APPROBATIONES Opus A. R. P. Magistri Fr. Reginald· Μ. SCHULTES, Ο. Ρ., cui itulus : “DE ECCLESIA CATHOLICA PRAELECTIONES APOiOGETICAE” perlegimus dignumque existimamus quod typis nandetur et in publicam utilitatem edatur. Romae e Collegio Angelico, die 7a Julii 1925. Fr. Eduardos HUGON, Fr. Josephus CUERVO, Ord. Præd , S. Theol. Magister. Ord. Præd., S. Theol. Lector. Imprimatur : Fr. SerâPIUS TAM AYO, O. P., Vicarius Generalis. Imprimatur : Parisiis, die 7» Nov. 1925. V. DUPIN, v. g. DIVISIO OPERIS M't T I. — De defensione Ecclesiæ catholicæ.................. Vt.l.— De obiecto apologeticæ...................................... Ai t. 2. — De methodo apologeticæ ......................... Ai t. 3. — De historia et evolutione apologeticæ............... 1 1 6 18 \|·Ι Γ 11 : De causis Ecclesiæ.................................................. Sri. 4.·—De nomine Ecclesiæ............................................ Sectio i. — De institutione Ecclesiæ............ \ιΊ. 5.— De institutione Ecclesiæ. Sententiæ................... \ rl. 6, — Divina inst itutio Ecclesiæ probatur ex doctrina de regno cælorum................................................. 38 r Ar t. 7. — Divina institutio Ecclesiæ probatur ex volun­ tate Christi . 48 \ι·1» S. — Divina institutio Ecclesiæ probatur ex Eccle­ sia Apostolorum.................................................... 56 ' Ai t 9.— Divina institutio Ecclesiæ probatur ex S. Pau­ lo .. \rt. 10.— Divina institutio Ecclesiæ probatur ex tes­ timoniis veterum.. .·............................................. 73 Sectio ii. — De fine Ecclesiæ ............... , Art. 11. — De fine Ecclesiæ ............................................ Sectio in. — De membris Ecclesiæ ο.................. I Vi. 12. — De membris Ecclesiæ...................................... Sectio iv. — De constitutione Ecclesiæ.............. Art. 13. — Doctrina Ecclesiæ de constitutione hierar.ί ’cliica et probatio ex S. Scriptura.............................. Art. 14, — Constitutio hierarchica Eccl. probatur ex lealimonio veterum............................. ........ 110 Vt. 15.— De constitutione charismatica Ecclesiarum S. Pauli......................................................................... Ail 16. — De convenientia constitutionis hierarchies.. 26 26 30 30 Ml I III : De notis Ecclesiæ................................................ Sectio i. — De visi bili tale Ecclesiæ.................. Ail. 17. — De visibilitate Ecclesiæ ................................ II. SCHULTES. DE ECCLESIA CATHOLICA. — 1 63 82 82 89 89 99 100 124 134 144 145 145 VI DIVISIO OPERIS Sectio ii. — De nojis in generali....................... Xrl. 18. — De notis in generali. Notiones..................... Sectio in. — De notis in particulari.................. Art. 19..— De nota unitatis........................................... Art. 20. — De nola sanctitatis...................................... Art. 21. — De nota catholicitatis .................................. Art. 22. — De nota apostolicilalis................................. Sectio iv. — De Ecclesia cui nolæ conveniunt.. Art. 23. — Nota unitatis Ecclesiæ catholicæ competii. Art. 24. — Nota sanctitatis Ecclesiæ catholicæ compepetil.................................................................... '210 Art. 25. — Nota catholicitatis Ecclesiæ catholicæ coinpetit...................................................................... 228 Art. 26. — Nota apostolicitatis Ecclesiæ catholicæ com­ petit .................................................................... 234 Sectio v. — De defectu nolarum...................... Art. 27. — De defectu notarum in ecclesiis photianis... Art. 28. — De defectu nolarum in protestaritisino........ 156 156 167 167 175 183 192 199 199 242 242 251 CAPUT IV : De perfectione et dotibus Ecclesiæ in ordine so­ cietatis ................................................................................ 260 Sectio i. — De perfectione Ecclesiæ................... 260 Art. 29. — De Ecclesia ut societate perfecta.................. 260 Art. 30. — De Ecclesia ut societate necessaria.............. 268 Sectio ii. — De dotibus Ecclesiæ....................... 277 Art. 31. — De indefectibilitate Ecclesiæ......................... 277 Art. 32.— Dé infallibilitate Ecclesiæ. Notio et proba­ tio . 283 Art. 33. De obiecto infall, in genere................. ?............. 296 Art. 34. — De infall. Ecclesiæ circa conclusiones theo­ logicas.................................................................. 307 Art. 35. — De infall. Ecclesiæ circa facta dogmatica .... 313 Art. 36. — De infall. Ecclesiæ circa res disciplinares.... 318 Art. 37. — De infall. Ecclesiæ circa canonizafioppm sanctorum........................................................... < 322 Art. 38. — De infall. Ecclesiæ circa approbationem or­ dinum .................................................. . . ... 327 CAPUT V : De potestate Ecclesiæ......................................... 333 Sectio i. — Depotestate regiminis.................... 333 Art. 39. De potestate regiminis Ecclesiæ in generali . 333 Ari. 40. De subiecto, obiecto et amplitudine pot. regiminis.............................................................. 348 DIVISIO OPERIS VII Sectio ii. — De polestate magisterii................. 359 Ari. 41. — Oe magisterio Ecclesiae................................. ‘ 359 < \ fi I' VI . De Primatu Romani Pontificis .·......................... 368 Art. 42 : De primatu Petri. Notiones.................... 369 Art. 43. — Primatus Petri probatur ex Mt. 16, 16-19 .. 374 Art. 44.— — — ex Le. et Joa....... 386 Art. 45. — Primatus Petri probatur testimonio vete­ rum ............................................................ 391 Art. 46. — De Sede Romana Petri.................................. 404 • Art. 47. — be Romano Pontifice ut successore Petri in primatu............................................................ 412 Art. 48. — De attributis primatus.................................... 441 Art. 49. — De infallibilitate Rom. Pont. Notiones et sententiae.............................................................. 457 Art. 50. — ProbaturinfallibilitasR. Pont......................... 465 i API T VII : De Conciliis oecumenicis................................... 488 Art. 51. — De conciliis oecumenicis. Notiones.............. 488 Art. 52. — De convocatione, celebratione et confirma­ tione concil. oecum............................................. 495 Art. 53. — De auctoritate conc. oec............................... 501 Art. 54. — De infallibilitate conc. oec............................ 506 I API T VIII : De Sectio Art. 55. — De Art. 56. — De Art. 57. — De Art. 58. — De Art. 59. — De Art. 60. — De Art. 61. — De Sectio Art. 62. — De Art. 63. — De Art. 64. — De Art. 65. — De fontibus doctrinæ Ecclesiæ.................... i. — De D. Scriptura............................. notione ut txislentia Scripturæ inspiratæ natura inspirationis................................ canone S. Scripturæ................................ veritate S. Scripturæ........................... multiplici sensu S. Scripturæ................. veritate et authenticitate Vulgatae....... interpretatione S. Scripturæ................... h. — De traditione divina....................... existontia traditionis divinæ.................. traditione, d. ut fonte revelationis......... conservatione et transmissionetrad. d. . regulis discernendi traditiones................ 512 512 513 522 537 543 553 558 562 574 574 581 588 598 (. API T IX : De Ecclesia ut regula fidei............................... 605 Sectio i. — De Ecclesia ut regula fidei......... ·.. 606 Art. 66. — Quo sensu Ecclesiæ doctrina sit regula fidei. 606 Art. 67. — Quo assensu doctrina Ecclesiae tenenda sit . 614 Sectio ii. ·— De dogmate................................ 624 Art. 68. — De notione dogmatis..................................... 624 Ari. 69. — De progressu dogmatico.............................. 637 Art. 70. — De censuris ecclesiasticis............................. 648 VilI DIVISIO OPERIS Sectio in. — De aucloritale SS. Patrum et Iheolog. Ari. 71. — De auctoritate ss. Patrum........................... Art. 72. — De auctoritate theologorum......................... Art. 73. — De auctoritate theol. S.Thomæ.................... Sectio iv. De aucloritale rationis....................... Ari. 74. · De usu rationis el philosophise...................... Art. 75. De aucloritale philosophorum...................... Ari. 76. De auctoritate historiae.................................. Art. 77. De methodo historica in theologia................. 658 659 680 693 705 705 719 727 733 CAPI I X : De relationibus Ecclesiæ ad extra .................... 743 Ati. 7He — De habitudine Ecclesiæ ad societatem civi­ lem ...................................................................... 743 Ari. 79. — De relatione Ecclesiæ terrestris ad Eccle­ siam coelestem..................................................... 753 CAPUT I INTRODUCTIO De defensione Ecclesiæ catholicæ Incipientes defensionem Ecclesiæ catholicæ, primum vim et rationem nostri tractatus exponemus, ne quasi in incer­ tum curramus (/ Cor., ix, 26). Agemus igitur : 1° de obieclo ; 2° de methodo ; 3° de historia et evolutione apologeticæ. ARTICULUS PRIMUS · De obiecto apologeticæ 1. Materia tractatus : Ecclesia catholica romana. — Tractatus noster est de Ecclesia catholica-romana, cuius caput est Romanus Pontifex, cuius præsides sunt episcopi, < uius membra sunt christifideles coniuncti cum Romano Pontifice. Quæ Ecclesia catholica romana velut signum levatum inter populos oculis nostris conspicua exhibetur, ab unis honore et amore maximo colitur; impugnatur, iinmo odio accerrimo ab aliis habetur. Ecclesia catholica < erte est obiectum inquisitione dignum, tum ob eius anti­ quitatem, tum ob numerum maximum membrorum, tum ob magnificum organismum, tum ob influxum potentissimum inter homines, tum denique ob assertam institutio­ nem et auctoritatem divinam. Etenim hoc principale est in doctrina et in constitutione Ecclesiæ catholicæ quod I unquam vera et unica Ecclesia Christi, ut divinitus instituta atque auctoritate divina instructa proponitur ' I creditur. Ista igitur Ecclesia, prout in rerum factis CAP. I. INTRODUCTIO extat et a fidelibus catholicis tenetur, est materia nostri, tractatus : materia certa, determinata, digna1. 2. Obiectum proprium tractatus nostri est institutio atque auctoritas divina Ecclesiæ catholicae. — Ecclesia catholica sub diversa ratione considerari potest : potest considerari vel eius evolutio historica atque influxus in tempore præterito (historia ecclesiastica), vel eius natura intima, ut quod sit corpus Christi mysticum, quod habeat sacramenta quæ gratiam conferunt, et similia (theologia dogmatica), vel considerari' potest tanquam institutum divinum, auctoritate divina præditum : atque sub hoc respectu in nostro tractatu Ecclesia catholica proprie considerabitur. Et quidem triplici ex ratione. Primo : divina institutio atque auctoritas Ecclesiæ est pars fundamentalis et prin­ cipalis in doctrina et constitutione Ecclesiæ ac proinde ab adversariis quam maxime negatur et impugnatur adeoquc a catholicis maxime defendenda est ; secundo : in Ecclesia catholica ea sunt credenda, et facienda quæ tanquam divinitus revelata ab Ecclesia proponuntur, ita ut fides ac vita fidelium per Ecclesiæ auctoritatem deter­ minentur ; tertio : theologia dogmatica et moralis sicut et ius canonicum et exegetica catholica auctoritatem divi­ nam magisterii Ecclesiæ supponunt eamque sequuntur : in Ecclesia igitur catholica totum per auctoritatem divinam Ecclesiæ peragitur. Conveniens igitur est, immo omnino necessarium ut divina auctoritas atque institutio Ecclesiæ tanquam obiectum speciale consideretur atque inquiratur. Proinde obiectum proprium huius tractatus erit divina inst’tut’0 atque auctoritas Ecclesiæ catholicæ, sive in gene­ rali sive in particulari, ut e. g. character socialis Ecclesia:, auctoritas magisterialis, potestas gubernativa, primatus Komani Pontificis, etc. I. lam ex hac parte adversarii Ecclesiæ catholicæ communiter pec,cant. Nam communiter ignorantes vel prætergrediente» Eccle­ siam catholicam, prout de facto extat ac sese exhibet, fictam ipiundam Ecclesiam impugnant quæ nullibi existit, certe omnino aliena est a merite catholica. ART. I. ---- DE OBIECTÔ APOLOGETICÆ I Quantum ad institutionem et auctoritatem divinam I . clnniiu proprie fundamenta examinantur et stabiliuntur «lilbuH auctoritas Ecclesiæ innititur. — Auctoritas divina Mj. t |<- ia· iterum diversimode considerari potest : vel ■ hinni nb ipsa Ecclesia proponitur ac determinatur et simul qimad naturam suam intimam-ita in theologia dogmatica < re ideratur —, vel prout ab ipsa Ecclesia in praxim jhtlrdui d ur et exercetur — et sic est obiectum iuris canonici L vel quoad fundamenta quibus innititur : et sic in nostro lliu tldn considerabitur. Convenientia et necessitas taiis i nn adorationis facile patet. Etenim primo : omnis auctorllu titulos vel fundamenta propriæ potestatis quaerenti I^^pdiiiir debet ; secundo : ab adversariis quam maxime indumenta auctoritatis ecclesiasticæ negantur; tertio : am ioritas et institutio divina Ecclesiæ quam maxime Bkii'diid ione indiget. I qndamenta vero quibus auctoritas Ec desiæ innititur, E *nml imprimis verba et facta Christi, deinde signa divina lf|iiibuH Deus ipse veritatem Ecclesia· testificatur. Cum enim l'i< · lenia ex institutione Christi esse asseratur, necessario ■tilmd.as Christi ex verbis et factis idius probanda est. I autem et facta Christi nobis referuntur partim in BCvmgelio, partim in Epistulis et Actibus Apostolorum, I ituri mi in traditione Ecclesiæ : unde probatio primario ex IBvmigeliis, ex epistulis Apostolorum, ex sententia et modo ■ mli veterum, præsertim ex s. Patribus desumenda est. ■ntirdnul deinde signa vel facta divina (miracula) quibus llh'ii postmodum veritatem Ecclesia· testificatus est Ec desiæ). I Effectus et conclusio probationis est crédibilités Ki>«l«inim. — Credibilitas (Ecclesiæ) definitur : aptitudo |(|t· i I. inii·) ad credendum1. lamvero tractatus noster osten■Hhl dm.Irinam catholicam de institutione et. auctoritate Mil i h ne cal holi, æ esse conformem dictis et factis Christi •Htmqmi esse confirmatam per facta divina, i. e. testimonio Bjin Οι η ac. directo Dei ipsius. ■ I I lu nul ione credibilitatis vide : R. Garrigou-Lagrange, ■ I' , Ih ri'i'ciatione, vol. 1, cap. xv ; A. Gardeil, O. P., La cre-‘ i l l'apologétique* ; idem, Did. de Théol., art. crédibilité. 1 CAP. I. INTRODUCTIO Inde Ecclesia catholica eiusque doctrina fit apta ad cre­ dendum, inquantum sc. negative tollitur dubium prudens circa veritatem catholicam, et positive concluditur, Eccle­ siam catholicam esse admittendam et amplectendam, i. e. adesse motiva sufficientia et rationabilia ad sequelam Ecclesiae. Ex eadem ratione argumenta et facta in proba­ tione adducta motiva credibititatis vocantur. Huiusmodi effectus argumentationis, quæ est credibilitas vel indicium de credibilitate, ne confundatur cum ipsa fide catholica. Fides enim divina est assensus intellectus quo doctrina catholica et Ecclesia ipsa tanquam vera tenetur propter auctoritatem Dei revelantis1II, . Assensus igitur fidei ulterius procedit quam assensus ad credibilitatem. Qui creilibililatem admittit, indicat adesse motiva sufficientia ut Ecclesia catholica propter auctoritatem Dei credatur ; qui credit, insuper propter Dei revelantis auctoritatem de lacio Ecclesia· assent it. Inde fieri potest ut quis credibilitatem Ecclesiæ quidem admittat, tamen ipsi fidem dene­ get, sc. ob alia motiva2. Insuper indicium de credibilitate est ordinis naturalis, assensus vere fidei est essentialiter actus supernaluralis. 5. Character nostri tractatus erit apologeticus, — Apo­ logia (άπολογία), idem sonat ac defensionem, non quidem vi armorum, sed vi argumentorum. Unde tractatus noster necessario erit apologeticus. Et quidem tum ex natura rei Ium ex fine : ex natura quidem rei, quia ostendere fun­ damenta auctoritatis E clesia* ipso facto est defensio Ecclesiæ ; cx fine autem, inquantum fundamenta aucto1. Concit. Vatic., sess. Ill, c. m ; S. Thomas, Sum. theoi., II, q. i, a. 1 : « Non enim fides... assentit alicui nisi quia est a Deo revelatum ». •i. Similiter fieri potest ut quis unam vel aliam doctrinam Eccle­ siæ, immo divinam institutionem Ecclesiæ admittat, quin tamen fidem divinam habeat, utpote quia molivum assensus non est auctoritas Dei revelantis. Gf.S. Thomas, IIa IIae,q. v, a. 2 (quoad dæmones) et m, a. 3 (quoad hærelicos). « Alios articulos fidei, de quibiis hæreticus non errat, non tenet eodem modo sicut tenet < s fidelis, sc. simpliciter inhærendo primæ veritati (= propter Auctoritatem Dei revelantis)..., sed tenet ea quæ sunt lidei, propria voluntate et iudicio » : 1. c., a. 3 ad I. ART. I. ---- DE OBI ECTO APOLOGETICÆ 5 ni ni is Ecclesiæ ea intentione inquiruntur ut stabiliatur un loritas Ecclesiæ contra negantes adversarios. Defensio Ecclesiæ distinguitur in apologiam et apologeinuni. Apologia proprie dicta veritatem singularum vel particularium doctrinarum et institutionum Christianarum di fi ndit, et quidem directe ; ita Summa S. Thomæ contra (icnliles est apologia. Apologetica vero generaliter veriI ni em totius fidei vel credibilitatem Ecclesiæ catholicæ ih li iidit et quidem ostendendo fundamenta veritatis et • iidibilitatis. Denique tandem apologiæ modo et stylo liluriore componuntur, dum apologetica modo stricte m n nl ilico procedit. Noster igitur tractatus erit proprie apologeticus : pri­ mo enim considerat Ecclesiam sub ratione universali Inui d ul ionis et auctoritatis divinæ, aliis verbis, considerat I i Icsiam ut magistram veritatis divinitus institutam ; m i undo fundamenta auctoritatis Ecclesiæ investigat1 ac d· nique modo scientific© ac thetico procedit. (i. Definitio apologeticæ ex parte obiecti. — Itaque hpolugetica ex parte obiecti definitur tanquam—.scientia piuilamenlorum quibus auctoritas Ecclesiæ innititur'. Modo scholastico obie'tum apologiæ Ecclesiæ ita deterniiiinlm* : objectum materiale, i. e. res circa quam versatur, i i i Ι'ύ i lesia ffatholica romana, talis qualis ab initio usque Hd Icmpus præsens existât ; obiectum formale quod, i. e. id illini proprie in Ecclesia catholica consideratur, est divina Hin I n tins Ecclesiæ; obiectum formale quo (vel sub quo), K h nil io vel respectus sub quo auctoritas Ecclesiæ conMili i ul iir, est fundamentum auctoritatis divinæ Ecclesiæ, ifl'uiil pi r rationem demonstrari potest. ■ I i.iiiuiIhI de singulis partibus vel proprietatibus Ecclesiæ |fii' i mllui, ut ile potestate Ecclesiæ, de Romano Pontifice, de H· I Iu nlugiris, ista cuncta considerantur sub hac ratipne ,ut fila Ii"veritas in suis partibus vel proprietatibus appareat. Dexr Imi· IliimliiglclH infra specialiter. ARTÏGU I.US SECl ND US De methodo apologetic» J. Status quæstionis. — Difficilior est quæslio dc me­ thodo in ista apologetica sequenda : ac circa illam ultimis temporibus disputationes non leves exarserunt1. Dispu­ tatur præcipue : α) utrum methodus dogmatica an mere rationalis sit tenenda ; b) utrum apologetica S. Scriptura tanquam libro inspirato an tantum ut fonte historico utatur ; c) utrum apologetica sub lumine et directione fidei et Ecclesia; positiva an negativa et extrinseca tantum procedat ; d) utrum apologetica sit pars theologiæ dogmaI ica· an scientia distinct a. Cum t amen has quæstiones iam in tractatu de revelatione tractatas supponimus12 et cum quæstio in ea parte qua· est de locis theologicis redibit, Ide pauca breviter notabimus, ac maxime quæ proprie defensionem Ecclesia; vel dempnstrationem catholicam respiciunt. Thesis. I. Apologetica a) est pars theologiae dogmaticae. b) tamen ex auctoritate Ecclesiae argumentari nequit, c) sed methodus eius est rationalis. a) Apologetica quæ fundamenta auctoritatis Ecclesiæ inquirit, per se ad theologiam dogmaticam pejrtinet ac optime in ea absolvi posset. Theologia enim dogmatica omnia et singula dogmata fidei inquirit ac simul defendit3 : inter 1. Cf. præcipue R. Garrigou-Laohanch·:, !><■ revelatione2, 1, cap. ni. 2. In Collegio Angelico habetur duplex cursus apologeticae, unus d. Revelatione alter de. Ecclesia. 3. S. Thomas, I, q. r, a. S : « Inferiores scientia· nec probant sua principia nec contra negantem principia disputant, sed hoc relinquunt superiori scientiæ : suprema vero inter eas sc. melaphysica, disputat contra negantem suit principia... Unde sacra doctrina (i. e. theologia) cum non htibenl. superiorem, disputat cum negante sua principia. » Gf. In Hoelh., /h' Trinil., q. n, a. 3. ART. II. DE METHODO APOLOGETICÆ 7 quæ dogmata non minimum est dogma de Ecclesia. Sicut igitur theologia dogmatica alia dogmata non tantum expli­ cat sed simul defendit, ita et dogma de Ecclesia explicare et defendere potest ac debet. Neque theologiæ dogmati­ cs media propria ad hanc defensionem perficiendam desunt. Nam theologia dogmatica non tantum ex S. Scrip­ tura et ex auctoritate Ecclesiæ, sed simul ex ratione, ex philosophia et historia argumentatur, i. c. non tantum ex auctoritate, sed simul ex ratione procedit, res et quæstiones non tantum sub lumine revelationis supernaturalis, sed simul sub lumine rationis naturalis considerat1. Unde theologia dogmatica dogma quoque de Ecclesia non tan­ tum sub lumine revelationis supernaturalis et auctoritatis Ecclesiæ, sed simul sub lumine rationis naturalis et secun­ dum methodum rationalem considerare potest ac debet. Theologia igitur dogmatica omnes quæstiones quæ in apologetica tanguntur, et omnia argumenta quæ ibi affe­ runtur, absolvere potest, ac quidem eo modo ac eadem ratione qua in apologetica tractantur. Ob rationem, jmino necessitatem practicam, ac denique præsertim ob amplitudinem materiæ rationabiliter qui­ dem usu venit ut pars ista et consideratio apologetica separatim tractaretur et institutiones speciales apologeticæ crearentur, minime tamen apologetica inde desinit esse pars theologiæ dogmaticæ. b) Theologia apologetica, licet ad dogmaticam pertineat, tamen ex auctoritate Ecclesiæ argumentari non potest. — Theologiæ dogmaticæ proprium est ut ex auctoritate Ecclesiæ argumentetur, sive directe, adducendo sc. defi­ nitiones Ecclesiæ, sive indirecte, interpretando sc. S. Scrip­ turam et traditionem nec non s. Patres secundum sensum Ecclesiæ. Isto modo argumentandi apologetica evidenter uti nequit : esset enim petitio principii manifesta ac simul probatio contra adversarios esset inefficax. Unde, propter obiectum speciale, in apologia Ecclesiæ methodus theo­ logi, certas modificationes et limitationes patitur. Ipsa quoque theologia dogmatica circa alia dogmata, 1. Exemplum habes in Sumina lheol. S. Thomæ in qua plurimi articuli solam considerationem rationis continent. 8 CAP. I. INTRODUCTIO cum ex diversis locis «theologicis argumentatur, alia et alia methodo utitur : cum ex ratione argumentatur, sequitur methodum philosophicam, cum ex historia, methodum tenet historicam ; similiter diversæ disçiplinæ theologicæ propriam habent methodum, ut exegesis, historia ecclesiastica, ius canonicum. Apologetica igitur propriam habebit methodum quam proinde apologeticam nominamus. c) Methodus apologetica est rationalis, i. e. apologetica sub lumine rationis naturalis procedit, non vero sub lumine fidei argumentatur. Id quod necessario sequitur : a) Ex fine apologeticæ : quippe quæ credibilitatem ratio­ nabilem fidei et Ecclesiæ demonstrare intendit ; β) ex natura apologeticæ . quippe quæ fundamenta auctoritatis fidei et E;· lesiæ investigat; γ) ex conditione loci theologici ex quo apologetica argumentatur : apologetica enim utitur loco theologico rationis et historiæ quorum locorum me­ thodus est rationalis. Accedit denique consensus commu­ nis theologorum nec non adversariorum fidei. Theologia igitur apologetica procedet : vel ex factis qua; sola ratione cognosci possunt (miracula), ex quibus, mediantibus prin­ cipiis naturalibus, conclusiones deducit ; vel ex S. Scriptura cl traditione Ecclesia·, examinando eius doctrinam sub lumine rationis, atque interpretando dicta secundum com­ munes regulas interpretationis philologicæ et historicæ. Inde quoque sequit ur qua rat ione t heologus apologeticus S. Scriptura utatur. II. Utrum apologetica S. Scripturam ut inspiratam vel tantum ut fontem historicum consideret, — Respondetur cum distinctione, a) Theologus apologeticus subieclive, ex parte sua, certe ac necessario S. Scripturam ut divinitus inspiratam consi­ derat : viro enim catholico non licet, dogma fidei revelatum in dubium vocare neque assensum fidei suspendere, donec demonstrationem scientifieam iredibilitatis et veritatis fidei suæ absolverit1. Neque persuasio de veritate divina 1. Cone. Vatic., sess. III, c. m, et can. (i; Denz., 1794, 1815, ART. II. ---- DE METHODO APOLOGETICÆ 9 S. Scripturæ sinceram investigationem quocunque modo impedit. b) Argumentando contra adversarium, qui inspirationem divinam S. Scripturae negaverit, theologus apologeticus ab inspiratione divina S. Scripturæ abstrahit, i. e. ad illam non recurrit, sed vel (si textus admittitur) interpretationem catholicam secundum regulas communes interpretationis defendit vel authenticitatém textus contra negantes pro­ bat. c) Denique theologia fundamentalis per se, ut theologia fundamentalis, S. Scripturam ut inspiratam supponit. Prob. a) Theologia apologetica est pars theologiæ dogmaticae (supra I a) : atqui theologia dogmatica certe S. Scripturam tanquam inspiratam supponit : pars vero alicuius scientiæ minime principia fundamentalia scientiæ cuius est pars, derelinquit. Ergo theologia fundamentalis S. Scripturam ut inspiratam supponit. Similiter theologia dogmatica, cum ex ratione vel historia argumentatur, fidem, inspirationem S. Scripturæ et veritatem divinam dogmatis minime derelinquit, sed supponit. S) Finis et officium defensionis Eccle.siæ7“est ostendere fundamenta quibus auctoritas Ecclesiæ innititur. lamvero quantum ad argumentum ex S. Scriptura, huiusmodi fundamenta optime ostenduntur, etiam supposita inspira­ tione. Nam primo : supposita inspiratione, optime secundum regulas scientificas ostendi potest, doctrinam catholicam de Ecclesia in S. Scriptura contineri. Secundo : doctrina S. Scripturæ ostenditur ac demonstratur aut catholicis et protestanticis inspirationem admittentibus aut rationalistis vel incredulis inspirationem negantibus. Quantum ad catholicos et protestantes inspirationem admittentes, inspiratio optime supponi potest : immo de facto supponi­ tur; quantum ad alios, sc. inspirationem negantes, iain r statutum est, ab inspiratione abstrahendum esse : id quod tamen quantum ad scientiam apologeticam est per accidens, i. e. non accidit ratione scientiæ ut talis (= per se), sed ratione conditione speciali hominum illorum. Ergo apologetica, argumentando ex S. Scriptura, per se loquendo inspirationem supponit. 1Ό CAP. I. ---- INTRODUCTIO γ) Optime s. Thomas notat : « Sacra doctrina, cum non habeat superiorem, disputat cum negante sua principia, argumentando quidem, si adversarius aliquid concedat eorum quæ per divinam revelationem habentur (in nosto casu divinam inspirationem S. Scripturae) sicut per auc­ toritates sacræ doctrinæ disputamus contra haereticos, et per unum articulum contra negantes alium. Si vero adver­ sarius nihil credat eorum quæ divinitus revelantur (in nostro casu, si negat auctoritatem divinam. S. Scripturæ), non remanet amplius via ad probandum articulos fidei per rationem, sed ad solvendas rationes si quas inducit contra fidem. Cum enim fides infallibili veritati innitatur, impossibile autem sit de vero demonstrari contrarium, manifestum est, probationes quæ contra fidem inducuntur, non esse demonstrationes sed solubilia argumenta1 ». Ita in tractatu apologetico de Ecclesia : in ordine ad admit­ tentes S. Scripturam ostenditur, per textus S. Scripturæ divinam institutionem et auctoritatem Ecclesiæ edoceri,, sive S. Scriptura supponatur ut divinitus inspirata sive ul fons inero historicus ; in ordine vero ad negantes veri­ tatem vel aut hent icit at em S. Scripturæ ostenditur, argu­ menta forsitan ex S. Scriptura deprompta non conclu­ dere ». ί) Secundum plures quidem auctores catholicos apolo­ getica S. Script,uras tanquam libros mere historicos consi­ derat,, de quorum authenticitate et veritate aliunde constet1 23. Attamen illi auctores de facto nil aliud sentire videntur quam quod apologetica argumentando contra adversarios incredulos, S. Scriptura tanquam inspirata uti non inten­ dat ; id quod concedimus. 1. Summa lheol., 1, q. i, a. 8. 2. De facto mullo maior pars adversariorum modernorum Ecclesiæ non tantum inspirationem sed simul veritatem, inuno vel authenticitatem textuum S. Scripturæ negat (affirmantes se. in Evangeliis non iam doctrinam incorruptam Christi continuer!) : adversus huiusmodi, quantum ad argumentum ex S. Scriptura proprie valet dictum S. Thomæ : non remanet alia via nisi ad solven­ das rationes si quas inducant. Manet tamen semper argumentum ex testimoniis divinis seu ex miraculis. 3. Cf. e. g. de Groot, De Ecclesia, q. i, a. 6. ART. II. ---- DE METHODO APOLOGETICÆ 11 ε) Obiciiur : Quodsi divina Scriptura ut inspirata sup­ ponitur, supponitur id quod est probandum — et habetur circulus vitiosus : nam S. Scriptura ex auctoritate Ecclesiæ ul inspirata tenetur. Respondetur distinguendo : contra negantem divinam auctoritatem S. Scripturæ et Ecclesiæ non est quidem argu­ mentandum ex'S. Scriptura ut divinitus inspirata ; in or­ dine tamen ad hominem confitentem originem divinam S. Scripturæ et Ecclesiæ optime ostendi potest, et quidem secundum regulas communes interpretationis, doctrinam catholicam de Ecclesia in S. Scriptura contineri. De reliquo notandum occurrit : tractatus apologetici non pro protestanticis, sed pro catholicis scribuntur qui, etiam supposita inspiratione S. Scripturæ, optime instrui possunt de tex­ tibus quibus fundamenta auctoritatis Ecclesiæ enuntian­ tur. d) Apologetica, licet S. Scripturam per se ul inspiratam supponat, tamen sensum et doctrinam S. Scripturæ sub lumine rationis, secundum regulas communes sanæ hermeneuticæ et critices investigat : methodus enim apologetic® est rationalis. Itaque apologetica optime et necessario inspirationem S. Scripturæ supponit (et quidem fide divina), tamen argumentando sensum et doctrinam S. Scripturæ sub lumine rationis determinat : atque, ita proprie habetur theologia, sed apologetica. Alio igitur modo theologia dogmatica et alio apologe­ tica ex S. Scriptura argumentatur. Theologia enim dog­ matica ut talis ex S. Scriptura argumentatur ut est inspi­ rata atque doctrinam illius proprie sub lumine inspi­ rationis, revelationis, fidei et simul magisterii Ecclesiæ investigat, determinat ac considerat : atque ita proprie argumentum dogmaticum ex S. Scriptura conficitur1; apo­ logetica vero, supponendo quidem inspirationem et veri­ tatem divinam S. Scripturæ, tamen ex ea argumentatur sub lumine rationis et histori® : atque ita argumentum proprie apologeticum conficitur. 1. Cf. C. Schaezler, Introductio in Theolog. dogmaticam, c. i, art. 2. 12 CAP. I. INTRODUCTIO Idem dicendum est quoad divinitatem Jesu-Christi. Immo plura argumenta non sunt efficacia nisi divinitate Christi præsupposita, ut argumenta pro necessitate Eccle­ siae, pro indefectibilitate et infallibilitate Ecclesiæ, pro notis, etc. : solus enim Deus Ecclesiam indefectibilem, infallibilem atque necessariam ad salutem constituere potest. Denique nihil interest, utrum divinitas Christi tanquam factum historicum vel ut veritas fidei supponatur. III. Utrum theologia apologetica sub directione positiva fidei et Ecclesiæ procedat. — Omnes theologi admittunt, apologeticam dirigi a fide et ab Ecclesia tanquam a regula negativa et externa, cui se. non licet contradicere. Sed ulterius quaeritur, utrum apologetica a fide et Ecclesia sit dirigenda tanquam a norma intrinseca et positiva. Res­ pondetur cum distinctione. a) Apologeticus doctrina fidei et Ecclesiæ uti nequii tan­ quam principio ex quo conclusiones suas deducal. Conclusio· est evidens : apologetica enim, utendo doctrina Ecclesiæ tanquam principio ex quo conclusiones deduceret, præsuponeret id quod ipsi probandum incumbit-occurreret petitio principii et circulus vitiosus. b) Apologetica dirigitur ab Ecclesia tanquam norma in­ trinseca et positiva, inquanlum fides et Ecclesia necessario edocet finem et media apologelicæ : præstituere enim finem ac determinare media est dirigere positive et intrinsece1. a) Ecclesia determinat finem apologelicæ. Finis enim apologelicæ est cognitio eredibilitatis Ecclesiæ. lamvero notio vera et recta tum Ecclesiæ tum eredibilitatis neces­ sario ab ipsa Ecclesia accipienda est : notio quidem Erclesiæ quia non nisi Ecclesia ipsa nos edocere potest qualis denique sit, qua ratione seipsam tanquam divinitus in­ stitutam affirmet, qua ratione auctoritatem divinam sibi vindicet ; notio vero eredibilitatis Ecclesiæ, quia ista notio nonnisi ex natura revelationis, fidei et Ecclesiæ vere recteque determinari potest. Inde evenit uf prote­ stantes, ideam erroneam de natura fidei, revelationis et 1. Gf. Garrigou-Lagranoe, De revelatione, I, p. 43-46 ; idem, Jiev. Thom., 1919, p. 193-213. ART. II. DE METHODO APOLOGETICÆ 13 Ecclesiæ sectantes, ab omni initio incapaces reddunt ur ne fundamenta auctoritatis Ecclesiæ vel eius credibilitatem intelligere valeant ; simul tamen non pauci apologet» catholici, licet optima intentione ducti et multiplici scientia pollentes, tamen in Ecclesia defendenda erraverunt, ut Traditionalist®, Schell, defensores methodi imanentiæ et alii. E contra, apologeta quo magis atque intimius natu­ ram Ecclesiæ, fidei et revelationis sub directione Ecclesiæ cognoverit, eo magis fit aptus ad defendendam Ecclesiam; quo magis enim aliquis rem noverit, eo facilius atque efficacius eam defendere valebit1. β) Ecclesia edocet media demonstrationis. Deus enim non tantum Ecclesiam suam credibilem fecit, sed simul per revelationem nos edocet circa motiva eredibilitatis : ita Christus ipse ad miracula a se patrata et ad sanctitatem suam appellat tanquam ad motiva crebidilitatis (Joa.. xv, 22 s. ; vin, 46) ; similiter signa determinata promittit (Mc., xvi, 17, 20) : similiter Ecclesia externa revelationis et eredibilitatis argumenta, facta sc. divina tanquam signa certissima atque omnium intelligent!» accomodata pro­ ponit et explicat1 23 , Ecclesiam ipsam in se tanquam magnum quoddam et perpetuum motione eredibilitatis declarat?. Altera ex parte Deus in Ecclesia et per Ecclesiam tempori­ bus succedentibus sensum S. Scripturæ semper magis magisque explicat, ita ut doctrina S. Scripturæ nunc vel per rationem facilius exactiusque cognosci possit. Ita factum est, ut filii Ecclesiæ, illuminati per doctrinam Ecclesiæ, fundamenta auctoritatis Ecclesiæ facilius rectiusque intelligant, dum e contra protestantes et increduli summas difficultates patiantur4. 1. Addi potest : quo magis aliquis Ecclesiam amaverit eo promptior et aptior fit ad eam defendendam ; quis vero Ecclesiam vere amaverit quin eius directionem sequatur ? 2. Cone. Vatic., sess. Ill, c. m ; Denz., 1790. 3. 1. c., Denz., n. 1794. 4. Cf. circa totam quæstionem i R. Garrigou-Lagrange. De revelatione, vol.I, c. n. Ipse optime sic concludit : « Apologetica· arguit ex ratione sub directione positiva fidei, nam ratio non ex se sola invenit motiva eredibilitatis debita, sed solum iudicat de valore eorum quæ sibi proponuntur a Deo revelante et ab eius ministris ». Videsis ibidem solutionem difficultatum. Il CAP. I. INTRODUCTIO IV. Conclusio. —Methodus igitur apologeticæ esi ratio­ nalis, i. e. apologetica argumentatur ex ratione, sive inve­ st igando facta supernaturalia quibus Deus veritatem -Eccleèiæ testificatur, eorumque vim probativam demon-/ strando, sive sensum S. Scripturæ secundum regulas scien/ tificas hermeneuticæ et historiæ exponendo : tota tamen argumentatio procedit præsupposita fide et sub direc­ tione vel potius illuminatione positiva revelationis et magisterii Ecclesiæ atque sic « recta ratio fidei fundamenta demonstrat1 ». V. Definitio apologeticæ. — Itaque apologetica Eccle­ sia* definitur : scientia rationalis fundamentorum quibus auctoritas Ecclesiæ innititur. Dicitur scientia, inquantum est. cognitio certa et evidens fundamentorum auctoritatis vel breviter credibilitatis Ecclesiæ; dicitur rationaKs, quia comparata sub lumine rationis et secundum regulas vel normas scientificas, licet sub illuminatione fidei præsuppositæ1 2. Dicitur scientia fundamentorum auctoritatis EcI lesiie, inquantum examinantur et exponuntur omnes rationes quibus divina institutio et auctoritas Ecclesiæ lil credibilis. Dicitur scientia fundamentorum auctoritatis Ecclesia:, inquantum Ecclesia defenditur ut institutum divinum, potestate et auctoritate divina instructum. VI. De nominibus apologeticæ. — Tractatus de Eccle­ sia apud diversos diversum nomen sortitur : vocatur theo­ logia fundamentalis quia circa fundamentum fidei et theo1. Cone. Vatie., sess. III, c. ni Denz., n. 1799. — In hac quae­ stione iuvare possunt quae circa methodum historiæ dogmatum scripsimus in : « Introductio in historiam dogmatum », art. 18, p. 309-332. 2. Optime P. Garrigou-Lagrange, O. P., I. c., i, 44, differen­ tiam inter methodum philosophicam, dogmaticam et apologeticam determinat. « Sacra theologia argumentatur ex fide, deducendo ex præmissa revelata conclusionem theologicam. Philosophia argumentatur ex sola ratione non contradicendo fidei... et dirigi­ tur a fide tanquam a norma negativa. Apologetica arguit ex ratione sub directione positiva fidei, nam ratio non ex se sola invenit motiva credibilitatis debita, sed solum iudicat de valore eorum quæ sibi proponuntur a Deo revelante et ab eius ministris. » ART. Π. ---- DE METHODO APOLOGETICÆ 15’ logiæ versatur ; vocatur theologia generalis quia Ecclesiam sub ratione generali institutionis et auctoritatis divinæ considerat ; vocatur proprædentica ad theologiam tanquam « institutio eorum quæ scitu necessaria sunt ad sacram theologiam addiscendam1 ; eadem ratione a cl. C. Schæzler1 2 vocabatur introductio in s. theologiam dogma­ ticam'; vocatur denique apologetica tum ex natura rei tum ex fine operis (cf. supra, a. 1, n. 5). VII. De necessitate et utilitate scientiae apologeticæ. — Scientia apologetica qua veritas Ecclesiæ defenditur, omni­ no neccessaria est ac præsertim nostris temporibus utilis­ sima. Prob. 1° Ut apologia vel defensio. Divina enim institutio atque auctoritas Ecclesiæ, nostris præsertim temporibus,, quam maxime impugnatur ; ita ut fides multorum inde· pereat : unde opus est, refutare argumenta adversariorum et vera fundamenta auctoritatis Ecclesiæ positive demon­ strare. lam vero adversarii Ecclesiam impugnant non tan­ tum argumentis vulgaribus, sed simul mediis scientificis, immo omnis quasi scientia historica, exegetica, religiosa et philosophica protestantium et incredulorum in hoc denique tendit ut auctoritas Ecclesiæ labefacta pereat3. Inde defensio scientifica omnino necessaria est. 2° Ob dignitatem Ecclesiæ. Ecclesia est opus praeclaris­ simum Dei et Christi, regnum ipsius Dei incarnati, conti­ nens in se media salutis æternæ, ac summa majestate ful­ get. Itaque, si quod institutum inter homines existons, si veritas quædam defensionem ac investigationem meretur, certo Ecclesiæ veritas præ omnibus eam meretur ac vin­ dicat. Simul inde dignitas apologiæ Ecclesiæ patet : quodsi 1. Card. Zigliara, Propædenlica, proœmium, n. 1. 2. C. Schæzler, Introductio, Præfatio. 3. Ita e. g. G. Krueger, Was lieisst und zu ivelchem Zwecke studierl nam Dogmengeschichle ? (1895), hunc finem historiæ dog­ matum statuit, « ut discamus ne dogma cum Evarjgelio confun­ damus » (p. 55) et sub nomine dogmatis, ut ipse (1. c.) notat, doc­ trinam ab auctoritate ecclesiastica propositam intelligit. Similiter A. Harnack, tanquam principale intentum historiæ dogmatum declarat, ut ostendatur origo et sors humana dogmatum Ecclesiæ catholicæ {Dogmengeschichle, I, Prolegomena, § 1). 16 CAP. I. ---- INTRODUCTIO ænim defensores patriæ merito summo habentur honore, «pianto maiore digni sunt honore ii qui matrem nostram spiritualem defendunt1. 3° Ex parle scientiæ theologicæ. S. Thomas docet ; « Inferiores scientiæ nec probant sua principia nec contra negantem principia disputant sed hoc relinquunt superiori scientiæ : suprema vero inter eas, sc. metaphysica, disputat contra negantem sua principia... Unde sacra doctrina (i. e. theologia), çum non habeat superiorem (sc. scientiam), disputat cum negante sua principia1 2 ». Est igitur officium proprium theologiæ, ut est scientia, defendere sua principia. lam vero dogma de institutione et auctoritate divina Ecclesiæ est unum ex principiis theo­ logiæ, immo principium quoddam fundamentale et quasi generale, cum omnia dogmata catholica per magisterium infallibile Ecclesiæ proponantur. Secundum enim fidem catholicam » fide divina et catholica ea omnia credenda sunt quæ in verba Dei scripto vel tradito continentur et ab Ecclesia... tanquam divinitus revelata credenda pro­ ponuntur3 ». Quam maxime igitur ad theologiam pertinet, et quidem propriissime, ut dogma de institutione et aucto­ ritate divina defendat, tum concludendo ex principiis fidei si adversarius quædam principia fidei admittat, tum sol­ vendo obiectiones adversariorum qui revelationem divi­ nam non admittunt, tum denique argumentando ex signis credibili tatis tum extrinsecis tum intrinsecis. 4° Ex munere pastorali sacerdotum. Sacerdotum munus est, periclitantes iuvare, rebelles convincere, bonos confor­ tare, præsertim in fide. lam vero fides quot catholicorum nostris temporibus periclitatur, quot obiectiones contra Ecclesiam ventitantur, quot difficultatibus vel boni op­ 1. Unde Ecclesia in Doctoribus Ecclesiæ quam maxime cele­ brat quod fidem et Ecclesiam efficaciter defenderint. Leo XIII in Encyclica. Ælerni Patris : « Providentissimus Ileus, sicut ad Eccle­ siæ defensionem martyres fortissimos, magnæ anirnæ prodigos, contra tyrannorum sæviliam excitavit, ita philosophis falsi nominis aut hæreticis viros sapientia maximos obiecit qui revela­ tarum veritatum thesaurum etiam rationis humanæ præsidio luerentur. » 2. S. Th., I, q. i, a. 8. 3. Concit. Vat., sees. III, c. m ; Denz. 1892. ART. II DE METHODO APOLOGETICÆ 17 primuntur ! Unde sacerdotes tum munere officii pastoralis tum obligatione caritatis christianæ tenentur ut theologia apologetica optime sint instructi, præsertim circa Eccle­ siam. Ista obligatio multo magis sacerdotes illarum premit regionum, in quibus multi sunt protestantes vel increduli vel ubi quacumque ex causa fides et praxis catholica dif­ ficultates vel pericula experitur. VIII. Intentio auctoris, -r- Quibus ex rationibus et nos praelectiones in Collegio Angelico de Urbe habitas (ab anno 1910) publici iuris facimus, in utilitatem primum auditorum, deinde, ut speramus, et aliorum. Inter munera enim filiorum s. Dominici iam a Papa Honorio III enume­ ratur quod sint « pugiles fidei » (Bulla approbationis Ordinis O. P.). Pius XI vero in Allocut. d. 24 Mart. 1924 sequentia protulit : « Catholicis omnibus gratiam habebimus maxi­ mam quotquot dissidentibus a se fratribus, divina gratia instincti, ad germanæ adoptionem fidei viam munire contenderint, præiudicatas convellendo opiniones, inte­ gram tradendo catholicam doctrinam, eamque discipulo­ rum Christi notam, quæ caritas est' in'se potissimum exhi­ bendo... » ARTICULUS TERTIUS De historia et evolutione apologiæ Ecclesiæ1 1. Apologia religionis christianæ et Ecclesiæ iam apud Christum Dominum et apud Apostolos incipit (Μτ., xi, 5 ; χπ, 25 ss. ; Joa., xv, 22 ss. ; Act. Ap., n, 22-24 ; m, 14-16 ; I Cor., xv, 4) ; immo S. Petrus christianos adhortatur ut sint « parati semper ad satisfactionem (προς απολογίαν) omni poscenti vos rationem de ea quæ in vobis est spes » (/ Pet., ni, 15)12. 2. Primum ludaei fidem et Ecclesiam catholicam impu­ gnaverunt. Contra illos christiani defendebant Christum tanquam verum Messiam et Filium Dei, idque præsertim ex prophetiis V. T. impletis : inde simul Ecclesiam tanquam institutum divinum contra synagogam vindi­ cant. Huc pertinent : S. lustini Dialogus cum Tryphone adversus ludæos, Tertulliani Adversus ludæos, S. Cy­ priani collectio Testimoniorum adversus ludæos lib. Ill. 3. Pagani christianos impugnabant tanquam atheos, ignavos, sceleratos, inimicos Cæsaris. Adversus huiusmodi accusationes religionem et Ecclesiam defendebant Apologetæ secundi et tertii sæculi : lusiinus (I et II Apo­ logia), Aristides, Melito, Athenagoras, Tatianas, Theophylus Antiochenus, Tertullianus (Apologeticum, Ad Sca­ pulam, Ad Nationes), Cyprianus (Ad Demetriadem). Doctrinam et vitam Christianam postmodum defendebant, impugnantes simul doctrinam et vitam ethnicam : Cy­ prianus (Ad Donatum, De vanitate idolorum), Lactantius 1. C. Werner, Geschiclde der apologelischen und polemisehen Literatur, 4 vols. Ratisbonæ, 1889 ; M. Grabmann, Die I.e.hrc des Id. Thomas von derKlrche (ils Golleswerlc. Hegensburg, 1903, pp. 1470. 2. De modo argumentandi apologetico Christi et Apostolorum, cl’. R. Garrigou-Lagrange, De. revelatione, I2, c. m, a. 3, § 3 s. ART. III. — DE HISTORIA APOLOGIÆ 19 (Institutiones divinæ, Origenes (Contra Celsum), Eusebius Cæs. (Praeparatio evangelica, Demonstratio evangelica), S. Athanasius (Oratio contra gentes), Theodoretus Cyr. et alii1. Praecipuum locum tenet opus S'. Augustini « De civi­ tate Dei », i. e. de civitate Dei quæ angelos et homines bonos comprehendit, et de civitate terrena, inimica regno Dei. 4. Interim iam disputatio cum haereticis incipitur. Duces sunt : S. Irenæus (Adversus hæreses), Tertullianus (De praescriptione), Hippolglhus (Philosophoumena, Adversus omnes hæreses vel Syntagma), S. Augustinus (De moribus Ecclesiæ catholicæ et de moribus Manichæorum), S. Epi­ phanias (Hæreses vel Panarion). Alii S. Patres commu­ niter hæresim particularem impugnant, ut Arianismum -(S. Athanasius), Nestorianismjim (S. Cyrillus Alex.), Manichæos, Donatistas, Pelagianos (S. Augustinus) : qua occasione tamen simul totam doctrinam ac vitam Ecclesiæ defendunt. 5. Post tempus patristicum Ecclesia defenditur contra ludaeos (Isidorus de Sevilla, Rhabanus Maurus, Agobardus Lugd., Petrus Damiani, Hieronymus a. s. fide) et contra Mahometanos (Petrus Venerabilis, Petrus Blessiensis, Raimundus Martini (Pugio fidei adversus Mauros et ludaeos). S. Raimundus a Pehaforte Ο. P. scholam apologeticam fundavit. Opus apologeticum principale medii ævi est Summa de veritate catholicae fidei contra gentiles. S. Thomæ Aquinatis. Contra humanistas diri­ gitur opus Savanarolæ 0. P. : Triumphus crucis s. de veritate fidei12. Optimam « Summam de Ecclesia » card. Turrecremata composuit. 6. Maxime tamen apologia Ecclesiæ post tempus refor­ mationis floruit : protestantes enim proprie et directe institutionem et auctoritatem divinam Ecclesiæ negabant. In Germania cum aliis (Eck, Cochlæus, Hosius, Lindanus) 1. De apologiis priorum saeculorum vide : Gr. Schmitt, Die Apologie der erslen Jahrhunderle. Mainz, 890. 2. Gf. M. Glossner, Savonarola ais Apologel und Philosoph, 1898. 20 CAP. I. ---- INTRODUCTIO præsertim Ordines veteres Ecclesiam defendebant, ut Augustiniani, Franciscani et Dominicam’1, postea nova Societas lesu (Canisius). Invalescente vero protestan­ tisme theologi postmodum sub nomine controversiarum principales partes et doctrinas, immo iam fundamenta auctoritatis Ecclesiæ defendenda susceperunt : inter quos eminent B. R. Bellarininus S. J. (Disputationes de contro­ versiis christianæ fidei adversus huius temporis hæreticos) et M. Cano O. P. (De locis theologicis). Alia potissima opera sunt : Becanus S. J., Manuale controversiarum huius temporis ; Stapleton, De principiis fidei doctrinalibus ; fratres Walchemburck, Tractatus generales de controversiis fidei. Theologi scholastici communiter in tractatu de fide, commentando, IIa IIae q. i a. 10 S. Thomæ, doctrinam de Ecclesia proponunt atque defendunt : ita præsertim D. Bannez. O. P., qui hac occasione tractatum integrum de Ecclesia proponit (Comment, in IT, II, S. Thomæ), Iohannes a S. Thoma O. P. (Cursus theologicus), Billuarl, 0. P. (Summa S. Thomæ, tract, de fide). Alii tamen data opera Ecclesiam defendunt : Card. Gotti (Veritas religio­ nis christianæ, 1735-40), Concilia O. P., Bocaberli O. P1 2. 7. Sæc. xvii et χνπι in Anglia deismus et in Gallia atheismus et materialismus et in Germania ralionalismus (« Aufklarung ») fundamenta vel remota fidei catholicæ subvertere incipiebant : unde defensioni Ecclesiæ catholicæ vel demonstrationi catholicæ addita est demonstratio christiana vel evangelica (de authenticitate et veritate Evangeliorum, de existentia historica Christi etc.) et demonstratio religiosa (de existentia Dei, de spiritualitate et immortalitate animæ humanæ, de religione, de possibi­ litate et veritate miraculorum et revelationis) : quæ divisio apologeticæ hucusque communiter servatur. No­ tandum est denique quod hoc tempore apologiis succedit apologetica proprie dicta, i. e. tractatio systematica de fun1. N. Paulus, Die. deulschen Dominileaner im Kampfe gegen Luther, 1903. 2. M. Grabmann, 1. c., p. 64, refert, opus manuscriptum fgnatii Ciantes O. P., quod præsertim doctrinam S. Thomæ de Ecclesia colligit. ART. III. DE HISTORIA APOLOGIZE 21 (lamentis religionis christianæ, 1> 2; cf. cap. n)1. S. Augustinus, explicando symbolum, particulam « sanctam ecclesiam » intelligit de « ecclesia universa in coelo et in terra » (Enchirid., xn, 56), proindeque distinguit inter ecclesiam quæ in cœlo est, « quæ in sanctis angelis et virtutibus Dei est ecclesia (xv, 57, 61), et inter ecclesiam « quæ ab illa peregrinatur in terris » (xv, 61). 5. S. Thomas sequitur Augustinum. Explicando quo­ modo Christus sit caput Ecclesiæ, sub nomine Ecclesiæ intelligit tum angelos beatos tum homines « a principio mundi usque ad finem ipsius» (S. Theol., III, q. vm, a. 1, 3. 4). Cum S. Augustino tamen distinguit duplicem statum Ecclesiæ : « Ecclesia secundum statum viæ est congrega­ tio fidelium, sed secundum statum patriæ est congregatio comprehendentium » (III, q. vm, a. 4 ad 2) ; similiter di­ stinguit Ecclesiam militantem ab Ecclesia triumphante (C. G., iv, 76), et Ecclesiam modernam ab Ecclesia pri­ mitiva (Z Seni., d. 16, q. i, a. 2 ad 2). Denique ita distin­ guit : « Nomen Ecclesia· dupliciter accipitur : quandoque enim nominat tantummodo corpus quod Christo coniungitur tanquam capiti... alio modo accipitur Ecclesia secun­ dum quod nominat caput et membra coniuncta » (ZF Seni., <1. 49, q. iv, a. 3 ad 4). 6. Post tempus reformationis usu venit distinctio Eccle­ siæ in militantem, purgantem et triumphantem ; militans iterum distinguitur in eam quæ erat sub revelatione pri­ mitiva, sub lege et sub gratia. Nostris temporibus, nisi aliquid addatur, nomen Eccle­ siæ quasi exclusive ad denominandum coetum christi fi­ delium post Christum applicatur : ita est sermo de histo­ ria Ecclesiæ etc. Abusive tantum quidem moderni de « ec­ clesia » buddhistica vel theosophica loquuntur. Notandum tamen est quod non raro, præsertim apud politicos et similes, nomine Ecclesiæ auctoritas vel regimen Ecclesiæ J. Cf. Heb., xii, 23 : « ecclesia primitivorum (πρωτοτόκων) qui «onscripti sunt in coelis ». t ART. IV. ---- DE NOMINE « ECCLESIA » 29 (Papa, episcopi) significatur. Metonymice denique locus ubi fideles congregantur, Ecclesia vocatur. Linguæ latinæ modcrnæ nomen ecclesiæ retinuerunt : chiesa, église. Linguæ vero originis germanicæ et slavicæ aliud nomen habent, derivatum a κυριακή vel κυριακόν, i. e. dominicum1 ; inde : Kirche (sæc. ix chiricha), church. I. Alii deducunt ab ερκος (orbs) vel ex fonte semitico : cf. GlaWoher kommt das Wort Kirche ? München, 1901 ; idem, Kirche weder griechisch noch slawisch, München, 1901. si:u, R. SCHULTES. DE ECCLESIA CATHOLICA. — 2 SECTIO I De institutione divina Ecclesiæ ARTICULUS QUINTUS Doctrina catholica et sententiæ contrariæ de institutione Ecclesiæ I. Quaestio de institutione Ecclesiæ est prima et fuinda^ mentalis. — Est prima quæstio, quia institutio divina Ecclesiæ ab adversariis quam maxime negatur, præsertim nostris temporibus, et quidem sub ratione generali : antea quidem disputabatur, utrum papatus vel episcopatus vel aliud officium ecclesiasticum divinitus institutum essset, nunc vero omnino generaliter quæritur, utrum Christus aliquam societatem, qualis est Ecclesia, instituerit. Unde et nos primo generaliter ostendemus quod Christus re vera Ecclesiam tanquam veram societatem instituerit. Eadem quæstio simul est fundamentalis. Nam una ex parte : ]probata semel institutione divina Ecclesiæ, omnia alia viriualiter sunt probata : etenim societati a Deo institutae credendum et obtemperandum est ; altera ex parte oimnes quæstiones particulares quæ sequuntur, non sunt nisi particulares demonstrationes institutionis divinæ Eccleisiæ. Quibus ex rationibus istam quæstionem paululum fuisius tractabimus. 1° Doctrinam catholicam et sententias contrarias siimul cum statu quæstionis de institutione Ecclesiæ proponeimus (a. 5) ; 2° argumentum ex doctrina Euangeliorum de rejgno coelorum afferemus (a. 6) ; 3° argumentum ex voluntate et ex missione Chiristi (a. 7) ; 4° argumentum ex ecclesiis apostolicis et specialiter’ ex Ecclesia Hierosolymitana (a. 8) ; ART. V. — DE INSTITUTIONE ECCLESIÆ 31 5° argumentum ex doctrina et factis S. Pauli (a. 9) ; 6° denique argumentum ex testimonio veterum et ex præscriptione (a. 10). Qua occasione simul conspectum brevem doctrinæ S. Scripturæ de Ecclesia, specialiter de institutione Eccle­ siæ, proponemus1. II. Dogma catholicum. — Cone. Vatie, definivit :« Pas­ tor æternus et episcopus animarum nostrarum, ut saluti­ ferum redemptionis opus perenne redderet, sanciam aedi­ ficare Ecclesiam decrevit, in qua veluti in domo Dei viventis fideles omnes unius fidei et caritatis vinculo continerentur » (sess. IV, D. 1821). Atque in luramenlo contra errores Modernistarum expressius statuitur : « Firma pariter fide credo Ecclesiam, verbi revelati custodem et magistram, per ipsum verum atque historicum Christum, cum apud nos degeret, proxime ac directo institutam eandemque super Petrum, apostolicæ hierarchiæ principem, eiusque in ævum successores ædificatam ». III. Sententiæ contrariae. — Protestantes veteres ad­ mittunt quidem, Christum voluisse ut fideles sibi adhærentes societatem quandam fidelium instituerent, negant autem Christum ipsum Ecclesiam instituisse eiusque con­ stitutionem determinasse atque —et hoc maxime negant— aliquibus hominibus potestatem sacram vel hierarchicam contulisse, in successores transmittendam. Idem tenent protestantes recentiores qui « conservativi » dicuntur, ut præsertim in Prussia1 2. 2. Protestantes « liberales » uno ore proclamant, Christum nullo modo nec intendisse neque instituisse ecclesiam 1. Harnack quidem aliquando scripsit, paucos tantum textus S. Scripturae a catholicis in favorem propriæ sententiæ vocari posse ; e contra tamen quasi tota Scriptura N. T. directe vel indirecte doctrinam catholicam de Ecclesia personat. Tantum­ modo S. Scriptura alias per formas et conceptus nos de Ecclesia «■docet ac theologia vel doctrina moderna. Oportet igitur deter­ minare conceptus et formulas quibus S. Scriptura Ecclesiam nobis præsentat. Inde denique iudicare possumus de veritate doctrinæ et conceptus nostri temporis. 2. Gf. Realenzyklopadie. f. prot. Rei. u. Kirche, x3, 318. 32 CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ quæ foret societas humana cum institutis, formis ac nor­ mis determinatis1. Inde originem Ecclesiæ catholicæ ex causis historicis et humanis explicare conantur1 2. Atque sic rem explicant. Discipuli Christi, lesum Messiam tenentes, tanquam fratres inter se communicaverunt ; sese consideraverunt tanquam hæredes promissionum ac vitam tam propriam quam communitatis Spiritui Sancto dirigendam commi­ serunt. Petrus, primus Hierosolymis communitatem quandam collegit sociorum qui Christum ut Messiam agnosce­ rent et ad ccenam ultimam Domini celebrandam simul convenirent quin tamen synagogam relinquerent (ludaeochristiani, Petrinismus). Ex altera parte Paulus Christum non tantum inter judaeos et proselytas sed simul inter ethnicos prædicavit. Pauli fuit opus ut ecclesia a synagoga separaretur. Attamen nec ipse communitatibus Christianis nec instituta nec cultum nec, legem determinavit. Omnia membra, viri ac mulieres, eiusdem iuris fuerunt. Unusquis­ que « spiritum » suum habuit (Paulinismus). Itaque com­ munitates Christian® primitive fuerunt ad invicem independentes ac sui iuris ; singulæ vero typus ac imago eccle­ siæ idealis ; Christiani communicaverunt tamen inter se ac se tanquam membra unius corporis consideraverunt. Exspectatio eschatologica, i. e. proximi adventus regni Christi, et « enthusiasmus » totam vitam determinaverunt, servata plena singulorum libertate. Attamen necessitates practicæ, sc. cultus, disciplinæ, communicationis cum aliis communitatibus, etc. tum simul exemplum aliarum communitatum religiosarum ad constituendos magislralus communitatum coegerunt. Ita­ que presbyteri, episcopi ac diaconi instituti fuerunt, ita tamen ut apud communitatem remaneret potestas deposi­ tionis magistratuum nec non potestas disciplinaris. 1. Ita loco omnium : G. Krueger, Handbuch der Kirchengeschichle, 1911, I, 56 : « Jesus hat bei seiner Predigt vom Gottesreich nicht an die Stiftung einer Kirche, d. h. einer menschlichen Gemeinschaft mit Rechtsordnungen und einer Verfassung gedacht. » 2. « Die Frage, wie die katholische.Kirche... dieses milchtige Wesen... entstanden ist... gehOrt zu der Râtseln, die die Forschung erst langsam zu lOsen vormocht hat. » G. Krueger, Dreieinigkeit, p. 17. ART. V. DE INSTITUTIONE ECCLESIÆ 33 Decursu denique sæc. IL, orta est, ut aiunt, « ecclesia catholica », i. e. ecclesiæ particulares, hucusque autonomæ, in unam ecclesiam magnam coaluerunt, quæ simul tam­ quam « institutum divinum » declararetur. Tanquam causæ huius evolutionis recensentur : pugna éontra hæreses gnosticas, persecutiones ex parte imperii romani, studium unitatis, influxus hellenismi (Harnack), sacerdotium ac doctrina ecclesiæ V. T. (Seeberg), imita­ tio imperii romani etc. Itaque secundum historicos protestanticos factum est ut episcopi tanquam successores Apostolorum ecclesiis dominarentur, certa regula fidei statueretur (symbolum baptismi), spiritus « extingueretur», communitates hucusque penitus liberæ in institutum quoddam iuridicum converterentur : inde origo veteris ecclesiæ catholicæ secundum Protestantes^ In particulari auctores protestantici Jin explicanda ori­ gine ecclesiæ catholicæ non parum discrepant. Secundum .4. Sabatier Christus tantum religionem mora­ lem et interiorem suasisset (« la religion d’esprit »). Inde etiam primitiva Ecclesia non fuisset nisi adunatio quædarn spiritualis, singulæ ecclesiæ fuissent fraternitates, distinc­ te quidem, sed ab invicem independentes, unitæ in eodem spiritu, in eadem vita religiosa, in eadem spe (communio interna animorum), ordinis idealis et transcendentis. Tem­ poribus tamen procedentibus et aliis generationibus subsequentibus necessitas vitæ præticæ et concretæ Ecclesias particulares coegit ut constitutionem hierarchicam acci­ perent, ita ut unitas moralis et interna in unitatem corporis socialis et visibilis transiret1. Secundum A. Harnack Ecclesia non esset institutum Evangelii, nam Evangelium solum « patrem benignum » edoceret in cuius igitur experientia tota « essentia christia­ nismi » reponenda est. Itaque Christus in suis parabolis 1. « Ce qui était transcendant dans la foi d; Jésus et des apôtres devient une société historique et visible. L’idéal et le réel se confondent. Dieu veut régir le inonde par son Eglise et l’Eglise règne par son hiérarchie. Le catholicisme est fondé. » Les religions d’autorité el la religion de l'espiil (Paris; 1904), p. 141 ; cf. 1. 1, ch. π ; idem, L'Eglise, p. 47-83 ; idem, Esquisse d'ujie philosophie de la religion (Paris, 1897). 34 CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ tantum essentiam religionis respexisset ac religionem iudæoruin nullo modo inutare voluisset, i. e. institutionem Ecclesiæ minime intendisset. At Paulus finem legis et religionis mosaics docuisset et aliis persuasisset, ita ut ecclesias Christianas a synagoga separaret, quin tamen adhuc ecclesiam proprie catholicam constituisset. Tamen· post separationem a synagoga organisatio religiosa neces­ sario evenit, nam nulla religio absque corpore manere potest (« Korperlos kann keine religiose Bewcgung bleiben »). Inde Ecclesia introducta fuisset, sc. apparatus exterior (ius, disciplina, cultus, doctrina), ita quidem ut ille apparatus mox pluris quam vita interior æstimaretur. Itaque Ecclesia catholica apud græcos introducta fuisset, tanquam effectus christianismi et hellenismi, in unum con­ fluentium1. Secundum R. Seeberg, ecclesia catholica orta est tanquam transformatio ecclesiæ iudaicæ, synagoga erat exemplar constitutionis ecclesiæ catholicæ3. Fr. Loofs opinatur : tempore succedente admissa sunt criteria extrinseca, extrinseca sc. religioni et christianismo primitivo, sc. doctrina fidei determinata (regula fidei), canon S. Scripturæ et episcopatus vel hiérarchie8. G. Krue­ ger docet, traditionem humanam sensim ad dignitatem divinam fuisse evectam, i. e. doctrinam ac instituta origi­ nis human® denique tanquam institutionis et auctoritatis divinæ fuisse declarata4. R. Sohin5*tanquam ex concesso a suppositione procedit : christianismus primitivus non fuit catholicus, tamen germen affuit, ex quo ecclesia catholica oriretur. 1. A. Harnack, Ifesen des Chrislentums, 9-11. Vorlesung ;idem, Entslehung und Enlwicklung der Kirchenverfassung : « Urchrislentum und Katholizismus, p. 121-186 ; Dogmengeschichte, I. 2. R. Seeberg, Dogmengeschichte, 712 : « (Der Kirchliche Orga­ nismus) isl entslanden ais Umbildung der jüdischen Kirchenund Gemeindeordnung... Es ist cine Tatsache, dass der Grundniss zum Bau der Katholischen Kirche nach dem Muster der Synagoge hergestellt isl », p. 199. 3. F. Loops, Dogmengeschichte, § 19. 4. G. Krueger, Kirchen geschichte, § 15. 5. Ipsum sequilur plus minusvo, O. Scheel, Die Kirche ini Urchrislentum, 1912·. ART. V. ---- DE INSTITUTIONE ECCLESIÆ 35 Similiter supponit : ecclesia esse nequit nisi corpus invi­ sibile, « spiritu et fide » tantum connexum, solis charisma­ tibus ordinatum : ecclesia est corpus mere « religiosum », minime autem iuridicum : civitas non terrestris, sed coe­ lestis. Mox tamen christiani ecclesiam, ut est res religiosa, cum Ecclesia, quæ est institutum iuridicum, confunde­ bant. Itaque ius (humanum) in Ecclesia introductum est, ecclesia empirica (vel corpus iuridicum) æquiparata et identificata est cum Ecclesia Christi. Inde Sohm tanquam causam et originem (simul tanquam essentiam, i. e. erro­ rem fundamentalem) Ecclesiæ catholicæ ponit » deificationem iuris humani », sc. quod ius humanum, contra voluntatem Dei introductum, tanquam ius divinum tenea­ tur1. Itaque protestantes doctrinam de divina institutione et constitutione Ecclesiæ catholicæ tanquam errorem et defectum principalem catholicismi declarant atque repro­ bant1 23 . Atque de facto hic stat quæstio fundamentalis inter catholicos et protestanticos. Inde simul doctrina modernistarum facile intelligitur, quippe quæ non est nisi forma specialis doctrinæ protestanticæ. 3. Modernislæ* omnino institutionem divinam ecclesiæ ca­ tholicæ negant, immo tenent : « Alienum fuit a mente Christi 1. Kud. Sohm, Wesen und Ursprung der Katholizismus, 1909 ; idem, Kirchenrechl, 1892· ; contra disputat A. Harnack, Entslehung und Enlwicklung der Kirchenverfassung, 1910, p. 121-186. 2. Inde orta est apud protestantes quæstio de essentia catho­ licismi. Sensus quæstionis est, quid denique Ecclesiam catholicam ab aliis ecclesiis distinguat, quisnam sit error vel defectus funda­ mentalis Ecclesiæ catholicæ. Secundum diversam sententiam de origine Ecclesiæ catholicæ auctores aliter et aliter respondent. Tamquam essentiam catholicismi declarant : Krueger : tradi­ tionem divinam qua sc. doctrinæ et instituta humana tanquam originiset auctoritatis divinæ teneantur (1. c.), Sohm : ius ecclesia­ sticum divinum, sc. quod iura humanitus instituta tanquam ius divinum declaretur (1. c.) ; Harnack : hierarchiam, sc. quod magi­ stratus humani tanquam auctoritatis et institutionis divinæ habeantur (Texte und Untersuchungen, II, 155). Denique tamen secundum omnes protestantes essentia catholicismi reponenda est in doctrina de institutione et constitutione divina Ecclesiæ catholicæ. Cf. F. Heiler, Der Katholizismus, 1923, p. 595-659. 3. Cf. Loisy, Evangile et Egiise, cap. iv. 36 CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ E< ·< lesiam constituere veluti societatem super terram per longam sæculorum seriem duraturam ; quin immo in mente ('.Inisti regnum coeli una cum fine mundi iamiam adven­ turum erat1 ». Admittitur tamen a Modernises mediata quædam institutio Ecclesiæ ex parte Christi inquantum vita religiosa a Christo inducta decursu temporum et evo­ lutione quadam necessario ad ecclesiam constituendam perduxerit. Quæ doctrina in Encycl. «Pascendi» ita reddi­ tur1 2 : « Ponunt eam (sc. Ecclesiam) ex duplici necessitate oriri, una in credenti quovis, in eo præsertim, qui primo­ geniam ac singularem aliquam sit nactus experientiam, ut fidem suam cum aliis communicet ; altera, postquam fides communis inter plures evaserit, in collectivitate ad coalescendum in societatem et ad commune bonum tuen­ dum, augendum, propagandum. Quid igitur Ecclesia ? partus est conscientiæ collectivæ seu consociationis singu­ larium ». In particulari Loisy3 ponit iam pro tempore Christi « communitatem » quandam Christifidelium, cum distinctione inter collegium apostolicum et simplices di­ scipulos, immo Apostolis potestatem quandam « ordinis socialis » attribuit. Post mortem Christi huiusmodi com­ munitas formam societatis religiosæ capessivit. Itaque præsertim inter paganos communitates christianæ orie­ bantur ac mox ecclesiam a synagoga distinctam consti­ tuebant. Communitates regebantur per collegia presbyte­ rorum, præsidente episcopo : quæ forma vel organisatio primitiva ac simplex successu temporum sese evolvit, roboratur. Præsertim ob variarum dissensionem sententia­ rum (Gnosticismus) unitas ecclesiæ atque auctoritas epi­ scoporum, specialiter fomanorum, orta est. Ita secundum Loisy Ecclesia ex Evangelio orta nataque atque ipsi conformis esset4. IV. Status quæstionis. — Quæritur igitur, utrum ipse Christus Dominus Ecclesiam instituerit, sc. tanquam veram societatem. 1. 2. 3. ■I. Decrel. Lament., prop. 52. Cf. Denz., η. 2091. 1. c. De sententia sic dicta « charismatica » plura intra, art. 15. ART. V. ---- DE INSTITUTIONE ECCLESIÆ 37 Institutio voluntatem et actionem significat qua quis societatem quandam vult, ordinat et effective consti­ tuit, sicut e. g. S. Dominicus Ordinem Prædicatorum instituit. Institutio causam efficientem societatis signifi­ cat. Ab institutione distinguitur fundatio : qua societas semel instituta vel constituta inter homines propagatur. Plerumque institutio et fundatio alicuius societatis coincidunt ; Ecclesia vero a Christo quidem iustituta, fundata vero ab Apostolis asseritur quippe qui societatem a Christo institutam ac constitutam inter homines propagarunt ac constituerunt, primum apud ludaeos (ecclesia Hierosoly­ mitana), deinde apud ethnicos : ita adhuc nostris tempori­ bus Ecclesia a Christo Domino instituta apud infideles propagatur ac novæ ecclesiæ particulares fundantur. Societas (humana) definitur : « adunatio hominum ad unum aliquid communiter agendum1. » Ad societatem (humanam) .veri nominis constituendam requiruntur igitur : a) multitudo quædam hominum, ft) unio eorum (adunatio), non quidem mere materialis vel fortuita, sed intenta et formalis, adeoque moralis, c) in ordine ad finem communem et determinatum — unde secundum diversum finem socie­ tates multiplicantur2 ; d) communiter agendum, i. e. non viribus vel mediis propriis tantum, sed maxime mediis societatis obtinendum : ad media societatis maxime aucto­ ritas pertinet. Christus dicitur proximo et directe Ecclesiam instituisse inquantum non tantum materiam præparavit (Christi fi­ deles) nec tantum ideam, consilium vel mandatum Eccle­ siæ instituendæ dedit, sed propria et expressa voluntate atque actione propria Ecclesiam instituit. Non quæritur adhuc de natura intima et specifica Eccle­ siæ, sed tantum, utrum secundum voluntatem ac decreI uni Christi societas veri nominis fuerit instituta. V. Inde Thesis est : Christus Dominus proxime ac di­ recto Ecclesiam tanquam societatem veri nominis instituit. 1. S. Thomas, Opusc. c. impugnantes religionem, c. m. ?. S. Thomas, I. c. ARTIC ULUS SEXTUS Divina institutio Ecclesiæ probatur ex doctrina Evangelii de regno coelorum Fatentibus, immo insistentibus adversariis1, Christus doctrinam de Ecclesia maxime sub nomine regni coelorum ve.l regni Dei proposui!.. Neque aliter fieri potuit. Christus enim, proclamando, se esse Messiam praenuntiatum, expli­ care debuit ludaeis, quale foret regnum messianicum : quod omnes intelligebant sub nomine regni coelorum vel Dei. Inde primum argumentum erit ex doctrina de regno coelorum. i. Argumentum. — Secundum Evangelium Christus tanquam opus proprium declarat, constituere regnum coelorum super hanc terram. Atqui huiusmodi regnum coelorum : a) est Ecclesia, et b) societas veri nominis. Ergo institutio Ecclesia· ut societatis veri nominis est opus proprium Christi, vel Christus directo et proxime Ecclesiam tanquam veram societatem instituit. 11. opus quin talis Prob. maior : Chiintus adventum regni Dei tanquam suum annuntiat-. < Nullum dubium esse potest annuntiatio regni i odorum* sit. doctrina fundamen­ prindicutionis Christi4 ». I, Cf, Infra, a. t» «». ·. IImiimainn, Ihm llilvh liollrn in > admittunt, licet negent, eiusmodi regnum cœ­ lorum esse Ecclesiam catholicam vel quamcumque socie­ tatem humanam. Tamen regnum cœlorum et Ecclesia super Petrum fundata non ex loto identificantur. Nam Ecclesia super Petrum fundata ad hanc terram et vitam pertinet: est enim fundata super Petrum, hominis huius vitæ et terræ, qui « super terrain » ligabit et solvet, -— regnum vero cœlorum erit etiam post finem temporis et in æternum. Unde Christus duplicim statum regni cœlorum distin­ guit : unum quidem in hac vita mortali et super terram : (piem proprie Ecclesiam nominat, et alium post hanc vitam in quo erit béatitude æterna in visione Dei. Distinguitur 1. Notentur iam hic duo contra illos (pii textum Mt. xvi, 18, 19, interpolatum dicunt. Primo sc. hic textus omnino consonat cæteris partibus Evangelii Matthaei de regno cœlorum ; secundo iste textus formam propriam Matthaei habet, sc. regnum cœlorum : interpolator romanus autem (ut communiter ab adversariis sup­ ponitur) non formulam vel expressionem iudaicam, sed aliam, græcis et romanis magis consuetam, elegisset. 2. Immerito adversarii praetendunt quod S. Augustinus istud primus vel solus supponat. Cf. Hartmann, 1. c., p. 40. 42 CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ denique slalus finalis, sc. cum ecclesia terrestris finem habtierit et sola ecclesia coelestis regnum coelorum vel Dei constituet, in quo statu simul erit resurrectio gloriosa cor­ porum electorum : tanquam intermedium praecedet appa­ ritio gloriosa Christi (παρουσία) et iudicium finale. Itaque opus proprium Christi est constituere super hanc terram regnum caelorum quod est Ecclesia. IV. Prob. altera pars minoris : regnum coelorum super hanc terram quod est Ecclesia, est societas veri nominis. — Prob. a) Ex vi nominis : « Regnum » coelorum sicut et « Ecclesia » (quahal) ex vi nominis societatem significat. Certe huiusmodi « regnum » regnum spirituale vel inter­ num, sc. dominationem Dei et Christi super animas et corda hominum, non excludit, immo supponit, at simul organismum socialem exprimit : ita etiam regna terrestria unionem internam et spiritualem animorum quidem exi­ gunt, tamen primo et essentialiter organismum socialem important. Huius regni Christus se regem declarat (Lc., xxiii, 3). b) Ex natura regni messianici. Regnum coelorum est regnum messianicum quod tum vi nominis tum secundum prophetas naturam habebit veræ societatis. c) Ex parabolis et figuris quibus natura regni caelorum explicatur. Omnes parabolæ et metaphoræ quibus Christus mysterium regni coelorum explicat, illud tanquam rem visi­ bilem, organicam repræsentant, ut figura agri, seminis, sinapis, retis, vineae, fermenti, sagenae, thesauri abscon­ diti, etc. d) Ex typo qui est synagoga. Veritas figuræ correspondes debet. lamvero in V. T. figura et typus regni futuri erat synagoga, quæ societas veri nominis fuit. Multo magis igitur Ecclesia erit vera societas. e) Ex nomine ei praedicatis Ecclesiæ. Christus regnum coelorum super hanc terram proprie vocat Ecclesiam : quale nomen vi significationis societatem importat. Unde et ædificabitur vel fundatur a Christo, est Christi ut domini vel capitis (« ecclesia mea »), est constituta in Petro, qui potestatem accipit (claves) et simul promissionem indefectibilitatis (« portæ inferi non prævalebunt »). ART. VI. ---- PVANGELIUM REGNI CCELORUM 43 Conclusio. — Quæ cuncta, sive singillatim sive maxime collectim accepta, regnum coelorum super hanc terram adeoque Ecclesiam tamquam veram societatem demonstrant. Totum Evangelium Ecclesiam tanquam a Christo institu­ tam personat : atque ita auditores Christi rem intellexe­ runt (sicut nec aliter intelligere potuerunt) et immediate post Christum Ecclesia ut societas a Christo instituta in historia, i. e. in rerum factis apparet. V. Sententiæ contrariae de regno cœlorum. — Adver­ sarii vim argumenti ex doctrina Evangelii de regno coelo­ rum optime sentiunt : unde omnibus viribus istud argumen­ tum per interpretationem contrariam eludere conantur. Du­ plex præcipue interpretatio contraria proponitur : 1° Regnum cœlorum est regnum mere intrinsecum., morale el spirituale : ita præsertim protestantes ; 2° Regnum cœlorum est regnum mere eschatologicum : ita præcipue modernistæ, at simul multi protestantes. VU. Sententia regni mere spiritualis. — Secundum doc­ trinam regni mere interioris et spiritualis «regnumcœlorum» quod Christus intendit, est regnum morale, existit in cordi­ bus hominum, fidelium, est communio interna animorum cum Deo. Secundum Harnack est experientia intima Dei, patris benigni. Quoad hanc interpretationem notandum est : certo « regnum cœlorum essentialiter unionem cum Deo, renova­ tionem moralem, unionem fraternam fidelium importat, attamen insuper unionem socialem et externam in vera societate quæ est Ecclesia — ut probatum est. Argumentum adversariorum principale desumitur ex Lc., xvii, 20. 21 : « Non venit regnum Dei cum observa­ tione ; neque dicent : Ecce hic, aut ecce illic. Ecce enim regnum Dei intra vos est. » At illis verbis minime asseritur, regnum cœlorum fore exclusive in cordibus hominum, certe enim non asseritur quod sit in cordibus pharisæomin quibus Christus loquitur, — sed pharisaei edocentur quod regnum cœlorum non sit regnum politicum sicut ipsi exspectabant, et quod regnum mcssianicum iam sit præsens, iam apud ludaeos existens, utpote in Christo 44 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ Domino, in revelatione nova, in redemptione iam incepta etc. (Cf. Μτ., xi, 5). Sabatier et Harnack1 elementum sociale quidem legi­ timum tenent, tamen ut secundarium et accessorium, i. e. ad ideam et essentiam regni coelorum minime pertinens. — Attamen immerito organismum socialem tamquam ele­ mentum accessorium regni cœlorum declarant. Ipse Christus tum elementum spirituale tum elementum sociale tanquam constitutivum regni coelorum statuit. Deinde « regnum Dei et cœlorum » primario non indicat motum subiectivum <·,ordium versus Deum neque mutuam hominum amicitiam, sed dominium vel dominationem Dei et Christi super homines : quæ dominatio mediantibus formis socialibus fit (sicut et in ordine naturali mediantibus formis familiæ, dominii temporalis, societatis civilis). Denique Sabatier, Harnack et Sohm organismum socialem, præsertim auctoritatem in regno cœlorum tanquam elemen­ tum mere naturale et humanum adeoquc elemento spiri­ tuali omnino extrinsecum intelligunt, cum tamen totus apparatus socialis et præcipue potestas socialis in regno cœlorum tanquam ex institutione divina, tanquam ordina­ tio divina, tanquam effluxus dominii divini et instrumentum dominationis Dei præsentetur : atque tali sensu proprie Ecclesia divinitus instituta a catholicis asseritur12. VII. Sententia regni eschatologici. — 1. Secundum doc­ trinam regni eschatologici3. (H.-P. Reimarus, J. Weiss, A. Schweitzer, Schnitzer, Tyrell, Loisy) regnum cœlorum foret regnum finale ei definitivum Dei, quod cum fine 1. A. Sabatier, Esquisse d'une philosophie de la religion, Paris, 1897, 1. II, ch. n ; idem, De l'essence du christianisme, cf. p. 183-194 ; A. Harnack, Wesen des Chrislenlums, 6. Vorlesung, Absch. 3. 2. Etiam regnum cœleste Christi est regnum ordinatum et sociale, licet ordinis superioris. 3. Sententia quæ dicitur eschatologica, est originis protestanticæ, immo rationalistic». Primus eam II. S. Reimarusproposuit : (« Von dem Zwecke Jesu und seiner Jünger », pubi, a Lessing, 1778) ; .1. Weiss et A. Schweitzer eam excoluerunt. Hodie quamplurimi protestantes eam tenent ac maxime modernist» : ul­ timo F. Heiler, Der Kalholizismus, p. 19 ss. ART. VI. ---- EVANGELIUM REGNI CŒLORUM 45 mundi coincideret, quem finem mundi Christus ut proxime instantem expectassct. Christus igitur ne cogitare quidem potuisset Ecclesiam per orbem terræ diffusam vel per sæcula duraturam ; e contra suasisset abdicationem mundi et spem gaudiosam proximæ victoriæ iustitiæ divina*1. 2. Circa interpretationem istam respondendum est : Jesus certo non tantum statum regni cœlorum super hanc terram describit, sed simul statum in fine temporis et in aeternitate : ita finis mundi vel status eschatologicus includitur. At regnum cœlorum non tantum statum eschatologicum dicit : vel status in tempore ante finem mundi non excluditur ; e contra Christus regnum cœlorum ut ad tempus ante finem mundi pertinens edocet. Etenim regnum cœlorum crescit (parabolæ agri, seminis, grani sinapis, Mt., xiii) ; regnum Dei transit ad gentes (Mt., xxii, 1 ss. : parabola convivii ; Mt., xxi, 43 : « Dico vobis : quia aufe­ retur a vobis regnum Dei et dabitur genti facienti fructus eius »; Mt., xxviii, 19 : « Euntes docete omnes gentes »·;' cf. Mc., xi, 17 ; xiii, 10 ; Lc., xxiv, 47) ; regnum Dei bonos et malos comprehendit, divites et pauperes, tempus meriti et demeriti (parabolai agri, seminis, zizaniæ, fermenti, sagenæ apud Mt., xiii ; Mt., xi, 12 : « regnum cœlorum vim patitur » ; Mt., xxvi, 11 : « semper pauperes habebitis vobiscum ») ; immo tota figura ac præsertiin lex regni cœlorum (e. g. sermo dominicus in monte apud Mt., v) periodum ante finem mundi indicat. 3. In probationem suæ interpretationis modernistæ se­ quentia adducunt. a) Mt., x, 23 ; xvi, 28 ; xxm, 36, 39 ; xxiv, 34 ; xxvi, 29, 64, Christus adventum suum gloriosum (parusiam) viventibus adhuc auditoribus indicit. Respondetur : Chri­ stus illis locis victoriam suam gloriosam prædicit, quæ victoria iam incipit in resurrectione gloriosa12, in constitu­ tione Ecclesiæ3, per conversionem multorum ad fidem 1. Loisy, Quelques lettres, p. 237 : « .J’ai nié quo Jésus ait, à proprement parler, fondé une église avec ses organes de gouver­ nement et ses usages de culte... Le Christ n’a fait autre chose qu’an­ noncer l’avènement prochain du royaume des cieux. » 2. S. Thomas, Cornent, in Mt., ad 10, 23. 3. Idem, 1. c., ad 16, 28. 46 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ Christi1, per sanctificationem hominum virtute ac meritis passionis Christi1 2, tum denique in adventu glorioso in fine mundi perficietur. Ille igitur adventus Domini non tan­ tum parusiam in fine mundi, sed simul gloriam Christi in .hoc tempore indicat. Z>) Christus solis ludaeis prædicare voluit : « Non sum missus nisi ad oves quæ perierunt domus Israæl » (Μτ., xv, 24), inde Apostolis præcepit : « In viam gentium ne abieritis» (Mt., x, 5). Resp. a) Ipse Christus homo solis ludaeis prædicavit, committendo tamen Apostolis : « euntes docete omnes gen­ tes » (Μτ., XXVIII,· 19) ; b) antea quidem in missione qua­ dam præparatoria et exercitiva Apostolos ad solos ludaeos miserat ; postea tamen Apostoli non in ludæa tantum prædicabunt, sed erunt « sal terræ » et « lux mundi » (Μτ., v, 13, 14) ; non enim soli ludaei audient verbum Dei, sed « multi ab oriente et occidente venient et recumbent... in * regno coelorum » (Μτ., vin, 11). Inde Apostoli non tantum in synagis flagellabuntur, sed ad præsides et ad reges du­ centur « in testimonium illis et gentibus » (Μτ., x, 17, 18). Ita « prædicabitur Evangelium regni in universo orbe, in testimonium omnibus gentibus : et tunc veniet consumma­ tio » (Mt., xxiv, 14), i. e. finis mundi. c) Loisy in argumentum adducit messianismum ludæorum secundum quos regnum messianicum foret eschatologicum. At P. Lagrange3, Ο. P., inter literaturam rabbinicam et apocalypticam ludæorum distinguit : in littera­ tura apocalyptica messianismus est eschatologie,us, sed tamen regnum ante finem mundi expectatur, in alia literatura messianismus nullo modo est cschatologicus : ita simul in textu Dan., vii, 13, a inodernistis adducto. Deni­ que tempore Apostolorum communis fuit expectatio pro­ ximi adventus Domini, tamen omnes distinguebant etiam inter regnum cœlorum eschatologicum et temporale. d) Denique fautores prædicationis eschatologicæ prætendunt, textus illos qui expectationi finis proximi mundi 1. Idem, 1. c., ad 23, 36, 39, 2. P. Lagrange, O. P., in Rev. bibi., 1906, p, 382-411. 3. Le messianisme chez les Juifs. ART. VI. EVANGELIUM REGNI CŒLORUM 47 contrarii sunt, non esse verba Christi historici sed Christi fidei, i. e. exprimere sententiam conscientise christianæ po­ sterioris temporis ; atque mentem veram Christi in solis fragmentis primitivis reperiri quæ tantum expectationem regni proximi enuntiarent. ftesp. Negatur utraque pars, utpote gratis asserta. Chri­ stus enim ille « fidei », distinctus a Christo vero, est fictio ipsa ; similiter fragmenta illa primitiva probari nequeunt, saltem probari nequit, illa imminentem consummationem sæculi ennutiare1. I. Cf. Lagrange, O. P., in Rev. bibi., 1906, p. 382-411. ARTICULIS SEPTIMUS Institutio divina Ecclesiæ probatur ex voluntate Christi expressa, ex præceptis Christi et ex missione salvifica Christi I. Argumentum. — Christus institutionem et naturam Ecclesiæ primo quidem sub figura regni coelorum declarat : idem tamen enuntiat : A. Manifestando expresse voluntatem. Ecclesiæ instituendæ ; 13. Praecipiendo ea quibus Ecclesia constituitur ; C. Inculcando missionem suam salvificam. II. Probatur argumentum per partes, A. Christus expresse declarat voluntatem instituendi Ecclesiam. — Ita in merito celeberrimo dicto Mt., xvi, 18 : « Tu es Petrus et super hanc petram ædifïcabo eccle­ siam meam. » Quibus verbis Christus enuntiat : a) est Christi voluntas explicita et definitiva quod Eccle­ sia instituatur, ædificetur, et quidam super Petrum ; fi) huiusmodi Ecclesia erit Ecclesia sua, sc. ut instituen­ tis et domini ; γ) Ecclesia erit vera societas, ut patet ex vi nominis (supra, a. 6, n. 3, f.), ex promissione adiuncta (« portæ inferi non prævalebunt adversus eam »), ex potestate Petro conferenda (« tibi dabo claves regni coelorum »). B. Christus ea præcepit quibus Ecclesia constituitur. — Christus a) omnibus hominibus eandem ac determinatam fidem præcepit; 3) eadem sacra instituta ordinavit ; γ) com­ munem auctoritatem instituit; o) distinctionem Ecclesiæ a synagoga declaravit. Atque his omnibus Christus Ecclesiam instituit. Consequens patet. Antecedens prob. a) Christus omnibus hominibus lotum Evangelium ut credendum præcepit et imposuit. Mt., xxviii, 18-20, Chri­ stus Apostolis potestatum ac præceptum dat, « doce- ART. VII. — QUOMODO CHRISTUS ECCLESIAM INSTITUERIT 49 re oinnes gentes », « docere eos servare omnia quæcumque mandavi vobis ». Idem Mc., xvi, 15 ; quo loco adiungitur : « Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit : qui vero non crediderit, condemnabitur » (v. 16). Etenim « qui sol­ verit unum de mandatis istis minimis..., minimus voca­ bitur in regno coelorum » (Mt., v, 19). Quibus verbis Chri­ stus evidenter fidem unam eandemque omnibus credendam præcepit, tanquam legem communem'ac propriam regni coelorum vel Ecclesiæ. (i) Christus determinata sacra instituta pro omnibus ordinavit : Ita principaliter baptismum : « Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit » (Mc., xvi, 16 ; cf. Joa., m, 3) ; deinde Eucharistiam : « Hoc facite in meam commemo­ rationem » (Lc., xxii, 19) ; similiter solutionem et remissio­ nem peccatorum per Apostolos et per Petrum (Mt., xvi, 19 ; xix, 18 ; Joa., xx, 23), correctionem per Ecclesiam (Mt., xvin, 15 ss.) et similia. Christus itaque ipse vitam socialem Ecclesiæ determinavit1. ( γ) Christus visibilem auctoritatem instituit. Nam Chri­ stus primo Apostolis dat potestatem docendi omnes gén­ ies, iniungendo illis simul officium prædicandi Evangelium et inculcandi mandata Christi (Mt., xxvni, 19, 20 ; Mc., xvi, 15, 16). Deinde Christus Apostolis tribuit potestatem ligandi et solvendi in regno suo (Mt., xviii, 18 ; Joa., xx, ?3) ; similiter Petro specialiter eandem dat potestatem ( Mt., xvi, 19 ; Joa., xxi, 15). Denique Christus generaliter \postolos eadem potestate instruit quam ipse a Patre accepit : « Sicut misit me Pater, et ego mitto vos » (Joa., xx, 21). Quidquid est de natura huius potestatis (utrum sc. sit potestas ordinis et sacramentalis an mera potestas gubernativa vel oeconomica), certa Apostolis ex voluntate • Jiristi potestas Ecclesiæ gubernandæ competit. o) Denique Christus multipliciter distinctionem novæ societatis religiosæ a synagoga manifestat. Etenim regnum cu lorum ut venturum annuntiatur dum synagoga iam adest;— Christus declarat se velle fundare Ecclesiam — I. Quantum ad nostram quæstionem non agitur de natura intima l.nplismi, Eucharistiæ etc., sufficit ostendere quod Christus sacra qiiualnm instituta ordinaverit. 50 CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ «super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam»(MT., xvi, 18), ideoque simul novam legem Evangelii prædicat, nova instituta ordinat ac novam auctoritatem instituit ; legem veterem quidem non solvit, attamen adimplet (Mt., v, 17) ; potestatem Apostolorum nullo modo synagogæ subordinat, sed e contra ipsi opponit — « Tradent vos in conciliis et in synagogis vapulabitis... propter me » (Mc., xiii, 9). C. Institutio Ecclesiæ ex missione Christi salutifera sequitur. — Opus quod Christus perficiendum suscepe­ rat oportet esse perfectum ac conditionibus et necessita­ tibus hominum proportionatum. Atqui homo naturaliter inclinatur ad hoc ut in negotio communi societatem ineat, inde maximam carpit utilitatem ac denique societate ad finem suum consequendum indiget : inde enim tot inter homines instituuntur societates, usque ad magnas socie, tates civiles. Opus vere quod Christus perficiendum susce­ perat, negotium commune respicit, sc. cultum Dei, salutem animarum ac denique religionem. Unde Christus manda­ tum et opus suum imperfectum reliquisset nisi homines in societatem religiosam coadunasset. Nec istam societatem aliis instituendam relinquere potuit : opus enim principale ad ducem ac principem pertinet et in aliis potestas et auctoritas debita deficit. Atque hac ex ratione Christus ipse regnum cœlorum vel Dei, i. e. regnum messianicum vel Ecclesiam, instituere ac constituere voluit. III. Corollarium : de serie actionum quibus Christus Ecclesiam instituit1. — Ex prædictis sequitur, Christum multiplici actione Ecclesiam instituisse. 1° Christus Ecclesiam instituendam præparat : a) annuntiando adventum regni cœlorum et ædificationem Ecclesiæ (cf. art. 6) ; b) declarando adimpletionem V. T. (Mt., v, 17) ; c) explicando naturam, privilegia et officium Ecclesiæ (parabolæ) ; d) vocando duodecim quos postmodum in rectores Ecclesiæ institueret. 1. Cf. Schill, Theol. Prinzipienlehre, § 64 ; Groot, I. c., q. n, a. 4. ART. VII. ---- QUOMODO CHRISTUS ECCLESIAM INSTITUERIT 51 2° Christus Ecclesiam instituit : a) conferendo Apostolis potestatem (Mt., xxvih, 18 ss.), b} instituendo Petrum ut caput Ecclesiæ (Joa., xxi, 15 s.) ; c) tradendo Apostolis regnum suum (Lc., xn, 29 ; Joa, xx, 21) ; d) sanctificando Ecclesiam per orationem ac denique per sacrificium crucis (Joa., xvii, 19) ; e) promittendo assistentiam suam usque ad finem mundi (Mt., xxviii, 20) ; /) mittendo Spiritum Sanctum promissum in die Pente­ costes (Act., c. n). Proprie et definitive Ecclesia instituta fuit cum Christus Petrum pastorem ovium suarum instituit et apostolis pote­ statem suam delegavit et regnum suum tradidit ; missio vero Spiritus S. eSt complementum quoddam ultimum Ecclesiæ, quasi sigillum ccelitus impressum. IV. Obiectiones, — Adversarii vim argumentorum diversimodo eludere conantur. Obiectio la. Vim primi argumenti A., sc. ex declaratione expressa voluntatis Ecclesiæ ædificandæ, adversarii effu­ gere conantur, interpretando nomen « Ecclesia » in sensu societatis mere internæ vel spiritualis vel psychologies. Besp. 1. Nomen « Ecclesiæ » (quahal) vi significationis propriæ et ex usu communi veram societatem humanam significat (cf. art. 4). Besp. 2. Christus declarat voluntatem ædificandi Eccle­ siam supra Petrum atque ideo Petro fit promissio potes­ tatis et assistentiæ divinæ. lamvero hoc nullum habet • •risum si « Ecclesia » meram unionem spiritualem vel i 11 ternam significaret. Besp. 3. « Ecclesia » certe simul unionem quamdam inlernam significat, sc. in fide, in oboedientia erga Christum, hi participatione gratiæ, etc. (ut ex argumento apparet), nt non exclusive, sed unionem internam simul et externam, i <■. in vera societate1. I. Ifise Harnack (contra Sohm) insistit quod « Ecclesia » non «ni rus pure spiritualis absque corpore sociali, quod « Ecclesia » miti tantum « ideam » vel numerum iustorum sive prædestinato- 52 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ Obiectio 2a. Contra argumentum B. opponitur, Christum nullam fidem determinatam, nulla sacra instituta commu­ nia, nullam communem potestatem instituisse. Besp. Haec exceptio sufficienter per argumenta adducta est explosa ac infra (art 13-16) adhuc magis refutabitur. Obiectio 3a. Contra illud quod Christus distinctionem Ecclesiæ a synagoga docuerit et institutionem novæ societatis religiosæ intenderit, opponitur quod Christus legem mosaicam observavit, auctoritatem scribarum et sacerdotum legitimam declaravit. Besp. Lex mosaica et per consequens auctoritas synago­ gae in suo vigore permansit usque ad mortem Christi vel usque ad constitutionem definitivam ac completam Eccle­ siæ. Observavit autem hanc legem Christus ut Tudaeus qui circumcisionem acceperat. Ad rem S. Thomas, Sum. Theol., III, q. xl, a. 4 : « Christus in omnibus secundum legis præcepta conversatus est. In cuius signum etiam vo­ luit circumcidi : circumcisio enim est quædam protestatio legis implendæ.( Gal., v, 3). Voluit autem Christus secundum legem conversari : primo quidem ut legem veterem appro­ baret ; secundo ut eam observando in seipso consummaret et terminaret, ostendens quod ad se ipsum erat ordinata ; tertio, ut ludaeis occasionem calumniandi subtraheret ; quarto, ut homines a servitute legis liberaret. » Cf. III, q. xxxvii, a. 1 ; III, q. xlvii, a. 2 ad 1 ; I, II, q. cvn, a. 2. Adversarii instant : Christus asserit se non venisse ad abolendam legem mosaicam (Mt., v, 17-19). Besp. Christus voluit inculcare : « Necesse est impleri omnia quæ scripta sunt in lege Moysi et prophetis et psalmis de me » (Lc., xxiv, 44). Ad rem iterum S. Tho­ mas : « Christus non venit solvere quia spiritualité!' im­ plevit. Implevit autem primo moralia...; secundo cæremonialia, figurarum velamen detegendo... ; tertio prophetias in se completas ostendendo... ; quarto promissiones con- rum dicit, sed simul societatem (« KOrperschaît ») et quod organistnus socialis ad essentiam « Ecclesiæ » pertinet (Entstehung mid Entwicklung der Kirchenverfassung, p. 149 s.) : « Das Genossvnschaftliche, Korporalive kann auch vom sublirnsten Begriff der Kirche nicht gelrennl werdetf », 1. c., p. 150. ART. VII. ---- QUOMODO CHRISTUS ECCLESIAM INSTITUERIT 53 linnando... ; quinio iudicialia per misericordiam temperan­ do... ; sexto consilia addendo... ; septimo promissiones omnes eis factas de Spiritus Sancti missione et Filii incar­ natione persolvendo ». Comment in Matth., v, 17 ss. Cf. Ia I lae, q. cvn, a. 2. Harnack (1. c.), verba Christi increpatoria in pharisæos (Μτ., χχπι), tanquam argumentum adducit. At immerito. Nam Christus quidem vilia pharisæorum increpat, minime vero potestatem sacerdotum, synedrii vel synagogæ negat, certo minime characterem socialem et institutionem syna­ gogæ. Quo ergo iure Harnack concludit, Christum regnum mere ideale intendisse ? Harnack- iterum argumentatur :.Christus nullam mu­ tationem intendit (« Christus hat an keine Acnderung gedacht »). Respondetur breviter : certo Christus minime intendit mutare conditiones politicas, conditionem vero religiosam quam maxime mutare voluit..Harnack nihil aliud probat nisi quod Christus imperium civile erigere noluerit. Obiectio 4a. Ad argumentum ex missione salvifica Christi quidam respondent, negando possibilitatem socie­ tatis religiosae « iuridicæ ». Ita præsertim R. Sohm1 qui sic argumentatur : Omnis societas vincula iuridica importat. Atqui Ecclesia et ius sunt incompatibilia, quia ecclesia creditur, non vero videtur et ecclesia invisibilis necessario extra limites iuris ponitur. Ergo institutio Ecclesiæ socialis a priori excluditur. Resp. Ius mere humanum incompatibile est cum Ec­ clesia, transeat ; ius divinum, nego. Errat autem Sohm, non reflectendo nisi ad ius humanum, auctoritate sc. et evolutione humana introductum. Ad subsumptionem negatur suppositum, quia Sohm Ecclesiam supponit tan­ quam merum numerum iustorum vel prædestinatorum : talis ecclesia certo est extra « ius » posita, non tamen ecclesia quæ est vera societas humana1 2. 1. B. Sohm, Wesen und Ursprung des Katholizismus, 1909 : idem, Kirchenrecht, 1892 ; contra Sohm scripsit A. Harnack, llntstehung und Enlwicklung der Kirchenuerfassung, p. 121-186. 2. Vel ipse Harnack, 1. c. p. 144-155, Sohm opponit : a) in tota historia ius cum religione intime est connexum ; b) ius non tanluin obligationem externam (ius formale) sed simul voluntatem 54 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ Obiectio 5a. Alii religionem tanquam rem privatam et subiectivam considerant in qua societas intervenire non possit. Besp. Religio, i. e. cultus et amor Dei, fides et servitus Dei actus quidem personales eosque intimos exigit, tamen ad illos recte perfecteque eliciendos homo a societate adiuvatur eaque indiget ; insuper religio non tantum actus internos, sed et externos habet ; denique religio est quidem res privata inquantum est bonum ipsius hominis religiosi : at ad hoc bonum consequendum et perficiendum homo societatis auxilio utitur, sicut in aliis bonis personalibus consequendis. Atque ex hac ratione Christus societatem religiosam instituit. Ex adverso Modernistæ peccant. Ipsi quidem necessi­ tatem societatis religiosæ admittunt, attamen hanc neces­ sitatem tanquam mere subieclivam intelligunt. Necessitas tamen societatis religiosæ est simul obiectiva, i. e. ad ipsam religionem adiuvandam et perficien­ dam. Unde Christus, ut perfectam religionem institueret, in propria persona societatem religiosam instituére debuit. Modernistæ sicut et multi alii adhuc ex alio capite pec­ cant. Admittunt quidem necessitatem associatiationis reli­ giosæ fidelium, originem vero vel institutionem huiusmodi societatis vel organismi socialis ad Christum reducere refu­ tant ; unde originem Ecclesiæ evolutioni historicæ, i. e. hominibus attribuunt. Quodsi tamen institutio Ecclesiæ inclinationi naturali hominum respondet, immo indicio communi necessaria censetur, cur denique institutionem Ecclesiæ Christo ipsi denegant ? Certe auctoris alicuius religionis est, providere de iis quæ ad religionem illam neces­ sario pertinent, sicut est munus fundatoris regni alicuius ut ipsi det formam ac constitutionem. Et Christus ad hoc missus est ut regnum coelorum super hanc terram consti­ tueret ! Ultima denique ratio ob quam adversarii divinam Ec- internam ad reddendum ius respicit ; c) conceptus Sohm quo « ecclesia » ut res pure spiritualis, absque ullo organismo sociali et externo concipitur, est contrarius conceptui antiquorum, immo contrarius ipsi notioni « ecclesiæ », quia « ecclesia » non tantum ideam communem nec tantum numerum prædestinatorum, sed simul et essentialiter societatem dicit. ART. VII. ---- QUOMODO CHRISTUS ECCLESIAM INSTITUERIT 55 desiæ institutionem admittere nolint, est timor ecclesiæ hierarchicæ : nam Ecclesia a Christo instituta, Ecclesia quæ est regnum coelorum vel Christi, necessario erit hierarehice constituta. At de hac re infra, a. 13-16. V. Conclusio. — Optime igitur docet Leo XIII : « Quapropter mortales lesus Christus, quotquot essent, <1 quotquot essent futuri, universos advocavit, ut ducem se eundemque servatorem sequerentur, non tantum seor­ sum singuli sed etiam consociati atque invicem re animis­ que iuheti, ut ex multitudine populus existeret iure socia­ tus; fidei, finis, rerum ad finem idonearum communione unus, uni eidemque subiectus potestati. Quo ipse facto principia naturæ quæ in hominibus societatem sponte gignunt, perfectionem naturæ consentaneam adepturis, omnia in Ecclesia posuit, nimirum ut in ea, quotquot filii Dei esse adoptione volunt, perfectionem dignitati suæ congruentem assequi et retinere ad salutem possent. Eccle­ sia igitur dux hominibus est ad coelestia eidemque hoc est munus assignatum a Deo ut de iis quæreligionem attingunt, videat ipsa et statuat et rem Christianam libere expediteque iudicio suo administret1. » I Encycl. Satis cognitum (de unitate Ecclesiæ), 29 lunii 1896. I il 1 lenior, IV, 269 s. ARTICULUS OCTAVUS Divina institutio Ecclesiae probatur ex Ecclesia Apostolorum et specialiter ex Ecclesia Hierosolymitana Supposito quod Christus Ecclesiam instituerit, illa ne­ cessario in doctrina et in actis Apostolorum apparere oportet. Id quod de facto accidit ac facile probatur, licet contradicentibus adversariis. In hoc articulo ostendemus : primo factum generale Ecclesiæ Apostolorum, secundo factum Ecclesiæ Hierosolymitanae ; in art. sequenti eccle­ sias et doctrinam Apostoli Pauli et aliorum Apostolorum examinabimus. Inde patebit : Aposloli Ecclesiam tanquam institutum Christi considerabant ac propagabant. I. Factum generale existentiæ Ecclesiæ Apostolorum. — Ex Actibus Apostolorum et ex epistulis eorundem manifeste constat facium historicum : immediate post Christum Ecclesia lum in doctrina lum in faclis Apostolorum apparet, lluiusmodi factum probatione vix indiget : nam omnes paginæ Act. et epistularum Apostolorum, præsertim Pauli, Eccle­ siam resonant. Nomine vero Ecclesiæ vel ecclesiarum designantur coelus Christianorum historici, in conspectu Apostolorum existentes : atque illi cœtus, prout inter homines existunt, dicuntur Ecclesia vel ecclesiæ Christi vel Dei, minime vero tanquam institutum humanum consi­ derantur. Ita ecclesia Hierosolymitana consideratur tan­ quam multitudo fidelium qui adhærent Apostolis a Christo electis et constitutis (Aci., n, 41 s.), in eam Spiritus S. descendit (Ad., c. n), Dominus quotidie numerum creden­ tium auget (Aci., n,47), hoc institutum est annuntiatum a prophetis (Aci., m, 24), est testamentum Dei (Ad., m, 25), ad illud pertinere oportet tanquam ex voluntate Dei (Act., π, 38-baptisma), utpote quia Deo oportet oboedire magis quam hominibus (Ad., v, 39). Paulus Ecclesiam expresse vocat Ecclesiam Dei (Aci. xx, ART. VIII. ---- ARGUMENTUM EX ECCLESIA APOSTOLORUM 57 28 ; I Cor., i, 2 ; x, 32 ; xi, 16 ; xv, 9 ; II Cor., i, 1 ; Gai., i, 13 ; Phil., ni, 6 ; II Thess., i, 4 etc.) ; unde seipsum accusat tanquam persecutorem Ecclesiæ Dei {Gal., i, 13 ; I Tim., i. 13), sicut et Christus ipsum alloquitur : « Saule, Saule, quid me. persequeris {Act., ix, 4). Adversarii obiciunt, ecclesias particulares tanquam ima­ gines ecclesiæ spiritualis consideratas fuisse ; imino Sohm invertit argumentum, vitio christianis primitivis dando,Λ quasi non valuissent distinguere inter communitatem empirii o-historicam et ecclesiam christianam in sensu reli­ gioso. At primo : ecclesiæ particulares vere sunt, quidem ima­ gines Ecclesiæ spiritualis, sc. coelestis, immo quodam sensu etiam Ecclesiæ universalis, tamen supposito quod sint ecclesiæChristi vel partes Ecclesiæ universalis; secundo: ecclesiæ particulares ipsæ vocantur ecclesiæ Dei, ut eccle­ sia Corinthiorum, Thessalonicensium, Hierosolymitana — quam persequens Paulus factus est persecutor Ecclesiæ Dei ; tertio : Sohm falso supponit quod christiani omnes tanquam prædestinati vel sancti (effective et subiective) considerabantur vel quod omnes fuerant certi de sua æterna salute, ita ut inde ad ecclesiam spiritualem, i. e. prædestinatorum, electorum vel sanctorum, pertinerent. Per modum quidem cuiusdam suppositionis membra Ecclesiæ tanquam sancti et electi considerabantur “t magna spes et fiducia salutis æternæ regnabat, et quidem merito ; proprie autem christiani dicuntur sancti et electi obiective, sc. ut pertinentes ad ecclesiam sanctam, ut habentes media salutis, ut baptizati, ut electi ad cognitio­ nem fidei, ut domestici Dei. ut participantes in auxiliis gratiæ per quæ erant salvandi : in his omnibus autem supponitur quod illi, ad veram Ecclesiam Dei perlinerent. Itaque ad obiectionem Sohm respondendum est : chris­ tiani optime inter populum Dei electum, i. e. prædestinatos, et membra Ecclesiæ distinguebant, licet non in sensu calvinistico ut Sohm. II. Ecclesia Hierosolymitana. — Prima Ecclesia quæ nobis in historia occurrit, est ecclesia hierosolymitana, quæ proprie est ecclesia primitiva et per c. xn annos unica 58 CAP. Π. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ ecclesia : cuius historia habetur in Actibus Apostolorum (prima pars). 1. Ecclesia Hier, esi proprie ecclesia ut societas. — Com­ munitas Christianorum quæ erat Hierosolymis proprie et regulariter vocatur Ecclesia {Act., v, 11 ; vu, 38 ; vm, 3 ; ix, 31 ; xi, 22, 26 ; xn, 1,5; xin, 1 ; xiv, 22, 26 ; xv, 3, 4 ; xxii, 41 ; xvi, 5 ; xvm, 22 ; xix, 32, 39, 40 ; xx, 17, ^18). Ista Ecclesia habet proprium quod per omnes Aposto­ los simul cum Petro capite regitur. Unde Apostoli enume­ rantur (i, 13), numerus eorum per electionem Mathiæ suppletur ut ipse accipiat « locum ministerii huius et apostolatus » (i, 25), Apostoli convocant multitudinem (vi, 2), recipiunt et dividunt bona communia (iv, 35, 37 ; v), dividunt ministeria, impositis manibus (vi, 6), repræsentant Ecclesiam, ut Petrus in die Pentecostes-certe non ut delegati vel commissarii communitatis vel in potestate a communitate accepta sed ut Apostoli, quos sc. Christus elegerat et miserat (i, 2). Utique et presbyteri in partem consilii et administrationis accipiuntur, secundum sc. morem iudaeorum, tamen ipsi Apostolis non æquiparantur, immo ab illis semper distinguuntur (xi, 30 ; xv, 2, 4, 6, 22, 23 ; xvi, 4 ; xxi, 18). Diaconi vero per impositionem manuum Apostolorum ministerium obtinent {Aci., c. vi). Apostoli quoque, orta quæstione necessitatis circumcisionis determinant, quid sit tenendum (c. xv). Fideles vero « erant perseverantes in doctrina apostolorum et communi­ catione fractionis panis et orationibus » (n, 42). Proprium denique Ecclesiæ Hier, est quod « omnes qui credebant, erant pariter et habebant omnia communia » (ii, 44 ; iv, 32). 2. Ecclesia Hierosol. habet fidem fixam, determinatam et obligatoriam. — Apostoli docent et imponunt tanquam obligatoriam fidem in Christum ut qui resurrexit a mort ais (ii, 24-32), a quo est donum Spiritus S. (n, 33 s.), qui est Dominus et Christus, i. e. Messias, salvator (v, 31), auctor vitae (m, 15), per cuius gratiam credunt salvari (xv, 11), extra quem non est salus (iv, 12) ; simul credenda est necessitas pænitentiæ et baptismi in remissionem pecca­ torum (n, 38). Inde denique tota doctrina Christi et Apos­ tolorum credenda proponitur. Ista fides est proprie obii- ART. VIII. ---- ARGUMENTUM EX ECCLESIA APOSTOLORUM 59 gatoria. Nam « omnis anima quæ non crediderit prophe­ tam illum, exterminabitur a plebe » (m, 23). Ex sua parte Apostoli nil adnuntiant nisi « quæ vidimus et audimus » (iv, 19 ; v, 32). Inde non admittuntur nisi « credentes ». Itaque fideles « erant perseverantes in doctrina Apostolo­ rum » (n, 42). Samaritani crediderunt « Philippo evangelizanti de regno Dei»et «in nomine lesu Christi baptizaban­ tur » (vm, 12) ; similiter eunuchus æthiops ad quæstionem : « Credis ex toto corde » ; respondet : « Credo, Filium Dei esse Jesum Christum » (vm, 32). Nec prætereunda est conversio Pauli ad fidem Ecclesiæ istius. 3. Ecclesia Hierosol. habet media sanctifica propria. — lustificatio et sanctificatio non fit tantum per operationem invisibilem Spiritus S., sed mediante operatione Aposto­ lorum et signis determinatis mediantibus. Ita principaliter habetur baptismus, et quidem tanquam conditio primaria ad « remissionem peccatorum » ; ut in die Pentecostes (m, 37-41), apud Samaritanos (vm, 5-16), in eunucho (vm, 36-38), Paulo (ix, 181, Centurione Cornelio (x, 47 ss.). Huiusmodi baptisma optime a baptismo Johannis distin­ guitur (xvi ; xix, 1-5) et multo magis a baptismo iudæorum et confertur « in nomine lesu », i. e. in virtute Christi, et credentibus in Christum. Accedit impositio manuum Apo­ stolorum ad conferendum Spiritum Sanctum (vm, 17; ii, 38). Fideles « erant perseverantes in communicatione fractionis panis et orationibus » (it, 42, 46). 4. Ecclesia Hierosol. erat societas distincta et independens a synagoga. — Distinctio a synagoga apparet : a) ex dis­ tinctione nominis : ecclesia-synagoga ; b) ex diversitate fidei : Christiani lesum credebant tanquam Messiam, doc­ trinam Christi et Apostolorum tenebant, salutem per Christum et per media ab ipso instituta sperabant (baptis­ ma), ludæi vero omnia huiusmodi respuebant ; c) ex diversitate mediorum sanctificationis et salutis : Christiani per baptismum, fractionem panis, pænitentiain christianam salutem consequi sperabant, dum ludæi per media legis Moysis salvare conabantur ; d) ex diversitate auctoritatis : ludæi summos sacerdotes tanquam auctoritatem recogno­ scebant et quideip ex institutione legis mosaicæ, christiani vero Apostolos sequuntur, et quidem ex auctoritate et 60 CAP. Π. DE CAUSIS ECCLESIÆ institutione Christi, quam Judæi respuunt;e) ex admissione gentilium : apud iudæos gentiles poterant esse proselythi tantum, apud Christianos vero gentiles tanquam æquales admittuntur, et quidem quin ad observandam legem obli­ garentur (Cornelius) (x, 14, 28, 34, 35, 45 ; xi, 2, 3, 18, 22 ; xv, 1) ; /) ex persecutione Ecclesiæ per synagogam et resi­ stentia Apostolorum : etenim Apostolis non licuisset decretis synagogæ resistere si eam adhuc tanquam legitimam auc­ toritatem agnovisscnt-nunc autem respondent : « Obædire oportet Deo magis quam hominibus » (Ac/., v, 39) ; g) deni­ que ex successiva separatione effectiva et definitiva a syna­ goga : non obstante distinctione Ecclesiæ a synagoga, non statim sed successive facta est separatio ; sicut Christus et Apostoli in templo oraverant atque legis præcepta, utpote a Deo data, observaverant, ita et primi christiani legem observare poterant, dummodo spem salutis in ea non ponerent et Ecclesiæ adhærerenl. Postmodum vero facta est separatio definitiva, præsertim per admissionem genti­ lium absque circumcisione et per decretum Concilii Hiero­ solymitani (Ac/., xv, 1 ss.). III. Inde falsitas sententiæ adversariorum apparet. — Expositis enim non obstantibus, adversarii negant existentiam ecclesiæ apostolicæ ut veræ societatis in sensu ecclesiæ catholicæ. Secundum Sabatier communitas christiana quæ fuit in Jerusalem, nondum a communitate iudæorum distingue­ batur, sed erat quædam adunatio iudaeorum piorum. Isti Christiani erant enthusiasmo pleni, nullam aliam regulam fidei vel morum habentes quam inspirationem privatam, sequentes tantum influxum immediatum, interiorem ac mirabilem Spiritus S. Itaque christianismus primitivus fuit « religio spiritus », nondum « religio auctoritatis », i. e. nondum Ecclesia proprie dicta1. Secundum Harnack discipuli Christi communitatem quandam (Gemeinde) constituerunt, tanquam associatio­ nem cultus (« gottesdienstlicher Verein »), non quidem ut 1. A. Sabatier, Les religions d'autorité et la religion de l’esprit, 1. I, ch. π ; idem, 'Église, p. 47 ss. ART. VIII. — ARGUMENTUM EX ECCLESIA APOSTOLORUM 61 ex institutione et mandato Christi, sed ut factum histori­ cum. Huiusmodi associatio tribus elementis constituta fuit : a) inquantum omnes Christum tanquam « dominum viventem » considerabant ; b) inquantum unusquisque religionem vere » vivebat » ; c) inquantum omnes propter expectationem instantis parusiæ domini vitam sanctam in castitate et fraternitate duxerunt. Harnack quidem in ecclesia Hierosol. quasdam institutiones iuridicas admittit, s··. institutiones a synagoga acceptas, «ordinem » regni messianici, « prærogativas » Apostolorum et Ecclesiæ, at orga­ nismum a Christo institutum negat1. At falsitas huius sententiæ facile apparet. Nam 1) pri­ mitivi christiani non fuerant, « iudæi » nisi quantum ad nationalitatem, sed habebant religionem distinctam a religione mosaica ; 2) aliam regulam fidei habuerunt quam inspirationem privatam; 3) Spiritus S. ipsis datus est consequenter ad promisionem Christi,- ad orationem et maxime ad impositionem manuum Apostolorum (Sabatier) ; 4) unio non fuit tantum in spiritu interno vel caritate fraterna, sed simul et quam maxime in exercitiis externis, in baptismo et eucharistia, in doctrina Christi et Apostolo­ rum. in auctoritate Apostolorum (Harnack, Sabatier) ; 5) primitivi christiani uniti quidem erant in Christo, sed tanquam in Messia, Domino, salvatore Deo : « per gratiam Domini lesu Christi credimus salvari » {Aci., xv, 11); 6) unusquisque quidem religionem «vivebat », sed religio­ nem a Christo edoctam et per Apostolos propositam; 7) sanc­ tam vitam duxerunt, sed non tantum propter expecta­ tionem parusiæ proximæ, sed propter fidem et amorem in Christum ; 8; non negatur « enthusiasm! s », sed qui est non tantum subiectivus, sed simul obiectivus, fundatus sc. in fide, spe et caritdte, qui est fructus effusionis Spiritus S. et intra Ecclesiam. IV. Conclusio. — Ecclesiæ igitur Apostolorum et maxi­ me ecclesia Hierosolymitana demonstrant : a) exislentiam I. A. Harnack, Enlslehung und Enlwicklung der Kirchenver/asxung, p. 5-30; idem, VVesen des Christenlums, 9, art. 11. Vorlosung. R. Sl HULTES. OE ECCLESIA CATHOLICA. — 3 62 CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ Ecclesiæ ut veræ societatis in tempore Christum immediate subsequent! ; b) fidem Christianorum primitivorum in Ecclesiam, se. quod Ecclesia ad instituta Christi, ad doc­ trinam et religionem Christi pertineat, quod Ecclesia sit « regnum cœlorum » a Christo annuntiatum ». Atque ita ecclesiæ et doctrina Apostolorum institutionem divinam Ecclesiæ testificantur. I ARTICULUS NONUS Institutio divina Ecclesiæ probatur ex doctrina et ecclesiis S. Pauli aliorumque apostolorum1 I. Argumentum. — S. Paulus Apostolus : a) Fundat et constituit ecclesias fidelium quos ad fidem Christi converterat ; b) Illas ecclesias tanquam Apostolus Christi regit et gubernat ; c) Ecclesiam universalem sicut ecclesias particulares tanquam Dei et Christi declarat ; d) Ecclesiam vocat corpus Christi vel corpus cuius caput est Christus; e) Ecclesiam domum et templum Dei nominat; /) Ecclesiam tanquam sponsam Christi prædicat. Atqui his omnibus Paulus Ecclesiam tanquam institu­ tum divinum declarat. Ergo Paulus institutionem divinam Ecclesiæ testificatur. II. Prob. maior per partes. a) Paulus fundat et constituit Ecclesias fidelium quos ad fidem converterat. — Secundum Act. et epistulas Pauli nullum dubium esse potest quin Paulus fideles quos ad fidem Christi converterat, non tantum fide et amore in Christum nec tantum amore mutuo unierit, sed simul liga­ mine sociali et religioso, sc. ecclesiastico : id quod etiam per testimonia historica aliorum comprobatur, sicut nequidem ab adversariis negatur. Ita Paulus ipse nominat ecclesiam quæ est Corinthi (/ Cor., i, 2 ; II Cor., i, 1), ecclesiam Thessalonicensium I. Du Prat, La théologie de saint Paul. J. Vosté, O. P., Commenlarius in ep. ad Ephes., p. 40-48 ; H. Dieckmann, Die Verfassttng der Urkirche, 1923, p. 1-44 ; Dunin-Borkosowski, Zur Ver/assungsgeschichle der allen Kirche in Z f K Th, 27 (1903) ; H. Brui >i us, Die Verfassung der Kirche von den ersten lahrzehnten der apaslolischen Wirksamkeit an bis zurn lahre 175 (1904). 