum et fræuuiu subdi­
torum est Religio ; et tamesti sua Principi voluntas suprema lex foret, nihilo­
minus Religioni deferre debet propter subditos, quibus illa emollit Principis
jugum, ita ut propter Deum humano Magistratui parere gestiant. Princeps,
qui verbis aut factis derogat Religioni, quanto popidis scandalo, tanto suadignitatis periculo exponitur, semoto fere unico fulcro suæ Majestatis; in
quam quid valeant subditi omnis Religionis expertes, occulte eorum ma­
chinae facile exhibebunt. Portentum hominis est Princeps, qui Religionem,
tantillum solatii in laboribus et ærumnis, quæ subditorum libertatem indies
magis coercent, subditis invideat, ac suam sibi securitatem.

; ; St · ’

> ff

1

*

*
JV
J
1
•
· i

SECTIO III.
NECESSITAS RELIGIONIS

§ J. PR «COGNITA.

Quod, quid tollit Deum et Religionem, veram ac propriam tollat pote­
statem Magistratuum parendique obligationem, quæ hominis conscientiam
afficiat; patet cx Incredulorum utroque antesignano Spinoza el Hobbesio.
quibus auctoritas omnis est in sola potestate cogendi, non in jure, sed in
viribus, ita ut. si cives Magistratibus resistere possint impune, jure resistant.
Qui cum politicam potestatem separent a Religione, sequitur etiam, quod
illa pœnis tantum, non item praemiis suas sancire leges possit; cum Magis­
tratus humanus non habeat vel sufficientem praemiorum supellectilem ad
bonos omnes remunerandos; vel saltem omnium tenorum praemiandorum
notitiam, eo quod hæc pendeat ex interno hominis consilio. Qua vero ratione
hisce defectibus medeatur Religio, ad verans Religionis æque ac Reipublic®
hostes nunc decernendum.

SECTIO ili. NECESSITAS RELIGIONIS.

ÿ 11.
•

Themata.

29

·· ’

l.Sine Belirjioue non est vera honestas, uti perperam prœtend uni increduli.
Phobatio. Vera honestas nititur cumprimis vera dilectione proximi ad
illam nonnam : fac alteri, quod tibi vis fieri; non fac, quæ vis tibi ab altero
m fieri. Regnet in omnium cordibus hæc dilectio; ct nulla erit in .Mundo
injuria, violentia, fraus, invidia, depraedatio, calumnia, aut quodvis aliud
litium, quod turbat Rcmpublicam. Hanc Aero legem mire perficit ac vehe­
menter inculcat his verbis Religio : diliges proximum tuum, sicut teipsum;
non solum quia ejusdem naturæ sunt homines, aut cumdem omnes naturæ
auctorem habent; sed ideo etiam, quia cuncti fidele^sunt filii Dei adoptivi,
ipsius Dii initatis imagines, ejusdem Patris, qui Deus est, ejusdemque Matris,
ijuæest Ecdcsia, dilectissima pignora, membra unius corporis sub uno capite
Jesu Christo, qui est unigenitus Dei Filius, conjuncti in terris fidei imitate,
coronidem mysteriorum participes, ac tandem ejusdem regni, quod est in
lœlis sempiternum, hæredcs felicissimi. Imo ne quid deesset perfectioni hujus
Legis, noluit Christus mutuæ dilectionis normam esse virtutes aut vitia
proximi, injurias aut beneficia aliorum, sed universalem esse voluit erga
probos ct improbos, amicos ct inimicos, concives et advenas ; hujus ipse in
croce exemplar, Patrem exorans pro persecutoribus et deicidis.
Huic vero dilectioni Proximi adversatur, ceu infensissima hostis,philautia;
quæ vero nomine audit in ^erbo Dei cupiditas ob eosdem utrinque malignos
effecta : quod enim avarus immitis in pauperes et erga divites invidus ;
'uperbus contra æmulos virulentus ac factiosus machinator; voluptuosus ad
'occm honestatis et justitiæ obduratus sit; cx cupiditate, cx philautia, ex
defectu mutuæ dilectionis christianæ est. Quantopere autem non detestatur
'era Religio cupiditatem ct philautiam? vocat laqueum diaboli, malorum
universitatem, etætcrnum væ multoties utrique intentat. Adde, Irreligionem
evlerminare metum gehennæ ac pœnarum æternitatem, sicque omnem
honestatem : quid enim ad honestatis amorem et odium inhonestatis effica­
cius, quam illa etiam ad summos Principes, etiam inter secretissima crimina
u« Religionis : omnium, quæcumque cogitas, desideras, perpetras, machi­
naris. omnium testis, judex et vindex est Deus omniscius ct omnipotens,
item : Nolite timere eos, qui possunt occidere corpus, animam vero'non pos­
ant occidere ; sed potius timete eum, qui potest et animam et corpus perdere
in gehennam.

II. Nec vera Probitas consistere potest cum Irreligione.
Probatio. Vera probitas non est nisi in vera virtute; vera autem virtus
nulla est nec esse potest apud incredulos, utpote quorum virtus, ipso teste
Rmiovirtutis alheisticæ laboriosissimo apologeta, non est aliud, quam tem­
peramentum hominis, seu indoles bona, utilitatis propriæ studium, vanitatis
nrtmetus humani cflcctus. Sola igitur Religio, quæ Deum divinasque perfedioneset agnoscit, el colit, el amat, ct imitetur exercitatione virtutum
mu ini e arduaium ac vere heroicarum, veræ probitatis magistra est ; sunt

■

4

30

DISSERTATIO III* DE RELIGIONE»

autem, diligere inimicos, potius mala omnia perpeti, quam malum facere,
inter dirissimas persecutiones div ime voluntati se conformare, caduca Mundi
bona omnia despicere, x i tam, famam et omnia Dei beneplacito consecrare...
ad quarum virtutum fastigium nemo hactenus sine vera Religioneductalia
est. Religio, impiam, quæ omnes hominis sententias, affectus, actione,
atque externum etiam corporis habitum ex scientia veri el ex amore rreti
constanter moderatur; (pia1 cum Deo sentit et judicat, cum Deo anutd
desiderat, ministra est actionibus Dei, cujus cxeqtiitur voluntatem ct provi­
dentiam adjuvat; quæ obligationes nostras commutat in officia amoris el
gralitudinis erga Deum; quæsimul arma subministrat, qumcuimpic virtu­
tum obstacula perrumpendi; quæ ad virtutes excitat uti promissione divini
subsidii, ita præmii ælerni certitudine juxta mensuram nostrorum in lue
vita laborum, dolonmnac meritorum.

Vide Baylm Pensées diverses, § 129. — 133. Ita testantur CrOusazus in iw·
Examine Pyrrhonismi, et Wariii ivrox Tom. I. P. I. § 4. de Div. Miss. Μοώ.

1

Qtiam demurn cordi sit incredulis vera virtus ct probitas, vel c\ eo con­
jicies, quod cum Montesquieu virtutem saltem in .Monarchiis negent oblinere
posse, imo cum .Mvndevh.lio etiam vitia statuant necessaria in Républicain,
fere verbis : non tam virtute stant et flarent Respublica1, quam civium
intemperantia; experientia enim compertum habemus, privatorum vitia
publica esse beneficia, el ad vires ac potentiam Imperii promovendam mul­
lum conferre, videlicet proferendo commercia, ct celeriori mercium con­
sumptioni occasionem praebendo; sic bibendi intemperantia quam multis
prodest civibus? viifitoribus, qui colunt vincam, nautis ct rhedariis, qui
advehunt, cauponibus, qui divendunt, publicae rei. cujus auget reditus :sk
quoque .Magnatum luxus ingentem numerum mercatorum ad eoas ct ncciduas oras ire cogit. — Monstra hominum et opinionum ! sic quippe orale et
parricidia quis vetabit, quis evitabit, cum sint aut vespilloni aut caniilki
proficua? Monstra, inquam, ipsis etiam Ethnicis horrida!

r»»r

Montesquieu in libro, V Esprit des lois : III. T. I. M vxuevu.lus in libro.
Apiun Fabula, qui initio Jacobi M vssti larvato nomini inscriptus fuerat. 1740.
Quos vero P. Axro.x. Schmitt S. J. in Méditât, Philosoph. copiose ac solide
confutavit, Hcidclbergm, !7tW. Quin et ab Ethnicis sonore vapulant, ducente
Tullio : « Pervertunt homines ea, quæ mint fundamenta natmæ; Ônm utili­
tatem ab honestate sejungunt. Omnes enim expetimus utilitatem. ndcamqtK
rapimur, tiec facere aliter ullo modo possumus. .Nam quis est, qui utiliafughll?
aut quis potius, qui ea non studiosissime persequatur ? sed quia rtOsqmun
possumus, nisi iti laude, decore, honestate utilia quærere. » Et Su.rrsno le­
stante : « Post subactam Graeciam primum fractæ eruperunt res Romain
in pejus ruero, quia ibi insuevit exercitus populi Romani amara1, pilare,
signa, tabulas pictas, vasa cælala mirari, ea privalim et publico rapen’.
delubra spoliaro, sacra profanaque omnia polluere, nt ait Roratus :
" SteVlor armis
σ LuTurid iucubtiu, vk-lumque ulciscitur orbem. »

MB
SIlCTin

Hl.

SECESSITAS

ItLIIMoMs.

31

III. Absiptc Hcliijione non est sive imperans sive subditus fpiisipiam statui rere
pro/icuus.

Probatio. Exulantc Religione erit in Repnblica pro lege fundamentali ;
quod libet, licet ; procul erit tides el pietas; sinceritas vix ulla inter homines
ixirsistcl; nihil in fœderibus publicis, in juramentis, in promissionibus, in
contractibus ut ut solenmibiis et sacrosanctis contra
vim et fraudem sal
r ·J
tutum ; amicus amico lupus erit, si c re sua videbitur; conjugii rumpetur
vinculum, ubi charilas refrixerit; prolium vix curam habebunt parentes,
ut sumptus suppetant patri ad pellices fovendas, et matri ad lusum ct luxum;
a liberis nec parentes vitam vivent securam partim ob pauperiem, partim
dicamdeni inorum contagionem ; bellis, furiis ac depraedationibus, aut certe
injustitiis miscebuntur omnia; frustra invocabit subditus aut potestatem
Principis, aut judicum lequilalcm·, cum hi secundum cruda Irreligionis
principia maxime formidandi, quia polcnliorcs; populo tanidiu sui oppressio
toleranda videbitur, dum desperatio adversus Imperantem promptis arma
inanibus inferat ; ac demum quid viduis, pupillis, egentibus et tcnelb.e juven­
tuti pie educandic liet, ubi suprema cuivis lex sua utilitas ct sua voluptas
est? Paucis : erunt Principes crudelitatis ct ambitionis portenta, quotquot
rem .Mlzkxtio Deorum el Sacrorum contemptores, erunt subditi, omnis
ιψ·ιles Religionis, totidem suorum Principum ac Rcipublicæ proditores.
Inde Co.xsr.vMiis Ciilorus quamvis idololatra, facta suis Aulicis Christianis
iptimic, vel Christum ejurandi, vel aula excedendi, eos omnes cx Aula indignahiuidtis ejecit, qui suæ Religionis Christiana* desertores gratiam Impe­
ratoris Christo anteferebant; ratus, non fore terreno Principi fideles, qui in
Regum Regem perfidi sint.
Igitur sine Religione non est Magistratuum auctoritas veraci propria, nec
perfecta legum civilium sanctio, ulpote ad pleraque societatis humaine offi­
ciante urgenda insufficiens,et nonnisi vindex publicorum criminum : «qua­
tenus manu, nl ait Tullius, tenere potest. » Dum contra Religio nobis
exhibeat Deum supra et circa nos stantem; factorum, dictorum, cogit nIwiiimque censorem, qui habiturus sit bonorum ct malorum rationem,
bainines constituai in omnimoda necessitate parendi legibus, etiam in se­
cretissimis locis, omnem tollendo spem fugiendi supplicii.
Atque hanc Religionis vim ad continendos cives intellexerunt Legislatores
annes; idcirco studiose populorum animis inculcarunt esso Deos, ct ad
wum tribunalia ciijusvis hominis vitam expendi; hinc non satis secura
udebaliir subditorum fides, nisi jurejurando firmata, eo quod unius Reli.’wiiis vini in subditos maximam censerent ; hinc periculosissima semper
blbitaantiquæ Religionis immutatio laminam a Majoribus tradita», altumque
mimis posterorum insidentis; hinc omnes ad unum Philosophi^ quamvis
[•lures dispalando sustulerint Deum aut futuram vitam, hanc tamen opi­
nionem animorum immortalium, Demumquc Religionem pro firmissimo
Ιλτηιι praesidio habuerunt. Athei etiam hac manifestissima Religionis uti­
litate permoli in omni ævo decreverunt, illam a Legishlnribus inventam
Muead salutem et incolumitatem Rcipublicæ. Jd certissimum ex lota anti-

y·

Λ

i

3 :,·
3z

lUSSERTATtO II. DE UEI.IGIONE.

quilale, quod Irreligionem nunquam non insecuta sil ruina Status, el cum
Religione culta semper eMoruerit felicitas Imperiorum.

IV. Increduli uti Reipublicœ pestes, ita suorummel jurati hostes sunt.

Probatio. Increduli ct sect alios, quos sua irreligione inficiunt,omni pri­
vant et fructu et solatio Religionis, æternique interitus præsentissiino pe­
riculo objiciunt. Sapientissimi quique Legislatores consuerunt, Religionem
fortissimum esse vinculum vitæ Socialis, sine quo humanis officiis haud sa­
tisfiat, nec vera sit hominis felicitas. Non esse sine timore Domini sapientiam,
cujus ille initium est . affirmat sapieulissimus Regum. Infelicem esse, qui in
prosperis nesciat uti moderamine, et in adversis solamine carcat; utroque
autem destitui, qui Religione destituitur, certissima docet experientia.
Ethnici adeo Philosophi senserunt cum Apostolo, onmiumque gentium as­
sensu firmata veritas est, quod pietas in Deum et hujus et futura vitæ repro­
missionem habeat; ipsaque ratio dictat, stultitiam esse maximam, qiwl
impietatis socios, tot sibi metuendos hostes conquirere, atque in hac simul
ct in altera vita summis sponte miseriis involvi.
Hæc autem omnia Incredulis conveniunt : nam Deum malorum vindicem
negant existere, quod optant, sed non probant, nec unquam a tota Impio­
rum turba probari potuit; sicque in horrendas divini Judicis manus se sc
ultro projiciunt. Quod est sine Religione Respublica, scilicet tetrum chaos,
hoc est sine freno Religionis cor hominis, indomitis affectibus velutmare
exaestuans; et in hoc mare scopulis ac syrtibus infestum se se precipitant
increduli, dum favet fortuna, mente captis, dum non favet, desperabundis
similes. Sapere supra modum affectant, et insipientissime® se produnt, cum
quod dictat vera sapientia, ignorent aut despiciant, sibimet contradicant,
virtutem a vitio non discernant, votum depravati cordis pro voce nature
venditent, impios exoptent suos amicos; miserrimi in vita, quia pax impiis
nulla, et ab impiis nulla securitas; miserrimi in fine vitæ, quia sine fide
futurorum et sine spe melioris vitæ; miserrimi post hanc vitam, quia, cui
credere, in quem sperare, quem amare impie recusarunt, ætemumsen­
tient vindicem et propriae et alienæ impietatis.

Objic. I. Ratio Status, honos Monarchiæ. summa Imperantium auctoritas
sufficiunt omnino ad obtinenda omnia subditorum officia, quin stimuli*
addat Religio. Ad hæc leges humanæ pœnas decernuntct praemia, ceu inedia
prorsus efficacia ad obtinendam subditorum exactissimam obcdienliam;
Religionis ergo nulla est necessitas.
Resp. Ubi deficiunt vera virtus et probitas, quas Religio commendat et
perficit, genuinus amor palriæ, verae studium gloriæ, sui abnegat io, terre­
norum contemptus, cupiditatum refrenatio; cultus, timor et amor Dei
subditorum ligantis conscientias, et pœnis aiternis seu inobediontiam popu­
lorum, seu crudelitatem Imperantium castigantis; pro securitate Principis,
pro incolumitate Imperii, pro pace ct tranquillitate publica nihil veri sub­
sidii habebit Status, sive a brachio semper extento Principis ad coercendos
subditos, sive a praerogativa Regiminis Monarchic!, sive ab honore Status:
quæ omnia sine vera virtute fallacissinia, cl sine Religione vanissima suut
præsidia. Non eigo dignitas, utilitas et necessitas Religionis immolanda

SECTIO 111. NECESSITAS RELIGIONS.

33

toinniodisStatus; sed nexus u trinque cl subordinalio faustissima’piocurari
debent.
Leges vero civiles externam quidem civium obcdienliam urgere valent; at
non amorem sincerum, animi graliludinein, affectum compassionis, veram
fiduciam, providam benevolentiam. Impediat humana potestas fraudes et
injustitias publicas, furta, homicidia et seditiones; at non fallaces insidias,
adutias, clandestinas strophas, aliasve reconditas animi pestes, quæ serius
aut ocius hominem æque perimant, ac apertus invasor et homicida. Multa
etiam mala nequidem velari aut puniri possunt legibus publicis, ac proin
permittenda sunt ad evitandum majus malum. Quin ct omnes leges ac pœnæ
vixdum proficient quidquam contra illos, qui aut effrenes spernunt, aut
potentes illas non metuunt. Denique potestas humana omnis neque scit,
neque si scit, valet omnia omnino aut praemiare bona, aut castigare mala;
quod soli Deo proprium esse omniscienti et omnipotenti, dictat ratio, et
docet Religio. Hæc quia animorum domina, ipsa subditorum corda sancti­
ficat, potest ac debet actus etiam internos vel malos cohibere, vel bonos pro­
movere, idque vel metu pœnæ, vel spe praemii sempiterni.

Oty./7.Frænum cupiditatum ac vitiorum, sat potens Incredulis, est horror
dedecoris, et laudis cupiditas. Athei etiam servant sensum justi et injusti, ac
inter bonum et malum discrimen percipiunt. Probant denique mores eorum,
qui Deum et divinam Religionem olim ac nostris temporibus sustulere, quod
in vita instituenda parum sectentur principia sua philosophica ; uti de Stoicis
compertum habemus, et de conspicua Diagorae, Theodori, E vomeri, Nica­
noris, Hipponis, ipsius Epicuri, Romani Cassii, Attici, Plinii antiquioris et
aliorum virtute, memoriæ proditum est.
Baylius in Libro : Pensées diverses sur la comète.
Resp. Cicero, Plato aliique ad veram honestatem requirunt, ut propter
seipsam virtus diligatur, et vitium odio habeatur ex nativo utri usque merito;
cl inhonestissimum ipsis etiam Ethnicis moralioribus visum semper, colere
virtutem, et vitare flagitia in oculis duntaxat hominum, at coram Deo ocula­
tissimo æque ac sanctissimo, clam et impune si possis, perpetrare quæque
tatpissima. Judex horret infamiam injuslitiæ; sed morum pravitas dudum
ineocxlinxit lumen fidei chrislianæ; non jam cogitat aut metuit amplius
judicem judicum; cupiditates, quarum cum Religione fraenum abjecit,
exsatiare non potest sine læsione muneris sui ; quid fiet tandem? Sicut Reli.ionem litavit morum licentiae, ita honorem muneris litabit pravis affectibus
iniquissimus ibi judex, ubi non palam appareat iniquus. Quæ vero causa,
tametsi æquissima, subsistet ad tribunal ejusmodi, quod honestatem ac
Religionem dudum condemnavit? Num ipsi increduli optarent aut conce­
derent sibi jus dici a tali judice Religionis experte, et non potius a judice,
qui sit chrislianæ fidei etæquitalis?
Insit omnium hominum animis appetitus laudis; tamen apud vulgus vim
cupiditatis nequaquam suspendet, qua in praesentia commoda ferri solet.
Itirro favor popularis aurae semper adjunctus est divitiis et polentiæ; proin
appetitus laudis magis stimulat ad has comparandas, quam ad \irtulis cxcrcilium. praesertim cum potentia et diviliæ cupiditatum omnium explenda -

* · »· i

1

3<

DISSERTATIO II. DE RELIGIONE.

rumineffa sint. Demum allectiones istæ non veram sinceramque virtutem
sed hypocrisin tantum valent procreare; a publicis avocant sceleribus J
privatis liabenas laxant. Quod sua principia non ubivis sequantur increduli
id solum fit, vel dum contraria sunt sensibus internis, quos exuere non po^
sunt, vel opposita cupiditatibus, quarum vi abripiuntur; non item ubi sunt
cupiditatibus consentientia. Nam res foret admiratione dignissima, si vis
appetitus aucta principiorum atheisticorum auctoritate non inclinaret
voluntatem atheisticam; cum plerumque habeat illam vim, etiam renilenie
ratione et terrente conscientia, imo sub æternorum suppliciorum commi­
natione, prout Christianis Increduli objiciunt.
Quod autem ad virtutes veterum Incredulorum attinet; cx paucorum
hominum vita its non conficitur, quia in hominibus ingenue educatis,d
quorum ratio probe exculta est, quique se totos dederunt Philosophi® studio,
servare vim magnam potuit sensus justi et injusti, atque nota rerum discri­
mina, cum naturæ excultæ bonitate victi sint. Cumque etiam singularitate
doctrinæ oculos in se omnium convertissent, non parum cos afticietut
publica existimatio. Denique necessum quoque ipsis fuit, ut bona vita amo­
verent publicam invidiam, quam ipsis conflabat philosophandi ratio abhor­
rens a vulgi opinionibus. Hæc vero motiva in vulgus rude et incultum vim
nullam habebant; neque in aliis veræ et perfectae virtutis, quæ ab omni
vanitate et philautia longissime distat, laudem evincunt.

Obj.HI. Latum est discrimen, aiunt Increduli, inter nos et illos Const.vvtu
Imperatoris aulicos viros : a nobis enim nonnisi persuasis de falsitate Reli­
gionis Christian® Christus deseritur ; cum illis fidem Christianam, quam
crederent vere divinam, repudiandi aliud motivum nullum esset, quam
utilitas propria, gratia Principis et aulæ honos. Perperam quoque inter nos
ct inter Epicurum aut Lucretium fit comparatio; cum nequaquam simus
discipuli eorum, qui palam profitentur Atheismum , et nequidem legem
sequuntur naturalem, quæ est nobis sacrosancta.
Resp. Si tam innoxii sunt a perfidia hodierni Increduli, occur Christi
doctrinæ tum primum assentiri desierunt, cum inciperent Christi præccpU
violare? Nonne vita in pejus commutata fidei pariter immutat® ratio fuit?
parergo utrobique motivum defectionisa Christianismo. Si vero cordis depra­
vatio tam altis lixam radicibus Religionem confcstim eradicavit; quid porn»
non valeat etiam contra legem naturæ in Incredulis Christi desertoribus?
Nam pravi allectus multo facilius virum honestum (cui sola lex naturæpr
vitæ ct fidei regula est) transformant in hominem flagitiosum, quam Chri­
stianum hominem suæ Religionis optime gnarum in virum plane incre­
dulum.
Quod a primis ct celeberrimis suæ Irreligionis defensoribus et magistri?
passum unum recedere amentur ; ct placet conatus, quo non obscure Calen­
tur, quod ratio et lex naturalis luce Evangclii magis nunc collustrata aliquan­
tum dispellat crassissimas ethnici Athcismi tenebras; ct non placet, quü
I heismus eorum reipsa non est aliud, quam infausta soboles Athcismi pa­
ganici, iisdem nixa principiis, queis Epicuri ac Lucretii atheistica impietas.
Vide Dissertationis X. Sectionem II.

r 4T

iW

SECTIO III. NECESSITAS KELIGIOMS.

Obj. IV. Bcligio etiam Christiana impunita relinquit ilagitia societati
liumanæ prorsus exitialia, si quando ipsi judices corumdern scelerum rei
sunt; idque ad exemplum Christi circa Mulierem in adulterio deprehensam,
quam pœnæ subduxit clam insinuando, judices ipsius æque reos esse. Et
quot non sunt inter Christianos, qui tametsi Religionis tenacissimi sint, sine
studio virtutis, sine observantia suorum officioi-um, stiarum passionum man­
cipia et probra honestatis?
Hesp. Ita videlicet Pharisæorum astutiam superare contendit malitia In­
credulorum. Christum illi adoriuntur maligno consilio, quo vel reum cru­
delitatis, si adulteram condemnaret; vel legis inimicum, si eam absolveret,
essent accusaturi : sed pudore suffusi a Christo nec verbulo obloquuntur, et
majorem humana sapientiam in Christo suspiciunt. Increduli vero et Chri­
stum et Christi Religionem criminantur in hoc Christi gesto, quo nec legem
violavit, nec pœnam in scelus statui prohibuit; sed ab insidiis se expedire,
ct consilii malignitatem illaeso etiam honore malignantium patefacere sa­
pientissime voluit. Non minus proterve vitia Christianorum ipsi impingunt
Religioni; cum vitia hominum sint, non Religionis; cujus quotquot dogmata
lidei et morum placita sunt secuti, ad virtutis et sanctitatis perfectionem
pervenerunt, membra Ecclesiæ et Reipublicæ honestissima ac utilissima.
Cedo vel unum vere Christianum, qui ad leges Evangelii exacte vixerit, ct
bonus civis non fuerit? Cedo vel unum, qui abjurato Evangclio ad castra
Impiorum transfuga melior factus sit civis, ac ante fuerat? Profecto si me­
minisse libeat, quod, si qua inde ab extremi belli tempore morum depra­
vatio, et humanorum divinorumque officiorum quidam aut neglectus aut
contemptus insedit terris antehac fervide Christianis, ex scriptis, dictis ct
factis Incredulorum suam habeat originem ; evidens erit, Statum, quo addicliorem vene Religioni, eo feraciorem optimorum civium esse.

SECTIO I. QUI ODITAS IlEUGIONIS NATURALIS*

DISSERTATIO III.

rerum ordinem et Providenti® naturalis leges inquirit, officiaque duce
natura designat in cognitis rerum convenientiis posita, vere intrinseca, neces­
saria, indelebilis in animis hominum ratione utentium. Per Legem autem
Rationis seu Natur® intelligitur collectio praeceptorum, quam sua cuique
conscientia promulgat, aut quam sibi proprio marte potest conficere.

11. Existit Religio Naturalis vera vereque divina, quam homo exequi
tenetur.

SECTIO I.
QUIDDITAS, EXISTENTIA ET VERITAS RELIGIONIS.

§ I. PR.ECOGNITA.

Qui veram Religionem, quæ est Christiana, impugnant, pleriqueetiam
Naturali Religioni reipsa excidium minitantur; maxime quod Scripturam
sacram, uti omnem revelationem ceu Naturaliste abjiciant, in qua tamen
vel continentur, vel fundantur officia omnia Religionis Naturalis. Hæc cum
dictet et urgeat legum præcipue naturalium observantiam, de utrisque agen­
dum. Lex vero et Religio Naturalis oriuntur ex surnmo jure divino impe­
randi, et hoc non tantum ex eo, quia omnipotens est; sed etiam quia Dei
omnipotens voluntas sanctissima est, æquissima et sapientissima, quæesi
ipsa lex æterna ac immutabilis, illi decernens jus imperandi,'qui fines opti­
mos novit, mediaque maxime idonea ad hos optimos fines obtinendos;
quique propter infinitam perfectionem omnia optime moderari et vult et
potest. Eadem toti naturæ rationali imponit obedientiæ officium, cum osten­
dat, hoc Dei imperium omnibus profuturum.

§ II.

themata.

I. Per Religionem Naturalem rite intelligitur collectio officiorum omnium,sive
erga Deum, sive erga seipsum et proximum, quæ ex Divince Natura ct
conditionis humanae consideratione ratione investigari et concludi possunt.
Probatio. Hæc notio vere constituit cultum Dei internum et externum, qua­
lem recta ratio dictat naturæ rationali ; ac vere eumdcm discernit a Religione
snpematurali, quæ insuper Mysteria continet intelligentiæ nostræ inaccessa,
atque præcepta imponit viribus gratiæ supero® adimplenda, utraque a Deo
auctore fidei et gratiæ supernatural is mortalibus libere communicata. Igitur
nature insita Religio Naturalis cum hominum sensibus nascitur cl expli­
catur: evolvitur argumentatione, et demonstratione fulcitur : naturalem

Probatio. Existit Deus summe perfectus et infinite sapiens natura ratio­
nalis Conditor ac Rector, qui ineundo consilium creandi Mundum non potuit
non a natura rationali intendere tum sui cognitionem et amorem ( ideo et
in terra et in cœlo sapientiæ et magnificent!®' suæ explicans divitias, et unirarsa cœlestia et terrestria condens in hominis gratiam), tum sui veneratio­
nem per certos ritus et sacrificia. Hic vero est cultus Dei exterior ad conte­
standum supremum Dei dominium, ille autem interior ad redamandum tot
bonorum auctorem, patrem optimum et summum benefactorem ; in quo
utroque stat Religio ; naturalis, quam ipsa dictat ratio officiorum et praece­
ptorum naturalium præco ; vera vereque divina, quæ natura rationalis legis­
que naturalis auctorem et sui auctorem habet Deum.
Igitur merito Doctor Gentium Græciæ stultos potius quam sapientes pro­
nuntiat inexcusabiles, qui cum per ea, quæ facta sunt,sempiternam Dei vir­
tutem cognovissent, eum tamen non sicut Deum glorificaverunt, aut gratias
egerunt; sed in cogitationibus suis perditi nefanda quæque perpetrarunt,
non intelligentes, quoniam, qui talia agunt, digni sunt morte, ut qui per­
petuam supremæ rationis legem offendant. Rom. I. 20.

III. Existit Lex Naturæ nostræ congruens, diffusa in omnes, dictans officia
naturæ rationalis, ac prœprimis Religionem erga Deum.

Probatio. Est quædam vite ratio, quam necessario probamus, et sunt
quædam vivendi principia tam evidentis æquitatis et sapientiæ (e. g. suum
cuique tribuendum, fidem servandam, beneficiis gratum animum deberi),
quæ doctis et indoctis sponte innotescunt, temporum omnium et locorum
omnium communia ; atque hinc sensus justi et injusti tam est naturalis, tam
constans et uniformis, ut nullis possit praefocari praejudiciis, aut passionibus
extingui, aut praemiis corrumpi ejus judicium, vigens in sceleratissimis·,
quibus ita gratiosa est virtus, ut invite probent meliores. Est ratio in homine,
quæ in vita instituenda et in singulis fere actionibus perpetuus et domesti­
cus monitor est, et quidem cum tanta auctoritate, ut homo rationis monita
nequeat contemnere, quin naturam hominis aspornetur, et ipse se fugiat.
Est in singulis hominibus meriti et demeriti sensus, delicti et innocenti®
conscientia, vel cum jucunda voluptatis affectione, quæ vitam ad dictata
rationis institutam semper comitatur; vel cum angore et cruciatu, quibus
perturbantur et eliduntur ii, qui magistram vit® sequi recusant Rationem;
id quod de Impiis et Atheis confitetur Lucretius.
Sensui interno. Rationi et Conscienti® consentiunt naturales hominis pro­
pensiones. queis ad omnia vite officia commovemur: quis enim cogitaro

30

DISSERTATIO III. DE RELIGIONE NATURALI.

queat excellentissimam Dei naturam ac infinitas perfectiones, quin admi
iis ­
ratione teneatur, et ad augustissimi Numinis adorationem, timorem et
amorem rapiatur? unde factum, ut omnes gentes in colendo Deo consense­
rint. Quid magis a natura commendatum, quam diligere alios ct benefacere?
Hujus generalis bcnevolentiæ et gratuits bonitatis tanta vis est in omnibus
hominibus,ut ignotis periclitantibus ultro succurramus, et naturali commi­
seratione in omnium miserorum opem feramur. Demum quemque a natum
excitari ad quaerenda ea, quæ sunt conservantia sui status el ejusdem per­
ficientia, nullus dubitat.
De ingenio et moribus aliorum hominum quid? Certissima est illa Socra­
tis et Platonis observatio, nullum esse juvenem rudem et omni vacuum
praejudicio, qui si recte ac methodice sive de rerum veritatibus, sive deregulis morum interrogetur, non apte respondeat; ex quo experimento alii
concludebant, scientiam esse reminiscentiam ; alii veritates primas esse
homini innatas; inde vero certum, eas ab ipsa natura edoceri. Experientia
constat, perditos homines æquum ferre judicium de aliorum hominum actio­
nibus. Novimus, quod etiam flagitiosi aliquam virtutis rationem habeant.
Nullus est, qui suas actiones licet turpissimas defendere non studeat, et illis
recti speciem induere. Denique esse legem naturalem, omnes populi agno­
verunt ; omnesque sapientes et Legislatores admiserunt legem, quæ, ut ait
Tullius, « nec hominum ingeniis excogitata, nec scitum aliquod populorum
sit, sed æternum quiddam, quod universum Mundum regat, imperandi pro·
hibendique sapientiam. »
: -r
r*

§ III. Corollaria.
Atque ex his itidem liquet, Spinozam, Hobbesium, Mandevillium, Sextoi
Empiricum aliosve Incredulos sua in Legem et Religionem Naturalem rebel­
lione ipsis Ethnicis sceleratiores et nonnisi vetustissimorum inter paganos
Atheorum, Callidis, Carneadis, Archelai, Aristippi, Epicuri et Pyrrhonis
discipulos esse sceleratissimos. Nam sicut apud Calliclem luxuria, intempe­
rantia el licentia, modo facultas suppetat, virtus est atque felicitas; et apud
Carneadem nullum est jus naturale, nulla justitia, aut si sit aliqua, sumina
est stultitia : sic apud Spinozam jus naturale uniuscujusque hominis non sana
ratione, sed cupiditate et potentia determinatur. Apud Hobbesium homines
in statu natura· ferociores sunt lupis, ursis et serpentibus; et status hominum
naturalis est status belli, et omnium contra omnes ; imo quivis in ista con­
ditione perpetuo intenti sunt in aliis seu fraude, seu vi, seu quovis alio
modo praoccupandis. Apud Mandkvillk m privatorum vitia ut ut lege ac
Religione naturali prohibita, publica sunt beneficia. Ibi ratio? ubi pudor?
ubi humanitas ? hæc procul dubio vox esset totius sanioris antiquitatis ethnicæ, qua, si revivisceret, rationalis naturæ abortus detestaretur.

SECTIO H.

I
i

INSUFFICIENTIA RELIGIONIS MERE NATURALIS AD VERAM JUSTITIAM.

4
J

§ I. PRÆCOGNITA.

Theiske seu Naturalistic, ut gravius deprimant Religionem Christianam,
insolenti praeconio extollunt mere Naturalem, cujus officia tam sint in aperto
constituta, ut ab omnibus etiam rudibus facile et dilucide perspiciantur ;
cum illa Christian® sint obscurissima; et cujus ductum secuti Gentiles ho­
nestissime vixerint, cum Christianorum multa et magna sint flagitia. Hujus
meritis regnum cœlorum adscribunt, ut adeo Voltaire Socratem, Solonem,
Aristidem, Zoroastrum, Alexandrum, Trajanum, Marcum Aurelium et Julia­
num Apostatam sanctorum fastis ausus sit adscribere; et Mvrmontel in
recentissimo suo opere {Bélisaire, cap. XV.) Tito, Antonino, Trajano, Catoni
et Aristidi per ridiculam apotheosin vitæ gentilis ac barbaræ præmia inter
cœlites decreverit.
W ··
Verum cum ex omnium seculorum experientia compertum habeamus,
neminem unquam sola ratione duce omnes ad Religionis et honestatis opti­
mam institutionem necessarias veritates comprehendisse; fuisse barbaras et
efferatas gentes in doctrinæ ac vitæ ratione parum a belluis abhorrentes ;
apud omnes gentes etiam cultiores, quæ nec Mosen nec Christum institu­
torem habuerunt, summam opinionum perversitatem viguisse; inter omnes
omnino Philosophos ne unum quidem repertum fuisse, qui universam de
Deo et moribus doctrinam complexus omnia vitæ et Religionis officia docue­
rit, quin veris falsa misceret ; non admodum difficile fuerit, hosce Paganismi
restauratores ct adoratores revincere evidentisshnis argumentis, queis de­
monstretur, ex Religione sic dicta Naturali nullam esse aut unquam fuisse
veram justitiam, et nullam salutem esse posse seu paganis seu hodiernis
incredulus, qui cum fide in Christum omnem divinam Revelationem abji­
ciunt; imo et horum et illorum Religionem nec esse, nec fuisse unquam veri
nominis Religionem naturalem. De justitia, quæ scientiam veri el amorem
recti.ceu duo præcipua veræ Religionis officiacompleclilur, ducamus initium.
§ II. THEMATA.

I. Religio sic dicta Naturalis non est sufficiens ad recte sentiendum.
Probatio. Gentiles solis naturæ viribus relidi nunquam non pessime hallucinati sunt circa substantiam Deitatis, ejusdemque cultum ac Religio­
nem. Nam gentes ornnino omnes, si Judaicam excipias, idololatria) fucnmt mancipata*, ita ut aliæ militiam coeli, solem, lunam et astra, aliæ
genios et dæmones, aliæ heroes ul ut sceleratos, aliæ plantas vel brula,

4'L·
ti

40

c*
·■·
u;

dissertatio

m.

de religiose naturali.

boves, crocodillos et vilissima quæque animantia, aliae metum adeo, febrem»
ipsamque impudentiam pro Diis colerent. Nec sanior erat de Divinitate
sensus gentium etiam excultissimarum : Chaldæi enim inter caderospopulas
sagacissimi draconem venerati sunt, et Bel suum rati, invisere in templo
fœminas, ibidemque epulari : Tyrii, obsidente Tyrum Alexandro, Herculis
statuam funibus vinxerunt, ne fugam arriperet : Graeci Jovem, Bacchum,
Venerem et alia id genus portenta adorabant : Romani dispersa toto orbe
Numina collegerunt, summa exin Religione superbi, quod nullam respuerent
superstitionem : Galli, praeeuntibus Druidis suis, inanibus simulacris thus
ad olebant, quod et Germani praestiterunt.
In cultu autem Numinis quam multi ritus ridiculi, quam futilis pompa,
quam vana Augurum et Aruspicum divinatio, quam multa scelera et flagitia
diebus festis admissa, et religione publica consecrata? Baccho placebat ebrie­
tas, Veneri luxuria, furtum Mercurio. Hic litabatur humano sanguine, qui
instar aquæ depluebat : illinc bacchantum furoribus, scortationibus et im­
pudicitiis Numen colebatur, et florales ludi celebrabantur cum omni lascivia.
Finitimi Judææ populi filios suos coram idolo Moloch flammis tradiderunt,
et Phænices coram Saturno, rati, sic coli Deum, qui propriam prolem devo­
raverat; hinc trecentos una die homines eidem immolavit Aristomenes; hinc
ex Oracidi mandato decimum quemque e suis filiis Pelasgi mactarunt. Mitto
impura et horrentia quævis alia, quæ potius vel deflenda ab Heraclito, vel
ridenda a Democrito, quam confutanda esse, edixit Lvcianus.
Atque hæc non tantum invaluerunt, uti de Natura Deorum et horum
Religione, ita de fine hominis ultimo errata turpissima, apud unumalterumve populum, sed apud omnes propemodum ; non tantum apud barbaras
et efferatas gentes, sed etiam apud quasvis moratiores, in quibus aries et
scientiæ floruerunt ; nequi* solum ad breve tempus, sed ab antiquissima
aetate, atque in hunc usque diem, quo populi Revelationis luce destituti alii
daemones colunt et Magiae student, uti Madagascan" Insulae; aliis horrenda
visu idola pro Diis sunt, ut Indis ; alii Atheismum profitentur, ut Sinenses
quamvis litterati. Sola igitur illa gens, quæ Deum habet appropinquantem
sibi, et a quo acceptam habere legem gloriatur, a communi contagione
libera, recte de Deo et divinis officiis sensisse deprehensa; Paganorum vero
vanissima? Religiones et infamia instituta summæ temeritatis arguunt Natu­
ralistes, qui propterea novas gentes e suo cerebro parturiunt, ut vel in terris
quibusdam fabulosis famoso suo Rationis regno sedem figant.
IL Religio sic dicta Naturalis non est sufficiens ad recte vivendum.

Probatio. Morum honestatem vitæque rectitudinem ex officio dirigit
Ethica et Moralis; sed in utraque quantum non defecerunt ingenia Regnorum
praestant issinia ct clarissimi Philosophi, quibus pene altaria consecravit
antiquitas? Pyrriiomi nihil non aeterna sua dubitatione subvertebant. Aca­
demici lacessebant et demoliebantur, nihil aedificantes. Epicureorum doctrinæ
gravissimi errores stigma inusserunt. Pythagor eis doctrina placuit obscura,
superstitiosa.ac numeris inextricabilibus involuta. Peripatetici a paedantismo
nimium spinoso famosi in suis tot scriptis vix quidquam proferunt præter
officia civium et instituta civitatum Græciæ, pro gentis humante disciplina

sectio

n.

insufficientia religionis mere naturalis.

41

parum certe profutura. Persæ suas matres ducebant uxores, nec alius,
quam ex tali incestu natus princeps Magonim esse potuit. Inter Ægyptios
ac tandem Athenienses nupsit frater sorori, invitante Jovis et Junonis exem­
plo. IIeliopolitanis promiscua? erant mulieres. Hircanu patrem suæ aucto­
rem vitæ volucribus præbebant et canibus dilaniandum. Græcis et Romanis
jucundissima erant feralia gladiatorum spectacula, et prolem, quam enu­
trire haud arridebat, quovis mortis genere enecabant. Quid vero aliud ista
spirant Ethices ac morum placita, quam errorem, tenebras ct propudiosam
etiamsapientissimorum vesaniam?
Puto, divinus ille Plato, praeterquam quod astris, telluri et dæmonibus
divinam essentiam impertiretur, uxorum communitatem commendabat,
permittebat vagos concubitus, et fratris cum sorore connubium; in festis
Bacchi ebrietatem approbavit, et nudos utriusque sexus homines digladiari
praecepit. Aristoteles non tantum de Deo scripsit tam obscure, ut pro atheo
a multis haberetur, providentiam ultra coelestia non protendens, et circa
animæ. immortalitatem anceps ac incertus; sed quam ineptis argumentis
confirmat novam suam de Mundi aeternitate opinionem? partuum abac­
tions non condemnat, nec in infantes crudelitatem; turpes quoque ac
lascivas Deorum imagines probat. Zenonis gregales Stoici, quorum igneus
fuit Deus, plerique fatalem rerum concatenationem defendebant, fornicatio­
nem probabant universi, ipse etiam Epictetus; incestum a natura maxime
abhorrentem patris et filiæ, matris ct filii concubitum non horrebant; ut
vero intolerabilem homini superbiam ingenerarent, est aliquid, aiebant, quo
sapiens antecedat Deum, quia Deus natnræ beneficio, non suo sapiens est :
Deos non vincit sapientem felicitate, etiamsi vincat ætate : si cui virtus animusque in corpore præsens, hic Deos aequat. Quid ad ista quam Deo injuriosa,
tam homini sive soli, sive in societate posito perniciosa Increduli ? Si eru­
bescant, res salva : si vero insaniant adhuc et obdurescant, adoranda simul
cl timenda sunt Dei vindicis judicia; cum nemo possit corrigere, quem Deus
pro meritis despexerit.

Obj. 1. Celebrantur a tota retro antiquitate Socrates, Plato, Seneca,
Trismegistus et alii veteres Philosophi, quos tenuerit ingens studium vir­
tutis el veritatis, qui et nostris temporibus mire deprædicantur tanquam
viri integerrima* vitæ ac doctrinæ, Christianis heroibus multis nominibus
praeferendi; sufficit ergo lex ct ratio naturalis ad scientiam veri et ad amo­
rem recti, adeoque naturalis gentilium Religio ad recte sentiendum recleque vivendum.
,»··■
Resp. Stet sane sua laus ct veneratio illis Philosophis, non quod rcipsa
incorrupti ac tales fuerint, quales Voltaire depingit; sed quod inter corniptissimos meliores ipsi fuerint. Quippe Socrates, Plato et Cicero, queis
nihil divinius novit ethnica antiquitas, tametsi contemptis idolis verum
Deum unice colendum cognoverint; tamen, quos privatim irridebant Deos,
publice colebant, ac uno ore docebant, in iis, quæ de Religione constituta
<unt. nihil esse immutandum; imo expedire falli in Religione civitates.
Ckewnis praejudicia popularia et superstitiones patent abunde : nonne enim
mirari se ait. quod non rideret anispex, aruspieem cum videret ; jubet ta­
men. ut in Religione instituta Pontificum et Aruspicum serventur? Socrates

42

9

DISSERTATIO III. DE RELIGIONE NATURALI.

jurabat in canem, quercum, anatem ; in rebus venereis immodicus, et mo­
ribus etiam vulgaribus usus; invocabat daemonia, litabat.Escidapio, diclusali
antiquis impostura? magister, derisor, simulator et scurra attiras, in quem
vel ex metu pœnæ, vel adulationis studio idololatrem (qui morti proximus
rogavit familiares suos, ut .Esculapio gallum, quem voverat, pro se sacra­
rent) merito Lactantius invehitur : « 0 hominem scurram, si cavillari vo­
luit Religionem; dementem, si hoc serio fecit, ut animal turpissimumpiu
Deo hàberet. » Quam igitur impudens illa Erasmi vox : sancte Socrates, era
pro nobis?
De Platone sat, credo, dictum; his adde, quod Delphium dæmonempa­
ternum Græciæ interpretem appellaverit et ceu Numen celebraverit ; Deos et
Deorum nepotes Saturnum, Jovem et Junonem in suo Timaeo divinis hono­
ribus dignos judicaverit, atque in Epinomide pro cœlis et stellis divinum
cultum praeceperit, demum teste Tati ano « Platonem philosophum, quod
nimis gulosus esset, Dionysius vendidit. » Seneca, Christianus ille sloicus,
nunquam ausus est laudare Christianos, metuens invidiam et contrarium
patriæ suæ morem; notatus pessime a S. Augustino propter libram hodie
non extantem, in quo superstitionum paganicarum ahsurditatibus omnibus
congestis ita subscripsit, ut eas omnes servari a sapiente vellet, non tanquam
Diis gratas, sed tanquam legibus jussas. De Trismegisto S. Augustinus:
« Hermes ægyptius, ait, quem Trismegistum vocant, alios Deos dicit asummo
Deo factos, alios qui ab hominibus contrectabilia simulacra velut corpora
Deorum esse asserit... iste sapiens in tantam venit stultitiam, ut futurum
simulacrorum casum tanquam exitialem Ægyptiis deploraret...»
En! quantos veritatis Magistros, quarn autem in injustitia delinent; et
quanta virtutis prodigia e ruderibus Paganismi producat Voltaire, sed qui
cum cognovissent Deum, non sicuti Deum glorificàvenint, atque ea fece­
runt, quæ faciebant illi, quos stultissimos confitebantur.
Obj. Π. Gentiles Philosophi et sapientes Ethnici poterant ct suam et alio­
rum rationem probe excolendo assequi notitiam omnium praeceptorum natu­
ralium; poterant ea certo cognita rudioribus ad optimam vike institutionem
promulgare; quidni et Deum et verum Dei cultum, ad quem principaliter
obligat lex naturalis, sincero ac indefesso studio tandem pervestigare; maxime
cum recta ratio in iisdem sufficiebat ad ellbrmandas sapientissimas leges, ad
constituenda Imperia, ad quasvis artes et scientias vel inveniendas vel perfi­
ciendas?
Resp. Ex actuali omnium ignorantia et perversitate, ex idololatria, infide­
litate, libidine, simulatione, aliisque excæcatæ mentis ac depravati cordis
facinoribus (a quibus nec sapientissimos gentilium immunes fuisse, hactenos
demonstratum) verissimum est, quod exprobrat Tlllius : « Quotis enim
quisque philosophorum invenitur, qui sit ita moratus, ita disciplinam suam
non ostentationem scientiæ, sed legem vitae putet, qui obtemperet sibi
ipsi, et decretis suis pareat ? videre licet multos libidinum servos... » Certis­
simum est, quod sola ratio non sufficiat tanquam magistra ornnis seu veri­
tatis seu veræ virtutis, ut ut exculta fuerit, sed lumine Revelationis desti­
tuta. Eam generalem hominum corruptionem conquesti sunt in omniætate
Legislatores, ipsi Philosophi, Poetæ et Oratores: ad hanc frænandam invent#

SECTIO II. INSUFFICIENTIA RELIGIONIS NATURALIS.

43

sunt civitates.et leges in ultionem criminum lake; in eadem pravitate causæ
«urn arcem posuerimt Athei ; atque inde est, quod nulla Philosophorum
schola totam veritatem tenuerit, ac ilice etiam, quæ de disciplina morali
optime merit® sunt, ut Academia, Lycæum et Porticus, in absurdissimas
opiniones abirent.
Religionis praeceptores et legum naturalium preeeones constituis gentiles
Philosophos ? at paucissimos reperias illorum discipulos aut sequaces ; tum
qnod ipsimel nonnisi cum amicissimis sua arcana communicarent, ut passim
vulgus Gentilium erraret sicut ovis sine pastore; tum quod rudium aut
ratio aut studium ad ea non penetrarent, quorum paucissimi sunt ad prin­
cipia Religionis et morum attenti, aut satis ingeniosi, aut satis vacantes,
pleriquecontentionis omnis incapaces, pauciores acuto ingenio sanoque judicio
polientes; tum quod paucissimi semper essent Philosophi, tanto operi haud
pares,quantum est omnium rudium et a prima quidem pueritia ad veritatem
institutio, pauciores etiam, qui ad hanc procurandam labores et molestias
in se vellent suscipere; tum denique, quod carerent hi doctores philosophi
necessaria apud vulgus auctoritate a virtute et doctrina ; cum inter se per­
petuo divisi de omni re litigarent, ac pfæterea sua vivendi ratione omnem
vim praeceptis adimerent, summum ipsi nefas censentes, Deos patrios non
sunme venerari, et caventes sollicite, ne hostes Idololatriæ viderentur.

Obj. III. Apostolus inexcusabiles dicit Philosophos, quod non, uti cogno­
verunt, ita Deum glorificavcrunt ; cognoscere ergo Deum poterant ceu crea­
torem, provisorem et finem ultimum hominis, et observantia legis naturalis
omnia hominis erga Deum, seipsum et alios homines officia adimplere.
L nde Lactantius affirmat : «Si extitissct aliquis, qui veritatem per singulos,
perque sectas Philosophorum diffusam colligeret in unum, ac redigeret in
corpus; is profecto non dissentiret a nobis Christianis. » L. VII.
Resp. Cognitio illa Philosophorum mere naturalis fuit, sistens in bonis
naturalibus a Deo petendis et sperandis, quin supernaturalia et aeterna at tin­
geret; non igitur sufficiebat sive ad finem hominis ultimum simpliciter
quem in rebus abjectissimis passim et turpissimis, aut certe vanis et inani­
bus constituerunt), cum supernaturalis et cœleslis sit gloria juxta ejusdem
Apostoli effatum : « ncc oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis
ascendit, quæ Deus praeparavit iis, qui diligunt illum ;» sive ad medium
finis illius obtinendi simpliciter necessarium, quod itidem supernaturalis est
.Tatia, sine qua homo nec per seipsum possit emundari a peccatis, nec pec­
cata, ut oportet, vitare, ncc universam legem implere. Hanc vero gratiam
utique largita iis fuisset divina bonitas, si modo pro sua cognitione gloriam
dedissent, et gratias egissent Deo, prout Apostolus commendat.
Veritatem illam per innumeros Philosophorum libros dispersam nemo
hadenuscollegit, nec colligere potest, nisi «jam veri peritus ct sciens; verum
autem nonnisi ejus scire est, qui sil doctus a Deo; » ut ibidem ait Lactan­
tius. Praeterea hic dispiciendum, qua ætate ac ubi vixerint et scripserint
Philosophi, ut rite constitui possit, quid ratio naturalis valeat aut non valeat
in causa Religionis : nam qui propiores erant Æræ Christian®, aut Scripto­
ribus sacris V. ac N. T., aut consortio fidelium usi (uti Julianus, Maximus,
Porphyrins, Jamblicus aliique rccentiores), multo saniora de Religione,

·, *

t,
?:

< A ( t.
4

44

DISSERTATIO HI. DE RELIGIONE NATURALI.

Ethica ct Morali doctrina scriptis ediderunt, sed adjuti divinis oraculis
nt proin perperam lumini naturali adscribatur, quod Revelationi divini
debetur.
Pluribus hujuscemodi objectionibus pleni sunt libri, Les Moeurs, Colichisme de. l'honnête homme, Dictionnaire Philosophique....; quas vero $dj.
dissime perstringunt Tlrretinus, ejusque editor Francisais Vernet, Trail·,
de la Vérité de la Religion chrétienne, de la Nécessité de la Recelaiion ; e.
cumprimis Carolls Sanseverinls S. J. in celebri opere, Della Morale Fityt
degi’ antichi Filosofi Pagani, in Bologna 1704.

§ HI. Corollaria.

|

Cum itaque quam diversæ veterum Philosophorum opinationes, tam frequeutes et turpes fuerint eorumdem aberrationes, dissensionesque ctpug·.,
perpetuæ; jactatæ ab ipsis virtutes speciosa plerumque nomina ; eorum, φω
in Lycaeis et Academiis formarunt, discipuli, superbi passim et facinorosi;
eorum sapientia mere humana, ac potius minor duntaxat stultitia; elquod
rei caput est, cum gentilium etiam clarissimis ipsa Religionis et morum fun­
damenta, nalura et cultus Deorum, animorum immortalitas et finis hominis
ultimus non essent compertae veritatis (id quod de Socrate Tertullianus,aedi
aliis Tullius testantur) nostra* assertionis veritas apertissima est; ipso coniitente Cicerone: «Jamvero nisi hæc pro certis habeantur, necessc est homins
in maximarum rerum ignoratione versari, quibus sublatis, vel in dubium
vocatis, nulla potest esse pietas, nulla sanctitas, nulla Religio; et perturbati-:·
vitæ sequitur, magnaque confusio; fides etiam et societas humani generis,
et una excellentissima virtus, justitia tollitur. » Idem: « nunc parvuks
natura nobis dedit igniculos, quos malis moribus opinionihusque depravate
restinguimus, ut nusquam naturæ lumen appareat. » QQ. Tuscul. L. IU.cd.
Quæ rei evidentia hæc etiam Bavlio extorsit verba: « ipsa ratio suas homini
tenebras, suam impotentiam et revelationis necessitatem manifestat. >

SECTIO 111.
INSUFFICIENTIA RELIGIONIS SIC DICT.E NATURALIS AD ÆTERNAM
SALUTEM.

n
3

’

§ I. PR.ECOGNTTA.

. Μ

Cum per gentilium apolheosin suæ etiam Irreligioni coeli portas aperire
conentur hodierni Increduli ; ut explodatur hic impietatis cavillus, discer­
nendum videtur inter Gentiles, veri Numinis veros cultores, quorum uti
vera Religio, ita et salus extra controversiam est ; siquidem vel anteriores
vel posteriores Lege Mosaics, cum Abele, Seth, Noemo, Abrahamo, Mdchi-

■·

sectio

in.

insufficientia religionis mere naturalis.

io

sedech, Job, Jethro et Achior, Deum sicut cOgnoveiamt, ila glprificavei’uiit
fide in Deuni, spe in Messiam, legisque naturalis per revelationis et gratte
subsidium exacta observantia. Ac inter Gentiles idololatras, qui vel de veri
Numinis agnitione ct cultu, legisque naturalis notitia et obligatione param
solliciti, vel potius ea cognitione abusi, et cum plerisque gentibus ingressi
sunt vias suas ab erroribus et sceleribus infames ; de quorum uti irreligione,
sic el perditione itidem nullum etiam apud Naturalistes saniores dubium
esse potest. Tandem vero inter Gentiles, qui ratione sua probe exculta Deum
verum ex creaturis cognoverint, et sine gratiæ ac revelationis ope ad spe­
ciem honestatis suam vitam composuerint; quales fuisse jactitantur Socrates,
Plato. Seneca et quos non ita pridem Voltaire et Marmontel cum insigni
elogio commendarunt ; præsertim Julianum Apostatam ceu infidelem fidei,
sed fidelem rationi; scandalum Ecclesiæ, ct Regum exemplar; aberrantem
a Religione, nunquam a lege naturali.
Atque de postrema hac Gentilium classe potissimum quaeritur.

§ II.

themata.
4

I. Religio sic dicta Naturalis salvare neminem potest.
Probatio. Religio vere salvifica edocere debet credenda et agenda, quibus
assentiri ct obsecundare ex institutione divini Salvatoris necessum sit ad sa­
lutem; proin Religio tametsi naturalis (si veri nominis est) dictat, Deum esse
unum elverum ; a Deo esse omnia; ad Deum omnia tendere; Deum omni­
bus providere ; Deo deberi cultum internum et externum uti dignum, ita
gratum Deo; tenendam, æstimandam et amandam esse veram Religionem,
ea omnia praescribentem, quae humanitas, pictas, justitia et ratio ab homine
postulant ; sanctissimam Dei optimi maximi voluntatem, omnium humana­
rum cogitationum, affectuum et actionum normam et scopum esse; legum
divinarum transgressiones gravissimæ Legislatoris omniscicntis ac omnipo­
tentis vindicte subjacere ; esse media ccrtumquc modum placandi Numinis
offensi ; veræ virtutis summa fore præmia ; ac demum animam post mor­
tem hominis superstitem futuram, sive ad æternam mercedem pro meritis,
sive ad supplicia sempiterna pro demeritis hujus vite. Verum quantum ab
illa Religione salvifica distat ista Religio Naturalis, qua ad mentem Volta irii
Oamonteli! gentiles Philosophi, ethnici Principes, atque ipse adeo Ju­
lianus Apostata vitam æternam consecuti, ac inter sanctos relati fuerint?
Quantum, inquam, sive fidem, sive placita, sive mores, sive fala illorum ho­
minum spectes?
Socratis errores ct vitia ex dictis patescunt. Solonis, Aristidis et Zoroastri
sapientiam deturpant cum teterrima rerum divinarum ignorantia, tum idol'ilatriæ fædissima labes. Trajani in ipsam naturam delicta, vikcqne licen­
tiam impudenlissimam quis ignorat? Marcus Aurelius non minus inaniore
fimiliæ mollissimo, ac in obstinatione idololatrica ridiculus magis, quam ex
sapientia et clementia spectabilis erat. Alexander si ab immani non raro
furore, ab excessu inteinperanliæ, ab arrogautiæ ineptiis vere Magnus fuit,
quomodo sanctus erit? Julianus fors quia Apostata a Deo ad idola, a Cbris-

16

DISSERTATIO IU. DE RELIGIONE NATURALI.

lianismo ad Paganismum, Christi et Christiani nominis hostis tam infestus,
ut nullus magis, Voltairio ejusque gregalibus cœli terraque spectaculum
est; sed orbi nunquam visum, horroris, offensionis ac indignationis plenissi­
mum. Lndenam ergo salus sit pro turpissimis erroribus? unde retributio sum­
morum pramiorum pro summis flagitiis? unde Dens ipse merces magu
nimis pro idololatria ct apostasia? unde vitaæterna pro desperabundissuicidis ? unde corona gloriæ cœlestis pro dirissimis Christi ct Christianorum
persecutoribus ?

B
ρΞ
■

Plura de his exhibet editio correcta Viennensis Libri : Bélisaire, pag. 451,
De assertis autem fanaticis Voltairu, editio novissima Libri : Les erreursét
Voltaire, 1767.

IL Religio tam gentilium Philosophorum, quam recentiorum Pseudosophorwn

non est cera Religio Naturalis.
Probatio. Dogmata et officia Religionis Naturalis antehac descripta, certe
pleraque; omnino adversantur superstitiosis Gentilium et ritibus et mori­
bus et placitis; id quod ex historicis etiam monumentis, ex itinerum pro­
batis descriptionibus, atque ex ipsis veterum Gentilium scriptis (nam de
facto hic sermo fit) evidens est. Nonne enim (quod monstro simile est)
HÜ
populos omnes revelatione destitutos Idololatria fascinaverat, error omnium
pessimus? Quotusquisque est aut fuit de sapientissimis illorum ab hac labe
immunis? quam fatuas, foedas et blasphemas de Deo ideas obstrudit gentium
etiam cultissimarum Mythologia? quam spurca, horrida et abominanda
sacr ificia ad colendos placandosque Deos ab ipsis quoque Philosophis oblata?
Ubi inter gentes barbaras genuina fides ac notitia de summa Dei providen­
tia? Ubi certitudo de beata post mortem vita, ceu præmio vera virtutis, et
non civilium duntaxat meritorum? Ubinam exempla humilitatis, abnegationis, veri amoris ac timoris divini ? ubi victoria sui, dominium passionum;
et ubi non turpissima contra naturam, et legem et honestatem naturalem
facinora, ad honorandos ct imitandos Deos impune perpetrata, quin el apo­
theosi in flagitiosissimis sæpe coronata ?
Igitur sine superno lumine nunquam fuit vera Religio Naturalis, sive ilia
Gentilium maximis in doctrina fidei et morum absurditatibus plena; sive
illa nostrorum Pscudosophorum nonnisi absurdas protrudens hypotheses,
futiles conjecturas, principia statui ac Ecclesiæ injuriosa, placita et dogmata
vero Deo ac ingenuo homine indignissima ; et vel ex eo detestanda magis,
quod infames idololatras, et impietatis ethnicæ portenta ceu legis,Religioni',
justitiæ et honestatis naturalis prodigia ad sidera extollant.

Obj. I. Sapientes ethnici acie ingenii sui assecuti sunt doctrinam ex
H. t

H

L

effato Apostoli necessariam ad salutem, nimirum de Deo. quod sit, ct quod
inquirentibus se benefactor sit ac remunerator: cum ex Ciceronis, Plitarchi et aliorum gentilium sensu nulla sit Religio, si rebus humanis Diisese
non immisceant ; et nisi credatur, quod Deus amet homines, hominum cura
tangatur, hominum intersit negotiis. Itaque cum fides supernaturahs ct
divina jure ab iis non exigatur, qui nunquam de illa audierunt (quomodo

sectio hi. insufficientia RELIGIOSIS MERE NATURALIS;

47

enim audient sine prædicante?) Religio gentilium quamvis mere naturalis
dicenda esi salvifica.
Resp. Fides, cui salutem adpromittit Apostolus, supernaturalis est ac
divina ceu sperandarum substantia rerum, et argumentum sive convictio
aut demonstratio non apparentium. Deum esse auctorem naturæ, demon­
strat Ratio; grati® et gloriæ, quæ non apparent, Deum esse largitorem, Ratio
non declarat. Pro ea fide exempla profert Sanctorum V. T., qiios certe
Revelatio excoluit, gratia sanctificavit, ct merita gratiæ glorificaverunt. Ab
oculis, ab auribus, a cordé hominis removet praeparatam in coelis gloriam;
non ergo apparet, nisi Deo revelante. Quod vero jure fidem isfam Deus a
gentibus etiam requirat, nemo inficiatur, nisi indignus gratia fidei Natu­
raliste: si enim gentiles Deum, cujus cognitionem naturali sua perspicacia
« creaturis hauserant, glorifiassent, exacte observando legem naturalem,
Dei opera assidue implorando, et dignas agendo gratias suo tam benigno
ac provido gubernatori; Deus dives in omnes haud denegasset facientibus,
quod in ipsis erat, uberiores gratias, internas illustrationes, ac externam
quoque predicationem.
Verum « cum in se ipsis gloriarentur, ait Ciirysost., nihil invenerunt
eorum, quæ oportet; » non veras virtutes: « quis enim unquam; ait Tdlurs.de virtute sua gratias Diis egit? » non veram justitiam, Deum sic ro­
gantes ex Horatio : « det vitam, det opes; æquum mi animum parabo : »
non veram sapientiam, cum ille sit sapiens ad mentem Tüllu, « qui est totus
aptus exsesp, quique in se uno ponit omnia; » et ad sensum Horatii : « sa­
piens uno minor est Jove; » non tandem veram æternamque felicitatem,
quia sine fide, qua sua culpa et vitio carucrunt, impossibile est placere Deo,
qui et gratife et gloriæ, quam sola fides demonstrat, solus ipse largitor est.
Ortinis ergo illa Gentilium cognitio vana et ad æternam salutem fatua est.

Obj. II. Eruditissimi S. J. Theologi hanc tuentur sententiam, sufficere
gentibus, queis nulla est notitia Christiana? Religionis, notitiam naturalem
dc Dcoel de lege naturæ; atque hujus sentent!® S. Justinum, Clementem
Alexandrinum, aliosque antiquos Patres appellant auctores. Illorum autem
prior Socratem et Heraclitum æquiparat Abrahamo et Eliæ; posterior vero :
» ipsa, inquit, Philosophia Græcos pædagogi more ducebat, sicut lex Hebræa
"ad Christum; » quam ct Philosophiam edixit justificare, L. 1. Stromal.
Resp. Quid sentiant eruditissimi TT., qui non allegantur, nescio sane; hoc
sio, quod omnes sentiant cum Apostolo , sine fide impossibile esse placere
Deo, ct accedentem ad Deum debere credere. Scio, cunctis probari senten­
tiam, quod ubi adultus infidelis legem naturæ intactam ac integram servet,
Dei providenti® sit, illius saluti consulere, cujus fere innumerabiles sint
viæ. Verum ista minime evincunt notitiam Dei, Deique amorem duntaxat
naturalem snfficcre ad obtinendum finem supernaturalem, qui est coelestis
gloria.
QuodS. Justinus veteres Philosophos, qui inter idololatras unum Deum
confitebantur; et Tertullianus paganos, qui repentinis in casibus Deum
unum invocabant, natura Christianos compellaverit; eumdem fere sensum
tabet, aequo Constantinus M. Arianos compellari voluit Porphyrianos, sub
diqua nimirum ratione magis analogica, quam propria. Hinc ibidem subdit

1;
#
k

fz ■ <

V? !
■
AT?

*

1t

48

DISSERTATIO IU. DE RELIGIONE NATURALI.

SECTIO III. INSUFFICIENTIA RELIGIONIS MERE NATURALIS.

TertiI.L1ANUS : « fiunt, non nascuntur Christiani. » Socrates cl Heraclite,
comparantur cum Elia ct Abrahamo, quantum pracise ad unitatem Dei a
sanioribus Philosophis æque cognitam. Justificare dicitur Græcorum Phil*,
sophia, quatenus r regali doctrinæ viam parat, utcumque castigans et II ι
formans prius. » Cæterum, ait Clemens Alexandrinus L. VI, Strom, a üs,qui
justi erant a Philosophia, non solum opus erat tide in Deum, sed diam ut
ab idolorum cultu discederent. » Sicubi autem sententia Clementis aut alte­
rius cujusdam Patris æquo magis propendere videatur in salutem gentilium;
opponenda est mens Ecclesiæ Catholicæ, gravissimaque rationum momenta
præhabenda. sunt.

autem interpretatio sensui Ecclesiæ magis conformis pnchabenda Patribus,
qui cum S. Augustino, S. Gregorio et Niceta platouico philosopho aliquan­
tum liæsilantcs, non tam ccspitavcrint, quam reliquerint in medio rem nec­
dum satis discussam.

to

§ 111. COROLLARIA.

Cum itaque Ratio ct Rationis usus in diversis diversissimus sil, ct in gen­
tilibus noslrisque Philosophastris abusus sæpius sit ac fuerit ad vitam et
doctrinam a reda ratione plurimum abhorrentem; cumque alVectuum re­
bellio, voluntatis deordinalio, studiorum inæqualitas omnium oculis pateant ;
nec non Magisterii interni neglectus, externi autem in plcrisquc defectus
ingentia pervestigandae veræ ad veram justitiam et æternam salutem viæ
obstacula sint ; cum tandem nemo unus luce fidei non collustratus veræ Reli­
gionis ideam sil assecuius; cedat seseque submittat Auctoritati infirma Kalio,
et divitiae Revelationi fallax Philosophia, quæ in iis etiam, qui Christianam
Revelationem confitentur, se sola tamen gravissimorum errorum magistra
eitilil. Quis enim nescit portenta opinionum circa Moralia æque ac Politica,
imprimis autem circa principia Jurisprudentia» naturalis, «μια», seposita Reve­
latione. cx sola ratione statuere ausi sint Scriptores heterodoxi, Thomas
Hobbes in LL. de Cive el Leviathan , Puffendorff in Compendio de officio
hominis el civis, Thomasius, Fleisciierus , Sc.iim ausius el horum similes? Si
'irieliam orthodoxi doctissimi simul et piissimi, licet SS. Scripturæ, SS. PaInun ac ulriusque Juris scientia ad præcepta naturalia rite cognoscenda dili­
genter usi, vixdum ab errore in omnibus immunes fuerint, (prout constat ex
mullis propositionibus a Sede Apostolica proscriptis) qua ratione iis,qui ut uc
quemquam Legis Naturalis interpretem suis cupiditatibus adversum (sive
humanus sive divinus is fuerit) audire cogantur, exclusa omni auctoritate.
Ium sacra tum profana, divinis item Revelationis posthabitis jus naturale
ad suum spiritum privatum, ad propria commoda, ad cfl'ræncm sentiendi
viveudique licentiam conantur fabricare? ct quamvis ad tribunal rationis
omnes provocent, alii aliis et sæpc sibi ipsis apertissime contradicunt, reipsa
indigni Natura Magisterio.

Quæ sit doctrina Theologorum S. J. de salute Infidelium, nitide, docteac
eximie exponit lucubratio P. Godefridi Hermann S. J. edita Wirceburgi 1738.
ΙΓ
O6j. 1II.S. Dionysius Areopagita docet de Providentia divina,quodacuucbs
homines ad salutem Angelorum ductibus tradiderit promovendos. » Origenes
ad illud Apostoli : Gloria el honor et pax omni speranti bonum, judeeo pri­
mum et grœco, inquit : « quod ut ego capere possum, de judæis et gentibus
dicit, utrisque nondum credentibus. » S. Joannes Damascenus salvatos opi­
natur omnes, « qui in vitæ puritate nullum non perfecerunt bonum, tempe­
ranter, sobrie, tenuiterque vivendo, licet non satis exercitati fuerint, qa
divinam, ac sinccram fidem acceperint. » Idem plerique Patres sentiunt de
illa S. Petri sententia : Jesus Christus el his, qui in carcere erant, spiritibus
veniens prcedicavit, qui increduli fuerant aliquando. Itaque non abhorret a'
sana et orthodoxa doctrina salus Gentilium etiam sine fide supernatqrali.
Resp. Benignior SS. Patrum de salute Gentilium sententia videtur tribuenda nimjp in celebriores Ethnicos affectui tum maxime ostenso, cum
verisimiliter identidem a gentilibus Neophytis de Majorum suorum salute
interrogarentur. Attamen sensum vere orthodoxum neutiquam excludunt;
• nam S. Dionysius, ut docet Angelicus, loquitur de prima classe G en lilium, qui­
bus de Christo facta revelatio, uti Mclchiscdecho, de quo ibidem : « nequaquam
inanium Deorum, sed altissimi verique Dei sacerdos fuit. » Per Angelorum
ductus custodiam intelligit angelicam, quam Deus uti alia ad salutem apta
omnibus auxilia praeparaverit, quin eamdem omnes reipsa consequantur,
cum subdat ; « solus ferme Israel præ omnibus ad veri Dei notitiam fuit con­
versus. » Origen es de gloria quadam temporali intelligendus, cum de Gentili
utcumque virtuoso subdat : « iste licet alienus a vita aeterna videatur, quia
non credit Christo; et intrare non possit in regnum cœlorum, quia renatus
non est ex aqua ct spiritu sancto; videtur, quod per hæc, quæ dicuntur ab
Apostolo, bonorum operum gloriam ct honorem ct pacem perdere penitus
non possit. »
Quæ de S. Damasceno dicta, inter fabellas referunt saniores Critici, Leo
Allatius, P. Lc Quicn... Demum ex communiori Patrum ac Interpretum
sententia S. Petrus loquitur dc liberatione eorum spirituum in Limbo, qui
initio, dum adhuc labricarclur Arca, et patientia Dei eos ad poenitentiam
exspectabat, increduli fuerant aliquando de futuro diluvio ; postea vero prædictionis veritatem experti et ad Deum vere conversi, quoad corpora quidem
meisi aqui> intei ierunt, sed quoad animas in Limbum descenderunt. Hæc

W

ζ

»

1

DISSERTATIO IV.
DE IIELIGIOXE SUPERNATURALI.

SECTIO I.
DE REVELATIONE EXTERNA VER.È RËLIGÎO.N1S.
•’
■s

§ I. PRÆCOGXÎTA.

Religio pro cultu Dei legitimo ab omnibus accipitur. Undcnam autem
homo cultum Dei legitimum certo resciat? Nimirum vel per lumen rationis,
ii Deus ex creaturis cognitus exigat Religionem duntaxal naturalem, uti pro
‘latu, ut vocant, naturæ puræ; vel per specialem Dei ipsius Revelationem,
ii quid amplius præter officia, quæ sola ratio dictat, ab homine pro statu
naturæ elevatæ, quem vivimus, requirat supernatural is Religio, quæ tide
Dcoloqueiiti prœslita in deferendis Deo obsequiis mortales dil igat ceu dux
certissima omnisque erroris nescia Magistra veritatis. Loqui nempe Deum
iiecessc est, ct manifestaresupema atque inaccessa menti hosiræ, quæ ncqiiideni ad arcana naturæ pervidenda se exporrigit. Inde vero se prodit summa
Incredulorum temeritas et malignitas, quorum alii negare Revelationis
Eiteniæ possibilitatem, alii inutilem et homine ac Deo indignam asserere,
alii divin® œconomiæ negotium omne alienum a ratione traducere ausi
sunt.
«Λ,’.·
His quidem displicet doctrinæ Rcvelatæ successiva evolutio; illis nec mi­
racula nec vaticinia evincunt Revelationis cxislenliam; visum est aliis,
omnia, quibus insistit Revelatio, facta negare, et SS. Scripturarum suspe­
ctam habere fidem et auctoritatem; alii vero sepositis gravioribus armis
illudere Revelationi, et quod nequeunt confutare, inflectis sannis exsibilare
[resumunt. Quin eo pervicacior prolapsum est id genus hominum perverssimorum, ut cum Splxoza, Hobbesio ct Bayi.io contra divinam Revclalio£>ll , vcluti contra rem lelhifcram ac sollicite evitandam conclamantes,
Deum prope ex natura, hominemque ex homine corrupliasiinis scriptis

hactenus sustulerint. Conti a hos sint

blSSKRTAUO

IX .

1»E

RELIGIONE Sli'EUNAIIRALI.

§ 11.

themata.

1. Reliyio debet esse Cultus Dei ab ipso Deo hominibus revelatus ac pnescriplu».
Probatio. Religio, ceu cultus Dei legitimus, Deo ct dignus et gratus sil
cultus, oportet; igitur Deus Religionis ipse auctor esse debet, sicut objectum
cl tinis seu premium est Religionis. Nam si terreni adeo Principes consti­
tuere assueverint, quibus observantkc signis velint a suis subditis honorari,
ne quid aut regia dignitate indignum, aut summæ majestati ingratum
accidat; quam potiori jure Regi Regum, qui minutissima quævis alia ad suam
gloriam ordinat ac dirigit, nihil magis cordi fuisse dicatur·, quam augusta
Religionis res. quæ divinum honorem promovet, Dei laudCs celebrat, cl
Deum Mundo manifestum facit ? Non ergo infirma; mortalium rationi aut
voluntati, minus Quackeronim deliriis aut Enthusiastarum phantasiæ libe­
rum reliquit Deus, Deum quocumque vclleut cultu revereri ; sed ad Reli­
gionem Deo dignam Deoquc gratam, hoc est, divinitus revelatam ipscmcl
adslrinxit universos.
Profecto in hac nostne natura* depravatione aut difficillimum, aut\ix pos­
sibile est, ex sola ratione determinare cultum, qui infinitam Dei majestatem
deceat, neque superstitiosum aut absonum quid redoleat. Undcnam enim
vix non in toto genere humano cultus Dei tot ritibus ac Religionum fonnis
tam varius ? undcnam in ipsis etiam Ethnicorum sapientibus lam monstrusi
circa cultum Dei errores, tam ridiculi et superstitione infames ritus, tam
detestanda a libidine et crudelitate sacrificia; nisi ex i Ilo Incredulorum putido
mendacio, quod sola ratio ad determinandum Dei cultum sufficiat; et ex
illa Baylii irnpiissima sententia, quod errores in Religione ne Atheum qui­
dem damnationi reddant obnoxium, si absit malitia? sed nempe abesse moi
posse, ratio demonstrat ; proin a Deo Dei cultus legitimus est determinandus,
qui sicut non sola lege naturali nos regere, ita nec sola Religione naturali
se coli voluit; quod deinceps pluribus demonstrabitur.

Ü

Atque inde est, quod Bolingbrockius (operum suorum vol. V. pag. 908 .
quamvis invitus huic nostne assertioni non obscure subscribat.

f

11. Bel i;j i on em a Deo hominibus revelandam ac prœscribendam esse, fert
persuasio naturalis est.
Probatio, id quidem coufesstls est Socrates in Plalonis Alcib. 2. Quod
ignorent homines, quid hits gratum sit. ac idcirco concludit; « nihil tuliw
atque consultius esse, quam quiescere et exspectare, donec aliquis didicerit,
quo nos animo ct erga Deos, et erga Immines esse oporteat. » Plato in Epinomide « neminem, ait. pietatem docere posse, nisi Deus quasi dux præiverit ac magister. » In l’hædone (qui est Dialogus de animae immortalitate
Simmias dicit, idem sibi videri, quod Socrati . nempe difficillimum alit plane
impossibile esse, veram pietatem ac Religionem certo cognoscere, « nisi
quis iiimiore quodam vehiculo, aut verbo quodam divino transvehi posât»
Tvllivs vero quam is glocietur, qimd si·, studuerit Philosophia1, ut onnws

sectio

i. revelatio

externa vere religionis

cognoverit disciplinas, tandem confitetur : « Mihi autem non modo ad sapien­
tiam cæci videmur, sed ad ea ipsa, quæ aliqua ex parte cerni videantur,
hebetes et obtusi. « Ilis sulfragatur lota fere antiquitas cum Lactantio, dum
scribit : « Verum autem scire, nonnisi ejus est, qui sil doctus a Deo. » Om­
nium sane temporum monumenta testantur, quod ubi logum Conditores
ile Religione quidquam statuerunt, id omne tanquam cœlo delapsum populi
susciperent.
RoMULvset Numa dum sacrificia ordinarent, ceu a Deo docti censebantur.
Lvccrgim ab Oraculo Delphico instructum credebant. Syphis Rex.Egypti circa
sacra potissimum a commercio cum Diis celebrabatur. Nec artibus aut machi­
nis opus erat Regibus, ul ritus et sacrificia a Diis se accepisse, subditis per­
suaderent, quod ipsa natura dudum gentibus persuaserat ; quæ idcirco
omnes suto Religionis divinitatem mire extollobant, ac summe venerabantur.
Igitur ubi de Religione ceu cultu Dei legitimo agitur, non hominis, qui
cultum debet, critérium; sed Dei, cui debetur cultus, beneplacitum vere
Religionis norma est. Deus autem, ut auctor Religionis, cultum sibi gratum,
ut objectum, Religionis cultum se dignum, ut finis et premium Religionis,
cultum undequaque perfectum jure deposcit; quem tristissimo generis
humani fato sola ratio nunquam, nulla unquam Philosophia, etiam per
sectas quam plurimas studiose culta, est assecula.

Obj. Religio Revelata non est aliud, quam ipsamet Naturalis Religio, sed
emendata seu magis exculta; cum ergo hæc tota sit in rationis usu, illa nihil
praescribit, quod ratio non capit. Profecto sola ratione duce (prout de genti­
bus non obscure innuit Apostolus) amari ac honorari Deus ab homine potest ;
ul quid inde ab exordio Mundi Deus sit locutus, quo sui cultum homines
edoceret, fide et præscriptis ritibus exhibendum?
Resp. Admitti ceu verum poterit assertum hoc sensu : Religio Revelata est
Religio Naturalis vera, quæ antehac per Idololatria* tenebras misere obfuscata, suo dcin candori ac splendori restituta, nova nos notitia rerum utilis­
simarum ac jucundissimarum collustret, quas sola ratio humana vel nun­
quam, vel non ita certo cognovisset. Hac vero mente, ipiod Revelatio Externa
verae Religionis nihil admodum contineat, quod sine illa resciri non potue­
rit, falsissimum est; cum ne unum ex omni retro memoria produxerint
Naturalistic, qui (sive Socrates, sive Tullius aut Plato is fuerit) Deum ex crea­
turis cognitum sine fide, ut decebat, Deum coluerit et amaverit.

1

t

{**

Adeant defensores illi Naturalis ac Philosophica* Religionis S. Cyrilllm
Alexandrinum L. VI. contra Julianum; ac quid ibi de Socratis cultu et amore
Ilei ad leges nature Porphyrins edicat, audiant! audiant Lactantii de phi­
losophia, vita et religione Ciceronis sententiam! L. 111. Div. Inst. c. IL Ipsos
Platonis libros V. el VI. consulant, atque cum alias plenis buccis, Natura.·,
Rationis, Sapientiae laudes creparent ; jam, velint nolint, exclament: o prieclaram divini Platonis philosophiam! o sancta Religionis sic didæ Naturalis
rila, ubi pro nature legibus jactura· aut molestiæ metus est, pro ratione
libido, et pro sapientia nulla non absurdissima sensa de Deo et cultu Dei !
Quæ sit doctrina Apostoli, nuperrime declaratum.

d

DISSERTATIO IV. DE RELIGIONE SUPERNATURAL!.

sectio

SECTIO II.
POSSIBILITAS AC UTILITAS REVELATIONIS EXTERNÆ.

§ I. PR «COGNITA.

Revelationis divinæ triplex objectum esse potest: Res videlicet ejusmodi,
quit; naturali ratione investigantur, sed ope revelationis facilius, crarius.
certius, universalius, utilius; praesertim quia eum obsequio etiam intellectus
ct cum merito fidei cognoscuntur, uti sunt praecepta Legis Naturalis. Dein
objecta, quorum cognitio creati intellectus perspicacium exsuperat, uti sunt
dogmata fidei et praecepta supernaturalia. Demum doctrinæ, quas, ut ab
omni suspicione erroris liberentur, quodam divinitatis sigillo munitas Deus
homini tradit; sunt autem Prophetis et Miracula invictissima illa divinæ
Revelationis argumenta.
Naturalistic plerique omnes, Dolingbrockils, Cherburils, Blolntics, Rolsseai vius ct cumprimis Tindalii s, quamvis, ubi e re sua esse videtur, Ratio­
nem ultra meritum deprimant; tamen ubi contra divinæ Revelationis possi­
bilitatem et utilitatem decertant, ultra modum extollunt hnmanæ Ratiouis
praestantiam, ita ut, cum Legem quoque Naturalem summe claram, ab omni
dubio expeditam, nullis egentem adminiculis, et cuivis rudi perviam depnb
djcent; solam Rationem ad eam semper et pro omni eventu intime perno­
scendam sufficerecontendant. Quippe hominum, si superis placet, oculatis­
simi non vident Legis etiam Naturalis profunditatem, vastitatem atque
amplitudinem; simul autem hominis lapsi cæcitatem, imbecillitatem, incon­
stantiam et perversitatem.
§ II. THEMATA.
I.

•·

Revelatio Externa Cultus Divini nullo modo impossibilis est, sed divinis
attributis maxime congrua.

Probatio. Ex parte Dei neuliquam repugnat (cum sit supremus Dominus
omnium creaturarum) quædam ad sui cultum, quæ Religione naturali prae­
scripta non sint, hominibus imperare. Possit Deus hominem utut sibi charam
charis simul omnibus, patre, matre, conjuge, liberis et fortunæ bonis orbare;
ac simul pro casu tam acerbo exigere, ut querelarum loco supplex sit ado­
ratio judiciorum Dei; et non possit multo faciliora injungere? Possit pater­
familias, quo liliorum amorem et obsequium exploret, quædam identidem
exigere non absolute necessaria; et non possit Deus?
Neque ex parte creaturae rationalis ulla est repugnantia : non enim Dens
aut nimia imponit, aut impossibilia praecipit. iitpole Legislator inlinile

ii. possibilitas

et utilitas revelationis.

p.q

sanctus et justus; creatura autem rationalis, quo plus praestat operte, eo plus
mercedis exspectat ab eo, qui inquirentibus se remunerator est, ac ipsemet
suorum merces magna nimis. Tandem exigit ipsa Dei in homines summa
benignitas, ut id revelet pator ælernus, quod sibi relicta filiorum ratio etiam
sagacior nunquam detectura sit; cultum scilicet Dei legitimum, qui sit et
dignus et acceptus Deo, homini vero ad vitæ sanctitatem æternamque salutem
vere proficuus.
Adhffc necessaria est Revelatio : exist it Revelatio : (quæ deinceps confi­
cientur) ergo possibilis est.

4

11. Revelatio Externa summe utilis est, ceu clarior, brevior et perfectior
. via ad bonam vitam, veramque Religionem.
Probatio. Quod vulgus hominum attinet, experientia constat ejusdem
incapacitas ad discendam philosophiam : nam quia rude, caret ingenio salis
acuto et caret otio : quia leve, praeceptionibus philosophorum raro benignas
aures accommodat : quia pervicax, ad quamcumque disciplinam fuerit for­
tuito delatum, illi quasi affixum saxo adhærescit. Jam vero loquenle et
attestante Deo non est opus inquisitione, neque acri et perspicaci ingenio,
neque multo otio; quia per Revelationem sine labore ea innotescunt omnia
etiam pueris, quæ nonnisi post adultam ætalcm et post longa studia conse­
quuntur Philosophi. Ad divinam vocem arrectas aures habere solent, atque
eorum animis impressa manent coelestia mandata, dum elabuntur humana.
Denique praeceptionibus divinis mentem submittimus, nec contumaciter
audemus contendere cum omnipotente. In omni vita civili, multo autem
magis in rebus ad Religionem pertinentibus homines fido ducuntur: pauca
perfectenorunt, plura credunt : nulli fere sunt, qui suum adhibeant judi­
cium, et qui non id habeant ratum, quod judicatum vident ab iis. quos
maxime probant: et ubi judicandum est, magis sunt a natura comparati ad
recta de factis ferenda judicia, quam ad argumentorum vim explorandam,
certitudinis moralis quam metaphysical meliores æslimatorcs.
Philosophi vero etiam perspicacissimi in Revelatione, ceu externa legum
naturalium promulgatione, sine dubio multa invenirent veritatis et scientiæ
adminicula : nam
Ie. Illa oculis exhiberet, quæ solum ratiocinando ipsi concludunt; in quo
'icut erroris summa securitas, ita facilitas maxima; uti si in scientia Mathe­
matica sufficerent enuntiata theorematum sine demonstrationibus; cum ergo
Revelatione caiuerinl veteres Philosophi; « errarunt velut mari magno (ut
ait Lactantius) nec quo ferrentur inlelligebant, quia nec viam cernebant,
nec ducem sequebantur. » Rccentiorcs Naturalistæ perfectiorem complexionem legum naturalium perfecerunt; an quia Pylhagoram, Socratem, Plato­
nem vincunt ingenio et gravitate, cum quibus complures eorum nescio an
vel comparari possint? an non potius propter illam ipsam Revelationis lucem,
quam ingrati aspernantur? Quippe ab Evangelio, quod fastidiunt, Theistæ
exscripserunt quidquid boni habent, sicut meliora sua Platonici hauserunt
ex Judæonirn scriptis; quod etiam ex parte fecit Mahuines. Atque ut
exemplo domestico utar; unde alias, quam a Christianis legibus, illa Majo­
rum nostrorum rejecta jam nunc est, inveterata invicem trucidandi libido,

’
4

/<V

3tl

DISSERTATIO IV. DE RELIC.IONE Sl'PERNATl’RAl.l.

aut barbara potius gloria, contra maxime perspicuum juris Naturalis pria,
cipium Aon occides?
2°. Si veteres illi a Deo accepissent praeceptorum naturalium complex»,
nem; profecto in robus maximi momenti, in Dei cultu, et in alia doctrina
morali universa non fuisset seu monslrosa illa opinionum dissensio, seu fot
et tam fœda errorum monstra.
3°. Vox Dei loquentis sustulisset omnem anxietatem ac dubitationem,
quam in animis Philosophorum relinquere videtur ratio, diam c inares gra­
vissimas et maxime confirmatas.
Præterea sicut errorem a præceptis morum et Religionis removet ; ita sum­
mam iisdem præceptis addit auctoritatem Externa Revelatio. Quamvis enim
quisque investigare posset omnia vitæ ct fidei officia; multo tamen effica­
cius idem commoveretur ad ea exequenda, si eadem ab ipso Deo externe
injungerentur, miraculorum splendore confirmarentur, elfquod præeipuuui
est) per divinam Revelationem in clariori luce constituerentur fulnra virtutis
præmia et vitio destinata supplicia; quæ interim sola ratio imperfecte ap­
prehendit, et circa ea homines sibi fingunt, quidquid velint. Sane si Deo
admonente intelligamus, paratum esse nobis Regnum, visionem inluilivam
Dei. immensum et inenarrabile gloriæ pondus; sed contra manere impiis
horrenda supplicia, vermem nunquam moriturum, et ignem inextinguibilem : quis dubitet, quin majorem habitura.1 sint vim ad impellendos homi­
nes ad virtutem, vel ad coercendos a fiagitiis hæ expressa* denuntiationes,
quam licto Camporum Elysiorum el Stygis imagines!

Inde est. quod Revelationem divinam propter utilitatem illius maximam
summi Philosophi ardentibus votis expet ierint, non sine spe tanti a Deo mu­
neris suo tempore obventuri. Vide Thema II. Sectionis praecedentis ; iicc
non Clarkhm, Fokstehi λι, Ditto.xi ί. Hi TviLuiJi,et præprimisP. RikfierSJ.
in praestanti opere : Exposition des preuves les plus sensibles de la vêriltAl·
Heliyiun, Paris, 1732.
'
‘

aril

•Mt

K.

Obj. /. Incredibile videtur, Deum aut velle aut posse hominibus ses?
communicare; tum quia hominis vilitas a .Majestate divina distat infiniti1;
tum quia de modo unionis divinæ cum homine, nullo modo constat. E<l
quippe medium ad instituendos homines extraordinarium, a naturali con­
stitutione disjunctum, quodque necessario fundari debeat in prodigiis, qui­
bus fidem addere credulitas est.
Resp. Nequiter hic se humiliant Increduli alias superbissimi : si enim sin­
cera et rationabilis sit eorum de sua vilitate confessio; fateantur necessum
est, quod cum seme t ipsos ignorent, circa Deum et Dei cum homine unionem
non possint erudiri, nisi a Deo; qui cum infinite bonus sit ac potens. de
ejus voluntate sese modo, quo voluerit, communicandi hominibus, sive per
lumen rationis, sive per lumen Revelationis, sive per inspirationem, sive per
Incarnationem, non est ambigendum; licet is modus non sit admodum per­
vius humanie rationi, quæ si omnia pervestigare omnino posset, nulla essent
mysteria et dogmata fidei 'objectum fidei libéra* ac meritoria*', nulla Dei
judicia abscondita aut investigabiles viæ ejus.
l’ræMimptinnis fundamentum contra veritatem Revelationis nequit esse

SECTIO 11. POSSIBILITAS AC UTILITAS REVELATIONIS.

57

ignorantia : quam mulla enim in rerum natura et in ordine Providenliæ
naturalis oculorum fugiunt et mentis aciem, quæ ineptissime pronuntiare­
mus incredibilia ? Adhæc major inter divinam œconomiam ct naturalem
rerum ordinem intercedit connexio, quam solent Theistæ suspicari. Demum
si miracula sint possibilia, eaque patrandi causa sit legitima ; quæ est, quæso,
ista adversus illam praesumptio? Numquid ante ducentos annos incredibile
visum fuisset, quod sint animalia acaro millies tenuiora, suis tamen venis,
arteriis, cæterisque artubus instructa ? Nonno Siamenses, qui aquam frigore
constrictam nunquam viderant, rem incredibilem pronuntiant potiori jure,
quam Theistæ miracula? cum illud Siamensium judicium nulla ratio ipsis
cognita elevat, ct legibus naturæ ipsis cognitis phœnomenon istud non vide­
tur consentire : at Revelationem probabilem adeoque miracula etiam (sine
quibus Revelatio vix habet auctoritatem) credibilia facit hinc opis divinæ
necessitas, illinc divina bonitas, quibus permoti inter Ethnicos sapientissimi
hanc a Deo gratiam et petierunt et exspectaverunt.
Obj. II. Revelatio seu Mosaica seu Christiana gravissimum onus et cre­
dendorum et agendorum imponit hominibus. Homines ea saepius abutuntur;
jainquc occasio extitit inultarum calamitatum. Denique perquam levis sem­
per fuit Revelationis efficacia ad temperandas hominum passiones : sed
primum divinam bonitatem, alterum sapientiam, el postremum potentiam
Dei infinitam minus commendant; itaque Revelatio non ita est congrua
divinis attributis, utprælexuiil ejusdem defensores.
Hesp. Duo sunt, quæ Deus ab homine potissimum exigit, fuga mali et exer­
citium boni; hæc ut certius oblineret, varias leges et ritus imposuit, quibus
ceu repagulis etiam aditum mali praecluderet ; non secus ac prolis incautre
amanlissimus parens eam non solum prohibet ab ultima praecipitii margine,
seda vicinis ejusdem locis; ne si ferat se, quo licet, proruat, quo non decet.
Etiam providenliæ divinæ naturalis muneribus homines abutuntur, ct Reve­
latio per lumen naturale homini a Deo facta, ad moderandam hominum
vitam, mullo leviorem efficaciam habere deprehenditur, quam habet Reve­
latio e. g. Christiana. Non ergo a Theistis judicandum est de divinis institutis
M hominum moribus, sed ex legum scopo. Ratio et Fides admonent, quid
faciendum ; el Fides melius admonet. Ulraque multa habet ad virtutum incitaineiila ; sed Fidos habet poteutiora. Nentia vero cogitad amplectendam vir­
tutem. neutra tollit arbitrii libertatem.

Obj. III. Lex naturalis tamest perfecta, ut nihil ad mores et Religionem
perlinere possit, quod quisque etiam idiota non pervideat. Deinde quid inte­
rest, si quis pius in Deum, benignus in proximum sobriusque sit, moti vis
excitatus naturalibus an revelatis? Virtute sola delectatur supremum Numen,
et qiiTcumque institutio etiam coelestis huic fini subservire debet. Quæ Igi­
tur utilitas Revelationis?
. '
Resp. Quam mala fide identidem oggerunt toties repressa minuti Philo­
sophi? Quis unquam Philosophus officiorum vitæ et Religionis summam
confecit sine maximorum errorum admixtione? Quotnsquisque eorum fuit
anirno ita comparatus, uti Ratio praecipit; et disciplinam suam non osten­
tationem potius scientiæ, quam legem vitæ putavit? Qui factum, ut sola

‘»8

DISSERTATIO IV. DE RELIGIONE Sl’PERNATlRALI.

K
ratione duce ne una quidem gens in Veri Dei legitimum cultum inciderit’
Qui contigit, ut sola gens Judaica Veri Dei notitiam habuerit? Nonnesumnb
hominum bono legem et ipsa continet naturalem Religio Revelata, constans,
perpetua ct flecti nescia vitæ regula, externa ct nova legum naturalium pro­
mulgatio sine admixtione erroris ac superstitionis, et cum nova canimdetn
auctoritate a miraculis aliisque argumentis ad vulgi captum valde accom­
modatis? Veras virtutes et vitæ sanctitatem, quæ Deo grata sit, et gratum
hominem faciat, undenam hauries limpidius ac certius? an ex monstro»
veterum, aut e\ corrupta recent iorum Naturalistamm philosophia ? An ex
Revelatione Mundo coæva, quæ constanti el perpetua Traditione ad nos pura
et incorrupta decurrens, a singulari doctrinæ puritate suscipienda est.pra·ceptis morum optimis instructissima, nobisque commendatissima a viris in
omni ætate ab insigni pietate conspicuis?
Quam igitur praedare Lactantius pro hac contra illam: « da mihi virum,
qui sit iracundus, maledicus, elïrænatus ; paucissimis Dei verbis tam placi­
dum, quam ovem reddam. Da cupidum, avarum, tenacem; jam tibi cum
liberalem dabo,
Ci et pecuniam suam plenis manibus largientem.... Nam quis
hæc Philosophorum aut unquam præslitit, aut piæstaro, si velit, potest? ·
L. III. de falsa Sap.

Obj. IV. Ratio præ Revelatione certa est; nam illa parit certitudinem me-

*ΐ. ί ·

taphysicam, ct demonstratione innititur, hæc vero nonnisi moralem, quæ
est ab auctoritate. Facilior etiam via est ad veritatem per Rationem, dum
contra difficillimum sit dijudicare Revelationem veram a falsa; tum ob
varietatem prætensarum Revelationum, et cujusvis nationis de sua Religione
a Diis accepta persuasionem ; tum ob perpetuam variationem in Religione
per Traditionem propagata. Id certum, quod hodie apud gentes magis excul­
tas clarior vigeat cognitio legum naturalium, ad quassi cæcutiit Antiquilas.
nihil id prorsus obesse potest perspicuitati illarum legum in se clarissimarum.
Resp. Cum praecepta morum et fidei per se evidentia non sint, ncc pleraque
hominum valeant conficere demonstrationes, manet Revelationis summa
utilitas respectu multitudinis. Manet quoque respectu sapient um, quia
externa promulgatio praeceptorum naturalium, confirmata miraculorum et
vaticiniorum splendore, confirmat animos jam veritate per rationem imbu­
tos, efficitque magis constantes, dubiis et suspicionibus minus obnoxias; est
lucis quoddam augmentum et magis auctoritati va, quam ea, quæ fit per
rationem ; el cum omnes sensus feriat, attentionem majorem provocat. Mora­
lis certitudo, ceu hominum ingeniis magis accommodata, eaindem vim habet
in vita civili, quam habet metaphysica. Adhiliemus fidem sensibus ct testi­
moniis hominum sine ulla errandi formidine. Cui principio philosophico
firmius adhærcmus, quam factis positis in consensione hominum? Prius
dubitaremus de aequalitate trium angulorum in Triangulo et duorum recto­
rum. quam de existentia S. Kiliani et ejus glorioso martyrio. Sic quamvis
immortalitas animi solidissimis argumentis fuerit a Platone et aliis de­
monstrata; tamen (.icero scripsit, quod multi alii experiuntur : « dum lego,
assentior; cum posui libium, omnis illa assensioelabitnr. » Et quod demum
argumentum ad convincendum etiam philosophum esset magis accommo»

SECTIO II. POSSIBILITAS AC UTILITAS REVELATIONIS.

59

datum, quam mortui sepultique amici frequens apparitio, et de rebus hujus
et alterius vitæ sermo gravis et constans in iis circumstantiis, cum omnes
sensus sine ulla perturbatione essent liberrimi? Igitur sensus ct consensio
hominum cani pariunt certitudinem, quæ rationi quocumque nomine certæ
quoad vim et efficaciam ad persuadendum nullatenus cedit.
Facilius inveniri posse praecepta vitæ per rationem, quam per auctorita­
tem Revelantis, plane absurdum est; cum experiamur, nullos plane priori
modo informari, totum autem genus humanum institutione a parentibus,
magistris ct publica fide accepta,. ubique erudiri. Homines facile institui,
difficulter philosophari, abunde stabilitum. Mutationi exposita est Religio
Traditione propagata: numquid minus Religio promulgata per rationem,
cujus in diversis usus diversissimus est? Sed libri, quibus innititur Revela­
tio, possunt interpolari et adulterari. Quam ridicula conclusio! omnes ergo
libri sunt corrupti? Ex vanissima suspicione contra innumeros el integerri­
mos testes concludere, temeritatem habet maximam. Quod in systematis
philosophicae Religionis major quædam claritas in rebus comphnibus hodie
vigeat ; hoc omne perfidi a vera Religione apostatæ secum abstulerunt: uti
antehac dicta manifestant.

te

• % i

■•i·*

4

■

»
*

><

Obj. Γ. In omni ætate, populi, qui Revelationis auctoritate ducebantur,
novarum semper revelationum percupidi fuerunt ; nec ullo tempore impo­
stores deerant, qui populos fallerent; ut idcirco probandi sint spiritus,
utrum ex Deo sint. Hoc vero examen longe difficilius est, quam Rationis
ductu ipsam veritatem invenire.
Resp. Populi semper avidi fuerunt novarum Revelationum ; esto. Ergo
nulla vera; quæ consecutio philosophi! Unde orta est hæc populorum ad
recipiendas Revelationes propensio, nisi ex conscientia suæ ignorant iæ, et
sensu illius indigentiæ, in qua erant constituti; aut ex antiquissima Tra­
ditione a communibus parentibus accepta, qua sciebant, Deum (dim cum
hominibus locutum esse? Ergo contra communem hominum sensum negant
Theistæ, Revelationem esse utilem, et deprecantur munus ab omnibus
expetitum.
Impostores discernere, nullo modo tam difficile, quam ex sola ratione
omnem veritatem dignoscere : nam rudibus ad omne examen ineptis omnia
æqualiter sunt difficilia, et summa eorum felicitas est, si sorte nascendi
hoc summum acceperint a divina providentia beneficium, ut cum lacte
suscipiant veritatem, cujus inveniendæ pares non fuissent. Aliis quamvis ad
ratiocinia ineptis facilius est, factum dijudicare, quam philosophica dispu­
tatione veritatem invenire, cum experiamur eos bene contexere narratio­
nem facti, cujus ipsi testes fuerunt, ct recte judicare de aliorum relationi­
bus. Demum quod prudentiores et doctiores, qui solent præsidere cæterorum
hominum Religionibus ac opinionibus, summas in religione Revelata utili­
tates reperiant, ex alibi dictis indubium est.

! fi

--- - -WV*

J

CO

DISSERTATIO IV. PE RELIGIONE' SUPERN VTI'RALI.

SECTIO III.
NECESSITAS RELIGIONIS REVELATÆ.

§ I. PR.ECOGNITA

J

<Wiv

Est hæc ac fuit multorum sententia, potuisse haud dubie æternam salutem
consequi eos, qui in statu Legis Natura per bis mille annos Deum coluerint
ex creaturis cognitum, et a gravioribus peccatis sese abstinuerint, quæipsa
ratio dictat rationi adversantia. Cum enim Numen benignissimum omnes
homines velit salvos facere, medium salutis æternæ ita debere esse compa­
ratum contendunt, ut obtineri ab omnibus possit; quod proin aliud non
fuerit; quam lex illa naturalis. Fuit namque æterna salus non uni alicui
genti tunc alligata, sed sicut lex, ita salus una omnibus communis. Mulla
etiam pro illo statu, quojiei natura minus homini perspecta erat, humani'
imbecillitati induisisse Deum excogitata a prudenlioribus symbola Divini­
tatis, per quæ rudiores clara Dei notitia non imbuti, quadam ipsis etiam
Patriarchis, Thar.e imprimis et Abrahamo, nec non Laba.no et Jacobo con­
sueta sensibili ratione Deum colerent et adorai ent. Posthac ubivis terrarum
invalescente Dei et legis naturalis aut oblivione aut ignorantia, cum homi­
nes ipsa illa symbola pro Diis haberent ; gentem aliquam peculiarem ei
omnibus discretam fuisse, quæ certis histructa legibus reliquis exemplo
esset. Hac vero servitute et legum jugo excusso tandem venisse Messiam,
qui tot legibus ac ritibus abrogatis primam illam libertatem restituerit,
revocata sola lege moralL ac naturali dc Deo notitia, addita tantum fide in
Christum.
I4 *
Atque hujus sui systematis hoc ponunt fundamentum, quod de divina
bonitate non sit prasumendum, velle tot hominum myriades aut olim
propter defectum fidei in Christum, aut hodie propter fidem non redam in
Christum ad tartara detrudere. Tametsi vero id genus Naturaliste nostris
Incredulis, qui omnem et Revelationem el Fidem divinam explodunt, ali­
quantum seqniores videantur; tamen par fere impietas paribus armis pro­
fliganda est.
;
, ,
§ II. THEMATA.

I.

Xecessaria semper fuit Revelatio Externa Religionis, ceu Legis
universos obligantis.

Probatio. Religio est universalis omnium Regula obligans et pueros, qui
inde a teneris ad cognitionem, timorem et amorem Dei, ad justas veri el
æqui leges adstringuntur; et plebeios. qui inter virtutes et vitia disceniere;

SEtllO Ilf. NECESSITAS REVELATIONIS.

61

et tenuioris ingenii homines, qui, modo ndn sint animi impotes, nulli reclæ
rationis officio deesso debent. Hæc vero Regula nequit esse duntaxat humana;
cum hominis in hominem non sit tanta auctoritas, quæ (tametsi Aristotelis
aut Platonis aut ciijusvis sapientioris Philosophi fuerit) vel unius hominis,
nedum totius gentis humanæ conscientias ligare valeat ceu ineluctabilis;
unice proin a Deo Revelante, cujus infinita est sapientia, veracitas et majes­
to, ea est repetenda.
Nimirum inde ab exordio natura rationalis certissima edocuit experientia;
P.Plcrosque mortalium non admodum intentos fuisse in rerum invisibilium
notitiam ac contemplationem; minus affectos ad divina, quam humana;
abreptos cura terrestrium pra illa bonorum cœlestium; ct corporis, quam
animæ studio magis addictos. 2°. Magisterio destitutos, tametsi vellent, haud
potuisse tot inter Mundi illicia, hominum scandala ac viliorum impedi­
menta, solo rationis lumine ad Dei Veri, Unius ac Providi cognitionem cullumque legitimum, ad spem firmam æterni in cœlis præmii, ad suæ mentis
immortali talem rite aestimandam eluctari. 3n. Magisterium, si quod fuit, non
fuisse pro universis, quod liquet ex dictis; nec fuisse sufficiens ad tot tanlaque Religionis officia omnibus efficaciter perauadenda, ulpotc sola auctoritatehumana nixum, eorum scilicet Magistrorum, qui perpetuas inter se
discordias foverent ipsi, ut quod uni verum, alteri falsum, aut dubium
rideretur; ipsi quamvis perspicacissimi, post longissima tamen studia, qua
ancipites circa veritates ex Revelatione certissimas, qua in omne genus errorum prolapsi ; ipsi, quod melioribus auspiciis aliquando invenere verum (uti
de animæ immortalitate et de praemiorum pœuarumquc æternitatc), non
habentes tamen pro incunctanter vcroel certa Regula morum.
Atque idcirco acutissimi quique populorum moderatores pro asserenda
suis legibus ac institutis ineluctabili auctoritate, easdem ex inito cum Superis
consilio prodiisse, commenti sunt. Igitur quovis tempore ad excutiendas
erroris ac dubii nubes lumine Revelationis indigebant mortales universi.
Verissime jamdum pronuntiavit Lactantius dc Religione mere philoso­
phica et naturali : « Sed nihil ponderis habent illa pracepta, quia sunt
humana; et auctoritate majori, id est, divina illa carent. Nemo igitur credit,
quia tam sc hominem putat esse, qui audit, quam est ille, qui praecipit. »
L. III. c. 27.

U. Revelatio Externa semper necessaria fuit ad cognoscendum Primi
Hominis peccatum, hujus pœnam et remedium.

Probatio. Quis est homo, qui natura corrupts malignitatem et miserias
non sentit vixdum natus? qui non perpetua.* inter carnem et spiritum conIradictionis tragicos effectus experitur? qui, dum corpus quamvis ex imperio
Numinis animæ subditum, animæ tamen constanti rebellione obluctatur,
meliori quidem videat et probet, sequatur tamen deteriora?qui suæ rationis
cæcitati, voluntatis deordinationi, el concupiscentiarum rebellioni non me­
rito ingemiscit? Inde vero Ethnici etiam, Cicero el Plinius conquesti, quod
homo a natura non ut a matre, sed ut a noverca in lucem editus sit, inde
summi
etiam Philosophi Pythagorei ct Platonici inferebant, nos in statu
Hll

DISSERTATIO

f

IV.

DE

multo feliciore primum conditus, el in hunc quasi purificationis statum
detrusos fuisse, ad luendas hic poenas criminum illic patratorum ; inde alii
duas in nobis animas esse delirarunt ; inde tota fere antiquitas sibi persuasum
habebat, eo in statu (in quo nunc est) hominem a Deo minime creatum esse;
aJioquiu, cum tantus sit operis creati defectus, in ipsum auctorem n|!imdaret; ncc instituti divini esse, quod nascamur ira, non gratiic filii; si vero
ita sit, injuriam esse, cum omnis ira feratur in auctorem iujuriæ; igitur
irato Numini injuriam ab homine illatam fuisse; quisquis autem inferat
injuriam, cum jam existerc ; aliqiris proinde, isque primus homo esse debuit,
qui filius ira natus non sit, nc in infinitum fiat progressus. Funestam igitur
mutationem natura integra in depravatam, nocentem, ct ream a primunini
parentum culpa derivari, extra omne dubium prudens positura cst,semperque fuit.
Undcnam autem, quod natura aliquando integra extiterit; quod Primus
Homo praevaricando legem divinam ea integritate exciderit ; quod unius
hominis peccatum ct cum eo mors in omnes homines pertransierit; certu
rescirent omnes Mundi aetates, atque omnium ætatum homines, Jiccl gen­
tiles, nisi ex Revelatione divina scripta vel tradita; qua Deus, cui salus nostra
cura est. ut tales essemus, quales esse debemus, nos scire voluit, quales
fuerimus ; qua ut hominem sute conditionis ac miserrimi status (in quo
nunc est) pudeat, fecit cognoscere illius gloriam, unde exciderat; qua voluit
hominem sibimet imputare, quod patitur, ac divinæ misericordiæ sc vd
inde obstrictum esse intelligat, quod non patiatur graviora; quodque cum
homo per scipsum merito finiti valoris haud valeat, nec Deus ipse sibi possit
satisfacere, eum modum ct rationem inierit Dei sapientia, qua et homines
bearet, et justitiæ satisfaceret. Deum-Hominem ordinando Redemptorem :
nam homo esse debuit, qui pro hominibus satisfaceret; ct Deum esse par
fuit, cujus satisfactio esset infinita.
Itaque tametsi in administratione naturali vestigia deprehenderentur
tanti Mysterii dc lapsu et reparatione gentis humanæ; tamen, iitdocclS.
Aigistjnts L. IV. contra Julianum, sine revelationis luce rem duntaxat, hoc
est, corruptionem natura agnoverunt; causam vero nempe peccatum, ut
vocant, originale, multoque magis ejusdem remedium innixum raerili:
Christi omnes ignorarunt.
Testatur Cl. Hoocke Tom. II. legisse se in antiquissimis Egyptionim scri­
ptis: «. in primo cœli statu hominem supremæ rationi interius unitum fuisse,
et in suis actionibus justitiam secutum; animum ejus sola tunc delectatum
veritate, immunem ab omni errore. » Strabo L. XV. pag. 71.3. dc hac Indorum
doctrina testatur: « oliin omnia plena erant triticcæ et hordeaeæ farina·: fon­
tes alii lacte, alii aqua fluebant... Homines anlein ob satietatem ac luxuriam
ad contumeliam se transdiderunt. Jupiter igitur illum statum exosus omnia
abolevit, et vitam per laborem degendam instituit. » lu quæ sensa commen­
tatur Calsaboms : « Nemo dubitabit hæc legens ex eo esse licta, quæ nos
eacra pagina ducet de atalu pi imi parentis ante lapsum. »

‘H

SECTIO 111. NECESSITAS REVELATIONIS.

RELIGIONE SUPERNATCRALl.

63

III. Revelatio Externa cumprimis necessaria est ad cognoscendum et
obtinendum Finem Hominis ultimum.
Pkob.hio. Finis, ad quem Deus hominem creavit, non est alius, quam illa
merces nostris laboribus promissa; quam corona illa, quæ manet victores
ei hoc rerum mortalium conflictu egressos; quam propositura nobis prainiuinælernæ bcaliludinis, quæ sil clarissima Dei visione inchoanda, amore
perficicnda; ct gaudio complenda sempiterno. Hunc tam sublimem el excel­
sum Finem (cum vires humanas superet) merito vocamus supernaturalcm,
non liquido cognoscendum, nisi per lumen Revelationis supcmaluralc, nec
œrtoobtinendum,nisi ope gratiae supernaturalis. Quantumvis enim commu­
nis omnium populorum ac temporum consensus de ælerna hominis felicitate
non obscure testaretur, tamen nec vera illius obtinendæ media suggerere,
nec, in quo sit vera et ælerna hominis felicitas, tota retro antiquitas (quæ
luce caruit Revelationis) clare pervidere ac rite statuere unquam potuit,· in
Campis Eh siis quaerens gaudia immortalium animorum, quæ nec sunt, nec
vera esse possunt, nisi in coelis ct in Deo. Ubi vero ad rite cognoscendum
Finem hominis Ultimum superna Revelatio, ibi ad eumdem certo obtinen­
dum prater Revelationem, divinæ gratiae auxilium plane necessarium est.
11 ad Deum remuneratorem accedere possit homo, necessaria omnium
fides, quæ Deus credenda proposuit ; necessaria omnium obedienlia, quæ
Heus pracepit agenda ; necessaria omnium expiatio, quæ contra Deum homo
deliquii; necessaria virtutum merita, quæ coelesti, supernatural! ac ælerno
digna sint præmio ; necessaria omnium exeeutio, quæ ceu media ad æternàm
salulcin Deus ordinavit. Undcnam autem horum omnium (inter quæ altis•ima mysteria, sacerrima Sacramenta, leges, veritates et virtutes Supernaluralcs sunt) aut sufficiens sine divina Revelatione cognitio; aut sufficientes
ad eorum omnium observantiam sine gratia divina vires in homine, tam ad
divina et coelestia cæco, quam infirmo? Ergo vel nulli unquam Philosophi
lugnovenint, aut potuerunt cognoscere omnem veritatem ; vel impleverunt
aut potuerunt implere omnem obligationem ad perfectam Religionis el
murum informationem perlinentem.
Quid enim inter cadera ad Religionem tantum allinet, quantum cognitio
viæ ct modi, quo peccata expiari possint, ct placari infensum sceleribus
\’umen?At dum malum aperiebat Ratio, cl conscientia'minitabatur, reme­
dium nullum afferebat Philosophia. Poenitentia nunquam visa est Philoso­
phis, neque debuit videri expiatio criminis sufficiens ad ulciscendum legum
divinarum contemptum, ad vindicandam divini imperii majestatem, ad ma­
nifestationem divinæ sanctitatis; hinc ad sacra omnis generis cl expiatoria
sacrificia veteres ubique confugerunt, ipso etiam litantes humano sanguine;
quæ tamen sacrificia minus probarunt sapientes, rati exspectandum esse,
donec reconciliationis inter Deum el hominem modum Deus ipse hominibus
j jnifiiaiet.
I

L

·**

Gi

DISCERTATIO

1\.

DE

RELIGIONE SUPERN ATfHALI.

IV. Recelât io Externa Religionis, quantum omnibus semper necessaria,
tantum fuit omnibus communis.

C;

u
rix

1 · 'f
·> i
- it

•ΊΓ·

Probatio. L t primum condidit .Mundum, etiam se manifestavit homini
Deus, ct lapso promisit .Messiam ex muliere nasci turum; horam testem
stituens Adamem. Hic tametsi filiis ac posteris easdem revelationes ac pro­
missiones divinas communicaret; tamen prima jamdum Mundi ætatehomi­
num culpa factum, ut eae penitus oblitterarentur, nisi in Enoch, Lamech
atque aliis quibusdam Sanctis fides in Deum, spes in Christum et veritatum
divinarum notitia ac veneratio perstitissent. Invalescente hominum malitia
missus a Deo Noemvs, quem cum, reliquis submersis, solum servaret Deus,
divino hoc miraculo cum potestatem, tum voluntatem salvandi Mundum
comprobando, spem hominum in Messiam denuo corroboravit. Vigente
etiarmium memoria Nocmi, Deus Abbaiiamo undique ab idololatris cindo
Messi® adventum iterato promittit. Hunc Isaac et Jacob cum suis in tided
spe exspectabant; et quamvis abominatio lenam imdequaque oppleret,hat
in verba morions ac filiis benedicens Jacob : Salutare tuum exspectabo, Do­
mine, Revelationis divinæ testis extitit incredulo orbi.
Inficiant .Magia et Idololatria .Egyptios, atque Ægyplii ipsum etiam Dei
populum secum abripiant; erit .Moses ct cum Mose plures erunt, qui Deum
adorent, Messiam exspectent, et bona sperent æterùa. Græci et Latini falas
Divinitatibus, Poetæ Theologiis et Philosophi Sectis diversissimis æque ac
falsissimis orbem inundant; ncc desunt tamen in medio Judææ hommes
electi cumprimis Propheta, quorum vaticinia simul cum Judicis dispew
per totum fere Mundum : abundant vero etiam imagines ac ligurædeMes­
sia, de Messi® adventu, dc modo et tempore adventus.
Demum in plenitudine temporum venit Messias ; et quamvis contra Chri­
stum et Ecclesiam Christi reges, populi ct gentes infremant, portæ tenebra­
rum schismata et hæreses evomant, regna et imperia quaevis collabantur
cum stupenda ubivis rerum omnium catastrophe; tamen vera Christi Reli­
gio in hunc diem adorat Deum, qui adoratus fuit semper, nulli unquam
mutationi aut eirori obnoxia, tot ac tantis insignita prorogativis et chara­
cteribus, ut inexcusabilis sit, qui etiam non internoscat atque amplectatur.
Sic ergo communis erat necessaria Revelatio divinæ Religionis, et omnibus
et semper, ut ad omnes gentes ct potuerit pervenire; quite si non pervenit,
hominum, non Dei culpa non pervenit.
Obj. I. Si revelatio quam necessaria nmnibus, tam fuit omnibus com­
munis ; cur Deus non fecit taliter omni Nationi, ct judicia sua non manifestavil eis? Cur Judaica Religio in Arabi® desertis et ad unius populi divinh
beneficiis indignissimi usum concessa ? Cur Christiana etiam doctrina in
Judæa solummodo fuit a Christo prodicata, cujus tametsi in variis Mundi
partibus sensim propagata1 innumeri populi vix ullam in omni aetate noti­
tiam habuerunt? Si Deus voluit Revelationem omnibus necessariam; debui!
quoque omnibus, olim quidem via prophetia*, ac hodie via prædicationis
Evangelic®, ne sit acceptor personarum, sell paler suorum amantissimus,
eamdem communicare.
Ita Scriptor Anelus libri : Oracula Rationis.

\

sfccno m.

NECESSITAS

RES ELATIUftlS.

