School of Divinity Library St. Louis, Missouri 63108 ECCLESIA CHRISTI ANTONIUS STRAUB S. J., THEOLOGIAE ET PHILOSOPHIAE DOCTOR, THEOLOGIAE IN C. R. UNIVERSITATE OENIPONTANA PROFESSOR. ■ - VOLUMEN 1. — ARCA SEM’N Prov. Mo. s OENIPONTE. TYPIS ET SUMPTIBUS FELICIANI RAUCH (L. PUSTET). 1912. Imprimi potest. Viennae die 27. Januarii 1912. Joannes Bapt. Wimmer Praep. Provinciae Austriae Societatis Jesu Imprimi permittitur. Brixinae die 16. Februarii 1912. Dr. Fried le Vic. gen. Praefatio. Ex quo necessitate temporum impulsi Melchior Canus inter locos theologicos et Bellarminus inter controversias Christianae fidei diligentius de ecclesia disputarunt, vestigia eorum multi persecuti sunt. Immo hodie vix pars theologiae sit, quae studio aeque amplo excolatur. Ut cursus institutionis et quaestiones singulas agitatas praetermittam, de ecclesia Christi aetate recentiore disseruerunt Passaglia, Palmieri, Hettinger, Mazzei la, Franzelin, De Groot, Wilmers, Billot, alii. Si audeo sperare, etiam libro huic suum fore locum, mo­ veor dispositione operis universi propria; cujus ipsa ratio in introductione redditur. Accedit, quod ad ecclesiae veritatem asserendam vel uberius explicandam, potestatem determinan­ dam, disciplinam vindicandam res plurimae, non solum ab ad­ versariis ecclesiae impugnatae, sed maxime in ecclesia addubi­ tatae, sive documentis hactenus parum observatis sive usu rationis theologicae opportuno luce nova illustrantur; est enim tractatus de ecclesia fundamentalis vel positivus ita, ut pro intellegentia altiore et ipse speculatione egeat, idque eo magis, quo tardius expoliri coepit. Ad res illas pertinent dona apo­ stolorum extraordinaria (n. 195 ss), episcopatus romanus Petri, non Pauli, idemque semper monarchicus (n. 526 ss. 530 ss), primatus a Roma inseparabilis (n. 549 ss), epistula Leonis M. ad Turribium retinenda (n. 635 adn.), ecclesiae potestas in mua**·***! Praefatio. actus interiores (n. 665 ss), potestas designandi extraordinarii ministri confirmationis vel consecratoris olei infirmorum (n. 682 ss. coi. 1471 adn.), modus potestatis circa sacramenta (n. 694 ss. coi. 1490), materia sacramenti ordinis (n. 704. 1046 ss), sen­ tentia Cypriani de primatu (n. 784 ss. 1410), potestas ecclesiae circa scripturam sacram (n. 862 ss. 901. coi. 1491), textus vul­ gatae de resurrectione compositus cum hominibus ultimis non morituris (n. 872 adn.), lex ritualis romani de baptismo recta (n. 906), ecclesiae disciplina congruens indoli extremae unc­ tionis (n. 921 ss), venia criminum aliquot ex ecclesiae more non negata (n. 953 ss), definitio viennensis de gratia parvulis obtingente (n.967 adn.), testimonium celebratum Irenaei(n. 984 ss. 1404 adn. 2), momentum syllabi Pii IX (n. 999 ss), controversia juste aestimata de baptismo haereticorum (n. 1007 ss), querela immerita de reordinationibus (n. 1030 ss), vis concordatorum (n. 1115 ss), principatus civilis pontificius infallibiliter praedi­ catus necessarius (n. 1140 s) ideoque nec licite nec valide di­ mittendus (n. 1142ss), potestatis civilis universae origo (n. 1145ss. coi. 1492) et amissio (n. 1170 ss), membra ecclesiae habendi excommunicat! tolerati (n. 1301 ss) et homines baptismi clam nullius in ecclesia viventes (n. 1304 ss), proprietates ecclesiae in schismate magno occidentis salvae (n. 1477 ss), materiae denique aliae per indicem alphabeticum facile detegendae. Disquisitiones complures de his argumentis exsistunt etiam tales, ut pro monographiis esse possint, etsi stilo conciso uten­ dum fere fuit, ne opus nimis cresceret. Insuper licuit com­ memorare enuntiationes quasdam pontificum quodammodo ob- ’ litteratas peremptorias vel peremptoriis aequiperandas, ut de poena ignis aeterna, de poena pro peccato originali subeunda, de purgatorio, praeter eas, quae ad mansuram primatus cum episcopatu romano conjunctionem et ad potestatem circa sacra­ menta referuntur (n. 1072 adn. et 698). Nonnulla autem men­ tione digna, quae labore preli longius progresso demum prod- Praefatio. V ierunt vel quomodocumque occurrerunt, apud addenda in opere extremo invenientur. Restat, ut sigla adhibita declarentur. Littera I) significat Denzinger, enchiridion symbolorum et definitionum, adjectis numeris marginis plerumque secundum editionem nonam, quae adhuc pervulgata erit; si quae monumenta in editione recentiore sola reperiuntur, haec expresse nominatur. F cum nu­ meris additis indicat volumen et paginam editionis Patrum apostolicorum, quam Funk adornavit. II cum numeris adjunctis designat tomum et columnam ex conciliorum collectione ab Harduino edita. L cum numeris ostendit tomum et columnam ex conciliorum recentiorum collectione lacensi. Mcum numeris remittit ad tomum et columnam patrologiae sive latinae sive graecae, quam curavit Migne. R cum numeris, scilicet epi­ stularum, delegat ad editionem alteram regestorum ponti­ ficum romanorum, quae primus Jaffé edidit. Scribebam Kalksburgi prope Vindobonam die festo nativitatis Domini 1911. Index alphabetic!» nominum et rerum, quae hoc opere toto continentur. Numerus intellegitur marginis; littera a designat adnotationem; quae si sub numero eodem plures sunt, numeris ad litteram additis distinguuntur. Abel cur potius quam Adam exhibeatur Africae episcopi mandant defendendam oflerens sacrificium 257, vel primum contra donatistas ecclesiam ex eloquiis membrum ecclesiae primitivae 258. divinis et dono linguarum per omnes Abercius a pastore ipso immaculato Ro­ gentes diffusam, quae permixtos malos mam missus indicat principatum Romae ex praedictione habeat 1242. 1359. coi. sacrum 505. 1366. 1368. Acaciani extorres ab ecclesia I486. Agapitus I anathema Dioscoro antipapae Acta sanctorum bollandiana testantur mem­ dictum rescidit 597. bra ecclesiae eximie sancta 1330; — AgatllO. Ecclesia romana ut ab exordio testantur miracula 1340; — quid cen­ fidei percepit, illibata fine tenus per­ seant de sanctis et miraculis dissiden­ manet 553. 983; — pontifex profitendo tium orientis 1465. se imperatori de concilio oboedire, ob­ Actus externi occulti subjecti ecclesiae oedientiam consensum simplicem intel­ 665 ; — item interni mixti et meri 668 ss; legit 811; — sensum orthodoxum Ho­ — actus internus pro indulgentia non norii testatur 1023. praescribitur, sed mere ut condicio po­ Agni Christi quinam sint 160. nitur 676. Albertus M. docet, extremam unctionem Actus apostolorum de romana commora­ non esse sacramentum necessitatis 922 a; tione Petri 522; — de materia confir­ — eam non agnoscit infinite iterabilem mationis 699. 924; — ejus finem fere obtinendum Adam cjusque uxor non nati, sed alter de non ponit in remissione omnis poenae terra, altera de costa viri creati in pro­ 941 s, sive primarium 947, sive homine fessione fidei dicuntur 1072 a. coopérante cum gratia sacramentali se­ Adoptio populi Israel qualis intellegatur cundarium 948. 281. . Aleatores qui antiquitus impugnat, effert Aedificata ecclesia quomodo paulatim sit primatum Petri et romanum 488 coi. a Christo 294 ss. 771. 1392; — auctor hujus tractatus Aedificatio doctrinae christianae 875 s. episcopus potius romanus 1392 a. Aethiopes per canones apud se exstantes Alexander II innovavit decretum Nico­ primatum romanum stiper concilia ipsa lai ΙΓ, qno siinoniaci deponendi, ho­ efferunt 742 a. mines gratis a simoniacis cognitis in VIII Index alphabeticus nominum et rerum, velut vicarius,omnibus antefertur, pascere posterum consecrati dignitate, utique jubetur etiam perfectiores 163; — res pro ordinis exercitio, privandi sunt legis umbra ecclesiae novae Christi 288; 1036. — Christus caput, corpus fideles et sapi­ Alexander III. In forma baptismi requi­ entes 340; — pietas et voluntas bap­ ritur enuntiatio actionis baptizandi 710a; tismatis abluere hominem potest 353. — responsum ejus de matrimonio in1307; — ecclesia obumbrari potest, defallibilitati romanae non obest 1025; — ficere non potest 397; — pontifex rocondicionem expressam in baptismo mi­ manus custodit ovile Christi 506; nistrando primum aperte praescriptam idem est convenire cum episcopis caexhibet 1030. tholicis ac cum ecclesia romana 550; Alexander VII de confessione invalida 673; — Petrus a Christo jussus remanere — de actu fidei, spei, caritatis 676 ; — Romae 575; — de forma eucharistiae quinque propositiones in sensu Jansenii 710a; —asseverat, a concilio nicaeno damnatas et ita sincero animo rciciense nec morte nec gladio posse separari das edixit 897; — censuris inferioribus 844; — una de personis Trinitatis no­ propositiones multas repudiavit 899. minata ceterae continentur, sed pro Alexander VIII. In forma baptismi re­ baptismi forma prolatio trium persona­ quiritur enuntiatio actionis baptizandi rum postulatur 1029; — ad imperato­ 710a; — propositionem quandam cen­ rem palatia pertinent, ad sacerdotem ec­ sura minore, alias in globo censuris clesiae; in causa fidei episcopi solent differentibus damnavit 899. de imperatoribus christianis, non impe­ Alexander alex, unam et solam catholi­ ratores de episcopis judicare; tributum cam. apostolicam. inexpugnabilem ec­ Caesaris est, ecclesia Dei est; nihil ho­ clesiam confitetur 397; — unum corpus norificentius, quam ut imperator eccle­ catholicae ecclesiae et mandatum, ut siae filius dicatur 1080 ; — ex omni concordiae vinculum servetur 1470 a 3. valle congregatus est populus catholi­ Alexander hieros. ecclesiam antioch. cog­ cus, jam non multae congregationes nomine sanctae alloquitur 1316. sunt, sed una ecclesia 1227 ; — schis­ Alexandrini apocrisarii agnoscunt prima­ matici similiter extorres ab ecclesia et tum antistitis romani 485. haeretici 1270; — bene dicitur tradi Altaria. Ecclesiae de his mores peremp­ satanae, qui separatur a Christi corpore torie vindicati 904. 1276; — ecclesia diligit nec unquam Ambroriaster. Primatum accepit Petrus circa Christum suum mutat affectum, in 180; — Paulus cupiit videre Petrum, ecclesia justitia resplendet, caelestis vitis primum inter apostolos 186; — Paulus fructus exundat 1324; — toto orbe dif­ ab ipso Filio Dei electus apostolus et fusus corporibus humanis vitae caelestis ad praedicandum ubicumque missus 205; usus inolevit 1333. 1 — iniquitati condicio mancipii, non po­ testas civilis imputatur 1151. Aliabaptistae ecclesiam novam somniant 384; —ordinarium ministerium sacrum Ambrosius. Petrus ecclesiae fiimamentum divinitus institutum negant 406. 69; — vel petra 72; — isque solus 80; — ubi Petrus, ibi ecclesia 87 ; — Anastasias I refert consultationem Joannis fides Petri ecclesiae fundamentum 109; hieros. 506; — Anysio episcopo thes— sensu accommodaticio petra etiam salon. omnia, quae in illis partibus ge­ fidelis simplex 113; — Petrus per Chri­ rerentur, cognoscenda tradit 760; — stum firmatus in fide et firmamentum scripta prava Origenis damnat 897 ejusecclesiae 147 ; — idem amoris Domini que lectionem prohibitam significat 962; quae hoc opere toto cbntinentur. — idem contra do nail st as 993 ; — Liberium extollit 1018. AliastasillS II petit, nt sedes Petri in uni­ versali ecclesia assignatum a Deo teneat principatum 741; — inter arelat. et vienn. ecclesias aliqua contra veterem consuetudinem observari jubet 761; — de natura Christi 993 ; — de hominibus ab Aeacio baptizatis vel ordinatis 1014; — generatianismuin rcicil 1072 a; — formulam fidei pro more pontificis novi communicat 1398. Anastasias bibliothcc. compellat vicarium Dei, clavigerum caeli, sine quo nihil divulgandum sit 645. Anastasias sinaita ecclesiam videt para­ diso praesignatam 289. Anathema quid sit 1256. Anatolius alex, agnoscit episcopos romanos successores Petri 517. Anatolius constantinop. a Leone confir­ mationem canonis chalcedonensis ut va­ liditati necessariam petit 824. Anezaki Masaliarn praestantiam ecclesiae catholicae affirmat 1474 a. Angeli. Eorum quoque ecclesia 14 ss; — eorum sanctitas 1310. Anglicani potestatem regiminis in episco­ pos a principatu saeculari derivari cen­ sent 408. 1464; — nectitur cum reve­ latione veritas, ordinationes anglicanas irritas esse, necti potest veritas, eas hoc illove modo actas esse 886; — ordi­ nationes anglicanae infallibiliter rejectae 1004. coi. 1464 ; — sunt anglicani, qui ecclesiam ex romana, graeca, anglicana constitui unam universalem opinantur 1200; — ecclesiam apostolicam quodam­ modo ratione ipsius sacri ministerii agnoscunt 1380. Anima ecclesiae quid sit 345. coi. 1296. 1308. Aliselmlis effert primatum Petri 165. Anselmns havelberg. Romana ecclesia a Deo primatum obtinuit, supra petram fundata, nunquam in fide debilitanda 545. IX Anselmns rem. de ordinationibus simoniacis a Leone IX sanatis 1035. Antbimns. Sancta ecclesia una, catholica, apostolica; catholica autem dicta est, quia per totum mundum diffusa exsi­ stit; haereses autem non ubique sunt, unde nec catholicae nominantur 1492. Antiochenum concilium a 341 utitur poena temporali 636; — appellationem a ju­ dicio sacro ad imperatorem prohibet 1108; — concilium de Paulo samosateno scribit Dionysio rom. et Maximo alex, et omnibus per orbem episcopis, presbyteris, diaconis et universae eccle­ siae catholicae 1363, idemque memorat litteras communicatorias 1397. Antipodes non absolute a Zacharia ponti­ fice negantur 1026. Antoninus sanctus pronuntiatus 910; — vere papam infallibilem agnovit 997. Aphraates agnoscit primatum Petri 102. 163. Apiarius presbyter appellans 741. Apollonius ecclesiam sanctam memorat 1316. ApologeticilS modus agendi de ecclesia 1—7 ; — quatenus in hoc tractatu adhi­ beatur 9. Apostatae qui sint 1254. Apostolatus institutum extraordinarium 197; — quomodo apostolatus nominetur pote­ stas pontificis romani 219, munus episco­ porum 436 ; — apostolatus Petri non repugnat episcopatui urbis 524; — ce­ terum vide; Apostoli. Apostoli a Christo positi 35 ss; — de fundamento apostolorum 114ss; — de potestate remittendi et retinendi vel li­ gandi et solvendi data omnibus apostolis 118ss; — contentio apostolorum de primatu 126; — eorum scandalum Mat 26, 31 ss praenuntiatum non est cum tentatione Luc 22, 31 s indicata con­ fundendum 141 ; — apostoli fratres Petri 142s; — apostoli antonomastice qui sint 195; — horum dona 195 ss, ipsa missio immediate divina 198 ss, potestas Index alphabetical nominum et rerum, ciens dissidentium orientis 1471 et hae­ latissima praedicandi 202 ss, aequalitas reticorum orientalium 1472; — quo 204—206, jurisdictio amplissima 207 ss pacto apostolicitas potestatis summae coi. 778. 796, infallibilitas 211 ss, so­ sacrae in magno occidentis schismate lutis dubiis 217; — iidem organa reve­ servata sit 1481; — ceterum vide; lationis 220. ditati cognitione infusa 221, charismate miraculorum 222, dono lin- i Apostolicum. gnarum 223. coi. 1367 s. 1489, confir­ ApoStoliClim ministerium a Christo insti­ tutum 35 ss, in perpetuum 388 s, 410 ss. mati in gratia 224; — non erant vi apostolatus jam episcopi 225 ss, neque ; 1380 ss. 1401 ss; — apostolica doctrina inspirati ad scribendum ; quomodo fu- I eadem ac vera 216; — apostolicus quo erint ad loquendum 229; — dona per- | pacto pontifex romanus nominetur vel ampla apostolorum singulorum in sin- ! sedes ejus apostolica 219. 601. 1456; gulos episcopos non transeunt 230 ss ; i — quomodo et aliae sedes apostolicae — Deus singulariter apostolorum gressus 1 vocentur 436; — apostolica simpliciter consuevit dici sedes non primatus, sed moderabatur 238; — apostoli ut sub­ romana 557 a 1; — apostolici vicarii jecti quomodo potuerint a Petro regi apte vocantur ad concilium oecumeni235 ss; — apostolorum successores 436. cum 801 ; — ecclesia apostolica angu­ 438. 780. 1390ss. 1401 ss; — apostoli stius sive tempore sive loco, plenius et de perenni modo successionis in primatu quidem ratione originis, doctrinae 1380, 586; — apostolis potestas tota remit­ ipsius potestatis administrantis 1380 ss; tendi peccata post resurrectionem ex­ trinsecus accessit 689. 784; — episcopi, I — ceterum vide : Apostoli, Apostolicitas. quos statuerant apostoli, his defunctis | Apparitio virginis immaculatae ex signis divinis infallibiliter proposita 882. 917. manserunt ab ipsa summa sede 782; — in apostolis depositum fidei completum Appellatio ad pontificem romanum 500 ss. 738 ss. 741 ; — a pontifice romano prava 829, paulalim ab ipsis ecclesiae man­ 748; — in foro paenitentiae 798; — datum 862; — per illos revelata in­ ab abusu potestatis sacrae ad civilem spiratio scripturae 863 et scriptura tra­ nulla 1108. dita 864 ; — auxilio Spiritus sancti leges quasdam a se ferri apostoli significant Approbatio ut condicio jurisdictionis vel usus jurisdictionis expediti pro sacra­ 902 ; — de apostolis singulis inter gentes mento paenitentiae 702; — approbatio laborantibus 1406; — ceterum vide: Apostolicitas, Apostolicum. ecclesiae ut condicio pro contractu va­ lido matrimonii 708. Apostolicitas ecclesiae ratione ipsius pote­ statis administrantis declaratur 1380 s Aquilejense concilium. Ex capite romana et demonstratur 1382 ss, unde exclu­ ecclesia in omnes communionis jura di­ duntur commenta ministerii non pleni manant 771. vel non in hominibus determinatis a Aransieannm I concilium de haereticis Christo instituti, a populo inducti, ex venientibus confirmandis 1017. charismatis apostolatus, prophetiae, doc­ Aransicannm II concilium ex confirmatrinae transeuntibus panlatim ad epi­ tione speciali sedis apostolicae vim per­ scopos redacti 1401 ss; — apostolicitas emptoriam obtinuit 992. ecclesiae ut nota declaratur 1414 s et ArelatenSê I concilium petit a Silvestro I demonstratur 1442 ss ; — apostolicitas exercitium primatus per omnem orbem ecclesiae romanae catholicae 1456, nexa 496; — canon 8 de baptismo haereti­ cum cathedra Petri 1457; — apostoli­ corum infallibilitati romanae non obest citas nulla protestantium 1463 s, defi1008. quae hoc opere toto continentur. Arelatense II concilium de haereticis ve­ nientibus confirmandis 1017. ArelatonsiH metropolis episcopi de pri­ matu romano 486, Arilini numero nunquam ecclesia vera superiores 1370. Aristides de apostolis in mundum uni­ versum missis 1406. Armenorum concilium de forma euchari­ stiae 710 a; — armeni per canones apud se exstantes primatum romanum super ipsa concilia efferunt 742 a; — concilium armenorum de confirmatione et extrema unctione 927 ; — in con­ cilio vaticano armeni de pontifice ro­ mano infallibili in ecclesia sua nun­ quam dubitatum asseverant 996 ; — teste concilio armenorum ritui romano armeni se quadantenus conformarunt 1047. Arnobius jun. Qui ab ecclesia romana exierit, sili perit 550. Artemon. Ejus insectator exhibet Vic­ torem tertium decimum a Petro ro­ manae urbis episcopum 517 ; — idem refert doctrinam Zephyrini de divinitate Christi 1006. Ascanius et universi episcopi tarracon. ad sedem romanam recurrunt, unde nihil errore praecipiatur 995. Assensus firmissimus ab ecclesia postu­ latus in veritates quasvis peremptorie affirmatas 849; — assensus fidei im­ perandi molivum idem pro revelatis omnibus 860; — assensus varius 963 ss; — objecto revelato certo congruit as­ sensus fidei divinae, vel simpliciter vel catholicae 963; — objecto nexo infallibiliter proposito congruit assensus fidei ecclesiasticae vel mediate divinae 964; — assensus fidei per se exigitur etiam de objecto, quod actu fallibili magi­ sterii sacri proponitur ut prius satis propositum 966; — qualis assensus de­ beatur de objecto, quod nunc demum a magisterio sacro non infallibiliter pro­ ponatur 967 ss. XI Ansistentin Spiritus sancti distinguitur a revelatione et inspiratione eademque continetur elementis etiam positivis 829; — neque excludit media humana 830. AsterillS de 1’etro solo edente confessio­ nem 80. Asylum sacrum 1125. Athalaricus rex de immunitate personali clericorum 1127; — de sede apostolica 1456. Athanasius. Humanitas Jesu est universa ecclesia, quae in ipso dominatur et un­ gitur 339 ; — de Dionysio alex, pur­ gante se Dionysio rom. 498 ; — ipse Athanasius a Julio I accersitus 499; — Petrus jussus se conferre Romam 574; — de presbyteris in vicis Aegypti residentibus 793; — nulla synodus, cui non Hosius praefuerit; hic nicaenam fidem edidit 816. 1490; — Domini ver­ bum per oecumenicam synodum prola­ tum in aeternum manet 844 ; — de baptismo arianorum ille ab initio du­ bius haeserit, deinde baptizatos et or­ dinatos ab arianis sola professione fidei admisit 1015. coi. 1491; — si episco­ porum decretum est, nihil attinet ad imperatorem 1079; — ad imperatorem non ut judicem recurrit 1108; — est ecclesia Christi fulgens et illuminans orbem 1189 ; — haeresium auctores ex nobis exierunt 1262; — accedat quis­ quis voluerit, ac virtutis insignia in Christi virginibus nec non in adolescen­ tibus qui castimoniam profitentur, im­ mortalitatisque fidem in tanto Christi martyrum choro contempletur; eas quae virtute virginitatis praeditae sunt, spon­ sas Christi vocare consuevit catholica ecclesia, has ethnici ut templum Verbi admirantur, hoc maximum est argu­ mentum, certam ac veram apud nos esse religionem 1332; — signo crucis ars omnis magica veneficiaque evane­ scunt 1338; — cum fide nicaena con­ sentiunt omnes ubique gentium eccle­ siae, unde habemus litteras 1370 ; — XII Index alphabeticus nominum et rerum, consuetae pacis litterae 1397: — in fide ecclesia fundata est, a qua si quis exciderit, is nec esse nec amplius dici Christianus poterit 1426: — de sede » apostolica 1456. Athenagoras. Christiani pro imperio pre­ cantur, ut filius a patre regnum acci­ piat 1147. Alldiani sibi quasi mundis dignitatem ec­ clesiae asserebant 1229. AugllSt ili ILS exhibet ecclesiam constitutam ex hominibus et angelis 16: quo pacto sint ecclesiae multae 23 ecclesia formata ex Christi latere 27 ; — ■ cur ecclesia non sit nominata synagoga 29; — Petrus petra ecclesiae 70; — quomodo putetur Christus petra 112; — de Christo lapide angulari 114; — ' in append, op. Augustini praedicatio I apostolorum dicitur ecclesiae funda­ menta locavisse 116; — ex Augustino Petrus gestat ecclesiae personam ob pri­ matum 124; — qua ratione Luc 22,32 existimetur rogari perseverantia in fide 153; — Petrus pastor ecclesiae, sicut Moyses rector synagogae 164 - primus apostolorum Petrus 179; explicatur Gal 2, llss salvo et celebrato primatu Petri 193; —cur Paulus apo­ stolus sine addito dicatur 244; — de ecclesia quadam Christi vetere 254; — de ecclesia nova 286; — res praefigu­ rantes ecclesiam 288, non amplius fa­ ciendae 301 ; — apostolus illos arguit, qui se justificari in lege credebant 302: — Paulus ad hoc legitima suscepit, ne illa tamquam idololatriam gentilium ! damnare crederetur 304; — baptismus Christi sanguine rubet» Christus adhuc baptizat 312; — ex latere Jcsu sacra­ menta ad vitam veram necessaria 319; — Dominus ecclesiae inhabitator servans ab errore est laudandus 327 ; — de vi •benefica ecclesiae in cultum humanum ac civilem 328; — Christus et ecclesia unus homo caput et corpus, sponsus et sponsa 341 ; — baptismum supplet etiam «K' - ’ t -_i fides conversioque cordis 353. 1307; — ovis est de grege Donvni omnis homo baptizatus 354; — ex catholica ecclesia sunt omnia dominica sacramenta 356. extra ecclesiam nulla salus 1265 ; 366. 372; — odio habenda vitia, ho­ mines amandi 379; aeternitas non sacerdotio figuranti, sed figurato pro­ missa 394; — ecclesia nec inclinari potest 399; — fideles membra unius sacerdotis summi Christi 425; — ecclesiae perso­ nam sustinet Petrus 475; — in romana ecclesia semper apostolicae cathedrae viguit principatus 502; — vis salutaris poenae temporalis hominibus contra ec­ clesiam rebellibus indigendae 635; — ecclesia episcopos constituit in sedibus patrum 771; — quomodo concilia ple­ naria priora posterioribus emendentur 852; — qui sua quaerunt, sua docere non audent de loco superiore sedis ec­ clesiasticae, cathedra Moysi cogebat tales bona dicere, non propter zizania eradicandum triticum, non propter prae­ positos malos doctrinae salutaris ca­ thedra deserenda, siquidem non sua sunt quae dicunt, sed Dei, qui in ca­ thedra unitatis doctrinam posuit veri­ tatis 855; — possunt haereses aliae esse, quarum aliquam quisquis tenuerit, Christianus catholicus non erit; qui in evangelio quod vultis non creditis, vobis potius quam evangelio creditis; in paucis in quibus non mecum, non eis prosunt multa in quibus mecum 859; — si quid tota frequentat ecclesia, quin ita faci­ endum sit disputare insolentissimae in­ saniae est; quae sunt contra fidem vel bonam vitam, ecclesia non approbat nec tacet nec facit; ex consuetudine non rebaptizandi valere baptisma hae­ reticorum. ex consuetudine baptizandi valere baptisma parvulorum intellegitur 902 s; — non. indicat ille morem veniae quibusdam denegandae 955; — donatistae ab ecclesia sunt praecisi, ut a successione Petri enumerata alieni 987; quae hoc opere toto continentor. — a sede apostolicn rescripta venerunt, causa finita est; litteris papae Innocentii dubitatio iota sublata est 992; — pacem inter Cyprianum et Stephanum servatam ille putavit 1007; — de sa­ cramento ipso ordinis vel jure dandi per recessum ab ecclesia non amisso 1031; — non obest infallibilitati romanae, ubi significat, sententiam romanam a concilio plenario solvi posse 1055, vel ubi dicit, pontificem romanum nihil potuisse conciliis africanis respon­ dere, nisi quod antiquitus romana cum ceteris ecclesia tenuisset 1056, vel ubi scribit, quaestionem de baptismo hae­ reticorum a concilio demum definitam esse 1057 ; — nemo mente sobrius re­ gibus dicat, non curandum in regno, a quo teneatur vel oppugnetur ecclesia Domini regum 1092 ; — Deus dat regna terrena 1149; — peccato tribuitur do­ minandi affectatio vel servitus aliqua, non omnis 1151; — civitas non solum concordia fieri, sed etiam pacto socie­ tatis astringi significatur 1169; — ec­ clesia manifesta est, tenuit omnes gen­ tes, ecclesia vera neminem latet, nota est omnibus gentibus 1189 ; — ecclesia et demonstratur et creditur 1195; — in nullum nomen religionis coagulari homines possunt, nisi aliquo sacramen­ torum consortio colligentur; Dominus sacramentis numero paucissimis, obser­ vatione facillimis, significatione praestantissimis societatem novi populi col­ ligavit; homines incorporantur ecclesiae participatione sacramentorum, nominatim baptismi; omnes in corpore Christi nonnisi baptizatos intellegere debemus, nisi passio pro baptismo est 1218; — secundum praescientiam Dei et praede­ stinationem quam multae oves foris, quam multi lupi intus ; boni futuri sunt triticum in praescientia Dei ; si catho­ lici fideles erant, oves erant ; eadem pascua sub uno pastore et oves et hirci pascuntur, donec ut debita recipiant, XIII segregentur 1235; — in domo Dei sunt vasa in honorem et vasa in contume­ liam; habemus innumerabilia testimonia de commixtione rnalorum cum bonis in eadem communione sacramenti; custodit Deus innocentiam sanctorum suornm, ut intra retia non eis noceant permixta genera reprobanda et in area non eis noceat permixta palea ventilanda 1241 ; — ex mente Augustini prout ecclesia spectatur tamquam medium ad finem sanctitatis, peccatores sunt omnino in ecclesia 1249; prout ea spectatur tam­ quam finem sanctitatis in plerisque con­ secuta, peccatores sunt in ecclesia sim­ pliciter, sed non fructuose vel secun­ dum quid 1250; prout ea spectatur tamquam corpus spiritu gratiae vivum, peccatores non sunt in ecclesia simpli­ citer, sed quasi membra mortua vel se­ cundum quid 1251; prout ea spectatur ratione sive polemica sive alia ex parte sola meliore tamquam columba sancta, peccatores omnino non sunt in ecclesia, etsi libertas ecclesiae a macula etiam levi nunc mere praeparatur 1252; — neque unquam ille ecclesias duas, sed rationem quandam vel statum duplicem unius ecclesiae asseruit 1253 ; — hae­ retici foris sunt; cum quisque veritati resistere coeperit, tunc praeciditur; pa­ leae haereticae ab area dominica sepa­ ratae sunt 1263; — qui sententiam suam nulla pertinaci animositate defen­ dunt, non sunt inter haereticos depu­ tandi 1267 ; — nec haeretici pertinent ad sanctam ecclesiam catholicam nec schismatici; quicumque de ipso Dei Filio capite dissentiunt, non sunt in ecclesia, et quicumque unitati ecclesiae non communicant, non sunt in ecclesia 1271; — hoc nunc agit excommuni­ catio, quod tunc interfectio 1277 ; — ubi periculum schismatis nullum est, anathematus et salva pace corrigitur et non interfectorie percutitur, sed medi­ cinaliter uritur; ne per plures serpant XIV ... «* Index âlphaboticui nominum et rerum, dira contagia, debet separari ab ovibus sanis morbida, ipsa forsitan separatione sananda 1278; — catechumeni fiant ex servis filii, nondum sunt loti vel fideles 1282; — catechumeni a mysteriorum notitia exclusi et exorcismis subiciendi 1283; — ecclesia catholica gentibus, haereticis, schismaticis, judaeis gratiae Dei participandae dat potestatem, car­ nales autem suos, id est viventes aut sentientes camaliter tamquam paleas tolerat 1287; — novit Dominus in area sua triticum, novit paleam, jam judi­ catus est qui non credit; schismatici et haeretici secundum communionem sacra­ mentorum ex nobis, secundum suorum proprietatem criminum non ex nobis ; antequam exirent, non erant ex nobis, sed exeundo manifestantur 1288; — qui non propter sempiternam requiem christiani esse coeperint, in fine sepa­ rabuntur; Dei civitas habet secum, qui cum inimicis adversus Deum murmurant; apostolus quosdam, qui circa veritatem aberraverant, in una domo magna fuisse significat 1289. coi. 1264; — quomodo haeretici occulti vocentur pseudochristiani vel separati 1290; — sancta ec­ clesia praedicanda, ubi reviviscet anima mortua peccatis; ubi nihil turpe pro­ ponitur 1317 ; — non permittuntur as­ serere, omnes bonos defecisse de mundo, ut in sola parte Donati remanerent 1325; — summae continentiae multitudo per totum orbem diffunditur; multi ita cu­ stodiunt continentiam virginalem, ut ' tamen non socientur eorum cohabita­ tion!, in quibus nemo dicit aliquid pro­ prium 1334; — miracula, non aeque quidem communia, adhuc fiunt 1339; — a Deo per angelos bonos majora, certiora, clariora miracula facta 1343; — ecclesia, quae per omnes gentes cre­ scit, usque in finem, donec omnino gentes omnes teneat, conservabitur; in semine Abraham benedicentur omnes gentes, non omnium gentium omnes homines; dum ecclesia omnes gentes tenet, aliqua sarmenta inutilia visa sunt agricolae praecidenda; ipsa est ecclesia catholica, contra omnes haereses pu­ gnans 1345; — dissensio et divisio facit haereticos, pax et unitas facit catholicos 1346; — donatistis ecclesia velut operta est, qui audiunt tam manifesta testi­ monia, quae illam toto orbe demon­ strant, et malunt clausis oculis offen­ dere in montem quam in eum ascendere; quomodo confidimus ex divinis litteris accepisse nos Christum manifestum, si non inde accepimus et ecclesiam manifestam ? ede mihi unam scripturae vocem pro parte Donati, audi innumerabiles pro orbe terrarum ; in haeresim schisma verterunt, tanquam ecclesia de toto orbe perierit, ubi fu­ tura promissa est 1359; — tenenda est ejus ecclesiae communicatio, quae ca­ tholica est et nominatur etiam ab om­ nibus inimicis; tenet in ecclesia a sede Petri usque ad praesentem episcopatum successio sacerdotum, tenet ipsum ca­ tholicae nomen ; catholica est tanquam vitis crescendo ubique diffusa, haeretici sunt tanquam sarmenta inutilia alia alibi agricolae falce praecisa 1365; — Christus linguis variis scriptus rex judaeorum, scilicet spiritualium vel ip­ sarum gentium; quadripartita vestis Do­ mini figuravit ejus ecclesiam toto orbe diffusam, tunica vero illa omnium par­ tium significat unitatem 1367; — ec­ clesia loquendo in una gente linguis omnium, significabat futurum, ut cre­ scendo per gentes linguis omnium lo­ queretur; cuncta animalium genera in arca clauduntur, sicut omnes gentes, quas etiam Petro demonstratus discus ille significat, ecclesia continet 1368 ; — obscuris verbis multi sunt delusi, ut putarent hoc credi ab arianis, quod etiam ipsi credebant 1370; — cur evangelicae auctoritati ab apostolorum tem­ poribus per successiones certissimas qune hoc opere toto continentur. commendatae non te subdis? 1394; — de epistulis communicatoriis vel for­ matis 1397; — manichaeos reprehendit, quod notis idoneis ecclesiae neglectis sola pollicitatione veritatis se commen­ dent 1423; — una est catholica, non metuendum est, ne verus Dei cultus ab eis quos fulcire debeat, fulciendus esse videatur; modus quaerendae veritatis ab aliqua divina auctoritate est sumen­ dus, non est desperandum a Deo auc­ toritatem aliquam constitutam, quo velut gradu certo innitentes attollamur in Deum, haec autem nos movet partim miraculis partim sequentium multitu­ dine; dubitabimus nos ejus ecclesiae condere gremio, quae usque ad confes­ sionem generis humani ab apostolica sede per successiones episcoporum cul­ men auctoritatis obtinuit? ego vero evangelio non crederem, nisi me catho­ licae ecclesiae commoveret auctoritas 1427; — scripturarum tenetur veritas, cum hoc facimus quod universae pla­ cuit ecclesiae, quam ipsarum scriptura­ rum commendat auctoritas ; si ecclesia scripturarum certissimis testimoniis in omnibus gentibus designata est, quid­ quid attulerint dicentes ,ecce hic est Christus, ecce illic', ,nolite credere'; quomodo ex negata veritate hac illave homines alieni ab ecclesia vera agno­ scantur 143'2; — apertum aliquid, quo manifestetur ecclesia, requiramus, in semine Abrahae benedicuntur omnes gentes; praedictam demonstravimus ec­ clesiam perventuram usque ad terminos orbis terrae; non communicando om­ nibus gentibus se exheredatos esse cog­ noscunt; aut ipsi a nobis exierunt aut nos ab ipsis, sed absit ut nos ab ipsis, habemus enim testamentum dominicae hereditatis 1448; — qui se ab unitate praeciderunt, in quot frusta praecisi sunt 1460; — si tunc non erat ecclesia, unde Donatus apparuit? 1464; — ec­ clesiae catholicae maledicere desinatis XV vituperando mores hominum, quos et ipsa condemnat 1487Anrclianus imperator non ignarus praecel­ lentis auctoritatis pontificis romani 509. Anthentia vulgatae totius 867 et, ut satis plenae, etiam per se solius 866. 868, in essentialibus quidem 869 ss, non in minimis omnibus, id quod modo enun­ tiandi 1 Cor 15, 51 illustratur 872 s. 1051. Authentici doctores ecclesiae 828; — ce­ terum vide: Anthentia. Antocephalae, quae dicuntur, ecclesiae orientis 1467. Avitiis episcoporum munus apostolatum vocat 436; — primatum romanum prae­ dicat 484. Babylon, unde scripsit Petrus, intellegitur Roma 520. 523. Baptisma necessitate medii necessarium 350 s, recipiendum saltem voto implicito 352 s; — ex se homines corpori eccle­ siae inserit 354; — neque est salutare nisi insertis saltem voto 355; — ritu bap­ tismi ipso homines ecclesiae formaliter ex se adjunguntur 356. 329 ; — con­ venientia ministri 686 et materiae 692; — forma 710 a; — ex consuetudine non rebaptizandi valere baptisma hae­ reticorum, ex consuetudine baptizandi valere baptisma parvulorum intellegitur 903 ; — leges baptismi non pravae de infantibus in utero clausis, monstris, fetibus conexis 906; — quomodo bap­ tisma possit esse validum sine fructu gratiae 932 ; — cur nunquam iteretur 936; — cur reviviscat 937 ; — in baptismo non dispositio alia pro culpa ac pro poena respondente tota postulatur 939; — finis baptismi primarius 952; — gratia secundum concilium viennense in baptismo etiam parvulis simpliciter, non solum probabilius confertur 967 a 1 ; — quaestio de baptismo haeretico­ rum tota infallibilitati romanae non obest 1007 ss; — de baptismi ministro XVI Index alphabeticus nominum et rerum, agente nomine Trinitatis vel tantum Basilius M. extollit primatum Petri 69. Christi et de baptismi forma continente 92; — ex ipso vel alio auctore hoininomina Patris et Filii et Spiritus sancti liae de paenitentia Petrus petra est 1028 s; — ex baptismo valido non in per Christum petram 108; — testatur se visibili ecclesia invisibilis non evadit Basilius Eustathium episcopum appel­ 1194; — baptisma membris omnibus latione facta a Liberio restitutum 500; ecclesiae commune 1215 ss; — vi bap­ — implorat visitationem episcopi ro­ tismi homo ecclesiae subicitur, etsi per mani 505 ; — praedicat vim inexsupe­ accidens non fit membrum 1265; — rabilem traditionis consentientis 844; — baptisma janua ecclesiae 1280 ss; — a a Domino est sedi apostolicae datum, baptismo licite conferendo praeter ne­ discernere adulterinum a probo, prae­ praeter cessitatem extorris divinitus arcetur dicare Patrum fidem 990; haereticos de Deo etiam novatianos ille 1301; — homo baptismi clam nullius rebaptizaverit, non quasi horum bap­ in ecclesia vivens probatur hujus mem­ tisma pro disciplina varia validum vel brum 1304 ss; — cur demum a bap­ invalidum evadere censeret, sed quod tismo per se ratio membri ecclesiae vel subditi incipiat 1305: — quomodo ex j propriam disciplinam de schismaticis tutiorem et sententiam de haereticis in baptismo dubio exsistat obligatio ad fide Trinitatis veriorem judicavit 1015; leges ecclesiae matrimoniales et ad re­ cipiendum sub condicione sacramentum | — encratitas, etsi forte non rebapti­ non solum baptismi, sed et paenitentiae ! zentur, omnino ungi vult 1016 ; — idem vel auctor alius temporis ejus domum cum confessione peccatorum integra Dei, in montium cacuminibus sitam, 1307 a; — baptisma non directe in­ jungendum 1308; — baptisma salutare , ecclesiam dicit 1189; — una est aula cum haereticis sancta Dei 1227 1315; — quid dissidentes orientis de schismatici et homines parasynagogae baptismo non per immersionem mini­ ecclesia extorres numerantur 1273; — strato sentiant 1467. idem vel alius describit ascetam seor­ Baptizati infantes omnes sunt ecclesiae sum agentem, qui philosophum perfec­ membra 376. 1308. 1455; — baptizati tum exprimat, et ascetas simul ver­ per se sunt ecclesiae membra, semper santes. qui angelorum vitam aemulentur sunt ecclesiae subditi et charactere ad 1333; — litterae communionis totius cultum Dei et usum sacramentorum in orbis terrarum 1397; teste Rufino sola ecclesia legitimum insigniti 1265; — baptizati publice existimati in ecclesia ille scripturae intellegentiam ex majorum viventes probantur ejus membra 1304ss; auctoritate sequebatur 1426. — quomodo dubie baptizati obligentur Basilius selenc. agnoscit primatum Petri ad leges ecclesiae matrimoniales et ad 80. recipiendum sub condicione sacramen­ Basilins imp. Laicus, etiam si universa tum non solum baptismi, sed et paeniten­ virtute polleat, donec laicus est, ovis tiae cum confessione peccatorum integra vocari non desinet, rursusque quanta1307 a. cumque episcopus sit irreverentia plenus, „Baruabae“ epistola. Dominus nos red­ donec antistes est, dignitatis damna non didit populum hereditatis 1323. patietur 1084. Basileense concilium non obest primatui Batiffol de auctore tractatus adversus alea­ - - romano 750. tores 1392 a; — de textu duplici libri Basilides episcopus appellat ad StephaCypriani de catholicae ecclesiae unitate uum 1 500. 1410 a 1. quae hoc opere toto continentur. XVII Beatilicatlo non infallibilis 918; — bea- ' Bolgeni putat jurisdictionem episcopi cujustificationes recentiore» in ecclesia roque duplicem, particularem datam a inana catholica 1454. pontifice, universalem quandam datam Beda effert primatum Petri 92; — pascere a Deo 795 s. oves Christi, quid sit 148. Bona temporalia jure suo ab ecclesia ob­ BrllarmintlS de erroribus perperam in con­ tinentur et administrantur 1112 ss. coi. cilia oecumenica incusatis 852; — de 1142 ss. 1492; — immunitas bonorum effectu principali extremae unctionis ecclesiae vel clericorum 1126. nihil falsi docet 933 ; — haereticos Boiiaventtira agnoscit plenitudinem pote­ occultos membra ecclesiae agnoscit 1285 ; . statis in pontifice romano, patre om­ — opinio ejus quaedam de ecclesiae nium patrum et omnium fidelium, a quo catholicitate 1371 ; — haereses pristinas ordinata potestas in ecclesia derivetur a protestantibus resuscitatas ostendit 732; — derivatio jurisdictionum debet esse ab uno capite pontifice summo, a 1474 Benedictus XII notat errorem, primatum quo potestas primo in episcopos et pontificis romani a concilio nicaeno, deinde in presbyteros descendit; doc­ non a Christo ortum esse 54G; — de trina propria de jurisdictione tamquam jure designandi presbyteros pro confir­ manu clavi adjungenda 773; — de veri­ matione 690: — de forma eucharistiae tatibus cum revelatione nexis 918; — 710 a; — visionem Dei ante judicium extrema unctio non est sacramentum extremum concedendam definivit 1045; necessitatis 922 a; — eadem non est — armenis ritum latinum pleniorem infinite iterabilis 924; — ejus finis non in ordinando ut rem disciplinae sug­ ponitur in remissione omnis poenae 943, gessit 1047; — generatianismum rejecit sive primarius 947, sive obtinendus per cooperationem hominis secundarius 948; 1072 a. — fides Petri sustentantis ecclesiam non Benedictos XIV de synodis universalibus deficit 997; — materia ordinis sacri suscipiendis 896; — praxim qnandam sola manuum impositio 1046. ac propositiones censuris inferioribus improbavit 899; — testatur formulam Bonifatius I. Institutio universalis eccle­ pronuntiandi sanctos 910 siae a Petro capite 487. coi. 1361; — citra apostolicam sedem non est ad Benno ab Hadriano VI sanctus pronun­ synodum conveniendum neque unquam tiatus 910. de judicio illius retractandum 728 ; — Bernardos. In sede Petri non potest fides episcopum thessalon. Bonifatius mode­ sentire defectum 149; — Petrus ejusve ratur 756; — eo teste maximae orien­ successor etiam pastorum omnium pastor talium ecclesiae in magnis negotiis sedem 165; — de voto baptismi 353; — de semper consuluerunt romanam 759; — potestate pontificis romani summa or­ ipse episcopis statuendis vel reprobandis dinaria immediata, sed non sola 729; intervenit 761 ; — apostolica sedes epi­ — pontificem romanum vocat orbis epi­ scopum praeceptione sua constituit 770; scopum 731 ; — episcopos deponere solius est pontificis romani, quod ipse — manet b. Petrum per sententiam dominicam universalis ecclesiae sollici­ solus habet plenitudinem potestatis 732; — per quem reges regnant, ipse prin­ tudo, per canones est secunda sedes cipes praefecit populis suis tuendis, non vel tertia 791 ; — adversus libros pesubvertendis, ecclesiae suae ministros, lagianonun 993. non dominos 1094. Bonifatius II quomodo designationem suc­ cessoris retractaverit 597. Bla«s exagitat criticos immoderatos 104 a. Slranb, De Eccletia. II XVIII Index nlphabeticus nominum et rerum, Bonifatins III de sede apostolica capite 744. Bonifatius VIII. Extra unam ecclesiam catholicam non est salus 367; — subesse romano pontifici omnino est de ne­ cessitate salutis 550; — romanam eccle­ siam divina providentia universis dispo­ sitione incommutabili praetulit 555; — in potestate ecclesiae est gladius spiri­ tualis et materialis 637. 1095; — ec­ clesiae unius et unicae unum corpus unum caput, Christus et Christi vicarius 1227. Breviarium romanum de nomine ecclesiae 17; — per lectiones historicas difficul­ tatem dogmaticam non affert 907. Bruno. Petrus pastorum pastor 165; — res ecclesiam praesignantes 289. Bulla cenae prohibet appellationem a potestate apostolica ad laicam 1108. Canones „apostolici“. Episcopo non licet alienam parochiam pervadere 232; — clerici ab uno episcopo ordinentur; de iis praeter episcopi sui conscientiam in aliena parochia commorantibus 417;— episcopus per saeculares potestates ec­ clesiam obtinens deponatur et illi com­ municantes segregentur 447; — de bap­ tismo et ordinatione haereticorum 1015; — episcopus a duobus aut tribus epi­ scopis ordinetur 1396. Canones ecclesiastici ,,sanctorum aposto­ lorum·· non majorem continentiam a presbyteris quam ab episcopo requirunt nec potestatem episcopi superiorem ne­ gant 1411. i Canones „nicaeni arabiei" primatum ro­ manum efferunt super ipsa concilia 742 a. < anonizatio infallibilis 889. 891 ss. 910 s vel formalis vel aequipollens 912; — non apparet infallibile judicium illi praevium de martyrio vel virtutibus, Caerimonialia oeconomiae veteris a Christo quamvis fieri possit 915; — canonizasublata 278. tiones recentiores in ecclesia romana Cajus presbyter Petrum fundatorem et mar­ catholica 1454. tyrem ecclesiae romanae exhibet 517. Canus Melchior de episcopis consecratis coi. 1489. titularibns 796; — obiter dicta non Callistus I sollicitus de rebus fidei vel sunt judicia fidei 832 ; — de vulgata conexis 993; — recte sensit de Trini­ 871; — episcopi concilii in fidei causa tate 1006; — haereticos non rebapti­ zant 1007 κι a 2; — peccatores in ec­ judices 1064; — opinio Cani quaedam de ecclesiae catholicitate 1371. clesia esse posse significavit 1240. Calvinus docet, extra ecclesiam salutem Caput et Petrus vel fundamentum meta­ non sperandam esse 368 a ; — senio- 1 phorice accepta in idem recidunt 174 a; — caput ecclesiae Christus 312. 334 ss. ribos ecclesiam administrandam vindicat 338 ss perpetuum 395; — quomodo 407; — primatui sacro adversatur 466; Christus caput differat ab omni alio — ecclesiam ex solis justis fidelibusve praedestinatis constitui asseverat 1229. I capite ecclesiae 343; — caput vicarium simpliciter vel secundum quid 753; — Canon missae de ecclesia sancta 1317; — caput ecclesiae Petrus vel successor de ecclesia catholica, quae sit toto orbe terrarum 1366. ejus 1441 ; — de capite ecclesiae dissi­ Canon regum aethiop. de primatu romano dentes orientis sibi ipsi repugnant ab apostolis praedicato 586 a. 1470. Canon scripturae proponitur ab ecclesia Cardinales creati a pontifice ut adjutores verus et conclusus 864 ss. vel exsecutores 789; — omnes ad con­ Canones ecclesia*. Vis eorum in ponticilium oecumenicum vocantur 801. ficem romanum directiva, non coactiva I aritas perfecta justificationem junctam 746. sibi habet 352 s; — in caritate per· quae hoc opere toto continentur. XIX manifestationis specialem neque allocu­ fectio 1328 a ; — caritas in ecclesia rotionem immediatam ad ecclesiam uni­ inana catholica 1454. versam, praeter voluntatem significatam Caro et sanguis quid designet 78. peremptorie obligandi 1072; — exempla Carthaginiense sub Cypriano conciliumVIJ locutionis oblitteratae 1072 a; — locutio de schismaticis et haereticis ad eccle­ ex cathedra satis libera sine locutione siam conversis 1270; — de catechumenis nova noscitur 1073; — ceterum vide: exorcismo subiciendis 1288. Sedes. Carthaginiense a. 398 concilium putatum habebat attributum canonem antiquum, Catholica ecclesia eadem ac romana548ss. catholica unde ecclesia coi. 1489; quo nemo extra ecclesiam salvatur 367. nominetur 1344.1362ss. 1492; — ecclesia Carthaginiense a. 416 concilium praedicat romana catholica, praemissa declara­ sedem apostolicam 1456. tione, demonstratur sola vera 1451 ss, Carthaginiense a. 418 concilium quo pacto etiam dubiis solutis 1477 ss; — ceterum appellationem ad pontificem romanum vide: Catholicitas. improbet 741. Cassianus. Monachi solitariae vitae di­ Catholicitas ecclesiae declaratur potentiae 1344. 1347, et ipsius facti et haec mo­ strictione nominati sunt 1334. ralis 1345, absoluta et relativa 134G. Cassiodorus de damnata opinione restitu­ simultanea et perpetua 1347; detionis impiorum 1072 a; — de immuni­ monstratur illa catholicitas potentiae tate personali clericorum sub Athala1348 ss, et facti 1353 ss, dubiis sblutis rico rege 1127. 1369 ss, eademque omnis exsistens vi Catalogi episcoporum 49. 459. 1396. 1399; sola ministerii divinitus instituti 1373ss; — catalogus veterrimus pontificum ro— catholicitas ecclesiae etiam major manorum 517. 532; — catalogus feliet longior exspectanda 1371; — catho­ cianus de Telesphoro martyre 534. licitas ecclesiae instar miraculi exsistit Cataphrygas qui impugnat, universam per catholicitas ec1378. 1443. 1454; orbem ecclesiam commemorat 1362. clesiae ut nota declaratur 1414 s et Catechismus romanus de ecclesia trium­ demonstratur 1442 ss; cathoHcitas phante et militante 17 ; — in eodem peri­ ecclesiae romanae catholicae 1455, nexa culo semel tantum aeger est ungendus cum cathedra Petri 1457 ; — catholi­ 925; — de subjecto extremae unctionis citas nulla protestantium 1462, disiden934; — de reliquiis peccati 939; — tium orientis 1466, haereticorum orien­ schismatici ecclesia extorres 1272; — talium 1472; in schismate magno ecclesia sancta, tametsi peccatores con­ occidentis catholicitas romanae eccle­ tinet 1326. siae servata 1482 ss; — eadem semper Catechismus rnssicus de unitate ecclesiae salva 1486; — ceterum vide: Catholica. universae 1467 a. Catechumeni, si sint manifesto tales, pro­ Cecropius episc. sebastop. Forma data est ab archiepiscopo romano, et sequi­ bantur extra corpus ecclesiae simpli­ mur eum 817. citer constituti 1257. 1279 ss, dubiis Celsus mentionem facit ecclesiae magnae solutis 1284. Christianorum 1360. Cathari in solis justis sacram potestatem vel ecclesiam consistere contendebant Censura de doctrina multiplex usitata ex­ planatur 898; — censura librorum 961 s. 1229. Cathedra. Quid sit loqui ex cathedra Cephas, cui Paulus restitit, fuit Petrus 194. 971; — locutio ex cathedra, ab effatis Ceylon Times de caritate benefica in ec­ aliis discernenda, non exigit modum j clesia catholica 1454 a 1, II* Index alphabeiicus nominum et rerum, Chalcedonense concilium auctoritate Leonis miraculorum in ecclesia romana cathovelut Petri, petrae ecclesiae et funda­ lica 1454. il menti fidei, fert sententiam 71 : — le­ Chorepiscopi 793. gatus pontificis romani vicarius sedis Chrisma ab episcopis solis consecrandum apostolicae, pontifex ipse papa aposto- ‘ 692; — de unctione chrismatis conse­ licus 219; — Petrus per Leonem lo- l crati Act 8, 14 ss non memorata 699. cutus 493; — Leo archiepiscopus uni­ Christus ipse instituit ecclesiam 32 ss; — versalis vel omnium ecclesiarum, epi­ Christi potestas triplex 37; — Christus scopus ecclesiae omnis vel ecclesiae petra 105. 108; — fundamentum 106; — lapis angularis 114; — caput, sponsus universalis 730; — canon 28 non obecclesiae 312. 334 ss. 1327, nunquam est primatui romano 743; — synodus separandae 395, operans etiamnum in episcoporum esse dicitur 801 ; — Dioscorus excluditur tamquam reus, quod ministris sacris 312; — Christus causa ecclesiae meritoria, efficiens, quodam­ synodum ausus est facere sine auctori­ modo formalis, exemplaris 322; — tate sedis apostolicae, capitis omnium Christi plenitudo, velut Christus ec­ ecclesiarum 807 ; — epistula Leonis clesia 338 ss. 343. 1327 ; — Christus norma expositionis fidei, Leoni ipsi a immediate singulis romanis pontificibus Salvatore custodia vineae commissa 817 ; legitime electis et consentientibus dat — episcopis Leo sicut membris caput primatum 592 ss; — instituit sacramenta praeerat, imperatores ad ordinem de­ in specie infima sua 710; instituit centem praesidebant 818; — Leo ut episcopos spectatos universe 757 coi. caput pro confirmando canone 28 ro­ 779: — jam invisibilis actus omnes gatur 824; — ille canonem hunc effi­ jurisdictionis, qui per vicarium suum caciter infirmat, decreta fidei confirmat fieri possunt, per hunc ponit 774; — 825; — quomodo dicatur nihil praeter quomodo se habuerit ad bona tempo­ fidem pontifex innovasse 1007 a 1 ; — ralia 1041. 1112; — ipse pro se ne in oeconomus de clero res ecclesiasticas profanis quidem supremam potestatem secundum sententiam episcopi dispen­ sibi abjudicavit 1099; — ecclesia, quasi sare jubetur 1114. ! Character sacer impressus diaconis, près- , Christus, unica 1224; — sanctitas hu­ mani· atis Christi 1309; — fructus con­ byteris, episcopis 435; — his praebet veniens Christo ecclesia ex membris solum jurisdictionis recipiendae funda­ mentum ordinarium vel capacitatem spe- ! plurimis sancta 1322; — Christus ser­ cialem 768; — charactere baptismali | vandorum consiliorum suasor et exem­ homines ad cultum Dei ct usum sacra­ plar et universe ipse perfectissimus 1327. mentorum in sola ecclesia legitimum ChrysolOgUS. Oves suas ipse Christus Petro insigniti manent 1265; — absentia cha-1 vice sua pascendas commendat 161; — racteris non obstat, quominus quis ec­ Petrus, qui in propria sede, romana, clesiae membrum sit 1306. et vivit et praesidet, praestat quaeren­ Charismata. Miraculorum charisma ob­ tibus fidei veritatem 486. veniens apostolis 222 ; — ex iis est ec­ Chrysostom US de nominibus divinitus im­ clesia sancta 1311 s. 1335 ss; — cur positis 64; — Petrus petra ecclesiae illa nunc sint rariora 1339; — eadem 69; —potestas summa per claves Petro per se extra ecclesiam non exsistunt, tradita 102; — Petrus os apostolorum 1341 ss; — praeter gratias gratum fa­ per primatum appositis pluribus cele­ cientes sunt charismata tum ordinaria bratum 125; — Petrum apostolorum tum extraordinaria 1402 ss ; — charisma coryphaeum interrogat Christus de amore, quae hoc opere toto continentur. XXI ut doceret, quantum cordi sibi esset gregis 515; de potentia aedificandi et obsui praefectura; traditae oves Petro luctantcs diruendi 630; — imperium et successoribus ejus; Petrus ceteris in ecclesia vigens tanto civili excellen­ apostolis longe antepositus; Petrus os tius est, quanto caelum terra, animus discipulorum, coelus illius caput, prae corpore 1092; — non est potestas nisi aliis a Paulo visus, praefectus fratrum, a Deo 1149. coi. 1169; — non lux solis ita clara est, ut sunt res ad ec­ tolius orbis doctor 164 ; — in solvendo clesiam spectantes 1189; — quando tributo Petrum sibi Christus conjunxit omnes similiter credimus, tunc est unitas 174; — Petrus primus omnium apostolo­ 1212; — de peccatoribus ecclesiae non rum et coryphaeus 179; — Petrum cory­ phaeum Paulus ultimum posuit, ut eum quidem necessariis 1240; — schisma­ cui traditae sunt claves regni caelorum tici ipsi ab ecclesia sunt avulsi 1271 ; — 181; — Petro omnes commissi appa­ homo metuens ejectionem ab ecclesia mo­ deratior sit ; traditus satanae eiciebatur rent, Petrus etiam pro Joanne rationem a communi consessu, abscindebatur a reddit, quasi dux circuibat, ubique primus inventus 184; — Paulus ascendit grege 1277; — extraneus est catechuad Petrum velut ad majorem, non ut menus fideli 1282; — flos virginitatis est vestis ecclesiae virginitatem multi disceret ab illo 186; — Petrus se purgat nolens doctoris auctoritate uti servant, propriam substantiam multi abi188; — de altero ac Petro si dixisset ciunt 1333. Paulus, se in faciem illi restitisse, ne­ Cicero de potestate clavium 101; — de quaquam hoc pro magno habuisset; opinionum commentis 300 a. praeterea si quispiam alius fuisset Pe­ Citatio tacita mera et veritas divinitus trus, non tantum valuisset ejus mutatio enuntiata in essentialibus scripturae ab 193; — Christus apostolos singulos im­ ecclesia dijudicari potest 878; — quo­ mediate mittit 201 ; — de Pauli apo­ modo citatio memorata in ipsis minimis stoli jurisdictione amplissima 210; — scripturae ab ecclesia excludi possit 881. apostoli Spiritum m mente circumfe­ Civilis societas et potestas subordinata rentes circuibant, Deo per eorum lin­ ecclesiae in se et ad moderandam ac­ guam accedentes alloquente 216; — tionem suam negative et positive, sed de signis apostolaius 222; — apostoli solum indirecte 1089 ss; — civitatis muneri Christi successerunt 311; — ad ecclesiam relatione potestas civilis quomodo Filius in ecclesia glorificetur non minuitur 1104; — ex eo, quod ec­ 327; — ecclesia corpus Christi, unum clesia civitate vel civitas ecclesia in­ cum Christo 340; —ecclesia nunquam diget, non sequitur, ecclesiam societate senescit, vincit impugnata, nihil fortius civili non esse superiorem 1105; — ecclesia, omnes incursus dissipati, ec­ nullum est societatis civilis contra ec­ clesia universam terram occupat, usque clesiam jus impediendae communica­ tionis cum subditis 1106, jus placiti ad consummationem saeculi firma 398; — presbyteri propinqui episcopis 440 ; 1107, jus recipiendae appellationis 1108; — non est societati civili jus in scholas — multi episcopi ita scribunt: coiuita, ul ecclesia excludatur 1109, neque ?resby;ero, et condiacono 441 ; — non est jus excolendi clericos vel rebus volebat apostolus totam insulam uni episcopo committi 4s7 ; — provocat ! alienis implicandi 1110; —ordines re­ ligiosi societati civili non subjecti 1111; Chrysostomus a Theophilo alex ad — societas civilis nullum habet jus ad innocentium i 500, — de romano Petri de temporalia ecclesiae 1112 ss; itinere, pasloratu et docloratu, morte XXII Index alphabeticus nominum et rerum, concordatis societatis civilis cum ec­ tellegantur ηγούμενοι et presbyteri clesia 11 lass; — immunitas a juris­ 1407. dictione civili conveniens ecclesiae locis Clemens 111 librum de ritibus ecclesiae 1125, bonis 1126, personis 1127 coi. romanae armenis transmisit 1047. 1110. 1130 s ; — immunitas civilis juris­ ( leniens VI. Petrus solus plenissimam dictionis conveniens pontifici romano jurisdictionem accepit super fideles omnes 1128 ss exercenda ad ecclesiae bonum 237 ; — ecclesia romana est sola ca­ 1132 ss et quidem solum per gerendum tholica et in ea sola est vera salus et civilem principatum 1135 ss, pro ne­ una vera fides 367 ; — nullus episcopus cessitate infallibili 1140 s nec licite nec transfertur auctoritate propria neque valide dimittendum 1142 ss; — pote­ auctoritate principis saecularis 447; — stas civilis in se est a Deo 1146 ss. omnes, qui post baptisma a fide ro­ proxime neque a populo solo datur ; mana recesserunt vel recedent, sunt sive donatione 1156. 1160, sive lege’ schismatici et haeretici, nemo extra 1157, neque primitus sine consensu j fidem et oboedientiam romanam salvus populi 1161 ss, sed consensu praevio . fit, omnes pontifices romani etiam fu­ regendorum a Deo ipso confertur 1164 s, j turi succedunt Petro in plenitudine po­ consensu illo ut causa vera potestatem ; testatis, ut judicialis, immediate a Christo modosque ejus exigente 1166 s. unde sub- [ accipienda 556. coi. 584; — jubentur jectum potestatis comparate juris est I armeni fidem non in corde et corde, sed pure et simpliciter affirmare 646; humani, absolute est divini 1168 s; — quomodo potestas civilis summa legi- I — de ministro consecrandi chrismatis et confirmationis 682. 692; — de pote­ time possessa amittatur vel non amit­ state in sacramenta salvis semper illis, tatur 1170 ss; — juri pontificio in quae sunt de integritate et necessitate principatum civilem speciali commune 698. coi. 1490 ; — de forma baptismi supponitur 1176. et eucharistiae 710 a; — de potestate Claras in concilio sub Cypriano dicit po­ testatem ecclesiae gubernandae datam pontificis romani immediata summa 729; apostolis solis, quibus episcopi succes­ — de ejus potestate condendi canones serint 1392. generales, dandi indulgentiam, conce­ Claves regni 98 ss. 769; — clavis sci­ dendi ritus varios 733; — de ejus po­ entiae 104; — qua ratione differat po­ testate transferendi vel deponendi epi­ testas clavium a potestate ligandi et scopos 766; — de Leone divinam es­ solvendi 120; — clavis scientiae et sentiam inter sanctos alios vidente 911 ; potestatis 661. — extrema unctio in sola infirmitate Clemens rom. de apostolis, episcopis, dia­ periculosa et in eadem dumtaxat semel conis 48. 1390. 216; — de Cepha suscipienda neque ex defectu fidei omit­ 194; — oboediendum presbyteris 372 î tenda 926 s. 934 ; — est de necessitate — de summo sacerdote, sacerdotibus, salutis confiteri peccata mortalia per­ levitis, laicis 431; — de periculo Co­ fecte et distincte 953; — qui a fide rinthiorum. qui Clementi non obtem­ ecclesiae romanae recedunt, sunt hae­ perent 490 coi. 505. 1401; — Petri retici, et si in impaenitentia moriuntur, romanum martyrium cum magisterio 519; ad perpetua supplicia descendunt; solus — de episcopatu monarchico 530; — romanus pontifex dubiis emergentibus Clemens auctor epistulae ad corinthios circa fidem potest finem imponere; no­ 533; — Dominus dedit principibus vum et vetus testamentum in omnibus potestatem regni 1147; — qui in­ libris, quos romanae ecclesiae tradidit quae hoc opere tolo continentur. XXII! una est vera ecclesia, quam conantur auctoritas, veritatem per omnia con­ tinet; ecclesia romana nunquam potest hacrescs in multas discindere; solam deficere in credendis 982; — animae esse dicimus antiquam et catholicam decedentium in mortali peccato perso­ ecclesiam 1226; — quod qui non in­ nali quocumque poenis infernalibus cru­ grediuntur per Domini traditionem, ca­ ciantur sine remedio et sine exstinc­ tholica ecclesia posteriora sua fecerint tione ignis cum perpetua carentia vi­ conciliabula, non est opus multis pro­ sionis; in purgatorio animae deceden­ bare 1261. coi. 1391; — vim hierartium in gratia, quae nondum per com­ chiae, imprimis episcoporum, Clemens pletam paenitentiam de suis satisfece­ utique agnovit 1409; — recta omnia runt peccatis, igne cruciantur ad tempus, coram iis, qui scripturarum expositionem et mox purgatae etiam citra diem ju­ ex ecclesiastica regula accipientes con­ dicii ad aeternam beatitudinem perve­ servant; solus gnosticus, cum in ipsis consenuerit scripturis, apostolicam et niunt, quae in Dei visione et dilectione consistit 1072 a; — pontificalis aucto­ ecclesiasticam servans dogmatum recti­ ritas saeculari subici non potest 1085. tudinem, rectissime vivit secundum evanClemens VII de successore designando gelium, non oportet unquam furari re­ 597; — de Antonino sancto peremp­ gulam ecclesiae 1425. torie declarato 910. Clerus quid sit 406; — qua condicione Clemens VIII de vulgata non omnibus clerici diaconis minores ad hierarchiam numeris absoluta 873; — propositionem divino jure spectent 407 ; — in anti­ aliquam minoribus censuris perculit quitate ipsa clerici apparent 417 s; — clerici alieni a paenitentia publica 1011 ; 899. — de immunibus bonis clericorum 1126: Clemens XI ecclesiae docenti oboedien­ — de immunitate personali clericorum tiam ipsam internam deberi statuit 646 : — damnatum in propositionibus janse1127 coi. 1110. 1130 s. nianis sensum, quem verba prae se Coactiva vis canonum pactorumve non est ferunt, ut haereticum eliam corde dam­ in pontificem romanum 746; — ceterum nari debere declaravit 897; — propo­ vide: Coercitiva. sitiones aliquas Jansenii censuris etiam CoelestinilS I de episcopis statuendis; do­ inferioribus, propositiones Quesnelli in cendus est populus, non sequendus 447 ; globo censuris multiplicibus proscripsit — de primatu romano 487 ; — de trans­ ferendis episcopis 496; — constituit 899; — ecclesiam ex omnibus praede­ stinatis et justis compositam repudiavit vicarium pro Illyrico 507; — utitur poena temporali 636; — omnes habet 1233. 1247; — ecclesiam sanctam vin­ dicavit 1317. coi. 400. Petri cura praesentes 727; — episcopos ille moderatur 756; — iis reprobandis Clemens alex, de Cepha et Paulo 193; vel statuendis intervenit 761; — auc­ — de ecclesiae eminentia et principio constructionis ex unitate, de una om­ toritate sedis apostolicae legati de sen­ nium apostolorum doctrina et traditione tentiis aliorum judicare debent, Cyrillus 215; — de progressionibus episcopo­ Nestorium removere 816 ; — veniam rum, presbyterorum, diaconorum, de monentibus denegatam Coelestinus horret deru cooptato a Joanne apostolo 434; 958 ; — de rebus fidei agit 993 ; — major imperatori fidei causa debet esse — praedicatio romana Petri 518; — Babylon, unde Petrus scripsit, Roma quam regni 1093; — jurisdictio Nestorii a publica praedicatione haeresis 520; — auctores haeresis praesunt exstincta 1292; — inscriptione antiqua scholae potius quam ecclesiae 1225; — 9 XXIV Index alphabelicus nominum et rerum, Coelestinus culmen apostolicum habuisse cusantur 852; — confirmatione conci­ liis necessaria pontifex romanus infalli­ dicitur 1456. Coelestinus III de successore designando bilis probatur 983; — concilia provin­ 597; — de Ubaldo in numerum sanc­ cialia pontificem romanutn infallibilem torum referendo 911. agnoverunt 998; — quod pontifex ro­ manus solus est immediate infallibilis, Coercitiva potestas ecclesiae ad infligen­ momentum concilii non tollit 1065; — das poenas saltem spirituales 628 ss et decreta priorum septem conciliorum ipsas temporales 633 ss; — exercetur oecumenicorum immutate conservata non etiam in fidei desertores 646. est nota ecclesiae 1433 ss; — quid dis­ Coloniense concilium vindicat ecclesiae sidentes orientis de potestate concilii perennitatem 400. oecumenici sentiant 1467 ; — vim con­ Columbus et episcopi africani alii exhiciliorum a populo pependisse falso af­ bent nihil accipiendum, nisi ad sedem firmatur 1470 a 3; — ceterum vide apostolicam deductum, ut hujus aucto­ nomina conciliorum singulorum. ritate pronuntiatio justa firmaretur 991. Columna et firmamentum veritatis est Concordata. Theoriae variae de obliga­ tione ex concordato orta 1115 ss; — ecclesia 835 ss; — quomodo homines secundum pontifices concordatum agno­ fallibiles nomine columnae fidei hono­ scitur contractus bilateralis sensu stricto rare liceat 841. vel obligans ex justitia 1116 ss; — con­ Commnnicatio magistratus sacri libera cum cordatum ut contractus bilateralis strictus subditis 1106. explanatur 1119, idemque vindicatur a Communio sanctorum qualis appelletur difficultate petita ex primatu non mi­ 18; — communio paschalis debita de­ nuendo 1120 s, ex principe prius ligato finitur 557 a 2; — communio paschalis vel pontifice lege sua non ligando 1122, reverens 673; — communio cum suc­ ex simonia devitanda 1123 s. cessore Petri nota prima et per se suf­ ficiens ecclesiae 1414 s. 1439 ss; — Confessio peccatorum annua fidelis 673s; — sacerdotis pro necessitate sine con­ communio cum successore Petri in ec­ clesia romana catholica 1452 ; — com­ fessione debita celebrantis 673 ; — con­ munio successoris Petri nexa cum notis fessio jure divino necessaria 953 ; — ecclesiae reliquis 1457. quomodo dubie baptizati obligentur ad Concilia episcopis romanis primatum agno­ recipiendum sub condicione sacramen­ scendo, non conferendo tribuunt 546; tum non solum baptismi, sed et paeni— quo pacto concilia generalia ali­ tentiae cum confessione peccatorum in­ quando praefinita fuerint 749; — de­ tegra 1307 a. finitio concilii, divisio conciliorum, de­ Confirmare in fide quo pacto potuerit dici finitio concilii oecumenici 800; — ad Petrus coapostolos 143; — confirmare concilium convocatione oecumenicum qui fratres non est reddere animum pecca­ vocandi sint 801; — quale sit oecumeni­ toribus 144; — confirmati in gratia apo­ cum celebratione 802 ; — oecumenicum stoli 224; — munus confirmandi in Petri confirmatione 803; — solus pontifex ro­ successoribus perpetuum 976. coi. 1068. manus potest convocare concilia oecu- Confirmationis sacramentum. Ejus mini­ menica 804 ss, iis praesidio jurisdic­ ster extraordinarius presbyter 682 ss; tionis praesidere 812 ss, ea confirmare — minister comparatur non tam duci 819 ss; — infallibilia concilia oecume685 quam architecto 687; — conve­ nica, i. e., pars major episcoporum cum nientia ministri ordinarii et extraordiromano 828; — perperam erroris innarie designati 687; — exigente desi- quae hoc opere toto continentur. gnationc confertur divinitus potestas tota 689; — designator ordinarius non idem ac minister ordinarius 691 ; — materia ab episcopo solo consecranda 692; — de unctione Act 8, 14 ss non memorata 699; — minister etiam extraordinarius a Christo institutus ex ipsa disciplina ecclesiae intellegitur 700. 903; — sa­ cramentum a Joanne XXII non neces­ sarium dicitur 922 a; — de confirma­ tione apud armenos 927; — quomodo confirmatio possit esse valida sine fructu gratiae 932; — cur nunquam iteretur 936; — cur reviviscat 937; — Stephanus I non jussit haereticos iterum confirmari, nec confirmatio probatur caruisse unquam unctione 1007 a 1; — num venientes haeretici, ut novatiani, confirmati sint 1008. 1011. 1013 ss; — confirmatio exhibetur consignatio frontis oleo facienda, crucis signum et sancti Spiritus unctio 1013 s; — confirmatio a Domino proposita omnibus per bap­ tisma ecclesiam ingressis 1215; — con­ firmatio salutaris 1315; — quomodo presbyteri dissidentes orientis confir­ mare possint 1471 a. Congregationes ronianae non sunt infalli­ biles 965; — qualem assensum exigere possint 966 ss; — causam Galilaei con­ gregatio inquisitionis vel indicis judi­ cavit 1052, quae doctrinam de mobili­ tate terrae et immobilitate solis falsam divinaeque scripturae omnino adversan­ tem, proinde implicite haereticam, de­ claravit 1053, et ita erravit, immo am­ bitum potestatis sacrae excessit 1054» — ex congregatione inquisitionis ec­ clesia quadruplici nota, quam in sym­ bolo credendam asserimus, dinoscitur, quae super unum Petrum in unum cor­ pus assurgit 1450. Consensns populi Christiani et consensus constans theologorum ut medium no­ scendae doctrinae ecclesiae consensui Patrum aequiperatur 875; — potestas civilis primitus non sine consensu po- | XXV puli datur 1161 ss, sed consensu praevio regendorum a Deo ipso confertur 1164 s, consensu illo ut causa vera potestatem modosque ejus exigente 1166 s, unde subjectum potestatis comparate juris est humani, absolute est divini 1168 s. Consilia Christo suasore servanda et ser­ vata 1327 s. 1330 ss., in ecclesia romana catholica 1454; — neglecta illa apud protestantes 1461. Conspectos operis proponitur 10. 11. Constantienee concilium non obesi pri­ matui romano 747 ss; — secundum theologos concilii appellare a foro ec­ clesiastico ad temporale esset appellare a majore ad minus, velut a spiritu ad corpus 1095; — in concilio Martinus V recte est electus, oboedientiis dissiden tibus in uno corpore conjunctis 1481 ; — prior haesitatio de pontifice legitimo 1483. Constantinopolis quomodo dignitatem patriarchatus acquisiverit 1471. Constantinopolitannm I concilium canone 3 non obest primatui romano 743; — non fuit oecumenicum convocatione nec celebratione 810 ; — oecumenicum evasit romana confirmatione 823; — quomodo vetuerit fidem alteram 1437. Constantinopolitannm II concilium exhibet Spiritus sancti gratiam circa apostolos singulos abundantem, ut consilio alieno non indigerent 216; — non fuit oecumenicum convocatione nec celebratione 810; — oecumenicum evasit romana confirmatione 826; — ex ejus dicto linguae haereticorum adversus ecclesiam non praevalebunt 847 coi. 981 ; — cum aliis hominibus et scriptis reprobavit Theodorum mopsuest. et impia ejus scripta, scripta aliqua Theodoreti, epi­ stulam Ibae 897 ; — adversarii ejus con­ tumaces ab ecclesia extorres 1486. Constantinopolitannm HI concilium agno­ scit pontificem romanum successorem sedis principis apostolorum 493 coi. 981 ; — dicit apostolicae summitatis Index alphabetic!!* nominum et rerum, pontificalem antistitem, patrem suum et summum papam 730; — legati romani praesederunt 817; — confirmatio a prima sede vel capite petita pro defi­ nitione fidei impetratur 826; — ex sen­ tentia prius lata primae sedis antistitis, super firmam fidei petram stantis, hae­ retici anathemate interfecti 983; — sen­ tentia de Honorio 1024. ( 'onstantinopolitannm IV concilium vult, neminem laicorum electioni episcopi se inserere 447 ; — subscripsit formulae Hormisdae de primatu et observando magisterio romano 493. 978; — vetat in synodo universali sententiam dicere contra pontificem romanum 728; — de dignitate constantinop. patriarchal! 743 a ; — nusquam canones convenire principes in conciliis sanxerunt, sed solos epi­ scopos 801 ; — legati romani praese­ derunt, disceptatio sequens de Bulgaria refertur ad jurisdictionem patriarchalem et desinit in sententiam a legatis apostolicis repudiatam 817. 1468 a 1 ; — concilium Hadrianus II confirmatione optata confirmavit 826. Constantinus )L agnoscit in episcopis po­ testatem ipsius impei atoris judicandi 1083; — vocat se in iis, quae extra gerantur, episcopum a Deo constitutum 1102; — promovet immunitatem per­ sonalem clericorum 1127; — una ca­ tholica ecclesia 1227. Constantinus Pogonatus. Lea de Sion exit, ab apostolici montis cacumine doctrina 983. Constantinus Porphyrogenitns de russis ad fidem adductis 1466. Constitutiones ..apostolicap·· de episcopis, presbyteris, diaconis divinitus dispositis ad hierarchiam typicam synagogae 437 ; — catechumeni ante sacrificium dimissi et ab oratione cum fidelibus prohibiti 1283. M Consummatio saeculi finis mundi 388; — » ante illam incrementum etiam majus et longius ecclesiae exspectandum 1371 Contractus vim obligandi habent a lege Dei 797; — contractus socialis fictus ad potestatem civilem explicandam 1154. 1165. Conversus Petrus Luc 22, 32 quomodo dicatur 139. 140. '3 Cooptatio in hieratchiam fit ab ipsa pote­ state sacra 408. 442 ss; — cooptatio prae successione 1380. J Coptitae profitentur Petrum ipsum petram 72; — per canones apud se exstantes primatum romanum super concilia ipsa efferunt 742 a. Cor ecclesiae 343. Cornelius papa accepit schismaticorum red­ euntium professionem, unum episcopum in catholica ecclesia esse debere 457 coi. 1269. 1363; — episcopis duobus schismate implicatis successores dedit 759; — adversus novatianos egit 993; — ecclesiam sanctam nominavit 1316. Cornelius centurio rejectus ad ministerium externum 416. Corpus Christi mysticum ecclesia 312. 334 ss. 338 ss perpetuum 395; — cor­ pus ecclesiae quid vocetur 345. coi. 1296: — oportet esse quodammodo in corpore Christi mystico ad influxum stabilem a Christo obtinendum 362; — corpus Christi mysticum non invisibile 1193; — idem corpus unicum 1224; — Dominus salvator corporis 1321. Cribrari apostolos quid sit 137. Cyprianus ecclesiam aedificatam dicit super Petrum, qui et claves ejus accepit, ec­ clesiam esse plebem sacerdoti adunatam et pastori suo gregem adhaerentem, ec­ clesiam catholicam et unam esse co­ haerentium sibi sacerdotum glutino copulatam 27. 736. 17. 68; — quomodo episcopos exhibeat petram 113; — ec­ clesia in aequalitate apostolorum per primatum Petri una est. eademque luce Domini perfusa per orbem totum radios suos porrigit 128s. coi. 731 s. 1410; — Petrus admisit consilium Pauli 193; — domus Israel in Aegypto praesignant qu:ic hoc opere loto COîHincntnr, χχνιι qui secum non essent, adversarios suos ecclesiam 287; — Deus pater, ecclesia mater et vehit arca Noe servans per esse ostendit 1212; — Novatianus si aquam 365; — esse martyr non potest miarum more vult ecclesiae catholicae auctoritatem sibi vindicare 1225; — qui in ecclesia non est <372; — clerici altari deservire et orationibus vacare unus Deus, unus Christus, una ecclesia, debent 418; — episcopi successores una cathedra, unum altare 1227; — arrogantiae tumor est, ut quis zizania apostolorum 436; — episcopus deli­ gatur plebe praesente 452 ; — non pos­ a frumento putet se posse discernere sunt esse uno loco aut multi pastores 1240; — non ob zizania de ecclesia aut plures greges 457; — una ecclesia recedendum 1242; — Joannes nullam et cathedra una super petram Domini haeresim aut schisma discrevit, sed uni­ voce fundata 475; — locus Fabiani versos, qui de ecclesia exissent, antiest locus Petri, ex Petri cathedra atque christos appellavit, nobis et haeretici.'· ecclesia principali unitas sacerdotalis ecclesia communis non est 1262; — exorta est, ad roroanos perfidia habere . Novatianus ut schismaticus in Christi non potest accessum 488. coi. 1410 a 2; ecclesia non est 1269 s. coi. 1410; — — de appellatione Basilidis ad Stespiritali gladio superbi necantur, dum phanum 500. coi. 736; — de Decio de ecclesia eiciuntur 1276; — adulte­ non ignaro auctoritatis pontificis ro­ rari non potest sponsa Christi 1316; — mani 509; — idem est communicare virgines sunt illustrior portio gregis Christi et majoris gratiae praemium in cum pontifice romano ac cum catholica ecclesia 550; — primatum romanum caelestibus obtinent 1331 ; — Nova­ tianus episcopus computari non potest, Cyprianus non excludit, ubi vel episco­ patum unum dicit, cujus pars a singulis qui evangelica et apostolica traditione contempta, nemini succedens, a se ipso in solidum teneatur, vel episcopum epi­ ortus est; neque aliunde nata sunt scoporum negat, vel causam ipso loco schismata, quam dum sacerdoti Dei criminis audiendam scribit 734 ss; — non obtemperatur nec unus in ecclesia de eo scribendum, quod magis pertineat ad tempus sacerdos et ad tempus judex ad sacerdotalem auctoritatem et ecclesiae vice Christi cogitatur 1392; — de lit­ catholicae unitatem ; de Marciano arelatensi 736; — de Therapio episcopo teris communionis 1397 ; — nihil est, quod Cyprianus primatus romani infi­ 737 ; — primatus Petri fons potestatis reliquae, ecclesia romana radix et ma­ tiator declaretur 1410; — de Privato trix 771. coi. 1410; — non testatur lambesitano per Fabianum romanum ille morem universalem veniae quibus­ notato et de Novatiano cathedram sibi constituente et primatum assumente; dam denegandae 955 ; — controversia Cypriani de baptismo infallibilitati roquo pacto Roma Carthaginem praece­ dere dicatur et Cyprianus episcopum manae vel auctoritati sacrae ipsi non romanum appellet fratrem, consacer­ obsistit 1007. 1486; — scindi non pot­ est vestis Domini; Deus unus et Chri­ dotem, collegam 1410; — perfidi dete­ stus unus et una ecclesia ejus; quid­ guntur, qui nemine episcopatum dante episcopi sibi nomen assumunt 1449. quid a matrice discesserit, seorsum vi­ vere non poterit 1205; — non possunt Cyrillns alex. Petrus petra ecclesiae 70, — ex Luc 22, 32 firmamentum et ma­ duo aut tres in nomine Christi colligi, gister fidelium 147; — ecclesiae pastor quos constat a Christo et ab ejus evanpraepositus 164; — Dominus inisit im­ gelio separari; neque Dominus aliquam mediate singulos apostolos cum potespeciem haereseos designavit, sed omnes, Index alphabeticus nominum et rerum, χχνπι state docendi ubique et regendi 201 ; de origine potestatis civilis 1150. coi. — apostoli linguarum donum accepe­ 1169. runt 223; — in gratia confirmati sunt Damasns I respondet orientalibus Timo­ et ad puram dogmatum cognitionem thei episcopi depositionem postulantibus illustrati 224; — Patres, loquente in 499, atque orientis et occidentis synoditis ipsis Spiritu sancto, sincerae fidei caconsultationibus 506; — declarat, pro nonem ediderunt 846; — in causa Neecclesia catholica per orbem una romastorii ad Coelestinum ille se necessitate nam a Domino primatum obtinuisse adactum scribere testatur 990; — Christi 544; — utitur poena temporali 636; — ecclesia celsa et illustris 1189; — in­ ejus anathemalismi 646; — quomodo habitat Christus ecclesiam, quae quasi se judicandum aliis subjecerit 746; — tellus sanctificatorum est 1317 ; — ec­ episcopum antioch. moderatur 756; — clesiae multa sanctorum milia continent, episcopis reprobandis vel statuendis in­ reliquis insigniores et qui secundas te­ tervenit 759; — irritus conventus ariminensis non consentiente episcopo ronent 1325. mano 821 ; — de rebus fidei vel conexis Cyrillus hieros. effert primatum Petri 80. agit 993; — de sede apostolica 1456. 179; — de haereticis rebaptizandis 1015; — catechumeni circa vestibulum regiae Damianns de primatu Petri 102; — romanam ecclesiam, aliter ac dignitatem constiterunt, a Rege introducendi, in ecclesiarum cujuscumque ordinis, solus ecclesiam inserendi 1281; — catechu­ Dominus fundavit 544; — eo teste meni a mvsteriorum notitia exclusi et Leo IX plerosque simoniacos tanquam exorcismis subiciendi 1283; — ecclesia noviter, videlicet quodammodo primum, catholica vocatur, quod per totum or­ juribus ordinis primum datis, ordinavit bem diffusa est et omnia dogmata docet 1033 ss; — de edicto Nicolai II, quo et omne hominum genus recto cultui promoti a simoniacis jura ministrandi subicit et omne peccatorum genus sanat deponant ideoque sacramenta per simo­ et omne virtutis genus possidet in factis niacos exhibita contemnantur 1036; — et verbis et spiritualibus cujusvis spe­ sacerdotium regni tuitione protegitur, ciei donis 1317. coi. 1338; — in ca­ et regnum sacerdotalis officii sanctitate tholica ecclesia Deus posuit omnem fulcitur 1105; — Deus regni ac sacer­ cujuslibet virtutis speciem, sapientiam dotii auctor 1150. dico et intellegentiam, temperantiam et justitiam, misericordiam et humanitatem, Decimae quomodo lege divina dandae dici possint 308. insuperabilemque in persecutionibus pa­ tientiam 1324; — sola sancta catholica DecillS non ignarus auctoritatis pontificis ecclesia per orbem totum indeterminata ! romani 509. gaudet potestate; ecclesia appellatur, Definitio, h. e., descriptio, ecclesiae nomi­ quod omnes convocet et una cogat; si nalis 12 ss, realis 1488; — definitionis, quando peregrinatus fueris, ne simpli­ h. e., peremptoriae propositionis, rei citer requiras, ubi sit ecclesia, sed ubi mutabilis exempla excutiuntur 557 a 2; sit catholica ecclesia; hoc enim pro­ — definitio doctrinae quid sit et quo­ prium nomen est hujus sanctae et ma­ modo in ecclesia oblitterari possit 561 a ; tris omnium nostrum 1364. — definitione doctrinae per notas suas cognita usus sufficiens mediorum prae­ Damascenus. Ad imperatores spectat recta vius agnoscitur 830; — definitio doc­ rei publicae administratio, ecclesiae re­ trinae ad formulas semel fixas non gimen ad pastores et docto res 1081, — astringitur 832. 1072; — definitio vati* quae hoc opere toto continentur. XXIX versos baptizari 1015, — homines a cana de pontifice romano infallibili op­ quavis haeresi accedentes ungi dicit, portuna 998; — exempla definitionis cum non habeant sanctum chrisma epi­ oblitteratae proferuntur 1072 a. scopo soli conficiendum 1016. Depositio pontificis sumini fieri nequit 589 a 2; — principem populus depo­ Diodorus de potestate ligandi et solvendi nere non potest 1170. 101. Depositum iidei in apostolis completum Diognetus. Ex epistula ad eum data quod 829, paulatim ab ipsis ecclesiae man­ est in corpore anima, hoc sunt in datum ut functionibus variis custodien­ mundo Christiani 1360. dum, vel non divinitus scriptum vel Dionysius rom. de fide Dionysii alex, ac­ libris inspiratis consignatum 862. 874. cusati quaestionem habet 498; — teste 894; — deposito fidei continetur veritas Basilio invisit ecclesiam Caesariensem inspirationis librorum eorumque eccle­ 505; — ejus expositio de Trinitate 1006. siae traditorum 863 ss; — deposito fidei Dionysius alex, de Stephano I asianis ex­ continentur scripta ex instituto proprio communicationem comminante 496; — scripturae, non scribendi modus neque de fide sua se Dionysio rom. purgat illis adjuncta 872 ; — quid contineatur 498; — ecclesiae romanae curam de deposito, est ab ecclesia ipsa accipien­ ecclesiis longinquis refert et de validi­ dum 875; — deposito non continetur tate baptismi pontificem romanum con­ revelatio privata 882 ; — de veritatibus sulit 505; — de presbyteris in vicis cum deposito fidei nexis 883 ss ; — de­ Aegypti residentibus 793; — de homi­ posito ipso continetur extensio infallinibus in periculo mortis absolvendis bilitatis ecclesiae ad res cum deposito 958; — communio cum fidelibus diu­ nexas 919. turna pro baptismo ex ejus opinione Designatio pontificis romani successoris a valet 1307; — non est testis ecclesiae decessore valide fieri potest, sed non primo unitate destitutae 1409. lex designandi 596 s; — designatio Dionysius corinth. de epistulis romanis presbyteri pro confirmatione ministranda Corinthi perpetuo legendis 505. 533; explicatur 688; — quo pacto episcopi — attestatur romanum Petri iter, magi­ pro confirmatione designare possint 690 s; sterium, martyrium 518, — designatio similis pro oleo infirmo­ Diptycha 1396. 1399. rum consecrando 693 ; — subjectum Discessio, quae praedicitur minor majorve, potestatis civilis, exceptis regibus ali­ perennitati ecclesiae non obest 401 s; quot Israel, Deus non designat 1168. — neque ea catholicitatem ecclesiae Deus. Odium ejus gravius schismate 1295; excludit 1369. — sanctitas ejus declaratur 1309. Disciplina ecclesiae universalis infallibiDiaconi ex scripturis 430. coi. 1489, ex liler bona 887. 891 ss. 895. 902 ss; — traditione 431 ss. 1406 ss. 1411, vi cha­ — quomodo sit recta de extrema unc­ racteris sacri 435; — secundum ali­ tione 921 ss; — de absolutione nullo­ quid vocari possunt apostolorum suc­ rum criminum negata 953 ss; — de cessores 436; — ab apostolis ipsis con­ episcopis recte constituendis 1396. stituti sunt 451; — apparent ut con­ Discipuli LXXII successores habent nec sultores vel adjutores episcoporum 465. parochos nec presbyteros simplices 794. Diilascalia reapse episcopos successores Dissidentes orientis notam ecclesiae in­ epte in consensu Patrum ac decretis apostolorum exhibet 1411. priorum septem conciliorum oecumeniDiihmus alex, narrat, aliter quam haere­ ticos alios, eunomianos et phryges con- I corum immutate conservatis ponunt 1415. XXX index alphabet icu s nominum et renun, 1433 ss; — eorum deficiens sanctitas 1465. catholicitas 1466. unitas 1467 ss, apostolicitas 1471;— sententias protestantinm damnant 1475. Divisio potestatis ecclesiasticae universae 642 ss. Doctores authentici ecclesiae qui sint 828. Doctrina sacra externa et doctrina interna juncta cum externa 420. 421 ; — ipsa doctrina ecclesiae nomine canonis, de­ creti, constitutionis sim ilive designari solet 646 ; — doctrina peremptoria, in­ fallibilis sola, ad formulas semel fixas non astringitur 832; — nota ecclesiae non est in veritate doctrinae 1422 ss, nec magis in doctrina Patrum et prio­ rum septem conciliorum oecumenicorum immutate conservata 1433 ss ; — doc­ trina non sancta protestantium 1461. Doctrina duodecim apostolorum de epi­ scopis et diaconis 433. coi. 1407 ; — de poena delinquenti infligenda 631 ; — baptisma in nomine Jesu illud intelle­ gitur, quod quis ut minister Jesu enun­ tiato nomine Patris et Filii et Spiritus sancti confert 1029; — sicut panis eucharistiae est unus, ita colligatur ec­ clesia a finibus terrae ; nemo ab illo edat nisi baplizatus 1217; — oratur, ut ecclesia Domini a quattuor ventis in regnum divinitus paratum colligatur 1226. coi. 1360. Dogmaticus agendi modus de ecclesia qualis sit 8; — idem quatenus in hoc tractatu observetur 9. Dominatio, ambitio, vitium potestatis, non potestas sacra repudiatur 151. 422. Donatista? peccatores publicos non posse in ecclesia esse affirmabant 1229; — ecclesiam in sola parte Donati reman­ sisse contendebant 1358. Dotes mirabiles ecclesiae catholicae ferunt argumentum apologeticum 2. Ecclesia quomodo apologetice et dogma­ tice tractari possit 1 ss, et tractetur 9; — ratio et conspectus tractationis de ecclesia 10 s; — ecclesiae definitio no­ minalis ponitur et exposita significatione nominis varia vindicatur 12 ss; — ec­ clesiae societas a Christo in apostolis instituta 32 ss; — ecclesia socialis in­ stituta ex primatu Petri 56 ss. 130 ss. 154 ss. 172 ss. 235 ss; — quo pacto dici possit ecclesia potestatem primatus accepisse 122; — de ecclesia Christi laxiore, i. e., patriarchal! et perfectiore mosaica 245 ss, exsistente per volun­ tatem Dei antecedentem absolutam 259; — a Christo ecclesia constitutionis ar­ tioris nova condita 260 ss, jam sola legitima 291 ss; — quam paulatim ec­ clesia aedificata et in locum synagogae substituta ab ipso Christo sit 294 ss; — de fine ecclesiae praestituto sanctitatis salutisque hominum 309 ss, obtinendae distincte per ecclesiam 316 et in ec­ clesia 317, proindeque gloriae Christi atque Dei 321 ss; — de ipsa felicitate temporali per ecclesiam promota 328. 1105. 1454. 1461; — de supernatural! indole ecclesiae 332 ss ; — de ecclesiae necessitate ad salutem 345 ss; — de ecclesiae perpetuitate 383 ss; — de perpetua ejus hierarchia 405 ss, nominatim de perpetuo successore in primatu Petri 466 ss, qui est episcopus romanus 479 ss jure divino 542 ss. 574 ss reve­ lato 582 ss et unusquisque a Christo immediate praeditus potestate universa 589 ss; — functiones jurisdictionis ec­ clesiae 613 ss; — divisio universae potestatis ecclesiae 642 ss; —jurisdictio ecclesiae in actus ipsos internos 665 ss; — potestas designandi presbyteri mi­ nistri extraordinarii confirmationis et consecrationis olei infirmorum 682 ss ; — potestas ecclesiae nulla in essentiam vis sacramentorum 694 ss. 1490 primatus in ecclesiam 711 ss; primatus ipse fons jurisdictionis in ecclesia reliquae 756 ss; — potestas capitis ec­ clesiae in concilia oecumenica 8 — doctores ecclesiae authentici con- quae hoc opere toto continentur. XXXI 1308; modus quadruplex conside­ juncti sunt infallibiles, cum peremptorie randi ecclesiam aut simpliciter ut me­ loquuntur, imprimis in proponendis veri­ dium ad finem sanctitatis 1249, aut ut tatibus omnibus a Deo per apostolos consecutam finem in plerisque 1250. revelatis 828ss; —quid possit ecclesia aut ut corpus spiritu gratiae vivum de scripturis sacris 862 ss ; — de reve­ 1251, aut ut columbam sanctam 1252; latione privata 882; — ecclesiae magi­ — ratio quaedam vel status duplex sterium infallibile de veritatibus cum ecclesiae unius 1253; — ecclesia sancta deposito revelationis nexis 883 ss: — ex instituto suo 1311 ss, ex sanctitate ecclesiae disciplina recta de extrema membrorum plurimorum propria 1310. unctione 921 ss, et de criminibus 1312. 1318 ss, multorum etiam eximia paenitentium remittendis 953 ss; — ec­ 1312. 1327 ss, ex miraculorum charis­ clesiae jus prohibendi libros noxios matibus 1311 s. 1335 ss, per nexum cum 961 s; — de qualitate assensus interni auctoritate posita a Christo 1312.1341 ss; ah ecclesia moderandi 963 ss; — ec­ — ecclesia catholica catholicitate po­ clesiae caput infallibile 970 ss. 1006 ss ; tentiae 1344. 1347 ss, et facti 1345 ss. — ecclesia societas perfecta 1074 ss, 1353 ss, vi sola ministerii divinitus in­ atque societate omni alia superior 1088ss ; stituti 1347. 1373 ss; — ecclesiae in­ — ecclesiae jus communicandi cum sub­ crementum etiam majus et longius exditis 1106, jus oppositum regio placito spectandum 1371; — ecclesia ratione 1107 et appellationi ab abusu 1108; — ecclesiae jus in scholas 1109, praeser­ ipsius potestatis administrantis apostolica 1380 ss, unde errores varii de mi­ tim ad excolendos clericos 1110; — nisterio sacro excluduntur 1401 ss; — ecclesiae jus ad ordines religiosos 1111 ; notae ad ecclesiam discernendam in­ — ecclesiae jus ad bona temporalia 1112ss; — de concordatis 1115 ss; — eptis repudiatis idoneae 1412 ss; — ec­ de immunitate ecclesiae, praesertim ca­ clesia romana catholica, praemissa de­ pitis ecclesiae exercenda per civilem claratione, demonstratur sola vera 1451 ss suum principatum 1125 ss; — consideet talis credenda 1476, dubiis solutis 1477 ss; — colligitur realis definitio rata origine, forma, amissione civilis potestatis doctrina, ratio agendi, con­ ecclesiae 1488. stitutio ecclesiae illustratur 1145 ss; — Etlersheim de verbis ligandi ac solvendi de ecclesiae, quae dicuntur, proprie­ 104 a. tatibus ac proinde de visibilitate tum Electa domina apud 2 Jo intellegatur ec­ essentiali, ut est societas 1177ss, tum clesia romana 587. necessaria, ut est ecclesia vera 1186ss; Electio. Quis possit eligi episcopus romanus 589 a 1 coi. 1489; — legem — de ecclesiae unitate sociali 1197. ejus electionis ferre potest solus sum­ 1201 ss, in fide 1198. 1206 ss, in sacris 1199. 1213 ss. ex ipso numero 1200.: mus pontifex 589 ; — electio, si ac­ cedat consensio electi, est causa exi­ 1220 ss; — membra ecclesiae non om­ gens primatus continuo a Christo im­ nes solive praedestinati 1229 ss, mem­ pertiendi 590; — quomodo legem elec­ bra etiam peccatores 1229. 1236 ss. non tionis pontifex licite tollere nequeat autem sunt publice haeretici 1254. 1258 ss, schismatici 1255. 1268 ss, ex- ’ 597. communicati 1256. 1274 ss, catechumeni | Eleemosyna imposita ab ecclesia 672. 1257.1279ss, aliter quam occulti 1285ss; Eleutheriis videtur pro diversa condicione diverse in montanistas se gessisse 993. homines ecclesia extorres, ei subditi, 1019. ejus membra conspectu uno exhibentur XXXII Index alphabeticus nominum et rerum, Ennodins. Episcopus romanus soli Deo state ornavit ecclesiam sanctam, puri­ subditus describitur 484; — de desificavit eam in Jordanis flumine, nece gnatione pontificis romani 597. sua liberavit eam ab errore, dedit ci Ephesinum concilium de primatu Petri corpus suum et suo sanguine eam po­ in successoribus viventis 71; — Petii tavit 1316; — ornamenta ecclesiae sunt successor et locum tenens Coelestinus puritas, innocentia, sanctitas; filios vo­ 493; — hujus epistula coactum sen­ luntatis supernae omni tempore pro­ ducet; te felicem praedicabo, Simon tentiam contra Nestorium dicit 761; — Petre, claves tenentem, postquam cru­ praefuit cum legatis apostolicis ceteris cem super aquas fixisti, oves in ejus Cyrillus 816; — concilium a Coelestino amore omnis generis sanctos et virgines et Sixto III confirmatum 823; — pro­ peperere 1323; — benedictus qui ubi­ nuntiavit orthodoxam epistulam Cyrilli, que fregit corpus suum; lapis, quem damnavit epistulam Nestorii et Nestovidit Daniel, orbem totum implevit 1360; rium 897 ejusque libros flammis tradi — si manum a nobis susceperunt et ope imperatoris voluit 962; — ut ex abnegarunt, plura non habet quae re­ concilio constat, quartodecimani se ec­ quirat veritas nostra, si autem ipsi te­ clesiae catholicae accedere declararunt mere sacerdotale officium praesumpse­ 1263; — quomodo vetuerit fidem al­ runt, et hoc sat est ad eorum ignomi­ teram 1437. niam ; principes super omnem terram Ephraem. Petrus petra ecclesiae, inspec­ apostoli, rectores ecclesiae sacerdotes tor aedificantium ecclesiam, caput fontis 1393; — Thomae apostoli iter indicum doctrinae Christi 69 coi. 771. 973; — 1406. constituit Petrum Dominus principem apostolorum, fundamentum ecclesiae, Epiclesis num forma eucharistiae sit suf710 a. caput apostolorum et praecepit ei, utî 'ficiens ’ pasceret gregem suum 163; — de ro­ • Epiphanias affirmat principatum episco­ porum super presbyteros 50. 442, pri­ mana praedicatione et morte Petri 516; matum Petri 69. 180, scientiam apo­ — sponsus caelestis fregit ecclesiae stolorum 221; — aliquando solus epi­ corpus suum, cui miscuit sanguinem scopus cum diacono 440; — catalogus suum, ecclesiam firmavit per fidem or­ episcoporum romanorum pro ostendenda thodoxam eamque ab errore salvavit certa veritate 528 coi. 987; — princeps 844; — de cultu ipsius Ephraem 912; apostolorum ut petra et claviger est — Petrus apostolorum caput, ecclesiae stabilis in fide 645; — vituperantur fundamentum, in locum Moysi consti­ tutus, per veritatem confessionis Petri | audaciores, qui arianos rebaptizent 1015 ; sedabuntur contentionum doctorum fluc­ — mundi potestas a Deo stabilita 1149; tus 973; — capitis praeconum Christi — ecclesia una ab una fide; quicum­ principatus dignitates alias superat, re­ que se ab ecclesia segregant, ut ad fa­ ges suas dignitates dignitati ecclesiae bulas adhaerescant, suo judicio damnati cum veneratione subiciunt 1092; — in sunt 1212; — Marcion non ecclesiam, ecclesia fructus effecti sunt digni; quam­ sed se ac suos discidit 1219; — Marvis autem ramus sit vivus, portat tamen cion ecclesia pulsus 1277 ; coram fructus mortuos 1240; — Filius regis, catechumenis mysteria non celebrata univit ecclesiam sibi et se univit ei,• · 1283; — ecclesia sancta 1317; — ob­ adeo ut nulla prorsus daretur separatio; ■ servatio multa consiliorum evangelicocum pompa gestant sanctam sanctorum cum 1333; — ecclesia ad utramque amatricem; sponsus caelestis omni venuterrarum extremitatem porrigitur 1361. quae hoc opere toto continentur. Episcopalis character non continetur apostolatu ipso 220 ss; num Act 13, 1 ss agatur de eo conferendo 228; — de amplitudine jurisdictionis episcopalis G90. 757; — quid sit potestas episco­ palis 721 ; — jurisdictio episcopalis a pontifice romano in agendo pendet 756; • — eadem instituta est a Christo 757 ; — sed ei reapse conferendae romanus pon­ tifex intervenit 758 ss; — iinmo pro sententia ex duabus descriptis 767 s ac­ cipienda eam confert 769ss; — quae esse potest ante consecrationem 775; — eadem tolli potest valide sine justa causa 777 ; — episcopalis jurisdictio cum ordine per se et ordinarie con­ juncta 1381 ; — ceterum vide: Episco­ patus, Episcopi. Episcopatus urbis non repugnat apostolatui 524, nec primatui 525 ; — epi­ scopatus antiquus romanus monarchicus 530 ss; — episcopatus romanus specificative idem ac primatus 539; — re­ velatus episcopatus urbis Romae a Petro usque ad mortem gestus 588; — pote­ stas pontificis romani episcopatus sum­ mus 721 ; — episcopatus inferiorum universe institutus est a Christo 757 ; — sed ei ad jurisdictionem singillatim conferendo romanus pontifex intervenit 758ss; — immo pro sententia ex dua­ bus descriptis 767 s accipienda eum pontifex confert 769 ss ; — qui episco­ patus esse potest ante consecrationem 775; — idem tolli potest valide sine justa causa 777 : — quare ordinis gra­ dus summus episcopatus, sonans juris­ dictionem, nominetur 1381 ; — ceterum vide: Episcopalis, Episcopi. Episcopi singuli non habent dona am­ plissima apostolorum singulorum 230 ss; — quomodo divino jure inter clericos excellant 407 ; — munus eminens epi­ scoporum ex scriptura 428, ex tradi­ tione 431 ss, ex characteie sacro 435; — quo pacto sint apostolorum succes­ sores 436. 438. 780. 1390ss. 1401 ss; Straub. De Eccleala. ΧΧΧΠΙ — ipsi episcopi in principio ecclesiae etiam presbyteri vocantur 439; co­ mitate quadam episcopi se exhibuerunt coinpresbyteros vel condiaconos 441 ; — episcopi soli potestatem conficiendi sacra tribuunt neque a laicis jus regendi obtinent 442 ss; — presbyteris supe­ riores definiuntur 449; — quid laici in episcopis eligendis possint 452 s; — episcopi, praetermisso romano, per jus divinum singuli pro singulis ecclesiis 455 ss; — consultores vel adjutores epi­ scoporum presbyteri vel diaconi 465 ; — num pro jurisdictione sua episcopi presbyteros ad confirmandum designare possint 690 s; — chrisma episcopi soli consecrant 692; — episcopus particu­ laris caput vel sponsus vicarius pro Christo secundum quid 753; — episcopos jam antiquitus pontifex romanus moderabatur 756; — episcopi universe instituti sunt a Domino 757. 779; sed iis singulis statuendis romanus pontifex intervenit 758 ss; - immo pro sententia ex duabus descriptis 767 s accipienda eos jurisdictionem conferendo statuit 769 ss; formula statuendi episcopos 770; — epi­ scopi nondum consecrati habere pos­ sunt jurisdictionem ordinariam 775; — ea privari possunt valide sine justa causa 777; — episcopi sunt pastores ordinarii, non mere vicarii 781 ; — epi­ scopi, quos statuerant apostoli, his de­ functis manserunt ab ipsa summa sede 782; — episcopi seposito romano per jus divinum solum inter se aequales 790: — episcopi antiquitus sine parochis 793; — jurisdictio episcopi cujusque universalis quaedam, seposita refutatione minus apta, refutatur 795 s; — ad con­ cilium oecumenicum vocandi sunt epi­ scopi tenentes jurisdictionem omnes, vo­ cari possunt titulares 801; — in con­ ciliis oecumenicis concurrunt omnes ad unum actum conciliarem pro ecclesia tota, potestate accepta a pontifice 806 ; III XXXIV Index alphabeticus nominum et rerum. — quomodo consensus episcoporum prae­ consilio practico protulit 1047, non eo ter romanum in decreta concilii postu­ excusandam, quod traditio instrumen­ latus sit 827 ; — episcopi doctores torum reapse esset materia essentialis authentici, antiquitus magis per se ipsi 1048, vel cum verbis nexis pars ritus praedicantes, seposito romano singuli essentialis 1049» vel a pontifice cogifallibiles, infallibiles omnes simul 828; taretur ritus solum integrans, sed quod — etiam singuli assensum fidei de re sententia neque ad praxim noxia exsialiunde satis proposita exigere possunt steret et theoriae aetatis ejus commu­ 966 coi. 967; — corpus episcoporum niori responderet 1050; — constitutioni fit infallibile per capnt suum solum im­ promissionem observandi pro se et suc­ mediate infallibile 1060 ss; — nihilo­ cessoribus junxit et oppositum etiam minus episcopi singuli recte docere irritum declaravit 1116. .Ί praesumuntur et collecti in concilium EulalillS episc. syrac. Quod in apostolica vere judices exsistunt 1064; — episcopi sede, non exsistente praesule, qui sta­ civilem sanctae sedis principatum ne­ tutis synodalibus consuevit tribuere fir­ cessarium agnoverunt 1138; — episcopi mitatem, a laicis praesumitur, viribus instar tutorum et curatorum sunt 1143; caret 821. — in episcopis potestas jurisdictionis Easebills refert opinionem Clementis alex, de Cepha 193; — exhibet Timotheum et ordinis per se et ordinarie conjuncta episcopum primum Ephesi, Titum epi­ 1381; — cura antiqua de episcopis scopum ecclesiarum Cretae, veteres alios recte constituendis 1396 ss ; — ceterum 232; — de ecclesia quadam Christi a vide: Episcopalis, Episcopatus. protoparentibus exsistente 254; — de Eucharistia. Convenientia ministri 686 successione apostolorum in episcopis et materiae 692; — forma 710 a; — 436; — de Victôre I asianos proscri­ ritus vel mores ecclesiae in ea cele­ bente et de Stephano I ex epistula ci­ branda peremptorie vindicati 904; — tata Dionysii alex, asianis excommuni­ de usu eucharistiae 922 ; — ad eam in cationem comminante 496; — de Oriparvulis idoneitas saltem relativa deficit gene purgante fidem suam episcopo ro­ 926 ; — fructus substantialis et acci­ mano 498; — de Dionysio corinth. dentalis 930; — quomodo eucharistia memorante epistulas romanas Corinthi possit recipi valide sine fructu gratiae perpetuo legendas, de Polycarpo in 932; — cur cotidie sumi posrit 936; causis ecclesiae veniente Romam, de — cur non reviviscat 937; — eucha­ Hegesippo se conferente Romam ad ristia omnibus ecclesiae sociis a Christo praeparata 1215 ss; — eucharistia salu­ rectam doctrinam investigandam, aditis in via plurimis episcopis, de Origene taris 1315; — eucharistia a pontifice romano episcopis aliis missa 1397. invisente romanam ecclesiam omnium Eugenius IV de observantia legalium 306s; antiquissimam, de Dionysio alex, refe­ — per baptisma de corpore efficimur rente curam amplam ecclesiae romanae ecclesiae 354; — nemo extra ecclesiam et consulente pontificem romanum dc salvus 367; — de materia ordinis 704; baptismi validitate 505. 1409 a 1 ; — — sacramenta omnia perficiuntur ma­ de Aureliano imperatore haud inscio teria, forma, ministro 705 a 1 ; — ex­ praecellentis auctoritatis pontificis rotrema unctio nisi periculose infirmo mxni 509 coi. 990; — de romano iti­ dari non debet 926. 934 ; — de ma­ nere et episcopatu Petri, quem licuit teria vel forma ordinis nihil ille defi­ cognoscere praeter irenaeum ex Hege­ nivit 10-16, sed doctrinam simplicem sippo 516; — de Origene testante ro- quae hoc opere toto cbntiiientur, XXXV in an uni iter et martyrium Petri, de I bente Dionysio rom. et Maximo alex. auctore libri elaborati contra Artemonis I et omnibus per orbem episcopis, preshaeresim vocante Victorem tertium de­ I byteris, diaconis et universae ecclesiae cimum a Petro romanae urbis episco­ j catholicae; ecclesia catholica, pertin­ gens a terminis usque ad terminos terrae pum, de Cajo exhibente Petrum fun­ datorem et martyrem ecclesiae romanae i 1363; —principes in ecclesia dicuntur apostoli nec non eorum per totum or517. coi. 1489; — de Clemente alex, I cuin Papia praedicationem romanam ! bem successores 1392 ; — teste Irenaeo Petri attestante, de Dionysio corinlh. ' eucharistia a pontifice romano episcopis affirmante romanum Petri iter, magi­ aliis missa est; synodus antioch. litteras de Clesterium, martyrium 518; communicatorias memorat 1397; — epimente alex, et Papia intellegentibus ■ scopis dumtaxat demandantibus alii in Babylonem, unde Petrus scripserit, Ro­ i ecclesia docuisse perhibentur; de Diomam 520; — de martyrio Telesphori ; nysio alex, conventus fratrum extra ec534; — synodos dicit episcoporum 801; ! clesiam positos memorante 1409 ; — — imperator concilii nicaeni praesidibus Melito de ecclesia scripsisse perhibetur 1492. sermonem concessit 816 ; — de libro I contra Artemonis haeresim exhibente Eusebius Doryleorum appellat in causa doctrinam Zephyrini de divinitate Christi fidei ad Leonem M. 501. 1006; — de sententia Stephani in causa Eustathius episcopus appellatione facta baptismi 1007 a 1 ; — de Constantino M. ad Liberium restitutus 500. vocante se in iis, quae extra gerantur, Eutherius ad Sixtum III velut novum episcopum a Deo constitutum 1102; — Moysen pro orbe liberando ab errore de Constantino M. promovente immu­ confugit 990. nitatem personalem clericorum 1127; — EutycIlCS appellat ad Leonem M. 501. deHegesippo exhibente unam doctrinam Eutycllius. Suscipimus epistulas praesu­ rectam per successiones episcoporum, lum sedis apostolicae tam aliorum quam nominatim romanorum, traditam 1211; Leonis de fide et de conciliis 825. — de Constantino M. significante unam Evangelium totum idem ac res fidei et catholicam ecclesiam 1227 : — de Dio­ morum 876; — ejus pars scriptura nysio alex, communionem cum fidelibus 877 s. diuturnam pro baptismo valentem nu­ Excommunicati saltem publici vel vitandi probantur extra corpus ecclesiae sim­ merante 1307 ; — de Apollonio eccle­ pliciter constituti 1256 s. 1274 ss, du­ siam sanctam memorante, Alexandro hieros. ecclesiam antioch. cognomine biis expeditis 1278; — excommunicati occulti vel tolerati probantur membra sanctae alloquente, Cornelio ecclesiam ecclesiae 1301 ss. sanctam nominante 1316; — in ecclesia duo vivendi modi instituti, alter natu­ Excommunicatio poena etiam temporalis 636 ; — excommunicatio contra haere­ ram nostram excedens, alter humanior sim 646; — formula absolvendi per­ 1332; — de Hegesippo unitatem ec­ emptorie vindicata 904 ; — excommu­ clesiae nominante et de Serapione an­ nicatio imperium civile pontificium munit tioch. universam, quae in terris est, 1139; — supponit ecclesiam veram visi­ fraternitatem memorante; de adventu bilem 1189; — quid sit excommuni­ Christi postulato omnibus populis 1360; catio generarim, minor, major vel quae — universa per orbem ecclesia in simpliciter dici solet 1256. coi. 1274 ss. opere adversus cataphrygas commemo­ excommunicatio non dimittit 1278 ; rata 1362: — de synodo antioch. seriHI* a jurisdictione ecclesiae 1265; — ex­ 952; — quo pacto sacramentum haere­ communicatio haereticorum non super­ tico morienti dare liceat 1302; —quovacua 1266; — excommunicatio vitan­ modo presbyteri dissidentes orientis dorum est exclusio simpliciter, tolera­ oleum infirmorum consecrare possint torum solum secundum quid 1303. 1471 a. Exercitia spiritualia praescripta 674; — eorum usus peremptorie vindicatur 901. Fabianus de Origene 993; — de Privato lambes. 1410. Extrema unctio. Convenientia ministri 686 et materiae consecrandae ordinarie ab Facta dogmatica infallibiliter proponenda episcopo, extraordinarie a presbytero 884. 891 ss. 896. designato 692 s; — de substantia ex- Facundus herm. Marcianum principem ut verum ecclesiae filium non praevitun, tremae unctionis 697. coi 1049; — sed pedisequum sacerdotalium decreto­ forma sufficiens noscenda per traditio­ rum laudat 1094. nem 697 a; — consecrator materiae etiam extraordinarius a Christo insti­ Faenus juste olim prohibitum 1487. tutus 701 ; — quaestio de iterabilitate Fairbairn effert sublimitatem ecclesiae catholicae 1474 a. et de effectu remittendae poenae ex disciplina ecclesiae solvenda est 903; — Febronius adversarius primatus sacri 58. 408. 711; — putat primatum auctori­ extrema unctio in periculo eodem non tate ecclesiae transferri posse 573 ; — iterabilis cognoscitur ex disciplina ec­ prave distinguunt febroniani sedem roclesiae 921 s, cui congruit doctrina manam a sedente 591. simul tradita 923 ss, et frustra' obicitur mos antiquus 928 ss;—extrema unctio Felix I episcopum antioch. probavit 759; — de incarnatione egit 993. non est per se ad salutem moribundi necessaria 922 a; — fructus ex opere Felix III utitur poena temporali 636; — effert ecclesiam non superandam et scita ministri, ex opere ecclesiae, ex opere ligantia apostolicae doctrinae 645; — operato sacramenti isque praeter sub­ episcopos moderatur 756; — iis repro­ stantialem quidam pro sacramento pro­ bandis vel statuendo Flavitae constanductiore accidentalis 930 s; — modus tinop., ut agnoscenti sedem petrae fidei corporis sanandi 931 ; — descripto ef­ fulcientem, intervenit 763; — in causa fectu magis immediato 932, effectu prin­ fidei agit 993 ; — de hominibus ab cipali et subjecto 933 s, extrema unctio Aeacio ordinatis vel baptizatis 1014; non probatur in statu eodem iterabilis — suppositicia epistula, qua unus de 935, sed intellegitur non iterabilis ex Trinitate crucifixus abnuatur 1020 ; — collatione cum sacramentis aliis 936, imperatorem filium appellat et monet, ex reviviscentia sua 937, ex convenientia ne libertati ecclesiae quemquam per­ 938; — nomen extremae unctionis ap­ mittat obsistere et ut regiam voluntatem tum 934 a; — ex disciplina ecclesiae et argumentis consentaneis noscitur non sacerdotibus studeat subdere 1093. poena tota tolli extrema unctione pa­ Felix IV sibi successorem designavit 597. riter ac baptismo 939 ss; — remissio Ferreres et Geniesse de rituali romano omnis poenae non magis principali fine 1 906. quam effectu extremae unctionis conti­ Festi dies peremptorie vindicati 904. netur 947, neque est finis homine co­ Fetus omnes mulieris etiam deformes bap­ opérante cum gratia sacramentali obti­ tizandi 906. nendus secundarius 948 ss; — modus Fideles nominati ex sollemni professione verus poenae homini uncto remittendae per baptisma 1297. -w __________________________________________________________________________ _ _________________________________________________________ ’« 6 ‘fi* ■’ *' It ------- rrj__-____ - _ -- -____ ___ . ii_ l • ' ... * quae hoc opere toto continentur. Fiiks omnium adducenda per magisterium auctoritate praeditum perpetuum 52 ss ; — petra fides Petri 107 as; - Luc 22, 32 intellegitur fides proprie dicta 133; — fides operosa, necessitate medii ad salutem necessaria 357 s, fertur impli­ cite in veritates omnes pariter propo­ sitas 359, proinde in magisterium ec­ clesiae 360, in ecclesiam ipsam 361, dubio soluto 374 s. coi, 1489; — fidei symbolum ecclesiam, sane ut semper exsistentem, praedicat 400; — fides ipsa interna praecepta per jurisdictionem ecclesiae propriam 670 s; — fidei de­ positum in apostolis completum 829; — unitas in fide finis magisterii eccle­ siae 851 ; — fidei divinae objectum sunt veritates per apostolos revelatae omnes 858 ss; — motivum imperandi assensus fidei idem pro revelatis om­ nibus 860; — objecto revelato certo congruit fides divina, vel simpliciter vel catholica 963; — objecto nexo infalli­ biliter proposito congruit fides ecclesia­ stica vel mediate divina 964; — fides per se exigitur etiam de objecto, quod actu fallibili magisterii sacri proponitur ut prius satis propositum 966; — petra fidei romanus pontifex 973 ; — ex fide non in se visibili ecclesia invisibilis non evadit 1194; — quomodo eadem ecclesia ratione videatur, fide autem credatur 1195 ; — unitas in fide eccle­ siae essentialis declaratur 1198 et de­ monstratur 1206 ss ; — fides hominibus ecclesiae haud subjectis non est directe injungenda 1308; — fides fundamen­ tum justificationis 1315; — fides non apostolica protestantium 1463, neque dissidentium orientis 1471, neque hae­ reticorum orientalium 1472; — quo­ modo catholica romana ecclesia per fidem vera sit credenda 1476. Finis ecclesiae sanctitas vel salus supernaturalis hominum 309 ss, proindeque gloria Christi atque Dei 321 ss; — qualis ordo sit inter finem salutis hu­ XXXVII manae et gloriae divinae 324. 329; — quomodo ecclesia conferat ad felicita­ tem hominum temporalem 328. 1105. 1451. 1461 ; — finis ecclesiae non bene ponitur in exercitio religionis Christianae 330 s; — perennitatem ecclesiae po­ stulat 396; — ad finem ecclesiae con­ ducunt poenae ipsae corporales 634; — finis magisterii ecclesiae unitas in fide, custodia depositi, salus hominum 851. 893 ; — idem principalis finis et effectus sacramenti, nominatim extremae unctionis et paenitentiae 947 ; — de fine incarnationis 947 ; — remissio om­ nis poenae neque continetur fine ex­ tremae unctionis primario 947, neque est finis homine coopérante cum gratia sacramentali obtinendus secundarius 948 ss; — finis primarius baptismi 952; — conjunctio cum Deo immediata per se invisibilis est ecclesiae finis, non ec­ clesia 1196. Firmilianns de Petro ecclesiae petra 68. coi. 1410; — de ecclesiae catholicae unitate; Stephanus per successionem cathedram Petri se habere praedicat 517; — de baptismo haereticorum 1007 ; — nobis et haereticis una ecclesia non est 1262; — seniores et praepositi sunt episcopi, qui apostolis ordinatione vi­ caria successerunt 1392. FirmilS episc. Apostolica sedes Coelestini etiam ante de praesenti negotio senten­ tiam regulamque praescripsit 816. Flavianus a Leone M. confirmationem sententiae in fidei causa latae petit, a Dioscoro alex, condemnatus appellat ad Leonem et concilium oecumenicum ab eo convocandum orat 501. coi. 1361. Flavius Josephus de potestate ligandi et solvendi 101. Florentinum concilium definivit primatum pontificis romani 494. col. 980. 1361. 1468; — qui intellegitur perpetuus 557 vel et revelatus 584; — neque obest definitionis clausula 751; — declaravit verbum Filioque juste symbolo inser- ■“·* χχχνιπ Index alphabeticus nominum et rerum, tum et corpus Domini in pane azymo sana doctriua constat judicio veritatis 990. J jfl vel fermentato pro ecclesiae consuetu­ dine conficiendum 904 ; — quomodo Fundamentales articuli intellecti sensu insectatores indolis oecumenicae con­ protestantium reiciendi 833. 858 ss. cilii in ecclesia manserint I486. Fundamentum positum qua ratione Chri­ Forma prae materia societatis 32. coi. 1489 ; stus exhibeatur 106; — quale sit fun­ forma ecclesiae semper eadem 1195; damentum apostolorum, quale Petrus — forma regiminis ecclesiae 476 s. 757, 114 ss; — fundamentum ecclesiae prae regiminis civilis 1156. coi. 1168; — vis fundamento materiali 719; - de fun­ formae sacramenti quo pacto verbis ex damento ecclesiae dissidentes orientis institutione Domini conveniat 703; — sibi ipsi repugnant 1470. praesentia parochi et testium est forma Funk de Clemente rom. testante marty­ quaedam pro matrimonio externa 708: rium romanum Petri 519 a. — forma valida sacramenti unde dis­ cernatur 710 a; — ceterum vide sacra­ Galilaei causam non ipse pro se pontifex, menta singula. sed congregatio inquisitionis vel indicis Formula, qua unus de Trinitate crucifixus judicavit 1052, quae doctrinam de mo­ bilitate terrae et immobilitate solis fal­ affirmetur 1020. sam divinaeque scripturae omnino ad­ Francofordiense concilium infallibilitati versantem, proinde implicite haereticam, romanae de imaginibus non obest 1027. declaravit 1053, et ita erravit, immo coi. I486. ambitum potestatis sacrae excessit 1054. Franzelhl quo pacto doceat indissolubilem primatus cum sede romana unionem Gallicani adversarii primatus sacri 58. 559. 562 a; — quomodo subjectum in711 : — prave distinxerunt sedem rofallibilitatis non esse duplex adaequate manam a sedente 591 ; — jurisdictionem ecclesiae regalistae quidem infitiati sunt distinctum dicat 1063. Fratieelli in solis justis sacram potestatem 613. 1108; — pontificis romani infallivel ecclesiam consistere contendebant bilitatem gaUicani negaverunt 970; — 1229. coi. 1247; — ecclesiam corrup­ qua ratione in ecclesia fuerint 1486. tam esse affirmabant 1312. 1317. Gelasitts I totius ovilis dominici curam, Fratres Petri Luc 22. 32 quinam sint Petro Luc 22 et Jo 21 datam, tractat 142 s. 148; — apostolorum ceteroqui aequa­ Fulgentins. In arca Nbe et domo Rahab lium unus princeps 206; — romana praefigurabatur ecclesia una salutifera sedes pro suo principatu synodos con­ 366; — regnum caelorum catholici cri­ firmat 485; — de apostolicae sedis mo­ minosi possidere non poterunt 1233; — deramine in canonibus temperandis 496; intra ecclesiam catholicam usque in — sedis apostolicae judicium summum, finem saeculi frumento mixtae paleae ut in causa Athanasii, Chrysostomi, continentur, h. e., bonis mali sacramen­ Flaviani, Dioscori, aliorum 502; — torum communione miscentur 1243 Petrus praestat sedi romanac, ut nun­ haeretici sunt extra ecclesiam 1263 quam vincatur 553; — Christus Petrum schismatici cum ipsis paganis, judaeis, Romam direxit 575; — usus poenae haereticis ecclesia extorres 1271. temporalis 636; — episcopos Gelasius Fulgentius Ferrandus. Apostolica sede moderatur 756; — iis reprobandis vel consentiente quidquid definivit synodus, statuendis, sicut per Petri sedem nomaccepit robur invictum 989; — inter­ nium sacerdotum dignitas semper est rogandus apostolicae sedis antistes, cujus j roborata-*, intervenit 764 ; sedes ... A < ’“s www—i wjij P quae hoc opere loto continentur. apostolicu, ut synodus chalcedonensis fieret, decrevit factnmque firmavit 809; — totum in sedis apostolicae positum est potestate; quod firmavit in synodo, hoc robur obtinuit 821; —- non licet a Patribus damnata dissolvere et ab illis excisa nefaria dogmata retractare 846; — decretum, quod gelasianum dicitur, de libris recipiendis et non recipiendis 962; — canones appellationes totius ecclesiae ad primae sedis examen vo­ lucre deferri, ab ipsa vero nusquam appellari; sedes b. Petri de omni ec­ clesia potest judicare, neque cuiquam de ejus licet judicare judicio 988; — in causis fidei agit 993 ; — de homi­ nibus ab Aeacio baptizatis vel ordinatis 1014; — saeculi potestas a pontificibus debet cognoscere, quae divina sunt, non ipsa eadem judicare; obsequi solent principes christiani decretis ecclesiae, non suam praeponere potestatem 1080; — imperatorem, cui imperium superna dispositione est collatum, vocando filium monet, in caelestibus sacramentis su­ mendis et disponendis subdi eum de­ bere religionis ordine potius quam praeesse 1093 ; — pro immunitate cle­ ricorum ad privilegia b. Petri di­ vinis humanisque legibus concessa pro­ vocat 1131 ; — ex Petro capite una societatis et fidei ecclesia, in qua de uno pane et de uno calice nutrimur 1218. Gelasius cyzic. Osius Silvestri locum ob­ tinens in consessu nicaeno adfuit; syn­ odus per Osium tenentem locum epi­ scopi romani dixit 816. 1490. lielzer. Omnes indices Patrum nicaenorum primo loco Hosium et romanos legatos ponunt 816 a. Generatianismns ab Anastasio II et Be­ nedicto XII rejectus 1072 a. Gtnuinitas, integritas, veracitas scripturae permittit argumentum apologeticum pro ecclesia catholica divinitus instituta 3s. GeorgillM irapez. XXXIX Romana ecclesia sae- pius conversa alias confirmavit, at illam aliae nunquam 140. Gei’KOIl de Martino V reiciente appella­ tionem a pontifice romano 748; — de parochis 794. Gerund, concilium a. 1078 ab ipso ponti­ fice summo de reordinatione approba­ tum non apparet 1036. Gloria Christi et Dei finis ecclesiae ulte­ rior 321 ss. 329; — gloria formalis et objectiva 324 s. Orabitis testimonium Irenaei de princi­ palitate romana male interpretatur 986 a. Granderalh de definitis mutabilibus 557 a 2: — de nomine complexo fidei vel morum 972 a. Gratia secundum concilium viennense in baptismo etiam parvulis simpliciter, non solum probabilius confertur 967 a 1 ; — gratia aut gratum faciens aut gratis data et haec aut ordinaria aut extraor­ dinaria 1402 ss. Gratianus servato in dominica religione praecepto et vitata injuria sacerdotii coluit jurisdictionem sacram et divino ministerio plurimum detulit 1083. Gregorius M. de membris ecclesiae exsi­ stentibus ante Christum 19. 255; — episcopi tenent locum apostolorum 47 ; — regnum caelorum ecclesia praesens 94 ; — de primatu Petri 102 ; — de fundamento Christo 106; — efferendo primatum Petri Gregorius Act 11, 2 ss et Gal 2, 11 ss interpretatur 188. 193; — de ecclesia nova Christi 286; — unum corpus tota ecclesia sub Christo capite, una persona, eodem Spiritu re­ pleta, excluso haeretico, schismatico, excommunicato 342; — extra ecclesiam neque cultus Dei verus neque salus 366; — apostolica sedes Deo auctore cunctis praelata ecclesiis sollicita de antistite consecrando 544 ; — usus poe­ nae temporalis 636; — de presbyteris ministris confirmationis 691 ; — de in­ vocatione Trinitatis in forma baptismi ■ Index alphabcticus nominum et rerutn, 710 a; — servum servorum Dei se vo­ cando titulum episcopi oecumenici quasi unici detrectat ita, ut curam totius ec­ clesiae sibi commissam exerceat et as­ serat 744 ; — quomodo sedem Petri in tribus locis unam dicat 745; — aliis consuetudinibus pro Numidia probatis eam repudiavit, qua episcopi olim donatistae primates fieri possent, Anasta­ sium corinth. episcopum eundemque métropolitain deposuit, episcopum theban. jurisdictioni metropolitae lariss. exemptum permanere voluit 792; — memorat synodum infirmatam a sede apostolica, qua non consentiente actum nihil valeat 822; — concilia univer­ salia sicut evangelii libros suscipit 847 ; — quaestiones fidei faciliores a reser­ vatis distinguit 966; — contentio de fide ad eum perducatur, ut ejus sen­ tentia terminetur; caput fidei nulla pulset injuria 990; — vita in petra ecclesiae, confessione b. Petri solidanda 994; — de haereticis ad ecclesiam aut unctione chrismatis aut impositione ma­ nus aut sola professione fidei revo­ candis, nominatim nestorianis, si jam fateantur veram fidem, servatis propriis ordinibus recipiendis 1014: — ad hoc potestas principibus caelitus data est, ut terrestre regnum caelesti famuletur 1094: — quo pacto ille legem impe­ ratoris jussus ad alios transmiserit 1101 ; — ex vitio potestas regendi est formi­ danda 1151; — in praesenti ecclesia cum bonis et mali conveniunt 1243; — sancta ecclesia falsiloquium patitur, dum sunt in ea multi, qui de aeternitatis promissione diffidunt et tamen se fideles esse mentiuntur 1291 ; — signa neces­ saria in exordio ecclesiae fuerunt; post­ quam ecclesia superbiam infidelitatis edomuit, non jam virtutum signa, sed sola merita operum requirit, quamvis et illa, cum opportunitas exigit, ostendat 1339; — jubet ille promittere perman­ sionem in unitate sanctae ecclesiae ca- tholicae et communione pontificis ro­ mani 1395; · cum vicissim fidei con­ fessionem transmittimus, arcam bitu­ mine linimus; quotiens in quattuor praecipuis sedibus antistites ordinantur, synodales sibi epistulas vicissim mit­ tunt 1398. Gregorius II de matrimonio mulieris im­ potentis nihil falsi statuit 1025; — quemadmodum pontifex introspiciendi in palatium potestatem non habet, sic neque imperator in ecclesias 1492. Gregorius VII. Romana ecclesia pote­ statem ab ipso Domino habet 544; — jubet ille corde credere et ore confiteri 646; — solum usum ordinis hominibus simoniace ordinatis interdixit et ordi­ nationes simoniacas solum illicitas ju­ dicavit 1036; — apostoli cam et regiam dignitatem relut solem et lunam distri­ buit Deus 1150; — quomodo digni­ tatem episcopalem divina pietate, digni­ tatem regiam superbia humana inven­ tam pontifex dicat 1151. Gregorius IX de presbytero et diacono impositione manus ordinando 1048. Gregorius XI propositiones aliquas ut erroneas reprobavit 89$). Gregorios XII romanus pontifex legitimus renuntiavit 1481. Gregorios XIII in globo censuris variis rejecit sententias Baji 899; — decla­ ratio sub eo data congregationis inter­ pretum concilii trid. de punienda mu­ tatione etiam minima vulgatae tantum disciplinaris neque authentica fuit 1051. Gregorios XVI urget fidei articulum de catholicae fidei atque unitatis necessi­ in ecclesia tate ad salutem 367 ; veritas absque errore invenitur 848. Gregorios naz. Petrus petra ecclesiae 69; — in ecclesiis alii pascuntur, alii sunt pastores, Christus est caput, nos unum corpus in Christo, unus Christus 340; — qua ratione finem nullius concilii laetum Gregorius dixerit 852; — par est, ut quae universis praesidet vetus Roma, quae hoc opere toto continentur. XL1 Haeretici antiqui vel schismatici ecclesiam totam colat Dei concordiam 987 ; in forma societatis a Christo esse in­ si qui ab occidentali synodo susceptos stitutam non negabant 50«; — salutem se ostendunt, ille acquiescit 994 ; — se esse nullam extra ecclesiam veram con­ quoque imperium gerere affirmat idque sentiebant 368; — infantes apud hae­ principibus praestantius, sicut spiritus reticos baptizati sunt ecclesiae membra carni, caelestia terrenis antecellant 1092; 376. 1308. 1455; — haeretici vel schis­ — doctrina nostra praescribit, ut su­ matici vetustiores episcopatum romanum blimioribus potestatibus pareamus ; prae­ Petri non repudiabant 512; — infallifectus a Christo gladium accepit 1149; bilitatis donum asserebant 850; — re­ — ecclesiae corpus ex feris ac milibus velata credenda et non credenda minime compositura 1240; — ne fidelis fieri distinguebant 859; — quaestio de bap­ parvipendas; quamdiu in catechumeno·' tismo haereticorum 1007 ss; — haere­ rnm numero es, in pietatis vestibulo tici ecclesiam esse unicam agnoscere versaris, intrare te oportet, sancta con­ consueverunt 1227; — haeretici saltem tueri 1281 ; — apostolico modo ad publici sive formales sive materiales Marci thronum evehi non minus pie­ tatis quam sedis successorem dicit, quae probantur extra corpus ecclesiae sim­ proprie successio existimanda sit 1393; pliciter constituti 1254. 1257 ss. coi. — teste Rufino scripturae intellegen­ 1479. 