64 CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ (/ Thess., i, 1), Laodicensium {Col., iv, 16), ecclesias Gala­ tiae {Gai., i, 2), .Macedoniae {II Cor., vin, 1) et Asiæ (/ Cor., xvi, 19) : ipsi, « sollicitudo omnium ecclesiarum » incumbit {11 Cor., xi, 28). Atque Paulus, ecclesias constituendo, minime aliquid innovare intendit, sed sequitur exemplum aliorum aposto­ lorum qui ecclesiam Hierosolymitanam, ecclesias ludææ {Gal., i, 22) et ecclesiam Antiochenam {Aci., xni, 1) con­ stituerant. Denique Paulus omnes huiusmodi ecclesias tanquam partes et membra unius Ecclesiæ considerat, ad quam om­ nes fideles pertinent : ideoque omnes ecclesiæ particulares eandem constitutionem habent sicut eandem fidem et eadem media sanctifica. Protestantes igitur moderni omnino ordinem rerum pervertunt. Prætendunt enim, hoc esse opus Pauli proprium quod ecclesias a synagoga distinctas creaverit atque deinde ecclesias particulares in unam ecclesiam collegerit, saltem idealiter. Res tamen e contra se habet. Nam primo eccle­ sia Hierosolymitana et Antiochena priores sunt quam ecclesiæ a Paulo fundatae ; secundo Paulus minime ecclesias particulares in unam ecclesiam quasi colligit, sed eccle­ siam unam in plures ecclesias particulares quasi dispertit. Inde enim lit ut Paulus cunctos fideles, ecclesias domesti­ cas (Λοζη., xvi, 5; Philem., n ; /Cor.,xvi, 19) sicut ecclesias particulares civitatum et regionum tanquam partes et membra unius Ecclesiæ consideret1. b) Paulus ecclesias a se fundatas regii lanquan' apostolus Christi. — Nullum dubium quin Paulus ecclesias suas gubernaverit. Id quod omnes epistulæ Pauli testificantur. Administrat enim Paulus ecclesias tum personaliter prae­ sens tum absens per epistulas tum per suos delegatos, ut per Titum et Timotheum quos de modo administrandi ecclesias per epistulas instruit, tum per « episcopos, presby­ teros et diaconos » a se institutos ; immo hoc videl ur esse proprium in S. Pauli ecclesiarum organisatione quod Pa jlus 1. Ipse Harnack confitetur : « Die Entwicklung geht zunachst vom Ganzen zum Teii. » Entstehung... der Kirchenverfassung, p. 38. ART. X ARGUMENTUM EX S. PAULO 65 omnes ecclesias a se fundatas sibi administrandas reser­ vaverit : id enim testificantur suæ epistulæ et « sollicitudo minium ecclesiarum » (// Cor., xi, 28) quæ ipsum premit1. lamvcro Paulus non tanquam mandatarius vel delegatus ecclesiæ, sed tanquam apostolus, i. e., legatus Chrisli et in potestate a Christo accepta, ecclesias a se fundatas regit ac dirigit. Inde enim Paulus suos epistulas tanquam apo­ stolus scribit, ut e. g. Gal., i, 1 : « Paulus Apostolus, non ab hominibus neque per hominem, sed per lesum Christum et Deum Patrem "» ; dat ordinationes in potestate quam dedit ipsi Dominus (II Cor., x, 8 ; xiii, 2-6 ; Born., xv, 15 ; I Tini., π, 7 ; II Tim.. i. 11), atque potestatem suam apo­ stolic am defendit (Gal., i, 17-n, 10; / Cor., xiv, 37 s. ; II Cor., xi, 5 ss. ; xn, 11 s.)1 2. Paulus igitur ministerium ecclesiarum tanquam manda­ tum et institutum Christi considerat atque exercet. c) Paulus Ecclesiam, imrno ecclesias particulares tanquam Dei et Chrisli déclarai. a) lam vox « Ecclesia », iitpole accepta in sensu iudaico et c hristianoruin Iudææ,in sensu religioso accipienda atque interpretanda est, sc. ut coetus vocatorum vel elec torum ad fidem Christi : inde de facto « ecclesia » apud Paulum regulariter < cetum fidelium significat ; sive alicuius domus sive alicuius civitatis, sive coetum omnium christilidelium. lamvero, sicut populus Israel ecclesiam vel « quahal » con­ st it nebat inquantum a Tahve erat electus et in populum unum coadunatus, ita christifideles unum coetum, unam e c c lesiam constituunt inquantum a Deo, a Christo in 1. Cf. Du Prat, I. c. n, 429 ; I, 478-80. 2. Nihilominus Harnack docet, communitates paulinas fuisse uolonomas et independentes atque Paulum fuisse, quasi mandatarium universarum communitatum! Entstehung und Entwicklung der Kirchenverfassung, p. 35-42. Nec pluris habenda est obiectio, regimen ecclesiarum Paulo convenisse ratione charismatum vel ut charisma. Nam ipsum mu­ ci iis apostolicum secundum terminologiam S. Pauli est charisma quoddam, et quidem summum, sc. donum quoddam gratuitum, immediate a Deo et a Christo collatum, in utilitatem Ecclesiæ. • I / Cor., xn ; Eph., iv, 11, et infra a. 15 : de organisatione chaII .mutica ecclesiarum S. Pauli. 66 CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ unum cœtum coadunantur, i. e. in unam Ecclesiam ut coetum vel societatem Christi. (i) Paulus expresse Ecclesiam vocat Dei et Christi : ecclesiam Dei : Act., xx, 28 ; / Cor., i, 2 ; x, 32 ; xi, 16 ; XV, 9 ; II Cor., i, 1 ; Gal., i, 13 ; Phil., in, 6 ; II Thess., i, 4 etc ) ; ecclesiam Christi : Rom., xvi, 16 ( « Salutant vos omnes ecclesiæ Christi »). d) Paulus ecclesiam vocal corpus Christi vel corpus cuius caput est Chrislus. — Ita principaliter in ep. ad Ephes. En textus principales. Eph., i, 22, 23 : « Et ipsum (sc. Christum) dedit caput supra omnem ecclesiam (in textu græco : κεφαλήν ύπερ πάντα = excellentissimum τή εκκλησία) quæ est corpus ipsius et plenitudo eius qui omnia in omnibus adimpletur » (sc. qu1' omnia membra gratiis et virtutibus implet) ». Eph., iv, 11 : « Et ipse dedit quosdam quidem apostolos... ad consummationem sanctorum, in opus ministerii, in ædiflcationem corporis Christi... cre­ scamus in illo per omnia qui est caput Christus ; ex quo totum corpus compactum et connexum... augmentum corporis facit in ædifieationcm sui in caritate ». Quo in textu notandum est quod apostoli, prophetæ, evangelistæ, pastores et doctores de quibus Apostolus loquitur, manifeste ecclesiæ historic® vel empiricæ dantur, sc. « in opus ministerii » (εις έργον διακονίας). : ergo ilia corpus Christi vocatur. Idem Paulus in aliis epistulis docet, ut Rom., χιι, 5 : « Multi unum corpus sumus in Chri­ sto, singuli autem alterius membra » ; I Cor., vi, 15 : « corpora vestra membra sunt Christi » ; I Cor., x, 17 : « Unus panis, unum corpus multi sumus qui de uno pane particiamus » ; I Cor., xn, 12-27, ubi Apostolus unitatem torporis in multitudine membrorum, gratiarum et offi­ ciorum ostendit ; Col., i, 18 : « Et ipse est caput corporis Ecclesiæ ». Unitas denique corporis apud Paulum præsertim indicat quod gentiles et iudæi ad idem corpus pertineant, vel exactius quod gentiles nunc ad populum electum per­ tineant. Istud est enim mysterium magnum « quod aliis generationibus non est agnitum filiis. hominum, sicut nunc revelatum est sanctis Apostolis eius et prophetis in spiritu, gentes esse cohæredes et concorporales et compar- ART. IX. ---- ARGUMENTUM EX S. PAULO 67 ticipes promissionis eius (sc. testamenti Dei) in Christi? lesu » (Eph., in, 5, 6). Figura corporis et capitis primo quidem influxum inte­ riorem Christi in fideles suos illustrat, tamen simul christifidelcs ut coetum organicum supponit, quippe quia Ecclesia corpus Christi dicitur, non vero tantum fideles singuli. e) Paulus ecclesiam domum et templum Dei vocat. — Pau­ lus Ephesiis congratulatur : « Ergo iam non estis hospi­ tes et advenæ (sc. sicut proseiythi in V. T.), sed estis cives sanctorum et domestici Dei (sc. ut membri Ecclesiæ), superædificati super fundamentum apostolorum et prophe­ tarum (sc. Ecclesiæ), ipso summo angulari lapide Christo lesu : in quo omnis ædificatio constructa crocit in templum sanctum in domine, in quo et vos coædificamini in habi­ taculum Dei in spiritu » (Eph., n, 19-21). Hic Apostolus figura domus, templi, habitaculi Dei utitur ad unionem fidelium cum Chris to et cum Deo describendam. Huiusmodi domus est ecclesia, ut Apostolus expresse dicit : « Scias quomodo oporteat te in domo Dei conversari quæ est eccle­ sia Dei vivi » (/ Tim., m, 15) ; neque est ecclesia quædam invisibilis, sed societas illa historica atque empirica quæ in conspectu Apostoli extitit.in qua Timotheus conversatus est, in qua ethnici ad fidem Christi conversi non tantum hospites sed cives existunt, in qua « non solum sunt vasa aurea et argentea, sed et lignea et fictilia, et quædam qui­ dem in honorem, quædam autem in contumeliam » (II Tim., n, 20). Ista domus Dei quæ est Ecclesia, in ep. ad Heb. domui Dei quæ erat in V. T., comparatur et opponitur. « Moyses quidem fidelis erat in tota domo eius (sc. Dei) tanquam famulus..., Christus vero tanquam filius in domo sua : quæ domus sumus nos » (Heb., m, 5, 6). Paulus igitur domui Dei quæ erat in V. T., domum Dei in N. T., populum Israeliticum populo christiano, synagogam Ecclesiæ op­ ponit (cf. Heb., vin, 8-10 ; Jer., xxxi, 31). Utraque domus esi societas, non spiritualis tantum nec invisibilis, sed visibilis, humana, empirica ; tamen utriusqUe domus dominus et « fabricator » (Heb., m, 4) est Deus, Ecclesiæ vero simul Christus qui proinde in Ecclesia ut in domo sua habitat (Heb., m, 6). fis CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ f) Denique Apostolus Ecclesiam tanquam. sponsam Christi praedicat. Eph., v, 23-33 Apostolus mulieres adhortatur ut viris suis subditæ sint, et viros ut uxores suas diligant : id quod per exemplum subiectionis Ecclesiæ sub Christo et per dilectionem Christi versus Ecclesiam, tanquam sponsam suam, illustrat. Qua in re Apostolus Ecclesiam iterum ut institutum divinum et Christi supponit et prae­ dicat. « Mulieres viris suis subditæ sint, sicut Domino, quo­ niam vir caput est mulieris, sicut Christus caput est Eccle­ siæ : ipse salvator corporis eius. Sed sicut ecclesia subiecta est Christo, ita et mulieres viris suis in omnibus » (v. 22-24) : ecclesia igitur subiecta est Christo sicut corpus capiti suo, sicut mulier viro suo. Idem Apostolus ad Cor., xi, 3 docet : « omnis viri caput Christus est, caput autem mulieris vir; caput vero Christi Deus ». ' « Viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit ecclesiam et seipsum tradidit pro ea ut illam sanctificaret... Ita et viri debent diligere uxores suas ut corpora sua. Qui suam uxorem diligit, seipsum diligit. Nemo enim unquam carnem suam odio habuit sed nutrit et fovet eam, sicut et Christus ecclesiam » (v. 25-29). Ecclesia igitur est sponsa Christi. III. Prob, minor argumenti : Atqui istis omnibus Pau­ lus Ecclesiam tanquam institutum divinum declarat ac tes­ tificatur. a) Apostolus Paulus, constituendo ubique ecclesias, Ecclesiam ipsam tanquam ad Evangelium Christi perti­ nentem, tanquam partem doctrinæ christianæ adeoque tanquam institutum Christi testificatur ; b) Paulus, regendo ecclesias ut Apostolus Christi, seip­ sum ut ministrum Christi in regno Christi quod est Ecclesia, declarat : « sic nos existimet homo ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum Dei » (Z Cor., iv, 1. Cf., in, 5 ; Eph., in, 7 ; Coi. i, 25), sc. « qui idoneos nos facit ministros novi testamenti » (ZZ Cor., ni, 6), in « regno Filii dilectionis suæ » (Col., i, 13), « in regno Dei » (Col., iv, 11), in quo paucos habet adjutores suos qui ipsi fuerint solatio (1. c.) ABT. IX. ■— ARGUMENTUM EX S. PAULO 69 Ecclesia igitur est regnum Christi in quo Christus per suos ministros dominium exercet. c) Paulus, declarando Ecclesiam tanquam Dei et Christi, Ecclesiam tanquam rem Deo et Christo propriam, ut opus Dei et Christi declarat. d) Apostolus, vocando Ecclesiam corpus Christi et Christum caput Ecclesiæ, vocando Ecclesiam domum vel templum Dei et sponsam Christi,Ecclesiam tanquam insti­ tutum declarat in quo et per quod Christus operatur (cor­ pus Christi), in quo et per quod fideles dona, gratiam et auxi­ lium Dei participant (domus Dei), institutum quod Christus diligit, defendit ac sanctificat (sponsa Christi). Ecclesia igitur est institutum divinum. e) Denique sententia adversariorum cum doctrina S. Pauli componi nequit. Adversarii sc. tepent, Ecclesiam ut or­ ganismum socialem esse effectum evolutionis historicæ, non vero institutionis divinæ. lamvero Ecclesia praeter vel contra voluntatem Christi constituta neque esset neque esse posset, neque sponsa Christi neque templum vel domus Dei neqfue corpus Christi neque Ecclesia Dei sive Christi. E contra ista omnia optime Ecclesiæ a Christo institutæ competunt. Atque ita Paulus ecclesias fundavit et guber­ navit. IV. Effugia adversariorum. — Adversarii vim eviden­ tem horum argumentorum effugere conantur inquantum nomen « Ecclesia » non de ecclesia historica et empirica sed de ecclesia quadam spirituali et invisibili interpretan­ tur. Attamen : a) Paulus ecclesias visibiles et empiricas constituit atque illas ipsas ecclesias Dei et Christi vocat ; b) Paulus gubernat ecclesias historicas et empiricas atque ipsas regnum Dei et Christi vocat in quo cum suis adiutoribus ut minister Christi laborat (cf. Coi., i, 13 ; iv, 11) ; c) Paulus vocando Ecclesiam corpus Christi, expresse fideles et membra ecclesiarum suarum vocat corpus Christi (7 Cor., vi, 15 ; xn, 15 ss. ; Eph., v, 30 ; Coi., i, 24 ; Hom., xn, 5 : « multi unum corpus sumus in Christo »); vocando Ecclesiam domum Dei, Ephesios historicos ut « cives sanctorum et domesticos Dei » declarat, utpote ut membra Ecclesiæ (Eph., n, 19) ; domum Dei vocat eccle- 70 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ siam in qua ips° cum Timotheo laborat (/ Tim., in, 15) ; nominando Ecclesiam sponsam Christi; ipse Paulus CorinI hios a se conversos Christo desponderat : « uni viro virgi­ nem castam » (// Cor., xi, 2). Nullum igitur dubium esse potest quin Paulus ecclesiam ante oculos suos existentem tanquam institutum Evangelii, regnum Christi, corpus et sponsam Christi declarari! : atque ita doctrina Pauli doctrinæ Evangeliorum consonat. Tantummodo Aposto­ lus, sicut et Evangelia, sub nomine Ecclesiæ non exclusive ecclesiam præsentis temporis sed simul ecclesiam usque ad finem mundi, immo simul ecclesiam coelestem intelligunt. Inde simul falsitas sententiæ harnackianæ de opere S. Pauli in constituenda Ecclesia apparet. Harnack enim opinatur, hoc esse opus Pauli proprium quod ipse finem legis et religionis iudaicæ vel mosaicæ docuerit atque aliis idipsum, persuaserit ; quod Paulus Evangelium tanquam doctrinam et rem novam déclarant quæ legem mosaicam tolleret ; quod Paulus intellexerit. Evangelium esse omnium et regnum coelorum non esse iam venturum, sed præsens1. Certe Paulus omnia ista docuit. -Nec tamen est doctrina Pauli propria, sed est simul doctrina Christi. Nam Christus ipse declaravit : « non veni solvere, sed adimplere » (Mt., v, 17) ; certe Christus Evangelicum tanquam doctrinam novam prædicavit atque illud omnibus hominibus prædicare iussit ; denique ipse Christus regnum cœlorum non tan­ quam post ipsum venturum, sed a se constitutum declarat. V. Testimonium aliorum apostolorum. — Alii apostoli Paulo consentiunt. Etiam apud illos fideles congregati sunt in ecclesiam, quæ per apostolos et alios ministros in virtute et potestate a Deo accepta regitur, quæ proinde est vera societas, at non humanitus, sed divinitus. Ita Petrus (I Petri, iv, 10 s.) inculcat : « Unusquisque, sicut accepit gratiam in alterutrum illam administrantes (δ'.χκοντούντες), sicut boni administratores multiformis gra­ tis Dei. Si quis loquitur, quasi sermones Dei ; si quis mi­ nistrat (διακονεϊ), tanquam ex virtute quam admimstrat Deus... ». Inde c. v, 1-4 :« Seniores (πρεοβυτέοους) ergo qui 1. A. Harnack, VVesen des Christentums, 10. Vorlesung. ABT. IX. ---- ARGUMENTUM EX S. PAULO 71 in vobis sunt, obsecro...,pascite (πο’.ιχάνατε) qui in vobis est gregem. Dei... ». Secundum Jacobum (v, 14), si quis infirma­ tur) « inducat presbyteros Ecclesiæ et orent super cum, ulgentes eum olio in nomine Domini... ». Joannes denique in epistulis et in Apocalypsi tanquam caput plurium eccle­ siarum apparet quas sive præsens sive per delegatos, sive per præpositos Iccales, per epistulas et per revelationem divini­ tus acceptam dirigit (cf. præsertim ep. tertiam etApoc.. 1-3). Etiam Joannes ecclesias historicas tanquam ecclesiam Christi considerat : « (Christus) fecit nos regnum et sacer­ dotes » (Ap., i, 6) : nobis dedit regnum et sacerdotium suum. « Angeli » ecclesiarum Asiæ videntur e-se episcopi sicut et Diatrephes (ep. III, v. 9). Denique in tota Apocalypsi sors futura Ecclesiæ super hanc terram exist mtis tanquam operis divini describitur. IV. Figuræ et metaphorae quibus natura Ecclesiæ in S. Scriptura illustratur'. — Vidimus iam parabolas qui­ bus Christus discipulis mysterium Ecclesiæ explicavit, vidimus insuper figuras quibus S. Paulus ad ideam Ecclesiæ insinuandam utitur. Tamen per modum appendicis et in complementum argumenti examinabimus nomina quibus in S. Scriptura Ecclesia illustratur. Qua in re notandum est : Nomina quibus S. Scriptura ad ideam Ecclesiæ infe­ rendam utitur, non sunt nomina tantum poetica v i rheto­ rica absque re, sed e contra sunt comparationes plenissimæ8 quibus origo divina, natura et ilotes supernaturaies Eccle­ siæ explicantur, ita ut præsertim ex istis figuris, metapho­ ris et nominibus natura Ecclesiæ nobis innotescat3. E. Commer* optime triplex genus nominum distinguit, sc. figuram architectonicam, anthropologicam et sacramentalem. Secundum figuram architectonicam Ecclesia vocatur domus Dei (/ Tim., m, 15 ; II Tim., ii, 20 ; lleb., m, 5. 6 ; 1. E. Commer, Die Kirche (Wien, 1904), p. 3-65. 2. Billuart, Summa theol., De gratia, diss. IV, a. 3. (ed. Paris, 1895, III, 371) optime notat : «Verba quibus Deus dona sua commendat, non sunt exaggerative neque hyperbolica, quasi plus exprimant quam reipsa sint, sed potius sunt infra magnitu­ dinem donorum. » 3. Scheeben-Atzbehger, Doginalik, iv, 289. 1. i. c. CAP. Π. DE CAUSIS ECCLESIÆ x, 21 ; I Petr., n, 5) : qua figura Deus significatur ut auctor, inhabitans et dominus Ecclesiæ, summa arte ab ipso con­ structae ; ulterius Ecclesia dicitur templum Dei, tabernacu­ lum Dei (II Cor., vi, 16; Eph., n, 19-22; Apoc.. xxi, 3): qua figura præsertim sanctitas Ecclesiæ significatur et quod in ea et per eam Deo cultus acceptus exhibetur ; sub eodem respectu Ecclesia vocatur civitas Dei (Mt., v, 14 ; xn, 25 ss. ; Ueh., xn, 22 ; Apoc., xi, 2 ; et passim), Jerusa­ lem (Apoc., xxi, 2) ; denique regnum Dei, regnum cœlorum qua figura præcipue character socialis et organicus Eccle­ siæ nec non dominium Dei insihuatur (cf. supra, a. 6). Ad figuram architectonicam plures aliæ figuræ pertinent, ut navis (Mt., vhi, 23), ovile (Joa., x, 16), grex (Act., xx, 28), vas (Aci., x, 11), columna (I Tim., in, 15) et plures parabolæ Domini (Mt., xiii : ager, sagena, fermentum, etc.). Secundum figuram anlhropologicam Ecclesia vocatur corpus Christi et Christus caput Ecclesiæ (cf. supra, n d.) : qua figura præsertim influxus interior Christi in membra Ecclesiæ et diversitas donorum divinorum intimatur. S. Paulus præcipue ista figura utitur, utpote maxime accomodata ingenio græcorum : atque hucusque ista figura est in usu communi. Eodem sensu Christus utitur figura vitis et palmitum : « Ego sum vilis, vos palmites » (Jo., xv, 5) ; simul tamen parabola seminis, grani sinapis, etc. Secundum figuram sacramenialem Ecclesia vocatur sponsa Christi (Eph., v, 22-33; II Cor., xi, 2) : qua figura præser­ tim dilectio Christi erga Ecclesiam et subiectio fidelium sub Christo repræsfentatur, nec non inexhausta fecunditas Ecclesiæ per operationem Christi sponsi. Unde secundum eandem figuram Ecclesia vocatur mater nostra (Gal., iv, 26), repræsentatur ut « mulier amicta sole et luna sub pedibus eius et in capite eius corona stellarum duodecim » (Apoc. xn, 1) quam draco persequitur (Apoc., xu per totum). Tamen, et Christus se sponsum declarat (Mt., ix, 15 ; Mc., n, 19 ; Lc., v, 34 s. ; Mt., xxv, 1) sicut iam Oseas prædixerat (Os. n, 19 s ; cf. Cant, cant.) ; eadem ratione Christus se comparat gallinæ quæ congregat pullos suos sub alas » (Mt., xxiii, 37). Ac denique loannes vidit « sanctam civi­ tatem lerusalem novam, descendentem de cœlo a Deo, parai am sicut sponsam ornatam viro suo » (Apoc., xxi, 2). ARTICULUS DECIMUS Divina institutio Ecclesiæ probatur ex testimonio veterum et ex præscrlptione I. Testimonia veterum. — Sicut Apostoli ita et scri|>tores vetustissimi christiani divinam institutionem Eccle­ siæ, et quidem ut veræ societatis, testificantur. Abstine­ mus ab adducendis textibus Patrum post an. 200, quippe cum pro hoc tempore adversarii iam doctrinam de institu­ tione divina Ecclesiæ admittant. Tamen iam antea hæc doctrina manifeste tenetur : et proponemus testimonium Doctrinæ Apostolorum, I Clementis, S. Ignatii Antioch., S. Polycarpi, lustini, Irenæi et Tertulliani ; ultimum argumentum erit ex præscriptione. De reliquo argumen­ tum ex traditione breviter proponetur quia testimonia veterum in quæstione de constitutione hierarchica Eccle­ siæ exactius examinabuntur. 1. Didache vel Doctrina Apostolorum quæ præcepta Do­ mini et Apostolorum circa vitam Christianorum propo­ nit, totam vitam ecclesiasticam, se. cultum et communi­ cationem socialem, tanquam institutum Domini edocet. Ecclesia expresse tanquam Dei nominatur. Fideles enim ante receptionem Eucharistiæ monentur orare Deum Pa­ trem : « Colligatur ecclesia tua a finibus terræ in regnum tuum » (ix, 4) ; similiter post sumptionem : « Recordare, Domine, ecclesiæ tuæ ut eam liberes ab omni malo eamque perficias in caritate tua et collige eam a quatuor ventis sanctificatam in regnum tuum, quod ei parasti » (x, 5). Atqùe manifeste patet, sub nomine « Ecclesia » non intelligi neque numerum prædestinatorum vel iustorum neque ecclesiam coelestem, sed cœtum christifidelium, super ter­ ram degentium. 2. Clemens Rom. in epist. ad Corinthios sic incipit : « Ecclesia Dei quæ Roinæ peregrinatur, Ecclesiæ Dei quæ Corinthi peregrinatur, vocatis sanctificatis voluntate 74 CAI·. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ divina per Dominum nostrum lesum Christum » (Inscrip.) : sicut Paulus il a Clemens ecclesias determinatas et empiri­ cas vocal. ecclesias Dei. Similiter alio in loco Ecclesiam « gregem Christi nominat (lvii, 2), fideles « populum peculiarem »(<>·! .. Denique tota epistula scripta est ad fini­ endam «seditionem impiam ac detestabilem» contra presbyteros-episcopos, quorum institutum tanquam divinum declaratur (<·. xlii. xliv). Denique luta epistula, generaliter quidem pacem, concor­ diam et oboedientiam, particulariter autem subiectionem sub Ecclesiæ præpositis inculcat : «Militemus igitur omnibus viribus sub inculpatis eius (sc. Dei) præceptis», (xxxvii, 1). Atque ut. obædientiam socialem in Ecclesia commendet, Clemens analogias militum (xxxvii, 2-4), corporis et mem­ brorum (xxxvii, 5-38) et synagogæ (40) adducit. Mani­ feste igitur Ecclesia ut corpus sociale, ad analogiam exer­ citus, corporis organici et synagogæ proponitur : « servetur itaque corpus nostrum in Christo lesu et unusquisque proximo suo se subiciat iuxta gratiæ donum ipsias signa­ tum » (xxxvni, 1). Consequenter divina institutio et con­ stitutio huius corporis socialis explicatur his verbis : « Apostoli nobis evangelii prædicatores facti sunt a Domino lesu Christo. lesus Christus missus est a Deo. Christus igitur a Deo et Apostoli a Christo : et factum est utrumque ordinatim ex voluntate Dei. » (xlii, 1,2). Atque, ne quis puta­ ret, Ecclesiam post tempus Apostolorum amplius non fore, apostoli «per regiones et urbes verbum prædicantes... constituerunt episcopos et diaconos eorum qui credituri erant (xlii, 4j... ac deinceps ordinationem dederunt, ut cum illi decessissent, ministerium eorum alii viri probati exciperent » (xliv, 2). Istud est « novum institutum » (xlii, 5). 3. S. Ignatius Antiochenus in omnibus suis epistulis testificatur constitutionem hierarchical!! Ecclesiæ tanquam institutum divinum adeoque institutionem divinam Eccle­ sia· ut veræ societatis. Cum testimonium Ignatii infra magis examinabitur, pauci textus hic sufficiant. Ad Eph. vi, I Ignatius scribit : « Ouemcumque paterfamilias mittit ad gubernandam familiam suam, hunc ita accipere debemus ut illum ipsum. Manifestum igitur est quod episcopum. ART. X. ---- TESTIMONIUM VETERUM /O respicere oporteat ut ipsum Christum ». Et in eadem ep. in, 2 : « Etenim Jesus Christus sententia Patris est (= volun­ tate Patris), ut et episcopi, per tractus terra constituti, in sententia Jesu Christi sunt ». « Diaconi sunt ministri mysteriorum Christi... Non enim ciborum et potuum dia­ coni sunt, sed ecclesiæ Dei ministri » (Trail., n, 3) et con­ creditum habent « ministerium Jesu Christi » (May., vi, 1). Ignatius laudat Ephesios quod episcopo sint « coniuncti sicut Ecclesia lesu Christo et sicut lesus Christus patri » (Eph., v, 1), et Magnesios exhortatur : « Subiecti estote episcopo et vobis mutuo, ut Jesus Christus Patri secundum carnem, et Apostoli Jesu Christo et Patri et Spiritui » (Mag., xiii, 2). « Quotquot enim Dei sunt et Jesu Christi, hi sunt cum episcopo ; et quotquot redierint ad unitatem Ecclesiæ, et hi Dei erunt ut secundum lesum Christum vivant » (Phil., m, 2). Ignatius igitur manifeste Ecclesiam episcoporum ut divinitus institutam testificatur. 4. « Poïycarpus et qui cum ei presbyteri » scribit « eccle­ siæ Dei quæ peregrinatur Philippis » (Ad Phil., inscript.). Illos edocet : « oportet... subici presbyteris et diaconis tanquam Deo et Christo » (v,3) ; diaconos adh irtatur ut sint inculpati « sicut ministri Dei et Christi, non hominum » (v, 2) 5. Itaque Patres apostolici Ecclesiam prout ipsam in con­ creto noverunt vel etiam regunt, tanquam institutum divi­ num agnoscunt atque tenent. De reliquo Patres apostolici tum fidem tum media salutis Ecclesiæ sui temporis tan­ quam necessaria proclamant ac proinde originem divinam Ecclesiæ ipsius. 6. Manifesta omnino est doctrina apologelarum sæc. II. Secundum Justinum Ecclesia in locum synagogæ successit. « Intelligere debetis, ait, quæ apud vos olim fuere, ea in nos esse translata1. » « Nos ex Christi utero recisi veram sini­ mus Israeliticum genus1 2. » Etenim : duæ domus Jacob, alterum (genus) » ex sanguine et carne, alterum ex fide et spiritu natum3. » Omnes qui in Christum credunt, sunt 1. Justinus, Dial., c. lxxxii. 2. 1. c., c. cxxxv. 3. I. c. 7(> CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ « una anima et una synagoga ac una Ecclesia » ac. Ecclesia « ex illius (sc. Christi) nomine constituta est e1. Nam « Chri­ stus... factus est principium alterius generis ab ipso regene­ rati per aquam et fidem et lignum, quo mysterium crucis continetur, quemadmodum et Noe in ligno salvatus est aquis invectus, una cum suis1 2 ». Denique lustinus Eccle­ siam Christi a communitate Marcionis, Valentini et alio­ rum bene distinguit3. 7. Maxime apologe.tæ doctrinam christianam adeoque Ecclesiæ tanquam divinitus traditam proponunt. « Res nostræ Dei sententia confirmatæ manent4 » ; christiani novum genus vitæ ducunt « Dei præceptis parentes5 ». Athenagôras scribit : « Vobis initio demonstrabam, doc­ trinam nostram a Deo traditam67 . Theophilus Antiochenus hæreses insulis periculosis comparat. « hæreses dico, ad quas qui accedunt, opinino pereunt : neque enim ver­ bum veritatis sequuntur ducem’ » ; e contra « ecclesiæ sanctæ » comparantur insulis. « in quibus doctrinæ verita­ tis velut in insularum portuosarum stationibus asservan­ tur, ad quas perfugiunt qui salutem consequi cupiunt, veritatis facti amatores ac iram et indicium Dei effugere volentes8. » Denique apologetæ cultum christianum cum suis mini­ stris (episcopis) tanquam divinitus institum proclamant9. 8. Clemens Alexandrinus inter ecclesiam coelestem et terrestrem distinguit : atque terrena est imago coelestis10. In hac sola Ecclesia veritas reperitur, illa sola cognitio vel gnosis vera est quæ complectitur et consequitur fidem 1. 1. c., c. i.xm, cf. c. XLII. 2. 1. c., c. cxxxvm. — Eodem nomine Epistula ad Dioynetunt utitur : « novum hoc genus seu institutum » c. i. Harnack istud nomen (« genus tertium ») « arrogantiam derisibilem » vocat ( Mission, l2,· 208, 214, 224 ; cf. 206-234). 3. c. xxxv s. 4. Talianus, Orat. c. Græc., c. xxxn. 5. 1. c. 6. Supplie., c. iv. 7. Ad Authol. n, 14. H. I. c. 9. Justinus, Apol., i, 61, 65-67; Dial. 117. 10. Stromata, vn, 6 (P. G., 9, 444). ABT. X. ---- TESTIMONIUM VETERUM 7/ Ecclesiæ1, quæ sc. est Dei, dum hæreses sunt opus Jiomimum1 2. Simul notat officium episcopi cuius est, « universæ Ecclesiæ præesse »3. Huius Ecclesiæ Christus caput est et corona4. 9. S. Irenæus in opere « Adversus hæreses » gnosticos præsertim ex eo refutat quod eorum doct rina est præter vel contra doctrinam Ecclesiæ, quæ sola habet veram fidem, utpote a Christo instituta, quæ est corpus Christi, quæ illuminatur a Deo et cui in successione apostolica cerium charisma veritatis competit5. Sufficiat locum celebriorem adducere (m, ‘24, 1) ubi s. Doctor scribit : « Prædicationem Ecclesiæ undique constantem et æqualiter perseverant em et testimonium habentem a prophetis et ab apostolis et ab omnibus discipulis... ; quam (fidem) perceptam ah Ecclesia custodimus et quæ semper a Spiritu Dei quasi in vaso bono eximium quoddam depositum iuvenescens et. iuvenescere faciens vas in quo est. Hoc enim Ecclesiæ cre­ ditum esi Dei munus... ad hoc ut omnia membra percipien­ tia vivificentur : et in eo (ea = Ecclesia) disposita est com­ municatio Christi, i. e. Spiritus Sanctus, arrha incorruptela· et confirmatio fidei nostra1 et scala ascensionis ad Deum. In Ecclesia enim posuit Deus apostolos, prophetas et doctores et universam reliquam operationem Spiritus : cuius non sunt participes omnes qui non currunt ad Ecclesiam, sed semetipsos fraudant a vita, per sententiam malam et pessimam. Ubi enim Ecclesia, ibi est Spiritus Dei : et ubi Spiritus Dei, illic Ecclesia et omnis gratia : Spiritus autem veritas. Quapropter qui non participant eum, neque a mamillis matris nutriuntur in vitam neque percipiunt de corpore Christi procedentem nitidissimum fontem : sed effodiunt, sibi locos detritos de fossis terrenis et de cœno putidam bibunt aquam, effugientes fidem Ecclesiæ. ne traducantur, reficientes vero Spiritum ut non erudiantur. » 1. 1. c. vn, 16. 2. 1. c., vn, 17. 3. 1. c. m, 12 (P. G., ix, 284 A) ; cf. i, 6. 4. 1. c., n, 8 (P. G. vn, 480 B). — Nihilominus Harnack (D. G. i3, 367) censet, Clementem nondum nosse ecclesiam antihæreticam et episcopalem. 5. m, 17 ; 24, 1 ; iv, 26, 2 ; 33, 7, 8 ; v, 20. 78 CAI». Tl. DE CAUSIS ECCLESIÆ \u denique : « Quapropter eis qui in Ecclesia sunt presby­ teris, obædire oportet, his qui successionem habent ab Apostolis ; qui cum episcopatus successione charisma veri­ tatis certum secundum placitum Patris acceperunt » (iv., 26, 2) A 10. Tertullianus1 2 originem Ecclesiæ omnino ad instar S. Scripturæ et I Clementis enarrat. « Christus lesus, dominus noster, ait, ipse pronuntiabat sive populo palam sive discentibus seorsum, ex quibus duodecim præcipuos lateri suo adlegerat destinatos nationibus magistros. Itaque uno eorum decusso, reliquos undecim disgrediens ad Patrem post resurrectionem iussit ire et docere nationes... Statim igitur apostoli... consecuti promissam vim spiritus sancti ad virtutes et eloquium, primo per ludæana conte­ stata fide in lesum Christum et ecclesiis institutis ; dehinc in orbem profecti, eandem doctrinam eiusdem fidei na­ tionibus promulgaverunt. Et perinde ecclesias apud unam­ quamque civitatem condiderunt, a quibus traducem fidei et semina doctrinæ cæteræ exinde ecclesiæ mutuatæ sunt, et quotidie mutuantur ut ecclesiæ fiant. Ac per hoc et ipsæ apostolicæ deputabantur, ut soboles apostolicarum ecclesia­ rum. Omne genus ad originem suam censeatur necesse est. Itaque tot ac tantæ ecclesiæ una est illa ab apostolis prima, ex qua omnes...3 » Atque concludit in illa fidei regula incedendum esse, « quam ecclesiæ ab apostolis, apostoli a Christo, Christus a Deo tradidit4. » Inde Tertulliano Ec­ clesia est « mater nostra5 », « vera mater viventium6 » 1. Protestantes vim testimonii Irenæi diversimode effugere conantur. Partim quidem concedunt, apud Irenaeum doctrinam vel « ideam » ecclesiæ catholicæ reperiri, tamen istam ideam tan­ quam innovationem vel approbationem traditionis practicæ con­ siderant (Seeberg, D. G., I, 290), Loofs, D. G., I4, 134 ; Harnack, /). G., I3, 369). At Irenaeus non aliud quam eius antecessores testificatur, sc. Ecclesiam illam concretam ac historicam cuius ipse episcopus fuit, esse divinitus institutam. Cf. Batiffol, Eglise naissante4, 238 ss. ; Werner, Der Paulinismus des Irenæus, Texte und Untersuchungen, vr, 2. 2. Cf. K. Adam, Der Kirchenbegriff Tertullians ; A. d’Alès, La théologie de Terlultien, 201-220. 3. De præscripl., c. xx. •I. 1. c., c. xxxvii. 5. Adversus Marc., v, 4. 6. De anima, 43. ART. X. ---- TESTIMONIUM VETERUM 7'J præfigurata per Evam (I. c.), « domina mater »*, « sponsa Christi’ »a, « corpus Christi »s, ipse Christus4. Iluiusmodi Ecclesia « scit se peregrinam in terris agere..., cæterum genus, sedem, spem, gratiam, dignitatem in coelis habere5 », nam « unus Deus et unum baptismum et una ecclesia in coelis® ». Itaque Tertullianus manifeste ecclesiam inter homines constitutam tanquam institutum Domini et tanquam medium necessarium ad salutem statuit7. 11. Conclusio. Scriptores igitur principales8 sæc. I1 et II1 : a) sub nomine Ecclesiæ intelligunt societatem christifidelium, et quidem ut societatem veri nominis, historicam et concretam — non vero tantum numerum quandam invi­ sibilem sive iustorum sive praedestinatorum ; b) istum, or­ ganismum socialem, visibilem, historicum atque concre­ tum prædicanl tanquam institutum divinum, apostolicum, salutiferum, necessarium ad salutem. Atque hoc modo divi­ nam institutionem Ecclesiæ ut veræ societatis testifican­ tur. II. Argumentum ex praescriptione. — Fatentibus vel adversariis, Ecclesia, eaque catholica, saltem in fine sæc. II.12345678 1. Adv. marl. I. 2. Adv. Alpre., iv, 11 ; v, 18. 3. De. monog., xm. 4. De pænil., x. 5. Apol., i. 6. De. ba pl., xv. 7. Adam, Der Kirchenbegrif/ Tertullians, p. 90 notat :« Die Betrachtungsweise der Kirche als himmlische Heilsursache trill, bei Tertullian so sehr in den Vordergrund, dass ihr irdisches, sichtbares Weseti nicht unmerklich darunter leiden muss. » Ita Tertullianus, De. pudic., xxi, docet : « Et ipsa Ecclesia proprie et principaliter ipse est spiritus, in quo est Trinitas unius divini­ tatis, Pater et Filius et Spiritus Sanctus. Illam Ecclesiam congre­ gat quam Dominus in tribus posuit. » Itaque Ecclesia esset prin­ cipaliter unio trium personarum divinarum et consequenter unio hominum : « Ubi 1res, ibi Ecclesia est, licet laici » (Ex., c. vn). Ii’Alès optime notat : « Mais l’esprit montaniste n’est pasétranger à cette dernière évolution de sa pensée » (1. c., 216). 8. Quoad alios scriptores videsis : II Clem., c. π, 14 ; Epist. Harnabæ, c. vu, 11 ; 8, 3. 6 ; 13-14 ; Pastor Hermæ, Vis. ni, 11-13 ; iv, 2-3 ; Simil., vin ; ix, 12 ss. 80 CAP, Π. DE CAUSIS ECCLESIÆ imino iam circa medietatem sæc. II. extabat. Atque huiusinodi factum ex causis humanis explicari nequit. Prob. inin. d) Ecclesia in sæc. II erat ubique eadem, sive quoad fidem, sive quoad cultum sive quoad regiminis formam. Atqui : si Ecciesia ex causis humanis ortum ha­ buisset, certe non fuisset ubique eadem, sed necessario multæ fuissent differentiae. b) Quodsi Ecciesia ex causis humanis ortum habuisset, necessario multæ controversiæ praecessissent atque opposi­ tio non defuisset : iamvero nulla controv rsia circa origi­ nem Ecclesiæ in historia apparet neque ulla oppositio, ne quidem ex parte haereticorum. De facto multæ quidem erant difficultates quoad executionem vitæ ecclesiasticæ, præsertim quoad obædienliam a fidelibus episcopis et presbyteris præstandam, tamen nemo divinam institutionem Ecclesiæ ut societatis visibilis negare ausus est. c) Ecclesia non tantum simpliciter admissa est, sed pro­ prie et formaliter tanquam institutum divinum et neces­ sarium ad salutem : atque sic denique fuit credita : atque impossibile est ut institutum cuius origo fuisset mere hi­ storica et humana et cuius evolutio in conspectu et notitia omnium facile fuisset, tanquam institutum divinum tene­ retur et crederetur ; d) De reliquo deest tempus necessarium ad evolutionem suppositam. Intra spatium 150 annorum constitutio ali­ cuius societatis facillime quidem mutari potest, sed ne­ cessario erit nota omnibus neque nova conditio tanquam conditio originalis admitteretur. Forsitan cecoslovachi di­ cent : respublica nostra a familia Habsburg instituta fuit ! e) Neque mutationes insensibiles admitti possunt : nam mutatio constitutionis alicuius societatis est res maxime sensibilis, ut apparet in mutationibus civilibus factis in Germania et Austria. Iamvero mutatio ab adversariis supposita, quod sc. instituta et iura humana tanquam in­ stituta et iura divina tenerentur et crederentur, est muta­ tio inulto gravior quam mutatio monarchiæ in rempublii'Mn. /) Denique adversarii nulla argumenta historica affe­ runt sed tota eorum argumentatio procedit ex supposito ART. X. ---- TESTIMONIUM VETERUM 81 quod Ecciesia a Christo non fuerit instituta, i. e. ex peti­ tione principii. Insuper coguntur imputare Christianis primitivis, præsertim episcopis, crimen quam maximum, nempe fraudem et dolum in pervertendo opere Christi, et fidelibus primitivis indolentiam, immo fatuitatem, quippe qui mutationem tam dolosam et fraudulentam non ■animadverterint ! SECTIO II ARTICULUS UNDECIMUS De fine Ecclesiæ Cum homini conveniat agere propter finem1, post quae­ stionem de institutione divina Ecclesiæ, quærendum est. propter quem finem, cuius gratia, Christus Ecclesiam ins­ tituerit, sc. ad quem finem institutum Ecclesiæ ordinarit. I. Doctrina catholica. — Concit. Valle, finem Ecclesia; sic determinat : « Pastor æternus et episcopus animarum nostrarum ut salutiferum redemptionis opus perenne red­ deret, sanctam ædifïcare Ecclesiam decrevit, in qua veluti in domo Dei viventis fideles omnes unius fidei et caritatis vinculo continerentur » (sess. IV. Denz., 1821). Doctrina catholica insuper ex alio dogmate apparet, sc. ex dogmate de necessitate Ecclesiæ ad salutem : « extra Ecclesiam nulla salus », quo Ecclesia tanquam medium necessarium ad salutem consequendam statuitur : de qua re infra, art. 30. Denique Ecclesia ut dogma tenet, in Ecclesia esse pote­ statem sanctificam, præcipue in administrandis sacra­ mentis (Cone. Trid., sess. VII, can. 6; sess. XIV, <·. i). Ex quibus satis apparet doctrina Ecclesiæ quod sc. finis Ecclesiæ sit sanctificatio hominum, maxime fidelium. II. Sententiae adversae. — Protestantes omnibus viribus negant, Ecclesiam, i. e. aliquam societatem ex hominibus constitutam, a Christo Domino esse institutam tamquam medium ad sanctificationem et salutem hominum procu­ randam ; immo ex hac parte quam maxime Ecclesiam;catho­ licam impugnant. In'de protestantes negant tum necessi­ tatem Ecclesiæ ad salutem tum potestatem sanctificam I. S. Thomas, I, II, q. j, a. I. 2. ΛΗΤ. XI. ---- DE FINE ECCLESIÆ 83 in Ecclesia. Admittunt quidem utilitatem associationum ecclesiasticarum (humanarum), sc. ad excitandam fidem vel ad cultum dirigendum,sanctificationis vero opus totum operationi immediatæ Dei attribuunt (cf. infra, art. 1316). Modernislæ, reducentes religionem ad evolutionem sen­ sus (cæci) religiosi, Ecclesiæ (humanitus institutæ) nullum alium finem assignant quam ut conscientiam collectivam foveat ac tueatur. Inde modernistæ potestatem sanctifi­ cam et necessitatem ad salutem quam maxime denegant (cf. Decret. « Lamentabili », prop. 40-51). III. Quo sensu sanctificatio hominum sit finis Ecclesiæ. 1. Sanctificatio hominum quæ ponitur esse finis Eccle­ sia· instituendæ, intelligitur sanctificatio non tantum natu­ ralis, sed simul supernaturalis : quæ sc. comprehendit ob­ servationem legis divinæ tum naturalis tum supernaturalis, quæ consistit tum negative in carentia peccati tum positive in exercitio virtutum et in infusione gratiæ sanctificantis, quæ exercetur per actus tum internos tum externos virtut um. 2. Sanctificatio hominum est finis Ecclesiæ proximus et primarius. — Finis est id cuius gratia aliquid fit, finis igi­ tur Ecclesiæ est bonum ad quod obtinendum Ecclesia a < ihristo Domino instituitur. Finis vero est duplex : ultimus et proximus. Finis Ecclesiæ ultimus est gloria Dei1, vel quantum ad homines, salus æterna. Finis Ecclesiæ proxi­ mus, i. e. qui immediate per Ecclesiæ operationem procu­ ratur, est sanctificatio hominum. Finis (proximus) deinde distinguitur in primarium et secundarium (vel accessorium). Finis primarius est ille qui per se intenditur et vi mediorum propriorum obtine­ tur ; finis secundarius est illo qui quasi per consequens et indirecte intenditur et obtinetur. Ita sanctificatio hominum esi finis Ecclesiæ proximus, ad quem Ecclesia vi suæ institutionis ordinatur et quem vi mediorum proprioI. Gloria Dei per Ecclesiæ institutionem quam maxime promo­ vetur, cum Ecclesia sil opus Dei magnificentissimum et pulcher­ rimum quo deinde plurima in Dei honorem procurantur. Videsis Dorsch Aem., Institui, theol. fund., sect. Ill, § 1. 84 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ rum obtinet ; finis secundarius Ecclesiæ est bonum tempo­ rale quod se. ex .sanctificatione hominum consequitur vel ad illam tanquam medium vel præsuppositum ordinatur. 3. Huiusmodi finem, i. e. sanctificationem hominum. Ecclesia procurare debet : a) non ut causa principalis, sed ul causa inslrumentalis vel tanquam medium a Deo’statu­ tum ; b) ut medium ordinarium ; c) ut medium quod non excludit sed supponit cooperationem liberam et activam sanctificandorum. Protestantes Ecclesiæ imputant doctrinam : a) quod Ecclesia prætendat, homines sanctificare et salvare ex viribus propriis, utest societas quædam humana ac iuridica, 6) quod sola incorporatio externa et iuridica in Ecclesiam ad sanctificationem sufficiat ; c) quod nulla cooperatio activa ex parte fidelium requiratur. E contra Ecclesia manifestissime tanquam fidei doctri­ nam tenet : a) causa efficiens principalis (justificationis) est « misericors Deus qui gratuito abluit et sanctificat ». causa « meritoria autem dilectissimus unigenitus suus, Dominus noster fesus Christus qui... sua sanctissima passione in ligno crucis nobis iustificationem meruit » (Concil. Trid., Sess. VI, c. vu, Denz. 799) ; Ecclesia vero est causa instru­ mentais sanctificationis, principaliter per sacramenta (Cone. Trid., 1. c.), per sacrificium Missæ (Concil. Trid., Sess. XXII), simul tamen per magisterium et ministerium verbi divini (Concil. Vatic., Sess. IV, Denz., n. 1821,1837). Differt autem « ausa inslrumentalis a principali in hoc quod « causa prin­ cipalis operatur per virtutem suæ formæ, causa vero instrumentalis non agit per virtutem suæ formæ, sed solum per motum quo movetur a principali agente » (S. Thomas, III, q. lxii, a. 1) : vel causa inslrumentalis « participat actionem propriam alicuius alterius, inquantum agit in virtute alterius » (S. Thom. I, q. xlv, a. 5). Ita Eccle­ sia ordinatur et instituitur ad homines sanctificandos, ut eos sanctificet, non vi et efficacia operationis formaliter humanæ, sed per media sibi a Deo communicata (sacra­ menta, potestas magisterii et regiminis Ecclesiæ divinitus commissa). />) Inde secundum doctrinam Ecclesiæ ad sanctitatem el justitiam acquirendam minime sufficit quod aliquis ART. XI. DE FINE ECCLESIÆ 85 mere extrinsece vel iuridice sit membrum Ecclesiæ, sed <■ contra homines sanctificantur per usum mediorum Ecclesiæ , i. e. per receptionem sacramentorum, per exercitium \ irtutum secundum doctrinam et directionem Ecclesiæ. c) Denique cooperatio activa fidelium ad sanctitatem acquirendam non tantum non excluditur, sed e contra ab Ecclesia imponitur, ut patet per doctrinam et praxim circa conditiones requisitas in sacramentis recipiendis, circa exercitium virtutum, circa bona opera et merita, etc. IV. Thesis : Finis Ecclesiæ proximus est sanctificatio hominum. Prob. 1. Ex ipsa institutione Ecclesiæ. — Christus instiI uendo Ecclesiam, ipsi finem præstituere oportebat. lamxero -ocielas quæ est « regnum » cœlorum et Christi, quæ esi corpus et sponsa Christi, ad finem alium ordinari non poterat quam ad finem missionis Christi : qui est salvare et sanctificare homines (Mt., kviti, 11 ; Joa., iii, 16 ; x, 10). Itaque finis Ecclesiæ est continuare missionem salvificam <1 sanctificam Christi, utpote auctoritate et virtute a Chrislo Domino communicata. Unde Christus Apostolis dixil : « Sicut misit me Pater, et ego mitto vos » (Joa., xx, Prob. 2. Ex declaratione expressa Chrisli. — Christus non I antum generaliter declaravit, se velle continare missionem suam in Ecclesia, sed et particulariter ipsi omnia illa com­ misit quæ ad hunc finem consequendum necessaria sunt, o) Christus Apostolis declarat : « Sicut misit me Paler, el ego milio vos » (Joa., xx, 21). b) Apostolis committitur offi1 imii et potestas sanctifica, sc. prædicandi : « docete eos ser­ rare omnia quæcumque mandavi vobis » (Mt., xxviii, 20), baptizandi (Mt., xxviii, 19), conficiendi Eucharistiam ia· » (prop. 3). Cf. prop. 2. 5. 6. « Gratia praedestinationis ••st vinculum quo corpus Ecclesiæ et quodlibet eius mem­ brum iungit.ur Christo capiti insolubiliter » (prop. 21). I. Veteres theologi per » corpus » Ecclesiæ communiter intelligunt ovines homines qui aliquando Christo fuerunt coniuncti. Ita S. Tho­ ma::, III, q. vin, a. 3 scribit : «corpus Ecclesiæ constituitur ex ho­ minibus qui fuerunt a principio mundi usque ad finem ipsius ». '90 CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ Protestantes, distinguentes inter Ecclesiam visibilem et invisibilem ac simul praedicationem veram verbi divini et rectam administrationem sacramentorum tanquam notam veræ Ecclesiæ ponentes, necessitate logica peccato res vel non-prædestinatos ut membra Ecclesiæ admitted non potuerunt. Inde confessio Augustana cum Luthero definit : Est autem Ecclesia congregatio sanctorum et vere credentium* ; Calvinus vero tenet, solos prædestinatos ad Ecclesiam pertinere, utpote quia secundum eius sententiam prædestinatio est tota causa et ratio iustiflcationis et salutis æternæ. Sententiam lutheranam ex parte secuti sunt Jansenistæ. Ouesnel enim, male interpretando quædam dicta S. Au­ gustini, censet Ecclesiam comprehendere « et omnes an­ gelos coeli et omnes electos et iustos terræ et omnium sæculorum. Nihil spatiosius Ecclesia Dei : quia omnes electi et iusti omnium sæculorum illam componunt » (prop. 72 et 76 damnatæ a Clemente XI. Denz., 1422. 1426). Quæ sententia, iterum proposita a Synodo Pistoriensi, damnata est a Pio VI tamquam hæretica, « intellecta hoc sensu ut ad corpus Ecclesiæ non pertineant nisi fideles qui sunt perfecti adoratores in spiritu et veritate » (prop. 15. Denz., 1515). III. Doctrina catholica. — Ut ex præcedentibus patet, Ecclesia duplicem sententiam tamquam hæreticam dam­ nat : a) omnCs et soli prædestinati sunt membra Ecclesiæ ; ό) soli iusti, non vero peccatores (fideles) ad Ecclesiam per­ tinent. Positive Ecclesia declaravit : medium ordinarium quo aliquis fit membrum Ecclesiæ, est baptisma : « per ipsum enim membra Christi ac de corpore efficimur Ecclesiæ » (Conc. Florent, in Decreto pro Armenis, Denz., 696). 1. Muller-Koi.de, Symbolische Bûcher, ed. 10a, 1907/f). 40.— Apologia confessionis augustanæ· suo modo adiicit : « Concedimus quod hypocritæ et mali in hac vita sint admixti ecclesiæ et sint membra ecclesiæ secundum externam societatem signorum Eccle­ siæ... At Ecclesia principaliter est societas fidei et Spiritus Sancti in cordibus... Et hæc ecclesia sola dicitur corpus Christi... Impii vero non sunt sancta ecclesia » (i. c., p. 152). ART. XII. DE MEMBRIS ECCLESIÆ 91 De facto semper soli baptizati ut membra communitatis christianæ censebantur. Evidenter supponitur baptisma valide susceptum, proindeque cum fide, ita ut baptisma et fides membrum Ecclesiæ constituant. Similiter Conci!. Trid. declarat, « per baptismi ianuam » homines in Eccle­ siam ingredi (Sess. XIV, de pœn. c. n, Denz., 895). Denique C. J. C. statuit : « Baptismate homo constituitur in Ecclesia Christi persona cum omnibus Christianorum iuribus et offi­ ciis » (can. 87). IV. Inde sequentes theses : Thesis I. — Non omnes prædestinati semper membra Ecclesiæ sunt. — Certe supponendum est, multo maiorem partem prædestinatorum aliquando esse membra corpo­ ris Ecclesiæ; similiter certum est, omnes praedestinatos ani,e mortem ad animam Ecclesiæ pertinere. Attamen non omnes prædestinati semper sunt actualiter membra corporis Ecclesiæ. Ipse Christus Dominus supponit, multos < x iis qui salvabuntur (ideoque sunt prædestinati), aliquando non esse membra regni messianici : ideoque « venient ab oriente et occidente et aquilone et austro et accumbent in regno Dei » (Lc., xm, 29). Sicut nec Christus ita neque Apostolus Paulus paganos postmodum salvandos tamquam membra Ecclesiæ considerat, antequam illi fidem Christi atque baptisma susceperint; inde Paulus congratulatur Ephesiis Christianis (quos generaliter saltem ut prædestinatos supponit) quod nunc sint membra Ecclesiæ et corporis Christi : « quia eratis illo in tempore sine Christo... Nunc autem in Christo lesu vos qui aliquando eratis longer facti estis prope in sanguine Christi... Iam non estis hospites <1 advenæ, sed estis cives sanctorum et domestici Dei... » (Ερ/ι., m, 12, 13, 19). De reliquo absurdum est asserere, paganos et mahometanos qui forsitan sunt prædestinati. ml interim autem corde, ore et opere Ecclesiam repudiant vel impugnant, esse actualiter membra Ecclesiæ. Optime S Thomas : « Membrum (sive corporis sive societatis) non indicatur secundum id quod de eo fieri potest, sed secundum quod est » (Seni., 1. III, d. 13, q. n). Thesis II. — Non soli prædestinati sunt membra Ec- 92 CAP. Π. ---- 1>E CAUSIS ECCLESIÆ clesiæ. — Id primo clare evincunt parabolæ quibus Dominus Ecclesiæ compositionem declarat, principaliter parabolæ sagenæ, agri, areæ, convivii nuptialis ; his enim et similibus Christus fideles commonet, non omnes ali­ quando ad Ecclesiam pertinentes finaliter salvari adeoque in Ecclesia esse prædestinatos et reprobos. Similiter in epistulis Apostolorum fideles (qui certe ut membra Eccle­ siæ supponuntur) graviter monentur ne peccatis gloriam vitæ æternæ amittant : supponitur igitur non esse idem, esse membrum Ecclesia· et esse prædestinatum. Denique est contra rationem societatis, hominem finaliter quidem periturum, nunc vero corde et opere Ecclesiæ adhærentem, non esse membrum Ecclesiæ. Thesis III. — Ecclesia ex iustis et peccatoribus constat. — Prob. 1. Id iterum maxime ex parabolis Christi apparet : secundum enim illas quidam in regno Dei vel in Ecclesia existantes, comparantur zizaniæ, piscibus malis, paleis, homini sine vestimento nuptiali, quibus status peccati indicatur. Similiter Apostolus Paulus inter fideles quos tanquam membra Ecclesiæ considerat, esse peccatores, aperte enuntiat : « dormiunt mulli » (/ Cor., xi, 30). Prob. 2. Ex fine Ecclesiæ præslitulo el ex inediis ipsi commissis. — Christus Ecclesiam eum in finem instituit ut per eam tamquam per medium salutare homines sanctifi­ carentur, et quidem per applicationem et usum mediorum, Ecclesiæ a Christo commissorum. lamvero hic finis sup­ ponit quod in Ecclesia sint non tantum iusti. Id quod maxime ex natura auxiliorum apparet, ut praesertim ex potestate cœrcitiva Ecclesiæ collata (cf. infra, art. 39 s.), ex pote­ state remittendi peccata (quocumque modo peccata sunt remittenda), ex praecepto correctionis fraternae, ex insti­ tutione Eucharistiæ, dicente Domino de calice : « Hic est sanguis meus novi Testamenti qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum » (Μτ., xxvi, 26) ; ex oratione dominica : « Dimitte nobis debita nostra » etc. Prob. 3. Anliqui sine hæsitatione admiserunt inter mem­ bra Ecclesiæ esse quosdam peccatores. Clemens Romanus < orinthios seditiosos aperte de peccato gravissimo accusat atque pænitentiam imponit (Ep. ad Cor., c. xlv-lv), ART. XII. ---- DE MEMBRIS ECCLESIÆ 93 simul tamen eos ut membra suæ curæ subiectos tractat (c. 1.57. 59. G5) : unde culpabiles ita alloquitur : « Vos igitur qui seditionis fundamenta iecistis, ...correctionem susci­ pite in pænitentiam... ; melius enim vobis est in grege Christi parvos et bonæ famæ reperiri quam nimis splen­ dentes spe illius eici » (c. lvh, 1, 2). Sententia porro Eccle­ siæ apparet in institutione poenitentiae maioris pro crimi­ nibus capitalibus : in qua sc. rei excommunicabantur, sc. « ubi tale commissum est ut is qui commisit, a Christi etiam corpore separetur » (S. Aug., Enchiridion, c. i.xv). Unius­ modi excommunicatio certe non haberet locum si peccator ipso facto cessaret esse membrum Ecclesiæ. Inde articulus symboli qui est de remissione peccatorum, intelligitur non tantum de remissione peccatorum per baptismum sed simul de remissione peccatorum personalium in Ecclesia et in membris Ecclesiæ : « per hanc enim (remissionem sc. pec­ catorum) stat Ecclesia quæ in terris est ; per hanc non perit quod perierat et inventum est » (S. Aug., Enchir., c. lxiv). Inde denique Novatiani et Donatistæ tanquam hæretiei declarabantur.. Prob. 4. Scholastici certe tenebant, inter membra Ecclesiæ esse peccatores. Attamen, considerantes Eccle­ siam principaliter ut corpus mysticum Christi, notant, peccatores non eodem modo ac iustos esse membra Christi adeoque Ecclesiæ. Inde (ut refert S. Thomas, III, Sent., q. xiii, q. n, a. 2) quidam dixerunt, « quod (fideles pec­ catores) non pertinent ad unitatem corporis Ecclesiæ, quamvis pertineant ad unitatem Ecclesiæ ». Id quod S. Tho­ mas probare videtur, utendo formula : malos non esse Ecclesiæ membra « proprie, nisi sicut membrum mortuum, sc. æquivoce1 » vel « nisi imperfecte, per fidem informem » (III, q. vin, a. 3 ad 2). Menfem autem suam Angelicus I hietor proprie aperit in corp. art. (Ill, q. vin, a. 3). Ubi triplicem gradum distinguit unionis actualis cum Christo : sc. per fidem (informem), per caritatem viæ et per frui1. Terminus « æquivoce » apud S. Thomam quandoque idem l ignilicat ac « secundum analogiam ». Unde S. Thomas distinguit Inter nomina univoce, pure æquivoce et secundum analogiam vel proportionem dicta (I, q. xm, a. 5). R. SCHULTES. DE ECCLESIA CATHOLICA. — 4 94 CAP. Π. DE CACSIS ECCLESIÆ tionem patriæ. Inde concludit : « Christus est caput homi­ num secundum diversos gradus : primo eorum qui actu uniuntur ei per gloriam : secundo eorum qui actu uniuntur ei per caritatem : tertio eorum qui actu uniuntur ei per fidem. Docet igitur S. Doctor : alio modo iustos ac peccatores, esse membra Christi et per consequens membra Ecclesiæ, sicut iterum alio modo beatos in cœlo : id quod per se patet. Ita « fides informis est communis omnibus membris Eccle­ siæ » (II, II, q. iv, a 5 ad 4). Thesis IV. Medium quo aliquis fit membrum Ecclesiæ. est baptismus. • Prob. Christus ipse declaravit : « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei » (Joa., in, 5), et simul : « Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit » (Mc., xvi, 16). Inde Apostolis manda­ tum dedit : « Docete omnes gentes, baptizantes eos » (Mt., xxvi, 19). Igitur baptizati fideles ad regnum Dei adeoque ad Ecclesiam pertinent. Apostolus Paulus solos baptizatos fideles ut membra Ecclesiæ, ut « domesticos Dei », alloquitur. « Etenim in uno Spiritu omnes nos in unum corpus baptizati sumus, sive ludæi sive gentiles... » (Z Cor., xn, 13). Denique conformis est praxis veteris Ecclesiæ, incipien­ do a S. Petro in die Pentecostes qui auditores commotos exhortatur : « Pænitentiam agite et baptizetur unusquisque vestrum » (Act., n, 38). Patio huius est quia per baptismum homo incorporatur Christo et efficitur membrum Christi, transfertur in statum gratiæ et adoptionis filiorum Dei, recipit remissionem pec­ cati originalis et peccatorum personalium, accipit charac­ terem Christi indelibilem, fit capax ad alia sacramenta suscipienda et aperitur ei ianua regni coelestis (cf. Concil. Florent., Decret, pro Armenis, Denz., 696, Concil. Trid., Sess. V, can. 5 ; Sess. VI, c. 4. 7 ; Sess. VII, can. 14 ; S. Thomas, III, q. xlix). Inde per baptismum homo fit membrum regni Christi, et quidem « incorporatur ei quo­ dammodo corporaliter, sc. per visibile sacramentum » (S. Thomas, III, q. xlix, a. 5 ad 1). V. Obiectiones. — Obiicitur 1° : Ecclesia in symbolo ART. XII. DE MEMBRIS ECCLESIÆ 95 prædicatur « sancta » et ab Apostolo « sancta et immaculata », « non habens maculam aut rugam » (Eph., v, 27). Ad hoc optime S. Thomas (III, q. vm, a. 3 ad 1) : « Dicendum, quod esse Ecclesiam gloriosam, non habentem maculam neque rugam, est ultimus finis ad quem perducimur per passionem Christi ; unde hoc erit in statu patriæ, non autem in statu viæ. » Ita enim « Christus dilexit Ecclesiam et seipsum tra­ didit pro ea ut illam sanctificaret ». ut dicit Apostolus (1. c., v. 25, 26). Ob. 2°. Primitivi christiani tum in S. Scriptura tam in literature christiana reliqua vocantur « sancti ». Resp. At minime eo sensu ut peccatores ad Ecclesiam non pertinere censeantur, sed membra Ecclesiæ vocantur sancti vel ut vocali ad sanctitatem (Rom., i, 7) vel ut sanctificati per baptismum vel ut fidem habentes in Christum. VI. Regulæ ad distinguenda membra Ecclesiæ.— a) Ex principio mox proposito regulæ sequuntur quibus membra Ecclesiæ ab extraneis distingui possunt. Primo enim di­ stinguuntur baptizati a non baptizatis. Secundo vero simul solvitur quæstio de baptizatis illis qui quocumque modo desinunt esse membra Ecclesiæ. Per baptismum enim homo fit et est membrum Ecclesiæ. lamvero in societatibus acci­ dit ut aliquod membrum a societate deficiat vel etiam e societate eiiciatur. Inde oritur quæstio, quinam semel facti membra Ecclesiæ in illa ut membra permanere et quinam deficere censeantur. t) Ex quarta thesi regula generalis sequitur : inlanlum aliquis baptizalus membrum Ecclesiæ permanet inquanlum effectus baptismi in ipso permanet. c) Inde regulæ particulares deducuntur. 1. Qui semel (in Ecclesia) baptizatus fuerit, semper subtectus Ecclesiæ permanet, quia obligatio in receptione baptismi suscepta semper remanet. 2. Qui semel in Ecclesia baptizatus fuerit, retinet cha­ racterem baptismalem ; adeoque, etiamsi ab Ecclesia defecerit, ut iterum membrum Ecclesiæ fiat, non bapti­ smate novo, sed reconciliatione tantum indiget. 3. In peccalore deficit effectus baptismi qui est gratia habitualis et vita in Christo : unde imperfecte tantum est 96 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ Christo incorporatus ac imperfecte membrum Ecclesiæ ; similiter peccator deficit a statu baptismatis qui sc. vitam Christianam importat : ideo est sicut membrum pu­ tridum. 4. Excominunicali (excommunicatione sc. valida et maiori, maxime si vitandi declarantur), desinunt esse membra Ecclesiæ usque ad reconciliationem. Deficit enim in eis effectus baptismi qui est incorporatio in corpus visi­ bile Ecclesiæ. Id quod fit per actum iurisdictionis Ecclesiæ, ad cuius potestatem tamquam societatis perfectae pertinet iudicare et determinare de membris admittendis et exclu­ dendis. Unde excommunicatio definitur in C. J. C., can. 2257 § 1 : « Excommunicatio est censura qua quis excluditur a communione fidelium ». Excommunicat! sunt exclusi a consortio Ecclesiæ, utique donec resipiscant. 5. Schismatici formales per schisma seipsos privant effectu baptismatis qui est communio cum fidelibus ideoque seipsos a corpore Ecclesiæ separant. Idem dicendum de illis, qui ut suicidæ spirituales, vel facto vel declaratione iuridica, Ecclesiam derelinquunt. 6. Hærelici formales et publici destruunt in seipsis non tantum gratiam baptismatis sed simul fundamentum unio­ nis cum Christo et cum corpore Ecclesiæ, sc. fidem : fides enim est conditio primaria baptismatis suscipiendi uti et unionis cum Christo et cum corpore Ecclesiæ. Unde hæretici formales et publici sunt extra Ecclesiam. Hoc maxime patet in illis qui alicui sectæ iuridice et publice sunt ad­ script?. 7. Hæretici formales sed occulli, qui sc. hæresim non manifestant, sed externe nomen catholicorum gerunt ac in quibusdam actibus Ecclesiæ communicant, ut membra mortua corporis mechanico quodam modo ab Ecclesia circumferuntur : manet enim in huiusmodi effectus bapti­ smi qui est communicatio externa cum communitate fide­ lium, nisi et hic effectus per indicium Ecclesiæ auferatur, ut fit in excommunicatis, præsertim in vitandis1. 8. Post mortem baptizati non amplius sunt inembra EccleI. De controversia circa haereticos occultos vide Groot, De licclesia, q. m, a. 3. ART. XII. ---- DE MEMBRIS ECCLESIÆ 97 siæ militantis, sc. ob mutationem status, sed aut transeunt ad Ecclesiam triumphantem (vel interim ad Ecclesiam pur­ gantem) si in statu gratiæ decesserint, aut si in statu pec­ cati mortalis reperti fuerint, penitus ab Ecclesia Christi separantur quia « totaliter desinunt esse membra Christi quia iam nec sunt in potentia ut Christo uniantur1. » 9. Non baptizati denique non sunt membra corporis Ecclesiæ nisi in potentia vel in volo, ut catechumeni et alii fidem habentes ; omnes tamen sunt obligati ut membra Ecclesiæ liant1 2. VII. De distinctione inter corpus et animam Ecclesiæ. — 1. Hucusque de membris corporis Ecclesiæ, i. e. de membris Ecclesiæ ut est societas visibilis inter homines constituta, locuti sumus. Vocatur autem Ecclesia corpus per analo­ giam ad corpus humanum. lamvero sicut in homine inter corpus et animam distinguendum est, ita per analogiam etiam in Ecclesia inter corpus et animam Ecclesiæ distin­ guere consuevimus. In corpore humano anima a corpore distinguitur sicut· pars immaterialis a parte materiali, sicut forma quæ corpori naturam et speciem humanam tri­ buit, sicut principium vitale ab instrumento organico. Proportionate modo in Ecclesia pars spiritualis el supernaturalis, sc. fides, caritas, gratia, potestas et auctoritas divi­ nitus data et omnis influxus spiritualis Christi et Spiritus S., anima Ecclesiæ dicitur, societas vero visibilis cum suis membris et institutis corpus Ecclesiæ vocatur3. 1. S. Thomas, III, q. vin, a. 3. 2. Reliquæ quæstiones pertinent v&Hntlheologiani dogmaticam quippe quæ determinat conditiones baptismi et fidei, vel ad ius canonicum quippe quod determinat leges -iudiricas Ecclesiæ. Videsis Card. Turrecremata, De Ecclesia, 1. I, c. xliv-lxi ; Bellarminus, De controversiis, m, 3 ; Joannes a S. Thoma, O. P., Cursus theol., de Auct. Summi Pontificis, disp. 2, art. 3 ; Straub, De Ecclesia, π, Thesis 32, η. 1229 ss. 3. Notandum tamen est : sicut in homine corpus et anima quidem distinguuntur, utpote realiter, non tamen separantur,· quinino unum hominem constituunt : ita in Ecclesia corpus et anima quidem distinguuntur at non separantur, sed unam Eccle­ siam constituunt. Unde sicut in homine corpus non intelligitur ut corpus mortuum sed vivum, ita in Ecclesia corpus vil institutum 98 CAP. Π. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ 2. Secundum distinctionem inter corpus et animam Ec­ clesiæ aliquis dicitur pertinere vel ad corpus vel ad animam Ecclesiæ. Ad corpus Ecclesiæ pertinet qui est membrum societatis visibilis, qui cum membris et capite Ecclesiæ communicat ; ad animam Ecclesiæ pertinet qui in fide, caritate, gratia Christi participat vel communicat : sive imperfecte si fidem tantum habet, sive perfecte, si etiam in caritate et gratia sanctificante est constitutus. 3. Iamvero secundum doctrinam catholicam1 etiam illi qui sunt extra corpus visibile Ecclesiæ, certis sub conditio­ nibus possunt habere fidem, immo gratiam et caritatem : ut catechumeni, hæretici qui sunt bona fide, excommunicati qui actum contritionis perfectæ eliciunt. Huiusmodi igitur, licet ad corpus Ecclesiæ non pertineant, tamen ad animam eius pertinere possunt, sive imperfecte, sive etiam perfecte. sociale non intelligitur ut separatum ab anima vel a parte spirituali et supernatural! ; simili modo anima Ecclesiæ minime ut separata a corpore Ecclesiæ intelligitur. 1· Cf. Pius IX, Denz., 1647. SECTIO IV De constitutione hierarchica Ecclesiæ Accedimus nunc ad quæstionem de causa formali Eccle­ siæ ut est societas. Forma vero alicuius societatis est con­ stitutio vel regimen1. Inde quæstio est de constitutione Ecclesiæ a Christo institutæ, et quidem de consitutione quam ipse Christus personaliter Ecclesiæ suæ dederit vel determinant. Agitur denique de constitutione essentiali ac fundamentali, quæ sc. ipsam naturam Ecclesiæ, ut est societas, determinat, non vero de quibusdam formis acci­ dentalibus, quæ sc. postea accesserint in Ecclesia, supposita constitutione essentiali et divinitus determinata. Iamvero constitutio Ecclesiæ est hierarchica. Quæ qui­ dem dupliciter considerari potest : uno modo in generali, alio modo in particulari. Hic primo constitutio hierarchica Ecclesiæ tantum in generali consideratur ; in particulari considerabitur infra, ubi de Romano Pontifice (art. 42-50). Vix notandum est doctrinam de constitutione hierar­ chica Ecclesiæ esse maximi momenti pro Apologetica, utpote maxime ah adversariis impugnatam. Inde, respiciendo difficultates motas ab adversariis, sequentes ponemus articulos : 1° Explicatur doctrina de constitutione hierarchica Ecclesiæ et probatur ex S. Scriptura (art. 13) ; 2° Constitutio hierarchica Ecclesiæ probatur ex testi­ monio veterum (art. 14) ; 3° De constitutione charismalica Ecclesiarum S. Pauli (art. 15) ; 4° De Convenientia constitutionis hierarchies Ecclesiæ. I. Natura ac species alicuius rei physicæ per formam substanI ialem determinatur, natura vero societatis a fine et ultimo a constitulione dependet. 100 CAP. Π. DE CAUSIS ECCLESIÆ ARTICULUS DECIMUS TERTIUS Explicatur doctrina de constitution· hierarchica Ecclesiæ et probatur ex S. Scriptura I. Dogma catholicum. — Concil. Trid. docet : « Quod si quis omnes christianos promiscue N. T1. sacerdotes esse aut omnes pari inter se potestate spirituali præditos affir­ met, nihil aliud facere videtur quam ecclesiasticam hierarchiam ...confundere » (Sess. XXIII, e. iv, Denz,. 960). Inde in can. 6 (Denz., 966) definit : « Si quis dixerit, in Ecclesia catholica non esse hierarchiam divina ordinatione institutam quæ constat ex episcopis, presbyteris et mini­ stris, a. s. » Concilium Vatie, hierarchical!! Ecclesiæ constitutionem docet, definiendo divinam institutionem primatus Romani Pontificis. Doctrinam catholicam denique breviter et optime refert C. J. C. Dicit in can. 108 § 3 : « Ex divina institutione sacra hierarchia ratione ordinis constat Episcopis', presbyteris et ministris ; ratione iurisdictionis, pontificatu supremo et episcopatu subordina­ te ; ex Ecclesiæ autem institutione alii quoque gradus acces­ sere ». Et in can. 948 : « Ordo ex Christi institutione clericos a laids in Ecclesia distinguit ad fidelium regimen et cultus divini ministerium. » Est igitur dogma catholicum, Eccle­ siam Christi esse societatem hierarchice constitutam.II. II. Sententia adversariorum. — Protestantes omnes pro­ prie dicti, i. e. exceptis Anglicanis, constitutionem hie­ rarchicam Ecclesiæ maxime negant ac impugnant. Inde tenent, non esse ex voluntate, immo contra voluntatem Christi, ut in Ecclesia sit coetus quidam hominum divinitus potestate sacra instructus ad conficienda sacra et populum regendum (ut potestas Romani Pontificis, episcoporum et sacerdotum) ; simul negant distinctionem inter clericos et laicos, sc. quod sit ex institutidne divina; denique, si potestatem aliquam divinitus datam in Ecclesia admitliint, illam esse omnibus communem ac Ecclesiæ univer­ sali datam asserunt (sacerdotium universale). Atque haec I hesis est fundamentalis per protestantisme proprie dicto. ART. XIII. ---- DE CONSTITUTIONE HIERARCHICA ECCLESIÆ 101 Protestantes recentiores in Ecclesia primitiva quandam potestatem charismaticam concedunt, sc. quod Deus imme­ diate aliquibus potestatem quandam personalem conces­ serit : quæ tamen potestas neque ad constitutionem Ecclesiæ pertineret neque ad alios pertransiret. Denique theologi et historici protestantici sicut et ratio­ nalistic! doctrinam de constitutione hierarchica Ecclesiæ catholicæ tanquam effectum evolutionis historic® decla­ rant atque omnibus viribus eius originem investigare ac exponere conantur1 (cf. supra, art. 5). Modernistæ, uti ex eorum doctrina de institutione Eccle­ siæ patet (supra, art. 5), ut non admittunt Ecclesiam a Christo institutam, ita nullam constitutionem vel organi­ smum a Christo ordinatum. Ecquidem in illo regno eschatologico quod Christus expectasse asseritur, ordo quidam fuisset, ab ipso Deo determinatus, at illud regnum non est Ecclesia de qua loquimur. Unde Modernist® asserunt : ordo ille qui in Ecclesia catholica de facto existit, non est a Christo Domino institutus sed fructus evolutionis historicæ et opus ingenii humani2. III. De notione hiérarchisé et constitutionis hierarchic® Ecclesiæ. — Ob multiplices errores circa conceptum hierarchiæ, simul tamen ob difficultatem obiectivam conceptus, quædam sunt prænotanda, sc. quæ necessaria sunt ad statum quæstionis determinandum, remittendo de reliquo ad theologiam dogmaticam. 1. Definitio. Ilierarchia (ίεραάρχή) idem sonat ac princi­ patus sacer. Definiri potest : cœtus seu ordo præsidum ex institutione divina præditus poleslale/sacra. ad fidelium regi­ men et ad cultus divini ministerium. Explic. Hierarchia vi nominis et ex usu communi im­ portat principatum, præsidium, imperium, potestatem, in sacris. Huiusmodi potestas dicitur sacra, tum quia est circa res sacras tum quia ad finem sacrum ordinatur : ita hierarI. Hort, The Christian Ecclesia, mandatum divinum de con»lil,nendis in Ecclesia ministris admittit. Cf. Groot, De Ecclesia3, HH n. " Cf. A. f.oiSY, Évangile, et Église, pars IV. 102 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ chia ecclesiastica dicitur sacra ut ordinata ad ministerium cultus divini et ad sacramentorum administrationem. Sublectum huius potestatis est coelus quidam seu ordo præsidum, i. e. pars fidelium seu membrorum Ecclesiæ : vocatur coetus inquantum huiusmodi præsides inter se quodam ordine sunt uniti (Romanus Pontifex, episcopi, sacerdotes, ministri1). Hucusque habetur elementum ma­ teriale hierarchiæ (genus definitionis) ; pars vero formalis (differentia specifica) est quod talis potestas sit ex imme­ diata institutione divina et quod sit immediate a Deo col­ lata, se. in prima constitutione : ita Petrus et Apostoli immediate a Christo dicuntur accepisse potestatem quæ, semel collata ac accepta, postea in alios transire potest12, 2. Hierarchia est necessario supernaluralis; et quidem tum ratione originis inquantum potestas est immediate a Deo (Christo) collata, tum ratione obiecti (sacramenta et vita fidelium), tum ratione finis qui est sanctificatio fidelium. 3. Hierarchia est potestas instrumentalis et ministerialis : inquantum potestas nonnisi in nomine et auctoritate et virtute Christi exercetur, intra limites a Christo positos et in bonum Ecclesiæ. Longissime igitur a vero hierarchiæ conceptu aberrant qui eam tanquam facultatem domi­ nandi in utilitatem propriam intelligunt. Hierarchica potestas e contra officium et obligationem, et quidem gra­ vem et onerosam, procurandi gloriam Dei et salutem fide­ lium subaudit : ita Romanus Pontifex est « servus servorum Dei ». 4. Ecclesia dicitur hierarchice constituta inquantum talis cœtus præsidum ad constitutionem Ecclesiæ divinitus da­ tam et perpetuo duraturam pertinet. 1. Non raro « hierarchia » præsides superiores ut Rom. Ponti­ ficem et episcopos significat. 2. Protestantes et alii communiter partem formalem et maxime constitutivam hierarchiæ negligunt. Ita Harnack (Texte und Untersuchungen, n, 155) illam constitutionem vocat hierarchicam, in qua iura originis humanæ tamquam ex ordinatione divina orta declarantur. « Hierarchisch nennen wir diejenige Verfassungsform, in welcher beliebige weltliche Rechte, welche Inhaber des Amtes ausüben, ihrem Ursprung nach auf gottliche Anordnung zurückgeführt werden ». Hæc definitio est corruptio pessima no­ tionis catholicæ de hierarchia ecclesiastica. ART. ΧΠΙ. ---- DE CONSTITUTIONE HIERARCHICA ECCLESIÆ 103 5. Potestas hierarchica distinguitur in potestatem ordi­ nis qui sc. ordinatione sacramentali confertur et ad sacra conficienda ordinatur, et in potestatem iurisdiclionis quæ est ad fidelium regimen. 6. Denique notandum est, nullam existere inter homines aliam societatem quæ haberet constitutionem hierarchicam prout in Ecclesia asseritur : nam in aliis societatibus reli­ giosis potestas non asseritur (sicut nec est) neque ut supernaturalis neque ut immediate a Deo (Christo)· collata neque ut ad constitutionem, divinitus determinatam pertinens. Inde abusive quidam de hierarchia buddhistica etc., lo­ quuntur. IV. Thesis igitur est : Ecclesia Christi ex ipsius Christi ordinatione hierarchice est constituta. Probatur : 1° Ex parte ipsius Christi ; 2° Ex parte Apostolorum. 1. Constitutio hierarchica Ecclesiæ probatur ex parte Christi. Arg. : Secundum Evangelia lesus Christus ipse : A) Generaliter Ecclesiam ut societatem hierarchice constitutam describit ; B) . Apostolis ut coetui determinato potestatem con­ fert ad fideles sanctificandos et regendos ; C) . Hanc potestatem ac constitutionem perpetuo dura­ turam edocet. Ergo. Prob. antecedens per partes. Ad A. Christus generaliter Ecclesiam ul societatem hie­ rarchice constitutam describit. Christus Ecclesiam maxime « regnum cadorum » appel­ lat. lamvero nomen ipsum regni coelorum Ecclesiam ut societatem ordinatam repraesentat, cum distinctione munerum, officiorum et potestatis ; in regno Christi omnis potestas a Christo confertur et in nomine et auctoritate Christi exercetur; tota distinctio et constitutio est a Christo ; similiter omnis potestas est sacra. Itaque vi nominis « regni Christi » Ecclesia significatur ut ab ipso Christo, per certum ordinem præsidum distincta et ordi­ nata, ab ipso Christo potestate sacra prædita,' ad finem 104 CAP. IT. DE CAUSIS ECCI.ESI/E Ecclesiæ consequendum. Neque ullo modo insinuatur sed e contra excluditur, potestatem gubernativam vel sanc­ tificam primitus toti coetui fidelium conferri, ita ut omnes sint æquales. Similiter nomen « Ecclesia » minime societatem informem, sed societatem ordinatam significat ; qualis autem foret ille ordo, ab eo qui Ecclesiam suam ædificarit, totaliter dependet, a quo denique omnis potestas in Ecclesia erit : unde Christus Mt., xvi, 16 ss. primo declarat quod Petrus foret caput Ecclesiæ, et secundo ei potestatem proportionatam promittit. Idem per alia nomina vel per figuras Ecclesiæ exprimitur. Ecclesia ut « domus Dei « habet ordinem familiæ, totum voluntate patris familias dirigitur, omnis potestas est ab ipso collata. Multo magis « templum Dei », « civitas Dei » societatem hierar hicam indicat. Maxime denique : « corpus Christi » et « sponsa Christi » habebit simul potestatem a Christo acceptam et ordinem secundum Christi dispositio­ nem ,Jid quod Paulus postea expresse describit (I Cor., xn, 12 ss. ; Eph., iv, 16). Ad 13. Christus Apostolis ut cœtui determinato potestatem ad fideles gubernandos et sanctificandos immediate confert. — Id quod Christus per prædicationern regni Dei generaliter annuntiaverat, consequenter per actus particulares exequitur, constituendo sc. Apostolos ut præsidcs Ecclesiæ suæ. Ideo primo eligit duodecim tanquam discipulos speciales qui ipsum ab initio sequuntur : « Non vos me elegistis sed ego elegi vos » (Ioa., xv, 16). Quos et Apostolos vocavit (Lc., vi, 13) qui sc. ut ab ipso missi, ex mandato et in auctoritate Christi sint ministri regni Christi. Huiusmodi Apostoli missionem Christi continuabunt : « Sicut misit me Pater, et ego mitto vos » (Ioa., xx, 21) ; inde « Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me sper­ nit » (Lc., x, 16). In hunc finem Christus Apostolis dat potestatem, sive generaliter sive particulariter. Generaliter quidem per verba : « Amen dico vobis : Quæcumque alligaveritis super terram, erunt ligata et in cœlo : et quæcumque solveritis super terram, erunt, soluta et in cœlo » (Μτ., χνιπ, 18) : ita Christus Apostolis plenam potestatem spiritualem in ART. XIII. — DE CONSTITUTIONE HIERARCHICA ECCLESIÆ 105 regno suo confert. Particulariter autem potestatem deter­ minatam confert, ut baptizandi (= suscipiendi homines in regnum suum) (Mt., xxviii, 19), Eucharistiam celebrandi (7 Cor., xi, 24), remittendi peccata (Ioa., xx, 23). Maxime vero Christus suam potestatem in Apostolos transfert ante ascensionem suam in coelum, cum nempe Apostolis regnum suum definitive commiserit. Inde Mt., xxviii, 18-20, Christus primo potestatem profert suam : « Data est mihi omnis potestas in cœlo et in terra » ; et deinde ex hac pleni­ tudine potestatis Apostolis potestatem confert : « Euntes ergo docete omnes gentes (potestas docendi vel magi­ sterii), baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti (potestas sanctificandi), docentes eos servare omni quæcumque mandavi vobis » (potestas gubernandi). De­ nique Apostolis promissionem dat divinam exeeutionis huius mandati : « Et ecce ego vobiscum sum omnibus die­ bus usque ad consummationem sæculi. » Sanctionem vero constitutionis Ecclesiæ Christus dat his verbis : « Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit... » (Lc., x, 16). Specialem potestatem Christus Petro confert, de qua re tamen infra. Ad C. Christus potestatem et constitutionem hierarchicam Ecclesiæ perpetuo duraturam edocet. Non pauci prote­ stantes quidem admittunt, apostolos a Christo potestatem quandam ad Ecclesiam fundandam et regendam accepisse ; tamen praetendunt·, huiusmodi potestatem finituram fore cum Apostolis : ita ut deinceps in Ecclesia Chpsti non. amplius sit neque potestas neque constitutio hierarchica. Contrarium vero facile ex iam dictis sequitur. 1. Christus Ecclesiam vocat regnum suum quod ex vi nominis est hierarchice constitutum : quousque igitur regnum Christi manebit, erit regnum hierarchicum. Deinde Christus Apostolis potestatem confert docendi omnes gen­ tes, docentes eos servare quæcumque dixerat eis, et in hunc finem ipsis assistentiam suam usque ad finem mundi promittit (Mt., xxviii, 18-20). Per Apostolos igiI ur omnes gentes usque ad finem mundi docebuntur et gubernabuntur, et quidem in vi potestatis ipsis a Christo collatæ : id quod fit aut personaliter per Apostolos ipsos 106 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ aut per eorum successores legitimos, qui sc. Apostolis suc­ cedunt tum in docendis et regendis gentibus tum in pote­ state a Christo accepta., Ita quoque Christus missionem suam salvificam per Apostolos usque ad finem mundi con­ tinuat ; hac denique ratione Ecclesia Christi fundata est super Petrum, non Ecclesia tantum unius sæculi, sed ipsa Ecclesia Christi1. 2. De reliquo ipsa ratio hoc suadet. Christus enim, insti­ tuendo Ecclesiam tanquam regnum suum quo missionem suam continuaret et gentes edoceret et sanctificaret, non debuit instituere vel ordinare ecclesiam duplicem, aliam hierarchicam cum Apostolis, aliam non hierarchicam. Hoc quidem locum haberet, si Christus incapax vel impotens fuisset, unicâ Ecclesia necessitatibus fidelium sufficienter providere. Neque ullus fundator alicuius regni vel societa­ tis (ut e. g. ordinis religiosi) intendit ut constitutio talis societatis postmodum essentialiter mutetur. Itaque iam ex fundatione Ecclesiæ apostolicæ firmissime praesumen­ dum est, eam ex voluntate Christi perdurare oportere : secus Christus voluntatem suam expresse manifestare debu­ isset : cuius tamen nec ullum vestigium extat12. Itaque potestas hierarchica Apostolorum et constitutio 1. S. Thomas, C. Gerit., iv, 74 : « Non est dicendum quod potes­ tas sic data sit Christi discipulis quod per eos ad alios derivanda non esset : data est enim eis ad Ecclesiæ aedificationem secundum Apostoli dictum. Tamdiu igitur oportet hanc potestatem perpe­ tuari quamdiu necesse est aedificari Ecclesiam. Hoc autem necesse est post mortem discipulorum Christi usque ad sæculi finem. Sic igitur data’fuit discipulis Christi spiritualis potestas ut per eos deveniret ad alios : unde et Dominus discipulos in persona aliorum fidelium alloquebatur, ut patet per id quod habetur (Mc., xm, 37) : Quod vobis dico, omnibus dico, et (Mt., xxviii, 20) Dominus discipulis dixit : Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem sæculi ». 2. Optime S. Thomas, S. Th., Ia IIa«, q. cvi, a. 4 : « Status mundi variari potest... secundum varietatem legis : et sic statui novæ legis nullus alius status succedit. Successit enim status novæ legis statui veleris legis tanquam perfectior imperfec­ tiori : nullus autem status præsentis vitæ potest esse perfectior quam status novæ legis : nihil enim potest esse propinquius fini ultimo quam quod immediate in finem ultimum introducit (sc. regnum cœlorum)... Unde non potest esse aliquis perfectior status· præsentis vitæ quam status novæ legis ». ART. XIII. ---- UE CONSTITUTIONE HIERARCHICA ECCLESIÆ 107 hierarchica Ecclesiæ usque ad finem temporum duratura est, utpote, ut potestas et constitutio Ecclesiæ Christi. 2. Constitutio hierarchica Ecclesiæ probatur ex parte Apostolorum. — Apostoli a) Ecclesiam gubernant, b) in potestate ac nomine Christi, c) alios ministros instituunt. Atque his constitutionem hierarchicam Ecclesiæ testifi­ cantur. Ergo. Minor patet. Maior probatur sub uno. jj Prob. a) Factum regiminis hierarchici Apostolorum iam /supra, art. 9, probatum est, licet sub alio respectu. Apo­ stoli enim, præsertim S. Paulus, ex mandato et in potestate Christi, fideles in ecclesias colligunt, illas nomine et auctori­ tate Christi, i. e. ut Apostoli Christi, regunt ac gubernant, considerant Ecclesiam ut corpus, sponsam et regnum Chri­ sti adeoque ut vivificatam, sanctificatam ac gubernatam per potestatem Christi. Atque ista gubernatio Ecclesiæ per potestatem ‘hierarchicam Apostolorum in Actibus et epi­ stulis Apostolorum per totum patet1. Prob. β) Similiter patet in particulari. Ecclesia primitiva in lerusalem per collegium Apostolorum adhuc non disper­ sorum gubernatur, non quidem ut per delegatos Ecclesiæ, sed ratione apostolatus a Christo accepti {Act., i, 1, 8). Inde ad supplendum locum traditoris eligitur Mathias « accipere locum ministerii huius et apostolatus » (Acf, i, 25) et speciali modo vocatur Paulus {Aci., c. ix). Fideles vero « erant perseverantes in doctrina Apostolorum » {Act., ii, 42), i. e. in doctrina Christi, prout per Apostolos proponebatur. Paulus evidenter Ecclesias a se fundatas gubernat, et quidem non ut delegatus fidelium sed ut apostolus lesu Christi. Testimonium gubernationis habes in omnibus S. Pauli epistulis : recole punitionem incestuosi (/ Cor., v, 1-7), privilegium Paulinum {I Cor., vn, 10-16), ordinationes liturgicas et disciplinares (/ Cor., X, 16-21; xi, 18-34 ; 1. Quæsliones de institutione divina Ecclesiæ, ut societatis veri nominis, et de eius constitutione hierarchica, quasi coincidunt, saltem materialiter. Nimis enim manifestum est Ecclesiam a Chri­ sto Domino institutam, regnum messianicum Christi, denique tan­ dem potestate Christi adeoque hierarchica, gubernari. 108 CAP. II. — DE CAUSIS ECCLESIÆ xii, 1-31 ; xiii, 1-49), ordinationes pastorales in epistulis pastoralibus. Jri Potestas qua Paulus Ecclesias gubernat, est a Christo : z« Paulus Apostolus, non ab hominibus neque per hominem, sed per Jesum Christum et Deum Patrem » (GaZ., i, 1), « propter gratiam quæ data est mihi a Deo ut sim minister Christi Jesu in gentibus » {Boni., xv, 15-16), ex « potestate nostra quam dedit nobis Dominus » {II Cor., x, 8), ut « positus prædieator et Apostolus et magister gentium » {II Tim., i, 11). Similiter Pelrus fidelibus scribit ut « Apostolus lesu Christi » (i, 1) ; eadem ratione Jacobus promulgat extremam unctionem (Iac., v, 14) ; loannes in epistulis et in Apoca­ lypsi apparet ut gubernans plures Ecclesias quas per suos delegatos et per epistulas et Apocalypsim dirigit (Ioa., ii, 12 ss, III Joa., per totum). Ulterius Apostoli ex potestate sibi tradita alios ministros ' instituunt : ita in lerusalem instituuntur diaconi {Aci., vi, 6). Paulus cui « sollicitudo omnium Ecclesiarum » incumbit {II Cor., xi, 28), huiusmodi Ecclesias per suos delegatos administrat, ut sunt praesertim Titus {II Cor., vm, 23), Timotheus {I Cor., iv, 16 ; xvi, 10 ; II Cor., i, 1), Sosthenes (/ Cor., i, 1) Archippus {Coi., iv, 17), Epaphras {Coi., i, 17 ; iv, 12), Epaphroditus {Phil., n, 25 ; iv, 18). Ad Ti­ tum et Thimotheum Paulus epistulas instructorias dirigit, quomodo ecclesias administrare debeant. Ita Timotheus Ephesi loco Apostoli potestatem super fideles et præsidentes exercet {I Tim., iv, 11 ; II Tim., n, 2); ipse iudicat de admittendis ad officia {I Tim., m, 1-14 ; v, 22) ; ipsius est iudicare de presbyteris {I Tim., v, 19) ; ipsi cura est de honore et vita præpositorum localium {I Tim., v, 17, 18). Similiter Titus in insula Creta loco Pauli Ecclesias ibi fundatas regere debet (Tit., i, 5) ; ipsi iniungitur ut in diver­ sis civitatibus præpositos residentes instituat (Tit., i, 6-8), ut neophytos ad vitam meliorem promoveat (I. c.). Inde in Ecclesiis S. Pauli habentur presbyteri {I Tim., v, 17. 19), episcopi et diaconi {Phil., i, 1, Act., xx, 28), præsidentes (Thess., v, 12 : προϊστάμενοι), præpositi {Heb., xiii, 17 : ήνούυενοι). Ideo denique Apostoli expressis verbis obædientiam a ART. XIII. ---- DE CONSTITUTIONE HIERARCHICA ECCLESIÆ 109 fidelibus expostulant. « Sic nos existimet homo ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum eius » (/ Cor., iv, 1). Thessalonicenses Apostolus rogat, «ut noveritis eos qui labo­ rant inter vos et præsunt vobis in Domino et monent vos » (/ Thess., v, 12). In epistula ad Hebr. (xiii, 17) fideles admo­ nentur : « Obædite præpositis vestris et subiacete illis » (cf. xiii, 7 ; I Pel., v. 1-4). Ad Corinthios Apostolus scribit « Ideo enim scripsi ut cognoscam experimentum vestrum, an in omnibus obædientes sitis » (II Cor., n, 9). Itaque ecclesiæ per Apostolos fundatæ manifeste hierarchice erant constitutæ, utpote gubematæ per Apostolos in potestate a Christo accepta, qui Apostoli potestatem a Christo acceptam aliis communicant et simul ipsis ordinant, ut iterum alios in hoc munus instituant. V. Difficultates adversariorum triplicis sunt generis : 1° Adversarii, « regnum coelorum » tanquam regnum vel mere internum et « spirituale » vel mere eschatologicum interpretantur, in quo non est locus pro hierarchia : quoad hoc videsis ea quæ art. 6 exposuimus. 2° Adversarii negant, Apostolos a Christo potestate sacra fuisse instructos : quoad hoc vide art. 7 et 8 et argu­ menta huius art. 3° Adversarii adducunt rationes a priori, ut ex natura et ex conditionibus justificationis, quibus potestatem et constitutionem hierarchicam Ecclesiæ tanquam repugnan­ tem atque impossibilem demonstrare conantur : de qua re specialiter infra, art. 16, agemus. ARTICULUS DECIMUS QUARTUS Constitutio hierarchica Ecclesiæ probatur ex testimoniis veterum I: Argumentum directum ex doctrina veterum. — Ec­ clesia subsequeris tempus apostolicum manifeste turn Ecclesiam de facto hierarchice constitutam tum doctrinam < orrespondentem exhibet. Adversarii ipsi admittunt, saltem ab anno 200 Ecclesiam cum organismo hierarchic© tum facto tum in doctrina ex­ tare, licet hoc negent pro tempore priori. Unde suffii it adducere testimonia ex tempore duorum priorum saeculo­ rum. Hic consideranda veniunt Didache, I. epistula Cle­ mentis ad Corinthios, epistulæ S. Ignatii et S. Polycarpi, Apologetæ secundi saeculi, S. Irænaeus. Hi autem omnes tum factum hierarchise testantur, tum hanc formam constitu­ tionis Ecclesiæ ad institutionem divinam referunt. 1. Didache vel Doctrina Apostolorum ex vi tituli refert modum vivendi quem Christiani (ex gentibus) tenere debent ex mandato Apostolorum. In c. xv, determinantur qualitates eorum qui in munus episcopi et diaconi sunt eligendi : « Constituite vobis episcopos et diaconos dignos Domino, viros mansuetos et argenti non cupidos et veraces et pro­ batos », sicut iam Paulus idem ordinaverat (/ Tim., m, 1-14 ; Tit., i, 7-9). Quidquid est de officio horum episco­ porum vel diaconorum, certe sunt ministri Dei : « mini­ strant et ipsi ministerium prophetarum et doctorum », et sunt honorati, sc. in Domino, « una cum prophetis et doctoribus ». Sunt ministri Eucharistiæ, ideoque tantum digni sunt eligendi. 2. Testimonium præclarum fert Clemens Romanus in Epistula ad Corinthios, scripta in nomine Ecclesiæ Romanæ (circa an. 98). a) In Ecclesia Corinthiorum orta erat « seditio impia et detestanda » (i, 1) adversus presbyteros. Ad quam sedi­ tionem sedandam epistula ad Corinthios dirigitur. Clemens ART. XIV. —■ DOCTRINA VETERUM DE HIERARCHIA 111 ad pacem, humilitatem et obædientiam exhortatur, con­ cludendo : « Militemus igitur omnibus viribus sub inculpatis Dei præceptis» (xxxvn, 1). Ad huiusmodi præcepta perti­ net ordo hierarchicus. Necessitatem obœdientiæ erga ordi­ nem hierarchicum Clemens primo per triplicem analogiam. ostendit, sc. ex ordine in exercitu, in corpore humano et in veteri testamento (c. xxxvii-xli)1. Deinde Clemens origi­ nem et naturam ordinis N. T. exponit, et quidem his merito celeberrimis dictis : « Apostoli nobis Evangelii prædicatores facti sunt a Domino lesu Christo, Jesus Christus missus est a Deo. Christus igitur a Deo et Apostoli a Christo ; et factum est utrumque ordinatim ex voluntate Dei. Itaque acceptis mandatis et per resurrectionem Domini nostri lesu Christi plena certitudine imbuti Deique verbo confirmati, cum certa spiritus sancti fiducia egressi sunt adnuntiantes regni I )ci adventum. Per regiones igitur et urbes verbum prædicantes primitias earum spiritu cum probassent, constiI nerunt episcopos et diaconos eorum qui credituri erant (xlii, 1-4)... Apostoli quoque nostri per lesum Christum Dominum nostrum cognoverunt, contentionem de nomine episcopatus oborituram ; ob eam ergo causam, perfecta præscientia præditi, constituerunt prædictos ac deinceps ordinationem dederunt, ut cum illi decessissent, ministe­ rium eorum alii viri probati exciperent. Itaque qui constitu­ ti sunt ab illis vel deinceps ab aliis viris eximiis consentiente universa Ecclesia quique inculpate gregi Christi deservierunt..., hos iudicamus munere suo non iuste deiici » (xliv, 1-3). Inde Clemens seditionem damnat : « Contentiosi estis, fratres, et in rebus quæ ad salutem pertinent» (xlv, 1), 1. Hac ratione Clemens, c. xl, 5 scribit : « Summo quippe sacer­ doti sua munera tributa sunt, sacerdotibus locus proprius adsignalus est et levitis sua ministeria incumbunt. Homo laicus prae­ ceptis laicis constringitur. » Clemens ordinem hierarchicum V. T. adducit in confirmationem regulae- propositae : « Cuncta ordine debemus facere quæ nos Dominus statutis temporibus peragere iussit » (xl, 1), ita ut nullus transgrediatur « præscriplam ministe­ rii sui regulam» (xli, 1). Immerito igitur R. Seeberg, alTirmat, hierarchiam Ecclesiæ a Clemente deduci ex hierarchia Vet. Te­ st amenti : adducitur enim tantum analogia constitutionis Eccle­ sia· Jlogmengeschichte, I2, 190). 112 s CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ quia sc. seditio est peccatum grave (xliv, 3-6), et celeriter auferenda 8 c. xlviii) : rei poenitentiam agere debenl (c. LIV, Lvir, lviii). Tria igitur epistula Clementis testificatur : primo existentiam ordinis hierarchici in Ecclesia ; secundo, originem divinam et apostolicam huius ordinis, tertio, continuatio­ nem hierarchiæ in Ecclesia. b) Testimonium Clementis protestanticos torquet ; inde effugia diversa quærunt. R. Seeberg1, sic opinatur : Clemens facium historicum existentiæ episcoporum et diaconorum vel presbyterum'in hanc Iheoriam convertit vel immutat : ius presbyterorum est originis divinæ et apostolicæ, i. e. factum mere historicum tanquam ius divinum declarat. Uti patet, huiusmodi assertio est purum effugium. Cle­ mens enim originem divino-apostolicam hierarchiæ non tanquam theoriam proponit sed tanquam factum histori­ cum testificatur ; et quidem tanquam factum quod omnibus, etiam adversariis, notum est et ab ipsis concessum. Vanum etiam et insanum fuisset tentamen iura presbyterum quæ pure humana fuissent, tanquam divina declarare : tali tentamine Clemens seditiosos certe non convertisset. Deni­ que Seeberg summa iniuria Clementi crimen ita enorme imponit. Nec meliora sunt quæ Seeberg in confirmationem suæ sententiæ adducit. Seeberg primo supponit seditionem factam fuisse a pneumaticis qui positionem presbyterorum arripere conati essent. At per hoc comedit, episcopos et diaconos primitus habuisse hegemoniam : id quod est contra sententiam generalem ipsius Seeberg secundum quam pri­ mitus solum pneumatici vel charismatic! Ecclesiam dirigissent. Deinde Seeberg Clementi obiicit quod « spiritum » taceat et nihil aliud quam seditionem impiam et detestan­ dam videat. At undenam Seeberg probat suppositum, sc. depositionem presbyterorum ex inspiratione Spiritus Dei factam esse ? Clemens probat contrarium, sc. seditionem factam esse ex « zelo et invidia ». Ulterius Seeberg notat, episcopos a Clemente via pure iuridica tanquam successores Apostolorum declarari. At ius quod Clemens episcopis tri1. Lehrbuch der Dogmengeschichte, I2, p. 183-199. ART. XIV. ---- DOCTRINA VETERUM DE HIERARCHIA 113 huit, non est ius humanum, sed ius divinum, sc. institutio divino-apostolica, quæ proprie et formaliter hierarchiam constituit. Instat Seebert : ius episcoporum per successio­ nem acquiritur. Optime, sed per successionem quæ fun­ datur in institutione divina. Denique Seeberg tum episcopa­ tum tum successionem tanquam originis iudaicæ declarat. At in hoc confundit analogiam quæ inter hierarchiam ecclesiasticam et judaicam habetur, cum ratione originis hierarchiæ. Unica et tota ratio cui hypothesis ipsius See­ berg innititur, est suppositio : in initio in Ecclesia nulla fuit potestas sacra nisi charismatica ; inde tota eius expo­ sitio ruit. A. Harnack1 tria in explicationem epistulæ Clementis proponit. Supponit, antecedenter episcopos meros admi­ nistratores bonorum Ecclesiæ ac deinde cultus, præsertim Eucharistiæ fuisse. Inde secundum Harnack, primo (cum idea novi sacrificii) orta est sententia, episcopos analogiam quandam habere ad sacerdotes V. T. ; Secundo institutio episcoporum ad Apostolos reducta fuit ; tertio idea suc­ cessionis apostolicæ intravit. At testimonium Clementis est omnino contrarium. Cle­ mens enim testificatur, episcopos ex institutione apostolica esse ministros sacrorum et prædicationis. Deinde sine ullo dubio orta est idea analogiæ inter sacerdotes Vet. et Nov. Testamenti, at sensu inverso ac Harnack asserit. Non enim a conscientia Christiana creata est vel ficta est analogia quædam (sc. non vera) inter sacerdotes veteres et novos, sed præsupposita veritate et institutione divina sacerdotii novi,«evidens fuit analogia cum sacerdotio Vet. Test. Similiter christiani episcopos tanquam ab Apostolis institutos non admisissent nisi propter fidem in instiI utionem divinam episcopatus : ad quam fidem Clemens sese refert. Idem dicendum est de successione apostolica. Denique Harnack immerito asserit episcopos vel presby­ teros de quibus in epistula Clementis, nullam habuisse potestatem vel hegemoniam. Ad quid enim Clemens de « ministerio » episcoporum loquitur, ad quid obædientiam expostulat, ad quid hortatur « cervicem supponere et 1. A. Harnack, Lehrbuch der Dogmengeschichte, I, p. 237 s. 114 CAP. II. ·— DE CAUSIS ECCLESIÆ locum obædientiæ implentes inclinari illis qui sunt duces animarum nostrarum » (τοϊς ύ-άρχουσ'.ν άρχηνοϊς των ψυχών ήαών) (XLIII, 1) ? Rud. Sohm1 (cuius· doctrinam generalem de Ecclesiæ constitutione iam supra exposuimus et diiudicavimus), censet, in epistula Clementis prima vice apparere doctri­ nam de institutione divina hierarchiæ Ecclesiae, ita ut hæc epistula constitutionem primitivam finierit. Sohm igitur admittit, in epistula Clementis institutionem divinam et ius divinum episcopatus edoceri. Attamen et ipse fallitur. Primo quidem asserendo, ante Clementem nullam extare testimonium iuris divini hierarchiæ ; secundo interpretando dicta Clementis tanquam doctrinam novam, cum Clemens e contra ad factum a fidelibus admissum sese referat ; tertio male supponendo episcopis non attribui nisi iura ordinis pure iuridici vel humani, licet ex institutione divina : ius enim episcoporum supponitur esse essentialiter sacrum et supernaturale, quantum ad potestatem tum iurisdictionis tum ordinis. In concreto Sohm censet, ideam iuris divini episcoporum derivatam fuisse ex ordine in Eucharistia celebranda. In hoc tamen falso supponit, episcopos primitus tantum ex commissione Ecclesiæ et iure pure humano ministros quos­ dam Eucharistiæ fuisse et ex hoc ad gubernium Ecclesiæ ascendisse. E contra enim episcopi et presbyteri, ut ha­ bentes divinitus ius et potestatem sacram ad Euchari­ stiam conficiendam et celebrandam, propter hanc ipsam potestatem tanquam hierarchici considerabantur, sicut et erant. Et hanc ideam vel fidem Clemens testificaturt 3. Maxime epistulæ S. Ignatii Antiocheni testimonium de constitutione hierarchica Ecclesiæ dicunt. Omnes enim epistulæ (excepta ep. ad Romanos, quæ est de alia re) testificantur : a) facium constitutionis hierarchicæ Ecclesiæ cum episcopis, presbyteris et diaconis ; b) ius divinum hierarchiæ et obligationem obædientiæ ex parte fidelium ; c) distinctionem episcoporum, presbyterorum et diacono­ rum et d) specialiter existentiam episcopatus sic dicti I. K. Sohm, Kirchenrecht, I (1892), p. 134, 137 ss., 160. ART. XIV. DOCTRINA .VETERUM DE HIERARCHIA 115 monarchic!. Hoc loco tamen duo tantum priora testimonia considerabimus1. a) Ignatius primo testificatur exislentiam episcoporum in ecclesiis Asiæ minoris. Hujusmodi institutum iam existit, cum Ignatius salutetur ab episcopis ; immo non apparet ut institutum recens, sed ut simpliciter existens et admissum. Ita indicatur episcopus Ephesiorum (Onesiinus-Eph., i, 3), Magnesiorum (Damas-Mag., u, 1), Smyrnaeorum (Polycarpus-Ad Polyc., Inscrip., Mag., xv, 1), Trallensium (Polybius-Trall., i, 1), Philadelphensium (Philad., i, 1), Antio­ chi» vel Syriæ (Ignatius qui vocatur « episcopus Syriæ » (Rom., ii, 2) « Ecclesiæ Syriæ (Rom., ix, 2), « Ecclesiæ Antiochenæ in Syria Philad., x, 1, et Smyrn., xi, I). Denique Ignatius memorat generaliter « episcopos per tractus terra constitutos » (Eph., m, 2). Secundo Ignatius testificatur ius et potestatem divinam episcoporum, presbyterum et diaconorum simulque neces­ sitatem sublectionis propter Deum et ex mandato divino. Id quod Ignatius diverso sub respectu inculcat. a) Episcopi, presbyteri et dicaoni sunt ministri Dei, missi ab eo, locum et potestatem Dei tenentes. — « Quemcum­ que paterfamilias mittit ad gubernandam familiam suam, hunc ita accipere debemus ut illum ipsum. Manifestum est quod episcopum respicere oportet ut ipsum Christum » (Eph., vi, 1). « In concordia Dei omnia peragere studea­ tis, episcopo præsidente loco Dei et presbyteris loco sena­ tus apostolici et diaconis mihi suavissimis concreditum habentibus ministerium Jesu Christi » (Mag., vi, 1). Cf. Smyrn. vm, 1. Et generaliter : « Çtenim lesus Christus sententia Dei Patris est (i. e. ex voluntate Patris Filius Dei in lesu Christo incarnatus est — cf. Rom., vu, 1), ut et episcopi per tractus terra constituti in sententia lesu Christi sunt » (i. e. ex voluntate Christi constituti sunt (Eph., m, 2). 1. Videsis : ad Eph., c. n-vi ; 20, 2 ; c. ni-vn, 13 ; Trail.. <·. ii-vii ; Pilad. c. i-iv 7 ; Smyrn., c. vm-ix ; Ad Polycarp., c. ivii ; vm, 3. Quantum ad genuitatem epistularum S. Ignatii vide : Mich. Rackl, Die Christologie des hl. Ignatius υοη Antiochien, Freiburg, 1914. 1 IG CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ β) Subieclio sub clero est analoga sublectioni Christi (ut hominis) sub Patre, vel ul subieclio Apostolorum sub Christo. « Subiecti estote episcopo et vobis mutuo ut lesus Christus Patri secundum carnem et Apostoli Christo et Patri et Spi­ ritui, ut unio sit et carnalis (humana) et spiritualis (reli­ giosa vel supernaturalis) » (Mag., xiii, 2). Ignatius laudat Ephesios ut « coniunctos ei (sc. episcopo) sicut Ecclesia lesu Christo et sicut lesus Christus Patri » (Eph., v, 1). γ) Subieclio sub clero est donum Dei et sanctificat. — « Quotquot enim Dei sunt et lesu Christi, et quotquot pænitentia ducti redierint ad unitatem Ecclesiæ, et hi Dei erunt ut secundum lesum Christum vivant » (Phil., m, 2). « Decet itaque vos omnibus modis glorificare lesum Christum qui glorificavit nos, ut in obædientia una perfecti, subiecti episcopo et presbyterio, per omnia sanclificctii sitis » (Eph., ii, 2). « Utile itaque est, in immaculata unitate vos esse ut et semper participetis Deo » (Eph., iv, 2). « Bonum est Deum et episcopum honorare. Qui episcopum honorat, a Deo honoratus est ; qui clam episcopo aliquid agit, dia­ bolo servit » (Smyrn., ix, 1). 5) Denique Igrfatius clerum tanquam principium unita­ tis Ecclesiæ statuit (non tantum fidem), sc. ut principium visibile unitatis : ut per textus iam citatos patet. Ita epi­ scopus est principium unitatis Ecclesiæ localis sicut lesus Christus Ecclesiæ universalis : « Ubi comparuerit episcopus, ibi et multitudo sit, quemadmodum ubi fuerit lesus Chri­ stus, ibi catholica est Ecclesia » (Smyrn., vm, 2). Ex his omnibus intelligitur fervor et zelus Ignatii in exhortandis fidelibus ad obædientiam erga clerum, ut cum dicit : « Clamavi... magna voce, Dei voce : episcopo obædite et presbyteris et diaconis » (Philad., vu, 1), et alio in loco : « Paratus sum animam meam ponere pro iis qui sunt subditi episcopo, presbyteris et diaconis » (Ad. Polyc., vi, 1). b) Protestantes testimonium et doctrinam S. Ignatii iisdem viis effugere conantur ac testimonium S. Clementis ; unde inutile est repetere criticam. Tamen sequentia spe­ cialiter notare iuvabit. Secundum S. Ignatium, a) potestas certe non competit fidelibus, sed determinato coetui, sc. episcopis, presbyteris et diaconis ; b) huiusmodi potestas est sacra, non vero- ART. XIV. ---- DOCTRINA VETERUM DE HIERARCHIA 117 humana vel pure administrativa vel iuridica : id quod quam maxime ex Ignatii conceptu omnino spirituali de Ecclesiæ patet ; c) potestas clero competit, non ex commis­ sione fidelium sed ex voluntate vel institutione Christi ; d) consequenter potestas episcoporum est vere hierarchica. Seeberg quidem censet : « Neque Clemens neque Ignatius « hierarchæ » fuerunt ». « Episcoptatus est tantum officium communitatis, non Ecclesiæ ». « Tantum abest ut officium dominctur Ecclesiæ ut tantum per modum operarii revela­ tioni Christi inserviat, ita ut Christus sit dominus Eccle­ siæ1. » Sed facilis est responsio. Certe enim secundum Ignatiuin ipse Christus est dominus Ecclesiæ et episcopi non sunt nisi ministri Christi in cuius sc. potestate et ex cuius man­ dato Ecclesiam gubernant et cuius revelationi vel evangelic et regno serviunt ; minime tamen secundum Ignatiuin episcopatus est officium communitatis, eo sc. sensu ut po­ testas episcoporum nomine communitatis vel ex eius commissione exerceatur. E contra episcopatus vere est officium Ecclesiæ, sc. officium a ipso Christo in Ecclesia institutum. Denique Seeberg Ignatio imputat quod «novum institutum » episcopatus monarchici introducere volue­ rit : at Ignatius ipse est episcopus monarchieus et in omnibus ecclesiis ad quas declinaverit, episcopum inonarchicum iam reperit et testificatur. . 4. Paires vel scriplores ecclesiastici IP saeculi minus expresse de hierarchia ecclesiastica loquuntur. Scripta enim eorum quæ supersunt, de aliis quæstionibus tractant, ita ut de Ecclesiæ constitutione non nisi incidenter loquan­ tur. Tamen in huiusmodi dictis occasionalibus hierarchiam ut rem omnino notam et admissam exhibent. 5. Epistula Barnabæ gnosim, i. e. intellectum profun­ diorem doctrinæ christianæ vult dare. Ideo vetus testa­ 1. R. Seeberg, Lelirbuch (1er Dogmengeschichle, I2, p. 198 s. « Hierarchen sind weder Clemens noch Ignatius gewesen. » « Man ist noch weit entfernt davon, das Amt zum Herrri der Kirche zu machen ; man hat noch das lebhafte Bewusstsein, dass es nur Handlangerdienste tut der Offenbarung Jesu Christi, dass Christus der Ilerr der Kirche ist. » « Trotzdcm ist der Episkopat erst Gemeindeamt, nicht Kirchenamt ». 118 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ mentum tanquam figuram regni Christi spiritualité!' ex­ plicat. Apostoli, quos Christus ipsius evangelii prædicatores elegit (v, 9), « quibus dedit evangelii praedicandi potesta­ tem » (vin,3), per duodecim tribus Israel præfigurati sunt. « Pastor Hermæ » sub forma apocalyptica ad pænitentiam et omnem virtutem exhortatur : quæ sc. in mem­ bris regni Dei requiritur {Sim., ix, 13, 2). Quoad hierarchiam nominantur : « præpositi Ecclesiæ » {Vis., π, 2, 6), qui « præsunt Ecclesiæ » et « primas sedes occupant » (προη­ γούμενοι καί προτοκαδεδρίται (Fis., ni, 9, 7), pastores {Sim., ix, 31, 5 s.), « presbyteri qui præsunt Ecclesiæ (Romanæ) » (πρδεστάμενοι — Vis., π, 4, 3), Clemens qui librum accep­ tum in exteras Ecclesias mittet, utpote cui hoc demandatum est (1. c.), episcopi ad quorum ministerium pertinet viduas protegere {Sim., ix, 27, 2) etc. 6. Apologelæ Π1 sæculi ex intentione pauca de Ecclesia dicunt ne imperatorum invidiam excitent. Tamen memo­ rantur « præsidentes » (προεστώτες) (lust., Apol., I, c. lxv- ' lxvii), qui sunt sacerdotes (lust., Dial. 116) et Eucharistiæ sacrificium peragunt (Inst., Apol., I, c. lxv, lxvii) simul cum diaconis, ministris Eucharistiæ (1. <·.). 7. Clemens Alexandrinus clare indicat potestatem doctri­ nalem Ecclesiæ : credere enim oportet prophetis, evangeliis et sermonibus apostolicis vel traditioni apostolicæ1, quæ sine scriptura per successionem ad nos pervenerunt12. Apostolus laçobus fuit primus episcopus, electus ab Apostolis, « pflicium episcopi est Ecclesiæ præesse (της εκκλησίας άπάσης προϊστασδαι)3 ; episcopi et presbyteri sunt pastores præsidentes (ποιμένες προηγούμενοι)4, a quibus dis­ tinguuntur diaconi et laici5. In « Quis dives salvatur » unus episcopus supponitur6. 1. Quis dives salvatur, 42 ; Strom., vi, 15 ; M. ix, 483 B. 2. Strom., vi, 7 ; M. G., ix, 284 A. 3. Strom., iii, 12; M. G., 1180 A. 4. Paedag., i, 6. 5. Strom., iii, 12. 6. Harnack, Dogrnengeschichte, I3, 367 s. nihilominus censet, ( lenientem non docere Ecclesiam episcopalem : quippe quia Clemens (Strom., vi, 13 et vn,· 9, 12) homini « gnostico » vel spiritualité!· viventi munus quoddam apostolicum attribuit, imo ART. XIV. ---- DOCTRINA VETERUM DE HIERARCHIA 119 8. S. Irenæus in opere « Adversus hæreses » doctrinam gnosticdrum impugnat. In argumentatione (cuius conne­ xionem alio in loco exponemus) ad episcopos tanquam apostolorum successores appellat. « Habemus annumerare eos qui ab apostolis instituti sunt episcopi, et successores eorum usque ad nos », « quibus etiam ipsas ecclesias committebant » (III, m, 1) ; ci. Ill, χχχιπ, 7 ; V, xx). « Quapropter eis qui in Ecclesia sunt presbyteris obædire oportet, his qui successionem habent ab apostolis ; qui cum episcopatus successione charisma veritatis certum secundum placitum Patris acceperunt » (IV, xxvi, 2). Quia « valde longum est omnium ecclesiarum enumerare successiones, « tantum » maximæ et antiquissimae et omnibus cognitæ, a gloriosissimis duobus apostolis Petro et Paulo Romæ fundatæ et eonstitutæ Ecclesiæ » succes­ sionem episcoporum indicat (III, in, 2). Scribit : « Fun­ dantes igitur et instruentes (οικοοοίΛησαντες) beati Apostoli ecclesiam, Lino episcopatum administrandæ ecclesiæ tra­ diderunt... Succedit autem ei Anacletus... Post eum tertio loco ab apostolis episcopatum sortitur Clemens... » (III, 3, 3). Similiter « Polycarpus... ab Apostolis in Asia, in ea quæ est Smyrnis ecclesia, constitutus (est) episcopus » (HI, m, 4). ' Itaque secundum Irenæni testimonium episcopi habent potestatem in Ecclesia, ab Apostolis acceptam. Huiusmodi potestas certe non est pure humana vel iuridica, sed sacra, tum ratione originis tum ratione obiecti. Obiectum enim est Ecclesia, quæ est corpus Christi vivum, quæ a Spiritu S. illuminatur, et episcopatui charisma veritatis con­ cessum est (III, xxiv, 1 ; IV, xxvi, 2 ; IV, xxxm, 7, 8) ; obiectum est Eucharistia et sacrificium N. T. (IV, 17 ; 18 ; xxxm, 2 ; V, n, 2, 31). spirituales tamquam veros presbyteros Ecclesiæ et diaconos Dei celebrat. Similiter Loofs, Dogmengesch., p. 167. Sed Clemens tantum influxum hominis docti et spiritualis cum influxu vel opere presbyteri vel diaconi comparat. 1. Seeberg quidem opinatur,, Irenaeuin nondum hierarchiam docere éo sensu ut « salus hominum a sacerdotibus dependeat ». (Lehrbuch der Dogrnengeschichte, I2, p. 310). Certe non eo sensu quern Seeberg supponit, sc. sacerdotes ex iurisdictione et pote- 120 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ 9. Audiatur ultimo Tertullianus. In opere « De præscriptione haereticorum » contra Gnosticos pugnando, ille dicit : « Edant origines ecclesiarum suarum ; evolvant ordinem episcoporum suorum, ita per successionem ab initio decur­ rentem ut primus ille episcopus aliquem ex apostolis vel apostolicis viris... habuerit auctorem et antecessorem » (c·. xxxii ; cf. xxxvi). Ita episcopi sunt institutionis apostolicæ (De fuga., <·. xin), sunt pastores (De Cor., I), præsides (De præscript., xlii), præpositi (De monog., xn), antistites (De Cor., m). Haereticis improbat quod « laicis sacerdotalia munera iniungunt »(De præscript., xli). Postea quidem, factus hæreticus montanista, episcopis potestatem remittendi peccata denegat (De pudicitia, per totum; cf. spec., c. xi ss. ; 21 ss.), sed in hunc finem ut novam doctrinam Montani defendat. Similiter contra ea quæ prius docuerat, scribit : « Differentiam inter ordi­ nem et plebem constituit Ecclesiæ auctoritas et honor per ordinis consessum sanctificatus. Adeo ubi ecclesiastici ordinis non est consessus, et offers et tingis et sacerdos es tibi solus1 ». Attamen, impugnando in his omnibus catholicos, indirecte testificatur doctrinam catholicam illius temporis de institutione et potestate divina episcoporum, de distinctione inter clerum et laicos, de polestate Ecclesiæ circa remittenda peccata2. Eadem ratione Ecclesia voca­ tur « numerus episcoporum (De pudic., c. xxi). state pure humana vel iuridica hominibus salutem conferre —id quod est alienissimum a mente tum Irenæi tum etiam Ecclesiæ catholicæ ; tamen Irenæus cum Ecclesia catholica docet, episcopos habere potestatem sacram et divinitus acceptam ad fideles docen­ dos, gubernandos et sanctificandos. Inde facile* intelligitur quo sensu Irenaeus dicit, omnem iustuin habere sacerdotalem ordinem (iv, 8, 3), sc. inquantum omnis justus in Ecclesia per sacerdotes legitimos sacrificium offert et in fructibus sacrificii participat. Circa doctrinam S. Irenaei de Ecclesia : cf. Batiffol, l'Eglise naissante, chap. iv. 1. De exhortatione caslil., c. vu. 2. Forsitan Tertullianus iam ab initio potestatem episcopo­ rum quidem ut sacram et divinam sed nimis exclusive ut discipli­ narem consideraverat ; inde de ppdicitia, c. xxi scribere potuit : Disciplinæ solius officium sortitus es, nec imperio præsidere sed ministerio. » Cf. K. Adam, Der Kirchenbegriff Tertulliane (1907) ; Adhémar d’Alès, La théologie de Terlullien (1905). ART. XIV. ---- DOCTRINA VETERUM DE HIERARCHIA 121 10. Conclusio. Patres igitur et scriptores ecclesiastici qui data opera de Ecclesiæ constitutione loquuntur, Eccle­ siam tanquam divinitus hierarchice constitutam declarant, insistendo in potestate divina apostolorum et in potestate episcoporum tanquam successorum apostolorum ; alii autores potestatem et institutionem divinam episcopatus ut notam et admissam simpliciter enuntiant. Deest adhuc doctrina speculativa, sed factum ipsum statuitur. Inde aliud sequitur argumentum. 11. Argumentum praescriptionis. — Constat factum historicum existentiæ Ecclesiæ catholicæ, hierarchice cons­ titute Atqui huiusmodi factum a) est argumentum fir­ missimum præsçriptionis pro constitutione hierarchica Ec­ clesiæ ex parte ipsius Christi, et b) huiusmodi præsscriptio , per theorias protestantium vel aliorum confirmatur. — Prob. min. а) Factum historicum quod hic considerandum venit, non est nudum et simplex factum existentiæ Ecclesiæ hie­ rarchic®, sed est factum investitum determinatis quali­ tatibus. Huiusmodi sunt : Ecclesia catholica tanquam Ec­ clesia Christi tenetur et creditur ; hierarchica constitutio tanquam a Christo instituta et per Apostolos transmissa creditur ; potestas episcoporum tanquam sacra et supernaturalis consideratur ; nulla extitit controversia circa hanc persuasionem ; documenta quæ supersunt, hierarchiæ originem divinam aut expresse testificantur aut ut factum admissum enuntiant. Atqui huiusmodi factum est firmissimum argumentum præsçriptionis pro veritate doctrinæ catholicæ (cf. supra, art. 10, art. II). б) Argumentum confirmatur per theorias protestantium. — Fatcntibus vel ipsis adversariis, circa finem saltem sæc.n extat Ecclesia catholica cum organisatione hierarchica quæ tanquam divinitus instituta creditur. Huiusmodi factum explicatione indiget, i. e. Protestantes, negantes volunta­ tem Christi de Ecclesia hierarchica instituenda, explicare debent quomodo contra voluntatem Christi Ecclesia facta sit hierarchica, quomodo ad constitutionem Ecclesiæ ca­ tholicæ perventum sit. lamvero theoriæ vel hypotheses· 122 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ protestantium et aliorum originem hierarchiæ non expli­ cant. a) Hypotheses conlrariæ fundamento certo carent. — Om­ nes enim tanquam fundamentum supponunt, in initio in Ecclesia nullam fuisse potestatem a Christo collatam et sacram, sive ordinis sive iurisdictionis, sed tantum « spiritum », « enthusiasmum », charismata. Huiusmodi suppositura certe non est factum historicum quod secundum regulas logicæ occasionem hypothesis statuendæ præbere possit : nam omnis hypothesis factum certum supponit quod explicandum suscipitur. E contra certum est, in initio fuisse in Ecclesia potestatem Apostolorum, sacram -et a Christo collatam. 3) Adversarri coguntur vel negare vel invertere omnia jacta in documentis veterum enuntiata vel testificata. — Ita adversarii coguntur negare vel in alium sensum per­ vertere testimonium Clementis Romani de origine episco­ patus, testimonium Ignatii Antiocheni de episcopis, pre­ sbyteris et dicanonis, coguntur pervetere doctrinam ipsius Didache, imo coguntur negare originem apostolicam epi­ stularum pastoralium S. Pauli. Ideo adversarii facta histo­ rica non explicant, sed vel negant vel pervertunt. γ) Théorisé conlrariæ non explicant facium hierarchiæ prout illud facium revera exlat. — Primo non explicant quomodo episcopi-presbyteri tanquam præditi potestate divina et ex institutione divina recogniti et accepti fuerint. Secundo evolutio ab adversariis asserta fuisset immutatio ita fundamentalis et enormis Ecclesiæ ut accidere non potuisset neque absque resistentia neque absque vestigiis in documentis vel in historia neque potuisset esse eadem in universa Ecclesia. lamvero in historia nullum invenitur vestigium resistentiae, imo Clemens et Ignatius præcise ex potestate et institutione divina episcoporum et pres­ byterum argumentantur, ut ex concesso. Si tamen quae­ dam difficultates aderant, illæ sunt circa executionem obædientiæ clero debitæ. Quæ difficultates nil miri habent, quia obædientia erga clerum in fide, in moribus, in cultu et in disciplina pro Christianis e paganismo conversis erat res nova et denique obædientia hominibus semper est diffi­ cilis, maxime in negotiis spiritualibus. Unde in historia ART. XIV. ---- DOCTRINA VETERUM DE HIERARCHIA Γ23 ecclesiæ duorum priorum sæculorum documenta quidem difficultatum in obædientia præstanda extant, nulla vero documenta negationis hierarchiæ, nisi forsitan ex parte hæreticorum. 