IIhi·. Exponant Theistic, cur vcl in ordine Naturalis Providenti® alii hebcks alii ingeniosi ; alii nativa quadam prudentia imbuti, alii leves el incon­
siderati; alii humani el benigni, alii crudeles et ad malum propensi
nasciinlin? Cur Deus alios bonis forlnnæ, optima institutione, omnibus
Iwikcbeatæque vil® adminiculis adjuverit; alios in adversa fortuna sine
iisdem reliquerit, vel etiam permiserit, ut ab infantia traderentur dominis
flagitiosis, qui ad omne scelus eos erudirent ? Si hujus in rebus humanis
ejposuerinl causas varietatis, nos quoque explicabimus secundum eadem
principia, cur in oeconomia Revelata eadem facta sit hominum distinctio el
discretio. Ab ortu mundi illuxisse quamdam Revelationis lucem, constat ex
didis. Quippe manifestum, quod Deus veteribus Patriarchis fuerit locutus;
quod omnes gentes non sine lumine superno conspiraverint in offerenda Deo
sirritieia; quod prima ætate, hominum origini propinquiore, ad Dei unius
cultum indigerent sola Iraditione ab Adamo ac Noemo accepta; quod inde
Religionis notitia diu steterit in Oriente, prout Melchisedechi, Abimelcchi,
lobictaliorum exemplis comprobatur; quod ignotus multo tempore Idolo­
rum cultus etiam Routa, in veteri Gallia, in Graecia et in Ægyplo a ritibus
dc se innoxiis coeperit; quod posthac (ut fieri amat) creverit superstitio, ac,
cvancscen te ex hominum mentibus primæva rerum institutione, pleno alveo
orbem prope universum inundaverit.
Non ergo populis Revelatio, sed populi defuerunt Revelationi. Sed inve­
stigare, ob quant causam Deus nec olim, ncc hodie omni nationi locutus sit
aut per Prophetas, aut per Christum, aut per Apostolos, aul per inspiralionem; id plane vilissimum est in arrogante Philosopho, nempe perscrutari
vias Dei investigabiles, divinam oeconomiam ad humanum tribunal cogere,
atque audere infinitam consiliorum penetrare abyssum. Satis ac prope
nimium pro homine (qui omnis Dei inimicus nascitur), quod Deus illuminet
uiiicm hominem venientem in hunc mundum, via rationis, via illustrationis, via giatiæ ad fidem ct salutem vere sufficientis.
06/.//. Revelatio, quç sit universalis omnium Regula, ad instituendam
ieram Religionem et bonam vitam cunctis necessaria, debet esse certa el
cudens; cum credibile non sit, Deum voluisse ad horniues mittere legatos
•ine clarissimis legationis suæ signis, aul obligare universos ad Religionem,
dc cujus veritate docti etiam et sapientes dubitant. Quæ autem certitudo ac
cudentia Religionis Revelata; cum viri etiam acutissimi post multam posi­
tam operam in explicandis iidei Christian® fundamentis assensum denegent;
imo Evangelium totius Judææ gentis testimonio refellatur? Revelatio per­
ficit Religionem naturalem; sensibili ergo ratione, ut omnia mysteria ct
■Jogmata comprehendi faciat, exposcit ipsa notio Revelationis. Perfectissima
Religio est, quæ est omnium clarissima; cum illa, quæ praedicat mysteria,
contradictiones involvat ct diffidentiam causct. Deus, quem adoro, non est
Deus tenebrarum. sed lucis, qui et lumen rationis indidit homini, ut scitu
digna et necessaria pervideret omnia.
•
Ita Rocsseac, Æmiïe, L. III. pag. 103-39. inde deducens pestifera hæc ca­
pita: QOh esse instruendos infantes circa Dei existentiam, vitam futuram el
principia moiuin, prius quam ipri suæ rationis lumine ea claic pucipiuni,

66

DISSERTATIO IV. UE RELIGIONE SUPERNATt'RALi.

non oppido certain esse mundi creationem; omnia mysteria a Religione eli­
minanda; non rationem sacris litteris, sed has rationi subjiciendas ;libcnnn
dsse unicuique cogitare, loqui, scribere de Religione, prout libuerit.
Rest. Ne in ordino quidem naturali natura ct providentia Dei, vel liumv
næ \ilæ principia sua evidentia ita percellunt hominum mentes, ul ad assen­
sum cogantur ; id manifestum ex gravissimis dissidiis veterum circaomnii
quæ sunt in Philosophia certissima, nec non ex turpissimis erroribus tulitfere humani generis circa div inani naturam ct Religionis naturalis principi
Quippe insevit natura humanis mentibus solummodo semina sciential d
virtutum, scientiam ct virtutem non dedit, quæ fructus sunt industriae d
meditationis aut liberalis institutionis, quibus inediis carentes homines ill>
natura igniculos sic quandoque extinguunt, ut nusquam natura lumen appa­
reat; cx quo tamen male inferret Rousseau, vanam esse scientiam ct virtu­
tem. Numquid in vita etiam civili ceu stultum rideret Rousseau, qui nihil
ageret ex eo, quod non haberet certissime compertos exitus suarum actionum?
Deus lucis, non tenebrarum Deus est : sed qui lucem habitat inaccessibi­
lem, qui Deus absconditus vocari amat, ct qui posuit tenebras latibulum
suum; quod ipsum docet Religio. Nimirum circa oeconomiam Revelatam
Deus voluit esse locum merito in recto usu omnium facultatum, intellecte
et voluntatis; sapientissime ergo actum, ut Religionis splendor omnium ocu­
los haud Malim feriret, ut libera essent judicia, et « ut sermo Evangclii tan­
quam lapis esset lydius, ad quem ingenia sanabilia explorarentur » ; ut ait
Groths. Num Mosi el Prophetis, Christo et Apostolis manifestissima missio­
nis divinæ fuerint argumenta? ii solum dubitant, qui illorum claritati atten­
tam mentem denegant, uti Rousseau; aut qui majorem adhibent diligentiam
ad inveniendas difficultates, quam in ponderandis rationibus, uti Rousseav.
Res non ideo cerlæ sunt minus, quæ a’ talibus non admittuntur, qui Deo.
suminæ veritati credere renuunt, ut rationi credant suæ etiam in naturali­
bus tenebricosa.·.
Obj. III. Ratio ct Lex naturalis hominibus a Deo data est cou vitre Rcguh
relate ad Deum, scipsum ct proximum ; nulla ergo necessitas Revelationiest, prasertim cum lex tota naturalis contineatur paucissimis veritatib»
simplicissimis, scilicet notitia existcntiic ct perfectionum Dei; ct quod ad
pravin attinet, obligatione uti honorandi ac diligendi rerum omnium pa­
rentem Deum, sic omnia entia rationalia, cum quibus est nobis juris cwninunio, benevolentia prosequendi. Hæc autem duo præccpta onuiibus obvii
ac notissima, atque in omnium mentibus uniformia esse, nemo ignorat.
Resp. Simili ratiocinio conficiam adversus Incredulos, nullos nasci surdis
aulcæcos. qui i datus est a Deo oculus ad res videndas, nec vane a Deo sa­
pienti ct bono datus est. Item, nullum esse in mundo malum nec physicum
nec morale, quia hæc nobis non videntur consentire cum Dei summa boni­
tate- Nullius ergo roboris sunt argumenta rnetaphysica contra facta claris­
sima. Esto, quod Ratio et Lex naturalis, dum natura adhuc integra esset a·,
incorrupta, fuerit perlecta vilæ regula; non vero in pnesenti conditione na­
tura· human;»' : certum enim, quod ratio cujiisquc hominis illam perfectio­
nem jam non habeat, quam habuit homo primum conditus; sicut certum
quoquto videtur, primam hominis prugeniem non fuisse cæcum, neque sui*

sectio

m.

nécessitas rèvelatîonîs-

67

dam. Urum Deus ab hominibus malesanis illa omnia exigat, quæ ab homi­
nibus sanis exigebat, ct ut Him homines naturalia officia; quæ primas homo
integer praslilit, nunc non possint præslarc; non est hujus loci definire.
Sine dubio parens optimus cstæquus creditor, qui metere non vult, ubi non
seminavit, usuram talenti commodati tantummodo repetens, ct si amplius
voluerit, vires daturus ampliores. Id certum, esse homines in summa diffi­
cultate veritatis inveniendæ et virtutis exerccndæ, quæ difficultas reddit
verissimum, quod Lex Rationis sit imperfecta, constituens hominem in
magna indigentia opis alicujus supernaturalis.
Principia illa Legis Naturalis paucissima non æque sunt aut fuerunt ante
propagationem Religionis (uti jactitantur a Thcislis) manifestissima, et in
omnium mentibus uniformia; cum teste Tullio in LL. de Nat. Deor. « per­
difficilis ct perobscura qnæstio sit dénatura Deorum, quæ et ad agnitionem
animi pulcherrima est. ct ad moderandam Religionem necessaria. Dc qua
tam variæ sunt doctissimorum hominum tamque discrepantes sententiæ... »
Et apud cumdcm,L. dc amicit. « mihi semper, inquit Plato, visum est, et
diam nunc videtur, hominum ad rectam vitam institutionem omnium longe
difficillimam...» cui ibidem consentit Aristoteles. Idem vero Tullius L. IL
dc leg. dicit, « raro evenire, ut vel in senectute homines sapiant, rectasquc
habeant rerum notiones.» Si vero Philosophi optimi ct gravissimi tantas
in investigandis primariis veritatibus illis difficultates experiantur; quanto
magis abest rudis plebs ab hac officiorum perfecta comprehensione, cum
illa contineantur tanquam conclusiones in principiis per argumentationem
evolvenda, ct per difficilem quandoque seriem consectariorum.
Obj. IV. Si revelatio est necessaria maxime ideo, quod Ratio hominis sit
imperfecta, ct sine Revelatione lex naturalis non clare cognoscatur ; ergo
plurimorum salus redditur impossibilis : maxima enim para hominum ru­
di?, inculta, agrestis, imo in sylvis enutrita ad Revelationis ct legis super­
nati iralisnotitiam pervenire non potest; hac autem destituta nequidem offi­
cia naturalia satis cognoscit. Quis autem de Ente infinite bono et justo vel
cogitare ausit, quod hominum æternam salutem alligaverit qua legi naturali
valde obscura, qua legi supernatural! plurimis imperviæ?
Resp. Non imputatur in culpam aut in poenam, quod quis invitus ignorat;
quicumquc ergo Revelationem penitus ignorat, quidquid ex hac ignorantia
perpetrat, nec culpæ subjacet, nec pœnæ. Attamen Revelatione sic destituti
in multis impingunt etiam contra legem natura, quamvis sine peccato, ul
aiunt, formali; igitur fatendum est Theislis, quod pro legis naturalis neutiquani in omnibus clarissimæ notitia atque observantia, el utilis et necessa­
ria sit Revelatio. Ipsi vero Thcislæ peccati etiam formalis reatu stringuntur,
quod cum possint praeceptorum naturalium uberiorem notitiam consequi
per ipsam Revelationem, hanc Revelationem, quam ipsa ratio suadet, nulla
i ratio dissuadet, et multiplex ratio persuadet, perfide abjiciant, ne suos illi
! mores cogantur attemperare.
Divina sane ac infinita bonitas est, quæ delicta ad verans Legem Nalura; ev
I invincibili ignorantia perpetrata absolvit a reatu ; quæ Revelatione sua
Rationem ct Legem Naturalem adjuvat;quæ vitam conformem iis, quæ mani*
JstalRalio, ulteriori beneficio dignatur; quæ facientem, quod est in se, fidei

? -Ki i
:

6B

DISSERTATIO IV. DE RELIGIONE Slrt.RNATLRÀl.l.

el salutis ælernæ mediis vel solitis, vel insolitis etiam neuliquam destituit.
Sed el justitia Dei infinita est, quæ Incredulos Majestatis suæ scrutatores
opprimit; quæ culpabilem praeceptorum naturalium ignorantiam. negle­
ctum el contemptum Revelationis, el mores Theistarum nec Rationi, nec
Revelationi conformes pro gravissimis flagitiis habet; quæ fidem divinam,
qua se mdignos faciunt arrogantes Philosophi, transfert ad gentes;quæ tandem
in die illa multo tolerabiliora paganis, quam Theistis, supplicia decernet.

JMfr***j

Obj. Γ. Finis cujusvis Religionis est facere bonos et virtuosos, ad quoi
solæ leges conducunt, nihil autem seu dogmata seu mysteria Revelata;
maxime cum hæc dicantur esse supra Rationem, atque hoc ipso sint contra
Rationem. Quod vero pugnat cum Ratione, nec medium est virtutis, nec Reli­
gionis objectum esse potest ; ac proin Revelatio minime necessaria est, quin
etiam indigna vera Religione.
Resp. Vera est Religio, quæ devovendo lotum hominem Deo, totum Imi·
nem efficit bonum. Bonum autem, cognoscere quodvis verum, cum nuUa
veritas (quamvis diversi ordinis) contradicat veritati; sicque perfici intel­
lectum, cujus objectum est omne verum : bonum, credere Deo revelanliceu
primæ et suramæ veritati; sicque intellectum humanum captivari in obse­
quium fidei : bonum, obtemperare Deo praecipienti; sicque voluntatem,et
quasvis alias facultates devinciri obsequio legum divinarum : bonum.sk
naturæ imbecillitatem ac depravationem, et horum originem malorum certo
rescire; sicque Dei clementiam opemque cum humilitate exposcere : bonum,
Dei-Hominis nossc labores, dolores cl amorem erga nos summum ; sicque
ad fiduciam in meritis Redemptoris, ad horrorem peccati, ad amorem iufinili amoris vehementius accendi... Cum igitur Revelatio dc peccato origi­
nali, de Incarnatione Verbi ct dc aliis fidei dogmatibus ac mysteriis lotum
hominem ita Deo devoveat vereque perficiat; quis ambigat, per Revelatio­
nem constitui veram Religionem, cujus duo sunt cardines, credere etoperari.
ita ut nemo sit bonus, qui alterutrum negligat aut contemnat.
Attamen mysteria Theistæ contemnunt ct dogmata quævis siipernaluraln.
ecquod cum rationi non congruant, rationi opponantur; quasi inter oppmi
et conyruere non sit medium, scilicet esse ordinis superioris. Non est di­
luenda oppositio inter ea, quæ se invicem excedunt, ac ubi inferiora nwi
contingunt superiora, quæa suprema et dh ina Ratione hominibus communi­
cata tanta auctoritate praestant, ut tametsi Ratio humana pugnaret cusi
divina, huic potius auscultandum foret, atque illa nullo esset loco habenda,
vel ipso Baylio teste; fere sicut sensuum relatio parum valet in iis, quæsunl
puræ rationis. Deus imbecillitati humanæ consulturus fecit hominem sibi
ipsi incomprehensibilem, quo minus possit conqueri, si Deum non compre­
hendat ; hinc fideles vere humiles et quod comprehendunt, ct quod non
comprehendunt, adorant ; probe gnari, hanc vitam esse tempus tenebrarum,
in altera primum vita removeri velamina, dissipari umbras, et veritatem
omnino detegi. Incredulus, quod non comprehendit vel negat vel indubium
vocat, nihil convictus vel a voce Prophetarum, vel a docilitate cæca humi­
lium, vel a loquela facunda miraculorum. Et quid ultra requiret? an de·cuidal Deus in terram ad edomandam ejus obstinationem ’ Descendit. ne.
tamen major est fide» increduli. imo pej >r exin incredulitas. Deus hon»

SECTIO III. NECESSITAS REVELATIONIS.

69

faclus, Dens crucifixus, Deus mortuus: oece mysteria fidei nostræ, sed et
objecta incredulitatis !
VidcBAYLii op. Réponse aux questions d’un Provincial, ch. 161. Torn. 111.

Obj. VL Mysteria cl Dogmata Supernaturalia sunt extra limites humanæ
intcUigontiæ; huic ergo applicari non possunt. Sunt incomprehensibilia;
ergo et incredibilia : nam per revelationem rerum supernalnralinm Dens
homini loquitur, ut intelligatur et loquenli habeatur fides. Pleraque Mysteria
Revelata manifeste pugnant cum principiis naturæ etiam universalissimis;
ct vera sint ac certissima, quæ contradicunt veritati? Nulla ergo necessitas
Revelationis relate ad Mysteria, quæ Rationis lumen ex tinguunt, fundamenta
naturæ evertunt, ct legem tollunt naturalem.
Resp. Certum, quod nonnisi ignorantia sit aut levitas et falsa metaphysica,
quæMysteriis affingat contradictionem; cum ipsemet Bayltus suo Joanni
Cierii tandem confessus sit, mdlam dari demonstrationem contra veritates
fidei, el quascumque rationes illis oppositas ct de facto et de jure nullas esse.
Potest homo homini patefacere sua cogitata vel sonis articulatis, vel scriptis
characteribus, vel aliis signis; et non possit, qui potest omnia, Deus reve­
lando supernaturalia sese homini rite communicare, vel immediate agendo
in animas hominum, vel afficiendo sensus ct organa corporis humani? Sint
Mysteria in se supernaturalia, sint aliqua etiam in se inexplicabilia, sint
vero etiam incomprehensibilia comparate ad infimi hominis captum; non
vero comparate ad miracula, vaticinia, aliave signa evidentis credibili tat is.
Non sit homini plurium Mysteriorum notitia philosophica, quæ declaret,
quomodo et quare, ut sciat ; sed est tamen revelata, quæ satis exacte proponit
veritatem et motivum fidei, ut credat. Theistæ, quibus incredibile est, quod
comprehendi non polest, evacuant Mysteria, et cum mysteria natura1, non
intelligent, capere praetendunt mysteria gratiæ; nec prius credere volunt,
quam dum nihil credendum superest; qui si in omnibus evidentiam requi­
runt ad fidem , edicant, quæso, quomodo inter se concilientur Dei immuta­
bilitas cum ejus libertate, aeternitas cum temporaria creatione, praescientia
cum libertate humana?
Revelet Deus, et intelligent omnes, quod Deus sil locutus, cujus auctoritas
et testimonium, quid enuntietur per terminos, salis sunt ad fidem Myste­
riorum. Quamvis autem evidens non sit, quid sil loculus, quomodo el quare
res ita se habeat e. g. circa mysterium Trinitatis; attamen ex parte cogno­
scimus, cum notum sit omnibus, quid nomine naturæ ac personæ veniat ;
sed ex parte prophetamus, cum nemo comprehendat modum, quo termini
simul connectantur, aut quo in unica Natura Divina tres sint subsistentia»,
quæ totidem personas divinas constituant.
Quod Mysteria gratiæ debili rationi nostræ aut principiis naturæ videantur
repugnare; id prope necessarium est, ut submissioni nostræ respondeat
meritum, ct fides laudem virtutis habeat; dum intellectus humanus divinæ
Revelationi e\ tot argumentis certissimae acquiescit prudenter judicans, de
Infinito enuntiari posse infinitas propositiones veras; cum ab humana ratione
finita attingi nequeat veritas propositionum numero infinitarum. Nerunitamen principia naturæ saltem universalia et ad divina æque ac humana
pertinentia non pugnant reip^a cum Mysteriis fidei ; vel quia veritas utrin*

•i

I

■I

't A

DISSERTATIO

IV.

DE

RELIGIONE Sl'I'BRNATUIULI,

que conciliari rite potest; vel quia oppositio non est facienda inter ea, quæ
sunt infimi, et quæ sunt supremi ordinis : horum enim tanta auctoritas ed,
quanta est Dei, qui omnem olini altitudinem sapienliæ philosophicae, Magia·
diabolic®, nobilitatis ac potenti® extollentem se adversusscienllamDei, toto
orbe destruxerit ; omnemque intellectum quamvis sapientia sua pra-fidcnlcm
vicerit, ct in captivitatem redactum Christo et Evangelio subjugaverit; qoi
jamdum in creatione Mundi stultum ostenderit illud axioma Philosophorum:
ex nihilo nihil iit; stultum in Incarnatione illud: Deus corpore, loco,tempore
concludi non potest; in Passione Domini istud : Deus immortalis pati et mori
non potest; et in Eucharistia illa heterodoxorum principia : corpus ικηιιίΐ
esse in puncto, et duo corpora nequeunt esse in eodem loco.
Oiiam igitur verum illud Apostoli cllalmn : Nonne stultam fecit Ijeui
sapientiam hujus Mundi? I. Cor. I. 20.

18

SECTIO

III.

NECESSITAS REVELATIONIS,

Nonne magistrorum mediatione explicantur facilitates? nonne omnes vitajucimdilales per aliorum hominum mediationem accipimus? El supernatu­
ral! constitutioni adversetur, consulere hominum saluti modiatione Christi,
qui est auctoris nostri I nigcuitiis? Plura, ubi de Religione Christiana.
Illa veru Lametrii argutatio tamest heteroclita, quam est ipse, horno para­
doxus : ad revelationem circa peccatum originis provocat ; ex eadem ergo
revelatione addiscat, quod homo etiam pro statu, ut vocant, naluræ lapsu·,
vere liber possit, si velit, fnenare concupiscentias et rebelles animi sui pro­
fusiones compescere ope supernæ gratia·, quæ omnibus prajsloesl; media
salutis æternæ consedari, et merita ct pra.-mimn supra ualurarn longissime
elevata adipisci.
§ III. COROLLARIA.

t

t

•.? V

Ühj. VU. Hominem a statu perfectionis et felicitatis culpa primorum pa­
rentum in lalxues cl ærurnnas præsenlis ævi devenisse, videtur repugnare
Divinre sapienti®, justitia· ac bonitati; ut neqiie prophetiis, neque miracu­
lis, neque ullo prorsus argumento vindicari queat. Methodus reparandi
humani generis per mediationem Filii Dei Incarnati tam singularis est et
absona, ut refugiat mens sana, nec fidem addere possit; nulla ergo neces­
sitas est Revelationis ad cognoscendum seu dogma peccati originalis, seu
Mvsterium Incarnationis.
Addit l.v Metrie : si vero docet Revelatio, nos in peccato conceptos fuis*·,
ex quo dein vehementes illi sensationum delectabilium appetitus in nobi<
enascuntur; hic status erit naturalis, in qiio et manendum et emorien­
dum sit.
I I
Resp. Quod felicior primi hominis conditio fuerit, ac nunc est, et quod
funesta ha*(· mutatio ex culpa primorum parentum contigerit; id ex cum­
inum et constanti populorum Traditione accepimus; id Poet® in suis ile
aureo secuIo carminibus reliquerunt; id ipsi etiam sapientiores Philosophi.
Ptthagoras, Plato et alii (quamvis fors allegorice doctrinam nostram expo­
suerint) putaverunt, quod liquet ex dictis. Non ergo Religio Revelata facit
nos miseros aut malos, sicut nec causa est iiostræ a parentibus in Deum
rebellibus originis. Quod per poenitentiam haud valeant homines suis malis
afferre medelam ; neque id efficit Revelatio, sed plana res est ab experientia,
qu® nimis omnibus comperta testatur, pa-nitcnlia non reddi firmiorem
valetudinem jam infirmam, nec morbis seu corporis seu animi pœnitenliam
mederi.
Si vero etiam in Societate civili (cujus constitutio pertinet ad Providen­
tiam naturalem) pernitentia rumquam visa est sufficiens expiatio criminis,
ut ad vindictam scelerum ρα-næ repetantur, quandoque etiam universam
familiam omnesque posteros malefactoris attingentes : quo fundamento
negant Thcislæ, hanc adrninistratiemis rationem locum habuisse in iniliu
mundi, aut habituram in vita futura? Demum quod methodus reparandi
generis liumani per mediationem l ilii Dei Incarnati (si generalim cousiderelui') naturali etiam rerum ordini valde analoga sit, vel eximie palet, qood
in ordine naturali nosti a perfectio ct felicitas magna ex parte ab aliorum
hominum mediatione pendeal. Nonne parentum mediatione nascimur?

Itaque cum in statu, quem vivimus, et magna sit hominis dignitas, ad
quamætenius Conditor ac Redemptor Deus hominem elevavit; et magiia
diam vilitas, ad quam peccatum hominem depressit; nihil utilius, nihil
magis necessarium homini, (piam Religio Revelata, ut humana! tum digni­
tatis liiiu vilitatis diversum edoceat principium, ac uirique salubre medium,
uni quidem animi demissionem, alteri vero animi erectionem adhibeat ; ne
vel ex desperatione, vel ex præsumplionc homo proruat in perditionem. Nam­
que altera facile æqnabil Deo, altera bestiis : illa naturam incorruptam, ha*c
irreparabilem statuet. Atque exin Sectarum quondam diversitas exorta ,
praprimis Stoicorum, Epicureorum, Dogmalislarum et Academicorum ;
quorum alii perspecta duntaxal natura· humanto praestantia elationem; alii
considerata sola naturæ corruptio miseria abjectionem animi ingerebant,
.geminam scaturiginem viliorum omnium, quæ secla altera refugiebat ceu
prtteiimptaosa, altera ceu desperabunda liberrime omnia sedabatur ; indeqiiecliaiii Academicis omnia incerta, Dogmatislis omnia erant certissima ;
quamvis illos natura, et hos ipsa ratio confutaret.
Ecquis autem uirique malo rite medebitur, nisi Revelatio? Ilæc dum justos,
quosad ipsius Divinitatis participationem attollit, facit memores peccati et
niùeriæ et erroris et mortis ex peccato ; hœc dum injustis, quibus ælermnn
ve intentat, gratiam offert Redemptoris, qua convertantur ct vivant : pec­
catum ct gratiam ceu vera contrarietalum in homine principia ita exponit,
iit terrui em incutiendo iis, quos justificat, ct inspirando solamen iis, quos
ondemnal, cum spe timorem dexterrime jungat ; ac infinite magis, quam
valeat superbia natui*®, elevet dignitatem hominis a Dco-llomine reparati,
quin tamen ingerat superbiam; ac infinite magis, quam valeat sola ratio,
iltprimal vilitatem hominis, qui omnis nascitur filius iræ et servus peccati,
quin tamen agat in desperationem.
Atque ita Religio Develata, cum sola sil expers erroris ac vitii, sola esi
Magistra hominum, ad docendas veritates, ad dedocendos errores ct vitia,
quovis tempore et cuiv is mortalium summopere necessaria.

K

■· ·;

3

__ ■ . κΧ,Κ.Τν'-·

UlSSF.RTATItV IV. DF. RELIGIONE SUPERNATURAL!

SECTIO IV.
REVELATÆ RELIGIONIS EXISTENTIA.

S I. PR.ECOGNITA.

s«nt notum omnibus, homines non solum de Deo, sed etiam ad Deum
loqui, cum suis precibus Dei o|»em implorant; Deum vero ad homines locu­
lum aliquando fuisse, pernegant Thcistæ, eo quod divin® ad nos locutionh
( praeterquam quod vix possibilis ac inutilis videatur· ) indicia nulla sal
idonea dari existiment. I bi ergo demonstratum a nobis fuerit, quod Deos
ριυ omni statu, Naturæ, Legis et Evangelii plura hominem nosse voluerit,
quæ per lumen rationis naturalis non innotescunt ; quodque reipsa extentsemperque extilcrint aliqua ad memoriam nostram a Majoribus prodita, quæ nee
sciri, nec scribi, nisi Deo peculiariter revelante, potuerint (uti est præ«cleris
futurorum prænotio, qiire omnium non tantum Christianorum et ludio­
rum. sed et gentilium Philosophorum ac Poetarum consensu vim nostra?
ration is et facultatem excedit), indubia erit Divinæ Revelationis existent!.!.

§ II. Themata.

L Existit Divina Revelatio, quæ Verbo Dei dicto, scripto
et tradito continetur.
Probatio. In omni ætate et statu hominum Deus loculus est. In Lege Na­
tura? sanctissimis illis Patriarchis, Anvvio, Noemo, Abrahamo; et quidem
primo Horni u i praecipiendo: de omni ligno paradisi comede; de ligno aulfxi
scientia· boni et mali ne comedas ; in quocumque enim die comedens ex to.
morte morieris. Geii. 11. 16. Alteri vero parenti gentis human® severe edi­
cendo : carnem cum sanguine non comedetis. Gei). IX. 4. In quo benedicenitit
erant omnes Nationes terne.... egredere de terra tua, et de domo Patris lui.....
et excidetur ex robis omne masculinum. Gen. XII. XVII. XN1II. In Lege scri­
pta longe plures extiterunt, cumprimis autem Moses ct Prophet.e, ad quos
Ileus verba fecerit. In Lege Gratiæ præter Prophetas, quos ea initio habuit,
ipsum Dei Verbum auditum est, nobisqne Deus in ΙΊlio locutus. Cum igitur
Verbum «lictum non sit aliud, «piam quod a Deo, vel ab Angelo Dei vicaria
auditur: cum de prædictn Dei Verbo non solum Mosen. sed antiquissimos
etiam Scriptores alios habeamus testes: cumque nihil eorum, quæ Deus hac
ratione locutus fuit, aut lex aut ratio naturalis dictaverit; certissime existil
semperque extitit Divina Revelatio in Verbo Dei dicto.
Verbum pei scriptum, quod Legi Naturæ aut defuit, aut cujas saltem mil·

SF.C.TIO IV. EXISTENTIA REVELATIONIS,

Ium authenticum extal monumentum, in Lege scripta multis Codicibus sa­
cris (quibus divina oracula continentur) consignatum totius antiquitatis fides
attestatur et prædicat. Lex Gratiæ etiam suos habet libros divinos, et majoris
quidem momenti, summa omnium seculorum ac populorum veneratione
comprobatos.
Verbum Dei traditum eloquuntur pro Lege Naturæ ea omnia, quæ de re
sacra et cultu dix ino a primis parentibus accepta magna cura quasi per ma­
nus tradebantur. In Lege Mosaica fuisse divinas Traditiones, evincit illa
Christi ad Pharisæos exprobratio, quod genuinas ac divinas Traditiones adul­
teraverint; imo nonnisi traditione illum ritum tenebant, qui fœminis ad
peccatum originis cluendum adhiberi consueverat ; cujusmodi remedium
extitisse, omnes consentiunt. In Lege demum Nova quot et quanta non fecit
auctor fidei et gratiæ Christus Jesus, quæ, oculato teste sancto Joanne, nullo
volumine comprehendi possint? Hinc Ecclesia suas Traditiones servat Christi
et Apostolorum ore acceptas, et nudis verbis jam inde ad nos transmissas.
Itaque in Verbo Dei scripto el tradito existit Revelatio Divinae Religionis,
certissima ex totius generis humani fide ac persuasione.
II. Sacrarum Scripturarum semper fuit ac esse debet summa
fides et veneratio.
Probatio. 1°. Scripturæ Sacræ nihil enuntiant, quod fidem non mereatur,
aut cujus non dentur exempla plurima æque digna fide; nihil quod genio et
ingenio illius ævi, circumstantiis personarum, aut nationum (de quibus lo­
quuntur) moribus non exacte consentiat; id quod prodigio simile in Historia
Fœderis tam antiqui, dum coæva aliorum Scriptorum monumenta fabu­
lis ct mendaciis ferme omnia scateant. Si qua obscuritas aut ambiguitas sese
objicit; hoc fere totum est circa unum alterum ve textum perperam intelle­
ctum, circa historiam ævi nostri moribus ac crisi non satis accommodam,
aut circa aliam apparentem in Genealogia aut Chronologia difficultatem ; ut
minim sit, Theistas (quamvis de hisce rebus, ob lingua* usum, mores, sensa,
loca, tempora et varias differentias aliarum nationum orientalium nobis pa­
rum cognitas, ob temporis longinquitatem et narrationis brevitatem, rite
dijudicare ipsi omnium minime valeant) propterea toti tam venerando fidei
deposito illudant, narrationes sacras suis ideis et anccdolisaccommodent, ad
sensus extraneos quævis detorqueant, el quidquid apertum ac verum, san­
ctum et divinum est in Libris divinis, proscindant atque exsibilent.
2·. Scriptores Sacri candore ac simplicitate, veritatis integerrimo studio,
zelo divina» gloria» maximo, atque aliis Theopneustonini hominum chara­
cteribus ubique ita praefulgent, ut ceu veracissimi hominum,et a quœetu seu
ærissen famæ remotissimi, omnium quoque fide dignissimi sint; qui de­
monstrant, quod enarrant; qui rerum ac temporum catastrophai, quam
consignant, ipsi vivendo contigerunt, vel saltem eidem proximi fuerunt;
quorum sinceritatem vel ipsæ appareilles hinc inde antilogiæ manifestant;
quæ scriptis evulgant, pleraque Ephesi. Jerosolymæ el celebrioribus in locis,
atque publica in luce gesta erant; ea libertate styli ac securitate usi, ut
'quod humana duntaxat sapientia certo prohibuisset) non tantum suos et
Miæ gentis, sed et summorum virorum (qui capita el fundamenta Religionis

DIASERTATIO IV. DE RELIGIONE SUPERNATURAL!·

erant) Abrah.e, Davidis, Petri et Pauli nævos propalarent; ut tametsi pro
veritate verbera, carceres et mortem ferrent a Judæis et gentibus; tamen
veritatis revelake hostes Scriptorum authentiam nunquam inficiarcnlur.
3°. Tota Antiquitas; scriptores iere omnes, qui in mores et regiones orien­
talium accuratius inquisierunt; Mythologiaetiam gentilium, in qua si veri­
tatis superest vestigium, ex sacris Litteris depromptum fuit; quin et hostes
Religionis Judaicæ ac Christiana*, nolint velint, SS. Scripturarum divinita­
tem, antiquitatem et auctoritatem attestantur , prout erudite ac copiose demonstrant Eusebius, Grotius, Unctius, Prideaux, Schuckford, Lavatu*, Lardner, Biscoe, Kœcher et alii recentiores, ex quibus manifestum.quod nulla
unquam monumenta historica (uti illa SS. Scripturarum) tanta fuerint ac­
curatione discussa, et nulla alia tara concordi assensu declarata ceu veris­
sima; quod doctrina in Libris divinis contenta tam sit pura et sancta, ut si
gens humana suos eidem mores conformaret, felicissimus foret orbis terra­
rum; quod denique apud omnes Gentes summa SS. Bibliorum veneratio
viguerit, ut jam dum trecentis annis ante Christi adventum Rex Ptoleai.hs
verti curaverit hebræum Codicem in gnecum idioma, ac Regi Arist.eis
enarraverit de Theocteti et Theopompi irreverentia erga SS. Codices, in uno
vertigine cerebri, et in altero oculorum çæcitate vindicata, ita ut hiccæculiret, et ille insaniret, dum suam tandem perfidiam ejurassent cum propo­
sito nunquam deinceps Libris divinis ad nugas et fabulas abutendi.

I

73

taxat id divina fido tenendum, quod in SS. Libris scriptum est, (quod ipsum
iniis nuspiam legitur) ergo vel hoc ipsum non scripto, sed traditione tene­
tor; si vero id traditione accepimus, alia quoque esse possunt, nudo verbo
non scripto jam inde a Christo ad nos transmissa.

.
'
i
!

I
I

III. Divinæ Traditiones ejusdem cum Sacris Scripturis auctoritatis sunt.

Probatio. Verbum Dei traditum æque est Verbum Dei, ac Verbum Dei
scriptum, cujus summa auctoritas non est a scriptore vel traditore, a calamo
vel ore, ab atramento vel aure, a charta vel corde, sed ab eodem Revelatio­
nis traditæ ac scripta* divino auctore. Si hujus infinita sapientia et voracitas
omne excludit dubium, omnemque removet suspicionem erroris a Veri»
scripto, quidni a tradito? Si hujus infinita Providentia conservandaeSS.Scri­
pturarum integritati mire invigilet, quidni conservando) divinarum Tradi­
tionum authentiæ; cum utrinque sit Verbum, quod Deus locutus est? Quin
ausim dicere. Verbum traditum non majoris quidem auctoritatis,sedpotioris
conditionis esse, quam scriptum : nempe traditione quadam tenemus, Vul­
gatam illam, ut vocant, editionem veram esse et legitimam; et licet Floren­
tinum ac Tridentinum statuerint, tot et non plures sacri textus Codices,hos
et non alios esse admittendos; hoc tamen ex antiqua Ecclesiæ traditione
didicerant.
Imo, quod sit in Ecclesia quædam Regula fidei fallere nescia, licet ex
sacris paginis habeamus; id tamen ex communi quadam traditione firmius
tenemus, quæ sacri textus germanum sensum relinet, quem multi in multis
aliorsum, atque scripta sunt, flectere ac detorquere facile possunt. Igitur
recte credit, qui cum S. Augustino Evangel io non crederet, nisi ecclesiastica
traditionis auctoritate niteretur : recte sentit, qui cum S. Ciirysostomo nihil
amplius quaerendum esse judicat, ubi ad traditionem perventum est : rede
docet, qui cum Apostolo prædicat. servandas esse a cunctis fidelibus omnes
traditiones ab Apostolis seu verbo, seu scripto relictas: pessime vero sibi
ipsi contradicit , qui rejicit traditiones, ac soli textui insistit. Si enim dun-

SECTIO IV. EX1STENT1À REVELATIONIS,

!

i

Obj. 1. Si Deus locutus est (ait Rousseau, Emile, T. III.) cur mihi non est
locutus? Nonne id Deo perinde fuisset, ac mihi consultius contra periculum
perversionis?Tandem quid obsit, nulli prætensarum Revelationum assentiri;
diiin certus sum circa agendorum obligationes? Seniam Deo in simplicitate
cordis, atque ea pnecise addiscam, quæ mei sunt officii, parum sollicitus de
doctrina, qua* ad inores et vitæ rationes non attinet.
Resp. Dubium plane est, Rousseau et ejus asseclas, qui ad tantam lucem
veritatis Evangelicæ (quam is alicubi confitetur) nihilominus dubitant, dubilaturos non fuisse, si Deus ipsis locutus fuisset. Procul dubio huic inspirationi divinæ suum illud inconceptibile, contradictorium et αδύνατον iterato
opposuissent. Item cur minus timenda cordis mei deceptio, quam aliena delu­
sit»? adhiec uti Deo liberum, loqui ad homines; ita liberum, huic vel illi
homini loqui. Tune ausis obstrepere summæ veritati, cui placuit Prophetis
loqui et Apostolis; Ecclesiam vero eam custodire divinam locutionem, ac
fidelibus fidelissime tradere?
.
*
De vita et moribus suis quæ debuccinat, verba quam splendida, tam sunt
fucis illita. Quid si Deus ad ea te obliget officia, quæ nescis, aut quæ sola
Ratio non attingit? Eccui mortalium in statu elevationis ad finem supernaturalem sit certitudo de notitia omnium suarum obligationum absque revelatione? Quæ cordis simplicitas sine perfecta cordis submissione ad nutum
supremi Numinis, sine animo ac studio investigandi Revelationem reipsa
eilantem? Nonne inter omnia hominis officia non sola voluntatis, sed intel­
lectus etiam obedientia est, Deo loquenti æque ab intellectu, ac Deo præcipienti a voluntate præslanda? Cui certo non constat, falsam esse quamcumque Revelationem; nec tamen inquirit, sed contemnit; is fallit et fallitur, cum
dicit, rescire se ac adimplere omne suum officium, injurius Deo, hicinius
salutis.
Obj. II. Præcepla divina de ligno scientiæ boni ct mali, dc non come­
denda came cum sanguine, atque de circumcidendo omni masculino, non
fuerunt universo hominum generi imposita; aut si præcepturn illud Adamo
datum, ejusdemque praevaricatio, ct redemptionis per Messiam necessitas ad
•innesomnino homines perlinebat; eccur labis originariae contagio, atque
divini Redemptoris promissio non stalim omnibus patefacta, nec stalim ab
omnibus cognita fuit; illa omnibus funestissima, hæc vero omnibus opta­
tissima?
Resp. Si poenam cuncti mortales luimus mortem per peccatum ingressam
inmundum; quidni et culpæ rei simus, cui illa statuta est poena? Ad omnes
quippe pertinet illud: In sudore vultus tui vesceris pane, donec revertaris
a terram, de qua sumptus es; quia pulvis es, et in pulverem reverteris.
Legem Noemo datam strinxisse etiam posteros, vel ex eo conficitur, quod qua
fuit auctoritate lata, eadem fuerit inulto post tempore abrogata. Quod Abrahæ
preceptnm fuit, stringit universos, at spirituali sensu, quo videlicet Abra-

76

DISSERTATIO IV. DE RELIGIOSE Sl’PERNATTRAU,

!

SECTIO IV. EXISTENTIA REVE1.ATI0MS;

77

ham pater nosier est, tideiqueac spei nostræ typus et exemplar. Si enim de I SS. Scripturarum, vel indefessa Origems et S. Hieroxymi studia satis decla­
illo dictum: credidit Abraham Deo, et reputatum est illi ad justitiam, de noto
rant.
tenet illud : accedentem ad Deum oportet credere... quia sine fide impossibile
De libris deperditis quis scit, utrum canonici aliquando fuerint, an inspi­
est, placere Deo. Quod Abrahæ promisit Deus .· Noli timere, ego pnMvr
rati divinitus, an non sub aliis nominibus nunc extent in ipsis libris Canoni
tuus sum, et merces magna nimis; hoc nos quoque excitare debet ad spem
insertis? Et quis dubitat, iis jam deperditis, sua Canonem V. T. integritate
futurae gloriæ, quæ est in coelis ipsius Dei visio facie ad faciem; Thdsto
valere, maxime si hi ad illum nunquam spectabant? Numquid sine iis in
vero edocere, quod ad felicitatem æternam sibi comparandam Abrahæ haud
hodierno Canone elucet Revelationis divinæ, Religionis Judaicæ cl Thearvisum fuerit sufficiens, suum cuique mortalium reddere, el moressuosad
cliici Regiminis idea omnibus numeris absoluta? Hanc recipiant, hanc vene­
praescriptum rationis exigere; qui insuper fide duce et ex amore optimi
rentur Théiste, el salva res erit. Quos universalis Ecclesia a divinaram
Dei parentes et patriam deseruit, pergentes ct regiones extern peregrinato
Scripturarum canone excludit, et nos excludimus ceu apocryphos; quin vel
est, et ad filium adeo charissimum immolandum extitit paratissimos; his
minimum decedat Revelationi, cujus divinitas inde magis commendatur.
contendens, Deum ex toto corde, et ex tota anima, et ex totis viribus diligere.
Credat, agat Theista, quæ ex hodierno Canone N. T. credenda et agenda
Equidem placuit Altissimo successiva evolutio Revelationis de vento"
•proponit Ecclesia; ct certus sit de summa vitæ ac religionis perfectione.
Redemptore, ita ut Adamo serpentis, mulieris et seminis allegoria ; Abhuuiw,
Verum Autographa requiris, Incredule? requiro et ego autographa San­
Isiaco et Jacobo iterata Messiæ et promissio et praedictio sufficeret; Prophectorum Patrum, imo Scriptorum profanorum. Si non e.vhibcas; ex totaantitas autem in dies perspicua magis collustraret notitia de legato illo coelesti,
quitate utilium suscipiam Scriptorem ceu genuinum. En! quo deducant
de Reparatore mundi deperditi, de Legislatore populorum, de lumine in
argutiae Incredulorum. In Apographis nostris idem esse Dei Verbum, quod
revelationem gentium, de salute Israelis, de Sancto Sanctorum, qui deletu- (
erat in Autographis consignatum, æque ex constanti ælatum sibi succeden­
rus sit terra? iniquitatem, spiritu Dei repleturas orbem terrarum, æternam I
tium judicio et testimonio discimus, ac genuinos esse aliorum Scriptorum
et justitiam et pacem daturus omnibus hominibus; quos etiam fines* ί
libros. Qui humano majus testimonium postulat pro authentia Librorum
munia Messiæ palam omnibus el ubique praedicabant. Attamen omne I
sacrorum, non nobis, sed crucem figit iis, qui Ecclesiam non audiunt.
Palriarchæ et Prophète qua desideriis ac votis, qua vaticiniis, figuris et
Lockio respondendum, recte constitutum esse, ut non valeat exemplum Apoceremoniis dc Messia abunde testati sunt ad necessariam et de peccato Ad?,
graphi, licet valeat ipsum Apographum; non quia certi esse non possumus,
ct de adventu Reparatoris fidem. Tota certo natio Judaica hac semper|
quod exemplum sit accurate descriptum, sed quia nulla ratio est, cur non
repleta fuit, quæ tam aliis etiamnum radicibus fixa hærét, ut post septeni- !
adeatur ipsum instrumentum. Rejici debet testimonium magis remotum,
dec ini seculomm durissimam servitutem cum incredibili malorum oranto; I·
cum aliud minus remotum haberi possit. Sed si aliquo casu instrumentum
tolerantia exspectent, qui venturus est, sed qui dudum venit.
ipsuin primum inlcriissel, sine dubio Apographum ipsius locum teneret
instrumenti, ex quo postea alia Apographa valerent. Sic in Religione tra­
Obj. IU. Libri Sacrae Scripturae sunt vitiati; cum SS. Patres, Ibex.ei>.
dita, cum vetustate consumpta sunt prima instrumenta, non vetat Regula
JisTixrs et Hjejwxvws Judæis ac Haereticis impingant crimen Scriptura
luris, quin valeant antiquissima et fide dignissima Apographa, ct ex illis
adulterate. Surit inter illos libri pii ires deperditi, et plures apocryphi,
nova descripta. De fontibus quam imperita objectio? Ex iis certe omnes
passim omnes aut ignorant aut abjiciunt. Nulla extant amplius Autographa.
Catholici majorem claritatem, elegantiam ct energiam in multis hauriunt,
Apographa, praesertim Hebraica et Graeca, non sunt authentica, prout dehi<
iisque ceu fontibus (siquidem extant puri) summam deferunt fidem ct vene­
fatentur ipsimet orthodoxi. Apographum autem signatum testibus fide dignis
rationem.
in foro fidem facit, cum exemplum apographi quacumque firmatum ancio­
ri tate nullius sit ponderis. Latina denique versio a mendis fere sexcentis*
Vide hic P. Herm. Goldhagex S. J. Introduci. P. L et P. 1'raxc. Widdemioffer
innumeris lectionibus variantibus deformata est. Quæ igitur divinitas Reve­
S. J. Sacrae Scripturae Dogm. ct Polem, explicate, Tom. L Wirceburgi, 1755.
%
lationis descripte in libris, quorum nulla est authentia?
’
Menda et sphalmata, quæ in Libris sacris occurrunt, levioris momenti
Ha fere Lockius, L. IV. de Intellig. hum. c. 16.
sunt, et summam rei seu Religionis Revelate, quam lacessunt Theistæ, neuResp. Apage nænias Incredulorum contra totius generis humani contesta­
liquam attingunt ; prout Millius et Helxecciis exhibent in Bibliis Quadrilintionem! Nonnulla Bibliorum exemplaria ab hæreticis corrupta, et versions
guibus. Et sane varietas lectionum adeo nihil officit, ut potius causam nos­
aliquas a Judæis, Aquila, Symmacho et Theodotione malo redditas fuis*,
tram juvet. Nam si omnis plane abesset variatio; nonne, qui criminantur
conqueruntur Patres : quid paucorum hominum impudentia officiat divin?
omnia, Theistæ dicerent : qui possibile est. per tot secula nec litterulam
Revelationi, aut sacrorum Voluminum substantiæ? Catholicorum exem­
ullam excidisse, aut mutatam, aut transpositam fuisse, in Codicibus prope
plaria. ne circa fidem ct mores, aut ros majoris momenti depravarentur;
innumeris, quales ante inventam Typographiam descripti fuere a librarii?
id cavit Dei Providentia, nec cura Patrum aut Episcoporum unquam per­
nec doctis nec accuratis? At quomodo placent Thcislis Tebextii Comudiæ?
misit. Quantopere cordi fuerit Ecclesiis, ut haberent emendatissimos Codhv?
Audio exclamante»: o quam puiu» tl inlegci textus.' quamvis plusqilain

P?

hlSSERTAllO

IV.

UE

ilELK.IoXE

SI ΡΕΠ.ΧΛΤΙ llAl.l.

vigiuti millia lectionum variantium ex copia .Mamiseriptormn adnolavcriiil
eruditi.

De his Augustus N<csselt § 232... P. IIerm. Goluhage.x S. J. in Pnef. ad Edi­
tionem Novi Testamenti Græci, Moguntiæ 1753. Ejusdem Introduci, in
S. Scripturam, P. 1. Sect. 11. Q. X.

♦il

tt <2 .

O/y. /I. Scriptura sacra abundat obscuritatibus, ambiguitatibus, anlikigiis et paradoxis, uti sunt : littera occidit, contingebant omnia in figuris,
duplex captivitas, Christus humiliatus usque ad mortem Crucis, Messia?
triumphans de morte jH?r mortem suam... Sensus item S. Scriptura est mere
allegoricus, quo Scculi IV. et V. Scriptores unice usos fuisse, ostendit
Woolsto.ms ; non ergo lex certa Religionis esse potest.
Resp. Jam iterum Theistæ muscas venantur. Lucem volunt cl non tenebras;
cl non est lux Incredulis, cum tides sit lux vera, quæ illuminat. Caliginem et
ambiguitatem divinælocutionis incusant, quam dudum SS. Patres, ct novi
ct antiqui Interpretes felici opera dispulerunt. Contradicenti® rea concla­
mant dix ina oracula, quæ vel non est contradicentia nisi ad speciem, clpridem
conciliata ; vel salva historiæ ac doctrinae veritate permittitur, « ul perhæc
ipsa, quæ in cis contraria videri possint, multi excæcarcnlur digue traditi
in concupiscentias cordis, et in reprobum sensum, et multi exercerentur ad
elimandum pium intellectum » ; Aug. L. de Consensu Evangel. Res mira,
ubi tenebricosos Homeri, Virgilii et Ovidii libros volvunt Naturalist®;
summa ubique claritas refulget, quamvis sua de natura ct cultu Deorum,
uti et de fine hominis sensa nuspiam declarent. Ubi vero libros ex omnium
consensu vere divinos inspexerint ; quantum undique chaos offunditur ocu­
lis, sed caecorum !
’
<·,. '·.>.·
Quæ ceu paradoxa feriunt Thcistas, vehit in luce posita intuentur fidele?,
et qua adimpleta, qua illustrata a Christo et ab Apostolis censent assensu
tidci dignissima. Duplicem esse sensum S. Scripturæ, litteralem et mysticum,
semper agnovit Ecclesia : Doc*tores Ecclesiæ, Concilia, ct Sancti Patres non
raro usi sunt ; qui tamen fere omnes (si cum Philone et Origene unum alterumve excipias) litteralem ceu fundamentum ante positum credebant, cui
dcin pro majori fidelium utilitate sensus allegoricos innectebant. Recte igi­
tur suam Woolsto.xo malam fidem exprobrant ipsi Angli Schmalbrockiuset
Stackhusius.
Copioec ac eximie de his pertractat P. Alphonses Nicolai. S. J. Disserta­
tionum in S. Scripturam Toni. I. Dissert. I. Florentiæ, 1756.

Obj. Γ. Religio Traditione propagata facile mutatur, facilius vitiatur, cl
cum mullæ etiam fabulæ per manus tradantur, quis veras Traditiones a
falsis discernat? Legitimum vix erit testimonium hominum in re tanti mo­
menti, nisi de eorum probitate ac propensionibus constet; sed Judæitestes
Revelationis Mosaic® pro gente nimis credula ct superstitiosa semper habiti
sunt; et Christiani Lliristianæ Revelationis testes sunt in propria causa.
Resp. .Multa sane suppetunt exempla, quæ probent sacrum quoque textum
a depravatione haud esse prorsus immunem. hno scriptis mandata longe

SECTIO

iv.

EXISTE.XTIA

Rf-lVELATIOXiS.

79

facilius adulterantur, quam communi Traditioni, hoc est, omnium hominum
lucnwri® credita ; quanquam utrumque depravari potest Verbum Scriptum
et Traditum, et utrumque certam regulam fallere nesciam desiderat, cujus
opera verum ac legitimum a spurio et adulterino discernatur, sine qua neu­
trum valet ex auctoritate, quam divinæ fidei firmitas postularet. Catholicis
pro regula tam necessaria est infallibile Ecclesiæ judicium, quæ assistente
Spiritu sancto (qui docet omnem veritatem) et inter Scripturas cl inter Tra­
ditiones rite discernit. Sed Hetcrodoxi, qui Ecçlesiam non audiunt, et divinas
Traditiones rejiciunt, qua ratione Cbristianæ Revelationis in Libris divinis
custentiam Thcislis persuadebunt? Quippe mutant hic scenam, ct (prout
reperi in Protcstanlicis Christianismi vindiciis recenlioribus) ad hoc praecise
dogma de existenlia Sacrae Scripturæ, ceu fundamentale, requirunt divinam
Traditionem. Verum si hanc Protestantium in suis principiis inconstantiam,
ac malam cohærenliam resciant Theistæ; si propter obscuriores divinitatis
nolas ncc* Scripturam S. nec Traditionem illam admittant; si Sacræ Scri­
ptura in mullis obscuritatem ad oculos exhibeant, cujus illi clarissimam in
omnibus lucem mirifice praedicant; dubito plane, quod mullos de gente
Theistica suæ seclæ proselytos facturi sint Protestantes.
Pro Traditione Judaica et Christiana stat testimonium universale aut pene
universale,cui legitime constituto error omnino ct undequaque repugnat;
idque secundum veritates illas nobis voluti congenitas : non omnes insaniunt
homines; in fraudem uno ore consentire omnes non possunt; non sunt omnes
mendaces in uno seculo et sinceri inaltero; nec universum genus humanum
ad decipiendum aliquem conspirat; nec aliquis toti generi humano illudere
potest; quibus adde illud Ciceroms : « Commenta enim delet dies ».

•SB
/J

Kt
U·

§ III. COROLLARIA.

Viguit ergo ab initio mundi, proin ante Mosis tempora, vera Religio,cujus
beneficio potuerunt omnes, quod fecere pauci, a vero ct recto non deficere.
Vel in fabellis Gentilium mundi creatio, diluvium aliaque historiæ sanctæ
capita memorantur. Noverat cum .Egypliis primus ille Piiarao, manum Dei
esse cum Joseph , ct noverat eum soli Deo vero servire. Vidit, obstupuit ct
ingemuit .Egyptus ad splendidissima illa Mosis prodigia, atque digitum Dei
hiccssc, probe cognovit. Rescierunt populi finitimi Israelitarum, ct ab his
alii, unum a posteris Abraile coli Deum, coeli et terrae conditorem. Pererebuil ubique fama de sapientia ctde religione Salomonis. Ad Ninivitas missus
fuit Jonas; ct Babyloniis diu permixti vixere Daniel, Ezeciiiei. cl plurcs alii
a Religione celebres viri, quos inter Tobias ad filios Israel his verbis usus :
Ideo dispersit vos inter gentes, quæ ignorant cum, ut enarretis vos mira­
bilia ejus; ct faciatis scire cos, quia non est alius Deus omnipotens prater
tum. Demum versio I,XX. Interpretum lectionem SS. Librorum Græcis
omnibus aperuit.
Verum quia oculos plerique claudebant, ne viderent lumen; quia arro­
gantia elati, evanuerunt in suis cogitationibus; quia, lege naturae fiberrime
violata, abierunt post concupiscentias suas ; quia, spreto vcroNumine, crea­
turam se ipsis pejorem pro Deo coluerunt; merito subii uda est lux veritatis,

bO

hlsSERl'AllU IV.

HE

HEl.h.loM. Sli'LH.Wll IIAl.l.

ila ul .Egyplus eliain ad lol lantoruiuque prodigiorum divinam lucem obdu­
resceret magis; el Philisliei, quamvis Dagon suumantc arcam Dei Israel prostratum viderent, nequaquam cessarunt clamare ad invicem: Confortamini
adversus Deum, et estote viri, ne serviamus llebrœis. Tlicistæ numquid ineliorcs. quorum lota fortitudo el virile robur in eo est, ne serviant Christo, sed
Dagon, hoc est idolo rationis suæ, cui vero non tam ipsi serviunt, quam ipsi»

Μ

Mt

fj

DISSERT

SECTIO I.
DE ATII E I SM Ο.

§ I. PRÆGOGNITA.

Athei, fæx hominum pessima, Deum a Mundo hoc aspectabili non discer­
nunt: Mundo aseitatem, necessitatem existendi et aeternitatem asserunt:
Providentiae Dei substituunt fatum, casum, fortunam cæcamquc necessita­
tem: animam eodem cum corpore interitu perimunt: pro una et summa
lege habent propriam utilitatem quacumque ratione procurandam. Hujus
Atheisini aevo reccntiore professores extiterunt Benedictus Spinoza, Boueaintillierius, Joannes Toeandus, Lametrius, nec non Edelmannus. Athei minus,
quanquam’satis impudentes, Deum quidem profitentur, sed qui humana
cuncta negligat se solo contentus ; ac proin negant attributa divina, cumpriraisautem specialem Dei Providentiam, animæ immortalitatem, poenarum
etpramiorum aeternitatem ; totam vero hominis justitiam quacumque legis
naturalis observantia, ct felicitatem quacumque affectuum seu passionum
tranquillitate ita definiunt, ut non minus ac illi quamvis Religionem pessumdent. Hujus impietatis famosi defensores fuere Hobbesius in suo Leviathan,
et Bolinc.brockius in suis operibus philosophicis.
Equidem homines tam sui, Dei ac Religionis incurii haud digni sunt cura
aliena, sed merito suævesaniæ ac pervicaciæ relinquendi; tamen quia vera
Religio zelatur pro omnium salute, dc qua hac in vita nemini est desperan­
dum, adnitamur lucis aliquid hisce tenebrarum filiis affundere, ut si velint
nostram hanc opellam sincera mente pervolvere, nec cor suum obdurare ad
vocem veritatis, deinceps nolint esse increduli, sed fideles.

DISSERTATIO v. de religIone PAGASICA.

§ 11. THEMATA.

I. Alheismo, siquidem datur, nihil sceleratius in Deum ct homines.

Probatio. Impius est, qui dicit, hoc est . optat in corde suo, non esse Deum;

l-LX*
Mi

cum tamen mens persuadeat. Deum esse; vitium enim cordis, non mentis
est Athcismus illorum, qui Deum suum Conditorem, quem tota natura prae­
dicat, cudo exturbare, atque annihilare contendunt, ut ne, quem vitœ scele­
rate testem habuerunt, vindicem sentiant et punitorem. Impius est, qui
summum rerum omnium opificem a quo omnis homo libertate el inlelligendi facultate instructus est ad agnitionem et cultum Dei, ceu Non Ens
ridet ac exsibilat , ut eo liberius summam illam Majestatem quavis impie­
tate lacessat. Impius est, qui Dei (a quo non alia de causa mortalium animis
impressus est inexsuperabilis nisus ad summam beatitatem, ac quod voluerit
Deus eos tanti boni reddere participes) existentiam intrepide negat, idqnciu
plena luce Evangclii. Impius est, qui ex aliorum quoque animis insitam
naturæ humanæ agnitionem Numinis (quæ nulla arte, nulla præfocari
industria possit) eradicare nititur, sicquc hominibus etiam corruptissimis
aut atheisticam Irreligionem, aut improbitatem Ilobbesianam reddat intole­
rabilem. Impius est, qui in profundum malitiæ, excaecationis ac obdurationis
eo usque immersus est, ul nec ratio, nec natura, nec militia cœli, ncc totius,
quoquoversum diffunditur, naturæ spectaculum, nec bonorum monita,
exempla et præmia, nec malorum supplicia ct interitus, ncc cœlum, ncc
terra, ncc infernus dimovere queant.
Ne igitur oleum ct operam ego perderem, plus mihi in animo est ac fuit
ab initio harum Dissertationum, eos qui de Supremo Numine bene sentiunt,
hisce confirmare.
Improbitas athcistica eo detestanda magis, quod sit humanæ Rcipublicœ
perniciosissima. Gens quippe athea praefracte negat ac pernegat, quidquid
commentis suis adversatur, quamvis Secutorum ac Gentium consensione
firmatum ; slatim ergo ubi e re sua osse judicaverit, negabit cos, qui prasunt Priucipes, legitime præcssc; negabit obtemperandum legibus seu prae­
cipientibus seu prohibentibus; negabit pervicacissime omnia, quæ ad Deum,
ad cultum Dei, ad potestatem Imperantium (quæ est a Deo) ad obedientiam
subditorum, ad quævis humanæ societatis officia pertinent. Horum enim
multa pendent a primoribus factis, quæ certius non constant, quam quæ
hactenus a nobis pro Dei existentia et pro Dei locutione protulimus. His
adde, quæ supra demonstravimus dc necessitate Religionis, sine qua non est
vera honestas, nulla salus Reipublicæ, nulla Principuni securitas, ita ut,
quotquot sunt sine Deo el sine Religione rebelles Numini cives, tot siul
metuendis pestes humanæ societatis.

II. Atheistarum uti summa est impietas, sic ct vesania summa est.

Proratu». Hodierni Increduli sic fere ratiocinantur : nescio, quis mei sil
conditor; quid et unde sit mundus; quid corpus et quid corporis sensus; quid
anima, quid ego ipse sim, nescio ; nescio, unde veniam, ct quo vadam, nescio;

t·-I

sectio n bB .vriiElsMo;

S3

hoc Scio unum, quod sit moriendum, adeoque decidendum vel in nihilum,
id ul putant alii, in statum felicitatis aut infelicitatis æternæ; inter quæ
nihil jam mediat, nisi vita brevis et fragilis. Quapropter vivam brevi hoc
tempore sine cura ct metu futurorum, quæ non apparent; cum quieta obli­
vione praeteritorum, quæ nunc disparent; in jucunda fruitione præsenliuin, quæ comparent ; ne casu, quo verum sit, Incredulos post hanc vitam
ilenimn fore miseros, ct hinc et illinc miser esse cogar. Quam detestanda
bomiiiiiin deliria, qui cum alii sint in aliis omnibus, et qutevis minima
iniieprospiciunt ac pertimescant, imo dies noclcsque vehit rabidi transi­
ent ob dispendium muneris, aut ob læsioncm honoris ; divina, coelestia ct
ttcnianec serio cogitent, nec curent, ncc sperent, ncc formident !
Detentus carccrc reus post horæ spatium capitis damnabitur : rescire
teram ct feralem evitare sententiam potest; sed ludendoacjocando et tempus
perdii et vitam. Quid libi videtur, Incredule? ringeris præ ira et spumans in
illum detonas, vesanum caput ! Et tu stolido hoc reo longe stolidior cs : non
enim de hac vita brevi ct misera, sed dc vita et morte ælerna agitur ; ct
rides, el ludis, et ruis, quo minime roris , momento temporis in abyssum
mbcriarum, incuries, dum viveres, Dei, Religionis, salutis et interitus sempi­
terni. Profecto gloriosum veræ Religioni, quod tam vesanos homines suos
hibeat inimicos, qui veritatem Religionis sua vesania stabiliunt magis, quam
aerrent
Docet Religio naturæ depravationem, et depravatis reparationem per
Christum ; Banc quidem negant Impii, sed illam mulloliessuis deliriis con­
flantur: quid enim depravatum magis, quam obstinate dubitare de iis,
•ferum notitia summe necessaria commode haberi potest? quid summam
qiritus imbecillitatem prodit magis, quam non cognoscere, quanta sit hosioismiseria sine Dei et Religionis cultu et cognitione? quæ inertia ct cordis
ejectio magis propudiosa, quam exoptare, ut non sint promissiones divinæ
—
ïtemæ; ut non sit
Deus summum ct infinitum bonum, cui soli suavitas
aiantiqua, tain nova, quæ satiet semper,, nauseam creet nunquam, propria
; fit?.
‘ ’
...
<· quæ tandem
vesania
hominum maxima, qui saperc supra homines
cibiunl, eousque desipere, ut semetipsos plantis æquiparcnl, quæ brevi
ccscunt? aut machina? fragili, quæ casu quovis corruit? aut certe vilissi­
mi» animantibus, quibuscum mori exoptant, ut vivere eum illis impune
feat sine Deo, sine Religione, sine ratione, sine humanitate, sine spe æternim? dum contra, qui Deum agnoscunt et colunt, Deum habeant pro suo
nttorc, objecto, fine et praemio sempiterno.
'

,

—

—

—-

«·

r

f

I

tty. I. Chaos est infinitum, quod Deum separat ab homine;· cum ergo
minis finita ratio suadere nihil possit in tanta distantia, ego nc vcl asscTindovcl inficiando, Deum esse, again male; media tutissimus incedam,
werendo nihil,
Rw. Cum cl ratio totius universi vocibus excita invicte probet, ct fides
;eiw lumine collustrata certissime edoceat, quod ct quid sil Deus, quan• b ad salutem satis et nccessum sil ; jam non asseverare, quod sil Deus, ct
cerare, quod non sit Deus, eumdem habet reatum stultitiœ, perfidia.· ac
'-amationis. Attamen (seposita tantisper Revelatione utraque tam naturali,
iiaiuicinaturali) quid lucraris Impie, credendo esse Deum, si est Deus?

■■■■■■

81

DISSERTATIO v. DE RELIGIONE bAGANïCÀ.

elquid deperdis itidem credendo, Deum esse, si non est Deus? Si est bous;
lucraris omnia : si non est ; nihil deperdis. Igitur cum asseverandum est ali­
quid, ne si est, quod discredis, perdas omnia; absque ulla haesitatione, quod
sit,asseverandum est. Ludis adhuc et dicis, periculum lucri et dispendii haud
esseæqualc, cum incertum sit, an lucreris, certum autem sit periculum non
lucrandi? at tibimet pessime illudis : nonne enim omnis, qui ludit, exponit
certum pro incerto, quin cum temeritatis arguas? Adde, si vis, certissima
testimonia Sacrarum Scripturarum, atque alia vera Religionis firmissima
argumenta, quæ de lucro vitæ supernaturalis ac æternum bcatæ certiorem
tc reddent, quam sis certus de tua vita naturali.

Obj. Π. Deus solummodo notus est per suas operationes; de quibus non
constat nisi ab experientia; ab hac experientia progredi ad asserendam Dei
existentiam, modus est plane insolitus, nempe causam ab effectis demon­
strandi.
·· ■
Ita Humius, Essais philosophiques sur l'entendement humain.

·ί>

Resp. Nescit Humius, aut renuit scire, quod et quantis argumentis Chri­
stianus philosophus Dei existentiam evincat; non quidem ex solis operatio­
nibus, sed ex sensu etiam intimo, ex persuasione naturali, ex contingentia
omnium entium, ex possibilitate et existentia Entis Necessarii? Adeat ergo
quamvis invitus prastantissirnos scriptores orthodoxos et heterodoxos, ut
sciat tandem, quam vere Philosophia ab effectis visibilibus ad causæ invisi­
bilis existentiam progrediatur. Si quem ista nihil admodum moveant, uliiupiissimis scriptis identidem invadat Entis supremi existentiam : næ is mihi
homine infideli deterior sit, cum adeo a Mahumelanis Summa D. Thomæ,
eo quod hanc præseferat quaestionem (an Deus sit? videtur,quod non...) com­
busta dicatur.
Sunt vero contra atheisticam Irreligionem opera pras tantissima : P. Jhtdltt, Traité de la Religion contre les Athées... Fexelox, Démonstration de Texittence de Dieu... Expositio P. Boîtier, et Demonstratio P. Le Febre S. J...
Richardi Bextley Stultitia ct irrationabilitas Atheismi, 1696... Gilbert!Blrxeti, Extrait des Ecrits publiés pour fondation de M. Boyle.

Obj. III. Verius refunditur omnis sensus Numinis in versutiam Legislatoruin, qui cum intelligerent fore, ut multo facilius in officio erga Magistra­
tus continerentur cives, si Deum esse putarent; vitia illa natura, pavorem
et ignorantiam sollicite foverunt, feceruntque semina Religionis.

Hanc veterum Atheorum mentem expressit Plato L. X. de Leg. Inde Hoebesius ex sua ct recenlionim Atheorum sententia Religionem ac superstitio­
nem sic definivit : « Metus potentiarum invisibilium, sive fiche illæ sini,she
ab historiis acceptæ publice, Religio est : si publice acceptas non sint, su­
perstitio ».
Resp. Quod Legislatores ad unum omnes usi sint Religione ad continen­
dos cives; id non juvat Atheos, quia ita agere debuissent, si naturalis fuit
in hominibus Numinis sensus. Quod versutia Legislatorum Religionem in

7—.Ύϊ

SECTIO I. DE ATIIEISMO.

85

id primitus excogitaverit; quæslio facti est exemplis confirmanda, quod nul­
lum habent Athei. Quod civitas quævis Deos proprios habuerit; id non est
profectum ex diversa indole Legislatorum, qui summi viri fuerunt, et a vulgi
imperitia ac stupore multum distantes; sed ex levitate multitudinis, quæ
præter communem omnium parentem suos habere voluit Deos indigenas,
locales, gentilitios et tutelares; cui populari ingenio morem gerere coacti
sunt præstantissimi Philosophi, et summi Legislatores.
Si legibus aut institutis introducta fuit de Deo opinio, cur ea non minus
xiguitapud barbaras gentes, quæ carent omni cultu civili? cur, quæ homi­
nibus molesta supponitur Deorum Religio, tam facile omnium animos occu­
pavit? cur docti etiam et sapientes, Reges et magistratus vanis somniis
deludi se patiuntur, et necdum illud veterum Regum et Sapientum arca­
num detexerunt ? cur cæteris opinionibus lictis et vanis diuturnitate extabescentibus, hæc de Deo opinio stabilis permansit, et cum seculis hominum­
que ætatibus inveterata? Qui factum denique, ut cum fraudem a tot seculis
Athei detexerint, hominesque admonuerint; tanta tamen sit hominum in
errore isto perversitas, ut Magistros Atheos irrideant, exhorreant, et saluta­
rem illorum doctrinam indignati aspernenlur?

Plura Cudwort in system. Intellect. Gexuexsis in Dissert, de Natura Dei...

SECTIO IL
DE PYRRHONISMO.

§ I. PRÆCOGMTA.

Atheis haud absimiles Sceptici ac Pyrrhonicï, qui uti de omnibus aliis, ita
quoque dc existentia et providentia Dei, et vel maxime de animæ immortaL'tate ac æternitate pœnarum sic dubitant, ut vel captui humano hæc omnia
flâne impervia, vel illorum fidem tamdiu suspendendam esse dicant, donec
diquaudo lumen hominum mentibus illuxerit, quo illustratus homo et huMna et divina comprehendat. Qui vesanus Sccpticorum dubilanlismus quod
iiihilo melior sit impietate atheislica, sat produnt infames sequelæ, quæ cul­
tam et fidem divinam, morum honestatem, vitæ sanctitatem,et veram homi­
nis felicitatem neglectui ac contemptui exponunt æque ac Alheismus. Illud
'avi improbitatis praecipuum caput est, quod ex ipsa Revelationis necessi­
tate a nobis hactenus asserta inferre audeant suum aut Pvrrhonismum aut
Uheismum. Hoc itaque mendacium refellendum est, et stabilita jamdum
Elidentia et Providentia Dei, ea hic loci vindicanda restant, quæ ad munus
ihinæ Providentiæ cumprimis attinent; videlicet decerni a supremo legislatore justis post hanc vitam præmia, injustis supplicia eaque ælerna, ac
^inanimam post fala hominis superstitem vereque immortalem esse.

1

»

Μ·Μ·

80

OISSERTaTIO

V. PE REI.IGIÔNE PAGAXICA.

Duces hac in legione Incredulorum fuere Baylics in diversis opusculis,
Dictionnaire historique et critique, Pensées diverses sur les cometes, Réponù
aua.' questions d un Provincial ; Aoltaire Dictionnaire philos. portatif; AucUr
libri, de la Nature; Collixsius in Libro de libertate cogitandi, Robinetts
Hlsiils.
‘ ’
§ 11. TUEMATA.

I. Mendacium est putidissimum, quod Revelationis necessitas
sit causa Ptjrrhonismi.

U<

MHt

Probatio. En fallaces et futiles Pyrrhoiriorum argutias : necessaria est re­
velatio, eo quod ratio haud sufficiat in iis, quæ ad Deum et mores perlinent;
si autem ratio in his, mullo magis in aliis errori obnoxia erit; igitur de
omnibus dubitandum, ut at heus illi (qui urget, ut credat Deum existera)
non abs re dicat: ut quid esse Deum firmissime teneam, ad cujus cognitio­
nem nonnisi fallacis rationis ope assurgere possum ? Dicain ergo iterum,
quod sæpe dixi, ut si non velit semper et in omnibus desiperc incredulus,
sapiat tandem et capiat, quid valeat ratio, quid non valeat, el cur necessario
Rationi Revelatio ferat suppetias.
Ratio sat potens est contra Pyrrhonismum, quia natura· totius voce excita
evidenter certissimeque docet, existera Ens necessarium, sapientissimum ac
perfectissimum, hujus mundi Auctorem, Rectorem ac Moderatorem natura
rationalis sanctissimum æque ac justissimum. Attamen nimis etiam infirma
est sola ratio contra Pyrrhonismum, cum aliquanto plus progressa multotie»
hæserit etiam inter Philosophiæ principes et patres Sectarum. Quippe dubi­
tavit aliquamdiu ratio illorum, an non summus ille Deus cultum suæ crea­
turae dedignetur. Id cum detexit, dubitatum, an quid pœnæ iis immineat,
qui neglecto Deo bærent in corporeis. Dubitat, an post mortem plectatur
reus aeterno cruciatu. Dubitat, an hæc vel illa actio, fornicatio vel mollities,
radam rationem et in ipsa Deum offendat. Quamvis ergo mullum valeat
ratio saltem in iis, qui sunt vel perspicacioris ingenii, vel animi purioris,
ad detegenda quædam primaria hominis officia, ad fundamentalia quædam
morum ct Religionis principia, et praeprimis ad necessitatem Revelationis
cognoscendam ; tamen ad omnia non sufficit, prout tum veterum Philoso­
phorum, tum hodiernorum Theistarum exemplo ct agendi ratione compro­
batur.
·
Cum insuper neque futiuum sit, ut pueri, plebeii, ac tenuioris ingenii
homines (qui tertiam eleo plus pariem mundi constituunt) sola ralionisope
cultum Dei legitimum, vitii et virtutis distantiam, atque saniora purioris
Ethicte principia detegant; neque ut hæc certo addiscant a Philosophis, tum
ob defectum auctoritatis legislative, tum ob perpetuas eorumdem dissensio­
nes; quid pronum magis, quam inferre necessitatem Revelationis? quid
falsum magis, quam necessitatem istam accusare ceu viam ad Pyrrhoni­
smum, cujus illa cæcitatem depellit, frangit pervicaciam, vesaniam confun­
dit, et ceu præcipuum Dei munus naturae ac rationis humante imbecillitati
summopere opitulatur?
Quippe totis viribus adlaborant increduli, ut dubio subjiciant id omne,
quod metuunt, prout arcanum hoc prodidit Llcretics, quo teste limor po-

SECTIO H

DE PYRRHOXlSMO.

87

Hos sustulisse Deos, quam fecisse videtur. Decetne autem sapientem, metuere
ac horrere parentem naturæ, auctorem gratia», fontem vita» æternæ? Decetne
philosophum, sensum immortalitatis aç aeternitatis, quem natura indidit,
eilirparc? Equidem id paucis aut nullis contingere fatentur scholæ Magistri
Epiclris et Llcretiis. Si autem feliciter succederet, quis foret quaestus?
pneclarum hoc adepti erunt, quod credant, se totos esse in aeternum peritu­
ros; quid ista res lælabile habet aut gloriosum, cl qtiid non habet exitiale?
Nani publice recepta communem, privalim admissa privatam certissime
operatur ruinam. Quis erit hujus philosophiae fructus post mortem? si Deus
nullus sil, nec coelum, nec infernus ; bene est : sed si forte sit aliquis mundi
Rector, arbiter et censor humanarum actionum...?

Hunc Pyrrhonismum festive explosum exhibet : le Baron Van Hesden,
la République des incrédules, Toulouse, 1762.

ou

II. Ptjrrhonismus circa animæ immortalitatem et poenarum œlentifatem a tota
A ntiquitate exploditur.
Probatio. Animam hominis post hanc vitam esse superstitem, fore post
mortem hominis judicium, præmia et supplicia, esse infernum et paradi­
sum, et in utroque vel gaudia vel tormenta sempiterna; gentes universa»,
llebræi, .Egyptii, Chaldaei, Indi,Persæ, Getæ, Galli, Graeci, Romani, quin
et genus omne Philosophorum pro compertis semper habuerunt. Dc Gallis
veteribus Caius Cæsar I VI. Bell. Gall, testatur : « Et hi et cum his alii inte­
ritus expertes dicunt animas ». De Ægyptiis Herodotus in Euterpe : « Dogma
illorum est morte carere animas ». De Thracirls Solinus C. 10. « Nonnulli
putant obeuntium animas reverti, alii, non extingui, sed beatas magis fieri».
I.wi Brachmanes, teste Strabone L. XV. « Mortem jiiebanl esse partum ad
eam vitam, quæ vere vita est planeque beata iis, qui sapientiam sectati
fuerint ». Cum his vero omnes consentiunt, qui hodie sunt lerræ incola»,
llexicani, Pcruani, Brasilienscs... Demum si specimen naturae cujuslibet a
natura optima sumendum est, uti possumus praeclarissimis ingeniis et
summis Philosophis in omni gente, Confucio, Zoroastre, Socrate, innumerisque aliis, quorum extant gravissimae hac de re sententiae.
Putarchcs apud Steuchum L. X. « Est, inquit, providentia, idque veris
apparet exemplis; hæc docet animos immortales, hos post mortem rema­
nentes manere vel coronas vel supplicia; ea enim est ratio, cur providentia
inducat immortalitatem animorum, ne vel probitas contempta jaceat (con­
temnitur autem in hac vita) vel improbitas triumphet impunis ». Idem tes­
tatur'C. 27., Homere m, Pindarum, Sophoclem priscos Poetas de poenis infe­
rorum scripsisse. C. 28. describit locum iis suppliciis destinatum ; tum
recenset virorum sapicnlum sententias imprimis Jamrlici, ct liic refert doc­
trinam Pvtiiagor.e de poenis inferorum, Tullii quoque testimonium : « Illi
Tipii, quos cecidistis, etiam ad inferos poenas parricidii luent ». Plato L.V.
«Accipe, quod aiunt, egregiam præclaramque narrationem. Qui juste santeque vixisset, eum post obitum ad beatorum insulas profectum in omni
febeitate degero malis omnibus liberatum ; qui vero scelerate et impie, hunc
!i supplicii poenarumque carcerem, quem Tartarum appellant, descendere.

. ■O··'» ·■

88

DISSERTATIO V. DE RELIGIONE PAGANICA.

Deinde tolo apparatu nudatos judicium subire oportebit, ulpole quod jam
mortui subituri sunt. Hæc ego, mi Callicles, quæ auditione accepi, vera esse
credo ». Et L. XI. <ι A erum hoc in genere cum aliis, qua' hac de re ex omni
memoria celebrantur, habenda tides, tum legislatoribus, etiam ita statuen­
tibus, nisi eos amentes omnino esse velis ». Idem in Dialogo de anima;
« Animus igitur ille noster hoe statu si discedat, ad illud continuo se sc reci­
piet, quod affine sibi est, divinum quiddam utique, immortale simul ac
sapiens, quo cum pervenerit, tum demum felix esse incipit, ab errore, insci­
tia, insanis amoribus ac reliqua morborum humanorum contagione libe­
ratus». PorfhvrivsL. 1. ad Booth. « Utrum, inquit, immortalis sil animus,
omnique interitu superior?...... quorsum alias ejus immortalitati probandi
rationes exquiras, ac non potius istam sat esse censeas, quod nimirum Deo
similes agendi vires accepissent nunquam, nisi esset ipse divinus ». Unde et
Platonici nullum peccatum apœna immune esse posse dixerunt, sed vel iu
hac vita plectendum, vel post mortem expiandum esse; de quo testatur
S. Acg. L. XXI. de Civ. C. 13. ibidem recitans illos Virgh.ii versus :

.Π

Ergo exercentur pœnis, veterumqne malorum
Supplicia expendunt; aliæ panduntur inanes
Suspensæ ad ventos; aliis suh gurgite vasto
Infectum eluitur scelus, aut exuritur igni.

il

•Λ

Etiam de resurrectione corporum iidem fere testantur, quam in rem præclare disputat Athenagoras, Tom. II. Biblioth. PP. edit. Lugdun. 1677.
Nec minus de æternitate suppliciorum testatur communis sensus : Puro
L. X. de Republ. narrat, quemdam duodecimo a morte die revixisse, atque
inter cætera narrasse, a se visum fuisse Aridaeum tyrannum Pamphylia,
aliosque in carcere conclusos sine spe exeundi; quam quidem narrationem
refert S. Justinus iu paraenesi ad Graecos. Idem, Dialogo de anima, fabulis
vera miscens ait : « Qui propter scelerum atrocitatem locum remedio nullum
reliquisse videtur...... hos vero digna plane sors in Tartarum, unde non
emergant, praecipites agit...... qui autem Philosophiae opera expiati omnino
purgatique discesserint; ii non modo sine molestiis aevo sempiterno vivunt,
sed etiam in domicilia nobiliora perveniunt, quæ nec verbis describere facile
sit, nec per tempus commemorare jam licet ». Idem sensisse Pythagoram,
inultis exhibet Reuchlinus de art. Cabal. L. II. Plutarchus in Libro (an recte
dictum , latenter est vivendum) « Tertia, ait, via est eorum, qui impie ct
flagitiose vixerunt, quæ animas in orcum et voraginem detrudit.... obli­
vione in fluvium illum illælabilem abripiens, inque abyssum demergens».
Seneca in llippol. « Non unquam amplius convexa tetigit supera , qui mer­
sus semel adiit silentem nocte perpetua domum ».
Quod eidem dogmati olim consenserint Jüd.ei, constat ex L. MidrasTohilim; ex Josephi testimonio, et cx Bartoloccio Rabbino inter Talmudistas
eruditissimo. De Græcis testatur ex Platone Huetius; de Romanis Montfauconius; de Ægtpths Diodorus Siculus; de I.ndis Strabo ; el de Maiiimetanis,
saltem quoad infideles, Ciassenius et Huetius. De sensu Christianorum inde a
primis Ecclesiæ seculis testatur S. Aug. L. de hær C. i3. quod sententia
Ofigenis de finiendis impiorum suppliciis in censum veniat illorum dogma·

♦

SECTIO

11.

DE

PYftHIlONlSMO.

89

lBm, « quæ Catholica Ecdcsia omnino non recipit; quis enim Catholicus
Christianus vel doctus vel indoctus non vehementer exhorreat eam, quam
Owgexes dicit purgationem malorum »? Alibi : « Origencm ct propter hoc....
non immerito reprobavit Ecclesia ». Atque hunc Origcnis errorem tot jam
xïiilis consepulluin (quo nemo uniis istud fidei dogma hucusque impugnau'l’ei orco hodicdum revocant ævi nostri increduli. Contra quos ex pagano­
rum testimoniis eodem, fere modo decertandum, quo SS. Patres et Apologctæ
Christiani gentiles olim Sophistas refellebant.
SicTuEoraiirs Antioch. L. II. ad Autol. fidem ultimi judicii adstruit ex
ipaliac sententia ab Homero asserta : « credidere judicium futurum etiam
illi, qui negabant, post mortem esse sensum ». Homeriis quidem dixit:
< anima instar somnii avolabit...... anima ex membris avolans ad inferos
ikscendil.....sepelite me, ut quamprimum portas Plutonis transeam ». An'"Bivs L. II. cont. Gent. « audetis ridere nos, cum gehennas dicimus, et
inafinguibiles quosdam ignes, in quos animas dejici ah earum hostibus
inimicisque cognovimus. Quid Plato idem vester in eo volumine, quod de
inimæ immortalitate composuit, non Acherontem, non Stygem, non Cocy­
tum lluvios et Periphlegetontem nominat, in quibus animas asseverat volvi,
mergi,exuri»? Tertullianus in Apolog. c. 47. « Ridemur Deum prædicantes
judicaturum : Sic enim et Poetæ et Philosophi tribunal apud inferos ponunt;
et gehennam si comminentur, quæ est ignis arcani subterraneus ad poenam
thesaurus, proinde decachinnamur; sic enim et Periphlegeton apud mortuos
unnisest.... unde hæc, oro vos, Philosophis aut Poetis tam consimilia? non'i de nostris sacramentis : si de nostris sacramentis, ut de prioribus ; ergo
Meliora sunt nostra, magisque credenda, quorum imagines quoque fidem
inveniunt».
I

111. Immortalitas animœ ceu indubitata veritas solidissimis contra Pyrrhonismum argumentis vindicatur.

Ρλοβλπο. In gubernatione spirituum magis, quam in quavis alia re agno­
scendus est Rector mundi sapiens, parens bonus, æquus sauctusque judex;
ergb cum ne corpora quidem per mortem hominis illico resolvantur in
dementa, certe anima dissoluto corpore saltem aliquamdiu superatos erit.
Sivero superatos est; suas haud dubie functiones peragit, intellectiones ac
voliliones,quibus suam anima justi incrccdem,ctsuam anima injusti poenam
rapiat, seu virtutibus, seu llagitiis a vita reliquis debitam. Sin, decedet
apientiæ divini Legislatoris, quod efficaci suarum legum observanliæ nun
prospexerit, quarum infractorum pari loco habens cuin observatore effecit,
atille magis ac magis recedat a lege, quæ difficile impletur, et impune
oegiigilur; hic vero poenalem simul ct infructuosam legem abjiciat. Decedet
bflilali divinae, sine qua nulla majestas est, eo quod leges tulerit nullo
Dwdoefiicientes suarum creaturarum felicitatem; siquidem religiosi propter
pietatem in Deum (quæ sæpead ærumnas ducit el miserias) infelices erunt,
improbis propter impietatem suas in hac vita utilitates consecutis. Decedet
justitia» Dei, cujus est, justos hac in vita partim intus scrupulis et tentaliosibus, partim exterius magnis sæpe calamitatibus ac potentum injuriis ad

tfO

g*

90

<>
L ··

DISSERTATIO V, DE RELIGIONE PAGANICA.

extremum usque spiritum excruciatos in altera vita reficere, quia xi in hac
vita tantum in Christo sperantes sumus, miserabiliores sumus omnibus homibus, ait Apostolis 1. Corinth. XV. 19. Contra voro injustos, quibus per
omnem vitam id unum curæ fuerat, ut per fas et nefas genio ac voluptæ
indulgerent, bonisque omnibus affluerent, plectere in futuroseculo; idtpe
ad ipsam naturæ vocem, quam exhibent illa ad divitem Epulonem Abrahx
verba : fili, recordare, quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter
mala ; nunc autem hic consolatur, tu rero cruciaris. Luc. XVI. 25.
Si vero aliquamdiu, eccur non perpetuo duret post mortem anima ccu
substantia, quæ ab intrinseco dissolvi non potest, et ab cxlrinseco dissolvi
non debet? Creaturae nonnisi dissolvendo rem in partes destruunt, quas
simplex et spiritualis anima nullas habet. A Deo autem quamvis in origina­
rium nihilum redigi posset, tamen cum ex unanimi consensu Philosophorum
inde ab ortu mundi uullam vel atomum in nihilum Deus redegerit : qnæsit
Deo causa, nobilissimam sui imaginem (quam cum germine immortalitatis
ipse condidit) redigendi in nihilum ? Illam hominis animam, quæ aliarum
rerum existentiæ nil obturbat; et finem quo creata est, semper retinet cum
invicta beatitudinis cupidine, quam cum non frustra dedit Deus (qui nihil
operatur frustra), profecto non ad interitum animam condidit, sed ad illius
jugiter expetitæ felicitatis possessionem. Tenetur anima rationalis Deum
diligere totis viribus ct super omnia, etiam cum dispendio omnium bouorum hujus vitæ; quidni bona sua et felicitatem æternam suis Deus amicis
ac filiis communicet, sed parem cum brutis interitum, ita ut, si non sit spes
æternorum, natura rationalis brutorum conditione multo sit deterior!
Optant et student mortalium plerique, ut nomen suum etiam post obitum
proferant ac gloriosum transcribant posteritati ; quidni natura rationalis
anhelet magis veram nominis gloriam eamque in coelis immortalem? Dedit
Deus homini cor irrequietum, donec requiescat in Deo, tanquam in posses­
sione summi boni; eccurDeus, cum possit, eam animæ capacitatem,innatamque cupidinem adeo non expleat, ut prius animam, quam corpus in nihi­
lum redigat?
Proh’ qualem Deum sibi fingunt Increduli? videlicet Principem, qui
egenum quempiam hodie de terra suscitet, opibus, nobilitate, ac prope regia
instruat dignitate, jubeafque a suis aulicis æque ac a plebe eum suppliciter
honorari; sed ut eumdem cras annihilet. Deum, inquam, qui creet animas,
queis nulla in terris creatura nobilior, nulla ad Numinis repraesentationem
splendidior, nulla dominatu in cætera creita potentior, nulla totius fere
mundi fruitione beatior; ut illas, dum horno brevi vixit tempore multis
repletus miseriis, interimat et annihilet.
Adi hic opera Philosophica Fe.nelon , P. I. n. 23. Dissertationes de pracipuis Religionis Fundamentis, Q. 11. p. 209. Traite sur la spiritualité ei
l immortalité de Cûme, auctore R. P. Huberto Hâter. Item novissimam editio­
nem Psychology P. Sigism, Storchenaü S. J. Viennæ 1769,

SECTIO II. DE PYRRItONTSMO,

91

IV. Panaru m œtemitas momentis pariter gravissimis fulcitur contra
eosdem Incredulos.

I

Probatio. Homo, qui gravi offensa lædit aeternum Numen, in eaque decedit
non expiata, iii cum se statum liberrime conjecit, in quo gratia et charitate
spoliatus, nunquam se eximere potest a reatu , quem contraxit et culpœ et
pœnæ. Delinquendo graviter omnem suum amorem et fmcm ultimum repo­
suit in creatura, propudiose contempto creatore, in quo uno vera felicitas
est. Conversus ad creaturas, cl aversus a Deo per lethale crimen sponte
renuntiavit divinæ amiciliæ, filii adoptivi juribus, regnique coelestis promissæ hereditati, et palam se Dei inimicum professus, cum tam hostili odio
immoreretur, spem nullam habet reconciliationis in loco vindictae, et ubi
tempus gratiæ in aeternum nullum erit. En ratiocinia Gregorii M., Augus­
tin et Chrysostomi, quos non tam ut Doctores Ecclesiæ, quam ut Philoso­
phos Incredulis opponere visum est, tantos quidem, ut iis nulli Theistæ aut
Pyrrhonii ingenio, nulli sapientia pares inveniantur.

sanctissimi homines fidem
de aeternitate suppliciorum

92

dissertatio v. de rei.igio.xe paganica.

manifestissime testatur, et metuant Incredulitatis justissimum vindicem , qui
pcenam æternam comminatus non fuisset, si eam juste inferre non posset.
Credunt, quod Deus bonas unius fere momenti actiones sempiternispræmiü
compenset? credant vero etiam, quod malas ælernis castigare possit. Cre­
dunt rationi suæ, quæ negat, quod metuunt? credant Revelationi, quæ con­
firmat invicte, quod recta etiam ratio de inferno docet; credant divinis
oraculis el Patrum effatis, et Ecclesiæ, et fidelium sensui, et infidelium con­
sensui, ut, quod metuunt (ac pra omnibus malis maxime metuendum esb
certius evitent.
De prem iorum æternitate non ita obstrepunt Theislæ, quanquam ipso­
rum non sit regnum coelorum : nam qui non crediderit, condemnabitur.
Quippe vitam æternam ipsa ratio e.v dictis probe intelligit; consensus
omnium fere nationum reipsa futuram confirmat ; et divina oracula claris­
sime eloquuntur de regno sanctis parato a constitutione mundi, cujus non
erit finis, quia regnum Jesu Christi est, qui ejusdem heatitudinis consite
facturus suos fideles servos dicet : Intra in gaudium Domini tui, quod ple­
num est'gaudium sine luctu, morte, clamore et dolore ullo, itaque perpe­
tuum, ut nunquam auferatur.
Gravissima est lucubratio Vinc. Patuzzi. 0. P. de futuro impiorum statu
adversus Incredulos, Venetiis an. 1764. Hanc vide.

•*7:.

inrî» r

.1

£

Obj. I. Ail Voltaire non abs re, quod fides commendet credulitalem de
animæ immortalitate, quam vero nulla ratione probet ; quod hæc quarum­
dam nationum credulitas, præsertim Ægypliorûm, fuerit commentum
mnndanæ politicos ; quod nec Hebræi, et ne illorum quidem Patriarchs
immortalis animi vitæque æternæ fidem habuerint ; quod demum Salo­
mon, ut praetendit Coli.insils, eam fidem prorsus abnegaverit.
Resp. Quam misera sunt hæ Voltairii arguti®! Nônne decedere divins
providentiae, bonitati et justitiae, si mortalis est anima, ostensum hactenus?
Ergo probat ratio, quod fides commendat. Politicos inventum oggerit,sed
oggerit pro more, quin probet. Audiat vero ipsius natura vocem in media
gentilitate! Cicero : « omnibus cur® est (aitL. II. Tuse. QQ.) quæpostmor­
tem futura sunt ». De Senect. c. 21. « Cum simplex animi natura esset,
neque haberet in se quidquam admixtum, non posse eam dividi; quod si
non possit, non posse interire ». In L. de Amicit. « Neque assentior iis, qui
nuper disserere cœperunt, cum corporibus simul animos interire, plus ad
me antiquorum auctoritas valet ». In Cat. Maj. c. 21. « Neque me solum
ratio ac disputatio impulit, ut ita crederem; sed nobilitas etiam summorum
Philosophorum et auctoritas ». L. I. Tuse. QQ. c. 13. « Omni autem in re
consensio omnium gentium lex natura putanda est... atque hæc ita senti­
mus natura duce , nulla ratione, nullaque doctrina ; maximum vero argu­
mentum est, naturam ipsam de immortalitate animorum tacitam judicare».
Socrates ct Plato L. X. Ethic, c. 6. « Separata anima a corpore est ipsum
id, quod est ». Seneca Consol, ad Marciam : « Animus nititur, unde dimis­
sus est; ibi illum æterna requies manet ». Ad Helviam : « Animus quidem
ipse sacer et æterims est, et cui non possit injici manus ». Aristoteles L. II.
de anima : α Potest separari a corpore , sicut perpetuum a corruptibili

SECTIO II. DE PYRRHON1SJIO.

93

L. I.c. 1. « Mens videtur ingigni essentia quædam existons, neque corrtimpi ».
De tide aut persuasione Ægyptiorum testantur Herodotus cl Diodorus SiI culus; iidem de Getis, de Thracibus, de Chaldaeis, de Brachmannis, et dc
I Aitadiæpopulis. Dc Gallis scribit C.esar L. VI. dc Bello Gall. « Imprimis
I hoc volunt persuadere Druides, non interire animos ». Appianus in Celtico
de Germanis : « Germani mortis contemptores ob spem secundae vitæ ». De
Gothis Joannes Magnus Gothus L. 11. Hist. c. 13. De Sinensibus Mascrter
Tom. V. de Ril. Relig. p. 380. De Japoncnsibus P. Kircher. De Pcruanis
I p. Hira. Huc faciunt gentilium epitaphia : « Vale : gaude : ave ct vale,
ælernum ave. Commendatum habeatis meum carum ». (Vide Grlterum et
. IfosTFAVCOAiuM Suppl. T. V. L. 2.) Item libationes gentilium super sepulcra
defunctorum, de quibus, uti aliis eorum ritibus, Gori, Bonarotti ct Morinus.
Demum Plato in Mem. « Quicumque, scribit, Poetarum divini sunt homines,
tradunt animam esso immortalem ». Ex his rite concludit Seneca epist. 117.
« Cum de animorum immortalitate disserimus, non leve momentum apud
nos habet consensus hominum aut timentium inferos, aut colentium: utor
hac persuasione publica ». Quin et Voltaire non diffitetur, quod intersit
boni publici, ut credant homines, animam esse immortalem ; cur vero ipsemet aut dubitat, aut negat? Num hostis est boni publici, aut deterior cunI clis gentibus homo, qui ad vocem naturæ solus obdurescat?
Demum de fide Hebraeorum, magis autem Patriarcharum ct Prophetarum,
hif sibi habeat Voltaire ; descripsit Moses creationem mundi juxta Majonim avitam traditionem ; inibi vero manifeste discernit inter corpus ceu
I pulverem, et inter animam ceu spiritum vitæ. Jacob Gen. XLVII. 9. suam
j apud Pharaonem vitam, uti et Patrum suorum, compellavit peregrinatio*
I nem, de quibus Apostolus : Confitenles, quia peregrini et hospites sunt super
terram ; qui enim hæc dicunt, significant se patriam inquirere; Hcbr. XI. 13.
Balaam exclamat : Moriatur anima mea morte justorum; Num. XXIII. 10.
Lilur aliam post mortem vitam speravit. Juxta illud Davidis : non dcrelin'pei animam meam in inferno, certa extilit fides resurrectionis. Idem de
bealiludinc æterna : satiabor cum apparuerit gloria tua; et debeatis : inc­
ilabuntur ab ubertate domus tuœ. Daniel: suscipient autem regnum Sancti
Dei ollissimi, et obtinebunt regnum in seculum, et in seculum secutorum.
Collinsio ipse respondet Salomon (Sap. V. 8.) ore reproborum : Quid no­
bis profuit superbia, aut divitiarum jactantia quid contulit nobis? transierunt
nia illa tanquam umbra... talia dixerunt in inferno hi qui peccaverunt.
Proverb. XIV. ; Sperat autem justus in morte sua. Eccles. XII. 7. Memento
aratoris tui..., antequam.... revertatur pulvis in terram suam, unde erat,
d spiritus redeat ad Deum, qui dedit illum. Idem praedicant Isaias, XXVI.
I'.»... LVH. 2. Tobias 11. 8. Idem dc Hebraeis testatur Josephus L. 11. conf.
Appion. α Futurum omnino credunt, ut illis, qui leges servaverint... vitæ
Htbsim alterius longcque melioris fructum Deus largiatur ». Et de iisdem
Oikenes, quod vix nati et adhuc balbutientes didicerint animæ immortalilAtem, subterranea tribunalia, mercedem recte viventibus destinatam ».
Alxaldum docere ausum, Ipolog. de Port Royal, quod veteri Legi nonnisi
b.Tia terrena fuerint promissa, solide confutat Cl. Fleury in L. dc Moribus

94

DISSERTATIO v. i»e religione paganica.

Israelitarutn; confodit que illa Machabæi ad Antiochum oratio: tu quidem,
sceleratissime! in prœsenti vita nos perdis; sed Rex mundi defunctos nos pro
suis legibus in æternæ vitæ resurrectione suscitabit. 2. Mach. VII.9.
Obj. Π. Si immortalem animum Deus homini infudit, cur nullos patitur
mortuos reverti, qui de hac immortalitate tantopere dubia inter mortales
certiora edoceant? Cur hominum etiam sanctissimi tam vehementer abhor­
rent a morte, quam ceu liberationem a corpore, quod aggravat animam,
optare satius foret animo nunquam morituro? Nonne quo magis liber a cor­
pore mortis hujus est animus, eo magis ad functiones spiritui convenientes
viget expeditus?
Resp. Epiphanias mortuorum postulant Increduli ; et quid demum magis
eorum dubitanlismo subderetur, ac illæ ? Deus homini providit de lumine
rationis, de luce Revelationis, de Scripturis sacris et de auctoritate Eccle­
siæ: si vero his omnibus (quorum infinite major est certitudo) nec aures nec
cor accommodant suum Pyrrhonii; num spes sit fore, ut spectrum (quod
omne alibi exsibilant) pro vitæ et fidei arbitro ac magistro habeant? Attamen
neque hoc immortalitatis testimonium deesse voluit Deus, uti in multis aliis,
ita in Mose, qui inde a mille quingentis annis jamduni vita functus, vivus
intererat Christi in monte (ut vocant) Transfigurationi, oculatis testibus
Petro, Joanne et Jacebo,
·Ι·. inter quos Petris 2. epist. 1. testatum reliquit,
quod et Christi Jesu gloriam oculis, et Patris coelestis vocem suis auribus
perceperint.
Vide hic etiam Mattii. XVII. Marc. IX. et Luc. IX.

Β>·

I*

-

A

Mortem non admodum horret, quam potius exoptat anima justi, tum illis
Apostoli verbis: cupio dissolvi et esse cum Christo; tum illis S. Hilarious:
egredere anima mea, quid dubitas? Septuaginta prope annis Christo serviisti,
et mortem times? Si horret animus mortem, non is ratione animi prrccisc
existit horror, sed ratione vinculi arctissimi corpus inter ct animam morte
disrumpendi ; nec non ratione futurorum, quæ servantur homini iucerta.
Hic autem sensus conscienliæ immortalitatem,quam adstruit magis, minime
labefactat.
Obj. HI. Infernus, gehenna, ignis inextinguibilis, poena damni ct sensus
æterna inanes sunt strepitus, et vana hominum terricula, ad quæ nequic·
quam moventur spiritus fortes. Si est infernus; cur nemo unus inde ad nos
ascendit; quod et potuit et debuit Deus concedere hominibus, quorum
omnium tam tidem, quam rationem superant, infligenda a Deo, summo
bono, summa ætemaque mala iis. quos libere condidit ad gaud i a sempiterna?
Resp. Quanta sapientiæ vis, objicere se periculo præsentissimo sempiterni
interitus? quanta spiritus fortitudo, cum summo æternæ salutis discrimine
toti antiquitati obstrepere, omnium sapientum sensa irridere, divinam humanamque auctoritatem, qua fulcitur pœnarum æternitas. conculcare? Siqua1 ecumquepericulum essetæternuni pereundi; si invicte probaretur contra
tot tantaque testimonia, periculum illud verum non esse, sed mere fictilium;
indulgcndum esset aliquid Incredulorum dicacitati ac irrisionibus. Cum vero
ex una parte infernus, (cujus æternæ intentantur pœnæ) et omnium et

-.1

93
summorum colluvies sit malorum: atque ex altera pario ad eludendas tam
SECTIO

11.

1>E

PYIUUIOXISMO.

çraves minas nihil adduci possit, quam frivola dubia, levissimæ conjecturas
dridiculæargutiæ, illudquc frigidum peut-être, nonne Incredulos jure dixe­
rim hominum abjectissimos, stupidissimos, in felicissimos, et sui ct aliorum
maximos impostores? Jam iterum ex orco testes expostulant; verum cum
illos de cocio submissos, Mosen et Prophetas, Christum et Apostolos, Evange­
lium et Ecclesiam non audiant, nec slygios audient magistros; id quod nuperrime unus de grege incredulorum palam suis in scriptis asseverare non
Jubilavit, videlicet nec resurgenti mortuo, nec emergenti e styge reprobo se
crediturum quicquam, si aliud, quam quod sua sibi ratio dictat; is esset
annuntiaturus.
Sed incredula Theistarum ratio in suis argutiis adeo delirat, ut ex iis
■qui videatur, Deum potius dcbuisSe non creare hominem, qnam creare
peeeabilem (quod dc homine immutabiliter justo systema Baylii dudum a
Leibnizio, Joaune Clerico aliisque explosum est) imo Deum nequidem posse
per plura secula, per annum, per diem, per horam dirissimis inferni poenis
immortalem animam (sui imaginem et Regni coelestis hæredcm ) ob pecca­
tum sepe unicum ac prope momentaneum excruciare. En ! quo demum
ibducant deliria incredulorum.

»1

Obj. /Γ. Metus gehennæ totam hominis vitam angoribus terrori busqué
infestat, ac prope infelicem reddit : singulis fere momentis imaginem mortis
objiciens vix ullam patitur animi humani quietudinem, minus lælitiam
j.fdis ullam. Sit enimvero in vicem gehennæ remorsus conscientiæ pro
malefactis, ac ipsa vitiorum turpitudo in vindictam flagiliorum ; sicque
redibit sua vitæ honestæ serenitas, ct suus inhonestae tortor erit satis trucu­
lentos.
Resp. Sed cujus est hæc animadversio? Lucretii poetae ethnici, cujus
magister Epici rus. Sat est ad confutationem impietatis, hos nominasse raa-droscl duces impiissimos. Virtutem sibimetipsi præmium, et vitium sibi■ Eclipsi sufficiens esse supplicium; id si fors locum habeat in imaginaria
Putoms republica, non item in nostra, quam vivimus, societate humana;
iu qua tantas patitur difficultates assidua virtutum exercitatio vitiorumque
rmiumfuga, ut si omnis absit aut metus aut spes praemiorum pœnarumve
pas divinus æternusque decernat judex) ct vitia passim omnia grassatura
ese, et virtutes ubique neglectum iri, certissime conjiciatur, hi rcpublica
fliepicurea seu theistica ecquid valebunt (qui vix illi forent) remorsus
M'icntiæ; cum ibidem nulla legis, nisi polilicæ, transgressio reatum cri­
minis haberet, sacratissimis etiam naturæ legibus impune violatis? Ad hæc
. a lenam enascuntur acres conscientiæ stimuli? ex co videlicet, quod homo
a male scu bene agens pro certo habeat, suum judicium divino judicio
j :1 consentaneum vel dissentaneum esse ; id vero identidem locum non habet
isjstematc incredulorum, quibus uti Deus nil approbat boni, ita nec mali
pidpiam redarguit.
snt vero etiam remorsus conscientiæ ; num sublato æterni Vindicis metu.
I genus frenum in tanta hominum corruptione satis compescet concupi•:otiaset libidines? Nonne tragica omnium ætaluin exempla docent, impios,
utiadapeuesynderesi, iniquitatem velutaquam bibere,et cum in profundum

►

W

DISSERTATIO V. DE RELIGIONE PAGANICA.

venerint, contemnere non solum aculeos utut acres, sed ct minas quasvis
atrocissimas ? Sane ubi futurorum ac ælernorum cxulat fides, spes aut limor;
effreni evoment ore increduli : Manducemus et bibamus, cras enim morie­
mur. Isa. XXII. 13. Xullum pratum sit, quod non pertranseat luxuria nostra...
opprimamus pauperem justum, et non parcamus viduœ... sit furtiludo nostn
lex justitiæ. Sap. 11.
Vide Antilucretium Card, de Polignac; cui præstantissimo operi ad deco­
rem, ad eruditionem, ad soliditatem adeo deest nihil, ut omnium exspecta­
tionem longe superaverit.
Obj. Γ. Pœnarum aeternitas pro delictis hujus vite, tam brevis, tam
fragilis, tam periculis et scandalis plenæ, adversatur et fiui ultimo creature
rationalis, qui est æterna felicitas a provido mundi Rectore constituta; et
bonitati, justitiæ, divinæque sapientiæ. Qui enim de optimo Parente vel
cogitari sine crimine possit, quod velit hominem, sui imaginem et ad ilema
gaudia conditum, aeternis ignibus durissimisque cruciatibus excarnificare
ob unicum ac sæpc momentaneum delictum, et quidem Deus infinite bonus?
ItaBAYLius, Tillotsonts, Tolandus, Tindalius......
[·

1

I

■U t)

Resp. Contra apertissimam ex verbo Dei scripto et tradito voluntatem Dei,
contra infallibilem Ecclesiæ decisionem, contra omnium hominum fidelium,
quin et infidelium sensum ac consensum parum valent argutiæ Tlieislarum. Deus finem, quem sibi præstituit (gloriam Nominis sui) sive creatura
rationalis suum (nempe felicitatem æternam) obtineat, sive non obtineat,
semper assequitur ; hinc in ostensione justitiæ, et illinc m ostensione boni­
tatis. Huic nihil præjudicat perditio hominis, cui et libertatem et gratiamet
media necessaria ad salutem suppeditaverat. Finita hominum merita, sepe
vix non momentanea, Deus præmiat vita æterna, quod palet in Martyribus;
quippe infinite bonus est. Cur non etiam pœna æterna castiget hominum
demerita, quamvis in se finita aut fors momentanea (quorum autem malitia
et moralitcr et respective infinita est in gravi delicto) cum infinite justussil?
Bonitas Dei infinita est, sed ita, ut leges æquitatis a Deo sapientissime con­
stitutas haud violet; constitutum autem est lege ordinaria, quam Dei provi­
dentia non prætcrit : Ite maledicti in ignem œternum.
Inter judicem divinum et humanum infinita est distantia; attamen hic
quoque plectit delicta hominum perpetuo exilio, perpetuo carcero, perpetua
infamia, mortis item supplicio, quæ pœnæ (si nunquam aliunde moriendum
esset homini) reipsa forent æternæ; ac nunc etiam patrii soli dulcedinem,
benæ faniæ honorem, ac ipsum vitæ hujus usum eripiunt in perpetuum,
idque ob homicidium aliud ve delictum intra brevissimam temporis inoram
perpetratum. Homo graviter peccando, in coque peccato ad mortem usque
perseverando, avertit se a Deo, in creatura posuit finem suum ultimum, Dei
amicitiam dissolvit, gratia et charitate semel spoliavit, ac proin se se con­
jecit liberc in eum statum, c quo sc in æternum eximere peccator ipse non
potest ; Deus autem nec vult, nec debet eximere, cum post mortem non jam
vente, sed vindicte tempus ct locus sit. Hinc Ecclesia pro damnatis nec orat,
nec oravit unquam, utpote quos novit esse extra communionem Sancturum;

SECTIO

II.

DE PYRKlIOMSMOi

hinc Sancti in cœlis nunquam pro iisdem intercedent apud Deum, cujus
sanctissimam et justissimam de poenarum ælernilale voluntatem intuentur
d adorant; hinc S. Gregorius, « Omnipotens Deus, ait, quia pius est, mise­
rorum cruciatu non pascitur, quia autem justus est, ab iniquorum ultione
non sedatur »; ct S. Augustinus docet : « quia cuicumque culpæ, qualis ct
quanta pœua debetur, di vini judicii est, non humani; sic scriptum est : o
altitudo»! Hæc non capis, incredulo! crede, et time infinitam justitiam, ut
dim sentias infinitam bonitatem.
Greg. Dialog. IV..... Aug. de Nat. Boni. c. 31.
Obj. 17. Quis sit ille locus tormentorum, et ubi sit domicilium damna­
torum, nemo hominum novit. Dicitur gehenna, quæ autem vox nullibi in
V. T. pro inferno accipitur ; et ex radice Chaldaica præcisc denotat vallem
liliorum Henuon. Dicitur infernus, hebraice Scheol, quæ vox pro scpulchro
ponitur; uti de se Jacob dixit : descendam ad filium meum lugens in infer­
num', imo vox eadem expr imit infernum, in quem vivi descendisse dicuntur
Core.Dathan et Ahiron. Demum nec dc immortalitate animæ, nec dc inferno
relverbulum habet Pcnlatcuchus Mosis, de quibus tamen ct potuit el debuit
ceu Legislator edocere populum Dei; cum metus gehennæ frenum sit potentisimum adversus legum divinarum praevaricationes. Voltaire.
Resp. Quantum ad fidem et ad salutem sufficit ac necessum est, circa
mentis human® immortalitatem, pœnarumque et praemiorum œternitatem ;
id omne docet Revelatio, declarat Ecclesia, confirmat ratio et consensus
inuium secutorum. Non exprimi gehennam in Pentateucho, verum qui­
dem; sedeam abesseab omnibus Libris V. T. falsum est : nam4. Reg. XXIII.
10. Jerem. VII. 31. fit mentio gehennæ, quæ v. 32. Dei jussu dicta est vallis
interfectionis. Isaiæ XXX. 33. legitur de Topbct (qui erat mons ad illam
'diem interfectionis), Cujus nutrimenta ignis et ligna multa, flatus Domini,
ficui torrens sulphuris, succendens eam. Erat autem gehenna vallis filiorum
Bennon, in qua primum Judæi idololatræ filios suos ct filias suas idolo Mo·
ktii per ignem consecrabant, excitato ingenti strepitu tympanorum ct tuba­
rum, ne gemitus el lamenta immolatorum audirentur. Posthac facta est
Colluviesac sentina omnium sordium. Atque hæc fecit absnrditas ct impietas,
ut infernus Chaldæis a tympano vocaretur Topbct, a Christo et Apostolis
gehenna, non solum ceu locus ignis æterni, quo cremantur rebelles filii
inter horrendos damnatorum æque ac tortorum clamores et ululatus; sed
et am locus ac sentina omnium turpitudinum atque Ilagiliorum. Adde,
quo-1 cx Psalmis etiam, ex Libris Job, Judith, Danielis cl Isaiæ certissime
•tel. Judæis quondam fuisse revelatam Dei vindicis contra impios justam
dernamque ultionem.
Dc vocibus inferi, infernus, scheol, fatemur cum S. Augustino, quod
tametsi in V. T. sortem mortuorum gcncratim significent, sicquc sub mul­
tiplici intellectu uti rerum, dc quibus agitur, sensus exigit, accipiantur;
tamen cum eodem et S. Hieronymo dicendum, illud Num. XVI. dc Core,
Dathan et Abiron intelligcndum esse, quod vere descenderint in euindem
knni tormentorum, in quo sepultus est divos mortuus, ct in quem rebelles
Angeli detrusi, tanquam carceribus inferni puniendi reservantur, quique
tpponilui Abrahæ sanctorumque Angelorum demorationi in coelo superiore.

• Λ*

i·
98

■

.4»
i

ÎrtM» ii

F»" ··

F

f- l··

DISSRRT.VttO V. DE RELIGIONE PAGANICA.

Quis enim dicat, plus hic tribuendum incredulis, sæpc vix trium litterarum
homulis, quam Hierontmo græcæ. hebraicæ ac chaldaicœlingnæ perilissimo.
cui nullus seu Patrum seu Theologorum unquam ausus est refragari ad
usque ætatem Novatorum. Ipsi etiam I.XX Interpretes vocem scheol transtu­
lerunt ibidem, non in vocem græcam τάφον sepulcrum, sed αοην quæortum,
tartarum ct inferos significat; prout constat ex Euripide, Platone, Luciano.
S. Epiphanie et Theophilo Antiocheno. Ac demum voces illas inferi, infernus,
aliis vocabulis, quam quibus sepulchrum exprimitur, indicant cætcræ
nationes in suis linguis,
o
Quod in toto Pentateucho nihil omnino legatur sive de inferno, sive de im­
mortalitate animæ; in hoc pro more suo fallit ct fallitur Voltaire. Numquid
enim Num. XVI. Core, Dathan et Abiron descenderunt vivi in inferatimîX’umquid credendum a Judæis (proin revelatum fuit) Deum et remuneratorem
omnium bonorum, et vindicem omnium malorum esse? Numquid in iis, quæ
tametsi necessariaad salutem, tamen scripta non essent, aut non dabatur,aut
non sufficiebat Traditio? Numquid cum in libris Mosis legere est diversissi­
mam corporis et animæ humana' productionem, frequentem Angelorum cum
hominibus consuetudinem, Heuochi ex hac vita raptum ob pietatem, vitam
Patriarcharum, quam dicerent suam vehit hospitum in terra peregrinatio­
nem : cum Deus Abrahæ promitteret, quod sit futurus ipse merces ejus
magna nimis : cum in morte Jacob ediceret : Salutare tuum expectabo, Do­
mine? Numquid in his ct Deus, ct sensus fidelium non edocuerunt animæ
immortalitatem, ac præmii æternitatem? Numquid cum DcusExodilll.fi.
diceret : Eyo sum Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Jacob; et hanc
Christus (Maith. XXII. 32.) urgeret sententiam contra Sadducæos qui
solum Pentateuchum agnoscebant ceu librum divinum, et negabant resur­
rectionem corporum, junctam cum immortalitate animorum veritatem),
hanc et Deus ct Dei Filius abunde testati sunt? Nemo quippe dicitur dominus
rei, quæ omnino periit; vivunt ergo Abraham. Isaac et Jacob, non quidem
corpore, sed anima.
Demum quod noluerit Deus, ut sublimior doctrina simul et semel omnis
ct omnibus clarissime innotesceret; sed ut successu temporis magis evolve­
retur, facta quidem primitus Revelatio de scitu et creditu necessariis; œconomia divina est, et abyssus consiliorum Dei. Vide 1. Objectionem hic.

Obj. VII. Æterni tas pœnarum, si est veritas tam eliquata, atque a mundi
exordio ad nostra usque tempora rite propagata; occur ab Origene tanti viro
ingenii ea fuit negata. et a SS. Patribus Origene cum anterioribus tum pos­
terioribus, Justino, Irenteo. utroque Gregorio, Ambrosio ct Hieronymo in
dubium vocata?
Resp. Non sine grandi injuria error Origen istarum SS. Patribus imponi­
tur; cum certum sit ex S. Acgustino, Theophilo Alex. el S. Epiphajuo, nemi­
nem fuisse ante Origencm. qui vel indicium quoddam hujus erroris dederit:
ac proinde certum, neque sententias illorum Patrum controversas attingere
illam lidei sententiam sive de poenis inferni, sive de pœnarum æteniitate.
S. Justinus affirmat. animam non esse immortalem eo sensu, quo Plato
docuit, ut nimirum sil ingenita; non tamen esse mortalem eo sensu, quo
Epicurus putavit, ut ipsa pereat cum corpore; et Apologia 1. exustionem

sectio

ii.

de

pYnmiONiSMO.

90

futuram tam Angelorum, quam hominum vocat supplicium in igne sempilenio reportandum.
S. Irex.ees iu ciundem sensum loquitur; et L. V. cont. Hreres. c. 27.
t Christum, ait, venire, ut colligat zizania, et comburat igne inextingiiibili,
hxdosque in æternum ignem mittat ».
S. Cyprianus serui, de Asccns. Dom. docet : « immortales miseri vivent
inter incendia, ct inconsumplibiles ilanimæ nudum corpus allambent ».
S. B.isilius in Beg. Brev. ad Interrog. 267. « plerique homines, inquit,
quo majore cum audacia peccent, supplicii sibi finem praescribunt... itaque
sciendum est, neque illud : capulabit paucis, neque illud: vapulabit mullis,
significare finem, sed diversitatem supplicii ».
S; Crecorius.Nyss. orat, de Bapt. docet: « eos, qui sine baptismo decedunt,
frustra et inutiliter deflere ac poenitere, non secus ac divitem epulonem;
i|U'.s ulrinque maneat ignis, qui extingui non potest ».
S-Gregorius Naz. orat. 15. identidem affirmat aeternitatem suppliciorum,
d inustam sempiternæ ignominire notam ; nullibi autem id negat, aut dubi­
tat; sed censet duntaxat, poenas impiis constitutas mitiores esse’ quam a
justo malorum vindice constitui possint.
Ambrosius Prref. in Ps. 37. ait : « Si hinc peccata gravia portaveris, illic
requiem non habebis » : Et in Psalm. 118. « Christus suos castigat, quos
diligit ; alienos tanquam generali damnatione impietatis adstriclos pœnse
donatæternæ ».
S. Chrysostomls llomil. 25. ad Rom. « Si ergo vita aeterna est, supplicium
st æternum Hæc dico, non ut nlœrorc conficiam, sed ut cautiores red-

S, Hieronymus sure doctrimc integritatem ipse vindicavit scripta contra
iflinum Apologia ; et in suis Commentariis ubi ubi occasio se offerebat,
icnios cruciatus asseruit (videlicet in c. 5. Isaire: in epist. ad Panimachium,
JAvitum: in c. 5. Joute, et inc. 5. epist. ad Ephcs. v. 6.). Ubi gencratim
? nuntiat peccatorum supplicia non esse aeterna, id negat in sensu Pelagii,
fiiiiiilliini voluit esse peccatum veniale. Contra eosdem Pelagianos discernit
.•ater impios seu gravium delictorum reos, et inter peccatores levium dunml culparum reos ; hos, non illos negat æternum perire. Equidem recenset
limonia illorum, qui volunt supplicia aliquando finiri; iis vero non sub*
tribil, sed identidem cum Apostolo asseverat : « Qui pitcvaricati sunt in
■•minum, ætérnis tradentur tortoribus ». Dum explicat v. 9. c, 1. Prophet®
liBiM, refutat errorem Marcionis, qui Legis veteris auctorem alium, alium
'«ro novæ Legis esse credidit, atque illum quidem crudelem.
Litoreum nihil ab Iteterodoxis ac Theistis ex SS. Patrum cflatis extundi
at adversum integerrimae fidei dogmata de pœnarum retemitale; habent
-i,quod in his imitentur, nimirum superbae rationis sure debitam submisI aan ad dogma fidei divinae; habent, quod in Origene pertimescant,
wipe tanti ingenii tantum lapsum, atque in ejus asseclis luctuosissimum
Kiel salutis naufragium.
Pkrisque aliis hic objici solitis satisfit tum ex Psychologia, tum ex llico. i Vide Inst. Tlicol. P. IIenr. Kilber S. .1. dc Peccatis ; S. Alph. de Liguori
hili Mia Fedt, P. IL p. 260-284; P. Rorerti Person S. J. Directorium ad

Pridianam citam.