1486, solutis etiam dubiis 1264ss; tiam ex majorum auctoritate sequebatur — haeretici modo quolibet occulti pro­ bantur membra ecclesiae 1285 ss, du­ 1126. biis expeditis 1297 ss; — haeretici Gregorius nyss. praedicat primatum Petri 69; — per Petrum episcopis data clavis orientis carent necessaria sanctitate, 92; — poena separationis ab ecclesia catholicitate, unitate, apostolicitate 1472 ; describitur 1276; — traditio velut he­ — haeretici orientis dogmata cum ca­ reditas per successionem ex apostolis tholicis communia contra protestantes transmissa 1426. attestantur 1475. Gregorius till·. episcoporum sedes vocat Harnack quo pacto ortum ecclesiae ex­ apostolicas 436; — de haereticis ve­ plicare studeat 300 a; — episcopos nientibus ungendis 1017. plures ecclesiis singulis praefuisse opi­ natur 409; — fatetur mortem Petri roHaillianus I. Sedes romana primatum te­ manam 512 a. 519 a; — putat Petrum nens refulget et caput omnium eccle­ ecclesiae roinanae non episcopum sed siarum Dei consistit 550 ; — pseudocum Paulo fundatorem 526 a; —fingit syllogus sine apostolica sede factus episcopatum romanum antiquum non anathematizetur 814; — concilium nimonarchicum 530 a; — male interprecaenum II Hadrianus confirmat 826 : tatur testimonium Irenaei de romana — quomodo doctrina ejus de imagini­ principalitate 986 a. 1404 a 2; — ideam bus a conventu parisiensi impugnata ecclesiae invisibilis vocat desperatam 1189 a; — perperam intellegit senten­ sit 1027. tiam Callisti de peccatoribus in ecclesia Hadrianus II concilium constantinop. IV exsistentibus 1240 a; confirmavit 826; — fatetur, Honorium dicta Irenaei de schismaticis prave accipit 1269 a; pontificem consentiente successore de — pro perfectione evangelica exculta haeresi accusari potuisse 1068. ecclesiae immerito duplicem moralitatem Hadrianus VI sanctum pronuntiavit Benexprobrat 1328 a; — facile fallitur de nonem 910. nomine catholico adhibito a valentiniHaeresis directe est dissensus internus 670. Ir < XLI1 Index alphabeticus nominum et rei uni, anis 1360a; — commentum suum de — per idem jus sunt illi ab hierarchy evangeliis tardius invectis ipse mox ipsa cooptandi 408. 442 ss, solutis diffi­ evertit 1403 a; — falso ecclesiae uni­ cultatibus 451 ss, ita ut, episcopo ro­ tatem Ignatio ignotam dicit 1404 a 1 ; mano praetermisso, singuli sint episcopi — mire Clementem alex, momenti epi­ pro singulis ecclesiis 409. 455 ss, ex­ ceptionibus rejectis 461 ss; scoporum inscium pronuntiat 1409 a 1; nomi· natim est in hierarchia per jus divinum — praepostere Dionysium alex, testem ecclesiae primo unitate destitutae ad­ perpetuus successor in primatu Petri 466 ss, dubiis solutis 478: — hierarchia hibet 1409 a 2; — praestantiam eccle­ siae catholicae prae protestantibus agno­ synagogae typica prae hierarchia ec­ clesiae 1400. I scit 1461 a. Hefele de epistula afrorum ad Bonifa- Hieronymus dicit super Petrum ecclesiam _ — . « · e * « fundatam, ab episcopis teneri apostolo­ tium I 741 a. rum locum 47 ; — Petrus petra eccle­ HegesippiVi ad rectam doctrinam investi­ siae 70. — Christum sequens cathedrae gandam se contulit Romam, episcopos Petri consociatur 87; — super aquas plurimos in via adeundo 505. 1409 a 1 ; Petrus tides Petri ambulavit 109; — de successione romana et traditione increpatur ante primatum datum 127; 516. coi. 1390; — de una doctrina — Petrus in redditione tributi Domino recta per successiones episcoporum, nocomparatus 174; — Paulus adierit apo­ minatim romanorum tradita 1211; — stolum non discendi studio, sed honoris unitatem ecclesiae nominat 1360. priori apostolo deferendi 186; — de Helladins ad Sixtum III velut novum disceptatione Pauli cum Cepha 193;— Moysen pro orbe liberando ab errore Cephas, cui Paulus restitit, Petrus fuit confugit 990. 194; — de munere apostolico aequali Hermae Pastor de episcopis, presbyteris, 206; — de jurisdictione perampla apo­ diaconis 433; — episcopo romano vin­ stoli cujusvis 210; — apostolus non dicat munus encvclicas ad ceteras ecpotuit aliter praedicare neque a Christi clesias dirigendi 490; — episcopatui fide et dilectione discedere 216; — de romano monarchico haud obstat 531 s : episcopis Asiae sub apostolo Joanne — nominat ecclesiam sanctam Dei vel 232; — inter duodecim apostolos unus ecclesiam simpliciter vel Dei 1225; — eligitur, ut capite constituto schismatis significat malos de ecclesia suo tem­ tollatur occasio, ecclesiae salus in summi pore eiciendos 1240; — omnes gentes, sacerdotis dignitate pendet 236; — postquam crediderunt, in nomine Filii caeremoniae judaeorum mortiferae Chri­ Dei vocati sunt 1360; — de apostolis stianis 304; — de Christo et ecclesia in mundo universo praedicantibus 1406; omnis credentium multitudo generata — commentum ponens loco hierarchiae est, quae unum ecclesiae corpus effecta solos extraordinarie charismaticos apo­ stolos, prophetas, doctores ex Herma rursum in latere Christi ponitur 319; non fulcitur 1408. — quomodo Christus adimpleatur in Hierarchia ecclesiae perpetua 405 ss, mi­ omnibus 340; — dum paucorum paeninime obstantibus variis locis scripturae tentia exspectatur, non est nutrienda 420 ss. 1405, nec Tertulliano 426 vel audacia perditorum 380; — ecclesia aliis 140(5 ss; — hierarchia per jus di- i tentari potest, non superari 399 : — de vinum constat ex episcopis, presbyteris, nomine clerici 406: — de legatis Do­ diaconis 407. 427 ss, depulsis dubita­ mini semper viventibus 418: — bap­ tionibus 439 ss, coi. 1390 ss, 1401 ss;. tisma sacerdotium laici 425 in epi- quae hoc opere toto continentur. scopo et presbyter continetur 440; nihil facit excepta ordinatione episco­ pus, quod presbyter non faciat 442; num presbyteri episcopis aequiperentur 463 s. coi. 1470 a 3; — grues unain sequuntur, imperator unus, singuli epi­ scopi 477; Origenes scribens ad episcopum romanum paenilentiam agit 498; — juvat Hieronymus Dainasum in orientis et occidentis synodicis con­ sultationibus expediendis 506 ; — de Petri romano itinere, episcopatu, morte 515; — fides romana eadem ac catho­ lica 550; — ubicumque fuerit episcopus, ejusdem est et sacerdotii 653 ; — qui sanctum dicit esse non sanctum, et rur­ sum non sanctum asserit sanctum, abo­ minabilis apud Deum est 889; — in re fidei ille unice cathedrae Petri jun­ gitur 995; — asserit, synodum nicaenam sacramentum ordinis in novatianis agno­ visse 1010; — quo pacto Silvester, Marcus, Julius I canones nicaenos de admittendis haereticis acceperit 1013; — unum altare in ecclesia, una fides, unum baptisma 1218; — in ecclesia justi et peccatores commorantur 1240; — haeresis perversum dogma habere, schisma propter dissensionem ab ec­ clesia separari existimatur, ceterum schisma sibi haeresim confingit, ut recte ab ecclesia recessisse videatur 1271 ; — cetera vitia per sacerdotes de ecclesia propelluntur, haeretici suo arbitrio re­ cedunt 1277 ; — catechumenos, baptizatos communes, perfectos discernit, angelos in terris a Filio Dei institutos dicit 1334; — si ecclesiam non habet Christus, aut si in Sardinia tantum habet, nimium pauper factus est 1361 ; — ingemuit totus orbis et arianum se esse miratus est; Dominus excitatur, imperat tempestati 1370; — brevem tibi apertamque animi mei sententiam proferam, in illa esse ecclesia perma­ nendum, quae ab apostolis fundata us­ que ad diem hanc durat; sicnbi audieris XLill cos, qui dicuntur Christi, a quoquam alio nuncupari, scito non ecclesiam Christi, sed antichristi esse synagogam; nec sibi blandiantur, si de scripturarum capitulis videntur sibi affirmare quod dicunt, cum et diabolus de scripturis aliqua sit locutus 1449. coi. 1394; — de sede apostolica 1456; — quo pacto ille orbem pro auctoritate majorem urbe et omnem episcopum ejusdem sacerdotii dicat 1470 a 3. Hierosolymitanum decretum Act 15 qua­ les habuerit auctores 423. Hilarion. De ejus cultu 912. Hilarius extollit primatum Petri 69. 80. 103; — quid de Lue 22,32 dicat 153; — de impia formula arianorum 1018 ; — judices provinciarum non putent se causas cognoscere clericorum 1079; — per fidei unitatem, per caritatis socie­ tatem, per sacramenti unum in omnibus donum unum omnes sumus 1218; — — catholici ut tales se ab haereticis secernebant 1262; — sanctiores aures plebis quam corda sunt sacerdotum antichristi 1370; — qui extra ecclesiam positi sunt, nullam divini sermonis ca­ pere possunt intellegentiam ; omnes hae­ retici scripturas sine scripturae sensu loquuntur et fidem sine fide praeten­ dunt 1426. Hilarus papa episcopis statuendis vel re­ probandis intervenit 763; — de fide catholica 993; — pontificatum suum consuetudine poscente indicavit 1398. Hollweck citatur de nomine sedis apostolicae 557 a 1; — de primatu insepa­ rabili a Roma per magisterium sacrum significato 561 a. 562 a. Holtzmann de Mat 16, 18 s quid censeat 73 a. 104 a. Honorius re ipsa veritatem duplicis vo­ luntatis et operationis Christi unius operatoris proposuit et unam ejus vo­ luntatem eatenus tantum dixit, quatenus voluntas spiritui contraria non fuisset, at definiendo praedicare unain vel duas XLIV Index alphabeticus nominum et rerum. operationes noluit 1022 *; — ejus dam· 1 nationem, quomodocumque synodus VI intellexit, Leo 11 non co approbavit, quod ille quidquam falsi docuisset, sed quod in docendo neglegens exstitisset 1024. Honorius imp. scribit, auctorem imperii sui esse Deum, ad antistites divinarum rerum interpretationem, ad se religionis spectare obsequium 1083. Homisdas praestituit formulam de pri­ matu Petri et sedis apostolicae 493 coi. 987. 1399; — episcopis statuendis vel reprobandis, urgens etiam de Epiphanio constantinop. morem pristinum et legem episcopatus nuntiandi, intervenit 765; — significat, celebrationem concilii ab Anastasio imperatore flagitati pendere a consensu suo 810; — anathematizat omnes haereses, praecipue Nestorium haereticum cum aliis 897 : — studium fidei multiplex 993; — abstinuit a formula, qua unus de Trinitate cruci­ fixus diceretur 1020; — hortatur epi­ scopos a fide aberrantes, ut ad petram ecclesiae revertantur 1263. Hosius concilio nicaeno I praesidens ut legatus apostolicus 816. 995. 1490; — monet imperatorem, cui Deus imperium tradidit, ne se rebus ecclesiasticis mi­ sceat 1079. Hugo de s. Victore extremam unctionem non dicit infinite iterabilem 923. HnmbertttS Card, testatur, a Leone IX t nunquam ostiarium, nedum episcopum, reordinatum esse 1035. lllimbertus de Romanis. Nusquam nec unquam fit concilium generale sine auctoritaie pontificis romani, successoris Petri 555. Ilus adversarius primatus sacri 59. 466. jurisdictionis ecclesiae 613 s: — eccle­ siam in praedestinatis posuit et rationem membri saltem auctoritate praediti pec­ catori denegavit 1229. 1233. 1247. tam 50. coi. 1390; — de jurisdictione perampla apostolorum singulorum 210; — episcopi singularum civitatum 232; — fugiendae malae propagines, se­ quendus Christus caput, cujus fideles membra sunt 339 ; — quotquot Dei et Jesu Christi sunt, hi sunt cum episcopo 372; — de episcopo, presbyteris, dia­ conis divinitus statutis; ubi comparuerit episcopus, ibi et multitudo sit, quem­ admodum ubi fuerit Christus Jesus, ibi catholica est ecclesia; episcopi, per tractus terrae constituti, in sententia Jesu Christi sunt 432. coi. 1362; — unus episcopus cum presbyterio et dia­ conis 457 ; — ecclesia romana prae­ sidet in loco regionis romanorum, uni­ verso caritatis coetui, ecclesiae Syriae 490. coL 1404 ; — de firmitate illorum, quae romani docent et praecipiunt 505. coi. 1404; — Petrus et Paulus romanis praecipientes exhibentur 519; — de episcopatu romano monarchico 530. 1404 ; — episcopus sine parochis de grege suo curam adhibebat 793 ; — Dominus in saecula elevat vexillum sive in judaeis sive in gentibus, in uno cor­ pore ecclesiae suae 1226; — qui in conventum non venit, se ipsum sepa­ ravit 1269; — ecclesia sancta 1316; — quo pacto Ignatius diaconos extollat 1407 ; — ceterum vide : Martyrium Ignatii. Imagines. Usus quidam earum vel cultus peremptorie vindicatus 904. 910; — synodus francofordiensis et conventus parisiensis de imaginibus 1027. Immunitas locorum sacrorum 1125; — immunitas bonorum vel ecclesiae vel clericorum 1126; — immunitas perso­ narum ecclesiae 1127 coi. 1110. 1130 s ; — jus immunitatis pontificis romani a jurisdictione civili 1128 ss, exercendum ad ecclesiae bonum necessario 1132 ss et apte solum per gerendum civilem principatum 1135 ss. Ignatius urget hierar chiam ecclesiae ne­ imperatores quomodo concilia oecumenica cessariam 48, ab. ipso Domino instituconvocare potuerint vel convocaverint quae hot opere loto continentur. ΧΙΛΓ 810s; — quomodo iis praesederint 818; 1060 ss; quomodo infallihilitas pon­ — quomodo subscripserint 827; - ipsi tificis romani sit personalis, separata, imperatores sapientiores plenam in ec­ non absoluta 1067; -- infallihilitas non clesia auctoritatem reverebantur 1083 s. est immunitas peccati haeresis 1068, Illiperinni a pontifice romano pro defen­ multo minus peccati qualiscumque 1069; sione ecclesiae collatum 1145. — res ex infallibilitate sua definitas Impositio inaniis adhibenda venientibus pontifex ipse divinitus quidem credere haereticis 1007 s. 1013 s, clericis novadebet 1070; — infallihilitas pontificis, tianis 1010 s. quamvis reapse definita a concilio, a Impressio stigmatniu in corpore s. Franpontifice etiam solo definiri potuit 1071; cisci infallibiliter proposita 917. — infallihilitas non alligatur ad modum indulgent ill a pontifice romano dari pot­ manifestationis specialem neque allo­ est 7*24; — disciplina quaedam ecclesiae cutionem immediatam ad ecclesiam uni­ de indulgentiis peremptorie vindicata versam, praeter voluntatem significatam 904. peremptorie obligandi 1072; — infalli­ Infallihilitas magisterii Petri Luc 22, 31 s bilitatis usus satis liber sine usu novo promissa 145; — infallihilitas aposto­ noscitur 1073; — infallihilitas exigit, lorum singulorum 211ss, dubiis solutis ut sit membrum ecclesiae haereticus 217; —infallihilitas magisterii univer­ occultus 1293 et homo baptismi clam salis ecclesiae 828 ss, imprimis in veri­ nullius in ecclesia vivens 1307. tatibus omnibus a Deo per apostolos Infantes baptizati omnes sunt ecclesiae revelatis 856 ss, dubiis expeditis 852 ss. membra 376. 1308. 1455; — aliquando 861; — infallibilitatis notio et diffe­ sunt in utero baptizandi 906; — ad rentia a revelatione et inspiratione 829 ; eucharistiam sunt relative non idonei — infallihilitas non excludit media 926; — sors eorum cum peccato ori­ humana 830 ; — infallihilitas activa ginali decedentium 1072 a. in docendo ipsoque usu signorum et Infernus fine carens peremptorie affir­ passiva in discendo 831 ; — infallimatur 1072 a. bilitas sententiae tantum peremptoriae InilOCentillS I affirmat, concilio impetran­ 832; — infallibilitatis subjectum et ob­ dum esse judicium probans sedis Petri, jectum primarium 833; — infallihilitas a quo ipse episcopatus et tota aucto­ non concessa synagogae 273. 853 ss; — ritas nominis hujus emerserit 487 ; — infallihilitas nomination in scriptura cu­ in causa Chrysostomi citat Theophilum stodienda 862 ss; — infallihilitas de alex. 500 ; — constituit vicarium pro revelatione privata 882; — infallihilitas Illyrico 507; — docet, Patres auctori­ tatem sedis romanae supremam adeun­ magisterii de veritatibus cum deposito dam non humana, sed divina sententia revelationis nexis velut objecto secun­ decrevisse 546; — utitur poena tem­ dario 883 ss; — infallihilitas tam late porali 636 ; — docet, in forma bap­ patet quam docendi suprema potestas tismi requiri invocationem Trinitatis 893; — extensio infallibilitatis ad res 710 a; — episcopos moderatur 756; — cum revelatis nexas ipsa revelata est iis statuendis vel reprobandis intervenit 919; — infallihilitas pontificis romani 760; — Petrus nominis et honoris coprobatur 970 ss et vindicatur a difficul­ episcoporum auctor 771; — damnanda tatibus petitis ex historia 1006 ss, ex scripta quaedam apocrypha et liber Pe­ effatis Patrum 1055 ss, ex analogia fidei lagii 897; — non testatur ille morem 1060 ss; — subjectum infallibilitatis veniae quibusdam denegandae 956 s ; immediatum pontifex romanus solus Index alphabeticus nominum et rerum. — praesertim quotiens fidei ratio ven­ Andrcae, cum ct in apostolorum cata­ tilatur, omnes coepiscopi ad Petrum logo semper primus praemittatur 180; referre debent, quod per totum mun­ — Petrus primatum exercebat 185; — dum possit ecclesiis omnibus prodesse Paulus Petrum adiit, ne forte in va­ 990; — de causis fidei agit 993; — cuum curreret 186; — de circumcisione de baptizatis et ordinalis extra eccle­ non servanda cum baptismo 306; — siam per imaginem paenitentiae reci­ extra ecclesiam romanam catholicam nemo salvatur 367 ; — Petrus ex reve­ piendis, de justa legitimi sacerdotis latione divina translatus est ad urbem, benedictione 1011; de novati an is locus a Domino electus est sedes apoper manus impositionem suscipiendis, stolica, Deus providit, ut princeps ec­ paulianistis rebaptizandis 1013: — noclesiae sedem apud urbem constitueret vatiani, aliter ac paulianistae, baptizant 576 ; — jubentur waldenses corde cre­ nominibus Patris et Filii et Spiritus dere et ore confiteri 646; — quomodo sancti, proinde in nomine Christi, quod dicantur manifesta tantum judicanda opponitur baptismati Joannis 10*29; — 678; — in ecclesia romana plenitudo ordinati ab haereticis cum ordinationis potestatis exsistit, ad ceteros pars deri­ honore per se ita suscipi non debent, vatur 772; — meram opinionem de­ ut pro necessitate quidam suscipiantur cessoris de matrimonio ob haeresira 1031. coi. 1013; — Pelagium et Cae­ partis alterius dissolvendo refert 1043; lestium communione ecclesiastica pri­ — de diaconatu et sacramento confir­ vandos esse respondit 1277. mationis invalido supplendo, non ite­ Innocentius II statuit poenam etiam tem­ rando 1048; — romanus pontifex pot­ poralem 636; — vocat se catholicae est judicatus ostendi, si in haeresira ecclesiae episcopum 731 ; — eatenus evanescat 1068; — gladium regi tra­ ordinationes schismaticorum vel haere­ didit Dominus, a quo est omnis pote­ ticorum irritas pronuntiavit, quatenus quomodo sacerdotium homines ita ordinati ab usu ordinis et stas 1150; per ordinationem divinam, regnum per ex­ ascensione ad ordinem superiorem sunt torsionem humanam institutum pontifex prohibiti 1042; — num ille presbyte­ dicat 1151 ; — non nocet malitia episcopi rum sine baptismo decedentem mem­ vel presbyteri adbaptismum,eucharistiam, brum ecclesiae agnoverit 1307. cetera officia subditis celebrata 1247. Innocentius III dicit primum ecclesiae fundamentum Christum, secundarium Innocentius VIII propositionem aliquam pro erronea et haeresim sapiente habuit 899. Petrum 106; — Mat 16, 19 cum 18, 18 comparat 119; — Petro cum succes­ Innocentius X. Propositio ponens omni­ modam aequalitatem inter s. Petrum et soribus ex Luc 22, 32 adseribit pote­ cens. Paulum est haeretica 237 ; statem confirmandi, aliis necessitatem suris etiam inferioribus propositiones obsequendi 149; — Petro et succes­ aliquot repudiavit 899. soribus Dominus oves suas omnes pa­ scendas commisit 166: — Petrus pro Innocentius XI de communione sacrilega primatu vocatur Cephas, super aquas 673: — de actu fidei et caritatis 676; ambulans designatur unicus Christi vi­ — propositiones multas censuris infe­ carius. munus confirmandi agens solus 1 rioribus, alias in globo censuris variis pro ceteris respondit, ecclesiae per na­ damnavit 899. vim Petri figuratae principatum ibi po- InnocentilLS XII propositiones complures suit, ubi vigebat saecularis potentiae in globo censuris inferioribus damnavit altitudo 174; — praelatus est Petrus 899. quae hoc opere toto continentur, Inquisitio per sc bona 1487. Inspiratio ad scribendum in apostolis per se non erat; qualis fuerit ad loquen­ dum 229; — inspirationis differentia a revelatione et assistentia 829 coi. 877 ; — inspiratio scripturae prorsus integrae a magisterio ecclesiae, quamvis nondum sollemniter, perhibetur 863 ; — rem nexam cum inspiratione etiam minimo­ rum scripturae ecclesia docere potest 881. Institutio ecclesiae 32 ss. 56 ss. 130ss. 154ss. 172 ss. 235 ss. 260 ss. 294 ss; — institutio sacramentorum in specie in­ fima sua 710. Intentio faciendi quod ecclesia facit 673. 705 a 1. Interpretatio scripturae fieri potest posi­ tive ab ecclesia in omnibus essentialibus 874ss. coi. 1424 ss; — quomodo fieri possit in maxime conjunctis 879; — fieri non potest in minimis nisi nega­ tive 880 ss. 1054. Investiturae 447. 1396. 1399. Irenaeus de catalogis episcoporum, nominatim romanorum 49; — Petrus ipse Cephas 194; — apostoli habuerunt per­ fectam agnitionem, et omnes pariter et singuli evangelium Dei 215; — de episcopis Ephesi et aliarum civitatum sub apostolo 232; — ecclesia est ma­ gnum et gloriosum corpus Christi 339; — de pernicie schismatis 372. coi. 1269; — quomodo apostoli cum discipulis devi­ taverint inimicos veritatis 380; —pres­ byteris obaudire oportet, qui cum epi­ scopatus successione charisma veritatis certum acceperunt 434 ; — episcopi ab Epheso et proximis civitatibus ad apo­ stolum convocati 461 ; — ad ecclesiam romanam propter putiorem principali­ tatem necesse est omnem convenire ec­ clesiam 489 coi. omnino 984 ss; — in causa religiosa Irenaeus adiit Eleutherum 505; — Petrus cum Paulo Romae, evangelizat et fundat ecclesiam 518; — Clemens rom. auctor epistulae ad Co­ ΧΙΛΉ rinthios 533; — de Telesphoro mar­ tyre et de Valentino 534; — ubi cha­ rismata Domini posita sunt, ibi discere oportet veritatem, apud quos est ab apostolis successio, qui scripturas sine periculo exponunt 844 ; — testimonium de principalitate romana secundum verba singula exponitur 985 a et ab interpre­ tatione prava defenditur 986 a. 1404 a 2; — de Filio Dei distincto a Patre 1006; — terrenum regnum positum est a Deo 1148; — ecclesia per universum orbem fidem ab apostolis acceptam praedicat quasi unum possidens os 1211 ; — nec nos multi unum fieri poteramus sine aqua, quae de caelo est 1218; — prae­ ter ecclesiam unam ille novit tantum abortionem 1225; — Polycarpus mul­ tos haereticos convertit in ecclesiam Dei 1261; — fides a Spiritu Dei juve­ nescens et juvenescere faciens, in ec­ clesia operatio Spiritus; alii daemones excludunt, alii praescientiam habent, alii infirmos curant, jam et mortui re­ surrexerunt; multos audivimus fratres per Spiritum universis linguis loquentes et absconsa hominum producentes 1338; — ecclesia multitudinem martyrum prae­ mittit, reliquis nec quidem necessarium esse dicentibus tale martyrium ; haere­ tici non possunt infirmos curare, tantum autem absunt, ut mortuum excitent, ut ne quidem credant hoc in totum posse fieri 1343 ; — Spiritus descendit super discipulos habens potestatem omnium gentium, unde et omnibus linguis con­ spirantes hymnum dicebant Deo 1368; — agnitio vera est apostolorum doctrina et antiquus ecclesiae status in universo mundo et character corporis Christi se­ cundum successiones episcoporum, qui­ bus illi eam, quae in unoquoque loco est, ecclesiam tradiderunt, quae per­ venit usque ad nos scripturarum trac­ tatio neque additamentum neque abla­ tionem recipiens et lectio sine falsatione et expositio sine periculo; omnes hae- XL VIII Index alphaheticus nominum et rerum, retîcî valde posteriores sunt quam epi­ scopi, quibus apostoli tradiderunt ec­ clesias, necessitatem ergo habent, alle­ ram et alteram ambulare exorbitantes viam, ecclesiae praedicatio vera et firma 1390; — eucharistia a pontifice romano episcopis aliis missa 1397; — non oportet quaerere apud alios veritatem, quam facile est ab ecclesia sumere; si ( neque apostoli quidem scripturas reli­ quissent nobis, oportebat ordinem sequi traditionis, quam tradiderunt iis quibus committebant ecclesias; omnis sermo ei constabit, si et scripturas legerit apud eos qui in ecclesia sunt presbyteri; fu­ gere oportet sententias haereticorum, confugere autem ad ecclesiam et in ejus sinu educari et dominicis scripturis enutriri 1424; — cum inter eos con­ venerit de scripturis, tunc et a nobis confutabuntur 1460. Irvingiaiii ecclesiam novam somniant 384. Isidorus peins. Ex sacerdotio et regno rerum administratio conflata est, illud velut anima est, hoc velut corpus 1093. IsidOFOS Russiae lotius metropolita sub­ scripsit professionem florentinam 1468. Ivo carnot. male testis Daiberti reordinati statuitur 1039. Jacobitae profitentur Petrum ipsum pe­ tram 72; — per canones apud se ex­ stantes primatum romanum super con- , cilia ipsa efferunt 742 a; — a Jacobo Baradai episcopo edesseno nominantur 1472. Jacobus apostolus de peccatis extrerna unctione remittendis 939. Jafté romanum magisterium et martyrium Petri ex testimoniis antiquissimis fate­ tur 519 a. Janitor caeli quo pacto s. Petrus salu­ tetur 120. Janseniani adversarii primatus sacri 58. 408. 711, perpetuitatis ecclesiae 384; — prave distinguunt sedem romanam a sedente 591; — de parochis 791; — contendunt, ecclesiam de textibus dog­ maticis originis humanae infallibilem esse in quaestione juris, non in quae­ stione facti 891; — dicunt, veritates in ecclesia obscuratas esse 1312. 1317;quomodo ab initio in ecclesia fuerint 1486. Joanneaill ecclesiam exspectantes post pe­ trinam et paulinam 384. Joannes II utitur poena temporali 636; — formulam, qua unus de Trinitate dicatur crucifixus, catholicam declarat 1020. H Joannes IV sensum orthodoxum Honorii testatur 1023. Joannes VIII non reordinationem postu­ lavit 1032. S Joannes ΧΠ homines ab antipapa ordi­ natos solum a gerendis muneribus suis novis reppulit 1032. Joannes XV sanctum pronuntiavit Udalricum 910. I Joannes XXII. Petrus aliorum apostolo­ rum fuit caput et vicarius Christi 237; — coactio etiam corporalis est a Christo ecclesiae permissa 637; — magisterium sacrum pars jurisdictionis 647 ; — ec­ clesia romana fons sacerdotii 772; — errores quosdam formula generali, quos­ dam censuris nota haeresis minoribus configit 899; — sanctum pronuntiat Thomam aquinatem 910; — confirma­ tionis sacramentum dicit non necessa­ rium 922 a; — doctrina ejus de pau­ pertate cum doctrina Nicolai ΓΙΙ com­ ponitur 1044; — visionem Dei ante judicium extremum concedendam, prae­ sertim definiendo, non negavit 1045; — armenos ad constantem cum ecclesia romana conjunctionem excitando addi­ dit, ut ritu romano nonnullos dies festos agerent 1047 ; — puerorum animas poena damni, non sensus, in limbo affi­ ciendas declaravit 1072 a; — potesta­ tem independentem pontificis romani vindicavit 1085; — errorem de tempo­ ralibus ecclesiae damnavit 1113: — in quae hoc opere toto continentur. ΧΙ,ΓΧ ecclesia etiam a malis sacramenta posse Jurisdictio. Primatus jurisdictionis 56; — jurisdictio perampla apostolorum sin­ confici asseruit 1247 ; — ecclesiam sanc­ gulorum 207—210; — jurisdictio ec­ tam vindicavit 1317. coi. 400. clesiae pro functione legifera, judi­ Joannes abbas sensum orthodoxum Ho­ ciali, coercitiva vel coactiva 615 ss; norii testatur 1023. — pars jurisdictionis est magisterium Joannes diae, de chrismate 692; — de ecclesiae 642 ss, dubiis solutis 650. Gregorio M. primum se vocante servum 663 s; — differentia jurisdictionis a servorum Dei 744. potestate ordinis 651 ss. coi. 776; — Joannes llieros. consulit Anastasium I in jurisdictio duplex, doctrinae et disci­ causa Origenis 506. plinae 659 ss; — jus docendi simplex Joannes hieros. S. VI. Successores Petri saepius exsistens 663 revocatur ad juris­ secundum dominicam vocem infallibiles dictionem magisterii ut potestatem vir996. tualiter multiplicem 664 ; — jurisdictio Joannes Jejunator 744. in actus etiam internos 665 ss, quae di­ Joannes ravenil. Sedes romana univer­ stinguatur a potestate dominativa et sit sali ecclesiae jura sua transmittit 771. Jochnmsson sanctitatem ecclesiae catho­ propria 665 et directa 666 s; — mo­ licae asseverat 1474 a. mentum quaestionis hujus 681; — de am­ Joseph constantinop. papae senioris Romae plitudine jurisdictionis episcoporum 690: se subjectum declaravit 1468. — a jurisdictione ecclesiae pendet ju­ Judicialia vetera a Christo sunt sublata dicium sacramenti paenitentiae ut a causa, contractus matrimonii ut a con­ 278. Judicialis potestas ecclesiae 623 ss ; — dicione 709; — jurisdictio pontificis extenditur ad causas fidei 646, ad actus romani vicaria pro Christo in fideles internos 678. singulos et simul omnes 711 ss, proinde Julianus episc. hypaep. Tota synodus universalis 715. 727, suprema et indeconcors efficitur sententiae legatorum pendens 716. 728, ordinaria 717. 729, Leonis 817. immediata 718 ss. 729, episcopalis 721. Julius I Athanasium accersit et cum epi­ 730 s, plena 722 ss. 732 s; — jurisdictio scopis orientalibus aliis temere depo­ episcoporum a pontifice romano in agendo sitis judicando restituit 499 coi. 738 ss; pendet 756; — eadem instituta est a — inculcat consuetudinem scribendi Christo 757; — sed ei reapse confe­ Romam et inde decernendi 807; — in rendae romanus pontifex intervenit758ss; Photinum agit 993. — immo pro sententia ex duabus de­ Julius II. Romana ecclesia, omnium er­ scriptis 767 s accipienda eam confert rorum expers, divina institutione ec­ 769 ss, rationibus adversis dissolutis clesiarum cunctarum primatum tenet 779 ss; — eadem esse potest ante con­ 545. secrationem 775 ; — tolli potest valide Julius III concordata mutuo partium con­ sine justa causa 777; — non est juris­ dictio una cum episcopis a Deo, altera sensu firmata, vim pacti inter partes a pontifice participanda nec jurisdictio habere, absque partium consensu abro­ sine materia 778; — a pontifice est juris­ gari non debere dicit 1116. dictio omnis sacra 787 ss; — jurisdictio Juranientum 672; — a pontifice romano episcopi cujusque quaedam universalis, solvi potest 724; — objectum jura­ seposita refutatione minus apta, refu­ menti electo romano pontifici praestandi tatur 795 s; — jurisdictio confessarii 746; — usus juramenti peremptorie pontificis supremi non est a pontifice vindicatus 904. IV Siraab, De Eccb*1*. Index ilphabeticus nominum et rerum conferente, sed a Deo 797 ss; —juris-! dam a Deo potestatem confirmandi 688, dictio pontificis romani in concilia oecuolei infirmorum consecrandi 693, juris· menica 800 ss ; — jurisdictionem ad dictionis in pontificem suminum paeni· actum conciliarem iu conciliis oecumetentem 799; — jus depositi tidci cu­ nicis episcopi habent a pontifice 806; stodiendi oritur ex officio, a quo ec­ — jurisdictio sacra continet jus com­ clesia deficere non potest 878; — jus municandi cum subditis II06, non est sacrum prohibendi libros noxios 961 s; obnoxia regio placito 1107, neque ap­ — jus communicandi cum subditis, pellationi ab abusu 1108 ; — jurisdictio j etiam libris approbatis 1106; — jus sacra de scholis 1109, praesertim de ecclesiae in scholas condendas vel diri­ excolendis clericis 1110. de ordiuigendas 1109, praesertim pro excolendi* bus religiosis 1111, de ecclesiae locis clericis iisque ex rebus alienis, ut mi­ 1125. bonis 1114. 1126, personis 1127 litia, eximendis 1110; — jus ecclesiae ad ordines religiosos 1111; — jus ec­ 1130 s; — jurisdictio civilis nulla in pontificem romanum 1128ss; — prin­ clesiae ad bona temporalia obtinenda et administranda 1112ss; — distin­ ceps civilis jurisdictione legem prae­ guitur jus ad rem et jus in re, actio scriptionis statuit 1157; — jurisdictio contra jus et ablatio juris, actio injusta civilis summa vicaria ab usurpatore ob­ et actio juridice invalida, jus simplet tineri potest 1172. 1174 s; — jurisdic­ et jurisdictio 1120, jus acquisitum et tioni sacrae subicit homines baptisma, jus nativum 1121; — jus asyli sacri neque ab illa dimittit excommunicatio 1125; — jus immunitatis pontificis a 1265; — haereticus occultus jurisdic­ jurisdictione civili 1128 ss, exercendum tionem suam retinet, proinde in ecclesia ad ecclesiae bonum necessario 1132 ss manet 1292; — item jurisdictione re­ et apte solum per gerendum civilem tenta in ecclesia manet excommunicates principatum 1135 ss; — jus ad pote­ occultus vei toleratus; suspensus de­ statem civilem summam a Deo conse­ nuntiatus jurisdictionis solo exercitio quendam 1166; — jus injuste obtineri licito et valido privatus 1301 ; — cur potest 1172; — juri pontificio in prin­ demum per se a baptismo jurisdictioni cipatum civilem speciali commune sup­ sacrae homo subiciatur 1305; — semel ponitur 1176; — excommunicari vitandi in ecclesiam recepti jurisdictioni sacrae carent jure de ecclesiae bonis, tolerari subjecti semper manent 1306; — dubie carent usu juris 1303; — jus homi­ baptizari non omnes certo jurisdictioni nis pro baptismo solum putato in ec­ ecclesiae snbiciuntur 1307 a; — sub­ clesia viventis ad ecclesiae bona 1306; jecti jurisdictioni ecclesiae prae homi­ — jus suum ecclesia etiam contra ho­ nibus ceteris omnes exhibentur 1308; — mines non subditos defendere potest ecclesia apostolica ratione jurisdictionis 1380ss; — nexus inter jurisdictionem 1308. et potestatem ordinis 1381. coi. 6m5. , Justinianus I effert primatum romanum Ius ad primatum sacrum, a Deo accipien­ 506; — scribit ad Hormisdam de for­ dum 590. 1380; — jus potest esse sine mula, qua unus de Trinitate crucifixus vi physica 638 vel sine usu juris 639; dicitur 990; — agnoscit sacerdotium — de jure gladii 640. 1165; — jus divinis ministrans, imperium humanis docendi simplex, quod saepius exsistit praesidens rebus, ex uno principio pro­ 663, ut elementum quoddam jurisdic- ΐ cedentia 1084; — de immunitate per­ tionis magisterii sacri concipitur 664; sonali clericorum 1127; — de populo — jus presbyteri designati ad obtinen­ imperium conferente 1163. 9 qua? hoc opere toto continentur. Justinus de ecclesia nova Christi, quae veteri successerit 285; — episcopus sine parochis de grege suo curam adhi­ bebat 793; — de Filio Dei distincto a Patre 1006; — ex institutione Christi regibus serviendum 1147; — ecclesia una filia 1205; — unitas ecclesiae ri­ tualis, nominarim in baptismo et eucha­ ristia, cnm unitate fidei et sociali sub praeside vigens celebratur 1217 ; — qua ratione ille haereticos ex genere nostro esse dicat 1265; — qui olim stupris gaudebamus, nunc castimoniam unice amplectimur; nos populus sanctus sumus 1323: — haeretici ob opiniones suas nec vexantur nec occiduntur 1343; — sacrificia in eucharistia panis et calicis a christianis in omni terrarum loco of­ feruntur 1360; — apostoli in mundum missi 1406; — multi a pueris Christi disciplina imbuti perseverant incorrupti, innumerabiles ex lascivia sese recepe­ runt; plurimos daemoniis agitatos in toto orbe multi ex nostris christianis sanaverunt; quaecumque apud alios praeclare dicta nostra sunt Christiano­ rum 1447. Justinus I scribit ad Hormisdam de for­ mula, qua unus de Trinitate crucifixus dicitur 990. Kirche quid significet 28. Kostlin quomodo sibi fingat ecclesiae ori­ ginem 300 a. Kuinoel de Mat 16, 18 quid sentiat 73 a. KttJlstle de epistula Leonis M. ad Turribium 635 a. LatUntinS appellat mores sanctos ex doc­ trina caelesti oriundos 1323; — idem provocat ad sectatores Christi daemo­ nibus terribiles 1338; — sola catholica ecclesia verum cultum retinet, hic est fons veritatis, hoc domicilium fidei, hoc templum Dei, quo si quis non intra­ verit, a spe vitae alienus est 1426; — LT de haereticis ex errore particulari re­ vincendis 1432. Lftici qui sint 406; — in antiquitate ipsa distincti a clericis apparent 417 s; — jus statuendi hierarchas nullum ex se habent 442 ss; — quomodo concurrere ad electionem possint 452 s; — honor consulendi aliquando ipsis datus 465. Lainez de origine jurisdictionis episco­ porum 767 s. LaodiceilUS canon de electione sacrorum ministrorum non populis concedenda 447; — de novatianis et quartodecimanis ungendis sancto chrismate, non baptizandis 1016: — oportet post bap­ tismum chrisma ecclesiae accipere et regni Christi participes inveniri 1281; — catechumeni ante sacrificium dimissi 1283. Lateranense concilium sub Martino I ac­ cipit epistulam missam apostolico et universali pontifici 730. Lateranense I concilium oecumenicum de investituris 447. Lateranense II concilium statuit poenam etiam temporalem 636. Lateranense III concilium statuit poenam etiam temporalem 636. Lateranense IV concilium asseverat, extra ecclesiam unam nullum omnino salvari 367 ; — post romanam ecclesiam ob­ tinentem divinitus principatum quae sit dignitas sedium patriarchalium 494; — usus poenae etiam temporalis 636; — confessio et communio 673 s. Lateranense V concilium statuit poenam etiam temporalem 636. Legalia. Eorum observantia quadruplex 301 ss. Legifera potestas ecclesiae 616 ss; — ejus objectum 617; — extenditur ad fidem 646, in ipsos actus internos 665 ss; — legifera potestas humana non per se tantum actiones externas ordinat 677; — potestas de internis male negatur ex impotentia judicandi 678; — quo­ modo et quare ecclesia illam rarius ad- Lil Index alphabetlcus nominum et rerum, hibuerit 679; — potestas nulla eccle­ siae in essentiam sacramentorum 694 ss, I.CO M. praedicat Petrum ecclesiae peti am 70; — Petro prae ceteris solvendi ct ligandi tradita potestas, ovium cura specialius mandata 92; — jus pote­ statis Petro singulariter creditur, quia cunctis ecclesiae rectoribus Petri forma praeponitur 124; — ex Luc 22, 32 in Petro principe omnium fortitudo mu­ nitur ct firmitas per Petrurn apostolis confertur 147. 1063; — unus Petrus omnibus apostolis cunctisque ecclesiae Patribus praepositus, ut omnes proprie regat Petrus, quos principaliter regit et Christus 164; — apostoli a Domino potestatem habent ubique praedicandi 206; — de tempore modoque confe­ rendi sacramenti ordinis, exemplo sumpto a Paulo ordinato 228; — suis terminis episcopus quisque contentus sit 232 ; — de ecclesia quadam Christi a protoparentibui exsistente 255; — de ec­ clesia nova Christi, quae veteri succes­ serit 286. coi. 1361; — etiam in om­ nibus sanctis suis unus Christus est, ct sicut a membris caput, ita a capite membra dividi non possunt 342; — perditores et perditi persequendi et ab­ scindendi 3^0; — ecclesia firma 399; — immaculatae pietatis hostiae de al­ tari cordis, nihil tam regium quam sub­ ditum Deo animum corporis esse rec­ torem 425; — familiarum ordine prae­ termisso cos rectores ecclesia accipit, quos Spiritus sanctus praeparavit 442; — in episcopo statuendo sunt quae­ renda vota civium, testimonia populo­ rum, honoratorum arbitrium, electio clericorum 452; — soliditas fidei, in apostolorum principe laudata, perpetua est, Petrus in accepta fortitudine petrae perseverans suscepta ecclesiae guber­ nacula non reliquit 475;— in persona Leonis ille honoretur, cujus dignitas etiam in indigno herede non deficit 486; — ex diviua institutione et pa- 1 terna traditione exercet Leo primatum de festivitate paschali 496; — accepta appellatione Eutychis monet Flavianum constantinop. 501; — apostolica sedes innumeris relationibus consulta et per diversarum, quemadmodum vetus con­ suetudo poscebat, appellationem causa­ rum aut retractata aut confirmata ju­ dicia 502; — ad juvandam curam ex divina institutione debitam Leo vica­ rium suum, exceptis causis majoribus, pro Illyrico vel ct apud imperatorem constituit 507 ; — Roma per Petri se­ dem caput orbis 528; — quamvis sin· guli pastores gregibus suis praesint, ‘cura communis est episcopo romano ut heredi Petri, qui sedi suae praecise ut lux veritatis non desinit 553; efficacius se a capite per mundi corpus effunderet, Petrus destinatus est ad arcem imperii romani, quo eum divinis praeordinationibus anteibant et honor potestatis ct gloria passionis 575; — aliud sunt sedes, aliud praesidentes; etsi diversa sunt merita praesulum, jura permanent sedium 608; — vis saluti­ fera poenae corporalis agnoscitur in epistula ad Turribiuin 635, quae ut ge­ nuina Leoni vindicatur ib. a; — utitur Leo idem poena temporali 636; — confessionem Petri clavigeri portae in­ feri non tenebunt 645; — vices suas Leo ita alteri credidit, ut in partem vocaret sollicitudinis, non in plenitu­ dinem potestatis 732; — quomodo contra canonein nicaenum a se agi posse negaverit 746; — episcopos mo­ deratur 756; — iis statuendis vel re­ probandis, urgens etiam dc Anatolio aliam rationem regiae civitatis, aliatn apostolicae sedis, intervenit 762; — nunquam nisi per Petrum Dominus dedit quidquid aliis non negavit, et ab ipso quasi capite dona sua vult in corpus omne manare 771 ; — provisum est, ut episcopi quidam sollicitudinem susci­ perent ampliorem per quos ad unatD fe. '.··«<* ··- · quae line opere loin continentur. LHI — exsors mysterii divini, qui a Petro Petri sedem universalis ecclesiae cura recedit 1271; — de nominibus ad al­ conflueret; lecundum canon» totius mundi reverentia consecratos metropo­ tare recitandis 1399; — de Petri sede litan! jus traditae sibi dignitatis inte­ subiciente sibi orbem 1457. meratum habeant 7ill ; convocatio Let) II definitionem fidei concilii constantinop, 111 b. Petri auctoritate confirmat coocilii chalcedoncnsis pependit a sede apostoiica 809; — in legatis suis prae­ 826; damnationem Honorii non eo sidet concilio ad confitendam fidem in approbat, quod is quidquam falsi do­ litteris ad Flavianum declaratam 817; cuerit, sed quod in docendo neglegens - canoncm chalccdoncnsem 28 effica­ exstiterit 1024. citer infirmat, decreta fidei confirmat LftO IV quomodo se judicandum aliis sub­ 825; — «s apud Nicaeam ct Chnicejecerit 746. do.nim definitas tanta per Spiritum Leo IX. Ecclesia aedificata super petram unctum fixit auctoritas 840 ; — decla­ Christum et super Petrum, disputatio­ rer Leo divinam essentiam inter sanctos nibus haereticorum non superanda 10Ί; alios videre 911; — reconciliationem — a romana ecclesia sunt reprobata ut 'aluti necessariam denegandam nulli omnium haereticorum commenta ct fra­ peccatori Leo docet 959; — libros trum conia in fide Petri, quae nun­ pravos abstulit 962; — causae gra­ quam deficiet, confirmata 149; — omnes tiores »d eum mitti debent, ut ejus ecclesiae unam catholicam efficiunt, secundum ecclesiasticum morem sen­ cujus claviger est Petrus cum cunctis tentia finiantur 990; — in causis fidei usque in finem saeculi in romana sede apt 998; — paenitentia publica aliena successuris, imperio terreno non sub­ astatu clericorum 1011; — homines jectis 555 ; — Petri successores liberum forma recta baptizat» catholicis per de omni ecclesia habent judicium, summa manus impositionem copulandi 1011. sedes a nemine judicatur 989; — ordi­ 1263; — condicio expressa in baptismo nationes simoniacorum cassavit pro ministrando non apparet 1030; — epi­ exercitio ordinis, plcrosque simoniacos scopis non legitimis non est tribuendus tanquam noviter, videlicet quodammodo primum, juribus ordinis primum datis, honor, sed opportune ordinationes ab his factae ratae habentur et clerici sec­ ordinavit 1033 ss. tatum in gradibus suis recipiuntur 1031, LPO X. Solus romanus pontifex, tanquam coi, 1014: — ab haereticis forma tanauctoritatem super omnia concilia ha­ l«n baptismi sine sanctificationis virbens, conciliorum indicendorum, trans­ tste sumitur 1037 ; — Dominus quae ferendorum ac dissolvendorum plenum Leoni» prius ministerio definierat, uni­ jus et potestatem habet 808; — in versae fraternitatis irretractabili firmavit globo censuris variis errores Lutheri i'senio 1066; -- regia potestas non ad rejecit 899; — concordato inesse vim contractus utrimque obligantis ct oppo­ v4cm mundi regimen, sed maxime ad ecclesiae praesidium est collata 1093; situm fore etiam irritum pro ipsis suc­ - oeconomi ecclesiae novo exemplo cessoribus affirmavit 1116; — jure di­ pebUcis judicibus rationem reddere non vino et humano laicis potestatem nul­ lam in personas ecclesiasticas attribu­ Itbent 1114; — Christus regni Mar­ tam dixit et ab his illos recipere col­ tini anetor 1150;— licet ecclesia di­ lectas vetuit 1126 col. 1130s. vinetis ordinata sit gradibus, in unitate Scei et baptismatis indiscreta nobis so­ Leo XIII de divina origine ecclesiae 50; — ex Luc 22, 32 Christus impetravit ciet!» et generalis est dignitas 1218; LIV Index alphabeticns nominum el re nun Petro, ut in gerenda potestate nunquam quotiens magisterio ecclesiae edicitor, fide laboretur 150; — ex Jo 21, loss revelatum esse hoc vel illud, id quit* Petrus est gregi Christianorum toti pa­ que debet credere, quod ea est natari stor impositus 167 ; — ecclesiae finis fidei, ut nihil tam repugnet quam ista salus animorum sempiterna; finis est, credere, illa reicere 860 ; — inspiraut homines sanctos efficiat et salvos 320 ; tionem minimorum scripturae Leo non — ecclesia est societas supematuralis, definitam, sed ex Patribus firmam de­ corpus Christi vita supernatural! prae­ claravit 863; — Patrum summa auc­ ditum, societas longe praestantissima toritas. cum testimonium biblicum ut 3-14; — civitas debet officiis Deo jun­ ad fidei pertinens morumve doctrinam gentibus religione publica satisfacere uno modo explicant omnes ; de rebus ea, quam Deus velit, obtinendo summo cum fide maxime copulatis 875. 879; bono non modo nihil incommodi im- I — infallibilis rejectio ordinationis angliportare, sed omnes opportunitates afferre, canae et indoles documentorum aliorum nec licentiam opinionum praveque fac­ Leonis aestimatur 1004. coi. 1464; — ecclesia societas perfecta et potestate torum lascivire sinere 381 : — per ac­ cidens cultus Dei falsus ferri potest omnium praestantissima 1085; — po­ 382; — ecclesia est perpetua 400: — testas ecclesiae est in rebus caelestibus, pro ecclesia catholica et perpetua Deus potestas civilis in rebus pure humani^ ipse magistratus publicos et perpetuos in mixtis Deus vult concordiam ita, ut bono sempiterno temporale, ecclesia* assignavit 419 ; — Petrum ejusque suc­ velut animae civitas velut corpus subcessores divinus auctor delegit, in qui­ iciatur 1097 ; — concordatum exhibetur bus principium foret unitatis 475; — consentit antiquitas in episcopis roma­ pactum bilaterale unum totum, in quo concessionibus obtentis assumpta officia nis observandis ut Petri successoribus respondeant 1117; — principatus ci­ 510; — episcopi romani primatum jure divino obtinent 545; — primatus est vilis pontificis romani ad plenam liber­ tatem potestatis spiritualis postulatur inseparabilis a pontifice romano 561 ; — in successoribus Petrus ipse aucto­ 1139 coi. 1141; — politicum imperium a Deo proficisci docet ecclesia 1153; ritate perpetua superstes 600 ; — de pote­ — commentum, quo fons potestatis ci­ state sacra ferendi leges, judicandi, vilis solus populus dicitur 1154; — puniendi 631; — episcopi, quod suc­ nulla per se reprehenditur ex varus cedunt apostolis, horum potestatem or­ reipublicae formis 1156; quomodo dinariam capiunt, ita ut intimam ec­ dicatur designari a multitudine prin­ clesiae constitutionem ordo episcoporum ceps, non conferri jura principatus 1159. necessario attingat 757 ; — episcopi non vicarii romanorum pontificum pu­ coi. 149'2; —regimen novum dumtaxat pro tandi 781 ; — claves uni creditae Petro, defectu veteris legitimi acceptandum do­ item ligandi solvendique potestas apo­ cet 1174s; — ecclesia apparet et ut cor­ stolis una cum Petro collata 795; — pus et ut corpus Christi 1191 ; — ecclesia fundamentum stabilitatem toti potius una et unica 1227; — excidunt epi­ aedificio quam partibus singulis tuetur, scopi jure regendi, si a Petro scientes pontifices romani omnes paries chrisecesserint, quod a fundamento eccle­ stianae reipublicae etiam una collectas siae et ecclesia divelluntur 1272; — oboedientes habent 815: — conciliorum absurdum opinari, qui extra ecclesiam decreta rata habere vel infirmare sem­ est, eum in ecclesia praeesse 1292; — per romanorum pontificum fuit 822;_ apud populos reccntiore memoria ab ■ quae hoc opere toto continentur. ecclesia sejunctos nulla fere formula I fidei certa superest 1160; — videant ecclesiae orientales, quid majores sen­ serint suide romani pontificis primatu; Photius ipse oratores Romam destinavit 1468; — una eaque catholica est ec­ clesia, cujus quoniam Deus in cathedra b. Petri fundamentum esse statuit, jure romana dicitur 1476. kontillS byzant. Patres neque cum aliis, nedum secum discrepant, quod Spiritus Patris eorum in eis loquebatur 847. kx Deo et ecclesiae respectu subditorum modo quodam necessario est communis 619; — legum variarum potest esse ob­ jectum idem 650; — legis ecclesiasticae objectum potest esse actus etiam in­ ternus 665ss; — lex ecclesiae univer­ salis infallibiliter bona 887. 891 ss. 895. 902ss; — quomodo sit recta de ex­ trema unctione 921 ss; — de absolu­ tione nullorum criminum negata 953 ss ; — leges quaedam non sanctae dissi­ dentium in Russia 1465. Liberatus narrat, Flavianum ad sedem apostolicam appellasse 501 ; — de papa super ecclesiam totius mundi 730; — de Flavita nolente sine romano epi­ scopo inthronizari 763; — de damnata opinione restitutionis impiorum 1072 a. Liberius appellationem Eustathii episcopi recipit eumque restituit 500; — epi­ scopos moderatur 756; — de rebus fidei agit 993; — de haereticis reci­ piendis 1013; — formulam arianorum auctoritate sua non munivit 1018. 1370. 1491. Libertas hominum perennitati ecclesiae non obest 403. Libri noxii jure ab ecclesia prohibentur 961 s; — approbati jure pervulgantur 1106. Ligare et solvere 100 ss. 104; — com; aratur cum remittendis peccatis et re­ linendis 118: — quomodo ligare et ubere possint apostoli alii praeter Pe­ trum 119; — quid inter potestatem li­ IΛ gandi solvendiquc et clavium intersit 120; — potestas ligandi ct solvendi quomodo se mutuo excedat 726. Lightfoot de potestate ligandi ac solvendi 104 a. Limbus a Joanne ΧΧΠ affirmatur, in quo puerorum animae poena damni, non sensus, afficiantur 1072 a. Linguae. Earum donum apostolicum 22 coi. 1/67 s. 1489. Litterae commuuicatoriae vel formatae 1396 ss. Liturgia graecorum vel orientalium alio­ rum de primatu Petri 72. 80. 87; — de primatu pontificis romani, ut Mar­ tini I, Gregorii M. 483. 196, Leonis M. 486. universe 516; — ordo vigens liturgiae cum usu linguae non vulgaris peremptorie vindicatus 904; — in li­ turgia graeca Silvester pontifex infalli­ bilis effertur 995. Loca sacra immunia 1125. Lohmann de caritate mira in ecclesia ca­ tholica 1454 a 2. Lucifer. Praeceptum est imperatori non solum non dominari episcopis, sed eorum oboedire statutis 1079. LUCIUS I de lapsis paenitentibus 993. Lucius III librum de ritibus ecclesiae ro manae armenis transmisit 1047. Lugdunense I concilium statuit poenam etiam temporalem 636. Lugdunense Π concilium agnoscit prima­ tum ab ipso Domino receptum eccle­ siae romanae, cujus judicio quaestiones de fide definiri debeant, ad quam qui­ libet in causis ecclesiasticis appellare possit, apud quam sic sit potestatis ple­ nitudo, ut ceteras ad partem sollicitu­ dinis admittat, quae ecclesias patriar­ chales privilegiis honoraverit, sua prae­ rogativa in generalibus conciliis et in aliquibus aliis salva 494 coi. 584. 979. LugO exponit modum et tempus, quo bar­ barus fidei necessariae particeps fieri possit 375; — de potestate ecclesiae in actus internos 680; — de confes- LVI Index alphabeticus nominum et rerum sario pontificis supremi 797 ; — de rege i non habente facultatem profundendi bona coronae 1143; — pontifex potest tantum cx causa justa usum pium bo­ norum ecclesiae alio commutare 1144. Lutherus. Extra hanc christianitatem, ubi huic evangelio locus non est, nulla est remissio peccatorum 368 a; — diffe­ rentiam juris divini inter clericos et laicos ille non agnoscit 406, nec pri­ matum perpetuum 466. 714; — adver­ satur jurisdictioni ecclesiae 613 s; — — ecclesiam ex solis justis vel vere credentibus constare asseverat 1229 ; — miracula perpetua in ecclesia catholica fatetur 1461 ; — opinionem de missione sua totiens mutavit 1463; — de cor­ ruptione ecclesiae incertissimus haesit, se ab ecclesia catholica sejungi con­ fitetur 1475. nondum sollemniter, perhibet inspira­ tionem scripturae prorsus integrae 863; — proponit scripturam traditam sibi custodiendam solam atque omnem 864ss; — significat vulgatam scripturae origi­ nali consentaneam totam 867 et, ut satis plenam, etiam per se solam 868, in essentialibus quidem 869 ss, non ia minimis omnibus 872 s; — interpretari potest positive omnia scripturae essen­ tialia 874 ss; — quomodo proponere possit his conjuncta 879; — interpre­ tari non potest minima scripturae nisi negative 880 ss; — quid de revelatione privata possit 882; — magisterium in­ fallibile de veritatibus cum deposito revelationis nexis 883 ss; — qualis as­ sensus a magisterio sacro non infallibiliter loquente exigi possit 966 ss; — magisterium pontificis romani infallibile probatur 970 ss et vindicatur 1006 ss; — magisterium sacrum vinculum uni­ MacarittS aegypt. exhibet apostolos in tatis in controversiis 1198. gratia confirmatos 224. · Macaulay de eminentia ecclesiae catho­ Marcianas imp. Litteras Leonis concilium chalcedonense confirmantis in omnium licae 1474 a. oportebat notitiam venire 825. Magisterium auctoritate praeditam mediam prae aliis ad fidem omnium adducen­ Marcion. Qui eum carmine antiquitus impugnat, Petrum sedisse dicit cathedra dam 52 ss; — magisterium Petri in­ ecclesiae romanae a Petro compositae j fallibile supremum Lue 22, 31. 32 pro­ mittitur 145, eoque ipso indirecte pri­ 516. matus jurisdictionis 146: — de magi­ Marcos Engenicus 1468. sterio amplissimo apostolorum singu- Maria immaculata quare mortua sit 872 a; I lorum 202 ss; — magisterium ecclesiae — ejus apparitio ex signis divinis in falli- I biliter proposita 882. 917, non autem I est pars jurisdictionis 612 ss; — est virtual iter multiplex 664. 965: — ma­ translatio domus 916. I gisterium ecclesiae universale infallibile [ Marias Victorinas. Paulus debuit videre I tum judicii extraordinarii tum ordina­ Petrnrn ecclesiae fundamentum 186. j rium de veritatibus per apostolos reve­ Marsiiios adversarius primatus Petri 58. » latis 828 ss; — modos quadruplex, quo 408, vel perpetuitatis ejus 466, romani magisteriam docere potest 832; — finis episcopatus Petri 512, jurisdictionis ec­ magisterii unitas in fide, custodia depo­ clesiae 613 s, potestatis independentis siti, salus hominum 851. 893; — quare pontificis romani 1085, bonorum tem­ ei conveniat in fall i bil itas potius quam poralium ecclesiae 1113. synagogae 853; — magisterii functiones Martinos V. Romana ecclesia credenda variae pro deposito fidei custodiendo est suprema 550; — papa canonice sive non divinitus scripto sive scripto electus est successor Petri 557 a 2; — 862. 1437; — magisterium, quamvis quid in concilio constantiensi ille ap- quae hoc opere toto continentur, probaverit 747 s; — illud, quod con­ cilium universalem ecclesiam reprae­ sentans approbat de fide vel moribus, est ab omnibus approbandum 847. 896; — assensum firmum de WiclcfT aliis­ que habendis pro haereticis et eorum libris habendis pro perversis postulat 897; — diversis censuris in globo ar­ ticulos quosdam afficit 899 ; — mini­ strandae eucharistiae jejunis et populo snb specie tantum panis consuetudinem defendit 904; — religiones ecclesiae probatas rite introductas credi jubet 908; — possessiones ecclesiasticas de­ fendit 1118; — ecclesiam non compo­ sitam ex solis vel omnibus praedesti­ natis vindicat 1233 ; — potestatem sa­ cram etiam peccatoris asserit 1247; — jus recentius de excommunicatis intro­ ducit 1256.1301 s; — in concilio constantiensi recte est electus 1481. Martinos tor. De ejus cultu 912. Martyrium semper conjunctionem quandam cum ecclesiae corpore continet 369; — quale martyrium simpliciter aetate Irenaei dictum sit 534 ; — mar­ tyrium his illisve obeundum praesigni­ ficatur 1329; — martyrium secundum veteres in ecclesia sola 1343. Martyrium Ignatii colb. de beata cari­ tate, scilicet beato coetu, qui est in illo loco, fratrum 1404. Martyrium Polycarpi narrat hujus sen­ tentiam de honore deferendo principibus a Deo ordinatis 1147; — sancta ec­ clesia 1316; — tota per orbem terra­ rum catholica ecclesia, Polycarpus ca­ tholicae ecclesiae smyrnensis episcopus 1362, MartyriUS. Ex epistula ad eum data soli eunomiani, montanistae, sahelliani similesque solebant rebaptizari 1015; —i de haereticis sancto chrismate ungendis vel et reordinandis 1016. Marlyrologinnt ronianmn non continet solos eos, qui sint canonizati vel certo beatificat! 914. LVH Materia societatis 32. coi. 1489; ma­ teria ecclesiae quodammodo semper eadem 1195; — materia sacramento­ rum quam sit apta 692; — ceterum vide nomina sacramentorum singulorum. Matrimonium ratum quomodo per sollem­ nem religionis professionem dirimi de­ finiatur 557 a 2; — matrimonii con­ tractus re idem ac sacramentum, ra­ tione prior 705; — ministri et recep­ tores 686. 705. coi. 1490; — intentio necessaria 673. 705 a 1 ; — materia et forma 705; — objectum 705; — ecclesia in essentiam sacramenti matri­ monii nihil potest 705 ss, sed mere condicionem proximam vel remotam pro valido contractu ponit 708; — com­ paratio quaedam cum eucharistia et paenitentia 709; — matrimonium con­ versi cum infideli consummatum et ma­ trimonium fidelium ratum a pontifice romano solvi potest 725; — disciplina et caerimoniae matrimonii peremptorie vindicatae 904: — quomodo sacramen­ tum matrimonii possit esse validum sine fructu gratiae 932 ; — cur stante conjugio eodem sacramentum repeti ne­ queat 93G ; — cur reviviscat 937 ; — responsa roinana varia de matrimonio, ut in casu impotentiae, infallibilitati non obsunt 1025; — mera opinio pon­ tificis romani cujusdam de matrimonio ob haeresim partis alterius dissolvendo 1043; — a sacramento matrimonii nullus fidelis adultus divinitus per se exclusus 1215; — aliquando sacramentum ho­ mini ecclesiae exsorti honeste imper­ titur 1302; — quomodo dubie bapti­ zari obligentur ad leges ecclesiae matri­ moniales 1307 a. Matthias apostolus quomodo electus et missus sit 199. MaxinillS martyr extollit primatum romanum 102; — unicam firmam basim omnes ecclesiae nactae sunt romanam, rectae fidei claves habentem 645 coi. 985 a; — convocatio imperatoris ad i.VIII Index alphabeticus nominum et rerum, validitatem conciliorum non requiritur 810; — sensum orthodoxum Honorii, etiam Joanne abbate appellato, asserit 1023. Meditatio praecepta 674. Medium prae aliis ad fidem omnium ad­ ducendam magisterium auctoritate prae­ ditum perpetuum 52 ss ; — medium sa­ lutis merum aliquando desiturum est ecclesia, quatenus est conjunctio ovium cum pastoribus legatis 316; — de me­ diis ecclesiae 330; — medii necessitas explicatur 346 ss. 361. 953 ; — quo­ modo conjunctio cum ecclesia vere sit medium praevium salutis 356 ; — sacra­ mentum paenilentiae medium peccato­ ribus baptizatis necessarium 953 s. 957; — principatus civilis pontificius est medium necessarium ad libertatem pon­ tificis et civilem et sacram plenam 1135>s. Melito de ecclesia 1492. Membra ecclesiae contra infitiatores pro­ bantur non esse omnes vel soli prae­ destinati 1229 ss, solutis etiam dubiis 1234 s; — membra ecclesiae contra complures probantur posse esse pecca­ tores 1229. 1236 ss, dubiis sublatis 1248 ss. 1326; — membra ecclesiae probantur non esse haeretici publici sive formales sive materiales 1254. 1257 ss, dubiis depulsis 1264 ss, ut ra­ tione membri et subditi distincta 1265; — membra ecclesiae probantur non esse schismatici publici sive formales sive materiales 1255. 1257. 1268 ss, dubiis excussis 1273; — membra ecclesiae probantur non esse excommunicari pu­ blici vel vitandi 1256 s. 1274 ss, dubiis expediris 1278; — membra ecclesiae probantur non esse catechumeni, si sint manifesto tales 1257. 1279 ss, dubiis ademptis 1284 ; — membra ecclesiae probantur haeretici modo quolibet oc­ culti 1285 ss, dubiis evulsis 1297 ss, item schismatici quomodocumque occulti 1300, consimiliter excommunicari occulti vel tolerari 1301 ss, et ipsi homines baptismi occulte nullius in ecclesia vi­ ventes 1304 ss; — cur demum a bap­ tismo per se ratio membri ecclesiae in­ cipiat 1305; — membra ecclesiae prae hominibus ceteris omnia exhibentur 1308; — membra ecclesiae sancta omria sal­ tem ex instituto suo 1315, plurima ex sanctitate propria 1318 ss, multa cx sanctitate etiam eximia 1327 ss; — sanctitas membrorum ecclesiae romanae catholicae 1454; — quot sint membra ecclesiae romanae catholicae prae coe­ tibus religiosis aliis 1455. Mennas. Universa a synodis cum vicariis sedis apostolicae judicata irretractabiliter conservamus, sed et Leonis epi­ stulas et sedis apostolicae constituta de fide et de firmitate synodorum nos se­ cuturos promittimus 825. Methodus agendi de ecclesia duplex, apo­ logetica et dogmatica 1 ss. Metropolitae. Gradus eorum est juris ec­ clesiastici 790 ss. Meyer de Mat 16, 18 quid sentiat 73 a. Milas de synodo a Petro M. condita 1469a; — concilio oecumenico episcopos extra concilium consentientes aequiperat 1470 a 2: — caput ecclesiae visibile argu­ mentatione futtili excludit 1470 a 3. Milevitanum concilium auctoritatem pon­ tificis romani de scripturarum auctori­ tate depromptam dicit 549. Miltiades agnito Caeciliano episcopo carthag. Donatum rejecit 759. Minister extraordinarius confirmationis et consecrandi olei infirmorum 682 ss; — convenientia in ministris sacramentorum constitutis 686 s; — designatus pro sacramento confirmationis exsistit mi­ nister Christi, non designatoris 689; — non idem designator ordinarius ac mi­ nister ordinarius 691 ; — ceterum vide nomina sacramentorum singulorum. Ministerium sacrum a Christo institutum 32 ss; — idem est perpetuum 388 s. 410 ss; — per idem ecclesia est una unitate sociali 1197. 1201 ss, fidei 1198. quae hoc opere toto continentur. ί LIX luendi ex evolutione praejudicata vim 1206 ss, sacrorum 1199. 1213 ss, unde testimoniorum 986; — modernismus inetiam unica est 1200. 1220 ss; per fallibiliter improbatus 1005; — moder­ idem ecclesia est sancta 1341 ss, catho­ lica 1373 ss, apostolica 1380 ss ; —- hinc nismus a religione Christiana primo in­ errores varii de ministerio sacro exclu­ visibili putata non alienus 1179; — error de potestate apostolica ecclesiae duntur 1401. 1406. Miracula. Eorum charisma obveniens apo­ 1395. stolis 222; — miracula etiam non reve­ Moesiae episcopi dicunt concilium chalcclata ab ecclesia infallibiliter proponi donense per jussionem romani ponti possunt 890ss. 917; — ex miraculis ficis, qui vere caput episcoporum, ceh est ecclesia sancta 1311 s. 1335 ss ; — bratum 809. cur illa nunc sint rariora 1339 ; — Monarchia sicula, quae nunquam fuit le­ eadem per se extra ecclesiam non fiunt gatio contra sedem apostolicam exer­ 1341 ss; —catholicitas ecclesiae instar cenda. a Clemente XI et Pio IX est miraculi exsistit 1378. 1443. 1454; — abolita 1103. miracula in ecclesia romana catholica Monarchical!! regimen ecclesiae quam sit 1454; — miracula nulla apud prote­ conveniens neque ipsis commodis aristantes 1461. 1463; — miracula nulla stocratiae vel democratiae carens 476 s. severius examinata apud dissidentes 757 ; — monarchicus episcopatus anti­ orientis 146Ô. quus romanus 530 ss; — per se ratio MtSSa. Mores ecclesiae in ea celebranda regimini civili potius monarchico tem­ peremptorie vindicati 904. perato favet 1156. Missio immediate divina apostolorum sin- Mbnophvsitae necessaria sanctitate, cathognlorum 198ss; — usus missionum per­ licitate, unitate, apostolicitate carent emptorie vindicatus 904; — missio ne­ 1472; — dogmata cum catholicis com­ cessaria ad potestatem sacram obtinen­ munia contra protestantes attestantur dam vel exercendam 1389; — missio 1475. ecclesiae romanae catholicae confirmata Montauistae graviorum scelerum reos ab per miracula 1454; — missiones catho­ ecclesia extorres fieri censebant 1229. licae 1455 prae protestantibus 1462 vel Morinns de rabbinis ligantibus vel sol­ missionibus dissidentium orientis 1466; ventibus 104. — auctorum reformationis, quae dicitur, .Mormones ecclesiam novam somniant 384. missio nulla 14G3. Mors justorum ultimorum nulla 872 a. Modernismns rejectus de assensu interno Mosaica ecclesia 253 ss; — abolita sol­ 670; — de magisterio ecclesiae quasi lemniter declaratur 282; — vide: Syn­ non habente munus aliud nisi decla­ agoga. randi, quae formulae dogmatum com­ Moyses arm. Ecclesia romana sponsa apo­ muni conscientiae ad tempus respon­ stolica sponsi immortalis 553. deant, easdemque mutandi, ubi jam non Millier arcetur hierarchia 414. conveniant 818; — inspirationis inten­ Mnratorianiim fragmentum de Pastore sionem potius quam extensionem, etiam Hermae conscripto sub Pio episcopo enore suo 11 proscripto, infitiatur 863 a; 532; — una per omnem orbem terrae — error de scripturis exponendis 874 : — ecclesia catholica 1362. enor de affirmationibus scientiae nullo modo ecclesiae obnoxiis 897 ; — error Necessitas medii et praecepti 346 ss. coi. de congregationibus romanis nihili pen­ 361 ; — praemissa declaratione 345 ss dendis 967 ; — methodus perversa diprobatur ecclesia necessaria ad salutem Index alphabeticus nominum et rerum, ■ * .w necessitate medii 350 ss et praecepti episcopis constituendus 117; — in civi­ 370 ss, dubiis solutis 369. 374 ss. coi. tate una non duo episcopi 457; — 1489; — necessitas ecclesiae perenni­ canon 6 non obest primatui romano tatem postulat 396; — necessitas sacra­ 742; — pro privilegiis sedis alex, aliamenti paeniteutiae 953 s. 957 ; — ne­ rumve concilium provocat ad consue­ cessitas usus immunitatis pontificis romani tudinem 791 ; — praesederunt legati 1132 ss; — necessitas principatus ci­ Silvestri pontificis Hosius cum presby­ vilis pontificii 1135 ss infallibiliter de­ teris romanis 816. 995. 1490; — con­ finita 1140 s. cilium confirmatum a Silvestro 823 ; — Serses. Roma thronus principis aposto­ damnavit librum Arii 897. 962; — morientes omnes viatico donandi 958; lorum, ecclesia immobilis 555. — non obest infallibilitati romanae Nestoriani vel syrochaldaei profitentur canon S de modo recipiendi catharos Petrum ipsum petram ; agnoscunt Romae vel 19 de paulianistis consideratus in positum et divinitus Romam missum se 1010 ss, ut est acceptus Romae Petrum caput apostolorum, unde ec­ 1013 s, in ecclesiis aliquot aliis 1015 ss; clesia romana sit perpetua 72. 516; — — ecclesia prae sectis catholica nomi­ per canones apud se exstantes prima­ natur 1363 ; — ecclesia apostolica tum romanum super concilia ipsa effe­ 1395. runt 742 a; — necessaria sanctitate, catholicitate, unitate, apostolicitate carent Nicaenum II concilium. Electio a prin­ cipibus facta episcopi, presbyteri, dia­ 1472; — dogmata cum catholicis commu­ coni manet irrita 447 ; — agnoscit, prin­ nia contra protestantes attestantur 1475. cipem apostolorum apostolicae sedi pri­ Nexa intime cum dictis fidei et morum in mitus praesedisse suique apostolatus scriptura quomodo esse possint 879; — principatum successoribus suis in sede rem nexam cum inspiratione etiam mi­ apostolica perenniter sessuris divino nimorum scripturae ecclesia docere pot­ jussu tradidisse 493 ; — pseudosynodus est 881 ; — quid possit ecclesia de re­ contra imagines habita non habuit ad­ velatione privata nexa cum deposito jutorem romanorum papam, quemad­ fidei 882; — de rebus aliis dupliciter modum lex dictat conciliorum 814: — cum deposito fidei nexis 883 ss; — nicaeno II legati romani praesederunt inter eas sunt veritates speculativae et practicae variae, suppositae revelatis 817 ; — idem est ab Hadriano 1 con­ firmatum 826; — dicit, se sequi magi­ vel consectariae, infallibiliter propo­ nendae 886. 891 ss. 898 ss coi. 964; sterium Patrum divinitus inspiratum et — nexum cum revelatione nomen scrip­ traditionem ecclesiae, quae sit Spiritus toris libri inspirati esse potest 901 ; — sancti inhabitantis 847; — de sanctis extensio infallibilitatis ecclesiae ad res imaginibus et reliquiis colendis 910; cum revelatis nexas ipsa revelata est — de scriptis contra imagines recon­ 919: — veritas necessitatis principatus dendis 962; — haeresis manifesto ab civilis pontificii nexa cum veritate reve­ ecclesia separat 1263; — quo pacto lata libertatis pontificiae et civilis et insectatores concilii constiterint intra sacrae plenae 1141 ; quomodo in ecclesiam 1486. tenendis nexis unitas requiratur 1198; | Nicephom. Praesidebat in synodo ni— sedes Petri nexa cum notis ecclesiae j caena II ex vetere Roma pars non reliquis 1457. modica, sine quibus dogma probatum Nicaenum I concilium de episcopis, pres­ non habebitur, quia illi sacerdotii prin­ byteris, diaconis 434 ; — episcopus ab cipatum sortiti sunt 822. quae hoc opere toto continentur. Nicodeilins hierarcha dissidens primatum romanum tamquam arcem unicam Chri­ stianae religionis praedicat 1474 a. Nicolaus I docet conjunctionem primatus cum sede romana jure divino perpetuam 554; — concilium generale sine apo­ stolicae sedis praecepto nulli fas est vocandi 808; — imperatores pii pro colligendis conciliis ac proferendis sen­ tentiis solum sunt hortati 811; — ro­ mana ecclesia concilia sua auctoritate firmat 822; — sententia sedis aposto­ licae norma pro conciliis 983 ; — sedis apostolicae judicium a nemine retractan­ dum 989; — agnoscendo baptisma in nomine Trinitatis vel tantum Christi datum non de forma, quam supponit rectam, sed de ministro agit verbis per legatos suos magis explanandis nec de­ finientibus 1028 s ; — ordinationem ab episcopo excommunicato datam sensu latiore nullam judicavit 1032; — hi, quibus tantum humanis rebus praeesse permissum est, de his, per quos divina ministrantur, judicare ne praesumant 1082; — de causa Ignatii patriarchae 1468. Nicolaus II. Pontifex romanus etiam ante consecrationem ponere valet actus omnes jurisdictionis 590; — simoniacos depo­ nendos, homines gratis a simoniacis cognitis in posterum consecratos digni­ tate privandos, utique pro ordinis exer­ citio, edixit 1036. Nicolaus III. Romae sacerdotii princi­ patum et christianae religionis caput imperator caelestis instituit neque pro libertate sedis Petri plena imperator terrenus potestatem habet 545 ; — doc­ trina ejus de paupertate cum doctrina Joannis XXII componitur 1044. Nilos abbas praedicat primatum Petri 70; — scribit ad Eusebium ducem, non esse reiciendos sacerdotes, quod non omnes mundi exsistant, neque ejus mu­ neris esse judicare episcopos Domini 1080; — Petrus chori apostolici vertex LX I post paenitentiam factus, non universi irreprehensibiles, qui ecclesiae praesunt 1243. Nilus tllCH. adversarius perpetui primatus 466. Nomen ecclesiae 12 ss; — nomina ipsa exhibent ecclesiam societatem inaequa­ lem 414, cui unus praesit 472 s; — qua ratione nomen scriptoris libri inspirati ecclesia docere possit 901 ; — de no­ mine ecclesiae catholicae 1344. 1362ss, Nota quid sit, vel etiam sufficiens vel solum necessaria 1412; — notae pro ecclesia cognoscenda debent esse no­ tiores quam ecclesia spectata tantum in concreto 1413; — enuntiatione de notis ad ecclesiam agnoscendam aptis et ad­ versariorum ineptis declarata 1414 s, demonstrantur esse notae, quibus ec­ clesia vera certo discernatur 1415 ss, nec tamen tales esse veritas doctrinae et recta administratio sacramentorum 1422 ss, solutis dubitationibus 1431 s, nec magis esse doctrina consentiens Patrum et decreta priorum septem con­ ciliorum oecumenicorum immutate con­ servata 1433 ss, sed esse communio cum successore Petri 1439 ss, et hac sepo­ sita esse unitas, sanctitas, catholicitas, apostolicitas 1442 ss ; — communio suc­ cessoris Petri nexa cum notis ecclesiae reliquis 1457 ; — notae praestitutae conferuntur cum ecclesia romana ca­ tholica 1451 ss. coi. 1473 ss, cum protestantibus 1458 ss, cum orientis dissi­ dentibus 1465 ss et haereticis 1472. Novatiani graviorum scelerum reos ab ec­ clesia extorres fieri censebant 1229. Novatianus. Auctor tractatus ad hunc directi baptisma soli ecclesiae permis­ sum exhibet 1007 a 2; — maxime ne­ gabit Dominus haereticos et schismati­ cos et nominis sui alienos 1270, ObjectQIH infallibilitatis primarium 833, secundarium 892; cf. 972; — qualis assensus congruat 963 ss; — objectum LXII Index alphaherieu* nominum et rerum, idem sub diversa ratione formali credi per cathedram Petri et ceteras dotes et videri potest 1195. apud nos esse 1140; — dicta illa ca­ Odium Dei praesertim schismate gravius 1295. tholica, quae esset in toto orbe terra­ Hecunienins. Creditum Petro rationale rum diffusa; videtis vos in parte unius ovile, discipulorum praesidentia 165. regionis positos frustra vobis solis hoc Oleum infirmorum consecratur extraordi­ nomen ecclesiae cum suis dotibus vin­ narie a presbytero 682 ss. 693; — ne­ dicare 1448. cessitas consecrationis et consecrator Oratio vocalis 672. noscitur per traditionem 697 a ; — con­ Ordo. Ordines etiam minores quo pacto secrator etiam extraordinarius a Christo in ecclesia esse definiantur 557 a 2; — institutus 701 — consecratio facienda ad ordinis potestatem non revocatur ab episcopo non est in causa simili ac magisterium 650; — potestatis ordinis traditio instrumentorum pro sacramento differentia a jurisdictione 651 ss coi, ordinis 704. 776; — potestas ordinis strictius et Olfers de fetu acardiaco 906. latius dicta, ordinaria et extraordinaria OptatOS. Petrus solus confessus bono uni­ 652; — convenientia ministri ordinis tatis claves communicandas ceteris ac­ 686; — potestas ordinis est moralis cepit 80.92; — in urbe Roma Petro tota nec composita ex parte interna et primo cathedra episcopalis est collata, externa 689; — materia ordinis semper in qua sederit omnium apostolorum eadem 704 ; — caerimoniae et disci­ caput Petrus 286 coi. 574. 987: — plina in eo conferendo et minorum or­ cathedram unicam, quae est prima de dinum functiones peremptorie vindi­ dotibus ecclesiae, sedit prior Petrus, catae 904; — quomodo ordinis sacra­ cui successit Siricius, hodie qui noster mentum possit esse validum sine fructu est socius, quocum totus orbis com­ gratiae 932; — cur nunquam iteretur mercio formatarum concordat 487; — 936; — cur reviviscat 937; — ordi­ Christus sponsus unius ecclesiae, ut nationes anglicanae infallibiliter rejectae haeretici nec claves habeant, quas solus 1004; — de materia vel forma ordinis Petrus accepit 771; — de baptismo Eugenius IV nihil definivit 1046, sed haereticorum 1009. coi. 1270; — quo­ doctrinam simplicem consilio practico modo ille dicat, non rempublicam esse protulit 1047; — traditio instrumento­ in ecclesia, sed ecclesiam in republica rum non est materia essentialis 1048, 1100; — schismatici similiter atque nec cum verbis nexis pars ritus essen­ haeretici deserta matre catholica foras tialis 1049, etsi ab Eugenio IV non exeunt 1270; — sancta fit mater ec­ cogitatur ritus solum integrans 1050; clesia in baptismate 1281 ; — justi, — ex ordine valido non in se visibili continentes, misericordes et virgines ecclesia invisibilis non evadit 1194; — spiritalia sunt semina, harum rerum ar­ ab ordine divinitus non exclusus fidelis busculas in paradiso ecclesiae Deus ullus mas 1215: — ecclesia apostolica plantat 1324; — ecclesia una est, non ratione potestatis etiam ordinis 1380 ss; in panicula Africae, sed proprietate — nexus inter potestatem ordinis et nominis inde dicta catholica, quod sit jurisdictionis 1381. coi. 655; — po­ ubique diffusa 1358. — Victor epi­ testas ordinis dissidentium orientis fere scopus donatistarum Romae sequens valida 1471; — ceterum vide: Reorsine antecedente 1393; — de dotibus dinationes. cathedra est prima, quam probavimus Ordo religiosus ab ecclesia approbatus per Petrum nostram esse; probatum est, infallibiliter bonus 891 ss. 908; — quae hoc opere toto continentur. ordines religiosi potestati solius eccle­ siae sunt subjecti 1111; quo pacto ordo religiosus dicatur status perfec­ tionis 1828 a, Origene-H. Petrus petra ecclesiae 68. — Petro peculiariter datae claves 92; sensu accommodaticio petra quilibet perfectus 118; - Petro summa rerum de pascendis ovibus traditur 163; in numerandis apostolis primum locurn obtinet Petrus 179 ; — Petrus ipse I Cephas 194; — ecclesia nova per ar­ cam Noe praesignata 287 ; — ecclesia est Christi corpus a Dei Filio anima­ tum 339; — extra ecclesiam nemo sal­ vatur 372; — portae inferi invalidae adversus ecclesiam 397 ; — episcopo romano Origenes se de fide purgat 498; — invisit ecclesiam romanam omnium antiquissimam 505 coi. 985 a; — te­ statur romanum iter et martyrium Petri 517; — de dignitate et praefectura in ecclesia Dei 985 a; — quemadmodum vere philosophi non sunt, qui providen­ tiam e medio tollunt, sic nec digni sunt Christianorum nomine, qui absurda fig­ menta inducunt 1212; — per eos, qui ecclesiae praesident, peccatores a Christi corpore separantur, cum delictum mani­ festum fit 1276; — catechumeni a fide­ libus distinguuntur 1281 ; — in ecclesia sunt quidam, qui et fide et actibus per­ versi sunt, eos saltem eiciamus, quo­ rum peccata manifesta sunt 1287 ; — divinitatis Christi testes sunt tot eccle­ siae hominum, qui a vitiorum colluvie aversi Conditori se totos addicunt 1323 ; — quod a nobis pietatis studio fit, cum nos omni mortis generi exponimus, id Celsus illis tribuit, qui nihil simile per­ ferunt; non amplius judaeis sunt mira­ cula, cum apud christianos majora, quam apud illos fuere, aliquando fiant 1313; — de Celso memorante eccle­ siam magnam Christianorum 1360; — servatur ecclesiastica praedicatio per successionis ordinem ab apostolis tra­ LXIII dita 1392; — quotien» canonicas pro­ ferunt scriptura», nos non debemus aliter credere nisi quemadmodum per .successionem ecclesiae Dei tradiderunt nobis 1425. OrosiilM odisse se fatetur haeresirn, non haereticum, sed interim propter haeresim haereticum vitare 380. Oves Christi quales sint 160. 1234- 1’acianus. Ad Petrum unum Dominus locutus est, ut unitatem fundaret ex uno 87; — martyr debet esse portio ecclesiae 372 ; — episcopi apostolorum cathedram tenent 436; — sacerdote^ per totum orbem cum Cypriano pax una solidavit 734; — plebs novaliana non consignatur a sacerdote uncto 1017; — Dei spiritus novum hominem alvo matris agitatum et partu fontis excep­ tum inanibus sacerdotis effundit 1281; — qui catholicus, idem justi oboediens 1317; — cognomen suum plebs aposlolica postulabat, quo incorrupti po­ puli distingueret unitatem, Christianus mihi nomen est, catholicus vero cog­ nomen 1364 ; — cognosce ecclesiam Dei dilatantem tabernacula sua 1448 ; — ecclesia a secta per apostolicitatem internoscitur 1149; — quis hoc vindi­ cat? Novatianus jure ordinario conse­ cratus? suscitare mortuos potuit? 1464. Paeilitentia. Convenientia ministri 686 ; — minister a Christo institutus est sa­ cerdos habens jurisdictionem, cujus con­ dicio potest esse approbatio 702 ; — quomodo usus validus formae deprecalivae ab ecclesia removeri saltem possit 703. coi. 1049; — paenitentiae objec­ tum 705; — ratio absolutionis judi­ cialis est plane simul cum ratione sacramentali 709; — quomodo ratione etiam judiciali minister agat immediate nomine Dei 783; — ministri nunc fiunl aliter atque olira apostoli 784; — confessarius pontificis supremi unde juris­ dictionem habeat 797 ss ; — quo pacto LXIV Index alphabeticus nominum et rerum, appellatio in foro paenitentiae nulla sit justis et peccatoribus mixtam 1237. 798; — mores ecclesiae iu paenitentia ad­ 1239. 1320. ί» ministranda peremptorie vindicati 904 ; - Parisiensis conventus a. 825 infallibility] satisfactio censetur effectum aliquem ex romanae de imaginibus non obesi 1027. opere operato superaddere 930 s; — Parochi. Munus eorum est juris ecclesia­ stici nec primis saeculis invenitur, nec quomodo sacramentum paenitentiae si sunt ii legiferi vel judices fidei 793 s. non est fructuosum, simul sit invalidum 932; — cur saepius et pro peccatis ; Pascere gregem Christi quid intellegatur ipsis jam remissis iterari possit 936; — 161. obex varius pro vario effectu sacra­ Paschalis II privilegium exsequendi, quae menti 939; — quomodo primarius idem j a legatis apostolicis statuantur, prin­ cipi Siciliae renovat simulque monet, finis et effectus sacramenti sit 947; — ne jurisdictio neutiquam concessa usur­ sacramentum est medium peccatoribus petur 1103. baptizatis necessarium ideoque ab ec­ clesia dispositis non negandum 953 ss. Pastor Hermae vide: Hermae Pastor. 957 ; — clerici alieni a paenitentia Patres habent auctoritatem duplicem, di­ vinam et humanam 7 ; — non negant publica 1011; — paenitentiae sacra­ ecclesiae potestatem infligendi poenas mentum per se pro solis membris ec­ corporales 641; — consensus Patrum clesiae institutum 1238: — quo pacto norma interpretationis scripturae 848· sacramentum paenitentiae haeretico mo­ 875; — Patrum quorundam in operibus nenti dare liceat 1302; — quomodo nonnullis silentium de infallibilitate pon­ dubie baptizati obligentur ad recipien­ tificis romani urgeri nequit 1059; — dum sub condicione sacramentum non in doctrina consentiente Patrum immu­ solum baptismi, sed et paenitentiae cum tate conservata non est nota ecclesiae confessione peccatorum integra 1307 a; 1433 ss ; — ecclesia vera Patrum sanc­ — excepto articulo mortis dissidentes orientis sacramento paenitentiae desti- ; titate vitae et sapientia effulgentium 1474. tuuntur 1471 a. Palmieri Dominic, de jure divino ante- Patriarchae ecclesiae. Gradus eorum episcopis aliis antecellentium est juris ec­ cedente sedis primatus 581 ; — de ex­ clesiastici 790 ss; — quomodo conciliis trema unctione corpus sanante recte oecumenicis praesederint 818. aestimatur 931 a; — de subjecto im­ mediato uno infallibilitatis 1060; — Patriarchalis ecclesia ante Christum 245 ss, dubiis solutis 257 ss; — sedes patriar­ de concordatis 1121 ; — de notis ec­ chales ecclesiae Christi unde privilegia clesiae 1414. Papa. Quomodo hic titulus romano pon- j habeant 494. tifici adhaeserit 494 a; — papa canonice PauliniiS diae, de sede apostolica 1456. electus est successor Petri 557 a 2; — Paulinas nolan. vocat episcoporum sedes papa dubius non est papa nullus. apostolicas, episcopos assumptos exhibet 590 a. in apostolorum sortem 436. Papias praedicationem romauam Petri at­ Paulus apostolus quo consilio secundum testatur 518; — Babylonem, unde Petrus Patres Petrum viserit 186; — quomodo scripsit, Romam intellegit 520. restiterit Petro 190 ss; — Pauli missio Parabolae indicantes regnum Christi di­ immediate divina 200 s; — potestas stinctum ab ecclesia mosaica 269; — praedicandi ubicumque 203. 205 s ; — declarantes ecclesiae perpetuitatem 390; jurisdictio perampla 208 ss; — infalli— visibilitatem 1182; — ecclesiam ex bilitas personalis 211 ss; — quomodo LXV quae hoc opere toto continentur. evangelium suum apostolis aliis expo* suerit, incertus fuerit temporis adventus Christi judicis, proposuerit se miiesiis non amplius videndum 217; — confir­ matus in gratia exstitit 224; — per hominem baptizatus est proindeque or­ dinatus 226 s; — num Act 13, 1 ss agatur de ordinatione ejus sacramentali 228; — subjectus declaratur Petro 237; — quomodo apostolus sine addito di­ catur 244; — cur non memoret romanam commorationem Petri 522 ; — Paulus non aeque ac Petrus episcopus romanus 526 ss ; — quomodo aliquae epistulae Pauli potuerint amitti 865. Paulas ΙΠ de successore designando 597 ; — Societatem Jesu peremptorie ap­ probat 908. Paupertas doctrina non repugnante a Ni­ colao III et Joanne XXII exponitur 1044. Peccatores probantur contra complures posseesse membra ecclesiae 1229.1236 ss, solutis etiam dubiis 1248 ss. 1326. Pelagiani solos perfectos membra eccle­ siae agnoscebant 1229. Pelagius I utitur poena temporali 636; — docet, in forma baptismi requiri in­ vocationem Trinitatis 710 a; — affir­ mat, apud schismaticos esse eadem in dominici corporis consecratione mysteria, negat, confici corpus Christi, scilicet ecclesiam instar oblationis acceptae com­ ponendam 1031; — de origine primo­ rum hominum et poenis ignis aeterni professionem fidei a Vigilio factam re­ petit 1072a; — nulla alia est ecclesia nisi quae in apostolica est radice fun­ data; quia schismatici se ab universali ecclesia diviserunt, omnis catholicus eam partem detestatur, cui ecclesiam universalem apostolicis sedibus robora­ tam non communicare cognoscit 1272 ; — ubinam praeter apostolorum prin­ cipem esse credebas ecclesiam, in quo uno omnes scilicet apostolicae sedes nnt? 1394. fciraub De Ecel«iil*. PelttgillS II. Fides Petri non poterit mu­ tari, pro quo soio se Dominus rogasse testatur, a quo voluit ceteros confirmari, cui pro majore dilectione pascendarum ovium sollicitudo commissa est 148; — non aliter unam confitemur ecclesiam, nisi omnes ad petram, super quam fun­ data est fides catholica, construamur 1212; — schismatici ad ecclesiam re­ vertantur; in his est ecclesia constituta, qui sedibus apostolicis per successionem praesident; teste Cypriano primatus Petro datur, ut una Christi ecclesia et cathedra monstretur 1272. Pelagius haereticus testatur, non haereti­ cum eum comprobari, cujus confessio a tenente Petri sedem comprobetur 994. Peremptoria sententia, infallibilis sola, ad formulas semel fixas non astringitur 832. Perfectio in caritate theologica; quo pacto ordo religiosus dicatur status perfectionis 1328 a. Perpetuitas ecclesiae 383 ss ; — explicatur perpetuitas contingens et necessaria, absoluta et condicionata 383; — per­ petuitati ecclesiae non obsunt dubia residua ex scriptura, hominum libertate, praedestinatione consequente 401 ss; — de perpetuitate hierarchiae 405 ss, no­ minarim primatus Petri 466 ss; — per­ petuitas sedentium moralis, sedis ro­ manae quasi physica 611; — ecclesiae militantis forma perpetuo conservatur, quin et materia quodammodo semper eadem manet, proinde ut persona mo­ ralis ecclesia haec eadem credenda per­ severat 1195. PctaviUS repugnat frustra theologis plerisque missionem immediatam inter notas apostolatus essentiales collocantibus 201 ; — de pluribus episcopis in una urbe exsistentibus 461. Petra Petrus 61 ss; — quid petra significet 86 ss; — petra quomodo dicatur Chri­ stus, fides Petri, omnis episcopus vel discipulus Christi 105. 107 ss; — petra fidei romanus pontifex 973. V LXVI Index alphabeticus nominum et rerum, Petrus apostolus. De primatu ejus vide: PhiloSOpllUUieilOU auctor summos sacerPrimatus; — Petrus ipse petra 61 ss; dotes, magistros, custodes describit suc­ — solus petra 74 ss ; — claviger 89 ss ; cessores apostolorum 50 ; — de romana — janitor caeli 120 — sustinens permale accommoratione Petri 517 sonam ecclesiae per primatum 121 ss ; j ensat doctrinam Zephyrini et Callisti — praeco ecclesiae vel os apostolorum ’ de Trinitate 1006; — querela ejus de K» ob primatum 123; — a Domino ob­ baptismo altero usurpato sub Callisto jurgatus 127; — confirmator fratrum examinatur 1007 a 2; — ex sententia proindeque primas ecclesiae 130 s*. 976. Callisti posse esse in ecclesia pecca­ non obstante lapsu 136; — pastor tores, narrat 1240; — sectatores Callisti ovium omnium Christi 156 ss, non mere catholicam ecclesiam se appellant 1363. restitutus apostolus 170 ; — Petrus ipse PhoebadlUS de impia formula arianorum 1018. B Cephas 194; — legem mosaicam abo­ litam declaravit 282; — quomodo se PhotiQS primatum sibi asserere non est gesserit in visione lintei caelitus de­ ausus 480. missi 299 ; — Petrus usque ad mortem PionittS. In martyrio ejus ecclesia nomi­ natur catholica, quod non sit alia apud episcopus romanus 511 ss; — scripsit Petri Babylone, i. e., Roma 520 Christum 1363. monumenta romana 521 — Petrus non Pisana series pontificum romanorum non legitima 1480 s; — ei pars fidelium habuit secum Paulum episcopum romamajor nunquam firmiter adhaesit 1483. factum originarium num 526 ss ; Petri, quo ratio successionis in primatu Pistoriensis synodus male loquitur de jurisdictione ecclesiae 613 s; — de pri­ sit statuta 539, idque a Deo saltem matu romano 714; — parochos aliosve modo speciali confirmatum 566 ss et sacerdotes perperam ut legiferos vel revelatum 582 ss ; — Petrum commo­ judices fidei effert 794; — propositio ratum vel etiam mortuum esse Romae, ejus haeretica, veritates praecipuas reli­ saltem est facturo dogmaticum 588; — giosas in ecclesia obscuratas esse 848. tamquam Petrus vivens et agens sunt 1317; — rigor ejus contra paenitentes singuli pontifices romani 600; — pri­ 960; — ecclesiam ex justis componi matus Petri perpetuus non potuit ab statuit 1229. 1247. apostolis tantum implicite proponi 986; — communio cum successore Petri nota Pius 11. In ecclesia unus est omnium moderator, Christi vicarius, a quo tam­ prima et per se sufficiens ecclesiae quam capite omnis in subjecta membra 1414 s. 14 9ss; — Petrus vel successor potestas derivatur, quae a Christo sine ejus caput ecclesiae 1441. coi. 1470 a medio in ipsum influit 772. 3; — communio cum successore Petri in ecclesia romana catholica 1452; — PilLS IV de successore designando 597. sedes Petri nexa cum notis ecclesiae Pius V in globo censuris variis rejecit reliquis 1457. ! sententias Baji, simpliciter quaedam Petrus de Alliaco in concilio constan- cambia damnavit 899. tiensi fatetur, pontificem esse dubium Pius VI. Primatus nequit transferri 557; 1483. — pontificis romani, capitis ecclesiae Petrus Lombardlis extremam unctionem ac vicarii Christi, jurisdictio plena, uni­ non dicit infinite iterabilem 923. versalis, suprema, immediata, ordinaria Phillips de patriarchis et metropolitis tam­ 729; — pontifex romanus sacerdos quam organis primatus paulatim expli­ sacerdotum, pater patrum, pastor pasto­ catis 792 a. rum, episcopus episcoporum, episcopus LXVn quae hoc opore toto continentur. universalis, judex supremus, dispensator canonum, Christi vicarius, habens auc­ toritatem in omnes fideles et pastores ordinariam atque immediatam 731 ; — a pontifice romano episcopi auctoritatem suam recipiunt 772 ; — sola suprema Petri ejusque successorum auctoritas patriarchatus et primatias instituit 791 ; — parochi aliive sacerdotes non sunt legiferi vel judices fidei 794; — veri­ tates praecipuae religiosae in ecclesia non sunt obscuratae 848. 1317; — librum Eybelii ut continentem propo­ sitiones censuris variis in globo desi­ gnatas ille reppulit, propositionibus pi­ storiensium singulis censuras singulas tam inferiores quam ipsius haeresis ap­ posuit 899; — peremptorie vindicavit disciplinam ecclesiae de altaribus, litcrgia, sacramento paenitentiae, indul­ gentiis, formula absolvendi ab excom­ municatione, promovendis ad ordines, proventu stolae vel stipendiis, functio­ nibus ordinum minorum, sponsalibus, exercitiis vel missionibus, lingua non vulgari in precibus liturgicis, imagini­ bus, diebus festis, juramentis, regulari­ bus, universe 904 s. 908 ; — rigorem contra paenitentes damnat 960; — ad concordatum observandum pro se et successoribus se obligat, et verum bila­ terale pactnm uniuscujusque concordati fundamentum vocat 1116; — senten­ tiam, ad ecclesiam non pertinere nisi perfectos, damnat 1247. Pins IX indiflferentismum damnat 373; — proponit dogma, extra romanam eccle­ siam salvum fieri neminem posse 374 s ; — horrendum errorem quidem esse docet, sed homines caritate prosequen­ dos 379; — improbat, saltem per se, tolerantiam politicam religionis falsae 330; — reicit propositionem de ponti­ ficatu summo transferendo 538 ; — notat errores de jurisdictione ecclesiae 614; — ecclesia officium habet damnandi omnes errores, si ita fidei integritas et animarum salue postulaverint; praeter dogmata definita vel ordinario ecclesiae magisterio tradita oportet se snbicerc tum decisionibus pontificiarum congre­ gationum tum theologicis veritatibus et conclusionibus certis 900 967;— apostolicae sedis judiciis et decretis ad ecclesiae bonum generale, jura, disci­ plinam spectantibus assensus praestan­ dus est 905; — religiosas familias tue­ tur 908; — actus collectionis vel trans­ missionis syllabi non fuit definitio 999, sed errores omnes antea cum auctori­ tate ab ipso pontifice damnati sunt 1000, damnatione certe justa 1001. immo infallibili 1002 s; — ecclesia societas perfecta 1085; — vim salu­ tarem ecclesia libere exercere debet erga ipsos populos eorumque principes 1096; — abolitionem ^monarchiae si­ culae" confirmat vel ipse eam abolet 1103; — de jure communicandi cum subditis 1106; — de actis sacris civili assensui vel appellationi non ob­ noxiis 1107; — de jure ecclesiae in scholas 1109, praesertim ad excolendos clericos 1110; — de ordinibus reli­ giosis civitati non subjectis 1111; — de bonis temporalibus jure suo ab ec­ clesia obtinendis 1113; — concordata cum publicis privatisque pactis com­ parat, a se et successoribus servanda, litteris apostolicis confirmanda ponit, gentium jure reclamante violari, contra omnes justitiae regulas sine alterius partis consensu abrogari dicit 1117 s; — de jactura usus immunitatis civilis exercitio liberiore auctoritatis sacrae compensanda 1123; — respectu utili­ tatis ecclesiae bona temporalia vel spi­ ritualia concedit 1124; — jus immuni­ tatis ecclesiae proprium defendit 1125. 1127; — principatum civilem sedis apostolicae ad statum ecclesiae bonum con­ ducere et requiri docet 1138 idque infallibiliter 1140 s; — fides docet et ratio demonstrat, binas esse potestates V* Lïvm Index alphabeticus nominum et rerum, in terris 1153;—jus principis legitimi jurisdictionis sacrae reliquae 756 ss; — pontifex ab usurpatore vindicat 1173; plenitudo Christi, ecclesia, est unica — quomodo ille dicat homines corde 1224. dissentientes ab unitate ecclesiae defe· Poenae spirituales et temporales 615; — cisse 1298. earum finis 628; — potest ecclesia P1QS X inter portenta haeretica moderni­ infligere saltem spirituales 628 ss et starum hoc describit, quod magisterium ipsas temporales 633 ss, difficultatibus infallibile pro deposito revelationis cu­ solutis 638 ss ; — de poena capitis stodiendo infitientur neque munus aliud 640; — poenis afficit ecclesia etiam fidei desertores 646, delinquentes ex magisterio tribuant nisi declarandi, contemptu, intentione prava speciali, quae formulae dogmatum communi con­ scientiae ad tempus respondeant, easdemodio, scienter, temere, sponte 676; — poenis aeternis sine fine ex professione que mutandi, ubi jam non conveniant 848; — inspirationis intensionem potius ‘ Vigilii et Pelagii I et documento Cle­ quam extensionem a modernises vin­ mentis VI iniqui afficiuntur; sola poena dicat 863 a; — errorem modernistarum damni in limbo ex declaratione Joan· nis XXII pro peccato originali solo de affirmationibus scientiae nullo modo subeunda; ignis purgatorii ad tempus ecclesiae obnoxiis repudiat 897; — me­ affirmante Clemente VI decedentes in thodum diluendi ex evolutione prae­ gratia, qui nondum plene satisfecerunt, judicata vim testimoniorum propriam cruciat 1072 a. explodit 986; — modemismum infallibiliter improbat 1005: — concordatum PolycarpllS episcopus de diaconis et pres­ byteris 432; — Romam venit cum sedis apostolicae cum civitate jure gen­ Aniceto de paschate collaturus 505; — tium regi ideoque a parte tantum una de honore deferendo principibus a Deo de non posse solvi docet 1117; de ordinatis 1147; — cur fortasse ille epi­ principatu civili pontificio 1139 modernismo a religione Christiana primo scopi philippensium non meminerit 1407; — ceterum vide : Martyrium Polycarpi. invisibili putata non alieno 1179; — mo­ dernism! error de ecclesia apostolica 1395 ; 1Pontifex romanns quomodo vocetur apo— simonia electioni validae pontificis stoHcus vel sedes ejus apostolica 219; romani in posterum non obstat 1489; — est, qualis asseritur recte etiam a se — ecclesiae jus nullum in substantiam ipso, successor in primatu Petri 479 ss. sacramentorum 1490; — declarat, ex 492 ss, ipsius usque ad mortem episcopi doctrina Leonis XIII principibus non romani 511 ss, solius proprii prae Paulo potestatem dumtaxat revocabilem a po­ 526 ss; — pontifex romanus semper pulo committi 1492. monarchicus 530 ss; — obtinet prima­ Placentinum concilium sub Urbano II tum jure divino absolute 543 ss et com­ ordinationes a ministris illegitimis vel parate jure divino saltem consequente simoniace factas declarat pro juribus 548 ss vel etiam antecedente 574 ss, ex ordinis irritas 1038. revelatione 582 ss, legitime electus et Placitum regium juri ecclesiae adversatur consentiens ilico a Christo immediate 1107. 589 ss. 1380, unusquisque totum 598 ss; Plenitudo Christi est ecclesia 338. 340 s. — quomodo cum amittat 589 a 2; — 343; — plenitudo primatus declaratur potest designare presbyterum ministrum 722 ss; — ei non obest onus nimium extraordinarium confirmationis et con75-1 nec periculum abusus 755; — pro1 secrandi olei infirmorum 682 ss; — ipse, plenitudine pontifex romanus ipse fons si sit presbyter, ad id designatus velut quae hoc opere toto continentur. natus est 688; — jus designandi im­ pertire potest 690; — habet jurisdic­ tionem vicariam pro Christo in fideles singulos et simul omnes 711 ss, proinde universalem 715. 727, supremam et independentem 716. 728, ordinariam 717. 729, immediatam 718 ss. 729, episco­ palem 721. 730s, plenam 722 ss. 732 s; — obnoxius est vi canonum pactorumve directivae, non coactivae 746; — po­ testati ejus non obest onus nimium 754 nec periculum abusus 755 ; — pontifex jam antiquitus episcopos moderabatur 756; — iisdem statuendis singulis in­ tervenit 758ss; — immo pro sententia ex duabus descriptis 767 s accipienda eos jurisdictionem conferendo statuit 769ss; — jurisdictionem tollere potest valide sine justa causa 777 ; — a pon­ tifice est jurisdictio omnis sacra 787 ss; — in occidente pontifex etiam pa­ triarcha 792; — quomodo pontifici concilium vatie, attribuerit totam ple­ nitudinem potestatis 795 ; — pontifex non ipse confessario suo confert juris­ dictionem, sed exigit a Deo 797 ss ; — quomodo secum ipse in voto vel jura­ mento dispensare et indulgentias sibi applicare possit 798; — pontifex solus potest convocare concilia oecumenica 800ss, ipsis cum jurisdictione praesi­ dere 812 ss, ea confirmare 819 ss ; — ex consensu pontificis doctrina magi­ sterii ordinarii universalis exsistit in­ fallibilis 828; — non omnis doctrina pontificis est infallibilis 965; — qualem assensum pontifex, cum non infallibiliter loquitur, postulare possit 966 ss; — pontifex romanus infallibilis pro­ batur 970 ss et vindicatur a difficulta­ tibus petitis ex historia 1006 ss, ex ef­ fatis Patrum 1055 ss, ex analogia fidei 1060 ss; — subjectum infallibilitatis immediatum pontifex romanus solus 1060 ss; — quomodo infallibilitas pon- . tificis romani sit personalis, separata, non absoluta 1067; — infallibilitas j LX IX pontificis non est immunitas peccati hacresis 1068, multo minus peccati qualiscumque 1069; — res a se defi­ nitas pontifex ipse divinitus quidem credere debet 1070; — infallibilitatem suam pontifex, quamvis definitam a con­ cilio, etiam solus definire potuit 1071 ; — in locutione ex cathedra, ab effatis aliis discernenda, pontifex non alligatur ad modum manifestationis specialem neque allocutionem immediatam ad ec­ clesiam universam, praeter voluntatem significatam peremptorie obligandi 1072; — locutio pontificis ex cathedra satis libera sine locutione nova noscitur 1073 ; — pontificis jus communicandi cum subditis 1106; — ejus acta non ob­ noxia regio placito vel appellationi ab abusu 1107 s; — potest pontifex inire concordatum ut contractum bilateralem strictum 1115 ss; — pontifex habet jus immunitatis a jurisdictione civili 1128ss, exercendum ad ecclesiae bonum neces­ sario 1132 ss et apte solum per geren­ dum civilem principatum 1135 ss, pro necessitate infallibili 1140 s nec licite nec valide dimittendum 1142 ss; — juri pontificis in principatum civilem speciali commune supponitur 1176; — ex eo, quod sit merus administrator, pontifex impotens libere donandi bona ecclesiae non ostenditur 1143;—com­ parate hic prae illo, qui designari po­ tuit, pontifex romanus exsistit jure hu­ mano 1168; — pontifex romanus unde sanctissimus nominetur 1311. 1457. Pontificale de materia ordinis 704; — impositio manus ad reconciliandum apo­ statam facienda 1007 a 1 ; — de or­ dine restitutionis sacrorum ordinum 1030. 1041 ; — quo sensu noviter ordinati nominentur 1034; — post ipsam tra­ ditionem instrumentorum sacerdos pro­ miscue ordinandus et ordinatus dicitur 1049. Pontius de communione Cypriani cum ecclesia romana 1 •I» Index alphabeticus nominum et rerum, Populus Christianus. Ejus consensus ut medium noscendae doctrinae ecclesiae consensui Patrum aequiperatur 875. Portae inferi potestas satanae 387. Possessor. Nutantis fidei stabilitas exspec­ tanda a praeside sedis Petri, episcopo romano 506. Potestas Christi 37; — apostolica 38. 42 ss; — singulis romanis pontificibus inest potestas regendi ecclesiam in Petro instituta universa 598 ss; — potestas ecclesiae legifera, judicialis, coercitiva vel coactiva 615 ss; — potestas docendi propria ecclesiae ad potestatem regendi revocatur 642ss; — differentia pote­ statis ordinis et jurisdictionis 651 ss; — potestas ecclesiae universa duplex, ordinis et jurisdictionis 656 ss. 1380; — quomodo liberius in potestatem ma­ gisterii, sacerdotii, regiminis dividatur 662 ; — jurisdictio magisterii una est potestas virtualiter multiplex 664; — potestas jurisdictionis in actus etiam internos 665 ss; — momentum quae­ stionis hujus 681 ; — explicatur potestas designandi presbyteri ministri extraor­ dinarii confirmationis et consecrationis olei infirmorum 682 ss; — designato confertur divinitus potestas tota, sicut potestas tota remittendi peccata apo­ stolis extrinsecus accessit 689; — po­ testas designandi implicite concedi vel denegari potest 691; — potestas ec­ clesiae nulla in essentiam sacramento­ rum 69-1 ss. 1490; — potestas pontificis romani vicaria pro Christo in fideles singulos et simul omnes 711 ss, proinde universalis 715. 727, suprema et independens 716. 728, ordinaria 717. 729, immediata 718ss. 729, episcopalis 721. 730 s, plena 722 ss. 732 s; — ex eadem jurisdictio sacra reliqua derivatur 756 ss ; — potestas pontificis romani in con­ cilia oecumcnica 800 ss; — potestas ecclesiae de veritatibus per apostolos revelatis 828 ss, de scripturis sacris 862 ss, de revelatione privata 882, de veritatibus cum deposito revelationi' nexis 883 ss ; — potestas ecclesiae po­ testate civili superior in se et ad mo­ derandam ejus actionem negative et positive, sed solum indirecte 1090 s$; — civitatis ad ecclesiam relatione po­ testas civilis non minuitur 1104; — potestas sacra continet jus communi­ candi cum subditis 1106, non est ob­ noxia regio placito 1107, neque appel­ lationi ab abusu 1103; — potestatis usum licitum promittere alicui pontifex potest 1121; — potestas civilis nulla in pontificem romanum 1128 ss; — po­ testas civilis in se est a Deo 1146 ss, proxime neque a populo solo datur sive donatione 1156. 1160, sive lege 1157, neque primitus sine consensu po­ puli 1161 ss, sed consensu praevio re­ gendorum a Deo ipso confertur 1164 s, consensu illo ut causa vera potestatem modosque ejus exigente 1166 s, unde subjectum potestatis comparate juris est humani, absolute est divini 1168 s; — quomodo potestas civilis summa legi­ time possessa amittatur vel non amit­ tatur 1170 ss; — ecclesiae potestas eiciendi ex coetu suo homines indignos 1275 ss; — ecclesia apostolica ratione ipsius potestatis administrantis, juris­ dictionis et ordinis 1380 ss; — nexus inter hanc utramque potestatem 1381. coi. 655; — potestas ordinis dissiden­ tium orientis fere valida 1471. Praeceptum. Necessitas praecepti expli­ catur 346 s; — praeceptum paschale definitur 557 a 2; — quid sit praecep­ tum directe, quid indirecte 666 s; — praeceptum missae audiendae 672, con­ fessionis fidelis et susceptionis eucha­ ristiae reverentis 673 s. Praedestinati probantur contra infitiatores non esse omnes vel soli membra ec­ clesiae 1229 ss, solutis etiam dubiis 1234 s. Praedestinatio hominum consequens per­ ennitati ecclesiae non obest 404. quae hoc opere toto continentur. I'rarlati ordinum religiosorum habent per M potestatem tantum dominativam vel domesticam 789; generales et ab­ bates habentes territorium vocantur ad concilium oecumenicum 801. I’raescriplio statuitur jurisdictione 1157; — secundum substantiam ipsam est ex lege positiva humana 1171. Presbyteri ex scripturis 429, ex traditione 431 ss. 1406 ss. 1411, vi characteris sacri 435; — sunt secundum aliquid apostolorum successores 436; — quo­ modo episcopis et diaconis memoratis reticeantur 440; — apparent ut con­ sultores vel adjutores episcoporum 465; — possunt confirmare et oleum infir­ morum consecrare extraordinarie 682, scilicet non ex se 683 neque ex dele­ gatione 684 s, sed ex designatione 688, qua exigente conferatur divinitus pote­ stas tota 689; — chrisma consecrare nequeunt 692 ; — non sunt discipulo­ rum LXXI1 successores 794; — pres­ byteri simplices non sunt vocandi ad concilium oecumenicum 801. Presbyteriani senioribus ecclesiam admi­ nistrandam vindicabant 407. Primates. Gradus eorum est juris eccle­ siastici 790 ss. Primatus honoris et jurisdictionis 56; — primatus jurisdictionis Petri contra ad­ versarios complures asseritur ex verbis apud Mat promittentibus 56 ss, solutis dubiis 73. 78. 81. 88. 104. 105 ss; — idem probatur ex verbis apud Luc denuo pollicentibus 130 ss, depulsis dubiis 136. 141. 143s. 151 ss; — idem evincitur ex verbis apud Jo committentibus 154 ss, excussis dubiis 168 ss; — idem firmatur ex indiciis variis praeparantibus 172 ss, ex more loquendi de Petro in scrip­ turis 175 ss, expeditis dubiis 180 ss, ex ipso exercitio 183 ss, ademptis du­ biis 187 ss; — idem primatus valens in ipsos coapostolos vindicatur et ex­ plicatur 235 ss, enodatis dubiis 241 ss; — in primatn Petri debent esse per­ LXXi petui successores 466 s, dubitationibus rejectis 478, qui successores sunt epi­ scopi romani 479 ss, dubiis subla­ tis 491 s, 522 ss; — primatus sem­ per idem, usus ejus pro adjunctis aliis alius 511; — primatum obtinet epi­ scopus romanus jure divino absolute 543 ss ct comparate jure divino saltem consequente 548 ss, dubiis ablatis 565. 572, vel etiam antecedente 574 ss; — conjunctio indissolubilis primatus cum cathedra romana divinitus revelata 582 ss, dubiis dilutis 585; — conceditur episcopo romano legitime electo et con­ sentienti primatus ilico a Christo im­ mediate 589 ss. 1380, unicuique totus 598 ss; — quomodo idem a singulis amittatur 589 a 2; — continet pote­ statem designandi presbyteri ministri extraordinarii confirmationis et conse­ crationis olei infirmorum 682 ss; — est jurisdictio vicaria pro Christo in fideles singulos et simul omnes 711 ss, proinde universalis 715. 727, suprema et independens 716. 728, ordinaria 717. 729, immediata 718 ss. 729, episcopalis 721. 730 s, plena 722 ss. 732 s, difficulta­ tibus dissolutis 734 ss; — plenitu­ dini primatus non obest onus nimium 754 nec periculum abusus 755; — ex eadem jurisdictio sacra reliqua deri­ vatur 756 ss; — potestas primatus in concilia oecumenica 800 ss ; — primatu continetur magisterium infallibile 970 ss. 1006 ss; — primatus Petri perpetuus non potuit ab apostolis tantum impli­ cite proponi 986; — primatus non mi­ nutus stat cum concordato ut contractu bilaterali stricto 1120 s; — primatu continetur jus immunitatis a jurisdic­ tione civili 1128 ss, exercendum ad ec­ clesiae bonum necessario 1132 ss et apte solum per gerendum civilem principatum 1135 ss, qui pro neces­ sitate sua infallibili 1140 s nec licite nec valide simpliciter dimittendus est 1142 ss. "" — LXXil Λ*’· Index alphabcticus nominum cl rerum Principatus civilis sedi* apostolicac im- Protestantes negant divinam institutionem muuitati pontificis romani ad ecclesiae auctoritatis ecclesiaslicae 33; — pri­ bonum exercendae necessarius 1135 s* matum Petri deprimunt 58; — quii ct quidem infallibililer 1140 5, unde , jam de Mat 16, 18 s sentiant 73 a. 81*. pontifex nec licite nec valide renun­ 104 a. 300 a. 1403; — apostolos sintiare illi simpliciter quidem potent 1142ss; gulo* fassi sunt a Christo immediate — principatus civilis in se est a Deo missos 201, ad praedicandum ubicum­ 1146ss,proxime neque a populo solo datur que 206, infallibilitcr 216; — protesive donatione 1156. 1160, sive lege stantium confessiones variae statuunt, 1157, neque primitus sine consensu po­ extra veram ecclesiam salutem nullam puli 1161 ss, sed consensu praevio re­ esse 368 a; — protestantes ecclesiam gendorum a Deo ipso confertur 1164 s, non nisi invisibilem necessario perpe­ consensu illo ut causa vera principatum tuam agnoscunt 384 ; — sententia plcmodosque ejus exigente 1166*, unde rorumque de ministris sacris consti­ subjectum principatus comparate juri> tuendis 408; — primatum perpetuum est humani, absolute est divini 1168$;— negant 46 >, multique impugnarunt ro­ quomodo principatus civilis legitime pos­ manum iter vel episcopatum Petri, aliis romanam commorationem jam admit­ sessus amittatur vel non amittatur 1170*s ; tentibus 512; — adversantur jurisdic­ — juri pontificio in principatum civilem tioni ecclcriae 613; — perperam di­ speciali commune supponitur 1176. stinguunt articulos fundamentales 83·). Privata revelatio. De ea quid ecclesia 858 ss; — statuunt ecclesiam plus mi· possit 882; —ejus certae objecto fides nusve invisibilem 1179; — quid de divina congruit 963. ecclesiae unitate opinentur 1200; — Professio sollemnis religionis quornodo ecclesiam ex solis justis vel fidelibin dirimat matrimonium ratum 557 a. 2. praedestinatis constitui docent 1229; — Promissio de rebus sacris quomodo pon­ sanctitatem ecclesiae veri nominis non tificem romanum liget 746. agnoscunt 1312; — ecclesiam summum Prophetiae vide: Vaticinia. ratione originis et doctrinae apostoliProprietates ecclesiae quae dicantur 1177. cam admittere solent 1380; — de mi­ coi. 1312. 1340. 1344 s. nisterio sacro non uno modo errant Prosper. Sedes Roma Petri facta caput 1401. 1406; — notas ecclesiae inepte mundo 486 ; — de Leone M. agente veritatem doctrinae et rectam adminiadversus manichaeos eorumque codices slrationem sacramentorum habent 1415. 962; — Innocentius nefandi erroris ca­ 1422 ss; — protestantium nulla unitas pita apostolico mucrone percussit, afri1458 ss, deficiens sanctitas vel vis ad canorum conciliorum decretis Zosimus ipsum bonum temporale 1461, nulla sententiae suae robur annexuit et ad catholici tas 1462, nulla apostolicitas impiorum detruncationem gladio Petri 1463 s; — haereses pristinas resuscitadexteras omnium armavit antistitum, runt 1474; — corruptionem ecclesiae Coelc^tinus adeo praecessorum suorum statuta inviolabiliter servanda censebat, immerito praetendunt, ab ipsis dissi­ ut quod semel meruerat abscindit ne­ dentibus orientis confutati 1475. quaquam admitteret retractari 992; — Prudentius. Romae Petrus cathedram ecclesia ex meliore parte semper cum possidens primam 528. auctore mansit ct partem, quae per Dei Psoiido-Clemens de Petro ipso petra 72; gratiam cotidie ab exsilio revocatur, — item de Clemente praeside veritatis exspectat 1325. 1404. quae hoc Opere toto continentur. LXXIH 1'Neudo-OionyHlliK votui Petrum supremam Rebellare semper nefas est 1170. et antiquissimam summitatem theologo­ Redemptio. Ejus perficiendae opus alte­ rum, alterum applicandae 312. rum 179. Regnum caelorum ecclesia Christi mili­ I’sriuln-horollimis de Ccpha 198. tans tota 93 ss. coi. 1313; — regnum Pseudo-IsidorilS non fuit auctor juriuin Dei in evangeliis nuntiatum 261, a primatus 762. judacis exspectatum 262, in testamento Pulcheria Augusta agnoscit, sine con­ vetere praenuntiatum verum 263, in sensu pontificis romani non esse epi­ terra exstaturum 264, aspectabile idemscopis conveniendum nec sine auctori­ que spirituale 265 s, distinctum ab ec­ tate ejus de rebus ecclesiae decernen­ clesia mosaica 267 ss et a primitiva dum 809. 270ss; — quomodo non veniat cum Purgatoriam a Clemente VI credendum observatione 1192. exhibetur, in quo animae igne ad tem­ Regulares. Eorum disciplina peremptorie pus crucientur 1072 a. vindicata 904; — ceterum vide: Ordo religiosus. Quaestiones et responsiones ad orthodoxos. Lapsus baptismi haereticorum unctione, Religio quid significet 330; — religio vera supernaturalis ideoque Christiana, ordinationis vero manuum impositione ecclesiae velut incorporata, est neces­ emendatur 1016. saria necessitate medii ad salutem 363 ; Quaestiones veteris et novi testamenti. — ceterum vide: Ordo religiosus, Re­ Sicut in Salvatore erant omnes causa gulares. magisterii, ita et post Salvatorem omnes continentur in Petro, capite et pastore Reliquiae colendae 910; — de reliquiis determinatis infallibiliter decernere pot­ gregis dominici; pro quo Salvator ro­ est opportune ecclesia, sed non solet gans pro omnibus rogavit 147. Qttakeri ecclesiam novam somniant 384 ; 916. — ordinarium ministerium sacrum di­ Remense concilium auctoritate episcopis vinitus institutum negant 406. per b. Petrum collata quosdam ab ec­ clesiae gremio segregat 772. Qncsnellas ecclesiam ex praedestinatis et justis componi statuit 1229. 1233. 1247; Remittere et retinere peccata non est plane idem ac ligare et solvere 118; — ecclesiam corruptionis insimulavit — potestas remittendi tota apostolis 1317. post resurrectionem extrinsecus accessit Quod unus sit Christus. Invicta res est ecclesia 399. 689; — eam summam pro jurisdictione quidem pontifex romanus habet 724; — potestas nunc aliter atque olim apo­ Raskolnici 1466 s. stolis confertur 784 ; — quomodo divi­ Ralinnalistae referunt initium ecclesiae ad sacculum secundum 33; — difleren- I nitus sit adhibenda 954 coi. 956. tiam juris divini inter clericos et laicos Renuntiatio primatus potest fieri 589; — renuntiatio principatus pontificii civilis, non agnoscunt 406. | primatu scilicet retento, nec licite nec Ratranimw. Christus apostolos principes valide fieri potest 1142ss; — princeps Romam direxit 576. civilis renuntiare potest 1170. Raynaldns de itinere indico Thomae apo­ stoli 1406. I Reordinationes novatianorum conversorum a concilio nicaeno I non sunt statutae Rebaptisniaqui tractavit aequalis Cypriano, 1010 s; — statutae sunt ex baptismo credentibus Spiritum sanctum sine bap­ ipso repetendo reordinationes paulianitismate aquae datum inveniri docet 353. LXXIV Index alphabeticus nominum cl rerum, stamm 1012; — post ipsum concilium clausis vel dc monstris 906; — velat nicaenum in ecclesia consuetudo parum extremam unctionem iterari, nisi peri­ recta particularis reordinandi exstitit culum iteretur 921; — praeter infirmi­ 1015 s; — frustra rcordinationes, quae tatem gravem requirit ad unctionem, sint a saeculo VIII factae, contra inut videatur periculum mortis imminere fallibilitatem romanam obiciuntur 1030 ss. 934; — excommunicabis sic absolvitur, Repraesentare alios vel ecclesiam quo­ ut unitati fidelium restituatur 1277 ; — modo Petro conveniat 121 ss. catechumeni renovandi fonte baptis­ Res fidei et inorum quaenam intellegantur matis et inter ecclesiae membra nume­ 875 ss. 972 a; — illis intime nexae quo­ randi 1282. modo in scriptura esse possint 879; — RitUS ecclesiae in sacramentis admini­ de revelatione privata nexa cum rebus strandis peremptorie vindicati 904; — verbis ritus mozarabici significatur fidei et morum 882; — de nexis aliis 883 ss. chrisma haereticis reconciliandis in re­ ReservatlO sublata quomodo sufficiat cui­ missionem peccatorum adhiberi 1017. vis sacerdoti ad quemvis paenitentem ! Roma a fide defectura atque evertenda a quovis peccato absolvendum 785 s; demonstrari nequit 565; — jure divino manens sedes primatus facto stupendo — in articulo mortis semper nulla confirmatur 570; — splendorem et pro­ 9fi0. Revelatio. Ejus organa apostoli 220; — tectionem a pontifice accepit 572. revelatio conjunctionis indissolubilis pri­ Romanum a. 380 concilium testatur, Gra­ tianum et Valentinianum II servato matus cum romana sede 582 ss et epi­ in dominica religione praecepto et vi­ scopatus urbis Romae a Petro usque tata injuria sacerdotii coluisse jurisdic­ ad mortem gesti 588; — revelationis differentia ab inspiratione et assistentia ' tionem sacram et divino ministerio plu­ 829 coi. 877; — de ordine revelationis’ rimum detulisse 1083. apostolis factae 862; — revelatio facta I Romanum a. 485 concilium. Patres nicaeni confirmationem rerum romanae de inspiratione librorum eorumque ec­ ecclesiae detulerunt 823. clesiae traditorum 863 ss ; — de reve­ latione privata quid ecclesia possit 882; Romanum a. 501 concilium palmare de­ claravit, a papa, non a solo rege syno­ — de rebus aliis cum deposito reveladum debuisse convocari 810. tionis nexis 883ss; — quid intellegatur revelatione comprehendi, quid mere cum Romanus pontifex vide: Pontifex; — ro­ manae sedi unitus est primatus ita, ut revelatione cohaerere 886 coi. 964; — revelatione ipsa continetur extensio inalio transferri nunquam valeat, romana fallibilitatis ecclesiae ad res cum reve- » fides est eadem ac vera, romana ec­ latis nexas 919; — objecto revelationis clesia eadem ac catholica 548 ss. coi. certae, etiam privatae, fides divina con­ 1489; — romanae congregationes non gruit 963. ! sunt infallibiles 965: — qualem assen­ Richerins adversarius primatus Petri 58. sum exigere eae possint 966 ss; — 408; — vana sunt, quae de subjecto principatus civilis pontifici necessarius, potestatis sacrae ex ratione ille obicit quamvis territorii praecise romani non 454; — prave distinguunt richeriani sit proprie definitus, iste tamen intelle­ sedem romanam a sedente 591. gitur 1141; — ecclesia romana catho­ Richter de Pseudo-Isidoro 752 a. lica, praemissa declaratione, demon­ Rituale romanum non continet leges pra­ stratur sola vera 1451 ss, etiam dubiis vas baptismi de infantibus in utero solutis 1477 ss. quae hoc opere toto continentur. Rutinus aarez de ecclesia quadam Christi a prosacrae et civilis non necessario idem toparentibns exsistente 256; —quomodo 1104; — subjectum dominii tempora­ sffirmet potestatem puniendae violatae lium ecclesiae partira ecclesia universa, legis alienae 649 a; — de potestate LXXX Index alphabeticus nominum et rerum. partira instituta singula 1113; — quod j Supernaturalis est societas ecclesiae 332 is. attinet ad principatum civilem romanum, | Suspensus denuntiatus jurisdictionis solo pontifex est subjectum inhaesionis, ec- | exercitio licito et valido privatus 1301. clesia subjectum utilitatis 1143; — ad Swcdenborgiani ecclesiam novam som­ constituendum subjectum potestatis ci­ niant 384. vilis summae determinatum consensus Syllabus Pii IX. Actus collectionis vel populi requiritur 1161 ss; — determi­ transmissionis non fuit definitio 993; nato subjecto determinatur ipsa forma — errores omnes antea cum auctoritate ab ipso pontifice damnati sunt 1000, potestatis 1164; — subjectum potestatis damnatione certe justa 1001, immo in­ civilis summae comparate juris est hu­ fallibili 1002 s; cf. 1140 s; — ceterum mani, absolute est divini 1168. vide: Pius IX. Substantia sacramentorum est essentia tota Symbolum fidei quo sensu ecclesiam ac­ et integritas 696 s. cipiat 27 ; — finem incarnationis salu­ Successio. Via successionis in primatu tem nostram exhibet 313; — sanctam explanatur 536 ss; — successio in epi­ ecclesiam, sane ut semper exsistentem, scopatu urbis signum successionis in praedicat 400; — atbanasianum quo­ primatu 540; — successionis lex, qua modo auctoritatem plenam obtinuerit succedatur absolute, et jus statuens suc­ 828; — quales in symbolo dicantur cessionis condicionem, qua comparate vivi et mortui judicandi 872 a; — ex unus prae aliis succedat 542. coi. 1168; symbolo est credenda haec ecclesia in — successio in primatu per cathedram concreto 1195; — ex symbolo baptisma romanam non potuit ab apostolis tan­ ecclesia una 1227, unum 1218; successio tum implicite proponi 986: sancta 1317, catholica 1366, apostolica materialis et formalis; successio prae cooptatione 1380; — ceterum vide:‘ 1395; — quae proprietates ecclesiam ut notae quoque manifestant 1450; — Successores. ecclesia, quam symbolo jubemur cre­ Successores apostolorum prae aliis sunt dere, reapse nulla alia dicitur nisi aedi­ episcopi, secundum aliquid presbyteri ficata super successorem Petri ponti­ et diaconi 436.438.780.1390ss. 1401 ss; — nominarim debent esse perpetui suc­ ficem romanum 1476, cessores in primatu Petri 466 ss, qui Symmachus cum synodo romana potesta­ tem designandi successoris supponere sunt episcopi romani 479 ss; — minus proprie episcopi romani dicuntur sue- 1 videtur 597 ; — lege synodi obligatus est dirigendus, non cogendus, et pro cessores Pauli 529; — communio cum successore Petri nota prima et per se judicio solo discretionis vel ut arbitris sufficiens ecclesiae 1414 s. 1439 ss; — aliis se subjecit 746; — episcopis sta­ successor Petri caput ecclesiae 1441; tuendis vel reprobandis intervenit 764; — communio cum successore Petri in — inter honorem imperatoris et ponti­ ecclesia romana catholica 1452; — ficis distare docet tantum, quantum ille — communio successoris Petri nexa rerum humanarum curam gerat, iste cum notis ecclesiae reliquis 1457; — divinarum 1094; — sub eo synodus ceterum vide: Successio. romana solis sacerdotibus curam de Suetonius testatur exspectationem regni bonis ecclesiasticis commissam dicit messiani 262 a. 1114. Sulpicius Severus de lapsu Hosii dubitat Synagoga. Ejus nomen 29, perfectio prae 1018; — nicaena synodus auctore Hosio ecclesia primitiya 253, indoles typica, confecta habebatur 1490. I inefficax, temporaria 275 s, limitatio ex quae hoc opero toto continentur. loco 277 ; — quae rationem propriam i jyaagogxa constituerint, quem haec ha­ buerit finem proximum 281; — abolita | synagoga sollemniter declaratur 282; — aeterna nuntiata ut diuturna vel in antitypo 391; — typus ecclesiae ut so­ cietas inaequalis 415, vel ut coctus etiam externa unitate unus 416, vel per hierarchiam 437. 1400, vel per ponti­ ficem suminum unum 474; — in ea centrum cultus a Deo est electum 579; - synagoga non infallibilis 273. 853 ss. Svnodiis permanens russica vel neogracca ’ 1469. Syriae arcliimandritae extollunt prima­ tum romanum 506. Tacitus testatur exspectationem regni raessiani 262 a. Tail vim salutarem ecclesiae catholicae ad ipsum bonum temporale effert 1461 a. Talniudieae formulae 95. 104. Tardsitis de impositione manus, qua cle­ rici ad ecclesiam conversi recipiantur 1011. TfrtullianiLS effert ex Mat 16, 18 s pri­ matum Petri 68. 92 ; — si reprehensus est Petrus, quod se a convictu ethni­ corum separabat, utique conversationis fait vilium, non praedicationis 193 ; — apostoli singuli erroris immunes 215; — nihil veritatis latuit Petrum, aedi­ ficandae ecclesiae petram dictum, claves regni caelorum consecutum, nihil apo­ stolos ceteros 221 ; — ecclesia est arca figurata 365; — de communi quodam sacerdotio, de ordinationibus levibus haereticorum 426; — de episcopo, pres­ byteris, diaconis 434 ; — de edicto peremptorio pontificis maximi, episcopi episcoporum, de episcopo romano jam pacem ecclesiis Asiae et Phrygiae in­ ferente 498. coi. 1489; — Petri romana cathedra et martyrium 517. coi. 1391 ; — Valentinus martyris cujusdam aemulas, primo credens, semel et iterum ejectus 534;—delinquens a communifitraab, De Ecdeila. LXXXI catlone omnis sancti commercii relegatur 631.1274 ; — episcopus antistes pro bap­ tismo et praesidens, a quo solo eucha­ ristia sumi soleat 793; — age nunc, nullam ecclesiam respexerit Spiritus sanctus, ut eam in veritatem deduceret, ad hoc missus a Christo, ecquid veri­ simile est, ut tot ac tantae in unam fidem erraverint? 844; — usus vocis principalitatis; ecclesiae traducem fidei ab apostolicis ecclesiis mutuatae depu­ tantur et ipsae apostolicae 985 a; — Deus imperatores gentibus praefecit 1148; — tot ecclesiae una est illa ab apostolis prima, ex qua omnes, dum est una traditio 1211 ; — faciunt favos et vespae, faciunt ecclesias et marcionitae 1225; — si haeretici sunt, christiani esse non possunt ex diversa doctrina 1261 ; — de catechumenis prohibitis ab oratione cum fidelibus et renun­ tiantibus satanae 1283; — sacram ec­ clesiae vestem vel sanctam ecclesiam vocat 1316; — dicatum Deo habitum testatur 1331 ; — edatur aliquis, quem daemone agi constet, jussus a quolibet christiano loqui spiritus ille se daemo­ nem confitebitur 1338; — ecclesia ca­ tholica, scilicet ubique diffusa 1363 ; — dirigimus praescriptionem, si Do­ minus apostolos misit ad praedicandum, alios non esse recipiendos praedicatores, quid autem praedicaverint, non aliter probari debere nisi per easdem eccle­ sias, quas ipsi apostoli condiderunt ; ceterum si quae haereses audent inter­ serere se aetati apostolicae, edant ori­ gines ecclesiarum suarum, evolvant or­ dinem episcoporum suorum ita per suc­ cessiones decurrentem, ut primus ille episcopus aliquem ex apostolis vel apo­ stolicis viris, qui tamen cum apostolis perseveraverit, habuerit antecessorem ; posterior nostra res non est, immo om­ nibus prior est; constat ratio propositi nostri definientis, non esse admittendos haereticos ad ineundam de scripturis VI LXXXÎ1 Index alphabeticus nominum et rerum, provocationem, quos sine scripturis pro· jussit et Athanasio ad judicium dies bamus ad scripturas non pertinere, ad dixit, qui simul ac citationem accept, quos merito dicendum est: qui estis, in viam quamprimum se dedit 4991— quando et unde venistis ? ego sum appellat Theodoretus depositus ad Lee· haeres apostolorum; secundum fideles nem M. ut judicem summum 501; * episcopus apostolicus, potestas ad om­ quia primus romanis Petrus evangelitnem ecclesiam Petri propinquam deri­ praebuit, Paulus eos confirmat 520;* vatur 1391; — non ad scripturas pro­ Patrum consensioni distantia nihil ob­ vocandum est, ordo rerum desiderabat stitit, quod omnes eadem spiritali illud prius proponi, quibus competat gratia afflati sunt 846; — narrat, i fides ipsa, cujus sint scripturae 1425; vatianos baptizatis sanctissimum chrittu — schisma est unitas haereticis, haenon praebere 1016 ; — refert epistahn Valentiniani I vocantis episcopos dispen­ reses omnes in multis cum auctoribus satores magni Regis, scilicet Dei 1083; dissentientes deprehenduntur 1446; — nos soli innocentes; semen sanguis — una per totum orbem est ecclesix propterea oramus pro sancta et uniu Christianorum ; de genere conversationis catholica et apostolica ecclesia 13ύά qualitas fidei aestimari potest 1447; — hoc negotium haereticis non ethnicos col. 1227. 1395; — de Athanasio te­ stante fidem nicaenam esse omnnin convertendi, sed nostros evertendi 1462. ubique ecclesiarum 1370. Testamentum. Antiquo opponitur novum ut abrogando manens, ut imperfecto Theodorus Abucara de successione ap> stolica perpetua, de ecclesia conspira perfectum et ultimum 393 s ; — libri ex Petro vel Petri successore tamqua? testamenti veteris graeci a Sixto V editi 868 a; — libros veteris testamenti eccapite 1395. 