4. Hypotheses conlrariæ immerito hierarchicos primi tem­ poris summa iniuria afficiunt. — Protestantes enim quasi omnes episcopis et presbyteris primi temporis crimen nefandum usurpationis potestatis indebitæ imputant. Certe enim immutatio potestatis humanæ in potestatem divi­ nam et iuris humani in ius divinum, esset crimen enorme usurpationis, ne quid aliud dicam. Huiusmodi autem criminis imputatio nullo modo concordat cum charactere historico et personali e. g. Clementis vel Ignatii. imo simpliciter tanquam calumnia est declaranda. 5. Denique protestantes absque ullo fundamento historico originem Ecclesiæ catholicæ æquiparant origini hæresis protestanticæ. — Ecquidem in origine protestantismi acci­ dit defectio fundamentalis et revolutionaria ab Ecclesia praeexistente, et qpidem sub praetextu reformandi Eccle­ siam secundum Dei voluntatem. Huius tamen defectionis processum tota historia clamat, dum nihil simile in histo­ ria Ecclesiæ primitivæ apparet. Lutherus et Calvinus data opera in « reformatores » sese erexerunt, Clemens vero et Ignatius maxime in fide tradita instant. Protestantismus fuit defectio, primi vero Patres fidem acceptam expli­ care et ad praxim deducere conati sunt. Hoc tantum unum adversariis concedendum est vel potius contra eos statuen­ dum est : fidem in constitutionem hierarchicam Ecclesiæ et ipsam constitutionem hierarchicam succedentibus tem­ poribus magis magisque fuisse explicatam et in praxim deductam, i. e. voluntatem Christi in Ecclesia catholica execution! fuisse mandatam. ARTICULUS DECIMUS QUINTUS De constitutione charismatica ecclesiarum S. Pauli I. Sententia adversariorum. — Sicut Modernistæ opi­ nantur inter discipulos Christi nullum aliud ligamen fuisse n_isi mutuum amorem et reverentiam erga Christum, ita p rotestantes moderni communiter tenent, christianos primitivos unitos fuisse tantum per mutuum amorem, per 'emthusiasmum et per charismata quibus mediantibus sing-ulis manifestabatur quid esset faciendum. Ita tanquam principium unitivum et gubernativum vel etiam sancti­ ficat ivum Ecclesiæ primitivæ ponunt exclusive το πνεύμα. I dquod maxime ex epistulis S. Pauli (vel etiam ex Didâche) probare conantur. Ita secundum eos in ecclesiis S. Pauli nulla fuisset auctoritas vel iurisdictio ordinaria quæ cer­ tis hominibus vi officii vel gradus competeret (potestas apostolica, episcopalis, sacerdotalis), sed tantum influxus immediatus Spiritus S. per charismata. Inde tota organisatio ecclesiæ dicitur « pneumatica » : « charismata omnia determihant ». Simul ab adversariis deducitur, constitutionem hicrarehicam Ecclesiæ esse effectum evolutionis historic®, i. e. episcopos postrnodum locum charismaticorum obtinuisse : ffuæ tamen evolutio a diversis diversimode explicatur1. II. Factum exponitur. — 1. De facto chaiismata in e cclesiis S. Pauli abundarunt (cf. I Cor., c. xn et xiv), i I a ut essent, quasi communia. Huiusmodi charismata erant adjutorium quam maximum in conversione paganorum et pro confirmandis et consolandis fidelibus. Charismatic! <]uamloque ministros eligendos designarunt (7 Tim., i, I 8 ; IV, 14 ; Aci., xm, 1-5) ; immo homines charisma1. ita maxime Harnack, Texte und Untersuchungen, II ; simi­ li ter tamen auctores protestantici et modernistici, locis in art. a nlecedente citatis. ART. XV. ---- DE CONSTITUTIONE CHARISMATICA ECCLESIÆ 125 lici præ cæteris ad officia ecclesiastica assumpti sunt (Aci., xiii, 1-5). Huiusmodi charismata S. Paulus varia enume­ rat : apostolos, prophetas, doctores, sermonem sapientiæ et scientiæ, fidem, gratiam sanitatum, operationem vir­ tutum, discretionem spirituum, genera linguarum, inter­ pretationem sermonum et alia1. 2. S. Paulus omnia huiusmodi dona vocat « spiritualia » (πνευματικά) (I Cor., xii, 1). Sub hoc nomine tamen non tantum gratias gratis datas quæ nunc a theologis proprie charismata dicuntur, sed generalius omne donum super­ natural et gratuitum, immediate a Deo concessum, et in utilitatem Ecclesiæ, in adiutorium ministerii collatum intelligit. Inde « spiritualia » S. Pauli non tantum charis­ mata personalia sed insuper ministeria quædam compre­ hendunt, inquantum sc. considerantur ut donum Dei gratuitum, collatum in adiutorium Ecclesiæ ad sanctifi­ cationem hominum. Ita in / Cor., c. xn per totum. Apostolus ibi incipit instructionem circa spiritualia vel pneumatica : « De spiri­ tualibus autem nolo vos ignorare, fratres » (at. 1). Omnia huiusmodi sunt a Spiritu Sancto : « Nemo potest dicere : Dominus Jesus, nisi in Spiritu Sancto » (v. 3). Dona qui­ dem sunt diversa, sed ab eodem spiritu (v. 4-6). Paulus deinde spiritualia distinguit in « charismata », (divisiones gratiarum), ministrationes » ('διακονίαί) et « operationes » (ενεργήματα) (v. 4-6). Omnia huiusmodi dona sunt manife­ statio spiritus, et quidem in utilitatem Ecclesiæ : « Uni­ cuique autem datur manifestatio spiritus in utilitatem » (v. 7). Enumerans deinde quædam dona (v. 8-10), docet, per huiusmodi donorum varietatem non auferri unitatem Ecclesiæ, quia « hæc omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis sicut vult » (v. 11), et in uno corpore Christi (= in Ecclesia) sunt membra multa et diversa (v, 12-27). Ita « quosdam quidem posuit Deus in Ecclesia primum Apostolos, secundo prophetas, tertio doctores, deinde virtutes, exinde gratias curationum... » I. Textus principales sunt : Aci., xm, 1-5 ; I Cor., xn, 1-11, 28-31 ; 14 ; Horn., xn, 6-8 ; Eph., iv, 11-14 ; 3, 5 ; 1 Tim., i, 18 ; 4, 14; F. du Prat, La Théologie de saint Paul, II2, 429-440; F. Vosté, Commentarius in Epistolam ad Ephes. (1921), p. 185 s. R. SCHULTES. DE ECCLESIA CATHOLICA. — 5 126 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ (v. 28-30). Denique, exhortando ad « viam excellentiorem » (c. xin), Paulus ordinationes circa usum spiritualium in Ecclesia dat (c. xiv). Eandem doctrinam Apostolus in ep. ad Ephesios pro­ ponit, licet sub alio respectu (n, 20 ; tv, 11). Ibi enim primo Deo gratias agit pro vocatione Ephesiorum (i, 3-14) et Ephesiis spiritum sapientiæ et revelationis exoptat, i. e. illa duo charismata (πνεύμα σοφίας και άποκαλύψεως) a Deo deprecatur (v. 17), sc. ad cognoscendam gratiam quam consecuti sunt (i, 15-n, 10), præcipue ad cognoscendam gratiam vocationis gentium (n, 11-m, 12); deinde illos ad plenitudinem vitæ spiritualis in Christo exhortatur (m, 13 ss.). Gratiam ab Ephesiis acceptam ipse Paulus sic explicat (n, 11-iu, 12) : « Eratis aliquando longe a Deo (ii, 11-12), hospites testamentorum », nunc autem « iam non estis hospites et advenæ, sed estis cives sanctorum et domestici Dei » (n, 19), « superædificati super funda­ mentum Apostolorum et prophetarum » (ii, 20) (= super revelationem Apostolis et prophetis factam de vocatione gentium, ut ipse Paulus postea explicat, c. m, 1-6 ; cf. Coi., i, 26 ss.), « ipso summo angulari lapide Christo Jesu »' (n, 20). In commendatione virtutum (m, 13 ss.) Paulus Ephesiis commendat unitatem spiritus « in vinculo pacis » (iv, 3),. propter unitatem corporis et spiritus et Jesu Christi et fidei et baptismatis et Dei Patris ; tamen hæc unitas non excludit diversitatem gratiarum, i. e. donorum Dei, quæ sc. unicuique dantur « secundum mensuram donatio­ nis Christi » (iv, 7). Et ita Deus « dedit quosdam quidem Apostolos, quosdam autem prophetas, alios vero Evange­ listas, alios autem pastores etdoctores ad consummationem sanctorum, in opus ministerii, in aedificationem corporis Christi... » (iv, 11-12). Paulus igitur sub nomine « spiritualium » vel donorum pneumaticorum dona quædam spiritualia, immediate a Spiritu Sancto collate, et quidem in utilitatem fidelium vel Ecclesiæ, intelligit. Huiusmodi tamen spiritualia in tres classes distinguit1, sc. in charismata, ministeria et 1. Divisio est donorum, non personarum quæ illa habent. ART. XV. ---- DE CONSTITUTIONE CHARISMATICA ECCLESIÆ 127 operationes virtutum : charismata, i. e., dona personalia, ut e. g. donum prophetiae, in 1 Cor., c. xm describit, ope­ rationes virtutum I Cor., xn, 8-11 enumerat (e. g. gratia sanitatum), ministrationes I Cor., xn, 28 indicat. Inde sub nomine gratiae spiritualis Apostolus etiam officia vel munera Ecclesiæ intelligil, inquantum sc. aliquis munus quoddam immediate a Deo accepit et simul cum munere charismata proprie dicta. Ita Paulus suum apostolatum tamquam donum spirituale considerat inquantum sc. ipsum immediate a Deo vel a Christo, gratuite, tanquam donum supernaturale et in utilitatem Ecclesiæ acceperat. Tanquam ministros Paulus indicat : apostolos, prophetas, doclores, euangelistas et pastores. Apostoli non illi duodecim tantum designantur quos ante ascensionem suam Christus elegerat, sed etiam alii, ut Paulus et Barnabas et Silvanus et alii (Ac/., xm, 2, 3 ; xiv, 4, 14 ; 1 Thess., u, 6, 7 ; Born., xvi, 7) : nomine enim apostolorum vocantur illi qui vide­ rant Dominum, testes resurrectionis fuerant et missionem immediate a Christo vel Deo acceperant. Prophets non sunt vates V^T., sed illi qui « loquuntur in Spiritu Dei » (/ Cor., xn, 3) qui sc. novas revelationes acceperunt, in confirmationem et consolationem fidelium (Ac/., xv, 32) vel divinitus illuminantur ad cognoscendas cogitationes « ordium vel ad penetranda et manifestanda mysteria reve­ lationis vel ad communicandam voluntatem Dei (cf. Act., xm, 1-5 ; Eph., m, 5 ; Coi., i, 26 ; I Tini., iv, 14). Nomen doctoris ex vi nominis patet vel maxime ex eo quod Paulus sibi titulum « doctoris gentium» attribuit (/ Tim., n, 7 ; 11 Tim., i, 11). Evangelists titulo decoratur Philippus (Ac/., vi, 2, 5) et Timotheo commendatur : « Opus fac evangelists » (11 Tim., iv, 5) : evangelistæ igitur videntur esse missionarii qui Christum non viderant, tamen per copiam charismatum ad hoc munus a Deo ipso erant prsparati. Pastores simul cum doctoribus nominantur. Facile patet, huiusmodi divisionem et nomenclaturam secundum distinctionem charismatum vel gratiæ specialis a Deo accepts fieri-aliud enim et maius donum accepit apostolus quam pastor vel doctor1. 1. Harnack sarcastice notat, episcopos et presbyteros nunquam inter pneumaticos nominari. At evidenter. Pneumatica enim di- 128 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ III. Relatio inter ordinem charismaticum et hierarchiam. — Ex factis igitur ab Apostolo Paulo relatis et ex ipsius doctrina, in Ecclesiis S. Pauli quidam ordo charismaticus fuit. Nam plures immediate a Deo vel Christo ad nu­ mera ecclesiastica suscipienda vel electi et instituti, ut Apostoli, vel per prophetiam designati sunt ; cum munere hierarchico simul gratiæ gratis datæ coniunctæ fuerunt, ut praecipue in Apostolo ipso ; præteræa etiam in fidelibus spiritualia abundarunt quibus mediantibus fideles ins­ tructionem et consolationem acceperunt. Huiusmodi tamen ordo charismaticus constitutionem hie­ rarchicam Ecclesiae non excludit, sed e contra ad eam ordi­ natur eamque perficit. Etenim neque electio immediata per Christum neque designatio per prophetiam neque col­ latio charismatum potestatem ordinariam excludit ; neque potestas ordinaria ministrorum impedit quin alii fideles donum prophetiae vel cuiusque alterius illuminationis divinæ accipiant eoque in utilitatem Ecclesiæ utantur : tamen hierarchiæ erit, usum huiusmodi donorum regulare ut Paulus dat ordinationes in / Cor., c. xit^cf. Didache, iv, 1 ; 11-13). E contra ordo charismaticus ad hierarchiam ordinatur quia spiritualia in auxilium ministerii dantur : unde vel charismatic^ in ministros Ecclesiæ eliguntur vel electis et constitutis ministris charismata a Deo confe­ runtur. Deinde rationi hierarchiæ optime consonat ut mi­ nistri Dei immediate a Deo eligantur vel ab ipso per pro­ phetiam designantur vel Deus eos per dona spiritualia, sive ipsis sive aliis concessa, auxilictur. Ideo abundantia donorum spiritualium in Ecclesiis S. Pauli tantum auxi­ lium quoddam speciale Dei importat, « in opus ministerii, in ædificationem corporis Christi » (Eph., iv, 12). Sicut Ecclesia universalis habet charisma indefectibilitatis et infallibilitatis, licet invisibile, ita ecclesiæ S. Pauli charisma Spiritus Sancti manifeste et copiose habuerunt : in auxilium et testimonium doctoris gentium. IV. Argumenta contraria. — Argumenta quæ pro sen­ eantur dona immediate a Deo vel Spiritu Sancto collata ; episcopi autem vel presbyteri ab Apostolis instituuntur « per impositio­ nem manuum » (II Tim., 1, 6.). ART. XV. ---- DE CONSTITUTIONE CHARISMATICA ECCLESIÆ 129 tentia contraria adducuntur, duce Harnack, ad duo reduci possunt, sc. a) quod in Ecclesia primitiva charismatic! hegemoniam habuerint (ηγούμενοι) ; b) quod episcopi pri­ mitus non habuerint, ministerium verbi (nec Eucharistiae), sed tantum magistratus oeconomici communitatis fuerint. a) Harnack primo praetendit, charismaticos habuisse hegemoniam absolutam (« schrankenlose Herrschaft ») et obaedientiam absolutam invenisse (« Unbedingter Gehorsam »x). Id quod ex sequentibus textibus probare conatur. Heb., xiii, 7 legitur : «Mementote praepositorum vestro­ rum (των ηγουμένων υμών) qui vobis locuti sunt verbum Dei.» At Harnack gratuito supponit, illos « praepositos » fuisse charismaticos. E contra praepositi tanquam pastores ani­ marum praesentantur, qui sc. « pervigilant quasi rationem pro animabus vestris reddituri, ut cum gaudio hoc faciant et non gementes » (xm, 17). Quodsi praepositis ministerium verbi attribuitur, minime probat, illos fuisse charismaticos ; e contra sequitur, praepositos (episcopos) habuisse mini­ sterium verbi. Denique Harnack in hoc et in sequentibus argumentis confundit duo : loqui verbum Dei (λαλεϊν τον λόγον) et loqui in Spiritu Sancto (λαλεϊν έν πνεύματι εοΰ) ; primum est præpositorum, aliud est charismaticorum. I Cor., xii, 28 ss., et Eph., iv, 11 charismatic! dicuntur a Deo positi (« posuit Deus ») ; inde tamen non sequitur quod hegemoniam habuerint. Act., xm sicut Act., n, 27 ss., Eph., m, 5 ss. iterum hoc tantum enuntiatur, aliquos charismaticos prædicasse. Eph., n, 20, Ephesii dicuntur : « superaedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum » ; at his verbis minime aliquid de constitutione Ecclesiæ vel de hegemonia charismaticorum dicitur, sed id tantum, voca­ tionem gentium apostolis ac prophetis fuisse revelatam. Act., xv, 22 ludas et Silas, qui v. 32 prophetae vocan­ tur, quidem tanquam ηγούμενο1, εν τοϊς άδελφοϊς indican­ tur, at non tanquam præpositi, sed ut eminentes inter fratres-Vulgata optime tradit : « viri primi in fratribus » — unde etiam non dicuntur ηγούμενο’, τών άδελφών, sed 1. T. U„ π, 146. 130 CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ ηγούμενοι εν τοίς άδελφοΐς : cf. Horn., xvi', 7 : « qui sunt nobiles in apostolis qui et ante me fuerunt in Christo » (έπίστημοι έν τοϊς άποστόλοις). Harnack thesim suam specialiter ex Didache probare conatur. At in Didache « apostoli, prophetæ et doctores » minime tanquam hegemoniam habentes apparent. Nam sunt advenientes (11 ss.) et Ecclesiæ ante eorum adventum iam tanquam constitutæ præsupponuntur ; charismatic! sunt examinandi vel probandi secundum mores Domini (xi, 8) ; non in omnibus ecclesiis prophetæ habentur (xm, 4) ; ipsis honor exhibendus est et primitiæ dandæ, sicut summis sacerdotibus V. T., nil tamen habetur de obædientia præstanda. b) Harnack ex altera parte probare conatur, « episcopos » ab initio non fuisse ministros verbi nec ecclesias rexisse. Adducitur 1 Cor., xu, 28, ubi dicitur : « Et quosdam quidem posuit Deus in Ecclesia primum apostolos, ...deinde virtutes, exinde... opitulationes (άντιλήμψεις) gubernatio­ nes (κυβερνήσεις). At opitulationes et gubernationes, quæ post apostolos et prophetas ponuntur, significant, non qui­ dem munus oeconomi communitatis, sed charismata pro­ prie dicta, neque munus oeconomi donum spirituale vel pneumaticum vocari potest, sicut Harnack defendit1. Deinde argumentatur ex hoc quod communitas primi­ tiva Christianorum oeconomis vel magistratibus opus habue­ rit. Et certo ; at inde minime sequitur, episcopos fuisse huiusmodi oeconomos vel magistratus. Denique ipsi epi­ scopi, ut habentes ministerium verbi et Eucharistiæ vel curam Ecclesiarum, simul bona ecclesiastica administrare potuerunt — sicut fit usque in hodiernum diem. Harnack instat, in Didache exigi, quod eligendi in epi­ scopos sint « argenti non cupidi », quod secundum ipsum esset qualitas necessaria in oeconomis. At hæc qualitas etiam in ministris Christi, Evangelii et Dei, et quidem quam maxime, exigitur : unde etiam Paulus in ep. ad Titum monet : « Oportet enim episcopum... esse... non turpis lui ri cupidum » (i, 7). Denique illa qualitas nec prima nec sola ponitur ; præter enim alias qualitatas requisitas tan1. T. U., n, 145, 148. ART. XV. ---- DE CONSTITUTIONE CHARISMATICA ECCLESIÆ 131 quam prima ponitur quod eligendi in episcopos sint « Deo digni », id quod optime officio episcopi consonat et solum iam sufficit. Ultimo et maxime Harnack errat, adducendo quod prima vice in Didache episcopi tanquam ministri verbi appareant. Nam primo iam in Evangelio Apostoli Domini a Domino ipso ministerium verbi accipiunt (Mt., xxviii 18 ss.). Deinde in omnibus epistulis Apostolorum ipsi Apostoli, et quidem tanquam Apostoli Jesu Christi, non vero ut charismatici, habent ministerium verbi sicut et curam Ecclesiarum : ut præsertim Paulus. Ulterius coadiutores Pauli, ex commissione Pauli, verbum Dei adnuntiant, ut supra iam vidimus. Similiter Aci., xx, 28 de episcopis Ephesis convocatis dicitur : « Vos Spiritus S. posuit epi­ scopos regere Ecclesiam Dei » ; vox græca ποψαίνειν (pas­ cere) certe non tantum officium oeconomi, sed officium pa­ storis et ministerium verbi includit. Denique in epistulis sic dictis pastoralibus expresse ct manifeste episcopis munus praedicandi adscribitur (cf. TU., i, 9 ; n, 1 ; n, 15 ; c. m ; I Tim., iv, 13 ; v, 17 etc.). Harnack quidem sicut alii epistulas pastorales s. Paulo abiudicat, sed etiam secun­ dum ipsum illæ saltem ante Didachen scriptæ sunt1. Res igitur ex inverso se. habuit ac Harnack et alii opi­ nantur. Præpositi Ecclesiæ ct hierarchici erant, non quidem charismatici, saltem ut tales, sed Apostoli eorumque adiutores vel delegati ; huiusmodi præpositi simul munus vel ministerium verbi habebant, utpote ut ad eorum officium pertinens ; charismatici vero ut < harismatici loquebantur quidem in Spiritu S., non vero hegemoniam exercebant, nisi forsitan ut præpositi, ut Apostolus ipse. Inde constructio artificosa historica Harnack et moder­ norum aliorum ruit, quasi sc. succedentibus temporibus episcopi qui prius tantum oeconomi fuissent, ministerium 1. De reliquo hic recensenda sunt omnia argumenta historica quæ supra in testimonium constitutionis hierarchicæ Ecclesiæ adduximus. Recole tamen maxime testimonia 1 Clementis ad Corinthios et ep. S. Ignalii Antiocheni : Clemens enim et Ignatius eodem quasi tempore scripserunt quo auctor Doctrinæ Apostolo­ rum ; immo secundum sententiam Harnackii Didache esset origi­ nis posterioris. 132 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ verbi suscepissent vel potius sibi arrogassent. Denique « episcopi-œconomi » forsitan pastores verbi fieri potuis­ sent ut illi ipud protestantes habentur (sc. absque ulla auctoritate muneris divini et ut magistratus a communitate instituti) ; impossibile autem est secundum consideratio­ nem (vel historicam) Ecclesiæ primitivæ, immo iniuriosum, supponere quod episcopi, olim mere magistratus civiles communitatis christianæ existentes, sese in præpositos divinitus institutos ac polientes potestate divina erexerint atque ut tales ab Ecclesia accepti et agniti fuerint. V. Error adversariorum. — Adversarii primo tantum charismata, non vero potestatem ordinariam, præsertim Apostoli eiusque adiutorum considerant. Secundo suppo­ nunt gratuito oppositionem inter potestatem iurisdictionis (vel ordinis) et charismata : supponunt nempe per ministerium hierarchicum influxum immediatum Dei ex­ cludi. Tertio in conceptu charismatum vel spiritualium falluntur. Nam confundunt charisma, ut est gratia gratis data, cum charismate ut est donum Dei gratuitum. Gratiæ quidem gratis datæ non constituunt hierarchiam ; «spiri­ tualia » vero vel pneumatica etiam potestatem hierarchicam includunt inquantum sc. talis potestas immediate et gratuito a Deo confertur, præsertim si cum charismatibus est coniuncta : et certe apostolatus quem Paulus accepit, est donum « spirituale », gratuitum, in bonum Ecclesiæ. Ita etiam ad episcopos Ephesiis congregatos Paulus dicit : « Vos Spiritus Sanctus posuit episcopos regere Ecclesiam Dei » (Aci., xx, 28). Historici denique liberales et rationalistæ, appellando ad charismata, simpliciter ludunt atque illudunt. Nam « charismata » intelligunt, non tamquam dona Dei supernaturalia (utpotc qui negant ordinem supernaturalem vel ipsum Deum personalem) sed ut rem pure naturalem, « enthusiasmum » subiectivum vel experientiam religiosam mere personalem. Unde huiusmodi auctores termino et doctrina charismatum proprie abutuntur. VI. Explicatio S. Thomæ. — luvabit hic afferre exposi­ tionem S. Thomæ. In I Cor., c. xn sic scribit : « (Paulus) primo ostendit spiritualium gratiarum necessitatem ; se- ART. XV. ---- DE CONSTITUTIONE CHARISMATICA ECCLESIÆ 133 eundo ponit gratiarum distributionem... Et primo di­ stinguit eas in generali, secundo manifestat in speciali... » « In his quæ per gratiam Spiritus S. conferuntur, tria oportet considerare. Primo quidem facultatem hominum ad operandum, secundo auctoritatem, tertio exeeutionem utriusque. Facultas quidem habetur per donum gratiæ, puta per prophetiam vel potestatem faciendi miracula aut per aliquid huiusmodi ; auctoritas autem habetur per ali­ quod ministerium, puta per Apostolatum vel aliquid huiusmodi ; exeeutio autem pertinet ad operationem. Primo ergo distinguit gratias, secundo ministeria, tertio opera­ tiones... » (lect. I). « Deinde... Paulus prosequitur de distinctione ministrationum... Primo ponit maiores seu principales administrationes, secundo ministrationes secundarias. Maiores autem ministri in Ecclesia sunt apostoli ad quorum officium, tria pertinent : quorum primum est auctoritas gubernandi fidelem populum..., secundo facultas docendi, tertio po­ testas miracula faciendi ad confirmationem doctrinæ... Propter quod et ipsi inter cæteros fideles primatum in spiritualibus gratiis obtinuerunt, secundum illud Horn., vin, 23 : Nos ipsi primitias spiritus habentes. Et quamvis ad apostolos præcipue pertineat doctrinæ officium..., tamen alii in communionem huius officii assumuntur : quorum quidam per seipsos revelationes a Deo accipiunt, qui dicun­ tur prophetæ ; quidam vero de his quæ sunt aliis revelata populum instruunt, qui dicuntur doctores... » (lecti IIP). J. Cf. Comment, in Rom., xn, 6-8. ARTICULUS DECIMUS SEXTUS De convenientia constitutionis hierarchicæ Ecclesiæ I. Sententia adversariorum. — Adversarii quam ma­ xime inconvenientiam, i. e. repugnantiam cuiuscumque hierarchiæ propugnant. Procedunt tamen ex diversis motivis. Protestantes veteres censent hierarchiam repugnare sufficientiae gratiæ vel meritorum Christi, cultui immediato· Dei et libertati evangelic® ; recentiores in contrarium ad­ ducunt libertatem moralem et personalem et characterem subiectivum religionis ; rationalist® simpliter omnem pote­ statem sacram negant. II. Notio convenientiae. — In sententia adversariorum bene supponitur, Christum Ecclesiam suam constituisse convenienter ad ordinem gratiæ et ad naturam hominis. Dicitur tamen aliquid alteri convenire dupliciter : uno modo id quod non repugnat alteri sed e contra ipsi est proportionatum, licet ad eius perfectionem non necessario per­ tineat : ita homini est conveniens habere divitias ; alio modo aliquid alteri est conveniens inquantum ipsum perfi­ cit vel etiam ad perfectionem ipsius requiratur : ita homini est conveniens vivere in societate, quia homo inde perfici­ tur, immo extra societatem ad perfectionem debitam per­ venire non potest. Constitutio hierarchica Ecclesiæ utroque modo conve­ niens est : ita sc. ut ordini gratiæ et naturæ human® non repugnet et simul ad perfectionem ordinis gratiæ et homi­ nis conferat, immo aliqua ratione sit necessaria. III. Constitutio hierarchica Ecclesiæ est conveniens. Prob. 1. Ex parte Chrisli instituentis Ecclesiam. — Christus instituendo Ecclesiam certe opus perfectum in­ stituisse supponitur. lamvero opus Christi non esset per­ fectum nisi multitudinem fidelium aliquo modo ordinas­ se!, distinguendo munera determinata iliisque delegando ART. XVI. ---- DE CONVENIENTIA HIERARCHIÆ 135 potestatem proportionatam. Ita institutor vel minimæ societatis procedit. In regno vero Christi magis quam in quacumque alia societate omnia ad Christum tamquam Dominum pertinent et potestas requisita non nisi ab illo conferri potest. 2. Ex lege universali providentiae divinæ. — Deus in gubernando universo hanc legem generalem sequitur ut effectus suos per causas secundas proportionatas et connaturales producat1. Ita omnes effectus physicos per vires physicas naturæ producit, omnem operationem vitalem per vires organicas, cognitionem et volitionem per intel­ lectum et voluntatem substantiarum spiritualium : ita quidquid fit in ordine rerum, a Deo quidem fit tanquam causa prima, tamen mediantibus creaturis tanquam causis secundis, proximis et proportionatis vel connaturalibus. Huiusmodi lex universalis etiam in ordine gratiæ obser­ vari oportet : quia una ex parte gratia non tollit naturam, alia ex parte Deus contra legem universalem ab ipso statu­ tam agendo, sibi ipsi quodammodo contradiceret. Ideo Deus etiam in ordine gratiæ omnes illos effectus qui ex natura sua per causas secundas tamquam per instrumen­ ta produci possunt, illis mediantibus producit, et per con­ sequens homines mediantibus aliis hominibus de veritate evangelii instruit, per alios homines dirigit et gubernat, immo et sanctificat. Ita Deus quosdam homines potestate sacra induit. Sicut in ordine naturæ ordo causarum et virium habetur, ita in ordine gratiæ ordo potestatis sacræ vel hierarchicæ12. 3. Ex parle hominis el Ecclesiae. — Ad dignitatem hominis pertinet ut in opere salutis non mere passive se habeat sed pro sua parte cooperetur, ut ipse sibi sit causa salutis : id 1. Cf. S. Thomas, S. Th. I, q. cui, a. 6 et passim. 2. Huiusmodi lex optime a theologis scholasticis, præsertim a S. Thoma, explicatur. Docet enim S. Thomas quod in justifi­ catione et sanctificatione hominis gratia non creatur sed e poten­ tia obœdientiali animae educitur, ita ut homo vel sacramenta possint esse causae instrumentales in gratia conferenda et augenda. Deinde S. Thomas optime explicat causalitalem instrumentaient creaturarum, ita sc. ut effectus supernaturales producant mediante virtute a Deo accepta et tamen simul sua operatione propria dispositive cooperentur. 136 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ quod valet tum pro homine singulariter accepto tum pro humana societate. Ideo omnino convenienter a Deo insti­ tutum est ut homo rationis compos salvari non possit nisi ipso personaliter active cooperando, et simul ut certi homines aliis sint causa salutis, mediante sc. potestate a Deo accepta, ut hac ratione humana societas sit sibi causa salutis. Idem pertinet ad dignitatem Ecclesiæ ut est societas hominum. Id quod S. Thomas optime his verbis explicat: « Deus, ut in suis operibus repræsentaretur, non solum secundum quod in se est, sed etiam secundum quod aliis influit, hanc legem naturalem imposuit omnibus, ut ultima per media reducerentur et perficerentur, et media per prima : et ideo ul ista pulchritudo Ecclesiæ non deesset, posuit ordinem in ea (i. e. sacramentum ordinis), ut qui­ dam aliis sacramenta traderent, suo modo Deo in hoc assimilati, quasi Deo coopérantes1. » 4. Ex utilitate organisationis hierarchicæ Ecclesiæ. — Experientia sæculari constat homines in ct mediante aliqua societate finem suum certius et melius et convenientius consequi. Ideo enim ad aliquem finem consequendum ubi­ que terrarum societates proportionatæ instituuntur ; ideo habetur societas civilis, inde fundatæ sunt tot ordines religiosi ; immo totum bonum quod habemus, denique tandem mediante aliqua societate acquisivimus : sive vitam per societatem matrimonialem, sive victum per societatem domesticam, sive instructionem et educationem per scho­ lam, sive culturam per societatem civilem. lamvero absonum est hominem in consequendo fine summo et principali, qui est sanctificatio et salus spiri­ tualis, auxilio societatis privari, immo ad hunc finem con­ sequendum quam maxime per auxilium sociale adiuvari oportet. Ideo Christus, instituendo ecclesiasticam societatem et hicrarehiam in ipsa constituendo, utilitati et necessitati hominum quam maxime consuluit ac providit. De facto quoque fideles per hierarchiam melius, certius el pefectius finem suum consequuntur quam si sibi soli 1. Supplem., q. xxxiv, a. 1. ART. XVI. ---- DE CONVENIENTIA HIERARCHIÆ 137 relinquerentur. Ita fideles per magisterium Ecclesiæ de veritatibus fidei optime instruuntur, per potestatem sacramentalem certificantur de peccatorum remissione et de gratiæ augmento, per potestatem gubernii ad bonam vitam efficaciter promoventur. — Neque exemplum multitudinis vel vis suggestive bonorum sufficit, quia virtus aliorum iam supponit media efficacia ad virtutem acquirendam ; multo minus sufficiunt quidam pastores ex commissione commu­ nitatis instituti (ut apud Protestantes), cum in illis aucto­ ritas necessaria deficiat, sive ad veram fidem determi­ nandam sive ad viam virtutis efficaciter inculcandam. Id quod in historia protestantismi quam maxime apparet. 5. Ex ipso ordine gralise. — Ex decreto voluntatis divinæ homines in peccatum delapsi gratiam et salutem per lesum Christum, Deum incarnatum, consequuntur, i. e. per Deum in forma visibili humana. Ecclesia autem est continuatio missionis Christi. Ideo ordini gratiæ et officio Ecclesiæ convenit, ut homines per media sensibilia et per alios homines sanctificentur. Id quod S. Thomas sic explicat : « Quia Christus corpora­ lem sui præsentiam erat Ecclesiæ subtracturus, necessa­ rium fuit ut alios sibi institueret ministros qui sacramenta fidelibus dispensarent... Christus autem ut Dominus auc­ toritate et virtute propria nostram salutem operatus est, inquantum fuit Deus et homo ; ut secundum id quod homo est, ad redemptionem nostram pateretur, secundum autem quod est Deus, passio eius nobis fieret salutaris. Oportet igitur ministros Christi homines esse et aliquid divinitatis eius participare secundum aliquam spiritualem potesta­ tem1. » IV. Obiectiones Protestantium. — Convenientia hierar­ chiæ confirmatur per ea quæ Protestantes in contrarium obiiciunt. Principaliter opponunt sufficientiam meritorum Christi, cultum immediatum Deo debitum et libertatem evangelicam. In qua tamen argumentatione primo falsam doctrinam de justificatione supponunt, secundo Ecclesiæ imputant doctrinam quam de facto non tenet, tertio suf1. S. c. gent., iv, 73 ; cf. iv, 56. 138 CAP. II. ---- DE CAUSIS ECCLESIÆ fîcientiam meritorum Christi, cultum Deo immediate debi­ tum et libertatem evangelicam prave interpretantur. a) Prolestantes procedunt ex falsa doctrina de iuslificalione. — Secundum Calvinistas totum opus salutis stat in prædestinatione Dei : id quod si verum esset, hierarchia Ecclesiæ evidenter inutilis et absona evaderet. Lutherani collationem effectivam gratiæ sanctificantis negant ac iustificationem in sola imputatione meritorum Christi ponunt : in qua nullus homo intermédiare potest ; insuper cooperationem hominis in opere salutis negant, ita ut neque hierarchici aliis fidelibus cooperare possint. Moderni totum opus salutis in actione subiectiva et personali, abs­ que necessitate gratiæ a Deo collatæ, ponunt : ex quo iterum interventus potestatis vel auctoritatis Ecclesiæ excluditur. Ecclesia autem catholica tenet, iustificationem fieri per collationem gratiæ realis et vere sanctificantis, sanctitatem vere augeri per exercitium virtutum, totum opus salutis fieri mediante cooperatione fidelium1. Inde hierarchia intervenire potest et debet, tum in collatione gratiæ, tum in dirigendis fidelibus. b) Protestantes ecclesiæ imputant doctrinam quam ipsa de facto non tenet. — Etenim nobis obiiciunt doctrinam christianam de sufficientia meritorum Christi, de cultu personali Deo debito, de libertate evangelica, insinuando huiusmodi capita doctrinæ christianæ a catholicis negari. Supponunt enim, in Ecclesia catholica, ratione constitu­ tionis hierarchicæ, homines non iam vi meritorum Christi salvari sed vi potestatis hierarchicæ, quæ insuper ut pure humana vel iuridica intelligitur : ita ut loco mediatoris Christi ipsa Ecclesia ponatur. Similiter catholicis senten­ tiam imputant, sufficere cultum a ministris Ecclesiæ Deo oblatum, ita ut fidelibus nihil aliud incumbat quam illi assistere. Denique supponunt iura penitus humana vel pure iuridica (præsidum Ecclesiæ) a catholicis tamquam iura divina admitti et observari, ita ut contra voluntatem Christi fidelibus iugum novum ac indebitum imponatur. Quæ omnia quantum sint aliena a doctrina catholica, patet. Ministri enim Ecclesiæ non nisi ut ministri Christi 1. Cf. Cone. Trid., sess. VI. ART. XVI. DE CONVENIENTIA HIERARCHISE 139 potestatem habere creduntur ; fideles a sacerdotibus sanc­ tificantur, non virtute Ecclesiæ ut est societas humana, sed per potestatem a Deo acceptam ; omnes obligantur ut Deum personaliter colant, tum fide, spe et caritate, tum adoratione, oratione et aliis actibus religiosis ; obædientia sacerdotibus et episcopis præstatur unice propter Christi ordinationem adeoque in obsequium Dei. c) Denique Prolesianl.es principia fidei quæ adducunt, male interprelanlur vel potius pervertunt. — Etenim primo certe est fidei dogma, Christum esse solum mediatorem et redemptorem ac hominem nullum salvari nisi vi meritorum Christi. Protestantes autem hanc doctrinam fundamen­ talem ita intelligunt ac si Christus nos ita redimisset ut homini nil amplius faciendum vel præstandum incumbat : id quod est alienissimum a doctrina Christi. E contra Ecclesia catholica vere tenet, per sacramentorum administrationem merita Christi nobis applicari, vi meritorum Christi nobis gratiam conferri, homine utpote coopérante. Ita sufficientia meritorum Christi non excludit collationem gratiæ per ministros Dei. Similiter solus Deus iustificat, nempe ut causa principalis, sacerdotes vero tantum ut ministri Dei ; solus Christus est mediator, alii vero sunt ministri Christi. Secundo Deus certe est personaliter et immediate a fide­ libus colendus. Immerito tamen Protestantes hoc ita intel­ ligunt ac si huiusmodi cultus ministerium aliorum hominum excludat. Deus enim immediate coli dicitur inquantum cultus ipsi Deo offertur; similiter Deus a nobis persona­ liter colitur inquantum ipse homo Deo cultum præstat. Utrumque autem per ministerium aliorum hominum, puta sacerdotum, non impeditur, sed e contra perficitur. Ita fideles assistendo sacrificio missæ, a sacerdote oblato, sacrificium ipsi Deo offerunt ac ipsi personaliter. Usus enim instrumenti non impedit quin obiectum attingamus vel quin nos ipsi agamus, sed e contra per intermedium instru­ menti obiectum attingimus — ut in percussione hominis mediante baculo ipsi nos illum percutimus et attingimus. Id quod denique potissime fit in cultu divino in quo fideles utuntur ministris qui ab ipso Deo sunt instituti ut fideles per ipsos sibi cultum offerant. . 140 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ Tertio Protestantes male interpretantur libertatem evangelicam. Ista quidem maxime a S. Paulo proclamatur. At Apostolus intelligit libertatem evangelicam tamquam liber­ tatem ab observatione legis mosaicæ #c denique tanquam libertatem a peccato, vi auxilii divinae gratiae. Protestantes vero praetendunt hominem Christianum in negotio salutis nulli homini subesse. Id quod est con­ tra ipsum Paulum, qui sc. mandatis et praeceptis eccle­ sias suas rexit. Similiter est contra voluntatem Christi dicentis : « Qui vos audit me audit ; qui vos spernit, me spernit » (Lc., x, 16). Itaque christiantis in negotio salutis nulli quidem potestati civili vel quomodocumque pure humanæ subditur, bene tamen potestati Ecclesiæ a Deo institute : et hoc propter Deum et in utilitatem pro­ priam1. Protestantes insistunt, hominem secundum propriam conscientiam procedere debere, non vero secundum dictamen hierarchiæ. Tamen et in hae re falluntur. Primo enim tamquam sententiam catholicam supponunt, Ecclesiam posse ad libitum et arbitrario modo statuere quid sit bonum vel malum, cum tamen Ecclesia possit tantum vel explicare leges divinas et naturales vel ferre proprias leges intra limites suæ potestatis et conformiter ad leges divinas et naturales. Secundo Protestantes conscientiam in sensu pure subicctivo intelligunt : ac si ad bonam vitam Chri­ stianam et Deo placitam omnino sufficiat quod aliquis subiective secundum suum proprium indicium agat. Ita Protestantes omnes normas obiectivas inoralitatis negant ac sic denique libertatem evangelicam intelligunt : Eccle­ sia vero catholica meliori indicio tenet, esse quasdam nor­ mas obiectivas moralitatis, esse certas quasdam vias a Deo determinatas, perveniendi ad sanctitatem et ad salu­ tem. Huiusmodi normas vel media sanctitatis et salutis acquirendæ Ecclesia edocet, explicat, inculcat, observandas. 1. De facto ct per ironiam quandam historiæ, Protestantes quam maxime potestati civili subduntur, quippe quæ illis confessionem tenendam dictavit et totam gubernationem communitatum arri­ puit ; dum catholici e contra libertatem a potestate civili semper strenue defenderunt, obaedientes auctoritati a Deo institutae. « Veritas liberabit vos. » ART. XVI. DE CONVENIENTIA HIERARCHIE 141 proponit : et quidem auctoritate divina. Ita Ecclesia fide­ les adiuvat ad conscientiam formandam, ut secundum conscientiam objective veram agant, in sanctitate profi­ ciant et salutem revera adipiscantur ; Protestantes vero in omnes vias abeunt, unica via vera derelicta. Rationalistæ denique praetendunt, hominem (saltem eru­ ditum) dedecere indicium suum directioni aliorum subicere. Id quod certo temerarie asseritur quantum ad religionem a Deo fundatam et respectu magisterii a Deo instituti. Non enim dedecet hominem, viam salutis a Deo determinari, neque a Deo mediantibus aliis hominibus de huiusmodi viis salutis edoceri. Immo quo altiorem sta­ tum aliquis in via virtutum vel scientiarum attigerit, eo magis directione et auxilio Ecclesiæ indiget, sicut quo altiorem gradum culturæ quis tenere voluerit, eo magis auxilio et tutela societatis civilis opus habet. Ita potissi­ mum sancti scrupulose doctrinam et directionem Ecclesiæ sunt secuti, ne in altioribus viis vitæ spiritualis decipe­ rentur, neque secus ad tantum culmen sanctitatis ascen­ dissent. Merito igitur, ut concludamus, affirmavimus, convenien­ tiam hierarchic® constitutionis Ecclesiæ per obiectiones Protestantium quam inaxime confirmari. V. Corollarium. — Ex constitutione hierarchica Eccle­ siæ sequitur damnatio sic dicti regiminis laicoruin vel laicismi in Ecclesia. Quodsi enim Christus determinatum cœ­ tum hominum ad regendam Ecclesiam instituit, primo est laicorum obligatio ut huiusmodi præsidibus sese subiciant nec in negotiis ecclesiasticis determinandis sese immis­ ceant ; secundo profectus spiritualis et salus eo magis habe­ bitur quo fideles magis magisque directionem præsidum sequuntur, sive quoad vitam personalem sive quoad vitam publicam ; tertio non est exspectandum auxilium divinum vel successus bonus si fideles, sive in vita privata sive in vita publica, contra vel præter normas ab Ecclesia vel ab eius ministris competentibus statutas procedunt ; e contra Deus omnia opera secundum directionem Ecclesiæ suscepta benedictione sua complebit. 142 CAP. II. DE CAUSIS ECCLESIÆ CONCLUSIO CAPITIS II 1. Definitio Ecclesiæ. — Ex dictis in hoc capite facile deducitur definitio Ecclesiæ. Ecclesia definitur : Ecclesia est societas (veri nominis) christifidelium baptizalorum, a Christo Domino instituta, ad sanctificandos homines, po­ testate sacra a Christo Domino instructa (hierarchice con­ stituta). Qua definitione Ecclesia et sufficienter secundum seipsam determinatur et a quacumque alia re distinguitur. Tanquam societas Ecclesia est ens quoddam morale, sc. per unionem moralem hominum constitutum. Tamquam societas a Christo Domino instituta, Ecclesia est originis immediate divinæ ac regnum proprium Christi : ac inde a quacumque alia societate humanitus instituta distin­ guitur. Ratione finis Ecclesia est societas religiosa : ac inde quam maxime a societate civili distinguitur : eo magis quod Ecclesia ratione finis est societas supernaturalis. Ut societas christifidelium baptizatorum Ecclesia materialiter determinatur et distinguitur tum a synagoga (quæ bapti­ smo caret) tum ab Ecclesia triumphante (quæ est non iam credentium sed videntium Deum) tum ab Ecclesia purgante (quæ sc. non est hominum huius.vitæ). Ut pote­ state sacra divinitus instructa et hierarchice constituta, Ecclesia est organismus determinatus, certæ cuiusdam constitutionis, qua maxime ab aliis societatibus distin­ guitur, ut magis infra patebit. Atque huiusmodi definitio nulli alii societati præterquam Ecclesiæ a Christo Domino institutæ, competit. 2. De aliis definitionibus Ecclesiæ. — Veteres commu­ niter definitionem vel potius notionem abbreviatam Eccle­ siæ exhibent : quæ tamen, si bene intelligatur, totum con­ tinet. Ita secundum s. Thomam : Ecclesia secundum sta­ ART. XVI. ---- DE CONVENIENTIA HIERARCHISE 143 tum viæ est congregatio fidelium1. Sub nomine « fidelium » intelliguntur christifideles baptizati. Nomen « congregatio » significat unionem fidelium in vera societate ; simul tamen consignificat originem huius societatis a Christo, tum finem, sc. illum quem fides statuit, tum constitutionem, quæ sc. per fidem edocetur. Recentiores definitionem magis explicitam assignant. Com­ munissima est definitio Bellarmini : « Ecclesia esi cœtus fidelium baplizatorum, eiusdem fidei professione, eorundem sacramentorum participatione, sub Christi in terris vicario, Pontifice Romano, adunatorum. » 1. III, q. vin, a. 4 ad 2 ; 4 d. 20 ; q. i, a. 4 ; C. G., 4, 78. CAPUT III De notis Ecclesiæ 1. Consideratis causis Ecclesiæ, sc. institutione, fine, membris et constitutione hierarchica Ecclesiæ, accedimus ad qualitates Ecclesiæ inquirendas. Duplex tamen genus qualitatum vel proprietatum Eccle­ siæ distinguendum est : Primo proprietates quæ in rerum factis elucent ac Eccle­ siam tanquam verum Christi institutum manifestant = notæ Ecclesiæ (cap. in) ; Secundo proprietates quæ per modum facti externi quidem non elucent, tamen ex voluntate et operatione supernatural! Christi Ecclesiæ competunt atque proinde proprie doles Ecclesiæ vocantur (cap. iv). 2. Tractatus autem de notis Ecclesiæ sic dividitur : Primo : prærnittimus quæstionem de visibilitate Eccle­ siæ : quæ est quasi fundamentum doctrinæ de notis Eccle­ siæ (sectio I, art. 17) ; Secundo : doctrina generalis de notis proponitur (sect. II, art. 18) ; Tertio : determinatur quænam notæ Ecclesiæ veræ Christi necessario conveniant (sect. Ill, art. 19-22) ; Quarto : ostenditur quomodo notæ Ecclesiæ Christi in Ecclesia catholica reperiantur (sect. IV, art. 23-26) ; Quinto : ostenditur qua ratione huiusmodi notæ in ecclesiis aliis deficiant (sect. V, art. 27-29). 3. Inde patebit Ecclesiam catholicam eamque solam esse veram Ecclesiam Christi, i. e. illam quam Christus ipse instituit, in finem sanctificationis hominum, in regnum ac corpus suum mysticum, cuique suam potestatem delegavit. ART. XVII. DE VISIBILITATE ECCLESIÆ 145 SECTIO PRIMA ARTICULUS DECIMUS SEPTIMUS De visibilitate Ecclesiæ Posita Ecclesia a Christo instituta, quæritur, utrum tanquam talis a hominibus cognosci possit. Quæstio duplici ex causa ponitur : primo quidem, quia non pauci Ecclesiam Christi invisibilem esse declarant·; secundo, quia plures sunt Ecclesiæ quæ se tanquam veram Christi Ecclesiam gerunt. Inde in antecessum absolute quæritur, utrum et undenam Ecclesia Christi sit visibilis. I. Sententia Protestantium. — lam in medio ævo Joan­ nes XXII coactus fuit damnare Fraticellorum errorem qui « duas fingit Ecclesias, unam carnalem... aliam spiri­ tualem » (Denz., 485). Similiter Wiclefitæ et Husitæ vi doctrinæ de constitutione Ecclesiæ illam ut invisibilem declaverunt. Proprie tamen quæstio posita fuit a Protestantibus. Cum enim Lutherus Ecclesiam definiret tamquam « communionem sanctorum » vel Calvinus ut numerum prædestinatoruin vel confessio Augustana ut « populum Dei, renatum per Spiritum Sanctum », hi om­ nes necessario visibilitatem Ecclesiæ negaverunt. Simul Protestantes premebat difficultas : Supposito quod Eccle­ sia Christi sit visibilis et Ecclesia catholica non sit vera Ecclesia Christi, ubinam erat vera Ecclesia Christi usque ad tempus Protestantismi ? Inde Protestantes distinctionem posuerunt inter ecclesiam visibilem quæ penitus obscu­ rari potuisset, et ecclesiam invisibilem cui factæ essent promissiones Christi (ecclesia promissionum). Tamen ex altera parte non pauci Ecclesiæ visibilitatem quandam extrinsecam adseribunt, de qua quæstione inter theologos protestanticos hucusque disputatur. Hoc non obstante, Protestantismus vi systematis fundamentum visibilitatis 146 CAP. III. DE NOTIS ECCLESIÆ Ecclesiæ destruit, negando sc. Ecclesiam esse a Christo constitutam ut societatem veram, cum auctoritate hierar­ chica. II. Doctrina catholica. — Ecclesia catholica tum facto tum doctrina seipsam declarat tamquam veram Ecclesiam Christi, ab ipso institutam, atque edocet obligationem sibi adhærendi : in quo evidenter visibilitatem Ecclesiæ sal­ tem implicite enuntiat. Insuper edocet : « Deus per Filium suum Ecclesiam instituit suæque institutionis manifestis nolis instruxit ut ea tanquam custos et magistra verbi reve­ lati ab omnibus posset agnosci » (Concil. Vatic., sess. III c. m ; Denz., 1793) : quibus verbis Ecclesiæ visibilitas saltem quoad rem declaratur. III. Notio visibilitatis Ecclesiæ. — 1. Visibile dicitur non tantum quod oculis corporalibus videri potest, sed (secundum usum communem) simul id quod quasi extra videntem positum intellectu vel ratione percipi potest : ita dicimus : Deus videt omnia. In quæstione de visibilitate Ecclesiæ non quæritur, utrum oculis corporalibus videri possit, sed utrum ratione dignosci possit. 2. Christi Ecclesia ratione percipi vel cognosci potest dupliciter, materialiter sc. et formaliter. Materialiter qui­ dem cognoscitur cum cognoscuntur membra quæ ad illam pertinent, organisatio et vita socialis ; formaliter vero cognoscitur cum agnoscitur reduplicative ut cœtus a Christo institutus, ut Ecclesia Christi. In nostra quæstione agitur non tam de visibilate materiali, quam de formali : quod enim homines qui sunt membra Ecclesiæ, videri pos­ sint vel etiam organismus et vita socialis, dubium esse non potest. 3. Huiusmodi cognitio non supponitur ut immediate evidens, ita ut Ecclesia a Christo instituta quasi primo aspectu ut Ecclesia Christi agnoscatur (ut terminus «videre » insinuare videtur), sed potest præexigere ratiocinationem et inquisitionem, dummodo certitudo iudicii acquiratur. 4. Denique huiusmodi visibilitas Ecclesiæ potest esse essentialis vel accidentalis : essentialis, si ad ipsam natu­ ram vel constitutionem Ecclesiæ pertinet,ita sc. ut Ecclesia ART. XVII. DE VISIBILITATE ECCLESIÆ 147 a Christo talis fuerit constituta, ut vi suæ constitutionis et semper tamquam vera Ecclesia Christi dignosci possit, non vero tantum oh aliquam rationem extrinsecam, ut e. g. si Deus alicui revelaverit, talem vel talem Ecclesiam esse Ecclesiam a Christo institutam1. Inde visibilitas Ecclesiæ Christi semper convenit neque datur locus obscurationi tali ut aliquando visibilitas defi­ ciat1 2. IV. Definitio visibilitatis Ecclesiæ Christi. — Ex præ- dictis sequitur definitio : Visibilitas Ecclesiæ Christi est ea militantis Ecclesiæ cgnslUulio qua cum indicii certitudine in concreto discerni potest ut vera Ecclesia Christi (Groot). V. Thesis : Ecclesia Christi est essentialiter visibilis. — Prob. 1°. In V. T. Isaias vaticinatur : « Et erit in novissimis diebus præparatus mons domus domini in vertice montium et elevabitur super colles et fluent ad eum omnes gentes » (ii, 2). Isaias loquitur de regno messianico quod est Eccle­ sia. Huiusmodi regnum repræsentatur sub figura templi (Hierosolymitani), constituti in summitate montis altissimi, ad quod ut ad domum Domini omnes gentes fluent. Prædicitur igitur diffusio universalis Ecclesiæ Christi quæ, ad instar templi in monte positi, facile, imo quasi necessario videtur ac de facto a gentibus ut templum Dei cognoscitur, i. e. Ecclesia Christi erit visibilis. Interpretatio confirmatur per allusionem Christi : « Non potest civitas abscondi super montem posita » (Mt., v, 14). Prob. 2°. Ipse Christus a) Ecclesiam instituit tamquam regnum suum, ad quod tenendum omnes invitat, utpote tanquam medium sanctificationis et salutis obtinendæ ; 1. Visibilitas igitur Ecclesiæ Christi directe quidem hoc unum importat quod Ecclesia a Christo instituta ut talis dignoscatur, indirecte tamen simul quod aliæ Ecclesiæ diiudicari possint, ut alienæ a vera Ecclesia Christi. 2. Inter quosdam theologos disputatur, utrum visibilitas ad essentiam Ecclesiæ pertineat vel sit eius proprietas. Respondendum esse videtur : id quo Ecclesia fit visibilis, ad essentiam Ecclesiæ pertinet : est enim ipsa constitutio Ecclesiæ ; ipsa vero visibilitas, ex constitutione Ecclesiæ proveniens, proprietas Ecclesiæ cen­ senda est. 148 CAP. III. DE NOTIS ECCLESIÆ è) Ecclesiam instituit ut veram socielaletn, cum vitæ socialis actibus et signis ; c) Ecclesiam instituit ut per eam mis­ sionem suam salvificam continuaret. Atqui hæc omnia visibilitatem Ecclesiæ vel supponunt vel directe enuntiant. Maior patet ex iis quæ de institutione divina Ecclesiæ diximus (art. 6-16). Minor facile probatur. Etenim a) regnum Christi quod instituitur ut in ipso homines salventur et ad quod amplectendum omnes invi­ tantur, oportet esse visibile ; b) societas veri nominis cum vita sociali ex natura sua est visibilis ; c) continuatio missionis Christi per prædicationem doctrinæ Christi, per gubernationem fidelium, per remissionem peccatorum, non est possibilis nisi in Ecclesia visibili. Confirmatur argumentum. Tota doctrina Christi de Ec­ clesia, maxime parabolæ quibus Ecclesiæ natura atque conditio explicatur, generaliter Ecclesiam ut de facto cogni­ tam, et facile cognoscendam, licet a pluribus culpabiliter non admissam, repræsentant. Etenim Christus, de regno Dei loquens, homines invitat tanquam ad rem ipsis notam vel saltem cognoscibilem : unde ad bonam voluntatem hominum appellat, incredulos vel rebelles tanquam cul­ pabiles declarat, bonis præmia promittit, vigilantiam com­ mendat, cooperationem postulat. Id quod præsertim ex parabolis apparet. Homo peregre proficiscens, bona sua servis distribuens (Mt., xxv, 14 ss.), notus est servis; vir­ gines sapientes et fatuæ noverunt sponsum (Mt., xxv, 1-13), similiter servus vigilans dominum suum (Mt., xxiv, 42-51) ; qui invitantur ad nuptias, non ex ignorantia sed ob volun­ tatem contrariam, non accedunt, et ille qui excluditur, novit nuptias, carens tamen veste nuptiali (Mt., xxh, 1 ss.) ; in parabola seminantis (Mt., xiii 1 ss). fructus non ob ignorantiam, sed ob alias causas deficiunt ; similiter nego­ tiator pretiosam margaritam invenit, sicut et alius i/lum thesaurum absconditum in agro : etenim « præ gaudio illius vadit et vendit universa quæ habet et emit agrum illam » (Mt., xiii, 44). Certe Christus modo omnino diverso locutus fuisset si regnum coelorum non institutum visibile, sed numerus invisibilis iustorum vel prædestinatorum esset. Neque quis dicat, illa dicta valere tantum pro tempore ART. XVII. DE VISIBILITATE ECCLESIÆ 149 Christi, cum Christus expresse illa usque ad « consumma­ tionem saeculi » extendat (Mt., xiii, 39, 49). Prob. 3°. Similiter Apostoli Ecclesiam iam existentem simpliciter tamquam Ecclesiam Christi veram proponunt ; tamquam rationem adducunt missionem propriam a Christo acceptam (« Paulus apostolus lesu Christi ») ; paganos et iudæos ut inimicos ipsius Christi proclamant : quæ omnia visibilitatem Ecclesiae Christi dicunt. Ita S. Paulus non homines quoslibet et sibi ignotos, sed in concreto fideles, suo tempore Ecclesiam constituentes, vocat « corpus Christi », Ephesios proclamat « cives sanc­ torum et domesticos fidei » (Eph., n, 19), Corinthios vocat « Ecclesiam Dei » [II Cor., i, 1) ; illi vero fideles dignoscun­ tur tamquam Ecclesia Dei ut abluti in baptismate Christi, ut subditi Apostolis Christi, i. e. ut adhaerentes Ecclesiæ visibili Christi ; ludæi et pagani ut inimici Christi con­ siderantur, præcise propter hoc quod istam Ecclesiam determinatam non agnoscunt sed persequuntur. Prob. 4°. SS. Patres sequentia tenent quibus visibilita­ tem. Ecclesiæ Christi edocent : insistunt in successione ab Apostolis (ecclesiæ apostolicæ) ; damnant schisma, i. e. separationem ab Ecclesia historica, tamquam separatio­ nem a corpore Christi ; inculcant necessitatem adhærendi huic, determinatæ Ecclesiæ in concreto ; docentes, extra Ecclesiam nullam esse salutem, id de Ecclesia concreta et historica intelligunt ; denique generaliter Ecclesiam histo­ ricam et concretam in qua vivunt, tamquam veram Eccle­ siam Christi proclamant : his vero omnibus vel supponunt vel expresse edocent, hanc Ecclesiam esse cognitam vel cognoscibilem ut veram Ecclesiam Christi. Iam Clemens Romanus in successione apostolica insistit : < Apostoli nobis evangelii prædicatores facti sunt a Domino lesu Christo... Per regiones et urbes verbum prædicantes... < onstituerunt episcopos et diaconos eorum qui credituri erant... Itaque qui constituti sunt ab illis vel deinceps ab aliis viris exiuriis..., quique inculpate gregi Christi deser­ viunt..., hos indicamus munere suo non iuste deici » [I Clem., ad Cor., xlii, 1,4; xliv, 3). Clemens igitur non tantum supponit, Corinthios ad veram Christi Ecclesiam pertinere, sed insuper adducit successionem apostolicam 150 CAP. III. ---- PE NOTIS ECCLEISÆ ut constitutivum huius Ecclesiæ et medium visibilitatis Ecclesiæ. Maxime Tertullianus1 et Irenxus1 2 in ecclesiis apostoli< is insistunt indeque concludunt, doctrinam Ecclesiæ catho­ licæ esse veram, i. e. a Christo edoctam atque Ecclesiam catholicam esse Ecclesiam Christi. Celeberrimum est dictum Cypriani de schismate, sc. ab aliqua determinata Ecclesia : « Quisquis ab Ecclesia se­ gregatus adulteræ iungitur, a promissis Ecclesiæ separatur nec perveniet ad Christi præmia qui reliquit Ecclesiam Christi. Alienus est, profanus est, hostis est. Habere non potest Deum patrem, qui Ecclesiam non habet matrem34 .» Quid autem si Ecclesia esset invisibilis ? S. Augustinus contra Donatistas visibilitatem Ecclesiæ ex professo defendit. « Facile tibi est, ait, attendere et videre civitatem supra montem constitutam... Hanc ignorare nulli licet; ideo secundum verbum Domini nostri lesu Christi abscondi non potest » (Ep., lu, 1). Et iterum : « Convenien­ ter Ecclesiam fulgur nominavit quod maxime solet emicare de nubibus. 'Constituta igitur auctoritate Ecclesiæ per orbem terrarum clara atque manifesta consequenter di­ scipulos admonet atque omnes fideles et qui in eum credere voluerint, ne schismaticis atque hæreticis credant » (Quæst. evangelicæ, 1. I, q. χχχνιπ). Itaque Christus et Apostoli et SS. Patres Ecclesiam Christi ut maxime visibilem atque manifestam, et quidem per se ipsam, prædicant. Quam doctrinam Concil. Vatie., Sess. III, c. ni complectitur dicens : «Ecclesia per se ipsa... magnum quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis et divinæ suæ legalionis testimonium, irrefragabile » (Denz., 1794)Ί 1. De praescriptione haereticorum, c. χχ,.χχι. 2. Adv. hæres., 1. HI, c. ni, 1, 2. 3. De catholicæ Eccl. unitate, c. vi. 4. E contra apparet quam immerito Gerhardus, Loci theol., de eccl., c. vin, n. 98 scribit : « Negamus, ait, Ecclesiam esse visibi­ lem eo modo quo ab adversariis statuitur visibilis, quod sc. in capite suo Romano Pontifice et in successione episcoporum sit visibilis, quod externo splendore semper fulgeat et externa clari­ tate ac maiestate omnibus perpetuo sese conspiciendam præbeat. » Cf. Specht, Die Lehre uon der Kirche nach dem hl. Aug., p. 239. ART. XVII. DE VISIBILITATE ECCLESIÆ 151 VI. Difficultatibus satisfit. — Ob. la. Veteres Prote­ stantes obiiciunt illos S. Scripturæ textus quibus religio tantum interna commendari videtur. Ita Mt., xm, 44 : « Simile est regnum coelorum thesauro abscondito in agro. » Similitudo vero adducta non negat visibilitatem Ecclesiæ, sed inculcat studium summum in quærenda et amplecten­ da Ecclesia, quæ thesauro comparatur. Similitudo enim bon instat in hoc quod thesaurus sit et maneat absconditus, cum postea ponitur ut inventus (« quem qui invenit homo »). Commendat autem similitudo ut omnis qui Ecclesiam invenerit, gaudeat et adhæreat regno Dei, etiamsi multa relinquere debuerit. Iterum opponitur textus Lc., xvn, 20, 21 : « Non venit regnum Dei cum observatione (ρετά παρατηρήσεως), neque dicent : Ecce hic aut ecce illic. Ecce enim, regnum Dei intra vos est. » At his verbis Christus Dominus ludæos tantum commonet regnum messianicum non fore imperium mundanum neque esse alicuius gentis vel civitatis (ut imperium romanum) et iam adesse, sc. in persona Christi. Pharisæi enim interrogantes : « Quando venit regnum Dei ?» aliquod regnum messianicum ad similitudinem imperii romani exspectaverunt, ita ut populus Israel toti mundo dominaretur. lesus hanc ideam corrigit dicendo : regnum meum non venit cum « observatione », i. e. cum strepitu et fastu, sicut etiam de facto Ecclesia fundata atque con­ stituta est quin mundus id observaverit. Similiter Ecclesia non erit ludæorum, sed omnium gentium. Denique Christus Pharisæos commonefacit, regnum messianicum iam esse in medio eorum (intra vos), sc. Christum esse Messiam exspectatum quem proinde agnoscere debeant. Quodsi Christus dicit : « Regnum meum non est de hoc mundo » (Joa., xviii, 36), originem, finem ac vim supernaturalem Ecclesiæ indicat. Denique adoratio « in spiritu et veritate » (Joa., iv, 23. 24) edicit quidem cultum magis interiorem et magis spiri­ tualem, non vero excludit ecclesiam visibilem. Ob. 2a. Altera obiectio ex natura Ecclesiæ desumitur, sc. quod Ecclesia est societas spiritualis (« domus spiritua- 152 CAP. III. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ lis, I Pet., it, 5), supernaturalis, corpus mysticum Christi, mysterium fidei, obiectum fidei. Unde argumentatur : Quod est spirituale, non videtur. Atqui Ecclesia est societas spiritualis. Ergo. Hesp. Dist. maior. Quod est spirituale, i. e. pure internum sive in mente divina sive in cordibus hominum, non potest videri, conc. maior. ; quod est spirituale, i. e. internum ma­ nifestatum per elementum externum, non potest videri, nego maior. — Contradistinguitur minor : Ecclesia est societas spiritualis, i. e. unio pure interna vel mentalis, nego min. ; ecclesia est societas spiritualis, dicens unionem mentium vel cordium interiorem manifestatam per ele­ mentum externum, conc. min. Inde negatur consequens et consequentia. Explicatur. Id quod in mente vel corde sive Dei sive ho­ minum existit, merito vocatur spirituale. At huiusmodi spirituale, potest esse vel exclusive internum in mente et affectu, vel est manifestatum et expressum externe. Uti patet, id quod est pure internum, ab hominibus videri non potest, ut cogitationes et affectus hominum, et maxime Dei ; quodsi vero externe manifestatur, cognosci potest, lamvero Ecclesia dicit quidem unionem quandam inte­ riorem hominum, sc. per fidem in Christum, per sublec­ tionem sub auctoritate ecclesiastica et insuper per carita­ tis affectum, tamen unionem manifestatam extrinsecus, sc. per fidei professionem, per vitam socialem, per obser­ vationem mandatorum Ecclesiæ. Inde in Ecclesia unio spiritualis mentium cognosci potest. Protestantes vero falso supponunt, Ecclesiam esse unionem quandam pure internam, sive vinculum unionis sit prædestinatio divina (Calvin) sive iustitia (Lutherus). Simul protestantes falso unionem externam fidelium ut aliquid pure accidentale considerant, cum tamen Ecclesia proprie et formaliter constituatur per elementum tum internum tum externum, sicut homo per unionem animæ et corporis constituitur. Insl. Societas essentialiter spiritualis, videri non potest. Atqui Ecclesia est societas essentialiter spiritualis. Ergo. Hesp. Societas spiritualis quæ ex puris spiritibus consi­ stit, videri non potest, transeat maior ; quæ est compo­ sita ex hominibus et est spiritualis ratione finis, originis et ART. XVII. ---- DE VISIBILITATE ECCLESIÆ 153 mediorum, nego maior. Ecclesia vero est quidem societas essentialiter spiritualis, non tamen quasi sit composita ex angelis immaterialibus, sed inquantum habet finem spiritualem et media spiritualia sicut et originem divinam. Nihil autem obstat quin societas ex hominibus constituta quæ habet finem spiritualem, cognosci possit. Insl. Ecclesia est societas supernaturalis, imo mysterium adeoque cognosci non potest. Resp. Ecclesia est societas supernaturalis quantum ad animam, non vero quantum ad corpus. Atque anima quidem Ecclesiæ a nobis certo cognosci nequit nisi ex revelatione et per fidem ; corpus vero Ecclesiæ, i. e. organismus socia­ lis hominum qui Ecclesiam constituunt, cognosci potest. Ita homo est animal rationale, utpote ex corpore et anima rationali compositus, et corpus hominis certo cognosci potest ut corpus humanum. Similiter Ecclesia dicitur su­ pernaturalis ut ex corpore sociali et anima supernatural! constituta : potest tamen corpus sociale cognosci tanquam corpus animæ supernaturalis. Atque ita Ecclesia dignosci potest ut Ecclesia Christi, i. e. ut ab ipso instituta, sicut corpus humanum distingui potest ut corpus talis hominis N. : id quod visibilitatem Ecclesiæ constituit. Inst. Corpus Ecclesiæ constituitur per homines fideles. Atqui fides hominum certe cognosci non potest. Ergo nec corpus Ecclesiæ certo cognosci potest. Reap. Corpus Ecclesiæ constituitur per homines fideles ut ordinatos et unitos per organisationem et vitam socia­ lem ecclesiasticam, conc. maior., corpus Ecclesiæ consti­ tuitur per fideles singillatim sumptos, nego maior. Et contradist. min. : fides hominum mere interna certo cognosci nequit, conc. min., fides hominum ut constituit organismum et vitam socialem ecclesiasticam cognosci nequit, nego min. Explicatur. Fides, ut est assensus mere internus, infallibiliter certo cognosci non potest ; neque pertinet ad cor­ pus sed ad animam Ecclesiæ, utpote tanquam elementum supernaturale. Unde corpus Ecclesiæ non constituitur per fidem singulorum hominum, sc. mere internam. Fides vero ut manifestata in vita fidelium et maxime invita sociali ecclesiastica (professio fidei, vita secundum 154 CAP. III. DE NOTIS ECCLESIÆ fidei doctrinam, administratio et susceptio sacramentorum, communio cum auctoritate ecclesiastica), est maxime visi­ bilis ; atque per hanc vitam socialem fidei corpus Ecclesiæ proprie constituitur. Unde corpus Ecclesiæ est visibile. Huiusmodi fides interna et vita fidelis et socialis Eccle­ siæ non sunt quidem separatæ sed intime coniunctæ, sc. ut anima et corpus, quemadmodum in homine vita inter­ na et actiones externæ. Inde etiam vita ecclesiastica non accipitur ut organismus pure externus vel communio pure mechanica, sc. absque fide interna, sed in vita et organismo Ecclesiæ sociali elementum intrinsecum et extrinsecum distinguitur, sicut in actione hominis principium vitale et actionem extrinsecus apparentem distinguimus. Protestantes supponunt, fidem interiorem posse totaliter in Ecclesia deficere, ita ut actum sit de Ecclesia, sive de iure sive et iam de facto. Ilæc autem suppositio est contra indefectibilitatem Ecclesiæ promissam (vide infra, art. 31). Ita Ecclesia Christi semper persistens semper est visibilis. Insl. Ultimo sed maxime obicitur : Id quod creditur, non videtur. Atqui Ecclesia est obiectum fidei, imo de ea est articulus fidei : credo... Ecclesiam. Ergo. Resp. Id quod creditur, non potest videri, dist. maior : sub eodem respectu, conc. ; sub diverso respectu, nego. Atqui Ecclesia creditur, contradist. mir. : sub eodem respectu ac dicitur visibilis, nego ; sub diverso respectu, conc. Et negatur consequens et consequentia. Explicatur. Secundum doctrinam S. Thomæ (Sum. theol. II, II, q. i, a. 4. 5) non potest aliquid simul et sub eodem respectu esse creditum et scitum vel visum, bene tamen sub diverso respectu. lamvero aliud ct aliud formaliter creditur et scitur circa Ecclesiam. Distinguendum enim est inter rem de qua est fides, et inter veritatem circa illam rem creditam (S. Thomas, II, II, q. i et a 2). Similiter distinguendum est inter rem quæ est scita et inter veritatem scitam circa illam rem. Uti patet, eadem Ecclesia (ut est res quædam) creditur et dicitur esse visibilis, sc. Ecclesia Christi in mundo existons in concreto. Veritas autem quæ circa hanc Ecclesiam creditur et scitur, est formaliter distincta. Ille qui credit articulum symboli de Ecclesia (credo... sanctam ART. XVII. DE VISIBILITATE ECCLESIÆ 155 Ecclesiam), credit (saltem in generali vel implicite) omnem doctrinam revelatam de Ecclesia, revelatam sive circa corpus sive circa animam Ecclesiæ ; ille vero qui propter motiva credibilitatis recognoscit Ecclesiam catholicam tanquam divinitus institutam, hanc solam veritatem cogno­ scit adeoque tantum doctrinam circa corpus Ecclesiæ. Deinde hæc ipsa propositio : Ecclesia catholica est divinitus instituta, sensum distinctum habet cum est obiectum vel fidei vel cognitionis naturalis. In propositione enim quæ est obiectum fidei, terminus « Ecclesia », i. e. subiectum propositionis, supponit pro tota Ecclesia, pro corpore sc. et anima ; in propositione vero quæ est obiec­ tum cogitationis humanæ, terminus « Ecclesiæ » vel su­ biectum propositionis significat tantum corpus Ecclesiæ. Denique assensus fidei fertur in Ecclesiam ut est a Deo cognita et a Deo per revelationem proposita, adeoque ut est mysterium ; e contra Ecclesia est visibilis inquantum ex parte etiam cognitioni naturali ut credibilis apparet. Sub alio igitur et alio respectu Ecclesia creditur et est visibilis, ita ut nulla sit repugnantia. Protestantes etiam in hac quæstione falso supposito laborant. Supponentes enim Ecclesiam esse congregatio­ nem iustorum vel prædestinatorum, necessario concludunt, Ecclesiam non nisi per revelationem divinam adeoque per fidem cognosci posse : quinam enim sint iusti vel prædestinati, solus Deus scit vel cui Deus id revelaverit. SECTIO SECUNDA ARTICULUS DECIMUS OCTAVUS De notis Ecclesiæ in generali I. Triplex via ad cognoscendam veram Ecclesiam Christi. — Vera Ecclesia Christi triplici via tum in se cognosci tum ab aliis dignosci potest. Prima via procedit directe ex consideratione Ecclesiæ, sc. facta supcrnaturalia conside­ rat quæ in Ecclesia catholica apparent, tamquam signa vel testimonia Dei pro veritate huius Ecclesiæ. Hanc viam Cone. Vatie, his verbis indicat : « Ecclesia per se ipsa, ob suam nempe admirabilem propagationem, eximiam sancti­ tatem et inexhaustam in omnibus bonis fœcunditatem, ob catholicam unitatem invictamque stabilitatem, magnum quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis et divi­ næ suæ legationis testimonium irrefragabile » (Denz., 1794). Inde concluditur, Ecclesiam catholicam pro se habere testimonium divinum, vel soli Ecclesiæ catholicæ signa credibilitatis competere. Ita Cone. Vatie, dicit : « Ad solam enim catholicam Ecclesiam ea pertinent omnia quæ ad evidentem fidei christianæ credibilitatem tam multa et tam mira divinitus sunt disposita » (I. c.). Hac via veteres apologetæ processerunt, ut e. g. Epistula ad Diognctum, luslinus in Apologia; hac via S. Augustinus Ecclesiam catholicam tamquam religionem veram cognovit (C. Epist. fund. c. v) ; hac via multi protestantici ad Ecclesiam catholicam con­ versi sunt, ut Card. Maning, videndo in Ecclesia catholica praxim caritatis socialis, vel A. Buville, videndo in sola Ecclesia catholica teneri simul auctoritatem et humilita­ tem1. Et alii aliter1 2. Hac via in libris apologeticis modernis 1. Zurttk zur hl. Kirche, 1910 ; Im Zeichen des echlen Ringes. 2. R/ess, Converlitenbilder. ART. XVIII. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ IN GENERALI 157 divinitas Christi et religionis christianæ (i. e. catholicæ) ostenditur1. Altera via ex nolis Ecclesiæ procedit. Hac via procedendo primo ostenditur, Ecclesiam veram Christi ex promissione et virtute Christi qualitates quasdam vel proprietates determinatas habere, unitatem sc., sanctitatem, catholicitatem et apostolicitatem, quibus tamquam indiciis vel signis divinitus datis ut vera Ecclesia Christi cognosci possit ; secundo ostenditur, huiusmodi notas in Ecclesia catholica eaque sola reperiri. Inde concluditur, Ecclesiam catholicam esse illam quam Christus instituit, alias vero ecclesias esse a Christo alienas. Hac via procedit theologia apologetica traditionalis, saltem post tempus sic dictæ re­ formationis. Uti patet, secunda via partim cum via prima coiincidit, inquantum sc. utraque via facta supernaturalia in Ecclesia tamquam testimonium divinum considerat, tamen alio et alio modo ex hoc facto argumentatur. Tertia via quasi per paries procedit. Ostendit singulas partes doctrinæ catholicæ de institutione, natura et pote­ state Ecclesiæ consonas esse doctrinæ S. Scripturæ, SS. Pa. trum nec non congruere sanæ rationi vel aliis doctrinis christianis. Conclusio huius viæ est, doctrinam Ecclesiæ catholicæ Ecclesiamque ipsam esse conformem doctrinæ S. Scripturæ, testimoniis veterum, sanæ rationi et princi­ piis christianis, adeoque Ecclesiam catholicam esse credi­ bilem. Hac via in universo tractatu de Ecclesia catholica procedimus : est enim ratio generalis apologeticæ Ecclesiæ catholicæ, immo vel theologiæ dogmaticæ. Quæritur igitur, quanam ex his tribus viis in apologetica melius, efficacius et magis convenienter ad finem et metho­ dum apologeticæ procedatur, utpote ad ostendendum, quænam ex diversis ecclesiis sit de facto vera Ecclesia Christi. Via tertia est extra quæstionem, cum sit via generalis ipsius apologeticæ : quæ proinde a via prima et secunda supponitur et includitur ; quæstio igitur est de eligenda via prima vel secunda. 1. Videsis argumentationem eximiam apud Garrigou-LaO. P., De revelatione, II2 1. II, c. ix. grange, R. SCHULTES. — DE ECCLESIA CATHOLICA. — β 158 CAP. III. DE NOTIS ECCLESIÆ II. Apologetica melius, efficacius et convenientius ad finem et rationem propriam ex notis Ecclesiæ procedit, ad probandam sc. institutionem et veritatem divinam Ec­ clesiæ catholicae. — Certe optima quidem ratione scien­ tia apologetica via prima, a Concilio Vatie, indicata, procedere potest. Ita in capite tractatus de Ecclesia signa et facta divina exponenda essent quæ veritatem divinam Ecclesiæ divinitus testificantur. Multiplex tamen utilitas et ratio suadet ut in apologetica scientifica ex nolis Eccle­ siæ procedamus. Nam primo est via traditionalis. Secundo controversia de veritate Ecclesiæ catholicæ est proprie cum asseclis aliarum ecclesiarum, sive hæreticarum sive schismaticarum qui sc. admittunt tum institutionem ali­ cuius ecclesiæ tum divinitatem Christi tum inspirationem divinam S. Scripturæ : unde argumentatio ex notis pro­ cedens erit magis propria, efficax et perfecta. Terlio expo­ sitio notarum Ecclesiæ simul expositionem proprietatum correspondentium comprehendit, saltem ex parte et quan­ tum ad apologeticam pertinet. Quarlo in argumentatione ex notis simul argumentatio primæ viæ includitur. Ete­ nim argumentando ex notis simul ostendimus, in Ecclesia catholica adesse facta supcrnaturalia, tamquam signa et testimonia divina veritatis Ecclesiæ catholicæ : quæ qui­ dem faca veritatem Ecclesiæ catholicæ iam ex se sufficien­ ter probant, magis tamen et efficacius adhuc, si conside­ rantur ut adimpletio promissionum divinarum. Ex iisdem rationibus censemus, notas veræ ecclesiæ in apologetica considerandas esse tantum sub ratione nota­ rum, non vero prius sub ratione proprietatum et postmodum sub ratione notarum : consideratio enim proprieta­ tum ut talium magis ad dogmaticam pertinere videtur. III. Doctrina catholica de notis. — Pius IX doctrinam catholicam de notis his verbis enuntiat : « Vera lesu Chri­ sti Ecclesia quadruplici nota, quam in symbolo credendam asserimus, auctoritate divina constituitur et dignoscituf : et quælibet ex hisce notis ita cum aliis cohæret ut ab iis nequeat seiungi ; hinc fit, ut quæ vere est et dicitur catho­ lica, unitatis simul, sanctitatis et apostolicæ successionis prærogativa debeat effulgere » (Denz., 1686). Similiter ART. XVIII. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ IN GENERALI 159 Cone. Vatic, docet : « Deus per Filium suuin unigenitum Ecclesiam instituit suæque institutionis manifestis notis instruxit » (Denz., 1793). IV. Definitio notæ Ecclesia. — Nota Ecclesiæ est pro­ prietas Ecclesiae in rerum factis extrinsecus elucens atque ex institutione et promissione Christi veritatem Ecclesiæ manifestans. — Explic. a) Nota alicuius rei generaliter i dicitur proprietas qua res illa ab aliis distinguitur et secerni potest1 : ita lineamenta et color faciei alicuius hominis sunt notæ ipsius quibus ab aliis hominibus distinguitur et secernitur et ut talis cognosci potest. Nota igitur similiter ac signum in cognitionem alterius ducit ; signum tamen potest esse aliquid pure extrinsecum et accidentale, dum nota proprietatem rei cognoscendæ, importat : ita vestis qua homo est indutus, potest mihi esse signum quod talis sit N. N. ; proprietas vero faciei suæ erit nota ipsius N. N. Ita notæ Ecclesiæ sunt proprietates Ecclesiæ. b) Proprietas alicuius rei est qualitas alicui rei propria : dicitur qualitas quia proprietas attributum aliquod præter essentiam rei significat ; dicitur qualitas propria quia pro, prietas qualitatem rei necessario inharentem et illi soli convenientem significat. Unde « proprium » secundum scho­ lasticos prædicatur « necessario » : « quia licet non con­ stituat rei essentiam, tamen cum essentia ita connectitur ut omni habenti talem essentiam et soli habenti talem essentiam et semper habenti talem essentiam necessario tribuatur, sicut capacitas sciendi in homine12 ». Ita notæ Ecclesiæ proprietates veræ Ecclesiæ Christi significant, tales sc. qualitates quæ soli Ecclesiæ Christi competunt, in illa sola inveniuntur, et semper ac necessario. c) Proprietas in rerum jactis elucens. — Omnis quidem nota est proprietas, sed non omnis proprietas est nota, sed illa tantum quæ in rerum factis elucet, unde et facile cogno­ sci et in cognitionem alicuius rei ducere possit : ita forma vel figura alicuius hominis est nota distinctiva ipsius. Notæ igitur Ecclesiæ sunt quædam jacta in rerum natura elu1. S. Thomas, I, q. xxxn, a. 2, 3. 2. Zigliara, Logica, a. 4, 111. 160 CAP. HI. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ eentia, Ecclesiæ propria, ut quod Ecclesia sit una societas per totum orbem constituta. d) Veritatem Ecclesiæ manifestans. — Nota aliquam rem manifestat. Notæ Ecclesiæ veritatem Ecclesiæ manifes­ tant, sc. quod talis ecclesia sit vera Ecclesia Christi, i. e. Ecclesia ab ipso instituta. e) Ex institutione et promissione Christi. —Notæ verita­ tem alicuius ecclesiæ manifestant inquantum Chrislus promissil ut sua Ecclesia huiusmodi proprietates haberet, quas sc. ipse in sua Ecclesia efficeret, et quidem proprie in signum et testimonium veritatis. Ideo Pius IX docet : « Vera lesu Christi Ecclesia quadruplici nota... auctoritate divina constituitur et dignoscitur. » V. Conditiones notarum. — Prima conditio notæ est, ut sit notior vel facilior cognilu quam veritas Ecclesiæ : id quod sequitur tum ex notione tum ex fine notæ, per quam sc. in cognitionem veritatis Ecclesiæ deveniendum est. Secunda conditio est ut nota sit obvia, i. e. ut per modum facti publici et conspicui eluceat adeoque servata propor­ tione ab omnibus facile cognosci possit. Non quidem requi­ ritur ut nota statim et absque ulla investigatione cognosci possit, sed tantum ut, quantum est ex se, facile et certo cognosci possit ; similiter non excluditur difficultas cogno­ scendi orta ex rationibus vel conditionibus subiectivis et accidentalibus alicuius hominis, dum tamen nota, quantum est ex se et ex parte obiecti, sit facilis cognitu. Denique simplex cognitio facti, non veto cognitio scienti­ fic a facilis esse asseritur. VI. De indole notarum. — Ex praemissis sequentia patent. Primo : notæ sunt facta supernaturalia, saltem quoad modum ; sunt enim signa divinitus data in testimonium Ecclesiæ, sunt effectus proprius promissionis et operationis Christi in Ecclesia. Per quod tamen cooperatio activa et libera hominum non excluditur, in producendis sc. factis quæ notas constituunt, ut e. g. in procuranda et conser- ART. XVIII. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ IN GENERALI 1(51 vanda unitate et sanctitate Ecclesiæ : idem enim effectus potest esse a Deo et ab hominibus, ut docet Aquinas1. Secundo : omnes notæ necessario connexu cum Ecclesia sunt coniunctæ. Etenim notæ sunt proprietates Ecclesiæ verae et ipsi a Christo in testimonium promissæ. Sicut igitur in rebus physicis secundum naturalem ordinem rerum pro­ prietates necessario cum essentia sunt coniunctæ, ita ana­ logo quodam modo notæ secundum ordinem a Christo statutum necessario cum vera Ecclesia sunt coniunctæ, « per quandam resultationem », ut S. Thomas de proprie­ tatibus physicis dicit1 2. Inde simul sequitur a) in vera Ecclesia Christi sunt omnes quatuor notæ, perpetuo, ita ut nunquam una vel altera deesse possit, δ) Omnes notæ adsunt ul nolæ, i. e. non pos­ sunt ita obscurari ut iam aliquando cognosci nequeant. Tamen notæ in diversis temporibus magis minusque con­ spicue elucere possunt : ita unitas Ecclesiæ catholicæ nostris diebus multo magis conspicuo elucet quam in primo sæculo vel tempore schismatis occidentalis, c) Nulla nola veræ Ecclesiæ, proprie et formaliter accepta, in aliqua ecclesia hærelica vel schismatica revera et certe adesse potest. Ita rationabilitas proprie accepta non nisi hominis est. d) In ecclesia in qua una nota proprie et vere adest, etiam aliæ necessario aderunt, dum c contra in Ecclesia in qua una nota deficit, neque aliæ notæ vere adesse possunt. Terlio : Notæ Ecclesiæ sunt positioæ, i. e. una ex parte qualitates reales Ecclesiæ et alia ex parte probant verita­ tem Ecclesiæ in qua reperiuntur : id quod ex ipsa notione notarum consequi videtur. Non rari quidem thfeologi inter notas positivas et negativas distinguunt. Secundum illos nota « negativa ea est cuius absentia potius demonstrat rem quæsitam non adesse, cuius præsentia solum arguit rem quæsitam posse adesse3 ». Attamen quidquid est de possibilitate vel existentia talis notæ, nota negativa in re 1. I, q. xxiii, a. 5 : « non est distinctum quod est ex causa se­ cunda et causa prima. » 2. I, q. Lxxvn, a. 6 ad 3 ; a. 7 ad 1. 3. Dorsch, Instil. Iheol. /undam., p. 537. 162 CAP. III. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ nostra est extra quæstionem et quatuor notæ Ecclesiæ ut notæ positivæ ccnsenclæ sunt1. VII. De usu notarum. — a) Cum quæratur quænam ex diversis ecclesiis sit vera Christi Ecclesia, et cum argu­ mentatio ex signis vel effectibus supernaturalibus a Christo promissis procedat, quæstio de notis Ecclesiæ est tantum cum illis qui fidem chrislianam profitentur, et in specie divinitatem Christi, inspirationem S. Scripturæ et alia dogmata Christiana principalia. Ita argumentatio ex notis est contra protestantes sic dictos positivos et contra græcos schismaticos. Contra incredulos vero vel rationalistas ar­ gumentatio ex motis est inefficax : quodsi enim divinit as Christi non admittitur, promissiones Christi firmum argu­ mentum præbere non possunt. Contra huiusmodi igitur via prima supra indicata procedendum est, i. e. ostenden­ dum est, reperiri in Ecclesia catholica facta quædam quæ causam supernaturalem ac divinam postulant atque testi­ monium divinum pro veritate ecclesiæ catholicæ dicunt. b) Notæ semper in sensu proprio et Christiano accipiendæ sunt, : in sensu proprio, i. e. tanquam proprietates ecclesiæ, in sensu christiano, i. e. secundum doctrinam christianam. Ita unitatis nota proprie unitatem ecclesiæ importat, sanctitas tanquam sanctitas supernaturalis et Christiana intelligitur. c) Per argumentationem ex notis proprie vera Christi Ecclesia a seclis falsis distinguitur. « Aliæ vero religiones falsæ quæ christianæ dici non possunt, velut buddhismus et Mahumetis error, aliis argumentis impugnantur. Expan­ sio V. g. polytheismi vel buddhismi et catholicitatis nola, cum ne materialiter quidem inter se similitudinem habeant, nullius comparationis subiectum præbent12. » VIII. De numero notarum. — Secundum doctrinam communem Ecclesiæ quatuor notæ enumerantur, sc. quod Ecclesia sit una, sancta, catholica et apostolica : ita et 1. Cf. circa has quæstiones ea quæ scripsimus in Divus Thomas, I (1914), p. 57 ss. 2. Groot, De Ecclesia, q. v, a. 1, v. ART. XVIII. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ IN GENERALI 163 Pius IX. Alii plures notas assignant1, quæ tamen ad qua­ tuor dictas reducuntur. Quidam pulchritudinem Ecclesiæ ut notam adducunt. Attamen, licet Ecclesia catholica certe sit opus pulcherrimum Dei, huiusmodi tamen pulchri­ tudo non potest esse nota, cum non sit obvia nec facilior cognitu quam veritas Ecclesiæ, immo Ecclesia non admit­ titur ut pulchra nisi prius tanquam vera Ecclesia Christi agnoscatur : pulchrum enim est quod visum placet, Eccle­ sia vero a Christo aliena christiano placere non potest. Unde illi qui sunt extra Ecclesiam catholicam, eam abhorrent. Denique indicium de pulchritudine est valde subiectivum1 2. Alii non rari theologi, praesertim ex S. I., unionem cum Romano Pontifice tanquam notam veræ Ecclesiæ adducunt. In qua re certum quidem ac manifestum est, Ecclesiam veram super Petrum eiusque sucessorcs esse aedificatam, atque in Ecclesia Christi fideles et pastores Romano Pon­ tifici esse unitos. Attamen huiusmodi res non potest esse nota veræ Ecclesiæ Christi, et argumentatio ex institutione primatus non est argumentatio ex notis. Licet enim pri­ matus sit ex institutione Christi, tamen huiusmodi dioina institutio non est facium in ipsa Ecclesia elucens quod a posteriori, ex ipsa historia et conditione Ecclesiæ actuali pro­ bari possit, dum e contra e. g. unitas Ecclesiæ a posteriori et ex historia et ex statu actuali Ecclesiæ probari potest3. 1. Cf. Bellarminus, De Eccl. milit., lib. IV, 3. 2. Cf. Groot, 1. c. p. 150. 3. Argumentatio est hæc : « In vera Christi Ecclesia erit prima­ tus, Petrus et eius successores ut summi pastores : atqui primatus in sola Ecclesia catholica invenitur : ergo illa est vera Ecclesia Christi. » In hoc syllogismo ut sit legitimus, terminus medius, sc. primatus, in utraque præmissa in eodem sensu est accipiendus. In propositione maiori, « primatus » significat potestatem divinitus datam regendi Ecclesiam. Quodsi « primatus » in propositione mi­ nori eodem sensu accipiatur, minor quidem vera est, at tantum ex fide constat, non vero ut factum naturaliter cognoscibile. Non enim est factum obvium quod potestas Romanorum Pontificum sit divinitus data. Quodsi vero in minori · primatus » pro solo facto præsidentiæ accipiatur, duplex terminus medius habetur el syllogismus non concludit. — E contra se habet in argumento ex notis, e. g. unitatis. Syllogismus est : « Christus promisit, Eccle­ siam suam fore unam societatem: atqui Ecclesia catholica est una societas : ergo vera Ecclesia. » Terminus medius « una Ecclesia » 164 CAP. III. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ Deinde institutio primatus non est facilior cognitu nec magis obvia quam veritas ipsius Ecclesiæ catholicæ. Deni­ que qui semel admiserit, Petrum primatum iurisdictionis accepisse et Romanum Pontificem eius esse legitimum suecessorem, argumentatione pro veritate Ecclesiæ Romanæ amplius non indiget. Est autem unio cum Romano Pontifice, licet non nota qua dignoscatur vera a falsa Ecclesia, tamen signum quo fideles vel pastores catholici ab asseclis alterius ecclesiæ dignoscuntur. Ita quoque SS. Patres ad unionem cum Ec­ clesia Romana recurrunt1 ; hoc sensu missionarii unionem cum Romano Pontifice et cultum B. Μ. V. fidelibus iaponensibus tamquam signum ministrorum catholicorum indicaverunt. IX. De notis protestantium. — Protestantes saltem hodie communiter duas notas veræ Ecclesiæ assignant, sc. sinceram verbi Dei praedicationem et legitimam sacra­ mentorum administralionem. Ita iam Lutherus, scribens : « Ubicumque verbum Dei deprædicari, credi, lucere in con­ fessione, vita et moribus exprimi audis et vides, ibi certo statuas esse veram ecclesiam sanctam et catholicam. » Et similiter Calvinus : « Ubicumque Dei verbum sincere prædicari atque audiri, ubi sacramenta ex Christi instituto administrari videmus, illic aliquam esse Dei Ecclesiam nullo modo ambiguendum est2. » Attamen evidens est, rectam prædicationem evangelii et administrationem sacra­ mentorum perperam tanquam nolas adduci. Etenim cer­ tum quidem est, illam Ecclesiam esse veram Christi Eccle­ siam, in qua verbum Christi sincere prædicatur et creditur et vita exprimitur, at non est factum obvium, facile cognitu, utrum hoc in aliqua Ecclesia revera fiat. Ecquidem Prote­ stantes ab initio simpliciter prætendebant, se habere veram doctrinam : at in hoc supponebant quod probandum erat. Optime Gotti notat : « Omnes christiani nominis ecclesiæ factum enuntiat quod naturaliter cognosci potest et facile cognos­ cit ur. 1. Cf. Irenaeus, Adv. Haeres., 3, 3, 1 el alii; cf. Straub, 1. c., n. 1440 ss. 2. Inst., 1. IV, c. i, § 9. 4 ART. XVIII. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ IN GENERALI 165 et verbi Dei sinceram prædicationem et sacramenta habere ex instituto Christi ostentant ; quibus tamen non fides eadem est, sed diversa1. » Similiter iam primi apologetæ contra Protestantes merito observant, ex doctrina alicuius Ecclesiæ ut tali argumentum firmum et certum desumi non posse, sed e contra, quænam sit vera doctrina et quo­ modo sacramenta ex instituto Christi sint administranda, ex dqctrina Ecclesia esse determinandum. X. De notis secundum theologos graeco-schismaticos. — Gi'æci schismatici quidem tenent, Ecclesiam veram Christi fore unam, sanctam, catholicam et apostolicam ; attamen huiusmodi proprietates non tanquam notas urgent. Tn praxi unam tantum notam admittunt, sc. immutatam con­ servationem doctrinae Ecclesiæ antiquae (Patrum et septem priorqm conciliorum). Ita Macarius12. Alii alias et alias notas assignant. Attamen conservatio immutata doctrinæ ecclesiæ vete­ ris nonæst nota neque apta neque sufficiens3. Nam primo hac nota tantum cognoscitur, aliquam eccle­ siam posteriorem cum ecclesia anteriore in doctrina con­ venire : id quod etiam in ecclesia schismatica contingere potest ; unde ex hac nota necessario non sequitur, aliquam ecclesiam esse veram Ecclesiam Christi. Secundo hæc nota non est facilior cognitu neque magis obvia quam ecclesia ipsa : præsupponitur enim cognitio prævia doctrinæ ss. Patrum et conciliorum, comparatio cum doctrina posterioris Ecclesiæ et indicium de conformitate ecclesiæ antecedentis et subsequentis : id quod lon­ gum studium et indicium theologicum exigit. Tertio hæc nota est contra conceptum verum Ecclesiæ, ad cuius sc. magisterium pertinet, determinare utrum aliqua doctrina, noviter proposita, cum doctrina Christi et Apo­ stolorum, ss. Patrum et conciliorum conveniat. 1. De 'vera Ecclesia Christi, p. I, c. i, § 1. 2. Introductio ad theol. orthodox., scripst. mss. cd. 4, p. 382, apud Straub, De e.ccl. Christi, 11, 8251. 3. Cf. Straub, 1. c., p. 837 ss. 166 CAP. III. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ XI. De modo procedendi. — Exposita doctrina generali de notis nunc nobis primo ostendendum est quænam nolæ a Christo Ecclesiæ sint promissæ, utpote quod Ecclesia sit una, sancta, catholica et apostolica, et quonam sensu vel quanam ratione : non enim aprioristice, sed ex verbis Christi natura particularis notarum determinanda est ; secundo notæ singulæ sunt applicandæ, inquantum sc. os­ tenditur, eas convenire Ecclesiæ catholicæ, non vero aliis ecclesiis. SECTIO TERTIA De notis Ecclesiæ Christi in particulari ARTICULUS DECIMUS NONUS De nota unitatis Ecclesiæ I. Definitio et notio notæ unitatis. — Nota unitatis defi­ proprietas Ecclesiæ Christi qua est una societas, unitate sc. professionis fidei, cultus et regiminis. nitur tanquam Explic. « Unum » generaliter multitudini opponitur. Cum enim aliquid dicitur unum, negatur divisio ipsius in multa1. Unde unum merito definitur tanquam id quod est indivisum in se ct divisum a quolibet alio. Applicando hanc notionem generalem unitatis ad Ecclesiam, unitas Ecclesiæ divisionem eius in plures ecclesias excludit et simul divisionem a quacumque alia ecclesia importat. Ecclesia vero dicitur una inquantum ul Ecclesia est indivisa in se et divisa a qualibet alia ecclesia ; unitas igitur Ecclesiæ unitatem in ordine societatis importat adcoque quod sit una societas. Inde de unitate Ecclesiæ Christi indicandum est secun­ dum analogiam unitatis aliarum societatum, habita sc. proportione ad naturam specificam Ecclesiæ Christi. lamvero, generaliter loquendo, ut aliqua societas sit una, requi­ ritur ut habeatur eadem lex, eadem vita socialis et eadem constitutio vel idem regimen. Applicando hanc regulam communem, in Ecclesia Christi, ut sit una, requiritur ea­ dem fides — cum in ecclesia Christi fides locum legis teneat idem cultus vel eadem media sanctifica — in his enim \ il a socialis Ecclesiæ consistit — et eadem forma regiminis vel eadem constitutio socialis. Quoad fidem additur quod I. S. Thomas, De Pol., q. ni, a. 16 ad 3. 168 CAP. III. DE NOTIS ECCLESIÆ Ecclesia sit una in fidei professione, quia fides ut est in corde tantum, non potest esse nota. In particulari unitas fidei indivisionem fidei importat. Fides autem Ecclesiæ indivisa dicitur inquantum eadem ut ab omnibus credenda ab Ecclesia statuntur vel imponun­ tur, et inquantum eadem a membris Ecclesiæ fide tenen­ tur ; e contra aliqua Ecclesia erit in fide divisa si in ipsa Ecclesia diversa et opposita fide tenentur, si quæ ab unis creduntur, ab aliis repudiantur, si denique vel contraria tamquam credenda proponuntur. Uti patet, unitas fidei principium et rationem in ipsius Ecclesiæ constitutione habere oportet. Similiter unitas cultus indivisionem cultus in Ecclesia importat. Generaliter loquendo, secundum S. Augustinum, Deus colitur fide, spe et caritate1. Ecclesia igitur erit una in cultu Dei, si in illa eadem creduntur, sperantur et aman­ tur. In particulari cultus Dei duo respicit, sc. honorem Deo debitum et unionem mentis cum Deo, per propriam sancti­ ficationem. Secundum enim D. Aquinatem Deus proprie colitur per exhibitionem honoris Deo debiti, inquantum sc. « homo protestatur divinam excellentiam et subiectionem sui ad Deum12 ». Subiectio ad Deum fit inquantum mens hu­ mana Deo unitur et alligatur, tanquam principio indeficienti et tanquam fini ultimo (1. c. a. 1), i. e. per sanctificationem hominis. Cultus igitur in concreto vel in particulari vias et media honorandi Deum et sanctificandi homines respicit : quæ media in cultu christiano sunt præcipue sacrificium, sacramenta sive tradenda sive recipienda3. Ecclesia igi­ tur una erit in cultu cum Deus iisdem mediis honoratur et homines iisdem mediis Deo copulantur et sanctificantur. Unitas regiminis essentialiter unitatem et indivisionem corporis dicit et simul communionem mutuam inter partes diversas alicuius societatis ; e contra regimen erit divisum cum plura habentur corpora ab invicem independentia et inter se non communicantia. Huiusmodi unitas corporis et communionis supponit unitatem legis et auctoritatis, 1. Enchir., c. m. 2. Ia, IIa°, q. lxxxi. 3. III, q. Lxni, a. 2, 3, 4, 6. ART. XIX. DE NOTA UNITALIS ECCLESIÆ 169 ut sc. eadem lex in communitate valeat et eadem auctoritas in tota communitate vim atque efficaciam habeat. Ita in uno statu civili eadem obligat lex, atque eadem auctoritas in toto statu agnoscimur, dum e contra in duobus statibus separatis alia atque alia lex habetur, atque auctoritas vel potestas quæ in uno statu reperitur, in alio nullam habet vim et efficaciam. Quæ quidem unitas legis et potestatis adeoque regiminis maxime apparet, si unum caput phy­ sicum existit. Hæc dicta sufficere possunt quantum ad nolam unitatis determinandam. Quod si vero unitas ut proprietas Ecclesiæ consideratur, exponenda sunt tum ratio et natura specifica tum causæ specificæ huiusmodi unitatis. Atque ita vete­ res theologi unitatem Ecclesiæ communiter considerant. Turrecremata, e. g.1 multiplicem unitatem Ecclesiæ osten­ dit, sc. quod Ecclesia est una : 1° unitate capitis invisibilis quod est Christus (cf. Eph., i, 22 s.) ; 2° unitate Spiritus Sancti vivificantis Ecclesiam (I Cor., xn) ; 3° unitate fidei quæ iterum in unitate et auctoritate unius Dei revelantis fun­ datur ; 4° unitate spei in quantum una beatitudo et per eadem Dei auxilia expectatur ; 5° unitate caritatis ; 6° uni­ tate baptismi et aliorum sacramentorum ; 7° denique uni­ tate rectoris visibilis, i. e. Romani Pontificis : quæ omnia in theologia dogmatica suo loco exponuntur1 2. 11. De unitate ecclesiæ secundum Protestantes. — Etiam Protestantes necessitatem alicuius unitatis in Ecclesia Christi admittunt, quam tamen unitatem non ut unitatem socialem, veram et externam, sed ut internam quandam, idealem, directionis cuiusdam generalis, imo affectus tan­ tum considerant. Rationes huius doctrinæ patent. Cum enim Protestantes non admittant, Christum Ecclesiam instituisse ut societatem veri nominis, neque unitatem ecclesiæ ut vere socialem admittere possunt. Deinde protestantismus nimis evidenter in diversas ecclesias et sectas est divisus quin Protestantes unam tantum veram Eccle­ siam Christi statuere possint. Denique Protestantes recen1. Summa de Ecclesia, pars I, c. vi. 2. Cf. S. Thom., III, q. vm, a. 1 et commentatores in h. 1. 170 CAP. III. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ tiores, maxime sic dicti liberales vel rationalistic!, revela­ tionem et vim divinam dogmatum Christianorum negant adeoque unitatem necessariam ad minimum quoddam redu­ cunt. In particulari Sociniani, Arminiani et Lutherani nec non Calvinistæ unitatem articulorum fundamentalium statuunt. Vocantur autem articuli fundamentales illæ doctrinæ quas omnes ecclesiæ protestanticæ admittunt vel necessario admittere deberent, dum articuli non fundamentales sal­ va fide et salute negari possint. Anglicani unitatem quandam idealem statuunt, sc. circa ea in quibus ecclesia Ro­ mana, anglicana et græco-schismatica inter se conveniunt. Protestantes recontiores unitatem necessariam in diem magis reducunt, negantes vel necessitatem fidei in arti­ culos symboli apostolic! : ita rationalists ad religionem rationalem et mere naturalem pervenerunt, ita Harnack essentiam religionis in persuasione de Dei « bonitate » po­ nit. Inde factum est ut protestantes omnes ecclesias et sectas (excepta forsitan Ecclesia catholica) tanquam legiti­ mas filias vel ramos unius ecclesiæ idealis agnoscerent. III. Thesis : Ecclesia Christi, ex institutione et promis­ sione Christi ipsius, erit una societas, unitate sc. fidei professionis, cultus et regiminis. — Prob. prima pars : Ecclesia Christi erit una societas, non vero divisa in plures numero societates. — Id quod facile patet ex iis quæ de institutione Ecclesiæ diximus. Etenim Christus unam eccle­ siam ædificandam enuntiat : « Super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam » (Mt., xvi, 18). Qua ex ratione omnes oves Petro ut pastori commendat (Joa., xxi, 17) et omnes gentes Apostolis subiicit (Mt., xxviii, 19). Proinde Ecclesia in parabolis et metaphoris ut una socie­ tas repraesentatur et describitur, sc. ut unum regnum Christi, ut una civitas Dei, ut unus ager, unum rete, unum ovile. Hanc unitatem fidelium denique Christus exorat (Joa., xvii, 11, 20-23). Similiter Paulus omnes ecclesias particulares et omnes fideles ut unum regnum Christi et unum corpus Christi considerat (cf. I Cor., 12 ; Eph., 4 ; Rom., xn, 4 ss.). SS. Patres nonnisi de una Ecclesia Christi loquuntur ART. XIX. ---- DE NOTA UNITALIS ECCLESIÆ 171 atque textus S. Scripturæ de una Ecclesia interpretantur. Propter unitatem socialem Ecclesiæ Clemens Rom. sedi­ tionem Corinthiis factam tanquam « impiam et destestandam » damnat, Ignatius Ant. unionem cum episcopis et presbyteris inculcat, omnes Patres non tantum hæreticos sed et schismaticos a salute excludunt. Cyprianus contra schismaticos Carthaginenses (et Romanos) librum « De ca­ tholicæ ecclesiæ unitate » scribit et S. Augustinus « De uni­ tate Ecclesiæ ». S. Cyprianus breviter sententiam antiqui­ tatis his verbis enuntiat : « Deus unus et Christus unus et una Ecclesia eius et fides una et plebs una in solidum cor­ poris unitatem concordiæ glutino copulata (1. c. c. xxm). De reliquo ipsa ratio unicitatem ecclesiæ Christi docet. Nam nulla ratio sufficiens assignari potest cur Christus plures Ecclesias instituerit vel esse voluerit : neque ex parte instituentis qui est Christus unus qui habet potestatem super omnes homines, neque ex parte hominum vocatorum qui omnes similiter sunt a Christo redempti et omnes si­ militer Christi gratia indigent ,neque ex parte ipsius Eccle­ siæ quæ necessitatibus et conditionibus omnium hominum et temporum satisfacit. Neque valet recursus ad divi­ sionem regnorum terrestrium; illa enim plurificantur ac dividuntur : vei propter defectum potestatis vel propter diversam conditionem populorum vel propter insufficien­ tiam constitutionis regnorum singulorum. De reliquo vel fundatores regnorum unum regnum instituere conantur, inquantum id ipsis ius, auctoritas et potestas permittit, sicut et fundatores ordinum religiosorum singuli unum tantum ordinem universalem instituerunt. Prob. secunda pars thesis : Ecclesia Christi erit una, uni­ tate professionis fidei, cultus divini el regiminis. — Id quod generaliter iam ex prima parte theseos sequitur : Ecclesia enim non aliter erit una societas quam per unitatem fidei, cultus et regiminis. Probatur tamen per partes. 1. Ecclesia erit una unilate fidei. — Hanc voluntatem Christus expressit, obligando omnes ad credenda omnia quæ ipse docuerat. Ita Christus simpliciter dicit : « Qui non crediderit, condemnabitur » (Mc., xvi, 16), et Apo­ stolis iriiungit : « Docete omnes gentes... docentes eos ser­ vare omnia quæcumque dixi vobis » (Mt., xxviii, 20). 172 CAP. III. DE NOTIS ECCLESIÆ Inde qui non omnia crediderit quæ Christus docuerat, non salvabitur, non erit Christi, ad regnum Christi non pertinebit ; e contra in regno Christi, in Eccjesia sua Lotum evangelium tenebitur. Necessitas huius obligationis 1. Ep. XLIX, 3. 2. C. Gaud, n, 36. 3. C. ep. fund., 4, 5. — Cf. E. Commer, Die Katholizilül nach deni hl. Augustin, 1873. ART. XXI. ---- DE NOTA CATHOLICITATIS ECCLESIÆ 191 e) Denique diffusio Ecclesiæ oportet esse conspicua, i. e. cum magno quodam numero fidelium. Id enim sequi­ tur tum ex ratione notæ tum ex promissione Christi quam sc. non parce sed large impleri convenit. Numerus conspi­ cuus postulatur tum absolute, talis sc. multitudo ut Eccle­ sia cum quadam maiestate et dignitate numerica in mundo effulgeat, tum relative ad alias ecclesias nomen christianuin gerentes. Utrum tamen numerus catholico­ rum semper maior foret quam hæreticqrum et schismatico­ rum, vix determinari poterit, saltem ex verbis Christi. Sufficere videtur talis numerus catholicorum qui tumv ab­ solute quam relative (ad singulas ecclesias separatas) existentiam universalem Ecclesiæ catholicæ luculenter et conspicue demonstrat. Inde vix approbari poterit sententia Bellarmini (De conc. iv, 7) et M. Cani (De locis theol. iv, 6 ad 13), qui tenent, Ecclesiam Christi aliquando ad unam provinciam reduci posse, dum tamen antea magnam habue­ rit diffusionem. V. Conclusio. — Itaque catholicitas Ecclesiæ vim quan­ dam et efficaciam expansivam, eamque notabilem, cons­ picuam, atque vitalem, importat, secundum tamen condi­ tionem socialem Ecclesiæ et habitu respectu ad conditiones temporum et hominum1. Ouo sensu Conc. Valic. Ecclesiæ « admirabilem propaga­ tionem et catholicam unitatem » tanquam motivum credibilitatis prædicat2. » I. Ex iiac determinatione catholicilatis simul obiectiones l'i otestantiuin cessant. Videsis Dorsch, Instil, theol. fund., p. 489-493 ; 514-516. '»*. Denz., 1794. ARTICULUS VIGESIMUS SECUNDUS De nota apostolicltatis Ecclesiæ I. Definitio. —Nota apostolicitatis est charisma et pro­ prietas Ecclesiæ qua per legitimam, publicam et nunquam interruptam pastorum ab Apostolis successionem in iden­ titate fidei, cultus et regiminis continuatur. Explic. — Veteres, ut Tertullianus (De præscripl. hæret.) et Irenaeus illas ecclesias apostolicas vocant quae ab aliquo Apostolo immediate fundatae fuerunt : est apostolicitas quaedam historica, et quidem ecclesiarum particularium. Nobis autem quaestio est de apostolicitate Ecclesiæ uni­ versalis. I Apostolicitas generaliter accepta identitatem cum Ecclesia Apostolorum importat. Quæ identitas est duplex : materialis et formali» : ma­ terialis inquantum Ecclesia eandem doctrinam, eundem cultum ac eandem formam regiminis ac ecclesia apostolo­ rum habet ; formalis inquantum Ecclesia eadem numerice potestate administratur et regitur ac ecclesia Apostolorum. Ad apostolicital.em Ecclesia; utraque identitas simul requi­ ritur, maxime tamen identitas formalis. Identitas formalis, mortuis Apostolis, adesse nequit, nisi per successionem, ut patet : qua· quidem successio necessario publica, legitima, ininterrupta esse oportet : successio legitima, quia iniusta vel invalida usurpatio loci successionem non constituit ; successio publica, publicitat e sc. iuris et facti, quia de suc­ cessione societal is et potestatis publicae agitur ; successio ininterrupta, quia per interruptionem successio posterior impossibilis redditur. Quodsi apostolicitas ul, proprietas Ecclesiæ consideratur, magis identitatem fidei, cultus, regiminis et potestatis cum Ecclesia Apostolorum importat ; quodsi vero apostolicitas ut nota consideratur, proprie continuationem Ecclesiæ per ART. XXII. ---- DE NOTA APOSTOLICITATIS ECCLESIÆ 193 successionem legitimam significat1 ; quodsi consideratur ut charisma, maxime continuationem non interruptam Eccle­ siæ Apostolorum dicit. II. Sententiæ contrariae. — Gnostici, necessitatem doctrinæ apostolicæ admittentes, distinguebant inter doctri­ nam Apostolorum communem, omnibus communicatam, et doctrinam reconditam, Gnosticis tantum traditam vel ab ipsis saltem profundius et altius intellectam. Monlanislæ præter doctrinam Apostolorum admittebant « novam Prophetiam », saltem quoad « disciplinam » (Tertull., De pœnil.). Abbas loachirn de Floris statum quondam novum Eccle­ siæ futurum prætendebat, secundum intellectum spiritua­ lem doctrinæ apostolicæ quem « evangelium æternum » appellavit. —- Protestantes veteres et sic dicti orthodoxi necessitatem identitatis materialis cum Ecclesia apostolica admittunt, negant tamen necessitatem identitatis formalis, utpote negantes originem divinam potestatis hierarchicæ in Ecclesiæ vel negantes necessitatem continuationis potestatis apostolicæ. in Ecclesia Christi et admittentes tantum potestatem collatam a communitate religiosa. Anglicani, ut præsertim Puseytæ, necessitatem successio­ nis admittunt, at conditiones successionis legitimæ negligunt, adeoque sufficientiam successionis cuiusdam pure materialis prætendunt. Protestantes liberales et rationali­ stic! identitatis necessitatem cum Ecclesia Apostolorum simpliciter negant, immo docent iam Ecclesiam Apostolorum non fuisse identicam cum Ecclesia Christi : id quod etiam Modernislæ quam maxime affirmant. III. Thesis: Ecclesia Christi erit apostolica, i, e. identica cum Ecclesia Apostolorum per legitimam et publicam suc­ cessionem. — Prob. 1. Ex verbis Christi. — Christus Ec­ clesiam suam expressis verbis super Apostolos, et praecipue super Petrum fundavit, dicendo : « Super hanc petram I. Inde in definitione notæ apostolicitatis pars materialis est : continuatio in identitate, pars vero formalis : per legitimam suceessionem. Alii quidem theologi contrarium tenent. 194 CAP. III. DE NOTIS ECCLESIÆ ædificabo, ecclesiam meam » (Μτ., χνι, 18) et : « Euntes docete omnes gentes... et ego ero vobiscum usque ad con­ summationem sæculi » (Μτ., xxviii, 19 s.). Atqui Ecclesia Christi, mortuis Apostolis, non est fundata super Aposto­ los nisi inquantum Ecclesia Apostolorum continuatur, ut identica et per legitimam successionem : id quod in verbis Christi vel expresse continetur vel ex natura rei significatæ et ex communi modo loquendi ad ea sequitur. Ergo Ecclesia Christi erit apostolica. Prob. 2. Ex ipsa definitione apostolicilatis Ecclesiæ Chri­ sti. — Ecclesia dicitur apostolica inquantum est identica cum ecclesia Apostolorum tum materialiter turn formaliter, et quidem per legitimam et publicam successionem. Atqui Ecclesia Christi ex natura sua erit huiusmodi. Ergo erit apostolica. Prob. minor, per partes. Ecclesia Christi erit materialiter identica cum Ecclesia Apostolorum, cum Ecclesia Christi necessario habebit eandem fidem, eundem cultum ac ean­ dem formam regiminis ac Ecclesia Apostolorum, sc. illam fidem, eum cultum ac illud regimen quod Christus ipse Ecclesiæ Apostolorum determinaverit. b) Similiter Ecclesia Christi semper erit formaliter identica cum Ecclesia Apostolorum, i. e. eadem potestate pollet, eadem potestate sacramenta administrabit ac fideles gu­ bernabit : Ecclesia enim Christi nulla alia potestate regitur msi ea quam Christus semel Apostolis contulit. c) Ecclesia Christi erit identica cum Ecclesia Apostolo­ rum per tciiilimam successionem, quia aliter continuari non pol est. ' Inde exdudilur missio extraordinaria, talis sc. qua con­ stitutio primitiva Ecclesiæ mutaretur vel alius quam legitimus successor Apostolorum potestatem regendæ Ecclesiæ acciperet. Primo enim Christus nihil de tali missione speciali enuntiavit sed e contra prædixit Ecclesiam suam manere talem qualem ipse eam instituerat, usque ad con­ summationem temporum. Similiter Christus ordinavit ut omnes gentes per potestatem Apostolis collatam regeren­ tur : id quod non esset, si quidam aliquando immediate a Deo novam potestatem acciperent. Denique huiusmodi missio extraordinaria esset stricte probanda, quod est impossibile. ART. XXII. ---- DE NOTA APOSTOLICITATIS ECCLESIÆ 195 Prob. 3. Ex unitate Ecclesiæ Christi.— Christus Ecclesiam numeri ce tantum unam instituit. Atqui unitas Ecclesiæ apostolicitatem includit. Prob. Quodsi Ecclesia Christi aliquando materialiter esset diversa ab Ecclesia Aposto­ lorum, iam duplex haberetur Ecclesia Christi, una sc. Apostolorum, alia postmodum existens. Similiter, si Eccle­ sia Christi aliquando alia potestate quam potestate, quæ Apostolis fuerit collata, regeretur, iterum alia Ecclesia esset : identitas enim potestatis, quam maxime ad unitatem numericam societatis pertinet. Prob. 4. Ex parte Apostolorum. — Apostoli una ex parte in potestate sibi collata ecclesias regunt ac novas instituunt, alia ex parte alios in rectores Ecclesiarum instituunt atque ita continuationem ecclesiæ per legitimam successionem indicant (cf. Act., xiv, 22; Tit., i, 5 ss. ; I Tim., m, 1 ss.j. Prob. 5. Veteres prioris temporis jactum successionis legilimæ premunt indeque necessitatem obædientiæ erga rectores Ecclesiæ deducunt atque hoc modo successio­ nem legitimam tanquam signum veræ Ecclesiæ propo­ nunt. Ita Clems Rom. in celebri textu iam supra indicato, et Ignatius Antioch, in omnibus suis epistulis, excepta ep. ad Romanos. Scriptores antignostici veritatem fidei ca-. tholicæ, i. e. symboli fidei, ex fide ecclesiarum apostolicarum probant.' Ita Tertullianus principium præscriptionis statuit : « alios non esse recipiendos prædicatores quam Christus instituit » i. e. Apostolos. « Nec aliis, ait, videtur revelasse filius quam Apostolis quos misit ad prædicandum, utique quod illis revelavit. Quid autem prædicaverint, i. e. quid illis Christus revelaverit, et hic præscribam non aliter probari debere nisi per easdem Ecclesias quas ipsi Apostoli condiderunt... Si hæc ita sunt, constat proinde omnem doctrinam quæ cum illis ecclesiis aposl «dicis matricibus et originalibus fidei conspiret, veri­ tati deputandum; omnem vero doctrinam de mendacio praiudicandam quæ sapiat contra veritatem ecclesia­ rum et Apostolorum Christi et Dei1. » Simili quodam modo •S'. Irenaeus argumentatur. Supponendo enim quod per hoIos Apostolos veritatem salutis cognovimus, tenet, « tra­ I / ><■ praescr. 196 CAP. III. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ ditionem Apostolorum in toto mundo manifestatam in omni ecclesia adest perspicere » quia : a) omnis Ecclesia particularis eandem traditionem apostolicam habet, et b) v habemus ennumerare eos qui ab apostolis instituti sunt episcopi et successores eorum usque nos qui nihil tale docuerunt quale ab his (sc. Gnosticis) deliratur », c) quia Polycarpus, discipulus Apostolorum id manife­ stat1. Quiquid est de modo argumentandi Tertulliani et Irenæi (utrum sc. argumentatio sit dogmatica vel his­ torica), uterque evidenter tanquam concessum supponit, fidem cuiuscunque veræ ecclesiæ debere esse identicam cum fide apostolorum (identitas materialis) et per legiti­ mam ecclesiarum vel episcoporum successionem ab Apo­ stolis cognosci posse. Simul Irenæus rationem intrinsecam apostoli citatis assignat scribendo : « Iis qui in Ecclesia sunt presbyteris obædire oportet, his qui successionem habent ab Apostolis, sicut ostendimus ; qui cum episcopatus successione cha­ risma veritatis certum secundum Patris placitum accepe­ runt ; reliquos vero qui absistunt a principali successione et quocumque loco colligunt, suspectos habere2 ». • Origenes similiter successionem apostolicam tanquam critérium veritatis adducit, scribens : « Cum multi sint qui se putant sentire quæ Christi sunt et nonnulli eorum diversa a prioribus sentiant, servetur vero ecclesiastica prædicalio per successionis ordinent ab Apostolis tradita et usque ad præsens in Ecclesiis permanens, illa sola credenda est veri­ tas quæ in nullo ab ecclesias!ica et apostolica discordat traditione3. » Cyprianus (sicut communiter doctores latini) in legitima episcoporum successione insistit : « Per temporum et suc­ cessionum vices episcoporum ordinatio et Ecclesiæ ratio decurrit ut Ecclesia super episcopos constituatur et omnis actus Ecclesiæ per eosdem præpositps gubernetur4. » S. Augustinus attributum « ecclesiæ apostolicæ », βε­ ι. Adv. hær., in, 3, 1-4. 2. Adv. hær., iv, 26, 2. 3. De principiis, praei'., η. 2. XXXIII, 1. ART.' XXII. ---- DE NOTA APOSTOLICITATIS ECCLESIÆ 197 eundum modum loquendi antiquorum et præcipue Ter­ tulliani, ecclesiis particularibus, immediate ab Apostolis fundatis, maxime ecclesiæ Romanæ reservat. Attamen continuationem Ecclesiæ universalis per successionem aperte docet :« Ecclesia (est) ab ipso Christo inchoata et per Apostolos provecta, certa successionum serie usque ad hæc tempora toto terrarum orbe dilatata1. » E contra videt « multos præcisos a radice christianæ societatis quæ per sedes Apostolorum certa per orbem propagatione diffun­ ditur12. » Expresse fidem vocat apostolicam : « Fides catholica eademque apostolica3 » ; « catholica atque apostolica regula fidei4 ?>. Maxime necessitatem unionis cum Ecclesia Romana premit « in qua semper apostolicæ cathedræ viguit princi­ patus5 ». Denique sententia veterum de necessitate successionis apostolicæ apparet via facti in praxi totius ecclesiæ vete­ ris quæ illos tantum tanquam pastores legitimos admitte­ bat qui per ordinationem et electionem legitimam pasto­ ribus legitimis successerunt : id quod maxime ex historia schismatum constat. IV. Conclusio. — Nota igitur apostolicitatis maxime successionem ininterruptam Ecclesiæ a tempore Apostolo­ rum importat : quæ successio continua, inquantum notam constituit, proprie Ecclesiam vel societatem respicit ac proinde ordinis publici et notorii esse debet, ut conditio notæ requirit. Concil. Vatie6, notam apostolicitatis tan­ quam « invictam stabilitatem » proclamat, stabilitatem sc. in ordine Ecclesiæ vel societatis. V. De ordine et connexione quatuor naturum. — a) Per respectum ad Ecclesiam, nota unitatis est maxime funda­ mentalis et aliænotæ aliquid super ipsam superaddunt. Nota 1. 2. 3. I. Γ». ti. C. Faust., xxviii, 2. Ep. CCXXXII, 3. C. Faust., xxiii, 5. De Consensu evang., I, ι, I. Ep. XL1II, 3, 7. Denz., 1794. 198 CAP. III. — DE NOTIS ECCLESIÆ enim unitatis Ecclesiam Christi proprie ut unam societatem et unicam viam salutis ostendit ; nota catholicitatis hoc superaddit quod illa Christi Ecclesia per omnes partes terræ emanabit ; nota sanctitatis superaddit quod illa una et universalis Ecclesia in terra fructus uberes sanctitatis afferet ; nota denique apostolicitatis adiungit quod illa societas catholica et sanctifica per successionem legitimam continuabitur. b) Sub ratione nolæ, unitas est maxime manifesta et obvia adeoque maxime nota ; sanctitas Ecclesiam maxime tanquam instituai divinum et instrumentum salutiferum demonstrat ; catholicitas vim et efficaciam divinam Eccle­ siæ manifestat ; apostolicitas denique originem divinam Ecclesiæ indicat. c) Quantum ad cognitionem notæ, nota unitatis facillime cognosci potest, utpote quia agitur de facto sociali, quasi ante oculos posito,· unde etiam sub hac ratione primo loco ponitur ; nota sanctitatis iam difficilius cognoscitur, ut­ pote quia factum magis spirituale importat, sive sanctita­ tem ipsam sive charismata, ut testimonia divina sanctita­ tis ; nota catholicitatis tertio loco ponitur, quia unitatem subaudit atque variationes relativas admittit, utpote suc­ cessu temporis crescens, imino aliquando diminutionem admittens ; nota apostolicitatis ultimo loco ponitur, quia eius cognitio conceptum quondam iuridicum, sc. succes­ sionis, supponit, ita ut minus per modum facti obvii manifesta sit1. 