'

s

DISSERTATIO V. DE RELIGIONE PAGANICA.

SECTIO 111.
DE POLYTHEISMO.

§ I. PR.ECOGNITA.

Ή
Whir

krn»

Rationis naturalis sibi relictæ partus omnium deterrimus fuit Idololatria.
Extulit hæc orco caput post diluvium. Nam ut primum facta per terras mor­
talium dispersio fuerat, acceptam a majoribus Dei scientiam putidis inquinare
commentis cœpcrunt, et Religio in Reda superstitionum monstra degene­
ravit. Assyrii sub Nino rege dicuntur initium fecisse: secuti sunt .Egyplii,
Græci. Romani : hodie adhuc Sinenses, Japones et pluies Indiæ ct Ameriae
populi eadem detinentur. Initio cœlum, terram el astra, horum pulchritu­
dine et utilitate illecti, pro Diis habuerunt. Posthac iis etiam hominibus
divini honores delati, quos vel ceu Heroes finxerat insigne quoddam facinus
non raro scelestum, vel ceu benefactores eximios commendaverat profusain
alios liberalitas : horum in numero sunt Bacchis et Ceres, quibus terræ fer­
tilitatem, Mars, cui victorias, Janis, cui populorum felicitatem ct pacem.
/Escvlapivs, cui bimam et firmam valetudinem in acceptis referebant; ct
Venis adeo meretrix Cypria, non ob singulare beneficium, sed ob effusam
libidinem a suo amatore consecrata. Tertium genus Deorum, cx poetarum,
præsertim Hesiodi et Homeri, Theogonia subnatum, terræ cœlique liberos
continet, Oceanum el Tethyn; horum Phorcyn, Saturnum et Opem; cxSaturno et Ope Jovem, Junonem...
Sed quia fabulis poetarum turpissima quœque admiscebantur (uti quod
Jupiter nec sorori suæ pepercerit, el Apollo Hyacinthum, Leucoloin, Cypa­
rissum, Clitiam et alios prope innumeros contra omnem naturæ legem efflictim deperierit) Philosophi in allegorias ea detorserunt, ut sic quartum
Deorum genus prodiret, vel eo nomine res naturales (ut per Saturnum tem­
pus, per Jovem mundum aut mentem, per Apollinem solem, per Dianam
lunam...) vel allectus humanos, vitia et artes intelligendo (puta iram per
Martem, cupidinem per Venerem, ebrietatem per Bacchum, rationem per
Minervam...). Tandem ipsos etiam diabolos ceu Deos coluerunt, veluti ho­
minum maleficorum patronos et principes. Necdum finis insaniæ : inula
adeo animalia, cepasct porros, cloacinam, pavorem, pallorem (etquid non
utut vile ac turpe?) divinitatis loco habuerunt .Egyplii, Romani,cæleraqu·:
nationes idololalncæ.
Explodenda est hæc farrago Numinum stupidissima, ex ipsa ratione, ei
ipsa veri ct summi Dei notione, ex ipsa mundi hujus ordinalissima guber­
natione, quam uni duntaxat et prima? causæ rerum omnium convenire, vetu­
stissima; gentes, omnesque inter Ethnicos sapientes semper consenserunt,
juxta illud Iertulliani : «Summo magno nihil sinit adæqiiarin. Exhibendi

—

SECTIO 111. DE POLYTHEISMO.

101

vanitas prodigiorum, queis gloriantur Ethnici, falsilas Oraculorum omnisque
divinationis ; Theologi® aut Mythologi® paganica· stultitia, rituumque impu­
ritas; ut corruat cum sonitu Pantheon illud Idolorum, non sine strage
impietatis theistic®, qu® paribus innititur fundamentis cariosissimis,

§ IL THEMATA.

I. Polytheismus seu Idololatria, vesana ratione objecti, abominanda ratione
cultus, impia ratione dogmatum, suamet absurditale opprimitur.
Probatio. Religio, qu® divinos honores impendit iis, qui nec profanis
digni sunt, ipsa quoque Religion is nomine indignissima et mera abominatio
est. Quæ enim insania magis abominanda natur® rationali, quam cultus
divinus eorum, qu® vel sunt inanima et mera simulacra aut statu®, quibus
issideal Nnmen ; vel animata, sed ratione destituta ; vel rationalia quidem
entia,sed qu® aut nunquam extiterint (cum nota alias eorum origo foret)
aut tantum a sceleribus famosa fuerint, quorum malim corruptos mores ct
spurcitias premere silentio, quam ex iis potentius argumentari? Qu® abo­
minatio pudenda magis, quam Deorum llagitiis Deos colere flagitiosissime,
ne, qui Deos colunt, homines Diis suis meliores viderentur? aut si ab ebrie­
tate Bacchi, a furiis Mercurii, a latrociniis Martis, a libidine Veneris, ab
incestu et adulteriis Jovis sese abstineant, Deorum inimicos se constituerent?
Ili vero summa flagitia ceu divinitates colere necessum est; ubi Deos
libidine furentes imitari oporteat; ubi Bacchi orgia, lupercalia, cerealia,
Jovis Latialis feri®, Saturnalia, aliaque gentium festa, conculcatis omnibus
jutura legibus, pudore omni prostituto, ipsa humanitate protrita, sanguine
eliam humano crudelissime profuso celebranda sunt : quis sine horrore non
intelligat,sacra gentilium impiissima, et nonnisi Deaslris impiissimis omnium
flagiliomm magistris ac patronis digna fuisse?
Dogmatum diversitas num major possit esse illa, quælotpseudo-Numina, et
interhæc homines sceleratissimos ac ipsos dæmones, uti vit® exemplar, sic
fidei ac Religionis objectum proponat homini, cujus ipsa ratio dictat, insitam
hominum animis notionem summi et veri Dei, uni el sanctissimo Numini
propriam esse, quod sanctissimo caslissimoque corporis et animi cultu sit
honorandum ? qu® finem hominis ultimum (quem intimus animi sensus
docet esse summum et infinitum bonum) in creaturis, in voluptatibus, in
igitiisconstituat? quæ cœlum pandat ceu Amphitheatrum omnium scefrum, atque ut omnium oculis ea pateant, omniurnque animos polluant,
publicis spectaculis reddat celebriora? quæ doctrinæ veritatem ab oraculis
deducat, id est, a divinationibus diaboli, qui est pater mendaciorum ? Dum
enim Pythia, inter Vales celeberrima, quoties ex Apolline promere oracula
creditur, Castalium illud os impure insidet, et inferiori sinu muliebri spi­
ritum fatidicum impurissime suscipit, imo dum hæc Vates Pythia, quoties
ab Apolline exagitatur, ac divexatur, furens nec sui compos oracula promit;
quis erit ille spiritus furoris et tenebrarum, nisi deemon improbus? Idem de
loris Dodonæi, Ammonis et Clarii oraculis testatur Ohige.nes, quod illoi um
nidores « aliud non sint, quam dæmones, qui cum sacrificiis ct nidoribus

102

DISSERTATIO V. DE RELIGIONE PAGASICA,

gaudeant, in premium sibi litantibus reddunt aliorum perniciem ». L. V||.
cont. Celsum.
En ! quam inde chrislianam sequelam deducat gentilis Seneca L. de N it.
beat. « Quid interest, utrum Deos neges aut infames?..... Quibus itol scilicet
impiis divinitatibus) aliud actum est nil, quam ut pudor hominibus deme­
retur ». Cicero ait: « quid absurdius, quam homines morte deletos reponere
in Doos, quorum omnis cultus esset futurus in luctu »? Lactantius « ipsa
vitia, inquit, religiosa sunt; non modo non vitantur, sed etiam coluntur i.
L. l.c. 13. Plura in hanc rem Tertlllianvs in LL. cont. Valentinum. Marcionem et Manichaeos, quorum Pohtheismum summæ falsitatis, impuden­
tiae ac improbitatis convincit.

11. Polylheismus eadem fere ralione inter Ethnicos quondam invaluerat,
qua hodiedum Theismus orbem Christianum invadit.

:· -

•W

^4
J

u til·??'
!

t&rt?

401« t>

ft"

5

Probatio. Idololatria ortum fere suum ac propagationem sensibus debet,
affectibus et præjudiciis. Mens cæca Paganorum, cum ad unius veri Numinis
agnitionem non pertingeret, sensuum criterio dimetiebatur Divinitatem;
cum vero sensus spirituale quid (utpote a sensibus omnino remotum) pene­
trare neutiquam possent. creatur® visibiles invisibili Creatori fuerunt surrogatæ. Cor Paganorum depravatum, ut sine freno, sine remorsu, sine ullo
vindicis metu suis affectibus indulgeret, sibi effinxit Deos æque judices, sed
æque reos omnium viliorum ac criminum. Ilis vero præjudiciis pessimis ac
falsissimis innixa Idololatria facile plurimorum et mentes pervasit iisdem
tenebris obvolutas, et corda mancipavit iisdem affectibus depravata.
Numquid melior aut origo aut progressus hodiedum invalescentis Theismi?
Nonne Mysteria fidei 'qua· oculus non videt, ncc percipit auris, non reprae­
sentat phantasia seu sensus communis, nec ratio infirma assequitur) ceu
vana ct falsa explodit ideo, quod sensui plus deferatur, quam rationi;et
plus rationi. quam Revelationi? Si vel Melaphysici essent Theistæ, ex Dæmonologia ceu Spirituum scientia edocti meliora, facilius assentirentur sum·
mæ et prim® Veritati, revelanti veritates a sensibus plane abstractas, insen­
sibiles ac supernaturales. Nonne depravatio cordis est (cui ut liceret, quod
libet, circa fidem et mores) odio et contemptui esse coepit Christianismus?
Hic ut victima caderet pravorum affectuum, omnis divina Revelatio seu
scripta seu tradita, seu Novo seu Veteri Testamento consignata, eiat concul­
canda inter mille dicteria et opprobria (quorum scopus idololatria esse
debuerat) congesta in veram divinamque, hoc est, unius ac veri Numinis
Religionem.
Quam ergo verum est, quod Baco pronuntiat : minuta Philosophia adducit
ad irreligionem, vera Philosophia ad Religionem? Quam verum : Théiste
sicut Idololatra vivit sibi, quia sensibus credit, et affectibus obsequitur:
Christianus Deo vivit, cui credit in omnibus, quem colit, quem amat per
omnia, ct cui in omnibus ceu Deo unico, unice vero, vereque provido et
rationis cl revelationis auctori obsecundat?

Obj. J. Religio Paganica erat mundo congenita, per universum orbem
diffusa, nui versai i assensu et persuasione lirmala; ergo legitimum Numinis

-i J'

fiEC.TIO III. DE POLYT1IEISMO.

'

4Û.9

Cultum habere debuit, ne dicendus sil Deus, omnium temporum et omnium
lacerum homines (si Judæam, mundi angulum, excipias) voluisse obnoxios
errori et mendacio, quod pugnat maxime cum infinita bonitate.
Resp. Qua fronte ausinl increduli ethnicam superstitionem, ut ementian­
tur divinam, ceu mundo coævam pradicare; cum per duo annorum millia
el amplius, sicut unum idemque loquendi genus inter homines, ita unus
cœli terræquc Dominus erat, quamvis non pari ab omnibus pietate cultus,
nullo tamen ullibi vestigio Polytheismi apparente? Divina ergo non est
Religio, quam nesciverunt primi homines a Deo recens conditi ac infor­
mati. Cum deinde per vesanam turris Babel structuram inducta linguarum
diversitas, et genus humanum ubique dispersum fuit; coepit quidem in
mundocl crevit superstitio idololatrica; attamen error non erat universalis,
cum posteri Sem, Abrahæ et Jacob, tolaque gens Judaica in accepta a .Majori­
bus notitia et fide veri ac unius Dei sancte perstiterint. Quamvis autem inter
alias gentes confictis sensim innumeris Deastris oblitterari videretur uni­
tas veri Dei; tamen nullo non tempore extiterunt inter gentiles etiam, ut
Graciet Romani philosophiae poetæ, inter quos Orpheus, Xenophanes, Parmenidas, Hesiodus, Homerus. Pythagoras, Socrates, Plato, Antisthenes, Xeno­
phon, Clean tes, Cicero... (tametsi ex tyrannorum aut vulgi metu simulacra
colerent) unum tamen reapse Deum esse, persuasum habebant.
Quin et de vulgo seu plebe Gentilium observat Tertullianus in Apolog.
quod licet « pravis institutionibus circumscripta, libidinibus et concupiscen­
tiis evigorata, et falsis Diis exancillata, cum tamen resipiscit, ut ex crapula,
ut es somno, Deum nominat, quia proprie verus hic unus Deus, bonus et
magnus»,
v
·
Quod tandem ingentes in orbe progressus fecerit Idololatria; id neque
estex instinctu Numinis, sicut nec ilia per omnes homines diffusa in sensuum
illecebras et voluptates corporis propensio; sed ex metu Imperantium,
ei regionum præjudiciis, ex impunitate criminis contra leges perpetrati :
neque veram efficit Religionem, quæ nec legitimo summeque veraci nitatur
auctoritate, nec hominem sancte perficiat in omnibus officiis Deo, sibi et
proximo debitis : neque Dei paternae bonitati præjudicat, quæ conjuncta
justitiæ (ad instar patris prolem usque rebellem ac perfidam tandem abji­
cientis) dimisit gentes ingredi vias suas, quin seipsum Deus relinqueret sine
multiplici natura et gratiæ testimonio.

Obj. II. Luculentissimum veritatis divinitatisque argumentum suppedi­
tant oracida et vaticinia; hæc vero non defuere gentibus, cum teste Tullio
ingens illorum volumen Chrysippus congesserit. Vel ergo non solide pro­
bant pro Revelatione Christiana Prophetarum oracula, in multis ambigua,
plerumque obscura, nec raro prasaga eventuum, qui praevideri perspicacia
naturali poterant : vel etiam Ethnicorum vaticinia (illa vero Sybillarum
racula præcipue) ethnicæ Religionis divinitatem commonstrant.
Resp. Qui fuerint universim apud Gentiles oraculorum characteres, gen­
tilis edoceat Cicero (L. il. dc Div.) exprobrans suum Chrysippo volumen ceu
repletum Oraculis « partira falsis, partira casu veris, partira flexiloquis ct
obscuris, ut interpres egeat interprete, et sois ipsa icferenda sit ad soi tes ,
partira ambiguis, et quæ ad Dialecticum referenda sint ». Edoceat Demos-

4M

dissertatio v. de religione paganica.

qui Pythiam irridens dixit, a Philippo Rego auro corruptam <Μιτ>
τίζΐίν. Edoceant Aristoteles, Epicurus et Porpuvrws, cumprimis de Apol­
line, ejusmodi vaticinia, quæ nebulonem, non item Deum scelerumel
mendaciorum osorem decent; ejusmodi oracula Deorum, quæ innocentum
mortem, libidinum infamias et ineluctabilis fati doctrinam praecipiebant.
Qui vero Religionem ista divinam comprobent, quæ tum in factis, tum in
dogmatibus saniora ipsius naturæ jura subvertant, non sine sumina auctoris
naturæ injuria?
Sed oracula Prophetarum de omnibus falis Judaicæ gentis, de Messia nu­
ci t uro ex Juda, de Regnorum ac Imperiorum conversionibus ct revolutio­
nibus, dc nascituro post ducentos annos Rege Persarum Cyro, Judawrum
liberatore, ct horum similibus; nonne expressa dare, et eventu certissimo
comprobata, hominibus contraria omnia agentibus, vel plane non cogitan­
tibus, ac postea eventu posito prophetiam recognoscentibus, cum oinnitms
loci et personarum circumstantiis exactissime convenientem ? Si qua in non­
nullis obscuritas erat, eventus declaravit, et fidei meritum compensavit.
In oraculis Sybillarum, si tanta est certitudo tantaque evidentia, cur ea
non intelligebant Gentiles; et quæ de vera Religione praenuntiarunt, cur non
solerter investigabant, ut ad veritatem pervenirent ? Nonne, recte ait Cie.mens Alex., « quomodo Dens Judæos salvos esse voluit dans eis Prophetas;
ita etiam Graecorum spectatissimos, propriæ suæ lingua* exercitatos, prout
poterant capere Dei beneficentiam, a vulgo secrevit »? Quippe demouslrabant, ait Lactantius, « monslrosa qua-dam miracula, quorum nee ratio,nec
tempus, nec auctor designabatur » ; ut adeo ex illis, quia veris falsa misce­
bant, sacrilegos ritus Romani eruerent.
De his plura vide apud Natal. Alex. Diss. I. in scculum 1. Honoratum a
S. Maria, L. Ii. Criticos Diss. II. p. Tiiom. Holzki.au S. J. Inst. Theol. deDeo
Verbo Incani. Diss. I. Sect. III.
thenes,

i

f<
rw*

Obj. HI. Falsitas Religionis non stat cum Miraculis, quæ sunt veritatis
pignus certissimum. Nemo autem ignorat, quot et quanta inter Gentiles pro­
digia evenerint. Jam sanati sunt cæci in /Esculapii et Serapidis templo;
jam Alexandri milites in templo Cereris, quod spoliare parabant, irruente
flamma cxcæcati; jam Brennus ille Gallorum dux, qui Apollinis templum
ad praedam ingressus, ex vindicta Apollinis furibundus suicida 'factus; nihil
ul de Ancyli ccelitus submisso, de Tucciæ cribro, de Claudii cingulo, tie
Vespasiani et Apollonii Txanœi prodigiis commemorem, vere tantis, ut
illa non tegre admiserit ceu vera miracula S. Augustinus, Lib. XXII. deCiv.
c. 10.
Resi·. Cum dc Miraculis Gentilium sermo incidit, ridendum sane ostrum
Vespasiano, quem risisse narrat Tacitus, dum effictis et debilis so ab illo
sanari peterent. Quippe ridiculum, aut ab homine petere miraculum,quod
humanas vires infinite superat; vel a dæinone obtentum (nescio quale por­
tentum) venditare ceu verum Religionis miraculum, cujusmodi solus Dens
verus et unus Operatur, ut dmtnonis subvertat imperium. Quin ct is pluries
victum se confessus est; sive in Evangelic, cum Christo testimonium perhibuit;
sive in Actis Apostolorum,cum Pauli et sociorum ejus sanctitatem commenda­
vit; sive deinceps, cum ad reliquias S. Bahylæ Martyris conticuit Daphniticus

SECT1O III. DE POLYTIIEISMO,

109

Àpollü.Quminiquepaganorum mirabilia recensentur, vel naturales hominum
lutdæmonum vires non transcendunt; et miracula non sunt, cum maximis,
splendidissimis el invidissimis illis Mosis ct Prophetarum, Christi ct Apo­
stolorum prodigiis nullo modo comparanda; (id quod vel in una Resurrec­
tione manifestum, dc qua cum a Paulo audivissent Ethnici, « novorum
(læmoniorum seu Numinum annuntiator » visus est Paulus, a quo sicut
Christum esse Deum, ita Resurrectionem veluti Deam ab eo prædicari pu la­
tent) vel pleraque errori ac mendacio obnoxia, cum vclut incerta et ut plu­
rimum fictilia suis a sponsoribus referantur.
*
Nonne vel in limine sui operis fatetur Titus Livius, se fabulas fictaquo
pro arbitrio prodigia recitaturum? Numquid major fiducia Valerii Maximi,
ubi de prodigiis Deorum scribit : « sed fidem auctores, qui hæc primi scri­
pserint, sibi vindicent » ? Num alia mens Tullii, qui relata per Quintum fra­
trem suum trecenta Deorum mirabilia in Libro L Divinationum, eadem ceu
frivola, Numine indigna, ct per superstitionem invecta in Libro II. Divina­
tionum explodit? Demum S. Augustinus plus non admittit, quam quod, teste
Scriptura sacra, interdum a Deo permittantur dæmonibus quædam prodigii
cujiisdam speciem referentia ex virtute causarum naturalium, et quidem ad
otecurandam ex illorum intentione (si fieri posset) lucem Evangelii et
Christi gloriam. Sed vel cx hoc fine pessimo illorum mirabilium patescit et
falsitas et malignitas.
De Miraculis Gentilium plura exhibent P. Herm. Goldhagen S. J. Intro­
duci. in S. Script. Torn. Ili. Nec non Instil. Theol. P. IIenr. Kilber S. J.
de Deo.

Obj. /I. Argumenta contra Deorum pluralitatem non minus feriunt Tri­
nitatem Personarum divinarum ; praesertim ex illo dilcmmate, quod vel una
persona satis sit, vel non, ad condendum et regendum mundum; item quod
vel quaelibet sil id, quo aliud melius cogitari non potest, vel non sil. Hanc
tamen toto corde suscipiunt Christiani ; eccur illam tantopere detestantur?
Profecto non est, quod sua Polylheis tot Numina invideant, qui el ipsi non
«Ium Deum, sed Angelos etiam ct Archangelos, Martyres quoque et homi­
nes alios, quin el imagines ct statuas, resque adeo inanimes, cruces, ossa,
cineres ct lacinias religiose venerantur.
Hesp. Inter Deos Gentilium cum sint alii minores , alii majores, el Deus
Deorum Jupiter; diversa in singulis natura, diversa voluntas, diversa poten­
tia est, quod aperte pugnat cum idea Summi Magni, ct cum creatione ac
gubernatione hujus Universi. Pater, Filius, el Spiritus Sanctus ejusdem na­
tur®, voluntatis et polenliæ sunt; nec personæ divinæ, in quantum per­
son® sunt, creant aut regunt mundum, sed in quantum Deus sunt, per poten­
tiam ct voluntatem, quæ in omnibus una est. Quælibct carum in genere
persona· est id, quo melius nihil possit excogitari, cum nihil desit ad sum­
mam perfectionem ; nihil cx parte naturæ, quam secundum perfectiones
initiales unaqnæque totam hal>el; nihil ex parte personalitatis, quam
aliis Pers >nis a qualem habet, imo ct (piarum bxposlasin identicc possidet in
esentia.
Circa cultum Sanctorum quanta sint inter Christi el Idolorum cultores
differentia, declarant Christiani orbis lumina, Cyprianus, Ambrosius, Augu-

10Ô

Btinus, Gregorius M. el Arnobius : « Honoramus sane memorias eorum ton·
quam amicorum aut sanctorum hominum Dei... Quis autem audivit aliquando
stantem Sacerdotem ad altare etiam super sanctum corpus Martyris ad Dei
honorem cultumque constructum, dicere in precibus : offero tibi sacrifi­
cium, Petre vel Paule vel Cypriane ? cum apud eorum memorias offeratur
Deo , qui eos et homines et martyres fecit, et sanctis suis Angelis ccelesti
honore sociavit; ut ea celebritate et Deo vero de illorum victoriis gratias
agamus, et nos ad imitationem talium coronarum eodem invocato in auxi­
lium, ex illorum memoria? renovatione adhortemur» ? Gentiles suisDeastris
singulis peneque sua templa, altaria, sacrificia et sacerdotia constituunt; d
quos fatentur improbos, etiam dæmones sacrificiis et precibus honorant;
nos vero sanctis duntaxat Angelis ceu fidelibus Dei servis cultum divino longe
inferiorem impendimus; cacodæmones vero ex obsessis etiam corporibus,
accepta a Deo potestate, ejicimus, ut ab iis, nos rogemur, quos Ethnici
rogant, nos timeamur ab iis, quos Ethnici adorant..... Nos denique nec
Cruci, nec imaginibus aut reliquiis Sanctorum divinitatis quidquam inesse
credimus. Etiam ante Salvatoris imaginem non quasi ante divinitatem pro­
sternimur; sed illum adoramus, quem per imaginem aut natum aut pas­
sum, sed in throno sedentem recordamur. At gentiles astra, elementa, simu­
lacra ipsa aut Deos omnino esse, aut divinitatem in iis residere, atque ideo
divinis honoribus afficiendos esse arbitrantur.
Digna est, quæ ex toto perlegatur, dissertatio Arnobii diu in castris ver­
sati, omniaque Idolornaniæ arcana edocti, L. VI. cont. Gentes, sub finem.
Vide etiam hanc in rem , de Cultu Sanctorum et Imaginum P. Thoji.
Holzklal* Instit. Theol. de Deo Ineam.

,ι,.Λ

am»

' R'
Ii

DISSERTATIO V, DE RELIGIONE PAGANICA.

æ !*‘n

,

tfjtûr

Obj. F. Religio paganica suos habuit cultores undequaque honestos et
virtuosos, ita ut date fidei, sobrietatis, temperantiæ, pudicitiæ et fortitudinis
eximia reperias documenta inter Paganos, qui non omnino omnes aut ita
delirabant, aut ita furebant circa cultum suorum Numinum, prout nuper
assertum fuit.
Πΰ
Resf. Vera virtus ex fine dignoscenda atque aestimanda est. Quæcumque
grandia patravit antiquitas ethnica, non ex studio laudis et gloria* divinæ.
sed ex spiritu superbiæ et laudis propria? cupidine profecta sunt; vera? proin
virtutis laude carent. Et virtus sit, quæ parum boni, mali vero plurimum
aspersit factis Gentilium? foedatur Lucretia nolens, et se dolori impar tmcidat; quid non hic mali? servat fidem Attilius Regulus datam hostibus’
idem atheus pnestat in suam vel patriæ gloriam. Sobrius ac temperans miles
Romanus prædicatur; sed idem ferro et flammis universum orbem invadit,
succendit, depopulatur. Et virtus sit ibi, ubi sunt secreta?, non raro mani­
feste Gentilium abominationes, quas nec ipsi scriptores ethnici siluerunt, et
nervose insectatus est Paclcs?
Sint vero etiam ac fuerint inter ethnicos ethnici « perhonesti, inquit Alvobivs, sed audire deposcimus, quot sint aut fuerint numero...... unus, duo,
tres: at genus humanum non ex bonis pauculis, sed c.x cæteris omnibus aesti­
mari convenit». Et ne hi pauculi quidem honesti ex Idololatria, sed ex spiritu,
qui ubi vult spirat. Et vere pauculi, cum in celeberrimis ac sapientissimis
Rebuspublicis. Romæ, Athenis et Corinthi sumina flagitia in aris ct templis

SECTIO III. DE POLYTIIEISMO.

107

honorata fuerint, sacrificiis in publica probra, festis et solernnitatibns in
nefandas heihiationes detorrimaque spectacula degenerantibus.

§ II!.. Corollaria.
Quam igitur verum est, Deum ceu Ens summum, perfectissimum, neces­
sarium et infinitum nonnisi unum esse et unicum esse posse; tam falsum
est, quod Gentes vel ex lumine naturali illam veritatem pervidere non potue­
rint. Testis est S. Cyrillus, quod gentiles Philosophi Deum unum maximum,
creatorem, rectorem et conservatorem hujus universi agnoverint, a quo alii
Dii omnes dependeant. Onatus Pythagoreus scribit : « imperat omnibus
Deus is. qui virtute præstat; hic universum mundum moderatur et continet;
reliqui Dii cœhim eodem, quo tota rerum universitas motu decurrunt,
primum illum Deum ordine sequentes ». Cicero : « Deus (inquit) alio modo
iiitelligi non potest, nisi ut mens soluta et libera, omnia sentiens et mo­
vens ». Aristoteles : « omnes homines affirmant, Deos esse sub imperio ».
De Poetis testatur S. Chrysostomus orat XXXVI. « Poetae omnes primum
principemque Deum universe parentem appellant rerum omnium ». Or­
pheis, Sophocles et Plautis dicunt : « qui est Imperator Divum atque hominumJupiter». Virgilius : « opaler, o hominum Divumque æterna potestas»!
Hornus : « qui res hominum et Deorum temperat horis ». Ovidius : « mode­
rantem cuncta Deorum ». Berosus de Chaldaeis scribit, quod Bero sive Jupiter
ipsis fuerit creator Universi. Strabo de Æthiopibus, quod unus ipsis Deus
immortalis fuerit causa omnium. De Persianis Zoroaster, quod inter suas
leges hanc Dei descriptionem habuerint : « Ens est primum, æternum,
immortale, sine socio aut æquali, a se existens perpetuum ». De Romanis et
Gracis constat, quod solum Jovem dicerent Optimum, Maximum; ac idem
fere Historici (Rochefort, Du-Tertre, et Sagard) testantur de ludiarum. Sinannn, Africae et Ainericæ populis. Addit Cl. Hoocke, quod calumniae loco
haberent Gentiles, si phires Deos a se invicem non dependentes ab ipsis coli,
Christiani edicerent.

SECTIO IV.
DE RELIGIONE MAIIUMETANA.

§ I. PR ECOGMTA.

Nihil lam vesanum ac impium,quod Rousseau non effutiat. EiniliiTomo HI.
summopere dilaudat Religionem, quæ tres admittat Revelationes, per quam
intelligit Mahumelismum, ceu systema ævi nostri genio accommodatum
magis, et præ cæteris Religionibus maxime cohærens. Hanc quoque blasphemiam exprimit Chubbius in opere suo posthumo. Pejus vero delirant alii

ui

108

6

DISSERTATIO V. DE RELIGIONE PAGANICA.

et pessime blasphemant, qui non tantum æquiparant Mahumelismo Chri­
stianismum, quantum ad utriusque propagationem ac conservationem; sed
una cum Edelmaxno aut quovis alio impiissimo auctore libri (dc tribus Im­
postoribus) et Mosen et Christum et Mahumetem eadem impostura* infamia
contaminant. Patescet omnibus mysterium iniquitatis inauditum, ubi de
Mahumete, Mahumetis Alcorano et Mahumelis secla, veriora, at simul pro­
brosissima viderint.
§ II. THEMATA.

1. Alahwmes impostor omnium maximus fuit.
•Il
Probatio. Impostor
facinorosissimus est, qui Dei prophetam se dicit cœlitus submissum ad instituendam Religionem, cum non sit nisi mercatura,
fraudibus, latrociniis et armis inclytus, homo ferus et mulierosus; qui tot
vesanos ac impios tradat errores, quot capita doctrinæ; quot doctrinæsuæ
discipulos, tot latrocinantes Saracenos; quot raptus et colloquia cœlestia,
tot aniles fabulas; quot miracula, tot putida mendacia hominibus imponat;
qui sacras Scripturas V. ac N. T. commendat, et ubique tamen totus est in
eo, ut pessumdet utrumque ; quem suimet contribules quamvis rudes, ob
defectum miraculorum (quibus novam doctrinam suam ad instar Mosis et
Christi stabiliret), ceu insanum impostorem cum tota familia proscripse­
runt; qui demum ut sceleratissimus fuit, auctore cœlo scelestus esse voluit.
Hæc vero omnia qnarp exacte conveniant Mahumeti, nemo ignorat, nisi
Rovsseav, aut Edelmanxts aliquis, aliusve Theista, egregii scilicet Mahumetismi encomiastæ, ipsi nihilo meliores Mahumete.
Notum quippe omnibus est, quod Mahumes ære proprio gravis, ut regio­
nis propriæ imperium capesseret, novæ Religionis jecerit fundamenta:
notum, quod collectis opibus inflatus et suffultus latrociniis suorum sequa­
cium in prophetam et principem se erexerit : notum, quod suis asseclis
bellum prædationemque præceperit dicens, se non cum miraculis, sed cum
armis a Deo missum esse : notum, quod capi et interfici mandaverit eos
omnes, qui suæ sectæ associari, nec tamen prædones esse voluerint : notum,
quod comitialem, quo laborabat, morbum ementitis visionibus et colloquiis
cum Gabriele Archangelo occulere solitus : notum, quod desertus a plerisque,
ex urbe Medina ceu pseudo-propheta ejectus fuerit : notum, quod prodigii
nihil aliud proferre potuerit, quam Lunæscissæ redintegrationem, suam ad
coelos subvectionem, Cameli seeum locutionem, aut similes nænias : notum,
quod, cum miracula ab eo peterentur, ea jam ceu inutilia rejecerit, ut quæ
neminem olim converterint; jam increpaverit suorum auditorum infideli­
tatem, quæ eruptura dlioqui pleno fonte prodigia sua cohibeat; jam fassus
fuerit (quod primum dici debuerat) se non ad patranda miracula, sed ad
aperiendam salutis viam emissum esse: notum, quod negaverit Christum,
se dixisse Filium Dei. quod Mariam Christi matrem cum sorore Mosis con­
fuderit; quod non Christum, sed alium ejus loco a Judaeis cruci affixum
asseruerit : notum, quod uxores duxerit ad urinus quindecim; pellices,
quantum voluit; quod uxores duas repudiaverit, conjugem sui liberti suam
fecerit, et quod mulierum commercio ad orationem accendi se diceret :

M i
SECTIO IV. DE MAIIUMETISMO.

109

notum quod ut orta ex his scandala tolleret, per blasphemant scurrilitatem
diceret, concessam sibi privilegio Numinis singulari facultatem, quæ sibi
placerent, mulieribus frueudi.
llæccine nota ct necessaria sanctitas in Institutore Religionis, ciï’usa in
venerem libido, omnisque pudoris ac continentiæ exterminium? hæccine
divinitas missionis, vehit Antichristum quemdam pro viribus agere veræ
Religionis subversorem, qui vitam inter facinora transactam pari morte
claudet, propinato scilicet a muliercula veneno, ad experiendum, situe Ma­
humes amicus Dei, an sycophanta?

II. ilahumetis Alcoranus absurditatum, contradictionum ct blasphemiarum
plenissimus est.
I

i

I

I
1

Probatio. Satis esto, ad exhibendam Alcorani summam impietatem, prætipiia ejus capita recensere. Capite II. Deum quidem diligi vult, non vero
ex toto corde : Cap. LX. inimicorum dilectionem omnino prohibet : Cap. VI.
orationem commendat, sed orantibus praefert strenue pugnantes : Cap. III.
ad eleemosynas hortatur, sed deprædationcs omnino praecipit : Cap. II. je­
junium praesertim mense Ramadan indicit, sed post diurnam inediam no­
dem in comessationibus et libidine transigi permittit : Cap. XVII. scribit,
Deum praecepisse Angelis, ut Adamum adorarent, et omnes dempto Beelzchub paruisse : Cap. XXXII. velat Alcoranum suum vocari in quæstionem ; a
Christianis vero suæ Religionis exposcit demonstrationem : Cap. XXXVIII.
docet Mahumes, Alexandrum M. venisse ad fontem, in quo sol quiescebat :
Cap. LXIV. fabulatur, magnam Lunæ partem sibi in manicam delapsam
esse, sed remissam iterum, ut sua Lunæ rotunditas restitueretur: Cap. XL11I.
Deum pro sc orare fingit : Cap. LVI. fingit Deum sibi præcipientem, jura­
menta delere : Cap. LXXXVIi. Deum jurare ait per ventos siccos et imbri­
feros, dæmonesque licitorum et illicitorum discretores ; Cap. XL111. cuivis
uxores quatuor ingenuas permittit, quin tot uxores, quot alere quis possit;
casque pro arbitrio dimittendi et mutandi facultatem passim concedit, sibi
vero a Deo in omnes mulieres datam esse facultatem seu emptas, seu dona­
tas, scu amitæ, seu materterae filias, seu volenti gratis succumbere cupien­
tes. ut pro suo velle illas possit vel adjungere, vel semovere, et prius abjectis,
si placeant, iterato uti : Cap. III. damnandos asserit omnes, qui Alcoranum
non servaverint : Cap. XI. Judaeos etiam et Christianos salvos fore pronun­
tiat : Cap. XIX. converti nolentes ad Mahumetismum jubet interfici : Gap.
XII. L1V. LXXXV1I1. in beatitudincrn suis constituit paradisum, ubi dulcis­
sima; sint aquæ pomaque multimoda, fructus varii et decentissimæ ac
niiindissiinæ mulieres, puella*, quas ducent beati, cum oculis claris et im­
mensis, quorum albugines candidissimæ et pupillæ nigerrimæ; ubi vasis
viticis el argenteis potus velut zinziber soporifer ex fonte Zelsibil admini­
strabitur; ubi vestes sericas el deauratas juvenes induent; ubi timentes pos­
sidebunt hortos palmarum et vilium, puellasque consocias cl consimiles;
hoc est enim donum, oplimaque renumeratio Dei.
Xurn quid vero his absurdius reperias vel apud idololatrae? videlicet qua­
lis Legislator 'ere epicureus, talis lex el Religio; et qualis, nempe bruta

r

ii
[ )

I D>:5.

fl

PU

I

7

ί 1Û

IHSSERTATIO V. 1»E RELIGIONE PAfcÀNicA.

Religio, talis est beatitudo, quæ brutis conveniat magis, quam aut sapienti
philosopho, aut fideli ct ingenuo homini.
Vide Natal. Alex. Dissert. IV. in Hist. Eccl. Seculi VII... Pmdeaix d
Joanncm Gagnier in vita Mahumclis.
III. Mahumetismus Secta omnium falsissima et turpissima est.
Probatio. Religio sic dicta Mahumetana pro auctore suo et capite habet
virum a perjurio, incestu, fornicatione, adulteriis, viduarum et patriæ suæ
devastatione famosum. Quippe fraudibus Mahumetis sua debet initia Mahu­
metismus, annorum violenti® suam diffusionem, conservationem et ampli­
ficationem sen ili timori atque ignorantis turpissimae, quam vi ipsius legis
Mahumetanæ ne liceat quidem depellere Alcorani discussione el veritatis
accuratiore perquisitions. Tradit et tenet Mahumetismus dogmata de Deo, dc
Officiis et Fine ultimo hominis Deo ac homine indignissima, permittendo
polygamiam a Christo vetitam, repudium ab eodem reprobatum adstruendv.
et libidinibus omnia complendo; uti constat ex Alcorano. Totam hominis
justitiam absolvit externis ablutionibus et projecta dudum a Deo circumci­
sione corporis, quam tertio decimo ætatis anno ad Ismaclis imitationem
peragit. Sacrificium plane nullum habet contra sensum el morem omnium
gentium, quibus inde ab humana origine pro praecipuo cultu divino semper
erant sacrificia.
El quis ausit, hoc monstrum Religionis cum sanctissima caslissimaque
Christi Religione comparare, aul illam divinitus institutam predicate?
Nemo certe alius, quam qui ipse, sicut Mahumclis irreligio, omni Religione
caret, mortalium pessimus ac turpissimus.

Obj. I. Si .Mahumetismus totus quantus a redo et vero deficit; qui potuit
tam celeri per Asiam, Africam et Europæ magnam partem propagatione
efflorescere? qui potuit inter tot victrices de Christiana fide progressus in
seculum jam duodecimum perdurare? qui demum valuit ea majestate ac
felicitate Imperii quævis Imperia Christiani nominis superare?
Resp. Quasi vero non fuerint majores progressus Ethnicæ superstitionis,
ct inulto latior per antiquum Babylouis Romæve gentilis imperium servitus
Idolorum; quam ipsi tamen Mahumetani ceu impietatem detestantur?
Eccur, qui ex vastitate Imperii Ottomannici amplitudinem Mahumetismi
dimetiuntur,non etiam computant illos Musulmanos , qui hodiedum mani­
fest® superstitionis pertæsi magno numero deflectunt ad Atheismum? Cur
non innumeros fere inter ipsos Mahumetanos recensent Christianos, qui licet
a se, vel a communione Romana disjuncti, Mahumctismum omnes exeerantur?Cur non recolunt ex recentioribus Annalibus clades maximas Saraceno­
rum vel in Hungaria acceptas a Christianis, quibus non raro arma, luna el
caudæ illorum Cruci Christi substrat® jacuerunt? Cur tantopere extollunt
seciam, cujus amplitudo el temporaria felicitas non tam rationum momen­
tis, quam armis procuratur? et de qua (co quod carni et sensibus tam plene
indulgcal, ut nullam habeat difficultatem in dogmatibus ct vix ullam in
factis) mirum potius est, sed Christi promissis adseribendum. quod totum
JJ

I

SECTIO IV. Dfe âtAHUMETISjio.

ill

orbem necdum impleverit? Eecur autem illud prodigium longe maximum
iion commemorant, quod Religio Christiana (quam sensibus et concupiscen­
tiis adversa, quam carni el voluptatibus inimica, quam mundanæ gloriæ ac
omnibus vitiis infesta; tam virtutum maxime arduarum ct actuum vere
heroicorum in suimet victoria cumprimis studiosa), non obstante tot seculonim dirissima persecutione, atque ipso etiam in sinu Mahumetismi, ejusque
promissionum ac illecebrarum, perstiterit hactenus, persistatque?

Obj. II. Testantur Annales veteres ac recenliores, plcrasque gentes ad
Religionem quoque Christianam aut illectas, aut vi et armis compulsas
fuisse. Id de Imperatoribus Orientis et Occidentis in Seculo IV. et V. certum
quoad idololatras ; ncc minus certum de Germanis, Hungaris, Normannis,
Sueris et Danis in posterioribus Seculis ; non ergo hic modus propagandi
Religionem praejudicat Mahumetismo.
Ita Bayle in Diclionario Critico, artic. Mahomet.
Resp. Quantum sit discrimen inter illas Ethnicorum et Mahumctanorum
, furias ad suam irreligionem orbi obtrudendam, ac inter Christianismi per
I orbem propagationem, discat Baylius ex Lactantio : « at nos contra (inquit
subiuitium Seculi IV.) non expetimus, ut Deum nostrum, qui est omnium,
velit, nolit, colat aliquis invitus, nec si non voluerit, irascimur.et cum
tam nefanda perpetimur; ne verbo quidem reluctamur, sed Deo remittimus
ultionem, non ut ii faciunt, qui defensores Deorum suorum videri volunt, ct
sæviunt efferati adversus non colentes ». L. IV. Inst. c. 20. Et quid demum
' armis Christianorum, hoc est, docendo, patiendo et moriendo per tria priora
secula effectum? Vixdum a Constantino sublatum est vexillum Crucis ac
libertatis Christianae, et Romanus orbis, quin totus pene occidens atque
oriens Christianum se vidit et obstupuit.
Esto igitur, quod dominante jam Religione Christiana rebelles adhuc
tanto lumini gentes aliquæ armorum metu transierint ad Christi sacra; sic
I quippe consultum etiam nolentibus, quando quid bonum esset, nescirent;
at metu tamen cessante, magno pietatis affectu Christum el Christi fidem
coluerunt. Sed Mahumetismus arma habet pro essentiali regula; armis pro­
pagata fuit superstitio Mahumclis, cujus nonnisi arma in ore, in corde, in
manu gerentis effatum hoc erat praecipuum, « miraculis sibi opus non esse,
armis Religionem suam stabiliendam ».
!

Obj. III. Ncc desunt tamen sua Mahumetismo prodigia; videlicet quod
•cpulchrum Mahumetis sublime pendeat medio in templo : quod Alcoranus
e coelo submissus et per Gabriclcm ad Mahumetem fuerit delatus : quod
Mahumes ccdos cœloiiïtn conscenderit, ac ibi hanc sententiam arabice scri­
ptam legerit ; « non est Deus præter Deum, ejusque propheta est Mahumes »:
quod voci prophetae columba obedient, et hæc illius aurem ore suo leniter
percusserit....
Jte»p. Somnia! non pendet, sed humi jacet sepnlchrum impostoris; quod
'i penderet, vi magnet ica elatum penderet; quid in hoc miraculi? Non e
edo demissum. sed ex orco submissum potion jure dixeris Alcoranum, in
quo nihil ulli hi deprehendas dignum majestate Religionis, nisi forte in primo
jaiudum Capite quod inscribitur de vacca. Raptus Mahumetis ad cœlum,

112

biSSERTATlO v. de religiose paganica.

quem Mosscmi Doclores inter ipsos Mahumetanos plerique æslimanl ecu
nocturnam visionem, nobis fabula est, donec Archangelus Gabriel, qui solus
itineris divini comes fingitur, illius veritatem edoceat; alioqui credendum
cuivis pseudo-prophelæ ct tenebrioni de suis prodigiis enarranti, si citra
ullam probationem habenda sil fides. Idem esto judicium dc columba, de
camelo, et dc quavis alia simili nænia Alcorani.
Quam ergo putidum est, quod Incredulos non pudeat, ejusmodi praestigias
Mahumetis omni evidentia facti destitutas, et unius Mahumetis, hominis
aperte mendacis, improbi, luxuriosi et ambitiosi testimonio nixas in medium
afferre, non alio consilio, quam ut miracula Christi et Christianorum tanto
pere testata, ct Religionem sexcentis jamdum annis ante Mahumetem iisdem
stabilitam evertant?
Obj. IV. Doctrina fere omnis Alcorani a superstitione vindicavi potest,si
dicatur Mali umes in multis locutus parabolice aut allegoricc, ad eum fere
modum, quo Christus in Evangelic ad bcatiludinem adumbrandam cibi,
potus et mensæ typis utitur.
Atque hoc non ita pridem Relax dcs præstitit in Libro. La heligion tks
Mahometans, exposée par leurs propres Docteurs, 1721.
Resp. Christus allegorias, quas hinc inde suæ doctrinæ admiscuit, alibi
et ipse, et per suos Novæ Legis præcones abunde dilucidavit. Nullius etiam
depravati sensus latebat hic suspicio, ubi Christus virgo el virginis filius
castimoniam, quam ipse impense coluit, per suos voluit pnedicari ; consti­
tuens paradisi gaudia in visione Dei, et a resurrectione etiam nuptias procul
amandans. Mahumetismi autem vita omnis cum ad venerea fuerit projecta,
totaque ejus felicitas in mulieribus, quis credat hausisse hircum suae lim­
pidis fontibus spiritualium gaudiorum? et quis suorum de rudi plebe disci­
pulorum,non omnia Magistri verba, juxta mores et vitam Magistrilitteralitcr
interpretatus, suam fidem, mores ct felicitatem posuerit in carnis mundique
illecebris ac voluptatibus?
Relaxdis , Missionaries æque ac alios quosvis, qui rem habent cum
Mahurnetanis, admonet, sedulo cavendum esse, ne illam sententiam Ia
Ellah, Ellalah Mahomed cesul Allah, vel per jocum repetant, alias vel morte
plectendi, prout non ita pridem incauto juveni græco contigit; vel ejuranda
erit fides Christiana: item ut ne in rabiem agantur Mahometan i (nunquam
sic convertendi), abstineant a dicteriis vel in Alcorarium, vel in Mahumeteni.
ct ne quid falsi huic imponant ; sed potius ad instar dubii aut inquisitioni'
in mores, in missionem, in librum Mahumetis deducant ex absurdis ad
absurdiora, quo possit Mahumetanus seipso, ni stipes sit, colligere Mahuinctis, Alcorani ac Mahumetismi perversitatem. In hoc profecto laudem
meretur Relaxdcs; non item quod iu suis vindiciis Mahumetismi a crimi­
nibus falso impactis, adstruere videatur salutis possibilitatem pro omni
Religione. Hoc enim quamvis tentari possit a Turea; a scriptore autem
Christiano plane abhorret.

” ’Λ·

SECTIO v. TESTIMO.XIA rAGA.xbllL.M PRO vHra HEI.IGIONL.

113

SECTIO V.
DE VETERUM PAGANORUM ET MAIIUMETANORUM TESTIMONIIS PRO
VERA RELIGIONE.

§ L

PRÆCOGNITA.

Tametsi Paganicae ac Mahumetanæ superstitionis probra omnium oculis
pateant ad proborum omnium detestationem, ut adeo Ver<U Religionis snmmossit honos, divexari ab ejusmodi hostibus, a quorum summa impietate
illius sanctitas toto cœlo diktat ; attamen increduli cum suo VoltAirio, quo
veram acpræprimis Christianam Religionem novis identidem conviciis pro­
stituant, ad Ethnicos confugiunt, sic fere argutati : Si Mundo condito coæva
. est Revelatio; si Religio Mosaica a Deo instituta tot seculis effloruit ; si fides
Christiana Dei filium auctorem habuit, qui tot tantisque signis et suam ct
suæ Religionis divinitatem comprobavit in Palaestina Romani Imperii tam
spectabili provincia; occur Revelationes istæ omnium seculorum scriptoribus
ethnicis incognita? fuere ? Eccur Romæ, Romano Senatui, Romanis Impera­
toribus tempore Christi de Christo el miraculis Christi nihil unquam innotuit?
Abortamus arma incredulorum in ipsos incredulos : si nunquam in Mundo
exstitit Revelatio seuMosaica seu Christiana, certos præfercns divinitatis cha­
racteres; eccur inde a primordiis æræ chrislianæTacitus, Thallus, Suetonius,
Phlegon, Chalcidius, Celsus, Porphyrins cl Plinius, omnes ethnici Scriptores;
• eccur Pilatus adeo et Imperatores ethnici, Tiberius, Hadrianus, Alexander
Severus, et Julianus Apostata dc Christo, dc Miraculis Christi, de sanctitate
Legis Christianae tam aperte eloquuntur, apertissime vero Mahumcs 'ej usque
Alcoranus? Eccur antiquissimi Scriptores (quorum fors nomina vix norunt,
qui nosse omnia videri volunt) Sanchoniaton, Hesiodus, Megasthenes, Euri­
pides, Bcrosus, Alexander Polyhistor, Artapamis, Numen ius, Diodorus Siculus
cthorum similes dc Revelatione, quæ viguit ct ante Mosen, ct sub Mose, el
poslMosen, ab hoc vero libris primitus consignata fuit, tam abunde tes­
tantur? En ! quam sit mentita iniquitas sibi, cui majori jam probro os ut
oppiletur; sit
§11. THEMATA.

I. Aon defuerunt inter ethnicus scriplores antiquissimi testes lleeclalionis
prœserliin Mosaica.
Paohnio. Revelationes sunt, quas ex Scriptura sacra vel cx Traditione
certas tonemus de Mundi origine per architectum et gubernatorem Deum,
de homine ad imaginem Dei ex len a formato ct animantibus cunelis pnepusito de religione servandi Sabbati, de præcepto non gugtaudi fructum c.\
■'

,

n

Î.

5

ii i

DISSERTATIO V. DE RELIGIONE PAGANICA.

àrborc scicntiæ boni et inali, de diluvio, de arca Noe servat isque peream
animantibus, de turri Babylonica ct linguarum confusione, dc prodiens
Mosis, de ritibus et legibus genti Hebrææ impositis. Cum vero dc his omni­
bus apertissima sint testimonia veterum; nimium pertinax sil, qui neget,
quod hasce veritates illi didicerint ex Revelatione vel scripta vel tradita;
demptisque fabularum additamentis, potissimum ex Pentateucho Mosis, eæ
fuerint detloratæ.
Dc Origine Mendi scribens Sanchonialon tenebras, spiritum, chaos sive
abyssum cx Genesi commemorat. Laertius in Prooemio, Megaslhenes apud
Strabonem, Hesiodus in Theogonia Mundi principium aiunt esse molem con­
fusam; ex hac discreta quatuor Elementa ct perfecta animalia; Mundum
vero uti ortum, ita interiturum esse; simul autem ipsas Mosis voces expri­
munt, Erebum ab hereb, Tartarum seu abyssum a thehom, Amorem a merachephet, quæ vox columbæ super ovo incubitum signilicat, et de spiritu Dei
super aquas motitante legitur Genesis 1. 2.
De Creatione Hominis, cui Deus os sublime dedit, et quem finxit in effi­
giem moderantum cuncta Deorum, canit Ovidius L. 1. Mclamorph
simul ac expromit sensum latinum. Euripides adeo cum in supplicibus cecinit
dc homine per mortem reversuro in pulverem, unde sumpserat primor­
dium, « el ad brevis ævi tempus spiritus cœlo redeat, corpusque terra ; »
nonne respexit ad Genesis caput III. « Revertaris in terram, de qua sumplus,
es; » et ad Cap. XII. Eccles. « Revertatur pulvis in terram, unde erat, et spi­
ritus redeat ad Deum, qui dedit illum ». De lapsu primi hominis obesum
pomi vetiti ad vocem serpentis, Chalcidius ad Timæum ex libro Genesis des­
cribit omnia, quem et Mosi librum diserte tribuit. Quo spectat etiam mos
ille in Graecorum mysteriis, monstrandi serpentem cum acclamatione, Ero.
Dc Diluvio ct Arca Berosns scripta secutus antiquissima, Abydenus Assy­
rius in suis Commentariis, Alexander Polyhistor apud S. Cyrillum, Lucianns
in Libro de Dea Syria, dilucide ac copiose enarrant ferme totidem Musis
verbis; cx his vero alius Nocrnum appelât Xisuthrum, alius Deucalionem .qui
solus ad secundi generis exordium relictus sit, alius Noachum generis nostri
auctorem servatum, cum ea ad cacumina Armeniorum montium se appli­
cuisset...
Dc Sabbato seu de consuetudine septimi dici celebrandi Numenius:
« quid aliud Plato est, quam lingua attica loquens Moses»? sed hæcomnia
obsignet Sabbati Religio, quæ jam olim pertigisse ad omnes gentes vide­
tur : Homerus : « septima sacra dies reserato illuxerat orbi » : Hesiodus:
« lux septima sancta est ». Quibus accimini Callimachus, Suetonius, Dio­
genes grammaticus...
g
Miracula Mosis, Ritus et Leges Jid.eori m, prout ista libris Exodi, Levitici.
Numerorum et Deuteronomii continentur, innotuisse gentilibus, manifestum
est ex Artapani opere de Judæis, ex Numenii Libro 111. dc Bono, cx Diodoro
Siculo, qui dc εγγαίοοις νόμοι;, dc transitu maris rubri, dc submersione
Pharaonis, de virga Mosis, dc farina c cœlo deplua, de gravissimis calami­
tatibus a Musteo duce Judieorum in .Egyptuni invectis, et quibusvis alii·?
clarissime effanlur. Item ex Gnecorum Sacris, quorum nulla teste Plinio
offerebantur sine mola salsa, juxta illud Mosis: in omni oblatione (ua offeres
sal. Ex lege Nmnæ Regis, qua. teste Porphyrio, nullum in templis Dei

I
I
I

SECTIO V. TESTIMONIA PAGANORUM PRO VERA RELIGIONE.

11.»

simulacrum tolerabatur usque ad annum 170 ab urbe condita, juxta illud
Mut. V. non facies tibi sculptile. Εκ Platonis Republica ad Deuteronomii leges
in multis adornata. Ilis adde superius adducta gentilium sensa de Provi­
dentia Dei, de animæ immortalitate, de pœnarum acprærniorum aeternitate,
qtioniin et similium dogmatum certitudinem cx Revelatione hauserant.
Prædicta veterum testimonia roperies collecta apud Euseb. præp. Evaug.
Ll.c. 10... L. IX. c. 8. 12. ct 27. Apud Clem. Alex. L. I. et V. Strom, ct
in Protreptico. Apud Cyrill. Alex. L. I. cont. Julianum.

11. Prostant luculentissima (/entilium testimonia de Revelatione etiam

Christiana.
Probation Summa capita Revelationis Christiana? his fere continentur ;
Christum Dei filium ejus auctorem esse; doctrinam Christi ct Christianorum
iidemac \itam esse plenam sapientia et sanctitate; Christi ct Christiano­
rum miracula vera et maxima esse prodigia. Atque de his quæ cl quanta
non extant gentilium testimonia? Nam
I’. Tiberius cum cx Actis per Pilatum transmissis Christi divinitatem
cognovisset, retulit ad Senatum cum praerogativa suffragii sui, ut inter Deos
adlegcrctur, comminatus periculum accusatoribus Christianorum. Alexan­
der Severus, inter Romanos Imperatores facile sapientissimus, Christo quem
jw in Larario matutinis horis coluit, templum destinaverat. Hadrianus ut
omnia templa Christo consecraret, ea in omnibus civitatibus sine simula­
cris fieri jussit. Porphyrivs, furoris sui in Christum immemor, Christum tum
suis, tum Deorum suorum encomiis extollit, scribens, mirum forsitan non­
nullis videri, quod Christum Dii summe religiosum fuisse, immorlalemque
factum esse prodiderint, et de illo cum laude mentionem fecerint.
Î*. Alexander Severus summo in pretio habuit doctrinam Christi, ut
illius sententiam: « quod tibi non vis fieri, alteri nc feceris » : et in palatio,
et in publicis operibus praescribi juberet. Plinius Tr ajano testis fuit, « hanc
esse Christianorum summam culpæ vel erroris, quod essent soliti stato dic
ante lucem convenire, cannenque Christo quasi Deo dicere sccum invicem;
«que sacramento non in scelus obstringere, sed nc furta, ne latrocinia, ne
adulteria committerent, nc fidem fallerent... n. Antoninus Imp. laudat con­
stantiam Christianorum, « qui pro Deo suo lubentius moriantur, quam inco­
lume remaneant, et majorem tunc fiduciam in Deo collocent, cum tente
motibus aliisque flagellis quatiuntur ». Julianus Apostata, quamvis infen<i<cimiB hostis Christi, tanta in æslimationc habuit Christianismum, ut
suum paganismum eidem lotis viribus conformare adnitcrclur.
.?. Trallis ct Phlegon præter eximiam Christi prophetiam dc Excidio
Hiemsolynue, memorant de excellenti inter omnes, quæ ante illam acciderant,
defectione solis facta ad eum annum Olympiadis, qui respondet emortuali
annoChristi, quæ ct in Annalibus Romanis et Tabulariis publicis fuit con«gnala. Celsis ct Porphyries, quamvis Hieronymo teste rabidi canes adver­
sas Christum, in ipsis adeo libris, queis insectantur Christianos, fatentur
fenm patrasse miracula ; ac ille quidem: « credidistis, inquit, eum esse
Dei filium ideo, qnod claud >s cl aecos samr.il ->. Julianus Apostata (quis un-

illi

DISSERTATIO V. l»E RELIGIONE PAGASICA.

quam hostis Christianismi deterior ac sceleratior ?) « Jésus, ait, qui spiritibus
imperabat, et in mari gradiebatur» ; cujus ct innocentiam et miracula el
vaticinia, quamvis invitus, lateri debuit maxime in illo suo vano molimine
templi Jerosolymitani rursus ædificandi. Et vel hæc sola Celsi, Porpln ni cl
Juliani elogia abunde sufficiunt ad veritatem ac divinitatem Christiana* Revelationis ex paganorum confessione stabiliendam, quin necessarium sil, illi
etiam Taciti, Suetonii et Chalcidii longius enarrare.
Singulorum fidem faciunt Tertull. Apolog. C. 5. Origen. L. II. cont.
Celsum. Lamprid. in vita Severi. Euseb. L. IV. Hist. Eccl. C. 12.... Prap.
Evang. !.. V. Cyrill. Alex. Cont. Jul. L. λ I. S. Alg. in LL. de Civ. Dei.Novis­
sime autem et copiosissime P. Dominicus De Colonia S. J. in Libro : laRcligion Chrétienne autorisée par le témoignage des auteurs pagens.
Memoratu vero dignissimum videtur illud testimonium, quod post Eusebium fluctius enarrat ceu prodigium, prop. IL C. 136; et ex Huclio his ver­
bis depromptum extat: Thamus ægyplius navis rector, cum in Italiam ten­
deret, jamque Echinadas insulas prteternav igarct, vento confeslim remittente
vocem ad Paxas insulas audiit, quæappellato ex nomineThamo jussit ipsum,
simul ac appulisset ad portum Pelodem, clamare, magnum Pana esse mor­
tuum. Paruit ille, caque, quam jussus fuerat, voce edita ejulatus auditi
sunt, quasi Panos necem gementium. Vectores Romam delati portentum
vulgarunt. Pervenit illud ad Tiberium, qui et a Thamo ipso de re certior
factus hominum eruditorum sententiam super ea exquisivit.
Narrat id apud Plitarchlm .Emilianus Rhetor, ut sibi a patre suoEphiterse rci teste traditum. Atque id convenit in tempus mortis Christi, qui
verus Pan est, rerum omnium parens et totius naturæ auctor.

111. Splendida sunt Testimonia Mahumetis el Mahumetanorum
pro Divinitate Revelationis et Mosaicce el Christiana’.
Probatio. Credidit el credendum reliquit in Alcorano Mahumes, quod
loculus sit Deus olirn quidem Mosi el Prophetis, novissime aulein « Christo
Mariæ filio commiserit Evangelium ceu lumen, confirmationem et comple­
mentum Veteris Testamenti, rectamque viam omnibus timentibus Denum.
Adslruil miracula plurima a Christo patrata, de quo in colloquio Angelo­
rum ad Mariam ait : « Mariæ filius cæcosel claudos curabit, leprosos emun­
dabit, mortuos creatore coopérante vivificabit, quæ cuncta a credentibus in
Deum miracula censentur. Vetus Testamentum confirmabit: quædani tamen
prius prohibita licitis annumerabit, seque divina virtute potentiaque venisse
patefaciens inquiet: timentes Deum me sequimini ». Ipse in suoadcœlw
raptu Christi in septimo coelo omnium supremo constituti precibus se com­
mendasse fatetur. Demum diserte Mahumes enuntiat: « omnes boni Deo
serviant, ut Christus Jesus Mariæ filius persuasit ».
i
Quid vero illustrius pro Revelatione Veteris ac Novi Testamenti: ct quid
probrosum magis pro incredulis dici aut cogitari potest, quorum adeo incre­
dulitas ab impostore maximo tantopere confunditur; Quid iis futurum esset,
ubi suas in Christum bhisphemias vel ititer Mahuuielanos eructarent?
Exemplo sil illud, quod narrat ex oculato teste editor Relandi; videlicet

■

■

1

SECTIO V. TESTIMONIA PAGANORUM PRO VERA RELIGIONE.

11"

Mahumetanos Christum venerari adeo, ut e suis unum, qui adversus puram
Christi nativitatem hlasphemaverat, palo transfigi j usserint Constantinopoli.
Hæc et his similia exhibet Alcorani Azoara V. XII. XIII. XXIX..... Consule»
$i vis, Chardin, loi/m/e de Perse, Tom. X......Heruelot Bibliot. Orient.........
Reundi Not. in Compend. Theolog. Nahum.
Obj. Si lam illustria de Christo, dc Christi et Christianorum miraculis
testimonia viguerunt inter gentiles, præsertim Romanos; cur nunquam
effectui datum, quod de Imperatorum propensione in Christi sacra hactenus
enarratum fuit? Cur primi Christiani ea non identidem opposuerunt genti’
libus? Cur Suetonius, Tacitus et præprimis Mahumes tot falsilatihus et
fabulis ea omnia contaminarunt, quæ de Christo et Christianis commemo­
rant? Sane quæ e.\ mendaciis et nœniis accersilur, nulla est auctoritas divi­
næ Revelationis.
Resp. Sic est apud incredulos. Testatissima ex verbo Dei scripto et tradito,
«universali sensu et consensu Apostolorum, Discipulorum, Martyrum,
omniumque Christianorum inde ab initio Ecclesiæ pro veritate Revelationis
chrislianæ argumenta depromis; rident et explodunt omnia, eo quod gen­
tiles illorum temporum scriptores ac ethnicos Imperatores ea prorsus latue­
rint. Horum vero etiam sat luculenta, nec minus splendida testimonia pro­
ducis; æque et ista rident atque exprobrant chrislianis, quod in fabulis et
falsitatibus gentilium suæ Revelationis ponant fundamenta. Verum jure
optimo ista incredulorum cavillamenta attribuas inveterate eorum pervi­
caci»; ct illam in Romanis Imperatoribus minorem efficaciam, et in Scrip­
toribus ethnicis tenebras luci offusas Romanorum fastui, Romæ immersas
voluptatibus incuriæ, judææ gentis summo inter Romanos despicatui, ac
cumprimis dominanti illo tempore idololatriæ, quæ nihil prorsus moveba­
tur. tametsi de ecclipsi illa in morte Christi palam affirmaret Magistratui
Itomano Tf.rtclliaxls : « cum Mundi casum in Archivi is vestris habetis».
Quamvis Origenes, Minutius Felix, Lactantius et S. Luciauus Martyr inde
contra gentiles pro divinitate Christi tam firmum eruerent argumentum, ut
Celsus et Porphyrins ad ejus vim obmutescerent. Quamvis a Justino. Tertul­
liano et Eusebio contra ethnicos sæpe, magnaqnc animi firmitate provocatum
sit ad tabellaria publica Romana, quibus Pilati relatio de vita, miraculis et
morte Christi inserta tertio etiamnum seculo vigebat.
Hæc ergo Paganorum qua crecitas, qua infelicitas fuit, quod luce Revela­
tionis non collustrati veris falsa miscerent. et falsa magis crederent, quam
vera.suis utpote superstitionibus ac libidinibus adversantia. Hæc vero incre­
dulorum summa improbitas est, quod lucem, in qua ambulabant, extinguere, et cæci esse malint, ut impii ac miseri esse possint.
§ III. COROLLARIA.

.

En impudentiam, proterviam, impietatem Thcistarum contra universalem
orbis consensionem ! Si paucos excipias populos in orbe i dolo! atras, veluti
tristes reliquias gentium olim sine revelatione miserrime aberrantium ;
universum prope genus humanum Judreis, Chrislianis et Mahumclanis com­
prehendes. Sed Christianus per Filium adductus ad Patrem veneratur pro-

j

i 18

NSSKRTaTIO

V. HR RELIGIONE PAGANICA,

phetiam, quæ hunc Dei Filium annuntiavit, suamque Religionem habet pro
complemento Judaica’. Mahumetanus et ipse reveretur prophetiam, quin et
Messiam Christianorum (cui tamen successerit suus Mahumcs pseudopro­
pheta), Religionem colit nec Judaicam, nec Christianam, sed ex utraque mon·
strose permixtam; utramque vero ante suum Mahumetismum extitissefate­
tur, ac proinde non minus, quam Judæus et Christianus Revelationem el
fundatam in Revelatione suam credit Religionem. Unus ergo est pusillnsgrex
Theistarum heri coalitus ex quisquiliis gentis humante ad contradicendum
atque illudendum orbi universo.

V
f

i

DISSERTATIO VI.

SECTIO I.
RELIGIO JUDAICA QUONDAM VERA VEREQUE DIVINA.
I

§ I. PB.ECOGMTA.

Cum Mundi creatio multis jam seculis esset remotior ab hominum memo­
ria, suscitavit Deus Historiographum sagacissimum, fidelissimum doctissiinunique, deputans integrum populum ad custodiam libri ejus, ut præ
omnibus scriptis auctoritate summa pollerent Mundi annales , qui tot testes,
quot homines gens tota et numerosissima et florcntissima haberet. Quotquot
etiam de rebus Judaicis scripserunt sive Judæi, sive Christiani, sive Ethnici,
de antiquitate et auctoritate Pentateuchi nullum unquam dubium obmoverunt usque ad Spinozam, Hobbesium, Pereirium, et quosdam vanissimos
olim Hæreticos. Horum Thcislæ vestigia secuti, ut Religionem Christianam
(cujus veritatem ex veritate Legis Mosaicæ cum Christus, tum Apostoli non raro
demonstrant) quaqua via evertant, Mosen personis romanensibus, et Legem
Mosaicam fabulis ac ementitis narratiunculis accensent. Quam quidem Legem
alii delirant splendidiori doctrina Alcoran i deletam esse ; alii ceu plane
confictam blasphemant ex eo, quod innitatur familiari Deum inter et Mosen
commercio æque fictilio, ac fuerit illud N'umæ cum Egeria nympha, Minois
cum Jove, et Mahumelis cum Gabriele; alii ceu inventum mere humanum
ad scientiae politicae (quarn in Ægypto Moses didicerat) regulas compositum
ab omni Revelatione separant; alii ex Abcnezra viro non integite apud
Judaeos famae, ejusque obscuris sententiis asserunt, Pentateuchum non esse
a Mose, sed ab alio, qui multis post annis vixerit, quique vera falsis admis­
cuerit.
His ergo turpissimis incredulorum ca\ illis opponenda sunt Pentateuchi,
qui genuinum est Mosis opus, summa auctoritas, vere divina Mosis legatio,
extraordinaria et supernaturalis procuratio Reipublicæ Judaicæ, origo divina
Legis Mosaicæ, Legumque Judaicarum fines et institutio sapienlissima,

».
M

Ii 1rs ‘

120

blSSEBTATIO VI. DE ΠΕΙ.ΙΓ.ΙΟΝΕ JUDAICA.

§ II. THEMATA.

1. Pentateuchus est genuinum Mosis opus.
Phobatio. Ex fide publica tum vocali turn reali evidentissimum est, exiilisse Mosen Pentateuchi verum auctorem. Quippe

*<

I'·
*

i

| ·!< (i

• *1

r

_v

t
• i
i/

f >

Γ. Constans semper fuit, et consentiens de hac re omnium hominum voi
et opinio ab hac nostra ætate ad remotissima Mosis tempora. Ita credidit
ætas Christiana, hoc est, a dissolutione Reipublicæ Judaicæ omnes non
solum Judæi et Christiani, quorum magis intererat; sed eliam Ethnici, ut
Appion, Diodorus Siculus, Strabo, Celsus, Porphyrins, TrogusPompeius,Mi­
nius, Longinus et Julianus, qui fere omnes contra Judaicam et Christianam
Religionem scripserunt. Ita credidit ætas Hebraeorum Pontificia, hoc est, a
reaediiicatione Irbis usque ad interitum Reipublicæ omnes tam Judaei,præ­
sertim Philo, Josephus, Paraphrastae Chaldaici, Mischna Judaeorum ex
antiquissimis Scriptoribus , Auctor libri secundi Machabæorum et LXX
Interpretes, «piam alienigenae. quorum fragmenta nobis servarunt Justinus
Martyr. Clemens Alev. Eusebius et alii apud Huctium, cumprimis autem
Samaritani, quamvis a Judaeorum communione repulsi iisdemqueinimicis­
simi. Id ipsum testantur ipse Pentateuchus, Libri Josue, omnes Scriptores
sacri, sive Prophetic, sive Psalmographi, sive Historici, quos inter Esdras,
quem suspicatur Spinoza auctorem Pentateuchi, se nuncupat scribam velo­
cem in Lege Mosis. Ergo perpetua traditione constat, semper extitisse Mosis
genuinum opus, ct Pentateuchum esse istud opus.
2°. Ipsa pariter monumenta temporum atque ipsarum rerum fides aper­
tissime suffragantur : nam quæ ab origine Reipublicæ per Mosen consti­
tuta sunt, ita cum historia Pentateuchi concordant, ut nulla sit m gesta
alicujus momenti, quæ non sit etiam symbolis et institutis expressa. Ecquid
enim festurn Azymorum. Agni Paschalis ritus, primogenitorum omnium
redemptio et Levitarum consecratio loco primogenitorum aliud eloquuntur,
quam interfectionem primogenitorum Ægypti et populi Israel immunitatem
ab hac plaga, Ægyptocum praecipitatione relicta? Nonne Legis Tabulæ jussu
Dei in Arca servatæ ad usque captivitatem Babylonicam cdnfirmabant res
gestas ad montem Sinai? Numquid mensura Mannæ ad latus Arcæ repo­
sita populi cibum per 40 annos ccelitus subministratum, et virga Aaronis
induta foliis ibidemque reposita confirmatum a Deo Aaron i ejusque posteris
Sacerdotium demonstrabant ? Larninæ aureæ altari affixæ nonne in perpe­
tuum designabant interitum Levitarum cum Core, Dalhan et Abiron rebel­
lantium, in hujus rei memoriam illic collocata*? Dum serpens æneus ad
usque tempora Ezechiæ servatus partem aliam Pentateuchi confirmaret.
Sane Tabernaculum, Arca Foederis, Sacerdotum consecratio, vestes et
varia munera, Sacrificiorum ceremoniae, Purificationes, Familiarum genealogiæ, Tribuum Ruben et Gad cum dimidia tribu Manasse habitatio trans
Jordanem, divisio terræ Ghanaan. dici initium a vespere sumptum, asyla et
alia* constitutiones, quæ certissime omnes coævæ fuerunt Reipublicæ, totum
I enlatcuchum ita exponunt ac complectuntur, ut neccsscsit. legem scriptam

SECTIO I. RELIGIO JUDAICA QUONDAM VERA ET DIVINA.

121

et consuetudines illas æqnalis esse antiquitatis, atque ex his illam accipere
maximam auctoritatem.
Si vero magna insania est, non subscribere fidei publicæ circa Æneidcm
Vireilii, Homeri Iliadem aut Mahumetis Alcoranum; summa erit vesania,
summœ auctoritati et evidentiae morali maximæ circa Pentateuchum, ceu
genuinum Mosis opus obstrepere ; cum per tria annorum millia et amplius
ne unus auctor gravis vel levissimam fraudis suspicionem significaverit, cum
magnæ geniis tabularia, in quibus autographum Mosis servatum fuit, fidem
faciant; cum monumenta al) origine Reipublicæ totius illius Libri imaginem
exhibeant; cum testes habeat omnes Reipublicæ Judaicæ cives, quorum
mores vitaque civilis et domestica ad illius proscripta componi debuerat;
tum in omni ætate plurcs fuerint, quorum maxime intererat, fraudem fore
latentem detegere, in ætate Christiana Celsus, Appion, Porphyrius, Julianus
aliique hostes nostro Religionis; ante aeram Christianam Samaritani, et
tempore Antiochi Judaeorum persecutores ; ante Captivitatem Babylonicam
Jeroboam Regesque impii, qui adeo Legibus Mosaicis erant infesti, ut Reli­
gionem patriam mutare conati sint.

IΛ

II. Moses fuit Scriptor omnium primus et fide dignissimus.
Probatio. Quos Græcia celebrat antiquissimos scriptores, Trojano excidio
posteriores fuere Homerus et Hesiodus. Sancuoniaton illis etiam vetustior
rerum judaicarum scriptor fuit a Mosis ætate disjunctus, teste Porphyrio.
Taactus græce Ερμης hoc est, Mercurius, qui scriptorum omnium primus
prædicatur, el vetustissimus (prout multis crudito ostendit Huetius) ipse
est Moses. Artapanus eliam, Polyhistor et Eupolemus testantur, «Mosen pri­
mum sapientem fuisse, Judæisque primum litteras tradidisse, a quibus eas
Phoenices, et a Phoenicibus Græci acceperint, eumdemque Judæis leges pri­
mum condidisse ». Certum denique, tum quod Phoeniciam quondam, tum
Judapam, hodie Palaestinam dictam incoluerint Hebræi; tum quod Grocæ
litterae Hebræorum nominibus quidem simillimae, his tamen uti propriam
ct singularem quamdam significationem (quæ apud Græcos locum non habet)
ita antiquitatis prorogativam cedere debeant. Verbo uno, nullus in hunc
diem scriptor Mose antiquior produci potuit.
Scriptoris autem fide digni partes sunt pietas in Deum, quam vere
tenerrimam in Mose circa divinæ sapienliæ, bonitatis et potentiæ laudes,
admirationem atque amorem spirant singnlæ paginae Pentateuchi. Studium
virtutis, quod quantum in Mose exarserit, probant omnes illæ leges, quas
pro extirpandis vitiis sanxit, nec non pathelicæ ad populum orationes, qui­
bus ad patientiam, ad fiduciam, et ad omnes virtutes excitabat. Fuga ambi­
tionis ac privalæ utilitatis, quam summa animi demissione contemptuque
terrenorum Moses comprobavit nunquam affectans imperium, nunquam
publica privatis postponens commodis, populi liberationem contra omnem
spem humanam suscipiens cogente Deo, per totam vitam nil proter moles­
tias perferens acaerumnas, Sacerdotium, summum in Republica munus, con­
ferens Aaroni fratri ejusque filiis in æternam hærcditatem, constituensJosue
virum ex alia tribu Ducem populi, propriis filiis in plebem Levitarum

?

tiWZ :

DISSERTATIO IV. DE RELIGIONE JL'DaICA.

redactis; ipse quidem Dux populi, sed a quo singulis diebus, ni Deus ferat
suppetias, mactandus sit. Ingenuitas in confitendis suis et suorum erroribus,
in iisdem reprehendendis et castigandis sancta severitas, ct in omni re
candida nec fucata simplicitas; abhorruit autem Moses quam maxime ab
assentatione et adulatione, eum singulari constantia suos populo et princi­
pibus nævos exprobrans, in propriam familiam severissime animadvertens,
nec eas praetermittens historias de vitulo aureo, de Idololatria, de hirpicum
Moabit is fœminis crimine, de incestu Judæ, de flagiliis fratrum Joseph, qwe
haud parum gentis su® et atavorum famam lædunl; nævos ipse suos et
peccata sine ulla defensione enarrat, tarditatem linguæ, .Egyptiinn a se
occisum, fugam suam in Madianitidem regionem, expostulationem cum
Deo, concitatam contra se propter omissum circumcisionis ritum Numinis
iram, diffidentiam ad aquas contradictionis, ac demum pœnam a Deo impo­
sitam; nihil admodum commemorat ad famam sibi comparandam, nihil
quod per longum tempus gloriose versatus fuerit in Aula Pharaonis potens
in verbis et in operibus suis, nihil quod contra .Ethiopas duxerit exercitus;
homo fere sui oblitus, et solius Dei rebus intentus.
Demum quidquid fere relatum a Mose, id omne consensu Scriptorum pro­
fanorum firmatum esse, exhibet Grotius, L. de Veritate Beligionis Christiana,
et Joannes Clericus in notis ibidem. Verissime autem Grotius, « neque vero,
ait, cuiquam prudenti credibile fiet. Mosen, qui non Ægyptios tantum hostes
habebat, sed et plurimas gentes alias, Idumæos, Arabes, Phœnicas, vel de
Mundi ortu et rebus antiquissimis ea ausum palam prodere, quæ aut aliis
Scriptis prioribus revinci possent, aut pugnantem sibi haberent persuasionem
veterem atque communem, vel de sui temporis rebus ea prædicasse,quæ
viventium multorum testimoniis refelli possent ».

ΠΙ. Moses fuit Auctor Pentateuchi Theopneustus, et divina
prœditus auctoritate.

Probatio. Tam leges, quam doctrina Pentateuchi divinam innuunt inspi­
rationem atque auctoritatem. Quis enim credat, tam grave ac pene intole­
rabile jugum lot præceptorum in se suscipere voluisse ingentem populum
dnræ cervicis, incireumcisum corde et divinorum beneficiorum sæpe iinmeinorem, pronumque ad murmura contra Deum et ad seditionem contra
Duces suos, spirantem minas et vindictam, atque ad caules promptum et
alacrem; si ab humana duntaxat potestate fuisset impositum? Durum sane
ac perquam difficile, circumcidi omnes masculos, viros omnes ter per annum
sistere se Domino, ne pauca quidem ligna colligere in Sabbato, nulla cum
extraneis inire connubia, infidam mulierem gravi supplicio plecti, iterata
pro peccatis sacrificia otîerre, et plura hujusmodi sub pœna capitis adeo
imperata. Attamen circa hæc et sexcenta alia animos intractabiles ita
commovit Moses, ut sua lege Judæosab omnibus populis divisos in Mundo
Idololatrica, atque in omnium errorum colluvione immunes a superstitionis
contagione per tot annorum secula servaverit, ut Judæi millies mori mallent,
quam ejurare Legem Mosis. At nonne Moses homo erat præsidiis et opibus
destitutus; quibus ergo armis id evicit? coelestis quippe auctoritas et missio
divina unus erat titulus, munimen et arma Mosis,

SECTIO I. RELIGIO JUÜAlCA QUONDAM VERA ET DIVINA.

123

Cedant vel unum Theistæ Legislatorem tam potentem, sola fretum aucto­
ritate humana! cedant vel unum volumen ex omnium temporum My tholo*
gia, et ex omnium gentium Philosophia, quod perfectissimam in primo ortu
Religionem, omnia Religionis et vitæ moralis ac civilis præcepta, omniaque
erga Deum, proximum et seipsum officia hominis complectatur, ac Pentateuchus Mosis ! In hoc pro lege fundamentali est : diliges Dominum Deum
tuum ex toto corde tuo; Deum, qui est, et cujus nomen, Omnipotens, Ælerims, Deus exercituum, cujus verbo coeli firmati sunt, et spiritu oris ejus
omnis virtus eorum, cujus cœlum sedes est, terra autem scabellum pedum
ejus, coram quo omnes gentes nihilum, qui dissipat consilia gentium, et
Priucipum consilia reprobat, qui mortificat ct vivificat, deducit ad inferos et
reducit. In hoc sicut unius Dei dilectio, ita gratiarum actio, ita recursus ad
Deum in omni necessitate praecipiuntur; commendantur boni prosecutio,
fuga mali , ejusdemque per poenitentiam reparandi media; districte prohi­
bentur furta, cædes proximi, odium fratris, et quaecumque rei alienae appe­
titio. In illis vero incertum, an Deus sit unus, an Mundi conditor, an rector
Universi, an vindex mali, an liber, an spiritus? id certum, quod circa Dei
cultum et honestatem vitæ erroribus et absurditatibus plerique scateant Libri
gentilium Philosophorum ac Poetarum, et si quid circa Deos suos, heroes,
auctores Religionis et morum placita hinc inde proferant quadam divinæ
sapientiae imbutum specie, id omne (Huetio demonstrante) e Mosaicis vel
libris vel traditionibus hauserint, ac pro suis inventis Ethnici venditaverint.
Quippe ad tam sancta, sublimia et coelestia pertingere nunquam potuit sola
ratio, minus etiam mens coeca gentilium, quæ, inspiratus a Deo omnis veri­
tatis, veræque sanctitatis auctore, Moses didicit, ac populo Dei promulgavit.

J\. Lex Mosis, ac proin Religio Judaica, vere fuit divina.
Probatio. Vera divinaque Religio his constat praecipue, rectis de Deo sen­
tentiis, piis in Deum affectibus et cultu externo honorificentissimo. Nullus
vero unquam tanta, quanta Moses dignitate ac energia inculcavit vividam
in Deum unum fidem, Dei ex toto corde, et ex tota anima, et ex tota fortitu­
dine dilectionem, timorem Dei et fiduciam in Deum, devotionem animique
demissionem erga Deum; omnia quoque externi cultus officia cum maxima
solemnitate injuncta, et omnia majestati cultus contraria graviter prohibita,
ac omnem denique perfectionem, omnemque sanctitatem. Igitur de Divini­
tate seu Legis seu Religionis Judaicae nequicquam ambigendum est; praesertim
tum quia Legis Mosaicæ præcipuus finis erat conservatio verae Religionis in
Mnndu Idololatrico (quod patet ex pacto Abrahamico in fœdere Mosaico par­
tial completo), tum quia Moses Dent. IV. hæc ad populum verba fecit; « hæc
est enim vestra sapientia coram populis, ut audientes præcepta hæc dicant,
nec est alia gens tam grandis, quæ habeat Deosappropinquaiiles sibi, sicutDeus
nosleradest cunctis obsecrationibus nostris » ; tum quia Lex Mosis confirmata
ac illustrata fuit veris ct crebris miraculis (uti erant terribiles /Egypti plagæ,
transitus maris rubri, Pharaonis cum suo exercitu submersio, Lex in monte
Sinai data inter turbines ct tonitrua, hiatus terræ in ruinam Core, Dathan
et Abiron, nubes per diem in modum tentorii, et per noctem in modum

I

124

DISSERTATIO V. DE RELIGIONE JUDAICA.

ignis, aliaque omni exceptione majora prodigia), tum denique quia vatici­
niis referta, qute sicut omnium consensu facere nemo potest, nisi solus Deus,
ita cum certissimo eventu longe post comprobata sint omnia; ac illud qui­
dem de maledictione Chanaan Genesis IX. partim sub Josue et seculis
Judicibus, partim sui» Alexandro M.et Romanis Chananæam debellantibus;
illud de benedictione Abrah» tam in numerosissima ejus posteritate inultis
seculis Chananæam possidente, quam in omnium gentium Christo ex eodem
Patriarcha prognato devotarum felicitate (sic et de reliquis per quinque Li­
bros Mosis) Legis et Religionis Judaic» divinitatem luculentissime commons­
trant.
u

U.

Obj. I. Lax. Mosis aut dubiæ aut nullius fidei ct auctoritatis esse convinci­
tur, quia multa continet aut minus verisimilia; ut dum Moses tanto inter­
vallo distaret a creatione Mundi, et hæc a diluvio, hoc tamen cum illa paucis
generationibus interjectis ferme conjungeret: aut incredibilia, ut dum refer­
tur in Genesi, omnes populos, proin etiam Americanos, toto oceanodisjunc­
tos ab Asia, descendere ab Adamo: aut difficillima intellectu e. g. de diluvio,
de arca, et quæ sunt hujus generis.
Resp. Solide et copiose hæc dudum omnia refutarunt interpretes fide in­
structi sanctique Patres, uti Sacrarum Scripturarum calle ntissimi, ita verita­
tis ex Scriptura et Traditione studiosissimi. Atque hic cumprimis contra
incredulos obtinet illud S. Augustini : « multum disputant de iis rebus,
(pias majori prudentia nostri auctores omiserunt, ad beatam vitam non
profuturas discentibus, et occupantes, quod pejus est, mullum pretiosa et
rebus salubribus impendenda temporum spatia».
Ad lum quod attinet, inde veritas Traditionis stabilitur magis, vigente
scilicet adhuc eo, quo hæc Moses scribebat tempore, memoria facti quam
illustris, tam antiqui. Xamcum vita Patriarcharum admodum longævaesset;
Sem, qui vidit Lamech, qui vidit Adam, vidit ad minimum Abraham; et
Abraham vidit Jacob, qui vidit illos, qui viderunt Mosen. Accedit, quod cum
nec artes nec scientias, quæ partem vitæ magnam sibi vindicant, illi exco­
lerent. præprimis conservam!» temporum historiae, et genealogiarum curam
-· J
Vcesserint.
Ad 2““ omnino quadrat Relasdi observatio, quod quidem jure inter incre­
dibilia recenseatur opinio de fictis Planetarum incolis ab Adamo descenden­
tibus (cum. qua via homines a terra ad Jovem et Saturnum transierint, intelligi nulla ratione possit), non item propagatio horni num per Adamum, quorum
via utpote de una duntaxal telluris parte in aliam multiplex esse possit. Nec
inepte conjiciunt alii : poterat America septentrionalis in modum conti­
nentis olim adhærere Siberiæ : poterant Scythæ vel hac via vel per fretum
glaciatum migrare in Americam : poterat longis olim commeatibus et navi­
gatione Asia jungi cum America Meridionali. Optime vero rem dirimit
ιΉ
S. Aucvsri.xcs : « quorumdam enim mirabilium operum Dei etiam expedit
tantisper occultam esse rationem ».
Ad 30ro sat est responsi contra incredulos ex Josepho : « hujus autem
diluvii et arcæ meminerunt omnes barbarie® historiæ Scriptores » : Εν
Gkotio, et rerum naturalium Scriptoribus, quod diluvii vestigia in omnium
ferme gentium memoria, ct in omnibus terræ partibus extent, et quidem

SECTIO 1. RELIGIO JUDAICA QUONDAM VERA ET DIVINA.

125

apudltarosum in Chakhea, in Africa apud Abydenum, apud Plutarchum et
Lucianmn in Grœcia et Syria, atque apud Molonem, Nicolaum Damasce­
num, Apollodorum et vetustissimos Scriptores alios Poetasqtie, ex vetustis­
simis tandem traditionibus in America.
Vide hic S. Aug. L. 11. de Gen. ad lit. c. 4. Opus item eruditissimum hanc
in rem nuperrime editum FlorcnliæaP. Alphonso Nicolai S. J. inscriptum :
Dissertazioni cLezioni di Sacra Scrittura, 1756-64;
Obj. II. Manca in mullis est narratio Mosis, cum nihil de Angelis et de
cœlo Beatorum commemoret : in nonnullis ridicula, uti dum colloquium
serpentis cum Eva, costam Adamo subductam ad formandam Evam, et plura
hujusmodi describit : suspecta circa commercium Mosis cum Deo ejusqde
mirabilia, ulpote injecta Pentateucho ad dandam vim Legi, quæ vera non
sunt prodigia; cum iis sua gentiles æquo jure opponant.
Resp. Antiquissima narratio Mosis simplicitate et majestate plena omnium
secutorum meruit fidem ; et jure quidem potiori, quam atomi Epicuri, æternitas mundi Platonici, et hesternorum Theistarum somnia de suo Natura­
lisme. Quæ narrat Moses de Mundi creatione, de lapsu huniinis, de ejus
pœna et manante- in omnes Adæ posteros ejusdem criminis reatu, de per­
fectionibus Dei, de natura rerum et cordis humani depravatione; ea omnia
in hunc diem experimur exacte congruere cum ratione, cum natura rerum,
cum indole hominum, cum perfectione doctrinæ moralis, politicæ ac sanioris
philosophi®; ita ut leges ibi descriptæ tales omnino sint, quales esse opor­
teret, si Deus eas dictasset. Similia ante Mosen nullus aut philosophus aut
poeta vel dubitando prodidit. Post octo vel novem a Mose secula Plato circa
Deum et res divinas coepit balbutire. Poelæ, philosophi et historici postea
omnes Mosaicam de Mundo ct homine historiam fere totam exscripserunt.
Apud vetustissimos populos, præsertim in oriente, moribus cæteroquin et
studiis dissimillimos nihil pervulgatius tum creatione Mundi, diluvio et arca
Noemi, tum plurimis etiam ritibus, ceremoniis, nominibus significantibus
ex Pentateucho haustis, cujus quidem antiqua veritas per tot annorum
millia obfascari poterat, at nunquam oblivione penitus deleri. Atque hæc
una responsio abunde sufficit ad explodendas argutias incredulorum. Ad
hæc cœli nomine et Angelos et sedem Beatorum complexus est Aloses, prout
hodie communior fert sententia ; et sicut diabolus non sine arcana Dei
dispositione organum et linguam elegit serpentis, animalis lubrici, tortuosis
anfractibus mobilis ac ideo tali operi magis congrui; ita formatio Evæ
non caret mysterio, sive spectes officia conjugum, sive Christum et Eccle­
siam.
.Mosis cum Deo commercium sicut et prodigia, quc.is illud Moses confir­
mabat, certa, notoria, nulla ex parte suspecta ac plane summa erant. Quæ
enim gens alia unquam dicere potuit, apertum fuisse sub pedibus suis mare,
qno transiret? Se per 40 annos cibatam esse manna? Hiantem terram eruc­
tasse ultrices flammas, queis ustulati rebelles proruerint in abyssum? Se ab
ignitis serpentibus laceratam fuisse?... Aut quæ gens hæc et similia unquam
confinxisset miracula falsa, partim in sui opprobrium redundantia, partim
gravissimum onus loti populo imponentia, quale est Pen la touch us tot legibus
refertus·? Et quibusnam prodigiis suo cum pseudo-Numiriibus aut cum

126

«
-3

DISSERTATIO vi. i)E RELIGIONE JLTîAÎCA.

Angelis commercio plenam fidem conciliabant Numa, Minos el Mahumes!
Nonne ipsi Ethnici, Titus Livius et Valerius Maximus illos Nnmœ cum Dca
Egeria congressus rident ac explodunt? Nonne finis non alius fuit, tale cum
Diis commercium praetexendi, quam propria Legislatorum utilitas; cum illud
Mosis tenderet ad sanciendam legem, quæ cupiditates gravibus pœnis coer­
ceret, atque solius Dei cultum spectaret ac promoveret ?

:

'·.=

*·

v

•ο Mi
I

·. .. ; I

Obj. 111. De miraculis Mosis præter Mosen soli testantur Judæi in propria
causa. Scriptores cæteri ant silent, aut contradicunt, et quidem Josephs
de transitu maris rubri mare scissum esse refert sponte naturæ ; Jtsnsts
tradit expulsos fuisse ex .Egyplo Judæos propter vitiliginem; Tacitis scribit,
Mosen ab onagris didicisse modum, quo populum præ sili delicientem refi­
ceret. Demum si vera fuere miracula Mosis , cur ipso ævo Mosis tol erant
apud Hebraeos increduli ac idololatrae? Nemo enim non credit, quod oeulb
videt, si verum est, quod videt.
Resp. Miracula patravit Moses (cujus praeclari characteres ab omni suspi­
cione imposture ex dictis longissime distant) non lanium coram inliuita
Israel i tarum multitudine, sed et in .Egyptiorum Regisque conspectu; atque
ipsorum etiam gentilium ore el calamo celebrata, ut idcirco Deum appella­
verit Mosen Diodorus Siculus. Indubia ergo illorum fides est, tum quia non
pauci tantum Hebræi, sed tota et ingens uatio illorum fidem el dignitatem
attestatur; natio, quæ nec decipi potuit utpole oculis suis spectans omnia,
ct posthac tam in monumentis publicis, quam in publicis ritibus sacris
eorum memoriam conservans, et in monumentis quidem coævis, a tota
natione erectis, sinceramque pietatem ct veri Dei cultum spirantibus; nec
voluit decipere sive exteras gentes, cum quibus nullum ipsis commercium
erat, sive concives suos, qui tam grave jugum romanensibns duntaxat histo­
riis innixum utique explosissent. Tum quia scriptores multo antiquiores
Josepho meminerunt librorum ct factorum Mosis, ut Heclatheus, Chærilius.
Numenius, Polyhistor.
Apud Josf.phlm L. cont. Appon. et ex ipso Eusebius L. IX. Prœp. Evang.
Verba Josephi hæc sunt : « mare scissum fuit sive Dei voluntate, ut ego
quidem credo » ; ne sibi ipse contradicat, cum alibi scripserit : « semita inccdentes a Deo patefacta » : quod addat : « sive sponte naturæ, ut alius putare
poterit» : in hoc se accommodat gentilibus, quibus ista scribebat, ut qua­
cumque demum ratione hoc ipsis portentum credibile faceret, subdens:
« at de his quisque, ut libuerit, sentiat ». Denique auctoritas Mosis mullum
hic præponderat Josepho.
Jcstim ct Taciti in his parum auctoritatis, quia nihil fundamenti est.
Tacitis quod sua fors novit melius, quam aliena; et cum dc Christianis sui
adeoævi tam male disserat ; quid minim, si circa primæva (.’cutis Hebrew
gesta hallucinctur? Semper inter Hebrews fuere numero phires, ingenio certe
pares, virtute etiam potiores, qui crederent. Qui non credebant, quisqudiæ
erant inter Judæos, sicut inter Christianos malesani Thcistæ; quin tamen
ex eo, quod non raro idolis servirent, el sideralibus scripturis uterentur
Judæi, aut fidem negarent miraculorum, aut veritatem Religionis sua* : fere
sicut Christianus aliquando magicis artibus serviens aut dæmoni sc nun­
cupans non hoc ipso abnegat fidem Christiauam c i per nefas extundere

T

SECTIO I. RÉLÏGIÔ JUDAICA

qL'ONDA.M

VERA ET DIVISA.

127

nililur, quod aliunde non datur. Ac tandem quis non miretur potius atheoIhcislam ab ejurata avita Religione perfidum transfugam ad castra impio­
rum, quam llebræum miraculis non commotum?

»

M IV. Piæcipua Mosis Prodigia, quæ venditantur, plagae sunt ægyptiaeæ
et transitus maris rubri; hæc autem phænomena nullatenus arguunt virtu­
tem humana majorem, utpotc causis naturalibus adseribenda. Nam imprimis
conversio virgarum in serpentes, ranarum procreatio, et mutatio aquarum
in sanguinem factæ etiam a Magis fuerant, Mose contitente, eos «similiter
fecisse»; idque virtute duntaxat naturali per virgam magicam. Hinc mirum
non est,‘quod nec Pharao, ncc proceres, nec vulgus Ægyptiorum virtutem
divinam in hisce phænomenis suspicerent. Illud patratum ad mare rubrum
pTæstum maris el ventorum adminiculum rite explicatur sine maris divisione prodigiosa ; fere sicut Alexander flantibus tantisper aquilonibus mare
videns recessisse, celerrime pertransiit, militibus umbilico tenus aqua
demersis. Idem quoque est de prodigiis in deserto patratis.
Resp. En sapientes philosophos, qui æque cæcutiunt ad splendorem mira­
culorum, ac idololatræ ! En spiritus fortes, qui æque aggravant cor suum ad
Dei gratiam, ac idololatræ .-Egyptii ! Quippe oculos habent, ct non vident,
quod omnes fere Patres ac interpretes vident, videlicet, quod Magi pro veris
miraculis intuentium oculis illuserint, et species duntaxat ranarum, ser­
pentem et sanguinis incantationibus magicis produxerint; idcoquc nec tot
sciniphes adducere, nec ulcera a se prohibere, ncc plagas divinitus immissas
a se avertere potuerint, coacti tandem ad illam Mosis majorem longe vim
thaumaturgam exclamare : « Digitus Dei hic est » : Pharaone etiam uti pro
medela non ad Magos, sed ad Mosen confugiente, ita ad septimam plagam
coniitente : « Peccavi etiam nunc; Dominus justus; ego et populus meus
impii». Quamvis ergo Sacræ Littcræ, qualia fuerint Magorum prodigia,
diserte non exprimant, ncc dc modo objectarum illusionum Patres omnino
conveniant; id tamen certum ex Auclstixo, quod aliquantulo tempore per­
missum fuerit Magis , facere quædam mira, sed ut mirabilius vinceren­
tur; Deo ne hoc quidem permissuro, si Theistarum e numero fuissent
Magi, hoc est, si Dei unius ac providi fidem professi, hunc Deum verum in
testem veritatis (quem non agnoverunt idololatræ) implorassent. Attamen
in hujus veri Numinis agnitionem, falsitalisque miraculorum a Magis patra­
torum facile pervenissent Ægyptii, si Mosis miracula et numero ct excel­
lentia multo præstantiora rite pensassent, obortisque exin salutaribus dubiis
docilem ac veritatis studiosum animum porro applicuissent. Non autem
evenit ad tot et tam splendida Mosis prodigia conversio .-Egypliorum ; hanc
propria illorum culpa impediebat, non tamen illa impediebat consilium Dei,
ptr hui manifesta plagarum prodigia liberum Israeli exitum procurandi.
Circa transitum maris rubri Theislæ a ere illudunt sensui communi : fin­
gunt namque totam Ægyplum una cum Pharaone ab omni arte et scientia, et
vel ab astuum maritimorum experientia destitutam : vanissime conjiciunt
p-lulsse Mosen per tam angustum tramitem, ducentis ad summum passibus
per sex horas latum, vigesies centena millia hominum cum jumentis ct
apparatu omni una nocte transmittere: callide dissimulant, quod in refluxu
inaiinoaquæ non hinc et inde recedant ac volui mini uhinque consistant;

128

DISSERTATIO VI. DE RELIGIONE Jl'DAlCÀ.

item quod in fluxu et refluxu maris per horas duodecim nonnisi una alterate
hora terra appareat sicca : scire renuunt aut intelligere, quod Deus dicatur
usus ministerio venti, non ad dividendas aquas, sed ad solum exsiccandum ;
imo quod ventus ille vehemens ab orientis plagis ad maris divisionem
plus confirmet miraculum, cum mare rubrum non sit protensum ab oriente
in occidentem, sed a septentrione in meridiem, ac proinde vento illo orien­
tali augeri haud potuerit refluxus maris : verbo; jubente Deo manum super
mare extendit Moses, et subito mare dividitur et ventus alveum exsiccat, el
secure transeunt Israelitæ ; sequuntur .-Egyptii, ac iterum Deo jubente ma­
num super mare extendit Moses, et coeuntes aquæ hostes involvunt. Sic
docent divina oracula; sic perpetuo carmine hoc prodigium celebrat totus
Israel; procul ergo somnia incredulorum !
Quoad prodigia in solitudine patrata aut facessant increduli vanissimas ct
plane ridiculas exceptiones suas; aut ostendant, qua naturali virtute, vel qua
arte mechanica effecerit Moses, ut manna per 10 annos in coelo concresceret,
et in terram ante solis ortum caderet; putresceret proximo quoque die,
excepto die Sabbati ; quo instrumento usus terram aperuerit ad absorbenda
tabernacula, et universam substantiam Dathan et Abiron; vel qua usus so*
lertia Israelitarum vestimenta et calceamenta per 10 aunos deteri non sil
passus ; vel denique (si hæc non effecerit) qui totam naturam humanam per­
turbaverit, ita ut ea sensibus experirentur Judæi, quæ revera sensus non
afficiebant?

Obj.

Γ. Quæcumque Moses a se patrata in suis libris commemorat prodigia,
naturales effectus erant, sed magicis artibus procurati, el ad obtinendam
facilius fidem a gente credula, poeticis illustrati descriptionibus magis, quam
historice descripti; nullam ergo fidem merentur.
Resp. Falsa hic plurima Mosi, Israelitis, quin et Deo imputantur. Falsum
namque est, quod iMoses populo Dei imponere aut voluerit, propter summam
ejus fidentiam ac securitatem (quam vixullibi reperias in scriptore profano),
summam orationis gravitatem, simplicitatem narrationis, confessionis inge­
nuitatem, designationis exaclitudinem circa loca, tempora el personas,
omnesque alias eximii scriptoris ac Legislatoris dotes et prærogativas ; aut
potuerit imponere populo numerosissimo, et quam jugi impatienti, tam
ct sagaci ad detegendas Ducis sui imposturas , nec minus prompto ad
excutiendum jugum impostoris. Sane in hunc diem nullus impostor ingenti
et salis ettræni populo tut legum gravissimum onus aut imposuit, aut hoc
illuni per tot secula coercuit; cum omnis impostor assentatione potius, affec­
tatione publicæ salutis ac felicitatis, scelerum impunitate, propriæ impieta­
tis fraudulenta occultatione captare et captivare homines adulteretur.
Falsum, quod gens Hcbræa male et nimis credula fuerit, cum inter innu­
meros illorum prodigiorum testes viri plurimi et probitate et scientia insi­
gnes eadem comprobaverint, et Judæorum fœcunda passim ingenia, et ad
detegendas fraudes solertissima, uti ad rebellionem promptiora, sic ad cre­
dendum tardiora nunquam non fuerint ita. ul nonnisi firma persuasio de
divina Mosis legatione, et certa fides de veris et summis ejusdem prodigii?
populum toties rebellem compescere valuerint. Falsum, quod Deus permi­
serit miracula Mosis, quæ vera non fuerint, ceu vua ab omnibus haberi; ab

SECTIO I. RELIGIO JUDAICA QUOSDAM VERA ET DIVISA.

129

«iinibus Judæis, qui illis inducti Mosi ceu Duci ct Legislatori se sc ultro sub­
jecerint; a vicinis nationibus, quæ illorum fama territe amicitiam gentis
Hebnneexposcereiit; a plurimis Ægypliorum, qui proptcrea tantam erga
Israelites liberalitatcm exhibuisse credantur. Miracula, inquam, Mosis, quæ
jussu Dei et ad invocationem Dei eo tempore facta sunt, quo Moses a duris­
sima servitute liberavit Israelitas ; miracula, cujusmodi ab orbe condito nul­
lum unquam virtute mere naturali factum est; miracula, ex quibus ceu
'ictis sumini momenti pendebat Rcligiûj politia el fortuna universæ gentis
lltbraæ; miracula, quæ facta erant publica el sensibilia, circa quæ falli nec
idiota.imo nec infans potuit; et tam arcte cum reliquis historiæ partibus
connexa, ut vel uno illorum sublato hae omnes corruant ; hæc, inquam, mira­
cula uon sint patrata virtute divina, sed magicis artibus? veræ illusionesct
praestigiae, sed nulla aut falsa prodigia fuerint?

Obj. 17. Mosis Pentateuchus inhorrescit stylo barbaro et inculto : frequens
carumdera rerum repetitio, et obscuritas in illo maxima est : redundat
autichronismis et hysterologiis : multa habet, quæ a Mose scribi non potue­
rint, ut sunt genealogiae ultra aetatem Mosis protensæ, nomina urbium non­
nisi post mortem Mosis indita, quin laudes et mors ipsius Mosis : mercedcm
proponit solum temporalem, cujus iteratae promissiones concupiscentiam
libent magis, quam charitatem, quæ tamen est tinis Legis : demum nihil
magis alienum a Dei bonitate et a veritate Religionis, quam oblatio humani
‘l sacrificii, de quo tamen Levit. XXVII. et Num. XXXI. Lex innuit, atque
Abraham ct Jephlc probant exemplis. Si ergo vel cx hoc titulo omnes paga­
nica Religiones falsitatis arguuntur a Christianis, quidni et Mosaics?
Resp. Airi peritissimi cum Bossueto aulhentiam Pentateuchi non abs re
conjiciunt ex eo etiam, quod obscuritate el difficultate non omnino careat;
cum nihil facilius impostori fuisset, (piam hunc evitare scopulum, atque ad
■ genium intemperantis Critice^ scriptionem Pentateuchi accommodare. Qui
’ majorem requirunt ant elegantiam aut claritatem Pentateuchi; ii non calleal phraseologiam ct idiotismos illius ævi ; nec perspiciunt, quod obscuritas
innuat transcriptiones prope innumerabiles, antiquissimam ælalem, simul
et venerationem conciliet. Facta sæpe repetitio oritur ex Hcbraicæ linguæ
«aio, ex ejusdem inopia, cx idiotismis, ex formulis urbanitatis. Hyslero1 teia, cum ratione nitatur, non est vitiosa ; et Sancti Patres ac interpretes
iwmodc explicant, quæcumque videntur in chronologicis perturbatissima ;
in veteribus Scriptoribus profanis longe major est incuria chronologiæ ; el
Cbaldæorum, .Egyptiorum ac Chinensium supputationes innumeris scatent
tecurilatibus, fabulis ac contradictionibus; denique voluit Moses non tam
systema chrouologicum exponere, quam Religionis revelatæ oeconomiam,
minus solicitas de rationibus exactae chronotaxcos.
Mortem Mosis descripsit vel ipse Moses cx spiritu prophetico, uti cum aliis
sentiunt Josephus cl Philo; vel Josuc ct Eleazar, qui el ipsi Spiritu Saucio
pleni in aliis quoque notoria quiedam textui adjecerunt. Laudat sc Moses;
d Paulus hoc fecit: sed uterque afflante divino spiritu, non cx jactantia,
ram suos uterque nævos etiam propalet. Lex cl Prophetæ promiserunt bunii
'ere spiritualia, sed sub liguris temporalium ; cujus ratio fuit in ipso populo
utpMecarmdi, qui ceu depositarius Testamenti spiritualis constituendus erat;

130

DISSERTATIO VI. DE RELIGIONE JUDAICA.

quamvis ei-go promissiones temporalium diserte exprimerent; simul tamen
immuni, dicta sua esse recondita, et alio, quam verba præséFcraul, sensu
intelligenda. testante S. Augustino : ««quando felicitatem temporalem age­
bant, ælernam veram et praeferendam intelligebaut ; et istam ministrabant
in mysterio, ut illam consequerentur in præmio. » Epist. 110. n. 5.
Si, utTheislis placet, humana sacrificia habebantur inter Judæos; eccur
tales victimæ idolis gentium toties, sed nunquam Deo Israel oblalæ fuerunt’
Exemplum Arraiit quam est imperlinens? .Nonne expresso Dei jussu exci­
tatus obtulit filium, sed fide plenus nec dubitans : « Quia el a morluissusci­
tare potens est Deus ? » qui cum post expertam Abrahæ iidem acobedienliam
suppeditaverit aliam victimam, satis declaravit, nullo modo sibi gratas esse
humanas victimas, ilhidque præceptnm unice ad obedientiæ probationem
pertinuisse. Jephte si (quod credibile non est) filiam obtulit in holocaustum,
ingratam Deo victimam obtulit contra Legis præceptum : videlicclDeut.XII.
31. Psalm. CV. 37. Ezech XVI. Isai LXVI. 3.
At verior sententia illa verba, et fecit, sicut voverat, intelligil dc consecra­
tione, non dc immolatione filiæ ita, ut particula ET juxta Hebraicum habeat
vim disjunctivi hoc sensu : erit Domino; vel offeram illud in holocaustum:
nempe si ejusmodi fuerit, quod sic offerri rite queat. Ita Josephus, David
Kimchi et alii. Circa illam oblationem Leviticam omnem tollunt difficul­
tatem Lectio LXX, et plures aliæ versiones : omnis consecratio, qua offertur
ab homine, non de vel ej· homine. Demum in Lege Deuteronomii de primi­
tiis prædæ dandis Sacerdotibus et Levitis ne verbum quidem est dc immo­
latione hominum.

SECTIO Π.
RELIGIO JUDAICA CONTENTA IN LIRRIS V. T. VERE DIVINIS.

S I. PR.ECOCNITA.

'testamentum idem est ac fœdus seu pactum, quod æterna Majestas icit
cum humano genere; et primum quidem per Mosen cl Abrahanunn. pro­
missionem continens non solum de bonis temporalibus cl possessione terra
Chauaan, sed de ælcrnis etiam per Messiam oblinendis. Extat hoc pactum in
libris divinitus inspiratis expressum, quos inter ii Vetus Testametux
appellantur, quotquot de rebus divinis divina cum auctoritate ante Christi
adventum pertractarunt, atque ab Ecclesia vel tum vel postea Sacro Canoni
inscripti fuerunt. Est vero ea ®vn nostro protervia incredulorum, ut siuu'
Pentateuchi, ita Librorum sacrorum omnium V. T. auctoritatem arrodam*
cxplndantquc. Nimirum ut facilius suffodiant Christiana' Religionis funda­
menta, eos libros, «pii Christi et ejus EueluMx figuras, typos cl vaticinia

SECTIO II. ΚΕΙ Κ-IO JCDAICA CONTENTA IN LIBRIS V

131

praseferunl, ceu opera vel conticia, vel depravata, vel fabulosa impuden­
tissime exagitant. Hisce criminationibus sal. credo, fuerit, opponere testi­
monium omnium hominum et ælalum gravissimum, Religionem et politiam
Judæorum vereThearchicam, tam librorum, quam auctorum divinos cha­
racteres, doctrinæ in libris express» sanctitatem ac sublimitatem, demum
miracula et vaticinia, sigilla divinitatis speciatissima.

§ II. Themata.
1. Libri Γ. T., qui Religionis Judaicœ divinitatem eloquuntur, sunt
authentici ac vere divini.
Probatio. Pro aulhenliacl theopncusliaLibrorum V.T. tot ct tanta pugnant
omnium ælalum, omni unique hominum, Judæorum, Christianorum, quin
el Gentilium Scriptorum testimonia, quot el quanta pro nullo alio volumine,
Xenophontis, Curtii, Livii, Suetonii, Taciti, aut cujuscumque nominis sit
liber, proferre ausit ullus Theista. Inter Scriptores Ethnicos Berosus, Aby­
denus. Plutarchus, Lucianus, P\ lliagoras ct Plato sua, quæ de Deo rebusque
• divinis meliora habent sensa, ex sacris llebræorum libris deflorarunt, in
quibus styli gravitatem cum simplicitate, rerum sublimitatem cum inge­
nuitate scrip loin m, docentis vel inspirantis majestatem cum ornatu prorsus
admirabili nunquam non suspexerunt. Judæi et Christiani toto alias genere
diversi circa divinitatem V. T. eosdem fovent sensus, eamdem reverentiam
eumdem zelum, qui tantus semper exarsit in gente Judæa, ut suam Reli­
gionem iis libris contentam (quamvis dudum contemptui ac derisui expo­
sitam) sanguinis et vitæ adeo profusione tueri ac profiteri etiamnum non
recuset; indeque illud sit prodigio simile, quod collapsis fere omnibus
Religionibus paganicis (ulprimum vis et auctoritas imperantium desiit) illa
Judæorum fere per omnes Mundi plagas in hunc diem perduret, nullis homi­
num artibus, nullis temporum injuriis, nullis aut promissis aut minis aut
aedibus exterminanda. Lndcnam autem ista, nisi ex insita el innata omnium
Judæorum animis persuasione dc librorum (in quibus exarata est Lex ct
Religio Judaica) inspiratione ac divinitate ?
Vide Josei uvm hic testem domesticum L. I. contra Appion.
Ac demum si fœcnudissima hæc lucidissimaque testium nubes necdum
dissipet Spissas tenebras incredulitatis; Christum, Apostolos, Saucios Patres
omnes Christianos, alquc ipsosmet Hæreticos audiant minuti Philosophi '.
Nonne Christus, ut Messiam se probaret, mu Holies usus esi oraculis Veleris
Testamenti? Nonne Apostoli Christi, cl Apostolorum discipuli cl voce el
damo Veteris Tcslamenli per Novum Testamentum perfecti ac completi
divinam auctoritatem prædicarunt? Nonne sanctissimi quique Patres et
Doctores Ecclesia· theopneasliam Scriptorum \ cleris Tcslamenli identidem
idîtrnebant, eorum libros ceu divinos venerabantur, commentariis cl horniliis illustrabant? Nonne Christiani omnes cl credebant, el cum vitæ etiam
periculo contra paganos defendebant Tcslamenli N cleris divinitatem, plcrisque Hærc licis in id ipsum conspirantibus?
His adde» quod libri et res gesi» exacte congruant temporibus, locis, usibuit moribus tum Judæorum iltius temporis, turn aliarum gentium, quod

“·. ~ iit»

! î:

Iii 1

IHSSEIUATIO VI. lii

hei.Igioxk JtbAKR.

Scriplores sacri mire concordent, quamvis tempore, ætate, ingenio et kô
admodum discrepantes, quod referti sint Libri Veleris Testamenti signisct
miraculis quam eximiis tam indubitatis pro divina Scriptorum missioncac
inspiratione; quod Vetus Testamentum abundet oraculis el vaticiniis, prasertim de Reipublicæ Judaica*. nec non externorum imperiorum fatis, aliis­
que eventibus remotissimis, minutissimis cum adjunctis ; quæ sicut nulla
sagacitate praenosci poterant, ita ex spiritu vatidico prædicta certissimo
eventu fuerunt comprobata.
11.

Doclrinæ in libris Veteris Testamenti puritas et sanctitas argumentum tü
probatissimum divina· inspirationis.

Probatio. Scriptura sacra Veleris Testamenti unicum orat volumen illud,
quod doctrinam sanam, puram et dignam Deo afflatis Scriptoribus exbibereleo
tempore, quo omnes fere homines ad muta idola procumberent, quo sapientissimi gentilium a vero ct justo aberrarent, quo teterrima caligo circa divini
et coelestia totum prope orbem obfuscarct. Ea quippe sola Veteris Testa­
menti Scriptura tam hominis lapsi miseriam, quam hominis integri digni­
tatem ac felicitatem graphice depingit : summi Entis summas perfectiones
tam vivide exprimit , ul nescias, an plus reverearis potentiam Creatoris, quam
admireris sapientiam, et bonitate commovearis : negat aliud esse Numen.
quam Ens sibi sufficiens, quod per se existons omnia sustinet, quod cœlum
terramque immensitate complet, quod futuras omnium temporum periodos
scientia complectitur, quod cum summa aequitate res temperat humanas:
docet hominem ad imaginem Dei factum, destinatum ad immortale aevum,
in pietate ct virtutis exercitatione positam esse hominis excellentiam : incul­
cat homini ceu præcipuum ejus officium, diligere Deum ct solum Deum
diligere : indicat causam, ob quam pie et juste viventibus in hoc scculo sa-pc
colluctandum sit cum gravissimis calamitatibus; et ob quam sit tam diversa
hominum sors. divitum et pauperum, validorum et infirmorum, potentium
ac depressoruni miscella super terram : excitat in adversis ad Dei opem
implorandam, qui unus possit ac velit e malis eruere : promittit, atque
variis in figuris ac symbolis jamdum exhibet mittendum a Deo gentis
humanæ Redemptorem, qui irato Numini faciat salis, qui nostra infirmi­
tatem naluræ sublevet, qui juvet coelestibus auxiliis ea implere, quæ Deumandat.
Quis autem unquam Philosophus Deum expressit tam magnifice? qui?
sapiens ethnicus originem, officia ct iincrn hominis definiit tam exacte? quis
mortalium sine afflatu divino de lapsu et reparatione hominis, de Media­
tore Deo, ct de divini Mediatoris satisfactione vel divinare potuit tam plena
mysteriis, vere ineffabilia ac incomprehensibilia? Igitur doctrina. V. T.cum
ab hominum ingeniis excogitata non sit. nec esse possit; a sanctissimo Nu­
mine orta sit, uccesse est.

SECTIO II. HEEIC.1O JUDAICA CONTENT V IX LIBRI- V. T.

13.3

III. Scriptorum Γ. T. characteris aulhenliam ac theopneustiam 1'. T.
luculentissime commonstrant.
Probatio. Moses, Samuel, David, Salomon, Daniel, Isaias, Jeremias quæ el
quanta nomina, per omnium sane ætalum ac gentium memoriam celebra­
tissima ! Duces, Reges, Prophctæ fuerunt omnium præstanlissimi, in historia
mi® gentis versatissimi, poli the æque ac Religionis Judaicæ callentissimi,
inter adversa et prospera Deo fidelissimi, a candore, simplicitate et mirifica
consensione commendatissimi , a legatione divina, a patratis virtute divina
miraculis, ab impletis exactissime prophetiis spectatissimi, a publica fide
innumerabilium oculalorumque testium (non semper faventium) Scriptores
probatissimi, vere majora omni exceptione, dignissimaque omni reverentia
ic fide organa divinitatis.
Qui ergo suam libris sacris V, T. fidem divinamque denegat auctoritatem ;
toti is antiquitati contradicit, spernit vaticinia, miracula explodit, omnes
Judæac Israelis Reges, omucsque Prophetas personis accenset romanensibus, auctores librorum ceu totidem impostores traducit, ipsos quoque
libros Joseph i et Philonis Judæorum, uti et plura opera Tullii, Salustii,
Taciti el aliorum (qui de Republica et Religione, de templo, legibus et
kllis Judæorum mentionem laciunt ) ceu spurios parius a similium vetera­
torum fallaci ingenio editos, nolit velit, aspernari debet.