1440 s. clesia accepit secundum transcripta in Theodorus stadita. Papa est ex Luc21 32 omnium princeps, terrens haeretici* parvis variantia 873. quandoquidem Peti' feras 148 ; Textus dogmatiei originis humanae inChristus pastoralis principatus coutclr. fallibiliter judicandi 885. 891 ss. 897. dignitatem, ad Petrum vel ejus succes­ 920. sorem errores referendi sunt 165; Tlieodericns rex accepit declarationem, a pontifex romanus est caput apostolicra papa, non a solo rege synodum debuisse a Deo praepositus pastor ovium Christi, convocari 810. janitor regni, petra fidei, super quis Theodoretus. Paulus adjecit nomen prinaedificata est catholica ecclesia, Petra. cipis apostolorum 181 ; — si Paulus ad magnum Petrum se contulit, multo Petri sedem exornans, Roma est vert» magis aliis ad apostolicam sedem ac­ ecclesiarum 483 ; — se ipsos avulserunt currendum est 184; — cum humana haeretici a corpore Christi et supremo doctrina non indigeret Paulus, aposto­ throno Petri, in quo Christus clava lorum principi convenientem honorem posuit fidei, adversus quam non prae­ tribuit 186; — idem per apostolos sin­ valebunt ora haereticorum 645. ccL gulos omnes Dominus praedicat 216: 1263; — pontifex romanus summa — de signis apostolatus 222; — omnes pater patrum, omnium capitum capti, respicientes ad fideles Christum laudant archipastor ecclesiae 730; — absq?e 327 ; — ecclesia victrix 399 ; — unus cognitione pontificis romani synodis Deus, unus Christus, unus episcopus cogi nequit 808; — suscipienda de­ 457 ; — Julius ecclesiasticam sequens claratio a vetere Roma, suprema ec­ regulam eusebianos Romam venire | clesiarum ; ei potestas summa deferte quae hue opere iulo continentur. synodi occumenicac, inde fidei acci­ pienda certitudo; successor principis apostolorum adversus omnem haereti­ cam procellam tranquillus ecclesiae uni­ versae portus 991 ; — de rebaptizandis 1015;—de haereticis nonnullis sancto chrismate ungendis, aliis, ut nestorianis et eutychianistis, sola confessione fidei receptis 1016; — de rebus saeculi ju­ dicandi penes imperatorem potestas est, dogmata divina commissa sunt apostolis et eorum successoribus, imperatoris vero est opem ferre 1081. Theodosius II. Nefas est, illum, qui epi­ scopus non est, ecclesiasticis negotiis se immiscere 818. Theologi. Eorum consensus constans ut medium noscendae doctrinae ecclesiae consensui Patrum aequiperatur 875 ; — de ecclesia infallibili in veritatibus cum revelatione nexis 918; — longe plu­ rimi extremam unctionem per se non necessariam ducunt 922 a ; — neque eam infinite iterabilem agnoscunt 923 s; — re convenit inter theologos vetustiores et recentiores de extrema unctione fere poenam relinquente 946; — doctrina de pontifice summo infallibili 997 ; — de modo potestatis civilis conferendae 1155 coi. 1158. Theophilus alex, catharos conversos reurdinandos censuit 1016. Theophilus antioch. Rex a Deo factus est, ut legitimo honore observetur 1147; — ad haereses qui accedunt, pereunt 1261 ; — ecclesias sanctas praedicat 1316. TleophylactttS. Petrus debet confirmare ceteros ut princeps discipulorum et ec­ clesiae firmamentum, ipse recepit prae­ fecturam orbis 149 ; — totius orbis oriam praefecturam Christus Petro soli commisit 165; — ob excellentiam no­ minatur Petrus prae aliis 174. ftfimas apostolus. Ejus iter indicum 1406. coi 1492. Ik*3ias aquinas ecclesiam dicit unam ho­ minum et angelorum 18; — de petra LXXX11I Christo, Petro, deque portis inferi 110; — de ordine significato in potestate ligandi et solvendi 120;—Petrus loco Christi oves omnes pascit 166; — apo­ stoli in gratia confirmati 224; — de ecclesia quadam Christi a protoparentibus exsistente 256; — quid sit insti­ tuere 296; — de observantia legalium 305 ; — de habitudine ecclesiae ad Christum caput differens ab omni alio capite deque ecclesia plenitudine Christi 343; — quomodo Deus hominem in silvis nutritum ad fidem necessariam vocare possit 375; — lex vetus aeterna secundum moralia simpliciter, secundum caerimonialia quantum ad veritatem figuratam 394; — quod est per se unum, potest esse causa unitatis con­ venientius quam multi uniti 477 ; — describitur ecclesiae potestas duplex, ordinis et jurisdictionis 658 ; — de potestate legifera in actus internos 680; — essentia sacramentorum firma 694; — a potestate papae oritur omnis po­ testas in ecclesia 773; — de rebus scripturae iis, quae de necessitate fidei non sunt, exponendis 880; — expositio scripturae adversa certae veritati non est sustinenda 881 ; — a Joanne XXII sanctus pronuntiatur 910 ; — de veri­ tatibus cum revelatione nexis 918; — extrema unctio non est de necessitate salutis 922 a; — eadem non est infi­ nite iterabilis 924. 938 ; — de ejus subjecto 934; — finis ejus fere obti­ nendus non ponitur in remissione om­ nis poenae 944 ss, sive primarius 947, sive homine coopérante cum gratia sacramentali secundarius 948; — summus pontifex infallibilis 997, immediate solus 1060; — potestas saecularis subditur spirituali sicut corpus animae ; utraque deducitur a potestate divina et ideo in tantum saecularis est sub spirituali, in quantum est a Deo supposita, scilicet in his, quae ad salutem animae perti­ nent 1094 coi. 1150; — quomodo di- VI* LXXXIV index alphabetic!!* nominum et rerum, catur lex condi vel a multitudine vel dotis pro necessitate sine confection* a persona habente curam multitudinis debita celebrantis 678 ; — de ordinari ministro confirmationis 683. 691 ; 1157: - quomodo principatus juris humani vel juris gentium ease dicatur materia extremae unctionis 693; — 9l n, stici in actu et in potentia 1351. nominatim extremae unctionis 697 et TinioIhrtlM constantinop. de rebaptizandi·, matrimonii 708 a ; — episcopi, qui i pontifice romano assumuntur, sunt legi­ 1015; — de novatianis et similibus timi 766 ; — reservatio nulla pro mo­ sancto chrismate ungendis, nestorianis ribundis absolvendis 785 s; — magi­ vel eutychianistis confessione simplici sterium ecclesiae est inerrans, semu fidei receptis 1016. coi. 1263. Tolerantia dogmatica non convenit ec­ ecclesiae vel unanimis consensus Pa­ clesiae 379; — nec tolerantia politica trum est regula inviolabilis 848; — pro­ religionis falsae probari per sc potest ponitur canon scripturae verus et cor380«, sed per accidens 382. 1102. elusus 866; — vulgata scripturae or,Traditio instrumentorum non necessaria ginali consentanea tota 867 ct, ut sciit sacramento ordinis 704. plena, etiam per se sola 868, in eisccTranslatio domus lauretanae non infalli- tialibus qnidem 869 s, non in minimi·, biliter proposita 916. omnibus 872 ; — scriptura cx sensu ec­ Tria Capitula, ut sunt a Vigilio pontifice clesiae vel Patrum interpretanda ii judicata, et discidia inde «ecuta infallirebus fidei et morum 875, quae net hilitati romanae non obsunt 1021. coi. cvangeliuin totum 876, ex parte scrip­ I486. tura consignatum 877; — asserit re­ Tridentlnum concilium de necessitate bap­ ceptos ecclesiae ritus vel inores in ce­ lebrandis sacramentis, in eucharistia, tismi aut ejus voti 353; — ecclesia in pacnitentia, missa, ordine, matrimonio. ' neminem judicium exercet, qui non universe 90-1 s ; — praecipit, ut omnei prius in ipsam per baptismi januam regulares ad regulae praescriptum vitam fuerit ingressus 354. coi. 1305; — non omnes christiani habent sacram aequa­ instituant 908; — de invocatione et lem potestatem 419 ; — episcopi, qui j veneratione ct reliquiis sanctorum et in apostolorum locum successerunt, ad sacris imaginibus 910; — concilium hierarchicum ordinem praecipue per- I extremam unctionem non exhibet per tinent ; est hierarchia divina ordinatione se necessariam ad salutem 922 a; — Î instituta, quae constat ex episcopis, illi ea infinite iterabilis non probatu presbyteris, ministris 438; — qui tan­ 925; — effectus extremae unctioni» tum a popnlo vel saeculari potestate I fiducia magna 931 ; — ejus subjectum instituti sunt, non sunt ecclesiae mi­ exhibetur 934; — ejus nomen aptum nistri ; episcopi presbyteris superiores 934a; — per baptismum gratia major 449; — definitio de obligatione pa-1 vel minor datur secundum propriam schali, de ordinibus, de matrimonio | cujusque dispositionem 935; — aliter rato per sollemnem religionis professio­ in gratiam recipiuntur, qui ante ac qui nem dirimendo 557 a 2; — de juris-1 post baptisma deliquerunt 939; -—quo­ dictione ecclesiae 614 ; — usns poenae modo extremae unctionis sacramentum temporalis 686; — interdicit fidelibus, exsistat consuminativum et delicta ac ne aliter credere vel docere audeant i peccati reliquias abstergat 939 ; — cog646; — indicat duplicem ecclesiae po­ ; cilium non docet poenam cooperatione testatem 657 ; — de confessione sacer­ > hominis cum gratia unctionis remitten- quae hoc opere toto continentur. LXXXV 4* • \· Ifl Ratio tractationis '-<Ί •* ; romanam in concreto pertinere facili negotio commonstratur. Eadem vero ad comprobandam divinam missionem et aucto­ ritatem infallibilem ab ecclesia sibi attributam ordinata esse tum ex adjunctis aliis tum ex eo constat, quod ecclesia ad ipsa tamquam signa diserte provocavit et etiamnum provocat. Quae demonstratio sicut contra adversarios omnes valet, ita rudibus nec subtilioris argumentorum generis capacibus maxime accommodata est. ! b. Etiam ex scripturis argumentum duci potest. Hunc in finem ex apologia religionis Christianae assumitur demonstrata rationibus mere criticis ideoque praetermittendo sacram eccle siae auctoritatem librorum divinorum dumtaxat aliquorum, ut evangeliorum et actuum apostolorum, non quidem inspiratio vel divinitas, sed sola genuinitas, integritas substantialis, veracitas, saltem secundum rei summam. Unde non tantum se­ quitur, vera esse illa tam multa et tam mira, quae ad confirmandam divinam Christi missionem esse facta in evangebis et actibus apostolorum legimus, proindeque Christum reapse exsistere legatum divinum et ideo divinam doctrinam ejus esse, sed pariter consequitur, doctrinam ejusdem legati divini saltem in substantialibus re vera esse eam, quae in praedictis libris exhibeatur. Quibus jam suppositis ratio procedendi haec est: Ex verbis Christi legati divini, si non per inspirationem, saltem cum veritate consignatis et ad nos transmissis hoc unum quidem certo constat, ad opus Christi prosequendum ab eo institutam esse aliquam ecclesiam perennem cum potestate docendi, re­ gendi, sanctificandi homines omnes, et hanc ecclesiam a fun­ datore instructam esse certis quibusdam notis, unde perpetuo tamquam ecclesia sua ab aliis coetibus dinosci posset. Et hoc idem constat prorsus independenter ab ecclesiae ipsius interpretatione; quamvis enim non omnes scripturae sacrae loci clari sint, illi tamen, quibus ecclesiae institutio et notae disci possunt, propria luce splendent. Atqui notae, quibus Christus ecclesiam suam praeditam esse voluit, non nisi in ecclesia catholica romana inveniuntur. Ergo. 5 Etiam vaticinia veteris testamenti aptum et distinctum praebent argumentum, posita itidem vaticiniorum horum genuinitate seu prae Christo et ecclesia antiquitate, per rationes » apologetica ct dogmatica. 3 criticas in apologia vel in introductione ad scripturam sacram efficienda. Sane prophetiae testamenti veteris et institutum aliquod divinum vel messianum, quale est ecclesia, idque variis adjunctis definitum nuntiant et in ecclesia romana sola secundum omnia adjuncta evenire conspiciuntur. Altera haec demonstrandi ratio (n. 4. 5), non minus quam quae prior (n. 2) signatur, vim erga omnes habet, dummodo ad eam percipiendam sint idonei. c. Si non simpliciter cum infidelibus, verum cum illis he- G terodoxis polemice agendum sit, qui ipsam inspirationem li­ brorum sacrorum vel omnium vel eorum, quibus pro demonstra­ tione utimur, sua sponte fateantur, utique ex libris iisdem non solum ut veracibus, sed etiam ut divinitus inspiratis ad hominem et ex communi fundamento argumentari nobis licet, sine ulla plane petitionis principii vel circuli vitiosi macula. d. Nec magis sive petitio principii sive circulus vitiosus 7 ideo committitur, quod saepius testimonia Patrum ecclesiae catholicae romanae appellantur. Est enim auctoritas horum quoque duplex, divina una, altera humana. Priorem eatenus participant, quatenus ad magisterium illud pertinent, quod est per assistentiam Dei infallibile. Altera Patribus ex eo con­ venit, quod sunt ipsi testes per regulas sanae criticae fide nostra digni; cujusmodi auctoritas illis ex scientia et veracitate agnita conciliatur. Jam vero in divina missione ecclesiae catholicae more apologetico ostendenda ad Patres ut ad testes tantummodo historicos provocatur. Praeterea plerumque Chri­ stianorum omnium et ipsorum haereticorum vetustorum con­ sentiens testimonium in medium proferri potest. Ceterum qui ecclesiam catholicam impugnant, pondus auctoritatis anti­ quorum et ipsi toties agnoscunt, quoties effatis Patrum opiniones proprias communire student. A methodo hactenus descripta differt tractationis ratio 8 dogmatica, pro qua etiam ea supponantur, quae ab infallibili ecclesiae testimonio pendent. Quae diversitas ex ipsa finis obtinendi diversitate intellegitur. Neque enim dogmatico pro­ positum est divinam ecclesiae auctoritatem refragantibus evin­ cere, neque etiam solum filiis ecclesiae oboedientibus distinctius aperire, quam rationabile obsequium sit subjectio ecclesiae, utpote omnem veritatem salutarem possidenti et edocturae, 1* CT" V** A Ratio et conspectus operis. praestita; verum potius, sumpta jam auctoritate infallibili ec­ clesiae ut etiam aliunde cognita, in eo est dogmaticus, ut plenam, quantum fieri potest, ecclesiae notitiam ex omni fonte veri et imprimis ex fontibus revelationis ab ipsa ecclesia Christi conservatis praebeat. Unde libros scripturae secundum canonem integrum velut a Deo inspiratos adhibere potest, quamvis certitudo hujus rei absoluta ex ecclesiae tandem aucto­ ritate certa nobis comparetur. Similiter tum consensu eccle­ siae dispersae tum magisterii ecclesiastici disertis definitionibus velut infallibilibus documentis dogmaticus quidem utitur. Nobis autem utra methodus in hoc tractatu de ecclesia est tenenda? Demonstrationem ab initio (n. 2 significatam cumin apologetica religionis sive evolvatur sive-sufficienter indicetur, tantum paucis, de ecclesiae notis et earum usu disputantes, at­ tingemus. Argumentum vero, quod extremis lineamentis dein (n.4- 7i adumbravimus, exsequemur quidem, sed habita necessa­ riae brevitatis ratione ita, ut, quidquid ad complendam doctrinam de ecclesia dogmatice tradendum est, id locis opportunis protinus inseramus. Quae igitur elementa dispersa per tractatum ad argu­ mentum illud apologeticum componendum requiruntur, ea etiam seposito ecclesiae magisterio infallibili constant; etsi sub respectu alio, quatenus vel in se vel in principiis suis per ipsam auctori­ tatem divinitus institutam eadem innotescunt, utique et dog­ matica pacto aliquo habenda sunt. Si quae autem in decursu tractationis independenter ab infallibili ecclesiae testimonio, sive jam proxime sive remote interveniente, satis probari ne­ queant, illamet ut mere dogmatice prolata accipienda erunt. 2. Doctrinam de ecclesia et de Pontifice romano in unum componere tractatum placet. Ita illud commodi consequemur, ut repetitiones aliter vix evitabiles excludantur. Ceterum a corporis investigatione non separare caput certe est conveniens. 3. Itaque exposita nominali ecclesiae definitione disseremus primum de ecclesiae institutione facta per divinam institutionem ministerii apostolici, praecipue primatus sancti Petri, ideoque etiam de discrimine ecclesiae novi testamenti ab ecclesia oeco­ nomiae veteris, secundo de ecclesiae fine, supernatural! indole, necessitate, perpetuitate, deinde de ecclesiae perenni constitu­ tione hierarchica deque successione in primatu, praeterea de vi et ratione auctoritatis ecclesiasticae, nominatim de primatus Definitio ecclesiae nominalis. O potestate in ecclesiam vel dispersam vel in conciliis collectam et de docendi potestate infallibili, tum de ecclesiae relatione ad externa, post de ecclesiae visibilitate reliquisque proprie­ tatibus, i. e., de unitate cum quaestione cohaerente de eccle­ siae membris, de ecclesiae sanctitate, catholicitate, apostolicitate, mox et de notis, quibus ecclesia Christi vera discernatur, ad extremum de reali ecclesiae definitione ex disputatis col­ ligenda. Hinc jam statuitur Nominis ecclesiae sensus cum sit multiplex, 12 significatione tamen ex loquendi usu maxime, jam propria vocabulo ecclesiae directe designatur coetus continens omnes eos, qui Deo vocante ad ipsum Deum Christiana religione vel sanctimonia colendum in terra convenerunt. Thesis Γ. Declaratio. Ut sciatur, quaenam sit res, de qua discep­ tandum est, a definitione nominali pro significatione vocis determinanda tractatum exordimur. Realis enim definitio, ut paulo ante diximus, ipsius disputationis fructus erit. Quam­ quam nomen ecclesiae, cum sit impositum a Deo habente per­ spectam virtutem et nominis et rei nominandae, non potest definiri, quin simul aliqua ipsius rei definitio proferatur, saltem incompleta. Porro praesentem thesim ex fontibus imprimis sacris omnino manifestam ita reddimus, ut prius sensum vocis varium, tum pervulgatum ostendamus. Demonstratio p. I. Ecclesia (graece εκκλησία, hebraice 13 per etymologiam quidem venit a verbo εν.καλέω, evoco. Unde derivatur i'zzZ»;o/c, significans evocandi seu convocandi actum, et ulterius rzzZi-σ/α, exprimens sensu objectivo et concreto terminum ex convocationis actu prodeuntem, i. e., ipsos con­ vocatos. Itaque vi vocis 1. generalissime ecclesia ex usu tum sacro tum profano est evocatorum coetus. Proinde significatur multitudo aliqua, et ea quidem naturae rationalis, utpote quae sola evocationis pro­ prie dictae capax sit; praeterea significatur quaedam unitas illius multitudinis, significatur item modus unitatis efficiendae, situs videlicet neque in natura neque in pacto, sed in voca­ tione; adsignificatur saltem indeterminate aliquis, a quo evo­ catio fiat, nec non finis quispiam communis, ad quem eadem β Significatio varia ordinetur et quo secluso conventus rationabilis non foret, Jam vero forma unitatem praebens et tinis et consequenter coetus, qui est ecclesia varius esse potest, sive profanus, ut politicus, isque vel bonus vel malus, sive religiosus. Ex ipsis sacris litteris huc referas v. g. Dent 18, 15. 16: „ Prophetam de gente tua et de fratribus tuis, sicut me, suscitabit tibi Do­ minus Deus tuus: ipsum audies, ut petisti a Domino Deo tuo in Horeb, quando concio congregata est“, i. e., rfi ïJc rzzZnm.-r. ut LXX vertunt illud b1'Z; Jnd 20, 2 : „Omnesque anguli populorum, et cunctae tribus Isrqel in ecclesiam populi Dei convenerunt quadringenta millia peditum pugna­ torum;" Ps. 25, 5: ..Odivi ecclesiam malignantium: et cum impiis non sedebo;" 1 Mach 5, 16: „Ut audivit autem Judas et populus sermones istos, convenit ecclesia magna cogitare, quid facerent fratribus suis, qui in tribulatione erant, et ex­ pugnabantur;" Act 19, 32: „Alii autem aliud clamabant. Erat enim ecclesia confusa; et plures nesciebant, qua ex causa con­ venissent;" Eccli. 21, 20; 23, 34; 26, 6 (secundum LXX); 33, 19; 38,37; 1 Mach 3, 13; 14, 19; Act 19, 39. 40. — Eodem spectat auctorum profanorum illud Ιν.ν,ληοίιη· ποιεί*, συνάγει*, ôiôôrai etc; videsis Thucydidis hist. 1, 139; 2, 60; Polybii hist. 4, 34. 14 2. Sensu strictiore ecclesia vocatur solus coetus ille, cujus forma et finis religiosus est seu cultus Dei, isque verus proindeque pro ordine praesente supernaturalis. Qui tamen sensus et ipse aliam et aliam admittit extensionem. Et latissime qui­ dem secundum significationem hanc ecclesia dicitur universitas illarum creaturarum rationalium, quae saltem professione verae fidei in via et visione ipsa beatifica in termino tamquam membra subsunt Christo capiti et in Christo cum Deo uno et trino et in Christo et Deo inter sese conjunguntur: cf. i Jo 1, 3. Patet, ecclesia sic accepta non modo fideles adhuc in corpore degentes et animas justas, poenis purgatorii mundandas, sed etiam sanctorum jam consummatorum ordines ipsosque bea­ torum angelorum choros comprehendi. Nimirum sensu expli­ cato ecclesia tum militans et patiens tum triumphans in com plexu intellegitur. &I 15 Ecclesiam ita plene sumptam exhibet apostolus scribendo Col 1, 18—20: „Et ipse est caput corporis ecclesiae, qui est principium, primogenitus ex mortuis, ut sit in omnibus ipse nominis ecclesiae, 7 primatum tenens; quia in ipso complacuit, omnem plenitu­ dinem inhabitare, et per eum reconciliare omnia in ipsum, pacificans per sanguinem crucis ejus, sive quae in terris, sive quae in caelis sunt"; cf. Eph 1, 10. Idem s. Paulus cum sociis ecclesiae in terris constitutae jungit ecclesiam caelestem dicens Heb 12, 22—24: „Accessistis ad Sion montem, et civitatem Dei viventis, Jerusalem caelestem, et multorum millium ange­ lorum frequentiam, et ecclesiam primitivorum, qui conscripti sunt in caelis, et judicem omnium Deum, et spiritus justorum perfectorum, et testamenti novi mediatorem Jesum, et san­ guinis aspersionem melius loquentem, quam Abel"; cf. Eph 2, 19 ss. Similiter Apoc 21, 2—4 praeter ecclesiam trium­ phantem directe significatam ecclesia militans saltem adsig· nificatur ita: „Et ego Joannes vidi sanctam civitatem Jeru­ salem novam, descendentem de caelo a Deo, paratam, sicut sponsam ornatam viro suo. Et audivi vocem magnam de throno dicentem: Ecce tabernaculum Dei cum hominibus, et habi­ tabit cum eis. Et ipsi populus ejus erunt, et ipse Deus cum eis erit eorum Deus: et absterget Deus omnem lacrymam ab oculis eorum, et mors ultra non erit, neque luctus, ne­ que clamor, neque dolor erit ultra, quia prima abierunt." Vicissim terminus perfectionis, ad quem ecclesia militans tendit, connotatur Eph 4, 11 — 13: .,Et ipse dedit quosdam quidem apostolos, quosdam autem prophetas, alios vero evangelistas, alios autem pastores et doctores ad consummationem sanctorum, in opus ministerii, in aedificationem corporis Christi, donec occurramus omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii Dei, in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi"; Eph 5, 25—27: „Viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit ecclesiam, et seipsum tradidit pro ea, ut illam sanctificaret, mundans lavacro aquae in verbo vitae, ut ex­ hiberet ipse sibi gloriosam ecclesiam, non habentem maculam aut rugam, aut aliquid hujusmodi, sed ut sit sancta et imma­ culata". . Ad rem ita loquitur s. Augustinus (enchir. c. 61. 62. n. 16; 16 1/40, 261): „Non . . pro angelis mortuus est Christus. Sed ideo etiam pro angelis fit, quidquid hominum per ejus mortem redimitur et liberatur a malo, quoniam cum eis quodammodo redit in gratiam, post inimicitias, quas inter homines et sanctos s oininH eec angelos peccata fecerunt ; ex ipsa hominum redemptione ruinae illius angelicae detrimenta reparantur, Et utique no· verunt angeli sancti docti de Deo, cujus veritatis aeterna contemplatione beati sunt, quanti numeri supplementum de genere humano integritas illius civitatis exspectet. Propter hoc ait apostolus ,instaurari omnia in Christo, quae in coelis sunt, et quae in terris, in ipso' (Eph 1, 10). Instaurantur quippe quae in coelis sunt, cum id, quod inde in angelis lap­ sum est, ex hominibus redditur; instaurantur autem quae in terris sunt, cum ipsi homines, qui praedestinati sunt ad aeternam vitam, a corruptionis vetustate renovantur. Ac sic per illud singulare sacrificium, in quo Mediator est immolatus, quod unum multae in lege victimae figurabant, pacificantur coelestia cum terrestribus,z et terrestria cum · coelestibus. Quoniam, sicut idem apostolus dicit, ,in ipso complacuit omnem pleni­ tudinem inhabitare, et per eum reconciliari omnia in ipsum, pacificans per sanguinem crucis ejus, sive quae in terris sunt, sive quae in coelis' (Col 1, 19. 20).“ Pulchre amplissimam civitatem illam unam supernaturalem idem s. doctor verbis hisce celebrat (in Ps 36. serm. 3. n. 4; J/ 36, 385): „Caput nostrum Christus est; corpus capitis illius nos sumus (1 Cor 12, 27; Eph 4, 15). Numquid soli nos et non etiam illi, qui fuerunt ante nos? Omnes, qui ab initio saeculi fuerunt justi, caput Christum habent Illum enim venturum esse crediderunt, quem nos venisse jam credimus; et in ejus fide et ipsi sanati sunt, in cujus et nos: ut esset et ipse totius caput civitatis Jeru­ salem, omnibus connumeratis fidelibus ab initio usque in finem, adjunctis etiam legionibus et exercitibus angelorum, ut fiat illa una civitas sub uno rege, et una quaedam provincia sub uno imperatore, felix in perpetua pace et salute, laudans Deum sine fine, beata sine fine.“ 17 Huc pertinent et hymni dedicationis ecclesiae in Breviario romano, et doctrina expressa Catechismi romani (p. 1. c. 10. n. 5. 6.): ^Ecclesiae . . duae potissimum sunt partes, quarum altera triumphans, altera militans vocatur. Triumphans est coetus ille clarissimus et felicissimus beatorum spirituum, et eorum, qui de mundo, de carne, de iniquissimo daemone trium­ pharunt, et ab hujus vitae molestiis liberi ac tuti aeterna beati· tudine truuntur. Militans vero ecclesia est coetus omnium fide* significatio varia. I i I I I ; ; ' 9 Hum, qui adhuc in terris vivunt; quae ideo militans vocatur, quod illis cum immanissimis hostibus, mundo, carne, satana, perpetuum sit bellum. Neque idcirco tamen duas esse eccle­ sias censendum est; sed ejusdem ecclesiae, ut antea diximus, partes duae sunt, quarum una antecessit, et coelesti patria jam potitur, altera in dies sequitur, donec aliquando cum Sal­ vatore nostro conjuncta in sempiterna felicitate conquiescat.u Rationem, qua ecclesia illa una sit, s. Thomas sic proponit is (S. 3. q. 8. a. 4): „Ubi est unum corpus, necesse est ponere unum caput. Unum autem corpus similitudinarie dicitur una multitudo ordinata in unum, secundum distinctos actus sive officia. Manifestum est autem, quod ad unum finem, qui est gloria divinae fruitionis, ordinantur et homines et angeli. Unde corpus ecclesiae mysticum non solum consistit ex hominibus, sed etiam ex angelis. Totius autem hujus multitudinis Christus est caput, quia propinquius se habet ad Deum et perfectius participat dona ipsius, non solum quam homines, sed etiam quam angeli, et de ejus influentia non solum homines recipiunt, sed etiam angeli; dicitur enim Eph 1, 20 ss, quod ,constituit eum‘, scilicet Christum, Deus Pater ,ad dexteram suam in coelestibus supra omnem potestatem, principatum, et virtutem, et dominationem, et omne nomen, quod nominatur non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro: et omnia subjecit sub pedibus ejus*. Et ideo Christus non solum est caput hominum, sed etiam angelorum. Unde et Mat 4, 11 legitur, quod .accesserunt angeli, et ministrabant eiiU. — Hinc denique ecclesia nunc descripta coetus idem est, qui solet appellari communio sanctorum, recte quidem ideo, quod membra talis coctus saltem professione fidei cum sanctis uniuntur, sanctitatis aliquid participant, ad ipsam perfectam sanctitatem ordinantur; cf. Act 9, 32; Rom 1,7; 12, 13; 15, 25. 26. 31. etc; Cafechismi romani 1. c. n. 15. 3. Minus late nomine ecclesiae intellegitur tantummodo collectio supernaturaliter religiosa hominum militans, sive jam post Christum vel in statu legis gratiae, sive ante Christum; pro quo altero stadio iterum distinguitur status ecclesiae sub lege, quam naturae dicunt, et sub lege scripta. Quo sensu s, Gregorius AI. scribit (1. 5. ep. 18. ad Joannem episc. constantinop. ; Μ ΊΊ, 740): „Sancti ante legem, sancti sub lege, sancti sub gratia, omnes hi perficientes corpus Domini, in mem- 10 Significatio varia bris sunt ecclesiae constituti.4 — Sic et accipias Roni 3, 23—26: „0mnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei. Justi­ ficati gratis per gratiam ipsius, per redemtionem, quae est in Christo Jesu, quem proposuit Deus propitiationem per fidem in sanguine ipsius, ad ostensionem justitiae suae propter re­ missionem praecedentium delictorum in sustentatione Dei, ad ostensionem justitiae ejus in hoc tempore, ut sit ipse justus, et justificans eum, qui est ex fide Jesu Christi4 ; et He.b 9, 15: vEt ideo novi testamenti mediator est, ut morte intercedente, in redemtionem earum praevaricationum, quae erant sub priori testamento, repromissionem accipiant, qui vocati sunt aeternae hereditatis". 20 4. Aliquando non populus Dei militans simpliciter, sed Israel populus Dei peculiaris, tamquam pars ecclesiae ante Christum eminens, vocabulo ecclesiae insignitur. Ita fit prae­ sertim in vetere testamento, ut Num 19, 20: „Si quis hoc ritu non fuerit expiatus, peribit anima illius de medio ecclesiae4; 20, 4: „Cur eduxistis ecclesiam Domini in solitudinem, ut et nos et nostra jumenta moriamur?4; Deui 23, 3: „ Ammonites et Moabites etiam post decimam generationem non intrabunt ecclesiam Domini, in aeternum4; 23, 1. 2. 8 etc. In ipso testa­ mento novo vide Act Ί, 38. 21 5. Nomine ecclesiae saepissime designatur coetus religiosus hominum omnium illorum, qui Christo Jesu, Verbo jamjam in­ carnato, vel legatis ab eodem missis in hac terra pro suo quique tempore vel adhaeserunt vel adhaerent vel adhaerebunt. Exempla obvia sunt et brevi afferentur; est enim significatio ista vocis ea, quam ut jam maxime propriam in parte thesis altera vindicabimus. G. Ille tamen ipse novi testamenti coetus coalescit hinc 22 ex iis, qui docent, regunt, administrant sacra, inde ex iis, qui docentur, reguntur, sacramenta suscipiunt. Idcirco ecclesiae appellatione exprimitur nonnunquam ecclesia sola docens vel regens alios, ut pars principalis et continens totum ; sint do­ cumento verba ipsa Domini Mat 18, 15—17 : „Si autem pecca­ verit in te frater tuus, vade, et corripe eum inter te et ipsum solum: si te audierit, lucratus eris fratrem tuum. Si autem te non audierit, adhibe tecum adhuc unum vel duos, ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum. Quodsi non numinis ecclesiae. i Ii 1 i ' ! i i I i : ! I ! | j audierit eos, dic ecclesiae: si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus" ; ubi quidem conferatur sequens v. 18: „Arnen, dico vobis: Quaecumque alligaveritis super terram, erunt ligata et in caelo; et quaecumque solveritis super terram, erunt soluta et in caelo". Interdum vero eccle­ sia sola discens designatur, ut Aci 15, 4: „Cum autem venis­ sent Jerosolymam, suscepti sunt ab ecclesia, et ab apostolis et senioribus, annuntiantes, quanta Deus fecisset cum illis"; et v. 22: „Tunc placuit apostolis et senioribus cum omni ecdesia, eligere viros ex eis, et mittere Antiochiam cum Paulo et Barnaba Judam, qui cognominabatur Barsabas, et Silam, viros primos in fratribus". 7. Praeter principium distinctionis petitum ex membrorum 23 gradu exstat aliud, quod unius et ejusdem ecclesiae militantis distributione in partes plures singulas per orbem terrae jam diffusas et organice inter se conexas constituitur; quae quidem distributio ex ipsa divini fundatoris institutione oritur secundum illud Pauli Aci 20, 28: nAttendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuit episcopos regere ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo" ; cui congruit illud 1 Pet. 5, 1. 2: ^Seniores ergo, qui in vobis sunt, obsecro, consenior et testis Christi passionum, qui et ejus, quae in futuro revelanda est, gloriae communicator: pascite qui in vobis est gregem Dei". Porro coetus illi particulares sicut ecclesiae universalis ima­ ginem prae se ferunt, ita ecclesiae nomen et ipsi sortiuntur. Oua ratione memorantur numero plurali ecclesiae, particulares scilicet, ut Aci 15, 41 : .,Perambulabat autem (Paulus) Syriam et Ciliciam, confirmans ecclesias"; 16, 5; Rom 16, 4. 16; / Cor 7, 17; 14, 33; 16, 1. 19 etc; vel ecclesia dicitur cum addito, ut, quae erat Jerosolymis, Antiochiae, in Cenchris, Corinthi, laodicensium, thessalonicensium, Ephesi; videsis Aci 8, 1; 13, 1; Rom 16, Ί; 1 Cor 1, 2; Coi 4, 16; 1 Thes 1, 1; Apoc 2, 1 etc. — Quocirca s. Augustinus narrat (brevic. collât. 3. cum donatistis c. 10. n. 20; J/ 43, 635): „De ipso quoque numero, quoniam donatistae scripturarum testimonio unam ecclesiam commendaverunt, velut contra duas quas catholicos affirmasse jactabant, responsum est a catholicis, etiam multas ecclesias in scripturis inveniri dictas, et septem, ad quas Joannes scribit (Apoc 1, 4), quae tamen multae illius unicae ; ÎCT. r r«W3tW.·. Nominis ecclesiae membra esse in tel figerentur, ut hinc appareret, inulto minus sibi debere objici duas, cum eamdem ipsam unam dixerint non talem nunc esse, qualis in resurrectione futura esset, quando­ quidem apostolicis litteris non objiciantur multae ex quibus ipsa una constaret-. — Imino et domestica ecclesia nominatur AW 16, 5; 1 Cor 16, 19; Coi 4, 15; Philem 2 Similiter coetus fidelium plurium vel pauciorum in unum locum actu congregatus aliquoties ecclesia appellatur; quod quamvis ma xime notetur in vetere testamento, ut 3 Reg 8, 14. 22. 55; l Par 29, 20; 2 Par 7, 8 etc, occurrit tamen etiam in novo testamento, ut 1 Cor 11, 18: «Primum quidem convenientibus vobis in ecclesiam audio scissuras esse inter vos, et ex parte credo-, collato quidem v. 20: «Convenientibus ergo vobis in unum jam non est dominicam coenam manducare4 ; eodem referas v. 22; 14, 19. 28. 34. 35. Unde metonymice, ut jam Judith 6, 21, eadem voce ecclesiae designatur locus, ubi evocati continentur. Demonstratio p. II. conficitur 1. ex scriptura. Sane in novo quidem testamento vocabulum ecclesiae vix uspiam sonat aliud ac coetum omnium eorum, qui Filio Dei jam in terris viso et cum hominibus conversato et ministerio apostolico per ipsum instituto (cf. Mal 28, 18—20), proinde in hac vita, ad­ haeserunt; idque saltem valet, ubi non apponitur particula quaedam explicans vel restringens ad sensum minus amplum superius (n. 22. 23) propositum, sive illa est expressa sive ex contextu facile supplenda. Xamque pro exemplo Christi, qui societati a se super Petrum apostolum fundandae nomen ec­ clesiae ipse sollemniter imposuit (JAz/ 16, 18·, in sacris paginis novi testamenti coetus universus, praedicantibus apostolis col­ lectus, solet dici ecclesia, vel simpliciter et fere cum articulo, vel cum addito honorifico ecclesiae Dei. Resume illud ActlA 28: «Attendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuit episcopos regere ecclesiam Dei (τψ· 1ν.·/.λησΐαν τον quam acquisivit sanguine suou. Ad hoc legimus 1 Cor 12, 28: «Et quosdam quidem posuit Deus in ecclesia (tr w./.rpia) primum apostolos, secundo prophetas, tertio doctores, deinde virtutes, exinde gratias curationum, opitulationes, gubernationes, genera linguarum, interpretationes sermonum4; Eph 3, 10: «Ut innotescat principatibus et potestatibus in caelestibus per i significatio communis. 13 ecclesiam (ôtà της ΑζζΖ/σ/ας) multiformis sapientia Dei“. Adde v. 21; 5, 23-25. 29. 32; 6bZ 1, 24; 1 Tim 3, 15. Porro quotquot homines adulti coetui eidem adjunguntur 25 vel fideliter adhaerent, a Deo sunt per gratiam vocati; quod constat ex verbis Domini Jo 6, 44. 45: „Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum, et ego resuscitabo eum in novissimo die. Est scriptum in prophetis: Et erunt omnes docibiles Dei. Omnis, qui audivit a Patre, et didicit, venit ad me“. Idem testatur s. Petrus Act 2, 39: „ Vobis enim est repromissio, et filiis vestris et omnibus, qui longe sunt, quoscumque advocaverit Dominus Deus nosteru. Et s. Paulus scribit 6vzZ 1,6: .,Miror, quod sic tam cito transferimini ab eo, qui vos vocavit in gratiam Christi, in aliud evangelium“ ; 1 Thes 2, 12: rDeprecantes vos et consolantes, testificati sumus, ut ambularetis digne Deo, qui vocavit vos in suum regnum et gloriam". A7ide etiam Eph 1, 18; 1 Pet 2, 9. À’ocantur enimvero, quicumque in ecclesiam arcessuntur, 26 ad opus supernaturale, i. e., ad fidem et justificationem vel sanctitatem in salute sempiterna consummandam, cujusmodi piis vinculis ad Deum colendum supra quamlibet potentiam et postulationem creaturae per Christum religantur. Quo per­ tinent illa Servatoris apud Jo 6, 29. 35. 40. 47 : „Hoc est opus Dei, ut credatis in eum, quem misit ille . . Qui venit ad me, non esuriet, et qui credit in me, non sitiet unquam . . Haec est autem voluntas Patris mei, qui misit me: Ut omnis, qui videt Filium, et credit in eum, habeat vitam aeternam, et ego resuscitabo eum in novissimo die . . Oui credit in me, habet vitam aeternam“. Concinunt haec apostoli 1 Cor 1, 1. 2. 9: „Paulus vocatus apostolus Jesu Christi per voluntatem Dei, et Sosthenes frater, ecclesiae Dei, quae est Corinthi, sanctificatis in Christo Jesu, vocatis sanctis, cum omnibus, qui invocant nomen Domini nostri Jesu Christi . . Fidelis Deus, per quem vocati estis in societatem Filii ejus, Jesu Christi Domini nostri“. Et 1 Thes 4, 3. 7 : „Haec est enim voluntas Dei, sanctificatio vestra . . Non enim vocavit nos Deus in immunditiam, sed in sanctificationem". Et 2 Thes 2, 12. 13: -Nos autem debemus gratias agere Deo semper pro vobis, ' fratres dilecti a Deo, quod elegerit vos Deus primitias in sa­ lutem in sanctificatione spiritus et in fide veritatis, in qua et Numinis ecclesiae vocavit vos per evangelium nostrum in acquisitionem gloriae Domini nostri Jesu Christi". Similiter apostolorum princeps docet 1 Pel 2, 9: „Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis, ut virtutes an· nuntietis ejus, qui de tenebris vos vocavit in admirabile lumen suum4. Et 5, 10: nDeus autem omnis gratiae, qui vocavit nos in aeternam suam gloriam in Christo Jesu, mo­ dicum passos ipse perficiet, confirmabit, solidabitque4. Ad haec videas Rom 1, 6. 7; 8, 28—30; 9, 24—26; Gal 1, 6; Eph 1, 18; 4, 1 ss; 1 Thes 2, 12; 1 Tim 6, 12; 1 Pel i, 20 ss; 3, 9. 27 2. Modo loquendi librorum divinorum respondet eccle­ siasticus seu traditionis, per quem voce ecclesiae simpliciter enuntiata nec saltem ex adjunctis ad conventum sacrum par­ ticularem locumve huic destinatum exprimendum coartata designatur universa collectio eorum, qui, gratiae utique di­ vinae vocanti obsequentes, Deum Christianae religionis pro­ fessione in hac terra, seu adhaerentes ministerio per Christum ordinato, colunt. Ouem sensum sub ecclesiae nomine subici, liquet ex omnibus effatis Patrum illis, quibus exhibent eccle­ siam ut a Christo ipso conditam et per apostolos eorumque successores congregatam atque gubernatam. Ita v. g. loquitur s. Augustinus (in Jo tr. 9. n. 10; M 35, 1463): „ Reliquit (Christus) Patrem, non quia deseruit et recessit a Patre, sed quia non ea in forma apparuit hominibus, in qua aequalis est Patri. Quomodo reliquit matrem? Relinquendo synagogam judaeorum, de qua secundum carnem natus est, et inhaerendo ecclesiae, quam ex omnibus gentibus congregavit . . Dormit Adam, ut fiat Eva: moritur Christus, ut fiat ecclesia. Dormienti Adae fit Eva de latere (Gen 2, 21 ss): mortuo Christo lancea percutitur latus (Jo 19, 34), ut profluant sacramenta, quibus formetur ecclesia4. — Huc spectat et illud s. Ambrosii (in Ps 40. n. 30; 3/ 14, 1082): „Ubi . . Petrus, ibi ecclesia4. — Spectat quoque, quod jam s. Cyprianus, quamvis pro causa non bona defendenda, scripsit (ep. 73. ad Jubajan. n. 7; J/ 3, 1114): „AIanifestum est autem, ubi et per quos remissa peccatorum dari possit, quae in baptismo scilicet datur. Xam Petro primum Dominus, super quem aedificavit ecclesiam et unde unitatis originem instituit et ostendit, potestatem istam I significatio communis. 15 dedit, ut id solveretur in coelis, quod ille solvisset in terris1). Et post resurrectionem quoque ad apostolos loquitur dicens: ,Sicut misit me Pater, et ego mitto vos*. Hoc cum dixisset, inspiravit, et ait illis: ,Accipite Spiritum sanctum. Si cujus I ' BB f I · I remiseritis peccata, remittentur illi; si cujus tenueritis, tene­ buntur* (Jo 20, 21 ss). Unde intelligimus, non nisi in ecclesia ·/■ * praepositis et in evangelica lege ac dominica ordinatione fun­ datis licere baptizare et remissam peccatorum dare, foris autem nec ligari aliquid posse nec solvi, ubi non sit, qui aut ligare possit aliquid aut solvere**. Ad haec vide et ep. 69. ad Flo­ rentium Puppian. n. 8; JZ 4, 405. 406. — Secundum sensum explanatum ecclesia in ipsis symbolis directe quidem accipitur et a communione sanctorum deinceps proposita distinguitur. — Quibus et accedit usus consentaneus loquendi theologicus. Idem confirmari potest voce, quae pro ecclesiae verbo 28 adhibetur in lingua tum germanica, ubi dicitur Kirche, tum etiam slavica, ubi quidem liturgice dicitur cerkov. Quod utrum­ que nomen flexum est a graeco vocabulo zi^Mcczor (cf. 1 6brll, 20; Apoc 1, 10). Id cum in ipsa lingua graeca a saeculo IV designaret aedem Domino dedicatam vel templum Christianum, in linguis germanicis et slavicis scitur jam translatum esse ad significandum insuper et conventum ibidem cultu Dei occu­ patum, et, quatenus omnino simpliciter effertur, ad exprimendum coetum integrum ex lege ac gratia Christi Domini in terra Domino addictum. A^im scilicet plenissimam, aeque ac vox ecclesiae, germanicum et slavicum nomen obtinet; differentia tantummodo in eo est, quod vox ecclesiae directe convoca­ tionem, respondens vox germanica et slavica directe princi­ pium et finem convocationis indicat. 3. Licet etiam populus Dei electus pro antiquo foedere 29 nomine ecclesiae olim honestatus sit, tamen satis saepe, sicut in textu hebraico testamenti veteris ΠΊΡ, ita in versione alexandrina vel latina nominatur synagoga; quae vox pro populo illo vel universo denotando in usum testamenti novi deindeque communem Christianum transiit. Exemplum praebet Ex 34, 31 : .Reversi sunt tam Aaron quam principes synagogae**; 16, 3 ’) In editione vindobonensi praefert Hartd hanc lectionem contractiorem : , 9); quae et adjuncto regni nomine exprimitur. Finem quoque religiosum eidem coetui praestitutum vel ex eo no­ scimus, quod regnum caelorum appellatur, quamvis ex incolis 26 Ecclesiae societatem a Christo in apostolis institutam hujus terrae coetus colligendus sit. Porro ad finem memo· ratum utique media apta a Christo, ut sapiente architecto, destinantur. Praeterea vero unitatem ideoque essentiam illius coetus religiosi ex consilio Christi inducendam et conservandam esse per institutam auctoritatem aliquam visibilem, haud obscure indicatur voce ecclesiae ac comparatione inde obvia cum ecclesia israelitica, nec non appellatione regni ; idemque com­ monstratur promissa potestate petrae, clavium, ligandi sol· vendique, sive Petrum apostolum pro se solo suisque succes­ soribus sive pro toto collegio apostolico talem promissionem accepisse interim quis putat. Quo pacto etiam textus alii, ut Luc 22, 31. 32 vel Jo 21, 15—17, hic jam considerari possunt. 3. Consequenter apostoli institutum Christi declarantes vindicant sibi auctoritatem legatorum Christi, jus nempe et officium sacrum ubique gentium docendi, sanctificandi, guber­ nandi, proinde convocandi et continendi loco omni coetus religiosos sociales, quos quidem sub apostolis curam ampliorem retinentibus episcopi vel pastores et doctores pro munere et ipso divinitus statuto regant ita, ut ex coetibus omnibus veluti ex membris coalescat ecclesia una Dei vel unum corpus Christi. Certe attestatur s. Paulus apostolus primum generatim 1 Cor 4, 1 : „Sic nos existimet homo ut ministros Christi, et dispensa­ tores mysteriorum Deiu. Tum nominatim de docendi potestate scribit Com 1,5: „Per quem (Jesum Christum) accepimus gratiam, et apostolatum ad obediendum fidei in omnibus gentibus pro nomine ejus“; 15, 18: „Non enim audeo aliquid loqui eorum, quae per me non efficit Christus in obedientiam gen­ tium, verbo et factisa; Eph. 6,20. Et de munere etiam sancti­ ficandi 2 Cor 5, 18—20: n0mnia autem ex Deo, qui nos reconciliavit sibi per Christum, et dedit nobis ministerium reconciliationis; quoniam quidem Deus erat in Christo mun­ dum reconcilians sibi, non reputans illis delicta ipsorum, et posuit in nobis verbum reconciliationis. Pro Christo ergo legatione fungimur, tamquam Deo exhortante per nos. Obse­ cramus pro Christo: reconciliamini Deoa. Ad haec jus guber­ nandi comprehenditur doctrina illa 2 Cor 10, 3—8: „In-carne enim ambulantes, non secundum carnem militamus. Nam arma militiae nostrae non carnalia sunt, sed potentia Deo ad destruc­ tionem munitionum, consilia destruentes, et omnem altitudinem I. probut doctrina apostolicn. 27 extollentem se adversus scientiam Dei, et in captivitatem re­ digentes omnem intellectum in obsequium Christi, et in promtu habentes ulcisci omnem inobedientiam, cum impleta fuerit vestra obedientia. Quae secundum faciem sunt, videte. Si quis con­ fidit sibi Christi se esse, hoc cogitet iterum apud se, quia, sicut ipse Christi est, ita et nos. Nam, et si amplius aliquid gloriatus fuero de potestate nostra, quam dedit nobis Dominus in aedificationem, et non in destructionem vestram, non erubescam“; unde et apostolus minatur 2 C&r-lS, 2. 3. 10: „Praedixi, et praedico, ut praesens, et nunc absens iis, qui ante peccaverunt, et ceteris omnibus, quoniam si venero iterum, non parcam. An experimentum quaeritis ejus, qui in me lo­ quitur Christus, qui in vobis non infirmatur, sed potens est in vobis? . . Ideo haec absens scribo, ut non praesens durius agam secundum potestatem, quam Dominus dedit mihi in aedifica­ tionem, et non in destructionem^ ; 1 OW, 18—5,5. Porro potestas apostolica adjunctum sibi officium ipsum habet fatente s. Paulo 1 Cor 9, 16: „Nam si evangelizavero, non est mihi gloria, necessitas enim mihi incumbit: vae enim mihi est, si non evangelizavero“. Atque ex munere proprio tenet apostolum ^sollicitudo omnium ecclesiarum" (2 Cor 11, 28), diversis sci­ licet locis collectarum. Quae sicut singulae per voluntatem Dei in modum societatis verae episcopis singulis subsunt, ita Sunt una omnes per ministerium universale simpliciter eccle­ sia, ex Act 20, 28 collate 1 Pet 5, 1. 2 (η. 23. 24), vel unum Christi corpus, utique morale, ex Eph 4, 4—16: „Unum corpus, et unus Spiritus, sicut vocati estis in una spe voca­ tionis vestrae. Unus Dominus, una fides, unum baptisma . . Et ipse (Christus) dedit quosdam quidem apostolos, quosdam autem prophetas, alios vero evangelistas, alios autem pastores et doctores ad consummationem sanctorum, in opus ministerii, in aedificationem corporis Christi . . Veritatem, autem facientes in caritate, crescamus in illo per omnia, qui est caput, Christus, ex quo totum corpus compactum et connexum per omnem juncturam subministrationis, secundum operationem in men­ suram uniuscujusque membri, augmentum corporis facit in aedificationem sui in caritate". 4. Potestatem sibi impertitam apostoli in praxim deducendo 43 praedicant hominibus Christi evangelium, initiant illos sacris, 28 Ecclesiae societatem a Christo in apostolis institutam adsciscunt eo ipso in ecclesiam, semel adscitos, sive omnes sive complures singulosque, quamvis longe distantes, ut magnae societatis partes, praecipiendo, judicando, pro necessitate coer­ cendo regunt. Ex testimoniis sacris multis, quae huc referri queant, accipe nunc 2, 37 ss: „Dixerunt ad Petrum et ad reliquos apostolos: Quid faciemus, viri fratres? Petrus vero ad illos: Poenitentiam (inquit) agite, et baptizetur unusquis­ que vestrum in nomine Jesu Christi in remissionem pecca­ torum vestrorum, et accipietis donum Spiritus sancti . . Aliis etiam verbis plurimis testificatus est, et exhortabatur eos, dicens: Salvamini a generatione ista prava. Qui ergo receperunt ser­ monem ejus, baptizati sunt; et appositae sunt (ττροσετέΰηοαν, cf. Aci 1, 13. 14; 2, 1) in die illa animae circiter tria millia. Erant autem perseverantes in doctrina apostolorum, et com­ municatione fractionis panis, et orationibus (ro«r ôè ποοΰ/.αρτίoofmg r7 ôiôcrjrî των αποστόλων /ai τ^ /οινωΑα, vfi /λάΰει τοι αοτον /.ai rcûg ττοοσενγαϊ^, cf. 1 Cor 10, 16. 17; 11, 24; Act 20, 7, 11) . . Omnes etiam, qui credebant, erant pariter, et habe­ bant omnia communia . . Quotidie quoque perdurantes unani­ miter in templo, et frangentes circa domos panem, sumebant cibum cum exultatione et simplicitate cordis, collaudantes Deum, et habentes gratiam ad omnem plebem. Dominus autem augebat i/roootnfoi), qui salvi fierent quotidie in idipsum (êirî τό συτό)“ ; Act 4, 4. 31—35; 5, 12—14; 6, 1—7; 8, 1. 14—17; 9, 26—32; 10, 47. 48; 11, 17—30; Act 15, 23. 28. 39: rApo­ stoli et seniores fratres his, qui sunt Antiochiae, et Syriae, et Ciliciae, fratribus ex gentibus, salutem . . Visum est . . Spi­ ritui sancto et nobis, nihil ultra imponere vobis oneris quam haec necessaria: ut abstineatis vos ab immolatis simulacrorum, et sanguine, et suffocato, et fornicatione, a quibus, custodientes vos, bene agetis"; Act 16,4.5: „Cum autem (Paulus et Timo­ theus) pertransirent civitates, tradebant eis, custodire dogmata, quae erant decreta ab apostolis et senioribus, qui erant Jerosolymis. Et ecclesiae quidem confirmabantur fide, et abunda­ bant numero quotidie-; 1 Cor 11, 34: r Cetera autem, cum venero, disponam <0(<Λ0ξομ«<ι“ ; 1 Cor 4, 19; 5, 7. 9. 11—13; 2 Cor 2, 6 9; 1 Tim 1, 18—20: „Hoc praeceptum (παζαγγεZtctr) commendo tibi, fili 1 imothee, secundum praecedentes in te prophetias, ut milites in illis bonam militiam, habens fidem indicat ratio agendi apostolica 29 et bonam conscientiam, quam quidam repellentes, circa fidem naufragaverunt; ex quibus est Hymenaeus et 2\lexander, quos tradidi satanae, ut discant non blasphemare" ; 1 Jo 1, 3. 7: „Quod vidimus et audivimus, annuntiamus vobis, ut et vos societatem habeatis nobiscum, et societas nostra sit cum Patre, et cum Filio ejus, Jesu Christo . . Si autem in luce ambulamus, sicut et ipse Deus) est in luce, societatem habemus ad invicem (ν.οι νωνίαν εγομεν uti όί/.ϊ/.ωή, et sanguis Jesu Christi, Filii ejus, emundat nos ab omni peccato"; cf. etiam 2 Cor 9, 13; Gal 2, 9; Philem 5. 6. Neque solum ipsi apostoli utuntur sua potestate, sed aliis 44 ut episcopis in greges Dei particulares auctoritatem similem communicant eademque fungi eos jubent. Quod palam est ex 7/71, 5 ss: ,,Hujus rei gratia reliqui te Cretae, ut ea, quae desunt, corrigas, et constituas per civitates presbyteros, sicut et ego disposui tibi. Si quis sine crimine est . . Oportet enim episcopum sine crimine esse, sicut Dei dispensatorem . . amplectentem eum, qui secundum doctrinam est, fidelem ser­ monem, ut potens sit exhortari in doctrina sana, et eos, qui contradicunt, arguere. Sunt enim multi etiam inobedientes . . quos oportet redargui . . Increpa illos (cretenses) dure, ut sani sint in fide"; Act 20, 28—32; 1 Pet 5, 1—5; 1 Tim 4, 11. 13. 14. 16: „Praecipe haec, et doce . . Dum venio, attende lectioni, exhortationi et doctrinae. Noli negligere gratiam, quae in te est, quae data est tibi per prophetiam, cum impo­ sitione manuum presbyterii . . Attende tibi et doctrinae : insta in illis. Hoc enim faciens, et teipsum salvum facies, et eos, qui te audiunt"; 1 Tim 6, 13. 14. 20: „Praecipio tibi coram Deo, qui vivificat omnia, et Christo Jesu, qui testimo­ nium reddidit sub Pontio Pilato, bonam confessionem: ut serves mandatum sine macula, irreprehensibile usque in adventum Domini nostri Jesu Christi . . O Timothee, depositum custodi, devitans profanas vocum novitates, et oppositiones falsi nominis scientiae"; 2 Tim 1, 6. 8. 13. 14: „Admoneo te, ut resuscites gra­ tiam Dei, quae est in te per impositionem manuum mearum . . Noli itaque erubescere testimonium Domini nostri, neque me vinctum ejus : sed collabora evangelio secundum virtutem Dei . . Formam habe sanorum verborum, quae a me au­ disti in fide et in dilectione in Christo Jesu. Bonum depo­ situm custodi per Spiritum sanctum, qui habitat in nobis"; 3θ Ecclesiae societatem a Christo in apostolis institutam 2 Tim 2, 2: „Et quae audisti a me per multos testes, haec com­ menda fidelibus hominibus, qui idonei erunt et alios docere'1; 2 Tim 4, 2: „Praedica verbum, insta opportune, importune: argue, obsecra, increpa in omni patientia et doctrina11; 1 Timb, 19—22: „Adversus presbyterum accusationem noli recipere, nisi sub duobus aut tribus testibus. Peccantes coram omnibus argue, ut et ceteri timorem habeant. Testor coram Deo et Christo Jesu, et electis angelis, ut haec custodias sine prae­ judicio, nihil faciens in alteram partem declinando. Manus cito nemini imposueris, neque communicaveris peccatis alienis11; TzZ 2, 15: „Haec loquere et exhortare, et argue cum omni imperio. Nemo te contemnat11; 777 3, 10: „Haereticum ho­ minem post unam et secundam correptionem devita'1. Unde cum toties in scriptis apostolicis ecclesiae per pn> vincias dispersae memorantur et tamquam membra ecclesiae unius magnae Christi exhibentur (cf. n. 23—26), nomine eccle­ siae est semper intellegendus coetus sive particularis sive uni­ versalis, qui per auctoritatem legatorum Domini ad verae societatis formam sit compositus. 5. Ecclesia aliqua a Christo cognominata in forma vere sociali post Jesum Christum saeculo quovis exstitit, et originem propriam deberi Christo ut auctori immediato constanter est professa, indicato fere simul ipso instituendi modo per insti­ tutum ministerium apostolicum. Atqui testimonium tale de facto historico reicere non licet. Prob. prior pars maj. Notum est aetate adhuc nostra exsistere complures coetus religiosos per auctoritatis vinculum formatos, qui Christianos ipsi se appellent; cujusmodi praeter societatem prae ceteris eminentem, quae dicitur ecclesia catho­ lica romana, sunt variae sectae orientis. Idem sine contro­ versia pro medio aevo constat. Similiter apparet veri nominis societas Christiana singulis saeculis praecedentibus, si usque ad tempora apostolica et Christi ipsius animo ascendamus; talem enim coetum exsistentem cernimus in permultis antiqui­ tatis monumentis, sive scriptis, ut operibus Patrum, actis con­ ciliorum atque martyrum, libris liturgicis vel paenitentialibus, sive etiam aliis, ut architectonicis, sculptis, pictis etc. 47 Speciminis causa testimonia aliquot afferimus. Ita Gre­ gorius J/. docet (homil. 26. in evang. n. 5; J7 76, 12001: testificatur antiquitas Christiana. 31 nliorum (apostolorum) profecto nunc in ecclesia episcopi locum tenent. Ligandi atque solvendi auctoritatem suscipiunt, qui gradum regiminis sortiuntur? — Et Hieronymus scribit (ep. 41. ad Marcellum n. 2. 3; 71/ 22, 475. 476: „Si igitur apostolus Petrus, super quem Dominus fundavit ecclesiam, et prophetiam et promissionem Domini, illo tempore completam memoravit, quomodo possumus nobis aliud tempus vindicare? . . Apud nos apostolorum locum episcopi tenent: apud eos (montanistas) episcopus tertius", i. e., tertio loco „est". — Praeclare lo­ quitur Cyprianus (ep. 69. ad Florentium Puppian. n. 4—6. 8. 9; 4, 403—407): „Dicit (Christus) ad apostolos, ac per hoc ad omnes praepositos qui apostolis vicaria ordinatione succedunt: ,Qui audit vos, me audit; et qui me audit, audit eum qui me misit. Et qui rejicit vos, me rejicit et eum qui me misit' Luc 10, 16) . . Annue aliquando et dignare pronuntiare de nobis et episcopatum nostrum cognitionis tuae auctoritate firmare, ut Deus et Christus ejus agere tibi gratias possint, quod per te sit antistes et rector altari eorum pariter et plebi restitutus. Apes habent regem et ducem pecudes, et ei fidem servant; latrones mancipi obsequio pleno humilitatis obtem­ perant. Quanto simpliciores et meliores vobis sunt brutae pecudes et muta animalia, et cruenti licet ac furentes inter gladios atque inter arma praedones? Praepositus illic agno­ scitur et timetur, quem non sententia divina constituit, sed in quem factio perdita et nocens caterva consensit . . Scripsisti quoque, quod ecclesia nunc propter me portionem sui in di­ sperso habeat, quando omnis ecclesiae populus et collectus sit et adunatus et individua concordia sibi junctus, soli illi foris remanserint, qui, etsi intus essent, ejiciendi fuerant, nec patiatur Dominus, populi sui protector et tutor, triticum de area sua diripi, sed solae possint paleae de ecclesia separari, quando et apostolus dicat: ,Quid enim si exciderunt a fide quidam illorum? Numquid infidelitas illorum fidem Dei evacuavit? Absit, Est enim Deus verax, omnis autem homo mendax' (Rom 3, 3. 4). Et Dominus quoque in evangelio, cum eum loquentem discipuli derelinquerent, conversus ad duodecim dixit: ,Numquid et vos vultis ire?' Respondit ei Petrus di­ cens: ,Domine, ad quem ibimus? Verbum vitae aeternae habes; et nos credimus et cognovimus quoniam tu es Filius Dei vivi' 32 Ecclesiae societatem a Christo in apostolis institutam (Jo 6, 68—70). Loquitur illic Petrus, super quem aedificanda») fuerat ecclesia, ecclesiae nomine docens et ostendens quia, etsi contumax ac superba obaudire nolentium multitudo dis cedat, ecclesia tamen a Christo non recedit, et illi sunt ecclesia plebs sacerdoti adunata et pastori suo grex adhaerens. Unde scire debes episcopum in ecclesia esse et ecclesiam in episcopo, et si quis cum episcopo non sit, in ecclesia non esse, et frustra sibi blandiri eos qui pacem cum sacerdotibus Dei non habentes obrepunt et latenter apud quosdam communicare se credunt, quando ecclesia, quae catholica et una est, scissa non sit neque divisa, sed sit utique connexa et cohaerentium sibi invicem sacerdotum glutino copulata. Quamobrem, frater, si majestatem Dei, qui sacerdotes ordinat2), cogitaveris, si Christum, qui ar bitrio et nutu ac praesentia sua et praepositos ipsos et eccle­ siam cum praepositis gubernat, aliquando respexeris . . si Deo et Christo ejus, quibus servio et quibus puro atque immaculato ore sacrificia et in persecutione pariter et in pace indesinenter offero, plenissime satisfeceris, communicationis tuae poterimus habere rationem, manente tamen apud nos divinae censurae respectu et metu, ut prius Dominum meum consulam an tibi pacem dari et te ad communicationem ecclesiae suae admitti sua ostensione et admonitione permittat*'. 48 Jam s. martyr [gnatius, attingens aetatem ipsam apostolicam, in epistolis suis omnibus fere totus versatur in oboe­ dientia debita erga hierarchiam ecclesiasticam urgenda ; unde V. g. trallianos monet (n. 2. 3; / 1, 203— 205): nCum enim episcopo subjecti sitis ut Jesu Christo, videmini mihi non se­ cundum hominem, sed secundum Jesum Christum vivere . . Necessarium itaque est, quemadmodum facitis, ut sine episcopo nihil agatis, sed et presbyterio subditi sitis üt apostolis Jesu Christi . . Oportet autem et diaconos, qui sunt ministri myste­ riorum Jesu Christi, omni modo omnibus placere. Non enim ciborum et potuum diaconi sunt, sed ecclesiae Dei ministri. Oportet igitur, ut sibi caveant a criminibus tanquam ab igne. Cuncti similiter revereantur diaconos ut Jesum Christum, sicut et episcopum, qui est typus patris, presbyteros autem ut se!) In editione vindobonensi Hartd mavult legere: „aedificata“ *) Editio vindobonensis hic interponit nomen wChristi 33 testificatur antiquitas Christiana. natum Dei et concilium apostolorum. Sine his ecclesia non vocatur (Χωρίς τοίιωι· κΛ'/.λΐ'βία ον ν,αλέϊι αι)α, — Hisce consentit Clemens romanus, discipulus apostolorum et successor Petri, dicens (ep. 1. ad corinth. n. 42 44; F 1, 113—117): „Apostoli nobis evangelii praedicatores facti sunt a Domino Jesu Christo, Jesus Christus missus est a Deo. Christus igitur a Deo et apostoli a Christo; et factum est utrumque ordinatim ex vo­ luntate Dei. Itaque acceptis mandatis et per resurrectionem • _ · Domini nostri Jesu Christi plena certitudine imbuti. Deique verbo confirmati, cum certa spiritus sancti fiducia egressi sunt adnuntiantes regni Dei adventum. Per regiones igitur et urbes verbum praedicantes primitias earum spiritu cum probassent, constituerunt episcopos et diaconos eorum, qui credituri erant. Neque hoc quidem novum institutum fuit; multis enim retro saeculis de episcopis et diaconis scriptum est. Sic enim alicubi dicit scriptdra: ,Constituam episcopos eorum in justitia et diaconos eorum in fide' (cf. Is 60, 17). Et quid mirum eos,quibus in Christo a Deo hoc munus commissum fuit, praedictos constituisse? . . Apostoli . . per Jesum Christum Dominum nostrum cognoverunt, contentionem de nomine' episcopatus oborituram; ob eam ergo causam, perfecta praescientia prae­ diti, constituerunt praedictos ac deinceps ordinationem de­ derunt, ut cum illi decessissent, ministerium eorum alii viri probati exciperent." ■ · Huc pertinent et catalogi, quibus episcopi in ecclesiis 49 nominatim patriarchalibus, romana, alexandrina, antiochena, Hierosolymitana sibi succedentes enumerantur. Unde non solum seriem quandam nunquam interruptam episcoporum exstitisse, sed ab apostolo vel viro apostolico seriem eam incohatam esse intellegimus. Quod factum antiquitati adeo exploratum erat, ut ecclesiae vel sedes illae ex auctoribus suis vocarentur s. Petri, s. Marci, s. Jacobi, et ob originis suae excellentiam tranquillo exercitio variorum privilegiorum fruerentur. Atqui episcopus refertur ad multitudinem sociali vinculo conjunctam. Sic jam s. Irenaeus, in se uno veluti conjungens orientis et occi­ dentis traditionem, scribit (contra haereses 1. 3. c. 3; 4/7, 848 ss): -Traditionem itaque apostolorum in toto mundo manifestatam, •· · · in omni ecclesia adest respicere omnibus qui vera velint videre: et habemus annumerare eos qui ab apostolis instituti sunt fifef J?* * g - ■Straab, De Ecclesia. - * * . % 34 Ecclesiae societatem a Christo in apostolis institutam episcopi, et successores eorum usque ad nos, qui nihil tale docuerunt, neque cognoverunt, quale ab his deliratur. Etenim si recondita mysteria scissent apostoli, quae seorsim et latenter a reliquis pertectos docebant, his vel maxime traderent ea quibus etiam ipsas ecclesias committebant. Valde enim per­ fectos et irreprehensibiles in omnibus eos volebant esse quos et successores relinquebant, suum ipsorum locum magisterii tradentes- ; et mox subjungitur quasi unus pro omnibus cata­ logus episcoporum ecclesiae „maximae et antiquissimae, et omnibus cognitae, a gloriosissimis duobus apostolis Petro et Paulo Romae fundatae et constitutae4, ad quam „propter potiorem principalitatem necesse est omnem convenire ecclesiam-; qui catalogus a Lino, primo b. Petri successore, usque ad Eleu­ therium duodecimum ipsoque Irenaei tempore florentem con tinuo perducitur. — Ejusmodi catalogos episcoporum ab apo­ stolis vel apostolicis viris decurrentes in ipsa antiquitate exstitisse clare testatur etiam Tertullianus (de praescript. c. 32; M 2, 44. 45). — Praeterea inspiciatur ordo episcoporum urbis Romae, Alexandriae, Antiochiae, Hierosolymorum, concinnatus ex Eusebio M 20, 1550 ; cui quidem ipsi pro parte tali historiae ecclesiasticae componendae licuit uti commentariis Hegesippt temporibus apostolorum proximi, videlicet auctoris saeculi II.— Eodem spectant ea, quae refert Hieronymus (de viris illustribus c. 1. 2. 8. 15. 16. 17 etc; M 23, 607 ss). Prob. altera pars maj. Certe hodie quoque societas catho­ lica romana et cum ea aliae quaedam a Christo ipso instituente ministerium apostolicum se fundatas dicunt. Audiatur pro ec­ clesia catholica romana loquens in encyclica d. 1. nov. 1885 Leo XIII (D 1704): «Unigenitus Dei Filius societatem in terris constituit, quae ecclesia dicitur, cui excelsum divinumque munus in omnes saeculorum aetates continuandum transmisit, quod ipse a Patre acceperat. ,Sicut misit me Pater, et ego mitto vos‘ (Jo 20, 21). ,Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi' (Mat 28, 20).4 Idem est aetatis mediae testimonium. Immo fere ante protestant!um ne­ gationem Christianum nomen universum hac in re consensit. Sane locis ipsis supra recitatis Patres partim, ut Cyprianus et Clemens romanus, explicite exordium ecclesiae tamquam societatis verae repetunt sive a Christo mittente apostolos et in ··* 35 testificatur antiquitas Christiana, his praepositos succedentes sive ab apostolis, quatenus hi per ministerium suum Dei vel Christi institutoris voluntatem pure exsecuti sint; partim vero Patres implicite idem docent, quod pro apostolis, i. e., legatis Christi et pro Christo ipso jam suc­ cessores esse honorandos praedicant, quod ecclesiae ab apostolico tempore exsistentis essentiam omnemque virtutem in hierarchica proindeque sociali formel ponunt, quod et definiunt ecclesiam tamquam societatem ita quidem simpliciter vel sine restrictione ulla vel insuper enuntiando rei necessitatem, ut plane cognoscamus, disserere illos Patres de constitutione tali non tamquam de re mutabili ideoque per jus humanum vel mere apostolicum introducta, sed potius tamquam de re immu­ tabili ideoque per voluntatem Dei stabilita. Quo facit etiam illud s. Ignatii (ad ephesios n. 6 ; F 1, 177 ss): „Et quamdiu quis episcopum tacentem videt, tanto magis eum revereatur; quemcumque enim paterfamilias mittit ad gubernandam fami­ liam suam, hunc ita accipere debemus ut illum ipsum, qui mittit. Manifestum igitur est, quod episcopum respicere opor­ teat ut ipsum Dominum44, — Quin s. Epiphanius opinionem Aerii, vel solum episcoporum super presbyteros principatum impugnantis, vocat „dogma supra hominis captum furiosum et immane44 et ex sacris quoque litteris (1 Tim 5, 19) refellit (haeres. 75. n. 3. 6; M 42, 506. 511). Ipsi illi, quos ecclesia magis conspicua seu catholica anti­ quitus ut haereticos vel schismaticos habebat, ecclesiam in forma societatis a Christo institutam esse minime negabant, sed, in hoc facto fundamentali asserendo cum catholicis convenientes, dum­ taxat ubi et quaenam ecclesia Christi vera esset, disputabant; quo spectat praeter verba Hieronymi de montanistis supra (n. 47) memorata v. g. controversia cum donatistis, vel quod auctor Philosophunienon scribit (1. 1. prooem; JZ 16, 3019): „Haec haereticorum orgia) . . alius non refutabit nisi qui in ecclesia traditur Spiritus sanctus, quem priores nacti apostoli imperti­ verunt rectam fidem professis, quorum nos, qui successores sumus et ejusdem gratiae participes et summi sacerdotii et ma­ gisterii et custodes ecclesiae aestimati (c5j» ημείς διάδοχοι τνγχάτοηίς της τε αντης γάριτος μετε'χοντες αρχιερατεΐας τε καί· διδασκαλίας /.ai (fçovooi της εκκλησίας λελογισμένοι) non oculo connivemus ne­ que rectam doctrinam silemus44. 3* 36 Ecclesiae societatem a Christo in apostolis instilutani Minor probatur eo, quod testimonium prolatum de ecclesia aliqua ad societatis modum a Christo per apostolos vel in apo­ stolis condita est universale, perpetuum, pertingens usque ad ipsum tempus facti, de quo quaeritur, nulli prudenti dubio ob­ noxium: quod si reiceretur, pari vel majore jure quodvis testi­ monium historicum respuendum esset et certitudo historica in­ teriret. Et sane de scientia necessaria constat, attentis testibus I praesertim supparibus vel coaevis; fraudis etiam suspicio ex I eluditur, ratione habita qualitatis testium, universalitate et anti- I quitate testimonii. Praeterea, nisi institutio divina auctoritatis hierarchicae proindeque fundatio ecclesiae fuisset factum om- I nino certum, neque fideles auctoritatis jugo adeo facile sese I subdidissent, neque dogma ponens auctoritatem talem sine turbis I agnovissent; neque Patres contra haereticos maximeque schis- I maticos tanta fiducia ad unitatem ecclesiae ab initio statutam I provocassent; neque haeretici vel schismatici ipsi in auctori- I tatem ecclesiasticam rebelles factum institutae divinitus hier I archiae alicujus in dubium vocare neglexissent. Demum alius I auctor ecclesiae ac Christus institutor ministerii apostolici cum I specie veri assignari nequit. I 6. In hypothesi nequaquam infitianda, voluisse Christum doctrinam totam revelatam credi assensu fidei firmissimo ab omnibus hominibus etiam futuris, medium debuit idem Dominus instituere aptum ad finem illum possibilem reddendum; quale medium proferretur aut testificatio mere humana sive scripta sive continuo per os tradita, aut codex divinitus conscriptus aut revelatio quaedam singulis omnibus immediate concedenda ideoque in dies repetenda, aut frequens missio prophetarum, aut auctoritas aliqua legatorum Christi, quae sub assistentia Spiritus sancti veritates credendas ac legem servandam infallibiliter et perpetuo conservaret et proponeret et in ipsa hac divina sua dignitate facile ab omnibus agnosci posset. 53 Atqui primum medium ineptum foret; neque enim hominum parti saltem longe maximae de humani illius testimonii genuinitate, integritate, veracitate, sensuque vero vel intento constare posset certitudine sufficiente ad assensum firmissimum ponen­ dum, spectata quidem doctrina credenda secundum totam suam amplitudinem, et quid, si in testificatione ore tradita consensus non inveniretur? Neque sufficeret medium alterum exclusive ! I I ! . I I I I ! I I ' ! I ; ; I I ' ‘ ■ I I ! f ! I confirmai ratio theologica ct adversae partis imbecillitas. 37 sumptum; nam necessarium esset insuper tum testimonium de origine divina et integritate codicis saeculo quolibet et a singulis etiam indoctis cognoscenda, tum medium ad verum scripturae ejus sensum in dubiis occurrentibus definiendum; cujusmodi quidem medium pro rudioribus censere minime licet auctoritatem hominum doctorum scientificam, cum hos et ipsos, sublata altiore norma, abire in sententias diversas a priori bene intellegatur et experientia confirmetur. Neque per medium sive hoc alterum sive illud primum Christus ecclesiam, etiam solum invisibilem, vere instituisset, cum non esset auctor medii, quo per se posset unitas hominum vel interior in iisdem veri­ tatibus credendis obtineri. Tertium medium in ordine praesenti providentiae neutiquam est electum, ut vel ex eo liquet, quod homines, qui excluso magisterio externo immediate a Deo illu­ minati affirmantur, aliis pariter illuminatis vel etiam sibi ipsis contradicunt. Quartum quoque medium, i. e., series moraliter continua prophetarum, qualis erat in vetere testamento, in nova lege, quamvis plura dogmata contineat, jam non locum habet. Unde superest medium quintum., i. e., auctoritas valens in 54 perpetua successione omnibus hominibus infallibiliter proponere doctrinam et instituta Christi. Atqui hac posita jam exsistit coetus religiosus vinculo auctoritatis, saltem applicantis aucto­ ritatem Dei proprie dictam, colligatus, seu exoritur ecclesia, quae aliquo vero sensu sit societas. 7. Quam vanae sint habendae adversariorum objectiones, 55 ipsa thesis nostrae demonstratione est apertum. Pro qua uti­ que Christus est ecclesiae auctor etiam docendo et merendo fidem salutarem atque gratiam, sed non, ut protestantes putant, pacto isto solo. Est enim Christus auctor docendo veritatem promulgandam credituris et conservandam per magisterium a se ipso ordinatum, et merendo gratiam infundendam per ritus sacros administrandos a ministerio apostolico, eodemque potestate gubernandi voluntate Christi praedito: quo ipso instituto magisterio, ministerio,regimine cum pariter institutum sit obsequium credentium, sanctificandorum, subjectorum, instituta est a Christo Do­ mino. quae hinc componitur, ecclesia referens formam veram propriamque societatis. Ceteroqui plenior magisque directa solutio difficultatum dabitur, ubi de discrimine ecclesiae novi testamenti ab ecclesia oeconomiae veteris agendum nobis erit. Primatum jurisdictionis Petri proprium contra hostes plures Thesis ii I. Speeiatim vero primatum jurisdictionis iH ecclesiam universam a se constituendam socialem Christus Dominus immediate rei directe beato Petro apostolo tum Mat 16, IS, tum, sub imagine quidem alia. Mat 16, ID verlit arte nulla obscurandis primum sollemniter promisit. - ? ·*- —*il Declaratio. Duplicem primatum licet distinguere, unum honoris, alterum jurisdictionis. Prior consistit in praeeminentia ■ quadam a jure praecipiendi sejuncta, cujusmodi in collegio aequalium primo inter pares convenire potest, ratione aetatis, prudentiae, meritorum etc ; ad quem primatus excellentiae et inspectionis vel auctoritatis mere directivae revocatur. Primatus vero jurisdictionis est praerogativa illa, qua quis superior verus ac proprius aliorum constituitur, seu est potestas etiam prae- . ceptiva regendi alios tamquam subditos. Jam hic primatum | non honoris solum, sed ipsius verae propriaeque jurisdictionis I a divino Fundatore ecclesiae beato Petro apostolo promissum | esse affirmamus. 1 57 Praeterea eundem primatum dicimus in ecclesiam integram I promissum esse s. Petro immediate et directe, i. e., ut distincto | a cunctis ceteris proindeque ut subjecto soli inhaesionis, ex­ clusis scilicet non quidem successoribus, qui post ipsum forent, sed consortibus, qui cum ipso simul potestatem verbis Christi designatam obtinerent et quibus eadem in Petro quasi reprae­ sentatore communi omnium promissa fingeretur. Oppugnant thesim, quotquot dignitatem Petro promissam ad qualemcumque demum speciem primatus honoris meri de­ primunt, ut solent protestantes, vel qui cum schismaticis orientis contendunt, primatum jurisdictionis non soli Petro prae quibus­ vis ceteris, etiam apostolis sive seorsum singulis sive simul omnibus a Domino sponsum esse, sed potius collegio apostolico, vel qui opinantur, eundem primatum immediate directive eccle­ siae toti et deinceps Petro ut ipsius ecclesiae ministro vel in­ strumento fuisse deferendum, quales adversarii, quamvis non omnino inter se concordes, exstiterunt Marsilius Patavinus, Edmundus Richerius, Febronius, janseniani, libertatum eccle­ siae gallicanae defensores. 59 Doctrina catholica de primatu Petri vindicatur constitutione Joannis XXII, 23. oct. 1321 (I) 424. 427), reprobato in con­ 1 profitetur ecclesia catholica. 39 cilio constantiensi et a Martino V articulo 7 JoannisIIuss (/> 528), damnata a Leone X, 16. maj. 1520, propositione Lutheri ‘25 ( />649), item damnatione propositionis facta ab Innocentio X, 29. jan. 1(547 l) 965), proscripta a Pio VI, 28. aug. 1794, propositione 2. 3 synodi pistoriensis (/> 1365. 1366), aliisque pluribus confectis documentis ecclesiasticis. Quibus novissime accedit definitio sollemnis edita a caucilio vaticano (s. IV. c. 1), ubi veritas pri­ matus per thesim hanc asserta clarissime proponitur ipsisque verbis Domini apud Matthaeum 16, 16—19 relatis enuntiari dicitur; illis autem cum Jo 21, 15 ss. synodus mox attexit ista D 166S. 1669): „Huic tam manifestae sacrarum scripturarum doctrinae, ut ab ecclesia catholica semper intellecta est, aperte opponuntur pravae eorum sententiae, qui constitutam a Christo Domino in sua ecclesia regiminis formam pervertentes negant, solum Petrum prae caeteris apostolis, sive seorsum singulis sive omnibus simul, vero proprioque jurisdictionis primatu fuisse a Christo instructum ; aut qui affirmant, eundem primatum non immediate directeque ipsi beato Petro, sed ecclesiae, et per hanc illi ut ipsius ecclesiae ministro delatum fuisse. Si quis igitur dixerit, beatum Petrum apostolum non esse a Christo Domino constitutum apostolorum omnium principem et totius ecclesiae militantis visibile caput; vel eundem honoris tantum, non autem verae propriaeque jurisdictionis primatum ab eodem Domino nostro Jesu Christo directe et immediate accepisse; anathema sit“. Porro pro eodem fidei dogmate comprobando duplex ex laudato testimonio evangelico depromemus argu­ mentum, per partem primam et secundam thesis praesentis indicatum; in parte autem tertia quaedam dubia, quae supersint posita ad caliginem veritati lucidae offundendam, propellemus. Demonstratio p. I. In evangelio nobis haec gravissima nar- 60 rantur JZ7/I6,13:,, Venit autem Jesus in partes Caesareae Philippi, et interrogabat discipulos suos, dicens: Quem dicunt homines esse Filium hominis? 14. At illi dixerunt: Alii Joannem Baptistam: alii autem Eliam: alii vero Jeremiam, aut unum ex prophetis. 15. Dicit illis Jesus: Vos autem, quem me esse dicitis? 16. Re­ spondens Simon Petrus dixit: lu es Christus, Filius Dei vivi £( ο γοιοτός ο νιος τον i)tov τον -ιόντος). 1 (. Respondens autem Jesus, dixit ei: Beatus es, Simon Bar Jona, quia caro et san­ guis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in caelis est. 18. Et 40 Mat lb, 18 Petrus ipse petra ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt ad versus eam (xnyù dé ΰοι λέγω on > λναι-ς τκι τΐ·ς /ξς forai )P/.iidror έν τόις ονρανο1ς)α. Unde proferimus tale argumentum: J/rt/ 16, 18 pollicitus est Christus s. Petro, ut personae a reliquis distinctae, dignitatem petrae fundamentalis pro ecclesia sua aedificanda. Atqui hoc est idem ac promissum esse Petro immediate et directe primatum jurisdictionis in ecclesiâe Christi Universae societatem. Prob. maj. Et quidem 1. unum idemque subjectum desig­ nari voce Petri et petrae, super quam aedificanda dicitur ec­ clesia, liquet a. ex eo, quod in lingua aramaica, qua Christus usus est, utrique illi voci, seclusa omni agnominatione, unum atque idem respondet vocabulum unde perspicimus Dominum propemodum locutum esse: Tu es saxum et super hoc saxum. Neque significationis mutationem ullam licet colligere ex appositis vel ex indole subjecti. Pariter eadem utrôbique vox occurrit in versione arabica, armena, coptica, persica, syriaca, ih evangelio hebraeo etc. Neque sane obstat, quod in textu graeco, quem latina vulgata nostra sequitur, terminatione masculina tamquam aptiore ad nomen viri exprimendum dicitur prius κέτρος (cf. Jo 1, 42; Mare 3, 14. 16), dein vox usitatior κίτρα ad myste­ rium ejusdem nominis explicandum adhibetur. b. Identitas, quam statuimus, subjecti significati omnino postulatur per additum voci petrae pronomen demonstrativum hanc. Subjectum enim proxime nominatum et exhibitum ut petra est ipse Petrus; immo aliud nec praecedit nec subse­ quitur, ad quod referri pronomen tale possit. 63 C. Idem patet inde, quod verbis „et super hanc petram etc“ manifeste redditur ratio, quare et quomodo Simon vocetur Pe­ trus. Exempla explicationis hujuscemodi subjunctae nomini divinitus imposito exstant Gen 17,5. 15. 16; 32, 28; Mat 1,21. ex textu et contextu. 41 d. Non est sapientiae infinitae vacua indere nomina, multo- 64 que minus, novo nomine sterili mutare primitivum; sed nomen a Deo impositum censendum est indicium ipsum rei per nomen expressae conferendae. Atqui praerogativam aliam nomen Petri exprimere non potest quam quae per verba „et super hanc petram etc“ declaratur. Ad rem Chrysostom us (in Jo horn. 19. al. 18. n. 2; J/59, 122): .Hunc ergo (Petrum) sic vocavit, Jacobum autem et fratrem, filios tonitrui. Quare? ut ostendat se eumdem ipsum esse qui et vetus testamentum dedit, et nomina mutavit, qui Abram Abraham vocavit, Sarai Saram, JaCob Israelem. Multis etiam ab ortu nomina imposuit, ut Isaaco, Samsoni, et aliis ab Isaia et Osee memoratis; quibusdam etiam eam quam a parentibus acceperant appellationem mutavit, ut supra dictis et Jesu filio Nave. Nam id in more erat apud veteres, ut ex rebus nomina imponerent, quod et Elias fecit. Id vero non sine causa, sed ut ipsum nomen beneficii divini monimentum esset, et memoria perpetua per expressam nominibus prophetiam auditorum ani­ mis insideret : sic Joannem a principio vocavit. Nam qui a puero virtute' clari futuri erant, inde nomina sumebant: iis vero qui postea clari futuri erant, postea nomen imponebatur.” — Cf. ipsius martyris Justini dial, cum Tryphone n. 106. cum n. 100; A/ 6,. 723. 710. ’ · . e. Et sane Christus vult edicere aliquid magni de Simone 65 Petro et vicem quandam reddere pro divinitatis Christi con­ fessione (cf. v. 16. 17. 19); quo spectat illud zdyo) (V σοί λίγοι, ad verbum: sed et ego, nempe vicissim, dico tibi; idemque tandem sensus manet, etsi quis opinetur Christum per ζα/ώ se proxime opponere Patri. Atqui impositio nominis mera, re nominis Christo soli reservata, nihil plane magni, verum potius irrisio quaedam foret. f. Unde Christus Simonem non vocari solum, sed vere de- 66 bere esse Petrum seu petram significat dicendo: ntu es Petrus“, similiter scilicet ac Jesus esi re vera Christus, Filius Dei vivi. g. In contextu sive antecedente vocem petrae sive .con- 67 sequente (v. 17—19) ad Petrum et de Petro sermo est; unde sunt verba: ei, repetitum es, repetitum tibi, tu, ligaveris, solwis. Ergo et incisum intermedium „et super hanc petram aedifi­ cabo ecclesiam meam“ de Petro pronuntiatum intellegere oportet. Mat 16, 18 Petrus ipse petra ex doctrina Patrum. I I h. Accedit exegetica traditio Patrum vel scriptorum veterun Ita jam Tertullianus disputat (de praescript. c. 22; 4/2,34)· „Latuit aliquid Petrum, aedificandae ecclesiae petram dictum , claves regni coelorum consecutum, et solvendi et alligandi in coelis et in terris potestatem?u Cf. de pudic. c. 21 ; 4/2,1025,Similiter Origenes (in Ex hom. 5. n. 4; J/ 12, 329): ,,Vide magno i illi ecclesiae fundamento, et petrae solidissimae, super quam [ Christus fundavit ecclesiam, quid dicatur a Domino: ,Modicae*, inquit, ,fidei, quare dubitasti?* (Mat 14, 31)**. — Et Cypriamn j (ep. 70. ad Januar. n. 3; 4/ 3, 1043): „Una ecclesia a Christo Domino super Petrum origine unitatis et ratione fundata.· Eodem pertinet ep. 71. ad Quintum n. 3 (4/ 4, 410); ep. 73.ad | Jubajan. n. 11 4/3, 1116); ad haec revise supra n. 27. 47.- I Antiquitatis christianae persuasionem ipse Firmilianus episcopus . Caesareae Cappadociae, quamvis iratus Stephano pontifici romano, I tradit scribens (ad Cyprianum ep. 75. n. 17; 4/3, 1169): „Egoin hac parte juste indignor ad hanc tam apertam et manifestam I Stephani stultitiam, quod qui sic de episcopatus sui loco gioriatur et se successionem Petri tenere contendit, super quem I fundamenta ecclesiae collocata sunt, multas alias petras in­ ducat et ecclesiarum multarum nova aedificia constituat, dum esse illic baptisma sua auctoritate defendit. Nam qui bapti­ zantur complent sine dubio ecclesiae numerum. Qui autem baptisma eorum probat, de baptizatis et ecclesiam illic esse confirmat. Nec intelligit obfuscari a se et quodam modo ab­ oleri christianae petrae veritatem qui sic prodit et deserit unitatem**. Cf. ib. n. 16. 69 Hilarius quoque sine cunctatione docet Me Trin. 1. 6. n. ‘20; 4/10,172): „Post sacramenti confessionem beatus Simon aedi­ ficationi ecclesiae subjacens et claves regni coelestis accipiens”. Vide et tr. in Ps 131 n. 4 (4/ 9, 730) vel tr. in Ps 141. n. 8 (4/9,836). — Sic et Basilius M. (adv. Eunom. 1. 2. n. 4; 4/ 29, 578. 579): „Per hanc vocem (Petri) intelligimus Jonae filium, . . qui quoniam fide praestabat, ecclesiae aedificationem in seipsum recepit11. Consentanea legas in Is c. 2. n. 66 (4/ 30, 234). Egregie prorsus Ephracm syrus inducit Jesum in cena ultima sic loquentem (de Salvatoris nostri passione et resurrectione serm. 4. n. 1; ed. Lamy 1, 412): „Simon discipule mi, ego te constitui fundamentum ecclesiae sanctae, Petram (Khifa> vocavi I I I I I 43 te antea quia tu sustinebis totum meum aedificium; tu es in­ spector (bochura, episcopus) eorum, qui aedificant mihi ecclesiam in terris; si quid reprobum aedificare velint, tu fundamentum reprimas eos; tu es caput fontis a quo hauritur doctrina mea (atthü risch mabuc julponj, tu es caput fontis doctrinae meae), tu es caput discipulorum meorum; per te omnes gentes potabo; tui est suavitas illa vivifica quam largior; te elegi ut sis in mea institutione velut primogenitus et haeres efficiaris thesau­ rorum meorum; claves regni mei dedi tibi. Ecce principem te constitui super omnes meos thesauros**. Praeterea videas serm. 2. n. 4 (ib. 374); serm. 7. n. 2 (ib. 534). Adde Aphraatis dem. 1. n. 17 (ed. Parisot 1, 39. 42); dem. 11. n. 12 (ib. 502); dem. 21. n. 10 (ib. 959). — Affirmat etiam Gregorius naz. (or. 32. al. 26. n. 18; M36, 194): „ Abides quemadmodum ex Christi disci­ pulis, magnis utique omnibus et excelsis, atque electione dignis, hic Petra vocetur, atque ecclesiae fundamenta in fidem suam accipiat (ό Πέτρα νχ'λεϊται, v.al τονς θεμελίους της έ/./.ληοίας ηιοτενεται) . — Item Gregorius nyss. (or. in s. Stephanum; .1/46,734): ,.Celebratur Petri memoria, qui apostolorum est caput, et una quidem cum ipso cetera ecclesiae membra glori­ ficantur; Dei vero ecclesia in ipso solidatur. Hic enim, juxta praerogativam sibi a Domino concessam, firma et solidissima petra est, super quam Salvator ecclesiam aedificavit**. — Pariter ab Ambrosio (de virginitate c. 16. n. 105; 4/ 16, 292) Petrus dicitur „vir sapiens et gravis, in quo esset ecclesiae firmamentum, et magisterium disciplinae**. Vide et in Ps 40. n. 30 (4/ 14, 1082); in Luc 1. 4. n. 70 (4/15,1633); de fide 1. 4 c. 5. n. 56 (4/16,628). — Epiphanius (haer. 59. al. 39. n. 7. 8; M 41, 1030); ,,Qui (princeps apostolorum Petrus) quidem solidae petrae instar nobis exstitit, cui velut fundamento Domini fides innititur (πέτρα θεμελιονσα την πίΰτιν τον Κυρίου), supra quam ecclesia modis omnibus exstructa s est. In primis quidem, quod Christum Dei vivi Filium esse conI fessus est, idque vicissim audiit: Supra hanc solidae fidei petram I aedificabo ecclesiam meam. Ouoniam diserte verum illum esse I Filium asseruit . .Verum et ille quoque firmissimus structurae I lapis, ac divinae domus fundamentum fuit, cum negato Christo ‘ reversus ad sese, velut repertus a Domino, et honore tanto affectus, audiit: ,Pasce oves meas*; et: ,Pasce agnos meos4; ac tertio; .Pasce oves meas* (Jo 21, 15 ss)“. Consule etiam I 1 I a 44 Mai IB. 18 Petrus ipse petra Ancorat. n. 9; J/ 43, 34. — Chrysustain us (in Mat hom. 64. al. 55. n. 2; .1/ 58, 534): „Quae uni Deo sunt propria, nempe peccata solvere, ecclesiam in tanto fluctuum concursu imfflotam reddere, hominemque piscatorem toto impugnante orbe petra firmiorem reddere, haec se illi daturum pollicetur: ut Pater Jere· miamalloquens dicebat, se posuisse illum sicut columnam aeream et sicut murum Jtr 1, 18); sed illum uni genti, hunc autem in universo terrarum orbe'·. Cf. hom. 4. in Oziam n. 3; MM, 123. Porro Hieronymus commentatur (1. 3. in Mat 16, 18; J/26,117): „Quid est quod ait: .Et ego dico tibi·? Quia tu mihi dixisti : Iu es Christus Filius Dei vivi: et ego dico tibif, non sermone casso, et nullum habente opus, sed dico tibi: quia meum dixisse, fecisse est. . Sicut ipse lumen apostolis donavit, ut lumen mundi appellarentur, ceteraque ex Domino sortiti sunt vocabula: ita et Simoni, qui credebat in petram Christum, Petri largitus est nomen. At secundum metaphoram petrae, recte dicitur ei: ,Aedificabo ecclesiam meam super te‘“. — Augustinus vpro canit Psalm, contra partem Donati; Ai 43, 30): „Venite, fratres, si vultis ut inseramini in vite Dolor est cum vos videmus praecisos ita jacere — Numerate sacerdotes vel ab ipsa Petri sede — Et in ordine illo patrum quis cui successit, videte: — Ipsa est petra, quam non vincunt superbae inferorum portae — Omnes qui gaudetis de pace, modo verum judicate". Sententia consona exprimitur in Ps 30. serm. 2. η. ή 1359. 1364); in (Ai 36; 242); in Ps 103. serm. 3. n. Ps 138. n. 22 (J/ 37, 1799). — CyriIlus alex, asseverat (1. 2. c. 1 in Jo 1, 42; .1/ 73, 219): „Tam patrem ejus (discipuli) quam ipsum nomine (Jesus) appellat, et Simonem eum non jam vocari patitur, eum sibi pro sua potestate jam tum ut suum vindicans, sed congrua similitudine Petrum a petra vocari pla­ cuit, puta super quem fundaturus erat suam ecclesiam («ττό jr/rçcç ιιεπηόιιΐί'μ. I/. zooj-' atrip γιο i-uûjj· rip' airov Htatltoî)· Vide etiam in Mat 16, 18; J/ 72, 423. — Et Nilus abbas scribit (1. 2. ep. 261; J/ 79, 334): „Videsis ecclesiae primum lapidem Petrum, chori apostolici verticem, post poeni­ tentiam tactum (riJtvtci)*4. — Praeclare i.eo .V. loquitur (serm. 4. c. 2; 3/:>4, InOl: „Primus est in Domini confessione, qui primus est in apostolica dignitate. Qui cum dixisset : ,Tu es Christus Filius Dei vivi·, respondit ei Jesus: .Beatus es, Simon Bar-Jona, ex doctrina tradita, 45 quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus qui in coelis est'; id est, ideo beatus es, quia te Pater meus docuit, nec terrena opinio te fefellit, sed inspiratio coelestis instruxit: et non caro nec sanguis, sed ille me tibi, cujus sum unigenitus Filius, indicavit. ,Et ego', inquit, ,dico tibi': hoc est, sicut Pater meus tibi manifestavit divinitatem meam, ita et ego tibi notam facio excellentiam tuam: ,Quia tu es Petrus': id est, cum ego sim inviolabilis petra, ego ,lapis angularis, qui facio utraque unum' (Eph 2, 14. 20), ego ,fundamentum praeter quod nemo potest aliud ponere' (1 Cor 3, 11), tamen tu quoque petra es, quia mea virtute solidaris, ut quae mihi potestate sunt pro­ pria, sint tibi mecum participatione communia. ,Et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et portae inferi non prae valebunt adversus eam'. Super hanc, inquit, fortitudinem aeter­ num exstruam templum, et ecclesiae meae coelo inferenda sublimitas in hujus fidei firmitate consurget". Insuper vide ep. 5. c. 2 (J/ 54, 615); ep. 10. c. 1 (J/ 54, 629). In ipso concilio ephesino (act. 3; JI 1, 1478) Philippus sedis 71 apostolicae legatus, contradicente nullo, illa prolocutus est: „Nulli dubium, immo saeculis omnibus notum est, quod sanctus beatissimusque Petrus apostolorum princeps et caput, fideique columna, et ecclesiae catholicae fundamentum (q θεμέλιος), a Domino nostro Jesu Christo, Salvatore humani generis ac redemptore, claves regni accepit, solvendique ac ligandi peccata potestas ipsi data est : qui ad hoc usque tempus, et semper in suis successoribus vivit, et judicium exercet". — Et in concilio chalcedonensi (act. 3; //2,346) legati sedis apostolicae hanc contra Dioscorum senten­ tiam ferunt: „Unde sanctissimus et beatissimus archiepiscopus magnae et senioris Romae Leo, per nos fl· et per praesentem sanctam synodum, una cum ter beatissimo et omni laude.digno beato Petro apostolo, qui est petra et crepido catholicae eccle­ siae, et rectae fidei fundamentum (og έοτι jrtroct y.ai ν.ρητιΐς της ïaW.r/Sfi ΐ'/.’/.ληοΐας, /.(à ιής ορθοδόξου πΐστεως ù θεμέλιος), nudavit eum tam episcopatus dignitate, quam etiam et ab omni sacer­ dotali alienavit ministerio". Huc spectat etiam hymnus dominicis post epiphaniam po- 72 situs ad laudes, qui jam a s Augustino (retract. 1. 1. c. 21. η. 1; .1/32, 618) memoratur et ab eodem s. Ambrosii esse dicitur (cf. J/ 16, 1409); ubi de gallo occurrit illud: „Hoc, ipsa petra 46 Mat 16. 18 Petrus ipse petra ex usu liturgico et refutata objectione. ecclesiae, canente, culpam diluit*·. Consonat praefatio, quae festo cathedrae s. Petri in sacramentario Gregarii A/, assignatur (J/ 78, 50). — Item in liturgia etiam graecoru rn die 16 jan. vel 29. jun. celebratur Petrus ut r '/.or.τις ιης twkroÎctç /.(à η jttroa .τ'/σπως, basis ecclesiae et fundamentum fidei, ΰογμι'αων βάοι; ίΐσειοτος, dogmatum basis immobilis, Κόρα τις πίστεως, sedes fidei apud Nilles, Kalendarium manuale 1, 72. 193. 194); qualibus titulis nominatim etiam ecclesia russica per liturgiam quidem suam s. Petrum praedicat (apud Rudis, Petra romana pag. 128. 129. 135). — Pariter sectae, quae jam saeculo V ab ecclesia catholica defecerunt, in ipsis suis libris liturgicis Petrum apo­ stolum tamquam petram ecclesiae profitentur. Ita ordo paenitentiae in ecclesia coptica continet orationem ( apud Denzinger, Ritus orientalium 1, 437): „Domine Deus omnipotens . . qui dixisti patri nostro Petro, ex ore unigeniti Filii tui Domini et Dei nostri Jesu Christi: tu es petra et super hanc petram aedi­ ficabo ecclesiam meam . /·' Testimonia luculenta ex officiis jacdbitarum et nestorianorum collecta habet fasc. Iit. Katholik 1871. 1, 18 ss. — Ad haec legesis Pseudo-Clementis ep. ad Jacob, η. 1 (3/2, 34); hom. 17. n. 19 {M 2, 402). i. Per gratuitam omnino conjecturam protestantes veteres multi affirmabant, Christum verbis „super hanc petram", digito exserto, se ipsum demonstrasse. Quod commentum etiam posi­ tive prolatis rationibus excluditur. Quibus addi potest, quod, si se ipsum Christus designasset, pro actione sua jam praesenti, neutiquam, forma tantummodo futuri usus, dixisset „aedificabo“. Xec magis adversarii juvantur provocando ad Jo 2, 19, ut cujus loci nulla sit cum enarrato Mat 16, 18 paritas; neque per occa­ sionem illam alteram Jesum erga sese intendisse digitum firmius comprobatur; immo etiam hoc confictum mero esse, exsistit ex contextu (v. 20—22) satis manifestum1). ') Ceterum jam et protestantes, quamvis alioqui errent, eatenus tamen veri­ tati cedunt, quatenus Mat 16, 18 Petrum ipsum petram ecclesiae intellegunt. Ita V. g. initio hujus saeculi Kuinoel (in h. 1.): .Male . . plures interpretes per nùowt intellexerunt vel Christum ipsum, vel professionem Petri paulo ante v. 16 editam Neque vero ad ha» contortas interpretationes confugissent interpretes, si non pon· lificii e verbis Ιπ\ twtj rj πΰοα. ad Petrum relatis, male ac perperam vin­ dicare voluissent Petri successoribus, hoc est, pontificibus romanis auctoritatem et praerogativam singularem ac divinam». - Vel rccentior Meyer (in h. 1.); .Den Mat 16, 18 Petrus solus petra ex textu vel contextu. 47 2. Probatur promissio facta esse Petro ut personae a re- 74 liquis distinctae ideoque promissa esse dignitas non pluribus communis, sed prae ceteris omnibus beati Petri propria. Hoc autem a. ex eo constat, -quod (v. 17 ss) per verba numeri sin­ gularis ei, es, tibi, tu etc in sensum obvium accepta ad perso­ nam Simonis Petri unam noscimus derectum esse ut sermonem, ita intentionem promittentis Jesu Christi. b. Si praerogativam expressam vellet Christus minime sin- 75 gularem, absona re vera sollicitudo illa tanta appareret, qua unus ille apostolus, etiam adjecto nomine primitivo, nomine, ex Jo 1, 42 graec. et 21, 15—17) apocopato quidem, patris, Nachdruck hat ταΰτρ, womit auf deu Petrus . . gezeigt ist; auf keinen andern ais auf diesen Felsen, — daher jetzt die Femininform gewahlt ist, weil es hier nicht acf den Namen, sondern auf den sachlichen Sinn, d. i. auf die in der Person des Apostels daslehende Felsennatur ankam, welche den Gemeindebau tragen konnte tnd solite . . Ohne Zweifel wird iibrigens hier dem Petrus der Primat unter den Aposteln zuerkannt . . Damit stimmt auch die Voranstellung in den Apostelverwichnissen und die thatsachliche Ueberlegenheit, in welcher wir den Jünger durchwegim N. T. im Apostelkreise finden . . Dieser Primat ist unpartheiisch zuzugeben, iber ohne die rômischen Consequenzen . . Die oft von der Polemik gegen Rom ergriffene Auskunft mit dem Felsen sei nicht Petrus selbst, sondern der feste Glanbe und dessen Bekenntniss von Seiten des Ap. gemeint . ., ist unrichtig, da hs hinzeigende ταντγ Trj nhoit nach dem eben gesagten σν tï πέτ^ος nur ka Apostel selbst meinen kann, wie ihn auch das folgende καί δώσω etc meint, wobei allerdings der Glaube des Petr, es war, um dessen willen er vom Herrn ium Grundfelsen erklart wurde“. Quam ferme explicationem Weiss in editione aova ejusdem commentarii retinuit. — Item recentissime Holtzmann scribit (in b. 1.); .Nach Jes 28, 16 . . legt Gott einen Grundstein in Zion, und ais ein Fels, dirauf Gott die Welt gegriindet hat, erscheint nach Jes 51, 1. 2 Abraham in der j.iischen Théologie . . Ein solchtr Fels soli für die Kirche Petrus sein; art'roo»· heisst zwar gewôhnlich Stein, Felsblock, wird aber auch im Siune von πίτηα = Fels gebraucht; in der aramaischen Vorlage stand beidemal im Griechischen sasste wegen der Beziehung des Bildes auf die Person des Petrus (darin sind die 'r.thol. Ausleger den altprotest., die den Fels nur im Glauben oder Glaubenshkenntniss des Petrus fanden, gegeniiber unbedingt im Recht) das 1. Mal dic Masculinform gebraucht werden, die desshalb aber doch im appellativen Sinne iteht. , Auf dieser soeben bewâhrten Felsennatur soli die Kirche so sicher be,-rindet stehen (vgl. 7, 24. 25), dass die Pforten der Unterwelt . . trotz ihrer Siirke . . sich nicht überlegen erweisen werden·*. Itaque concedunt isti, falli •a, qui Mat 16, 18 petram intellegi vel Christum vel Petri confessionem vel doctriniin Christi vel de Christo censent; at non majore jure respui ab ipsis prima:r. rerae jurisdictionis proindeque in eundem successionem, h. e., „consequentias resanas*, ex dicendis palam fiet. 3 5 7 1 BELLARMINE LIBRARY St. Mary's College ST. MARYS. KANSAS ** r,z· 48 Mat 16, 18 Petrus solus petra ex texhi vel contextu. nomine postmodum imposito, ab aliis quibuslibet hominibus per Dominum discernitur. 78 c. In hypothesi adversa non fuisset ratio beatum praedi­ candi Petrum solum, sed, aeque ac v. 15, in numero potius plurali Christus omnes allocutus esset. 77 (1. Simoni soli nomen competit impositum a Christo Petrus. Ergo et praerogativa eodem nomine signata et verbis „super hanc petram etc“ declarata debebat esse propria Simonis. 78 e. Christi verba promissionem continent cujusdam praemii pro sollemni divinitatis suae confessione rependendi. Atqui haec confessio fuit propria Simonis Petri, i. e., a delegatione vel etiam a sententia prius cognita apostolorum prorsus inde· pendens. qB Et sane quod ab adversariis pluribus dicitur Petrus nomine communi apostolorum confessionem suam edidisse, est res ficta praeter textum evangelicum (cf. ex adverso Jo 6, 68 — 70). Quin contra totum est contextum. Etenim ad priorem1 interrogationem Domini promiscue apostoli responderunt (v. 13. 14); unde con­ tendendum foret, munus respondendi ad percontationem alteram ad omnes pariter derectam (v. 15) tempore intermedio a reliquis Simoni Petro delegatum esse; atqui hoc satis ridiculum est supponere. Praeterea Christus non modo Petrum unum eximia laude afficit (cf. Ps 31, 1), sed etiam diserte asseverat, a solo caelesti suo Patre, non ab apostolis, immediate et directe per­ sonae Simonis Bar Jona eam revelationem factam esse, quae causa exstitit fidei et professionis fidei. Nimirum phrasi „caro et sanguis" designatur loco hoc natura humana ex se imbecilla et infirma, discursus rationis naturalis, omnis auctoritas dum­ taxat humana, qualis ipsorum apostolorum eo usque erat; qui sensus colligitur ex oppositione cum Patre caelesti ejusque revelatione supernatural! (cf. Mat 11, Λ27; fo 6, 44. ■ ~ 45); ·unde et a talmudistis eadem loquendi ratione homo opponi Deo solet (cf., si fas sit, Lightfoot vel nuperum Wibischc, in Mat 16,17). 79 f. Pollicitatione Domini non respici directe integram ec­ clesiam et per ecclesiam Petrum, ex eo quoque planum fit, quod Petrus ad ecclesiam aedificandam refertur velut hujus fundamentum. Atqui fundamentum pro vi sua est aedificio prius. 80 "· Consentit huic nostrae interpretatio majorum, secundum quam ecclesia tota reliqua fundanda super Petrum et eo ipso 40 Mat 16, 18 Petrus solus petra ex testimoniis Patruin, dignitas prorsus peculiaris prae ceteris apostolis Petro con­ ferenda erat; quo spectant plus minus ve explicate omnia, quae supra in.64.68 -72) proposuimus, Patrum testimonia.— Praeterea autem negant, loco, de quo agitur, sustinuisse Petrum personam aliorum. Ita certe Hilarius (in Mat comment, c. 14. n. 17; J/ 9, 1002): „Et hoc in Petro considerandum est, fide eum ceteros anteisse: nam ignorantibus ceteris, primus respondit: ,Tu es Filius Dei vivi"'. Iterumque scribit ide Trin. 1. 6. n. 37; .1/10,187): „Qui (Petrus) in cunctorum apostolorum silentio Dei filium revelatione Patris intelligens, ultra humanae infir­ mitatis modum, supereminentem gloriam beatae fidei suae con­ fessione promeruit !" — Eodem sensu loquitur Optatus (de schismate donatistar. 1. 7. n. 3; M 11, 1088): „Cum interrogaret Christus omnes quem se homines dicerent, unus dixit Eliam ; alter dixit prophetam : tunc Christus dixisse legitur: ,Vos quem me dicitis esse?' et ait illi Petrus : ,Tu es Filius Dei vivi'. Pro qua agnitione laudari ab eo meruit1): Ecce ceteris non ag­ noscentibus Filium Dei, solus Petrus agnovit". — Item docet Cyrillus hieros. (catech. 11. n. 3; J1Z 33, 694): „Omnibus . . reticentibus — humanas enim vires excedebat hujusmodi docu­ mentum —, Petrus apostolorum princeps et supremus ecclesiae praeco, non adinvento sermone usus, neque humano persuasus ratiocinio, sed immissa menti a Patre luce perfusus, dicit ad ipsum: ,Tu es Christus'; neque id simpliciter, sed, ,Filius Dei viventis'. Et statim adjungitur huic verbo beatitatis denun­ tiatio — vere enim humano captu superius erat —, et signa­ culi loco declaratio haec, quod Pater esset qui revelaverat." — Atque Ambrosius (in Luc 1. 6. n. 97; M 15, 1694): „Petrus non exspectavit populi sententiam, sed suam prompsit dicens: ,Tu es Christus Filius Dei vivi"'. — A^el Asterius amasenus (hom. 8. inss. Petrum et Paulum; J/ 40, 278): „Percontante . . quando­ que Domino ex duodecim . . jubenteque ut clare edicerent, quem eum dicerent, cum omnes reliqui vellent tacere ac cunc­ tarentur, palamque praeferrent parturire animis aliqua medi­ tatione quid responsuri essent, statim aperiens os, qui vivum accensumque fidei carbonem animo ferebat, quo et prius Isaiae In editione vindobonensi recipit ZiWsa interjectum istud: bquod instinctu ia patris hoc dixerit*. Striab, De EccJenia. * 50 1<^ Petrus solus petra labia mundata luissent, beatam illam ac plane perspicuam prae­ clare edidit confessionem: ,Tu es Christus Filius Dei vivi*“. — Vel et Basi/ius seieuciensis (orat. 25. n. 4; M 85, 295): „,Quem me dicunt homines esse Filium hominis?* Remotam a periculo quaestionem interim discipulis objiciebat. Perfacilem enim re­ sponsionem quaerit de aliis instituta quaestio. Quare prompte apostolorum coetus respondit: .Alii Eliam, alii Joannem. alii unum ex prophetis*. Sed quaestione iterum ingesta refellit inscitiam: ,Vos autem quem me esse dicitis?* Et silentio sus­ pensos omnes tenuit: nec enim omnes sciebant. At cum interrogasset, ignorantia cognita Petro divino quodam modo re­ sponsum subjicit, et ad quam vocem sponte movebatur, primatem inclinat («ιλύς . r.m.i ίΐς την ί-ονσίατ Φαρισαίοι . . ΟΙ <Τί την απλότητα της άνθρωπον χ«τά untôàr λτκίΐ’Π; και dioixrjai των όλων Ιγίνοιιο dnôxtir it καΊ xautyttr ους Îiüoitr. ivfir rf και ô tau th· (al. Οηγ). 62 Mat 16, 19 clavium vel ligandi solvendique potestas est suprema jurisdictioni-· baeorum natus et quondam pharisaeus opus illud suum in lingua hebraea composuit et postea in graecam vertit: unde in textu originali nunc deperdito fuerint verba eadem solvendi ligandi· que, quibus Dominus ipse alloquens Petrum usus est. 102 e. Expositio data suffragio Patrum confirmatur. Haec est sententia Aphraatis scriptoris syri antiquissimi ecclesiastici ad verbum versa (dem. 21. n. 13; ed. Parisot 1, 965): nDavid com­ misit regnum Salomoni et adjunctus est ad populum suum; et Jesus commisit claves Simoni et ascendit et ivit ad mittentem se.“ — Ita Chrysostomus loquitur (hom. in s. Ignatium n. 4; M 50, 591): ^Praecipua Deo hujusce civitatis (antiochenae) cura fuit, id quod et re ipsa declaravit: siquidem quem toti orbi terrarum prae­ fecit, Petrum, cui claves caelorum dedit, cujus arbitrio et po­ testati cuncta permisit ii» γοΐτ riy οιχονμένης Επιστάτην άπάοη; JUtçov, (;> ιός τ/.ιϊς των οι'ρανών, ώ πάντα άγιιν y.ai (pour Ertr otite), hunc longo tempore hic jussit commorari ; ita nempe ipsi civitas nostra orbi terrarum par fere videbatur". Et (hom. 54. al. 55. n. 2. in Mat 16. 19; M 58,534. 535): „Filius . . mortali homini omnem in caelo potestatem (των ?-r τω ονρανω πάντων tir ίξονσΐαν) dedit, dum claves illi tradidit." — Haud dissimi­ liter Gregorius M. scribit (1. 5. ep. 20. ad Mauricium Augustum; J/ 77, 745. 746): ,,Cunctis . . evangelium scientibus liquet quod voce dominica sancto et omnium apostolorum Petro principi apostolo, totius ecclesiae cura commissa est"; et citatis Jo 21,17, Luc 22, 31. 32, Mat 16, 18. 19 hunc in modum pergit loqui s. doctor: „Ecce claves regni coelestis accepit, potestas ei li­ gandi ac solvendi tribuitur, cura ei totius ecclesiae et princi­ patus committitur". Porro Maximus martyr verba Christi ad successorem Petri ita refert (ep. ad Petrum illustrem, ser vata ab Anastasio in collectaneis excerpta; M 129, 575. 576): „Si . . romana sedes non solum reprobum Pyrrhum, sed et male sentientem et male credentem non nescit, perspicuum profecto est, quia omnis qui eos, qui Pyrrhum reprobaverunt, anathematizat, sedem romanam, id est catholicam ecclesiam anathematizat . Non . . fas est illum ex quacunque laude cognominari, qui jam olim damnatus est, et abjectus ab apo­ stolica sede romanae urbis ob externae sensum opinionis, donec ab ea recipiatur conversus ad ipsam, imo ad Dominum 1 )eum nostrum per piam confessionem et orthodoxam fidem «x interpretatione Patrum. 63 Itaque si vult haereticus neque esse, neque audire, non isti aut illi satisfaciat; superfluum quippe hoc et irrationabile est, quia sicut uno contra eum scandalizato omnes scandalizati sunt, ita quoque uno satisfacto, omnes proculdubio satisfiunt. Festinet pro omnibus sedi romanae satisfacere. Hac enim satisfacta, communiter ubique, omnes pium hunc et orthodoxum praedi­ cabunt. Nam frustra solummodo loquitur, qui mihi similes suadendos ac subripiendos putat, et non satisfacit et implorat sanctissimae romanorum ecclesiae beatissimum papam, id est, apostolicam sedem, quae ab ipso incarnato Dei Verbo, sed et omnibus sanctis synodis, secundum sacros canones et terminos, universarum, quae in toto terrarum orbe sunt, sanctarum Dei ecclesiarum in omnibus et per omnia percepit et habet impe­ rium, auctoritatem et potestatem ligandi atque solvendi. Cum hoc enim ligat et solvit etiam in coelo Verbum, quod coele­ stibus virtutibus principatur. Si enim alios quidem satisfaciendos ducit, et beatissimum romanum papam nequaquam implorat, simile quiddam agit ei, qui forte homicidii, vel alterius cujusdam criminis redarguitur, et insontem se non ei, qui secundum leges judicandi jura sortitus est, exhibere festinat, sed tantum inutiliter et sine lucro aliis et privatis hominibus munditiam monstrare sui satagit actus, qui nullam habeant se solvendi a crimine potestatem". — Pariter Petrus Damianus (serm. 26; .1/144,646): „Adest Petrus, et ad ejus arbitrium orbis univer­ sitas solvitur, et ligatur; et praecedit Petri sententia sententiam Redemptoris, quia non quod Christus, hoc ligat Petrus, sed quod Petrus, hoc ligat Christus, ipso idipsum attestante: ,Quod­ cunque', inquit, ,ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis'. 0 quam potens dignitas, quam digna potentia! Judicat Petrus, et Petri judicia confirmat Omnipotens, et est in manu Petri manus Altissimi : solusque ille efficitur familiaris Christi, qui Petri familiaritatem habuerit." — Accedunt effata jam prolata ex Ephracm syro (n. 69), concilio ephesino (n. 71), Optato (n. 92'1, Rida (ib.). Hinc Patres ex textu evangelico, de quo agitur, inferre solent, plenitudinem potestatis vel singula quaeque jura ad ecclesiam gubernandam requisita in Petri cathedra inveniri. f. Proinde quae jam v. 18 Simoni Petro promissa erat 103 'Uprema potestas jurisdictionis, eadem ob rei gravitatem iterum v. 19 promittitur; neque enim plura regna specifice diversa 64 Mat 16, 19 clavium vel ligandi solvendiqne potesta» est suprema jurisdictione 104 condere Christus voluit, quorum unus Petrus caput foret, sed unum supernaturale veritatis regnum (cf. 'Jo 18, 36. 37), quod est ecclesia. Attamen est alia et alia imago, qua successive potestas prorsus eadem spondetur. Primo est Christus arcbi tectus. Petrus fundamentum, ecclesia aedificium; dein vero apparet Christus ut summus rex vel dominus, Petrus ut prin­ ceps regni dominici vel praepositus civitatis, ecclesia ut regnum. Grandi oratione Hilarius unum praemium sub geminato schematepromissum celebrat (in Mat c. 16. n. 7; M 9, 1009. 1010): „Et dignum plane confessio Petri praemium consecuta est, quia Dei Filium in homine vidisset. Beatus hic est, qui ultra hu manos oculos et intendisse et vidisse laudatus est: non id quod ex carne et sanguine erat contuens, sed Dei Filium coelestis Patris revelatione conspiciens, dignusque judicatus, qui quod in Christo Dei esset, primus agnosceret. O in nun­ cupatione novi nominis felix ecclesiae fundamentum, dignaque aedificatione illius petra, quae infernas leges, et tartari portas, et omnia mortis claustra dissolveret! O beatus coeli janitor, cujus arbitrio claves aeterni aditus traduntur, cujus terrestre judicium praejudicata auctoritas sit in coelo: ut quae in terris aut ligata sint aut soluta, statuti ejusdem conditionem obtineant et in coelo“. HH g. Ut vero per claves nihil aliud ac munus praedicandi verbum Dei repraesentari demonstretur, frustra provocant ad „Vae vobis legisillam exprobrationem Domini Luc 11 peritis, quia tulistis boer/ elavem scientiae: ipsi non introistis, et eos, qui introibant, prohibuistis4. At enim claves alicujus regni non sunt confundendae cum clave scientiae. Sicuti per illas datas uni prae aliis ad regnum pertinentibus significatur tradita facultas regendi vel potestas princeps, ita per hanc significatur addita facultas principiumve objectivum aliquod sciendi vel quaedam veritas princeps, unde quis procedere possit ad veritates alias cognoscendas; quae I.uc 11, 52 intel­ legitur imprimis notitia recta ex sacris litteris de Messia futuro haurienda, per quam Jesum ipsum verum Messiam jam agno­ scant et ulterius docenti credant (cf. jo 5, 46). Videlicet re­ prehenduntur scribae et pharisaei loco objecto non quidem de arrogata sibi suprema scientiae tradendae potestate, sed quod neque ipsi utendo rite scripturis ad scientiam de Jesu Christo Μ ex fpiii» formulis taimndicis. debitam pervenerint, et praejudiciis contra Messiam vel calum­ niis contra Jesum sparsis homines a Messia Jesu agnoscendo prohibuerint, ideoque ipsum principium scientiae salutaris neg­ legendo et auferendo aditum ad scientiam hominibus prae­ cluserint. Quare si inter Mat Hi, 19 et Luc 11, 52 est parallelismus quispiam verbalis, non certe est realis. — Pariter nil prodest adversariis appellare formulas talmudicas rabbinorurr, quibus solvere vel ligare idem sit ac licitum aliquid declarare vel illicitum. Nam primum accepto tali sensu saltem magiste­ rium Petri vel subjecti potestatis summae ligandi et solvendi idque infallibile in proponendis fidei morumque veritatibus per promissionem Christi nuntiaretur, quandoquidem quodcum­ que declaraverit Petrus, ratum habebit Deus; ex qua prae­ rogativa magisterii infallibilis directe significata virtutem ipsam jurisdictionis supremae in ecclesiam non ita difficile est colli­ gere. Deinde supposito usu illo rabbinico minime sequeretur, per formulam eandem omnino idem exprimi a Domino loquente; neque enim mirum foret, si pro hypothesi verba adhibita a scholis simplicibus induerent significationem coartatam; at ubi proferuntur verba a rege supremo et de subjecto eo, quod sit regni claviger, vim ipsis percipimus inesse ampliorem, ita ut includatur potestas non solum docendi, sed ferendi leges, judi­ candi, infligendi poenas etc; et sane sensus iste plenior ratio nibus superius expositis postulatur. Denique hypothesis illa falsa est. Jam in scriptura veteris testamenti respondens verbo ligare significat non tantum declarationem meram, sed veram obligationem animae impositam [Num 30, 3 ss), sicut etiam vocabulum aramaicum "çx occurrens apud Dan (fi, 8 ss) designat interdictum emanans a rege ideoque legem proprie nominatam. Ipsa aetate Christi et deinceps per verba ligare et vel aramaicum xnti solvere solebant doctores judaici efferre functiones potestatis legiferae et judicialis sibi vindi­ catae, Enimvero recentioribus quoque eruditis placet id, quod fultus locis multis scripsit olim Morinus (de disciplina in adinin. „Forsan alicui proderunt sacr. poenitentiae 1. 1. c. nec erunt prorsus ficulnea, quae hic intertexere nobis propo­ nimus de significatione verborum ligandi et solvendi apud antiquos recentioresque judaeos usitatissima. Antiquissimi enim illorum rabbini . . cum praecipiendi, prohibendi, permittendi, ft Mratib, Do Kcdrwla. »· * <>G Mat liî, 19 promissa jurisdictio suprema vindicatur leges condendi, aut eas moderandi, immutandi, abrogandi aucto­ ritatem significare voluerunt, ligare et solvere fere semper dixerunt, ita ut ista significatione, cum de his rebus quaestio est, nihil sit apud eos frequentius . . Nec porro existimandum est judaeos ista decreta ligationis et solutionis ad sacram scrip­ turam aut. ejus interpretationem restringere ; quanquam hoc esset maximae auctoritatis argumentum: longius ista diffun­ duntur. Sub his enim complectuntur omnia, quae eorum reli­ gionem et regimen spectant . . Consequenter Christus Dominus noster ex usu familiari istarum vocum apud judaeorum sui temporis doctores dixisse videtur : Quaecumque alligaveritis, hoc est, quaecumque prohibueritis vel permiseritis, aut verbis universalioribus: Quaecumque decreveritis, statueritis, defini­ eritis in terra, erunt in coelo decreta, statuta et definita, sive quidquid in terra statueritis, ratum Deus habebit in coelo". Videtur respicere eodem dictum illud Christi Mal. 23, 2—4: «Super cathedram Moysi sederunt scribae et pharisaei. Omnia ergo, quaecumque dixerint vobis, servate, et facite: secundum opera vero eorum nolite facere, dicunt enim, et non faciunt, Alligant enim onera gravia et importabilia, et imponunt in humeros hominum: digito autem suo nolunt ea movere“. Cf. 2. 5; 19, 3; exempla alligationis posita Mat 5, 34—36 ; 23, 16-22: Act 21, 24; 2 Cor 11. 24.’) l) Ex acatholicis quemadmodum complures vetustiores, ut Lightfoot (in Mat 16, 19) vel SchUttgui rabbin, lect. 1. 2. c. 1. §. 17), verbis ligandi ac solvendi censent indicari jurisdictionem vel majorem vel minorem, sic nuper ingenue asseverat Edcrshebn (The Life and Times of Jesus the Messiah, vol. IL book III. ch. 37. p. 85, London 1892), locutione illa rabbi nos sibi potestatem eam legiferam ct judiciariam asseruisse, quam Dominus verbis talibus in Petrum, ut repraesen­ tantem quidem ceteros apostolos, reapse transtulerit. — Item ex studiis talmudicis fateturc Wünsclu (in Mat 16, 19) -Ein Verbot pflegte man eine Beschriinkung, Fessel oder cin GefangnUs ( C’X) der naturlichen Freiheit des Menschen, cine Erlaubniss ( Γ) dagegen eine Entfessclnng oder eine Befreiung zu nennen. Alie hragen, welchc das Ceremonialwesen betrafen , wo es sich darum handeltc, ob dies oder jenes erlaubt oder verboten sei, warden durch den Ausspruch ΊΓ’6 oder es ist erlaubt, oder “ΈΧ, es ist verboten, enlschieden, und man glaubte, viele dieser Entscheidungen und Beschlüsse seien auch vom allerhochsten Gerichtshofe im Himmel genehmigt und angenommen . . Jesus beklcidct somit hier den Simon Petrus mit der Autoritat eines Lehrers . . ertbeilt ihm die Ermachtigung zu binden oder zu fesseln (TEXT, verdammenl und zu lôsen (Trrb, begnadigen) und verheisst scinen Bcschliissen und Entscheidungen die himmlische Zustimmung". Et refutatis exceptionibm». 67 Demonstratio p. IU seu refutatio exceptionum residuarum, 105 qua argumentum duplex hactenus expolitum etiam amplius com­ munitur. Sane -iulo ante llunsc/i<· de potestate clavium advertit: nDer Schlussel . . gait den Propheteu sowohl (s. Jcs. 22, 22) wie den Rabbinen ais Symbol der physischen ud moralischen Autoritat und Machtvollkommenheit“. Similiter, sententiae quidem verae agnitae miscendo vel repugnantia vel sat distorta, i. ce(Bow(inMatl(i, 19): „In BetreiTdes Petrus, . wechselt die bildliche Vorstellung, :dem sie vora Bilde des Grundfelsens zwar nicht auf das niedere Bild des Pfortners, aber anf das des o/xorouo; . . iibcrgeht, von der Bedeutung des Jiingers fiir die Gràndung der Gemeinde auf seine dadurch bedingte künftige Befugniss, Letztere ist die des Hausverwescrs, wclcher die oberste Leitung und Aufsicht iiber das Hawwesen führt, die voile Verfügungsgewalt in demselben hat, deren Symbol then die Schlussel des Hauses sind (Jes. 22, 22. Apok. 3, 7). Dazu gehôrt unnreifelhaft das in diesen Stellen hervorgehobene Recht, auf- und zuzuschliessen, remit aber keineswegs das Recht gegeben ist, die Zugehorigkeit oder Nichtzugehcrigkeit zu dem Hauswesen zu bestimmen, welches schwerlich der Hausherr crdentlicher Weise einem οίκονόηος iibertragen wird . . και o (άν etc. ein Kthwendiges Zubehor zu dieser Gewalt: und was du irgend verboten haben wirst aafErden, wird verboten sein im Himmel (bei Gott), und was du irgend erlaubt haben wirst auf Erden, wird erlaubt sein im Himmel. Das heisst aber natiirlich nicht: Von deiner Bestinimung, welche giiltig sein soil vor Gott, wird es abhingen, was als verboten zuin Messiasreiche unfahig macben, und was als erlaubt die Aufnahme in dasselbe gestatten wird, was Meyer nur aus seiner unrichtigen Fasssng der Schliisselgewalt eintrâgt, geht iiberhaupt nicht auf die ,sittliche Gesetzgebangsmacht' . . an der man mit Recht Anstoss genommen. sondern auf die Anordnung ailes dessen, was die Lebensordnung des Hauses und ihre Bediirfnisse ait sich bringen . . Das tiéttv und λύίΐν ist aus dem hochst gangbaren jiidischen Sprachgebrauclie von "CK und ΎΓΠ, womit die Begriffe verbieten und erlauben rersinnlicht werden, zu erklaren/ At ubinara terrarum est oeconomus vicarius, Elbens quidem plenam in domo disponendi facultatem, earaque pro hero absente rtjam inaccesso, quin habeat jus eiciendi hominis noxii et admittendi boni? vel ς-.omodo quis potest interdicere et permittere quaecumque sententia valente apud Deum, h. e., pro foro conscientiae, nec tamen uti morali condendi legem pote•tile? vel quo pacto careat ille virtute legifera morali, qui ordinare valet omnia congrua vitae ecclesiasticae, utique pro ipso ecclesiae sanctae fine ad Deum ordiutae ac verissime morali ? Hinc protestantes alii, missis jam ambagibus, Mat 16,18.19 dogma catholicum ita concedunt enuntiari, ut eum locum integrum pro interpolato habeant. Sic v. g. Holtzmann ia Mat 16,17—19): „Die folgenreichste Erweiterung findet.. der gemeinsame Text in d»r specitisch matthaischen ,Felsenrede‘ 17—19, in Form eines Gegenbekenntnisscs Jew gegenüber dem Barjonas . . gcbildel nach Maassgabe der in judenchristlichen und petriaischen Kreisen geltendcn Vorstellungen von der ίκκληοία . . Derselbc, der soeben s Fundament des Baucs erschien, tritt 19 als οικονόμος (s. zu Lc 12,-12) und Schliissel-.ei-ter ira auferbaulen Hause auf, wie es Jesus selbst Apk 3, 7 im Hause seines Vaters 5* Mat 1G, 18, 1$) vindicatur 1. proxime quidem huc non spectat, quod legimus 1 Cor 10,1: ^Bibebant autem de spiritali, consequente eos, petra; petra ist. Wenn Christus selbst nicht mehr persônlich anwesend sein wird. soli Petrus ais Hausverweser, Hausmeister» jene oberste Verfugungsgewalt iiben, deren Symbol die das Haas ofFnenden und schliessenden Schlussel siud, Jes 22, 22. Das erklarende χιά 8 erinnert zunachst an die Sprache der Rabbinen, in welcher und * “ versinnlichende Bezeichnungen fur Verbieten und Erlauben sind. Mauches was die Schule Schammais ,baud‘, das ,losete‘ die Schule Hillels. Ein bekannter SaU sagt, das obéré Synedrium (Gottes Rathsversammlung im Himmel) werde bestatigen, was das untere (irdische) beschlossen. Ebenso sollen Bestimmungen des Pt uber Erlaubtes und Verbotenes im Himmel, d. h. vor Gott selbst, ais giiltig angesehen werden . . Das kirchliche Bewusstsein, welches indieser ganzen Enclave (!) zum Ausdruck kommt, ist ein specifisch katholisches schon um der Vereinerleiung der Begrifie ,Kirche‘ 18 und ,Himmelreich‘ 19 willen4. At vero insignem illam levitatem, qua plures ad libidinem repudiant, quid­ quid non respondet praejudiciis propriis, protestantes saniores ipsi merito irri­ dent. Ita certe Blass professor philologiae classicae in Univ. Halensi homines illiusmodi theologos, videlicet protestantes, nuperrime exagitat (proleg. ed. Act, apost. §.3): -Sic nunc sunt homines, callidi, suspiciosi, fraudem ubique odorantes, cum majores nostri simplices et ενιρΉ/ç fraudique omni obnoxii fuerint. Sunt nunc quoque quidam ejus generis, societate των είδότων parum digni. Ei cum legunt Paulum Thessalonicae, Beroeae, Corinthi, Ephesi statim in synagogam esse profectum, Philippis contra id non fecisse, ^νηίΗχώς opinantur, ne fuisse quidem synagogam in ea urbe propter paucitatem Judaeorum. At acuti illi fraudem de­ prehendunt: nimirum de Philippis tantum vera narrari, falsa de ceteris oppidis; neque enim fuisse Pauli Judaeos curare, quos curandos Petro tradidisset, Graecos sibi reservans. Ita inter utrumque genus hominum prorsus non convenit: quod alteris rectum verumque, idem alteris deridiculum videtur. Rursus illi cum animad­ verterint de Petro Pauloque complura similia narrari, haec quae sunt de Paulo ad illorum exemplum conficta esse clamitant, scilicet ne minor Petro Paulus vide­ retur. Liberatur e carcere Petrus: ergo et Paulus. Cum mago Simone ille con­ flixit: ergo Paulus cum Barjesua ceterisque. Petrus spiritum sanctum tribuit eis qui a Philippo tincti erant: ergo Paulus quoque hominibus quibusdam et ipsis sacro ritu jam initiatis, quos Ephesi invenit. Haec et alia cum conquirunt fraudulentasque artes subesse statuunt, emunctae naris sibi esse videntur; alteri contra ne monstratam quidem fraudem agnoscunt, sed dicunt dicentque et magorum omnia tum plena fuisse — id quod probare facillimum est — . et inter Simonem Barjesuamque et ea quae dc utroque narrantur ne rninimum quidem similitudinis esse — sicuti non est re vera —, et cetera omnia intra eam similitudinem con­ sistere, quae necessario fere aliquando accidebat. Nam cum opus utriusque simile esset, similia utrique interdum evenisse etiam sine testimonio credendum erat . . Itaque omnis illa δίηώτης eo usque valet, ut ei theologi sibi sectaeque suae pla­ ceant, cum res ipsae maneant tales quales ab initio fuerunt . . Hoc enim simplicibus atque credulis praecipuo solatio esse debet, quod res opinionibus hominum minime tanguntur, manentibusque rebus falsae opiniones aliquando dilabantur ne- solutis variis objectionibus; 1 Cor 10, 4. 69 autem erat Christus*4. Cujus loci sensus est, eum, qui praebuerit ex petra israelitis aquas, fuisse Verbum incarnandum, h. e., cesse est. Neque enim tot Epicurei cum per tot saecula negarent atque pernega­ rent, solem multo majorem esse quam videretur, magnitudinem illius astri vel uno digito deminuere potuerunt.u Porro auctor idem artem plane vanam a criticis talibus factitatam in explicanda origine interpolationis, quam obtendant, ad veritatem sic depingit (ib. §. 13): ..Theologis haec quaestio, quae est de origine recensionis /i (alterius Actuum), omnino non magna neque difficilis videri potest, quippe qui majoribus quaestionibus sint assueti, habeantque ad eas solvendas instrumenta ea quae numq:am deficiant. Fingunt ex aere et fumo, ex tenuissima denique vilissimaque materia, formas qualescunque et quantascumque velint, interdum (velut eam quae Johinem aequare possit) ingenti prorsus magnitudine; eas postquam in locum va­ ccini constituerunt, omnis difficultas, sive ea sponte oborta est sive ab ipsis creata, superata atque sublata esse videtur. Eam artem a nobis didicerunt illo tempore, qco nondum theologiam a philologia χάομιι μίγα separabat; at nos ipsi, postqcam magis adulta est haec philologia nostra, jam multo minus ea arte utimur, qtrippe qui praeter cetera probe sciamus plerasque difficultates existere non rerum vitio, sed ob nostram ignorantiam. Optandum profecto ut illi nostrum exemplum sane quoque sequantur; sed qui id sperari potest, cum nos nostraque neque noverint neque curent? Itaque erit fortasse tempus, quo nos, Schliemanni et Doerpfeldi immortalibus meritis tandem meliora edocti, Trojam credemus a Graecorum exercitu captam deletamque esse, praefuisse ei exercitui Agamemnonem Mycenarum rt’em, si dis placet etiam Helenam fuisse causam belli, illi contra pergent quae in erangeliis et Actis scripta sunt pleraque pro falsis habere, suis inventis nebu­ losis confidere. Quid enim ex nebula atque fumo fieri potest nisi nebula et fumus? Sed id ut vanum est totum, ita est facile; itaque nullo plane negotio fingitur qui tt recensione « mutando addendoque effecerit recensionem β. saeculo fortasse mndo; quem hominem postquam semel nacti sunt, omni labore defuncti esse •Viridentur. Est autem, si quando fingendus est homo quem vixisse non traditum st, ei materia fingeudus quam solidissima, ut effigies sit hominis, non simulacrum levissimum; fingere debemus talem, quales illo aevo fuisse compertum habeamus, seqne piorsus fatuum neque in nostrum modum ό'υτόν atque versutum, non nimis ininnn rerum minimarum investigatorem, neque philologum nostri similem ; ita •-.pponemns quod possit certe illo tempore exstitisse. Vide falsarium qui Petri evangelium conscripsit : mentitur aperte, simplex est quodammodo in ipso mendscio, ut qui simplicibus hominibus scribat; non multum operae negotio suo in■•.sit, non curat nexum rerum neque conquirit laboriose materiam ; denique ingenio etiier eo quod habet, id est mediocri, quali plerique homines omnibus temporibus iront. Tale igitur ingenium si sufficit ad evangelium Johanis vel epistulas ad limothenm conscribendas, nihil oppono quominus haec scripta falsariis tribuantur ; **d vereor ne adeo non sufficiat, ut ad nebulam sit confugiendum.“ Ceterum quae hic universe de interpolatione ejusve origine dicuntur, im­ primis valent in Mat 16, 18. 19, quem locum saeculo II in evangelium insertum t»e statuunt. At enim praeterquam quod internae rationes, ut nomen Petri ipsum <0 106 Mat lb, 18 vindicatur declarando 1 Cor 3. H. Jahve, qui per tempus peregrinationis totum iisdem adstiterit (cf. Ar 17, 6; Xum 20, 8). Porro metaphora haec petrae ad­ hibita pro eo, qui aliquid ex petra mirabiliter produxit, ap­ paret eo aptior, quod Deus saepe in textu hebraeo veteris testamenti appellatur petra vel cum articulo ipsa petra i'Ti, nempe salutis pro populo electo (ut Deut 32, 4. 15. 18; 2 Reg. 22, 47; 23, 3; A 17, 3. 47 etc; Zs 17, 10; 26, 4; 30,29).’ Similiter autem Verbum incarnatum utique ecclesiae ipsius novi testamenti est et manet petra vel fundamentum firmum idque primarium et per sese, at jam invisibile; unde non excluditur fundamentum secundarium, sub Christo, per Christum, cum Christo, cui innitatur, pro Christo invisibili vicarium visibile. Quod illustratur veritate simili lucis originalis et participatae, si conferas Jo 1, 6—9; 8, 12 cum Mat 5, 14. 