1. Alium ordinem notarum et proprietatum A. de PouLPiguET (L'Église catholique, Paris, 1923) ingeniose proponit. Ct. simul notes criticas P. A. Gardeil, in Kevue des sc· ph. et théoi., 1923, 341-343. SECTIO QUARTA De Ecclesia cui notie veræ Ecclesiæ Christi competunt Expositis notis quæ ex voluntate et promissione Christi Ecclesiæ suæ necessario competunt, ulterius quæritur qua ratione huiusmodi notæ Ecclesiæ catholicæ conveniant ac in aliis ecclesiis deficiant. Huiusmodi inquisitio non tantum est apologetica, ut sc. ostendatur et defendatur veritas Ecclesiæ catholicæ, sed simul naturam concretam Ecclesiæ catholicæ magis manifestabit. Unde in quatuor articulis ostendemus, notas Ecclesiæ Christi convenire Ecclesiæ catholico-romanæ, in duobus sequentibus articu­ lis, eas in ecclesiis protestanticis et schismaticis deesse1. ARTICULUS VIGESIMUS TERTIUS Thesis : Unitatis nota Ecclesiæ catholicæ competit 1. Prob. — 1. Est factum publicum, generaliter ad­ missum ac recognitum, Ecclesiam Romanam, generaliter loquendo, esse unam societatem vel Ecclesiam : ita enim omnes de Ecclesia Romana loquuntur, sc. ut de una societate ab aliis distincta. 2. Similiter est factum publicum, Ecclesiam Romanam esse unam, unitate fidei, cultus et regiminis. a) Unitas fidei in Ecclesia Romana patet tum ex uni­ tate symbolorum, tum ex unitate regulæ fidei, i. e. ex auctoritate infallibili Romani Pontificis in definiendis dogmatibus, in Ecclesia catholica ab omnibus admissa, Ium denique ex facto publico quod in Ecclesia eadem dogI Cum facta quæ in articulis sequentibus adducentur, sint luctu publica et notoria, a fontibus indicandis abstinebimus. 200 CAP. III. DE NOTIS ECCLESIÆ rnata creduntur : per quod catholici quam maxime ab aliis distinguuntur. b) Unitas callus non minus manifesta est. Sequitur enim necessario unitatem fidei, quæ principaliter est de cultu Dei et de mediis sanctificationis hominum. Ita fac­ tum iterum publicum est, in universa Ecclesia Romana iisdem mediis Deum coli, iisdem mediis homines sanctificari, ut præsertim per receptionem eorundem sacramentorum, per exercitium bonorum operum, per assistentiam in sacrificio inissæ etc. c) Unitas regiminis vel maxime patet. Nam habetur unum caput, sc. Romanus Pontifex, cui omnes subduntur et subesse tenentur. 3. Unitas quæ in Ecclesia Romana repentur, ad con­ stitutionem ipsius pertinet, ita ut sit vera eius proprietas. Unitas fidei est lex fundamentalis Ecclesiæ Romanæ, sicut et auctoritas Conciliorum generalium, episcopatus per orbem diffusi et maxime Romani Pontificis. Similiter unitas cultus, sc. in cultu Dei et in mediis sanctificis, non est aliquid Ecclesiæ accidentale vel ab extrinseco proveniens, sed ipsam Ecclesiam constituit ac ab aliis di­ stinguit, et denique ex ipsa unitate fidei resultat. Idem dicendum est de unitate regiminis. 4. Unitas Ecclesiæ Romanæ est facium supernalurale (charisma) excedens causas naturales, i. e. miraculum divi­ nitus patratum. In qua re attendendum est quod non agitur de qualicunque unitate, ut e. g. pure externa vel mechanica, sed agitur de unitate interna simul et externa1, in rebus fidei, circa quæstiones altissimas et maxime fun­ damentales, agitur de unitate cultus, i. e. de unitate homi­ num in appetendis bonis, circa finem ultimum, de deter­ minatione totius vitæ humanæ, externæ et internæ, agitur denique de unitate regiminis, i. e. de subiectione practica 1. Protestantes et alii communiter unitatem tantum externam, iuridicam et pure humanam considerant, ut Harnack in suo effato : « Die rômische Kirche ist das ailumfassendste und gewaltigste, das komplizierteste und doch am meisten einheitliche Gebilde, welches die Geschichte, soweit wir sie kennen, hervorgebracht hat. » Wesen des Christenlums, xiv. Vortrag. ART. XXIII. - NOTA UNITATIS COMPETIT ECCLESIÆ CATHOLICÆ 201 sub auctoritate hominum determinatorum, et quidem in rebus et negotiis hominibus difficilibus et onerosis. lamvero huiusmodi unitas absque speciali Dei auxilio servari non potest, vel causæ naturales ad eam explican­ dam non sufficiunt. Uti enim tota historia et ipsa conditio rerum nos edocet, homines in quæstionibus altioribus et difficilioribus quam facillime in diversas sententias abeunt, in colendo Deo quam maxime dividuntur (ut patet ex diversitate religionum), onus subiectionis sub aliena pote­ state in rebus intimis et difficilibus quam maxime abiicere conantur (inde tot defectus a religione Christiana et catholica). Accedunt causæ particulares, ut diversitas tem­ porum et nationum, characteris, scientiæ, culturæ singu­ larum nationum. lamvero Ecclesia catholica per XIX sæcula numerum ingentem hominum et populorum diver­ sissimi characteris, indolis, linguæ et culturæ in unitate fidei, cultus et vitæ religiosæ adunavit et conservavit. Quot pericula unitatis Ecclesia successu temporum supe­ ravit ! Ex his omnibus manifeste sequitur, unitatem et stabilitatem Ecclesiæ catholicæ per tot sæcula et in tot periculis esse effectum supernaturalem. Deinde secundum conceptum Christianum fides ipsa, cultus divinus et subiectio sub auctoritate a Christo con­ stituta est donum Dei, actus supernaturalis, ita ut intrin­ sece operatio gratiæ divinæ præsupponatur : unitas igitur in fide, cultu et regimine intrinsece est res vel effectus supernaturalis. Unitas Ecclesiæ Romanæ merito ut nota maxime evidens censetur atque nostris temporibus in dies magis effulget1. 11. Obiectiones. — Licet unitas Ecclesiæ catholicæ objec­ tive sit manifesta, plures tamen difficultates obiciiuntur. I. Plures theologi tenent unitatem esse notam tantum negati­ vam, quia « nihil iam prorsus inesl tali unitati quod per se vel ex natura rei non possit inveniri in secta quoque haeretica vel schismatica. » Attamen contrarium ex dictis sufficienter patet. Aliqua quidem unitas etiam in ecclesia a Christo aliena reperiri poterit, non vero unitas Ecclesiæ, unitas in fide, cultu et regimine, sicut et de facto in nulla reperitur. Huiusmodi enim unitas excedit facultatem hu­ manam et contrariatur inclinationibus et tendentiis hominum. 202 CAP. III. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ Ob. 1. Primo tempore Ecclesiæ non pauci, saltem iudæo- ι christiani, legem mosaicam observabant, aliis, ut præser­ tim Apostolo Paulo, reclamantibus ; ergo unitas legis et cultus deerat. Besp. Non obstante observatione legis mosaicæ ex parte quorundam, tamen Ecclesia de facto fuit una et distincta a synagoga. Nam « qui receperunt sermonem eius (sc. Petri), baptizati sunt... Erant autem perseverantes in doctrina apostolorum et communicatione fractione panis et orationibus » (Ac/., n, 42; cf. i, 14; n, 46). Similiter. Paulus cum Petro communicabat. Nec deficiebat principium, unitatis infide et cultu, nempe doctrina et auctoritas Apostolorum quam omnes tene­ bant. Inde baptismum receperunt, Eucharistiam celebrave­ runt ac in Christum ut salvatorem speraverunt. Quodsi circa legalia, præsertim circa observationem circumcisio­ nis, duplex erat sententia, remansit tamen unitas ratione auctoritatis apostolicæ recognitæ. Unde etiam quæstio exorta diiudicata et soluta fuit per auctoritatem Petri et Concilii Apostolici Hierosolymitanæ (Ac/., c. xv). Quæstio igitur de circumcisione fuit controversia sicut controversiæ postmodum in Ecclesia exortæ : quæ sc. in societate esse possunt, salva unitate. Causam denique huiusmodi quæstionis optime explicat S. Thomas, I, II, q. cui, a. 4, distinguens cum S. Augustino (ep. 40) tria tempora : « Unum quidem ante Christi passio­ nem, in quo legalia neque erant mortifera neque mortua ; aliud autem post tempus Evangelii divulgati, in quo lega­ lia sunt mortua et mortifera ; tertium autem est tempus medium, sc. a passione Christi usque ad divulgationem Evangelii, in quo legalia quidem fuerunt mortua, quia neque vim aliquam habebant neque aliquis ea observare tenebatur, non tamen fuerunt mortifera, quia illi qui con­ versi erant ad Christum ex Judæis, poterant illa legalia licite observare, dummodo non sic ponerent spem in eis quod ea reputarent sibi necessaria ad salutem, quasi sine legalibus fides Christi iustificare non posset. His autem qui convertebantur ex gentilitate ad Christum, non inerat causa ut ea observarent... Ideo autem noluit Spiritus S. ut statim inhiberetur his qui ex Judæis convertebantur, ■I B\ I ,I » ART. XXIII. - NOTA UNITATIS COMPETIT ECCLESIÆ CATHOLICÆ 203 observatio legalium, sicut inhibebatur his qui ex Genti­ libus convertebantur, gentilitatis ritus, ut quædam diffe■ rentia inter hos ritus ostenderetur : nam gentilitatis ritus repudiabatur tanquam omnino illicitus et a Deo semper ' prohibitus : ritus autem legis cessabat tanquam impletus j per Christi passionem, utpote a Deo in figuram Christi institutus. » Hæc ille. ' Ob. 2. Unitas Ecclesiæ Romanæ præsertim ex primatu Romani Pontificis probatur. Atqui in primo et secundo sæculo potestas Romani Pont, nondum erat ita effectiva sicut hodie. Ergo illo saltem in tempore unitas non habe­ batur, sed potius unio quædam ecclesiarum independentium. Besp. Licet tribus primis sæculis Romani Pontifices potestatem suam eadem mensura ac hodie non applicassent atque ex hac parte unitas Ecclesiæ fuisset minus con­ spicua quam hodie, tamen aliunde satis erat conspicua. Primo enim ipsi Christiani unam Ecclesiam proclamabant, sicut de reliquo vel ipsi pagani nonnisi unam Ecclesiam catholicam cognoscebant ; unde omnes ecclesiæ particu­ lares ut partes unius Ecclesiæ Christi1 et catholicæ consi­ derabantur atque inter se communicabant, ita ut unus­ quisque fidelis alicuius ecclesiæ catholicæ in aliis ecclesiis ut membrum legitimum ad sacramenta et alia munera ecclesiastica admitteretur. Secundo eadem fides apud omnes ut necessaria tenebatur. Tertio idem ius et eadem potestas presbyterorum et episcoporum ubique valebat ; specialiter data occasione unio cum Romano Pontifice tanquam neces­ saria admittebatur : quæ omnia sunt signa et rationes constitutive unius Ecclesiæ. Doctrinam huius unitatis Cyprianus clare exhibet. Primatum Petri nondum perfecte cognoscens, tamen primatum Petri tanquam signum et rationem unitatis Ecclesiæ adducit : « Super unum (Domi­ nus) ædificat Ecclesiam..., ut unitatem manifestaret, 1. Inde maxime differentia inter constitutionem Ecclesiæ sæc. π el ecclesiarum schismaticarum Orientis apparet. Nam in Ecclesia antiqua nulla Ecclesia particularis præter Ecclesiam Romanam erat independens vel autocephala ; in schismate vero photiano plures sunt ecclesiæ independentes vel autocephalæ, sc. ecclesiæ singularum nationum. 204 CAP. ΙΠ. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ unitatis eiusdem originem ab uno incipientem sua auctori­ tate disposuit... Exordium ab unitate proficiscitur, ut Ecclesia monstretur. Quam unitatem tenere firmiter et vindicare debemus, maxime episcopi qui in Ecclesia prae­ sidemus, ut episcopatum quoque ipsum unum atque indi­ visum probemus... Episcopatus unus est, cuius a singulis in solidum pars tenetur1... » Ob. 3. ex schismale occidentali petitur. Argumentum sic formatur : Schisma tollit unitatem ecclesiæ ; atqui in Ecclesia Romana fuit schisma (1378-1419) ; ergo tunc, et per consequens et nunc, non fuit vera Ecclesia Christi. Resp. Ad Maio. Schisma formale tollit unitatem, conc. ; schisma material - tollit unitatem, nego. Atqui in Ecclesia Romana fuit schisma, dist. : formale nego ; materiale, conc. Inde negatur consequens et conse­ quentia. x Explic. Schisma est scissio, divisio vel separatio quædam in Ecclesia. Quæ scissio dupliciter accidere potest : uno· modo proprie et formaliter inquantum sc. quidam se ab unitate Ecclesiæ separare intendunt ; alio modo materia­ liter, inquantum quidam, manente intentione unitatis cum Ecclesia servandæ, de facto ex alio quodam motivo ab unitate sese separant. < Et ideo proprie (et formaliter) schismatici dicuntur, qui propria sponte et intentione se ab unitate Eciclesiæ separant1 2. » « Ecclesiæ autem unitas » ut continuat s. Doctor, « in duobus attenditur, sc. in con­ nexione membrorum Ecclesiæ ad invicem seu communica­ tione... et iterum in ordine omnium membrorum Ecclesiæ ad unum caput... Hoc autem caput ipse est Christus cuius vicem in Ecclesia gerit summus Pontifex. Et ideo schi­ smatici (i. e. formaliter et proprie) dicuntur qui subesse renuunt summo Pontifici et qui membris Ecclesiæ ei subiectis communicare recusant » (1. c.). Eandem definitionem C. I. C. iisdem verbis exhibet : Can. 1325, § 2. Iamvero, quale fuit schisma occidentale, formale aut materiale ? Certe non formale et proprium ; nam nemo se ab unitate Ecclesiæ separare intendebat, nemo Romano1. De unilate eccl. calli., c. iv, s. 2. 'S. Th., IIa IIae, q. xxxix, a. 1. ART. XXIII. - NOTA UNITATIS COMPETIT ECCLESIÆ CATHOLICÆ 205> Pontifici, sc. qui vere et certo summus Pontifex esset, , subesse renuit, nemo veris membris Ecclesiæ communica­ tionem denegare intendebat : e centra omnes necess tatem i et voluntatem proclamabant tum sublectionis sub summo Pontifice tum unionis cum aliis membris Ecclesiæ. Schi­ sma igitur fuit materiale, non vero formale. Id quod adhuc /magis apparet ex comparatione schismatis occidentalis i ad schisma græcum : Græci R. Pontifici subesse recusabant, Occidentales subesse profitebantur ; Græci vel ius R. Pon­ tificis negabant, Occidentales potestatem Rom. Pontificis tanquam a Christo acceptam profitebantur ; Græci cum Latinis communicare simpliciter recusabant, Occidentales utriusque factionis vel « obædientiæ » de facto quidem in­ ter se non communicabant, tamen iterum communicare parati erant, remota causa schismatis-sicut et de facto unio postea facta est. Huiusmodi schisma materiale unitatem Ecclesiæ quidem minuit atque perturbavit, non tamen destruxit. Talis enim scissio in quacumque societate accidere potest quin unitas societatis pereat ; quoties in regnis civilibus ab adversis factionibus duplex vel triplex princeps vel imperator fuit » creatus, ut in imperio Romano temporis ant qui et medii ævi, salva tamen unitate imperii ? Ita in Ecclesia Romana quæstio non erat de unitate Ecclesiæ, sed de persona legi­ time in summum Pontificem electa : id quod in responso ad subsumptiones magis apparebit. Subsumitur : Duplex vel triplex caput tollit unitatem societatis ; atqui tempore schismatis occidentalis duplex et triplex fuit caput in Ecclesia Romana. Ergo actum erat de unitate Ecclesiæ. Ftesp. Dist. maior. : Multiplex caput unitatem societatis tollit, si multiplex caput de iure admittitur, conc. ; si de facto tantum habetur, propter sententiam diversam de persona legitime in caput electa, ita tamen ut de iure unum tantum caput admittatur, nego. Contradistinguitur minor : in Ecclesia Hoinana multiplex fuit caput de iure, nego ; de facto, ex ratione adducta, conc; Inde negatur consequens et consequentia. Explic. Certe una societas non habetur ubi plura sunt capita de iure et ad invicem independentia et sibi opposita : I "206 CAP. III. — DE NOTIS ECCLESIÆ ut patet. Potest tamen in aliqua societate, salva unitate sociali, oriri disceptatio de persona legitime electa. Et ita fuit in Ecclesia tempore schismatis occidentalis. Omnes enim tenebant, in Ecclesia de iure nonnisi unum esse caput, | disceptatio autem fuit unice, quænam ex personis electis 1 verum caput esset. Conditio propria Ecclesiae illius tem­ poris iterum apparet ex comparatione cum conditione ecclesiarum græcarum et protestantium : ecclesiæ græcæ schismaticæ habent de iure plura capita suprema et ad invicem independentia et sibi opposita vel se ad invivem excludentia ; similiter ecclesiæ protestanticæ : in Ecclesia vero Romana unum tantum caput de iure admittebatur ; in ecclesiis schismaticis quidam episcopi, qui antea episcopi particulares tantum erant, in caput independens Eccle­ siarum suarum sese erigebant, in ecclesia Romana nullus episcopus, excepto episcopo Romano, tanquam caput independens alicuius Ecclesiæ reputabatur. Inde iterum con­ cluditur : tempore schismatis occidentalis unitas Ecclesiæ Romanæ diminuta et turbata fuit, non vero destructa. Denique subsurnilur : Quidquid est de natura schismat is « occidentalis, tamen aderat scissio et divisio ac proinde unitas defecerat. Resp. Aderat scissio et divisio hominum, et quidem dolorissima atque pericolosissima pro unitate Ecclesiæ, non vero aderat divisio Ecclesiæ ut est societas vel ecclesia. Neque Christus promiserat, nullam unquam in Ecclesia sua fore scissionem vel divisionem, sed id tantum promisit, ut Ecclesia sua nequidem in maximis perturbationibus animorum unitatem socialem iam perderet. Quæ promis­ sio Christi præeise in schismate o< cidentali impleta est, cum non obstante maximo schismatis formalis periculo taincn unitas Ecclesiæ servata fuit ac denique schisma superatum. In quo etiam vis intrinseca Ecclesiæ catholicæ ad unitatem servandam apparet. Ob. 4. Controversiæ de quæstionibus fidei unitatem fidei tollunt ; atqui in Ecclesia' Romana multiplices extiterunt et adhuc extant controversiæ fidei, ut inter Thomistas, Molinistas et Scotistas. Ergo unitas fidei in Ecclesia Romana deficit. Resp. Hæc obiectio in qua Protestantes maxime instant, ART. XXIII. - NOTA UNITATIS COMPETIT ECCLESIÆ CATHOLICÆ 207 facile solvitur. Unitas enim fidei tollitur, si nulla habetur fides determinata, si nullum habetur principium quo con­ troversiæ de veritatibus fidei exortæ auctoritative et defi­ nitive determinentur, ita ut omnes huic definitioni sese sub­ mittere teneantur ; unitas fidei vero non tollitur per con­ troversias quæ supposita fide communi et definita et cum subordinatione sub regula fidei communi extant. Atque ita res se habet in Ecclesia Romana. Primo enim habetur fides communis ad quam omnes tenentur, sc. fides in symbola et definitiones sollemnes vel ex cathedra et in ea quæ per magisterium ordinarium Ecclesiæ tanquam credenda proponuntur (Cone. Vai., Sess. III, c. m. Denz., 1792). Inde secundo habetur in Ecclesia Romana princi­ pium vel auctoritas qua quæstiones fidei auctoritative et definitive solvantur, et cui omnes sese submittere tenentur atque se submittunt. Hisce præsuppositis, controversiæ theologicæ unitatem Ecclesiæ non offendunt, sicut nec in societate civili, præsupposita lege communi et auctoritate legislative et iudiciali, controversiæ de legibus ferendis vel interpretandis unitatem tollunt. In protestantisme vero, ut videbimus, neque fides communis ac definita adest neque extat auc­ toritas quæ quæstiones fidei auctoritative et definitive determinare valeat. Denique vox « controversiæ » apud catholicos et protestanticos alium et alium habet sensum : apud catholicos controversiæ quæstionem important, utrum aliqua doctrina sit revelata et ad credendum proposita adeoque utrum sit credenda ; apud Protestantes contro­ versiæ quæstionem important quænam doctrinæ arbitrio fidelium credendæ relinqui possint, etiamsi sint revelatæ. Ob.5. Unitas fidei importat ut omnes fideles lolum Evan­ gelium fide teneant ; atqui hoc est impossibile, cum non omnes fideles omnes doctrinas revelatas noverint atque de quibusdam doctrinis vel theologi disputent, utrum sc. sint revelatæ et in quonam sensu. Ergo vel in Ecclesia Komana unitas fidei deest. Resp. Unitas fidei importat ut omnes doctrinæ revelatæ ab omnibus credantur fide sive explicita sive implicita, non vero ut omnia revelata ab omnibus fide explicita credantur. 208 CAP. III. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ Itaque concedimus (uti etiam in argumentis diximus) totum Evangelium ab omnibus esse tenendum, et quidem fide. Potest tamen aliqua doctrina credi duplici modo : vel explicite, inquantum in se cognoscitur et creditur, vel impliciie inquantum in alia doctrina explicite, i. e. in se, cognita et credita, creditur. Id quod fit in Ecclesia Romana. Plures enim doctrinæ et principales ab omnibus in se co­ gnoscuntur adeoque explicite creduntur, aliæ vero in alia doctrina' explicite credita creduntur adeoque implicite. Protestantes quidem hanc doctrinam de fide implicita quam maxime abhorrent atque damnant, duce Luthero et Calvino : attamen ex ignorantia et perversione doctrinæ catholicæ. Putant enim Protestantes fidem implicitam nul­ lam esse fidem sed tantum subiectionem cæcam quandam et mere juridicam sub auctoritate Ecclesiæ et maxime Romani Pontificis. Id quod est falsissimum. Fides enim implicita veram fidem theologicam importat nec alia fides est fides explicita et explicita, sed eadem fides ; tantum aliqua veritas alio el alio modo creditur, se. sive directe in se, sive indirecte in alio credito. Multipliciter autem aliqua veritas in alia credita implicite credi potest, sc. a) in alio credito in quo aliqua veritas implicite continetur, ut dogma de unione hypostatica in verbo evangelico « Verbum caro factum est » implicite continetur ; 6) in auctoritate Dei revelantis credita : ita qui credit in revelationem Dei, simul et implicite omnia credit quæ Deus revelavit ; c) in auc­ toritate Ecclesiæ credita : ita qui credit Ecclesiam esse fidei regulam infallibilem, implicite omnia credit quæ Ecclesia ad credendum proponit1. Ob. 6. ex diversitate liturgiarum quæ in Ecclesia catho­ lica habentur, petitur : at immerito. Omnes enim liturgiæ Ecclesiæ catholiea:, non obstante multiformitate cæremoniarum, unam tamen fidem exprimunt, eadem sacramenta, idem sacrificum missa· celebrant. Varietas et multiformi­ tas rituum potius vigorem fructiferum unitatis catholicæ demonstrant1 2. 1. Cf. opus nostrum Fides implicita, Ratisbonæ 1922, et Intro­ ductio in hist, dogmatum, art. 10. 2. Integritatis causa sententiam quorundam refero qui putant, actum esse de unitate « catholicismi » quia romano-catholici, græco- ART. XXIII. — NOTA UNITATIS COMPETIT ECCLESIÆ CATHOLICÆ f 209 III. Corollarium. — Itaque Ecclesiæunitas minime quandam absolutam uniformitatem importat, sed e contra multiformas partes, varias functiones ac multiplices diffe­ rentias in unum colligit : ad modum quo corpus, licet sit unum corpus et unus organismus, multiplicia, varia ac dif­ ferentia organa cum functionibus proportionatis habet, vel ad modum societatis civilis, quæ, licet sit una respu­ blica vel regnum unum, varietatem maximam admittit. Quam unitatem Ecclesiæ Cyprianus eleganti compara­ tione sic illustrat : « Ecclesia una est quæ in multitudinem latius incre­ mento fecunditatis extenditur. Quomodo solis multi radii sed lumen unum, et rami arboris multi sed robur unum tenaci radice fundatum, et cum de fonte uno rivi plurimi defluunt, numerositas licet diffusa videatur exun­ dantis copiæ largitate, unitas tamen servatur in origine... Sic et Ecclesia Domini luce perfusa per orbem totum radios suos prorrigit : unum tamen lumen est quod ubique diffun­ ditur, nec unitas corporis separatur. Ramos suos in uni­ versum terram copia ubertatis extendit, profluentes lar­ giter rivos latius pandit : unum tamen caput est et origo una et una mater fecunditatis successibus copiosa : illius fcetu nascimur, illius lacte nutrimur, spiritu eius anima­ mur1. » catholici et vetero-catholici distinguuntur. At quid nobis de nominibus. Nos enim nil aliud tenemus et defendimus nisi unita­ tem Ecclesiæ romano-catholicæ. 1. De cath. Eccl. unitate, c. v. ARTICULUS VIGESIMUS QUARTUS Thesis : Nota sanctitatis Ecclesiæ catholicæ competit 1. Prob. — Nota sanctitatis vim et efficaciam Eccle­ siæ sanctificam eamque miraculis comprobatam importat. Atqui huiusmodi vis et efficacia sanctifica Ecclesiæ catho­ licæ manifeste competit. Ergo. Maior est definitio notæ sanctitatis. Minor probatur : A) generaliter ; B) per partes ; C) ■quantum ad charismata. a) Facia generalia. — 1. Vis et efficacia sanctifica illi Ecclesiæ convenit per quam fides Christi, vita secundum mandata Christi atque generaliter religio Christiana per orbem terræ est diffusa. Atqui fides in Christum, vita secundum mandata Christi et generaliter religio christiana per Ecclesiam catholicam in orbe terrarum est diffusa. Ergo. Maior facile patet christiano. Fides enim in Christum, vita secundum mandata Christi et generaliter religio chritiana sunt effectus intrinsece supernaturalis : neque fides esse potest absque auxilio gratiæ Dei neque mandata Dei et Christi sine audiutorio Christi observantur ac denique ipsa religio Christi est effectus sanctificus. Id quod nullus negare poterit qui in Christum tanquam salvatorem credit, qui religionem christianam tanquam viam salutis tenet vel denique adhuc vere christianus est. Unde in illa societate vel Ecclesia per quam fides Christi in cordibus hominum est diffusa, per quam populi ad vitam christianam sunt adducti et per quam generaliter religio christiana in terris est constituta, manifeste virtus Christi salvifica operatur vel vis et efficacia sanctifica manifeste apparet. Minor vero est factum ita obvium et conspicuum ut a nemine prudenter negari poterit. Teste enim historia, fides in Christum, prima et fundamentalis conditio salutis et sanc­ titatis christianæ, per Ecclesiam catholicam est diffusa. Neque adduci poterit vel unus populus alicuius momenti ART. XXIV. - NOTA SANCTITATIS COMPETIT ECCLESIÆ CATH. 211 qui fidem christianam per Ecclesiam catholicam non acce­ perit , sive directe sive indirecte. Per Ecclesiam enim catholicam facti sunt christiani populi græci et latini et germanici Europæ, per illam facta est conversio gentium Asiæ et Africæ inquantum iam ad fidem Christi pervenerunt. Etiam illi populi qui postmodum in schisma vel hæresim inciderunt, fidem in Christum ab Ecclesia catholica primitus acceperant ac illi debent. Quodsi aliqui populi schismatici vel hæretici postmodum in magnum numerum creverunt, nonnisi hæreditatem ab Ecclesia acceptam, attamen diminutam et corruptam, continua­ verunt et propagaverunt quin tamen alios populos ad fidem Christi converterent. Itaque opus Dei maximum quod est conversio mundi ad fidem et vitam et religionem Christi, est proprius effectus Ecclesiæ catholicæ, i. e. ipse Deus per Ecclesiam catholicam huiusmodi opus operatus est : in quo tum vis sanctifica Ecclesiæ catholicæ tum testimonium divinum pro veritate ipsius manifeste apparet. 2. Vis et efficacia sanctifica illi Ecclesiæ competit quæ succedentibus sæculis fidem et vitam et religionem chri­ stianam efficaciter defendit, tuetur ac auget. Atqui hoc Ecclesia catholica præstitit. Ergo. Maior iterum christiano facile patet. Sicut enim conversio populorum ad fidem, ad vitam et religionem christianam est effectus sanctificus, ita simul conservatio fidei et reli­ gionis Christi. Minor iterum factum publicum enuntiat. Ad fidem chri­ stianam fundamentaliter pertinet fides in Deum unum et creatorem, in divinitatem Christi, in vitam supernaturalem, procedentem a Spiritu Sancto. Atqui omnia huiusmodi capita per Ecclesiam catholicam efficaciter salvata fue­ runt : fides in unum Deum contra paganos, fides in Deum creatorem contra philosophos et Gnosticos, fides in Chri­ stum Deum contra Arianos et Nestorianos, fides in vitam supernaturalem contra Pelagianos, naturalistas, rationali­ stes, etc. Nostris diebus præsertim rationalismus, indifferentismus et naturalismus periculum fidei constituunt — contra quos errores sola Ecclesia catholica strenno et effi­ caciter pugnat. Dum e. g. protestantismus rationalistas, 212 CAP. III. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ indifferentes, et naturalistas in sinu suo complectitur, sola Ecclesia catholica huiusmodi homines nunquam tanquam suos agnovit, vel admisit. Ita et nostris diebus, fatentibus vel ipsis adversariis, Ecclesia catholica est tutamen fir­ missimum fidei christianæ. Similiter Ecclesia catholica succedentibus temporibus uilam Christianam efficaciter tuebatur. Per Ecclesiam catholicam mens populorum, contra tendentiam natura­ lem in res sensibiles et præsentes, in bona spiritualia et futura erigebatur et materialismus moralis superabatur : per Ecclesiam catholicam vita secundum mandata et doctrinam christianam conservabatur, præsertim castitas in honore et praxi remanebat ; per Ecclesiam catholicam sanctitas matrimonii contra usus et persuasiones populares et contra libidines principum salvabatur ; per Ecclesiam catholicam independentia religionis et Ecclesiæ contra imperatores veteris imperii romani et græci, contra impera­ tores imperii romani medii ævi, contra reges et imperatores Germaniae, Galliæ, Hispaniae efficaciter defendebatur ac denique exercitium omnium virtutum christianarum pro­ movebatur1. 3. Denique vis et efficacia sanctifica Ecclesiæ catholicae nostris diebus per modum facti publici manifesta est. In Ecclesia enim catholica caque sola fides viget in omnes veritates quæ Christiana; vocantur et sunt, dum extra ipsam fides quasi totaliter defecit atque incredulitati aper­ ta;, indifferent ismo vd host ilii ali positiva.; contra nomen christianum cessit., in Ecclesia catholica fides non tantum in cordibus hominum lal it at, sed in vitam et praxim transit. In Ecclesia catholica spes conia hominum ad beatitudinem æternam et bona spiritualia et. æterna appetenda erigit adeoque vit a vere supernal oralis ducitur, dum extra ipsam naturalisions putidus in dies magis increscit. Caritas in Deum et proximum, mandatum principale Domini, exerce­ tur per sanctificationem vita; quotidianæ, privatæ et fami­ liaris, per sanctificationem laboris tum manualis tum intel­ lectualis, dum alibi vita quotidiana, familia, labor tantum sub ratione honestatis cuiusdam civilis vel humanæ, sub 1. Gf. Leonis XIII, Encyclicam Arcanum diuinæ sapientiæ. 4 ART. XXIV. - NOTA SANCTITATIS COMPETIT ECCLESIÆ CATH. 213 ratione obligationis individuae, socialis vel culturæ consi­ deranter; simul caritas apparet in exercitio conscientiosa omnium virtutum, etiam in occulto et magnis cum sacrifi­ ciis, utpote ex intentione honorandi Deum et observandi eius praecepta ; denique caritas apparet in dolore de pec­ catis, in proposito emendationis et in exhibitione satis­ factionis dum alibi peccata vel non sentiuntur, sc. ut offensa Dei, vel non timentur. Ita generaliter constat, in Ecclesia catholica extare exercitium omnium virtutum, non ex motivis tantum naturalibus vel terrenis sed simul ex motivis supernaturalibus, propter Deum et Christum. Id quod certe non hoc sensu constat ac si omnes catholici vitam vere supernaturalem ducerent, sed hoc sensu quod in Ecclesia catholica vita supernaturalis multorum mani­ festis indiciis extet, sc. tanquam fructus et argumentum v irtutis et efficaciæ sanctificæ Ecclesiæ ipsius. Itaque generale constat factum, per Ecclesiam catholi­ cam fidem ac religionem christianam in mundo esse propa­ gatam, conservatam ac hucusque effectam : id quod est tum argumentum virtutis sanctificæ Ecclesiæ catholicæ tum testimonium divinum pro veritate ipsius. B. Facia particularia. — Nec minus obvie constat sanctitas, a) doctrinæ, b) cultus, c) regiminis, d) membro­ rum Ecclesiæ catholicæ. α) Doctrina Ecclesiæ esi sanctifica. — Sanctitas, uti supra vidimus, vitam secundum Dei voluntatem et Deo placitam”importat, « per quam sc. mens hominis seipsam et suos actus applicat Deo » (II, II, q. lxxxi, a. 8). lamvero per doctrinam catholicam homo ad huiusmodi sanctitatem dirigitur. In huius confirmationem tota doctrina catho­ lica adduci potest. Generales tamen tantum lineas propo­ namus. Doctrina dogmatica ostendit Deum tanquam principium et finem ultimum hominis : ex quo Deo debetur honor, obædientia, dilectio ; tenet incarnationem Dei et redemp­ tionem hominum per passionem Christi et salutem per gratiam et merita Christi : ex quo homo adhuc magis Deum cognoscit (cf. S. Thomas, Contra Gent., iv, 40) et magis ad eius amorem et servitium excitatur. Doctrina catholica ostendit sortem finalem hominum, infernum, purgatorium, 214 CAP. III. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ cœlinn : ex quo tum timor sanctus Dei, tum zelus et fer­ vor in evitandis peccatis et virtutibus exercendis promo­ vetur, tum gratus amor in Deum excitatur. Doctrina catholica moralis officia erga Deum, proximum et seipsum edocet, nec passionibus hominum cedit, neque naturam mutilat neque Deum negligit ; ordinem natu­ ralem etsupernaturalem fcedere mirabili sociat; mandatum primum Domini quam maxime inculcat et consequentia strenua applicat ; exercitium virtutum non tam uti iugum odiosum quam ut viam desiderabilem salutis, per­ fectionis et pacis proponit ; difficultates sanctitatis acquirendæ non dissimulat, tamen remedia et auxilia oppor­ tuna largiter indicat ; scelus peccati non excusat ac inde vias peccati et vitandi et emendandi et delendi edocet et imponit ; hominibus conditionis cuiuscunque est dux fidus et promptus ; denique ut uno verbo dicam : talis est doctrina moralis catholica ut quisquis inquantum eam tenuerit, intantum melior fiat, peioretur autem inquantuin ab ea abscesserit : id quod tum experientia propria uniuscuiusque tum historia humanitatis comprobat1. b) Vis sanctifica cultus catholici. — Cultus catholicus principaliter per sacramenta, sacrificium missæ et per opera pietatis præsentatur : quæ omnia prout in Ecclesia catholica exercentur, magnam vim sanctificam demon­ strant. Primo sacramenta. Cuncta sacramenta generaliter ad sanctificationem hominis ordinantur, conditiones plures in recipiendis præexigunt quæ ad sanctificationem dis­ ponunt, secundum præeeptum Ecclesiæ summa cum devo­ tione sunt re< ipienda et administ randa, recepta obligatio­ nem multiplicem sanctitatis practicandæ imponunt ac, uti experientia probat., homines de fac,to meliorant. Id quod facile etiam in particulari apparet. Baptismus homini obligationem imponit ul operibus satanæ et mundi renun­ tiet, ut promittat modo christiano vivere, ut subditus fiat legibus sanctificis Ecclesiæ : qualis sit effectus baptismi olim maxime in paganis et Judæis a< ingens multitudo »), Eusebio (Hist. Eccl., m, 33 ; v, I ; vi, 1 ; vn, 2) ; Lactantio (De morte persecui. ,χνι) ; Sulpitio Severo (Hist, sacra, n, 32); Clemente Ro­ mano (ep. ad Cor., vi : « magna electorum multitudo qui suppliciis multis et tormentis passi ») ; Epistula ad Diognetum, c. vi (« Chri­ stiani suppliciis affecti quotidie numero crescunt »), etc. vn (« Non­ ne vides quo plures supplicio afficiuntur, tanto maiorem fieri numerum reliquorum »). Praeterquam in imperio Romano iam in tempore antiquo etiam apud barbaros martyres non defuerunt cf. Rvinart, Acta martyrum}. Postmodum vere martyrium in Ecclesia catholica usque ad tempus nostrum continuatur. 1. S. Thomas, 11“ ll“e, q. cxxiv, a. 5. 2. Unde martyres proprie vocari non possunt, saltem sensu christiano, qui pro veritate, moriuntur quæ ad fidem non pertinet; similiter neque illi qui pro convictione sua tantum subiectiva mo­ mini ur, etiamsi de quaestione fidei agatur : testis enim testimonium lE NOTIS ECCI.ESIflï impetus1. » « Fidem et iustitiam non deserit propter immi­ nentia pericula mortis » (I. c. a. 2) et inquantum « marty­ rium inter omnes actus virtuosos maxime demonstrat per­ fectionem caritatis : quia tanto magis ostenditur aliquis aliquam rem amare quanto pro ea rem magis amatam con­ temnit et rem magis odiosam eligit pali : manifestum est autem quod inter omnia alia bona præsentis vitæ maxime amat homo ipsam vitam et e contrario maxime odit ipsam mortem » (1. c. a. 3). Unde passiones martyrum gradum sanctitatis heroicum supponunt vel constituunt. C. Denique in Ecclesia catholica charismata abundant. Quæ quidem charismata in initio Ecclesiæ, præsertim in ecclesiis ab Apostolo Paulo fundatis, quasi dona communia fuerunt (cf. I Cor., c. xn ss., et supra art. 15 de constitutione charismatica Ecclesiæ) » ; id enim necessarium fuit pro prima divulgatione Evangelii. Tamen diversa charismata, imprimis prophetia et miracula, etiam postmodum nun­ quam in Ecclesia catholica defuerunt . Testimonium ferunt a< ta martyrum atque aliorum sanctorum ; Augustinus t est ificatur miracula fact a ad sepulcrum S. Felicis No­ lani (ep. LXXVIII, 3), ad intercessionem S. Stephani Protomartyris (Serin. CCCXIX, 6) et varia alia : quæ ex parte ipse viderat (De civit. Dei, xxn, 8). Denique nostris diebus non rara fiunt miracula tum per homines sanctos tum ad intercessionem sanctorum turn in sanc tuariis variis, e. g. in Lourdes. lamvero huiusmodi miracula communiter in testimonium veritatis et sancti­ tatis Ecclesia· catholica· limit, sive indirecte inquantum sam Iitatein sanctorum comprobant ad quorum invoca­ tionem fiunt et qui secundum fidem catholicam vixerant, sive directe impiant um in confirmationem cultus catholici fiunt. Conclusio. — Merito igitur Concilium Vaticanum Eccle­ siæ « eximiam sanctitatem et inexhaustam in omnibus bonis Jæcunditatem » tanquam « motivum credibilitatis et divinæ suæ legationis testimonium irrefragabile » adducit*.1 2 1. S. Thomas, II* II*e, q. cxxiv, a. i. 2. Scss. III, c. m ; Denz., 1794. ART. XXIV. - NOTA SANCTITATIS COMPETIT ECCLESIÆ CATH. 221 Omnes enim huiusmodi fructus sanctitatis, una ex parte sunt proprie (rudus dodrinæ, cultus et regiminis Ecclesiæ, minime vero effectus conditionum naturalium populorum vel hominum, cum ex contra inde maximæ obstent diffi­ cultates et impedimenta et obstacula positiva ; altera ex parte opera sanctitatis quæ Ecclesia perficit, evidenter sunt effectus supernalurales : id quod christianis ex ipsa notione sanctitatis et charismatum constat, quantum aulqm ad illos qui fide Christiana nondum imbuti sunt, facile ex conditionibus peculiaribus sanctitatis christianæ, præsertim ex gradu heroico ipsius, comprobatur1. Unde fructus sanctitatis quos Ecclesia catholica affert, proprie et manifeste sunt signum operationis divinæ in Ecclesia, testimonium beneplaciti Dei ac sigillum quo veritas Ecclesiæ catholicæ confirmatur. 11. Obiectiones. — Protestantismus sanctitatem Eccle­ sia; catholicæ quam maxime abhorret atque negat, imrao quasi nullam doctrinam catholic am et quasi nullum insti­ tutum catholicum non tanquam immorale diiudicat atque condemnat. Ad quod generaliter sequentia observamus. 1. Protestantes falsum conceptum sanctitatis Ecclesiæ supponunt. Putant enim Ecclesiam ex codici sanctam quod omnia membra sint sancta. 2. Protestantes non stant in factis, sed e contra negligunt omnia facta, etiam evidentia. 3. Protestantes, impugnando doctrinam catholicam tan­ quam perversam. Ecclesiæ doctrinam imputant, quam dia revera non tenet, vel veram Ecclesiæ doctrinam défi­ gurant, ac denique illam non secundum principia natu­ ralia vel christiana sed secundum quædam postulata, doctrinæ Christi evidenter opposita, diiudicant. 1. Accusationes protestantiuni contra Ecclesiam ratho­ le am revera et evidenter in doctrinam et instituta pro­ li· dantium retorqueri possunt et debent. Id quod in responsione ab obiectiones particulares magis patebit. I Cf. optimam demonstrationem apud Garrigou-Lagrange, /»r r<'i>die Reformation istnicht eine sittliche Reaktion, sondern wie H. SCHULTES. DE ECCLESIA CATHOLICA. — 9 254 CAP. III. DE NOTIS ECCLESIÆ c) Denique protestantismus nomine quidem « refor­ mationis » gloriatur, at immerito. Neque enim fidem refor­ mavit, sed destruxit ; neque spem in Deum erexit, sed speciem quandam fiduciæ blasphemæ induxit ; neque cari­ tatem inflammavit, neque erga Deum neque erga proxi­ mum, sed Deum vel dereliquit vel negavit et loco dilec­ tionis proximi propter Deum amorem humanitarium vel socialem prædicat ; neque S. Scripturam vindicavit, sed principales istius doctrinas ac characterem inspiratum negat ; neque Ecclesiam reformavit, sed in varias communi­ tates humanas dissolvit ; neque denique mores melioravit sed peccata dissimulavit, excusavit ac permisit : quæ cuncta manifesta sunt, videntibus sc. et volentibus. Prob. 2. Nota sanctitatis comprobationem sanctitatis per signum divinum importat, ad quæ charismata (mira­ cula et prophctiæ), fructus sanctitatis heroicæ ac quædam specialis Dei providentia pertinent. Atqui huiusmodi in protestantisme deficiunt. Ergo. a) In protestantisme charismata supernaturalia, ut prae­ sertim miracula et prophetiæ, penitus desunt. Contra hoc argumentum iam Calvinus non aliter respondere vale­ bat quam : « Quod miracula a nobis postulant, improbe faciunt1. » b) In protestantisme deest sanctitas eximia et heroica. Non negamus, inter protestantes multos vitam honestam ducere, munera sua conscientiose implere ac Deum quærere : at huiusmodi bonitas et honestas morum potius effectus sunt animæ naturaliter christianæ, sicut et de facto motiva et media sunt ordinis mere naturalis. Insuper conceden­ dum est, plures protestantes vitam supernaturalem ducere schon der Name sagi, dor Abschluss des theologischen und Kirchlichen Reformkampfes. Sie ist das Ende eines anderhalbhundertjàhrigen Auflôsungsprozesses » I2, p. 6s. » Die Reformation ist in ihrem wahren Wesen keine Sittenverbesserung, sondern eine Aenderung im Glauben » (1. c. xvi). « Das Luthertum ist das Vollmass der niedergehenden Strômung das Mittelalters », 1. c. 756*. 1. Institut., præfat. —Similiter Luther et moderni : cf. H. Denifle, Luther in rationalistischer und christlicher Beleuchtung. Prinzipielle Auseinandersetzung mit A. Harnack und R. Seeberg. Mainz, 1904. ART. XXVIII. - DE DEFECTU NOTARUM IN PROTESTANTISMO 255 ac virtutes vere Christianas exercere : ut præsertim constare videtur apud plurimos qui postmodum ad fidem catholi­ cam convertuntur. Attamen in huiusmodi fidelibus duo sunt consideranda, sc. quod sunt bonæ fidei et quod proprie contra principia protestantismi agunt. Denique tamen nulla apparent in protestantismo signa sanctitatis supe­ rioris et heroicae, in sensu sc. christiano ; similiter deficit martyrium1, sc. in sensu christiano1 2. c) Denique in tota historia protestantismi nullum signum specialis providentiæ et operationis divinae apparet. Tota res agitur et explicatur per influxum humanismi, per errores theologiae antecedentis, per passiones humanas, per ingerentiam potestatis civilis, per aversionem historicam contra Romam. Neque valet instantia, per reformationem protestanticam simul ipsam Ecclesiam catholicam fuisse reformatam. Certe enim Deus reformationem non nisi in bonum Eccle­ siæ permisit ac Ecclesia, Deo disponente, plura ex refor­ matione consecuta est emolumenta. Id quod tamen nec protestantismo est attribuendum neque Deus per protestantismum Ecclesiam reformasse dicendus est. E contra Deus per « reformationem » Ecclesiam prius visitavit ac castigavit, deinde tamen Ecclesiam catholicam illuminavit ac confortavit ut defectus tum proprios tum aliorum vita­ ret a<· emendaret et in maiorem gloriam ascenderet. Prob. 3. Ad notam sanctitatis pertinet quod aliqua ecclesia nec media sanctitatis a Christo instituta respuat 1. Quæ de duobus martyribus in Uganda referuntur, facile explicantur : quippe cum ilii proprie pro fide in unum Deum et in Christum martyrium subierunt, non vero pro protestantismo ut tali. 2. Plures quidem protestantes propter fidem suam plura pertu­ lerunt, quidam etiam mortem obierunt, quin tamen signa veri martyrii apparerent. Nam a) illi qui passi sunt, communiter non lautum ob fidei professionem, sed simul ob alias causas passi sunt, ut ob rebellionem contra auctoritatem publicam, ob vim per arma illatam, ob sermones pacem perturbantes et ad vitia excitantes, ut ex historia facile constat ; b) passio vel mors suscepta est in testimonium iudicii vel convictionis propriæ, non vero in testi­ monium lidai, ob auctoritatem Dei revelantis ; c) denique deficiunt communiter conditiones concomitantes verum martyrium, ut oral io, humilitas, caritas. 256 CAP. III. DE NOTIS ECCLESIÆ nec talia inducat quæ sanctitati a Christo intentæ contrariantur. Atqui utrumque fit in protestantismo. Prob, per paries. а) Quoad doctrinam : protestantismus plura reicit quæ Christus docuerat, ut ieiunium et alia opera mortifica­ tionis, virginitatem, consilia evangelica ; permittit quæ Christus prohibuit : divortium ; negat fundamenta doc­ trinæ et vitæ christianæ, præsertim per doctrinam de servo arbitrio, de inutilitate operum bonorum, de inamissibilitate iustitiæ. Maxime vero principium de iustificatione per solam fidem totam vitam Christianam subvertit. Denique vix est aliqua doctrina Evangelii quæ in protestantismo succedente tempore non fuerit diminuta, defigurata, per­ versa : idque præcipue quia protestantismus pravis incli­ nationibus hominum facile cedit1. б) Quoad cultum : protestantismus plura sacramenta a Christo instituta reiecit ; ea quæ retinuit vi sua destituit, ut baptismum et eucharistiam ; liturgiam qua mens ho­ minum mediantibus caeremoniis sensibilibus ad invisibila erigeretur, vix non totaliter abolevit. c) Quoad regimen : ministri protestantici quasi omni potestate et auctoritate sociali sunt destituti — id quod ne in minima quidem societate accidit, — nulla præparatione speciali ad ministerium divinorum præparantur, per abrogationem coelibatus curis et distractionibus sæculi implicantur12. Denique, ut optime notat Van Noort, leges disciplinares ad cultum Dei regulandum sat paucæ haben­ tur, ad fovendam pænitentiam et mortificationem quasi nullæ3. Prob. 4. Defectus efïicaciæ sanctificæ est protestantismo intrinsecus : fundatur enim in principio de iustificatione per solam fidem. Per huiusmodi principium totus ordo supernaturalis subvertitur, media sanctitatis a Christo insti­ tuta removentur, subiectivismo aditus patet ac denique 1. Balmes, Protest., c. xxv. 2. Non pauci quidem protestantes reformationem extollunt ea ratione quod ministris ecclesiæ coniugium reddiderit (« Das protestantische Pfarrhaus ») : at certe Christus non ad hoc de cœlo in terram descendit ut ministri Dei uxores ducere possent. 3. De Ecclesia Christi, n. 143. ART. XXVIII. - DE DEFECTU NOTARUM IN PROTESTANTISMO 257 religio Christiana positiva tanquam indifferens declaratur. Inde protestantismus hodiernus homines cuiuscunque sententiæ admittit, etiam tanquam ministros, exceptis tan­ tum catholicis. III. In protestantismo nota catholicitatis deficit. Protestantismus si collective accipitur, numerum quidem conspicuum asseclarum habet;at nihilominus minime nota catholicitatis potitur. 1. Protestantes non constituunt unam Ecclesiam quæ ubique diffundatur ; singulæ veræ ecclesiæ vel communi­ tates protestanticæ ad regionem determinatam restrin­ guntur. Valet hic dictum S. Augustini : « Non omnes hæretici per totam faciem terræ,sed tamen hæretici per totam faciem terræ : alii hic, alii ibi, nusquam tamen desunt... Alia secta in Africa, alia hæresis in oriente, alia in Ægypto, alia in Mesopotamia verbi gratia : diversis locis sunt diversæ1. » 2. Deest vis expansiva. — Nullus populus paganus adhuc per protestanticos ad fidem christianam est conversa, ita ut manifeste deficiat charisma catholicitatis. Per tria quasi sæcula institutum missionum inter protestantes simpliciter defuit. Ab aliquibus quidem decenniis multi mittuntur missionales, non deficit copia subsidiorum, qualis tamen est fructus ? Aliqui desinunt esse pagani quin tamen fiant christiani. Quænam differentia inter missiones catholicas et protestanticas, vel ab ipsis protestanticis recognita1 2. 3. Defectus catholicitatis in protestantismo ex eius natura consequitur. Doctrina enim protestantica fundamentalis negat auctoritam religiosam ac totam religionem subiec­ tivismo tradit : absque tamen auctoritate visibili societas universalis ne quidem cogitari potest. 4. Denique. ipse numerus protestanticorum nullum si­ gnum effectus supernatural is exhibet : est enim numerus hominum dissidentium tum ab Ecclesia catholica tum inter se ; neque talis confusio et divisio inter Christianos effectus orationis Christi esse potest. 1. Serm. XLVI, 8, 10. 2. Kammerstein, Das katholische Ordenswesen (1896), p. 145-158. 258 CAP. III. ---- DE NOTIS ECCLESIÆ IV. In protestantisme deest nota apostolicitatis. Prob. 1. Nota apostolicitatis proprie continuationem ecclesiæ Apostolorum in identitate constitutionis importat (identitas materialis). lamvero huiusmodi continuatio, in protestantismo manifeste deficit. a) Protestantismus in sua origine non fuit continuatio religionis praecedentis, sed mutatio essentialis; unde ad summum posset esse quædam resuscitatio ecclesiæ apo­ stolicæ quæ interdum periisset : quod est contra notam apostolicitatis. b) Protestantismus succedentibus temporibus doctrinam suam pluribus vicibus mutavit1. c) Ecclesiæ protestanticæ diversæ inter se discrepant. d) In una eademque ecclesia unicuique liberum est determinare sibi credenda. e) Plures protestantici moderni vel veritatem doctrinæ Apostolorum negant. Inde manifeste constat religionem protestanticam non esse continuationem Ecclesiæ apostolicæ, quæ ex pro­ missione Christi una existons sine interruptione per omnia sæcula in identitate continuabitur. Quantum ad anglicanos qui saltem formam hierarchicam conservabant, recole ea quæ de ecclesiis schismati­ cis diximus. Atque manifeste ecclesia anglicana non est continuatio legitima ecclesiæ antecedentis, sed intercessit mutatio substantia 1 is. Prob. 2. Nota apostolicitatis successionem legitimam et non interrupi am potestatis vel pastorum importat (identitas formalis). lamvero in protestantismo huiusmodi successio penitus deest. a) Auctores reformationis, pastores protestantici et tota constitutio iuridica protestantismi nullum vel vestigium successionis légitimée exhibet, sed e contra rebellionis et defectionis a potestate Ecclesiæ catholicæ. Optime de pro­ testantismo valet dictum celebre : « Nemini succedens a seipso ortus est. » Id quod æqualiter de ecclesiis diversis postmodum ortis valet, quippe quæ vel auctoritate propria vel auctoritate potestatis civilis constitutæ sunt. 1. Cf. Bossuet, Variations, et libros historiæ dogmatum protestanticorum. ART. XXVIII. - DE DEFECTU NOTARUM IN PROTESTANTISMO 259 Nec habetur missio extraordinaria, i. e. immediate a Deo facta. Supposito quod Deus Lutherum vel alios ad reformandam Ecclesiam suam excitasset, intra limites Ecclesiæ hoc fecisset (sicut in aliis veris reformatoribus), signis evidentibus ipsum illustrasset ac denique opus to­ tum sub directione auctoritatis legitimæ perfecisset. Lutherusvero et alii reformatores nullum signum missionis divinæ exhibent (nisi in contrarium), ecclesiam non reformaverunt sed destruere conati sunt, auctoritati legitimæ se non sub­ miserunt sed eam impugnaverunt. Prob. 3. Protestantismus vi doctrinæ suæ successionem Apostolorum negat cum vel in Apostolis nullam potesta­ tem hierarchicam admittat vel saltem continuationem po­ testatis apostolicæ neget. Prob. 4. Dum in Ecclesia catholica mirabilis Dei provi­ dentia in conservanda successione ininterrupta et legitima apparet, in constitutione et successione ecclesiarum protestanticarum nil mirabile offendit sed e contra sors nimis humana. Conclusio. — Duo igitur constant : primo, Ecclesiæ catholicæ omnes notas vere Ecclesiæ Christi manifeste competere, secundo easdem notas in aliis ecclesiis non minus manifeste deficere. Itaque Ecclesia catholica eaque sola est vera Ecclesia Christi. « Ad solam catholicam Ecclesiam ea pertinent omnia quæ ad evidentem fidei christianæ credibilitatem tam mulla et tam mira divinitus sunl disposita1. » 1. Conc. Vatic., sess. Ill, c. ni, D 1794 CAPUT IV De perfectione ac dotibus Ecclesiæ Per considerationem notarum Ecclesiæ Christi, simul natura ac conditio Ecclesiæ magis a nobis cognita est : sc* quod et quo sensu sit una, sancta, catholica et apostolica. Quam naturam ac conditionem Ecclesiæ adhuc magis cognoscemus, considerando alias proprietates Ecclesiæ quæ non simul sunt notæ. Inter quas sunt duæ quæ pro­ prie perfectionem Ecclesiæ ut est societas determinant, sc. quod sit societas independens (vel perfecta) et neces­ saria ; aliæ duæ proprietates proprie charismata vel doles supernaturales Ecclesiæ important, sc. quod sit indefectibilis et infallibilis. Inde tractabimus : 1. De Ecclesia ut societate perfecta (art. 29). 2. De Ecclesia ut societate necessaria (art. 30). 3. De indefeclibililale (ari. 31) et 4. De infallibililale Ecclesiæ (art. 32-38). ABTICULUS VIGESIMUS NONUS De Ecclesia ut societate perfecta I. Notio societatis perfectae. — Aliqua societas diversa ratione perfecta dici potest : vel quia habet perfectam constitutionem vel quia leges in illa pgrfecte observantur vel quia membra eius sunt perfecta vel quia in ratione socie­ tatis est perfecta et completa. In hoc ultimo sensu nobis quæstio est de Ecclesia ut societate perfecta. Dicitur autem aliqua societas termino technico perfecta secundum analogiam ad organismum. Sunt enim aliqui organismi qui sunt in se completi et sibi ad finem sum suili- ART. XXIX. ---- DE ECCLESIA IIT SOCIETATE PERFECTA 261 j cientes, ut e. g. quilibet homo ; alii organismi sunt incom­ pleti, utpote partes alicuius organismi perfecti, ut e. g. manus hominis; alii organismi sunt quidem aliquo modo completi et independentes, tamen vivere non possunt nisi in coniunctione cum altero organismo, ut foetus in utero matris. Ita similiter aliqua societas est pars alterius socie­ tatis, ut e. g. provincia quædam ; alia societas quidem secun­ dum se existit, tamen in dependentia ab alia superiore, ut colonia (dominions in regno anglico) ; alia vero societas independenter existit et constituitur et sibi sufficit. No­ tandum tamen est, independentiam et sufficientiam intelligendam esse non materialiter sed formaliter ; sicut enim corpus humanum licet sit organismus perfectus, tamen sole, aëre, cibo et aliis indiget, ita aliqua societas perfecta mate­ rialiter aliis societatibus indigere potest ; sicut tamen cor­ pus propria activitate et secundum leges proprias rebus sibi necessariis utitur, ita etiam societas perfecta proprio iure sibi necessaria procurat. Ita in ordine naturali status civilis est societas perfecta. Itaque quæritur, utrum Eccle­ sia sit societas perfecta, in ordine societatis completa, sibi sufficiens et independens a quacumque alia societate. II. Doctrina Ecclesiæ. — Doctrinam Ecclesiæ egregie enuntiat Cone. Vatic. Sess. IV, c. m : « Quoniam divino Apostolici primatus iure Romanus Pontifex universæ Ecclesiæ præest, docemus etiam et declaramus, eum esse iudicem supremum fidelium et in omnibus causis ad examen ecclesiasticum spectantibus ad ipsius posse iudicium recurri. Sedis vero apostolicæ, cuius auctoritate maior non est, iudicium a nemine fore retractandum... » (D. 1830). Unde definit : « Romanum Pontificem habere... plenam et supremam potestatem iurisdictionis in universam Eccle­ siam » (D. 1831). Cum independentia alicuius societatis maxime in eius capite appareat, hac definitione saltem indirecte vel implicite independentia Ecclesiæ definitur. Similiter iam antea Pius IX hanc damnaverat proposi­ tionem : « Ecclesia non est vera perfectaque societas plane libera nec pollet suis propriis et constantibus iuribus sibi a divino suo fundatore collatis, sed 'civilis potestatis est definire quæ sint Ecclesiæ iura ac limites, intra quos eadem 262 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ iura exercere queat » (Syll. prop. XIX1). Post Gone. Vatie. Leo XIII doctrinam Ecclesiæ sic exprimit : « Distingui­ tur (Ecclesia) et differt a societate civili : et, quod pluri­ mum est, societas est genere et iure perfecta, cum adiumenta ad incollumilatem actionemque suam necessaria, voluntate beneficioque conditoris sui, omnia in se et per se ipsa pos­ sideat (Encycl. « Immortale Dei »). Denique in C. I. C. pæna excommunicationis infligitur impedientibus directe vel indirecte exercitium jurisdictionis ecclesiastic» vel le­ ges, mandata et decreta contra libertatem et iura Ecclesiæ ferentibus (can 2333-2334). De reliquo tota praxis Ecclesiæ libertatem clamitat. III. Sententiæ acatholicæ. — Iam ab initio Ecclesiæ non defuerunt qui Ecclesiæ independentiam negarent. Iam ludæi Apostolis, « præcipientes præceperunt ne in nomine Jesu docerent» (Aci., v, 28). Imperatores Romani sancierunt : « Non licet esse vos ». Imperatores Græci, ut maxime Constantinus II et lustinianus Ecclesiam sibi subjicere conati sunt. In medio ævo quidam imperatores superioritatem imperii super Ecclesiam saltem practice statuerunt ac defensores theologicos repe­ tunt, ut Ludovicus Bavarus Marsilium Patavinum*. Pro­ testantes quasi ubique summum regimen Ecclesiæ pote­ stati civili tradiderunt. Post reformationem, sub influxu idearum protestanticarum, systema gallicanismi, præeunte Richer, potestati civili sub variis prætextibus, influxum amplum in res ecclesiasticas vindicavit ; febronianismus et iosephinismus hoc idem systema, quibusdam mutatis, in Germaniam, Austrian! et Italiam introduxit. Nec minus iansenismus independent!» Romanorum Pontificum in­ fensus fuit. Sæculo elapso liberalismus fere nullum ius independens Ecclesiæ intactum reliquit123. Nostris diebus plurimi iuristæ, sequendo doctrinam hegelianam, nullum 1. Cf. prop. 20, 28, 39. 2. Cf. Denz., 497, 499. 3. Pius IX in Encycl. « Quanta cura » notat : « Ipsos minime pudet affirmare Ecclesiæ leges non obligare in conscientia, nisi cum promulgantur a civili potestate... Dictitant enim ecclesiasti­ cam potestatem non esse iure divino distinctam et independenlem ART. XXIX. ---- DE ECCLESIA UT SOCIETATE PERFECTA 263 admittunt ius independens a potestate civili, secundum adagium : omnis iurisdictio in nomine Cæsaris exercetur. Uti patet, omnes rationalist® et increduli Ecclesiæ inde­ pendentiam funditus negant. Inde simul momentum huius quæstionis patet. IV. Thesis : Ecclesia est societas perfecta. — Prob. 1. Ex verbis ipsius Christi. — Christus Ecclesiam instituit independenter a potestate civili, contulit ipsi potestatem independentem a potestate civili, immo ordinavit ut pote­ stas accepta etiam contra voluntatem cuiuscumque alte­ rius potestatis humanæ exerceretur, adeoque Ecclesiam ut societatem independentem instituit. Christus maxime ante ascensionem in cælum Ecclesiæ potestatem contulit. Iamvero in hoc actu (Mt., xxviii, 18-20) : primo sese refert ad potestatem sibi propriam, non ab hominibus sed immediate a Deo acceptam, dicens : « Data est mihi omnis potestas in cælo et in terra ». Ex hac potestate propria et personali, independenter a quacumque alia potestate, Apostolis potestatem confert, dicens : « Euntes ergo docete... ». Huiusmodi potestatem collatam nullo modo alteri societati subordinat sed tantum sibi ipsi : soli Christo obædientes Apostoli gentes docebunt, baptiza­ bunt et gubernabunt. Consequenter etiam contra volun­ tatem alterius potestatis : id quod Christus Apostolis iam antea imposuerat dicens : « Tradent vos in conciliis et in synagogis vapulabitis et ante præsides et reges stabitis propter me, in testimonium illis » Mc. xm, 9 ; cf. Lc., xxi, 12 ss.). Quapropter Christus etiam media ad finem Ecclesiæ necessaria solis Apostolis contulit, ut potestatem docendi, gubernandi et sanctificandi, ut ex supra dictis patet (cf. art. 11). Prob. 2. Ex doctrina et modo agendi Apostolorum. — Apostoli independenter a quacumque alia societate et ex potestate propria, a Christo accepta, et contra voluntatem potestatis tunc existentis regnum Dei annuntiaverunt, a potestate civili neque eiusmodi distinctionem et independentiam servari posse, quin ab Ecclesia invadantur et usurpentur essentia­ lia iura potestatis civilis » (Denz., 1697 s.). 264 CAP. IV. DE DOTIBUS ECCLESIÆ ecclesias constituerunt ac fideles gubernaverunt et hoc ni Deo obædirent. Ita Apostoli iam lerosolymis sacerdo­ ti bus ludæorum dixerunt : « Si iustum est in conspectu Dei vos potius audire quam Deum indicate » {Aci., iv, 19). « Obædire oportet Deo magis quam hominibus » {Act., v, 29). Inde independenter a synagoga et postea independen­ ter ab imperio Romano, immo contra utriusque expressam voluntatem prædicaverunt et christianos gubernaverunt : id quod legitime facere non potuissent nisi in hoc ex vo­ luntate Christi omnino independentes fuissent. Denique Apostoli independentiam vel proprio sanguine probaverunt, in testimonium fidelibus. Proh. 3. Ex praxi et doctrina veleris Ecclesiæ. — Ante omnia extat factum publicum quod Ecclesia per tria sæcula independenter ab imperio Romano, contra eius leges, immo maximis sub persecutionibus, fuit constituta, propagata, et gubernata, in signum et in testimonium omnimodæ independent!» a potestate civili. Neque minus constat factum quod Ecclesia etiam sub imperatoribus christianis libertatem et independentiam strenuo sibi vindicavit. Factis concordat doctrina. Recole totum tenorem « Doc­ trinae Apostolorum », ep. Clementis, Ignatii Antiocheni, Irenæi et aliorum : omnes proclamant Ecclesiam sibi ipsi sufficere et solo iurc divino ac potestate a Deo accepta gubernari. Primum imperatorem christianum, Constanti­ num, Hosius episcopus sic alloquitur : « Ne te rebus mi­ sceas ecclesiasticis, neu nobis his de rebus præcepta mandes, sed a nobis potius hæc ediscas. Tibi Deus imperium tradi­ dit, nobis ecclesiastica concredidit1. » Contra allegantes : imperatori licere omnia, in potestate eius esse omnia, ipsius esse universa, Ambrosius respondet « ea quæ sunt divina, imperatori» potestati non esse subiecta » et dicit : « Ecclesia Dei est, Cæsari utique non debet addici ; quia ius Cæsaris esse non potest Dei templum1 2 ». Egregie Nicolaus I (858-867) immunitatem et independen­ tiam Ecclesiæ contra Michælem imperatorem defendit, 1. Λτιιαν., Hist. Arian, η. 44 ; Μ. G., 25, 746. 2. Ep. XX, χνιιι ; Sermo c. Auxent., n. 35 ; ML., xvi, 1018. ART. XXIX. ---- DE ECCLESIA UT SOCIETATE PERFECTA 265 statuendo, « Prima sedes non indicabitur a quoquam » et rogando imperatorem : « Nolite præiudicium Dei Ecclesiæ irrogare », « Nolite quæ sua sunt usurpare ». Bonifalius VIII edicit : « Si deviat terrena potestas, indicabitur a potestate spirituali; sed si deviat spiritualis, minor a suo superiore i si vero suprema, a solo Deo non ab homine poterit iudicari » (Denz., 469). Prob. 4. Ex fine, constitutione et institutione Ecclesiae. — Ecclesia ex natura sua est independens a quacumque alia societate. Nam finis ipsius est supremus, salus sc. superna­ turalis — unde nulli societati ut inferior subiecta esse potest; finis Ecclesiæ similiter est universalissimus, sc. salus omnium hominum — inde non potest esse pars alte­ rius societatis, cum nulla societas alia ad omnes homines se extendat. Deinde constitutio Ecclesiæ est hierarchica, per collationem sc. potestatis divinæ et supernaturalis : est autem contra naturam rerum, divina et supernaturalia potestati humanæ et naturali subiicere. Denique Ecclesia est immediate a Christo instituta : nefas autem est « regnum Christi » potestati humanæ subicere. V. Obiectiones. — Obiect. la. luristæ moderni obiiciunt : Societas perfecta habet territorium. Atque Ecclesia non habet territorium. Ergo. Besp. Ecclesiæ territorium est tota terra, ipsi concessa per ipsum Christum Dominum dicentem : « Docete omnes gentes. » Huiusmodi territorium Ecclesia pro maxima parte iam actualiter occupavit. Itaque ubicumque dioeceses et parochiæ sunt constitutæ, territorium Ecclesiæ patet. In­ sistunt. Unum ac idem territorium non potest esse dua­ rum societatum perfectarum. lamvero tota terra occupata est per potestatem civilem. Ergo Ecclesiæ iam nullum restat territorium. Besp. Unum ac idem territorium non potest esse dua­ rum societatum perfectarum sub eadem ratione, optime tamen sub ratione diversa. Atque potestas civilis terram occupat sub ratione potestatis civilis, Ecclesia vero sub ratione potestatis spiritualis et sacræ ; illa ad finem boni temporalis, hæc vero ad finem sanctitatis et salutis æternæ'. Ob. 2a. Ecclesia indiget rebus status ad finem suum consequendum, adeoque non est sibi sufficiens. 266 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ Hesp. Patet quidem Ecclesiam indigere rebus materia­ libus quæ sunt status. Non enim sacramenta conficere potest absque aqua, pane, olio ; similiter Ecclesia indiget templis, sacris vestimentis et aliis quæ ex materia pote­ stati civili subiecta construuntur ; denique vel homines quæ Ecclesiæ sunt membra et rectores, ad potestatem civi­ lem pertinent. At huiusmodi rebus Ecclesia utitur ture proprio : et in hoc eius independentia apparet. Argumentum adductum enim nimis probat. Nam nulla est societas civilis quæ non indigeat rebus alterius socie­ tatis, ita ut neque societas civilis esset societas perfecta. Nam nullus est status qui sibi materialiter penitus sufficiat. Neque ad rationem societatis perfectæ requiritur ut nequidem materialiter vel in ordine physico bonis alterius indigeat. Ita organismus humanus licet sit organismus per­ fectus et competus, indiget cibo et aliis, tamen omnia huiusmodi viribus propriis sibi acquirit. Similiter ad ra­ tionem societatis perfectæ hoc tantum requiritur ut sibi necessaria auctoritate propria acquirere et iure proprio de iis diponere possit. Ecclesia autem vi suæ institutionis divinæ auctoritatem habet ut res materiales sibi necessa­ rias a suis fidelibus exigat et iure proprie de iis disponat. (Cf. Denz., 596, 1726). Ob. 3a. Ecclesia non habet potestatem efficacem vindi­ candi ius proprium vel tuendæ libertatis. Ergo. Hesp. Ecclesia non habet potestatem materialem, ut status civilis habet exercitus et similia, transeat ; Ecclesia non habet potestatem spiritualem sufficientem, nego. Ecquidem ius Ecclesiæ a multis negligitur et libertas illius valde coarctatur, tamen Ecclesiæ ius a fidelibus agnoscitur et Ecclesia libertatem suam semper efficaciter vindicavit : non obstantibus persecutionibus et oppressionibus gravis­ simis Ecclesia usque in hodiernum diem subsistit, doctri­ nam evangelicam diffundit ac prædicat, sacramenta admi­ nistrat, fideles gubernat : in quo sufficientia sua apparet. Ecquidem maior perfectiorque libertas Ecclesiæ desidera­ tur atque ipsi de iure competit ; sed quinam status præsertim nostris diebus-perfecta libertate gaudet ? Et tamen nullus dicet, status europæos non esse societates perfec­ tas ! E contra, præsertim nostro tempore, Ecclesia, licet ART. XXIX. ---- DE ECCLESIA UT SOCIETATE PERFECTA 2C>7 quasi omnibus auxiliis temporalibus sit privata et omni ex parte ab adversariis impetita et oppressa, vim tamen suam magnifice et miro modo expandit ac manifestat-uti socie­ tati perfectæ convenit. VI. Corollaria. — Ex dictis sequitur : 1. Ecclesia, a Deo tamquam societas perfecta instituta, vi legis divinæ et de iure divino ubique existera ac ubique libere, actionem suam exercere potest ac debet (societas ubique legalis). 2. Leges contra libertatem Ecclesiæ latæ sunt iniustæ ac obiective invaiidæ. Nulla enim lex humana contra legem divinam praevalere potest : etenim « obædire oportet Deo magis quam hominibus » (Ac/., v, 29). 3. A principibus catholicis vel ab aliis viris catholb is, potestatem legislativam habentibus, Ecclesia etiam per legem positivam status tamquam societas legalis compro­ banda ac sancienda est. 4. Principes vel legesferentes acatholici nullam habent rationem sufficientem vel legitimam quin Ecclesiam tam­ quam societatem liberam ac independentem admittant ; multo minus legitime libertatem Ecclesiæ legibus impe­ diunt. Licet enim ius divinum Ecclesiæ acatholicos lateat, ius tamen humanum agnoscendum est, praesertim cum Ecclesia ius potestatis civilis tueatur ac in nullo ipsi ob­ sistat. De facto quoque persecutiones et oppressiones Ecclesiæ semper ex falso principio procedebant, ut : Cæsaris esse omnia, vel : nullum existera ius independens a potestate civili. 5. Denique utilitas maxima quam Ecclesia statui affert, ut cultus literaturæ et scientiæ, probitas morum, obser­ vatio conscientiosa legum, pax et tranquillitas vitæ socia­ lis et alia, vel ipsis acatholicis maxime suadent ut Eccle­ siam catholicam favore legis amplectantur1. Reliqua infra, art. 77 ubi de relatione inter statum et Ecclesiam, tractabuntur. 1. Cf. ep. Leonis XIII ad imperatores Sinarum et Japoniæ, a. 1885. ARTICULUS TRIGESIMUS De Ecclesia ut societate necessaria1 I. Status quœstionis. — 1, Non quæritur, utrum in­ stitutio Ecclesiæ necessaria fuerit, sed utrum Ecclesia a Christo instituta, homini sit necessaria ad salutem conse­ quendam, ita ut homo sub periculo salutis membrum Ec­ clesiæ fieri debeat. 2. Quæritur proprie de necessitate per­ tinendi ad corpus Eçclesiæ visibilis. Etenim quod nullus in vitam æternam ingredi possit quin habeat fidem superna­ turalem et caritatem et sic ad animam Ecclesiæ perti­ neat, hic præsupponitur. 3. Necessitas distinguitur duplex : una præcepti, alia medii. Necessitas præcepli oritur proprie ex præcepto divino quo homo moraliter ad aliquid obliga­ tur, sub .periculo salutis æternæ amittendæ : ab huiusmodi præcepti transgressione homo per ignorantiam invincibilem excusatur ; necessitas medii oritur ex eo quod aliquid est medium necessarium ad salutem acquirendam, sive ex natura (necessitas intrinseca) sive ex positiva Dei institu­ tione (necessitas extrinseca vel hypothetica). De utraque ne< essitate Ecclesiæ hic quæritur2. 4. Dupliciter aliquis Ecclesiæ visibili adhaerere potest, sive re — ut cum aliquis actualiter est membrum Ecclesiæ catholicæ, — sive volo tantum cum sc. habet desiderium vel voluntatem adhærendi veræ Ecclesiæ Christi licet de facto extra illam 1. Cf. E. Hugon, O. P., Hors de ΓÉglise point de salut; J. V. Bainvel, Hors de l’Église point de salut. '2. Distinctio inter necessitatem præcepti et necessitatem medii i(idei) a Vega, M. Cano et Dom. Bannez introducta fuit, et quidem ad determinandam necessitatem fidei in Christum, resp. ad expli­ candam doctrinam Conc. Trid., sess. VI, c. vi. Posteriores tamen theologi distinctionem diversimode interpretabantur. Cf. R. Mar­ tin, De necessitate credendi et credendorum, 1906. ART. XXX. ---- DE ECCLESIA DT SOCIETATE NECESSARIA 269 versetur1. Illi qui voto tantum veræ Ecclesiæ adhærent, ab aliis invisibiliter Ecclesiæ adhærere dicuntur12. II. Sententiœ erroneœ. — Protestantes (saltem recentiores), negantes institutionem divinam Ecclesiæ visibilis vel ut societatis veræ, consequenter negant necessitatem tum præcepti tum medii Ecclesiæ visibilis ; admittunt tamen necessitatem Ecclesiæ invisibilis. Necessitatem utramque similiter negat indi(ferent is mus et liberalismus. Funda­ mentum negationis est distinctio inter religionem et con­ fessionem : ac si sc. confessio, ut fides et praxis catholica, sit aliquid pure extrinsecum et accidentale pro religione, elementum tantum humanum vel historicum quod absque detrimento religionis abesse vel mutari possit. Inde systema interconfessionalismi. Huc spectant prop. 16 Syll. Pii IX : « Homines in cuiusvis religionis cultu viam æternæ salutis reperire æternamque salutem assequi possunt » ; et prop, 17: « Saltem bene sperandum est de æterna illorum omnium salute qui in vera Christi Ecclesia nequaquam versantur » ; el. prop. 18 : Protestantismus non aliud est quam diversa veræ eiusdem christianæ religionis forma in qua æque ac in Ecclesia catholica Deo placere datum est ». Idem denique Rationalistes et Modernistes tenent, utpote negantes ordinem et revelationem supernaturalem. III. Doctrina catholica. — Hanc breviter Pius IX. enuntiat his verbis : « Notissimum est catholicum dogma neminem extra catholicam Ecclesiam posse salvari et con­ tumaces adversus eiusdem Ecclesiæ auctoritatem, defini­ tiones et ab ipsius Ecclesiæ unitate atque a Petri succes­ sore Romano Pontifice... pertinaciter divisos æternam non posse obtinere salutem » (Denz., 1677). Adiungit tamen : 1. Distinctio est S. Thomæ circa necessitatem baptismi III, q. i.xvm, a. 2), circa necessitatem Eucharistiæ (III, q. lxxiii, a. .3) ; comprobata est (circa necessitatem baptismi) a Conc. Trid., sess. VI, c. iv. 2. Turrecremata, De Ecclesia, 1. I, c. ix ad 8 dicit eos qui fidem, spem et caritatem habent, ad Ecclesiam pertinere, « mentaliter »,. « merito », « animo », licet non « numero ». ■270 . CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ « Notum... est eos qui invincibili circa sanctissimam nostram religionem ignorantia laborant quique naturalem legem eiusque praecepta... sedulo servantes ac Deo obædire parati, honestam rectamque vitam agunt, posse, divinae lucis et gratiæ operante virtute, æternam consequi vitam, cum Deus... minime patiatur quempiam æternis puniri sup­ pliciis qui voluntarie culpæ reatum non habeat » (1. c.). Cf. Denz., 1647. Definitiones Ecclesiæ (extra Ecclesiam nulla salus) vide : Denz., 246, 423, 430, 468, 469, 714, 1000, 1302. Concilio Vaticano propositum fuerat definire de novo necessitatem Ecclesiæ tum præcepti tum medii, at propter turbines temporum fuit impeditum quin circa hanc rem indicium definitivum ferret. Attamen definivit, ea quæ ab Ecclesia tamquam divinitus revelata credenda propo­ nuntur, fide divina et catholica esse credenda » (Denz., 1792) : adeoque fidem catholicam esse de necessitate salu­ tis. Breviter Leo XIII doctrinam Ecclesiæ his verbis ex­ primit : « Quicumque· seorsum (i. e. ab Ecclesia) eant, aberrant a voluntate et præscriptione Christi Domini (necessitas præcepti) relictoque salutis itinere. ad interitum digrediuntur » (necess. medii). Encycl. Satis cognitum. Denz., 1955. IV. Thesis I. Ecclesia est societas necessaria necessi­ tate præcepti, i. e. grave præceptum divinum homines obligat ut Ecclesiæ visibili coniungantur ; ab huius tamen præcepti obligatione excusantur qui in ignorantia invincibili versantur. Prob. a) Christus instituendo Ecclesiam, eam non reli­ quit hominum arbitrio, sed sub periculo salutis omnes obligat ad eam amplectendam. Ideo generaliter dicit Apostolis : « Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit. Qui autem me spernit, spernit eum qui misit me » (Lc., x, 16). In particulari circa fidem ab Apostolis prædicatam enuntiat : « Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit; qui vero non crediderit, condemnabitur » xvi, 16; cf. Mt., x, 14-15). b) Deinde res patet ex fine a Christo Ecclesiæ præstituto. Ecclesia enim a Christo instituta est ut per eam, i. e. per eius auctoritatem et per ART. XXX. ---- DE ECCLESIA UT SOCIETATE NECESSARIA 271 media ipsi collata, homines sanctificarentur et ad vitam æternam adducerentur. Inde evidenter patet voluntas Christi ut omnes Ecclesiæ a di ungantur, c) Denique Christus, instituendo Ecclesiam tamquam regnum suum , homines non tantum invitat sed obligat ut regno suo et sibi incor­ porentur : agit enim ut dominus et rex omnium et ex ple­ nitudine potestatis suæ : « Data est mihi omnis potestas. » Quod vero ignorantia invincibilis (et impotentia physica vel moralis) ab impletione huius legis excusent, ex doctrina generali de obligatione legum sequitur. Peccat igitur gra­ viter, vel qui ex culpa seu negligentia gravi in ignorantia circa veram Ecclesiam Christi versatur, vel qui cum veram Ecclesiam cognoverit, ei non associatur. Ingressus tamen actualis in Ecclesiam potest per aliquod tempus differri sive propter impedimenta extrinseca, sive propter condi­ tiones personales : de qua re theologos morales videas. Thesis II. Ecclesia est societas necessaria necessitate medii, i. e. ex institutione et voluntate Christi Ecclesia visibilis est medium necessarium ad salutem consequen­ dam : ita tamen ut quisquis ipsi adhæreat sive re sive saltem voto. Prob. prior pars thesis. 1. Ex verbis Christi. — Christus Ecclesiam instituit tamquam regnum suum, tamquam corpus suum mysticum, ipsi doctrinam suam, ipsi media sanctifica, ut baptismum, Eucharistiam, potestatem remit­ tendi peccata et alia demandavit, per Ecclesiam tamquam medium vel instrumentum missionem suam sanctificam continuat, denique hunc in finem Ecclesiam instituit ut per eam homines sanctificarentur. Atqui his omnibus Ecclesia tamquam medium necessarium salutis a Christo statuitur. Min. prob. per paries. Certe nullus non pertinens ad regnum Christi, ad regnum Dei, vel cœlorum, salvabitur. Similiter esse membrum corporis Christi est medium necessarium ad hoc ut aliquis ad gloriam Christi perveniat. Si Christus Ecclesiæ media sanctifica contulit, evidenter Ecclesiam ita instituit ut omnes ipsa tamquam medio uti deberent. Idem patet ex eo quod Christus per Ecclesiam continuat missionem suam sanctificam et Ecclesiam in hunc finem instituit ut per eam homines sanctificaret. Prob. 2. Ex doctrina et praxi veteris Ecclesiæ. -— Veteres 272 CAP. IV. — DE DOTIBUS ECCLESIÆ non tantum necessitatem præcepti adhaerendi Ecclesiæ inculcant, sed quam maxime Ecclesiam tamquam unicam viam vel necessarium medium perveniendi ad salutem pro­ clamant. Inde adagium : « Extra Ecclesiam nulla salus ». Quantum ad praxim iam Apostoli conversos ad fidem simul Ecclesiæ incorporaverunt, sine dubio hoc sensu quod illi extra Ecclesiam media salutis non haberent. Eodem modo Ecclesia subsequens Christifideles ad Ecclesiam adigebat atque, separatos ab Ecclesia, sive per infidelitatem sive per hæresim sive per schisma, tanquam extra viam salutis constitutos considerabat. Ita S. Ignatius Antioch, declarat, sola membra Ecclesiæ esse Dei et in Deo participare. « Quotquot enim, ait, Dei et lesu Christi sunt, hi sunt cum episcopo ; et quotquot pænitentia ducti redierint ad unitatem Ecclesiæ, et hi Dei erunt ut secundum lesum Christum vivant. Ne erretis, fratres mei : si quis schisma facientem sectatur, regni divini hæreditatem non consequitur ; si quis ambulat in aliena doctrina, cum passione (sc. Christi) non communicat » (« Ad Philad., m, 2, 3). Idem iam docuerat Clemens, Rom., in ep. ad Cor., testificando constitutionem hierarchicam Ecclesiæ : inde enim sequitur necessitas utendi hierarchia S. Irenæus docet coniunctionem intimam inter Eccle­ siam et operationem Spiritus Sancti : ita ut qui Ecclesia non utitur, auxilio Spiritus S. privetur. « In Ecclesia, ait, posuit Deus apostolos, prophetas, doctores et universam reliquam operationem Spiritus, cuius non sunt participes omnes qui non currunt ad Ecclesiam, sed semetipsos frau­ dant a vita... Ubi enim Ecclesia, ibi et Spiritus Dei ; et ubi spiritus Dei, illic Ecclesia et omnis gratia » (Adv. hær., m, 24, 1). Formulam : extra Ecclesiam nulla salus, iam Origenes proposuit, dicendo : « Extra hanc domum, i. e. extra Ec­ clesiam, nemo salvatur ; nam si quis foras exierit, mortis suæ ipse fit reus » (Horn, in lesu Nave, horn. Ill, η. 5, MG 12, 841). Maxime S. Cyprianus in Ecclesia inculcanda insistit. In « De catholicæ Ecclesiæ unitate » Ecclesiam ut matrem vitæ et salutis prædicat, scribendo : « Hæc nos Deo servat, hæc filios regno quos generavit, assignat. Quisque ab Ecclesia segregatus adulteræ coniungitur, a \\ \ ART. XXX. ---- DE ECCLESIA UT SOCIETATE NECESSARIA 273 promissis Ecclesiæ separatur, nec perveniet ad Christi præmia qui reliquit Ecclesiam Christi. Alienus est, pro­ fanus est, hostis est. Habere non polesl Deum patrem qui Ecclesia non habet matrem. Si potuit evadere quisque extra aream Noe fuit, et qui extra Ecclesiam foris fuerit, evadit » (c. v). S. Augustinus, adducendo hoc dictum Cypriani : « Salus extra Ecclesiam non est « notat : « Quis negat ?» (De bapt. c. Don., 1. IV, c. xvii, 24). Fundamentum huius doctrinae his verbis assignat : « Ad salutem ac vitam aeternam nemo pervenit nisi qui habet caput Christum. Habere autem caput Christum nemo poterit nisi qui in eius corpore fuerit quod est Ecclesia » (De un. eccl., xix, 49). SS. Patres igitur docent, ex institutione Dei vel Christi Ecclesiam esse medium vel viam qua quisque uti debet ut ad salutem perveniat, adeoque necessitatem medii docent ; simul tamen necessitatem præcepti inculcant. Prob. altera pars theseos : Quisquis necessitate medii Ecclesiæ adhærere debet sive re sive saltem in voto. — Sensus propositionis est : a) quisquis Ecclesiam catholicam suf­ ficienter tanquam veram Ecclesiam Christi cognoverit necjue aliquo obstaculo sive physico sive morali (ad tempus) impeditur, non habebit a Deo alia media salutis acquirendæ nisi re et effective fiat membrum Ecclesiæ eaque tanquam medio salutis utatur, b) Qui vero in ignorantia invim ibili vel inculpabili versantur vel alio obstaculo sive physico sive morali (ad*tempus) ab ingressu actuali in Ecclesiam impediuntur, debent saltem habere volun­ tatem eamque veram et seriam ut Ecclesiæ re et facto adhæreant. Quæ voluntas potest esse expressa et explicita cum aliquis expresse habet voluntatem intrandi in Eccle­ siam catholicam vel saltem adhærendi veræ Ecclesiæ Christi, vel implicitam, cum aliquis habet voluntatem ob­ servandi Dei mandata. Minime tamen est sensus proposi­ tionis quod quisquis ad libitum posset Ecclesiæ adhærere sive re sive voto tantum. Neque denique est sensus propo­ sitionis quod in casu impossibilitas votum solum ad salutem sufficiat, sed requiruntur etiam alia quæ aliunde ad salu­ tem sunt necessaria, ut gratia, caritas, fides supernaturalis. 274 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ Inde facilis est probatio. Prob. 1. Christus instituendo Ecclesiam tanquam neces­ sarium medium salutis atque ipsi communicando præcipua media sanctificationis, evidenter intendit ut salvandi re, opere ac effectu Ecclesiæ sese associent ; similiter tamen aquum non esset, illos qui impossibilitate physica vel morali ab actuali ingressu in Ecclesiam impediuntur, exclu­ dere a salutis consecutione, dummodo habeant voluntatem promptam, associandi se Ecclesiæ dum impedimenta re­ mota fuerint : dedecet enim Deum, hominem inculpatum mediis salutis privare et e contra Deus bonam voluntatem pro opere imputabit. Ergo unusquisque vel re vel in voto membrum Ecclesiæ esse oportet. Prob. 2 : ex praxi el doctrina veteris Ecclesiæ. — Ita enim S. Patres intelligunt adagium : « extra Ecclesiam nulla salus ». Nam docent quidem, sublectionem sub Eccle­ sia esse viam vel medium a Deo statutum perveniendi ad salutem ; tamen tenent, illos qui iam habent voluntatem ingrediendi in Ecclesiam vel suscipiendi baptisma, salvari posse, ut patet circa catechumenos (Ambrosius, De obitu Valent., c. lui ; Augustinus, De unit. Eccl. c. xix, 49). Quodsi Patres paganos, schismaticos et hæreticos extra viam salutis esse declarant, vel illos ut ex propria culpa ab Ecclesia separatos considerant vel religionem paganam, schisma et hæresim ipsam damnant, sc. tanquam viam contrariam salutis. Unde optime Bellarminus adagium interpretatur : « Respondeo quod dicitur, extra Ecclesiam nullum salvari, intelligi debere de iis qui nec reipsa neque desiderio sunt de Ecclesia » (De Eccl. mil., Ill, m). Ita iam antea S. Thomas de baptismo docuerat : « Pro tanto dicitur sacramentum baptismi esse de necessitate salutis quia non potest esse homini salus nisi saltem in voluntate habeatur quæ apud Deum pro facto reputatur » (S. Th. Ill, q. lxviii, a. 2 ad 3). luvabit hic afferre textum integrum S. Thomæ de neces­ sitate baptismi : qui sc. est ianua ingressus in Ecclesiam. Docet S. Doctor (III, q. lxviii, a. 2) : Sacramentum bap­ tismi dupliciter potest alicui deesse : uno modo et re el voto ; quod contingit illis qui nec baptizantur nec baptizari volunt : quod manifeste ad contemptum sacramenti per­ ART. XXX. ---- DE ECCLESIA UT SOCIETATE NECESSARIA 275 Linet, quantum ad illos qui habent usum liberi arbitrii : et ideo hi quibus hoc modo deest baptismus, salutem conse­ qui non possunt, quia nec sacramentaliter nec mentaliter Christo incorporantur, per quem solum est salus. Alio modo potest sacramentum baptismi alicui deesse re sed non volo : sicut cum aliquis baptizari desiderat, sed aliquo casu praevenitur morte, antequam baptismum suscipiat ; et talis sine baptismo actuali salutem consequi potest, propter desiderium baptismi, quod procedit ex fide per dilectionem operante, per quam Deus interius hominem sanctificat ». Hæc ille. Applicatio ad necessitatem Ecclesiæ patet. Sicut tamen Patres, ita etiam S. Thomas casum ignorantiæ invincibilis non considerat. V. Corollaria1. — 1. Illi qui sufficienter Ecclesiam catholicam tamquam veram Ecclesiæ Christi cognoverint, præter Ecclesiam aliud medium salutis acquirendæ non habent, recipiunt tamen a Deo pro sua misericordia gratias actuales (cf. Denz., 1295. 1379). 2. Illi qui ex ignorantia invincibili Ecclesiam Christi veram non cognoscunt, tamen habent voluntatem explicitam vel implicitam amplectendi veram Ecclesiam, pos­ sunt, si alia requisita adsint, a Deo gratiam accipere adeoque salvari. Quot et quinam sint huiusmodi, noli iudicare, si non vis errare. Etenim « quis tantum sibi aroget, ut huius­ modi ignorantiæ (invincibilis) designare limites queat iuxta populorum, regionum, ingeniorum aliarumque rerum tam multarum rationem et varietatem » (Pius IX, Denz., 1467). 3. Ecclesia visibilis est medium ordinarium sanctificandi et salvandi homines. Sensus est : secundum ordinationem divinam et legem ordinis gratiæ, Ecclesia est instituta ut homines per illam el sub eius directione veram fidem acci­ piant et remissionem peccatorum et gratiam (per sacra­ menta) et directionem efficacem ad exercitium virtutum. Medium vere extraordinarium salutis est immediate opera­ tio sanctifica Dei. 4. Omnino falsa et aliena a mente Ecclesiæ est sententia 1. Alia eaque optima « scholia pro separatis et catholicis » refert M. d’Herbigny, Theol. de Ecclesia, p. I2, p. 134-137. 276 CAP. IV. DE DOHriBUS ECCLESIÆ quam Protestantes Ecclesiæ inr putant, quod sc. secundum doctrinam Ecclesiæ unusquisqiue qui quocumque modo sit membrum Ecclesiæ, etiam si p ure iuridice eius auctoritati se subiciat, eo ipso salvus fiat. 5. Denique apparet quam i: mmerito Ecclesia de into­ lerantia accusetur. Triplex eni m distinguitur tolerantia : dogmatica, politica et privata . Tolerantiam dogmaticam Ecclesia quidem damnat, poDiticam admittit, privatam iubet ac exercet. Tolerantia quiippe dogmatica dicitur illa qua quis profitetur, omnes resligiones vel saltem omnes religiones Christianas esse æquialiter veras vel æqualiter ad salutem conducentes : et ha:.nc Ecclesia merito damnat. Tolerantia vero politica est illsi quæ religionis falsæ asse­ clis publicam cultus libertateim et iura civilia concedit : et hanc Ecclesia admittit, « wel propter aliquod bonum quod provenit vel propter aliqjuod malum quod vitatur » (S. Thomas, II, II, q. x a. xi), praesertim ad pacem reipublicæ servandam. Tolerantia ciivilis vel privata est caritas et benevolentia erga fratres eerrantes : et hanc Ecclesia iubet ac suis imponit sicut eaim et exercet (cf. Pius IX. Denz., 1678) ; dum acatholici multipliciter eam kedunt1. Acatholici quidem ob ipsam doctrinam de necessitate Ecclesiæ ipsi crimen intolerant -iæ improbant, ac insinuant illud adagium ex cupiditate d-.ominandi teneri1 2. At res e contra se habet. Principium enim nécessitai.iïs Ecclesiæ tantum culpa­ biles a salute excludit — id quaod est iustitiæ et veritatis,, non vero intolerantiæ ; Ecclesia vero principium illud incul­ cat et premit ne homines, sib imetipsis blandientes, in re gravissima errent ac relicta vesra ac unica via salutis, in æternum pereant — id quod est caritatis. 1. Cf. N. Paulus, Proleslantisir-ius und Toleranz in 16. lahrhunderl, 1911. 2. F. Heiler, Der Kalholizismuss, p. 613 s. ARTICULUS TRIGESIMUS PRIMUS De indefectibilitate Ecclesiæ Transimus nunc ad duas alias proprietates Ecclesiæ quibus character specificus Ecclesiæ adhuc magis patebit : huiusmodi sunt indefectibilitas et infallibilitas Ecclesiæ. Istæ duæ proprietates proprie dotes vel charismata Eccle­ siæ vocantur, utpote dona supernaturalia, gratuita et Ecclesiæ ad finem suum consequendum collate. I. Notio indefectibilitatis. — Indefectibilitas definitur tamquam charisma Ecclesiæ quo usque in finem mundi immutata permanet qualis a Christo instituta est. Indefecti­ bilitas igitur tria dicit : primo lactum durationis usque ad finem mundi = permanentium perennem, sine interrup­ tione ; secundo immutabilitatem, nempe substantialem, quoad sc. doctrinam, media sanctifica et constitutionem, ita ut Ecclesia tamquam eadem societas specifica usque ad diem ultimum perduret — non autem excluditur mutatio accidentalis et multo minus evolutio et explicatio per­ fective ; tertio indefectibilitas non tantum factum perpetuæ durationis, sed simul impossibilitatem defectionis impor­ tat : inde indefectibilitas distinguitur a perpetuitate : nam perpetuitas dicit solum factum durationis perennis, indefectibilitas autem dicit vim et vitalitatem indeficien­ tem intrinsecam. Non raro tamen vox indefectibilitatis et perennitatis usurpatur promiscue. II. Adversariorum sententia. — Rationaiistæ, conside­ rantes Ecclesiam ut opus pure humanum, eam essen­ tialiter defectibilem, immo mox defecturam prædicant. Protestantes non quidem invisibilem, sed visibilem Ec­ clesiam defectibilem dicunt. lansenistæ possibilitatem et factum status « senilis » (Quesnel) vel « generalis obscura­ tionis super veritates gravioris momenti, spectantes ad religionem et quæ sunt basis fidei et moralis doctrinæ lesu 278 CAP. IV. DE DOTIBUS ECCLESIÆ Christi’ » affirmarunt. Modernistæ tenent : « Constitutio organica Ecclesiæ non est immutabilis; sed societas Chri­ stiana pcrpetuæ evolutioni æque ac societas humana est obnoxia* ». III. Doctrina catholica. — Ecciesiam esse indefectibiIcm, dogma est fundamentale fidei catholicæ. Huiusmodi dogma continetur (saltem implicite) iam in Symbolo apostolico, dicente : Credo... sanctam Ecclesiam; ibi enim Ecclesia ut obiectum perenne fidei proponitur. Similiter Conc. Vatie. Ecclesiam ob « invictam stabilitatem » tam­ quam « motivum perpetuum credibilitatis » (Denz., 1794) proponit, et declarat quod Christus « in Ecclesia sua pastores et doctores usque ad consummationem sæculi esse voluit » (Denz., 1821), et definit, « esse ex ipsius Christi Domini institutione ut beatus Petrus in primatu super universam Ecclesiam habeat perpetuos successores » (Denz., 1825). Notandum tamen est, indefectibilitatem de Ecclesia universali, non vero de aliqua Ecclesia particulari, excepta Ecclesia proprie Romana, prædicari. IV. Thesis : Ecclesia Christi est indefectibilis. Prob. 1. Ex promissione Christi. — Christus instituendo Ecclesiam simul promissionem expressam indefectibilitatis adiungit, promittendo etiam media efficacia ad illam ser­ vandam. Ita Christus declarando voluntatem fundandi Ecclesiam, simul declarat, eam fore invincibilem : « Tu es Petrus et super hanc petram ædiflcabo Ecclesiam meam et portæ inferi non prævalebunt adversus eam » (Mt., xvi, 18) : in quo textu pro nostra quæstione parum interest utrum promissio directe ad Petrum vel ad Ecclesiam sese referat. Inde Christus Ecclesiæ Spiritus S. assistentiam exorat : « Et ego rogabo Patrem et alium Paraclitum dabit vobis, ut maneat vobiscum in æternum, Spiritum verita­ tis... » (Joa., xiv, 16 s.). Denique, Apostolis Ecclesiam tradendo, promittit : « Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem sæculi » (Μτ., χχνιιι, 1. Prop. I, Synodi Pistoriensis, D., 1501, damnata ut hae­ retica. 2. Decret. Lament., Prop. 53. ART. XXXI. ---- DE INDEFECTIBILITATE ECCLESIÆ 279 20). In testimonium promissionis mittit Spiritum S. in die Pentecostes. Ita Apostoli docebunt « omnes gentes ». Idem significatur per parabolas, ut agri, cuius « messis consummatio sæculi est » (Mt., xiii, 24-30 ; 38-41) et sagenæ quæ bonos et malos capit usque ad consummationem sæculi (Μτ., xiii, 47-50). . Id quod iam in V. T. promissum erat, inquantum regnum messianicum tamquam perpetuum repræsentatur (Is., ix, 7 ; Dan., ii, 44) ; unde et angelus B. Mariæ V. annuntiat : « Paries filium... et regnabit in domo Jacob in æternum et regni eius non erit finis » (Lc., i, 31 s.). Prob. 2. Apostoli Ecclesiam usque ad adventum Christi duraturam edocent ; inde Ecclesia usque ad finem tem­ poris permanbit. Ita Paulus Corinthiis scribit :« Quoties­ cumque manducabitis panem hunc et calicem bibetis mortem Domini annuntiabitis, donec veniat »(/ Cor., xi, 26) L In ep. ad Heb. (xii, 28) Ecclesia vocatur « regnum immo­ bile » in oppositione ad synagogam mobilem et translatam (v. 27). Eodem sensu in Didache oratio proponitur : « Re­ cordare Domine, Ecclesiæ tuæ, ut eam liberes ab omni malo eamque perficias in caritate tua et collige eam a quatuor ventis in regnum tuum quod ei parasti » (x, 5). De reliquo sententia Apostolorum apparet ex doctrina qua Ecclesia tanquam domus, templum, civitas Dei, tan­ quam corpus et sponsa Christi proponitur : qua doctrina simul causa et ratio ihdefectibilitatis Ecclesiæ assignatur. Prob. 3. Patres indefectibilitatem Ecclesiæ maxime intimæ coniunctioni inter Ecclesiam et Christum (et Spiri­ tum S.) adscribunt. Iam S. Ignatius incorruptionem vel potius incorruptibilitatem prædicat quam Christus Eccle­ siæ inspiravit [Ad Eph., xvn, 1). Irenæus similiter Spiri­ tum S. tanquam « arrham incorruptelæ » Ecclesiæ adducit {Adv. Hær., m, 24, 1) et « charisma veritatis certum » in successione apostolica » secundum beneplacitum Patris » (I. c. iv, 26, 2) : « huic enim (Ecclesiæ) creditum est lumen Dei... et est lucerna Christi, bajulans lumen » (l.c.,v, 20, 1). Præsertim S. Augustinus indefectibilitatem Ecclesiæ de1. Gf. I Thess., iv, 12 ss. ; II Thess., π ; Tit., n, 13 ; Jac., v, 7 , // Pel., m, 12. 280 CAP. IV. DE DOTIBUS ECCLESIÆ fendit, sc. contra Donatistas affirmantes Ecclesiam periisse el tantum adhuc in Africa remansisse. » Nemo, ait, delet de rœlo constitutionem Dei, nemo delet de terra Eccle­ siam Dei ; ille totum orbem promisit, ista totum orbem replevit » (Ep. 43, c. xvn, 45). « (Ecclesia) pugnare potest, expugnari non potest » (De Symb. ad catech., Serm. I, <■. vi, 14). Rationes quas S. Doctor adducit, præcipuæ sunt. : a) Ecclesia quia coniuncta cum Christo tanquam capite, in eius incorruptibilitate participat ; b) matrimo­ nium spirituale Christi et Ecclesiæ est indissolubile. Prob. 4. Ex ipsa natura Ecclesiæ. — Ecclesia est insti­ tutum Filii Dei incarnati, post redemptionem iàm factam, ad salutem hominum, ad opus redemptionis continuandum. Atqui nulla ratio assignari potest ob quam huiusmodi institutum vel simpliciter cessare vel alteri instituto cedere debeat. Ergo Ecclesia usque ad finem mundi persistere oportet. Quicumque fundator aliuius societatis opus suum pe­ renne statuere intendit, nisi rationes contrariæ adsint : ita fundatores regnorum terrestrium vel ordinum religio­ sorum. lamvero Christo neque scientia neque potestas necessaria ad Ecclesiam definitivam instituendam deerat. Post redemptionem factam novus status humanitatis non sequitur : inde differentia inter synagogam et Ecclesiam. Ecquidem etiam synagoga; promissio perpetuitatis facta est divinitus {Exod., xn, 14), sed synagoga essentia­ liter fuit præparatio ad regnum messianicum cui cedere deberet : unde sensus promissionis est ut aliquando in regnum Christi perpetuum transeat. Deinde conditio hominum quantum ad salutem acquirendam omni tempore essentialiter eadem est neque in constitutione Ecclesiæ aliquid est quod hominibus cuiuscunque temporis vel conditionis non conveniat. In præsenti igitur ordine gratiæ Ecclesia semel instituta necessario perennis erit. Unde Cone. Vatie, docet, Christum Ecclesiam instituisse, « ut salutiferum redemptionis opus perenne redderet » (Denz., 1821). V. Corollaria. — 1. Fundamentum vei ratio indefec- ART. XXXI. DE INDEFECTIBILITATE ECCLESIÆ 281 tibilitatis Ecclesiæ non est vis naturalis Ecclesiæ, imo nequideni virtus, zelus vel sapientia membrorum vel præsidum Ecclesiæ, sed proprie et formaliter assistentia Dei promissa. Deus tamen ad Ecclesiam semper conservandam operatione hominum utitur. Vanæ igitur sunt cogitationes hominum timidorum vel inimicorum qui putant Eccle­ siam, ob pessimas conditiones mundi, mox vel aliquando, ut e. g. in tempore Antichristi, defecturam esse. 2. Indefeetibilitas Ecclesiæ proprie est obiectum fidei, credenda propter promissionem Christi ; invicta tamen stabilitas Ecclesiæ in summis difficultatibus et periculis et persecutionibus merito a Cone. Vatie, tanquam magnum et perpetuum motivum credibilitatis huius promissionis adducitur (Denz.. 1794). 3. Quia Ecclesia inter omnes institutiones huius mundi est opus a Deo principaliter intentum et omnibus aliis præeminens, homines eorumque fata factaque ita provi­ dentia divina disponuntur ut Ecclesia nascere, crescere et conservari, immo florere possit. Historia Ecclesiæ est cen­ trum historiæ humanitatis. 4. Indefeetibilitas Ecclesiæ simul infallibilitatem com­ prehendit : Ecclesia enim si a fide vera, sive in credendo sive in docendo, deficere posset, simul vera Ecclesia Christi esse desineret. De infallibilitate tamen specialiter art. seq. tractabimus. 5. Indefeetibilitas Ecclesiæ immutabilitatem quidem essentialem importat, minimo vero excludit ut Ecclesia successione temporum accidentaliter perficiatur. Ad rem optime S. Thomas, I, TI, q. evi , a. 4 : Utrum lex nova sit duratura usque ad finem mundi. Respondet S. Doctor : « Status mundi variari potest dupliciter. Uno modo secun­ dum diversitatem legis : et sic huic statui novæ legis nullus alius status succedet. Successit enim status novæ legis statui veteris legis, tanquam perfectior imperfectiori : nullus autem status præsentis vitæ potest esse perfectior quam status novæ legis... Alio modo status hominum variari potest secundum quod homines diversimode se habent ad eandem legem, vel perfec­ tius vel minus perfecte : et sic status veteris legis frequenter fuit mutatus, cum quandoque leges optime custodirentur, 282 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ quandoque autem omnino praetermitterentur ; sic etiam et, status novæ legis diversificatur secundum diversa loca el tempora et personas, inquantum gratia Spiritus Sancti perfectius vel minus perfecte ab aliquibus habetur. Non tamen est expectandum quod sit aliquis status futurus in quo perfectius gratia Spiritus Sancti habeatur quam hactenus habita fuerit, et maximo ab Apostolis, qui pri­ mitias Spiritus acceperunt, idcst et tempore prius et cæteris abundantius. » ARTICULUS TRIGESIMUS SECUNDUS De infallibilitate Ecclesiæ Circa 1. De 2. De 3. De infallibilitatem Ecclesiæ tractabimus : nolione et existentia infallibilitatis Ecclesiæ (a. 32). obiecto infallibilitatis in genere (art. 33). quibusdam obiectis in particulari (art. 34-38). I. Doctrina catholica. —- Ecclesiæ infallibilitatem Conc. Vatie, hic verbis enuntiat : « Neque enim fidei doctrina quam Deus revelavit, velut philosophicum inventum pro­ posita est humanis ingeniis perficienda, sed tanquam divinum depositum Christi sponsæ tradita, fideliter cus­ todienda et infallibiliter declaranda1. » Atque infallibilitatem romani Pontificis definiendo eam sic defininit : Romanum Pontificem « ea infallibilitate pollere qua divi­ nus Redemptor Ecclesiam suam in definienda doctrina de fide vel moribus instructam esse voluit2 ». His verbis Con­ cilium infallibilitatem Ecclesiæ in rebus fidei et morum tanquam dogma iam antea recognitum statuit. Atque revera est dogma de quo intra Ecclesiam nunquam fuit disputatio, dogma quod denique tandem iam in symbolo, saltem implicite, continetur, inquantum sc. Ecclesia sancta et apostolica esse creditur, id quod fidem immaculatam et immutatam involvit. II. Adversarii. — Protestantes distinguunt inter eccle­ siam invisibilem et visibilem : invisibilem tanquam infal­ libilem admittunt, visibilem tamen maxime fallibilem statuunt ; immo infallibilitatem maxime adhorrent, utpote contrariam spiritui privato et « libertati evangelic»' ». \nglicani (Puseytæ) tanquam subiectum infallibilitatis ponunt ecclesiam universalem, ex ecclesia romana. græca I. Sees. Ill, c. iv; Denz., 1800. ?.. Sess. IV, c. iv ; Denz., 1839. 284 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ et anglican» constitutam. » Verum hæc ecclesia univer­ salis, in 1res communitates divisa, cum testificandæ fidei impar sit, eo ducit ut infallibilis ecclesia in concreto nulla conspiciatur1. » Modernistæ, uti patet, infallibilitaten de­ rident12. Guenlherus (1783-1836) infallibilitatem Ecclesiæ verbotenus quidem tenet, re vera autem negat. Secundum enim Guenther Ecclesia quidem infallibiliter indicat quænam ex diversis interpretationibus doctrinæ revelatæ sit aptissima, i. e. magis vera et magis conformis scientiæ alicuius periodi, veritatem autem absolutam determinare nequit ; unde definitiones Ecclesiæ continent quidem ali­ quam veritatem, non tamen veritatem simpliciter. Contra hanc theoriam Conc. Vatie, declaravit : « Sacrorum dog­ matum is sensus est perpetuo retinendus quem semel declaravit sancta mater Ecclesia nec unquam ab eo sensu altioris intelligentiæ specie et nomine recedendum (est) »3. Denique dogma infallibilitatis Ecclesiæ una ex parte maxime spirit ui moderno contrariatur quippe qui independentiam absolutam rationis humanæ a quacunque aucto­ ritate, principaliter infallibili, proclamat, altera ex parte culmen missionis divina’ Ecclesiæ importat4. III. Definitio infallibilitatis. — Infallibilitas est charisma Ecclesiæ quo per assistentiam Spiritus S. in rebus fidei et morum errare non potest. Explic. a) Infallibilitas per oppositionem ad errorem dicitur : unde infallibilitas errorem excludit et veritatem iudicfi importat5. Error autem vel tantum de facto exclu­ ditur vel etiam possibilitas erroris excluditur : inde di­ stinguitur inerrantia ab infallibilitate proprie dicta6. Ita 1. Groot, De Ecclesia, q. vm, a. 3, 6. 2. Cf. Decrel. I.amenl., prop. 59 ss. et Encyclic. Pascendi, passim. 3. Sess. 111, c. iv ; Denz., 1800. 4. Hergenrother, Apol., p. 560. 5. Veritas enim sicut et error proprie et formaliter tantum in in­ dicio intellectus vel rationis habetur : unde infallioilitas proprie, rectitudinem iudicii, et quidem definitivi dicit. S. Thomas, I, q. xvi, a. 2. 6. Non raro tamen inerrantia ac infallibilitas promiscue di­ cuntur. i' « ART. XXXII. ---- DE INFALLIBILITATE ECCLESIÆ 285 infallibilitas dicit impossibilitatem errandi. Minime vero infallibilitas peccatum vel possibilitatem peccandi excludit. b) Impossibilitas errandi vel rectitudo iudicii Ecclesiæ tanquam charisma, i. e. tanquam donum Dei gratuitum et supernaturale, attribuitur. Deus enim est infallibilis per suam essentiam increatam (infallibilitas essentialis et imparticipata), creaturæ autem infallibiles esse nequeunt nisi per participationem a Deo (inf. participata)''. Quæ participatio fieri potest vel per ipsam naturam vel per donum supernaturale : ita intellectus creatus, partici­ pando per naturam suam in lumine intellectivo divino, errare non potest circa prima principia, ut talia1; Ecclesiæ vero infallibilitas neque est naturalis, neque sequitur ex indole naturali membrorum vel pastorum Ecclesiæ, sed proprie el unice ex dono Dei supernalurali, Ecclesiæ a Christo promisso. Inde infallibilitas proprie est charisma Ecclesiæ : donum divinum, supernaturale, in utilitatem Ecclesiæ et fidelium collatum : gratia gratis dataI. 2. Huiusmodi charisma est proprie Ecclesiæ, i. e. in bonum Ecclesiæ confertur et competit diversis personis ut sunt membra vel organa Ecclesiæ, non vero ut sunt personæ privatæ : ita v. g. infallibilitas romano Pontifici competit, non ut est persona privata neque quia est sanctus vel doctus, sed quia est caput Ecclesiæ. c) Ecclesia donum infallibilitatis consequitur per assislenliam Dei vel (per appropriationem) Spiritus Sancti, i. e. per operationem specialem providentiæ divinæ, qua sc. Ecclesia ab errore præservatur. Assistentia duplex officium habet : unum negativum = impedire ne Ecclesia erret vel in errorem inducat, aliud positivum = illuminare Ecclesiam ut veritatem cognoscat et fideles recte instruat. Huiusmodi illuminatio non fit, neque per revelationem : « neque enim Petri successoribus Spiritus Sanctus promisI. S. Thomas, I, q. lxxxv, a. 6. 2. « Huiusmodi donum vocatur gratia gratis data quia supra facultatem naturæ et supra meritum personæ homini conceditur : himI <|ilia non datur ad hoc ut homo ipse per eam iusliilcelur, sed potius ut ad justificationem alterius coeperetur, ideo non vocatur liratum faciens (= sanctificans). » S. Thomas, i, ii, q. exi, a. 1. II. SCHULTES. I>E ECCLESIA CATHOLICA, 10 286 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ sus est ut eo revelante novam doctrinam patefacerent, sed ut eo assistente ...fidei depositum saticte custodirent et fideliter exponerent1 » ; neque per inspirationem, sc. eam qua auctores S. Scripturae a Deo ad scribendum moventur, ita ut Deus ipse sit auctor (principalis) S. Scripturæ, sed exclusive per auxilium speciale Dei — Deo adiutore », dicit Concil. Vatie., — quale auxilium quidem varia media comprehendit12. Assistentia vero, illuminatio vel auxilium Dei non excludit propriam operationem subiecti infallibilitatis, sed e contra eam subaudit, dirigit et causât : tan­ tum ratio infallibilitatis exclusive est auxilium divinitus promissum3. d) Obieclum infallibilitatis determinatur per particu­ lam : « res fidei et morum », i. e. revelata doctrina fidei vel depositum fidei4 : id quod in seq. art. explicabitur. e) Denique infallibilitas activa et passiva distinguitur : activa dicitur infallibilitas in docendo, passiva vero in credendo. IV. Thesis : Ecclesia fidei et morum. Christi est infallibilis in rebus Prob. 1. Ex parte Christi. — Christus infallibilitatem Ecclesiæ quadruplici modo edocet : 1. declarat se velle 1. Concil. Val., sess. IV, c. iv ; Denz., 1836. 2. Inde habes distinctionem inter revelationem, inspiratio­ nem et assistentiam divinam vel infallibilitatem. Revelatio enim divina novam inani/eslalionem veritatis ex parte Dei importat ; inspiratio Scripturæ Sacræ motionem divinam ad scribendum dicit, et quidem talem ,ut ipse Deus sit auctor S. Scripturæ et ipsa pro­ prio sil verbum vel opus Dei ; assistentia vero solum auxilium spe­ ciale ac supernal orale Dei involvit quo sc. Ecclesia ab errore præservatur. Linde revelatio est exclusive actio Dei ; inspiratio est quidem actio Dei, qui tamen hagiographo tanquam instrumento utitur ; assistentia est actio Dei qua ad actionem hominis auxiliando concurrit. Revelatio igitur est solius Dei, S. Scriptura vero est opus tum Dei tum hagiographi, infallibilitas proprie est Ecclesiæ, Romani Pontificis, licet « Deo adiutore ». 3. Modus auxilii divini quo Ecclesia eiusque organa certissimo infallibiles redduntur, per doctrinam thomislicam de præmotione physica, vel generaliter per doctrinam de influxu Dei in opera,tiones humanas, optime explicatur ; ut sc. tum infallibility auxilii divini tum libertas hominis servetur. 4. Concil. Valic. : Denz., 1800, 1839. ABT. XXXII. DE INFALLIBILITATE ECCLESIÆ 287 fundare Ecclesiam infallibilem ; 2. exoral Ecclesiæ infalli­ bilitatem ; 3. Apostolos in doctores infallibiles insliluil ; 3. Spiritum Sanctum mittit tanquam pignus infallibilitatis. 1. Christus declarat se velle fundare Ecclesiam infallibilem adeoque infallibilitatem promittit. In prima enim declaj ratione voluntatis suæ de Ecclesia fundanda Christus pro­ mittit : « Tu es Petrus et super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam et portæ inferi non prævalebunt adversus eam » (Mt., xvi> 18). His verbis Christus declarat, se Velle fundare Ecclesiam super firmum fundamentum consti­ tutam, (per metaphoram petræ), ita ut sit inexpugnabilis, contra quam sc. portæ inferi, i. e. potestas adversa, prævalere non possint. Ecclesia igitur Christi permanebit talis qualis a Christo fundabitur. Unde Ecclesia Christi semper fidem et doctrinam Christi tenebit, i. e. neque erra­ bit neque errare poterit in rebus fidei. 2. Christus exoral Ecclesiæ infallibililatem, exorando mis­ sionem Spiritus Sancti eiusque adventum promittendo : « Et ego rogabo Patrem (en orationem) et alium Paraclitum dabit vobis, ut maneat vobiscum in æternum, Spiritum veritatis quem mundus non potest accipere quia non videt eum nec scit eum : vos autem cognoscetis eum quia apud vos manebit et in vobis erit » (en promissionem) (Joa., xiv, 16, 17). Christus igitur loco præsentiæ suæ corporalis et visibilis Spiritum Sanctum exorat et promittit, Spiritum veritatis, qui cum venerit, « docebit omnem veritatem » (Joa., xvi, 13) et « docebit omnia et suggeret omnia » quæcumque Christus dixerit (Joa., xiv, 26) : huiusmodi Spiritum veritatis immediate quidem Apostolis promittit, tamen ut « maneat in æternum », sc. in Ecclesia Apostolo­ rum, in Apostolis et eius successoribus. Itaque Ecclesia < '.hristi Spiritum Sanctum habebit, tanquam pignus et ' ausam effectricem infallibilitatis. 3. Christus Apostolos et eius successores in doclores et pastores infallibiles instituit. Μτ.,Χχνιιι, 18-20 Christus Apostolis dicit : « Data est mihi omnis potestas in cœlo el in terra. Euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos..., docentes eos servare omnia quæcumque mandavi vobis : et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem sæculi. » His verbis Christus a) Apostolis 288 CAP. IV. DE DOTIBUS ECCLESIÆ officium ct potestatem commitit, prædicandi et docendi doctrinam et mandata sua, in virtute potestatis adeoque cum auctoritate ipsius Christi ; b) promittit quod res ita erit, i. e. quod Apostoli de facto evangelium Christi totum et integrum, immutatum omnes gentes docebunt ; c) in cuius signum et pignus assistentiam suam promittit; d) non pro aliquo tempore tantum, sed usque ad consumma­ tionem sæculi, i. e. usque ad finem mundi. Apostoli igitur, sive ipsi sive successores eorum, semper totam doctrinam Christi docebunt et apud eos qui Apostolos sequuntur, semper evangelium Christi credetur, adeoque doctrina et fides Ecclesiæ Christi semper erit identica cum doctrina Christi = absque errore = infallibilis1. 4. In signum et testimonium orationis exauditae et pro­ missionis impletae et simul ad effectum infallibilitatis conse­ quendae, Christus in die Pentecostes Spiritum sanctum effec­ tive mittit in discipulos, ut sc. maneat in æternum {Act.. π, 1-4). Itaque Christus, licet verbo infallibilitatis non utatur, rem tamen infallibilitatis aperte promittit, sc. quod Apo­ stoli neque aliam doctrinam neque aliam fidem quam doctrinam et fidem evangelii prædicabunt et quod gentes hanc fidem tenebunt : infallibilitatem Ecclesiæ verbis non quidem abstractis sed concretis enuntiat, non tam docendo quam promittendo : Ecclesia mea erit infallibilis. Prob. 2. Ex parte Apostoli Pauli. — Apud Apostolum Pauluin infallilulitas iam in idea Ecclesiæ exprimitur. Ecclesia enim ipsi est corpus Christi mysticum (Eph., v, 23 ss. ; / Cor., xn, 12 ss.), cuius Christus est caput, est domus Dei (/ Tim., m, 15), templum Dei {Eph., n, 21) ; 1. Verba : ego vohiscum sum, et similia, quibus Deus promittit, se cum aliquo fore in opere peragendo vel in munere fungendo, in S. Scriptura significant, opus illud fore certo perficiendum et cum effectu. Cf. Exod., m, 11, 12 : « Dixit Moyses ad Deum : Quis sum ego, ut vadam ml Pharaonem et educam filios Israel de Ægyplo 2 Qui dixit ei : Ego ero tecum. » Ita'QLpostoli, accepto man­ dato docendi omnes gentes, quærere poterant : qui sumus nos ad tantum mandatum implendum ? Quibus proinde Christus promit­ tit : Ite, ego ero vobiscum, adimplebitis opus meum et gentes quæ docueritis, credent. Cf. Gen., xxvi, 3, 28 ; Deui., xxxi, 8; Jerem., xxx, 10 s. ; Aci, xvm, 9 s. ; Groot, q. vm, a. 3, p. 287. ART. XXXII. DE INFALLIBILITATE ECCLESIÆ 289 ita in Ecclesia, ex virtute Christi, semper lex Christi et Dei, veritas Evangelii Christi regnabit neque Ecclesia per fidem falsam Christo et Deo aversa esse poterit. Inde Apo­ stolus Timotheo scribit ut sciat « quomodo oporteat in domo Dei conversari quæ est Ecclesia Dei vivi, columna et firmamentum veritatis » (1 Tim., m, 15)1. Ex eadem ratione Apostolus simpliciter fidem in doctrinam Ecclesiæ exigit, et in proprium Evangelium (Gal., i, 8), ac, si virtutem fidei extollit, non aliam fidem novit nisi fidem Ecclesiæ. Itaque Apostolus Paulus doctrinam fidei Ecclesiæ simpliciter tanquam veram adeoque infallibilem considerat ac prædicat. Prob. 3. SS. Patres infallibilitatem Ecclesiæ sequentibus principiis enuntiant : 1. Fides Ecclesiæ est simpliciter vera adeoque necessitate salutis tenenda. 2. Ecclesiæ fides est regula fidei ac remedium contra omnes errores. 3. Qui ab Ecclesiæ fide deficiunt, eo ipso a via veritatis aberrant. 4. Ecclesia habet Spiritum Sanctum et Christum tanquam caput:ex quo in fide illuminatur et confirmatur. 5. Ecclesia est indefectibilis. 6. Omnes PP. doctrinam Ecclesiæ tan­ quam veritatem divinitus revelatam credunt : in his omni­ bus infallibilitas Ecclesiæ in fide manifeste docetur. Ita S. Ignatius Ant. in suis epistulis unionem cum epis­ copo et clero tanquam remedium certum contra hæreses inculcat, quia doctrina Ecclesiæ est doctrina incorrupta Christi. Etenim « ob id Dominus in capite suo accepit unguentum ut Ecclesiæ inspiret incorruptionem. Ne ungua­ mini tetro odore doctrinæ principis huius sæculi12. » Inde « quotquot Dei et lesu Christi sunt, hi sunt cum episcopo ; et quotquot pænitentia ducti redierint ad unitatem Eccle­ siæ, et hi Dei erunt, ut secundum lesum Christum vivant3 ». Irenæus apertissime docet : « In Ecclesia posuit Deus apostolos, prophetas, doctores et universam reliquam ope­ 1. Quidam protestantes absque ullo fundamento verba « co­ lumna et firmamentum veritatis » referre voluerunt vel ad Timo­ theum vel ad mysterium Christi, legendo sc. : ... ecclesia Dei vivi. Columna et firmamentum veritatis et manifeste magnum est pie­ tatis sacramentum quod manifestatum est in carne... » 2. Eph., ni, 16 s. 3. Philad., in, 2. 290 CAP. IV. DE DOTIBUS ECCLESIÆ rationem Spiritus, cuius non sunt participes omnes qui non currunt ad Ecclesiam, sed seipsos fraudant a vita. Ubi enim Ecclesia, ibi et Spiritus Dei ; et ubi Spiritus Dei, illic Ecclesia et omnis gratia ; Spiritus autem veritas1 ». Inde concludit : « Iis qui in Ecclesia sunt presbyteris obædire oportet, his qui successionem habent ab Apostolis..., qui cum episcopatus successione charisma veritatis certum secundum placitum Patris acceperunt12. » Ratio est quia in Ecclesia « disposita est communicatio Christi, i. e. Spi­ ritus Sancti, arrha incorruptelæ et confirmatio fidei noslræ et scala ascensionis ad Deum3 ». Quapropter « qui non par­ ticipant eum (sc. Spiritum S.) neque a mamillis matris nutriuntur in vitam neque percipiunt de corpore Christi procedentem nitidissimum fontem : sed effodiunt sibi lacus detritos de fossis terrenis et de cœno putidam bibunt aquam, effugientes fidem Ecclesiæ ne traducantur, reicientes vero Spiritum ut non erudiantur4 ». Tertullianus irridendo contra gnosticos argumentatur : « Age nunc, omnes (ecclesiæ) erraverint; ...nullam respexe­ rit spiritus sanctus, uti eam in veritatem deduceret, ad hoc missus a Christo, ad hoc postulatus de patre ut esset doctor veritatis ; neglexerit officium dei villicus, Christi vicarius, sinens ecclesias aliter interim intelligere, aliter credere quod ipse per Apostolos prædicabat56 7. » S. Athanasius : « Sufficit his dumtaxat verbis ad illa (Arianorum paradoxa) respondere : Hæc catholicæ Eccle­ siæ non sunt*. » Et S. Hieronymus ; « Poteram omnes propositionum (fal­ sarum) rivulos uno Ecclesiæ sole siccare’. » Pra-serlim S. Augustinus infallibilitatem Ecclesiæ in­ culcat. Primo Ecclesia esi indefeetibilis ; inde Ecclesia catho­ lica « contra oinnes hæreses pugnans, pugnare potest, expu­ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Adv. Hær., in, 24, ]. 