Obj. I. Libri V. T, praesertim prophetici nullatenus divinitatem spirant;
dvequoad scriptionem, quæ undequaque diversa, jam humi repit, jam
assurgit, jam tenuis est, jam sublimis, jam regia, jam pastori t ia est; sive
quoad res scriptas, quarum plurimae pugnant cum Scriptura Apostolica,
quæ dum prædicat Christum crucifixum et commendat caelibatum; illa
maledictum pronuntiat, qui pendet in ligno, el maledictum, qui non susciliveritsemen in Israel; sive quoad personas, quas dilaudat (quamvis homi­
nes fuerint facinorosissimi) uli Abraham, qui ex insana cupiditate prolis
ancillam duxit uxorem, conjuge etiamnum superstito; el Saram uxorem
venditans pro sua sorore turpiter imposuit. Lotii ab incestu cum filiabus,
Jacob a concubitu cum sororibus Rachele ei Lia el harum famulis, David ab
homicidio et adulterio, Salomon a spurcissimo amore 300 uxorum ct 700 con­
cubinarum, Oseas a conjugio cum fornicaria infames.
Resp. Quot verba, tot deliria et cavilli blasphemantium id quod ignorant.
Genus scriptionis in Libris divinis metiri ad leges styli humani (qui tamen
ipse in profanis etiam scriptoribus sui raro similis aut constans est) insipien­
tia est;cum hic in verborum el sententiarum delectu concinnaquc ad delec­
tandum dispositione consistat, ille autem in perpetuo veritatis ct sanctitatis
tenore quiescat. Christus pro nobis factus est maledictum, ut nos a male­
dicto per in fame crucis supplicium redimeret: quid in hoc contradictionis?
In Lege scriptum erat, ut frater defundi fratris suscitet semen : sed Legem
Christus abrogavit, ct Deus, qui per Mosen sic locutus, per Isaiam dixit el
promisit Eunuchis, qui custodierint Sabbata et tenuerint foedus Domini, lo­
cum in domo et muris suis, nomen melius a filiis et filiabus, nomen sempi­
ternum, quod non peribit,

134

dissertatio vi. DE RELIGIONE JUDAICA.

Abraham et Jacob polygami erant, sed ex concessione divina ; cum nullibi
in Patriarchis eam aut reprehenderit aut castigaverit Deus; quamvis adver­
sus vitia carnis alias rigidissimus vindex. Idem est de Osea, qui Deo jubente
duxit fornicariam. Saram dixit sororem Abraham, cum esset uxor; tamen
mentitus non est, cum reticendo veri aliquid, falsum non dixerit. Lotu in­
cestum, Davidis lapsum et probra Salomonis recensent, at minime probant
divinæ Litteræ : ecquid ex his in sacros Libros redundet indignum Deo illo­
rum auctore? Potius in cavillatores dimanant opprobria inscitiæ, protente,
impietatis ac rebellionis.

;Γ·
:r

Obj. IL Job et ejus librum ignorant Hebræi : Ecclesiastes a Salomone
mulieroso conscriptus. Epicuro magis, quam Deo dignus est liber: Canticum
Canticorum, in quo nuspiam vel Dei nomen deprehendas, carmen est ama­
torium a Salomone adornatum pro lilia Pharaonis: Susann e historiam ceu
fabulam rejicit cum Julio Africano etiam S. Hieronymus; Deum ergo aucto­
rem habere nequeunt.
Resp. Necdumne finis, criminandi libros sacerrimos, et qui suos duntaxat
criminatores summi criminis arguunt? Et Jobum et ejus librum extitisse, soli
negant Thalmudici et cum his Theistæ: omnes enim saniores Hebræi, omnes
antiqui Patres, LXX Interpretes, Jacobus Apostolus atque Ezechiel de utroque
testantur. Refert hinc inde Ecclesiastes dicta impiorum, non ut probet,sed
ut damnet atque absterreat : subdit namque saluberrima de officiis et fine
hominis, de morte et vita futura, de memoria Creatoris et metu supremi
Judicis. Hæc quippe Theistisnon placent, sed magis illa impiorum sensa;en
causam criminationis adversus librum Ecclesiastæ , simul et Epicureismum
in Theismo redivivum ! Epithalamium Christi et Ecclesiae in Canticis Canti­
corum quam misere et contra unanimem Patrum ac interpretum sententiam
Theistæ detorqueant ad vesanos amores, quis non intelligit, ubi complura
inibi legit, quæ nec Salomoni nec filiæ Pharaonis conveniunt? Numquid
enim Salornon rex simul erat et pastor, sponsæ suæ frater, atque seipsum
deprædicans ceu candidum et rubicundum, florem campi et lilium conval­
lium? Numquid uxor ejus, filia Pharaonis, caput habuit instar Carmeli, na­
sum sicut turrim Libani, oculos instar piscinae, dentes sicut greges ovium?
Dei nomen requiris in illo Salomonis Cantico? non nomen, sed verbum Dei
librum efficit divinum.
" ,
Danielem jamdum in frohte Prologi prophetam confessus est S. Hierony­
mus; vel ergo Hebræorum, non suam refert sententiam de historia Susannt,
vel nomen fabulæ accepit in sensu latiore, pro historia lectu et auditu
jucunda. Julium vero Africanum a Judæis deceptum meliora edocuit Origenes, quotum utinam aliquando sapiant et resipiscant Theistæ jam toties
optima edocti!
Vide Ezech. XIV. 14. Epist. S. Jacobi v. II. Eccles. XI. et XII.
Obj. III. Vetus Testamentum ferme ubivis iram Numinis, vindictam,
zelotypiam, acceptionem personarum et Dei in homines odium spirat : Deum
ceu belli et mortis Deum adumbrat, nonnisi tormenta et supplicia eliam
insontum anhelantem.
’
V
Ita fere Rousseau, Emile, tom. Il, pag. lot.

SECTIO II. RELIGIO JUDAICA CONTENTA IN LIBRIS V.

13.)

Addunt cum Spinoza alii ab impietate et incredulitate celebres sexcenta
alia in Libris V. T. ænigmalica, fabulosa, falsa, amatoria, antilogica, ac
prope impia et blasphema. Libri ergo divini esse non possunt.
Hi.sp. Cuinam credibile sit, virum, qui sacrum Codicem vel inspexerit,
qui unicum adeo psalmum aut partem minimam historite de populo Dei
electo perlustraverit, el (quod rei caput est) qui bonam fidem multoties
pollicitus sit, tam imperite, tam maligne ac perfide Deo et divino Codici
imponere aut velle aul posse? Esto, quod Deus populo duræ cervicis
extrema identidem minitetur, in tertiam adeo et quartam generationem:
niiniquid etiam diligentibus se benedicit in millesimam usque genera­
tionem, ac semetipsum ceu mercedem magnam nimis liberalissime adpromiltil?
Spinozae calumnias el blasphemias vix dignas censeo operosa confutatione ;
Ium quod sexcenti sint ac fuerint sacrarum Scripturarum eximie periti, qui
difficultates ejusmodi scite omnes enodaverint, planequç dissipaverint falla­
ces conjecturas; tum quod palriæ nostræ (pro cujus avita Religione decerto)
sapientissime provisum sil dc Magisterio sacrarum Litterarum, quod solide,
copiose ac erudite retundat ausus omnes impiorum atque incredulorum
adversus divina oracula utriusque Testamenti. Stupenda plane eœcilas est
ac obstinatio impiorum, quod nolint videre, quod omnis retro antiquitas
vidit, demirata et venerata est in sacris Scripturis; videliqet veritatem, ut
nemo unquam etiam acutissimus easdem convincere falsitatis potuerit; san­
ctitatem in saluberrimis praeceptis et consiliis; profunditatem in altissimis
Mysteriis; concordem rerum varietatem (sive spectato omnium Scriptura­
rum fine, qui est Christus; sive attenta admirabili Scriptorum consensione)
et præsagam futurorum divinitatem, quam certissimi æque ac clarissimi
eventus humano generi demonstrarunt.
Exceptiones aut potius cavillationes incredulorum contra Veleris Testa­
menti libros et auctores solide discussas ac feliciter repressas exhibet P.
Hfrm. Goldhagen S. J. Introductio in S. Scripturam in L et II. parte, Moguu
Ii® 1765-66.
§ III.

COROLLARIA.

Quod olim contra Manichaeos a magno illo Hipponensium Praesule dictum;
idipsum stringit aevi nostri incredulos, atque informat Christianos : « Discer­
pentes el laniantes maxime Vetus Testamentum, ut commoveant imperitos,
qui profecto nesciunt, quatenus sint accipienda illa, ct quemadmodum hausta
utiliter in venas quasi vagientium adhuc animarum medullasque descen­
dant. Testor, Honorate, conscientiam meam et puris animis inhabitantem
Deum, nihil me existimaro prudentius, castius, religiosius, quam sunt illæ
Scripturis omnes, quas Testamenti Veteris nomine Catholica Ecclesia retinet.
Miraris, novi, non enim dissimularo possum, longe aliter nobis fuisse persua­
sum... quicquid est. mihi crede, in Scripturis illis,altum el divinum cst.lnest
omnino veritas, et reficiendis instauraudisque animis accommodatissima dis­
ciplina; et plane ita modificata, ut nemo inde haurire non possit, quod sibi
satis est.si modo ad hauriendum devoteaepie, ut vera Religioposcit,accedat ».
Ita a Manichæismo ad meliora traductus S. Augustinus suo quondam insa­
ni® socio confessus est Libro dc Utilitate credendi c. 2.

K
η

5«

Γ-

13ΰ

ηι.<5ΕητΛτιο νι. ηκ religione jedaica.

SECTIO HI.
RELIGIO JUDAICA PER CHRISTUM ABOLITA.

§ 1. PRJECOGNITA.

Stabilita veritate ac divinitate Religionis quondam Jndaicæ triplex sube­
ri tnr quæstio adversus ipsosmet Judæos, qui Legem Mosis in æternum san­
citam fuisse contendunt, curatius hic expendenda : 1®*, utrum ea fuerit
perfectio Legis Mosaicæ, ut perfectior nunquam potuerit surmgari?2‘, fuerilne ex institutione divina perpetuo et ad Mundi finem pers(itura?3*,num
venerit illa plenitudo temporis, quo Lex Vetus in Novam esset commutanda?
Videlicet Judæi nullo in argumento versantur copiosius ac contentiosius,
quam in asserenda Legis Mosaicæ aeternitate, cujus immutabilitas inter
eorum dogmata locum oblinet praecipuum. Dignum ergooperæ pretium, ul
et a nobis majori diligentia hoc eorum pervicaciae fundamentum evertatur.

§ II. themata.
i

r
•f *

L Religio Judaica spectatis seu ceremoniis seu proeceptis Legis Mosaicæ non

erat perfectissima.

rtit
M·*

II*

*

Probatio. Ceremoniæ Legis Mosaicæ, quamvis piæ et salutares (si pia in
Deum mente frequentabantur j tamen nulla afferebant remedia efficacia
gravioribus delictis; suapte nil conferebant ad veram animi sanctimoniam;
fere in signum ac potius ad vitandam idololatriam a populo in eam prono;et
soli quidem Jndaicæ genti præscriptæ. Infirmum ergo sacramentum ad ani­
mam sanctificandam circumcisio corporis, cum qua cordis incircumcisi
pravitas non raro persistat, et quæ a solis Abrahæ posteris, ac inter hos
etiam a solis masculis sit subeunda ; infirmum eigo et egenum sacrificium in
fuso duntaxat animalium sanguine, quo æque parum Deus lætatur, quam
parum vere aversatur immunda quæpiam, quæ creavit, dataque benedic­
tione in usum et obsequium hominis voluit multiplicari.
Neque praecepta Legis Mosaicæ ad perfectum (ad perfectam scilicet dilec­
tionem proximi, ad perfectum castimoniae studium, ad perfectum terreno­
rum contemptum) Judæos adduxerunt. Equidem jussit Moses, diligere Deum
super omnia et proximum sicut nos ipsos ; tamen dilectionem inimicorum
nusquam praecepit, indulta etiam dura? cervicis populo poena talionis. Dam­
navit Moses omnis generis fornicationem, plures tamen uxores permittit et
libellum repudii, virginitate adeo nullibi commendata, ut jusserit etiam,
defuncto fratri improli semen per fratrem superstitem suscitari. Furtum

SECTIO III. KF.i.lGIO JI'OAICA PEU CHRISTUM ABOLITA.

137

wre prohibuit Moses, at concessis usuris relate ad alienigenas, de pretio
loluntariæ paupertatis nulla prorsus facta mentione.
Et quis ambigat, in his multum praecellere Legem Novam, cui adeo pri­
mordia naturæ saltem integrae praeluserant : quo in statu effloruit Virginitas,
d præter res victui necessarias vix quidquam concupiscebatur ; in quo nec
plureseratat in carnem unam, nec licebat separare, quod Deus conjunxerat.
Quin et mitissimus Moses jam tum de dilectione inimicorum et injuriarum
tolerantia 'quod sciret eas virtutes uti excellentissimas, sic Deo acceptissimas
esse) non unum documentum exhibuit Legis Nova? multo perfectioris, quae
dim id genus virtutum impense commendaret.

'

'

I
I

I

II. Religio Judaica non fuit ita a Deo instituta, ut esset æterna, et nunquam
abroganda:

Probatio. Lex ipsa Moses et Prophetae aperte prænuntiarunt fore, ut Deus
Legi deteri substituat Novam ; non modo in gratiam Israel et Juda, sed pro
omnibus mundi populis usque ad extremum terrae el ad mundi finem; non
suo duntaxat insculptam, sed in corde et visceribus hominum inscriptam;
fore, ut externi ritus Legis Mosaicæ sint abrogandi; arca ipsa et proin ejus
veneratio desitura una cum publico cultu, cujus arca centrum erat; desitu­
rum templum et ejus altare, desitura sacrificia, iisque surrogandnm aliud
multo praestantius et in omni loco offerendum; fore, ut transferatur Sacer­
dotium Leviticum substituto Sacerdotibus Aaronicis novo Sacerdote secun­
dum ordinem Melchisedech, qui ipsemet Levi omniumque credentium Patre
Abraham major sit, alteriusque a Levi stemmatis ita, ut jam non e stirpe
Levi, sed ex Africa et Lybia, ex Italia et Græcia, atque ex universis quaquarersum gentibus sint assumendi Sacerdotes;• fore,z ut sedentibus filiis Israel
sine Rege et sine Principe, sine sacrificio et sine altari, sine Ephod et sine
ITheraphim veniat abominatio desolationis usque ad consummationem et
finem perduratura. Dent. XV111.13. Jerem. XXXI. 31. Isaie. XL1I. 6.... XL1X.
6...LWI. 19-21. Daniel. IX. 26. Oscas 111. -L Psalm. L. 18...C1X. 4... XXXIX.
’. Malach. I. 11.
Novo autem foedere aboleri votus, leges posteriores derogare prioribus, ct
translato sacerdotio necessum esse, ut et legis translatio fiat . nemo est, qui
non rite concludat cum Apostolo. Adde legem positam in temporum, locorum
ft personarum circumstantiis manere in perpetuum nequaquam potuisse;
erat autem Lex Mosaica certæ regioni accommodata, solis data posteris
Abrahæ ad eorum ab omni alia gente discretionem ; nec non inventa ad
tvhibendos ab idololatria Judæos ; non ergo permanere debuit, nisi quamdiu
regnum Dei angustis limitibus ejus regionis contineretur, Judæi a cæteris
gentibus separati consisterent, atque per orbem dominaretur idololatria.
III. Tempus illud, quo Religio Judaica in aliam, scilicet Christianam,
mutanda erat, jam pridem effluxit.

Pbobvtio. Quæ Moses et Prophetae de abroganda Lege Veteri prædixerant,
et qnæ Messias Novae Legis auctor ac præco sui adventus signa posuerat,
impletadiidiirnsimi omnia; ut proin frustra jam a Judvi* et incredulis de

I

138

DISSERTATIO VI. DE RELIGIONE JCDàICa.

sensu prophetiarum lites interserantur, quas multorum suffragia seculorum
explicarunt, et nostra etiamnum ætas confirmat. Nam advenit ille Propheta
par Mosi, videlicet Christus, qui uterque Propheta, Sacerdos ctRex, uterqne
splendida patravit miracula, uterque intima Dei familiaritate usus, uterque
foederis inter Deum et homines mediator fuit. Promulgata est Lex Nova, ad
vaticinium Jeremiæ, non scripta digito Dei in lapide, sed in visceribus et in
tabulis cordis carnalibus ; quæ propter sanguinis Christi virtutem et grati®
dlvinæ efficaciam ex conditione pacti irrita esse non potest ; quæ non in
circumstantiis temporum posita, æterna esse debet ; quæ hominum condi­
tioni accommodata et sanctissima ad veram sanctitatem vitæque perfectio­
nem adducit. Sacerdotium Aaronis sublatum est sine spe restitutionis: nam
non solum nullos Judaei sacerdotes habent, sed ita sunt confusæ eorum
familiæ, ut qua Tribu quisque oriundus sit, plane nesciant. Cessant eorum
sacrificia, quæ reipsa offerunt nulla, nec offerre licet extra templum Hiero­
solymitanum; et aliunde est magnum nomen Jehov.e in gentibus, cui ah
ortu solis usque ad occasum sacrificatur et offertur oblatio munda.
Eversa toto pene orbe Idololatria pridem est; et vocatæ ad agnitionem
veri Dei, Religionisque unitatem plurima) gentes Deum unum agnoscunt,
nec Mosaicis ritibus, sed longe aliis ilium colunt ; ad quem usque eventum
Patriarcha Jacob duraturum esse statum Judaicum significaverat in illo
celebri vaticinio (Gen. XLIX.), in quo Messiam prædictum crediderunto DH
olim Judæi, et de Messia illam gentium exspectationem iutelligunt omnes
interpretes, ut jam non amplius exportent novum de ccelo doctorem. Tem­
plum secundum, quod œdifîcavit Zorobabel, quodque Judæorum, juxta pro­
phetias Danielis, Aggæi et Malachiæ, ultimum esse debuerat, jamdum ab
annis 1700 dirutum est. Effluxerunt LXX Danielis Hebdomad®, hoc est,
anni -4‘JO a restauratione urbis usque ad unctionem Sancti sanctorum, pro­
phetiarum impletionem, expiationem peccati, urbis destructionem et aboli­
tionem sacrificiorum. Venit ergo Messi as, et dissipatis Veteris Testamenti
umbris longe sublimiorem in omnium salutem instituit Religionem, vide­
licet Christianam ex ipsis status Judaici ruderibus enascentem, atque adeo
decantatam a Prophetis; in qua lupi et agni, gentiles et Judæi tamdiu ab
invicem separati, ejusdem demum vinculo Religionis erant conjungendi.
Vide Inst.. Theol- dc Legibus, item de Verbo Incani. et P. Franc. Xav.
Widdexhoffer S. J. Scripturam dogm. et polem. Explicatam Tom. II. Wirceburgi. 1753.
Obj. I. Lex Mosaica est lex divina; sicut ergo Deus non mutatur, ita uec
lex Dei omnia ob fixum et certum finem agentis : est opus Dei ; opera autem
Dei perfecta sunt: non ergo ejus imperfectio causa erat infinite sapienti
lægislalori, illam mutandi vel abrogandi. Inde est, quod Prophetæ tantum
prædixerint, renovandam in melius esse Legem Mosis; quodreipsa contigit
sub Nchemia, ita ut foedus cum Deo tunc initum fuerit accurate enstoditum.
Synagogæ plures extructœ, atque aucta Dei in populum beneficia.
Ita Gkotivs exponit illud vaticinium Jerem. XXXI. 31.
Resp. Ni probent Ilebnr-i. quod Lex Mosaica cercmonialis et judicialis sil
absolute perfectissima pro omni tempore. decreta a Deo tanquam a-teniael
absolute immutabilis; eademque semper ct necessario futura sit ratio Legis

SECTIO ΙΠ. RELIGIO JUDAICA PER CHRISTUM ABOLITA.

139

conservanda?, quæ fuit ferendæ, actum agunt. Perfecta est Lex; attamen
Deus dispensavit in Lege, tum circa panes propositionis non edendos, nisi a
sacerdote, vel qui sit ex tribu Levi, quos nihilominus comedebat David, nec
a Deo, nec a Propheta idcirco reprehensus; tum circa suspensum in ligno,
cujus cadaver eadem die sepeliendum erat, cum idem David Gibeonitis con­
cesserit, ut septem viri de domo Saul septem mensibus manerent suspensi.
Quibus aliisve exemplis permotus Maimonides declaravit, obtemperandum
eseJÎrophetœ quidlibet contra Legis velitum jubenti, excepta idololatria;
urum qui potest dispensare, potest el abrogare.
Jeremiasac cæteri Prophétie de Nova Lege eloquuntur Veteri substituenda,
quænon sil juxta pactum praecedens, quæ domui Israel, æque ac domui
Jacob atque universis gentibus sit tradenda, quæ non saxo, sed cordibus et
intimis visceribus inscribenda sit. Hæc vero nullatenus conveniunt Legi sub
Vebemiadatæ, quæ fuit ipsa Lex Mosis. Mirum proinde, quod Grotius Chris­
tiani nominis scriptor malit cum aut pro Judæis quæritare diverticula, quæ
uia Christianis infirment argumenta, et inimicis Christianorum opitulentur;
quam discere ah Apostolo, quod Jeremiæ vaticinium in Christo novi fcederis
auctore fuerit completum. Eo quippe deducit misera prurigo loquendi et
sentiendi nova, ut ad libitum multiplicentur Synagogæ ; ut plura in exitu c
Babylone fingantur prodigia, quam facta sint in monte Sinai; ut major et
iolemnior fiat apparatus ad illam sub Nchemia renovationem, quam ad
primam Legis institutionem ac promulgationem ; quamvis ad istam tam
•pieudide illuxerit tremenda Dei Majestas, ut nusquam magis.

OLj.H. Ct Lex Vetus sit el dicatur abrogata, abrogari præprimis debuit
circumcisio, utpote character Legis antiquæ; sicut Legis Novae character
baptismus est. Sed circumcisionis abolitio et nullibi legitur praedicta, et in
hunc diem perdurat inter Judæos ritus circumcisionis; ct pactum circumci.w obsignatum, Mosisque legitima vocantur sempiterna; ergo licet diruto
templo, et abolitis per vim Principum sacrificiis, Religio tamen Judaica ex
parteetiamnum subsistit.
Resp. Hæc argutatio falsis ac cariosis innititur fundamentis; falsa igitur et
cariosa est. Nimirum supponit, Legis Mosaicæ dictinctivum characterem
fuisse circumcisionem; en falsum! nam circumcisio et fuit ante Legem
llusaicam, et fuit sub Lege, et post Legem etiam ab aliis, quam Judæis,
adhibita. Supponit veri nominis aeternitatem pro Lege Mosaica divinitus
diaetam; en cariosum! nam hæc æternitas (cui similis eadem Scripturæ
phrasi nonnisi ad finitum, ad definitum ct ad breve etiam tempus proten­
ditur, jamduni ante septcmdecim secula suam vidit consummationem. Jamdam Abraham ante Mosen ex jussu Dei et se et filium suum Ismael, el omnes
vernaculos domus suæ circumciderat. Circumcisi etiam Ismaelilæ Arabiam
■molentes, Et usque hodie Judææ Palæstinæque contines populi circumci­
duntur, et præcipue Ægyplii et Jdumæi, Ammonilæ el Moabilæ, et omnis
regio Saracenorum, ita ut, Mahumelani quoque circumcisionem non a
Judæis, sed ab Arabibus Ismaelitis verius desumpserint.
Ita de Ismaelitis Origenes Philocal. c. 3. El de reliquis S. Hierox. in Jerem.
C. K.
Eliam de servo dixit Moses in Deuteronomio : « Serviet tita wque m

1W

M&SERTATIO VI. DE RELIGIONE JUDAICA.

œtcrnum : » qui tamen servus anno jubilæi libertati restituendus est ct
Levitico. Etiam terra Chanaan in possessionem æternam promissa Abrah®
et semini ejus in libro Genesis, annis jam 1700 alienæ subest potestati. Quid
igitur? eadem loquendi formula non perpetuitatem, sed diuturnitatem Legis
Mosaicæ significat, ad usque illud tempus, quo Domino Legis visum fuerit,
novam sancire. Analogia est in quibusdam humanis legibus, quas Principes
ut discernant ab aliis certo tempori adstrictis, vocare solent perpetuas;
quin a se abdicent potestatem, illas etiam, ubi res postulat, immutandi.

&

ν'-

«F.

'3·

ii

•î:

Obj. 111. Ipsemet, dum viveret, Christus Legi se accommodavit : Apostoli
etiam post mortem Christi Synagogas frequentarunt : Deus speciali provi­
dentia Judæos in hunc diem conservat et luetur; ergo necdum penitus
rescissum est pactum Mosaicum, et quamvis careant Judæi civitate, templo,
rege et sacrificio, illud tamen pactum firmum ratumquo manere potest,
fere sicut tempore captivitatis Babylonica?.
Resp. Equidem Christus Legem exacte adimplevit, quia divinam et illo
adhuc tempore vigentem, attamen partem Legis Mosaicæ moralem ad ma­
jorem perfectionem sublimavit, parti figuranti substituit veritatem, et redi­
vivus ex mortuis Novam Legem suam'praecepit Apostolis per universum
orbem propagandam ac promulgandam omni creaturae, idque sub intentata
exclusione a regno cœlorum non renatis per baptismum Christi. Apostoli,
ut cum honore sepeliretur Synagoga, et ne ritus quondam vere divinos
statim omnes condemnarent ceu superstitiosos; aliquanto tempore Legalia
observarunt, dum Lex inter ruinas templi et urbis contumularetur; atta­
men Legis Mosaicæ necessitatem negabant in Concilio Hierosolymitano :
praedicarunt in templo et in Synagogis Religionem a Christo institutam,
ceu inde ab orbe condito promissam, a Prophetis praenuntiatam, et a Lege
Mosaica, innumeris figuris adumbratam.
Quod Deus conservet ac tueatur Judæos : et justitia est, ut profugi et vagi
super terram (sicut Cain ille fratricida) omnibus in memoriam revocent
fusum a se sanguinem justi Abel is, iramque Dei deicidæ in habitu demon­
strent : et providentia est, ut Christoct Evangelio testes sint omni exceptione
majores.qui si penitus extincti fuissent, negarent fors infideles, ullos unquam
fuisse ante Christum Prophetas, aut unquam viguisse apud Judæos exspec­
tationem Messiæ : et bonitas est in reliquias istius gentis, quam suo quon­
dam tempore ad Christi fidem conversam in ejusdem Religionis societate
cum gentilibus conjunget, prout Apostolus et antiquiores Prophelæ annun­
tiarunt.
Igitur nulla prorsus comparatio est hujus tam diuturnae, tam univer­
salis, tam acerbæ calamitatis Judaicæ cum alia captivitate : hæc quippe
omnis nonnisi septuaginta annis duravit, illa vero obtinuit jam annis mille
septingentis, per tempus fere longius, quam quo steterat Respublica Judaeo­
rum. Tempore regis Nartchodo^osor remansit Jerosolymis et in Judæa
magna pars populi : in Babylone suos habebant judices, quin ct thronum
regis : addebant animos clarissima Prophetarum vaticinia, septuaginta dun­
taxat annos determinante Jeremia. Isaia nomine adeo compellante Ctrvm
liberatorem, et Ezechiele novæ urbis ac templi formam describente. Quam
vero dispar rerum facies in hac extrema captivitate? Nullis recreantur pro-

•

·*

sl.CUO IV. TESTIMONIA JLO.EOKC.M PRO VERITATE CHRISTIANA.

14Î

missionibus divinis, cernunt gentem alienam possidere suam quondam
itgionem, nomen suum omnibus populis invisum sentiunt, suis conatibus
el emptis obstare Numen, semper experti.
De his plura in sequenti Sectione.
§ Ill. COROLLARIA.
<

Quam igitur præstaus est illa gnome Augustiniana : « dispersi sunt Judæi,
listes iniquitatis suæ et veritatis nostræ ; ipsi habent prophetias de Christo,
nos Christum : videte, quomodo de inimicis nostris alios confundimus ini­
micos»? Dc Messia, de adventu, de vita, dc doctrina, dc morte ct dc gloria
Messiæ pene omnia noverant Judæi ex Revelatione, quæ circa aliqua quater
mille, circa alia bis mille, circa pleraque quadringentis annis antecessit nata­
les Messia1. Ea omnia in persona Christi exactissime adimpleta; ea omnia
Christianis fidelissime a Judæis tradita sunt. Et mirum! gentes iis fidem
habent, non Judæi; Judæi quam zelosi pro rebus prædictis, tam increduli
circa impletas prædictiones ac prophetias. Attamen, velint, nolint Judæi; et
probant Christi adventum, si Christum recipiant, utpote depositarii prophe­
tiarum de Christo; et probant Christi adventum, si Christum non recipiant,
quatenus adimplent alias dc sua pervicacia prophetias.
Vide Acgcstinlm in Psalm. LV1I. P. Buffier S. J. in appendice contra
Judæos pro veritate Religion. Christ, η. 369. Item, Défense de la Religion
Hàélée, extraite des Ecrits pour la Fondation de M. Boyle, tom. VI, p. 330.

SECTIO IV.
TESTIMONIA JüDÆORÜM PRO VERITATE CHRISTIANA.

§ 1. PR.ECOGNITA.

Quod cx ipsa Lego Mosaica, ex Mosis et Prophetarum vaticiniis hactenus
demonstratum de Judaismi abrogatione ac Christianismi surrogatiorie, utraque dudnin impleta ; idipsum argumentis veluti domesticis (aut ad homi­
nem, ut vocant) stabiliendum videtur, ex ipsis tum scriptis historicis
Indæorum, tum maxime Talmudicis, qui in summa apud illos veneratione
sunt; nec non ex moderno statu Hebraeorum, ut sic nihil admodum relinquatur effugii, quod suæ periidiæ prætexerc possint. Equidem Voltaire
tum suis pro dictatoria sua impietate palam affirmat, dc Christo ejusqiic
.edis nihil prorsus memoriæ proditum esse, sive a Philone, sive a Joscpho,
quamvis utroque Scriptore syuchrono, utroque Historico Judæorum dili;cnlissimo, utroque maximi nominis inter Judæos ; eo prôtervirc progressus,
ut quod circunilcrtur Joscphi dc Christo testimonium luculentissimum ac

DISSERTATIO VI. KE RELIGIONE JUDAICA.

probatissimum, una cum intemperantioris criticos Prolcstanticis Scripto­
ribus (Blondellvm secutus ducem) sublesto fidei accusare ausit ac répudiait·;
idque cx communi hodie, ut ait. omnium sententia; at verius dixero, quod
contra unanimem fere confessionem ejus pugnet temeritas.
Vide Biblioth. Cril. Tom. II. c. 2. pag. 26.

§ II. THEMATA.

I. Ex libris Judaorum Talmud icis fere evidens esi, non amplius Judaicam,
sed potius Christianam esse divinam Beligionem.
M

Probatio. Libris Talmidicis. quorum apud Judæos summa est auctoritas,
plura inserta sunt contra Christum, sed nonnulla etiam dc et pro Christo;
unde id saltem certum et in confesso est, Judæos consentire Christianis;
quod Christus aliquando extiterit. In Talmude Jerosol. L. Avodah-Zara
nobis quidem haud notum hoc Christi miraculum recensetur : «dixitRabbi
Johanam, quod filius filii Rabbi Josuc filiæ Levi quoddam mortiferum deelutiverat, conjuratumque illi fuit in nomine Jesu filii Panther, et sanatus est.
Cum vero evasisset, dixit pater pueri : remissius fuisset ei, si mortuus
fuisset et non audisset verbum hoc. et sic statim factum est ei ». lluicsimile
prodigium a Christo patratum exhibetur in Midrasch Cohelet; quo in libro
hæc eliam est sententia, « legem, quam homo discit in hoc seculo, vanita­
tem esse præ lege Messiae ». Apud Rabbi Simeon in Jalkut dicitur « Deusper
Messiam novam legem esse daturus ». Eam demum Talmud refert traditio­
nem in domo Eliæ, quod sex annorum millibus definita sit duratio mundi,
quorum duo priora millia fuerunt sine Lege; duobus subsequentibus vigere
lex debuit ; ct per duo postrema Messiæ doctrinam servari oportebat : qoæ
Traditio quam sitdecisiva contra Legem Mosis pro Christi Lege, omnes inteL
ligunt, omnes vident, qui oculos habent, ut videant.
Certissimum autem, quod veritas et divinitas Religionis consistere nulla­
tenus possit cum doctrina hodiernæ Religionis Judaicæ, quæ in suo Talmtoe
ea tribuit Deo, a quibus gentiles adeo ct Mahumetani abhorrent. Accipe
summa quædam capita Talmudistarum, vere quam ridicula, tam impia et
blasphema : 1°. docent, quod Deus quotidie lugeat tum Judæorum captivi­
tatem, tum et quod cos hinc eruere non possit; unde præ dolore capille
capitis sibi violenter evellit : 2°. qnôd idem Deus enixe efflagitet absolvi a
jurejurando, quo spopondit, se Judæos in captivitate relicturum : 3". quod
Deus sic vitæ suæ momenta dividat, ut per horas 1res Legi addiscendæ stu­
deat; per tres subséquentes eamdem doceat infantes, qui ante adultam
ætatem occubuere; per tres alias nugetur cum Leviathan ; ac demum per
totam noctem invisat octodecim millia mundorum, quos creavit : Ie. quod
Deus a luna, quam primo æqualem soli fecerat, veniam simplex efflagitet,
eo quod hanc deinceps soli inferiorem reddiderit; cum autem memor injnrix
luna inustum sibi dedecus condonare nolit, sancitum a Deo culpam suam
delere volente. ut quolibet lunari mense offeratur hircus in sacrificium :
»»”. quod Deus utique longæviotii impaliens, antequam orbem hunc crearet,
tempus insumeret in perpetua mundi alterius creatione ct destructione.

5LCTI0 IV. TESTIMONIA JL'D.EOIW.M 1'110 VERITATE CHRISTIANA.

143

Verum hujusmodi absurdilates vix quisquain ethnicus unquam somniavit, ct
si Jlahuraetamis cas venditaret, continue inter suos gravissime lueret
usaniam.
Bis etiam absurdiora refert auctor Libri, Afiqvah Israel editus Wirceburgi
a Judieo ad Christum converso, 1769.

II. Ex Libris Judieorum Historicis, prœprimis Josephi, apertissime constat
Christi Divinitas et Veritas Religionis Christiana}.
Probatio. Josephvs licet judætis praeter honorificam mentionem deS. Joanne
Baptista et de S. Jacobo (quem vocat fratrem Jesu, qui dicitur Christus, ali
.Inano summo Pontifice lapidatum) de Christo Jesu ita disserit : « Fuit autem
hoc tempore Jesls vir sapiens, si tamen virum illum oportet dicere. Erat
roim mirabilium operum effector, Magister hominum, qui vera libenter
amplectuntur. Et mullos quidem ex Judæis, multos etiam ex gentilibus ad
se pertraxit ; cumque eum a primoribus geniis nostræ accusatura Pilatus ad
crocem damnasset, ab eo diligendo non abstiterunt, qui primum coeperant :
mid die tertio redivivus ipsis apparuit, cum divini Prophetæ hæc aliasque
sexcenta admiranda praedixissent. Neque ad hunc diem defecit denominatum
ib eo Christianorum genus ». Ac demum fata Judæorum tempore obsidionis
enarrans subdit : « captivorum omnium, qui toto bello comprehensi sunt,
nonaginta et septem millium est numerus; mortuorum vero per tempus
obsidionis undecies centum millia...... captivi vero illi qua vilissimo pretio
lenuindati, qua igne et verberibus excruciati, aut semesi a bestiis ad secun­
dum eorum cibum servati sunt vivi...... quin et ipsa Judæorum terra jussu
Vespasiani divendita est...... idqtie in meritam scelerum poenam Dei volun­
tate decretam. »
Ad tantam historiœ fidem in Judæo quid adjiciam opportunum magis,
quam illam Hegesippi Junioris in seculolV. de hoc Josephi testimonio perio­
cham: « Si nobis non credunt Judæi, vel suis credant : hoc dixit Josephus,
quem ipsi maximum putant; ct tamen ita in eo ipso, quod verum locutus
est, ita mente devius fuit, ut nec sermonibus suis crederet, sed locutus est
propter historiœ suæ fidem, quia fallere nefas putabat. Non credidit propter
luriliem cordis et perfîdiæ intentionem ; non tamen veritati praejudicabat,
quia non credidit, sed plus addidit testimonio, quia nec incredulus et invitus
negavit. In quo Christi Jesu claruit potentia æterna, quia cum etiam Prin­
cipes Synagoga*, quem ad mortem comprehenderant, Deum fatebantur»....
Bæcet plura hujusmodi roperies in Libris Josephi de Antiq. VI. VIL VIII.
Ulli. XX. XXVIII. Et in Libro H. Hegesippi dc excidio Hieros. c. 12. Huc per­
linet Epistola a Rabbi Samuel ad Rabbi Isaac secuto XI. exarata de LXX
Hebdom. Daniel., in cujus capite VHI. sic ille Rabbi : « el si dicamus, quod
Christus venturus est, et nondum venit... et ista desolatio non erit perpe';i: respondebunt Christiani, quod adhuc ergo manet nobis occisio Christi,
didvcntus Titi, ct populi Romani, el desolatio pejor ista, in qua jam fuimus
per mille annos. Heu Domine! non est excusatio, ncc evasio consona ».
Traduxit hanc Epistolam cx Arabico idiomale Alphonsus Boni Hominis
ttulo XIII.. camquc ceu genuinam contra scrupulum quemdam Calmeti cx
probatis auctoribus indicat S. Alphonsos dc Ligorio.

'5

i ί;
11.

DISSERTATIO VI. DE RELIGIONE JLDA1CÂ.

III. Modernus Judæorum status pro veritate lleligionis Christiana?
man ifes tiss ime elog uitur.

Probatio. Præsens Judæorum conditio insuperabile argumentum est res­
cissi foederis Mosaici : nam a 1700 annis Jeiiova, quem sibi elegerantJudæi
Regem et Protectorem. Judæos plaue deseruit, ut sicut ipse non amplius sit
Rex et caput Reipublicæ Judaica?, carens ditione, carens palatio, carens
subditis et carens ministris; sic nullum obeat regalis potestatis officium,
nulla apud illos edat miracula, nullos prophetas ad eos mittat, urbis et
templi destructionem, cultus abolitionem, et universa? gentis excidium pas­
sus, nullum Judæis solatium et spem nullam relinquat restitutionis. Quin et
Jeuova a 1700 annis, juxta illud Jererniæ XLVI. 28. Ego consumam omnes
gentes, ad quas ejeci te, serve meus Jacob; te vero non consumam, sed casti­
gabo te in judicio, animadvertit in Judæos ceu perduelles, eventibus et sig­
nis plane singularibus declarans, invisum sibi esse eorum genus et ingrata
munera.
In templo Hierosolymitano iO circiter annis ante ejus devastationem visa
esse spectra, res miras et prodigiosas, referunt Doctores Judæi in Talmcde
et in aliis libris. Auditas a sacerdotibus in Festo Pentecostes, narrant Josei‘His et Tacitis, e Sancto Sanctorum prodeuntes hasce voces: exeamus,exea­
mus. Ab aliquot annis ante exortum bellum (ut memorat Josephus L. VI. de
bell. Jud. c. 6.) Jesus quidam Anani filius per omnes civitatis vicos væ,va?
Jerosolymis inclamabat, a quo etiam dirissima verbera et cruciatus nec pre­
ces nec lacrymas exprimerent, sed illam duntaxat lugubrem vocem identi­
dem repetitam, cui quoque immortuus est. Nam dum obsidionis tempore
incenibus obambulans primum væ civitati et templo et populo voce alta in­
clamaret, ac demum adjiceret, væ etiam mihi; lapide ex balista hostium
excusso ictus inter ipsas illas voces occubuit. Atque de hoc Bosscetvs, quod
in ipso nomine infaustum gesserit augurium, videaturque Deus voluisse, ul
Propheta, Jesus nornine, ineluctabile fatum et præsens exitium annuntiaret;
ac esset ominosum nomen pacis et salutis, quod in Christo Judæi contem­
pserant.
Iram Numinis in Judæos clarius etiam ostendunt gravissimo? obsidionis
tempore calamitates et angustiae (quas ibidem recenset Josephus) ul Tms
adeo clementissimus Imperator negaverit suis armis in teri isse Jerosolymam.
et nec laureas a variis populis oblatas accipere, nec congratulatorias oratio­
nes audire voluerit. Post urbis excidium annis quinquaginta Adrianvs Impe­
rator sexcenta Judæorum millia interfecit, reliquos sub hasta vendÿlitalquc
prohibuit, nc ad urbis suæ ruinas accederent, aut etiam e longinquo in eas­
dem converterent oculos, ita ut tempore S. Hieronymi pecunia redimerent
a militibus lacrymandi licentiam. Et quodnam illustrius vindicta divina?
argumentum, ac illud, quo sub Juliano Apostata nefarios Imperatoris cl
Judæorum ausus circa Templi restaurationem divina virtus terrifico modo
dissipavit, uti consentientes referunt scriptores tum Christiani, tum Ethnici,
tum Judæi.
Demum ab annis ’ 7W quam ærumnosam vitam agit apud extraneos p>

SECTIO IV. TESTIMONIA JUDÆORUM PRO VERITATE CHRISTIANA.

'145

pulus ille, patrio solo extorris, sine sede fixa, nulla fruens requie; sed corde
pido(ul vaticinatus est Moses) deficientibus oculis, anima moerore con­
sumpta, quasi pendentem ante se vitam infelix protrahit, factus in oppro­
brium, in fabulam et in proverbium cunctis gentibus. Ingens quidem adhuc
illorum multitudo, ac vere admiranda post tot fantasque strages, nec minus
insolita eorum per omnes terras dispersio ac subsistentia, quamvis communi
odio flagrent omnium nationum: prorsus autem stupenda Judæorum tena­
cissima ad legem tamdiu et tam evidenter repudiatam adhæsio; Judæorum,
inquam, qui cum sub Prophetis ac Regibus, et in conspectu templi Salomonid semper paratissimi essent ad suam Religionem cum aliarum gentium
superstitione commutandam, post legis suæ excidium legi arctissime adhae­
rescunt; sane non alia de causa, quam ut ex providi Numinis coelesti insti­
tuto vivum ac perpetuum testimonium exhibeant veritati Cbristiânæ, quæ
jda novit et credidit tantæ et tam diuturnae calamitatis judaicæ genuinas
causas, videlicet obdurationem et excaecationem Judæorum deicidarum, qui
prius non sint ab hac atroci plaga liberandi, quam ex toto corde conver­
tantur ad illum, quem patres eorum cruci suffixerunt.

Obj. I. Testimonium Josephi de Christo jure censeri potest suspectum, et a

i
j
i

;
I

Christianis Josephi libris callide adsutum; tum quia Josepho communis cum
aliis Judæis ea ætatc persuasio fuit, Messiam futurum esse solum hominem,
dequo proin scribere haud potuit : Si tamen virum illum oportet dicere;
Ium quia plerique Critici verba Josephi controversa : hic erat Christus, cum
S. Hieronymo ita transferunt: credebatur esse Christus; tum quia primis
jam seculis hæc periocha in libris Josephi non fuit reperta, sive abOrigene,
sire a Theodoreto, qui proplerea negat, Josephum habuisse Christum pro
Messia.
Resp. Pauci audaciores Critici, Blondcllus, Tanaquillus Fairer, et Simon
Kardus (quorum novellam opinionem in rem suam convertere conantur
απη Voltairio increduli) tantæ auctoritatis non sunt, ut testimonio usque
ad medium Seculi XVII. apud Scriptores Ecclesiasticos indubitato, et ab
aimbus exemplaribus tam græcis, quam latinis etiam Asiaticis exhibito
aleant derogare. Erat Josephus in Scripturis sacris V. T. versatissimus,
atque ex prophetiis de Messiæ divinitate clarissimis cum priscis Hebræis (qui
kxenlioribus candidiores erant) facillime potuit conjicere, Messiam esse
filium Dei naturalem.
Quod Josephus scripserit : hic erat Christus, et non secundum communem
tpinionem: hic credebatur esse Christus, evincunt antecedentia 'cl consepentia textus : erat enim mirabilium effector... tertia dicredicivus apparuit,
* hoc aliacpic admiranda Prophetœ de eo prœdixerunl... Interpretationi
S. Hieronymi jure oppono codices Eusebii, Isidori, Ruffini aliorumque
quirium latinorum etgræcorum, quos inter Sophronius cum S. Hieronymi
librum transferens in græcum restituit hanc Josephi lectionem : hic erat

Christus.
Ad hæc qui potuit Josephus de Joanne Baptista ceu vero Propheta et viro
justissimo, de hujus gestis ct morte; qui potuit Jacobi Apostoli ab Anano
«risi tam honorifice meminisse, cumque vocare fratrem Jcsu cognomine
Christi;quin simul de Christo cognosceret? Cum vero aliud sit. Christiun

1 16

UISSERTAltO VI. I»E RELIGIONE JUDAICA.

ceu Messiam agnoscere, et aliud Christi Religionem amplecti; jam in aperio
est, Origenem et Theodorelum Josephi testimonio ceu authentico non refra­
gari, cum scribat Origenes : « et vero mirabile est, quod eum Jcsuni no­
strum non susciperet esse Christum, nihilominus tale juslitiæ testimonium
Jacobo dederit » ; ac Theodoretls : « Christianam quidem praedicationem
non admisit, veritatem tamen occultare non sustinuit. »
Obj. II. Incredibile est Josephum fide Judæum ct secla pharisœum, ut
aiunt, rigidissimum, tam splendide attestari voluisse adventum aediviuilalein Christi. Imo absonum est, provocare ad Scriptorem ejusmodi \clul
ad Evangelistam, de quo tamen constet, quod Christi et Messiæ nomen per
adulationem accommodaverit Vespasiano, et a Religione Christiana abhor­
ruerit quam maxime.
Resp. Quæ de Christo. Joanne et Jacobo profert Josephus, eventa erant
publica, quæ a boni Historici famam aucupante tegi non poterant, et minus
quidem ea ætate, qua vixerat Josephus. Hic quippe noverat evidentiam
miraculorum, noverat adimpletas reipsa prophetias, ac cumprimis illam
Daniells, quem summis laudibus extollit, suo ævo aperte viderat in Templi
ruina, in excidio Urbis, iu devastatione et subjugatione Judææad domina­
tum Romanorum, in omnibus item aliis circumstantiis a Propheta prædiclis
completam esse. Quid ergo mirum, si quæ de Messia Prophetae praedixerant,
et ipse testaretur, quin se E vangelio subderet; cum ipsemet Pilatus glo­
riosa de Christo nuntiaverit Tiberio, quin ille fidem Christi profiteretur?
Quid mirum, si tametsi Christianus animo non esset, tamen historice facta
recentia, publica et adeo famosa non reticeret; præsertim ne Romæ tunc,
ipse captivus urbem et orbem adversum se commoveret ?
Quod Vespasiano Regis a Prophetis promissi nomen ac praerogativam attri­
bueret, indigna assentatio quidem fuit, orta ex igna\o studio pseudo-polilices;
sed quoddam simul argumentum est. quod communis illo tempore opinio
fuerit, Messiam revera adventasse.

Obj. III. Sunt adeo nonnulli inter Christianos, qui laudatum Josephi testi­
monium arguunt ex eo; turn quod in Philone Alexandrino, quamvis Scri­
ptore synchrone, nihil plane habeatur de Christo ; tum quod, si illud Josepbi
genuinum esset, certe Patres primorum sucidorum, S. Justinus, Origenes,
Tertullianus, et Cyprianus illud allcgassent. ubi adversus Judæos disputa­
bant. Verum ct hi de illo altum silent, et nec Joseph Bengorion, nec Pliotius
verbulo id ipsum memorant; tametsi historiam Josephi λel repeterent, xcl
in compendium ipsi redigerent.
Resp. Argumentum ex toto inticiale roboris parum habet, ipsis fatentibns
Criticis, adversus testatissimam sententiam. Et quæ demum consecutio a
Philologo vel Theologo ad Historicum? Quæ consequentia : Philo nihil habet
de Christo; ergo quod habet Josephus, genuinum non est? Philo non ita
historicum egit, uti Josephvs; sed de variis pertractavit sine nexu rerum.
Ediderat prius omnia sua scripta, quam Christi gesta Judicatu impleverant.
\ ixcral Alexandrite inter Judaos. ab his jam grandævus ad Cæsarem missus;
ejus igitur de Christo et de Christianis silentium, fortassis professum,coactum
ct silentium inimici, tot tautbquc testibus plane nihil derogat.

■\ ·

SECTIO iv. TESTIMONIA JUIbEORUM PHO VERITATE CHRISTIANA.

1 17

SJisnMs ill Dialogo cum Tn phone c sacris duntaxal Litteris disputat,
id quam pugnam imperlinens visum est testimonium* Josephi. Tertulliano
feni plane incognitus fuit Josephus , cujus vix ullibi meminit ; idem est de
ùhuxo.Origenes vel habuit Codicem Jndæorum fraude depravatum, vcl
illius testimonii non usque memor fuit ; qui tamen ipse hæc de excidio Hicrowhmæ verba ex codem Josepho laudat : « hæc autem contigerunt Judæis
in ultionem Jacobi justi, fratris Jesu, qui dicitur Christus; quoniam eum,
uim justissimus esset, Judæi interfecerunt » : quæ verba id saltem innuunt,
kephum non pejus de Magistro, quam de discipulo sensisse. L. 1. cont.
Celsum.
'
· ■
; τ ’ίΐά7
Josephus Gorionides enixus est fœtum Judæi reeentioris, cujus in morem
appressit invisum Judæis testimonium scriptoris Judæi antiquioris et Christi
jvo magis propinqui. Photii Epitome nequicquam accurata est in recensen•iis veterum scriptis, quibus, ulpolc pro suo hibilu detraxit aliqua, ut illud
deChristi divinitate et de virginitate Deiparæ, aliqua adjecit, uti infantici­
dium Herodis, dc quo nihil in historia Josephi reperias.
Demum quid valeat paucorum aut silentium aut ambiguitas contra omnes
Josephi Codices cum excusos tum manuscriptos, in quibus ea Josephi sen­
tentia disertis verbis consignatur ; contra Eusebium sacræ Criticos peritissiiDimi.qui inde obtectralores Evangelic® veritatis tanquam imprudentissimos convicit ; contra S. Hieronymum, qui in illo Josephi su (Fragio nequicquam
sahlcstæ iïdei suspicatus est; contra Isidorcm Pelusiotam, contra Sozo.memm,
(idremm, Nicephorum, Scidam et innumeros alios? Quid demum contra treiledm vcl qualuordecim suculorum lucem reeentioris ac inlemperanlioris
ùitices valeant molimina?

§ III. COROLLARIA.

Metuendum sane Christianis, ne dum invalescente rebellione in Evange­
lium Christi complures eorum æmulantur incredulitatem Jndæorum (qui et
1 Lbristi Præcursorcm, quod non biberet nec manducaret ; et Christum, quod
biberet ac manducaret cum peccatoribus, cavillabantur) easdem pœnas
iigS
subeant
: ut sicut initio ex Jndæorum delicto salus erat gentibus; ita ex
inversarum gentium delicto fidem ct salutem capiant Judæi. « Vobis enim
lin gentibus... (verba sunt Apostoli ad Christianos ex gentibus assumptos,
asuperbis ævi nostri Philosophastris cumprimis ponderanda) ul non sitis
rin ipsis sapientes, quia ccecitas ex parte contigit in Israel, donec plenitudo
Mlium intraret, ct sic omnis Israel salvus /lorei : veniet ex Sion, qui eripiat
rta<.crlat impietatem a Jacob; et hoc illis a me testamentum, cum abstulero
’ peccata eorum. Secundum Evangelium quidem inimici propter vos, secundum
Pelionem autem charissimi propter Patres : sine, poenitentia enim sunt dona
•tncatioDei.. Conclusit Deus omnia in incredulitate, ul omnium miserea­
tur. 0 altitudo divitiarum sapientiœ et scientiae Dei!
Ms sensum Apostoli? accipe : sicut olim permisit Deus Judæorum incre­
dulitatem, ul sua in gentes misericordia effulgeret; sic hodie permittit
Christianorum incredulorum perfidiam, ut Judæos icspiciat, peccata eorum
inferat, prophetiarum intclligentia cos collustret, iisdem donet fidem in
I

Hs

mssfenTATio vi. de religione judaica.

Jesum Christum, quam deinceps nunquam deserturi, quin ct zelo suo sint
propagaturi ; abscindentur ergo terrifico Dei judicio rami inutiles, qui contra
naturam vclut oleaster in bonam olivam inserti erant, ut qui secundum
naturam, suæ olivæ inserantur fructuosi, itaque Ecclesia Dei populum
rebellem deperdens alium docilem acquirat. Concludit Apostolis: « noli glo­

riari adversus ramos... propter incredulitatem fracti sunt. Tu autem fide
stas; noli altum sapere, sed time.
Ita Paulus ad Rom. XI... ad cujus vaticinium relegi debent Isai. LIX. 20.
Jerem. XXXI. Ose. 111. 5. Piiedare autem circa hæc disserunt Bossuet in Hist.
Univ. et Duguet, Hègle pour l'intelligence des Saintes Ecritures, p. 193.

DISSERTATIO VIT

SECTIO I.
RELIGIO CHRISTIANA VERE DI VINA, ET QUOAD SUBSTANTIAM

ANTIQUISSIMA.
I

§ I. PRÆCOGN1TA.

rm s

»Λ|

I. Sacra Litteræ generati m edicunt, quod Deus sit absconditus, et post
lapsum hominis hominem reliquerit in sua caecitate, e qua ad plenam lucem
nonnisi per Jesum Christum eluctari possit : nemo enim novit patrem, nisi
filius, aut cui voluerit filius revelare. Cognitio Dei absque cognitione mise­
rte nostra parit superbiam ; cognitio miseriae noslræ sine cognitione Media­
toris parit desperationem ; sed cognitio Christi eximit ab utraque. Qui Deum
quaerunt sine Christo, inquirunt medium communicandi cum Deo sine
Mediatore, ut passim de illis vcriim sil : quod curiositate cognoverunt, super­
bia amiserunt : inde vel in Atheismum, vel in Thcismum plerique prolapsi.
Christi in Lege Naturæ promissi cognitio perpetua Traditione vigebat : in
Lege Scripta Christus innumeris figuris adumbratus, el promissis iterato
stabilitus fuit : de Christo scriptores judæi, gentiles et barbari abunde te­
stantur, ul adeo Darius, Cyrus, Alexander, Romani, Pompeius el Herodes
jamdum egerint pro gloria Christi el Evangelii, nihil ejusmodi suspicati :
omnium vero locupletissime de Christo eloquuntur testes domestici, Pro­
phetæ, Apostoli et Evangelist®.
Ut ut ergo impiorum turba Christianum nomen tollere quasi conjurata
hucusque contendit, atque ad singulas divinæ œconomiæ parles convellendas
opes contulit viresque omnes; tamen omnium gentium ac seen lorum testi­
monio stat inconcussum, quod fuerit Propheta, vel ex prædicto Jerosolymæ
excidio spectatissimus, et similis Mosi quoad patrata prodigia, Legis Novæ
promulgationem, gentium ex stygii Pharaonis servitute liberationem, et
patefactam in coelum viam : quod promulgata Novæ Logis doctrina discipulos
sibi adseiverit ct habuerit sectatores, qui ante et post ejus mortem multis

r e·
%

DISSERTATIO VIL DE RELIGIONE CHRISTIANA.

LSO

persuaserint eamdem doctrinam a se divulgatam : quod ultionem gravissi­
mam, quam se audire nolentibus intentaverat, errantes in orbe Judæi in
hunc diem experiantur.
II. Munus, quod Christus oluit in terris, triplici constabat officio, Prophe­
tico, Sacerdotali et Regio. Propheticum obiit munus, quamdiu inter homines
versatus esi; hoc nomine suam ipse mortem, passionem, crucifixionem,
ascensionem, el missionem Spiritus sancti prædixit; divinam nobis patefecit
voluntatem, doctrinam suam tanquam vere divinam miraculis comprobavit,
virtutum exemplis illustravit, suo sanguine obsignavit, ac Veteri Lege abro­
gata (cujus ipse complementum fuit) Novæ Legis Mediator extitit. Sacerdo­
tale munusduas partes complectebatur, oblationem donorum ac sacrificiorum
pro peccatis, et intercessionem apud Deum : Christus Sacerdos factus secun­
dum ordinem Melchisedech obtulit holocaustum perfectissimum Domino,
victimam impollutam suum Corpus, in quo peccata nostra pertulit; et in ara
Crucis positus, fundens preces exauditus est pro sua reverentia, sedensque
nunc a dextris Dei non cessat interpellare pro nobis; sicque transtulit Sacer­
dotium Aaronicum. Denique propter passionem mortis gloria et honore co­
ronatus, et summa rerum potitus sancivit auctoritate Regia Novam Legem,
constituit Ecclesiam, instituit ministros, Spiritum sanctum et hujus munera
distribuit, aliquando autem venturus est cum gloria judicare vivos et mor­
tuos. Non ergo de divinitate Christi, nec de divinitate ac antiquitate Religio­
nis Christianæ quicquam ambigendum; hinc esto

3

§ 11. THEMATA.

*’W
H

I.

■

•J

Christus Auctor Religionis Christianæ verus est Deus.

Probatio. Divinitatem Christi copiosissime ac luculentissime eloquuntur
tot tamque divini characteres ac tituli, queis utriusque Testamenti elogia
Messiam insigniunt, ceu Emmanuelem. Legislatorem, Regem et Judicem
nostrum. Salvatorem mundi, Sanctum Sanctorum, Solem justitiæ, Lucem
gentium. Filium et Agnum Dei, Filium Dei unigenitum, Mediatorem Dei el
hominum, Caput Ecclesiæ, Sacerdotem in aeternum, Principem Regum terra,
qui sit via, veritas et vita. Principium et Finis, Alpha et Omega. Eloquun­
tur omnium Prophetarum per bis mille annos de Deo Messia oracula, et per
tpiater mille annos Patriarcharum omniumque Sanctorum inde ab orbe
condito suspiria ad Deum Messiam, Angelorum chori nascente Christo evangelizantcs gaudium magnum, stella Magorum dux ad præsepe Domini, Si­
meon el Anna Christum ceu salutare Dei agnoscentes, Joannis de Christo
testimonia ct encomia, vox coelo delapsa ad Jordanem ct in monte Thabor.
stupendum solis deliquium, scissæ petræ, sepulchra aperta, tremor terrain
morte Christi. Eloquuntur v ita? Christi sanctitas, veritates, quas sua aucto­
ritate proposuit credendas, pnesagia, quæ ex propria scientia profudit, mira­
cula, queis sua virtute patratis ea omnia confirmavit. Ac demum eloquuntur
adimpletae per Christum promissiones, veritas Resurrectionis a mortuis,
totinsqne Christiani orbis consensus et veneratio. Est autem Christus uti
Legislator et Auctor Religionis vere div inus; ita omni amore et honore dignis­
simus, qui cum Religionem omnium perfectissimam verbis edocuit, sic a

SECTIO 1. ItF.l.lGIO CHRISTIANA DIVINA ET ANTIQIISSIMA.

discipulis suis nihil praetendit, in quo ipse suo exemplo non præiret Dux el
Magister.
Hæc pluribus dilucidant Hoockii Tomus II. de Princip. Belig. Nec non
P. Thomæ Holzklau S. J. Inslit. Theol. de Deo Verbo lucarn.
II. Religio a Christo instituta est vera vereque divina.

;
!
I

Probatio. Doctrina Christiana de Dco.el dc perfectionibus divinis, de per­
fectione vita? christianæ, de tine ultimo hominis, et dc mediis salutis æternæ
latissimo ab omnibus aliis sectis discrimine distans, tot tantisque miraculis et
vaticiniis in hunc diem inclaruit, ut ejus nonnisi divina origo esse possit. Est
quippe Religio Christiana ad veram æternamque felicitatem dux tam certa,
quam verax est Dens : promittit et abunde suppeditat necessaria ad hunc
finem media, ipiæ corroborent naturæ imbecillitatem : summam vitæinspirat sanctitatem : mentem saluberrimis principiis imbuit : voluntatem sucrendit ad spem et amorem summum summi Boni : cor devium reducit,
languidum confortat, fervidum meritis ct virtutibus exornat : solatur

hominem lapsum obtinenda? a Deo per pœnilentiam reconciliationis certi­
tudine: erigit afflictum, poenas divinitus immissas ceu patris castigantis el
amantis argumenta persuadens, sine cujus provida mente eæ non essent ; cl
quarum perpessionem is larga manu compensat : ad ælerna demum gaudia
vere Christianum perducit. Num quid simile his aut dictat, aut consequitur
sola imbecillis ratio, el prona in omne nefas humana voluntas, Christi fido
destituta, el indigna gratia Christi?
Et quid non debent christianæ Bevelationi Natura, Virtus et Religio? Per­
ficit ea Religionem Naturalem, et omnium Philosophorum doctrinam supra ·
modum transcendit. Cor ipsum sanctificat, neque virtutem ceu veram æstimat, quæ non ex puro corde et divino amore profluat. Inculcat officia, quo­
rum observantia felicitatem hominis mirifice promovet, et quæ improbare
nequit ratio, nec unus tamen Philosophus olim edocuit, cujusmodi est dile­
ctio inimicorum. Ea proponit motiva cl præmia virtutum, ad quæ sapienlissimi antehac non pervenerunt. Ad praeconium legis christianæ idolola­
tria, quæ in orbe terrarum quieta consenuerat, et quæ ad nullius unquam
philosophi perspicaciam hucusque nc vacillaverat quidem, repente ac
sonore corruit. Immania Ethnicorum spectacula, humani sanguinis hostiæ,
vindicte barbaries, cl quaevis alia truculenta saevities subjugatur patientiæ,
mansuetudini ac christianæ charitati. Exulat in statibus Christianis, aut
certe multo rarior est subditorum adversus Principes seditio, cum cl jugum
quandoque importabile emolliat Christiana tolerantia. Redundant opera mise­
ricordiae. beneficent iæ et dilectionis intra et extra nosocomiaproaffliclis, egen­
tibus. pupillis el viduis. Exurgunt undique scholae ct gymnasia pro erudienda
juventute præprimis in doctrina Religionis; quæ quidem subsidia charilatis, quanta quanta fuit Philosophorum sapientia, ignoravit. Miraculorum
et Vaticiniorum copiam ac splendorem deinceps perstringemus.

DISSERTATIO VH. DE RELIGIONE CHRISTIANA,

111. Christiana Religio uti vere divina, sic quoad substantiam

antiquissima est.

*41
ΰ. ■

nut

Probatio. Religio Naturalis Patriarcharum, Mosaica Judaeorum, etEvangelica Christianorum una eademque sunt Religio divina, initio minus per­
fecta, posthac revelationibus aucta, ac demum per Jesum Christum ad
plenam lucem splendoremque perducta. Coæva quippe mundo illa est Reli­
gio, quæ docet hominem ex amico Dei factum esse inimicum, et ex felicis­
sima Dei creatura creaturam omnium infelicissimam, suæ felicitati acamieitiæ divinæ nonnisi per Messiam, divinum humani generis Reparatorem esse
restituendam. Eadem ergo
Patriarchal!
w* est Religio Christiana cum Religione
V/
in explicatione originalis mali per lapsum primorum parentum; eadem in
explicatione mali per mediationem liberatoris. Eadem ergo est Religio Chri­
stiana cum Judaica quoad objectum cultus divini, cui et hæcsacrificavit,
et illa sacrificat; quarum analogiam quoad omnes partes exhibet Becaxts,
et copiose ac eleganter explicat Augustinos; qui « proinde aliis tunc nomini­
bus ac signis, ait, aliis autem nunc; et prius occultius, postea manifes­
tius; et prius a paucioribus, postea a pluribus; una tamen eademque
Religio vera significatur et observatur ». Eadem vero etiam est Religio
Christiana cum doctrina vetustissimorum populorum, in quorum doctrina
et Religionibus innumera deprehendas vestigia fidei christianæ arca 1res
naturæ humanæ status, primaevum perfectionis ac felicitatis, præsentem
militiæet purgationis, et futurum perfect® felicitatis; nec non circa causam
lapsus et modum reparationis.
En antiquitatem, en perpetuitatem veræ ac christianæ Religionis inde ab
initio ad finèm usque mundi; qua prærogativa cum gloriari nulla alia Reli­
gio possit, en veritatem, præstantiam, divinitatem Religionis christianæ.
Vide Martini Becani S. J. Analogiam V.acN. Testamenti, Venetiis an 1758.
S. Augustini epistolam 49. ad Deo gratias Q. IL III.... L. X. deCiv. c.32.

Obj. I. Potuit Christus esse impostor, sic ait Mahumes, potuit variis arti­
bus, sublato e. g. e Templi lapide, ut aiunt Judaei, nomine Tetragrammato,
patrare miracula : si eque suos decipere asseclas. Et sane quôd tantopere
commendavit verbis Christus, simplicitatem, injuriarum oblivionem, et
amorem inimicorum, factis negavit; captiosis non raro quaestionibus illu­
dens Pharisæis, quos et acerrima dicacitate objurgavit atque exagitavit sæpissime.
.
J !
Resp. Longissime abfuit ille ab omni suspicione imposturae, qui propter
humilem vitæ conditionem caruit fallendi facultate, et de quo propter excel­
lentes virtutes certum est, caruisse fallendi voluntate. .Nobilitasgeneris, dignitales, opes et potentia fallaciæ adjumenta sunt, quibus apud homines con­
ciliatur auctoritas : sed natus est Christi s muliere paupercula , quæ fabro
lignario nupserat : primum domicilium fuit stabulum : educatus est in patris
officina, et in Galilæa, de qua nullus Propheta, minus Messias exspectabatur
a Judæis : non habuit, ubi caput reclinaret : nec aliunde, quam ex piorum
quorumdam hominum liberali late sustentabatur : Apostolos constantissime
docuit ferre crucem suam, seseque ad omnia patienda parare : magnorum

SECTIO I. RELIGIO CHRISTIANA DIVINA ANTIQUISSIMA.

133

Jiaet peisecutionem semper tulit, et tandem crudelissima morte affectus
esi,cui pnevisæ cl prædictæ noluit sese subducere. Hanc vero vitam qui
dixerit aptam vel ad fallendos homines, vel ad eos sibi conciliandos sine
cittllenti virtute, sine praestanti doctrina, sine miraculis, communi is
sensui contradicit.
Christvs adeo nullas partes impostoris egit, ut egregia potius specimina
dederit omnium virtutum; ferventissimæ in Deum pietatis, referens omnia
Ma, sermones ac frequentem orationem ad Dei gloriam et regnum Dei pro­
movendum, habens pro cibo facere et perficere opus Dei : efi'usæ in omnes
homines eharitatis, immensos perferens labores ad erudiendos rudes, ad avocaudos a sceler ibus improbos, ad ægros sanandos, ad salvandos omnes, etiam
pro dirissimis persecutoribus orans in cruce : suiiimæ integritatis animi a
unitatibus hujus vitæ, ab avaritia, ambitione et voluptatibus prorsus alieni,
qui populi ipsum Regem proclamantis oculis subduxit sese, et publicum
contemptum in probrosissima morte sustinere voluit; qui nec opes, nec
dignitates, nec famam apud homines quaesivit, nec unquam usus est adulilione, assentatione, dissimulatione seu artibus illas comparandi : summæ
puritatis, quæ omnem superaret invidiam, et contra quam ne hisceret qui­
dem projecta ad quaevis alia inimicorum Christi maledicentia : incomparai'ilismaiisuetudinis, humilitatis, patientiæ et constantiæ inauditæ, dicens se
venisse, ut aliis inserviret, inter impiissimos et crudelissimos homines tanquam ovis obmutescens, atrocissimis suppliciis et morti ignominiosissimæ
nitrosese objiciens pro salute hominum.
Et in hac infinita Dei-Hominis sanctitate quidquam reperiant pestilentis­
simi hominum Increduli, quod arrodant? Christus et prudentiam et simpli­
citatem ex æquo commendavit ; iiidequc ad captiosas Pharisæorum quæstioneshaud directe semper respondit, idque ad ipsos propria ex conscientia de
sua persona erudiendos; at semper tamen plane et definite ad eas, quæ sim­
plicem ac ingenuam mentem præseferebant. Erant Pharisæi ob hypocrisin,
fallaciam, arrogantiam, ostentationem, divinæ Legis corruptionem, aliaque
vitia reprehensione publica dignissimi : intererat Reipublicæ et Religionis
Judaic®, ut hypocritae suis integumentis nudarentur, veteratorum existi­
matio apud plebem misere ludificatam convelleretur, et Mosaicæ Legis puri­
tas vindicaretur. Jungebat ergo Christus zelum gloriæ divinæ, ct aliorum
uram salutis cum charitate, quæ quanta fuerit apud infensissimos hostes,
discant Increduli ex ejus in Cruce precatione : Pater! ignosce illis, neque
aim sciunt, quid faciunt.
De his copiosius disserunt D. François in LL. Défense de la Religion, D.
Bellet in L. les Droits de la Religion chrétienne. P. llcrm. Goldhagen S. J.
P. 111. Introduce in Scripturam.

!
h

E
*

E

Γ

Obj. II. Adventus Christi admodum humilis officiebat fidei in Christum;
et Religioni Christianae inter gentes æque ac inter Judæos non parum obstat
adhuc. Vixit Christus annos triginta 1res : per annos triginta latebat abscon­
ditus : per tres reliquos habebatur impostor, rejectus a Sacerdotibus et pri­
moribus suæ gentis, contemptus ab inimicis, mortuus in cruce xeluti male­
factor, proditus ab uno, negatus ab altero familiarium suorum, desertus ab

omnibus.

I

L··

F
».î ;·
p

IM

DISSERTATIO VII. DE RELIGIOSE CHRISTIANA.

Resp. Attamen lota gens hebræa ejusmodi adventum Messi® praediut,
Prophetarum edocta oraculis : et gentes, dum venerat hic Messias, eum ado­
raverunt; Gentiles ergo el Judæi ceu metam et centrum suorum votorum
eumdem respiciunt. Nec Salomon aut Propheta?, nec Plato aul Socratesaut
alius quivis sapientissimus ac eloquentissimus persuadere gentibus unquam
poterat aut fidem in Messiam, aut unius veri Dei cultum. Soli gratia*Christi
servata gentilium conversio, qua gentes turmatim ad Christi vexillum conxolant, idolorum fana subvertunt, el Reges illarum seipsos Cruci subjugant.
Nonne hic splendor summus est pro adventu Christi, ad quem cum cæcutirent Judæi, et obdurarent corda sua; hanc quoque duritiem ac caecitatem
suam Judæis praedixerat sua Lev, æque ac adventum sui Messi® humilis ac
mansueti. El vero Prophetia?, quæ Christum exhibent pauperem, exhibent
eum etiam dominatorem terne, ita ut ex tota nascendi, vivendi et moriendi
ratione, quam ad Messi® characterem spectare Deus voluit , vehit ex nube­
culis sol Divinitatis non obscura efftilgeret.
Atque hic obtinet illud S. Augustini: « grande spectaculum (Christuscrucifigendus) sed si spectet impietas, grande ludibrium: si pietas, grande mys­
terium: si spectet impietas, grande ignominiæ documentum : si pietas,
grande fidei munimentum. « Tract, in Joann. CXV1I. §. 3.
Obj. III. Prophet.e et Apostoli homines erant, quales nos sumus : eecur
plus illis tribuamus, quam mille aliis, qui de Religione senserunt aliter?
Atque ideo ne Judæi quidem Christum agnoscunt ceu Messiam. Tandem fidei
Christian® antiquitati obstant tam verba Apostoli ad Galatas: al ubi venit
fides, jam non sumus sub pœdagogo, quam illa ad Romanos: non enim sub
lege esi is, sed sub gratia. Cum enim fides in Christum non sit sine gratia,
et fides Christi primum venerit, ubi venit Christus; qua ratione Christiana
videaturantiquissima Religio ?
Resp. Jam iterum mentitur iniquitas sibi. Nequaquam homines erant
Prophet.e et Apostoli, sicut Theistæ : illi enim corde erant humili, spiritu
illuminato, et conscientia munda ; curn sint Theistæ tenebris involuti, ju­
dicantes ex præventione, amantes vitia. Judæi non quidem omnes, at sancti
tamen susceperunt Christum, quem Prophetæ ct Apostoli Messiam praedica­
verant ; el quod carnales Judæi eum rejiciant, idipsum auget gloriam Christi.
Quæ enim ratio in Talrnude et apud Rabbinos, Christum ceu Messiam repu­
diandi? fors quia non omnes nationes armis edomuit? nulla suis spolia
distribuit? nullas elargitus divitias, ipse autem turpissima morte occubuit?
Verum ex iris ipsis Christus ceu Messias a sanctis agnoscitur, adoraturae
redamatur; repudiandus a Christianis Messias, qualem sibi effingunt et exo­
ptant Judæi. Eamdem autem quoad substantiam fuisse fidem in Christum
ante adventum Christi, praeclare edocet Augustinus; quamvis modusdiscrepet, sive ex parte objecti : quia veteres credebant in Christum nasci turum et
moriturum, nos autem credimus in Christum natum et mortuum; sive ex
parte actus: quia veteres, quamdiu sub nube Legis antiquité erant, adtidem
in Christum explicitant non tenebantur, cum sufficeret implicita. Tandem
veteres justi magis sub gratia, quam sub Lege fuerunt : si enim sub Lege
esse dicitur, vel qui gratiam ignorans servitute Legis premitur, vel in quo
peccatum dominatur, uti docet Apostolus ; illi nec servierunt peccato, nec

1£x>

SECTIO I. RELIGIO CHRISTIANA CONSIGNATA IN I.1RR1S N. T.

justitiam, quamvis Legi Mosaic® adscript!, a Lege, sed a fide in Christum
exspectabant.
Hinc Aug. Tract. 4a. in Joan. « Eadem fides, ait, utrosque conjungit, et eos,

ijuivenliirumesse, el eos, qui emn venisse crediderant, » Idem L. III. cont. 2.
ipist. Pelag. c. 4. scribit, « Abraham, Mosen, David omnesque veteres Justos
lilies fuisse promissionis et grati®, non ex Lege, sed ex promissione; hæredes Dei, cohæredesautem Christi ».

§ 111. COROLLARIA.
Discant hic Increduli, quem audiant magistrum et ducem sequantur,
Jesim Christum, cujus ad doctrinam exclamandum : nunquam sic locutus
est homo ; hic solus verba vilæ æternæ habet ; cujus ex prodigiis emicat virtus Altissimi, ipsemet virtus Dei; qui quantum ad mysteria et vaticinia, in­
tuetur profunda Dei, genitus in splendoribus Sanctorum, unigenitus Dei
filius, quem nihil in domo Patris sui lateat ; qui offert veritatem suam, qu®
nas ducat; brachium, quo sustentet; gratiam, quæ corroboret; crucem, quæ
defendat; sanguinem, qui emundet; mortem, quæ vivificet. Et quis vel
momento temporis dubitet, hujus tanti magistri ac ducis vocem audire el
revereri ? quid enim majus veritate, cujus est magister ? virtute, cujus est
aemplum?Religione, cujus est auctor? Ecclesia, cujus est caput? augusto
Sacrificio, cujus est victima et sacerdos? gratia et gloria , cujus est arbiter?
cœlo, quod est Regnum ejus? Deo, cujus est legatus et unicus Filins? Me sane
ùjgunt ista exclamare cum Centurione: Vere hic homo filius Dei erat, et cum
Principe Apostolorum confiteri: Tu cs Christus filius Dei vivi, auctor fidei et
salutis nie®, unicum spei meæ fundamentum, amoris mei objectum dignissimum el praemium infinitum !

'

.-»■·.

—

■ ■

-------

■

-

-------- --

.‘r.

»· .. ■

—----------------------------------------------------------

SECTIO II.
RELIGIO CHRISTIANA CONSIGNATA IN LIBRIS N. T. VERE DIVINIS.

Er'
i* *·
-I

§ L PRÆC0GNITÂ.

Novi m Testamentum appellantur Libri divinitus inspirati, qui post Christi
adventum exarati de rebus divinis divina auctoritate pertractant, el ab Ec­
clesia sacrum in Canonem, quem iterum recensuit Concilium Tridentinurn,
relati sunt. Fundatur Novi Testamenti aulhentia in Testamento Veteri vere
authentico, cujus in hunc diem Judæi Christianis testes sunt, custodes,
librarii et capsarii. Mira Dei providentia! Quamdiu exstabant Prophet®, Leeemsoam luendi vix curam habebant Judæi; postquam vero nulli amplius
Prophet® exstiterant, successit ingens Judæorum zelus pro Lege sarta tectaqnp in Libris sacris conservanda. Nimirum ut e.x Libris sacris Judæorum

DISSERTATIO vn. DE RELIGIONE CHRISTIANA,

firmetur veritas Christian® Legis; et ex Libris sacris Christianorum convin*
calur ablatio Legis Mosaicæ; ex ulrisque vero et Judæorum perfidia, et im­
pietas Incredulorum confundantur.
§ II. THEMATA.
I.

tv

Û 41-

u:i:

f v

I
“4

It

'l·

1 »c

4

Divinitas Librorum Novi Testamenti gravissimis argumentis evincitur.

Probatio. Quinque sunt capita authentiæ ac lheopneustiæ :
l11™. Fides publica et Traditio continuata non solum Christianorum, sedet
Judæorum, Gentilium ac Hæreticorum, ita ut nullus sit alius liber, pro quo
stet tanta auctoritas, v idelicet omnium hominum vox ab Apostolorum aetate
ad hæc usque tempora unanimis et perpetua.
2un>. Notæ seu characteres Librorum, qui fuere conscripti a testibus ocu­
latis gestorum, in iis locis, ubi plurcs superstites testes itidem oculati, sed
Christi et Apostolorum hostes infensissimi, falsitatem detegere continuo pote­
rant, refellere ac vindicare; quin tamen vel ullus contradiceret. Adeo nihil
reperias in historia Evangelica, quod ad illam ætatem Imperatorum Augusti
et Tiberii non pertineat, aut quod cum Geographia vel Chronologia, cum
historicis sive Judæis sive Paganis non consentiat in iis, quæ de Religione,
Legibus, Politia, Ceremoniis, Jurisprudentia, opinionibus seclisque Judæo­
rum memoriæ prodita sunt.
3nra. Characteres Scriptorum, qui erant Apostoli et duo Christi discipuli,
qui cum doctrinam suam divinam esse dicunt, et se divinitus inspiratos,
summa fide digni sunt; sive styli et narrationis simplicitatem, sive in confi­
tendis erroribus et peccatis suis ingenuitatem, sive vitæ et mortis genus
sanctissimum spectes; ac propterea omnibus Ecclesiæ Christian® seculis
maxima illorum fuit auctoritas, quorum Libris primi Christiani, si ex Judæis
erant, parem cum Libris V. T. honorem deferrent, si ex Paganis, pro illis
omnes Poetas ac Philosophos (quippe Ethnicorum Prophetas) fastidirent ac
desererent : fideles autem vel hoc uno argumento contra hæreticos usi sunl
pro sacris Libris, quod sint Apostolorum ; ipsique hæretici quosdam Libros
tanquam non theopneuslos repudiarunt, quod non sint scripti ab Apostolis.
iUID. Materies et argumentum Librorum, videlicet altissima mysteria et
dogmata fidei summo Numine dignissima; præstantia doctrinæ moralis de
amore Dei et Proximi, de humilitate et mansuetudine, de patientia, tempe­
rantia, castitate; historiæ de Christi et Apostolorum vita, doctrina, mira­
culis, laboribus, perpessionibus et morte; in quibus oeconomiam humana
facultate majorem, obtusissimæ mentis homo sit, qui non percipiat.
S0®. Absurda et plurima et maxima, quæ si Libri N. T. non essent
divini, admitti oporteret; nimirum quod per septemdecim secula opus ficti­
lium orbem prope universum misere deluserit; quod sanctissimi æque ac
doctissimi viri fraude pessima inde ab ævo Apostolico fuerint decepti; quod
innumeri Martyres frustra sanguinem profuderint, tot Ecclesiæ Concilia de
rebus nauci fuerint celebrata, atque integerrimi mortalium impenderint
cultum Religioni ex fallaciis et mendaciis compositae; quod omnium Pro­
phetarum vaticinia uni Christo perperam quidem, sed apte tamen conve­
niant. ut nulli alteri deinceps aptius ; quod Apostoli eos Libros non scripserint

I

SECTIO n. ntetlGlO CHRISTI CONSIGNATA IN LIBRIS N. T.

157

t nlra tidem totius antiquitatis ; quod si vero ab Apostolis fuerint conscripti,
homines ii fuissent ab omni memoria callidissimi, improbissimi, stupidisMUii.qui nullo suo commodo vitam miserrimam ac mortem crudelissimam
degissent.

II. Ex libris Novi Testamenti invide stabilitur Divinitas Christi et
C h r ist iance Religionis.
Probatio. Verus est Deus, dc quo ceu Emmanuelc veterum Prophetarum
utkinia edixerant ; hæc vero in Christo omnia fuisse adimpleta, testantur
Libri N. T. Prodigiosum ex virgine partum Isaias, natales promissi Ducis in
Bethlehem Michæas, adorationem et munera Magorum ad cunas Dei-HomiaisPsalmista,stellam ex Jacob Messiæ testem Balaam, adventum Schilo tem­
pore sceptri ablati Jacob, Messiæ adventum in templum secundum Aggæus,
ejus per suammet gentem reprobationem ac necem David et Isaias, ejus
resurrectionem, vocationem gentilium, et Judæorum dispersionem David,
Isaias, Jonas et Oscas fatidico spiritu prænuntiarunt de Christo, ac uni Christo
(qui virtute divina resurrexit post mortem, qua Messias debuit, et qua Dei
filius occumbere potuit) ea omnia exactissime convenisse, demonstrant
Evangelist®, ct scripta Apostolorum.
Religio autem Christi in sacris libris N. T. consignata, quod sit vere divina,
stipes sit, qui aut inficiatur, aut non intelligit. Quippe altitudo mysterio­
rum, dogmatum sublimitas, doclrinæ puritas, virtutum præstantia, sanctitas
Sacramentorum, majestas Sacrificii, Ministrorum Ecclesiæ dignitas, cultus
divini magnificentia, sigilla miraculorum ac prophetiarum totidem sunt
characteres certissimi ac evidcnlissimi veræ Divinitatis.

Obj.I. Libri N. T. possunt esse suppositilii, et ab impostoribus adornati :
obstant illorum aulhen licit ali (quæ præcipue innititur Christianorum testi­
moniis) horum credulitas, præjudicia, et in pias fraudes propensio : obstant
Evangelia Mathiæ, Barlholomæi ct Barnabæ certo spuria; de quibus adeo
testatur S. Hieronymus, et quæ pari veneratione recepta fuere in Ecclesia.
Resp. Auctoritas hic summa est primorum Christianorum, qui reipsa
increduli, utpote a teneris in Religione vel Judaica vel Ethnica instituti,
omni exceptione majores sunt testes facti (utrum scilicet illas Scripturas
suis temporibus Christiani pro divinis et scriptis vere Aposlolicis habuerint)
in quo decipi non potuerunt. Primi quoque Doctorcs Ecclesiæ summa dili­
gentia distinxerunt a falsis et adulterinis scripta vera et genuina, qualia
apud S. Irenæum, Tertullianum, Origcnem et Eusebium non agnoscebantur,
nisi quæ continerent doctrinam consentientem cum praedicatione Aposto­
lica, seu disciplina ex eorum auctoritate ubivis recepta; baberentque con­
firmationem ex unanimi consensu ac testimonio omnium Ecclesiarum; et in
stylo atque contextu orationis morem Apostolicum referrent. Insuper nostra
Evangelia ab ipsis hæreticis admittebantur, illud S. Matthæi a Nazaræis,
Ebionitis et aliis, Evangelium S. Luc.e a Marcionitis et Manichæis... Equidem
fuere protervi homines, qui miscere res nascentis Ecclesiæ ausi (procul
dubio in suorum dogmatum continuationem) relationes ab Apostolis diversas
in vulgus Sparserunt ; at monstrent rheistæ, quod horum temei itas deioget

H-

158

<3*

/F»*,

•

DISSERTATIO Ml. DE HELh.lo.XE CHRISTIANA.

auctoritati primorum Christianorum. Donec hoc confecerint, conleudimus,
repudiata a Catholicis Evangelia, Catholicorum ostendere vigilantiam, ct
veracium librorum confirmare auctoritatem; praesertim cum ipsimcl libri
apocryphi referant contra Theistas Christi et resurrectionem et ascensionem
et alia miracula.
Tandem duplex falsitas committitur a Theistis ; P quod plurima ejusmodi
apocrypha objiciant, cum paucissima fuerint : quamvis enim titulos quin­
quaginta collegerit Fabricius; tamen fatetur, ex his plura unum duntaxat
scriptum indicare, siquidem Evangelium S. Mattii .ei cum quibusdam muta­
tionibus dictum sit Evangelium Cerinthi et Carpocratis, et duodecim Apo­
stolorum, et secundum Hebraeos, et secundum Nazaræos, et secundum
Syros, et secundum Ebionitas, et secundum Barnabam, et secundum Bartholomæum; Evangelium S. Marci dictum est Evangelium Petri; Evange­
lium S. Lvc.e dictum est Evangelium Pauli, adjectis vero nonnullis muta­
tionibus dictum est Marcionis et Apellis Evangelium. 2* Quod spuria illa
Evangelia vanissime edicant, olim recepta fuisse ab Ecclesia. Primi namque
post Apostolos Ecclesiastici Scriptores, Clemens Romanus, Ignatius et Polycarpus nullibi illorum meminerunt : S. Justinus sexcenta exscribit testimo­
nia ex veris, nullum uspiam ex spuriis Evangeliis. S. Ircnæus horum quidem
meminit; simul autem scripto reliquit, illa ubique et ab omnibus Ecclesiis
repudiata, et nonnisi illa quatuor, quæ habemus, Christianorum omnium
suffragiis comprobata fuisse. Clemens Alex, et Origenes laudant hinc inde
illa apocrypha; at simul testantur, quatuor tantum Evangelia auctoritate
divina valuisse in Ecclesia. Demum Patres antiquissimi, nt Ircnæus ct Ter­
tullianus, argumento Praescriptionis adversus hæreticos usi, ad confirman­
dam quatuor Evangcliorum auctoritatem, eo adduxerunt hæreticos, ut dice­
rent, «Apostolos ante praedicavisse,quam perfectam cognitionem haberent,
gloriantes, se esse emendatores Apostolorum. »
Turpius delirat, ac pejus criminatur Tolandi Amyntor, quod per Evange­
lium Barxab.e tanquam unice genuinum contendat restaurandum esse Chri­
stianismum. Contra quem vide Moshemti Vindicias antiquæ Christianorum
disciplinæ ; item Beaisobiui Hist. Critiq. de Manichée.
Eant ergo Increduli cum suo ridiculo, fortasse! fortasse ab aliis scripta
sunt Evangelia; fortasse post tempora Apostolorum editi sunt libri N. T.
Nonne etiam fortasse nulla unquam fuit Respublica Romana? fortasse nulla
civitas Hierosolymitana ?

■

Obj. II. Tametsi fides publica testetur, varia ab Apostolis fuisse litteris
consignata; non æquc tamen constat, eadem ad nos pervenisse integra cl
incorrupta. Nam plures textus laudantur a SS. Patribus, quos in Codicibus
nostris non reperias : Patres non raro quærunlur, exemplaria tam græca
quam latina fuisse ab hærelicis depravata : innumerae sunt variantes
lectiones, quarum circiter triginta millia, triginta annorum labore, collegit
Millils: ac demum Victor Tcxoxexsis suo in Chronico refert, sancta Evangelia tanquam ab idiotis Evangelislis composita, jubente Anaslasio Impera­
tore, reprehensa fuisse ac castigata.
Resp. Quam belle consentiunt Theistæ cum Mahumelanis. qui dndum
hanc Novi fcslamenli interpolationem ac corruptionem objecere Christianis:

f ; ·■

SECTIO II. lŒLIGlU CIIKISll CONSIGNATA IN LIBKIS N. T.

1J)9

uruii) ubi, quando, cl a quibus hrorcticis attentatam? Qui üeri potuit, ut
.ju®jam ab Apostolicis temporibus eruperunt Scctæ diversissimæ ac invicem
infensissimae, in hauc mutationem conspiraverint? Quid? cum ubique propatnin Evangelium, et confirmata esset in animis fidelium sincera ct
genuina Apostolorum doctrina : dum infinita exemplaria omnium Christia­
norum manibus insererentur: cum in varios populorum sermones translata
essent sacra volumina : credamus omnes orbis nationes maxime dissitas
unanimi assensu convenisse ad corruptionem librorum, pro quibus sæpc
litam projecere? Tantam credulitatem minutis nostris Philosophis relinqui­
mus. Est autem revera nullus a Patribus laudatus textus, qui non exstet in
suris paginis, si non iisdem verbis, certe quoad sensum, prout a multis
Criticis ostensum. Cum enim Patres laudarent eos textus memoriter, muta­
bant sepe verba verborumque constructionem. Nullum itidem caput est in
ixstris exemplaribus, cujus auctoritatem non evidenter vindicaverint viri
eruditi (ac præprünis illa verba, probi nummularii estote, historiam mu­
4
lieris adulterae, duodecim ultimos versus S. Marci, et versum septimum
capitis quinti Epislolæ primae S. Joannis) in pluribus et optimis exempla­
ribus reperiri, laudari a SS. Patribus, el in antiquissimis versionibus conti­
neri, demonstraverint.
Asserunt SS. Patres, hæreticos depravasse Evangelia, scilicet sua, non ea
quibus ulilui; Ecclesia Catholica. Aiunt eliam, emendata esse græca exem­
plaria per latina ct vicissiin; sed in levibus tantum, quæ ad substantiam
fidei aut hisloriæ Evangelicæ nequaquam perlinent, in quibus per omnia
exemplaria seu græca seu latina consensio semper summa fuit. De varietate
, lectionum, quod nihil ea officiat (cum sensum vix afficiat; in vocibus sit, et
ft'ii in sententiis; ac plerumque in versionibus evanescat) sed potius contirnwt auctoritatem, alibi dictum. Denique argumentum ex Chronico Vic­
toris cavillus est Theislarum : si enim hæc nostra Evangelia fuissent vere
corrupta ac vere emendata; quos tumultus non exci lasset ista immutatio?
Quis historicus rei tam singularis non meminisset ? Cur in Commentariis
SS. Patrum per quinque priora Ecclesiæ secula omnes Novi Testamenti
linee allegantur, cl optime concordant cum nostris Codicibus? Nonne
tempore Axastasii exstabant innumeræ Novi Tcslamenli versiones? has vero
omnes credere immutatas ab inviso ct imbelli Imperatore, insipientis est.
Thomas Hearxe, Anglus, indefesso labore edidit historias Livii cum innu­
meris lectionibus variantibus ; quæ autem stupiditas foret, inde concludere :
erço interiit Livius ; ergo nescitur jam, quæ sint genuina ejus scripta? Vic­
toris Chronico magnam hic lucem affert Cap. IV. Breviarii, quod est
Liberati Diacon i æqual is Victori; unde colligitur, Imperatorem non voluisse
authentica SS. Scripturarum immutare exemplaria, sed mutationem jam
factam a Macedonio in uno versiculo Pauli : qui apparuit in carne, justifi­
catus est in spiritu, solum decrevisse, ut tollatur.
Obj. III. Evangelistic complura referunt, quorum aut falsitasaut difficul­
tas non stat cum divinitate Evangeliorum ; uti sunt apud Mattileum occisio
Zachariæ ante adventum Christi, quæ tamen Joscpho teste prirnum contigit
leraporc obsidionis JerosoD milanæ : apud cmndcin et Lucam maxima circa
scalenam Chi i.ti discrepantia est: apud Marcum maledictio Christi in

160

ÈÊ·

I *

Mllrt.

*
1
¥ u<* <

sECriO II. RELIGIO CHRISTI CONSIGN.VlA IN LIBRIS N. T.

DISSERTATIO VU. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

ficum fructibus carentem, cum non erat tempus ficorum : apud Matuleum
immissio dæmonum in gregem porcorum apud Gerasenos, qui non
alebant porcos: apud Joannem aqua in vinum mutatio, dum couvivæjam
prope inebriati essent.
Ita Voltaire in pestilenti Libro, Dictionnaire Philosophique, præsertim
artic. Christianisme. Item Auctor detestandi operis, Catéchisme de Γhonnête
homme, Parisiis 1764.
Resp. Quid demum a callidis Incredulorum artibus tutum, utut divinum?
Voltaire hæc sua venditat argumenta, sed quæ sunt impii Baylii. Venditet
ergo tanquam sua Incredulorum uterque oraculum! At neuter vidit,quæ
xiderunt post Hieronymum plerique omnes Interpretes, sermonem Christi
spectare ad occisionem Zachari e ante Christi adventum, ct de quo jamdum
in Libro II. Paralipomenon, capite XXIV. Quæ cæcitas iu viris, qui videri
ambiunt oculatissimi ? Neuter ex etymo nominis perspexit, hunc Zachariani
æquo jure ad idioma hebraicum vocari filium et Barachiæ et Joiadæ; quæ
inscitia hominum doctissimorum, quales apud suos trahirent? De Christi
Genealogia tricantur, idque post duodeviginti secula, quo toto tempore
Judæorum taciturnitas et Christianorum omnium inconcussa fides quoad
rei caput et summam consenserant, videlicet utrumque Evangelistani con­
cordare; vel quod Jesum Christum negando esse filium naturalem Joseplii,
clare innuant, a Davide, cui toties a Deo promissus fuerat, eum descendere
per Mariani Matrem suam ex Tribu Juda et familia David progenitam,
nuptamque Josepho cx eadem Tribu et Familia; vel quod stirpem utramque
in Salathiel et Zorobabcl conjungant, ut Deiparæ patrem ex Salomoni’
stemmate deducant. Quæ in his absurditas?
Ad ficulnea demum argumenta dilabuntur, et vinum in nuptiis, et dia­
bolos in porcis exagitant : at studiose ignorant Increduli, quod in miraculis
Christi non raro sensus historicus cum mystico, et typicus cum prophetico
conjungatur. Erat arbor foliis dives, et pnecoquas saltem ficus ferre poterat
juxta indolem telluris, uti rerum naturalium scriptores consignant: Christus
tametsi certus, quod nullæ pendeant ficus, accessit tamen documenti causa
contra Judæorum hypocrisin eruendi, in hos ceu folia duntaxat sive exter­
nam pietatis speciem exhibentes, intus autem vera pietate vacuos et fru­
ctuum bonorum operum steriles, illam feralem sententiam vibraturus. Regio
Gerasenorum inde a Pompeio subdita fuit Gedarcnis gentilibus, quibuscum
sub Herode plures Judæi vixerunt commixti; unde grex porcorum vel ad
Gentiles, vel ad Judæos gentilium more viventes pertinuit, vel certe Judæis
non fuit omnino prohibitum, negotiationis causa alere gregem porcorum.
Demum quam imperite Voltaire ebrietatem confundit cum liberali usu vini,
quem vox græca hic ct alibi (Geu. XLHL 34.) significat; tam maligne infert
ex generali illius adagii, omnis homo primum bonum vinum ponit, enuntia­
tione, convivas jam tum fuisse ebrios; cum tamen reprehendatur sponsus,
quod melioris notæ vinum necdum apposuerit; et tam impie Christo imputat
suppeditatam ebrietatis occasionem, qui solum intenderat manifestaresuani
potentiam, qua firmaret discipulorum fidem. Quot crimina in uno sensu
impiorum?

Obj. IV. Libri Novi Testamenti multa coutinent Christo ceu Deo-Hominè

161

indiina; uti sunt tristitia, angor, injuriæ, tormenta, el mors probrosissima
in cruce.
,
■
..
Iter. Si rite perpendantur ojrtnia, Christi gloria non eluxit splendidius,
quam in ejus passione; et hanc obfuscarc ausiut increduli? Jesus moritur,
«lolilalus, quia ipse voluit; el morte quam , uti prædixit, ita vehementer
desideravit ipse. Agonizat Jesus in Oliveto, quo in agone dum hominem
Miri similem agnoscimus, reseratur cœlnm, ct submissus ab allissimo
angelus eum confortat contra naturæ rcluctanliam. Proditur a discipulo
Jbgister non sine gloria, cum inde se prodat inimicorum politica timiditas,
quam incusserant patrata in populo tot tantaque Christi miracula. Captivus
duciturct vinculis adstringitur Jesus innocens, et confestim proditor sui
ipsius condemnatione ac desperatione contestatur innocentiam Christi.
5odc integra ludibrio est cohorti militum , sed nocte eadem conjux Pilati
anilla patitur propter Jesum. Pilatus cum condemnat, sed lotis manibus
dut innocens a sanguine justi hujus. Suffigitur cnici, sed inter summa
junimarum virtutum prodigia. In cruce emittit spiritum, sed inter stupenda
miracula, quorum una et clara vox cum illa Centurionis pro vera Christi
ilhiiiitate eloquebatur ; atque inter ea ceu splendidissimum eminuit mortem
insecuta Resurrectio, de qua Augustinus : « plus est, mortem vincere resuistndo, quam vitare vivendo ».

Obj. Γ. In Libris Novi Testamenti plurima referuntur dc Apostolis, quæ
nine genus improbitatis sapiunt : Petrus neocon versos suis bonis omnibus
spoliavit,quæ injustitia? Ananiam et Sapphiram morte repentina oppressit,
japsævitia? Paulus summum Sacerdotem ceu parietem dealbatum tra'nit, quædicacitas? penulam Troade relictam et a Timotheo afferendam
curavit studiosissime, quæ tenacitas ? tandem eo collimabant studia Apostobruni, ut cx aliorum bonis ditescerent, et vclut orbis domini palatia ibi
emerent, ubi quondam tuguria fuerunt. Ita Catéchisme jam citatus.
Resp. Vix dignum responso spermologum os viri impudentissimi : oblrni&lur tamen, sed paucis. Convertible S. Petrus in suos usus illam pecuniam?
wnuesua sponte conversi eam ofierebant? Num is, qui æs apud se dqpo•lom custodit, bonorum alienorum appetitor est, raptor et prædo?'lle
Inania et Sapphira quam non delirat insipiens Ca tech ista? jam enim illo­
rum mortem vocat miraculum, ac proin solius Dei opus; jam Petro ceu
lidnus illam impingit; jam negat, id potuisse fieri a Deo, qui non sil liomi•ia; jam vero imputat Deo} ita ut, quoties hujus memoria facti recurrit,
torror percellatur Catechista. Scire cupit, quid sibi hæc po?na mortis velit?
t non solum Augustinus, Chrysostomus, Basilius ct Hieronymus, sed perade<>Bcza docebunt, Ananiam fuisse reum simulationis, mendacii el
-•-•rilcgii. Quæ blasphemia Calechisbc, Deum insimulare homicidii, dum
flectit nocentes? Te. te Cafecliistam serius ocius vindicabit acerrime, quin
qosinfinitæ bonitati decedat, cum qua stat justitia æque infinita.
Ph lus lœsæ majestatis sacræ reus agitur : sed Paulus ignorans, quis esset,
dictum excusat ut primum monitus, quod sil summus Sacerdos. Illud de
pentila moderatam nos docet, imo laudabilem providentiam circa corporis
necessitates; et « quæcumquc in Scripturis levia cl pana videntur, non
mintëeæc a Deo, quam creaturæ vilissimæ sint a conditorecœli el terne, »

i.

p.

|i

i
EE
£
: I

i

162

DISSERTAI 10 Vil. DE RELIGIONE LlUUSTlA.XA.

ailS. Hieronymus. Quamvis enim non omnia in SS. Scripturis æque utilia
sint; nihil tamen inutile in iis est, cum ct illa, quæ videntur inutilia,con­
ducant vel ad commendandas perfectiones divinas, vel ad inlegrilalian.
ornatum ct gratiam, vel ad ingenuitatem ac simplicitatem narrationis, quæ
magna sunt adjumenta ct ornamenta veritatis. Domum edicito, Catechisla,
quandonam ct ubi palatia exstruebant Apostoli, qui ad instar Ducis sui vix
habeant, quo caput reclinarent? quandonam divitiis affluebant in omni vita
sua pauperrimi ad exemplum et praescriptum Magistri? quandonam ccu
Magnates terræ dominatum in homines aut affectarunt aut exercuerunt,
omnibus omnia facti ct scr\ i servorum?

t
>

1

t

Obj. VI. Tandem Canon SS. Librorum, non diffitcntibus Christianis,
primum fuit confectus post scxaginta annos a Christi morte : quidam exi­
stimant, editum fuisse Adriano imperante circa annum centesimum deci­
mum septimum æræ Christian® : Joaxxes Clericis illum Novi Testamenti
Canonem circa Seculum NHL a peritis quibusdam deceptoribus procusum
atqueorbi fuisse obtrusum contendit. Ubinam antiquitas, authenlia, divinitas?
Le Clerc, Bib Hot h. Ancienne ct Moderne, Tom. XXII. P. 11. A. L
Resp. Ridicula plane objectio, quæ Libros N. T. inccrtæ auctoritatis arguit
ex eo, quod eorum collectio facta non fuerit, antequam scripti essent omnes
Libri. Editi autem sunt diversis temporibus, prout sesc offerebat occasio ab
anno XL.usque ad annum XCVH. æræ Christian®*; atstatim a sua editione
cum eadem observantia servati, qua ante Canonis confectionem. Nonne ridi­
culum contendere, quod Libri posteriores Horatii vel Martialis non sint ge­
nuini, eo quod collectio omnium operum utriusquePoctæ non fuerit confecta,
nisi mullis annis post editionem priorum operum ? Imo teste Eusebio jam
tum S. Joannes divinorum Librorum Canonem fecit, et perlatis jam in
omnium ipsiusque Joann is notitiam tribus Esangeliis, ea et veritatem scri­
ptorum suo testimonio confirmasse dicitur. Illud Clerici deliramentum hisce
exploditur : Canonem Ecclesiæ Catholicæ a Concilio Tridentino promulgatum
PP. Tridcntini acceperunt a Concilio Florentino ; hoc a Concilio Romano sub
Gelasio Papa; hic ab Augustino ; iste ab hinoccnlio L in epistola ad Empo­
rium incinite Seculo V., itema Concilio Carthagincnsi 111. de annoCCCXCVII.
a Synodo generali VI. approbato; ac tandem per traditionem continuam a
temporibus Apostolorum hunc Canonem accepit Ecclesia, Apostoli a Christo
vel a Spiritu sancto eumdem edocti. Hac vero Traditione Apostolica destitutus
Clericcs omni destituitur auctoritate suorum Bibliorum contra incredulos
evincenda.
$ III. Corollaria.
Nituntur itaque adducta pro authentia ct theopneustia utriusque V. ac N.
Testamenti momenta et testimonia quasi congenitis veritatibus ejusmodi:
non omnes insaniunt homines; in fraudem uno omnes ore consentire non
possunt ; non sunt omnes mendaces in uno seculo, et sinceri in altero; nec
universum genus humanum conspirat ad decipiendum aliquem; nec aliquis
loti generi humano illudere potest. Sphalmata item anlilogica, geographia,
genealogi ea. elliptica ut uijuscumquenomiriis (quæSS. Sci i pluris exprobrant

SECTIO 111. RELIGIO CHRISTI MIRACULIS COXHrHaTÀ.

16.1

reuvitia Increduli) dudum apud Patres primorum secutorum complanata
deprehendes ; el abunde suppeditant hodie eruditissimi interpretes, cumpri­
mis iero nostrum hic Magisterium SS. Scripturarum. Malim ego, et boni
(innes inccum, sequi in SS. Scripturarum veneratione Doctored maximos
Hieiwxymcm ct Avclstixcm, quam vesanos Theistas: « mulla dicuntur in Scri­
pturis, quæ videntur incredibilia, el tamen vera sunt; neque enim valet
natura contra naluræ dominum...... omnia, quæ illis continentur, vel dc Jesu
Christo dicta sunt, vel propter illum ; quasque figuris involuta sunt, si quae­
dam velul sub uno aspectu quasi contexta ponantur, ila conjungunt in con­
testatione Christi voces suas, ut ciijusvis oblusi surditas erubescat... sanclæ
Scripture non temerarios el superbos accusatores, sed piosct diligentes le­
ctores desiderant. »
Epist. ad Vitalem... Libro XII. contra Faustum... Libro contra Adimaut.

SECTIO 111.
RELIGIO CHRISTIANA SPLENDIDISSIMIS UBIQUÈ MIRACULIS CONFIRMATA.

§ 1. PR.EC0GN1TA.

I. Si veritatis præcories doctrinam, quam vel in Libris divinis revelatam,
i lsibi a Deo inspirante communicatam annuntiant, prodigiis consignent ;
certum est. quod et ipsi sint legati divini, et ipsorum doctrina vere divina.
Xam solus Deus operari potest vera Miraôula, el doctrinam, quam vult credi
dninani, munire debet sigillo, quod sit pariter a solo Deo; cujusmodi autem
a n est, nisi sigillum supcmalurale ac miraculosiim, quo sive doctrina, sive
missio illius, qui doctrinam promulgat, firmatur ceu vere divina. Impossi­
bile, Deum verum ct infinite veracem aut sua auctoritate fulcire falsitatem;
mt assequi non posse, quod intendit per Miracula, ut vera doctrina a falsa
discernatur; aut a Deo abripi homines in errorem ineluctabilem. Id quod
aourne indubitatum pro casu, quo publica interpellatione invocatur Deus,
ut ostendat sui Legati missionem divinam, et doctrinæ a se revelate veri­
tatem.
Hujusmodi casus exstant Exodi VII. 12. 20. 22... VIII. 6. 7. 17. 18. Et in
IdibusApost. G. XIX. 11. 17.
Est ergo hoc argumenti genus alliori indagine dignissimum, præserlim
nm Pradesils obstupescente orbe Catholico non ita pridem defender)I, omnes
morborum curationes a Christo peractas, si spectentur seorsim a prophetiis,
iqoivoca esse Miracula : aut nisi cæ curationes confirmentur per anastases
mortuorum, similes esse iis, quas fecit Æsculapius. Voltaire autem, Tolaam? ct Pompoxatiis cum Spinozislis, Naturalisas et quibusvis aliis hujus
.eneris Philosophastri? quævis facile Miracula ceu inania ct ridicula explo­

itant.

■■i

r ■

fit*

,T.;

164

?

DlSSÊRTATlb VU. ΙίΕ llÊLlGloSt CHRISTIANA.

Pradesh s in Thesibus Publicis de anno 1751. 18. Novcmb. Contra quern
vidc Lettres à ΓAuteur du Traité des Miracles, 1767, Voltaire in Diction­
naire Philosoph. verbo Miracles...
II. Dc Prodigiis Veteris Testamenti cumprimis a Mose patratis abunde
dictum, ubi de Lege Mosaica. Dc Miraculis .Novi Testamenti, quæ primum
Jesus Christus, tum Apostuli et primi Ecclesiæ Sancti patrarunt, pracipua
hic disceptatio est. Erant quippe Miracula testimonium veritatis plane neces­
sarium, usque dum prophetiæ implerentur. Prædictum namque, quod
Messias sit conversurus gentes; atqui fieri possit hæc conversio, nisi per
Miracula ceu complementum illius Prophetiæ? Priusquam ergo Christus
moreretur et resurgeret. ficretque gentium conversio, necdum impleta emit
omnia; proin toto hoc tempore fuit necessitas Miraculorum; et apud Judieœ,
ut Messiam, quem exspectabant, in Jesu Christo certissime recognoscerent;
ct apud gentiles, ut iis testatum faciant, quod Apostoli et præcones Evangdii
loquantur Dei nomine. Posthac vero non item, cum prophetiæ implelæ
Miraculum sint subsistens, el satis jam cognita est falli nescia auctoritas
Ecclesiæ, in cujus judicio fideles secure acquiescunt.
Sunt vero Miracula a Christo ct Apostolis patrata quam multa, tam veni
el splendida, quæ dum referuntur a Scriptoribus sacris, merentur omnem
fidem : plcrique enim fuerunt testes dc visu, alii ex certis relationibus te­
stium dc visu eadem acceperunt; neu deerat aut voluntas aut dexteritas.ab
eventibus naturæ Miracula discernendi. Scriptorum autem sinceritas vel
exinde liquet, quod referant miracula Christi ct Apostolorum non in tene­
bris ignoranliæ facta, sedeo tempore, quo ilorenlissimæ erant scientiæ;non
clam, sed palam; non coram iis. qui jam erant fideles, sed coram incredulis
ct obstinatisJudæis, irrisoribus au hostibus doctrina? Christi; coram iis,qui
artes fallendi omnes apprime callebant ; et quis Christi ac Apostolorum ver­
sutias detexisset facilius, quam Indas? Veium ncc infensissimi hostes (Celsus,
Porphyrins, Judæi, Gentiles et Apostate) ausi negare Miracula, sed in omnes
se partes torquebant, jam diabolo ea adseribentes, jam Christum peccatorem
blasphemantes indignum virtute thaumaturge, jam nescio quas artes iu iis
fabricandis prælcventes; quorum impietatem vel sola confessioJudæ./«·
cavi tradendo sanguinem justum, valide constringit.
Nostrum ergo in re tanti momenti studium esto pnccipuuni, genuinam
Miraculi notionem dare, veri a falso discrimen statuere, ct Miraculorum
tam cxisteiitiam, quam vim et efficaciam evincere pro veritate Christiana
non infringendam.
§ 11. ΤΙΙΕ.ΜΑΓΛ.

.

.

I. Miraculum est opus sensibile, notum ac bene testatum, eplod in se el in
adjunct is suis consideratum, omnes naturæ tam corporea·, (piam incorporât
rires transcendit, factum ad invocationem Dei appellati in testem veritatis,
(pue ceu divina annuntiatur.
Probatio. Miraculi m, quod sit effectus sensibilis, rite distinguitur abeflectibus gratiæ invisibilis, qui tametsi verissimi sint, tamen vim testimonii
non habent : quod sit opus notum ac bene testatum, differt a Miraculis
duntaxat piivalL·, qu.e ullcrion probatione indigent : quod omne.- lotia

SECTIO ΙΠ

HFLU.10 CHRISTI MIRACI LIS COKFIRMaTA.

iGo

nalunn vires superet,excludit causam naturalem,- et a miris naturæ decerni­
tur: <|iiud invocationem Dei ceu necessariam involvat, hominis impotentiam
elDci preces hominis sigillo divino confirmantis omnipotentiam exprimit :
quod de veritate a Deo veniente additur, principalis scopus est Miraculi ;
quo ecu firmissimo argumento veritas Religionis Kevelatæ stabiliatur.
Si effectus Miraculosus in se spectatus nullis unquam naturæ viribus pro­
duci valeat, dicitur Miraculum quoad substantiam : si vero secundum se
spectatus naturæ quidem vires non excedat, quoad modum tamen et ordinem faciendi (vehit subita morbi gravissimi depulsio) Miraculum dicitur
quoad modum ; si is effectus præslalur a Deo, qui a natura saltem in tali
datu præstari nequeat (uti productio vitæ in mortuo) dicitur Miraculum
supra naturam : si eo modo producitur a Deo, quo nequit a natura proce­
dende. g. sanatio Naamani in Jordane) Miraculum dicitur præter naturam :
si remanente in effectu dispositione contraria, illum tamen efficit Deus (uti
ul stationem vel retrogression Solis) Miraculum contra naturam appellari
solet.
Cum autem quodvis veri nominis Miraculum nulla ex parte repugnet; Dei
item perfectio el potentia sit infinita, nec actioni causarum secundarum
alligata, nec illarum ordini subjecta, nec ab iis in agendo dependens,
potens autem pro suo absoluto in omnia creata dominio illum ordinem
iinniutarc, suspendere, interrumpere, ct effectus ab eodem indépendantes
producere; quis sanæ et probæ mentis ambigat, Miracula effici posse?

II. Existant descripta hactenus Miracula, prœserlim Christi et Apostolorum.
Probatio. Pleni sunt libri vere divini N. T. summis Christi ct Apostolo­
rum prodigiis, queis omnigenæ infirmitatis curatio solo verbo effecta, morbi
sine numero et in momento temporis depulsi, surdis audiendi, mutis
loquendi et cæcis videndi facultas subito reddita, panis iterato multiplicatus,
sedatum uno verbo furibundum mare, idem sub calcante pede solidatum,
frigida jam cadavera ad vitam revocata fuerunt; et quidem publice coram
amicis et inimicis, in Galilæa, in Judæa, ac prope in universo orbe; et quæ
conscripta sunt a testibus coævis aliis de visu, Matthæo cl Joanxe, aliis de
rerto auditu, Marco et Luca, quorum libri primo jam Christi ævo prodie­
runt. tunc jam citati et a SS. Patribus et ab Ethnicis illorum impugnatoribus ; a testibus veracibus, qui nihil commodi ex falsa relatione percepturi
essent, imo e\ vera narratione mali plurimum ipsamque mortem retule­
runt; a testibus publicis, qui llierosolymæ, Athenis el Ilomm, mediis in urbi­
bus, in coetibus Sapicntum,ct coram Magistralibus ea prœdicarunl ; a testibus
invidis, quorum sapientiae cessit tandem potentiomm in terris ingeniorum
pervicacia, ncc cessit nisi convicta doctrinae ac Miraculorum summa vi et
auctoritate, uti de Ignatio, Polycarpo, Justino, Jrena*o, Athenagora, Origene,
Cypriano ct aliis certum, qui ante suam ad Christum conversionem in
Paganismo eminuerunt ; a testibus, quorum integritas et auctoritas ipsorum
hostium fidem merebatur, ex Judicis Josephi, qui Jesum vocat mirabilium
operum effectorem, et veterum Talmudistarum, cv Paganis Porprtru qai
Christum per sua Miracula dicit hominem pium ct immortalem factum,
Iclum, qui asseverat, Jesum sanasse cæcos et claudos, et dæmone correptos

166

DISSERTATIO VII. DE RELIGIOSE CHRISTUM.

Celsi in Christo agnoscentis hominem, qui naturæ leges inverteret, et
Deos ipsos cogeret, ut aiebat Porphyrins, Tiberii, qui auditis Christi per
Syriam Miraculis Christum Diis accensori voluit, Adriahi et Severi, qui
prop! crea templa Christo destinaverant ; denique a testibus, quorum scripta
ad nos integra et pura pervenerunt, cum nullum depravationis vestigium
deprehendi, et vel auctor vel tempus vel ratio factæ depravationis nulla
proferri possit; et Deo sic ordinante ad confirmandam Miraculorum fidem
ne unus quidem eorum, qui a suscepto Christianismo defecerunt (vel ad
primævam superstitionem reversi, ut Simon Magus, vel ad errores ac
hæreses doctrinæ Apostolicæ oppositas conversi, ut Ebion, Cerinthus et
Nicolai tæ) adversus Christi et Apostolorum Miracula reclamaverit.
Dixit Christus Apostolis : Infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mun­
date, dæmones ejicite. Matth. X. 8. Fatentur Judaei : Notum signum factum
est per eos, omnibus habitantibus Jerusalem; manifestum est, et non possumus
negare. Aer. IV. 16. Confitentur etiam Principes Sacerdotum : Carcerem qui­
dem invenimus clausum... aperientes autem, neminem invenimus. Act. V. 23.
His adde Act. IX. 40. Act. V. 3.11.38. Act. XIII. 8. ut mirum non sit, auctam
esse continuo credentium multitudinem, quin multam Sacerdotum turbam
obedinsse Evangelio. Act. V. 7. 16.
III. Vera Miracula a falsis discernendi Regula, quam dedit Moses pro Γ. T.
et Christus pro .V. T., quando nempe Miraculum abducit vel a Deo ad ido­
lolatriam, vel a Christo ad sectas falsas, certissima est.

/Mi

i

>.

π·

y

PnouATio. Falsa est Religio omnis, quæ non adorat, quæ non amat unum
ac verum Deum, et unigenitum Dei Filium Jesum Christum, quippe defi­
ciens quoad prima et primaria fidei morumque præeepta. Ergo et Miracula,
quæ falsa Religio præiexit, falsa sunt, cum vera Miracula, quæ Dens æterna
veritas facit solus, nonnisi testimonia veritatis sigillaque divinæ Religionis
esse possint. Vera proin ct divina indubie fuerunt uti Mosis, ita multo magis
Christi et Apostolorum Miracula, utpote ad unius Dei gloriam, ad solidæ
pietatis imperium, ad subversionem regni diabolici tendentia; contraquæ
Inferorum portæ universas mundi et tenebrarum potestates armaverunt; el
quæ demum si non Deum, sed Dei hostem Diabolum haberent auctorem,
nullum esset aut unquam fuisset medium discernendi veram a falsa Reli­
gione, quod bonitati, sapientiæac providentiae divinæ omnino repugnat.
Vide Delt. XIII. J. 2. 3. Marc. IX. 38.
Nec est, quod juste aut metuat Moshemils, ne hæc discernendi Regula
rudibus sit difficillima, eo quod similia veris falsa eliam Miracula Deus per­
miserit ac permittat pro errore; aut oeconomiam divinam arguat ob relictam
in ipsis etiam Miraculis obscuritatem , penitus dissipandam, si nullius om­
nino generis Miracula in confirmationem erroris Deus permitteret. Non enim
cogitationes rnece cogitationes vestra?, neque vias vestrœ riœ meœ, dicit Do­
minus, apud Isaiam. Attamen tam evidentibus veritatis divinæ sigillis com­
munivit veram Religionem Deus, ut in eo,qui rem mature ponderat, dubium
saltem prudens excludat omne; et Miracula Mosis ac Prophetarum, Christi
et Apostolorum rite comparata cum signis Magorum facile quivis internoscat
majora ac splendidiora.

e

*

SECTIO ΙΠ. RELIGIO CHRISTI MlRACOtB CONFIRMATA.

■·

167

Qui omnimodam circa Religionem expostulat evidentiam, audiat Pascha*
toi, quem quidem Voltaire omnium minimo sustinet adversarium, a se
dudiiin (quod miilloties promiserat) confutandum, at necdum confutatum :
«Satis est luminis pro iis , qui videro, cupiunt, et salis tenebrarum pro iis,
qui aliter dispositi sunt : satis claritatis, ut illuminentur electi, ct salis ob­
scuritatis, ut reprobi excæcentur, et satis luminis , ut inexcusabiles sint et
condemnentur». Ita Paschal 18. Pensées sur la Religion.