2. Nec magis obstat / Cor 3, 11: „Fundamentum enim aliud nemo potest ponere praeter id, quod positum est, quod est Christus Jesusff. At enim ibi non effertur fundamentum societatis, i. e., potestas summa, sed fundamentum doctrinae evangelicae seu objectum principale Christianae fidei insitum quodammodo animis fidelium, quod est Jesu Christi dignitas messiana vel divinitas; agitur nimirum de illo fundamento, quod s. Paulus ipse ut sapiens architectus posuit (v. 10), uti­ que tantummodo docendo: super quod fundamentum prorsus immutabile fidei Corinthi ab apostolo praedicante positum et a corinthiis receptum alii dicuntur superaedificare posse va­ riam materiam, pretiosam vilemve, doctrinam scilicet vel utilem vel inutilem, ex ipso profectu hominum recipientium aliquando dinoscendam (v. 10. 12 ss . Non ita multum differt, quod docet Gregorius M. (moralium 1.25. c. 10. n. 27; J/ 76, 338): ,,Paulus Simoni adhaerescens, obsistunt potius quam favent theoriae tali: qui fieri potuit, ut summi momenti sententia, et ea etiam ex criticis quidem illis non vera vel historica, verbis iisdem concepta, importaretur neglegenter, quin immo impie, saeculo 11 in textus sacri recensiones codicesque omnes linguarum variarum et omnium totius orbis ecclesiarum? et qui fieri potuit, ut sive prioris recensionis sive mutationis talis et tantae memoria funditus deleretur, nedum pro nobis, sed pro antiquis ipsis, ut Tertulliane, Origene, Cypriano, id quod vel modus utendi loco illo clamât? λ idelicet rem nimis nebulosam atque incredibilem fliïôrt* illi simplicioribus homi­ nibus imponunt. Ad haec ridesis genuinitatem loci, ostensis etiam aliis vestigiis pervetustis, ut ex Justino et Peeuda-Oemente elucentibus, vel ipsa adversariae partis infirmitate, vindicatam apud Stimmen aus Maria· Laach 1896. 1 129ss 288 ss 375 ss. 1 Cor 3, 1 i ; interpretationes differentes Patrum. : ! ■ 71 quippe ait: ,Fundamentum aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, quod est Christus Jesus.' Inimici ergo destruentes usque ad fundamentum Jerusalem exinaniunt, quando perversi spiritus a corde fidelium, destructo prius aedificio boni operis, soliditatem quoque exhauriunt religionis. Sicut enim supra fundamentum fabrica, sic super fidem opera construuntur. Usque ad fundamentum ergo exinanisse est everso bene vi­ vendi opere etiam robur fidei dissipasse.u — Etsi vero intel­ legeretur fundamentum societatis vel auctoritas suprema, in primarium dumtaxat fundamentum locus controversus accipi­ endus foret (cf. n. 105); cui sensui exprimendo interdum Patres ipsi praesentem quoque textum apostolicum accommodant; et re vera Christi, quae proponitur, excellentia una cum altera conectitur. Scite scribit Innocentius III 2. ep. 209. ad patriarch, constantinop.; M214,758.759): „ Apostolicae sedis primatus, quem non homo, sed Deus, imo verius Deus homo constituit, multis qui­ dem et evangelicis et apostolicis testimoniis comprobatur, a quibus postmodum constitutiones canonicae processerunt, concorditer asserentes sacrosanctam roman am ecclesiam in beato Petro apo­ stolorum principe consecratam quasi magistram et matrem ceteris praeeminere. Hic enim cum interroganti Domino, quem homines essedicerent Filium hominis,aliis referentibus opiniones aliorum, ipse velut inter ceteros primus eum esse Christum Dei vivi Filium respondisset, audire promeruit : ,Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam', et post pauca: ,Tibi dabo claves regni coelorum'. Nam licet primum et praecipuum eccle­ siae fundamentum sit unigenitus Dei Filius Jesus Christus, juxta quod dicit apostolus: ,quia fundamentum positum est, praeter quod aliud poni non potest, quod est Christus Jesus', secundum tamen et secundarium ecclesiae fundamentum est Petrus, etsi non tempore primus, auctoritate tamen praecipuus inter ceteros, de quibus Paulus apostolus inquit : ,Jam non estis hospites et advenae, sed estis cives sanctorum et domestici Dei, super­ aedificati supra fundamentum apostolorum et prophetarum' Pph 2, 19. 20); quos et fundamenta esse in montibus sanctis David propheta testatur." 3. Certe concedendum est, Patres interpretari petram non 107 Simonem Petrum solum, sed etiam Christum, et praesertim fidem, quam Petrus est confessus, vel ipsam fidei confessionem. Mat 16, 18 vindicatur Verumtamen interpretatio a nobis data est antiquissima, | quin ante concilium nicaenum audita sola (cf. n. 68), hodieque apud catholicos communis: et quidem merito, cum ad regular omnes sanae hermeneuticae exacta ea sit. Quodsi Patres post nicaenam synodum alios quoque commentarios adhibent, nostrum tamen non excludunt, sed supponunt, immo pro opportunitate etiam diserte cum aliis commentariis suis proferunt. Ita petram vocant sive confessionem sive fidem Petri v. g. Hilarius (de Trin. 1. 6 n. 36; M 10, 186. 187), Ambrosius (de incarn. c. ή. n. 34; .1/ 16, 827), Chrysostomus (in Mat hom. 54. al. 55. n. 2; M 58, 534), Cyrillus alex. (1. 4. or. 2. in Is 44, 23; M 70, 939). Leo M. (serm. 3. al. 2. c. 2. 3; M 54, 145—147), fortasse etiam Augustinus in Jo tr. 7. n.20 collato n. 14; JZ3o, 1448.1444.1445); I at simul nemo clarius dicere potest petram ipsum Petrum quam isti magni Patres (revise n. 69. 70). =>. ·.< Enimvero variae illae interpretationes non sibi opponuntur, | sed conspirant ad unam expositionem adaequatam efficiendam. Nam praeter habitudinem ad terminum, cujus debebat Petrus petra esse, relatio Petri exstitit ad causam, per quam futurus esset petra, quae nominarim duplex est, efficiens nempe et formalis. Porro causa efficiens, sicut etiam meritoria prima et exemplaris, Christus est, qui constituit Petrum petram firmat que ipsum virtute sua ita, ut vere petra princeps ipse Christus sit, sine quo petra secundaria vel esse vel cogitari nequeat (cf. Lue 22, 31. 32). Hinc auctor homiliae de poenitentia adscriptae Basilio M. ait in. 4; M 31, 1483): „Quanquam autem (Petrus) petra est, non ut Christus petra, sed ut Petrus petra: Christus enim vere petra est inconcussa: Petrus vero propter petram. Nam Jesus dignitates suas largitur, nec exhauritur: sed quae tribuit, retinet (orz n/rozirorturoc, ολλ’ i-yyn· 3 όίόίοοή. Lux est. ,Vos estis lux mundi' (Mat 5, 14). Sacerdos est; facit sacerdotes. Ovis est. ,Ecce mitto vos sicut oves in medio luporum' (Mat 10, 16). Petra est, petram facit, et servis dat sua. Hoc enim indicium est divitis, habere et tribuere. Verum qui apud nos divites sunt, cum largiuntur, ea quae habent im­ minuunt. Divites enim non sumus, nam aliena possidemus. Ille vero sic dives est, ut quantumcunque largitus fuerit, tan­ tum nihilo secius dives permaneat, velut fons perennis? Similiter s. Lt'> IX scribit (ep. 100. ad Michaelem constantinop. dec!-.nando interpretationes differentes Patrum, I I : I j ! > ! 73 patriarch, n. 7; J/ 143, 748): „1 aliter sancta ecclesia super petram, id est Christum et super Petrum, vel Cepham filium Joannis, qui prius Simon dicebatur, aedificata, quia inferi portis, disputationibus scilicet haereticorum, quae vanos ad interitum introducunt, nullatenus foret superanda/ — Reco­ lantur etiam testimonia Chrysosiomi vel Leonis M. superius n. 69. 70) recitata. Formalis autem causa est ipsa potestas primatus vel supre­ mae jurisdictionis ; jam vero haec includit docendi potestatem seu magisterium idque supremum, tamquam principium unitatis et firmitatis in fide, pro ecclesia, regno nempe veritatis (cf. Jo 18, 36. 37; Mal 28, 18—20), Et reapse, quoniam in regno tali doctrina salutaris debebat esse gubernationis universae norma, primatus jurisdictionis non erat tribuendus ei, qui doctor simul supremus verae fidei non esset. Itaque intellegimus ecclesiam fundandam super personam quidem Petri ipsam, sed formaliter quatenus haec augenda erat primatu jurisdictionis, ad quem pertineret summum magisterium fidei salutaris, cujus fidei objectum princeps foret ipse Christus. . Quid quod ex contextu ipso loci, de quo agitur, ecclesia ap­ paret aedificanda super Petrum credentem atque profitentem, speciatim quidem divinitatem Christi? Quare merito fundata dicitur ecclesia super fidem, non simpliciter neque in abstracto, sed in concreto super fidem Petri, prout fides proposita a Petro instar regulae sequendae, ac fidelium animis applicata, est principium formans et conservans unitatem fidei in ecclesia universa. Est nimirum auctoritas docendi, Petro indita, causa formalis partialis constituens Petrum petram; unde ecclesiam niti fide Petri ita affirmatur, sicut regnum dicitur servari sa­ pientia regis. Quadantenus similiter ajunt Patres, ut Hieronymus contra Joan, hieros. n. 35; M 23, 388), super aquas non Petri corpus, sed fidem ambulasse. Etiam propius loquitur Ambrosius de incarn. c. 5. n. 34; M 16, 827): „Fides . . est ecclesiae fundamentum: non enim de carne Petri, sed de fide dictum est, quia portae mortis ei non praevalebunt: sed confessio vicit infernum. Et haec confessio non unam haeresim exclusit: nam cum ecclesia multis tamquam bona navis fluctibus saepe tundatur, adversus omnes haereses debet valere ecclesiae fun■ damentum/ Mal l(», IS vindicatu» Proinde loco evangelic©, de quo agimus, haec triplex veritas enuntiatur: Persona Petri est petra, Christus est petra, tides Petri est petra. Quod intellexit s. Thomas scribens (in h. 1J: Super hanc petram4, id est, super te petram: quia a me petra trahes tu, quod sis petra. Et sicut ego sum petra, ita super te petram aedificabo etc. Sed quid est? Estne Christus et Petrus fundamentum? Dicendum, quod Christus secundum se, sed Petrus, inquantum habet confessionem Christi, inquantum vicarius ejus . . Et qui sunt portae inferi? Haere­ tici: quia sicut per portam intratur in domum, sic per istos intratur in infernum. Item tyranni, daemones, peccata. Et quamvis aliae ecclesiae vituperari possint per haereticos, ec­ clesia tamen romana non fuit ab haereticis depravata, quia supra petram erat fundata.“ Verumtamen Petrum esse petram enuntiatur immediate, explicite, litteraliter ; Christum esse pe tram et fidem Petri esse petram enuntiatur quidem immediate, sed magis implicite, et, sepositis saltem verbis contextus, con­ fessionem Petri exhibentibus, tantummodo realiter, i. e., ratione rei verbaliter significatae illudque alterum et tertium compre­ hendentis. Omnia autem ista, quamvis partim implicite, dicuntur neutiquam obscure. Ipse quoque sermo metaphoricus, cum ideae cunctae clarae sint et ratio translationis ex se vel ex loquendi usu nota, perspicuitatem non imminuit, sed adauget. Agite dum, Patres ad proferendam unam potius quam aliam de his expositionibus minime inter se pugnantibus per­ movebantur sive variis, qui per se fieri possunt, considerandi modis sive adjunctis etiam externis. Ita ante oculos habita petra principali interpretabantur Christum petram, eodem fere sensu, quo baptisma non ab homine, sed a Christo dari docent. Spectata vero causa formali petram dicunt fidem, cum respectu utique ad Petrum vel ad petram, in qua fides perseveret. Alterius interpretationis hujus usus invaluit post concilium nicaenum, ideo quidem, quod perfidiae arianae fides in Christum verum Deum, quam Petrus est professus, directe repugnaret. Nominatim s. Augustinus in diversis scriptis suis plures explicationes ita ponit, ut aliquando ex intellectu ecclesiastico Petrum ipsum esse petram indicet simulque ad privatum du­ bium suum, num in textu Matthaei Petrus vocaretur petra, adductum se ostendat tum eo, quod ecclesia vere Christo petra declarando interpretationes differentes Patrum, C) originali niteretur, tum etiam linguae aramaicae inscitia. Audias loquentein ipsum Augustinum (retract. 1. 1. c. 21. n. 1 ; M 32, 618): .Dixi in quodam loco (libri contra epistolam Donati; de apo­ stolo Petro, quod in illo tanquam in petra fundata sit ecclesia; qui sensus etiam cantatur ore multorum in versibus beatissimi Ambrosii, ubi de gallo gallinaceo ait: ,Hoc ipsa petra eccle­ siae canente culpam diluit'. Sed scio me postea saepissime sic exposuisse quod a Domino dictum est: ,Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam', ut super hunc intelligeretur quem confessus est Petrus dicens: ,Tu es Christus filius Dei vivi': ac sic Petrus ab hac petra appellatus personam ecclesiae figuraret, quae super hanc petram aedificatur, et ac­ cepit claves regni coelorum. Non enim dictum est illi: ,Tu es petra', sed: ,Tu es Petrus'. Petra autem erat Christus; quem confessus Simon, sicut eum tota ecclesia confitetur, dictus est Petrus. Harum autem duarum sententiarum quae sit proba­ bilior, eligat lector." Ceterum etiam ubi s. Augustinus intel­ legit directe petram ipsum Christum, ut qui sustineat Petrum cum ecclesia repraesentata tota secundum omnia dona sua imprimis interiora, primatum tamen jurisdictionis Petro reprae­ sentanti communicandum ideoque petrae dignitatem ab obli­ quo memorat. Quo pertinet illud (serm. 76. c. 1—3. n. 1—4; .V 38, 479—481): „Petrus a petra, non petra a Petro: quo­ modo non a Christiano Christus, sed a Christo christianus vo­ catur. ,Tu es' ergo, inquit, ,Petrus; et super hanc petram', quam confessus es, ,super hanc petram', quam cognovisti, dicens: zTu es Christus Filius Dei vivi, aedificabo ecclesiam meam': id est, super me ipsum Filium Dei vivi, aedificabo ecclesiam meam. Super me aedificabo te, non me super te. Nam volentes homines aedificari super homines, dicebant: ,Ego quidem sum Pauli, ego autem Apollo, ego vero Cephae', ipse est Petrus. Et alii, qui nolebant aedificari super Petrum, sed super petram: ,Ego autem sum Christi'. Apostolus autem Paulus ubi cognovit se eligi et Christum contemni: ,Divisus est', in­ quit, ,Christus? Numquid Paulus pro vobis crucifixus est? aut innomine Pauli baptizati estis?' (1 Cor 1, 12. 13). Quomodo non in Pauli, sic nec in Petri, sed in nomine Christi: ut Petrus aedificaretur super petram, non petra super Petrum. Idem . . Petrus a petra cognominatus beatus, ecclesiae figuram portans, .6 113 Mat IB, 18 vindicatur apostolatus principatum tenens . . In illo . . uno apostolo, id est. Petro, in ordine apostolorum primo et praecipuo . figu­ rabatur ecclesia. Difficultatis etiam minus explanationes quaedam aliae creant. Sic scribit quidem Cyprianus (ep. 27. n. 1 ; J/ 4, 298): «Dominus noster, cujus praecepta et monita observare debemus, episcopi honorem et ecclesiae suae rationem disponens, in evangelio loquitur et dicit Petro: .Ego tibi dico quia tu es Petrus, et super istam petram aedificabo ecclesiam meam, et portae in­ ferorum non vincent eam : et tibi dabo claves regni coelorum; et quae ligaveris super terram erunt ligata et in coelis, et quaecumque solveris super terram erunt soluta et in coelis’. Inde per temporum et successionum vices episcoporum ordi­ natio et ecclesiae ratio decurrit. ut ecclesia super episcopos constituatur et omnis actus ecclesiae per eosdem praepositos gubernetur-. At enim per haec Cyprianus nequaquam pote­ statem episcoporum singulorum potestati Petri exhibet aequalem, sed pro consilio suo id tantum sibi vult, subjectum potestatis non esse simplices fideles, verum esse eum, quem Christus constituerit, qui quidem sit ex verbis Domini Petrus et con­ sequenter ii, qui inde auctoritatem aliquam acceperint. Cf. testi­ monia superius (n. 68) citata. — Tandem est nimis evidens, nonnullos sensu mere accommodaticio verba Salvatoris ad singulos apostolos, immo ad perfectos quoslibet extendere. Ita accipias Origencm (in Mat tom. 12. η. 10. 11; Μ 13, 998. 999): «Petra . . est omnis discipulus Christi, de quo bibebant, qui ,bibebant de spiritali consequente petra4 1 Cor 10,4); et super quamlibet ejusmodi petram aedificatur omnis sermo ecclesia­ sticus, et vitae juxta ipsum institutae ratio: unicuique enim perfecto habenti congregationem sermonum beatitudinem per­ ficientium, et operum, et cogitationum, inest ecclesia a Deo aedificata Si vero super unum illum solummodo Petrum totam ecclesiam a Deo aedificari arbitraris, quid de Joanne tonitrui filio, et unoquoque apostolorum dixeris? Alioquin an audebimus dicere portas inferi speciatim adversus Petrum non prae valituras, praevalituras autem adversus reliquos apostolos et pertectos'·4 Cf. verba ejusdem Origenis pridem (n. 68. 92 posita, vel in Luc hom. 17 (M 13, 1845), ubi «Petrus" dicitur ”apostolorum pnnceps4·. — Similiter Ambrosius (in Luc 1. 6 declarando interpret itione» differente* Patrum et Eph 2, 19. 20 77 η. 97 99; Μ 15, 1694. 1695) prius quidem scribit: „Petra est Christus . . etiam discipulo suo hujus vocabuli gratiam non negavit, ut et ipse sit Petrus, quod de petra habeat soliditatem constantiae, fidei firmitatem" ; dein vero, jam occupatus in sen­ tentia Domini ad vitam Christianam applicanda, monet: „Enitere ergo, ut et tu petra sis. Itaque non extra te, sed intra te petram require. Petra tua actus est, petra tua mens est. Supra hanc petram aedificatur domus tua, ut nullis possit nequitiae spiritalis reverberari procellis. Petra tua fides est, fundamentum ecclesiae fides est. Si petra fueris, in ecclesia eris, quia ecclesia supra petram est. Si in ecclesia fueris, portae inferi non prae­ valebunt tibi. Portae inferi, portae mortis sunt: portae autem mortis portae ecclesiae esse non possunt. Quae autem sunt portae mortis, hoc est, portae inferi, nisi singula quaeque peccata? Si fornicatus fueris, portas mortis ingressus es. Si fidem laeseris, portas inferi penetrasti. Si peccatum mortale commiseris, portas mortis intrasti: sed potens est Deus, qui exaltet te de portis mortis, ut annunties omnes laudes ejus in portis filiae Sion. Portae autem ecclesiae portae castitatis sunt, portae justitiae." Cf. quae citavimus supra n. 69. 80. 87. 4. Obicitur Eph 2, 19. 20: „Ergo jam non estis hospites 114 et advenae: sed estis cives sanctorum et domestici Dei, super­ aedificati super fundamentum 'apostolorum et prophetarum, ipso summo angulari lapide Christo Jesu." At hic videri sum­ mum posset asserta omnibus apostolis, spectatis in unione, ea fundamenti dignitas, quam Dominus Petro etiam seorsum sumpto apud Mat pollicetur. Hinc apostoli quidem juncti omnes ap­ parerent velut fundamentum pro fidelibus distinctis ab apostolis, cum Petrus declararetur fundamentum pro ecclesia universa, com­ prehensis scilicet ipsis ceteris apostolis. Quare Petri dignitas et intensive et extensive major apostolorum reliquorum pote­ state manet. Ceterum apostoli non appellantur fundamentum. Sane loco controverso potius nominatur fundamentum aposto­ lorum; jam vero hoc non necessario intellegitur fundamentum, quod sint, directe saltem, ipsi apostoli, sed commode accipitur ut fundamentum, quod sit positum ab apostolis, videlicet docen­ tibus. Et re vera de fundamento, quod sit doctrina ab apo­ stolis proposita, loco objecto agitur. Namque apostoli con­ junguntur cum prophetis iisque veteris testamenti. Atqui hi 78 Mat Ifi» 1& I·* vindicatur declarando Eph 2. 19. 20 cl Apgc 21, II doctrinae solum nobis traditae ratione ecclesiae fundamentum dici possunt. Ejusmodi interpretationem efflagitat contextus totus (v. 11 -20); ubi describitur conjunctio gentilium et judae· orum in unam domum ecclesiae per Christum facta; qui proinde in v. 20 exhibetur tamquam summus angularis lapis, αχρ/>·/(^ ηαϊο$ (cf. Ps 117, 22; /s 28, 16), ipsius quoque fundamenti apostolorum et prophetarum. Pro tali autem orationis nexu sensus loci, de quo quaeritur, se sua sponte iste offert: Sicut gentiles et judaei per veram fidem, ita apostoli testamenti novi et prophetae veteris legis per praedicationem in Christo con­ junguntur, quatenus nempe concors de Christo est doctrina prophetarum saeculis praeteritis Messiam adventurum israelitis praenuntiantium (ut 11. cc. Ps et Is) et apostolorum in temporis plenitudine evangelium Verbi incarnati gentibus omnibus pro­ mulgantium : et revelatio quidem per prophetas incohata, per apostolos absoluta, habens pro principio et pro fine Christum Jesum, est ecclesiae sanctae fundamentum, quod jactum semel immutatum semper durat. Congruenter s. Augustinus quaerit A’onne ideo Dominus venit, ut (serm. 137. n. 6; M 38, institueret ecclesiam, ipsosque judaeos bene credentes et bene sperantes et bene diligentes segregaret tanquam frumenta a paleis, et faceret unum parietem circumcisionis, cui conjunge­ retur alius paries ex praeputio gentium, quibus duobus parie­ tibus de diverso venientibus esset ipse lapis angularis ?u Videsis et serm. 4. c. 17. n. 18; M 38, 42. 43. 115 Utique interdum veteres, ut Augustinus (in Ps 86. n. 2. 3; 3/37, 1101. 1102) vel Thcodordus (in Ps 86, 1; 3/ 80, 1562), respicientes quidem non Mat 16, 18, sed sive Eph 2, 20 sive Ps 86, 1, docent, apostolos ecclesiae esse fundamenta, vel sanctos montes, supra quos Dominus Christus pietatis funda­ menta jecerit. At non ideo aequalitas perfecta in dignitate illa participanda affirmatur, ordine scilicet omni inter ipsos lapides fundamentales denegato. Cf. commentarium InnoccntiiIII supra (n. 106) citatum. 116 5. Pariter non obstat, quod de civitate sancta Jerusalem, descendente de caelo a Deo. scribitur A/oc2\. 14: ,.Et murus civitatis habens fundamenta duodecim, et in ipsis duodecim nomina duodecim apostolorum Agni.“ Enimvero verbis his directe doctrina Christiana una praedicata primum ab omnibus et propriam fundamenti rationem et Jo 20, 23. 79 apostolis tamquam ecclesiae fundamentum sistitur, quoniam in doctrina apostolica fundatur perpetuo ecclesiae fides integra, secundum quam si vixerit, ex militante civitas triumphans illa, quam Joannes vidit, liet. Sane non potest existimari ibi enun­ tiata apostolorum jurisdictio: non ordinaria, quia per nomina tot propria apostolorum omnium singulorum inscripta funda­ mentis manifesto designatur apostolorum privilegium singulare, non transmittendum successoribus; nec cogitare magis licet ibi­ dem expressam jurisdictionem extraordinariam, ut quae meta­ phorae fundamenti stabilis nequaquam congruat. Aliter res se habet Mat 16, 18, ubi directe Petrus notatus nomine novo appellativo velut petra pro ecclesiae societate universa ipsisque reliquis apostolis repraesentatur. Apte de apostolis loquitur auctor vetustus (serm. 222. n. 3. in append, op. Augustini; If39, 2157): „Isti sunt lapides pretiosi, quos in fundamento coelestis aedificii positos Joannes in Apocalypsi sua describit, quia praedicatio eorum ecclesiae fundamenta locavit. Unde et Paulus ait: ,Vos estis cives sanctorum et domestici Dei, superaedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum*. Isti sunt duodecim portae Jerusalem novae, quae de coelo descendit, quia per ipsos januam fidei primum intravimus et inter cives sanctorum annumerati sumus.“ 6. Neque etiam obest, quod Petrus non exstiterit aposto- 117 lorum ceterorum fundamentum eo sensu, ut primo eos ad Christum adduceret et regeret; at enim nihilo setius potuit eorum fundamentum ita fieri, ut loco Christi jam invisibilis, tamquam principium unitatis ecclesiae totius, primatu juris­ dictionis praeditus et in ipsos esset. Sed hactenus de dubita­ tionibus motis contra Mat 16, 18. /. Quantum autem ad Mat 16, 19, haud parva intercedit 118 differentia inter hanc sententiam et dictum illud Domini apud /0 20, 23: ..Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt“. Nimirum loco isto alloquitur Christus apostolos omnes, cum Mat 16, 19 unum Simonem Petrum alloquatur, pro singulari confessione praemio singulari affecturus. Praeterea apud Jo exhibetur objectum potestatis definitum, i. e., peccata: apud Mat terminus est universalis yndtumque; unde potestas solvendi et ligandi est inadaequate tantum eadem, et, comparatione facta, jam eadem a nobis etiam 80 119 Mat 1(ί, 19 vindicatur intellegitur cum potestate judiciali remittendi et retinendi peccata; qua ratione sola potestatem istam alteram vocant Patres quoque potestatem clavium, solvendi ligandique (cf. de Chrysoslomo supra n. 69 cum n. 102). Accedit, quod ipsa phrasis ligare et solvere per se admittit sensum ampliorem, pro obii gatione varia morali, quam illud remittere et retinere, videlicet peccata, et quod potestatis clavium, sicuti et petrae, apud Jo non fit mentio: quare, nedum realis plenus, sed ne verbalis quidem parallelismus adest. Demum apud Jo loco priore edi­ citur potestas remittendi, dein retinendi : apud Mat ex contrario prius ligandi, tum solvendi potestas enuntiatur; quod est in­ dicium, potestatem judiciariam specialem apud Jo commissam, secus atque illam generalem apud Mat promissam, primario et per se ad abolenda vincula ordinari. 8. Item non est textus nisi partim cum Mat 16, 19 paral­ lelus is, qui legitur Mat 18, 18, ubi ligandi solvendique pote­ statem spondet Christus omnibus apostolis asseverans: -Arnen, dico vobis: Quaecumque alligaveritis super terram, erunt ligata et in caelo: et quaecumque solveritis super terram, erunt soluta et in caelo.4 Sane haec potestas ex Domini consilio imper­ tienda fuit aut omnibus et singulis apostolis aut apostolico collegio et quidem aut collegio soli tamquam tali aut ita, ut exsisteret in collegio per unum capitale membrum a Christo specialiter sive indicatum sive indicandum. Atqui non pro­ misit Dominus potestatem illam, quatenus quidem refertur ad quaecuroque vel est universalis, omnibus et singulis apostolis: quam interpretationem verba utique ex se non postulant, cum non ad singulos seorsum derigantur; et certe Judas proditor nequaquam potestatem est sortitus; quin immo per se liquet, ne potuisse quidem Christum conferre omnibus et singulis apo­ stolis ligandi solvendique simpliciter quaecumque potestatem vel jurisdictionem in res ecclesiae personasque simpliciter uni versas ideoque in apostolos ipsos ceteros; nam sic apostolus idem prae eodem alio in eademque causa superior simul et subjectus foret, id quod absurdum est. Neque censere licet, potestatem memoratam non promissam esse nisi junctis pluribus apostolis seu collegio universo, quandoquidem ex promissione Servatoris antecedente (.Wa/ 1θ, 19) minime retractata jam pernovimus, unum ex omnibus etiam apostolis electum Simonem declarando Mal 18, 18. I 81 I Petrum fuisse praeponendum ecclesiae universae, regno caelo; rum toti, inclusis scilicet apostolis, proindeque fuisse instruendum I potestate ligandi solvendique simpliciter quaecumque et quos­ cumque. Acute scribit Innocentius 111 (ad patriarch, constantinop. 1. 2. ep. 209; M 214, 760): „Huic (Petro) . . dictum in evangelio et audisti saepius et legisti : ,Quodcunque ligaveris I super terram, erit ligatum et in coelis; et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelis'. Quod si omnibus etiam apostolis simul dictum esse reperias, non tamen aliis sine ipso, sed ipsi sine aliis attributam esse cognosces ligandi et solvendi ■ a Domino facultatem, ut quod non alii sine ipso, ipse sine aliis i posset ex privilegio sibi collato a Domino et concessa pleni­ tudine potestatis. Ad quod nimirum videtur illud non incon­ grue pertinere, quod ipse solus legitur interrogasse Jesum: ,Si peccaverit in me frater meus, dimittam ei usque septies? I (Jiat 18, 21)', et ei soli Jesus legitur respondisse: ,Non dico tibi usque septies, sed usque septuagies septies (ib. 22)'. quia profecto septenarius universitatis est numerus, eo quod omne i tempus septenario dierum numero noscitur comprehendi. Sep­ tenarius ergo numerus in se ipsum multiplicatus in hoc loco significat universorum universa peccata, quia solus Petrus potest non solum omnia, sed omnium crimina relaxare. “ Itaque non infitiamur, Mat 18, 18 jam etiam significari, alios apostolos praeter Petrum, pro amplitudine ecclesiae dilatandae, parti[ cipes debere esse potestatis ligandi et solvendi, at salva conI dicione aliunde nota, ut jurisdictio suprema et independens | seu in omnia plane et in omnes Petro uni atque coetui ratione : Petri instar capitis ad coetum pertinentis tribuatur; unde alii ’ ligandi solvendique potestatem exercere solum valeant sive \ concorditer cum Petro pro causis et personis omnibus, excepto : ipso Petro, sive sub Petro etiam singuli in causis per se ; omnibus fidelium communium sibi subjectorum. Eandem Petri excellentiam Dominus servat eo quoque, 120 quod apostolos omnes alloquens dignitatem sicut petrae, ita clavium praetermittit. Videlicet cum potestas ligandi ac sol: vendi proprie et princeps et alteri subjecta esse et ideo plu­ ribus, quorum unus teneat principatum, ad omnia cum proI portione assignari queat, per claves regni (ex n. 98. 99. 101) i significatur proprie potestas tantum summa, i. e., valens omnia Striab, De Ecclesia. • 82 Mat l*’> 19 vindicatur erga omnes et independens et a qua potestas alia in regno omnis pendeat, vel et significatur ex verbis Optati vel Grcgorn nyss. (allatis n. 92) potestas quaedam originalis, unde ut a fonte potestas reliqua per se et ordinarie proveniat. Apposite s. Thomu docet in 4. dist. 24. q. 3. a. 2. sol. 3. ad 1): nQuamvis omnibus apostolis data sit communiter potestas ligandi et solvendi, tamen ut in hac potestate ordo aliquis significaretur, primo soli Petro data est, ut ostendatur quod ab eo in alios debeat ista potestas descendere/· Quamobrem etsi ceteri apostoli accepta potestate ligandi solvendique aliquatenus vel minus proprie potestatem clavium, in regno scilicet, participasse dici possint, potestas tamen clavium regni, potestas in regnum, simpliciter et sensu proprio non est ipsis tradita. Huc spectant testimonia (n. 9'2' jam prolata, quibus claves, instar praemii peculiaris, imper­ titae soli Petro exhibentur: huc spectat ille mos ecclesiae imagines unius Petri symbolo clavium decorandi; hinc s. Petrus solet salutari prae aliis caeli janitor, spectato nempe sive fine, ad quem potestas clavium universa prae aliis concessa illi demum tendit, sive habita speciatim ratione supremae judi­ cialis potestatis remittendi et retinendi culpas, quae velut pars in clavium potestate continetur. 9. At nonne ex doctrina Patrum accipiendo claves Petrus personam ecclesiae sustinuit ? Verumenimvero multiplex distin­ guitur repraesentandi modus: praeter parabolicum et symbolicum, qui illi est affinis, reperitur typicus, qui inest v. g. exemplari, ad quod alia quaepiam majore minoreve perfectione sunt expressa, et juridicus. Qui ultimus aut ex delegatione quadam oritur aut independenter a delegatione obtinetur vi ipsa muneris proprii, jure sive naturali sive positivo eoque vel humano vel divino. Agite, jam facile perspicitur, b. Petrum momento confes­ sionis editae et promissionis factae neque parabolice neque solum symbolice ecclesiam repraesentasse, quandoquidem para­ bola tunc certe proposita non est nec velut purum symbolum pro re signata a quoquam substitutus erat Petrus. Neque re­ praesentavit Petrus ecclesiam juridica repraesentatione ea, quae ex delegatione ecclesiae provenisset, ut cujus ex monstratis vestigium nullum exstet. Quae omnia utique et pro tempore dignitatis jam collatae Petro valent. 83 exponendo modum varium repraesentandi. Aliter de altero juridice repraesentandi modo et de reprae- 122 sentatione typica, propria quidem archetypi, dicendum est. Etenim promissam praerogativam ex voluntate Christi reci­ piendo atque illa auctus repraesentavit Petrus actu ecclesiam universam juridice vi muneris sui, repraesentatione nempe ea, qua societatis caput auctoritate sua societatem in ipso virtualiter contentam repraesentat. Et re vera in b. Petro promissam potestatem ecclesia accepit universa, tamquam subjectum utili­ tatis seu illud, in cujus bonum potestas tradita cessura esset, et tamquam subjectum inhaesionis ejusdem potestatis mediatum, quatenus immediate in membro suo principali potestatem illam obtineret. Insuper s. Petrus ornatus dignitate petrae, i, e., fundamenti, perseveraturi sane cum ipso ecclesiae aedificio, repraesentavit juridice omnes suos successores eadem potestate potituros proindeque unam cum Petro personam moralem pu­ blicam constituentes; et hoc pacto data est pptestas petrae, clavium, ligandi solvendique in Petro ecclesiae universae, qua­ tenus videlicet praerogativa foret non mere personalis vel pri­ vata ideoque defuncto Petro exstinguenda, sed semper per­ mansura cum ecclesia, in ecclesia, ratione quidem capitis, propter ipsam ecclesiam perennem. Quia autem ex voluntate Christi potestas ligandi et solvendi etiam inferioribus ecclesiae magistratibus quadantenus communicanda erat, et hos reprae­ sentavit Petrus repraesentatione tum juridica tum typica, non quidem velut typus \*acuus, verum sicut protypum repraesentat ectypa ad ejus vim et perfectionem plus minusve accedentia. Etsi repraesentatio ecclesiae vel successorum Petri ac reprae­ sentatio magistratuum aliorum apud Mat non eodem plane modo significata invenitur. Namque ecclesia per Petrum repraesen­ tanda indicatur immediate, tum re ipsa, quoniam est ecclesia terminus correlativus ad jurisdictionem Petro tribuendam, tum verbo ecclesiae pronuntiato; pariter repraesentanda series tota successorum Petri immediate designatur, quia sententia Christi ad petram stabilem derigitur neque portis inferi unquam supe­ randam; e contrario reliqui apostoli cum successoribus reprae­ sentandi ex Mat 16 mediate tantum intelleguntur, quatenus et ipsos fuisse potestatis parte aliqua donandos ex aliis locis constat. Porro quidquid Petrus primatu jam commisso juridice vel 123 typice repraesentavit actu, idem primatu semel sibi promisso 6* 84 Met 16· 19 vindicatur indicando modum repraesentandi, quem respexerint Palr<- repraesentavit in potentia velut proxima, idemque etiam antea ex destinatione saltem quadam repraesentavit, cum secundum explicationem probabiliorem nomen Petri, pridem promissum (’Λ? 1, 42), impositum jam esset (Mare 3, 16), et ipsa revelatio divinitatis Christi a caelesti Patre ad primatum pollicendum et conferendum Petro ordinaretur. 124 Ex his liquet, quali sensu Patres potuerint docere, Petrum in recipienda potestate clavium, peccata remittendi atque retinendi, personam ecclesiae gessisse proindeque in Petro potestatem illam ecclesiae coi latam esse. \7idelicet doctrina tali similive repraesentatio juridica et typica gesta per b. Petrum vel, cum proportione, per ceteros apostolos extollitur, praesertim ut per­ versa haeresis montanistarum et novatianorum excludatur cum Tertulliano de pudicitia c. 21; 3/2, 1025) contendentium, me­ moratam potestatem soli Petro vel collegio apostolorum datam esse ideoque in ecclesia jam non exsistere. Unde dictis illis Patrum thesis nostra potius confirmatur. Ita v. g. Augustina in Ps 108 η. 1; 3/37, 1431. 1432): „Quaedam dicuntur, quae ad apostolum Petrum proprie pertinere videantur, nec tamen habent illustrem intellectum, nisi cum referuntur ad ecclesiam, cujus ille agnoscitur in figura gestasse personam, propter pri­ matum, quem in discipulis habuit, sicuti est ,Tibi dabo claves regni coelorum'/ — z\udi et Leonem 3/. citato Mat 16, 19 sic loquentem (serm. 4. al. 3. c. 3; 3/54,151): „Transivit quidem etiam in alios apostolos jus potestatis istius, et ad omnes ecclesiae principes decreti hujus constitutio commeavit; sed non frustra uni commendatur, quod omnibus intimetur. Petro enim ideo hoc singulariter creditur, quia cunctis ecclesiae rectoribus Petri forma praeponitur. Manet ergo Petri privilegium, ubicumque ex ipsius fertur aequitate judicium/ 125 Nec minus liquet, quomodo Petrus edens confessionem po­ tuerit a Patribus vocari praeco supremus ecclesiae vel os apo­ stolorum, respondens ex persona omnium vel pro omnibus, secundum destinationem quidem ex indiciis variis tunc jam apostolis ipsis opinabilem seu per anticipationem. Praeter sen­ tentiam Cyrilh hieros. (citatam n. 80) videsis Ambrosii de ineam, c. 4. n. 33 3/ 16, 827), Hieronymi 1. 3. in Mat 16, 15. 16 (3/ 26, 116. 117), Augustini serm. 76. c. 1. η. 1 (3/ 38, 479). Quamquam fortasse etiam inde Petrus nomine illo appellatur, .Mat 16, 18. 19 vindicatur explanando Mat IR, 1 ; 16, 23. 85 quod ceteri accedendo confessionem ejus primi comprobarunt (cf. n. 70. 80. 103). Quo tandem spectet talis appellatio, plu­ ribus appositis Chrysostomus declarat, qui cum (in Mat hom. 54. al. 55. n. 1: J/ 58, 533) vocasset Petrum confitentem os apo­ stolorum, alibi sic loquitur fhom. in parab. decem millium talent. debitoris n. 3; JZ 51, *20): „Petrus chori apostolorum princeps, os discipulorum, columna ecclesiae, firmamentum fidei, confessionis fundamentum, orbis terrarum piscator (ο στύλος της «ζΐζσ/oç, το σκότωμα τις πίστεως, ο της ομολογίας θεμέλιος, ο της ηιζπΓΐιό'ξς όλιενς)? λΓβ1 etiam ita (hom. in illud: Hoc autem scitote etc η. 4; J/ 56, 275): „ Petrus itaque chori illius cory­ phaeus, os apostolorum omnium, caput illius familiae, orbis totius praefectus, fundamentum ecclesiae.11 10. Contentio apostolorum primatus promissionem sequens, 126 quis esset major in regno caelorum {Mat 18, 1; Mare 9, 33; Lue 9, 46; 22, 24), unum hoc demonstrat, aut homines illos adhuc rudes Domini verba, quamvis per se clara, nondum plene intellexisse, id quod et alias accidit (cf. Mat 15, 16; 16, 11 ; Zwr9, 45; 18,34), aut promissionem non intellexisse absolutam, aut certe tunc oblitos ejus esse. Ceterum aliqua dictorum vel factorum Christi intellegentia videtur contentioni praebuisse ansam; neque enim de primatu instituendo, sed de subjecto ejus disputatum est. 11. Utique s Petrus, vixdum beatus praedicatus, cum 127 Dominum avertere vellet a salutifera passione, indignabundam hanc repulsam Christi tulit Mat 16, 23: ,Arade post me, satana: scandalum es mihi, quia non sapis ea, quae Dei sunt, sed ea, quae hominum.14 At factum istud vel ex eo explicatur, quod primatus Petro tantummodo promissus, nondum impertitus erat. Sic quidem Hieronymus (1. 3. in Mat 16, 22. 23; M 26, 120): .Prudens lector inquirat, quomodo post tantam beatitudinem . . nunc audiat: ,Vade retro me, satana, scandalum mihi es4? Aut quae sit tam repentina conversio, ut post tanta praemia satanas appelletur? Sed si consideret, qui hoc quaerit, Petro illam benedictionem et beatitudinem ac potestatem et aedificationem super eum ecclesiae in futuro promissam, non in praesenti datam intelliget. .Aedificabo4, inquit, ,super te ecclesiam meam et portae inferi non praevalebunt adversus eam4. Bt: ,Dabo tibi claves regni coelorum4. Omnia de futuro, quae si statim ζ *> > · 1' te Μ I ί .4 86 128 Mat 16, 18. 1'J vindicatur dedisset ei, numquam in eo pravae opinionis error invenisset locum.“ Insuper Petrus dissuasionem illam, propter quam a Domino velut agens partes satanae objurgatur, solum ex pri­ vata affectione quapiam humana protulit. 12. Xeve opponant locum celebrem Cypriani (de catholicae ecclesiae unitate n. 3. 4), ubi s.-martyr ita1) scribit: „Haereses invenit (inimicus) et schismata, quibus subverteret fidem, veri­ tatem corrumperet, scinderet unitatem. Quos detinere non potest in viae veteris caecitate circumscribit et decipit novi itineris errore. Rapit de ipsa ecclesia homines . . Hoc eo fit, fratres dilectissimi, dum ad veritatis originem non reditur nec caput quaeritur nec magisterii caelestis doctrina servatur. Quae si quis consideret et examinet, tractatu longo adque argumentis opus non est. Probatio est ad fidem facilis conpendio veritatis. Loquitur Dominus ad Petrum : ,Ego tibi dico*, inquit, ,quia tu es Petrus et super istam petram aedificabo ecclesiam meam, et portae inferorum non vincent eam. Dabo tibi claves regni caelorum: et quae ligaveris super terram erunt ligata et in caelis, et quaecumque solveris super terram erunt soluta et in caelis*. Super unum aedificat ecclesiam, et quamvis apostolis omnibus post resurrectionem suam parem potestatem tribuat et dicat: .Sicut misit me Pater et ego mitto vos. Accipite Spiritum sanctum: si cujus remiseritis peccata, remittentur illi: si cujus tenueritis, tenebuntur*, tamen ut unitatem manifestaret, unitatis ejusdem originem ab uno incipientem sua auctoritate disposuit. Hoc erant utique et ceteri apostoli quod fuit Petrus, pari consortio praediti et honoris et potestatis, sed exordium ab unitate proficiscitur, ut ecclesia Christi una monstretur. Quam unam ecclesiam etiam in cantico canticorum (6, 8) Spi­ ritus sanctus ex persona Domini designat et dicit: ,Una est columba mea, perfecta mea, una est matri suae, electa gene­ trici suae*. Hanc ecclesiae unitatem qui non tenet tenere se fidem credit? qui ecclesiae renititur et resistit in ecclesia se esse confidit? Quando et beatus apostolus Paulus hoc idem doceat et sacramentum unitatis ostendat dicens: .Unum corpus et unus spiritus, una spes vocationis vestrae, unus Dominus, una fides, unum baptisma, unus Deus (Eph 4. 4_ ff)*\ ‘) Damus textum istum, et in gravioribus adeo variatum, simpliciter ex Harttlii vindobonensi recensione (1. 211_ 213). explicata doctrina Cypriani. 87 At vero verbis ipsis propositis sacer primatus isque juris- 129 dictionis Petro vindicatur. Sane cum ecclesia secundum Cy­ prianum debeat esse semper una ontologice, manifestare ex parte Domini fundatoris unitatem seu monstrare ecclesiam Christi unam prorsus idem est atque efficiendo manifestam reddere unitatem ecclesiae universae. Quare et origo vel ex­ ordium visibile hujus perpetuae unitatis, quod exhibetur unus Petrus, nequit censeri merus unitatis typus neque principium spectato forte solum tempore tributae potestatis, sed cogitan­ dum est principium efficax summum constans; i. e., Petrus auctus intellegitur primatu duraturo jurisdictionis, disponente ita Domino per actum aliquem supremae auctoritatis suae. Hinc ab eodem Cypriano ad Mat 16, 18. 19 velut ad proba­ tionem facilem et compendiariam provocatur; hinc et origo vel exordium, quod sit unus Petrus, pro fundamento totius aedificii, sane actuoso stabilique, dicitur; hinc in contextu ulteriore (n. 5) eadem origo tenaci radici capitique ita1) com­ paratur: ^Ecclesia una est quae in multitudinem latius incre­ mento fecunditatis extenditur, quomodo solis multi radii sed lumen unum, et rami arboris multi sed robur unum tenaci radice fundatum, et cum de fonte uno rivi plurimi defluunt, numerositas licet diffusa videatur exundantis copiae largitate, unitas tamen servatur in origine. Avelle radium solis a cor pore, divisionem lucis unitas non capit : ab arbore frange ra­ mum, fractus germinare non poterit: a fonte praecide rivum, praecisus arescit. Sic et ecclesia Domini luce perfusa per orbem totum radios suos porrigit: unum tamen lumen est quod ubique diffunditur, nec unitas corporis separatur. Ramos suos in universam terram copia ubertatis extendit, profluentes largiter rivos latius pandit: unum tamen caput est et origo una et una mater fecunditatis successibus copiosa: illius fetu nascimur, illius lacte nutrimur, spiritu ejus animamur.u His autem non opponitur alia series textuum, ubi apostoli omnes parem potestatem accepisse affirmantur. Est enim utique po­ testas apostolat us quidem par; sed haec aequalitas non obsistit, quominus per primatum princeps ipsorum apostolorum divinitus constitutus sit. Ib. 214. Luc 22, 31. 32 deripitur ad Petrum unum prae omnibus 130 Thesis Π. Primatus promissionem Petro olim factam imra pollicitatione, supremi magisterii ad fratres omnes in fide confirmandos eidem Petro committendi, paulo ante pas­ sionem suam 'Lue 31. 32) liedemptor mundi cumulavit. Demonstratio. Haec sunt verba Domini apud Luc 22,31: „Simon, Simon, ecce satanas expetivit vos, ut cribraret sicut triticum: 32. ego autem rogavi pro te, ut non deficiat fides tua: et tu aliquando conversus confirma fratres tuos (ί/ω & nzçi σοι na m PA.irrr) r· πίσπς σοι" /ai o i? ποτέ επιοτξΐψβξ στίοιοον rorg dôilqovs σον).“ Unde jam argumentamur: 1. Pollicitus est Christus soli prae omnibus Simoni Pdro immunitatem cuiuslibet erroris circa Udem proprie dictam, in ordine ad exercendum munus stabile confirmandi in eadem fide fratres omnes vel ecclesiam Christi totam. Atqui eo ipso pro­ missus est directe quidem primatus in fide proponenda vel potestas magisterii sufiremi et infallibilis, indirecte vero primatus plenus jurisdictionis in ecclesiam universam. 131 Propositio major fit per partes singulas, quas continet, hisce manifesta : a. Alloquitur loco citato Dominus, directe saltem, Simonem Petrum solum. Patet id ex nomine Simonis bis prolato, quo verba illa Christus exorditur. Patet ex pronominibus te, tua, tu, tuos, quae nequeunt ad alium referri atque ad Simonem. Patet inde, quod ex contextu ad illum oratio a Domino derigitur, „qui dixit ei: Domine, tecum paratus sum et in carcerem et in mortem ire“ (v. 33): atqui hic fuit solus Simon Petrus, cui Dominus mox respondit: «Dico tibi, Petre: non cantabit hodie gallus, donec ter abneges nosse meu (v. 341. b. Sententia Christi respicitiir unus Petrus prae omnibus, nempe non ut erat veluti pro cunctis ille substitutus, sed ut persona erat ab aliis omnibus distincta, proindeque enuntiatur praerogativa non pluribus communis, sed Petri propria. Constat hoc ex nomine Simonis bis praemisso verbis et ex pronominibus numeri singularis. Et sane hoc loquendi modo forma sermonis antea a v. jam 24) continuo adhibita repente immutatur, quam mutationem etiam exprimit transitus, ut est de tide proprie dicta. 89 in latina vulgata: „Ait autem Dominus4'; immo cum ex ipso v. 31 apostolos omnes ad cribrandum sibi satanas exposceret, immediate pro Simone Petro uno se rogasse Dominus declarat; atqui si communis pluribus praerogativa edicenda foret, nulla esset ratio formam allocutionis ex numero plurali in singularem immutandi; quin etiam esset ratio expostulans, ut forma eadem dicendi servaretur. Idem constat potissimum ex eo, quod Simon Petrus tamquam confirmans confirmandis cunctis reliquis ipsisque apostolis, quemadmodum videbimus, opponitur. Minime vero omnium ut subjectum praerogativae immediatum ecclesia universa designatur; cujus non est Petrum cum apostolis con­ firmare, sed ab iisdem confirmari, neque ecclesia tota fratres, sed, regens quidem, filios possidere dicitur. Accedit opportuna textus praesentis, cum Mat 16, 16—19 comparatio; unde parallelismus mirificus elucet. C. Fides (ή πίστις) intellegitur a Christo proprie dicta, i. e., 133 assensus intellectus in veritates a Deo revelatas, praestitus uti­ que propter auctoritatem ipsius Dei revelantis ; non vero fiducia vel spes quaedam firmior, ad voluntatem spectans, nomine fidei directe quidem significatur. Sane ex ipso usu profano, quem potes discere ex lexicis, fidei vocabulum (coi. ntidvj) designat proprie assensum, persua­ sionem, certitudinem subjectivam vel etiam objectivam. In usu autem sacro novi testamenti significatio, quam tuemur, vocis fidei, secundum sensum quidem subjectivum de hominibus enun­ tiatae, adeo communis est. vix ut loco ullo ad aliud significandum adhibeatur. Insuper fides etiam explicite a spe distinguitur per apostolum scribentem 1 Cor 13, 13: „Nunc autem manent fides, spes, caritas: tria haec“. In definitione quoque ipsa sua fides ut spei proindeque fiduciae fundamentum et ut actus intellectus perspicue describitur, cum dicatur Hcb 11, 1: „Est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium. “ Immo et illius nomine fidei, per quam miracula patrantur vel preces exaudiuntur, directe designatur fides proprie dicta, i. e., assensus in Dei omnipotentiam, benignitatem, fidelitatem cum quadam persuasione per donum Dei speciale aliquibus super­ addita de attributis illis hic et nunc manifestandis; etsi fidu­ ciam vel dispositiones alias requisitas et ex eadem fide sponte oriundas in obliquo simul indicari existimare liceat. Quo per- 90 Luc 22, 31» 32 Iulei proprie dictae tinet 1 Cor 13, 2: „Et si habuero omnem fidem ita, ut montes transferam, caritatem autem non habuero, nihil sum“, vel 12,9, collato 13, 13. Eodem refertur illud Jesu erga caecos Mat 9, 29: nTunc tetigit oculos eorum, dicens: Secundum fidem vestram fiat vobis“, collato versu praecedente, ubi „dicit eis Jesus: Creditis, quia hoc possum facere vobis? Dicunt ei: Utique Domine.“ Insuper legesis Heb 11. 29—35 collato v. 1. Simi­ liter de verbo credere (niarewi·) sentiendum esse, percipimus ex sermone Christi habito cum Martha jo 11, 25—27. 40: „Dixit ei Jesus : Ego sum resurrectio et vita: qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, vivet: et omnis, qui vivit et credit in me. non morietur in aeternum. Credis hoc? Ait illi: Utique, Domine, ego credidi, quia tu es Christus filius Dei vivi, qui in hunc mundum venisti . . Dicit ei Jesus: Nonne dixi tibi: Quoniam si credideris, videbis gloriam Dei?“ Solum Rom 14, 23 fidei vocabulo, adhibito de actu hominis, non designatur immediate fides proprie dicta, sed tamen actus intellectus, h. e., judicium conscientiae, ita quidem, ut fides proprie dicta adsignificetur. Ceterum et Mare 11, 22—24 videtur commendari actus credendi talis, qui sit intellectus ; nec certe mirum est, si vel tunc, cum de miraculis impetrandis agitur, fidei nomine fides proprie dicta directe exprimatur, cum haec pro actibus aliis, nominatim pro fiducia necessaria voluntatis, exsistat fundamentum. Jam ab hac communi vi vocis fidei non est, cur Luc 22, 32 recedatur, praesertim cum sit ipsa fides proprie dicta, potis­ simum in Jesum Christum Filium Dei. quam ut radicem quandam salutis sempiternae cf. Jo 20. 31 ; Act 4, 12; / Jo 2, 22; 4, 2; 5,o) satanas vel maxime evellere ex animis laborat (cf. Mat 16, 18 cum disputatione nostra n. 109—111). Quodsi quis nihilominus fidem apud Lue fiduciam interpretetur, fateri tamen illud debet, fidem proprie dictam, ut aliquid necessario suppositum, et ipsam saltem comprehendi. 134 <1. Excluditur non tantum is defectus fidei, qui sit moralis, i. e error circa veritates revelatas cum pertinacia conjunctus. per quem et habitus fidei amittatur; neque etiam excluditur tantum error quilibet, vel inculpabilis, in rebus fidei sufficienter jam propositis \el definitis, sed excluditur simpliciter omnis error in rebus illis, quae fidei deposito continentur. ί I' dcfçctus utuni» proiiiittitur arcendus, 91 I Est enim propositio Christi negans: „ut non deficiat fides tua/ Atqui propositio negans est universalis. Ergo excluditur a tide Petri omne id, quod solent exprimere nomine defectus. Atqui vox deficere ηλειψις) significat per se defectum omnis generis, proinde errorem etiam simpliciter. Ergo Petri fides vi verborum Christi erroris simpliciter cujuslibet immunis pronuntiatur; neque nobis fas est verborum eorundem vim pro I mero arbitrio restringere. Cui argumento ratio, ut ajunt, per­ emptoria prorsus jungitur: Petro, ut mox ostendemus, impetrata est a Christo fides haud deficiens in hunc finem, ut confirmaret ipse in eadem fide ecclesiam universam. Atqui ecclesia debet esse ex voluntate Christi in rebus fidei omnino firma ita, ut ne per ignorantiam quidem errare unquam possit; est enim columna et firmamentum veritatis (/ Tini 3, 15), et in ipsa fidei depositum infallibiliter custodiri atque etiam explicari aliunde constat. Ergo eadem firmitas Petro a fortiori tribuenda est. Patet consequentia; nam quod firmitatem in se minime habet, communicare eam alteri non potest. e. Continent verba Domini promissionem, quatenus rogatio 135 Christi tuit vere efficiens, rei tamen non statim, sed tempore futuro concedendae. Et efficientia quidem illa eo liquet, quod rogatio Christi, sine implenda ulla condicione, ut absoluta sistitur; atqui Christus. : Dei Filius, absolute orans contra satanam profecto exauditur cf. Jo 11, 42). Praeterea quae in bonum ecclesiae universae, praesertim si sit essentiale, postulantur, ea absolute et effi­ cienter expetuntur. Unde Dominus absolute injunxit Petro munus confirmandi fratres; atqui mandatum tale supponit ab­ solute conferendam Petro eam firmitatem, sine qua officium idem praestare ille neutiquam valeret. Itaque enuntiavit Christus praerogativam virtute petitionis suae re ipsa Petro impertien­ dam. — Sed ex parte altera manent verba Christi omnino vera, quamvis de munere non protinus tradendo facta intellegantur. Et nonne saltem illud ποτέ aliquatenus indicet agi de praero­ gativa donanda tempore futuro? Alioqui constat, primatum jurisdictionis post resurrectionem demum Domini b. Petro datum esse; atqui primatus ille jus confirmandi in fide fratres 92 Luc 22, 31. 32 promittitur fidei integritas ad confirmandi Porro vel ex eo, quod dignitas confirmatoris promissa solum erat, apparet plane vana objectio illa trita, fidem ipsius Petri in Domini negatione defecisse. Ceterum exterior quae­ piam confessio tantum fidei eaque in actu non vi muneris po­ sito defecit. 137 f. Enimvero promissa Petro fides non deficiens est consilio eo, ut exerceret munus confirmatoris in eadem fide. Id. quod hic proponitur, ex nexu orationis Christi mani­ festum est. Nam exin perspicimus, satanam quidem postulasse, ut daret sibi Deus (cf. 'Job 1, 6—12; 2, 1—7) apostolos uni­ versos, ab ipso satana cribrandos, i. e., tentationibus agitandos vel etiam, si fieri posset, a Christo separandos, excussa nominatim eorundem fide, quae conjunctionis cum Christo est prin­ cipium et vitae supernaturalis christianaeque fundamentum. In quo periculo Dominus ut succurreret, ex parte sua satanae se opponens adversarium, id quod illud ego autem palam facit, rogando fidem penitus invictam immediate Petro soli impe­ travit, per quem a Deo ipso confirmatum ceterorum firmitudo, saltem in eadem fide, curaretur. Cf. Mat 16, 18. 138 g. Munus confirmandi Petro committendum ex intentione Christi debebat esse stabile; non vero restringendum erat ad spatium temporis particulare, ut passionis Domini vel temporis resurrectionem proxime secuturi. > Ratio sententiae hujus est, quod immota fides Petri tam­ quam praesidium adversus molimenta satanae fidem cunctorum impugnantis constituitur; unde ex longitudine periculi colligere licet, quam diuturnum sit auxilium. Atqui periculum quidem plus minusve continuum futurum erat; quamvis enim voluntas satanae maligna a Christo exhibeatur velut praesens, objectum tamen illiusmet voluntatis non ad praesens tempus coartatur, sed pro daemonis indole extendi ad futurum intellegitur; quod et collatione cum Mat 16, 18 et experientia ipsa comprobatur. Ad hoc verba Christi per se considerata stabile munus indi­ cant; neque enim semel iterumve Dominus confirmare jubet, sed indefinite praecipit: confirma, utique totiens, quotiens neces­ sarium vel opportunum apparebit. 139 Neque officium ad tempus particulare limitari convincitur ex verbis additis aliquando conversus (ττητε ϊπιστρέψας), quae· cumque ex pluribus additamenti hujus interpretationibus veri- 136 munus stabile. 93 similioribus suscipitur. Nimirum ex sententia adhuc communiore designat ίίαιηυίψκς conversionem a peccato negationis triplicis (cf. e. g. Aci 3, 19; 28, 27), quae quidem conversio vel ex mentione omnium cribrandorum non ita improviso a Domino loquente inducatur. Neque tamen ideo munus confirmandi prae­ cise in terrore illo exercendum erat, quem passio Domini disci­ pulis incusserat. Primatus enim etiam magisterii Petro postea concessus est. Insuper Petrus, etsi statim post lapsum se con­ vertit, pleniore quadam ratione tunc demum conversus est, cum negationem triplicem per triplicem amoris attestationem repa­ ravit et firmitatem praedicandae fidei a Domino obtinuit. Prae­ terea prorsus temere dicitur, relicto Christo fidem ipsam in­ teriorem a ceteris apostolis abjectam esse ita, ut a Petro ad fidem salutarem reducendi forent. Neque in hypothesi, quam refutamus, effato Christi eventus rei responderet, siquidem inter passionem Domini non certe Petrus reliquis firmiorem se ex­ hibuit, sed potius Joannes. Porro negotium nullum facit vox .Wi. sive jam refertur ad ϊπιστρίψας, id quod patet, sive refertur cum explicationibus mox proferendis solum vel etiam ad confirma; nam vox illa, uti saepius, potest accipi pleonastice vel significare terminum quempiam futurum, a quo incipiat munus confirmandi stabile, vel indicare temporis momenta etiam plura indeterminata, quibus confirmandi actus congrue ponantur. Sed et suspicio quaevis muneris ad tempus sequens imme- 140 diate conversionem coartati evellitur radicitus per explanationes quasdam alias, unde nihil cogit neque satis convenit trahere Μΐΰτςίψας in conversionem a lapsu, praesertim primam, utique item veram, post quam non ilico primatus in eoque jus con­ firmandae fidei Petro impertitum est. Ita secundum aliquam expositionem habet εφίστρέψας, similiter ac verbum xur, per hebraismum vim adverbii iterum, rursus, vel etiam vicissim, ut hic sensus prodeat: ego rogavi pro te, tu iterum vel vice versa confirma fratres (cf. . Icf 7, 42 ; 15, 36). At alii obiciunt, non adhiberipraedicto modo, nisi, aliter ac Luc 22, 32, aut unus atque idem denuo aliquid agat (ut Ps 70, 20. 21 ; 84, 7 coi. 6; Jer 12, 15) aut opus idem plures aggrediantur (ut Gen 26, 18). Quamquam reponere licet, Christum rogando pro Petri fide, Petrum ex Christo firmum confirmando directe fratrum fidem, aliquatenus facere idem. — Propinqua enarratio est, qua per 94 twc 22» 31. 32 injungitur munus stabile graecismum quempiam participium Anurç/φας significat motionem verbo principali ipso comprehensam, unde Dominus moneat: ego rogavi pro te. et tu (benigne) vertens te ad fratres tuos confirma ipsos. Quo pacto Georgius tra/>ezuntius} auctor graecus s. XV. scribit (de processione Spiritus s. et de una s. catholica ecclesia, ad cretenses n. 7; J/ 161. 842): „Post mysticam illam coenam, quasi de rebus suis disponens Servator, ad Petrum conversus i ? πια r $('.([ άς) dixit: ,Ecce Simon, satanas expetivit vos, ut cri­ braret sicut triticum, sed ego rogavi pro te, ne deficiat fides tua: et tu aliquando conversus ποτέ), confirma fratres tuos*. Et attendendum est, privilegium hoc soli Petro, et per illum romanae ecclesiae concedi. Undenam vero id liquet? Primum, quod omnes cribrare voluit satanas, pro solo vero Petro rogatum dicitur. Tum Petro expressius praecipitur, con­ versum confirmare εΐΐΐΰτρέγεϋΰαι y.ai aeroGtir') proprios fratres. Quod nunquam contigisse Petro, sed illius successoribus, histo­ riis traditur . . Hac ratione romana ecclesia saepius conversa πολ).07.ΐζ επιστοαηείσώ alias confirmavit, at illam aliae nun­ quam." — Ceterum potest optime accipi illud ιπκϊτοίψας pro ipso primo significatu verbi etiam transitive (cf. Luc 1, 16. 17; Jac 5, 19. 20 ideoque sententia declarari ita: ego rogavi pro te, et tu sive converte vel generalius adverte et confirma, sive advertendo, admonendo confirma fratres tuos. HI Itidem non probatur munus Petri angustiis passionis Domini conclusum ex Mat 26, 31 ss; Mare 14, 27 ss. Neque enim locis hisce eadem tentatio describitur, quae indicatur Lue 22, 31.32; nam illic cum tentatio ea praenuntietur, qua vincantur omnes imprimisque Petrus, e contrario apud Luc de tentatione ea agitur, quam vincant jam apostoli imprimisque Petrus. Unde quae narrantur Luc 22, 33. 34. cum contineant responsionem Petri ad praenuntiatam apostolorum inconstantiam cum vaticinio negationis Petri, non proxime sunt jungenda cum Lue 22, 31.32, sed ibi inserenda sunt, quae referuntur Mat 26, 31. 32 vel Mare 14, 27. 28. — Nec denique officium Petri spectat ad solum tempus illud, quod proxime excepit resurrectionem, cum Christus per se ipse adhuc visibilis discipulos confirmarit. 142 h. Nomine fratrum designatur ecclesia Christi universa, ipsis apostolis inclusis. confirmandi ecclesiam universam per infallibile magisterium. 95 Hoc ex eo constat, quod ecclesia universa per eos vel pastores vel fideles constituitur, qui vero sensu, tum singuli tum collecti, sunt fratres Petri, inimici tentationibus expositi, et qui ab ipso Petro nominantur fratres vel ea, quae in mundo est, fraternitas (/ Pel 5, 9. 12; 2 Pet 1, 10). Prae ceteris autem apostoli ipsi comprehenduntur verbis illis «confirma fratres tuos1*. Etenim fratres Petri per excellentiam profecto ii sunt, qui ad collegium apostolicum cum ipso idem pertinent. Et illi sunt, quos ut cribraret satanas expetierat, sicut liquet ex pro­ nomine vos, quo Christus utitur. De iisdem Dominus directe contextu toto agit. Vide et 2 Pet 3, 15, ubi ipse s. Paulus a Petro frater appellatur. Neque obstat, quod apostoli propter infallibilitatem sin- 143 gulis concessam confirmatione in fide non eguerint. Nam hoc charisma erat extraordinarium, proprium videlicet dignitatis apostolicae cum apostolis exspiraturae, non vero ordinarium, proprium potestatis episcopalis iisdem apostolis collatae et in successoribus episcopis duraturae. Atqui Christus, ecclesiam perpetuam fundando, apostolos secundum potestatem dura­ turam, velut initium episcopalis corporis, aptissime spectavit. Insuper doctrina infallibilis ipsa Petri, docilitate semper prompta animi obsequentis certissime amplectenda, in mediis iis fuerit, quibus aliquando Deus opportune uteretur ad ceteros apostolos in fidei integrae notitiam infallibilem inducendos (cf. Act\, 15 ss; 15. 7 ss). Ex dictis etiam patet, confirmationem non in eo collocandam 144 esse, quod Petrus peccatoribus animum exemplo conversionis suae reddat. At enim agitur de fratribus, qui non sunt omnes peccatores; agitur de fratribus a lapsu non mere revocandis, sed potius custodiendis, idque per confirmationem aliquam activam, quae vi ipsa verbi et imperativi confirma exprimitur. Minoris propositionis prior pars, i. e., sententia explanata 145 Domini directe contineri promissionem infallibilis magisterii supremi (resume n. 130), jam facile perspicitur. Immunis nempe debet esse fides Petri semper cujuslibet defectus, et quidem virtute rogationis Christi, qua stante Petrus etiam errare nequit. Atqui hoc idem est atque in rebus fidei infallibilem esse. Porro immunitas illa obtinetur saltem in ordine ad confirmandum; quae confirmatio inter homines non est nisi per doctrinam ■03·αη·Β··Β·········Ι····ΗΗΗΜΒΗΗΜΙΜ·Ι^··Ι 9b Luc 22,31.32 promisso magisterio supremo promittitur Petro primatus jurisdictioni' exterius propositam seu per magisterium externum vel visibile, cum interius per gratiam confirmare sit solius Dei (cf. Rom 16,25); est igitur Petrus infallibilis saltem in magisterio externo fidei. Hoc denique magisterium est supremum seu primatus in docendo; habet enim Petrus officium proindeque jus confirmandi eccle­ siam universam, etiam simul sumptam cui juri respondet ex parte ecclesiae obligatio conformandi fidem suam ad fidem Petri, ut ad normam in se firmam seu rectam. Altera quoque pars minoris liquet, videlicet eo ipso sponderi indirecte primatum jurisdictionis in ecclesiam universam, jam quidem prius sponsum. Neque enim societas ecclesiae a Christo aedificandae debebat esse regnum qualecumque, sed regnum veritatis, in quo praecepta fidei forent et ipsa leges eaedemque primae vel fundamentales pro legibus reliquis omnibus mode­ rantibus disciplinam (cf. n. 109); atqui pro statu tali non potest esse aliud subjectum supremae potestatis docendi ac supremae jurisdictionis generatim. Hinc recte in ecclesia doctores divi­ nitus statuti iidem habentur ac pastores vel instructi jure ligandi et solvendi. Unde etiam parallelismus, praecipue realis, cum Mat 16 manifestus est. Quod nempe enuntiatur apud Mat meta­ phorice, id apud Luc propriis verbis dicitur, hac quidem inter­ posita differentia, quod apud Mat omnes praerogativae Petri comprehenduntur, inclusa ea, qua est Petrus petra fidei eccle­ siae contra portas inferi, cum apud Luc directe promittatur primatus sub ea tantum ratione, qua Petrus est fraternitatis in fide firmamentum, insidiis satanae oppositum. 2. Sensu explicato textum pertractatum acceperunt Patres. Ita Ambrosius (de fide 1. 4. c. 5. n. 56; J/ 16, 628): „Ut scias quia (Filius) secundum hominem rogat, divinitate imperat, habes in evangelio quia Petro dixit: ,Rogavi pro te, ut non deficiat fides tuai Eidem autem supra dicenti: ,Tu es Christus Filius Dei vivi·, respondit ·. ,Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam : et tibi dabo claves regni coelorum'. Ergo cui propria auctoritate regnum dabat, hujus fidem firmare non poterat; quem cum petram dicit, firmamentum ecclesiae indicavit? Quando igitur roget, quando imperet, considera. Rogat quando passurus ostenditur, imperat quando Filius Dei creditur*. — Item Cyrilhts alex, (in Luc 22, 32: JZ 72, 915): n,Et tu aliquando conversus confirma fratres tuos‘. id est, ex ipso suffragio Pat ni m. 97 firmamentum (οιίψγμα) atque magister esto illorum qui per fidem ad me accedunt". -- Egregie Leo A/(serm. 4. al. 3. c. 3. 4; J/54, 151. 152): ,,Commune erat omnibus apostolis periculum de tentatione formidinis, et divinae protectionis auxilio pariter indigebant, quoniam diabolus omnes exagitare, omnes cupiebat elidere; et tamen specialis a Domino Petri cura suscipitur, et pro fide Petri proprie supplicatur, tamquam aliorum status certior sit futurus, si mens principis victa non fuerit. In Petro ergo omnium fortitudo munitur, et divinae gratiae ita ordinatur auxilium, ut firmitas, quae per Christum Petro tribuitur, per Petrum apostolis conferatur. Cum itaque, dilectissimi, tantum nobis videamus praesidium, divinitus institutum, rationabiliter et juste in ducis nostri meritis et dignitate laetamur, gratias agentes sempiterno regi redemptori nostro Domino Jesu Christo, quod tantam potentiam dedit ei quem totius ecclesiae principem fecit, ut si quid etiam nostris temporibus recte per nos agitur, recteque disponitur, illius operibus, illius sit gubernaculis depu­ tandum, cui dictum est: ,Et tu conversus confirma fratres tuos'; et cui post resurrectionem suam Dominus ad trinam aeterni amoris professionem, mystica insinuatione ter dixit: ,Pasce oves meas' (Jo 21, 17)“. — Similiter disseruerat auctor quaest. 'ederis et novi testamenti (n. 75, in append, op. s. Augustini; 1/35,2270): „Dicunt . . exactores didrachmae ad Petrum apo­ stolum ,Magister vester non solvit didrachmam' etc (Mat 17,23 ss). Quo dicto, magistrum ut pro omnibus discipulis solveret, con­ venerunt. Salvator autem cum pro se et Petro dari jubet, pro omnibus exsolvisse videtur: quia sicut in Salvatore erant omnes causa magisterii, ita et post Salvatorem in Petro omnes con­ tinentur. Ipsum enim constituit esse caput eorum, ut pastor esset gregis dominici. Nam inter cetera dicit discipulis: ,Vigi­ late, et orate, ne intretis in tentationem' (Mat 26, 41). Et Petro dicit: ,Ecce satanas expostulavit, ut vos ventilet sicut triticum: ego autem rogavi pro te, ut non deficiat fides tua: et tu ali­ quando conversus confirma fratres tuos'. Quid ambigitur? Pro Petro rogabat, et pro Jacobo et loanne non rogabat, ut ceteros taceam? Manifestum est in Petro omnes contineri: rogans enim pro Petro, pro omnibus rogasse dignoscitur. Semper enim in praeposito populus aut corripitur, aut lau­ datur4. Slrinb. De Ecclesia. 7 9b Luc 22,31.32 promisso magisterio supremo promittitur Petro primatus jurisdicliocii 148 Porro Gelasius/scribit (ad Plonorium Dalmatiae episcopum ep. 5; J/ 59,30.31): „Licet inter varias temporum difficultates continuis occupationibus implicati vix respirare valeamus, pro sedis tamen apostolicae moderamine totius ovilis dominici curam sine cessatione tractantes, quae beato Petro Salvatoris ipsius nostri voce delegata est: ,et tu conversus confirma fratres tuos'; et item: ,Petre, amas me? Pasce oves meas' (Jo 21,17): dissimulare nec possumus nec debemus, quae nostram sollicitudinem forma perstringat . — Pariter Pelagius II (ep. 3; M 72, 707): „Nos., secundum evangelicam vocem studemus fraternitati ac dilectioni vestrae, in quantum fragilitas nostra sufficit, quae nobis jussa sunt, cum sinceritate cordis humiliter exhibere. Nostis enim in evangelio Dominum proclamantem: ,Simon, Simon, ecce satanas expetivit vos . .' Considerate, carissimi, quia veritas mentiri non potuit, nec fides Petri in aeternum quassari poterit vel mutari ; nam cum omnes discipulos diabolus ad excribrandum poposcerit, pro solo Petro se Dominus rogasse testatur, et ab eo voluit ceteros confirmari; cui etiam pro majori dilectione quam prae ceteris Domino exhibebat, pascendarum ovium sol­ licitudo commissa est; cui et claves regni coelorum tradidit; et super quem ecclesiam suam aedificaturum esse promisit, nec portas inferni adversus eam praevalere testatus est". — Vitaliamu quoque papa ad Paulum archiep. cretens. ep. 1; M 87, 1002 : „Quae praecipimus tibi secundum Deum, et propter Dominum, tuaeque synodo, stude illico peragere, ne cogamur non miseri­ corditer, sed secundum virtutem sacratissimorum canonum con­ versari. Scriptum namque est: ,Dominus inquit: Petre, rogavi pro te, ut non deficeret fides tua, et tu aliquando conversus confirma fratres tuos'. Et rursum : ,Quodcunque ligaveris, Petre, in terra, erit ligatum et in coelo, et quodcunque sol­ veris in terra, erit solutum et in coelo.'" — X^el et Beda (1.2. hom. 15; M 94, 216. 217): „Quod . . dicit ei ,pasce oves meas', hoc est utique quod ei ante passionem apertius dixerat ,ego autem rogavi pro te . / Pascere ergo oves Christi est cre­ dentes Christo, ne a fide deficiant, confirmare, et ut in fide magis magisque proficiant instanter operam dare. Quamvis solertius intuendum quod eadem pastio gregis dominici non uniformi, sed multimoda est sollicitudine gerenda". — Et Theodora stud,la (1. 2. ep. 12. ad Paschalem papam Romae; * « ex ipso suffragio Patrurri. 99 i F Λ ·. ■ J/ 99, 1154): „Tibi dixit Christus Deus noster: ;Et tu all· quando conversus confirmabis fratres tuosi Ecce tempus, ecce locus: opitulare nobis, qui es a Deo ad hoc ordinatus: porrige manum quantum fieri potest : habes potestatem a Deo, eo quod omnium princeps es: in quo et positus es. Terreto, supplicamus, haereticas feras calamo divini verbi tui. Pastor bone, pone animam pro ovibus, supplicamus44. Tum Leo IX, recitatis Mat 16, 18 et Luc 22, 31. 32, scribere 149 pergit (ad patriarch, constantinop. ep. 100. n. 7 ; J/143, 748): „Erit ergo quisquam tantae dementiae qui orationem illius, cujus velle est posse, audeat in aliquo vacuam putare? Nonne a sede principis apostolorum, romana videlicet ecclesia, tam per eumdem Petrum quam per successores suos, reprobata et con* · victa, atque expugnata sunt omnium haereticorum commenta, et fratrum corda in fide Petri, quae, hactenus nec defecit, nec usque in finem deficiet, sunt confirmata ?:‘ — Similiter sentit Thwphylacfus; qui quidem simul indicat, quo pacto Petrus per exemplum suum personale fideles confirmaverit se jam defuncto exstituros; ita enim ille (in Luc 22, 32): „Planus hujus intel­ lectus is est: Quia te habeo ut principem discipulorum, post­ quam negato me fleveris et ad poenitentiam veneris, confirma ceteros. Hoc enim te decet, qui post me ecclesiae petra es et firmamentum. Intellexerit autem quis non solum de apo­ stolis dictum quod confirmati fuerint a Petro, sed de omnibus qui usque ad consummationem saeculi futuri sunt fideles. Tu enim, Petre, conversus, bonum exemplum poenitentiae eris omnibus, ut nullus credentium in te respiciens desperet: qui cum apostolus fueris et negaveris, iterum tamen receperis primatum omnium, et praefecturam orbis per poenitentiam/ — Vel Bernardus (ep. 190. seu tract, ad Innocentium II, praefat.; J/ 182, 1053. 1054): „Oportet ad vestrum referri apostolatum pericula quaeque et scandala emergentia in regno Dei, ea praesertim quae de fide contingunt. Dignum namque arbitror ibi potissimum resarciri damna fidei, ubi non possit fides sentire defectum. Haec quippe hujus praerogativa sedis. Cui enim alteri aliquando dictum est: ,Ego pro te rogavi, Petre, ut non deficiat fides tua4? Ergo quod sequitur, a Petri • successore · exigitur: ,Et tu aliquando conversus confirma fratres tuos4. Id quidem modo necessarium. Tempus est ut vestrum agno- 100 Luc 22.31.32 promisso magisterio supremo promitti Petro primatum jurisdictioni» scatis, Pater amantissime, principatum, probetis zelum, mini­ sterium honoretis. In eo plane Petri impletis vicem, cujus tenetis et sedem, si vestra admonitione corda in fide fluctuantia confirmatis, si vestra auctoritate conteritis fidei corruptores.· — Atque Innocentius III (1. 2. ep. 209. ad patriarch, constantinop.; M 214, 760): „Pro eo (Petro) Dominus se orasse fatetur, inquiens in articulo passionis: ,ego pro te rogavi, Petre . ex hoc innuens manifeste quod successores ipsius a fide catholica nullo unquam tempore deviarent, sed revocarent magis alios et confirmarent etiam haesitantes, per hoc sic ei confirmandi alios potestatem indulgens, ut aliis necessitatem imponeret obsequendi. “ — Praeterea videsis G regor ii M. 1. 7. ep. 40 (M 77, 899); Agathonis ep. 1. ad imperatores (AZ 87, 1169); HadrianiI ad Carolum regem de imaginibus (J/ 98, 1247.1248): Thomae S. theol. 2. 2. q. J. a. 10. 150 Quamobrem justissime textu Lucae ad declarandum supre mum et infallibile cathedrae s. Petri magisterium ipsa synodus Vaticana usa est docendo de Petri successoribus (s. IV. c. 4; D 1679): ..Quorum quidem apostolicam doctrinam omnes venerabiles Patres amplexi et sancti doctores orthodoxi vene­ rati atque secuti sunt: plenissime scientes, hanc sancti Petri sedem ab omni semper errore illibatam permanere, secundum Domini Salvatoris nostri divinam pollicitationem discipulorum suorum principi factam: ,Ego rogavi pro te, ut non deficiat fides tua, et tu aliquando conversus confirma fratres tuos‘.“ — Interpretationem ex catholico intellectu prorsus certam et fide­ liter tenendam nuperrime effert hunc in modum Leo XIII encycl. de unitate ecclesiae): „Quoniamque immutabilis com­ munione fidei christianos omnes oportet esse invicem con­ junctos. idcirco suarum virtute precum Christus Dominus im­ petravit Petro, ut in gerenda potestate numquam fide laberetur: ,Ego autem rogavi pro te, ut non deficiat fides tuai Eidem praeterea mandavit ut, quoties tempora postularent, ipse im­ pertiret fratribus suis lumen animi et robur: ,Confirma fratres tuos*. Quem igitur fundamentum ecclesiae designarat, eumdem esse vult columen fidei. “ 151 3. Ad haec pro pleniore assertae veritatis munimine notato: a. Verbis Domini traditis Luc 22, 31. 32 etiam responsum continetur ad quaestionem inter apostolos exortam, „quis eorum amplius firmatur enodatis Luc 22, 24 «s ve! verbis majorum. 101 videretur esse major" (v. 24). Neque Christus primatum juris­ dictionis instituendum infitiatus erat prius dicens (v. 25. 26): „Reges gentium dominantur eorum, et qui potestatem habent super eos, benefici vocantur. Vos autem non sic, sed qui major est in vobis, fiat sicut minor, et qui praecessor est, sicut ministrator." Quin potius his Christus indicaverat, re ipsa fore aliquem, qui major esset et praecessor (ο μείζων, o ηγούμενος); atque, improbato solo tyrannico quodam auctoritatis exercendae modo, jam mo­ nuerat, ut major ille sic se gereret, quasi esset minor (γινεβ&ω ύς ιεώτερος), i. e., inferior, videlicet communi utilitati mini­ strando (cf. Aci 5, 6. 10). Unde Jesus ipse, certe omnium rex, se illi imitandum ibi ita proposuerat (v. 27): „Nam quis major est, qui recumbit, an qui ministrat? nonne, qui recumbit? Ego autem in medio vestrum sum, sicut qui ministrat." b. Non opponuntur nobis Patres, sicubi declarant, Chri- 152 stum pro fide apostolorum rogavisse ; enimvero scriptores eos illic subjectum utilitatis in animo habuisse intellegimus cf. n. 147 verba auctoris quaesii). c. Utique scribit s. Augustinus (de corrept. et grat. c. 6. 153 n. 10; M 44, 921. 922): „Si dixerimus istam perseverantiam tam laudabilem tamque felicem sic esse hominis, ut ei non sit ex Deo, illud primitus evacuamus, quod ait Dominus Petro ,ego rogavi pro te, ne deficiat fides tuai Quid enim ei rogavit, nisi perseverantiam usque in finem? Quae profecto si ab ho­ mine homini esset, a Deo poscenda non esset.“ At haec con­ clusio ex priore tantum parte verborum Christi ducta est; et pro scopo Augustini, errorem pelagianum impugnantis, suffi­ ciens ea fuit. Unde plenior expositio, qua non solum perse­ verantia in fide, sed immunitas perpetua erroris in docendo affirmetur, minime excluditur. Et in universum, Patres non eo adversantur, quod forte aliquando explicationem textui evangelico non subjungant eam ipsam, quam supra nos pro­ tulimus; neque enim ideo negant, nostro commentario sensum loci proprium contineri. Ita et accipies doctrinam hanc HHarii (de Trin. 1. 10. n. 38. 42; M 10, 374. 377): „Pro Petro Pater rogatur, ne deficiat fides ejus: ut negantis infirmitati vel dolor saltem poenitentiae non abesset; quae fides in eo non deficeret, quod poeniteret . . Adeo salvat (Pater), ut Petri fides poeni­ tentia subséquente non deficiat licet territa. “ • Primatus jurisdictionis olim promissus Petro committilui Thesis 1. Promissum pridem primatum jurisdictioni» in ecclesiam suam totam Salrator redivivus soli esc omnibus Simoni Petro (do 21, 15—17) re ipsa impertivit. Demonstratio. 1. Verba Domini narrata Mai 16, 18. 19, potius quam meram promissionem, videntur plane enuntiare praedictionem summae potestatis in ecclesiam Christi totam super terram uni Petro concedendae. Quodsi quis vero ra­ tionem promissionis urgeat, agnoscere saltem cogitur, pro­ missum esse Mai 1. c et Luc 22, 31. 32 soli Petro primatum jurisdictionis promissione non qualilibet, sed absoluta. Sane condicio nulla, adjecta a Christo promittente, legitur. Neque mirum, cum promissio referatur ad rem essentialem illi rei, quam Dominus absolute prorsus voluit exsistere; refertur sci­ licet ad fundamentum aedificii ecclesiae divinitus construendae; atqui tale aedificium pro communi salute generis humani eri­ gendum sicut ex meritis hominum bonis oriri minime potuit, ita merito humano malo, praesertim personae unius cujuspiam privatae, praepediri neutiquam debuit. Nec juvaret dicere, promissionem primatus, si non simpliciter, certe comparative Petro prae aliis conferendi, condicione aliqua fuisse alligatam. Namque haec condicio fuisset adimplenda aut ex parte Dei aut ex parte hominum; atqui si ponas illud, Deus promittendo simul promisisset exsecutionem condicionis a se solo depen­ dentem: sin autem alterum, condicio excogitari alia non potest atque evitatio peccati ex parte Petri; jam vero condicionem istam appositam non fuisse, tum ex eo constat, quod illa ipsa occasione, qua negatio triplex praenuntiata est, promissio pri­ matus comperitur esse confirmata {Luc 22 >, tum et ex eo, quod peccato perpetrato alius loco Petri fuisset sufficiendus, qui tamen indicari nequit. Atqui quidquid Christus veritas praedixit Petro super terram vel mortali eventurum, id aliquando factum est; vel quidquid absolute Christus fidelitas promisit, id suo tempore implevit. Ergo primatum jurisdictionis in ecclesiam suam totam uni Simoni Petro re ipsa tandem contulit. Atqui non inveniuntur certe verba aptiora, quibus primatus impertitus Petro credi possit, quam nota illa, quae Jo 21, 15 —17 memo- '.r/ loco respondente, Jo 21, 15—17, agnis et ovibus Domini demandatis. 103 riae sunt prodita, ubi nempe Dominus agnos et oves suas pascendas Petro mandat; quin immo verba alia atque illa non occurrunt. Ergo iisdem verbis primatus jurisdictionis Petro est concessus. Unde etiam tantam harmoniam inter verba promissionis 155 apud Mat et locum, qui nunc ponderatur, jo intercedere con­ spicimus: Utrobique Jesus prius cum discipulis omnibus prae­ sentibus, dein cum solo agit Petro, eoque compellato per idem nomen primitivum, et nomine patris addito; utrobique ex Simone Petro actus insignior virtutis, sive fidei sive caritatis, provocatur; utrobique gravitate magna per trinam vel ima­ ginem vel repetitionem eidem Petro merces cujusdam digni­ tatis magnae a Domino vel promittitur vel tribuitur. 2. Et re vera textus s. Joannis per se inspectus primatum 156 jurisdictionis in ecclesiam universam Petro traditum significare ita potest, ut aliud quidpiam significare penitus non possit. Est nimirum textus iste Jo 21, 15: „Cum ergo prandis­ sent, dicit Simoni Petro Jesus: Simon Joannis, diligis me plus his (dkiov τούτων)? Dicit ei: Etiam Domine: tu scis, quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos meos (Βόσ/.ε τά άρνία μου). 16. Dicit ei iterum: Simon Joannis, diligis me? Ait illi: Etiam, Domine: tu scis, quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos meos (Ποΐμαινε rà ΐΐζοβάτίά [al. πρόβατά] μου). 17. Dicit ei tertio: Simon Joannis, amas me? Contristatus est Petrus, quia dixit ei tertio: Amas me? et dixit ei: Domine, tu omnia nosti: tu scis, quia amo te. Dixit ei : Pasce oves meas (Βόσκε τά προ­ βιά [al. zrçô/îftrô] μου).“ Hinc licet argumentari: Verbis divini Salvatoris soli ex omnibus et -prae ceteris omnibus committitur Simoni Petro munus pascendi agnos Domini d oves. Atqui dignitas pastoris, prae omnibus constituti simpli­ citer super agnos dominicos et erues, est primatus jurisdictionis in ecclesiam Christi universam. Prob. maj. a. Traditum esse munus pascendi agnos Do- 157 mini et oves, ex totidem verbis Christi constat, sive spectatur latina versio vulgata, sive textus graecus, ubi vel affectionis tenerae vocabulis deminutivis promiscue agnelli et oviculae nominantur, vel pro inaequalitate quadam indicanda agnelli, oviculae, oves discernuntur. Jo 21, 15—17 Petrus unus 158 159 -i b. Derigit Christus verba sua ad solum ex omnibus Simonem Petrum. Liquet istud ex prooemio, quod ab e van gel i sta Domini sententiae praemittitur r dicit Simoni Petro Jesus" et ex phrasi „dicit ei" totiens deinde repetita. Liquet ex nomine pristino Simonis adjectoque nomine patris naturalis, quo Christus ipse Petrum constantia memorabili alloquitur. Liquet ex verbis adhibitis a Salvatore in numero tantum singulari. Liquet inde, quod ad illum unum oratio habetur, qui post tertiam Domini interrogationem scribitur esse contristatus, qui(v.l8—22l exhibetur crucifigendus iubeturque sequi Christum: qui est et dicitur Petrus. C. Respicitur a Christo Simon Petrus unus prae omnibus, i. e., non ut ceteros repraesentans, repraesentatione quidem differente a juridica vel etiam illa typica, quam nostra sponte superius (n. 122) concessimus. Unde praerogativam conferri intellegimus non pluribus communem, sed Petri propriam. Sane, sin minus, primum frustra totiens evangelista incul­ caret, Simoni Petro locutum esse Jesum. Deinde supervacanea foret illa cura, qua a Domino ipso Petrus, prolato nomine proprio adjunctoque nomine patris, et quidem ter, maxima certe emphasi et sollemnitate, secundum ea sistitur, per quae a cunctis reliquis distinguitur. Immo etiam noxia et consilio loquentis Domini contraria diligentia appareret, qua Christus adeo urget rationes oppo­ sitionis: nam in errorem invincibilem audientes inducerentur, cum praesertim antea (a v. 5) discipulos simul omnes Jesus sit affatus. Accedit, quod donatur munere pascendi ille, cujus exqui­ ritur et aperitur amor. Atqui Petri potius quam ceterorum quorumcumque amor exquiritur et aperitur. Unde etiam, quae est observatio Patrum, ter de dilectione interrogatur Petrus, ut repararet trina amoris sui attestatione trinam negationem, utique Petri propriam. Et Petrus ipse nexum inter utrumque actum sibi personalem probe intellexit; ideo enim, ut iterum Patres indicant, ad tertiam Domini quaestionem Petrus con­ tristatus est, quod jam timeret, ne denuo falleretur amorem suum profitendo, sicut prius est deceptus, cum dilectionem suam tamquam stabilem omnium dilectioni anteponeret et as- — ■■ - ■ ■■■■ ■ ............... prae omnibus suscipit pascendos aguos ovesque, i. e., fideles Christi, 105 severaret Mal 26, 33: „Et si omnes scandalizati fuerint in te, ego nunquam scandalizabor Praeterea pascendi munus traditum est Petro, prout dili­ gebat .plus hisu, i. e., plus quam reliqui praesentes donationis actui, etiam apostoli. Atqui comparatione tali Petrus non certe ut communis ceterorum repraesentans introducitur, sed immo omnibus opponitur. Frigida autem nimis et insulsa est illa explicatio, pro qua Petrus, post prandium, interrogaretur, num diligeret Jesum plus quam haec, i. e., pisces, navigium, disci­ pulos, objectorum scilicet, non subjectorum, instituta collatione. At vero ita ne amor quidem super omnia a Petro postulatus esset; neque enim πϊάον τούτων idem est ac itktov πάντων. Nec magis liceat obicere, Petrum neutiquam excessum amoris sui testari potuisse. Nam non doceri volens Christus sciscitatus est, sed tum ut doceret, quem erga se amorem in ovium sibi dilectarum pastore vicario exigeret, tum simul ut moneret, pascendi munus ad arcenda ab ecclesia etiam schismata cari­ tati inimica ordinari. Ceterum Dominus ipse, imperium pa­ scendi subjungendo, implicite affirmavit, requisitam amoris magnitudinem reapse in Petro inveniri. Denique in contextu ille idem, cui pascendi officium com­ mittitur, circumstantia personali vitae in cruce finiendae a re­ liquis discernitur et aperte tamquam talis, cui sit prae ceteris Dominus sequendus, designatur (v. 18 — 22). Ergo de individua dignitate agitur. Prob, min. (ex n. 156) per partes singulas: a. Metaphorica agnorum et ovium Christi appellatione depinguntur certe ii, qui fidem Christi profitentur et per hoc sequuntur Christum; unde etiam Christus ipse tamquam pastor exhibetur et fidelium Christi coetus tamquam grex seu ovile. Ita legimus v. g. de Christo venturo Is 40, 10. 11: „Ecce Dominus Deus in fortitudine veniet, et brachium ejus dominabitur: ecce merces ejus cum eo, et opus illius coram illo. Sicut pastor gregem suum pascet, in brachio suo congregabit agnos, et in sinu suo levabit, foetas ipse portabit4*. Et Christus praesens de se ipso coram judaeis attestatur Jo 10, 11. 14—16. 26—28: „Ego sum pastor bonus. Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis : . Ego sum pastor bonus, et cognosco meas, et cognoscunt me meae . . et animam meam pono pro ovibus meis. Et alias oves habeo, - ■■ •ft1 •7 a ' r$ -Μ — · - 106 Jo 21, 15—If Christi tide]es omnes quae non sunt ex hoc ovili: et illas oportet me adducere, - 7 I et vocem meam audient et fiet unum ovile, et unus pastor . . Sed vos non creditis, quia non estis ex ovibus meis. Oves meae vocem meam audiunt, et ego cognosco eas, et sequuntur me: et ego vitam aeternam do eisc. Tum monet s. Paulus Act 20, 28—30: „ Attendite vobis et universo gregi (ποιμΰψ), in quo vos Spiritus sanctus posuit episcopos regere (ποιμαίνω) ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo. Ego scio, quo­ niam intrabunt post discessionem meam lupi rapaces in vos, non parcentes gregi. Et ex vobis ipsis exsurgent viri loquentes perversa, ut abducant discipulos post se“. Similiter aposto­ lorum princeps 1 Pet 5, 2—4: ^Pascite qui in vobis est gregem Dei . . forma facti gregis ex animo. Et cum apparuerit prin ceps pastorum, percipietis immarcescibilem gloriae coronanr. Itaque a grege Christi pro sensu verbi ovis generali ex­ cluduntur quidem ii. qui Dominum pastorem non agnoscunt, i. e., infideles, non vero per se ii, qui deficiendo ab ovis ra­ tione vel perfecta vel constanti non sunt justi vel non sunt praedestinati, proindeque alibi (Mat 25, 32. 33) velut haedi ovibus strictius dictis opponuntur. Sane aliter evaderet ovile Domini invisibile, unde a Petro, apostolis, episcopis illud pasci jam non posset. Porro cum a Christo sine ulla restrictione agni nominentur atque oves, exprimuntur homines cuncti, qui sacramento qui­ dem fidei suscepto fidem Christianam profitentur. Idque verum manet, sive agni et ovesindiscriminatim accipiuntur (cf. il/iz/10,16 cum Lue 10, 3), sive differentia aliqua admittitur. Ex qua opi­ nione altera alii plerique nomine agnorum vident designatos simplices fideles, nomine ovium, ut quae sint agnorum matres, eos, qui respectu superiorum vel ipsius Christi ita sunt pascendae oves, ut sub illis simul inferiores pascant; alii agnos quidem et oviculas intellegant imperfectiores, oves vero perfectiores cf. Gal 4, 19; Heb 5, 12—14); alii praeter discrimen primo memoratum, pro vulgatae lectione, vocabulo agnorum uno bis prolato populum judaicum et gentilem indicari dixerint. Verum idem elucet etiam evidentius ex addito constanter pronomine possessivo meos, meas. Etenim vi pronominis istius Petro pa­ scendi committuntur omnes, ad quos pronomen hoc extenditur, i. e., quicumque agni Christi sunt vel oves, quicumque a Christo Petro dantur pascendi, h. e., regendi cum imperio. 107 Domino pascuntur, solo ex natura rei excepto Petro ipso. Atqui nulli prorsus sunt Christi fideles, sive spectantur singuli sive simul juncti, qui non sint agni seu oves Christi, quive a Christo non pascantur. Ergo pariter pascendi Petro commen­ dantur fideles Christi omnes, sive seorsum sive collective sumpti, h. e., ovile Christi integrum, ecclesia universa, apostolis ipsis comprehensis. h. Verbo graeco ποιμαίνει* verbum /friazeir, licet per se 161 vel usitata loquendi ratione ad suppeditandum cibum pertinens eandem significationis amplitudinem non habeat, loco tamen nostro ob identitatem subjecti et objecti synonymum censendum est. Significat autem illud pascere, si de personis ipsis metaphorice pro ovibus rationalibus certis et simpliciter dicatur, idem atque regere cum imperio vel jurisdictionis potestate. Quod ostenditur usu loquendi tum sacro tum profano. In scripturis quidem verbo pascere (graece ποιμαίνει*, hebraice ">’7) exprimitur actus potestatis regiae. Ita fit Jer 23,1. 2 : „ Vae pastoribus, qui disperdunt et dilacerant gregem pascuae meae, dicit Dominus. Ideo haec dicit Dominus Deus Israel ad pastores, qui pascunt populum meum: Vos dispersistis gregem meum, et ejecistis eos, et non visitastis eos: ecce, ego visitabo super vos malitiam studiorum vestrorum, ait Dominus4*; 2 Reg 7, 7; / Par 17, 6. Speciatim dicitur populum pascere rex David a tribubus Israel 2 Reg 5, 2: ,,Sed et heri et nudiustertius, cum esset Saul rex super nos, tu eras educens et reducens Israel: dixit autem Dominus ad te: Tu pasces populum meum Israel, et tu eris dux super Israel·*; 1 Par 11, 2; Ps 77, 70—72; pastor dicitur etiam Cyrus Is 44, 28 (hebr. et in lat. vulg.). Immo suprema ipsius Domini potestas, in textu saltem hebraico vel graeco, ut potestas pastoralis repraesentatur Ps 2, 9: .Reges eos (Bjrip, ποιμανεΊς αυτους) in virga ferrea, et tamquam vas figuli confringes eos** ; Mai 2, 6 : „Et tu Bethlehem terra Juda, nequaquam minima es in principibus Juda: ex te enim exiet dux, qui regat (ή/ονηδΓος, οσπς ποιμανεϊ) populum meum Israel** col. Midi Ô, 2. 4: „ex te mihi egredietur, qui sit do­ minator fig άρχοντα) in Israel . . Et stabit, et pascet in fortitudine Domini**; Heb 13, 20: „Deus autem pacis, qui eduxit de mortuis pastorem magnum ovium, in sanguine testamenti aeterni, Dominum nostrum Jesum Christum . 1 Pet 2, 25; |w||| 1 mBI ' ffi /jhJ * 3» W» · « 108 Jo 21. 1ft —Π jurisdictio, quae comprehenditur pascendi nomine, suprema, „Eratis enim sicut oves errantes, sed conversi estis nunc ad pastorem, et episcopum animarum vestrarum^; /s 40, 10. 11; Ez 34, 23. 24; jo 10, 1—16. 26-28; l Peib, 4; Apoc 12,5; 19,15. Cf. Act 20, 28; 1 Pet 5, 2; Apoc 2, 27. Usus profanus ex ipso Homero manifestus est, a quo prin­ cipes populi n-ontij’éç Zftwp vocari solent. Quem alii auctores graeci imitantur. Et merito quidem. Nam munia ejus, qui sensu proprio pastor est, aptum translationis fundamentum praebent. Ipsius enim est non solum pascua seu cibum ovibus procurare, idque vi muneris sui, sed etiam ducere oves et reducere, in unitate continere, indociles castigare, errantes ad ovile revocare, oves omnes a luporum impetu defendere ; vide pastoris officium descriptum apud 'Jcr 23; Ez 34; Zach 13, 7; Jo 10. Atqui his ad oves rationales applicatis clarissime depingitur potestas jurisdictionis, legifera utique, judiciaria, coactiva. Ceterum simul patet, quo pacto per metaphoram eandem rei pastoralis praeter potestatem regiminis pressius acceptam aliud quoque munus designari possit, atque etiam, si de Christi ovibus agatur, re vera designetur; istae enim non legibus actionum solis strictissime intellectis, sed et doctrinae salutaris et sacra mentorum pabulo pascendae seu nutriendae sunt (cf. Luc 12,42). Hinc verbo pascere etiam universa Dei erga dilectos suos pro­ videntia exprimitur <7«7z48, 15: ..Benedixitque Jacob filiis Joseph, et ait: Deus, in cujus conspectu ambulaverunt patres mei Abraham, et Isaac, Deus qui pascit (graece τοίχων} me ab adolescentia mea usque in praesentem diem . Ps 22, 1.2; 27, 9; 79, 2; Is 40, 11; Mich 5, 4; 7, 14; Zach 11, 9. Ergo potestas jurisdictionis verbo pascere, metaphorice et simpliciter prolato, si non significatur sola, certe compre­ henditur. 162 c. Haec autem ipsa potestas jurisdictionis in textu nostro nequaquam qualiscumque, sed, sub Christo quidem et prae Christo pastore magno ovium suarum ministerialis, suprema pro ecclesia designatur. Et primum suprema sane est potestas, quae protenditur ad Domini oxile totum vel ad ecclesiam universam, etiam simul sumptam. Atqui talis jam monstrata est potestas, de qua loquimur. ......... ■ primatus ipse jurisdictionis, Petro impertitur, ex intellectu etiam Patrum. 109 Tum verba Christi praemium edicunt proprium pro actu Petri proprio, praemium supereminens pro Petri erga Dominum amore supereminente. Atqui praemium Petri proprium et super­ eminens non potuit esse jurisdictio communis reliquis apostolis, et quidem eo minus, quod illa ante collegio toti proindeque etiam Petro jam collata erat 20, 21). Ergo superest, ut praemium Petri intellegatur jurisdictio eximia, suprema, pri­ matus ipse jurisdictionis. Quae conclusio et inde confirmatur, quod verba Salvatoris specialem benevolentiam spirare sentiuntur, quod ter sollemni­ tate summa repetuntur, quod, priusquam enuntiantur, ad actum aliquem virtutis praeclariorem eliciendum Petrus invitatur. Sicut nimirum Dominus in Petro confessionem, directe quidem, fidei excitavit, ut hic se congrue disponeret ad dignitatem excel­ lentem sibi promittendam (Mat 16), ita Christus voluit, ut Petrus affirmatione, directe quidem, caritatis congrue se pararet ad eandem dignitatem, quamvis sub imagine alia, sibi commit­ tendam. Atqui ista cuncta aliter se habent, cum omnibus apostolis consideratis in commune dona quaepiam a Christo conferuntur. 3. Xeque secus sentiunt de Joannis loco Patres vel scrip- 163 tores antiqui Christiani. Ita quidem Origenes (in ep. ad Rom 1. 5. n. 10; M 14, 1053): „Petro cum summa rerum de pascendis ovibus traderetur, et super ipsum velut super terram fundaretur ecclesia, nullius alterius ab eo virtutis confessio, nisi caritatis exigitur— Aphraates autem primum docet dem. 7. n. 15; ed. Parisot 1, 335): „Simoni discipulorum principi, cum negando dixisset: Nunquam me Christus vidit; atque anathematizasset et jurasset : ,Quia nescio hominem' Mare 14, 71; Mat 26, 74), subiit paenitentia, magnamque vim lacrimarum profudit; et suscepit eum Dominus, posuit eum in fundamentum, vocavitque eum Petram, ecclesiae aedificationem". Deinde vero monet (dem. 10. n. 4; 1, 451 ss): „0 pastores! Pastori illi industrio, totius gregis principi, similes efficiamini, qui tantam de grege suo curam habuit. Amotos reduxit, coegit errantes, visitavit infirmos, debiles confortavit, confractos sa­ navit, et pingues servavit; animam suam pro ovibus tradidit, et praelatos inclitos elegit et instituit, quibus oves commisit, eosque universo gregi praefecit. Ait enim Simoni Petro: 110 Jo 21, 15-17 primatus jurisdictionis Felro impertitur ,Pasce mihi oves meas, et agnos, et agnasf.w — Concinit Ephracm syrus (de' Abraham Kidunaia hymn. 5, n. 13; ed. Lamy 3, 784): nZelo imitatus es Simonem, cui Dominus com­ misit gregem suum, oves, agnos et oviculas ; amor tuus agnos pascebat, castimonii tua agnasu. Denuo autem legimus sancti ejusdem ista ied. Lamy 1, LXXV): „Elegit Dominus noster Simonem Petrum et constituit eum principem apostolorum, fundamentum ecclesiae sanctae, et protectorem firmitatis ejus. Constituit eum caput apostolorum et praecepit ei ut pasceret gregem suum eumque edoceret leges ad custodiendam senten­ tiarum puritatem.u — Ambrosius, lectionem nactus, ubi distin­ guuntur agni, oviculae, oves, egregie sic loquitur (in Luc 1.10. n. 175. 176; J/ 15, 1848): „Non est igitur dubium credidisse Petrum, et credidisse quia dilexit, dilexisse quia credidit. Unde et contristatur, quia et tertio interrogatur: ,Amas me?' Is enim interrogatur, de quo dubitatur : sed Dominus non du­ bitat, qui interrogat, non ut disceret, sed ut doceret quem elevandus in coelum amoris sui nobis velut vicarium relin­ quebat . . Bene conscius sui non ad tempus assumptum, sed iamdudum Deo cognitum Petrus testificatur affectum. Quis est enim alius, qui de se hoc facile profiteri possit? Et ideo quia solus profitetur ex omnibus, omnibus antefertur; major enim omnibus caritas . . Denique tertio Dominus non jam ,Diligis me?‘ sed ,Amas me?' interrogavit, et jam non agnos, ut primo, quodam lacte vescendos (pascendos?), nec oviculas, ut secundo, sed oves pascere jubetur, perfectiores ut perfectior gubernaret.u Similiter Chrysostomus(de sacerdotio 1. 2. n. 1.2; J-/48,631 ss): pChristus . . apostolorum coryphaeum sic alloquitur ,Petre', inquit, ,amas me?‘ id illo confitente, adjungit ,Si amas me, pasce oves meas'. Interrogat discipulum Magister, num dili­ gatur ab eo, non ut ediscat: quomodo enim ediscat cum omnium corda norit? sed ut nos doceret, quantum cordi sibi esset hujus­ modi gregis praefectura . . Quantum ipse ecclesiam diligeret suam, et Petrum et nos omnes edoceri voluit, ut magnam et nos hac in re sollicitudinem exhiberemus. Cur enim DeuFilio suo unigenito non pepercit, sed quem unicum habebat tradidit (Jo 3, 16)? Ut eos qui inimico erga se animo essent sibi reconciliaret, et peculiarem sibi populum faceret. Cur ex intellectu Fatrum. Ill sanguinem effudit? Ut has emeret oves, quas Petro et suc­ cessoribus ejus tradidit . . Etiamne igitur nunc nobiscum con­ tendes quasi te male in fraudem injecerimus, cum omnibus Dei bonis praeficiendus sis, illa agens, quae agenti Petro po­ tentiam indidit, ceterisque apostolis longe anteposuit. Nam .Petre', inquit, ,amas me plus his? Pasce oves meas*. Atqui poterat sic eum alloqui: Si amas me, jejunia exerce, humi cuba, vigilias cole, injuria affectis patrocinare, esto pupillis quasi pater, et matri eorum quasi maritus. Nunc vero his praetermissis omnibus, quid ait? ,Pasce oves meas'. Illa enim quae supra dixi ex subditis multi facile praestare possint, non viri solum, sed etiam mulieres; at cum de ecclesiae prae­ fectura deque concredenda tot animarum cura agitur, recedat a magnitudine tanti negotii totus femininus sexus, imo etiam urorum pars maxima; agantur in medium qui magno inter­ vallo ceteris omnibus antecellunt, et qui secundum animi vir­ tutem ceteris tanto sublimiores sunt, quanto universa hebraeorum gente Saul secundum corporis proceritatem (1 Reg 10, 23), imo et longe majori spatio." Et iterum (hom. 88. al. 87. in Jo n. 1; J/59, 478 ss): „Cur aliis praetermissis, de his hunc (Petrum Christus) alloquitur? Eximius erat inter apostolos, os discipu­ lorum, et coetus illius caput (κορ^ρ)): ideo Paulus prae aliis hunc visurus venit. Simul ostendens ei, oportere deinceps fidere, quasi abolita negatione, fratrum ei praefecturam (r/)v açiMtaoiav των άδό.ηων) committit; neque negationem comme­ morat vel exprobrat. Dicit autem : Si amas me, fratrum prae­ fecturam suscipe, et ferventem illum amorem, quem semper exhibuisti, et de quo exsultabas, nunc ostende, animamque illam, quam te pro me daturum esse dicebas, da pro ovibus meis . . Ter interrogat, et ter eadem imperat, ut ostendat, quanti faciat ovium curam, et hoc maximum esse amoris erga se argumentum . . ,Ait: Sequere me'. His ostendit curam et affectum magnum erga ipsum. Quod si quis dixerit: Cur ergo Jacobus Jerosolymorum thronum accepit? respondebo, Petrum non throni hujus, sed totius orbis doctorem a Christo statutum fuisse“. — Augustinus ita disputat (contra Faustum 1. 22. c. 70; .1/ 42,445): „Quid ergo incongruum, si Petrus" usus gladio praeter Domini jussum ..post hoc peccatum factus est pastor ecclesiae, sicut Moyses post percussum aegyptium factus est Jo 21. 15—17 primatus jurisdictionis Petro impertitur rector illius synagogae ?u — Et Cyrillus alex, (in Mat 16, 18; J/72, 423): nQuam (ecclesiam) etiam fundasse (#qtdUovi*) dicit, firmitate eidem attributa, quum sit ipse virtutum Dominus, atque huic Petrum pastorem praeposuit (ί<ρσπ;σο').α — Ita et Petrus Chrysologus (serm. 6; J/ 52, 202): „Oves suas (ipse Magister) Petro vice sua, ut pasceret, ad coelum remeaturus, commendat.*· — Et Leo AL (serm. 4. al. 3. c. 2 ; J/ 54, 149.150): „De toto mundo unus Petrus eligitur, qui et universarum gentium vocationi, et omnibus apostolis, cunctisque ecclesiae Patribus praeponatur: ut quamvis in populo Dei multi sacer­ dotes sint multique pastores, omnes tamen proprie regat Petrus, quos principaliter regit et Christus. u Atque Theodorus studita (1. 1. ep. 33; J/99,1018): „Quandoquidem Petro magno Christus Deus post claves regni coelorum, pastoralis etiam principatus contulit dignitatem (το της itoiμνιαρ/ΐας αξίωμα), ad Petrum utique, vel ejus successorem, quid­ quid in ecclesia catholica per eos innovatur qui aberrant a veritate, necesse est referri. “ — Vel Oecumenius (in Act 1,13—15; J/118, 55 : „Petrus qui negaverat, amaris lacrymis a negatione absolutus est, veluti ex hoc manifestum est, quod paulo post creditum sit ipsi rationale ovile (rd λογυ/.ον πΐϋτενεται ποίμνια?),. Surgit Petrus, non Jacobus, et tanquam ferventior, et velut is cui discipulorum praesidentia commissa erat‘:. — Pariter Theophylactus (in Jo 21, 15 ss; J/ 124, 877. 878): „Cum prandii finem ipse fecisset, totius orbis ovium praefecturam Petro com­ mittit: non autem alii, sed huic tradit, primum quidem quia omnes praecellebat, et totius coetus os erat; deinde ostendens ipsi, fiduciam esse sumendam, negatione velut deleta, et obli­ vioni tradita; et negationem quidem non profert, neque ex­ probrat, sed dicit: Si ,diligis me‘, fratrum curam suscipito; et ferventem illam caritatem, quam erga me dicebas habere te, ita ut pro me mori paratus esses, nunc ostende. Ter autem eum interrogat, simul quidem declarans quantam credentium curam habeat, et quod usque adeo oves diligat ut dilectionis erga se hoc ponat indicium, si ovium curam suscipiat: simul etiam per trinam interrogationem et confessionem, trinae ne­ gationi medetur, et verbis corrigit quae per verba commissa fuerant peccata . . Commisit quidem Petro fidelium omnium praefecturam. Quamvis enim Jacobus sedem Hierosolymis 113 ex intellectu Patrum. acceperit, sed Petrus totius terrarum orbis/·' — An setonus ita supplicat (or. 64; J/ 158, 972. 973): „Sancte et benignissime Petre, fidelis pastor ovium Dei, princeps apostolorum, princeps tantorum principum . . Respice, benigne pastor, commissi tibi gregis ovem .. Pastor fidelis, converte oculos tuos ad eam, et recognosce tibi commissam. Si enim erravit, tamen Dominum et pastorem non negavit. Inspice in faciem ejus, et adverte signum Domini tui et ejus. Si sub tanto squalore non agnoscis faciem lotam et candidatam in fonte Christi, agnosce vocem i confessionis sub nomine Christi, qui ter interrogans utrum eum I amares, tibi ter confitenti dixit: ,Pasce oves meas'. Certe I amator est ovis, qui ante commendationem sic discutit amorem pastoris. En confiteris te amatorem ejus, et haec confitetur se ovem ejus. Cur ergo spernis ovem Christi, pastor ejus? Petre, pastor Christi, recollige ovem Christi.“ — Audiatur et Bruno astensis (in h. 1; M 165, 600) : „,Simon', inquit, .Joannis, diligis me plus his', qui tui amoris affectum erga me ostendis, plusquam hi? . . Prius agnos, deinde oves ei commisit, quia non solum pastorem, sed pastorum pastorem eum constituit. Pascit igitur Petrus agnos, pascit et oves; pascit filios, pascit et matres: regit et subditos, et praelatos. Omnium igitur pastor est, quia praeter agnos et oves, in ecclesia nihil est.“ — Bernardus (de consideratione ad Eugenium III 1. 2. c. 8. n. 15: J/182, 751. 752): „Quis es? Sacerdos magnus, summus Pon­ tifex. Tu princeps episcoporum, tu haeres apostolorum, tu primatu Abel, gubernatu Noe, patriarchatu Abraham, ordine Melchisedech, dignitate Aaron, auctoritate Moyses, judicatu Samuel, potestate Petrus, unctione Christus. Tu es cui claves traditae, cui oves creditae sunt. Sunt quidem et alii coeli ianitores, et gregum pastores: sed tu tanto gloriosius, quanto et differentius utrumque prae ceteris nomen haereditasti. Habent illi sibi assignatos greges, singuli singulos: tibi universi crediti, uni unus. Nec modo ovium, sed et pastorum tu unus omnium pastor. Unde id probem quaeris? Ex verbo Domini. Cui enim, non dico episcoporum, sed etiam aposto­ lorum sic absolute et indiscrete totae commissae sunt oves? Si me amas, Petre, pasce oves meas'. Quas? illius vel illius populos civitatis, aut regionis, aut certi (al. certe) regni? ,Oves meas', inquit. Cui non planum, non designasse itraubj De EccJesU. Q — 114 Jo 21, 15—17 primatus jurisdictionis Petro impertitur ex intellectu ecclesiastico. aliquas, sed assignasse omnes? Nihil excipitur, ubi distin­ guitur nihil.ü ·.·,. g 166 Pariter Innoctntius IIL ad patriarch, constantinop. 1.2. ep.209; J/214. 759): .Huic (Petro) Dominus oves suas pascendas voca­ bulo tertio repetito commisit, ut alienus a g'rege dominico cen­ seatur qui eum etiam in successoribus suis noluerit habere pastorem. Non enim inter has et illas oves distinxit, sed sim­ pliciter inquit: ,Pasce oves meas', ut omnes omnino intelligantur ei esse commissae.“ — Item doctor angelicus (contra gent. 1. 4. c. 76): nI)icitur: ,Congreg'abuntur filii Juda, et filii Israel pariter, et ponent sibimet caput unum' (Os 1, 11); et Dominus dicit: ,Fiet unum ovile et unus pastor' (Jo 10, 16). Si quis autem dicat quod unum caput et unus pastor est Christus, qui est unus unius ecclesiae sponsus, non sufficienter respondet. Manifestum est enim quod omnia ecclesiastica sacramenta ipse Christus perficit; ipse enim est qui baptizat, ipse est qui pec­ cata remittit, ipse est verus sacerdos, qui se obtulit in ara crucis et cujus virtute corpus ejus in altari quotidie consecratur; et tamen, quia corporaliter non cum omnibus fidelibus praesentialiter erat futurus, elegit ministros, per quos praedicta fidelibus dispensaret, ut supra (c. 74) dictum est. Eadem igitur ratione, quia praesentiam corporalem erat ecclesiae subtracturus, oportuit ut alicui committeret qui loco sui universalis ecclesiae gereret curam. Hinc est quod Petro dixit ante ascensionem: ,Pasce oves meas'.*' — Quibus etiam addere licet sententias Patrum non paucorum, quos supra nominavimus, nimirum Epiphanii (n. 69), auctoris quaest. veteris et novi testamenti (n. 147), Nili (n. 70), Leonis M. (n. 92. 147), Gelasii (n. 148), Pelagii II (ib.), Gregorii M. (n. 102), Bedac (n. 148), Theodori studitae (ib.). * .* 1 H 167 Hinc tandem ex eodem evangelii testimonio, ceu ex doc­ trina manifesta, sicut ab ecclesia catholica semper intellecta sit, concilium vaticanum (s. IV. c. 1) gravissime declarat, uni Simoni Petro summi pastoris et rectoris jurisdictionem in ovile totum Domini collatam esse; ita nempe illud (Z> 1668): „Uni Simoni 1 etro contulit Jesus post suam resurrectionem summi pastoris et rectoris jurisdictionem in totum suum ovile dicens: Pasce agnos meos: pasce oves meas- (cf. superius n 59) _ Explicate nuper loquitur Leo Xf/f (encycl. de unjtate ecc]eshe,. nihil impedientibus variis objectionibus. 115 J’romissum exsolvitur, quo tempore Christus Dominus, post aoastasim suam, cum ter a Petro, num se diligeret plus quam ceteri, quaesisset, praecipientis in modum ei ,Pasce', ait, ,agnos meos. . pasce oves meas'. Nimirum quotquot essent in ovili suo futuri, omnes illi velut pastori committit . . Illa vero sunt pastoris officia et partes, gregi se praebere ducem, eumdemque sospitare salubritate pabulorum, prohibendo pericula, cavendo insidias, tutando a vi: brevi, regendo gubernando. Cum igitur Petrus est gregi Christianorum pastor impositus, potestatem accepit gubernandi omnes homines, quorum saluti Jesus Chri­ stus profuso sanguine prospexerat/4 4. Pro obiectionibus refellendis et haec teneantur: a. Verbo 168 /ifiï si adhortatio exprimitur, haec certe non est mera, sed qua donatio vera illius potestatis includatur, sine qua rem commendatam Petrus exsequi nequaquam posset. I). Forsitan opponatur Prov 10, 21: „Labia justi erudiunt 169 ι!Γ) plurimos", ubi scilicet pascere sit idem ac docere. At vero loco isto non persona, sed doctrina justi qualiscumque multos qualescumque affirmatur pascere. — Similiter Ecct 12, 11 indicatur, sapientium dictis contineri pabulum, quod ipsum tandem sit a Deo summo omnium pastore proindeque et doctore. — Porro qui putet, in illis Jer 3, 15: „Et dabo vobis pastores juxta cor meum, et pascent vos scientia et doctrina** designari voce pascent docendi munus solum, velit animadver­ tere, ibidem non simpliciter, sed cum addito pascere dici. Ceterum locutione „scientia et doctrina" hic non tam exprimitur materia pascendi quam norma divina (cf. 2 Par 1, 10), secundum quam nuntiati duces pii populum gubernaturi sint (cf. 1 Reg 13, 14; h 1, 26; 40, 11; Ez 34, 23); et utique in ecclesia primatus jurisdictionis a summa docendi potestate sejunctus esse nequit, Qt pridem indicavimus (n. 146). C. Ex demonstratis falsa apparet obiectatio illa, verbis 170 Christi non nisi restitutionem dignitatis apostolicae amissae contineri. Et re vera prorsus gratis quispiam contenderit, Petrum ob suam Jesu negationem apostolatu destinato exci­ disse. Praeterea tum peccati remissionem tum (Jo 20, 21) ipsam potestatem apostolicam jam antea Petrus obtinuerat. (I. Neque obstat, quod verba Domini a Patribus interdum 171 'À inferiores sub Petro vel ejus successoribus pastores, sensu 8* ■ I Λ Π6 Primatus Petri noscitur per indicia alia, quidem neque litterali neque immediato neque pleno, exten­ dantur; ubi significatio effati propria neutiquam excluditur, sed potius supponitur (cf. n. 124 dictum Leonis M.). Ihesis \ I. Praeterea· Simon Petrus sicut aliis indicib acceptis ab exordio ipso suae cum Christo consuetudinis ad dignitatem sublimiorem prae reliquis apostolis fuisse desti­ natus noscitur, ita post Domini ascensionem primatum juris­ dictionis jam etiam gessisse eu ndemque, fidelium nullo refragante, pro opportunitate exercuisse ratione loquendi deShnouc Petro scriptoribus sacris usitata et factis rariis per hos con­ signatis, quantum est opus, com probatur. Declaratio. Primatus s. Petri jam quidem plene est pro­ batus. Sed posset fieri aliqua difficultas, si deficeret derectio quaedam specialis, qua pro suavi providentia ad consequendam tantam dignitatem Petrus a Domino videretur praeparari, et multo magis, si post Christi ascensionem Petrus minime appa­ reret primas sive ex loquendi modo aliorum de ipso sive ex agendi modo proprio spectato. Hinc statuitur thesis nova, valens certe quantum prudenter postulari potest, ad primatum Petri, disjectis dubitationibus illis, in omnes partes illustrandum. 173 Demonstratio p. I. i. e.. Petrum, etiam seposito Mat 16 vel Luc 22, apparuisse pluribus indiciis a Domino ad dignitatem plane specialem in ecclesia obtinendam destinatum. Enimvero 1. Christus soli Simoni, filio Jona, cum primum ipsi obviam fuit, novum Petri nomen imponendum praenuntiavit (5^1,42), idemque nomen symbolicum uni prae ceteris apostolis Simoni re ipsa postmodum, in eligendis apostolis, imposuit (Mare 3,14—19. Ad haec Christus Petrum imprimis testem factorum insignium adhibuit, resuscitationis filiae Jairi (J/· ).οιπ(3>. τψ,^η·), quoniam etiam vere I I 1 I qui non praeteriit Patres; frustra Opponuntur «piaedarn exceptiones. 121 omnium ultimus Judas ob malum affectum in ultimum locum projectus jacet —, cum Jesus incoepisset lavare pedes disci­ diorum, et abstergere linteo quo erat praecinctus, non a Petro incoeperit." — Ceterum paulo aliter eandem veritatem, quae nunc nos habet sollicitos, indicat Augustinus (in Jo tr. 56. n. 1 ; .1/35,1787, 1788): „Quamvis . . magnae fuisset audaciae contra dicere servum Domino, hominem Deo, tamen hoc Petrus facere maluit, quam perpeti ut sibi pedes lavarentur a Domino et Deo. Nec putare debemus hoc Petrum inter ceteros formidasse atque recusasse, cum id alii ante ipsum libenter vel aequani­ miter sibi fieri permisissent. Facilius quippe sic accipiuntur ista verba evangelii, quia cum dictum esset ,Coepit lavare pedes discipulorum, et extergere linteo quo erat praecinctus', deinde subjunctum est ,Venit ergo ad Simonem Petrum', quasi ali­ quibus jam lavisset, post eos venisset ad primum. Quis enim nesciat primum apostolorum esse beatissimum Petrum? Sed non ita intelligendum est quod post aliquos ad illum venerit, sed quod ab illo coeperit. Quando ergo pedes discipulorum lavare coepit, venit ad eum a quo coepit, id est, ad Petrum." - grillo hieros. (catech. 2. n. 19; J/33, 407) est „Petrus aposto­ lorum summus et princeps (ο ν.ορυφαιότατος v.cd πρωτοστάτης των mwuûmv). — Sine cunctatione loquitur Chrysostomus (in Mat bom. 32. al. 33. n. 3; 3/57, 381): ,,Primus omnium (apostolorum) et coryphaeus est illiteratus et idiota." — A vulgato Dionysio ide divinis nominibus c. 3. §. 2; 3/ 3, 682) vocatur „Petrus suprema ista atque antiquissima summitas theologorum (?) ζορυ7.ai πρεοβυτάτη των θεολόγων άν.ρότηζ)!1 — Cf. quae v. g. ex concilio ephcsino, graecorum lituigia, Origene, Chrysostomo, Augustino supra (n. 71. 80. 87. 113. 125. 112) sunt allata. 6. Nequiquam adversarii appellent a. ordinem diversum pro­ ferendi Petri adhibitum Jo 1, 44: „Erat autem Philippus a Bethsaida, civitate Andreae et Petri." At enim ibi ratio potius habetur vel dumtaxat hominis et civis, i. e., aetatis et relationis ad civitatem Bethsaidam, vel ordinis vocationis antea (v. 40 ss) narratae. — Ere Ambrosiaster (in 2 Cor 12, 11; AI 17, 332): „Si de tem­ pore praescribendum putatur, ante coepit Joannes praedicare, quam Christus ; et non Christus Joannem, sed Joannes Christum baptizavit. Num ergo sic judicat Deus? Denique prior secutus est Andreas Salvatorem, quam Petrus: et tamen primatum non Ai îè •F 122 Primatus Petri vindicatur declarando exceptiones occurrentes accepit Andreas, sed Petrus.» — Et Epiphanius (adv. haeres.51, ( sive 31. n. 14.17; .1/41,914.922): „Post haec vocationis Petri atque Andreae initium describitur. Ad Christum enim Andreas adiit, unus ex ambobus qui eum secuti sunt, quique Joannis erant discipuli . . Petrus Andreae vocatus est opera . . Nec est quod ista scrupulosius exquirens dubitet quispiam, quod Andream primum occurrisse Jesu videat, deinde Petrum, qui per illum sit vocatus . . Etenim Andreas prior in Dominum incidit, quo Petrus erat aetate junior (μιχροτέρον οντος τον Ιατρόν τώ /ρώφ nç ili/.iaC. Postea vero, cum absoluta illa suscepta est omnium rerum abdicatio, initium est a Petro factum. Tunc enim et ipse fratri suo praeivit. Accedit quod Deus humanorum cor· dium nutus ac propensiones animadvertit, ac qui sit primo loco dignus (τίς tv πρώτοις αζιος τάττεο^αι) intelligit. Quare Petrum discipulorum suorum principem fdo/zj/or είναι) elegit/' — Vel innocentius III (ad patriarch, constantinop. 1. 2. ep. 209; J/ 214, 763): „Etsi secundum Joannem Andreas prius venerit ad fidem quam Petrus, praelatus est tamen Petrus Andreae, cum et in apostolorum catalogo semper primus quasi praecipuus praemittatur, non quod Petrus sit prior tempore, sed potior dignitate.» 181 b. Neque magis obstat 1 Cor 1, 12: „Hoc autem dico, quod unusquisque vestrum dicit: Ego quidem sum Pauli: ego autem Apollo: ego vero Cephae: ego autem Christi." Enimvero illic evidens gradatio apparet, qua s. Paulus, ex modestia se ponens in­ fimum ministrorum, ad nobilissimum, i. e., ipsum unum Dominum, ascendit. Similiter judicato de l Cor 3. 22. 23; unde et intellegas l Corfyt). — Apposite Chrysoslonius(\x\ 1 Cor hom. 3. η. 1. 2; J/61,24): „,Ego quidem sum Pauli, ego autem Apollo, ego vero Cephae1. Non praeferens se Petro, posuit illum ultimum; imo vero Petrum sibi valde praeponens, per amplificationem (αΐξησιν) loquutus est, ne putaretur hoc per invidiam facere, et prae livore ipsis honorem auferre.» Et iterum (in 1 Cor hom. 21. n. 2; J/ 61, 172): Numquid non habemus potestatem sororem mulierem circum­ ducendi, sicut et ceteri apostoli et fratres Domini et Cephas?' Vide sapientiam: coryphaeum (τον '/.ορνηαϊην) ultimum posuit; nam quod inter capita fortius est, tunc ponit, Neque enim ita mirandum erat, alios ostendere hoc facientes , ut primum (τον 7tQdHοοτάτ ην) et eum cui traditae sunt claves regni cae- .1 J a lege scribendi de Petro, ct per exercitium suuin comprobatur. I lorum." — Simplicitate magna mentem suam aperit Theodoïetus (iniCor 1,12; J/82, 234): „lpse (Paulus) . . suum et Apollo nomen posuit, adjecitque etiam nomen principis apostolorum «F των άηοοτόλων) c. Gal'2, 9 concedimus Cepham collocari medium ita: „Et 182 cum cognovissent gratiam, quae data est mihi, Jacobus, et Cephas et Joannes, qui videbantur columnae esse, dexteras dederunt mihi etBarnabae societatis, ut nos in gentes, ipsi autem in circum­ cisionem'·'; quamquam et codices et scriptores veteres com­ plures, ut jam Tertullianus (adv. Marcion. 1. 4. c. 3; 1. 5. c. 3; J/ 2, 364. 474) vel Hieronymus (in Gal. 2, 9 ; M 26, 335 ss), legebant Petrum primum. Verum per exceptionem talem minime resolvitur generalis illa lex loquendi, praesertim si eiusdem exceptionis ratio specialis redditur. Quae potuit esse auctoritas, qua Jacobus, frater Domini {Gal 1, 19) et Hierosolymorum episcopus, apud iudaizantes galatas valeret, vel quod Jacobus idem Paulo Hierosolyma profecto primus occurrisset, vel quod Paulus in epistula ad g'alatas aequalitatem in apostolatu in­ culcaret. Demonstratio p. HI, in ecclesia primitiva dico Petrum, 183 omnibus reverentibus, tamquam ducem summum satis clare se praebuisse. 1. Post ascensionem Domini Petrus solus, scripturam sacram interpretatus, necessitatem novi pro Juda apostoli sub­ stituendi docet, et praefinit dotes eligendi, nullum relinquens obloquendi locum; ceteri vero omnes assentiunt et oboediunt •Aci 1, 15 ss). Similiter in concilio de legalibus congregato Petrus primus sententiam profert, i. e., definit quaestionem; sequuntur universi (Aci 15, 7 ss). Ipso die pentecostes Petrus unus prae reliquis et pro reliquis tacentibus primam contionem ad iudaeos habet, collegium apostolicum a criminatione ebrie­ tatis sollicite defendit, Christum Dominum annuntiat, credentibus baptismo ministrato ecclesiae ianuam aperit (Aci 2, 14 ss). Item primitiae gentium per Petrum in ecclesiam recipiuntur; qui, prae ceteris apostolis divinitus instructus visione de gentibus iam admittendis, monente angelo prae omnibus a Cornelio accersitur, accersitus evangelium Cornelio cum suis praedicat, jsque tandem baptizari jubet (Ac/ 10, 1 ss). Post claudi sana­ tionem rursum solus Petrus, praesente quidem Joanne, ad fidem d 124 Μ· ■'.•V· ί I rimatus I etri comprobatur ex ipso exercitio suo non interpellate; Christi amplectendam judaeos adhortatur, et ubi interrogatur Petrus pariter ac Joannes, Petrus idem solus repletus Spiritu sancto ad ipsos principes populi atque seniores orationem habet et ministerium apostolicum tuetur, sicut nimirum caput non pro sese uno, sed etiam pro subditis dicere consuevit i Jt7 3, 11 ss; 4, 5 ss). Praeterea potius quam reliqui Petrus partes judicis de Anania et Saphira agere conspicitur, Deo ipso judicium per miraculum comprobante (Ad 5, 1 ss). Petrus, quamvis praesente et Joanne, simoniam authentice proscribit, Simoni mago paenitentiam indicit, vel etiam excommunicatione ipsum punit Qh7 8, 18 ss; cf. canon, qui dicitur apostolicus, 30. al. 28. apud Hefele, Conciliengeschichte, Aufl. 2, Bd 1,809). Petrus etiam visitat ecclesias simpliciter universas (Æ7 9, 32; quocum loco cf. 15, 36). Quid multa? Actuum apostolorum capitibus duodecim prioribus, ubi ecclesiae universalis per apostolos omnes facta prima propagatio describitur, de Petro maxime agitur, Petri dicta vel gesta diligenter referuntur, mira­ culisque, quae Deus per apostolos patrabat, brevissime indicatis 'Ad 5, 12) ad unum ipsum Petrum mox transitus instituitur. Atqui hisce omnibus, praesertim simul sumptis, expressus sane aliqui primatus Petri intellegitur. Quem agnoverunt apostoli sponte sua cedentes Petro, agnovit s. Lucas in Actibus scribendis imprimis Petri rationem habens, agnovit ecclesia pro Petro capto orationem tam assiduam faciens (Ad 12, 5), qualem pro Jacobo factam minime quidem legimus (v. 2), agnovit populus ad Petrum potissimum concurrens; nec mirum, cum foveret Deus ipse communem persuasionem illustrando Petrum primum et praeclarioribus quam ceteros apostolos miraculis (Ad 3, 2 ss: 5, 16) proindeque ipsius Christi similem speciali ratione efficiendo (cf. cum 11. cc. Jo 5, 5 ss; Mat 15, 30; Luc 4, 40). Porro primatus honoris meri ad summam factorum illorum explicandam aegre sufficit; insuper primatus talis humilitati ex parte ecclesiae et maxime aposto­ lorum requisitae (cf. Mat 18, 1 ss; 20, 25 ss) nec non consiliis Dei (cf. 1 Cor 1, 27—29) parum respondens invenitur; certe si Petrus auctus exstitit primatu ipso jurisdictionis, aliter se gerere non potuit in adjunctis illis primis rerum ubi propter extraordinaria apostolorum dona usus omnium plane iurium primatus minus necessarius foret. quod agnoverunt etiam Patres. 125 Ergo historia primae aetatis ecclesiae Christi tantum ab­ est, ut dogmati primatus jurisdictionis adversetur, ut vehementer ei faveat, et, si. non prorsus certum illud ex se sola reddat, saltem aliunde (vide th. III. IV. V) certum splendide confirmet, atque jam monstratam supremam jurisdictionem Petri pro re et tempore in actu ipso secundo positam exhibeat. Accommodate loquitur CJirysostomus tin Act horn. 3. η. 3; 184 J/60, 37): „Vide . ., centum viginti erant, et unum postulat Petrus) ab omni multitudine; et jure quidem. Primus aucto­ ritatem habet in negotio, ut cui omnes commissi fuissent. Huic enim Christus dixerat: ,Et tu aliquando conversus, con­ firma fratres tuos/“ Et iterum notat (ib. hom. 8. n. 1 ; M 60, 71): .Vide autem, quomodo Joannes ubique sileat, Petrus vero etiam pro illo rationem reddat.“ Et (ib. hom. 21. n. 2; ΛΖ60, 165): .Quasi dux circuibat (Petrus), ordines considerans (καΰάπεο τις Μοιας/ος περί foi τάς τάξεις επι άκοπων), quae pars esset coadunata, quae ornata, quae sua praesentia eg‘eret. Vide illum ubique circumcursantem, et primum inventum. Ubi eligendus erat apostolus, hic primus fuit; cum dicendum erat iudaeis non esse ebrios apostolos, cum claudus sanandus fuit, quando concionandum erat, hic ante alios erat; quando agendum cum praefectis, quando cum Anania, cum ex umbra sanationes fierent. Ubi periculum est, hic adest, et ubi quaedam dispen­ sanda sunt (z«t Ivda οικονομία): ubi vero tranquillae res sunt, in communi omnes ; adeo non appetit maiorem honorem. Rursum cum miracula edere oportebat, ille prosiliebat: et hic iterum ipse per se laborat, et iter agit." — Thêodoreius vero scribit (ep. 113. ad Leonem M. ; M 83, 1311 ss): „Si Paulus, praeco veritatis, tuba Spiritus sancti, ad magnum Petrum se contulit, ut iis, qui Antiochiae de legali conversatione ambi­ gebant, explicationem ab illo referret, multo magis nos humiles et pusilli ad apostolicam sedem vestram accurrimus, ut eccle­ siarum ulceribus remedium a vobis accipiamus. Vobis enim primas in omnibus tenere convenit/' — Ad haec resume verba Oecumenii supra (n. 165) posita. Plura argumentationis nostrae elementa sic comprehendit 185 denuo Innocentius III (ad patriarch, constantinop. 1. 2. ep. 209; .1/214. 760—762): „Post passionem suam Dominus Petro dixisse legitur: .Tu me sequere' (Jo 21, 22), quod utique non tam de I 126 Primatus Petri per ipsum exercitium suum 1 sequela perferendae passionis quam creditae dispensationis debet intelligi, cum et Andreas et quidam alii praeter Petrum sicut Dominus fuerint crucifixi; sed solum Petrum sustinuit sibi Dominus et in officio vicarium et in magisterio succes­ sorem. Unde post ascensionem Domini Petrus, velut successor ipsius, regere coepit ecclesiam, ad complendum duodenarium discipulorum numerum loco Judae praevaricatoris ex verbis Prophetae alium instituens et faciens subrogari, et recepto Paracleto, discipulos non musto repletos, sed Spiritus sancti gratia illustratos, ex verbis Joelis apertius comprobavit. Hic poenitentiam agere jussit, et baptizari credentes. Hic inter discipulos, curando claudum, primus fuit miraculum operatus; et in Ananiam et Saphiram uxorem ipsius, tanquam primus et praecipuus inter eos, quia mentiti fuerant Spiritui sancto, mortis sententiam promulgavit. Hic simoniacae pestis radicem contra primitivam ecclesiam pullulantem apostolica falce sue cidit, solus in Simonem magum sententiam damnationis pro­ mulgans, licet non ei soli sed omnibus communiter pecuniam obtulisset. Ipse praeterea, cum in eum mentis cecidisset ex­ cessus, vidit coelum apertum, et descendens vas quoddain. velut linteum magnum, quatuor initiis in terram de coelo sub­ mitti, quod omnia quadrupedia et serpentia terrae ac coeli volatilia continebat. Et cum facta esset vox dicens ad eum ,Surge, Petre, macta, et manduca1' (Act 10, 13), respondit: ,Absit, Domine, quia nunquam immunda et communia mandu­ cavi* (ib. 14). Et vox ad eum est facta secundo: ,Quod Deus purificavit, tu commune ne dixeris* (ib. 15). Per quod innuitur manifeste quod Petrus praelatus fuerit populis universis, cum vas illud orbem, et universitas contentorum in eo universas significet tam judaeorum quam gentium nationes . . Ipse quidem primus judaeos, ipse quoque primus gentiles post ascensionem Christi convertit ad fidem, ut super utrosque fideles se primatum accepisse monstraret, cum ipso die Pentecostes ad verbum ex­ hortationis ipsius circiter tria millia judaeorum baptismi rece­ perint sacramentum, ac deinde Cornelium centurionem et suos quasi primitias gentium ad revelationem angelicam baptizarit. Cum autem inter apostolos ad consultationem credentium magna fieret conquisitio utrum oporteret circumcidi fideles et legem mosaicam observari, Petrus principali fretus auctoritate re- ex sensu Patrum comprobatur. ' ' ! i j 127 spondit: ,Quid tentatis Deum, imponere jugum super cervicem discipulorum, quod neque patres nostri neque nos portare potuimus?'