1. c., iv, 26, 2. 1. c., m, 24, 1. I. c. De præscriptone, c. xxviii, ed. Rauschen. Episl. ad Epici., m. Dial. c. Lucifer., xxviii. ART. XXXII. ---- DE INFALLIBILITATE ECCLESIÆ 291 gnari non potest1. » Secundo Ecclesia » universaliter per­ fecta est et in nullo claudicat12. » Unde Ecclesia est « regula veritatis3 » et « quisquis ab hoc ventre Ecclesiæ separatus fuerit, necesse est falsa loquatur4 ». Ratio huius infallibilitatis est quia Christus est caput Ecclesiæ : « caput posi­ tum in ccelis gubernat corpus suum5 ». Itaque « non sequitur Christum qui non secundum veram fidem et catholicam disciplinam Christianus vocatur6 ». Alloquitur Ecclesiam : Hanc« (sc. veritatem) tu sola habes7 ». Prob. 4. Esc natura Ecclesiæ. Infallibilitas Ecclesiæ in fide non est aliquid accessorium, sed est proprietas ad eius constitutionem necessario consequens. Etenim : 1. Ecclesia est regnum Christi, in quo lex Christi, i. e. Evangelium Christi, valebit. 2. Ecclesia est indefeclibilis : deficeret autem et corrum­ peretur, si a vera fide Christi declinaret, sicut ecclesiæ hæreticæ. 3. Finis Ecclesiæ est sanctificatio hominum : ad quem finem consequendum vera fides supponitur. 4. Ecclesia Christi erit una, sancta, catholica el aposlolica : id quod esse nequit absque vera fide. Etenim unitas fidei non potest sic intelligi quod tota Ecclesia a vera fide deficeret, sed quod tota in vera fide Christi sit una ; simi­ liter et catholicitas ; sanctitas Ecclesiæ immediate veram fidem involvit et hæresim excludit ; apostolicitas denique continuationem immutatam fidei Apostolorum importat. Antiquitas itaque, profitendo Ecclesiam tanquam re­ gnum Christi indefectibile, tanquam institutum salutis, tanquam Ecclesiam unam, sanctam, catholicam et apostolicam, simul implicite saltem et æquivalenter, Ecclesiam infallibilem professa est : inde Ecclesia semper suam doc­ trinam tanquam doctrinam fidei proposuit et imposuit et fideles eam tanquam verbum Dei credebant. 1. 2. 3. ■I. 5. 6. 7. De symbolo ad calech., Serm. I, 6. De gen. ad Ut., i, 4. Ennarrat, in psalm. xxx, n. 8. Ennarrat. in psalm, lvii, n. 6. , De nupl. el concupiscentia, i, 20, 22. De serm. in monte, i, 5, 14. C. Faust., 1. 15, c. m. 292 CAP. IV. DE DOTIBUS ECCLESIÆ V. Obiectiones. — Obiectio' la. Sicut Ecclesia Christi ita et synagoga habuit promissionem divinam ; synagoga autem non erat infallibilis. Besp. Nego paritatem. Synagoga habuit promissionem utnunquam totaliter credentes deficerent (cf. Ill Beg., xix, 10, 18), non autem habuit proprie promissionem infallibilitatis ; unde sub lege veritas fidei non per principes syna­ gogae, sed per prophetas conservata est, i. e. non per assistentiam ad conservandam fidem, sed per novas et iteratas revelationes. Ob. 2a. Ex textibus quibus infallibili!,as Ecclesiæ proba­ tur, similiter impeccabilitas Ecclesiæ deduci potest. Besp. Nequaquam. Christus enim promisit quidem, ut Ecclesia non deficeret, nunquam autem promisit ut sin­ guli fideles nunquam deficerent sive per hæresim sive per peccatum ; e contra prædixit, in Ecclesia fore pecca­ tores. Ob. 3a. Ad promissiones Christi implendas indefectibilitas quoad articulos fundamentales sufficit. Besp. Minime : Christus enim Apostolis præcepit ut gentes docerent « omnia » quæcunque dixerat eis, et promisit Spiritum Sanctum ut doceret « omnem veritatem ». De reliquo cf. quæ supra art. 19 de articulis fundamentalibus diximus. Ob. 4a. Infallibilitas est contra naturam humanam, nam u) libertatem tolleret sive in credentibus sive in docenti­ bus, b) impediret omne st udium et omnem progressum in doctrina revelata investiganda, c) iuguin insupportabile fidelibus imponeret. Besp. Infallibilit as prout a protestanticis et rationalistis intclligitur, est contra nat uram humanam, transeat ; prout ab Ecclesia catholica docetur, nego. Explic. Adversarii sicut alia dogmata catholica ita et dogma infallibilitatis pervertunt : intelligunt enim infallibilitatem vel ut donum naturale vel ut facultatem pure iuridicam vel ut effectam per quandam motionem mecha­ nicam, immo magicam Dei, absque ulla cooperatione homi­ num libera; quæ omnia sunt maxime aliena a sententia Ecclesiæ catholicæ. Simul in obiectione principium ratio- ART. XXXII. ---- DE INFALLIBILITATE ECCLESIÆ 293 nalismi latet quod tenet, rationem humanam esse ita independentem ut fides ei a Deo imperari non possit1. Infallibilitas vero prout ab Ecclesia catholica docetur et tenetur, minime est contra naturam humanam : minime enim est contra conditionem et inclinationem hominis ut a Deo per revelationem edoceatur et ab errore per assistentiam et illuminationem specialem præservetur. In particulari a) libertas hominum minime laeditur : ita enim Deus Ecclesiæ assistit, ita illam illuminat ut ab ipso detur fidelibus et pastoribus Ecclesiæ ut ipsi credant et veram fidei doctrinam intelligent12, et ita Deus voluntahominum dirigit ut det illis propriam inclinationem, sc. Deus illuminando et movendo efficit ut ipsi homines cre­ dere et veram doctrinam tenere velint, ut cuiusque fide­ lis propria experientia testificatur3. b) Studium in investiganda doctrina revelata per infallibilitatem Ecclesiæ minime impeditur sed e contra exci­ tatur et fovetur. Cum enim infallibilitas neque per revela­ tionem neque per inspirationem sed per solam assistentiam habeatur, hominum est, Deo adjuvante, veritatem per inquisitionem propriam invenire ; indicii infallibilitas tan­ tum certitudinem absolutam addit : cuius assequendæ spes studium excitat et quæ habita ad novas inquisitiones impellit. De facto quoque in Ecclesia summum studium veritatis inquirendæ viget et profectus verus obtinetur, dum extra Ecclesiam homines sunt « semper discentes et nunquam ad scientiam veritatis pervenientes » {II Tim., m, 7). c) Auctoritas infallibilis Ecclesiæ est quidem iugum quoddam inquantum homo ad accipiendam sententiam Ecclesiæ obligatur : id quod homini superbo et corrupto non est facile; —ex altera parte tamen infallibilitas Ecclesiæ fideli est ratio gaudii et pacis : quid enim homo magis desiderare potest quam habere certitudinem veritatis ? 1. Cone. Vatic., de fide, can. 1 ; Denz., 1810. 2. S. Thomas, , q. cui, a. 3 ad 1 : « Ab ipso enim datur intellil't'iili quod intelligcre possit. » 3. S. Thomas, 1. c., a. 4 ad 1 : « Deus, movendo voluntatem, dat <1 eius propriam inclinationem. » '294 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ VI. Corollaria1. — 1. Ecclesiæ fides deficere non po­ les!. « Si in æternum Ecclesia Christi manu sustinetur, Christi præsidio armatur, Christi virtute fulcitur, Christi sapientia regitur, fides profecto in ea permanebit, sine qua regnum Christi in terris nullum est12 ». 2. Ecclesia in credendo errare non polesl, non solum Eccle­ sia antiqua, sed nec Ecclesia quæ nunc est quæve futura est usque ad consummationem sæculi. Id quod sic accipien­ dum est, « ut quidquid Ecclesia tanquam fidei dogma tenet, verum sit, nec quidquam falsum quod illa aut credit aut docet esse credendum34». 3. « Non solum Ecclesia universalis, i. e. collectio omnium fidelium, hunc veritatis spiritum habet, sed eundem habent etiam Ecclesiæ principes et pastores*»,i. e. non tantum Eccle­ sia credens (1. c. n. 8), sed etiam Ecclesia docens est infalli­ bilis. Singuli quidem pastores (episcopi) errare possunt ; si autem tota Ecclesia docens in fide errare posset, tunc etiam tota Ecclesia credens erraret : quia sequitur docen­ tem et ad id obligatur5. 4. Ecclesia credens est subieclum infallibilitalis passivæ, Ecclesia vero docens est subieclum infallibilitalis activæ : ita tamen ut Ecclesia docens sil causa et medium infdllibililatis Ecclesiæ credentis; adeoque infallibililas prius el im­ mediate Ecclesiæ docenti est promissa eique competit. Ecclesia credens dicitur collectio omniin fidelium (romani Poid ilicis, episcoporum, clericorum et laicoruip),non quidem prout sunt numerus quidam fidelium, sed inquantum Eccle­ siam constituunt : infallibililas enim non certo numero fidelium, sed Ecclesiæ, ut ecclesiæ, promissa est ; ita Eccle­ sia universalis est subieclum infallibilitalis passivæ i. e. in credendo (coroll. 2). Ecclesia docens ex iis constuitur quibus vi muneris ius et officium competit, docendi cum auctoritate fideles : • 1. Cf. Canus, De locis Iheologicis, 1. IV, c. iv. 2. 1. c., n. 2. 3. 1. c., n. 4 ; videsis ibi planiorem explicationem. 4. 1. c., n. 8. 5. Canus, 1. c., n. 9 notat optime : « Multo melius Ecclesiæ est nullos (pastores) habere quam errantes. » ART. XXXII. ---- DE INFALLIBILITATE ECCLESIÆ 295 huiusmodi sunt romanus Pontifex et episcopi (sive per orbem dispersi sive in concilio generali simul cum rornano Pontifice collecti). Richeriani el Pistorienses1 docuerunt, potestatem regendi et docendi prius et immediate fidelium universitati esse collatam, adeoque infallibilitatem prius et immediate uni­ versitati fidelium competere et ab ea in pastores Ecclesiæ tanquam in ministros fidelium transire12. E contra vero Christus et Paulus et PP. docent tum potestatem tum in­ fallibilitatem prius et immediatius Apostolis et eorum suc­ cessoribus adeoque Ecclesiæ docenti competere : Apostolis enim promissum est ut per eos omnes gentes in fidei veri­ tate edocerentur ; Apostolis Spiritus S. promissus est ; per continuationem potestatis Apostolis concessæ Ecclesia in unitate fidei sancta et catholica conservatur. Id quod infra similiter quantum ad romanum Pontificem patebit, ex cuius sc. infallibilitate Ecclesia tum credens tum docens infallibilis redditur. 1. Cf. Consi. « Auctorem fidei, prop. 2 et 9-11 ; Denz., 1502, 1509-11. 2. Consequenter ad falsam doctrinam de infallibilitate Eccle­ siæ, Pistorienses postulaverant ut ad determinandam veram doc­ trinam fidei consensus omnium fidelium vel saltem sacerdotum exquireretur. Quibus iam in antecessum Canus responderat, scri­ bendo : « Veritas fidei... non est a populo quærenda : tum quoniam id esset operis infiniti ut ad quæstionem unamquamlibet decer­ nendam omnium sententia fidelium rogaretur ; tum etiam quo­ niam, ut fieri id commodissime posset, non deceret tamen aut cerdonum aut muliercularum singillatim inquirere et expextare iudicium. Sive enim unumquemque seorsum interroges de quæstione quæ in dubium venit, seu universos velis in concilium cogere, ridicula sane futura sit huius generis inquisitio. Ita per Ecclesiæ auctoritatem nulla penitus controversia finiretur, si ad eam finien­ dam totius consensum plebis requirere deberemus. Addendum eodem est, quædam ad doctrinam fidemque Ecclesiæ pertinere quæ populares prorsus ignorant, ut Patrem et Filium esse unum principium Spiritus Sancti... aliaque similia, in quibus sententiam populi requirere tam est absurdum ut non in sapientium modo animos, sed ne in stultorum quidem casurum sit ; nec enim placere cuipiam potest tantas reo imperiti VLlgi calculis iudicari » 1. c. n. 9. ARTICULUS TRIGESIMUS TERTIUS De oblecto infallibilitatis Ecclesiæ in generali Probata existentia infallibilitatis Ecclesiæ, quaeritur de obiecto vel de extensione huius infallibilitatis. P. de G root ad quæstionem optime notat : « Præclara dos infallibilitatis quantam lucem et pacem hominum animis afferat, nemo satis intelliget nisi comperto quam late promissa divinitus assistentia pateat. Qui promissionem ultra quam Christo placuit, temere aut inscienter extendit, ridiculam facit inerrantiam ; qui arroganter coarctat, ordinationi divinæ resistit1 ». I. Doctrina catholica. — Doctrina Ecclesiæ catholicæ circa obiectum infallibilitatis Ecclesiæ (et Romani Ponti­ ficis) his propositionibus continetur : 1. Dogma esi expresse ab Ecclesia propositum quod Ec­ clesia (concilia generalia et romanus Pontifex) est infal­ libilis in rebus fidei et morum, vel circa doctrinam divinitus revelatam vel circa depositum fidei. Ita Conc. Vatie, defi­ nivit : « Fidei doctrina quam Deus revelavit... tanquam divinum depositum Christi sponsæ tradita (est), fideliter custodienda et infallibiliter declaranda12 », et « Romanum Pontificem... ea infallibilitate pollere qua divinus Redemp­ tor Ecclesiam suam in definienda doctrina de fide vel mo­ ribus instructam esse voluit3 », et : « Petri successoribus Spiritus Sanctus promissus est, ut eo assistente traditam per Apostolos revelationem seu fidei depositum sancto custo­ dirent et fideliter exponerent4 ». 2. Dogma expresse ab Ecclesia propositum est : infal­ libilitatis ecclesiasticae munus circa doctrinam revelatam est 1. 2. 3. 4. De Ecclesia, q. ix, in capite. Sess. III, c. iv ; Denz., 1800. Sess. IV, c. iv ; Denz., 1839. Sess. IV, c. iv ; Denz., 1836. ART. XXXIII. ---- DE OBIECTO INFALLIBILITATIS 297 ut Ecclesia, Spiritu Sancio iugiter assistente, doctrinam reve­ latam sancte custodiret et fideliler exponeret. Etenim secun­ dum Conc. Vatie, doctrina divinitus revelata Ecclesia tradita est ut « fideliler custodienda et infallibililer decla­ randa » ; Spiritus Sanctus Petri successoribus promissus est, ut traditam per Apostolos revelationem seu fidei depositum « sancte custodirent et fideliler exponerent » ; ad Romanos Pontifices pertinet « rectæ fidei regulam cu­ stodire », ut « salutaris Christi doctrina... sincera et pura conservetur », « fidei veritatem defendere et, si quæ de fide subortæ fuerint quæstiones, suo iudicio definire » ; ita denique Ecclesia est infallibilis in definienda doctrina de fide et moribus1, damnando sc. hæreses tanquam cor­ ruptionem fidei et proponendo declarationem et exposi­ tionem legitimam doctrinæ revelatæ tanquam dogmata fide divina et catholica credenda1 2. 3. Est doctrina catholica (licet non fidei dogma) quod Ecclesia etiam circa ea quæ cum revelatis sunt connexa, sil infallibilis. Ad huiusmodi connexa pertinent : conclu­ siones theologicæ, facta dogmatica, res disciplinares ad cultum et vitam christianam spectantes, canonizatio sanctorum et approbatio ordinum religiosorum : de qui­ bus singulis specialiter erit quæstio. II. Quid sint res fidei et morum. — Dogma catholi­ cum tenet, Ecclesiam esse infallibilem « in rebus fidei et morum ». Res fidei et morum vocantur illa revelata quæ proprie et per se corpus doctrinæ chrislianæ constituunt camque a doctrina aliarum religionum distinguunt, ut v. g. unitas Dei, Trinitas personarum,'incarnatio, sacramenta et similia — inde dicuntur res « ad aedificationem doctrinæ christianæ perlinentes ». — Res fidei distinguuntur a rebus morum, inquantum res fidei sunt revelata credenda, non vero facienda, ut g. unitas Dei et Trinitas personarum, res vero morum sunt revelata credenda et simul a nobis facienda, vel exequenda, ut e. g. doctrina de sacramentis suscipien1. Sess. IV, c. iv. 2. Sess. III, c. m; Denz., 1792. 298 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ dis, præcepta vitæ christianæ1. Nota denique : æquivalenter Ecclesia dicitur infallibilis in « rebus fidei et morum » et in « doctrina de rebus fidei et morum « : etenim Ecclesia est infallibilis in indicando de rebus fidei et morum et indi­ cium de illis per modum doctrinæ fidelibus proponitur. Veteres scholastici inter credibilia per se et inter credibilia in ordine ad alia distinguebant. Ita S. Thomas distinguit12 : « Aliqua sunt credibilia (i. e. revelata) de quibus est fides secundum se ; aliqua vero sunt credibilia in ordine ad alia... Per se autem ad fidem pertinent illa quæ directe nos ordinant ad vitam ætemam, sicut tres personæ omnipo­ tentis Dei, mysterium incarnationis Christi et alia huius­ modi...; quædam vero proponuntur in S. Scriptura ut credenda, non quasi principaliter intenta, sed ad prædictoruin manifestationem, sicut quod Abraham habuit duos filios... » Beceniiores eandem doctrinam alio modo exprimunt, per se credibilia vocando doctrinam de rebus fidei et morum. Ita Concilium Trid3 decernit, « ut in rebus fidei et morum ad ædificationem doctrinæ christianæ pertinen­ tium is pro vero sensu S. Scripturæ habendus sit quem te­ nuit ac tenet sancta mater Ecclesia »; idem habet Cone. Vatie.456. III. De diversimoda revelatione. — Ecclesia dicitur infallibilis in fide vel circa revelata : « non enim fides de qua loquimur, alicui assenl.it nisi quia est a Deo revelatum3 », quia fide « a Deo revelata vera esse credimus... propter auctoritatem Dei ievelantise ». lamvero aliqua doctrina diversimode revelata esse potest. 1. Beoelalio natural is el su pernaturalis. — Revelatio 1. Caveas igitur ne res morum confundas cum doctrina philosophiæ moralis ; res enim morum dicunt doctrinam moralem reve­ latam et omnia quæ in vita Christiana nobis facienda per revela­ tionem imponuntur. 2. Summa Iheol., II, II, q. i, a. 6 ad 1. 3. Sess. IV ; Denz., 786. 4. Sess. III, c. ii ; Denz., 1788: 5. S. Thomas, II, II, q. i, a. 1. 6. Cone. Vatic., sess. III, c. m ; Denz., 1789. ART. XXXIII. DE OBIECTO INFALLIBII.ITATIS ‘99 divina est manifestatio alicuius rei vel doctrinæ a Deo facta. Deus autem quædaxn nobis manifestat per creatio­ nem mundi : « Invisibilia enim ipsius per ea quæ facta sunt, intellecta conspiciuntur » {Rom., i, 20) — revelatio na­ turalis ; alia autem Deus nobis manifestat via supernaturalis, per Prophetas, Christum et Apostolos — revelatio supernaturalis. In nostra quæstione agitur de revelatione supernatural!. 2. Revelatio communis et privata. — Revelatio communis (quæ etiam publica dicitur) est ea quæ universæ Ecclesiæ credenda proponitur : continetur in verbo Dei scripto vel tradito ; revelatio privata est ea quæ alicui personæ privatæ fit, ut est persona privata, ut v. g. S. Catherinæ Senensi, S. Brigittæ, S. Margarethæ Alacoque. Cum Ecclesia dicitur esse infallibilis circa revelata, revelationes communes vel publicae intelliguntur — de infallibilitate circa revelationes privatas specialis erit quæstio. 3. Revelatio immediata (formalis) et mediala (virtualis)1. — Aliqua doctrina dicitur revelata inquantum est a Deo manifestata. Id quod dupliciter fieri potest : immediate (formaliter) vel mediate (virtualiter). Immediate vel for­ maliter revelatum dicitur quod est revelatum in se ipso; mediate vel virtualiter dicitur revelatum quod est revelatum in suis causis vel principiis. Sit e. g. quæstio de thesauro abscondito. Revelatur alicui formaliter et immediate, ubi sit thesaurus, dicendo : thesaurus est in tali determinato loco ; revelatur ipsi mediate vel virtualiter, dicendo : N.· N. scit ubi thesaurus sit absconditus et est paratus ut locum indicet. Ita propositio : Verbum caro factum est, in S. Scriptura formaliter et immediate est revelata ; fac­ tum vero quod S. Thomas sit in cœlo, tantummodo mediate vel virtualiter est revelatum, inquantum sc. revelata est infallibilitas Ecclesiæ circa canonizationem sanctorum. 1. Videsis expositionem historicam et doctrinalem huius quae­ stionis in opere nostro : Introductio in historiam dogmatum, p. 99115; 166-179. — Alii aliter distinguunt. Mahin-Sola (L'évolution homogène du dogme catholique, I, 64 s.), doctrinam l'ormaliter revelatam vocat illam quam nos ex revelatione absque ratiocinio adeoque immediate cognoscimus, virtualiter vero revelatam eam quam ex revelatione mediante ratiocinio cognoscimus. 300 CAP. IV DE DOTIBUS ECCLESIÆ 4. Distinctio revelationis formalis vel immediate in reve­ lationem explicitant et implicitam. — Revelatio formalis vel immediata subdividitur inexplicitam et implicitam. Formaliter explicite aliqua doctrina revelata dicitur cum ipsi termini revelationis vi proprise significationis doctrinam manife­ stant vel exprimunt ; aliqua doctrina dicitur formaliter implicite revelata cum in fontibus revelationis tantum ter­ minis vel conceptibus æquivalenlibus vel æquipollenlibus exprimitur. Ita in S. Scriptura formaliter explicite revela­ tum est, Christus esse ex genere David (Μτ., i), explicite revelatum est : Verbum caro factum est. Implicite vero revelatum est : Deus vult N. N. salvum fieri ; revelatum enim est explicite : Deus vult omnem hominem salvum fieri (7 Tim., n, 4) ; propositio vero : Deus vult omnem hominem salvum fieri, æquipollens vel æquivalens est huic : Deus vult N. N. salvum fieri. Similiter in revelatione explicita incarnationis Dei implicite revelatur : Deus fac­ tus est animal rationale, quia ex communi significatione illi duo termini « homo » et « animal rationale » sunt æquivalentes vel æquipollentes. 5. Modi diversi revelationis explicite, implicite el virtualis. — Revelatio tum explicita tum implicita Lum et virtualis diversis modis vel formis invenitur. Primo diversimode aliquid explicite revelari potest, secun­ dum quod res aliqua vel doctrina diversimode in se ipsa, directe et terminis propriis significari vel manifestari po­ test. Res enim vel doctrina significari potest : vel termino signato (ut cum dico : Deus est fortis), vel termino metaphorico (ut cum dico : Deus est dominus exercituum)1, clare et distincte vel obscure et confuse, secundum quod res vel conceptus magis vel minus perfecte exprimitur ; di­ sertis ac perspicuis verbis vel plus minusve indirecte et in obliquo, et aliis similibus modis differentibus. Secundo aliqua doctrina diversimode implicite revelata 1. Sensus enim proprius locutionis metaphoricæ non est figura sed id quod per figuram significatur. « Non enim, cum Scriptura nominat Dei brachium, est literalis sensus quod in Deo sit membrum huiusmodi corporale, sed id quod per hoc membrum significatur, sc. virtus operativa. » S. Thomas, I, q. i, a. 10 ad 3. ART. XXXIII. ---- DE OBIECTO INFALLIBILITATIS 301 esse potest, secundum sc. quod aliqua doctrina diversomode in alia æquivalenter vel æquipolenter exprimitur. Secun­ dum doctrinam communem theologorum sequentes modi revelationis implicitæ ponuntur : a) Si in fontibus revela­ tionis res definita explicite continetur, implicite revelata est definitio rei, vel viceversa. b) Si totum explicite est revelatum, implicite revelatæ sunt partes ipsius, sc. partes logicæ, metaphysicæ etphysicæ, saltem constitutivae et intégrales. Ita revelato quod Chri­ stus sit homo, revelatum est implicite quod sit animal rationale (partes metaphysicæ), quod habeat corpus et animam (partes physicae), quod habeat membra corporis humani (partes intégrales) ; revelato voluntate Dei sal­ vifica universali implicite revelata est voluntas Dei sal­ vifica respectu singulorum hominum, e. g. N. N. (partes logicæ). c) Revelato uno relativo, revelatum est implicite correlativum : ita revelato explicite quod Johannes sit filius Zebedæi, implicite revelatum est quod Zebedæus sit Pater Johannis. \ In his modis generalibus tamen infiniti modi particu­ lares continentur ; præsertim modus implicationis defini­ tionis in re definita (si definitio large accipiatur) quasi infinitos modos particulares comprehendit inquantum sc. res aliqua quasi infinitis modis determinari, describi, ter­ minis æquivalentibus exprimi potest. Ita quoque de facto tum S. Scriptura tum traditio unam eandemque rem variis atque variis modis exprimit. Tertio aliqua doctrina diversimode virlualiler revelata esse potest, secundum quod sc. aliquid diversimode in suis principiis vel causis vel in radice revelari potest : ita alio modo virtualiter revelatæ sunt conclusiones Iheoloqicæ ut tales, sc. inquantum in aliqua doctrina formaliter (sive explicite sive implicite) revelata tanquam in principio ex quo deduci possunt, continentur ; alio modo iudicia infallibilia Ecclesiæ circa connexa cum revelatis, quæ sc. virtualiter sunt revelata inquantum infallibilitas Ecclesiæ est revelata. Omnia tamen huiusmodi revelata nomine com­ muni vocantur connexa cum revelatis. 302 CAP. IV. DE DOTIBUS ECCLESIÆ IV. Res connexæ cum doctrina (formaliter) revelata. — Connexa cum revelatis dicuntur illa quæ quidem in fonti­ bus revelationis (formaliter) non continentur, tamen talem connexionem cum doctrina revelata habent ut cognitio eorum necessaria sil ad errorem circa revelata ipsa vel periculum fidei evitandum. Huiusmodi connexa sunt vel doctrinæ quæ per modum sequelæ in formaliter revelatis continentur — et vocantur proprie virtualiter revelatæ — vel sunt facta quædam quorum cognitio ad revelata custodienda et edo­ cenda necessaria est. Ad doctrinas connexas pertinent conclusiones theologicæ, ad facta connexa pertinent facta dogmatica. Secundum exposita oritur quæstio, quousque infallibilitas Ecclesiæ sese extendat : primo generaliter, secundo in particulari. V. Thesis I : Obiectum infallibilitatis primarium, pro­ prium et per se sunt, a) doctrinae de rebus fidei et morum, b) sive explicite sive implicite revelatæ, et quidem, c) ut sancte custodiendae et fideliter exponendae vel declarandae. Prob. a) Quod Ecclesia sit infallibilis circa res fidei et morum, ad ipsam infallibilitatem Ecclesiæ pertinet, prout art. præced. probata est. Christus enim promisit ut Ecclesia sua semper firmiter et immutabiliter in fide a Christo accepta permaneret, omnes gentes totum evangelium doceret, omnem veritatem (sc. a Christq revelatam) co­ gnosceret, indefectibilis et infallibilis in credendo et do­ cendo foret : atqui fides et evangelium primario, proprie et per se sunt circa res fidei et morum ; ergo huiusmodi obiectum primarium, proprium et per se infallibilitatis Ecclesiæ constituunt. b) Non tantum doctrinæ formaliter explicite sed etiam formaliter implicite revelatæ ad obiectum primarium perti­ nent. — Ecclesia enim infallibilis est circa doctrinas de rebus fidei et morum adeoque circa sensum earum : doctrina vero implicite revelata, quæ sc. in aliqua doctrina explicite revelata æquivalenter exprimitur, quoad sensum est eadem doctrina ac explicite revelata, tantummodo alio modo ex­ pressa. Ecclesia igitur, definiendo vel exponendo doctri­ nam explicate revelatam, tantummodo vim, rationem et ART. XXXIII. ---- DE OBIECTO INFALLIBILITATIS 303 sensum doctrinæ explicite revelatæ declarat et definit, adeoque circa utramque eodem modo est infallibilis. Duo exempla. In verbis Domini : Tu es Pelrus et super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam, vel in verbis : Pasce oves meas, implicite continetur primatus et infallibilitas Petri et successorum eius ; Ecclesia igitur, definiendo pri­ matum et infallibilitatem romani pontificis, tantummodo sensum, vim et rationem illorum verborum Domini expli­ cavit et definivit, adeoque infallibiliter. Similiter verba Domini : Hoc est corpus meum, et doctrina : In Eucharistia Christus realiter et substantialiter continetur, sunt duæ doctrinæ æquivalentes, et doctrina de praesentia reali implicite in verbis Domini continetur ; Ecclesia igitur, defi­ niendo præsentiam realem, tantummodo verbum Domini explicavit. Implicite igitur revelata ad obiectum prima­ rium infallibilitatis pertinent. c) Ecclesia circa doctrinas de rebus fidei et morum est infallibilis ut eas sancte custodiat et fideliter exponat. Nam munus infallibilitatis est ut Ecclesia in doctrina revelata credenda, docenda et explicanda non erret : atqui hoc tum conservationem tum explicationem, interpretationem vel expositionem fidelem doctrinæ revelatæ importat, i. e. damnationem infallibilem doctrinæ oppositæ et defini­ tionem infallibilem expositionis vel formulationis veræ circa doctrinam revelatam ipsam. Inde Ecclesia infalli­ bilis dicitur » in definienda doctrina de fide et moribus ». Thesis II : Obiectum secundarium infallibilitatis Ecclesiæ sunt iudicia de rebus connexis cum formaliter revelatis. — Prob. 1. Res connexæ cum doctrina revelata dicuntur illæ quæ ita arcte cum revelatione connectuntur ut error vel dubitatio circa eas errorem vel saltem periculum erro­ ris circa revelata ipsa induceret. Atqui Ecclesia circa ipsa revelata ita est infallibilis ut omnis error circa illa exclu­ datur. Ergo necessario etiam circa connexa cum revelatis infallibilis est. Prob. 2. Ecclesia circa formaliter revelata est infallibilis non tantum ut ea simpliciter et in se cognoscat, sed simul ul ea sancte custodiat, fideliter exponat et recte applicet : atqui ad hoc necessarium est ut etiam circa ea quæ cum 304 CAP. IV. DE DOTIBUS ECCLESIÆ revelatis sunt connexa, infallibilis sit. Prob. minor. Con­ nexa cum revelatis sunt vel doctrinæ quæ cum revelatis per modum sequelæ connectuntur, vel facta quædam quorum cognitio ad revelata edocenda et applicanda necessaria est. Atqui error circa sequelas revelatorum cum custodia et explicatione fideli ipsorum revelatorum non est compossibilis ; simul error circa facta connexa custodiam et ex­ positionem infallibilem revelatorum impossibilem reddit. Ergo Ecclesia necessario etiam circa conexa est infallibilis. Prob. 3. Ecclesia est infallibilis in determinando obiecto suæ infallibilitatis, cum infallibilitas sit veritas fonnaliter revelata : atqui Ecclesia sibi infallibilitatem etiam circa connexa cum revelatis vindicat, ut mox videbimus quoad conclusiones theologicas, facta dogmatica et alia. Prob. 4. Patio infallibilitatis circa connexa est connexio cum revelatis : unde connexa cum revelatis in tantum sub infallibilitatis obiectum cadunt inquantum connexionem cum revelatis habent, secundum se vero considerata sunt extra orbitam infallibilitatis. Ita propositio aliqua natu­ ralis vel factum dogmaticum, si secundum se et quasi ma­ terialiter considerantur, non sunt obiectum infallibilitatis (sicut sub hac ratione de illis neque revelatio habetur), bene tamen inquantum connexionem cum revelatis habent. Ratione enim huius connexionis quandam unitatem cum revelatis habent1 et sic secundario et quasi indirecte obiectum infallibilitatis fiunt. Thesis III : Obiectum quoddam intermedium infallibi­ litatis sunt ea quæ in S. Scriptura praeter res fidei et morum credenda proponuntur — credibilia in ordine ad alia. Propositio facile patet. Huiusmodi enim res sunt obiec­ tum fidei, utpotc in S. Scriptura enuntiatæ, ut e. g. quod Abraham habuit duos filios, et quod Paulus pennulam suam Troiade reliquit : unde quoad hoc ad obiectum primarium infallibilitatis pertinent. Quia tamen de his revelatio non est nisi in ordine ad alia, i: e. ad res fidei et morum, huiusmodi revelata etiam sub obiecto infallibilitatis cadunt 1. « Connexio importat unitatem aliquorum duorum. » S. Tho­ I, q. xxxix, a. 1. mas, ART. XXXIII. DE OBIECTO INFALLIBILITATIS 305 in ordine ad illa : quasi in obliquo. Ita facta pure historica, in S. Scriptura narrata, cadunt sub obiecto infallibilitatis : formaliter inquantum in S. Scriptura inspirata enuntiantur, materialiter inquantum ad manifestationem alicuius doc­ trinæ de fide vel moribus ordinantur. Hac ratione Ecclesia infallibiliter iudicat de sensu et veritate S. Scripturæ etiam circa res ad historiam vel scientiam naturalem pertinentes. VI. Obiectiones. 1. Obiectum infallibilitatis sunt revelata. Atqui plurima connexa cum revelatis non sunt revelata, ut præsertim facta dogmatica. Erga non omnia connexa sunt obiectum infallibilitatis. Resp. a) Revelata sunt obiectum primarium, proprium et per sc infallibilitatis, conc. ; obiectum exclusivum, nego. b) Revelata sunt obiectum infallibilitatis ut custodienda, explicanda et applicanda, conc. ; ut in se tantum cogno­ scenda, nego. Inde connexa cum revelatis vere et proprie sunt obiec­ tum infallibilitatis, licet secundarium, ratione sc. con­ nexionis cum revelatis et in finem conservationis, defensio­ nis, expositionis et applicationis infallibilis revelatorum. Ob. 2. Connexa cum revelatis sunt infinita atque quælibct doctrina et res aliquam connexionem cum revelatis habere potest. Atque talis infallibilitas est monstruosa. Ergo. Besp. Connexa cum revelatis sunt infinita in potentia, conc., infinita actu, n. Quælibet quidem doctrina et quasi quælibet res potest aliquo modo connexa fieri cum aliquo revelato (sicut v. g. quilibet vir potest fieri romanus PonI i fex) : unde habetur infinitum in potentia ; de facto tamen tantum determinatæ doctrinæ et res actualem connexio­ nem cum revelatis habent, ut v. g. determinatus tantum numerus est romanorum Pontificum. Similiter numerus indiciorum infallibilium Ecclesiæ est determinatus. Huius­ modi vero extensio infallibilitatis minime monstruosa est : ita enim vel homo quilibet infinita cognoscere vel facere potest1. 1. De, infinito in potentia et actu, videsis. S. Thomam, I, q. vit. 306 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ De obiecto primario infallibilitatis nil speciale addendum est. At de obiecto secundario quæritur quousque sese exten­ dat. Itaque agendum est de infallibilitate Ecclesiæ circa : a) Conclusiones theologicas, δ) facta dogmatica, c) res disciplinares, d) canonizationem sanctorum et e) approba­ tionum ordinum religiosorum. ARTICULUS TRIGESIMUS QUARTUS De infallibilitate Ecclesiæ circa conclusiones theologicas Inter connexa cum revelatis primum locum tenent conclusiones theologicæ. Quaeritur igitur, utrum et qua ratione sint obiectum infallibilitatis. 1. Doctrina catholica. — Ecclesiæ infallibilitas circa conclusiones theologicas non est dogma definitum. In Conc. Vatie, quidem infallibilitas Ecclesiæ circa « res fidei et morum » definita est et conclusiones theologicæ per conse­ quentiam ad res fidei et morum pertinent : cum tamen concilium non expresse dixerit, etiam consequentias ad obiectum infallibilitatis pertinere, non est de fide definita, conclusiones esse obiectum infallibilitatis. Attamen Ecclesia alio modo suam infallibilitatem circa conclusiones manifestat. 1. Ecclesia damnai errores con­ clusionibus theologicis oppositos atque exigit assensum incondilionalum ad huiusmodi damnationes : id quod iudicium infallibile supponit : ita e. g. in propositionibus secundæ partis luramenti contra errores Modernistarum, sc. circa methodum in historia dogmatum servandam ; similiter tamen in plurimis aliis damnationibus1. 2. Gone. Vatie, expresse declaravit : « Ecclesia... ius etiam et officium divinitus habet falsi nominis scientiam proscribendi, ne quis decipiatur per philosophiam et ina­ nem fallaciam. Quapropter omnes Christiani fideles huiu­ smodi opiniones quæ fidei doctrinæ contrariæ esse cogno­ scuntur, maxime si ab Ecclesia reprobatæ fuerint, pro erroribus... habere tenentur omnino12 ». Huiusmodi vero doctrinæ plerumque conclusionibus theologicis adversan­ tur. 1. Cf. e. g. Denz., 1530, ss. ; 1429 ss. ; 1308 ss. ; 1151 ss. ; 1001 ss. 2. Sess. III, c. iv ; Denz., 1798; cf. Denz., 1676. 308 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ 3. Ecclesia approbat doctrinam communem theologorum de infallibilitate circa conclusiones theologicas. ) II. Notio conclusionis theologicae. — 1. Conclusio theo­ logica generaliter dicitur propositio vel doclrina per discur­ sum ex revelatione deducia. Vocatur « conclusio » inquantum per discursum cognoscitur ; vocatur « theologica » inquan­ tum ex revelatione deducitur. Deductio fieri potest: vel ex duabus præmissis formaliter revelatis vel ex una praemissa formaliter revelata et alia naturaliter certa vel ex duabus præmissis quæ iam sunt conclusiones theologicæ vel ex una conclusione et alia præmissa naturali et sic deinceps. Communiter tamen et proprie conclusio theologica vocatur propositio vel doc­ trina quæ ex una præmissa formaliter revelata et altera, naturaliter certa deducitur. 2. Conclusiones theologicæ distinguuntur in conclu­ siones quoad se vel illativas et in conclusiones quoad nos lanium vel explications. Conclusiones quoad se (illalivæ) vocantur doctrinæ vel propositiones quæ obiective, ex parte ipsius revelationis, virtualiter tantum sunt revelatæ, i. e. revelatum est tantum principium in quo illæ tanquam sequelæ contineantur et ex quo deduci possint ; conclusiones theologica' quoad nos tantum (explicativæ) sunt propositiones vel doctrina; quæ obiective, ex parte ipsius revelationis sunt formaliter revelatæ, saltem impli­ cite, ex parte tamen nostra vel quoad nostrum modum cognoscendi ex revelatione per discursum cognoscuntur1. 3. Inde distinctio inter syllogismum proprium el impro­ prium sequitur. Omnis quidem conclûsio, ut conclusio,, per syllogismum habetur, aliter tamen in conclusione propria et aliter in conclusione impropria. In conclusione 1. Terminologie in hac re, non est eadem apud omnes theologos. Veteres Thomistæ conclusiones proprias vocant illas quæ sunt circa doctrinas obiective formaliter revelatas, tamen ut per deduc­ tionem habitæ. Cf. nostrum opus : Introducito in historiam dog­ matum, p. 195. Similter P. Marin-Sola omnes conclusiones metaphyoicas, ex revelatis deductas, vocat conclusiones theologicas proprias : L'évolution homogène du dogme catholique, I, 134 ss. ART. XXXIV.---- DE INFALLIBILITATE C. CONCLUSIONES THEOL. 309 propria (vel quoad se) deducenda syllogismo utimur ad deducendam doctrinam quæ in revelatione tantum in principio continetur, in conclusione autem impropria de­ ducenda syllogismo utimur ad determinandum sensum formalis revelationis per conceptus æquivalentes. Inde syllogismus in deducenda conclusione propria vocatur syllogismus proprius vel illativus, syllogismus vero in conclusione impropria deducenda vocatur syllogismus improprius vel explications1. Ita c. g. in probatione infal­ libilitatis Ecclesiæ ex verbis Domini (supra a. 29 n. 4) syllogismo improprio vel explicative usi sumus : osten­ dimus enim verba Domini adducta idem dicere ac infallibilitaterp Ecclesiæ, licet terminis æquivalentibus tantum ; extensionem vero infallibilitatis ad connexa cum revelatis per syllogismum proprium probavimus, sc. tanquam se­ quelam infallibilitatis vel verborum Domini1 2. 4. Denique conclusio potest considerari vel ut est con­ clusio vel tantum quoad doctrinam quæ deducta est, sive conclusio sit propria sive impropria. III. Inde facile patent theses sequentes : Thesis I : Conclusiones explicativæ vel quoad nos tantum ad obiectum primarium infallibilitatis pertinent, non quidem ut sunt conclusiones, sed quoad doctrinam enuntiatam. Prob. Conclusio explicative quoad doctrinam enuntiatam est doctrina formaliter revelata, licet forsitan implicite tantum : syllogismus enim improprius tantum doctrinam revelatam præmissæ maioris explicat, determinat, exponit. Atqui doctrinæ formaliter revelatæ ad obiectum prima- 1. Sensus igitur distinctionis non est quod in syllogismo impro­ prio vel explicative minus vere syllogismo logico utamur, sed quod in syllogismo improprio tantummodo doctrina in se revelata expo­ nitur, aliis conceptibus exprimitur et cognoscitur, in syllogismo vero proprio sequela doctrinæ revelatæ deducitur. 2. Salmaniicenses optime notant : (Discursus improprius) « quasi in eodem puncto persistens, tantum explicat in consequenti quod in præmissis non ita perspicue significatum habebatur. Ob idque illius consequentia non dicitur illativa et probativa sed tantum explicative. » De fide, disp. I, dub. iv, n. 122 ; cf. Suarez, De fide, disp. III, s. xi, n. 6. De tota quæstione, videsis Schultes, Introductio in hist, dogm., 122. 184. 310 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ num infallibilitatis pertinent. Ergo etiam doctrina con­ clusionum quædicuntur explicativæ vel quoad nos tantum. Ipsa vero deductio sub infallibilitatis obiectum (saltem primarium) non cadit., quia infallibilitas Ecclesiæ concessa est, non ut processus logici valorem et vim approbet, sed ut de doctrina indicet1. Ita in definitione quasi omnium dogmatum, saltem solemniter definitorum, factum est. Dogmata enim, a conciliis et romanis Pontificibus postmodum definita, prius a theologis per modum conclusionis cognita fuerunt, sicut et hodie ab iisdem per modum conclusionis proban­ tur : e. g. dogma de consubstantialitate Verbi, de unione hypostatica, de primatu et de infallibilitate Romani Pon­ tificis1 2. Thesis II : Conclusiones illativae vel quoad se ad obiec­ tum secundarium infallibilitatis pertinent. Prob. 1. Ecclesia est infallibilis circa doctrinas fidei et morum. Atqui hæc infallibilitas deesset si Ecclesia in iudicio circa conclusiones proprias erraret. Ergo etiam circa conclusiones infallibilis est. Minor probatur. Error circa conclusionem vel sequelam alicuius doctrinæ est simul error circa ipsum principium, licet indirecte : « Ratio enim connexi, cum concesseris superius, cogit inferius concedere ; et cum inferius negaris, superius item negare cogit3 ». Prob. 2. Ecclesia est infallibilis in revelatis custodiendis et explicandis : atqui absque infallibilitate circa conclu­ siones non potest revelata infallibiliter custodire et expo­ nere, quia per conclusionem erroneam principia revelata negantur et falso exponuntur. 1. Ad rem optime Joannes a S. Thoma: «Ecclesia in definiendo veritates transit a discursu et disputatione qua inquirit, an hoc sit contentum in Scriptura vel revelatione Dei, ad testificationem immediatam fidei, quia, sic (inquit) visum est Spiritui Sancto, non quia discussum est. » Cursus theil. In I p., q. i, disp. 11, a. 4, n. 6. 2. Videsis opus nostrum : Inlroduclio in historiam dogmatum, a. 7 : quomodo explicite, implicite et virlualiter revelata a nobis cognoscuntur, et art. 8 : De definitione dogmatica. 3. Canus, De locus theol., 1. XII, c. v, n. 2. ART. XXXIV.---- DE INFALLIBILITATE C. CONCLUSIONES THEOL. 31 1 Prob. 3. Infallibilitas Ecclesiæ tantum se extendit quan­ tum ipsa revelatio obiective se extendit : atqui revelatio se extendit obiective non tantum ad veritatem in se reve­ latam, sed simul ad omnia quæ ex illa necessario conse­ quuntur. Sicut igitur revelatio ex consequenti ad conclu­ siones se extendit (= ad virtualiter revelata), ita etiam infallibilitas. Prob. 4. Ecclesia falli non potest in determinando suæ infallibilitatis obiecto, quia infallibilitas est formaliter revelata et possibilitas erroris circa obiectum ipsius exer­ citium infallibilitatis vanum redderet : atqui Ecclesia (ut vidimus) propriam infallibilitatem circa conclusiones tenet. Ergo1. IV. Corollaria. — 1. Ecclesia de conclusionibus theo­ logicis iudicat aut approbando veram conclusionem aut damnando conclusionem erroneam. Tamen huiusmodi in­ dicium non est infallibile nisi sit definitivum. 2. Doctrinæ ab Ecclesia approbatæ vel damnatæ possunt esse ordinis vel supernaturalis vel naluralis : ordinis super­ naturalis sunt illæ doctrinæ quæ proprie ex revelatis ut sequelæ deducuntur, ordinis naturalis sunt doctrinæ quæ sunt præsupposila vel præanibula revelationis, sine quibus dogmata teneri non possunt : ita factum revelationis præsupponit possibilitatem revelationis, miracula supponunt possibilitatem miraculorum, dogma de unione hypostatica supponit veram notionem personæ vel hypostasis. Huius­ modi tamen doctrinæ naturales vel philosophic® damnan­ tur vel approbantur, non sub lumine rationis naturalis, sed sub lumine revelationis : unde ad iudicium Ecclesiæ non requiritur demonstratio philosophica, sed sufficit co­ gnitio certa connexionis cum revelatione. 3. Quælibet doctrina philosophica vel naturalis potest disjunctim fieri obiectum infallibilitatis Ecclesiæ, at sub certa tantum ratione, i. e. inquantum connexio cum reve­ latis habetur. Unde Ecclesia in hac re infallibilitate sua 1. Ex rationibus adductis infallibilitas Ecclesiæ circa conci udones theologicas ita evidenter patet ut plures theologi eam tanquam formaliter revelatam censeant : id quod non est improbabile. 312 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ tantum utitur cum necessitas veritatis revelatae custo­ diendae vel defendendae urget, sive sc. necessitas alicuius definitionis hoc exigit sive falsae doctrinæ in periculum fidei ventitantur. 4. Nullum inde præiudicum vel damnum philosophiæ vel aliis scientiis naturalibus creatur, quia inquisitio et demon­ stratio sub lumine naturali rationis hominibus penitus relinquitur1. 1. Cf. Denz., 1674. ARTICULUS TRIGESIMUS QUINTUS De InfalLbilitate Ecclesiæ circa facta dogmatica 1. De notione facti dogmatici. — 1. Factum dogmaticum dicitur factum quod quidem in fontibus revelationis non continetur, tamen cum doctrina revelata ita nectitur ut illius facti notitia necessaria sit ad dogma edocendum et illud tuto conservandum (Mazzella). 2. Huiusmodi facta dogmatica sunt diversi generis : a) facta a quibus dependet auctoritas conciliorum, romanorum Pontificum vel etiam validitas ordinationis episcopalis ; ita factum legitimæ convocationis alicuius concilii, electio legitima rornani Pontificis, consecratio valida alicuius episcopi sunt facta dogmatica. Ita Ecclesia contra Vetero-catholicos tenet Cone. Vatie, fuisse legi­ time, convocatum et Leo XIII ordinationes anglicanas invalidas declaravit. b) Sensus signorum quibus doctrina revelata vel expri­ mitur vel negatur = textus dogmatici : ita factum dogma­ ticum est sensus alicuius termini quo Ecclesia in definiendo dogmate utitur, sensus alicuius libri qui ab Ecclesia tan­ quam haereticus damnatur. In definitione enim alicuius doctrinæ præsupponitur et includitur indicium de sensu terminorum definitionis sicut in damnatione alicuius libri præsupponitur et in­ cluditur indicium de sensu illius libri. Ita Concilium Nicænum librum « Thalia » Arii tanquam haereticum damnavit, Concil. Ephesinum scripta Nestorii reprobavit et scripta Cyrilli Alex, approbavit, Cone. Con­ si,antinopolitanum II de « Tribus Capitulis » iudicavit, ( '.one, Trid. definivit, canonem missæ non continere errores1. 3. Casus celeberrimus est casus iansenisticus. lansenius in libro qui « Augustinus » inscribitur, diversos errores tanquam doctrinam S. Augustini exposuit et defendit. 1. Sees. XXII, can. 6, cf. c. iv ; Denz., 953, 942. 314 CAP. IV. DE DOTIBUS ECCLESIÆ Innocentius X quinque propositiones ex libro excerptas lanquam hæreticas damnavit1. lansenistæ per distinc­ tionem inter quæstionem iuris et facti responderunt, ad­ mittentes infallibilitatem Ecclesiæ in quæstione iuris, utrum sc. doctrina damnata secundum se sumpta et abstractione facta a libro in quo contineretur, sit falsa, negantes vero infallibilitatem circa quæstionem facti, utrum sc. doctrina damnata in libro « Augustinus » con­ tineretur. At Alexander VII (1656) declaravit et defini­ vit : « quinque propositiones illas ex libro Cornelii lansenii, cui titulus est : Augustinus, excerptas ac in sensu ab eodem Cornelio intento damnatas fuisse12». lansenistæ prætextum silentii religiosi adhibere coepe­ runt, negantes sc. necessitatem adhæsionis mentis ad decreta pontificia, admittentes tantum obligationem silen­ tii religiosi. Inde Alexander VII anno 1664 hoc formula­ rium submissionis lansenistis proposuit : « Ego N... quin­ que propositiones ex Cornelii lansenii libro, cui nomen Augustinus, excerptas et in sensu ab eodem auctore in­ tento, prout illas... Sedes Apostolica damnavit, sincero animo reicio ac damno et ita iuro3 ». Clemens XI anno 1705 declaravit necessitatem audiendi Ecclesiam « non tacendo solum, sed et interius obsequendo » et statuit « damnatum in quinque propositionibus lansenii libri sensum quem illarum verba præ se ferunt, ut præfertur, ab omnibus Christi fidelibus ut haereticum, non ore solum sed et corde reici ac damnari debere4 ». « Sensus ab auctore intentus » non est ille quem auctor forsitan in secreto cordis habuit et exprimere voluit, sed ille quem verba auctoris secundum communes et natu­ rales regulas interpretationis obiective exprimunt vel præ se ferunt. 4. Ut exempla adducta ostendunt, Ecclesia in suis de­ cretis factum proprie dogmaticum communiter indirecte enuntiat : ita Cone. Trid. declarando canonem Missæ esse 1. Denz., 2. Denz., 3. Denz., 4... Denz., 1092. 1098. 1099. 1350. ART. XXXV. ---- DE INFALLIBILITATE C. FACTA DOGMATICA 315 immunem ab erroribus, directe veritatem doclrinæ canonis declarat, indirecte de sensu canonis iudicat ; similiter concilia vel Romani Pontifices in libris approbandis vel damnandis. Duplex igitur iudicium Ecclesiæ distinguendum est : primum proprie dogmaticum de veritate doctrinæ alicuius libri, secundum de sensu libri — et huiusmodi secundum iudicium proprie est circa factum dogmaticum. 5. Plures quidem theologi, tum veteres tum recentiores, per factum dogmaticum intelligunt non solum facium histo­ ricum, quinam e. g^sit sensus alicuius libri, sed factum tum historicum tum doctrinale1. Secundum hunc modum acci­ piendi ad facta dogmatica pertinet quod canon missæ est immunis ab errore, quod liber lansenii est hæreticus, quod Vulgata continet verbum Dei. Sed melius cum aliis theologis sub nomine facti dogmatici solum factum histo­ ricum intelligimus, utique ut connexum cum doctrina : alia enim est quæstio facti, alia quæstio iuris. II. Doctrina catholica de infallibilitate Ecclesiæ circa facta dogmatica præsertim in casu lanseniano manifeste apparet, inquantum constitutiones apostolicæ assensum internum et inconditionatum ad damnationem libri lan­ senii secundum sensum ab auctore intentum et per quin­ que propositiones excerptas expressum, exigunt. Idem tamen in aliis damnationibus et iudiiciis circa facta dogmalica apparet. Accedit consensus communis theologorum. III. Thesis : Ecclesia est infallibilis circa facta dogmatica. Prob. 1. Ex obiecto el fine infallibilitalis. Ecclesia est infallibilis circa revelata custodienda et exponenda. Atqui revelata infallibiter custodire et exponere non potest si circa facta dogmatica errat. Prob. 2. Ex natura el conditione magisterii Ecclesiæ. — Magisterium Ecclesi docet per verba, tanquam per signa I. Ita Cl. De Groot scribit : « Factum dogmaticum duabus rebus continetur : sc. quaestione iuris, utrum talis sententia doctrinæ l'cvelntæ conveniat an cum ea discrepet ; et quæstionem facti, ul rum talis verborum formula seu in casu lansenii talis liber huiusinodl sententiam contineat », p. 318. Similiter P. Marin-Sola, 1. c., 1, 454 ss. 316 CAP. IV. ---- DE DOTIBUS ECCLESIÆ conceptuum et doctrinæ. Atqui error circa signa vel sensum signorum simul errorem circa doctrinam importat. Ergo Ecclesia necessario etiam circa signa doctrinæ infallibi­ lis est. Prob. 3. Absque infallibilitate circa facta dogmatica tota infallibilitas Ecclesiæ vana et inefficax redderetur. Ad quid definitiones dogmaticæ Conciliorum et romanorum Pontificum valerent si legitima convocatio vel electio in dubium vocari potest ? Ad quid valet ipsa definitio dog­ matica si dubitatur utrum Ecclesia terminum verum ad veram doctrinam exprimendam adhibuerit ? Quis sym­ bola credere potest si de sensu terminorum non constat ? IV. Obiectiones. — 1. Facta dogmatica nullo modo sunt revelata, e. g. quod Pius XI sit legitime electus. Ergo om­ nino extra obiectum infallibilitatis sunt. Besp. Inde facta dogmatica nullo modo ad obiectum primarium pertinent, attamen ad obiectum secundarium, quod sc. etiam connexa cum revelatis comprehendit. Ob. 2. Ecclesia sibi aliquando in indicio circa facta dogmatica contradixit adeoque infallibilis non est : ita præserlim in quæstione de. tribus capitulis. Etenim Cone. Chalced. Theodoretum et Ibam tanquam orthodoxos de­ claravit, dum Cone. cpt. II, scripta Theodori Mopsvcsteni, Theodorcti et Ibæ tanquam hæretica damnavit et Vigilius Papa huiusmodi sententiam approbavit. Besp. Concilium Chalced. personas Theodoreti et Ibæ orthodoxas declaravit, attamen tantum post quam illi doctrinam Nestorii anal hemal iverant ; Cone, vero cpt. II scripta damnavit illorum sicut et Papa Vigilius1. Unde nulla contradictio. De reliquo notandum est, in Cone. Chale. non fidem internam Theodoreti et Ibæ approbatam fuisse, sed confessionem fidei ab ipsis præstitam ; simi­ liter Cone. cpt. II sensum obvium scriptorum Theodoreti et Ibæ damnavit, non vero sensum quem forsitam inten­ derunt sed non expresserunt ; immo non absque funda­ mento dici potest, scripta Theodoreti et epistulam Ibæ 1. Cf. Tixebont, Histoire des dogmes, Ill, c. m, § 2 et ch. v, §2 3. ART. XXXV. ---- DE INFALLIBI LITATE C. FACTA DOGMATICA 317 damnata fuisse secundum sensum in quo a Nestorianis intellegebantur. Idem dicendum est quoad damnationem scriptorum Nestorii, licet sensus obvius illorum sat mani­ feste hæresim indicet1. V. De modo quo Ecclesia de factis dogmaticis iudicet. — Factum dogmaticum duplici modo considerari potest : a) se< undum se et ut merum jactum historicum : et sic est extra ambitum infallibilitatis Ecclesiæ ; b) ut est connexum cum aliquo dogmate : et sic fit obiectum infallibilitatis. Inde sequitur modus quo Ecclesia de facto dogmatico iudicet. Factum enim mere historicum argumentis histo­ ricis determinatur : et huiusmodi argumenta Ecclesia minime negligit ; factum vero dogmaticum ut tale, i. e. ut connexum cum iure doctrinæ, argumentis dogmaticis diiudicatur, i.,e- argumentendo et procedendo a veritate dogmatis quod est in quæstione : atque tali modo Ecclesia proprie de facto dogmatico indicat atque in tali iudicio per assistentiam Spiritus S. ab errore præservatur. Qua ratione Rom. Pontifices propositiones ex libro lansenii excerptas ut hæreticas damnaverunt (iudicium doc­ trinale) ac proinde simpliciter tenuerunt propositiones excerptas re vera in libro dicto contineri (iudicium de facto dogmatico). Inde simul difficultates quorundam evanescunt. I. Cf. R. Schultes, Die Dewahrungslehre des Neslorius, in Kailiolik, 1913; vol. XI, p. 233-247, et vol. XII, p. 126-134. H. SCHULTES. DE ECCLESIA CATHOLICA. — 11 ARTICULUS TRIGESIMUS SEXTUS De infallibilitate Ecclesiæ in legibus disciplinaribus ferendis I. Notiones. — Leges disciplinares dicuntur leges ecclesiaslicæ ad callum vitamque Christianam dirigendam statutae. 1. Praeter leges ab ipso Christo Domino et ab Apostolis latas succedentibus temporibus ad salutem fidelium neces­ sario erant ab Ecclesia ipsa novæ leges ferendae, quibus sc. lex Domini applicaretur, necessitatibus fidelium sufficien­ ter provideretur ac ordo in Ecclesia conservaretur. Po­ testas Ecclesiæ ad huiusmodi leges ferendas est de fide (ut infra, art. 39, ostendetur) ; quæritur autem, utrum et quousque Ecclesia in huiusmodi legibus ferendis sit infallibilis. Ad hoc distinguendum est. 2. Lex disciplinaris aut est universalis aut particularis : lex universalis pro universa Ecclesia fertur, lex vero parti­ cularis pro una vel aliquibus ecclesiis particularibus : inde lex aliqua potest quidem esse pro aliquo statu, e. g. pro religiosis, et tamen esse universalis, quia pro universa Ecclesia fertur. 3. Lex considerari potest vel quoad substantiam vel quoad modum. Substantia legis id respicit quod lex proprie ordinat, e. g. confessionem annualem ; ad modum perti­ nent : opportunitas legis, prudentia in lege ad circum­ stantias rerum et hominum accommodanda, propor­ tio poenarum et similia ; item distinguenda est lex ipsa ab eius applicatione et exeeutione. 4. Denique attendendum est, utrum aliqua ordinatio Ecclesiæ sit tantum permissiva vel interimistica an vero definitiva ac simpliciter præceptiva : quæstio est exclusive de ordinationibus definitivis et præceptivis, quæ sc. solæ proprie leges dicuntur. 5. Cum igitur quæritur, utrum Ecclesia in legibus disciplinaribus ferendis sit infallibilis, quæstio est de legibus universalibus et quoad substantiam, utrum sc. huiusmodi ART. XXXVI. DE INFAILLIBILITATE IN REBUS DISCIPLINARIBUS 319 leges possint esse contrariæ alicui doctrinæ fidei vel morum adeoque in damnum spirituale fidelium. II. Doctrina Ecclesiæ. — 1. Apostoli, in Conc. Hierosol. prohibendo suffocatum, sanguinem et idolothyta declaraverunt : « Visum est Spiritui sancto et nobis » (Aci., xv, 28). 2. Concil. Trid., Sess. XXII, can. 7 definit : « Si quis dixerit, cæremonias, vestes et externa signa qui­ bus in missarum celebratione Ecclesia catholica utitur, irritabula impietatis esse magis quam officia pietatis, a. s. ». 3. Pius VI, damnavit prop. LXXVIII. Pistoriensium circa disciplinam ab Ecclesia constitutam, « quqsi Ecclesia quæ Spiritu Dei regitur, disciplinam constituere posset non solum inutilem et onerosiorem quam libertas Chri­ stiana patiatur, sed et periculosam, noxiam, inducentem in superstitionem et materialismum » : propositio decla­ rata est tanquam « falsa, temeraria, scandalosa, perni­ ciosa... Ecclesiæ a<· Spiritui Dei quo ipsa regitur, iniuriosa, ad minus erronea1. » Inde sententia Ecclesiæ sufficienter patet. Simul theologi communiter infallibilitatem circa disciplinam generalem tanquam theologice certam tenent. III. Thesis : Ecclesia in legibus universalibus ferendis quoad eorum substantiam est infallibilis. Prob. 1. Ecclesia est infallibilis in rebus fidei et morum : atqui per leges disciplinares Ecclesia, licet non doctrinalilcr vel theorctice, tamen practice et effective circa res fidei et morum iudicat easque edocet ; lex enim discipli­ naris indicium doctrinale involvit. Error ergo in legibus
  • E ECCLESIA CATHOLICA. — 12 350 CAP. V. DE POTESTATE ECCLESIÆ notandum est : omnis societas perfecta ipsa ambitum obiecti proprii regiminis determinat. Cum tamen circa res temporales specialis existât diffi­ cultas et quæstio, specialis quoque propositio proponatur. IV. Potestas regiminis Ecclesiæ se extendit ad res tem­ porales fidelium, sc. indirecte et ex consequenti1. — 1. Status quæstionis. Sub influxu protestantisme, Gallicani, Jansenistæ et sic dictus Liberalismus quam maxime potestatem regiminis Ecclesiæ circa res temporales et materiales negaverunt. Protestantismus quidem huiusmodi potestatem negat quia Ecclesiam tanquam societatem mere spiritualem considerat, absque .omni potestate divinitus collata : inde consequenter etiam potestatem circa res materiales neg^t eainque exclusive societati civili attribuit; Gallicani vero, Jansenistæ et sic dicti Liberales prætendunt defendere iura status, immo fidelium. Immo non levis confusio etiam inter theologos catholicos orta est. Confunditur enim quæstio de habitudine potestatis ecclesiasticæ ad potestatem civilem cum quæstione alia de potestate Ecclesiæ circa res temporales fidelium. Attamen istæ duæ quæstiones sunt omnino distinct®. Distinguendum est igitur inter duplicem quæstionem : prima quænam sit habitudo potestatis ecclesiastic® ad potestatem civilem, secunda de potestate Ecclesiæ circa res materiales respectu fidelium. Slalus igitur quæstionis est, utrum Ecclesia ex potestate divinitus accepta possit disponere eum auctoritate etiam de rebus materialibus quantum ad ipsos fideles. Suppo­ nitur potestas magisterii Ecclesiæ etiam circa res tempora­ les, inquantum Ecclesia interpretatur doctrinam revela­ tam circa usum rerum materialium ; supponitur simul potestas iurisdictionis sacramentalis, ut quod confessarius possit imponere eleemosynam in poenitentiam. In concreto quæritur, utrum Ecclesia habeat ius et pote­ statem acquirendi et possidendi res temporales, utrum habeat divinitus ius et potestatem indicandi in foro eccle­ siastico in quæstionibus fidelium de rebus materialibus, 1. Cf. F. Cavagnis, Instit. iu. is pubi, eccl., 1. III, c. vi. ART. XL. ---- DE AMBITU POTESTATIS ECCLESIÆ L 351 utrum Ecclesia possit obligare fideles in conscientia ad tributa materialia, utrum cum auctoritate et potestate pos­ sit gubernare fideles in ordine ad usum rerum temporalium. 2. Sensus thesis est : Potestas regiminis, Ecclesiæ divi­ nitus data, non limitatur ad res spirituales vel etiam mixtas, sed sese extendit etiam ad res temporales et materiales. Dicitur tamen ad illas se extendere indirecte vel ex conse­ quenti, inquantum res materiales sub potestate regiminis cadunt tantum in ordine ad finem spiritualem et superna­ turalem Ecclesiæ, i. e. in ordine ad sanctificationem et salutem æternam fidelium. 3. Proh. Thesis. Proh. 1. Potestas regiminis Ecclesiæ eatenus se extendit quatenus finis ab Ecclesia consequendus id exigit. Atqui finis ab Ecclesia consequendus potestatem circa res mate­ riales exigit. Ergo. Minor proh. Prob. a) Ecclesia tanquam societas ex hominibus con­ stituta finem suum consequi nequit absque auxilio rerum materialium : etenim nequidem sacramenta conficere potest absque rebus materialibus, similiter indiget eccle­ siis aliisque ædificiis, indiget victu pro clero ac denique omni genere rerum materialium. b) Fideles vitam æternam sanctitatemque consequuntur non tantum per actus circa res spirituales sed simul et quam maxime per actus circa res materiales ; unde neces­ sarium est ut Ecclesia illos etiam in actibus circa res mate­ riales cum auctoritate et potestate gubernare et regere valeat. c) Res materiales, licet in se consideratæ ordinem ad sanctitatem et salutem christianam non dicant, tamen ut veniunt in usum fidelium, adeptionem sanctitatis et salutis promovere aut impedire possunt. lamvero Ecclesiæ est gubernare fideles in omnibus quæ sanctitatem et salutern consequendam respiciunt. Ergo potestas regiminis Ecclesiæ necessario ad res mate­ riales se extendit, licet sub ratione sanctitatis et salutis assequendæ, i. p. indirecto vel ex consequenti. Prob. 2. Christus Ecclesiæ contulit potestatem ligandi atque solvendi, docendi servare omnia mandata sua, non restringendo eam ad res mere spirituales sed e contra gene­ 352 CAP. V. ---- DE POTESTATE ECCLESIÆ raliter et universaliter : unde sensus obvius verborum Christi se extendit etiam ad res materiales, præcipue cum Christus potestatem regendi homines contulerit. Similiter Apostoli potestatem exercent circa res temporales. In Ecclesia primitiva quæ erat in lerusalem, bona quidem communia erant, dispositio vero ad Apostolos pertinebat (Aci., iv, 32-5, π ; vi, 1-6). Paulus dirigit collectas (/ Cor., xvi, 1-4 ; II Cor., ix), præcipit sustentationem cleri (Gal., vi, 6 : « communicet is qui catechizatur verbo, ei qui se catechizat, in omnibus bonis »), dat ordinationes circa ornatum mulierum (/ Tim., ii, 9 s.). Ipse quidem victum sibi labore manuum parat « ne offendiculum Evangelic· Christi » det (I Cor., ix, 12), tamen protestatur se habere potestatem accipiendi necessaria a fidelibus (1. c. ix, 4-6), immo expresse docet : « Dominus ordinavit iis qui Evan­ gelium annuntiant, de Evangelic vivere » (I. c. ix, 14). Ita et in Ecclesia veteri. Didache exhibet præcepta de ieiuniis (vni, 1), de susceptione advenientium (xi, 3-6 ; xn), de primitiis prophetis præstandis (xiii). Denique ex hi­ storia ita certe constat, episcopos fuisse administratores bonorum Ecclesiæ et arbitros inter fideles de rebus tem­ poralibus, ut adversarii Ecclesiæ inde deducant, episcopos primitus nil aliud quam oeconomos vel magistratus tem­ porales Ecclesiæ fuisse. Itaque extensio potestatis regiminis ad res temporales et materiales tum doctrinæ Domini, tum verbis et factis Apostolorum tum praxi antiquitatis consonat, immo tan- quam veritas revelata consideranda est1. 4. Doctrina Ecclesiæ de potestate in res temporales. — Ex dictis facile patet tum sensus tum veritas doctrinæ Eccle­ siæ circa nostram quæstionem. Concit. Vatie, definivit, Romanum Pontificem habere plenam et supremam polestalem iurisdiclionis in univer­ sam Ecclesiam, « non solum in rebus, quæ ad fidem et mores, sed etiam in iis, quæ ad disciplinam et regimen Ecclesiæ per totum orbem diffusæ pertinent12 ». Attribui1. Argumenta ex traditione exhibet D. Bouix, Tract, de Papa, t. Ill, p. 1-308 (simul evasiones Bossueti et aliorum refelluntur). 2. Denz., 1831. ART. XL. > DE AMBITU POTESTATIS ECCLESIÆ 353 tur igitur Romano Pontifici, adeoque Ecclesiæ, potestas iurisdiclionis, in omnes fideles, etiam circa ea quæ ad disciplinam ac regimen fidelium pertinent, i. e. non tantum potestas magisterii, sc. in legibus divinis interpretandis vel declarandis, sed simul potestas regiminis circa vitam fidelium : iamvero « disciplina et regimen Ecclesiæ » etiam res temporales comprehendit, inquantum sc. illæ cum vita, sanctitate et salute fidelium connexionem habent. Itaque potestas (indirecta) Ecclesiæ in res temporales respectu fidelium implicite saltem in 'definitione vaticana enuntia­ tur : quæ definitio de reliquo tantum declarationes ante­ cedentes resumit. Eodem enim sensu Pius IX declaraverat, potestatem Ecclesiæ etiam ad usum rerum temporalium se extendere1. Ex eadem ratione Pius IX damnaverat prop. 24. Syllabi quæ tenebat, Ecclesiam nullam potestatem temporalem habere directam vel indirectam12-; similiter Pius VI dam­ naverat prop. 4. Synodi Pistoriensis, affirmantis, « abu­ sum fore auctoritatis Ecclesiæ, transferendo illam ultra limites doctrinæ ac morum, et eam extendendo ad res exteriores3 ». Huc simul pertinet damnatio primi articuli cleri Gal­ licani de potestate Pontificis (sub Alex. VIII, a. 1690) qui asserit : « Beato Petro eiusque successoribus Christi vicariis ipsique Ecclesiæ rerum spiritualium et ad æternam salutem pertinentium, non autem civilium ac temporalium a Deo traditam potestatem... Reges ergo et principes in temporalibus nulli eedesiasticæ potestati Dei ordinationi subici4.... » Denique nil aliud Bonifalius VIII in Bulla « Unam sanciam » declaraverat5. Docet quidem in potestate Ro­ mani Pontificis « duos esse gladios, spiritualem videlicet et temporalem. » Id quod sic explicat : « Uterque ergo est in potestate Ecclesiæ, spiritualis sc. gladius et materialis. Sed is quidem pro Ecclesia, ille vero ab Ecclesia excrcen1. 2. 3. 4. 5. Denz., Denz., Denz., Denz., Denz., 1697. 1724. 1504. 1322. 469. 354 CAP. V. DE POTESTATE ECCLESIÆ dus. Ille sacerdotis, is manu regum et militum sed ad nutum et patientiam sacerdotis. Oportet autem gladium esse sub gladio et temporalem auctoritatem spirituali subici potestati. » Quibus verbis minime praetenditur, pote­ statem civilem esse ipsius Ecclesiæ, sed e contra distinctio potestatis spiritualis et temporalis supponitur ac agnos­ citur (ut Bonifatius adhuc expresse protestatus est — cf. notam in Denz., ad n. 468) ; tantum edocetur, usum potestatis civilis per spiritualem Ecclesiæ auctoritatem dirigi, i. e. Ecclesiæ potestatem etiam ad judicandum et dirigendum usum potestatis civilis sese extendere. Id quod summus Pontifex ita exprimit : « Nam veritate testante, spiritualis potestas terrenam potestatem insti­ tuere1 habet et indicare, si bona non fuerit... Ergo si deviat terrena potestas, indicabitur a potestate spirituatuali. » Deinde Bonifatius ad potestatem Petro a Christo Domino collatam appellat ac denique concludit : « Porro subesse Romano Pontifici omni humanæ creaturæ decla­ ramus, dicimus, definimus et pronuntiamus omnino esse de necessitate salutis » : quæ definitio proinde idem enun­ tiat ac definitio Conc. Vatie, quod sc. Romanus Pontifex in Ecclesia supremam habet potestatem jurisdictionis etiam circa ea quæ ad disciplinam ac regimen Ecclesiæ, i. e. fidelium, etiam regum, pertinent. 5. Doclrina Card. Turrecremala 0. P.12 Liceat in comple­ mentum huius quæstionis resumere doctrinam eximiam Card. Turrecremala de potestate indirecta Ecclesiæ in res temporales. Ipse in opere præclaro « Summa Ecclesia », I. II, c. exui, exponit quomodo Ecclesia in res temporales potestatem non habeat, in c. cxiv, quomodo potestatem habeat. Prius refert duas sententias oppositas. Prima tenet, potestatem Romani Pontificis nullo iure ad res temporales sese extendere, licet in temporalibus iurisdictionem habere 1. Verbum « instituere » non significat quod rex potestatem suam ali Ecclesia habeat.; — id Boni!'. VII1 expresso declinavit, sed quod potestas civilis circa actus suos ab Ecclesia instruenda ac mode­ randa sit, eo sc. sensu quem verba sequentia explicant. 2. Cf. E. Dublanchy, Turrecremala et le pouvoir du Pape dans les questions temporelles, in Revue Thomiste, 1923. n. 21, p. 74-101. ART. XL. ► DE AMBITU POTESTATIS ECCLESIÆ 355 possit in his quæ donatione fidelium aut principum per­ missione acquisita sunt Ecclesiæ ; alia sententia est asse­ rentium quod Romanus Pontifex iure sui principatus sive vicariatus Christi habeat in toto orbe terrarum plenam jurisdictionem non solum in spiritualibus sed etiam in temporalibus. In contrarium ipse duplicem propositionem statuit : 1. Romanus Pontifex iure principatus sui habet iurisdictionem aliquam in temporalibus in toto orbe chrisliano (conci. 1) ; 2. non tamen ita amplam sive plenariam aut extensam sicut secunda sententia relata dogmatizat, « sed quantum necesse est pro bono spirituali conservando ipsius et aliorum sive quantum Ecclesiæ necessitas exigit aut debi­ tum pastoralis officii in correctione peccatorum exposcit » (conci. 2). Partem negativam sic determinat (c. cxm). 1. « Papa non sic est dii endus habere iurisdictionem in temporalibus iure papatus ut sic dicendus sit totius orbis dominus » (1. prop.) ; 2. « Romanus Pontifex non dicitur sic principa­ tum sive iuridictionem plenariam in temporalibus habere ut nomen regis aut imperatoris orbis possit sibi vere in temporablius usurpare » (secunda prop.); 3. non... ut om­ nis jurisdictio etiam in temporalibus ab eo pendeat (1. prop.) ; 4. non... ut de possessionibus directe se intromittere aut iudicare valeat regulariter ». (4. prop.) ; 5. « non... quod a quocumque iudice sæculari passim et regulariter ail eum possit appellari » (5. prop.) ; 6. « non ut reges in bonis tem­ poralibus habent dominium nec ita ut sit regulariter horum dispensator » (6. prop.) ; 6. « non... ut ipse libere dispo­ nere possit ad arbitrium suum de bonis ecclesiasticorum » (6. prop.); 8. « non.... sicut in spiritualibus » (8. p.). Propositionem positivam Turrecremata sic proponit : <- Romanus Pontifex licet non habeat potestatem regulariter sive directe ita plenam in temporalibus sicut in spiri­ tualibus : nihilominus etiam habet potestatem in tempo­ ralibus ex consequenti et hoc proprio iure, quantum sc. necessarium est ad conservationem rerum spiritualium, ad directionem fidelium in salutem ælernam et ad correctionem peccatorum et conservandam pacem in populo chrisliano » (c. cxiv). 356 CAP. V. — DE POTESTATE ECCLESIÆ Quæ propositio sic exponitur et probatur : a) Principatus Romani Pontificis est directivus et præceptivus potestati sæculari in administratione sui officii secundum exigentias finis ultimi (de qua re infra); b) « R. P. omnium fidelium generaliter est a Deo pastor constitutus... pascere au­ tem gregem dominicum... subditis providendo, adversariis resistendo et errores corrigendo, non solum exigit in pas­ tore spiritualem potestatem sed et temporalem... Con­ cesso (enim) alicui aliquo officio aut regimine censentur etiam concessa sine quibus officium seu regimen recte expedire non potest » ; c) « omnis potestas se extendit ad cognoscendum de omnibus peccatis..., etiam circa quas­ cumque actiones personales, etiam sæculares. Cum ergo peccata huiusmodi contingant circa actiones personales hominum et contractus eorum etiam in temporalibus, de omnibus his pertinet ad Ecclesiam indicare, maxime si attenderetur actio per modum iniuriæ vel cuiuscumque alterius peccati tam inter laicos quam inter clericos ». Notat tamen Turrecremata : « Multæ actiones sunt pure sæculares : quæ cum respectum non habeant ad finem ul­ timum, aut promovendo aut impediendo, ad principes sæculares tantum pertinent sicut de possessionibus, et non ad Ecclesiam »; d) « R. P. habet utrumque gladium... »; e) « R. P. iurisdictionem habet temporalem ex consequenti adiunctam spirituali eo quod occurrente casu evidenti necessitatis pro defensione fidei contra hæreticos aut contra invasionem paganorum iure principatus sui, quia caput est omnium fidelium et pater, potest exigere decimas... a singulis fidelibus... » Turrecremata igitur merito doctrinam de potestate Ecclesiæ circa res temporales et respectu fidelium optime determinasse censetur : quam doctrinam posteriores, ut præsertim Bellarminus et Suarez, sub nomine potestatis indirectæ excoluerunt. 6. De doctrina theologorum recenliorum circa potestatem Ecclesiæ in res temporales fidelium. — Theologi recentiores, licet in admittenda potestate Ecclesiæ in res temporales fidelium conveniant, discrepant tamen in huius doc­ trinæ explicatione. Sententiæ (omissis nominibus) sunt se­ quentes : 1. Nemo, quantum scio, potestatem directam statuit, eo I ART. XL. ---- DE AMBITU POTESTATIS ECCLESIÆ r 357 sc. sensu quod Ecclesia directe et per se, ex concessione Domini, potestatem habeat sive dominii sive dispositionis circa temporalia fidelium. 2. Quidam tenent, potestatem Ecclesiæ in temporalia esse tantum directiuam, eo sc. sensu quod Ecclesia tantum per modum magisterii, docendo, declarando vel definiendo, statuere possit quid in usu rerum temporalium sit bonum vel malum, faciendum vel vitandum. Hæc sententia, ob tenorem variarum Ecclesiæ declarationum, vix tuto teneri poterit : æquivalet enim sententiæ alteri, quæ Ecclesiæ potestatem regiminis in temporalia fidelium denegat. 3. Communior sententia potestatem Ecclesiæ in tempo­ ralia tanquam indirectam declarat. At diversi diversimode explicant quomodo illa potestas sit indirecta. Alii hanc potestatem indirectam vocant quia in potestatem distinc­ tam, licet connexam, exercetur ; alii eam indirectam vo­ cant quia Ecclesiæ competit, non in quantum illæ res sunt temporales, sed in quantum ordinem habent ad aliquid spirituale ; alii potestatem vocant indirectam, quia pote­ stas civilis sive privata sive maxime publica non ratione sui vel finis proprii sed ratione alterius, i. e. finis quem Ecclesia prosequitur, Ecclesiæ in usu bonorum tempora­ lium subordinetur ; alii distingunt inter actus temporales et mere spirituales circa temporalia, ita sc. ut Ecclesia tantum per actus spirituales, ut e. g. excommunicando, atque hoc modo indirecte circa temporalia disponere pos­ sit, non vero per actus temporales, sc.· ordinando directe rem vel actum temporalem, ut e. g. cessationem rei vel legis ; alii denique relinquentes nomen potestatis directa? vel indirectæ, simpliciter tenent, Ecclesiæ potestatem com­ petere in temporalia inquantum finis Ecclesiæ id exigit. Itaque duo saltem constant : primo sc. quod 'Ecclesia habet veram potestatem in temporalia, secundo vero quod hæc potestas est alterius ordinis quam potestas humana et civilis in temporalia, sc. potestas ratione finis supernaturalis consequendi. Quodsi talis potestas indirecta vocatur, terminus est explicandus nec de termino sed de re dispu­ tandum est1. 1. Iam supra notavimus, quod plures auctores non sufficienter inter potestatem Ecclesiæ circa temporalia fidelium et inter pote­ statem indirectam Ecclesiæ in societatem civilem distinguunt. 358 CAP. V. DE POTESTATE ECCLESI/E Pro. V. Potestas regiminis Ecclesiæ se extendit ad actus, tum externos tum internos. Quoad rem nulla est difficultas. Facile enim patet, ac­ tus tum externos tum maxime internos habere ordinem ad salutem adeoque sub regimine Ecclesiæ cadere. Unde Ecclesia damnavit tum Jansenistas qui potestatem circa disciplinam externam negaverunt, tum Mich. Molinos qui potestatem circa actus internos negaverat. Agitatur quidem inter theologos et canonistas quæstio, utrum potestas regiminis ad actus mere internos se extendat. Occasio disputationis est doctrina S. Thomæ et aliorum quæ docet, quod homo non possit ferre leges circa actus mere internos quia de iis sufficienter indicare non potest, et quod potestas socialis sit circa actus sociales adeoque externos1 : quæ ratio videtur esse sufficiens1 2. Quantum autem ad actus internos coniunctos cum actu externo, saltem si sunt per se coniuncti, nullum est dubium: ita Ecclesia iubet confessionem fidei, utique cum assensu interno, iubet actum ieiunii, utique voluntarium, ordinat recitationem horarum canonicarum eamque factam cum intentione et attentione, etc3. 1. S. Thomas, I, II, q. xci, a. 4. 2 Cf præter Thomistas ; Suarez, De. leg, iv, 12 s. ; Logo, De pœnit., disp XV, s. 6, n. 140 ss. ; Wernz, Jus Decret., i, n. 98. 3. Theologi rccentiores disputant, utrum Ecclesia huiusmodi actus internos coniunctos cum externos possit imponere directe vel indirecte tantum. Quodsi illud directe præcipi dicitur quod « ad rem intrinsecus constituendam spectat », certe actus interni, coniuncti cum actibus externis (ut in exemplis mox adductis), directe ab Ecclesia præcipi possunt, etianj potestate· regiminis. Ita A. Straub, De Ecclesia Christi, u, n. 666 ss., quem sequitur Ae. Dohsch, De Ecclesia Christi, p. 180 ss. — De cætero de quæctione potestatis Ecclesiæ circa actus internos videsis auctores dogmaticos in tractatu de lege, e. g. Billuart, De legibus, diss. IV, a. 1 (ed. Paris, IV, p. 482 ss.), vel canonistas, g. Chelodi, Jus de personis, p. 102; Ph. Maroto, Institutiones Iuris canonici, i, p. 189 ss. ARTICULUS QUADRAGESIMUS PRIMUS De potestate magisterii Ecclesiæ 1. Prænotamina. — 1. Magisterium Ecclesiæ definitur tanquam ius el officium Ecclesiæ veritatem revelatam docendi ea suprema auctoritate cui omnes corde, ore el opere parere teneantur (Groot). Explic. Ecclesia ut societas perfecta habet potestatem ordinandi leges quibus vita fidelium dirigitur, per pote­ statem magisterii attribuitur ipsi insuper potestas ordi­ nandi qualem doctrinam fideles credere et quo sensu ipsam intelligere debeant. Per infallibilitatem Ecclesia in rebus fidei et morum errare non potest ; per magisterium ipsi auctoritas tribuitur ut doctrinam revelatam fidelibus im­ ponat. Magisterium igitur potestatem Ecclesiæ ad fidem fidelium determinandam extendit et super infallibilitatem auctoritatem docendi addit. Huiusmodi potestas vel auc­ toritas ex parte Ecclesiæ dicit tum ius tum officium, ex parte vero fidelium obligationem submissionis internæ et externæ imponit, simul tamen beneficium certae regulæ fidei. 2. · Magisterium Ecclesiæ distinguitur duplex : sollemne et ordinarium. Magisterium sollemne exercetur cum Roma­ nus Pontifex vel Concilium generale speciali et expressa sententia de aliqua doctrina iudicium fert. Tale magiste­ rium non ex eo sollemne dicitur quod quædam sollemnitas exterior adhibetur, sed quia ipsum iudicium speciale et ipsa sententia expressa quandam sollemnitatem induit. Magisterium ordinarium vel universale exercetur cum Ecclesia doctrinam revelatam fidelibus prædical, in scholis edocet, per episcopos publicat, per SS. Patres, Doctorcs Ecclesiæ et theologos testificatur atque explicat1. 3. Munus vel officium magisterii Ecclesiæ secundum 1. Cf. Pius IX ; Denz., 1683. 360 CAP. V. DE POTESTATE ECCLESIÆ Cone. Val ic. esl duplex : etenim « fidei doctrina quam Deus revelavit... tanquam divinum depositum Christi sponsae tradita esi, fideliler custodienda et infallibililer declaranda » vel ut « sancte custodienda et fideliter exponenda νί. Theologi communiter quadruplex munus distinguunt, sc.u) munus leslis, ut sc. Ecclesia doctrinam revelatam in­ fidelibus et fidelibus prædicet; b) Munus custodis, ut sc. Ecclesia doctrinam revelatam sinceram et puram conser­ vet atque contra errores defendat, eos damnando ; c) mu­ nus interpretis, ut sc. Ecclesia doctrinam revelatam decla­ ret, exponat, sensum determinet atque evolvat ; d) munus iudicis, ut sc Ecclesia quæstiones fidei exortas diudicet atque definiat12. Obiectum igitur magisterii ecclesiastici sunt omnia re­ velata atque cum eis connexa inquantum sunt connexa ; depositum autem fidei est obiectum ut custodiendum, explicandum vel exponendum et applicandum. II. Doctrina catholica. — Conc. Vatie, declarat : » Ut officio veram fidem amplectendi in eaque constanter perse­ verandi satisfacere possimus, Deus per Filium suum uni­ genitum Ecclesiam instituit suæque institutionis manife­ stis notis instruxit, ut ea tanquam custos et magistra verbi revelati ab omnibus posset agnosci3. Magisterium igitur Ecclesiæ proprie a Christo institu­ tum asseritur et quidem ut ratio principalis institutionis Ecclesiæ ipsius et in finem fidei veræ conservandæ, sine qua sc. nullus vitam æternam assequetur (I. c.). Idem docet Conc. in definitione magisterii supremi et infalli­ bilis Romani Pontificis (Sess. IV, c. iv). Deinde potestas magisterii iam in definitione infallibi­ litatis includitur. Ecclesia enim vel romanus Pontifex declaratur infallibilis in « definienda doctrina de fide vel moribus », i. c. determinanda finaliter doctrina quæ omni­ bus fidelibus tanquam divinitus revelata credenda pro­ ponitur, adeoque per potestatem magisterii. 1. Sess. Ill, c. iv ; Denz., 18Ü0 cl Sess. IV, c. iv ; Denz., 1836. 2. Cf. Denz., 1677 ; Conc. Vatic., Sess. Ill, c. iv ; Sess. IV, c. iv. 3. Sess. III, c. ni ; Denz., 1793. I ART. XLI. ---- DE MAGISTERIO ECCLESIÆ 361 Denique tanquam obligatio ex magisterio Ecclesiæ con­ sequens proponitur : « Fide divina et catholica ea omnia credenda sunt quæ in verbo Dei scripto vel tradito continen­ tur et ab Ecclesia sive sollemni iudicio sive ordinario et universali magisterio tanquam divinitus revelata credenda proponuntur1. » Id quod adhuc determinatur per defini­ tionem magisterii infallibilis Romani Pontificis, qui sc. infallibilis definitur, cum « omnium Christianorum pastoris et doctoris munere fungens pro suprema sua aposlolica auc­ toritate doctrinam de fide vel moribus ab universa Ecclesia tenendam definii ». In qua re adhuc nota quod Romanus pontifex eadem infallibilitate pollere asseritur ac Ecclesia ipsa, adeoque eadem potestate magisterii. Magisterium igitur Ecclesiæ est dogma expresse definitum12. » Γ III. Sententiæ contrariée. — Veteres Protestantes conce­ dunt, Ecclesiam habere ius et officium proponendi doc­ trinam revelat am ; attamen tenent huiusmodi ius pastori­ bus competere ex commissione communitatis vel vices eius gerentis, nullam tamen importare obligationem credendi vel tenendi doctrinam propositam, salva sc. manente integra libertate credendi secundum indicium proprium. Protestantes liberales statuunt, fidem exclusive ex ins­ piratione vel instinctu vel iudicio proprio procedere debere. Modernistæ docent, evolutionem fidei sequi evolutionem sensus religiosi, scientiæ et conscientiæ socialis. Itaque Modernistæ non tantum Ecclesiæ potestatem magisterii denegant, sed insuper e contra Ecclesiam conscientiæ religiosæ communi subiciunt3. 1. Sess. III, c. in ; Denz., 1792. 2. In Juramento contra errores Modernistarum tertia propositio sonat : « Firma paritjr fide credo Ecclesiam, verbi revelati custodem et magistram, per ipsum... Christum... institutam. » 3. Encyclica Pascendi errorem modernislicum sic exponit : * Do magisterio Ecclesiæ sic commentantur. Consociatio religiosa in unum vere coalescere nequaquam potest nisi una sit consociatorum conscientia unaque, qua utantur, formula. Utraque autem hæc unitas mentem quandam quasi communem expostulat cuius sil reperire ac determinare formulam quæ communi conscientiæ rectius respondeat ; cui quidem menti satis auctoritatis inesse oportet ad formulam quam statuerit communitati imponendam. 362 CAP. V. ---- DE POTESTATE ECCLESIÆ Ralionalislæ denique omnia indicio rationis, sive sin­ gularis sive collectivae, mensuranda et determinanda esse declarant. Anglicani (unionistes) saltem Ecclesiae catholicæ ius magisterii denegant atque ad quandam Ecclesiam futuram appellant. Itaque omnes adversarii denegant Ecclesiæ (praeter infallibilitatem) ius et auctoritatem, saltem divinitus da­ tam, proponendi doctrinam fidei cum obligatione fidelium eam amplectendi : in quo quam maxime spiritus falsus independent!» nostri tempons apparet. In qua re certe præiudicia quædam supponuntur. Pri­ mum quidem est error iam a Concilio Vaticano damnatus, sc. « rationem humanam ita independentem esse ut fides ei a Deo imperari non possit1 ». Aliud autem præiudicium ex falso intellectu doctrinæ catholicæ oritur. Supponunt enim adversarii, Ecclesiam sibi magisterium vindicare hoc sensu ut Ecclesia vel ex auctoritate humana — historica fidem determinare valeat vel quamlibet doctrinam, ad lubitum, etiam falsam et Evangelio contrariam, tanquam doctrinam revelatam determinare possit, vel pro defini­ tionibus subiectionem tantum iuridicam expostulet : quæ omnia alienissima sunt a mente et doctrina catholica. IV. Thesis : Ecclesia potestate magisterii pollet. Probatio huius thesis post ea quæ de infallibilitate Ecclesiæ diximus, brevis erit. Prob. 1. Ex parie Christi. Christus Apostolis a) officium In hac porro coniunctione ac veluti fusione tum mentis formulam eligentis tum potestatis eandem perscribentis, magisterii eccle­ siastici notionem modernistæ collocant. Cum igitur magisterium ex conscientiis singularibus tandem aliquando nascatur, et publicum officium in earundem conscientiarum commodum mandatum habeat : consequitur necessario, illud ab eisdem conscientiis pen­ dere ac proinde ad populares formas esse inflectendum. Quapropter singularium hominum conscientias prohibere ...potestatis ad utilitatem permissæ non usus est, sed abusus... Interea temporis catholico sic agendum est ut auctoritatis quidem obseroantissimum se publice profiteatur, suo tamen obsequi inqenio non permittat. » Denz., 2093. 1. Denz., 1810. ART. XLI. — DE MAGISTERIO ECCLESIÆ 363 et ius committit docendi omnes fideles, b) in potestate sua, c) ita ut omnes obligentur acceptare doctrinam eorum. Mt., xxviii, 18 ss. Christus ante ascensionem in ccelum primo alludit ad potestatem suam : « Data est mihi omnis potestas in cœlo et in terra. » Ex hac potestate Apostolis dat ius, officium et potestatem : « Euntes ergo docete omnes gentes... docentes eos servare omnia quæcunque mandavi vobis. » Apostoli igitur ex mandato et in nomine et in potestate Christi omnes gentes docebunt « usque ad consummationem sæculi », i. e. sive personaliter sive in suis successoribus. Id quod iam antea Apostolis intima­ verat, dicendo : « Sicut misit me Pater, ita mitto vos » (Joa., xx, 21). Obligatio audiendi Apostolos vel Ecclesiam, ex ipsa Christi auctoritate, Apostolis tradita, sequitur; specialiter tamen adhuc inculcatur per verba : « Qui vos audit, mc audit ; et qui vos spernit, me spernit » (Lc., x, 16) et« Qui non crediderit, condemnabitur» (Mc., xvi, 16). Prob. 2. Ex doctrina Apostolorum. Apostoli a) mandatum Domini exequuntur : « Illi autem profecti prædieaverunt ubique » (Mc., xvi, 20) ; Z>) non tantum Evangelium paganis et iudæis adnuntiant, sed et iam credentibus fidelibus tanquam Apostoli lesu Christi credenda determinaverunt — ut in omnibus epistulis Apostolorum, i. e. magisterium exercuerunt; c) fidem semel in Ecclesia acceptam tanquam obligatoriam pronuntiant : « Licet nos aut angelus de coelo evangelizetvobis, præterquam quod evangelizavimus vobis, anathema sit » (Gal., i, 8, cf. .Tit., iii, 10, 11); denique d) cooperatoribus suis officium, ius et potestatem inculcant docendi : ita Apostolus Paulus Timotheum Ephesi reli­ quit, ut denuntiaret « quibusdam, ne aliter docerent » (/ Tim., i, 3 s.), ipsi indicat, quæ præcipere et docere debeat (1. c. iv, 11), commonere et testificari (II Tim., n, 14) ; similiter Tito præcipit : « Hæc loquere et exhortare et argue cum omni imperio » (Tit., n, 15 ; cf. iv, 2). Denique utraque epistola ad Tim. et ep. ad Tit. quid est aliud nisi instructio de magisterio exercendo ? Prob. 3. Vetus Ecclesia magisterium maxime factis testi­ ficatur. Etenim ecclesia docens doctrinam fidei cum aucto­ ritate et ex potestate fidelibus proponit, hæreses damnat et de quæstionibus controversis iudicat ; Ecclesia vero 364 CAP. V. ---- DE POTESTATE ECCLESIÆ credens doctrinam Ecclesiæ docentis sequitur, et quidem tamquam ex obligatione, sc. divina. Recolantur testimonia veterum de infallibilitate Ecclesiæ (supra a. 32). Prote­ stantes quidem existentiam magisterii divinitus instituti in Ecclesia antiqua negare conantur : at omnia facta et documenta historica contraria sunt. Certissime enim con­ stat, episcopos, incipiendo a tempore Apostolorum, magi­ sterium in Ecclesia exercuisse, ut tota historia ecclesiastica testificatur. Similiter potestas magisterii ab omni initio tanquam divinitus data admittebatur. Didache de epi­ scopis et diaconis præcipit : « Ne igitur contemnatis eos ; ipsi enim sunt honorati inter vos una cum prophetis et doctoribus. » Et iam antea : « vobis ministrant et ipsi mini­ sterium prophetarum et doctorum » (c. xv). Sicut igitur prophetæ et doctores honorati sunt propter charisma proindeque sicut Dominus (c. iv), ita et episcopi et diaconi, etiamsi non sint charismatici, sc. propter potestatem divi­ nam : « Fili mi, qui loquitur tibi, verbum Dei... timebis eum sicut Dominum ; unde enim dominicum (κυρώτη'ς) loquitur, ibi Dominus est » (c. iv). Clemens Romanus magi­ sterium expresse ad missionem divinam reducit : Christus missus a Deo et apostoli a Christo, episcopi instituti ab Apostolis et sic deinceps1. Ignatius Antioch, totus est in potestate episcoporum inculcanda. Pro tempore sequenti sententia antiquitatis vel protestanticis dubia non est. Prob. 4. Magisterium Ecclesiæ necessario sequitur ex natura Ecclesiae, prout sc. est a Christo instituta. Nam secundum voluntatem Christi Ecclesia erit una in fide et catholica, erit sancta et apostolica ■; atqui hæc omnia servari nequeunt absque potestate magisterii. Unitas enim fidei servari nequit absque principio efficaci uni­ tatis quod aliud esse nequit quam potestas magisterii ; similiter vis sanctifica Ecclesiæ præsupponit magisterium quod sc. doctrinam sanctam tum fideliter servare poterit, præcipue contra illecebras passionum, mundi et diaboli, tum efficaciter imponere fidelibus : docere servare omnia quæ Christus docuerat ; ex apostolicitate Ecclesiæ sequitur continuatio magisterii apostolici in Ecclesia. Deinde magi1. Ep. ad Cor., c. xlii, xliv. ART. XLI. ---- DE MAGISTERIO ECCLESIÆ 365 slerium Ecclesiæ immediate in conslitulione hierarchica Ecclesiæ includitur. Denique Ecclesia ut societas perfecta potestate magisterii carere nequit. Hoc sensu Cone. Vatie, docet, Ecclesiam tanquam custodem ac magistram verbi revelati institutam fuisse. V. Obiectiones. — Ob. 1. Salvator ait : « Unus est magister vester » (Mt., xxiii, 8). Besp. Unus est magister principalis qui auctoritate pro­ pria nos edocet, sc. Deus ; plurcs autem possunt esse ma­ gistri secundarii, ex potestate a Deo commissa adeoque ministerial! : et ita Ecclesia habet magisterium1. Ob. 2. Paulus ad Thessal. scribens, eorum indicio reli­ quit quæ tenerent : « Omnia probate, quod bonum est tenete » (I, v, 21), et loannes negat necessitatem alicuius magisterii dicens : « Non necessc habetis ut aliquis doceat vos, sed sicut unctio docet vos » (/ lo., n, 27). Besp. Paulus loquitur de prophetiis ; dicit enim : « Pro­ phetias nolite spernere. Omnia autem probate... ». Unde verbum adductum non est ad rem ; quantum autem ad doctrinam Ecclesiæ Apostolus aliter loquitur, ut in argu­ mento II. vidimus. — loannes similiter non de doctrina Ecclesiæ, sed de doctrina Antichristi loquitur (v, 18 ss.) et contra hos qui « seducunt » (v. 26). Proinde fideles admo­ net quod non necessc habeant ut ab hæreticis edoceantur, cum ipsi Spiritum S. habeant qui illos edocet. loannes igitur fideles admonet ut firmiter in doctrina ab Ecclesia accepta perseverent, quippe quæ est a Spiritu S., spiritu veritatis : atque sic proprie magisterium Ecclesiæ indicat. Ob. 3. Fides est donum gratiæ divinæ qua « aspirante et adiuvante » (Cone. Vatic.) revelatis assentimus. lamvero tum revelatio tum gratia est a solo Deo. Ergo magisterium Ecclesiæ est supervacaneum, immo fidei contrarium. Besp. Bevelalio quidem a solo Deo est, propositio vero revelatorum potest esse per alios, adeoque per Ecclesiam. 1. Optime S. Thomas, Comment, in Evang. Maith., in h. 1. : « Ille proprie dicitur magister qui doctrinam habet a sc, non ille qui traditas ab alio aliis dispergit : et sic solum unus est magister, sc. Deus qui proprie doctrinam habet ; sed ministerio multi sunt magistri. » 366 CAP. V. ---- DE POTESTATE ECCLESIÆ Similiter gratia fidei quidem a Deo est, qua sc. aspirante et adiuvante revelatis assenlimus ; ea autem quibus tan­ quam revelatis assentimus, ab Ecclesia determinari possunt. Deus igitur est causa fidei per revelationem, exhibendo materiam fidei, et per gratiam, « quæ movet hominem in­ terius ad assentiendum his quæ sunt fidei » ; Ecclesia vero est causa fidei ut « proponens exterius ea quæ sunt fidei1 ». Nihil autem obstat quin fides sit a Deo tanquam causa interius movente et ab Ecclesia tanquam causa exterius proponente, sicut nulla est oppositio inter revelationem ex parte Dei et propositionem revelatorum ex parte Ecclesiæ, immo hæc duo intime sunt coniuncta. Id quod S. Thomas optime sic explicat : « Formale obiectum fidei est veritas prima (i. e. auctoritas Dei revelantis), secundum quod manifestatur in Scripturis sacris et doctrina Ecclesiæ quæ procedit ex veritate prima1 2. » Itaque obiectum formale fidei vel ratio assensus fidei propria est ipsa scientia in Deo existens, Deus ut est veritas ipsa : scientia autem divina nobis per revelationem manifestatur, quæ revelatio in S. Scriptura continetur et simi­ liter in doctrina Ecclesiæ. Itaque tum revelatio, tum S. Scriptura tum doctrina Ecclesiæ ex Deo procedunt : revelatio ut manifestatio Dei, S. Scriptura ut verbum Dei inspiratum, doctrina Ecclesiæ ut illuminatæ per assistentiam Dei. Inde mysteria Dei quodam ordine ad nos perve­ niunt, sc. ut revelata a Deo, consignata in S. Scriptura et proposita per magisterium Ecclesiæ. Ob. 4. Ecclesia nequit esse simul obiectum fidei et regula fidei. Atque supposito magisterio Ecclesia esset simul obiec­ tum et regula fidei. Ergo magisterium ipsi competere nenequit. Hesp. Ecclesia nequit esse simul obiectum et regula fidei sub eodem respectu, conc., sub diverso respectu, ng. Explic. Solutio huius tritæ obiectionis facile ex modo dictis apparet. Certe constat, magisterium Ecclesiæ esse obiectum fidei quia de dogmate proprie dicto agitur : inde magisterium Ecclesiæ simul est obiectum et regula 1. S. Thomas, II, II, q. vi, a. 1, corp. <54 ad 2 ; cf. De Veril., q. xviii, a. 3. 2. II, II, q. V, a. 3. 4 ART. XU. ---- DE MAGISTERIO ECCLESIÆ 3G7 fidei. At sub diverso repectu. Ecclesia enim eiusque magi­ sterium est obiectum fidei, inquantum propter auctorita­ tem Dei revelantis creditur ; est autem regula fidei in­ quantum Ecclesia in nomine et auctoritate Dei veritates revelatas credendas nobis proponit. lamvero nihil obstat quin Ecclesia sub uno respectu sit obiectum fidei, sub alio vero respectu sit regula fidei : repugnaret autem quod sub uno eodemque respectu sit simul obiectum et regula fidei. Ita e. g. color simul est obiectum et medium visionis, obiectum ut id quod vide­ tur, medium ut quo videtur ; similiter veritas nostræ cognitionis simul est obiectum cognitionis et adæquatip inter cognitionem nostram et rem cognitam. Itaque Ecclesiæ magisterium quidem creditur, i. e. propter auctoritatem Dei revelantis ; idem autem magi­ sterium, ut creditum, per suas definitiones determinat nobis quænam veritates sint revclatæ adeoque credendæ, immo etiam hanc veritatem quod Ecclesia potestate magisterii polleat, nobis proponit, sicut solem in luce sibi propria videmus1. Ob. 5. S. Thomas docet : « Explicatio credendorum fit per revelationem divinam » (II, II, q. n, a. 6). Ergo sufficit revelatio divina. Hesp. S. Thomas ibi loquitur de determinatione prioris revelationis per revelationes subséquentes : sicut e. g. prius revelatum fuit quod Deus genus humanum redimeret, postmodum autem revelatum fuit quod redemptio fieret per Deum incarnatum qui esset ex genere David, natus ex Maria V. etc. (cf. q. i, a. 7). Per hoc autem propositio revelatorum per Ecclesiam non excluditur. Immo S. Doc­ tor continuat : « Revelatio divina ordine quodam ad infe­ riores pervenit per superiores... ; et ideo pari ratione explicatio fidei oportet quod perveniat ad inferiores homi­ nes per Maiores ». Unde sicut in V. T. populus fidem vel credenda a prophetis et patriarchis acceperat, ita in N. T. credenda fidelibus per Ecclesiam proponuntur. De Ecclesia ut regula fidei infra, cap. x, erit quæstio. 1. Quantum ad quæstionem theologicam videsis GarrigouLagrange, De revelatione., I, sect. IV, art. 3. CAPUT SEXTUM De Primatu Romani Pontificis Potestas regiminis in quacunque societate rite ordinata quam maxime determinatur : inde quæstiones de forma regiminis societatis civilis. Similiter Christus Dominus, instituendo Ecclesiam ut veram societatem eamque ins­ truendo potestate sacra, necessario constitutionem Eccle­ siæ in particulari et quasi in concreto determinare debuit. Inde maxime oritur quæstio de capite Ecclesiæ atque de eius prærogativis. In Ecclesia catholica caput est Romanus Pontifex. Quæritur igitur, utrum et inquantum doctrina catholica de auctoritate Romani Pontificis testimoniis S. Scripturæ atque traditionis fulciatur. Denique in hoc capite natura Ecclesiæ, inquantum est societas, magis in concreto determinabitur. Cum Romanus Pontifex tantum ut successor Petri auctoritatem habere creditur, sequentes erunt articuli. 1° De primatu Petri (art. 42) ; 2° Primatus Petri probatur ex Μτ., xvi, 15-19 (art. 43) ; 3° Primatus Petri probatur ex Lc. et Joa. (art. 44) ; 4° Primatus probatur ex testimoniis veterum (a. 45) ; 5° De Sede Romana Pelri (art. 46) ; 6° De Romano Pontifice ut successore Petri in Prima­ tu (art. 47) ; 7° De attributis primatus (art. 48) ; 8° De infallibilitate Romani Pontificis (art. 49, 50). ' •f \ \ ART. XLII.---- DE PRIMATU S. PETRI ARTICULUS QUADRAGESIMUS SECUNDUS De primatu S. Petri ( r’ 369 I. Doctrina catholica. — Concilium Vatic, primatum S. Petri triplici modo tanquam dogma definivit : 1) defi­ niendo Petrum ex divina institutione primatum iurisdictionis immediate a Christo accepisse ; 2) definiendo, s. Pe­ trum ex ipsius Christi institutione et iure divino in primatu super universam Ecclesiam habere perpetuos successores ; 3) definiendo, Romanum Pontificem esse beati Petri in eodem primatu successorem. Quantum ad institutionem primatus Cone, docet ac definit : « Docemus atque declaramus, iuxta Evangelii testimonia primatum iurisdictionis in universam Eccle­ siam immediate et directe beato Petro Apostolo promissum atque collatum a Christo Domino fuisse. Unum .enim Si­ monem... sollemnibus his verbis allocutus est Dominus : Beatus es Simon Bar Jona... (Μτ., χνι, 16 ss.). Atque uni Simoni Petro contulit Jesus post suam resurrectionem summi pastoris et rectoris iurisdictionem in totum suum ovile dicens : Pasce agnos meos... Pasce oves meas (Ioa., xxi, 15 ss.) ». « Si quis igitur dixerit, beatum Petrum Apo­ stolum non esse a Christo Domino constitutum Apostolo­ rum omnium principem et totius Ecclesiæ militantis visi­ bile caput ; vel eundem honoris tantum, non autem veræ propriæque iurisdictionis primatum ab eodem Domino nostro lesu Christo directe et immediate accepisse, a. s.1 ». Inde in lureiurando contra errores Modernistarum tertia prop, sonat : « Firma pariter fide credo Ecclesiam... per ipsum verum atque historicum Christum... proxime ac directo institutam eandemque super Petrum, apostolicæ hierarchiæ principem eiusque in ævum successores ædificatam. » 1. Sess. IV, c. i. .370 CAP. VI. DE PRIMATU IL De sensu doctrinæ catholicæ. — Ad statum quæstionis bene determinandum, exponendum esL quo sensu secundum dogma catholicum S. Petro (et Romano Ponti­ fici) primatus iurisdictionis attribuatur. 1. Primatus iurisdictionis. — Primatus, generatim spec­ tatus, præeminenliam importat. Huiusmodi præeminentia vel primatus potest esse triplex : primatus honoris = præe­ minentia honoris, primatus directionis vel inspectionis — præeminentia vi oftïcii a communitate commissi, ad ser­ vandum ordinem vel ad societatem dirigendam, ut e. g. in præsidentibus senatus vel parlamenti ; primatus iuris­ dictionis = potestas regendi et gubernandi alios tanquam subditos. Primatus beati Petri igitur definitur : præemi­ nentia suprema tum ratione honoris tum ratione potestatis iurisdictionis in universam Ecclesiam. 2. Primatus Petri relate ad Christum, caput Ecclesiæ. — Secundum multorum adversariorum sententiam primatus Petri excluderet supremum Christi regimen in Ecclesiam. Attamen potestas Petri ut capitis Ecclesiæ non excludit potestatem Christi ut capitis Ecclesiæ, sed potestatem Christi supponit eique subordinate est. Difïerentiæ inter Christum et Petrum sunt sequentes : a) Ex parte potestatis : Christus est caput Ecclesiæ in virtule propria, Petrus vero eiusque successores in vir­ tute vel potestate a Christo accepta : unde Petrus eiusque successores non sunt successores Christi sed vicarii eius. fe) Ex parte influxus : Christus est caput Ecclesiæ ut redemptor et mediator omnium hominum, ut interius graliarn influens, sive immediate sive mediantibus sacramen­ tis — Petrus eiusque sucessores sunt caput quantum ad externam gubernationem fidelium. c) Ex parte membrorum : Christus est caput omnium hominum omnium temporum, Petrus vero vel successor ipsius est caput tantum illorum hominum qui tempore sui pontificatus ut membra Ecclesiæ in terra degunt : ita Christus est caput Ecclesiæ tum triumphantis tum patien­ tis tum militantis, et caput omnium hominum omnis temporis, ab initio Ecclesiæ usque ad finem mundi ; Petrus vero vel Romanus Pontifex est caput tantum Eccle- ART. XLII.---- DE PRIMATU S. PETRI 371 siæ militantis et tantum eorum qui tempore sui pontificatus ad Ecclesiam pertinent1. d) Christus est capul invisibile, Petrus vero et Romanus Pontifex caput visibile, i. e. Christus Ecclesiam regit invi­ sibiliter, Romanus autem Pontifex visibiliter. 3. De distinctione inter primatum et apostolatum Petri. — Petrus quidem princeps omnium Apostolorum prædicatur, non vero ratione apostolatus sed exclusive ratione primatus : ratione enim apostolatus Petrus cæteris apo­ stolis par erat. Petrus quidem utrumque, tum apostolatum tum prima­ tum immediate a Christo accepit et utrumque tanquam privilegium speciale. Tamen apostolatus fuit privilegium et munus extraordinarium, personale et quod cessaret cum morte Petri, primatus vero erat munus ordinarium, ad constitutionem Ecclesiæ pertinens adeoquc post mortem Christi usque ad finem mundi perdurans. Ita Petrus fuit apostolus tanquam immediate a Christo ad evangelium prædicandum missus, et quidem cum potestate iuris­ dictionis universalis, adiunctis pluribus charismatibus, ut infallibilitate in docendo, virtute miraculorum, dono linguarum etc., atque insuper addita confirmatione in gratia. Primatum vero Petrus accepit inquantum Christus ipsum in caput totius Ecclesiæ instituit, constituendo sc. in Ecclesia munus pastoris et ducis supremi, quod tanquam ad Ecclesiæ constitutionem pertinens usque ad finem mundi perduraret. Itaque Petrus ut Apostolus quidem cæteris Apostolis par erat, utpote eodem modo missus, tanquam 1. Quomodo Christus sit caput omnium, optime S. Thomas his verbis explicat (III, q. vni, a. 3) : « Christus est caput omnium hominum, sed secundum diversos gradus : primo enim at princi­ paliter est caput eorum qui actu uniuntur ei per gloriam ; sacundo eorum qui actu uniuntur ei per caritatem ; tertio eorum qui actu uniuntur ei per fidem ; quarto vero eorum qui ei uniuntur solum in potentia nondum reducta ad actum, quæ tamen est ad actum reducenda secundum divinam prædestinationem ; quinio vero eorum qui in potentia sunt ei uniti, quæ nunquam reducetur ad actum ; sicut sunt homines in hoc mundo viventes qui non sunt prædeslinati : qui tamen ex hoc sæculo recedentes totaliter desi­ nunt esse membra Christi, quia iam nec sunt in potentia ut Christo uniantur. » 372 CAP. VI. — DE PRIMATU primatum vero habens erat caput aliorum apostolorum atque maiore potestate instructus1. III. Sententiæ contrariæ. — In veteri Ecclesia nulla fuit disputatio de hoc quod b. Petrus a Christo in summum pastorem ac in fundamentum Ecclesiæ fuisset institutus, licet vis et ratio huius primatus successive tantum melius pateret, non quidem sine magnis disceptationibus. Primo Photiani simpliciter institutionem primatus negaverunt. In medio ævo Marsilius Patavinus defendebat thesirn, « quod b. Petrus Apostolus non plus auctoritatis habuit quam alii Apostoli habuerunt nec aliorum Apostolorum fuit caput. Item quod Christus nullum caput dimisit Ecclesiæ nec aliquem vicarium suum fecit12. » Idque statuit ut imperatorem tanquam dominum unicum mundi de­ monstraret. Præcedentibus Wiclefïïtis3, Has docebat : « Petrus non est nec fuit caput Ecclesiæ sanctæ catholicæ4 ». Maxime Protestantes simpliciter ac radicaliter divinam institutionem primatus in Ecclesia negant ; priores qui­ dam in b. Petro aliquam speciem primatus admiserunt, tamen mere personalem ac cum morte Petri cessantem, — ita maxime Anglicani — posteriores vero quasi omnes etiam in b. Petro omnem umbram primatus negant. Martinus de Barcos et Antonius Arnold, Jansenista, defendebant : « S. Petrus et S. Paulus sunt duo Ecclesiæ principes..., duo Ecclesiæ summi pastores ac præsides qui unicum caput constituunt5 ». Gallicani, Bicheriani, Febroniani et Josephini primatum Petri quidem admittebant, sed erraverunt de eius natura, reducentes sc. eum ad primatum honoris et directionis (de qua re infra). Nostris temporibus præter sic dictos Velero-catholicos præsertim Modernistæ divinam institutionem primatus 1. De natura apostolatus videsis A. Straub, De Ecclesia Christi, thesis VII, I, p. 136 ss. 2. Denz., 496. 3. Denz., 617. 4. Denz., 633. 5. Denz., 1091. ART. XLII. ---- DE PRIMATU S. PETRI 373 negant, dicentes primatum (Romani Pontificis) esse effec­ tum evolutionis historicae, per imitationem imperii Roma­ norum1. III. Itaque probanda nobis est thesis : S. Petrus Aposto­ lus isque solus ab ipso Christo Domino primatum iurisdictionis in universam Ecclesiam accepit eumque perpetuo duraturum. IV. Summa argumentorum. — Propter rei maximum momentum et ob tergiversationes adversariorum argu­ menta pro institutione divina primatus paululum fusius exponemus, et quidem in distinctis articulis. Unde primo summam vel conspectum generalem argumentorum propo­ nimus. Primatus Petri probatur : 1. Ex S. Scriptura, et quidem : a) Ex textu Mt., xvi, 15-19 (art. 42) ; b) Ex textu Joa., xxi, 15-17 ; Lc., xxn, 31 s., et ex factis concludentibus quæ in S. Scriptura narrantur (art. 43). 2. Ex testimoniis veterum (art. 44). N * 1. Decret. Lamentabili, prop. 55 : « Simon Petrus ne suspicatus quidem unquam est, sibi a Christo demandatum esse primatum in Ecclesia » ; prop. 56 : « Ecclesia Romana non ex divinæ providentiæ ordinatione, sed ex mere politicis conditionibus caput omnium ecclesiarum effecta est. » Denz., 2055 s. ; Loisy, Évangile et Église, IV, Γ Eglise. ARTICULUS QUADRAGESIMUS TERTIUS Primatus Petii ex Mat., xvi, 15-19 probatur I. Textus. — « Dicit illis (discipulis) lesus : Vos autem, quem me esse dicitis ? Respondens Simon Petrus dixit : Tu es Christus, Filius Dei vivi. 17. Respondens autem lesus, dixit ei : Beatus es Simon Bar Jona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in cœlis est. 18. Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam, et portæ inferi non praevale­ bunt adversus eam. 19. Et tibi dabo claves regni coelorum. Et quodcumque ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis : et quodcumque solveris super terram, erit solutum et in coelis ». His verbis Christus Petro primatum jurisdic­ tionis in universam Ecclesiam in sevum duraturum promittit1. II. Explicatio textus1 2. — 1. Christus Dominus discipulos in partes Cæsaræ Philippi duxerat et ibi eos interrogabat : quem dicunt homines fdium hominis ?... quem vos me esse dicitis ? Christus igitur confessionem fidei expostulat. Quid alii discipuli responderint vel an responsum dederint, non narratur, sed tantum quid Petrus responderit : pro parte enim sequenti sola confessio Petri momentum habet. Petrus confitetur divinitatem Christi atque eius confessio a Christo tanquam donum Dei declaratur, tanquam veritas a Deo Patre accepta atque revelata. Nunc Christus ex sua parte ( « Et ego dico tibi ») Petro revelationem facit ac donum prommittit3, sc. quod super ipsum Ecclesia Christi ædificabitur, tanquam super petram, et quod ipse claves regni coelorum accipiet. 1. Promissio non ut promissio quædam nuda intelligenda est, sed ut firma ac absoluta. Cf. Straub, De Ecclesia, I, p. 102. 2. Cf. M.-J. Lagrange, O. P., Évangile selon saint Matthieu, p. 319. 3. « Sicut Pater meus tibi manifestavit divinitatem meam, ita et ego tibi notam facto excellentiam tuam. » Leo M., Serm. IV, 2. ART. XLIII. ---- PROBATUR PRIMATUS EX MT 16, 15-19 375 2. Certe Christus aliquid novi et magni annuntiat, ut ex solemnitate circumstantiarum (confessio in divinitatem Christi) et ex formula solemni ( « Et ego dico tibi ») apparet. Similiter patet quod verba Christi ad Petrum diriguntur eumque solum ; nam vocatur nomine proprio : Simon Bar Jona, Petri confessio tanquam a Patre divinitus revelata laudatur, ipsi datur novum nomen Petri vel kepha, ipsi claves regni coelorum dantur adeoque potestas ligandi atque solvendi. De Petro igitur deque eo solo valent quæ sequuntur. Quid autem de Petro futurum annuntiatur ? 3. Simon Bar Jona a Christo petra declaratur. Secun­ dum omnium consensum Christus, lingua aramaica utens, Simonem kepha, i. e. petram appellavit — id quod et sequentibus verbis consonat : « Et super hanc petram... Versio græca reddit :« Petros, quia secundum spiritum linguæ græcæ « petra » non est nomen personæ; unde versio græca, sensum dictionis retinens, reddit : Petros. Atque versio latina versionem græcam secuta est1. « Petra >> vero est figura, græcis et nobis quidem insolita, hebræis vero notissima. In V. enim Testamento petra est figura soliditatis et firmitatis, sicut et Christus figura petræ aliis occasionibus in eodem sensu utitur (« Qui ædificavit domum suam super petram » : (Μτ., vn,24 s. ; Lc., vi, 48) ; immo petra erat figura firmitatis divinitus efîectæ, im­ mo ipsius Dei, ut patet de petra in deserto e qua Moyses aquam eduxit (Exod., xvn, 6 ss.). Simon igitur iam per verbum « petræ » tanquam res quædam divinitus firmis­ sima atque fundamentum solidum alicuius rei declaratur. Itaque Christus primo quidem generaliter atque adhuc in confuso donum divinum annuntiat quo Simon firmaretur 1. G. Lagrange, p. 324 : « Le nom commun πέτρος signifiait pierre, et πέτρα rocher. Mais πέτρος convenait mieux pour un homme, et πέτρα convenait mieux comme fondement de l’Église. En araméen, on ne pouvait réaliser cette élégance. Nous savons par le N. T. que Simon était nommé Cephas dans l’Église primitive (Joa., i, 42 ; Gai., i, 18 ; ni, 9 ; 1 Cor., ix, 5, etc.). On comprend donc très bien... que Jésus ait pu dire et Ma. écrire : Tu es Cépha et sur ce Cépha je bâtirai mon Église, et que le traducteur grec ait gardé en même temps πέτρα qui répondait mieux à la situation, et πέτρος qui avait prévalu en grec comme nom masculin. » 376 CAP. VI. DE PRIMATU atque fundamentum fieret, ita quidem ut inde nomen pro­ prium acciperet. Id quod Christus verbis sequentibus secun­ dum morem linguae propriæ magis explicat atque deter­ minat1. 4. Sequitur enim : et super hanc petram aedificabo Ec­ clesiam meam. His verbis explicatur, cuius rei Petrus fun­ damentum futurus sit : sc. Ecclesiæ Christi. Simon igitur tanquam fundamentum divinitus firmatum Ecclesiæ Christi declaratur. Id quod per ultimam particulam adhuc magis determinatur, sc. quod Petrus futurus sit fundamentum ita firmum ut nec portæ inferi adversus illud prævalcant. At­ que certe verba « : et super hanc petram » ad illum ipsum Petrum referuntur, ut sensus obvius fert. Alia quidem par­ ticula : portæ inferi non prævalebunt adversus « eam » referri potest vel ad petram quæ est Petrus, vel ad Ecclesiam : pro nostra autem quæstione parum interest ; nam secundum primam interpretationem promissio quidem directe Petro fit, secundum vero alteram indirecte, inquantum sc. Ecclesia inexpugnabilis declaratur tanquam fundata su­ per Petrum ; unde secundum utramque interpretationem Petrus tanquam fundamentum proponitur quod est inex­ pugnabile. 5. lamvero per hanc figuram vel metaphoram petræ Christus Petrum tanquam caput el principem Ecclesiæ indicat. Figura quidem petræ, ut iam dixi, nobis est minus solita, sensus tamen non nimis difficile patet. Sicut sc. per fundamentum totum ædificiuqj sustentatur, ita per Petrum tota Ecclesia Christi. Societas autem aliqua per regimen, per auctoritatem, per potestatem sustentatur ac consistit. Itaque Petrus regimen, auctoritatem, pote­ statem super universam Ecclesiam Christi habebit atque ita erit fundamentum quo Ecclesia ipsa firma atque inex­ pugnabilis erit : id quod alio modo per terminum prima­ tus iurisdictionis exprimitur. Atque hic primatus soli 1. Leo M. : « Quia tu es Petrus : id est, cum ego sim inviolabi­ lis petra, ego lapis angularis..., ego fundamentum præt?r quod nemo potest aliud ponere (Eph., n, 14, 20) ; tamen tu quoque petra es, quia mea virtute solidaris, ut quæ mihi potestate sunt propria, sint tibi mecum participatione communia... ». Semi. IV, M. L. 54, 150. ART. XLIII. ---- PROBATUR PRIMATUS EX MT 16, 15-19 377 atque uni Petro confertur, est primatus super universam Ecclesiam quia Ecclesia Christi super Petrum ædificàta erit, ac denique primatus Petri erit perpetuus quia Eccle­ sia Christi simpliciter, i. e quæcumque Ecclesia Christi et cuiuscumque temporis, super Petrum ædificata dicitur. Nulla igitur ecclesia erit Ecclesia Christi nisi ea quæ est super Petrum fundata. G. Figura petræ, iterum secundum modum literarium Hebræorum et S. Scripturarum, per aliam figuram, magis claram, explicatur atque determinatur, sc. per figuram clavium vel poleslalis ligandi alque solvendi. Hæc figura etiam pro nobis facile patet. Claves enim tum ex natura rei tum ex acceptatione communi facultatem vel pote­ statem significant. Ita elaves iam materialiter vel physice facultatem dant ingressus in ædificium, removendo sc. impedimentum ostii clausi. Moraliter vero claves, sighificant potestatem disponendi, gubernandi, immo et pote­ statem dominii : unde victoribus claves traduntur in si­ gnum subiectionis et potestatis1. Hac significatione clavium Christus utitur ad designandam potestatem Petri futuram. 