IV. Fero Miracula verœ Religionis demonstratio sunt divinissima.

Probatio. Ex unanimi omnium sensu potestas Miraculorum soli Deo pro­
pria est ceu causæ principali : Deus ex notione Miraculi invocatus testis
veritatis ceu divinæ mirabilibus operibus loquitur, ut ait S. Augustinus,
nempe dum continuo claudus libere ambulat, surdus audit, mutus loquitur,
fircus videt, mortuus ad vitam redit. Est ergo Miraculum Dei loquela, quæ
naturae Domini loquentis majestate et doctos et indoctos monet, atque ad
oculos animumque pertingit; sed rebelles instar Pharaonis indurat, dociles
instar Constantini M. perducit ad salutem : est testimonium Dei , cujus infi­
nitae voracitati, bonitati, sapientiae ac providentia? evidentissime repugnat,
loqui et'testari per Miracula, nisi pro veritate; ut ne hominem Deus ipse
determinet invincibiliter ad errorem per medium ex natura sua determina­
tum, ut sit sigillum ct testimonium veritatis^ac divinitatis. Atque inde est,
quod Deus in Veteri, Christus, Apostoli et apologelæ Religionis Christiano?
in Novo Testamento usi sint argumento Miraculorum; et quotquot vel Mosi
crediderunt, vel Christo nomen dederunt, ac proinde orbis propemodum
universus in hujus argumenti robur invidissimum consenserit. Inde est,
quod suam Judæis incredulitatem Christus exprobraverit tanquam inexcu­
sabilem, eo quod viderint Miracula Christi, el nihilominus suam Christo
divinitatem abnegaverint; judicavit ergo Christus, veris Miraculis i nesse
iim demonstrandi et suam et suæ doctrinæ veritatem ac divinitatem, veris‘imeque dixit æterna veritas : s? opera non fecissem in eis, quæ nemo alius
fecit, peccatum non haberent. Joann. XV. 24.
Quapropter tametsi solæ dc Christo prophetiae aliavccx V. T. argumenta
pro adventu Messiae, hunc esse Messiam invicte non probarent; quin et
doctrina Christi Nicodcmo videri posset difficilis, obscura, atque ex eo
specta, quod Pharisæorum traditiones destrueret; tamen ad eximiam
lucem illam ct majestatem tot tantorumque signorum, quæ fecit Jesus, ut
reteris Testamenti dc sc elogia illustraret, ut adimpleret vaticinia, ut do­
ctrinam el missionem suam ceu vere divinam comprobaret; fugata procul
omnis obscuritas, sublata difficultas el dissipata suspicio est. Itaque si hoc
Deus debet hominibus, ut ne in errorem cos inducat, quod certe fieret, si
Xiracula æque pro falsitate ac pro veritate doctrinæ militarent : hoc debent
homines Deo, ut quam Miraculis (quæ nemo alius facere potest) insignitam
instituit, omnes recipiant ac tueantur ecu veram vereque divinam Reli­
gionem.
OW. /. Miraculum antehac descriptum, est omnino impossibile ceu illud,
qw! fieri dicitur contra nathram. cujus leges sunt immutabiles, ct contra

I

I

1G8

1«!

<

J

u.

I

·
J

DISSERTATIO VU. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

quas fieri quidquam posse, ipse negat Augustinus. Ad hæc si Miraculum
excedere debet vires naluræ, quis scit, quousque seillæ extendant? Demum
Deus jamdum ab initio præverlit omnem mundi imperfectionem, ut nulla
deinceps mutatio per Miraculum esset necessaria ; siquidem haud deceat
divinam omnipotentiam, non posse assequi suum finem per leges natura;
et opus quodvis miraculosum reipsa eflectus linitus est.
Ita Spinoza , Tract. Theol. polit, c. G. Voltaire, Dictionnaire Philos, art.
Miracles. Bayle ct Increduli fere omnes proterve in rem suam citantes Au­
gustinum de Genesi ad litteram L. VI. C. 13.
Resp. Ubinam Deus statuit, nunquam sc acturum supra leges et vires
naturae, aut ex supremo absohitissimoque dominio? Numquid praevidit Deus
uti minimos eventus et minimas horum circumstantias, ita necessitatem
Miraculi in iis, quæ solis naluræ viribus haud fieri possent? et omnipotenti®
decedat quidquam, si ex sapientissimo fine aut non omne id agat, quodagere
cum possit, agere non v ull ; aut leges naluræ, quas libere tulit, aliquando su­
spendat vel infringat, opera mutans, ut ait Augustinos,consilia non mutans;
idque ob regnum gratiae, cui omnia inferiora Deus voluit ancillari? aSicergo
instituit, docet Angelicus, naluræ cursum, ut tamen praeordinaretur in
æterna sua voluntate, quod praetercursum istum quandoque facturus erat, λ
Et Hipponensis : « quomodo est enim contra naturam, quod Dei iit voluntate,
cum voluntas tanti ubique conditoris condilæ rei cujusque natura sil? por­
tentum ergo fit non contra naturam, sed contra quam est nota natura:»
ac si dicat, non est contra ordinem naluræ in principio spectatum, quod est
decretum Dei immutabile; non est contra leges naluræ generales et fundatas
in ipsa rerum essentia, quæ sunt prima principia per se nota; non est contra
leges etiam particulares respectu Dei, cui ceu auctori suo perfecte subjacent,
sed respectu nostri, qui eas leges aut suspendi aut immutari aut superari
cum admiratione suspicimus.
Esto, Miraculum effectus sit in se finitus, ut vita mortuo reddita; at omnes
causarum secundarum vires superat, et sine illarum interventu producitur;
requirit ergo potentiam supremam et infinitam ab omni alia causa independentem et nullis terminis circumscriptam. Nonne mundus etiam et humo
entia sunt finita, quin a causa finita esse possint? Demum in casu, quoad
Dei invocationem reipsa eflectus ponitur natura superior, æque perlinet ad
Providentiam divinam, nos ab errore immunes præstare, sive cognitas sive
incognitas etiam naluræ vires is superet, cum si cætera adsint, secundum
communem hominum æslimationem nihil determinet Providentiam, ul
testimonium suum potius affigat operi incognitas etiam natura; vires, quam
duulaxat cognitas, omnium judicio excedenti.
ItaS. Aug. L. XXI. de Civ. c. 8.1). Thomas Q. VI. de Miraculis, ait. 1.
Obj. II. Ordo rerum naturalis probatur perpetuo experimento, ae proinde
pro hoc ordine contra Miraculum (quod est contra aut supra naturamj
stat præsumplio, ita ut, si testimonium de patrato non sil ejusmodi, ut majus
foret Miraculum. si falleret testimonium, prorsus nullam fidem Miraculum
mereatur. Miracula Christi et Apostolorum coram paucis et indoctis patrata,
et ad alios rumore vulgi perlata sunt, sed popello rudi in his non fidendum;
aut quot demum testes necessarii sunt ad verum Miraculum? aut cui bono

SECTIO III. RELIGIO CHRISTI MIRACULIS CONFIRMATA.

1G9

I

$intMiracula, si ipsa quoque probanda sint? Tandem multitudo testium
ipsa pnqudicat veritati Miraculorum : nam si horum testium phires (ut
I mlum non semel) ad aliam Religionem transeant, hoc ipso Miraculorum,
uti Religionis quam deserunt, falsitatem profitentur.
Ila Rousseau, Emile P. 111. pag. 101. IIlmius in Libro : Philosophischc
Ytrsuch von den H umleriv. X. p. 254-277.
Resp. Nœniæ incredulorum ! Non fit testimonium contra testimonium in
rasa Miraculi, prout IIumjus contendit, nam 1°. ordo naluræ non testatur,
omnia in imuido fieri juxta leges naluræ, ct nihil fieri posse supra leges
naluræ; sed abstrahit ab utroque : 2°. testimonium plurium fide dignorum
I italis probatio est facti Miraculi, nisi obstet testificatio contraria aliorum
itidem probatorum testium .: 3°. ni valeant prædicta; ergo quidquid vel ego
vel alius mihi notus non fuerit expertus ipse, incredibile erit, omniaque
recens inventa ac excogitata falsitalis argui poterunt, quia antehac inco­
gnita: 1°. reipsa ingens prodigium foret, si Miracula in Scripturis relata
genuina non essent; tum quia impossibile non est Miraculum, sed incredi­
bile, Deum suæ doctrinae unice veræ et vere salvificæ sigillum quoddam
divinitatis imprimere non posse; tum quia reipsa sine Miraculo ea fieri non
poterant, quæ sacra Scriptura enarrat ; tum quia facta esse per Miraculum,
lot tantique testes, astutia et furor hostium incassum ca infestans, lux
publici testimonii, ct rei ipsius summa gravitas evincunt.
Altera æque indigna viro cavillatio est ; et quia ex locis communibus, qui
sibic probarent quicquam, nihil plane valeret ullum seu testimonium sen
experimentum humanum, cum horum rarissima sint exempla, quæ non in­
digeant nova probatione; et quia factis apertissimis ac testatissimis ea advor<ilin·, prout exhibet Thema 11. Demum quam vile ac lepidum tertium illud
Hcmii experimentum ! Num ignorat, præter Judaicam et Christianam Reli.'ionem proferri nullam posse, quæ per Miracula sit introducta? sola Ethniiiiiu, Mahumetanorum aut Haereticorum præjudicia de veritate suæscclæ
adversus realc ac probatum testimonium Hagiographorum æque parum
'alere, ac incredulorum machinas contra quodvis Christi et Apostolorum
Miraculum? plus valere auctoritatem paucorum etiam testium de visu ac
quidem hostium veritatis per Miracula confirmatae, quam milliones testium
nulla experientia instructorum? reipsa hostium veritatis Christianæ (qui
quit Judæi, Gentiles et Mahumelani) testimonia de Miraculis Christianorum
non everti per sua de propriae sectæ veritate præjudicia? Nam tametsi hæc
ipsi Miracula impugnent veluti sigilla Religionis unice veræ et salvificæ ; vere
limen patrata esse, non diffitentur; id quod requiritur ac sufficit ad ratio­
nem testimonii, cum ad istam nihil faciat illud aut praejudicium, aut opinamenlum mere humanum de propriis sectis.

Obj. III. Verum ad quid probatio vcræ Religionis per Miracula, cum ct
Magi in .-Egypte sua Mosi opposuerint pro falsa Religione, ac Deus ipse jubeat
divinitatem Miraculorum probare ex doctrina, in cujus probationem ea fiunt,
quod sine vitio circuli intelligi non potest.
Ita Rousseau, Emile, citans Deuteronomii c. XIII.
Resp. 1°. Tametsi concedatur, quod quidem falsissimum est, posse a Deo
tribui diabolo virtutem vere thaumaturgam, tamen certum, quod sine nostra

i
I
j
I

' < 5L*.'Ilii
Xf
··

«1

170

Fi

*»l<

Wit

DISSERTATIO VH. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

culpa iis non simus decipiendi, nisi fors aecorum more, et sine ullo crilerio
iisdem assentiremur juxta illud 2. Thessal. II. 9. cujus est adventus fecun­
dum operationem Satante in omni virtute et signis et prodigiis mendacibus;
cui deceptioni in paribus circumstantiis etiam patet Religio Naturalis, juxta
illud Row. I. 18. revelatur enim ira Dei de coelo super omnem impietatem et
injustitiam eorum, qui veritatem Dei in injustitia detinent.
2°. Magi .-Egyptii vera Miracula non patrarunt, sed mirabilia virtute qua­
dam naturali ad quamdam illorum Mosis similitudinem, ita ut illorum vani­
tatem ex prodigiis Mosaicis cuncti piæsentes possent colligere; neque jussu
Dei ut Moses, in quo lapsus est Rousseau.
3°. Discernendum est inter doctrinam jam propalatam ct admissam ceu
vere divinam, ac inter doctrinam, quæ tanquam divina primum venditatur;
hæc si priori contradicat (e. g. Idola ad ferendam opem imploranda esse)
praetenso licet prodigio firmata, ex ipsamet hac contradictione prodigii falsitas manifestatur. Atque hic est casus, quo innuunt sacra? paginæ, miracula
ut sint vera, ex doctrina probanda esse. En ! quam prudens hæc noma
veritatis.
·
Swit w
Hic recole C. XIII. Deuteronomii... 1. Corinth. XII. 2... 1. Joann. IV. 1-3.
Si posterior non contradicat priori doctrinae (e. g. Jesum Christum esse
Redemptorem generis humani) illa pariter, ut hæc, poterat esse vera ct
divina ; sed unde hoc certo rescias? juxta sententiam Nicodemi ex miraculo
eamdem confirmante : scimus, quia a Deo 'venisti Magister ; nemo enim potest
hæc signa facere, quæ tu facis, nisi fuerit Deus cum co. Joann. III. 2. Non
ergo vitiosus hic circulus est, ubi doctrinæ veritas probatur per Miracula;
sed potius desideratur circulus ad Q. E. D. in hac Rousseauvu demonstra­
tione.
Obj. IV. Ethnici seu idololatræ jure occiderunt Apostolos, ignotum sibi
Deum et Evangelium annuntiantes: siquidem ubi Dei et divinæ'doctrinae
veritas ex miraculis cognoscenda proponebatur, Miraculis Miracula ii facile
opponerent, quin solide quicquam oggeri posset ab Apostolis.
Ita Rousseau, Emile, inde concludens : ergo rationi credendum magis
quam Miraculis.
Resp. Oculos habet, nec tamen videt Rousseau, quantum uIrirfque discri­
men intercedat : 1°. Ex eo, quod Christi et Apostolorum quaedam Miracula
fuerint indubie divina, videlicet Christi Resurrectio, morborum subita cu­
ratio vel ex umbra Apostolorum, quo in genere Miraculi a nullo deceptore
imitabilis neque necessaria fuit norma probandi Miracula ex doctrina, duntaxat necessaria pro casu dubii de veritate prodigii. 2°. Quod sacra Scriptura,
ubi illam probandi normam statuit, praemittat cen doctrinam indubitatam,
omnem idololatriam esse falsam atque impiam , contra ac Ethnici præsupponant; si vero idipsum ex errore conscientia? de vera Religione Ethnici
pnémitterent, qui subsistet Rousseauvu assertio, quod iis nihil solidi postfl
opponi? Videtur hic data opera prætermississe Rousseau, quod eodem argu­
mento ex Cap. XIII. Deuteronomii Ethnici adversus Christum et Apostolos
abuti potuerint; verum irrito pariter conatu : nam Christus et Apostoli non
venerunt solvere et abjicere (ul idololatræ) sed perficere SS. Scripturarum
doctrinam : profitebantur Religionem suorum Majorum et fidem omnium,

SECTIO III. RELIGIO CHRISTI MIRACULIS CONFIRMATA.

171

qua divino Codice continebantur; id solum contendebant, Jesum esse Mes­
sin Judæis promissum, id quod longissime aberat ab inducenda idololatria,
cum hoc potius dogma Judæorum capitale fuerit, venturum esse Messiam,
quem esse Jesum Christum, Christus et Apostoli ex vaticiniis demonstrarunt :
indeque nunquam Judæi Miracula Christi aut denegarunt, aut impugnarunt
proplerea, quod suæ doctrinæ contradicerent.
Demum sequela Rousseauviana (quod rationi potius, quam Miraculis sit
deferendum) si ex Deuteronomii Cap. XIII. contra Christi et Apostolorum
Miracula deducitur, vana : si ex cerebello Rousseauvu promanat, fatua est,
elseu erronis seu impostoris miserum apophthegma.
Confer hic Joann. XVI. 23... Matlh. V. 17... Act. Apost. XXIV. -15...
Rom.l. i...
Obj. Γ. Innuit Christus ipse, patrari posse Miracula a peccatoribus, quos
teu operarios iniquitatis nunquam se nosse, enuntiat. Mullis ipse locis recusivit operari prodigia, rejiciens cum indignatione eos, qui cupiebant videre
agnum. Passim autem dc Miraculis, quæ patraverat, secretum commendavit;
non ergo per Miracula suam voluit divulgari Religionem.
Resp. Cum Angelico, 1° posse fieri Miracula ab impiis et hæreticis, non
Lunen in confirmationem erroris, sed veritatis, cujus homines etiam mali
possunt esse testes : « nam et Saül et Balaam et Caiphas prophetaverunt »,
iit S.Hieronymus) : non item a dæmonibus, «quorum tota voluntas ad ma­
lam est ». 2°. Non placuit divinæ Sapientiæ, coram Pharisæis, Nazarethanis
it Herode, utpole superbis, male curiosis et obstinate incredulis sua prodi­
ere Miracula; hoc sane nihil criminationis habet. Herodi in liberationem
Christi propenso signum Christus denegavit, quia mori pro nobis decreverat.
>Vn induisit Pharisæis signum coeleste, quia testatissima in terris facta pro­
digia neglexerant. Nazarelhanos, propinquos etiam et cognatos suos Miracnlis indignos censuit, scilicet illos, de quibus Joannes : Aon credebant in
aim; et Marcus energia hebraica : xVon poterat ibi virtutem ullam facere; ob
voluntariam cæcitatem, incredulitatem atque obstinationem. Qui, si male
de Christo sentiebant, eum quasi furiosum traducentes, aliorum Christi fra­
trum Simonis, Josephi, Judæet Jacobi sensa longe sublimiora erant. Attamen
nec illos omni prorsus Miraculo destituit, infirmis quamvis non ita mullis per
manuum impositionem ibidem curatis. 3°. Christus quam multa, tam illus­
tria Miracula patravit coram ingenti testium multitudine in Synagogis, in
amplissimis civitatibus : ex his Miraculis’ Pharisæos et Pontifices arguit
Christus: inexcusabiles pronuntiat Judæos ob visa tot Miracula : ipsi hostes
Christi multitudinem signorum pro causa mortis allegant, et vel in cruce
[indenti exprobant : alios salvos fecit.
Quid ex his colligis, incredule? quod passim mentiarisct passim call ira­
niens. Passim sua edidit Miracula Christus, ut palam commonstraret Imn
«nani, tum suæ doctrinæ divinitatem : si vero ad quædam miracula secre­
tum commendavit, id factum ad declinandam initio suæ praedicationis
invidiam hostium, in exemplum modeslire, ad demonstrandam velut per
gradus suam missionem divinam, et quæ sunt causæ hujusmodi peculiares

Konomiæ Evangelicæ.

DISSERTATIO VII. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

Vide Matth. VII. 22. Marc. III. 21. Joann. VII. 'i. Mare. VI. fi. 6. Juann. V.

1

I

•H

■

sectio iit. religio cimiSTi miraculis co.nthlMata.

173

ruiu.'plcudidissimoriiin (quæ Denset nemo alius facit) praevalente pro verilale. Inter Christum vero ct Antichristum ac utriusque prodigia quantum,
proh!intervallum? Christus contra Deum aut Mosen aut Prophetas loculus
nunquam est : Antichristus et pseudo-prophetæ ab utroque Testamento prae­
dicti palam loquantur adversus Deum et Christum; poterat autem Deus
aperto hosti permittere signa el portenta citra periculum erroris. Christum
Moses praedixerat, praecipiens sequi Christum : Antichristum praedixit Chri­
stas, sed prohibens sequi illum : Miracula Christi non sunt praedicta ab
Aiilicliiisto, sed hujus portenta ab illo, quæ proin neminem sanæ mentis
pervertent, utpotc praedicta ceu falsa et mendacia signa.
Verbo: inservierunt Miracula Ecclesiæ institutioni, et deservient ejusdem
ronservalioui usque ad Antichristum, ita ut pro hac Ecclesiæ praerogativa
Ileus vdnon permittat, vel praedicat, vel confundat Miracula falsa, vel certe
majora pro veritate faciat evenire.

Obj. VI. Si tanta vis est Miraculorum; eccur non dicitur, credite Miraculis;
sed credite Ecclesiæ? Eccur tam paucis se Deus manifestat per signa et pro­
digia? Eccur permittit Deus pseudo-chrislos et pseudo-prophetas illorumque
signa et portenta ad seducendos, si fieri posset, etiam electos?
Resp. Secundum exactitudinem theologicam nec Ecclesiæ credimus, nec
Miraculis, sed Deo, cujus locutionem Miracula reddunt evidenter credibi­
lem, et Ecclesia proponit credendam propter Deum. Assentiri autem evidentiæ credibili latis, praecepto haud ita indiget, uti obsequium circa credenda
præstandum Ecclesiæ. Deus mirabilia operatur ad excitandam nostram
fidem, ut quo major et illustrior est certitudo cognitionis, eo ardentius sil
obsequium mentis. Si Deus ubique et semper et omnibus via tam extraor­
dinaria sese manifestaret, vix meritum esset fidei : si nusquam et nulli, ni
ulla foret fides. Quod veris sæpe Miraculis non credatur, et falsis credatur,
Obj. VIII. Christis sua patravit Miracula ceu merus Dei minister; hinc
ntrinque defectus est charitatis : non creditis, ait Christus ad Judæos, quia
preces ad Deum iisdem praemisit, eaque Deus per Christum fecisse dicitur ;
non estis ex ovibus meis; item, eo quod char it at em veritatis non receperunt,
suspicari ergo semper Judæis licuit, ea ab agente oriri, quod homine qui­
ut salvi fierent, ideo mittet eis Deus operationem erroris, ut credant mendacio.
dem superius, non tamen Deus sil; præsertim circa ea Miracula, quæ a
Deus vero tollere hunc defectum in videntibus cæcutirc ac obstinate incre­
Prophetis prædicta non fuerunt. Atque hinc est, quod ncc Synagoga Judæodulis non tenetur, quia nulla consecutio est: dantur Miracula falsa pseudo­
niui, controversiarum in Religione judex, ea tanquam vera et cum Christi
prophetarum et pseudo christorum , ergo nulla dantur vera; cum inde
divinitate conjuncta existimaverit.
potius eruatur oppositum, quod non dentur falsa, nisi quia dantur vera
j
Resp. Quam multa Christus signa fecerit ceu Dominus et naturæ ct gra­
Miracula; sicut nec falsa· Religiones ac Revelationes, nisi quia dantur vera».
ter, pleni sunt libri N. T. Nonne enim ad patranda longe maxima prodigia
Nulla item consecutio est : fieri possunt Miracula falsa, ergo vera a falsis
-Ίο nutu cl voluntate usus dixit : Volo, mundare : ego veniam ct curabo
nequeunt discerni; cum nunquam permittatur portentum pro errore, ut ma­
•un: [lat tibi, sicut vis ? Nonne uno vocis imperio expulit dæmoncs, cunctis
jus prodigium pro veritate non operetur Deus, simulque praedicat signa faka
' bdupescenlibus? Nonne a Centurione pro salute servi Christus ceu Dominus
et mendacia, ne fidem inveniant: praeterquam quod multa Miracula Prophe­
-do verbo omnipotens fuit exoratus? Nonne de sanctissimo Christi corpore
tarum oraculis praenuntiata effectus habuerint illustrissimos, eversionem
'Ico vis thaumaturga exibat ct sanabat omnes? Si quando itaque preces
idololatriæ et gentium conversionem. Adde, quod voces hebraicæ oM et moadhibuit, hominem se ostendit el exemplum nobis praebuit. Si dicatur: non
phet, quibus exprimuntur signa et portenta psendo-prophetarum, generarim
/•test Filius a se facere quidquam; distinctio duntaxat personarum innuitur
designent novi quid ac mirabile, et pro vero Miraculo haud decidant.
ctgeneratio ælerna Filii, cum doceat Augustinus : si per Filium facit, quæ
Vater facit, non alia Pater, alia Filius facit.
Obj. VII. Dens dicitur lentare nos (Dent. XIII.) scilicet prodigiis, quæ in
Praedictum Judæis erat, Messiam ex Miraculis cognoscendum esse; num
errorem inducant; atque hinc est, quod Hæretici etiam et Pagani sua jacti­
valeant prudenter suspicari, ab agente creato summa illa prodigia profi­
tent prodigia, ct signa magna patraturus sil Anticiiristus. Nullaergo .Mira­
cisci, in quibus divina Christi virtus apertissime eminuit? Synagoga circa
cula merentur fidem tanquam sigilla vera ac divinæ doctrinæ.
personas Prophetarum sæpe erravit, quidni circa Christum errare potuerit,
Resp. Dens lentare nos dicitur, quod prolabendi in errorem subministret
maxime cum praenuntiaverint Prophet®, Messiam a Synagoga repudiandum
occasiones, quæ tamen nullam imponant necessitatem. Si vero in errorem
ese? Attamen lota Synagoga nunquam edixit, falsa esse Christi Miracula;
Deus homines induceret, necessitati illos subjiceret sequendi falsum; id
ac tandem deficiente tum Synagoga Deus tamen non defuit populo suo, cui
quod repugnat infimtæ sanctitati, bonitati et juslitiæ. Quod autem in dubio
providit de Propheta, qui sit Mosi similis, in cujus ore verba sua reposuerat,
vera Miracula discernant inter populum et populurn, inter Judaeum, ct Gen­
et cui maximam fidem fecerat ex doctrina ct evidentia Miraculorum.
tilem, inter Judæum et Christianum, inter Catholicum et Hæreticum; patet
Demum quæ Pradesius dc Miraculis vel a prophetia, vel ab cxcellentiuriex omnibus certaminibus pro veritate adversus errorem, videlicet Abolis
h)·Miraculis, v. g. anastasi mortuorum sejunctis, nuperrime orbi Catholico
contra Cainum. Mosis contra Magos Pharaonis, Eliae contra pseudo-prophetas,
••tetrusit, protinus a Sorbona el ab Episcopis Galliæ ceu impifesima atque
Jesu Christi contra Pharisæos, S. Pauli contra Barjesu, Apostolorum contra
evecrabilis doctrina nigrum Hieta tulit.
Exorcistas, Christianorum contra Paganos, Orthodoxorum contra Hétéro­
doxes, ac tandem Eliæ et Enochi contra Antichristum ; semper vi Miracula-

•X:

I

3

17 i

DISSERTATIO VII. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

§ 111. Corollaria.
Theislas Judæis haud absimiles exhibet par circa fidem Miraculorum per­
fidia. Judæi Miraculorum, quæ palam ac toties Christus patraverat, evidentia
convicti realitalem, ul aiunt, Miraculorum negare non poterant, quin el
sæ.pe tacite el inter se confessi sunt. Sed publice ad alias causas ea detorquere
conati attribuerunt jam Beelzebub principi dæmon iorum, quamvis scirent,
exsuscitationes mortuorum vires dæmonum longe transcendere ; jam artibus
magicis, tametsi aliunde artes magicœ Judæa exularent, ct Christi adventus
cumprimis tenderet ad evertendum daemonis imperium, inagiæ et supersti­
tioni innixum; vel per ineptissimam fabulam pronuntiato Dei Nomini, quod
Tctragrammaton Christus c templo Hierosolymitano abstulerit. Nuniquid
Judæis meliores Théiste? Religionis, quam Christus instituit ct Miraculis
confirmavit, hostes infensissimi, Miracula Christi el Apostolorum variis arti­
bus, miris fraudibus, aut causis mere naturalibus adseribunt, ac divinitate
Christi et Religionis explosa, solum adorant idolum rationis. Quippe paris
perfidiæ par causa, pravæ animi affectiones, excaecatio mentis, obduratio
cordis, spiritus rebellionis in Christum; sed et par pœna u trinque consequetur, hac in vita abjectio incredulorum inter quisquilias hominum, el in
altero scculo mors secunda in loco tenebrarum et tormentorum.

SECTIO IV.

X.

RELIGIO CHRISTIANA A VATICINIIS EXACTISSIME ADIMPLETIS STABILITA.
f

§ I. PRAECOGNITA.

t

l.QuodolimMvRCiONiT.E. hoc aiunt hodie Sociniam, veteres Prophetias esse
superfluas ad demonstrandam Jesu Christi divinitatem; et quod Theodorus
Mopsvestenvs impie docuit ab Ecclesia proplcrea condemnatus, Ime reco­
quunt hodie minuti Philosophi, nullam probandi vim inessc Prophetiis.
Grotio vaticinia non tam prosunt ad firmandam fidem, quam ad ornatum
fidei et fomentum pietatis ; quam vero sententiam totam turgere fermento
Socini, notat Huelius: consentiunt Grotio Episcopius ct Simonins. Impius
Collinus, ut Christianam Religionem vaticiniis innixam ceu falsam suffodiat,
cum grege Thcistanim Prophetiis, utpote mere typicis, mysticis et ænignialieis, vim et efficaciam denegat omnem. Verum Prophetiam et a solo Deo
esse, et ad veritatem probandam habere prorogativam divinitatis, docent
sacre liltere, testatur communis gentium persuasio, evincunt notio, natura
el objectum prophcliæ versantis circa futura contingentia, quæ homo natu­
raliter cognoscere nequit ; sive in seipsis, cum non existant ; sive in causis

'S.

skCTlQ IV. RELIGIO CHIIISTf Λ VATICINIIS STABILITA.

175

uvalis, cum ad hunc offectum necdum sint delerminatæ. Atque hinc est,
quod Christus Judieos incredulos remiserit ad Mosen ct Prophetas; quod
Petrus, Paulus, veteres Apologetæ omnes el Patres gravissimi ad stabilicnJam Christianam Religionem usi sint scriptis Prophetarum ceu validissimd
argumento. Inde Gentiles adeo teste Huelio persuasum habebant, « omnem
prophetiam facultatem esse a Deo », et vates futurorum præscios appellabant
DniNos; hinc Isaias ail : annunciate, quæ ventura sunt in futurum, ct scic-

wu$, quia Dii estis vos.
II. Id genus Vaticiniorum ubertim profundunt sacra paginæ de Christi
adventu, nativitate, passione, morte, resurrectione, ascensione, illapsu Spi­
rits sancti, vocatione Gentium, Judæorum dispersione et novo Christi
regno, ita ul quater mille annorum oracula Prophetica, ad minimas etiam
circumstantias exactissime impleta, eventus comprobaverit. Ac profecto ni
:l Prophetarum certissima prædiclio antecessisset ; cuinam mortalium cre­
dibile fuisset, Christum (cui tot ct tam luculenti Messiæ characteres ex
Veteri Testamento congruerent, ct eo quidem tempore, quo communis per
orientem vigebat persuasio dc adventu Messiæ) a Judæis rejectum, quin et
morte turpissima trucidatum iri ; qua tamen ignominia nullum alium, qui
Messiam falso jactitabat, unquam affecerunt? Si vel conferantur prædiclioncs Isai.e de excidio Babylonis per Cyrum cum Herodoto ex Xenophonte;
item Christi exacta designatio Jcrosolymæ unaque Reipublicæ Judaieæ sub­
vertendae eum historia Joscphi ; illucescet clarissima undique prædictorum
rum praedictionibus conspiratio. Cum vero innumera fere sint Vaticinia,
quorum notitiam, lucem ct veritatem sacra littera aliunde suppeditant;
duntaxat geminas hic spectamus, de Christi Resurrectione ct dc Excidio
Jcrosolymæ omnium præstantissimas; tum quod earum auctor sit auctor
Religionis Chrislianæ ; tum quod sint fundamentum Christianismi contra
Judaismum ; tum quod usitatis incredulorum atque impiorum effugiis non
ila pateant.
Conferantur hic Isaias C. XIII. XIV. XLV. VI. VII. Lucas IL 26..., III. 15.
Haith. III. 5. Herodotus L. L c. 190. Xenophon L. VH. Cyropediæ. Joseph. LL.
de Bello Jud. ct L. ult. dc Antiq. Suetonius in Vespas, c. 4. Tacitus Hist.
L V, c. 13. Ex quibus etiam manifestum redditur, nullo alio tempore, quam
lalim post Christi mortem, tot extitisse non sine sequacibus pseudo-christos,
qui pro vero Messia sese venditarent.
§ II.

themata.

I. Vaticinium Christi de sua Resurrectione invictissimum divinat Religionis a

Christo instilutœ argumentum est.
Pbobatio. Christus hanc suam Resurrectionem, quam Tingentibus nequicjoam Theislis credit universus orbis, ipsemet propalavit ceu divinissimum
• gnum suæ a Patre legationis. Noverant hostes Christi, hanc resurrectionis
lictam esse pradictionem, antequam resurgeret. Contigit ea post tres dies,
uti prædicla fuit. Hujus testes erant Apostoli integerrima tidei, qui verita­
tem rei nosse poterant per quadraginta dies conversati cum Christo post
"H resui rectionem, edentes el bibentes el sermonnantes cum eo, contre-

176

€

·'

* ·1

έ

DISSERTATIO VU. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

ctalisadeo vulneribus Christi ; et cum hæc omnia ante suam mortem pro­
misisset, dc veritate divinæ apparitionis magis certi erant inde, quod antea
haud nimis creduli prædictani sibi resurrectionem Christi vix capere aul
possent aut vellent, dum oculis manibusque eam percepissent. Fucum
autem facere hic Apostoli nec volebant ncc poterant ; tum ob candorem
animi sincerissimum, quem ipsi hostes suspexere ; tum ob ingentem zelum,
quo suum quoque sanguinem huic de Christi resurrectione veritati devove­
bant; hinc palam et liberrime eam profitentur in loco, in quo contigit, eo
tempore, quo milliones Judæorum erant Jerosolymis, et quorum intererat
plurimum, rem istam maximi momenti discutere, utpotecujus veritas veri­
tatem ac divinitatem Christi, Religionis vero et Rcipublicæ Judaicæ stupen­
dam catastrophe» eodem puncto temporis demonstraret.
Horum omnium clarissima testimonia exhibent Matthaeus, C. XII. 39...
XXVI. 61... XXVII. 63. Joann. II. 21... XX. 24. Lie. XVIII. 34... XXIV. H.
et 21.
Igitur Resurrectio Christi undequaque certissima est, 1°. ex parte testium,
qui orant sat multi, quia plurcs quam quingenti, et primarii inter illos
Apostoli ; testes oculati, et qui serio ac frequenter testantur appellato tribu­
nali divino, implorato Dei nomine, et ostensa virtute thaumaturga; testes
in loco rei gestæ, stalim ab eventu rei, palam ct modo maxime solcmni;
testes probi, virtute sua spectabiles, et de facta resurrectione plenissime
convicti ac persuasi; testes quorum testimonio omnes moralis evidentiæ
insunt characteres, et cujus fallacia certo ac necessario detegi debuisset.
2°. a Judæonun persuasione, sive spectemus modum, quo Apostolorum de
Christi resurrectione testimonium exceperunt, sive modum agendi contra
Apostolos ob istud testimonium. 3°. ex connexione factæ resurrectionis cum
certissimis eventibus tum antecedentibus, tum consequentibus. 1°. ex absur­
dissimis sequelis adversus Apostolos ceu homines sine omni Religione,
sceleratissimos, nebulones ct impostores pessimos æque ac stupidissimos,
quorum Dux et Caput S. Petris (prout hic acute ratiocinatur Collet cx
Digvet, Principes, pag. 236.) his fere verbis post Christi mortem usus sit
ad Apostolos.
En tandem occubuit in cruce Magister noster! Promiserat is equidem se
die tertia resurrecturum, id qnod sperabamus, sed spem fefellit eventus,
nec jam dubium, quin fœdus fuerit impostor, qui filium Dei se esse blas­
phemabat, et supernas nobis in regno suo sedes pollicebatur. Quid ergo jam
nobis agendum? Inum c duobus; ut vel ad sordidam nostram piscatus
artem revertamur, vel Jesum hunc a mortuis surrexisse, nobisqueper mul­
tos dies apparuisse mentiamur. Et hanc partem ut grandibus animis longe
digniorem propono vobis. Xec vero me. fugit, quantis ea difficultatibus
subjaceat. Xe quid enim dissimule/», disseminandum erit ubicumque men­
dacium ea mentis intrepiditate, qua ncc alii veritatem annuntient. Pugnan­
dum erit contra carceres, torturas, mortem ipsam ct forte immanissimam.
Jam nunc prævidcri debent mala hæc omnia ct contemni. Interca, et id vos
serio commonitos velim, nihil undecumque exspectandum erit solati i; mm
a conscientia, cujus e contrario remorsus et clamores sedulo compescendi
erunt; non a Deo, qui mendaces plectit, nedum remuneret; nonaJesu,
cujus in gloriam inaudita hæc meditamur, et qui æque parum salvabit uos.

SECTIO IV. KELIGIO CliRlSTI Λ VATICI.SlIS STABILITA.

1Ϊ7

acseipsum salvare potuit; non ab amicis, quihuscum id nunc inimus
consilii, qtiia alii post alios cadent, nec forte deerit novus Judas, qui pro­
missis allectus aut victus conscientia et futuri judicii timore nostram hanc
lotam machinationem revelet, et telram impostorum labem miseris jam et
afflictis inurat. Macti tamen este animis, ite, volate ct id unum metuite, ne
quid in terra, in cœlo, in inferis vereamini! En summam pacti inter Apo­
stolos ineundi, ut orbem lotum deluderent. Quis autem credat hoc interve­
nisse pactum, quis ejus successum sibi persuadeat, nisi stolidissimo quovis
Theisla stolidior?
Lucem dictis allerunt Matth. XXVIII. Luc. XXIV. 48. Act. Apost. 1. 8.-22...
lit 32.-36... IV. XVI. XVIII. XXV. 1. Corinth. XV. G...

IL l'alicinium Chrisli de Excidio Jerosolymœ ct Reipublicœ Judaicœ Ever*
$ione,efjicacissimum Christianismi Judaismo surrogate testimonium est.
Probatio. Christus apertissimis verbis prænuuliav it Templi ct Urbis deva­
stationem, nec non Gentis Hebrææ durissimam servitutem et funestissimam
dispersionem una cum præcedenlibus ct consequentibus, el quidem pro illa
Ium ætate hominum obventuris. Hæc Christi prædictio diu antecessit rei
eventum, et Matthæus ac Lucas multo tempore ante dirutam Jerosolymam
idem Vaticinium publice ediderunt. Christus nonnisi cx spiritu prophetico
ea potuit praenuntiare; quamvis enim ex judaico rebellionis spiritu bel­
lum cum Romanis et fala Judææ aliquatenus posset prævidere, non vero
terne motum, pestilentiam, famem ct tot pscudochrislos, quibus sine prodi­
tiis credituri sint Judæi, qui veris ac splendidissimis Chrisli miraculis
neqiiièqiiam movebantur, certo præsagirc potuit sine Numine. Huic Chrisli
pnesagio certissimus respondit eventus, prout testantur Josephus, Tacitis,
EisebicscI Epipranius, præprimis autem Julianus Apostata; qui cum eam
prophetiam Christi cvacucre contenderet, atque ad restaurandum Templum
Judæos adigens pecunias ct ingentes Sumptus profunderet, subito lenw
moins ac erumpentes tlaminæ conatus omnes ita dissiparunt, ut in hunc
usque diem nec patriae, ncc urbis, nec Templi spes ulla Judaeis affulgeat.
Recole hic Mattii. XXIV. Luc. XXL Joseph. LL. dc Bello Jud. Elseb. L. III.
c. 3. Epiphan. hæresi 29. Tueodoret. L. 111. c. 20. Philostorg. L. VII. n. 9.
Sozom, L. VI. c. 22. præcipue Ammianum Marcellinum Juliano lmp. coaevum,
mb quo stipendia meritus scribit: « globi flammarum prope fundamenta
crebris adsultibus erumpentes fecere locum, exustis aliquoties operantibus,
inaccessum ; hocque modo cessavit incœptum. » Et S. Chrysostomus Juliani
<opropinquior in oratione (quod Christus sil Deus) sic habet : « nam ætate
metra Imperator facultatem tunc dedit ct cooperatus est ; opus incepere, at
nexel minimum ultra progredi potuere; sed ignis a fundamentis exilions
omnes fugavit... Indicium est, quod hactenus nudata appareant, ut videas
ip*squidem fodere cœpissc, sed ædificare non potuisse, obsistente Chrisli
sententia ». Idem testantur Greg. Naz. Ambros. Ruihn. Sev.Sulpit. Cassiocor.

et Freculphus Lexov.

Oty. /. Omnes seu iiguræ seu prophetia· tam erant obscura· ac· ambigua·.
at nihil certi exinde rescire potuerit aul Synagoga aut Ecclesia : sic LXX.

«
•ί

£
r.
ê

I
•■
£

fl

1/8

hISSEHTATlii \JI. DE HlJ.li.loM,

CIIIUStIaNA.

Hebdomades Daniells laborant æquivocaliouc; sive initium specietur, «
verbis Prophetia»; sive terminus ob discordantem chiODolaxin: Prophetia
Jacobi varium in sensum a Judæis detorta nihil roboris habet. Alque hic
tamen omnium praecipua sunt vaticinia. Tandem si per tot secula lui
tanta vaticiniorum effulsit; eccur non crediderunt Judæi? occur necdum
exterminata gens Ilebræa tanlæ. obsistens claritati?
Resp. Dari Prophetias pro certo temporis spatio et aliqua ex parte obscu­
ras, quæ tamen per eventum claræ fiunt et perspicuæ; non obstat veritati
Prophetiæ,ncc Dei gloria», nec utilitati hominum. Quamvis enimvaticinium,
dum ejus durat obscuritas, vim probandi non habeat; tamen ubi De »
placuerit, suarum Prophetiarum dare intclligenliam ( ubi eventus predi­
ction! exacte responderit ; ubi vel a Scriptoribus Ihcopneuslis vel ab Ecclesia
carum sensus fuerit determinatus) procul est obscuritas et ambiguitas,
impletæ sunt conditiones, et Prophetiæ miro fulgore collustrant tam Chri­
stum, quam Christi Ecclesiam. Id quidem manisfestum dc picrisque V. T.
vaticiniis, jam nunc vel ante Christum, vel in Christo, vel post Christum
eventu comprobatis; ct dc illis Christi vaticiniis supra memoratis mauiiestissimum est.
Dc illa Damelis certum, quod temporis discrepantia non excedat ducen­
tos annos, ct plores jam fluxerint, quam mille septingenti. Ad illam Jacobi
ipsimcl Judæi respondent Joannis XIX.) non habemus Begem, nisi Casarem;
ergo cum ex propria confessione non haberent Regem, nisi extraneum,et
alium habere nollent; Messias tunc venerat, isque Jésus Christus. Duwl
nihilominus ad tantam lucem cæcutiant Judæi, pervicacia est, quam etiam
ærnulanlur Theiske, ct pejus quidem. Ad hæc si Judæi conversi fuissent
ad Christum omnes, non essent nobis testes, nisi suspecti; ct si fuissent
exterminati omnes, non essent nobis testes arnplius ulli. En! quam admi­
rabilis Christi erga suam Ecclesiam contra incredulos providentia?
De figuris, quod non omnes debita luce caruerint. exemplo fit vel unica
illa de Josepho Christi typo splendidissimo : Joseph prædilectus patri, missu»
a patre ad fratres, innocens divenditus a fratribus, inter duos reos insons in
carcerc detentus, uni pnedicil salutem, et mortem alteri, iode dominus fra­
trum et salvator populorum effectus est. Numquid Jesus Christus, unige­
nitus Dei Filius ct primogenitus fratrum, ad fratres descendit, a fratribus
proditus ct venditus, medius inter duos latrones suffixus est cruci, unum
salvans et alterum derelinquens, inde Dominus omnium et mundi salus?

Obj. II. Ut vim habeat prophetia, hæc tria requirit Rovsseai :ulsilipx
testis prophetia*, dum profertur : ut ipse videat eventum : ut certo ipsi
constet, eventum non potuisse fortuito congruere; siquidem sequi possit
eventus vel ad falsam etiam prophetiam ex Deuteronomii capite decimo
tortio, vel naturali via aut casu. Ac demmn quis scit, vaticinia veleris ct
novi Testamenti non esse conficta a versipellibus, præsertim Judæis ct Chri­
stianis, quorum intererat, suam Legem vel Mosaicam vel Christianam ceu
vere divinam orbi persuadere?
Resp. Insulsitatis apicem hic contingunt increduli : nam quis sapiens
unquam existimare potuit, oracula Prophetarum (qui unius Dei gloriam intendcbaul nihil non mali pi^plerea pcrpes.-i. <1 qui mic^ioiem suam uiiia-

SECTIO IV. IlEl.lGIO CIIIUSTl Λ VATlCINlIs STAIÜtlTA.

179

culii continuabant) fuisse procusa velab Ethnicis, quibus curæ plané rioii
fuil, unius Nazaræi suorum Deorum hostis gloriam aut Religionem promo*
vere : vel a Chrislianis, quos, ut Judæos lucrifacerent, palam fingere opor­
tuisset oracula, quorum falsitas publica stalim notorictale constitisset : vel
ihidæis, qui Christo erant capitaliter infensi, et venientem in propria non
receperunt? Rousseau autem plane pyrrhonicus est, quod nisi ex ore Pro*
phetarum aut ipsius Christi vaticinia ipse audiverit, de iis dubitat , tametsi
libris sint consignata, de quibus indubie constat, quod longo tempore ante
eventum prophetiarum e.xtitcrinl : qui nisi eventum suis ipso oculis conspiciat, itidem dubitat, quamvis certissima historia? monumenta illum xelut
<culis exhibeant : qui tametsi res praenuntiata a sola Dei voluntate pendeat,
ab homine autem nonnisi thcopncuslo praevideri ac prædici unquam po­
tuerit, adhuc dubitat, ne casus aut naturalis causa prædictionein impleverit.
Esto, quod possit eventus sic consequi; non tamen naturalibus cliiim in­
diciis ita prædici potest, cum hæc sit notio prophetiæ proprie ac stricte
jumplæ: certa cognitio cl praedictio rei libere et contingenter futurae, quæ
nulla arte humana, nullis naturalibus indiciis praevideri potest. Deut. Xlli.
rennonon est dc eventu verae prophetiæ proprio, quem Deus Deui. .Will,
ecu regulam certam veritatis assignat; sed dc eventu qualicumque naturali
sagacitate prævidendo, et dc prophetia improprie dicta, qua Dens dici potest
lentare homines, uti ibidem : tentai vos Dominus, nempe permittendo dæiDonem vel hominem nativa uti industria ad explorandam hominum lidelililein. Jussit ergo Deus hoc in casu eventum ejusmodi non curare, cum ex
prava doctrina talis prophétie ad idololatriam inducente pateat, veram hic
divinamque prophetiam esse non posse.
Obj. 111. Poterant Apostoli fuisse vel decepti vel deceptores; ergo illorum
auctoritas non praestat indubitatam fidem de Christi resurrectione; præsef*
limeum Christus ipse eam fecerit suspectam, suam promittens resurrectio­
nem post 1res dies, quæ tamen ante tertiam diem jam contigit; cum Evan­
gelistic in describenda resurrectionis historia a se invicem dissideant ; cum
Christus post resurrectionem suam solis discipulis ct quibusdam feminis
pbanlasiœludibriis admodum obnoxiis apparuerit; cmn et custodia mili­
tum testata sit oppositum, videlicet noctu venisse et furatos esse corpus
Christi, militibus somno oppressis.
Resp. Apostolos nec decipi nec decipere aut potuisse aut voluisse, docet
Ihema I. Sit vero etiam figmentum aliquod resurrectio Christi, in quod
«spiraverint Apostoli duodecim ; sed cum admodum proclive sil cor homi­
num ad levitatem ac mutationem, flexile ad minas et promissa, atque inhians
bonis; vel uno illorum aut illecto hisce illecebris, aut conterrito a vinculis,
nuentis ac morte, perditi erant omnes. Poterat quidem Christus, quoad
aim iis conversatus, cos hac in arte sustentare ; si vero postea nunquam iis
ippaniissct, quid demum stimulasse! ad id facinus tot inter discrimina pro­
sequendum? Christus resurrectionem suam praedixit ad morem Jnd.eormn,
qni, quod intra 1res dies geritur, tertia dic agi dicunt et compleri ; sic intel­
lexerunt Pharisæi, qui custodiri volebant sepulchrum usque in diem
tertium ; sic disertiores Graeci particulam μετά sæpe pro εν et eîç, et L'anidislæ hebraizaules μετά pro be usurpant hic, uti alias sæpiusi

rr

I
I T

180

IHSsElUAllO xti. de uei.igione chiusuana.

Discordia Evangelistarum nonnisi apparens est, et contra Theistas probat,
quod non ex condicio sua concinnaverint Evangelia, facillimo alloqui evi­
tatis quibusvis levioribus discrepantiis. Testes vero mulieres etiam Deo adhi­
bere placuit; quid obluctaris, incredule?Illusiones mulierum prætevis,quas
tu quidem somnias, at vel pia ct attenta lectio Evangcliorum circa rei hujus
seriem omnino dissipat. Apostolis suis apparuit redivivus ; sed illa ipsa in
credendo difficultas, quæ soli evidentiae tandem cesserit, mirifice illustrat
veritatem resurrectionis. Demum quam misere circa milites et discipulos
hallucinantur Theistæ? illi dormierint, el simul viderint, ut testes esse
possint? hi in captivitate Christi omnes profugi, et post mortem Christi præ
timore cubiculo abditi. nihilominus in sepultura Christi milites armata manu
fugaverint contra Pnesidis imperium, contra militum reluctantium, el
contra Judæorum conatus omnes fregerint sigillum, lapidem prægrandcm in
silentio revolverint, corpus Christi sustulerint; quin ulla cuniculorum indi­
cia extiterint, quin procul deinde fugerint, ut potius Hierosolymam sint
ingressi? Apage nænias; et ut cum S. Augustino loquar : « cœluin tonat,
taceant ranæ » !
Est jam medium fere seculum, quo a Ditton (ut testis est Patizziis) ad
singulare certamen provocati sunt Theistæ quoad unicum divinæ Revela­
tionis de Christi Resurrectione argumentum oppido invictissimum; cl in
hunc diem ausus est nemo cum tanto pugile hac in arena congredi el confli­
gere : quanta diffidentia causæ, scilicet impiæ?

Obj. IV. Christus palam mortuus palam debuit resurgere, et colam Judæis
ad cœluin ascendere, ut juxta scopum suæ Resurrectioni et Ascensioni pro­
lixum suam Religionem firmaret validius, cunctis slalim ab initio ccu indu­
biam persuaderet efficacius, Judæis etiam et Sacerdotibus se videndum
præbens, veritatem ac divinitatem suæ doctrinæ invicte probaret.
Resp. Judæi ista objiciunt? quam imperite’ numquid multa credunt in
fidem unius ciiam testis, uti raptum Eliæ ob testimonium unitis Blisei.
Theistæ hæc oggerunt? quam inscite'. Quid enim si opponat Athens : si Deus
cxistcret, is delærcl suam existentiam tam aperte et tam universe manife­
stare, ut eam nemo mortalium posset in dubium vocare? Nimirum ut Deus
Religionem naturalem adslrucret, satis erat, illam validis quibusdam ratio­
nibus firmare, relictis licet nonnullis difficultatibus, queis Athei ct gentiles
quondam abusi sunt. I t Christianam adslrucret. salis non est, eam argu­
mentis stabilire, quæ omne prudens dubium excludant, ct <piibus jam ces­
serit tota antiquitas Sapienliortiin? Christi resurrectionem decantant femiiiæ,
piædicanl Apostoli, eloquuntur milites sepulchri custodes, resciunt Principes
Sacerdotum a militibus (quorum vero silentium aut mendacium pecunia
emerunt) plures quingentis eamdem asserunt, et quod asserunt, innumeris
ac splendidis miraculis orbi persuadent ; occur soli propemodum Judæi et
horum æmuli Theistæ refragantur? quippe animo fixum est non credere,
sicut ncc miraculis Christi quamvis palam editis, ita ncc ipsi Christo resur­
genti.
Sane qui spiritum blasphemiæ in Judæa gente novit penitius, is facile per­
spiciet eorum ludibria Christo Judæis apparenti impingenda : quis scit, num
vere mortuus fuerit? num implicat reipsa vixisse Christum, ubi de ernu

SECTIO IV. RELIGIO CHRISTI A VATICINIIS STABILITA.

181

fuit depositus? nonne Pilatus mirabatur, si jam obiisset in cruce? quam
ftcileeral, eum opera Nicodemi et unguentis feminarum velul a deliquio
redire ud seipsum? quin cl splendor corporis et nubes lucida, quæ suscepit
Christum ascendentem, eorum cavillis patuissent : quippe negassenl, Chri­
stum vere ascendisse, sed spiritum nescio quem Christi forma indutum,
u'rius spectrum aliquod aut merum phantasma. Imo sexcenta alia quamvis
miserrimaeffugia excogitassent potius, quam fassi unquam fuissent, Chri­
stum a mortuis vere resurrexisse. Expulit Christus dæmonia; inferendum
erat; ergo Christus est contra dæmonem ; sed inferebant, quod Christus sit
cum dmmonc. Curavit Christus infirmos et quidem virtute miraculorum et
quidem in Sabbato; concludere oportebat; hic ergo homo vere ex Deo est,
qui vel in Sabbato facit opera Dei; sed concludebant, cum non esse ex Deo,
qui diam in Sabbato ab ægrornm curatione, hoc est, a miraculis se non
ibstiuel. Inde vero quid pronum magis, quam credere, perfidos id genus
homines, ubi Christus a mortuis redivivus ipsis apparuisset, minime confes­
suros fuisse: vivit Christus, ergo resurrexit a mortuis; sed ejus opposi­
tum.’vivit, ergo mortuus non fuit. Hujus perluiiæ exemplum edidere in die
Pentecostes, quo virtutem Spiritus sancti ceu ebrietatem deridebant. Mira­
bantur, obstupescebant, et Jesu divinitas sole clarius illucescebat; verum ad
ipsam hanc lucem oculos claudebant, ut possent cavillari, quod ebrii sint
Apostoli et inusto pleni.
Ude Cl. Ditton, la Religion Chrétienne démontrée par la Résurrection de
C. Hein P. Anton. Valseccui O. P. Dei Fondamenti della Religione,
tiki Fonti dell’ Empiéta, Paduæ 17G7.

Obj. I. Christi Vaticinium de excidio Jerosolymæ tam erat obscurum, nt
illud Apostoli ncc.inlelligerent, nec crederent. Evenit autem eversip ReipuIta Judaicæ per Titum alio longe modo, et aliis plane de causis, quam
Christus prædixerat, et Christiani enarrant. Demum quis vidit, ea omnia sic
contigisse in Templo et Irbc, prout hodieduma Cluisticolis venditantur?
Resp. Quis scit? quis vidit? hæc lota impiorum armatura est, qua Christi,
Apostolorum, Evangelistarum, Sanctorum Patrum, testium in vita el in
morte fortissimorum, omnium Scriptorum, Christianorum, Judæorum et
Paganorum probatissimam tidem et summam auctoritatem subruere conan­
tor; sed ausu quam ridiculo, tam infausto. Nonne Christus apertis ea verbis
edocuit sæpissime : 1°. ubi de Nuptiis, quas suo Rex lilio (Pater ælernus suo
Unigenito et Ecclesiæ ejus sponsæ) adornaverat, sic elocutus est : misit Rex
mos suos (Joannem el ejus discipulos) ut ad Regis nuptias, ad gratiam et
doriam Jesu Christi Judæos imitarent, qui autem venire renuerunt : misit
iterato alios servos, quippe Apostolos; neque hos audierunt, sed opprobriis,
suppliciis et morte aflecerunt eos : inde Rex iratus misit exercitus suos,
firneni el pestilentiam, el occidit illos latrones, civitatem autem eorum, Jero>«Urnam per Romanos succendit igni. 2°. Ubi sub Vixe.e parabola idem
prodixit Christus : Paterfamilias, ait, plantavit vineam (Deus Synagogam)
huic sepem circumdedit, intcllige Dei præsidium et custodiam Angelo­
rum; fodit torcular in ea, hoc est, Legem tulit, quæ ex Judæis virtutes
exprimeret; ædificavit turrim, Templum scilicet et in eo cultum Dei maxime
sublimem; locavit eam agricolis (summis Sacerdotibus, Regibus, Scribis ct

ft

·.

182

if

>îz.
Μ*

if

DISSERTATIO VII. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

Magistratibus) ipse peregre profectus: eum vero tempus vindemia»appro­
pinquaret, misit servos suos Prophetas, ut fructus vinete colligerent; sal
agricolae sive Judæi alios ejus servos caedebant, uti Hananum, Michæam et
Jeremiam; alios lapidabant, uti Zachariam filium Barachiæ; alios occide­
bant, uti Isaiam, Ezechielem el Amos : iterum misit alios servos, alios
quippe et plures Prophetas, et similiter iis faciebant, uti recenti exemplo
est Joannes Baptista. Filium ergo, quem habebat unicum, novissime misit;
et apprehensum eum ejecerunt evira vineam et occiderunt : ideo dico vobis,
ait Christus ad Judæos, quia auferetur a vobis Regnum Dei, et dabiturgenli
facienti fructus ejus, hoc est, non erilis vos deinceps Ecclesia, ct gens Dei,
indeque auferentur a vobis omnia etiam bona, quæ sunt populi Dei.
Ne vero quemquam aut ætate aut ingenio minorem ea veritas lateret,
eamdem sine parabolis et apertissime et frequentissime proposuit Christus:
implete, inquiens, vos nunc viventes Judæi, mensuram patrum vestrorum,
qui Prophetas occiderunt ; ecce enim ego mitto ad vos Prophetas, Sapientes
et Legis Doctores, viros plenos Spiritu sancto (meos discipulos et Apostolos
sed ex his alios occidetis et crucifigetis, alios in Synagogis vestris flagellabitis,
ut veniat super vos omnis sanguis justus ab Abel usque ad Zachariam ; amen
dico vobis, venient hæc omnia super generationem istam; Jerusalem, Jeru­
salem, quæ occidis Prophetas, et lapidas eos, qui ad te missi sunt! quoties
volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos
sub alas, el noluisti? Ecce relinquetur vobis domus vostra deserta: O si
cognovisses et tn (Jerusalem) diem visitationis tua» (ita inter lacrymas Jesib
et quidem indie tua, qua vides, sed non agnoscis Redemptorem tuum,
tametsi omnibus Messiæ characteribus insignitum ! Ecce propter hanc cavi­
tatem luam ct obstinationem venient dies in te, et circumdabunt te inimici
tui, Romani, vallo, et coangustabunt te undique, et ad terram prosternent te.
el filios tuos, qui in te sunt, ct non relinquent in te lapidem super lapidem.
Demum etiam recenset mala, famem, pestem, terne motus, seditiones, bella,
iram et furorem hostium, ac Jerosolymæ per gentes conculcationem acerbis­
simam, turpissimam, luctuosissimam.
Quid ad ista increduli? hucusque nonnisi opprobriis et sannis, argutiis et
fallaciis Christi fidem invasero, atque ideo identidem egregie vapularunt. Do
consilium, ut posthac feliciorrmarte decertent : desistant profundere libros
et schediasmata, utpote nullius in hanc horam frugis aut victoria1! pro
Thcismo;et omnes eo intendant nervos, ut illam Christi prædictiouem de
Judæis (qua rex elatum, Hebnoos nunquam ad finem usque mundi fore in
populum ct veram gentem, ac nunquam reædificandum esse eorum Tem­
plum; in qua vero Revelatione plurimum confidit ac vere triumphat Christi
Ecclesia digito ostendens, quot Judæos ubique dispersos, tot veritatis Chri­
stian® testes nunquam defuturos) penitus subvertant: Judaicam resuscitent
Rempublicam, victimas, altare et sacerdotium Aaronicum restituant, facianlque Templum illud Judæorum reædilicari Jerosolymæ. El possibile
roddent Theistæ, quod ceu impossibile tenet ac tradit Ecclesia; imo quod
Christus ceu veritatem pnedicavit, falsissimum officient; sicquc Christum.
Evangelium et Ecclesiam ceu erroris et mendacii reos constituent, ac prorsus
evertent. Dedi consilium, cujus cxccutionem incredulis relinquo.
Vide Muth. C. XXL 33-41. Marc. XU. Lie. XX. Matth. XXIII, 35. Lee.

SECTIO IV. RELIGIO CHRISTI A VATICINUS STABILITA.

1R3

XIX. 4L Μνττιι. XXIV. fi. Lee. XXI. 9. Alque de his omnibus quam copiose,
lam erudite ac nervose disserit P. Maurus Liniïe.mayer in egregio Opere : Die
fideli Mcrkmaale tier Gottheit Jesu, Augsburg I7G7. pag. 380-407.
Obj. 17. Oracula prophetica designant Ecclesiam ejusmodi, quæ dominetur a mari ad mare, inter omnes gentes, et ad mundi finem usque : hæc
veni elogia minime quadrant in Christianam Religionem, quæ pene nullos
in Sina, in Persia, in America progressus fecit; aut si Evangelium Christi
jam ubivis praedicatum est, juxta aliam prophetiam advenit consummatio
seculi et finis mundi, Matth. XXIV. 14.
Resp. Si nossent increduli phrasin sacræ Scripturœ, el genium idiomatis
orientalis indefinite exprimentis, quod definite vult inlelligi ; nossent utique,
quod prophetiae de Religionis Christian® amplitudine non ad rigorem ma­
thematicum, sed in sensu morali sint accipiendae. Quid tritum magis, quam
veterem Romam mundi dominatricem audivisse, ut adeo Liber I. MachasEORiM edicat, Romanos omnem locum possedisse consilio suo. et patientia,
quamvis nunquam toti mundo dominata sit Roma? Numquid a Daniele II.
39. Alexander dicitur imperaturus univers® terrae, licet mediam ad summum
[■artem Asi® subjecerit, et in Europa alque Africa longe minores provincias
occupaverit? Quin et Prophet® suorum verborum interpretes sensu minus
generali sunt elocuti : Ibunt populi multi et dicent, venite et ascendamus ad
■mitem Domini, Isaias II. 3. Ac praeterea unde sciunt increduli, gentes huc­
usque necdum credentes in Christum nec deinceps credituras esse?
1'emiim verba Christi apud Mattii .-eum eum sensum non habent, quod, ut
primum facta fuerit universis gentibus Evangclii annuntiatio, confestim
sqnalur finis mundi : sed cum, quod Legi Evangelic® ad finem mundi per­
ditura? non sit alia Lex surroganda; nec prius futura sit consummatio sectili
quam facta sit praedicatio Evangclii in univorso orbe.

§ III. COROLLARIA.

Quod N ath ana eli dixit Philippis, quivis sibi incredulus dictum habeat:
quem scripsit Moses in Lege, et Prophelœ, invenimus Jesum /ilium Joseph a
Nazareth : (Joann. I. 5.) Veni igitur, incredule, et vide, num exstet alius
quis, cui tot seculorum divina eloquia et oracula exactius conveniant, quain
ten Nazareno? veni el vide in libris, ab revo Mosis usque ad tempus Machakonim Deo aspirante exaratis, Jesum Christum, ejus mysteria, vitam et
mortem in figuris, typis et titulis copiosissime, luculentissime, magnificcn.
Ibdmc praesignatum ac praedicatum! Si vel unicus Propheta mortem Christi
el passionem, el secuturam Judæorinn abjectionem, gentium vero conver•ionem tarn dilucide praedixisset; nonne id summum esset prodigium, fide
in Jesum Christum prorsus dignissimum? cum vero per Ircdccim fere secula
a diversissimis Prophetis, locis et temporibus diversissimis, ea omnia fuerint
[iTniintiala; quid haesitas, Hebraee, venire, videre, credere el diligere Jesum
Christum, verum Messiam? ct quid audes, sacrilege Theisla ! ad quem venisti,
quem vidisti, et in (piem credidisti, majori nunc perfidia respuere auctorem
et consummatorem fidei? Aspernaris veritatem, fidem, certitudinem clglo-

18-4

DISSERTATIO VU. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

riam Resurrectionis, quam ceu fundamentum nostræ Religionis ascensus
Christi, descensus Spiritus sancti, mira per universum fidei Christiana·
propagatio, et eventa post mortem Christi omnia demonstrarunt? Vales
tibi sum : excidio Jerosolym® et Judæorum exterminio involvendus es, el
supremus vindex suæ Religionis ridebit iu interitu sui derisoris.
De Hebd. Danielis et prophetia Jacobi, vide Hletum in Demonsl. Evangel,
prop. IX. c. 8. Lamy in Apparatu Chronolog. P. II. c. 3. Hem,/‘renew de/a
Religion, P. III. art 2. P. Franc. AViddenhofer S. J. P. 1· Torn. 11. dc sacra
Scriptura. P. Thom. Holzklau S. J. Instil. Theolog. de Deo Incani.

SECTIO V.
RELIGIO CHRISTIANA MIRIFICE PER UNIVERSUM PROPAGATA
ET CONSERVATA.

S

fit

I.

PR EC.OfiNITA.

I. Si Theista (quod nemini sensato, nec sibi persuadebit) Prophetiarum
ac Miraculorum omnium fidem impudentissime abneget; huic belle Augu­
stinus : « Tametsi nec Prophet® oraculis, nec miraculis Apostoli Christianæ
Religionis veritatem demonstrarent; hoc imum nobis grande miraculum
sufficit, quod terrarum orbis sine ullis miraculis crediderit »; hoc est, quod
resipuerit orbis sive ab idolorum cultu, sive a legalium observantia, nec re­
sipuerit credendo solum, sed novum vitæ genus cœperit in lacrymis, in hu­
militate, in poenitentia, in castitate, in constanti simul ct placida inju­
riarum, cruciatuum ac mortis etiam perpessione. Si Judæi abhorreant a
Christiana Religione, eo quod Christiani (prout in suis libris sæpius con­
questi sunt) nullos Prophetas, nulla miracula, nullas rerum mirabiles ha­
beant conversiones, tametsi Christum magnum Regem et magnifica de
Messite triumphis illa Veteris Testamenti vaticinia prædicent, nullos tamen
regii muneris actus recitaro possint, quibus ante Christum Judæorum Res­
publica per tot secula gloriabatur; his longe plura et majora singularis
providenti® Christi erga suam Ecclesiam, quam olim erga Synagogam, ar­
gumenta exhibemus, in effusione donorum Spiritus sancti in primos Chri­
stianos, in mirabili propagatione Evangelii, in efficacia incredibili doctrinæ
Christianæ, in Martyrum constantia, in cessatione Oraculorum, in fatis
Reipublicæ Judaic®, in mortibus Caesarum, qui persecuti sunt Religionem
Christianam, in triumphis denique Ecclesiæ contra internos extemosque
hostes semper incolumis. Quæ sane beneficia Christi illis quondam genti Ju­
daic® eollalis tanto sunt augustiora, quanto præstant terrenis spiritualia,
tantoque illustriora, quanto terra Chanaan majus ct magnificentius thea­
trum est Orbis universus.
II. Inter innumera gravissimaque fidei impedimenta stabat, persistebat

•IJ
SECTIO v. RELIGIO CHRISTI MIRIFICE PROPAGATA.

18î>

et crescebat Christi Religio non sine prodigio omniurn maximo. Christum
piædical Petris, cl appositæ sunt in die illa aninue circiter tria milia. Alia
vice quinque millia susceperunt baptismum regenerationis. De reliquis te­
statur Lucas, quod creverit numerus discipulorum in Jerusalem valde, et
mulla etiam turba Sacerdotum ohediveril Evangelic. Magis autem in dies au­
gebatur credentium multitudo virorum ac mulierum, ut slalim initio facile
quindecim millia conversorum ad Christum Judæorum Baronius recenseat.
Quid sancti Apostoli per universum orbem ac præprimis S. Paulus in pluri­
mis gentibus ad plantandam et amplificandam Christi fidem effecerint, verbis
vix exprimi potest. Petris Ecclesiam fundavit Antiochenam ad Orientem, et
versus Septentrionem Ecclesias Ponti, Cappadoci®, Bithyni® et Illyrici;
versus Meridiem Ægyptum, Arabiam, Æthiopiam et Africam Christi fide
per Marcum collustravit, cujus lucem ipse in Occidentem intulit.
Roma adeo sub dirissima tyrannide Neronis per quadriennium, Domitiam
per biennium, et Trajani per plures annos redundavit a Christianis. Atque
inde ab ®vo Aposlulico multo magis effloruit Christi Religio altero ct tertio
seculoæræChristianæ, frustra lingentibus furiis Trajani, Adriani, M. Aurelii,
L. Veri, ct Severi, ad usque Constantinum M., a quo tandem tempore in
omnium fere Regum ac Imperatorum coronis Crux Christi, antehac scan­
dalum el stultitia, præ omnibus gemmis resplenduit. Facile igitur demon­
strare est, quod ex ista Christianæ fidei propagatione ac conservatione contra
Judæoset Incredulos mire eluceat Virtus Dei ; maxime si spectentur Doc­
trina, Doclores, Media el Obstacula Christianæ Religionis.
Nide Acta Afost. C. II. V. VI. Justini Dialogum cum Tryphone. Iremei
Librum I. c. 3. Tertulliani Apologeticum c. 37. Orosium L. VII. c. 22. Sozomemji L. II. c. 3.

>

II

ZLi»,
w

i

§11. Til EM ΑΤΑ.
1.

Poclrina Religionis Christianæ nonnisi per Omnipotentis
dexteram ita propagari potuit.

Probatio. Religio Christiana sive in dogmatibus fidei, sive in præceplis
murum e diametro opposita fuit et Paganismo et Judaismo. Attamen quæ
Legem Mosaicam, pro qua multoties copiosus Judæorum sanguis profluxerat,
cmivcllebal ; quæ Deum a Judæis adorandum proponebat hominem ab iisdem
Judæis probrosa nece sublatum ; quæ totius gentis correxit errores circa
Messiam, quem ceu polentissimnm Rogem ct gentium Domitorem illa exspec­
taverat; cani Religionem tam Judæis ingratam intra paucos annos plura
Judæorum millia profitebantur. Attamen Religio, quæ Polylheis unicum
Numen, et Idololalris verum unius Dei cultum ita proposuit, ut simul edo­
ceret, sacrilege impendi Dei nomen et honores Jovi, Mercurio, Apollini,
Veneri et Dianæ; hos totidem fuisse monstra hominum de utroque sexu,
quibus error ct superstitio templa ct vota mincupasscnt; eosdem «deruis
inferorum ignibus cremari, ubi ct eorum adoratoribus sedes praiparala sit,
nisi præterili temporis ignorantias et delicta pari ad crimen poenitentia
eluant. Religio, inquam, quæ arrogantibus philosophis summam animi
demissionem; hominibus fama· ac divitiis inhiantibus sui abnegationem ct

b

186

DISSERTATIO VU. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

terrenorum contemptum; pudicitiam, quæ vel ad umbram sceleris exhor­
reat. populis ad libidinem projectis eo magis, quod ad illam suorum Numi­
num exemplis provocarentur; paupertatem gentibus, quæ divinos amn
argentoque honores litabant; remissionem injuriarum atque inimicorum
sinceram dilectionem aliud prorsus a Diis suis edoctae nationi, effera», indo­
mitae et ad quamvis offensam spumanti imperaret; inter omnes tamen gen­
tes profecit plurimum, ut uno minus seculo eam amplexi sint Grteci, Ro­
mani. Indi, et in his docti etiam ac Sapientes.
Hinc Tertullianus L. contra Judæos ait: « Parthi, Medi, Elamitæ, el qui
habitant Mesopotamiam, Armeniam. Phrygiam, Cappadociam, ct incolentes
Pontum, et Asiam, Pamphyliam, .Egyptnm et regionem Africa trans Cyrenem, et Romani, et Gelidorum varietates, et Maurorum multi fines, el His­
panorum omnes termini, et Gallorum diversas nationes, et Britannorum inac­
cessa Romanis loca, et Sarmatarum, Dacorum, Germanorum, Scytharuni
examina Christo subdita sunt ». Idem in Apologet. « urbes, inquit, insulas,
castella, municipia, castra, tribus, decurias, forum, senatum, palatium ipsum
Christiani impleverunt ». Nonne a Domino factum est istud, et est mirabile
in oculis nostris?

11. Prœcones Doctrina Christiana nonnisi divina Virtute

Orbem Christo subegerunt.

λ;.·

$ ·'

Proburio. Erant Apostoli et Christi discipuli vere pauci, rudes, abjecti,
rerum omnium egeni, et ob judaicam originem omnibus invisi: non opes,
non honores, non voluptates corporeas, sed adversa omnia spondebant, ct
fere nihil præter ignominiam, ærunmas, cruces el mortem, quibus ipsimet
omnes subjiciebantur: ii tamen homines sine opibus, sine armis, sine prae­
sidiis omnibus humanæ aut potent iæ aut sapientia·, contra spem omnem imis
et summis, doctis et indoctis Religionem Christi ita persuaserunt, ut omni
Philosophorum sapientia, omni Principum potentia, omni Ethnicorum fu­
rore, omni Inferorum rabie ncquicquam prævalenlibus, Christi fides (Judæis
scandalum et gentibus stultitia) pro unice vera agnosceretur, cum vitæ et
sanguinis dispendio teneretur, et Idola omnia, quibus per tot secula paren­
tes eorum litaverant, præcipitarentur, illorumque fana destruerentur, ac
utrisque conculcatis et protritis trophæum Crucis ceu solum adoratione
dignum substitueretur. Quam igitur verissima'est illa Augustini sententia:
« Incredibile est./ Christum resurrexisse
in carne, et in cœlnm ascendisse
z
cum carne ; incredibile est mundum rem tam incredibilem credidisse ; incre­
dibile est, homines ignobiles, infimos, paucissimos, imperitos rem tam
incredibilem tam efficaciter mundo ct in illo etiam doctis persuadere
potuisse... Jam ergo tria sunt incredibilia, qua? tamen facta sunt ». Videli­
cet ab illo, qui facit mirabilia solus. Veniant ex Japonia aliquot, ut Pagodam
suum orbi ceu Deum obtrudant, el nescio quæ praedicent, at sine miraculis;
quid demum efficient? ubi digitus Dei non est, ncquicquam commovetur
Orbis terrarum.
0|
Sicut autem ratio auxiliorum nonnisi superna esse potuit ad fidem propa­
gandam, cui Judæi pariter ct Gentiles omnimode adversabantur; ita ratio
quoque impedimentorum ct persecutionum divinam arguit virtutem, vi

SECTIO V. RELIGIO CHRISTI MIRIFICE PROPAGATA.

187

k

enjns Apostoli, teste Augustino, « exigui numero per mundum disseminantur,
populos facilitate mirabili convertunt, inter inimicos augentur, persecutio­
nibus crescunt, per afflictionum angustias usque ad terrarum extrema dila­
tantur»... ita ut Gentiles et Judæi, conspecta Martyrum invida constantia
in dirissimis cruciatibus, aspirante Numine ad Christi castra lurmalim con­
volarent. « Cum enim viderent, ait Lactantius, dilacerari homines variis tor­
mentorum generibus, el inter fatigatos carnifices multam tenere patientiam ;
existimarunt id, quod res est, nec consensum tam multorum, nec perseve­
rantiam morientium vanam esse, nec ipsam patientiam sine Deo cruciatus
lanios posse superare ».
Videantur Aug. L. XXII. de Civ. C. S. Item Epist. olim ad Volusian. Lac­
tam. L. V. Instil. C. 13. Cumprimis autem gravissima S. Ciirysostomi
demonstratio (quod Christus sil Deus).
III. Stabilitas Religionis Christiana per tot jam Secula eximium divinæ
Providentia prodigium est.

Probatio. Nihil homine el rebus humanis inconstantius, utpote quarum
m levissimis causis maximæ fiunt conversiones, et torrentis instar cum tem­
poris fluxu abripiuntur et mutantur humana; cum igitur Religionis Chridianæ institutum solum permaneat immotum, divinum esse cœlestique vi
nnillncri, necessum est. Millies et amplius imminebat Religionis nostræ
ferale excidium : jamdum in sui ortu incurrebat in odium sapientum, in
contemptum populi, in minas, leges, edicta, opprobria ct supplicia, tum a
feroci Synagoga, tum agentilium furore intentata:nunc ab externis violente
impugnata hostibus, nunc intestinis graviter commota dissidiis : quandoque
ignorantia cimorum depravatione quasi lue multum tabefacta in discrimen
venerat ; ast perstitit inconcussa, semper lacessita, nunquam devicta, ita ut
anguis Martyrum semen esset Christianorum, ct ex ipsis vulneribus, quæ
uriis temporibus Matri intulerunt perduelles filii, Ecclesia semper novas
dies sumpserit. Interitura forent Regna, nisi leges Regni cederent necessi­
tati; et nihilominus interierunt Regna illa omnia, quorum dominatus ad
annos mille quingentos sese nunquam exporrexit. Christi Regnum cessit
nunquam de rigore suarum legum (cedendo enim se conservare, nihil pro­
digii habet) et perstitit tamen persistetque inter furias Tyrannorum, con­
tra inferorum portas, usque ad mundi finem. Quodnam esse possit divinæ
in Ecclesiam procurationis argumentum luculentius, illustrius, magnificcnlins ?
Inde ne dicat Thcista, nimis obscuram esse Ecclesiæ ac Religionis ChriQhnæ veritatem; cum sit omnibus perspicua vel ex eo, quod, corruente
quavis alia secta, ipsa in conventu visibili semper visibilis perseveret Nec
claritatem nimiam requirat; cum tametsi non sil una omnium de vora
Ecclesia opinio, ea tamen itidem inclarescit ex eo, quod in hunc diem per­
duret Ecclesia Christi : certum namque est, quod verum perstet semper,
nonilcm falsum. Huc quadrat optime gravissima illa oratio Gamaijelis ad
Concilium Judæorum, qui Apostolos Christum praedicantes occidere para­
bant : Viri Israelite ! attendite vobis super his hominibus, quid aduri sitis :
quid necessum, per mortem Apostolorum vobis piocmaic securitatem a

l!

1K8

DISSERTATIO VII. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

sequacibus Jesu Nazareni ? nam si est ex hominibus consilium hoc aut opus,
dissolvetur; si vero ex Deo est, non poteritis dissolvere illud: nonne ante
hos dies extitil Tiikodas dicens, se esse aliquem (cui consensit numerus viro­
rum circiter quadringentorum) sed occisus est, et omnes qui credebant ei,
dissipati sunt et redacti in nihilum : nonne post hunc extitil Judas Gaulels,
et avertit populum post se, et ipse periit, et omnes quotquot consenserunt
ei, dispersi sunt? Eodem fato corruet seipsa Christianorum secta, si fevs
illius auctor pseudopropheta fuit. Si ex illorum secta turbæ, ac seditiones
oriri coeperint, compescentur a milite Romano; si xero optimos ea fructus
proferat, vobis ipsa dictabit ratio, quod nonnisi arbor bona det fructus
bonos; doctrina igitur illorum bona et a Deo esse debet.
Cum itaque per septemdecim secula effloruerit Christi Religio; impossi­
bile est falli nos, si dicamus cum Gamaliels, quod illa sil opus Dei, siquidem
nec longinquitas temporis, nec hominum malignitas, nec Orci furia* illud
aut potuerunt hactenus aut poterunt deinceps dissolvere : opus Dei, quod
non aliis armis, quam fide, charitate, patientia, fortitudine in patiendo pro
justitia, et in moriendo pro veritate stabilitum ac propagatum est; in quo
imo vel maxime elucet Christi Jesu divinitas ct omnipotentia. Quis cuim
unquam extitil exercitus, cujus in dies magis accisæ vires, qui tamen ex his
ipsis cædibus in dies erexerit? cuinam provinciae cx eo succrevit populus,
quod novis in dies depopulationibus affligeretur? quæ tellus inde feracior
reddebatur, quod diurnis nocturnisque tempestatibus quateretur ac deva­
staretur?
Erat Gamaliel Pharisiens ac Legis Doctor, dc quo vide Actus Apost. V..U
De Theoda Joseph. Antiquit. L. XX. C. 2. Dc Juda Galil. idem Anliq. !..
XVIII. C. i.
.
Obj. I. Propagatio Evangelii orta fuit ex causis naturalibus, quarum prae­
cipua erat enthusiasmus primorum Christianorum. Quippe ethnicus, cultor
Apollinis, certus, quod nulla sit suorum Numinum adversus alios Deos zelo­
typia, ne cogitavit quidem, susceptis itineribus difficillimis, suæ supersti­
tionis proselytos lucrari. Judæus divina suæ gentis electione superbus, alias
etiam nationes templo Jerosolymitano adgregare ncquicquam curabat. Solus
Christi assecla sui muneris esse rebatur omnes alias Religiones evertere,
cujus vix quisquam ausibus obsistere sollicitus erat. En snbitæ propaga­
tionis causam.
Rjesp. Alia omnia nos edocent historiœ. Numquid enim apud omnes idololatras certorum Numinum Religio determinata non fuit, ita ul crimen
majestatis censeretur, invehere aut colere De.is alienos? numquid apud
Athenienses, qui alloqui sat liberales in numero Deorum Deo etiam ignoto
aras erigebant, Socrates morte mulctatuset Pu lls vehementer exagitatus
fuit, eo quod Deos alienos obtrudere conati? Quis nescit, Judieos terra ma­
rique proselytos magno studio conquisivisse; et primis Christi adoratoribus
a magistralibus, a plclie, ab omnibus contradictum esse inter dirissimas
persecutiones? Num credibile, solum Apostolorum enlhusiasmum tot tan­
taque naturæ, libertatis, superstitionis ac tyrannidis obstacula perrumpere
potuisse, ut imis et summis, potentissimis et sapientissimis gentilium ini­
micam nature, odiosam libertati, superstitioni ac tyrannidi exitiosam Reli-

:

4

slitllO V. IIIJ.IGIO CHIUS II

Minn iCE PROPAGATA.

1H*,)

rioiieiii tam repente, tam ubivis persuaderent; quæ etiam Religio auctorem
Indicat infami crucis supplicio allectum, el praecones nonnisi viros simplices,
illitteratos, nullo splendore natalium spectabiles, opibus ct praesidiis omnibus
humanis destitutos, atque pro nova, inaudita, factu ac creditu perquam
difficili doctrina, nonnisi adversa Christi sequacibus pollicitos?

··

Obj. 11. Nihil in hoc ardu uni, insolens aut stupendum, quod exterminari
cœpcrint Paganismus et Judaismuseo tempore, quo ille refertus stultitiis ac
spurcitiis suamcl tandem absurdilalc opprimebatur; hic vero tot et tam
fidis abusibus scatebat; uterque importabili legum et traditionum jugo a
Sacerdotibus in dies aucto sui fastidium et gentibus et Judæis ingerebat?
Resp. Eccur autem non prius ulerque corruit, quam Christi tides annun­
tiaretur? Uti per tot jam secula incanuerat idololatria, sic tanto etiam tem­
pore non defuerunt sapientes, qui idololatriae vesaniam perspicerent. Judæis
autem qua ratione sua Religio videretur stulta ct inutilis, quam sibi a Deo
traditam praedicabant? qua ratione onus legum refugerent, quod ipsimet
continuo aggravabant; ct tametsi jam Christiani facti, suæ etiamnum Legis
anliquæ observantiam optabant jungere Legi Christiana?? Nec constat gen­
tiles unquam adversus sacrificulorum aut avaritiam aut sævitiem fuisse con­
questos. Et vero, si suam utrique Religionem pertæsi; eccur Christianam
tam cito ct tam constanter amplecterentur, quæ Judæis ct Gentilibus tam
cima corporis ct sensuum commoda externa, quam circa internos affectus
et cordis puritatem quaedam graviora praeciperet ac prohiberet, quam erant
Judæissua lex,et sui ritus ac sacrificia Ethnicis; quibus cælcroquin persua­
sum, viverd licitum, prout libet? Demum nonne etiam Religio Christiana
accusatur al heist is ceu rea contradictionis, inutilitatis, imprudentia?.? magis
ergo pronum utrisque fuisset, vel omnem prorsus Religionem abjicere, vel
solani naturalem eligere, vel novam sibi effingere.
Obj. Ill. Doctrina moralis Christianorum, sanctior ct suavior, causa fuit
Christianismi tam subi to propagati. Nimirum ingemiscens tum sub gravis­
sima Imperantium tyrannide Romanum Imperium conquisivit lenimen
et solatium, uti in Stoicorum, ita in Christianorum morali doctrina ilii
simillima.
Resp. Imprimis quantum inter se discrepant inevitabile fatum cæcaquc
necessitas, ct ineffabilis Dei providentia, quæ cx iis etiam, quæ nobis viden­
tur mala, nostrum bonum elicit: tantum chaos intercedit inter Stoicorum
ct Christianorum doctrinam moralem. Deinde non omnes tum Imperatores
fuere aut Caligulae aut Ncroncs; sed ct Claudii, Titi ac Vespasiani ab illorum
barbarie multum dissidentes. Demum quæ calamitas publica potuit adigere
Judæos et Gentiles, ut praecise ad Christianismum confugerent afflicti ? Nonne
Judæis ad lenimen praesto erant Psalmodia Davidis, divinarumque promis­
sionum ingens copia, unde levamen populi electi tempore opportuno adfutunim liquido haurirent? nonne Ethnicis, prout sapientissirni eorum dudum
fecerant, in suis virtutibus acquiescere, et per apathiam Stoicam adversis
omnibus insultare pronum erat? Eccur Christiani liant, queis Christus et
Apostoli ”on pacem, sed gladium el acerrima qutevis praedixerant? ecquid
mala malis accumulent, et præter jugum lyraimicum etiam odia amicorum,

UK)

DISSERTATIO VII. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

sannas el opprobria a Christi hostibus accersant? ecquid suavi jugo Christi
non contenti in occulto, palam cum discrimine vitæ nomen et fidem Christi
profiteantur?
06/. IV. Singularem erga pauperes libcralilatcm affectabant primi Chri­
stiani, virtutem, quæ ipsius adeo Juliani Imperatoris zelotypiam cieret. Im.'c
factum, ul pauperes et plebeii ad Christi sacra confestim abriperentur;
reipsa vero exiguus semper numerus erat Christianorum in primis seculis.
Resp. Erat quidem mirifica in Apostolis et primis Christianis beneficentia,
sed nulla prodigalitas : qua enim moderatione collectas dislribuereut, exhi­
bent Actus Apostolorum VI. l.qt I. Tinioth. V. 3.). Quod otiosos abjectosque
homines suis eleemosynis minime foverent, docet Epistola 2*. ad Thessal. III.
6-12. Quod demum Jerosolyme lautum esset gazophylacium, pro ingenii
copia Judæorum, qui ad Christum conversi vel inibi habitabant, vel illuc
ad festa convolabant; et quod nonnisi pro pauperibus collectae fierent,
testantur itidem Acta Apost. XI. 28; et P. Pauli epistola ad Corinthios XVI. I.
Porro hæc liberalitas si permovit pauperes, non item divites magis exin
absterrendos, quod, ubi Christum profiterentur, ipsis incumberet, suas
pecunias in tot pauperes Christianos profundere. Et quid demum contra
Judæos pro sua Religione tantopere zelosos valeat tantillum eleemosyna1, pro
qua ingens ac præsens quotidie periculum ac persecutio subeunda forent.
Illud vero Jlliani de ignobilitate primorum Christianorum, quam sil
putidum, testes sunt doctissimi quondam Philosophi, S. Justinus, Clemens
Alex., Origenes, Tertullianus, Arnobius, Pantænus et alii, de quibus Euse­
bius Libro 11. « Viros insignes litteris et pietate numerari non posse » : testes
sunt Actus Apost. XIII. 7-12. De Proconsule Sergio Pallo, XVII. 3L De Dio­
nysio inter Areopagitas sapicnlissimo ac nobilissimo ad Philipp. IV. 22. De
Josepho et Xicodemo spectatissimis inter Judæos Consulibus, ac de iis, qui
dc domo Cæsaris sunt, aliisque videatur Lamy de Erudit. Apost. c. o.
Demum Davidis Glarkoni næniam de paucitate primorum fidelium dudum
explosit inter alios P. Ansaldi 0. P. ex antiquissimis Scriptoribus Eccle­
siasticis.
.Nimirum secundum Lucam Act. II. 5. erant autem in Jerusalem habi­
tantes Judæi viri religiosi ex omni natione, quæ sub cado est, S. Clemens
Rom. scribit de Petro et Paulo, « his viris, qui divinam vitam duxerunt,
aggregata est magna multitudo electorum » : quam epistolam sub persecu­
tione Domitiani scriptam fuisse, tuetur Mamaciiius L. II. Orig. ct Anliq,
Christian. Clemens Alex. Slrom. L. VI. scripsit : « nostram autem doctrinam
a prima usque prædicatione prohibent Deges et Tyranni, nos pro viribus
exscindere conantcs; illa autem magis etiam floret». Septimius ex Tertul­
liani Libro cont. Judæos c. 7 ait : « in quibus locis (pluribus Regnis) Christi
nomen, qui jam venit, regnat ». Quæ voces floret, regnat, maximum sane
numeriim innuunt. Tertvll. Apolog. c. 2. ct 17. « tanta, inquit, hominum
multitudo, pars pene major civitatis cujusque ». Cuinam vero polior habenda
fides, an B.vsnagio, qui suis in Annalibus L. 1. c. 6. scribere ausus est, vel in
tertio seculo vixdum decimam partem fuisse Christianam in Civitatibus
Romani Imperii ? an Tertllli vno, qui de sui ævi factis testatur; præscrlün
si addas testimonia Origenis L. IV. c. o. eunt. Celsum : « iu omni orbe

SECI10 V. IIEL1GIO CHiUSfl MillJFICE PllOl’AGATA.

191

Ivnuibm, in omni Græcia atque universis cæleris nationibus innumeri et
immensi sunt, qui relictis patriis legibus, ct his, quos putabant Deos, se discipfinæ Christi tradiderunt ». Ipsorum gentilium; Taciti XV. c. 44. « Eorum
(Christianorum) multitudo ingens convicia est » : Plinii ad Trajanum :
«neque enim civitates tantum, sed vicos etiam atque agros superstitionis istius
contagio pervagata est» : Ji lia.ni Apost. in Sahra cont. Antioch. « etenim
populi magna pars, imo lotus populus, qui impietatis sectam sequitur, mihi
succcuset, quod inc sidet Patrum Religionem amplecti ». Celsus, Porpiiyrics. Machobius et Apuleius observant, quod primis jam seculis infamis
idololatrias aspectus ad lucem Evangclii ita inhorruerit ex tot confictis et
flagitiosis Numinibus (cum nonnisi unum ct optimum ct maximum colerent
Christiani) ul ad cooperienda hæc probra dicerent Ethnici, evulgatas de Diis
suis fabulas esse ineras allegorias. Quo tamen non obstante, magis in dies
inhorrescens idololatria ad loca deserta cl viles pagos cxularc debuit, unde
pagani dicti sunt idololatrae.
Obj. Γ. Fides Christiana sui propagationem cumprimis debet Martyribus;
inde vero ejus divinitatem evincere, vanum ex eo, quod exliterint pro
humanis quoque opinionibus, pro erroribus et seclis falsis, qui sanguinem
vitamque prodigerent ; itaque sicut hos, ita illos nonnisi cnlhusiamus .Mar­
bres
S fecit.
Resp. Habeant error, hæresis ct superstitio suos pseudo-martyres : quis
prudens inferat, ergo ncc pro veritate Christiana ulli sunt veri Martyres?
Fuisse falsos testes in referendis factis historicis, nemo negat : sed nemo affir­
mat, omnes omnino Historiographos sublestae fidei esse. Conferantur illi Mar­
tyres falsilatis cum his veritatis Christianae Martyribus; atque illinc motiva
mere humana et naturalia, præjudicia, ignorantia, superbia, pervicacia cl
obstinatio; hinc vero doctrinæ sublimitas, eximia vitæ sanctitas, praecellens
Religionis zelus, quanta animi dimissio, tanta fortitudo, omnigenae virtutis
et gratiae supernæ affluentia emicabunt. Nam
1°. Horum sanguis ab omni genere, sexu et ætalc hominum copiosis­
sime fusus pro veritatibus, tum quæ naturæ imperviae a Deo libere erant
rcvclalæ, uti spes salutis æternæ per vivam fidem in Christum ; tum quæ
futura manifestarent uti resurrectionem mortuorum, nonnisi ex verbo Dei
scripto aut tradito addiscenda, cum sola ratio ea neutiquam assequatur.
2®. Plerique Martyrum non erant a teneris Christiani, sed vel Judæi vel
Gentiles; proin vel obterenda erat Religio altis radicibus fixa ct quondam
divina, vel evellenda inveterata opinio de pluralitate Deorum; et pro doc­
trina uti mysteriis incomprehensis plenissima, sic naturæ ac propensionibus
bominüm inimica, ctduntaxal a morum severitate, a perpessioni bus, a cruce,
ab opum, honorum ac voluptatum contemptu spectabili mors obeunda ; ct
nbita quidem in tanta luce cognitionis, sapientiae, patientiae ac fortitudinis
præccllenlia, ut suis persecutoribus injustitias quidem eorum exprobrarent,
sed condonarent ignominias, pro iis Deum exorarent, ct quosvis alios ad camdem fidem ct in fide constantiam, uti SS. Stepiianus et Paulus, excitarent.
3®. Martyres Christi ad exemplum et præccptum Christi longissime aberant
i protervia et insania pseudo-marlyruni : non enim se ultro ac importune
iii-crcbant in odia et persecutiones, clam et noctu ad orationem et fractio-

!

I !

I
I

192

DISSERTATIO MI. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

nem panis congregati, interdiu cum Judicis (quantum per Christi fidem
licuit) in Synagoga et in Templo conversati, nunquam magistratibus oblu­
ctati, nisi dum abneganda tides esset. In mortis pericula improvide ac stolide
se non immittebant, sed vel fuga vel sapiente apologia periculo se extricare
conabantur, Mattii. X. 23. Vbi vero pati ac mori necessum erat, non illa
Stoicorum apathia superbiebant, sed mortis horrore aliquantum perculsi
(uti Paulus 2. Corinth. V. 2.) quamvis inter Apostolos omnium maxime
imperterritus, ad orationem, ad solatia Evangel ica couverai exultabant præ
gaudio, quod digni habiti sint, pro nomine Jesu contumeliam, cruciatus et
mortem pati.
Veros ergo Martyres habet sola vera Christi Ecclesia, extra quam, teste
Cypriano, martyrium non tam fidei corona, quam poena periidiæ est : «ardeant (inquit de unitate Ecclesiae) licet flammis et ignibus traditi, vel objecti
bestiis animas suas ponant; non erit ille religiosa: virtutis exitus gloriosus,
sed desperationis interitus; occidi talis potest, coronari non potest». Vide­
licet Martyrem non facit supplicium et genus mortis tolerate, sed causa,
status et religio patientis. Et quis ausit, tam nobilem Martyrum gloriam in
tam universali et tam invida patiendi moriendique constantia enthusiasm!
ignominia obfuscare? Sane nonnisi Theistæ et Naturaliste, Enthusiaslarum
duces imprudenlissimi ac impudentissimi.

Obj. VI. Injuria iit sane maxima imperatoribus ethnicis, præsçrlim Dio­
quod a male credula simplicitate summi Principes arguantur
alrocissimæ tyrannidis in Christianos; cum horum neminem solius fidei
causa morte unquam affecerint. Quis enim nescit Trajanum, M. Aurelium ct
Antoninos fuisse Çæsares mitissimos æque ac sapientissimos fortissimosque
spiritus, qui ab effusione humani sanguinis quam maxime abhorrerent ?
Nulli ergo ullo tempore fuerunt veri Martyres pro Christi fide.
Ita Voltaire, Histoire générale, c. V.
Resp. Quanta hominis temeritas et audacia adversus probatissima testi­
monia gentilium adeo scriptorum, .Elii Spartiani, Julii Capitolini, .Elii
Lampridii, Trebellii Pollionis, Flavii Vopisci, Dionis Cassii, Suetonii, Sulpilii Severi, Pauli Orosii et Taciti, qui indignissimas sub Neronis imperio
Christianorum persecutiones, supplicia et cædcs scriptis consignarunt :
contra celebratissimas S. Justini, Tatiani et Athenagora: apologias, quas
Imperatoribus tradidere, ut a cædibus Christianorum fidei duntaxat causa
imperatis eos cohiberent : contra Arnobii, Lactantii et Eusebii irrefragabile
testimonium, qui testes de visu tctenimain Diocletiani tyrannidcin per
Asiam ct .Egyptum in Christianos exercitam vivide enarrant : contra acta
martyrum consensu omnium seculorum firmissima, sed quæ inter veterum
Monachorum deliria abjicit Voltaire : contra auctoritatem SS. Patrum,
scriptorum Ecclesiasticorum, et præprimis Baron ii, Pagii, Ruinartii, Bossueti, Eleurii ac Tillemontii, quos omnes ceu simplices malæ simul credu­
litatis arguit. Et quo demum fundamento nititur unius contra omnes tam
pervicax sententia? nullo. Legit Voltaire in suo Dodwello, quod paucissimi
quondam Martyres extiterint ; inde ferocior Voltaire asseverat, nullos plane
Marivres Christi unquam exlilissc. Nimirum ul magis nova et insolita piæ
cletiano,

il’

f

SECΙΊΟ v. KI.LU.10 CIIKISII .MIKIHCL PROPAGATA;

193

DunwELLo luci publics oblriidtircl, non puduit præ Dodwello magis es.se
impihlcllll'lll.

I

Screrus, Severianos, Carpophorus el Viclorinus, omnes statuarii ideo solum
i Diocletiano trucidati, quod ad Christum conversi et nollent idola porro
adorare, quæ noverant esse opera manuum suarum, et nollent posthac sua
arte elaborare idola. Quippe omnes prope statuarii jam Christiani nullis cru­
ciatibus adigi poterant, ul Lares, Penales aliave Deaslroruin simulacra
! Ethnicis effingerent. De his vide Tertlll. de Idolol. c. 6. et 7. Demum hasce
Voltairji iiæuîas egregie depexu it P. Lixdemayer in Libro cit. pag. 375-670 ;
nec non Cl. Nonnotte in Libro : Les Erreurs de Voltaire.
Xïmirum ridiculus ex loto scepticuscsl Voltaire, cujus principale dogma:
dubitandum esse dé omnibus; et axioma præcipuum: quis scit, num verum
>il? pari ergo, quin poliori jure dicam de Voltairii historia universali : quis
x'it, num verum sit, quod scribit ; cum sit de omnibus dubitandum? Suc­
cense! Voltaire nostro de suis scriptis scepticisme ? et nos magis ipsius
Pyrrhonismo, quo universalissimum, coustanlissimum, probatissimum tol
gravissimorum testium de visu, ct Scriptorum omni exceptione majorum
de SS. Martyribus testimonium arrodit, sicque omnem et tidem et auctori­
tatem humanam adversus semetipsum lotiusque humanitatis sensum pessumdat. Idquedum ejus scripta vel ex eo de mala tide, quin de impietate su­
specta reddantur, quod, ubi in sua historia universali Sinenses, Indos et
Quackeros copiose dilaudat; Socratem, Platonem, Aristidem, Titum, Traja­
num. M. Aurelium, Antoninum, Julianum, Mahumetemct Mahumetismum
mire dcprædicat ; de Christo ct Christianismo, de primis Christianis, dc
nostris Apologetis, dc sanctis Præsulibus, cl dc innumeris Martyribus parce
memoret, ac vix quidquam laude dignum proferat, imo primae Christi a?ne
impingat nonnisi vilia, superstitiones, seditiones, crudelitates et abomina­
tiones. Quam vero in placitis suis, tam et in suis moribus est exoticus ille
Philosophus : semper recta incedit, quantumvis in via occurrant aut plauslnim fœni, aut scrobs, aut collis, aut canis veneficus: semper cumdcm præfert vultum: semper, ubi suum ccepit dialogum, cum pertexit ad finem,
quamvis omnes ejus auditores dudum fuga dilapsi sint ipso solo relicto;
idque juxta suam gnomeu : quis scit, num verum sit? De his plura in
Disseri. X. Sect. 111.

§ III.

corollaria.

I. Prudentia quidem humana ad abolendum nomen Christianum sugge­
rere Heipublicæ Judaicæ, Principibus cl Romanis Imperatoribus nihil effica­
cius potuit, quam populorum odia excitare contra Chrislicolas, ct hos sine
numero ob ipsum nomen Christianum atrocissimis addictos suppliciis crude­
liter necare. Imo orbis universi conspiratio adversus Christi nomen inita
sustulit ipsum auctorem Religionis, sustulit Apostolos, et per tria EccJesiæ
secula anteriora in aperto vitae discrimine vixere omnes Christiani, quorum
infinitus numerus variis et truculentis persecutionibus fuit sublatus, ut adeo
Sozomexls sub Sapore Persarum Rege 1 (»000 Marty res recenseat ; 160000 unius
provinciae Martyres adnumeret Ruinartus; S. Augustinus vel imum diem
passionis SS. Martyrum computando, millia hominum invenerit coronato­
rum; Genebraruus cl Arias in singulos anni dies 30000 Martyres collocavci. p- 2.

r.

I

îΜ
HH

bissEftTAiio vu. m: rblIgio.ne Christian^.

rint. Fefellit tamen spem humanam eventus plane oppositus, cl (quod nun­
quam antea ncc postea visum est) sævifia illa in Christianos Christianismo
pnecipua fuit causa diffusionis ac stabilitatis, atlestantibus S. Jlstixo,Terίτι.ι.ιανό, Arnobio, Lactantio el aliis, se permotos incredibili constantia ut
fortitudine Martyrum, ut causæ Chrislianre examen in se susciperent, cl
suspicientes quiddam divinum in Secla laniorum pugilum (quales inoinni
ætatc, in omni sexu , in omui conditione illa efformaverat, et quales Philo­
sophia suis præceptis nunquam instituerat) ad Christum conversi uno ure
cum Tertulliano contra paganos Imperatores hoc insigne veritatis ac divi­
nitatis argumentum proferrent : « exquisitior quædam crudelitas vestra ille­
cebra est magis Sectae: phires efficimur, quoties metimur a vobis; semen
est sanguis Christianorum ». Pacianls autem de primis fidelibus cum scri­
bit : «non sciebant disputare, sed sciebant mori»; confundit ævi nostri
incredulos ex eo maxime, quod ipsi licet sciant disputare de fide aut potius
contra fidem Christianam, tamen nec mori sciant pro fide, ncc vivere juxta
fidem, sicque disputando fere tantum obsint fidei, quantum illi moriendo
profuerint.
II. Audiant ista Dodwellus et Voltaire, simulque consulant ipsa Martyrum
gesta olim per notarios tachygraphiæ perilissimos sollicite consignata ; el
profanos etiam scriplores adeant, quin ethnicos adeo testes de visu minime
suspectos (quia maxime infestos fidei Christianæ) ut tandem, castigata sua
temeritate de paucis vel nullis admodum veris Martyribus primorum tem­
porum, cessent toti antiquitati proterve obluctari. Quippe certissimum, sed
et divinissimum est, quod Christiana Religio in sinu suorum hostium nata
fuerit, altricem habuerit crudelitatem, inter cædes adoleverit, divexala a
Magistratibus, a Principibus dilaniata, ab Imperatoribus excarnificata, mun­
dani odii et furiarum infernalium scopus ct mela. His vero omnibus supe­
rior et victrix triumphavit, Christi prædictionibus præmunita, Christicl
Apostolorum exemplis animata, divinis promissionibus excitata, de qua
Tertvllianvs : « nihil dc sua causa deprecatur, «juia nec de conditione mira­
tur; scit se peregrinam iu terris agere; inter extraneos facile inimicos inve­
nire; cadorum genus, spem, sedem, gratiam, dignitatem in coelis habere».
Apolog. c. 1. In eumdem sensum ellatur aurea pro more facundia S. Petbis
Ciirysologus, Serm. XX. et Greg. Toron. Lib. I. Hist. c. 39.
Quæ de subita et diffusa latissime propagatione Elhnicæ ac Mahumelaiiæ
superstitionis oggerunl Thcistæ, vide dc Polytheismo cl Mahumclisuio alias
dissipata.

SECTIO U. SOLA Ill.I.IGIO CHRISTI VERA El SAl.VlI'lCA.

SECTIO VI.
SOLA RELIGIO CHRISTIANA VERA, VEREQUË SALVIFICA RELIGIO.

I ILECOGMTA.

Duplex genus est IndifferentîstarIm : Alii quasi pagani salutem cuivis
Secta* adjudicant, si modo Deum unum agnoscat el colat juxta ritum et
rationem propriam suæ Scclæ : Alii vero Christiani (quos etiam adiaphoristas aulsyncrelislas vocitant) hdciin Deum superaddunt ct illam in Chri­
stum, ut proin ad salutem vix quicqnam requirant aliud, quam credere
fundamentales, ut aiunt, articulos de Trinitate ac Incarnatione : dc his
posthac, dc illis nunc agendum. Deterius quoddam systema Religionis
nuperrime procudit Beaumellius, quo vult quatuor infantes, ulprimum
ratione utuntur, a Philosopho erga omnes Religiones, Catholicam, Judai­
cam, Mahumctanam et Protestant!cam perinde affecto, operose imbui cum
priinis Logica? præccplis; dein ubi discerniculum creverit, iisdem explicari
dogmata, præcepla, ritus ct fundamenta prædictarum Religionum, ita ut
demum ex his quatuor vera sit Religio, quamcumque demum pueri post
maturum examen sibi delegerint. Absurd i latem ct auctoris et svslematis
jamduin in fronte adnotare licet; nam 1°. Pestilenti scripto suum scriptor
nomen pneligerc vix ausus, foeditatem partus ipse abhorruit, quam vis aliunde
certum sit, Bealmei.liim et hujus libri et aliorum æque pestiferorum au­
ctorem esse. 2°. Puerorum critcrio subjiciens quatuor Religiones, abstrahit
a Paganismo, a cujus tamen abominatione superstitio Mahumelana aut
parum distat, aut nihil. 3°. Philosopho, nescio cui, rem lotam committit;
tibinam autem in Philosopho tanta critices cxacliludo, et par instituendis
lot Religionibus sive scientia sive auctoritas?
§ II. THEMATA.

I. Religio Christiana est unice Vera Religio.
Probatio. Illa Religio sola est vera, quæ geminam hanc veritatem oiimibiis ingerit, et quod Deo ceu auctore ac line ultimo digna sit natura ratio­
nalis, cl quod corrupta indigna sil Deo : quæ sicut lapsum hominis, ita
fidem in Reparatorem, et reparationem hominis per Messiam ceu dogma
principale proponit : quæ eo Deum cultu prosequitur, qui Deo dignus et
gratus Deum auctorem, objectum cl finem habet. Sed sola Religio Christiana
hæc tradit omnia cx revelatione cl inspiratione divina, ex miraculis et
prophetiis, ex oraculis Christi et præconio Apostolorum certissima æque ac

i

19<»

.'r
i'

I

r
«Ct ’

(

s.
M.’i

dissertatio

t n. i»e

ueI.ighexl

ctnusTiASA.

notissima. Cum ergo sic dicta Naturalis Beligio ad superna non pertingat;
Paganica labis originaria* ac nccessariæ reparationis inscia, pro sui demis­
sione vanitatem, pro miseria* deploratione arrogantiam, pro vera vidule
omnis generis impietatem, et pro tide superstitionem inspiret; Judaica in
umbris ct liguris hærcat; Mahumctana fabulis delusa, terrenis immersa,
flagitiis submersa nec nomen Beligionis mercatur; sola Christiana est vera
Beligio, summe æstimanda, eo quod hominis miseriam tam probe perspiciat
ac edoceat; summe desideranda, eo quod humanæ miserim medelam adpromitlat ct exhibeat; summe excolenda, quia vere divina Dei Filium et au­
ctorem et praeconem habet, atque unice vera Beligio est. Videlicet una tides
ct una lex unam Bcligioncm seu Dei cultum constituunt; sed una est fides,
quia una est veritas el spiritus unus veritatis; sed una tides unam legem
parit,. quæ obligat ad credenda et agenda, quæ fides docet; ergo cum Chri­
stiana sit una ct vera, etiam unice vera Beligio est.
Itaque detestanda falsitas est, quod cuivis liberum sit, Religionem quam­
libet pro suo genio et ingenio sibi deligere. Nam imprimis ille Beavmf.li.ii
' modus examinandi (praterquam quod effrenem Scepticisnium invehat)
injurius est omnium secutorum clarissimis viris, qui dudum ponderarunt
exactissime omnia Beligionis Christiauæ fundamenta. Praterea indignus
est supremo Numine, cujus voluntatem in re tam sacrosancta (qualis est
Beligio) quatuor homulorum judicio subjicit, universis dein mortalibus pro­
mulgandam; cum sit Beligio summi ætcrniqnc Parentis filia, solatia sub­
missa mortalibus. Tandem infausta libertas Beligionis non humano, sed
divino beneplacito subjugatur vel exinde, quod illusccnte ratione exoriatur
obligatio ab ipsa natura rationali homini intimata, Deum auctorem suum
quoad licet agnoscendi, colendi, amandi, ct eo quidem cultu, quo Deus vult
et præcipit coli in Ecclesia a sc instituta. Eo quippe recidunt machinamenta
incredulorum, tum ut semper habeant aliquas cavillationes, quas dune cl
superbae cervici suæ praetexant, ne suavi jugo Christi subjugentur; tum ul
alios effonnent homines sine cultu ct amore Dei, qui in truncos denique
omnis Beligionis expertes obdurescant.

11. Religio Christiana est unice Salvifica Religio.
Probatio. Sola Religio vera est vere Salvifica : nam una est fidos, sine
qua impossibile est placere Deo; sicut ergo in sola Ecclesia Christi vera est
fides, ita ct salus, t na tantum est Ecclesia Christi, una sponsa , una columba
et Sunaruitis, una Regina in vestitu deaurato circumdata varietate, unum
boni pastoris ovile, unum corpus Christi spiritu vegetatum, unus spiritus
veritatis, quo Ecclesiæ corpus agitur ct vivit, una demum coelestis Ecclesia,
una Dei civitas, una Hierusalem : sed quæ coelestis est, terrestris aliquando
fuit; et quæ modo triumphat in coelis, eadem in terris militavit; qui'ergn
non est militantis nunc Ecclesiæ, neque erit posthac membrum Ecclesiæ
triumphantis.
Itaque falsissimum est, in sua quemvis secta posse salvari. Si enim ante
Ecclesiam conditam salus ex Judæis erat ; post conditam Ecclesiam extra hanc
non est salus. Id quod non e\ AI» oratio Mahumcli.. non ex Talmudc Judao-

SECTIO VI. SOLA HELIGIO CHfttSTI VEltA ET SALVIFICA.

19/

rom,non ex libris gentilium Poetarum, non ex fabulis el somniis Theistarum;
«dex divinis Scripturis, qn® Christi institutoris voluntatem patefaciunt;
sedor evidentibus signis, queis suam Christus Ecclesiam ceu dignissimam et
unice necessariam salutis ducem el magistram insignivit, ac insignitam con­
servat, discere universi el possunt ct debent. Et liberum sil, quamlibet Reli­
gionem sectari? necessum omnino, eam amplecti, quam Deus ordinavit;
nec liberum credere, quæ dictat imbecillis el superba ratio, sed quæ prima
elsumma veritas edocuit; nec liberum, quovis ritu Deum colere, sed quem
Dominus Dominantium pro suis honoribus ipse decrevit; nec liberum, hanc
vel illam sectam deligere, sed ingredi et audire Ecclesiam, quam veræ doc­
trinae el æternæ salutis magistram in terris constituit auctor et consumma­
ti)!· tidei Christus.
Obj. I. In vita Christi consignata litteris Evangelicis nee vefbuhim le­
gitur de Christianismo. Testes sunt omnes Evangelist®, quod Christus per
totam vitam suam sollicite adimpleverit Legem Mosaicam ; quod Christi di­
scipuli frequentaverint Synagogas, et praedicaverint non contra Judaismmn,
sed contra abusus Judæorum; quod nonnisi exacto tempore longissimo
Christi asseclae secesserint a Judæis. Tempori adseribenda sunt, non Christo,
dogmata tidei Christian® : nam si Christo in mentem venisset instituere
Ecclesiam, is certe omnes ritus, omnia sacramenta, omniaque agenda et
credenda nobis declarasset ; ergo Religio Christiana non est unice vera ac
salvifica.
Resp. Quæ audacia el improbitas? Nonne in Evangelio legitur : Tu es
Petrus et super hanc petram (cdi/tcabo Ecclesiam ineam, et porta· inferi non
pmvalebunt adeersus eam? quodnam illud Regnum coelorum, quod Chri­
stus dixit appropinquare, advenisse et annuntiandum omnibus esse, si non
est Ecclesia Christi? nonne ejus discipuli a prima missione sua per Judæam
praedicabant non Judaismmn, sed Evangelium, et post resurrectionem Christi
baptismum, Christum ct fidem in Mediatorem, ideo a Scribis, Pharisæis ac
summis Sacerdotibus extrema passi? Et nullum sit vestigium Christianismi
iu Evangelio, in quo Christus præcepit : Euntes, docete omnes gentes, bapti:anles eus in Nomine Patris et Filii et Spiritus sancti? Missio Apostolorum
ad omnes gentes, novum Magisterium doclrinæ Evangelic®, novi Baptismi
institutio, congregatio filiorum Dei dispersorum, ovile etiam pro ovibus
quæ non sunl ex hoc ovili, vinea aliis agricolis demandata, quid aliud si­
gnificant, quam fidem pro Lege el Ecclesiam pro Synagoga a Christo insti­
tutam? Successu temporis Lex Christi obtinuit : hoc verum dicit, sed nihil
derogat divinitati Christian® Religionis : numquid Deus ipse post sex dies
complevit hoc Universum? numquid Regnum Israel et Lex Mosaica crevit
cum tempore, cujus initio erant duo praecepta, hæc poslea in decem accre­
verunt, ac demum, exortis dubiis, singula Dei responsa ad quaesita Mosis
cœlilus data Legi Moses inseruit, sicquc ingentem codicem instruxit? nemo
propterea aut Legi Mosaicæ. aut mundi fabric® denegat, quod sint opus Dei.
Idem est dc Christianismo : revelata erani, statuta ac definita Religionis
capita, tidei ac morum principia, credenda ct agenda ab homine Christiano :
interim subnata sunt dubia, quorum judices Christus constituit Apostolos,
horum judicia apostolica totidem erant voluntatis divin® declarationes, et

*

I

■

E

II··

r

198

DISSERTATIO VII. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

veritatis Christianæ diluiidatianes : hæc vero difficultas non ex ambiguitate
verborum Christi, sed ex perversitate hominum orta fuit. Si stetisset prima
et sancta credentium simplicitas, idem semper stetisset numerus creden­
dorum, qua? Christus prædicavit. Verum hic Cerinthus, ibi Arius, alibi Ma­
cedonius, Nestoriiis, Cyrus, Sergius et Macarius conclamabant, non esse sa­
lutem sine circumcisione, Dei filium non esse verum Deum, Spiritum san­
ctum merum esse ministrum Dei, Maream non esse Deiparam, unicam in
Christo fuisse voluntatem... Atque errores isti ac hæreses causa erant, ob
quam augeretur objectum fidei. Quod adstringat adversarius Christum ad
prexertenda omnia omnino dubia statim ab origine sancita? Legis Novæ;
hoc ipso etiam arguit Deum ceu auctorem Synagogae, quod non jamdum
in monte Sinai clarissime sit elocutus de mentis hmnanæ immortalitate
contra Sadducæos, de millitate consecrationis panum Deo factæ in extrema
penuria parentum contra Pharisæos, de falsitale metempsychoseos contra
Sammai et Hillel, de veritate resurrectionis mortuorum contra Samaritanos,
de quotidiani baptismi vanitate contra Hemerobaptistas, de stultitia im­
mola? quietis in Sabbato contra Dosithæos.

Obj. II. Vana sunt inter Christianos instituta ordinum Religiosorum : plu­
ies item Ecclesiæ, quarum in Apocalypsi jamdum meminit S. Joannes ; occur
non sit varietas Religionum?
Resp. Religiosi omnes, quamvis diversi ordinis ac instituti sint, eamdem
fidem ac legem profitentur, ea scilicet Christi consilia secuti, quæ licet omnes
minime sequantur {necenim consilium obligat, sed praeceptum) nemo tamen
est, qui consilia esse non dicat. Porro diversa habitus, cibi, cantus ac exte­
rioris vitæ ratio Religionis substantiam non mutat, sed eamdem supponit, ei
varia tantum adncctit ornamenta. Itaque una quidem est Religio caque
Christiana; diversa tamen Religionis instituta diversique ordines, sicut in
Hicrarchia diversi gradus. Mullas Apostolus privatas memorat Ecclesias,sed
quæ unam constituant, sicut multæcivitates unam provinciam, multa? pro­
vincia» unum imperium. In hac una Ecclesia universali Romanum interet
Grecum Catholicum discrimen non intercedit in iis, quæ ad essentiam fidei
ac Religionis pertinent ; quod autem diversa lingua sit, unam fidei animam
aut mentem non tollit; diversa liturgia, cantus diversi, diversæque vestes
sacre ejusdem legis unitatem non solvunt.
Non ergo multiplex Christi Ecclesia est aut dici potest, cum sit ea fidei,
legis, Religionis et Ecclesiæ connexio, ut cx fidei imitate Legis ac Religionis
imitas,et ex fidei. Legis ac Religionis unitate Ecclesiæ unitas consequatur.
Obj. III. Fides Christianorum dicitur donum Dei, quod quidem Deus cum
nemini debeat, ac nemo illud emereri possit, dat cui vult, el cui non vult
dare, illud denegat; tuto proin quivis in sua Religione poterii acquiescere,
donec cœlitns illud donum gratuitum Deus submittat. Idque ex co magis,
quod fides Christiana sit difficillima, sive specientur mysteria, quæ ratio­
nem vel excedunt vel evertunt; sive studium prope immensum, omnes
mundi ætales recolendi, tot omnium seculormn et nationum prætensas
revelationes inter se comparandi, credibilitatem discutiendi, veritatem

SECTIO vi. SOLA RELIGIO CHRISTI VERA ET SALVIFICA.

199

dignoscendi, sensum investigandi, ac utrinque motiva ponderandi, ut tan­
dem certus sis de existentiaac necessitate Religionis Christianæ.
Resp. Est plane donum Dei fides nostra ; quod vero ut cunctis mortalibus
elargiatur, lota die suas expandit manus Paler misericordiarum. Est el lumen
uilfstc. sed quo illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum
Paler luminum; nisi homo dilexerit magis tenebras, quam lucem. Est sua
iftstiw Religioni obscuritas circa dogmata et mysteria, sed quæ cx evidenti­
bus tamen signis ct characteribus cuilibet veritatis ac salutis studioso satis
innotescant, ceu revelata ab eo, qui nec fallere, nec falli possit. Et vero si
Religioni Christianæ desint efticacissima crcdibilitatis momenta, qua fasci­
natione animorum fieri potuit, ut eam lotus orbis amplexus sil? sed, demon­
grata per evidentiam crcdibilitatis divinitate Religionis Christianæ, fallit
omnis huic contraria Revelatio : quippe cum jamdum primordia Christia­
nismi eo tenderent, ut Idololatria et Judaismus, si cum fide Christiana pu.narent, everterentur: cum inde ad salutem hominum per omnia deinceps
sttula necessaria esset fides in Chrislum: cum scientia salutis cx Scripturis
sieris ceu ex Testamento divini Institutoris haurienda esset, secundum quas
spiritus omnes Prophetarum probandi sint, ita ut anathema dicatur illi, qui
tametsi angelus aliud Evangelium evangelizel ; evidens est, nullam revela­
tionem aliam esse veram, el Religionem nullam a Christiana diversam esse
divinam. Non ergo, ut solent Theistæ, conjiciendi primum sunt oculi in
dogmata et mysteria, sed in auctoritatem, quæ illa proponit: si enim hæc
divina est, jam illa quamvis obscura fidem merentur indubiam. Verum Thei'laset Libertinos non obscuritas aut sublimitas credendorum, sed agendorum
difficultas el vis ardua preceplorum Christi, dc sui odio et abnegatione, de
mortificatione membrorum super terram, de dilectione inimicorum, de
ihstinentia, de continentia, etc. illos fecit osores aut desertores Religionis
Christianæ.