(Act 15, 10). Cujus sententiam subsecutus, apostolicum super ipsa quaestione decretum Jacobus promulgavit . . Utautemquem Dominus ceteris praefecit privilegio dignitatis, prae ceteris quoque virtutis privilegio decoraret, tantam ei contulit potestatem, quod ad umbram ejus sanabantur infirmi, nt in eo intelligatur esse completum quod Dominus dixerat: ,Qui credit in me, opera quae ego facio et ipse faciet, et 't majora horum faciet' (Jo 14, 12)." 2, id ipsum Patres inde colligunt, quod s. Paulus venit 186 Jerosolymam videre (ϊ στορήσοι) prae aliis apostolis s. Petrum Gal 1, 18). Ita v. g. Marius Victor inus (in h. 1.; M 8, 1155): ,.Post tres, inquit (Paulus), annos Hierosolymam veni. Deinde subiungit causam, ,videre Petrum'. Etenim si in Petro funda­ mentum ecclesiae positum est, ut in evangelio dictum, cui revelata erant omnia Paulus scivit videre se debere Petrum, quasi eum, cui tanta auctoritas a Christo data esset, non ut ab eo aliquid disceret." — Pariter Ambrosiaster (in h. 1; .1/ 17, 344): „Dignum fuit ut cuperet videre Petrum, quia primus erat inter apostolos, cui delegaverat Salvator curam ecclesiarum, non utique ut aliquid ab eo disceret, quia jam ab auctore didicerat, a quo et ipse Petrus fuerat instructus, sed propter affectum apostolatus, et ut sciret Petrus hanc illi datam licentiam, quam et ipse acceperat." — Ita et Chrysostomus iin Gal 1, 18. 19; M (51, 631. 632): „Post tanta tamque prae­ clara gesta, cum nihil opus haberet Petro, nec illius egeret voce, sed honore" apostolatus scilicet „par esset illi — nihil enim hic dicam amplius — tamen ascendit velut (ως) ad majorem ac seniorem, solusque Petri conspectus commovit illum, ut eo proficisceretur. . Sicut . . nunc multi fratrum nostrorum ad viros sanctos proficiscuntur, eodem affectu tunc Paulus ad Petrum profectus est; quin potius erat hoc multo humilius, quod fecit Paulus. Xam isti nunc utilitatis suae gratia peregrinationem suscipiunt; at tum beatus ille non ut disceret aliquid ab illo, neque ut correctionem aliquam acciperet, profectus est, sed tantum ut videret eum, suaque praesentia honoraret. ,Ut viderem', inquit, ,Petrum ascendi'. Non dixit id est, ut cernerem Petrum, sed /στορξσα/., id est, ut viderem et cogno- 128 Primatus Petn ex majorum sensu comprobatur per exercitium suurnj scerem, quomodo loqui solent, qui magnas ac splendidas urbes invisunt cognoscendi gratia; adeo judicabat operae pretium esse tantummodo videre virum . . ,Et mansi apud illum diebus quindecim.· Itaque quod propter illum profectus sit, multum honorem declarat: quod autem ibi tot dies commoratus sit, amicitiam ac vehementissimam arguit caritatem. ,Alium verum apostolorum vidi neminem, nisi Jacobum fratrem Domini*. Vide ut majorem benevolentiam habuit erga Petrum; hujus enim causa peregrinationem susceperat, et apud eundem commoratus est. Haec et dico frequenter, et vos memoria tenere volo, ut si qua audieritis quae adversus Petrum dixisse videatur, ne quis suspectum habeat Paulum apostolum. Siquidem hanc ob causam et ipse haec loquitur, praeveniens ut talem corrigat suspicionem, ut cum dicit .Restiti Petro* (Gal 2, 11), ne quis haec verba putet esse simultatis aut contentionis; nam et honorat virum et diligit plus omnibus. Nec enim ob ullum aliorum apostolorum narrat se ascendisse Jerosolymam, sed propter hunc solum.** Quibus adde sententiam ejusdem Patris I superius (n. 164, ex hom. in Jo) relatam. — Vel Hieronymus lin h. 1; J/ 26, 329): „Non ut oculos, genas, vultumque ejus aspiceret, utrum macilentus, an pinguis, adunco naso esset, an recto, et utrum frontem vestiret coma, an — ut Clemens in Periodis ejus refert — calvitiem haberet in capite. Nec puto apostolicae fuisse gravitatis, ut post tantam triennii prae­ parationem, aliquid humanum in Petro voluerit aspicere. Sed his oculis aspexit eum, quibus et modo in epistolis suis videtur. His oculis Paulus vidit Cepham, quibus nunc a prudentibus quibusque Paulus ipse conspicitur. Quod si cui non videtur, cum superiori sensu jungat haec omnia: quod nihil sibi apo­ stoli contulerint. Xam et quod visus (al. jussus) sit ire Jero­ solymam, ad hoc isse ut videret apostolum, non discendi studio, quia et ipse eumdem praedicationis haberet auctorem, sed honoris priori apostolo deferendi.** — Theodoreius (in h. 1; M 82, 467): „Cum humana doctrina non indigeret, ut qui ab universorum Deo eam acceperat, apostolorum principi con­ venientem honorem tribuit (r/p' 7rçf7toc(Jco' άιτονέιιει τψ zoovqoio r/πίρ). 1 ropterea enim ad eum venerat, non ut ab eo aliquid disceret, sed ut solummodo videret/* - Denique Innocentius III (ad patriarch, constantinop. 1. 2. ep. 209: M 214,’762): .Paulus cul non obsistunt difli» ullates petitae ex Act 8, 11; 11, 2 ss, j 29 etiam postquam abiit in Arabiam et iterum rediit in Damascum, deinde post tres annos venit Jerosolymam, ut Petrum videret, cum eo evangelium quod in gentibus praedicaverat collaturus, ne forte in vacuum curreret aut etiam cucurrisset, cum etiam singularis apostolatus privilegium recognoscens, antonomastice scribit de illo: ,Qui operatus est Petro in apostolatum, operatus est et mihi inter gentes' (Gal 2, 8)." 3. Conclusio eadem roboratur difficultatibus solutis, cujus- 187 modi promunt a. ex Act 8, 14 : „Cum autem audissent apostoli, qui erant Jerosolymis, quod recepisset Samaria verbum Dei miserunt ad eos Petrum et Joannem." At vero loco isto non auctoritatis missio proponitur; quae gratis affirmatur et pote­ stati aliunde notae s. Petri etiam repugnat; verum potius agitur demissione aliqua puri consilii cum Petro initi, qua etiam superior mitti potest (cf. Jos 22, 13. 14; Act Ιό, 2). Ceterum ideo prae aliis est missus Petrus, quod ut ecclesiae caput res efficacius componere vel absolvere ipse posset; cui quidem, sicut alias, adiunctus comes est Joannes. 1). Act 11, 2 ss rationem reddit Petrus modi sui cum gen- 188 tibus agendi non ex obligatione, sed ex caritate et prudentia, ad scandalum videlicet, quod pusillorum vocant, excludendum. Hoc vel ex eo liquet, quod ratio redditur non ipsis apostolis, sed aliis fidelibus „ex circumcisione", i. e., iudaizantibus, qui nondumpraeiudicia omnia deposuerant. — Audiatur Chrysostomus in Act hom. 24. η. 1 ; M60, 185): „,Disceptabant qui ex circum­ cisione4, non apostoli. Quid est illud ,Disceptabant* ? Non parum, inquit, offendebantur . . Vide autem, quam sit (Petrus) i fastu et vana gloria alienus . . Et vide, quomodo sese purget, nolens doctoris auctoritate (τώ ror chdaozdZor αξιώματι) uti; sciebat enim se quanto modestius loquebatur, tanto magis illos capturum esse . . Et sic totum oeconomiae defensio erat." — Et Gregorius M. scribit (ad Theoctistam patriciam 1. 11. ep. 45: .1/77, 1159. 1160): „Vestra . . excellentia potest, protegente Domino, pravorum hominum scandala cum magna tranquilli­ tate declinare. Priores enim eorum sponte vobis secreto vo­ candi sunt, atque ipsis ratio reddenda . . Certe etenim Petrus potestatem regni coelestis acceperat, ut quaeque in terra ligaret vel solveret, essent in coelo ligata vel soluta; super mare ambulavit, aegrotantes umbra curabat, peccantes verbo occio Ex dictis iam et intellegitur, quo pacto argumentum in 194 ( ( adversarios retorqueri possit. Enimvero solum ex primatu Petri auctoritas tanta explicatur, ut exemplum merum prae­ valuerit doctrina etiam diserta Pauli atque traxerit in partes Petri non modo ceteros iudaeos et vel ipsum Barnabam, socium Pauli indivulsum, sed coegerit (rrwg. . drof/zàL'é/g) gentiles quoque ad rem adeo difficilem, i. e., ad iudaizandum, Hinc et studium autem inde liquet, immerito negari, Cepham fuisse PauliPariter publicum consensum principis apostolorum sibi obtinendi ! apostolum Petrumjudaizantes ipsum. Identitatem praeterea perspicies ex et ratio galatas per eum redarguendi. contextu, si cum v. 11. 14 contuleris 1, 18. 19; 2, 9, quibus • locis omnibus legendum esse Cepham satis constat; cum enim I 1,18.19 vel 2, 9 Cephas utique non alius sit ac Petrus, etiam I v. 11.14 Cephas erit Petrus. Quod vero 2, 7. 8 reapse legitur i ubique Petrus, nihil nisi hoc evincit, sine periculo intellegentiae i praeposterae lectoribus scientibus personam unam eandemque I per vices designari posse nomine aramaico et in graecum I verso. His rationibus adjungitur communis sensus antiquitatis I christianae. Et sensum quidem Clementis romani colligas ex ep. 1. ad Corinthios n. 47 (/*’ 1, 121); edicunt idem Irenaeus (contra haer. 1. 3. c. 12. n. 15; J/ 7, 910), Origenes (contra Celsum 1. 2. n. 1; J/ 11, 795; cf. Hieronymi ep. 112. n. 4; .1/22, 917 s), Tertullianus (1. c. vel et adv. Marcion. 1. 5. c. 3; .1/2,474), Cyprianus aliique paulo ante (n. 193) appellati. — Recte denique Hieronymus (in comm ; M 26, 340. 341): „Sunt qui Cephan, cui hic in faciem Paulus restitisse se scribit, non putant apostolum Petrum, sed alium de septuaginta discipulis isto vocabulo nuncupatum . . Quibus primum respondendum, alterius nescio cujus Cephae nescire nos nomen, nisi ejus qui et in evangelio, et in aliis Pauli epistolis, et in hac quoque ipsa modo Cephas, modo Petrus, scribitur. Non quod aliud significet Petrus, aliud Cephas, sed quod quam nos latine et graece petram vocemus, hanc hebraei et syri propter linguae inter se viciniam, Cephan nuncupent. Deinde totum argumentum epistolae quod oblique de Petro, Jacobo, et Joanne dicitur, huic intelligentiae repugnare. Nec mirum esse si Lucas hanc rem tacuerit, cum et alia multa quae Paulus sustinuisse se replicat, historiographi licentia praetermiserit; et non statim 136 Apostoli primarii quo pacto obtinuerint praeclara dona esse contrarium, si quod alius ob causam dignum putavit re­ latu, alius inter cetera dereliquit. Denique primum episcopum antiochenae ecclesiae Petrum fuisse accepimus, et Romam ex­ inde translatum, quod Lucas penitus omisit. Ad extremum si propter Porphyrii blasphemiam, alius nobis fingendus est Cephas, ne Petrus putetur errasse, infinita de scripturis erunt radenda divinis, quae ille, quia non intelligit, criminatur. 195 Thesis λ IT. Omnes et singuli apostoli [vi ipsa muneris apostolici saltem insigniti erant missione sacra a Domino sibi immediate facta, auctoritate eranyelii toto terrarum orbe praedicandi. potestate iurisdictionis ubique gentium per­ amplae exercendae, infallibilitate in docendo, non autem jam episcopali charactere. Quae quidem dona extraordinaria in­ veniuntur. Xihilominus primatum iurisdictionis vere et in ipsos coapostolos sire seorsum singulos sire in collegio omnes s. Petrus obtinebat. Declaratio. Hujus thesis est primatum Petri componere cum insolitis donis apostolorum. Apostolos hic presse et antonomastice accipimus, i. e., eos. qui in evangelio apostoli nominati ut legati Domini prae aliis praeparantur vel exhibentur [Mat 10, 1 ss; 28, 16 ss; Mare 3, 13 ss; 16, 14 ss; Lue 6, 12 ss; 8, 1; 9,1.2; Jo 13-17 col. Mat 26, 20; Mare 14, 17; Lue 22, 14) et qui, ut Matthias certe atque Paulus, iisdem sunt aequales, vel qui ab ecclesia honorantur ut apostoli ad dilatandam ecclesiam pri­ mitus statuti, ut apostoli primarii seu per excellentiam. Porro apostolos saltem in collegio spectatos ab ipso Christo 196 missos esse ad magisterium authenticum pro facienda fide ab­ soluta ubique prorsus obeundum, jam haud dubie constat. Relege Mat 28, 16 ss: „Undecim autem discipuli abierunt in Galilaeam in montem, ubi constituerat illis Jesus . . Et acce­ dens Jesus locutus est eis, dicens: Data est mihi omnis potestas in caelo, et in terra: euntes ergo docete omnes gentes . . docentes eos servare omnia, quaecumque mandavi vobis: et ecce, ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consum­ mationem saeculi/ Et Mare 16, 14 ss; ^Novissime recumben­ tibus illis undecim apparuit . . Et dixit eis; Euntes in mundum universum, praedicate evangelium omni creaturae. Oui credi- non solutu simul sumpti, verum etiam singuli, 137 derit, et baptizatus fuerit, salvus erit: qui vero non crediderit, condemnabitur. Signa autem eos, qui crediderint, haec se­ quentur: In nomine meo daemonia ejicient . . super aegros maaus imponent et bene habebunt . . Illi autem profecti praedi­ caverunt ubique, Domino coopérante et sermonem confirmante, sequentibus signis/ Ita et Luc 24, 46—49: „Et dixit eis (Jesus): Quoniam sic scriptum est, et sic oportebat Christum pati, et resurgere a mortuis tertia die, et praedicari in nomine ejus poenitentiam, et remissionem peccatorum in omnes gentes, in1 cipientibus ab Jerosolyma. Vos autem testes estis horum. Et ego mitto promissum Patris mei in vos: vos autem sedete I in civitate, quoadusque induamini virtute ex alto.u Eodem pertinent verba illa Domini Act 1, 8: „ Accipietis virtutem supervenientis Spiritus sancti in vos, et eritis mihi testes in Jerusalem, et in omni Judaea et Samaria, et usque ad ultimum terrae." Vide etiam Act 1, 21—26. Item ex dictis intellegimus, apostolos certe simul sumptos a Domino ipso jurisdictionis facultatem veram ac peramplam habuisse eademque loco omni, quo placeret, usos esse in variis functionibus, ut in ecclesiis fundandis, episcopis praeficiendis, potestate legifera, judiciali, coactiva erga homines baptizatos adhibenda. Recole 'Jo 20, 21 et Mat 18, 18 cum pluribus aliis scripturae atque Patrum testimoniis de apostolico magisterio et jurisdictione supra (n. 36. 38. 42—45. 47—50) recitatis. Nunc autem ostendemus, apostolis etiam singulis quibus­ libet a Domino directe facultatem datam esse tum ad fidem, infallibiliter quoque, ubivis proponendam tum ad jurisdictionem illam amplissimam exercendam, exceptis utique per indolem rerum causis sive ipsis mere apostolicis, quippe requirentibus aliquem apostolis singulis superiorem, sive hominum eorum, quorum curam pastoralem semel sibi susceptam alius apostolus pro se retinere vellet; neque enim homines iidem in iisdem rebus, saltem disciplinae, magistratibus pluribus inter se aequa­ libus subjecti esse possunt. Praerogativas vero recensitas fuisse extraordinarias dicimus, 197 non prae apostolatu, sed cum vel in apostolatu, quod apostolatus eximius ille ipse ex donis talibus coalescens foret insti­ tutum extraordinarium, conditum videlicet pro adjunctis extra­ ordinariis ecclesiae primo propagandae; unde dona eadem 138 Apostoli' asseritor ntissio sacra a Domino immediata tum ex Jo 211, 21 singulis apostolis ut pure personalia collata essent ideoque singulis in episcopali quidem dignitate successoribus nequa quam transmittenda, verum cum apostolorum, ut sensu maxime proprio legatorum, decessu desitura. Quo profecto differunt a dotibus collegii totius vel et solius Petri, pastoris summi, quas ordinarias, personales simul et reales, duraturas exstitisse inferius probabimus. Ceterum quam sint certa singula, quae per thesim affir­ mamus, in demonstratione ipsa indicabitur. lys Demonstratio p. I. 1. Singulas praerogativas quattuor adseriptas omnibus et singulis apostolis ex ordine vindicamus. Primum itaque asseritur missio sacra immediata, a. Per illud 'Jo 20, 21 : „Sicut misit me Pater, et ego mitto vos“ ab ipso Domino reapse jam icf. v. 22. 23 cum concilii tridentini s. XIV. c. 1. de poenit; D 774) mittuntur, quicumque, secluso proditore, apostoli vel mittendi prius designati erant, aut solum simul omnes aut etiam directe singuli. Atqui non mittuntur solum simul omnes ; nam inter se vel ut mittenti Christo, prin­ cipio adhuc unico unitatis, apostoli tunc missi opponuntur, collegium quoddam unum nondum exhibent; primatus enim Petro postea (70 21, 15 ss) impertitur; nec sane Dominus apo­ stolos in coetum aristocraticum aliquem interim conjungit, post paulo dissolvendum. Ergo apostoli singuli omnes ante quidem designati missionem a Christo immediatam acceperunt; quo sane ipso apostoli primarii illi evaserunt. b. Matthiae autem electio missioque tantum abest, ut ob­ sistat, ut alterum inde depromatur argumentum. Et factum quidem his narratur (Act 1, 15 26): ..Exsurgens Petrus in medio fratrum dixit . .: Viri fratres, oportet impleri scripturam, quam praedixit Spiritus sanctus per os David de Juda, qui fuit dux eorum, qui comprehenderunt Jesum, qui connumeratu.' erat in nobis, et sortitus est sortem ministerii hujus . . Scriptum est enim in libro Psalmorum: . . episcopatum ejus accipiat alter. Oportet ergo ex his viris, qui nobiscum sunt congregati in omni tempore, quo intravit et exivit inter nos Dominus Jesus, incipiens a baptismate Joannis usque in diem, qua assumtus est a nobis, testem resurrectionis ejus nobiscum fieri unum ex istis. Et statuerunt duos: Joseph, qui vocabatur Barsabas, qui cognominatus est Justus: et Matthiam. Et orantes dixerunt: lum ex modo missioni· s> Matthiae cl h. rftuii. 139 lu Domine, qui corda nosti omnium, ostende, quem elegeris ex his duobus unum, accipere locum ministerii hujus et apo­ stolatus, de quo praevaricatus est Judas, ut abiret in locum suum, Et dederunt sortes eis, et cecidit sors super Matthiam, et annumeratus est cum undecim apostolis.44 Deus igitur in­ vocatus ipse apparet eligens prae Barsaba Matthiam moderando sortes cf. Prov 16, 33) et collata potestate eum per se mittens; apostoli vero Deum orant et Matthiam, cum Barsaba quidem, simpliciter proponunt et indicatum sorte velut jam donatum divinitus missione sibi ilico annumerant et per hoc prorsus aliter atque alias, ut in constitutione diaconorum aliorumve sacrorum ministrorum (Ac/ 6, 1—G; TH 1, 5), sese gerunt et apostolatum pressius quidem dictum a Domino solo dandum esse haud obscure exprimunt. Quare ergo, inquies, duos tantum statuerunt? Duos statuere apostoli ita potuerunt, ut Dei volun­ tatem adstrictam ad alterutrum neutiquam intellegerent; aut ideo statuerunt, quod dotes apostolo futuro necessarias (Act 1, 21. 22) i per inspirationem noverant easque in duobus illis tantummodo I invenerant; aut potius eo statuerunt, quod explorata erat voI Juntas Christi absoluta, ut duodecim apostoli, tamquam propa! patores et principes totidem populi foederis novi, forent ideoque I pro Juda perdito proponeretur per apostolos alius (cf. 28; I Act 1, 20), ab ipso Domino mittendus, ratione scilicet simili I ac qua romanus Pontifex ab hominibus quidem designatur, I sed rite jam electus summa potestate divinitus afficitur. I c. Nova luce idem collustratur ex modo vocationis et 200 I missionis Pauli, apostoli sub vicario Christi Petro duodecimi. I Nam dicendo ille se Gal 1, 1 apostolum „non ab hominibus, I neque per hominem, sed per Jesum Christum, et Deum Patrem I i//fz ώ'Ρ ('i’t/niôjroj)' ovôi όι' (a’doûrtov αλλά ôta Ίησον Χρίστον y.ai I W ncaooç)u omnem missionem tum mere humanam tum meI diate solum divinam sibi negat et immediate divinam sibi I vindicat. Unde etiam asseverat speciatim missionem praedicandi, I sicut et doctrinam, a Deo ipso sibi datam esse; neque homines i spectatos vel auctoritates ecclesiae Hierosolymitanae sibi quid■ quam, nempe doctrinam suam emendando vel complendo, con­ tulisse, verum potius ab ipsis apostolis primariis, columnis ecclesiae conspicuis, apostolatum suum ut divinum esse simI pliciter agnitum et ob eam causam se ut apostolum parem 140 Apostolorum missio immediata ad exemplum Pauli et ex MntÛ trediii.-. Apostolorum missio immediata cx sentu traditionis, 1 41 societate receptum esse. Ita Gal 1, 1 1 ss: ..Notum enim vobis tentis auctoritatem. Quapropter hoc dicit, illorumque animum facio, fratres, evangelium, quod evangelizatum est a me, quh erigit, et magnam verbis fidem facit, si quidem velint opus non est secundum hominem: neque enim ego ab homine accepi ipsius suscipere. Neque ultra Patrem rogat, sed auctoritate illud, neque didici, sed per revelationem Jesu Christi . . Cum sua virtutem illis indit.. ,Insufflavit4 enim, ,et dixit: Accipite autem placuit ei. qui me segregavit ex utero matris meae, et Spiritum sanctum. Quorum remiseritis peccata, remittuntur; vocavit per gratiam suam, ut revelaret (uzroxwZrtf'ai) Filium et quorum retinueritis, retenta sunt/ Sicut enim rex prae­ suum in me. ut evangelizarem é rcqyeZ/ζω/ιαι) illum in gen­ tectos mittens, potestatem dat ut in carcerem mittant, et ex tibus. continuo non acquievi carni et sanguini, neque veni carcere liberent: sic Christus illos mittens, hac potestate donat.u Jerosolymam ad antecessores meos apostolos: sed abii in Accipe et illud (in Gal 1,1; M (il, 613. 614): „Qui ex judaeis Arabiam, et iterum reversus sum Damascum." Et Gal 2, (i—V: crediderant . . profecti ad galatas docuerunt opus illis esse „Mihi enim, qui videbantur esse aliquid (oi dtozorrreg), nihil circumcisione, servanda sabbata et novilunia, nec tolerandum contulerunt. Sed econtra, cum vidissent, quod creditum est esse Paulum qui harum rerum tolleret observationes. Nam mihi evangelium praeputii, sicut et (zo/h-k) Petro circumcisionis Petrus, Jacobus ac Joannes haec, ut ajebant, non prohibebant, .qui enim operatus est Petro in apostolatum circumcisionis, cum essent inter apostolos primae dignitatis, et cum Christo operatus est et mihi inter gentes): et cum cognovissent gratiam, fuissent versati. Ac revera non prohibebant; sed id faciebant, quae data est mihi, Jacobus, et Cephas et Joannes, qui ride­ non quod ita faciendum esse decernerent, sed ut eorum qui bantur (bi (Jozormc) columnae esse, dexteras dederunt mihi ex judaeis crediderant,'imbecillitati morem gererent. At Paulus et Barnabae societatis, ut nos in gentes, ipsi autem in qui gentibus praedicandi munus susceperat, nihil opus habebat circumcisionem." Quibus consentanea est haec narratio Pauli hac attemperatione. Nam cum versaretur in Judaea, ad eumdem Act 2(5, 15—20: -Ego autem dixi: Quis es Domine? Dominus modum et ipse morem gessit judaeis. Verum impostores quidam autem dixit: Ego sum Jesus, quem tu persequeris. Sed ex­ non explicantes causas, ob quas tum hic, tum illi judaeis morem surge. et sta super pedes tuos: ad hoc enim apparui tibi, ut I gererent, arte fallebant simpliciores, hujusmodi sermonibus: constituam te ministrum et testem eorum, quae vidisti, et I Xon est ferendus Paulus: nam hic heri àc nudiustertius exortus eorum, quibus apparebo tibi, eripiens te de populo et gentibus, I est; at Petrus et qui cum illo sunt, primi sunt apostolorum; in quas nunc ego mitto te (εις ι·γω αποστέλλω σε), aperire I hic quidem discipulus fuit apostolorum, illi vero Christi. Praeoculos eorum, ut convertantur a tenebris ad lucem, et de I terea hic solus est, illi multi et ecclesiae columnae . . Proinde potestate satanae ad Deum, ut accipiant remissionem pecca I .. scribit epistolam . . et ad hoc ab ipsis protinus exordiis torum, et sortem inter sanctos per fidem, quae est in me i tendit, videlicet quod ii qui occultis cuniculis ipsius existimaUnde, rex Agrippa, non fui incredulus caelesti visioni, sed I tionem apud galatas subvertere conabantur, dicebant, alios his, qui sunt Damasci primum, et Jerosolymis, et in omnem i esse discipulos ipsius Christi, hunc apostolorum dumtaxat fuisse regionem Judaeae, et gentibus annuntiabam, ut poenitentiam I discipulum. Et hanc ob causam sic orsus est: ,Paulus apostolus, agerent, et converterentur ad Deum, digna poenitentiae opera i non ab hominibus, neque per homines4 . . Quoniam enim ipsius facientes14. Legas etiam yk/ 22,21:/ Cor 1, 1 7 : cf. yk/9, 6.15.20ss: I doctrinam despiciebant, dicentes illam ab hominibus profectam, 22, 10. 14 ss: Eph 3, 1 ss. I cum Petri doctrina esset a Jesu Christo, in ipso statim ingressu d. Iraditionis sensum satis manifestum reddit Clementis I refellit hoc, dicens se apostolum esse non ab hominibus neque ramani enarratio, quam superius (n. 48) protulimus. Cui adde I per homines . . Nam Petrum quidem ac fratrem ejus et Joannem dictum hoc (lirysostomi (in Jo hom. 86. al. 85. n. 3; M59,470.471): I cum fratre suo, ambulans juxta mare vocarat; Paulum vero n,Sicut misit me Pater, et ego mitto vos4. Nullam habebitis I vocavit cum jam ascendisset in caelum. Et quemadmodum illi difficultatem, tum ob ea quae facta sunt, tum ob meam mit· non habebant opus iterata vocatione, sed protinus relictis I 142 Apostolorum missio immediata ex scuan traditionis. retibus, ceterisque omnibus sequuti sunt eum: ita et hic pritna statini vocatione ad summum ascendit fastigium, sinu ac baptizatus est, bello cum judaeis irreconciliabili suscepta Atque hoc nomine potissimum ceteris apostolis antecellebat: ,Abundantius’ enim, inquit, .illis laboravi* (1 Cor 15,10). Verum nondum hoc aggreditur, sed sat habet ceteris aequiparari Itaque quod dicit .non ab hominibus·, omnium erat commune siquidem evangelii praedicatio originem ac radicem ducebat e caelis; sed quod addit .neque per homines*, apostolorum pr? prium erat; neque enim per homines vocarat eos, sed per « ipsum. Sed cur non meminit vocationis, dicens: Paulus vo­ catus. non ab hominibus, sed apostolici muneris facit mentionem Quoniam in hoc totius sermonis cardo vertebatur. Dicebant enim ipsum ab apostolis, hominibus, suscepisse illam docend: provinciam, ideoque par esse, ut illos sequeretur." — Ita et Cyrillus alex. 1. 12. in Jo 20, 21; J/ 74, 707 ss): ^Ordinavit quidem his verbis Dominus noster Jesus Christus orbis duces atque doctores, ac divinorum suorum mysteriorum dispensa­ tores, quos etiam luminarium instar lucere jam et illustrare jubet non solam duntaxat iudaeorum regionem, ad modum praecepti legalis, quae a Dan adusque Bersabee pertinet, κ scriptum est (2 Reg 3, 10). sed omnem potius quaecunque sub sole est, et universos per orbem homines ac terrae incolas Verax igitur est Paulus cum ait neminem sibi sumere honorem, sed qui vocatus sit a Deo (Heb 5, 4). Vocavit enim ad claris­ simum apostolatum Dominus noster Jesus Christus prae alii' omnibus suos discipulos, totamque terram propemodum concussam ac labentem firmavit fulcris, ac sustentaculis eius con stitutis. Ideoque voce Psalmistae de terra et apostolis dictuc est: ,Egb confirmavi columnas eius·' Ps 74. 4/. Columnae enim et firmamentum veritatis exstiterunt beati discipuli, quos utique se misisse ait sicut a Patre missus est, simul quidem aposto latus dignitatem ostendens, eisque traditae potestatis gloriar incomparabilem, simulque, ut videtur, apostolici instituti viam subindicans. Nam si suos ipse discipulos ita mittere debere putabat, sicut eum misit Pater, quomodo necesse non erat u’ qui eorumdem imitatores futuri erant, viderent ad quid Pate: misit Eilium?“ ~ Eodem spectat commentarius Amfiroswir: (tn Gal I. : < ss) et Thcodortti (in Rom 1,1) mox recitandos. MMn inimeiliala singulis apostolis concessa est ad praedicandum iibicninqiic. 143 Similiter theologi plerique, Pe.lavio quidem frustra repug­ nante (de eccles. hierarchia 1. 1. c. 5. n. 4. 5. 7, 8), missionem immediatam inter notas apostolatus essentiales collocant. Unde veritatem satis certam in ecclesia hanc putamus. Cui prote­ stantes ipsi assentiuntur. Secundo evincitur auctoritas latissime, patens praedicandi. 202 a. Omnes et singulos apostolos missos vidimus ab ipso Christo, utique ad aliquid; mittuntur scilicet ad exsequendum munus sacrum ideoque, pro fine suo vel consultis v. g. Mat 28, 18ss et Marc Hi, 15, imprimis ad docendum; mittuntur autem apud Jo 20, 21 indefinite. Atqui missio indefinita, nullo loco certo coartata, intellegitur per se ad regionem omnem impertita. Ergo potestas praedicandi omnibus et singulis apostolis divi­ nitus concredita est ex se pro orbe toto, i. e., non ejusmodi, ut certis quique finibus se singuli continerent, ultra quos ex­ currere iisdem non liceret. Unde etiam neque s. Thomas, unus ex duodecim, cum verbis Domini relatis a Joanne haudquaquam adfuisset, neque s. Matthias edoctus uspiam legitur de loco particulari per Christi voluntatem ad praedicandum assignato. Ergo apostoli illi primi divinitus constituti sunt missione ad docendum, ubicumque mallent. 1). Nominatim de apostolo Paulo edicuntur in scripturis 203 ea, quibus potestas praedicandi, per apostolatum ipsum, inter gentes quasvis ei facta comprobatur. Pertinent huc loci plures in unum quidem collati, in quibus praeter recitatos supra (n. 200) illud est a Domino de Paulo dictum Act 9, 15: „Vas electionis est mihi iste, ut portet nomen meum coram gentibus et regibus, et filiis Israel“ ; cf. v. 6. 20 ss. Accedit Ananiae verbum hoc ad Paulum Act 22, 14. 15: „Deus patrum nostrorum praeordinavit te, ut cognosceres voluntatem ejus, et videres Justum, et audires vocem ex ore ejus, quia eris testis illius ad omnes homines eorum, quae vidisti et audisti.“ Et aliud illud Domini Act 22, 18. 21: „Festina et exi velociter ex Jerusalem, quoniam non recipient testimonium tuum de me . . Vade, quoniam ego in nationes longe mittam te.u Ita et Rom 1, 1 ss: „Paulus servus Jesu Christi, vocatus apostolus, segregatus in evangelium Dei . . de Filio suo . . per quem accepimus gratiam, et apostolatum ad obediendum fidei (fitg {'itir/.orjv jiÎGTt(’)çi) in omnibus gentibus pro nomine ejus , 144 I otcstati 1 auli, ut docciuli ubicumcpic, par potestas Pâtres ju> docendi ubicumque in apostolis omnibus, ul paribus, agnoscunt. 145 ci at apostoli cuiuslibet. Rom 1. 13—15. Adde Rom 11, 13. 14: ,, V obis enim dico gentibus: Quamdiu (/-·) quidem ego sum gentium apo stolus. ministerium meum honorificabo, si quomodo ad aemu· I landum provocem carnem meam, et salvos faciam aliquos ex I illis-; Rom 15, 15 ss; Eph 3, 1 — 10; 1 Tim 2. 7; nimirum I Paulus gentium apostolum se vocat, non ac si ad has solas I missus sit, sed quod divina providentia dirigente in his con I vertendis, si non unice (cf. _4c7 9, 15. 19 ss; 13, 13 ss. 46 ; 26,19.20·, I praecipue tamen sit versatus, sicut Petrus appellatur apostolus I circumcisionis i Gal 2, 7. 8), quod ab initio non quidem solum I (cf. Act 10, l ss; Ιό. 7. 14; Gal 2. 11 ss), verum maximopere I judaeis laborem apostolicum impendit. Videsis et 1 Cor 1,17: ] 2 Tim 1, 11. i Atqui potestas certe apostolica in ceteris apostolis inferior quam in Paulo apostolo non erat. Hanc veritatem colligimus ex dictis ipsius s. Pauli ; nam etiam ubi data opera apostolatum proprium commendat, plus quidem exercitii potestatis seu laboris vel et fructus, neutiquam majorem potestatem, majora jura sibi tribuit, sed potius se aequiperat et reliquis apostolis primoribus et Petro ipsi; qui utique primatus potestate sola superaddita excellens in apostolatu par erat ceteris apostolis ante Paulum constitutis, etiam communi nomine munus idem indicante con­ numerari solitis, prius ut ol dudrza {Mat 10, 1. 2. 5 etc), dein, deficiente Juda, vel ex facto ut oï trôt/.ct (Mat 28,16; Luc 24,9.33; vel ex jure ut ot ιΐώόεκα 20, 24); cf. et Act 1, 2 1 22. 25.26. Audi de se loquentem Paulum 1 Cor 9, 1. 5: „Non sum liber? Non sum apostolus? Nonne Christum Jesum Dominum nostrum vidi? Nonne opus meum vos estis in Domino? . . Numquid non habemus potestatem mulierem sororem circumducendi sicut et ceteri apostoli, et fratres Domini, et Cephas?·4 Et 1 Cor 15,7—10: ,Deinde visus est (Christus) Jacobo, deinde apostolis omnibus; novissime autem omnium tamquam abortivo, visus est et mihi. Ego enim sum minimus apostolorum, qui non sum dignus vocari apostolus, quoniam persecutus sum ecclesiam Dei. Gratia autem Dei sum id, quod sum, et gratia ejus in me vacua non fuit, sed abundantius illis omnibus laboravi: non ego autem, sed gratia Dei mecum.“ Relege Gal 2, 6—9 (n. 200). Cf. / Thes 2, 7. - Neque unquam potestatem aliam apostolicam in alio apostolo ecclesia agnovit. e. Sane Patres mutuo quidem se supplentes sicut apostolatu 205 ipso potestatem praedicandi contineri docent, ita differentiam nullam potestatis apostolicae formaliter ut talis memorant, verum ex contrario apostolos inter se vel etiam s. Petro pares exhibent proindeque potestatem, quae sit pariter ad mundum universum, in singulis apostolis extollunt. Resumatur quod posuimus Clementis romani (n. 48) vel Cypriani (n. 128) vel paulo ante (n. 201) Chrysostom i (in Gal 1, 1) et Cyrilli alex. testimonium. Ita et Ambrosiaster (in Gal 1, 1 ; M 17, 339): Apostolum se non ab hominibus electum, et missum ad prae­ dicandum testatur, sicut erant quidam, qui electi ab apostolis mittebantur ad ecclesias roborandas; neque sicut alii, qui a judaeis· mittebantur ad disturbandas ecclesias, quos pseudoapostolos vocat: sed a Filio Dei missum se . . Per quod ido­ neum et firmum se praedicatorem significat, quia multo utique melior est, quem Deus elegit, quam quem homo." Et iterum in Gal 2, 7 ss; M 17, 349. 350): „Petrum solum nominat, et sibi comparat, quia primatum ipse acceperat ad fundandam ecclesiam; se quoque pari modo electum, ut primatum habeat in fundandis gentium ecclesiis: ita tamen, ut et Petrus gentibus praedicaret, si causa fuisset, et Paulus judaeis. Nam uterque invenitur utrumque fecisse; sed tamen plena auctoritas Petro in judaismi praedicatione data dignoscitur, et Pauli perfecta auctoritas in praedicatione gentium invenitur. Unde et magi­ strum se gentium vocat in fide et veritate (1 Tim 2,7); unus­ quisque enim pro viribus suis dispensationem sortitus est. : Difficilius enim fuit eos qui longe a Deo erant, ad fidem ; suam attrahere et suadere, quam proximos . . Ab apostolis I qui clariores inter ceteros erant, quos et firmitatis causa I columnas appellat . . ab his itaque probatum dicit donum, j quod accepit a Deo, ut dignus esset habere primatum in j praedicatione gentium, sicut et habebat Petrus in praedica­ tione circumcisionis. Et sicut dat Petro socios, viros egregios inter apostolos, ita et sibi jungit Barnabam. qui divino judicio ei adjunctas est; gratiam tamen primatus sibi soli vindicat concessam a Deo, sicut et soli Petro concessa est inter apo­ stolos (Act 13,2): ita ut apostoli circumcisionis dextras porri­ gerent apostolis gentium ad concordiam societatis demonstran­ dam. ut utrique scientes perfectionis spiritum in dispensatione , . 10 - 146 Patres jus docendi ubicumque in apostolis omnibus, ut 1nribu>, agnosces:. evangelii se a Domino consecutos, in nullo se invicem legere (al. manifesto rectius: egere) ostenderent. Hoc solum tamen inter se convenisse, ut quod non ex praecepto vel dono Domini fuerant instructi, quia facile erat hoc ex lege cognoscere, hos quibus praedicabant, pauperum memores esse juberent, ut misericordiam, per quam a Deo redempti sunt, colerent. Id­ circo igitur haec, quae inter se et apostolos facta sunt, mani­ festat, ut sciant galatae quia quod ab eo acceperant, hoc verum est et probatum . . ,In faciem', inquit, ,illi restiti·’ Quid est hoc, nisi in praesentia ei contradixi? Et qua causa subjunxit dicens : ,Quia reprehensus erat'. Reprehensibilis utique ab evangelica veritate, cui hoc factum adversabatur. Nam quis eorum auderet Petro primo apostolo, cui claves regni coelorum Dominus dedit, resistere, nisi alius talis, qui fiducia electionis suae sciens se non imparem, constanter im­ probaret, quod ille sine consilio fecerat . . Ideo in solum Petrum invehitur, ut in eo qui primus est, discerent ceteri." 206 Apud Hieronymum (adv. Jovinian. 1. 2. n. 19; M 23, 3141 Jovinianus pro errore suo, quo censebat in regno caelorum par omnium fore praemium, ita disputat: r,\’ado', inquit (Dominus), >et praeparabo vobis locum' (Jo 14, 2), non loca. Si haec re­ promissio proprie duodecim apostolorum est, ergo Paulus ex­ clusus est de hoc loco, et electionis vas superfluus putabitur et indignus. Joannes et Jacobus, quia plus ceteris petierunt, non impetraverunt? (!) et tamen non est dignitas eorum immi­ nuta, quia reliquis apostolis aequales fuerunt." Porro Hieronymus, quod ad quaestionem praesentem nostram de munere apostolico aequali attinet, contentus est responso, in apostolis esse posse meritum praemiumque inaequale: ita ipse 'ib. n. 23; M 23, 319): „Loquitur quidem de humilitate Paulus apostolus: ,Ego sum novissimus apostolorum . .' (1 Cor Ιό, 9. 10). Verumtamen in eo quod se humiliat, ostendit posse apostolos alios minores, alios esse majores, et qui utique vas electionis dicitur, et cunctis amplius laboravit, non est injustus Deus, ut obliviscatur operis ejus, et dispar meritum aequali mercede compenset." rheodoretus commentatur (in Rom 1, 1 ; J/S2, 47 ss): „Vocatum se appellat, supernam vocationem innuens. Et apostoli quoque nomen adjicit, se hoc etiam a Deo assecutum esse docens Quoniam enim Dominus duodecim illis hanc appellationem Patres jos docendi ubicumque in apostolis omnibus, ut paribus, agnoscunt. 14/ imposuit, hanc etiam ponit divinus apostolus: quam non ipse arripuerat, sed ab ipso Domino acceperat. ,Vade' enim, inquit ad ipsum, ,quia ad gentes procul mittam te' (εξαποστελώ σε. Act 22, 21). Et hoc declarat per ea quae sequuntur: ,Segre­ gatus in evangelium Dei/ Non a me ipso, inquit, sum electus, sed ab ipso Deo praedicationis ministerium suscepi. Segregavit autem ipsum et Pater, et Filius, et Spiritus sanctus." Quod quidem ostendit Theodoretus ex Gral 1, 15. 16; Act 22, 17 — 21; 9,15; 13, 2. Postmodum vero interpretatur (v. 14. 15; M 82, 55): ,,Doctor omnium gentium constitutus sum. Quamobrem debeo omnibus doctrinae debitum, non solum graecis, sed etiam bar­ baris. Propterea enim et diversas nobis dedit linguas Spiritus sancti gratia, et convenit tum iis'qui de doctrina se efferunt, tum iis qui expertes sunt scientiae, debitum exsolvere . . Et quoniam non omnes evangelii praedicationem suscipiebant, merito adjecit:,Quod in me promptum est/< Λ/Γ Meum est enim praedicare; audientium autem credere." — Leo M., respiciendo Jo 20, 21, scribit (ep. 9. al. 11. c. 1; M 54, 626): „In hac (die resur­ rectionis dominicae) apostoli a Domino praedicandi omnibus gentibus evangelii tubam sumunt/' — Et Gelasius I (ep. 14; .1/59, 90 : „ Aequum est ut qui alios libenter et competenter vultis habere subjectos, cedatis et ipsi antiquo more majoribus, ut confidenter imperare possitis minoribus vestris. Duodecim certe tuere apostoli, paribus meritis, parique dignitate suffulti. ' umque omnes aequaliter spirituali luce fulgerent, unum tamen principem esse ex illis voluit Christus . — Victor carthag, episcopus in epistula synodica ad Theodorum I missa et a Martino I in lateranensi concilio (secret. 2) commendata hunc in modum loquitur (J/ 80, 637; cf. 636): „Praedicationibus . . apostolicis et doctrinis dum verae fidei cultura universa repleta sit terra, per divinorum tamen eruditionem eloquiorum, vestra instruente admonitione exhortatoria, superaedificatur orthodoxa Christi ecclesia, apostolica institutione fundata, et a fidelibus Patribus firmissime roborata. Ad quam omnes beatissimi apo­ stoli, pari honoris et potestatis consortio praediti, populorum agmina convertentes, pie et sancte de tenebris ad lumen, de lapsu ad veram fidem, de morte ad vitam homines divinae praedestinationis gratia praescitos, salutaribus praeceptis ac monitis perduxerunt." — Praeterea huc faciunt sententiae tradi­ nJlAPit· i i I i I I I I I I ■ Glinrl in ΓΠΑ nrntnnf-lini λτι Of nnrlinnrA . to* C*-r -τ- 148 Jurisdictio perampla apostoli cnjusvis ex Jo 20, 21. Pauli exemplo, jure 7; J/ 44, 574 — 576), Euscbium d-rylcorum dib. appellationis ad Leonem: Zeitschrift fiir kath. Theol. Innsbruck 1883. 7. 1951. Simplicium papam (ep. 4. ad Zenonem vel Basiliscum; .1/58. 39. 40, (iclasiitm / (supra n. 148 . formulam Hormtsdac D 1411, ep. ad Joannem II Afhaluriciregis .1/ 66 11 vel 'Justiniani l imperatoris (J/ 66, 14), Bernatrdum (supra n. 149. 165); et in ipsius concilii chalcedonensis act. 1 // 2, 67 >. licet adesset antistes antiochenus, alexandrinus, Hiero­ solymitanus. legatus Pontificis romani dicitur constanter et sine addito vicarius sedis apostolicae {(fi).(êz τον CcioutokrMv iioovav. Pontifex romanus tor tineor lie i‘ ι ou i o) r/.i 4 vocatur nomine papae apostolici (ror ('reocio/.r/.nv hriowitni^ Atqui eo ipso dona consimilia apostoli cujuslibet fuisse suo modo indicantur. Quamquam inter successores Petri et sin­ gulos apostolos hoc quidem interest, quod illorum potestas est suprema et independens ideoque maior potestate simpli­ citer apostolica: neque tamen ipsi sic a Christo accipiunt immediate potestatem, ut cum apostolis a Christo etiam eli­ gantur. 220 ScholiOîi. Diximus in thesi enuntianda, apostolos in­ structos exstitisse praerogativis saltem indicatis. Nimirum alia quoque dona ab ipso Deo cum munere apostolico apo­ stoli^ concessa erant, sive dignitati apostolicae pariter essen­ tialia sive superaddita pro apostolatu melius exercendo. Ita apostoli erant organa pro revelationibus etiam novis a Deo immediate accipiendis et primum promulgandis, quibus depo­ situm fidei divinae et catholicae jam totum absolveretur. Quod donum colligitur ex dicto illo Christi ad apostolos 15, 26. 27: „Cum autem venerit Paraclitus. quem ego mittam vobis a Patre, Spiritum veritatis, qui a Patre procedit, ille testimonium perhi­ bebit de me. et vos testimonium perhibebitis, quia ab initio tnecum estis4; et 7o 16. 12 —15: Adhuc multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo. ( um autem venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem: non enim ipoitoli et organa erant revelationi* et ditftli perfecta Infusa cognitione. ] A7 loquetur a semetipso, sed quaecumque audiet, loquetur, et quae ventura sunt, annuntiabit vobis. Ille me clarificabit, quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis. Omnia, quaecumque habet pater, mea sunt. Propterea dixi: Quia de ineo accipiet, et annuntiabit vobis"; et ex verbis Petri Aci 1, 21. 22: „Oportet erjo ex his viris, qui nobiscum sunt congregati in omni tem­ pore, quo intravit et exivit inter nos Dominus Jesus, incipiens a baptismate Joannis usque in diem, quo assumtus est a nobis, testem resurrectionis ejus nobiscum fieri unum ex istis" ; con gruit Ananiae hoc ad Paulum Aci 22, 14. 15: „Deus patrum nostrorum praeordinavit te, ut cognosceres voluntatem ejus, et videres Justum, et audires vocem ex ore ejus, quia eris testis illius ad omnes homines eorum, quae vidisti et audisti"; Aci2b, 16; Gal 1, 11. 12; 1 Jo 1, 1 -3: „Quod fuit ab initio, quod audi­ vimus, quod vidimus oculis nostris, quod perspeximus, et manus nostrae contrectaverunt de verbo vitae, et vita manifestata est, et vidimus, et testamur, et annuntiamus vobis vitam aeternam, quae erat apud Patrem, et apparuit nobis: quod vidimus et audivimus, annuntiamus vobis, ut et vos societatem habeatis nobiscum, et societas nostra sit cum Patre, et cum Filio ejus, Jesu Christo." — Fodem spectant partira testimonia Patrum jam prolata (n. 215. 216. vel et 18G. 201. 205). Deinde apostoli gaudebant cognitione a sancto Spiritu infusa ad proprium sensum dogmatum speciali perfectione assequendum. Donum istud alterum collatum percipitur ex i eo, quod Jesus apostolos allocutus est Jo 14, 26: ,,Paraclitus I autem, Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia, quaecumque dixero vobis"; Jo 15, 15; 16, 12 — lei I,8 ; adde ί ( 'or 2, ί> - 12; 7,40; 2 Cor 4, ii: ,,Quoniam Deus, qui dixit de tenebris lucem splendescere, ipse illuxit in cordibus nostris ad illuminationem scientiae claritatis Dei, in facie Christi Jesu"; 2 Cor 11, 6: ,,Nam I et si imperitus sermone, sed non scientia,, in omnibus autem manifestati sumus vobis" ; Gal 1, 16; Eph 3, 3-5. — Huc referuntur etiam sententiae recitatae Clenicniis roniani (n. 48 coi. 216), /rena ei (n. 2 15), Ambrosiasiri (n. 205), concilii Γ n. 216). — Accedit illud Tertulliani (de praescripta c. 22; J/ 2, 34): „Locum interim demus diversae parti . . Solent dicere, non omnia apostolos scisse, eadem agitati dementia 1 158 Apostoli ditati perfecta infusa cognitione et charismate miraculorum. qua susum jusum convertunt, omnia quidem apostolos scisse, sed non omnia omnibus tradidisse, in utroque Christum repre­ hensioni subjicientes, qui aut minus instructos, aut parum sim­ plices apostolos miserit. Quis igitur integrae mentis credere potest aliquid eos ignorasse, quos magistros Dominus dedit, individuos habens in comitatu, in discipulatu, in convictu: quibus obscura quaeque seorsim disserebat, illis dicens datuin esse cognoscere arcana, quae populo intelligere non liceret? Latuit aliquid Petrum, aedificandae ecclesiae petram dictum, claves regni coelorum consecutum, et solvendi et alligandi in coelis et in terris potestatem? Latuit et Joannem aliquid, dilectissimum Domino, pectori ejus incubantem, cui soli Do­ minus judam traditorem praemonstravit, quem loco suo filium Mariae demandavit? Quid eos ignorasse voluit, quibus etiam gloriam suam exhibuit, et Moysen et Heliam, et insuper de coelo Patris vocem? non quasi ceteros reprobans, sed quo­ niam in tribus testibus stabit omne verbum (Mat 18, 16) . . Dixerat plane aliquando: ,Multa habeo adhuc vobis loqui, sed non potestis modo ea sustinere* Jo 16, 12. 13): tamen adjiciens: ,Cum venerit ille Spiritus veritatis, ipse vos deducet in omnem veritatem*, ostendit illos nihil ignorasse, quos omnem veritatem consecuturos per Spiritum veritatis repromiserat; et utique implevit repromissum, probantibus Actis apostolorum descen­ sum Spiritus sancti**. Videsis et c. 23. 27 (J/ 2, 35 s. 39). — Agi de scientiae non sola amplitudine, sed ipsa profunditate, significat ita Epiphanius (adv. haeres. 66. sive 46. n. 61: A/ 42, 122): „Verba ,Annuntiabit vobis omnia* (Jo 16, 13) ad coeleste donum illud quod erant adepturi, par est referri, quod nimirum habitaturus in ipsis esset Spiritus sanctus, quo iis aperte universa declararet, quae quidem capere in hac vita poterant/ — Insuper legas Hieronymi ep. 121. al. 151. ad Algasiam c. 10 fj/ 22, 1029 vel CyriIli alex. 1. 4. or. 4. in Is 50, 4. 5 (d/ 70, 1090). H 222 lum, ut cohaerens cum immediata missione, apostoli ob­ tinebant charisma miraculorum ad missionem suam etiam im­ mediate comprobandam. Id constat ex Mare 16, 20: «Illi autem profecti praedicaverunt ubique, Domino coopérante et ser­ monem confirmante, sequentibus signis**; Act 2. 43; 5 12: rPer manus autem apostolorum fiebant signa et prodigia multa in plebe"; Act 19, H. 12; AW 15, 18. 19; 2 Cor 12, 12; //(/5 2,3.4. — Ad haec Chrysostomus (in 2 Cor hom. 27. n. 1; l .1/61,584): „,Signa tamen apostoli facta sunt in vobis'. Ne, inquit, hoc inspicias, an vilis et exigui pretii ego sim; verum an non iis, quae ab apostolo exspectanda erant, tibi frui con­ tigerit . . Ne ergo, inquit, hoc expendas, quod nihil sim, sed illud spectes quod in iis, in quibus vos beneficio affici con­ veniebat, nullae meae partes desideratae sunt, verum aposto­ latus mei experimentum praebui . . Ac vide quid primum collocet, nimirum patientiam. Hoc enim apostoli specimen est, nempe omnia forti animo ferre. Istud porro breviter tenui vocabulo complexus est: contra miracula, ut quae non ipsius virtute ederentur, pluribus verbis expressit." Videas » etiam in 1 Cor hom. 6. n. 2 (J/ 61, 49 ss). — Et Theodorelus ! (in 2 Cor 12, 12; J/ 82, 451): „Ne ad me respicite, sed exa­ minate gratiam. Vos enim apostolicae dignitatis testes fuistis, et spiritalis testimonii spectatores estis. Recte autem patien­ tiam signis anteposuit, quia voluntatis recte facta multo sunt praestantiora." — Cf. et Origenis in Rom 1. 10. n. 12 J/ 14, 1268 ss). Praeterea linguarum dono apostoli ditati erant. Quod 223 quidem patet ex Act 2, 1 ss : „Et cum complerentur dies pentecostes, erant omnes pariter in eodem loco . . Et appa­ ruerunt illis dispertitae linguae tamquam ignis, seditque supra singulos eorum; et repleti sunt omnes Spiritu sancto, et coe­ perunt loqui variis linguis, prout Spiritus sanctus dabat eloqui illis'· etc. — In rem Cyrillus alex, (fragm. in Act 2, 3; M 74, 758): ..Cum igitur mystagogi terrestres omni lingua et omnibus po­ pulis evangelium salutare annuntiare vellent, linguarum donum acceperunt.“ — Recolantur opportune verba Theodoreti superius n. 206) proposita. — Adde Bedae in Act quaest. 2 ('M92, 1033). Ad haec, ut vita ipsa doctrinae responderet, apostoli, 224 peccato saltem gravi propulsato, in gratia confirmati erant, ita certe, simul explanando vim ejusdem doni, loquitur Macarius aegyptius (hom. 17. n. 7. -8; J/ 34, 627 ss): „Dico autem tibi, etiam apostolos, quibus erat Paracletus, non fuisse ex omni parte securos (cau'onuOi) ; gaudio enim et exsultationi aderat timor et tremor, ab ipsa gratia, non ex parte vitiosa profectus: verum ipsa gratia tuebatur illos, ne vel minimum 160 Apostoli in gratia conihinati. Ç’f 'e'·'■?■ Apostoli in gratia confirmati, non ut apostoli ancti episcopali charactere, jfij quid diverterent (ίχ/ρσ,πΓσο). Perinde eni.m ac si quis fru­ Ad imitationem autem sui ordinatos esse dicens suos disci­ stulum lapidis projecerit in murum, murum nullatenus offendit pulos, et a se missos esse ut mundo annuntiarent evangelicam aut commovit, aut sicut telum projectum contra eum, qui fert ac coelestem praedicationem, opus esse ait eos in veritate sancti­ clibanum, nullo modo laesit nec ferrum nec corpus . . ita licet I ficari, ut et missionis suae cursum praeclare et strenue possint quid vitii ad apostolos appropinquaret, nequaquam tamen ipsos peragere.Accedunt supra posita testimonia Hieronymi laedebat, quippe qui erant perfecta Christi virtute induti; illique (n. 216;, Chrysostomi (n. 222), Theodoreii (ib.). — Sine haesita­ cum essent perfecti, poterant libere operari justitiae opera. tione ulla docet s. Thomas (in 3. dist. 12. q. 2. a. 1): „Ipse Quoniam igitur asserunt quidam, quod post acceptam gratiam Christus tantam gloriae (gratiae?) plenitudinem habuit, ut nulla animae sollicitudo supersit, Deus quoque in perfectis etiam inquantum viator peccare non posset; unde etiam et requirit voluntatem animae in ministerium Spiritus, ut scilicet illi qui proximi sibi fuerunt, confirmati sunt, ut apostoli etiam consentiant. Inquit enim apostolus: ,Spiritum nolite exstinguere* viatores existentes, mortaliter peccare non potuerint, quamvis 1 Thes 5, 19 /· — Idem hisce indicat Cyrülus alex. (1. 11. in potuerint peccare venialiter." Et alibi (de verit. q. 24. a. 9. Jo 17, 15 ss; .1/ 74, 531. 535. 539. 551): ,,,Χοη rogo', inquit Sed contra est 2. et ad 2): „ Apostoli per adventum Spiritus • Christus), .ut tollas eos de mundo, sed ut serves eos a malo1. sancti confirmati fuerunt in bono, ut videtur per hoc quod Xon enim humanis rebus excedere, nec vita corporea Christus dicitur in Ps 74, 4: ,Ego confirmavi columnas ejus'; quod Glossa vult sanctos exsolvi, nondum suae missionis exacto cursu, nec (interlin.) de apostolis exponit . . Apostolos decuit (confirmatio adhuc virtutibus pietatis conspicuos, sed postquam vitam una in bono), quia erant quasi fundamentum et basis totius eccle­ cum mundanis egerint, eosque ad conversationem Deo placentem siastici aedificii; unde eos firmos esse oportuit." — Sententiam deduxerint, tunc cum praeclaris operibus in supernam ferri eandem saeculo ΧΛΊ fuisse pervulgatam, licet discere ex Actis civitatem, et cum sanctorum angelorum versari choris . , Pro­ concilii tridentini (ed. Theiner 1, 237. 243. 248 collatis cum 222). videns itaque Dominus eorum saluti qui nondum initiati erant, Videsis etiam Suarez de gratia 1. 10. c. .6. n. 9. — Quodsi non absque luminaribus mundi homines ait esse relinquendos, forte Paulo apostolo scribenti 1 Cor 4, 4 vel 9, 27 ipsa re­ sed sanctos servari rogat a perversitate mali semper immunes, velatio divina de se confirmato censeatur nondum facta, id et tentationum incursibus, cunctipotentis virtute Patris . . In haudquaquam obstat; insuper conferri potest 2 Tim 4. 8; nomine Patris servari oportere affirmans suos discipulos, in Jo 17, 6—19. gloria et virtute deitatis liberari ex diaboli manu eos dicit qui landem et hoc confirmationis donum et dona, quae enume­ propter Deum pericula subeunt. Cujusmodi etiam factum est ravimus, omnia suadet ratio congruentiae apostolis collata esse in ipsis, tametsi reticetur, quod suis discipulis olim Christus pro ecclesia primum inter gentes omnes prospere stabilienda, revelans, dixit: ,Simon, Simon' etc (Luc 22, 31. 32).. Misisse et facile persuadeat communis sensus Christianus. ait eos in mundum exemplo suae missionis . . Ad hoc autem Demonstratio p. LL h. e., apostolatu ipso non jam contineri 225 semel ordinatos discipulos omnino sanctificandos ait a sancto episcopalem characterem. Patre, qui sanctum videlicet in eis habitare facit Spiritum per 1. Eatenus liceret dicere, apostolos in munere apostolico a I-ilium. Sane enim nunquam eo splendoris discipuli Servatoris I Christo accepisse episcopalem characterem, quatenus apostoli venissent, ut totius orbis luminaria fierent, nec tam gravibus sine charactere tali episcopos vel ceteros ministros sacros con­ diaboli et aliorum tentationibus restitissent, nisi Spiritus par­ secrare ideoque ecclesias integre fundare sane non valuissent. ticipatione mentem munitam habuissent y et ad insolitum et Atqui haec ratio evincit quidem, episcopalem characterem fuisse quod hominem excedit mandatum per ipsum confirmati, atque necessarium pro apostolatu plene seu, ut oportebat, exercendo ad puram divinarum litterarum sacrorumque ecclesiae dogmatum proindeque apostolis fuisse opportune saltem per hominem concognitionem per Spiritus illustrationem facile deducti fuissent I farendum. sed non ostendit, fuisse illum apostolatui essentialem Str^nb De Ecclesia. 11 162 Apostoli non ut tales aucti episcopali charactere; num dicatur datus Act 13,1 < ita, ut eo ipso, quod quis divinitus apostolus verus jam ex­ sisteret. etiam charactere episcopali idem insignitus foret. 2. Et vero s Paulus, cum a Domino directe constitutus sit apostolus, non tamen est ab ipso baptizatus iex Λ<7 9, 18: 22,16· neque, ex rationis aequabilitate, ordinatus. Atqui ex hoc exemplo certum apparet illud, apostolatu non jam et characterem episco­ patus comprehendi. Corollarium. Unde existimandum est, per actionem distine tam a missione apostolica secundum essentiam saltem suam absoluta apostolis characterem episcopalem vel generatim or­ dinis datum esse. Neque tamen plane firmum videtur esse argumentum, quod pro hac parte thesis repetitur ex .-L7 13, 1—3: „Erant autem in ecclesia, quae erat Antiochiae, prophetae et doctores, in quibus Barnabas, et Simon, qui vocabatur Niger, et Lucius Cyrenensis, et Manahen, qui erat Herodis tetrarchae collactaneus, et Saulus. Ministrantibus autem illis Domino et jejunantibus, dixit illis Spiritus sanctus: Segregate mihi Saulum et Barnabam in opus, ad quod assumsi eos. Tunc jejunantes et orantes, imponentesque eis manus, dimiserunt illos.u At enim cum multiplex impositio manus distinguatur, ea, quae dici potest curativa, caeremonialis. confirmativa, ordinativa, reconciliativa, deprecativa, haec tantum ultima seu precatio quaedam bona videatur forsitan loco illo significari. Et sane opus, ad quod segregandi erant et re ipsa mox dimissi sunt Barnabas et Saulus, erat praedicatio latius inter gentes extra /Yntiochiam suscipienda: nam continuo sub­ ditur v. 4: „Et ipsi quidem missi a Spiritu sancto abierunt Seleuciam; et inde navigaverunt Cyprum" etc. Nec satis veri­ simile apparet, tunc demum Paulum episcopum ordinatum esse, ut qui pridem invisisset Petrum, apostolatus Paulo jam collati haud ignarum {Act 9, 26. 27; Gal 1. 18). Quid quod inter doctores, quales ordinassent Barnabam et Saulum. Barnabas et Saulus ipsi recensentur? — Ceterum ambigue quidem, ut de aliis taceam, loquitur, quem citant pro sententia adversaria. Chrysostomus (in Act hom. 27 n. 1. 2. coi. hom. 28. n. 1; il/ 60, 205. 206. 209); sed apertius eidem suffragatur Leo M. scribens (ad Dioscorum alex. ep. 9. al. 11. c. 1; M 54, 625.626): rQuod ergo a patribus nostris propensiore cura novimus esse servatum, a vobis quoque volumus custodiri, ut non passim ·.· ·. .. Μ * Λ,·.:.'/- - . Aci 13.1 num inepiratio Γη«ιit in donis appgtoHcU, ha«3C erant extraordinaria. | ββ diebus omnibus sacerdotalis vel levitica ordinatio celebretur, sed post diem sabbati, ejus noctis quae in prima sabbati lu­ cescit, exordia deligantur, in quibus his qui consecrandi sunt jejunis, et a jejunantibus sacra benedictio conferatur. Quod ejusdem observantiae erit, si mane ipso dominico die, conti­ nuato sabbati jejunio, celebretur . . Nam praeter auctoritatem consuetudinis, quam ex apostolica novimus venire doctrina, etiam sacra scriptura manifestat, quod cum apostoli Paulum et Barnabam ex praecepto Spiritus sancti ad evangelium gen­ tibus mitterent praedicandum, jejunantes et orantes imposuerunt eis manus: ut intelligamus quanta et dantium et accipientium devotione curandum sit, ne tantae benedictionis sacramentum negligenter videatur impletum. Et ideo pio et laudabiliter apostolicis morem gesseris institutis, si hanc ordinandorum sacer­ dotum formam per ecclesias quibus Dominus praeesse te voluit, etiam ipse servaveris: ut his qui consecrandi sunt numquam benedictio nisi in die resurrectionis dominicae tribuatur, cui a vespera sabbati initium constat ascribi, et quae tantis divinarum dispositionum mysteriis est consecrata . . ut coelesti quadam regula insinuatum et traditum noverimus, in illa die celebranda nobis esse mysteria sacerdotalium benedictionum, in qua collata sunt omnia dona gratiarum.“ Porro et interpretes plerique juniores censent, Act 13, 1 ss de ordinatione sacramentali agi; cui explanationi etiam illud favet, quod impositioni manuum praemissa sunt jejunia et orationes, et quod in testamento novo impositio manuum omnis praeter eam, qua Jesus parvulis bene­ dixit, aut ad miraculum patrandum aut ad consecrationem im­ pertiendam adhibita conspicitur. Multo autem minus quam character sacer est inspiratio ad scribendum in donis apostolicis ut talibus numeranda, cum hanc non omnes apostoli sortiti inveniantur. Quin ipsam inspirationem ad loquendum in dona illa referre dubitamus, quod non in modum doni habitualis, sed potius pro re et tempore vel casibus quibus­ dam rarioribus apostoli videntur inspirationem talem recepisse (cf. Mat 10, 19. 20; Marc 13. 11: Luc 12. 11. 12; 21, 12-15; Act 4, 8; 13, 9. 10). Demonstratio p. Ill, qua bona apostolis asserta affirmamus exstitisse extraordinaria. 1. Ubicumque potestatem evangelii infallibiliter praedicandi 11* 104 Dona apostolica inveniuntul extraordinaria ex scriptura et praxi eccloiae vel gubernandi gentes omnes ut perpetuo in ecclesia perman­ suram mittens Dominus expromit, ibi alloquitur immediate aut apostolorum coetum totum J/σΖ 28,18—20; Jo 14,16) aut Simonem Petrum solum Mat 16, 18); neque enim ubi directe respiciendo apostolos quosque singulos praerogativis sacris ornat, mentionem facit perpetuitatis - ;/< 20,21 ; cf. . /c/9,15.16; 22,14ss;26,lossetc Atqui id est praejudicium haud leve, dona illa apostolica secun­ dum declaratam amplitudinem neutiquam a singulis omnibus apo­ stolis transire debuisse in singulos quosvis successores, i. e., hoc quidem modo ordinaria non fuisse. 2. Unde etiam diserte in scriptura jus pascendi, videlicet docendi et regendi, quod est episcoporum singulorum proprium, ad partem definitam gregis Domini coartatum exhibetur; ita legimus Ad 20, 28: „ Attendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuit episcopos regere ecclesiam Dei“; 1 Pd 5, 2: r Pascite qui in vobis est gregem Dei.“ lidemque singuli episcopi profecto non ut infallibiles considerantur, quando tales instruuntur Aci 20, 28 ss; „Attendite vobis.. Ex vobis ipsis exsurgent viri loquentes perversa, ut abducant discipulos post se“ : cf. et illud 1 Tini 4, 7. 13: „Ineptas autem et aniles fabulas devita: exerce autem teipsum ad pietatem.. . Dum venio, attende lectioni, exhortationi et doctrinae"': 2 Tim 2, 23; Tit 2, 7. 8; „[n omnibus teipsum praebe exemplum bonorum operum: in doctrina, in integritate, in gravitate, ver­ bum sanum, irreprehensibile, ut is, qui ex adverso est, vereatur, nihil habens malum dicere de nobis“ ; Tit 3, 9 : ,,Stultas autem quaestiones et genealogias, et contentiones et pugnas legis de­ vita: sunt enim inutiles et vanae“. Atqui si singuli ministri sacri ulli, utique episcopi apostolorum dona omnia suscepissent (cf. n. 47—50; concilii tridentini s. XXIII c. 4; Z2 837; vaticam S. IV; D 1667). 3. Consentanea est ecclesiae praxis sicut hodierna, ita an­ tiqua Christiana integra et ipsa apostolica. Sane apostoli pro certis tantum regionibus administrandis episcopos ipsi consti­ tuebant et alios ita agere jubebant. Huc spectat Act 14, 22: ,.Et cum constituissent illis per singulas ecclesias presbvteros . ht 1, 5—7: „Hujus rei gratia reliqui te Cretae, ut ea, quae desunt, corrigas, et constituas per civitates presbyteros, sicut et ego disposui tibi. Si quis sine crimine est . . Oportet enim Dona apostolica inveniuntur extraordinaria ex praxi ecclesiae constanti. 1 episcopum sine crimine esse"; / Tim 1,3: „Sicut rogavi te, ut remaneres Ephesi, cum irem in Macedoniam, ut denuntiares quibusdam, ne aliter docerent"; 1 Tim 4, 14: „Noli negligere gratiam, quae in te est, quae data est tibi per prophetiam, cum impositione manuum presbyterii"; quae juvat conferre cum Emtbio narrante (hist. eccl. 1. 3. c. 4; J/ 20, 219j : „Timotheus quidem ephesinae ecclesiae episcopatum primus accepisse di citur, quemadmodum etiam Titus insulae Cretae ecclesiarum episcopus fuisse memoratur." Idem facile colligitur ex iis, quae J/w '2 et 3 de angelo, i. e., episcopo Ephesi, Smyrnae, Pergami etc scribuntur. — Similiter comparent episcopi non nisi singularum civitatum in epistulis Ignatii ad ephesios, magnesios, trallianos, philadelphenses, smyrnaeos, Polycarpum \F 1, 173 ss. 225 ss). Eodem pertinet, quod mentio fit ab Irenaeo episcoporum Ephesi et reliquarum proximarum civi­ tatum sub apostolo Paulo (1. 3. c. 14. n. 2; Μ 7, 914), quos utique ex testimoniis Clementis romani (n. 48) et ejusdem Irenaei n. 49) intellegimus ab apostolis ipsis institutos; pariterque mentio fit ab Hieronymo episcoporum Asiae exsistentium sub apostolo Joanne (de viris illustribus c. 9; M 23, 623) vel ab Eusebio episcoporum Asiae, Smyrnae, Eumeniae, Galliae, sub Victore I pontifice romano et antea florentium (hist. eccl. 1. 5. c. 24; .1/ 20, 494 ss). — Hinc ille mos veterrimus sive in epistulis sive in subscriptionibus synodorum adjungendi no­ mini episcopi cujuslibet nomen sedis propriae. — Respondent varii canones ex iis, qui dicuntur apostolici; ita statuit cn. 14 (al. 13: apud Hefele, Conciliengeschichte, x\ufl. 2, Bd 1, 804): Episcopo non licere alienam parochiam, propria relicta, per­ vadere, licet cogatur a plurimis, nisi forte quia eum rationa­ bilis causa compellat, tanquam qui possit ibidem constitutis plus lucri conferre, et in causa religionis aliquid profectus prospicere, et hoc non a semetipso pertentet, sed multorum episcoporum judicio et maxima supplicatione perficiat"; videsis et (ib. 810. 811) cn. 34 (al. 32). 35 (al. 33). 36 (al. 34). — Ad rem et Leo 1\/. (ep. 14. al. 12. c. 8; J/ 54, 674): „Si quis epi­ scopus. civitatis suae mediocritate despecta, administrationem loci celebrioris ambierit, et ad majorem se plebem quacumque ratione transtulerit, a cathedra quidem pelletur aliena, sed carebit et propria: ut nec illis praesideat quos per avaritiam Ififi Dona apostolica inveniuntur extraordinaria ex historia, ratione, synodo v«K4B1 concupivit, nec illis quos per superbiam sprevit. Suis igitur I terminis quisque contentus sit, nec supra mensuram juris sui affectet augeri.4 — Ipsius concilii tridcntini quaere s. VI. de reform, c. 1: s. XXIII. de reform, c. 1; ubi convenienter di­ vino juri episcopi jubentur in dioecesibus propriis residere. 4. Quid plura? Nullus episcopus, excepto quidem romano. ut apostolorum successori sibi jurisdictionem universalem in magisterio vel disciplina vindicavit. Neque dos infallibilitatis singulis episcopis inhaeret, id quod vel ex historia liquet re- , ferente illorum controversias, errores, haereses ipsas; cogita e. c de Cypriano aliisque rebaptizantibus, Paulo samosateno. episcopis tot arianis, Nestorio, Dioscoro. Ad haec singulos episcopos immediate non a Deo statui, i. e., ut non eligi, sic non mitti vel accipere auctoritatem, distinctius loco suo osten­ demus. Et vero cum apostolis, deficiente prima praedicatione evangelii et fundatione ecclesiarum, desiit necessitas donorum eximiorum concedendorum singulis, cujusmodi per thesimillismet attribuimus. — Consimilia dicenda sunt de praerogativis aliis deinde (n. 220—224) commemoratis. 5. Synodus Vaticana indicat, seposito quidem successore Petri, singulis episcopis apostolorum successoribus singulos tantum greges commissos gubernandos esse neque sic honorem ipsis debitum violari: ita enim illa is. IV. c. 3; D 1674): .,Tantum autem abest, ut haec summi Pontificis potestas offi­ ciat ordinariae ac immediatae illi episcopalis jurisdictionis po­ testati, qua episcopi, qui positi a Spiritu sancto in apostolorum locum successerunt, tamquam veri pastores assignatos sibi gre­ ges, singuli singulos, pascunt et regunt, ut eadem a supremo et universali pastore asseratur, roboretur ac vindicetur, secun­ dum illud sancti Gregorii Magni: ,Meus honor est honor uni­ versalis ecclesiae. Meus honor est fratrum meorum solidus vigor. Tum ego vere honoratus sum, cum singulis quibusque honor debitus non negaturi" Unde jam dispicias, sententiam expositam, saltem de jurisdictione, esse omnino certam vel de fide ipsa, λ erum etiam reliqua, quae in hac parte affirmavimus, habeantur pro compertis. Demonstratio p. I\, qua primatus jurisdictionis et in coapostolos, quamvis donis tam singularibus instructos, s. Petro vindicatur. Primatus s. Petri in ipsos coapO»tolo» colligitur dictisque Patrum contirmatur. 167 1. Ex thesibus superioribus Petrus solus a Christo consti­ tutus erat fundamentum ecclesiae universae, claviger totius regni, confirmator fratrum omnium, pastor ovilis integri: per quae omnia Petrus cum imperio summo non solum singulis, sed etiam directius collectioni cuilibet opponitur. Atqui coapostoli erant pars eaque praecipua ecclesiae, erant cives et ii nobilissimi regni caelorum, erant fratres Petri propinquiores, erant oves Christi prae aliis dilectae. Ergo et in ipsos omnes coapostolos, sive distributive sive collective sumptos, primatum jurisdictionis s. Petrus obtinebat. 2. Ex traditione in decursu disputationis nostrae plurima 236 testimonia jam allata sunt; ita etiam nominatim in apostolos primatum Petri praedicat Origencs (n. 113), Aphraates (n. 163), Ephraem syrus (n. 69. 163), auctor quaesi, veteris et novi testamenti(n. 147), Cyrillus hieros. (n. 80. 179), Gregorius nyss. (n.69), Epiphanias (n. 180), Chrysosfomus (n. 125. 164. 179. 181. 184), concilium ephesinum (n. 71), Nilus (n. 70), Theodoretus (n. 181.184), Leo M. (n. 147. 164), Gelasius I (n. 206), Pelagius II (n. 148), Gregorius AI. n. 102. 188), Oecumenius (n. 165), Leo IX (n. 149), Theophylaetus (ib.), Ansebnus (n. 165), Innocentius III (n. 106), graecorum liturgia (n. 80). Praeterea hoc celebre Optati adnotetur (de schismate donatistar. adversus Parmerlian. 1. 2. n. 2; .!/ 11, 947): ,,Negare non potes scire te in urbe Roma Petro primo cathedram episcopalem esse collatam, in qua sederit om­ nium apostolorum caput Petrus, unde et Cephas appellatus est: in qua una cathedra unitas ab omnibus servaretur, ne ceteri apostoli singulas sibi quisque“ disjunctas scilicet rdefenderent, ut iam schismaticus et peccator esset, qui contra singularem ca­ thedram alteram collocaret.“ — Similiter Hieronymus (adversus Jovinian. 1. 1. n. 26; J/ 23. 247): „Exponat ille, si virgo non fuit (Joannesi, cur ceteris apostolis plus amatus sit? At dicis, super Petrum fundatur ecclesia: licet id ipsum in alio loco super omnes apostolos fiat, et cuncti claves regni coelorum accipiant, et ex aequo super eos“, i. e., copulatos vel ut apostolos ..ecclesiae fortitudo solidetur, tamen propterea inter duodecim unus eligitur, ut capite constituto, schismatis tol­ latur occasio.u Quocum est conferendum illud (dial. contra luciferianos n. 9; M 23, 165): „Ecclesiae salus in summi sacer­ dotis dignitate pendet: cui si non exsors quaedam et ab om 168 237 ■ - Primatus s. Petri in ipsos coapostolos ex declarationibus sollemnibus. nibus eminens detur potestas, tot in ecclesiis efficientur schis mata quot sacerdotes/* . , Merito proinde Joannes A’A7/ constitutione data 23. oct. 1327 condemnavit inter alias propositionem hanc 2 (J9 424): «Quod b. Petrus apostolus non plus auctoritatis habuit, quam alii apostoli habuerunt, nec aliorum apostolorum fuit caput. Item quod Christus nullum caput dimisit ecclesiae, nec aliquem vicarium suum fecit,*· — Tum in neg'otio unionis cum ecclesia romana Clemens 17 patriarcham armenorum his interrogat (apud Raynaldum, annal, eccl., ad a. 1351, n. 3): „Si credidisti, credis, vel credere es paratus cum ecclesia armenorum, quae tibi obedit, quod beatus Petrus plenissimam potestatem juris­ dictionis acceperit super omnes fideles Christianos a Domino Jesu Christo: et quod omnis potestas jurisdictionis, quam in certis terris et provinciis, et diversis partibus orbis specialiter et particulariter·7 pacto mox explanando „habuerunt Judas Thadaeus et ceteri apostoli, subjecta fuerit plenissime aucto­ ritati et potestati, quam super quoscunque in Christum cre dentes in omnibus partibus orbis beatus Petrus ab ipso Domino Jesu Christo accepit; et quod nullus apostolus, vel quicunque alius super omnes Christianos, nisi solus Petrus plenissimam po­ testatem accepit.“ — Adjungitur sententia, quam Innocentius λ tulit 29. jan. 1647; unde deprehendimus, principatum s. Petri supra ipsum s. Paulum, id quod facile extendatur ad apostolos reliquos, esse dogma fidei: enimvero est sententia hujusmodi (D 965): «Sanctissimus, relata unanimi theologorum ad hoc specialiter deputatorum censura, et auditis votis eminentissimorum et reverendissimorum DD. Cardinalium generalium in­ quisitorum, propositionem hanc: S, Petrus et s. Paulus sunt duo ecclesiae principes, qui unicum efficiunt, vel: sunt duo ecclesiae catholicae coryphaei ac supremi duces summa inter se unitate conjuncti, vel: sunt geminus universalis ecclesiae vertex, qui in unum divinissime coaluerunt, vel: sunt duo ecclesiae summi pastores ac praesides, qui unicum caput con­ stituunt, ita explicatam, ut ponat omnimodam aequalitatem inter s. Petrum et s. Paulum sine subordinatione et subjectione s. Pauli ad s. Petrum in potestate suprema et regimine univer­ sa is ecclesiae, haereticam censuit et declaravit,- — Accedit, quod concilium vaticanum docet (s. IV; L) 1667)- Ut vero Principatus n. Petri, ut simpliciter universali*, in coapostolos primum indirectus. JfJQ episcopatu^ ipse unus et indivisus esset, et per cohaerentes sibi invicem sacerdotes credentium multitudo universa in fidei et communionis unitate conservaretur, beatum Petrum ceteris apostolis praeponens in ipso instituit i pastor aeternus et epi­ scopus animarum nostrarum) perpetuum utriusque unitatis principium ac visibile fundamentum, super cujus fortitudinem aeternum exstrueretur templum, et ecclesiae coelo inferenda sublimitas in hujus fidei firmitate consurgeret. “ Deinceps autem solus Petrus prae ceteris apostolis, sive seorsum singulis sive omnibus simul, vero ac proprio primatu jurisdictionis divinitus instructus ideoque continuo apostolorum princeps, caput, vertex exhibetur (ib. c. 1-4; D 1668—1670. 1672. 1678. 1679; cf. supra n. 59. 150). 3. Neque ita multum est difficile indicare rationem ipsam, 238 qua b. Petrus tenuerit primatum in reliquos apostolos proindeque partem thesis hanc cum prima conciliare. Quem ad finem nolumus urgere, apostolorum potestatem fuisse extra­ ordinariam, Petri ordinariam, siquidem discrimen tale modum merum obtinendi, non potestatem in se ipsam neque ideo re­ lationem inter Petrum et apostolos attingit. Potius urgeamus, ex dignitate Petri consequi, ut apostoli ceteri discipulos certe proprios vel ecclesias a se conditas cum ipsis antistitibus in potestate sola episcopali succedentibus neutiquam potuerint relinquere sibi solis, sed debuerint eas omnes primatum Petri edocere easdemque Petro, principio centroque unitatis et ca­ piti visibili ecclesiae universae, aggregare et subicere, ne illae ut schismaticae ob eamque causam apostoli ut regentes jam ipsi schismatici extra ecclesiam Christi veram versarentur. Unde utique potestatem Petri majorem potestate apostolorum reliquo­ rum fuisse intellegimus, quod Petrus solus ecclesias cunctas, ceteri apostoli ecclesias tantum a se excitatas regerent, et quod Petrus solus fideles cuilibet apostolo subjectos, etiam praeter vel contra apostoli regentis voluntatem, legibus ligare eosdemque legibus apostoli gubernantis solvere valeret. Nimirum apo­ stoli, qui erant praeter Petrum, a Christo sane jus habebant fungendi munere sacro ex se ubicumque vellent, Deo quidem singulariter apostolorum gressus moderante (cf. Aci 11, 27 ss; 13, 2. 4; 16, 6. 9; 18, 9 ss; 19, 21; 20, 22 ss; 21, 4. 11; 22, 17 ss; 23, 11; 27, 23 ss); sed reapse jure tali circumscripte tantum I I ’I • i ? *% k 170 Principatus Petri in ipsos coapostolos, etiam directus in actu saltem pris», uti poterant, tum quod non licebat interponere jurisdictionem in regionibus jam per apostolos alios occupatis, tum quod potestas physica eundi quoquoversus singulis omnibus deerat. Quapropter conveniebat, orbe terrarum toto per amicam divi sionem inter sese distributo (cf. Gal 2, 9. 10), a singulis apo­ stolis gentes quasdam certas suscipi docendas atque guber­ nandas. primatu observato ita, ut imperium summum in homines plane omnes ab apostolis conversos esset penes Petrum, con­ stitutum caput ecclesiae integrae Christi. Hinc cum potestas · apostolica illa indeterminata ad omnes mundi plagas possit nominari quadantenus universalis, restricta, tamen erat eo, quod non foret tandem exercenda vel tenenda nisi in provinciis vel pro provinciis ecclesiisque his illisve, sub potestate Petri sim­ pliciter universali, ut quae pateret vere in ecclesiam universam. Et id certe sibi vult, quem paulo ante in. 237) appellavimus. Clemens VI. exhibendo potestatem apostolorum singulorum par­ ticularem eandemque a Domino subjectam jurisdictioni generali s. Petri. Similia scripserat Innocentius III (ad patriarch, constantinop. 1. 2. ep. 209; J/ 214, 759. 760). Verum si inde capitur potestas s. Petri in apostolos ipsos indirecta, i. e., ratione hominum hisce subditorum, jurisdictio directa nondum satis explicatur. Itaque immedia­ tum b. Petri in coapostolos principatum via alia common­ stramus. Etenim a. apostoli debebant ita esse animo affecti, ut, si unquam de norma recta in conversando declinarent, a Petro ut a supe­ riore suo haud recusarent corrigi. Atqui eo ipso Petrus pri­ matum, saltem in actu primo, erga coapostolos gessisse seu coapostoli, quamvis independenter positi, non et independentes penitus a Petro exstitisse comprobantur. Xeque illud officit, quod per dona apostolorum extraordinaria videri potest Petrus locum nullum potestatis suae exercendae habuisse. At enim non ideo sane neganda est potestas, quod ejus usus ob sin­ gularem perfectionem certorum subditorum, velut per accidens, necessarius utilisve adhuc nunquam vel vix unquam fiat. Quin ipsa extraordinaria confirmatio in gratia et caritate efficiebat, ut apostoli ab omni culpa haeresis vel schismatis formalis, quae separaret ab ecclesia, arcerentur proin deque apostoli manentes, edocti a Spiritu et infallibiles, jus summum Petri l’rincipatasPetri in coapostolos in actu secundo ; cxplicatui Gai 2,0; 2,6.9. j < | revelatum et constantissime cognoscerent cognitumque profi terentur et inviolate observare vellent. b. Praeterea autem Petrus primatum in apostolos actu 240 secundo adhibere potuit. Etenim cur non apostolis derectio peculiaris Spiritus sancti in agendis concessa generatim ita sit, ut aliquando, similiter ac Petrus ipse (ex Gal 2, 11 ss), delinquere saltem per imprudentiam quandam ideoque corrigi a Petro correctione auctoritatis possent? Ad hoc etiam se­ positis defectibus apostolorum ceterorum Petrus primatu uti potuit, salvis quidem juribus extra communem ordinem in co­ apostolos ab ipso Domino collatis. Sic solus Petrus potuit derigere actiones extraordinarias, apostolorum missione ne­ quaquam comprehensas, ut Matthiae electionem; pariter ille solus universalem synodum convocare potuit; insuper ille solus leges disciplinae ex se ferre potuit, quae cum ecclesia reliqua apostolos ipsos obligarent; item leges fidei, prout sunt etiam ecclesiasticae, a Petro uno pro apostolis ceteris vim suam habe­ bant; neque quidquam prohibet, quominus apostoli, quamvis in principio veluti substantiam vel summam evangelii a Do­ mino ipso didicissent (cf. Gal 1, 11 ss; 2, 6 ss), sint tempore procedente interdum etiam per Petrum firmamentum fidei a Deo positive in fide magis confirmati, vel quominus veritates quasdam nove revelatas Spiritus sanctus primum per ipsum Petrum caput apostolis suggesserit (cf. n. 143). Atqui per haec affatim perspicitur, quomodo prae potestate simpliciter apostolica potestas Petri non tantum sola extensive et inten­ sive summa, independens, proinde vere plena in se fuerit, sed potuerit talis rebus gestis apparere. 4. Potentatui Petri in apostolos reliquos opponeretur frustra, 241 praeter alia jam expedita, a. Gal 2, 5: „Quibus neque ad horam cessimus subjectione, ut veritas evangelii permaneat apud vos.“ At enim ii, quibus s. Paulus non cessit subiectione, videlicet decernendo circumcisionem Titi postulatam, sunt falsi fratres, memorati v. 4, non vero Petrus cum aliis apostolis vel emi­ nentibus (v. 2. .*>. 6 ss), quos etiam sibi consensisse studiose monstrat Paulus et stetisse secum contra falsos fratres. b. Gal 2. 6. 9 s. Paulus illud solum indicat, se, praeter! missa condicione hominis exteriore, quam Deus non respiciat, ‘ in ipsis donis interioribus neutiquam minorem esse των ΰο~ 172 Principatui Petri in coapostolos non obitat Gal 2, 7.8 nec inajfi» tradi. . ' 7.ni)K )f tit-ai n, iis videlicet, quorum dignitas manifesta vel ad­ versariis quoque agnita erat (cf. Mare 10,42 cum ZL/zr 22,25, eatenus quidem non minorem, quatenus in doctrina a seeousqae praedicata, (ex Gal 1, 11 ss) divinae indolis et originis, neque quidquam emendandum neque adjungendum illi deprehendere potuerint; immo secundum aliquid, i. e., gratiam apostolatus a Deo sibi datam se non inferiorem esse apostolis primariis, qui ’ existimantur columnae ecclesiam sustentantes, qui et se aposto­ lum aequalem ipsis cognoverint et datis dexteris probaverint. c. Neque Gal 2, 7. 8 exaequat Paulus Petro se simpliciter ratione potestatis, sed ratione potestatis tantum apostolicae, nominatim praedicandi, quod, sicut Petrus annuntiarit evan­ gelium eventu ope Dei prospero potissimum iudaeis, ita Paulus, Domino aequaliter confirmante, magis gentibus. Ubi videtur Paulus se apostolo Petro prae ceteris peraeque apostolis po­ nere parem, quod hic per dignitatem specialem inter apo­ stolos omnes emineret ideoque apud galatas ipsos, paucis annis ante a Paulo solo institutos, jam inclaruisset. d. Nec profecto amplius nos movere debet, quod aliquando Patres apostolos aequales dicunt; cujusmodi aequalitas secun­ dum praerogativas apostolatus vel et secundum potestatem ordinis accipitur. Recolantur e. c. verba superius recitata s. Cypriani (n. 128i vel s. Hieronymi (n 236). litulo peculiari s. Paulus aequalis s. Petro exhibetur, ratione scilicet laborum, martyrii, meritorum in ecclesiam; quo spectat locus pridem allatus Ainbrosiastri in. 205; in Gal 2, 7 ss). Similiter s. Paulus cum s. Petro salutatur apostolorum princeps. Et sub respectu laborum quidem s. Paulus etiam antonomastice apostolus ap pellatur, id quod s. Augustinus verbis his significat (contra duas ep. pelag. 1. 3. c. 3. n. 4; J/ 44, 589. 590): „Apostolus cum dicitur, si non exprimatur quis apostolus, non intelligitur nisi Paulus: quia pluribus est epistolis notior, et plus omnibus illis laboravit (1 Cor 15, 10).“ Cf. dictum congruum s. Joanna ( hrysostomi supra η. 201 : in Gal 1. ] ). Ad exprimendam singu­ larem illam praerogativam s. Pauli, qua ut magister gentium antecelluit, videtur esse factum, ut in antiquis imaginibus imagini s. Pauli interdum prae imagine ipsius s. Petri locus praestantior concederetur, nisi forte idem opificum inscitiae cuidam satius imputandum est. »i mu Ecclesia Christi laxior prae una jam praesenti erat ante Christum. Ecclesia < hr isti etsi laxiore quodam mada m a tempore protopu rentu m exstitit, artiorem tamen con­ stitutionem sibi jam essentialem accepit ab ipso Verbo in­ carnato. ita ut inde idem foret non pertinere ad ecclesiam hujus formae specialis a Domino fundatam atque simpli­ citer extorrem ab ecclesia Dei esse. Thesis VIII. 245 Declaratio. Ad caput doctrinae de institutione ecclesiae Jesu Christi absolvendum nunc accuratius inquirimus, quid facta comparatione cum ecclesia prius exsistente ipse Dominus egerit, ut vere esset auctor ecclesiae ab illa differentis novae ejusdemque, jam sublata omni alia legitima ecclesia Dei, unicae. Quo funditus evertuntur hypotheses illae futiles, quibus ecclesiae originem divinam denegari supra (n. 33) indicavimus. Porro tres partes hujus thesis theologice exploratae sunt; quinimmo parte altera, rite quidem intellecta, sicut parte tertia, merito dicemus dogma fidei enuntiari. Demonstratio p. 1, h. e., ecclesiam Christi qualemcumque 246 a protoparentibus exstitisse. 1. Ecclesia rationis verae, quamvis laxioris, est multitudo hominum vocante Deo ad Deum ipsum supernaturaliter colen­ dum per vinculum exterius qualecumque juncta (ex th. I. p. I; n. 12—19); quae si Christum causam, objectum cultus, caput suum habeat, apte etiam ecclesia Christi appellari potest. At­ qui multitudo talis a protoparentibus ipsis lapsis continuo in terra exstitisse commonstratur. Ergo ecclesia Christi quaedam vera, quamvis, pro minore sua unitate vel generatim perfectione, minus absoluta, jam inde ab origine humani generis stetit. Prob. min. per partes: a. Ab ipsa promissione Redemp- 247 toris, parentibus primis lapsis per misericordiam Dei facta Gen 3, 15), conspicimus fuisse evocante Deo semper aliquem coetum plus minusve amplum hominum eorum, qui fide cultu­ que supernaturali Dominum Deum colerent. Sane voluit Deus etiam post lapsum generis humani homines omnes redimi et redemptione singulis applicata salvos tandem fieri, id quod probatum aliunde sumimus. Quare praeparavit Deus et paren­ tibus primis ipsis et posteris eorum gratias necessarias pro fide ad justificationem requisita, fide scilicet vera ideoque una, pro consentanea spe, pro ipsa denique caritate. Quibus gratiis vocantibus homines utique etiam simul plures respondere po- l'inres fnlelrs Dei cultores a ptotoparentibus continuo exsistebant, .... terant in eliciendis actibus fidei, spei, caritatis primum quidem internis. Neque tamen cultus hic interior manere solus po­ terat, sed, quae est indoles hominis proindeque lex conatura liter ex ordine supernatural! semel statuto oriens, jam expli­ care se debebat in exterioris vitae actibus congruentibus, i e„ in fidei unius ejusdemque vel etiam spei et caritatis profes­ sione ici. Runi 10, 10) et in sacrificiis aliisque ritibus cultus externi et visibilis fidem fidelium unam vel spem et caritatem referentibus. Quod si fiebat, jam plurium societas vera super­ natural! religione religiosa seu ecclesia constituebatur. Porro ejusmodi fideles Dei cultores reapse non deerant ab Adam usque ad Noe. Qua de re nos faciunt certiores Sap 10, 1. 2: «Haec (sapientia) illum, qui primus formatus est a Deo pater orbis terrarum, cum solus esset creatus, custodivit, et eduxit illum a delicto suo, et dedit illi virtutem continendi omnia“; Gen 4, 4. 26: -Abel quoque obtulit de primogenitis gregis sui, et de adipibus eorum: et respexit Dominus ad Abel, et ad munera ejus .. Sed et Seth natus est filius, quem vocavit Enos; iste coepit Et ambulavit Henoch Gen 5 invocare nomen Domini cum Deo4; Eccli 44,7 16: « Henoch Xplacuit Deo, et translatus est in paradisum, ut det gentibus poenitentiam": 'Jud 14. 15: -Prophetavit autem et de his septimus ab Adam Enoch, dicens: Ecce. venit Dominus in sanctis millibus suis, facere judicium contra omnes, et arguere omnes impios de omnibus operibus impietatis eorum, quibus impie egerunt, et de omnibus duris, quae locuti sunt contra Deum peccatores impii4; tum accedit, quod Gen 6, 2. 4 memorantur filii Dei, qui initis conjugiis illi­ citis et perseverantes in malitia fuerint delendi; quibus v. S Noe sic opponitur: „Noe vero invenit gratiam coram Domino*: adde illud apostoli F/cb II, 1 -6: -Est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium. In hac enim testimonium consecuti sunt senes. Fide intelligimus aptata esse saecula verbo Dei, ut ex invisibilibus visibilia fierent. Fide plurimam hostiam Abel, quam Cain, obtulit Deo, per quam testimonium consecutus est esse justus, testimonium perhibente muneribus ejus Deo, et per illam defunctus adhuc loquitur, bide Henoch translatus est, ne videret mortem, et non inve­ niebatur, quia transtulit illum Deus; ante translationem enim testimonium habuit placuisse Deo. Sine fide autem impossi77 i cum eo: Ecce ego statuam pactum meum vobiscum, et cum I semine vestro post vos"; Gen 9, 26. 27: „Dixitque (Xoe): Benedictus Dominus Deus Sem, sit Chanaan servus ejus. Dilatet Deus Japhet, et habitet in tabernaculis Sem, sitque Chanaan Abraham, id quod colligimus ex Gen G, 9: ,.Noe vir justus at­ servus ejus4; fuit Gen in 14, 18—29: „Atsuis, verocum Melchisedech rex que perfectus generationibus Deo ambulavit"; Salem, et vinum, enim sacerdos Dei 67//Ï, proferens 1: „Dixitquepanem Dominus ad eum:erat ingredere tu, et omnis altissimi, benedixit ei, te et fidei ait: Benedictus Abram Deo excelso, domus arcam: enim vidi justum coram in gene­ juncii tua unitateinlinis oppetendi, profitendae. c.ultn* veri, sub me patriarchis. quiratione creavit caelum : et benedictusDeus Deus hac"; Gen 9,et1. terram 8. 9: ,.Benedixitque Xoeexcelsus, et filiis iV quo protegente, « *'-·sunt. Et ‘ÎS* dedit ei de­ hostes in manibus tuis bile est placere Deo. Credere enim oportet accedentem ; cimas ex quia omnibus44, 17; lleb 7. — Quod Deum, est, et ; inquirentibus se 11, remunerator sit4vero . — X attinet cultores Dei ab Abraham ad usque Moysen, que deficiebant, quiexsistentes fideliter Deum colerent,usque a Noe ad res est nimis comperta (vide v. g. Eccli 44, 20—27 ; Rom 4, 11.12: Hcb\ï. 8 23); et idem utique valet de tempore decurrente a Moyse usque ad Christum (cf. e. c. Eccli 45 ss; Hcb 11,24—40). Neque obstat Ex 32. 1 ss, si conferas quidem v. 17. 26 vel / Cor 10, 7, neque magis 5 Reg 19, 10. 14 vel fs 1, 4 vel Jer 2, 11, collatis 3 Reg 19, 18; Rom 11, 4; 2 Mach 1, 19. I). λ inculum igitur jungens totum, de quo quaerimus, coetum consistebat in fine uno salutari palam appetendo vel in forma super- 24! naturali una exprimenda, i. e., in profitenda exterius fide una et exercenda cultus, pro hominum quidem varietate varii, veritate una, Immo sicut sacramentum quoddam pro infantium omnium salute etiam directe a Deo institutum esse scitur, ita facile et alii ritus ad cultum exteriorem totius populi Dei pertinentes lege divina positiva, si non in specie, saltem in genere iidem definiti fuerint. Principium vero efficiens visibile hujus formalis unitatis ab 2ô0 initio ipse Adam pro societate omni exsistebat. Quo defuncto vinculum simile pro familiis singulis quidem situm erat in aucto­ ritate capitum seu patriarcharum. Eli enim serie continua funge- « I a I 1 /h Fideles Dei cultores sub patriarchis (ungentibus sacro magisterio ct impetto bantur munere magisterii ejusque ordinarii in tradendis verita tibus iam prius revelatis de Dei exsistentia, attributis, lege, cultu, de angelis, de hominis condicione prima, lapsu, restitutione per Salvatorem promissum et venturum perficienda. Quod ipsum in dicatur verbis illis Domini Gen 18, 17— 19: „Xum celare potero Abraham quae gesturus sum: cum futurus sit in gentem magnam, ac robustissimam, et benedicendae sint in illo omnes nationes terrae? Scio enim quod praecepturus sit tiliis suis, et domui suae post se, ut custodiant viam Domini et faciant judicium et justitiam: ut adducat Dominus propter Abraham omnia quae locutus est ad eum4; eodem spectat Deui 32, 7. 8: ,Memento dierum anti­ quorum, cogita generationes singulas: interroga patrem tuum, et annuntiabit tibi: majores tuos, et dicent tibi: Quando divi­ debat Altissimus gentes, quando separabat filios Adam, con­ stituit terminos populorum juxta numerum filiorum Israel4; Job 8, 8 10: «Interroga enim generationem pristinam, et di­ ligenter investiga patrum memoriam (hesterni quippe sumus, et ignoramus, quoniam sicut umbra dies nostri sunt super terram): et ipsi docebunt te: loquentur tibi, et de corde suo proferent eloquia~ ; 2 Pef 2, 5: „Et originali mundo non pe­ percit, sed octavum Noe justitiae praeconem custodivit, diluvium mundo impiorum inducens." Magisterio ordinario accedebat opportune extraordinarium vel propheticum in explicando ul­ terius et augendo fidei deposito per revelationes novas a Spi­ ritu sancto factas. Ita Gen 20, 7 Abraham a Deo propheta appellatur; hinc et illud monitum Ps 104, 15: „Nolite tangere christos meos, et in prophetis meis nolite malignari"; quod repetitur / Par 16, 22; adde Eccli 44, 1 -3: ,,Laudemus viros gloriosos, et parentes nostros in generatione sua. Multam gloriam fecit Dominus magnificentia sua a saeculo. Domi­ nantes in potestatibus suis, homines magni virtute, et prudentia sua praediti, nuntiantes in prophetis dignitatem prophetarum ((«Tijy/tAzori,· μ· rcçoif ητεί cuç)“ ; Jud 14. Insuper patriarchae ob­ tinebant imperii sacri potestatem erga subdita sibi familiarum membra, ut est inferre ex G en 17, 23; 18, 19; 35, 2. 3: „Jacob vero convocata omni domo sua, ait : Abjicite deos alienos, qui in medio vestri sunt, et mundamini, ac mutate vestimenta vestra. Surgite, et ascendamus in Bethel, ut faciamus ibi altare Deo: qui exaudivit me in die tribulationis meae, et socius fuit iti- 1 - — — ·-- et sacerdotio, sub Deo ipso quadantenus visibili, ex meritis Christi. 177 neris mei? Similiter implebant patriarchae partes sacerdotii in faciendis sacris. Exempla praebent Gen 8, 20: „ Aedificavit autem Noe altare Domino ; et tollens de cunctis pecoribus et volucribus mundis, obtulit holocausta super altare"; Gen 12, 7. 8: rApparuit autem Dominus Abram, et dixit ei: Semini tuo dabo terram hanc. Qui aedificavit ibi altare Domino, qui apparuerat ei. Et inde transgrediens ad montem, qui erat contra orientem Bethel, tetendit ibi tabernaculum suum, ab occidente habens Bethel, et ab oriente Hai; aedificavit quoque ibi altare Domino, et invocavit nomen ejus"; Gcn 13, 4. 18; 14, 18; 15, 9 ss; 22,1—13; Gen 26, 25: „Itaque aedificavit (Isaac) ibi altare; et invocato nomine Domini, extendit tabernaculum"; Gen 31, 54; 33, 20: „Et erecto ibi altari, invocavit (Jacob) super illud for­ tissimum Deum Israel"; Gcn 35, 1 ss; Job 1, 5: ,,Cumque in orbem transissent dies convivii, mittebat ad eos Job, et sancti­ ficabat illos, consurgensque diluculo offerebat holocausta pro singulis. Dicebat enim: Ne forte peccaverint filii mei, et bene­ dixerint Deo in cordibus suis. Sic faciebat Job cunctis diebus^; Job 42, 8. Unitas vero, qua post Adam singulae familiae vel coetus 251 religiosi particulares in unum Dei populum universalem ex­ terius visibilem sociabantur, cum per formalem causam decla­ ratam etiamtum superesset, ex parte principii efficientis jam sane minus stricta fuerit. Ceterum Deus ipse, ut per organa sua revelans credendas veritates et exposcens fidem vel et communia agenda quaedam statuens proindeque etiam saepius apparens (vide Heb 1, 1), haud immerito principium supremum quadantenus visibile habeatur, cui integra societas fidelium colentium adhaeserit. Nec certe pro unitate societatis etiam magis proprie dictae postulatur, ut subjectum potestatis summae sit semper omnibus proxime visibile. C. Xon nisi ex meritis futuris Christi Redemptoris gratiae 252 omnes necessariae ad cultum salutarem Deo exhibendum etiam ante Christum parabantur et dabantur, ita ut ecclesia illa ante Christum tota ad Christum ut ad causam suam merentem saltem referretur. Id constat ex Rom 3,20 ss; Ilcb^, 15:.,Et ideo (Christus) novi testamenti mediator est, ut morte intercedente, in redemtionem earum praevaricationum, quae erant sub priori testamento, repromissionem accipiant, qui vocati sunt aeternae hereditatis^ ; Slraab, De Ecclesia. ; Mr 4* 1(8 Christus objectum cultus et caput ecclesiae primitivae; ex qua eminet monita. Tleb 11, 39.40. — lum eadem ecclesia in Dominum venturum Servatorem explicite vel implicite credendo et sperando ob jectum cultus Christum sibi propositum habebat. Huc pertinet ipsum protoevangelium G< n 3, 15, dein promissio facta Abrahamo Gen 18, 18; 22, 18: „et benedicentur in semine tuo omnes gentes terrae'*, quae quidem promissio renovatur Isaaco Gen 26,4, et Jacobo Gen 28, 14 etc. Tandem fideles Dei cultores eccle­ siam antiquam componentes Christo futuro capiti beato pro Adam primo lapso tamquam membra corporis inserta vel quasi praeformata erant. Etenim ex Rom ϊ>, 14. 17. 18 „regnavit mors ab Adam usque ad Moysen etiam in eos, qui non pecca­ verunt in similitudinem praevaricationis Adae, qui est forma futuri. . Si enim unius delicto mors regnavit per unum, multo magis abundantiam gratiae, et donationis et justitiae accipientes, in vita regnabunt per unum Jesum Christum. Igitur sicut per unius delictum in omnes homines in condemnationem, sic et per unius justitiam in omnes homines in justificationem vitae“; et ex Eph 1,10 voluit Deus ,,instaurare ((ΜΓ/.&ραλαιώσασίϊαήomnia in Christo, quae in caelis, et quae in terra sunt, in ipso"; et ex Co/ 1, 18—20 „ipse est caput corporis ecclesiae, qui est principium, primogenitus ex mortuis, ut sit in omnibus ipse primatum tenens; quia in ipso complacuit, omnem plenitudineninhabitare, et per eum reconciliare omnia in ipsum, pacificans per sanguinem crucis ejus, sive quae in terris, sive quae in caelis sunt.“ ■ 2. Quin etiam expressior quidam status ecclesiae Christi jam ante Christum exstitit. X'idelicet ecclesia illa latior pri­ mitiva, quae patriarchalis vel, prae oeconomia quidem magis positiva, legis naturae dicitur, certe pro gentibus a populo Israel distinctis usque ad Christum, destinatione saltem Dei. perdurabat. Sed praeter eam tempore procedente forma ec clesiae alia divinitus inducta est pro solo populo Israel, quatr Deus inde jam ab Abraham incohavit, perfecit autem ministerio Moysis, cum unum ex omnibus electum illum populum sibi peculiarem {Ex 19, 5. 6; Dent 4, 6 ss; 7, 2 6; Ram 3, 1.2; 9, -I. 5) collegit et formavit; quae ipsa ecclesia peculiaris mosaica vel status legis scriptae majore perfectione sua con spicuam se praebet. Nimirum quo perfectior est causa uni tatis formalis et efficiens continuo visibilis. eo ecclesia est Ecclesia mosaica perfectior ex forma fidei, cultus, hierarchia. 179 perfectior. Atqui hac utraque ratione ecclesia populi Israel ecclesiae ante Christum reliquae excellit. Nam primum sicut forma fidei per repetitas saepe revelationes Dei erat in ec­ clesia illa explicatior, ita cultus, utpote in singulis quibusque a Deo ipso definitus (vide v. g. Lev), erat unus firmior, in sacrificiis, sacramentis, sacris, observantiis (cf. s. Thomae S. theol. 1. 2. q. 101. a. 4), in retenta ipsa sacri tabernaculi vel templi unitate (vide Lev 17 et Deut 12). Deinde unitas eadem continebatur per hierarchiam divinitus institutam, coalescen­ tem ex uno summo sacerdote, ex sacerdotibus secundi ordinis i£r28; 29; 4 Reg 23, 4), ex levitis ministrantibus (1 Par 16, 4), iisque omnibus in tribu Levi successione fixa perstaturis. Quae hierarchia munus obtinebat sacri ministerii in procurando cultu Dei, ut ex locis nunc citatis liquet. Ad hoc gerebat munus sacri regiminis vel jurisdictionis ex Deut 17, 8—13: „Si diffi­ cile et ambiguum apud te judicium esse perspexeris inter san­ guinem et sanguinem, causam et causam, lepram et lepram, et judicium intra portas tuas videris verba variari: surge, et ascende ad locum, quem elegerit Dominus Deus tuus. Areniesque ad sacerdotes levitici generis, et ad judicem, qui fuerit illo tempore: quaeresque ab eis, qui indicabunt tibi judicii veritatem. Et facies quodcumque dixerint, qui praesunt loco, quem elegerit Dominus, et docuerint te juxta legem ejus: sequerisque sententiam eorum, nec declinabis ad dexteram neque ad sinistram. Qui autem superbierit, nolens obedire sacerdotis imperio, qui eo tempore ministrat Domino Deo tuo, et decreto judicis, morietur homo ille, et auferes malum de Israel: cunctusque populus audiens timebit, ut nullus deinceps intumescat superbia." Praeterea administrabat hierarchia illa munus ma­ gisterii in lege et doctrina Dei exponenda et conservanda; quo facit, cum loco ultimo allato, Lev 10, 8—11: „Dixit quo­ que Dominus ad Aaron: Vinum, et omne quod inebriare potest, non bibetis, tu et filii tui, quando intratis in tabernaculum testimonii, ne moriamini: quia praeceptum sempiternum est in generationes vestras, et ut habeatis scientiam discernendi inter sanctum et profanum, inter pollutum et mundum : doceatisque filios Israel omnia legitima mea, quae locutus est Dominus ad eos per manum Moysi"; Mal 2, 6. 7: „Lex veritatis fuit in ore ejus (Levi/. et iniquitas non est inventa in labiis ejus; in « I co Ecclesiam a protoparentibus exsistentem agnoscunt ipsi Patres. pace et in aequitate ambulavit mecum, et multos avertit ab iniquitate. Labia enim sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent ex ore ejus, quia angelus Domini exercituum est“. Juvat conferre supra n. 20. 3. Quae hactenus dicta sunt, veterum suffragio confir­ mantur. Ita Eusebius (hist. eccl. 1. 1 c. 4; J/ 20, 78): .Quod si quis omnes illos, quorum justitia tam illustri testimonio com' probata est, ab Abraham initio sumpto, ad primum usque hominem recurrens. Christianos non quidem nomine sed re ipsa fuisse affirmet, is certe non procul a veritate aberraverit. Nam cum Christiani nomine nihil aliud significetur, quam vir qui per Christi cognitionem atque doctrinam modestia, justitia, tolerantia, fortitudine et pietatis cultusque unius qui super omnia est. Dei professione ornatus est. haec omnia veteres illi non minus studiose quam nos excoluerunt/' — Atque Augustinus (retract. 1. 1. c. 13. n. 3; J/ 32, 603): rRes ipsa quae nunc Christiana religio nuncupatur, erat apud antiquos, nec defuit ab initio generis humani, quousque ipse Christus veniret in carne, unde vera religio quae jam erat, coepit ap­ pellari Christiana.·' Idem etiam distinctius sic loquitur (de civit. Dei 1. 16. c. 9. 10; J/ 41, 487 ss): „Quapropter inter illos tunc hominum populos . . quaeramus, si possumus invenire illam in terris peregrinantem civitatem Dei, quae usque ad diluvium arcamque perducta est, atque in filiis Noe per eorum benedictiones perseverasse monstratur, maxime in maximo, qui est appellatus Sem: quandoquidem Japheth ita benedictus est. ut in eiusdem fratris sui domibus habitaret. Tenenda est igitur series generationum ab ipso Sem, ut ipsa ostendat post dilu­ vium civitatem Dei, sicut eam series generationum ab illo qui est appellatus Seth, ostendebat ante diluvium . . Cum ergo quae­ rimus in illis septuaginta duabus gentibus civitatem Dei, non possumus affirmare illo tempore, quo erat illis labium unum fCren 11, 1 », id est loquela una, tunc iam genus humanum alienatum fuisse a cultu veri Dei, ita ut in solis istis genera­ tionibus pietas vera remaneret, quae descendunt de semine Sem per Arphaxat, et tendunt ad Abraham: sed ab illa superbia aedificandae turris usque in coelum, qua impia signi ficatur elatio. apparuit civitas, hoc est societas, impiorum, Utrum itaque ante non fuerit, an latuerit, an potius utraque Ecclesiam a protoparentibus exsistentem agnoscunt ipsi Patres. 181 permanserit, pia scilicet in duobus filiis Noe, qui benedicti sunt, eorumque posteris, impia vero in eo qui maledictus est, atque eius progenie, ubi etiam exortus est gigas venator contra Dominum, non est dijudicatio facilis. Fortassis enim, quod pro­ fecto est credibilius, et in filiis duorum illorum iam tunc ante­ quam Babylonia coepisset institui, fuerunt contemptores Dei, et in filiis Cham cultores Dei: utrumque tamen hominum genus terris nunquam defuisse credendum est.“ Et (ep. 102. al. 49. n. 12. 15; J/ 33, 374. 376): „Ab exordio generis humani, qui­ cumque in eum (Filium Dei) crediderunt, eumque utcumque intellexerunt, et secundum ejus praecepta pie et juste vixerunt, quandolibet et ubilibet fuerint, per eum procul dubio salvi facti sunt. Sicut enim nos in eum credimus et apud Patrem manentem, et qui in carne jam venerit, sic credebant in eum antiqui, et apud Patrem manentem, et in carne venturum. Nec quia pro temporum varietate nunc factum annuntiatur, quod tunc futurum praenuntiabatur, ideo fides ipsa variata, vel salus ipsa diversa est . . Ab initio generis humani, alias occultius, alias evidentius, sicut congruere temporibus divinitus visum est, nec prophetari destitit, nec qui in eum crederent defuerunt, ab Adam usque ad Moysen, et in ipso populo Israel, quae speciali quodam mysterio gens prophetica fuit, et in aliis gentibus antequam venisset in carne. Cum enim nonnulli commemorantur in sanctis hebraicis libris jam ex tempore Abrahae, nec de stirpe carnis ejus, nec ex populo Israel, nec ex adventitia societate in populo Israel, qui tamen hujus sacramenti participes fuerunt, cur non credamus etiam in ceteris hac atque illae gentibus, alias alios fuisse, quamvis eos commemoratos in eisdem auctoritatibus non leg'amus? Ita salus religionis hujus, per quam solam veram salus vera veraciterque promittitur, nulli unquam defuit qui dignus fuit, et cui defuit, dignus non fuit.u (Cf. de praedest. c. 9. n. 17; J/ 44, 973. 974). Et (serm. 4. al. de diversis 44. n. 11 ; Jl/ 38, 39): .Ecclesiam . . accipite, fratres, non in his solis qui post Do­ mini adventum et nativitatem esse coeperunt sancti; sed omnes quotquot fuerunt sancti, ad ipsam ecclesiam pertinent. Non enim non ad nos pertinet pater Abraham, quia ille fuit ante­ quam Christus nasceretur de Virgine, et nos tanto post, id est, post passionem Christi facti sumus christiani: cum dicat 182 Ecclesiam a protoparentibus exsistentem agnoscunt ipsi Patres. apostolus quia filii sumus Abrahae, imitando fidem Abrahae (Rom 4, 12; Gal 3, 7). Ergo nos imitando illum ad ecclesiam admittimur, et ipsum ab ecclesia exclusuri sumus?“ Vel (in Jo tr. 45. n. 9; J/ 3o, 1722. 1723): „Ante adventum Domini nostri Jesu Christi, quo humilis venit in carne, praecesserunt justi, sic in eum credentes venturum, quomodo nos credimus in eum qui venit. Tempora variata sunt, non fides. Quia et ipsa verba pro tempore variantur, cum varia declinantur: alium sonum habet: venturus est; alium sonum habet: venit; mutatus est sonus: venturus est, et venit: eadem tamen fides utrosque conjungit, et eos qui venturum esse, et eos qui eum venisse crediderunt. Diversis quidem temporibus, sed utrosque per unum fidei ostium, hoc est per Christum, videmus ingressos.. Quotquot ergo illo tempore crediderunt vel Abrahae, vel Isaac, vel Jacob, vel Moysi, vel aliis patriarchis, aliisque prophetis Christum praenuntiantibus, oves erant, et Christum audierunt: non alienam vocem, sed ipsius audierunt. Judex fuerat in prae­ cone/ Vel etiam (ep. 190. al. 157. c. 2. n. 8; M 33, 859): nCum omnes justi, hoc est veraces Dei cultores, sive ante in­ carnationem, sive post incarnationem Christi, nec vixerint, nec vivant, nisi ex fide incarnationis Christi, in quo est gratiae plenitudo, profecto quod scriptum est, ,non‘ esse ,aliud nomen sub coelo, in quo oporteat salvos fieri nos' (Act 4, 12), ex illo tempore valet ad salvandum genus humanum, ex quo in Adam vitiatum est genus humanum. ,Sicut enim in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur' (1 Cor 15, 22). Quia sicut in regno mortis nemo sine Adam, ita in regno vitae nemo sine Christo/ Vel denique (de catecb. rud. c. 3. n. 6; M 40, 314): „Quamvis . . praemiserit Dominus Christus quamdam partem corporis sui in sanctis, qui eum nascendi tempore praeierunt, tamen ipse est caput corporis ecclesiae (Col 1, 18); illique omnes eidem corpori cujus ille caput est cohaeserunt, credendo in eum quem praenuntiabant. Non enim praecurrendo divulsi sunt, sed adjuncti potius ob­ sequendo. Nam etsi manus a capite praemitti potest, connexio tamen ejus sub capite est.u Videsis et c. 19. n. 33 (J/ 40, 334. 335); ench. c. 56. n. 15 ( J/ 40, 258. 259); de civ. Dei 1. 17. c. 1 (Λ/ 41, 523. 524); locum superius (n. 16 in Ps 36) prolatum. Kcclesiara a protoparentibus exsistentem agnoscunt ipsi Patres, 183 Similiter Leo M. loquitur (serm. 23, al. 22·. c. 4; Λ/'54, 202): 2ô5 .Non . . novo consilio Deus rebus humanis, nec sera miseratione consuluit; sed a constitutione mundi unam eamdemque omnibus causam salutis instituit. Gratia enim Dei, qua semper' est universitas justificata sanctorum, aucta est Christo nascente, non coepta; et hoc magnae pietatis sacramentum, quo totus jam mundus impletus est, tam potens etiam in suis significa­ tionibus fuit, ut non minus adepti sint qui illud credidere promissum, quam qui suscepere donatum.“ Et (serm. 66. al. 62. c. 1. 2; J/ 54, 365): „Redemptio Salvatoris destruens opus diaboli, et rumpens vincula peccati, ita magnae pietatis suae disposuit sacramentum, ut usque ad consummationem quidem mundi praefinita generationum plenitudo decurreret, sed renovatio originis per iustificationem indiscretae fidei ad omnia retro saecula pertineret. Incarnatio quippe Verbi, et occisio ac resurrectio Christi, universorum fidelium salus facta est, et sanguis unius iusti hoc nobis donavit, qui eum pro recon­ ciliatione mundi credimus fusum, quod contulit patribus, qui similiter credidere fundendum. Nihil ergo, dilectissimi, ab antiquis significationibus in Christiana religione diversum est, nec umquam a praecedentibus iustis, nisi in Domino Jesu Christo salvatio sperata est, dispensationibus quidem pro divinae vo­ luntatis ratione variatis, sed in idipsum coruscantibus et legis testimoniis, et prophetiae oraculis, et oblationibus hostiarum.u Cf. et serm. 24. al. 23. c. 1 ; J/ 54, 203, 204. — Auctor operis de vocatione omnium gentium (1. 2. c. 4. 5; J/ 51, 691): Quod . . in Israel per constitutionem legis et prophetica eloquia gere­ batur, hoc in universis nationibus totius creaturae testimonia et bonitatis Dei miracula semper egerunt. Sed cum in illo populo, cui utraque eruditio praefuit, nemo nisi gratia justificatus sit per spiritum fidei, quis ambigat eos qui de quibuscumque nationibus quibuslibet temporibus Deo placere potuerunt, spi­ ritu gratiae Dei fuisse discretos? Quae etsi parcior ante atque occultior fuit, nullis tamen saeculis se neg’avit, virtute una, quantitate diversa, consilio incommutabili, opere multiformi. “ — — Et Gregorius M. (hom. 19. in evang. n. 1; J/ 76, 1154): -Quis . . patrisfamilias (Mat 20, 1 ss) similitudinem rectius tenet quam conditor noster, qui regit quos condidit, et electos suos sic in hoc mundo possidet, quasi subiectos dominus in domo? I * 184 Ecclesiam a protoparentibus exsistentem agnoscunt Patres ipsi cl theologi ) Qui habet vineam, universalem scilicet ecclesiam, quae, ab Abel iusto usque ad ultimum electum qui in fine mundi nasci· turus est, quot sanctos protulit, quasi tot palmites misit. Hic I itaque paterfamilias ad excolendam vineam suam mane, hora I tertia, sexta, nona, et undecima operarios conducit, quia a mundi huius initio usque in finem ad erudiendam plebem fide­ lium praedicatores congregare non destitit. Mane etenim mundi fuit ab Adam usque ad Noe, hora vero tertia a Noe usque ad Abraham, sexta quoque ab Abraham usque ad Moysen, nona autem a Moyse usque ad adventum Domini, undecima vero ab adventu Domini usque ad finem mundi. In qua praedicatores sancti apostoli missi sunt, qui mercedem plenam et tarde veni­ entes acceperunt. Ad erudiendam ergo Dominus plebem suam, quasi ad excolendam vineam suam, nullo tempore destitit ope­ rarios mittere, quia et prius per patres, et postmodum per legis doctores et prophetas, ad extremum vero per apostolos, dum plebis suae mores excoluit, quasi per operarios in vineae cul­ tura laboravit.“ Recole effatum supra (n. 19) positum. 4. Ad haec audiatur s. Thomas dicens (S. theol. 3. q. 8. a. 3): „Haec est differentia inter corpus hominis naturale et corpus ecclesiae mysticum, quod membra corporis naturalis sunt omnia simul ; membra autem corporis mystici non sunt omnia simul: neque quantum ad esse naturae, quia corpus ecclesiae constituitur ex hominibus qui fuerunt a principio mundi usque ad finem ipsius, neque etiam quantum ad esse gratiae, quia eorum etiam qui sunt in uno tempore, quidam gratia carent, postmodum habituri, aliis eam jam habentibus.11 Et (ib. ad 3): „Sancti patres non insistebant sacramentis legalibus tamquam quibusdam rebus, sed sicut imaginibus et umbris futurorum. Idem autem est motus in imaginem, inquantum est imago, et in rem . . Et ideo antiqui patres, servando legalia sacramenta, ferebantur in Christum per fidem et dilectionem eamdem, qua et nos in ipsum ferimur: et ita patres antiqui pertinebant ad idem corpus ecclesiae ad quod nos pertinemus.11 — Theolo­ gorum posteriorum sententiam communem ita testatur Suare: de fide disp. 9. sect. 2. n. 3): pEcclesia,11 hominum quidem, „produci incepit in Adamo, et, formata Eva, proprie dici potuit ecclesiam,- ut societatem, „esse“, quod concesserint omnes, si agatur de ecclesia Dei simpliciter, non vero Christi, „atque Gen 4,4 vcl mens Patrum non obstnt ecclesiae primitivae ; novam condidit Christus. 1 85 i adeo certum videtur in utroque, saltem post lapsum", corri­ gendum scilicet per Christum, „ante generationem Cain et Abel fuisse ecclesiam. Haec est nunc communis opinio." <5, Pro tuenda vel collustranda veritate explicata opportunum 257 luerit etiam haec notasse: a. Ex eo, quod sacrificium oblatum ab Abel (Genl·, 4), non autem pariter ab Adam oblatum memoratur, concludere non licet, protoparentem sacrificia minime obtulisse. Sane ipse Cain sacrificium obtulit (Gen 4, 3). Porro est cen­ sendum, fratrem utrumque didicisse talem veri Dei cultum a parente suo, cui etiam prima futuri Salvatoris revelatio facta a Deo erat. Abelis vero sacrificium in scriptura nominatim in­ dicatur propter nexum cum ejusdem morte, quae dein narratur. I). Si quando Patres initium ecclesiae ab Abel ducere 2ή8 videntur, non tam exordium ecclesiae determinant, quam ec­ clesiam in terris positam cum primo eius membro in statu gratiae defuncto iungunt, vel tempore intercedente inter Abel et Adam jam quasi neglecto originem ecclesiae ab illo imprimis homine commendant, qui in scriptura ipsa magnopere laudatur (Mat 23, 35; 17e6 11, 4) atque innocentia sua et morte specialem Christi similitudinem prae se tulit. c. Ex providentia tam mirabili, qua Deus Abraham et 2ô9 eius posteros usque ad adventum Christi rexit, satis intelle­ gitur, voluntatem eam Dei, ut aliqua in mundo hoc ecclesia inde quidem ab aetate Abraham perpetuo exsisteret, fuisse antecedentem absolutam, non autem solum condicionatam, si Dei salutiferis consiliis homines ipsi obsecundarent. Porro voluntas absoluta eadem ad saecula priora quoque, saltem ex rationis quadam aequabilitate, merito extenditur. Demonstratio p. ΙΓ, i. e., ab ipso Verbo incarnato esse 260 conditam ecclesiam constitutionis essentialis artioris. 1. Sollemniter edixit Christus: ,,aedificabo ecclesiam meam“ (Mat 16, 18), tempore videlicet futuro ideoque ecclesiam futuram, nondum exsistentem. Atqui ecclesiam nondum exsistentem neutiquam aedificat, qui ornamentum quodpiam accidentale ecclesiae veteri superaddit, sed qui constituendo novam in elementis essen­ tialibus erigit. Ergo Christus ipse, Verbum incarnatum, ecclesiae dedit constitutionem essentialiter novam, proin prae laxissima illa temporis antecedentis artiorem seu in mediis ad finem salu­ tarem fixis jam magis definitam. 186 Ecclesia artior a Christo constituta ex nuntiatione et judaeorum exspectatione 2. Ad hoc in evangeliis regnum caelorum vel regnum Dei. quod est ecclesia Christi militans (recole n. 93—97; cf. et A/20,25 cum v. 28), pro iudaeis quoque tamquam appropinquans exhi­ betur, ut per illud Baptistae JAz/3, 2: „Poenitentiam agite, ap­ propinquavit enim regnum caelorum"; quod quidem pluries ab ipso Domino repetitur Mat 4, 17; 10, 7; Marc 1,15; Luc 10,9.11. Atqui ecclesiae regnum, quod est non nisi prope, simpliciter non adest, sed potius fundandum secundum perfectionem suam essentialem et prae alia, quae velut generalis exstet, specialem intellegitur. 262 3. Judaei ipsi ut Messiam, ita ejus aliquod in terris statuendum regnum, quamvis idea distorta interdum apprehensum, aetate Christi exspectabant, id quod patet v. g. ex Mat %, 1—6: „Cum ergo natus esset Jesus in Bethlehem Juda in diebus Herodis regis, ecce, magi ab oriente venerunt Jerosolymam, dicentes: Ubi est, qui natus est rex (ο τεχ&ε'ις βασιλείς) judaeorum? vidimus enim stellam ejus in oriente, et venimus adorare eum. Audiens autem Herodes rex, turbatus est, et omnis Jerosolyma cum illo. Et congregans omnes principes sacerdotum, et scribas populi, sciscitabatur ab eis, ubi Christus (ο χριστός) nasceretur. Atilii dixerunt ei: In Bethlehem Judae: sic enim scriptum est per Prophetam: Et tu Bethlehem terra Juda, nequaquam minima es in principibus Juda: ex te enim exiet dux, qui regat populum meum Israel"; Mat 21,9; hinc acclamatio Mare 11, 10: „Bene· dictus, qui venit (ο ερχόμενος) in nomine Domini; benedictum, quod venit regnum fr ερχόμενη βασιλεία) patris nostri David: Hosanna in excelsis"; Luc 19, 38; Jo 6, 14. 15: „Illi ergo homines, cum vidissent, quod Jesus fecerat signum, dicebant: Quia hic est vere Propheta, qui venturus est (ο ιτροφήτϊβ <> ερχόμενος) in mundum. Jesus ergo, cum cognovisset, quia ven­ turi essent, ut raperent eum, et facerent eum regem, fugit iterum in montem ipse solus"; Jo 19, 19.’) Quam exspecta­ tionem communem, correctam quidem repudiato regno non conspicuo spirituali, sed mundano, percipimus a Jesu ipso vel 261 *) Opinionem penitus dehxam judaeorum his testatur ipse Tacitus (hist. 1.5. c. 13): .Pluribus persuasio inerat antiquis sacerdotum literis contineri, eo ipso tempore fore, ut valesceret oriens profectique Judaea rerum poterentur/ — Simi­ liter Suetonius (Vespasiani c. 4); „Percrebuerat oriente toto vetus et constat., opinio, esse in fatis, ut eo tempore Judaea profecti rerum potirentur/ Ecclesia artior n Christo constituta secundum exspectationem approbatam. 187 ab evangelistis supponi et manifesto approbari, sive ratione proferendi praedicationem suam ut evangelium regni, regni scilicet illius messiani ab israelitis exspectati, sive aliis modis haud obscuris. Accipe primum Mat 4,23: „Et circuibat Jesus totam Galilaeam, docens in synagogis eorum, et praedicans evangelium regni (rijg βασιλείας'), et sanans omnem languorem et omnem infirmitatem in populo“; Mat 9, 35; et illud Jesu discipulis dictum Mat 13, 11. 19: „Quia vobis datum est nosse mysteria regni (τξς βασιλείας) caelorum, illis autem non est datum . . Omnis, qui audit verbum regni (της βασιλείας), et non intelligit, venit malus, et rapit quod seminatum est in corde ejus: hic est, qui secus viam seminatus est“ ; Mat 24, 14: „Et praedicabitur hoc evangelium regni (της βασιλείας) in universo orbe, in testimonium omnibus gentibus: et tunc veniet con­ summatio"; atque Domini illud Marc 10, 14. 15: „Sinite par­ vulos venire ad me, et ne prohibueritis eos, talium enim est regnum (η βασιλεία) Dei. Amen, dico vobis: Quisquis non re­ ceperit regnum Dei velut parvulus, non intrabit in illud"; I Luc 4, 43: ,,Quia et aliis civitatibus oportet me evangelizare regnum (την βασιλείαν) Dei, quia ideo missus sum"; Luc 8, 1; ' 9,2.11.60; 18, 16. 17; Act 1, 3; 8, 12; 19, 8; 20, 25; 28, 23: „Cum constituissent autem illi (Paulo) diem, venerunt ad eum in hospitium plurimi, quibus exponebat testificans regnum (την βαοιλειαν) Dei, suadensque eis de Jesu ex lege Moysi et Pro­ phetis a mane usque ad vesperam"; Act 28, 31. — Tum etiam expende narrationem istam Mat 20, 20 — 23: „Tunc accessit ad eum mater filiorum Zebedaei cum filiis suis, adorans et petens aliquid ab eo. Qui dixit ei: Quidvis? Ait illi: Dic, ut sedeant hi duo filii mei, unus ad dexteram tuam, et unus ad sinistram in regno tuo. Respondens autem Jesus, dixit: Nescitis, quid petatis. Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum? Dicunt ei: Possumus. Ait illis: Calicem quidem meum bibetis: sedere autem ad dexteram meam vel sinistram non est meum dare vobis, sed quibus paratum est a Patre meo“; Mat 27, 1 1 ; Marc 15, 43: ,,Venit Joseph ab Arimathaea, nobilis decurio, qui et ipse erat exspectans regnum (την βασιλείαν) Dei“ (cf. "j Jo 1, 49. 50: Mat 27, 57; Jo 19, 38); Luc 17, 20. 21; 23, 51 ..Respondit ei Nathanael, et ait: Rabbi, tu es Filius Dei, tu es rex Israel. Respondit Jesus, et dixit ei: Quia dixi tibi; 188 Ecclesia artior a Christo constituta pro exspectatione et vaticiniis V. T. Vidi te sub ficu, credis: majus his videbis"; Jo 12, 13—16; 18, 33—37 : „Introivit ergo iterum in praetorium Pilatus, et vocavit Jesum, et dixit ei: Tu es rex (ό βασιλείς) judaeorum? Respondit Jesus: A temetipso hoc dicis, an alii dixerunt tibi de me? Respondit Pilatus: Numquid ego judaeus sum? Gens tua et pontifices tradiderunt te mihi: quid fecisti? Respondit Jesus: Regnum meum non est de hoc mundo: si ex hoc mundo esset regnum meum, ministri mei utique decertarent, ut non traderer judaeis: nunc autem regnum meum non est hinc. Dixit itaque ei Pilatus: Ergo rex es tu? Respondit Jesus: Tu dicis, quia rex sum ego. Ego in hoc natus sum, et ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam veritati: omnis, qui est ex veritate, audit vocem meam"; Act 1, 6—8: ,,Igitur, qui convenerant, interrogabant eum, dicentes: Domine, si in tempore hoc restitues regnum (τίν βασιλείαν) Israel? Dixit autem eis: Non est vestrum, nosse tempora vel momenta, quae Pater posuit in sua potestate, sed accipietis virtutem supervenien­ tis Spiritus sancti in vos, et eritis mihi testes in Jerusalem, et in omni Judaea et Samaria, et usque ad ultimum terrae". Atqui regnum Messiae seu ecclesia, latiore certe sensu jam exsistens, inducta tantum constitutione essentialiter diversa strictiore a Christo condi potuit. 4. Porro origo exspectationis supra dictae repetenda est ex variis vaticiniis veteris testamenti. Sane per haec a. praenuntiatum erat regnum Messiae suo tempore venturi, idque regnum veri nominis, quoniam Messias appellatur rex, dominator, princeps, cujus esset thronus, et functiones ejus exhibentur propriae veri regis, quales sunt regnare, dominari, judicare, sedere super solium, pascere populum, habere gentes sibi oboedientes. Ita loquitur Dominus ad David 2 Reg 7, 12.13: ..Suscitabo semen tuum post te . . et firmabo regnum ejus: ipse aedificabit domum nomini meo, et stabiliam thronum regni ejus usque in sempiternum4. Adde illud Messiae Ps 2, 6—8: -Ego autem constitutus sum rex ab eo (ex hebr. Dominus: Ego autem constitui regem meuml super Sion montem sanctum ejus, praedicans praeceptum ejus. Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te. Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae". Lege et Ps 21, 28. 29;’ 71L 2_ii. · . -—11. nr. Deus judicium tuum regi Vaticiniis V. T. praenuntiatur regnum Christi venturi verum. 189 da, et justitiam tuam filio regis: judicare populum tuum in justitia, et pauperes tuos in judicio. Suscipiant montes pacem populo, et colles justitiam. Judicabit pauperes populi, et salvos faciet filios pauperum, et humiliabit calumniatorem. Et per­ manebit cum sole et ante lunam, in generatione et generationem. Descendet sicut pluvia in vellus, et sicut stillicidia stillantia super terram. Orietur in diebus ejus justitia, et abundantia pacis, donec auferatur luna. Et dominabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrarum. Coram illo procident aethiopes, et inimici ejus terram lingent. Reges Tharsis et insulae munera offerent: reges arabum et Saba dona adducent: et adorabunt eum omnes reges terrae : omnes gentes servient ei" ; et hoc promissum Dei Ps 88, 21.29.30.34—38 ; .Inveni David servum meum: oleo sancto meo unxi eum . . In aeternum servabo illi misericordiam meam, et testamentum meum fidele ipsi. Et ponam in saeculum saeculi semen ejus, et thronum ejus sicut dies caeli . . Misericordiam autem meam non dispergam ab eo, neque nocebo in veritate mea: neque profanabo testamentum meum, et quae procedunt de labiis meis, non faciam irrita. Semel juravi in sancto meo, si David mentiar: semen ejus in aeternum manebit. Et thronus ejus sicut sol in conspectu meo, et sicut luna perfecta in aeternum, et testis in caelo fidelis“. Similiter vaticinatur Is 9, 6. 7 : «Par­ vulus enim natus est nobis, et filius datus est nobis: et factus est principatus super humerum ejus: et vocabitur nomen ejus: Admirabilis, consiliarius, Deus, fortis, pater futuri saeculi, prin­ ceps pacis. Multiplicabitur ejus imperium, et pacis non erit finis: super solium David, et super regnum ejus sedebit, ut confirmet illud, et corroboret in judicio et justitia, amodo et usque in sempiternum: zelus Domini exercituum faciet hoca; Is 11, 3. 4. 11. 14; 40, 10. 11 ; 52, 7; Jcr 23, 5. 6: „Ecce, dies veniunt, dicit Dominus, et suscitabo David germen justum, et regnabit rex, et sapiens erit, et faciet judicium et justitiam in terra. In diebus illis salvabitur Juda, et Israel habitabit con­ fidenter, et hoc est nomen, quod vocabunt eum, Dominus justus „Et suscinoster" tabo super eas pastorem unum, qui pascat eas, servum meum David: ipse pascet eas, et ipse erit eis in pastorem. Ego autem Dominus ero eis in Deum, et servus meus David princeps in 190 Vaticiniis V. T. praenuntiatur legnutn Christi verum, in terra exstaturum. medio eorum: Ego Dominus locutus sum"; Zs 37,'24—28; Dan 2, 44; Os 3, 5: „Et post haec revertentur filii Israel, et quaerent Dominum Deum suum, et David regem suum, et pavebunt ad Dominum, et ad bonum ejus in novissimo dierum"; Mich 5, 2—4: .,Et tu Bethlehem Ephratha parvulus es in mil­ libus Juda: ex te mihi egredietur, qui sit dominator in Israel, et egressus ejus ab initio, a diebus aeternitatis. Propter hoc dabit eos usque ad tempus, in quo parturiens pariet, et reli­ quiae fratrum ejus convertentur ad filios Israel. Et stabit, et pascet in fortitudine Domini, in sublimitate nominis Domini Dei sui, et convertentur, quia nunc magnificabitur usque ad terminos terrae"; Mal 3, 1. Eodem spectat, quod pro exsecu­ tione jamjam impendente promissionum antiquarum angelus annuntiat Virgini beatissimae Luc 1, 31—33: „Ecce, concipies in utero, et paries filium, et vocabis nomen ejus Jesum. Hic erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur, et dabit illi Dominus Deus sedem fror ΰοόνον) David patris ejus, et regnabit in domo Jacob in aeternum: et regni ejus non erit finis". 264 1>. Unde regnum idem describitur in terra exstaturum, sive per formulam illam typicam regni soliique David, sive quod in ipso dicitur esse judicandum, sive quod est permansurum cum sole et coram ('J?’?) luna vel coram sole, in singulas generationes, sive quod conversione libera populi ipsique fines terrae se regno tali adjuncturi sunt, sive quod in eo per ambitum terrae totum erit offerendum externum sacrificium, sive etiam aliis disertis affirmationibus. Huc referuntur v. g. 2 Reg Ί, 16; Ps 2, 8; 21, 28. 29: „Reminiscentur et convertentur ad Do­ minum universi fines terrae, et adorabunt in conspectu ejus universae familiae gentium. Quoniam Domini est regnum, et ipse dominabitur gentium'·; Ps 44, 17. 18; 71, 2 ss; 88, 30. 38; Is 2, 2—4: „Et erit in novissimis diebus praeparatus mons domus Domini in vertice montium, et elevabitur super colles, et fluent ad eum omnes gentes. Et ibunt populi multi, et dicent: Venite et ascendamus ad montem Domini, et ad domum Dei Jacob, et docebit nos vias suas, et ambulabimus in semitis ejus: quia de Sion exibit lex, et verbum Domini de Jerusalem. Et judicabit gentes, et arguet populos multos"; /s 9, 7; 11,3•U9 —10, 42, 1—4: „Ecce, servus meus, suscipiam eum: electus meus, complacuit sibi in illo anima mea: dedi spiritum meum VJllcinii* V. T. praenuntiatur regnum Christi in terra aspectabile et spirituale. 191 super eum: judicium gentibus proferet. Non clamabit, neque accipiet personam, nec audietur vox ejus foris. Calamum quas­ satum non conteret, et linum fumigans non extinguet: in veri­ tate educet judicium. Non erit tristis, neque turbulentus, donec ponat in terra judicium, et legem ejus insulae exspectabunt"; A 52, 10; 54, 5: „I1,3—8. 11: «Consolabitur ergo Dominus Sion, et consolabitur omnes ruinas ejus, et ponet desertum ejus quasi delicias, et solitu­ dinem ejus quasi hortum Domini. Gaudium et laetitia invenietur in ea, gratiarum actio, et vox laudis. Attendite ad me, popule meus, et tribus mea. me audite, quia lex a me exiet, et judicium meum in lucem populorum requiescet. Prope est justus meus. Vaticiniis V. T. praenuntiatur regnum Christi spirituale. 193 egressus est salvator meus, et brachia mea populos judicabunt: me insulae exspectabunt, et brachium meum sustinebunt. Le­ vate in caelum oculos vestros, et videte sub terra deorsum, quia caeli sicut fumus liquescent, et terra sicut vestimentum atteretur, et habitatores ejus sicut haec interibunt: salus autem mea in sempiternum erit, et justitia mea non deficiet. Audite 1 me, qui scitis justum, populus meus, lex mea in corde eorum: nolite timere opprobrium hominum, et blasphemias eorum ne i metuatis. Sicut enim vestimentum, sic comedet eos vermis, et ' sicut lanam, sic devorabit eos tinea: salus autem mea in sem­ piternum erit, et justitia mea in generationes generationum . . Et nunc, qui redemti sunt a Domino, revertentur, et venient in Sion laudantes, et laetitia sempiterna super capita eorum: gaudium et laetitiam tenebunt, fugiet dolor et gemitus“; A 52, 1—3. 