7. Hæc potestas est polestas regni cælorum, i. e. regn^ Christi. Petrus in regno Christi habebit potestatem regendi, gubernandi, removendi impedimenta vel obstacula ingres­ sus in regnum Christi vel cælorum, utique a Christo ac­ ceptam. Id quod iterum sequentibus verbis exactius de­ claratur et determinatur : id quod Petrus ligaverit, erit ligatum et in ipso cœlo, et quod solverit, erit solutum et in coelis, i. e. quidquid Petrus ordinaverit, vim habebit in regno Christi, erit lex ac si lata esset a Christo vel Deo, obligabit coram Deo et Christo. Adversarii quidem figu­ ram ligandi atque solvendi tanquam potestatem legis interpretandæ intelligunt. Certe et hæc facultas signifi­ catur, at non exclusive. E contra Petro universaliter ac 1. Eodem sensu claves potestatem significant Is., xxn, 20 s. ubi Dominus de Eliacim dicit : « Vocabo servum meum Eliacim et induam illum tunica tua (sc. Sobnac, præpositi templi, v. 15), et cingulo tuo confortabo eum et potestatem tuam dabo in manu eius... et dabo elavem domus David super humerum eius : et claudet et non erit qui aperiet. » Cf. Apol., i, 18 : « habes claves mortis et inferni. » .378 CAP. VI. DE PRIMATU generaliter facultas ordinandi, disponendi, gubernandi tribuitur. Conclusio. — Christus igitur modo quodam mirabili Petri primatum indicat. Declarat ipsum primo tanquam petram divinitus positam atque firmatam, deinde tanquam petram supra quam fundabitur Ecclesia et ex qua Ecclesia firmitatem inexpugnabilem habebit ; id quod tertio per figuram clavium explicatur, sc. quod Petrus erit funda­ mentum tanquam potestam habens in regno Christi, ita ut quod ipse ordinaverit, simpliciter erit lex obligans in regno Christi. Atque ita Christus modo vere divino pri­ matum Petri super universam Ecclesiam pronuntiat. III. Interpretationes contrariae. — Mirum esse non potest adversarios Ecclesiæ catholicæ omne studium im­ pendisse ut textum Mt. ita interpretarentur ut nihil de primatu dicere videretur. Dc facto pauci sunt textus S. Scripturæ de quibus interpretandis tantum disputatum est ac de nostro textu. Præsertim veteres Protestantes necessitatem sentierunt, evincendi vim verborum Domini „de petra et clavigero Ecclesiæ. Post explicationem datam tamen omnia huiusmodi tentamina breviter expedire possumus, maxime cum nostris diebus vel homines protestantici cordati errorem exegeseos protestanticæ admit­ tant. Generaliter loquendo, interpretationes protestanticae pro­ bare conantur : vel quod subiectum de quibus Christus loquitur, non sit Petrus, saltem solus, vel quod prædicatum quod enuntiat, aliud dicat quam primatum. A. In particulari quoad primum sequentes notandæ sunt interpretationes, quæ tamen facile refutantur. 1. Secundum aliquos « petra » non significat Petrum, sed Christum, ac si Christus dixisset : Tu es Petrus et (indi­ cando seipsum) super hanc petram (i. e. super me) ædificabo Ecclesiam meam. Interpretatio hæc certe non est secundum regulas scientiæ philologicæ neque consonat contextui, ut vidimus. In argumentum quidem adducitur verbum Apostoli (/ Cor., x, 4) : « Petra autem erat Chrisstus ». At ibi Apostolus de petra in deserto, e qua aqua fluebat, loquitur. ART. XLIII. ---- PROBATUR PRIMATUS EX MT 16, 15-19 379 2. Secundum alios « petra » confessionem Petri qua s· . Christum tanquam filium Dei profitetur, significaret. At « Simon Bar Jona » cui dicitur « Tibi dabo... » et « Tu es » non significant confessionem vel firmam fidem Petri, sed personam Petri. Argumentantur quidem : Christus primo exigit confessionem fidei a Petro et postea ipsum petram declarat. At confessio Petri erat conditio quædam prærequisita : promissio enim Christi, instituendi Simonem in caput Ecclesiæ, nullum haberet vigorem, nisi Simon in divinitatem Christi crediderit. Deinde opponunt, petram significare rem firmam adeo­ que fidem firmam Petri. Atque certo per figuram « petræ » etiam firmitas fidei Petri significatur (ut alia occasione videbimus), at non solam fidem Petri significat, sed gene­ raliter Petrum ipsum ut firmum fundamentum Ecclesiæ designat. Denique interpretatio quorumdam Patrum in medium adducitur, de quorum tamen sententia in argu­ mento ex traditione agemus. 3. Quidam censent, subiectum promissionis Christi esse non solum Petrum, sed omnes Apostolos simul. Ar­ gumentum est, quod Christus omnes discipulos inter­ rogaverit, quem eum dicerent, et quod Petrus nomine omnium responderit adeoque etiam promissio Christi om­ nibus facta sit. At dato quod Petrus nomine omnium responderit1, illatio non concludit atque est contra ex­ pressa verba textus quibus Petro, et non omnibus, pro­ missio facta est. — Aliud argumentum est quod Christus omnibus Apostolis potestatem ligandi atque solvendi dedit (Mt., xviii, 18; Joa., xx, 23), sicut et Paulus Ecclesiam « super fundamentum Apostolorum et prophetarum » ædificatam dicit {Eph., n, 20 ; iv, 11). At potestas et jurisdic­ tio Apostolorum potestatem et iurisdictionem Petri super universam Ecclesiam non excludit, sed illi subordinatur. Neque ex hoc quod Christus omnibus Apostolis potesta­ tem parem dederit, sequitur quod Petro non dederit potestatem singularem, immo hoc evidenter ex textu Mt. sequitur. ♦ 1. Lagrange, 1. c., p. 32216 scribit : « Que Pierre parle au nom de tous, cela est évident ; mais cela ne veut pas dire que tous étaient aussi éclairés. » 380 CAP. VI. DE PRIMATU B. Alia series interpretationum praetendit, quod prae­ dicatum petrae, clavium (pastoris) aliud significet quam pri­ matum. 1. « Petram» interpretantur de fide et confessione Petri : id quod iam vidimus. 2. Potestatem clavium intelligunt tanquam potestatem interpretandi legem, potestatem vetandi et permittendi1. Besp. Potestas ligandi et solvendi certe etiam potesta­ tem legis interpretandae comprehendit, at non exclusive ; deinde significat veram potestatem interpretandi legem regni Christi prout potestatem legislativam, iudiciariain et coactivam adeoque potestatem regiminis includit12. 3. Harnack3*S.interpretationem alicuius pagani adducit qui verba Domini : « Portae inferi non praevalebunt adver­ sus te » sic intelligit quod portae inferi (πύλα>. iSoo) Petrum non vincent, i. e. quod Petrus non morietur ; atque exinde argumentum contra veritatem Evangelii format, cum Pe­ trus mortuus sit. Besp. Mirum esse non potest quod Macarius Magnes, paganus, terminum « portae inferi » de infero mythologico intellexerit; at certum quoque est et secundum regulas hermeneuticæ firmissime supponendum, quod Christus non 1. Cf. K. Adam, Zum ausserkanonischen u. kanonischen Gebrauch von Binden u. Lôsen. Th. Quart., Tüb., 1914, 49 Sa., 161 ss. 2. « Pierre figure comme le portier qui ouvre ou qui ferme... Il faut donc, semble-t-il, prendre ces deux mots (ligare et solvere) dans un sens large qui comprend toutes les applications conve­ nables au pouvoir du majordome. Il donne les solutions spéculatives, il déclare innocent ou coupable, il punit ou il fait grâce ; d’après l’esprit nouveau enseigné par Jésus, ces solutions spéculatives ne sont pas restreintes à la glose des textes d’après la tradition ; rien n’empêche d’y inclure le pouvoir législatif... Ce n’est pas res­ treindre l’autorité de Pierre que d’en voir le principe dans le Ma­ gistère de la foi ; il est d’abord le scribe initié au règne des cieux (Mt., xin, 52), et en même temps Γοικοδεσπότης, auquel ce dernier est comparé, chargé de conduire ceux de la maison au but marqué par la foi : autorité doctrinale et jurisdiction.» Lagrange, 1. c., p. 329. 3. Harnack, Der Spruch über Pelrus als den Felsen der Kirche, in Sitzungsberichte der k. preuss. Âkademie der Wissensch., 1918, S. 637-654. Cf. Theol. Revue, 1920, η. 1, col. 1-7. Simili modo P. Schepens sic interpretatur quod Ecelesia non moriatur. ART. XLIII. ---- PROBATUR PRIMATUS EX MT 16, 15-19 381 terminologia pagana et mythologica, sed terminologia iudaica usus sit, proindeque sub nomine « portæ inferi » potestatem inferi intellexerit1. Iam S. Hieronymus scripserat : « Ego portas inferi reor vitia atque peccata : vel certe haereticorum doctrinas, per quas illecti homines ducuntur ad fartarum. Nemo itaque putet de morte dici quod apostoli conditioni mortis subiecti non fuerint, quorum martyrio videat corruscari2 ». Itaque studia ingentia protestantium interpretationem catholicorum infirmare non valuerunt. E contra quamplures ex adversariis in dies magis confitentur cum Krueger (teste certe non suspecto) : « textus (Mt.) docet ecclesiam infallibilem ac papam infallibilem3 ». Similiter A. Loisy4. IV. Hypothesis interpolationis textus Mt., xvi, 15-19. — Non pauci auctores moderni ad aliud effugium convertun­ tur, inquantum sc. authenticitatem textus Mt. negant, declarantes Mt., xvi, 17-19 esse interpolatum, circa annum 180-200*. Videamus igitur argumenta huius sententia*. 1. 1’. Lagrange particulam sic interpretatur» : « Les portes de 1'1 ludes doivent être prises d’abord dans leur sens naturel des portes du palais infernal devenu le séjour des réprouvés. Ces portes sont représentées en action, et en action contre l’Église. C’est donc lu lutli1 d’un édifice qui est l’empire du mal, contre l’Église qui e I lu maison du Christ. Satan n’est pas nommé et n’est pas 37, notu 62 s. optime notat, nomen « Petrus » antea fuisse penilii' ignotum, sc. tanquam nomen personale. Quantum ad Cephas, <1 I.ARRANGE, 1. C., p. 324. 390 CAP. VI. DE PRIMATU In die Pentecostes primus Evangelium promulgat (Act., u, 14 ss.) ; primus Evangelium miraculo confirmat (Act., in, 6), ipsi primo fit revelatio de gentilibus ad Ecclesiam admit­ tendis (Aci. x, 9 ss.). Maxime in Concilio apostolico Petrus primus sententiam profert et « tacuit multitudo », licet antea « magna conquisitio fieret », .et lacobus Petro assen­ ti! (Act., xv, 6 ss.). Opponitur modus agendi S. Pauli, qui Petro « in faciem » restitit, « quia reprehensibilis erat » (Gal., n, 11). At etiam caput Ecclesiæ ab Apostolo Paulo reprehendi poterat ob indiscretum modum agendi et imminens periculum scan­ dali et necessitatem fidelium1. Quodsi PetruS ab Apostolis simul cum Joanne in Sama­ riam mittitur (Act., vin, 14), id facile ex conditione fami­ liari Ecclesiæ primitivæ in Jerusalem explicatur. I 1. Cf. S. Thomas, II, II, q. xxxm, a. 4 ad 2 ; IV Sent., d. 38, q. u, a. 3 ad 2 ; in Gal., c. n, 1. 3. ARTICULUS QUADRAGESIMUS QUINTUS Primatus Petri ex testimoniis veterum probatur I. Veteres multiplici modo institutionem primatus in b. Petro enuntiant. Primo quidem modo textus Mt., Lc. et Joa., adducunt atque in illis institutionem primatus vident : ita veritatem interpretationis catholicæ testificantur. Huc simul illa dicta pertinent quibus S. Patres Petro attributa quædam attribuunt quæ ex verbis S. Scripturæ sunt deprompta, ut ipsum vocando petram, fundamentum, pastorem, etiamsi id sine mentione expressa S. Scripturæ fiat. Denique huc adnumerandi sunt illi loci in quibus S. Patres terminis propriis Petro primatum adiudicant. Alio modo Patres immediate et directe primulum Ro­ mani Pontijicis testificantur. Id quod iterum dupliciter fit. Quandoque enim primatum Romano Pontifici attri­ buunt tanquam successori Petri, quandoque vero absolute primatum R. Pontificis testificantur, i. e. quin rationem et originem huius primatus indicent. Attendendum tamen est ad modum loquendi S. Patrum. Quandoque.enim obiter tantum de primatu loquuntur, i. e. ex professo de alia re tractant et incidenter tantum de primatu loquuntur : quo in casu primatum tanquam notum præsupponunt. Quandoque vero S. Patres agunt quidem de primatu, attamen inde aliam doctrinam deducunt vel illustrant, secundum sc. interpretationem accomodatitiam vel spiritualem aut etiam inde conclusiones theologicas deducendo. Uti patet, huiusmodi quoque interpretationes u< comodatitiæ vel mysticæ vel doctrinæ theologicæ de­ ducin' doctrinam primatus non excludunt, sed e contra supponunt atque affirmant. II Testimonia trium priorum saeculorum. — Prima teslimonia sunt testimonia pro primatu R. Pontificis, sc. in 392 CAP. VI. DE PRIMATU ep. Clementis ad Corinthios et in ep. Ignatii Ant. ad Romanos, de quibus infra videbimus. Circa annum 150 Papias de S. Petro scribit1 : « Iste adveniens ex orientis partibus ut coelestis quidam negotia­ tor, mercimonia divini luminis, si qui sit comparare paratus, advexit et salutaris prædicationis verbo primus in urbe Roma evangelii sui clavibus ianuam regni cœleslis aperuit »; quibus in verbis facile allusio ad Mt., xvi, 19 s. apparet. Circa annum 190 extant testimonia exercitii primatus ex parte Victoris1 2, episcopi Romani et testimonium, Irenæi de « potentiori principalitate » Ecclesiæ Romanæ3, de quibus infra. Circa a. 200, fatentibus vel adversariis, Romanus Pon­ tifex tanquam caput Ecclesiæ recognoscitur, et quidem ut successor Petri. Quantum ad Latinos sufficiant testimonia Tertulliani et Cypriani. Tertullianus scribit : « Latuit aliquid Petrum, ædificandæ Ecclesiæ petram dictum, claves regni caelorum con­ secutum et solvendi et alligandi in cælis et in terris pote­ statem45 . » Contra papam Callistum disputans, Tertullianus de remissione peccatorum capitalium sic argumentatur4 : « Sed habet, inquis, potestatem delicta donandi... de tua nunc sententia quæro, unde hoc ius Ecclesiæ usurpes. Si quia dixerit Petro dominus : Super hanc petram ædificabo ecclesiam meam, tibi dedi claves regni coelestis, vel : Quæcuimpic alligaveris vel solveris in terra, erunt alligata vel soluta in codis, idcirco præsumis et ad te deri­ vasse solvendi et alligandi potestatem, i. e. ad omnem ecclesiam Petri propinquam. » His verbis Tertullianus, licet . indirecte, testimonium fert, textum Matthæi adductum fuisse in testimonium potestatis Romani Pontificis super 1. 2. 3. 4. 5. Apud Eusebium, Historia eccl., n, 14. Apud Eusebium, Hist, eccl., V, c. xxiv, 9 s. Actu. Hær., Ill, in, 1. De præscript., xxn. De pudicitia, xxi. ART. XLV. ---- TESTIMONIA VETERUM DE PRIMATU PETRI 3*J3 universam ecclesiam. Neque Tertullianus textum Mt. repudiat — id quod certe fecisset si (ut adversarii opi­ nantur) circa hoc tempus interpolatus fuisset. Tertullianus quidem verba Domini ita interpretare conatur ut potestatem Petro personaliter tantum collatam significent. Attamen hac ipsa argumentatione indirecte testificatur, interpretationem aliorum fuisse contrariam, ita scribit : « Qualis es, evertens atque commutans mani­ festam Domini intentionem personaliter hoc Petro confe­ rentem ? Super te, inquit, ædificabo Ecclesiam meam, et dabo libi claves, non ecclesiæ, et quæcumque solveris vel alligaveris, non quæ solverint vel alligaverint. Sic enim et exitus docet. In ipso ecclesia exstructa est, id est per ipsum, ipse elavem imbuit... ». Itaque Tertullianus, sal­ tem testificatur, textum Mt. fuisse communiter receptum atque hoc sensu intellectum fuisse quod Christus Ecclesiam suam super Petrum ædificaverit atque ipsi claves tradi­ disset. Cyprianus simili quodam modo ac Tertullianus textum Mt. interpretatur. In « De catholicæ ecclesiæ unitate » scribit : « Loquitur dominus ad Petrum : Ego tibi dico, inquit, quia tu es Petrus (sequuntur cætera verba). Super unum ædificat Ecclesiam, et quamvis apostolis omnibus post resurrectionem suam parem potestatem tribuat et dicat : sicut me misit Pater et ego mitto vos ; accipite Spiritum S..., tamen ut unitatem manifestaret, unitatis eiusdem originem ab uno incipientem sua auctoritate dispo­ suit... Exordium ab unitate proficiscitur ut Ecclesia Christi una monstretur » (c. iv). Itaque Cyprianus similiter ac Tertullianus textum Mt tanquam authenticum agnoscit ac tenet Ecclesiam super Petrum ædificatam esse ac Petro potestatem super Ecclesiam datam fuisse, « ut inde solve­ retur quod ipse solvisset » (ep. 73, 7). Cyprianus quidem simul tenet, alios apostolos eandem potestatem accepisse quam Petrus primus accepisset, et ad Quintum scribit : « Nec Petrus, quem primum elegit Dominus et super quem ædifleavit ecclesiam suam... vin­ dicavit sibi aliquid insolenter aut arroganter assumpsit, ut diceret se primatum tenere et obtemperari sibi potius 394 CAP. VI. DE PRIMATU oportere1. » His tamen verbis interpretationem contrariam apud alios testificatur. De reliquo etiam Cyprianus Eccle­ siam Romanafn, tanquam sedem Petri, ut « ecclesiæ catho­ licæ radicem et matricem » agnoscit1 2 — de qua re infra. Quantum ad græcos audiatur præcipue Origen.es qui docet, « Petro summam rerum de pascendis ovibus tradi et super ipsum velut super terram fundari Ecclesiam3. » Firmilianus Cappadox contra papam Stephanum ex eo argumentatur « quod se successionem Petri tenere conten­ dit, super quem fundamenta ecclesiæ collocata sunt4. » III. Testimonia sæc. IV. — Sæc. iv testimonia abun­ dant : audiantur ex græcis Basilius M., Gregorius Nys., Chrysostomus et Asterius Am., ex latinis Ambrosius, Hie­ ronymus et Romani Pontifices Siricius et Damasus5, ex Syria Aphraates et Ephremus. S. Basilius Petrum vocat petram, « super quam petram pollicitus fuerat Dominus suam se ædificaturum Eccle­ siam6. » Gregorius Nyssenus scribit : « Celebratur Petri memoria, qui Apostolorum est caput, et una quidem cum ipso cætera Ecclesiæ membra glorificantur ; Dei vero Ecclesia in ipso solidatur. Hic enim iuxta prærogativam sibi a Domino 1. Ep. LXXI, 3. 2. Ep. XLVIII, 3. 3. In ep. ad Eam., v, 10 ; Comment, in. Matth., tom. XII, 10 s. Ecquidem c. xi prosequitur, promissiones Petro factas etiam de caeleris Apostolis, resp. de eorum Ecclesiis valere : at his insi­ nuare videtur, promissionem Christi : portae inferi non praevale­ bunt, ad totam Ecclesiam se extendere. Similiter c. x exponit,, omnem Christianum, Christum confltentem, esse petram, super quam « aedificatur sermo ecclesiasticus et vitae iuxta ipsum insti­ tutae ratio » : sensus tamen est quod fides et vita christiana in confessione Christi fundetur. Denique Origenqs ipse declarat : « Quæ uni Petro supra concessa sunt (sc. claves regni coelorum), hic omnibus quoque videtur (Christus) tribuisse (sc. per verba : Quæcumque alligaveritis)... At quoniam præ iis... peculiare aliquid Pelro tribui oportebat... privalim illud Petro attributum es/.· Dabo tibi claves coelorum, prius quam illud. Quæcumque alligaveritis... » Comment, in Mt., t. XIII, P. G., xm, 1180. 4. Ep. LXXV (inter ep. Cypriani), n. 17. 5. Doctrina S. Augustini infra, n. 5, explicabitur. 6. In Is., c. ii, n. 66. ART. XLV. ---- TESTIMONIA VETERUM DE PRIMATU PETRI 395 concessam, firma et solidissima petra est, super quam Sal­ vator Ecclesiam ædificavit1. » S. Chrysostomus1 2 de b. Petro habet : « Petrus chori apostolorum princeps, os discipulorum, columna Ecclesiæ, firmamentum fidei, confessionis fundamentum, orbis ter­ rarum piscator qui genus nostrum ex profundis' errorum in cælum adduxit3 » ; alio in loco : « Petrus chori illius coryphæus, os apostolorum omnium, caput illius familiæ, orbis totius præfectus, fundamentum Ecclesiæ...45»; Chri­ stus « Ecclesiæ præfecturam ipsi per universum mundum tradidit6 » ; Christus sanguinem effudit, « ut has emeret oves quas Petro et successoribus eius tradidit6 ». Quo sensu Chrysostomus etiam textus Mt. et Joa., interpre­ tatur. Mt., xvi, 16 s. sic exponit : « Et ego dico tibi, tu es Petrus et super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam, id est super fidem confessionis. Hinc declarat, multos esse credituros eiusque (sc. Petri) sensum erigit et pastorem ipsum constituit·... Quid significat illud, Ego autem tibi dabo ? Quemadmodum Pater tibi dedit ut me cognosceres ; sic et ego tibi dabo... Quid, quæso das ? Claves regni cælorum... Viden quomodo ad sublimiorem de se opinionem Petrum erigat... Nam quæ uni Deo sunt propria, nempe peccata solvere, Ecclesiam in tanto fluctuum concursu immotam reddere, hæc se illi daturum pollicetur. ...Filius et Patris et sui ipsius cognitionem per totum orbem illi disseminare commisit ac mortali homini omnem in cœlo potestatem dedit, cum claves illi tradidit7. » . Aslerius Amasenus (in Ponto), adducens textum Mt., xvi, 18 adiungit : « Fundamentum aliud nemo potest ponere,, præter id quod positum est, quod est Christus Jesus. Sed et simili quoque Salvator noster appellatione primum suum 1. Greg. Nyss., Altera laudatio S. Stephani ; P. G., 46, 733. 2. Card. Niccolo Marini, II Primato di S. Pietro e de suoi successori in San Giovanni Crisostomo, ed. 2 (1922). 3. De decem millium talentorum debitore, Mt., xviii, 15 ; P. G., Li, 20. 4. In illud : Hoc scitote. P. G., liv, 275. 5. De pœnit., hom. V, 2. P. G., xlix, 298. 6. De sacerdotio, u, 1. 7. In Ml., h. 1. 396 CAP. VI. ---- DE PRIMATU discipulum honestandum duxit, nominans fidei petram. Per Petrum ergo, verum ac fidelem pietatis doctorem effec­ tum, ecclesiarum stabilis inflexaque formatio consistit... Accipit per promissionem claves regni eiusque portarum efficitur dominus, ut aperiat quibus voluerit, claudat vero quibus iure claudendæ sint... Salvator... ceu pecu­ liare quoddam depositum ac peculium universalem ac orbe toto diffusam viro huic commendat Ecclesiam... Mundi curam accepit, velut unum gregem, unus pastor... ; fere­ que sui loco dedit Dominus fidelissimum discipulum in patrem pastoremque ac magistrum iis qui essent accessuri ad fidem1. » Ex latinis Ambrosius docet : « (Petrus) quia solus profi­ tetur ex omnibus, omnibus antifertur... oves pascere iubetur, perfectiores ut perfectior gubernaret12 ». « Huic Petro, ut idem ait, propria auctoritate regnum dabat ; hunc cum petram dicit, firmamentum Ecclesiæ indicavit3. » S. Hieronymus scribit : « Super Petrum fundatur Eccle­ sia : licet id ipsum in alio loco super omnes apostolos fiat..., tamen propterea inter duodecim unus eligitur, ut capite constituto schismatis tollatur occasio4. » Papa Siricius ad Himericum tarrac. scribit : « Portamus onera omnium qui gravantur ; quin immo hæc portat in nobis beatus Apostolus Petrus qui nos in omnibus, ut confidimus, administrationis suæ protegit et tuetur hæredes... Præfatam regulam omnes teneant sacerdotes qui nolunt ab apostolicæ petræ, super quam Christus universa­ lem construxit ecclesiam, soliditate divelli. » Similiter Papa Damasus episcopis orientalibus scribit : « Sanctus Aposto­ lus sedens nos docuit quo pacto illius gubernacula quæ suscepimus tractanda sint. » (ep. 7.) Non minus clare Syria loquitur. Aphraales docet : « Da­ vid commisit regnum Salomoni et adiunctus est ad popu­ lum suum ; et Jesus commisit claves Simoni et ascendit 1. Asterius Amasenus, Hoinilia VIII in SS. Petrum et Pau­ lum ; P. G. xl, 280 s. 2. In Lc., x, 175. 3. De fide, iv, 5, 56. 4. Ep. ad Damasum, lvi i. ART. XLV. ---- TESTIMONIA VETERUM DE PRIMATU PETRI 397 et ivit ad mittentem se1. » Et alio loco : « (Cnristus) ani­ mam suam pro ovibus tradidit et prælatos inclitos elegit et instituit, quibus oves commisit eosque universo gregi præfecit ; ait enim Simoni Petro : pasce oves meas et agnos et agnas12. » S. Ephraem vero Christum inducit loquentem : « Simon, discipule mi, Ego te constitui fundamentum Eccle­ siæ sanctæ. Petram vocavi te antea, quia tu sustinebis totum,meum ædificium, tu es inspector eorum qui ædificant mihi ecclesiam in terris ; si quid reprobum ædifïcare velint, tu fundamentum reprimas eos ; tu es caput fontis a quo hauritur doctrina mea, tu es caput discipulo­ rum meorum... claves regni mei dedi tib i: ecce principem te constitui super omnes thesauros meos3. » IV. Testimonia sæc. V. — Sæc. v doctrina de primatu omnino expressa est. Sufficiat audire Leonem M., Cyrillum Alex, et Epiphanium. Leo M. ad Anastasium ep. Thessalonic. scribit :« Quibus (sc. episcopis) cum dignitas sit communis, non est tamen ordo generalis : quoniam et inter beatissimos apostolos in similitudine honoris fuit quædam discretio potestatis ; et cum omnium par esset electio, uni tamen datum est ut cæteris praeemineret » (n. .6). Etenim : « De toto mundo, ait, unus Petrus eligitur qui et universarum gentium vocationi et omnibus Apostolis cunctisque Ecclesiæ patri­ bus præponatur : ut quamvis in populo Dei multi sacer­ dotes sint multique pastores, omnes tamen proprie regat Petrus quos principaliter regit et Christus4. » Idem ad episcopos provinciæ Viennensis scribit : « Muneris (apostolici) sacramentum ita Dominus ad omnium apostolorum officium pertinere voluit, ut in beatissimo Petro, apostolo­ rum omnium summo, principaliter collocant ; et ab ipso quasi quodam capite dona sua velit in corpus omne manare, ut exortem se mysterii intelligeret esse divini, qui ausus fuisset a Petri soliditate recedere. Hunc enim in consor1. Dem., xxi, 13. 2. Dem., x, 4. 3. De Salo, passione el resurrect., Serm. IV, 1 ; Lamy, S. Ephræmi hymni et serm., Lovanii, 1882, I, 411. 4. Serm. IV ; M. L., liv, 150. -398 CAP. VI. DE PRIMATU tiurn individuæ unitatis assumptum, id quod ipse erat, voluit nominari, dicendo : Tu es Petrus, et super hanc petram a'dificabo Ecclesiam meam ; ut æterni templi a-dilicatio, mirabili munere gratiæ Dei, in Petri soliditate consisteret ; hac Ecclesiam suam firmitate corroborans, ut illam nec humana temeritas posset appetere nec portæ contra illam inferi prævalerent. » (.'i/rillus Alexandrinus ad verba Domini Mt. xvi, 18 notat : « Petram, opinor, quasi denominative nihil aliud quam inconcussam et firmissimam discipuli fidem appel­ lans, super quam etiam circa casus periculum firmata est a, fundata Christi Ecclesia, et ipsis inferorum portis per­ petuo manet inexpugnabilis1. » Similiter ad Lc., xxn, 32 scribit : « Et tu aliquando conversus confirma fratres tuos, id est : firmamentum atque magister esto illorum qui per fidem ad me accedunt12. » Epiphanias declarat, peccatum Petri potestati eius nullum intulisse damnum. Etenim « excipit pcenitentes Dominus nec non,eius Ecclesia, quemadmodum Manasses Ezechiæ filius conversus est et a Domino receptus, itemque princeps apostolorum Petrus, qui Dominum aliquando negavit. Qui quidem solidæ petræ instar nobis extitit, cui vehit fundamento Domini fides innititur, supra quam Ecclesia modis omnibus exstructa est. In primis quidem, quod Christum Dei vivi Filium esse confessus est, idque vicissim audit : Supra hanc solidæ fidei petram ædificabo Ecclesiam meam... Verum et ille quoque firmissimus structuræ lapis ad divinæ domus fundamentum fuit cum... audiit : Pasce oves meas3 ». · V. De variis interpretationibus SS. Patrum. — Testi­ monia veterum modo relata luculentissime probant tum authenticitatem textuum in favorem primatus tum veri­ tatem interpretationis catholicæ : tot enim regiones et tempora varia non concordarent nisi primatus Petri ab omnibus antiquis agnitus fuisset. Nihilominus quædam interpretationes apparenter contrariæ S. Patrum extant 1. Cyrillus Alex., De SS. Trinitate, dial. 4 ; P. G., lxxv, 865. 2. Comment, in Luc. ; P. G., lxxii, 916. 3. Epiphanius, Adversus haer., lix, 7-8 ; P. G., xli, 1029. ART. XLV. -— TESTIMONIA VETERUM DE PRIMATU PETRI 399 quæ iam olim collectæ fuerunt ab illis theologis qui prima­ tum iurisdictionis R. Pontificis impugnarunt, præeunte Launoyo. Eædem, sub tempore Concilii Vatic, in libello quodam « Quæstio » recensentur : et hic octo testes exhi­ bentur qui v. g. verba « Super hanc petram » de omnibus apostolis intellexerint, quadraginta quatuor qui ea sumunt pro fide quam petrus confessus est, sexdecim eadem in Christum interpretantur, pauci in coetum fidelium1. Pro interpretatione : petra — Christus, præcipue adduci­ tur S. Augustinus. Scribit enim (Retract., i, 21) : « scio me sæpissime sic exposuisse quod a Domino dictum est : Tu es Petrus..., ut super hunc intelligeretur quem confes­ sus est Petrus, dicens : Tu es Christus, filius Dei vivi... Non enim dictum est illi : Tu es petra, sed tu es Petrus. Petra autem erat Christus ». Deinde iudicium de utraque interpretatione lectori committit. Ad hoc dicendum : a) S. Augustinus repetitis vicibus Petro absolute principatum attribuit. Ita serm. 76, c. n, n. 2 : « Petrus... ecclesiæ figuram portans, apostolatus principatum tenens... » « Propter primatum quem in disci­ pulis habuit » {en. in ps. cvm, n. 1). « Petrus... factus est pastor ecclesiæ, sicut Moyses... factus est rector illius synagogæ » (C. Faust., I. XXII, c. lxx). Similiter, ut videbimus, Augustinus primatum Romani Pontificis agnos­ cebat. In hoc Augustinus testis traditionis existit. b) Ratio difficullalis pro S. Augustino fuit diversitas vocis « Petri » et « petræ », cum tamen in lingua aramaica utrique nomini una vox « Kepha » respondeat. Ita S. Au­ gustinus ut grammaticus erravit. c) Doctrina quam S. Augustinus proponit, non est interpretatio literalis textus, sed explicatio theologica tex­ tus et rei. Procedit enim a principio : petra (Ecclesiæ) est Christus (7 Cor., x, 4). Simul tenet, etiam Petrum esse fundamentum Ecclesiæ. Utramque rem coniungit per doc­ trinam vel conclusionem theologicam : super Christum ut fundamentum etiam ipse ædificatus est Petrus. In cuius sententiæ confirmationem Augustinus derivationem vocis « petros » a « petra » adducit. Ita in semi. LXXVI, c. i, I. Cf. Dorsch, De Ecclesia, p. 107. 400 CAP. VI. — DE PRIMATU η. 1 : « Quia enim Christus petra, Petrus populus Christia­ nus. Petra enim principale nomen est. Ideo Petrus a petra, non petra a Petro : quomodo non a Christiano Chri­ stus, sed a Christo christianus vocatur. » Similiter docet in Ioa., tract. 124, 5, ubi adiungit : « Super hanc ergo, inquit (Christus), petram quam professus es, ædificabo ecclesiam meam. Petra enim erat Christus': super quod fundamentum etiam ipse ædificatus est Petrus. » « Super m»· ædificabo te, non me super te » (Serm. LXXVI,c.i,n. 1). S. Augustinus igitur non negat quod antea docuerat, approbando verba Cypriani : (Petrum) primum Dominus elegit et super quem aedificavit ecclesiam suam » (De Bapt. c. Don., I. II, c. i, n. 2) ; sed nunc docet, Ecclesiam principaliter super Christum esse ædificatam. Simili modo postea Leo M. verba Christi reddit (Serm. II in annivers. as. n. 2) : « Ego tibi notam facio excellentiam tuam, quia tu es Petrus ; i. e. cum ego sim inviolabilis petra, ego lapis angularis..., ego fundamentum præter quod nemo potést aliud ponere, tamen lu quoque petra es, quia mea virtute solidaris, ut quæ mihi potestate sunt propria, sint tibi metum participatione communia. » Ita denique S. Thomas modo scholastico distinguit. « Estne Christus, ait, et Pe­ trus fundamentum ? Dicendum quod Christus secundum se, sed Petrus... inquantum vicarius eius » (in Matth., c. xvi). Facile explicatur quomodo et qua ratione Ecclesia super fidem Petri ædificata dicatur. Ecclesia enim ut institutum Christi, ut corpus mysticum Christi, ut societas fidelium fidem in Christum ut lilium Dei incarnatum supponit. Atque id præcise SS. Patres inculcare intendunt. Pugnan­ tes enim contra Arianos, negantes divinitatem Verbi, PP. in hoc insistunt quod religio Christiana in fide divini­ tatis Christi fundatur et quod propterea Petrus, confi­ tendo Christum filium Dei, in caput et fundamentum Ecclesiæ sit institutus, et quod insuper per orationem Domini in fide Christiana sit confirmatus et quod grex Christi a Petro pabulo fidei christianæ sit pascendus. « Petrus igitur cum fide nobis proponitur ; ei enim prout revelatione coelesti est illustratus et prout eam revelationem fide am­ plectitur et profitetur, facta est promissio1. » 1. Knabenbauer, Comment, in Mt., in h. 1. ART. XLV. ---- TESTIMONIA VETERUM DE PRIMATU PETRI 401 Fides igitur Petri dicitur fundamentum Ecclesiæ, neque ut est virtus personalis Petri neque exclusa persona Petri, sed ut est qualificatio Petri, i. e. inclusa persona Petri : per Petrum Ecclesia in vera fide conservabitur ac confir­ mabitur atque ita usque ad finem mundi persistet1. Similiter Ecclesia super omnes Aposlolos fundata dicitur. Ecclesia enim fundata est super doctrinam quam Apo­ stoli ex missione et in auctoritate Christi prædicaverunt. Unde et Apostolus Paulus ad Ephesios scribit : « Superædificati super fundamentum Apostolorum et prophetarum, ipso summo angulari lapide Christo lesu » (Eph., n, 20). Id quod S. Thomas ita explicat : « Qui (apostoli et prophetæ) intantum dicuntur fundamenta inquantum eorum doc­ trina Christum annuntiant » (Comment, in h. 1.). Adiungit : « Idem est dicere Christum esse fundamentum et doctri­ nam Apostolorum et prophetarum cum Christum tantum, non seipsos praedicaverint ; unde accipere eorum doctri­ nam est accipere Christum crucifixum » (1. c.). Paulus vero in verbis adductis specialiter Ephesiis gratulatur quod per Apostolos et prophetas magnum mysterium voca­ tionis gentium ad Ecclesiam cognoverint et inde « iam non hospites et advenæ, sed cives sanctorum et domestici Dei et superaedificati... in summo angulari lapide Christo lesu » facti fuerint. Ultimo Petrus dicitur accepisse claves tanquam « figura Ecclesiæ ». Adversarii hoc ita interpretantur ac si Petrus claves tantum tanquam repræsentans Ecclesiæ acceperit. In qua tamen assertione habetur æquivocatio. Potest enim aliquis esse repræsentans duplici modo : uno modo tanquam delegatus, i. e. ex commissione aliorum, ut præsidens cameræ deputatorum, alio vero modo munere suo : ita rex est repræsentans regni. lamvero S. PP. nullo modo somniaverunt, B. Petrum vel R. Pontificem figuram Eccle­ siæ gerere tanquam delegatum ab Ecclesia, sed e contra tenent, ipsum Ecclesiam repræsentare tanquam funda­ 1. Ipse S. Thomas, qui certe primatum Petri et Romani ponti­ ficis agnovit, in II, 11, q. clxxiv, a. 6 scribit : « In tempore gratiæ (i. e. in N. T.) super revelatione facta Apostolis de fide unitatis et Trinitatis (Dei) fundatur tota fides Ecclesiæ, secundum illud Matthæi 16 : super hanc petram, sc. confessionis tuæ, ædificabo Ec­ clesiam meam ». 402 CAP. VI. ---- DE PRIMATU mentum divinitus positum et tanquam caput vel vicarium Christi. Atque hoc inculcant contra Tertullianum et Montanistas dicentes Petrum tantum « personaliter » a Deo claves accepisse, notando munus Petri ad constitutionem perrennem Ecclesiæ pertinere. Itaque interpretationes apparenter divergentes S. Pa­ trum primatum Petri præsupponnnt atque illum tan­ tum sub ratione quadam theologica explicant, et quidem profundissime. Petrus quidem tanquam caput Ecclesiæ agnoscitur, tamen ut caput sub Christo ; fides Petri fun­ damentum Ecclesiæ dicitur, tamen ita ut Ecclesia per Petrum semper in vera fide conservetur ; Apostoli funda­ mentum Ecclesiæ affirmantur, tamen sub gubernio Petri ; Petrus figura et repræsentans Ecclesiæ dicitur, tamen ratione officii pastoris supremi. Unde merito Cone. Vatie, ad consensum perpetuum Ecclesiæ provocat, ac certe interpretatio protestantica sicut est contra tenorem S. Scrip­ turæ ita et contra sensum Ecclesiæ veteris est. Conclusio. — Quibus omnibus ex testimoniis tum S. Scrip­ turæ tum traditionis ecclesiastic® certo constat : 1. S. Petrus præ omnibus aliis Apostolis locum specialem. in Ecclesia tenet, sc. fundamenti, capitis, clavigeri et pasto­ ris fidelium. 2. Huiusmodi positio Petro competit ex voluntate, or­ dinatione et determinatione Christi ipsius, non vero ex posteriori institutione Ecclesiæ neque ex delegatione neque ex evolutione historica. 3. S. Petrus habet primatum iurisdictionis : nam testi­ monia minime insinuant, Petri præminentiam esse ex delegatione Ecclesiæ vel officium ab Ecclesia commissum (primatus inspectionis vel directionis), sed e contra omnia testimonia Petrum exhibent ut caput, fundamentum, clavigerum et pastorem divinitus institutum adeoque ut a Christo ipso consecutum potestatem super fideles (pri­ matus iurisdictionis)1. 1. Immo notare oportet : idea primatus meræ inspectionis vel directionis ante reformatidnem in Ecclesia ne quidem extitit, sed tantum modo postea in Ecclesiam introducta est, partira ART. XLV. ---- TESTIMONIA VETERUM DE PRIMATU PETRI 403 4. Potestas Petri extenditur ad universam Ecclesiam omnesque fideles, cum tota Ecclesia super Petrum sit ædificanda, omnes fideles ab ipso pascendi, claves ipsius regni coelorum ipsi sint commissi. 5. Denique primatus Petri non est charisma Petri per­ sonale sed munus ad Ecclesiæ constitutionem pertinens adeoque perpetuo duraturum in suis successoribus, ut Ec­ clesia Christi cuius cumque temporis super b. Petrum sit ædificata ab eoque pascatur ac confirmetur. ex protestantisme, partim ex doctrina politica. Atque certo certius veteres, cum Petrum caput, pastorem et principem vocant, huius­ modi terminos in sensu illius temporis intelligunt, non vero secun­ dum idoologiam vel terminologiam sæc. xvi et sequentium. ARTICULUS QUADRAGESIMUS SEXTUS De sede Romana S. Petri I. Doctrina catholica. — Petrus secundum Actus Apo­ stolorum primo quidem cum aliis Apostolis per quoddam tempus Jerusalem commoratus est (c. i ss. ; Gal., c. u) ; deinde secundum Eusebium (ad a. 2058) Antiochiæ primam Ecclesiam fundavit ; denique tamen secundumConc*. Vatie. Sedem Romanam fundavit suoque sanguine consecravit ; unde quicumque in hac cathedra Petro succedit, prima­ tum Petri in universam Ecclesiam obtinet (Sess. IV, <·. n). II. Status quaestionis. — Usque ad sæc. xiii, teste Grotio (Annot. in Pet., v, 13) : « Romæ Petrum fuisse, nemo vero christianus dubitavit « : idem vel hæretici et pagani professi sunt. Rem esse dubiam, primo Waldenses et Marsilius Patavinus (in opere Defensor pacis) praeten­ derunt. Primus Ulricas Velenus a. 1520 contendit, Petrum Romæ non fuisse sed Hierosolymis passum esse. Quam sententiam ab hinc Protestantes communiter secuti sunt ac principaliter schola dicta Tuebingensis eam defendit (F. Ch. Baur, Zeller, Lipsius, Langen). Cf. de Groot, De Ec­ clesia, q. xv, a. 1, n. 2. Ex recentioribus plures protestantes (e. g. Hilgenfeld, Weizsàcker) admittunt, Petrum Romæ martyrium subiisse ; immo Harnack confitetur, martyrium romanum Petri olim propter motiva protestantica et ex rationibus futilibus negatum fuisse atque errorem nunc esse apertum1. Insistunt tamen moderni in negatione epi­ scopatus romani S. Petri. III. Modus tractandi de commoratione romana S. Petri. — Factum commorationis et episcopatus Romani S. Petri tripliciter considerari potest. Primo ut factum pure histo1. Die Chronologie der allch. Lit., 1897, p. 244. Cf. H. LietzPetrus und Paulus in Rom, 1915. mann, ART. XLVI. DE SEDE ROMANA PETRI 405 ricum : et sic pertinet ad historiam ecclesiasticam. Secundo ut dogma fidei : et sic ad theologiam dogmaticam per­ tinet. Tertio ut medium in demonstratione scientifica primatus Pontificis Romani. Theologia igitur apologetica episcopatum R. Petri tanquam fundamentum rationale successionis Romanorum Pontificum in primatu Petri considerat : supposito enim, Petrum a Christo accepisse primatum et quidem perpetuo duraturum, et Petrum ca­ thedram suam Romæ collocasse, rationabiliter sequitur, Pontifices Romanos esse successores Petri in primatu. IV. Sacra S. Petri. Scriptura circa commorationem romanam S. Scriptura refert quidem actus quosdam Petri in Ecclesia primitiva Hierosolymitana (Ach, c. i-xii) et con­ tinet duas epistulas Petri; nil tamen directe de ulteriori commoratione Petri narrat. Indirecte tantum in fine epi­ stulæ primæ epistula tanquam Romæ scripta indicatur. Subiungit enim Petrus > : « Salutat vos Ecclesia quæ est in Babylone coelecta (v, 13). Nomine « Babylonis » signi­ ficari Romam testantur veteres interpretes,, ut Papias et Clemens Alex. (cf. Euseb., Hist. eccl., n, 14, 15), neque habetur Contraria traditio in favorem neque Babylonis antiquæ (quæ de reliquo deserta erat) neque Babylonis novæ (vel Seleuciæ) neque Babylonis in Ægypto neque Hierosolymæ. Denique « Babylon » erat figura Romæ ludæis notissima et aptissima : Babylon enim fuit civitas potens, elata, populo Dei inimica. Cur vero S. Scriptura non expresse commorationem Petri romanam referat, facile explicatur. Protestantes quidem supponunt, locum cathedræ Petri necessario in S. Scrip­ tura fuisse indicandum : at immerito, quia sufficiens erat, cathedram S. Petri alio modo Ecclesiæ fuisse notam. Actus deinde Apostolorum non intendunt ennarrare omnem historiam apostolorum, sed tantum historiam Ecclesiæ primitivæ Ilierosolymitanæ, cum apostoli adhuc Jerusalem remanserint, et historiam missionis inter paganos vel fundationem ecclesiarum S. Pauli. Denique ratio positiva vetabat publicare commorationem Petri ne periculum ipsi crearetur, præsertim ob invidiam ludæorum cl magistra­ tuum romanorum. 40G CAP. VI.---- DE PRIMATU Neque tamen aliquid contrarii ex. Scriptura S. deduci potest. — Obicitur primo silentium S. Pauli de Petro in ep. ad Romanos vel in ep. ex Italia scriptis (ad Phitipp., ad Coi., ad Ephes., ad Phil., n, ad Tim., ad Ileb.'), similiter silentium Aci., xxvni, 16 ss. — At hoc argumentum ex silentio nil probat. Nam non constat, S. Petrum illo tempore Romæ fuisse cum Paulus ad Romanos scriberet vel ex Italia ad alias Ecclesias : Petrus enim, ut Apostolus, gravem habuit obligationem exercendi munus missionarii, ita ut. etsi Romæ sedem suam collocasset, tamen ibi vix regulariter permanere potuisset. Secundo obiciuntur quædani facta apparenter contraria. Ita S. Paulus narrat (II Tim., iv, 16) : « In prima mea defen­ sione nemo mihi affuit, sed omnes me derelinquerunt. » At, supposito, Petrum tunc Romæ commorasse, quomodo Paulo coram iudice patrocinari potuisset ? Quærela igitur S. Pauli contra alios dirigitur. S. Paulus affirmat, se non praedicare, ubi Evangelium iam annuntiatum fuerit, ne super alienum fundamentum ædiflearet (Rom., xv, 20). At per hoc non excluditur, Petrum Romanis Christum annuntiasse. Certe Paulus, non obstante regula posita, durante captivitate sua Christum Romæ prædicare potuit, imrno debuit. De < ictero, conforiniter ad suam regulam, Paulus non nisi ad confirmandos Romanos et praeteriens Romam venire cupivit. (Horn,, i, 11 ; xv, 24). V. Thesis : B. Petrum Romæ fuisse mortuum, ibique sedem suam collocasse, ex testimoniis veterum constat. I. Prob. 1° c.r testimonio Ecclesiæ Romanæ. —Primum testimonium habetur ex parte Ecclesiæ romanæ — uti expectanduin est. : nam ipsa ecclesia romana principa­ liter et præ omnibus aliis testimonium ferre potest ac debet utrum Petrus Romæ fuerit. In ep. ad Corinthios ecclesia romana per Clementem Rom. proponit exempla illorum qui, « propter zelum et invidiam », mala passi sunt. Propositis exemplis ex V. T. ep. continuat c. v s. : « Sed ut vetera exempla relinquamus, ad proximos athletas veniamus ; sæculi nostri generosa exempla proponamus. Propter zelum et invidiam, qui maximæ et iustissimæ coluinnæ ART. XLVI. DE SEDE ROMANA PETRI 407 «rant, persecutionem passi sunt et usque ad mortem cer­ taverunt. Ponamus nobis ante oculos bonos apostolos : Petrum qui propter zelum iniquum non unum aut alterum sed plures labores sustulit atque ita martyrium passus in debitum gloriæ locum discessit. Propter zelum et conten­ tionem Paulus patientiæ praemium exhibuit... et marty­ rium subiit... Viris istis... magna electorum multitudo aggregata est qui suppliciis multis et tormentis... exemplar optimum inter nos extilerunt. Propter zelum persecutionem passae mulieres Danaidæ et Dircae... » Petrus igitur inter Romanos mortuus exhibetur. Hoc testimonium Romanum per saecula continuatur. Prob. 2°. Ex testimonio aliarum ecclesiarum. — Accedit tamen testimonium positivum aliarum Ecclesiarum. Pri­ mo quidem Ecclesiæ Antiochenae, testis maxime qualiflcati. Ecquidem Ignatius Ant. in ep. ad Rom. scribit : « Non ut Petrus et Paulus vobis præcipio », id quod supponit, Petrum et Paulum Romanis præcepta dedisse. Ecclesia Corinthiorum per Dionysium Ep. testatur, Petrum et Pau­ lum ecclesiam tum Corinthiorum tum Romanorum do­ cuisse1. Testimonium ecclesiarum tum Asiae tum Galliæ S. Ire­ naeus exhibet, dicens : « Matthæus in hebræis ipsorum lin­ gua scriptum edidit evangelium, cum Petrus et Paulus Romæ evangelizarent et fundarent Ecclesiam1 2. » Unde Ecclesiam Romanam « a gloriossimis duobus Apostolis Petro et Paulo Romæ fundatam et constitutam Ecclesiam » vocat (I. c., in, 3, 2), atque subiungit : « Fundantes igitur et instruentes beati Apostoli Ecclesiam, Lino episcopatum adminislrandæ Ecclesiæ tradiderunt » (1. c. m, 3, 3). Africam Tertullianus repræsentat. Ipse scribit : « Videa­ mus..., quid etiam Romani de proximo sonent, quibus Evangelium et Petrus et Paulus, sanguine quoque suo signatum, reliquerunt3. » Idem Romanam Ecclesiam feli­ cem vocat, sc. « cui totam doctrinam apostolicam sanguine suo profuderunt, ubi Petrus passioni dominicæ adæquatur, 1. Apud Eusebium, H. E., n, 25, 8. 2. Adv. Hær., in, 1. 3. Adv. Marc., iv, 5. 408 CAP. VI. — DE PRIMATU ubi Paulus Johannis exitu coronatur1. » Eusebius vero testimonium totius orientis græci refert, scribendo : « Petrus Apostolus, cum Antiochiæ primam fundasset Ecclesiam, Romam proficiscitur prædicans evangelium ; ipse post antiochenam ecclesiam etiam Romanæ praesidebat usque ad obitum suum » (ad a. 2058). Atque denique nulla Eccle­ sia contradicit. Prob. 3°. Ex sepulcro romano S. Pelri. — Eusebius, postquam retulerat : « Paulus quidem Romæ capite trun­ catus, Petrus vero cruci suffixus fuisse eodem Nerone regnante traduntur », adiungit : « Quam quidem narratio­ nem abunde confirmant Petri Paulique nomine insignita monumenta quæ in urbis Roinæ coemeteriis etiam nunc vi­ suntur ». Et testem adducit Caium, virum catholicum qui Zephirini romanæ urbis episcopi temporibus floruit ; ita quidem loquentem : « Ego vero apostolorum tropæa pos­ sum ostendere ; nam sive in Vaticanum sive ad Ostiensem viam pergere libet, occurrent tibi tropæa eorum qui Eccle­ siam illam fundarunt12. » Ac certe sepulcrum Petri magnam vim argumenti habet3. Nam veritas huius testimonii confirmatur multipliciter. Primo enim accedit testimonium Ecclesiæ Romanæ quæ semper sepulcrum Petri venerata est4. Secundo accedit testimonium sive directum sive indirectum aliarum eccle­ siarum : nunquam enim alia quædam ecclesia veritatem sepulcri romani negavit vel sepulcrum Petri sibi vindicavit: id quod inevitabiliter contigisset si Petrus alio in loco mor­ tuus vel sepultus fuisset ; altera ex parte pii peregrini ex toto orbe catholico ad venerandum corpus et sepulcrum Petri Romam venerunt. Liceat tertio adiungere testimo­ nium imperatoris Constantini qui sc. sepulcrum b. Petri 1. De præscripL, xxxvi. 2. Eusebius, II. E., II, xxv, 5-7. 3. J. Wilpert, La tomba di San Pietro Romæ 1922. H. Grisar, Homa alla fine det mondo antico η. 183-192. 4. Liber Pontificalis habet de S. Anacleto (103) : « Hic memoriam beati Petri construxit et composuit, dum presbyter factus fuisset a beato Petro... Ubi autem et ipse sepultus est iuxta corpus beati Petri. » Duchesne, Lib. Pontif., i, 125 : XI igne tat., 127, 1115. ART. XLVI. ---- DE SEDE ROMANA PETRI 409 magnifice exornavit. « Liber Pontificalis » hæc habet : « Item his temporibus (papæ Silvestri) fecit Augustus Constantinus, ex rogatu Silvestri episcopi, basilicam beato Petro apostolo in templo Apollinis. Cuius loculum cum corpore S. Petri recondidit, ipsum loculum undique ex ære cyprio conclusit, quod est immobile. Ad caput (sc. lo­ culi) pedes quinque, ad pedes pedes quinque, ad latus dextrum pedes quinque, ad latus sinistrum pedes quinque, subtus pedes quinque, supra pedes quinque. Sic inclusit corpus b. Petri apostoli et recondidit et ornavit supra ex columnis porphyreticis et alias columnas vitineas quas de Græcia perduxit. Fecit autem et cameram basilicae ex trimma auri fulgentem. Et super corpus beati Petri et æs quod conclusit, fecit crucem ex auro purissimo, pensan­ tem libras centum quinquaginta, in mensuram loci (loculi). Ubi scriptum est hoc : Constantinus Augustus et Helena Augusta hanc domum regali simili fulgore coruscans aula circumdat, scriptum ex literis puris nigellis in cruce...1. » Habes hic quasi sigillum publicum imperatoris pro veritate sepulcri S. Petri! Prob. 4° ex facio publico successionis romanorum Pon­ tificum in sede Petri. — Romani Pontifices in tota Ecclesia tanquam successores B. Petri in episcopatu romano agno­ scuntur. Primo loco catalogi antiquissimi episcoporum romanorum omnes a Petro tanquam a primo qui in Sede Romana sederit, incipiunt12. Secundo : Romani Pontifices expressis verbis tanquam successores in cathedra Petri agnoscuntur. Ita vel Tertullianus Papam Stephanum tan­ quam successorem Petri agnoscit, licet praetendat po­ testatem Petro « personaliter » collatam fuisse. Idem apud Firmilianum Cappadocem apparet. Cyprianus expressq scribit . « Factus est Cornelius episcopus..., cum Fabiani locus, i. e. cum locus Petri et gradus cathedrae sacerdotalis vacaret3. » Postmodum testimonia abundant4. Agitur 1. Duchesne, 1. c., i, 176 ; P. L., cxxvn, 1518. 2. Iren/eus, Adv. hær., m, 3 ; Hegesippus, apud Eusebium, H. E., iv, 8 ; Eusebius, H. E., m, 2 ; Catalogus Liberianus, etc 3. Ep. LUI, 8. 4. Optatus Milev., De schismate Donati, n, 3 ; Augustinus, Ep. LIII ad Generosum ; Epiphanius, Hær., xxvii, n. 6. 410 CAP. VI. DE PRIMATU igitur de facto publico et notorio, non tantum documentis cari accis, sed vila et actione publica confirmato. Id quod simul de argumento sequenti valet. Prob. 5° ex primalu Romanorum Pontificum. — Uti ari seq. ostendemus, tota Ecclesia episcopos Romanos tanquam centrum Ecclesiæ agnovit. lamvero ratio et causa ob quam Romano Pontifici primatus attribuitur, nunquam alia erat quam quod sit successor Petri in cathedra Romana. Sicut igitur tota Ecclesia testimonium fert pro veritate primatus R. Pontificis, ita simul pro veritate episcopatus romani B. Petri1. VI. Difficultates protestantium circa episcopatum romanum S. Petri. — Uti iam diximus, Protestantes principa­ liter negant, Petrum fuisse episcopum Romanorum. Quæ tamen negatio in duplici falso supposito fundatur. Nam primo immerito generaliter negant existentiam episcopa­ tus in tempore apostolico, secundo falso supponunt, Pe­ trum non potuisse esse episcopum Romanorum et simul exercere munus missionarii vel Apostoli. Attamen episcopatus Romanus S. Petri, probata eius commoratione et activitate in urbe Roma, vix speciali demonstratione indiget. Petrus enim, ut Apostolus, ubi evangelium prædicavit et Ecclesias fundavit, necessario munus episcopale exercuit. Sicut S. Paulus fuit episcopus « proprius » Ecclesiarum a se fundatarum, ita etiam S. Pe­ trus. nisi forte in aliqua Ecclesia episcopum « proprium » instituerit : id quoti quoad Ecclesiam Romanam nullo modo est traditum, immo positive excluditur per con­ stantem traditionem quæ Petrum usque ad mortem tan­ quam episcopum ecclesiæ Romanæ exhibet. Attendendum est igitur ad conditiones particulares temporis apostolici vel apostolorum ipsorum, ut recte intelligatur quo sensu et quibus sub conditionibus specia­ libus Petrus Romæ cathedram suam collocasse dicatur. Ad rem optime Van Noort : « Ut Petrus episcopus romanus fuerit, nihil aliud requiritur quam ut specialem huius 1. Cf. Guidi, Resecanto, p. 162 apud Iungmann, Dissert, in hist, eccl., i, 37. ART. XLVI. ---- DE SEDE ROMANA PETRI 411 Ecclesiæ curam per ultimum vitæ suæ stadium habitua­ li ter gesserit, etsi interim satis diu abfuerit ad evangelium alibi prædicandum et forte etiam auxiliarem episcopum sibi constituerit1 ». Itaque, sicut in ecclesia primitiva, primis annis post ascensum Domini, lerusalem fuit sedes episcopalis et centrum, ita, post dispersionem apostolo­ rum, Petrus pruno Antiochiam in sedem et centrum elegit a< denique Romam. Inde denique traditio antiqua de sede romana S. Petri facile intelligitur ac episcopatus romanus Petri omnino constat1 2. 1. De Ecclesia, p. 65. 2. De reliquo ad libros historiae ecclesiastic® remittimus. ARTICULUS QUADRAGESIMUS SEPTIMUS De Romano Pontifice ut successore Petri in primatu I. Doctrina catholica. — Conc. Vatie., postquam decla­ raverat B. Petrum a Christo Domino claves regni accepisse, continuat : « qui (Petrus) ad hoc usque tempus et semper in suis successoribus episcopis sanctæ Romanæ Sedis... vi­ vit et præsidet et indicium exercet. Unde quicumque in hac cathedra Petro succedit, is secundum Christi ipsius instit itionem primatum Petri in universam Ecclesiam obtinet. Manet ergo dispositio veritatis et beatus Petrus in accepta fortitudine petrae perseverans suscepta Ecclesiæ gubernacula non reliquit... Inde Conc. definit : « Si quis dixerit... Romanum Pontificem non esse beati Petri in eodem primatu successorem, a. s. » Simul repetit defi­ nitionem Conc. Florentini, dogmatizantis « sanctam Apo­ stolicam Sedem et Romanum Pontificem in universum orbem tenere primatum, el ipsum Pontificem Romanum successorem esse heal i Petri, principis Apostolorum, et verum Christi vicarium totiusque Ecclesiæ caput et om­ nium Christianorum patrem ac doctorem existere ; et ipsi in beato Petro pascendi, regendi ac gubernandi uni­ versalem Ecclesiam a Domino nostro plenam potestatem traditam esse » (Sees. IV, c. m, 4). Secundum igitur dogma catholicum Romanus Pontifex : a) est successor Petri in primatu super universam Eccle­ siam ; b) habens eamdem potestatem, quam Petrus ut caput Ecclesiæ a Christo Domino acceperat; c) non ex institutione vel voluntate Ecclesiæ vel quibuscumque ex rationibus historicis sed ex voluntate Christi, disponentis sc. quod potestas Petro collata in suis successoribus legi­ timis usque ad finem mundi perduraret. Totum dogma negatur a Photianis, llusitis et Wicclefitis, a Protestantibus, Vetero-catholicis et Modcrnistis, ut iam supra exposuimus. ABT. XLVU. ---- DE PRIMATU ROMANI PONTIFICIS 113 11. Thesis : Romanus Pontifex est successor Petri in primatu. Prob. 1°: Ex S. Scriptura. — Supra, art. 43 s., probavimus, secundum S. Scripturam, b. Petrum ex institutione divina habere perpetuos in primatu successores. Atqui Romanus Pontifex isque solus tanquam successor Petri in primatu agnoscitur. Ergo R. Pontifex vi promissionis Christi legilimus est Petri in primatu successor. Explic. Ex mirabili quadam divinæ providentia^ dispo­ sitione factum est ut Romani Pontifices non tantum semper in Ecclesia tanquam successores Petri agnosce­ rentur, sed insuper in decursu totius historiae nullus alius episcopus successionem Petri sibi arrogasset. Atque ut viil i mus in hac nunquam interrupta et publica successione Romanorum Pontificum præcipue nota apostolicitatis Ec­ clesiæ elucet. Simul tamen hoc factum legitimitatem suc­ cessionis Romanorum Pontificum ostendit : probat enim, Humanos Pontifices secundum testimonium omnium ita manifeste Petro in primatu successisse ut nullus alius episcopus contradicere ausus fuerit. Nec ipse Photius, cum prætenderet, primatum cum imperatoribus Constantinopolim transmigrasse, se esse successorem Petri unquam asserere ausus est1. Inde vi promissionis divinæ Romanus Pontifex ipso facto tanquam legitimus successor Petri in primatu apparet. Prob. 2° argumento a posteriori. — Uti supra, a. 24 et 26, vidimus, in Rom. Pontificibus speciale auxilium divinum manifeste apparet, tum quantum ad successionem nun­ quam interruptam (apostolicitas), tum quantum ad vim sanctificam, cum sc. Deus opus suum sanctificum princi­ paliter per Ecclesiam Romanam et per Rom. Pontifices operatus sit, ut conversionem mundi ad fidem christianam, conservationem fidei, promotionem vitæ et sanctitatis christianæ (sanctitas). Atqui tale auxilium Dei speciale el supernaturale esset impossibile si Rom. Pontifex non I. Cf. Hergenrôtiier, Photius, i, 657 ; m, 336. Theoph. HaPrimatus Pontificis Poinani in conc. chalc., Quaracchi 1923. hapin, R. SCHULTES. DE ECCLESIA CATHOLICA. — 14 414 CAP. VI. ---- DE PRIMATU esset revera vicarius Christi et successor Petri in primatu divinitus instituto. Expl. Quodsi Rom. Pontifex re vera non esset vicarius Christi, esset maximus adversarius Christi et Dei, immo merito Antichristus vocari posset. Rom. enim Pontifex in Ecclesia ut vicarius Christi admittitur, imperat in nomine Christi et Dei, ipsi obædientia præstatur ut volun­ tati et ordinationi Christi satisfiat : quæ omnia essent non tantum inania, sed perversa, horrenda, voluntati Christi maxime contraria, si sc. Rom. Pontifex non revera esset vicarius Christi, neque Deus tali adversario speciale et manifestum auxilium præstare posset. Itaque Deus ipse veritatem primatus Rom. Pontificum per copiam auxilii divini manifeste comprobat1. Prob. 3°. Ex testimoniis veterum. A. Prænotamina. et) Sicut alia dogmata vel instituta Christi, ita et dogma et institutum primatus in Ecclesia non ab omni initio, sed succedentibus tantum temporibus magis magisque explicite cognitum est. Neque ratio adest cur dogma pri­ matus præter regulam communem statim perfecte cogni­ tum fuerit, sed e contra ex natura sua paulatim tantum explicationem habere potuit : prius enim primatum actu exerceri oportebat antequam perfecte cognosci potuisset. b) Simul inde nihil obstat quin in determinanda natura primatus errores intervenire potuerint ; sicut iterum in aliis veritatibus revelatis explicandis contigit. Immo hoc quam maxime in determinanda natura primatus accidere potuit, quinimmo necessitate quadam morali accidere oportuit. Nam institutum primatus erat res omnino nova, non habens simile in historia humanitatis vel aliarum reli­ gionum. Quapropter in testimoniis vel ipsorum S. Patrum distinguendum est inter rem assertam et modum expli­ candi vel intclligendi. c) Denique ex parte R. Pontificum distinguendum est inter ius primatus ipsum et inter applicationem vel execu1. Argumenta igitur pro veritate Ecclesiæ catholicæ ex notis simul sunt argumenta pro veritate primatus Romani Pontificis : nam Ecclesia catholico-romana proprie est illa quæ Romanum Pontificem sequitur. ART. XLVII. ---- DE PRIMATU ROMANI PONTIFICIS 415 lionein huius iuris : ipso enim iure indubie existente appli­ catio vel executio modificationes diversas subire potest ; similiter ex parte fidelium vel etiam episcoporum distin­ guendum est inter agnitionem primatus et obædientiam præstitam : nam agnito etiam iure vel potestate, saltem in generali vel in confuso, subditi, sive ex malitia sive aliis ex rationibus, obædientiam debitam quandoque denegare potuerunt. 416 CAP. VI. DE PRIMATU Clemens scribit ex officio, non tantum consilia dat sed ordinationes ; scribit quin rogatus fuerit (i, 1 ; xlvii, 6, 7) ; se excusat quod tardius ad res Corinthiorum se converte­ rit (i, 1) ; declarat Deum per seipsum ad Corinthios scri­ bere (xlix, 1 ; lxiii, 2) ; obædientiam exspectat ad quam Corinthii sub peccato tenentur : « Gaudium et lætitiam nobis praestabitis si obædientes facti iis quæ scripsimus per Spiritum S... » (lxiii, 2) ; « sin autem quidam non ob­ temperaverint iis quæ ille (Deus) per nos dixit, cognoscant, offensioni et periculo non parvo sese implicaturos esse ; nos autem innocentes erimus ab hoc peccato » (lix, 1,2); denique duos delegatos mittit qui ipsum de pace et con­ cordia restabilita certificent (lxv). Quæ omnia ostendunt ad officium curamque Ecclesiæ Romanæ pertinere ut Co­ rinthii brevi ad pacem perveniant (lxiii, 4). Unde vel ipse Harnack admittit, in ep. Clementis « primatum de facto » (« faktischer Primat») ecclesiæ Romanæ enuntiari. Undenam hæc potestas ecclesiæ romanæ super eccle­ siam Corinthiorum ? Clemens originem vel rationem huius potestatis expresse non indicat. Tamen ex ipsa epistola sufficienter patet, potestatem talem non esse ex conditione civili urbis romanæ, sed ex institutione quadam divina. Nam tota epistola principium inculcat, constitutionem et ordinem Ecclesia· esse ex voluntate et institutione Christi. Quodsi rationem potestatis propriæ et officii Ecclesiæ romanæ non indicat, eam tanquam Corinthiis omnino notam supponit. lamvero nulla alia ordinatio divina extat vel in Ecclesia aliquando agnoscebatur nisi institutio Petri in caput Ecclesiæ et successio in sede romana. Itaque ep. Clementis directe quidem primatum Romanæ Ecclesiæ testificatur, indirecte tamen simul fundamentum primatus Romanorum Pontificum. Simul etiam primatus Ecclesiæ Romanæ super uni­ versam Ecclesiam testificatur. Nam nulla adest ratio ob quam ecclesia Romana specialiter vel tantum super eccle­ siam Corinthiorum potestatem habuerit. Etenim ecclesia Corinthiorum non fuit fundata ab Ecclesia Romana neque ad Italiam pertinet. Unde ratio potestatis Ecclesiæ Roma­ næ necessario est universalis, i. e. Ecclesia Romana sicut super Ecclesiam Corinthi, ita et super alias ecclesias potestatem habet. ART. XLVII. ---- DE PRIMATU ROMANI PONTIFICIS -117 2. Celebre testimonium Ignatius Ani. exhibet. Ipse enim in ep. ad Rom. ecclesiam romanam tanquam eccle­ siam capitalem et præsidentem prædical. Id quod ex ratio­ nibus sequentibus patet. a) Ex titulo emphalico quem Ignatius ecclesiæ romanæ tribuit, sc. « ecclesiæ misericordiam consecutæ in magnifi­ centia Patris altissimi et lesu Christi, filii eius unici » — « ecclesiæ dilcclœ et illuminatae voluntate eius » (inseript). Ecclesia igitur romana speciale donum gratiæ a Deo et Christo accepit (misericordiam consecuta), donum quoddam quod tantum Dei potestas et magnitudo conferre potest (in magnificentia Patris altissimi). Similiter ecclesia ro­ mana est obiectum specialis illuminationis et dilectionis Dei (ecclesia dilecta et illuminata voluntate eius). Acce­ dunt alia encomia emphatica quæ specialem conditionem ecclesiæ romanæ supponunt, præsertim si comparentur cum titulis aliis ecclesiis attributis (cf. inseript. ad Eph., Mag. Trail., Phil., Smyrn.). b) Inter alios titulos ponitur quod Ecclesia romana « præsidel in loco regionis Romanorum ». « Præsidere » (προκάθηται) cum dicitur de ecclesia, secundum significa­ tionem obviam præsidentiam exprimit. Huiusmodi præ­ sidium hic absolute prædicatur, quin sc. exprimatur obiec­ tum præsidii ; tantum indicatur locus in quo præsideat, sc. in loco1 regionis romanorum. Sensus igitur est : Eccle­ sia Romæ præsidens, i. e. ecclesia Romana præsidium habet, est ecclesia præsidens, ecclesia capitalis. Cui præ­ sideat, hoc loco non indicatur, sed potius absolute prædicatur : ecclesia capitalis1 2. c) Ignatius in encomüs prosequitur et adiungit : « uni­ verso cælui caritatis præsidens ». Textus græcus fert : προκαθήμενη τής αγάπης. Vox « præsidere », ut iam vidimus, secundum sensum obvium præsidium, potestatem, guber­ nium significat. « Dilectio vel caritas » (αγάπη) primario quidem virtutem caritatis significat, at simul etiam commu1. Alii, licet absque fundamento, nolunt legere : έν sed έν τυπψ. 2. Quidam tanquam obiectum præsidii ecclesias romanas indicanlal. Ignatius unam tantumeeelesiam Romanam nominal. Minus adhuc valet effugium de præsidentia super ecclesias syiriqrb/çàs rlas. ---- < Prob. 6°. Ecclesiæ particulares Rom. P. sequuntur. — I tcnique accedit facium generale quod sicut universa Ec­ clesia ita et singulæ ecclesiæ parliculares Romanum Pon­ tificem sequuntur : ut historia ecclesiastica ostendit. Inlluxus quidem Rom. Pontificum quandoque fuit minus intensus, minus efficax, communicatio cum Sede Romana quandoque minus arcta vel viva, vis et ratio primatus a quibusdam, ut præcipue a Graecis, minus recte cognita et admissa, oboedientia debita non raro deficiens — attamen tota Ecclesia sicut in doctrina ita in factis admittebat, Romanos Pontifices esse successores Petri, habere pote­ statem super omnes ecclesias, ipsis esse obædiendum neces­ sitate salutis, ut et omnes ecclesiæ data occasione et causa obædientiam præstabant. Illæ vero ecclesiæ qui obædienliam et unionem Sedi Romanæ denegaverunt, iudicio uni\ ersali tanquam a vera Ecclesia Christi separatæ cense­ bantur. Neque excipiuntur ecclesiæ græcæ, postmodum separatæ, et certe minime ecclesia Coptana. Ante Photium omnes ecclesiæ orientales sive per doctrinam sive per facta sese tanquam Ecclesiæ Romanæ subordinatas profite­ bantur ; post schisma iteratis vicibus primatum Rom. Pontificis professæ.sunt2. 7. Conclusio. Quibus expositis primo falsitas sententiæ adversariorum primatus manifeste patet : secundum enim i dos episcopi romani fuissent eiusdem conditionis in Eccle­ sia ut alii episcopi : quæ assertio certe contra evidentiam loiius historiæ Ecclesiæ peccat. Secundo : primatus Rom. Pontificum ab omnibus aliquo modo fuit agnitus, sive in doctrina sive in factis, nec ullus alius episcopus Romano Pontifici æquiparabatur. Tertio : Ratio primatus Rom. Pontificum est exclusive successio in cathedra et poteslale Petri. Quarto : absona est hypothesis Protestantium < I Modernistarum quod primatus Rom. Pontificum sit elïei Ius causarum historicarum, continuatio imperii roI. Denz., 694. ■?. Cf. prof. fidei imperatoris Paleologi (1274) in Cone. I.ugd. (D. 161) et definitionem Cone. Flor. (Denz., 694). 440 CAP. VI. DE PRIMATU romani : Romani Pontifices sunt successores non Cæsarum sed Petri et vicarii Christi. Quinio denique primatus Rom. Pontificis ut facium publicum atque notorium in Ecclesiæ vita extat. 8. De obscuratione notionis primatus in posteriori tem­ pore. — In Ecclesia temporis antiqui primatus certe agni­ tus fuit, et quidem sat explicite et distincte. Postea quæ­ dam obscuratio doctrinæ apud multos intervenit, remanente tamen praxi et exercitio primatus. Rationes huius facti facile constant. Nam primo populi qui territorium imperii Romani occupaverunt ac fidem susceperunt, paulatim ad constitutionem et regimen Ecclesiæ assuefacti sunt. Tempore tamen scholasticorum maiorum (sæc. xni) doc­ trina de primatu R. P. fuit iam quasi completa, ut apud S. Thomam, C. G. IV, 76 et II, II, q. i, a. 101 et S. Bonaventuram (Apologia pauperum, n. 16, ed. Quarracchi, VIII, 315). Quædam obscuratio contigit tempore et occasione exilii Avenionensis et maxime schismatis occidentalis. Tamen vel in hac periodo cum plures circa naturam primatus errarent, Romanus Ppntifex ah omnibus tanquam caput Ecclesiæ agnoscebatur, Romani Pontifices tum factis tum dictis doctrinam veram inculcabant, schola S. Thomæ eam strenue defendebat (Turrecremata, S. Antoninus, Gaietanus) ac denique Ecclesia in praxi tenebat. Testimo­ nium sensus Ecclesiæ habes in decreto Cone. Florentini, ad quod etiam Cone. Vatie, appellat, illud renovando. Subsequens error Gallicanorum et Febronianôrum mani­ feste sententia non Ecclesiæ sed partis cuiusdam erat, acriter impugnata a multis theologis ac denique statim ac multipliciter a summis Pontificibus damnata. 1. Adversarii primatus opposuerunt quod S. Thomas sententiam suam ex fontibus spuriis hausisset vel primatum tantum ex iure ecclesiastico deduxisset. At hi modum argumentandi scholastico­ rum non intelligebant. S. Thomas sententiam quam defendit non quidem ex textibus adductis hausit, sed ex doctrina in Ecclesia vigente. Textus vero adducuntur in confirmationem scientillcam doctrinæ Ecclesiæ. In quibus textibus afferendis, si quidam error intervenit, quid probat? Quodsi S. Thomas in II, II, q. i, a. 10, ad Decretales sese refert, eis tanquam loco theologico utitur ; po­ stea tamen ad Lc xxn, 32 tanquam ad rationem propriam ap­ pellat. ARTICULUS QUADRAGESIMUS OCTAVUS De attributis primatus Romani Pontificis I. Doctrina catholica. — Circa vim et rationem prima­ tus Concilium Vatie, sequentia dogmata definivit : 1. Romanus Pontifex habet non tantum officium inspec­ tionis vel directionis, sed potestatem iurisdiclionis. 2. Hæc iurisdictio est universalis, i. e. « in universam Ecclesiam, non tantum in rebus quæ ad fidem et mores, sed etiam in iis quæ ad disciplinam et regimen Ecclesiæ per totum orbem diffusæ pertinent », adeoque est univer­ salis quoad loca, res et personas. 3. Potestas est plena, ita sc. ut R. Pontifex habeat non tantum potiores partes, sed lotam plenitudinem potestatis, i. c. totam potestatem jurisdictionis quam Christus Eccle­ siæ contulit. Adeoque R. Pontifex per se solus, et absque episcoporum aut Ecclesiæ consensu quamlibet rem ad iurisdictionem Ecclesiæ pertinentem peragere potest. 4. Potestas R. Pontificis est suprema, i. e. R. Pontifex nulli potestati subicitur, sive alicuius episcopi sive episco­ porum omnium (sive dispersorum sive in Concilio congre­ gatorum) sive Ecclesiæ universalis, sed e contra omnes sive fideles sive episcopi, sive disjunctive sive collective sumpti, Romano Pontifici subiciuntur. Adeoque non datur in Ecclesia potestas quæ sit maior quam potestas R. Pontificis vel ei æqualis, iudicium R. Pontificis a nomine est retrac­ tandum neque alicui de cius indicio iudicare (sc. ex pote­ state) licet, proindeque neque ab iudiciis Romanorum Pontificum ad cecumenicum Concilium tanquam ad auc­ toritatem Romano Pontifici superiorem appellare. 5. Potestas Romani Pontificis est ordinaria, i. e. res et personæ ecclesiasticæ ipsi subiciiuntur, non tantum ex rationibus vel in conditionibus extraordinaris et particu­ laribus, ut in casu ordinis perturbati vel quando præsules inferiores officio suo desunt vel ex commissione episcoporum vel Concili, sed omnes personæ et omnia negotia ecclesia­ 442 CAP. VI. DE PRIMATU stica ad officium et potestatem R. Pontificis pertinent regulariter et semper, ex eo ipso quod de re ecclesiastica agitur. Potestas igitur R. Pontificis per se, regulariter et semper ad omnia negotia ecclesiastica sese extendit. 6. Potestas R. Pontificis est immediata el vere episco­ palis i. e. Summus Pontifex non tantum in episcopos agere potest et iis mediantibus in fideles, sed R. Pontifex potest immediate et directe potestatem suam exercere, tum in omnes et singulas ecclesias tum in omnes et singulos pastores et fideles, tum seorsum tum simul omnes. R. igitur Pontifex est proprie et immediate caput et pater et doctor omnium Christianorum, adeoque « cuiuscumque ritus et dignitatis pastores atque fideles, tam seorum sin­ guli quam omnes simul officio hierarchical subordinationis veræque obedientiæ obstringuntur ». 7. Potestas R. Pontificis est immediate a Chrislo, i. e. R. Pontifex potestatem suam non accipit a communitate fidelium, sed illam habet tanquam successor Petri cui ipse Christus Dominus primatum contulit, adeoque ex vi illius primæ collationis. II. Sententiæ contrariae. — Plures errores circa natu­ ram potestatis Rom. Pontificis in Ecclesia ipsa surrexerunt. 1. Doclrina conciliaris. Tempore et occasione schismatis occidentalis apud plures sententia invaluit de superiorilate Concilii supra Papam : quæ sententia quidem prius Papam dubium respiciebat, mox vero et Papam certum. Fun­ damentum doctrinæ erat opinio concilium cecumenicum (absque Papa) Ecclesiam catholicam repræsentare et po­ testatem immediate a Deo habere. De facto vero conceptus politicus mediævalis de constitutione regnorum civilium ad constitutionem Ecclesiæ transferebatur. In concilio Pisano (1409), Constantiensi (1414-1418) et Basiliensi pars patrum errorem approbavit1. 1. Concilium Pisanum neque fuit cecumenicum neque est appro­ batum — contra Gallicanos qui illud cecumenicum declaraverunt. Cf. A. Weiss, Historia eccl., II, i, p. 529, nota 5. Cone, vero Conslantiense tempore sess. IV et V, in quibus error de superioritate Concilii sancitus est, neque fuit cecumenicum neque illa decreta ART. XLVIII. ---- DE ATTRIBUTIS PRIMATUS 443 2. Bicherianismus. Richer (Edm.) in libro suo De eccle­ siastica el politica potestate (1611) tenet, Rom. Pontificem esse caput ministeriale tantum Ecclesiæ adeoque eius potestatem esse limitatam, non se extendere ad corpus episcoporum ac proprie tantum interpretationem et executionem canonum spectare, utique loco et nomine Eccle­ siæ et Cone, generalium. Itaque hæc doctrina negat, in Romano Pontifice esse potestatem plenam et supremam jurisdictionis ac tantum primatum inspectionis et direc­ tionis admittit; simul docet errorem, potestatem Romani Pontificis esse ab Ecclesia universali acceptam1. 3. Gallicanismus. « Declaratio cleri Gallicani » (1682) sequentes errores defendit : a) Romano Pontifici potestas quidem rerum spiritualium, non vero civilium et tempora­ lium tradita est ; b) Apostolicæ Sedi plena quidem potestas rerum spiritualium competit, tamen valent decreta Cone. Constant, de auctoritate Conciliorum generalium ; c) usus potestatis apostolicæ moderandus est per canones Cone, generalium et per ius commune, imo valent etiam consue­ tudines Ecclesiæ gallicanæ2. Quæ declaratio ab Innocentio XI, Alexandro VIII et Pio VI damnata est. Peccat conlirmationem Pontificis obtinuerunt : teste enim Turrecrema­ ta (Summa de Ecclesia, n, 94) sola oboedientia Iohannis XXIII in illis decretis formandis intererat et Martinus V ea tantum confir­ mavit quæ « conciliante!· statuta sunt et non aliter ». Cone, deni­ que Basileense fuit quidem cecumenicum, attamen eius decreta ab Eugenio IV cum hac clausula approbata sunt : « absque præiudicio iuris, dignitatis et præeminentiæ S. Sedis apostolicæ », e contra Eugenius definitionem Cone. Florentini (1439) de primatu Horn. Pontificis approbavit. 1. Puis VI sequentes duas propositiones Synodi Pistoriensis damnavit quibus doctrina Richerii resumitur. Prop. 2 : « Propositio, quæ statuit, potestatem a Deo datam Ecclesiæ, ut communicaretur pastoribus, qui sunt eius ministri pro salute animarum ; sic intellecta, ut a communitate fidelium in pastores derivetur ecclesiastici ministerii ac regiminis potestas : haeretica. Prop. 3. Insuper quæ statuit, Romanum Pontificem esse caput ministeriale, sic explicata ut Rom. Pontifex non a Christo in per­ sona B. Petri, sed ab Ecclesia potestatem ministerii accipiat, qua valut Petri successor, verus Christi vicarius ac totius Ecclesiæ caput, pollet in universa Ecclesia : hæretica ». Denz., 1502 s. 2. Denz., 1322-24. 444 CAP. VI. DE PRIMATU autem dicta declaratio principaliter per falsum intellec­ tum plenitudinis potestatis R. Pontificis. 4. Febronianismus el losephinismus. — Errores Galli­ cani mox in Germaniam transierunt, acceptis quibusdam modificationibus. Febronius (Hontheirn) in libro « De statu Ecclesiæ et legitima potestate Romani Pontificis » (1763) inter iura essentialia et accidentalia primatus distinguit : essentialia intelligit ea quæ divinitus primatui annexa sunt, accidentalia vero illa quæ iure humano ex causis histo­ ricis Rom. Pontificibus accesserunt. lamvero tantum pri­ matum inspectionis et directionis tanquam ius essentiale agnoscit, potestatem R. Pontificis maxime deprimit et quasi evacuat atque e contrario potestatem episcoporum indebite augere conatur (systema episcopalismi)1. Tempore Mariæ Theresiæ et losephi II, Febronianismus præsertim in ditionibus austriacis ad praxim deductus est, et maximo quidem cum damno animarum, ac inde nomen losephinismi accepit. III. Attributa primatus R. Pontificis probantur. Prob. 1. Ex S. Scriptum : Christus Dominus verbis qui­ bus primatum instituit, illum nullo modo tanquam pri­ matum inspectionis vel directionis tantum, neque tanquam primatum limitatum, Ecclesia* universali subiectum vel 1. Pius VI, in Brevi Super soliditate dammando librum canoni­ st» Ey bel « Was ist der Papsl » ? febronianis hosce errores obicit : « Quemlibet episcopum vocal uni a Deo ad gubernationem Ecclesiæ non minus quam Papam, nec minore præditum esse potestate : Christum eandem per se Apostolis omnibus potestatem dedisse : quidquid aliqui credant oblinere et'concedi solum a Pontifice, posse idipsum... perinde obtineri a quolibet episcopo : voluisse Christum Ecclesiam reipublicæ more administari : et quidem regimine opus esse præside pro bono unitatis, verum qui non audeat se aliorum, qui simul regunt, negotiis implicare ; privilegium tamen habeat négligentes cohortandi ad sua implendi munia : vim primatus hac una prærogativa contineri supplendae aliorum negligent!», pros­ piciendi conservationi unitatis hortationibus el exemplo : Pontifices nil posse in aliena diœccsi præterquam extraordinario casu : Pontificem caput esse, quod vim suam ac firmitatem teneat ab Ecclesia : licitum sibi fecisse Pontifices violandi iura episcopo­ rum, reservandique sibi absolutiones, decisiones, appellationes... » Denz., 1500. ART. XLVIII. ---- DE ATTRIBUTIS PRIMATUS 445 ab ipsa acceptum indicat, sed e contra tanquam primatum veræ jurisdictionis, tanquam potestatem plenam et supre­ mam circa universam Ecclesiam atque ut immediate a Christo acceptam. Ecquidem facile patet, quod per verba : « super te ædi­ ficabo Ecclesiam meam — tibi dabo claves regni cœlorum — confirma fratres tuos — pasce oves meas » exprimitur : 1° Potestas iurisdictionis, i. e. potestas in alios tanquam in subditos, ut art. 43-45 ostensum est ; 2° Potestas universalis, quia tota Ecclesia super Petrum ædificatur, omnes fratres et oves Petro committuntur ; 3° Potestas plena, inquantum Ecclesia, claves, fratres et oves uni Petro simpliciter committuntur ; 4° Potestas suprema, inquantum iterum tota Ecclesia, omnes fratres et oves Petro subiciiuntur ; 5° Potestas ordinaria, inquantum functio et officium Petri nullo modo ad casus extraordinarios restringitur, sed e contra regimen Ecclesiæ, confirmatio fratrum et offi­ cium pastorale simpliciter Petro imponitur ; 6° Potestas immediata, inquantum Ecclesia tota, fra­ tres ipsi et oves Petro committuntur ; 7° Potestas immediate a Christo accepta, inquantum Christus nullo, ne quidem minimo indicio, potestatem Ec­ clesiæ gubernandæ Ecclesiæ universali vel corpori episco­ porum tradit, sed e contra directe ipsi Petro. Mirari merito quis poterit, verba Domini tam expressa <•1 clara, a viris catholicis doctissimis et piissimis, in sensu contrario intellecta et exposita fuisse. Id quod tamen inde contigisse videtur quod plures ideis falsis præoccupati non tam verba Domini exposuisse quam ideas suas Christo imposuisse videntur. Inter præsupposita illa falsa primum locum obtinet conceptus democraticus circa constitutio­ nem Ecclesiæ. Idem in questione de infailibilitate Rom.PonPontificis accidit. Prob. 2. Ex traditione : Principia generalia. — Ecclesia vel us a) textus S. Scripturæ circa primatum nequaquam secundum sententiam gallicanam-febronianam, sed conformiter ad doctrinam Cone. Vatie, interpretata est, ita quidem ut attributa singula succedentibus tantum tem­ poribus darius et distinctius cognoscerentur; ό) in praxi n. SCHULTES. — .I1E ECCLESIA CATHOLICA. — 15 446 CAP. VI. DE PRIMATU primatum Rom. Pontificum minime tanquam officium inspectionis vel directionis, ab Ecclesia commissum et nomine eius exercitum ac per voluntatem Ecclesiæ vel episcoporum limitatum, intellexit, sed e contra tanquam officium et potestatem immediate a Christo collatam. in universam Ecclesiam suprema atque apostolica auctori­ tate exercendam. B. In particular i. Non opus est, novos textus adducere, cum iisdem texti­ bus et factis historicis quibus primatus ipse probatur, simul eius vera vis et ratio enuncietur. Quæstio est de interpretandis textibus et factis. lamvero doctrina et pra­ xis veterum omnino contraria est sententiæ gallicano-febronianæ. α) Potestas iurisdictionis. — Secundum Gallicanos et P’ebronianos potestas R. P. non est vera potestas iu­ risdictionis — doctrina vero et praxis antiquitatis R. Pontifici potestatem, principalitatem et curam respectu aliarum ecclesiarum attribuit — ad modum quo episcopi potestatem in propria diocesi habent. b) Potestas universalis.Gallicani et Febroniani po­ testatem R. P. restringunt ad certos limites, vetus vero traditio nullam causam excipit, licet principaliter in causis maioribus insistat. Quodsi enim veteres urgent, in causis maioribus ad R. P. esse recurrendum, sensus est, in his necessario esse recurrendum; simul quælibet causa ex cir­ cumstantiis adiunctis « causa maior » fieri potest, ut maxime ex historia patet. Neque ab antiquis distinctio ponitur quod quod R. P. habeat quidem potestatem in singulas ecclesias distributive sumptas, non vero in omnes collective sump­ tas — e contrario enim primario ponitur potestas R. P. in Ecclesiam universalem ut talem. c) Potestas plena. — Gallicani potestatem inter R. P. et Ecclesiam vel corpus episcoporum dividunt, et Febro­ niani insuper potestatem divinitus acceptam (« iura essen­ tialia ») ad solam inspectionem et vel directionem restrin­ gunt — veteres vero e contrario ipsi et soli R. Pontifici potestatem in universam Ecclesiam et quoad omnes cau­ sas attribuunt, ac similiter iidem R. Pontifici absolutam potestatem regendi, pascendi, ligandi atque solvendi ART. XLVIII. ---- DE ATTRIBUTIS PRIMATUS 44 7 ut divinitus datam adscribunt. Certe nulla idea traditioni magis est contraria quam idea limitationis potestatis pontificiae, eo vel magis quod potestas episcopi in propria dioecesi quasi illimitata considerabatur. d) Potestas suprema. — Gallicani et Febroniani ponunt, potestatem R. P. subordinatam esse vel universali Eccle­ siæ vel corpori episcoporum vel Concilio generali — tra­ ditio vetjs e contra tenet, Ecclesiam universalem sicut super Petrum ædificatam, ita et eius curæ commissam esse ; simul expresse statuitur principium quod Summa Sedes a nullo indicatur. Denique potestas suprema R. P. ex eius habitudine ad Concilia cecumenica manifeste apparet. e) Potestas ordinaria. — Gallicani et Febroniani officium R. Pontificum ut extraordinarium considerant, utpote ipsi competens ex rationibus particularibus, non vero vi officii vel < ausæ — veteres vero officium R. P. ut ordinarium considerant, sc. ut competens ratione mandati divini circa Ecclesiam regendam, pascendam et confirmandam, ut competens ratione potestatis ligandi atque solvendi. /) Potestas immediata. — Gallicani et Febroniani putant, R. Pontificem tantum mediantibus episcopis in res et per­ sonas diœcesum potestatem exercere posse — vetus vero Ecclesia quidem tenet, Rom. Pontificem episcopis præcipere, sed simul tenet, eius ordinationes et decreta valere pro omnibus et singulis fidelibus. Id quod certe patet quoad ; significetur tantum doctrina formaliler vel immediate revelata an simul doctrina virtualiter vel mediate reve­ lata. Certe constat, comprehendi ad minus doctrinas formaliler vel immediate revelatas, sive explicite sive implicite. Virtualiter vel mediate tantum revelata comprehendi minus probabile videtur ; saltem vi definitionis. Nam definitiones Conciliorum sunt formaliter et proprie accipiendæ : doctrina vero de fide vel moribus pro­ prii et formaliler revelata significat ; deinde secundum sententiam communem, comprobatam per C. I. C., can. 1323, § 3, declarata seu definita dogmatice res nulla intelligitur nisi id manifeste consti­ terit » : cum igitur manifeste non constet, etiam mediate vel vir- 4G0 CAP. VI. ---- DE PRIMATU Cum Romanus Pontifex ea polleat infallibilitate qua dii vinus Redemptor Ecclesiam suam instructam esse voluit, infallibilitas Rom. Pontificis primario quidem est circa immediate revelata, secundario circa ea quæ sunt connexa cum revelatis : infallibilitas circa ipsa revelata est dogrpa definitum, infallibilitas circa connexa cum revelatis est doctrina catholica. d) Cum R. P. doctrinam « ab universa Ecclesia tenen­ dam definit », i. e. requiritur sententia definitiva. Uti iam supra vidimus, Ecclesia aliquam doctrinam fidelibus impo­ nere potest quin iudicium proprie infallibile circa illam ferat, idque fit cum iudicium fit quidem ex auctoritate, non tamen est definitivum. Sententia vero definitiva dicitur ex eo quod secundum voluntatem et intentionem Ecclesiae quaestioni finis imponitur, quod, sicut dicit S. Thomas, quæstio « finaliter determinatur1 ». Huiusmodi sententia definitiva in rebus fidei et morum habetur cum doctrina omnibus tanquam revelata et credenda proponitur. Ita Pius IX doctrinam de Immaculata Conceptione B. Μ. V. tanquam « a Deo revelatam atque idcirco ab omnibus fidelibus firmiter constanterque credendam » definivit ; similiter ipsum Cone. Vatie, infallibilitatem Rom. Pont, ut « divinitus revelatum dogma » definit. Cum hæc ultima conditio sententiae definitivae alias conditiones includat atque maxime formalis sit, ad diiudicandum utrum aliquod indicium sit infallibile, sufficit statuere quod habeatur iudicium definitivum quo aliqua doctrina tanquam credenda proponitur. Idem dicendum est quoad indicia circa ea quæ cum revelatis sunt connexa. 3. Inde oritur quæstio, undenam constet, aliquam senten­ tiam esse definitivam. Resp. Constat : a) per formulam ex­ pressam qua Rom. Pontifex utitur, ut « definimus tanquam dogma » « definimus tanquam doctrinam revelatam »; b) ex obligatione imposita profitendi aliquam doctrinam, ut in antiquis symbolis, in professione fidei Concilii Tridentualiter tantum revelata ad doctrinam fidei vel morum pertinere, illa sub definitione vaticana cadere non videntur. De reliquo ad acceptionem diversam termini « revelationisvirtualis » attendendum est : ei. a. 33 III. 1. II, II, q. i, a. 10. \ ART. XLIX. ---- DE INFALLIBTLITATE ROM. PONT. 4G1 fini vel quoad aliquas propositiones luramenti contra errores Modernistarum ; c) ex declaratione, quod aliter sentientes sint hæretici vel alieni a fide vel exclusi ab unitate Ekclesiæ ; d) ex pænis quæ aliter sentientibus infliguntur, uti anathema adiunctum iudiciis veterum Conciliorum. Notandum tamen est, pænam excommunicationis vel anathema non tantum iudiciis dogmaticis, sed etiam aliis decisionibus adiungi, adeoque non semper signum esse defipitionis ex cathedra ; e) quandoque vero iudicium solumfnodo ex circumstantiis vel ex traditione (ex sententia theologorum) vel ex posteriori declaratione Rom. Pont, constat, immo circa non paucas decisiones hucusque inter theologos disputatur, utrum sc. sint definitivae an non, utrum sint doctrinales an disciplinares tantum. 4. Inde definitio ex cathedra proprie habetur, cum Roma­ nus Pontifex ut Romanus Pontifex, utendo sua suprema auctoritate, doctrinam aliquam ad res fidei vel mores per­ tinentem tanquam revelatam et ab omnibus credendam definit ac proponit. 5. Ratio vel causa infallibilitalis Rom. Pont, est « assi­ stentia divina ipsi in beato Petro promissa ». Circa hoc nota sequentia, a) Ratio infallibilitatis non est neque indoles Rom. Pontificis (ut scientia theologica vel sanctitas) neque studium adhibitum neque consilium a peritis petitum neque aliquid huiusmodi, sed exclusive assistentia Spiritus Sancti, i. e. auxilium divinum qua Rom. Pont, præservalur ne erret in definitione ex cathedra et qua illuminatur ut verum definiat (cf. a. 31). b) Assistentia, ut supra (1. c.) exposuimus, distinguitur a revelatione et inspiratione : unde « Petri successoribus nequaquam Spiritus sanctus promissus est ut eo revelante novam doctrinam patefacerent », neque R. Pontifices in definienda doctrina a Spiritu Sancto moventur ut auctor inspiratus Sacræ Scripturæ, sed promissum est ipsis auxi­ lium supernaturale Dei ut « traditam per Apostolos revela­ tionem seu fidei depositum sancte custodirent et fideliter exponerent ». c) Huiusmodi assistentia Rom. Pontifici promissa est in beato Petro, i. e' Rom. Pont, est infallibilis vi assistentiæ 11 Petro promissæ, et quidem immediate a Christo Domino r •462 CAP. VI. — DE PRIMATU per quod excluditur quod R. P. infallibilitatem habeat mediante Ecclesia. / d) Infallibilitas R. P. est proprie charisma, adeoinie independens a conditionibus personalibus. / 6. Infallibilitas R. P. non est alia sed una eademoue qua divinus Redemptor Ecclesiam suam in definienda doctrina de fide vel moribus instructam esse voluit. Inde fictio duplicis infallibilitatis in Ecclesia excludimir1 ; simul insinuatur, per definitionem infallibilitatis R|. P. nil novi in Ecclesia poni, ita ut vel adversarii infallibilitatis Rom. Pont, eam facilius admittere possint, sc. qui infalli­ bili tatem Ecclesiæ non negarint ; denique iam hic statuitur, non Rom. Pont, per Ecclesiam, sed Ecclesiam pe» Rom. Pontificem habere infallibilitatem. 7. Denique sententia gallicana-febroniana tanquam falsa declaratur : definitiones ex cathedra sunt ex se, inquantum sunt definitiones poritificiæ, non vero ex consensu Ecclesiæ, irreformabiles vel infallibiles. 8. Inde infallibilitas Rom. Pontificis definitur : est cha­ risma quo Romanus Pontifex per assistentiam divinam in definienda doctrina de fide vel moribus errare non potest.1 2 1. Alia quæstio est, utrum plura subiecia infallibilitatis distin­ guenda sint. Qua in re sequentia breviter notentur, i. Certe sunt plura subiecia infallibilitatis, sc. Ecclesia universalis credens, i. e. omnes fideles simul cum Rom. Pontifice, Ecclesia universalis docens, 1. e. omnes episcopi simul cum Romano Pontifice ; denique Boni. Pontifex ipse solus. Atque id manifeste per verba Concilii insinua­ tur, cum dicitur, Romanum Pontificem ea pollere infallibifitate qua divinus Redemptor Ecclesiam suam instructam esse voluit. 2. Cum vero quæritur, utrum Ecclesia universalis, sive credens sive docens, ut distincta a Rom. Pontifice, sit infallibilis, duplex habetur sententia theologorum, alia affirmans, alia negans. Atque senten­ tia negans videtur esse verior : nam Ecclesia sive credens sive docens (i. e. corpus episcoporum) non intelligitur ut Ecclesia, nisi ut est coniuncta cum capite suo, i. e. cum Rom. Pontifice, adeoque neque ut subiectum infallibilitatis. 3. Nil tamen obstat quin Spiritus Sanctus non tantum Rom. Pontificem sed etiam alios immediate illuminet, tamen ratione conjunctionis cum Romano Pontifice. Cf. de hac controversia A e. Dorsch. Instit. theol. fund., 308 ss. ART. XLIX. ---- DE INFALL1BILITATE ROM. PONT. 463 \lll Sententiæ erroneæ. — 1. Protestantes communiter pessime circa sensum et naturam infallibilitatis errant : vel enim illam intelligunt tanquam impeccabilitatem vel tanquam potestatem absolutam proponendi quamcumque doctrinam, etiam falsam, ut dogma revelatum et creden­ dum, vel tanquam potestatem mere iuridicam1. Certe omnes quam maxime infallibilitatem R. P. negant. j In Ecclesia catholica infallibilit atem Rom. Pont. 2. omnis illi negaverunt qui potestatem plenam ac supremam iurisdictionis in Rom. Pontifice non admiserunt. Ita Petrus de Alliaco cum Iohanne Gerson et aliis qui sæc. xiv et seq. superioritatem Concilii supra Papam tenuerunt. Si­ militer Gallicani quorum in « Declaratione » quarta est propositio :« In fidei quæstionibus præcipuas Summi Ponti­ ficis esse partes eiusque decreta ad omnes et singulas ec­ clesias pertinere, nec tamen irreformabile esse iudicium nisi Ecclesiæ consensus accesserit. » Itaque speciem quandam infallibilitatis admiserunt, rem tamen negaverunt, sc. ob erroneam interpretationem positionis Rom. Pont, in Ecclesiæ constitutione. Ad salvanda tamen testimonia traditionis et decreta ecclesiastica proposita est duplex distinctio : prima, distinctio inter Sedem et sedentes, sc. quod Sedes Apostolica quidem errare non posset, bene ta­ men sedentes (De Luzerne, Bossuet) ; secunda distinctio, inter infallibilitatem in decisis et in decidendis, eo sc. sensu quod Rom. Pont, errare nequeant in decisis, attamen in decidendis. Post tempus Cone. Vatie, constituta est secta Vetero1. Harnack ulterius procedit, affirmando doctrinam de infallibilitate pontificia esse quandam doctrinam secretam': «Ueberden wahren Stand der Dinge dart man sich durch die katholischen üogmatiken nicht tàuschen lassen » (Dogmengeschichle, ΠI3, 684). Ipse putat, totam doctrinam Ecclesiæ factam fuisse arbitra­ riam atque omnia dogmata, immo dogma ipsum, esse in periculo (1. c. 683 ; Wesen des Christentums, 160), denique ironice quærit, utrum Summus Pontifex declarari nequeat tanquam » incarnatio quædam specialis Dei · (I. c., 681). —Vix credibile videtur quam absoni conceptus de infallibilitale tempore Concilii Vaticani et hucusque libellis publicis ventitabantur. 464 ί I f CAP. VI. ---- DE PRIMATU / Catholicorum, negantium infallibilitatem Rom. Pont, tan­ quam innovationem contrariam doctrinæ Ecclesiæ veteris (Dollinger, Schulte, Langen). I Doctrinam Guentheri iam supra, p. 284, exposuimusy Modernistæ, uti patet, infallibilitatem R. P. vi systematis reiciunt ; similiter Græci separati, utpote negantes prima­ tum Romani Pontificis1. 1. Historiam controversi» de infallibilitate Rom. Pontificis videsis : Dici, apol., v. Papauté, III, col. 1434-1531. ARTICULUS QUINQUAGESIMUS Infallibililas Romani Pontificis probatur Thesis : Romanus Pontifex cum ex cathedra loquitur, est infallibilis. I. Probatur ex S. Scriptura. — lidem textus quibus verus primatus Rom. Pon. probatur, simul infallibilitatem probant ; immo probato primatu infallibililas facile patet1. 1. Mt., xvi, 18. Christus declarat voluntatem suam ædificandi Ecclesiam supra Petrum tanquam petram : « Super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam. » Petrus igitur est fundamentum a quo Ecclesia firmitatem et sta­ bilitatem habet. Ad Ecclesiam vero pertinet vera fides, et quidem tanquam pars essentialis. Ergo Ecclesia per Petrum in vera fide semper stabit adeoque eo magis Petrus ipse semper fidem veram tenebit, i. e. in fide non errabit, eritque infallibilis. Christus prosequitur : « Et portæ inferi non praevalebunt adversus eam. » His verbis Christus promissionem explicitam adiungit dé indefectibilitate Petri in fide adeoque de infallibilitate1 2. 1. Unde explicationem supra datam supponimus. 2. In Concilio Vaticano facta est obiectio (Dinkel, Maret) : firmitas alicuius ædificii primario quidem a firmitate fundamenti dependet, at simul etiam a connexione et a firmitate columnarum ædificii : columnas vero Ecclesiæ episcopos esse : inde concluden­ dum esse, Rom. Pontificem simul cum episcopis, non vero solum esse infallibilem. Resp. Certe ad firmitatem ædificii firmitas tum fundamenti tum columnarum requiritur ; adeoque in Ecclesia tum Rom. Pontifex tum corpus episcoporum (ad quod etiam Rom. Pont, pertinet) sunt subiectum infallibilitatis. Similiter tamen certum est, parie­ tes et columnas alicuius ædificii per fundamentum sustentari et firmari ; adeoque in Ecclesia pastores reliqui (sc. præter R. P.) per Rom. Pontificem firmati creduntur. Atque hic est sensus verborum I lomini, sc. Ecclesiam quidem esse inexpugnabilem, sive omnes fideles in credendo, sive omnes episcopos in docendo, sed Ecclesiam huiusmodi firmitatem habere per firmitatem fundamenti, quod est Petrus ; adeoque Petrum ex se esse firmum ac infallibilem in rebus fidei. 466 CAP. VI. DE PRIMATU 2. Lc., χχπ, 32 : « Ego rogavi pro te ut non defwiat fides tua et tu aliquando conversus confirma fratres tuos. » His verbis Christus non iam per metaphoram sed expressis verbis confirmationem Petri in vera fide tanquam effectum orationis suæ promittit ; simul adiungit officium et præceptum confirmandi fratres, in fide vera. « Fratres » autem sunt omnes fideles Christi cuiuscumque temporis (Μτ., xii, 50). Petrus igitur erit infallibilis in fide et Ecclesiam ipsam in vera fide firmabit. Obicilur : a) Petro promittitur ut non peccet contra fidem. Besp. E contra promittitur quod fides Petri non deficiat ; deficeret autem fides Petri si vel veram doctrinam fidei definiendo reiceret vel falsam doctrinam tanquam veram definiret. 3) Promissio Petro facta ad solum Petrum pertinet, non vero ad eius successores, cum dicitur : Tu aliquando « con­ versus », id quod ad solum Petrum pertinet. Besp. Primo : Christus iam antea absolute promisit ut fides Petri non deficeret adeoque independenter ab eius conversione. Secundo : particula « conversus » probabilius non de conversione a negatione Domini intelligitur, sed hoc sensu : Tu autem ex tua parte, sc. quod sicut Dominus Petro firmitatem in fide exoravit, ita Petrus ex sua parte iterum fratres confirmaret. Tertio : etiamsi particula « conversus » ad solum Petrum referatur, tamen manet eius officium confirmandi fratres, i. e. fideles. Ideoque Petrus ille qui aliquando Dominum negavit, fratres, i. e. fideles Christi, in fide confirmabit, sive in persona propria sive in suis successoribus : illius enim Petri Rom. Pontifices sunt successores. γ) Confirmatio fratrum Petro tantum pro tempore pas­ sionis et mortis Christi, usque ad ascensionem, committitur. Besp. Ista restrictio per textum non probatur sed exclu­ ditur, cum promissio et mandatum Domini sint absoluta. 3. Joa. xxi, 15-18. Christus dicit Petro : « Pasce agnos meos, pasce oves meas. » Quibus verbis Christus Petro potestatem et officium committit, in nomine et in auctori­ tate Christi .Ecclesiam pascendi pabulo doctrinæ-verbum enim doctrinæ primum pabulum est gregis rationalis ; — ART. L. ---- INFALLIBILITAS ROM. PONT PROBATUR 467 simul omnes christifideles obligantur aci doctrinam Petri «■i usque successorum accipiendam, et quidem tanquam ex mandato Christi ct ut doctrinam Christi. lamvero in lali mandato, potestate et obligatione includitur quod Petrus semper doctrinam Christi neque aliam proponat : secus fideles ex mandato Christi ipsius ad tenendam dotI rinam Christo contrariam obligarentur, quod est absur­ dum. Verba igitur Christi idem sonant ac : per te, Petrum, fideles meos pabulo veræ doctrinæ fidei pascam. 4. Corollaria, a) Itaque Christus, sicut primatum iuris­ dictionis, ita et infallibilitatem Petri eiusque successorum modo concreto enuntiat, sc. verbo suo divino promittendo <•1 constituendo quod Petrus eiusque successores indefectibiliter, invincibiliter, ut divinitus firmati, id tenebunt ac docebunt quod Christus constituerat atque docuerat : quo modo Christus infallibilitatem per modum facti verbo suo divino stabilit. b) Similiter error conceptus gallicani-febroniani facile apparet. Etenim : a) in omnibus illis textibus Petrus minime tanquam per Ecclesiam firmatus apparet, sed e contra tanquam immediate a Christo firmatus et tanquam causa firmitatis vel infallibilitatis Ecclesiæ ; β) minime tantum sedes vel series successorum Petri ut firmata et indefectibilis proponitur, sed e contra directe ipse Petrus eiusque successores atque iisdem mediantibus sedes ipsa ; γ) Pe­ lius eiusque successores minime tanquam infallibiles in iis quæ ab aliis iam decisa fuerint, præsentantur, sed e contra alii per ipsos habebunt veritatem adeoque etiam in quæstionibus oriundis, ita ut Sedes apostolica infallibilis sit in decidendis, sc. ad fratres confirmandos et pascendos; o) denique fides et doctrina Petri eiusque successorum mi­ nime ex consensu Ecclesiæ erit vera ac valida, sed e contra doctrina et fides Petri erit vera et valida quia est Petri, utique a Deo in vera fide confirmati, adeoque non Petrus per Ecclesiam, sed Ecclesia per Petrum in vera fide con­ firmabitur. c) Atque hoc modo Cone. Vatie, erroribus in Ecclesia subortis doctrinam fundamentalem ipsius Domini opposuit eiusque sensum verum exposuit : sicut Petrus non est minister Ecclesiæ subditus sed caput supremum, ita Petrus 468 CAP. VI. DE PRIMATU non discit per Ecclesiam, sed Ecclesia per Petruin docetur, pascitur ac in veritate fidei infallibiiiter stabilitur. II. Prob. ex primatu Rom. Pontificis. — Infallibilitasnecessario ad primatum sequitur. Vi enim primatus iuris­ dictionis tota Ecclesia Romano Pontifici in rebus eccle­ siasticis obligatione obædientiæ subditur, et quidem ex voluntate Christi : iamvero inter res ecclesiasticas prima et fundamentalis est res fidei. Unde omnes fideles vi pri­ matus divinitus tenentur ut definitiones dogmaticas Rom. Pontificis teneant, et quidem fide : ad hoc enim fit definitio ut fide teneatur. Atqui definitiones Rom. Pontificis fide teneri non possunt nisi possibilitas erroris in eis excludatur, quia fides divina assensum importat qui possibilitatem erroris excludit1. Ergo Rom. Pontifex, vi primatus, in definienda doctrina de fide vel moribus necessario erit infallibilis. Confirm. Supposito quod Rom. Pontifex ex cathedra loquens posset errare, sequeretur quod fideles, ex oboedien­ tia in Christo debita, tenerentur ad credendum aliquid contra Christi Evangelium : quod est absurdum. Qua ex ratione Cone. Vatie, docet : « Hoc igitur veritatis et fidei nunquam deficientis charisma Petro eiusque successoribus divinitus collatum est, ut excelso suo munere in omnium salutem fungerentur, ut universus Christi grex per eos ab erroris venenosa esca aversus coelestis doctrinæ pabulo nutriretur. » Simul inde patet, errantes circa vim et ratio­ nem primatus simul et in errorem circa infallibilitatem inductos fuisse. Simul optime S. Thomas1 2 argumentatur ; cum docet, ad Rom. Pontificem pertinere, fidei symbolum ordinare, i. e. definitiones dogmaticas proferre. S. Doctor sic probat : « Nova editio symboli necessaria est ad vitandum insur­ gentes errores : ad illius igitur auctoritatem pertinet editio symboli, ad cuius auctoritatem pertinet finaliter determi­ nare ea quæ sunt fidei, ut ab omnibus inconcussa fide teneantur : hoc autem pertinet ad auctoritatem summi 1. Cone. Vatic., De fide, can. 6 ; S. Thomas, II, II, q. i, a. 3. 2. II, II, q. i, a. 10 ; Cf. I, q. xxxvi, a. 2 ad 2 ; II, II, q. n, a. 2, ad 3 ; De Pol., q. x, a. 4 ad 13 ; C. G,. iv, 76. ART. L. ---- INFALLIBILITAS ROM. PONT. PROBATUR 469 Pontificis, ad quem maiores et difficiliores Ecclesiæ quæstiones referuntur, ut dicitur in Decretalibus. Unde et Dominus Le. xxii Petro dixit, quem summum Pontificem constituit : ego pro te rogavi, Petro, ut non deficiat fides tua... » III. Prob. ex parte Ecclesiæ vel ex necessitate unitatis in fide. —« Una fides debet esse totius Ecclesiæ... quod ser­ vare non posset nisi quæstio fidei exorta determinaretur per eum qui toti Ecclesiæ præest, ut sic eius sententia a tota Ecclesia firmiter teneatur1 » : huiusmodi autem finalis determinatio supponit infallibilitatem. Optime Doni. Don­ nez2 : « Tantam debet summus Pontifex in Ecclesia aucto­ ritatem habere quanta est necessaria ut in unitate fidei fideles contineantur. Sed ad huiusmodi unitatem necessa­ ria est in summo Pontifice infallibilis definiendi potestas... Quia in Ecclesia frequenter oriunt ur quæstiones de fide ; at vero si non esset in Ecclesia iudex unus qui eas lites componeret, essent in Ecclesia perpetuæ dissensiones in doctrina fidei ac proinde Ecclesiæ unitas periret. Quod si quis dicat, ad hunc finem satis esse quod infallibilis aucto­ ritas sit in Concilio universali — contra hoc est quod huius­ modi controversiæ de fide frequenter oriuntur in Ecclesia et necesse est ut remedium in promptu habeatur paratum ; at vero universale Concilium toties congregari et difficile et impossibile est. Rursus etiam, si in promptu esset con­ gregare concilium, quid fiet si patres concilii inter se dis­ sentiunt ? Et quid si maior illorum pars (quod fieri' potest) falsam sententiam tueatur ? Tunc sane non alius relinqui­ tur portus nisi ad Christi vicarium confugiamus, qui unus quæstiones omnes componet. » Hæc ille. Confirm. Ecclesia universalis ex promissione divina est indefectibilis in fide. lamvero huiusmodi indefectibilitas a Deo effici potest : aut inquantam Deus singulos fideles omnes directe illuminat, confirmat ac quodammodo infal­ libiles reddit, aut inquantum corpus episcoporum imme­ diate et directo in vera fide stabilit ac illuminat et per / I. S. Thomas, II, II, q. i, a. 10. ·.’. Comant, in II. II., 1. c., 1586, coi. 97. / / 470 CAP. VI. DE PRIMATU illos fideles cæteros, aut inquantum Deus immediate caput Ecclesiæ illuminat, confirmat ac infallibile reddit et per cum corpus tum episcoporum tum fidelium. lamvero nemo non videt, primum et alterum esse inconveniens — mul­ tiplicarentur enim miracula in infinitum, — tertium vero esse conveniens tum naturæ sociali Ecclesiæ tum habitu­ dini Christi ad Ecclesiam tum generalibus legibus, providentiæ divinæ. Atque hoc sensu Conc. Vatie, docet, infallibilitatem Rom. Pontificis esse medium ordinarium et proportionatum quo « sublata schismatis occasione, Ecclesia tota una conservaretur atque suo fundamento innixa, firma adver­ sus inferi portas consisteret. » « Super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam. » IV. Prob. ex traditione. —A. Prænotamina. — 1. Reco­ lantur quæ de successiva cognitione primatus diximus. 2. Infallibilitas R. Pontificis intime cum primatu eiusdem connexa est : infallibilitas enim est. qualitas quædam vel prærogativa specialis alicuius partis primatus, i. e. summi magisterii ; unde infallibilitas simul cum primatu succes­ sive perfectius cognita est. 3. Infallibilitas R. P. quia est qualitas quædam primatus, primitus non tam sub ratione infallibilitatis' adeoque non sub ratione propria quam sub ratione potestatis primatus vel magisterii summi cognita ac considerata est. 4. Denique infallibilitas temporibus succedentibus per varias formulas vel sub forma variorum principiorum in quibus explicite vel implicite exprimitur, edocetur. B. Principia et formulæ quibus infallibilitas R. Ponti­ Fides Ecclesiæ Roma­ næ est norma cui aliæ ecclesiæ sese conformare debent. — Hoc principio fides roinana ut norma fidei Ecclesiæ univer­ salis statuitur : id quod esse nequit nisi possibilitas erroris in ea excludatur, i. e. non absque infallibilitate. 2. Fides Ecclesiæ Romanæ esi absque defectu. — Sensus huius principii est quod fides Ecclesiæ Romanæ errorem excludat. 3. Fides Petri ei Rom. Pontificum, successorum eius, est ficis in traditione enuntiatur. — 1. ART. L. — INFALLIBILITAS ROM. PONT. PROBATUR 471 indefectibilis propter promissionem Christi Petro factam (Lc., xxii, 32) : infallibilitas hoc modo enuntiatur quod Petrus et Rom. Pontifices ut personæ publicæ a vera fide deficere nequeunt, et quidem ex promissione Christi. 4. Ecclesia aedificata esi super fidem Petri et successorum eius. — Hoc principio supponitur indefectibilitas Ecclesiæ universalis in fide et tanquam ratio huius indefectibilitatis statuitur fides sempiterno vera Petri et successorum eius, qua mediante Ecclesia universalis ipsa in vera fide stabi­ litur ac firmatur. 5. Quæsliones fidei subortæ per Rom. Pontifices finaliter sunt determinandae. — Hoc principio infallibilitas R. P. per modum muneris, officii et potestatis enuntiatur, sc. ut per iudicium R. P. Ecclesia in fide vera conservetur : Rom. igitur Pontifex in tali iudicio errare nequit adeoque infallibilis est. Hæc formula iam magis explicita est. Defi­ nitio Conc. Vat. illam proprie sequitur, sensum eius exac­ tissime determinando. 6. Principium : ratione primatus universa Ecclesia Rom. Pontifici subesse tenetur, maxime in quaestionibus fidei. Infallibilitas, ut supra vidimus, est pars integralis primatus Rom. Pontificis. Nam potestas primatus ad quaestiones fidei sese extendit, et quidem quam maxime, potestas autem suprema ac universalis circa determinandam fidem infal­ libilitatem involvit. Ecclesia igitur, recognoscendo et sequendo Rom. Pontifices tanquam caput Ecclesiæ, prac­ tice et implicite saltem infallibilitatem Rom. Pontificis tenebat et profitebatur, credendo sc. fide divina ea quæ Rom. Pontifices credenda definierant. Atque hoc modo diam nunc Ecclesia infallibilitatem Rom. Pontificis prac­ tice profitetur. Corollaria. — 1. Erraverunt omnino illi qui prætenderunt, infallibilitatem R. P. in traditione non edoceri; educetur maxime, licet aliis et aliis sub conceptibus, non tamen minus efficaciter quam per terminum infallibiliI alis. 2. Erravit Dollinger, asserendo, a veteribus tantum factum concedi Sedis Romanæ fidem esse immaculatam, possibilitatem vero erroris non excludi. Nam veteres non 472 CAP. VI. DE PRIMATU tantum factum historicum testificantur, sed simul absolute edocent, fidem romanam esse simpliciter veram eamque tanquam regulam fidei statuunt ; simul veteres huiusmodi privilegium ad promissionem Christi reducunt ac isto sensu textus Mt., Lc. et Ioa. explicant. 3. Erraverunt illi qui primatum et infallibilitatem R. P. tanquam merum privilegium iuridicum consideraverunt,, cum veteres infallibilitatem regulariter tanquam donum a Christo in Petro collatum considerant. C. Testimonia particularia SS. Patrum. — S. Ignatius Ani. dupliciter infallibilitatem Ecclesiæ Rom. testifica­ tur, licet implicite : primo, agnoscendo primatum eius (vide supra, art. 47, η. n, c) ; secundo,agnoscendo veri­ tatem fidei Romanæ, scribendo ad Rom. (c. m) : « Nemi­ nem unquam fascinastis : alios docuistis. Ego vero illa quoque firma esse volo quæ docetis et præcipitis. » In insscriptione ep. ad Rom. vocat Romanos « ab omni alieno colore expurgatos ». S. Irenæus proprie fidem Ecclesiæ Romanæ tanquam normam fidei omnium ecclesiarum Christi statuit ; simulque necessitatem unionis cum Ecclesia Romana, utpote in fide, testificatur : « ad hanc enim ecclesiam, ait, propter potentiorem principalitatem necesse est omnem convenire ecclesiam » (Adv. hær., in, 3). Cf. supra, p. 420 ss. S. Cyprianus eodem modo primatum et infallibilitatem Rom. Pontificis testificatur. Nam profitendo, Rom. Pon­ tificum esse successorem Petri, super quem Ecclesia aedi­ ficata est, admittendo necessitatem unionis cum Rom. Pon­ tifice, necessario quoque fidem Rom. Pontificis sequi debet, sicut huius fides est necessario et vera et absque errore, i. e. infallibilis. Atque id expresse significare videtur, scri­ bendo de Romanis quod ad eos « perfidia non possit habere accessum » (Ep. 59). Ecquidem Cyprianus rationem et vim infallibilitatis Rom. Pontificis perfecte non tetigit, ut nec primatus. Attamen, licet Stepha.no restitisset, denique tandem cessit ipsi, ne sc. a radice et matrice catholicæ unitatis separaretur1. 1. Ct. A. d’Alès, 1. c., p. 218 ss. ART. L. ---- INFALLIBILITAS ROM. PONT. PROBATUR 473 S. Ambrosius docet : « Ubi Petrus, ibi Ecclesia ; ibi nulla mors, sed vita aeterna ; et ideo addidit (Christus) : et portæ inferi non praevalebunt ei, et : Tibi dabo claves regni cælorum1. » Id quod sic explicat : « Fides est Ecclesiæ fundamentum ; non enim de carne Petri, sed de fide dictum est quia portæ mortis ei non prævalebunt, sed confessio vicit infernum1 2. » S. Hieronymus ad Theophylum (Ep. 63, 4) scribit : « Scito nobis nihil esse antiquius quam Christi iura servare nec Patrum transferre terminos semperque meminisse romanam fidem, apostolico ore laudatam. » Et in ep. ad Damas. : Apud vos solos incorrupta patrum servatur hæreditas. » Inde profitetur : « Ego nullum primum nisi Christum sequens, beatitudini tuæ, i. e. cathedræ Petri consocior ; super illam petram ecclesiam aedificatam scio... »· (M. L., XXII, 355). S. Augustini iam audivimus celebre effatum : « Iam de hac causa (sc. pelagiana) duo concilia missa sunt ad sedem apostolicam, inde etiam rescripta venerunt. Causa finita est » (Sermo 131, 6). Rom. Pontificis igitur est quæstiones fidei finire, i. e. definire, ita sc. ut eius definitio inconcussa fide ab omnibus teneatur. Unde Conc. Carthag. et Milev. I. quæstionem pelagianam finire noluit, sed hoc indicium ab Innocentio I postulavit. Facto autem indicio « causa finita est », « dubitatio tota sublata est » (C. duas ep. Pelag. II, c. m, n. 5). De cetero infallibilitas Rom. Pon­ tificis implicite continetur in principiis S. Augustini de primatu, ut supra exposita sunt3. Sententiam ecclesiæ syriacæ S. Ephræm reddit, ex ore Christi Petrum alloquendo: « Simon, discipule mi, ego te 1. In Ps. xl, n. 30. Ί. De ineam., v. 3. Cf. Specht, Die Lehre von der Kirche nach detn hl. Augustin, 170 ss., 331 ss. ; P. Batiffol, Le catholicisme de S. Augustin, p. 381-410. De ecclesia africana Batiffol, 1. c., p. 441 notat : « I.’Afrique est en matière de foi scrupuleusement unie ù Home. » Ouantum ad quæstionem de circumcisione, Augustinus tenet, Petrum non in sententia errasse, sed tantum per simulationem Paulo ansam arguendi dedisse. Ep. Ι,ΧΧΧΙΙ, c. n, n. 11Cf. Specht, 1. c., p. 325-28. 474 CAP. VI. DE PRIMATU constitui fundamentum Ecclesiæ sanctæ, petram vocavi te antea quia tu sustinebis totum meum ædificium ; tu es inspector eorum qui ædificant mihi Ecclesiam in terris ; si quid reprobrum ædificare velint, tu fundamentum repri­ mas eos ; tu es caput fontis a quo hauritur doctrina mea : tu es caput discipulorum meorum ; per te omnes gentes potabo1. » Ex Orientalibus Cyrillus Alex., Epiphanius, Theodorus Stud, ac Maximus Confessor audiantur. •S. Cyrillus Alex, sic Lc.,xxn, 32 interpretatur : « Firma­ mentum et magister esto eorum qui per fidem ad me acce­ dunt. » S. Epiphanius promissionem Christi de Petro ut fun­ damento Ecclesiæ sic explicat : « Quarum portarum nomine hæreses et hæreseon conditores intelliguntur ; omnibus quippe modis in eo stabilita fides est, quia cœli claves accepit, in terra solvit et ligat in cœlo ; in eo siquidem subti­ liores quælibet fidei quæstiones reperiuntur » (Ancorat. 9). Theodorus Studila ad Paschalem Papam scribit : « Audi apostolicum caput, a Deo præposite pastor ovium Christi, ianitor regni cælorum, petra fidei, super quam ædifieata est catholica ecclesia ; Petrus enim es tu, Petri sedem exor­ nans et gubernans... Tibi dixit Christus Deus noster : Et lu aliquando conversus confirma fratres tuos. Ecce tempus, ecce locus... Terreto, supplicamus, hæreticas feras calamo divini verbi tui. (P. G.. 99. 1151, 1154). Aslerius Amasenus prædicat : « Per Petrum, verum ac fidelem pietatis doctorem effectum, Ecclesiarum stabilis inflexaque formatio consistit... isque ipse rectam nihilque perversi habentem fidei professus regulam, cunctisque no­ bis inviolabili lege tradens pietatis sermonem1 2... » Denique S. Maximus Confessor præclare confitetur : « Omnes orbis terrarum fines et qui ubique gentium Domi­ num vere rectaque fide confitentur, velut in solem seinpiternæ lucis in sanctissimam Romanam Ecclesiam eiusque confessionem ac fidem recta intortis oculis respiciunt... 1. Sermo IV, apud Lamy, I, p. 74 s. 2. Asterius Amasenus, Homil. VIII in SS. Petrum et Paulum ; P. G , xl, 268. 280. ART. L. — INFALLIBILITAS ROM. PONT. PROBATUR 475 Ab initio enim quando ad nos Dei Verbum assumpta carne descendit, unicam firmam basim ac fundamentum omnes ubique Christianorum ecclesiæ quæ ibi (Romæ) est maxi­ mam nacti sunt habentque ecclesiam, ut in quam iuxta Salvatoris promissionem portæ inferi handquaquam prævaluerint, sed quæ rectæ fidei in ipsum ac confessionis cla­ ves habeat, hisque qui cum pietate accedant, quæ vere natura est solamque pietatem aperiat1 ; claudat vero atque obstruat omne os hæreticorum2... » D. Testimonia Rom. Pontificum. — Speciale argumen­ tum præbent ipsi Rom. Pontifices, sicut et Conc. Vatie, declaravit. Atque vis argumenti ex parte Rom. Ponti­ ficum duplex est : primo enim isti habent conscientiam charismatis indeficientis veritatis indeque summa aucto­ ritate quæstiones fidei subortas definiunt; secundo Eccle­ sia universa definitiones pontificias sequitur ac eas fide divina et catholica tenet. Proindeque hoc loco recensenda esset tota historia magisterii pontificii. Sufficiat tamen notasse : plures hæreses solius Rom. Pontificis sententia damnatæ sunt, ut Montanismus per Zephyrinum, Pelagianismus per Innocen­ tium I, Nestorianismus per Cælestinum, Monophysitismus per Leonem M., et sic deinceps usque ad damnationem Modernismi per Pium X. Quodsi quædam hæreses per Concilia œcuinenica damnatæ atque eradicatæ fuerunt, tamen iudicium Rom. Pontificum intercessit, sive antece­ dens sive consequens. En quædam testimonia particularia. Præclarissima sunt verba Sixti III, ep. 6( 433) : « Ex­ pertus es negotii præsentis eventu quid sit sentire nobiscum. Beatus Petrus Apostolus in successoribus suis quod accepit hoc tradidit. Quis ab eius se velit separare doctrina quem ipse inter Apostolos primum magister edocuit ? Absolu­ tam et simplicem fidem et quæ controversiam non habet accepit, quam utique meditari semper et in qua manere debemus ut sensu puro sequentes apostolos inter aposto- 1. i. e. solam veram pietatem edocet. •i. P. G. 91 138 s. f --- X /.5/ ---- \σΛ TWO )?s 476 CAP. VI. — DE PRIMATU licos esse mereamur. Non parum nobis oneris, non parum laboris incumbit ut ecclesiæ Domini macula desit et ruga. » Celeberrimum est efïatum Hormisdæ (517)1, citatum a Conc. Vatie. : « Prima salus est rectæ fidei regulam custo­ dire et a constitutis Patrum nullatenus deviare. Et quia non potest Domini nostri lesu Christi praetermitti sententia dicentis : Tu es Petrus et super hanc petram ædifîcabo Ecclesiam meam. Hæc quæ dicta sunt, rerum probantur effectibus, quia in Sede apostolica dira maculam semper esi catholica servata religio1 2. » Atque formula professionis continuat : « Et ideo spero ut in una communione vobiscum quam Sedes Apostolica prædicat, esse merear, in qua est integra et verax chrislianæ religionis et perfecta soliditas. » Pelagius II (585), in ep. ad episcopos schismaticos Istriæ, ad Lc., xxn, 31 s. appellat (sicut ad Mt., xvi, 16 et Joa., xxi, 15) atque adiungit : « Veritas mentiri non potuit nec fides Petri in æternum quassari poterit vel mutari : nam cum omnes discipulos diabolus ad excribandum popo­ scerit, pro solo Petro se Dominus rogasse testatur el ab eo voluit ceteros confirmari... » Gregorius I, in ep. ad Theodolindam, iv, 33 (594), scri­ bit : « In vera fide persistite et vitam vestram in petra Eccle­ siæ, id est in confessione Petri apostolorum principis, soli­ date... » Nicolaus I in ep. ad Bulgares (106) (866) eos sic instruit : « Sufficientia nostra ex Deo est et beatus Petrus qui in sede sua vivit et præsidet dat quærentibus fidei veritatem. Nam et sancta Romana Ecclesia semper sine macula fuit et sine ruga, nimirum quia ille hanc instituit cuius fidei confessio divinitus extitit approbata; ad quam videlicet Christianitatis fidem, licet eius mysteria consummate nullus intelligere valeat, vobis insinuandam, inspirante Deo, ecce scripta nostra... destinavimus... » 1. Denz., 171. 