Obj. 111. Si omnium fides et salus adslringenda erat ad Christi Evange­
lium: num opere pretium fuit, Dei Filium venisse in hunc mundum ad
tantillum temporis, el ad tam mancam generis humani institutionem?
Eccur, nisi acceptor personarum sit Deus, non ubivis el omnibus annuntiari
viluit fidem Evangel icam unice salvificam?
Resp. fune ausis inscrutabilia Dei judicia pervestigare, el arcana divinæ
ntDiiûmiæ sanctissima, sapientissime divinissimaque ad stateram dolosam
infirma» rationis appendere? gentilis cum sis, responsum accipe gentilibus
litum ab Acgcstino : « salus Religionis hujus, per quam solam veram salus
ra vcraciterque promittitur, nulli unquam defuit, qui dignus fuit, et cui
'.fuit, dignus non fuit, el ab exordio propagationis humanæ quibusdam ad
premium, quibusdam ad judicium predicatin'... Haque ab exordio generis
humani, quicumque in Chrislum crediderunt, cumque utcumque intelle­
xerunt, el secundum ejus preccpla piecl juste vixerunt, quandolibet et ubi­
libet fuerint, procul dubio salvi facti sunt ». Epist. XLIX. c. 2.
lude ab ortu nature rationalis fidem salvificam Deus inniti voluit Νονο­
ί-tinni. sed quæ primum parcius Adamo el Patriarchis, Ium largius Mosi et
Prophetis, demum plenissime per Christum el Spiritum sanctum Apostolis
i ret. ab his Chrisli Ecclesiæ communicandam dc credendis et agendis ad

P

K<

200

DISSERTATIO VU. DE RELIGIONE CHRISTIANA.

salutem necessariis. Ita visum est Altissimo, ita placuit Deo optimo; ergo
nec Deus acceptor personarum est, qui providens omnibus de necessariis
nemini denegat, quod debet; nec sua aut Judæos, aut Gentiles, aut quosvis
incredulos infidelitas excusat ab æterna damnatione; praeterquam enim,
quod Lex Evangelica in universo orbe ex præcepto Christi sil promulgata, et
Ecclesia Christi vehit arx in monte posita cognosci, discerni et adiri ab
omnibus possit ; Judæos etiam suorum Prophetarum vaticinia, divina Christi
auctoritas Legem Veterem in Novam commutandi, miracula Christi, vitæ,
passionis, mortis et resunectionis ejus omnes circumstantiae; el Gentiles
sensus universalis et suorum Majorum scripta, Sibyllarum oracula, confessio
dæmonum in suis idolis reddunt inexcusabiles; Theistæ demum aliivéincre­
duli, qui ad plenam lucem Evangelii mentem excæcanl, et cor obdurant,
etiam prolixius illis (scilicet Judæis et Paganis) judicium habebunt.
Obj. IV. Si sola Christi Religio universis necessaria est ad salutem, miram
videri possit, cur tanto tempore Dei Filius non prædicaverit ipse, aut prœdicari jusseril hanc suam Religionem ; sed fere extrema mundi ætate eam
primum constituerit et annuntiaverit. Demum difficile creditu est, voluisse
incarnatam, ut vocant, Sapientiam et Bonitatem omnibus imponere sub di­
spendio salutis æternæ novam Religionem, quam prævidit a tot hominum
myriadibus abjiciendam esse, sine ullo fructu crucis et mortis Christi.
Resp. Jam iterum audet terræ pulvisculus cum coeli terraque Domina
expostulare circa suam in negotio Religionis dispensationem; sed opprimen­
dus a gloria majestatis et æternorum consiliorum abysso infinita. Annuntiata
fuit Christi Religio, quo tempore commodius atque utilius annuntiari pote­
rat. Erant sparsi jam per totum orbem Judæi, Veteris Testamenti codices
secum deferentes; proin et liberior erat Apostolis ad Judæos suos fratres
accessus, et facilior via gentiles etiam revincendi de fide in Christum, in
quo exactissime impleta V. T. vaticinia Judæi exhibebant. Utilitas autem
major exinde perspicitur, quod tum impleta vaticinia, Christi miracula,
comperta sapientioribus Ethnicis suorum Numinum inanitas, ipsæ Philoso­
phorum divisiones viam aperirent ad fidem Evangelii, indeque a seculis viv
tribus elapsis factum, ut terræ facies (quæ fere tota Idololatriæ tenebris invo­
luta, et voragini immersa omnium flagitiorum erat) prodigiose immutata
Dei digitum aperte indicaret. Quod adversus Christi Religionem insurrexe­
rint gentes et Reges terra; novum est prodigium, quo illa tot inter turbines
germinaverit, creverit, adoleverit, et in hunc usque diem efflorescat. Quod
scelesti complures vel repudiarent lucem Evangelii, vel non ambularent
juxta illam, etiam cum nomine et charactere Christiano ad tenebras exte­
riores condemnandi ; id vitio hominum fit, nec bonitati divini Redemptoris,
nec sanctitati Religionis quicquam officit; minus autem ideo lumen fidei
concludendum sub modio est : alioqiri etiam Theistæ desinant (quod optamus
maxime) sua dogmata quaqiiaversum spargere, ne durius judicium acccrsant el atheis. qui illam Theislicam Religionem contemnunt, et Christianis,
qui illam adeo detestantur.

SECTIO VI. SOLA RELIGIO CHRISTI VERA ET SALVIFICA.

201

§111. COROLLARIA.

Slat itaque tot jam seculis, et stabit ad consummationem seculi toto ter­
rarum orbe diffusa, uti Paganismum et Judaismum , ita et Libertinismum
debellans Christi Religio; quæ cum sit ex veritate prophetiarum, miraculommgloria,constantia Martyrum, doctrina Apostolorum el Doctorum, virluteque divina latissime propagata, alium sui auctorem nec habet, nec
habere potest, quam Unigenitum Dei Filium ; cujus ex promissione et omni­
potenti virtute contra omnes furias Paganicæ tyrannidis, Judaicæ perfidiæ,
Hærelicæ pravitatis el mundanæ nequitiæ per duodeviginti secula jam efflo­
ruit, quin vel Idololatria vel Judaisnnis suis e ruinis exsurgere potuerint, aut
portæ inferorum tot hæresum monstris armatæ unquam prævalerent; cujus
a doctrina vigent in Ecclesia mysteria, dogmata, ritus el sacramenta ad
fidem veram et æternam salutem necessaria, quam sublimia, tam credi­
bilia, quam incomprehensibilia, tam digna assensu fidei firmissimo ; cujus
ei institutione tanta est Christianæ Religionis perfectio, ut Legem et Reli­
gionem naturalem ab omni erroris admixtione liberet, tanta plenitudo, ut
divinam pro statu naturæ Revelationem augeat el ornet, tanta lux ct veritas,
ut antiqui Fœderis umbras illustret, el splendor tam divinus, ut ethnicæ
superstitionis ac quorumvis errorum tenebras dispellat ac eliminet ; cujus
démuni ex æterno decreto nulla salus illi, cui in sua Ecclesia vehit arca
novi Fœderis perfugium non fuerit, regnante hæresum, errorum ac infide­
litatis diluvio ælernum perituro.

DISSERTATIO VIII.
DI? KÉMGIOMî t liniSTIAVO-i ATiSOLICA.
Ίιή

SECTIO I.
SOLA RELIGIO CHRISTÎANO-CATHOLICA VERA CHRISTI RELIGIO.

§ I. PR/ECOGNITA.

Μ>·
• »

Religio vera et salvifica una est. sicut una fides et unus Deus; est ergo
illa, quæ est in Ecclesia Christi, quam æterna Veritas fundavit supra petram,
d velut arcem in monte posuit divinis characteribus, divinis proprietatibus,
divinis praerogativis insignitam. Voluit suam Unigenitus Ecclesiam esse
luam, ut subjecta; Sanctam, ut digna; Catholicam, ut proportionate ; Apo'lolicam, ut propria esset. Voluit omnibus esse Perspicuam, cujus fides
annuntietur in universo mundo, universis necessaria ad salutem ; ludefeliliilem, cujus fides contra ipsas inferorum portas praevaleat; Perpetuam,
injnsfides omnium sectarum ruinas ipsa usque ad consummationem seculi
immotaconspiciat. Voluit prærogalivis exornatam , Dogmatum, quæ sint
Jwlrinæ imitas, veritas, sanctitas ac efficacia; Testium, quorum integritas,
multitudo et auctoritas ab Apostolis, .Martyribus, Virginibus.ct Confcssosil spectatissima; Sigillorum a conversione infidelium, a constantia
*
miraculis, a signis et donis coelestibus. Et quæ est ista Eccleia>nisi in qua est fides Petri, super quem æd i fica ta est Ecclesia Christi :
1 ί m qua est Cathedra Petri, radix ct matrix, principium et centrum unioCatholicae, ita ut, qui juxta Sacrarum Scrip tu rarum et Apostolicarum
•ditionum oracula extra hanc domum comederit agnum, profanus sit;
111 hanc Matrem et Magistram non audierit, fiat sicut ethnicus et publianiis.
h’r Characteres hic intclliguntur signa et notæ sensibiles, quibus, cum
mu notiores re significata, omnibus obviæ seu cognitu faciles ac simul provera Christi Ecclesia certo discernitur a Sectis falsis, quæ Christiano
'Hn,l,e gloriantur. Proprietates reddunt Ecclesiam Christi præ aliis AntiΙΓ'Ί· Synagogis perspicuam, erroris nesciam atque perpetuam. Præroga'æHint, qiiæcnmquc veniunt nomine motivorum evidentis credibilitatis.

■ v

v-

Η* (· -

ί*^5

-v- :

SECTIU I. SOLA CATHOLICA VERA CHRISTI RELIGIO.
204

DISSERTATIO VIII. DE RELIGIONE CATHOLICA.

§ II. THEMATA.

I. Sola Iteligio Christiano-Catholica prœsefcrt verœ Christi Ecclesiæ omnes
Characteres.

I*1

Probatio. lUi. Character vera Christi Ecclesiæ est Unitas corporis sub
Christo capite ejusque in terris Vicario et Divi Petri successore. Nimirum
Christus suam instituit Ecclesiam ceu unum corpus sub uno Capite, ceu
unum ovile sub uno Pastore, ceu unum regnum sub uno Rege, ceu unicam
sponsam uni Sponso conjunctam, ceu unam domum sub uno Patrefamilias.
Hisce titulis Christi Ecclesia in sacris litteris honoratur, atque exin Patres
appellant Templum, Navem, Exercitum, Civitatem et Arcem; Sacerdotem
igitur hoc templum, Nauclerum navis. Ducem exercitus, Magistratum civi­
tas et arx Prasidem desiderant. Christus uti Auctor Ecclesiæ, ita Caput
supremum et Pastor ætemus voluit, ut Petres ædificandis in domo Ilei
populis lapis esset ad fundamentum, columna ad sustentaculum, clavis ad
regnum : Petrum et successores Petri suos in terris Vicarios Christus con­
stituit, quibus suas commisit oves el agnos, dedilque claves Regni coelorum :
Cathedram Petri, cujus esse voluit potentiorem principalitatem, posuit fun­
damentum Ecclesiæ et centrum unitatis, ita ut, qui uniuntur huic Cathedra
tanquam centro, et subjiciuntur ejus Episcopo tanquam Primati, Vicario
Christi et Capiti Ecclesiæ visibili, sint de Ecclesia Christi unice vera ac vere
salvifica ; foris autem sint omnes, qui vel ipsi ab hoc Capite se separant,
vel ab hoc unitatis principio rescinduntur.
Hinc licet Paulis 2. Corinth. XII. 12. certus de missione sua divina scribat :
tametsi nihil sum, signa tamen Apostolalus mei facta sunt super vos in omni
patientia, in signis et prodigiis et virtutibus; tamen prius praedicare gen­
tibus ausus non est, quam id cum Petro communicasset ; unde S. Hier,
epist. 75. n. 8. « ostendens (Paulus) se non habuisse securitatem Evangelii
prædicandi, nisi Petri, et qui cum eo erant, fuisset sententia roboratus».
2“’. Character vera Christi Ecclesiæ est Sanctitas membrorum vel mani­
feste excellens vel confirmata miraculis. Utrumque exigunt ct exempla et
verba Christi : Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut rideant opera vestra
bona, et glorificent Patrem vestrum, (pii in cœlis est. Item : Signa autem eos,
(pii crediderint, hæc sequentur : in nomine meo dæmonia ejicient... Ulnunque praestiterunt Apostoli, qui, teste Chrysostomo, non minus candore mo­
rum, quam splendore miraculorum Christi Ecclesiam illustrarunt. Utrumque
post Christum et Apostolos ita continuatum, ut qiiicumquc sanctitate aut
manifeste excellenti aut miraculis confirmata celebres essent, membra fue­
rint Ecclesiæ Chrisliano-Catholicæ. Nec defuisse seculis omnibus eximiam
morum integritatem, quam Deus ipse luculentis prodigiis contestari digna­
tus sit, evincunt Canon izationes Sanctorum, quæ summo rigore judicii evi­
dentiam sanctitatis, et miraculorum praecellentiam, quantum humanitus
haberi potest, requirunt probatissimam, el vel postremis temporibus S. Pii V.,
Ignatii, Xaverii, Philippi Nerii. Joannis dc Deo. Erancisci Regis et Borgia,
Salesii, Teresiæ, Magdalen® de Pazzis, Aloysii, Stanislai et plurium aliorum

'

205

j;æcliireac prodigiose factis pleni sunt libri, pieu® gentium omnium hi,'lori®, quin falsitatis vel impostura convinci a quoquam possint.

Pncslal, heterodoxorum hanc in rem delibare testimonia; Philippus Ral­
phs in Hist. Jtidic. C. XIII. pag. 7G. ita dc Xavcrio testatur : « si Xaverius
fuisset nostræ Religionis, etiam apud nos ut alter Paulus cum veritate esset
■ elimandus, ct colendus volui sanctus. Quanquam autem Religionis fuerit
' inœtradiversæ; aio, bonos omnes ejus zelo, vigilanti cura, et morum san­
ctitate excitari debere, ad cavendam in Dei opere negligenliain ». El in vita
Irani apud Bouhours scribit Robertus Haklvit Angliæ Reformatus : « Pius
ille Confessor el solers Indorum instructor Franciscus Xaverius post multos
exantlatos labores, post injurias el calamitates magno animo superatas, om­
nibus benedictionibus spiritualibus plenus obiit anno 1552 ; postquam multa
hominum millia ad fidem Christi perduxerat. Dc hoc viro, virtutibus ejus
| et mirabilibus vim omnem natura excedentibus, omnes recentes Indorum
historiae testantur ».
i 3U. Character est Catholicilas seu universalitas quoad doctrinam, temI pnsct locum. Est vero inter tot Christianorum sectas sola illa Religio, quæ
R-mæ Episcopum pro Capite suo et Christi Vicario agnoscit, ct cui tam
numen, quam res ipsa Ecclesiæ Catholicæ competit : nomen quidem ipsi
Sectarii vel sponte vel ex conventione eidem attribuunt, ut suo jure quodvis
hujus Ecclesiæ membrum cum Paciano glocietur : « Christianus nomen
meum, Catholicus cognomen; illud me nuncupat, istud ostendit; hoc prodor, illo significor ». Quod vero re etiam eadem sola Catholica sil Ecclesia,
'incenticsLirin, sic declarat : « Magnopere curandum est, quod ubique,
quod semper, quod ab omnibus creditum est. Hoc est enim vere proprieque
-Catholicum (quod ipsa vis nominis ratioque declarat) quod omnia fere unilersalilcr comprehendit. Sed hoc ita demum fiet, si sequamur universita­
tem,antiquitatem, consensionem. Sequemur aulem universitatem hoc modo,
shanc unam lidem veram esse fateamur, quam tota per orbem terrarum
confitetur Ecclesia ; Antiquitatem vero ita, si ab his sensibus nullatenus re­
cedamus, quos sanctos Majores ac Patres nostros celebrasse manifestum est ;
Consensionem quoque itidem, si in ipsa vetustate omnium vel pene omnium
Sacerdotum pariter et Magistrorum definitiones sententiasque sectemur»...
lia in Commonitorio.
Doctrinæ universalitas vel ex sola fidei professione Tridentina elucet : et illa
loci ex eo, quod Evangelium Christi annuntiatum sit cunctis gentibus, ac
inplcrisquc regionibus Romanæ communionis Ecclesia vel dominelur, vel
toleretur, vel patiatur. Temporis demum universalitas manifesta est inde a
praedicatione Apostolica, ejus propagatione ad nostra usque tempora, ejusdemque futura durationc ad finem usque.
1°. Character est Apostolicitas per fundationem ct successionem Aposto­
licam. Quod Petri s fuerit Romanus Episcopus, universa clamat antiquitas,
Patres omnes, Graci praesertim, quorum maxime intererat ; tabulae fastorum
evincunt; lapides ipsi et rudera vociferantur. Prostat etiamnum Romano­
rum Pontificum nunquam interrupta series, quam nec ipsi hærclici negare
ausinl.no contradicant toti antiquitati; ct vero quisquis negaret, Petrum
fuisse Roma·, ibidcmqiic ad mortem usque Ecclesiam rexisse, eodem jure
Ugistum Cesarcm Romanorum Imperatorem fuisse, negare poterit. Ac

·.

I

20B

•J *

f'’!
V _u·

î ·/

DISSERTATIO VIII. DE RELIGIONE CATHOLICA.

demum historia universa attestatur, Episcopos omnes, qui pro Catholicis
habebantur, eum Petro et ejus successoribus Romanis Episcopis semper
communione conjunctos fuisse. Nimirum Doctrina Aposlolica, præsertim
Petri, ct ejus successorum ceu universalium Episcoporum, ad quorum
Cathedram ceu principalem Deo providente nullus errori, nullus perfidi»
accessus pateret, intrinsece constituit el distinguit veram Ecclesiam : Doctri­
nam hanc initio prædicatam el postea ex divino consilio sacris litteris con­
signatam custodii Traditio : Traditionem istam inchoat el prodit fundatio
Apostolica : Fundationem hanc demonstrat producta ad Apostolos successio
Episcoporum, quos Spiritus sanctus posuit regere Ecclesiam Dei ; ergo Apo­
slolica fundatio et successio Episcopalis ad Apostolos terminata, ceu Nota
distinguit veram Ecclesiam.
Inde illud Cypriam : « Ecclesia est in Episcopo, adeo ut si quis cum Epi­
scopo non sit, in Ecclesia non sit ». Et illud Tertulliam : « quicumque ergo
pro Religione Christi sectam suam haberi volunt, ante omnia edant origines
suarum Ecclesiarum, evolvant ordinem Episcoporum suorum ita per succes­
siones ab initio decurrentem, ut primus ille Episcopus aliquem ex Apostolis
vel Aposlolicis viris, qui tamen cum Apostolis perseveraverit, habuerit au­
ctorem el antecessorem ».
Atque hi sunt illi Characteres, quos jamdum recensuit QEcumcuica Svnodus Constautinopolitana 1. ab ipsis heterodox is commendata; ad quos contra
suorum temporum hæreticos provocant antiquissimi Patres Ircnæus, Cypria­
nus, Optatus Milev., Chrysoslomus, Hieronymus, Augustinus; el qui aliis
Christianorum sectis adeo non conveniunt, ut potius destitute vivo ct infalli­
bili judice Controversiarum eliam tot habeant Ecclesiæ Capita, quot regio­
num diversos Principes; ut neque in earum auctoribus, neque in ullo
membrorum eximia vitæ sanctitas, minus vero etiam confirmata miraculis
authentice edoceri possit; ut saltem ilke Lutheri et Calvini trium secutorum
ætatem necdum numerent, certis limitibus regionum circumscribantur,el
doctrinam profiteantur ex damnatis fragmentis veterum hærelicoruni; ut
demum in iis, sicut antiquitas et successio Aposlolica, sic omnia prorsus
signa divinæ missionis deficiant. Scilicet Eltyciies, Llthercs, Calvlxcs ct
Socims non fuerunt Episcopi, ct ab Episcopis, in quorum communione
aliquamdiu vixerant, damnati cjccliquc sunt : Nestorils et Photils Episcopi
fuerunt, sed cum nova moliri cœperunl, ille in Concilio Ephesino I., hic in
Constantinopolitano IV. depositi ct excominunicati vitam finierunt extra
gremium Ecclesiæ tam Orientalis, quam Occidentalis, ut proin Graciliorum
doctrinam secuti frustra a viris Aposlolicissuam sectam derivent.· Jansesus
denique et Episcopus ct in aliorum Episcoporum communione vita fun­
ctus; qui tamen damnatas ab Ecclesia ejus propositiones defendunt, itidem
a communione Apostolicorum Successorum exciderunt.

11. Sola Rcliyio Christiano-Catholica prœfulget verœ Christi Ecclesiæ
Proprietatibus.
Probatio. I4. roprietas vera Christi Ecclesiæ est Visibilitas. Videlicet
Christus suam Ecclesiam, quam ceu montem domus Domini in vertice mon­
tium pradixerant Prophefæ. ipse expressit parabolis areæ, agri, sageiiæ: in

I

SECTIO

I.

SOLA

CATHOLICA VEKA

CIIHISTI

RELIGIO.

207

t.t pastores ct Doctores instituit, qui sint sal terne ct lux mundi : ipsam proniisil ædificandam supra petram, ac proin visibilem ad instar ædificii supra
(drain : jubet adire Ecclesiajn, hoc est, praesides Ecclesiasticos, ubi fraterna
correctio fratrem non emendat : neminem salvat, nisi qui adeat, ct audiat
hanc suam Ecclesiam ; ergo spectabilis ac discernibilis illa sit, oportet.
Idem docuere Apostoli, idem sensere Patres; idem semper inde ab ævo Apodolico exhibitum in Pastoribus Ecclesiæ, præsertim in Romanorum Pontifi­
cum successione nunquam intermissa, nec unquam intermittenda; in
Conciliis generalibus ct particularibus; in debellandis haereticis, quorum
inlesigiiani omnes cx societate Catholicorum prodierunt; in excludendis c
dnusuo rebellibus adversus monita ct sancita Ecclesiæ; in Ethnicis ipsis,
: cum Aurelianus Imperator Pauli Samosatcni Episcopalem domum ci dari
; voluerit, cui cum Romano Episcopo communicaret. Atque ex his nonne
splendida, permanens, tutique orbi perspicua illucescit claritas Ecclesiæ
Catholica? ?
2*. Proprietas est Infallibilitas. Voluit Deus Ecclesiam Christi esse Unam,
Sanctam ct Catholicam : sed una esse non potest sine unitate fidei ; nec
sancta, nisi veram fidem teneat; nec catholica sine fide universali, quæ
omnia vera dogmata complectatur. Ubi sunt duo vel 1res congregati in nu­
mine Christi, qui potestate sibi ab eo facta pro eo legatione funguntur, et
I homines Deo reconciliant in ædificationem corporis Christi, Christus in
medio eorum est, videlicet per spiritum suum, cujus ductu Ecclesia errare
■ non potest iu definiendis controveraiis fidei, et tradendis regulis morum; in
| quibus si erraret, sponsa Christi sine ruga ct macula non esset ; portæ inferi
adversus eam praevalerent; illa Dei domus nutanti fundamento fulciretur;
non esset columna el firmamentum veritatis; Christus promissis non staret,
quia spiritus veritatis aliquando abesset; illa Dei civitas sine magistratu
mera esset Babylon, et regnum illud in se divisum; templum illud sine
Sacerdote legem Excelsi conservante ; corpus illud sine anima, et tides nostra
sine regula. Quis vero talia dc Deo sentiat, qui etiamsi vellet, fallere non
potest? Atque inde est, quod Ecclesia Catholica seu dispersa per universum,
seu congregata in Conciliis, seu docens de Cathedra Petri nunquam erraverit
aut defecerit in fide.
3’. Proprietas est Perpetuitas. Hæc cx Prophetarum vaticiniis dc Regno
Messiæ, cx Christi promissionibus dc sua Ecclesia, ex ipsa legis Chrislianæ
natura ct perfectione, plusquam certa est ac indubitata. Nempe vobiscum
Ίΐιυ, ait æterna Veritas, usque ad consummationem seculi; ct ad dilectam
'ibi Ecclesiam Dei Filius, sponsabo te mihi in sempiternum; misit Christus
Apostolos, ut frudum afferant et fructus illorum maneat : Apostoli camdem
Ecclesiæ perennitatem declarant per ministerium a Pastoribus exercendum,
usque dum occurramus omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii Dei. Et
mirum profecto, quod, cum rerum humanarum inconstantia fiat, ut con­
tinuis factionibus et mutationibus tot Regna ct Imperia everterentur, sola
Ecclesia Catholica tot inter persecutiones, factiones, hæreses, schismata ct
morum corruptelas semper potens, semper victrix steterit, creverit, ct per­
petuitatem usque nunc consecuta viderit coram sc corruere Solia el Imperia,
immutari orbis terrarum faciem , exarmari ac confundi ct furorem Tyran­
norum et Philosophorum arrogantiam, tam splendide ac invicte, ut inimici

H

Π

208

DISSERTATIO VIII. DE RELIGIONE CATHOLICA.
•,w

facti sint vindices, quin et volunlariæ victimro pio veritate orthodoxa. Habuit
xcro etiam Ecclesia Catholica inde a suis primordiis Episcopum saltem uni­
versalem certum ac indubium ; vel si quando schisma Antipaparum turbavit
Ecclesiam, Sedes tamen Romana in Clero popnloquc fideli durans ct spe­
ctabilis cum reliquo orbe Catholico rite communicavit.
Atque Proprietates istæ tam soli Catholicæ competunt Ecclesiæ, ut Secta­
rii omnes, eo quod desperent, eas suis Synagogis accommodari posse, eas­
dem abnegent, veræ Christi Ecclesiæ proprietates esse.

111.

Sola Religio Christiano-Catholica gaudet Prœrogaliuisverœ Chrisli
Ecclesiæ.

Probatio. I*. Pr.erogativa est Dogmatum veritas nullius in hunc diem er­
roris convicta ; sanctitas hominem dirigens per fidem, spem, charilateni.
mandatorum observantiam, cultumque Deo dignum ct gratum ad veram
hujus vitæ sanctimoniam, et æternam alterius vitæ felicitatem; unitas in
universali consensione fidei, qua hodiernæ Ecclesiæ doctrina eadem est cum
illa primilivæ Ecclesiæ, quaque omnes Ecclesiæ particulares omnesque fi­
deles damnant, quod damnat Ecclesia Romano-Catholica, ita ut sicut Iribus
primis seculis dogma, hoc ipso quod sit oppositum consensui Ecclesiæ, cliamnum judicetur hærcsis, isque hærcticus, qui illud proterve amplectitur ac
tuetur. Ubinam autem apud sectarios doctrinæ veritas, si eorum dogmata
criterio theologico seu rationis seu auctoritatis subdantur? ubi sanctitas
dogmatum, quæ sunt impiissima de mandatorum Dei impossibilitate, de li­
bertatis amissione, de gratiæ sufficientis abncgalionc, dc operum omnium
corruptione...? ubi unitas in perpetuis sectarum vicissitudinibus ct contro­
versiis sectariorum nullo judicio terminandis?
2*. Pr.erogativa est Testium, quorum auctoritas, multitudo et integritas,
quippe Pauli Apostoli, tot Sanctorum Patrum, tot Ecclesiæ Doctorum atque
Episcoporum, tot virorum Apostolicorum in omnem terram ad fidei præconiurn a Romana Ecclesia delegatorum. Martyrum innumerabilium omni
tempore el loco pro fide catholica gloriose occumbentium, tot Virginum ct
Confessorum tam secularium, quam Religiosorum, in quibus perfectio
Evangelicael eximia vitæ sanctitas eminuit, atque ctiamnum eminet, el de
Ecclesiæ Catholicæ praecellentia, et de cujusvis seclæ Acatliolicæ falsitatc
copiosissime eloquuntur. Apostolos ct antiquos Patres invocant testes seclæ
Acatliolicæ? sed quæ ab illorum ætale reniotissimæ sunt, et ab illis non aliud
testimonium habere possunt, quam quod de pscudo-prophelis illi quondam
praedixerunt. Ad coævæ Ecclesiæ Catholicæ judicium provocant? sed quæ
stigma inussit seclis omnibus, el anathemate feriit sectarios omnes. Inde
vero etiam vel nullos, vel solos pseudo-inarlyres sibi vindicare possunt, suæ
in erroribus feroci obstinationi immortuos.
‘ ’
3*. Pr.erogativa Sigillorum, miracula, conversionem gentilium ct fidelium
constantiam complectitur. Dc quanam Ecclesia, nisi de Catholica el Apostolica dictum fuit : In nomine meo dæmonia ejicient, linguis loquentur notis,
serpentes tollent... et prædtcarerunt ubique Domino coopérante cl sermonem
confirmante sequentibus signis? Cuiuam alteri seclæ competere possunt dona
illa ab Ap ostolo rvccri ita, didsiones gratiarum, ministrationum et operati·)*

sectio

i.

sola

cÂTiibi.icA VEUX ciuilsrl kelIgio.

IM, qua· in sola Ecclesia Catholica perseverant, in qua quosdam Deus posuit
primum Apostolos, secundo Prophetas, tertio Doctores, deinde virtutes, exinde
filias curationum, opitulationes, gubernationes, genera linguarum ct inlerprttaliones sermonum? El de dono miraculorum in Ecclesia Catholica per­
petuato ipsa factorum evidentia convincit, fideque dignissima veteris dc
retentions ævi historia. Zelus Apostolicus propaganda} fidei orthodoxæ vel
cx missionibus transmarinis abunde constat : quæ enim et quanta non fece­
runt ac passi sunt præconcs Catholici, ut Christo lucrifacerent Indos, Sinen­
ses, Japones et quasvis gentes barbaras; his adhuc diebus novo ordine non
sine Numine excitato ad succurrendum animabus in locis desertis? Demum
fides Catholicorum quam contra tyrannidem infidelium, hæreticortim furias,
schismaticorum seditiones et pseudopolitices vafriliem victrix hactenus ste­
terit ac triumphant, soli ignorant aut lividi Sectarii, aut pyrrlionici Theistæ.
Cum voro nullus unquam Sectariorum, ipsomet Erasmo leste, vel equum
daudum curaverit ; conversionem autem Gentilium nec curam nec opus esse
suæ Ecclesiæ fateantur Sectarii; omnes quoque familiæ illustres et illustris­
simae, desertis Prolestantium castris, secundum omnem vel aliquam sui par­
tem ad avita Catholicorum sacra redierint, el ab hisce sacris earum nulla
inde a Luthcri turbis defecerit seu ad Lutherum seu ad Calvinum; quis
ambigat, hac etiam praerogativa, uti cætcris, solam Ecclesiam ChrislianoCalholicam suo jure gloriari?
Erasmus tract, dc lib. Arbiti*, de sectis Acalholicisita scribit : « in quibus
nec est sanctitas, nec miracula, ut qui nec caudam quidem equi sanare
queat».

Obj. 1.5uii constat, cæleros Apostolos fuisse subjectos S. Petro ceu Capiti
Ealesiæ : minus constat, Apostolos post mortem S. Petri superstites ejus
successori Lino aut Clementi subditos fuisse : imo constat, quod S. Joannes
Miuni Evangelium cum Romano Pontifice non communicaverit, habens nihi­
lominus Iidem et auctoritatem verbi divini ; non ergo Romæ Episcopus cen­
trum est unionis Catholicæ ; maxime cum juri natunc videatur adversum,
quod Sacerdos extraneus (qui dicitur Romanus Pontifex ) jus sibi quoddam
arroget in Christianas orbis civitates.
Resp. Næ is oculis et mente captus sit, qui primatum Petri in universam
Ecclesiam,ac proin etiam in Apostolos non intelligal ex clarissimis SS. Scriptu,
rarum oraculis : Tu es Petrus, el super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam :
Tibiilabo daces Regni cadorum : Pasce oves meas, pasce agnos meos; cx forma
Regiminis, quod Christus in Ecclesia instituit Monarchico simile ; cx Tradi­
tione omnium SS. Patrum et Conciliorum; cx indubitata fide totius antiqui­
tatis ; ex damnatis Russi et Wickleffi articulis. Cum vero Romanus Episcopus
«cccssor sil Petri in ratione Capitis (quod Christus in sua Ecclesia visibile
esse voluit ac perpetuum) primatus summi Pontificis ceu successoris S. Petri
æqneextendebatur in ipsos Apostolos, ac ille S. Petri : cum succedere non
iit aliud, quam jura acquirere pristini possessoris. Secus continuo post
mortem S. Petri Christi Ecclesia facta fuisset plurium Capitum Ecclesia;
datum a Christo munus Petro, confirmandi fratres, cum S. Petro exspirasse!;
cum fratrum seu Apostolorum pars fere dimidia superstes S. Petro nequic-

nI

■

■

V

' J.

210

DISSERTATIO Mil. DE RELIGIOXE CATHOLICA.

quam dependeret a successore S. Petri ; nec univoce eadem diirasscl
Ecclesia, quæ erat antehac a Christo instituta.
Quoad Theopneustiaiu Evangclii S. Joaxxis ncc opus erat, illud conferri
cum Petri successore, nec ab hoc poterat illa conferri, de qua lecte ait:

: :

hic est discipulus ille, qui testimonium perhibet dc his, et scripsit hæc ; et
scimus, quia verum est testimonium ejus. Aulhentiam vero publicam
verbi divini nae ta sunt scripta S. Joaxnis ab Ecclesia dependentor a suo
Capite; uti de hac quantum ad S. .Marci Evangelium testatur Papias apud
Eusebium: « D. Petrum auctoritate sua ratum fecisse, quo in Ecclesia
passim perlegeretur. » Paulus etiam cum Pelio suam contulit doctrinam,
« ascendens videre Petrum cx officio ac de jure», ul ait Tertlll. de Pre­
script. Demum S. Hieronymus Proœm. in Matth. testatur, S. Joaxxem«occa­
sione hæresis Cerinthi ac Ebionis coactum fuisse ab omnibus pene tuncAsiæ
Episcopis, ct multarum Ecclesiarum (quidni potissimum Rornanæ) legationi­
bus, dc Divinitate altius scribere. »
Quod Pitfexdorff ad invidiam conflandam ceu sacerdotem extraneum
sugillet Romanum Pontificem, hoc satis temerarium ; ac si Christus ab isto
homine ediscere debuisset, quid justum esset in constituendo Capite Eccle­
siæ; satis etiam improvidum, cum eodem argumento invadat plurcs summus
Principes Europæ, qui utut extranei ratione Reipublicæ (ad cujus regimen
sunt evocati) imperium sibi commissum summa cum laude gesserunt.

Obj. II. Ex hac doctrina de unitate Ecclesiæ sequeretur, perire cos omnes,
qui vel in minimo fidei articulo communionem non habent cum Romano
Pontifice tanquam centro unitatis; id vero prorsus intolerabile videtur tum
Græcis, qui non abs re gloriantur, quod veteris Ecclesiæ fidem nulla novi­
tate maculatam hodiedum teneant, quamvis cum Romano Pontifice non com­
municent; tum Jansenianis, qui Ecclesiam et Sedem Aposlolicam summo­
pere venerantur, quamvis a Sedente in nonnullis dissideant.
Resp. Quam contra Parmemaxim Donatislam intorsit, eadem contra Jansenizantes aliosque Occidentis Sectarios, ct Gnecos etiam a Roma alienos
decretoria est sententia S. Optati Milev. « Cathedram unicam, quæ est
prima dc dotibus, sedit prior Petrus : cui successit Linus... Libcrio Parna­
sus, Damaso Siricius (ct post hoc Clementi XIII. Clemens XIV.) hodie, qui
noster est socius; cum quo nobis lotus orbis commercio formatarum in una
communionis societate concordat. Vestræ cathedræ vos originem reddite,
qui vultis vobis sanciam Ecclesiam vindicare. » El Gr.eci quidem, quorum
alios hic errores non perstringo, quam habent post suam a Romanis defectio­
nem Græcæ Ecclesiæ radicem, quod Caput et succedaneum Petro funda­
mentum? an PiioTiLM, quem ipsimet in Synodo VUE œcumenica, et sub
imperio Leonis Sapientis, depositione, anathemate, exilio mulclarunl? an
Michaei.em Cervlarilm Pholiam schismatis ad usque seculum XIII. inllammatorem; post quem vero Gr.eci in Conciliis Lateranensi IV., Lugdunensi II.
et Florentino Romanam Ecclesiam ceu Matrem, Romanum Episcopum ceu
Christi Vicarium el totius Ecclesiæ Caput identidem venerati sunt? an Mar­
ci u EriiEsixt 'i ? <piis vero primatum Petri in hunc Marcum , et quis Petri
cathedram deportavit Ephesum ? Erat quidem Ephesus scriptis el praedica­
tione S. Pauli, ncc non incolatu S. Joannl· vere nobili.'-: sed et Paulus Evan-

Sec no ι. sola catholica vela ciikisti heligio·

A'lniin, <|uod prædicavit, contulerat cum Petro, no in vdcuum curreret, ët
Joannes non sibi, sed Petro oves agnosque omnes pascendos a Domino fui2se
commendatos, testatur.
Illam Jansenislarum distinctionem inter Sedem et Sedentem non agnovit
$. Cypriani s docens, « quamlibet Ecclesiam esse in suo Episcopo n ; proscri­
bit illam S. Petrls Damiani in epist. ad Rom. Ponlif. « Tu ipSe es sancta
Sedes, Tu es Ecclesia Romana; non recurro ad Petri fabricdm, sed <td eos,
in qiiibus illius Ecclesiæ residet auctoritas »; rejecerunt eam celebres in
Galliis doclores, ac ipsi præsules Gallicani his verbis reprobarunt, « non
immorandum in distinctione ejusmodi abstracta, et ab hærcticis ad illuden­
dam ipsorum damnationem inventa ». Qua enim ratione adhaereat Sedi,
qui Sedenti in ea non obedit? num alio modo loquitur Sedes Apostolica, quam
per os sumini Pontificis? anne quis throno Regio se vere submittit, si Regi
iron sil submissus? quis Novatorum non dicet, revereri se sanctam Sedem,
quamvis rejiciat constitutiones et fulmina rideat Apostolica? quin et deprædicabit Sedem Apostolicam verbis plane iisdem cum SS. Patribus ct Doctoribus Ecclesiæ; ulprimum autem Sedens super Cathedram Petri entires
damnaverit, hanc sui damnationem inter deterrimas criminationes rejicient,
eo quod non Sedes sed Papa, non Cathedra sed Curia, et quidem ex praeju­
diciis, cx artibus politicis, per seductionem et obsessionem ita judicaverit ?
Hæ is subditus throno Regio sc submittat, qui praetexens decreta Regia malis
artibus aulicorum concinnata esse, ea quamvis a Rege hortante ct minitante
iterato edita ac inculcata contemneret, rideret, protereret? nonne ad pervi­
cacem suam inobedientiain is adjungeret insolentiam gravissimis pœnis
coercendam ?
At durum valde, nexum in minimis adeo credendis cum Romana Ecclesia
necessarium esse ad salutem. Numquid reatus peccati originalis propter
unum hominem; ælernitas ignis in vindiciam vel unius peccati mortalis;
praedestinatio unius ct reprobatio alterius, maxime ardua sunt humanæ
rationi, ct tamen verissima? Sil ergo durum, propter unum fidei articulum
damnaribærcticos el schismaticos; sed tota Traditio docet, extra Ecclesiam
non osse peccatorum remissionem, non esse charilalcm, non osse salutem.
Huic malo ut occurras, dic cum S. Hieronymo epist. ad S. Damasinn: «ego
quidem Cathedra Petri communione consocior; super illam petram æditiotamEcclesiam scio; quicumque extra hanc domum agnum comederit,
profanus est ; si quis in arca Noe non fuerit, peribit regnante diluvio. »

Oi)j. 111. Sanctitatem doctrinae etiam Sectarii pralcndunt; miracula autem,
woApostolico exacto, inter Catholicos vel nulla vel nonnisi incerta aut plane
fictiliadeprehenduntur; sanctitas ergo doctrinæ miraculis confirmata non
est nola Ecclesiæ Catholicœ, aut character veræ Christi Ecclesiæ necessarius;
cum ne uno quidem miraculo suam dc Christo doctrinam Joannes Baptista
confirmaverit.
Resp. Sive patriarchas Sectariorum, sive doctrinam, sive initia ct pro­
gressus Sectarum spectes; nulla undique transiucet sanctitas, sed potius
morum ct dogmatum improbitas , effrenis opinandi licentia, legum impa­
tiens libertas, legitimorum magistratuum contemptus, mendacia, fuitor,
obstinatio, seditio, apertum denique el inexcusabile schisma, prout histoni

212

I

blSSBRTATÎO Mil. 1»E RELIGIOSE CATJIoLltA.

Reformationis sic dictæ, et factionis Protestanticæ genesis abunde testantur.
Ibi vero quædam in Sectariis honestas ac virtus eluxit, ca minime adseribenda erat Seetannn principiis, sed vel bonitati indolis, vel luimanæpol-lîæ,
vel providenüæ divinæ in hostibus nonnunquani, uti quondam gentilibus, ita
nunc heterodox is, ad virtutis commendationem isthæc exempla ordinanti.
Adde, quod nulli unquam fuerint aut esse potuerint inter Sectarios eximie
sancti, quales ex perfectione suæ legis exhibet, et vix redigere in calculum
potest Ecclesia Catholica.
Miraculorum potestatem per cuncta secula viguisse, ac etiamnum vigere
in Ecclesia Catholica, evincit diserta Christi promissio, ct demonstrant
eventus quam plurimi. Promissio potestatis thaumaturgie a Christo facta
Apostolis Marci XI. et Joa.xxis XIV., non ad solos Apostolos, sed ad universam
pertinet Ecclesiam ; sicut mandatum prædicandi Evangelium, præsidium
Spiritus sancti Ecclesiæ assistentis, et precationis recte factæ in Ecclesia,
de quibus ibidem ceu perpetuo duraturis fit mentio; proinde nexus seu con­
textus utrinque idem et hoc et istud æque probat. Promissionis divinæ
veritatem confirmat perpetuitas miraculorum in Ecclesia, de quibus sicut pro
ævo Apostolico habetur fides ex Actis Apostolorum, ita pro seculis conse­
quentibus tam ex scriptis SS. Patrum ceu testium ex omnium sententia
gravissimorum, quam ex testimonio ipsorum gentilium; posthac vero ex
auctoritate præcipuornm cujusvis sectili historicorum ; ac demum recentioribus seculis ex apotheosi Sanctorum. Quæ omnia tot ct tanta sunt firma­
menta veritatis Catholicæ, ul quilibet orthodoxus cum Hvcone Victorixo non
abs re is Deum verbis compellet : « Domine si error est, quod credimus,
a te ipso decepti sumus : ista enim in nobis tantis signis ct prodigiis confir­
mata sunt ct talibus, quæ non nisi per te fieri possunt ». Probant ergo
miracula invicte contra infideles, quia juxta Apostolum « liiujuœ in signum
sunt, non fidelibus, sed infidelibus; » at non minus invicte contra Thcislas
et Hæreticos, cum neutri superiora habeant prodigia, quæ nostris opponant,
uti sua miraculis Magorum Moses opposuit.
Demum S. Joaxxes Baptista ipse miraculum extitit plenum divinæ aucto­
ritatis; id quod constat cx prodigiosa ejus nativitate, incredibili vicius au­
steritate, summa vitæ innocentia, ipsoque nomine Joannis, quod ab Angelo
pnenunliatum gratiam significat.
Hvgo Vier. L. 1. de Trin. c. 26o. Apost. I. Corinth. XIV. 22.
Fuere ergo miracula I. scculo Christi et Apostolorum : II. Miracula militum
Christianorum sub Marco Antonino Imp. apud Tertvle. Apolog. c. 5. Item sub
M. Aurelio legionis Fulminantis; nec non sub Juliano illud flammarum pro­
digium, quæ molitionem templi Jerosolymitani impediebant : 111. Miracula
Gregorii Thaumalurgi apud S. Basiul m L» de Spir. S. c. 29. ; apud Greg.Ntss.
in ejus vita : IV. Signum Crucis cœleslis a Constantino M. conspectum, Mira­
cula SS. Antonii, Hilari), Martini, Nicolai apudSS. Ατπαχ. Hier, et Sclpiticm:
V. Miracula descripta a S. AvcvstixoL. XXII. deCiv. c. 8. ac præcipue illud
Typasi in Africa sub llumicrico Rege Vandalorum in sex auctoribus smichronis : \1. Miracula consignata in Libris Dialog, a S. Gregorio M. Nostro
demum et superiori seculo illa SS. Xaverii, Salcsii, Vincent» a Paulo, quæ
vel ipso Pioleslanliuiu calculo ad probata sunt.

SECTIO I. SOLA CATHOLICA VERA CHRISTI RELIGIO,

213

Obj. /Γ. Non apparet, quo jure Catholici suæ Ecclesiæ arrogent universa­
litatem cou nolam cbaracteristicam veræ Christi Ecclesiæ; siquidem apud
Græcos, Arinenos, Ægyptîos et Abyssiuos vix occurrat; neque sit in Anglia,
Scotia,Provinciis foederatis, Dania, Suecia, el majori parte Germanise Catho• lira Religio; el mill tu latius olim Ethnicismus, ac hodie Mahumetismus sese
diffuderint.
Resp. Ad veram, quamvis moralem d un laxat. Ecclesiæ diffusionem ac
Calholicilalem, plus nemo requiret, quam ut 1°. in præcipuis mundi par­
tibus cultores habeat; tibinam autem est regio licet ab unione catholica ad
schisma, et a fide catholica ad hæresin infauste desciscens, quæ non pariat
Catholicæ Ecclesiæ filios, et non plures foveat in ipso schismatis sinu, qui
schismatis malum invincibiliter ignorant? 2°. Et singulis aliis sectis amplior
sitae magis diffusa (non enim hic Catholicismus cum Paganismo, sed cum
iliis Christianorum sectis comparatur) quæ autem proportio inter Lulheri
aut Calvini autSocini seciam et inter Romanam Ecclesiam, quæ quantum
hic deperdit per hæresin, tantum inde per conversionem infidelium lucratur?
Nonne sicut Donatislæ intra fines Africæ teste Vincentio apud S. Augusti­
num; Luciferiani intra Sardiniam apud S. Hieronymum; Pelagiani intra
abam quamdam provinciam apud eumdem Augustinum, suam ipsi Eccle­
siam coarctabanl; ita suam quoque Jdnseniani ac Qnesnelliani parvam appel­
lant Ecclesiam? nonne præter occidentem alias orbis partes nonnisi leviter
infecerunt Novatores; in oriente autem vix cognoscuntur Lulherani et Caluniani, ac ubi cognoscuntur, hx-reticorum macula notantur?

Obj. Γ. Successio Apostolica in Pastoribus, quæ ceu nola veram Christi
Ecclesiam discernat, ncc probat ratione loci, cum Christi Ecclesia non sit
alligala loco, sicut Synagoga : nec ratione personarum, cum hæc communis
>it aliis etiam Ecclesiis Græcorum, Armenorum aut Ælhiopum, quæ veiw
Christi Ecclesiæ non sunt: nec rationedoclrinæ, cum de hac sil controver­
sia: imo nec ratione Romanorum Pontificum, quorum series et successio
diuturno non semel schismate turbata successionem Apostolicam dudum
interrupit..
Resp. In Ecclesia Catholica nec deficit successio localis, quæ cum non repe­
tatur a residentia in loco, sed a jure in sedem, ibi stat hæc successio, ubi­
cumque stat Cathedra Petri. Hinc summi Pontifices uti Romæ, ita Avcnione,
et apud Græcos vel Francos sunt Petri successores : analogia est in hodierna
compellatione Romani Imperatoris. Neque deficit successio personalis saltem
Episcoporum universalium, prout exhibet catalogus Romanorum Pontificum,
quin et aliorum Pastorum, qui habent successionem in societate Romana
non interruptam. Hinc aliud est. Ecclesiam non subsistere, ubi non viget
fastorum successio, quod ipsum nos hic asserimus, imlequc Acatholicos ceu
intruses aggredimur : aliud, Ecclesiam subsistere, ubi viget successio Pastorumv. g. inter Græcos, quod haud satis esse credimus, nisi Pastores dum
«ibi succedunt, cum primo Pastore, Romano Episcopo communicent. Nec
demum successio doctrinalis deficit, siquidem doctrina sana a successione
legitima adeo nequeat separari, ut et in ipsa includatur. Ubi enim quis legi­
tima ordinatione succedit, neca communione, in qua fuit ordinatus, recedit;
necessario sanam profitetur doctrinam, utpole qui nui talem servet. Est ergo

DISSERTATIO VIII. DE RELIGIONE CATHOLICA.

hæc perpetua legitimæ successionis comes, atque ex universalitate doctrina?
consequitur, quamvis non sit nota Ecclesiæ, quia non ipsa doctrina loquitur,
sed traditura legitimis Pastoribus. De casu schismatis dictum alibi.
Huc quadrat illud S. Cypriam de sui temporis hæreticis Epist. 76. a Hora­
tianus in Ecclesia non est, nec Episcopus computari potest, qui Evangelica
et Apostolica Traditione contempta nemini succedens a seipso ortus est...
nemini succedens et a seipso incipiens alienus lit et profanus. »
Societas autem Protestantica nec habet doctrinæ antiquitatem ; sed eam
propugnat, quam vetus et apostolica Ecclesia in antiquioribus Sectariis,
Simonianis, Pelacianis, Novatianis, Donatistis et Arian is pridem condemnavit, cujus (ul SS. Patres declarant adnotari in omnibus Novatoribus) et auctor
et tempus et locus et dogmata consignari facile possint. Nec successionem
Aposlolicam in suis Pastoribus: ubinam enim secta aut -Calviniana aut
Lutherana extitit ante Lutherum et Calvinum? Nec denique missionem legi­
timam seu ordinariam, quam vel ex defectu legitima? ordinationis non acce­
perunt Novatores; cum sola electio, nominatio aut præsentatio præsertim
laica non constituat vocationem legitimam, sed præprimis ordinatio et juris­
dictio spiritualis, quam nec populus nec magistratus concedere potest; vel
amissa per hæresin aut schisma jurisdictione caindem non retinuerunt : seu
extraordinariam, <pi® cum ista quatuor involvat (eos immediate a Deo cum
omni veterum Episcoporum jurisdictione fuisse institutos ; accepisse aucto­
ritatem, ubivis terrarum reformatam doctrinam annuntiandi; missos fuisse,
ut omnium velorum Conciliorum decisiones expenderent, immutarent, abo­
lerent; omnes continuo nationes novam eorum doctrinam amplecti debuisse)
omnino splendidis miraculis comprobanda erat, non secus ac illa Mosis,
Christi et Apostolorum missio, queis ab intrusis legitime missi discerneren­
tur. Signa autem nulla unquam proferre poterant alia, quæ si adferrenl,
quin se missioni ordinari® submitterent, adhuc ministerii contra divinum
ordinem fieret usurpatio.
Obj. VI. Ecclesia Catholica, desævienrte Constantii persecutione, facta est
invisibilis: sæpe variavit circa dogmata et erravit : ac tandem Antichrist!
tempore lota deficiet; itaque proprietates veræ Christi Ecclesiæ eidem non
conveniunt.
Resp. 1°. Sectariis respondet Sinnichils in Spongia notarum : « cum
vel maxime steviret illa persécutio, verissimum fuit illud Augustini, quod
Ecclesia in suis firmissimis, tanquam in columnis ædificii immobilitate
stantibus, eminebat : » Quippe Patres Seleucienses non subscripsere Arianismo, quia ob sententiarum dissensionem eo in Concilio nihil fuit defini­
tum. Ariminenses subscripsere fbrmulæ de se catholic®, omissa duntaxat
voce δαοούσιος, idqne per fraudem Arianorum. Episcopi in oriente tunc erant
numero 723, in occidente florebant 131G, adeoque S. Augustino teste multa
millia Episcoporum; proinde tametsi evincerent Sectarii, Seleucienses Pa­
tres 130, ct Ariminenses 400 in errorem consensisse , necdum pars major
Episcoporum convincitur de lapsu in errorem ; et Patres quidem Ariminenses
quoad suam subscriptionem conjuncti non fuerunt cum Romano Pontifice.
SS. Patres, qui de hujus persecutionis tristissimo eventu acerbius conque­
runtur, ii non de omnibus fidelibus, sed de quibusdam provinciis Asiaticis

SECTIO I. SOLA CATHOLICA VERA CHRISTI RELIGIO.

i
!

2PJ

loquuntur : vel intelligendi, quod pestis Ariana omnes quidem provincias
[inaserït, non vero infecerit : vel per auxesin oratoriam rem exaggerant :
rd per hæresin innuunt formulam dc se catholicam , sed qua contra Catho­
licos abutebantur Arian i.
* Sectarii ut suorum errorum probra legant, opprobriis onerant sponsam
Christi ceu erroribus obnoxiam, idque contra divinas promissiones, contra
verbum Dei scriptum et traditum, contra Patrum et Conciliorum senten­
tiam, tidemque omnium scculorum; unde certissime constat, Christi Eccle­
siam nunquam mutasse fidem aut mutare potuisse, nullum unquam articu­
lum venun rejecisse, aut falsum asseruisse. Quæ si non esset omnis expers
erroris, frustra sedes aut cathedra Petri ab omnibus christiani orbis partibus,
et per scptomdecim jam secula consuleretur, veluti judex et magistra in
controversiis fidei : frustra S. Cyprianus in epistolis ad Cornelium et Lucium,
Augustinus aliique Patres summorum Pontificum responsa postularent :
frustra Galliarum Praesules et Chrislianissimi Reges ad Innocentium X.
Alexandrum VU. et Clementem IX. et XI. circa Janscnii ct Quesnelli errores
confugissent. Hanc magistram si audire voluissent sectarii, non jam ipsis sat
propudiose confitendum esset, quod eorum sectis nulla competat dc proprie­
tatibus veræ Christi Ecclesiæ.
3°. Equidem AntichristuS magnæ seductionis auctor erit, quin vero pereat
tota Ecclesia; imo hujus defectionem non fore generalem, ipsa probant
mendacia sectariorum : docent etenim , jam venisse Anlichrislum , qui sit
Romanus Pontifex; nec tamen omnes fideles, quales ipsi suo judicio sunt,
a tide defecerunt. Adhæc verisimilis est sententia, Judæos et Gentiles, qui
hactenus Evangelio non crediderant, tum fore ad Christum convertendos.

: 41

§ 111. COROLLARIA.

Potestatem in energumenos inter praerogativas veræ Christi Ecclesiæ ad nu­
merant omnes orthodoxi, quin ipsi non raro heterodoxi hoc donum Catho­
licis proprium reipsa confessi sunt. Apud Judæorum gentem plures fuisse
energumenos, testantur divina oracula : Ille (Christus) transili benefaciendo et
sanando omnes oppressos a diabolo ; nec sine divino consilio, ut nempe infen­
sissimus hostis humani generis, qui divinos honores iri loto fere terrarum
orbe hactenus extorserat, coram legitimo universi Domino prosterneretur,
cl suæ infirmitatis, miseriae ac reprobationis confessione divinitatem Mcssiæ
contestaretur. Quod primis Ecclesiæ seculis Apostoli eorumque discipuli
daemoniacos nomine ct virtute Christi frequentius liberaverint, asseverant
lestes antiquissimi pariter ac fide dignissimi, S. Justinus , S. Cyprianus et
Tertullianus ; eodem Numinis consilio, quo Gentilibus præcipue ostenderetur
palam summa Jcsti Christi potentia in spiritus, tanto tempore nefandos
mundi ac naturæ dominos, ul jam quilibet Christianus illos ad detegendas
fraudes cogere, et vel Christi nomen ex obsessis valeret expellere. Cum vero
diffusa etiam Christiana Religione veri nonnunquam energumeni fuerint
(•blati, nullis deinceps seculis ea Ecclesiæ potestas defuit, atque co minus,
quod ea apud Indos Gentiles hodiedum magis sit necessaria, ex Missionarioruin certissima relatione.
Justinus in Dial, cum Tryphone ait : «nos, qui in Jesum credimus, dæ-

.t'

216

DISSERTATIO Vin. DE RELIGIONE CATHOLICA.

mon ia omnia malosque spiritus adjurantes, nobis subjectos obcdienlesquo
habemus; » Tertull. in Apolog. ad lmp. et Sénat. Rom. ita concludit:α quid
isto opere manifestius? quid hac probatione fidelius? ipsi dæmones littera­
rum nostrarum fidem accendunt, ipsi spei nosti*® fidentiam æditicant. »
Cyprianus L. ad Demetr. inquit : a si audire eos et videre velles, quantum a
nobis adjurantur et torquentur spiritualibus flagris, et verborum tormentis
de obsessis corporibus ejiciuntur. » Ilis adde, quod S. Carolls Borromels
pueris adeo ordinem Exorcistatus contulerit, ut eo magis confunderet atque
convinceret hæreticos de Ministrorum Catholic® Ecclesiæ potestate in dæmo­
nes. Qui plura de his cupit adversus incredulos, adeat doctissimam Disserta­
tionem Calmeti de Energ. verit. .Nec non P. Contlliat Tom. I. delle Controv.
Liter, pag. 3G. ubi recenset facta hujus generis recentissime, ac speciatim
liberationem energumeni de anno 1739. in diœcesi Aquileensi, et per illam
Judæi Ventura Cornons celebrem conversionem.

SECTIO II.
SOLA RELIGIO CHRISTI A NO-CATHOL ICA MAGISTRA OMNIS VERITATIS.

§ I. PR.ECOGNFTA.

:.*t

■J
t
J*·'1
f

W

Cum qnælibct Respublica rite administrata cos judices constituat, qui
subortas lites componant et causas decidant omnes; Ecclesia, nc sit deterio­
ris conditionis, hand dubie judices habet, quos in dubiis ac controversiis
Odei consulamus, ut nullo dubio titubantes, nulla vacillantes formidine (id
quod proprium est divinæ fidei) firmissime assenliamur auctoritati et revela­
tioni divinæ. Atque hinc ipsa ratio monet, el clamat Paulus, ut idem omnes
sapiant el dicant, maneantque in unitate fidei, legis, spiritus et charitatis.
Cum ergo tollenda sint dissidia, causæ fidei tetminandœ, et extinguendæ
lites inter Christianos; judice opus est, quem appellemus, el cujus verbis ac
decretis standum sit. Huic necessitati ipse etiam Bayuus suffragatur. Quis
autem id juris sibi arroget, nisi cœlitus illi datum sil? nempe quod fallere
aîlt falli non possit, homo a se ipso non habet; a Deo igitur fallere nescio,
qui aliquos divinæ veritatis radio ita collustrat, ut fallere eos non possint,
quos Dei nomine affantur, divina nuntiantes oracula. Sed clamitant hærelici
fere omnes, solam sacram Scripturam esse judicem, normam ct regulam,
ad quam ceu ad lydium lapidem omnia dogmata exigenda sunt et judicanda.
Addunt alii spiritum privatum dictantem, qui sit spurius aut genuinus
sensus Revelationis. Alii præter arbitrium suæ rationis vel nullum circa
fidei dogmata judicem agnoscunt, vel primas saltem partes rationi et Philo­
sophi® deferunt. Sola Religio Catholica illos audit judices controversiarum
et ductores veritatis, quos Spiritus sanctus posuit regere Ecclesiam Dei,

Ji

SECTIO H. CATHOLICA RELIGIO MAGISTRA VERITATIS.

217

Bayle, ari. Maimbourg, sic ait : « necesse enim est, ut qualibet in communwne tribunal existai, quod summo arbitratu privatorum lites dirimat, et
vkilienliam negantibus pœnam infligat; nulli alioqnin remedio locus esset
in perturbationibus, et controvcrsiæ forent ælcrnæ. »
fi

'

§ 11. THEMATA.

I. Sola Scriptura sacra non est supremus ac sufficiens omnium fidei

.

controversiarum Judex.

Probatio. Sacer textus Bibi iorum loco legis est, non judicis. Lex sane
judex esse non potest, ubi de ipsa lege non raro litigatur, et ipsa multarum
est dissensionum ac controversiarum causa seu materies. Sacer textus in mul­
lis obscurus ac per se intellectu difficilis est ; sive res spectentur, quæ sunt
mysteria, prophetiae, leges credendorum et agendorum; sive modus, qui
phrases continet ac idiotismos linguis originariis proprios, signa incerta, va­
riam notionem, ambiguitatem et æquivocationem verborum ; redundantiam,
imperfectionem et hysterologiam sententiarum; frequentes tropos, figuras
etantilogias. Collatio textuum vel difficilis, imo sæpe impossibilis, cum desint
textus clariores; vel facta non tollit obscuritatem, uti probant tot contro­
versia?. Canonem sacræ Scriptura? ipse sacer textus non determinat, unde
ingens illud præsertim apud Acatholicos dissidium circa numerum librorum
divinorum ; confugere autem ad Canonem Hebraeorum jam est provocare
ad alium judicem, et Traditionem admittere. Quin ipsam sui extantiam ceu
verbi divini non asserit Scriptura, quod si assereret, idem de se dicet Alcoranus. Genuinam sui intelligentiarn et sensum adeo non definit sacer textus,
ut Lutiiercs etiam impudenlissimæ temeritatis eum arguat, qui vel unum
S.Scriptura? librum a se in omnibus partibus esse intellectum jactitet; ac
propterea omnium hæreticorum librum esso ac fuisse Scripturam sacram,
ipseelliitiat. Judice ergo seu interprete indiget, sicut obscurum quodvis aliud
testamentum. Demum nec ipsa ullibi dicit, quod sola sit audienda, sed po­
tius pro casu dubii aut controvcrsiæ in Lege ad Sacerdotem remittit fideles,
qui dubium solvat et litem dirimat; imo in cathedra Mosis Scribas el Pha­
risees sedere Christus, quantumvis huic hominum generi valde infestus,
ollro fatetur, quorum quidem non factis, sed dictis standum sit.
Quam ergo perfide Sectarii cuivis muliercula? inclamant : lege, cogita,
statue! De his S. Hier, in epist. ad Paulinum scribit : « quæ sunt medico­
rum, promittunt medici; tractant fabrilia fabri; sola Scripturarum ars est,
quam sibi passim omnes vindicant. Ilanc garrula anus, hanc delirus senex,
hanc sophista verbosus, hanc universi praesumunt, lacerant, docent, ante­
quam discant.» Et in libro I. cont. Pelag. ait : «verum tu tanta? es liberalitatis,ut favorem tibi apud Amazones tuas concilies, ut in alio loco scripseris,
scientiam legis etiam feminas habere debere; cum Apostolus doceat, esse
tacendum mulieribus in Ecclesia, et si quid ignorant, domi viros suos debere
consulere. »
His adde plura fidei dogmata, quæ tametsi disertis Scripturae verbis non
exprimantur, credenda tamen sunt, nec ipsis hétérodoxie diffitentibus. Pari
autem ratione dc Traditionibus sentiendum est, quas ut certo rescias esse

kÆil

1

—

21#

DISSERTATIO VIII. DE RELIGIONE CATHOLICA.

divinas; alio itidem judice opus est, qui eodem instructus spiritu ac omnis
expers erroris eos errare non sinit, qui dc earum divinitate consuluntur. Ac
pneterea eum Traditiones sacris Litteris concredita non sint, aliquem esse
oportet, qui earum curam gerat, easque intactas servet ac integras, alioqui
facile mutandas : cum nihil sit, quod tempus non mutet, nisi abœternoillo
spiritu vindicetur ab injuriis temporum.
Π. Spiritus ille privatus Novatorum nequii esse Judex

controversiarum fulci.
Probatio. Judex controversiarum fidei publicus sit, oportet, sicut lex fidei
nola esse debet, et Ecclesia ex natura sua visibilis est : sed spiritus ille priva­
tus Novatorum occultus est ac latens, qui non videtur, non auditur, prout
tamen convenit judici, qui partibus litigantibus sententiam pronuulial.
Judex seu regula fidei debet esse, sicut ipsa fides, una et constans: sed ille
spiritus interior varius est, multiplex et contrarius, in diversis sectariis di­
versissimus. Regula fidei certa esse debet atque ab omni errore immunis : sed
spiritus ille Novatorum mille illusionum, errorum ac schismatum parens
est; et a solo Spiritu veritatis habentur oracula vera, cujus autem divini
Spiritus opera non singulis fidelibus promissa est, sed Ecclesiæ et pastoribus.
Judex ille coacti va potestate praelitus sit, necessum, ut efficax ac irrefraga­
bile ejus sit judicium adversus contumaces, qui non tam amore veritatis et
studio pacis, quam poenarum metu reguntur: qua vero ratione cogat spiri­
tus Lutheri illum Calvini, aut hic illum ad consensum, cum in multis aperte
dissentiant? Nam nemo est haereticorum, qui suum spiritum non praeferat
aliorum spiritui ; ac proin regeret Calvinus Lut hero, aut hic illi, quod
Mich.ke Domini prophetae (curn se loqui diceret in nomine Domini) regerebat
Sedecjas pseudopropheta : per quam viam perlransioit Spiritus Domini a me,
ut loqueretur tibi? Igitur cum ille Novatorum spiritus interior nec res certo
definiat, nec legitima nitatur auctoritate, et sæpe sibi contradicat; divinæ
veritatis ac fidei nostne regula esse non potest.
Vide 2. Paralip. XVIII.
Quippe si mysteria permittantur cujusvis privato spiritui, inde existet
confusio plusqnam baby Ionica juxta illud Vincent» Lirin, in Commonit.
I. c. 2. « quia Scripturam sacram pro ipsa sua altitudine non uno eodemque
sensu universi accipiunt, sed ejusdem eloquia aliter atque aliter, alius atque
alius interpretatur, ut pene quot homines sunt, tot illinc sen ten tiæ erui posse
videantur. Aliter namque illam Novatianus, aliter Sabellius, aliter Donatus
exponit, aliter Arius, Eunomius, Macedonius, aliter Photinus, Apollinaris.
Priscillianus, aliter Jovinianus, Pelagius. Celestins, aliter postremo Neslorius. Atque idcirco mullum necesse esi. propter tantos tam varii eiToris
anfractus, ut Prophetiae et Apostolicæ interpretationis linea secundum Eccle­
siastici ei Catholici sensus normam dirigatur ». idem ante dixerat Euseeivs
Cesar, contra Marcellum Ancvr. c. L

SECTIO II. CATHOLICA RELIGIO MAGISTRA VERITATIS.

210

III. .Yec Rationi humana·, nec Principi seculari competii Judicium

infallibile in controversiis fidei.
Probatio. Cum sil fides nostra sperandarum substantia rerum, ct argu­
mentum non apparentium; cumque objectum fidei sint revelationes, dogmata
et mysteria, quæ rationem transcendunt, incomprehensibilia Dei judicia, et
investigabiles viæ ejus; lino cum meritum fidei non sit, ubi humana ratio
praebet experimentum ; præmium autem fidei ei sil promissum, non cui
raro, sanguis aut ratio, sed cui credenda revelavit paler, qui in cœlis est;
igitur omnis intellectus omnisque altitudo extollens se adversus scientiam
Itei captivari debent in obsequium fidei. Cæculit ratio in naturalibus, et
cespitat in moralibus; qui dux esse possit in supernaturalibus? Expendat
ratio diligenter motiva credibilitatis: facem praeferat tum ad Revelationem,
Ium ad Ecclesiam, quæ custos est Revelationis, cognoscendam : at ubi eo
perventum, sistat ratio, et sola nos ducat auctoritas.
Hunc errorem jamduni in Manichæis valide repressit S. Augustinus in L.
de Utilitate credendi ; qui etiam in Epist. 143. docet : « Si ratio contra divi; narum Scripturarum auctoritatem redditur, quamlibet acuta sit, fallit veriI similitudine, nam vera esse non potest. » Et L. IV.dc Trini t. c. 6. « contra
rationem nomo sobrius, extra Scripturas nemo Christianus, contra Ecclesiam
I nemo pacificus senserit. » Videantur hic Bosscet, dernier avertissement aux
Protestants ; et Mcratorius de ingen. moder, in Religionis negotio L. 1. c. fi.
rouira Jacob. Basnage et le Clerc, qui sub larva Joannis Phereponi intempe­
ranter hic vellicat S. Augustinum.
Porro cum Princeps sccularis seu Magistratus politicus (qualis tempore
Christi instituentis Ecclesiam nullus erat inter fideles) nec auctoritatem, nec
infallibilitalem in rebus fidei acceperit, quæ soli Ecclesiæ et promissa ct
data fuit ; cum Christus (cui pater dedit omnem potestatem) politicam ct
sacram ita ipse discreverit, ut hanc Petro concedens et Apostolis, illam
relinquens Tiberio, Sacerdotium voluerit divinis ministrans, Imperium
autem humanis præsidens; eum primus Imperatorum Christianorum Constaxtinus M. se duntaxat Episcopum diceret eorum, quæ extra Ecclesiam
geruntur, Theodosius, Basilics, Honorius, Justiniani s ac fere omnes Chri­
stiani Principes illicitum esse fateantur et sibi et omnibus laicis (cum non
sint ex ordine sanctissimorum Episcoporum) Ecclesiasticas causas tractaro,
et solum sibi munus Advocatiæ sumpserint. Mirum sane ac insolitum foret,
siseculares darentur Principes, qui rebus sacris profanas manus admovere
aibint, novos in re fidei canones condere priscis abrogatis, Conciliis præcsse
auctoritate ct suffragio, ritus inducere ac mutare sacramenta. Quin et inso­
litum magis, si id sibi juris Doctores acatholici arrogarent : qua enim aucto­
ritate id agis, hétérodoxe? divina; sed ubi signa et testes? ubi patentes
littera:? spiritu Dei te agi sentis? c-tiam jurato non crederem. Illa igitur au­
ctoritas definiendi controversias fidei a Deo est, atque a Deo in illos derivata,
qnos Deus posuit in Ecclesia Catholica unice vera Doctores ct Pastores.

|t
ii

i

*

Ï»

:
9

DISSERTATIO Vll|. DE RELIGIOSE CATHOLICA.

22Û

IV. Judex infallibilis el Magistra omnis veritatis certissima est Ecclesia

Christ iano-Calholica.
Probatio. Nemo in propria causa judex est, fninus in re. gravissimi
momenti, qualis est illa Religionis unice veræ et salviticæ; ergo cum hic con­
sulere judicem oporteat nulli errori obnoxium, quem in spiritu illo interiore
non invenias, nec in sacris Codicibus, nec in Traditionibus, nec in teipso,
nec in mortalium quopiam, qui solum privata auctoritate polleat; hoc restat
unum, ut Ecclesiam consulas, in qua divino spiritu gubernata, indeficiente
ejus afflatu directa, et supernatural! potestate prædita invenias certam et
ultimam tidei regulam, divinæ veritatis firmam columnam et fundamen­
tum, omnium controversiarum fidei judicem ab omni errore immunem.
Contendo adversus Acatholicum, extra Ecclesiam Catholicam eum salvari
non posse; is contrarium asserit, ac suam defendit sectam; en causam et
litem ! quis tandem arbiter erit in causa, quæ (cum in illa salus vertitur)
incorruptum postulat et fallere nescium ? Officiosus monitor insto, privatus
tamen; audire si renuit, testes accerso; si pervicax manet, rem ad Eccle­
siam defero, de cujus judicio omnes Catholici sentiunt cum S. Augustino:
« Evangelic non crederem, nisi Ecclesiæ me commoveret auctoritas. »Per
Ecclesiam intclligo caput visibile Ecclesiæ sive Christi in terris Vicarium et
praesides Ecclesiarum, quos Deus doctores instituit, ut doceant, pastores,
ut pascant, magistros ac moderatores, ut regant, judices, qui solvant ac
ligent, ita ut, quæcumque solverint vel ligaverint in terra, etiam soluta vel
ligata sint in cœlo; quos qui audit, Deum audit, qui spernit, Deum spernit.
Igitur Ecclesiæ el quidem Catholicæ auctoritas suprema est, cum nullum in
terris agnoscat superiorem ; et cum tribunal Ecclesiæ sit ipsum tribunal
Christi ceu capitis et sponsi Ecclesiæ, ab Ecclesiæ sententia non appellatur,
quam qui audire renuit, ethnici et publicani loco habendus est.

Obj. I. Scrutari Scripturas sacras, multoties Judæos admonuit Christis,
ipse non semel provocans ad Mosem el Prophetas. Petrus, Paulus ct Stepjiaxus, Magistrum imitati, ad faciendam dictorum fidem, ea selectis et appo­
sitis sacri textus testimoniis firmarunt sæpissime; est ergo Scriptura sacra
lex et norma omnis veritatis.
Resp. Probant enimvero argumenta ejusmodi, sacrum Bibliorum textum
esse legem a supremo Legislatore Deo latam, divinorum decretorum ac judi­
ciorum Codicem, responsorum æternæ sapientiæ Digestum, Tabulas Doi
digito sculptas, Novellas legis gratiæ, Authentica divinæ fidei, ac æternæ
Veritatis Testimonia. Legem video, testem audio, sed ubi judex? cujus est
ita sententiam ferre, ut deinde partibus innotescat, quod Scriptura; non
competit; numquid in Scriptura duo sunt, littera et sensus? illa occidit, hic
obscurus est. Mulla in controversiam cadunt, quorum Scriptura non me­
minit. De ipsa S. Scriptura non raro fit disceptatio. Nunquam usus obtinuit
sive in Neterisive in Nova Lege, ut Scriptura in omnibus judex esset; atque
in judiciis etiam politicis et civilibus lex scripta judex non est. sed Magistra­
tus. Et nos sacras litteras ad exemplum et praescriptum Christi ac Apostolo­
rum legimus, citamus, veneramur, osculamur ceu sacras leges, non vero ut

%
zl

SECTIO II. CATHOLICA BELIGIO MAGISTRA VERITATIS.

t

221

judices. Jis nos instituimur, inde ad refellendos errores argumenta ducimus,
indo spem nostram alimus atque fovemus ; sed illarum decreta, promissa et
statuta accipimus a Magistratu vivente, a quo publicantur, promulgantur,
proponuntur, exponuntur, idque ejusdem spiritus opera, qua condita sunt,
nuod nisi fiat, quis tot nodos solvere, tot linguas ac versiones callere, tot
aenigmata explicare, tot tropos, metaphoras et allegorias intclligerc, tot con­
troversias el litos componere, tot demum hærcses ex pravo Scripturarum
intellectu subortas confodere valeat? Exemplo stint illa verba Christi, hoc est
corpus meum, quæ, tametsi clarissima, varii Sectarii, leste Valentia, ad
octoginta diversas interpretationes detorserunt.
Demum quod Christus Judæos remittat ad Scripturas, in quibus expressum
erat faciuin, quod illi negabant; id quidem merito. Verum quod (Joann. V.)
disputans cum Judæis, qui negabant, ipsum esse Filium Dei, eos revincat
non solo testimonio Veteris Testamenti, sed testimonio etiam miraculorum,
testimonio Joannis Baptistæ, nec non testimonio Patris coelestis; hoc ipso
innuit Christus, solam Scripturam semper ct ubique neutiquam sufficere.
Obj. II. Spiritus ille interior potest esse, et fuit sæpc divinus; qui sacris
diam paginis firmatur testanlibus cos, qui divinis oraculis insistunt, spiritu
Dei agi, ccit oves Christi vocem ejus audire, ct a solo Deo per unctionem
internam edoceri.
Resp. Fuerint, sed pauci admodum, qui ex singulari Dei beneficio con­
troversias fidei illapsu Spiritus sancti illico solverint; quo autem jure hoc
speciale privilegium omnes sibi vindicant Sectarii? potuerit Deus hoc munus
concedere omnibus, ut interior spiritus sine externo magisterio eos abunde
edoceret ; ast quo fundamento asseritur, illud omnibus concessum esse?
miroquid certa experientia constat dc opposito, cum spiritus unius spiritui
alterius adversetur, unus vero idemque sit Spiritus veritatis, sicut una
veritas est ? Deus liberalissime concesserit Sectariis, quod vixdum concessit
S. Paulo ct Cornelio Centurioni : ïiuic S. Pktrlm ct illi Ananiam designans
magistros fidei et salutis? Sed oves Christi ejus vocem audiunt : recte Christi
vocem audit, qui Ecclesiam audit et Pastores a Christo constitutos : nam
g«i vos audit, me audit. Sed docemur a Domino, ct sumus docibiles Dei,
quia scilicet Deus non in Prophetis, sed in Filio nobis locutus est, qui sicut
exterius voce nos docet, ita interius adjuvat, ut credamus et faciamus, quæ
suggerit. Quod autem S.'Joannes monet, nccesse non esse, ut aliquis nos
doceat, sed unctionem ejus, qui docet nos, sufficere; hoc potius elidit illum
spiritum privatum, id solum exigente Apostolo ab iis, quos in Christi fide
instituerat, ut in ea doctrina permaneant, quam interioris opera gratia?,
quæ est illa unctio spiritus, initio ab Apostolis acceperant; cum novis do­
ctrinis opus non sit, quas pscudo-aposloli disseminabant. Quid igitur hæc
omnia ad spiritum illum internum ct privatum?
Denique si spiritus ille interior unicus omnis veritatis magister est ; frustra
Doctores consulimus, frustra coguntur Synodi, frustra Petrus oves et agnos
Christi pascere ct fratres suos in fide confirmare jubetur. Edicant, quœeo,
Sectarii, qua ratione suum probent spiritum, cum probandus sit omnis
spiritus, utrum cx Deo sit? qua ratione ex hoc suo spiritu convincant scu
Theistam. quod cxlet aliqua Scriptura sacra; seu Tuream, quod ejus Ako-

DISSERTATIO VIII. DE RELIGIOSE CATHOLICA.

ranus; sou Judæum, quod ejus Talmud non sinL Scriptura sacra aut libri
divini, cum uterque ex spiritu suo privato hosce libros suos judicet esse
divinos?

Obj. III. In sententia ergo Catholicorum de Ecclesia ceu supremo Judice,
Ecclesia erit supra Scripturam divinam : Verbum Dei firmitatem accipiet ab
Ecdcsia, et suis Ecclesia judiciis faciet quosdam fidei articulos, qui ante ejus
sententiam non erant. Hæc autem quam sint falsa et absona, ncmonoii
intelligit. Unde non abs re Beausobrio videtur, quod illa gnome Augusliniana
de Ecclesiæ auctoritate incauto exciderit in æslu disputationis.

Discours sur les U eres apocryphes.

c.

re

Λ

Resp. Quanta sit Ecclesiæ erga divinum Codicem, ceu præcipuum fontem
Revelationis, veneratio, demonstrant asserta hactenus plurima. Habet Eccle­
sia tanquam certissimum, ea esse vora, qua* in sacris paginis consignantur;
quis vero genuinus illorum sensus sit, reverenter inquirit ct judicat; non
quidem pro nutu, sed juxta Traditionem. Non ergo Ecclesia supra Scriptu­
ram est, sed tantum supra privatorum hominum judicia. Si vero Ecclesia
judicat non dc veritate Scripturæ, sed dc vario sensu, qui eidem attingitur;
non jam Scripturio accedit robur ab Ecclesia, cum illa non sit verior ob talem
Ecclesiæ interpretationem ; sed talis Scripturæ interpretatio est verior,quando
ab Ecclesia confirmatur. Exemplo sit Magistratus politicus, qui legem desi­
gnando, de authentia legum testificando, et genuinum legis sensum decla­
rando, nihil sibi excellcntiæ tribuit supra ipsum legum Codicem. Neque no­
vos facit Ecclesia articulos fidei; sed qui sint a Deo revelati, cos definit ex
verbo Dei, eosque aliquando evolute magis pro temporum necessitate, aut
insurgentium hærclicorum oppugnatione aperit ct explanat. Hanc, si per
scxdecirn secula perquiras sensum SS. Patrum et fidelium, hanc et non aliam
reponas ideam Ecclesiæ, scilicet decidentis, definientis, docentis, ctrebel­
les anathemate ferientis. Docentem si audivissent sectarii, non sensissent
ferientem.
·
,N
Bealsobiuis magni Augustini cavillator in multis nullam hic fidem, ct vix
responsum meretur. Loqui ibidem S. Augustinum non de simplici tcslimu*
nio Ecclesiæ pro Evangeliorum authentia, sed dc auctoritate Ecclesiæ defi­
nitiva in rebus fidei, evincit contextus : « quibus ergo obtemperavi dicen­
tibus, crede Evangelic ; cur eis non obtemperem dicentibus mihi, noli
credere Manichæis»? Evincit genuinus illius sententiæ sensus, qui est
hujusmodi : ego Evangelio fide divina non adhaererem, nisi prius perspicuis
evidentibusque rationibus cognoscerem, Ecclesiam, quæ mihi Evangelium ut
verbum divinum commendat, mentiri et me decipere non posse. Loqui autem
S. Doctorcm vere ac prudenter, palet inde, quod nemo prudenter ut ver­
bum Dei ea accepisset, quæ prædicabant Apostoli, nisi prius evidentia motiva
crcdibilitatis dignitatem ct auctoritatem Apostolorum populis persuasissent.
Habeat demum Beavsobriis sibi illud S. Aic.istim L. dc Ulilit. credendi :
« nolle Ecclesiæ primas dare, vel summæ impietatis est, vel praecipitis arrogantiæ. »

Obj. IV. Cath lici manifeste oberrant in circulo vitioso, dum Ecclesiam
per Scripturam, ct hanc per Ecclesiam confirmant. Ecclesiam aiunt falli non

» ·

SECTIO il. CATHOLICA RELIGIO MAGISTRA VERITATIS;

223

posse in rebus fidei, quia sacra Scriptura id enuntiat. Scripturam aiunt esse
verbum Dei, quod fallere non possit, cum Ecclesia id definiat. En! quam
vitiose discurrant Catholici.
Resp. Verius dixerim, vitiosum esse circulum, in quo Acalbolici obambu­
lant. dum Scripturam probant per interiorem spiritum, et hunc per Scri­
pturam. Res est Catholico cum Acatholico, qui Scripturam admittit?Facilis
et plana est via circulum evitandi : Scriptura, quam vos admittitis, docet
Ecclesiam Christi veram esse infallibilem, ergo est infallibilis; qui modus
probandi nec infrequens in SS. Paginis, ipsoinet Christo contra Judæos
arguente : s» crederetis Mosi, forsitan crederetis et mihi; nec apud SS. Pa­
tres, eumdem in sensum arguenteS. Augustino contra Manichæos, qui Chri­
stum et Evangelium agnoscebant, Mosen et Prophetas abnegabant. Res est
Catholico cum infideli, qui nec Scripturam sacram, nec Ecclesiam Christi
agnoscit? alia quidem est via, sed æque plana absque vitio circuli, invicte pro­
bandi et divinitatem Scripturæ cx argumentis ab i nfallibilitale Ecclesiæ non
dependentibus; et infallibililatcm Ecclesiæ aperte evincendi momentis a
Scriptura non pendentibus. Illam demonstrant tot prophet iæ eventu com­
plete, sumina et plurima miracula, populorum consensio, doctrinæ sancti­
tas, sublimitas ct concordantia, nec non Martyres innumeri; quarum vis
rationum gravissimarum insuperabilis ab infallibilitale Ecclesiæ non petitu r.
Hanc sine oraculis Scripturæ evidentia morali summa æque comprobant
argumenta omnia (videlicet characteres, proprietates et prærogativæ) queis
hactenus demonstratum, Ecclesiam Chrisliano-Catholicam esse unice veram
Christi Ecclesiam, summaque et infallibili præditam auctoritate.
Hac vero auctoritate sic demonstrata Ecclesiæ infallibililas evidenter cre­
dibilis Scripturam proponit ct declarat esse divinam, cujus revelationes
credendæ sint omnes non ob testimonium Ecclesiæ, quæ solam habet ratio­
nem causæ applicantis; sed propter auctoritatem Dei Revelantis, quæ est
formalis causa seu motivum credendi ; fere sicut minister Regis deferens
litteras regias inducit quidem ad fidem ct ad obedientiam decreto Regis
præstandam, sed propter auctoritatem Regis. Cum vero Scriptura sacra sic
admissa ceu divina adstruat infallibili talem Ecclesiæ; hanc firmius, quin
firmissime jam credimus propter Dei Revelantis infinitam sapientiam ac
voracitatem. Non est ergo vitium circuli, ubi via duplici planissima el veris­
sima, ratione scilicet ct fide, demonstrantur divinitas Scripturæ et infalli­
bililas Ecclesiæ ; quo ex utroque capite dc summis totius Christianæ Reli­
gionis regulis certissimi sunt Catholici.

r -

\ I

DISSÈHTATIO νπι. DE religione catholica

SECTIO 111.
SOLA RELIGIO CATHOLICA DUX AD SALUTEM CERTISSIMA.

§ 1. m.ecognit A.

Unus est Christus salutis noslræ auctor; et nemo novit Patrem, nemo
venit ad Patrem, nisi per Filium Intercessorem ac Mediatorem. Una cslLei
Christiana, quæ docet veritatem ; ac proin una tantum salutis via, quæducit
ad vitam, et arcta quidem via, prout docet Christus, qui uti veritas esi, cui
fidem habere, sic et via, quam sequi, et vita est, quam consequi debemus.
Igitur ea unice vera est fides seu Religio, quæ Christum sui auctorem habet
ct Caput Ecclesiæ, cujus membra Capiti adhærent, atque in et cum Christo
manent; in qua sunt oves Christi, ct vocem Chrisli audiunt; in qua est spi­
ritus Christi, spiritus veritatis ct charitatis; in qua sunt claves regni cado­
rum a Christo; in qua est Christi in terris Vicarius; in qua demum fideles
præcepla et consilia Chrisli perfectius exequuntur. Utut autem Christus coarclavcrit viam salutis, non tamen imperviam fecit ulli veritatis studiosoct
salutis vere sollicito; nam inter tam multas Christiani nominis sedas (quæ
in Oriente ct in Occidente vigentes se invicem mordent ac lacerant) invenire
veram omnes possunt, quam Deus semper ceu veram ita præ cæleris incla­
rescere voluit, ut hæc ab altera quadam nunquam separata (sed a qua omnes
reliqtuc secessionem fecerint) inde ab ævo Christi veritatis ct possessione ct
evidentissimis signis præfulgerét:

§ 11. theMata.
L Heligibnem Chrisliano-Calholicam ceu unice salcificam omnes debent

profiteri.
Probatio. Quisquis ab Ecclesia, cujus Caput est Christus, descivit, con­
junctus cum Christo esse non potest : membrurn enim a corpore rescissum
nequit esse cum capite conjunctum. Cum vero Ecclesia Romana (in qua est
Religio Chrisliano-Catholica, ct in qua Christus ceu Caput Ecclesiæ sui in
terris Vicarium constituit; vera duntaxat Christi Ecclesia sit : quisquis ab ea
descivit cum sectariis, in ca non est, nec manet in mystico Christi corpore;
cum Christo igitur non est; contra Chrislum igitur est. Sed quisquis cum
Christo non est, salvari non potest, quia cum Christo sancti omnes regna­
bunt. et ubi Christus est, illic et minister ejus erit. Nimirum æd i ficata est
tides salvifica, 'era Religio ct Catholica Ecclesia super fundamentum Apo-

sterno 111. RELIGIO LAIItoLlCV DUX Λ0 SALUTEM CERTISSIMA,

sluluruiu : fundata au loin esi a Principibus Apostolorum Petro el Paulo Ro­
mana Ecclesia tanquam centrum acvinculum unionisCalholicæ, elccu radix
cl matrix Ecclcsiæ Calholicæ, a qua exoritur unilas Sacerdotalis, ad quam
neccssc est, Ecclesiam omnem convenire, in qua est fides et cathedra Petri,
ad quam perfidia non habet accessum, cl in cujus communione est integra
cl vera Christianæ Religionis soliditas. Atque inde omnium SS. Patrum hæc
fuit sententia, quod communicare cum Romano Episcopo sit communicare
cum Catholica Ecclesia ; quod communio cum Romana Ecclesia sit neces­
saria, ut quis Catholicus audire posset; quod communione consociari cum
Ecclesia, quæ est ædilicala supra petram, sit consociari Petri successori seu
Cathedra Petri ; quod quicumque non colligit cum Romano Pontifice, spar­
gat dispergendus ipse a tritico fidelium, et a coelesti horreo salvandorum.
En praecipua autiquissimæ Traditionis elogia : Iren.eus L. III. adv. Hæres.
c. 3. « maxima, inquit, et antiquissima, ct omnibus cognita, a gloriosissimis
duobus Apostolis Petro et Paulo Romæ fundata ct constituta Ecclesia... ad
hanc Ecclesiam propter potiorem principalitatem necesse est, omnem con­
venire Ecclesiam, hoc est, cos qui sunt undique fideles, in qua semper ab his,
qui sunt undique, conservata est ea, quæ est ab Apostolis Traditio. » Ter­
tullianus L. de Prescript. c. 30. « Si llaliæ adjaces, habes Romam, unde
nobis quoque auctoritas præslo est : ista quam felix Ecclesia! cui lotam do­
ctrinam Apostoli cum sanguine suo profuderunt, ubi Petrus passioni Dominicæ adæquatur. » Cyprianus epist. 52. « factus est Cornelius Episcopus, cum
Fabiani locus, id est, cum locus Petri et gradus Calhedræ Sacerdotalis va­
caret. » Ibidem : « scripsisti etiam, ut exemplum earumdem litterarum ad
Cornelium transmitterem, ut sciret, te secum, hoc est, cum Ecclesia Catho­
lica communicare. » Idem Epist. 45. ad Cornei, ait, « Romanam Ecclesiam
radicem esse ac matricem Ecclesiæ Calholicæ. » S. Ambrosius L. dc excessu
fratris, n. 47. «advocavit ad se Episcopum... percontalusque ex eo csl,
utrumnam cum Catholicis Episcopis, hoc est, cum Romana Ecclesia conve­
niret? » S. Hieronymus Epist. 14. ad Damasum P. scribit : « ego bcatitudini
tuæ, id est, Calhedræ Petri communione consocior: super illam petram
ædificalam Ecclesiam scio. » In cumdem sensum conspirant tum Augustini,
tum aliorum intra et extra Concilia Patrum effata clarissima.

II. Religionem Christiano-Calholicam prœ omnibus aliis Seclis evidenter
credibilem omnes possunt pro/iteri.
Probatio. Ecclesia Catholica sicut ex eo ccu unice vera et ad salulcm
necessaria evincitur, quod ejus doctrina cum Evangel io Christi magis con­
sentiat, ipsa vero Christi præcepla et consilia exactius sequatur, et jamdum
abævo Chrisli in veritatis possessione fuerit, semperque auctoritatem falli
nesciam sibi tribuerit ac exercuerit, atque a prorogativis ct proprietatibus
venu Christi Ecclcsiæ in hunc diem usque sola resplendeat; ita cx eo conipicua ac discernibilis quovis loco ct tempore fuit, quod semper tna, Sancta,
Catholica ct Apostolica mauifcstissimæ veritatis ct antiquitatis nolas pro­
ferret, ita ut ctianmum hodie soli Ecclcsiæ Catholidfe ca competant signa, e\
quibus olim S. Augustinus contra Maiikhæos veram Christi Religionem
1. p. 2.

hissEiiT.niu vm. m:

κει.κ,ιομ; catholica.

demonstravit. Sunt autem « sincerissima sapientia Sanctorum, consensio
populorum, auctoritas miraculis inchoata, spe. nutrita, charitale aucta,
vetustate firmata, non interrupta tot seculis Sacerdotum in sede Petri suc­
censio ». In his vero cum deficiant Sectarii omnes, hanc chordam de evidentiori crcdibilitalc raro vel invite tangunt, maxime cum suam aut Lt tueri
aulCXLVixi aut Soctxi sectam contra hodiernos Theistas ostendere nequa­
quam possint, ceu fide dignam el placitam præ tot aliis in Oriente cl Occi­
dente seclis Christianorum, nedum præ Catholica Ecclesia.

1

;

Obj. I. Religio csl centrum omnium, quæ sunt in mundo, el quæ sunt in
homine, el quæ fiunt ab homine, cujus sensus conformis sit oportet iis, quæ
docet Religio; hæc ergo ut vera sit ac necessaria, evidens debet esso, ila ut
impossibile sit, eam a quoquam ignorari. Verum talis non est Religio Catho­
lica, in dogmatibus obscura, in mvsteriis profunda, el quoad præccpta mullis
incognita.
Resp. Ipsamet vera Religio hæc tradit principia : l"ra. quod tides divina
non sit sine velamine, ct volui in æirîgmale videat; quod Deus lucem habitet
inaccessibilem; quod Christus sit Deus vere absconditus, non se revelans
superbis ac sapientibus hujus mundi, sed parvulis; futurus lapis offensionis,
positus in ruinam multorum, nempe impiorum atque incredulorum. Atta­
men Deus ex ratione, ex creaturis, ex tide; fides cl Ecclesia ex eventibus
signis certissime innotescunt, Deum, fidem el Ecclesiam inquirentibus:
2um. quod hæc omnia non inclarescant, nisi Deum. fidem cl Ecclesiam ex
loto corde inquirentibus; primum ergo nempe obscuritatem fidei, quam
ipsamet adslruil Ecclesia in rebus fidei, perperam Ecclesiæ exprobrant incre­
duli, merito exprobrandam, si summam in omnibus claritatem ac eviden­
tiam ipsa predicat'd ; alleram magis perperam negligunl increduli, adeo ex
toto corde non inquirentes veritatem fidei, ut ubi unam allcramve horam
legendis sacris Scripturis impenderint, vel quæslioncs aliquot super res fidei
viro Ecclesiastico proposuerint, posthac incurii veritatis indagandæ, quam
frustra et in libris et inter homines se qüæshissè jactitant, demum Religio­
nem et Ecclesiam spernunt hominum stultissimi, cum sapientissimi cupiant
videri.

Obj. 11. Obsequium fidei debet esse rationabile; ergo el rudibus, qui
motiva credibililatis aut ignorant aut non penetrant ; et doctis, sed qui nul­
lum unquam viderunt miraculum ceu præcipuum divinæ Religionis sigil­
lum; igitur utrisque sine sufficienti ratione imponitur Religio ChristianoCatholica velut ad salutem unice necessaria.
Resp. Fides divina cl lumen cl donum Dei est. quo in lumine nemo rite
ambulat, nisi cujus cor Deus inclinat juxta illud Prophetæ : Inclina cor
meum, Deus, in testimonia tua.Credunt rudes absque ratiocinio,ac æque bene
dc Deo judicant, (piam docti ; hi quidem intellectu, sed illi corde, quod cum
Dens inclinat ad credendum, dc veritate Religionis cfficacissima iis pcrsriasum est. Ex interna cordis dispositione, cui conforme est. quod de Religione
nostra audiunt, sese sentiunt a Deo, ad Deum, ct propter Deum esse; renuunt
imiare, nisi Dcuiu ; nes* iniit odisse, nisi seipsos et pec< alum ; vere humiles,
qui indignos se agnoscant divina amicitia d incapaces di\initatis partiti-

panda*. nisi Deus traxerit eos; vere rationabiles in obsequio fidei, quod Deo
pneslanl, el cui propter Deum firmissime adhærent. Quamvis autein ejus­
modi rudis fidelis infidelem, qui de sua secta æque se convictum dicat, confularcnon valeat; tamen ex Imjusce rudis fide confutabit infidelem doctus
quivis alius fidelis. Discant ergo increduli humilitatem coram Deo ex agni­
tione sui nihili, diffidentiam sui ex eo, quod nihil possint sine Deo, cta Deo
nihil meriti sint præter iram; discant orationis necessitatem , qua veniam
inipiæ incredulitatis, et piæ credulitatis gratiam impetrent a Dco;el quamvis
nulla viderint miracula, quorum tamen certa fides facile acquirenda est,
rationabile obsequium praestabunt Deo ad sua testimonia cor eorum incli­
nanti; secus ad summa etiam prodigia obdurandi cum Ægyptiis, cl ad
splendidissima miracula excæcandi cum Judæis.

omnes examinare, ac tandem unice veram dignoscere. Quid enim si nulli
hactenus Religioni addictus adventet in Europam, et magno eum clamore
invitent Zwingliani, Anabaptistæ, Puritain, II ussi tæ, Sociniani, Lutherani,
Calvinist®el Catholici : quo se vertat miser? quam præ aliis, el cur hanc,
non illam, eligat Religionem?
Resp. Eam eligere Religionem, quæ characteribus, proprietatibus et prærogativis veræ et salvificæ Ecclesiæ eminet una, omnibus possibile est ac
necessarium. Exoriatur seditio in Republica; figat desertor aliquis vexilla
regia in loco eminefiliore, ut iis conspectis subditos Regis suas in paries
trahat. .Num liceat subditis ad hæc vexilla desertorum convolare? sicut ergo
lue in casu eo recurrendum est, ubi Duces Regis el Magistratus legitimi; ila
inter tot sectariorum ceu desertorum vexilla confugiendum est ad eam
Ecclesiam, in qua sunt veri ct apostolici Pastores, hoc est, ubi apparet anti­
quitas, universalitas, successio, unitas. Hinc S. Augustinus : « Nullus, inquit,
prédicans nomen Christi, et gestans ac ministrans Sacramentum Christi,
sequendus est contra unitatem Christi. » Sectarii non minus ab Ecclesia
Romana, quam Samaritani a Synagoga segregati sunt ; qui cum a Synagoga
se scinderent, amiserunt continuam Pontificum in Sacerdotio successionem,
quæ, teste Josepho, non erat in Samaria, sed in Judæa; exciderunt vero Dei
Templo, cum, eodem teste Josepho, templum in monte Garizim circa Alexa.xMi M. tempora reccntiora fuerit aedificatum ; atque ila, etsi totam Judæo­
rum doctrinam serrassent, communicatio tamen cum Judæis concessa non
i foil. Samaritanos ex duplici hoc capite, et quod summum Pontificem repu­
diaverint, ct quod templum Hierosolymitanum deseruerint; errasse, fuisse
Ivnelicos, cl salvari non potuisse in suo schismate, oraculum fidei est ex
''reæteniæ veritatis : Satus enim a Judæis est.
Sectarii potiore jure a via salutis excluduntur, quo luculentiora suppetunt
testimonia pro Petro ct ejus Successoribus, quam pro Aarone, ceu summo
Pontifice suprema ct infallibili auctoritate prædito : Petro enim claves regni
I otiorum tradita; sunt a Christo, ligandi atque solvendi collala potestas, fides
Alins verbo Domini confirmata, fundamentum Ecclesiæ in eo collocatum,
pascere oves cl agnos trina indictione jussus est, ab aliis Apostolis consultus,
trimi Concilii præses, primus illud pronuntians oraculum : visum est
Spiritui Sancto et nobis. A Petro tam esi traductum jus Pontificium in ejus

ms-Eiiixiio vni. nt uei.igîone cajîiouca.

Successores, quam ab Aarone in summos Judieormn Sacerdotes; et par uhinque ratio est. imo potior pro Petro, qui illius Ecclesiæ caput fuit, contra
quam portæ inferi nunquam prævalerent ; quod certe de Synagoga, cujus
Aaron caput fuit, et quæ ante consummationem sectili destructa fuit, dici
haud potest. Adhæc erroris et schismatis utrinque fere par ratio est, nisi
quod longe plura esse videantur, in quibus errant sectarii, quam olim essent
errores Samaritanorum. Praeterquam quod in tanta Doctorum ct Palium
copia, in tot Conciliorum oraculis plus lucis rebus fidei modo aflulgeal.
quam olim affulsit. Si ergo salus a Judæis tunc erat, nunc est a Romanis
ita ut, qui cum Ecclesia Romana ceu Matre el Magistra, et cum ejus Epi­
scopo ceu Capite Ecclesiæ Catholicæ non communicat, foris sit, el a via salutis
absit longissime.
».
Obj. /Γ. Religio Catholica enervat verum animi robur, obstat Commotiis
Reipublicæ, inhibet florem studiorum, aggravat onus et jugum Christi leve
tot festis, tot jejuniis, tot legibus, tot officiis, ut æque aut magis sit importa­
bile, ac illud Judæorum ; vera igitur Religio non est, quam Christus instituit
ceu legem gratiae, charitatis ct libertatis.
Resp. .Non est, quod sectariis invideant orthodoxi cives, quorum Religio
Catholica cum tranquillitate status externa vel maxime internam quant,
suisque procurat. Testis est experientia, quod Imperium et Regna, quamdiu
unius fidei erant sub uno Ecclesiæ Capite, longissimo tempore optata pace
fruerenlur,scientiisw. artibus et virtutibus efflorescerent ; et quæ fuerit Regno­
rum ac Imperii tranquillitas el felicitas tum, cum vetus et catholica Religio
a sectariis repudiaretur, testantur annales, bella, patriae clades et funesta in
hunc diem rerum facies. Nonne Graecia, cum alias mirabiliter floreret litte­
ratura et sanctimonia, armis et rerum gestarum gloria; nunc obscura jacet,
ignoranliæ errorumque tenebris involuta, sine litteris, sine virtute, sine ulla
nominis fama? ingeniosos homines nobile illud solum vix alit amplius, nec
strenuos, nec sapientes. Obmutuit illa eloquentia : amplissimæ civitates
dirulæ ac deserlæ, et freqiienlissima; olim regiones nunc maxima incolarum
penuria laborant. Majorem credendi vivendique licentiam promovere pacem
ct bonum Reipublicæ, falsissimum est : nam quod non est honestum, imo
quod legibus divinis ct hiunauis adversatur, utile esse nequit. Credendum
ergo id omne, quod Deus revelas it el Ecclesia proposuit, sive plura sive pau­
ciora sint; el agendum id omne, quod Christus vel Ecclesia auctoritate
Christi præcipit agendum, sive plura sive pauciora sint; quod quidem onus
et jugum mire allevat superabundaqs Christi gratia, et compensat merces
magna nimis.
Ritus quod allinet, qui laicis competunt, simpliciores esse vix possunt. Si
quid Ecclesiastici cx singulari ritu adhibeant in victu, vestitu, cantu, ac
lotius vitæ instituto; quid ista ad laicos? an horum oculus nequam est, quia
illi boni sunt? Si saccum, cilicia, flagella, jejunia horreant laici ; hæc tamen
alii sancte usurpant. Vix non locum hic illa popularis panemia habet, canem
scilicet olitoris nec edere caules, nec pati, ut alii edant. Sacramentorum
usus, Pœnitentiæ præsertim et Eucharistia·, num facilior esse possit? flagel­
lationes ac pœnitentiæ publica* in usu amplius non sunt : præcepla Eccle­
siastica, quæ universus stringant . pauca sunt et facilia : annua sv naxis laxior

- ■

SECTIO 111. RELIGIO CATHOLICA DUX AD SALUTEM CERTISSIMA.

229

nonnullis visa est : festorum indictio quædam tertii pracepti declaratio est,
elsimul festorum celebratio magna saltern ex parte animo remittendo inser­
vit : pauca illa jejunia per annum prrcscripta adeo facilia sunt, ut vix jejunii
nomen mereantur, a quibus eliam tantula causa fideles eximit. Mirum, do
his minutiis conqueri heterodoxos ad conflandam Catholicis invidiam, cum
vix ulla sil secta, quæ suis longe gravius jugum non imponat; et Regnum
cadorum cx effato divinæ veritatis vim patiatur; ct indubie parendum esset
Ecclesiæ, si alia longe difficiliora imperaret; quid enim pro æterna saluto
fieri non debet?
Obj. F. Si tot tantisque signis refulget Ecclesia Catholica; ergo facili eam
negotio omnes dignoscerent et adirent. Sed rudes, sive sint, sive non sint
de Ecclesia Catholica, vix quidquam sciunt de hisce nolis et signis. Si unice
vera est; ergo incredibilis est paucitas fidelium præ illis, qui erant de Syna­
goga, prout Philo testatur; ac fere Donatislarum sectæ similis erit illa Catho­
licorum. Si unice necessaria est ad salutem; ergo ab omnibus iis, qui Chri­
stiani quidem, at non Catholici audiunt, mutanda est Religio, quod valde
propudiosum summeque damnosum foret. Hæ vero sequelæ omnino abhor­
rent ab infinita bonitate Redemptoris.
Resp. Christianus es, et inter omnes Christianorum sectas investigas veri­
tatem, quæ nonnisi una est? regulam accipe a Tertulliano : illa sola vera
est Religio el Ecclesia Christi, quæ ab Apostolis fundata, ac inde ad nos non
interrupta serie succQssionis Aposlolicæ propagata est; a qua omnes sectarii
vel simple discesserunt, vel propter contumaciam rescissi sunt. Quotiescum­
que enim hæresis enata est in gremio Ecclesiæ, Ecclesiæ tribunali subjecta
est, ita ut, qui judicio Ecclesiæ non acquiesceret, ab unitate illius Ecclesiæ
praescinderetur. Cum igitur cujusvis hæresis exortæ ac condenniatæ locus et
tempus designari, Ecclesiæ vero Romanæ initia nonnisi ab Apostolis repeti
possint; el huic soli Ecclesiæ praerogativam successionis Aposlolicæ conve­
nire, facile demonstrari potest, uti hactenus demonstratum; nequaquam
tanta est, quantam praetexis, difficultas dclegendæ vera et salvificas Religio­
nis, quæ duntaxat Catholica est.
Quod Philo suorum Judæorum immensum prope numerum extollat ; inde
est. quod (uti a Patribus jam olim adnolatum) in suo censu ipsos eliam
Christianos complecteretur; et cum dc suis Essenis scribit, manifestum est,
eos fuisse Christianos. Quantum absimus a Donato; tam ipse testari potest,
ntpoleab Ecclesia Romana condemnatus ; quam Donatistæ, qui suam ipsimet
fatentur concludi Ecclesiam intra fines Africae; cum fides Romanæ Ecclesiæ
praedicata sit In universo mundo, el tot ubivis terrarum sibi unitos fideles,
hoc est. Catholicos habeat, quot nulla alia Christianorum secta aut habuit
unquam, aut habet. Adde demum hic alios characteres et proprietates, qua?
soli conveniunt Calholicæ Ecclesiæ. Hanc ergo ingredi omnes et possunt et
debent.
Nec est, quod inconstantiae et levitatis probrum timeatis, heterodoxi!
nempe in melius mutare, sapientis est. Parentes vestri, qui ab Ecclesia dis­
cesserunt, justam hanc causam afferre poterant, ne a recta el sibi a majori­
bus relicta fide ac lege deficerent. At vos, qui ut prudentes et cordati viri
vestrorum Patriarcharum infaustum nomen, ortum, progressum et exitum

1

i

I
1

I

I

230

DISSERTATIO VIII. DE RELIGIONE CATHOLICA.

probe scitis; qui fidei vestræ ac dogmatum varietatem, inconstantiam
indignitatem clare perspicitis; qui minime ignoratis, quod nulla fere sit
familia perillustris in Germania, quæ non ex loto, vel saltem ex parte redie­
rit ad Ecclesiam ; qni salutem æternam in Ecclesia Romana Catholicis non
denegatis; vos, inquam, deterrere nihil potest, nihil debet a mutatione: non
divitiqj, quas retinetis, quæ tamen si pro æterna salute essent amittenda·,
melius collocari non possent : non honores, cum nihil honorificentius sil,
quam illud vitæ institutum amplecti, in quo est verus Dei cultus ct veracum
Deo amicitia, unde veri honoris gloria derivatur juxta illud: Nimis honte
rati sunt amici tui Deus : non jactura famæ, cum nemo prudens vobis vitio
vertet, sed suminæ jmjIîus laudi, quod eam deserentes sectam, in qua nihil
sperare et omnia perdere, ad eain redeatis Ecclesiam, in qua nihil perdere
et omnia sperare possitis.

SECTIO IV.
RELIGIO CHRISTÏANO-CATHOLICA TAM PERFECTA, UT EI PERFECTIOR
NUNQUAM SIT SUBROGANDA.

§ I. PRÆCOGMTA.

Qnæsit Legis Christiana? perfectio el Christianorum felicitas præ illa Legis
Mosaicæ et Jndceornm, nitide adumbravit Bf.cam-s hisce verbis: «Judæi
erant servi, nos liberi; illi lilii Agar, nos Sara?; illi habebant solam figuram,
nos rem figuratam; illi umbram imaginis, nos ipsam imaginem; illis pro­
missus erat Christus, nobis donatus; illi timore ducebantur, nos amore; illis
occulta erant mysteria Incarnationis el Redemptionis, nobis patefacta; illi
olferebant sanguinem hircorum, nos sanguinem Christi Redemptoris; illi
habebant litteram, nos spiritum; illi semen, nos arborem; illi spicam, nos
triticum: illi Testamentum inchoatum, nos perfectum; illi mortem, nos
vitam ». Hæc si rite applices ad varias Christianorum sectas (verius Anti­
christ! Synagogas) ct ad veram Christi Ecclesiam, quæ est sola Catholica;
hujus præ illis perfectio el felicitas tanta eminebit, ut sive legum, sive
rituum, sive mediorum . sive finis in Ecclesia Catholica sanctitatem, maje­
statem et divinitatem species, perfectiorem nunquam fore surrogandam,
manifestissimum sit, atque ex eo magis, quod divina oracula ad usque
consummationem seculiætalemejusdem proferant; torn vero edicant.mili­
tantem in triumphantem commutatum iri æternis splendoribus eftuisuram.
Bf.caxusS. .1. in Analogia λ . et N. Testamenti. Prooemii pag. 2.

SECTIO IV. RELIGIO CATHOLICA OMNIUM PERFECTISSIMA.

231

THEMATA.
1.

Ueligio Christiano-Catholica quoad Leges suas perfectissima est.

Probatio. Officia hominis erga Deum, seipsum el proximum exactissime
doccl, cfficacissimequc inculcat omnia, ut nil usquam reperias ad vitae
civilis æque ac Christianae perfectionem magis conducens. Cultum Deo
exhibendum in fide, spe et charilate interna cumprimis constituit ; alios
homines diligere jubet, sicut seipsum, nec amicos tantum (quod etiam ethnici
faciunt) sed el inimicos; privatam injuriæ ultionem et prohibet, et perculiculi in maxillam dexteram vult praeberi etiam sinistram ; non permittit
nili aut phiritatem uxorum aut repudium, cœlibeni vero vitam et virgineam
castitatem propositis ingentibus praemiis commendat ; praepositis etiam discolis parendum esse decernit, Deo tamen magis quam hominibus obediendum esse docet ; exposcit a nobis sinceritatem in negotiis, æquitatem in
administratione justitiae, fidelitatem in custodia ærarii publici, junctam
clementiae constantiam in exercitio supremæ potestatis, liberalitatem sine
prodigalitate in usu divitiarum, amorem patriæ, et quæcumque boni civis
ac optimi Principis officia; incitat ad assidue orandum, non tam ad obti­
nenda bona temporalia, quam pro deliciorum venia et uberioribus gratiæ
auxiliis ; quin et ad contemptum alque terrenorum omnium abdicationem
propter Deum invitat; denique non membrum corporis, sed animum avitiis
omnibus circumcidi, carnem vero susceptis ultro afflictationibus subdi
spiritui, el spiritum Deo ita vult subjici, ut pro causa Dei vitam quoque pro­
fundere non abnuamus, (ude factum, ut quamprimum Religio Christi
Catholica per mundum invalesceret, orbis fere universi alia fuerit facies,
cumprimis hominum moribus in melius immutata.
«Nam qui olim (praeclare disserit S. Justixus M. Apolog. 1.) stupris lætatamur, nunc castitatem complectimur, quin permulti sexus utrinsque incor­
rupti et cœlibes perdurant ; qui magicis artibus utebamur, bono et æterno
nos consecramus Deo; qui possessionum et pecuniarum fructus præ rebus
omnibus adamabamus, nunc etiam ea, quæ habemus, in commune confe­
rimus, et cum indigentibus communicamus ; qui odiis et cædibus inter nos
grassabamur, nunc etiam pro inimicis oramus. » Idem Dial, cum Tryph.
«Non esse, qui exterreat nos, per omnem terram manifestum est. Quod
namque dum gladio percutimur el in crucem agimur, el bestiis objicimur,
et vinculis, igne, tormenlisque aliis excruciamur, a professione nostra non
discedimus, satis constat. Imo quanto magis ejusmodi tormenta in nos expe­
diuntur. tanto plures Jesu cultores fiunt. »
II.

Religio Chrisliano-Catholica quoad Hilus ct Ceremonias sanctissima est.

Probatio. Quantum umbra praestat veritas, corpore animus, cœlum terra
et Deus creatura; tantum praecellunt ritus, sacramenta et sacrificium au­
gustissimum Catholicæ Ecclesiæ illis Gentilium ritibus et ceremoniis Judteonim. Non hic lasciva illa Gentilium tripudia . sed sanctarum Scripturarum
lectio et castissima comprecatio : non infinito.· ablutiones Judaicae, corporis

A

CT.

232

dissertatio viii. de religione catholica.

duntaxat sordibus eluendis idoneæ; sed lavacrum regenerationis spiritualis
ex aqua et Spiritu sancto in verbo vike per baptismum, « quo illuminamur
ut digni idoneique simus, qui veritate agnita per opera etiam datorum nobis
mandatorum custodes inveniamur : » non hic taurorum aut hircorum heca­
tombae; sed hostia divinissima, quæ sit Unigenitus Dei Filius, qui se Patri
obtulit semel in cruce hostiam acceptabilem ad exhaurienda multorum pec­
cata : non hic azymi duntaxat panes, non mensa? gentilium profana?, spurra?
ac barbara; sed panis vitœ Eucharislicus, quem cunr nullo alio communicare
licet, « quam veram esse doctrinam nostram credente, et lavacro propter
remissionem peccatorum abluto, et ita, ut Christus tradidit, vivente. » Nihil
ergo de hoc pignore humanæ Redemptionis, de hoc alimento vitæ spiritualis,
de hoc vadimonio vilæ ætemæ participant Ethnici, Judæi, Hæretici, seduni
Catholici.
«Nos enim soli (verba sunt S. Justini M. Apol. 1.) non ut communem panem,
neque ut communem potum ista sumimus; sed quemadmodum per Yerbum
Dei caro factus Jesus Christus Salvator noster et carnem et sanguinem salutis
nostra causa habuit, ad eumdem modum etiam eam, in qua per preces ab
eo profectas gratiæ sunt actæ, alimoniam, unde sanguis et caro nostra per
mutationem aluntur, incarnati illius Jesu carnem et sanguinem esse edocti
sumus. »
Quis tandem sit splendor cultus divini exterioris in Ecclesia Catholica;
quæ puritas, pietas, fervor et magnificentia in administratione Mysteriorum
fidei nostra, ac praprimis in divinissimi Sacrificii oblatione; audiunt gentes
et obstupescunt; resciunt Judæi et ringuntur; vident Heterodoxi,etneseipsos
damnent, livido oculo contuentur, dente et calamo cynico arrodunt, sed in
majus sui probrum, cum de Regibus terne potentissimis unus, quamvis
Catholicum nomen non gerat, haud ita pridem judicaverit ; Catholicos Deum
colere ceu magnum Principem. Lutheranos ceu virum honestum, Gabinia­
nos ne ut hominem quidem.
De singulis magnifice eloquitur S. Justinus M, cit. Apolog. 1.

ill. Religio Christiano-Catholica incitamentis ad virtutem, et mediis
ad salutem instructissima est.

I"

Probatio. Ecclesia Catholica suis filiis veram se matrem in cunctis exhibet.
Non contenta, quod per baptismum in Christo nos regeneraverit, noctu diuque nobis invigilat, nutrit, mundat, et confortat nos. Aperit continuo thesau­
ros divinitus sibi concreditos, et facit in nostram salutem, quidquid fecisse
Apostoh»s et horum successores vidit et audivit. Jam festinat nostram ungere
frontem, ut communicet Spiritum sanctum; jam nobis dimittit peccata
humili confessione subjecta clavibus Ecclesiæ, et media subministrat tam
contra relapsum,quam pro fructibus dignis poenitentia? ; in dicsætenio Patri
"fieri corpus et sanguinem Jesu Christi innumeris in locis, divinoque hoc
epulo nos reficit. Insigni providentia et solemn! ritu suos consecrat Mini­
stros, suumque consecrat et prorogat Sacerdotium; solemncm impertitur
benedictionem iis, qui matrimonio junguntur in Christo et in Ecclesia. Nun­
quam non pro animæ nostra salute sollicita, semper intenta in nostrum

i

SECTIO IV. RELIGIO CATHOLICA OMNIUM PERFECTISSIMA.

i

'

233

profectum, ubique et semper nobis præsto est. Aliis locum refugii parat in
claustris et coenobiis; aliis providet de mediis ad salutem etiam inter seculi
curas obtinendam; jam mentem nostram doctrina imbuit saluberrima, et
sicut intellectum illuminat, sic voluntatem excitat, et corda succendit illo
præpriinis splendore et majestate cultus divini.
Si mors imminet Ciliis, suas pia mater geminat curas, ct media colligit
omnia, ut ad iter œternitatis rite accingat suos; manibus monentium in­
serit arma adversus principem tenebrarum ; abscondit nos in vulneribus
Christi, et in sanguinem agni nos immittit; obarmat nos juxta illam Cy­
priam 'sententiam præsidio sanguinis et corporis Jesu Christi; emundat
animas per sacramentum extremæ unctionis ; ultimos obtutus nostros infigit
cruci Redemptoris, ut hujus mysterii memores virtute crucis roboret ac
salvet nos. Adjurat omnes cœlites, ut opem ferant in agone suorum ultimo,
quin cl cœhim et terram pro nobis intercedere facit. Ubi demum a vinculis
corporis soluta est anima, hujus ad pedes usque supremi judicis comes Dei
gratiam implorat. Equidem exuvias corporis terne mandat; sed non sine
testificatione honoris, qui deceat templum Dei. Quamvis mortuus sil Eccle­
siæ filius, matris tamen a ivit charilas, quæ nunquam cessat, fidelibus de­
functis adprecari ct exorare pacem et quietem sempiternam.
Hæc audis, hétérodoxe, et tardas redire in gremium tam piæ matris, quo
majores tui infelici 'schismate exciderunt? ct tardas, de tot tantisque graliarmn et donorum coelestium thesauris nobiscum participare? et hæres,
quam infauste! in ea secta, quæ, te nonnisi frigidis verborum solaliis lactat,
atque inter hæc sine armis, sine præsidio ullo objicit salutis tuæ hostibus;
quæ plusquam Synagoga sterilis te nutrit frustulo panis, quod vilius est
manna Judæorum ; quæ animæ peccatis sauciatæ medelam ferre non potest;
quæ ab Apostolica Ecclesia rescissa veros Pastores non habet ; quæ sicut in
vita, ita in morte suos destituit omni vero solamine ac subsidio, contra do­
lores corporis ct angores animi; quæ morti, œternilati et supremo Judici
tradit suos sine vera poenitentia, sine vera absolutione seu remissione pec­
catorum, sine veris sacramentis, sine vero viatico; quæ demum, ubi ceci­
derint in manus Dei viventis animæ sectariorum, has plane desertas relinquit
terrificae aeterni a indicis justitiae, suum adeo officium sed crudelissimum
esse reputans, non exorare pro defunctis?