6—10. 15; 53, 4—6. 10—12: „Vere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit, et nos pu­ tavimus eum quasi leprosum, et percussum a Deo et humi­ liatum. Ipse autem vulneratus est propter iniquitates nostras, attritus est propter scelera nostra : disciplina pacis nostrae super eum, et livore ejus sanati sumus. Omnes nos quasi oves erravimus, unusquisque in viam suam declinavit, et po­ suit Dominus in eo iniquitatem omnium nostrum . . Et Dominus voluit conterere eum in infirmitate : si posuerit pro peccato animam suam, videbit semen longaevum, et voluntas Domini in manu ejus dirigetur. Pro eo quod laboravit anima ejus, videbit et saturabitur, in scientia sua justificabit ipse justus servus meus multos, et iniquitates eorum ipse portabit. Ideo dispertiam ei plurimos, et fortium dividet spolia, pro eo quod tradidit in mortem animam suam, et cum sceleratis reputatus est: et ipse peccata multorum tulit, et pro transgressoribus rogavit- ; /s 54 13 — 15; 55, 3—5. 13: „Inclinate aurem vestram, et venite ad me: audite, et vivet anima vestra, et feriam vobiscum pactum sempiternum misericordias David fideles. Ecce, testem populis dedi eum, ducem ac praeceptorem gentibus. Ecce, gentem, quam nesciebas, vocabis, et gentes, quae te non cognoverunt, ad te current propter Dominum Deum tuum et Sanctum Israel, quia glorificavit te . . Iro saliunca ascendet abies, et pro urtica crescet myrtus, et erit Dominus nominatus in signum aeternum, quod non auferetur ‘; SlrAub, î)p Ecclesia. 13 ÿ. L ' «*»*> 194 Vaticiniis V. T. praenuntiatur regnum Christi spirituale. /s 56, 1—8: 59, 19—21; 60, 1. 2. 6. 7. 9. 13. 14. 17-21; 61. 1—3. 6—11 ; 62, 1 — 5. 8—12; 63, 1 ; 65, 1. 16 ss; 66, 18-24. 266 Consentanea habentur apud 'Jer 3, 15—17; 23, 5. 6; 30,9. 19—22; 31, 31 ss; 32, 38—41; 33, 15. 16: „In diebus illis et in tempore illo germinare faciam David germen justitiae, et faciet judicium et justitiam in terra. In diebus illis salvabitur Juda, et Jerusalem habitabit confidenter, et hoc est nomen, quod vocabunt eum: Dominus justus noster (hebr. eam: Jahve justitia nostra)“ ; Ez 11, 17—20; 34, 24. 30. 31; 36, 25-28: 37, 26—28: „Et percutiam illis foedus pacis: pactum sempi­ ternum erit eis, et fundabo eos, et multiplicabo, et dabo sancti­ ficationem meam in medio eorum in perpetuum. Et erit taber­ naculum meum in eis, et ero eis Deus, et ipsi erunt mihi populus. Et scient gentes, quia ego Dominus sanctificator Israel, cum fuerit sanctificatio mea in medio eorum in perpetuum·; Ez 40-48; Dan 9, 24; Os 2, 16 ss; 3, 5; 14,5—9; 7^72,28.29.32; 3, 17 ss; Am 9, 11. 12; Abd 17. 21 ; Mich 4, 1—3: «Et erit, in novis­ simo dierum erit mons domus Domini praeparatus in vertice montium et sublimis super colles, et fluent ad eum populi. Et properabunt gentes multae et dicent: Venite, ascendamus ad montem Domini, et ad domum Dei Jacob, et docebit nos de viis suis, et ibimus in semitis ejus, quia de Sion egredietur lex, et verbum Domini de Jerusalem. Et judicabit inter populos multos, et corripiet gentes fortes usque in longinquum, et conci­ dent gladios suos in vomeres, et hastas suas in ligones: non sumet gens adversus gentem gladium, et non discent ultra belligerare4: Mich Ί; 7, 18—20; Soph 3, 9—20; Ag '2, 7—10; Zach 2, 10.11: 3, 9; 6, 11 —13: „Et sumes aurum et argentum, et facies coronas, et pones in capite Jesu filii Josedec sacerdotis magni, et lo­ queris ad eum, dicens: Haec ait Dominus exercituum, dicens: Ecce Vir Oriens nomen ejus (cf. 3, b): et subter eum orietur, et aedificabit templum Domino (cf. Ez 40 ss; Dan 9, 24 hebr.'. Et ipse exstruet templum Domino, et ipse portabit gloriam, et sedebit, et dominabitur super solio suo et erit sacerdos super solio suo, et consilium pacis erit inter illos duos: Zach 8, 3—8: ,,Haec dicit Dominus exercituum: Reversus sum ad Sion, et habitabo in medio Jerusalem et vocabitur Jeru· salem, Civitas veritatis; et mons Domini exercituum, Mons sanctifie atus. Haec dicit Dominus exercituum: Adhuc habita- Vaticiniis V. T. praenuntiatur regnum Christi spirituale novum. ] 95 bunt senes et anus in plateis Jerusalem, et viri baculus in manu ejus prae multitudine dierum. Et plateae civitatis com­ plebuntur infantibus, et puellis ludentibus in plateis ejus. Haec dicit Dominus exercituum: Si videbitur difficile in oculis reli­ quiarum populi hujus in diebus illis, numquid in oculis meis difficile erit, dicit Dominus exercituum? Haec dicit Dominus exercituum: Ecce ego salvabo populum meum de terra orientis, et de terra occasus solis. Et adducam eos, et habitabunt in medio Jerusalem, et erunt mihi in populum, et ego ero eis in Deum in veritate et in justitia"; Zach 9, 9. 10: „Exulta satis, filia Sion: jubila, filia Jerusalem, Ecce Rex tuus veniet tibi justus, et salvator: ipse pauper et ascendens super asinam, et super pullum filium asinae. Et disperdam quadrigam ex Ephraim, et equum de Jerusalem, et dissipabitur arcus belli, et loquetur pacem gentibus, et potestas ejus a mari usque ad mare, et a fluminibus usque ad fines terrae''; Zach 12, 10; 13; 14, 8—11. 16—21; Mali, 10. 11; 3, 1- 6. Quibus accedit, quod legimus in limine testamenti novi Mat. 1,20—23: „Joseph, fili David, noli timere accipere Mariam conjugem tuam, quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est: pariet autem filium, et vocabis nomen ejus Jesum: ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Hoc autem totum factum est, ut adimpleretur, quod dictum est a Domino per Prophetam dicentem: Ecce, virgo in utero habebit: et pariet filium, et vocabunt nomen ejus Emmanuel, quod est interpretatum: Nobiscum Deus"; Luc Ï, 15—17. ( ’ I I I I I I i I I I I I I I I i I I d. Sed etiam regnum idem repraesentatur ut distinctum 267 tum ab ecclesia mosaica particulari tum ab ecclesia antiqua universali. Etenim ab illa utique discernitur, quando ecclesiae Israel, uti populo Dei tantummodo ad tempus uni peculiari cum pastoribus suis et cum sacerdotibus et his quidem ex tribu Levi constitutis, significatur succedere regnum messianum jam perpetuum omnium temporum, jam universale omnium na· tionum, idemque unum sub uno summo magistro, pastore, sacerdote secundum ordinem Melchisedech futuro Christo ex tribu Juda, a quo potestas regendi doctrina et imperio et fa­ ciendi sacra in homines ministros Christi eosque ex stirpe quavis et gentibus cunctis assumendos continenter derivetur, Quorum nihil non perspicuum erit consideratis locis pluribus 196 Vaticiniis V Γ. praenuntiatur regnum Christi distinctum ab ecclesia mosiica se invicem complentibus, i. e., Gen 49, 10: „Non auferetur sceptrum de Juda, et dux de femore ejus, donec veniat qui mittendus est, et ipse erit exspectatio gentium (hebr. donec veniat n1?’? Pacificator, vel potius nbc Expetitus, et ipsi oboedientia populorum)-; 2 7, 12. 13. 16; Λ 2, 8; 21,28. 29; 39, 7—11; 44, 17. 18: „Pro patribus tuis nati sunt tibi filii: constitues eos principes super omnem terram. Memores erunt nominis tui in omni generatione et generationem. Propterea populi confitebuntur tibi in aeternum, et in saeculum saeculi·; Λ 71,5.7—11.17; 86, 4-6; 88,29. 30. 34.37.38; 109,4 ;Is 2,2 -4; 9, 6. 7; 11, 1. 3. 4. 10. 12. 14 coi. Deut 23, 3; insuper Is 25,6-12; 40,5. 11; 42, 1. 4. 6. 7. 10—12; 49, 6. 7. 12. 17-23 coi. 19,24.25; 51,4—8. 11. 16. 22. 23; 52, 10. 15: „Paravit Dominus brachium sanctum suum in oculis omnium gentium, et videbunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. . Iste (servus Domini) asperget gentes multas, super ipsum continebunt reges os suum, quia quibus non est narratum de eo, viderunt, et qui non audierunt, con­ templati sunt-; Is 54, 1—5. 15: „Lauda sterilis, quae non paris: decanta laudem, et hinni, quae non pariebas, quoniam multi filii desertae magis quam ejus, quae habet virum, dicit Dominus. Dilata locum tentorii tui, et pelles tabernaculorum tuorum extende, ne parcas: longos fac funiculos tuos, et clavos tuos consolida. Ad dexteram enim, et ad laevam penetrabis, et semen tuum gentes hereditabit, et civitates desertas inha­ bitabit. Noli timere, quia non confunderis, neque erubesces: non enim te pudebit, quia confusionis adolescentiae tuae obli­ visceris, et opprobrii viduitatis tuae non recordaberis amplius. Quia dominabitur tui, qui fecit te: Dominus exercituum, nomen ejus, et redemtor tuus Sanctus Israel, Deus omnis terrae voca­ bitur . . Ecce, accola veniet, qui non erat mecum, advena quondam tuus adjungetur tibi“; Is 55, 3—5. 13; 56, 3—8: „Et non dicat filius advenae, qui adhaeret Domino, dicens: Sepa­ ratione dividet me Dominus a populo suo ; et non dicat eu­ nuchus: Ecce ego lignum aridum. Quia haec dicit Dominus eunuchis: Qui custodierint sabbata mea, et elegerint, quae ego volui, et tenuerint foedus meum, dabo eis in domo mea, et in muris meis locum, et nomen melius a filiis et filiabus: nomen sempiternum dabo eis, quod non peribit. Et filios advenae. qui adhaerent Domino, ut colant eum, et diligant nomen ejus, Vaticiniis V. T. praenuntiatur regnum Christi distinctum ab ecclesia inosaica. ] 97 l ut sint ei in servos: omnem custodientem sabbatum, ne polluat illud, et tenentem foedus meum, adducam eos in montem sanctum meum, et laetificabo cos in domo orationis meae: holocausta eorum et victimae eorum placebunt mihi super altari meo, quia domus mea domus orationis vocabitur cunctis populis. Ait Do­ minus Deus, qui congregat dispersos Israel: Adhuc congregabo ad eum congregatos ejus“ ; quibuscum cf. Dcut 23, 1 ss. Prae­ terea vide Is 59, 19—21 : „Et timebunt, qui ab occidente, nomen Domini, et qui ab ortu solis, gloriam ejus, cum venerit quasi fluvius violentus, quem spiritus Domini cogit, et venerit Sion redemtor, et eis, qui redeunt ab iniquitate in Jacob, dicit Do­ minus. Hoc foedus meum cum eis, dicit Dominus: Spiritus meus, qui est in te, et verba mea, quae posui in ore tuo, non recedent de ore tuo, et de ore seminis tui, et de ore seminis seminis tui, dicit Dominus, amodo et usque in sempiternum^. Eodem facit Is 60, ut v. 1—9: „Surge, illuminare, Jerusalem, 268 quia venit lumen tuum, et gloria Domini super te orta est. Quia ecce tenebrae operient terram, et caligo populos: super te autem orietur Dominus, et gloria ejus in te videbitur. Et ambulabunt gentes in lumine tuo, et reges in splendore ortus tui. Leva in circuitu oculos tuos, et vide: omnes isti congregati sunt, vene­ runt tibi: filii tui de longe venient, et filiae tuae de latere surgent. Tunc videbis, et afflues, mirabitur et dilatabitur cor tuum, quando conversa fuerit ad te multitudo maris, fortitudo gentium venerit tibi: inundatio camelorum operiet te, drome­ darii Madian et Eplia: omnes de Saba venient, aurum et thus deferentes, et laudem Domino annuntiantes. Omne pecus Cedar congregabitur tibi, arietes Nabajoth ministrabunt tibi: offerentur super placabili altari meo, et domum majestatis meae glorifi­ cabo. Qui sunt isti, qui ut nubes volant, et quasi columbae ad fenestras suas? Me enim insulae exspectant, et naves maris in principio, ut adducam filios tuos de longe: argentum eorum, et aurum eorum cum eis nomini Domini Dei tui, et sancto Is­ rael, quia glorificavit te“ ; Is 61, 4—11; 62, 2. 4. 6. 7. 10—12; 65, 1. 15 ss; 66, 18—24: „Venio, ut congregem cum omnibus gentibus et linguis, et venient et videbunt gloriam meam. Et ponam in eis signum, et mittam ex eis, qui salvati fuerint, ad gentes in mare, in Africam, et Lydiam tendentes sagittam, in Italiam et Graeciam, ad insulas longe, ad eos, qui non audi- I .· ’ fj 198 Vaticinius v. i. praenuntiatur regnum ChriMi distinctum ab ecclesia mosaiu. erunt de me, et non viderunt gloriam meam. Et annuntiabunt gloriam meam gentibus, et adducent omnes fratres vestros de cunctis gentibus donum Domino in equis, et in quadrigis et in lecticis, et in mulis et in carrucis ad montem sanctum meum Jerusalem, dicit Dominus: quomodo si inferant filii Israel munus in vase mundo in domum Domini. Et assumam ex eis in sacer­ dotes, et levitas, dicit Dominus: quia sicut caeli novi et terra nova, quae ego facio stare coram me, dicit Dominus: sic stabit semen vestrum, et nomen vestrum. Et erit mensis ex mense, et sabbatum ex sabbato : veniet omnis caro, ut adoret coram facie mea, dicit Dominus. Et egredientur, et videbunt cadavera virorum, qui praevaricati sunt in me: vermis eorum non mo­ rietur, et ignis eorum non extinguetur, et erunt usque ad satietatem visionis omni carni.“ Similiter vaticinatur Jer 3, 15—17: „Et dabo vobis pastores juxta cor meum, et pascent vos scientia et doctrina. Cumque multi­ plicati fueritis, et creveritis in terra in diebus illis, ait Dominus, non dicent ultra: Arca testamenti Domini: neque ascendet super cor, neque recordabuntur illius, nec visitabitur, nec fiet ultra. In tempore illo vocabunt Jerusalem Solium Domini, et congregabun­ tur ad eam omnes gentes in nomine Domini in Jerusalem, et non ambulabuntpostpravitatemcordissuipessimiu ; ^r30,8.9.19—21; 3J, 31—40, ut v. 31—33: „Ecce, dies venient, dicit Dominus, et feriam domui Israel et domui Juda foedus novum, non secundum pactum, quod pepigi cum patribus eorum in die, qua ap­ prehendi manum eorum, ut educerem eos de terra Aegypti: pactum, quod irritum fecerunt, et ego dominatus sum eorum, dicit Dominus. Sed hoc erit pactum, quod feriam cum domo Israel: post dies illos, dicit Dominus: Dabo legem meam in visceribus eorum, et in corde eorum scribam eam, et ero eis in Deum, et ipsi erunt mihi in populum" ; Jer 32, 40; 33, 17 —22; Ez 34, 23. 24; 37, 22—28; Dan 2, 35; 2, 44: rIn diebus autem regnorum illorum suscitabit Deus caeli regnum, quod in aeternum non dissipabitur, et regnum ejus alteri populo non tradetur: comminuet autem, et consumet universa regna haec, et ipsum stabit in aeternum·1; Dan 7, 27; 9, 24. 26. 27; Os 2, 19; JoeL 2, 28. 29. 32; 3, 20; Am 9, 11. 12; Abd 17; Mich 4, 1-3. 5. (. 13; 5, 2. 4—8; 7, 11 — 17: „Dies, ut aedificentur maceriae tuae; in die illa longe fiet lex. In die illa et usque ad te Vaticiniis V. Τ. praenuntiatur regnum Christi distinctum ab ecclesia antiqua. JQq veniet de Assur, et usque ad civitates munitas, et a civitatibus munitis usque ad flumen, et ad mare de mari, et ad montem de monte. Et terra erit in desolationem propter habitatores suos, et propter fructum cogitationum eorum. Pasce populum tuum in virga tua, gregem hereditatis tuae, habitantes solos in saltu, in medio Carmeli ; pascentur Basan et Galaad juxta dies anti­ quos. Secundum dies egressionis tuae de terra Aegypti osten­ dam ei mirabilia. Videbunt gentes, et confundentur super omni fortitudine sua; ponent manum super os, aures eorum surdae erunt. Lingent pulverem sicut serpentes, velut reptilia terrae perturbabuntur in aedibus suis; Dominum Deum nostrum formidabunt, et timebunt te“; *Soph 3, 9. 19. 20; Ag 2, 7. 8; Zach 2, 10. 11: „Lauda et laetare, filia Sion, quia ecce ego venio, et habitabo in medio tui, ait Dominus. Et applicabuntur gentes multae ad Dominum in die illa, et erunt mihi in po­ pulum, et habitabo in medio tui: et scies, quia Dominus exerci­ tuum misit me ad teu; Zack 6, 11—13; 9, 9. 10; 12, 3. 4; 14, 8—11: rEterit in die illa, exibunt aquae vivae de Jerusalem: medium earum ad mare orientale, et medium earum ad mare novissi: mum: in aetate et in hieme erunt. Et erit Dominus rex super omnem terram: in die illa erit Dominus unus, et erit nomen ejus unum. Et revertetur omnis terra usque ad desertum, de [ colle Remmon ad austrum Jerusalem, et exaltabitur, et habi­ tabit in loco suo a porta Benjamin usque ad locum portae prioris, et usque ad portam angulorum, et a turre Hananeel usque ad torcularia regis. Et habitabunt in ea, et anathema non erit amplius, sed sedebit Jerusalem secura“; Zach 14, 16—21; I Mal 1, 10. 11. — Quibus adjungitur in testamento novo Luc 1, 32. 33; 2, 30—32, vel parabola grani sinapis (Mal 13, 31. 32) vel fermenti (J/tz/ 13, 33) vel vineae (Mal 21, 33 ss coi. JZizrc 12, 1 ss et Lue 20, 9 ss) vel nuptiarum (Mat 22, 2 ss) vel cenae magnae {Luc 14, 16 ss) et haec sententia Domini Jo 10, 16: „Et alias oves habeo, quae non sunt ex hoc ovili: et illas oportet me adducere, et vocem meam audient, et fiet unum ovile, et unus pastor“. e. Ab ecclesia vero primitiva seu vetere universali reg- 27 num messianum in prophetiis internoscitur eo ipso, quod tam­ quam domus Jacob, novus populus Israel vel Juda, legnum David, nova Sion, nova Jerusalem, mons templi, cum cultu ISW 200 Vaticiniis V. T. praedicitur regnum Christi aliud ac prioreccloiaattirer». sionitico sublimiore, cum tiliis Levi praestanti oribus exhibetut proindeque tamquam antitypum praefiguratum ecclesiaemosaicae typicae respondere atque specialem cum hac similitudinem in re­ gimine cultuque uno exprimere indicatur. Ad rem est illud Domini ad David 2 16: „Et fidelis erit domus tua, et regnum tuum usque in aeternum ante faciem tuam, et thronus tuus erit firmus jugiter"; Λ 2,6; 86; 88,30.38; 109,2; Λ 2, 1—3; 4,3.4;9,7; 11,9; 25,6. 7. 10; 40,1. 2; 49, 14-26; 51,3. 11. 16. 22. 23; 52,1-9: «Con­ surge, consurge, induere fortitudine tua, Sion: induere vestimentis gloriae tuae, Jerusalem civitas Sancti, quia non adjiciet ultra, ut pertranseat per te incircumcisus et immundus. Excutere de pul­ vere, consurge, sede, Jerusalenv solve vincula colli tui, captiva filia Sion. Ouia haec dicit Dominus: Gratis venundati estis, et sine argento redimemini. Quia haec dicit Dominus Deus: In Aegyptum descendit populus meus in principio, ut colonus esset ibi, et Assur absque ulla causa calumniatus est eum. Et nunc quid mihi est hic, dicit Dominus, quoniam ablatus est populus meus gratis? Dominatores ejus inique agunt, dicit Dominus, et jugiter tota die nomen meum blasphematur. Propter hoc sciet populus meus nomen meum in die illa, quia ego ipse, qui loquebar, ecce adsum. Quam pulchri super montes pedes annuntiantis et praedicantis pacem: annuntiantis bonum, praedicantis salutem, dicentis Sion: Regnabit Deus tuus. Vox speculatorum tuorum, levaverunt vocem, simul laudabunt, quia oculo ad oculum vide­ bunt, cum converterit Dominus Sion. Gaudete, et laudate simul, deserta Jerusalem, quia consolatus est Dominus populum suum, redemit Jerusalem"; Is 54, ut v. 6—14. 17: „Quia ut mulierem derelictam et moerentem spiritu vocavit te Dominus, et uxorem ab adolescentia abjectam, dixit Deus tuus. Ad punctum in modico dereliqui te, et in miserationibus magnis congregabo te. In momento indignationis abscondi faciem meam parumper a te, et in misericordia sempiterna misertus sum tui, dixit redemtor tuus Dominus. Sicut in diebus Noe istud mihi est, cui juravi, ne inducerem aquas Noe ultra supra terram: sic juravi, ut non irascar tibi, et non increpem te. Montes enim com­ movebuntur, et colles contremiscent: misericordia autem mea non recedet a te, et foedus pacis meae non movebitur, dixit miserator tuus Dominus. Paupercula, tempestate convulsa, absque ulla consolatione: Ecce ego sternam per ordinem lapides Vaticiniis V. T. praedicitur regnum Christi aliud ac prior ecclesia universa. 201 tuos, et fundabo te in sapphiris, et ponam jaspidern propug­ nacula tua, et portas tuas in lapides sculptos, et omnes ter­ minos tuos in lapides desiderabiles. Universos filios tuos doctos a Domino, et multitudinem pacis filiis tuis. Et in justitia funda­ beris: recede procul a calumnia, quia non timebis, et a pavore, quia non appropinquabit tibi . . Omne vas, quod fictum est (contra te, non dirigetur, et omnem linguam resistentem tibi in judicio, judicabis. Haec est hereditas servorum Domini, et justitia eorum apud me, dicit Dominus"; Is 55, 5; 56, 3—8. Quibus adde Is 60, ut v. 14: „Et venient ad te curvi filii eorum, 271 qui humiliaverunt te, et adorabunt vestigia pedum tuorum omnes, qui detrahebant tibi, et vocabunt te civitatem Domini, Sion sancti Israel"; Is 61, 5 ss; 62, ut v. 1—4. 11. 12: „Propter Sion non tacebo, et propter Jerusalem non quiescam, donec egrediatur ut splendor Justus ejus, et Salvator ejus (hebr. justitia ejus et salus ejus) ut lampas accendatur. Et videbunt gentes justum tuum (hebr. justitiam tuam), et cuncti reges inclytum tuum (hebr. I gloriam tuam), et vocabitur tibi nomen novum, quod os Domini nominabit. Et eris corona gloriae in manu Domini, et diadema regni in manu Dei tui. Non vocaberis ultra Derelicta, et terra tua non vocabitur amplius Desolata, sed vocaberis Voluntas mea in ea, et terra tua, Inhabitata (hebr. tibi dicetur: bene­ placitum meum in ea, et terrae tuae: maritata), quia compla­ cuit Domino in te, et terra tua inhabitabitur . . Ecce Dominus auditum fecit in extremis terrae, dicite filiae Sion: Ecce, Sal­ vator tuus (hebr. salus tua) venit: ecce merces ejus cum eo, et opus ejus coram illo, Et vocabunt eos: Populus sanctus, redemti a Domino. Tu autem vocaberis: Quaesita civitas, et non Derelicta"; Is 65, 18. 19. 25; 66, 8—13: „Quis audivit unquam tale? et quis vidit huic simile? numquid parturiet terra in die una? aut parietur gens simul, quia parturivit et peperit Sion filios suos? Numquid ego, qui alios parere facio, ipse non pariam? dicit Dominus: si ego, qui generationem ceteris tribuo, sterilis ero? ait Dominus Deus tuus. Laetamini cum Jerusalem, et exultate in ea omnes, qui diligitis eam: gaudete cum ea gaudio universi, qui lugetis super eam, ut sugatis, et repleamini ab ubere consolationis ejus , ut mulgeatis, et deliciis affluatis ab omnimoda gloria ejus. Quia haec dicit Dominus: Ecce, ego declinabo super eam quasi M; l·: 202 Vaticinus V. T. praedicitur regnum Christi aliud ac prior ecclesia universa, fluvium pacis, et quasi torrentem inundantem gloriam gentium, quam sugetis: ad ubera portabimini, et super genua blandientur vobis. Quomodo, si cui mater blandiatur, ita ego consolabor vos, et in Jerusalem consolabimini*'; Is 66, 20—24. His junge oracula 17; 23,3—8; 30,9.17—22; 31,14.22. 23. 38—10; 32, 37—41 ; 33, 14—26, ut v. 17—22: „Quia haec dicit Dominus: Xon interibit de David vir, qui sedeat super thronum domus Israel. Et de sacerdotibus et de levitis non interibit vir a facie mea, qui offerat holocautomata, et incendat sacrificium, et caedat victimas omnibus diebus. Et factum est verbum Domini ad Jeremiam, dicens: Haec dicit Dominus: Si irritum potest fieri pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ut non sit dies et nox in tempore suo, et pactum meum irritum esse poterit cum David servo meo, ut non sit ex eo filius, qui regnet in throno ejus, et levitae et sacerdotes ministri mei. Sicut enumerari non possunt stellae caeli, et metiri arena maris, sic multiplicabo semen David servi mei, et levitas ministros meos0; £z 11, 17—20; 34,23. 24.26.30 ; 36, 28. 37.38; 37, 22—28; 40-48; Os 2, 16—24; -3, 5; 14, 5-9; Joel 2, 32; 3, 16—21; Am 9, 11.12; AM 17; Mich 4, 1—8. 13; 5, 2. 5—8; 7, 11—15; Soph 3,11-20; Zach 2, 10. 11; 8, 3-8; 9, 9. 10; 12, 3. 4; 13, 1—6; 14, 8-11; 14, 16—21: „Et omnes, qui reliqui fuerint de universis gen­ tibus, quae venerunt contra Jerusalem, ascendent ab anno in annum, ut adorent regem, Dominum exercituum, et celebrent festivitatem tabernaculorum. Et erit: qui non ascenderit de familiis terrae ad Jerusalem, ut adoret regem, Dominum exer­ cituum, non erit super eos imber. Quod et si familia Aegypti non ascenderit, et non venerit, nec super eos erit, sed erit ruina, qua percutiet Dominus omnes gentes, quae non ascen­ derint ad celebrandam festivitatem tabernaculorum. Hoc erit peccatum Aegypti, et hoc peccatum omnium gentium, quae non ascenderint ad celebrandam festivitatem tabernaculorum. In die illa erit, quod super frenum equi est, sanctum Domino; et erunt lebetes in domo Domini quasi phialae coram altari. Et erit omnis lebes in Jerusalem et in Juda sanctificatus Do­ mino exercituum; et venient omnes immolantes, et sument ex eis, et coquent in eis: et non erit mercator ultra in domo Domini exercituum in die illo"; Mal 3, 1—4: „Ecce, ego mitto angelum meum: et praeparabit viam ante faciem meam. Et Ecclesia jam diiïcrl in pluribus» sibi essentialibus a vetustiore tota. 203 jtatim veniet ad templum suum Dominator, quem vos quaeritis, et Angelus testamenti, quem vos vultis. Ecce venit, dicit Do­ minus exercituum: et quis poterit cogitare diem adventus ejus, et quis stabit ad videndum eum? Ipse enim quasi ignis con­ flans, et quasi herba fullonum: et sedebit conflans et emundans argentum, et purgabit filios Levi, et colabit eos quasi aurum et quasi argentum, et erunt Domino offerentes sacrificia in justitia. Et placebit Domino sacrificium Juda et Jerusalem sicut dies saeculi, et sicut anni antiqui". — Adde Luc 1, 32. 54. 55. Atqui praenuntiatis illis omnibus, quae exposuimus, mo­ mentis palam est praedici ipsius Jesu Christi ecclesiam con­ stituendam constitutione essentialiter differente ab omni anti­ quiore ita, ut ea potius quam cum vetere universali liberiore jam cum ejus parte pressiore, i. e., ecclesia mosaica conveniat. 5. Et re vera inveniuntur elementa plura, quae, cum ec273 « clesiae vetustiori toti defuissent, ecclesiae quidem suae essen­ tialia esse Acerbum incarnatum pro suprema sua potestate vo­ luit. Ita certe elementum jam ecclesiae ex Christi voluntate essentiale apparet magisterium infallibile in fidei et morum deposito eoque absoluto; qua infallibilitatis dote caruisse ipsum magisterium ordinarium sacerdotii levitici videtur demonstrari ex Messia vero sollemniter repudiato {Mat 26, 63-66; 27, 1; Marc 14, 53. 61—64; Luc 22, 66—71; Jo 19, 6. 7. 15). Item essentiale est sacrificium eucharisticum omni loco offerendum, et essentialia sacramenta, sunt, quae tamquam verae causae interiorem gratiam sanctificantem ex operato opere producant. Ium essentiale est ecclesiae, quod est perpetuo una in catholicitate saltem juris, i. e., quod est per Domini decretum ex gentibus cunctis colligenda simulque ad consummationem us­ que saeculi regenda ab uno summo universali visibili pastore mirae plenissimaeque potestatis et pastoribus sub illo inferio­ ribus ecclesiarum particularium, qui peraeque, serie nunquam interrupta, ex natione qualicumque, via propagandi spirituali, desumendi sint. Quae omnia compendio enuntiari possunt afI firmando, Christum ipsum instituisse tamquam ecclesiae deinde I essentialem potestatem apostolicam, i. e., potestatem evangelii I completi infallibiliter docendi, potestatem sacrificandi et sanctiI ficandi, excelsioris ordinis et efficacitatis, potestatem denique ' regendi ecclesiam tamquam regnum veri nominis unum ex Τ3*· 204 • k _· Christus auctor ecclesiae artioris vel seposita vel expleta re antiqua typica. hominibus omnibus componendum, ita quidem, ut eadem po testas conterretur apostolis sub s. Petro capite pro ecclesiae ipsius perpetuitate perpetuo in successores ex quacumque gente arcessitos transfundenda. Cf. th. II (n. 32 ss). Atqui exinde innotescit modus ipse, quo formam essen­ tialem propriam minus certe solutam a Verbo incarnato ec­ clesia sibi habeat. m 6. Hinc quid jam egit Christus? Coetum religiosum ipse sic constituit, ut pleraque oeconomiae veteri essentialia sepo­ neret, ad perfectionem adducendo alia essentialiter expleret. Atqui hoc idem est ac pristinam ecclesiam simpliciter auferre et statum essentialiter dissidentem conjunctiorem substituendo excitare, unde appareat Dominus vere auctor ecclesiae illius, quae per excellentiam Jesu Christi dicitur. Propositio major hisce commonstratur : a. Oeconomia vetus 275 universa, et manifestius quidem synagoga, ex indole sua propria, divinitus disposita, erat generatim typus, figura, umbra, paeda­ gogus, exemplar perfectiorum futurorum, prophetia scilicet vel promissio, nedum verbalis, sed realis; cui opus Christi seu ecclesia novi testamenti responderet ut antitypum, res praefigurata, cor­ pus, servitutis finis, praeparationis terminus in melioribus, evangelium ipsum tum verbale tum reale mysteriorum, quae praesignificata erant, impletorum vel bonorum olim promissorum jam praesentium. Ita erant typica eademque in se vacua oeconomiae veteris speciatim sacramenta et imprimis circumcisio, ut quae ex se sanctitatem tantummodo legalem conferendo portenderent futura sacramenta novi testamenti a Christo posita ut signa gratiae theologicae per se efficientia; similiter erant typica et exilia sacrificia antiqua et in his levitica ad sacrificium novum pretii infiniti unum, sive cruentum sive, quo jam maxime cultus cotidianus exhibetur, incruentum; pariter sicut infirma et egena, ita etiam typica ad cultum vel populum novi testa­ menti erant instituta synagogae quidem alia, saltem simul sumpta, i. e., tum sacra, sacramentis atque sacrificiis pro pe­ culiari forma cultus exterioris juncta, ut loci sacri vel instru­ menta vel tempora, tum observantiae, ut spectantes ad mun­ ditiam legalem vel ciborum vestiumque distinctionem et populum Israel a gentibus ceteris separantes; porro cum his utique erat typicum atque imperfectum ipsum priscum sacerdotium, nominatim Indoles typica et inefficax oeconomiae veteris ex scriptura. Ü0*) etaaronicum, ad sacerdotium excellentius foederis novi, et item typicum prae jurisdictione sacra ad docendum et regendum nova erat magisterium et imperium vetustum, quatenus in moderandis rebus sacris typicis istud versabatur. Vide de hisZàwz 9, 30—10, 4, ubi postremum dicitur: „Fini.s (τεΙος)“, h. e., scopus et exitus .enim legis, Christus, ad justitiam omni credenti"; 1 Cor 10, 6. 11 : .Haec autem", quae nempe historia de israelitis egressis ex Aegypto narrat, „in figura facta sunt nostri, ut non simus concupiscentes malorum, sicut et illi concupierunt . . Haec autem omnia in figura contingebant illis; scripta sunt autem ad correptionem nostram, in quos fines saeculorum devene­ runt"; Gal 3, 23—27: „ Prius autem quam veniret fides, sub lege custodiebamur conclusi in eam fidem, quae revelanda erat. Itaque lex paedagogus noster fuit in Christo (εις Χριστόν), ut ex fide justificemur. At ubi venit fides, jam non sumus sub paedagogo. Omnes enim filii Dei estis per fidem, quae est in Christo Jesu. Quicumque enim in Christo (εις Χριστόν) baptizati estis, Christum induistis"; Gal 4, 1—5. 9. 10: „Dico autem: Quanto tempore heres parvulus est, nihil differt a servo, cum sit dominus omnium, sed sub tutoribus et acto­ ribus est usque ad praefinitum tempus a patre: ita et nos, cum essemus parvuli, sub elementis mundi eramus servientes. At ubi venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos, qui sub lege erant, redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus . . Nunc autem, cum cognoveritis Deum, immo cogniti sitis a Deo: quomodo convertimini iterum ad infirma et egena elementa, quibus denuo servire vultis? Dies observatis et menses, et tempora et annos"; Gal 5, 1. 2: „State, et nolite iterum jugo servitutis contineri. Ecce, ego Paulus dico vobis: Quoniam, si circumcidamini, Christus vobis nihil proderit"; Coi 2, 8. 11. 12. 16. 17. 20—23: „\ridete, ne quis vos decipiat per philoso­ phiam, et inanem fallaciam secundum traditionem hominum, secundum elementa mundi, et non secundum Christum . . in quo et circumcisi estis circumcisione non manu facta in ex­ spoliatione corporis carnis, sed in circumcisione Christi: consepulti ei in baptismo, in quo et resurrexistis per fidem ope­ rationis Dei. qui suscitavit illum a mortuis . . Nemo ergo vos judicet in cibo, aut in potu, aut in parte diei festi, aut neo- I I v 20h Indoles typica et inefficax oeconomiae veteris ex scriptura meniae, aut sabbatorum, quae sunt umbra futurorum; corpus autem Christi . . Si ergo mortui estis cum Christo ab elementis hujus mundi: quid adhuc tamquam viventes in mundo decer­ nitis? Ne tetigeritis, neque gustaveritis, neque contrectaveritis, quae sunt omnia in interitum ipso usu, secundum praecepta et doctrinas hominum; quae sunt rationem quidem habentia sa­ pientiae in superstitione et humilitate, et non ad parcendum corpori, non in honore aliquo ad saturitatem carnisu; Hebl. ut v. 11 — 19: „Si ergo consummatio (τελείωσις) per sacerdotium leviticum erat (populus enim sub ipso legem accepit): quid adhuc necessarium fuit, secundum ordinem Melchisedech alium surgere sacerdotem, et non secundum ordinem Aaron dici? Translato enim sacerdotio, necesse est, ut et legis translatio fiat. In quo enim haec dicuntur, de alia tribu est, de qua nullus altari praesto fuit. Manifestum est enim, quod ex Juda ortus sit Dominus noster, in qua tribu nihil de sacerdotibus Moyses locutus est. Et amplius adhuc manifestum est, si se­ cundum similitudinem Melchisedech exsurgat alius sacerdos, qui non secundum legem mandati carnalis factus est, sed se­ cundum virtutem vitae insolubilis. Contestatur enim : Quoniam tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Reprobatio quidem fit praecedentis mandati, propter infirmi­ tatem ejus et inutilitatem; nihil enim ad perfectum adduxit lex, introductio vero melioris spei, per quam proximamus ad Deum“; Heb 8, 2. 4—7; 9, ut v. 8—14. 22—24; „Hoc signi­ ficante Spiritu sancto, nondum propalatam esse sanctorum viam, adhuc priore tabernaculo habente statum; quae para bola est temporis instantis, juxta quam munera et hostiae offeruntur, quae non possunt juxta conscientiam perfectum facere servientem, solummodo in cibis et in potibus, et variis baptismatibus et justitiis carnis usque ad tempus correctionis impositis. Christus autem, assistens pontifex futurorum bono­ rum, per amplius et perfectius tabernaculum non manufactum. id est-, non hujus creationis: neque per sanguinem hircorum aut vitulorum, sed per proprium sanguinem introivit semel in Sancta, aeterna redemtione inventa. Si enim sanguis hircorum et taurorum, et cinis vitulae aspersus inquinatos sanctificat ad emundationem carnis: quanto magis sanguis Christi, qui per Spiritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo, emun- Res vetus typica et inefficax ideoqtie temporaria; synagoga etiam loco limitata. 207 i dabit conscientiam nostram ab operibus mortuis, ad serviendum Deo viventi? . . Et omnia pene in sanguine secundum legem mundantur, et sine sanguinis effusione non fit remissio. Necesse est ergo, exemplaria quidem caelestium his mundari, ipsa autem caelestia melioribus hostiis quam istis. Non enim in manufacta Sancta Jesus introivit exemplaria verorum, sed in ipsum caelum, ut appareat nunc vultui Dei pro nobis"; AW 10,1—29, ut v. 1. 8. 9: ,,Umbram enim habens lex futu­ rorum bonorum, non ipsam imaginem rerum: per singulos annos eisdem ipsis hostiis, quas offerunt indesinenter, nun­ quam potest accedentes perfectos facere . . Superius dicens: Quia hostias et oblationes, et holocautomata pro peccato no­ luisti, nec placita sunt tibi, quae secundum legem offeruntur, tunc dixi: Ecce venio; ut faciam, Deus, voluntatem tuam; aufert primum, ut sequens statuat." Cf. Jo 19, 36. Atqui quae sunt futurorum perfectiorum typica et praepara- 276 toria ex se inefficacia, exsistunt temporaria ita, ut per antitypi reique praeparatae adventum et praesentiam ipsam sua sponte excludantur. Quae ratio etiam ab apostolo profertur locis reci­ tatis vel ubi oeconomia prior, ut evacuanda, antiquanda, mobilis, ordinari ad hanc alteram nostram indicatur, quae tamquam ma­ nens nova et immobilis pro perfectione sua ultimum divinae manifestationis statum in mortali condicione hominum constituat; vide2G?/3, 7—14; Heb§, 7—13; 12, 25—28: „Videte, ne recusetis loquentem. Si enim illi non effugerunt, recusantes eum, qui super terram loquebatur: multo magis nos, qui de caelis loquentem nobis avertimus; cujus vox movit terram tunc, nunc autem repro­ mittit, dicens : Adhuc semel et ego movebo non solum terram, sed et caelum. Quod autem, Adhuc semel, dicit, declarat mobilium translationem tamquam factorum, ut maneant ea, quae sunt im­ mobilia. Itaque regnum immobile suscipientes, habemus gratiam, per quam serviamus, placentes Deo, cum metu et reverential I). Synagogae quidem praeter limitationem temporis erat 277 essentialis limitatio loci; nam sicut circumcisio, quae erat tam­ quam fundamentum et introductio ad cetera opera legis (Ga/5,3), ita dignitas populi Dei peculiaris pertinebat ad solos posteros Abraham, qui filii forent promissionis, eorumque familiares vel ex nationibus aliis, quamvis non omnibus, sine obligatione sua illismet adjunctos, qua separatione populus Dei particularis a communi / 208 Synagoga loco circumscripta; ecclesia a Christo condita universalis. gentium alienarum corruptione illibatus servaretur (Gen 17, 7 ss: Ex 12, 43ss; 19, 5; Deui 7, (>; 14, 2; 23, 3ss; 7?r79,9ss; Zrf>, 1 ss; Ram 3, 1. 2; 9, 4. 5; cf. s. Thomae S. theol. 1. 2. q. 98. a. 5). At­ qui etiam hae angustiae ethnographicae per Christum jam ab­ latae sunt, immo pro populo Israel infideli, secundum ipsa pro­ phetarum vaticinia reprobato, ex gentibus reliquis potissimum populus Domini congregatus est. Vide JZz/28, 19; Mare 16,15; Lue 24, 47; Aci 1, 8; 11, 4 ss; Roni 4, 9—13. 16. 17: „Beatitudo ergo haec in circumcisione tantum manet, an etiam in praeputio? Dicimus enim, quia reputata est Abrahae fides ad justitiam. Quomodo ergo reputata est? in circumcisione, an in praeputio? λ’on in circumcisione, sed in praeputio. Et signum accepit circumcisionis, signaculum justitiae fidei, quae est in praeputio, ut sit pater omnium credentium per praeputium, ut reputetur et illis ad justitiam ; et sit pater circumcisionis non iis tantum, qui sunt ex circumcisione, sed et iis, qui sectantur vestigia fidei, quae est in praeputio patris nostri Abrahae. Non enim per legem promissio Abrahae, aut semini ejus, ut heres esset mundi; sed per justitiam fidei . . Ideo ex fide, ut secundum gratiam firma sit promissio omni semini, non ei. qui ex lege est solum, sed et ei, qui ex fide est Abrahae, qui pater est omnium nostrum (sicut scriptum est: Quia patrem multarum gentium posui te) ante Deum, cui credidit, qui vivi­ ficat mortuos, et vocat ea quae non sunt, tamquam ea quae sunt“; Rom 9, 24—26: „Quos et vocavit nos non solum ex judaeis, sed etiam ex gentibus, sicut in Osee dicit: Vocabo non plebem meam, plebem meam: et non dilectam, dilectam: et non misericordiam consecutam, misericordiam consecutam. Et erit: In loco, ubi dictum est eis: Non plebs mea vos; ibi vocabuntur filii Dei vivi“; cf. Os 2, 23. 24; 1, 10; 1 Pei 2, 10; Eph 2, 11 ss: ,,Propter quod memores estote, quod aliquando vos gentes in carne, qui dicimini praeputium ab ea, quae di­ citur circumcisio in carne, manu facta, quia eratis illo in tem­ pore sine Christo, alienati a conversatione (rrc πολιτείας) Israel, et hospites testamentorum, promissionis spem non habentes, et sine Deo in hoc mundo. Nunc autem in Christo Jesu vos, qui aliquando eratis longe, facti estis prope in sanguine Christi. Ipse enim est pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem maceriae solvens, inimicitias in carne sua; legem Ecclwia una jam collecta non ex firaelfth solis, se. Adoptio autem, quae prae reliquis v i> •-■Λ; Finis proprius rei veteris î declurutio sollemnis de ea abolita. 213 — I gentibus vindicatur passim israelitis (ut Rovi 9, 4; Ex 4, 22. 23; I Dcut 14, 1. 2; 32, 6; Os 11, 1), intellegitur electio in poI pulum Dei specialem, pro speciali quadam populi totius pro! tectione continua externa, non sensu proprio facta per gratiam I sanctificantem singulis infusam (vide Jo 1, 17; Rom 2, 28. 29; I Gal 3, 11. 12. 23—27; 4, 3—7. 24—26). Utique finis ultimus I ecclesiae etiam mosaicae erat salus supernaturalis; at hic finis erat synagogae, cum ecclesia novi testamenti comparatae, tantum mediatus (cf. s. Thomae S. theol. 1. 2. q. 107. a. 1), i quod ordinabatur illa proxime sive ad iustitiam legalem con­ ferendam [Heb 9, 13) eoque ipso typum rituum efficientium I theologicae justitiae effingendum sive ad formandum populum Dei unum peculiarem. Quamquam ritus sacros veteres etiam absolute vel per se considerare licet; sub qua ratione debebant procedere ex animo pio (cf. Is 1, 11 ss; 29, 13) vel consentiente J gratiae etiam ante Christum operantibus donatae, et ita potI erant esse vitae salutaris cultusque interioris supernaturalis, ut fidei, spei, caritatis, initii rei novae, non minus alimentum aliquod exterius quam manifestatio jam ex se aliquatenus, i saltem m genere, requisita; neque enim religio ulla sine I cultu Dei externo, ut sacrificiorum, esse potest (cf. s. Thomae S. theol. 1. 2. q. 99. a. 3; q. 101. a. 1. 2; q. 102. a. 2. 3). I c. Unde s. Petrus sollemni definitione legem ideoque ec- 282 I clesiam mosaicam abolitam jam esse in ipso concilio hierosoI lymitano declaravit dicens Act 15, 7 : „Viri fratres, vos scitis, quoniam ab antiquis diebus Deus in nobis elegit, per os meum ; audire gentes verbum evang'elii, et credere. 8. Et qui novit I corda Deus, testimonium perhibuit, dans illis Spiritum sanctum sicut et nobis: 9. et nihil discrevit inter nos et illos, fide purificans corda eorum. 10. Nunc ergo, quid tentatis Deum, imponere jugum super cervices discipulorum, quod neque i patres nostri, neque nos portare potuimus? 11. Sed per gra­ tiam Domini Jesu Christi credimus salvari, quemadmodum et f illi/ Porro hoc decretum, quamvis directe non nisi conversos I ex gentibus respiciat, pro cunctis tamen valet, ut vel videtur I eo indicari, quod generatim discipuli nominantur (v. 10) et quod iugum legis mosaicae pro ipsis fidelibus iudaeis per verbum „potuimus“ tamquam res praeterita inducitur (ib.); i idemque noscitur ex eo, quod ratio decreti reddita (v. 9. 11) < * " >* M · · • 4 • » 214 ‘ Wa Ecclesiae antique successit nova artior: suffragantur Patres. vim propriam aequaliter pro omnibus exercet. Vide et Mat 11, 11—13; Luc 16, 16; „Lex et Prophetae usque ad Joannem: ex eo regnum Dei evangelizatur“ ; Gal 3, 19. 283 d. Ad haec patet, statum ecclesiae a Christo ut ab auctore vero impertitum cum essentialiter diversum esse ab oeconomia vetere tum vinculis artioribus contineri sive prae ' ecclesia, quae potuerit esse, omnium gentium ante Christum I universali sive prae ecclesia Israel particulari, quatenus qui­ dem haec non magnam partem ex line etiam principe suo typica, sed ipsa jam quodammodo ecclesia Christi fuerit. I 7. His congruit doctrina Patrum affirmantium, relicta | synagoga ecclesiam ex Christi latere formatam esse, eccle- I siam fuisse a Christo aedificandam eamque fundatam esse I super Petrum, adventum regni Dei, i. e., ecclesiae ab apo- I stolis nuntiatum esse, ecclesiam Christi sine ministerio aposto· I lorum, nominatim Petri, vel successionis apostolicae iam non I esse. Revisantur testimonia eiusmodi complura in hoc tractatu I sparsa et ea Patrum etiam veterrimorum, ut Clementis roinani, I Ignatii, Tertulliani, Origenis, Cypriani, Ft-nniliani (n. 27. 47. I 48. 68—72. 87. 103 etc). I Eodem fere Justini cum 1 ryphone judaeo dialogus re- I fertur, ubi inter alia legimus (n. 11. 29. 42. 43; M 6, 498 s. 538. 566 sj „Quae in Oreb promulgata lex est, vetus jam et vestra solum est; haec autem omnium prorsus est; lex autem | adversus legem posita priorem abrogat; similiter testamentum posterius superiori finem imponit, ac aeterna nobis et novis­ sima lex Christus datus est, et testamentum fidele, post quod non lex, non praeceptum, non mandatum. An tu ea non legisti, quae dicit Isaias: ,Audite me, audite.me, populus meus, et reges auscultate mihi; quoniam lex a me exibit et judicium meum in lucem gentium. Appropinquat celeriter justitia mea. et egredietur salutare meum, ct in brachium meum gentes sperabunt4 (Is 51, 4. 5). Et per Jeremiam de hoc ipso testa­ mento sic loquitur: ,Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et testabor domui Israel et domui Juda testamentum novum; non quod testatus sum patribus eorum in die qua appre­ hendi manum ipsorum, ut educerem eos de terra Aegypti' ' Jer 3-)· er£° novum testamentum Deus institutum iri praedicavit, illudque in lucem genti videmus au(em „ Ex traditione ipsa ecclesiae antiquae successit nova Christi. 215 persuasum habemus per nomen ipsius crucifixi Jesu Christi, a simulacris et ab alia nequitia homines ad Deum accedere, ac ne morte quidem proposita a confessione et pietate disce­ dere, cum ex operibus, tum ex consequentibus miraculis licet omnibus intelligere hunc esse novam legem, et novum testa­ mentum et exspectationem eorum qui ex omnibus gentibus a Deo bona exspectant. Verum enim israeliticum, spiritale, et Judae genus, et Jacob et Isaac et Abraham, cujus in prae­ putio fidem testimonio suo comprobavit Deus, eique benedixit, ac patrem multarum gentium vocavit, nos, inquam, hoc genus sumus, qui ad Deum per hunc crucifixum Christum perducti sumus . . Glorificemus Deum una congregatae gentes, quod nos quoque inviserit. Glorificemus eum per regem gloriae, per Dominum virtutum. Beneplacitum est enim illi etiam super gentes, ac victimas a nobis accipit libentius, quam a vobis. Quid igitur mihi adhuc opus est circumcisione, qui Dei testi­ monio comprobatus sum? Quis usus hujus baptismatis, qui Spiritu sancto baptizatus sum? Videor mihi haec edisserens iis etiam, qui parum intelligentia praediti sunt, persuasurus. Xeque enim haec verba a me composita sunt, aut humana 1· arte exornata; sed ea David psallendo cecinit, Isaias evangelizavit, Zacharias promulgavit, Moyses scripsit. Agnoscis ea, I Trypho? Consignata sunt litteris vestris, vel potius non vestris, sed nostris. Nos enim iis adhaeremus; vos autem legendo sententiam non perspicitis . . Ac cetera quidem prorsus omnia, o viri, a Moyse instituta enumerans demonstrare possum, ajebam, imagines et signa et praenuntiationes fuisse tum eorum quae Christo eventura erant, tum eorum qui in eum credituri praenoscebantur, tum eorum etiam similiter, quae Christus ipse facturus erat . . Quemadmodum igitur ab Abrahamo circumcisio, a Moyse autem sabbatum et victimae et munera et feriae incoeperant, atque, ut demonstratum est, ob duritiam cordis populi vestri instituta fuerant, ita ea desinere oportebat in eum, qui secundum voluntatem Patris, ex Virgine generis Abrahae, tribus Juda et stirpis David, genitus est, Filium Dei Christum; qui et lex aeterna et novum testamentum universo mundo praedicabatur adventurus, ut jam allata oracula demonstrant. Ac nos quidem, qui per eum ad Deum accessimus, non istam carnis circumcisionem accepimus, sed spiritualem, * 216 traditione ipsa ecclesiae antiquae successit nova Christi. quam Enoch ejusque similes custodierunt; atque hanc per baptismum, quia in peccatis fueramus, misericordia Dei con secuti sumus; licetque omnibus similiter consequi? 288 Quibus illud Augustini addimus (contra Faustum 1. 10. c. 2; J/ 42, 243): nJudaeo autem dicenti mihi: cur tenes vetus testamentum, cuius praecepta non servas? respondeo, servari a Christianis etiam ex ipsis libris (veteris testamenti: praecepta vitae agendae ; praecepta vero vitae significandae tunc recte observata, cum praenuntiabantur ista, quae nunc revelata snnt. Quapropter etiam ipsa sic non observo ad re­ ligionem, ut teneam tamen ad testificationem: sicut et pro­ missa carnalia, quae ibi continentur, unde proprie vetus dicitur testamentum. Quamvis enim mihi aeterna speranda revelata sint, et illa tamen attestantia lego, quae ,in figura continge­ bant illis; scripta sunt autem propter nos, in quos finis saecu­ lorum obvenit' (1 Cor 10, 11)? Et illud (de civ. Dei 1. 10. c. 20; J/ 41, 298): „ Verus ille Mediator, in quantum formam servi accipiens mediator effectus est Dei et hominum homo Christus Jesus, cum in forma Dei sacrificium cum Patre sumat, cum quo et unus Deus est, tamen in forma servi sacrificium maluit esse quam sumere, ne vel hac occasione quisquam exi­ stimaret cuilibet sacrificandum esse creaturae. Per hoc et sacerdos est, ipse offerens, ipse et oblatio. Cujus rei sacra­ mentum quotidianum esse voluit ecclesiae sacrificium: quae cum ipsius capitis corpus sit, se ipsam per ipsum discit offerre (al. cum ipsius corporis ipse sit caput, et ipsius capitis ipsa sit corpus, tam ipsa per ipsum, quam ipse per ipsam suetus offerri). Hujus veri sacrificii multiplicia variaque signa erant sacrificia prisca sanctorum, cum hoc unum per multa figura­ retur, tanquam verbis multis res una diceretur, ut sine fastidio multum commendaretur. Huic summo veroque sacrificio cuncta sacrificia falsa cesserunt? Vel (ib. 1. 17. c. 20. n. 2; J/ 41,556): „In . . libro, qui vocatur Ecclesiastes, ubi ait ,non est bonum homini, nisi quod manducabit et bibet' i Eccl 8, 15), quid credi­ bilius dicere intelligitur, quam quod ad participationem mensae hujus pertinet, quam sacerdos ipse Mediator testamenti novi exhibet secundum ordinem Melchisedech de corpore et san­ guine suo ? Id enim sacrificium successit omnibus illis sacri­ ficiis veteris testamenti, quae immolabantur in umbra futuri: I I ? Ex traditione ipsa ecclesiae antiqua* successit nova Christi. 217 propter quod etiam vocem illam in psalmo tricesimo et nono ejusdem Mediatoris per prophetiam loquentis agnoscimus: .Sacrificium et oblationem noluisti, corpus autem perfecisti mih? (Ps 39, 7). Quia pro illis omnibus sacrificiis et oblatio­ nibus corpus ejus offertur, et participantibus ministratur.“ — Magnifice e more Leo M. (serm. 59. al. 57. c. 7; J/ 54, 341): .Traxisti, Domine, omnia ad te, quoniam scisso templi velo, sancta sanctorum ab indignis pontificibus recesserunt: ut figura in veritatem, prophetia in manifestationem, et lex in evange]ium verteretur. Traxisti, Domine, omnia ad te, ut quod in uno Judaeae templo obumbratis significationibus agebatur, pleno apertoque sacramento, universarum ubique nationum devotio celebraret. Nunc etenim et ordo clarior levitarum, et dignitas amplior seniorum, et sacratior est unctio sacer­ dotum . . Nunc etiam carnalium sacrificiorum varietate cessante, omnes differentias hostiarum, una corporis et sanguinis tui implet oblatio . . et ita in te universa perficis mysteria, ut sicut unum est pro omni victima sacrificium, ita unum de omni gente sit regnum. “ Idem (serm. 66. al. 62. c. 2; M 54, 365. 366) hoc modo loquitur: „Sic congruebat illos populos erudiri, ut quae revelata non caperent, obumbrata susciperent, et maior evangelii esset auctoritas, cui tot signis totque mysteriis, ve­ teris testamenti paginae deservissent ; de quibus Dominus profitebatur, quod non venerat legem solvere, sed adimplere Mat 5, 17). Ne itaque aestimet sibi prodesse judaeus, quod in litterae carnaliter superficie demoratur, et iis scripturis con­ vincitur repugnare, quae apud nos veram sui obtinent digni­ tatem, dum et erudimur praedictis, et ditamur impletis. Dicente enim Domino: ,Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me' (Jo 12, 32), nihil legalium institutionum, nihil propheticarum resedit figurarum, quod non totum in Christi sacramenta trans­ ierit. Nobiscum est signaculum circumcisionis, sanctificatio chrismatum, consecratio sacerdotum; nobiscum puritas sacri­ ficii, baptismi veritas, honor templi, ut merito cessarint nuntii, postquam nuntiata venerunt; nec vacuatur reverentia promis­ sionum, quia plenitudo manifestata est gratiarum/1 — Et Gregarius J/. (in evang. hom. 32. n. 6; J/ 76, 1236 s): „Quia nonnulli ex discipulis usque adeo in corpore victuri erant, ut ecclesiam Dei constructam conspicerent, et contra mundi, huius Ίi 218 287 •-> .· traditione ipsa rei antiquae typicae successit ecclesia nova praesignata. gloriam erectam, consolatoria promissione nunc dicitur: ,Sunt quidam de hic stantibus, qui non gustabunt mortem, donec videant regnum Dei' (Luc 9, 27).u Demum huc omnes illi loci majorum pertinent, quibus ec­ clesiam novi testamenti praesignificatam et adumbratam agno­ verunt sive oeconomia vetere generatim sive typis specialibus, ut opificii sex dierum, formationis Hevae, paradisi, arcae Noe. vocationis Abraham, uxorum quoque patriarcharum vel mu­ lierum insigniorum antiqui testamenti (cf, Gal 4, 22 ss), domuum populi Israel in Aegypto (cf. Ex 10, 23; 12, 7—13; Safi 18,1), eorum, quae populo in promissam terram contendenti evene­ runt, tabernaculi mosaici (cf. Ex 26, 1 ss), domus Rahab, vel­ leris Gedeon, civitatis Jerusalem etc. Cui argumento, quatenus repetitur ex persuasione Patrum de indole typica temporis praecedentis Christum, vis sua tota manet, etsi rebus lapsu hominis prioribus ratio veri typi pro ecclesia Christi dene­ gatur. Ita v. g. Origencs (in Gen. hom. 2. n. 3; J/ 12, 167. 168): „Sicut . . tunc dictum est ad illum Noe, ut faceret arcam, et introduceret in eam secum non solum filios, et proximos suos, verum etiam diversi generis animalia, ita etiam ad nostrum Noe, qui vere solus justus et solus perfectus est, Dominum Jesum Christum in consummatione saeculorum dictum est a Patre, ut faceret sibi arcam ex lignis quadratis, et mensuras ei daret coelestibus sacramentis repletas. Hoc enim designatur in Psalmo ubi dicit: ,Pete a me; et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae' (Ps 2, 8). Construit ergo arcam, et facit in ea nidos, id est, promptuaria quaedam quibus diversi generis animalia recipiantur. De quibus et pro­ pheta dicit: .Perge, populus meus, intra in promptuaria tua, absconde te parumper donec transeat furor irae meae' (Is 26,20). Confertur ergo populus hic qui salvatur in ecclesia, illis om­ nibus, sive hominibus, sive animalibus, quae salvata sunt in arca. Verum quoniam non est omnium unum meritum, nec unus in fide profectus, idcirco et arca illa non unam praebet omnibus mansionem, sed bicamerata sunt inferiora, et tri­ camerata superiora, et nidi distinguuntur in ea, ut ostendat quia et in ecclesia licet omnes intra unam fidem contineantur, atque uno baptismate diluantur, non tamen unus omnibus atque idem profectus est, sed unusquisque in suo ordine. Hi quidem, i Ex Uidilione ipsa rei antiquae typicae successit ecclesia nova praesignata. 219 I qui per rationabilem scientiam vivunt et idonei sunt non solum semetipsos. regere, sed et alios docere, quoniam valde pauci inveniuntur, paucorum qui cum ipso Noe salvantur, et proxima ei propinquitate junguntur, tenent figuram, sicut et Dominus noster verus Noe Christus Jesus paucos habet proximos, paucos filios et propinquos, qui verbi ejus participes sint, et sapien­ tiae capaces. Et ii sunt, qui in summo gradu positi sunt, et in summitate arcae collocantur. Ceterum multitudo irrationa­ lium animalium, vel etiam bestiarum in inferioribus locis ha­ betur, et eorum maxime, quorum feritatis saevitiam nec fidei dulcedo mollivit. Superiores vero aliquantulo ab his sunt, qui licet minus rationis, plurimum tamen simplicitatis, innocentiae­ que custodiunt. Et sic per singulos habitationum gradus ascen­ dentibus pervenitur ad ipsum Noe, qui interpretatur requies, vel justus, qui est Jesus Christus.“ — Cyprianus vero scribit (libri ad Demetrian. n. 22; M 4, 561): „Quod ad passionem et sanguinem Christi pertineat hoc signum“, quo qui signati fuerint, evadere possint, „et ille salvus atque incolumis reservetur quisquis in hoc signo invenitur, item Dei testimonio comprobatur dicentis: ,Et erit sanguis in signo vobis super domos in quibus vos eritis; et videbo sanguinem, et protegam vos, et non erit in vobis plaga diminutionis cum percutiam terram Aegypti' (Ex 12, 13). Quod ante occiso agno praecedit in imagine, impletur in Christo, secuta postmodum veritate. Ut illic, per­ cussa Aegypto, judaicus populus evadere non nisi sanguine et signo agni potuit, ita et, cum vastari coeperit mundus et percuti, quisquis in sanguine et signo Christi inventus fuerit, solus evadet.“ Ambrosius loquitur hunc in modum (in Ps 38. n. 25; 288 J/14, 1051): „Primum . . umbra praecessit, secuta est imago, erit veritas. Umbra in lege, imago vero in evangelio, veritas in coelestibus. Umbra evangelii et ecclesiae congregationis in lege, imago futurae veritatis in evangelio, veritas in iudicio Dei. Ergo quae nunc colebrantur in ecclesia, eorum umbra erat in sermonibus prophetarum: umbra in diluvio, umbra in rubro mari, quando baptizati sunt patres nostri in nube, et in mari: umbra in petra, quae aquam fluxit, et populum se­ quebatur. Nonne illud in umbra erat sacrosancti hujus my­ sterii sacramentum? Nonne in umbra erat aqua de petra, 2-θ traditione ipsa rei antiquae typicae successit ecclesia nova praesignata quasi sanguis ex Christo . . ? Sed iam discessit umbra noctis et caliginis iudaeorum, dies appropinquavit ecclesiae. Videmus nunc per imaginem bona, et tenemus imaginis bona? — Si militer Augustinus (in Ps 103. serm. 3. n. 2; J/ 37, 1358): rIn arca Noe, qua nemo nostrum dubitat ecclesiam esse prae­ figuratam. non includerentur omnia genera animalium, nisi in illa unitate compaginis omnes gentes significarentur : nisi forte putamus, si omnia talia penitus diluvio delerentur, defuturam fuisse Deo potestatem jubendi ut terra ea produceret, sicut primo verbo ejus produxerat. Non ergo frustra, non temere, non aliqua indigentia Dei vel inopia potestatis jussa sunt ani­ malia illa in arca includi/·' Vel (de unitate ecclesiae c. 5. n. 9. 10; M 43, 397. 398): „Nulli nostrum dubium est, per arcam Noe, salva rerum gestarum fide, ut deletis peccatoribus domus justi a diluvio liberaretur, etiam ecclesiam fuisse figu­ ratam. Quae forte humani ingenii conjectura videretur, nisi hoc Petrus apostolus in epistola sua diceret (1 Pet 3, 20. 21) . . Scriptum est in libro judicum: ,Et dixit Gedeon ad Dominum: Quoniam tu salvum facies Israel in manu mea, quemadmodum locutus es; ecce ego pono vellus lanae in area, et si factus fuerit ros in vellere, in omnem vero terram siccitas, sciam quoniam salvum facis in manu mea Israel, sicut locutus es. Et factum est sic: et diluculo vigilavit Gedeon in crastinum, et expressit vellus; et decucurrit ros de vellere plena pelvis aquae. Et dixit Gedeon ad Dominum: Non irascatur furor tuus in me, Domine, et loquar adhuc semel, et tentabo adhuc semel in vellere. Fiat siccitas in vellere tantum, in omnem autem terram fiat ros. Et fecit Deus sic in nocte illa, et facta est siccitas in vellere tantum, super omnem autem terram ros‘ (Jud 6, 36—40). Non video quid hic aliud figuratum et praenuntiatum sit, nisi ut aream intelligamus orbem terrarum, locum autem velleris populum Israel. Novimus enim illam quondam gentem divini sacramenti gratia tanquam coelesti rore perfusam; cujus muneris per omnes in circuitu gentes, quia eo carebant, tanquam siccitas erat. Erat autem apud illum populum hoc munus in vellere, id est in velamine et quasi in nube secreti, quia nondum fuerat revelatum. Nunc autem sidemus orbem terrarum jam revelato rore saginari per esangelium Domini nostri Jesu Christi, quod tunc in illo Ex traditione ipsa rei antiquae typicae anccessit ecclesia nova praesignata. 221 tegmine figurabatur: illam vero gentem amisso sacerdotio quod habebat, quia in scripturis non intelligit Christum, tanquam in sicco vellere remansisse.“ Vel etiam (de civ. Dei 1.7. c. 32; J/ 41, 221): „Mysterium vitae aeternae jam inde ab exordio generis humani per quaedam signa et sacramenta temporibus congrua, quibus oportuit, per angelos praedicatum est. Deinde populus hebraeus in unam quamdam rempublicam, quae hoc sacramentum ageret, congregatus est; ubi per quos­ dam scientes, per quosdam nescientes, id quod ex adventu Christi usque nunc et deinceps agitur, praenuntiaretur esse ' venturum: sparsa etiam postea eadem gente per gentes prop­ ter testimonium scripturarum, quibus aeterna salus in Christo futura praedicta est. Omnes enim non solum prophetiae, quae in verbis sunt, nec tantum praecepta vitae, quae mores pie­ tatemque conformant, atque illis litteris continentur, verum etiam sacra, sacerdotia, tabernaculum, sive templum, altaria, sacrificia, cerimoniae, dies festi, et quidquid aliud ad eam servitutem pertinet, quae Deo debetur, et graece proprie /.(iwiia dicitur, ea significaverunt et praenuntiaverunt quae, propter aeternam vitam fidelium in Christo et impleta cre­ dimus, et impleri cernimus, et implenda confidimusu. Deinde Anastasi iissinaita (in hexaem. 1. 7 ; J/89, 961 s. 969 s) : 289 Λ eteres . . ecclesiarum interpretes, Philo, inquam, philosophus et tempore aequalis apostolis, et celebris Papias hierapolitanus, Joannis evangelistae discipulus, et Irenaeus lugdunensis, et Justinus martyr et philosophus, et Pantaenus alexandrinus, et Clemens stromateus, et eorum asseclae spiritualiter sunt con­ templati de Christi ecclesia ea quae scripta sunt de paradiso. Ex quibus sunt duo in rebus omnibus doctissimi cappadoces Gregorii. Ii omnes quibusdam de causis dicebant esse etiam aliquem paradisum spiritualem . . Paternam sententiam et de paradiso sensili traditionem recipimus, suscipimus, et amplec­ timur, In hoc enim opere nos praemunientes saepe diximus quod divinae scripturae historiam quae litterae convenit non dissolvimus, neque sanctorum Patrum nostrorum sententias evertimus. Et tamen quoniam audimus divum Paulum omnia quae sunt in lege mystice ad Christum referentem: nempe tabernaculum, arcam, urnam, templum, agnum, cibos, potiones, ligna, animalia, volucres, aurum, smaragdos, carbunculos, j .· I I I I I I E • ** 222 Es traditione ipsa rei antiquae typicae successit ecclesia nora praeeigoaU aquas, et reliqua omnia quae tunc quidem facta sunt mystice, comenienter litterae, nunc autem in ecclesia vere cernuntur spiritualiter considerandum est num haec quoque quae nunc de sensili paradiso a Mose corporaliter scripta sunt, ad Chri­ stum et ecclesiam relata typice prius descripta sint, siquidem omnino per Christum facta sunt, praesignificantia ejus carnis susceptionem . . Convenit diligenter quaerere quid sit ortus, qui graece est (.’rcrroZ?. et quid ortus qui est ϊξανατολή. . Dilu­ cide admodum et apposite dictum est prophetice de ecclesia: ,Exoriri fecit adhuc Dominus Deus e terra omne lignum pulch­ rum ad videndum et bonum ad comedendum' (Gen 2, 9). Nam orta quidem est in initio ecclesia quando facta fuit viridis et bene germinans, densasque habens suas arbores, exsiccata autem fuit ab aestu maligni solis qui transfiguratur in angelum lucis, cum in eam per os sibilasset serpens et eam exsiccasset per idololatriam. Cum ergo venisset coelestis fluvius Deus Verbum, et eam irrigasset per aquam et fluvium, exorta est et rursum germinavit, et iterum vivificavit ratione praedita ejus ligna, de quibus dictum est: ,Et exoriri fecit adhuc Do­ minus Deus e terra·'; hoc est, postquam mortua et exsiccata esset, adhuc secundo ordine rursus germinavit ratione prae­ dita Christi terra ,omne lignum pulchrum ad videndum et bonum ad comedendum'.4* — Et Bruno asiensis (hom. 34; M 165, 790. 791) respiciens tria tabernacula memorata ab apostolo (Heb 9, 2. 3. 11) profert ista: „Primum igitur taber naculum est synagoga, secundum ecclesia, tertium coelum . . Primum in umbra fuit et figura; secundum in figura est, et veritate; tertium in veritatis aula (al. in veritate sola). In primo ostenditur vita; in secundo datur; in tertio possidetur. Non enim sacramenta ecclesiae, ut sacramenta synagogae me­ dicinam docent et ostendunt ; sed ipsa potius sunt medicina et remissio peccatorum." Idem auctor scripsit sententiarum librum primum de ecclesiae figuris: cujus ipse hic est pro­ logus (M 165, 875. 876): „Cum sint multa et pene innumera­ bilia in divinis voluminibus quae sponsam Christi s. ecclesiam significant, quaedam tamen sunt, in quibus ejus laudes et majora sacramenta manifestius et plenius contineri videntur. Ut v. g. paradisus cum arboribus tluminibusque suis, sicut et arca quam ex bei praecepto Noe fabricavit. Similiter autem Rei antiquae typicae successit ecclesia, quae talis est simpliciter et jam unica. 223 tabernaculum quod Moyses construxit. Similiter et templum quod aedificavit Salomon. Per mulierem quoque figuratur ecclesia, quod cantica canticorum manifeste demonstrant. Ci vitas quoque s. Jerusalem et basilicae quae nunc ab episcopis ubique dedicantur ecclesiam Dei aperte significant. De his igitur secundum ordinem quo posita sunt non omnia quidem, sed quae tempori materiae quid conveniant, Domino adjuvante, in sequentibus exponemus.“ — Praeterea legesis Justini dial, cum Tryphone n. 119. 134. 138 (JZ 6, 754. 786 s. 794), Irenaci 1.5. c. 20. n. 2 (JZ 7, 1178), Cypriani ep. 73. ad Jubajan. n. 10 (JZ 3, 1116), de unitate ecclesiae n. 6. 8 (JZ 4, 503. 506), Eusebii demonstr. evang. 1. 4. n. 17 (JZ 22, 326 ss), Hieronymi 1. 3. in Eph 5, 31 (JZ 26, 535), ep. 52. ad Nepotian. n. 3 (JZ 22, 530), Augustini contra Faustum 1. 22. c. 38 ss (JZ 42, 424 ss), de civ. Dei 1. 13. c. 21 (M 41, 394. 395), 1. 15. c. 26 (ib. 472. 473), 1.17. c. 3. 4. c. 16. n. 2 (ib. 525 ss. 549 s), Cyrilli alex, glaph. in Gen, ut sparsim 1. 2. 3. 4 (JZ 69, 50 ss), EtUgentii de rem. pecc. 1. 1. c. 20 (JZ 65, 543. 544), Anastasii sinaitac in hexaem. vel ipsam praefationem (JZ 89, 854 ss), Gregor ii Ai. in evang. hom. 22. n. 7 (JZ 76, 1177. 1178), moral. 1. 28. c. 7. n. 17. 18 (ib. 457. 458). 8. Et in universum prosit cum hac parte thesis conferre th. I. p. II (n. 24 ss), ubi ecclesiae nomen ipsum coetui a Christo prodeunti adhaesisse velut proprium vidimus. Demonstratio p. Ill, qua exsulare hac ecclesia a Christo 291 constituta idem jam esse dicimus atque esse extra ecclesiam omnem Dei. 1. Aedificavit ipse Christus, \rerbum incarnatum, ecclesiam, quam appellavit suam (Alat 16, 18) proindeque ut jam nominis hujus unicam a quovis coetu religioso alio discrevit. Atqui in praesenti ordine providentiae ecclesia Dei vera minime pot­ est esse, quae non sit Jesu Christi; etenim ex satisfactione et meritis beatis Restitutoris generis humani, in Adam primo lapsi, jam pendet illa tota (vide v. g. Act 4, 12), neque potest esse ecclesia legitima contra sive praeter voluntatem ejus, cujus est potestas omnis in caelo et in terra (ex Mdt 28, 18). Ergo homines quicumque non pertinent post Christum ad ec­ clesiam illius formae specialis a Domino fundatam, sunt ab ecclesia Dei simpliciter extorres. ■ 224 Vetere oeconomia abrogata jam una est ecclesia nova, paulatiin aedificata. 2. Et sane ex parte thesis praecedente ecclesia oecono­ miae’ veteris non simul cum ecclesia testamenti novi perdurare debuit, verum potius desinere, sive per typorum praesignantium exitum, in ipsis quidem rebus typorum promittentium veritatem commonstrantibus, sive per transitum incohati et imperfecti in consummatum et perfectum, ut per pleniorem documentorum salutarium explicationem, uberioris gratiae pro praeceptis obser­ vandis statam donationem, auctoritatis ipsius Christi Jesu vel le­ gatorum ejus latissimam interpositionem. Quo pertinet illud Do­ mini Ifat 5, 17: „Nolite putare, quoniam veni solvere legem, aut prophetas: non veni solvere, sed adimplere^ ; eodem ap­ plicare licet dictum hoc apostoli 1 Cor 13, 10: „Cum autem venerit, quod perfectum est, evacuabitur, quod ex parte est.· Nimirum quatenus ecclesia antiqua formaliter erat typica, desiit omnino substitutis jam antitypis ordinis altioris; quatenus vero tamquam Dei et Christi ecclesia et ipsa continebat elementa spiritualia, ut fidei professionem cultusque supernaturalis exer­ citium vel disciplinam religiosam, desiit substituto statu ejusdem quidem ordinis, sed essentialiter per voluntatem Christi per­ fectiore, videlicet in veritate salutari tota ab ore magisterii infallibilis per gentes hominesque omnes accipienda, in ritibus efficacibus a ministerio sacratiore peragendis, quorum primus baptismus, instar januae ecclesiae, jam omnibus necessarius exsisteret, in legibus actionum ab imperio uno potentiore novo civibus regni Christi universalis imponendis. Atqui hoc ipso idem est non pertinere ad ecclesiam Dei Christique Jesu novam ac pertinere ad ecclesiam nullam. 3. Doctrina eadem non minus esse dogma fidei pernoscitur, quam est ex verbo Dei scripto traditoque dogma, super unum ministerium apostolicum sub Petro capite ecclesiam Christi totam aedificatam esse (th. II—VII). >mBH 294 4. Restat, ut pars ista thesis cum superiore solutis dubiis confirmetur: a. Sicut ecclesia antiqua saltem particularis, quo adventus Christi erat propior, eo facta est perfectior, acce­ dente quidem forma per legem scriptam determinata novarumque semper revelationum incremento, ita ecclesia Christiana novae legis secundum suavem Dei providentiam non uno quasi ictu constituta est, sed paulatim ad ultimam suam et perpetuo duraturam turmam seu perfectionem est adducta. Namque non Christus in synagoga degit nondum abrogata, ecclesiam nuntiando. ' I i I j i I ' 225 statim Christus veterem ecclesiam abolevit, verum prius aucto­ ritatem propriam divinam argumentis variis demonstravit. Interim vero fundamentalia quaedam ecclesiae suae elementa jacere coepit, quatenus jam ante passionem suam instituit sacramenta praecipua baptismi (Jo 3, 22. 26; 4, 1. 2 col. 1, 26. 31. 33) et eucharistiae cum sacrificio et sacerdotio {Lite 22, 19. 20·; / Cor 11, 23—26; concilii trid. s. XXII c. 1. cn. 2; D 816. 826); unde etiam regnum Dei, iam praesens scilicet et incohatum, evangelizavit (Lite 16, 16). Porro post mortem demum et re­ surrectionem suam ideoque post pretium ecclesiae acquirendae persolutum (cf. Lue 22, 20 cum 1 Cor 11, 25; Act 20, 28; /M9,15 ss) Dominus aedificium ecclesiae inceptum, extremam velut manum imponendo, penitus absolvit, institutis sacramentis reliquis (Jo 20, 22. 23; Aci 1, 3), hierarchia novi ejusdemque nobilioris ordinis perpetua (Jo 20, 21 ; Mat 28, 18—20; Marc 16, 15. 16), nominatim autem supremo et visibili prin­ cipio ac centro unitatis (77? 21, 15—17 col. Mat 16, 18); ridesis th. II (η. 32 ss). Hinc non est mirum, si Jesus ante passionem suam et pri­ matus institutionem in synagoga, nondum abrogata vel ecclesiae opere permutata, comitantibus discipulis conversatus esse legitur. 1), Ceterum Jesus Christus commercium cum synagoga 295 utique retinuit, quin immo templi legisque sanctitatem praxi et doctrina sua comprobavit (Jo 2, 13—17 vel Mal 21, 12. 13; > 5, 45-47; 18, 20; Mai 23, 2. 3. 17—21. 23; 26, 18), et ad solum populum Israel, certe personaliter vel proxime, se missum attestatus est (zl/rz/ 15, 24); sed simul legis mosaicae seu ecclesiae veteris particularis antiquationem et ecclesiae novae universalis in locum eius successionem iam praenun* tiavit verbis, factis variis praeformavit. Ad illa quidem pertinet ex Mat 8, 10 — 12: ,, Audiens autem Jesus miratus est, et sequentibus se dixit: Anien, dico vobis: non inveni tantam fidem in Israel. Dico autem vobis, quod multi ab oriente et occidente venient et recumbent cum Abraham, et Isaac et Jacob in regno caelorum : filii autem regni ejicientur in tene­ bras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentiumu; Mat 21,43; 2.3, 37. 38: „Jerusalem, Jerusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos, qui ad te missi sunt: quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub 15 Straub, E-rcb-ia. -26 Jesus in synagoga degens ecclesiam novam universalem verbis factisque indiuv.t alas: et noluisti? Ecce, relinquetur vobis domus vestra de serta ·; JAz/ 24, 2. 14—16: „Ipse autem respondens dixit illis λ idetis haec omnia? Amen, dico vobis: Non relinquetur hic lapis super lapidem, qui non destruatur . . Et praedicabitur hoc evangelium regni in universo orbe, in testimonium om nibus gentibus: et tunc veniet consummatio. Cum ergo vide­ ritis abominationem desolationis, quae dicta est a Daniele pro pheta, stantem in loco sancto, qui legit, intelligat: tunc qui in Judaea sunt, fugiant ad montes4*; Luc 21, 5. 6. 20 ss; 22,20; Jo 3, 16. 17; 4, 21-24; 10, 16. In numero factorum prae formantium est vocatio magorum, qui sunt primitiae gentium (JAz/ 2, 1- 12), praeconium et benevolentia Jesu * · erga centu· rionem in urbe Capharnaum (JAz/ 8, 5 ss), erga mulierem chananaeam JAz/ 15, 26—28), erga leprosum Samaritanum Lue 17, 15 —19), erga mulierem Samaritanam et hujus popu­ lares ( Jo 4, 4 ss), erga adulteram vi legis mosaicae lapidan­ dam . Jo 8, 3 11; cf. JAz/ 12, 6. 8), receptio caecigeni ejecti e synagoga (Jo 9, 22. 35—39; cf. 16, 2), admissio gentilium volentium videre Jesum (Jo 12. 20—32); quibus licet addere inscriptionem crucis linguis variis factam (Jo 19, 19. 20) et confessionem centurionis ac militum custodientium Jesum cru* cifixum. ( JAz/ 27, 541. Similiter Servator, adhuc mortalis, per intervalla quidem, discipulis suis potestatem solum circum­ scriptam angustis terminis locorum dedit (JAz/ 10, 5 ss; cf. Luc 9, 1—10; 10, 1 —17), ita tamen, ut futuram ad gentes omne.' missionem jam tunc indicaret per dictum illud Mai 10, 18: .et ad praesides et ad reges ducemini propter me in testimonium illis et gentibus'·*. Neque obstat, quod adicitur Mat 10, 23: „Cum autem persequentur vos in civitate ista, fugite in aliam. Amen, dico vobis: non consummabitis civitates Israel, donec veniat Filius hominis*·' ; hoc, inquam, non officit, sive puta; agi de adventu altero Christi, ad quem, plenitudine gentium credente, israelitae reliqui convertendi reserventur (cf. Hilarii in Mat c 10. n. 14; M 9, 971. 972), sive potius intellegis ad­ ventum Christi eum, qui sit in ecclesiae firma per mundum constitutione (cf. omnino Mat 16, 28; Marc 8) 39; Luc 9, 27; Grcgorii M. in evang. hom. 32. n. 6; J/ 76, 1236. 1237). -,M’ c" Cum synagogam per Moysen famulum suum Deus or­ dinaret, ecclesiam instituit etiam ipse per se nobis loquens Christus ipse vere instituit ecclesiam simpliciter novam, mox a synagoga separatam. 227 Dei Filius incarnatus (cf. Heb 1, 1. 2; 3, 1. 5. 6; Gal 3, 19; Duil i), 5). Instituit autem vere eo, quod voluntate valida’ ipse definivit ecclesiae suae finem, propediem quidem accu­ ratius contemplandum, media, rationem unitatis, verbo ele­ menta vel principia essentialia; etsi, ut fert ordinarius cursus rerum, tempore demum procedente vim suam illa evolutura erant. Cf. illud s. Thomae (S. theol. 3. q. 64. a. 2. Sed con­ tra): „Ille instituit aliquid qui dat ei robur et virtutem, sicut patet de institutoribus legum.“ Ceterum simulatque primatus Petro attributus est, ecclesia Christi exstitit, quatenus homines omnes jam prius baptizati, apostoli cum discipulis aliis, Petro statim subditi sunt. ’ · . : · . ■. ' · d. Ecclesia ante Christum potest dici eadem ac quae est 297 post Christum, secundum aliqua quidem, i. e., spectato fine, principio formali profitendae fidei, principio unitatis efficiente per merita sua Christo et Deo invisibili vel solum aliquatenus conspicuo. At vero simpliciter ecclesiae memoratae differunt, quod illa, considerata saltem non collecta in coetibus particu­ laribus, praecipue mosaico, sed prout ex se erat universalis, tamquam societas minoris unitatis, Christo futuro capiti et Deo adhaerebat immediate et quod prorsus erat angustioris pote­ statis, haec vero nostra ut societas perfectioris unitatis et mirae plane efficacitatis a Christo ipso inditae immediate mi­ nisterio apostolico visibili, vi supernatural! magna praedito, et per idem Christo atque Deo jungitur. Qui status alius ec­ clesiae Christi jam ita essentialis est, ut coetus consimilis ecclesiae priori ecclesia, nedum a Christo condita, sed ut­ cumque Christi minime foret, quia Christus Dominus pro tem­ pore testamenti novi ecclesiam solum talem vult non amplius esse neque ad eam homines pacto ullo evocat. Pro quo statu novo perfectiore ecclesiam Jesu Christi ab aetate Christi in­ cepisse recte affirmatur. e. Porro non est verum, quod obiciunt, fideles in coetum 298 separatum a iudaeis non convenisse ab initio, donec persecu­ tione contra illos orta vel conversis etiam hominibus gentilibus iugi mosaici impatientibus apostoli ecclesiam proprio regi­ mine, ad exemplar quidem synagogarum, subornarent. At enim de separatione statim facta ecclesiae ut coetus sacri ex synaefoga avocati per se cohaerentis constat ex Act 1, 13 1;>; 15* ■’·.·■ ■• V··' 3 Λ or 228 Ecclesia a synagoga st.uini separata, non per apostolos vel post Christum condiu ■ 2. 1 40—17 n. 43); 4, 4. 31—35; ô, 12 14: rPer manus autem apostolorum fiebant signa et prodigia multa in plebe. Et erant unanimiter omnes in porticu Salomonis. Ceterorum autem nemo audebat se conjungere illis; sed magnificabat eos populus. Magis autem augebatur credentium in Domino multi­ tudo virorum ac mulierum4 ; Aci 6, 1—7; 8, 1: „ Facta est autem in illa die persecutio magna in ecclesia, quae erat Jerosolymis, et omnes dispersi sunt per regiones Judaeae et Samariae, praeter apostolos.“ Qui loci describentes ecclesiae statum omnium primum non minus sunt perspicui quam qui nobis referunt condicionem subsequentem, ut Act 9, 26—32: 11. 17-30; 26, 28. 29; Gal 1, 22; Heb 13, 10-^14; 1 Pel 4, Ili. Itaque non persecutio exstitit occasio separationis, sed ex con­ trario sejunctio fuit ansa vexationis, ut etiam est colligere ex iniusta illa accusatione s. Stephani . Id 6, 13. 14: „Homo iste non cessat loqui verba adversus locum sanctum et legem. Audivimus enim eum dicentem: Quoniam Jesus Nazarenus hic’ destruet locum istum, et mutabit traditiones, quas tra­ didit nobis Moyses.·'*' Neque apostoli regimen ullum exco­ gitarunt. sed formam regiminis ab ipso Domino statutam sim pliciter' exsecuti sunt. Quae gubernandi ratio si’ cum consti­ tutione synagogae similitudinem quandam habuit, mirum esse id non debet, quandoquidem antitypuni respondet typo. Vel ex his ipsis figmentum merum apparet decantatum illud, formula petrina ecclesiae iudaicae et particularis prae­ valuisse temporis progressu phasim Pauli stabilientis ecclesiam universalem. Qui error insuper refellitur ex sententia de lega­ libus ab ipso Petro dicta Ad 15, 7 ss (cf. Gal 2, 12. 14). Nec bene provocarint ad modum, quo se Petrus gessit in visione lintei caelitus demissi Ad 10, 9 ss; unde Petrum (col. J/fl/28,19: Mare 16, 15; Ad 1, 8) non de jure officiove praedicationis evangelii ad gentes aliquando extendendae, sed de tempore solo jam instante vel ratione procedendi haesisse dubium in­ tellegimus. rjV À Satis superque confutata est per disputationem nostram etiam imaginatio illa, qua dicitur ecclesia aliquanto post Jesum Christum orta esse,, desumptis formulis dogmaticis a philoso­ phia graeca. elementis socialibus a romana civitate. Cujusmodi hypothesis male fulciretur eo, quod ecclesia in se con- txclesix non post Christum condita; commenta de ecclesiae ortu recentiora. tinet momenta rebus graecis vel romanis laudabilibus affinia; nam sicut universe veri atque boni, ita et praecipue institu­ tionis ipsius Jesu Christi cum vero reliquo et bono quaedam necessitudo tandem erit.1) ' *> Cum adversarii ipsi rccenliores alii aliter sentiant (error enim multiplex, veritas est una), ecclesiae originem ita nuper explicat e. c. Kùstlin (Real-Encykbpâdie für protest. Theol. Aufl. 2, Bd 7, 687. 688): ..Man liat dariiber gestritten(ipcd protestantes scilicet, ante vel praeter quos cum paucis seris prodromis id > »,, r' * "K aeao dubitavit), rob Jesus die Absicht gehabt habe, eine Kirche, d. Ii. eine besosdere, organisirte Gemeinde seiner Jiinger, irn Unterschied speziell von der îsneKtischen À'olksgemeinde, zu gründen. Jesus kundigte die Nahc des Himmel- rtichs an und erklarte sodann, dass es auch schon gegenwartig sei. roa diesem Reich und den ■ai Wesentlich Bedingungen der Teilnahme daran und an dem Die Frage ist so, ob zu derjenigen von Gott und dem Himmel stammenden, himmlisch (vgl. Matth. 6, 10) dirin zu geniessenden Heil handeln seine Reden. gearteten, durch gôttliche Krafte herzustellenden Ûrdnung der Dinge, welche er nil diesem Reich meinte, auch jene Gemeindebildung gehoien sollte . . Aber tatsachlich waren ja doch die Jiinger, indem sie an Jesus sich anschlossen, auch enter sich schon verbunden. Sie bildeten seine Heerde (Luk. 12, 32; Job. 10, 1 IT). L5 verstand sich von selbst, dass sie in ihrem Wirken für seine Sache und sein Reich auch nach seinem Weggang untereinander zusammenhalten mussten. Inner!:ch bildeten sie ja onedies ein Ganzes; demi sie und nur sic waren Genossen oder Sône des Gottesreichs, das jetzt inmitten Israels und der Menschheit erschienen war. λ ollends machte es der scharfe Gegcnsatz, Widerspruch und Hass, Jen Jesus bei der Welt und dem jüdischen Volke fand und seinen Jungern in Aussicht stellte, schlechthin notwendig, dass sie fur ihr gemeinsames Wirken als Jfessiasgeineîndc und für die gemeinsame und wcchselseitige Pflege ihres sittlich religiôsen Lebens sich auch ausserlich untcr einander zusammentaten und hierin Ton ihren bisherigen Volks- und K.ultusgenossen sich sonderten. Es hat so durch­ ins nichts Befremdliches, wenn Jesus, wie er an zwei Stellen des Matthaus- Evangeliums tut, von ciner eigeucn Gemeinde, die er anfbauen werde, redet. Auffallen konnte nur, dass wir keine weiteren und eingehendere Reden hieruber wn ihm besitzen. Wir miissen es daraus crklaren, dass er erwartete und wollte,’ die von ihm und urn ihn her versammelten Jfinger sollten ebon als solche iin Bewusstsein und Drang innerer Gcmeinschaft und im Streben, sein Reich zu behaepten und fur dasselbe weiter zu wirken, von selbst, one ausdrucklichc Gesetze and Gemeinschaftsordnungen von ihm empfangen zu haben, die nôtige gemeindliche Gestaltung annehmenj4 O temerariam levitatem, qua gravissima illa plura, quae supra consideravimus, Domini pronuntiata obiter transilire audent, immo et locordiam plane intolerandam, quam divino ipsi architecto in ecclesia sua aedificanda iffingere sat aperte non verentur! Ceteinm quasi jam devictam exhibet hypothesim idem KCstlin pugnae secutacque conjunctionis, quae fuerit systematis petrini et paulini, nbstituta theoria sua non minus quidem caduca, ubi scribit (1, c. 69f. 694. 695): „Die hnrsche Schule (vgl. besonders Schweglcr, Das nachapostolische Zeitaltcr, 1846) iutdas katholischc Kirchcntum hervorgehen aiiS dcr endliclien Einignng zwischen e l 230 301 legalibus in ipso N. T. observatis; commenta de ccclesine ortu rccentiura. f. Ut denique reiciatur objectatio, quae ex legalibus in ipso testamento novo et per apostolos adhibitis depromitur, quadruplicem mosaicae legis observantiam distinguimus. Petrinismus oder Judaismus, der das Moment der Einheil, und Paulinismus, der das ihm gegenüberstchende Moment der Allgemeinheit beigebracht habe. Aber es ist nirgends tatsâchlich zu begrunden » dass der Aufbau einer streng einhtit- lichen kirchlichen Ordnung auf dem Boden der von Paulus begriindeten oder überhaupt heidenchristlichen Gemeinden durch Rücksichtnahme auf Judaisten oder Judenchristen herbeigefürt worden und nicht vielmehr cinem ihnen selbst in· wonenden Bedurfnis und Trieb entsprungen ware, wie denn auch zur Zeit der Durchfurung des Episkopats der Drang nach. solcher Ordnung bei jenen keioes- wegs starker ais bei ihnen warzunehmcn ist (auch nicht in den von der Baurscben Schule immer vorgeschobenen Pseudoclementinen, warend die gewonlichen Ebio· niten jener Zeit sich durch organisatorische Bestrebungen gar nicht hervortaten). Die neue Gesetzlichkeit überhaupt und die Auflassung des Christentums ais necea Gesetzes trat gerade in Gegensatz gegen das Hàngen der Judaisten am alien mosaischen Gcsetz und verband sich mit einer Unduldsamkeit gegen diese, von der ein Paulus noch nichts wusste. Neigung zu Gesetzlichkeit im allgemeinen ist ferner gar nicht bloss der jüdischen, sondern auch heidnischen, namentlich mischen Religiositât eigen, warend dann einer neuen gesetzlichen Richtung innerhalb des Christentums ais Formen unter allen Umstanden zunâchst die alitestamentlichen vennôge des auch von Paulinern und Heidenchristen anerkanntei Offenbarungscharakters des Alien Bundes sich darbieten mussten . . Wârend wir unter ,Amt* besummter solche Funktionen zu verstehen pflegen, die einem arc: in bestimmter Form und mit festem, gesetzlich geregeltem und abgegrenztem In· halt von seiten der burgerlichen oder kirchlichen Gemeînschaft übergeben sine, hat fur Aemter in diesem bestimmteren Sinn das N. Test, keinen besonderen Ausdruck. Sache des Amtes in diesem Sinn ist seiner Natur nach das aussere Leiten der Gemeinde und ihrer allgemeinen Angelcgenheiten, sofern dies ebe: seiner Natur nach fester Ordnung nnd fôrmlich anerkannter und eingesetzter Vor- steher bedarf. So stehen dort an der Spitze der Gemeinden die Aeltesten oder Ιπίσχοποι, und mit der Fiirsorge für materielle Bedürfnisse speziell der Arme: werden Diakonen beauftragt . . Fur diese Aemter findet formliche Bestellnn’. Wai, ordentliche Einsetzung statt, und zwar solcher Personen, bei denen mi2 besondere, von Gott verliehene Begabung hiefür erkennt (one Zweifel durch ge· meindegriindende apostolische Manner im Einvcrstandnis mit den neugegriindettn Gemeinden und auch durch Gemeinden fur sich·. Ein besonderes Gesetz, dass also geschehen solite, gibt die neutestamentliche Offenbarung nirgends. Ganz vos selbst musste darauf das sittliche Bedurfnis der Ordnung f ii ren ; so in der jensalemischen Muttergemeinde, ais dic von Jesus selbst an die Spitze der gani« Jüngerschaft gestellten Apostel erst den Geschaften der Armenpflege und dial wol auch, vermôge ihrer weitergehenden Aufgabcn und Abwescnheit von Jcr.· salem, der regelmassigen Leitung der doitigen Gemeinde überhaupt nicht mebr gentigen konnten (Presbyter zuerst erwant Apostelgeschichte 11. 30)· Furii. Form mogen die doitigen Christen Synagogencinrichtungen vor Augen gehaU hiibA quactlum observantia legalium ; commenta de ecclesiae ortu recenliora. 231 Prima ilia est, qua observentur instituta caeremonialia et judicialia veteris legis formaliter ut typi praemonstrantes Chri- ïM· bben. Sic ist übrigens so einfach, dass sic bei ihnen wie bei diesen von selbst w sich nuchen konnte.. Der Versuch Rothes (in ,die Anfânge der christlichen Kirche* 1837), noch auf die Apostel die Anfânge ei nes Episkopats zuruckzufuren, b wekhem dann eine Organisation fur die Gesamtkirche hergestellt gewesen rire, ist ebenso künstlich wie grundlos. Ware hiemit erst, wie Rothe sich aus- drückt, eine eigentlich so'zu nennende christliche Kirche gegriindet gewesen, so lire in Wirklichkeit eine solche durch die Apostel überhaupt nicht gegründet worden. Will man aber Kirche neunen, was das N. Test· Ικκληοία nennt, so be- sund eine eigentlich so zu nennende Kirche eben auch one solche Organisation . . Aisjcner Gemeinde, die so im N. Test, sich uns darstellt und hier Gegenstand der apostolischen Zeugnisse ist, und zwar vornehmlich vom Boden des Heideucbristenlnms aus, auf welchem als Hauptapostel Paulus gewirkt hat, ist durch die Entwicklungen der nachapostolischen Zeit die Kirche hervorgegangen, welche rir die katholische zu nennen pilegen,u Verba ista omnia libuit referre, ut sub- icerem oculis inania, quae doctrinae antiquae nominis catholici a novellis, h. e., ab uno alterove homine novello opponuntur ; etiam darius apparebit horum vanitas ei dicendis de ecclesiae et ministerii sacri perpetuitate. . . · Porro placitum proprium hisce statuit, quem nunc antesignanum adversarii facile habent, Harnack (Lehrbuch der Dogmengeschichte, Aufl. 2, Bd 1, 39—42): Jesus Christus hat keinc neue Lehre gebracht, sondern er hat ein heiliges Leben mit Gott und vor Gott in seiner Person vorgestelh, und er hat sich in Kraft dieses Lebens in den Dienst seiner Briider begeben, um sic fur das Reich Gottes zu werben, d. h. sie aus der Eigensucht und der Welt zu Gott, aus den naturlichen \erbindungen und Gegensiitzcn zu einer Verbindung in der Licbe zu führen und r.e fur ein ewigcs Leben zu bereiten. Für dieses Reich Gottes wirkend, hat er sich selbst nicht aus der religiôsen und politischen Gemeinschaft seines Volkes nerausgestcl 11 noch seine J linger bestimmt, dieselbe zu verlassen; vielmehr hat er das Gottesreich als die Erfullung der dem Volke gegebenen Verheissungen, sich selbst als den erwarteten Messias bezeichnet . . Aber nicht nur die Beleuchtung les A. T.’s durch das Evangelium und die Befestigung dieses durch jenes ist der Erfolg der Verkiindigung Jesu bei glaubigen Juden gewesen, sondern nicht minder — wenn auch nicht direct — die Loslôsung der Glaubigen von der Religionsgemeinschaft der Juden, von der jüdischen Kirche. Wic dieselbe zu Stande gckommcn, ist hier nicht zu erortern : man kann sich mit der Thatsache begnügen, dass sie sich im Wesentlichen bereits in den beiden ersten Generationen der Glaubigen vollzogen hat. Das Evangelium war einc Botschaft an die Menschhcit, auch wo nichts Jiidisches aufgelôst wurdc; aber es erschien unmoglich, dicse Botschaft den Menschen, die nicht Juden waren, nahc zu bringen, ohne dass man die judische Kirche verlicss. Verlassen konnte man sie nur, indem man sie iwunwerth crklarte, und für unwerth konnte man sie nur erklaren, indem man de entweder von ihrem Ursprung her als ein Missgebilde auflasste oder annalun, tes sie ihre Mission zeitweilig oder vollstündig erfulh habe. In beiden fallen rar man genôlhigt, ein Anderes an ihre Stelle zu setzen; denn - darüber konnte k>< t.X 232 Prima quaedam observantia legalium ; commenta de ecclesiae ortu recentiora. stum ejusque regnum adhuc futurum proindeque exspectandum Talis observatio, pro ipsa quidem vi genuina rituum typicorum, nach dem A. T. kein Zweifel sein — Gott hat nicht nur Oiïenbarungen gcgebea, sondera er hat durch diese Oflenbarungen ein Volk gcstiftet, eine religiose Gt· meinde. Das Ergcbniss, zu welchem auch das Verhalten der unglàubigen Jaden und die dadurch beforderte sociale Vereinigung der Jünger Jesu führte, drangte sich mit unwiderstehîicher Gewalt auf: die Chrislusglâubigen sind die Gemrinde Gottes, sie sind das wahre Israel, die ixxlvflia τον die jüdische Kirche aber, verharrend in ihrem Unglauben, ist die Synagoge des Satans. Aus diescm Bewusstsein ist — zunachst ais eine Grosse, an die man glaubte, die aber sofort. wenn auch nicht ais Gemeinwesen, wirksam zu werden begann — die christKche Kirche entstanden, eine besondere Gemeinschaft der Gemiither auf dem Grande einer personlichen, von Christus begrundeten, durch den ,Geist* vermiltelten Ver· bindung mit Gott, cine Gemeinschaft. deren wesentliches Merkmal es ist, dass sit das A. T. und den Gedanken, Volk Gottes zu sein, fur sich in Beschlug nimmt, die jüdische Auffassung des A. T.’s und die jüdische Kirche von sich stosst, didutch aber die Gestalt und die Kraft einer zur Wcltmission fahigen Gemcin· schaft gewinnt/ Stilo simili auctor idem sensus suos aliis tradere pergit (1. c. 42.43.45.46): .Aber . . ein religiosos Gemeinwesen war noch nicht verwirklicht, wenn manes glaubte und dachte. V’ergleichen wir . . die Kirche um die Mitte des 3. Jahr- hnnderts mit dem Zustande, in welchem sich dic Christenheit 150 bis 200 Jahre früher befundcn hat, so finden wir, dass jetzt wirklich ein religioses Gemeinwesen vorhandcn ist, wahrend friiher nur Gemeindcn da waren , die an ein solches Ge­ meinwesen glaubten und ihm mit den einiachsten Mitteln einen Ausdruck zt gebcn versuchten; wir finden dasselbe ausgestattet mit iesten Formen aller Art: wir erkennen in dicsen Formen nichts Jüdisches, sondcrn Griechisch-Romische?. und wir erkennen schliesslich auch in der Glaubenslchre, auf welche dieses Gemeiuwesen sich gründet, den philosophischen Geist der Griechen wicder. Wir finden eine Kirche ais politisches Gemeinwesen und ais Cultusanstalt, einen formulirten Glauben, eine Gottesgelehrsamkeit, aber wir fmden Eines nicht mehr —dea alten Individualismes und Enthusiasmus, der durch die Unterwerfung unter die Autoritât des A. T.’s sich nicht beengt gefiihlt batte. Wir finden statt begeisterter selbstnndiger Christen eine neue Offenbarungsurkunde — das Nene Testament - und christliche Priester. — Wann haben diese Bildungen begonnen? Die Aut· wort kann nicht zweifelhaft sein; sie sind in ihren friihesten Ursprungen so Λ wie die Loslosung des Evangeliums von der jüdischen Kirche . . Indem de Evangelium von dem jüdischen Volk abgestossen wurdc und sich selbst aus ill losrang, war schon festgestellt. woher es das Material zu nehmen hatle, aus dr es sich cinen Leib schaffen und zur Kirche und zur Théologie werden solltt National und particular im gewohnlichen Sin ne des Worts durften dicse Fortttt nicht sein; dazu war der Inhalt, den das Evangelium umschloss, zu reich; ab« vom Judenthum gelost, ja noch vor dieser Loslosung, stiess die christliche Re­ ligion auf (.en romîschcn \\ eltstaat und auf eine Cultur, die sich bereits det Welt bemâchtigt halte, die griechische. Auf dem Boden des romischen Welt * £ Prima quaedam observantia legalium; commenta de ecclesiae ortu recentiora. 233 imposita olim erat populo Dei Israel; at post Jesum Christum non solum illa mortua est, i. e., non amplius vigore legis ! niâtes und der griechischen Cultur im Gegensatz zur jüdischen Kirche hat sich Jie christliche Kirche und ihre Lehre entwickelt . . Die Versuche, die Entstehung Jer kirchlichen Glaubenslehre aus der Théologie des Paulus oder gar aus Comprmnissen zwischen jirapostolischen Lehrbegriflen1 u. s. w, abzuleiten, werden immer scheilern ; denn in ihnen wird verkannt, dass zu den Promissen der kathofceben Glaubenslehre ein Element gehort, welches man in den NTlichen Schriften jis durchschlagendes nicht zu erkennen vermag — der hellenische Geist/ Vides, id quod latet veri in his affiimationibu€, quantum quidem attinet ad tracta­ tionem nostram, jam a nobis purius esse praeoccupando agnitum, id autem, quod doc­ trinae nostrae refragatur, per rationes multas solidasque supra explanatas judicandum esse falsum. Quale profecto illud est, non ab ipso Christo, quamvis maturissime, ecclesiam institutam esse; etsi idem Harnack volens sibi credi iterum atque iterum robis asseverat (1. c. 47. 61. 64. 65): rDie Factoren, deren Zusammenwirken wir im 2. und 3. Jahrhundert beobachten, sind bereits bei den altesten Heidenchristen rirksam gewesen. Eine gewaltige Liicke klafft für uns nirgendwo in der grossen Enuvickelung, die zwischen dem ersten Clemensbrief und dem Werke des Ori- genes .Tip} «ρ/ών liegt; selbst die Bedeutung, welche das ,Apostolische< erlangen solite, ist im Ausgang des 1. Jahrhunderts schon vorgebildet, und der Enthusiasmus hat stets seine Schranken gehabt. Also fallt der entscheidendste Einschnitt vor den Ausgang des ersten Jahrhunderts oder, besser gesagt, das relativ neue Ele­ ment, welches für die Bildung der Kirche als eines Gemeinwesens und somit auch fur die Bildung ihrer Lehre von Bedeutung ist, das griechische, ist· schon in aposlolischen Zeitalter (in den Gemeinden) nachweisbar; aber es hat c. 200 Jahre gedauert, bis es sich im Evangelium vollig heimisch gemacht hat, obgleich An* knoptungspunkte in dicsem selbst lagen . . Eine neue Religionsgemeinde hat Jesus selbst nicht gestiftet, aber einen Kreis von Jüngem urn sich gesammelt und erwâhlten Aposteln die Verkündigung des Evangeliums anbefohlen . . Die Ge- -chichte des Evangeliums enthalt zwei grosse Uebergange, die beide noch in das erste Jahrhundert fallen : von Christus zu der ersten Generation seiner Glfiubigen emscbliesslich des Paulus, und von dor ersten (judenchristlichen) Generation diescr Glaubigcn zu den Heidenchristen, anders ausgedriickt : von Christus zur Gemeinde der Christglaubigen und von dieser zu der werdenden katholischen Kirche . . Was den zweiten Uebergang betrifl't, so hat er die folgenschwersten Veranderungen mit sich geführt, die aber erst nach Ablauf ciniger Generationen dcutlich her- Wgetreten sind. Sie stellen sich dar, crstlich in dem Glauben an heilige, an rich wirkungskraftige, von auserwahlten Pcrsonen zu spendende Weihen, ferner in der Ueberzeugung, dass das Verhaltniss des Einzclnen zu Gott und Christus âllem zuvor durch die Annahme eines bestimmten, giittlich bezeugten Glaubens^esetzes und heiliger Urkunden bedingt sei, sowie endlich in der Meinung, dass eine sichlbare, irdische Gemeinschaft das Volk eines neuen Blindes sei. Diese Annahmen. welche das Wesen des Katholicismus als Religion fonnell constituiren, haben în der Verkündigung Jesu keinen Halt, ja verstossen wider dieselbe/ Unde etiam ponitur vehit insolubilis quaestio audacissima (1. c. 114): „Wer hat 234 Observantia legalium ut typorum jam mortifera; commenta tlc ecclesiae ortunou. necessaria, sed etiam mortifera, i. e., gravis culpa privans ani­ mam vita supernatural! gratiae sanctificantis. Idem enim foret xuerst die Christenheit ais ixx^rfiiu ιού von der Judenschait unterschicdco und wie ist der Begriff ίχχίησίιι rum solennen geworden?* At quaenam proferuntur argumenta, quibus theses istae, certe non per see evidentes, demonstrentur? Nulla, Ouaenam vero saltem sunt responsa, quibis argumenta nostra refellantur? Nulla, nisi quod verba quaedam Domiui praeciptu, quae inter alia appellamus, Domino abjudicantur. Ita enim ille (1. c. 68. adnot 3,: rDass Jesus dic Taufe eiugeseut habe, lasst sich nicht nachweisen; denn Mt. 28,19 ist kein Hcrrnwort.tt Et denuo (ib. 69. adnot. 1): «Die Bezeichnung der christ- lichen Gcmeinde ais ίχχλησία stammt vielleicht von Paulus, doch ist das keinesDie Herrnworte Mt. 16, 18 und 18, 17 gehôren erst dem 2. Jabrh. an." Nimirum admissa ultro catholica interpretatione locorum talium genuinitas proindeque et integritas vel veracitas narrationis evangclicae negatur, assignato wcgs sicher. textu sacro sive interpolationi sive efficientiae enthusiasm! vitiosi. Cujusmodi de­ verticulo utroque discimus, quam sit adversa causa desperata. Et quidem effugium ipsum alterum enthusiasm! originalis, qui praeter ho­ mines interpolantes sui compotes etiam sine culpa finxerit sibi falsa, Harnack ita indicat (1. c. 46. 47. 86. 87. 91. 92. 317. 319): „Soweit.wir die Geschichte der Vorbereitnng der kirchlichen Glaubenslehre von der Mitte des 3. Jahrhunderts ab ruckwârts vcrfolgen, nirgcnds gewahren wir, bis znm Ausgang des ersttt Jahrhunderts aufwarts steigend, einen Sprung oder das plotzliche Einstronxn eines vôllig neuen Elementes. Was wir gewahren ist vielmehr das Ausstrômen eincs ursprûnglichen Elementes, des enthusiastischen, d. h. des sichern Bewusstseins von dem unmittelbarsten Besitze des gottlichen Geistcs — der individuellen. ihrer selbst gewissen und souveranen Frommigkeit, welche keine âusserc Autoriüt und keine âusseren Schrankcn kennt. Die wurde schwiicher und strômte ans; demgemâss steigerte sich die Ausbeutung des Offenbarungscodex, des A. ΤΛ, und wuchs der auch sie bestimmende Einfluss des Hellenischen ; denn Bcides ist immer Hand in Hand gegangen . . Wo es sich um den Nachweis der Erfûllnng der Weissagung d. h. der Messianitât Jesu . . handclte, fibtc die herkôtnmliche Betrachtungsweise ihren Einfluss sowohl auf die Auslcgiing des A. T.'s als sut die Vorstelluugen von der Person, dem Geschick und den Thaten Jesu. Sie gab, unter dem Eindruck der Geschichte Jesu, vielen ΛΊ lichen Stellen einen ihnen fremden Sinn und bereichertc andererseits das Lebcn Jesu mit neuen Thatsachen.. Die Verweisung auf den Weissagungsbeweis, auf die damalige Auslegong de< A. T/s, auf die Apokalyptik und die giltigen Methoden der Speculation vennig nicht aile Momente zn crklaren, welche sich in don Auspragungcn der christlicher Verkündigung finden. Es ist hier vielmehr daran zu erinnern, dass die âltesten ’îcincinden enthusiastlsch waren und dazu noch Prophcten und ckstatische Personen in ihrer Mitte hatten. Unter solchen Bedingungen werden stels in der Geschichte I halsachen geradezu producirt . . Das N. T. hat. wenn auch nicht mit einem Schlage, dem Zustande cin Ende gemacht. dass ein beliebiger Chrr< vont Geiste inspirirt, matsgebende Aufschlûsse und Anordnungen geben, und iho seine Phantasie die heschichte der Vergangenheit in glaubwürdiger Wei» be- * < :φ legalium ut typorum jam mortifera; commenta de ecclesiae ortu nova. 2.35 inudo eo observare legem ac dogma incarnationis repudiare seu negare, Jesum Nazarenum vere Messiam divinitus proretehern, dic Ereignissc der Zukunft in cbenso glaubwiirdiger Weise voranssagen konnie. Wie die Aufstelluug des Kanons· dic Production heiliger Thatsachcn begrenzt hat, so hat er jeden Anspruch der christlichen Prophétie auf oflcntliche Geltuug abgethan . . Aber fur die Zeit um 2Q0 lasst sich eine solche streng- geschlossene apostolische Schriftensammlung 1 angst noch Kirche nachweisen? nicht iiberall in :der Similia legimus in opere ejusdem hominis alio (Chrono­ logie der altchristlichen Litteratur, Bd 1, XI. XII); „Sobald man sich . klar macht, dass von Anfang an in der Jiingerschaar Christi die Krafie eines pneuma- tischen Enthusiasmus ebenso entfesselt gewcsen sind, wie der Trieb, die.Schatzc der tiefsten Erkenntnisse zu heben, und dass diese Kraftc und Triebe in einem ZeiUlter wirksam wurden, zu dessen in der Geschichte beispiellosem Reichthum an religiosen und sittlichen Erkenntnisscn, Geschichtsbelrachtungen und Mysterien aichts mehr fehlte ais das Evangelium und die Befreiung des Willens, damit er wolle —, so wird man sich iiber die Fülle gleichzeitiger religiôser Gedanken und Formbildungen und wiederum iiber die Schnelligkeit ihrer Entwicklung nicht mehr wundern? ... , ... * ■· Commonstrare genuinitatem, integritatem, veracitaten librorum divinorum non est hujus loci (cf. supra n. 3). Ceterum ad retundendam ineptam illam opinionem interpolationis sufficere vel in exemplum sumi possunt ea, quae pridem (n. 104. adnot. Hinc protestantes alii etc.) proposuimus. Quin ipse Harnack coactus est damnare eos, qui documenta antiquitatis christianae saltem generating insimulant corruptionis vel assignant tempori posteriori, quam quod testatur traditio catholica. Haec nempe ille in scripto novissimo nunc citato confitetur (VIII—XII): ^Es fiat eine Zeit gegeben — ja das* grosse Publikum befindet sich noch in ihr —f in der man die alteste christliche Litteratur cinschliesslich des Ncuen Testamenta ais ein Gewebe von Tauschungen und Falschungen bcurtheilen zu· miissen meinte. Fiir die Wissenschaft war sie eine Episode, in· der sic del gelernt hat und nach der sie Vieles vergessen muss. Die Ergebnissc aber Diese Zeit ist voriiber. der folgenden (Jntersuchungen gehen in ,reactionarcr' Richtung noch iiber das hinaus, was man etwa ais den mittlcren Stand der heutigen Kritik bêzeichnen konnte. Dic alteste Litteratur der Kirche ist in den Hauptpunktcn und in den meisten Einzelheiten, litterar-historisch betrachtet, wahrhaflig und zuverlassig . . Audi dic Anzahl der im 2. Jahrh. interpolirten Schriften . . ist sehr gering, und ein Thcil der Intcrpolationen ist so harmlos, wie die Intcrpolationcn in unscren Gesangbüchern und Katcchismen . . Audi die Tradition «der vorkatbolischen Zeit iber die Schriftwcrke bewahrt sich in der Hauptsachc ais zuverlassig . . Baur und seine Schule glaubten cinst. ein verstandliches und zuverhissiges Bild der Entwicklung des altcstcn Christenthums nur zeichnen zu konnen, indent sic fiir den grosseren Theil der altchristlichen Litteratur das Selbstzeugniss der Scbriitcn oder die Angabcn der Ί radition preisgaben und dic Abfassungszcit um mehrere fahrzehnte hcruntersctzten. Bei der Voraussctzung. von der sie ausgingen, dass das Judenchristcnthum und das Heidenchristenthum (welches sic mit dem Pauiinismus identificirten) die treibenden Factorcn der Entwicklung bis fiber die 236 Observantia legalium ut typorum jam mortifera; commenta de ecclesiae orto non» missum et missum advenisse; quo ipso et ecclesiae eius divina indoles abjudicatur; unde typi isti jam ederentur falsi. AcMitte des 2. Jahrhunderts hinaus gewesen seien, blieb ihnen gar nichb anderei fibrig, ais die meisten Schriften spat anzusetzen und in ihnen nach Sporen — mehr war nicht zu fmden — des immer matter werdenden Kampfcs zu sncheo. Von ihrem Standpunkt aus waren sie vollkommen befugt, die Urkundcn einem hochnothpeinlichen Verfahren zu unterzichen; denn sie batten dic Ueberzeugung '· 3 h 4 · * ■ · · eu J «, gewonnen, dass die efgentlichen Tendenzen in den je spîiteren Schriften abrichl· Kch und in immer steigendem Masse versteckt und verborgen seien. Die Vorans• * - 9 setzungen der Baur’schen Schule nun sind, man kann fast sagen, allgemeio aufgegeben; allein nachgeblieben ist in der Kritik der altchristlichen Schriften ein • · · · · · · « . »· I « unbestimmtes Misstrauen, ein Verfahren, wie es ein boswilliger Staatsanwalt übt. oder wenigstens eine kleinmeisterliche Methode, die sicli noch immer an allerlei Einrelheiten heftet und von ihnen ans wider dic deutlichen und entscheidenden Beobachtungen zu argumenliren sueht. An die Stelle ciner principiellen Tendenzkritik sind die Versuche getreten, allerlei Tendenzen aufzuspuren und Interpola- tionen in grossem Vmfange nachzuweisen, oder ein Skepticismus, der Wahrscheinliches und Unwahrscheinliches auf eine Flache stellt. Von der letzteren Eigentbumlichkcit kann man selbst die ausgezeichnete Arbeit, die wir auf dem Gebiete der NTlichen Kritik besitzen, dic Einleitung in das N Γ. von Holtzmann, nicht Mi ■ar ganz freisprechen, obgleich gerade dieses Werk den Fortschritt einer imbefangeneo Erkenntniss besonders befordert hat. Aber wie zu seiner Erganzung haben Wfr in Jülicher*! Einleitung einc Arbeit erhalten, die bereits die Summe der rucklaufigen Einsicht der letzten zwei Decennien zu ziehen begonnen hat. Ich scheoc mich nicht, das Wort ,rucklaufig* zu gebrauchen; denn man soli die Dinge beim rechten Namen nennen, und wir sind in der Kritik der (Juellen des altesten Christenthums ohne Fragc in einer riicklauhgen Rewegung zur tradition. Die Aufgaben der inneren Kritik der Ouellen und — in noch weit hoherem Grade — die der Entzifferung der Entstehung der Lchr- und Geschichtstradition, sowie der Construction der wirklichen Geschichte werden voraussichtlich bereits nach wenigen Jahren der Mehrzahl der Fachgenossen wesentlich anders erscheinen al· heute; denn der chronologische Rahmcn, in wclclicm die Tradition dic Urkunden angeordnet hat, ist in allen Hauptpunkten, von den Paulusbriefen bis zu Irenâcs richtig und zwingt den Historikcr, von allen Hypothcsen in Bezug auf den geschichtlichen Verlauf der Dinge abzusehen, dic diesen Rahmcn negiren. Vor einigen Wochen bemerkte mir cin hollandischer Theologe: wer den Rahmcn, ia welchem dic Tradition die altchristlichen Urkunden angesetzt hat, anerkennt, verzichtet daranf, eine natiirlichc Geschichte des Urchristenthums zu zeichnen, nnd ist gezwungen, an cine supranaturale zu glauben. Das ware freilich, wenn nnte: .supranatural· eine Geschichte verstanden werden soli, dic wie eine Heiligenlcgendc oder wie eine Fabel verlâufi, ein todtlicbcs Argument; allein die Bchauptung entbehrt jeder Begrundung. Warum sollen 30—10 Jahrc nicht ausgereicbt habeo, utn den geschichtlichen Niederschlag in Bezug auf die Worte und Thaten Jc$i zu erzcugen, den wir in den synoptischen Evangelien finden? warum bedurfle es hierzu 60 bis «0 Jahrc: warum soli die Hohc, auf welcher der vierte Evangelbt OUervaolia jam prava legalium ut typorum; commenta de ecclesiae ortu nom. 237 I : Commodate s, ducet (contra Faustum 1. 19. c. 8; J/42. .352. 353) : „.Quod . , in prophetis, sive aperte, sive per stebt, erat 70-80 Jahrc nach Paulus crklommcn worden sein? wapim geniigen nicht 30-40 J ah re? warum sollcn l^rschcinungen, die wir leicht ais Stufen zu ordecn vernwgen» wirklich Stufen gewcscn sein und nicht neben cinander gestandeo haben? . . Es wixd eine Zeit kominen, und sie ist schan im Anzug, in • · · · · · i* ·’ der man sicli um die Entziflerung litterarliistorîschcr Problème auf dem Gebiet * des Urchristcnthuins wênig mehr kiimmern wirrl, weil das, was iiberhaupt hier ît.vumaclien ist, zu allgcmeiner Anerkennung gelangt seip wjrcl — mümliçh das vtttntliche Reclit der Tradition, wcnige bedeutende. Ausnahmen abgerechnet. Min wird erkennen, class theilwei.se bereits schon vor der Zerstpruug Jerusalems, lheilweise bis zur Zeit Trajan’s aile grundlegçnden Auspragungen der cliristlichen Traditioncn, Lehren, Verkündigungen, ja selbst Ordnungcn — mit Ansnahme des Neten Testaments ais Sammlung—wesentlich perfect géworden sind, und dass es gilt, ihre Entstchung in diesem Rahmen zu begrcifen ebenso zu begreifen^ wie die gesammte Grundlegung. des Katholicismus in der Zeit vpn Trajan bis Çonv modes begriflen werden muss. Was uns das grosse Werjc des Irenaus- ruckwarts und yorwarts leistet ais relativer Abschluss der Entwicklungen von 110—J80 und ah Schlussel zum Verstandniss der inneren Geschichte der Kirche von 180—451, das leisten uns der I. Clemensbrief und die Ignatiusbriefe in derselben -Weise riickwarls und vorwarts fiir dic Zeit von 30 bis 110 und von 110—180. Wer «iiese Bricfe aufmerksam studirt, dem kann cs nicht entgehen, welch eine Fülle τοη Iraditioncn, λ erkundigungcn, Lehrcn und Organisationen z. Z. Trajan’s be^ reus existirte und in einzelnen Gemeinden feststand. . . Vy ie will man aber auch sonst die relative Einheitlichkeit dieScr Entwicklung 'erkluren, wenn sie sich nicht in sehr kurzer Zeit abgespielt hat. Das war dio eigeptliche Achillesferse der Ihur’schen Construction (und jeder (Construction, die dic Erweiterung des Rahmens, wie er sic vorgeschlagen, anerkennt), da$s sie gar nicht im S'andc war.,-die sei es auch nur relative Kinheitlichkeit der Entwicklung verstandlich zu inachcn, und • * es in Wahrhcit auch nie versucht hat.1· Hactenus magister magnus bcrolinensis. Ts jàm examinet accuratius, inter­ polationes; multae si non molis, tamen ponderis, contrn traditionem a se adhuc retentae nonne oleant methodum illam magistrorum minutorum, quam ipse im­ probat. Tum vero intellegat, hominibus utentibus mensum moderata prudentiae communis nunquam persuaderi posse, ut adsçribant, vel ut deo ex machina ori­ ginem ecclesiae naturalem declaranti, cnlhusia.smo, scilicet fucoso, turbido, delira, «altem ex parte, ipsa cvangclia, narrationes .illas simplices, tranquillas, sobrias, eaMlemque receptas ut verissimas ct incredulis oppositas a christianis Christo etiam aequalibus vel supparibus innumerabilibus, non certe item omnibus sine ulla ct\usa justa eothnsiasmo vel furore fanatico correptis. Neque relatio evangclica rerum a Domino gestarum debetur meris visionibus internis propriis vel alienis etiam sanis, sed ipsi experientiae externae (cf. Luc 1. 1—4); ct fideles primi ad spiritus probandos, non omnes suscipiendos, diligenter instituuntur (/^„4, 1; l( ,//*14,34—38: 2Cor 11, 14; (Sal 1. 8; 1 Thcs 5, 21). Videsis de theoria illiusmodi viplcnta etiam aus Maria-Laac* 1897. 2^457 ss. Itaque nt errori omni, ita est hypo- I • φ .· · · · 238 Observantia altera legalium, ut necessaria, prava ; commenta de ecclesiae ortu non. figuras, vel locutionum vel actionum promittebatur, in illo ad impletum est, qui non venit solvere legem et prophetas, sed ad­ implere. Hoc autem vos non intelligitis, quia si quaedam facta et celebrationes, quae figurae erant ventura praenuntiantes, ad­ huc ■ a Christianis fierent, nihil significaretur, nisi nondum venisse. quae tum illis figuris praenuntiabantur. . Quod enim adhuc venturum praenuntiatur, aut nondum venit, aut si jam venit, superfluo vel fallaciter praenuntiatur/4 Cf. s. Thomae S. theol. 1. 2. q. 107. a. 2. ad 1. . · λ 302 Altera observantia ea foret, qua post Christum servarentur caeremonialia et iudicialia synagogae non quidem ut praepa­ ratio ad Christum et ecclesiam Christi, sed simpliciter ut lex ab ipso Deo lata et ad salutem etiam in posterum necessario custodienda. Jam vero sicut lex mosaica nationes in commune nunquam obligavit, ita pro iudaeis ipsis lex, cessante ejus scopo deducendi homines ad Christum, redemptione per mor­ tem Servatoris consummata (cf. s. Thomae S. theol. 1. 2. q. 103. a. 3. ad 2i, vim amittendo obligantem mortua est in sese; eademque evangelio sat singulis proposito etiam mortifera evasit, consilio quidem eo observata, ac si instituta novae legis ad salutem plenam non sufficerent. Huc spectat epistula apostoli ad Gal, cujus vide v. g. 5, 2. Quem textum s. Augustinus ita commentatur (ep. 82. al. 19. ad Hieron. c. 2. n. 19; J/33,284): „Nec ait (apostolus): Si circumcidamini veraciter, sicut nec fal­ laciter-, sed sine ulla exceptione dixit: -,Si circumcidamini, Christus vobis nihil proderit/ Sicut ergo tu vis hic locum dare sententiae tuae, ut velis subintelligi, nisi fallaciter, ita non imprudenter flagito ut etiam nos illic intelligere sinas eis "·· ^JH J , .· - r thesi, de qua nunc agimus, calx sua achillea eaque egregie conspicua,, ita ct eandem homo ille bat a vus vel ante theoriam perfecte luci editam animadvertere et petere potuerit. Nos quidem catholici, cum per divinam gratiam simus in con­ tinua et plena possessione veritatis, sincere commiserando homines .semper dis­ centes, et nunquam ad scientiam veritatis pervenientes- (J? Tim 3, 7), cum aliis portentis doctrinarum hypothesim monstruosam morbi enthusiasm! vel ecstasium per duo fere saecula grassantis jure nostro flocci facimus; sed etiam apud adver­ sarios se mutuo bello consumentes, quae est secundum Harnack sors scholae plause vehementi paulo ante celebratae, eadem serius ocius, pro nimia sua ipsa inopia probabilitatis, erit sententiae novae: jacebit contempta atque antiquata. n Opinionum enim commenta delet dies; naturae* pariterque ordinis supernatural ab eodem Deo conditi «judicia confirmat* [Cie. de nat. d. 2 2 5 H Observantia quaednin tertia legalium non nisi ad tempus divinitus permissa. 239 dictum: ,Si circumcidamini', qui propterea volebant circumcidi, quod aliter se putabant in Christo salvos esse non posse. Hoc ergo animo, hac voluntate, ista intentione quisquis tunc circum­ cidebatur, Christus ei nihil omnino proderat: Sicut alibi aperte dicit: ,Nam si per legem justitia, ergo Christus gratis mortuus est' (Gal 2, 21). Hoc declarat et quod ipse commemorasti: .Evacuati estis a Christo qui in lege justificamini, a gratia excidistis' (Gal 5, 4). Illos itaque arguit, qui se iustificari in lege credebant, non qui legitima illa in eius honorem, a quo mandata sunt, observabant, intelligentes et qua praenuntiandae veritatis ratione mandata sint, et quousque debeant perdurare." Tertia observantia esse potest, qua ritus legis veteris post 303 Christum neque velut paedagogici neque velut requisiti ad I salutem, sed solum ut permissi custodiantur. Verum obser1 vatio caeremonialium quidem pro testamento vetere olim de­ terminatorum, ad colendum Deum, semel definitis et inductis pro testamento novo a Domino antitypis, jam apparet cultus per se habens speciem mali, nihil prorsus utilis vel rationa! bilis, Deo minime gratus, superstitiosus proindeque vetitus (cf. Ps 39, 7—9; ZfcÆ 10, 5 ss; 8, 13). Nihilominus potuit cultus talis rationibus externis ad tempus validis ’ honestari, ne videlicet lex antiqua res intrinsecus mala vel non divinitus statuta neque consuetudine veneranda consecrata existimari I videretur. Quali pacto ritus illos, quantumvis mortuos, nondum tamen mortiferos, ante evang’elium inter gentes propagatum seu ecclesiam per orbem consolidatam retinère licuit. Ita ipsi apostoli legalia interdum adhuc adhibuere .vel probavere, oeco­ nomia nempe prudentis caritatis usi, ne observantiam sacrorum patriorum, interim divinitus indultam, nimis festinanter inter­ dictam exhiberent neve per hoc sine causa animos iudaeorum offendendo ab ecclesia alienarent (vide det 10, 14; 11, 2 ss; 16, 3; 21, 20-26; 24,'17. 18; 1 Cor 7, 17. 18; 9; 19—22; Gal 2, 12). At a tempore legis novae iam latius promul­ gatae, quod cum tempore eversi templi et urbis sanctae pro­ indeque dispersae ecclesiae Christianorum Hierosolymitanae censeri idem potest, etiam mortifera descripta observantia esse coepit; id quod ex permissionis memoratae scopo, ex doctrina Patrum, ex ecclesiae contra haereticos iudaizantes definitionibus ostenditur. 4*» I ·#’ s 240 Observantia quaedam tertia legalium non nisi ad tempus divinitus permise. •Ί04 | Ita certe s. cingit st! >t n s vetera caercinonialia fuisse prorsus | auferenda indicat (contra Faustum 1. 18. c. 4; J/42, .345.346): Jam toties explosa atque convicta quia repetis, nos quoque, xjuibus ea convicimus, repetere non pigebit. Ea christiani ex lege et prophetis non faciunt, quibus significata sunt ista quae faciunt. Illae quippe erant figurae futurorum, quas rebus ipsis per Christum revelatis et praesentatis auferri oportebat, ut eo quoque ipso quod haec ablata sunt, lex et prophetae imple­ rentur. Ibi quippe et hoc scriptum est, daturum Deum testa­ mentum novum. ,non quale dedi', inquit, ,patribus eorum* (Jer.31, 32). Populus enim ille pro suo corde lapideo, multa praecepta magis sibi congrua quam bona acceperat, quibus tamen figurarentur et prophetarentur futura: sed tunc a non intelligentibus celebrabantur. Cum autem venerunt et pate­ facta sunt quae illis significabantur, non jam illa jubentur facienda, sed leguntur intelligenda. Unde ibi de hac etiam re futura dicitur: .Auferam eis cor lapideum, et dabo eis cor carneum' (Ez 11, 19): id est, non cor sine sensu, sed cor cum sensu. Unde traxit apostolus quod ait: ,non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus' (2 Cor 3, 3). Quid enim aliud dixit, quam ,cor carneum': Quia ergo et hoc praedictum erat, magis si ista de nostra celebratione non auferrentur, non im­ plerentur lex et prophetae; quia non fieret quod praedixerant: cum vero et hoc fit. inde potius intelliguntur adimpleri, unde vobis videntur non adimpleri.“ Idem auctor plane in rem nostram scribit (ep. 82. al. 19. ad Hieron. c. 2. 3. n. 8. 9. 16» 20. 28; M 33, 278. 279. 282. 285. 288): Jpsum . . Paulum non ad hoc id egisse (credo), quod vel Timotheum circumcidit (Act 16,3), vel Cenchreis votum persolvit (ib. 18, 18), vel Jerosolymis a Jacobo admonitus, cum eis qui noverant-, legitima illa cele­ branda suscepit (ib. 21,26), ut putari videretur, per ea sacra menta etiam Christianam salutem dari, sed ne illa quae prio­ ribus, ut congruebat, temporibus in umbris rerum futurarum Deus fieri jusserat, tanquam idololatriam gentilium damnare crederetur. Hoc est enim quod illi Jacobus ait, auditum de illo esse quod discissionem doceat a Moyse (ib. 21). Quod utique nefas est, ut credentes in Christum discindantur a pro­ pheta Christi, tanquam ejus doctrinam détestantes atque dam­ nantes; de quo ipse Christus dicit: ,Si crederetis Moysi, cre- Obscmnlia quaedam tertia legalium non iiibi ad tempus divinitus permissa. £|4Ί deretis et mihi; de me enim ille scripsit' (Jo 5, 46). Attende enim, obsecro, ipsa verba Jacobi . . (Act 21, 20—25). Non opinor, obscurum est, et Jacobum hoc ideo monuisse, ut scirent falsa esse quae de illo audierant hi, qui cum in Christum ex judaeis credidissent, tamen aemulatores erant legis, ne per doctrinam Christi velut sacrilega, nec Deo mandante conscripta damnari putarentur quae per Moysen patribus fuerant mini­ strata. Hoc enim de Paulo jactaverant, non illi qui intelligebant quo animo a judaeis fidelibus observari tunc ista deberent, propter commendandam scilicet auctoritatem divinam et sacra­ mentorum illorum propheticam sanctitatem, non propter ad­ ipiscendam salutem, quae jam in Christo revelabatur, et per baptismi sacramentum ministrabatur; sed illi hoc de Paulo sparserant, qui sic ea volebant observari, tanquam sine his in evangelio salus credentibus esse non posset. Ipsum enim sen serant vehementissimum gratiae praedicatorem et intentioni eorum maxime adversum, docentem non per illa hominem justificari, sed per gratiam Jesu Christi, cujus praenuntiandae causa illae umbrae in lege mandatae sunt. Et ideo illi in­ vidiam et persecutionem molientes concitare, tanquam inimicum legis mandatorumque divinorum criminabantur: cujus falsae criminationis invidiam congruentius devitare non posset, quam ut ea ipse celebraret quae damnare tanquam sacrilega puta­ batur, atque ita ostenderet, nec judaeos tunc ab eis tanquam a nefariis prohibendos, nec gentiles ad ea tanquam ad neces­ saria compellendos . . An vis, ut etiam ego dicam, hanc esse summam quaestionis, imo sententiae tuae, ut post evangelium Christi, bene faciant credentes judaei, si sacrificia offerant, quae obtulit Paulus, si filios circumcidant, si sabbatum obser­ vent, ut Paulus in Timotheo, et omnes observavere judaei,dummodo haec simulate ac fallaciter agant? Hoc si ita est, non jam in haeresim Ebionis, vel eorum quos vulgo nazaraeos nuncupant, vel quamlibet aliam veterem, sed nescio in quam novam delabimur, quae sit eo perniciosior, quo non errore, sed proposito est ac voluntate fallaci. Quod si respondeas, ut te ab hac purges sententia, tunc apostolos ista laudabiliter simulasse, ne scandalizarentur infirmi qui ex judaeis multi crediderant, et ea respuenda nondum intelligebant, nunc vero confirmata per tot gentes doctrina gratiae christianae, conStraub. Dc Ecelcelft· 16 242 Observantia quaedam tertia legalium non nisi ad tempus divinitus permis» firmata etiam per omnes Christi ecclesias lectione legis et prophetarum, quo modo haec intelligenda, non observanda recitentur, quisquis ea simulando agere voluerit, insanire: cur mihi non licet dicere, apostolum Paulum, et alios rectae fidei Christianos, tunc illa vetera sacramenta paululum observando veraciter commendare debuisse, ne putarentur illae propheticae significationis observationes a piissimis patribus custoditae, tan­ quam sacrilegia diabolica a posteris detestandae? Jam enim cum venisset fides quae prius illis observationibus praenun­ tiata, post mortem et resurrectionem Domini revelata est. amiserant tanquam vitam officii sui. Verumtamen sicut de­ functa corpora, necessariorum officiis deducenda erant quo­ dammodo ad sepulturam, nec simulate, sed religiose; non autem deserenda continuo, vel inimicorum obtrectationibus tanquam canum morsibus projicienda. Proinde nunc quisquis Christianorum, quamvis sit ex judaeis, similiter ea celebrare voluerit, tanquam sopitos cineres eruens, non erit pius de­ ductor vel baiulus corporis, sed impius sepulturae violator.. Si . . illud quod lex ait: ,Non concupisces' (Ex 20, 17; Deuto, 21: Rom 13, 9), si humana infirmitas gratia Dei adjuta non fuerit, sub se reum tenet, et praevaricatorem potius damnat, quam liberat peccatorem, quanto magis illa, quae significationis causa praecepta sunt, circumcisio, et cetera, quae revelatione gratiae latius innotescente necesse fuerat aboleri, justificare neminem poterant? Non tamen ideo fuerant tanquam diabolica gentium sacrilegia fugienda, etiam cum ipsa gratia jam coeperat reve­ lari, quae umbris talibus fuerat praenuntiata, sed permittenda paululum, eis maxime qui ex illo populo, cui data sunt, vene­ rant. Postea vero tanquam cum honore sepulta sunt, a chri stianis omnibus irreparabiliter deserenda . . Cum itaque (Paulos illa testamenti veteris sacramenta etiam sibi agenda minime recusabat, non misericorditer fallebat, sed omnino non fallens, atque hoc modo a Domino Deo illa usque ad certi temporis dispensationem jussa esse commendans, a sacrilegis sacris gen­ tium distinguebat.- Videas et ep. 40. al. 9. ad Hieronymum 4/ 33, 155—157. Cum his conferre licet Hieronymi ep. 112. al. 89. ad Augustinum, ut n. 14 (Λ/22,924.925)· «Libera voce pronuntio: caeremonias judaeorum, et perniciosas esse et mortiferas Christianis; et quicumqne eas observaverit ς divinitus permissa. Observantia quaedam tertia legalium non nisi ad tempus ( 243 sive ex judaeis sive ex gentibus, eum in barathrum' diaboli devolutum? I Accedit doctrina s. Thomae (S. theol. 1. 2. q. 103. a. 4, 305 I Ut adi): «Hieronymus .. distinxit duo tempora: unum tempus ante passionem Christi, in quo legalia non erant mortua, quasi non habentia vim obligatoriam aut expiativam pro suo modo, nec etiam mortifera, quia non peccabant ea observantes; statim autem post passionem Christi incoeperunt esse non solum mortua, idest, non habentia virtutem et obligationem, sed etiam mortifera, ita scilicet quod peccabant mortaliter qui! cumque ea observabant. Unde dicebat quod apostoli nunquam I legalia observaverunt post passionem secundum veritatem, sed solum quadam pia simulatione, ne scilicet scandalizarent judaeos, et eorum conversionem impedirent. Quae quidem simu­ latio sic intelligenda est, non quidem ita quod illos actus secundum rei veritatem non facerent, sed quia non faciebant tamquam legis caeremonias observantes . . Sed quia indecens ridetur quod apostoli ea occultarent propter scandalum quae pertinent ad veritatem vitae et doctrinae, et quod simulatione uterentur in his quae pertinent ad salutem fidelium, ideo con­ venientius Augustinus . . distinxit tria tempora : unum quidem ante Christi passionem, in quo legalia neque erant mortifera, neque mortua; aliud autem post tempus evangelii divulgati, in quo legalia sunt mortua et mortifera; tertium autem est tempus medium, scilicet a passione Christi usque ad divulga­ tionem evangelii; in quo legalia quidem fuerunt mortua, quia neque vim aliquam habebant, neque aliquis ea observare tenebatur; non tamen fuerunt mortifera, quia illi qui conversi erant ad Christum ex judaeis, poterant illa legalia licite ob­ servare, dummodo non sic ponerent spem in eis quod ea re­ putarent sibi necessaria ad salutem, quasi sine legalibus fides Christi justificare non posset. His autem qui convertebantur ex gentilitate ad Christum, non inerat causa ut ea observarent. Et ideo Paulus circumcidit Timotheum, qui ex matre judaea genitus erat; Titum autem, qui ex gentilibus natus erat, cir­ cumcidere noluit. Ideo autem noluit Spiritus sanctus ut statim inhiberetur his qui ex judaeis convertebantur, observatio lega­ lium, sicut inhibebantur his qui ex gentilibus convertebantur, gentilitatis ritus, ut quaedam differentia inter hos ritus osten16* A? -KÆ· • ' · * 244 Observantia quaedam tertia legalium non nisi ad tempus divinitus permit:. deretur. Nam gentilitatis ritus repudiabatur tamquam omnino illicitus et a Deo semper prohibitus; ritus autem legis cessabat, tamquam impletus per Christi passionem, utpote a Deo in figuram Christi institutus." Nimirum, ut Aquinas docet alibi (in 4. dist. 1. q. 2. a. 5. sol. 3), ,,hoc modo erat mater syna goga deducenda ad tumulum cum honore44 : ubi ad difficultatem sumptam inde, quod „omnis actus qui non est de se malus, potest sine peccato fieri, et meritorie, si recta intentione fiat: sed sacrificare et circumcidi non sunt de se malatt, sic respondet: „Ad tertium dicendum, quod una circumstantia mutata facit actum bonum in genere, vel malum; et ideo legalia, quae absque consideratione alicujus temporis sunt indifferentia, suo tempore facta fuerunt bona, tempore autem non suo obser­ vata, sunt facta mala; et ideo bona intentione fieri non pos­ sunt bene." Insuper legas S. theol. 