2. Sensus est : quia Ecclesia Christi quæ semper fidem veram tenet, super Petrum fundata est, in Sede apostolica fides semper immaculata conservatur atque id etiam rerum effectibus proba­ tur. ART. L. ---- INFALLIBILITAS ROM. PONT. PROBATUR 477 E. Testimonia Conciliorum generalium. — Conc. Vatic, speciali modo ad testimonium Conciliorum generalium appelât, eorum imprimis in quibus Oriens cum Occidente in fidei caritatisque unionem conveniebat. Vis particularis Imius argumenti patet. Concilium Ephesinum. Cælestinus I ad Patres Ephesinos scripserat : « Direximus... Arcadium et Projectum episc. el Philippum presbyterum qui iis quæ aguntur, intersint, cl quæ a nobis antea statuta sunt, exequantur. Ouibus praestandum a vestra sanctitate non dubitamus assensum. » Patres deinde sententiam ferentes respondent : « Coacti per sacros canones et epistolam sanctissimi Patris nostri... Cœlestini Romanæ Ecclesiæ episcopi... ad lugubrem hanc contra eum (Nestorium) sententiam necessario venimus. » \tque Philippus, Rom. Pontificis legatus, dixit : « Gratias agimus sanctæ... Synodo, quod litteris... Papæ nostri vo­ bis recitatis sancta membra... sancio capiti... vos adiunxistis. Non enim ignorat vestra Bcatitudo, totius fidei vel etiam i posto lorum caput esse B. Apostolum Petrum1. » Concit. Chalcedonen.se. Leo M. iam ante Conc. in ep. dogmatica ad Flavianum, ep. Cpt., quæstionem de duabus in Christo naturis indicaverat. Id quod expresse Patribus Concilii intimat, sicut et sententiam Conc. tanquam confir­ mationem propriæ definitionis declarat : « quæ (Deus) nostro prius ministerio definierat, universæ fraternitatis irretractabili firmavit assensu » (Ep. 120). Atque Patres < ione., lecta Leonis ad Flavianum epistola, conclamaverunt : « Omnes ita credimus... Petrus per Leonem loculus est. » Denique Conc. ad Leonem scripsit : « (fidem) ex præcepto legislatoris venientem usque ad nos ipse servasti, vocis beati Petri omnibus constitutus interpres et eius fidei bcatilicationem super nos adducens... Ouibus tu quidem sicut membris caput præes » (Inter ep. Leonis 98). Concit, œcumen. VI (Cpt. Ill). Papa Agatho iam ante Conc. errores Sergii damnaverat simulque iusserat, defi­ nitiones suas illibatas custodiri. Circa hoc in ep. i. ad \ugustos (lecta in Conc., act. IV) docet : «Beatus esse pro­ nuntiatus est Petrus : qui et spirituales oves Ecclesiæ ab I. Harduin, i, 1471,1506. R. SCHULTES. DE ECCLESIA CATHOLICA. — 16 478 CAP. VI. ---- DE PRIMATU ipso Redemptore omnium terna commendatione pascendas suscepit : cuius annitente præsidio hæc apostolica eius ecclesia nunquam a via veritatis in qualibet erroris parte deflexa est : cuius auctoritatem, utpote apostolorum om­ nium principis, semper omnis catholica Christi ecclesia et universales synodi fideliter amplectentes, in cunctis secutæ sunt, omnesque venerabiles Patres apostolicam eius doc­ trinam amplexi, per quam et probatissima Ecclesiæ Christi luminaria claruerunt, hæretici autem falsis criminationibus ac derogationum odiis insecuti... Hæc est... veræ fidei regula...1. » Concilium rescripsit : « Tibi, ut primæ Sedis antistiti universalis Ecclesiæ, quid agendum sit relinquimus, stanti super firmam fidei petram, libenter acquiescentes veræ confessionis litteris, a vestra paterna beatitudine ad piissimum imperatorem missis : quas ut a summo apostolo­ rum vertice divine perscriptas agnoscimus... Ipsos (hæreticos)... anathematibus interfecimus, ex sententia per sacras vestras litteras de iis prius lata12 ». In Cone. V/If (cpt. IV) omnes Patres formulæ Hormisdæ, supra relate, subscripserunt. Denique in Cone. Lugdunensi II Græci professi sunt : « (Rom. Pontifex) « sicut præ ceteris tenetur fidei veri­ tatem defendere, sic et, si quæ de fide subortæ fuerint quæstiones, suo debent iudicio definiri34 . » F. Confirmatio ex doctrina S. Thomæ1. — Jam supra, arg. II et III, doctrinam S. Thomæ ex parte retulimus. Omnis vero sententia Aquinatis ita resumi potest : Ad Romanum Pontificem, tanquam caput quod toti Ecclesiæ præesl, pertinet, quæstiones fidei subortus definire, ita ut eius definitiones ab universa Ecclesia fide inconcussa tenean­ tur ; atque ad hoc ipsi in beato Petro a Domino promissa est 1. Harduin, iii, 1079 s. 2. Harduin, iii, 1438 ; cf. Straub, 1. c. n, 357. 3. Denz., 466. 4. Doctrina S. Thomæ eiusque scholæ optime exponitur ac defenditur a R. Bianchi O. P., De constitutione monarchica Eccle­ siæ et de infall i bititate Romani Pontificis iuxta D. Thomam Aqui­ natem eiusque scholam. Romæ, 1870, p. 35-154. ART. L. ---- INFAI.LIBII.ITAS ROM. PONT. PROBATUR 479 infallibililas in fide, ut sc. per Petrum, eiusque successores universa Ecclesia in vera fide conservaretur et confirmaretur. Qua ratione S. Thomas in II, II q. i, a. 10 docet, ad Romanum Pontificem pertinere « fidei symbolum ordinare » et « finaliter determinare ea quæ sunt fidei, ut ab omnibus inconcussa fide teneantur ». Atque adiungit S. Doctor : « Unde et Dominus Lc., xxn Petro dixit, quem Summum Pontificem constituit : « Ego rogavi pro te etc. » Idem Aquinas in resp. ad 2 et 3 confirmat. — Similiter De Pot., q. x a. 4 ad 13. Aquinas docet : « Sicut posterior Synodus .potestatem habet interpretandi Symbolum a priori Sy­ nodo conditum ac ponendi aliqua ad eius explicationem, ita etiam Romanus Pontifex hoc sua auctoritate potest... Nec est necessarium quod ad eius expositionem facien­ dam universale Concilium congregetur, cum quandoque id fieri prohibeant bellorum dissidia1. » luxta igitur S. Thomam definitiones dogmaticæ Romanorum Pontificum sunt ex se obligatoriae, irreformabiles adeoque infallibiles, utpote ex promissione Domini Petro facta. Id quod S. Doctor aliis in locis hoc modo expresse edocet quod asserit, universalem Ecclesiam per Romanos Pon­ tifices in fide errare non posse, non vero viceversa — ut antiinfallibilistæ praetendunt. In 4 dist 20 q. i a. 3 S. Doctor sic argumentatur : « Ecclesia generalis non potest errare : quia ille, qui in omnibus exauditus est pro sua reverentia, dicit Petro, super cuius confessione Ecclesia fundata est : Ego pero te rogavi... » Similiter II, II, q. n, a. 6 ad 3 : « Universalis Ecclesiæ (fides) non potest deficere, Domino dicente Lc., xxu : Ego pro te rogavi... » Iterum iuxta S. Thomam Sedes vel Ecclesia Petri qui­ dem a fide deficere nequit, at ratione promissionis Petro et in ipso eius successoribus factæ2. In Comment, in Mt. S. Doctor ad verba : « Super hanc petram etc. » notat : « Spe­ cialiter Petri domus, quæ est fundata super petram, non diruetur... impugnari potest, expugnari non potest. Et d. Conclusiones quas Bossuet ex verbis S. Thomæ : « quæ omnia patent ex gestis Synodi Chalçedonensis » deduxerat, optime refuta­ tas habes apud Bianchi, 1. c., p. 42 ss. 2. Cf. Bianchi, 1. c., p. 148-154. 480 CAP. VI. DE PRIMATU portæ inferi non prævalebunl adversus eam... In Constantinopoli fuerunt hæretici et labor Apostolorum amissus erat : sola Petri Ecclesia inviolata permansit. Unde Lc., xxn, 32 : Ego rogavi pro te, ut non deficiat fides tua. Et hoc non solum refertur ad Ecclesiam Petri, sed ad fidem Petri... » Similiter in opusculo De Symbolo Apostolorum : « Sola Ecclesia Petri... semper fuit firma in fide. Et cum in aliis partibus vel nulla fides sit vel sit commixta multis erroribus, Ecclesia tamen Petri et fide viget et ab erroribus munda est. Nec mirum, quia Dominus dixit Petro, Lc., xxn : Ego rogavi pro te, Petre, ut non deficiat fides tua. » Caietanus et Bannez in Comment, ad II. II, q. i, a. 9. 10 notant, apud S. Thomam pro eodem computari auctorita­ tem (et infallibili tatcm) universalis Ecclesiæ, generalis synodi et Papæ,sc. quia, ut S. Thomas ipse docet, universa­ lis Ecclesiæ « auctoritas principaliter residet in Summo Pontifice » (TT, II, q. xi, a. 2 aci 3). Optime denique Orsi1 doctrinam S. Thomæ his verbis resumit : « Nec Romani Pontificis fides nec fides universa­ lis Ecclesiæ deficere, potest. Sed ideo deficere non potest fides universalis Ecclesiæ, quia deficere non potest Romani Pontificis fides. Nam ideo pro Petro Christus oravit, ut non deficeret fides eius, ut ipse cæteros fratres, universa­ lem repræsentantes Ecclesiam, super ipsum velut immobi­ lem petram et fundamentum ædificatam, in fide contineret et confirmaret1 2. » G. Conclusio. — luremerito igitur Conc. Vatie, infal­ libilitatem Rom. Pontificis in definienda doctrina de fide vel moribus definivit, « traditioni a fidei christianæ exordio perceptæ fideliter inhærendo ». Quæ traditionis doctrina certe Gallicanis el Febronianis non favet . Etenim : primo, traditio nullo modo docet, definitiones Rom. Pontificum per consensum Ecclesiæ universalis fore irreformabiles, sed contra sententiam Ecclesiæ universalis determinan- 1. De Rom. Pont, auctoritate, L IV, c. xvi, apud Bianchi, i. c., p. 50. 2. Post exposita licitum erit nobis praeterire sententiam (Tteusch etc.) quæ tenet, S. Thomam doctrinam suam ex solo iure ecclesia­ stico vel ex fontibus corruptis hausisse. ART. L. ---- INFALLIBILITAS ROM. PONT. PROBATUR 481 dam esse per iudicium Pontificis ; secundo : non tantum Sedes sed sedentes habent promissionem divinam et iis mediantibus Sedes ipsa fit infallibilis ; tertio : Rom. Pon­ tifices minime tantum in iain decisis infallibiles erunt, sed proprie in decidendis, i. e. in indicandis fidei quæstionibus subortis adeoque proprie in definiendis doctrinis de fide vel moribus. Denique recentiores impugnatores infallibi­ litatis (Vetero-catholici) contra omnem tenorem tradi­ tionis affirmant, Rom. Pontifices in definienda doctrina fidei infallibiles non fuisse habitos. E contra Gone. Vatie, doctrinam traditionis, fideliter secutum est, sensum eius explicavit, præsertim determinando, quid denique sit « quæstiones fidei definire ». V. Solvuntur obiectiones. — Tempore præsertim Conc. Vatie, obiectiones contra infallibilitatcm pontificiam abun­ daverunt. At quasi omnes difficultates ex deficienti notitia vis et naturæ infallibilitatis procedebant : id quod usque nunc accidit. A. Difficultates theologicae. — 1. Infallibilitas est dogma novum adeoque reiciendum. Besp. Infallibilitas est dogma novum quoad proposi­ tionem, conc., quoad doctrinam, nego. Mira est hæc trita obiectio in ore præsertim theologorum et historicorum. Quot enim « dogmata nova » incipiendo a Conc. Nic. usque ad Conc. Vatie, ad credendum proposita sunt ! Certe adversarii infallibilitatis pontificiæ infallibilitatem Romani Pontificis tanquam rem ac doctrinam reli­ gioni et ecclesiæ extraneam consideraverunt : at immerito. Etenim infallibilitas Rom. Pontificis ad ipsam Ecclesiæ constitutionem pertinet, sc. ut charisma primatum conse­ quens. Similiter definitio de infallibilitate Rom. Pontificis non est revelationi et Ecclesiæ extranea, sed tantum ex­ plicatio ac determinatio doctrinæ S. Scripturæ, traditionis divinæ et doctrinæ veteris Ecclesiæ. Denique ista obiectio ex [also præsupposito procedit : dum enim quoad alia dogmata evolutio, i. e. successiva cognitio et propositio, admittitur, quoad infallibilitatem (et primatum) iam ab omni initio Ecclesiæ cognitio per­ 482 CAP. VI. DE PRIMATU fecta et propositio expressa postulatur. Ita iam Bossuet {Gallia orlhod., n. 93). Attamen dogma infallibilitatis est dogma sicut alia dogmata, immo ex natura sua propria magis quam alia dogmata successive tantum perfectius cognosci ac expresse definiri potuit. Bossuet quidam instat (1. c., n. 97), charisma infallibi­ litatis non potuisse latere, quia secus inutile fuisset. At huiusmodi charisma nunquam inutile remansit : licet enim quandoque minus perfecte cognosceretur, nunquam tamen proprie latebat, ut vidimus. Denique hoc unum est principale ut sc. Ecclesia de facto per Romanos Pontifices in vera fide conservaretur : id enim est finis principalis charismatis infallibilitatis. Ob. 2. Per dogma infallibilitatis Rom. Pontificis consti­ tutio et status Ecclesiæ mutatur1. Besp. Definitio infallibilitatis pontificiæ exercitium ma­ gisterii supremi facilius et efficacius reddidit, conc., con­ stitutionem divinam Ecclesiæ mutavit, nego : e contra adversarii ius divinum Rom. Pontificum impugnaverunt ac praxim sæcularem Ecclesiæ immutare conati sunt. Atque de facto post Cone. Vatic, gubernatio et vita Eccle­ siæ eadem remansit, tantummodo est magis expedita. Ob. 3. Infallibilitatis dogma periculum abusus inducit et nimii graviminis fidelium per nova dogmata. Besp. Huiusmodi periculum est minimum atque nullius momenti. Primo enim per ipsum dogma infallibilitatis pontificiæ periculum erroris in definitionibus futuris exclu­ ditur ; secundo abusus infallibilitatis non est timendus propter providentiam Spiritus S. circa Ecclesiam ; tertio, tota historia Ecclesiæ demonstrat, Rom. Pontifices non nisi necessitate coactos vel inductos ex gravibus rationibus quæstiones fidei sollemniter definisse. Inde infallibilitas non gravamen, sed tutelam fidelium, tranquilitatem conscientiæ ac unitatem fidei importat. Denique historia Ecclesiæ post Cone. Vatie, vanitatem et inanitatem istius timoris manifeste ostendit. 1. Ita præsertim Vetero-catholici, multi historici protestantici (maxime Harnack) ac gubernia quædam (ut veteris Austriæ). ART. L. ---- INFALLIBILITAS ROM. PONT. PROBATUR 483 Ob. 4. Infallibilitatis dogma inquisitionem theologicam inutilem reddit. Besp. Nullo modo. Rom. enim Pontifex infallibilis cre­ ditur, non quod novas revelationes accipiat neque quod per revelationem novam de quæstionibus fidei subortis edoceatur, sed per assistentiam divinam qua in iudicio de fidei doctrinis ferendo ab errore præservatur. Infallibilitas igitur iudicium proprium adeoque inquisitionem supponit. Atque de facto inquisitio maxime matura omnes defini­ tiones dogmaticas usque huc factas præcessit. Tantum­ modo quandoque speciali inquisitione vix opus est : ita e. g. doctrina modernistica tam evidenter dogmatibus iam definitis opponitur, ut non iam inquisitione sed damna­ tione et actione opus fuerit. Ob. 5. Infallibilitas in iudicio ferendo nec psychologice nec theologice explicari potest nisi forte quod Rom. Pon­ tifex tanquam instrumentum inconscium Dei ponatur : id quod est absonum. Besp. Infallibilitas in dogmate definiendo optime ex­ plicatur : primo quidem per doctrinam philosophicam de influxu Dei in intellectum ac voluntatem humanam ; secundo per doctrinam fidei de gratia qua mens humana illuminatur ; tertio per doctrinam theologorum circa influ­ xum Dei in animum humanum. Maxime et optime infalli­ bilitas explicatur per doctrinam S. Thomæ circa motio­ nem divinam (I, q. cv et loci paralleli) et circa prophetiam (II, II, q. clxxi-clxxiv). Ob. 6. Omnes veteres hæresiarchæ practice saltem R. P. infallibilitatem negaverunt, quin tamen huiusmodi nega­ tio ipsis tanquam culpa imputaretur. Infallibilitas igitur R. P. tanquam res fidei non agnoscebatur. Besp. Certe hæresiarchæ infallibilitatem R. P. practice negaverunt ; et in hoc a fidelibus distinguuntur, qui sc. orta quæstione definitiones R. P. secuti sunt atque sic practice privilegium R. P. confessi sunt. Quod autem adiungitur, hæresiarchos inde non fuisse inculpatos, minime verum est : inde enim proprie tanquam hæretici habiti sunt et fuerunt quod definitiones fidei R. PP. non accepe­ runt. Historia igitur hæresum est testimonium principii traditionis, ad Romanum Pontificem pertinere, quæstiones 484 CAP. VI. DE PRIMATU fidei subortas finaliter determinare, utpote infallibiliter, ut eorum definitio ab omnibus inconcussa fide teneatur. Ob. 7. Patres et scriptores veteres ecclesiastici, de regula fidei scribentes, ad infallibilitatem R. P. mimime appellant ; ego illam neque admiserunt. Besp. Veteres de infallibilitate R. P. non tractaverunt sub nomine regulæ fidei, transeat ; sub alio nomine et res­ pectu, nego. Explic. Sicut supra in argumento ex traditione exposui­ mus, veteres infallibilitatem R. P. sub determinatis ratio­ nibus consideraverunt, licet non sub ratione vel saltem nomine « regulæ fidei ». Nam « regula fidei » apud veteres significat doctrinam quæ est fundamentum ac summa to­ tius doctrinæ fidei. Atque hac ex ratione præcipue symbo­ lum apostolic um tanquam regula fidei statuitur. Unde scriptores, de regula fidei scribentes, ad infallibilitatem R. P. non appellant, nisi indirecte. Ita Tertullianus, Ire­ næus, Augustinus, Gennadius et Vincentius Ler. directe quidem sub nomine regulæ fidei doctrinas exponunt quæ veram fidem constituunt ; indirecte tamen ad infallibi­ litatem R. P. appellant, cum omnes illi auctores expresse vel practice doctrinam Ecclesiæ Romanæ tanquam regu­ lam fidei defendendam teneant. 13. Difficultates historicae. — Adversarii maxime in qui­ busdam factis historicis instant qua; errorem in Rom. Pon­ tificibus probare videntur. Attamen quantum ad omnia facta adducta generaliter responderi potest quod non agi­ tur de definitionibus ex cathedra, ita ut quæstio infallibi­ litatis non tangatur. Ideoque breviter ad has obiectiones respondebimus, præsertim cum facta relativa in historia ecclesiastica adamussim exponantur ac de reliquo iam sufficienter sint discussa. 1. Casus Papse Liberii. Opponitur, Papam Liberium formulæ arianæ eique hæreticæ subscripsisse adeoque er­ rasse. Besp. Liberius nec formulæ hæreticæ subscripsit nec subscribendo aliquid ex cathedra definivit. Explic. Certe constat, Liberium Papam alicui formulæ Sirinicnsi subscripsisse. At primo non subscripsit aliquid definiendo : subscripsit enim sicut cæteri episcopi assen- ART. L. INFALLIBILITAS ROM. PONT. PROBATUR 485 sum præstando neque unquam in Ecclesia illa formula ut obligatoria proposita est ; secundo Liberius formulæ secundæ subscripsit quæ non est hæretica, licet ambigua ; tertio vel huiusmodi subscriptio vi ac metu extorta fuit. 2. Casus Papæ Honorii. Opponitur, Honorium Papam in quæstione de duabus voluntatibus in Christo errasse adeoque a Concilio VI tanquam hæreticum damnatum fuisse, approbante postmodum Leone II. Besp. Honorius primo nihil dogmatice definivit ; secundo nullum errorem proposuit, sed tertio tantum de ncgligentia in fidei puritate defendenda et curanda accusatur. Casus itaque Honorii est extra quæstionein. Explic. 1. Honorius nil dogmatice definivit. Honorius in ep. ad Sergium illum hortatur ut « unius vel geminæ operationis vocabulum » evitet (ep. 1), recusat sententiam ferre : « Non nos oportet unam vel duas operationes defi­ nientes prædicare » (Ep. 2), sed hoc grammaticis relinquit (Ep. 1). Hæc non sunt loquentis ex cathedra. 2. Honorius nullum errorem docuit — Nam confite­ tur « D. N. I. Ch. Filium Dei vivi, Deum verissimum, in duabus naturis operatum divinitus atque humanitus » (Ep. 1); affirmat « duas naturas... inconfuse, indivise et inconvertibiliter propria operari » (Ep. 2) ; cum scripserit « Unam voluntatem fatemur D. N. J. Ch. », unitatem mora­ lem voluntatis humanæ in Christo intelligit, sc. quod non fuisset contrarietas carnis et spiritus, i. e. peccatum, in Christo1. 1. Teste S. Maximo, in disp. cum Pyrrho, abbas Ioan. Saniponus, (|uo in litteris conscribendis usus erat, Honorius, in ep. ad Constan­ tium. imp. dixit : « Unam voluntatem diximus in Domino, non divi­ nitatis eius et humanitatis, sed humanitatis dumtaxat. Cum enim Sergius scripsisset quod quidam duas voluntates in Christo con­ trarias dicerent, respondit : unam voluntatem diximus, Christum, non duas contrarias voluntates, habuisse, carnis sc. et spiritus, sicut nos habemus post peccatum, sed unam tantum, quæ natura­ liter eius humanitatem insigniret » (M. L., xci, 330). Atque verba ipsius ep. Honorii consonant quibus dicit : « Profecto a divinitate assumpta est notra natura, non culpa : illa profecto, quæ ante pec­ catum creata est, non quæ post praevaricationem vitiata, quæ repugnaret legi mentis eius. Nam lex alia in membris aut voluntas diversa non fuit vel contraria salvatori, quia super legem nalusest humanae conditionis ». , 486 CAP. VI. DE PRIMATU 3. Honorius in errore corrigendo defecit. — Posita enim quæstione de una vel duabus voluntatibus in Christo, propositoque errore de una voluntate in Christo, Honorius vi sui officii errorem detegere ac doctrinam veram exponere debuisset ; similiter cum « unam voluntatem in Christo » fateretur, ansam erroris præbuit. Eodem sensu tum a Cone. œc. VI (681) tum a Leone II damnatus esse videtur. Nam Concilium damnat primo epistolam Honorii ad Sergium tanquam « alienam ab apostolicis dogmatibus et a definitionibus Conciliorum et cunc­ torum probabilium Patrum », ac deinde Honorium ipsum anathematizat, « eo quod invenimus per scripta quæ ab eo facta sunt ad Sergium, quia in omnibus eius mentem secutus est, et impia dogmata confirmavit1. » Damnatur igitur epistola Honorii et propter epistolam Honorius ipse. lamvero epistola considerari et damnari potest aut secundum sensum ab auctore intentum aut prout ab adver­ sariis intelligebatur et prout secundum scipsam exponi ac intelligi poterat. Atque de facto Monotheletæ ad epi­ stolas Honorii appellaverunt et epistola ansam monotheletismi præbuit, cum « unam in Christo voluntatem » fate­ retur. Unde Concilium merito tum epistolam tum Honorium ipsum damnare potuit, non quidem hoc sensu ac si Honorius subiective et personaliter monothelitismum pro­ fessus fuisset, sed hoc sensu quod epistula, prout a monotheletis adducebatur et prout vi textus accipi potuit, esset aliena a veritate, mentem Sergii sequeretur ac impia dogmata confirmaret. Eodem modo Leo II (682) Honorium anathematizavit12, sc. « qui hanc apostolicam Ecclesiam non apostolicæ tra­ ditionis doctrina lustravit, sed profana proditione imma­ culatam fidem maculari permisit (παρεχώρησε) « vel » qui flammam hæretici dogmatis non, ut decuit apostolicam auctoritatem, incipientem extinxit, sed negligendo fovit3. » 1. Kirch, Enchiridion fontium h. e., n. 974-976. 2. Kirch, Enchiridion, 977, 979. 3. Alii putant, ipsam mentem Honorii per Concilium damnatam fuisse, huiusmodi vero sententiam a Leone II mitigatam atque ART. L. ---- INFALLIBILITAS ROM. PONT. PROBATUR 487 3. Casus Galilæi. Opponitur quod die 5. Martii 1616 damnata fuerit doctrina Galilei Galilæi de immobilitate solis et mobilitate terræ, et quidem ut contraria S. Scrip­ turis et quod a. 1633 ipse Galilei ad carcerem damnatus fuerit. Besp. Huiusmodi damnatio primo non fuit actus Romani Pontificis sed Congregationis Inquisitionis — adeoque infallibilitatem Rom. Pontificis non tangit; secundo non fuit sententia definitiva1. hac restrictione. Concilium approbatum fuisse. At Leonem II a Concilio dissentire non apparet atque alia sententia proposita in­ tentioni Concilii et Leonis II et rerum circumstantiis magis consen­ tire videtur : tota enim res fuit in eo ut epistulæ et auctoritas Hono­ rii errori monotheletico non faveret ; ad quem finem sufficiebat damnatio epistulæ prout iacebat et damnatio Honorii tanquam auctoris epistulæ et negligentis in errore confutando. L Alios « casus » praetermittimus cum manifeste constat, non esse quaestionem de definitione dogmatica. CAPUT VU De Conciliis œcumenicis Societatum maiorum proprium est ut ii quibus cura societatis incumbit, in unum conveniant ad deliberandum et statuendum de bono communi societatis. Id quod qui­ dem diversimode fit, secundum diversam constitutionem singularum societatum. Atque etiam in Ecclesia huiusmodi conventus ab omni initio reperiuntur, qui nomine proprio synodi vel concilia vocantur. Secundum Actus Apostolo­ rum (c. xv), iam Apostoli cum senioribus convenerunt ad deliberandum et statuendum de necessitate circumcisionis et observationis legis mosaicæ (Concilium Apostolorum) ; postmodum plurima concilia episcoporum sequuntur, inter quæ Concilia œcumenica eminent. Inde tractabimus : 1° De notione Conciliorum œcumenicorum ; 2° De eorum convocatione, celebratione et approbatione ; 3° De eorum auctoritate ; 4° De eorum infallibilitate. ARTICULUS QUINQUAGESIMUS PRIMUS De Conciliis œcumenicis1 I. Notiones. — 1. Concilium (synodus) œcumenicum vel universale est conventus legitimus episcoporum ex toto orbe christiano convocatorum ad indicandum et statuendum de rebus ecclesiasticis. 1. M. Canus, De loc. theol., 1. V ; D. Bannez, In II, II, q. i, a. 10 ; Bellarminus, Controversial christ, fid., tract. De. Conciliis el Ecclesia ; De Groot, Summa de Ecclesia, q. xin ; A. Straub, ART. LI. ---- DE CONCILIIS ŒCUMENICIS 489 Vox synodi vel concilii antiquitus significavit tum locum conventus tum conventum ipsum ad deliberandum, maxime episcoporum. Distinguebantur tamen concilia mixta, ea sc. in quibus comites et magistratus civiles simul cum epis­ copis convenerunt, et concilia ecclesiastica, i. e. episcopo­ rum tantum. Concilia ecclesiastica iterum distinguebantur inter par­ ticularia, i. e. unius metropolitæ vel regionis, generalia, i. e. alicuius provinciae ecclesiasticae, patriarcha tus, vel totius orientis, et œcumenica vel universalia, i. c. totius Ecclesiæ. Distinguuntur insuper concilia nalionalia, i. e. unius na­ tionis, et concilia provincialia, i. e. alicuius provinciae ec­ clesiasticae. Ab huiusmodi conciliis episcoporum distinguitur synodus diœcesana, i. e. conventus cleri cum suo episcopo ad agen­ dum de iis quæ ad particulares cleri populique diœcesis necessitates vel utilitates referuntur (G. I. C., can. 356)1. Nobis hic de solis conciliis œcumenicis agendum est. 2. In Concilio œcumenico constituendo distinguendum est inter convocationem, celebrationem (actionem) et approbationem concilii. Concilium erit œcumenicum con­ vocatione cum omnes episcopi convocati fuerint2 ; erit œcumenicum celebratione cum in decretis ferendis tota Ecclesia repraesentata fuerit ; erit œcumenicum approba­ tione, cum decreta a Rom. Pontifice pro Ecclesia universa approbata fuerint. Inde distinguuntur : a) Concilia quæ sunt œcumenica tum quoad convocationem tum quoad celebrationem tum quoad approbationem, ut posteriora Concilia œcumenica. De Ecclesia, thesis 23 ; J. Forget, Dici. apol. de la foi calli., ver­ bum : conciles. Quantum ad historiam Conciliorum cf. : Mansi, Sacrorum Con­ ciliorum novael amplissima collectio; Collectio Lacensis, vol. VII: Acia el decrela Cone. Vaticani ; Hefele, Konzilienyeschichle, ed. 2. (Hergenrôther), trad, gall., 1907 ss. ; Granderath el Kirch, Geschichie des Vaille. Konzils (trad, gall., 1908) ; Finke, Acta Cone. Conslanciensis, I, 1896; Eiusdem : Forschungen und Ouellen zur Geschichte des Konsianzer Konzils, 1889. 1. Cf. Benedictus XIV, De synodo diœcesana. 2. In C. I. C., habetur : « Dari nequit Œcumenicum Concilium quod a Romano Pontifice non fuerit convocatum » (can. 222, § 1). 490 CAP. VII. DE CONCILIIS OECUMENICIS b) Concilia œcumenica quoad celebrationem et appro­ bationem licet non iam quoad convocationem, ut Conc. I, III, IV, V, VI, VIII. c) Concilia œcumenica quoad approbationem tantum, ut Conc. II et VIT (Conc. Cpt. I et II). d) Concilia approbata universaliter vel partialiter tan­ tum. Praxis enim Conciliorum œcumenicorum, teste historia, successive sese evolvit:ut natura rei secum ferebat. Primo apparent concilia particularia — quorum numerus iam sæc. II magnus est. Subsequuntur Concilia « generalia ». In his, propter rei momentum et præcipue, quia quæstio de rebus fidei fuit, quandoque Romani Pontifices inter­ venerunt, sive tantum decreta approbando, sive etiam convocando et determinando quoad actionem et decreta facienda. Ita Concilium Cpt. I quoad convocationem et celebrationem fuit Concilium « generale », i. e. ditionis Patriarchæ Cp., postmodum tamen universale per approba­ tionem Romani Pontificis. Similiter Cone. Cp. II, utpote celebratum contra voluntatem Romani Pontificis, licet postmodum (partialiter) approbatum. Alia Concilia ve­ tera fuerunt quidem convocata a Romanis Pontificibus, utpote quia de rebus fidei, ad universalem Ecclesiam pertinentibus, tractabant ; non tamen proprie omnes epis­ copi convocabantur, sed potius episcopi græci-inter quos sc. disceptatio fuit ; — fuerunt tamen œcumenica quoad tractationem, ob præsentiam delegatorum Rom. Pontificis et simul aliorum episcoporum latinorum. Denique omnia huiusmodi Concilia sunt œcumenica quoad approbationem ; at quidam partialiter tantum : ita Gone. Cp. I est appro­ batum tantum quoad decretum dogmaticum, non vero quantum ad canonem qui episcopo Cp. primum locum post episcopum Romanum attribuit ; similiter can. 28 Conc. Chalc. non fuit approbatus. Eodem modo postmodum quoad Conc. Constantiense tantum decreta conciliariter facta approbata fuerunt, reiecto expresse decreto de superioritate Concilii supra Papam1. 3. De membris Conc. œcumenici. oc) Convocandi sunt 1. Cf. Denz., 6572. ART. LI. ---- DE CONCILIIS ŒCUMENICIS 491 de iure divino omnes episcopi actualiter iurisdiclionem in propria diœcesi habentes (episcopi residentiales). Conc. enim œcumenicum eSt conventus episcoporum et repræsentat Ecclesiam hierarchicam et docentem, ad quam iure divino episcopi actualiter iurisdictionem habentes perti­ nent etiam nondum consecrati (C. I. C., can. 223, § 1). Ex iure positivo vocantur ad Concilium in eoque ius habent suffragii deliberativi (C. I. C., can. 223) : α) S. R. E. Cardinales, etsi non episcopi ; b) Patriarchae, Primates, Archiepiscopi, episcopi resi­ dentiales, etiam nondum consecrati ; c) Abbates vel Praelati nullius ; d) Abbas primas, Abbates Superiores Congregationum monasticarum, ac supremi moderatores religionum cleri­ calium exemptarum, non autem aliarum religionum, nisi aliud convocationis decretum ferat ; e) Etiam episcopi titulares, vocati ad Concilium, suffra­ gium obtinent deliberativum, nisi aliud in convocatione expresse caveatur. « Theologi ac sacrorum canonum periti, ad Concilium forte invitati, suffragium non habent, nisi consultivum » (C. I. C., can. 223, § 3). 3) Ad Conc. (actione) œcumenicum effective constituen­ dum præsenlia tot ac talium episcoporum requiritur, ut Ecclesia universalis moraliter repræsentala censeatur1. Unde non requiritur præsentia omnium simpliciter episcoporum, immo ne quidem maioris partis. Moralis vero repræsentatio Ecclesiæ secundum diversas rerum conditiones diversimode haberi potest. Ita octo vel exactius sex ex octo Conc. oecumenicis veteribus1 2 fuerunt principaliter conventus ecclesiæ orientalis ; adfuit tamen numerus suf­ ficiens episcoporum latinorum ad repræsentandam eccle­ siam occidentis, præsertim quia Rom. Pontifex per legatos suos interfuit. Cum enim circa res quæ in illis sex Conciliis agebantur, in occidente quasi nulla quæstio esset, pauci episcopi ex occidentalibus sententiam ecclesiæ occidentis 1. Cf. M. Cano, De locis Iheol., v, 3. 2. Conc. Cpt. I el II neque convocatione neque celebratione œcumenicum fuit. , 492 CAP. VII. DE CONCILIIS ŒCUMENICIS repræsentare poterant, maxime vero Rom. Pontifex. Quan­ tum ad ecclesias orientis, directe Patriarchæ convocaban­ tur, qui certum numerum suorum suiïraganeorum episco­ porum secum ducerent. Ut habeatur decretum Concilii præter alia maior nume­ rus Patrum consentientium requiritur, ut ex natura rei patet. II. Doctrina catholica. — Auctoritas et infallibilitas Conciliorum universalium iam in veteri Ecclesia tamquam doctrina fidei recognita fuit : primo quidem per modum facli, inquantum in quæstionibus gravioribus, præsertim fidei, ad Concilia generalia factus est recursus atque eorum definitiones ab universa Ecclesia acceptæ fuerunt ; deinde vero per modum doctrinæ, inquantum expresse fides in definitiones Conciliorum tanquam catholica et necessa.iia declarabatur (Cf. infra ad th. IV). Doctrinam et fidem præsenlis Ecclesiæ optime Codex I. C. resumit, sequentibus canonibus : 1. « Dari nequit œcumenicum Concilium quod a Romano Pontifice non fuerit convocatum. Eiusdem Romani Ponti­ ficis est œcumenico Concilio per se vel per alios præesse, res in eo tractandas ordinemque servandum constituere ac designare, Concilium ipsum transferre, suspendere, dissolvere, eiusque decreta confirmare » (can. 222). 2. « Concilii decreta vim definitivam obligandi non habent nisi a Romano Pontifice fuerint confirmata et eius iussu promulgata » (can. 227). 3. « Concilium œcumenicum suprema pollet in univer­ sam Ecclesiam poleslate » (can. 228, § 1). 4. « A sententia Romani Pontificis non datur ad œcu­ menicum Concilium appellatio » (can. 228, § 2). Hic canon est contra doctrinam gallicanam-febronianam' de superioritate Concilii supra Papam, damnatam a Conc. Vali<·., profitente : « Sedis apostolicæ, ouius auctoritate maior non est, iudicium a nemine fore retractandum neque cuique de eius licere iudicare indicio. Quare a recto veri­ tatis tramite aberrant qui affirmant, licere a iudiciis Roma- ART. LI. ---- DE CONCILIIS ŒCUMENICIS 493 norum Pontificum ad œcumenicum Concilium appellare1. » 5. Sollemne indicium (de credendis) pronuntiare pro­ prium est tum œcumenici Concilii tum Romani Pontificis ex cathedra loquentis » (§ 1323, § 2) : infallibililas Concilii œcumenici. III. Sententiae erroneae. — Tempore antiquo suprema auctoritas conciliorum œcumenicorum universaliter fuit recognita, simul tamen ius et auctoritas Romani Ponti­ ficis quoad convocationem et confirmationem Concilii ; tamen neque conditiones infallibilitatis neque habitudo Concilii ad Romanum Pontificem ab omnibus, præsertim a Græcis, clare ct perfecte fuerunt intellect®. In medio ævo surrexit error doctrinæ conciliaris quæ Concilio gene­ rali auctoritatem supra Papam tribuebat. Quam sententiam Çonradus de Gelenhusen in Epistola Concordiae defendit (1380), Joh. Gerson patrocianabatur1 2. In Concilio Con.danliensi pars Patrum (Sess. IV et V) decrevit : « (Conc. Const.) » potestatem a Christo immediate habet, cui quili­ bet cuiuscumque status vel dignitatis, etiamsi papalis existât, obædire tenetur in his quæ pertinent ad fidem3 ». Eundem errorem tenet « Declaratio cleri Gallicani » (1682), defendens sc. decreta Conc. Constantiensis de auc­ toritate Conciliorum generalium quæ sessione quarta et quinta continentur, sc. quod Concilium (Constantiense) « potestatem a Christo immediate habet, cui quilibet cuius­ cumque status vel dignitatis, etiamsi papalis existât, obæ­ dire tenetur in his quæ pertinent ad fidem ». Febroniani, sicut et Fticheriani Rom. Pontificem quam maxime Conc. œcumenico subordinaverunt, utpote considerantes Rom. Pontificem tanquam ministrum Ecclesiæ universalis et Concilii œcumenici. Omnes eiusmodi errores, uti patet, ex errore circa vim et rationem primatus sequuntur. Prolestantes Conciliis œcumenicis tum auctoritatem tum infallibilitatem denegant. Lutherus vantitabat : « Via nobis 1. Sess. IV, c. in ; Denz., 1830. 2. In sermone De auferibilitate Papæ ab Ecclesia. 3. Mansi, xxvii, 585, 590. 494 CAP. VII. ---- DE CONCILIIS ŒCUMENICIS fa) unio formalis absque interventu supe­ rioris potestatis non habetur; c) ecclesia universalis potefstatcm illam committere nequit, cum episcopi potestateqi suam hierarchicam non ab Ecclesia, sed a Christo vel a Romano Pontifice accipiant. Relinquitur ergo, Concilium œcumenicum necessario ab aliquo alio convocari, dirigi et vim obligandi obtinere, sc. a tali qui potestate super omnes episcopos pollet et qui universam Ecclesiam obligare valet : huiusmodi autem est solus Romanus Pontifex, ut caput lotius Ecclesiæ et vica­ rius Christi in regno suo. Prob. 3. Ex praxi Ecclesiæ. In praxi vel historia Ecclesiæ distinguendum est inter Concilia quæ iam quoad convoca­ tionem vel actionem erant universalia, et inter illa quæ quoad convocationem vel actionem non erant universalia : illa enim Concilia quæ quoad convocationem vel actionem non erant universalia, proprie sunt extra quæstionem, ut patet. a) Quoad convocationem. — Omnia illa Concilia, quæ iam quoad convocationem sunt universalia, certe per Ro­ manum Pontificem convocata fuerunt, ut Vaticanum, Tridentinum, Florentinum, Lugdunense, Viennense, La­ teranense IV et V. Alia Concilia œcumenica, ut I et II Later, et prima octo Concilia, quæ quoad convocationem quidem non sunt proprie universalia, nihilominus per Bomanum Pontificem convocata fuerunt. Cui assertioni opponitur factum historicum quod prima octo Concilia per imperatores convocata fuerint. Bellarminus, Ilefele, Mazzella, Palmieri, Wernz et plures alii respondent, convocationem per imperatores fuisse ART. LH. ---- DE CONVOCATIONE CONC. ŒC. 497 « ministerialem » et ex potestate delegata, saltem tacite. Id quod tamen est contra tenorem documentorum1. Respondendum esse videtur, imperatores quidem aucto­ ritate propria Concilia convocasse, at materialiter, consen­ tientibus insuper vel non reluctantibus vel saltem postea ratihabentibus Rom. Pontificibus ; convocationem vero formalem qua sc. conventus episcoporum auctoritatem Concilii obtineret, factam fuisse per Rom. Pontifices, sive mittendo legatos ad Concilium, ut in Conc. Nicæno 1, sive delegando aliquem ex episcopis, ut Cælestinus I dele­ gavit Cyrillum Alex, in Conc. Ephesino, sive simul expresse consentiendo, ut quantum ad Conc. Chalcedonense, sive postmodum ratihabendo vel confirmando, ut quoad Cone. Cpt. II12. Ratio duplicis convocationis facile palet. Imperatores Concilia convocaverunt, quia prima octo Concilia erant conventus episcoporum imperii (orientalis) ; imperatores quæstiones fidei exortas simul ut quæstiones imperii con­ sideraverunt, utpote ut tangentes bonum et pacem im­ perii (hæreses enim pacem civium valde perturbaverunt); soli imperatores disposuerunt de mediis materialibus suffi­ cientibus ad congregandos episcopos, præcipue recalci­ trantes, et ad sustinendas expensas magnas, ad itinera faeilitanda, ad pericula evitanda, ad pacem et tranquilitatem tuendam, etc.3. Romani vero Pontifices in huiusmodi Conciliis convocan­ dis intervenerunt, quia de quæstionibus fidei agebatur, quæ quæstiones secundum regulam antiquam ad Roma­ nos Pontifices pertinent. Inde simul interventus aliorum 1. Cf. Fraget, in Dici, de Theol. cath., V. ; Conciles, III, 644-653 ; Funk, Kirchen geschichsliche Abhandlungen, t. I, 39-121. 2. Inde explicatur quod veteres dicant concilia per Romanos Pontifices convocata fuisse : ut Rufinus (Hisl. eccl., i, 1) et Liber Pontificalis (ed. Duchesne, i, 75), quoad Conc. Nicaenum ; Leo M. (Ep. 114) et episcopi Mœsiæ (Harduin 11, 710) quoad Conc. Chalcedonense ; Hadrianus I (Harduin IV, 818) quoad Conc. VII ; Hadrianus II (Hardouin V, 768), quoad Concil. VIII. Optime rem declarat Leo M. : « Generale concilium el ex præcepto Christia­ norum principum et ex consensu apostoliese Sedis placuit congregare » (Ep. 114, M. L., Liv, 1029). 3. Cf. Froget, 1. c., coi. 650 s. 498 CAP. VII. ---- DE CONCILIIS ŒCUMENICIS episcoporum, non proprie convocatorum, explicatur, ut­ pote propter quæstionem fidei quæ totam Ecclesiam respi­ ciebat. b) Quoad præsidentiam, actionem vel celebrationem Con­ ciliorum constat, Rom. Pontifices Conciliis imperasse. Im­ peratores præsidium quidem protectionis et honoris exer­ cuerunt, in actione vero Concilii, i. e. in rebus indicandis el in ferendis decretis, non fuerunt admissi1. Romani autem Pontifices sive per legatos sive per epistulas, iam anlecedenter ad Concilium rem determinaverunt. Ita Cœlestinus I. ad Patres Conc. Ephesini scribit : « Quæ a nobis antea statuta sunt, exequantur (sc. legati et Patres Concilii) » (Harduin, i, 746). Et idem suis legatis iniungit : « Auctoritatem sedis apostolicæ custodire debere manda­ mus... At disceptationem si fuerit ventum, vos de eorum sententiis iudicare debetis, non subire examen » (M. L.. 50, 503). Quantum ad alia Concilia iam supra auctoritatem a Rom. Pontificibus exercitam vidimus12. c) Quantum ad confirmationem. Posteriora Concilia cecumenica certo per Romanos Pontifices confirmata sunt indeque vim ac valorem acceperunt. Quoad octo priora Concilia sequentia sunt notanda, a) Concilium Cp. I et π (œc. II et V) quoad convocationem et actionem non fue­ runt œcumcnica, at per acceptionem R. Pontificis aucto­ ritatem Concilii œcumenicii obtinuerunt : id quod certe in Rom. Pontifice auctoritatem Conciliorum approban­ dorum supponit, b) Concilium Sardicense (344) præcipue ex defectu confirmationis per Rom. Pontificem vim Con­ cilii œcumenici non habet, c) Concilium Chalcedonense confirmationem can. 28 expresse petiit ; quam cum non 1. Nicolaus 1 ad Michælem imperatorum scribit (a. 865) : « Ubinam legistis, imperatores antecessores vestros in synodalibus conventibus interfuisse, nisi forsitan in quibus de fide tractatum est, quæ universalis est, quæ omnium communis est, quænonsoluin ad clericos, verum etiam ad laicos et ad omnes omnino pertinet Christiano» ? » Denz., 331. Cf. ib., 340. 2. Forget, 1. c., coi. 654 merito notat : « Dans chacun des conciles subséquents, nous rencontrons de même une consigne obligatoire envoyée par Rome et docilement exécutée par le corps épiscopal. » ΛΒΤ. LU. ---- DE CONVOCATIONE CONC. ŒC. 499 obtinuisset, canon ille sine vi ac valore mansit, etiam in Ecclesia orientali. Omnia denique octo vetera Concilia œcumenica per Romanos Pontifices confirmata sunt : sive antecedenter, i. e. inquantum Rom. Pontifices iam ante Concilium determinaverant quid in Concilio circa quæstionem subortam decernendum esset ; sive concomitapter, i. e. in­ quantum statuenda per legatos intimarunt et exequenda curarunt ; sive consequenter, ratihabendo sc. ac expresse confirmando definitiones factas, maxime vero promulgando ac urgendo decreta Conciliorum. Funk quidem (Kirchengesch. Abhandlungen, I, 87121), cui assentit Forget (1. c., coi. 656-664), tenent, Con­ cilia priora non per modum approbationis subsequentis vim obtinuisse, immo ne quidem approbationem « for­ malem » accessisse. At primo approbatio antecedens et concomitans est certe approbatio formalis : certe enim unusquisque assensum ad doctrinam propriam, aliis pro­ positam atque intimatam, maxime formaliter approbat; secundo approbatio antecedens et concomitans a fortiori approbationem subsequentem comprehendit : cum igitur in decretis veterum Conciliorum communiter approbatio antecedens vel concomitans habeatur, eo ipso simul appro­ batio subsequens admittenda est ; lerlio Romani Pontifices decreta Conciliorum, quibus auctoritate sua interfuerant, ut vim ac robur habentia admiserunt, utpote ut iam a Sancta Sede approbata, tamen ea simul auctoritate pro­ pria promulgaverunt atque urgebanl : id quod iterum con­ firmationem subsequentem comprehendit1. 1. Inde simul cessat quæstio de necessitate confirmationis subsequentis, inter theologos agitata, vel potius melius determinanda est. Quæstio enim fundamentalis el formalis est hæc : utrum decreta Concilii absque consensu, i. e. quin accedat auctoritas Summi Pon­ tificis, vim atque auctoritatem habere possint. De hac re etiam historice dubium esse nequit. Quæstio secundaria est utrum ex­ pressa approbatio subsequens requiratur. Ista approbatione certe opus non est cum Concilium tantum antea a Romano Pontifice statuta exequatur. Veteres vero auctores ut Turrecremata el Caietanus (De auctoritate Papæ et Concilii, c. xv ; cf. Canus, De locis theol., v, 5) ante oculos habent decreta Conciliorum quæ absque Rom. Pontificum cooperatione et consensu lata fuerunt. Cf. corol­ larium sequens. 500 CAP. VH. DE CONCILIIS ŒCUMENICIS Merito igitur S. Thomas docet : « Romani Pontificis auc­ toritate etiam antiqua Concilia congregabantur et confir­ mabantur1 » ; et : « Sancti Patres in Conciliis congregati nihil statuere possunt nisi auctoritate Romani Pontificis interveniente, sine qua etiam nec Concilium congregari potest12 ». II. Corollarium. — luremerito in C. 1. C. Statuitur : Concilii décréta vim definitivam obligandi non habent nisi a Romano Pontifice fuerint confirmata et eius iussu promul­ gata » (can. 227). Quantum enim ad approbationem distinguendum esi inter approbationem ipsam et notitiam certam ac validam approbationis factae. Quantum ad approbationem ipsam, sicut certum est absque illa decreta Concilii vim obligandi non habere, ita admitti debet, illam sive antecedenter sive concomitante!· sive subsequendo dari posse. Nam qui ante­ cedenter decretum ferendum statuit, simul decreto lato assentit ; similiter qui in decreto ferendo cooperatur. Quantum vero ad notitiam approbationis faclæ, certitudo facile deesse potest, sc. an Concilium re vera illud idem decreverit quod Summus Pontifex decernendum statuerat ; an legati instructiones acceptas rite intellexerint vel sal­ tem secuti fuerint ; denique dubium esse potest, an instruc­ tio Rom. Pontificis vim sententiæ definitivae habuerit. lamvero decreta Conciliorum vim obligandi in praxi habere nequeunt, antequam de eorum validitate certo constiterit. Inde ad omne dubium tollendum, optime in iure statuitur, decreta Conciliorum « vim definitivam obli­ gandi », non habere, antequam a Romano Pontifice con­ firmata et promulgata fuerint. 1. 1. q. xxxvi, a. 2, ad 2. 2. Contra impugnantes, c. tv ; cf. De Pol., q. x, a. 4 ad 13. ARTICULUS QUINQUAGESIMUS TERTIUS De auctoritate Conciliorum universalium I. Thesis : Concilium œcumenicum a) suprema pollet in universam Ecclesiam potestate, b) non tamen est supra Papam, c) neque datur appellatio a sententia Rom. Ponti­ ficis ad Concilium œcumenicum. Ad a) Concilium œcumenicum suprema pollet in universam Ecclesiam poleslale. Patet tum ex auctoritate Romani Pontificis, vi cuius Concilium congregatur, celebratur ac confirmatur, tum ex auctoritate Concilii ipsius, quod sc. universam Ecclesiam repræsentat. Ad b) Tamen Concilium œcumenicum non esi supra Papam. — Prob. a) Potestas iurisdictionis Rom. Pontificis est suprema, ita ut « Sedis Apostolicæ, cuius auctoritate maior non est, indicium a nemine retractari » neque Summa Sedes ab aliquo indicari possit1. b) Concilium œcumenicum intelligitur aut seorsum a Romano Pontifice aut simul cum Rom. Pontifice. lamvero Concilium, ut intelligitur simul cum Rom. Pontifice, ma­ nifeste supra Papam esse nequit, quia secus Papa esset supra sc ipsum ; Concilium vero, ut intelligitur seorsum a Rom. Pontifice, non repræsentat universam Ecclesiam (sicut corpus secluso capite non est totum corpus) adeoque auctoritate non pollet ; simul Concilium, seorsum a Rom. Pontifice, ipsi subicitur, cuius sc. potestas est universalis. c) In traditione usque ad medium ævum nemo ausus est superioritatem Concilii supra Papam asserere12; Scho­ lastici magni ut S. Thomas3 et S. Bonaventura4, aperte 1. Cf. supra, ari. 48; Denz., 1830, 330. 2. Casus Honorii hic non intrat, cum agatur de iudicio circa Pontificem mortuum. 3. S. Thomas expresse docet : « Eliam Romanus Pontifex hoc potest (sc. interpretare symbolum a priore synodo conditum), cuius auctoritate sola Synoduscongregari potest, eta quo sententia Synodi confirmatur, et adipsumaSvnodo appellatur. «De Pot., q. x, a. 4 ad 13. 4. De per/eclione evang., q. iv. 502 CAP. VH. DE CONCILIIS ŒCL'MENICIS potestatem Papæ supra Concilium edocent ; adhuc Gerson sententiam Concilii Const, novam ac traditioni contrariam esse confitetur1 ; denique doctrina Cone. Const., Gallica­ norum, Richerianorum et Febronianorum erat sententia alicuius partis, ab auctoritate ecclesiastica et per praxim Ecclesiæ reiecta. Quoad ultimum sequentia. Concil. Consi, quidem Sess. V (6 ap. 1415) statuerat, Papam teneri obædire Concilio. At huiusmodi decretum non fuit decretum Concilii, utpote non conciliariter factum, quia teste Turrecremata12 in illis decretis ferendis sola obædientia loannis XXIII intererat neque ea integra. Mariinus V decreta quidem Cone. Const, approbavit, at primo tantum decreta contra hæreticos (in bullis « Inter cuncta » et « In eminentis »} ; deinde in approbatione gene­ rali Concilii ea « omnia et singula decreta Concilii Con­ stant. approbat et rectificat, quæ in materia fidei concilia­ riter statuta erant et non aliter » : decreta igitur Sess. V, in hac approbatione non comprehenduntur, utpote non conciliariter facta, præsertim cum Martinus V ea tantum decreta tanquam conciliaria admisit quæ votis nationum et consensu cardinalium statuta fuerunt. Denique hæc ipsa approbatio decretorum Cone. Constant. superioritatem Papæ supra Concilium ostendit. Similiter Eu genius IV Const, et Basiliense Concilium quidem recognovit (ultimum usque ad translationem), « absque tamen præiudicio iuris, dignitatis et præeminentiæ S. Sedis apostolicæ ». Eodem denique modo Leo X « sanctionem pragmaticam » Cone. Bas. nullius esse valoris declaravit, « cum ea omnia post translationem eiusdem Basiliensis Concilii a Basiliensi conciliabulo facta extiterint ac propterea nullum robur habere potuerint, cum etiam solum Romanum Pontificem pro tempore existentem tanquam auctoritatem super omnia Concilia habentem, Conciliorum indicendorum, transferendorum ac dissol1. « Fallor, si non ante celebrationem huius sacrosanctæ constantiensis synodi sic occupaverat mentes plurimorum ista traditio (quæ superioritatem sc. Concilii supra Papam negabat), ut oppositorum dogmatizator fuisset de hæretica pravitate vel notatus vel damnatus » (De potest. eccl. consider., 12). 2. Summa de Eccl., n, 94. ART. LUI. ---- DE AUCTORITATE CONC. ŒC. 503 vendorum plenum ius et potestatem habere, manifeste constet1 ». c) Non datur appellatio a sententia Horn. Pontificis ad Concilium cecumenicum. — Hæc ultima pars sequitur ex dictis, præcipue ex potestate suprema ac universali Ro­ mani Pontificis12. Inde doctrina contraria iuremerito dam­ nata est a Pio II in Bulla Execrabilis (Denz., 717) et a Concilio Vaticano-(Denz. 1830). II. Quœstiones corollariae. — 1. Quomodo Concilium cecumenicum Ecclesiam universalem repræsentet. — Inter interrogationes a Concilio Const. Wicleffitis et Hussitis propositis articulus quintus habet : « Utrum credat... quod quodlibet Concilium generale... universam Ecclesiam repræsentet3. » Ratio huius facti patet, quia Concilium cecumenicum est conventus episcoporum Ecclesiæ sub directione Romani Pontificis, qui ut « caput membris » coniunctus et præpositus est4. Repræsentat autem Concilium universam Ecclesiam non quasi ex delegatione vel commissione Ecclesiæ, - sed vi propriæ potestatis, sc. ut conventus eorum qui divinitus potestatem super Ecclesiam habent, sicut rex regnum repræsentat. 2. Quando el, quomodo Christus Concilia œcumenica eorumque auctoritatem instituerit. — Christus Concilia œcu­ menica eo ipso instituit quod et quando Petro et Apostolis eorumque successoribus potestatem hierarchicam iurisdictionis (regiminis et magisterii) contulerit : in hac enim potestate comprehenditur ut episcopi simul cum capite suo, Romano Pontifice, potestatem supremam in univer­ sam Ecclesiam habeant eamque infallibililem. Unde ordi­ natio specialis Christi de Conciliis celebrandis non fuit necessaria. 1. Denz., 740. ‘i. Zosimus, Ep. 12 : « Quamvis Patrum traditio apostolicæ Sedi auctoritatem tantam tribuerit, ut de eius iudicio disceptare nullus auderet..., cum tantum nobis esset auctoritatis, ut nullus de nostra possit retractare sententia... » P. L., xx, 1676 s. 3. Denz., 657. 4. Cone. Chalced. in ep. synod, ad Leonem M. ; Denz., 149. 504 CAP. VII. — DE CONCILIIS ŒCUMEN’ICIS 3. De relatione episcoporum ad Bom. Pontificem in Con­ cilio œcumenico. — a) Patres Concilii sunt vere indices, utpote quibus ut successoribus Apostolorum potestas ligandi atque solvendi data est. Itaque iam in Concilio Aposto­ lorum dicitur : « Visum est Spiritui Sancto et nobis... ·> (Act., xv. 28) et Apostolus lacobus sententiæ Petri his verius assentit : « Propter quod et ego indico... » (Act., xv, 19) : in Conciliis subscquentibus episcopi votum dant per ver­ bum « Placet » et subscribunt : « Definiens subscripsi » ; denique Romani Pontifices in sententia finali ferenda his formulis utuntur : « Sedentibus nobiscum et indicantibus universi orbis episcopis » vel « sacro approbante Concilio » (Cone. Vatie.). b) Patres sunt indices Romano Pontifici subordinate sc. ut « membra capiti » (Cone. Chair, in ep. synod, ad Leonem M.). Neque ob id Patres minus vere indicant. c) Patres simul cum Romano Pontifice ut unum corpus sociale indicant : adeoque unum subieclum potestatis supremæ (et infallibilitatis) existit, sc. Romanus Pontifex simul cum episcopis, atque decreta Concilii auctoritate communi episcoporum et Summi Pontificis eduntur et inde specialem habent auctoritatem. 4. De Concilio Sede Bomana vacante. — Tempore vaca­ tionis Sedis Roinanæ Concilium œcumenicum convocari nequit, ut patet. Quodsi vero Concilium iam convocatum vel etiam ipsius celebratio iam cœpta fuerit, per legem Ecclesiæ statutum est : « Si contingat Romanum Pon­ tificem. durante Concilii celebratione, e vita decedere, ipso iure hoc intermittitur, donec novus Pontifex illud resumi et continuari iusserit » (C. J. C., can. 229). 5. De auctoritate Concilii in casu Papse dubii. — a) Stante dubio de electione legitima Rom. Pontificis, Concilium œcumenicum non haberetur, cum Concilium iam congre­ gatum sit intermissum nec aliud certo resumptum vel convocatum. 6) Conventus autem episcoporum totius Ecclesiæ sive iam existons sive, contingens posset sententiam ferre de factis quæ electionem respiciunt : quæ sententia singulos fideles obligaret1, c) Minime vero huiusmodi con­ 1. Joannes a S. Thoma, Cursus lheol., tract, de auct. Summi Pontificis, diss. II, a. 3 ; Caiet., De auct. Papse et Concilii, c. xxi, 23 ; Canus, De loc. Iheol., vi, 8. ART. LUI. ---- DE AUCTORITATE CONC. (EC. 505 ventus in præiudicium Rom. Pontificis aliquid statuere posset. 6. De ulililale et necessitate Conciliorum universalium1. — a) Concilia œcumenica, servatis servandis, certo ma(/næ sunt utilitatis. Etenim unio episcoporum cum Rom. Pontifice unitatem Ecclesiæ manifestat ac confirmat ; consensus Concilii in doctrina definienda fidem Ecclesiæ universalis testificatur ; in decretis disciplinaribus ferendis consilium et experientia episcoporum plurimum confert; denique in conventu tam sollemni pastorum Ecclesiæ gra­ tia et illuminatio uberior Spiritus Sancti merito suppo­ nitur. De reliquo facta historica utilitatem Conciliorum confirmant, ut praecipue Concilii Tridentini et Vaticani. b) Quandoque rerum hominumque conditio Concilium œcumenicum plus minusve moraliler necessarium reddit, hoc sc. sensu ut error facilius efficaciusque convincatur, mala largiori consilio et experientia eradicentur et bonum Ecclesiæ communi auctoritate et cooperatione promovea­ tur. Ita certe Concilium Tridentinum et Vaticanum quo­ dammodo moraliter necessaria fuerunt ; similiter nostris diebus a pluribus merito Concilium universale desideratur, ad unitatem sc. populi catholici demonstrandam ac au­ gendam et ad quæstiones praeficas, præcipue circa curam animarum (e. g. in magnis civitatibus), dirimendas etc. Iudicium vero de huiusmodi opportunitate ad Romanum Pontificem pertinet. c) Tamen Concilia œcumenica non absolute sunt neces­ saria. Patet, quia id quod potest Concilium, etiam Romanus Pontifex potest ; nam ipse non tantum potestate com­ petenti pollet, sed etiam alia via quam per Concilium de necessitatibus Ecclesiæ consilium petere potest, nec illu­ minatio proportionate Spiritus Sancti deerit1 2. De reliquo convocatio et celebratio Conciliorum ob varias causas non raro impossibilis redditur, ut in antiqua Ecclesia ante pacem Constantinam. 1. Cf. De Groot, Summa de Ecclesia, q. xni, a. 5. 2. Eicheriani et alii, qui maxime necessitatem absolutam Conci­ liorum praetendebant (Richeruis in opere suo De Eccl. et polii, potestate), ex negatione primatus iurisdictionis Romani Pontificis processerunt. ARTICULUS QUINQUAGESIMUS QUARTUS De infallibilitate Conciliorum œcumenicorum Ad prærogativas Concilii œcumenici simul infallibilitas in definitionibus dogmaticis pertinet. I. Thesis : Concilia œcumenica in definiendis doctrinis de fide et moribus sunt infallibilia. Sensus huius thesis patet ex iis quæ de definitionibus ex cathedra Rom. Pontificum diximus : quæ hic recolenda sunt (art. 49, n. 2) ; similiter recolantur dicta de obiecto infallibilitatis Ecclesiæ (art. 33-38). Tria præsertim notentur : a) Tantum decreta definitiva Concilii infallibilia sunt, non vero aliæ doctrinæ propositæ vel etiam quocunque modo approbatæ — habent tamen huiusmodi doctrinæ magnam autoritatem theologicam ; similiter textus S. Scrip­ turae, qui adducuntur, non exponuntur infallibiliter nisi definitio directe de iis fiat, ut e. g. Conc. Trid. verba insti­ tutionis Eucharistiæ definitivæ atque infallibiliter expo­ suit. b) Definitiones dogma!icæ Concilii œcumenici sunt ex se irreformabiles, non vero ex assensu Ecclesiæ universalis vel fidelium : eo modo quo definitiones Rom. Pontificis ex se sunt infallibiles. c) Concilium œcumenicum est infallibile per assislenliam Spiritus Sancti. Itaque Patres Concilii, ex parte sua, tenentur quidem ad inquisitionem de rebus definiendis instituendam — nisi res iam sit satis liquida, — at ratio infallibilitatis est sola S. Spiritus assistentia, Ecclesiæ promissa. II. Probatur thesis. Prob. 1. Ecclesia docens est infallibilis in rebus fidei et morum. Atque Concilium œcumenicum repræsentat Ecclesiam docentem. Ergo. Infallibilitas igitur Concilii ART. LIV. DE INFALLIBILITATE CONC. (EC. 507 œcumenici ex ipsa eius natura sequitur, inquantum sc. in Concilio œcumenico Ecclesia docens, in suo capite et in suis membris, quæstiones fidei exortas definit. Prob. 2. Ecclesia universalis est infallibilis et indefectibilis in credendo. Atqui, si Concilium œcumenicum in definitionibus dogmaticis erraret vel errare posset, simul Ecclesia universalis in credendo erraret et deficeret : fideles enim vi constitutionis Ecclesiæ et ex voluntate Christi definitiones Conciliorum tenere obligantur atque per huiusmodi definitiones de facto fides Ecclesiæ determi­ nantur : fides Ecclesiæ est fides Conciliorum. Prob. 3. Ex Iradilione. Dogma infallibilitatis Conciliorum œcumenicorum est doctrina quæ iam in veteri Ecclesiæ expresse recognila fuit et quæ apud veteres nunquam proprie negata fuit, licet successive tantum clarius ac distinctius cognosceretur. Sicut tamen infallibilitas Rom. Pontificis modo antiquitati proprio enuntiabatur, ita et infallibi­ litas Conciliorum. Veteres infallibilitatem definitionum Conciliorum testi­ ficantur, inquantum in quæstionibus fidei exortis factus est recursus ad Concilia universalia, ut quæstio fidei finaliter determinaretur ac definitio ab omnibus fide inconcussa teneretur, sicut et de facto Ecclesia illas fide tenuit ac tenet. Huiusmodi factum ac doctrina infallibilitatem Concilio­ rum manifeste edocet : definitiones enim Conciliorum fide acceptæ non fuissent, nisi possibilitas erroris esset exclusa : in quo infallibilitas consistit. Factum autem et doctrina facile constat. a) Factum historicum. Omnia vetera Concilia œcumenica celebrata sunt ad quæstiones fidei exortas finiendas ac definiendas, atque eorum definitiones tanquam doctrina fidei acceptæ sunt, ita quidem, ut fides Ecclesiæ veteris magna ex parte et in rebus principalibus per definitiones Conciliorum constitueretur (consubstantialitas Verbi, unio hypostatica, duæ naturæ in Christo, etc.). b) Doctrina expressa. Tum Concilia ipsa, tum Romani Pontifices tum ss. Patres expresse profitentur, se tenere fidem a Conciliis definitam atque contrarie sentientes tan­ quam hæreticos declarant. Concilium Cpt. II seu V œcumenicum profitetur : « Con- 508 CAP. VII. ---- DE CONCILIIS ŒCUMENICIS fïtemur fidem tenere et prædicare ab initio donatam... sanctis Apostolis et ab illis in universo mundo prædicatam ; quam et ss. Patres confessi sunt et explanaverunt et sanctis ecclesiis tradiderunt, et maxime qui in sanctis quatuor Synodis convenerunt... Omnia quæ a prædictis sanctis quatuor Conciliis pro una eademque fide definita sunt, suscipimus... ; omnia vero quæ, quæ non consonant his, quæ definita sunt ab iisdem quatuor sanctis Conciliis pro recta fide..., aliena pietatis indicantes, condemnamus et anathematizamus1. » Eodem modo profitentur Cone. Chalced. (quoad Cone. Nic.), Lateran. (649) (quoad quin­ que Concilia), Cpt. IV (œc. VIII)1 2. Inter Rom. Pontifices Gelasius 1 (495) docet : « Quamvis aliud firmamentum nullus possit ponere præter id, quod positum est, qui est Christus Jesus, tamen ad ædificationem... Romana Ecclesia post illas Veteris et Novi Testa­ menti, quas regulariter recipimus, etiam has suscipi non prohibet scripturas, id est : Sanctam Synodum Nicænam... Ephesinam... Chalcedonensem3. » Gregorius M. : « Sicut sancti Evangelii quatuor libros, sic quatuor Concilia suscipere et venerari me fateor4. » Eodem modo Leo IX (1053) de septem Conciliis5. SS. vero Patres, sicut toti fuerunt in defendendis ac explicandis definitionibus Conciliorum, ita et fidem in eas expresse profitentur. S. Ambrosius (ep. 21, 14) protesta­ tur : « Merito concilium (Ariminense) exhorreo, sequens tractatum Concilii Nicæni, a quo me nec mors nec gladius poterit separare. » S. Athanasius (ep. ad Afr., 2) scribit : « Verbum Domini per œcumenicam synodum Nicænam manet in æternum. » S. Cyrillus Alex, patres Ephesinos vocat « Spiritu Sancto afflatos, ne a vero discederent » (Ad inonach. Aegypti, Ep. 1). S. Thomas igitur tantum doctrinam antiquitatis refert cum docet, synodos habere potestatem « interpretandi symbolum a priore synodo conditum ac ponendi aliqua ad 1. 2. 3. 4. 5. Denz., Denz., Denz., P. L., Denz., 212. 270, 336. 164. Lxxvii, 478. 349. ART. LIV. ---- DE INFALLIBILITATE CONC. ŒC. 509 ci us explanationem1 », novam editionem symboli faciendi, non quidem aliam fidem continentem, sed eandem magis expositam2. » Immo adhuc novus C. I. C. infallibilitatem < ’.onciliorum universalium hoc modo exprimit quod « sol­ lemne huiusmodi iudicium pronuntiare (= de iis quæ fide divina et catholica sunt credenda) proprium est tum œcumenici Concilii tum Romani Pontificis ex cathedra loquentis » (can. 1323, § 2). III. Objectiones. — Opponitur ex SS. Patribus aucto­ ritas S. Gregorii Naz. et S. Augustini. S. Gregorius Naz. scribit: « Ego, si vera scribere oportet, hoc animo sum, ut omnem episcoporum conventum fugiam quoniam nullius concilii finem lætum et faustum vidi... » {Ep. 55, ad Procopium). At Gregorius tantum de conciliis particularibus loquitur, quæ sc. viderat ; deinde animus eius nobilis ac tener abhorret a disputationibus acribus et per­ turbationibus gravibus quæ huiusmodi concilia comita­ bantur : atque præcise ista ex causa quæstiones maiores ad Concilium universale, quod universali auctoritate polle­ ret, vel ad Rom. Pontificem deferendæ sunt. S. Augustinus3 docet «episcoporum litteras... per concilia licere reprehendi, si quid in eis forte a veritate deviatum est; et ipsa concilia, quæ per singulas regiones et provincias fiunt, plenariorum conciliorum auctoritati, quæ fiunt ex universo orbe christiano, sine ullis ambagibus cedere : ipsaque plenaria sæpe priora posterioribus emendari, cum aliquo experimento rerum aperitur quod clausum erat et cognoscitur quod latebat4. » Ouibus tamen verbis S. Doc­ tor minime infallibilitatem Conciliorum universalium negat, sed e contra ipsis auctoritatem definitivam attribuit et ulteriorem explicationem definitionum anteriorum Conci­ liorum. S. Augustinus apprime distinguit inter concilia alicuius regionis vel provinciæ et inter concilia « plenaria », « quæ fiunt ex universo orbe christiano », i. e. Concilia œeumeJ. ‘i. 3. 4. De II, De Cf. Pot., q. x, a. 4 ad 13. II, q. i, a. 10 ad 2 ; cf. I, q. xxxvi, a. 2 ad 2. Bapt., n, 4. P. Batiffol, Le catholicisme de S. Augustin, p. 33-42. R. SCHULTES. DE ECCLESIA CATHOLICA. — 17 510 CAP. VII. — DE CONCILIIS ŒCUMENICIS nica. Istorum auctoritati oportet « sine ullis ambagibus cedere » ; aliis verbis : eorum auctoritas est definitiva. Cuius auctoritatis rationem S. Augustinus hanc assignat, quod decreta Conciliorum plenariorum sunt « universæ Eccle­ siæ statuta1 », quod in ipsis intervenit « universi orbis auctoritas1 2 », « universalis Ecclesiæ consensio3 », « universæ Ecclesiæ concordissima auctoritas45», utpote quia agitur de « plenario totius orbis concilio® ». Atque ita « homoousion in Concilio Nicæno adversus hæreticos Arianos a catholicis patribus veritatis auctoritate et auctoritatis veritate fir­ matum est6 ». Neque præter Cone. Nicænum aliud Conci­ lium œcumenicum iam celebratum erat. Cum Augustinus adiungit : « ipsa plenaria (concilia) sæpe priora a posterioribus emendari », illud « emendari » non significat corrigi, sed explicari, determinari, explanari. Id quod S. Augustinus ipse metaphora optima explicat : « aperitur quod clausum erat, et cognoscitur quod latebat. » Decreta igitur Conciliorum « plenariorum » definitiva sunt, at Concilium subsequens definitionem Concilii anterioris magis explicat, sensum aperit, quod adhuc latebat co­ gnoscit7. IV. De auctoritate conciliorum provincialium, plena­ riorum et nationalium. — 1. Concilia sive provincialia sive plenaria sive nationalia non sunt infallibilia. Patet ex dictis. Inde merito notata est prop. 36. Syllabi : « Nationalis concilii definitio nullam admittit disputationem... » ; similiter merito damnata est prop. 85 Pistoriensium : 1. De bapt., ii, 2. 2. Ibid., v. 3. Ibid., vu, 102. 4. Ibid., n, 5. 5. Ibid., i, 9. 6. Contra Maxim, arian., u, 14, 3. 7. S. Thomas igitur modum loquendi S. Augustini sequitur, cum docet : « Sic enim quaelibet synodus observavit ut sequens synodus aliquid exponeret supra id, quod praecedens synodus exposuerat, propter necessitatem alicuius hæresis insurgentis » (I, q xxxvi, a. 2 ad 2), v.l : « Posterior synodus potestatem habet interpretandi symbolum a priore synodo conditum ac ponendi aliqua ad eius explanationem {De Pot., q. x, a. 4 ad 13). ART. LIV. ---- DE INFALLIBILITATE CONC. (EC. 511 « Propositio enuntians... convocationem concilii natio­ nals unam esse ex viis canonicis, qua finiantur in Eccle­ sia respectivarum nationum controversiæ spectantes ad religionem ; sic intellecta, ut controversiæ ad fidem et mores spectantes in Ecclesia quacumque subortæ per na­ tionale concilium ireefragabili indicio finiri valeant ; quasi inerrantia in fidei et morum quæstionibus nationali con­ cilio competeret : schismatica, hæretica. » 2. Decreta doctrinalia conciliorum provincialium et ple­ nariorum (ex pluribus provinciis), a Sancta Sede appro­ bata, probabile argumentum veritatis præbent ; quodsi Romanus Pontifex huiusmodi decreta speciali modo appro­ baverit vel etiam sua fecerit, decreta vim habent pro gradu approbationis : ita e,, g. decreta concilii Carthaginensis XIV (al. Milevitani) (418) et Arausicani II (529) sollemniter confirmata, concilia Cp. I et II vel ad dignitatem Concilii universalis evecta sunt. 3. Quoad convocationem et celebrationem ius habet : « Ordinarii plurium provinciarum ecclesiasticarum in con­ cilium plenarium convenire possunt, petita tamen venia a Bomano Pontifice, qui suum Legatum designat ad Con­ cilium convocandum eique præsidendum » (can. 281) ; atque « in singulis provinciis ecclesiasticis celebretur pro­ vinciale concilium vicesimo saltem quoque anno » (can. 283). 4. Quoad tractanda statutum est : « Patres in concilio plenario vel provinciali congregati studiose inquirant ac decernant quæ ad fidei incrementum, ad moderandos mores, ad corrigendos abusus, ad controversias componendas, ad unam eandemque disciplinam servandam vel indicandam, opportuna fore pro suo cuiusque territorio videantur » (can. 290). 5. Acta ac decreta a Sancta Sede recognoscenda sunt ac promulgata in suo cuiusque territorio obligant (can. 291). CAPUT VIII De fontibus doctrinæ Ecclesiæ Secundum fidem catholicam Christi Ecclesiæ magisterium infallibile circa doctrinam revelatam competit. Etenim « fidei doctrina, quam Deus revelavit, ...tanquam divinum depositum Christi sponsæ tradita (est), fideliter custodienda et infallibiliter declaranda1 »; principaliter Petri successo­ ribus a Domino commissum fuit, ut « fidei depositum sancte custodirent et fideliter exponerent1 2 ». Similiter tamen fides catholica tenet, depositum fidei vel doctrinam revelatam « contineri in libris scriptis et sine scripto traditionibus3 » vel « in verbo Dei scriptd vel' tradito4 ». Duplex igitur extat fons in quo doctrina re­ velata continetur et e quo Ecclesia doctrinam fidelibus proponendam haurit, nempe S. Scriptura et traditio divina, secundum illud Apostoli Pauli (// Thess., ii, 14) : « Itaque fratres, state et tenete traditiones, quas didicistis, sive per sermonem sive per epistulam nostram. » Itaque post tractatum de magisterio infallibili Ecclesiæ, Romani Pontificis et Conciliorum agendum est de fontibus doctrinæ Ecclesiæ, qui necessario simul fontes theologiæ scientific® erunt. Et primo quidem tractandum est de Sacra Seri plura quæ ut Scriptura divinitus inspirata indubie primum locum tenet (sect, i) ; secundo de tradidione divina (sectio II). 1. 2. 3. 4. Conc. Vat., Sess. III, c. iv ; Denz., 1800. 1. c., Sess. IV, ,c. iv, Denz., 1838. Conc. Trid., Sess. IV ; Denz., 783. Conc. Val., Sess. III, c. m ; Denz., 1792. ART. LV. DE EXISTENTIÆ S. SCRIPTURÆ 513 SECTIO I De Sacra Scriptura ut fonte doctrinæ Ecclesiæ Quantum ad S. Scripturam agemus : 1. De notione el existenlia Scripturæ Sacræ vel inspiratæ (art. 52) ; 2. De natura inspirationis (art. 56) ; 3. De canone catholico S. Scripturæ (art. 57) ; 4. De veritate Sacræ Scripturæ (art. 58) ; 5. De multiplici sensu S. Scripturæ (art. 59) ; 6. De veritate et authenlicilate Vulgatæ (art. 60) ; 7. De interpretatione S. Scripturæ (art. 61). ARTICULUS QUINQUAGESIMUS QUINTUS De notione et existentiæ Scripturæ Sacræ « I. Notio S. Scripturæ. — Secundum doctrinam catho­ licam sub nomine Scripturæ Sacræ intelliguntur libri certi ac determinati qui « Spiritu S. inspirante conscripti Deum habent auctorem atque ut tales ipsi Ecclesiæ traditi sunt; » Ita Cone. Vatic., sess. III, c. n, Denz., 1787. Nomen « Scripturæ » et « Scripturæ sacræ » ex ipsa S. Scriptura depromptum est. In N. T. pluribus quidem locis S. Scriptura V. T. sub nomine legis (Moysis) et pro­ phetarum adducitur, ut Mt., vii, 12 : « Hæc est lex et pro­ phète » (cf. xi, 13), Lc., xvi, 16, Joa., i, 45 : « Quem scrip­ sit Moyses in lege, et prophète, invenimus lesum »; in multis vero aliis locis Scriptura V. T. sub nomine « Scripluræ » vel « Scripturarum » refertur, ut e. g. Mt., xxvi, 56 : « Ut adimplerentur Scripturæ » (cf. Mc., xiv, 19 ; XV, 28 ; Lc., iv, 21 ; Joa., xiii, 18 ; xvn, 12 ; Aci., i, 16 ; I Cor., xv, 3, 4, etc.) ; ita quoque Apostoli ad « Scrip­ turam » appellant : « Quid dicit Scriptura ? » (Horn., iv, 3 ; ix, 17 ; x, 8 ; xi, 2 ; Gal., iv, 30 ; I Tim., v, 18 ; 514 CAP. VIII. DE FONTIBUS DOCTRINÆ ii, 8 ; I Pet., n, 6 ; 11 Pet., hi, 16, etc.). Huiusmodi Scripturæ vocantur sanctæ vel sacræ : Rom., i, ss. : « Evan­ gelium Dei quod ante promiserat per prophetas suos in Scripturis sanctis » (cf. II Tim., m, 15). Cone. Vatie. libros S. Scripturæ « sacros et canonicos » vocat : sacros quidem quia conscripti sunt Spiritu S. ins­ pirante et Deum habent auctorem et quia verbum Dei continent1, canonicos vero, inquantum ut libri divinitus inspirati sunt Ecclesiæ traditi, et quia ab Ecclesia fidelibus tanquam tales proponuntur. Ex dictis sequitur : a) Omnes libri canonici, i. e. in canonem ecclesiasticum relati, simul habentur inspirati et ut tales Ecclesiæ traditi : Ecclesia enim nullum librum tanquam canonicum accipit et proponit nisi quia est inspiratus et Ecclesiæ traditus, δ) Omnes libri qui vere ac proprie sunt inspirati, simul Ecclesiæ traditi esse videntur, saltem de jacto : non enim apparet ratio ob quam Deus librum inspi­ ratum, cuius ipse est auctor, Ecclesiæ non tradiderit, sc. tanquam fontem verbi divini ; possibilitas vero absoluta non excluditur, ut sc. Deus aliquem librum possit inspirare quin illum Ecclesiæ tradat, c) Aliquis liber inspiratus et Ecclesiæ traditus in canone ecclesiastico deesse potest, utpote deperditus : sufficit enim, omnes libros canonicos esse revera inspiratos et traditos et nullum librum inspi­ ratum ac Ecclesiæ traditum, e canone positive excludi (Cf. I Cor., v, 9). Duplex igitur quæstio de S. Scriptura existit : prima de existentia et natura inspirationis, secunda de canone, sc. utrum illi libri qui ab Ecclesia tanquam inspirati et cano­ nici tenentur, revera sint inspirati ac Ecclesiæ traditi. Hic primo de existentia et natura inspirationis agemus. Jac., II. Doctrina catholica de existentia inspirationis libro­ rum sacrorum. — Dogma catholicum hoc canone Cone. Vatie, enuntiatur : « Si quis sacræ Scripturæ libros inte1. Secundum S. Thornam Scripturæ « dicuntur sanctæ : primo quidem quia, ut dicitur II Pei., i, 21 : « Spiritu Sancto inspirati, locuti sunt sancti Dei homines » et II Tim., m, 16 : «Omnis Scrip­ tura divinitus inspirata... »; secundo quia sancta continent... ; tertio quia sanctificant... » In Rom., c. I, lect. II. ART. LV. ---- DE EXISTENTIA S. SCRIPTURÆ 515 gros cum omnibus suis partibus, prout illos S. Tridentina Synodus recensuit, pro sacris et canonicis non susceperit aut eos divinitus inspiratos esse negaverit, a. s.1. Id quod ab eodem Cone, ita explicatur : « Eos (sc. libros) Ecclesia pro sacris et canonicis habet, non ideo quod sola humana industria concinnati, sua deinde auctoritate sint appro­ bati ; nec ideo dumtaxat quod revelationem sine errore contineant ; sed propterea quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem atque ut tales ipsi Eccle­ siæ traditi sunt1 2. » Similiter a Cone. Vatic. S. Scriptura « verbum Dei scriptum » vocatur3. Dogma Cone. Vatie, non est aliud quam expressior declaratio fidei Ecclesiæ temporis antecedentis. Ita Syn. Trid. « orthodoxorum Patrum exempla secuta, omnes libros tum Veteris tum Novi Testamenti, cum utriusque unus Deus sit auctor..., suscipit4. » Similiter Cone. Flor. in Decreto pro lacobitis » unum atque eundem Deum Vete­ ris et Novi Testamenti, hoc est Legis et Prophetarum at­ que Evangelii profitetur auctorem : quoniam eodem Spi­ ritu Sancto inspirante utriusque Testamenti Sancti locuti sunt5 ». Idem enuntiatur in Professione fidei M. Palæologi6, in professione fidei Waldensibus præscripta7, in Symbolo fidei Leonis IX8. Immo dogma de Scriptura Sacra est unum ex iis quæ ab omni initio in Ecclesia expresse fuerunt pro­ posita. III. Sententiæ contrariæ. — Primi Marcionitæ, Gnostici, a dogmate christiano deviaverunt, docentes Deum quendam inferiorem esse creatorem mundi et auctorem Vet. Testamenti, alium vero Deum eumque supremum esse auctorem Novi Testamenti atque salutis9. Adversus huius- 1. Sess. III, c. n ; can. 4 ; Denz., 1809. 2. Sess. III, c. n ; Denz., 1787. 3. Sess. III, c. m ; Denz., 1791. 4. Sess. IV ; Denz., 783. 5. Denz., 706. 6. Denz., 464. 7. Denz. 421. 8. Denz., 343 ; cf. Denz., 28. 9. S. Irenæus, Adv. Hær., I, χχνιι, 2 ; Tertull., Adv. Mar­ dorum, i, 6, 11, 19: n, 20-26. Cf. Tixeront, Histoire des doames, I, 202 s. 516 CAP. VIII. DE FONTIBUS DOCTRINÆ modi sententiam veteres profitentur unum eundemque Deum esse auctorem utriusque Testamenti. Eundem tamen errorem etiam Priscillianistæ tenuisse videntur1. In medio ævo Waldenses errorem gnosticorum vel potius Manichæorum repristinaverunt12. Protestantes veteres inspirationem divinam S. Scripturæ quidem retinuerunt, attamen plures libros canonicos non iam ut inspiratos admiserunt. Protestantes vero recentiores quamplurimi inspirationem divinam bibliæ vel simpli­ citer negant vel in sensu quodam vago, sive naturali sive monistico, explicant. Similiter ' denique Modernistæ inspirationem «Jivinam S. Scripturæ vel simpliciter negant vel explicant tanquam impulsum quendam ad communicandum aliis scripto expe­ rientiam sensus religiosi3. Ita in Decreto « Lamentabili » sequentes damnantur propositiones4 : a) « Nimiam simplicitatem aut ignorantiam præ se ferunt, qui Deum credunt vere esse Scripturæ sacræ auctorem » (prop. 9) ; b) « Inspiratio librorum V. T. in eo consistit, quod scriptores israelitæ religiosas doctrinas sub peculiari quodam aspectu, gentibus parum noto aut ignoto, tradiderunt » (prop. 10) ; c) « Exegeta... quamlibet præçonceptam opinionem de supernatural! origine Scrip­ turæ sacræ seponere debet » (prop. 12). IV. Thesis : Existit Scriptura divinitus inspirata. Prob. 1. Ex parte Christi, a) Christus directe et expresse originem vel inspirationem divinam Veteris Testamenti edocet. Etenim Vetus Testamentum, Judæis optime no­ tum, immo tanquam divinitus datum ab iis recognitum, a Christo sub nomine scripturæ vel legis et prophetarum adducitur. lamvero utrumque nomen Vetus testamentum tanquam divinitus datum significat. Nam libri V. T. ex eo simpliciter tanquam « Scriptura » adducuntur quod præter omnes alios libros divinam habent originem : atque sic etiam Judæi verbum Domini necessario intelligebant ; 1. 2. 3. 4. Cf Denz., 28. Cf. Denz., 42.1. Cf. Denz., 2090. Denz., 2009-2012. ART. LV. — DE EXISTENTIA S. SCRIPTURÆ 517 similiter per nomen « lex et prophetæ » libri V. T. tanquam divini significantur, i. e. tanquam eiusdem auctoritatis et originis sicut lex a Deo ipso data et sicut effata prophe­ tarum, qui sc. ex Dei inspiratione locuti sunt. Atque talis est modus quo Christus Dominus auctoritatem et originem vel inspirationem divinam librorum V. T. edocet : qui modus loquendi tum conditioni audientium congruus est1 tum existentiam librorum inspiratorum efficaciter testifi­ catur. Inde facile sensus effatorum singulorum patet. Multoties Dominus argumentatur : « Scriptum est... » (Mt., ii, 5; iv, 4, 6, 7, 10; xi, 10; χχΐψ 13 ; xxvi, 34; Mc., i, 2; vu, 6 ; ix, 11 ; xi, 17; xii, 19 ; xiv, 21, 27 ; Lc., n, 23 ; m, 4 ; iv, 4, 8, 10, 17 et passim) : quibus verbis dicta librorum V. T., sive legis sive prophetarum, vel tanquam veritas divina vel tanquam praeceptum divinum vel tanquam pro­ missio divina proponuntur adeoque ut originis divinæ. Similiter frequentes sunt loci quibus dicitur : « Ut adimple­ rentur Scripturæ » « Et adimpleta est scriptura » : quibus verbis effata V. T. iterum tanquam verbum divinum decla­ rantur. — Similiter intelligitur quo sensu Christus Domi­ nus dicat : « Non potest solvi scriptura » (Ioa., x, 34) vel « Necesse est impleri omnia quæ scripta sunt in lege Moysi et prophetis et Psalmis de me » (Lc., xxiv, 44). — Inde denique Christus ad Scripturam tanquam ad testimonium divinum appellat : « Nunquam legistis in Scripturis ? » (Mt., xxi, 42) vel « Nec Scripturam hanc legistis...? » (Mc., xii, 10) vel « Scrutamini Scripturas... » (Ioa., v, 39) vel discipuli « crediderunt Scripturæ et sermoni » (Ioa., ii, 22), i. e. verbo Dei scripto et verbo Dei incarnati orali. Itaque dogma catholicum’quod illos libros tanquam « Scrip­ turam » « verbum Dei scriptum » vel inspiratum, cuius sc. Deus ipse sit auctor, vocat, verba Domini optime reddit. Origo divina librorum Novi Testamenti a Christo tantum indirecte enuntiatur, inquantum sc. Ecclesiæ infallibilitas promittitur : cum enim Ecclesia existentiam librorum ins­ piratorum teneat, Christus hoc ipsum indirecte edocet. 1. Frey, La révélalion d'après les conceptions juives au temps de Jésus-Christ, in Rev. Bibl., 1916, p. 472 ss. 518 CAP. VIII. DE FONTIBUS DOCTRINÆ Prob. 2. ex parte Apostolorum, præsertim S. Pauli. — Apostoli eodem fere modo ac Christus, licet iam explica­ tius, divinam originem Scripturæ Veteris Testamenti enun­ tiant. Etenim eodem modo ac Christus libros V. T. allegant. S. Paulus argumentatur ex promissionibus Scripturæ {Gal., m, 16; cf. in, 8). Similiter secundum S. Paulum Deus < Evangelium Dei... promiserat per prophetas in Scrip­ turis sanctis » {Rom., i, 2), Eodem modo loquitur Petrus : « Oportet impleri Scripturam quam prædixit Spiritus Sanc­ tus per os David » {Act., i, 16). Itaque Scriptura secundum Apostolos est vox Dei, Spiritus Sancti adeoque sancta# lamvero Paulus adhuc** explicatius divinam Scripturæ originem edocet. Apostolus Timotheo, filio mulieris hebræ, scribit : « Tu vero permane in iis quæ didicisti et credita sunt tibi : sciens a quo didiceris. » Paulus igitur Timotheum ad constantiam in fide adhortatur. Adiungit : « Et quia ab infantia sacras literas nosti, quæ te possunt instruere ad salutem... ». Scriptura igitur V. T. doctrinam salutis continet, utpote ut verbum Dei. Id quod adhuc sic expli­ catur : « Omnis Scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum... » {II Tim., m, 14-16). Secundum textum græcum etiam legi potest : Omnis Scriptura est divinitus inspirata et utilis ad docendum... Vox θεόπνευστος relate ad « Scripturam » idem dicit ac quod a Deo habeat origi­ nem, eo modo quo II Petri n, 21 dicitur de « prophetia Scripturæ ». « Non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed Spiritu Sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines. » Quantum ad Novum Testamentum in II Pet. de epi­ stulis S. Pauli dicitur : « In quibus sunt quædam difficilia intellectu, quæ indocti et instabiles depravant, sicut et cæteras Scripturas, ad suam ipsorum perditionem » (ni, 16). Epistulæ igitur Pauli cæteris Scripturis divinitus inspira­ tis æquiparantur1. Prob. 3. ex testimoniis veterum. — Veteres, sicut Christus et Apostoli, S. Scripturam tanquam divinitus datam, tan1. Adversarii quidem communiter ep. II Petri ut librum cano­ nicum non admittunt ; at epistula ad minus sententiam veteris Ecclesiæ refert. ART. LV. ---- DE EXISTENTIA S. SCRIPTURÆ 519 quam opus Dei, tanquam verbum ipsius Dei, recognoscunt ac recipiunt. Clemens Rom. in ep. ad Corinthios (de Scriptura V. T.) scribit : « Inspexistis diligenter scripturas sacras, quæ veræ sunt et datæ per Spiritum Sanctum (δ'.α του πνεύματος του αγίου) » (XLV, 2). S. Polycarpus ad Philipp, scribit : « Confido vos bene exercitatos esse in sacris literis... His scripturis dictum est : irascimini et nolite, peccare, et, sol non occidat super ira­ cundiam vestram » (xn, 1). Prima pars citationis est ex Ps. iv, 5, altera ex epistula S. Pauli ad Ephesios iv, 26. Illa igitur epistula sicut liber Psalmorum tanquam Scriptura sacra admittitur. In ep. Barnabæ verba Mt., xx, 16 ; xxn, 14 : « multi vocati, pauci vero electi » inducuntur per « sicut scriptum est ». Secundum S. Justinum in conventu diei dominicæ « commentarii apostolorum vel scripta prophetarum legun­ tur1 ». Evangelia igitur scriptis prophetarum æquiparantur; de prophetis vero paganos monet : « A nullo vero alio divinitus concitari vaticinantes nisi a logo divino, et vos, ut arbitror, dicetis12 ». Athenagoras de « Moysi, Isaia, Jeremia et cæteris pro­ phetis « dicit : « Mente et animo extra se rapti, impellente Spiritu Sancto, quæ ipsis inspirabantur ea sunt locuti, utente illis Spiritu Sancto, sicut si tibiam inflet tibicen » : quale dictum non tantum de prophetia ipsa, sed simul de libris prophetarum intelligendum est, utpote de quibus auctor loquitur3. S. Irenæus profitetur : « Scripturæ quidem perfectæ sunt, quippe a Verbo Dei et Spiritu eius dictæ4. » Eodem sensu dictum Mt. tanquam a Deo dictum adducitur : « Prævidens Spiritus Sanctus depravatores et præmuniens contra fraudulentiam eorum, per Matthæum ait : Christi autem generatio sic erat...5 » 1. Apol., I, c. Lxvn. 2. 1. c., c. xxxm. 3. Legat, pro Christianis, ix. 4. Adu. Hær., II, c. xxvm, 2. 5. 1. c., III, xvi, 2; cf. Reilly, L'inspiration dei' Ancien Test, chez S. Irénée, in Rev. Bibl., 1917, p. 489 ss. 520 CAP. VIII. ---- DE FONTIBUS DOCTRINÆ Theophilus Antioch, enuntiat : « Consentaneæ inveniun­ tur prophetarum et evangeliorum sententiae, propterea quod omnes Dei afflatu Spiritu locuti sunt1. » Pro Clemente Alex. Scripturae sacrae sunt « vox Dei, qui Scripturas dedit1 2 », nam « os Domini, Spiritus Sanctus ea est elocutus3 »; similiter pro Origene constat, « in confesso esse apud utrosque (iudaeos sc. et christianos) libros (V. T.) divino spiritu esse scriptos4 », similiter tamen quod » « Deus... legem et prophetas et evangelia ipse dedit56». SS. Patres sequentes uno ore Scripturas sacras vocant « divinitus inspiratas », ut Cyrillus Hierosol. (Cat., iv, 33), Athanasius (ep. fest, 39), Basilius (ep. 42 ad Chii., in); Chrysostomus vero eas vocat « Scripturas divinas, a Spiritu Sancto compositas » (hom. 21 in Gen., i). Patres latini in eo instant quod Deus ipse sit auctor S. Scripturae. Ita secundum Ambrosium hagiographi « di­ vino Spiritu ubertatem dictorum rerumque omnium mi­ nistrante, sine ullo molimine coepta compleverunt® », « scripserunt enim quæ Spiritus iis loqui dabat7 ». Secundum S. Hieronymum, quidquid scriptores sacri loquuntur, « Domini sunt verba, et non sua, et quod per os ipsorum dicit, quasi per organum Dominus est locutus8 »; similiter de universa Scriptura dicit : « Nec parentum nec maiorum error sequendus est, sed auctoritas Scripturarum et Dei docentis imperium9 ». Secundum s. Augustinum, Fi­ lius Dei « prius per prophetas, deinde per seipsum, postea per Apostolos. . locutus, etiam Scripturam condidit, quæ canonica nominatur, eminentissimæ auctoritatis10 »; « itaque cum illi (evangelistæ )scripserint, quæ ille ostendit et dixit, nequaquam dicendum est quod ipse non scripserit ; quan1. Ad Autol., III, xn. 2. Strom., n, 2. 3. Protrept., ix. 4. C. Celsum., v, 60. 5. De prine., præf. 4. 6. Expos. Eoang. Luc., i, 1. 7. Ep. VIII ad lustum, 1. 8. Tract, de Ps. lxxxviii. 9. In lerem., ix, 12 ss. 10. De Civit. Dei, xi, 3. ART. LV. ---- DE EXISTENTIA S. SCRIPTURÆ 521 doquidem membra eius id operata sunt quæ dictitante capite cognoverunt1. » Gregorius M. notat : « Quis hæc (librum Job) scripserit, valde superflue quæritur, cum tatnen auctor libri Spiritus Sanctus fideliter credatur. Ipse igitur hæc scripsit, qui scribenda dictavit... Scriptores igitur sacri eloquii impulsu S. Spiritus agitantur1 2. » Denique non est prætereundum factum generale totius antiquitatis, quod sc. textus Novi Testamenti (Evange­ liorum et ep. Apostolorum) eodem modo tanquam textus sacri adducuntur sicut textus Veteris Testamenti3. lam­ vero V. T., ob testimonium indubium ipsius Domini, certo certius tanquam inspiratum agnoscebatur ; unde per con­ sequens similiter Novum Testamentum. Neque obstat error quorundam, qui sc. etiam libros apocryphos tanquam sanctos adducebant. Prob. 4. Ex convenientia librorum inspiratorum. — Libri inspirati quidem necessitate absoluta in Ecclesia necessarii non sunt, cum Deus veritatem revelatam etiam absque illis in Ecclesia illibatam conservare possit ; attamen libri inspirati sunt summæ utilitatis, immo cuiusdam necessi­ tatis moralis in Ecclesia. Etenim Deo convenit ut veritatem revelatam Ecclesiæ eo perfectiori modo quo potest, et modo proportionate ad conditionem hominum tradat : nam hoc vel Dei perfectio vel dignitas verbi divini vel etiam suavis Dei providentia postulat. lamvero Scriptura divinitus inspirata doctrinam revelatam perfectiori quo­ dam modo Ecclesiæ tradit quam sola traditio oralis, atque modo hominum conditioni omnino proportionato. Homi­ nibus enim est quasi naturale, res et doctrinas maioris momenti non tantum oraliter sed etiam in scriptis accipere. Unde omnino conveniens fuit ut etiam Deus revelationem suam tum oraliter, sive per prophetas sive per Filium suum incarnatum, tum per modum scripturæ traderet, quæ proinde, tanquam scriptura Dei, esset divinitus inspirata. Denique Scriptura Sacra summæ pro nobis est utilitatis et honoris. Inde Scriptura Sacra iam in V. T., et per conse­ quens multo magis in N. T. 1. De Consensu evangel., i, 35, 54. 2. Moral., 1. I, præf. 2. 3. Ita iam in Didache et in ep. Clementis ad Corinth. ARTICULUS QUINQUAGESIMUS SEXTUS De natura inspirationis S. Scripturæ Ut vim et rationem S. Scripturæ, tanquam fontis divini veritatis revelatæ, vere cognoscamus, necesse est, naturam ac rationem inspirationis S. Scripturæ investigare ac de­ terminare. I. Prænotamina de natura quæstionis. — Doctrina de inspiratione S. Scripturæ ac de natura ipsius est dogma proprie dictum, sicut alia dogmata, immo mysterium. Unde natura inspirationis S. Scripturæ minime determinari potest a posteriori (sicut quidam volunt)1, sed est deter­ minanda ex principiis fidei revelatis, i. e. ex iis quæ reve­ latio ipsa et doctrina Ecclesiæ de natura inspirationis edo­ cent : atque huiusmodi doctrina proprie ab Apologeta defendenda suscipitur. Facta vero illa quæ nobis a poste­ riori innotescunt, sc. ex studio S. Scripturæ et ex com­ paratione S. Scripturæ cum factis historicis vel aliis, sunt quidem explicanda, at firmis principiis fidei et secundum analogiam fidei. II. Doctrina catholica. — 1. Dogma catholicum de na­ tura inspirationis his duobus continetur : Deus est auctor S. Scripturæ, et quidem per inspirationem hagiographo­ rum. Id quod Gone. Vatic, his verbis definivit : « Eos vero (sc. libros V. etN. T.) Ecclesia pro sacris et canonicis habet non ideo quod sola humana industria concinnati sua deinde auctoritate sint approbati : nec ideo dumtaxat quod revela­ tionem sine errore contineant ; sed propterea quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem atque ut tales ipsi Ecclesiæ traditi sunt « (Sess. III, c. n, Denz., 1787). Similiter in can. 4 definitur, libros canonicos « divi­ nitus inspiratos esse » (Denz., 1809). Quæ definitio Vaticana 1. Cf. J. Jacome, O. P., De natura inspirationis, p. 35-38. ART. LVI. ---- DE NATURA INSPIRATIONIS 523 .tantum confirmatio'est definitionis Conc. Trident., dicentis quod « utriusque testamenti Deus sit auctor » (Sess. IV, Denz. 783). Idem iam Conc. Florent, in decreto pro lacobitis statuerat profitendo « unum atque eundem Deum V. et N. T. auctorem, quoniam eodem Spiritu Sancto inspi­ rante utriusque Testamenti Sancti locuti sunt » (Denz., 706). 2. Huiusmodi dogma per doctrinam catholicam sic expli­ catur, quod Deus sit auctor principalis, hagiographus vero auctor instruméntalis S. Scripturæ, ut dicit S. Thomas : « Auctor principalis Sacræ Scripturæ est Spiritus sanctus ; homo autem est auctor instruméntalis1. » 3. Definitur autem inspiratio tanquam actio Dei qua « supernatural! ipse virtute ita eos (sc. auctores sacros) ad scribendum excitavit et movit, ita scribentibus adstitit, ut ea omnia eaque sola, quæ ipse iuberet, et recte mente conciperent et fideliter conscribere vellent et apte infalli­ bili veritate exprimerent », ita ut « ipse esset auctor sacræ Scripturæ1 2 ». III. Sententiæ contrariæ. — 1. Universitates Lovaniensis et Duacensis (1598) damnarunt sententiam, Lessio et Hamelio (Duhamel) attributam : « Liber aliquis (qualis forte est secundus Machabæorum) humana industria sine assistentia Spiritus Sancti scriptus, si Spiritus Sanctus postea testetur nihil ibi esse falsum, efficitur Scriptura Sacra » {approbatio subsequens)3. Similem sententiam D. Haneberg proposuisse videtur (quam tamen postea reliquit), sc. librum sola industria 1. Quodl., vu, a. 14 ad 5 ; cf. In Ps. xliv, 2. 2. Leo XIII in Encycl. Providentissimus Deus ; Denz., 1952. 3. Lessius sententiam sibi attributam tanquam suam non agnovit atque hanc formulam proposuit : « Si aliquod opus pium et salutare, humana industria ex divino instincto compositum, publico testimonio Spiritus Sancti approbaretur tanquam in omni­ bus suis partibus verissimum, tale opus habiturum auctoritatem æque infallibilem atque Sacra Scriptura, et recte Scripturam Sa­ cram et verbum Dei appellatum iri. » Attamen secundum utramque formulam talis liber nec esset inspiratus nec Deus eius esset auctor adeoque minime « Spiritu Sancto inspirante conscriptus Deum haberet auctorem ». 524 CAP. VIII. DE FONTIBUS DOCTRINÆ humana compositum fieri posse S. Scripturam si postea ab Ecclesia approbetur et in canonem referatur. 3. I. Jahn (1814) inspirationem ad solam assislenliam divinam reduxit qua suffulti auctores sacri omnem errorem caverint. « Assistentia hæc, ait, nil inspirat aut docet quod est revelationis, sed solummodo errores præcavet » (« ins­ piratio mere negativa »). 4. Jac. Bonfrère pro libris propheticis « inspirationem antecedentem » admisit ; pro aliis vero libris in quibus nil arcani contineretur, · « inspirationem concomitantem »· edocuit, ad eum sc. modum, quo quis alterum scribentem oculo dirigeret ne in in ullo erraret ; supposuit tamen inspi­ rationem quandam generalem, sc. ad scribendum talem librum, atque putavit, id sufficere quoad scribendas res historicas, etc., aliunde cognitas. IV. Theses. — Deum esse auctorem S. Scripturæ et quidem per modum inspirationis est ipsum dogma inspi­ rationis S. Scripturæ, prout art. præc. probatum est. Huius­ modi vero dogma optime per doctrinam catholicam expli­ catur, ut per partes ostendemus1* I. II, Thesis I. Dogma inspirationis optime explicatur per hoc quod Deus ponitur causa principalis, auctor vero sacer causa instrumentalis S. Scripturæ. Prob. 1. Ex ipso dogmate. Secundum dogma catholicum Deus est auctor verus S. Scripturæ, ita ut illa sit verbum Dei ; ex altera vero parte est ab omnibus concessum, et 1. I. Jacome, O. P., Dissertatio de natura inspirationis S. Scrip­ turae, Vindobonae, 1919, prius pubi, in Divus Thomas, II, 308-35 4; III, 190-221; IV, 45-80; 322-346; Th. Pègues, O. P., in Rev. Thom., 1885, p. 95 ss. ; P. Lagrange, Ο. P., in Rev. Biblique, 1896, 198 ss. ; 496 ss. ; Zanechia, Ο. P., Divina inspiratio S. Scripturæ ; E. Hugon, O. P., La causalité instrumentale, p. 34 ss. ; H. Pope, O. P., The scholastic view of biblical inspiration, Romæ, 1912 ;■ Ch. Pesch, De inspiratione S. S., 1906; R. Schultes, Die Lehre des ht. Thomas über das Wesen der biblischen Inspiration, in Jahrbuch für Philosophie und spekulative Théologie, 1902, 80-95. — Cf. praeterea libros apologeticos, ut præsertim C. Schæzler, Introductio, 79-104 ; De Groot, De Ecclesia,- q. xvn, a. 3, etc. ; Franzelin, De divina trad, et Scriptura3, 1882. ART. LVI. ---- DE NATURA INSPIRATIONIS 525' quidem quam maxime ab Ecclesia ipsa, et auctores sacros vere esse, auctores librorum sacrorum. Atqui hae duo optime componuntur per distinctionem inter Deum ut auctorem principalem et auctores humanos tanquam auctores instrumentales. Ergo. Maior probatione vix indiget. Nam prima pars est dogma ipsum ; altera vero pars facile patet. Nullus enim negat, saltem hodie, hagiographos esse veros auctores librorum,, ut S. Paulum epistularum suarum ; similiter S. Scriptura pluribus in locis id aperte insinuat (cf. Lc., i, 1-4 ; II Mach. xv, 39, etc.) ; modus loquendi hagiographorum consentit ac denique character scriptorum singulorum optime inde explicatur. Quodsi quidam S. Patres docent, auctores sacros scripsisse Deo dictante, vel metaphora utuntur vel inspirationem et originem divinam S. Scripturæ enun­ tiant. Similiter minor facile patet. Distinctio enim inter auc­ torem principalem et instrumentalem optime ac sola explicat quomodo Deus et homo simul sit auctor S. Scrip­ turæ. Prob. 2. Ex ipsa distinctione inter causam principalem et instrumentalem. — Secundum Doctorem Angelicum qui primus doctrinam de causa instrumentali magis determi­ navit, causa principalis in hoc distinguitur a causa instru­ mentali quod « principalis quidem operatur per virtutem suæ formæ..., causa vero instrumentalis non agit per virtutem suæ formæ, sed solum per motum quo movetur a princi­ pali agente1 », ita tamen ut « causa instrumentalis non participat actionem causæ principalis nisi inquantum per aliquid sibi proprium dispositive operatur ad effectum prin­ cipalis agentis1 2 » vel « nisi exercendo propriam operatio­ nem3. » Atqui per hoc optime explicatur quomodo Deus et homo sit auctor libri ab homine conscripti. Explicatur argumentum. 1. Distinctio inter causam prin­ cipalem et instrumentalem est distinctio causæ efficientis 1. III, q. lxii, a. 1. 2. I, q. xlv, a. 5. 3. Ill, q. lxii, a. 1 ad 2. 526 CAP. VIII. ---- DE FONTIBUS DOCTRINÆ vel producentis aliquem effectum. Distinctio igitur non est ex parte effectus : nam utraque causa, principalis sc. et instrumentalis, eundem ac totum effectum producit, sicut epistula tota ac eadem a homine et a penna scribitur, ab illo ut causa principali, per pennam tanquam per causam instrumentalem. Id quod S. Thomas expresse docet his verbis : « Idem effectus totus attribuitur instrumento et principali agenti item totus1. » 2. Distinctio igitur proprie et vere est ex parte virtutis qua agens principale et instrumentale hunc effectum pro­ ducit. Causa enim principalis effectum producit per vir­ tutem suæ formæ, i. e. per virtutem sibi propriam, conse­ quentem ad naturam propriam ; causa vero instrumentalis •eundem effectum quidem producit, sed virtute sibi commu­ nicata, sic-ut penna vel machina scribendi literas format virtute sibi communicata a manu scribentis et secundum directionem sibi communicatam. Unde S. Thomas docet quod instrumentum (sc. ut tale) operatur (i. e. effectum producit) per motum quo movetur a principali agente. 3. Effectus de quo in quæstione nostra agitur, est liber sacer, verbum divinum, cuius Deus asseritur esse auctor. Huiusmodi liber conscribitur quidem ab auctore humano et quidem totus, tamen per motum quo auctor humanus a Deo movetur, sc. ad scribendum omnia ea eaque sola, quæ Deus intendit ut scribantur. Inde Deus simul cum auctore humano est auctor illius libri, et quidem principalis. 4. Adiungit tamen S. Thomas quod causa instrumentalis non participat actionem principalis agentis, « nisi inquan­ tum per aliquid sibi proprium dispositive operatur ad effectum principalis agentis ». Ratio est : res quæ ad effec­ tum producendum non cooperaretur « secundum propriam operationem », non esset instrumentum, sed forsitan recep­ tiva tantum operationis alterius agentis; unde S. Thomas argumentatur : « Si enim nihil ageret secundum id quod est sibi proprium, frustra adhiberetur ad agendum2 » nec 1. De malo, q. m, a. 2. —- Errant igitur a limine illi, qui partem effectus causæ principali, partem vero causæ instrumentali assi­ gnant. 2. I, q. xlv, a. 5. ART. LVI. ·— DE NATURA INSPIRATIONIS 527 l\ esset ratio cur una res præ alia tanquam instrumentum I eligeretur. 5. Itaque « instrumentum habet duas actiones : unam instrumentaient, secundum quam operatur non in virtute propria, sed in virtute principalis agentis ; aliam secundum propriam formam : sicut securi competit scindere secundum rationem suæ acuitatis, facere autem lectum, inquantum est instrumentum artis : non autem perficit instrumentaient Ii actionem, nisi exercendo actionem propriam : scindendo enim facit lectum1 ». 6. In hagiographis igitur duplex actio distinguenda est : una quæ ipsis secundum propriam virtutem competit, se. ut auctoribus humanis librorum, ad modum quo alii homines sunt auctores librorum : alia quæ competit ipsis ut instrumentis Dei moventis. Atque auctores sacri motio­ nem divinam participant inquantum actionem propriam exercent. Aliis verbis : Deus actione propria hagiographi utitur ad conscribendum librum, quem vult ut conscriba­ tur et cuius ipse proinde est auctor. Huiusmodi actio pro­ pria hagiographi comprehendit omnia quæ auctor huma­ nus in libro conscribendo actualiter facit, ut usus scientiæ, linguæ, memoriæ, industriæ, laboris etc. Tamen auctor humanus, licet in libro conscribendo sicut alii auctores humani agat, non tantum librum humanum conficit, sed librum divinum, inquantum sc. ut instrumentum Dei, ut a Deo motus, librum conficit ; vel inquantum Deus operatione et labore proprio auctoris humani utitur ad conficiendum librum a se intentum. Inde denique facile apparet quod Deus sit vere et proprie auctor libri sacri ; simul tamen apparet quod etiam auctor humanus sit vere auctor libri. 7. Itaque distinctio inter causam principalem et insstrumentalem optime, quantum fieri potest, dogma catho­ licum explicat ac simul facta historica explicat. Facile enim inde character specificus diversorum librorum secundum diversitatem auctorum apparet. Diximus tamen : quantum Heri potest. Licet enim distinctio inter causam principalem et instrumentalem, generaliter accepta et ut in rebus 1. III, q. lxii, a. 1 ad 2. 5’28 CAP. VIII. DE FONTIBUS DOCTRINÆ Immanis apparet, facile intelligatur, tamen in libris sacris conficiendis magnas præbet difficultates1. a) Causalitas enim principalis et instrumentalis non univoco sed analogo tantum modo inter'causas creatas et inter Deum et creaturam, et maxime in inspiratione S. Scripturae, reperitur. Commune quidem est quod causa principalis virtute propria, instrumentum vero virtute sibi communicata, licet mediante actione propriq, agat. Maximae tamen sunt differentiae. Nam alio modo Deus virtute vel actione propria instrumenti creati utitur, alio modo causa creata : Deus enim virtuti ac actioni rerum creatarum atque ipsorum hominum plene et perfecte dominatur ac proinde ad libitum, servata omnino actione propria, immo libertate hominis, illa ad effectum intentum producendum uti valet : modo ut ita dicam maiestatico, certo divino12. b) In inspiratione divina instrumentum est proprie homo rationalis, ut homo rationalis, i. e. ut agens ex deli­ beratione ac libera voluntate : ac ut talis solius Dei instrumentum esse potest. Homo enim altero homine uti potest quidem ut instrumento morali, sicut dominus utitur servo, non vero ut instrumento efficienti vel physico, cum nullus homo efficienter vel physice intellectu vel volun­ tate alterius uti possit, licet valeat uti viribus physicis alterius hominis. Unde in rerum natura invenitur quidem usus instrumenti quoad virtutem eius physicam, non vero usus instrumenti quoad operationem proprie et formaliter humanam et liberam : ac inde magna difficultas in expli­ cando influxu Dei in auctorem inspiratum, sc. propter defectum analogiae. c) Denique influxus Dei in auctorem inspiratum est proprie et formaliter supernaturalis : est enim super exigen­ tiam naturae, elevat hominem super vires suas naturales ac denique ipsum capacem reddit ad opus supernaturale 1. Idem dicendum est quantum ad explicandam causalitatem efficientem (physicam) et instrumentalem sacramentorum. 2. Etiam homo, ut causa rationalis, modo perfectiori quam causæ irrationales aliis causis tanquam instrumentis utitur. ART. LVI. DE NATURA INSPIRATIONIS 529 perficiendum, i. e. ad conscribendum librum quod est vere verbum divinum et opus Dei. Ob has rationes inspiratio est veritas proprie supernaturalis ac proprie mysterium : quod quidem aliquo modo explicari, non vero compre­ hendi potest. Distinctio tamen inter Deum ut auctorem principalem et hominem ut auctorem instrumentalem sub alia ratione adhuc magis» declaratur, inquantum sc. Deus dicitur esse auctor principalis per modum inspirantis. Thesis II : Dogma de S. Scriptura optime explicatur per hoc quod Deus dicitur esse auctor S. Scripturæ per modum inspirantis, vel quod libri sancti » Spiritu Sancto inspirante » (Cone. Vatie.). — Hæc thesis ex ipsa notione inspirationis sequitur. 1. Omnis auctor alicuius libri, scribendo, cognitionem suam aliis manifestat, secundum diversos modos quibus id fieri potest. Cum igitur Deus sit auctor S. Scripturæ, hæc necessario, scientiam divinam nobis manifestat ac continet, i. e. ea quæ in S. Scriptura continentur, enuntiantur ut cognita non tantum ab auctore humano, sed simul ut < ognita ab ipso Deo et ut nobis proposita ab ipso Deo. Inde simul Sacra Scriptuxi secundum rei veritatem est verbum Dei et doctrina S. Scripturæ obiectum fidei. Atque hae ratione S. Thomas docet : « Formale obiectum fidei est veritas prima ( = veritas quam doctrinæ revelatæ in cognitione divina habent), secundum quod manifestatur in Scripturis Sacris et doctrina Ecclesiæ quæ procedit ex veritate prima » ; et similiter : ° ’5b ο a Ex notione magisterii Ecclesiæ Ηλ o 2,a> o enique O 0,5doctrina de progressu dogmatico sej — ο & RatioI. Doctrina catholica. — ConcilJ ncipium hldistas, Protestantes et Guenth^ doctrina tanquam fidei doctrinam statuit : .tum pro•quam Deus revelavit, velut philosopiuvim­ tanquam divi ­ posita est humaris ingeniis perficienda, sed num depositum... fideliter custodienda et infallibiliter decla­ randa. » Idem principium sub alia ratione his verbis enun‘.tiatur :'« Neque Petri successoribus Spiritus Sanctus pro­ missus est ut eo revelante novam doctrinam patefacerent, sed ut, eo assistente, traditam per Apostolos revelationem seu ' fidei depositum sancte custodirent et fideliter exponerent2. » Cone. Vatie, igitur progressum dogmaticum edocet qui fit per infallibilem declarationem et fidelem expositionem doc­ trines revelatæ. — Inde Cone, concludit : « Hinc sacrorum quoque dogmatum is sensus perpetuo est retinendus quem semel declaravit sancta mater Ecclesia, nec unquam ab eo sensu altioris intelligentiæ specie et nomine recedendum. Crescat igitur... et multum vehementerque proficiat, tam singulorum quam omnium, tam unius hominis quam totius Ecclesiæ, ætatum ac sæculorum gradibus, intelligentia, scientia, sapientia : sed in suo dumtaxat genere, in eodem sc. dogmate, eodem sensu eademque sententia3. « His 1. Doctrinam de progressu dogmatico fuse exposuimus in nostro opere : Introductio in historiam dogmatum, p. 46-296. Videsis opus præclarum P. Marin-Sola, L'évolution homogène du dogme catho­ lique. Literaturam videsis : Introductio, p. 149-152. 2. Denz., 1800. 1836. 3. Ultima pars desumpta est ex Commonit. 1 Vincentii Leriiiensis, n. 28. R. SCHULTES. DE ECCLESIA CATHOLICA. — 21 638 CAP. IX. — DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI verbis Concilium immutabilitatem doctrinæ in explica­ tione et expositione progrediente enuntiat. Contra errores Modernistarum lusiurandum a Pio X propositum doctrinam Cone. Vatie, sic récapitulât atque applicat : « Quarto : fidei doctrinam ab Apostolis per or­ thodoxos Patres eodem sensu eademque semper sententia ad nos usque transmissam sincere recipio ; ideoque pror­ sus reficio haereticum commentum evolutionis dogmatum, ab uno in alium sensum transeuntium, diversum ab eo quem prius habuit Ecclesia ; pariterque damno errorem omnem quo divino deposito, Christi sponsæ tradito ab eaque fideliter custodiendo, sufficitur philosophicum in­ ventum, vel creatio humanæ conscientise, hominum conatu sensim efïormatæ et in posterum indefinito progressu per­ ficiendae. » In altera parte iurisiurandi additur : « In uni­ versum denique me alienissimum ab errore profiteor quo moderniste tenent; in sacra traditione nil inesse divini ; aut, quod longe deterius, pantheistico sensu illud admit­ tunt ; ita ut nihil iam restet nisi nudum factum et simplex, communibus historiæ factis æquandum ; hominum nempe sua industria, solertia, ingenio scholam a Christo eiusque Apostolis inchoatam per subsequent.es aetates continuan­ tium. » Itaque progressus dogmaticus declaratur tam­ quam explicatio el expositio fidelis doctrinae divinitus revelatae sub infallibili assistentia Spiritus S. II. Sententiæ contrariae1. — Hationalistæ tenent, evo­ lutionem dogmatum esse evolutionem cognitionis huma­ næ circa quæstiones religionis eamque «pure humanam. Protestantes, negantes magisterium infallibile Ecclesiæ, con­ sequenter propositionem dogmatum simpliciter reiciunt atque dogmata Ecclesiæ catholicæ sicut et symbola sec­ tarum protestanticarum nec non totam doctrinam theo­ logicam considerant tanquam explicationem plus minusvc veram doctrinæ evangelicæ, fallibilem ac multipliciter erroneam ; simul prætendunt, dogmata definita conti­ nere additamenta revelationi extranea, immo contraria. 1. Cf. nostram expositionem in Introductio in historiam doainatum, p. 27-38 ; 153-156. ART. LXIX. -- DE PROGRESSU DOGMATICO 639 Modernistæ considerant evolutionem dogmatum tanquam evolutionem vel explicationem sensus religiosi vel conjscientiæ humanæ, proportionatam conditioni moralitatis, culturæ et scientiæ temporum, ita ut dogmata sint sym­ bola tantum et similitudines tum sensus religiosi tum rerum divinarum, defigurationes et transfigurationes fac­ torum historicorum. Guenther docuit, per Ecclesiam suc­ cedentibus temporibus proponi explicationem revelationis relative veram, proportionatam conditioni ac perfectioni scientiae determinati temporis eique magis accomodatam. — Notetur etiam error abbatis loachim de Floris, secundum cuius doctrinam explicatio fidei tres haberet gradus et in ultima periodo ad explicationem litteralem Evangelii sequeretur explicatio pure spiritualis... Evan­ gelium æternum. De errore denique Synodi Pistoriensis1 supra in quæstione de traditione tractavimus. III. Theses. Prop. I : Profectus dogmaticus est necessario in Ecclesia ponendus. Prob. 1. Christus progressum dogmaticum promittit. Chri­ stus instituendo magisterium Ecclesiæ, ipsi officium, ius a<· potestatem commisit, prædicandi Evangelium usque ad finem mundi et docendi omnes gentes ; simul promisit Spiritum S. ad custodiam infallibilem veritatis revelatæ et nt. doceret omnem veritatem. Atqui his verbis Christus progressum dogmaticum promittit. Secundum enim volun­ tatem et promissionem Christi Ecclesia omni tempore et omnibus populis doctrinam evangelicam fideliter et sincere prædicabit, eamque contra corruptores et falsos doctores intactam et immutatatm defendet et conservabit; Eccle­ sia, quacumque quæstione vel difficultate exorta, populos ea docebit quæ Christus dixerat; Ecclesia, assistente Spi­ ritu Sancto, omnem doctrinam Christi explicabit : quæ omnia profectum dogmaticum pronuntiant. Quem denique Christus expresse his verbis promittit : « Adhuc multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo. Cum autem venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem » (Joa., xvi, 12 s.). I. ilENZ.. IÛOI. 640 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI Prob. 2. Apostoli profectum dogmaticum via facti edo­ cent. Etenim « acceptis mandatis... Deique verbo con­ firmati, cum certa Spiritus Sancti fiducia egressi sunt adnuntiantes regni Dei adventum » (I Clem., xlii, 3), ana­ thematizantes eos qui evangelizarent « præterquam quod evangelizamus vobis » (Gal., i, 8) ; explicaverunt Evan­ gelium Christi, ut præsertim Paulus in epistulis suis ; in Conc. Apostolico quæstiones fidei exortas definiverunt (Aci.. xv) ; doctrinam a Christo acceptam aliis atque aliis termi­ nis vel formulis gentibus proposuerunt. Prob. 3. Ecclesia Apostolos subsequens similiter via facti progressum dogmaticum edocet : nam Evangelium Christi tanquam fide divina credendum prædicat, symbolum apostolicum tanquam « regulam fidei » proponit, tuetur atque explicat, primo quidem per magisterium ordinarium, mox vero per declarationes et definitiones particulares ; con­ tra Gnosticos veritatem divinam atque absolutam fidei ehristianæ et S. Scripturæ utriusque Testamenti defendit; doctrinam traditam mox terminis ac formulis novis exprimit atque explicat ; damnat Arianos, Nestorianos, Pelagianos et alios hæreticos. Prob. 4. SS. Patres una ex parte profectum dogma­ ticum in Ecclesia existentem tanquam legitimum agnoscunt. altera ex parte mox doctrinam de progressu dogmatico proferunt. Ita iam Origenes1 distinguit duplex genus veri­ tatum revelatarum. Nam « sancti Apostoli fidem Christi prædicantes, quæcunque necessaria crediderunt, omni­ bus... manifestissime tradiderunt... ; de aliis vero dixerunt quidem quia sunt, quomodo autem aut unde sint, silue­ runt »(n. 3). Inde in ecclesiastica prædicatione quædam sunt definita (n. 4), de quibus totius Ecclesiæ una sententia est (n. 8) et quæ manifeste traduntur (n. 4), quædam vero inquirenda sunt ac investiganda. S. Athanasius definitionem Conc. Nicæni (ex substantia, consubstantialis) tanquam legitimam interpretationem et expositionem terminorum S. Scripturæ defendit1 2. Eodem 1. De principiis, prolog. 2. De decretis Conc. Nic., 20 s. ; De synodis, c. xli, 53 ; De Seni., Dionysii, 20 etc. ART. LXIX. — DE PROGRESSU DOGMATICO 6 il modo S. Greg. Naz. terminos « ingenitus » et « anarchus » defendit1. S. Augustinus maxime denuntiat fidem occasione ali­ cuius hæresis vel alterius controversiæ explicatam fuisse. « Multa quippe, ait, ad fidem catholicam pertinentia, dum haereticorum callida inquietitudine agitantur, ut adversus eos defendi possint, et considerantur diligentius et intelliguntur clarius et instantius prædicantur et ab adversario mota quæstio discendi extitit occasio12. » Sed et generaliter affirmat : « aliquo experimento rerum aperitur quod clau­ sum erat et cognoscitur quod latebat3. » Vincenlius Lerinensis excludit quidem permutationem fidei, profectum vero exoptat. Etenim « adnuntiare aliquid christianis catholicis præter id quod acceperunt, nun­ quam licuit, nunquam licet, nunquam licebit4. » Sed profectus fidei inde non excluditur. « Sed forsitan dicit aliquis : nullus ergo in Ecclesia profectus habebitur reli­ gionis ? Habeatur plane et maximus... Sed ita tamen ut vere profectus sit ille fidei, non permutatio. Siquidem ad profectum pertinet ut in semetipsum unaquæque res am­ plificetur, ad permutationem vero ut aliquid ex alio in aliud transvertatur5. » Denique profectum dogmaticum per ana­ logiam corporis et segetis 'crescentis illustrat6. Prob. 5. Rationem intrinsecam progressus dogmatici optime S. Thomas sic proponit : « quia una fides debet esse totius Ecclesiæ... quod servari non posset nisi quæstio fidei exorta determinaretur... et sic sententia a tota Eccle­ sia firmiter teneatur7. » Et ad obiectionem quæ opponit sufficientiam revelationis, respondet : « In doctrina Chrisi et Apostolorum veritas fidei est sufficienter explicita : sed quia perversi homines Apostolicam doctrinam et cæteras doctrinas et scripturas pervertunt ad sui ipsorum perditio­ 1. Orat. 31 (theol. 