IV. Religio Christiano-Catholica quoad finem et præmia excellentissima est.
Probatio. Spiritualia et perpetua animæ bona, clara Dei ipsius visio et
fruitio; hic linis est, et hæc præmia sunt, quæ Jesus promisit suæ doctrinæ
et Ecclesiæ sectatoribus atque cultoribus; præmia sane infinito praemiatore
dignissima, mortalibus optatissima, et ad beandum omni ex parte hominem
præstantissima. llæc enim quam sint multo excellentiora iis, quæ Religiones
aliæ suis asseclis pollicentur, ipsimet Gentiles et Mahumelani testantur, qui
fere nihil mercedis exspectant nitra brutas corporis voluptates : testes Phi­
losophi et Poetæ veteres, qui tametsi dc bonis animi sæpe disserant, ea tamen
aut cum hac a ita finienda esse statuebant, aut de fulnræ vilæ beatitate
nluciire et ambigue sentiebant, aut certe nihil post hanc vitam humanis

234

DISSERTATIO Vlll. I'E RELIGIONE CATHOLICA.

meritis adprom i ttcbant. quod captum hominis naturalem transcenderet;
testis adeo Moses, qui parce admodum de æterna felicitate, copiosius de
mereede temporaria elocutus, ad legum observantiam promissis hujusvitœ
bonis Judæos præeipue animavit : testes, quamvis inviti, omnes etiam se­
ctarii. qui eum veram Christi doctrinam non habeant, ncc vera Christi sa­
cramenta, nec verum Christi sacrificium, nec verum sacerdotium (quæ
omnia sola habet Ecclesia Catholica) Catholicis haud denegant æternam sa­
lutem; quam vero Catholici non audent concedere ulli, nisi qui fuerit in
vera Christi Ecclesia, in qua sola est verus Dei cultus, dignum ct acceptum
Deo sacrificium, vera Christi fides, doctrina et successio Apostolica, virtus
et vita vere Christiana, \era demum salutis æternæ media et adjumenta a
Christo pro omnibus instituta, qui cum Christo æternum in coelis regnare
exoptant, hæredes Dei cl cohæredes Christi.

v* -s,

tot

»> >

î/:

DISSERTATIO IX.
HIS l>nSB:ilTO»IBUS IBELIGIOMK CATHOLIC E

- IN­

SECTIO I.
DE VARIIS SECTIS CHRISTIANORUM.

§ 1. PRÆCOGNÎTA.

Vidit animarum hostis et indoluit, suæ idololatriae regnum per Christi
novum regnum seu Ecclesiam subverti. Acheronta movens, ut contra Christi
Ecclesiam portæ inferi prævalerent, schismata et hæreses disseminavit. At
non prævahiit, corruentibus passim omnibus tenebrionum sectis, quarum
interitum in hunc diem et ad mundi finem immota conspicit vera Christi
Ecclesia. Nihilominus lolia sementi Evangelicæ identidem insperguntur; el
nostris quidem temporibus sectarii ac novatores, ul avita sacra facilius exter­
minent, de Romanorum ab antiqua tide defectione, de morum inter Catho­
licos corruptela, uti el dc rituum in Ecclesia superstitione, nonnisi tragica
occinunt. Sed quæ vetus haereticorum cantilena est: namctManichæi Catho­
licis olim exprobrabant hypocrisin, superstitionem, sepulchrorum adoratio­
nem, et luxuriam : Luciferiani affirmabant, universum mundum factum
esse Ecclesiam diaboli et Antichristi : Donatistæ cathedram Ecclesiæ Catholicæ vocabant cathedram pestilentiæ, in qua sancti sedere non possint. Itaque
in retanti momenti, qualis est mutare Religionem, co quod mutata sit Eccle­
sia, mulla in examen vocanda sunt, præcipuê autem : quis ille sil, qui nova
fidei dogmata suggerit, quibus moribus instructus, quo ductus instinctu, quo
animo, quo tine? quid eum ad mutationem impulerit, quæ causæ defectio­
nis, quæ modestia in scriptis, moderatio in dictis, integritas in factis ; accu­
ratissime ponderanda sunt.

Λ« r

236

DISSERTATIO IX. DE DESERTORIBUS RELIGIONIS CATHOLICE.

§ II. THEMATA.

1. Sectariis justa Religionem Catholicam deserendi causa non fuit prœlenw
necessitas Reformationis in moribus et ritibus Catholicorum.

■ Wt»;
r

Probatio. Cum ad salutem hominum duo cumprimis necessaria sint, vide­
licet sincera fides et recta operatio; utrumque sua regula indiget, ne per
errorem falsa credamus, aut per ignorantiam male operemur. Sicut aulemin
controversiis fidei institutus est a Christo judex certus,qui absque nota env·
ri$ verum discernat a falso; ita et in controversiis morum, qui bonum di­
stinguat a malo et honestum a turpi. Sed duplici errore involveretur Ecclesia
et morum et fidei, si fidelibus injungeret, quod honestum non est ; qui sane
error multo perniciosior foret, utpotequi non modo intellectum depravaret,
verum etiam voluntatem ipsam vitiaret. Est ergo Ecclesia, fuit ac erit sem­
per magistra morum falli et fallere nescia. Si quando inter fideles ac ipsos
etiam Ecclesiasticos morum depravatio grassetur, hominum id vilium est,
non doctrinæ aut Ecclesiæ : docet namque adhuc Ecclesia, quæ Christus
docuit, angustam esse portam, quæ ducit ad vitam, Regnum cadorum vim
pati, qui scse abnegant, crucem suam tollunt, et carnem una cum concu­
piscentiis suis crucifigunt, cum Christo regnaturos esse, multos quidem voca­
tos, sed paucos esse electos ; docet Ecclesia, cum Dei gratia (quæ omnibus
præsto sit, et qua major ac uberior semper exorari possit) omnes leges et
præcepta esse onus leve, et jugum suave; proponit eximiam ac ælernam
mercedem obedienliæ, simul et minas et poenas gravissimas inobedienliæ...
Huic doctrinæ qui mores conformat suos, legis factor egregius erit ac vere
sanctus, cujusmodi ad morum doctrinam orthodoxam e Normatos quovis
seculo plures vidit et coluit orbis catholicus.
Quoad ritus sacros esto, nonnulla per simplicitatem admisceri, quæ indi­
geant emendatione; sed aliquid simplicium pietati indulgendum. Esto, non­
nullas superstitiones a nonnullis imprudenter fuisse introductas, captata ab
aliquo ritu sacro occasione; at sacris ritibus retribuendum non est, quod ab
imprudentia ct simplicitate nonnullorum profectum est. Esto, aliquos ritus
ab ipsa Ecclesia fuisse mutatos pro diversa temporum ratione, sed salva et
integra divinarum, quas nobis Christus reliquit, institutionum substantia.
Hoc vero certissimum, nullum esse ritum ab Ecclesia Romana (cui sicut
legum, ita et rituum suprema potestas competit) universis pnescripium esse,
qui cum recta ratione non consentiat, et qui recte administratus Religionem
Deique cultum non promoveat. Mon igitur abusus sunt inter Catholicos, qui
veræ ac legitimæ Ecclesiæ rationem et statum c medio tollant, ac proinde
Sectariis justam dederint causam discedendi.
Hinc pnpclare Avglstints Epist. 95. c. 9. « nos autem certi sumus, nemi­
nem se a communione omnium gentium juste separare potuisse. Neque enim
(pergit c. 12.) propter paleam relinquimus aream Domini neque propter
malos pisces rumpimus retia Domini , neque propter hœdos in fine segre­
gandos deserimus gregem Domini ; neque propter vasa facta in contumeliam
migramus de domo Domini, n

SEC1I0

II.

I.

DE

VAIUIS SECUS CHniSïlANOKl Μ*

Minus etiam Sectariorum a Catholica Religione defectio fieri debuit
propter prœtensos Ecclesiæ Romance lapsus et errores in fide.

Probatio. Si Ecclesia Romana pristinum nomen ct statum retinuit, non
erat, cur discederent ab ea salutis via novatores : nempe (uti vel ipse Calvi­
us testatur L. IV. Instit. variis in locis) « extra Ecclesiam salus non est ; ct
ii sunt lilii Dei, quorum Ecclesia mater est ; et nisi hanc matrem habeamus,
illum Patrem minime habituri sumus. » Sed jure possessionis gaudet Eccle­
sia Romana, quod pristinam fidem teneat, ac quidem hisce temporibus ma­
gis expressam et explanatam ; quod aliud non credat, quam olim sit credi
tum, etiam circa Christum praesentem in mysterio Eucharislite, circa
cultum imaginum, purgatorium, indulgentias et Sanctorum intercessionem;
quod fidei divinæ articulis minime vitiatis aut depravatis inhæreat, ita ut
iu hanc horam nemo unus de omnibus sectariis etiam versutissimis eam
erroris in fide convincere potuerit. Si vero ea dunlaxal se respuere dicant
novatores, quæ vel superstitione vel errore vel alia quapiam labe corrupta
fuerint in Ecclesia ; ergo in aliquo erravit Ecclesia, nec veram fidem retinuit,
quæ una est. Itaque cum plerique sectarii Ecclesiam admittant in societatem
fidei; vel ipsi quoque veram fidem non tenent; vel Ecclesia in nulla re peni­
tus erravit; ac proin illos errare necessum est, qui articulos fidei rejiciunt,
quos adstruit Ecclesia, et illos tenent ac luentur articulos, quos damnat
Ecclesia.
Mirum, quod cum, teste S. Augustino, nequidem idololatria sil causa se
dividendi ab Ecclesia, eo quod (prout observat in Psalmos contra partem
Donati) multi ex Judæis tempore Isaiæ, Jeremiæ ct Ezecfiielis in crimen
idololalriæ fuerint prolapsi, quin propterea ab iis se separaverint Prophétie :
mirum, quod Calvinist® in suam communionem admittant Lulheranos,
quos, quia in Polonia Eucharistiam flexis genibus accipiunt, et in ea Chri­
stum præsentem adorant, habere debent pro idololalris : mirum, quod
plerique Reformatores pacem ambiant cum iis Ecclesiis, in quibus sunt
errores, quos aiunt, non fundamentales: imo et cum eis, quæ articulos
fundamentales solum per consequentiam,non vero directe evertunt; quod,
inquam, se separaverint ab Ecclesia Catholicorum, in qua est prima sive ea
unitas, qua non datur alia prior; ct schisma fecerint ab Ecclesia, in qua
est fides integra et universalis omnium credendorum.

111.

Defectionis a Religione Catholica Auctores tales nunquam fuerunt, ut
iis fides habenda sit.

Probatio. Longum foret, de omnibus ac singulis sectarum architectis
efiari. Salis est Lutheri præprimis et Calvini auctoritatem excutere.
Si horum doctrinam spectes, recoquit ea veterum hærcticorum errores
dudum ab universa Ecclesia proscriptos : docent enim cum Simonianis.
bona opera ad salutem inutilia esse; cum Pclagianis, infantes fidelium sine
baptismo vitam æternam consequi; cum Novatianis, non esse in Ecclesia
pjlestalem clavium ad remittenda peccata; cum Donatislis, Ecclesiam con-

z38

W

U;

DISSERTATIO

IX.

DE

DESEIUOIUDIS RELIGIOMS CATHOLICE,

stare ex solis sanctis, cum Aerianis suffragia fidelium nihil prodesse defun­
ctis , esse sub lege eos, qui jejunia servant, et presbyteros omnino œqualcs
esse Episcopis ; demum cum asseclis Vigilanti i, Sanctorum reliquiis nihil
honoris deferendum esse... Si personas el ipsa quidem sectariorum capita
perlustres, Lutherum singularis protervia, palmaris superbia, innatum temperantiæ, castitatis et pœnitentiæ odium, frequens perjurium, insolitus
furor, spumantes iræ, nola desperatio et celebris apostasia, aliaque id genus
elogia commendant. Calvinus corpore et sensu Lulhero temperatior, animo
tamen intemperantior fuit, acerrimi vir ingenii, sed alne bilis vitio supra
modum laborans; atque hinc mania, furor, odium, desperatio, mordacitas,
venenum cum linguæ, tum calami, tumultuum et factionum amor, intole­
rabilis arrogantia. Zwinglius, Carolostadius , Melanchton, OEcolampadius,
Bucerus, Beza aliique sectariorum principes non dissimilis farinæ homines
extilerunt, majori ex parte apostatæ el transfugae.
De his vide P. Honorati Fabri S. J. librum : Una fides unius Ecclesia
Romaine ; et P. Aloysii Merz S. J. Conciones Sacras Auguske Vindcl. habitas
de Lulhero el ejus Secta. Item Bossuet, Histoire des Variations.
Et hujusmodi hominibus, quorum doctrina nora el suspecta, mores cor­
rupti, ingenia turbida, delicta publica fuere; qui a suis claustris et ab
Ecclesia Romana discesserunt, ul eas vitarent poenas, quas eorum facinora
gravissimas deposcebant ; et quibus nemo rem suam domesticam, el ne
equum quidem generosum aut canem venaticum committeret, suam quis
animam æternamquc salutem prudenter concredat? quis eorum auctoritate
ducatur, ut spernat Ecclesiæ Catholicæ auctoritatem, tot sanctorum Patrum
testimoniis confirmatam, tot Conciliorum œcmncnicorum suffragiis exor­
natam, tot sanctorum Martyrum sanguine stabilitam, tam multiplici virtu­
tum et sanctimoniæ splendore illustratam? Quis Petro aliisque Apostolisel
viris Apostolicis (qui exemplo Christi pro tua salute sponte ac ultro vitam
profundere parati sunt, nullo alio incitamento, quam zelo an i martini et
divinæ gloriæ) præhabeat duces ejusmodi, qui desciverunt a vera Christi
Ecclesia, non studio virtutis aut veritatis, sed vel formidine pœnæ, vel libe­
rioris vitæ desiderio, vel alio quopiam, quod minus honestum erat, inci­
tamento?
Possem hic facile probra omnia Lctheri, Calvini ct aliorum in plenam
lucem deducere, atque alios plane fines, quam sit propriæ salutis studium,
in iisdem patefacere, qui a Catholica Ecclesia ad heterodoxorum castra
unquam convolarunt; sed præstat, charilatc potius, quam exprobratione
invitare fratres nostros, ut redeant ad sinum Ecclesiæ unde recesserunt.

Obj. 1. In Ecclesia Romana ad quingentesimum Christi annum fides integra
et pura perstitit, ad quam ccu veterem Ecclesiam spectant Scripturarum
oracula et Patrum elogia; non vero ad hodiernam Ecclesiam, quæ cum sil
abusibus, erroribus ac vitiis defœdata, justam praebet causam discedendi a
fido Romanorum.
Resp, Si Ecclesia Romana per quingentos annos fidem puram servavit;
ergo ex. privilegio Christi S. Petro polliciti, nunquam fore, ut ejus fides
deliciat, quod utique ad consummationem scculi usque extenditur. Fors ais.
quingentis annis iliis non errasse quidem, fuisse tamen errori obnoxiam?

sectio

i

m;

varus sectis

Christianorum.

239

Igitur quidquid ab Ecclesia loto illo tempore definitum est, sub fidem non
cadil : qui enim sciatur , falsum non esse, cum error subesse potuerit ?
hinc quatuor Concilia concidere necessum est; hinc vana Christi promissio;
hinc spiritus veritatis toties promissus, nunquam missus; hinc portæ inferi
contra Ecclesiam praevalentes. Ad mores quod attinet, privata Romanorum
delicta, si quæ sunt, non excuso; vitia erant humanæ conversationis, non
praedicationis Apostolicæ : inerrantiam Christus promisit Successoribus
S. Petri, non impeccantiam; quin et si a recta fide quis deviasset (quod vero
ne dc uno quidem hactenus evictum) hoc fuit vitium credentis, ut persona
privata est ; non error docentis, ut est Doctor et Pastor universalis; quoties­
cumque enim loquuntur e Cathedra Petri, ut Christi Vicarii, et de plena
hujus officii auctoritate, in eo munere nec falli possunt, nec fallere. Nempe
promissus a Christo Spiritus veritatis non sinit unquam, vel falsum dogma,
vel pravos mores proponi toti Ecclesiæ.
Quoad morum integritatem si de summis Pontificibusogganniunl hclerodosi; certum est, plcrosque omnes (rexere autem Ecclesiam inde a S. Petro
pluies ducentis ct quinquaginta) aut Sanctis annumeratos, aut bonæ saltem
et laudabilis vitae fuisse, paucissimis exceptis; ut cx omnium attestatione
nulla alia particularis Ecclesia tot Praesules habuerit sanctimonia illustres,
quam Romana.
Oty. II. Intolerabilem fuisse Romanorum Pontificum ambitionem, Cardi­
nalium luxum, Episcoporum incuriam, Sacerdotum socordiam, ac perditos
kitiuS'Cleri mores (unde Lctheris el Calvinus deficiendi ab Ecclesia Romana
causam acceperint) non soli Acatholici, sed el Catholici scriptores ingenue
atque abunde testantur. Obessc ergo ad salutem non polcsl iis, qui Lctiieri m
aut Calvinum secuti, ob lam manifesta Ecclesiæ vilia, sanctioris disciplina)
studio inducti discesserunt.
Resp. Insolens plane ratiocinium : non omnes Romani Pontifices sunl
saucii, ct Curia Romana non caret nævis, neque in Ecclesiasticis ca semper
est morum integritas, quam hujus ordinis dignitas postulat ; ergo ab Ecclesia
Romana discedendum est, ergo res nostri) sunt desperandae, ergo æternæ
saluti renuntiandum est. Fidem non accusatis, sed inores, eosque privatorum
hominum : nunquam enim Ecclesia in tradendis morum regulis erravit, sed
ncc errare potest; cur ergo illius doctrinam rejicitis, quæ sana est? cur
mores ab ea praescriptos reprobatis, qui sancti sunt? quid vestra interest, si
Pastores suo erga Deum munere non defungantur ; modo sanæ doclrinæ
verbo vos pascant, ct sanctis legibus instituant? Exempla optatis : optandum
revera esset, ut omnes ii suo vobis exemplo praelucerent ; si vero secus acci­
dit; verbis, non exemplis, dictis, non factis standum, ac Christi oraculo pa­
rendum est : super cathedram Moysi sederunt Scribœ et Pharisœi; omnia ergo
(piœcwnquc dixerint vobis, servate et facite ; secundum operavero eorum nolite
facere. Nec est, quod Pontificum et Cleri depravatos mores tam acriter sugil­
letis: ut enim non negaverim, in tanta Ecclesiasticorum multitudine aliquos
esse et fuisse, qui tanti nominis et muneris mensuram haud implerent; ita
quisquis amatis veritatis est, inficias non ibit, quin plcrique ejusdem ordinis
ram vitæ formam tenuerint ct teneant, quæ homines sacris ministeriis
addictos plurimum decet. Inter summos Pontifices non desunt novissimis

210

DISSERTATIO IX. l»E DESERTiHUUUS RELIGIONS CATHOLICE,

quoque temporibus Marcelli, Pii, Adriaui, Grcgorii, Alexandri, Benedicti cl
Clementes iis virtutum ornamentis instructi, quæ huic suininæ dignitati
non mediocrem splendorem afferrent.
At supponamus, vobis morem gestum ac vilia omnia esse perpurgata;
palam omnino promittitis fore, ut vestri omnes ad nos redeant? si secus
aliquis faciat, illum sane non excusabilis. Eadem porro militai ratio, licti
ea vitia non purgentur: fidem sequere, vitia fuge; ne si fugias fidem propter
vilia, in longe majus ac perniciosius vitium incurras, quod est schismatis
seu scissionis ab optima parente; crimen juxta SS. Cyprianvx, Optato
Milev. et Alglstixlm contra Doualislas, nec ob corruptelam morum, nccob
fidei difficultatem, ipsamque idololatriam committendum. Innocentes! »>·■
Lulheri et Calvini asseclas, sed transfugas et apostatas insontes quis dixerit'
Nec est, quod bonam prætexatis fidem, cui furor et libido nullum sane locum
reliquerunt. Demus autem illam bonam fidem; sic ergo discessio quidem
illa culpæ ipsis non vertitur, eos tamen in eo rerum statu collocat, in quo
remediis carent, quæ ad salutem necessaria judicantur.

Hi

*·?

I

J

»
A

i ‘X

Obj. III. Longe alia fuit ratio discessionis Prolestanticæ, quam quæolim:
lune enim Ecclesiam fuisse optime constitutam doctrina, sanctimonia vil®,
ac morum probitate excelluisse ; posthac vero Ecclesiam in plurimis defor­
matam fuisse, ipsi Catholici agnoverunt ct dolucrunl. Quippe (quod ingenue
fassus Adriams VI.) Ecclesiam indigere reformatione in capite et in mem­
bris, antiqua vox est, audita jamdum in Concilio Constantiensi.
Resp. Falsum est, quod veterum ac recentiorum schismaticorum impar
sil ratio, cum in ulrisque fidem Ecclesia desideraverit. Tam hi, quam illi
Catholica dogmata impugnabant ; imo ausim dicere, plura esse, quæ aCalvinianis vel Lulheranis impugnantur, quam ab Arianis, Accphalis, Monothelitis et Pelagianis. Quoad deformationem in moribus homines sumus,
alqnc adeo omni tempore Ecclesia habuit membra corrupta, inde sanctorum
ct antiquorum Patrum querelæ. Quid si in primitiva etiam Ecclesia non
desint exempla? nonne unus ex duodecim Apostolis Christum ipsum Judæis
vendidit, et unus ex primis septem diaconis hæresiarcha fuit? nonne septem
illi Episcopi, quosS. Joannes objurgat, a primo fervore defecerunt? nonne
mulli etiam Episcopi Arii, Donati, Macedonii, Pelagii aliorumque haereti­
corum paries amplexi sunt, quin propterea fuerit ab Ecclesia Catholica re­
cedendum? Cur igitur discessionis vestræ causam in corruptos Cleri mores
rejicitis? cur potius humanissimam optimi parentis, Adrian VI. monitio­
nem, qua Majores vestros ad reditum hortatus fuit, contempsistis? nonne
eo fme tot Nuntii delegati, tot Legati destinati et missi, ct quidem Ecclesiæ
Romanic insignia decora, Alexander, Cheregatus, Commcndonus, Delphinus,
Cajelanus, Campegius, Conlarcmis, Cervinus, Moron us, Rosius? occur pre­
tiosam tantorum hominum operam maximis expeditionibus supparem red­
didistis inutilem?
Scio equidem, a picrisque transfugis obtendi speciem procurandæ salutis:
sed mera fictio est, quam ubi ad nos redeunt, liberrime fatentur. Quotquot
vero ab iis ad nos accedunt, alium finem sibi non proponunt, quam salutem
propriam ; hinc lot lacrymæ ct usus vitæ melioris.

StClIO I. 1>E VARIIS SECIIS CHRISTIANORUM.

2Π

06/ /I. Evangelici ac Reformati salicin non abs re gloriantur, Ecclesiam
suorum Ducum opera ab Episcoporum Romanorum tyrannide liberatam,
collapsam Petri Cathedram fuisse reformatam, suoque nitori restitutam
doctrinam verae Christi Ecclesiæ.
Resp. Id ipsum est. quod omnes haeretici ab Ecclesia condemnati decla­
mitant; verum edicant Novatores, quandonam Ecclesiæ Romanæ fides corrtipta fuerit, et quis primus de Romanis Pontificibus factus sit Antichristus?
quo tempore defecerit, quæ deficere nunquam potest, fides aut illius Eccle­
siæ, quæ est radix unitatis Christianæ, mater et magistra omnium Ecclesia­
rum; aut illius Pontificis, qui est fundamentum ædificii Christi, ct pro quo
rogavit Christus, ut tides ejus nunquam deficiat? Funesta catastrophe! sic
enim nusquam instituta a Christo extabit amplius Religio, et apud Nova­
tores omnium quidem minime; cum stare non possit sine radice arbor, sine
matrice fœtus, sine fundamento domus, lot praesertim inter turbines ct pror cellas. Fors LeoX. primus in Anlichrislum degeneravit? at priusquam hic
Lltheri articulos damnasset, Lutherus ipse ad eumdem scripsit : « Bealis.
sime Paler! prostratum me pedibus Tuæ Beatitudinis offero cum omnibus,
quæ sum et habeo : vivifica, occide, voca, revoca, approba, reproba, ut pla­
cuerit : vocem tuam vocem Christi in Te praesidentis et loquentis agnoscam.»
Et tametsi postea contra exeerabilem Bullam Antichrist! longe aliter cantare
cœperit, totus tamen Christianus orbis (si pauculos Germaniae angulos
euipias) deinceps etiam eumdem Leonem ceu Caput Ecclesiæ, Christi Vi­
carium et S. Petri Successorem habuit ac coluit.
Sivero collapsa fuit Cathedra Petri; quænam erat matrix Ecclesiæ per
Lcihercm ct Calvinum, si superis placet, reformate? quod centrum unitatis?
quod ædificii hujus fundamentum? Non sane hi ipsi Reformatores et præcoues novi Evangelii, qui nullo unquam oraculo aut miraculo suam missio­
nem suanive in Petri Sedem, deficientibus Petri successoribus, substitutio­
nem probaverint : non sacra Scriptura, ad quam fidenter provocant, sed ex
qua omnis illorum doctrina ceu spuria dignoscitur, exilia scilicet Scriptura
sacra,quam acceperunt ab Ecclesia Aposlolica, cui præsidetsummusPontifex.
Quippe ait Tertullianus L. de Prescript, c. 21. «Si Dominus Jesus Christus
Apostolos misit ad prædicandum, praedicatores alii recipiendi non sunt,
quam quos Christus instituit, quia nec alius Patrem novit, nisi Filius, ct cui
filius revelavit, nec aliis videtur revelasse Filius, quam Apostolis, quos
misit ad prædicandum, utique quod illis revelavit. Quid autem praedicave­
rint, id est, quid illis Christus revelaverit, ct hic praescribam non aliter
prubari debere, nisi per easdem Ecclesias, quas ipsi Apostoli condiderunt,
ipsi eis praedicando tam viva, quod aiunt, voce, quam per epistolas postea.
Si hæc ita sunt, constat omnem doctrinam, quæ cum illis Ecclesiis Aposlolicis, matricibus et originalibus fidei conspiret. veritati deputandam, sine
dubio tenentem, quod Ecclesiæ ab Apostolis, Apostoli a Christo, Christus
a Deo accepit; reliquam vero omnem doctrinam de mendacio praejudican­
dam, quæ sapiat contra veritatem Ecclesiarum. » Et c. 37. subdit: « constat,
non esse admittendos hæreticos ad provocationem dc Scripturis : si enim
haeretici sunt, Christiani esse non possunt, non a Christo habendo, quod de
sua electione sectati haereticorum nomine admittunt. Ita non Christiani,
nullum jus capiunt Christianarum litterarum; ad quos merito dicendum

■’λΙ

212

DISSERTATIO IX.

DE

DESERTURIDIS RELIGIONIS CATHOLICI.

est : qui estis? quando et unde venistis? quid in meo agitis, non mei? quo
denique jure. Mareion (Luther) sylvam meam cædis? qua licentia, Valentine
(Calvine) fontes meos transvertis? qua potestate, Apelles (Socine) limites
meos commoves?... Mea est possessio : olim possideo : habeo origines limias
ab ipsis Auctoribus, quorum fuit res. Ego sum hærcs Apostolorum. Sicut
caverunt testamento suo, sicut fidei commiserunt..., ita teneo. Vos exhæredaverunl semper et abdicaverunt, ut extraneos, ut inimicos. »

: <

ri
v»*

Obj. Γ. Demum si inter omnes Christianorum sectas una Christiano-Catholica est vera ct salvifica Religio; Christus, qui est Salvator omnium, omnes
secias deberet reducere ad illam unam ; nec, qui venit ad illuminandum
omnem hominem, tot homines, errorum tenebris immersos; deserere. Non
ergo Christianis, tametsi non audiant Catholici, abjudicanda salus est.
Resp. Providit Salvator hominum universis hominibus de gratiæ auxiliis,
de evidentia credibilitatis. dc magisterio interno et externo, dc mediis vere
sufficientibus ad fidem et salutem; sed liberos esse voluit. Sunt vero superbi,
qui nolunt se demittere ad credendum ct obediendum Ecclesiæ, quam scire
ct possunt el debent magistram unicam omnis veritatis. Sunt voluptuarii,
qui nohmt carnem subjicere spiritui, spiritum Evangelio, et suum Evange­
lium Catholico cl Apostolico sensui ac rigori veri Evangclii. Sunt quae­
stuosi, qui tametsi veritatem esse unam probe intclliganl, in ea tamen secta
oberrant devii, quæ minus veritatis, sed plus lucri ac commodi temporalis
præsefert. Sunt corde depravati, qui Catholicæ veritatis lucem obstinate
respuunt, cl corrigi a veritate nolunt, ne errasse videantur. Sunt dcmuni
protervi erga immortalem seculorum Regem , quem de sua Religionis oeco­
nomia ausint interrogare; sed opprimendi a majestate, et ælcrnis tenebris
involvendi, eo quod oculos haberent, ct non viderent splendorem illius
Ecclesiæ, quæ uti sola est vera Una, Sancta, Catholica ct Aposlolica, sic et
sola est vere salvifica.
Eminet hic P. Buflicr S. J. in P. 111. n. 272.

•

SECTIO IL
n

DE LIBERTINIS, INDIFFERENTIBUS, TOLERANTIBUS.

§ I. PRÆCOGfttTA.

be Libertinis quasi pagânis (qui Tureas, Judæos, quin Gentiles etiam in
Religionis societatem admittunt, modo vita cum recta ratione consentiat)
dictum Sectione V. Dissert. VII. Libertini ac Indillerenles, ut aiunt. Chri­
stiani iis duntaxat unitatem fidei concedunt, qui credunt Jesum esse Chri­
stian et Dei Filium, ac praeterea Symbolum Apostolicum pro regula creden-

SECTIO II. DE LIBERTINIS, INDIFFERENTIBUS, TOLERANTIBUS.

243

dorum habent in eo sensu, quem prima quatuor Concilia œcumenica
docuerunt; quo fit, ut Romani, Lulhcrani, Calviniani, ipsique adeo Graeci
Ecclesiam Catholicam constituant. Alii vero, cum Jurlei incognita toti anti­
quitati opinione, intra salvificam Christi Ecclesiam quasvis hæreticorum
secias tuentur, modo non errent in fundamentis fidei; in quibus autem de­
terminandis ncc auctoritas ipsi suffragatur, ncc asseclarum consensio est;
quidam enim cum Juhleo Trinitatem Personarum, Divinitatem Verbi, ct
Satisfactionem Christi ceu praecipua Christianæ fidei dogmata designant ; sed
quæ explodunt Arius, Sabellius, Pholinus, Socinus, Episcopius cl alii hæretici. Quidam eorum illa fidei dogmata necessario credenda statuunt, in
quibus omnes omnino Christiani consentiunt ; ea vero, in quibus dissentiunt,
ceu adiaphora venditant, ita ut pro errore fundamentali id solum habeant,
quod Dei gloriam ct finem hominis ultimum evertit, quodve unanimi,
perpetuo ac universali Christianorum consensui opponitur; sed hæc quivis
facile sectarius sibi vindicabit, tametsi in fundamentis fidei aberrans. Alii
ex indifferentistarum grege Lalitudinarii seu Moralislæ solam morum hone­
statem sine dogmatum fide necessariam exigunt ad salutem ; sed qui vel illo
Apostoli effato eliduntur : Sine fide impossibile est placere Deo : utpotc
qui ceu Ens supremum deposcit legitimum sui cultum, ct ceu supremus Le­
gislator exactam obedientiam ; ita ceu prima et summa veritas hominum
fidem cl affectum erga suas revelationes firmissimum. Alii demum cum
Collino et Tolando sectas omnes tolerandas esse volunt, quæ doctrinam a
Deo revelatam sectari se putant, tametsi secuni ipsis omnino repugnent;
qui vero Indifferentes aut potius Tolerantes cum Libertinis paganis coincidunt.
§ II. THEMATA.

i. Libertas credendi quidlibet, imprudens, impudens,
ac detestabilis libertas est.
Probatio. Qui Christonomen dedit, et Christianum se vocat; Christum seqtiatur ducem, audiat Magistrum, ct ceu fidei Christianæ objectum, auctorem ac
consummatorem agnoscatet adoret Christum, ncccsse est. Si ita ; ergo cujusvis
Christiani libertas Evangelio et Ecclesiæ Christi adstringitur. Si ita ; ergo
liberum non est Christiano credere quod libet; sed neccssum est credere,
quæ Christus revelavit, quæ praedicarunt Apostoli, quæ exhibet Evangelium
Christi, et quæ proponit Christi Ecclesia : secus, si vel in uno dogmate ab
his dissentiat, fidei Christianæ naufragium passus, alienus est, profanus
est, hostis est, ceu homo haereticus vitandus, et habendus sicut ethnicus et
publicanus. Nam sicut unus est Dominus, una fides, unum baptisma ; sic
vera iides est in Ecclesia, quæ unum est regnum, una domus ct unum ovile.
Igitur vesania et protervia exeerabilis est Libertinorum, in Evangelio, quod
volunt, credere, quod non volunt, non credere, atque sic potius sibimetipsis,
quam Evangelio credere; prout Fausto exprobrat Augustinus. Detestanda
Libertinorum impudentia est, Christi membra se profiteri, et a Christi cor­
pore, quod est Ecclesia, se proscindere; Christum appellare Patrem, ct
Christi Ecclesiam non habere Matrem; Christi discipulos se vocitare, et nou

211

DISSER I ATIO IX.

!»L

DESERTOR1BLS REtlGlOMS CATHOLICA.

audire Ecclesiam Christi, quam sua; fulci custodem, intcrprcleni ac magi­
stram in terris constituit Christus ; el quam qui spernit, Christum spernit
auctorem fidei.
t ide P. Franc. Nel never S. J. Frag:ob in Glaubens-Sachen die Freyheit

«J. < /

zu denkcn zu dulden seye ?

.··

11.

Tolerantismus aperte cont railicit divinœ circa Religionem cecononùœ.

Probatio. Christis imam instituit Ecclesiam, el in liac Religionem unam
unice veram et vere salvificam, quam quidem prædicarunl Apostoli, suc­
cessores Apostolorum propagarunt, pastores et doclores Ecclesiæ illustrarunt,
Concilia Ecclesiastica symbolis et professionibus fidei confirmarunt, orbis
item Catholicus in hunc usque diem intactam servat el incolumem, hi hac
Religione unicam fidei communionem constituit Christus, aqua quilibet
falsi prophète, pseudo-aposloli el hierctici omnes excluderentur, utpote qui
non sint de Ecclesia Dei, sed de Synagoga Antichrisli. Hanc communionem
unicam voluit esse universalem, quippe in sua Ecclesia tanquam Catholica,
ita ut, extra ipsam nemini sit speranda salus. Cum ergo indubitata hæc esse
omnia, abunde hactenus demonstratum sit; institutioni ac œconomiæ divina?
apertissime refragatur, quicumque ausil adoptare in communionem vera
fidei ct salutis quosvis sectarios, quamvis ab Ecclesia Catholica et Aposlolica
alnlicati et anathematizati, ncc colant Deum, nec credant, nec vivant eo
modo, quo Deus divinum sui cultum, fidem el vilain Christianam a suæ
Ecclesiæ membris, a spons» suæ liliis, a veris fidelibus exposcit.
Prostat insignis (Halio P. Serarii S. J. quam super ea quæslione : au qui­
vis in sua secta, Lutherana, Calviniana, Zxvingliana.... salvari possit, applau­
dente toto Senatu Academico habuit Wirceburgi, Doctor cl Professor Theo­
logi» ibidem, anno 1581, die 20 januarii.
111.

indifferent is mus ac Tolerantismus ad paganismum, quin alheismum,
dam pandit.

Probatio. Cui omnes probantur sectae, quamvis dogmata sectentur c diame­
tro opposita, el tametsi mutuis in sese calumniis grassentur, fulminibnsquc
detonent; huic verius nulla probatur Religio, quæ si veri hominis est, non
spiritum odii ct contradictionis, sed Deum unitatis et pacis auctorem habet.
Et sane Libertini, cum ea quæ Christus revelat ac mandat, relinquant cui­
vis libera, uno alterove articulo, ut vocant, fundamentali excepto, in quo
tamen inter ipsosmet Errones non est consensio : Indifferentes, cum eodem
jure divinitatem Christo denegent cum Socinianis, quo cum aliis camdcm
asserant ; Deum æque cum Calvinianis peccati auctorem, ct peccati non evi­
tandi œternum judicem constituant, ac cum aliis sentire dc Domino in
bonitate videantur : Tolerantes, cum quasvis Antichrisli Synagogas cum sal­
vifica Christi Ecclesia œquiparent, inscripta épigraphe : porta patens esto,
nulli claudatur honesto; nec impietatis, nec infidelitatis etiam sub specioso
Christi nomine labem dctcrgunl. Nonne enim cum insigni perfidia cl grandi
Redemptoris injuria Christianum nomen usurpant, qui cum Libertinorum

•

z

■MMM

SF.CT1O ». DE LIBERTINIS, IXDIFFERENTIBCS, TOLERANTIDES.

»

2{M

antesignanis Ji rleo, Collino el cumprimis Tolando verbis ac sensis utitur
inipiissimis : « Colo Deum talem, qualem Princeps vel Respublica me jubet
colere; si Turea, Alcoranum ; si Judæus, Vetus Testamentum; si Chri­
stianus , Novum Testamentum veneror pro Lege ; Papa si imperat, credo
Deum consubstantialum ; si Lutherus, Deus mihi particulis, in, cum, et sub,
circum vallatur ; si Calvinus, Deum pro signo sumo ».
Ast toleremus tantisper Tolerantes, sectasque toleratas Christiano nomine
insigniri ! Num idcirco legitima consecutio est, in sua quemvis secla posse
salvari? Qui hodie Christianorum nomine gloriantur, sunt fero Græci
Nestorio, Eutycheli, Photio addicti ; Reformati deinde a Lulheroj Calvino el
Socino; Jansenii I prensis discipuli el Romano-Catholici : penes quos igitur
ex his unice vera et vere salvifica est Religio; cum cerium sit, quod gravis­
simorum errorum sese insimulent; veritas autem veritati, et revelatio reve­
lationi minime contradicat?
Memoratu hic dignum illud Isaaci Ραρινίι testimonium, qui cum Ecclesiæ
Anglicanæ olim Minister, postea reversus ad Catholicos scribit : « mihi per­
suasum fuit, Protestantes si xel latum unguem a Toleranlismo recederent, a
Catholicis vinci; vinci vero ab hærelicis et infidelibus, sinon recederent,
quibus arma ad se defendendum suppeditant; neque enim facere possunt,
quin omnibus salutem concedant, plenamque credendi et docendi, quidvis
libuerit, tribuant facultatem. Eadem argumenta, quibus Tolerantes eos
ferendos esse probant, qui sacras litteras, quacumque demum ratione expli­
centur, pro fidei regula habent, non minus efficaciter probant, ferendos esse
infideles, el generaliter, quotquot bona tide se esse profitentur, etiamsi Athei
essent. Et quibus momentis a tolerantia Christianismi hostes excludunt,
etiam tolerantia eos omnes indignos esse pronuntiant, quos tolerandos esse
profitentur. » Libro: les deux voies opposées... P. II. Sect. I.

Obj. I. In lege naturæ sufficiens ad salutem fuit cognitio ct cultus Dei
naturalis : hisce per falsorum numinum adoptionem oblitteratis, Deus pri­
mum Abrahamo, tum Mosi onus tradidit variarum legum : hoc Christus
sustulit, et lege ac Religione naturali ad primævum splendorem reducia,
solam addidit (idem in Christum ceu necessariam ad salutem. Sicut ergo
Deus humanæ imbecillitati multum indulseral circa Religionem el symbola
cultus divini in lege naturæ, si modo Deum verum et unum crederent ac
colerent homines; ita et Christos pro sua immensa erga genus humanum
charitate in lege gratiæ plus non exigit ad salutem, quam honestatem vitæ
naturalem et fidem in Christum.
Resp. Tametsi de illa lege naturali pauca admodum legamus in Genesi,
nec certo constet, quro Religionis forma tum fuerit, qui ritus, quod reme­
dium peccati originalis, et quæ Majorum traditiones; tamen certissimum,
quod a Majoribus aliqua fuerint tradita, quæ isti a Deo acceperant, ciijitsmodi sunt recta fides in Deum, cultus latriæ, aliquod sacrificii genus, el
quorum in Melchisedech et Job luculenta suppetunt exempla. Si autem
naturalis Dei cognitio sufficeret, cur fides adeo necessaria esset? cur sine illa
homo Deo placere non posset? cur accedens ad Deum necessario credere
deberet? cur fides totius meriti principium esset? Nnfn sine divina gratia a
noxis lethalibus abstinere omnino poterant, el cum peccaverunt, quod sup-

2it>

L

/. s

|< Λ

I w

L·*

t «
1.^

DISSERTATIO IX. DE DESERTORIBUS RELIGIONIS CATHOLICE.

petebat aliud remedium ad expungendum peccatum, prater contritionem ac
dilectionem Dei supernaturalem? Illa sensibilis ratio, sub qua Deus coli
potuit (modo symbola illa ad Deum ut prototypon referantur) per se mala
non est; quanquam symbola illa adhibita fuisse, eadem facilitate negatur,
qua asseritur. Quod aliqui Patriarchæ ante Abraham a recta fide dellexerint.
verisimile est, et foi*s ipse Abraham initio; sed quid inde? nec juvat Labarum
excusare, quasi vero Jacob inter infideles integram fidem servare non potue­
rit, et ad eam uxores suas convertere. Quis autem Christianus animus non
abhorreat dicere, impiam illam idololatriæ labem a Deo infirmitati humanæ
condonatam fuisse ac permissam?
Ratio illa, ob quam dicitur Lex Mosi a Deo data fuisse, merum somnium
est : Deus enim temporum momenta ponderat, ac destinatis ab ælerno tem­
poribus se et sua mortalibus aperit. Cum Adam, Enoch, Noe, Abraham, Job
Deus sat familiariter egerat, præter alios, quorum divinæ littera non memi­
nerunt; Mosi deinde peculiares leges tradidit prater divinam distinctius ac
ante expressam ; ad hanc omnes omnino, non item ad Mosaicam, adslringebantur. Ubi autem Messias venit, non primam illam duntaxat natura legem
restituit, sed longe nobiliorem instituit, Christianam scilicet ac Evangelicam,
quam graliæ legem vocant ob gratiae ubertatem. Ecclesiam suam ædificavit,
novisque sacramentis, novo sacrificio , novo ministrorum genere sub Petro
supremo Vicario, novis praeceptis Evangelicis, novis consiliis, novo Testa­
mento instructam esse voluit, earnque universalem et Catholicam ex Judæis
cl Gentibus. Qui autem felicem hunc legis Evangelicæ statum cum illo, qui
ante legem fuit, eumdera et a Christo revocatura esse dicit, næ is tenebras
cum plena luce, et inania quædam ac rudia sacra confundat cum augustis­
simis nostris sacramentis, ac totius rei sacra mysteriis copiosissimis ac
splendidissimis? Quod tandem nulla lex alia quam fidei a Christo condita
sit, putidum est mendacium, ex quo turpissimos deducunt errores Libertini,
nullam esse legem Evangelicam, nullum Christianorum cœtum, nullam
Ecclesiam, ac proinde nullam Religionem ; quo audaciæ ac impietatis nullus
unquam hæreticus pervenit. Leges principales ad salutem necessarias a
Christo accepimus, nec ullum nævum, qui sit contra fidem aut mores,
tolerat Christus; el nulla unitas, nulla pax, sine fidei, legis et Ecclesiæ unitate.
Obj. II. Deo perinde est, quacumque Religione colatur; modo Deum et
Jesum Christum credamus, quæ substantialia sunt fidei Christianæ; reliqua
sunt leviora quædam discrimina, in quibus dissensio nec unitati fidei obesi,
nec saluti; praesertim cum in extremo judicio non ita disquirendum sit. quam
bene credideris, sed quam bene vixeris.
Resp. Nonne et pseudo-politicis et Theislis ct Atheis latissima sic porta
aperitur, qua introducant sua teterrima axiomata : sola fides naturalis suf­
ficit, sufficit honestas vilæ sine fide, nulla fides requiritur, nulla datur
Religio , et perinde est Deo, sive colatur, sive non colatur? Nonne praecipua
sunt Christianæ fidei capita, in quibus Novatores, Libertini et Indifferentes
ab orthodoxis discrepant ? quid enim augustius nostra Eucharistia, in qua
praesentem Deum adoramus, illi pedibus calcant? quid sacramento recon­
ciliationis frequentius? quid sacris ordinationibus ac ministeriis illustrius?
quid primatu Petri et sanctæ Sedis fallere insciæ auctoritate gravius? Hæe

SECTIO II. DE LIBERTINIS, INDIFFERENTIBUS, TOLERANTIBUS.

247

sane sunt præcipua verra Religionis ac.fidei noslrra mysteria et dogmata. Illa
nimirum capita omnia sunt substantialia, quæ ad fidem divinam pertinent,
cum fides sit sperandarum substantia rerum ct Religionis fundamentum.
Quæ vero ad fidem divinam pertinent, necessaria sunt ad salutem, ita ut
rigidissimo subdantur judicio omnes, qui intellectum non captivarunt in
obsequium hujus fidei, qui primæ et summæ veritati revelanti non assensi
in omnibus fuerint, qui cum veram Chrisli fidem non habeant, nec virtu­
tem Christianam habere possunt ; itaque ex gemino defectu et fidei et vitra
Christianæ apud divinum Judicem redduntur inexcusabiles.

Obj. III. Quæ Christus a prima institutione suæ Ecclesiæ libera esse voluit,
non debent proponi ceu creditu et factu necessaria; pal's vero maxima con­
troversiarum, quæ hodie Ecclesiam tam acriter dividunt, circa hujus­
modi versatur. Item Apostoli duntaxat Symbolum fidei ceu regulam cre­
dendorum fidelibus proposuerunt rati, quod per illam brevissimæ fidei
consonantiam inter omnes optata persistat concordia, quamvis cælerarum
rerum el opinionum maxima esset dissonantia, et nullus ad Romanum Pon­
tificem fieret recursus.
Resp. Esto, Chrislum voluisse cuncta libera, hoc uno excepto, quod sit
parendum Ecclesiæ, quam qui non audierit, fiat sicut ethnicus el publi­
canus. Si illa dein praecipiat aliqua aut proponat credenda; an fors detre­
ctanda imperia, et fides neganda? Quatuor primis Conciliis stare se dicunt, in
quibus autem complura fidelibus tum facienda tum credenda praescribun­
tur. Si Petrus et ejus Successores caput sunt Ecclcsiæ; ergo ratio sunt quæ
dirigit, voluntas quæ statuit, os et linguaquæ voluntatis imperia promul­
gant. Cui bono Christus Ecclesiæ potestatem fecisset, non tantum pascendi
ac regendi dominicum gregem, verum etiam imperandi, vetandi, judicandi
el plectendi; nisi ut ea haberet supremam quoque jurisdictionem, cui ah
omnibus parendum sil? In quibusnam vero sunt præsentium temporum
controversiae? in iis, quæ omnia in primitiva Ecclesia certa fide tenebantur,
scilicet realis praesentia Christi in Eucharistia, Sacramentum reconcilia­
tionis, sacræ Ordinationes, Extrema-l nclio, Primatus Petri et horum simi­
lia; hæc vero credere vel non credere, nobis nequaquam liberum Christus
reliquit, qui ea conceptis verbis emmntiavit, et per Ecclesiam identidem
declaravit ac imperavit, cujus hæc potestas, quod sit a Christo, Scriptura
sacra, Traditio et perpetuus Ecclesiæ usus manifestant.
Ad Symbolum provocant Apostolicum ; sed hoc nobis ac ipsis non est idem,
eum idem non sit sensus Symboli; el nonne jamdum tempore Apostolorum
hæreses fuere, Symbolo non obstante? Fuerit inde ab ævo Aposlolieo quæ­
dam opinionum ct rituum diversitas tum in usu sacramentorum, tum in
lilurgiis, itemque in jejuniis ct nonnullis festis (nam in diem Dominicum
omnes consenserunt) attamen omnibus ct semper eadem fuere sacramenta,
idem sacrificium incruentum, eadem synaxis, eadem exomologesis, eadem
Ecclesia, eadem fidei regula, eadem fides. Non ergo fila rerum et opinionum
dissonantia aut fuit aut esse potuit circa res fidei, cum singuli Apostoli
eadem iufallibilitatis praerogativa gauderent, ac proplerea nec ad sanctam
Sedem recurrere ipsis necessarium esset; cum in iis, dc quibus metu erroris
consuluissent, errare ipsi non possent.

F

’ ria· » 1
i ru·’ 1

U

21$

DISSERTATIO IX. DE DESERTORIBUS RELIGIONIS CATHOLICE,

Obj. IV. Pontifices Romani contra Christi institutum et inorem Apostn·
rum sibi arrogarunt regimen monarchicum et potestatem de omnibus, quœ
symbolo non continentur, judicandi, eaque condemnandi, proscribendi et
anathematizandi, quamvis sine iis divinae legis ac fidei substantia utrinquo
salva consistat. Ab hac vero tyrannide quis non liberrime resiliat?
Resp. Quod regimen Ecclesiæ monarchico simile blasphement Libertini ac
Tolerantes, id manifeste prodit animum anarchist addictum. Verum corpus
expers capitis inanis truncus est ; hinc Ecclesiæ Caput est Christus, et Christi
in terris Vicarius. Militum seu castrorum acies duce carere non debuit,
neque navis Ecclesiæ navarcho : oves Christi sine pastore osse non possunt,
el Petrus cujus fidei concredit® fuerunt, summi Pastoris vices gerit.Nempe
sicut oves Christo fideles regi, device reduci, el lupi arceri; membra noxia
et putrida a corpore rescindi ; fluctus, qui naufragium naviculæ Petri inten­
tant, depelli, hostesque veritatis et unitatis Christian® debellari debent.
Præsides igitur. Pastores et Duces esse oportuit, qui Petro et Apostolis hoc
in rnunere succederent, ac præprimis Caput Ecclesiæ, cum quo velnti centro
imitatis membra omnia conspirarent. Sint etenim, qui sunt et fuerunt, quo­
rum alii Filium Dei Deo minorem asserant, alii merum esse hominem affir­
ment, alii unam tantum Christi voluntatem et operationem adstmant, alii
Christum verum fuisse hominem negent; alii inficientur, Spiritum S. ex
filio procedere ; alii duo rerum principia et fatum inducant; alii, rejecta
Christi gratia, omnia natur® tribuant; alii humanam libertatem extermi­
nent; alii iu usu, numero, ct veritate Sacramentorum aberrent. Qui poterit
hos inter errores Ecclesia ceu sponsa Christi manere sine macula, elsine
ruga, nisi Spiritus sancti ductu sua fundat oracula, effata pronuntiet, de­
creta ferat el canones condat; cumprimis autem per Christi Vicarium, qui
os et caput Ecclesiæ est?
Non ergo tyrannis est, sed Christi singularis erga suum ovile providentia,
quod, exorto quovis errore, supremi Pastoris voce oves et pastores confir­
met, rebelles spiritus coerceat, lupos insectetur ac profliget.
Obj. Γ. Ipsimel æquiorcs ac prudenliores Catholici magnam partem Se­
ctariorum salvam fore statuunt, quamvis communionem non habeant cum
Romano Pontifice. Et sane nunquam auditum in toto oriente, cum utraque
orientis ct occidentis Ecclesia ima adhuc esset, totius Ecclesiæ unitatem,
prout hæc in Symbolo creditur, dependere a communione cum Episcopo
Romano. Integra* etiam nationes in Asia et in Africa invent® sunt Christia­
na», quin dc hac communione, pro ferris remotissimis vix possibili, quicquam
rescirent. Imo videtur alienum a divina providentia, exigere unitatem ejus­
modi ceu necessariam ad salutem, cujus usu et notitia gentes nulla sua culpa
excidere queant.
Resp. Magnam partem Sectariorum salvam fore, nullum ex nostris novi,
ipii hoc ausit asseverare. Vix magnam partem nostrorum salvam fore pu­
tamus, licet hi veram fidem habeant, et necessariis ad salutem præsidiis
Sacramentorum instructi sint, quia multi vocati ad fidem et gloriam, pauci
vero electi. Dicam, quod res est; vix unum cx multis (ignorantia duntaxat
invincibili excusante) salvari arbitror extra Ecclesiam : vel enim error, quo
tenetur, inculpatus nnn c>t. proin errantem non excusat; aut si forte incul-

SECTIO 11. DE LIBERTINIS, INDIFFERENTIBUS, TOLERANTIBUS.

249

palus est (quod ravo accidit) alia peccata non desunt, quæ a salute penitus
excludunt, præsertim ubi desunt Sacramenta. Nunquam auditum esse dici­
tur, cum utraque Ecclesia esset una, unitatem Ecclesiæ ita accipiendam esse?
imo nusquam aliud auditum est; et statim atque Græci ab Ecclesia Romana
desciverant (idem de aliis) pro schismaticis et hæreticis habiti fuere. Quasi
Patres orientis, Ignatius, Athanasius, Chrysostomus aliiqne ad Romanam
Ecclesiam non confugerint, et Conciliis generalibus in oriente habitis Legati
Apostolici non prosederi nl, aut saltem illorum approbatio a Romanis Ponti­
ficibus petila non sil? Quod vero idipsum barbaris gentibus prædicemus,
Dei et Ecclesiæ causa jubet, ne Ecclesiam a suo fundamento separemus,
iisque taceatur supremus Judex in rebus fidei. Idipsum senserunt, qui fidem
Christianam per totum orbem prædicando diffuderunt.
At nulla hujus traditionis vestigia in meridie et oriente a Lusitanis depre­
hensa: quid mirum, cum a Græcis et Alexandrinis suas leges ac mystas
suos acciperent, qui dudum Ecclesiæ Roman® infensi, illius nomen el au­
ctoritatem extinxerant? Abyssini Palriarchæ Alexandrino subjecti, cujus
schisma manifestum ac errores perspicui ; et quod alterius Alexandrini ju­
risdictio ad Indos excurrat, nota res est. De Armenorum Patriarcha constat,
ac passim de toto oriente, quod erroribus Eutychelis, Nestorii, Dioscori, Jacobi
Syri, aliorumque pridem fuerit implicitus.
Neque impossibilis est gentibus dicta communio cum Romano Pontitice :
demus enim, prædicatum apud Sinas Evangelium ad hæc usque tempora
viguisse; non tamen potuisse Sinas hactenus propter maxima locorum inter­
valla Romam mittere ad Petri successorem ; habuisse vero Episcopos juxta
ritum Apostolicum consecratos, fidemque intactam servasse; hæc revera suf­
ficiunt ad veram Ecclesiæ unitatem. Sed aut nunquam fides illuc pervenit,
aut statim extincta est, el idololatria postliminio restituta ; ac proinde fors
levia supersunt monumenta, illa tamen obscura sunt et incerta; nec ii, qui
modo vivunt, scire possunt, quid Majores ante 1700 annos crediderint.
Demum inane profecto est, arguere providentiam Dei ex illa ad salutem ne­
cessaria Ecclesiæ unitate, qua gentes integrae nulla sua culpa carcanl vel
excidant: nam quis consiliarius ejus fuit? Alque hoc satis, maximæque graliæ loco habendum, quod nemo nisi sua culpa damnetur, et quod non sine
omni culpa gentes illa notitia exciderint; utpole cum gravibus peccatis fidei
lumen extinguerent, divinamque irritarent justitiam, in poenam scelerum
Deus graviora permisit.
Vide P. Francisci Neumeyer S. J. percelebres orationes sacras, Auguslæ
Vindelicorum editas, de Indiffcrenlismo et Adiaphorismo,accumprimis Reli­
gionem Prudenlum. Cl. Barthelu editam Wirceburgi dissertationem Dogma­
tico-Canon i cam dc eo, quod circa libertatem in negotio Religionis justum
esi. C. I. § VU. MIL IX.

II
J}

F

I

230

DISSERTATIO IX. DE DESERTORIBUS RELIGIONIS CATHOLICE.

SECTIO III.
DE MACHIA VELLISTIS ET PSEUDOPOLITICIS.

§ 1. PR.ECOGNITA.

Machiavellüs fere dux pseudopoliticorum vel parum vel nihil detulit Reli­
gioni, nisi quantum ad subditos, quibus eam ceu commentum mere huma­
num voluit esse propriam, et ceu frenum aliquod populorum statui non inu­
tilem. Pseudopoliticis autem picrisque perinde est, sive omnes sive nullam
profiteri Religionem, prout utilitas propria permittat, suadeat aut jubeat.
Hodbesivs, Velthvsivs et Triglandvs eodem fere modo exerrant, etMagistratui
omnem Religionem ita subjiciunt, ut si falsam adeo is introducat, adoptari
a subditis debeat. Horum monstrosis opinionibus non absimilis est ille MoxTESQCri Spiritus Legum, plus aequo tribuens climati præsertim intuitu Religio­
nis: aitenim (id quod fere etiam sentit auctor SpinTu^.Vafionum) nonquamvis
Religionem cuivis aut climati aut regioni aut regimini opportunam esse;
Catholicam magis quadrare pro Monarchiis, et pro Rebuspublicis Protestanticam ; Christianæ Religioni suos æque præfixos esse limites ac Mahumetanæ; Religionem invito climate alicubi se insinuantem semper expulsam
fuisse, indeque factum, quod Christiana voluptuosæ Asiœ parum amica ex
oriente in occidentem migrare debuerit. Rousseau cuivis nationi fundatorem
suæ Religionis vult æque honorandum esse. Batle errores in Religione pe­
rinde habet. Eugen. Philalethes ne atheum quidem ex errore suo damna­
tioni subjicit, si malitia abest; quasi vero abesse posset malitia. Quæ sane
deliramenta eo intolerabiliora sunt, quod sint eorum, qui Christiano nomine
gloriantur, aut verius abutuntur.
Omnium furiosissime debacchatur La Metrics in suo opere : Essai sur la
liberté de produire ses sentiments au Pays libre pour le bien public, 1719, avec
privilège de tous les véritables philosophes : in quo contendit, tam amplam
esse Principum potestatem in res fidei et morum, ut pro suo lubitu imperare
possint ea, quæ Religionem risui ac contemptui exponunt; ut exterminare
suo jure valeant omnes Catcchismos ; ut atheis possint, si velint, publicas
cathedras erigere.

SECTIO in. DE M ACUI AVELLISTIS ET ESEIDOPOLITICIS.

25 i

§ 11. THEMATA.
1.

Religio neque a Magistratu humano primitus introducta fuit ad subditos
duntaxat coercendos; neque eidem ita subjecta, ut parendum sit falsam
invehere volenti.

Probatio. Cum ipsa naturæ vox cunctis mortalibus ct Deum inclamat, et
cultum Dei ; quid evidens magis, quam ante omnes civitates et Respublicas
ab hominibus constitutas jam viguisse Religionem, adeo non recens inven­
tam a primis Legislatoribus, ut eam duntaxat adoptarint ceu adjumentum
Reruinpublicarum, quas moliebantur? Equidem Religio nullo non tempore
praecipuum erat medium, quo suis illi legibus populos subjugarent ; sed nixi
persuasione populorum, qua illi Religionem a Deo revelatam, ct omni impe­
rio humano antiquiorem ac putiorem credebant ; ut proin nullus Legislator
utut callidus sperare potuerit suarum legum efficaciam ac stabilitatem, nisi
Religionis auctoritas in humanas voluntates antehac patuisset. Poterant ver­
suti homines rudi populo imponere, quod suas leges a Diis acceperint : pote­
rant eidem persuadere novas Deitates, novos ritus aut superstitiones in
colendis Diis : poterant (id quod solemne omnibus fuit) in metu ct cultu Deo­
rum vim et robur suarum legum ponere; sed ita, ut cx his ipsis certissi­
mum sit, apud nullum populum fidem et Religionem Numinis primum intro­
ductam Legislatorum institutis, ct nullum Legislatorem fuisse, qui prima
Religionis fundamenta aut posuerit, aut ponere potuerit ; sed e contrario Le­
gislatures omnes, quorum aliqua est memoria, populorum opinionibus et
Religionibus morem gessisse, in iisque præsidium suis legibus quæsivisse.
Inde vero etiam illius delirii monstrosa absurditas patet, quo insitus a
natura sensus Religionis liberrimo ac deterrimo subdatur arbitrio hominum
imperantium: vel enim quæ imperatur falsa Religio (ct cujus falsitas deleslandaque simulatio agnoscitur) in Dei cedit injuriam, el parendum nihilo­
minus est? ergo jus naturæ a fundamentis convellitur, ct summa Dei
majestas conculcatur : vel nec falsa Religio illa Deo displicet? ergo nec Deus
est, qui si esset, dignum se el sibi gratum exigeret cultum ; nec ulla Religio
est, quæ si est, cultus Dei legitimus esse debet ; nec ullum aliud tlagitinm
erit, cum non sit ratio, cur illud præ Religione falsa Deo displiceat. Num
possit stygius veterator ipse ad evertenda divina humanaque omnia quid­
quam cx orco submittere pestilentius, probrosius, sceleratius in Deum, in
jus naturæ, atque in ipsam naturam rationalem?
Eminent hic Thomas Bozics Eugubinus in Libris contra Machiavellum
Romæ editis an. 1593-1596. Petris Ribadexeira S. J. in suo Principe Chri­
stiano contra Nicolaum Machiavclhim. Nicolai Caissixi S. J. in Physio-Theo·
Ιυιι. Exercit. IV. art. 3. de Religione Deoa creatura rationali debita. Conferri
etiam merentur cum principiis pseudopoliticorum , Lettres Critiques, ou
Analyse et Réfutation de divers Ecrits contre la Religion.

DISSERTATIO IX. DE DESERTORIBUS RELIGIONIS CATHOLICE

II. Religio climati adeo non est attemperanda, ut potius qualecwnque
clima Religioni cedere debeat.
Probatio. Religio vera et salvifica duntaxat unica est eaque Christiana,
hanc Christus instituit pro universis, ita ut huic decreto Numinis nullum
clima obsistere queat : hanc Dei jussu praedicaverunt Apostoli sine ullo
climatis discrimine aut exceptione, omni creaturae et in universo ita mundo:
hanc licet magis congruam Europæis omnes populi susceperunt, cumprimis
Asiatici, inter quos nata, adulta et roborata per complura secula pulcher­
rime effloruit : hanc posthac Asia exegerunt, non clima, sed vis el anna
Mahumetis; nec ita tamen, ut non potissima pars Asiæ, quamvishœresiant
schismate depravata, hodiedum credat in Christum : hanc in Europa etiam
contra Mauros et Saracenos tuita sunt et tuentur, non clima, sed arma
catholica, quæ si limites non posuissent Barbarorum incursionibus, clima
Europæum ( utut Christianismo magis attemperatum dicatur ) nequicqnam
obstitisset, quin Maiii mes in media Germania aut Gallia coleretur; ct
Mauri in Hispania, et in Italia Saraceni invalescerent. Necdnmne ex his
agnoscit Montesquec, suam in rebus gestis omnium seculoruin imperi­
tiam ? necdnmne fatetur suam , quæ est mundi hujus, sapientiam esse
stultitiam apud Deum? necdnmne erubescit mortalium superbissimus,
quod praesumat pervidisse melius, quam infinita Dei sapientia, quid uni­
verso generi humano magis sit proficuum? necdnmne inlelligit, quod et juri
naturæ Europam inter et Asiam ipse terminos ponat, cum Asiaticorum
immodicas voluptates (quæ sibi inimicam Christi Religionem Asia fecerint
excedere) non sola Religio Christiana, sed ipsum damnat jus naturale?

III. Religionem accommodare motivis humanis, ac terrenis duntaxat com­
modis, summa vesania est atque impietas.
Probatio. Omnis vera Religio sicut objectum, ita auctorem habet Deum;
inde quovis tempore el cunctis gentibus intime persuasum fuit, suam Reli­
gionem esse divinam et a Deo revelatam; proin a sola Dei voluntate ac
beneplacito vera pendet Religio. Nihil hic morosa conjux, nihil opima prædia, nihil parentum observantia, nihil indignatio Principis, nihil metus
sinistrae famæ, nihil humanæ leges el locorum consuetudines Religion»
divinitati praejudicare possunt. Proterva igitur et sacrilega vox pseudopoliticorum : diversissimae sunt Religiones, quas inter nulla est, quæ sibi non
vindicet divinitatis ac veritatis praerogativam ; quid faciat sapiens? eligat
loco,tempori, officio,accommodatam, ut publicam sustentet famam el quie­
tem, mens vero el sensus interior supra plebem assurgens sequatur lurnen
naturale. Narn praeterquam quod Religio Chrisliano-Catholica omnibus
veritatis ac divinitatis characteribus sola praefulgeat ; resuscitatur hac
ratione illa Ciceronis. Epicteti et aliorum veterum Sapienlum solemn is circa
Religionem simulatio, qua in externo Religionis ritu servandæ sint leges
ct consuetudines locorum, clam vero totus ille cultus Religionis rideatur ct
explodatur, atque intus in animo vel nulla vel qiiælibet locum habeat Reli-

S?

SECTIO

IU.

I>E M ACUI AVELLIS TIS ET

PSELbOPOLITICIS.

gio; quud quidem non solum a divina revelatione, sed abipsa etiam ratione
naturali abhorret maxime. Quin el via sternitur ad revocanda in orbem Chri­
stianum illa bacchantium deliria, mysteria Orphica et Eleusina, ludos florales,
honores Fauno ct Capro dicatos; quæ omnia inter sagacissimos quondam
gentiles'el cultissimas gentes obtinebant vel cx eo, quod revelata ac proin
unice vera Religione destituerentur.

i

4

Obj. I. Nihil obstat, quominus cum Numa Moses, ct Christus cum Mahuinete ceu legum conditores comparentur ; Numa vero et Mahumcs suas
leges concinnarunt ad subditos duntaxat coercendos; sic ergo et Moses et
Christus.
Resp. Blasphemia est impostorum maxima, quod sapientissimos aeque ac
sanctissimos Legislatores æquiparent cum hominibus facinorosissimis. Pro­
terve asserunt, quod nullo modo probant; improbe luentur, quod demon­
stratur falsissimum esse. Numquid enim pro Mose et Ciibisto decertant
summa sinceritas, mansuetudo, sapientia et integritas Legislatorum, mis­
sionis divinæ certissima splendidissimaquc argumenta, legum et doctrinæ
puritas, sublimitas el sanctitas admiranda? Neman vero el Maiiumetem,
præter malesanam imperandi cupidinem, libido, arrogantia, tyrannis,ido­
lolatria, et vilia quaevis pessima omnium oculis exhibent ceu maximos impo­
storum. Satis, quod elNuma et Mahumcs, cujuscunique Religionis auctores,
cam velul de coelo lapsam atque a Numine sibi communicatam populis
imponerent, ut super hanc Religionis ementitam divinitatem suas imperii
leges stabilirent. Non ergo, quod unice pendet a Dei beneplacito, Uberum
est homini, aut quamlibet deligere pro suis commodis, aut novam sibi fabri­
care Religionem.

Obj. II. Omnis Religio praecipue tenenda est ad uniformitatem membro­
rum Reipublicæ; huic autem muneri fiet omnino satis, si exterius quidem
ea obeantur sacra, quæ colit Respublica v. g. Christiana; intus vero Thcisla
aut Natural ista lateat, qui dudum abjecit Christianismum.
Resp. Habemus ergo conlitentes reos pseudopoliticos, quod ex mendaciis
el imposturis compacti sint toti. Quippe statis diebus adeunt templa , sed
quæ suam malcsanæ credulitati ac ignoranti® ex ipsorum sensu originem
debeaut : intersunt Christianorum coetibus, in quibus tamen error el super­
stitio (uti blasphemant) sua fundant oracula : curvant genu ante idolum
Christianorum, cui fraus altaria consecraverit : eos ritus obeunt, quos artes
polilicæ ad legum dignitatem evexerint : ac demum quod habent præstanlissimum, suam tyrannico Evangelii et Ecclesiæ jugo subdunt libertatem.
Hæc namque officia, utpote cum tranquillitate status Christiani arcte con­
juncta, is etiam, qui vel videri cupit Christianus, in Republica Christiana
haud praeterire potest, ut non raro a fortissimis spiritibus incredulorum
Religio Christiana extorqueat ejusmodi honores, quos tamen ceu veros vera
Religio non reputat, sed ceu imposturas detestatur. Haque in hoc est tota
fortitudo incredulorum, quod ausint illudere elDeo et hominibus; in eo lota
illorum honestas, quod turpissimam hypocrisin mendaciis ac imposturis
valeant sustentare; in eo felicitas infelicissima, quod cum ne in rebus po­
liticis quidem Republica toleret fraudes el versutias, in rebus sacris et summi

-·>ί

DISSERTATIO IX. ÜE DESERTORUllS RELIGIONIS CATHOLICE.

momenti tantisper tolerentur impostores pessimi; sed ub auctore Religionis
Christiana», qui venturus est, et non tardabit judex el vindex acerrimus,
ejiciendi foras ad tenebras et pœnas suæ nequitiæ sempiternas.

£ 111. COROLLARIA.

ï,

Ex liis vero omnibus hac in Dissertatione discussis necessaria consecu­
tione deducitur, quod omnes Religionis Cbristiano-Catholicæ desertores vix
digni sunt Christiano nomine : siquidem nec Christi (idem habeant com­
munem cum veris Christi fidelibus; ncc praeceptis Christi obsequantur,
praesertim de necessitate Sacramentorum, de humilitate el sui abnegatione;
nec Christum imitentur, prout Christus et Apostoli suis discipulis com­
mendarunt.
1°. Quidem Sectarii diversam a nostra fidem profitentur, desciverunt ab
Ecclesia , Religionem et legem cum tide mutarunt, et alium a legitimo ac
nobis praescripto Dei cultum adhibent ; ergo fidem nobis communem non
habent, cl a vera Christi Religione defecerunt, quam nos ex divinis oraculis
accepimus. Tametsi enim sacris Codicibus credere videantur; cum tamen
sine ceria regula id liat, certa lides non est, qua revera deficiente, totius
Religionis, legis, divini cultus et æternæ salutis corruit fundamentum.
2°. Praeter liaptismmn, alia quoque Sacramenta fidei et salutis nostra au­
ctor instituit, ceu totidem divinæ gratiæ ductus; vel ad reconciliationem
cum Deo, vel ad confirmandum cor nostrum contra salutis hostes, vel ad
fovendam ac sustentandam supematuralem vitam animæ, vel ad sacram
potestatem Apostolis traditam et in successores propagandam, vel ad delen­
das peccatorum reliquias; his vero praesidiis picrisque carent Sectarii, ac
præprimis Sacramento reconciliationis. Si vero ad peccatum originis expian­
dum singulare baptismi Sacramentum institutum est; an forte actuales
nox® singulari remedio carere debent? si perfectam contritionem et pœnitentiam (quam N’inivitæ nonnisi post lacrymas, afflictationes et macerationes
corporis, Sectariis prorsus incognitas, obtinuerunt) praedicare jussi sunt a
Christo Apostoli ; quid novi subsidii, quid gratiæ, quid praerogativo» Christi
nomme mortalibus denuntiabant? quid tandem novi gaudii evangelizabant,
dum idem imponerent onus, sub quo humana infirmitas dudum gemebat?
Sectariorum vero quæ humilitas juxta mandatum Christi : Discite a me,
quia mitis sum ct humilis corde? an forte legitimum Ecclesiæ jugum
excutere; judicis partes assumere, dum reus es; prophetam agere, dum
erras; oracula fundere, dum somnias; sacros libros interpretari, dum
ipse deliras, modesliæ ac demissioni Christian® quis tribuet? Ubi obser­
vantia præcepti de correctione fraterna juxta illud : dic Ecclesiæ? ubi
adimpletio præcepti de vitando scandalo? fortassis ubi omnes machinas
admovent, ut alios in errorem inducant, a vera Christi fide avertant, omnia
sacra c medio tollant, el Catholicam Ecclesiam penitus subvertant; aut ubi
leges ecclesiasticas inter sales cl jocos abjiciunt, quamvis dictum sit:
dite prœpositis vestris. Qui ros audit, me audit. Si Ecclesiam non audierit,
sit tibi sicut ethnicus el publicanus.
3”. Quisquis perfectioni Christian® studet, Christum sequi debet, oportet

SECTIO III. DE MACIIIAVELLISTIS ET PSElDOrOLITICIS.

255

ni se abneget, deliciis renuntiet, crucem portet, atque omnia ultro relin­
quat exemplo Apostolorum , quorum singuli veris Christi fidelibus incla­
mant : Imitatores mei estote, sicut et ego Christi : At nihil viget minus inter
Sectarios, quam Christi ct Apostolorum imitatio, atque observatio consilio­
rum Evangelicorum : vix noverunt castitatis nomen, rem ipsam fugiunt, et
cælibaluin vitio ducunt : paupertatem et corporis afflictationem penitus per­
horrescunt : Christianam animi demissionem, contemptum mundi ct terre­
norum, ignominiam et contumeliam omnem palmari odio prosequuntur :
nullum illis cum cruce commercium , cujus vel minimo signo muniri
dedignantur.
Cum igitur sicut Christus unus est, ita uni Ecclesiæ unico Testamento
omnia sua tradiderit, legem scilicet, dogmata, præccpta ct consilia; illa
Ecclesia, penes quam sunt consilia, habet etiam præccpta; et vicissim quæ
gaudet præccptis, gaudet consiliis Christi, nc Christus divisus sit, cl lex
Christi aut Religio Christiana multiplex. Sectarii non habent consilia Christi,
non servant præccpta Christi cl Ecclesiæ; proin perperam a Christo nomen
nerunt.

Jffli*

l

i: >i<>

$

1

DISSERTATIO X.

«

l»i: l»EI»n IZDATOIIIBUS ΚΟΜΙλΊΚ CATHOLICI.

J

SECTIO L
5!)

THEISTÆ SEU NATURALISTÆ NON SUNT SPIRITUS FORTES, NEC
SAPIENTES PHILOSOPHI.

§ I. PR.ECOGMTA.
3F. j

Theistæ seu Naturaliste aut Deum, aut Deum saltem providum negant.
Qui vero Deum Deique providentiam ore profitentur quidem, tamen sola
Religione naturali contenti, divinam Revelationem abnegaut omnes. Non
omnes iisdem utuntur armis : alii enim verbis sæpe predicant Scripturam
sacram et Religionem Christianam, ut eo certius, quo tectius, utramque
suffodiant : alii, sub praetextu Religionis Christian® magis recte rationi con­
formandae, Religionem mere Naturalem (quæ jam non est, ncc unquam fuit,
aut erit) introducere contendunt : alii argumenta contra veritatem Christia­
nam tam acriter ac vehementer intorquent, ut demum omnia Christianismi
principia absurditalis ac stoliditatis arguant : alii textus sacros pyrrhonice
'entilaut, ut demum omnes ceu totidem tropos et allegorias accipi velint;
inde certi vel de exterminio, vel dc ludibrio veritatis revelate : alii sicubi
divinpm Codicem ceu antiquitatis monumentum tolerant, cumdcm passim
alibi ceu farraginem fabularum, contradictionum, errorumque ac sphalmaturn exsibilant. Demum uno omnes ore clamant : sufficit Deum unum
tolero; sufficit esse virum honestum; in omni Religione est Deus ct salus,
•''ihilominus tantæ cum sint protervi®, impudenti® ac nequiti® portenta,
Spiritus fortes ct sapientes Philosophi audire ambiunt.
Hujus impietatis auctores, Carolus Blount in Oraculis Rationis, Antox.
Collixs in variis Discursibus de Religione Christiana, Schaftesburv in suis
' baracterislicis, Mandevillius, Woolston, Tindal, Chubb, Morgan, Albert.
Ruhcati, Tyssot de Patot, Rousseau in suo Emilio, Marquis (FArgens in De­
fensione Paganismi, Tolandus. Edelmannus in suo Mose, Christo et Belial,
'oliairl.
i

p. 2.

£

·!<

158

DISSERTATIO

X.

DE DEl’R.EDA 10RIBLS XOM1NIS CATHOLICI.

§11. THEMATA.

1. Theistœ nonnisi frivole et ad sui opprobrium Spiritus furies sesc vocitanl.
Probatio. Spiritus vere foriis et nomen et omen habet, qui a præjudiciis
non abripitur; qui in re gravissima, cujusmodi est Religio, rationum et
auctoritatis momenta rite ponderat ; qui pro veritate agnita strenue decertat;
qui tandem immotus ad omnes casus stat pro veritate Religionis. Sed Thcistarum Ubertas sentiendi contra communem sententiam, spernendi aucto­
ritatem quamvis supernam, ipsamque vocem naturæ repudiandi; nonne a
malesanis orta præjudiciis, praejudicium generat gravissimum contra veram
spiritus fortitudinem; et summam potius animi imbecillitatem, aut certe
putidam animi elationem in Theislis manifestat? Et quæ infirmitas spiritus,
contra lucem divinam solum naturale lumen sectari, idque in divinis et
supernaluralibus, cum ne humana quidem et terrena assequatur ratio dimtaxat naturalis; quin et ipsa (si sana et a præjudiciis libera est) dictet ratio,
circa Dei consilia, gratiæ mysteria, et fidei dogmata in obsequium primae et
summæ veritatis captivandum esse intellectum, ne quod tristi compertum
experientia, in deterrimos errores prolabatur? Quid vero huic naturæ voci,
totius antiquitatis testimonio, Christiani orbis credulitati, omnibus omnium
temporum sapientissimis et sanctissimis Christi fidelibus, Christo, Apo­
stolis, Martyribus, Evangelio et Ecclesiæ opponunt Theistæ, ut contra tam
invictum rationis et auctoritatis Achillem suum tueantur Naturalismum?
fortissima scilicet munimenta, miserrimas argutias, arrogans supercilium,
risus et ludibria, sannas ct opprobria.
Et quousque persistet hæc fortitudo, num ad mortem usque? Sane quoad
vivunt, sola ratio fuit ipsis et Deus et lex et virtns et omnia; coelum et in­
fernus fabula, judex et ælcrnitas inane terriculamentum, fides et Religio
delirantis phantasiæ soboles. Ast ubi vel somnium terret, vel nescio quod
praesagium percellit, vel repentinus casus obruit; videas illos præ fortitudine
spiritus toto corpore contremiscere, itaque turbari animo, ut vix a despe­
ratione cohiberi possint. Multo autem magis in periculo mortis, ubi vel
maxime illa fortitudo excienda sit; ita quidem, ut vel sacerdotem anxie
acccrsant, quem nuper ceu ministrum superstitionis explodebant, et sacra­
mentis morientium expiari ac confortari demisse efflagitent, quæ inter
fanalismi quisquilias abjecerant; vel his deficientibus imbelli ancillæ se
concredant, ceu magistrae ac duci ad piam mortem et æternam salutem.
Qua demum fronte excelsos sese fortesque spiritus ausint vocitare, qui
improbissimis dominis, turpitudini ac dedecori parere ipsimet passim con­
sueverint? quibus avaritia imperet, insultet iracundia, libido dominetur, et
cæteræ labes animi turpissimum servitutis jugum imponant? Credunt illi
forsitan, in vestitu molli, superbo incessu, aliorum despectu, madente coma,
lascivientibus oculis, in conviviis, in choreis, in stupris fortes quisquam
spiritus agnoscat? Et vero hæc esse egregia illius fortitudinis argumenta, cs
quotidiana partim experientia testes oculati, partim ex ipsorum ore et inge­
nua confessione non raro habemus. Quoties enim juvante gratia ad melio-

I
rw

un**

—-

-------

SECTIO I. TÎŒISTAIIUM NüLLA AUT SAP1ENT1À AUT ^ORTiTUDO.

250

icm frugem reversi sunt, licentioris vilæ illecebras unam sibi fuisse ab avita
tide discedendi causam, palam omnes aperuerunt.
11. Theistæ nomen sapientis philosophi nonnisi cum ignominia verte

sapientiœ sibimet arrogant.
Probatio. Negant Theistæ, Epicuri deliriis et Spinozætenebris toti immersi,
Deum peculiari quadam Religione a Deo libere revelata esse honorandum :
quam insipiens est hæc philosophia, aut contra persuasionem naturalem,
aut certe contra communem cunctis gentibus traditionem de Religione, quod
hæc debeat esse a Deo, sicut est erga Deum? Quippe praejudicia enata ex
sensibus, aiïectusque inordinati per homines utique diflundi in universum
poterant; at judicium universale ex prædictis fontibus non emanans vel
naturam habet magistram, vel traditionem generis humani, quam adeo
gentilium fabulæ dc amica Dei cum hominibus communicatione attestan­
tur. Theistæ ratione, cui in omnibus etiam mysteriis ceu judici deferunt,
abutuntur; cum non distinguant inter motiva credibililalis, quæ discutit
ratio, ac inter mysteria, quæ ratio haud penetrat; atque de his Philosopha­
stris merito dictum est illud Poet.e : « faciunt intelligendo, ut nihil intelliganl. » Nonne sapientis Philosophi est (ne inter se collidat rationem et
lidcm) ea quæ sunt naturæ, rationi; et quæ sunt fidei, altiori indagini
deferre? Indignus est philosophi nomine, tum qui contra omnem sanam
philosophiam et veram metaphysicam sensuum ct allectu uni judicio definit
ea, quæ non cadunt sub sensus, et sùnt purae rationis; tum qui ad trutinam
solius rationis ea ponderat, quæ sunt supra rationem, divinæque Revela­
tionis.
Quæ major insipientia esse possit, quam adorare leviorem ratiunculam
scriptoris increduli, et ad innumera fortissimaque veritatis Christiana: argu­
menta obdurescere? quam in gremio Ecclesiæ natum esse, in medio cre­
dentium vivere, indeque a teneris scire ct sentire, quæ sunt Christianismi,
et verbis tamen faclisquc se profiteri contemptorem ac derisorem ejusdem
fidei? quam adoptare Religionem, in qua nihil sit arduum, nihil sublime,
sed quæ tota limitibus naturæ, et limitalæ rationis circumscripta sil termi­
nis? quam denique humanum intellectum cousquc extollere, ut contra
naturam et auctorem naturæ praetendatur, ne quid aut natura reconditum
habeat, quod ratio naturalis non intime pc-rspiciat ; aut doceat Religio, quod
rationem transcendat? Sic ergo Naturalisée et naturam ipsi praecipitant, ct
auctorem naturæ, quamvis infinitæ sit potentiæ ac sapientiæ, ad certos
limites restringunt. Sunt ergo Theistæ philosophi, sed quibus panegyrin in
? sua epistola pridem dixit Princeps Apostolorum, quosque caligine tene­
brarum oppressos, fontes sine aqua, et nebulas turbinibus exagitatas; quos
maledictionis filios, cxcæcatæ mentis ac infruniti cordis fœda mancipia
verissime affirmat.

Obj. I. Religio Christiana ad ima deprimit humanam rationem : nam
interdicit scrutari .Mysteria fidei, utpote quæ cum ratione maxime pugnent,
ut sunt spiritualis regeneratio ex aqua, panis Deus, Verbum caro, Virgo
mater, tres persona* in una natura, duæ naturæ in una persona, ac demum

<4

260

ni-sEHiAiio \. m. Dtru.EiÛTüiuiis Àomi.xis caiiioliu.

resurrectio mortuorum in eadem carne : jpræcipit cæcam in omnibus obedientiam, quin ct fidei meritum omne attribuit spontaiieæ cæcitati intelle­
ctus humani. Sapiens igitur philosophus est, simul et spiritus fortis, qui tam
probrosam rationis humanae servitutem vindicat, et jugum excutit omne
Revelationis.
Resp. In causa Religionis nocet perinde ignorantia crassa et scientia per­
quisita. Qui ignorat omnia', refellit nihil; promis est ad superstitionem. Qui
omnia vult rimari, et difficulter credit; is patet dubiis impiorum. Ubivis
ratiocinari in rebus fidei, obstinatio est periculosa:nam vix unquam ratiocinium operatur fidem magis docilem; dum contra fides vera missa faciat
scrutamina more credens cæco. Neque cæea hæc intellectus obedientia,quæ
a probro et periculo erroris præstal immunem, intellectum aut dedecet aut
deprimit; quid namque deroget rationi nostræ, si curioso illius examini
subducantur mysteria, quorum claram habere cognitionem non sit necessa­
rium; quorum obscuritatem revereri perquam utile sit; quorum compre­
hensio impossibilis, et quorum perscrutatio discrimini pateat? Quod Deus
homo factus formam servi induerit, suo sanguine hominum animas redemerit, animabus fidelibus et victima et pabulum sit, suosque servos æternæ
felicitatis ac gloriæ suæ facturus participes; res sunt momenti summi altissimæque indaginis. Si vero ex evidentia miraculorum et vaticiniorum omne
possibile dubium super his excludatur ; quid demum refert scire, qua
ratione ea omnia fieri potuerint? Hæc quidem scire perfectio foret hominis,
sed ad felicitatem hujus vitæ haud necessaria, nec ullius meriti, et sine qua
omnium virtutum , cujus sit capax homo, perfectionem contingat. Est ergo
perfectio ejusmodi, quam Deus citra omnem injuriam alteri vitæ reser­
vavit, et cujus prælibationem etiam in hac vita concedere potest in pre­
mium vivæ fidei, et cæcæ obedientiæ erga sui verbi auctoritatem.
Quæ velut incredibilia fidei mysteria sigillatim perstringuntur, ca ceu
fide dignissima exhibent ac vindicant hujates Institutiones Théologie# de
Deo Uno, Trino, et Incarnato, de Sacramentis N . L. et de statu hominis post
hanc vitam.

I*

*1»

Obj. II. Ad quid ergo lumen rationis, si hæc cæculiat ad lumen fidei, et
cæco modo assentiri debeat, et assensu quidem (irinissimo? Sapientis est
credere, quæ intelligit ; et spiritus fortis est, quæ non videt, non capit, for­
titer rejicere.
Resp. Sacrificium, quo nostra ratio per assensum firmissum se perfectis­
sime subdit æternæ veritati, eo est Deo acceptum ct honorificum magis,
quod veritates rationi naturali prorsus imperviæ, ab ea tamen proptw
Deum firmius credantur, quam omnes veritates naturales, quas ratio asse­
quitur ac intime percipit ; homini autem eo proficuum magis, tum quod
majoris sit meriti plenissimum obsequium intellectus vefit&i inevidenti
pnestitum, tum quod certior reddatur intellectus de veritate mysteriorum
credendo auctoritati divinæ, quam si lumine naturali omnino clare ea per­
vidisset, nunquam vero sola ratione naturali pervidenda. Plurimum creo
perficit ac nobilitat intellectum h;e ejus subjectio, quæ illum ad usque san­
ctuarium Divinitatis, altissimaque mysteria et profundissima Dei consilia
cognoscenda elevat; per quam discit a Deo Dei naturam ct perfectione.-,

*
SECTIO

1.

THE1STARVM

ΝΙΊ.Ι.Λ ΑΓΤ SAPIENTIA

ACT F0RT1TLDÛ.

2G1

t

quas ratio nunquam assecuta fuisset ; vi cujus Deum magistrum habet illius
scientiæ, cujus objectum ipse Deus est ; per quam noster intellectus et finem
aDeo præfixum, et Religionem a Deo praescriptam, et beneficia a Deo collala, et media ad salutem a Deo ordinata, uti sine omni labore et studio, ita
summa cum certitudine intelligit omnia. Multa non capis mysteria naturæ,
quod fateris, Theista! et naluræ tamen defers omnia. Deus loquitur, et
mysteria Religionis revelat, quæ captum humanum exsuperant; et renuis
credere, Theista hoc est, Deum audes privare honore obsequii grati et debiti,
luum intellectum tanta luce et perfectione, tuam voluntatem insigni merito;
quæmajor stoliditas esse possit?
Quæ sit mentis humanæ brevitas ac imbecillitas, præter Hoocchium, Genuensem et Forsterum, præclarc dilucidantDalham deratione recte cogitandi,
loquendi et intclligendi L. I.P. I. c. 3. Schekfferus noster, Exercit. IV. art. 4.
in Physio-Theologia. Monteiro S. J. P. V. logices de fontibus errorum.

Obj. III. Quæ sapientia hominis Christiani, cujus approbet, improbet
ratio, et qui velit, nolit, assentiri tamen omnibus debet, quamvis sæpius non
sint certa, nec revelata. Et quidem circa miracula, quæ jactitat Religio re­
velata, quot et quanta non intervenere hactenus figmenta et deliria?
Resp. Equidem non inficior, posse credulitatem rudium hinc inde esse
nimiam, itaque contra veritatem impingere, ut cuivis facile prodigio ceu
vero assentiatur; id autem certum, quod is error neutiquam oriatur aut ex
vivaci fidelium idea de potentia , justitia et bonitate Dei, aut ex sincero af­
fectu erga praerogativas Religionis revelatae, aut ex pia animi præparatione
ad fidem omnium, quæ summa veritas edoceat : siquidem hæ animi dotes
semper justæ ac prudentes spiritum etiam fortem omnino deceant. Sed vel
defectus maturi judicii, vel excessus zeli, qui non sit secundum scientiam,
illius qualiscumque erroris origo est. Nimirum haud satis est ad Christianam
miraculorum fidem, duntaxat nosse, sive quod ea pendeanl vel ex solo nutu
voluntatis divinæ, sive quod brachium Domini non sit abbreviatum ; sed in­
super requiritur, ut opera illa, quæ pro miraculis venditantur, ineluctabili
testimonio confirmentur, simul et characteres divinæ ac supernatural is
operationis præseferant. Cum igitur simplicium ratio tam profunde, non
rimetur vim et veritatem miraculorum; eorum pietati hinc inde aliquid
superstitionis admisceri potest, utpotc qui sibi facile persuadeant, quod in
quibusvis miraculis eluceat divinitas; qui sine prævio examine omnia vene­
rantur, quæ illorum pietatem nutriant; qui demum minime suspectam
habent fidem historiarum ac historicorum, qui summam Dei potentiam et
Sanctorum virtutes tantopere extollunt. In quoa sanæ rationis ductu aber­
rari, nemo dubitat.
Verum spiritus fortis Christianorum media incedit via inter nimiam
credulitatem atque incredulitatem; nec omnia facile credit levis corde, sed
motiva, characteres et circumstantias omnes accurate disquirit, quibus pen­
satis omnibus si perstat ambiguitas, expeclat sensum Ecclesiæ, cujus est
judicare de rebus fidei; nec facile rejicit omnia, quæ prodigii instar pro­
feruntur, cum sciat naturæ ordinem auctori naturæ perfecte subditum, ct
miraculum neutiquam incredibile esse; iis vero, quæ sunt testatissimae fidei,
assentilur plenissime cum veneratione suæ Religionis, et cum gratiarum

■

2()2

DISSERTATIO X. DE DEPR.EDATOR1BCS NOMINIS CATHOLICI.

actione erga Deum tam sanet® ac tam august® auctorem Religionis. Secus
faciunt Theistæ : nam in iis omnibus, quæ non capit infirma ratio, obstrin­
gunt sapientiam Dei infinitam ad respondendum suis dubiis : ad evidentiam
credibilitatis claudunt oculos, ne videant : ad vocem Magislræ, quam Deus
in terris constituit falli et fallere nesciam, occludunt aures, ne audiant : et
non tam cupiunt Religionem revelatam, hujus mysteria et dogmata sibi
manifestari, quam ignorari ab omnibus. Quæ imbecillitas, protervia, im­
pietas ?
Obj. IV. Christiani nec de altitudine, nec de profunditate mysteriorum
solliciti sine nilo examine prœvio credunt, quia credunt : quæ vero sapien­
tia, etiam maxime abhorrentia a reda ratione facillime credere? quæ spi­
ritus fortitudo, maximas difficultates minime curare?
Resp. Si Deus mysteriorum elavem in terris posuisse! : si mortalibus
concessum esset, in ipsa Dei essentia (in qua veritatum omnium pulcherri­
mus ordo et nexus splendidissime relucent) mysteria et dogmata intueri;
omnis omnino difficultas el obscuritas dudum evanuisset. Verum quia et
Deus in mysteriis maxime absconditus esse voluit, et mens humana præsertim in superoaturalibus plurimum caligat ; nonnisi in ænigmate nunc
videmus, el quoad vivimus, nunquam ab omni difficultate ac obscuritate
libera erit fides nostra. Theista quam putide, tam insipide suam fidem pa­
titur expugnari a difficultate, quam ex sola ratione dissolvere non valet; ct
suam mentem ab illa obscuritate, quæ nihil obest fidei, et quæ meritum
fidei auget, penitus excæcari. Sic vero sua sponte excæcatum nihil plane
movent motiva credibililalis evidentissima pro veritate Christiana; nihil
necessaria fides quarumdam veritatum etiam naturalium, quamvis inter se
pugnare videantur; nihil arma quæcumquctam rationis, quam Revelationis,
ad quævis dubia \alide profliganda. Quæ imbecillitas mentis, illi non absi­
milis, qua victus homo ab indomitis affectibus et tentationibus proruit in
abyssum viliorum : nec absimilis haereticorum imbecillitati, qui cum rationi
suæ nimium confidant, quin tamen cum ea lotam mysteriorum sublimi­
tatem rite possint conciliare; revelationi superaddunt spiritum privatum
suis sensibus et affectibus accommodatum, et ex huc magistro errorum
omnes errores.
Mavult igiturTheista dubitare, ubi orthodoxus firmissime credit, dissipatis
ab infallibili auctoritate omnibus dubiis ac controversiis fidei; mavult cæcutire Theista, ubi Christianus ambulat in admirabili lumine fidei; mavult
æternum perire Theista, quam difficiliori pugna victoriam, fidem veram,
œtcrnamque salutem sibi comparare.

ίζ III. COROLLARIA#

Hominem orthodoxum fidei divinæ difficultas, quæ Theislas dejicit, ne
movet quidem. Nam ex idea Dei ceu Entis infinite perfecti probe inteHigif,
quod nihil transcendat omnipotentiam : abyssum divinorum judiciorum
quo minus valet perscrutari, en demissius reveretur : mirabilia divinæ charitatis symbola erga homines quo magis rationem excedunt, eo ferventius

SECTIO II. THEISTARUM SUMMA IMPROIHTAS.

2G3

spem illius animant : ex consideratione immensæ Majestatis divinæ despicit
omnes humante mentis argutias: fortissima! antitheses cum vel minime tansiint aut angunt, non quod carum vim non sentiat, sed quod in Petra fun­
data sit ejus fides adversus omnes procellas ac tempestates invicta : illud
Theistarum αδύνατον hoc uno refellit ; tametsi incomprehensibilia, non
tamen incredibilia sunt, quæ fecit infinita virtus, et revelavit æterna veri­
tas : quamvis infirma ct limitata ejus sit ratio, tamen fides ejus (qua toto
corde suscipit omnia, et quæ sunt in ipso Deo, et quæ sunt extra Deum facta
a Deo, et quæ facere potest Deus) fere ad sensum S. Hilarii immenso ct
omnipotenti Deo commensuratur. En spiritus vere fortes ct liberos! uni Deo
servire ex loto corde, et solum Dei beneplacitum habere pro norma credendi
et videndi; hæc aurea servitus, vera libertas, ct fortitudo spiritus nobilissima
est. En Religionem prudenturn! crcdibilitatis evidentiam expendere, Deo
revelanti captivum subdere intellectum, primæ et summæ veritati firmissi­
mum'præstare assensum, et Dominum gloriæ, quo modo cognitus est, ad
praescriptum tam rationis, quam Revelationis glorificare.
Igitur orthodoxus ad criteria rationis, ad Theistarum deliria, inter mundi
pericula, et hominum scandala tam constans et immotus in fide praetendit
meliori jure compellari spiritus fortis; sed omnis ejus fortitudo in Deo est,
sicut fiducia ejus omnis in confessione suæ imbecillitatis; ejus anxietas et
metus in consideratione ruinæ tot a natura et a scientiis instructissimorum
virorum; ejus sapientia in humilitate, in abnegationesui, in submissione
ad Ecclesiam, quæ divino spiritu agitur; cum noverit oppositam hisce arro­
gantiam Theislicæ ifnbecilli talis, insipienti® ac perditionis causam esse.

SECTIO II.
THEISTÆ VERIUS SUNT ATHEI AC IMPII SECTARIIS AC PAGANIS
FACILE DETERIORES.

§ I. PRÆCOGMTA.

Minim videri jure possit, quid sit, quod Judæum, Mahiimetainini, aul
Paganum facilius ducas, quam hodiernum incredulum reducas ad Christum.
Nonne enim illis suam superstitionem infantiæ praejudicia, inveterata con­
suetudo, exempla majorum, praecepta magistrorum, ct propensio ad sensi­
bilia duntaxat et corporea efficacissime ita persuadent, ul ab omni novitate
(præsertim quæ humanam rationem exsuperet, et secum ipsa in multis
pugnare videatur) maxime abboncant? His vero (eo quod una cum primo
rationis usu acceperint revelationem, slatimquc mysteria nostrae tidei am­
plexi sint ac venerati, Deum Unurn in Iribus personis, Verbum Incarnatum
in sinu Virginis, Deum Hominem pro salute hominum crucifixum, resurre-

DISSERTATIO X. DE DEl-R.F.DATORIDUS NOMINIS CATHOLICI.

clioneni omnis carnis, piorumque premia et supplicia impiorum sempiterna)
necessarium non erat prejudicia depellere, fidem mutare, aut Deum, quem
antehac adoraverunt, concremare. Lex quippe Christiana, lex illorum prima,
et ad usque transitum ad incredulos unica extitit ; proinde mullo his faci­
lius erat manere, quam illis fieri Christianos. Nimirum evidens est (quod
nonnulli sua a Theismo ad Christianismum opitulante Deo reversi confes­
sione attestantur) Theismum non mentis incredulæ, sed depiavati cordis
abortum esse; qui cum per effrenem licentiam sentiendi, vivendi, et audendi
quidlibet adoleverit, excrescat in portentum hominis sine Deo, sino ratione,
sine fide, sine honestate, sine humanitate.

■
I
• «βI

§ 11. THEMATA.

I. Theistæ seu Naturalistes reipsa sunt Athei.

TJ

Proratio. Qui aut Deum negat, aut providentiam aliasve, divinas perfe­
ctiones detrahit Deo: qui ab immortalitate animæ, a poenarum æternilale
aliisque veritatibus, quæ futurorum horrorem ingerunt, mentem omnino
avocat, etsi non ore, saltem corde easdem abnegat : qui dubia et dicteria
sine numero'congerit, ut sibi et aliis persuadeat, nullam esse divinam Reli­
gionem : qui demum jus ipsum naturale evertit, veram virtutem, veramque
hominis felicitatem; is verus est atheus, non quidem mentis, sed cordis.
Verum in his omnibus satis aperte consentiunt Theistæ cum Atheislis, prout
ex eorum libris et placitis Theistarum hucusque exhibitum, atque deinceps
pluribus demonstrabitur. Nonne enim pleriqueN’aturalistæcumBoLi.xGDROCKio
proborum calamitates, prosperam sæpe impiorum sortem, clades publicas,
quibus etiam innocentes involvuntur, et quæ sunt hujusmodi plura quotidie
in hoc orbe evenientia, pugnare dicunt cum bonitate et justitia Dei? Alii
multa etiam in mundo se reperire autumant, quæ cum infinita Dei sapientia
minime conveniant. Plurcs cum Edelmanno nullam asserunt obligationem
naturæ rationalis enasci ex voluntate Dei, sed duntaxat a pœnis Magistratuum
et jure talionis. Alii felicitatem hominis cum Epicuro ad illam brutorum
deprimunt, et pro jure naturæ statuunt instinctum naturæ etiam bestiis
communem. Idem Edelmannus Deum negat esse justum, nisi tantum in per­
sonis judicum. Idem Bolixgbrockius impium esse contendit, Deo bonitatem
et justitiam affingere, saltem ideis nostris respondentem; indeque negat,
hisce perfectionibus divinis inniti jus naturæ; affirmat autem fanaticos esse
omnes, qui hasce perfectiones, quantum fieri licet, in se exprimere conenlur.
Contra inferni poenas unanimi omnes sensu ita obstrepunt, ut vel fanatisme
illas subjiciant, vel Deum injustitiæ arguant.
Itaque cum Deum sibi effingant Theistæ cæcum, improvidum, incurium
et injustum, reipsa cum Atheis negant esse Deum; cum perfectiones divinæ.
quas utrique negant,sint ipse Deus. Atque hinc est, quod Bayle, legionis impire antesignanus, summopere in suis scriptis dilaudet virtutes Atheistarum
æque ac Theistarum.

SECTIO II. THEISTARUM SIMMA IMPROBITAS,

11.

Theistæ seu Naturalislœ verius sunt impii.

k 1

Probatio. Sicut vix ulli dantur Athei mentis, qui fere omnes corde tan­
tum athei sunt; ita vel nulli vel paucissimi sunt Theistæ, qui ex persuasione
‘ mentis abjecto Christianismo sectentur Naturalismum. Cordis namque insi­
pientia et malitia est, qua sicut Atheistæ non esse Deum , ita exoptant
Theistæ, non esse divinam Religionem, quæ captivat intellectum , cor refre­
nat, pravosque affectus coercet. Idipsnm Theistarum epicurei mores et
doctrina, nec non propria confessio abunde testantur : quis enim ignorat,
docere M an devilliüm (a quo non dissentit Montesquieu) quod virtus in Monar­
chiis obtinere non possit; infaustam fore Rempublicam, in qua sola virtus
vigeat; vilia ad Reipublicœ felicitatem tam esse necessaria, ut sine illis
jaceat laus bellica, plures artes intereant, magna hominum pars egeat, et
vita plerisque supersit miserrima? Lametrius per flagitia etiam felices nos
fortunatosque hac in vita effici, flagitiosissime effutiit. Hos vero duces dum
sequuntur Theistæ, el dum his illorum el aliis pestilentibus juris naturæ
principiis vitam accommodant; inde illa cordis depravatio et morum scurri­
litas, quæ uti omnem stimulum conscientiæ retundit, ita contra frenum
omne veræ Religionis recalcitrat. Certus enim sum ex Theistarum resipi­
scentium sincera confessione, quod,si Christi fides sola sine operibus fidei ad
Christianum nomen sufficeret; si ex mysteriis revelatis nulla morum san­
ctitas proflueret ad salutem Christiani hominis necessaria : si lex Christi
affectibus ac infirmitatibus naturæ plus indulgeret; nullum deinceps fore
aut ullum unquam extitisse Thcistam. Ast quia adversus carnem et concu­
piscentias ejus perpetuo decertandum erat, et hæc victoria difficilior visa
est, quam captivatio intellectus; arma in Christum vertit cor impium Thei­
starum.
Cum igitur peccato originis (quæ est Patrum ac Theologorum sententia)
plus depràvatüm sit cor,quam mens hominis; et experientia teste facilius sit
credere, quam vivere christiane; legitima est consecutio, quod rebellio con­
tra legem et moralem doctrinam Christi origo sit rebellionis contra fidem,
mysteria et dogmata Christi ; ac proin magis impii, quam increduli sint
Theistæ ac Naturalist®.
III.

Hodierni increduli pejores sunt sectariis ac hæreticis.

Probatio. Tametsi in eo cum sectariis concordent Theistæ, quod utrique
ct abusu rationis hallucinenlur;in plerisque tamen horum incredulitas illo­
rum superat pervicaciam. Ilæretici quidem in divinam revelationem injurii
et in fidem orthodoxam perfidi sunt; sed unum duntaxat alterumve dogma
veræ Religionis subvertunt; Theistæ simul omnia. Sectarii adeo non abji­
ciunt Scripturas divinas, ut eas ceu unicam credendorum normam ad suos
sensus detorqueant, parati (ut quidam maligne praedicant) ad ejurandam
suam sectam , ut primum ex verbo Dei scripto falsitatis ea convincatur;
Theistæ omnem omnino Revelationem seu scriptam seu traditam aspernan­
tur. Ilæretici iitriusque Testamenti miracula et oracula, .Mosen cl Prophetas,

• r*·

266

DISSERTATIO X. DE DF.PR.EDATORIBUS NOMINIS CATHOLICI.

Christum et Apostolos in veneratione habent; Theistæ despectui habent
omnia, et leges divinas inter opera manuum humanarum, prophetias et
prodigia inter eventus fortuitos, commenta et imposturas, doctrinam Evangelicam et Apostolicam, imo otiata Christi Dei-Hominis inter Conflict), Mahu­
metis aut Epicuri fabulas ac deliria abjiciunt. Sectarii Deum adorant et
Filium ejus Christum, reverentur providentiam Dei naturalem et supernaturalem, nec omnia Christi sacramenta, nec omnino repudiant Ecclesiam
Christi ; Theistæ (siquidem Deum credant) non autem credunt Deo revelanti,
et solam adorant rationem; Dei Filium exspoliant gloria Redemptoris, sa­
cramenta Christi et sacrificium tanquam superstitiones explodunt, et ceu
non ens spernunt ac exsibilant Ecclesiam Christi. Sectarii, quæ sunt juris
natura, venerantur, ipsamque jurisprudentiam naturalem pracipuo studio
a se excultam esse, gloriantur; inter Theistas Anglus ille dictitat, ipsa Deca­
logi praecepta abrogari posse per Comitia Regni ; quin et Morganvs, Chi bbivs
et Ilivils per illud Dei imperium de immolando Isaaco lotum jus natura
eversum esse, contendunt. Pudet, quoad omnia recoquere deterrimum cacoe­
thes sacrilegi Theismi, ne identidem fidelium mentes fœtore pessimo infi­
ciantur.
IV. Ævi nostri increduli paganis adeo deteriores sunt.

Probatio. Pagani (si Polythei) p]ures adeo Deos et agnoscebant et cole­
bant cultu, qui videbatur ipsis dignus et acceptus suis Numinibus; nostri
increduli renuunt Deum et Dei Filium colere cultu vere divino; seu interno
tam intellectus, quia non credunt revelanti, quam voluntatis, quia non
obtemperant præcipienti; seu externo corporis, quia negligunt ac spernunt
sacrificia, omnesque ritus, quos vel Christus adornavit, vel Ecclesia Chrisli.
Polytheis ac idololatris quædam Religio erat veneranda; nostris incredulis
nulla prorsus, quia sicut legem, ita Religionem quoque naturalem, quam
verbis tantopere extollunt, re ipsa evertunt : quid enim aut legi aut Religioni
quamvis naturali magis adversum, quam in omnibus frena laxare nature
corrupte cupiditatibus; ultimatum natura rationalis finem solis hujus vite
quam brevis tam misera bonis circumscribere; innatum humano cordi desi­
derium æternorum nonnisi corporea, et cum brutis etiam communi volu­
ptate ac libidine exsatiare; Religionem denique Christianam tam omnibus
seculis venerandam non solum perfide repudiare, sed et ludibriis, opprobriis
ac blasphemiis lacerare?
Pagani (si Athei) equidem paganicam Religionem abjecerunt, sed mille
superstitionibus, quas ipsa etiam naturalis ratio respuebat, obfuscatam;
hodierni increduli contra Christianam decertant castissimam ct sanctissi­
mam Religionem, cui sana ratio et a praejudiciis ac vitiis libera non potest
non dare assensum. Pagani Athei Deum non glorificaverunt, quem nullum
esse credebant, quin hæc sua impia sensa orbi obtruderent : nam ubi per­
contabatur Crates, an Dii delectarentur adorationibus hominum ? sapienter
reposuit Stilpo : « interroga me hoc, quando erimus soli » ; ratus, licitum
non esse, suos de Divinitatibus sensus parum pudicos in publicum edicere;
increduli nostri (uti Schaftesrvry cum Voltaire) virtutem ac Religionem
ludibriis et irrisionibus exagitandam esse statuunt, ut si inter jocos etsan-

sectio h. theistarum summa improbitas.

267

nas perstiterit illæsa, pro ejus veritate standum sit; secus, si per satyricum
hoc examen auctoritatis suæ detrimentum passa fuerit: quo quid absurdius
excogitari possit, haud scio. Atque ita fit, ut increduli per absurdissima
dicteria, exitiosissimascripla, perditissimos versus, spurcissimos sales veram
Religionem adoriantur ; quo autem medio Religionem discernendi vere
stygio, extrema intentantur non tantum Christianismo, sed omni Religioni,
honestati morum, quin et saluti Reipublicæ ac Principum securitati.

Obj. I. Theista seu Natural ista via incedit media Atheismum inter et
Christianismum ; quam procul ergo abest a Christianis, tam longe distat ab
Athcistis: et quamvis Christum non adoret; Deum tamen colit, el quomodo
agnoscit, glorificat.
Resp. Verum dicis, incredule, te Christianum non esse, quo honore
nominis indignus est perfidus in Christum transfuga ad castra impiorum.
Quod dicis, nec Atheum te esse; hoc minime verum. Deum, ais, confiteor
e.xistentem ct providentem? ore scilicet : nam quia scquelæ, quas ex hac
veritate deducit Christianismus, te perterrefaciunt, jam corde negas Deum
esse; et quia fixam non habes normam credendi, omnis te circumfert ventus
doctrinæ; jam addis, jam detrahis tuæ fidei articulis; jam vero si quis cum
Baylio callidiores tuæ fidei technas struit, haud gravate aut naturalem
quoque abnegas Religionem, aut certe in pyrrhonismum prolapsus ita do
omnibus dubitas, ut Deus, homo, mundus, virtus, vitium, hæcet futura vita
merum tibi chaos sint. Ubinam autem hoc in labyrintho vera vilæ honestas,
ubi amor et timor Numinis, ubi spes futurorum bonorum ct metus æterno­
rum malorum, ubi æstimatio animi immortalis, ubi sensus libertatis humanæ? Isthæc omnia vel intrepide negas cum Atheista, vel de iis proterve
dubitas cum Pyrrhonista; verissimum ergo, quod dixi ego, Theistas reipsa
Atheistas esse ac impios, infidelibus etiam paganis deteriores. Stet namque
BxYLECum suis asseclis ex una, ct Sockates cum suis sequacibus cx altera
parte; evidens erit, illorum impietatem longe antecedere.
Obj. II. Frivolum est, ait Bayle, errores et vitia quorumdam Theistarum
Tbeismo imputare. Vitia hominum sunt, non Religionis. Secus idipsum in
Christianismum pari, imo potiori jure detorqueam. Sunt etenim Theistæ et
Alhcislæ, quorum mores ad honestatem apprime compositi, dum illi plu­
rium Christianorum ad omnem licentiam projecti sunt.
Resp. Si hæc de ea Religione edixit Bayle, quæ tum per leges, tum per
doctrinam, tum per vindictam vitia et concupiscentias malas refrenat, et
delicta quaevis damnat atque castigat ; verum dixit : sed de Christiana Reli­
gione , quæ sola cujusvis tlagilii maximum horrorem ingerit, vitium omne
vivacissimis coloribus adumbrat, ceu enormem injuriam adversus immensi
Numinis majestatem, ceu rebellionem contra divinam legem exccralur, ceu
summam ingratitudinem erga summam Dei in homines liberalilatem expro­
brat, elceu sacrilegam foederis cum Deo initi violationem condemnat; quæ
sola sub pedibus impii fauces averni reserat, el ingressum Paradisi ætcrniim
occludit impio. Dum contra Theismus in seipso flagitiosus ad omne flagitinm viam pandit, reus est omnium facinorum, scandalorum ac turpitudi­
num. quarum Theistæ se reos faciunt.

268

DISSERTATIO X, DE DEPR.EDATORIBUS NOMINIS CATHOLICI.

Thcismus est, qui seditionem Theistis inspiravit adversus legem , quæ ex
summa divini Legislatoris auctoritate a vitiis cohibuit : qui abstraxit Theistas
a fidei mysteriis, quæ fortissima erant ad virtutem hortamenta : qui nau­
seam creavit et contemptum praemiorum, queis suarum legum factores
œternum beare Altissimus decreverat : qui metum excussit saluberrimum
infaustae aeternitatis : qui hominem brutis exaequavit, exterminans a mente
humana sensum et boni et mali, et immortalitatis et libertatis. Si vero
nihilominus inter Christianos, quorum sanctissima est lex et Religio, reperire est flagitiosos ; sed quorum scelera lex Christiana damnat et vindicat ;
quid mirum, si Theistarum impietas perfringat repagula omnia honestatis,
el latissimam omnibus flagitiis portam aperiat ; cum ad istam rebellionem
Thcismus ipse arma subministret?

Obj. III. Lex Christiana nihil commendat magis, quam dilectionem
proximi ; et nihil minus praestant Christiani, qui Theistas passim omnes
(quos inter non paucos honestas et virtus commendant) tanquam hominum
impiissimos liberrime proscindunt. S. Augustinus adeo dilaudat opera infi­
delium; et Christiani deteriores faciunt Theistas paganis , a quorum trucu­
lenta in Christianos tyrannide quam longissime absint Theistæ, nemo ac
omnium minime Christianus ignorat.
Resp. Mirum! non ita pridem Christianorum vitiis, nunc vero idololatrarum virtutibus suam impietatem exornare adnituntur increduli. Christiano­
rum vitia nec nego, nec excuso ; praeterquam autem quod Christiana Religio
ea non inducat, minus probet, media etiam suggerit agnoscendi, deflendi,
expiandi delicta contra legem Christianam perpetrata ; quin et vix unquam
fit, ut stante adhuc fide Christianus vitiosus naufragium totius honestatis
patiatur. Dum contra incredulo inde a virtutum Christianarum naufragio
nulla superest tabula, vi cujus morales etiam virtutes conservet, de vitiis et
erroribus in erroreset vitia pronus ad profundum usque. Laudes, quasidololatranim laudabilia quaedam opera tulerunt ab Augustino, nec Theistis
invideo; et quænam illa·? docet S. Doctor, apparere nonnunquam inter
Ethnicos quædam lineamenta honestatis, sed quæ sint extremi veluti ductus
Dei imaginis, quam cordis depravati iniquitas delere penitus non potuerit :
addit vero, quod vix ullas virtutes veras apud infideles reperias, quas facile
omnes saltem vanitas inficiat : addo ego ad mentem omnium Patrum, quod
sicut vi Ethnicismi, ita vi Theism i nihil unquam aut honesti aut virtuosi
quis operatus sit, aut possit operari, ita ut (quæ est illa Ciceronis in Epicuri
el Pyrrhonis doctrinam acerba, sed justa crisis) si vel Epicurei vel Pyrrhonici, vel idololatrae (vel Theistæ) semper ex præscripto suæ pestilentis
doctrinæ operarentur, operarentur semper pessime sine ulla justitia, (equi­
tate, liberalitate, amoenitate, et sine ulla specie virtutis, quæ siquando in
illis emicat, non tam fructus est Theismi aut Atheismi , sed singularis exceptio ab impietate doctrinæ.
Tyrannis paganorum adeo non obstitit prodigiosis Christianismi progres­
sibus, ut hic inter turpissimas Ethnicorum illusiones et acerrimas persecu­
tiones latius et lælius effloresceret : Theistarum vero, ceu totidem Christiani
nominis deprædatorum, calumniis et blasphemiis lacerata, ingens sui detri­
mentum conqueritur ac deplorat vera Christi Religio.

I

SECTIO II. THEISTARUM SUMMA IMPROBITAS.

2G9

Obj. /T. Plenis modiis quævis facinora in Theistas effundunt Christicolæ,
quin ea sciant nominare, ct cum veritate ac æquitàte vel Theismo vel
Theistis exprobrare.
Hesi*. Non Christicolæ, sed pestifera Theistarum àcripta hæc suis aucto­
ribus flagitia exprobrant. Quis enim in iis sine horrore legat, præter adul­
terium vix quicquam hixuriæcsse velitum, et quamvis aliam libidinem esse
indulgendam? quousque ne gentilium quidem Philosophorum progressa est
spurcities; ct quod unum salis declarat veram causam theislicæ seditionis
adversus puritatem Christianæ Religionis; et in quo Naturaliste (vel hoc
nomine indigni) non solam Christi, sed et natura legem prostituunt. Lex
est natura, quam ælerna veritas hominum cordibus inscripsit, ut caro sub­
dita sil spiritui, et concupiscentiis corporeis imperet mens immortalis; igitur
si concupiscenliæ altiorem volupla ct libidine finem non habeant, recta ratio
adslringit hominem ad eas coercendas, ut tametsi damnum proximi magis
aggravet delictum, ipsa tamen libido carnalis ( illo etiam secluso) ceu repu­
gnans rectæ rationi vitiosa sit et rea criminis; igitur qui libere consentit desi­
deriis carnis, natura ordinem pervertit, et partem regiam subdit servili,
quæ est imbelle corpus.
Eadem regula boni et mali Theistica quid non invehat injuslitiæ? exurgal enim passio vehemens; urat acrius rei alicuæ cupiditas; suggerat insuper
Naturalismus, bona post hanc vitam nulla esse speranda; abjiciatur inter
præjudicia metus supremi ac æterni Vindicis: quid demum dc bonis proximi
sal tutum erit a Theistarum sic dicta æquitàte naturali? Gloriantur incre­
duli, se Christi legem projecisse, sed gratia legum naturalium; harum vero
malignos interpretes ac infidos exeeutores esse Theistas, eorum libri copiose,
sed copiosius eorum mores attestantur.

§ 111. Corollaria.
Quam sini idololatria consimiles Theistæ, ex Apologetico Tertulliani
Cap. XVII. hisce conticio : quæris, in quo sit malitia idololatrarum? in eo,
quod Deum non agnoscant, quem nolunt agnoscere; verum sufTicit contra
illos vel sola attestatio animæ, quæ tametsi alligata corpori, pessimis innu­
trita principiis, turpissimis enervata affectibus, et detestando idolonnn cultu
inescata sit; tamen in repentinis casibus Deum el Deum unum invocat :
o Deus! Deus videt : Deo commendo : Deus mihi reddet : en igitur testimo­
nium animæ naturaliter Christianæ; ita ille. Theistarum impietas in quo?
in eo est, quod negent, Deum esse locutum, el Christum esse divinum au­
ctorem veræ Religionis ; sed contra testimonium animæ suæ : huic enim per
baptismum impressus hæret character Christianismi, cujus posthac dogmata
didicit, motiva penetravit, cl fidem tenuit. Undcnam ergo animæChristianæ
a Christi fide defectio? indomilæ passiones eam subjugarunt miserrima* ser­
vituti, ingerendo lelhalc odium illius legis, quæ frenum est liccntiæ ac
libidinis; illius Kcligionis. quæ terret minis cl pœnis sontes vindicat sempi­
ternis; illius doctrinæ, quæ nonnisi puritatem ct sanctitatem inspirat.
Verum evigilet aliquando Deo excitante anima ex hoc somno mortis ; dispa­
reant tenebra, quæ hucusque excæcaverant ; detegantur inania*, argutia*,

270

DISSERTATIO X. DE DEPR.EDATORIBUS NOMINIS CATHOLICI.

deliria Theismi, quæ interim fascinaverant; et Religio Christiana confeslim
sine ullo labore aut nova sui demonstratione reviviscet in anima cum oniui
sua luce ac splendore : en testimonium animæ Christianae, nunquam vere
ac reipsa incrcdulæ, eo tempore, quo et sibi cl aliis incredula esse videba­
tur. Dent superi hanc lucem, et æternis involvatur tenebris irreligio!

SECTIO 111.
I

'

NULLA TH E ISTARUM AUCTORITAS AD SUAM IRRELIGIONEM CHRISTIANO
HOMINI PERSUADENDAM.

§ I. PRAECOGNITA.