1. 2. q. 103. a. 3. 306 Ipse Innocentius III verbis juri canonico insertis asseverat decretal. 1. 3. t. 42. c. 3): -Baptisma circumcisioni successit. Absit enim, ut in illam damnatam haeresim incidamus, quae perperam affirmabat, legem cum evangelio, et circumcisionem cum baptismo servandam , quoniam secundum apostolum, di­ centem ad galatas: ,Si circumcidimini, Christus vobis nihil prodest4 (5, 2)." Item Eiigcnius //'in decreto florentine pro jacobitis declarat (A> 603) : „Firmiter credit, profitetur et docet (sacrosancta romana ecclesia;, legalia veteris testamenti, seu mosaicae legis, quae dividuntur in ceremonias, sacra, sacrificia, sacramenta, quia significandi alicujus futuri gratia fuerant in­ stituta, licet divino cultui illa aetate congruerent, significato per illa Domino nostro Jesu Christo adveniente cessasse, et novi testamenti sacramenta coepisse. Ouemcumque etiam post passionem in legalibus spem ponentem et illis velut ad salutem necessariis se subdentem, quasi Christi fides sine illis salvare non posset, peccasse mortaliter. Non tamen negat, a Christi passione usque ad promulgatum evangelium illa potuisse ser­ vari, dum tamen minime ad salutem necessaria crederentur, sed post promulgatum evangelium sine interitu salutis aeternae asserit non posse servari. Omnes ergo post illud tempus cir­ cumcisionis et sabbati reliquorumque legalium observatore alienos a Christi fide denunciat et salutis aeternae minime posse esse participes, nisi aliquando ab iis erroribus resipi Obstnaniù<|U»rtalegaliumqiioruiidamadhUctolerftrivelhnmanitU8imponipotcst. 245 scant. Omnibus igitur, qui christiano nomine gloriantur, prae­ cipit omnino, quocunque tempore, vel ante vel post baptismum, a circumcisione cessandum; quoniam sive quis in ea spem ! ponat, sive non, sine interitu salutis aeternae observari omnino non potest?' Consentanea est professio fidei orientalibus ab ' Ufbfiio 17// et Benedicto XIV praescripta (/? 877). Quarta observantiae specie nonnullae antiqui testamenti 30 institutiones hodie quoque coli possunt vi legis non utique divinae, iam pridem abrogatae, verum humanae ecclesiasticae vel civilis, sive imperio expresso latae sive consuetudine intro­ ductae. Etenim in ipso legis veteris corpore instituta classis duplicis distinguere licet, primum ea, quae indolem specialem oeconomiae ejus constituebant, i. e., quae ex scopo suo etiam directo principali ad praefigurandum Messiam cum regno suo adventurum ordinata erant, ut sacramenta et sacrificia cum sacerdotio, quibus et accedunt illa, quae dicuntur sacra atque observantiae, saltem conjunctim cuncta. At praeterea lex com­ prehendebat instituta qualitatis magis generalis vel quae erant indirecte tantum relativa typica, proxime vero rationibus com­ munioribus absolutis ordinis politici vel ethici fundata, ut iudicialia vel quaedam singula caeremonialia de sacris vel ob­ servantiis; cujusmodi e. c. erat differentia ciborum observanda. Porro prioris classis instituta, cum sint per se professio oeco­ nomiae adhuc imperfectae et antitypis respondentibus perfectis commutandae, his introductis, ut jam sive falsa sive inutilia, neque denuo praescribi neque permitti ab ecclesia possunt. Quae autem sunt alterius classis, iustis de causis tum tolerari tum imponi a potestate recta etiamnum queunt. Quod si fiat, obligatio legis non divinae, sed humanae oritur. Huc refertur lex ab apostolis pro ipsis ethnicochristianis facta de vitando usu idolothytorum, sanguinis, suffocati Ad 15, 20. 29; 21, 25. De re eadem vide s. Thomae S. theol. 1. 2. q. 103. a. 4. ad 3; q. 104. a. 3; 2. 2. q. 87. a. 1. Adde illud decreti florentini pro jacobitis (2? 604): «Firmiter credit, profitetur et praedicat sacrosancta romana ecclesia), omnem creaturam Dei bonam, nihilque rejiciendum, quod cum gratiarum actione percipitur, quia juxta verbum Domini, non quod intrat in os coinquinat hominem; illamque mosaicae legis ciborum mundorum et immundorum differentiam ad caeremonialia asserit pertinere, quae 246 Observantia legalium quorundam imponi adhuc potest lege simpliciter humasa surgente evangelio transierunt et efficacia esse desierunt. Illam etiam apostolorum prohibitionem ab immolatis simulacrorum et sanguine et suffocato dicit illi tempori congruisse, quo ex judaeis atque gentilibus, qui antea diversis caeremoniis mori· busqué vivebant, una surgebat ecclesia, ut cum judaeis etiam gentiles aliquid communiter observarent, et in unum Dei cul­ tum fidemque conveniendi praeberetur occasio et dissensionis materia tolleretur: cum judaeis propter antiquam consuetu dinem sanguis et suffocatum abominabilia viderentur et esu immolatitii poterant arbitrari gentiles ad idololatriam redituros. Ubi autem eo usque propagata est Christiana religio, ut nullus in ea judaeus carnalis appareat, sed omnes ad ecclesiam trans­ euntes in eosdem ritus evangelii caeremoniasque conveniant, credentes omnia munda mundis : illius apostolicae prohibitionis causa cessante, etiam cessavit effectus. Nullam itaque cibi naturam condemnandam esse denunciat, quam societas admittit humana: nec inter animalia discernendum per quemcunque, sive virum sive mulierem, et quocunque genere mortis inter­ eant: quamvis pro salute corporis, pro virtutis exercitio, pro regulari et ecclesiastica disciplina possint et debeant multa non negata dimitti, quia, juxta apostolum, omnia licent, sed non omnia expediunt.u Praeterea consulas professionem fidei orien­ talibus ab Urbano VIII et Benedicto XIV praescriptam (Z> 877/, sicut etiam hujus pontificis epistulam 1. martii 1756 ad graeci ritus orientales datam (§ 59ss: Bullar. rom. ed. luxemburg. 19,207ss. Ceterum nihil obstat, quominus aequitas legis nunc mere humanae, quae consonet legi antiquitus divinae, ex lege hac divina veteris testamenti commendetur. Quin immo divinae sub respectu aliquo vocari possunt leges, quae institutione mosaica abolita simpliciter sunt ecclesiasticae, quatenus scilicet sunt secundum substantiam quidem naturales seu conaturaliter ex ordine supernaturali stabilito consequentes vel et sententia divina positiva confirmatae, secundum modum autem proprium sunt olim divinitus per Moysen statutae proindeque aptae, quae per divinam dignitatem illam ipsam adhuc illustrentur et defen dantur. Ita est comparata et ab Innocentio III inculcatur (decretal 1. 3. t. 30. c. 26) lex decimarum (cf. 1 Cor 9, 7 ss; 1 Tim 5, 17.18; Az/w 18, 21 ss); similis condicionis est lex de materiis quibus­ piam, quae ad immunitatem ecclesiasticam referuntur ' λ i Finis ecclesiae punitur in salute hominum proindeque gloria Christi atque Dei. 247 Caput II. De ecclesiae fine, dignitate supernatural!, necessitate, perpetuitate. Thesis IX. Finis est ecclesiae praestitutus talis, ut per 309 ipsam et in ipsa sanctitas rei salus supernatural is hominum proindeque gloria Christi atque Dei procuretur. Declaratio. Institutione ecclesiae Christi pertractata dili­ gentius investigandus est ejusdem finis, h. e., id, ob quod ec­ clesia condita est. Ex quo pendet ipsa indoles ecclesiae. Insuper examini finis est propinqua quaestio de ecclesiae necessitate. Porro cum fine et necessitate ecclesiae perpe­ tuitas cohaeret. Partem utramque thesis nunc statutae pro re comperta theologica habemus; immo, seposita saltem dis­ quisitione de fine proximo vel remoto, simpliciter de fide illam esse judicamus. Demonstratio p. I, qua ecclesiae finis in hominum salute 310 vel sanctitate supernatural! ponitur. I. Finis ecclesiae reperitur idem ac finis incarnationis \ erbi ideoque actionis Christi constituti Redemptoris generis humani. Atqui finis incarnationis et actionis Redemptoris est salus hominum eademque, pro praesentis erga genus nostrum providentiae ipsiusque incarnationis ordine, supernaturalis, in hac quidem vita per gratiam sanctitatis vel adoptionis incohanda, in altera per lumen additum beantis visionis heredi­ tarium consummanda. Major manifesta est ex litteris sacris, ubi ministerio apo- 311 stolico et per hoc ecclesiae cum ipso et in ipso institutae, utpote modo congruo pro se vel aliis coopérant!, tribuitur missio similis, proin ad opus simile, ac quae fuit missio actioque Christi, Verbi incarnati et Redemptoris nostri. Huc spectat illud Jesu Jo 17, 18: „Sicut tu me misisti in mundum, et ego misi eos in mundum*; Jo 20, 21: „Sicut misit me Pater, et ego mitto vos“; J/rz/28, 18—20: „Data est mihi omnis potestas in caelo, et in terra: euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti: docentes eos servare omnia, quaecumque mandavi vobis: et ecce, ego vobis- < 248 binis ecclesiae itlem est atque incarnationis ex scriptura. cum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi4; cf. Luc 10, 16: rOui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit. Qui autem me spernit, spernit eum, qui misit „Sic nos existimet me“. Adde illud apostoli 1 Cor 4 homo ut ministros Christi, et dispensatores mysteriorum Dei4: 2 Cor 5, 17—20: „Si qua ergo in Christo nova creatura (iiott ίί τις ft- Votari·/, xairi; zrioiA, vetera transierunt: ecce, facta sunt omnia nova. Omnia autem ex Deo, qui nos reconciliavit sibi per Christum, et dedit nobis ministerium reconciliationis; quoniam quidem Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi, non reputans illis delicta ipsorum, et posuit in nobis verbum reconciliationis. Pro Christo ergo legatione fungimur, tamquam Deo exhortante per nos. Obsecramus pro Christo: Reconciliamini Deo" ; Eph 6, 20 ; 1 Tini 2, 1—7 : „ Obsecro igitur primum omnium fieri obsecrationes, orationes, postula­ tiones, gratiarum actiones pro omnibus hominibus: pro regibus, et omnibus, qui in sublimitate sunt, ut quietam et tranquillam vitam agamus in omni pietate et castitate. Hoc enim bonum est et acceptum coram Salvatore nostro Deo, qui omnes ho­ mines vult salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire. Unus enim Deus, unus et mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus, qui dedit redemtionem semetipsum pro omnibus, testi­ monium temporibus suis, in quo positus sum ego praedicator et apostolus (veritatem dico, non mentior) doctor gentium in fide et veritate44. — Audias et Chrysostonium. interpretem apo­ stoli (hom. 11. n. 3. in 2 Cor 5, 20; J/ 61, 477. 478): „Pater Filium misit, qui ipsius nomine exhortaretur, atque apud ho­ minum genus legationis munus susciperet: sed quoniam ille necatus abscessit, nos legationi illi successimus, atque et illius et Patris nomine vos exhortamur. Tanto nimirum in pretio est apud eum hominum genus ut et Filium dederit, idque cum eum mactatum iri sciret, et vestra causa nos apostolos crearit . . Non enim per Filium tantum suum, sed et per nos quoque, qui ipsius muneri successimus, exhortatur. Quamobrem ne existimetis vos a nobis rogari: Christus ipse vos rogat. Pater ipse per nos vos orat. Ecquid est quod cum tam eximia benignitate conferri possitJ. Ipse enim post innumera sua beneficia contumeliis affectus, non modo nullas poenas sumpsit, verum etiam Filium suum dedit, ut ipsi reconciliemur. Oui X Finis ecclesiae idem est ac redemptionis applicandae, i. c., salus hominnm. 249 autem eum acceperunt, adeo in gratiam reduci non curarunt, ut etiam eum morte affecerint. Rursum alios deprecatores i ι.Μις) misit, iisque missis, ipse est qui rogat. Quid autem rogat? ,Reconciliamini Deo·.'4 Nimirum cum sit duplex opus, alterum redemptionis per- 312 liciendae, alterum consequens ejusdem per documenta, praecepta, instrumenta salutifera applicandae, prius illud satisfactione com­ pleta et merito absoluto in sacrificio crucis a Domino est per­ actum, quando (ex Hcb 10, 14) «una . . oblatione consummavit in sempiternum sanctificatos (τονς άγi dio utro υς)“, alterum vero opus, a Christo ipso magistro, rege, sacerdote coeptum, per legatos vel ministros Christi, eius nomine agentes et vicaria potestate auctos, erga singulos omnium saeculorum homines est prosequendum.— Quae continuatio etiam indicatur, quotiens ecclesia exhibetur facta per incarnationem et redemptionem corpus Christi my­ sticum vel Christi sponsa,, cujus ipse Christus caput sit et sponsus in societate vitae vel operum vitae individua; qua de re vide Eph 4, 11—16; 5, 22—33. — Sensu eodem in fontibus revelationis describitur vis sacramentorum ecclesiae tamquam profluens ex meritis Christi per passionem consum­ matis vel inducitur Christus etiamnum operans in sacris eccle­ siae ministris ad merita completa hominibus singulis appli­ canda. Legas v. g. Eph 5, 25. 26. Tum etiam accipe illud Augustini (in Jo tr. 11. n. 4; J/ 35, 1477): «Significabat mare illud rubrum baptismum Christi Unde rubet baptismus Christi, nisi Christi sanguine consecratus?“, vel illud (contra litteras Petiliani 1. 3. c. 49. n. 59; M 43, 379): „Nec . . jam baptizare cessavit (Christus); sed adhuc id agit, non ministerio corporis, sed invisibili opere majestatis4·', vel et illud (in Jo tr. 6. n. 7; .1/35, 1428): «Petrus baptizet, hic (Christus) est qui baptizat: Paulus baptizet, hic est qui baptizat; Judas baptizet, hic est qui baptizat/' Itaque merito concilium Vaticanum declaravit s. IV; D 1667): ,,Pastor aeternus et episcopus animarum no­ erarum, ut salutiferum redemptionis opus perenne redderet, sanctam aedificare ecclesiam decrevit.41 . , Minor argumenti (n. 310) propositi liquet v. g. ex dicto 313 angeli ad Joseph de Maria Mal 1, 21 : «Pariet autem filium, et vocabis nomen ejus Jesum: ipse enim salvum faciet po­ pulum suum a peccatis eorum . Accedunt verba Domini 250 Finis incarnationis et actionis Redemptoris est sanctitas et salus hominum. Afai 20, 28 vel Aia re 10, 45; Luc 19, 10: „ Venit enim Filius ho­ minis quaerere, et salvum facere, quod perierat“; Jo 3. 14-17: „Et sicut Moyses exaltavit serpentem in deseito, ita exaltari oportet Filium hominis, ut omnis, qui credit in ipsum, non pereat, sed habeat vitam aeternam. Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam. Non enim misit Deus Filium suum in mundum, ut judicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum“; Jo 6, 33. 38—40: „Panis enim Dei est, qui de caelo descendit, et dat vitam mundo . . quia descendi de caelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus, qui misit me. Haec est autem voluntas ejus, qui misit me, Patris: Ut omne, quod dedit mihi, non perdam ex eo, sed resuscitem illud in novissimo die. Haec est autem voluntas Patris mei, qui misit me: Ut omnis, qui videt Filium, et credit in eum, habeat vitam aeternam, et ego resuscitabo eum in novissimo dieu; Jo 10, 10: „Fur non venit nisi ut furetur, et mactet et perdat. Ego veni, ut vitam habeant, et abundantius habeant^; Jo 12, 31. 47. 49. 50; 17, 17—20. 24: „Sanctifica eos in veritate. Sermo tuus veritas est. Sicut tu me misisti in mundum, et ego misi eos in mundum. Et pro eis ego sanctifico meipsum, ut sint et ipsi sanctificati in veri­ tate. Non pro eis autem rogo tantum, sed et pro eis, qui credituri sunt per verbum eorum in me . . Pater, quos dedisti mihi, volo, ut, ubi sum ego, et illi sint mecum, ut videant claritatem meam, quam dedisti mihi, quia dilexisti meante constitutionem mundi“; Jo 20, 21—23. Quibus etiam junge 2 Cor 5, 17—21; Eph 1 , 3 — 7: ,,Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in omni bene dictione spirituali in caelestibus in Christo, sicut elegit nos in ipso ante mundi constitutionem, ut essemus sancti et imma­ culati in conspectu ejus in caritate. Qui praedestinavit nos in adoptionem filiorum per Jesum Christum in ipsum, secun dum propositum voluntatis suae, in laudem gloriae gratiae suae, in qua gratificavit nos in dilecto Filio suo. In quo ha­ bemus redemtionem per sanguinem ejus, remissionem pecca­ torum secundum divitias gratiae ejus"; Eph 5, 23. 25—27: „quoniam vir caput est mulieris, sicut Christus caput est ec­ clesiae. ipse salxator corporis ejus . . Viri, diligite uxores — -- Etrû actionis Christi est salus hominum ; quae ipsa ex ecclesiae actione prodit. 251 vestras, sicut et Christus dilexit ecclesiam, et seipsum tradidit pro ea, ut illam sanctificaret, mundans lavacro aquae in verbo ! vitae, ut exhiberet ipse sibi gloriosam ecclesiam, non habentem maculam aut rugam, aut aliquid hujusmodi, sed ut sit sancta et immaculata"; 1 Tim 2, 3—6; Tit 2, 14: „qui dedit semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate, et mun­ daret sibi populum acceptabilem, sectatorem bonorum operum"; //W2, 10. 11. 13—18; 5, 9; 9, 14. 15. 23. 26. 28; 10, 10. 12. 14. 19. 20. 29; 13, 12; 1 'Jo 4, 9. 10. 14: „In hoc apparuit caritas Dei in nobis, quoniam Filium suum unigenitum misit Deus in mundum, ut vivamus per eum. In hoc est caritas, non quasi nos dilexerimus Deum, sed quoniam ipse prior di­ lexit nos, et misit Filium suum propitiationem pro peccatis nostris. . Et nos vidimus, et testificamur, quoniam Pater misit Filium suum Salvatorem mundi"; 1 Jo b, 11: ,,Et hoc est testimonium, quoniam vitam aeternam dedit nobis Deus. Et haec vita in Filio ejus est." Hinc et in symbolo de Filio Dei unigenito profitemur: ,,Qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit de coelis." Cf. tract, de Verbo incarnato. 2. Finis ecclesiae est censendum bonum illud, quod ex 314 actione propria ecclesiae sponte sua prodit. Atqui bonum hoc est sanctitas supernaturalis hominum seu salus prima, quam usque ad terminum mortalis hujus vitae fideliter re­ tentam corona sanctitatis vel salus secunda et aeterna se­ quitur. Prob. min. Actio ecclesiae hinc quidem docendi, mini- 31Ô strandi sacra, regendi functione continetur, illinc vero debito obsequio. Atqui functione prima et obsequio juncto, ut oportet, excitatur fides, quae fundamentum est et radix vel pars quae­ dam praecipua iustitiae supernaturalis; per alteram infunditur vel augetur ipsa gratia sanctificans; per tertiam, adjuvante Deo, actus moresque sancti et meritorii salutis copiosioris continuo promoventur. De quo effectu sanctificationis per operam ecclesiae obtinendo inter alia conferri possunt verba Domini Mare 16, 15. 16: „Euntes in mundum universum, prae­ dicate evangelium omni creaturae. Qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus erit: qui vero non crediderit, condemna­ bitur"; quibuscum considerentur illa Jo 3, 3. 5: „nisi quis 252 scriptura per ecclesiae operam obtinetur sanctitas vel salus hominum. renatus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei . . nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest in­ troire in regnum Dei··. Tum audias Jo 6, 54: „nisi mandu­ caveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis'·; et hanc sententiam compares cum Lue 22, 19: ..Et accepto pane gratias egit, et fregit, et dedit eis. dicens: Hoc est corpus meum, quod pro vobis datur: hoc facile in meam commemorationem.“ Adde effatum Jesu illud Jo 17, 20; 20, 22. 23: ,,Accipite Spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinu­ eritis, retenta sunt”. Praeterea legas Act 8, 14—17: „Cum autem audissem apostoli, qui erant Jerosolymis, quod rece­ pisset Samaria verbum Dei, miserunt ad eos Petrum et Joannem; qui cum venissent, oraverunt pro ipsis, ut acciperent Spiritum sanctum. Nondum enim in quemquam illorum venerat, sed baptizati tantum erant in nomine Domini Jesu. Tunc im­ ponebant manus super illos, et accipiebant Spiritum sanctum·'; Rom 10, 11—18: ..Dicit enim scriptura: Omnis, qui credit in illum, non confundetur. Non enim est distinctio judaei et graeci; nam idem Dominus omnium, dives in omnes, qui in­ vocant illum. Omnis enim, quicumque invocaverit nomen Do­ mini, salvus erit. Quomodo ergo invocabunt, in quem non crediderunt? Aut quomodo credent ei, quem non audierunt/ Quomodo autem audient sine praedicante? Quomodo vero praedicabunt, nisi mittantur? sicut scriptum est: Quam spe­ ciosi pedes evangelizantium pacem, evangelizantium bona^ Sed non omnes obediunt evangelio; Isaias enim dicit: Do­ mine, quis credidit auditui nostro? Ergo fides ex auditu, auditus autem per verbum Christi. Sed dico : Numquid non audierunt? Et quidem in omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum4; 2 Cor 5, 18—20; Eph 4, 11—13. 16: „Et ipse dedit quosdam quidem apostolos, quosdam autem prophetas, alios vero evangelistas, alios autem pastores et doctores ad consummationem sanctorum, in opus ministerii, in aedificationem corporis Christi, donec occurramus omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii Dei, in virum per­ tectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi . . ex quo totum corpus compactum et connexum per omnem juncturam subministrationis, secundum operationem .in mensuram unius- — — Sanctitatis salutisque hominum linis est obtinendus per ecclesiam. 253 cujusque membri, augmentum corporis facit in aedificationem sui in caritatew; Eph o, 26; / 77/r.v 4, 1—4. 7. 8: „De cetero ergo, fratres, rogamus vos et obsecramus in Domino Jesu, ut i quemadmodum accepistis a nobis, quomodo oporteat vos am­ bulare, et placere Deo, sic et ambuletis, ut abundetis magis. Scitis enim, quae praecepta dederim vobis per Dominum Jesum. Haec est enim voluntas Dei, sanctificatio vestra, ut abstineatis vos a fornicatione, ut sciat unusquisque vestrum vas suum possidere in sanctificatione et honore . . Non enim Vocavit I · nos Deus in immunditiam, sed in sanctificationem. Itaque qui haec spernit, non hominem spernit, sed Deum, qui etiam dedit I Spiritum suum sanctum in nobis"; 1 Tim 4, 14—1'6: „Noli negI ligere gratiam, quae in te est, quae data est tibi per pro­ phetiam, cum impositione manuum presbyterii. Haec meditare, in his esto, ut profectus tuus manifestus sit omnibus. Attende tibi et doctrinae: insta in illis. Hoc enim faciens, et teipsum salvum facies, et eos, qui te audiunt"; 2 Tim 1,6: „admoneo te, ut resuscites gratiam Dei, quae est in te per impositionem manuum mearum"; Tit 3, 4 — 7: „Cum autem benignitas et humanitas apparuit Salvatoris nostri Dei, non ex operibus justitiae, quae fecimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit per lavacrum regenerationis et renovationis Spiritus sancti, quem effudit in nos abunde per Jesum Chri­ stum Salvatorem nostrum, ut justificati gratia ipsius, heredes simus secundum spem vitae aeternae"; Jac 5, 14. 15: „Infirmatur quis in vobis? inducat presbyteros ecclesiae, et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini; et oratio fidei salvabit infirmum, et alleviabit eum Dominus; et si in peccatis sit, remittentur ei." Exinde autem simul distinctius illud patet, tum per eccle- big siam tum in ecclesia sanctitatis salutisque finem consequendum esse. Et sane a. finis hic communis, utpote vocatis ;,in una spe voca­ tionis" {Eph 4, 4) omnibus et singulis propositus, obtinetur per concordem operationem ministrorum, qui sunt in gradibus variis a Christo instituti, publicorum et per respondentem co­ operationem ceterorum in fidei professione etiam exteriore publica, in cultu sacro etiam publico, in communione denique cum ministris moderantibus et inter sese religiosa publica. 254 Fcr ecclesiam et in ecclesia est assequenda salus, etiam ex'V, T. et traditione. Atqui mutua tali utrorumque conspiratione, exterius saltem rite tacta, ecclesia primo vigens perfecte constituitur et porro continetur (ct. n. 40), ipsa tamquam columna et firmamentum veritatis, templum vel domus magna illa Dei, regnum Jesu Christi; est nempe triplex conspiratio ejusmodi nihil aliud nisi societas ipsa ecclesiastica, jam quidem agens, i. e., in se­ cundo actu posita. Ergo per ecclesiam est finis sanctitatis et salutis procurandus. Unde et intellegas, ecclesiae sub respectu eo, quo in praesenti stadio militiae terrestris sit conjunctio ovium cum pastoribus divinitus legatis, convenire meram qua­ litatem medii ad finem coniunctionis cum ipso Deo nunc et perpetuo obtinendae, quod medium desiturum sit, fine satis procurato. 317 b. Insuper ad finem indicatum eo pervenitur, quod ho­ mines ministerio per Christum constituto constanter se subiciunt. Atqui hoc obsequio ipso, quatenus quidem est exterius, homines in ecclesia sunt illoque perseverante ecclesiae membra manent. Ergo etiam in ecclesia est sanctitas et salus asse­ quenda. Cf. Eph 5, 25—27. ; 318 3. Ipsis vaticiniis veteris testamenti (n. 263—27’2) vi­ dimus praenuntiatum id Messiae regnum verum super terram continenter exstaturum, cujus bonum proprium esset in ho­ minum justitia vel salute sempiterna obtinenda. Ita resumantur Ps 39, 7—11; 71 3. 7: 86, 7; Is 2, 2. 3; 4, 3. 4; 9, 6. i: 40, 1-5; 42, 1-4 51, 3—8. 11: 52, 1—3. 6—10. 15; 53,4-6. 10—12; 54, 5. 13—15; 55, 3 —5 56, 1—8; 59, 19—21; 60,17 -21; 61, 1—3. 6-11; 62, 1—5. 8-12; 63, 1; 65, 16 ss; 66, 20; Jcr 3, 17; 23, 5. 6: 30, 19—22; 31, 31 ss; 32, 38-41 ; 33, 15. 16: Ez 11, 17-20; 34, 24. 30. 31: 36, 25—28; 37, 26 -28; Dan 9.24: Os 14, 5—9; 2, 32; 3, 17 ss; Ahd 17. 21 ; Midi 7, 18-20; Soph 3, 17: Zach 3, 9; 8, 3-8; 13. I 4. Accedit sententia traditionis. Enimvero fidem hominum salutarem tum per ecclesiam tum in ecclesiae membris obtineri idque ex fine proprio ecclesiae velut uxoris Domini, perbelle Hieronymus explicat (1. 3. in Eph 5, 31 ; M 26, 535): Quo­ modo de Adam et uxore ejus omne hominum nascitur genus: sic de Christo et ecclesia omnis credentium multitudo generata est. Quae unum ecclesiae corpus effecta, rursum in latere Ihristi pomtur. et costae locum replet, et unum viri corpus Finis per ecclesiam et in ecclesia consequendus est ex traditione hominum salus. 25.r> efficitur." Pariter Augustinus ecclesiam, nobilem matrem nostram |cf. Gal 4, 21-31), ex meritis expletis Servatoris conjugem formatam Christo, Patri scilicet futuri saeculi (cf. h 9, Ii), ad regenerandos filios per gratiam adoptionis spiri­ tuales his describit (in Jo tr. 120. n. 2; Μ 35, 1953): „Vigilanti verbo evangelista usus est (Jo 19, 34), ut non diceret: latus ejus (Jesu unus militum) percussit, aut vulneravit, aut quid aliud, sed: ,aperuit'; ut illic quodammodo vitae ostium panderetur, unde sacramenta ecclesiae manaverunt, sine quibus ad vitam quae vera vita est, non intratur. Ille sanguis in remissionem fusus est peccatorum: aqua illa salutare ternperat poculum; haec et lavacrum praestat, et potum. Hoc praenuntiabat quod Noe in latere arcae ostium facere jussus est Gen 6, 16), qua intrarent animalia quae non erant diluvio peritura, quibus praefigurabatur ecclesia. Propter hoc prima mulier facta est de latere viri dormientis (ib. 2, 22), et appellata est vita materque vivorum (ib. 3, 20). Magnum quippe significavit bonum, ante magnum praevaricationis malum. Hic secundus Adam inclinato capite in cruce dormivit, ut inde formaretur ei conjux, quod de latere dormientis effluxit. Ο mors unde mortui reviviscunt! Quid isto sanguine mundius? quid vulnere isto salubrius?·' — Cf. verba Cypriani supra (n. 129) recitata. — Eandem, quam tuemur, veritatem incolumitatis per ecclesiam et in ecclesia adipiscendae illis testimoniis Patrum vel jam allatis (ut n. 287—289) vel infra afferendis continetur, quibus ecclesia tamquam salutis locus, arca, domus praedicatur. Praeclara dogmatis asserti confirmatio est haec doctrina 320 iconisXIII(encycl.,,Immortale Dei"; D 1704): „Sicut Jesus Christus in terras venit, ,ut' homines ,vitam habeant et abundantius habeant'(Jo 10, 10), eodem modo ecclesia propositum habet tam quam finem salutem animorum sempiternam". Vide quod sequitur (2)1707). Denuo Pontifex idem isto pacto loquitur (encycl. de unirate ecclesiae, 29. jun. 1896): „Etsi Deus, quaecumque a naturis creatis efficiuntur, omnia ipse efficere sua solius virtute potest, nihilominus tamen ad juvandos homines ipsis uti hominibus, ex benigno providentiae consilio, maluit: et quemadmodum in rerum venere naturalium perfectionem debitam, ita in iis, quae modum naturae transiliunt, sanctitatem homini ac salutem non nisi ho- •—~ [ 1 Ιβπί ! .vJ, 1· ■■ fu! iHH HH!] HBI| HSfl Hl^RI ΒηΠ BbÎwkbB |fSi|l SO·! Sofl ·*·'·!» . .***** ϊ > 25b Unis ecclesiae praestitutus est sanctitas et salus hominum ex magisterio sur». minum opera ministerioque impertire consuevit. Sed perspicuum est, nihil inter homines communicari, nisi per externas res quae sensibus percipiantur, posse. Hac de caussa humanam naturam assumpsit Dei Filius . . atque ita, in terris agens, doctrinam suam suarumque praecepta legum hominibus, colloquendo, tradidit. Cum divinum munus ejus perenne ac perpetuum esse oporteret, idcirco nonnullos ille sibi adjunxit alumnos disci­ plinae suae, fecitque potestatis suae participes: cumque Spi­ ritum veritatis in eos devocasset e caelo, praecepit, peragrarent orbem terrarum, quodque ipse docuerat quodque jusserat, id omne fideliter universitati gentium praedicarent: hoc quidem proposito, ut ejus et professione doctrinae et obtemperatione legibus posset hominum genus sanctitatem in terris, felicitatem adipisci in caelo sempiternam . . Hoc igitur sine ulla dubita­ tione est officium ecclesiae, Christianam doctrinam tueri eamque propagare integram atque incorruptam. Sed nequaquam in isto sunt omnia: imo ne finis quidem, cujus caussa est ec­ clesia instituta, officio isto concluditur. Quandoquidem, ut Jesus Christus pro salute humani generis se ipse devovit, at­ que huc, quae docuisset quaeque praecepisset, omnia retulit, sic jussit ecclesiam quaerere in veritate doctrinae, quo homines cum sanctos efficeret, tum salvos. Verum tanti magnitudinem atque excellentiam propositi consequi sola fides nullo modo potest: adhiberi necesse est cum Dei cultum justum ac pium, qui maxime sacrificio divino et sacramentorum communicatione continetur, tum etiam sanctitatem legum ac disciplinae. Ista igitur omnia inesse in ecclesia oportet, quippe quae Servatoris munia in aevum persequitur: religionem, quam in ea velut incorporari ille voluit, mortalium generi omni ex parte abso lutam sola praestat: itemque ea, quae ex ordinario provideo tiae consilio sunt instrumenta salutis, sola suppeditat . . Qua­ propter mortales Jesus Christus, quotquot essent, et quotquot essent futuri, universos advocavit, ut ducem se eumdemque servatorem sequerentur, non tantum seorsum singuli, sed etiam consociati atque invicem re animisque juncti, ut ex multitudin*1 populus existeret jure sociatus; fidei, finis, rerum ad finem idonearum communione unus, uni eidemque subjectus potestati. Quo ipse tacto principia naturae, quae in hominibus societatem sponte gignunt, perfectionem naturae consentaneam adepturis. Finis ulterior «desine est ex scriptura gloria Christi atque Del. 257 I' omnia in ecclesia posuit, nimirum ut in ea, quotquot filii Dei I' esse adoptione volunt, perfectionem dignitati suae congruentem ' assequi et retinere ad salutem possent.“ Demonstratio p. Π, i. e., ecclesiae finem ulteriorem esse 321 i gloriam Christi atque Dei. I. Ex litteris sacris a. finis propior ecclesiae cum ipso ordine supposito naturali ita est salus hominum, ut fidelium coetus vel ecclesia deinceps ordinetur ad celebrandum Jesum I Christum, redemptorem suum, sanctificatorem, caput, quod quidem caput, Christus homo, cum corpore ecclesia sit totum Dei, utique glorificandi. Concurrunt ad id exprimendum fo 12, 27. 28; 17, 4—10; Rom 14, 6—9: „Qui sapit diem, i Domino sapit; et qui manducat, Domino manducat, gratias I enim agit Deo. Et qui non manducat, Domino non manducat, I et gratias agit Deo. Nemo enim nostrum sibi vivit, et nemo I sibi moritur. Sive enim vivimus, Domino vivimus; sive morimur, I Domino morimur. Sive ergo vivimus, sive morimur, Domini I sumus. In hoc enim Christus mortuus est, et resurrexit, ut I et mortuorum et vivorum dominetur"; Rom 15, 16: ,,ut sim I minister Christi Jesu in gentibus: sanctificans (Ιερονργόΰντα) evangelium Dei, ut fiat oblatio gentium accepta et sanctificata ! in Spiritu sancto"; quocum cf. Phil 2, 17: „Sed et si immolor supra Sacrificium, et obsequium fidei vestrae, gaudeo, et con­ gratulor omnibus vobis"; his junge 1 Cor 1, 30. 31: „Ex ipso Deo) autem vos estis in Christo Jesu, qui factus est nobis sapientia a Deo et justitia, et sanctificatio et redemtio, ut quemadmodum scriptum est : Qui gloriatur, in Domino glorietur"; 1 Cor 3, 22. 23: „Omnia enim vestra sunt, sive Paulus, sive Apollo, sive Cephas, sive mundus, sive vita, sive mors, sive praesentia, sive futura: omnia enim vestra sunt: vos autem Christi: Christus autem Dei"; 1 Cor 6, 19. 20: „An nescitis quoniam membra vestra templum sunt Spiritus sancti, qui in vobis est, quem habetis a Deo, et non estis vestri? Emti enim estis pretio magno. Glorificate, et portate Deum in corpore vestro"; 2 Cor 5, 15: „et pro omnibus mortuus est Christus, ut, et qui vivunt jam non sibi vivant, sed ei, qui pro ipsis mortuus est et resurrexit"; 2 C or 11, 2. ·>: ,,aemulor enim vos Dei aemulatione. Despondi enim vos, uni viro virginem castam exhibere Christo. limeo autem, ne, sicut serpens fitranb. T>p 17 •I 9 I I 258 Finis ulterior ecclesiae est ex scriptura gloria Christi atque Dei. Hevam seduxit astutia sua, ita corrumpantur sensus vestri, et excidant a simplicitate, quae est in Christo (εις τον χοιστόή“: Ej>Ji 1, 3—7; Col 1, 18—20: „Et ipse est caput corporis ec clesiae, qui est principium, primogenitus ex mortuis, ut sit in omnibus ipse primatum tenens; quia in ipso complacuit, omnem plenitudinem inhabitare, et per eum reconciliare omnia in ipsum, pacificans per sanguinem crucis ejus, sive quae in terris, sive quae in caelis sunt"; / Pel 1, 17—19: „Et si patrem invocatis eum, qui sine acceptione personarum judicat secundum unius­ cujusque opus, in timore incolatus vestri tempore conversamini. Scientes, quod non corruptibilibus, auro vel argento, redemti estis de vana vestra conversatione paternae traditionis, sed pretioso sanguine quasi agni immaculati Christi, et incontami­ nati·'·; / Pet 2, 9: ..Vos autem genus electum, regale sacerdo­ tium, gens sancta, populus acquisitionis, ut virtutes annuntietis ejus, qui de tenebris vos vocavit in admirabile lumen suum"; cf. Phil 2, 5—11: „Hoc enim sentite in vobis, quod et in Christo Jesu, qui, cum in forma Dei esset, non rapinam arbi­ tratus est, esse se aequalem Deo ; sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo. Humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Propter quod et Deu? exaltavit illum, et donavit illi nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur caelestium, terrestrium, et infernorum, et omnis lingua confiteatur, quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris". b. Quin et ecclesia ipsa exsistens in institutis suis et donis cunctis est ex verbo Dei scripto manifestatio obiectiva eminentiae Jesu Christi, causae scilicet suae per passionem et mortem meri­ toriae, per institutionem efficientis, per rationem sponsi et capitis quodammodo formalis, per rationem subsistentis in natura bumana visibili et divina invisibili vel secundum vitam mortalem et gloriosam exemplaris, ideoque ecclesia est manifestatio objectiva ipsius gloriae Dei Vide v. g. Jo 12, 23—25: „Jesus autem respondit eis, dicens: Venit hora, ut clarificetur Filius hominis. /Imen, amen dico vobis: nisi granum frumenti, cadens in terram, mortuum fuerit, ipsum solum manet: si autem mortuum fuerit, multum fructum affert"; Jo 17, 1. 2. 9. 10. 19. 22. 23: _.,Haec locutus est Jesus, et sublevatis oculis in caelum dixit: Pater. Ecclesiae est scriptura teste exhibere gloriam Christi atqnc Dei. 259 venit hora: clarifica Filium tuum, ut Filius tuus clarificet te. Sicut dedisti ei potestatem omnis carnis, ut omne, quod de­ disti ei, det eis vitam aeternam . . tui sunt: et mea omnia tua sunt, et tua mea sunt, et clarificatus sum in eis . . Et pro eis ego sanctifico meipsum, ut sint et ipsi sanctificati in veritate . . Et ego claritatem, quam dedisti mihi, dedi eis . . Ego in eis, et tu in me, ut sint consummati in unum“; Rom 6, 4: „Consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem, ut, quomodo Christus surrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus" ; Rom 8, 16. 17. 29: „Ipse enim Spiritus testimonium reddit spiritui nostro, quod sumus filii Dei. Si autem filii, et heredes: heredes quidem Dei, co­ heredes autem Christi, si tamen compatimur, ut et conglorifi­ cemur . . Nam quos praescivit et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus" ; Eph 1, 10—14. 17—23: „in dispensatione plenitudinis temporum, instaurare omnia in Christo, quae in caelis, et quae in terra sunt, in ipso; in quo etiam et nos sorte vocati sumus, prae­ destinati secundum propositum ejus; qui operatur omnia se­ cundum consilium voluntatis suae, ut simus in laudem gloriae ejus nos, qui ante speravimus in Christo: in quo et vos, cum audissetis verbum veritatis (evangelium salutis vestrae), in quo et credentes signati estis Spiritu promissionis sancto, qui est pignus hereditatis nostrae, in redemtionem acquisitionis, in laudem gloriae ipsius . . ut Deus, Domini nostri Jesu Christi Pater gloriae, det vobis spiritum sapientiae et revelationis in agnitione ejus: illuminatos oculos cordis vestri, ut sciatis, quae sit spes vocationis ejus, et quae divitiae gloriae hereditatis ejus in sanctis, et quae sit supereminens magnitudo virtutis ejus in nos, qui credimus secundum operationem potentiae virtutis ejus, quam operatus est in Christo, suscitans illum a mortuis, et constituens ad dexteram suam in caelestibus, supra omnem principatum et potestatem, et virtutem, et dominationem, et omne nomen , quod nominatur non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro. Et omnia subjecit sub pedibus ejus; et ipsum dedit caput supra omnem ecclesiam, quae est corpus ipsius, et plenitudo ejus, qui omnia in omnibus adimpletur '; Eph 3, 8—11 : Mihi omnium sanctorum minimo data est gratia haec: In gentibus evangelizare investigabiles divitias Christi. —----- r-'--- .----- - ■ I 1 i 1 280 Ecclesia ex scriptura gloriam Christi atque Dei exhibet et in eam plenam fertcr et illuminare omnes, quae sit dispensatio sacramenti abscon diti a saeculis in Deo, qui omnia creavit: ut innotescat prin­ cipatibus et potestatibus in caelestibus per ecclesiam, multi­ formis sapientia Dei, secundum praefinitionem saeculorum, quam fecit in Christo Jesu Domino nostro"; Col 1, 26. 2Î: ,,mysterium, quod absconditum fuit a saeculis et generationi­ bus, nunc autem manifestatum est sanctis ejus, quibus voluit Deus notas facere divitias gloriae sacramenti hujus in gentibus, quod est Christus, in vobis spes gloriae"; Coi 3, 1—3: „Igitur, si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt, quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens: quae sursum sunt, sapite, non quae super terram. Mortui enim estis, et vita vestra est abscondita cum Christo in Deo·'·; Heb 2, 10 ss. C. Praeterea, scriptura teste, ecclesia adhuc militans con­ tinuo progressu fertur in statum versus triumphi finalis in altero adventu Jesu Christi adducendum, ubi sit futura reve­ latio filiorum Dei proindeque glorificatio Jesu Christi hominis atque Dei plena. Huc pertinet Rom 8, 15—30, ut v. 18—25: _Existimo enim, quod non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur in nobis. Nam exspectatio creaturae revelationem filiorum Dei exspectat. Va­ nitati enim creatura subjecta est non volens, sed propter eum. qui subjecit eam in spe ; quia et ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis in libertatem gloriae filiorum Dei. Scimus enim, quod omnis creatura ingemiscit, et parturit usque adhuc. Xon solum autem illa, sed et nos ipsi primitias spiritus habentes, et ipsi intra nos gemimus adoptionem filiorum Dei exspectantes, redemtionem corporis nostri. Spe enim salvi facti sumus. Spes autem, quae videtur, non est spes, nam quod videt quis, quid sperat? Si autem, quod non videmus speramus, per patien­ tiam exspectamus"; 1 Cor 1, 5. 7: rquod in omnibus divites facti estis in illo, in omni verbo, et in omni scientia . . ita ut nihil vobis desit in ulla gratia, exspectantibus revelationem Domini nostri Jesu Christi"; Z Cor 15, 24—28: Deinde finis, cum tradiderit regnum Deo et Patri, cum evacuaverit omnem principatum, et potestatem et virtutem. Oportet autem illum regnare, donec ponat omnes inimicos sub pedibus ejus. No­ missima autem inimica destruetur mors; omnia enim subjecit sub pedibus ejus. Cum autem dicat: Omnia subjecta sunt ei: Eccle.Ma ex scriptura in gloriam Christi atque Dei plenam fertur» 261 I sine dubio praeter eum, qui subjecit ei omnia. Cum autem I subjecta fuerint illi omnia: tunc et ipse Filius subjectus erit i ei, qui subjecit sibi omnia, ut sit Deus omnia in omnibus"; I /^// 5,25—27; Phil 3, 20. 21: „Nostra autem conversatio in caelis est, unde etiam Salvatorem exspectamus Dominum no· ! strum Jesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostrae, configuratum corpori claritatis suae, secundum operationem, ! qua etiam possit subjicere sibi omnia"; Coi 3, 3. 4: „Mortui enim estis, et vita vestra est abscondita cum Christo in Deo. Cum Christus apparuerit, vita vestra, tunc et vos apparebitis J cum ipso in gloria"; 2 Thes 1, 5—12: „in exemplum justi ju­ dicii Dei, ut digni habeamini in regno Dei, pro quo et pati­ mini. Si tamen justum est apud Deum retribuere tribulationem jis, qui vos tribulant, et vobis, qui tribulamini, requiem nobiscum in revelatione Domini Jesu de caelo cum angelis virtutis I ejus, in flamma ignis dantis vindictam iis, qui non noverunt Deum, et qui non obediunt evangelio Domini nostri Jesu Christi; qui poenas dabunt in interitu aeternas a facie Domini, et a gloria virtutis ejus, cum venerit glorificari in sanctis suis, I et admirabilis fieri in omnibus, qui crediderunt, quia creditum est testimonium nostrum super vos in die illo. In quo etiam oramus semper pro vobis, ut dignetur vos vocatione sua Deus noster, et impleat omnem voluntatem bonitatis, et opus fidei in virtute, ut clarificetur nomen Domini nostri Jesu Christi in vobis, et vos in illo secundum gratiam Dei nostri, et Domini Jesu Christi"; Tit 2, 11—13: „ Apparuit enim gratia Dei Sal­ vatoris nostri omnibus hominibus, erudiens nos, ut abnegantes impietatem et saecularia desideria, sobrie et juste, et pie vi­ vamus in hoc saeculo, exspectantes beatam spem et adventum gloriae magni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi"; Apocb\21 ; 22. Nimirum ut ecclesia antiqua adventum Servatoris primum gra­ tiosum, ita ecclesia novae legis gloriosum ejus reditum suspirat. Cogita v. g. illud Is 45, 8: ..Rorate caeli desuper, et nubes pluant justum (hebr. justitiam): aperiatur terra, et germinet salvatorem (hebr. salutem)"; idemque cf. cum Apoc 22, 16. 17. 20: .Ego Jesus misi angelum meum, testificari vobis haec in ec­ clesiis. Ego sum radix et genus David, stella splendida et matutina. Et spiritus et sponsa dicunt: Veni. Et qui audit, dicat: Veni. Et qui sitit, veniat: et qui vult, accipiat aquam ■ΒΗΚΜ···· i; ' ίί ■» II 962 Ecclesia tendit in Christi atque Dei gloriam tum formalem tum objective vitae gratis. . Dicit, qui testimonium perhibet istorum: Etiam venio cito: Arnen. Veni, Domine Jesu“. | Atqui haec omnia illud, quod in parte thesis altera de fine gloriae praestituto enuntiamus, diserte et usque quaque attestantur. 324 ‘2. Et re vera, cum Christi et Dei gloria exterior, qua de hic loquimur, distingui duplex possit, formalis et objectiva, ecclesia in utramque tendit, Et gloria formalis quidem, tamquam finis, isque supremus, ad quem omnis alius finis referatur, et ultimus qui sit obtinendus, ecclesiae conspicitur praestituta, quatenus ipsa agit, obiectiva vero, quatenus vel solum esi Etenim a. ex parte thesis praecedente finis per ecclesiam elin ecclesia procurandus est hominum salus, quae ut actualis quidem in statu viae continetur cognitione Christi et Dei vel divinorum per fidem supernatural! cum consentaneo amore, cultu, laude, in statu autem termini consistit in ipsa visione Dei et consequente amore fruitionis et gaudio cultuque inamissibilis jam et in laudibus indefessae caritatis (cf. Jfo 17, 3). Atqui cognitio, amor, cultus, laus, a creaturis intellegentibus Deo Domino ex­ hibita, est ipsa gloria Dei externa et formalis, et si quidem cognitio illamet et amor sit supernaturalis, gloria quoque or­ dinis altioris erit. 1). Gloria Christi hominis et Dei externa obiectiva sita est in operum ipsius excellentia, quatenus haec per sese ordi­ natur ad perfectionem causae suae creaturis intellegentibus manifestandam proindeque amorem, honorem, laudem ipsi con­ ciliandam; quo sensu caeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum eius annuntiat firmamentum {Ps 18, 2 ss; Job 38 ss : unde quo praestantia effectuum est maior, eo externa illa gloria est sublimior. Atqui nullum Christi est et Dei opus, in quo divinae perfectiones, superna potentia, sapientia, bonitas vi­ vidius resplendeant, quam in ecclesia, eius miraculis, charis­ matis supernaturalibus, donis sanctificantibus, eius propaga­ tione et catholicitate in ipsa unitate, eius immota firmitate, eius doctrina et legibus, eius vita omni interna et externa; videlicet gloria Dei resultans ex ecclesia, tamquam mundo redempto, sanctificato salvatoque, gloriam ex mundo simpli­ citer creato, per se quidem, provenientem tanto superat. f.4. Oraculis ipsi» V. I. praedicta est ecclesia futura gloriae Christo atque Deo. 263 quanto supernaturalia naturalibus, naturali proinde notitiae et amori, antecellunt. 3. Jam oraculis veteris testamenti (cf. n. 263—272) prae- 326 dictum est regnum ecclesiae admirabile, quod gloriae maximae futurum esset Messiae et Deo. Huc spectant Ps 21, 28. 29; 39,7—11; 71, 17: „Sit nomen ejus (filii regis) benedictum in saecula: ante solem permanet nomen ejus. Et benedicentur in ipso omnes tribus terrae: omnes gentes magnificabunt eum“; Λ 86, 3: nGloriosa dicta sunt de te, civitas Dei"; Is 2, 2. 3; 4, 2: „In die illa erit germen Domini in magnificentia, et gloria, et fructus terrae sublimis, et exultatio bis, qui salvati fuerint de Israel" ; Is 6, 3 ; 28, 5 : „In die illa erit Dominus exercituum corona gloriae, et sertum exultationis residuo populi sui"; Zf 40, 5: „Et revelabitur gloria Domini, et videbit omnis caro pariter, quod os Domini locutum est"; Is 51, 3. 11; 52, 15; 53, 10-12; 54, 5. 11 — 17; 55, 5. 13; 59, 19; 60; 61, 3. 10. 11: .ut ponerem lugentibus Sion, et darem eis coronam pro cinere, oleum gaudii pro luctu, pallium laudis pro spiritu moeroris, et vocabuntur in ea fortes justitiae, plantatio Domini ad glorifi­ candum . . Gaudens gaudebo in Domino, et exultabit anima mea in Deo meo, quia induit me vestimentis salutis, et indu­ mento justitiae circumdedit me, quasi sponsum decoratum corona, et quasi sponsam ornatam monilibus suis. Sicut enim terra pro­ fert germen suum, et sicut hortus semen suum germinat, sic Dominus Deus germinabit justitiam, et laudem coram universis gentibus"; Is 62, 1—9 ut v. 3: „Et eris corona gloriae in manu Domini, et diadema regni in manu Dei tui"; Is 65, 15—25; 66,5—24; Jer 30, 19—22: „Et egredietur de eis laus, voxque ludentium, et multiplicabo eos, et non minuentur, et glorificabo eos, et non attenuabuntur. Et erunt filii ejus sicut a principio, et coetus ejus coram me permanebit, et visitabo adversum omnes, qui tribulant eum. Et erit dux ejus ex eo, et princeps de medio ejus producetur, et applicabo eum, et accedet ad me: quis enim iste est, qui applicet cor suum, ut appropinquet mihi? ait Dominus. Et eritis mihi in populum, et ego ero vobis in Deum"; Jer 31, 31 ss; 32, 38 — 41; Ez 11, 19. 20: 34, 30. 31 ; 36, 28; 37, 27. 28; 43, 4—7; Os 14, 6—9; Mich 5, 4: „Et stabit, et pascet in fortitudine Domini, in sublimitate no­ minis Domini Dei sui, et convertentur, quia nunc magnifica- 964 Ex Patribus ecclesia in glnriam Christi et Dei tendit; cadent parit bona temporalia, bitur usque ad terminos terrae-; J/47/ 7, 15—17; Soph 3, 19. 20; Zach 6, 13; Mal 1, 10. 11; 3, 3. 4. 327 4. In re per fidem et rationem theologicam satis explorata unius alteriusve Patris dictum accipere sufficiat. Ita loquitur Chrysostomus (in Jo hom. 81. al. 80. n. 1. 2; J/59, 439): „,Et clarificatus sum in eis’ (Jo 17, 10); id est, vel potestatem in eos habeo, vel glorificabunt me, cum et tibi credent et mihi, similiterque glorificabunt. Quod si non similiter glorificatus est in eis, non iam sua sunt quae illius sunt. Nemo enim glorificatur in quibus potestatem non habet. Quomodo autem similiter glorificatus est? Omnes pro eo, ut pro Patre mori­ untur, et perinde atque Patrem illum praedicant: et ut omnia in eius nomine fieri dicunt, sic et in nomine Filii? — Et Augustinus (in Ps 9. n. 12; J/ 36, 122): „ Etiam ipsam, quae nunc est, ecclesiam nisi Dominus inhabitaret, iret in errorem quamlibet studiossima speculatio: et huic ecclesiae dictum est: ,Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos' (1 Cor 3, 17); et: ,In interiore homine habitare Christum per fidem in cor­ dibus vestris' (Eph 3, 16. 17). Praecipitur ergo nobis ut psal­ lamus Domino, qui habitat in Sion, ut concorditer Dominum ecclesiae inhabitatorem laudemus. ,Annuntiate inter gentes mirabilia ejus* iPs 9, 12): et factum est, et non desinet fieri? — Et Thtodoretus (in Eph 1, 12; M 82, 514): „Omnes enim ad nos respicientes, qui in Dominum credidimus, Christum horum bonorum auctorem laudant? 5. Insuper ecclesia, licet ut finem suum directe bonum spirituale et aeternum prosequatur, per consequentiam tamen quandam seu redundantiam (cf. Mat 6, 31 ss) ad temporalem quoque hominum felicitatem confert, idque tam prospero suc­ cessu, vix ut producere plura emolumenta talia posset, si hunc in finem proprie condita foret. Animo reputentur commoda hujus vitae per ecclesiam allata hominibus per se singulis, junctis matrimonio, praesertim autem feminis, dominis, famulis, mancipiis, pauperibus, miseris quibuslibet, principibus, subditis, domesticae civilique societati, societatibus in relatione mutua spectatis, nationibus aliquando barbaris, disciplinis variis, ar­ tibus tam liberalibus quam mechanicis ; fructus scilicet multi­ modi et pretiosi pro ipso stadio hoc mortali utiles ex Chri­ stiana fide, justitia, caritate, ex genere humano ad meliorem Ecclesia ad ipsam temporalem felicitatem hominum confert. 265 (undicionem virtutumque exercitium evecto sponte sua enascuntur. Et generating quae in apologetica religionis christianae de benefica eiusdem religionis vi in cultum humanum ac civilem disputari solent, ad rem praesentem quoque con­ vertenda sunt; est enim religio Christiana in concreto ecclesia ipsa Jesu Christi. Ita certe Augustinus ecclesiam alloquitur (de moribus ecclesiae catholicae c. 30. n. 62. 63; J/32, 1336. 1337): ..Merito, ecclesia catholicci mater Christianorum verissima, non solum ipsum Deum, cujus adeptio vita est beatissima, purissime atque castissime colendum praedicas, nullam nobis adorandam creaturam inducens, cui servire jubeamur, et ab illa incorrupta et inviolabili aeternitate, cui soli homo subjiciendus est, cui soli rationalis anima cohaerendo non misera est, excludens omne quod factum est, quod obnoxium commutationi, quod subditum tempori, neque confundens quod aeternitas, quod veritas, quod denique pax ipsa distinguit, nec rursum separans quod majestas una conjungit, sed etiam proximi dilectionem atque caritatem ita complecteris, ut variorum morborum, quibus pro peccatis suis animae aegrotant, omnis apud te medicina praepolleat. Iu pueriliter pueros, fortiter juvenes, quiete senes, prout cujusque non corporis tantum, sed et animi aetas est, exerces ac doces. Iu feminas viris suis, non ad explendam libidinem, sed ad propagandam prolem, et ad rei familiaris societatem, casta et fideli obedientia subjicis. Tu viros conjugibus, non ad illudendum imbecilliorem sexum, sed sinceri amoris legibus praeficis. Iu parentibus filios libera quadam servitute sub­ jungis, parentes filiis pia dominatione praeponis. Tu fratribus fratres religionis vinculo firmiore atque arctiore quam sanguinis nectis. Tu omnem generis propinquitatem et affinitatis neces­ situdinem, servatis naturae voluntatisque nexibus, mutua cari­ tate constringis. Tu dominis servos, non tam condicionis ne­ cessitate, quam officii delectatione doces adhaerere. Tu dominos servis, summi Dei communis Domini consideratione placabiles, et ad consulendum quam coercendum propensiores lacis. Iu cives civibus, gentes g*entibus, et prorsus homines primorum parentum recordatione non societate tantum, sed quadam etiam fraternitate conjungis, Doces reges prospicere populis; mones populos se subdere regibus. Quibus honor debeatur, quibus affectus quibus reverentia, quibus timor, quibus con- I fl • rJJ · ÿi : A ’ j ♦ ·A · i* · 266 Eliam indirecte ecclesiae tinis promovetur, propior ille salutis, gloriae remotior. ’*·**■* Ecclesiae tinis minus apte ponitur in exercitio religionis. 267 solatio, quibus admonitio, quibus cohortatio, quibus disciplina, I actus quosdam sanctos ad gratiam habitualem primum reciquibus objurgatio, quibus supplicium, sedulo doces, ostendens ' piendam disponuntur, satis abnormis est censendus, cum ex quemadmodum et non omnibus omnia, et omnibus caritas, et I consilio Domini jam diu gentes omnes debeant esse Christianae, nulli debeatur injuria." Unde etiam adversarios idem hisce ; unde infantes ipsi omnes baptizentur ideoque sanctitas vel provocat (ep. 138. al. 5. c. 2. n. 15; J/ 33, 532): „Qui doctrinam salus prima omnium concedatur habitualis, sane per ecclesiam Christi adversam dicunt esse reipublicae, dent exercitum talem et in ecclesia, quatenus formaliter ritu baptismi ipso, cujus quales doctrina Christi esse milites jussit; dent tales provin­ fructus demum est character spiritualis et gratia sanctificans, ciales, tales maritos, tales conjuges, tales parentes, tales filios, homines ecclesiae adjunguntur. Et tali quidem ordini statuto tales dominos, tales servos, tales reges, tales judices, tales inter finem salutis humanae et divinae gloriae audivimus con­ denique debitorum ipsius fisci redditores et exactores, quales gruentes locutiones sacras. esse praecepit doctrina Christiana, et audeant eam dicere ad­ b. Nonnemo opinatur, finem ecclesiae saltem proximum 330 versam esse reipublicae; imo vero non dubitent eam confiteri dicendum esse exercitium religionis Christianae. At sententia magnam, si obtemperetur, salutem esse reipublicae." — Cf. i ista probari nobis nequit. Etenim religio aut strictius intel­ etiam epist. encycl. Leonis XIII de matrimonio, 10. febr. 1880, legitur illa una de virtutibus moralibus disponens hominem ad vel ejusdem encycl. 1. nov. 1885 (72 1693. 1709—1711. 1729.1730), cultum Deo exhibendum ut debitum vel congruum, aut, ex vel syllabi Ρίι IX damnatam prop. 40 {D 1588). consuetudine latissime diffusa (cf. Jac 1, 26. 27), generatim Atqui valde planum est, bona illa temporalia, per eccle­ intellegitur conjunctio pii hominis cum Deo, aut intellegitur siam parta, dein valere modo suo rursus ad promovendum summa eorum omnium, quae Dominus servanda hominibus in­ finem proprium ecclesiae, i. e., salutem hominum et gloriam stituit. Atqui modo primo utique non fas est religionem nunc Christi atque Dei (cf. 1 Tim 2, 2). accipere, ut vel ex eo liquet, quod nemo affirmaverit, eccle­ 6. Denique pro thesi contra dubitationes amplius munienda siae finem exercitio unius cujuspiam virtutis moralis circum­ etiam haec notentur: a. Sicut salus animae est reapse idem scribi. Porro pacto altero religio cum sanctitate idem est, ac sanctitas vel moralis, rectitudo proindeque conjunctio cum proinde religionis exercitium est idem ac sanctitas actualis; Deo, ita salus et sanctitas actualis quidem simpliciter et re quae quidem finis est ecclesiae, sed perperam depingitur ut non differt a gloria externa Dei, sed actus salutares et sancti finis adaequatus, cum finis etiam et imprimis sit sanctitas ha­ tali pacto sunt iidem, quibus Dei gloria continetur, sive inbitualis. Postremo si intellegas religionem ea, quae Christus cohata in hac vita sive consummata in vita altera. Nihilominus exercenda statuit, haec partim sunt opera, quae vocant, ope­ sanctitatis vel salutis finem merito subicimus fini gloriae Dei, rantium eorumque singulorum, partim sunt sacramenta, sacri­ tum quod hic alter, utpote quodammodo ab ipsis perituris ficium, professio fidei facienda per ecclesiam, disciplina, ordi­ agnoscentibus justitiam divinam obtinendus, est quadantenus nata a Domino ipso saltem indirecte et in genere, vel conuniversalior, tum quod, rationis distinctione facta, in sanctis versatio publica. Jam vero priora illa vel actus sancti, ut et beatis finis gloriae Dei pro dignitate sua insita est et ha­ ipsius fidei, ex dictis minime continent ecclesiae finem plenum; quamobrem opinio controversa eatenus sustineri posset, qua­ betur ab his ipsis ultimus primarius prae fine salutis solum tenus addito exercitio institutorum reliquorum finis ecclesiae secundario, tum quod gloria Dei magis proprie dicta vel for­ compleretur; verum hoc non fit, quoniam illa alia, i. e., sacra­ malis in actibus consistit, quibus ut principium habituale sup­ menta, sacrificium, professio fidei, disciplina vel conversatio, ponitur per se gratia sanctificans cum virtutibus et donis potius quam finis, sunt instrumenta, adjumenta, media, quibus supernaturalibus, gloria tantum objectiva, et ipsa per eccle­ interim adhibitis ecclesia ad finem perennem suum tendit: siam et in ecclesia consequenda, vel etiam supponitur lumen inditum gloriae. Certe ille status, quo homines adulti per qualia si ipsa appellanda forent finis, quae tandem media ec- : ■» ‘r‘ J »· r i 1 i 1 208 *1 In exercitio religion» non est tinis ecclesiae; eadem est supernaturalîe. clesiae superessent? An ecclesia habet finem solum, media nulla? Enimvero inedia pertinent ad essentiam societatis, quan doquidem in societatem homines ideo conveniunt, ut per coope­ rationem mediam idoneam consequantur finem eum, quem singuli seorsum operando obtinere non valerent. 331 Frustra autem opponeretur, ecclesiae ut societatis aspecta­ bilis finem proximum in re pariter exterius aspectabili, non in sanctitate interiore verti; at enim finis societatis aspecta­ bilis non est necessario ipse in se aspectabilis; ita finis socie­ tatis hominum litteratorum, scientia promovenda, in se ipso quidem neutiquam est conspicuus; tamen uti iste, sic finis ecclesiae, sanctitas interna, significatus fit conspicuus satis per causas efficientes et effectus. Utique licet dicere, ecclesiae finem esse in continuando opere Christi ; sed hoc ipsum erat in hominum salute per vias aptas adducenda. Item dicere licet, finem ecclesiae regentis esse in actibus respondentibus ecclesiae audientis; at vero de fine ecclesiae simpliciter vel integrae, posito ex dictis in omnium salute (cf. v. g. 1 Tim 4, 16), non de fine partis, quamvis principalis, agitur. Praeterea recte affirmatur, finem ecclesiae totius, ut est conjunctio solum habi­ tualis, nempe constituta hinc manente potestate, illinc con­ gruente obligatione et inclinatione, esse conspirationem mem­ brorum religiosam actualem, quemadmodum actus primi finis est secundus; verumtamen non finis istiusmodi exquiritur, cum quaestio est de fine societatis alicujus; quippe investigatur bonum illud, quod singulis difficile vel inaccessum, plures communi actione assequantur. Quare sententia, qua ponitur ecclesiae finis in exercitio religionis Christianae, parum con­ sentanea est rationi considerandi et loquendi usitatae theolo­ gicae; eademque supra n. 320) a Leone XIII et neglegitur et excluditur. | Ecclesia Christi est societas ex ipsa essentia sua supernaturalis. Thesis X. Declaratio. Supernaturale illud intellegitur, quod naturae vires et postulationem penitus excedit. Porro thesi prae­ senti doctrinam catholicam exploratam pronuntiari ex dicen­ dis patefiet. OU ·’.· J Eeèlesia est societas supernaturalis, pro fine suo et ut corpus Christi. 269 Societas ea est ex ipsa essentia sua 333 Demonstratio. supernaturalis, cujus non origo tantumΊ, verum etiam finis jupernaturalis est proindeque media sunt supernaturalia. At­ qui ecciesiae Christi non origo tantum supernaturalis est, quatenus est institutionis positivae Dei, immo Filii Dei supernaturaliter incarnati, sed et ipse finis et media supernaturalia sunt. Major manifesta est, dummodo memineris, essentiam societatum • ex fine proprio vel ordine sibi essentiali ad finem · suum determinari. Quod ad minorem attinet, ecclesiae finis est (ex th. IX) hominum sanctitas, quae continetur gratia adoptionis, et visio tandem beatifica; quae quidem bona esse supernaturalia, in alio tractatu ostendendum est Porro media cum fine pro­ portionem habent. Nimirum potestas, ecclesiae essentialis, docendi infallibiliter supernaturalis est; eademque potestas essentialis docendi vel regendi vel conficiendi sacra, cum sit sanctitatis supernaturalis sive principium qualecumque sive causa ministerialis vel instrumentalis, considerata saltem se­ cundum esse quodpiam morale, et ipsa in se certe est super­ naturalis. : 2. In litteris sacris ecclesia repraesentatur tamquam cor- 334 pus Christi, cujus sit Christus caput. Atqui hoc est idem, ut ecclesiam describere societatem essentialiter supernaturalem. Major patet ex / Cor G, 15: ^Nescitis, quoniam corpora vestra membra sunt Christi? Tollens ergo membra Christi, faciam membra meretricis? Absit·'; 1 Cor 12, 13 ss, ut v. 13—20. 26. 27 : „Etenim in uno Spiritu omnes nos in unum corpus baptizati sumus, sive judaei, sive gentiles, sive servi, sive liberi: et omnes in uno Spiritu potati sumus. Nam et corpus non est unum membrum, sed multa. Si dixerit pes: Quoniam non sum manus, non sum de corpore: num ideo non est de corpore? Et si dixerit auris: Quoniam non sum oculus, non sum de corpore: num ideo non est de corpore? Si totum corpus oculus: ubi auditus? Si totum auditus:. ubi odoratus? Nunc • ·r autem posuit Deus membra, unumquodque eorum in corpore, sicut voluit. Quod si essent omnia unum membrum, ubi corpus? Xunc autem multa quidem membra, unum autem corpus . . Et si quid patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra: h7 ft.1 · ♦f J i ■ ** 270 Ecclesia est ex scriptura corpus Christi ideoque participat Christi dignitatem. sive gloriatur unum membrum, congaudent omnia membra. Vos autem estis corpus Christi, et membra de membro (pth . 65. 66), vel tridentini s. V. cn, 3. 4 (P> 672. 673); videsis et s. Thomae S. theol. 3. q. 84. a. 5. 6. 352 Itaque independenter a baptismate in testamento novo salus nulla est; aliunde vero constat, cum supernatural! et perfecta dispositione voluntatis, qualis habetur per actum perfectae caritatis et comprehensae ea contritionis, justificationem etiam in lege nova immediate junctam esse. Quae duo capita doctrinae in concordiam rediguntur statuendo, caritatem vel contritionem hominis nondum baptizati pro ju­ stificatione proindeque salute consequenda eatenus sufficere, quatenus votum baptismi suscipiendi saltem virtualiter inclu­ sum sibi habeat. Quod votum continetur ceteroqui quovis actu verae perfectaeque caritatis, ut quae non sit sine firma voluntate, sicut servandi universe praecepta graviter obli­ gantia, ita, quantum fieri queat, mediis utendi pro salute re­ quisitis. Hinc quamvis actus caritatis in se idem sit, ac qui in testamento vetere fuit, mutata tamen oeconomia exteriore vel accedentibus praeceptis novis mediisque aliis jam pro sa­ lute necessariis a Deo institutis, actus ille, licet sit hominis tale nil scientis vel non cogitantis, necessario ad haec quoque alia relationem induit. Quare sufficere baptisma aquae vel fluminis receptum in 353 voto perfectae voluntatis, quod et baptisma flaminis vocant, theologi pronuntiant, Patribus quidem praeeuntibus ipsoque concilio tridentino comprobante. Ita jam auctor libri de nbaptismate aequalis Cypriano (n. 5; Al 3, 1189): „Ut non igno­ ratis, credentibus hominibus invenitur Spiritus sanctus a Do­ mino datus sine baptismate aquae, sicut Actis apostolorum continetur . . (Act 10, -14—48). Sicut etiam . . Petrus . . docuit nos dicens: .Et nihil discrevit inter nos et ipsos, fide emun­ datis cordibus eorum· (Actio, 9). Atque hoc non erit dubium in Spiritu sancto homines posse sine aqua baptizari, sicut animadvertis baptizatos hos prius quam aqua baptizarentur.. Baptisma saluti necessarium suppleri potest voto perfectae voluntatis. quandoquidem et sine manus impositione apostolorum et sine lavacro, quod postea adepti sunt, gratiam repromissionis ac­ ceperint: et sic paulo ante emundatis cordibus eorum, Deus per fidem ipsorum etiam remissionem peccatorum simul eis largitus sit.“ — Et Ambrosius (de obitu Valentiniani n. 51. 53; J/16, 1374. 1375): „Sed audio vos dolere, quod non acceperit sacramenta baptismatis. Dicite mihi quid aliud in nobis est, nisi voluntas, nisi petitio? Atqui etiam dudum hoc voti habuit, ut et antequam in Italiam venisset, initiaretur, et proxime baptizari se a me velle significavit; et ideo prae ceteris causis me accersendum putavit. Non habet ergo gratiam quam de­ sideravit: non habet quam poposcit? Certe quia poposcit, accepit . . Aut si quia solemniter non sunt celebrata mysteria, hoc movet, ergo nec martyres, si catechumeni fuerint, coro­ nentur; non enim coronantur, si non initiantur. Quod si suo abluuntur sanguine, et hunc sua pietas abluit et voluntas." — Et Augustinus (de baptismo contra donatistas 1. 4. c. 2'2. n. 29; J/ 43, 173): „Invenio non tantum passionem pro nomine Christi id quod ex baptismo deerat posse supplere, sed etiam fidem conversionemque cordis, si forte ad celebrandum mysterium • baptismi in angustiis temporum succurri non potest.“ — Simi­ liter Bernardus (ad Hugonem de s. \rictore de baptismo c. 2. n. 8; M 182, 1037): ,.Pro certo, cum non aliunde martyrium, nisi ex fidei merito illam obtinuerit praerogativam, ut singu­ lariter vice baptismi secure suscipiatur: non video cur non ipsa aeque et sine martyrio apud Deum tantumdem possit, I cui et sine martyrii probamento procul dubio innotescit . . Quid planius, quod voluntas pro facto reputetur, ubi factum excludit necessitas? . . Quomodo is qui alieno debito se teneri forte in extremis positus recolit, si desit unde persolvat, sola nihilominus poenitentia et cordis contritione obtinere veniam I creditur, ne jam pro eo damnetur: sic sola fides et mentis ad Deum conversio, sine effusione sanguinis, et sine perfusione aquae, salutem sine dubio operatur volenti, sed non valenti, prohibente mortis articulo, baptizari.— Videsis etiam s. Thomac S. theol. 3. q. 66. a. 11; q. 68. a. 2; Supplem. q. 6. a. 1. — Et sane ex doctrina concilii Iridcntini sicut justificatio proindeque salus peccatoris baptizati tribuenda est aut ipsi sacramento paeni­ tentiae aut saltem contritioni, quae includat \isibilis sacramenti 288 Baptisma ex se homines ecclesiae corpori inserit votum (s. VI. c. 14 et s. XIV. c. 4; D 690. 778; cf. s. Tlumat S. theol. 3. q. 86. a. b), ita justificatio hominis nondum baptizati «post evangelium promulgatum sine lavacro regenerationis, aut eius voto, fieri non potestu (s. VI. c. 4; cf. s. VII. cn. 4 de sacr. in gen.; s. XIV. c. 2 de poenit. ; D 678. 729.775). 354 Prob. prima pars minoris argumenti supra (n. 350) positi ex / Cor 12, 13: «Etenim in uno Spiritu omnes nos in unum corpus baptizati sumus, sive judaei, sive gentiles, sive servi, sive liberi-; Rom 6, 3: «An ignoratis, quia quicumque baptizati sumus in Christo Jesu (εις Aozoror Υζσοΰξ), in morte (εΐξ rw ΰάνατον) ipsius baptizati sumus?"; Gal 3, 27: «Quicumque enim in Christo (εις Χοιαιάν) baptizati estis, Christum induistis*; Eph 4, 4. 5: «Unum corpus, et unus Spiritus, sicut vocati estis in una spe vocationis vestrae. Unus Dominus, una fides, unum baptisma-; Mat 23, 19. 20: «docete omnes gentes,bapti­ zantes eos (μαθητεύσατε πάντα τα ε&νη, βαπτιζοντες αυτούς) .. docentes (διδάσκοντες) eos servare omnia, quaecumque mandavi vobisu ; Æ/ 2, 40—42: «exhortabatur eos (Petrus), dicens: Salvamini a (δοτά) generatione ista prava. Qui ergo recepe­ runt sermonem ejus, baptizati sunt; et appositae sunt (Ttçogîin die ilia animae circiter tria millia. Erant autem perseverantes in doctrina apostolorum, et communicatione frac­ tionis panis (trj διδαχΐ τι~>ν αποστόλων '/ai τι) /oiviovicf, τι vlaGU τηϊ άρτου), et orationibus-; cf. Col 2, 11. 12. — Unde omnes baptizati vi ipsius ritus baptismalis semel applicati vel charac­ teris indelebilis impressi in ovili Christi, i. e., in ecclesia simpli­ citer debent esse. Ita Augustinus compellat donatistam (serm. ad caesareensis ecclesiae plebem n. 4; M 43, 693): «Ovis es., de grege Domini mei, cum signo errasti: ideo quaero magis, quia ipsum signum habes. Quare unam ecclesiam non possi­ demus? Unum signum habemus, quare in uno ovili non sumus? Ideo te quaero, ut hoc sacramentum sit tibi in salutis adjuto­ rium. non in damnationis testimonium. Nescis quia desertor de charactere damnatur, de quo militans honoratur? Ideo te quaero, ut non pereas cum signo. Salutis enim signum est, si habeas salutem, si habeas caritatem. Hoc enim signum salutis extra tibi inesse potest, prodesse non potest. “ Idem scribit illa de baptismo contra donatistas 1. 6. c. 1. η. 1; M 43, 1971; «Satis eluxit pastoribus ecclesiae catholicae toto Biptisma cx se inserit ecclesiae neque esi salutare nisi insertis saltem voto. 289 orbe diffusae, per quos postea plenarii concilii auctoritate ori­ ginalis consuetudo firmata est, etiam ovem, quae foris errabat, et dominicum characterem a fallacibus depraedatoribus suis foris acceperat, venientem ad Christianae unitatis salutem, ab errore corrigi, a captivitate liberari, a vulnere sanari, charac­ terem tamen in ea dominicum agnosci potius quam improbari.“ Et (in 1 Jo tr. 5. n. 6; M 35, 2015): „Accepit sacramentum nativitatis homo baptizatus; sacramentum habet, et magnum sacramentum, divinum, sanctum, ineffabile. Considera quale: ut novum hominem faciat dimissione omnium peccatorum. Attendat tamen in cor, si perfectum est ibi, quod factum est in corpore: videat si habet caritatem, et tunc dicat: Natus sum ex Deo. Si autem non habet, characterem quidem im­ positum habet, sed desertor vagatur. “ — Hinc baptisma etiam ut janua ecclesiae exhibetur. Quo pertinent verba illa decreti florentini Eugenn IV pro armenis (D 591): „Primum omnium sacramentorum locum tenet sanctum baptisma, quod vitae spiritualis janua est: per ipsum enim membra Christi, ac de corpore efficimur ecclesiae.“ Et tridentina synodus declarat (s. XIV. c. 2. de poenit. ; D 775): ^Constat certe, baptismi ministrum judicem esse non oportere, cum ecclesia in neminem judicium exerceat, qui non prius in ipsam per baptismi januam luerit ingressus. Quid enim mihi, inquit apostolus, de iis, qui foris sunt, judicare? Secus est de domesticis fidei, quos Chri­ stus Dominus lavacro baptismi sui corporis membra semel effecit." Constat altera pars minoris (cf. n. 350). Utique qui aetate 355 jam adulta baptizantur, licet per baptismum ecclesiae subiciantur, non tamen semper fiunt ecclesiae ipsa membra; quod quidem evenit per accidens, i. e., per impedimentum ab illis interpositum. Similiter accidere potest, ut, qui aliquando bap­ tizati ecclesiae membra evaserunt, exeant ab ecclesia vel separentur. At impedimento illo conjunctionis per hominem baptizandum posito aut ponitur simul obex gratiae nec jam baptisma medium est cum ipso prospero effectu salutis primae copulandum, aut dispositio requisita pro baptismate fructuose suscipiendo comprehendit saltem votum implicitum ecclesiae ingrediendae; continet enim animum sicut recipiendi sacramenti, ita se conformandi ad mentem voluntatemque Christi Straub, De Eccleei*. 19 290 baptisma, utile insertis quadanteniis ecclesiae solis, ipsum ad corpus ejtMjpciUL ■ in sacramento instituendo habitam; atqui ex dictis Christus, instituens sacramentum, ipsam quoque actualem cum corpore ecclesiae conjunctionem per illud adducendam omnino expe tebat. Porro ut baptisma pro salute prima danda postulat ab adultis saltem votum implicitum ecclesiae ineundae, sic sane ab iisdem pro salute data retinenda vel reciperanda et con summanda absolute poscitur, ne votum illud retractetur vel ut ante mortem certe resumatur. Ultima pars minoris (cf. n. 350) demonstratur eo, quod sa­ cramenta sunt bona propria ecclesiae, pro qua sunt instituta, et a qua sola sunt ex voluntate Christi administranda ita, ut participatio sacrorum nulla saltem sit legitima extra eccle­ siam vel quae ab ipsa non dependeat. Recogita v. g. de Mat 28, 18—20: Jo 20, 21—23; Jac Ô, 14. 15. Quo sensu scribit Augustinus (ep. 93. al. 48. ad Vincentium c. 11. n, 46; J/ 33, 343): rNon sacramenta Christiana faciunt te haereticum, sed prava dissensio. Non propter malum quod processit ex te, negandum est bonum quod remansit in te, quod malo tuo habes, si non ibi habes unde est bonum quod habes. Ex ca­ tholica enim ecclesia sunt omnia dominica sacramenta, quae sic habetis et datis, quemadmodum habebantur et dabantur, etiam priusquam inde exiretis. Non tamen ideo non habetis, quia ibi non estis, unde sunt quae habetis.“ Idem etiam ex doctrina illa graecis quoque schismaticis ccmmuni confirmatur, quod ipsa sacramentorum validitas divino jure pendet a ministri intentione saltem id faciendi, quod ecclesia facit, vel quod actio I formaliter sacramentalis tantum ea est, quae nomine et aucto­ ritate Christi Domini, juste exercenda non nisi per corpus Christi vel sponsam, ecclesiam, ponatur (cf. prop. 28. damn, ab Alexandro VIII 7. dec. 1690; D 1185). Proinde homo per baptismum non mere efficienter cum ecclesia consociatur, sed jam a corpore ecclesiae in baptismo, ut elemento quodam suo. tangitur et per hoc ex se, si cetera requisita adsunt, etiam formaliter in ecclesiam recipitur; videlicet baptisma est pro subjecto apto conjunctio cum ecclesia et sic prius exsistens tamquam vinculum efficit agendo gratiam sanctitatis. Quo ipso intellegas, conjunctionem cum ecclesia vere esse medium praevium salutis. Neque minus votum vicarium baptismi rite suscipiendi vel conjunctionis cum ecclesia salutem antecedit Eidesi» prvbatur esse medium saluti necessarium ex necessaria iide operosa. 291 2. Necessaria necessitate medii ad salutem omnibus est 357 Hdes proprie dicta; nimirum hominibus adultis quidem ad salutem primam gratiae sanctificantis ex opere sive operantis sive operato consequendam est necessaria fides ipsa actualis et explicita in veritates certe aliquas a Deo revelatas et saltem cum proposito operis consentanei juncta; hominibus vero om­ nibus, etiam infantibus, ad salutem alteram gloriae aeternae est necessaria cum gratia finali habituali habitualis fides, i. e., principium permanens fidei actualis in justificatione inditüm, cujus habitus infusi indoles haud dubie ex actu respondente hominum adultorum noscitur. Atqui adultorum fides proprie dicta actualis et explicita in veritates aliquas, secundum sum­ mam actuum, quos exigit, spectata, complectitur implicitam saltem voluntatem credendi veritates etiam reliquas a Deo modo pari pro genere humano revelatas, ideoque adhaerendi magisterio publico divinitus statuto et per hoc quadantenus jam ipsi corpori ecclesiae; quae fides si sit insuper cum pro­ posito operis consentanei juncta, fert voluntatem saltem im­ plicitam ecclesiae simpliciter vel omnino ingrediendae ejusdemque constanter ad finem retinendae. Ergo colligatio quae­ piam cum corpore ecclesiae, videlicet per votum, proindeque ecclesia ipsa ad salutem omnibus necessitate medii necessaria est. Maior propositio ostenditur ex He.b 10, 38 — 11, 1. 6: „Justus 358 autem meus ex fide vivit: quod si subtraxerit se, non placebit animae meae. Nos autem non sumus subtractionis filii in per­ ditionem, sed fidei in acquisitionem animae. Est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium .. Sine fide autem impossibile est placere Deo. Credere enim oportet accedentem ad Deum, quia est, et inquirentibus se remunerator sit“ ; Rom 1, 16. 17; 3, 21. 22. 25—28. 30; 4, 5. 9.11—13. 16; 5, 1. 2: „Justificati ergo ex fide, pacem habeamus ad Deum per Dominum nostrum Jesum Christum, per quem et habemus accessum per fidem in gratiam istam, in qua stamus, et gloriamur in spe gloriae filiorum Deiu ; Rom 9, 30—32 ; 10, 6. 9. 10; Gal 2, 16; 3, 8. 9. 11. 14. 22. 24. 26; 5, 5. 6: -Nos enim spiritu ex fide spem justitiae exspectamus. Nam in Christo Jesu neque circumcisio aliquid valet, neque prae­ putium, sed fides, quae per caritatem operatur'*; liph 2, s ; 3, 12. 17*. Phil 3, 9; Jac 2, 14 ss, ut v. 14. 17. 20. 24. 26: 19* a*®: 291? necessitate medii ad salutem necessaria fertur pro motivo pine vulucuii* illicite in veritates omnes puriter propositas, proin in magisterium sacrum. 293 Jjuid proderit, fratres inei, si fidem quis dicat se habere, tate valet, sed ad omnes prorsus alias veritates a Deo pro opera autem non habeat: Numquid poterit fides salvare eum? genere humano revelatas communique fidei deposito contentas Sic et fides, si non habeat opera, mortua est in semetipsa . vim suam propriam extendit, saltem si et ipsae consimilibus vel \Tis autem scire, o homo inanis, quoniam fides sine operibus I iisdem sigillis divinae locutionis insignitae nec verbis minus planis mortua est? . . \ridetis quoniam ex operibus justificatur homo, i primitus expressae nec cautione minus certa integritatis credituris et non ex fide tantum? . . Sicut enim corpus sine spiritu mor­ ! traditae, proinde credibiles et credendae ex aequo inveniantur, tuum est, ita et fides sine operibus mortua esta. Istis locis j Ergo qui vere et sincere credit veritates revelatas aliquas exfides, qualem descripsimus, tamquam medium necessarium pro I plicite, implicitam vel virtualem saltem voluntatem habet ceteras justitia vel salute, nominatim adultorum, obtinenda indicatur. i credendi, dummodo et ipsae credendae sibi ratione pari pro­ Eodem spectat synodus tridenlina s. VI. c. 6—8 {D 680—683); ponantur; cujus voluntatis piae est vis ea, ut aut penitus de­ prop. 22. 23. damn, ab Innocenlio XI2. mart. 1679 (7? 1039.1040); sineret aut in actum explicitum necessario erumperet, si et synodus vaticana s. III. c. 3. (Z? 1638. 1642). Speciatim autem simulatque signa credibilitatis etiam pro alia veritate stare de fide habituali per justificationem infusa proindeque in qui­ I satis innotesceret, buslibet justis permanente, scriptura praeeunte (1 Cor 13, 13 i I). Ex commonstratis fides salutifera explicita cujusvis veri- 360 coi. v. 4—8; videas et 1 Tini 2, 15; 2 Tini 4, 7. 8; 1 Tk/1,5), I tatis supponit voluntatem virtualem pietate simili affectam redoctrinam traditionis sanxit concilium tridentiniim s. VI. c. 7 I spectu veritatis omnis sub condicionibus aeque idoneis reve[D 681. 682). Ceterum haec omnia plenius alibi monstrantur. I latae et transmissae. Atqui in thesauro veritatum salutarium Cf. s. Thomae S. theol. I reperitur et originis divinae claritate, dictorum perspicuitate, I traditionis incorruptae securitate antecellit veritas deposita Prob. min. per tres suas partes: a. Fides divina salutaris I ipsius divinae missionis magisterii publici ecclesiae ad omnes proprie dicta actualis est assensus liber ideoque proveniens « homines docendos veritates omnes revelatas. Nec sane in ex libero imperio piae voluntatis, qua quis vult formaliter J testamento novo, i. e., facta ecclesiae per Christum fundacredere, i. e., assensum praestare intellectus in veritates reve­ ; done, jam veritas ulla revelata efficitur credibilis vel credenda • · latas propter auctoritatem Dei revelantis. Jam vero quemad­ signis et argumentis fortioribus, quam quibus missio divina illa modum actus intellectus habet motivum suum nunc memoratum, magisterii ecclesiae communitur (vide v. g. Mat 28, 18—20; scilicet veritatem primam revelantem, ita etiam actus ille piae }larc 16, 15—20). Immo jure suo asseverare potuit concilium voluntatis imperantis motivo suo ducitur. Quod motivum vo­ Vaticanum (s. III. c. 3 ; D 1642), ad solam ecclesiam ea per­ luntatis in bono aliquo vertitur, ut in bonitate ipsa actus fidei. tinere omnia, quae ad evidentem fidei Christianae credibilitatem Vult enim homo credere, quia est bonum credere et quia tam multa et tam mira divinitus disposita essent; quin etiam malum est sive positive dissentiendo sive etiam negative non ecclesiam per se ipsam, ob suam nempe admirabilem propa­ assentiendo fidem detrectare, utique positis motivis, quae di­ gationem, eximiam sanctitatem et inexhaustam in omnibus cuntur credibilitatis, dubium quodvis prudens de facto divinae bonis foecunditatem, ob catholicam unitatem, invictamque sta­ revelationis, pro cunctis quidem destinatae, excludentibus. bilitatem, magnum quoddam et perpetuum esse motivum cre­ dibilitatis et divinae suae legationis testimonium irrefragabile. Agedum, si vere, ut oportet, ex motivo tali bonitatis actus · ·· Et certe talibus divini ortus notis manifestis a Deo instruen­ voluntas hominis pia imperat assensum fidei explicitum in dum cunctisque agnoscibile faciendum erat institutum illud et veritates revelatas aliquas, virtute propria ejusdem motivi et illud solum, per quod et per quod solum a Deo ipso missum praesentis actus homo est paratus et vult implicite aequabiliter (cf. Rom 10, 13_ 15) veritates omnes revelatae sicut primo se gerere, ubicumque motivum idem intercedere perspexerit. promulgandae, ita per saecula omnia custodiendae et omnibus Atqui motixum illud reapse non jiro una tantum alterave. veri *.*· H A 4 B t- ÈZ ‘ I 294 Hdes salutaris adhauivt magisterio sacro et ecclesiae; salus in coipote CbriilL • vd 1 folea» apparet medium saluti necessarium ex necessitate religionis et ex V. T. 295 vivifico a Christo institutum; liquet ex Eph 4, 11—1G; videas hominibus infallibiliter exponendae erant. Quo ipso fit, ut et / Cor 10, 17; 12, 12. 13. 27; Eph 5, 22—33 (cf. supra communiter saltem nemo quidquam fide salutari credat, ad n. 334. 336). quem, quamvis rei hujus nescium, radii quidam credibilitatis 4. Simile est hoc argumentum: Necessaria est necessitate 363 non ab ecclesia Christi quasi sole quopiam pervenerint. Ergv medii ad salutem, supernaturalem scilicet, religio vera super­ tides salutifera explicita non est sine implicita quidem volun­ naturalis ideoque Christiana omnibus hominibus, tum adultis, tate admittendi etiam et imprimis magisterium ecclesiae ab propriorum actuum capacibus, tum infantibus, per actum queneodemque demum animo docili suscipiendi tempore quovis dam religiosum aliorum in se locatum originis culpa liberandis. reliquam quamcumque veritatem salutarem. 361 c. Qui habet voluntatem saltem implicitam adhaerendi I Atqui religio Christiana non exsistit in abstracto, sed est velut magisterio ecclesiae per fidem minime infecundam vel in se I incorporata ipsi ecclesiae Jesu Christi, quae idcirco una est mortuam, sed ex proposito operosam vel vita fidei conveniente f vera ejus forma. 5. Ex vaticiniis quoque testamenti veteris huc refertur 364 auctam, vult eo ipso saltem implicite capessere salutis media I ea, quae magisterium ecclesiae esse adhibenda doceat, vel j r. g. Ps 86: „Fundamenta ejus in montibus sanctis: diligit observare omnia, quae magisterio eo duce ex fidei praescripto I Dominus portas Sion super omnia tabernacula Jacob. Gloobservanda sint. Atqui voluntas talis est voluntas se appli­ ! riosa dicta sunt de te, civitas Dei. Memor ero Rahab et Babylonis, scientium me. Ecce alienigenae, et Tyrus, et pocandi ad ecclesiae non solum magisterium, sed et ministerium et regimen durans publicum, quandoquidem hoc ipsum ut ! pulus aethiopum, hi fuerunt illic. Numquid Sion dicet: Homo, medium salutis divinitus institutum et observandum per fidem I et homo natus est in ea: et ipse fundavit eam Altissimus?^ omnibus proponitur resume v. g. Mal 28, 19. 20; 16, 18. 19; I Dominus narrabit in scripturis populorum et principum, horum, qui fuerunt in ea. Sicut laetantium omnium habitatio est in 18, 17. 18); proinde est voluntas illa ecclesiam non quadantenus, sed omnino ineundi et in eadem oboedienter usque ad i te“; /s 4, 3: „Et erit: Omnis, qui relictus fuerit in Sion, et residuus in Jerusalem, sanctus vocabitur, omnis, qui scriptus finem permanendi. Porro cum res, cujus saltem voluntas est est in vita in Jerusalem4·; Jvcl 2, 32: „Et erit: omnis, qui in­ homini ad salutem necessitate medii necessaria, sit sane modo vocaverit nomen Domini, salvus erit, quia in monte Sion et suo et ipsa necessaria, necessitas haec est aliqua medii, non in Jerusalem erit salvatio, sicut dixit Dominus, et in residuis, praecepti, quatenus etiam sola institutione rei posita voluntas quos Dominus vocaverit44; Joel 3, 17—21: „Et scietis, quia rei necessaria est, vel insuper res necessario expetenda praeter voluntatem hominis expetentis a voluntate aliena concedente I ego Dominus Deus vester habitans in Sion, monte sancto pendet. Talis intellegitur ex dictis necessitas certe magisterii I meo; et erit Jerusalem sancta, et alieni non transibunt per sacri; similis autem facile ad ministerium et regimen exten- I eam amplius. Et erit in die illa: stillabunt montes dulcedinem, et colles fluent lacte, et per omnes rivos Juda ibunt aquae, datur. I 3. Salvus fieri nemo potest, quin pacto aliquo dici queat I et fons de domo Domini egredietur, et irrigabit torrentem 362 membrum corporis illius mystici, cujus est Christus caput; I spinarum. Aegyptus in desolationem erit, et Idumaea in de­ sane aliter a Christo nullus recipitur influxus, conexus quidem I sertum perditionis, pro eo quod inique egerint in filios Juda, cum effectu, qui intenditur, ideoque stabilis, vitam salutarem I et effuderint sanguinem innocentem in terra sua. Et Judaea habitualem conferens, qualis utique influxus est in praesenti I in aeternum habitabitur, et Jerusalem in generationem et gene­ rationem. Et mundabo sanguinem eorum quem non munda· ordine necessitate medii ad salutem necessarius (vide v. g. veram: et Dominus commorabitur in Sion44; Abd 17 ss ut 'jo 14, 6; 15, 1—6; Aci 4, 12). Atqui corpus Christi est ec 17. 18: ..Et in monte Sion erit salvatio, et erit sanctus et clesia, illa quidem una, quae colligenda et regenda est per possidebit domus Jacob eos, qui se possederant. Et erit ministerium sisibile instar juncturae conectentis cum capite ■i ■ ύ 296 <· » ; Ecclesia est medium saluti necessarium secundum Patres. domus Jacob ignis, et domus Joseph flamma, et domus Esau stipula, et succendentur in eis, et devorabunt eos, et non erunt reliquiae domus Esau, quia Dominus locutus est'*'; cf. Gal X, 30.31 cum Gen 21, 10. 12. lillrehv 6. Splendidum est hac in causa suffragium traditionis. Namque Patres ecclesiam, sane ut societatem, pro salute omnino necessariam esse plane ac diserte docent, et hanc necessitatem intellegi a se strictam medii comparationibus significant, quibus utuntur ad ipsam illustrandam, utpote pe­ titis ex conjunctione necessaria membri viventis cum corpore organico, ex typis paradisi, arcae Noe, domus Rahab; etsi similitudines tales non ultra suum scopum sunt urgendae ita, ut medium supplens, alibi per traditionem ipsam commendatum, excludatur. Sic Tertullianus scribit (de baptismo c. 8; 3/1, 1209): ..Ecclesia est arca figurata“. — Latius Cyprianus (de unitate ecclesiae n. 6: J/ 4, 503): „Quisquis ab ecclesia segregatus adulterae jungitur, a promissis ecclesiae separatur: nec per­ veniet ad Christi praemia, qui relinquit ecclesiam Christi. Alienus est, profanus est, hostis est. Habere jam non potest Deum patrem, qui ecclesiam non habet matrem. Si potuit evadere quisquam, qui extra arcam Noe fuit, et qui extra ecclesiam foris fuerit evadit.u Et iterum (ep. 74. ad Pompejum n. 11; M 3, 1136): „Petrus ipse quoque demonstrans et vin­ dicans unitatem mandavit et monuit nisi per unum solum baptisma unius ecclesiae salvari nos non posse. ,In arca*', inquit, ,Noe pauci, id est, octo animae hominum salvae factae sunt per aquam, quod et vos similiter salvos faciet baptisma* (1 Pet 3, 20. 21). Quam brevi et spiritali compendio unitatis sacramentum manifestavit? Nam ut in illo mundi baptismo, quo iniquitas antiqua purgata est, qui in arca Noe non fuit non potuit per aquam salvatus fieri, ita nec nunc potest per baptismum salvatus videri qui baptizatus in ecclesia non est, quae ad arcae unius sacramentum dominica unitate fundata est.* Exclamat etiam Augustinus (serm. ad caesareensis eccle­ siae plebem n. 6; J/ 43, 695): „Extra ecclesiam catholicam totum potest habere Emeritus; praeter salutem. Potest habere honorem, potest habere sacramentum, potest cantare Alleluja, j potest respondere Arnen, potest evangelium tenere, potest in } nomine 1 atris et Filii et Spiritus sancti fidem et habere et Ecclesia est medium saluti necessarium secundum Patres. praedicare: sed nusquam nisi in ecclesia catholica salutem poterit invenire? Idem Augustinus docet (de unitate eccle­ siae c. 2. n. 2. c. 19. n. 49; Ai 43, 391. 392. 429): „Quaestio certe inter nos versatur, ubi sit ecclesia, utrum apud nos, an apud illos (donatistas). Quae utique una est, quam majores nostri catholicam nominarunt, ut ex ipso nomine ostenderent, quia per totum est. Secundum totum enim, v.a^ ολον graece dicitur. Haec autem ecclesia corpus Christi est, sicut apo­ stolus dicit: ,Pro corpore ejus, quae est ecclesia' (Col 1, 24). Unde utique manifestum est, eum qui non est in membris Christi, Christianam salutem habere non posse. Membra vero Christi per unitatis caritatem sibi copulantur, et per eamdem capiti suo cohaerent, quod est Christus Jesus . . Ad ipsam . . salutem ac vitam aeternam nemo pervenit, nisi qui habet caput Christum. Habere autem caput Christum nemo poterit, nisi qui in ejus corpore fuerit, quod est ecclesia? Pariter haec ille loquitur (serm. 267. al. de temp. 186. n. 4; M 38, 1231): rQuod . . est anima corpori hominis, hoc est Spiritus sanctus corpori Christi, quod est ecclesia: hoc agit Spiritus sanctus in tota ecclesia, quod agit anima in omnibus membris unius corporis. Sed videte quid caveatis, videte quid observetis, videte quid timeatis. Contingit ut in corpore humano, imo de corpore aliquod praecidatur membrum, manus, digitus, pes; numquid praecisum sequitur anima? Cum in corpore esset, vivebat; praecisum amittit vitam. Sic et homo Christianus catholicus est, dum in corpore vivit; praecisus haereticus factus est, membrum amputatum non sequitur spiritus. Si ergo vultis vivere de Spiritu sancto, tenete caritatem, amate veritatem, desiderate unitatem, ut perveniatis ad aeternitatem."' Vel et haec (de baptismo contra donatistas 1. 4. η. 1 ; Ai43,153 ss): .Ecclesia paradiso comparata (Cypr., ad Jubajan. ep. 73. n. 10; 1/Q 1 1 1 ΐv-»cini/Jom oîiic b antiQTTiilm hnminPS H H ■ H ■ Π i* Iff CH Kl 29S Ecclesia est medium saluti necessarium ex sacra traditione. diso commemoratur. Ita iit ut cum paradisi aqua sit extra paradisum, beatitudo tamen non sit nisi intra paradisum. Sic ergo baptismus ecclesiae potest esse extra ecclesiam, munu» autem beatae vitae non nisi intra ecclesiam reperitur: quae super petram etiam fundata est, quae ligandi et solvendi claves accepit (Mat 16. 18. 19).u Ad haec videsis ib. c, 17. η. 24 .1/ 43, 170); ib. 1. 5. c. 28. n. 39 ( J/ 43, 196 ss); de doctrina christ. 1.1.c. 18. n. 17 (3/34,25); ench. c.65. n. 17 (3/40,262.263).— Similiter Fulgentius affirmat < de remissione peccator. 1. 1. c. 20; J/ 65,543): „Si quis aut de ecclesia baptizatus egreditur, aut extra ecclesiam in Patris, et Filii, et Spiritus sancti nomine baptizatus, si ante finem praesentis vitae non fuerit catholicae restitutus ecclesiae, non carebit morte, sed requie: quia et tempore diluvii si quis in arcam Noe (Gen 7, 21) non est in­ gressus, non est salvatus diluvio, sed necatus, nec salutem invenit in aqua, sed mortem. Aqua quippe illa, in qua prae­ figurabatur baptismatis sacramentum, quoscunque in arca reperit, a terra suspensos ad coelestia sublimavit; residuos autem oppressos occidit, quos foris invenit. Ft pereunte Hiericho, si quos domus Raab meretricis inclusit, incolumes Jesus ser­ vare praecepit (Jos 6, 25); reliquos vero quos illa non con­ tinebat domus, unius mortis consumpsit interitus. In illa igitur arca, et in illa domo una eademque praefigurabatur ecclesia.* Videas et de fide c. 36. n. 77 (J/ 65, 703). — Ft Gregorius M, (moralium 1. 14. n. 5; 3/ 75, 1043): „Sancta . . universalis ecclesia praedicat Deum veraciter nisi intra se coli non posse, asserens quod omnes qui extra ipsam sunt minime salvabuntur/ — Adde sententias Hieronymi vel Origenis cum aliis supra (n. 87. 287—289) recitatis. Praeterea dogma idem fidei est saepius sollemniter pro­ positum. Ex primo canone illorum, qui, olim quidem concilio cuipiam carthag. IV a. 398 adscript!, certe sunt admodum antiqui, ab episcopo ordinando inter alia quaerendum erat H 1, 978), „si extra ecclesiam catholicam nullus salvetur/ — Consimile est decretum concilii later. IV adversus albigenses (Z> 357): „Una vero est fidelium universalis ecclesia, extra quam nullus omnino salvatur. “ — Etiam expressius habet pro­ fessio fidei praescripta waldensibus ab Innocenlio HI (D 369): „Corde credimus et ore confitemur unam ecclesiam non haere- M W Ecclwia csl medium xduli necessarium ex declarationibus sollemnibus. 299 ticoruni, sed sanctam romanam, catholicam et apostolicam, extra quam neminem salvari credimus/ — Ita et honifeicius VIII in bulla „Unam sanctamu (7> 1785. 1786): „Unam sanctam ec­ clesiam catholicam et ipsam apostolicam urgente fide credere cogimur et tenere, nosque hanc firmiter credimus et simpliciter confitemur, extra quam nec salus est, nec remissio peccatorum, sponso in canticis proclamante: ,Una est columba mea, per­ fecta mea. Una est matri suae, electa genitrici suae' (Cant 6, 8); quae unum corpus mysticum repraesentat, cujus caput Christus, Christi vero Deus. In qua unus Dominus, una fides, unum baptisma. Una nempe fuit diluvii tempore arca Noe, unam ecclesiam praefigurans, quae in uno cubito consummata unum, Noe videlicet, gubernatorem habet et rectorem, extra quam omnia subsistentia super terram legimus fuisse deleta/ — Et Clemens VI ad patriarcham armenorum scribit (apud Raynald., Annal, ad a. 1351. n. 3): .,Pro fundamento ipsius catholicae fidei praemittis, quod tu et ecclesia armenorum, quae tibi obedit, creditis et tenetis, promittitis tenere, et dicitis tu et tota ecclesia armenorum tibi obedientium, quod eadem ecclesia romana, cujus summus Pontifex est papa romanus, est sola catholica, et in ea sola est vera salus, et una vera fides, et unum verum baptisma, et vera remissio peccatorum . . Petimus, si creditis tu et armeni tibi obedientes, quod nullus homo viatorum extra fidem ipsius ecclesiae, et obedientiam Pontificum romanorum, poterit finaliter salvus esse.“ — Vel Eugenius IV in decreto florentino pro jacobitis (Z> 605): „ Firmiter credit, profitetur et praedicat (sacrosancta romana ecclesia), nullos intra catholicam ecclesiam non existentes, non solum paganos, sed nec judaeos aut haereticos atque- schismaticos, aeternae vitae fieri posse participes . / — Hinc merito Gregorius XVI in brevi ad episcopos Bavariae, 27. maji 1832 (II 1480): „Ignotum vobis non est, venerabiles fratres, quam impenso con­ stantique studio majores nostri inculcaverunt eum ipsum . . fidei articulum, qui est de catholicae fidei atque unitatis necessitate ad consequendam salutem/ Consule instructionem directam ad illosmet 12. sept. 1834 (D 1483). — Praeterea accipiars allocutionem Pii IX habitam 9. dec. 1854 (D 1504) vel encyclicam datam ad episcopos Italiae 10. aug. 1863 (D 1529). Cf. concilii tridentin i s. V prooem. (I) 669) et profess, fidei trid. praescript. a Pio IV(E> 867). ■ :'ί·. I t* 300 Ecdesia agnoscitur medium saluti necessarium etiam ab haereticis. Ipsi quoque haeretici speciem Christianam retinentes, exceptis ne Luthero quidem vel Calvino salutem esse nullam extra ecclesiam Christi veram ? quamvis pacto suo sive laxius sive artius intellectam, consentiebant.1) J) Ita Lutherus (catech, maj. p. 2. n. 56. 66): «Extra hanc christianitatem, ubi huic evangelio locus non est, neque ulla est peccatorum remissio, quemad­ modum nec ulla sanctificatio adesse potest. Quocirca ab hac ecclesia omnes ii semet sua sponte abalienarunt, qui non per evangelii gratiam et peccatorum con­ donationem, sed propriis operibus sanctificationem quaerunt ac venantur, ac pro­ mereri contendunt . . Proinde ii articuli nostrae fidei nos christianos ab omnibus aliis, qui sunt in terris, hominibus separant. Quicunque enim extra christianitatem sunt, sive· gentiles, sive tureae, sive judaci, aut falsi etiam christiani et hypocritae, quanquam unum tantum et verum Deum esse credant et invocent: neque tamen certum habent, quo erga eos animatus sit animo, neque quidquam favoris aut gra­ tiae de Deo sibi polliceri audent aut possunt; quamobrem in perpetua manent ira et damnatione. Neque enim habent Christum Dominum, neque ullis Spiritus sancti donis et dotibus illustrati et donati sunt.- — Et Calvinus (inst. 1. 4. c. 1. n. 4»: nVerum quia nunc de visibili ecclesia disserere propositum est, discamus vel uno matris elogio quam utilis sit nobis ejus cognitio, imo necessaria; quando non alius est in vitam ingressus nisi nos ipsa concipiat in utero, nisi pariat, nisi nos alat suis uberibus, denique sub custodia et gubernatione sua nos tueatur, donec exuti carne mortali similes erimus angelis. Neque enim patitur nostra infirmitas a schola4, videlicet institutione calviniana, «nos dimitti, donec toto vitae cursu discipuli fue­ rimus. Adde quod extra ejus gremium nulla est speranda peccatorum remissio, nec ulla salus/ — Vel apologia conf, (c. 4. n. 52): «Certissimum est . quod promissio salutis pertinet etiam ad parvulos. Neque vero pertinet ad illos, qui sunt extra ecclesiam Christi, ubi nec verbum, nec sacramenta sunt, quia regnum Christi tantum cum verbo et sacramentis exsistit. Igitur necesse est baptizare parvulos, ut applicetur eis promissio salutis/ — Item confessio helvehca a, 1566 elaborata, post descriptionem propriam ecclesiae, pronuntiat (c. 17): «Proinde damnamus illas ecclesias, ut alienas a vera Christi ecclesia, quae tales non sunt, quales esse debere audivimus, utcunque interim jactent successionem episcoporum» unitatem, et antiquitatem. Ouinimo praecipiunt nobis apostoli, ut fugiamus idolo­ latriam et Babylonem, et ne participemus cum hac. nisi et plagarum Dei parti­ cipes esse velimus. Communionem vero cum ecclesia Christi vera tanti facimus, ut negemus eos coram Deo vivere posse, qui cum vera Dei ecclesia non commu­ nicant, sed ab ea se separant. Nam ut extra arcam Noe non erat ulla salus, pereunte mundo in diluvio, ita credimus, extra Christum, qui se electis in ecclesia (ruendum praebet, nullam esse salutem certam : et proinde docemus, vivere volente* non oportere separan a vera Christi ecclesia. Signis tamen commemoratis non ita arcte includimus ecclesiam, ut omnes illos extra ecclesiam esse doceamus, qui vel sacramentis non participant, non quidem volentes, neque per contemtum, sed necessitate potius inevitabili coacti, nolentes ab iis abstineant, aut iis careant: vel fides non tamen penitus exstinguitur, aut prorsus desinit : vel in quibus infirmitatis vitia atque errores inveniuntur. —— Similia con- . V. i Maityres utcumque sunt ecclesiae; praeceptum petendae ejus ex dictis et scriptura. 301 7. Quid jam in hypothesi martyrii vel baptismi sanguinis icf. 10, 39) hominum baptismo aquae nondum ablutorum? De martyribus adultis quidem difficultas nulla, ut qui credere actu et baptismi, proprie dicti votum elicere possint atque etiam debeant ideoque saltem voto ecclesiam introire. Nec nodum insolubilem nobis exhibent infantes, qui utique martyrio, quasi ex opere operato, et ipsi justificantur. Enimvero primum casus hujus, ut plane extraordinarii, rationem in communi loquendi consuetudine habere non oportet; quin potius dicendum, per privilegium illud prorsus singulare regulam firmari. Deinde ridemur nobis respondere posse, parvulos illos, cum sint veri martyres, Christi religionem vel ecclesiam, si non agendo, saltem patiendo moriendoque profiteri (cf. orat. eccl. in festo ss. Innocentium) et per hoc ipsum sacrum vinculum externum ipsisque hominibus visibile, divinitus quidem acceptatum, cum corpore ecclesiae quadantenus conecti. Denique voluntatem suam se ecclesiae adjungendi parvulos eosdem per professionem aliorum, quorum curae sint commissi, vel ecclesiae, pro qua occidantur, Deo approbante attestari haud inepte dici potest. Demonstratio p. II, qua ponitur necessitas praecepti. 370 1. Appetitio et porro consectatio sedula medii, per se non mali, ad finem ex praecepto assidue appetendum necessarii et ipsa conaturaliter est praecepta. Atqui homines, adulti quidem, omnes gravissimo praecepto ad finem ultimum salutis suae assidue persequendum obligantur, et medium pro hoc fine neccessarium ex parte praecedente hujus thesis est con­ junctio, certe bona, stabilis cum corpore ecclesiae. Ergo ho­ mines adulti omnes conjunctionem talem etiam ex praecepto conaturali graviter obligante et appetere et expetere, quantum possunt, debent. 2. Ad hoc saltem praecepti ejusque etiam positivi neces- 371 sitatem colligere licet ex Mat 28, 18—20; Marc 16, 15. 16. Et sane pro omnibus jam gentibus docendis valet, quod proxime pro judaeis instruendis potenter enuntiatur Mat 10, 14. 15. 40: ,Et quicumque non receperit vos, neque audierit sermones linent confessio scotica (art. 16), confessio belgica (n. 28), confessio boheniica (art. 8); confinis est confessio gaUicana (n. 25—28), tum confessio anglicana. ut qua reci­ piatur symbolum athanasianum (art. 8; cui congruit art. 18). Cf., si fas sit, ffnse, Jib. svmbol. eccl. evang., et Angusti, corp. lib. symbol, eccl. reform. ·< Cf » r 302 • KM Praeceptum adhaerendi ecclesiae ex scriptura et traditione. vestros, exeuntes foras de domo vel civitate, excutite pulverem de pedibus vestris. Arnen, dico vobis: Tolerabilius erit terrae sodomorum et gomorrhaeorum in die judicii, quam illi civi­ tati ; . Qui recipit vos, me recipit: et qui me recipit, recipit eum, qui me misit·*; Luc 10, 10—16, ut v. 16: „Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit. Qui autem me spernit, spernit eum, qui misit me“. Concluditur idem ratiocinando ex JAj/ 18, 17. 18: „Quodsi frater) non audierit eos, dic ecclesiae: si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publi­ canus. Arnen, dico vobis: Quaecumque alligaveritis super terram, erunt ligata et in caelo: et quaecumque solveritis super terram, erunt soluta et. in caelo-; 777 3, 10. 11. — Ex ipso testamento vetere huc refertur Zach 14, 16— 19. quem locum insignem videas supra (n. 272) recitatum. 3. Ex traditione, ab antiquis ad antiquiora ascendendo, proferimus, quae huc directe spectant verba concilii zertcnsis iep. 141. al. 152. inter augustinianas n. 5; Ai 33, 579; quam epistulam synodicam a se scriptam recognoscit s. Augustinus, retract. 1. 2. c. 40; J/ 32, 647): ,,Quisquis . . ab hac catholica ecclesia fuerit separatus, quantumlibet laudabiliter se vivere existimet, hoc solo scelere quod a Christi unitate disjunctus est, non habebit vitam; sed ira Dei manet super eum.“ —Insuper Augustinus (ad Donatum presbyterum donatistam ep. 173. al. 204. n. 6; M 33, 755. 756): „Foris autem ab ecclesia con­ stitutus, et separatus a compage unitatis et vinculo caritatis, aeterno supplicio punireris, etiamsi pro Christi nomine vivus incendereris.“ Et (ad Feliciam ep. 208. al. 209. n. 6; J/33, 952): rIn catholica . . ecclesia . . et boni sunt et mali. Ab ea vero separati, quamdiu contra illam sentiunt, boni esse non pos sunt, quia etsi aliquos eorum bonos videtur ostendere quasi laudabilis Conversatio, malos eos facit ipsa divisio, dicente Domino: ,Qui mecum non est, adversum me est; et qui mecum non colligit, spargit' (Mat 12, 30).“ — Pariter Padanus (ad Sympronian. ep. 2. n. 7 ; J/ 1.3, 1062): „Etiam si passus est aliquid Novatianus, non tamen etiam occisus: etiam si oc­ cisus, non tamen coronatus. Quidni ? Extra ecclesiae pacem, extra concordiam, extra eam matrem cujus portio debet esse qui martyr est/ — Eloquenter placitum fidei idem his effert Cyprianus (de unitate ecclesiae n. 13. 14; ΛΙ 4, 510.511): .Λη I H i I I I I I i ! I I I • 3Q3 secum esse Christum cum collecti fuerint opinantur, qui extra Christi ecclesiam colliguntur? Tales etiamsi occisi in confessione nominis fuerint, macula ista nec sanguine abluitur: inexpiabitis et gravis culpa discordiae nec passione purgatur. Esse martyr non potest qui in ecclesia non est: ad regnum pervenire non poterit qui eam quae regnatura est derelinquit. . Cum Deo manere non possunt qui esse in ecclesia Dei unanimes noluerunt. Ardeant licet flammis et ignibus traditi vel objecti bestiis animas suas ponant, non erit illa fidei corona, sed poena perfidiae; nec religiosae virtutis exitus gloriosus, sed desperationis interitus. Occidi talis potest, coronari non po­ test? — Eodem sensu loquitur Origenes (hom. 3. in 1. Jesu Nave n. 5; M 12, 841, 842): „Nemo . . sibi persuadeat, nemo semetipsum decipiat: extra hanc domum, id est extra eccle­ siam nemo salvatur. Nam si quis foras, exierit, mortis suae ipse fit reus.“ — Irenact quoque haec est sententia (1. 4. c. 33. n. 7; Μ 1, 1076): ,. Judicabit autem (discipulus vere spiritalis) et eos, qui schismata operantur, qui sunt inanes, non habentes Dei dilectionem, suamque utilitatem potius considerantes quam unitatem ecclesiae: et propter modicas et quaslibet causas magnum et gloriosum corpus Christi conscindunt et dividunt, et quantum in ipsis est, interficiunt; pacem loquentes, et bellum operantes; vere liquantes culicem, et camelum transglutientes. Nulla enim ab eis tanta potest fieri correctio, quanta est schismatis pernicies. Judicabit autem et omnes eos qui sunt extra veritatem, id est qui sunt extra ecclesiam: ipse autem a nemine judicabitur.“ Legesis etiam 1. 3. c. 4. n. 1 .1/7, 855); c. 11. n. 9 (ib. 891); 1. 4. c. 26. n. 2 (ib. 1053. 1054). — Jamque Ignatius scribit (ad philadelph. n. 3; F 1, 227): «Quot­ quot . . Dei et Jesu Christi sunt, hi sunt cum episcopo; et quotquot paenitentia ducti redierint ad unitatem ecclesiae, et hi Dei erunt, ut secundum Jesum Christum vivant. Ne erretis, fratres mei. Si quis schisma facientem sectatur, regni divini hereditatem non consequitur (cf. 1 Cor 6, 9. 10); si quis am­ bulat in aliena doctrina, is non assentitur passioni.'· landem praeceptum saltem conjunctionis, quantum pendeat a singulis, ineundae cum ecclesia perseverantis indicat ipse Clemensromanus monens (ep. 1. ad corinth. n. 57; F 1, 133): «Vos igitur, qui seditionis fundamenta jecistis, in oboedientia subditi estote I I I I j 'Praeceptum nd haerendi ecclesiae inculcatur a Patribus. 304 Lex adhaerendi ecclesiae non gravat violatores ignorantes, nihilominus periton». W4 presbyteris et correctionem suscipite in paenitentiam, genua cordium vestrorum flectentes. Discite subici, deponentes glo­ riosam et superbam linguae vestrae adrogantiam; melius enim vobis est in grege Christi parvos et bonae famae reperiri, quam nimis splendentes spe illius eici . . (Prov 1, 23—33)? Videas etiam ib. n. 47—51 (2* 1, 121—127). 373 Hinc summo jure Pius IX eas propositiones syllabi con­ demnavit, quibus indifferentismus proclamatur, i. e., 15 {D1062): „Liberum cuique homini est eam amplecti ac profiteri religionem, quam rationis lumine quis ductus veram putaverit"; 16 (Z>1563): ^Homines in cujusvis religionis cultu viam aeternae salutis reperire aeternamque salutem assequi possunt"; 17 (Z) 1564): -,Saltem bene sperandum est de aeterna illorum omnium salute, qui in vera Christi ecclesia nequaquam versantur"; 18 (Z) 1565): -Protestantismus non aliud est quam diversa verae ejusdem Christianae religionis forma, in qua aeque ac in ecclesia ca­ tholica Deo placere datum est." 374 4. Ad dubia quaedam circa hanc vel praeeuntem partem thesis dissolvenda haec conducunt: a. Ex dictis culpa eaque pro gravitate rei gravis et ex­ cludens a salute esse intellegitur, fidem sufficienter jam pro­ positam proindeque conjunctionem cum ecclesia Christi vera recusare. Praeterea sive contumacia sive neglegentia illa, qua quis veram fidem vel ecclesiam non vult quaerere, etiam gra­ viter culpabilis esse potest. Immunes contra talis culpae omnes ii sunt, qui fidei ecclesiaeque ignorantia plane invincibili pre­ muntur (vide prop. damn. Baji 68; D 948); nec tamen ideo minus certum est, jacturam ipsos facere salutis. „Tenendum quippe ex fide est, extra apostolicam romanam ecclesiam salvum fieri neminem posse, hanc esse unicam salutis arcam, hanc qui non fuerit ingressus, diluvio periturum; sed tamen pro certo pariter habendum est, qui verae religionis ignorantia laborent, si ea sit invincibilis, nulla ipsos obstringi hujusce rei culpa ante oculos Domini" (ex allocut. Pii IX, 9. dec. 1854; D 1504). Neque est difficile ad componendum utrumque hoc doctrinae caput. Nimirum homines, de quibus agitur, quamvis non damnentur ob peccatum infidelitatis vel defectus colliga­ tionis cum ecclesia, cujus reatu ex hypothesi minime tenentur, pereunt tamen, praeter peccatum originale, ob alias culpas I Hofflines sine culpa sua extra ecclesiam constituti ccrtc ob culpas alias pereunt. 30θ graves, quas certe admiserunt (cf. s. Thomae S. theol. 2. 2. q. 10. a. 1); has enim si vitassent, Deus pro voluntate salvifica sua universali sine ullo dubio eas ipsis gratias contulisset, quibus ad fidem, sufficientem pro salute conjunctionem cum ecclesia, salutem demum ipsam pervenire potuissent. Neque enim omnipotenti Deo viae desunt, per quas adeptio finis ideoque usus mediorum necessariorum fiat omnibus possibilis, sive exteriorem fidei praedicationem procurando, sive neces­ sarios fidei articulos ad tempus revelando per illustrationem saltem interiorem eam, quae exterius verbum suppleat; quae agendi ratio, cum extraordinaria vocari posset spectato modo propagandae fidei per Domini legatos ordinario vel commu­ niore, nequaquam extraordinaria apparet attento salutifero consilio Dei universali, ut quod auxilia necessaria pro om­ nibus et singulis expostulet. Unde liquet, ignorantes ideoque impotentes per accidens praecepti necessitate ita non urgeri, ut medii necessitas vim suam nunquam non exerceat. Qua in quaestione relegenda est doctrina, quam Pius IX 375 in citata allocutione 9. dec. 1854 et in encyclica 10. aug. 1863 proponit. Ita quidem ille in hoc altero documento (22 1529): .Iterum commemorare et reprehendere oportet gravissimum errorem, in quo nonnulli catholici misere versentur, qui homines in erroribus viventes et a vera fide atque a catholica unitate alienos ad aeternam vitam pervenire posse opinantur. Quod quidem catholicae doctrinae vel maxime adversatur. Notum nobis vobisque est, eos, qui invincibili circa sanctissimam nostram religionem ignorantia laborant, quique naturalem legem ejusque praecepta in omnium cordibus a Deo insculpta sedido servantes, ac Deo obedire parati, honestam rectamque vitam agunt, posse, divinae lucis et gratiae operante virtute, aeternam consequi vitam, cum Deus, qui omnium mentes, animos, cogitationes habitusque plane intuetur, scrutatur et noscit, pro summa sua bonitate et clementia minime patiatur, quempiam aeternis puniri suppliciis, qui voluntariae culpae reatum non habeat. Sed notissimum quoque est catholicum dogma, neminem scilicet extra catholicam ecclesiam posse salvari, et contumaces adversus ejusdem ecclesiae auctoritatem, definitiones, et ab ipsius ecclesiae unitate atque a Petri successore romano Pontifice . . pertinaciter divisos, I I I i I I I I 20 Straub, De EcelesU. -'S; . Μ- 306 Adulto omni impedimentum non facienti medium saluti necessarium offertur. aeternam non posse obtinere salutem.“ — E re sunt etiam nota illa verba s. Thomae (de verit. q. 14. a. 11. ad 1):. „Ad divinam providentiam pertinet ut cuilibet provideat de neces­ sariis ad salutem, dummodo ex parte ejus non impediatur. Si enim aliquis taliter (in silvis vel inter bruta animalia) nu­ tritus, ductum naturalis rationis sequeretur in appetitu boni et fuga mali, certissime est tenendum, quod ei Deus vel per internam inspirationem revelaret ea quae sunt ad credendum necessaria, vel aliquem fidei praedicatorem ad eum dirigeret, sicut misit Petrum ad Cornelium (Act 10).“ Cf. 3. dist. 25. q. 2. a. 1. sol. 1. ad 1. — Ad haec audire juvat, quo pacto difficultati petitae ex ignorantia invincibili fidei occurrat Lup Cardinalis docens (de virtute fidei disp. 12. sect. 3. n. 36): ^Respondetur, neminem esse adeo barbarum, quem Deus non excitet, et illuminet ex gratia per Christum in primis ad ob­ servantiam legis naturae, quam si observet per aliquod tem­ pus, ad prudentiam Dei spectat illuminare illum circa res fidei, vel per humanam praedicationem, vel alio modo, qui non esset miraculosus attenta lege communi Dei, qua decrevit illuminare sufficienter omnem hominem venientem in hunc mundum, et facienti quod in se est per auxilia, quae tunc habet, non de­ negare gratiam illuminationis ad fidem, quae illuminatio sit actus supernaturalis dictans obligationem orandi, vel quaerendi doctrinam verae salutis, non ita ut opera illa naturalia sint merita congrua ad gratiam, sed solum impedierint obicem peccati . . Ceterum ut bene advertit noster Molina . . rarus aut nullus ad fidem convertitur, ad quem mediis hominibus praedicatio non pervenerit, quia si qui sunt, ad quos nulla fidei notitia venerit, raro faciunt, quod in se est; ideo Deus rarissime per se, vel per angelum necesse habet credenda proponere.“Utiliter etiam accipiuntur, quae auctor idem (1. c. n. 37) disserit de tempore, quod Deus observantiam legis a barbaro exspectet, donec eum de rebus fidei illuminet; ubi post alia dicit: „ Crediderim Deum tale tempus unicuique de­ signare, in quo etiam sine fide non solum physice, sed etiam moraliter possit occurrentia praecepta servare, ita ut facienti, quod in se est moraliter per auxilia, quae habet per Christum, Deus non deneget suam gratiam illuminationis ad fidem. Dure enim se gereret Deus cum homine, cui suam salutem undequa- ν' (toqnot fiunt salvi, plus minus perfecte ct ad corpus ecclesiae salutaris spectant, 307 que moraliter impossibilem reddidit. Ad hoc autem, quod sit moraliter possibile servare legem illo tempore, satis erit, si in eisdem circumstantiis inveniantur alii, licet pauci, qui eam observaverint; quod credo de facto ita semper contingere, neminemque damnari, cui non possit Deus objicere alium, qui aequalibus viribus, et sub iisdem circumstantiis fecerit, quod in se erat, et de facto consecutus fuerit gratiam justificationis, vel illuminationis ad fidem.“ b. Ex disputatis quicumque post Christum perpetuam 376 salutem assequuntur, non solum animae ecclesiae a Domino constructae per dona sanctificantia conjuncti sunt, sed saltem aliquatenus etiam corpori ecclesiae salutiferae uniuntur. Quae consociatio cum varia esse possit, perfectissima quidem illa est, qua quis simpliciter ecclesiae membrum constituitur; unde homo talis utique et in ecclesia, cui est immixtus, et per ec­ clesiam, ut causam instrumentalem vel ministerialem, salutis particeps evadit. Imperfectissima, verum sufficiens adhuc junctio ea est, qua quis pacto nullo re, sed sola voluntate ad corpus ecclesiae modo superius exposito refertur; qualis homo ipse salvari in ecclesia visibili dici potest, quod in eadem ex de­ siderio quidem animi versatur; insuper autem sensu aliquo vero affirmatur ille per ecclesiam salutem obtinere. Videlicet salus non attingitur nisi medio verbo Dei credibili et cre­ dendo, quod velut bonum proprium cum aliis ecclesiae custo­ diendum sit commissum; neque salus capitur nisi subsidio gra­ tiarum interiorum, quae propter ecclesiam vel per ecclesiam, ut causam finalem, concedantur. Sane conjunctio ipsa illa vo­ luntatis salutariter devotae in principe principio suo, i. e., in gratia actuali illustrationis et inspirationis respectum aliquem ad corpus ecclesiae supponit; gratiae enim ejusmodi, quae certe etiam extra ecclesiam tribuuntur (vide prop. damn. Quesnelli 26. 27. 29; D 1241. 1242. 1244; prop. damn, synodi pistor. 22; D 1385), ex intentione Dei dantis eo spectant, ut homines fidem salutarem cum reliquis requisitis dispositionibus concipere proindeque ecclesiae conjungi et ad salutem tandem sempiternam pervenire valeant (cf. concilii arausicant JI cn. 5; D 148); est igitur introitus in ecclesiam triumphantem finis ultimus illarum gratiarum ita, ut finis propior, ob quem con­ feruntur. sit conversio ad ecclesiam Christi militantem. Deni20* 30b Quotquot fiunt salvi, aliquatenus sunt ecclesiae; curandum, ut sint plene. que multo magis in ecclesia et per ecclesiam salvari intelle­ gimus salvandos homines eos, qui praeter votum perfectae voluntatis ligamine etiam externo quodam cum corpore eccle­ siae cohaerent, qui nempe, si non ex toto nec simpliciter, saltem ex parte vel secundum quid jam et actualiter ad cor­ pus idem pertinent: quales esse possunt catechumeni nondum baptizati, qui professione verae fidei externa cum ecclesia conectuntur, vel homines excommunicati vel tantum materia­ liter sectae schismaticae vel etiam haereticae addicti, qui partim professione fidei et communione regiminis exteriore, partim fidei quidem ejusdem professione, omnes certe nexu subjectionis cum corpore ecclesiae uniti reperiuntur. Ceterum qui in infantia apud schismaticos vel haereticos rite bapti­ zantur, vi baptismi, baptizantibus non obnoxia, ecclesiae mem­ bra ipsa fiunt et, quamdiu adulti ecclesiae non repugnant, ecclesiae membra manent: quodsi repugnent, aut hoc fit per schisma vel haeresim formalem et simul cum ecclesiae com­ munione repudiatur gratia salutis, aut fit per schisma vel haeresim solum materialem et necessario admiscetur actus fidei operosae, quo, praeter remanens vinculum actuale qualecumque memoratum, saltem votum conjunctionis plenae cum ecclesiae corpore implicatur. C. Quamvis autem votum implicitum in actu caritatis pro justificatione consequenda, et, quatenus propinquior accessus ad ecclesiam non est ante obitum possibilis, pro salute ipsa aeterna acquirenda haud dubie sufficiat proindeque nemo propter mortem extra corpus ecclesiae evenientem damnatus temere pronuntiandus sit, studium tamen fidei ecclesiaeque propagandae non debet esse minus ardens. Nam praeterquam quod ecclesia ex voluntate sacrosancta Christi (Λ/λ/ 28,19. 20; Marc 16, 15. 16) atque ex fine proprio ad opus hoc propel­ litur, ad succurrendum provocat caritatem Christianam pericu­ losus ipse status hominum illorum, qui extra ecclesiam non semper bona fide ve! certe spoliati tot tantisque salutis suae mediis vagantur. Insuper infantes fere omnes, exceptis sci­ licet martyribus, sine usu baptismi actuali salute sempiterna excidunt. Hinc illa ab initio ecclesiae cura diligens vocandi ad o\ile suum infideles, revocandi oves aberrantes, hinc fusae pro his orationes (cf. Rom 1. 11--15; 9, 3; 1 Cor 4, 9 ss: Ο J Dogma necessitatis ecclesiae non est durum ; locus nullus tolerantiae dogmaticae. 309 20 11, 23 ss; 1 Tim 2, 1 ss); qua sollicitudine continua, ut testimonio quodam practico, necessitas ecclesiae supra demonstrata eaque non minus medii quam praecepti confirinatur. d. Ceterum ne dogma idem durius appareat, praesertim 378 pro infantibus, qui sine sua culpa extorres ab ecclesia manent, est ante oculos habendum, nunc agi de salute non naturali, sed supernaturali, neque solum liberaliter non dignis primum danda, sed positive jam indignis per misericordiam reddenda; atqui adipiscendi boni talis condiciones praestituere est Deo sane integerrimum. Corollarium. Ex thesi ista patet, quam absurde et per- 379 verse ab ecclesia vera flagitetur, ne salutis arcam unicam se praedicando sectas falsas a se separatas» improbet. Cui postu! lato ecclesia si cederet, misere deficiendo a se ipsa interiret, perfidiose veritatem desuper revelatam proderet, impie volun­ tatem Dei et Christi posthaberet, crudeliter hominibus salutis sempiternae medium necessarium, fontem praecipuum ipsius prosperitatis temporariae occultaret. Unde tolerantiae illiusmodi, quam vocant dogmaticam, nunquam in ecclesia locus fuit nec magis unquam esse potest, quam tenebris a luce, errori a veritate, injustitiae a justitia. Quo spectat etiam 2 Cor 6, 14. 15, vel illud Augustini (serm. 49. al. de temp. 237. n. 7; J/ 38, 324): „ Discite ergo justitiam, ut non oderitis nisi vitia, homines ametis“ ; his antiquis congruit .encyclica recens Pii IX, 9. nov. 1846, ubi dicitur ^horrendum, ac vel ipsi na­ turali rationis lumini maxime repugnans de cujuslibet religionis indifferentia systema, quo . . omni virtutis et vitii, veritatis et erroris, honestatis et turpitudinis sublato discrimine, homines in cujusvis religionis cultu aeternam salutem assequi posse comminiscuntur, perinde ac si ulla umquam esse posset par­ ticipatio justitiae cum iniquitate, aut societas lucis ad tene­ bras, et conventio Christi ad Belial“ (Act. Pii IX ex typogr. bon, art. 1, 12. 13); neque ab his abhorret, quod legimus in encyclica ejusdem Pii IX, 10. aug. 1863 (Z> 1530): „Absit vero, ut catholicae ecclesiae filii ullo unquam modo inimici sint iis, qui eisdem fidei caritatisque vinculis nobiscum minime sunt conjuncti, quin immo illos sive pauperes, sive aegrotantes sive aliis quibusque aerumnis afflictos omnibus Christianae I I I I I I I I j I I 310 Neque tolerantia politica religionis falsae probari per se potest. caritatis officiis prosequi adjuvare semper studeant, et in primis ab errorum tenebris, in quibus misere jacent, eripere atque ad catholicam veritatem et ad amantissimam matrem ecclesiam reducere contendant, quae maternas suas manus ad illos amanter tendere, eosque ad suum sinum revocare nun quam desinit, ut in fide, spe et caritate fundati, ac stabiles, et in omni opere bono fructificantes, aeternam assequantur salutema; adde consentanea effata Leonis Χ1Π ex encycl. ^Immortale Dei“ (D 1701. 1712. 1715. 1716). Similiter autem ecclesia per se non probare potest tole­ rantiam politicam, qua nempe religiones falsae per potestatem civilem grassari non impediantur vel etiam aliquatenus lege civili foveantur vel pro mensura data jurium civilium in nu­ mero eodem cum ecclesia Jesu Christi vera habeantur, sed pro munere suo sacro ecclesia prorsus per se velle debet, corruptores quidem cultus unice legitimi, ut homines rebelles vel certe inimicos tum fini hominum ultimo tum paci tempo­ rali ipsi obtinendae, devitari vel juste coerceri, illum autem cultum et a singulis et a civitatibus integris susceptum, quan­ tum sit in ipsis, unum retineri, defendi, promoveri. In scrip­ turis videas Rom 16, 17. 18; Gal 1, 8. 9; 1 Tint 1, 19.20; Tit 3, 10; 2 Jo 10. 11. — Hinc attestatur Irenaeus (1. 3. c. 3. n. 4; J/ 7, 853. 854): „Sunt qui audierunt eum (Polycarpum) dicentem, quoniam Joannes Domini discipulus in Epheso iens lavari, cum vidisset intus Cerinthum, exsilierit de balneo non lotus, dicens, quod timeat ne balneum concidat, cum intus esset Cerinthus inimicus veritatis. Et ipse autem Polycarpus Marcioni ali­ quando occurrenti sibi, et dicenti: ,Cognoscis nos?' respondit: ,Cognosco te primogenitum satanae'. Tantum apostoli et horum discipuli habuerunt timorem, ut ne verbo tenus communicarent alicui eorum, qui adulteraverant veritatem, quemadmodum et Paulus ait: ,Haereticum autem hominem post unam correp­ tionem devita, sciens quoniam perversus est qui est talis, et est a semetipso damnatus' (Tit 3, 10. 11).u Accedit, quod de Polycarpo Irenaeus narrat in epistula ad Florinum (apud Eusebium, hist. eccl. 1. 5. c. 20; J/ 20, 486): „In conspectu Dei at firmare possum, beatum illum et apostolicum II presby­ terum, si quid ejusmodi unquam audiisset, exclamaturum con­ tinuo, et obturatis auribus suis dicturum fuisse prout ipsi moris Ipsa tolerantia politica religionis falsae probari per se nequit. , I I I I • I I I I I ! I 311 erat: ,Deus bone, quae me in tempora reservasti, ut haec sustinerem !f Atque ex loco ipso aufugiturum, in quo seu stans, seu sedens, ejusmodi sermones audiisset." — Consona sunt exempla vel principia majorum aliorum, ut Theophili episcopi antiocheni et pastorum ceterorum saeculi II, secundum Eusebiuin (hist. eccl. 1. 4. c. 24; M 20, 390), vel s. Antonii, secundum Athanosium (vitae s. Antonii n. 68. 89. 91; 4/26, 939 ss. 9tn. 970. 971), vel Chrysostomi, secundum Theodoreium (hist, eccl. 1. 5. c. 32; J/ 82, 1259). — Ita et Hieronymus scribit (ad Theophilum ep. 63. al. 68. n. 3; J/ 22, 607): „Super nefaria haeresi (origeniana), quod multam patientiam geris: et putas ecclesiae visceribus incubantes tua posse corrigi lenitate, multis sanctis displicet: ne dum paucorum poenitentiam praestolaris, nutrias audaciam perditorum, et factio robustior fiat." — Et Orosius (de arbitrii lib. n. 48; J/ 31, 1212): „Ego, teste Jesu Christo, odisse me fateor haeresim, non haereticum: sed, sicut justum est, interim propter haeresim, haereticum vito." — Vel Leo M. (ep. 7. al. 8. c. 2; M 54, 621): „ Aliter . . nobis conimissos regere non possumus, nisi hos, qui sunt perditores et perditi, zelo fidei dominicae persequamur, et a sanis mentibus, ne pestis haec latius divulgetur, severitate qua possumus abscindamus." — Unde est damnata syllabi Pii IX prop. 77 D 1626) : „ Aetate hac nostra non amplius expedit, religionem catholicam haberi tamquam unicam status religionem, ceteris quibuscumque cultibus exclusis"; prop. 78 (P 1627): „Hinc laudabiliter in quibusdam catholici nominis regionibus lege cautum est, ut hominibus illuc immigrantibus liceat publicum proprii cujusque cultus exercitium habere"; prop. 79 (D 1628): nEnimvero falsum est, civilem cujusque cultus libertatem, itemque plenam potestatem omnibus attributam quaslibet opiniones cogitationesque palam publiceque manifestandi conducere ad populorum mores animosque facilius corrumpendos ac indifferentismi pestem propagandam." Quibus subjungimus quaedam delibata ex Leonis ALII 381 encycl. „Immortale Dei" (D 1700—1702. 