5), c. xxm, s. 2. De civ. Dei, xvi, 2 ; cf. De bapt., n, 4, 5. 3. De baptismo, n, 4 ; cf. expositionem apud P. Batiffol, Le catholicisme de saint Augustin, i, p. 38 ss. 4. Commonitorium, I, c. ix, al. 13. 5. 1. c., c. xxm, al. 28. Sequuntur verba a Conc. Vatie, citata. 6. 1. c., Videsis Introductio, p. 55-57, 288-290. 7. IIa, IIae, q. i, a. 10. 642 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI nem, necessaria fuit temporibus procedentibus explicatio fidei contra insurgentes errores1.» Prop. II : Progressus dogmaticus in successiva proposi­ tione et explicatione revelatorum consistit1 2. — Hæc pro­ positio facile ex dictis sequitur. Prob. 1. Ex notione progressus dogmatici. — Progressus dogmaticus per definitionem novorum dogmatum proprie constituitur. Atqui definitio novorum dogmatum fit per successivam propositionem et explicationem doctrinæ re­ velatæ. Ergo. Prob. 2. Ex natura dogmatis. Progressus dogmaticus habetur secundum quod dogma est subiectum mutationis, lamvero dogmata sunt subiectum mutationis secundum quod in ipsis habetur propositio et explicatio successiva per Ecclesiam. — Dogma enim est doctrina revelata et ab Ecclesia ad credendum proposita. Inde in dogmate didistinguendum est : a) inter eius revelationem per Deum et inter propositionem per Ecclesiam ; b) inter veritatem vel doctrinam revelatam et inter cognitionem, explica­ tionem vel determinationem sensus doctrinæ revelatæ. lamvero α) revelatio post tempus Apostolorum est finita, propositio vero revelatorum per Ecclesiam usque ad finem mundi continuabitur ; b) veritas revelatorum stat in æter­ num immutabilis, expositio vero ct explicatio sensus doc­ trinæ revelata; continuo augeri potest ac debet. Ergo progressus dogmaticus in successiva propositione et ex­ plicatione revelatorum necessario consistit. Ita definitio consubstantialitatis Verbi cum Patre importat proposi­ tionem novam et explicationem divinitatis Verbi, definitio transsubstantiationis propositionem et declarationem ver­ borum institutionis Eucharistiæ, definitio primatus Romani Pontificis expositionem textus Mt., xvi, 17-19, etc. Prob. 3. Ex falsitate conceptuum contrariorum de natura 1. 1. c. ad 1. — Plura videsis in Introductio, p. 279 ss. 2. Propositio et .explicatio revelatorum secundum se quidem ab invicem distinguuntur ; in praxi tamen communiter simul habentur, lia Ecclesia quidem symbolum apostolicum simpliciter fidelibus ad credendum proponit ; per definitionem vero consubstantia­ litatis divinitatem Christi simul proponit et explicat. ART. LIXI. -- DE PROGRESSU DOGMATICO 643 progressus dogmatici. Conceptus rationalisticus, protestan- ticus, guentherianus et modernisticus de natura progres­ sus dogmatici ex eo præcise est erroneus quod evolutionem dogmatum aliter quam ut successivam propositionem et explicationem revelatorum considerat. Nam a) Ralionalistæ negant veritatem revelatam dogmatis ; b) Protestantes fidelem expositionem et declarationem infallibilem Evangelii negant; c) Guentherus absolutam ac immutabilem veritatem dogmatis destruit ; d) Modernislæ denique ra­ dicitus veritatem dogmatis eludunt. Prop. Ill : In progressu dogmatico doctrina revelata vel depositum fidei quoad substantiam (quoad se) nec muta­ tur nec augetur. Hæc propositio est simplex corollarium ex prop. 2a. Nam progressus dogmaticus in successiva propositione et expli­ catione infallibili revelatorum consistit. Atqui propositio et explicatio revelatorum per magisterium infallibile Eccledæ depositum fidei quoad substantiam, i. e. quoad doc­ trinam ipsam, nec mutat nec auget : quia doctrina noviter proposita et explicatio fidelis ac infallibilis eadem est doc­ trina ac doctrina quæ explicatur. Prop. IV : In progressu dogmatico doctrina prius impli­ cite tantum revelata, cognita vel proposita, postmodum explicite cognoscitur ac proponitur vel definitur. — Hæc propositio est doctrina communis scholasticorum. Scholastici, insistendo in vestigiis S. Augustini, distinc­ tionem inter fidem explicitam et implicitam, inter revela­ tionem explicitam et implicitam introduxerunt. Secundum hanc distinctionem progressus dogmaticus triplicem pro­ fectum importat. a) Progressus dogmaticus 'est profectus a propositione implicita revelatorum ad propositionem explicitam. — Om­ nes enim veritates revelatæ aliquo modo iam ab initio in Ecclesia propositæ fuerunt, inquantum sc. S. Scriptura, doctrina vel fides Ecclesiæ et symbolum apostolicum tanquam credenda proposita fuerunt. Tamen non omnes veritates revelatæ determinate et distincte ( = explicite) ad credendum proponebantur (sicut nec hodie). Succe­ 644 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI dentibus vero temporibus in dies plures veritates revelate determinate, explicite, actu tanquam credendæ propositæ ac defmitæ sunt. Itaque profectus dogmaticus est profec­ tus a propositione implicita ad propositionem explicitam. b) Progressus dogmaticus est profectus a cognitione reve­ lationis implicita ad cognitionem explicitam. Per profectum enim dogmaticum doctrina revelata perfectius cognoscitur, sensus singularum doctrinarum determinatur et explica­ tur. Ita divinitas Verbi tanquam consubstantialitas cum Patre cognoscitur, sicut Incarnatio sub ratione unionis hypostaticae. Inde in progressu dogmatico illa quæ prius implicite tantum cognita ac definita fuerant, postmodum explicite cognoscuntur ac definiuntur. c) Profeclus dogmaticus est profectus a fide implicita ad fidem explicitam. Omnes veritates revelatæ iam ab initio Ecclesiæ aliquo modo credebantur, i. e. implicite, in quan­ tum sc. fideles totum Evangelium, totam S. Scripturam, totam doctrinam Ecclesiæ credebant ; non tamen omnes veritates particulariter et distincte ab omnibus credeban­ tur. Per definitiones autem dogmaticas quibus veritates revelatæ determinate ut fide divina et catholica credendæ definiuntur, fides actuatur, determinatur, fit distincta et explicita. Ita progressus dogmaticus est profectus a fide implicita ad fidem explicitam1. Inde progressus dogmaticus a scholasticis nomine pro­ prio et technico vocatur : explicatio fidei vel revelationis : sicut et a Conc. Vatie, tanquam fidelis expositio et infallibi­ lis declaratio doctrinæ revelatæ definitur. IV. Doctrina S. Thomæ et scholasticorum de explica­ tione revelatorum. — 1. Celeberrimus est locus S. Thomæ, II, II, q. i, a. 7 : ubi explicat quomodo articuli symboli apostolici et ceteræ doctrinæ successive revelatæ fuerint. Docet : « Omnes articuli implicite continentur in aliquibus primis credibilibus, sc. ut credatur Deus esse et providen­ tiam habere circa hominum salutem..; In esse enim divino includuntur omnia quæ credimus in Deo æternaliter existere... ; in fide autem providentiæ includuntur omnia I. Cf. Introductio, art. 10. ART. XLIX. — DE PROGRESSU DOGMATICO 1. M. Canus, De locis theol., 1. VII, c. ii, distinguit inter « genus earum rerum quæ vere ad fidem spectant doctrinamque catholi­ cam, alterum earum quæ citra iacturam pietatis ignorari... pos­ sunt, quod nec fidei dogmata sunt neque ex illis derivantur. » Quoad secundum genus doctrinarum statuit : « Omnium etiam sanctorum auctoritas in eo genere quæstionum quas ad fidem diximus minime pertinere, fidem quidem probabilem facit, certam tamen non facit. » In adducendo vero exemplo (de Immaculata Conceptione B. Μ. V.) infelix fuit. 664 CAP. IX. ---- DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI unanimiter et vere proponunt, baptismum iterari non posse, exegetæ tamen recentiores textum ipsum ita inter pretantur quod Apostolus de peccato contra Spiritum S. loquatur; similiter SS. Patres ad Is., 53,8:« Generationem eius, quis enarabit? » doctrinam de generatione divina Christi et de eius incarnatione proponunt, dum tamen etiam exegetæ catholici sub nomine « generationis » homi­ nes illius temporis (« dor ») intelligunt. Itaque non licebit interpretari S. Scripturam in aliquo sensu qui doctrina dogmaticæ unanimiSS. Patrum adversatur; insuper tamen regulariter præsumendum est, textusS.Scripturæ aSS.Pa­ tribus tanquam a testibus sensus Ecclesiæ exponi ideoque interpretationem in ipsum textum cadere. c) SS. Patribus auctoritas dogmatica tanquam testibus doctrinæ in Ecclesia vigentis tribuitur1. Id quod tamen non ita intelligendum est ac si SS. Patres doctrinam Ecclesia· nude tantum vel quoad verba testificentur, sed simul inquantum sensum doctrinæ catholicæ explicant atque decla­ rant ; immo auctoritas SS. Patrum quam maxime in ex­ plicando sensu depositi fidei et doctrinæ Ecclesiæ intervenit . Testificantur autem SS. Patres doctrinam Ecclesiæ eiusque sensum, cum aliquam doctrinam tanquam revelatam vel tanquam doctrinam Ecclesiæ proponunt, sive expres­ sis verbis, sive formulis æquivalentibus : non enim testi­ monium SS. Patrum formulis determinatis alligatur. Ex hoc capite illis Patribus qui doctrinam millenariam tenuerunt, auctoritas deest. Etenim illa doctrina non tan­ quam doctrina Ecclesiæ proponitur, cum Justinus e contra expresse testetur : « multos vero etiam qui pure pieque sunt Christianorum sententiæ, hoc non agnoscere tibi 1. Alii quidem theologi, ut Pesch, 1. c., n. 579, cum Franzeli?,, de tradit. 179 ss., docent, SS. Patres simul sumptos, licet non sin­ gulos, eadem auctoritate pollere tum ut doctores privatos tum ut testes : ita ut quando constet de unanimi consensu Patrum, non sit inquirendum utrum tanquam testes an ut doctores privati locuti fuerint. At his verbis nil aliud significari videtur quam quod SS. Pa­ tres non tantum in simpliciter enuntianda doctrina sed simul in doctrina explicanda auctoritatem habeant. Ecquidem singuli 'Patres ne in testificando quidem auctoritatem irrefragabilem ha j/ent, dum e contra consensus unanimis pirca sensum doctrinæ sim ul testimonium doctrinæ Ecclesiæ involvit. ART. LXXI. DE AUCTORITATE SS. PATRUM 665' ligndicavit » (Dialog. cum Tryph., 80) : simul tamen nec ' "iisensus unanimis Patrum habetur (cf. Groot, p. 791). Similiter quoad doctrinam de natura Verbi in doctrina vd erum Patrum distinguendum est inter id quod tanquam il<>< Irinam Ecclesiæ testificantur, et inter modum vel ten­ tamen quo doctrinam explicare conantur : manifeste enim ‘ onstat, Patres in multis non tam sensum Ecclesiæ quam doctrinam propriam scientificam proponere1. r<> praxi notandum est quod non raro difficile est diiudiI ure, an SS. Patres tgnquam testes vel tanquam doctores privati locuti fuerint, neque facile præsumendum est, I'e 1res tantum ut doctores privatos locutos esse. /) Denique doctrina ipsa SS. Patrum circa res fidei et morum, non ut est doctrina Patrum, sed ut est ab Ecclesia approbata., quam sc. Ecclesia suam fecit, auctoritatem et vim dogmaticam habet, secundum gradum quo ab Ecclesia rsl approbata. Multæ sc. doctrinæ ss. Patrum postmodum ab Ecclesia fuerunt defmitæ, ut e. g. duodecim capi­ tula S. Cyrilli Alex, in Conc. Ephesino, multæ doctrinæ S. Augustini de pceato originali et de gratia in Conc. urthag. (418), in Gone. Arausicano II (529) (vel in appro­ C. batione consequenti horum Conciliorum) et in Conc. Tridmtino ; similiter plures doctrinæ S. Thomæ in Concilio I uni Tridentino tum Vaticano defmitæ sunt. Aliæ doctrinæ quorundam Patrum declarationibus ecclesiasticis specia­ libus approbate fuerunt, licet non tanquam dogmata de­ linite. 2. Circa ea quæ in S. Scriptura habentur, at indirecte tantum ad res fidei perlinent, ut circa res physicas, astronouiicas, mere historicas, sententia SS. Patrum firmum argu­ mentum non præstat, et auctoritas non est maior quam sententiæ ipsius quam proferunt. Ratio est, quia huiusmodi res ad obiectum auctoritatis dogmaticæ Patrum non perlinent ; et insuper Patres in his rebus indicandis non tam sententiam Ecclesiæ, sed propriam referunt, immo sentenI iam scientiæ illius temporis. Unde Leo XIII (Denz., 1948) docet : « Non omnes æque sententiæ tuenfæ sunt quas sin­ guli Patres aut qui deinceps interpretes in tadem (S. Scrip­ tura) declaranda ediderunt : qui prout erant opiniones .etatis, in locis edisserendis, ubi physica aguntur, fortasse non ita semper iudicaverunt ex veritate, ut quædam po­ suerint quæ nunc minus probantur»(Denz., 1948). Similiter iam S. Thomas scripserat : « Expositores S. Scripturæ in hoc (in doctrina de natura firmamenti) diversificati sunt, secundum quod diversorum philosophorum sectatores fuerunt » (In II Sent., d. 14, q. i, a. 2). 674 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI 3. Extra res fidei et morum SS. Patres non ut Patres sed ut doctores privati vel ut philosophi auctoritatem habent et doctrina eorum tantum probat quantum probant argu­ menta. Minime tamen SS. Patres, etiam ut philosophi, parvi habendi sunt. Licet enim quidam ex iis doctrina philosophica minus imbuti fuerint, tamen vel ipsi et maxime alii multas veritates philosophicas in lumine fidei optime statuerunt. S. Thomas merito notat : « Sancti (sc. Patres) hoc tradiderunt, non quasi asserentes, sed sicut utentes his quæ in philosophia didicerant ; unde non sunt maioris auctoritatis quam dicta phiilosaphorum quos sequuntur, nisi in hoc quod sunt ab omni infidelitatis su­ spicione separati » (In Sent., II, d. 14, q. i, a. 2). Atque S. Thomas ipse doctrinam philosophicam S. Augustini multis in partibus correxit (cf. Hertling, Augustinuszitate). 4. Ex dictis quoque quæstio de auctoritate S. Augustini facile solvitur1. n) De fide tenenda est S. Augustini sententia in iis tan­ tum quæ ab Ecclesia expresse definita fuerint. &) DoctrinaS. Augustini, quæ ad res fidei et morum per­ tinet, maxime ea quæ est de gratia, de peccato originali et de prædestinatione, etiamsi ab Ecclesia definita non fuerit, tuto teneri potest ac debet. Sensus propositionis est quod talis doctrina S. Doetoris a theologo secundum regulas scientiæ suæ teneri possit ac debeat, et quod theologus, talem doctrinam non admittendo, contra principia scientiæ suæ peccet. Cum autem doctrina s. Augustini non sit defi­ nita neque alio modo infallibiliter certa, probationem con­ trariam sive ex S. Scriptura sive ex traditione sive ex declaTatione Ecclesiæ admittit. Quæ propositio facile ex dictis sequitur. Nam primo S. Augustinus specialiter tanquam testis doctrinæ Ecclesiæ est approbatus ; præsertim in doctrina de peccato originali, de prædestinatione et de gratia ; secundo Ecclesia doctri­ nam S. Augustini, maxime eam quæ est de gratia, de pec­ cato originali et de prædestinatione, suam fecit. Inde doc­ trina S. Augustini dupliciter specialem habet auctoritatem, 1. Cf. G. de Schaezler, Introductio in s. theol. dogm., p. 209-219. ART. LXXI. ---- DE AUCTORITATE SS. PATRUM 675 I mu ut testis specialiter approbati, tum ut doctrina quam l|'b lesia suam fecit1. c) De approbatione specialissima doctrinæ S. Augustini dubium esse nequit. Inter ep. Ccelestini I habetur : « Auguulijium s'. r. virum... in nostra communione semper habui­ mus nec unquam hunc sinistræ suspicionis saltem rumor mlspersit : quem tantæ scientiæ olim fuisse meminimus ut m 1er magistros optimos etiam ante a meis semper decesso­ ribus haberetur » (Denz. 128 ; cf. ibidem n. 320. 322. 388). I iijinde summa s. Augustini auctoritas ex eo patet quod plura Concilia doctrinam S. Augustini, ipsissimis ipsius verbis definierunt. Denique Clemens VIII rationes propter quas in celeberrima Congregatione « De auxiliis » totam disputationem ad normam doctrinæ S. Augustini de gratia ndstrinxisset, his verbis proposuit : « Prima est, quod si l este B. Prospero fere initio libri contra Collatorem, viginti minorum spatio acies Ecclesiæ ita dimicavit pro gratia contra Pelagianos, ut tandem Augustino duce vicerit, oportet etiam in causa consimili eundem ducem agnoscamus d sequamur. Secunda est, quod idem sanctus nihil videtur prætermississe eorum quæ ad præsentes quæstiones per­ linent... Tertia ratio est quod cum multi Pontifices et prædecessores nostri doctrinæ S. Augustini tam acres fue­ rint assertores et vindices, ut quasi hæreditario iure eam in Ecclesia relinqui voluerint, æquum est ut non patiar illam hac hæreditate privari12. » d) Neque tres solitæ exceptiones obstant. Primo enim obiicitvr c. xiii « Indiculi » de gratia, Cœlestini I, ubi dici­ tur : « Profundiores vero difficilioresque partes incurrentium quæstionum quas latius pertractarunt qui hæreticis restituerunt, sicut non audemus contemnere ita non necesse habemus adstruere... » (Denz., 142)3. 1. Optime Schaezler, 1. c., p. 210 : « Est enim probe a. Scripturæ tum definitionum dogmaticarum tum tradi1 ionis divinæ; secundo apparet quo modo singulæ doctrinæ evelatæ succedentibus temporibus in Ecclesia creditæ, doctæ ac propositæ fuerint ; tertio argumenta theologica durima et optima theologo quasi ad manus offeruntur ; uarto termini optimi ac ab Ecclesia approbati discuntur I que sensus eorum innotescit. c) Tamen argumentum ex SS. Patribus non est res tam / acile sicut plurimi opinantur. Non enim sufficit, adducere [iiosdam textus fortuito inventos et qui primo intuito rem uæsitam vel thesim propositam enuntiare videntur ; e ontra examen accuratum necessarium est tum authenticiatis textus tum sensus dictionis, attentis omnibus circumtantiis historicis. Insuper opus est ut theologus æquivalenI iam dictorum et formularum SS. Patrum tum inter se tum um verbis S. Scripturæ et cum definitionibus Ecclesiæ cl cum thesi a theologo proposita ostendat. Perfectissinum foret argumentum illud quo manifestatur qua ratione I quo modo aliqua doctrina revelata incipiendo a S. ScripI ura vel a traditione primitiva successive per diversa empora in Ecclesia enuntiata fuerit1.IX. IS. I IX. Regulæ pro usu SS. Patrum. —Non est hic locus 1. Cf. quæ de hac re scripsimus in « Introductio in historiam dog matum », a 19. 678 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI exponendi regulas particulares expositionis et investiga­ tionis scientific® doctrinæ SS. Patrum, sed sufficiat notare quasdam regulas generales, prout ad tractatum de locis theologicis pertinent. Primo: Maxima semper SS. Patribus debetur reverentia, utpote ut instrumentis Spiritus S., ut ministris et simul testibus approbatis Ecclesiæ, ut ducibus victoriosis in bello contra hæreses. Contra reverentiam debitam non solum illi peccant qui auctoritatem SS. Patrum negant vel vilipendunt, sed etiam ii qui Patres facile ac temerarie de errore accusant. Unde dicta ambigua SS. Patrum benigne interpretanda sunt, secundum monitum S. Thomæ : « Si aliqua in dictis antiquorum doctorum inveniuntur quæ cum tanta cautela non dicantur quanta a modernis ser­ vatur, non sunt contemmenda aut abiicienda, sed nec etiam ea extendere (sc. premere) oportet, sed exponere reverenter » (Contra errores Græc., prœmium). De reliquo despectus vel accusatio SS. Patrum communiter ex igno­ rantia procedit. Secundo : Maxime vitandum est studium, trahendi SS. Pa­ tres ad sensum proprium ; e contra summa diligentia ipse sensus doctrinæ SS. Patrum investigandus ac determinan­ dus est, ita ut theologus sententiam suam doctrinæ Patrum accomodet, non vero defectus ac errores proprios Patribus imputet. Quot controversiæ theologicæ non amplius exi­ stèrent vel nunquam extitissent, quodsi regula ista semper adamussim observata fuisset ! Tertio : optimum exemplum usus SS. Patrum habes in S. Thoma. Ipse enim primo in suis scriptis, maxime in Summa theologica, regulariter doctrinam SS. Patrum red dit, ut ex argumento « sed contra » et præcipue ex dictis Patrum in corp. art. adductis patet — paucos enim invenies articulos S. Thomæ in quibus sententiam suam ex Patribus non confirmaverit. Secundo Aquinas diligentissime sensum doctrinæ vel dictorum SS. Patrum inquirit, communi ter apposita distinctione opportuna: inde plurimi articuli sunt proprie explicationes ac determinationes dictorum SS. Patrum. Tertio Angelicus quantum potest terminologiam SS. Patrum retinet et applicat, atque studiose sensum accuratum ART. LXXI. -- DE AUCTORITATE SS. PATRUM 679 ac, uti dicunt, formalem terminorum traditorum applicare nititur. Quarto Doctor communis dicta singulorum Patrum in unam doctrinam unire conatur, simul illustrando unum dic­ tum per aliud ac inde rem ipsam. Quæ omnia complexus, Leo XIII in Encycl. « Æterni Patris » de S. Thoma verba Caietani (In II, II, q. cxlviii, a. 4) refert : « doctores sacros quia summe veneratus est, ideo intellectum omnium quo­ dammodo sortitus est. » ARTICULUS SEPTUAGESIMUS SECUNDUS De auctoritate theologorum1 1. Prsenotamina. —1. Sub nomine theologorum intelliiguntur viri docti qui elapsa ss. Patrum setate doctrinam sacram in Ecclesia scientifice docuerunt. Quodsi theologi .< in Ecclesia » docuisse dicuntur, intelligendum est non tan­ tum materialiter, sed formaliter, sc. quod in unione cum Ecclesia docuerunt, sive missione proprie dicta accepta, sive saltem cum consensu expresso vel tacito Ecclesiæ. Unde hic non annumerantur nec theologi ab Ecclesia dam­ nati nec illi qui data opera contra directionem et sensum Ecclesiæ docuerunt. Sub nomine sacræ doctrinæ theologiam tum dogmaticam tum moralem intelligimus, ad modum quo S. Thomas et scholastica vetus sacram doctrinam intellexit (cf. Summa theol., I, q. i). Denique hic sub no­ mine theologorum non intelliguntur illi qui sacram doctri­ nam Tnodo mere historico tractaverunt, sed tantum illi qui doctrinam revelatam proprie excoluerunt. 2. De distinctione inter theologiam positivam et scholasti­ cam. — Theologi positivi illi vocantur qui doctrinam fidei investigant et exponunt ex S. Scriptura et ex documentis traditionis adeoque præsertim ex doctrina SS. Patrum, Doctorum et veterum theologorum, maxime ope inves­ tigationis historicæ. Subdividitur theplogia positiva in mere positivam quæ maxime doctrinam veterem simpliciter determinat et proponit, in theologiam biblicam quæ maxime sensum doctrinæ S. Scripturæ investigat, ac theologicam patristicam quæ sensum doctrinæ ss. Patrum investigat ; 1. M. Cano, De locis theologicis, 1. VIII ; Du Plessis d’ArgenElementa theologica, c. x ; Gautier, Prodromus ad theol., c. n, art. 7 ; Scheeben, Dogmatik, i, § 27 ; Franzelin, De tradi­ tione, thesis XVII ; A. Weiss, O. P., Liberalismus und Christentum, 1914, p. 106 ss.; H. Lamiroy, De auctoritate theologorum, coli. Brug., t. XXIV, 1924, p. 66-69. tre, ART. LXXII. ---- DE AUCTORITATE THEOLOGORUM 681 lue duæ notris temporibus-maxime auxilio investigationis historic® utuntur. Theologia scholastica maxime intellectum fidei quaerit : el quidem tum ex documentis S. Scripturæ et traditionis, i. e. SS. Patrum et theologorum, tum mediante usu raI ionis deducentis (syllogismi!, immo mediante applicatione philosophiæ in explicandis revelatis et deducendis conclu­ sionibus et definitionibus efformandis. Historice loquendo, I heologia scholastica tanquam proprium habet quod phi­ losophiam aristotelicam in excolenda theologia applicavit. Inde duo simul patent : primo quod divisio inter theolo­ gos positivos et scholasticos non est divisio personarum sed modi tractandi theologiam : unde theologus positivus potest simul esse scholasticus sicut viceversa ; secundo quod ipsa theologia scholastica magna ex parte est positiva, utpote vetera documenta investigans et exponens sicut theologia positiva : immo quamplurimi ex illis qui scholastici vocan­ tur, proprie non nisi theologi positivi sunt, quaerentes sc. intellectum fidei ex documentis veterum theologorum. Theologia autem scholastica proprie dicta super positivam hoc addit quod intellectum fidei non tantum ex sententiis veterum, sed insuper per deductionem rationalem, per definitiones formales, per unionem doctrinarum in syste­ ma quoddam, ac denique per applicationem philosophiæ quaerit. 3. Theologi diversimode considerari possunt, sicut SS. Pa­ tres. ~- a) Considerari possunt theologi vel ut doctores privati, inquantum sc. doctrinam revelatam proprio ingenio vel etiam ope philosophiæ determinant, exprimunt, vel sim­ pliciter rationes philosophicas adducunt; vel ut testes fidei, inquantum sc. doctrinam S. Scripturæ, traditionis, Ecclesiæ reddunt. Theologi igitur tanquam doctores privati consi­ derandi sunt quoad opus proprie scientificum, ut testes vero quoad doctrinam quam ut doctrinam fidei exhibent. 'b) Theologi considerari possunt vel mere personaliter, ut cultores scientiæ, ingenio pollentes, scientia excellentes, vel ut theologi Ecclesiæ, habentes sc. missionem vel appro­ bationem Ecclesiæ. c) Similiter sicut in Patribus etiam in theologis triplex 682 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI auctoritas distinguitur, sc. historica, scientifica, dogmatica. d) Denique doctrina theologorum considerari potest vel ut est theologorum vel ut est Ecclesiæ, quatenus sc. Ecclesia eam suam fecit. II. Sententiæ adversae. — Iam in medio ævo theologia scholastica impugnata fuit, ut a Baco de Verulam. Bellum tamen contra theologiam scholasticam maxime a humanistis declaratum est, apparenter propter defectum elegantiæ styli et verborum, revera autem quia scholastici principia supernaturalia defendebant quæ humanistæ im­ pugnabant, utpote naturalismo ethnico addicti. Maxime protestantes theologorum auctoritatem negaverunt, deri­ dentes doctrinam scholasticam tanquam « ignorantiam veritatis inanemque fallaciam » (Lutherus) vel tanquam « Evangelium obscuratum ac fidem extinctam » (Melanchton) ; — cf. Cano, 1. c., cui. Infensissimi fuerunt in scholasticam lansenistse, impu­ tantes ipsi obscurationem doctrinæ revelatæ1. Ultimis temporibus non tantum rationalistæ ac modernistæ sed maxime sic dictus liberalismus theologiam scholasticam impugnat ac odio habet12. III. Doctrina Ecclesiæ. —: Ecclesia sententiam suam de thologia scholastica multipliciter manifestavit, tum sc. damnando sententias contrarias, tum practice applicando doctrinam scholasticam, tum declarando aliquos schola­ sticos ut Doctores Ecclesiæ. Pius VI. damnavit insectationem qua synodus Pisto­ riensis « scholasticam exagitat velut eam quæ viam ape­ ruit inveniendis novis et inter se discordantibus systema­ tibus quoad veritates maioris pretii ac demum adduxit ad probabilismum et laxismum » (Denz., 1576) ; similiter damnavit assertionem « quæ conviciis et contumeliis insec­ tatur sententias in scholis catholicis agitatas » (Denz., 1579), ac denique generaliter damnat propositionem» « quæ 1. Chrismam in sua Regula fidei locum theologicum ex aucto­ ritate theologorum delet. 2. Cf. A. Weiss, O. P., Lebens-und Gewissensfragen der Gegenwart, I, 430 ; 464 ss. ; 485 ss. ; II, 222 ss. ; 488 ss. ART. LXXII. ---- DE AUCTORITATE THEOLOGORUM 683 statuit, postremis hisce sæculis sparsam esse (utpote maxime per scholasticos, ut Jansenistæ intelligebant) generalem obscurationem super veritates gravioris momenti, spec­ tantes ad religionem et quæ sunt basis fidei et moralis doctrinæ Jesu Christi » (Denz., 1501). Pius IX denuntiat, « in Germania falsam inyaluisse opi­ nionem adversus veterem scholam et adversus doctrinam summorum illorum Doctorum quos propter admirabilem eorum sapientiam et vitæ sanctitatem universalis veneratur Ecclesia. » Atque hanc rem ita iudicat : « Qua falsa opinione ipsius Ecclesiæ auctoritas in discrimen vocatur quando­ quidem ipsa Ecclesia non solum per tot continentia sæcula permisit ut ex eorundem doctorum methodo et principiis communi omnium catholicarum scholarum consensu san­ citis theologica excoleretur scientia, verum etiam sæpissime summis laudibus theologorum doctrinam extulit illamque velut fortissimum fidei propugnaculum et formidanda contra suos inimicos arma vehementer commendavit. » (Denz., 1680). Gf. ibid.., 1652,1713 (de methodo scholastica.) Practice Ecclesia doctrinam scholasticorum approbavit, inquantum illa in questionibus decidendis, immo definien­ dis utebatur, ut in Cone. Vienn. (Denz., 483) et in Cone. Trid. et Vatie., quorum definitiones summam doctrinæ scholasticæ exhibent, et quidem in forma a theologia scholastica exarata, maxime vero declarando S. Bonaventuram et S. Thomam_ Doctores Ecclesiæ. Denique Ecclesia in C. I. G. statuit : « Philosophiæ rationalis ac theologiæ studia et alumnorum in his discipli­ nis institutionem professores omnino' pertractent ad Ange­ lici Doctoris rationem, doctrinam et principia, eaque sancte teneant » (can. 1366 § 2). Similiter tota reliqua approbatio doctrinæ s. Thomæ, de qua infra, theologiam scholasticam commendat. IV. Thesis : Doctrina unanimis theologorum in rebus fidei et morum argumentum dogmaticum certum præstat. — Sensus propositionis patet ex iis quæ super de auctoritate SS. Patrum notavimus. Prob. 1°. Ex connexione theologorum cum Ecclesia. Theo­ logi ut homines quidem, sc. ut colentes scientiam theo­ 684 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI logicam, auctoritatem tantum scientificam et historicam habent, ut ministri autem, organa et testes Ecclesiæ aucto­ ritatem habent simul dogmaticam eamque certam. Etenim Ecclesiæ doctrina circa res fidei et morum auc­ toritatem habet dogmaticam certam. Atqui a) unanimis doctrina theologorum doctrinam Ecclesiæ testificatur atque exprimit, cum Ecclesia communem doctrinam theologorum tanquam veram ac suam admittat, sive tacite sive virtualiter, immo vel expresse approbet; b) theologi ut ministri et organa Ecclesiæ fideles in doctrina fidei instruunt : nam de facto in Ecclesia ea prædicantur, docentur, tenentur, immo creduntur quæ a theologis tanquam doctrina fidei proponuntur ac edocentur, ac denique tota vita Christia­ norum doctrinam theologorum sequitur. Itaque concors theologorum doctrina ex connexione cum Ecclesia auctoritatem habet dogmaticam eamque certam, cum secus auctoritas Ecclesiæ ipsius periclitetur, utpote ut admittentis, tuentis, immo approbantis doctri­ nam theologorum. Inde auctoritas theologorum eodem modo ac auctoritas SS. Patrum in S. Scriptura et in tradi­ tione enuntiatur, sc. ut connexa cum auctoritate dogmatica Ecclesiæ. Confirmatur argumentum ex eo quod auctoritas theolo­ gorum dogmatica ab iis omnibus et solis negatur qui vel auctoritatem dogmaticam Ecclesiæ non admittunt vel connexionem theologorum cum Ecplesia saltem non consi­ derant. Nil mirum igitur quod omnes inimici Ecclesiæ vel catholicæ veritatis simul theologiæ catholicæ sint inimici. Prob. 2°. Ex falsis præsuppositis sententiæ contrariée. Adversarii auctoritatem dogmaticam theologorum negant: a) Solvendo vinculum inter Ecglesiam et theologos, vel etiam negando vel saltem minuendo auctoritatem dog­ maticam Ecclesiæ ipsius ; b) Impugnando directe doctrinam catholicam quam theo­ logi proponunt atque defendunt ; c) Conando introducere philosophiam erroneam vel alios conceptus falsos, incompossibiles cum doctrina fidei — id quodpræsertim in adversariis theologiæ scholasticæ accidit. Prob. 3°. Ex effectu. Doctrina theologorum, maxime scho­ lasticorum, doctrinam fidei optime explicat atque defen- ART. LXXII. DE AUCTORITATE THEOLOGORUM 68Γ> il it, fidem nutrit ac gignit, vitam christianam auxit atque perfecit : dum e contra quandocumque et inquantum doc­ trina theologorum atque maxime scholasticorum derelicta fuit, errores theologici, immo vel hæreses, insurrexerunt ac ipsa vita Christiana delapsa est. Huius rei testis est Lota historia ecclesiastica, incipiendo a medio ævo usque ad dies hodiernos : una ex parte enim habes magnificam explicationem et evolutionem doctrinæ christianæ apud scholasticos, approbante et applaudente Ecclesia — cuius est iudicare de veritate doctrinæ theologicæ — et simul habes fidem et vitam christianam eximiam ; altera ex parte habes hæreses, errores theologicos, vitam christianam de­ clinantem, ut probat historia protestantium, baianorum, jansenistarum, modernistarum et aliorum adversariorum recentiorum theologiæ scholasticæ. V. Corollaria de auctoritate theologorum. — Auctoritas theologorum, sicut et SS. Patrum, alia est atque alia secundum diversitatem materiæ et consensus. Primo : quoad res historicas, physicas aliasque mere naturales, vide quæ circa auctoritatem SS. Patrum di­ ximus : in his enim rebus scholastici sicut SS. Patres non doctrinam Ecclesiæ, sed sententiam propriam enuntiant, immo non raro doctrinam tantum aliorum referunt. Immerito igitur adversarii ad quasdam doctrinas naturales scholasticorum, hodie reiectas, appellant. Secondo : quoad res fidei et morum sequentia sunt sta­ tuenda : a) Consensus unanimis theologorum præbet certum argumentum theologicum et quidem inquantum theologi doctrinam unanimiter edocent. Itaque a) si theologi doc­ trinam unanimiter tanquam doctrinam fidei proponunt, certum argumentum, omni exceptione maior, est quod illa doctrina sit doctrina fidei, i. e. ad depositum fidei pertinens. In qua re tamen attendendum est, quod theologi antitridentini doctrinam fidei vocant omnes doctrinas quæ obiective vel materialiter ad fidei depositum pertinent, etiamsi nondum ab Ecclesia ad credendum propositæ vel defmitæ fuerint, dum theologi posttridentini exactius inter doctrinas ab Ecclesia iam definitas (quas communiter 686 CAP. IX. -- DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI proprie tanquam de fide esse dicunt) et inter doctrinas mere obiective revelatas, ab Ecclesia autem nondum defi­ nitas, distinguunt, β) Quodsi vero theologi doctrinam quan­ dam tantum ut doctrinam certam defendunt, testimonium unanime hoc saltem certificat. b) Consensus unanimis potest haberi vel simpliciter, ut e. g. omnes theologi divinitatem Christi aperte tes­ tificantur, et quidem ut doctrinam fidei definitam, vel potest haberi æquivalenter, ita sc. ut secundum iudicium prudens et ex rerum circumstantiis omnes consentire cen­ seantur, licet non omnium testimonium habeatur, dum sc. alii taceant dum contradicere debuissent, si sententiam contrariam habuissent ; immo quandoque testimonium paucorum sufficere potest, si sc. sint maiores et categorice doctrinam quandam tanquam doctrinam fidei vel catholi­ cam proponant, aliis non contradicentibus. Denique no­ tandum est quod regulariter consensus unius scholæ theologicæ ad constituendum vel probandum consensum unanimem non sufficit, maxime aliis scholis reclamantibus ; similiter regulariter ad consensum unanimem probandum consensus theologorum ante et post Concilium Tridentinum requiritur, ut patet. c) Theologorum consensus plus minusve communis argu­ mentum quidem non certum, sed tamen solidum et pro­ babile præbet, maxime si consentiunt theologi maioris auctoritatis. Immo semper periculosum est, recedere a sententia plus minusve communi theologorum1. d) Unius vel alterius tantum theologi, vel etiam aliquo­ rum sed paucorum doctrina non est argumentum sufficiens, neque quod doctrina non sit contra sensum Ecclesiæ neque quod sit probabilis, nisi auctores illi sint doctores Eccle­ siæ vel specialiter ab Ecclesia approbati12. Ita Alexander VII damnavit propositionem quæ tenet : « Si liber sit alicuius 1. Quantum ad sic dictam sententiam communem optime Pesch, 1. c., n. 599 : « Notandum est modum loquendi, qui non raro occur rit apud posteriores theologos scholasticos, sc. doctrinam aliquam esse communem, nihil aliud significare nisi doctrinam esse a multis bonis doctoribus receptam ; ergo opposita potest simul esse com munis, immo magis communis. » 2. Scheeben, Dogmatik, I, § 27, p. 157. ART. LXXII. -- DE AUCTORITATE THEOLOGORUM 687 i unioris et moderni, debet opinio censeri probabilis dum non constet, reiectam esse a Sede Apostolica tanquam im­ probabilem » (Denz., 1127). e) Theologorum etiam multorum testimonium, aliis theologis doctis ac probatis reclamantibus, non plus valet ifiiam argumenta ipsorum vel etiam gravior auctoritas romprobarit (Canus, 1. c., vm, 4, conci. 1). /) Theologorum doctrina ut ab Ecclesia est acceptata ac quasi Ecclesiæ ipsius facta, in tantam habet auctoritatem inquantum est ab Ecclesia accepta vel inquantum doc­ trina Ecclesiæ ipsius facta est : patet. VI. Obiectiones. — Difficultates contra auctoritatem theologorum generaliter sunt eædem ac contra auctori­ tatem SS. Patrum : recole igitur dicta in art. præcedenter n. 6. Specialiter obiicitur : Ob. 1°. Non est theologorum efficere ut aliqua doctrina sit de fide vel certa vel catholica. Besp. Non est theologorum efficere ut aliqua doctrina sit de fide, conc. ; non est theologorum ostendere, manifesslare, testificari quod aliqua doctrina sit de fide, certa,, catholica, temeraria, etc. : nego. Explic. Cum sola revelata ad fidem pertineant, sola revelatio facit, efficit, ut aliqua doctrina materialiter sit sit de fide. Ecclesiæ vero est, doctrinam revelatam ad cre­ dendum proponere ut etiam formaliter sit de fide (dogma definitum). Theologorum vero consensus ostendit ac ma­ nifestat quod aliqua doctrina sit revelata, ab Ecclesia credita vel saltem ut catholica consideretur. Theologi igitur dogmata non efficiunt, sed manifestant ; similiter negans doctrinam a theologis admissam, non est hæreticus ex eo quod auctoritatem vel doctrinam theologorum non admittit (quoad hoc est temerarius vel errori obnoxius), sed inquantum doctrinam negat de qua ex testimonio unanimi theologorum infallibiliter constat quod sit doctrina credenda. Ob. 2°. Theologi per plura sæcula unanimiter varios errores tenuerunt, ut circa formam et valorem absolutionis, . circa materiam diversorum ordinum, circa conditiones ad communionem quotidianam requisitas ; denique in rebus gravissimis, ut de gratia et prædestinatione hucusque gra­ viter inter se disputant. 688 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI Resp. Scholastici erraverunt in quibusdam quaestionibus fidei, transeat ; errorem tanquam doctrinam fidei ac unani­ miter defenderunt, nego. Explic. Exposuimus iam supra qua ratione in tradi­ tione error intervenire posset, ut sc. doctrina erronea non posset unanimiter tanquam doctrina fidei credi vel ab Eccle­ sia definiri, atque ita ut semper teneretur principium in quo doctrina vera implicite saltem contineretur. Atque hoc facile ostendi potest quoad omnes errores qui scholasticis imputantur. Ita circa formam et vim absolutionis saçramentalis minime sententia unanimis habebatur; quoad materiam sacramentorum, e. g. ordinis, semper plures erant sententiæ ; quoad conditiones communionis quotidianæ principium postmodum a Pio X statutum admittebatur ; controversiæ eo ipso quod res controvertitur, ostendunt quod consensus unanimis- non habeatur. De reliquo, ut notavimus circa doctrinam ss. Patrum, ex ipsis dictis sequitur quod locus theologicus ex auctoritate theologorum certum argumentum tantum in illis quæstionibus præstet circa quas habetur doctrina unanimis, non vero in aliis circa quas consensus unanimis desideratur. Ob. 3°. Theologi sunt quidem testes validi doctrinæ prout est ab Ecclesia definita, at non sunt testes certi quoad sen­ sum doctrinæ quem proponunt ; immo in hoc doctores privati censendi sunt, utpote propriam philosophiam appli­ cantes et secundum illam dogmata interpretantes. Ita recentiores plurimi. Resp. Theologi sunt testes tum doctrinæ, tum sensus doctrinæ definitæ : eodem modo quo de SS. Patribus nota­ vimus. In sensu dogmatum determinando et explicando theologi, quantum quidem ad opus mere et subiectivc scientificum, ut doctores privati considerantur, ut in mediis argumentationis adhibendis, non vero quantum ad doctrinam quam tanquam doctrinam fidei vel Ecclesiæ proponunt, licet sensum doctrinæ aliis et aliis conceptibus et formulis exprimant. Sententia contraria evidenter contra doctrinam Ecclesia; de auctoritate theologorum peccat : quodsi enim Ecclesia doctrinam theologorum approbat ac tanquam auctorita­ tem proponit, manifeste sensum doctrinæ scholasticæ ap­ ART. LXXII. DE AUCTORITATE THEOLOGORUM 689 probat ac tanquam normam proponit. Deinde auctoritas t heologorum (sicut et Patrum) ad nihilum redigitur si illi lautum doctrinam ipsam, quasi verbaliter tantum, non vero eius sensum testificari valent. Denique absonum est Patres et theologos in determinando et explicando sensu doctrinæ fidei errasse : et hæc sententia errorem iansenisticum de obscuratione fidei in Ecclesia involvit. Unde vehementer errant illi quidam theologi recentiores qui e. g. dogma de Trinitate et de Incarnatione quidem admittunt, al non agnoscunt interpretationem, uti dicunt, metaphysicam SS. Patrum et theologorum circa illa dogmata. Ob. 4°. Theologi, maxime scholastici, in plurimis quæsstionibus doctrinam S. Scripturæ ac SS. Patrum neque sufficienter investigaverunt neque bene noverunt, sed potius ex principiis philosophicis iisque minus probabilibus conclusiones deduxerunt. Resp. Dist : quoad res fidei et morum et inquantum sunt testes approbati, nego ; quoad res alias et inquantum pro­ prias proponunt speculationes scientificas, transeat. Explic. Obiectio modo posita sicut est communissima il a est falsissima, utpote procedens ex falso supposito. Nam obiectio, primo non distinguit inter scholasticos ut testes doctrinæ Ecclesiæ et ut doctores privatos ; secundo non considerat distinctionem inter doctrinam fidei et doc­ trinas alias ; tertio non distinguit inter investigationem scientificam S. Scripturæ vel doctrinæ Patrum et inter co­ gnitionem vel expositionem sensus S. Scripturæ secundum sensum Ecclesiæ : et hic proprie stat error obiectionis. Scholastici enim forsitan minus quam quidam exegetæ el historici moderni in scientifica investigatione doctrinæ S. Scripturæ vel traditionis insudabant, i. e. minus secun­ dum regulas scientificas modernas ; at ex hoc non sequitur, eos verum sensum S. Scripturæ non nosse, saltem quoad res fidei et morum, cum e contra scholastici, sequentes el proponentes sensum Ecclesiæ, optime reddant sensum dogmaticum S. Scripturæ. Inde etiam habetur quod exposilio S. Scripturæ multorum modernorum in S. theolo­ gia vel minoris est auctoritatis quam expositio scholastico­ rum, quia moderni S. Scripturam communiter ut auctores privati, reddentes ' sententiam propriam, interpretentur, Ci90 CAP. IX. ---- DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI scholastici vero ut testes doctrinæ traditionis, ut reddentes doctrinam Ecclesiæ, eam exponant. De reliquo non est simpliciter concedendum, S. Scripturam a scholasticis non sufficienter fuisse investigatam : certe plurimi scholastici, ut præsertim S. Thomas, S. Scripturam diligentissime et secundum regulas optimas hermeneuticas investigaverunt atque exposuerunt1; similiter scholastici posttridenlini textus dogmaticos summa acrimonia et diligentia exami­ naverunt vel opere optimorum exegetarum diligentissime usi sunt. Itaque iuremerito sicut expositio SS. Patrum ita et expositio scholasticorum quoad res fidei et morum maxi­ me in Ecclesia valet. VII. De necessitate et utilitate studii doctrinæ schola­ sticorum. — Recolenda sunt ea quæ circa necessitatem cognitionis doctrinæ SS. Patrum diximus : eodem enim proportionate modo dicta valent etiam de studio doctrinæ theologorum. Certe enim constat utilitas, immo necessitas cognitionis doctrinæ scholasticorum, « sine qua, ut ait Cano (1. c., vin, 2) nullam omnino perfectam in Ecclesia doctrinam consequi possumus ». Quis enim in doctrina sacra optime excultus dici potest, præsertim in quæstionibus hodie agitatis, quin doctrinam scholasticorum opi ime noverit ? Quinam theologus, in theologia scholastica ieiunus, ad difficultates, contra fidei veritatem factas, perfecte respondere valet ? Unde optime iterum Cano notat : « ea (theologia scholastica) neglecta, qui se theologos esse arbitrantur, tum se denique errasse sentient, cum eos aut disputatio cum hæreticis aut gravis aliquis et perplexus conscienti® casus experiri coget » (1. c.). Similiter et in aliis theologicis disciplinis excolendis theologia scho­ lastica auxilium vel necessarium vel saltem utilissimum affert : id quod certe constat quoad exegesim ; nec tamen minus quoad historiam Ecclesiæ, maxime dogmatum, sive quoad doctrinam ipsam de evolutione dogmatum exaran­ dam sive quoad investigationes historicas ipsas. Id quod 1. Cf. e. g. Denifle, Luther und Lulhcrlum, Quellenbelcge, Die abcndlandischen Schri/tausleger bis Luther über iuslilia Dei {Rom., i, 17) und iustificalio, Mainz, 1905, cum nostro indice in vol. I2, I, i-xxiv. ART. LXXII. ---- DE AUCTORITATE THEOLOGORUM 691 etiam ex effectu probatur. Nam quasi omnes theologi qui in errores vel hæreses inciderunt, id oppositioni, de­ spectui vel neglectui doctrinæ scholastic® plus minusve debent,, ut iansenistæ, baiani et sic deinceps usque ad modernist as. Denique ratio ipsa hæc suadet theologica. Deus enim, sicut, SS. Patres in utilitatem Ecclesiæ suscita-' vil, et illuminavit, ita et iam theologos speciali quadam pro­ vident ia protegit, dirigit, immo illuminat, in utilitatem Ecclesiæ et fidelium : nec Deus theologos posteriores de novo et specialiter illuminabit vel ab errore praeservabit, si doctrinam t heologorum anteriorum despexerint, neglexe­ rint. Quo sensu iterum optime Cano : « (Auctoritatem theo­ logorum) parvi facere nemo sine fidei discrimine potest » t Quoad denique usum theologorum, præsertim schola­ sticorum, eadem notanda sunt ac circa usum SS. Patrum (recole dicta, art. præced., η. 9). Specialiter notandum est, etiam usum theologorum non esse rem tam facilem sicut plurimi opinantur. Præsertim cavendum est ne sen­ tent iæ adduct® vim probativam amittant, utpote quia non considerantur in contextu neque in connexu cum aliis sententiis, maxime cum etiam inter scholasticos termini scienti fici non raro aliam atque aliam significationem, sal­ tem formalem, habeant. Optimum etiam quoad expositio­ nem doctrinæ scholastic® est, ostendere evolutionem ali­ cuius capitis doctrinæ in singulis periodis et apud singulos doctores vel scholas : id quod si quis fecerit, mira in scho­ lastica apparebit tum constantia tum evolutio doctrinæ, ut e. g. quoad doctrinam de evolutione dogmatum osten­ dimus (Introductio in historiam dogmatum, ari. 4). Maxime denique in exponenda doctrina alicuius docturis attendenda est traditio historica : inde gravissime contra normas scientificas peccant qui in investiganda et exponenda doctrina S. Thomæ t raditionem sive ante sive post Concilium Tri­ denttinum negligunt aut etiam vilipendunt. Concludimus verbis Sixti V et Leonis XIII : « Et huius quidem tam salutaris scienti® (sc. theolo­ gi® scholastic®) cognitio et exercitatio, qu® ab uberrimis divinarum literarum, summorum Pontificum, sanctorum Patrum et Conciliorum fontibus dimanat, semper certe 692 CAP. IX. -- DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI maximum Ecclesiæ adiumentum afferre potuit, sive ad Scripturas ipsas vere et sane intelligendas et interpretan­ das, sive ad Patres securius et utilius perlegendos et expli­ candos, sive ad varios errores et hæreses detegendas et refellendas : his vero novissimis diebus, quibus iam adve­ nerunt tempora illa periculosa ab Apostolo descripta, et homines blasphemi, superbi, seductores proficiunt in peius, errantes et alios in errorem mittentes, sanæ catholicæ fidei dogmatibus confirmandis et hæresibus confutandis necessaria est1. » 1. Sixtus V, in Bulla Triumphantis, relata et confirmata a Leone XIII in Encyclica Aeterni Patris. ARTICULUS SEPTUAGESIMUS TERTIUS De auctoritate theologica S. Thomæ Aquinatis1 I. Status quaestionis. — Inter theologos eosque scho­ lasticos maxima est auctoritas S. Thomæ Aquinatis, doc­ toris angelici, Doctoris Ecclesiæ, Doctoris communis. Prætermittimus hic quæstionem de eius auctoritate scientifica et historica, quæ certe est magni ponderis simul differi­ mus adhuc quæstionem de valore philosophiæ thomisticæ ; quæritur tantum de auctoritate S. Thomæ theologica in quaestionibus quæ ad res fidei et morum pertinent. Status igitur quæstionis præcisus hic est : cuius auctoritatis, cuius certitudinis est, et quomodo tenenda est a theologis aliqua doctrina ex eo proprie quod probatur esse S. Thomæ Aqui­ natis ? II. Conclusiones. — Secundum principia generalia modo exposita et ad evitandam confusionem sequentes sint conclusiones : Conci. I: Doctrina quædam ex eo quod tenetur a S. Tho­ ma, non est de fide tenenda neque materialiter neque for­ maliter. — Patet : quia ad solius Ecclesiæ auctoritatem pertinet, proponere aliquam doctrinam ut fide tenendam, neque Ecclesia doctrinam S. Thomæ tanquam de fide tenendam approbavit vel declaravit. Conci. II : Doctrina S. Thomæ non habet eam auctorita­ tem ut tanquam theologice certa sit tenenda. — Theolo­ gice certa illa vocatur doctrina quæ ex auctoritate, appro­ 1. Schaezler, Introductio in S. theol. dogmaticam, p. 224-285; Sadoc Szabo, O. P., Die Autoritat des hl. Thomas uon Aquin in der Théologie, 1919 ; Legendre'A., Introduction à l'étude de la Somme théologique de S. Th. d'A., 1923 ; Dom Maunajoli, De of,ficio adhærendi germanæ Doctoris Angelici philosophiæ, Romæ, 1916. 694 CAP, IX. ---- DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI batione vel consensu Ecclesiæ absque formidine errandi tanquam ad depositum fidei (sive immediate sive mediate) pertinens est tenenda. Atqui Ecclesia neutiquam decla­ ravit quod obligaret fideles vel theologos ut S. Thomæ doctrinam tenerent eo assensu qui formidinem errandi excluderet. lamvero tanta est auctoritas atque certitudo alicuius doctoris quanta illi ab Ecclesia conceditur. Neque « quid eo amplius alii ab aliis exigant quam quod ab omnibus exigit omnium magistra et mater Ecclesia1 ». Opponitur quidem, doctrinam S. Thomæ, saltem ut systema, definitive ab Ecclesia fuisse approbatam. At in hac re distinguendum est, ut iam supra fecimus. Extat enim unum quidem iudicium definitivum ac infallibile circa doctrinam S. Thomæ ut totum quoddam, sc. iudicium quo S. Thomas tanquam Doctor Ecclesiæ est approbatus. Huiusmodi autem iudicium solemne id tantum respicit, quod sc. corpus vel systema doctrinæ S. Thomæ doctrinæ revelatæ sit conforme eamque eximie exprimat : similiter huiusmodi iudicium minime imponit ut vel corpus doctri­ næ vel doctrinæ singulæ assensu certo teneantur. Aliæ vero plurimæ approbationes doctrinæ S. Thomæ non sunt defmitivæ adeoque neque formaliter infallibiles. Ecquidem firmissime supponendum est, S. Pontifices ne­ que errasse in specialiter approbanda et commendanda doctrinaS. Thomæ neque unquam iudicium suum mutatu­ ros fore : at ex altera parte, S. Pontifices, licet per sexcentos annos S. Thomam laudaverint, commendaverint et impo­ suerint, nunquam tamen signum indicii definitivi expri­ munt. Signum enim sententiæ definitivæ præter formulas expressas vel æquivalentes est impositio obligationis qua sc. omnes tenentur, aliquam doctrinam ut certam tenere vel respective respuere : id quod in nostro casu locum non habet. De reliquo multæ aliæ doctrinæ per plura sæcula ab Ecclesia fuerunt approbatæ, et quidem instantissime, quin iudicium definitivum haberetur. Conclusio III : Doctrina S. Thomae in rebus fidei et mo­ rum tuto teneri potest ac debet, assensu simplici, relicta etiam sententia opposita alterius scholæ vel doctoris. 1. Pius XI, Encycl. Studiorum ducem. ART. LXXIII. -- DE AUCTORITATE THEOL. S. THOMÆ 695 1. Sensus conclusionis est : a) doctrina S. Thomæ Iulo h neri potest ac debet, i. e. talem habet auctoritatem, ut secundum regulas theologicas teneri possit et debeat, ut c contrario qui eam non tenuerit, contra regulas theologicas vigentes peccet. Ô) Tenenda autem est neque assensu fidei nec assensu qui omnem formidinem errandi excludat, sed simplici assensu, qui tamen formidinem errandi admittit ; tenenda est doctrina, sicut veteres dixerunt, saltem ut opinio, sc. ut optime fundata et ab Ecclesia admissa vel approbata, quæ proinde in praxim deduci possit ac de­ beat. Ex hoc quod doctrina S. Thomæ non extra possibili­ tatem erroris ponitur, sequitur, quod doctrina S. Thomæ evinci possit per maius argumentum : et quidem non tan­ tum per definitionem dogmaticam Ecclesiæ vel per aliud iudicium sive infallibile sive saltem obligatorium Ecclesiæ, sed etiam per rationes stringentes theologicas sive ex S. Scriptura sive ex traditione desumptas. Nota tamen quod sermo est de possibilitate, non vero de facto erroris vel correcturæ ; neque veritas probationis contrariæ præsumenda sed stricte probanda est1, c) Additur denique : relicta sententia opposita alterius scholæ vel doctoris. Sensus est quod non tantum de iure et de facto doctrinaS. Thomæ sententiæ contrariæ præferri possit et debeat, sed simul quod doctrina opposita scholæ vel doctoris alterius vim ar­ gumenti contrarii non habeat, d) Dicta autem valent de doctrina quæ certo est S. Thomæ, quæ ab eo proprie asseritur (non tantum dubitative vel opinative proponitur), et maxime quæ ad corpus vel systema doctrinæ S. Thomæ pertinet. 2. Probalur conclusio. Hæc conclusio facile ex princi­ piis de auctoritate theologorum sequitur, immo expresse a summis Pontificibus enuntiatur. Prob. Doctrina theologica universa S. Thomæ Aqui­ natis ab Ecclesia specialissimo modo approbatur, commen­ datur, præscribitur. Huiusmodi autem approbationibus, commendationibus et præscriptis — si aliquid significant — correspondet assensus ad doctrinam S. Thomæ, non qui­ 1. Cf. quæ exposuimus in Katholik, 19.18, p. 1-26 : De doctrina S. Thomæ magis magisque fovenda. 696 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI dem absolutus etinconditionatus, attamen assensus verus, tanquam ad doctrinam optime fundatam ac ad assensum propositam. Minor patet : doctrina enim commendatur et præscribitur ut assensu teneatur. Factum vero approbationis et commendationis, immo præscriptionis specialissimæ doctrinæ theologicæ S. Thomæ omnino constat. > Primo : omnes quasi Romani Pontifices, incipiendo a tempore postmortem S.Thomæ, successive magis magisque doctrinam S. Thomæ approbaverunt ac commendaverunt et tenendam imposuerunt. Videsis testimonia in opere P. Berthier, O. P. S. Thomas Aquinas1, Doctor communis Ecclesiæ, vol. I (Romæ, 1914). Secundo : C. I. C., can. 1366, § 2 hoc edicit : « Philoso­ phise rationalis ac theologies studia el alumnorum in his disciplinis institutionem professores omnino pertractent ad Angelici Doctoris rationem, doctrinam et principia eaque sancte teneant12. » Quo canone ordinationes antecedentium Romanorum Pontificum, præsertim Leonis XIII et Pii X, resumuntur ac determinantur. Hic canon manifeste approbationem specialissimam me­ thodi, principiorum ac doctrinæ S. Thomæ edicit ac simul præceptum de doctrina S. Thomæ tenenda. Inde Pius XI in Encycl. « Studiorum ducem » (1923) inculcat : « Sanctum igitur unicuique esto quod in Codice iuris canonici præcipitur... atque ad hanc normam ita se omnes gerant, ut eum (S. Thomam) ipsi suum vere possint appellare magistrum ». Tertio : idem sequitur ex praxi Ecclesiæ quæ sc. ipsa doctrinamS.Thomæsequitur eamque suam fecit: similiter igitur a filiis Ecclesiæ tenenda est. Præclare Pius X in Motu proprio « Doctoris Angelici » (29. junii 1914, Acta Apost. Sedis, VI, 336-341), Summam 1. Auctor testimonia adducta his verbis concludit : « Ex omnibus præallatis documentis patet non immerito istud asseri posse, vide­ licet Doctorem Angelicum ab omnibus Pontificibus uno ore, ab Alexandro IV (1254-1261) ad Pius X fuisse commendationibus atque præconiis omnimodis cumulatum » ; 1. c., p. 280. 2. Videsis commentarium nostrum, in Analecta Ord. Præd 1919, p. 261-266. ART. LXXIII.-- DE AUCTORITATE THEOL. S. THOMÆ 697 theologicam S. Thomæ ianquam librum textus in scholis theologicis superioribus commendans, docet :« Post beatum exitum Sancti Doctoris nullum habitum est Concilium in quo non ipse cum doctrinæ suæ opibus interfuerit. Etenim totsæculo.um experimentis cognitum est in dies­ que magis apparet quam vere Decessor noster lohannes XXII affirmaverit : Ipse (S. Thomas) plus illuminavit Ecclesiam quam omnes alii Doctores : in cuius libris plus proficit homo uno anno quam in aliorum doctrina toto tempore vitæ suæ. Quam sententiam S. Pius V... ita confir­ mavit... : omnipotentis Dei providentia factum est ut Ange­ lici Doctoris vi et veritate doctrinæ... multæ quæ deinceps exortæ sunt hæreses, confusæ et convictæ dissiparentur, quod et antea sæpe et liquido nuper in sacris Concilii Tridentini decretis apparuit, eiusdem... meritis Orbis terra­ rum a pestiferis quotidie erroribus liberatur ». Similiter Benedicius XV confitetur : « Atque ipsa qui­ dem Dei sapientia per dominicanos sodales loqui visa est, cum in eis eminebant... homines ingeniis præstantes disciplinisnisque optimis eruditissimi, ut Thomas Aquinas, quo maximo Dominici alumno vere Deus Ecclesiam suam illuminare dignatus est »; atque Pontifex continuat : « Thomæ doctrinam Ecclesia suam propriam exidixil esse, eundemque Doctorem, singularibus Pontificum præconiis honestatum, magistrum scholis catholicis dedit et patro­ num1. » Iisdem denique ex dictis sequitur, doctrinam S. Thomæ doctrinis alterius scholæ vel doctoris esse præferendam, ita ut etiam relicta sententia contraria teneri possit ac debeat. Id enim manifeste sequitur ex eo quod doctrina Aquinatis præ aliis approbatur et commendatur atque sola omnibus proponitur, utpote ut Doctoris communis vel omnium. Id quod Pius X in « Motu proprio » « Angelici Docloris » (1914) expresse enuntiat, immediate quidem quoad doc­ trinam philosophicam, a fortiori autem quoad theologi­ cam. S. Pontifex scribit : » Datis litteris Sacrorum Antisti1. Epistola Encycl. Fausto appetente die, Acta Ap. S., xm, 329-335 ; cf. Commentarium E. Gommer, in Divus Thomas, 1922, p. 8-16, 698 CAP. IX. ---- DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI lum... hæc imprimis admonebamus : « Ad· studia quod attinet, volumus probeque mandamus ut philosophia scholastica studiorum sacrorum fundamentum ponatur... Quod rei caput est, philosophiam scholasticam quam se­ quendam præscribimus, eam præcipue intelligimus quæ a S. Thoma Aquinate est tradita... » lamvero, cum dictum hoc loco a nobis esset « præcipue Aquinatis sequendam philosophiam, non « unice nonnulli sibi persuaserunt nostræ sese obsequi aut certe non refragari voluntati, si quæ unus aliquis e Doctoribus scholasticis in philosophia tradidisset, quamvis principiis S. Thomæ repugnantia, illa haberent promiscue ad sequendum. At eos multum animus refellit. Planum est, cum præcipuum nostris scholasticæ philosophiæ ducem daremus Thomam, nos de eius prin­ cipiis maxime hoc intelligi voluisse, quibus, tanquam fun• damentis, ipsa nititur... ». « Itaque omnes qui philosophiæ et sacræ theologiæ tradendæ dant operam, illud admonitos iam voluimus, si ullum vestigium præsertim in metaphysicis, ab Aquinate discederent, non sine magno detrimento fore. Nunc vero hoc præterea edicimus, non modo non sequi s. Thomam, sed longissime a S. Doctore aberrare eos, qui quæ in ipsius philosophiæ principia et pronuntiata maiora sunt, illa perverse interpretentur aut prorsus contemnant. Quod si alicuius auctoris vel sancti doctrina a nobis nostrisque Decessoribus unquam approbata est singularibus cum lau­ dibus, atque ita etiam ut ad laudes suasio iussioque adde­ retur eius vulgandæ ac defendendæ, facile intelligitur eatenus comprobata qua cum principiis Aquinatis cohæreat aut iis haudquaquam repugnaret. » Ubi vero de auctoritate vel sententia S. Thomæ non agitur, cum sc. sententia S. Thomæ fuerit incerta vel am­ bigua vel desideretur, Pius XI libertatem proclamat his verbis : « At ne quid eo amplius alii ab aliis exigant quam quod ab omnibus exigit omnium magistra et mater Ecclesia : neque enim in iis rebus, de quibus in scholis ca­ tholicis inter melioris notæ auctores in contrarias partes disputari solet, quisquam prohibendus est eam sequi sen­ tentiam quæ sibi verisimilior videatur » (« Studiorum du­ cem »). E contra « in Thoma honorando maius quiddam ART. LXXIII.-- DE AUCTORITATE THEOL. S. THOMÆ 699 quam Thomæ ipsius existimatio vertitur, id est Ecciesiæ docentis auctoritas » (1. c.). Conclusio IV : Doctrina quæ est S. Thomæ, non raro, immo communiter, aliunde maiorem adhuc habet auctori­ vel quia postmodum fuit definita vel quia consen­ sum SS. Patrum pro se habet vel quia consensus unanimis theologorum accessit vel quia ex vi argumentorum S. Tho­ mæ confirmatur, præsertim ex vi textuum S. Scripturæ et ex vi deductionis evidentis ex alio principm fidei. Huius­ modi particularis auctoritas alicuius doctrinæ specialis in singulis casibus probanda est, ut patet. tatem : III. Obiectiones quæ auctoritati S. Thomæ opponuntur, generaliter solvuntur ex iis, quæ de auctoritate theologo­ rum et de auctoritate S. Augustini diximus. Specialiter tamen duo communiter opponuntur, sc. primo errores qui S. Thomæ imputantur, secundo usus philosophiæ aristotelicæ, quæ tanquam fundamentum doctrinæ theologicæ Aquinatis declaratur. 1. Quantum ad sic dictos errores S. Thomæ primo notan­ dum est, paucissimas eius esse doctrinas de quibus constat eas esse falsas ; immo circa omnes huiusmodi doctrinas hucusque disputatur, utrum S. Thomas eas assertive an opinative proposuerit et quinam sit sensus doctrinæ S. Tho­ mæ. De reliquo sufficiunt ea quæ de erroribus SS. Patrum et theologorum et de evincibilitate sententiæ S. Thomæ diximus. Qua in re iam Leo XIII enuntiaverat, « rarissime » fore ut a doctrina Angelici Doctoris recedendum sit, et quidem tantum «in una vel altera conclusione, non alicuius momenti, nequaquam vero in præcipuis et quæ tanquam fundamentum sunt multorum plurium»(«Gravissime nos», 30 dec. 1892). 2. Quod alteram obiectionem facilis est distinctio. Philosophia enim arisiotelica minime recte fundamentum. theologiæ S. Thomæ dicitur, sc. quasi doctrina theologica Aquinatis ex philosophia aristotelica sit hausta ; est autem philosophia aristotelica instrumentum quo S. Thomas ad doctrinam revelatam exprimendam, determinandam et ad conclusiones deducendas utitur. Atque huiusmodi definitio­ nes, formulationes et conclusiones auctoritatem theologicam 700 CAP. IX. -- DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI proprie habent, non ut sunt opus scientificum S. Thomæ, sed inquantum ab Ecclesia tanquam legitimæ interpretatio­ nes doctrinæ revelatæ agnoscuntur. 3. Circa alia quædam quæ opponuntur, non quidem ut difficultates sed ut effugia, liceat repetere quæ iam alibi scripsimus et diximus1. « At sic in Ecclesia regnabit quidam Panthomismus ! » Respondeo distinguendo : Speratur doctrinam et veritatem thomisticam diffusam fore in tota Ecclesia — et hoc bonum est et præcise intentum ab Ecclesia ; timendum est ne supprimatur omnis alia sapientia et cognitio, nego : e contra reviviscet, revirescet et læta incrementa capiet omnis philosophia et theologia nec non cæteræ scientiæ... » 4. « Tamen certe libertas scientiæ lædilur ! » Distinguo : Tollitur libertas errandi et in errorem inducendi, concedo; læditur libertas eligendi veritatem, nego. Atque iustissimum est ex parte Romani Pontificis, imponere doctrinam S. Thomæ : nam ita... præservat nos ab errore et pascit nos pabulo veritatis. 5. « At tamen non est imponendus thomismus strictis­ simus, sed media quadam via incedendum est ! » Respon­ deo : unum tantum esse modum legitimum sequendi S.Thomam, illum sc. qui est secundum principia theologia· et præsertim secundum locos theologicos. Doctrina vero locorum theologicorum nos edocet aliquem theologum intantum habere auctoritatem et esse sequendum, inquan­ tum est approbatus ab Ecclesia. Quam approbationem, quantum ad S. Thomam, habemus præcise in canone I. C. quo ratio, doctrina et principia S. Thomæ omnibus impo­ nuntur. 6. Inde evanescit etiam effugium ultimum quod tenet, S. Thomam quidem sequendum esse quoad pronuntiata eius maiora, non vere quoad res secundarias. Nam canon præter principia (quæ sunt pronuntiata maiora) expresse doctrinam ut tenendam imponit. Neque hominis gravis est, probare principia et negare conclusiones inde deri vantes. 1. Oratio inauguralis in Collegio Angelico, anno 1919 ; Analecta Ord. Preed., 1919, p. 265. ART. LXXIIï. -- DE AUCTORITATE S. THOMÆ THEOL. 701 Utinam e contra omnes veritatis amatores viribus uni­ tis satagant, doctrinam auream Aquinatis ampliare, exco­ lere, applicare, ut et nos quantum possibile est, ea quæ ipse docuit, intelligere valeamus ! IV. De determinanda sententia S. Thomæ. — Non pauci in doctrina ac sententia S. Thomæ determinanda falluntur, aut saltem variis difficultatibus opprimuntur, ita ut pro multis doctrina S. Thomæ sit quasi hortus conclusus et fons signatus. Tamen res non est nimis difficilis. Primo sententia S. Thomæ apparet ex eius conclusioni­ bus, i. e. ex thesi quam in singulis articulis defendit. Est enim maxime proprium S. Thomæ quod unam doctrinam quæ directe vel indirecte ad fidem pertinet, ex alia doctrina fidei deducat ac hoc modo argumentum theologicum con­ ficiat. Inde thesis articuli accipitur dupliciter a S. Thoma : primo sc. thesis ipsa secundum eius iudicium ac testimo­ nium ad doctrinam Ecclesiæ pertinet ac ipse propterea illam ut probandam suscipit ; secundo thesis ut doctrina in alia doctrina fidei inclusa vel saltem ut cum ea con­ nexa statuitur. Secundo sententia S. Thomæ apparet in doctrinis quas S. Thomas ad ihesim probandam adducit. Sicut iam dixi, S. Thomas communiter unam doctrinam fidei ex alia dedu­ cit; unde illa doctrina quam tanquam medium argumen­ tationis adducit, non minus quam conclusio, sententiam S. Thomæ exhibet. Tertio sententia S. Thomæ apparet ex interpretatione locorum S. Scripturae. S. Thomas quidem plures libros S. Scripturæ commentariis specialibus exposuit; at simul in suis operibus theologicis vel speculativis plurimos textus S. Scripturæ exponit ac interpretatur. Talis interpretatio iterum dupliciter sententiam S. Thomæ exprimit, sc. quod I alis doctrina ab ipso consideretur tanquam catholica et ul doctrina S. Scripturæ. Idem dicendum est de textibus SS. Patrum qui in argumento adducuntur vel qui expo­ nuntur. Quarto sententia S. Thomæ apparet ex solutione obiectioniiiii inquantum S. Thomas hac occasione quasdam docR. SCHULTES. DE ECCLESIA CATHOLICA. — 23 702 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI trinas vel simpliciter reiicit vel distinguendo ad veritatis tramitem reducit. Quinio : maxime ad modum loquendi et procedendi S. Thomæ attendendum est. Non raro enim S. Thomas sen­ tentiam suam tantum dubitative vel opinative, non autem assertive enuntiat ; non raro tantummodo aliquam doc­ trinam vel praxim in Ecclesia vigentem tanquam conve­ nientem, rationabilem ac cæteris doctrinis et institutis Christianis proportionatam ostendit (cf. e. g. II, II, q. x, a. 7 ss. ; q. xi, a. 3. 4. etc.). Generaliter maxime ad sensum formalem articulorum et quæstionem attendendum est. Ita e. g. III q. lxxxiv, a. 1. S. Thomas quærit : utrum pænitentia sit sacramentum. Sensus formalis quæstionis non est hic, utrum Christus sacramentum pænitentiæ institue­ rit, sed utrum et quomodo pænitentiæ natura et conditio sacramenti conveniat. Denique S. Thomas decursu suæ vitæ iudicium sententiamque suam circa aliquas quæstiones mutavit vel aliquo modo exactius determinavit atque melius expressit. Generaliter loquendo, non tam concedendum quam asserendum est, studium doctrinæ s. Thomæ non esse rem tam facilem ut plurimi opinantur. Sexcenti et quinquaginta enim iam anni a morte S. Thomæ præterierunt ; terminologia multas subiit mutationes, saltem quoad significationem formalem ; modus tractandi non parum differt a modo pro­ cedendi recentiorum ; S. Thomas in expositione articulorum communiter doctrinas sui temporis respicit quæ nobis mi­ nus sunt notæ, etc. Unde ad studium fructiferum doctrinæ S. Thomæ non sunt prætereunda auxilia vel adminicula scientifica. V. De adminiculis studii S. Thomæ. — Adminicula1 in sententia S. Thomæ investiganda sunt : a) commentaria verorum sectatorum S. Thomæ, ut præsertim Capreoli, Caielani, Conradi Koellin (in I, II), Bannez (in I et II, II), Medinæ (in I, II et in III), Capponi da Porretta, Joannis 1. Auxilia et media veterum in studio doctrinæ S. Thomæ optime describit M. Grabmann, Hilfsmitlel des Thomasstudiums aus alter zeit (Sonderabdruck aus Divus Thomas, III, série 1), Freiburg, 1923. ART. LXXIII. -- DE AUCTORITATE THEOL. S. THOMÆ 703 a S. Thoma (Cursus philosophicus et theologicus), etc. b) opera theologica thomistarum ; c) lexica et indices, ut Tabula aurea Petri a Bergamo, Thomas-Lexikon, ed. a L. Schütz (ed. 2° Paderborn, 1895), Tabulas synopticæ P. Berthier ; d) denique quam maxime traditio viva in Ordine et in scho­ lis theologicis Ord. Præd., ut in Collegio Angelico de Urbe, in Universitate Friburgensi, etc. Omnis enim liber optime ac necessario per traditionem vivam ac legitimam expli­ catur1. VI. Commendatur Summa theologica S. Thomæ. Maxime denique theologo consulendum est studium Sum­ mae theologicæ S. Thomæ : est enim fructus ultimus et matu­ rus ingenii Aquinatis1 2. Atque Pius X f. r. summopere intendebat ut Summa theologica tanquam liber textus in scholis theologicis superioribus introduceretur. Sufficit hic adducere duo motiva quæ enuntiat. Primo scribit : « Ad colendam altius hanc disciplinam (sc. theologicam), quemadmodum coli debet in Univer­ sitatibus studiorum magnisque athenaeis... omnino opor­ tet, veteri more qui nunquam excidere debuerat, revocato, de ipsa Summa theologica habeantur scholæ; eo etiam quia, hoc libro commentando facilius erit intelligere atque illustrare sollemnia Ecclesiæ docentis decreta et acta quæ deinceps edita sunt... » Deinde Pontifex observat : Summa theologica ut textus habeatur, ut « genuina et integra S. Thomæ doctrina in 1. Ad traditionem viventem pertinent versiones in linguas modernas : C. Schneider, Die hath. Wahrheil oder die theol. Sum­ ma des hl. Th. v. A. ; Th. Pêgues, Commentaire français littéraire de la Somme théologique (Paris, Téqui) ; Suma Theologica (hispanice) (Madrid, Moga) ; The Summa theologica of S. Thomas Aquinas, literarly transleated, by Fathers of the English tlominicain Province (London, Wastbourne). 2. Cf. J. Berthier, L'Etude de la Somme théologique de S. Thomas d'Aquin ; Th. Pègues, La Somme théologique de S. Thomas d'Aquin en forme de catéchisme pour tous les fidèles; A. Legendre, Intro­ duction à l'étude de la Somme théol. de S. Th. d'Aq., 1923 ; G. Le Grand, L'enseignement de la Somme théologique dans les Séminaires, 1922 ; E. Gilson, Introduction au système de S. Th., 1920 ; C. Amato Masuovo, Introduzione alla Somma teol., 1918. 704 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI scholis floreat quod nobis maxime cordis est ac tollatur illa docendi ratio quæ in magistrorum singulorum auctoritate arbitrioque nititur, ob eamque rem mutabile habet funda­ mentum, ex quo sæpe sententiæ diversæ atque inter se pugnantes oriuntur... non sine magno scientiæ christianæ detrimento1. » VII. De iuramento de tenenda S. Thomæ doctrina. — In Ordine Prædicatorum a sæculis promovendi ad officia scholastica et ad gradus academicos iuramentum emittunt : « spondeo, voveo ac iuro, me non recessurum a solida S. Thomæ doctrina. » Ratio et religio huiusmodi iuramenti nostris diebus quam maxime patet : nam iurans idipsum voto promittit se observaturum quod Ecclesia per can. 1366 § 2 observandum præcipit. . 1. Motu proprio « Docloris Angelici » (1914). SECTIO IV De usu rationis naturalis in doctrina revelata investiganda, explicanda et defendenda Ecclesiæ, ut regvlæ fidei, est proponere doctrinam reve­ latam : quam quidem per doctrinam magisterii ordinarii, per definitiones et alia decreta magisterii sollemnis et per approbationem doctrinæ ss. Patrum et theologorum pro­ ponit. Atque ista ratione hucusque locos proprios theolo­ gicos exposuimus. Nunc vero quæritur, quomodo Ecclesiæ magisterium, ad rationem naturalem se habeat. Circa quam quæstionem tractabimus : 1° De usu rationis et philosophise in doctrina Ecclesiæ, specialiter in theologia (art. 73) ; 2° De auctoritate philosophorum (art. 74) ; 3° De auctoritate historiæ (art. 75) ; 4° De methodo historica in theologia (art. 76). ARTICULUS SEPTUAGESIMUS QUARTUS De usu rationis et philosophiæ in theologia1 Hucusque de locis vel fontibus theologiæ propriis trac­ tavimus, utpote de iis quæ ex revelatione procedunt, sive immediate sive mediate ; nunc, autem ad fontes improprios vel secundarios inquirendos accedimus. Quæstio prima est de ratione humana, i. e. de cognitione humana, lumine rationis naturali acquisita. 1. S'. Thomas, Summa theol., I, q. i, a. 5, 8 ; Iu tfoethium de Tri­ nitate, q. n, a. 1-3 ; Contra gentiles, 1. I, c. vn, 8 ; M. Cano, De locis theol., 1. VIII ; Garrigou-Lagrange, O. P., De revelatione, p. 238258, 292-318, 356-369, 408-425. ‘ 706 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI 1. Status quæstionis. — 1. Non quaeritur, utrum in theologia ratione sit utendum, sed utrum ratio humana ex propriis possit afferre argumenta quæ aliquam doctrinam certam faciant, ita ut a theologo tanqua vera et legitima admitti possit et debeat ; ulterius quæritur, utrum ratio, fide illustrata, accepta revelatione et fide, circa veritates revelatas ipsas, novam quandam cognitionem præstare possit. 2. Ratio humana considerari potest vel ut nuda poten­ tia quædam cognitiva vel ut est exculta et instructa qua­ dam cognitione obiectiva, immo aliquo systemate philo­ sophico. Quaestio in utroque sensu accipitur. Quoniam tamen secundus casus generalior et communior est, sim­ pliciter quæritur, utrum theologia argumentis philosophi­ cis uti possit ac debeat, sicut S. Thomas inquirit1. 3. Praetermittimus quaestionem, inquantum homo in cognitione auxilio divino indigeat, sive generaliter ut crea­ tura, sive particulariter ob peccatum originale, sive specia­ lissime circa doctrinam revelatam (cf. S. Thomas, I, II, q. cix, a. 1). 4. Denique notandum est quod non agitur tantum de usu rationis in theologia ut est scientia, sed generalius de usu rationis ex parte ipius Ecclesiae, quippe quæ doctri­ nam a ratione excultam admittit eaque ipsa utitur. II. Doctrina Ecclesiæ. — Ecclesia quadruplex dogma circa hanc quæstionem definivit. 1. Ratio humana mysteria fidei demonstrare nequit, nec­ ante nec post revelationem factam. Circa hoc Cone. Vatie, sequentia statuit : a) « Si quis dixerit, in revelatione divina nulla vera et proprie dicta mysteria contineri, sed universa fidei dogmata posse per rationem rite excultam e natura­ libus principiis intelligi et demonstrari, a. s. » (Sess. III, de fide et ratione, can. 1. Dezn., 1816); b) «(Ratio) nun­ quam idonea redditur ad ea (sc. mysteria) perspicienda instar veritatum quæ proprium ipsius obiectum consti­ tuunt. Divina enim mysteria suapte natura intellectum 1. I Seni., proi., a. 5 ; Summa theol., I, q. i, a. 8 ; G. G., I, 3, 8 ; In Bœthium, De Trinit., q. u, a. 1-4. ART. LXXIV. ---- DE USU RATIONIS 707 creatum sic excedunt, ut etiam revelatione tradita et fide suscepta ipsius tamen fidei velamine contecta et quasi caligine obvoluta maneant quamdiu in hac mortali vita peregrinamur a Domino » (I. c., Denz., 1796) ; f) Duplex est ordo cognitionis non solum principio, sed obiecto etiam distinctus : principio quidem, quia in altero naturali ra­ tione et altero fide divina cognoscimus ; obiecto autem, quia præter ea ad quæ naturalis ratio pertingere potest, cre­ denda nobis proponuntur mysteria in Deo abscondita quæ, nisi revelata divinitus, innotescere non possunt » (1. c., Denz., 1795). 2. Ratio humana ex viribus naturalibus (supposita reve­ latione) fundamenta fidei demonstrare potest, i. e. credibilitatem revelationis et Ecclesiæ ipsius. Circa hoc Cone. Vatie, definivit : « Si quis dixerit... miracula certo cognosci nunquam posse nec iis divinam religionis christianæ originem rite probari, a. s. » (Denz., 1813). Huc similiter pertinet doctrina sequens : « Deus per Filium suum unige­ nitum Ecclesiam instituit suæque institutionis manifestis notis instruxit ut ea tanquam custos et magistra verbi revelati ab omnibus posset agnosci » (Denz., 1793). Ac. denique : « Recta ratio fidei fundamenta demonstrat » (Denz., 1799). Quæ cuncta luramentum contra errores Modernistarum ita complectitur : « Externa revelationis argumenta, hoc est facta divina, in primisque miracula et prophetias admitto et agnosco tanquam signa certissima divinitus ortæ christianæ religionis, eademque teneo ætatum omnium atque hominum, etiam huius temporis, intelligentiæ esse maxime accomodata. » Maxime simul huc spectat dogma de cognoscibilitate existentiæ Dei (Vatie., de revelatione, can. 1 et luramentum contra errores mo­ dernistarum, prop. 1). 3. « Ratio, fide illustrata, cum sedulo, pie et sobrie quærit, aliquam Deo dante mysteriorum intelligentiam eamque fructuosissimam assequitur tum ex eorum quæ naturaliter cognoscit analogia tum e mysteriorum ipsorum nexu inter se et cum fine hominis ultimo >> (Cone. Vatic., Sess. III, Denz., 1796). 4. « Nulla unquam inter fidem et rationem vera dissensio esse potest : cum idem Deus, qui mysteria revelat et fidem 708 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI infundit, animo humano rationis lumen indiderit, Deus autem negare seipsum non possit nec verum vero unquam contradicere. Inanis auteln huius contradictionis species inde potissimum oritur, quod vel fidei dogmata ad mentem Ecclesiæ intellecta et exposita non fuerint vel opinionum commenta pro rationis effatis habeantur. Omnem igitur assertiopem veritati illuminatæ fidei contrariam omnino falsam esse definimus (Cone. Lat.)1. » Inde ratio humana rite exculta obiectiones contra fidei veritates solvere valet. III. Doctrinæ contrariae. — Veteres Prolesianles, ut præcipue Lutherus, usum rationis in theologia penitus repudiaverunt, considerantes sc. rationem ut totaliter per peccatum originale corruptam et simul negantes coope­ rationem activam hominis in ordine supernatural! ; inde secundum illos ratio in ordine ad fidem et revelationem se haberet modo mere passivo vel receptivo, adhærendo sim­ pliciter literæ vel verbo S. Sc ipturæ12. Protestantes vero recentiores, a tempore Schleiermacher, communiter ita inter fidem et rationem distinguunt quod utraque habeat obiectum non tantum distinctum, sed diver­ sum vel potius disparatum, ita ut ratio nil possit circa obiectum fidei vel in regione fidei ; inde inter fidem et rationem non potest quidem esse repugnantia, at tantum ex hac ratione quod ea quæ a fide, et ea quæ a ratione dicuntur, sese ad invicem non tangunt. Modernistæ, inhærentes doctrinæ protestanticæ, ipsum Deum et quidquid proprie ad religionem pertinet tanquam penitus a ratione intangibile statuunt, declarantes Deum tanquam rem incognoscibilem vel, uti alii dicunt, tanquam obiectum « irrationale », i. e. extra ambitum rationis con­ stitutum. Itaque ratio nullo modo mysteria fidei explicare potest. E contra ratio tantum circa sensum religiosum versatur eumque modo rationali exponit, definit, format : ita tamen quod nunquam vere et proprie tangat obiec­ tum ipsum sensus religiosi, immo ne quidem sensum religiosum ipsum obiective et vere determinare valeat. 1. Cone. Vatic., Sess. III ; Denz., 1797. 2. Cf. Cano, De locis theolog., lib. IX ; Denifle, Luther und Luthertum. ART. LXXIV. ---- DE USU RATIONIS 709 Admittitur igitur theologia quædam speculativa, attamen illa non est nisi symbolica, forsitan alicuius utilitatis ad sensum religiosum excitandum et exprimendum, at nullius valoris obiectivi. Itaque modernistæ denique tandem quam maxime doctrinam catholicam de usu rationis in theologia negant1. IV. Thesis : Ecclesia ac theologia ratione humana eiusque cognitione sive communi sive philosophica uti potest ac debet ad veritates fidei explicandas, interpretandas et defendendas idque fructuosissime1 3. 2 Prob. 1°. Ex modo agendi Christi Domini et Apostolorum. Dominus ipse secundum Evangelia multipliciter argumen­ tatione logica utitur sive ad explicandam revelationem sive ad refutandos adversarios sive insinuandam doctrinam re­ velationis : similiter Apostoli. Huius rei testes sunt Evan­ gelia et epistulæ nec non Actus Apostolorum quasi per to­ tum. Ut pauca exempla afferam, Christus utitur parabolis ad expliëandum regnum cœlorum, refutat pharisæos sibi adversarios, ostendendo unitatem et indissolubilitatem matrimonii ex creatione Adæ et Evæ (Mt., xix, 4 ss.), probat misericordiam divinam ex analogia hominum (Mt., vu, 9-11), necessitatem bonorum operum ex sorte arboris infructiferæ (Μτ., vu, 19-23), confutat accusatores, oppo­ nendo eis contradictionem in eorum dictis (Lc., xi, 15 ss.), probat, insinuat ac defendit missionem suam ac divinita­ tem (Lc., xii, 35-37 ; Mt., xxii, 41-46). Apostoli vero, ut præsertim Paulus, in omnibus epistulis vario genere argu­ mentandi, ac proprie theologico utitur : ita in I Cor., xv, 12-58 ex resurrectione Christi ad resurrectionem fidelium argumentatur, in ep. ad Rom., vi, 1-14 ex baptismo con­ cludit necessitatem vitandi peccata, in II Cor., ni, ex dif­ ferentia inter statum legis veteris et novæ maiorem gloriam 1. Cf. Encyclica Pascendi. 2. Quantum, ad quæstionem de impossibilitate demonstrandi mysteria fidei et de possibilitate probandi fundamenta et credibilitatem fidei et Ecclesia, ad tractatum de revelatione remittimus. Hic tantum thesim principalem considerabimus, quomodo Ecclesia ratione uti possit ac debeat in proponenda doctrina revelata. Idem valet de theologia; 710 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI legis Christi ostendit, in oratione coram Areopagitis ex natura Dei inanitatem idololatriæ manifestat {Act., xvii, 24-29) nec denique a poëta pagano citando abhorret {Act., xvii, 28 ; Tit., i, 12). Itaque Christus Dominus et Apostoli proprie nobis for­ mam argumentationis theologicæ exhibent. Quodsi argu­ mentis philosophicis non utuntur, facile ex conditione auditorum explicatur. Prob. 2°. ex praxi veterum qui sc. manifeste utuntur argumentatione sive mere logica (dialectica) sive communi sive philosophico-theologica, ut præsertim SS. Patres. Unde et E.cclesia fructus et terminos theologicos defini­ tionibus dogmaticis sancivit, ut terminos consubstantia­ litatis, unionis hypostaticæ, etc. Prob. 3°. ex falsis præsuppositis senlentiæ contrariae. Sententia enim contraria præsupponit vel totalem cor­ ruptionem rationis humanæ per peccatum originale (ut veteres Protestantes) vel impossibilitatem cooperationis humanæ activæ in ordine supernatural! (ut communiter Protestantes) vel contrarietatem inter fidem et rationem (ut multi Protestantes) vel denique agnosticismum, ut præsertim Modernistæ. Contra omnes huiusmodi optime Conc. Vatie, statuit : « Etsi fides sit supra rationem, nulla tamen unquam inter fidem et rationem vera dissensio esse potest : cum idem Deus, qui mysteria revelat et fidem in­ fundit, animo humano rationis lumen indiderit, Deus autem negare se ipsum non possit nec verum vero unquam contra­ dicere » (Denz., 1797). Prob. 4°. Per rationemS. Thomæ. Aquinas in I, q. i, a. 8 ad 2 scribit : « Utitur sacra doctrina (i. e. tum theologia tum Ecclesia) ratione humana : non quidem ad probandam fidem (quia per hoc tolleretur meritum fidei), sed ad mani­ festandum aliqua alia quæ traduntur in hac doctrina. Cum igitur gratia non tollat naturam sed perficiat, oportet quod naturalis ratio subserviat fidei, sicut et naturalis inclina­ tio voluntatis obsequitur caritati. » Id quod S. Doctor in Commentario in Boëthium de Trinitate, q. n, a. 3 sic explicat : a) « Dona gratiarum ( = supernaturalia) hoc modo naturæ adduntur quod eam non tollunt, sed magis perficiunt ; unde et lumen fidei ART. LXXIV. -- DE USU RATIONIS 711 quod nobis gratis infunditur, non destruit lumen naturalis cognitionis nobis naturaliter inditum. ô) Quamvis autem naturale lumen mentis humanæ sit insufficiens ad manife­ stationem eorum quæ per fidem manifestantur, tamen im­ possibile est quod ea quæ per fidem nobis traduntur divini­ tus, sint contraria his quæ per naturam nobis sunt indita : oporteret enim alterum esse falsum : et cum utrumque sit nobis a Deo, Deus esset nobis auctor falsitatis : quod est impossibile, c) Sed magis, cum in imperfectis inveniatur aliqua imitatio perfectorum, quamvis imperfecta, in his quæ per naturalem rationem cognoscuntur, sunt quædam similitudines eorum quæ per fidem tradita sunt, d) Sicut autem sacra doctrina fundatur super lumen fidei, ita phi­ losophia super lumen naturale rationis. Unde impossi­ bile est quoad ea quæ sunt philosophiæ, sint contraria iis quæ sunt fidei, sed deficiunt ab eis, continent tamen quasdam similitudines eorum et quædam ad ea præambula, sicut natura est præambula ad gratiam, e) Si quid autem in dictis philosophorum invenitur contrarium fidei, hoc non est philosophiæ, sed magis philosophiæ abusus ex defectu rationis. Et ideo possibile est, ex principiis phi­ losophiæ huiusmodi errorem refellere, vel ostendendo om­ nino esse impossibilem vel non esse necessarium.» Ultimum S. Thomas in Summa theol., 1. c. sic exprimit : « Cum enim fides infallibili veritati innitatur, impossibile autem sit de vero demonstrari contrarium, manifestum est, pro­ bationes quæ contra fidem inducuntur, non esse demon­ strationes, sed solubilia argumenta. » V. Corollaria. — Ecclesia et theologia igitur uti pos­ sunt ratione, eaque per philosophiam exculta, quadrupliciter. 1. Philosophia potest adducere argumenta probabilia pro veritate mysteriorum, principaliter ex analogia divino­ rum ad res divinas. Hoc sensu S. Thomas docet quod in S. Doctrina philosophia uti possimus «ad notificandum per aliquas similitudines ea quæ sunt fidei, sicut Augustinus in libris de Trinitate utitur multis similitudinibus ex doctrinis philosophicis sumptis ad manifestandum Trini-· tatem » (in Boeth., 1. c.). Similiter tamen S. Thomas ipse 712 CAP·. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI in plurimis articulis. Circa huiusmodi cognitionem S. Doc­ tor notat : « Considerandum videtur quod res quidem sensi­ biles, ex quibus humana ratio cognitionis principium sumit, aliquale vestigium in se divinæ imitationis retinent, vide­ licet quod sunt et bonæ sunt, ita tamen imperfectum quod ad declarandam ipsius Dei substantiam omnino insuffi­ ciens invenitur. Habent enim effectus suarum causarum, suo modo, similitudinem, cum agens agat sibi simile ; non tamen effectus ad perfectam agentis similitudinem semper pertingit. Humana igitur ratio ad cognoscendam fidei veritatem, quæ solum videntibus divinam substan­ tiam potest esse notissima, ita se habet quod ad eam potest aliquas veras similitudines colligere ; quæ tamen non suf­ ficiunt ad hoc quod prædicta veritas quasi demonstrative vel per se intellecta comprehendatur. Utile tamen est ut in huiusmodi rationibus, quantumcumque debilibus, se mens humana exerceat, dummodo desit comprehendendi vel demonstrandi præsumptio ; quia de rebus altissimis etiam parva et debili consideratione aliquid posse inspicere iucundissimum est » (G. C. i, 8). 2. Ratio valet ad mysteria fidei explicanda, declaranda, exponenda, interpretanda. Sensus corollarii est quod ratio hhmana, fide quidem illustrata, ea quæ per revelationem nobis manifestantur, non tantum, quasi passivo modo recipit, sed simul per applicationem luminis vel virtutis rationalis propriae, aliquam intelligenliam mysteriorum revelatorum ac creditorum assequi potest, eamque veram ac validam, ita ut hæc cognitio vel intelligentia, per stu­ dium proprium acquisita, valorem habeat theologicum. Hoc modo e. g theologia processionem Verbi vel Filii explicat tanquam processionem per modum intellectus, explicat causalitatem sacramentorum per causalitatem instrumentaient et quidem effectivam vel physicam, expli­ cat præsentiam realem corporis Christi in Eucharistia per transubstantiationem, remanentibus accidentibus. Atque huiusmodi explicatio, expositio et declaratio doctrinæ revelatæ proprie officium principale theologiæ constituit (non vera deductio conclusionum proprie vel quoad se dictarum). Medium logicum manifestationis et declarationis revela­ ART. LXXIV. ---- DE USU RATIONIS 713 torum erit communiter syllogismus, media autem materia­ lia deductionis a Conc. Vatie, duo principalia indicantur, sc. analogia inter naturaliter cognita et divinitus revelata, et nexus mysteriorum tum inter se tum cum fine hominis ultimo (Denz., 1796) : id quod quam maxime in doctrina S. Thomæ apparet. 3. Theologia ratione naturali utitur ad deducendas conclusiones, sc. quoad se vel proprie dictas. Id quod iterum dupliciter fieri potest : sc. vel deducendo conclusionem ex duobus principiis revelatis, vel ex uno principio revelato et alia præmissa naturaliter cognita. De qua tamen re iam supra, ubi quæstio erat de conclusionibus theologicis, suffi­ cienter dictum est. Notandum tamen est quod theologi post Conc. Tridentinum tum theoretice tum practice maxime in deductione conclusionum proprie dictarum insistunt, dum theologi anteriores magis in conclusionibus improprie dictis vei quoad nos tantum insudant, i. e. in explicatione et decla­ ratione mysteriorum ipsorum, licet huiusmodi explicatio quoad nos per modum syllogismi acquiratur. S. Thomas utrumque intelligit cum dicit quod theologia ex articulis fidei « procedat ad aliquid ostendendum », ad « aliquid ma­ nifestandum », quod theologia » ex articulis fidei ad alia argumentatur » ; tamen et ipse maxime intelligent!am mysteriorum ante oculos habet, sicut quasi omnes eius articuli probant. 4° Denique ratio humana potest soluere obiecliones contra fidei veritatem, sive ostendendo eas esse falsas, sive osten­ dendo non esse necessarias (S. Thomas, In Boethium, q. n, a. 3). Etenim « inanis contradictionis species (inter fidem et rationem) inde potissimum oritur quod vel fidei dog­ mata ad mentem Ecclesiæ intellecta et exposita non fuerint vel opinionum commenta pro rationis effatis habeantur » (Gone. Vatie., Denz., 1797). Inde theologi erit, primo qui­ dem sibi procurare intellectum verum doctrinæ fidei ad mentem Ecclesiæ, maxime definitionum dogmaticarum nec non tamen SS. Patrum et theologorum; secundo op­ time nosse doctrinam philosophicam veram, simul tamen sensum doctrinarum erronearum earumque fundamenta ; tertio, sibi acquirere et facultatem distinguendi : qua in re 714 CAP. IX. ---- DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI utilisimum, immo necessarium auxilium sunt scholasticae disputationes quæ proinde in maximum damnum theologiae plurimis in institutis derelictae sunt. Certe tamen theologus absque cognitione, et quidem non ieiuna, theologiae et philosophiae scholasticæ ad solvendas obiectiones moder­ norum non erit expeditus, immo nequidem proprie capax. Optimum etiam in hac re erit studium assiduum aureae doctrinæ S. Thomæ Aquinatis1. VI. De habitudine Ecclesiæ ad rationem ac scientias Ex thesi simul apparet quomodo Ecclesia generaliter ad scientiam humanam se habeat. 1° Ecclesia minime esi inimica, sede contra amica cuius­ que scientiæ veri nominis. Ad rem Cone. Vatie. : « Tantum abest, ut Ecclesia humanarum artium et disciplinarum culturæ obsistat, ut hanc multis modis iuvet atque promo­ veat. Non enim commoda ab iis ad hominum vitam dima­ nantia aut ignorat aut despicit; fatetur immo eas, quem­ admodum a Deo scientiarum Domino profectæ sunt, ita, si rite pertractentur, ad Deum iuvante eius gratia perducere. Nec sane ipsa vetat, ne huiusmodi disciplinæ in suo quoque ambitu propriis utantur principiis et propria methodo ; sed iustam hanc libertatem agnoscens, id sedulo cavet, ne divinæ doctrinæ repugnando errores in se suscipiant, aut fines proprios transgressæ ea, quæ sunt fidei, occupent et perturbent12 » : atque huiusmodi officium et ius Ecclesiæ satis patet ex dictis. 2° (Fides el) Ecclesia rationem ab erroribus liberat ac tuetur eamque multiplici cognitione instruit3 : id quod itenaturaliter acquisitas. — 1. Cavendus simul est error et abusus qui non paucos fefellit, ut sc. propter difficultates quasdam, norf facile solubiles, sive diffi­ cultas oriatur ex parte aliorum principiorum fidei, sive ex parte doctrinarum rationalium, principia fidei vel etiam conclusiones aliunde certæ modificentur, restringantur, in dubium vocentur, quinimmo negentur. Id enim præsertim in historia controver­ siarum theologicarum non circa unam tantum doctrinam accidit. Similiter ob quasdam difficultates theologicas principia quoque rationalia certissima, immo evidentia, negata fuerunt, ut : quid­ quid movetur, ab alio movetur. 2. Sess. III ; Denz., 1799. 3. Cone. Vatic., Sess. III ; Denz., 1799. ART. LXXIV. -- DE USU RATIONIS 715 rum facile constat. Ecclesia enim proponendo fidei verita­ tem, damnando errores contra fidem, explicando doctri­ nam revelatam, simul veritatem et doctrinam rationis naturalis proponit, defendit eamque ab erroribus prae­ servat. Atque de facto, omnes illi, qui sunt extra Eccle­ siam, erroribus putidissimis adhaerent, sive polythéisme sive deismo sive materialismo sive idealismo ; vel certo in quaestionibus moralibus quasi omni destituti sunt norma veritatis. Hic valet verbum Domini : « Veritas liberabit vos » (Ioa., vin, 32). 3° Ecclesia, sicut et fides, generaliter rationem humanam honorat, cum dictamen rationis tanquam legitimum atque obligatorium admittat ac statuat, cum vim rationis in cognoscendo Deo eiusque proprietatibus defendat, cum rationem tanquam fidelem interpretem vel ipsius doctrinæ revelatæ agnoscat, cum denique ratione tanquam ministra in proponendis et evolvendis mysteriis divinis, nobis reve­ latis, utatur. E contra adversarii Ecclesiæ rationem huma­ nam dehonestant, denegando ipsi vim et facultatem quoad altiora obiecta, imo denegando ipsi vel facultatem cogni­ tionis obiectivæ, i. e. veræ. VII. Quo sensu philosophia « ancilla theologiae » dica­ Notum est adagium quod philosophia sit ancilla theologiæ. Atque S. Thomas docet quod S. Doctrina uta­ tur aliis scientiis « tanquam inferioribus et ancillis » (I, q. i, a. 5 ad 2) et quod « naturalis ratio subserviat fidei » (1. c., a. 8 ad 2). Similiter Pius IX Guentherianis opponit quod ratio et philosophia » in rebus religionis non dominari sed ancillari debeant » (Denz., 1656). Verus sensus huius dicti est hic : in ipsa theologia, cum theologia utitur phi­ losophia, ida tamquam instrumento et tanquam scientia inferiori utitur. Ita S. Thomas ' « Scientiæ quæ habent or­ dinem ad invicem, hoc modo se habent quod una potest uti principiis alterius... Unde metaphysics, quæ est omni­ bus superior, utitur his quæ in aliis scientiis sunt probata : et similiter theologia, cum omnes aliæ scientiæ sint ei quasi famulantes et præambulæ in via generationis, quamvis sint dignitate posteriores, potest uti principiis omnium aliarum (Zn Boethe q. n, a. 3 ad 8). tur. — 716 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI Unde alio in loco S. Doctor modum quo theologia utitur philosophia, comparat modo quo « scientiæ architectonicæ utuntur subministrantibus, ut civilis militari » (I, q. i, a. 5 ad 2). Quodsi autem philosophia secundum se consideratur, philosophia minime ancilla theologiæ dicitur, sicut nec est, dummodo limitas suos non transgrediatur. Id quod optime Pius IX docuit. Improbat quidem « intollerandam philo­ sophiæ licentiam » quæ sc. asserit, philosophiam, nulla habita doctrinæ revelatæ ratione, nunquam auctoritati divinæ se submittere debere vel posse. Id quod tamen sic explicat : « Quod esset tolerandum et forte admittendum si hæc dicerentur de iure tantum quod habet philosophia, suis principiis seu methodo ac sui“ conclusionibus uti sicut et aliæ scientiæ, ac si libertas mus consisteret in hoc suo iur“ utendi, ita ut nihil in se admitteret quod non fuerit ab ipsa suis conditionibus acquisitum aut fuerit illi alienum. » (Denz., 1656}. Idem declaravit Concil. Vatic., Sess. III, c. iv (Denz., 1799) his verbis : «Nec sane ipsa (Ecclesia) vetat, ne huius­ modi (philosophies) disciplinæ in suo quæque ambitu propriis utantur principiis et propria methodo ; sed iustam hanc libertatem agnoscens, id sedulo cavet, ne divinæ doctrinæ repugnando errores in se suscipiant aut fines proprios transgressæ ea quæ sunt fidei, occupent et pertur­ bent. » VIII. Inde solitæ obiectiones facile evanescunt. Primo enim Ecclesia et theologia ratione vel etiam philosophia non utitur ad principia sua probanda, sed ad ea explicanda ; ideoque ratio vel philosophia locum revelationis vel Dei minime occupat. Hoc sensu S. Thomas docet (In Boeth., 1. c., ad 1) : « Doctrina philosophorum non est utendum quasi principali, ut sc. propter eam credatur fidei ; non tamen removetur quin ea possint uti doctores quasi secun­ daria. » Secundo ex usu rationis vel philosophiæ doctrina theolo­ gica Ecclesiæ non mutatur. Ratio enim et philosophia sunt instrumenta tantum, vel ad declarandum et explanandum sensum doctrinæ revelatæ, vel ad exprimendam doctri­ ART. LXXIV. ---- DE USU RATIONIS 717 nam revelatam per certos et optimos conceptus et termi­ nos scientificos, vel ad conclusiones deducendas. Quo sensi S. Thomas docet: « Theologia... utitur principiis omnium aliarum (scientiarum) » (i. c., ad 7). Falsissima igitur est opinio protestantica quasi in Ecclesia catholica, ob usum rationis et philosophiæ, additamenta quædam ad doctri­ nam revelatam eaque verbo Dei extranea accesserint. Ita falsissima est sententia Harnackii quod sc. dogmata (catholica) sint « productum theologiæ et opus ingenii gravi (— philosophiæ græcæ) super fundamentum evangeliorum », ita sc. ut « media scientifica (i. e. doctrinæ philosophicæ) quibus mediantibus antiqui doctrinam Evangelii explicare ac exprimere conarentur, cum doctrina evangelica in unum conglutinatæ atque ad dignitatem doctrinæ theo­ logicæ et dogmatis elevatæ fuerint1. » Similiter falsa est opinio non paucorum, philosophiam esse « fundamentum » theologiæ, ut e. g. philosophiam aristotelicam in theologia S. Thomæ. Tertio, adest quidem influxus philosophiæ isque verus et efficax in doctrinam theologicam efformandam, at minime quantum ad res edocendas, sed tantum quantum ad ter­ minos quibus doctrina revelata exprimitur, quantum ad formulas scientificas, quantum ad conceptus quibus res revelatæ examinantur ac determinantur, ac sic denique quantum ad directionem studiorum, inquisitionis et cogni­ tionis doctrinæ revelatæ. Isto modo theologia scholastica a philosophia aristotelica dependet, inquantum sc. doc­ trina revelata per terminos aristotelicos exprimitur, sub ratione conceptuum Aristotelis concipitur ac denique secundum mensuram cognitionis aristotelicæ investigatur, dum forsitan sub influxu alterius philosophiæ aliis sub rationibus et conceptibus considerata et expressa atque aliæ et aliæ partes revelationis ijivestigatæ fuissent : qua ratione influxus philosophiæ in historia dogmatum et forma concreta dogmatum explicatur. Inde sequitur, esse summi momenti pro theologia et pro evolutione dogmatum ut in Ecclesia vera philosophia vigeat12. 1. Harnack, Dogmengeschichte, I3, xvm ; cf. p. 3. 2. Ad obiectionem quæ theologos, philosophia utentes, coin- 718 CAP. IX. DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI Optime denique S. Thomas explicat qua ratione theolo­ gia catholica aliquid a ratione vel a philosophia accipiat. In I, q. i, a. 5 ad 2 ad obiectionem propositam sic respon­ det : « Hæc scientia accipere potest aliquid a philosophicis disciplinis, non quod ex necessitate eis indigeat, sed ad maiorem manifestationem eorum quæ in hac scientia traduntur. Non enim accipit sua principia ab aliis scientiis, sed immediate a Deo per revelationem. Et ideo non accipit ab aliis scientiis tanquam a superioribus, sed utitur eis tanquam inferioribus et ancillis, sicut architectonic® utun­ tur subministrantibus, ut civilis militari. Et hoc ipsum quod sic utitur eis, non est propter defectum vel insuf­ ficientiam eius, sed propter defectum intellectus nostri : qui ex his quæ per naturalem rationem (ex qua procedunt aliæ) cognoscuntur, facilius manuducitur in ea quæ sunt supra rationem, quæ in hac scientia traduntur ». parat cauponibus qui aquam vino miscent, S. Thomas respondet : « Illi qui utuntur philosophicis documentis in sacra doctrina, redigendo in obsequium fidei, non miscent aquam vino, sed con­ vertunt aquam in vinum » (!) In Boeth., De Trin., q. n, a. 3 ad 5. ARTICULUS SEPTUAGESIMUS QUINTUS De auctoritate philosophorum1 I. Status quaestionis. — Doctrina philosophica quae­ dam dupliciter considerari potest : uno modo secundum quod a nobis ipsis cognoscitur vel per argumenta probatur, alio modo inquantum est alicuius philosophi et ex eius auctoritate vim quandam ad inducendum consensum habet. Primo modo considerando habetur locus ex ratione, secundo modo considerando habetur proprie locus ex auctoritate philosophiæ vel potius philosophorum1 2. Quæritur igitur, utrum auctoritas philosophorum in theologica argumenta­ tione vim quandam vel efficaciam habeat, ita sc. ut propter illam aliqua doctrina teneri, admitti ac applicari possit et debeat. Specialis quæstio erit, quibusnam philosophis talis auctoritas competat. II Thesis. Thesis I : Auctoritas philosophorum theologo quidem argumentum præbet. attamen per se et directe infirmis­ simum. Prima pars propositionis facile probatur. Sequitur enim : a) Ex auctoritate Domini : qui sc. dicta aliorum in argu­ mentum adducit, ut e. g. Lc., xu, 54 ss. : « Cum videritis nubem venientem ab occasu, statim dicitis : nimbus vemt : et ita fit; et cum austrum flantem, dictis : Quia æstus erit ; et fit. » i>) Ex auctoritate S. Pauli : qui coram Areopago non tan­ tum cultum « Dei ignoti » (Act., xvii, 23) sed et dictum Arati (xvii, 28) in argumentum adducit, sicut alio in loco dictum Epimenidis (Tit., i, 12). c) Ex naturali auctoritate philosophorum, utpote ut vi1. De Grctot, Summa apologetica de Ecclesia catholica, q. xxm ; M. Cano, De locis theologicis, lib. X. 2. Cf. S. Thomas, In Boethium de Trin., q. n, a. 3 ad 8. 720 CAP. IX. ---- DE ECCLESIA UT REGULA FIDEI rorum ingenio, studio, doctrina eximiorum : quodsi enim ratio aliquid valet, etiam auctoritas virorum sapientum agnoscenda est. ·.<ιΐ..μι.inmnm (iirt. 73), 693699. Ouomodo doclilmi II... π it ur'iiilii, (194, præscripΙιιιιι C. .1. ('·., 69(1, Ilnur I'lnmiie 119(1, obloel limes, 699 ss., -Ι, de studio doctrina) 8. Thomui, 7oi 7o3 Doctrina S. Thom®, do iifllelo ·ι ρ· · l< ι ,· |n |i. do nomine Eccle­ sia’, 28, 29* ; de rogno en1 ei'lo E, 365 ss. de Christo ut capite Ecclesiio, 371, 7b · ·. do prlmill.il, 449 ss., de infallibilitate R. I'., 468 ss. , de mm iilule, 175 hh. ; de fon­ tibus doctrinæ E, 441); de superiori! ni ·■ Il I' imper Concilia, 5(10, 501, 508; de potestale Eci'leslm (In Inlldelos), 749, 751; de Ecclesia ut corpore mystico Christi. 755 . de Spiritu S. ut corde Ecclesiæ, 757. De inspiratione S. .Scripl une, 529 532 . de cumme, 541 ; de veritate S. Scripturæ, 545 s., 548 551 . de sensu pirituali, 553, 554, 555, 556; de multiplici sensu litorali, 55 1 , de interpreta­ tione S. S., 564. De obiecto formali fidei, 6072, (ill, 612, 63 1 ; de conclusio­ nibus theol., 628; de progressu dogmatico, 640, 644-6. De auctoritate Patrum, 670 ; de usu rationis in theologia, 16, 710, 712, 716, 718 ; quomodo philosophia sit ancilla theologiæ,; '5 · de auctoritate humana, 720 ; sensus historicus Aquinatis, 7371. Di reli<|no possim. Tolerantia, 276. Traditio divina ( ml. ·> ’ 65). Muliones <4 divisiones, 574, dogma, 576, errores, 577. Existentiii triid., 579, ul foulls dlsllmll revolutionis, 581, et quidem· adlDl|Ulll.l, 585. Conservatio et I ιίιιιηιιιΙηηΙο 11 In t.i i Icnlu, 588 597 (modin, 588, mutatio excluditur, 590, modus I riiiismlssImilH, 593, pari im explicite, piirtlm linpllello, 594, id»u innlIo, 595 7). Regulæ discernendi I ιικΙΙΙ Ium· ■. 598 Ulli Tritlenlinum linin'., de hleiiiii hin, |ou, de s Scriptum 515, de canone, 538, de Vidgiiln, 558, de Ini erprel ul loue S. Scripturæ, 562, de I rmlllioim, 577, do nuciorllulo 1'idriim, bll'.', 661. Tubbervillr., 347. Ttirrccrennila, do imlliili* I1'. . 169, I781, de i ni lmlli'11 alo, 183; de membris 14., '1119 , do pol esi nl e Imll i ei In I . 15 1 do Cone. Con­ si mit. 443. 50'.'. U 776 INDEX ALPHABETICUS RERUM ET NOMINUM U Uganda, martyres, 255. Unio ecclesiæ orientalis, 249. Unitas Ecclesiæ(nota). Definitio, 167 (sec. Protestantes, 169), dis­ tinctio inter notam et proprietatem unitatis, 169. Nota unitatis Ecclesiæ Christi promissa, 170 (art. 19), reperitur in Eccl. catholica, 199 (art. 23), deficit apud schismaticos, 243, et protestantes, 251. V Van Espen, 342. Van Noorl, 256, 334, 410, 536, 591. Vaticanum Concil., de divina institutione Ecclesiæ, 31 ; de fine E., 82 ; de visibilitate, 146 ; Ecclesia ipsa — motivum credibi­ litatis, 156 ; de E. ut societate perfecta, 261 ; de indefectibilitate, 278 ; de infallibilitate E., 283, 296, 307 ; de potestate E., 336 ; de primatu, 369, 412 ; de infallibilitate R. P., 457-462 ; de magisterio E., 360 ; de S. Scriptura et inspiratione, 513 ss., 522 ; de canone, 538 ; de interpretatione, 563 ; de traditione, 577 ; de regula fidei, 608 ; quænam fide divina et catholica credenda, 616 ; de notione dogmatis, 624, 632, 635 ; de progressu dogmatico, 637; de auctoritate Patrum, 661; de vi rationis humanæ, 706 713 ; de habitudine Ecclesiæ ad rationem, 714, 716. Vega A., 268, 559. Veritas prima, 6072. Vetero-catholici, 372, 464. Vincentius Ler., 594, 603, 637, 641, 668. Visibilitas Ecclesiæ, 145-157 (art. 17). Notio, 146, dogma, 146, errores, 145, prob. 147 ss. Triplex via, 156, Cf. : notæ Eccl. Voslé J., 261, 63, 543, 547, 549, 5'50, 552. Vulgata, authentica, 558-561 (art. 60). W Weiss A., O. P., 211, 214, 682. Weiss J., 44. Wiclefitæ, 89, 372.f Wilpert, 408. Z Zahn, 389. Zigliara, 15, 159. Zosimus, 433, 503. IMPRIMERIE DE L'EST — BESANÇON — 1925 I DIVISIO OPERIS \ l · ι Γ I. — De defensione Ecclesiæ catholicæ.................. \it. I. — De obiecto apologeticæ...................................... VI. 2.— De methodo apologeticæ .......................... .... X11.3. — De historia et evolutione apologeticæ............... 1 1 6 18 \pl I' 11 : De causis Ecclesiæ.................................................. VI, 4.— De nomine Ecclesiæ............................................ Sectio i. — De institutione Ecclesiæ............ \i t. 5. — De institutione Ecclesiæ. Sententiæ................... \ 11.6. — Divina institutio Ecclesiæ probatur ex doctrina de regno cælorum................................................. 38 VI, 7. — Divina institutio Ecclesiæ probatur ex volun­ tate Christi .......................................................... 48 VU 8. — Divina institutio Ecclesiæ probatur ex Eccle­ sia Apostolorum..................................................... 56 ! VI 9.— Divina institutio Ecclesiæ probatur ex S. Pau­ lo ............. ................. ..................... !............................ Vt. 10.— Divina institutio Ecclesiæ probatur cx tes­ timoniis veterum.. .■............................................. 73 Sectio ii. — De fine Ecclesiæ............................ VI. 11.— De fine Ecclesiæ ............................................ Sectio m. — De membris Ecclesiæ o.................. Art. 12. — De membris Ecclesiæ...................................... Sectio iv. — De constitutione Ecclesiæ.............. AH. 13. — Doctrina Ecclesiæ de constitutione hierarF .«t “ehica et probatio ex S. Scriptura.............................. AH. 14. — Constitutio hierarchica Eccl. probatur ex le^Aimonio veterum.......................................... AH. 15. — De constitutione charismatica Ecclesiarum S. Pauli......................................................................... Ai i |6. — De convenientia constitutionis hiérarchie».. 26 26 30 30 A 1'1 I III : De notis Ecclesiæ................................................ Sectio i. — De uisibilitale Ecclesiæ.................. Ar(. 17.— De visibilitate Ecclesiæ ................................ n. SCHULTES. — DE ECCLESIA CATHOLICA. — 1 63 82 82 89 89 99 100 110 1'4 134 144 145 145 VI DIVISIO OPERIS Sectio n. — De nojis in generali....................... Xrl. 18. — De notis in generali. Notiones..................... Sectio m. — De notis in particulari.................. Art. 19..— De nota unitatis........................................... Art. 20. — De nola sanctitatis...................................... Art. 21. — De nota catholicitatis .................................. Art. 22. — De nota apostolicilalis................................. Sectio iv. — De Ecciesia cui nolæ conveniunt.. Art. 23. — Nota unitatis Ecclesiæ catholicæ competit. Art. 24. — Nota sanctitatis Ecclesiæ catholicæ compepetil.................................................................... '210 Art. 25. — Nota catholicitatis Ecclesiæ catholicæ coinpetit...................................................................... 228 Art. 26. — Nota apostolicitatis Ecclesiæ catholicæ com­ petit .................................................................... 234 Sectio v. — De defectu nolarum...................... Art. 27. — De defectu notarum in ecclesiis photianis... Art. 28. — De defectu nolarum in protestaritisino........ 156 156 167 167 175 183 192 199 199 242 242 251 CAPUT IV : De perfectione et dotibus Ecclesiæ in ordine so­ cietatis ................................................................................ 260 Sectio i. — De perfectione Ecclesiæ................... 260 Art. 29. — De Ecclesia ut societate perfecta.................. 260 Art. 30. — De Ecclesia ut societate necessaria.............. 268 Sectio ii. — De dotibus Ecclesiæ....................... 277 Art. 31. — De indefectibilitate Ecclesiæ......................... 277 Art. 32.— Dé infallibilitate Ecclesiæ. Notio et proba­ tio . 283 Art. 33. De obiecto infall, in genere................. ?............. 296 Art. 34. — De infall. Ecclesiæ circa conclusiones theo­ logicas.................................................................. 307 Art. 35. — De infall. Ecclesiæ circa facta dogmatica .... 313 Art. 36. — De infall. Ecclesiæ circa res disciplinares.... 318 Art. 37. — De infall. Ecclesiæ circa canonizafioppm sanctorum........................................................... < 322 Art. 38. — De infall. Ecclesiæ circa approbationem or­ dinum .................................................. . . ... 327 CAPUT V : De potestate Ecclesiæ............................................ 333 Sectio i. — De potestate regiminis.................... 333 Art. 39. De potestate regiminis Ecclesiæ in generali . 333 Art. 40. De subiecto, obiecto et amplitudine pot. regiminis...................................................................... 348 DIVISIO OPERIS VII Sectio ii. — De polestate magisterii................. 359 Ari. 41. — Oe magisterio Ecclesiae................................. ‘ 359 < \ fi I' VI . De Primatu Romani Pontificis .·......................... 368 Art. 42 : De primatu Petri. Notiones.................... 369 Art. 43. — Primatus Petri probatur ex Mt. 16, 16-19 .. 374 Art. 44.— — — ex Le. et Joa....... 386 Art. 45. — Primatus Petri probatur testimonio vete­ rum ............................................................ 391 Art. 46. — De Sede Romana Petri.................................. 404 • Art. 47. — be Romano Pontifice ut successore Petri in primatu............................................................ 412 Art. 48. — De attributis primatus.................................... 441 Art. 49. — be infallibilitate Rom. Pont. Notiones et sententiae.............................................................. 457 Art. 50. — ProbaturinfallibilitasR. Pont......................... 465 i API T VII : De Conciliis oecumenicis................................... 488 Art. 51. — De conciliis oecumenicis. Notiones.............. 488 Art. 52. — De convocatione, celebratione et confirma­ tione concil. oecum............................................. 495 Art. 53. — De auctoritate conc. oec............................... 501 Art. 54. — De infallibilitate conc. oec............................ 506 I API T VIII : De Sectio Art. 55. — De Art. 56. — De Art. 57. — De Art. 58. — De Art. 59. — De Art. 60. — De Art. 61. — De Sectio Art. 62. — De Art. 63. — De Art. 64. — De Art. 65. — De fontibus doctrinæ Ecclesiæ.................... i. — De D. Scriptura............................. notione ut txislentia Scripturæinspiratae natura inspirationis................................ canone S. Scripturæ................................ veritate S. Scripturæ........................... multiplici sensu S. Scripturæ................. veritate et authenticitate Vulga tæ....... interpretatione S. Scripturæ................... n. — De traditione divina....................... existontia traditionis divinæ.................. traditione, d. ut fonte revelationis......... conservatione et transmissionetrad. d. . regulis discernendi traditiones................ 512 512 513 522 537 543 553 558 562 574 574 581 588 598 (. API T IX : De Ecclesia ut regula fidei............................... 605 Sectio i. — De Ecclesia ut regula fidei......... ·.. 606 Art. 66. — Quo sensu Ecclesiæ doctrina sit regula fidei. 606 Art. 67. — Quo assensu doctrina Ecclesiae tenenda sit . 614 Sectio n. ·— De dogmate................................ 624 Art. 68. — De notione dogmatis..................................... 624 Ari. 69. — De progressu dogmatico.............................. 637 Art. 70. — De censuris ecclesiasticis............................. 648 VI>< DIVISIO OPERIS Sectioni.—■ De auctoritate SS.Palruin et llieolog. Ari. 71. — De auctoritate ss. Patrum............................. Art. 72. De auctoritate theologorum........................... Art. 73. De auctoritate theol. S. Thomæ..................... Sectio iv. De auctoritate rationis............. Art. 74. ■ De usu rationis et philosophiæ...................... Art. 75. Do auctoritate philosophorum...................... Art. 76. De auctoritate historiæ.................................. Art. 77. I )e methodo historica in theologia................. 658 , 659 680 693 705 705 719 727 733 CAPI T X : De relationibus Ecclesiæ ad extra Λ.................... 743 Art. 78. — I )e habitudine Ecclesiæ ad societatem civi­ lem ...................................................................... 743 Art. 79. — De relatione Ecclesiæ terrestris ad Eccle­ siam coelestem..................................................... 753