Μ

S
’
■·
■
s*
>

·

Duces impiorum atque incredulorum, ut numerum augeant sequacium,
mendacissima quadam suæ doctrinæ puritate, suæ vitæ probitate, suæ mortis
felicitate incautos irretiunt, quamvis ipsimel in docendo, vivendo et mo­
riendo hominum pessimi atque miserrimi. Doctrinæ suæ a legum natura­
lium auctoritate arrogant dignitatem : mores suos a naturali honestate
commendant, et vitæ exitum a tranquillitate, quæ in morte, sicut libertas
in vita, Theistas reddat vere beatos ; utpole qui nihil sperent, beatitate natu­
rali honestati naturali debita contenti; et nihil metuant, cum Deus nec
velit, nec possit viros honestos a se æternum avulsos crudelissime excarnifi­
care. Splendida verba, sed xerba duntaxat, a quibus res et veritas absunt
longissime. Libertas ab officiis Christiani hominis, et immunitas a falis
alterius vitæ; hæc fere præcipua sunt capita, in quæ incumbunt omnes ma­
china: incredulorum. At cui demum ista aut libertas aut immunitas inser­
viat; probis? minime : his enim gratum facies, ubi sua ipsis officia, cl
horum præmia identidem revoces in memoriam; improbis? his porro rese­
rabis januam ad omne scelus patentissimam, ut adeo pro felicitate hominis
per Christianismi abolitionem procuranda summam improbitatem, et nullis
satlacrymis deplorandam gentis humanæ perniciem invehant increduli.
His ergo humanæ felicitatis æternæque salutis devastatoribus omnis omni
jure deneganda est auctoritas.
§ II. THEMATA.
I.

Nulla est auctoritas Theistarum spectatis eorum placitis.

Probatio. Qui omnes aut fere singulos evolvit libros, Theisticæ impietatis
infames partus, quorum plures ementito prelo ct auctore jamdumin fronte
stigma gerunt; is cum horrore deprehendet quot ferme lineas, tot pestilen­
tis doctrinæ contagia, conquisito quodam nitore et blandi sermonis aspersa

SECTIO Ili. THEISTARUM NULLA PLANE AUCTORITAS.

2/1

lenocinio, ut quo facilius legentium animos pervaserint, eo altius errorum
ac viliorum veneno inficiant : ut fidem labefactent certius, turpissima et
rerum et verborum obscœnilatc severos et pudicos mores per summum scelus
corrumpunt : ut pietati extrema inferant dispendia, exeerabilem vitæ li­
centiam suadent mentibus incautorum. Videlicet prolium hujusmodi infau­
stissimarum natale solum ibi est, ubi tot jam annis invaluerat libertas Evangelica, quam nunc etiam pertæsi jugum Christi penitus excutiunt, calcato
etiam sacrilego pede Evangelio. Deprehendet is in audacissimis versipellium
ludionum scriptis , fallacem philosophiam divinis oraculis, frivolas conje­
cturas prophetarum vaticiniis, cæca præjudicia miraculorum splendori,
fatua paradoxa admirabili Religionis œconomiæ, effrenem morum doctri­
nam puritati praeceptorum Evangelii, vana criteria tot omnium seculorum
integerrimis testibus, dubia et errores pseudosophorum ineluctabili Ecclcsiæ auctoritati spurcissime anteponi. Imo deprehendet, possibilitatem, uti­
litatem, necessitatem ct existentiam omnis divinæ Revelationis exsibilari ;
sanctissimis fidei nostræ mysteriis infamiæ notam inuri; sugillari divinas
' Scripturas ceu a fabulis, anlilogiis et mendaciis putidas, atque cum omnium
scientiarum principiis, cum jure et theologia naturali, reclaquc ratione
apertissime pugnantes; divinæ Traditionis, quæ ab ore Servatoris et ex af­
flatu divini Spiritus per Apostolos et Christi sponsam ad nos pervenit,
oracula amandari ad fabulas; atque in id omnium Theistarum furias con­
spirare, ut Christianismus tot seculorum et omnium nationum fide, nec non
innumerabilium heroum sanguine stabilitus e mentibus hominum era­
datur, discerpatur, proculcetur, annihiletur; cui ex orco revocatus surrogclur Paganismus.
Praeterea Theistarum eruditio (justum est judicium doctissimorum in
orbe virorum) tota est in Pyrrhonismo, quo clariora quæque inficientur :
in sesquipedalibus verbis, quæ altum sonenl, nihil sensus reddant ; in cæca
sui demiratione, nec minus cæco despectu aliorum : in carpendis moribus
quorumvis Superiorum, nec non in sacra siti rei Ecclesiaslicæ : in pessimis
artibus exterminandi doctrinam fidei divinæ, depravandi doctrinam mo­
rum, suffodiendi legum etiam naturalium genuina placita, loliusque hone­
statis et virtutum omnium fundamenta evertendi. Ncc mirum : nam
Celsos, Porphyrios, Julianos, Lampridios, Libanios, aliosque id genus Chri­
stiani nominis ac veritatis rcvelalæ infensissimos hostes suos habuere duces
ct magistros.
De his præclare P. Valsecchi in celebri opere : dei Fonti dell’ Empiéta.
Nempe statuta viliorum omnium impunitate, nemo deinceps erit aut scribax
aut dicax in Religionem.

II. Theistarum nulla est auctoritas spectatis eorum moribus.
Probatio. Theistarum fere omnium fucati sunt mores, et vita infamis a
varia improbitate. Vitia fors æquegrassabantur olim, ac hodie; at non tam
subdole ac perniciose. Nostri quippe increduli veris etiam criminibus cl flagiliis norunt illinire fucum honestatis, cutrapeliæ, epikeiæ, et uescio cujus
novœ Ethices pigmentum. Equidem coram viris seu dignitate seu virtute

2/2

nr

.2?

DISSEIITATIO X. DE DEPR.EDATOniBUS NOMINIS CATHOLICI.

conspicuis aut conticescunt, aut sermone ad fucum composito facunde disse­
runt de probitate, de moderatione, de humanitate, de pretio viri honesti;
utprimum autem nemo sit, quem vereri aut revereri simulatores oporteat,
audies sanctissima fidei dogmata dicteriis proscindi ; ad insanias deprimi
altissima mysteria; ceremonias et ritus Ecclesiasticos omnes amaris salibus
perfricari ; spiritus omnes seu bonos seu malos rideri ceu deliramenta;
sanctos Patres ab antiquitate et sapientia venerandos cribrari ceu pie credu­
los, et nec doctos nec philosophos ; antiquæ lidei ac prise» pietatis homines
damnari superstitionis ; Ecclesiasticorum ordines et instituta Religiosorum
ceu geniis humanæ opprobria despici, animæ immortalitatem pœnarumque
æternitatem ceu inanes strepitus et terricula explodi; de futura anastasict
judicio omnem sensum lidemque exterminari ; ac tandem sacerrimum fidei
depositum, Scripturam et Traditionem impudentissime exsibilari. Videlicet
a fide praesentium, a spe futurorum et a metu aeternorum sesc liberant
impii, in Deum blasphemi, in coelites maledici, in Ecclesiam spermologi, ut
sicut os eorum in licentiam proterve effunditur , ita sine freno cupiditatibus
cor subjiciatur.
Lbi vero lingua virulenta in verba blasphemiæ liberrime proruit, ubi
cor libidinum ardoribus turpissime exæstiiat; ibi vitæ honestas sit, quis
credat ? Theistæ sub affectata honestatis specie sepulchra sunt dealbata ab
omnium scelerum foetoreputida : arrogantes Deastri, qui ut cum Babyloniis
sibi nomen faciant, novum ac insolens Religionis ædificium moliuntur;
unde quot linguae, imo quot fere unius linguæ homines sunt, tot Religionis
diversa simulacra, morum vero corruptela ubique eadem : monstra perfidiae
in Deum ct homines, dum Angelorum rebellionem resuscitant, Deo in carae
nato obstrepunt, et homines non pluris, quam canem aestimant : stultissimi
virorum, cum videri affectant pnidentissimi, quia auctore naturæ, gratiæ
etgloriæ neglecto idolum rationis croate adorant! Φιλάργυροι, qui luciis
el pecuniis conscientiam, Deum et coelum divendunt : fœda projecte Veneris
mancipia, qui vitia canris humanæ imputant fragilitati, ut sine fronte el
suum et alienum pudorem prostituant. Vere corrupti et abominabiles facti
sunt; non est Thcista, qui faciat bonum, non est usque ad unum. Testor
experientiam eorum, qui penitius norunt vivendi licentiam ibi, ubi ficqucnliores Theistæ suos libros, et eorum libri novos in dies Tbeistas partu­
riunt ; testor experientiam omnium nostrum : nonne si, quæ extremi belli
tempore et vidimus et audivimus, recordari lubeat, nonne quorum tides
remissa, eorum vita liberior fuit? nonne, si qua ex illorum hospitum reli­
quiis in terris antehac fenidc Christianis insedit morum depravatio, ea ex
scriptis, dictis ct factis incredulorum suam habet originem? testor illorum
ab exteris Academiis reditum, quos sæpe tanquam aurum optimum patria
dimisit, sed quos ex Thcistarum lectione ct consortio recepit carbones nigros:
nempe destructis fidei ac morum principiis perfringuntur honestatis repa­
gula, virtutumque omnium fundamenta suffodiuntur ; testor illos ex nobis,
quos forte non latet unus altervc Theistica lue infectus : an non cor depra­
vatum, corrupti mores, lingua maledica et vita nequam characteres hominis
sunt, quem quidem pudet, inter impudentes non esse impudentem; at non
pudet, cum impudentissimus sil, honestissimum videri ?
igitur quod Christum oderint increduli, Chi isti fidem abnegaverint,J el

——

SECTIO

III.

'IIIEISTARCM

Ml.i.A

PLANE AUCTORI FAS.

273

a\ita sacra repudiaverint ad castra impiorum transfugio; vera causa non
fuit, quam prætexunt, mysteriorum sublimitas aut dogmatum obscuritas ;
sed rigor legum Christianarum, morumque doctrina severior, cujus jugum
ut cum sonitu excuterent, in ipsam fidei doctrinam arma strinxerunt; sed
ausu tam infausto, ut suis ipsi telis se confoderent, ceu philosophos sine
principiis, theologos sine studio, criticos sine regulis, prudentes sine ratione,
homines sine tide el sine Deo, non tam aut sapientiæ oracula, aut fortitudi­
nis prodigia, quam infirmitatis, ignorantiæ, vilitatis atque onmigenæ impie­
tatis portenta.

111. Nulla est auctoritas Theistarüfh specialis connu falis.
Probatio. Fata incredulorum probrosa passim, infausta sunt ac pessima.
Equidem sicut in vita auream libertatem, ita in morte sua optatissimam
pacem, et fere post mortem beatitatem sibi naturalem vindicant Naturalislæ;
sed uti Theislica vitæ libertas nullis seu humanis seu divinis seu naturali­
bus adslricta legibus libertas est quavis durissima servitute deterior, quia
omnium flagiliorum, ni publice, certo clam perpetratorum reddit mancipia;
non secus ac de gentilibus Philosophis testatur Apostolus: ila pax illorum
in morte pax est impiorum, ut cum in profundum venerint, contemnant, ct
quam liberrime peccando animam dæmoni mancipium, eam obstinate
moriendo inferno prædain objiciant. Quid quæso monstri est naturalis beati­
tas illorum, quorum exitus manet judicium ct damnatio? nonne enim jam
judicatus est, qui non credit in nomine Unigeniti Filii Dei; qui autem non
crediderit, condemnabitur? At rident Theistæ in mortis adeo discrimine
minarum et poenarum revelationem. Itane vero cum viris honestis agat
immensa bonitas? viris honestis ejusmodi redundat avernus: quis enim
neget ex Tureis, Judæis, Ethnicis vixisse ac vivere plures satis ct magis
honestos, quam ævi nostri increduli? et Judæorum, Turearum,Ethnicorum
plures æternum beatos quis affirmare ausit, nisi illa sic dicta prudenliæ,
honestatis ac fortitudinis prodigia, hodierni Theistæ, verius nostrorum
temporum maculæ, arbores bis mortuæ et eradicatio, fluctus feri maris de­
spumantes suas confusiones, sidera errantia, quibus sicut Judæis, Tureis,
Ethnicis procella tenebrarum servata est in æternum, in quam semelipsos
præcipitarc accelerant desperabundi.
Cæterum tragicos incredulorum exitus collegit Zacii. Grapïus in Tlicol.
Recent. P. I. quos cum fundamento opponas auctori op. ltéflexions sur les
grands hommes, qui sont morts en plaisantant.
§ III. COROLLARIA.

1. Insurgerem hoc loco in perversissima Thcistarum dogmata, mores et cri­
minationes contra avitam Religionem, nisi primis jam Ecclesiæ seculis Chi’istianæ Religionis vindices, ct quod mirere, doctiores non modo Catholici.
sed Acatholici etiam scriplores solidissimis pridem responsionibus ea omnia
confutasscnl ; ac prope sufficerent dicta a nobis hactenus el posthac dicenda.
Quanquam vix opus sit operosa confutatione, cum aut ipsi sese canum
instar quotidie insectentur Theistæ ; aut eorum doctrina quam falsa cl impia,
13

i. p. 2.

r.

I

||

271

4

i 1

H

V

DISSERTATIO X. DE HEM1.1-DA TOHIUl S XO.UIXIS CAHlOLlCi.

tain ad risum el indignationem in dies cl horas variabilis sil. Exprobrat id
inter cæteros in poemate cui titulus Resignation, Jolxgius Vollairio, ej usque
scripta miseris ac putidis scatere contradictionibus, demonstravit auctor
libri, Les Erreurs de Voltaire, cujus translatio in nostram vernaculam
an 1768. emanavit, ut Germaniæ etiam caveretur a pestilentia scriptoris
fallacissimi æque ac exitiosissimi. Plures hujus generis scriptores incredulos
ceu fere lunaticos expingit Scherlokius. Quin ausim dicere, affirmari de
omnibus ex vero posse, quod Gihsonius in littera pastorali narrat de quodam
novitatum ac errorum simili architecto, qui suis amicis ingenue declara-,
verat, se, si videret sententias suas ubique receptas, inter primos fore, qui
illis iterum de novo contradiceret.
11. Idem spiritus vertiginis dudum exagitavit Rolssealvium. qui quidem in
suo Emilio majestatem S. Scripturæ, sanctitatem Evangelii, Christi divini­
tatem tantopere commendat, ut stupore attonitus exclamet : quam ineffa­
bilis Dei-Hominis inter homines degentis integritas, mansuetudo et demis­
sio ! quæ docentis amoenitas ac sublimitas '. quæ loquentis ac respondentis
sapientia et profunditas! quæ patientis tolerantia, et fortitudo raorienlis!
profecto si mora et vita Socratis sibi venenum porrigenti benedicentis,
mora et vita sapientis erat ; mors et vita Christi inter atrocissima tormenta
pro suis crucifixoribus Patrem exorantis , mors ct vita Dei est. Jam vero quid
aliud a Rolsseavvio exspectes, quam Christianae legis tam ipsi sacrosanclæ ac
divinæ professionem, atque ad eamdem ab aliis emittendam adhortationem;
quam Christi et Evangelii summam venerationem, scriptorum vero suorum
reprobationem, ct scandalorum, queis Christi Religionem opplevit, depre­
cationem? sed ludio est vaferrimus ac. miserrimus, siquidem continuo subdat:
nihilominus Evangelium plurima continet incredibilia, quæ rationi adver­
santur, et quæ, ut prudens quis aut intelligat, aut credat, impossibile est.
ili. Voltairh genium et ingenium vivis coloribus adumbravit auctor Hel­
volus in Libro, les oracles des nouveaux Philosophes, his verbis : petis a me, ut
libi D. Voltairium tanquam in imagine ostendam : nam eum tibi scriptis
tantummodo notum esse dicis? Equidem auctorem nosse, non parvi momenti
est. Faciam et hominem te nosse, et qualis mihi videtur, auctorem. Medio­
crem staturam excedit corpore : dedit ei natura bilem torridam, maciem
et ossa, vultum asperum, exesum, fervidum, vibrantes et malignos oculos.
Qui cx ejus scriptis emicant, igniculos gestu et habitu prodit. Lubrico ct
acri obtutu, sermonis praecipi ti torrente ingenii concitati æstum, ac ferme
furorem reciprocat. Tantus ingenii fervor valetudinem hominis, uti acies
vaginam rodit. Festivus, jocularis indole, per artem ac specietenus gravis,
sine animo bonus, sine justa inora sapiens, sine amicitia blandus, suos,
quibuscurn agit, facile mulcet ac negligit. Mane Aristarchum præfert, futu­
rus sub noctem Diogenes. Virorum Principum magnitudinem miratur, viros
contemnit. Suaviter ac blande cum suis aequalibus, composito ad normam
supercilio, agit. Cum te aggreditur, initio urbanos sales, mox remissum ac
frigentem animum adhibet, cum lui contemptu et ludibrio sub finem abi­
turus. Procerum aulas fastidit et amat. Tenero, sed nulli rei devoto sensu
molles voluptates captat et respuit, cupide prensat obvias, quæsitas nauseat.
Scientiis et ratione pollet. ignarus principiorum scienliæ , et ratiocinii
vicissitudines non habet, sed patitur, uti amentes intervalla lucida. Agilis el

SEC HO

IV.

'1 HEIST.E

VETEIlLM

I.XCIlEDL'I.OnVM

PLAGIAP.II.

â7S

irrequietus mente, sed animo improbus per universum circumagitur universi
conleinptorcjanimo. Novit doctrinam morum, et admirabili soler lia describit
ctnegligit. Celebritati ardenter inhiat, sed magis nummos captat : nativo
studio urgetur ad indulgendum genio : pro nummis sedet, vigilat, scribit,
minimorum sili ac fame æslual. Talem hominem vidi. Jam auctorem inspice:
Poeta natus est : versiculos non elaborat, sed uberlim ademero lusu pro­
fundit. Sunt tamen ejus versus ingeniosi, faciles, festivi, nitidi ; et hi­
storiam bene scriberet, si veritatem amare posset. Baylium vituperat et
exscribit ; hujus scriptoris sectator, discipulus, lector, scriptor est. Dixit aliquis,
scriptorem, si velit omni affectu et præjudicalis opinionibus vacuum opus
edere, nullius Religionis, nullius regionis et patri® esse debere. Homo
noster his dotibus apprime valet. Nemo eum ex suis scriptis natione gallum
esse judicet. I li senex laudator temporis acti, ita Voltaire nonnisi absentia,
peregrina laudat, quidquid patrium aspernatur. De cultu Religionis notum
est, quod nullam habeat; litterarum , quæ sunt nostri temporis, sat dives
est: Politicus, Physicus, Geometra est, si velit; sed Haeret in cortice, non
tangit nucleum. Delicatum habet sine dubio ac fertile ingenium, quo flores
lanium ct elegantias carpit. Satyram non bene invenit, male adhibet, bene
scribit, hi unaquaque re singularis videri vult ct est; nullius studii, nullius
rei medium tenet.
Hanc vero laudum Voltairu exactissimam epitomen qui legit, num mirari
sal possit, esse his temporibus complures, probos eæleroquin, litteratos, cri­
ticos, qualesque ct videri ct esse re ipsa volunt, peracutos homines, qui
infami huic idolo genua flectant, non sine magno dignitatis suæ probro, ct
eum non minoro aliorum offensa, unum unum Vollairium in ore et in ma­
nibus tum habeant ipsi, tum alios eliam habere velint?

SECTIO IV.
ARGUMENTA THEISTARUM TOTIDEM SOPHISMATA VETERUM HÆRET1CORUM ET GENTILIUM PHILOSOPHORUM AB ANtiQUIS PATRIBUS ET
APOLOGETIS DU DUM EXPLOSA.

§

I.

PHÆCOfiXlTA.

Putida esse Thcislarum scripta, atque multiplici cx capite omni auctori­
tate destitui, claret cx proxime dictis. Magis etiam probrosa, quin el pesti­
lentissima inde dignoscuntur, quod extritas dudum ex illustrato terrarum
orbe insanias ct futiles querelas iterato obtrudant, cum præter antiquissimam
cramben veterum Hærcticorum cl Gentilium Sophistarum vix quidquam
novi contineant. Enimvcro recoquunt ad nauseam pestes fere omnes, quas
in veram Religionem dudum evomuere Celscs Epicureus, PonpnvRiis Plato­
nicus, Jlliams Apostata Materialist®, Fatalist®, Marcion il®, Manichæi,

DISSERTATIO

X.

IH. DEPll.fcb UORlÎlt S

AOMl.MS tATIlUI.H Ï,

Priscillianistæ, el qui sunt hujus furfuris quisquilia? ac portenta. Horum
impietatem primis jam seculis represserunt Sancti Patres el Christiani Apo­
logetic, ac quidem ipsimet cx idololatriae tenebris ad Evangclii lucem con­
versi. Justinus, Irenæus, Pantaenus, Clemens Alexandrinus, Athenagoras.
Tertullianus, Origenes, Minutius Felix, Arnobius, Lactantius... Lubct hic
duntaxat exhibere summalim veterum ac recentiorum incredulorum pesti­
feram conspirationem, ut probrum sit majus Theislarum, quod ceu philo­
sophi sapientes insipientissimorum hominum sint plagiarii.
§ 11. THEMATA.
1.

Quœ contra Deum et Dei verbum ugyaniunl hodierni increduli, ex
antiquitatis qua Ethnicœ, qua Hœreticœ lacunis hauserunt.

Probatio. 1°. Miserrimum [Epiclri de Deo ratiocinium quis sanæ mentis
homo non detestatur : vel non vult mundum a malis liberare, et sic non est
sanctus ; vel non potest, et sic non est omnipotens; vel non scit, et sic non
est omniscius? Hoc vero recoxit Voltaire in suo Dictionario Philosophico
pag. 52. Eu quam gloriosus Epicuri discipulus celebris ille Magister Thcislarum !
2e. Fæx omnis seu Epicuri seu Marcionis legrc ferebat Deum providum,
Velleio Epicureo apud Tullium L. de Nat. Deor. sic expostulante: « impo­
suistis in cervicibus nostris sempiternum Dominum, quem dies el noctes
timeremus : quis enim non timeat omnia providentem ct cogitantem et
animadvertentem, et omnia ad se pertinere putantem, curiosum et plenum
negotii Deum»? Theistæ numquid melius de Deo sentiunt? dc naturali
Providentia ambigue plerique edisserunt, supernaturalem abnegant omnes.
Epicuri Lactantius, Marcionis Tertullianus; et sic uterque Theislarum
inanias explosit.
3®. Si quando Sancti Patres ct Christiani Apologetæ Dei attributa ad hu­
mana» inlelligenliæ captum ex perfectionibus creatis arguebant; ad convicia
conversi sunt veteres hærctici iisdem exprobrantes : numquid eodem ratio­
cinii genere Manichæi c malis hujus mundi Deum malum ceu principium
omnis mali inferebant? Idem inter incredulos præstitit Me.xdelsohmcs in
libro dc Evidentia in Metaphysicis scientiis. Stupor! nonne enim in his
præmittitur unitas veri Dei ceu indubitata; et nonnisi depurabo ab omni
imperfectione creata perfectiones Deo attribuuntur?
4°. Negant veteres ac recenliores hærctici, posse Deum concedere, aut sal­
tem ullibi concessisse Præsulîbus Ecclesiæ potestatem in conscientias homi­
num. Rousseau ipsius etiam Dei (quamvis supremus quarumvis nostrarum
actionum etiam intimarum Dominus sil) auctoritatem in conscientias non
obscure denegat.
5°. l'sque ad Spixozam (si excipias ejus in plcrisquc magistrum Hobbeshj.m'
nemo sanus dubitavit de antiquitate Pentateuchi; hanc vero calumniam
adoptavit ex quibusdam vanissimis olim hæreticis, præsertim Ptolomæo ct
Nazaræis apud S. Epiphaniam. Imo pernegant hodiedum Theistæ omnium
SS. Scripturarum divinitatem, itidem imitati Cerinlhianos etEbionilas, qui
Evangelia Marci, Lucæ et Joannio, Acta Apostolorum. et Epistolas Pauli;

SECTIO IV. THEISTÆ VETERUM INCREDULORUM PLAGIARII.

277

Severianos, qui Paulum el Actus Aposlolicos; Marcion lias, qui Matlhæi,
Marci otLucæ Evangelia, Epistolas ad Timotheum, Titum et Hebiæos; Mani­
chaeos, qui Actus Apostolorum cl Velus Testamentum, ceu libros a malo
spiritu conscriptos; Nieolailas ac Gnoslicos, qui Davidis Psalmos ceu humanas
cantilenas aspernabantur. Eccur hi? nempe Christiani judaizantes, Paulum,
quem adeo legis apostatam compellabant, ferre haud poterant ob negatam
vim legalium ; minus etiam Acta Apostolorum, in quibus et ipsi et patres
ipsorum tot tantorumque criminum rei accusabantur. Severianos eo deduxit
necessitas abstinendi a nonnullis rebus adiaphoris. Manichaeos præter alia
textus quidam egerunt præcipites, quod cum serie historica non satis con­
gruerent. Eccur autem illi, scilicet Theistæ? Nimirum damnat Scriptura
sacra effrenem Theislarum sentiendi vivendique licentiam.
G“. Theistæ cum Edelma.nno jam Scripturae stylum arrodunt; sed cum in­
credulis grammaticis, quos solide confutarunt viri in sacra æque ac profana
litteratura summi, Gregorius Naz. et Augustinus, quin et gentilis Longinus
quidam in libro, de sublimi genere dicendi. Jam fabulas, mendacia et con­
tradictiones eidem affingunt; sed cum Marcionitis et Manichaeis, quibus,
præcipue Adimanto, integrum librum opposuit S. Augustinus,et geminum
deinde adversario Legis et Prophetarum. Jam gratiæ defectum, fatum el
personaruin acceptionem eidem exprobrant; sed cum Ethnicis et Pelagianis,
quos S. Athanasius L. de Incani., S. Augustinus L. II. ad Bonif. et Epist. 49.
S. Chrysostomus L. ad scandala affectos, validissime represserunt. Jam vero
turpes etiam amores carpunt, præsertim in Cantico Canticorum; sed cum iis
hæreticis, quos Theodoretus Præf. in Cant, et Piulastrivs hær. 131. refe­
runt, et a quorum blasphemiis Origenes, Cyprianus, Basilius, Eusebius,
uterque Gregorius, Diodorus. Chrysostomus et alii Salomonis Canticum
egregie vindicarunt.

II. Suam adversus Christum et Ecclesiam Christi rebellionem hodierni
increduli resuscitarunt ex protrita dudum antiquorum incredulitate.
Probatio. 1°. Eoelmannus uti Moscn, ita Christum ceu impostorem bla­
sphemat ; verum hoc Celsi pervetustum erat convicium ab Origene exsibi­
latum; mitius tamen in homine ethnico, quam in Theista Christiani
nominis deprædatore; verum a Petro Aretino hanc didicit blasphemiam,
qui Sectili XVI. scriptor ab obscœna el mordaci poesi famosus, auctor cre­
ditur detestandi Libri, de Iribus Impostoribus, apud Marin. Marsennum, et
Theoph. Spizelium.
2°. Theistæ omnes Christum ceu Legislatorem, vitæ et fidei Magistrum
aspernantur, videlicet cum impiis illis hominibus, qui ævo S. Augustini
(Enarr. II. in Ps. 31.) dicebant : « quid mihi præceplurus est Christus? ut
bene vivam? jam bene vivo; quid mihi necessarius est Christus? » quos vero
S. Doctor ceu omnium vitiorum mancipia exagitat. Apostolos fere pro se­
ductoribus habent Theistæ ; sed quam est antiqua crambe ista, dc qua
jamdum Apostolus meminit 2. Corinth. XII. 1G... « Sed esto; ego vas non
gravavi; sed cum essem astulus, dolo vos cepi? Numquidper aliquem eorum,
quas misi ad vos, circumveni vos?... Numquid Titus vos circumvenit? nonne
eodem spiritu ambulavimus, nonne, iisdem vestigiis? »

I

—

273

DISSERTATIO X. DE DKrRÆDATORIBCS NOMINIS CATHOLICI.

3°. Genealogiam Christi descriptam a Matthæa et Luca contradictionis
arguunt Theistæ, et cum indignatione rejiciunt. Id ipsum et fors tolera­
bilius fecere Manichœi; sed quorum argutia* pridem a sanctis Patribus ct
doctissimis interpretibus dissipat® sunt.
i°. Rousseau adeo conspirat cum Pharisæis prætendens, miracula Christi
cx doctrina esse probanda, non contra. Nam el illos excæcaveral invidia, ul
cum cæcum natum Christus sanasset in die sabbati, doctrinam suæ Legis
obtenderent contrariam, ex qua tamen de. miraculis sit dijudicandum.
5*. Improperant Theistæ , quoti secta Christianorum sua initia debeat
hominibus duntaxat plebeiis, ignobilibus el indoctis. Sed Juliani Apostat®
hæc sunt dicteria; quam putida, docet S. Augustinus, cui pro invictissimo
Religionis Christian® argumento est, Religionem tam arduam a duodecim
piscatoribus universo orbi persuasam esse; quam falsa, tradit Eusebius, qui
viros nobilissimos el illustrissimas feminas recenset plurimas Christi sequa­
ces ævo jamdura Apostolico; de quibus vide Diss. VII. Sect. V.
6°. Theistæ, ut suos hinc inde errores emolliant, ad fucum faciendum im­
peritis, nonnulla de Christiana Morali iisdem illinere solent. Et quos duces
hac in perfidia sectantur Theistæ? præsertim Stoicos.
7°. I t Christianam Religionem proscindant liberius, Christianorum vilia
el plurima et maxima oggerunt increduli. Idipsum paganis solemne fuit,
prout exhibet Tertulliani Apologet i eus C. I. ejiisdemque Liber de uxore.
8°. Increduli Christianis exprobrant suam in fide, in moribus, in ritibus,
el in officiis quibusvis simplicitatem, abjectionem, superstitionem, et nescio
quæ probra homine indignissima; ac ipsam Religionem Christianam cum
suo Voltairio criminantur ceu causam bellorum et seditionum. El quænam
illa Ethnicorum adversus primos Christi asseclas maledicentia? Theistic®
simillima : apud vos (inquiebant infideles ad Christi fideles) ncc est honos
Cæsareæ majestatis, nec est sacrificium pro Imperatore, sed nonnisi despe­
ctus ac derisio tanti nominis lantæque dignitatis: conventus vestri pericu­
losi, seditiosi, flagitiosi sunt : mores el vita vestra adeo non proficua statui
ac Reipublicæ, ut sil potius maxime præjudiciosa. Audiant igitur ac sibi
capiant dicta et responsa primorum fidelium tum veteres ethnici, tum ho­
dierni increduli : verum dicitis (aiebant illi) quod Imperatorem non appel­
lemus Deum, tum ne mentiamur, tum ne illudamus, quod ipsum vestra ad
triumphantem Cæsarem solita acclamatio (memento, quod homo sis,) ratum
habet; sed eum ceu summum inter mortales Principem, et in eo concessam
a Deo supremam potestatem veneramur. Equidem nec vitulos ant hircos,
nec vostris Diis immolamus pro salute Imperatoris; sed imius el veri Dei
gratiam, elevatis ad cirium manibus atque inter lacrymaset ex corde, im­
ploramus pro Cæsarc. < artus nostri hoc sui habent initium . medium el
finem, precationem pro Imperatore, perceptionem verbi divini, participa­
tionem mysteriorum Dei. fraternam charitatem et correctionem, colle­
ctionem el dispensat ionem eleemosynarum. Sane si nobis, uti vobis, lubilum
foret aut licitum, convenire ad vanitatem, ad insanias, ad impudicitias, ad
crudelitates; numquid aperta nobis prostarent vestra stadia, spectacula et
amphitheatra, quibus ne unus vel semel visus intéresse Christianus?
Plura de his suppeditant primi Apologetæ, quos vide. Illam vero næniain
VOLTAUUI, qua veram Religionem seditionum et bellorum ream facit (quan-

SECTIO IV. TIIEIST.T VETERUM INCREOUI.ORUM H.AGIVRH.

279

tuinvis per annos mille et ultra intemerata steterit Christi fides et Religio,
quin tabula· historiarum hanc ei labem aspergerent) Cl. Nonnotte in libro
cit., uti cicleras Vollairii aberrationes, festive explosit.
9°. Denique inter cietera fidei dogmata Deum crucifixum ct resurrectionem
mortuorum exsibilant increduli. Atque hæc ipsa erant paganorum elisa
dudum argumenta contra SS. Martyrum constantiam, queis exprobrarunt
vitæ profusionem propter Deum, qui sit in cruce atque inter latrones mor­
tuus; et ex spe resurrectionis, quæ par sit stultitia, uti refert Tertullianus
in Libro, de Resurrectione carnis. Eadem veteres hæretici, Basilidiani, Gnostici et Valentiniani contra martyrium pro Christo objecerunt; de quo vide
Tertulliani Scorpiacum, ct ulrinquc solidissima SS. Martyrum responsa ad
hæc gentilium ac hærelicorum improperia.

Ί

III. /Inna, queis Naturalisla pro humana ratione contra fidem divinam
decertant, ex castris veterum impiorum surripuerunt.
Probatio. 1°. Hæretici veteres el recent iores sacram Scripturam deprædicanl vehit certissimam in omnibus aperlissimamquc vel perse, vel per spiri­
tum privatum. Naturalislæ praetendunt, Scripturam sacram, si qua detur,
omnibus et in omnibus clarissimam esse debere; voluti lex naturalis sil
omnibus c\ idenlissima per solum lumen rationis. Atque huic se certamini
immiscuit cum primis Bayle, non autem alio fine , quam ut orthodoxorum
et heterodoxorum litigantium parte u Iraque condemnata damnatum suum
ipse pyrrhonisminn pro Religione inveheret. Verum nonne Scriptura sacra
spiritu privato intellecta (fatente Luthero) liber est omnium haereticorum ? et
nonne ratio sibi relicta errorum omnium magistra exii lit, maxime in nego­
tio Religionis ?
2°. Consepultus cum hærcsi Manetis jacuit error Manichaeorum (creden­
dum esse nihil, nisi quod ratio demonstrat) quippe confossus a S. Augustino
in Libro, de utilitate credendi ; sed resuscitates a Naturalisas reviviscit in
eo, quod sola ratio sil regula cl credendorum el agendorum. Suppetias, quas
submisit Joann. Clericus injuriosus in S. Augustinum, ac si is in errorem
contrarium prolapsus omnem in Religione usum rationis eliminasse!, ner­
vose concisas invenient Theistæ apud Cl. Mi hatoiulm de ingen. moderat.
3°. Contendunt Theistæ, uti omnes Revelationis hostes, posse et legis natu­
ralis omnia praecepta, ct Religionis officia omnia exacte cognosci sola ratione
naturali, ac proinde inutilem esse Revelationem. Respondet S. Augustinus
'Enarr. inPsal. XXXI.) sic disputasse ethnicos adversus Christianos: « invenio
multos, ait, propterea nolle fieri Christianos, quia quasi sufficiunt sibi de
Ixma vita sua dicentes: nullum homicidium, nullum furtum, nullam rapi­
nam facio, res alienas non concupisco, nullo adulterio contaminor: nam
inveniatur in vita mea aliquid, quod reprehendatur; el qui reprehenderit,
faciat Christianum. »
4°. I I ab omni Revelatione divina sc exonerent increduli, dubiis dubia
superimponunt, ac innumeris quaestionibus sancta· fidei athletas intricare
student. Idipsum paganis familiare, atque veterum haereticorum efiugium
erat : sed (cum nihil roboris ct nihil laudis habeat) quam pueris solemno

λ*·

/ ’TU

280

DISSERTATIO x. nr. deprædatoribus nominis catholici.

est. lam inficelum viris osse debet, quorum inertiam, pervicaciam, arro­
gantiam, insipientiam, simulque diffidentiam causæ ct malignitatem animi
id genus argumenti manifestat.
5°. Rousseau his utitur armis contra divinam Revelationem : Deus pater
est universorum; ergo etiam universalis esse debet ejus Revelatio, quæ tamen
paucissimis innotuit, quamvis ad salutem necessaria : Deus justissimus judex
est; ergo condemnare non potest eos, qui Revelationem absque propria culpa
ignorarunt. Hac Rousseau cum suis commilitonibus surripuit ex Juliano
Apostata, apudS. Cyrillum.
6°. Voltaire. Histoire générale, c. 5. summopere extollit Sinenses, Indos et
Quackeros; item Socratis, Platonis, Aristidis, Titi. Trajani, M. Aurelii et
Juliani virtutes tanquam cadorum regno dignas, et sanctissimorum homi­
num meritis pares; sed de Christo, de primis Christianis, ac de summis
etiam Imperatoribus Christi cultoribus, Constantino M. et CaroloM. nonnisi
fanatica et barbara memorat. Sic quippe factionis Pelagian® dux Julianus
dudnm desaeviit, gentilium virtutes praedicando ceu veras, nec exiguas, nec
infrequentes, quin, Augustino teste, meritorias vilæ æternæ; Catholicos
omnes Manichæismi, et gravissimorum criminum Sacerdotium æque ac
Imperium orthodoxum insimulando.
7’. Inconditus perstrepit clamor omnium Theistarum contra Revelatio­
nem de pœnarum ælernitate, ut quæ a recta ratione penitus abhorreat.
Verum personuit hic strepitus a tuba stentorea gentilium Sophistarum ct
veterum Origenistarum. quorum rebellioni contra vocem et sententiam
aeterni Numinis pridem oppilavit os vindex veritatis antiquitas , nempe Ju­
stinus, Athenagoras, Cyrillus Hieros.. Augustinus, Origenes super Cantica,
Tertullianus, Theophilus Antioch.. Lactantius.
£ Ill. COROLLARIA.

·’ ii ίI

Vere ergo impii sunt et abominatione digni, quicumque Religionem Jesu
Christi vel dictis vel scriptis lacessunt, atque ex animis fidelium fidem tain
evidenter divinam evellere conantur, nullo alio nixi fundamento, quam
meris sophismatis vanisque subtilitatibus ex paganorum ac hærelicorum
a etenim armamentario depromptis : fidem, cujus principia sunt insupe­
rabilia, et omni ex parte certissima, ut ne unam quidem Christianam veri­
tatem simul omnes increduli (etsi sæpe provocati) in hunc diem potuerint
demonstrare falsam : fidem, cui nullum omnino argumentum aut difficul­
tatem hactenus opposuerint omnes increduli, quod non millies solutum
fuerit ac refutatum a veteribus et recentioribus Apologetis : fidem, cujus
professores, ex ipsa incredulorum confessione, nullum unquam periculum
subeant, sive de praesenti, sive de futuro: fidem, cujus principia et prae­
scripta secutum neminem unquam pœniteat; cum ab hominum memoria
non sit exauditum. Christianum in extremo vitæ articulo suam Religionem
abjurasse ; certa vero experientia edocuerit, incredulos, alias spiritus fortes,
hoc in agone non semel impietatis arma projecisse, victasque veritati Chri­
stianae manus dedisse. Hæc qui rite ponderat, mente captus sit. necessum
est, ni vel securum se praestet a contagione hujus temporis, vel postem jam
haustam non illico evomat.

DISSERTATIO XI.
IRREL.ICJIOKIS TI1EISTIC/E VER E CAUS/E, ET
1»R/E51I>1A CONTRA ILLAM,

SECTIO I.
QÜÆ NON SINT VERÆ CAUSÆ IRRELIGIONIS THEISTICÆ HODIEDUM
GRASSANTIS.

§ I. PBÆCOGNITA.

Exurgunt novi in dies Celsi et Juliani, qui Jesu Christi divinitati palam
obstrepunt, oraculorum de ipso editorum majestatem arrodunt, miraculo­
rum de ipso testantium veritatem explodunt, doctrinæ ejus veritatem ac
sanctitatem sugillant, totique tam venerandae Religioni excidium minitan­
tur. Undenam hujus incendii tot myriadum SS. Martyrum crnore dudum
extincti feralis flamma? Sunt, qui in suam matrem minus pii Ecclesiæ abu­
sus : sunt, qui erga Theologos orthodoxos parum aequi lites scholasticas :
sunt, qui tam imperite, quam maligne Philosophiam adeo eclecticam faces
huic incendio subministrare volunt. Inutiles Scholarum rixas, aiunt, excepit
animorum exacerbatio, desperatio pacis, et frigidissimus indiflerentismus.
Abusus, qui Ecclesiam in dies deturpant magis, petra scandali sunt et offensio
Theistarum ineluctabilis, nisi per Synodum generalem mox liat omnium
tum controversiarum suprema decisio, tum abusuum extrema inter Catho­
licos abolitio. Tandem ingemiscunt boni omnes, quod novæ et cclectieæ
Philosophiae genuinus sil partus infelix Naturalismus. Has vero querelas
cordati omnes orthodoxi commiseratione ac indignatione dignas esse cen­
sent in viris, qui Theistarum patroni, potius quam Ecclesiæ, quæ veræ
causæ non sunt. Theistarum rebellionem adscribanl; velut in hoc inge­
niosi, ut S. Romanæ Ecclesiæ Magislræ ac Matri uostræ labem aliam ex alia
affricent, indeque cèu rugis et maculis plenam spernant Ecclesiam , uti
Herodes Christum.

—mi

2R2

DISSERTATIO XI. DE CAUSIS IRRELIGIONIS ET DE PR.fSIDIIfi,

§ II. THEMATA.
IL Jôttôttf, $t qui sunt inter Catholicos, non sunt cera causa
Theist icte irreligionis.

Probatio. Esto, quod ipsi etiam Theistæ nihil minus se velle simulent,
quam Religionem evertere; sed eam duntaxat ab anilibus fabulis, super­
stitiosis ritibus et vitiis Ecclesiasticorum (hos enim ceu doctores salutis et
rectores animarum cumprimis spectant calumniae incredulorum) liberare
præsumant. At simulant, mentiuntur, cavillantur perfidi transfugæ, non
ignari, quod abusus hominum sint, non Ecclesiæ aut Religionis, quæ illos
nusquam probet, quin potius extirpare conetur; quod a quolibet sanas ac
prokæ mentis distinguendum sit inter quosdam excessus aut defectus Eccle­
siasticorum, et inter vera dogmata ac saluberrima Ecclesiæ sancita ab universis fidelibus adimplenda. Simplicitatem, ignaviam, vesaniam, fraudes,
avaritiam, luxum et tyrannidem proterve imponunt pastoribus et rectoribus
fidelium? nempe paleas cribrant, ut triticum proculcent, ac reipsa non
intendunt aliud, quam ut per latus pastorum in gregis viscera grassenlur,
i Ilisque percussis dispergantur oves et pereant. Enumerent impii, si possint,
fere innumerabiles Pontifices, Episcopos ac præsides Ecclesiarum, inde ab
ortu Christianae Religionis doctissimos, sanctissimos, integerrimos, zclosissimos, quorum vel unus prævalçt universo gregi pseudosophorum. Enume­
rent, si possint, tot myriades Sanctorum, Martyrum, Confessorum, Virgi­
num in Ecclesia Christiano-Catholica, ad quorum eximiam sanctitatem
etiam miraculis præfnlgentem fucatæ ac steriles infidelium atque incredu­
lorum virtutes umbra, fumus, nihil sunt.
Non igitur castissimae fidei, quæ summam puritatem sanctitatemque inspi­
rat, imputandi sunt abusus aut vitia quorumdam fidelium, quos omnes uti
sanctos esse voluit Auctor fidei, ita et liberos, ut esset tam merito locus,quam
demerito. Quanquam eos, qui sanclæ fidei pravis moribus contradicunt,
vix dignos censeam nomine Christiano ex effatis Aposlolicis ad Rom. 11.23.
qui in lege gloriaris, per prcevaricalionem legis Deum inhonoras; nomen
enim Dei per vos blasphematur inter gentes : Joann. II. 4. qui dicit, se
nosse eum (Jesum Christum justum) et mandata ejus non custodii, mendax
est, et in hoc veritas non est. Item 1. Petri 11. II.

II. Discordiae Catholicorum nequicquam juvant Theistarum perfidiam.
Probatio. Lites sunt inter Catholicos; et ubi non? at Scholarum duntaxat
discordiae sunl,non circa dogmata aut fidei morumve principia; sed circa
profundiores difiicilioresque quaestiones, in quibus nec sacer textus claret,
silent aut discrepant Patres, nec docet Ecclesia; quas proin nec audent con­
temnere, nec necesse habent adstruere Schola* Catholicorum. Mirum, quod
cum major non sil dissensio, quam inter incredulos (a quibus sicut veritas,
ita pax omnis ct concordia distant longissime) hæc aut ipsi aut eorum ad­
vocati objicere ausint orthodoxis; non ignari, quod nec Sedi Apostolica*.

SECTIO 1. QVÆ NON SINT VERÆ CAÜSÆ IRRELIGIONIS,

283

nec Ecclesiæ Conciliis visum sit hactenus, omnes Scholarum lites ultimate
dirimi aut posse, aut debere; non ignari, quod ubi Doctorum et Scholarum
dicta et scripta (sciente nec reclamante Ecclesia) inter se discrepant, om­
nium animi in id concordent, ul solerll hac discussione decisionis dogma­
tico; materies praeparetur, et veritas elucescat magis, tandem universis fide­
libus proponenda ; non ignari, quod appellatio sive a judicio dogmatico
Sedis Apostolicœ, sive a sensu Ecclesiæ dispersæ, ad congregatam in Concilio
frivola sit, perniciosa, el omni jure nulla ; imo quod Concilium generale
adversus mala quotidie emergentia non sil medium aut decens divinam
providentiam, aut infirmitati humanæ congruum, aut satis accommodum
afflictis Ecclesiæ rebus; hodie vero omnium minime necessarium, eo quod
contra Appellantes facta dudum sil decisio, universæ Ecclesiæ assensu com­
probata; non ignari, quod sicut hæreses fere omnes non tara ex ignorantia
aut Scholarum discordia, sed ex pravis allectibus, qua superbia el animi
tumentis elatione, qua odio el contemptu legitimi Magistratus, ita ex iisdem
putidis fontibus irreligionis impietas promanavcrinl ; optime demum gnari,
quod pessime aut Doctorum dissensiones, aut bella quædam intestina ipsi
doctrinæ adseribantur, quam si Christiani omnes exacte servarent; quemad­
modum primos inter fideles, omnium cor unum foret, el anima una.
Si qua aliunde subintrat dissensio inter fideles; eam quidem praedixit
Apostolus Act. XX. 29. et 1. Corinth. XI. 9. Attamen pacem ac unitatem
iterato inculcat ad Philipp. 11. 2. et ad Ephes. IV. 13. ; id quod Theistarum
Coryphæus in libro, Traité sur la Tolérance, ipse asseverat. Imo si perse­
cutio exoritur inter fideles a fidelibus, inimicus homo hoc fecit, non Christi
Religio, unitatis, pacis ct charitatis studiosissima; quæ adeo illam non pro­
bat, ul patientiam inierim commendet, et persecutoribus arma justitia;
exhibeat, queis divinus Auctor veræ Religionis Ecclesiam adversus iminorigeros filios obarmavit.

lil. Philosophia ecleclica impietatis Theisticœ minime rea est.
Probatio. Recentior Philosophia portam apci’uit Natu ralismo : quæ injuria
pro summis ingeniis; quæ ingratitudo pro immensis sumptibus ac studiis;
quæ inscitia et vesania malevolorum? nonne discernere oportuit inter illos
Philosophastros, qui sine ratione solam rationem adorant, ul quæ didat
Revelatio supra rationem, contra rationem contemnant ; qui sine principiis
arcana et dictamina naturæ curiosius explorant, ut quæ naturam superant,
principia superna projiciant? Atque inter Philosophos vere ecleclicos, qui de
omnibus ex fœcundissima æquc ac cultissima hodierna mentis, sensuum d
morum Philosophia optima seligunt; et dum per Mathematicam el Physicam
summa atque ima rimantur altius profundiusque ; in Ethica uti clin Psychologia et Physio-Thcologia de Deo, de Religione, de jure naturæ, de virtute,
de anima, de officiis, fine et felicitate hominis veriora et saniora suggerunt
principia, contra Atheistarum, Theistarum et Machiavellislarum molimina
tvrones philosophos praemuniunt, nec non Theologias ac Jurisprudentia;
elementis praevie imbuunt, omne ferunt punctum; illius probe memores :
qui non capis mysteria gratiæ. an intelligis mysteria natura·?

•iff

DISSERTATIO XI. DE CAUSIS IRRELIGIONIS ET PRESIDIIS.

§ 111. Corollaria.

·*

Sane hoc Theistarum perfugium aut patrocinium ex abusibus et discor­
diis Catholicorum non absimile videtur illorum consilio, qui, nescio quæ
schismatica, summa? Sedi totique Hierarchiæ Ecclesiastica' injuriosa ac per­
niciosa principia spargunt in publicum, ut hac ratione sentire unum omnes
faciant. Nam sicut infaustis hisce pacificatoribus ipsi heterodoxi reclamant,
hanc neutiquam unionis tam ardua? viam esse, nisi prius in substantialibus,
ut vocant, articulis consensio utrinque stabiliatur; ita suis Theistæ patronis
has dicent gratias ; quid juvat immensis sumptibus cogere conventum orbis
ad tollendos abusus, et ad finiendas lites per decretorium Ecclesiæ judicium;
cum quod sit aliqua Christi Ecclesia, aliqua Christi Religio, aliquis Christi
in terris Vicarius, aliquis aut Magistratus Ecclesiasticus, aut coetus fidelium
divina ordinatione constitutus; nobis nonnisi hominum superstitiosorum
somnia sint, atque deliria? Doceant ergo potius illi Ecclesiæ Reformatores
sua morum integritate, virtutum exemplis, vitæque sanctitate incredulos; et
discant increduli praejudicia depellere, superbiae modum ponere, domare
affectiones, vilia extirpate; caeteri demum fideles debilis muniantur praesi­
diis; et vera? Religionis non alii erunt, ac universi orbis termini.

SECTIO II.
QUÆ SINT VERÆ CAUSÆ IRRELIGIONIS THEISTICÆ HODIEDUM
DEBACCH ANTIS?

S

-4

I. PRÆC0G5ITA.

Theismns Socinianismi el Jansenismi æque, ac uterque l.utheranæel Calvînianæ defectionis esse partus, multis videtur. Erat Faustus Socinus natus
Sienæ anno l'i.39. ibidem Immanioribus et philosophicis disciplinis leviter
tinctus, Basileæ per triennium ad Theologiam animum applicuit; inde suos
errores per Germaniam. Transylvaniam et Helvetiam circumtulit, imo per
Italiam, sed caute ac subtimide. Non tam a judicii et doctrinæ vi, quam a
genii el ingenii vafritie celebris, Tolerantismo viam aperuit. Inde factum, ut
Grotium adeo (cujus scripta Sociniano toxico undique infecta deprehendit
lllustr. Bossuetus) in suas partes traheret, simulque illos omnes, qui ex hété­
rodoxie, cum Scripturam sacram nec suimet interpretem clarissimam, nec
judicem omnium controversiarum fidei certissimam facile agnoscerent, Eccle­
siam vero audire Magistram nollent, ad Socinianam omnium sectarum
tolerantiam defleverunt.

rv

•

»
M

SÊcrio II. Ql.E blNT VEILE CAUS.-E IIUUXIGIOMS.

285
I

Quis fuerit Jaxsexius, quinam dicantur Janseniani, quæ horum sint ac
fuerint consilia, salis decantatum cx tot Bullis Pontificum, Regum decretis,
Episcoporum mandatis, Conciliorum sancitis, ct doctrina Scholarum. An ct
qua ratione eorum systema ct factio faveat Thcismo adversus Christiani­
smum, hic disquirendum est. Pseudophilosophos nemo non novit, nisi qui
putidos fontes impietatis ignorat; libros inlclligo falsissimis ct spurcissimis
contra honestatem veramque Religionem principiis refertos, quos sine tine
et sine fronte profundunt Naturales Philosophastri; el in quibus intempe­
rans affectuum licentia, indomita concupiscentiarum ferocia, ct impunis
\ iliorum omnium ingurgitatio, ceu veræ Theismi ac Theisticæ tum impie­
tatis tura irreligionis causæ, ejusdemque illicia ct fomenta et incrementa
sat dare dignoscuntur.

§ II. Themata.

L Socinianismus inter heterodoxos in dies magis invalescens Theismi

verior causa est.

ί ί
I

Probatio. Sociniani verius increduli quam heterodoxi ipsa Religionis
Christianæ fundamenta evertunt ; sed ne Christiano nomine prorsus indigni
censeantur, doctrinam Christi moralem suam esse doctrinam profitentur.
Docet nempe Faustus Socinus, solum Patrem vere ac proprie Deum esse, non
item Christum, non item Spiritum sanctum ; quorum ille duntaxat homo
fuerit peculiaribus donis ornatus, hic vero quædam virtus et eflicacia sil.
Negat uti peccatum originis, ita necessitatem baptismi, sine quo per solam
divini nominis professionem publicam obtineri contendit peccatorum remis­
sionem. Sacramentis adimit vim omnem et efficaciam. Inferni poenas negat
esse ælcrnas, ct impios una cum diabolis annihilalum iri asseverat. Demum
ut omnem Revelationem reipsa pessumdet, Scripturas divinas subdit criterio rationis humante, quæ sola sit illarum interpres et judex. Qui vero
doctrina morum Christiana consistat suffossis ejusdem praecipuis funda­
mentis, quæ sunt dogmata fidei Christianæ ? Inde est, quod Sociniani mora­
lem quoque doctrinam Christi, addendo ac detrahendo quod libet, eousque
mutilent, deturpent ac corrumpant, dum naturæ corruptæ ex voto sit
accommoda, et gentilem philosophum deceat magis, quam divinum Legis­
latorem.
Igitur Socinus et ejus asseclæ sunt, qui denegata Christi divinitate, exter­
minata utriusque fœderis analogia, abnegatis fidei Christianæ placitis, mo­
rali doctrina Christi detorta ad Naturalismum, imo ad Paganismum et
Mahumctismum, sicut Theistarum prodromi ct antesignani; ita bacchan tis
in Christum rebellionis incentores sunt, quorum infausta propago quam
sit metuenda Europæ Christianæ, ipsi Protestantes inter lamenta exponunt.
Vide Libros Socini de Religionis Christ, institutione, de Praelectionibus
Theolog. c. 4. dc usu et fine Cœnæ Domini, Synopsin Justificationis et Dispu­
tationem dc Baptismo, atque explicationem Locorum S. Scripturio.

r>
i

I

5*

:

4

286

UlSSElll ATIO XI. bl. t AIMS IRRELIGIOUS ET VlLEsibllS.

ll. Jansen is mtn, uli Socinianisme, ila Theismo maxime affinis jure dicitur.

□

:

Λ

Pporatio. Saxcvraxis el ejus gregales sunt illæ Sociniaiioruin auxiliares
copia», ad Theismum cl fors Atheismum, si minus aperte, magis tamen
callide ac perfide Christianismo surrogandum ; nimirum juxta primævum
factionis suæ institutum, quod tum ex authenticis monumentis, tum ex
sequelis in dies luculentioribus comprobatur. Age enim, quid est vera Christi
Ecclesia? respondet Saxcyraxes Theolog. Tamil. lect.VL «Ecclesia est societas
eorum, qui serviunt Deo in lumine et professione vera fidei, atque unione
charitatis ». Digna sane pessimis artibus notio, cui ncc Theistæ, minus vero
alii Novatores aut Sectarii refragentur : nam quod sit serviendum Deo; hoc
Theistæ non negant: quod serviendum unione charitatis, hoc est, quod Deus
sil diligendus; neque hoc abnuunt Theistæ: quod serviendum in lumine- ct
professione veræ fidei; et hoc Theistis favet ad sensum Sancyram ,cui non­
nisi unus Deus est objectum veræ fidei.
Quid porro consilii apud Sancyranum, ut fidem mysteriorum nostrorum
redderet fallacem ae inutilem, ipsnmque Evangelium abrogaret, quin res
adverteretur? Scribendos curavit libros; unum, qui doctos depravaret;
alium, qui nobiles feminas inescaret; alium, qui plehem corrumperet;
denique alium ad pervertendos homines vitæ perfectioris. Primum Ja.xse.xio
demandatum, ut magna calliditate ac vafritie sapientes et doctos erroneis de
gratia placitis imbueret; alterum scripta Arxaldi ; tertium Faydovu caté­
chismes ; postremum liber Gerberomi, et Quf.snei.li reflexiones seu obser­
vationes Morales in Novum Testamentum exequehanlur. Horum omnium
testes sunt gemi næ cpistolæ Jansenii ad Sancyranum, quæ in i Harum col­
lectione continenti se ordine consequuntur ; testes sunt prope omnes littera,
quas ab exeunte anno 1621, usque ad suum obitum scripsit Janscnius ad
Sancyranum de suo Pilmot, de Lite sua, de Sacro Negotio, queis nominibus
suum Librum designabat; testes litteræ et scripta omnia, quæ Lvdovicus XIV.
submisit Patribus Collegii Ludovicæi, postquam jussu Begis Sanctimonia­
lium de Portu Regio ædes subito interceptae, earumque conventus fuit dis­
sipatus. Numquid autem Janseniani rigorem præseferunt, ut nequidera
secundum opinionem probabilissimam operari licitum velint? at mordicus
tuentur damnatam illam Jansenii primam propositionem : « Aliqua præcepta Dei hominibus justis etiam volentibus et conantibus secundum præsentes, quas habent vires, sunt impossibilia ; deest quoque illis gratia, qua
possibilia fiant? » quæ si vera sit, quis non intelligit, nihil tam fœdum com­
mitti impune et sine reatu posse ob defectum gratiæ et potentiæ?
His adde errores ex libris Jansenii et Jansenianorum plenis modiis colli­
gendos; ubi videlicet universo generi humano laudum omnium fundamen­
tum, libertatem adjudicant; ceu novi de schola tyranni, qui homines vere
liberos misera servituti subdant, et in vincula conjiciant : ubi Deum asse­
runt, legem antiqui foederis ea mente tulisse, ut Judæi peccata peccatis
aggererent, salutisque aditu ceu muro interposito prohiberentur; imo Vetus
Testamentum maguæ Comœdiæ ausint comparare : ubi non raro et sum­
mopere quidem commendant mores, virtutes, actusque heroicos gentilium :
ubi Deum exhibent crudelem, seu imp mentem homini præcepta exequi haud

SI C UM 11. QU. E SINT VEII/E CAUS.E htRELIGlOxis.

287

possit, ulpole auxilio gratiæ necessario destitutus; non cxequentem autem
«ternis cruciatibus plectat; quique homines priusquam praesciat male actu­
ros, sponte sua æternum reprobet, crimen antevertente supplicio; perinde
ac si non reorum pœna judex, sed tortor hominum cruciatu gauderet : ubi
pernegando,Deum carni et cruci pro universorum salute adhaesisse, nituntur
eripere Deo constantem omnibus seculis misericordiae famam, Christo abso­
lutam numeris omnibus victoriam, cl hominibus spem vitae aeternae, vitalenique gratiam. Si Jansen io credimus, maxima pars hominum Christo liberatori nihil debet, cum pro ea liberanda non venerit ; et lumine iidei tota vita
carentibus, quorum ingens in loto orbe est et fuit numerus, nullam gratiam
promeruerit; neque magis pro salute reproborum sanguinem fuderit aut
oraverit, quam pro salute ipsius diaboli. Et quis ambigat, hæc fuisse ova,
a quibus suos Theistæ pullos excluderent ?

111. Pseudophilosopkia est certissima causa Theisticœ irreligionis.

Probatio. Pseudophilosophiacst, quæ Hobbesii, Schafllesburii, Mandevillii,
Lamelrii, Rousseauvii, Voltairii, Labeaumellii, Tindalii, ct horum similium
de Criteriis veri, de Principiis juris naluiæ, de Regula moralitalis, de Edu­
catione juventutis, de systemate Religionis ac felicitatis inaudita, absona,
spuria ingerit principia ; quæ præter pestilentem opinionum novitatem
infrunitam sentiendi vivendique licentiam orbi propinat; quæ audacia
incredibili, ad fucum rebus etiam pessimis illinendum, suum commodare
nomen cogit Philosophiam; et de qua demum Joannes Willmot Anglus et
Comes Rofiensis, ab impiorum castris nuper transgressus ad Christum, palam
confitetur : « stulta ista el absurda philosophia, qua hodie tam vehementer
incantatus est mundus; hæc est, quæ me perdidit, magnumque numerum
meliorum nationis ingeniorum. »
Nec mirum, si vel delibare lubcat dogmata Pseudosophorum : Lajietrius
ad machinæ sortem dejicit hominem : Rousseau infra bestias homines depri­
mit : Helvetio unice vera delectatio est orta ex sensibus, cui consonat Bo­
li ngbrock i us; itidem Rolssealvio ipse sibi homo ultimus finis est, et sua
suprema felicitas; Schafftesburio jocis ct satyris veritas exploranda est;
HcTcnEsoNio el Humio moralis, nescio quæ perceptio pro regula moralitalis
est, fere sicut Schmausio jus naturæ nihil est aliud, quam jus vivendi
secundum instinctus naturales (haud monstrosum minus, quam illud Cali­
gulae : omnia mihi licent) : Doveus conscientiam adeo negat et legem et
lumen natura : Mandevillius vitia ad felicitatem reipublicæ conducere som­
niat : Labealmellils judicio pueri subjugat veritatem Religionis: Montes­
quieu climati attemperat quamcumque Religionem. Demum, ne infinitus
sit numerus insulsitatum atque absurdi latum, Senesius pro recta juventutis
institutione vult juvenes a parentibus ac praeceptoribus objici periculis etiam
manifestis, ut ab intuitu turpitudinis in vitio ad pulchritudinem in virtute
magis allidantur.
Quid vero juventae pestilentius, injuriosius Deo, cl ordinato amori prajudiciosum magis? hic nempe dictat, ut omnia a nobis scandala cl pericula
piæsciiim graviora propulsemus. Quæ (emeritas, Dei auxilium (quod uni-

288

<3C
-

I
I

■

DISSERTATIO

\l.

DE CAI Sis

1IUU.L1G1OMS

ET

l'Ù.ESlÛÙS.

cum in vehemcntiori tentationc perfugium esse, Plato, Seleucus, Amanus,
aliiqiie veteres cv ipsa naturali ratione perspexerant) deposcere prorsus
insolitum, ut velut miraculo a casu immuncm præslet, in quem hibens
temctipsum praecipitas? Numquid exempla trahunt, et juvenes eo fortius,
quo sunt affectu in malum proniores, minus experti, rationis necdum climatæ, ex ætatis vigore vehementiores, ct freni sæpius impatientes? Hiuc
nitide Seneca : « serpunt enim vitia et in proximum quemque transiliunt,
ct contactu nocent; itaque ut in pestilentia curandum est, ne corruptis
jam corporibus et morbo flagrantibus assideamus, quia pericula trahemus,
afilaluque ipso laborabimus. »
De his copiose ac erudite disserentem vide P. Anton. Schmitt S. J. in suis
Meditationibus Philosophicis Heidelbergæ oditis, anno 17(58. Quoin opere
demonstrat, quod passim eo colliment studia Pseudosophorum, ut fucatis
placitis suis æv i nostri genio inserviant, quo honestatis virtulisque reliquias
paulatim omnes exterminent. Habemus adeo Rovsseai vilm falcnlem reum,
quod scientiarum redintegratio, et præprimis Typographoruni copia plus
hodiedum obsint bonis moribus et Religioni Christianæ, quam prosint; id
quod comprobat exemplis antiquitatis, quo scientiis et artibus florcnlioris,
eo a moribus et improbitate deterioris.

§ III. COROLLARIA.

I

Itaque si ad praedictos tres fontes irreligionis aliæ itidem causæ addantur;
sive quæ sunt intra nos, videlicet, ex parte intellectus infirmitas, anteoccu­
patio, praefidentia et pertinacia; ex parte voluntatis vitae licentia, impunitas
delictorum, legum contemptus, odium cujusvis magistratus, cordis pervica­
cia atque obstinatio. Sive quæ sunt extra nos, nimirum educatio, assuetudo,
Μ
sors bona
et mala, abusus rerum etiam sacerrimarum, pruritus legendi
libros utut omni jure prohibitos, ct tum Socinianismi, tum Janscnismi,
tum Pseudosophiæ veneno turgentes... quid mirum, si cordis depravatio,
morum corruptio, fidei naufragium, ac demum impietas ct irreligio inva­
lescant? Atque idcirco ipsi aequiores Proteslantici Socinianismo, Galli
Catholici omnes Jansenismo, et saniores etiam Angli Pseudophilosopluæ
suis in terris fere dominanti fortissime resistunt.

SECTIO 1H. DE .MEDIIS ET l’IUESIDIIS CONTRA IRRELIGIONEM.

289

SECTIO 111.
DE MEDIIS ET PRÆSIDI1S CONTRA .IRRELIGIONEM THEIST1CAM.
«

v

§ 1. PR.ECOGNITA.

Nullis sat lacrymis deploranda temeritas est ac obstinatio, quod hodie larn
mulli fidem et salutem, res summi momenti, tam male prodigant; ubi vel
ulramque discrimini irreligionis Thcisticæ cxTbcislarum el librorum theisticorum liberrimo usu inconsideratissime objiciunt; vel loto jam pectore
haustam impietatem ac irreligionem tenacissime tenendo ac tuendo, et se
et alios æternum praecipitent. Nonne enim complures praesertim juvenes
(apud quos deficit vel institutio vere Christiana, vel cura parentum et mode­
ratorum vigilantia) æstu juvenili quaquaversum abrepti, legunt primum
curiosi, ct lingunt et lambunt omnia, quæ ab exteris emporiis advehuntur,
ut ex audacissimis versipellium ludionum scriptis addiscant dicacitatem et
ferociam adversus Ecclesiam et Ecclesiasticos; tum superbi cariosas ex
Anglia, Gallia, llollandia et Saxonia merces exponunt cum supercilio contra
pedanlicam, ut aiunt, Christianorum simplicitatem; demum scelesti hau­
stam ex incredulorum faecibus pestem in alios eructant? Nonne horum dicte­
riis et exemplis illecti alii eodem se toxico inebriant ; eodem modo sacra
omnia spernunt, quia ab aliis sperni vident; eodem modo se lutos reputant,
quamvis omnia jura divina ct humana violent, quia ab aliis hæc fieri
impune sciunt; eodem modo desaeviunt in sanctissimam lidcm ; eodem modo
in propriam ct alienam salutem debacchantur, quia ab aliis non sine fama
fortis spiritus audacissime ac perniciosissime ea perpetrantur?
Paterne monet supremum Caput Ecclesiæ, tum Clemens XIII, tum Cle­
mens XIV; hortatur ct comminatur supremum Caput Imperii Josephus 11, el
ad religiosissimi Cæsaris exemplum summi quique Principes obnituntur;
Praesules Ecclesiastici suas geminant vigilias, et curas intendunt omnes. Nec
tamen desistit incredulus orbis, in dies ruere in deterius. Addam nihilomi­
nus et ego ad illa Sedis Aposlolicæ, Cæsareæ majestatis cl vigilanlissimorum
Praesulum sancita, ceu totidem antidota saluberrima æque ac cftkacissima ;
media pro ejuranda irreligione, ctad pnecavciidam præsidia, quo sit magis
inexcusabilis omnis incredulus.
ξ il. MEDIA.

I. Ad ejurandam irreligionem Theisticam, inquirat incredulus in veram
Religionem, ex qua pendet salus; cl «piam lex ct amor naturalis dictant esse
inquirendam. Sed inlei roget seipsum, utrum per hanc disquisitionem unice

290

DISSERTATIO

Xi.

DE CAESIS

IHRELIGluMS

ET

14LESIDUS.

intendat cognitionem veritatis ae voluntatis divinae; simul autem cor suum
custodiat ab omni tum neutral itate, tum libertate circa Religionem, inquam
summa cum reverentia inquirendum est ; sic vero inquirentem Deus optimus,
ceu pater luminum, nunquam destituit. Certus sum, si characteres, proprie­
tates et prærogativas Ecclesiæ Catholicæ (per quas mysteria et dogmata
credibilia facta sunt nimis ) accurate perpendat, de convictione veritatis
et detestatione falsilatis. Do exemplum : referunt de magno illo Coxn.ro
summi ingenii, virtutis ac scienliæ Principe, quod cum initio ægre ferret
Catholicam tam arduam Religionem , ejusque jugum excutere jamdum pa­
raret; soladein Judæorum dispersione el abjectione rite perpensa confirma­
tus fuerit in veritate catholica, quam ad mortem usque tenuit exactequc
adimplevit.
·-·.<*;.
II. Proponat sua dubia probatis Doctoribus cum fervidis ad Deum pre­
cibus, ut se et illos collustret æterna veritas. Narrat in hanc rem Cl. Col­
letés de quodam sibi olim noto Thcista : erat vir candidi alias pectoris, sed
qui, hausto ab Anglicanis sectis spiritu incredulitatis, eo in luto diu hærebat.
Agente angelo bono, quem nesciebat, Bataviam appulit, inde Cameracura
devenit, ac ibi illum toto orbe celebrem Fenelonicm audiit. Dubia quæcumque in Theismi fundo germinant, toto mentis, cordis ac linguae pruritu
proposuit. Oppressus tandem a veritate, nuntium remisit errori, ct catholi­
cam fidem amplexus, multo plus tenera et constanti pietate enituit, quam
copia ct facilitate scribendi. Hunc æmularc, quisquis es Thcista; ct te haud
multo j>osl nostrum fore confidimus.
III. Contendat omni studio, cor emendare suum, ac sincerum fovere pro­
positum agnilæ veritati non obstrependi, ct submittendi se totum diviuæ
voluntati. Sicut enim veteres Philosophos cordis depravatio in foedissimos
errores praecipitavit; ita nostri etiam temporis Sccptici non tam cx vitio
mentis,quam cordis delirant ac cæcutiunt, eo magis detestando, quod locem,
qua illi carucrunl, hi asper nentur. A Deo gratiam elHictim petat, ut conver­
tatur ad cor, et cum illo nupero Scriptore libri (Mœurs du siècle), nolit
amplius esse incredulus, sed fidelis; ac ut ille resipiscens testatum faciat in
publico, si publico antehac scandalo Religionem denigraverat.
Hujus auctoris convictionem de veritate, ct ingenuam sui erroris confes­
sionem exhibet P. Hermann. Goldhagex S. J. in dem nœthigen Unlerrichl
in den Religions-Grilnden, pag. 314.
IV. Ante oculos ponat Theista summorum exempla et scripta virorum,
quos omnis semper ætas ceu summos coluit ac praedicavit, Justini, Ircnæi.
Tertulliani, Origenis,Cypriani, Athanasii, utriusque Gregorii, Basilii, Chrysostomi, Hieronymi, ct qui vel unus omnes heroes incredulorum sapientia
ac fortitudine spiritus exsuperat, Augustini. Si namque Diocles ad ingres­
sum Eimcviu in templum attonitus exclamavit : « Quanta festivitas’ quale
spectaculum'. Epicurus (ille scilicet veterum incredulorum antesignanus'
Deos agnoscit ct veneratur» '. Poliori jure, sed in oppositam pariem, quivis
Theista in has voces erumpet : si tot ct tanti (ad quorum summas naturæ ct
gratiæ, virtutis et scienliæ prærogativas nihil sum,et nihil valeo) ore,calamo,
moribus, laboribus. vigiliis, perpessionibus, sanguine adeo el profusione
vila· Evangelium el fidem Christi tutati sunl. viri sancti simi, scriptores cla­
rissimi. magistri sapienli->imi. Λρ·»Ιπμ· l.r buli^imi el invidi -imi pugiles;

SECTIO III. DE MEDIIS ET PRÆSIDHS CONTRA IRRELIGIONEM.

291

quidni et ego hucusque filius tenebrarum tan tam veritatis Christianæ lucem
sequar, el loto corde complectar?
V. Recogitet serio, quod nihil in hac vita-, nihil in morte sit, quod bea­
tum reddat incredulum : si euim in sensuum duntaxat oblectamentis et im­
belli voluptate conquiescat; certissime nausea et fastidium, sensuum hebe­
tudo, spirituum defectio, corporis languor, jactura famæ, et omnis veræ
dispendium amicitiie tandem conscquenlur. Undcnam vero, si adversa vel
valetudo vel fortuna premat, solatii quidquam hauriat? a virtute? sed quam
effrenis passionum licentia omnem suffocaxit in semine? a suavi Dei pro­
cidentia ? sed hujus contemptor ct derisor erat : a quiete animi? sed arrodet
diu noctuque vermis conscienliæ : Quid si ætas ingravescat; nonne hinc
inveterata cupido voluptatum exuret, illinc efi'œtum divexabit impotentia
eam exsatiandi? Quid si mortis subeat memoria, quam fractæ corporis vires,
el iterata circa ipsum funera etiam invito ingerunt? nonne subibit quoque
animum amara cogitatio, quod suum hucusque corpus iu victimam morti
libandam saginaverit? quid si ælernitatis inde secuturæ horror invadat,
quam sane omnem nulla unquam incredulitas utut spiritu fortis excutiet?
quid si dubia consuetæ hactenus impietatis importunissime simul omnia
mentem obruant? si vindex conscientia acerrimos jam aculeos exerat? si
demum terrifica mortis instet hora? quid si infaustæ æternitatis cruciatus
jamdiim præsentiat?
Refert P. Valseccui, celebris scriptor O. P., a viro illustri se accepisse,
quod is Londini moratus ad suum amicum D. Santcrremondum inviserit,
sed quem cum morte luctantem deprehenderit. Pro veteri ergo amicitia
mori enti inclamat: amice! procul dubio cum Deo optimo te’rile reconcilia­
veris? cui morions incredulus : amice! quomodo possim reconciliavi cum
Deo, quem dudum perdidi? quibus verbis immortuus est infelix.
Vide S. Ligcoiu L. I. Veritu della Fede, c. 5. P. 11. f. 2t>9. Porro quod hi sint
exitus incredulorum non infrequentes, exhibet g II. Sect. III. Dissert. X.
VI. His ergo consiliis instructus, atque his fatis exterritus, humiliet se.
(dum gratiæ tempus ac veniæ locus est) incredulus sub potenti manu Dei, de.
qua venit omne donum, quod desursum est, cumprimis illud fidei. Agno­
scat el fateatur mentis cæcilatem el spiritus infirmitatem ; nec erubescat
æternam sapientiam, in qua reconditi sunt omnes thesapri scientiarum,
cum sapientissimo Regum sic exorare: da mihi sedium tuarum assistricem
sapientiam, quoniam homo infirmus sum, el exigui temporis, et minor ad
intellectum judicii et legum. Nam el si quis erit consummatus inter filios
hominum; si ab illo abfuerit sapientia tua, in nihilum computabitur... Cogi­
tationes enim mortalium timidæ, et incerlte providentias nostra·... et difficile
œstimamus, quæ in terra sunt... quee autem in cadis sunt, quis investigabit?
sensum autem tuum quis sciet, nisi tu dederis sapientiam, et miseris Spiri­
tum sanctum tuum de altissimis; et siccorrectæ sint semita· eorum, qui sunt
in terris, et quæ tibi placent, didicerint homines. Nam per sapientiam sanati
sunt, quicumque placuerunt tibi, Domine, a principio. Sap. IX. Demum cum
sincera ac pia deprecatione suæ erga Christum ct Ecclesiam Christi rebel­
lionis, corde ac ore consonet cum Doctore gentium, quod jam nihil scire
cupiat, quam Jesum crucifixum, ct in nullo gloriari velit, quam in cnice
Domini Nostri Jesu Christi.

I
1
I
:

i
I

2'32

DISSERTATIO XI. DE CAVS1S IRRELIGIONIS ET PR.ESIDI1S,

§ III. PRÆSIDIA.

■

H*

I. Ad præcavendam irreligionis Theisticæ impietatem, fuge Theistarum
libros et consortia juxta illud : Beatus, qui non abiit in consilio impiorum,
et in υία peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentia1 non sedit; peslilentiæ, hoc est, juxta fontem hebræum, derisorum, videlicet Christi, Religionis
et Ecclesiæ Christi ; qua certe nulla pejor est pestilentia. Nani libri eorum cl
haustae ex illis pestes mentem excæcant, cor depravant, honestatem ever­
tunt, lidera extingnunt. mores corrumpunt, et tuam animæ et suam lleipublicæ salutem deperdunt. Dicendum hic ac sentiendum omnino est (si quando
obveniant Theistarum scripta) quod de libro quodam Ciceronis, Hortensius,
dixit S. Avgcstinüs : « nitidus quidem liber est; non tamen placet vel ex eo,
quod nihil de Christo habeat. » Si cui autem vel Ecclesia, vel justa coram
Deo causa illorum permittat lectionem ; is vero etiam noverit suæ integritati
eontra tot scandala prospicere.
II. Ama et inquire viros atque libros a pietate et doctrina conspicuos, qui
nunquam desunt : Viros, qui sunt avitæ fidei et verae virtutis studiosi atque
tenaces, optimarumque artium apparatu instructi, qui verba salutis habent,
et vitæ castigata* exemplis quodvis institutum ornant : Libros, qui fidem
stabiliunt. pietatem fovent, mores emendant, vitia exterminant, virtutes
commendant, spem augent Christianam, et charitatem inflammant; cujusmodi plures et probatos suggerent viri, quos propriæ pariter ac aliéna? salutis
cura sive ex officio, sive ex charitate sollicitos tenet. Præprimis autem pro
fidei ac morum integritate conservanda facit Ascetanim, Sanctorum Patriim,
Catechismi Romani et sacrarum Scripturarum lectio, interpretatio, medi­
tatio juxta illud : Beatus, cujus in lege Domini voluntas ejus, et qui in lege
ejus meditabitur die ac nocte.
Dignissima aureo calculo monita sanctissimi Patris Clementis XIV. accipe
ex Ejusdem prima ad Hierarchas orbis Catholici Encyclica : « in gemino
hoc luculentissimo veritatis ac virtutis omnis Instrumento (Veteri ac Novo
Testamento) continentur quæcumque ad Religionis cultum, ad morum disci­
plinam recteque vivendi institutionem pertinent. Hinc Mysteriorum altitu­
dinem, hinc pietatis, honestatis, justitia?, humanitatis officia ediscimus.
Quid Deo, quid Ecclesiæ, quid patria?. quid civibus, quid cæteris hominibus
delæamus, intelligiinus. I nde nullis praeclarius, quam his veræ Religionis
legibus, civitatum etiam ac societatum jura stabilita esse, agnoscimus. »
III. Ora Deum, audi Ecclesiam Dei, honora Sacerdotium ac Ministros Eccle­
siæ : nam humilis et supplex oratio emeretur gratiam standi in fide, cujus
tot hodie arrogantes increduli naufragium patiuntur: Ecclesiam qui audit,
Deum audit, cujus illa interpres falli nescia, et custos ct magistra est omnis
veritatis,quæ ducit ad vitam et salutem: Sacerdotes Deus posuit in Ecclesîâ
ceu ductores salutis, de quorum labiis exquirenda sil lex et veritas; ceu pa­
stores animarum, qui verbo vita? et pabulo salutis reficiant fideles et pietatem
nutriant; ceu rectores conscientiarum, (pii oborta circa fidem et pietatem
dubia dispellant, abstergant maculas, a peccatis solvant, et pervigilent in
omnibus tanquam rationem reddituri pro animalius fidelium. Quanta fuerit

SECTIO III. DE MEDIIS ET PRÆSIDIIS CONTRA IRRELIGIONEM.

293

inter Judæos reverentia Sacerdotii, edocent divinæ paginae ; quanta adeo
inter Gentes, eadem memorant divinae litteræ; tum in Genesisc. XLVII.,
tum in L. I. Esdræ c. VII. ; profecto non alia de causa, quam ut pudore
suffundant Christianos, si minus honoris deferant veris Sacerdotibus, quam
gentes Popis et Sacrificulis, quos quidem hæreditas ct generatio profana linxit
Sacerdotes; cum illi ex institutione divina in sortem Domini vocati sint.
IV. .Estima et frequenta, sed pie, mysteria fidei, exercitia cultus divini, et
pietatis Christianae officia : pius namque et frequens usus Sacrorum Catholi­
corum fomentum et argumentum est verae Religionis, sicut illorum neglectus
aut contemptus fatale irreligionis initium est. Nec mirum, si qui toto tem­
pore cultum Dei internum per fidem, spem et charitatem neglexit, externum
vero etiam contempsit; qui tamdiu oblitus est comedere panem suum, ac
reliquos divinarum gratiarum fontes deseruit; si, inquam, ejus exarescat
anima, deficiat oleum bonorum operum, extinguatur spiritus fidei, et pro
germine veritatis ac pietatis Christianae tandem exoriantur spinae incredu­
litatis atque impietatis. Vera et viva fides est, quæ per dilectionem operatur;
quippe juxta S. Augustinum, « non faciunt bonos et malos mores, nisi boni
et mali amores... purga amorem tuum, et aquam fluentem in cloacam con­
verte ad hortum... quam suave mihi subito facium est, carere suavitatibus
nugarum , et quas amittere metus fuerat, jam dimittere gaudium ciat :
ejiciebas enim eas a me vera tu ct summa suavitas, ejiciebas et intrahas pro
eis omni voluptate dulcior»! Psalmista autem : delectare, inquit, in Domino,
et dabit tibi petitiones cordis tui... gustateet videte, quam suavis est Dominus!
Vince te edomando passiones ; ad terrena noli cor apponere; sursum ad
coelestia et aeterna mentem eleva. Passionibus indomitis nihil insolentius ac
periculosius; vel una sufficit (praesertim ubi ovulant sincerus amor veritatis,
memoria novissimorum, et desiderium aeternorum) ul humana ratio Reve­
lationi ac fidei divinæ praehabeatur, rationi et fidei anteponantur voluptas,
vindicta, ira, superbia. Exemplo sunt plerique increduli, ac testimonium
præbent minime suspectum nonnulli illorum ad nos reversi; ex quorum
confessione effrenis cupiditas praecipua causa fuit, oh quam desiperent crux
Christi cl Evangelium, ct mysteria fidei omniaque dogmata veræ Religionis
de Trinitate personarum, de Incarnatione Verbi, de Redemptione generis
Immani, de Eucharistia, dc inferno figmenta et deliria ipsis viderentur.
Videlicet tam individuae comites sunt excfialo Aposlolico fides et conscien­
tia, ut qui hanc repellunt, atque ejus stimulos gravissimos identidem cri­
minibus retundunt, circa fidem facile naufragentur. 1. Tim. 1. 19.
M. Perfice te virtutum Christianarum eximio cultu; siquidem perfectum
vitæ Christianæ exemplar efficacissimum est medium ct in nobis conser­
vandae, et reparanda· in incredulis veræ fidei. Consecrent fideles suos dies
operibus pietatis cl dilectionis ; corpora sua moderentur ad leges continentia*
ac temperantiae; impleant animas suas charitate et gralitudine erga Deum ;
omnemque in Deo spem et fiduciam reponant; sint demum virtutes Chri­
stianae omnes, totus eorum thesaurus cl divitiae et deliciæ et omnia : et certus
sum, quod ne unus fidelis sua excidat fide per quascumque machinas incre­
dulorum: imo certus sum, quod sicut sanctissima vitæ Christianæ exempla
in primis quondam fidelibus debellarunt tyrannorum rabiem, carnifi­
cum furias, totamque superstitionem idololafricam ad pedem crucis pro-

29-1

DISSERTATIO XI. DE CAESIS IRRELIGIONIS ET PR.ES1DIIS.

stratam in nihilum redegerunt; ita praefulgens in credentibus morum sancti­
tas contra Theislas tam potens sil futura, ut sua sponte corruant ævi nostri
irreligio ct impietas.
§ IV. COROLLARIA.

··<

I. Non igitur superest quidquam, quod suæ porro incredulitati praetexant
Theistæ. Si dicant: non possum credere, tum quia mihi deficit débita ad
credendum animi præ paratio, tum quia viam et media veram profitendi
fidem haud scio? Cito respondeo: fac ut possis. Res salva erit, si tandem
sincere agnoscas, quod tua ad credendum sufficientia ex Deo sit; si Deum
Patrem luminum ardenter exores ; si temelipsum vincas passionum refre­
natione magis, quam probationum congestione ; si viam et media ad veram
fidem addiscas vel ab illis, qui fuerunt nuper tui similes, nunc autem ejurata
impietate tui ad fidem et pietatem duces sunt; si interim actiones illorum
exteriores in te exprimas, dum interiores necdum valuisti comparare; si, ut
internas quoque obtineas, missa facias illa oblectamenta, quæ fidei semen­
tem suffocant, et nonnisi spinas ac tribulos irreligionis proferunt.
Ais : valedicerem illis ocius,si fidem haberem? Aio : ocius fidem habe­
bis, si illis valedicas. Fidem cum ego dare non possim; neque possum
experiri, utrum sit verum, quod tu dicis. Tu vero cum removere possis fidei
obstacula; experire, utrum ego verum dixerim. Nam qui a vitiis se abstinet,
facile credit ; sed non polest credere bene, qui vult male vivere; et qui male
vivit, facile abjicit fidem, ut sine remorsu peccet. Sed hæc est sapientia car­
nis, non rationis.
■
II. Neque justa excusatio est credentibus, si posthac Theistica contagione
inficiantur. Dicunt:nec satis internosco Theislas autTheistarum libros; nec
facile in tanta colluvie incredulorum aut hos aut illos evitare valeo. Mirum!
homo incredulus vix unquam auditur loqui, nisi dejerans Christum et
Christi fidem ; nisi deridens pietatem Christianam et omnia sancta, quæ sunt
in Ecclesia Christi ; nisi quæcumque ratio naturalis non capit, blasphemans,
mysteria, dogmata et præccpta Christi; et hunc ex deterrima sentiendi, lo­
quendi et vivendi licentia non internoscas?
I
Recole dicta de placitis.de moribus, de fatis et morteTheistaruin, Dissert..\.
Sect. III.

VOTA
PHO VEKA RELIGIONE;

!

Quid ergo diutius vos detinet, increduli? optima parens Ecclesia vos
dudum exspectat, manus vobis tendit, brachia explicat, viscera et sinum
aperit; non poenas parat nec fulmina cudit, sed gratulabunda occurret, ac
rebelles suos, imo rebellionis immemor filios suos charissimos amplexa­
bitur; errantem ovem hilaris ad ovile reducet; perditam drachmam locta
inveniet, ct prodigum filium, qui perierat, exultabunda recipiet. Votis op­
timal Parentis morem gerite; reddite vos Matri et Deo, imo et vobismet
ipsis, ut saluti vestra consulatis, quæ non est nisi in vera Religinne, hæc
autem in sola Christi Ecclesia est, et vera Christi Ecclesia sola est Catholica.
Ignoscite, quæso, si dum vestra praeluderem effugia, aliquid forte paulo
acrius dictum excidit; malus certe animus non fuit, neque mens sinistra.
Testis est enim mihi Deus, quomodo in visceribus Christi vos amem, quan­
toque vestra salutis desiderio teneri me sentiam. Hæc mea sunt vota et
desideria, ut tandem ex omnibus, saltem qui in Europa sunt fideles, fiat
unum ovile et unus pastor.
Quibus volis ut coelum respondeat, vos quæso fideles, et fidelium pastores
omnium maxime obtestor, prædicarc, hortari, instruere, et pro virili de­
certare contra invalescentem hujus seculi irreligionem; sed ct precari ac
illacrymari cum Ecclesia ad exorandam immensi Numinis clementiam, ut
velit deinceps tot animarum stragem avertere, quæ sine numero hac via
latissima irreligionis ad sempiternum properant interitum.
Accedamus itaque ad thronum misericordiæ, ct dicamus cum fiducia :
Deus viriulum, ostende faciem tuam, ct salvi erimus; vineam de Ægypto
transtulisti, rejecisti gentes et plantasti eam ; plantasti radices ejus et implevit
terram. Verum'exterminavit eam aper de sylva, ct singularis ferus depastus
est eam. Deus virtutum, convertere, respice de cado et vide et visita vineam
istam et perfice eam, (piam plantavit dextera tua! Respice de coelo Ct vide
fidem patriæ nostra, qnæ tenerrimo ardcntissimoqne affectu immortales
reddit grates tuæ immensæ bonitati pro margarita illa, qua omnium pre­
tiosissima Franconiam nobilitasti; vera, inquam, Religione, integerrime
hactenus conservata gloriosissimcque amplificata! Respite ad pretiosum
sanguinem SS. Martyrum, quos Franconia Apostolos el Patronos suos reli-

νκΛΛίνΐΉΐίίϊ

àlXi

VOTA PRO VERA RELIGIOSE.

giosissime colit ; ul sicut sanguis eorum quondam in len is nostris semen
fuit Christianorum ; ila hodiedum del fructum uberem quot Eranconum,tot
spirituum vere fortium; qui uti hæredes iidei, sic tantorum Martyrum veri
filii stent in tide, pugnent pro fide, patiantur propter iidem, vivant ex tide,
moriantur in tide.

CONSPECTUS TOMI PRIMI
PARS POSTERIOR.

TRACTATUS DE RELIGIONE

DISSERTATIO 1.
DE DEO.

SECTIO 1. — DE DEO EXISTENCE, ET OBJECTO RELIGIONIS.

Pag·
I. — Si Deus non est, neque Religio est, seu cultus Dei......................................
II. — Deum esse, prima, summa, et notissima veritas est......................................
III. — Igitur vesania ct impietas est, aut non agnoscere, aut non colere Deum .

2
3

SECTIO II. — DE DEO CREANTE , ET ALCTORE RELIGIONIS.

I. — Atheos mundi creatio revincit..........................................................................
II. — 1°. Deus, qui solus æternus est, hunc Mundum creavit in tempore . . .
2°. Solus Deus hunc Mundum creare potuit et voluit in laudem gloriæ
■·
suæ............................................................................
3
6
III. — Summa itaque ingratitudo est, hunc Deum non glorificare..........................
SECTIO III. — DE DEO PROVIDENTE , ET FINE RELIGIONIS.

I. — Qui Dei Providentiam negant, negant reipsa esse Deum..............................
6
II. — 1°. Certissima est veritus hujus de Deo sententiæ : tua, Pater, providen­
tia gubernat omnia..................................................................................
7
2°. Provida Dei gubernatio attingit a line usque ad finem fortiter et dis­
ponit omnia suaviter....................................................................
8
3°. Argumenta incredulorum contra sapientiam, justitiam et bonitatem
divinæ Providenti® vana sunt omnia et fatua..........................
9
III. — Adhortatio ad singularem Dei erga hominem Providentiam adorandam ct
11
prædicandam
.......................................................................................

SECTIO IV. — DE DEI PROVIDENTIS OECONOMIA CIRCA RELIGIONEM.

I. — Summaria prælibatio de primi Hominis statu, creatione, lapsu ct repara­
12
tione..............................................................................
13
II. — I”. Deus satis providit homini de vera Religione in Lege Naluræ. . . .
14
2°. Explicatius in Lege scripta per Mosen veram Religionem edocuit. .
14
3”. Plenissime in Lege gratiæ per Filium ct Apostolos. .

?

COASPEClCS

10)11

l'IUMI.

PARS

III

SECTIO II. — INSUFFICIENTIA RELIGIONIS MERE NATURALIS AD VERAM JUSTITIAM.

DISSERTATIO 11.
DE

POSTRRlDK.

Pag.

REL1G105E.

SECTIO 1. — NOTIO ET QUIDDITAS RELIGIONIS.

Ρίχ.
17
17

I. — Recensentur deliria Voltairii, Marmontcllii et aliorum circa Religionem
mero Naturalem........................................................................
39
j|. — 1°. Religio sic dicta Naturalis non est sufficiens ad recte sentiendum . .
39
2°. Religio sic dicta Naturalis non est sufficiens ad recte vivendum. . .
40
HI.— Deliria incredulorum ab ipsis Gentilibus, maxime a Tullio, confutantur.
44

— De Religione cum grandi metu ct disciplina agendum . .
II — 1°. Religio est cullits Dei legitimus...........................................
SECTIO III. — INSUFFICIENTIA RELIGIONIS MERE NATURALIS AD ÆTERNAM SALUTEM.
2°. Religio exposcit ah homine tam intellectus, quam voluntatis erga
Deum obsequia...............................................................................
18
I. — Gentilium triplex classis discernenda est.........................................................
44
3°. Religio exigit cultum Dei non solum internum, sed etiam externum. 18
H. — 1°· Religio sic dicta Naturalis salvare neminem potest.................................
45
2°. Religio, sive gentilium Philosophorum, sive hodiernorum pseudosoSECTIO H. — utilitas religionis.
phorura, non est vera Religio Naturalis..................................
46
Π1—Frequentissimæ et gravissimae hallucinationes circa ipsum Jus Naturæ,
— Utilitas ct pietas inter se conjunctissimæ......................................................
ejusdemque principia, non sunt evitandæ, seclusa Revelatione. .
49
Il — 1°. Hominis plurimum interest, sive ad conditionem privatam, sive ad

■
I

societatem naturalem, esse Religionem...............................................
22
2°. Religio præcipuum fundamentum est status civilis, cui illa optimos
23
ct Principes et subditos cflbrmat................................................
111.— Proin scripta incredulorum contra Religionem, el populorum saluti el
Principum securitati insidiantur..............................
28
.....

DISSERTATIO IV.
DE RELIGIONE SUPERNATURAL!.

SECTIO I. — DE REVELATIONE EXTERNA VER.E RELIGIONIS.

SECTIO III. — NECESSITAS RELIGIONIS.

'.«rv

•7

η

— Societas absque Religione stare non potest....................................................... 28
Π. — 1°. Sine Religione non est vera honestas, uti perperam praetendunt impii
29
ac increduli.................................................................................................
29
2°. Nec vera probitas consistere potest cum irreligione...........................
3°. Absque Religione non est sive imperans, sive subditus quisquam statui
31
vere proficuus.................................................................................
SECTIO II. — DE POSSIBILITATE AC UTILITATE REVELATIONIS EXTERNÆ.
4n. Increduli sicut pestes Reipublicæ, ita suorummet jurati boétes sunt. 32

Ί

— Revelationis divinæ triplex objectum esse potest...........................................
54
Π — 1°. Revelatio externa cultus divini nullo modo impossibilis est ; imo divi­
54
nis attributis maxime congrua...........................................................
2°. Revelatio extorna summe utilis est, ceu clarior, brevior et perfectior
via ad bonam vitam, vernmque Religionem.........................

DISSERTATIO III.
DE

fi

— Temeritas el malignitas incredulorum adversus Religionem libere reve­
latam, multiplici ex capite..........................................................................
5t
II. — 1°. Religio debet esse cultus Dei ab ipso Deo hominibus revelatus ac prae­
scriptus .....................................................................................................
52
2°. Religionem a Deo hominibus revelandam ac præscribendam esse,
fere persuasio naturalis est........................................................
52

RELIGÎOXE NATURALI.

SECTIO I. — QUIDDITAS, EXISTENTJA, VERITAS RELIGIONIS NATURALIS.

Increduli reipsa Naturalem etiam Religionem convellunt...........................
1°. Per Religionem Naturalem rite intclligitur Collectio omnium officio­
rum, sive erga Deum, sive erga seipsum, sive erga alios homines,
quæ ex divinæ naturæ, et conditionis humanæ naturali considera­
tione investigari et concludi possunt. ...
...............
2°. Existit religio Naturalis vera ac vere divina, quam homo exequi tene­
tur....................................................................................................
3°. Existit Lex naturæ nostræ congruens, dilïusa in omnes, dictans offi­
cia naturæ rationalis, ac præprimis Religionem erga Deum. . .
Ili,— Rebelles iu Legem et Religionem Naturalem ipsis Ethnicis pejores sunt.

SECTIO III. — DE NECESSITATE RELIGIONIS REVF.LATÆ.

36

36
37

37
38

— Ventilantur criteria Naturnlistaruin circa fidem et salutem hominum in
60
Lego Natura'........................
....................................................
II. - 1°. Necessaria semper fuit Revelatio externa Religionis, ceu Legis uni­
60
versos obligantis.............................................................................
2°. Revelatio externa semper necessaria fuit, ad cognoscendum primi Ho­
61
minis peccatum, hujus pœnain, ct remedium................................
3°. Revelatio externa cumprimis necessaria est, ad cognoscendum et ob­
63
tinendum finem hominis ultimum...................................................
4°. Revelatio extorna, quantum omnibus semper necessario, tantum fuit
64
omnibus communis...........................................................................
III — Revelationis præcipuæ dotes commendantur pro statu, quem vivimus;
sive hominis lapsi indignitas, sive elevati et reparati dignitas .«pe­
71
ctetur ..............
...........................................................

CONSPECTUS TOMI PRIMI.

SECTIO IV. — DE EXTSTENTIA RELIGIONIS DEVELATE.

Pag.
I. — Increduli Deum hominibus locutum esse negant............................................ 72

II. —1°. Existât divina Revelatio, quæ verbo Dei dicto, scripto, et tradito con­
tinetur ........................................................................................................
72
2°. Sacrarum Scripturarum semper fuit, ac esse debet, summa fides et
veneratio........................
73
3°. Divinæ Traditiones ejusdem cum sacris Scripturis auctoritatis sunt. . 71
Jll.— Nunquam Revelatio defuit hominibus, sed potius homines Revelationi
defuerunt.......................
79

DISSERTATIO V
DE RELIGIONE PAGANICA.

SECTIO I. — DE ATHEISM 0.
— Praevia de Atheistarum gente, et illorum patronis disquisitio . . .
II. - 1°. Atheismo, siquidem datur, nihil sceleratius in Deum et in homines
2°. Atheislarum, uti summa est impietas, sic et summa vesania. . .

SECTIO II. —

&

de

81
82
82

PvnnnONisMO.

85
— Atheis haud absimiles Sceptici seu Pyrrhonici.................................................
1°. Mendacium est absurdissimum, quod Revelationis necessitas sit causa
80
Pvrrhonismi......................
2°. Pyrrhonismus circa immortalitatem animæ et pœnarum æternitatem,
a tota antiquitate exploditur......................
3®. Immortalitas animæ ceu indubitata veritas solidissimis contra Pyr89
rhonismum argumentis vindicatur...........
.
4°. Pœnarum æternitas momentis pariter gravissimis fulcitur contra
91
eosdem incredulos......................
SECTIO III. — DE POLYTHEISMO.

Ortus et progressus idololatriæ exhibetur in epitome..................................... 100
II
1°. Polytheismus seu idololatria, vesana ratione objecti, abominanda ra­
tione cultus, impia ratione dogmatum, suamet absurdi late oppri­
101
mitur..............
2°. Polytheismus eadem Tere ratione quondam inter Ethnicos invaluerat,
102
qua hodiedum Theismus orbem Christianum imadit..........
III.— Compendiaria evictio pro unitate veri Numinis, ex omnium, etiam genti­
107
lium, sensu.......................
SECTIO IV. — DE ΜΑΠϋΜΕΤΒΜΟ.

I. —Referuntur Roiisseauvii cumprimis ct Edelinanni absurdissima sensa de
Mahumetismo relate ad Christianismum....................
107
II· — 1°. Mah umes impostor omnium maximus fuit............................................ 108
2··. Mahumetis Aleoranus absurditalum, contradictionum et blasphcmiaruni plenissimus est. . ...................
109
3°. Mahumetis seda omnium falsissima ct spurcissima est. .
110

PAHS POSTERIOR

SECTIO

V. — PAGANORUM ET MAI1UMETAN0RUM TESTIMONIA PRO VERA RELIGIONE.

Pag.

Vollairium cæ te rosque perfidos Theisias ipsi refellunt Pagani etMahumetani. ... ..................................................................................
— 1°. Non defuerunt, inter Ethnicos, scriptores antiquissimi, testes Revela­
tionis præsertim Mosaicæ.................................................................
113
Prostant luculentissima gentilium testimonia pro Revelatione etiam
Christiana...................................................................................
3°. Splendida sunt testimonia Mahumetis et Mahumetanorlim pro divi­
nitate ulriusque Revelationis, Mosaicæ et Christian®................
11G

DISSERTATIO VL
DE

RELIGIONE JUDAICA.

SECTIO I. — RELIGIO JUDAICA QUONDAM VERA, VEREQUE DIVINA.
— Exhibetur vafrities Theistarum circa Legem Mosaicam, ut subvertant
Christianam.................................................................................................
— 1°. Penlalcuchus est genuinum Mosis opus.....................................................
2°. Moses fuit scriptor omnium primus et fide dignissimus.........................
3°. Moses fuit auctor Pentateuchi Theopneuslus, et divina prædilus au­
ctoritate............................................................... .... .
4°. Lex Mosaica, ac proin Religio Judaica, vere fuit divina ...

SECTIO IL — RELIGIO JUDAICA CONTENTA IN LIBRIS V. T. VERE DIVINIS.
— Theistarum niachinæ contra Vetus Testamentum, ul eo facilius Testa­
mentum Novum suffodiant...................................................
— 1°. Libri V. T. qui divinitatem Religionis Judaic® eloquuntur, sunt au­
thentici et divini ....................................................................
2°. Doctrinæ in Libris V T. puritas ct sanctitas argumentum est proba­
tissimum divinæ inspirationis............................................ . .
Iri
3°. Scriptorum V. T. characteres authcnliam ac Theopneustiam V. T.
luculentissime commonstrant...............................................
III.— Theistarum in Vetus Testamentum perfidia simillima est Manichaeorum
quondam impietati a S. Augustino protritae.............
SECTIO III. — RELIGIO JUDAICA PER CHRISTUM ABOLITA.

I. — Judæorum de æternitatc Legis Mosaica1 persuasio pertinaciter erronea. . 136
II. — 1°. Religio Judaica, spectatis seu ceremoniis, seu præccptis, non fuit per­
fectissima ................................................................................................
2°. Religio Judaica non fuit ita a Deo instituta, ut esset œterna, ct nun­
quam abroganda.........................................................................
3°. Tempus illud, quo Religio Judaica in aliam, Christianam scilicet, mu­
tanda erat, jampridem effluxit..............................................
IIL—Judæi, sive recipiant, sive non recipiant Prophetias de Christo, invicte
probant, Messiam advenisse..................................................
SECTIO IV. — JÜD.EORUM TESTIMONIA TRO VERITATE CHRISTIANA.

— Voltailius cum suis frustra nititur enervare testimonia Judaica pio Chri­
sto, el Ecclesia Christi
i. p.

vi

CONSPECTUS TOMI PRIMI.

II. — 1«

Libris Judœorum Talmudicis evidens est, non amplius Judaicam,

Pa?·

142
sed Christianam esse divinam Religionem...................
2". Ex Libris Judæorum Historicis, præsertim Joseph!, apertissime con­
stat Christi divinitas, et veritas Religionis Christianæ. .
. . 143
3°. Modernus Jndæorum status pro veritate Religionis Christiana· mani­
144
festissime eloquitur......................
HL— Pnrænesis Apostolica ad Christianos, ut stent fide sua; ne ob incredulita­
tem inter Christianos invalescentem Deus ad Judæos suam trans­
147
ferat fidem......................

1
-q

i

DISSERTATIO VII.
DE RELIGIONE CHRISTIANA.

SECTIO I. — RELIGIO CHRISTIANA VERE DIVINA, ET QUOAD SUBSTANTIAM
ANTIQUISSIMA.

/ I

— 1°. Ex ti tisse ante septemdecim jam secula Christum. Novæ Legis Au­
149
ctorem, res est certissima.......................
2°. Dp Christi in terris triplici officio, Prophetico, Sacerdotali et Regio
150
generatim.......................
II.
1U. Christus Anetor Religionis Christianæ verus est Dens...................... 150
2rt. Religio a Christo instituta est vera, vereque divina................................ 151
3». Religio Christiana, uti vere divina, sic quoad substantiam antiquis­
152
sima est.......................
III. — Detestanda Theistarum obstinatio est, nolle Verbum Patris, Dei Filium,
Legatum Omnipotentis, audire Magistrum veritatis, ac sequi Ducem
155
salutis.........................
SECTIO Π. — RELIGIO CHRISTIANA CONSIGNATA IN LIBRIS N. T. VERE DIVINIS.

— Præfamen de ingenti Jndæorum zelo pro Libris V. T., quo divinitatem
155
N. T. contra seipsos attestantur.............................................
IJ.—p. Divinitas Librorum N. T. gravissimis argumentis evincitur. . . . 156
2°. Ex Libris N. T. invictissime stabilitur Divinitas Christi, et Christianæ
Religionis..........................
Ul. — Circa authenliam Librorum N. T. fides habenda maximis Doctoribus,
|62
SS. Hieronymo et Augustino, præ toto grege Theistarum...................

I.

SECTIO III. — RELIGIO CHRISTIANA SPLENDIDISSIMIS UBIQUE MIRACULIS
CONFIRMATA.

]. _ Impia Spinoza», Voltairii, Tolandi, Pomponatii, Pradcsii præjudicia
adversus Miracula adnotanlur ...............
.........
163
164
jj. _ 1>‘. Verum Miraculum quid sit ex notione sibi propria...........................
oo. Existunt vera Miracula, præsertim Christi et Apostolorum. . .
165
30. Vera miracula a falsis discernendi Regula, (piam dedit Moses pro V.
T., cl Christus pro N. T., certissima est.............................................. 166
4«. Vera Miracula vera· Religionis demonstratio sunt divinissima.
16/
Ul _ Theistas Judæis haud absimiles exhibet par, aut pejor etiam perfidia
circa (idem Miraculorum. . .

»

PARS POSTERIOR.

Vif

SECTIO IV. — RELIGIO CHRISTIANA A VATICINIIS EXACTISSIME ADIMPLETIS
STABILITA.

Pag.

J.

— 1°. Prophetiarum magna semper auctoritas, etiam apud Gentiles, contra
Grotium et Socinianos, Episcopium, Simonium, Collinium . . .
2°. Omues de Messia Prophetiæ certissimo et clarissimo eventu comprobalæ in et a Christo.....................................................................
175
II. — 1°. Vaticinium Christi de sua gloriosa anastasi, testatissimum Religionis
Christianæ, ceu divinæ, fundamentum est........................................... 175
2°. Vaticinium Christi de excidio Jerosolymæ, et de eversione Judaicæ
Reipublicæ, efiicacissimum Christianismi Judaismo surrogati testi­
monium est..........■........................................................................
III, — Quam perfide Judaei, tam sacrilege Theistæ non credunt in Christum,
quem typi et figurae omnes, Moses et Prophetæ omnes praesignant ac
praedicant...............................................................................
183

SECTIO V. RELIGIO CHRISTIANA MIRIFICE PER UNIVERSUM PROPAGATA ET
CONSERVATA.

I. Si nullis unquam prodigiis inclaruisset Christi Religio, hoc unum grande
miraculum sufficeret, ejus tam subita et latissima propagatio, et per
tot jam secula conservatio. . . . ·...................................................... 184
II. —1°. Doctrina Religionis Christianæ nonnisi per dexteram Omnipotentis
ita potuit propagari................................................................................. 185
2®. Praecones doctrine Christianæ nonnisi divina virtute orbem terrarum
Christo subegerunt.....................................................................
18G
3°. Stabilitas Religionis Christianæ per septemdecim secula cl ultra, insi­
gne divinæ Providenliæ prodigium est.....................................
187
III. — Innumerabilium Martyrum incredibilis in fide constantia fortissimum
veritatis Christianæ monumentum est...........................................
193
SECTIO VI. — SOLA RELIGIO CHRISTIANA, VERA VEREQUE SALVIFICA RELIGIO.

I. — IndifTerentistarum duplex genus est; utroque deterior Beaumellius in suo
systemate de exploranda veritate Religionis.......................................... 195
II. — 1°. Religio Christiana est unice vera Religio................................................ 195
2°. Religio Christiana est vere ac unice salvifica Religio.............................. 196
III. — Sanctissima æque ac cast ssima fides nostra non alium habere potuit au­
ctorem, quam Filium Dei
*01

DISSERTATIO VIII.
DE RELIGIONE CHRISTIANO-CATIIOLICA -

SECTIO I. — SOLA RELIGIO CHRISTIANO—CATHOLICA VERA CHISTI RELIGIO.
II

Veræ Religionis Christi characteres, proprietates, prærogativæ . . . . 203
1n. Sola Religio Chrisliano-Catholica præscferl veræ Christi Ecclesiæ
204
omnes characteres....................................................................
2°. Sola Religio Chrisliano-Catholica præfulget veræ Christi Ecclesiæ
206
proprietatibus...............................................................................
3’. Sola Religio Chrisliano-Catholica gaudet praerogativis veræ Christi
208
Ecclesiæ..................................................................................

VIII

PAUS

CO.NM'ECTlS TOMI PHIMI.

1’^.

111.— Potestatem in Energumenos inter prorogativas vero Christi Ecclesiæ
adnumcranl omnes Orthodoxi ; nec omnino diffitentur Heterodoxi. . 215
SECTIO II. — SOLA RELIGIO CHRISTIANO-CATHOLICA MAGISTRA OMNIS VERITATIS.

POSTERIOR.

IX

Pag.

2°. Minus etiam Sectariorum a Catholica fide defectio fieri debuit ob
prætcnsos Ecclesiæ Romanic lapsus et errores in fide..........
237
3°. Defectionis a Religione Catholica auctores tales nunquam fuerunt, ut
iis fides habenda sit.................................................................
237

L — In omni Rcpubliea rile ordinata oportet esse Judicem controversiarum,
SECTIO II. — DE LIBERTINIS, INDIFFERENTIBUS, TOLERANTIBUS.
ipso teste Bay lio; quanto magis in Ecclesia Christi, ceu Rcpubliea
sacra per universum diffusa....................................................
21G
— Impiie Juriæi, Collini, et Tolandi machin® contra unitatem ver® Reli­
II. — 1°. Sola Scriptura sacra non est supremus ac sufficiens omnium fidei
gionis ............................................................................................................. 242
controversiarum Judex....217
................................................
— l°. Libertas credendi quidlibet, imprudens, impudens, ac detestabilis li­
IL
2°. Spiritus ille privatus Novatorum nequit esse Judex controversiarum
bertas est............................................................................................... ..... 243
fidei.................................................................................. . . .
218
2°. Tolerantismus aperte contradicit divin® circa Religionem OEconor
3°. Nec rationi human®, nec Principi secutori, competit Judicium infal­
mi®,.....................................................................................
.
244
libile in controversiis fidei.................................
219
3°. Indiflerentismus ac Tolerantismus ad Paganismum, quin ad Athei4°. Judex fallere nescius, et Magistra omnis veritatis certissima, est Ecsmum viam sternunt................................................................
244
clesia Christiano Catholica.................................... -.................................. 220
SECTIO III. — sOla religio

christiano-catholica certissima dux ad salutem.

I. — Vera el salvifica Christi Ecclesia est, in qua sunt Vicarius Christi, oves
Christi, spiritus Christi, procepta ct consilia Christi atque claves
224
Regni cœlorum a Christo.................................
II. —1°. Religionem Christiano-Calliolicam, ceu unice sahilicam, omnes de­
224
bent profiteri...................................................................................
2°. Religionem Chrisliano-Catholicam, pr® omnibus aliis seclis eviden­
2’5
ter credibilem, omnes possunt profiteri....................................
SECTIO IV. — RELIGIO christiano-catholica tam perfecta, ut perfectior
SIT SURROGANDA.
«
'*C
01-

m

ti

non

SECTIO III. — DE MACIHAVELLISTIS ET PSEUDO-POLITICIS.

•
— Machiavelli, Hobbesii, Velthusii, Triglandi, Rousseau vii, Baylii et Eugenii Philaletis monstres® opiniones............................................................
II. — 1°. Religio neque a Magistratu humano primitus introducta fuit ad sub­
ditos duntaxat coercendos, neque eidem ita subjecta, ut parendum
sit vel falsam invehere volenti................................................................
2°. Religio climati non est attemperanda, ut potius qualecumque clima
Religioni cedere debeat................................................................
3°. Religionem accommodare ad motiva humana, et ad terrena duntaxat
commoda, summa vesania et impietas est...............................
HI.— Ex his conficitur , quod memorati hactenus desertores ver® Religionis
omnes indigni sint nomine Christiano.................................

250

251
252

252

254

L — Christian® Legis perfectio et felicitas, pr® illa Legis Mosaicæ, breviter at
nervose abumbraia. . . ,...............................................
230
II — Ie. Religio Christiano-Calholica quoad leges suas perfectissima est. . . 231
DISSERTATIO X.
2°. Religio Christiano-Catholica quoad ritus et ceremonias sanctissima
est......................................................................................................
231
DE DEPR.EDATORIBLS NOMINIS CATHOLICI.
3°. Religio Christiano-Catholica incitamentis ad virtutem, ct mediis ad
salutem instructissima est.............................................................
232
SECTIO I. — THEISTÆ NON SUNT SPIRITUS FORTES , NEC SAPIENTES PHILOSOPHI.
4°. Religio Christiano-Calholica quoad finem cl premia excellentissima
233
est......................................................................................................
I. — Recensentur famosa capita, et impia dogmata Theistarum..................... ..... 257
)
II. - l°. Theist® nonnisi frivole, ct ad sui opprobrium, spiritus fortes sese vo­
citant ........................................................................................................ 258
2°. Théiste Philosophi sapientis nomen nonnisi cum ignominia ver®
DISSERTATIO IX.
Sapienti® sibi arrogant................................................................
«59
IU — Opponitur Theistarum fucat® sapienti® ac fortitudini vera pectoris ortho­
DE DESERTORIBUS RELIGIONIS CATHOLIC.E.
doxi constantia, veraque sapientia mentis probe Christian®. . . . 262
SECTIO I. — DE VARIIS SECTIS CHRISTIANORUM
- ludoluil animarum hostis; videns destructum per Christi fidem suuin
idololatri® regnum; idcirco hærcsesel schismata disseminavit contra
Catholicam Christi Ecclesiam.............................................................. 239
— 1°. Sectariis seu veteribus seu recenlioribtis justa deserendi Religionem
Catholicam causa non fuit prælensa necessitas reformationis in
moribus et ritibus .
. .

SECTIO II. — THEISTÆ VERIUS SUNT ATHEI AC IMPII, SECTARIIS ET INFIDELIBUS
DETERIORES.

— Quid causa» sil, quod facilius aut Judæum, aut .Mahumetnnum, aut Paga­
num ducas, quam ®vi nostri incredulum reducas ad Christum. . . 263
II. — l°. Theistæ seu Naturalist® reipsa sunt Atheist®.............................................. 264
2°. Theistæ sen Naturalist® verius sunt impii.....................................................265

-·:.·*

CONSPECTUS

TOMI

PRIMI.

PARS

-III.

Pag.
3°. Hodierni increduli pejores sunt quibusvis Sectariis ac Hæreticis. . . 265
4°. Increduli hujus seculi etiam Paganis deteriores sunt........................... 266
Quam sint Theistæ consimiles idololatris, ex Apologetico Tertulliani con­
ficitur ................................................................................
269

SECTIO III. —- NULLA THEISTARUM AUCTORITAS, AD PERSUADENDAM CHRISTIANO
HOMINI SUAM IRRELIGIONEM.

POS1LRIOI1

·

XI
Pag.

11. - 1“. Socinianismus inter lletcrodoxos in dies magis invalescens Theismi
verior causa est..........................................................................
285
2°. Jansenismus, uti Socinianisiuo, ita Theismo maxime affinis jure dici­
tur..........................................................................
286
3° Pseudo-Philosophia est certissima causa irreligionis Theisticæ . . . 287
111.— Hisce fontibus adde causas incredulitatis tam intra, quam extra nos; et
rebellionis Theisticæ lotam abyssum penetrabis..............
288

— Fallacissima versutia incredulorum, ad suos tranquillandos, et sequacium
SECTIO 111. — DE MEDIIS, ET PR.ESIDIIS CONTRA IRRELIGIONEM TUEIST1CAM.
animos magis inescandos..................................................................
270
II. — 1°. Nulla est auctoritas Theistarum, spectatis eorum placitis...................... 270
I. — Plane stupendum ac lugendum maxime, quod non obstantibus summo­
2°. Nulla est auctoritas Theistarum, spectatis eorum moribus.................... 271
rum in utraque Republica Magistratuum saluberrimis sancitis, incre­
3®. Nulla est auctoritas Theistarum, spectatis eorum fatis........................... 273
dulus orbis quotidie ruat in deterius ..................................................... 289
III. —Theistarum, praesertim Rousseau et Voltaire, genius el ingenium vividis
II. — Ut magis reddatur inexcusabilis omnis incredulus; suggeruntur iterato
coloribus expingitur.......................................................................................... 273
inedia, ejurato Theismo, veram Religionem profitendi........................ 289
III. — Cæleri fideles, ad praecavendam Theisticæ impietatis contagionem debitis
praesidiis obarmantur................................................................................ 292
SECTIO IV. — argumenta theistarum totidem sophismata vv. h.ereticorum , ac
IV. —Nulla igitur excusatio est incredulorum, ni convertantur; nulla creden­
GENTILIUM SOPHISTARUM, AB ANTIQUIS PATRIBUS ET APOLOGETIS DUDUM EXPLOSA.
294
tium, si pervertantur.........................................................................
Vota pro conversione omnium incredulorum, quos ut recipiat sancta Ma­
— Falso creditur nova esse incredulorum argumenta)........................................ 275
ter Ecclesia, maternum pandit sinum, et plorat et orat, dum digne­
II. - 1°. Qua· contra Deum et Dei verbum ogganniunt hodierni increduli ex
295
tur devius reducere oves Pastor æternus............. .....
antiquitatis, qua Ethnicæ, qua Hæreticæ, lacunis hauserunt. . . 27G
Suam adversus Christum et Christi Ecclesiam rebellionem hodierni
increduli resuscitarunt ex protrita dudum antiquorum increduli­
277
tate ................................ ........................................................ * · ·
3°. Arma, queis Naturalisée pro humana ratione contra divinam fidem
279
decertant, ex castris veterum impiorum surripuerunt..................
ΙΠ.— Inde vero impudentia, vesania et impietas incredulorum plenis modiis
280
' colliguntur....................................................................................

■i

t
f

P·®
«

£
3

•1

DISSERTATIO XI
DE CAUSIS IRRELIGIONIS ET

PR.ESIDIIS CONTRA

ILLAM.

SECTIO I. — QUE NON SINT VER E CAUS.E IRRELIGIONIS THEISTIC.E HODIEDUM
GRASSANTIS.

’o

— Mirum, quod sint inter Catholicos non pauci, ferme æquiorcs erga Theistas, quam erga Ecclesiam, et scholas Catholicorum..............
281
1«. Abusus, si qui sunt inter Catholicos, non sunt vera causa irreligionis. 282
3°. Discordia· Catholicorum ncquicquam juvant Theistarum perfidiam. . 282
3°. Philosophia eclectics impietatis Theisticæ minime rea est.................... 283
Ill — Miserum ergo patrocinium Theismi in hisce querelis, nescio quorum aut
reformatorum aut pacificatorum ; idque ex ipsorum Theistarum
284
sensu....................... .................................................
SECTIO II. — QU.F. SINT VER E CAUSE IRRELIGIONIS THEISTIC.E HODIEDUM
DEBACCIIANTIS.

I. — De Socinii et sequacium doctrina; de Jansenio et factione Janseniana; de
Pscudo-Philosopborum impietate præcognita

284