1712. 1716): „Civitatem, perspicuum est, omnino debere plurimis maximisque officiis, quae ipsam jungunt Deo, religione publica satisfacere. Natura et ratio, quae jubet vel singulos sancte religioseque Deum colere, quod in ejus potestate sumus et quod a Deo 312 Ipsa tolerantia politica indifferens cujusvis religionis probari per se nequit. profecti ad eumdem reverti debemus, eadem lege adstringit civilem communitatem. Homines enim communi societate con­ juncti nihilo sunt minus in Dei potestate, quam singuli; neque minorem quam singuli gratiam Deo societas debet, quo auctore coaluit, cujus nutu conservatur, cujus beneficio innumerabilem bonorum, quibus affluit, copiam accepit. Quapropter sicut ne­ mini licet sua adversus Deum officia negligere, officiumque est maximum amplecti et animo et moribus religionem, nec quam quisque maluerit, sed quam Deus jusserit quamque certis minimeque dubitandis indiciis unam ex omnibus veram esse constiterit: eodem modo civitates non possunt, citra scelus, gerere se tamquam si Deus omnino non esset, aut curam re­ ligionis velut alienam nihilque profuturam abjicere, aut asciscere de pluribus generibus indifferenter quod libeat: omninoque debent eum in colendo numine morem usurpare modumque, quo coli se Deus ipse demonstravit velle. Sanctum igitur oportet apud principes esse Dei nomen : ponendumque in praecipuis illorum officiis religionem gratia complecti, bene­ volentia tueri, auctoritate nutuque legum tegere, nec quippiam instituere aut decernere, quod sit ejus incolumitati contrarium. Id et civibus debent, quibus praesunt. Nati enim susceptique omnes homines sumus ad summum quoddam et ultimum bo­ norum, quo sunt omnia consilia referenda extra hanc fragili­ tatem brevitatemque vitae in coelis collocatum. Quoniam autem hinc pendet hominum undique expleta ac perfecta felicitas, idcirco assequi eum, qui commemoratus est, finem tanti inter­ est singulorum, ut pluris interesse non possit. Civilem igitur societatem, communi utilitati natam, in tuenda prosperitate rei publicae necesse est sic consulere civibus, ut obtinendo ad^iscendoque summo illi atque incommutabili bono, quod sponte appetunt, non modo nihil importet unquam incommodi, sed omnes quascumque possit opportunitates afferat. Quarum prae­ cipua est, ut detur opera religioni sancte inviolateque servandae, cujus officia hominem Deo conjungunt . . Sed perniciosa illa ac deploranda rerum novarum studia, quae saeculo XVI excitata sunt, cum primum religionem Christianam miscuissent, mox naturali quodam itinere ad philosophiam, a philosophia ad omnes civilis communitatis ordines pervenerunt . . Cumque populus omnium jurium omnisque potestatis fontem in se ipse Ipu tolerantia politica religionis falsae non potest probari nisi per accidens, 313 continere dicatur, consequens erit, ut nulla ratione officii ob­ ligatam se civitas putet, ut religionem publice profiteatur nullam, nec debeat ex pluribus quae vera sola sit, quaerere, nec unam quamdam ceteris anteponere, nec uni maxime favere, sed singulis generibus aequabilitatem juris tribuere ad eum finem, dum disciplina rcipublicae ne quid ab illis detrimenti capiat . . Illa quidlibet sentiendi litterarumque formis quid­ libet exprimendi facultas, omni moderatione posthabita, non quoddam est vi sua bonum, quo societas humana jure laetetur: sed multorum malorum fons et origo. Libertas, ut quae virtus est hominem perficiens, debet in eo quod verum sit, quodque bonum, versari: boni autem verique ratio mutari ad hominis arbitrium non potest, sed manet semper eadem, neque minus est, quam ipsa rerum natura, incommutabilis. Si mens adsentiatur falsis, si malum voluntas adsumat et ad id se applicet, perfectionem sui neutra consequitur, sed excidunt dignitate naturali et in corruptelam ambae delabuntur. Quaecunque sunt igitur virtuti veritatique contraria, ea in luce atque in oculis hominum ponere non est aequum: gratia tutelave legum defendere, multo minus. Sola bene acta vita via est in coelum, quo tendimus universi : ob eamque rem aberrat civitas a regula et praescriptione naturae, si licentiam opinionum praveque factorum in tantum lascivire sinat, ut impune liceat mentes a veritate, animos a virtute deducere.“ Nihilo setius fieri per accidens quidem potest, ut falsis 382 I religionibus sublatis bona magna, ut testimonium fidei ab ipsis hostibus habitum, tollerentur, vel majora mala, ut seditionum vel impedimenti conversionis ad fidem veram, sequerentur; quo in casu sane licet ex principio noto permittere illos cultus falsos. Quae agendi ratio respondet oeconomiae divinitus ser­ vatae (cf. Mat 13, 29. 30) et a s. Thoma comprobatur (S. theol. 2. 2. q. 10. a 11) et a Leone XIII in encycl. „Immortale Dei" sic dijudicatur {D 1726): „Revera si divini cultus varia genera eodem jure esse, quo veram religionem, ecclesia judicat non licere, non ideo tamen eos damnat rerum publicarum modera­ tores, qui, magni alicujus adipiscendi boni, aut prohibendi causa mali, moribus atque usu patienter ferunt, ut ea habeant sin­ gula in civitate locum." — UL· AU***'**-' λ _________- I - 314 383 Statuitur perpetuitas necessaria absoluta, ecclesiae in re omni essentiali. lhesis XII. Ecclesia a Christo instituta necessario in essentialibus certe eadem usque ad exitum mundi stabit. Declaratio. Duplex potest esse rei exsistentis perpetuitas, aut contingens aut necessaria, quatenus res aut ita durat, ut possit desinendo non durare, aut vero non durare nequit, quod ratio idonea stabilitatem ejus exigit. Quae ipsa necessitas persistendi in absolutam et condicionatam dispertitur, prout ea aut ex natura rei sola sequitur, aut etiam a condicione aliqua, quae possit non impleri, pendet. Jam vero necessitatem perma­ nendi, quam ecclesiae adscribimus, ipsam absolutam intellegi­ mus, spectata scilicet amplitudine finis, ad quem ex ordine essentiali per voluntatem divini fundatoris sui sibi indito ec­ clesia derigitur; qui ordo prorsus fert, ut omnibus hominibus tamquam salutis medium ecclesia Christi praesto sit. Nec tamen eam diuturnitatem ecclesiis singulis particularibus asse­ rimus, seclusa quidem ea, quae sit centrum totius unitatis, verum potius ecclesiae universali, usque ad exitum mundi, i. e., quamdiu sint homines viatores, in hac lacrimarum valle caelestis patriae exsules. Porro ecclesia manere utique non potest, quin omnia essentialia ejus maneant; sublato enim vel uno elemento essentiali simpliciter perit totum ; quod dictum pro ecclesia eo magis valet, quo artiore vinculo ejusdem elementa, ut unitatis principium legitimum, requisita unitas, professio in­ fallibilis unius verae fidei, sive theoreticae sive in ritibus moribusque practicae, sanctitas, visibilitas, inter se conexa cognoscuntur. Unde quae distinguitur nonnunquam a peren­ nitate necessaria in exsistendo indefectibilitas nescia corrup tionis vel immutabilis stabilitas exsors ipsius in melius muta tionis, verius in idem cum illa recidit, si de essentialibus agitur. Ceterum ecclesiae essentialia definire non est praesentis thesis, sed plurium aliorum tractatus hujus capitum; recolatur interim th. II. vel th. VIII. p. II. arg. 5 (η. 273), ubi essentialium summam collocavimus in potestate apostolica, cum obsequio sane respondente hominum subditorum. Protestantes veteres vel generarim sumpti in hac nostra quaestione non directe, sed eatenus deflectunt a veritate, qua­ tenus negatis proxime elementis essentialibus vel necessariis visibilibus omnibus consequenter ecclesiam non nisi invisibilem i· Contra adversarios varios profitenda perpetuitas ecclesiae demonstratur. 315 quandam necessario perpetuam agnoscunt. Quapropter isti eo loco refutantur, quo dedita opera ecclesiae elementa vel essen­ tialia vel necessaria ostenduntur. Similiter redarguuntur, qui­ cumque abjudicant ecclesiae sive visibile sive invisibile aliquid essentiale vel certe ex voluntate Domini necessarium ideoque stabile et ita ponunt ecclesiae perennitatem v. g. in sola pro­ fessione verae fidei apud nonnullos semper saltem in articulis, quos fundamentales dicunt, perseverantis. Item ex sanctitate ecclesiae essentiali revincuntur fraticelli vel janseniani, qui ecclesiam corruptam esse vel senuisse et defecisse a praedi­ catione veritatum praecipuarum sunt commenti. Directe autem nobis hic adversantur sociniani vel universe rationalistae illi, qui ecclesiam desinere ad tempus posse, immo re ipsa desiisse putant. Neque minus refragantur, qui ecclesiam Dei novam in hac terra vel futuram vel jam coeptam somniant, oeconomiam nempe perfectiorem Spiritus sancti plenius effusi; quales sunt anabaptistae, quadantenus quakeri, swedenborgiani, irvingiani, mormones, secta populi Dei auctore ministro quodam verbi würtembergensi. Cujusmodi sectarum recentiorum fa­ bulis resuscitatur saltem ex parte doctrina haereticorum anti­ quiorum, i. e., gnosticorum, montanistarum, manichaeorum, massalianorum vel mesalianorum vel euchitarum, tum complu­ rium aevi medii, Almarici ejusque asseclarum, hominum pro­ fitendum evangelium aeternum, catharorum, beguardorum et beguinarum, aliquatenus fraticellorum, eorum qui bizochi vo­ cantur, hominum intelligentiae. Accedunt, qui aetate nostra post ecclesiam, quam dicunt petrinam et paulinam, exspec­ tant tertiam futuram joanneam. Videas Act. concil. rec. coli, lac. 7, 594—597 ; Mohler, Symbolik §. 46—51. 55. 56. 59. 60. 65. 66. 68. 69. 77. 85; JVleser, die Dôllinger’sche Dreikirchenidee, Brixen 1875. Porro illis variis erroribus thesim ut doctri­ nam catholicam omnino certam et, seposita saltem quaestione de necessitate perennitatis, ut ipsum dogma fidei opponimus. Demonstratio. 1. Christo asseverante portae inferi non 335 praevalebunt adversus ecclesiam suam, utpote aedificatam super petram. Atqui hoc est idem ac praedicere factum invictae stabilitatis ecclesiam, profecto in essentialibus suis, ad finem saltem mundi ornaturae; quod factum ipsum repe­ tendum est ex standi necessitate. I 1 4. ■I 31G Εχ λ,Λΐ Ιθι ecclesia super peti am firma contra portas inferi: potentiam malam. Major patet ex verbis Domini Mat 16, 18: „Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ec· clesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam (και ττί’λαι «d'oi’ ov '/.αποχνσονσιν αδτης)“, Hic pronomen eam censendum est referri directe quidem ad terminum immediate praecedentem, i. e. ecclesiam, quamquam indirecte significari etiam petram intellegimus tum ex sermonis nexu manifesto, quo indicatur firmitas aedificii a firmitate petrae fundamentalis ut a causa dependere, tum et ex collatione cum Mat 7. 24. 25, ubi firmitudo domus stantis contra plu­ viam, flumina, ventos irruentes deducitur ex eo, quod est aedificata super petram. Ceterum si Mat 16, 18 per pro­ nomen eam directe designaretur petra, ecclesiae constantia efferretur saltem indirecte, quoniam praediceretur firmitas petrae fundamentalis formaliter acceptae, h. e., sub ipsa ratione et functione fundamenti sustentantis molem domus superstructae. Minorem ita collustramus: Portae cum addito saepe per synecdochen totam civitatem vel arcem aliquam significant proindeque etiam metonymice eos, qui in eadem civitate vel arce continentur vel potestatem obtinent. Qui est tropus fre­ quens apud orientales (cf. Gen 22, 17; 24, 60; Ruth 3, 11 hebr.; Esth 3,2.3; Ps 86,2), sicut hodie quoque imperium turearum porta alta nuncupatur; videtur autem ille tropus facilius esse inde ortus, quod portae erant munitissimae vel partes urbium insigniores, quo ipsi proceres ad jurisdictionem exercendam vel ad consilia capienda conveniebant (cf. Gen 34, 20; Deui 21, 19; 22, 15; 25, 7; Ruth 4, 1—11; 2 Reg 19, 8; Job 5, 4; 31, 21; Ps 9, 15; 68, 13; 126, 5; Prov 22, 22; 31, 23; Is 29, 21; Am 5, 10. 15). Porro portae inferi designant Mat 16, 18 certe civitatem vel potestatem quandam malam, cum inimicae exhibeantur ecclesiae vel regno Jesu Christi. Et re vera respondens hebraico est domicilium animarum post hanc vitam et praecipue sedes improborum (cf. Is 14, 9 ss; Ez 32,17ss), atque in litteris sacris per prosopopoeiam ut agens et cogitans describitur (Prov 1, 12; 30, 15. 16; Is 5, 14; 14, 9; 38, 18), et in testamento novo quidem ut civitas vel regnum, sub prin­ cipe satana, cui obsequantur daemones (JAz/25. 41; Apoc\2,7 collatis 2 Pet 2, 4; Apoc 6, 8; 9, 1-3. 11; 11, 7; 17, 8; 20, 1-3.14), f. Ex Mal 16,18 ecclesia est victrix hostium potentissîmomm semper et necessario. » 317 cujus instrumenta sint homines in terris impii consilia satanae exsequentes (Jo 8, 44; Apoc 2, 9. 13; 3, 9; cf. 2 Pet 2, 19) ideoque adjuvantes bellam, quod satanas perpetuum cum Deo vel cum iis gerit, qui sunt Dei {Gen 3, 1 ss; Luc 22, 31; Jo 8, 44; 13, 2; 2 Cor 4, 4; Eph 6, 11; 1 Pet 5, 8. 9; 1 Jo 3, 8; J/^12, 9—12; 20, 7—10); quae potestas satanae vocatur etiam tenebrarum {Luc 22, 53; Eph 0, 12; Col 1, 13; cf. Job 10, 21. 22). Quae cum ita sint, praenuntiat Mat 16, 18 ut futurum factum Christus, ecclesiam, in se firmam, contra hostes quoque im­ motam constituram esse ita, ut vel potentissimi, satanas cum cunctis suis asseclis, superaturi ipsam minime sint, verum po­ tius, quae est figura μειώσεως manifesta, victi abituri. Neque principalis sensus loci ejus mutatur, si testamento vetere appel­ lato (Zr 38, 10; cf. Job 38, 17; Ps 9, 15; 106, 18), minus quidem bene, Mat 16, 18 portae inferi directe intelleguntur portae mortis; enimvero in hypothesi ista morti, inimicae scilicet for­ tissimae (cf. Cant 8, 6; 1 Cor 15, 26), cui irruenti pleraque succumbunt {Ps 48; Jer 9, 21. 22), ab ipso satana invectae (Sa/> 2, 24) et cum eo sociatae {Lleb 2, 14; Apoc 1, 18; 6, 8; 20, 13. 14), ecclesia Christi neutiquam obnoxia praedicatur, propulsatis omnibus, quae interitum afferant. Unde tandem irritus manebit ex prophetia Domini absoluta quivis ad ec­ clesiam subvertendam impetus, sive in haeresibus et schismatis adversus regnum veritatis indivisum excitatis, sive in armis incruentis aliis ecclesiae illatis, ut falsae scientiae, ludibrii, calumniae, oppressionis libertatis justae, inductae ignorantiae vel corruptionis morum, sive in persecutionibus etiam sangui­ nolentis contra eandem motis, quamvis ex incursibus hujus­ modi accidentalia quaedam detrimenta accipere ecclesia possit cf. n. 110 dictum s. Thomaè). Talis autem stabilitas profecto non per tempus solum qualecumque, ut per aetatem s. Petri, sed saltem ad terminum praesentis hujus mundi secundum verba Jesu Christi ecclesiae convenire debet; aliter enim, contra apertam Christi intentionem, nihil prorsus magni de ecclesia diceretur; quin immo portae inferi simpliciter victrices prae­ dicandae forent. Agite, ex facto constantiae perennis aedi­ ficii fas sit colligere voluntatem consentaneam aedificatoris Domini efficacem, qua posita aedificium etiam nequeat non persistere. Ί 1< 31(8 388 Mat 28, 18 ss Dominus est cum ministerio sacro, pro successu prospero certo. 2. Idem Servator promisit definite, se cum legatis suis, sane exercentibus sacrum ministerium, futurum esse omnibus diebus, i. e., sine intervallo ullo, usque ad ipsam saeculi con­ summationem; sic enim ille loquitur apostolis Mal 28, 18—20: «Data est mihi omnis potestas in caelo, et in terra: euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti : docentes eos servare omnia, quae­ cumque mandavi vobis: et ecce, ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi (zcà Μου Ιγω μεΡνμΰν ί'ιιίι πάσας τός ημέρας έως της συντέλειας του αϊώνος).11 Atqui lo­ cutio illa, qua Deus ipse dicitur cum quopiam esse, constanter in scripturis indicat, opus, de quo agitur, contra res adversas quasque perfectum certo iri vel cum successu prospero con­ junctum. Huc pertinet Gen 26, 24; 28, 15 hebr.; 31, 3; 39,2.3: «Fuitque Dominus cum eo (Joseph), et erat vir in cunctis prospere agens; habitavitque in domo domini sui, qui optime noverat Dominum esse cum eo, et omnia, quae gereret, ab eo dirigi in manu illius4* ; Ex 3, 11. 12: «Dixitque Moyses ad Deum: Quis sum ego ut vadam ad Pharaonem, et educam filios Israel de Aegypto? Qui dixit ei: Ego ero tecum, et hoc habebis signum, quod miserim te: Cum eduxeris populum meum de Aegypto, immolabis Deo super montem istum6; Deut 31, 7. 8; Jos 1, 5. 9; 3, 7; Jud 6, 12—16; 1 Regi, 19.20: «Crevit autem Samuel, et Dominus erat cum eo, et non cecidit ex omnibus verbis ejus in terram. Et cognovit universus Israel a Dan usque Bersabee, quod fidelis Samuel propheta esset Domini“ ; 2 Reg 7, 9; adde verbum illud de ipso regno messiano Is 41, 8—13: «Et tu, Israel serve meus, Jacob quem elegi, semen Abraham amici mei, in quo apprehendi te ab extremis terrae, et a longinquis ejus vocavi te, et dixi tibi: Servus meus es tu, elegi te, et non abjeci te. Ne timeas, quia ego tecum sum: ne declines, quia ego Deus tuus, con­ fortavi te, et auxiliatus sum tibi, et suscepit te dextera justi mei. Ecce, confundentur et erubescent omnes, qui pugnant adversum te: erunt quasi non sint, et peribunt viri, qui con­ tradicunt tibi. Quaeres eos, et non invenies viros rebelles tuos: erunt quasi non sint, et veluti consumtio homines bel­ lantes adversum te, quia ego Dominus Deus tuus apprehen­ dens manum tuam, dicensque tibi: Ne timeas, ego adjuvi te*'; Deum esse cum aliquo successum certum indicat; consummatio saeculi finis mundi. 319 yer 1, 7. <8. 18. 19: „Et dixit Dominus ad me: Noli dicere: Puer sum, quoniam ad omnia, quae mittam te, ibis, et uni­ versa, quaecuinque mandavero tibi, loqueris. Ne timeas a facie eorum, quia tecum ego sum, ut eruam te, dicit Dominus . . Ego quippe dedi te hodie in civitatem munitam, et in colum­ nam ferream, et in murum aereum, super omnem terram, regibus Juda, principibus ejus, et sacerdotibus, et populo terrae. Et bellabunt adversum te, et non praevalebunt, quia ego tecum sum, ait Dominus, ut liberem te"; Jer 30, 10. 11; Ez 3, 8. 9. 14; Ag 2, 5. 6: „Et nunc confortare, Zorobabel. dicit Dominus, et confortare Jesu fili Josedec sacerdos magne, et confortare omnis populus terrae, dicit Dominus exercituum, et facite (quoniam ego vobiscum sum, dicit Dominus exerci­ tuum) verbum, quod pepigi vobiscum, cum egrederemini de terra Aegypti, et spiritus meus erit in medio vestrum: nolite timere"; Act 7, 9. 10: „Et patriarchae aemulantes, Joseph vendiderunt in Aegyptum, et erat Deus cum eo: et eripuit eum ex omnibus tribulationibus ejus, et dedit ei gratiam et sapientiam in conspectu Pharaonis regis Aegypti, et constituit eum praepositum super Aegyptum et super omnem domum suam"; Act 18, 9. 10: „Dixit autem Dominus nocte per vi­ sionem Paulo: Noli timere, sed loquere, et ne taceas: propter quod ego sum tecum, et nemo apponetur tibi, ut noceat te, quoniam populus est mihi multus in hac civitate". — Con­ summatio autem saeculi in testamento novo mensuram signi­ ficat impletam non generationis hominum solius determinatae, sed aut simpliciter et directe totius generis humani, aut omnis temporis mundani genus humanum complectentis proindeque diem ipsum judicii extremi; quam vim, nullo dissidente, phrasis ea apud eundem, qui scripsit 28, 20, habet Mat 13, 39. 40. 49: pMessis vero, consummatio saeculi est (συντέλεια αϊώνος tacti’). Messores autem angeli sunt. Sicut ergo colliguntur zizania, et igni comburuntur, sic erit in consummatione saeculi (Zr τΐ] otiultia τον αϊώνος) . . Sic erit in consummatione saeculi (Zr cij avvct/.tia τον αϊώνος)'. exibunt angeli, et separabunt malos de medio justorum"; Mat 24, 3: „Sedente autem eo (Jesu) super montem Oliveti, accesserunt ad eum discipuli secreto, dicentes: Dic nobis, quando haec erunt? et quod signum ad­ ventus tui, et consummationis saeculi (ανντίΚΑας του αϊώνος)'^; 320 Perennis ecclesia ex Mat 28, 18 ss; Jo 14,16 s; 10, 27 ss, parabolis Domini, V.T. cf. Mat 24, 6. 14; / Ttm G, 14. Ergo divinitus spondetur ministerium sacrum, in apostolis institutum, usque ad mundi hujus finem eventu fortunato efficax futurum esse. Atqui ministerium a Christo institutum nequit fructuosum esse, quin eo ipso sit ecclesia Christi. Ergo ecclesia Christi usque ad exitum mundi stabit, reapse saltem, et, pro potenti adjumento continuo tam magnifice praedicto Domini assistentis, etiam necessario. 389 3. Similis formae argumentum ducitur ex Jo 14, 16. 17: „Et ego rogabo Patrem, et alium Paraclitum dabit vobis, ut maneat vobiscum in aeternum (άς τον αιώνα), Spiritum veri­ tatis, quem mundus non potest accipere, quia non videt eum, nec scit eum: vos autem cognoscetis eum, quia apud vos ma­ nebit, et in vobis erit“. Nimirum alius Paraclitus, Spiritus veritatis, cum Domini legatis manere affirmatur in aeternum, i. e., tamdiu, quamdiu hic praesens ordo rerum erit (cf. om­ nino Is 59, 21, supra n. 267). Qui textus cum eandem veri­ tatem exprimat ac prior ille Matthaei consideratus, significandi solo modo differt, quod apud Mat edicitur directe terminus ad quem, apud Jo duratio, per quam divina assistentia valida cum sacro ministerio et ita ecclesia eademque necessario futura sit. Porro qui fructus locis hisce intellegitur ex ministerio apostolico divinitus adjuto necessario perennis colligendus, idem, saltem ut est grex Christi collective sumptus, etiam per se enuntiatur alibi {Jo 10, 27—30) divina manu, h. e., potestate semper absolute procurandus. 390 4. Eadem ecclesiae perpetuitas, quatenus quidem facti est, parabolis quibusdam Salvatoris declaratur; enimvero simul cum zizaniis, i. e., hominibus iniquis in hoc mundo clare dicitur fore semper etiam bonum semen, i. e., filios regni Christi, usque ad messem vel mundi finem, futurum adventu Filii hominis altero {Mat 13, 24 ss, coi. v. 36 ss): et iterum sagena regni caelorum semel emissa persistens exhibetur cum piscibus sive bonis sive malis usque ad consummationem saeculi {Mat 13,47 ss). 391 5. Oraculis ipsis veteris testamenti (cf. n. 263—272) regnum messianum, quod non est aliud quam ecclesia, praedicitur statu­ rum in aeternum, in generationes omnes, donec sit sol vel luna, diei et noctis vicissitudo, cursus iste physicus rerum, quamdiu inexplorata sint homini spatia caelorum et fundamenta terrae. 321 Perennis ecclesia commonstratur ex oraculis V. T. Huc refertur illud Domini ad David 2 Peg 7, 12. 13, 15. 16: ,Cumque completi fuerint dies tui, et dormieris cum patribus tuis, suscitabo semen tuum post te, quod egredietur de utero tuo, et firmabo regnum ejus: ipse aedificabit domum nomini meo, et stabiliam thronum regni ejus usque in sempiternum . . Misericordiam autem meam non auferam ab eo, sicut abstuli a I Saul, quem amovi a facie mea. Et fidelis (ex hebr. permanens) j erit domus tua, et regnum tuum usque in aeternum ante faciem tuam (al. meam), et thronus tuus erit firmus jugiterw; tum illud de Christo Ps 44, 18: „Memores erunt nominis tui in omni generatione et generationem. Propterea populi confitebuntur (tibi in aeternum, et in saeculum saeculi“; Ps 71, 5. 7. 17: .Et permanebit cum sole et ante lunam, in generatione et generationem . . Orietur in diebus ejus justitia, et abundantia pacis, donec auferatur luna . . Sit nomen ejus benedictum in saecula: ante solem permanet nomen ejus. Et benedicentur in ipso omnes tribus terrae : omnes gentes magnificabunt eum“ ; atque illud Dei Ps 88, 21. 29. 30. 34—38: „Inveni David servum meum: oleo sancto meo unxi eum . . In aeternum servabo illi misericordiam meam, et testamentum meum fidele ipsi. Et ponam in saeculum saeculi semen ejus, et thronum ejus sicut dies caeli . . Misericordiam autem meam non dispergam ab eo, neque nocebo in veritate mea: neque profanabo testamentum i meum, et quae procedunt de labiis meis, non faciam irrita. Semel juravi in sancto meo, si David mentiar: semen ejus in I aeternum manebit. Et thronus ejus sicut sol in conspectu meo, et sicut luna perfecta in aeternum, et testis in caelo fidelis"; Ps 109, 4; Is 9, 6. 7; 40, 8; 51, 6. 8. 11. 22. 23; 52, 1; 54, 4. 8—10. 14. 16. 17; 55, 3. 13; 60, 11. 12. 15. 18—22 I de Jerusalem: „Et aperientur portae tuae jugiter, die ac nocte non claudentur, ut afferatur ad te fortitudo gentium, et reges earum adducantur. Gens enim et regnum, quod non servierit tibi, peribit, et gentes solitudine vastabuntur . . Pro eo quod fuisti de­ relicta, et odio habita, et non erat, qui per te transiret, ponam te in superbiam saeculorum, gaudium in generationem et genera­ tionem . . Non audietur ultra iniquitas in terra tua, vastitas et contritio in terminis tuis, et occupabit salus muros tuos, et portas tuas laudatio. Non erit tibi amplius sol ad lucendum per diem nec splendor lunae illuminabit te, sed erit tibi Dominus i f ’ Straub, De Eccleaia. 21 » w Perennis ecclesia commonstratur ex oraculis V. T. in lucem sempiternam, et Deus tuus in gloriam tuam. Non oc­ cidet ultra sol tuus, et luna tua non minuetur, quia erit tibi Dominus in lucem sempiternam, et complebuntur dies luctus tui. Populus autem tuus omnes justi, in perpetuum hereditabunt terram, germen plantationis meae, opus manus meae ad glorificandum. Minimus erit in mille, et parvulus in gentem fortissimam: Ego Dominus in tempore ejus subito faciam istud·’; /s 61, 7. 8; 62, 4. 6. 7; 65, 18 ss; 66, 22—24; Jer 30, 8. 19.20; 31, 31—40, ut v. 31—37: „Ecce, dies venient, dicit Dominus, et feriam domui Israel et domui Juda foedus novum, non se­ cundum pactum, quod pepigi cum patribus eorum in die, qua apprehendi manum eorum, ut educerem eos de terra Aegypti: pactum, quod irritum fecerunt, et ego dominatus sum eorum, dicit Dominus. Sed hoc erit pactum, quod feriam cum domo Israel: post dies illos, dicit Dominus: Dabo legem meam in visceribus eorum, et in corde eorum scribam eam, et ero eis in Deum, et ipsi erunt mihi in populum. Et non docebit ultra vir proximum suum et vir fratrem suum, dicens: Cognosce Dominum: omnes enim cognoscent me a minimo eorum usque ad maximum, ait Dominus, quia propitiabor iniquitati eorum, et peccati eorum non memorabor amplius. Haec dicit Dominus, qui dat solem in lumine diei, ordinem lunae et stellarum in lumine noctis, qui turbat mare, et sonant fluctus ejus, Dominus exercituum nomen illi. Si defecerint leges istae coram me, dicit Dominus, tunc et semen Israel deficiet, ut non sit gens coram me cunctis diebus. Haec dicit Dominus: Si mensurari potuerint caeli sursum, et investigari fundamenta terrae de­ orsum, et ego abjiciam universum semen Israel propter omnia, quae fecerunt, dicit Dominus“ ; Jer 32, 40: „Et feriam eis pactum sempiternum, et non desinam eis benefacere, et ti­ morem meum dabo in corde eorum, ut non recedant a me·; Jer 33, 17—21; Ez 37, 22. 23. 25. 26. 28; Dan 2, 44. 45: „In diebus autem regnorum illorum suscitabit Deus caeli regnum, quod in aeternum non dissipabitur, et regnum ejus alteri po­ pulo non tradetur: comminuet autem, et consumet universa regna haec, et ipsum stabit in aeternum. Secundum quod vidisti, quod de monte abscissus est lapis sine manibus, et comminuit testam et ferrum et aes, et argentum et aurum: Deus magnus ostendit regi, quae ventura sunt postea: et ■AV Ï> v perennis ecclesia monstratur ex effatis V. T., item minime condiciohatis. I I . • I 1 1 323 verum est somnium, et fidelis interpretatio ejüs“; Dan Ί, 27: .Regnum autem, et potestas et magnitudo regni, quae est subter omne caelum, detur populo sanctorum Altissimi, cujus regnum regnum sempiternum est, et omnes reges servient ei, et obedient" ; Dan 9, 24; Os 2, 19. 20; Joci 3, 20; Mich 4, 5. 7: PQuia omnes populi ambulabunt unusquisque in nomine dei sui. nos autem ambulabimus in nomine Domini Dei nostri in aeternum et ultra (hebr. emphatice "îjr Β*?υή» in aeternum et perpetuum) . . et ponam claudicantem in reliquias, et eam, quae laboraverat, in gentem robustam, et regnabit Dominus super eos in monte Sion, ex hoc nunc et usque in aeternum^ ; Inch 12, 3. 4; 14, 11: „Et habitabunt in ea, et anathema non erit amplius, sed sedebit Jerusalem secura“; Zach 14, 20. 21. Quae omnia cumulantur verbis angeli nuntiantis Virgini beatae incarnationem imminentem Luc 1, 31—33: „ecce, concipies in utero, et paries filium, et vocabis nomen ejus Jesum. Hic erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur, et dabit illi Dominus Deus sedem David patris ejus, et regnabit in domo Jacob in aeternum («ς τοις cucôrog) : et regni ejus non erit finis*·'. Neque effata talia magis quam ante ponderata reperiuntur 392 edita solum sub condicione, si et in quantum homines eccle­ siae se adjungere et in eadem permanere vellent. Primum enim nulla dictis illiusmodi condicio apponitur. Tum vero etiam quaelibet condicio, expers saltem futura exsecutionis, haud dubie excluditur, quandoquidem non simplex decretum Dei promitur, sed factum ipsum futurae ecclesiae perpetuae prae­ nuntiatur. Praeterea aliquotiens per omnipotentiam divinam interpositam opus ecclesiae perennis non solum certissime, sed etiam necessario futurum significatur. Denique regnum ecclesiae, quod audivimus dici sempiternum, repraesentatur tamquam praemium ipsi Jesu Christo pro meritis reddendum (Is 03, 10—12; cf. Luc 24, 21. 25. 26) vel tamquam res a Christo postulante obtinenda (Ps 2, 8); atqui quae debentur ipsi Christo, absolute ipsi quidem dantur, neque Christus definite rogans pro dignitate sua ullam a caelesti Patre repulsam ferre potest (Jo 11, 42; Hcb 5, 7). Congruit 1 Cor 15, 24—28: -Deinde finis cum tradiderit (i/r« w τέλος, ovar regnum Deo et Patri cum evacuaverit (καταρ^σ#) omnem principatum, et potestatem et virtutem. Oportet autem (/do) i 324 In scriptura N. T. veteri opponitur ut immobile vi gratiarum efficacium et perfectum. illum regnare, donec ponat omnes inimicos sub pedibus ejus. Novissima autem inimica destruetur mors; omnia enim subjecit sub pedibus ejus. Cum autem dicat: Omnia subjecta sunt ei; sine dubio praeter eum, qui subjecit ei omnia. Cum autem subjecta fuerint illi omnia: tunc et ipse Filius subjectus erit ei, qui subjecit sibi omnia, ut sit Deus omnia in omnibus4. 393 6. Quin immo in scripturis opponitur antiquo testamento novum a Christo ipso conditum, velut mobili vel abrogando immobile ideoque manens. Cum loco supra (n. 391) citato jer 31, 31 ss cf. Heb 8, 8—13; similiter cum Ag 2, 7. 8 cf. hoc apostoli Heb 12, 26—28: „cujus vox movit terram tunc, nunc autem repromittit, dicens: Adhuc semel et ego movebo non solum terram, sed et caelum. Quod autem, Adhuc semel, dicit, declarat mobilium translationem tamquam factorum, ut maneant ea, quae sunt immobilia. Itaque regnum immobile suscipientes, habemus gratiam, per quam serviamus, placentes Deo, cum metu et reverentia"; adjunge 2 Cor 3, 7—14, ut v. 11—13: „Si enim, quod evacuatur, per gloriam est; multo magis, quod manet, in gloria est. Habentes igitur talem spem, multa fiducia utimur: et non sicut Moyses ponebat velamen super faciem suam, ut non intenderent filii Israel in faciem ejus, quod evacuatur"; Gal 4,22—31. Quae stabilitas foederis novi repetitur a vi gratiarum jam efficaciorum 5^/31,33; 32,40; Ez 11, 19. 20; 36, 25—28: „Et effundam super vos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris, et ab universis idolis vestris mundabo vos. Et dabo vobis cor novum, et spiritum novum ponam in medio vestri, et auferam cor lapideum de carne vestra, et dabo vobis cor carneum. Et spiritum meum ponam in medio vestri, et faciam, ut in praeceptis meis ambuletis, et judicia mea custodiatis et operemini. Et habitabitis in terra, quam dedi patribus vestris, et eritis mihi in populum, et ego ero vobis in Deum“; cf. Heb 8, 10; 2 Cor 3, 3. — Similiter oeconomia vetus ut imper­ fecta et perficienda opponitur ecclesiae Christi ut jam per­ fectae He b 7, 11 28, ut v. 22—25: nin tantum melioris testamenti sponsor factus est Jesus. Et alii quidem plures facti sunt sacerdotes, idcirco quod morte prohiberentur permanere: hic autem, eo quod maneat in aeternum, sempiternum habet sacerdotium. Lnde et salvare in perpetuum potest accedentes f l Ecclesia pro perfectione ultima; synagoga nuntiata non mansura nisi in antitypo. 325 per semetipsum ad Deum: semper vivens ad interpellandum pro nobis4·'; Heb 8, 5—7: „qui exemplari et umbrae deserviunt caelestium. Sicut responsum est Moysi, cum consummaret tabernaculum: Vide (inquit), omnia facito secundum exemplar, quod tibi ostensum est in monte. Nunc autem melius sortitus . est ministerium, quanto et melioris testamenti mediator est, ’ quod in melioribus repromissionibus sancitum est. Nam si I illud prius culpa vacasset, non utique secundi locus inquire­ retur4. Et quidem ea perfectione ecclesia antecellit, quae sit ultima in hac terra vel qua major nulla ante visionem ipsam beatificam exspectanda sit, ut facile colligitur ex 1 Cor 13, 9—13; i Cor 5, 7; Heb 9, 23 ss; 10; 1 Jo 3, 2: ^Carissimi, nunc filii Dei sumus, et nondum apparuit, quid erimus. Scimus, quoniam, cum ap­ paruerit, similes ei erimus: quoniam videbimus eum, sicuti est.w— Quare manifestatio per Christum facta ultimis vel novissimis die­ bus, nunquam nempe veterascentibus, esse dicitur Act 2, 17; E(b 1,1. 2; 1 Pet 1, 20; 1 Jo 2, 18; Is 2, 2; Os 3, 5; Mich 4, 1, et tempus Christi cum opere ejus fines saeculorum, plenitudo tem­ poris, consummatio saeculorum nominatur 1 Cor 10, 11 ; Gal\, 4; tyh 1, 10; Heb 9, 26; cf. s. Thomae S. theol. 2. 2. q. 1. a. 7. ad 4. Quibus ipsis cunctis testimoniis liquido perspicitur, quam 394 vana objectatio sit, quae ex defectibilitate synagogae contra perennitatem ecclesiae petitur. Et re vera loci, quibus per­ petuitas ecclesiae, ad mundi saltem exitum in terra exstaturae, designatur, utpote ex adjunctis vel aliunde minime attenuati, vim nativam retinent; aliter dicendum de sententiis, quibus synagogae aeternitas adseribitur (ut Ex 12, 14. 17; Ps 104, 10), cum haec ex effatis aliis ipsius veteris testamenti pactum novum melius praenuntiantibus (vide n. 267—269) ad diuturni­ tatem quandam revocetur. Praeterea autem sempiternitas non tam ecclesiae mosaicae quam magno antitypo per hanc prae­ figurato promitti recte videatur; in veritate scilicet promissa succedente quodammodo figura vel promissio veritatis manet. Ita certe Augustinus (de civ. Dei 1. 17. c. 6. n. 1; M 41,536): .Non frustra . . moveri quispiam potest, ac dicere: Quomodo confidimus venire omnia, quae in libris illis ventura praedicta sunt, si hoc ipsum quod ibi divinitus dictum est: ,Domus tua et domus patris tui transibunt coram me in aeternum4 (1 Reg 2, 30), effectum habere non potuit? Quoniam videmus illud sacerdotium I ' il £ jL I 1· U I .M 326 Ecclesia in se perennis ut corpus et sponsa Christi, ut necessaria saluti, ex.PalriU ■·ι fuisse mutatum, et quod illi domui promissum est, nec sperari aliquando complendum, quia illud quod ei reprobato mutatoque T succedit, hoc potius praedicatur aeternum. Hoc qui dicit • · · · J* I nondum intelligit, aut non recolit, etiam ipsum secundum or­ dinem Aaron • sacerdotium,· tanquam umbram futuri aeterni · « sacerdotii constitutum : ac per hoc quando ei aeternitas pro­ missa est, non ipsi umbrae ac figurae, sed ei quod per ipsam * · adumbrabatur figurabaturque, promissum est Sed ne putaretur ipsa umbra esse mansura, ideo etiam mutatio ejus debuit prophetari.“ — Et Aquinas docet (S. theol. 1. 2. q, 103. a. 3. ad 1 : „Lex vetus dicitur esse in aeternum, secundum moralia quidem simpliciter et absolute, secundum· caeremonialia vero quantum ad veritatem per ea figuratam.u 395 7. Ad haec ecclesia ipsa militans est corpus Christi, est sponsa Christi (/ Cor 12, 12 ss; Eph 5, 23 ss). Atqui corpus Christi a capite suo nunquam separabitur nec sponsa Christi unquam odio erit Christo, sed semper et necessitate quadam nutrietur et fovebitur ab eo sicut caro propria {Eph 5, 28—30; Os 2, 19. 20). 396 · 8. Deus vult per Christum omnes homines salvos fieri • · * · · proindeque praeparavit omnibus salutis media necessaria ita, ut adultus saltem homo nullus sine culpa propria et personali condemnetur; qua de re alibi copiose disputatur. Atqui medium pro salute obtinenda necessarium est ecclesia, ea quidem, quae a Christo in apostolis ad opus ipsius Jesu Christi prosequendum instituta est (ex th. XI; cf. et 'Jo 20, 23; 6, 54 cum 1 Cor 11,26). Ergo ecclesia eaque apostolica necessario durare tamdiu debet, quamdiu sunt homines salvandi, i. e., aetate omni usque ad judicii extremi diem. Quae ratio eo magis urget, quod ec­ clesia, utpote apostolis innixa, semel corrupta, reparari neutiquam valeret; quin si corrumpi vel deficere interdum saltem posset, jam vim illa suam erga homines subjectos, praesertim malevolos, ad excusationem speciosam quamque pronos, pro quovis tempore amitteret. 9. Accedit his vox una Patrum. Audiatur v. g. Origenu (in Mat tom. 12. η. 11; J/ 13, 1003 ss): „,Non praevalebunt adversus eam' (Mat 16, 18): Quam autem, eam? an enim petram, super quam Christus aedificat ecclesiam? an ecclesiam? ambigua quippe locutio est: an quasi unam eamdemque rem. Consensus Petrum in celebranda ecclesia invicta. ; I I j I j I I i j I I 327 petram et ecclesiam? Hoc ego verum esse existimo; nec enim adversus petram, super quam Christus ecclesiam aedificat, nec adversus ecclesiam portae inferi praevalebunt . . Quod si ad­ versus aliquem inferi portae praevalebunt, qui talis erit, neque petra super quam Christus ecclesiam aedificat, nec ecclesia a Christo super petram aedificata fuerit. Petra quippe serpenti inaccessa est, et fortior portis inferi sibi adversantibus, adeo ut propter robur illius, portae inferi adversus eam non prae­ valeant;· ecclesia vero, tanquam Christi aedificium, qui sapi­ enter ,aedificavit domum suam super petram' (Mat 7, 24), portarum inferi capax non est, praevalentium quidem ad­ versus quemcunque hominem qui extra petram et ecclesiam fuerit, sed invalidarum adversus illam." — Atque Alexander episcopus alexandrinus ita scribit (apud Theodoret. eccl. hist. 1 h c. 3; M 82, 907): „ Unam et solam catholicam, apostolicam ecclesiam (confitemur), inexpugnabilem semper, semper etsi totus eam mundus oppugnare instituat, victricemque omnis impiae diversa sentientium rebellionis: animos nobis addente illius Domino, dum clamat: ,Confidite, ego vici mundum' Jo 16, 33).“ — Eleganter depingit immotam substantiam ecclesiae Ambrosius (hexaem. 1. 4. c. 2. n. 7; JZ 14, 190. 191): ,Est. . in diei potestate sol, et luna in potestate noctis, quae temporum vicibus obedire compellitur, et nunc impletur lumine, atque vacuatur (cf. Ps 135, 8. 9; 103, 19): licet plerique hunc locum mystice de Christo et ecclesia videantur accipere, quod agnoverit Christus proprii corporis passionem, qui ait: ,Pater, venit hora, clarifica Filium tuum' (Jo 17, 1), ut illo occasu suo omnibus donaret vitam aeternam, qui perpetuae mortis urge­ bantur occasu, et ecclesia tempora sua habeat, persecutionis videlicet et pacis. Nam videtur sicut luna deficere, sed non deficit. Obumbrari potest, deficere non potest, quia aliquorum quidem in persecutionibus discessione minuitur, ut martyrum confessionibus impleatur, et effusi pro Christo sanguinis clarificata victoriis majus devotionis suae et fidei toto orbe lumen effundat. Namque luna luminis imminutionem habet, non cor­ poris, quando per vices menstruas deponere videtur lumen suum, ut mutuetur a sole; quod facile puro aere atque perspicuo, quando nulla eam obducta nebula caligantem facit, colligi potest. Orbis enim lunae integer manet, etsi non simi- •i . · 328 398 Consensus Patrum in celebranda ecclesia invicta. liter totus, ut pars ejus effulgeat. Et qualis videri solet cum plenus est luminis, talis est magnitudine, sed per umbram quamdam lumine suo viduatus apparet. Et inde cornua ejus refulgent, quia corpus ejus in orbem diffunditur, et velut de­ ficiente portionis luce insinuatur/·' — Et auctor alius antiquus (serm. 46. inter sermones s. Ambrosio olim adscriptos c. 4. n. 10; J/ 17, 697): „Navem adaeque ecclesiam debemus acci­ pere in salo mundi istius constitutam, quae crebris ventorum fluctibus, id est, tentationum plagis et verberibus fatigatur: quam turbidi fluctus, id est, hujus saeculi potestas, conantur ad saxa perducere. Quae etsi undarum fluctibus aut procellis saepe vexatur, tamen numquam potest sustinere naufragium, quia in arbore ejus, id est, in cruce, Christus erigitur, in puppi Pater residet, gubernator proram paracletus servat Spiritus. Hanc per angusta hujus mundi freta duodeni in portum re­ miges ducunt, id est, duodecim apostoli, et similis numerus prophetarum." Chrysostomus vero perfectam plane indefectibilitatem eccle­ siae his extollit (hom. de capto Eutropio n. 1; M 52, 397. 398): „Nihil ecclesiae par est. Ne mihi commemores muros et arma: muri enim tempore deteruntur, ecclesia vero numquam senescit. Muros barbari demoliuntur, ecclesiam ne daemones quidem vincunt. Quod haec non sint jactantiae verba, res ipsae testantur. Quot ecclesiam oppugnarunt, ipsique perierunt? Ecclesia vero caelos transcendit. Talis est ecclesiae magni­ tudo: vincit impugnata; insidiis appetita superat; contumeliis affecta splendidior evadit; vulnera excipit, nec ulceribus cadit; agitata fluctibus non demergitur; procellis impetita naufragium non patitur; luctatur, nec prosternitur; pugilatu certat, nec vincitur. Cur ergo bellum permisit? Ut illa splendidius tro­ paeum erigeret." Quare etiam monet (ib. n. 6; M 52, 402): „Ab ecclesia ne abstineas: nihil enim fortius ecclesia. Spes tua ecclesia, refugium tuum ecclesia. Caelo excelsior et terra latior est illa. Numquam senescit, sed semper viget. Quamobrem ejus firmitatem stabilitatemque demonstrans scriptura montem illam vocat; ejus incorruptibilitatem appellat virginem; magnificentiam ejus reginae nomine declarat ; cognationem, quam cum Deo habet, filiae voce indicat; propter numerosam prolem illam olim sterilem, nunc vocat eam, quae peperit Chrysostonius celebrat ecclesiam invictam. 329 j septem: sexcenta nomina, ut ejus nobilitatem indicet?' Et in i demonstratione „quod Christus sit Deus“ in rem nostram inter alia praeclara (a n. 12) idem auctor illa profert (n. 14—16; .1/48,833.834): „,Super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam' (Mat 16, 18). Numera quot tyranni ab illo tempore adversus illam instruxe) runt aciem, quot gravissimas persequutiones excitarunt: quo j in statu fides fuerit toto illo, quod praeteriit, tempore: quando recens plantata erat, quando teneriores erant hominum mentes. Gentiles erant imperatores, Augustus, Tiberius, Cajus, Nero, Vespasianus, Titus, et post illum omnes usque ad tempus beati J Constantini imperatoris; omnesque illi, alii minus, alii vehemen­ tius ecclesiam oppugnabant; oppugnabant tamen omnes. Quod si qui eorum visi sunt mitius agere, hoc ipsum tamen quod imperatores palam in impietate viverent, materia bellorum erat, cum alii, qui ipsis adulabantur, gratiam illorum captantes ■ ecclesiae bellum inferrent. Attamen omnes hujusmodi insidiae I atque incursus facilius quam araneae tela dissipati sunt, citius quam fumus soluti sunt, velocius quam pulvis transierunt. Nam cum insidiis suis majorem martyrum chorum effecerint, immortalesque illos ecclesiae thesauros reliquerint, columnas atque turres, illi non viventes modo, sed etiam mortui, posteris magnae utilitatis materia facti sunt. Videsne vim praedictionis? ,Et portae inferi non praevalebunt adversus eam'. Ab his de futuris crede, nullum fore qui obsistat. Si enim cum ex paucis constaret, cum nova res esse videretur, cum nuper plantata doctrina esset, cum tot bella instarent, tot undique commissa praelia nihil potuerunt, neque praevaluerunt, quanto magis nunc cum universam terram occupat, omnemque locum, montes, saltus, colles; etenim et maria et gentes sub sole positas omnes apprehendit, cum impietas apud paucos jam obtineat, atque arae, templa, idola omnia sublata fuerint, festa item initiationes, fumus, nidor et profanae conciones. Quomodo igitur talis tantaque res, tot oblatis impedimentis, tam conspicuum finem habuerit, et exitum veritati fidem facientem, nisi divina quaedam et invicta virtus esset ejus, qui haec praedixit et perfecit? Nemo sane his contradixerit, nisi admodum insaniat, ac mente captus sit. Neque haec tantum, sed etiam alia va­ ticinia ejus invictam virtutem praenuntiant. Nam cum omni F I r 1 i 330 Chrysostoinus et Hieronymus celebrant ecclesiam invictam. veritate futura praedixit, et ad finem deduxit, neque fieri potest ut quidpiam ex dictis ejus excidat. Imo citius peribit caelum et terra, quam aliquod verborum aut praedictionum ejus falsi arguatur. Quod ipsum ille ante rerum eventum enuntians, sic clare de verbis suis loquitur: ,Caelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt' (Mat 24 , 35). Idque jure merito: non enim verba tantum sunt, sed Dei verba, per quae res conduntur . . Illud igitur de ecclesia vaticinium ostendit . . veritatis, providentiae, bonitatis curaeque ejus magnitudinem et excellentiam . . A qua die dictum est usque ad consummationem saeculi firma immotaque mansit (Iffrrzi ). florens, fulgens, in dies crescens, plus roboris sumens, et omnibus qui ab illo die usque ad Domini adventum futuri sunt praestans, ut maximos inde fructus, et ineffabilem utili­ tatem capiant. Xam qui ante nos, et qui ante illos, et qui longe superius fuere, ejus virtutem cognoverunt, bella videntes in eam ingruentia, pericula, tumultus, strepitus, fluctus, tempe­ states: ipsam vero neque sic submergi, vinci, superari, aut exstingui, sed florere, crescere, ad majorem sublimitatem erigi. Et hoc vaticinium, quod nunc dicturus sum, idoneum est ad dictorum vim et veritatem commonstrandam. Quodnam est illud vaticinium? Cum ingressus aliquando esset in templum judaicum, tunc florens, auro fulgens, necnon pulchritudine magnitudineque aedificiorum, alia quoque instructum omni artificii materiaeque varietate, mirantibus discipulis, quid dixit? >Nonne videtis haec omnia? Arnen dico vobis, non manebit lapis super lapidem' Mat 24, 2), ejus destructionem futuram declarans, desolationem, vastitatem, ruinam, quae nunc Jerosolymis est: omnia enim aedificia illa praeclara conspicuaque diruta sunt. Vides in utroque magnam et ineffabilem ejus potentiam, in eo quod se colentes aedificaverit et auxerit, et in eo quod inimicos suos humiliaverit, destruxerit, radicitusque sustulerit?·' Cf. dictum ejusdem auctoris supra (n. 69) positum. 399 Pariter Hieronymus (1. 2. in Is 4, 6; M 24, 74): nIn psalmis legimus: ,Protexit me in abscondito tabernaculi sui: in petra exaltavit me· (Ps 26, 5. 6): super quam fundata ecclesia nulla tempestate concutitur, nullo turbine ventisque subvertitur.u Qui et sic concludit (l. 3. in Am 9, 14. 15; M 25, 1096): .„Ex quo intelligimus ecclesiam usque ad finem mundi, concuti qiii- I ' I | Hieronymus et Augustinus celebrant ecclesiam invictam. 331 dem persecutionibus, sed nequaquam posse subverti; tentari, non superari. Et hoc fiet, quia Dominus Deus omnipotens, give Dominus Deus ejus, id est, ecclesiae, se facturum esse pollicitus est: cujus promissio, lex naturae est? —Et Augustinus docet (in Ps 60. n. 6; J/ 36, 726): „Hic . . fratres, quia non modico tempore futura erat ecclesia in hac terra, sed hic erit ·* ··· · Λ Λ ' * * ecclesia usque in finem saeculi: ideo hic dixit: ,Inquilinus ero in tabernaculo tuo usque in saecula'. Saeviat quantumlibet inimicus, oppugnet me, insidias mihi praeparet, scandalis crebrescat, et faciat angi cor meum: ,inquilinus ero in tabernaculo tuo usque in saecula'. Non vincetur ecclesia, non eradicabitur, nec cedet quibuslibet tentationibus, donec veniat · jΛ hujus saeculi finis, et nos ab ista temporali aeterna illa habitatio suscipiat, ad quam nos deducet qui factus est spes nostra. ,Inquilinus ero in tabernaculo tuo usque in saecula'. Si diu eris inquilinus, quasi hoc illi diceremus, laboraturus ergo es in terra inter tantas tentationes: nam si paucorum, dierum hic esset ecclesia, cito finirentur tentatoris insidiae. Bene; pau­ corum dierum velles esse tentationes: sed quomodo colligeret natos omnes, nisi diu hic esset, nisi usque in finem proten­ deretur? Noli invidere ceteris post futuris; noli, quia jam transisti, pontem misericordiae velle praecidere: sit hic usque in saecula.“ Et denuo (in Ps 71. n. 8; M 36, 906): „Quid autem magnum est permanere cum sole ei per quem facta sunt omnia, et sine quo factum est nihil (Jo 1, 3), nisi quia haec prophetia propter eos praemissa est, qui putant relit · gionem nominis christiani usque ad certum tempus in hoc saeculo victuram, et postea non futuram? ,Permanebit' ergo ,cum sole', quamdiu sol oritur et occidit: hoc est, quamdiu tempora ista volvuntur, non deerit ecclesia Dei, id est, Christi corpus in terris." Vel (serm. 2. in Ps 103. n. 5; 37, 1353): „,Non inclinabitur in saeculum saeculi. Fundavit terram super firmitatem ejus', id est, firmavit ecclesiam super fundamentum Christum. Nutabit ecclesia si nutaverit fundamentum: sed unde nutabit Christus, qui antequam veniret ad nos, et carnem sus­ ciperet, ,omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil' (Jo 1,3); qui omnia continet majestate, et nos bonitate? Non nutante Christo, ,non inclinabitur in saeculum saeculi'. Ubi sunt qui dicunt perisse de mundo ecclesiam, quando nec z • · · · 4 • • · » e * · » I ···· f • Φ · · · « ' A w 332 Ecclesia invicta ex Patribus, perennia ex symbolo fidei ct vindiciis rccentioribus. ■ ·* < inclinari potest ?" — Item Theodoretus (in Jer 1, 19; M 81, 503): Bellabunt enim', inquit, ,adversus te, sed non praevalebunt adversus te, quia ego sum tecum, ut liberem te, dicit Dominus*. Quam quidem pollicitationem fecit etiam ecclesiae. Nam Petro divinissimo dixit:,Super hanc petram aedificabo ecclesiam meam: et portae inferi non praevalebunt adversus eam' (Mat 16, 18). Non dixit: Non bellabunt, sed: ,Bellando non praevalebunt*. Quoniam adversarii efficiunt ut victoriam reportemus". Cf. ib. in v. 8; J/ 81, 499. — Pariter Leo M. (ep. 10. c. 1; J/54, 629): „Hunc . . (Petrum) in consortium individuae unitatis assumptum, id quod ipse erat, voluit nominari, dicendo: ,Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam' (Mat 16, 18), ut aeterni templi aedificatio, mirabili munere gratiae Dei, in Petri soliditate consisteret, hac ecclesiam suam firmitate corroborans, ut illam nec humana temeritas posset appetere, nec portae contra illam inferi praevalerent." Videas ejusdem doctoris verbum superius (n. 70). — Vel alius auctor antiquus (operis nquod unus sit Christus", exstantis inter dubia athanasiana, n. 3; M 28, 127): „Fidelis sermo, et non vacillans promissio: invicta res est ecclesia, etiamsi adsint portae inferi, quamvis cum infernus ipse, tum ii qui in ipso sunt principes mundi tenebrarum moveantur." 400 Per ipsum symbolum fidei {D 2 ss) sanctam ecclesiam, sane ut actu exsistentem, homines non hujus tantum illiusve saeculi, verum sine temporum differentia cujuslibet, jubentur profiteri, tamquam corpus morale semper idem, donec fides omnis transeat in visionem, sicut etiam essentialia quaeque ecclesiae elementa, non solum ut praeterita, sed ut praesentia, fidei deposito, per Christum et per Spiritum sanctum in apostolis completo immutabilique, transmissa nobis reperiuntur. — Ad haec vide errores fraticellorum damnatos a Joanne XXII [D 413. 414. 417), propositionem Quesnelli v. g. 95. damn, a Clemente AT”(2) 1310), synodi pistoriensis 1. 52. 53. 67. 77. damn, a Pio VI (2) 1364. 1415 1416. 1430. 1440). — Recentius concilium coloniense a. 1860 ita statuit (p. 1. c. 21; Act. conciI. rec. coli. lac. 5, 306): „Ec· clesia . . tamdiu his in terris persistet et vivet, quamdiu ho­ mines sunt, qui Christo inserendi. Etenim ,non est in alio aliquo salus, nec . . aliud nomen est sub coelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri· (Act 4, 12). Nec Recens praedicatio ecclesiae necessario perpetuae; non obest Mat 24, 10 ss. 333 quomodocunque perpetuo durabit ecclesia, sed ea jugiter erit, / quae a Christo est instituta; quapropter nunquam tempus erit, ut quidam somniaverunt, quo ecclesiae locum regimen civile ' obtinere ejusque partes suscipere possit. Christus convelli et destrui opus suum non patietur, quum promiserit fore, ut portae inferi non praevaleant adversus ecclesiam. Sed nec I ipse ecclesiam dissolvet, ut aliam ei substituat, quemadmodum j ecclesia successit synagogae. Hanc aliquando cessaturam pro­ phetae saepe praedixerant; ecclesiam autem tanquam id, quod prioribus institutionibus esset praeparatum, perpetuo duraturam ea, qua synagogae succederet, forma, et ipsi innuebant et j Christus aperte praedixit, promittens, se fore usque ad con­ summationem saeculi cum apostolis illam, quam acceperant, exercentibus potestatem (Mat 28, 20). Itaque ut eadem doctrina eademque sacramenta, ita eadem quoque regiminis potestas et idem proinde praesidum collegium, quod Christus discedens affatus est, perpetuo erit in ecclesia.u — Postremus loquatur Leo XIII (encycl. de unitate ecclesiae, 29. jun. 1896): „Cum autem ecclesia sit ejusmodi voluntate et constitutione divina, permanere sine ulla intermissione debet ejusmodi in aeterni­ tate temporum: ni permaneret, profecto nec esset condita ad perennitatem, et finis ipse, quo illa contendit, locorum esset temporumque certo spatio definitus: quod cum veritate utrum­ que pugnat. Istam igitur et visibilium et invisibilium con­ junctionem rerum, quia naturalis atque insita in ecclesia nutu divino inest, tamdiu permanere necesse est, quamdiu ipsa per­ mansura ecclesia . . ,Et portae inferi non praevalebunt ad­ versus eam' (Mat 16, 18) . . Cujus divinae sententiae ea vis est: quamcumque visi invisique hostes vim, quascumque artes adhibuerint, numquam fore ut fulta Petro ecclesia succumbat, aut quoquo modo deficiat . . Ergo ecclesiam suam Deus id­ circo commendavit Petro ut perpetuo incolumem tutor in victus conservaret." Legas consentanea in encycl. ^Immortale Dei" (D 1704). 10. Dogmati catholico ecclesiae perennis praepostere op- 401 ponunt a. Mat 24, 10—12, ubi scandalum et seductio multorum per pseudoprophetas oriens et refrigescens caritas multorum O™· rroZhôr; praesignificatur. At enim his non perpetuitas ecclesiae abnuitur, quae statim (v. 13. 14) indicata persevei 213M. J ■»· ■ ** . .. 334 Perennitati ecclesiae non obest scriptura, libertas creata, praedestinatio consequens. rantia aliorum et praedicatione evang'elii universali etiam sta­ tuitur; sed ad summum, Quatenus de aetate una eademque agitur, catholicitas ecclesiae pro certo quodam tempore negata apparere potest. Ceterum ne haec quidem excluditur, quoniam defectus caritatis ipsorum hominum fidelium extorres ipsos ab ecclesia non reddit (cf. Ajwc 3, 16). 402 b. Ex Mat 24, 24 (col. v. 22) vel Mare 13, 22 (coi. v. 20) illud unum colligas, sub finem mundi multos defecturos esse, electis in fide et caritate stantibus. — Verbis narratis Luc 18, 8: „Verumtamen Filius hominis veniens, putas, inveniet fidem (rrv jtiativ) in terra ?“ indicatur difficultas ideoque raritas quaedam inveniendae fidei, non qualiscumque, sed ejus, quam requirat Christus judex venturus et declaraverit (v. 7) propriam electorum, i. e., fidei efficacis per caritatem. — Itidem quae ab apostolo 2 T/ies 2, 3 discessio (?) άπαοτασία) appellatur (cf. 1 Tim 4, 1 ; 2 Pet 3, 3), haudquaquam cogitanda est defectio universalis vel fere universalis hominum ab ecclesia Christi, verum defectio aliqua tempore Antichrist! extensive vel saltem intensive magna proindeque insignis. 403 c. Inane quoque est praecipuum socinianorum argumentum, in eo positum, quod Deus servata hominum libertate perenni­ tatem ecclesiae decreto absoluto statuere non potuerit. Quae ratio si quid valeret, saltem non factum divinitus praevisum et praedictum ecclesiae perpetuo futurae, sed necessitatem solam tangeret. At ipsi decreto divino absoluto, unde ecclesia necessario duret, nihil officit; habet enim Deus in thesauro amplissimo omnipotentiae suae eas gratias, quibuscum, si do­ nentur, homines libere cooperaturos ideoque ecclesiam ingres­ suros et in ea permansuros esse scientia media ipse infallibiliter praenoscit, qua scientia praelucente decretum absolutum ante­ cedens scientiam visionis ecclesiae perennis fiat; qua de re alibi diligentius agendum est. 404 d. Neque est periculum, ne perpetuitatem necessariam ecclesiae statuendo in theoriam alias rejectam, praedestina­ tionis scilicet ad gloriam ante praevisa merita, nos ipsi in­ cidamus, quandoquidem est disparilitas manifesta. Sane primum non ita partem hominum ecclesiae componendae necessariam efficaciter vocari ad ecclesiam contendimus, ut reliquam per voluntatem I)ei antecedentem absolutam excludamus; immo perennitati ecclesiae non obest praedestinatio consequens; perennis hierarchia. 33.r) homines complures, non hos potius quam illos, sed vel hos vel illos, ex voluntate Dei antecedente absoluta advocari arbi­ tramur ita, ut omnibus hominibus divina voluntate antecedente condicionata optari introitum in ecclesiam et permansionem in ecclesia constantes nobis affirmemus. Deinde non est idem ecclesiae esse membrum ac gloriam adipisci sempiternam; nam qui nunc ecclesiae membrum est, deficere ab eadem et gratiam, quam habeat, amittere, vel etiam exsistens membrum statu gratiae ad gloriam necessariae carere potest, sicut ex con­ trario, ratione (n. 347. 376) explicata, ad gratiam et gloriam etiam ille pervenire valet, qui actu membrum. ipsius corporis ecclesiae non sit. Ad extremum etsi gloria aeterna cum digni­ tate membri ecclesiae, vocati saltem et servati in ecclesia per voluntatem Dei antecedentem absolutam, necessario conexa poneretur, prius tamen bonum opus conjunctionis cum ecclesia et perseverantiae in ipsa, pro conservatione videlicet ecclesiae, quam praemium gloriae, numero quidem hominum majori minorive, divinitus intendi caperetur. Caput III, De constitutione ecclesiae hierarchica perpetua Thesis ΧΙΠ. Ecclesiae perpetuae perpetuo inhaerere 405 voluit conditor divinus formam societatis inaequalis ab initio Inditam vi hierarchiae sive cleri, praeter diaconos et presbyteros constituendi praecipue ex episcopis, qui aeque atque illi per ipsam potestatem sacram, non propriam laicorum, cooptati, susciperent singuli singulas partes populi Dei edocendas, sanctificandas, gubernandas. Declaratio. Quaestioni de perpetuitate ecclesiae subjun­ gimus disputationem propriam de perenni hierarchia, tum ob momentum proprium instituti hujus, quod ecclesiam continet, tum ut distinctius explanemus, quinam divino jure ad hierarchiam referantur. Asserta quattuor in thesi nunc posita distinguimus. Pri- 406 mum est, instituisse Christum in apostolis magisterium fidei, 336 Asserenda perennis hierarchiaclerusve contra adversarios plures; quis dc clero sit. • »··- sacerdotium sanctificationis, imperium sacrum actionis minime transiens, sed manens, sive instituisse hierarchiam vel clerum perpetuo duraturum eoque ipso formam societatis inaequalis in ecclesia perennem. Societas quippe inaequalis ea intelle­ gitur, cujus membra nequaquam sint aequalia vel iisdem juribus instructa, verum alia per potestatem specialem praesint, alia subsint. Hierarchia autem etymologice est sacer principatus, proindeque eadem voce designatur coetus praesidum atque sacrorum ministrorum ad Dei populum regendum et sanctifi­ candum constitutus. Similiter nomine cleri significantur illi, qui cultui divino sacrisque erga homines ministeriis specialiter addicti sunt; in rem scribit Hieronymus (ep. 52. al. 2. ad Nepotianum n. 5; J/ 22, 531): ^Clericus, qui Christi servit eccle­ siae, interpretetur primo vocabulum suum, et nominis definitione prolata nitatur esse, quod dicitur. Si enim κλήρος graece, sors latine appellatur, propterea vocantur clerici, vel quia de sorte sunt Domini, vel quia ipse Dominus sors, id est, pars clericorum est. Qui autem vel ipse pars Domini est, vel Dominum partem, habet, talem se exhibere debet, ut et ipse possideat Dominum, et possideatur a Domino.“ A clero discernuntur, qui vocantur laici, quasi populares dicti a λαός, quibus potestas sacra nulla sit. Adversantur vero nobis hic novatores illi, qui a Luthero usque ad hodiernos rationalistas differentiam inter clericos et laicos ex divino ipso jure provenientem non agnoscunt, sed humanae inventioni vel progressui cuidam naturali tribuunt. A quibus etiam illi non abhorrent, qui admisso ministerio a Spiritu opportune acto ordinarium institutum ministerium ne­ gant, quales anabaptistae sunt vel quakeri. Contra quos omnes necessitatem hierarchiae defendimus coortam ex institutione ipsius divini fundatoris, qui medio hoc, non aliis, ecclesiae unitatem essentialem ideoque ecclesiam formare et conser­ vare velit. 407 Altero asserto eos accuratius recensemus, quibus ex vo­ luntate Christi proindeque per ipsum jus divinum potestas aliqua sacra convenire debeat. Quos dicimus esse diaconos, presbyteros, praecipue autem episcopos, praetermittendo qui­ dem quaerere, nonne etiam alii clerici minores ad hierar­ chiam divino jure spectent; qua de materia disputare non est hujus loci, cum pendeat judicium a controversia illa, num sub- Atterendo» doro maxime episcopus, jus cooptandi, singuli ecclesiis episcopi, 337 « I j » I I diaconatus vel ordines minores sint in numero sacramentorum. Ideo autem prae reliquis episcopos efferimus, quod in ipsis solis plenitudo potestatis conficiendi sacramenta reperiatur, unde etiam episcopus subjectum sit divino jure ratione prorsus speciali aptum ad potestatem gubernandi docendique reci­ piendam. Quo stabilito ruit haeresis presbyterianorum, qui cum Calvino ingredientes vestigiis Aërii, antiquitus presbyteros, vere quidem et proprie dictos, episcopis aequantis, non nisi presbyteris, scilicet senioribus, ecclesiam administrandam vin­ dicabant. Tertio asserto modum sacrae potestatis sive in successores 408 sive in collegas vel consortes propagandae strictius definimus affirmando, divino jure non per populum, neque per magistratum ullum laicum, sed per eos tantum, qui sacrae potestatis cleri ipsi sint participes, in hierarchiam homines assumi posse. Namque sicut principatus sacri actionem per se solam, i. e., laicorum etiam posthabito arbitrio, sufficere, ita conamen horum, quod quidem illi non probetur, valere plane nihil asseveramus. Hinc errare v. g. deprehenduntur, quotquot Marsilium Patavinum imitati cum Edmundo Kicherio vel Febronio vel jansenianis docent, ipsam sacram potestatem, saltem ex parte, h. e., jus regendi seu, ut adversarii plures malunt, dirigendi prius, im­ mediatius, essentialius, radicalius in ecclesia tota vel multi­ tudine populi esse; unde sane sequeretur, a populo eodem membra hierarchiae, quamvis a Christo ipso vel divino jure institutae, singula posse designari ea, quibus potestas mini­ sterialis sive exercitium sacrae potestatis popularis commit­ tendum foret. Pariter errant anglicani, quatenus potestatem regi­ minis in episcopos a principatu saeculari tamquam suo fonte derivari censent. Etiam multo gravius ii decipiuntur, qui po­ testatem sacram, ex sua quidem mente, totam esse putant apud populum, qui cum muneribus sacris immediate per se obeundis impar sit, ex proprio consilio ministros veluti vica­ rios et nomine populi acturos per principes suos laicos con­ stituat; quales ministri juris tantummodo humani forent; quae plerorumque protestantium fuerit sententia. Quartum denique asserimus, singulis episcopis, opera 409 quidem presbyterorum atque diaconorum pro necessitate vel opportunitate'sublevatis, singulas ecclesias particulares adStraub, Di· Ecclesia. ;<2Κ· U 338 Hierarchiaperennis probatur fornia ecclesiae primigenia et Mat 28,18 ss ; Jo 14,16s. ministrandas ex Christi voluntate esse, ita ut nec singuli episcopi, seposito nunc eo, qui unitatis ecclesiae universae sit principium, potestatem teneant universalem, nec plures simul ecclesiis singulis praeficiantur j quam plurium praefec­ turam saeculo I rei Christianae et ulterius fuisse usitatam nuper Harnack opinatur. Thesis est doctrina ipsius fidei catholicae directe opposita variis errorum formis indicatis. De quibus videas Ad. concil. rec. coli. lac. 7, 599—601. 606—609. 1136; Mohler, Symbolik §. 45. 59. 69; Edmundi Richerii systema de ecclesia­ stica et politica potestate sect, 1. c. 2; insuper, si fas sit, cf. Calvitii inst. 1. 4. c. 4. n. 2; Febronii de statu ecclesiae c. 1. §. 6; Harnack, Lehrbuch der Dogmengeschichte, Aufl. 2, Bd 1, 181—184. Demonstratio p. I, qua generatim hierarchica perennis constitutio ecclesiae ex divino jure ducitur. 1. Qualis forma reperitur instituto cuicumque ab initio per fundatorem certo indita, talis ex ejusdem fundatoris vo­ luntate est censenda durans tamdiu, quamdiu durare debet ipsum institutum, nisi ferte aliunde eadem saltem certitudine pernoscitur forma illa ex conditoris placito ad tempus solum retinenda. Atqui Christus fundator inseruit ecclesiae suae ab initio formam societatis inaequalis, vi quidem sacri ministerii doctrinae, sanctificationis, regiminis, apostolis specialiter se­ lectis communicati ; immo vero non alia ratione ecclesiam suam condidit quam illud ipsum condendo ministerium, eccle­ siae proinde novellae saltem essentiale (vide th. II); ecclesiam autem a se conditam perennem Christus esse voluit (ex th. XII); neque vestigium apparet formae ab hierarchica diversae ex voluntate Christi aliquando substituendae. Ergo ecclesiae suae inhaerere in perpetuum voluit conditor divinus vi hierarchiae formam primigeniam societatis inaequalis. 2. Quin et explicite idem munus apostolorum, docentium gentes omnes, dispensantium ipsis sacra Christiana, gubernan­ tium baptizatos praenuntiatur per Domini supremam et effi­ cacem voluntatem permansurum, sine intermissione quidem ulla, ad consummationem ipsam saeculi (AAz/ 28, 18—20) sive in aeternum {Jo 14, 16. 17); quod munus utique durare non debebat in apostolis spectatis personaliter, cum ipsi „morte •k.' - Hierarchia divinitus perpetua probatur ex Eph 4, 11 ss; 1 Cor 11, 23 ss. 339 j I prohiberentur permanere" (cf. Heb 7, 23), sed quatenus re· praesentabant continuam seriem successorum, quibuscum illi morale corpus unum semper vivum usque ad diem judicii ex­ tremi constituere intelleguntur. 3. Accedit illud apostoli Eph 4, 11—16: „Et ipse (Christus) 449 dedit quosdam quidem apostolos, quosdam autem prophetas, I alios vero evangelistas, alios autem pastores et doctores ad I consummationem sanctorum, in opus ministerii, in aedificationem . corporis Christi, donec occurramus omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii Dei, in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi, ut, jam non simus parvuli fluctuantes, et circumferamur omni vento doctrinae in nequitia hominum, in ' astutia ad circumventionem erroris. Veritatem autem facientes in caritate, crescamus in illo per omnia, qui est caput, Chri! stus, ex quo totum corpus compactum et connexum per omnem juncturam subministrationis, secundum operationem in mensu­ ram uniuscujusque membri, augmentum corporis facit in aedi! iicationem sui in caritate." Itaque Christus ipse ordinavit opus ministerii visibilis ad consummandos sanctos, ad aedifi­ candum corpus Christi, ad obtinendam unitatem fidei, ad er­ rores excludendos. Atqui finis talis cum urgeat perpetuo consequendus, actionem illius ministerii expostulat perpetuam; unde et diserte indicatur eam permanere, donec corpus Christi mysticum, i. e., ecclesia, in cunctis membris suis sit completum. Ergo ministerium regendi, docendi, sanctificandi in ecclesia divino jure est perpetuum. Nimirum saltem illi, quos dicitur in textu Christus ipse dedisse pastores et, eosdem scilicet, doctores (rofç ôZ zrozu/rag zea (Μασκάλονς), semper in ecclesia esse debent; cum enim functio apostolorum tamquam talium, sicut etiam prophetarum atque evangelistarum, qui nominantur pariter, fuisse extraordinaria ideoque in effectu tantum dura­ tura aliunde cognoscatur, superest, ut opus ministerii (pçyov Λια/.οπ'ας], in se videlicet vel actuale, per pastores et doctores continuo ponatur. 4. Eodem pertinere comprobatur 1 Cor 11, 23 2b: „Ego 4i:-t enim accepi a Domino, quod et tradidi vobis, quoniam Do­ minus Jesus, in qua nocte tradebatur, accepit panem, et gra­ tias agens fregit, et dixit: Accipite, et manducate, hoc est corpus meum quod pro vobis tradetur: hoc facite in meam 22* ·>■ ... 340 Ecclesia cognoscitur societas inaequalis ex nominibus, typo, necessaria unitate. commemorationem. Similiter et calicem, postquam coenavit, dicens: Hic calix novum testamentum est in meo sanguine: hoc tacite, quotiescumque bibetis, in meam commemorationem. Quotiescumque enim manducabitis panem hunc, et calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis, donec veniat (Ιίχρι οί cf. etiam 22, 19. 5. Praeterea in litteris sacris depingitur ecclesia, sane non solum illa paucorum annorum prima, sed quae a Domino fundanda erat per omnia saecula durans, velut regnum (ut JZz/ 4, 23; 9, 35; 13, 19. 38. 41: 21, 31. 43; 24, 14; Lue 1, 32.33; Col 1, 13; Heb 1, 8; Is 9, 6. 7; Jer 23, 5; Dan 2, 44; cf. n. 263 ss); depingitur velut civitas (JZz/ 5, 14; Ps 86; Is 1, 26; 52, 1; 60, 10—14; 62, 12), velut domus (/ Tini 3, 5. 15; 2 Tini 2, 20; Heb 3, 6; 1 Pet 2, 5; 4, 171, velut ovile (7o 10, 16; Act 20, 28), velut corpus idque organicum dispositum ab ipso Deo creatore, qui nposuit . . membra, unumquodque eorum in corpore, sicut voluit4 (/ Cor 12, 12 ss; Eph 4, 11—16; Coi 2, 18—20; cf, Rom 12, 4. 5). Atqui haec omnia ingerunt ideam societatis non aequalium, sed potius per jus divinum inaequalium, ubi nempe praesint alii, alii subsint. Certe omnino mulier arcetur hierarchia 1 Cor 14, 34. 35; ! Tini 2, 11. 12. 6. Ecclesiae antiquae typicae et expressius mosaicae ec­ clesia Jesu Christi instar antitypi respondet (cf. n. 270—272.275). Atqui ecclesia antiqua erat societas inaequalis; nominatim talis erat ecclesia mosaica vi hierarchiae divinitus institutae; etenim prae ceteris elegit Deus ipse sibi in clerum minorem vel majorem homines tribus Levi vel ex familiis hujus tribus certis {Num 3; 18; Deui 18, 1—8), ritu speciali quodam Deo conse­ crandos {Ex 29, 1 — 37: 40, 12. 13; Lev 8; Num 8, 5 ss), pro ministeriis sacris secundum gradum suum exercendis ita, ut aliis praeter designatos et consecratos immiscendi sese sacris functionibus facultas nulla foret (cf. Num 16; 2 Par 26, 16—23. Ergo etiam ecclesia Jesu Christi erit societas perpetuo inae­ qualis per hierarchiam divino jure constitutam. 7. Et sane ecclesia, similiter ac synagoga eandem prae­ figurans, debebat ex Dei voluntate esse coetus in perpetuum etiam externa et conspicua unitate unus. Atqui eo ipso prin­ cipium pariter externum et visibile unitatis pro ecclesia vel populo Christiano continendo divinitus providendum erat, nisi A Ecclesia societas inaequalis ex necessaria unitate conspicua et constanti facto. 34] forte fingitur oeconomia nimium quantum jam insolita, a modo . , ______ i _ ___ !___ .___ ______· ___ ___________a* illo suavi, quo in gubernando universo causis etiam secundis Deus uti cernitur, prorsus aliena (cf. s. Thomae Supplem. I c. 34. a. 1), quae nullo argumento demonstretur, immo tam­ quam providentiae ipsi supernatural! minus consentanea, per i exempla etiam mira, ut eunuchi aethiopis, ipsius Sauli, Cornelii centurionis ad ministerium exterius rejecti (Ad 8, 26—40; I 9,3-6; 10, 1—6), significetur; quippe valet illud Rom 10, 14. 15: .Quomodo ergo invocabunt, in quem non crediderunt? Aut quo­ modo credent ei, quem non audierunt? Quomodo autem audient sine praedicante? Quomodo vero praedicabunt, nisi mittantur? sicut scriptum est: Quam speciosi pedes evangelizantium pacem, evangelizantium bona!» Adde, quod principium hierarchicum servandae unitatis necessarium synagogae erat, quamvis ea loco, populo, tempore foret terminata, fidei articulis instructa paucioribus, documentis scriptis pro cultu omnique agendi ratione definienda plenioribus, novis ditata opportune per pro­ phetas revelationibus, institutione, correctione. Ergo multo magis agnoscere oportet necessitatem hierarchiae pro tuenda unitate ecclesiae novi testamenti, ut quae secundum memorata omnia momenta longe aliter se habere evincatur. 8. Unde videmus ecclesiam constanter in forma societatis 417 inaequalis constitutam (recole n. 42—50), et in antiquitate ipsa j simplices fideles nomine laicorum a clericis, qui sacro mini­ sterio dediti sint, distinctos. Legesis ex canonibus, qui apostolici dicuntur, v. g. 2 (apud Hefele, Conciliengeschichte, Aufl. 2, Bd 1,800): „Presbyter ab uno episcopo ordinetur, et diaconus et reliqui clerici»; et cn. 15 (al. 14. ib. 804. 805): „Si quis presbyter aut diaconus aut quilibet de numero clericorum re­ linquens propriam parochiam pergat ad alienam, et omnino demigrans praeter episcopi sui conscientiam in aliena parochia commoretur, hunc ulterius ministrare non patimur, praecipue si vocatus ab episcopo redire contemserit, in sua inquietudine perseverans; verum tamen tanquam laicus ibi communicet»; adjunge cn. 17 (al. 16. ib.), et concilii nicaeni I cn. 1—3. 8. 17. 19 (// 1, 323 ss; cf. I) 19. 20). Juverit conferre et / Cor 14, 16, ubi memorato illo, „qui supplet locum idiotae», nempe extraordinarie, relatio populi ordinaria ad hierarchiam indicatur. j T 342 418 Cleri populiquQ differentiam describit Cyprianus. 9. Cleri populique differentiam sic describit Cyprianus (ep. 66; J/ 4, 397—399): «Cyprianus presbyteris et diaconibus et plebi Furnis consistentibus salutem. Graviter commoti sumus ego et collegae mei qui praesentes aderant, et com presbyteri nostri qui nobis assidebant, fratres carissimi, cum cognovis­ semus quod Geminius Victor frater noster de saeculo exce­ dens Geminium Faustinum presbyterum tutorem testamento suo nominaverit, cum jam pridem in concilio episcoporum sta­ tutum sit ne quis de clericis et Dei ministris tutorem vel cura­ torem testamento suo constituat, quando singuli divino sacer­ dotio honorati et in clerico ministerio constituti non nisi altari et sacrificiis deservire et precibus atque orationibus vacare debeant. Scriptum est enim: ,Nemo militans Deo obligat se molestiis saecularibus, ut possit placere ei cui se probavit1 (2 Tim 2, 4). Quod cum de omnibus dictum sit, quanto magis molestiis et laqueis saecularibus obligari non debent qui di­ vinis rebus et spiritalibus occupati, ab ecclesia recedere et ad terrenos et saeculares actus vacare non possunt? Cujus ordinationis et religionis formam levitae prius in lege tenue­ runt, ut, cum terram dividerent et possessiones partirentur undecim tribus, levitica tribus, quae templo et altari et mini­ steriis divinis vacabat, nihil de illa divisionis portione perciciperet, sed, aliis terram colentibus, illa tantum Deum coleret, et ad victum atque alimentum suum ab undecim tribubus de fructibus qui nascebantur decimas perciperet. Quod totum fiebat de auctoritate et dispositione divina, ut qui operatio­ nibus divinis insistebant, in nulla re avocarentur, nec cogitare aut agere saecularia cogerentur. Quae nunc ratio et forma in clero tenetur, ut qui in ecclesia Domini ordinatione clerica promoventur, in nullo ab administratione divina avocentur, nec molestiis et negotiis saecularibus alligentur, sed in honore sportulantium fratrum, tamquam decimas ex fructibus accipi entes, ab altari et sacrificiis non recedant, sed die ac nocte coelestibus rebus et spiritualibus serviant. Quod episcopi ante­ cessores nostri religiose considerantes et salubriter providentes, censuerunt ne quis frater excedens ad tutelam vel curam cle­ ricum nominaret, ac si quis hoc fecisset, non offerretur pro eo, nec sacrificium pro dormitione ejus celebraretur. Neque enim apud altare Dei meretur nominari in sacerdotum prece 1\ sacra traditione ecclesia divinitus societas peipctuo inaequalis. » 343 qui ab altari sacerdotes et ministros voluit avocare. Et ideo Victor, cum, contra formam nuper in concilio a sacerdotibus datam, Geminium Faustinum presbyterum ausus sit tutorem constituere, non est quod pro dormitione ejus apud vos fiat oblatio, aut deprecatio aliqua nomine ejus in ecclesia frequen­ tetur, ut sacerdotum decretum religiose et necessarie factum servetur a nobis, simul et ceteris fratribus detur exemplum ne quis sacerdotes et ministros Dei altari ejus et ecclesiae vacantes ad saeculares molestias devocet. Observari enim de cetero poterit ne ultra hoc fiat circa personam clericorum, si quod nunc factum est fuerit vindicatum.” Vide ejusdem dictum I aliud supra (n. 47). — Similiter resume verba Gregorii naz. | n. 340). — Ad haec audias Hieronymum (lib. 4. in Mat 28, 20; .1/ 26, 218): „Jussit apostolis ut primum docerent universas gentes, deinde fidei intingerent sacramento, et post fidem ac baptisma, quae essent observanda praeciperent . . Qui usque ad consummationem saeculi cum discipulis se futurum esse promittit, et illos ostendit semper esse victuros, et se num· quam a credentibus recessurum.“ Huc pertinet concilii Iridentini s. VII. cn. 10. de sacr. in 419 I gen. (J) 734): „Si quis dixerit, Christianos omnes in verbo et omnibus sacramentis administrandis habere potestatem anathema sit.·' — landem Leo XIII declarat in encycl. „Immori tale Dei” (Z) 1704): „Talis est (ecclesia) natura sua ut porrigat sese ad totius complexum gentis humanae, nullis nec locorum, nec temporum limitibus circumscripta: ,Praedicate evangelium omni creaturae !' (Mare 16, 15). Tam ingenti ho­ minum multitudini Deus ipse magistratus assignavit, qui cuin potestate praeessent". Et iterum (encycl. de unitate ecclesiae, 29. jun. 1896): „Non erat ejusmodi munus iqjdstolicum, ut aut cum personis apostolorum interire posset, aut cum tempore labi, quippe quod et publicum esset et saluti generis humani institutum. Apostolis enim mandavit Jesus Christus ut prae­ dicarent ,evangelium omni creaturae', et ,portarent nomen ipsius coram gentibus et regibus' (cf. Act 9, 15), et ,ut sibi testes essent usque ad ultimum terrae' (cf. Act 1, 8). Atque in tanti perfunctione muneris adfore se pollicitus eis est, idque non ad aliquot vel annos vel aetates, sed in omne tempus, .usque ad consummationem saeculi' (Mat 28, 20). . Quae quidem 344 Ex magisterio sacro ecclesia societas perpetuo inaequalis ; explicatur Is 54,12s. omnia in solis apostolis, supremae necessitati ex humana con­ ditione obnoxiis, qui vera esse potuissent? Erat igitur pro­ visum divinitus ut magisterium a Jesu Christo institutum non iisdem finibus, quibus vita apostolorum, terminaretur, sed esset perpetuo mansurum. Propagatum revera ac velut in manus de manu traditum videmus. Nam consecravere episcopos apo­ stoli, quique sibi proxime succederent in ,ministerio verbi* (Act 6, 4), singillatim designavere. Neque hoc tantum: illud quoque sanxere in successoribus suis, ut et ipsi viros idoneos adlegerent, quos, eadem auctoritate auctos, eidem praeficerent docendi officio et muneri: ,Tu ergo, fili mi, confortare in gratia, quae est in Christo Jesu: et quae audisti a me per multos testes, haec commenda fidelibus hominibus, qui idonei erunt et alios docere* (2 Tim 2, 1. 2). Qua de caussa sicut Christus a Deo, et apostoli a Christo, sic episcopi et quotquot apostolis successere, missi ab apostolis sunt . . Permanere igitur necesse est ex una parte constans atque immutabile munus docendi omnia, quae Christus docuerat: ex altera constans atque im­ mutabile officium accipiendi profitendique omnem illorum doctrinam." j 10. Insuper quae hac thesi vindicatur veritas fidei, ar­ 420 gumentis partium insequentium a fortiori communitur. Quae vero obiciuntur, idoneam habent solutionem. Etenim a. per illud Zr 54, 12. 13: .ponam . . universos filios tuos doctos a Domino** certe non excluditur ministerium hierarchiae ecclesiasticae, quae exclusio manifesto repugnaret tum intel­ lectui traditionis tum litteris sacris ipsis testamenti sive novi sive etiam veteris (cf. Is 2,3; Jer 3, 15); sed, cum sit docendi ratio duplex, una per exterius verbum, altera nobilior solius Dei propria per gratiam interiorem, quae ipsum exterius ver­ bum comitatur, posterior haec, tacita priore, eademque efficax loco objecto affirmatur (cf. Jo G, 44. 45. 65. 66; Act 16, 14; f Cor 3, 6. 7 ; I Thcs 4, 9), ideo quidem, quod gratia interior in se et in majore sua abundantia intensiva et extensiva (cf. Is 11, 9) ad foedus novum spectat, atque, comparatione inter testamentum novum et vetus instituta, utique dona propria vel praevalentia utriusque proferenda sunt. Ceterum si dictum in doctrinam exteriorem acciperetur, pro tempore testamenti novi doctor visibilis maximus promitteretur ipse Filius Dei ·*·<· Qs F' 1—· H I I I I ' | I Ecdesiasocietasperpetuo inaequalis vindicatur explicando Is 64,12s; Jer31,31 ss. 345 •cf. Heb 1, 1. 2), loquens turn per se turn per legatos participes auctoritatis suae summae atque praesenti tutela sua doctrinam suam salutiferam infallibili ter gentibus omnibus perpetuo pro­ ponentes. Neque mirum est, si causa prima vel potiore in­ dicata causae secundae vel minus principales interdum si­ lentio praetereuntur; exempla exstant in scripturis ipsis (vide fyb 10, 8 ss; Ps 146, 8. 9; Mat 6, 26). Immo etiamsi per particulas negantes ministerium hierarchicum recusari vide­ retur, nondum adversarii vicissent causam, habito ante oculos usu loquendi notissimo hebraeorum, quo solent unum prae­ ferentes alteri non illud magis, hoc affirmare minus, sed prorsus illud affirmare, hoc prorsus negare (cf. 2 Mach 7, 22. 23; Mat 10, 20; Mare 9, 36; Jo 12, 44; Act 5, 4; 1 Cor 3, 7; 15, 10; Eph 6, 12; 1 Thés 4, 8). — Unde jam nulla etiam esse potest difficultas ex Jo 10, 27 vel Jac 1, 5. b. Neque obest nobis 7^r31, 31—34: „Ecce, dies venient, 421 dicit Dominus, et feriam domui Israel et domui Juda foedus novum, non secundum pactum, quod pepigi cum patribus eorum in die, qua apprehendi manum eorum, ut educerem eos de terra Aegypti; pactum, quod irritum fecerunt, et ego dominatus sum eorum, dicit Dominus. Sed hoc erit pactum, quod feriam cum domo Israel: post dies illos, dicit Dominus: Dabo legem meam in visceribus eorum, et in corde eorum scribam eam, et ero eis in Deum, et ipsi erunt mihi in po­ pulum. Et non docebit ultra vir proximum suum et vir fra­ trem suum, dicens: Cognosce Dominum; omnes enim cognoscent me a minimo eorum usque ad maximum, ait Dominus, quia propitiabor iniquitati eorum, et peccati eorum non memorabor amplius/ Enimvero quatenus quidem, pro indole propria testa­ menti novi, scribenda affirmatur lex in cordibus, i. e., largienda fides per caritatem operans, verbum externum hierarchiae di­ vinitus constitutae non magis excluditur, quam loco illo pon­ derato Isaiae, sed potius supponitur (cf. Rom 10, 14—18). Textus vero subjuncti excludentis nonnemini iste videtur esse sensus: In foedere novo aliquando non amplius necesse erit, israelitam alterum ab altero moneri, ut agnoscat Dominum, i. e., Messiam (cf. 23, 6), idque ideo, quod agnitio Messiae veri erit aliquando plane universalis apud ipsos israelitas, pro distincta domo Israel et Juda et foedere novo post pactum a 1 2 346 Hiérarchisé non obest Mat20,25ss; 23,6ss; Jac3,1; lPet5,lss; 1 Jo2,20.27; . >1 patribus violatum, non solum typice, sed historice consideratos. Qui sensus etiam ex eo comprobatur, quod s. Paulus (Rom 11, ut v. 25—32) eundem eventum conversionis omnium israelitarum suo tempore futurae pariter praenuntiat, immo pro hac sua praedictione ipsum vaticinium Jeremiae, quamvis contractius, recitat (v. 27; cf. tamen Is 59, 20. 21 cum 27, 9 secundum LXX), Atqui si hic est loci Jeremiae sensus, docentis hierarchiae munus, pro orationis scopo, ne memoratur quidem; proinde nec negatur. Certe, si ex sententia communiore locus ad fideles omnes legis novae referatur, non contra indolem hu­ manam et effata sacra alia omnis institutio vel sermo mutuus de Deo removetur, sed tantum doctrina scriptionis in cor­ dibus, quae fit per gratiam, Domino soli attribuitur. C. Mat 20, 25 ss (cf. Mare 10, 42 ss vel Luc 22, 25 ss) non reicitur simpliciter principatus sacer neque exercitium ejus, sed potestatis species aliqua, i. e., dominatio herilis, ordinata ad utilitatem non hominum subditorum, sed habentium pote­ statem, vel vituperatur despotismus atque abusus potestatis, vel modus ejus exercendae cum fastu et superbia; immo aliquem debere esse in ecclesia principatum, objectis locis ipsis haud obscure significatur (cf. supra n. 151). — Similiter Mat 23, 6 ss ut non respuitur paternitas creata (cf. 1 Cor 4, 14 17; 1 Pct 5,13; 3 Jo 4), ita neque magistrorum hierarchicorum dignitas repu­ diatur; verum potius reprehenditur ambitio prava titulorum honorificorum atque illud genus magisterii, quod Deo, qui est summus et per se magister, non sit pro recto ordine subjectum (cf. 1 Cor 3, 3—5). — Jac 3, 1 fideles ab ambitioso studio dignitatis vel muneris docendi inde deterrentur, quod ratio severa magistris aliquando danda sit. — Ex dictis nihil ob­ stat, quod / Pct 5, 1—3 vetantur seniores dominari. Quin thesis constabilitur, quod seniores jubentur gregem pascere. Porro nomine cleri, cui seniores non debent dominari, aut in­ telleguntur clerici inferiores, et ipsi a laicis discreti, aut, si accipitur populus, vocabulum illud sensu vero quidem, sed latiore adhibetur. — Quod attinet ad 1 Jo 2, 20. 27, ministe­ rium externum hierarchicum, unde ipsa est epistula Joannis, in unctione docente interiore ut condicio praevia includitur (vide v. 24), sola doctrina haereticorum seducentium exclu­ ditur (v. 26). ; Λ Acil5,-3;lCi>r5,3ss;2Cor8,8;Gal3,28; 1 lliesô,19;l I'et2,ô.9;Apoc 1,6;5,10. 347 d. Nihil negotii facessit nobis Act 15, 23, si secundum 423 antiquiores ac meliores codices, nonnullas versiones, criticos recentiores legatur: o/ ώτόστολοι ‘/.alοι ποεσβίτεροι αδελφοί, quae lectio etiam ex Act Ili, 4 confirmatur. Sin autem legatur: oi àtiatol.ot /.ai oi πςεοβΰτεςοι. v.ai oi αδελφοί, exhibetur quidem ecclesia Hierosolymitana omnis fratres ex gentibus salutans et particeps decreti, de quo agitur; at non ideo eadem ratione omnes concurrisse arbitrandum est, sed pro sua quosque con­ dicione, alios auctoritate fultos, ut erant apostoli, decretum conficiendo, alios, ut fratres simplices, consensum debitum per sanctum Spiritum praestando. — Tum 1 Cor 5, 3—5 dicuntur quidem alii fideles cum judice apostolo congregati, sed non ad judicandum etiam ipsi. Similiter v. 2. 7. 12. 13 respiciuntur ilii, qui sacra apud corinthios jurisdictione potiuntur. e. 2 Cor 8, 8 apostolus scribens: „Non quasi imperans 424 dico1*' non sacram potestatem sibi negat, sed ab imperandi actu quodam abstinere se significat. — Dein Gat 3, 28 diffe­ rentia fidelium ad sanctificationem vel salutem, quatenus sub­ latis formis distinguentibus vitae prioris religiosae, socialis, naturalis jam una sint persona moralis in et cum Christo, non autem sane sub respectu quolibet abnuitur. — 1 Thes 5, 19: „Spiritum nolite extinguere“, si non inhabitatio Spiritus sancti in anima hominis justi vel dona sanctificantia exprimantur, intelleguntur dona gratis data extraordinaria, quae etiam extra hierarchiam reperiri possunt (cf. v. 20; 1 Cor 12, 4 ss; 14; Gal 3, 2—5). f. Denique inaniter opponunt 1 Pct 2, 5. 9: „et ipsi tam- 42â quam lapides vivi superaedificamini, domus spiritualis, sacer­ dotium sanctum, offerre spirituales hostias, acceptabiles Deo per Jesum Christum . . Vos autem genus electum, regale sacer­ dotium, gens sancta, populus acquisitionis, ut virtutes annun­ tietis ejus, qui de tenebris vos vocavit in admirabile lumen suum“; vel Apoc 1,6: „et fecit nos regnuin et sacerdotes Deo et Patri suo: Ipsi gloria, et imperium in saecula saeculorum: Arnen'; Apoc 5, 10: „et fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes, et regnabimus super terramAt enim universitas Christianorum, similiter ac populus typicus Israel totus (Ær 19,6), sacerdotium regale vel regnum sacerdotale non vocatur, quasi omnes singuli vel collecti Christiani proprie sacerdotes sint vel Λ. : 34b Hierarchiae non obstat 1 Pet 2, a. 9; Apoc 1, (5; 5, 10; de sententia Tertulliani, XJ Ο I" reges reipublicae, sed nominari eo potuit, quod per Christum ipsum sacerdotem summum et ministros Christi cultui divino specialiter adscriptos ad Deum Dominum colendum regenda illa esset, quemadmodum societas civilis quoque tota nomine regni honoratur. Immo etiam simplices fideles, sensu quidem mystico sive minus proprio, sacerdotes appellandi sunt, qua­ tenus nempe offerunt Deo sacrificia mystica vel impropria, i. e., hostias spirituales (1 Pel 2, 5), hostiam laudis (Heb 13, 15), immolanda spiritualiter corpora sua (Rom 12, 1), „immaculatas pietatis hostias de altari cordis“ (ex Leonis M. serm. 4. al. 3. c. 1; 3/54, 149), vel etiam quatenus membra sunt unius sacer­ dotis summi Christi (ex Augustini de civ. Dei 1. 20. c. 10; 3/ 41, 676) vel consecrantur per baptisma, h. e., ^sacerdotium laici“ (ex Hieronymi dial, contra luciferianos n. 4; 3/23, 158). Similiter fideles Christi et reges appellari possunt, quoad sunt per gratiam heredes cum Christo ipsius regni caelestis (Lue 22, 29. 30; Rom 8, 17; Eph 2, 6; 2 Tim 2, 12; Apoc 3, 21; 22, 5), proindeque imperabunt aliquando etiam morti et mise­ riis vel adversis omnibus (Rom 5, 17; Apoc 7, 16. 17; 21, 4), nunc jam quidem vitiis imperant; „quid enim tam regium quam subditum Deo animum corporis sui esse rectorem ?“ (ex Leonis M. 1. c.; cf. Jo 8, 32—36). Ad haec videsis Catechismi romani p. 2. c. 7. n. 23. 24. Ipse Tertullianusj quamvis montanista pro matrimonio secundo prohibendo respiciens scripturae verba explicata ex­ aggeret communium fidelium dignitatem, confitetur tamen di­ ligentius examinatus simul discrimen inter clericos et laicos divino jure constitutum, ubi disserit (de exhortatione castitatis c. 7; M 2, 922. 923): rApud nos plenius atque instructius praescribitur, unius matrimonii esse oportere (Tit 1, 6) qui alleguntur in ordinem sacerdotalem. Usque adeo quosdam memini digamos loco dejectos. Sed dices: Ergo ceteris licet quos excipit. Vani erimus, si putaverimus quod sacerdotibus non liceat, laicis licere. Nonne et laici sacerdotes sumus? Scriptum est: ,Regnum quoque nos et sacerdotes Deo et Patri suo fecit' (Apoc 1, 6). Differentiam inter ordinem et plebem constituit ecclesiae auctoritas, et honor per ordinis consessum sanctificatus. Adeo ubi ecclesiastici ordinis non est consessus, et offers, et tinguis, et sacerdos es tibi solus. Tertullianus de sacerdotio communi ; hicrarchac episcopi, presbyteri, diaconi. 349 Sed ubi tres, ecclesia est, licet laici . . Igitur si habes jus sacerdotis in teinetipso, ubi necesse est, habeas oportet etiam disciplinam sacerdotis, ubi necesse sit habere jus sacerdotis . . Omnes nos Deus ita vult dispositos esse, ut ubique sacramentis ejus obeundis apti simus . . Usque adeo, nisi et laici ea observent, per quae presbyteri alleguntur, quomodo erunt prèsbyteri, qui de laicis alleguntur? Ergo pugnare debemus ante ■ laicum jussum a secundo matrimonio abstinere, dum presbyter esse non alius potest, quam laicus qui semel fuerit maritus." Eodem spectant illa (de monogamia c. 12; M 2, 947): „Unde enim episcopi et clerus? nonne de omnibus? Si non omnes monogamiae tenentur, unde monogami in clerum? An ordo f aliqui seorsum debebit institui monogamorum, de quo adlectio fiat in clerum? Sed cum extollimur et inflamur adversus clerum, tunc unum omnes sumus; tunc omnes sacerdotes, quia sacerdotes nos Deo et Patri fecit (Apoc 1,’ 6; 5, 10): cum ad peraequationem disciplinae sacerdotalis provocamur, deponimus infulas, et impares sumus." Quid vero Tertullianus adhuc catholicus senserit, licet colligere ex hac haereticorum vitu­ peratione (de praescript. c. 41; M 2, 56. 57): „Non omittam • · · ipsius etiam conversationis haereticae descriptionem, quam futilis, quam terrena, quam humana sit, sine gravitate, sine auctoritate, sine disciplina, ut fidei suae congruens . . Ipsae mulieres haereticae, quam procaces ! quae audeant docere, contendere, exorcismos agere, curationes repromittere, for­ sitan et tingere. Ordinationes eorum temerariae, leves, in­ constantes: nunc neophytos conlocant, nunc saeculo obstrictos, nunc apostatas nostros, ut gloria eos obligent, quia veritate non possunt. Nusquam facilius proficitur, quam in castris re­ bellium, ubi ipsum esse illic, promereri est. Itaque alius hodie episcopus, cras alius; hodie diaconus, qui cras lector; hodie presbyter, qui cras laicus: nam et laicis sacerdotalia munera injungunt." Demonstratio p. II, qua ex divino jure imprimis episcopi, 427 deinde presbyteri, postremo diaconi hierarchiae accensentur. I. Cum ex priore parte thesis hierarchia in ecclesia per­ ennis esse divino jure debeat, per idem jus divinum ad hierarchiam eos pertinere judicandum est, in quibus ab initio rei Christianae constanter et ubique potestas aliqua sacra ut in sBI |Hl i I I I I I I I 9· I 350 Λ Ex scripturis post apostolos eminent episcopi in ministerio sacro. subjecto prae reliquis fidelibus apparet. Atqui tales sunt maxime quidem episcopi, in gradu altero presbyteri, in tertio diaconi. 428 Prob. min. a. ex scripturis. Nimirum in his ratione ministerii sacri eminere post apostolos conspiciuntur illi, qui ibidem nominantur episcopi, vel etiam, nomine tunc quidem generis adhibito, presbyteri, vel pastores et doctores, vel praepositi (r/ociieiot); quos quidem omnes, variis textibus inter se collatis, easdem personas esse facile percipimus (cf. 1 Pet 2, 25; tum et videas Paulini nolani ep. 121. al. 58. inter augustin. c. 2. n. 9; J/ 33, 465, cum responso Augustini in ep. 149. al. 59. c. 2. η. 11 ; ib. 635). Porro tales vi vocum ipsa tamquam inspectores cum jurisdictione, rectores fidelium, magistri authentici doctrinae salutaris designantur (cf. secun­ £X de nomine episcopi Azzw 4, 16; 31, 14; Jud 9, 28; dum de nomine presbyteri Ex 19, 7; Xum 11, 16; 'Judith 10, 6; 1 Mach 12, 35: cf. et Luc 22, 26 graece). Ad hoc adjuncta quoque explicatione ut eorundem munus exhibetur attendere commisso gregi vel regere ecclesiam Dei (Ac/ 20, 28; cf. v. 17; 14,22), suppositis dotibus tanto officio convenientibus ecclesiae Dei diligentiam habere, simili modo ac quo paterfamilias domui suae praesit (1 Tim 3, 1 — 7), praeesse (7 Tim 5, 17), pervigilare pro animabus subditorum (Jieb 13, 17; cf. v. 24), praecipere et docere, attendere exhortationi et doctrinae (1 Tim 3, 2; 4, 11. 13. 16; 5, 17; 2 Tim 4, 2—5; Tit 1, 9. 13. 14; 2, 15; Ileb 13, 7), moderari cultum divinum publicum (1 Tim 2), ea, quae desunt, corrigere, res divinas digne dispensare, increpare etiam dure, arguere cum omni imperio (Tit 1, 5—13; 2, 15: 2 Tim 4, 2—5), recipere pro judicio exercendo accusationem adversus presbyteros, peccantes coram omnibus terrendi gratia arguere (1 Tim o,19. 20), pascere gregem Dei, sicut decet seniores (aotOj-Ji τίρους), quorum sit consenior (σ» ν/τρεσβίτίρος) ipse s. Petrus, qui exspectent reditum principis pastorum (τον άρχι ταοψίνος) Christi (1 Pet 5, 1—4; cf. 2 Jo 1 ; 3 Jo 1); insuper ut munus eorundem declaratur custodire depositum sacrum fidei, devi­ tando profanas vocum novitates et oppositiones falsi nominis scientiae (/ tim G, 20. 21; 2 Tim 1, 13. 14), procurare erroribus exclusis unuatem tidei (Eph 4, 13. 14), servare mandatum us­ que in adventum Domini nostri Jesu Christi (1 Tim 6, 14), audita commendare fidelibus hominibus idoneis, qui et alios v ·<■ -ο"·'· Ex scripturis in hierarchia eminent episcopi divinitus statuti ; accedunt presbyteri. 35 ] doceant (2 2, 2), consummare sanctos, aedificare corpus Christi (A/// 4, 11 ss), manus imponere, scilicet pro sacris ministris ordinandis (/ 77w 5, 22; cf. v. 17 ss; 4, 14; 2 Tim 1, 6; 7# 1,5). Ex istis autem plane liquet, episcopos tum vere pertinuisse ad hierarchiam, utpote in rebus non solum tem­ poralibus, sed per se spiritualibus vel sacris procurandis occu­ patos, tum pro multitudine et magnitudine officiorum in ordine hierarchico eminentem locum tenuisse. — Ceterum divina ipsa voluntate episcopos, universim sumptos, in ecclesia statui sicut per argumentum modo positum ostenditur, ita etiam sat diserte verbis illis indicatur Act 20, 28: „Attendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuit episcopos regere ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo“. Similiter ex Eph 4, 11 ipse Christus cum apostolis, prophetis, evangelistis etiam pastores et doctores dedit. Item memorantur in scriptura presbyteri, ii quidem, qui 429 subjecti fuerint judicio episcopi proindeque episcopo haud dubie inferiores, ex 1 Tim 5, 19. 20: „Adversus presbyterum accusationem noli recipere, nisi sub duobus aut tribus testibus. Peccantes coram omnibus argue, ut et ceteri timorem habeant.u Presbyteri ejusmodi inveniuntur hinc quidem et ipsi sacra pote­ state aliqua instructi, illinc in ecclesia particulari etiam plures, regendi sive uni episcopo moderanti ecclesiam particularem totam sibi assignatam sive ipsis apostolis ecclesias particulares personaliter et immediate gubernantibus. Huc spectat Act 11, 30; 15, 2. 4. 6. 22. 23; 16, 4: ,.tradebant eis, custodire dogmata, quae erant decreta ab apostolis et senioribus (πρεσβυτερών), qui erant Jerosolymis“ ; Act 21, 17. 18: „introibat Paulus nobiscum ad Jacobum, omnesque collecti sunt seniores (b/ ιτρεσβί'τερηι)“; Jac 5, 14. 15: „Infirmatur quis in vobis? inducat presbyteros ecclesiae, et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini; et oratio fidei salvabit infirmum, et alleviabit eum Dominus; et si in peccatis sit, remittentur ei.“ Porro ampli­ tudo potestatis sacrae his presbyteris inditae ex traditione accuratius definienda erit; unde quandam partem potestatis sacerdotalis, in episcopis quidem plenae, i. e., potestatem con­ ficiendi corpus Domini reale, remittendi peccata et pleraque alia sacramenta ministrandi corpori Christi mystico, presbyteris (latam noscimus; quo tractatus vani de sacramentis singulis ■m A 352 * ■ ft iJ scripturi· diaconi hicrarchae inferiore·; Patre· do dlipoiitlunc hierarchic·, referuntur. Quamquam aetate prima ministri sacri Christiani sacerdotio primi vel secundi ordinis aucti, episcopi vel pres­ byteri, ut discernerentur a judaicls, non appellabantur sacer­ dotes, ut nec diaconi le vitae. ’ no Praeterea in verbo Dei scripto diaconi comparent, neque solum sensu latiore, quo hierarchae generatim ipsique apo­ stoli, quin immo Christus, pro salutari suo ministerio, diaconi vocari possunt et vocantur (ut 1 Tim 4, 6; 2 Cor 3, 6; Eph 3,7; Ram 15, 8), sed significatione strictiore, qua tamquam ordo sacer diversus episcopis et presbyteris diaconi opponuntur. Isti autem ipsa diaconorum, i. e., ministrorum appellatione, utrisque inferiores exhibentur; eorumque ut officium reprae­ sentatur, jubente utique episcopo, praedicare, baptizare, mini­ strare, sive assistendo sacerdoti sacrificanti vel dispensando fidelibus eucharistiam, id quod post apparuit, sive obeundo sacrum ministerium mensarum, custodiendo videlicet et distri­ buendo eleemosynas pro Christi pauperibus oblatas; cujus quidem mensalis ministerii necessitas etiam occasionem prae­ buit primos diaconos manibus impositis, certe secundum Do­ mini voluntatem, constituendi. De hac constitutione et de muneribus, quibus diaconi, nominatim Stephanus et Philippus, fungebantur, legesis Aci 6—8 coi. 21, 8; tum etiam vide Phil 1, 1; 1 Tim 3, 8 — 10. 12. 13: «Diaconos similiter pu­ dicos, non bilingues, non multo vino deditos, non turpe lucrurn sectantes: habentes mysterium fidei in conscientia pura. Et hi autem probentur primum, et sic ministrent, nullum crimen habentes . . Diaconi sint unius uxoris viri, qui filiis suis bene praesint et suis domibus. Qui enim bene ministra­ verint, gradum bonum sibi acquirent, et multam fiduciam in fide, quae est in Christo Jesuu. I». Quoniam de traditione temporum recentioruin theoretica vel practica dubium nullum esse potest, Patrum non nisi anti­ quiorum, praesertim apostolicorum, testimonia proferimus. Per quae hierarchia ecclesiastica ita constituta sistitur, ut primum locum obtineant episcopi, alterum presbyteri, tertium diaconi, ut episcopo regenti et docenti in ecclesiis singulis subsint cum fidelibus simplicibus ministri sacri omnes, pro ipsis quoque functionibus sacerdotalibus vel liturgicis, legitime quidem, ob­ eundis. Et haec dispositio hierarchica exhibetur tamquam inv EtPiUibu» sunt divinilti* Mutuli praecipue episcopi, 9ρω>τος τοϊς λαϊ/.οίς ιτροστόγμασιν δίδεται). Unus­ quisque nostrum, fratres, in suo ordine cum bona conscientia praescriptam ministerii sui regulam non transgrediens, honeste Deo gratias agat.“ Unde simul confirmatur, id quod jam per se patescit, verbis ejusdem Patris supra (n. 48) positis non uni­ verse constitutionem ipsam sacrorum ministrorum, sed solum quondam statuendi modum consilio apostolico adseribi. Quodsi Clemens loco eodem superiore, fortasse ob scripturam (Is G0, 17) ibi modo suo recitatam, episcoporum tantum et diaconorum expressam mentionem facit, sacerdotes tamen ordinis secundi comprehendit vel certe, generatim quidem, non excludit, ut colligimus ex typo nunc ipsum explanato et ex admonitione ejus pridem (n. 372) appellata, qua plurcs in ecclesia una Corinthiorum presbyteri memorantur, vel ex sententiis auctoris '•ancti occurrentibus in epistula eadem aliis consimilibus (η. 1. instanter Ignatius inculcat (ad smyrnacos n. 8. <); F 1, 241): 482 .Omnes episcopo obtemperate, ut Jesus Christus patri, et pres­ byterio ut apostolis; diaconos autem revereamini ut Dei mandatum ifk ΙκΜρ). Separatim ab episcopo nomo quid- f ; A ÏS 4« ' ; 354 Ignatius et Polycarpus de statutis divinitus episcopis, presbyteris, diaconis. Ü ib Mycarpus, Dodrinoduod. apoet., Pastori ! ermae de episcopis, presbyteris,diaconis. 355 voluntate ejus ambulare. Similiter diaconi in conspectu justi ­ quam faciat eorum, quae ad ecclesiam spectant. Aralida’.(βέβαια) tiae ejus inculpati esse debent sicut ministri Dei et Christi, eucharistia habeatur illa, quae sub episcopo peragitur vel sub non hominum . . Bonum . . est, abscindi a cupiditatibus hujus eo, cui ipse concesserit. Ubi comparuerit episcopus, ibi et mundi . . Quare oportet ab his omnibus abstinere, subici multitudo sit, quemadmodum ubi fuerit Christus Jesus, ibi autem presbyteris et diaconis tamquam Deo et Christo . . Et catholica est ecclesia. Non licet sine episcopo neque baptizare presbyteri sint ad commiserationem proni, misericordes erga neque agapen celebrare; sed quodeumque ille probaverit, hoc cunctos, aberrantia reducentes, visitantes infirmos omnes, non et Deo est beneplacitum, ut firmum et validum sit omne, quod neglegentes viduam aut pupillum aut pauperem; sed ,solliciti peragitur. Rationi ceterum convenit, iterum sobrios fieri semper de bono coram Deo et hominibus' (2 Cor 8, 21), ab­ et, dum adhuc tempus habemus, ad Deum per paenitentiam stinentes ab omni ira, acceptione personarum, judicio injusto, redire. Bonum est, Deum et episcopum honorare. Qui honorat longe recedentes ab omni avaritia, non cito credentes adversus episcopum, a Deo honoratus est; qui clam episcopo aliquid aliquem, non severi nimium in judicio, scientes, nos omnes agit, diabolo servit." Legas ib. n. 12 (F 1, 245). Idem auctor debitores esse peccati.u scribit (ad ephesios n. 2—4; F 1, 175—177): „Decet itaque vos omnibus modis glorificare Jesum Christum, qui glorificavit Etiam in Doctrina duodecim apostolorum haec praecipiuntur vos, ut in oboedientia una perfecti (πατ ματισμένοι), subjecti (n. 14. 15; F 1, CLXXI—CLXXIII): „Die dominica autem episcopo et presbyterio, per omnia sanctificati sitis . . Ante­ convenientes frangite panem et gratias agite, postquam de­ verti vos admonere, ut uniamini in sententia Dei. Etenim licta vestra confessi estis, ut sit mundum sacrificium vestrum. Jesus Christus, inseparabilis nostra vita, sententia patris est, Ûmnis vero, cui est controversia cum amico suo, ne conveniat ut et episcopi, per tractus terrae constituti, in sententia Jesu vobiscum, donec reconciliati sunt, ne inquinetur sacrificium Christi sunt. Unde decet vos in episcopi sententiam concur­ vestrum. EIoc enim est dictum a Domino: ,In omni loco' et rere, quod et facitis. Nam memorabile vestrum presbyterium, «.-mpore ,offeratur mihi sacrificium mundum, quoniam rex dignum Deo, ita 'coaptatum est episcopo, ut chordae citharae. magnus sum, dicit Dominus, et nomen meum mirabile in gen­ Propter hoc in consensu vestro et concordi caritate Jesus tibus' (Mal 1, 11. 14). Constituite igitur vobis episcopos et Christus canitur. Sed et vos singuli chorus estote, ut con­ diaconos (χίΐοοτονμσατε ovv εαυτόίς ΙπΊσ’/.όπΌνς v.cà ôiÿpcô)Ovç)u, soni per concordiam, melos Dei recipientes in unitate, cantetis t h. e,, vel curate, ut ordinentur vobis, vel eligite, proponite voce una per Jesum Christum patri, quo et vos audiat et (constituendos (cf. Aci 14, 22 et 2 Cor 8, 19 cum Act 6, 1 ss), agnoscat ex iis, quae bene operamini, membra esse vos filii -dignos Domino, viros mansuetos et arg’enti non cupidos et ipsius. Utile itaque est, in immaculata unitate vos esse, ut veraces et probatos; vobis enim ministrant et ipsi ministerium et semper participetis Deo." Videsis etiam ib. η. 1. 5. 20 prophetarum et doctorum. Ne igitur contemnatis eos; ipsi enim (F 1, 175. 177. 191); ad magnesios n. 2—4. 6. 7. 13 I sunt honorati inter vos una cum prophetis et doctoribus.u — (Æ 1, 193-197. 201); ad trallianos η. 1. 7. 12. 13 (F 1, 203. i Ad haec in Pastore Hermae, legimus (vis. 2. c. 4; F 1, 351): 207—211); ad philadelphenses inscript. et n, 1. 2. 4. 7. -Venit anus iecclesia) et interrogavit me , an librum jam de8. 10 (Z' 1, 225—233); ad Polycarpum inscript, et n. 4—6 dissem presbyteris. Negavi me dedisse, Bene, inquit, fecisti; 251). — Polycarpus, ipse episcopus Smyrnaeorum habeo enim verba aliqua addere. Cum ergo finiero omnia icf. Ignotu ep. ad magnesios c. 15 vel inscript. ep. ad verba, per te nota fient electis omnibus. Scribes igitur duos I olycarpum; Z 1; 201. 247) ita loquitur (inscript. ep. ad libellos et mittes unum Clementi", apici certe presbyterorum phiiippenses; Z 1, 267): „Polycarpus et qui cum eo presby­ vel episcopo, „et unum Graptae. Mittet ergo Clemens in ex­ teri , et ib. n. n. b; Z 271—273): ..Scientes ergo, quod teras civitates; illi enim mandatum est (έπιτέτραττται); Grapte .Deus non irridetur' Gal 6, 7), debemus digne mandato ac autem monebit viduas et orphanos. Tu autem leges in ista 23* 3ί)6 Hermas, Irenaeus, Tertullianus, Clemens alex, de episcopis, presbyteris, diaconi», civitate cum presbyteris, qui praesunt ecclesiae/ Vel etiam (vis. 3. c. 5; F 1, 361): „Audi nunc de lapidibus, qui vadunt in aedificationem. Lapides igitur quadrati et albi et congru­ entes commissuris suis, hi sunt apostoli et episcopi et doctores et diaconi, qui ambulaverunt in sanctitate Dei et episcopatum gesserunt et docuerunt et ministraverunt caste et sancte electis Dei, alii dormientes, alii adhuc viventes". Cf. et ib. c. 9; (F 1, 371—373) vel sim. 9. c. 26. 27 (F 1, 545—549). 434 Irenaeus quoque docet (1. 4. c. 26. n. 2; J/ 7, 1053.1054): „Eis qui in ecclesia sunt, presbyteris obaudire oportet, his qui successionem habent ab apostolis, sicut ostendimus; qui cum episcopatus successione charisma veritatis certum, secun­ dum placitum Patris acceperunt: reliquos vero, qui absistunt a principali successione, et quocunque loco colligunt, suspectos habere, vel quasi haereticos, et malae sententiae, vel quasi scindentes, et elatos, et sibi placentes, aut rursus ut hypo­ critas, quaestus gratia et vanae gloriae hoc operantes. Omnes autem hi deciderunt a veritate/ — Vel Tertullianus (de baptismo c. 17; J/ 1, 1218): -Dandi quidem (baptismum habet jus summus sacerdos, qui est episcopus. Dehinc pres­ byteri et diaconi, non tamen sine episcopi auctoritate, propter ecclesiae honorem. Quo salvo, salva pax est. Alioquin etiam laicis jus est/ De Valentino gnostico medii saeculi II idem Tertullianus narrat (adv. valentinianos c. 4; M 2, 546): rSperaverat episcopatum Valentinus, quia et ingenio poterat et eloquio. Sed alium ex martyrii praerogativa loci potitum in­ dignatus, de ecclesia authenticae regulae abrupit." — Vel Clemens alex, (strom. 1. 6. c. 13; J/ 9, 327 ss): „Hic quoque in ecclesia progressiones (ττροζοττώ i episcoporum, presbytero­ rum. diaconorum, sunt, ut arbitror, imitationes gloriae ange­ licae, et illius oeconomiae ac dispensationis, quam dicunt scripturae exspectare illos qui, insistentes vestigiis aposto­ lorum, vixerunt in perfectione justitiae convenienter evangelio. Hos sublatos in nubibus scribit apostolus, primum quidem diaconos futuros, deinde cooptandos esse in presbyteratum profectu gloriae: ,gloria enim differt a gloria* (cf. 1 Cor 15,41. donec creverint in .virum perfectum* (Eph 4, 13)/ Atque (in libro rQuis dives salvetur" n. 42; M 9, 647): rCum . . post tyranni obitum e Patmo insula (Joannes apostolus) Ephesum Episcopi elc divinitus statuti probantur, praeter traditionem, ex charactere sacro. 1 < I i J I 357 rediisset, vicinas quoque gentes rogatus visebat, partim quidem ut episcopos constitueret, partim vero ut integras ecclesias disponeret ac formaret, partim etiam ut unumquemque eorum, quos Spiritus designaret, in clerum cooptaret.u — Eodem pertinent constitution-uni, quae dicuntur apostolicae, 1. 2. c. 26 i.l/ 1, 666. 667); 1. 8. c. 4 (J/ 1, 1070. 1071); canonum} qui tjtoslolici vocantur, v. g. 1—3 (apud Hefele, Conciliengeschichte, Aufl. 2, Bd 1, 800); Pseudo-Clementis ep. ad Jacobum inscript. et n. 2. 3. 5—7. 12. 14—18 (J/ 2, 31 ss) ; concilii nicaeniIcn. 2—9. 12.13. 15. 16. 18. 19 (Z7 1, 323 ss), unde accipiatur 18 (ib. 331): .Pervenit ad sanctum magnumque concilium, quod in quibus­ dam locis et civitatibus, presbyteris gratiam sacrae commu­ nionis diaconi porrigant; quod nec regula, nec consuetudo tradidit, ut ab his qui potestatem non habent offerendi, illi qui offerunt, Christi corpus accipiant. Nec non et illud innotuit, quod quidam diaconi ante episcopos sacra oblata con­ tingant (οτί ipij τινές των διακόνων καί ποδ των Ιπιοκόπων τις αγαοιοτι ας ατΐτονται). Haec igitur omnia resecentur, et in sua diaconi mensura permaneant: scientes quod episcoporum quidem ministri sunt, inferiores autem presbyteris habentur. Per or­ dinem ergo post presbyteros gratiam sacrae communionis ac­ cipiant, aut episcopo eis, aut presbytero porrigente. Sed nec sedere in medio presbyterorum diaconis liceat: quia si hoc fiat, praeter regulam et ordinem probatur exsistere. Si quis autem etiam post has definitiones obedire noluerit, a ministerio riy διακονίας') cessare debebit“ ; adde canones 1—4 de ordina­ tionibus olim attributos concilio cuidam carthag. /J' a. 398 ι// 1, 978. 979; cf. Z) 50—52). 2. Aliunde constat, diaconis, presbyteris, episcopis vi 435 sacrae ordinationis conferri sacram quandam potestatem, ce­ teris baptizatis minime communem, minorem quidem diaconis, majorem et sacerdotalem presbyteris, maximam ipsamque plenitudinem potestatis conficiendi sacramenta episcopis; pa­ riter autem constat, eam potestatem inamissibilem exsistere per characterem, similiter atque in baptismo, animae im­ pressum indelebilem et sacramentalem. Atqui eo ipso primum perspicimus, statui diaconos, presbyteros, episcopos institutione non humana, sed divino jure, illo scilicet eodem, quo character supernaturalis tribuatur; tum vero etiam intellegimus, illa pleni- >·< —— - o5S 1 H vino jure sunt praecipue episcopi ut sacerdotes summi et successores aposloloiuw, 436 fi * > I * tudine sacerdotalis potestatis, jure divino non nisi episcopis jam consecratis indita, per idem jus divinum importari spe­ cialem eorundem prae aliis omnibus capacitatem ipsius regi­ minis et magisterii ecclesiarum suscipiendi; nam ea plenitudo sola ad consecrandos sacros quoslibet ministros ecclesiae ad ministrandae conservandaeque necessarios extenditur; et pe· culi aris quidem illamet capacitas nomine episcoporum ipso, vel solis consecratis dato, indicatur. 3. Ex Christi et Dei voluntate certe ii hierarchiam ecclesiasticam constituunt, qui ab antiquo tempore in serie in­ violata, ordine diverso nunquam commutata, apostolorum successores simpliciter et prae aliis habebantur. Atqui continui apostolorum successores simpliciter et prae aliis, ut diaconis ipsisque presbyteris, utique secundum aliquid pote­ statis sacrae in episcopis collectae itidem succedentibus, ha­ bebantur ab antiquo tempore episcopi; quamquam non sane sensu pleno omnes et singuli episcopi succedebant vel succe­ dunt singulis apostolis, tot scilicet episcopi apostolis solis duodecim vel tredecim iisque adhuc vivis et facultate extra­ ordinaria auctis (cf. th. VII. p. III), verum singuli quidem agnoscuntur tantum ex majore quadam potestatis similitudine, nec nisi omnes in collegio episcopali uno perfecte succedere • · collegio uni apostolico. Praeter testimonia, quae protulimus, Gregorii M., Hieronymi, Cypriani (n. 47), Tertulliani (n. 215), Irenaei (n. 49 434), hoc accipe Cypriani (ep. 42 ad Cornelium n. 3, M 3, 7071: „Hoc . . vel maxime, frater, et laboramus et laborare debemus, ut unitatem a Domino et per apostolos nobis successoribus traditam, quantum possumus, obtinere curemus/ — Pariter Eusebius < hist. eccl. 1. 3. c. 4; M 20,219), catalogos episcoporum confecturus, loqui se velle praemonet „de prima apostolorum successione (πεοί της πρώτης αποστολών ôiaôo'/j$).u — Ita et Padanus (ad Sympronian. ep. 1. n. 6; M 13, 1057): nDenique et episcopi, apostoli nominantur, sicut de Epaphrodito Paulus edisserit: ,Fratrem et commilitonem', inquit, ,meum; vestrum autem apostolum' (Phil 2, 25). Si ergo et lavacri et chrismatis potestas, majorum et longe charis­ matum ad episcopos inde descendit, et ligandi quoque jus adfuit atque solvendi. Quod etsi nos ob nostra peccata temerarie vindicamus, Deus tamen illud, ut sanctis et apostolorum ca- b Ditino jure sunl praecipue episcopi, ut successores apostolorum et ex typico V. T. 35<| 'thedram tenentibus, non negabit; qui episcopis etiam Unici sui nomen induisit." — Cum his cohaeret, quod antiquitus episcoporum sedes, saltem cum addito, vocabantur apostolicae, ut a Paulino nolano (ep. 3. al. 44. ad Alypium n. 1; J/ 61, 162) vel a Gregorio turonensi (hist, francor. 1. 4. n. 26; M 71, 290), quod episcopi assumpti dicebantur in apostolorum sortem, ut colligas ex Paulino nunc laudato (ep. 42. al. 32. ad Florentium I n. 3; J/ 61, 380), quod episcoporum munus nominabatur apo I stolatus, ut a Sidonio Apollinari (1. 6. ep. 4; M 58, 554) vel ab Avito viennensi (ep. 37; JZ 59, 253. 254). — In scriptura ipsa recolatur munus apostolorum Alat 28, 18—20 idemque com­ paretur cum munere consimili tradito (ex n. 428) episcopis, qui hinc apparent successores; insuper videas Act 1, 20; 2 Tun 4, 5. 6; 1 Pct 5, 1. 2. — Cf. s. Thomae S. theol. 3. q. 67. a 2. ad. 2. 4. Hierarchiam ecclesiae novi testamenti adumbrabat hier- 437 archia synagogae (cf. Is 66, 21). Atqui haec ex summo sacer­ dote, sacerdotibus secundi ordinis, levitis ministrantibus com­ ponebatur. Unde illam utriusque hierarchiae similitudinem ipsi Patres celebrant. Ita constitutiones apost. (1. 8. c. 46; J/ 1, 1151 ss): „Moses, cum divinam legislationem consti­ tueret, distinxit quaenam oporteret peragi a pontificibus, quaenam a sacerdotibus, quaenam a levitis, ac distribuit uni­ cuique cultum proprium suoque ministerio convenientem . . Ceterum quae sub nobis acta sint, forsitan non ignoratis. Scitis enim omnino episcopos, presbyteros et diaconos a nobis (apostolis) prece ac manuum impositione nominatos esse, qui differentia nominum differentiam quoque rerum ostendant . . A Domino edocti rerum consequentiam, episcopis quidem quae ad pontificatum pertinent (τ« αρχαρωσίνης) assignavimus, presbyteris vero quae ad sacerdotium (rei r/5 ίερωσόνης), dia­ conis autem quae ad ministeria utrisque impendenda (r« της προς «ιαρητίρονς ôtav.oriaç), ut quae ad cultum Dei spectant, pure celebrentur." — Ad haec resumantur verba Leonis Al. in. 286) et Clementis romani (n. 431). 5. Unde jure statuit concilium tridentinum (s. XX III. 43g c. 4. de sacr. ordinis; D 837): „Quod si quis omnes Christianos promiscue novi testamenti sacerdotes esse, aut omnes pari inter se potestate spirituali praeditos affirmet, nihil aliud B! 360 Solleinnilcr accensenlur hicrarchiae praecipue episcopi; non obest scripturi facere videtur, quam ecclesiasticam hierarchiam, quae est ut castrorum acies ordinata, confundere: perinde ac si contra b. Pauli doctrinam omnes apostoli, omnes prophetae, omnes evangelistae, omnes pastores, omnes sint doctores. Proinde sacrosancta synodus declarat, praeter ceteros ecclesiasticos gradus, episcopos, qui in apostolorum locum successerunt, ad hunc hierarchicum ordinem praecipue pertinere, et positos, sicut idem apostolus ait, a Spiritu sancto regere ecclesiam Dei; eosque presbyteris superiores esse, ac sacramentum con­ firmationis conferre, ministros ecclesiae ordinare, atque alia pleraque peragere ipsos posse, quarum functionum potestatem reliqui inferioris ordinis nullam habent/ Et (ib. cn. 6; D 843): „Si quis dixerit, in ecclesia catholica non esse hierarchiam divina ordinatione institutam, quae constat ex episcopis, pres­ byteris et ministris, anathema sit/ Vide ib. cn. 7 (2? 844). — Ita et concilium vaiicanum (s. IV; IJ 1667): „Quemadmodum.. Pastor aeternus) apostolos, quos sibi de mundo elegerat, misit, sicut ipse missus erat a Patre: ita in ecclesia sua pastores et doctores usque ad consummationem saeculi esse voluit. Ut vero episcopatus ipse unus et indivisus esset, et per cohae­ rentes sibi invicem sacerdotes credentium multitudo universa in fidei et communionis unitate conservaretur, beatum Petrum ceteris apostolis praeponens in ipso instituit perpetuum utriusque unitatis principium ac visibile fundamentum, super cujus fortitudinem aeternum exstrueretur templum, et ecclesiae coelo inferenda sublimitas in hujus fidei firmitate consurgeret/ Re­ vise ib. c. 3 (supra n. 234). — Praeterea cf. damn, errorem 4 Marsilii Patavini (D 426), damn, articulum 14 Joannis Wiklef 490), damn, articulum 17. 18 Joannis Hus (Z> 538. 539), articulum 25 ex iis, de quibus suspecti tunc interrogandi erant (I) 569). . M j 6. Pro difficultatibus solvendis haec teneantur: a. Frustra presbyteriani ad scripturae locos eos provocant, ubi et epi- I scopis fit presbyterorum appellatio (ut Aci 20, 17. coi. v. 28; i 1 Pet 5, 1 coi. v. 2). Inde enim, sicut et ex Patribus quibusdam I vetustioribus, ut Ircnaeo (vide n. 434), utique concluditur, in principio ecclesiae nomen presbyteri latiore et generali quo- I dam sensu usurpatum esse ad designandum sacerdotem non bolum secundi, sed etiam primi ordinis; minime vero sequitur, ’ tpbcopis vel presbyteris non pbstiit A.ct 20| 1/, 1 1 cl o,1, I liil 1,1,1 Tim 3,1 ss. 3b 1 eos quos ex usu hodierno jam specifico presbyteros vocamus, non constituisse ordinem ab episcoporum ordine distinctum eoque inferiorem; et re vera, presbyteri et episcopi, licet foret quondam unum nomen, non tamen exstitisse unam eandemque rem, est ex documentis aliis exploratum. b. Quodsi alibi (Phil 1, 1 ; Z Tim 3, 1—13) presbyteris 440 omissis episcopi diaconique soli memorantur, hoc vel ex eo I explicatur, quod presbyteri, propter sacerdotium ideoque munia I plura non ita multum ab episcopis distantes, hisce nominatis simul J comprehenduntur, vel quod in episcopo ut sacerdote presbyter I continetur, vel demum ex defectu facti potius quam juris, quatenus I illa prima ecclesiae aetate nondum ubique completa hierarchia fuerit. In rem Chrysostomus (in 1 Tim hom. 11. n. 1; M 62, 553): .Postquam de episcopis dixit, iliorumque formam descripsit, indicavitque quid habere, a quibus abstinere debeant, relicto I presbyterorum ordine, ad diaconos transiit. Quare? Quia non multum spatii est inter presbyteros et episcopos: nam etiam presbyteri docendi munus acceperunt et ecclesiae praesunt^, sane cum et sub episcopo vel ex delegatione vel ad tempus, -ac quae ille de episcopis dixit, etiam presbyteris competunt. Sola namque ordinatione (ytiqoTovia)u, spectata scilicet pote­ state conficiendi sacramenta episcoporum consecratorum omnino propria, „superiores sunt, et hinc tantum videntur presbyteris praestare". — Similiter Hieronymus (ep. 146. al. 85. ad Evangelum n. 2; M 22, 1194. 1195): „Presbyter et episcopus, aliud aetatis, aliud dignitatis est nomen. Unde et ad Titum et ad Hmotheum de ordinatione episcopi et diaconi dicitur (Tit 1 ; 1 1 im 3): de presbyteris omnino reticetur: quia in episcopo et presbyter continetur." — Epiphanius vero scribit (haer. 75. sive 55. n. 5; -1/ 42, 510): „Non intelligit (Aerius) apostolum, cum recens adhuc esset christiani dogmatis propagatio, pro re nata scripsisse; nam ubi jam episcopi constituti fuerant, ad episcopos et diaconos scribebat. Neque enim subinde omnia ab apostolis ordinari poterant. Et quidem presbyteris in primis ac diaconis opus erat; a quibus videlicet ambobus ecclesiastica negotia administrari possunt. Quare ubi nondum episcopatu dignus aliquis occurrerat, nullus ei loco propositus est episcopus. At ubi et necessitas postulabat, nec eorum, qui episcopatu digni erant, copia deerat, ibi episcopi consti· J: I ► 362 Vindicatur differentia episcoporum a presbyteris; potestas sacra cooptan.IL tuti. Sed cum haud magna multitudo foret, reperiri nulli potuerunt, qui presbyteri crearentur: unde solo episcopo con­ tenti fuerunt. Sine diacono vero episcopus esse non potest. Quare in id apostolus incubuit, ut ministrandi gratia episcopo diaconi suppeterent. Itaque cum nondum ecclesia suis omnibus functionibus expleri posset, per illud tempus istiusmodi singu­ lorum locorum status exstitit. Neque vero ulla res est, quae ab initio suis omnibus numeris absoluta fuerit; sed procedente demum tempore, sua opportunitatibus omnibus ad perfectionem accessio contigit.u ej . 441 c. Hinc nulla jam est inde difficultas, quod comitate quadam ab episcopis presbyteri sunt appellati compresbyteri, sicut etiam diaconi interdum condiaconi; etenim qui sunt episcopi, ipsius utique presbyteratus et diaconatus dignitatem obtinent. Accommodate Chrysostomus (in Phil hom. 1. η. 1; J/ 62, 183): „Vel hodie multi episcopi ita scribunt: compresbytero, et condiacono.u Exemplum praebet Cyprianus (supra n. 418 vel et ep. 45. n. 1; M 3, 710j et Augustinus (ep. 149. al. 59. c. 1. η. 1 ; M 33, 630). -9K 442 Demonstratio p. Ill, qua ponimus, divino juro non nisi ipsa potestate sacra in hierarchiam consortes vel successores adlegi. Enimvero constituuntur homines hierarchiae Christianae membra per impertitam ipsis potestatem sive conficiendi sacra sive etiam fideles gubernandi docendique. Atqui potestas prior, quae ex parte, minima quidem, reperitur in diaconis, ex parte potiore in presbyteris, tota in episcopis, divino jure communi­ catur tantum per potestatem sacram episcopi consecratricem, prorsus independenter ab omni potestate laica, immo, si con­ sideres validitatem actus solam, independenter a quavis, etiam sacra, humana jurisdictione. Quae veritas cum uberius alio loco, scilicet disputatione de sacramento ordinis, ex traditione theoretica et practica probanda sit, verbis paulo ante (n. -440) propositis Chrysostomi haec modo addimus Epiphanii (haer. 75. sive 55. n. 4; J/ 42, 507): „Totum illud (quod Aerius effudit) stoliditatis esse plenissimum prudens quisque facile perspicit, velut cum episcopum ac presbyterum adaequare conatur. Hoc enim constare qui potest? Siquidem episcoporum ordo ad gignendos patres praecipue pertinet. Hujus enim est patrum Episcopus solus ordinal; lanium per potestatem sacram est jurisdictio sacra. 3ββ I I I I i ! ! I [ I I I I 1 in ecclesia propagatio. Alter cum patres non possit, filios ec­ clesiae regenerationis lotione producit, non tamen patres aut magistros. Quinam vero fieri potest, ut is presbyterum con­ stituat, ad quem creandum manuum imponendarum jus nullum habeat? Aut quomodo presbyter episcopo dici potest aequalis? Verum Aerium istum nimia quaedam procacitas aemulatioque decepit.1·' — Ipse Hieronymus (ep. 146. al. 85. ad Evangelum n 1; J/22, 1194): „Quid . . facit excepta ordinatione episcopus, quod presbyter non faciat ?“ — Praeterea vide constitui, apost. 1.8. c. 4. 16. 17. 46 (J/ 1, 1071. 1114. 1115. 1154. 1155); can. j/w/. 1. 2 (apud Hefele, Conciliengeschichte, Aufl. 2, Bd 1, 800); concilii nicaeni I. cn. 4. 8 (graece). 19 {H 1, 323. 325 ss. 331; cf. D 19. 20); can. carthag. de ordinationibus 2—4 (D 50—52). — Cf. etiam 2 Tini 1, 6 ss; 1 Tini 4, 11 ss; 5, 22. — Nimirum cum hierarchia veteris testamenti ad certas quasdam familias coartata esset proindeque secundum carnalem generationem pro­ paganda, in testamento novo propagatio fit per generationem spiritualem, i. e., per characterem spiritualem impressum animae in sacra ordinatione, quae est ex ipso testamento novo η επίΰεσις των χειρών, manuum impositio, vel, saltem ex lingua graecorum ecclesiastica, γειροτονΐα, manuum protensio aliqua excellens; quocum charactere, nisi ponatur obex, gratia sanctificans sacramentalis jung'itur. Hinc illud est Leonis M. (serm. 3. al. 2. c. 1; j\I 54, 145): „Cessante privilegio patrum, et familiarum ordine praetermisso, eos rectores ecclesia ac­ cipit, quos Spiritus sanctus. praeparavit, ut in populo adop tionis Dei, cujus universitas sacerdotalis atque regalis est, non praerogativa terrenae originis obtineat unctionem, sed dignatio coelestis gratiae gignat antistitem.11 Sed et potestas altera, regendi nempe docendique, per potestatem tantum sacram, quae aut ipsa mittat aut certe hominem divinitus mittendum eligat designetve, cum plena independentia ab arbitrio laicorum, continenter communicatur. Sane sicut potestas communicanda, ita potestas communicans vel ad communicandum quomodocumque conferens est supernaturalis ideoque positivae et immediatae divinae institutionis. Ergo inest illis omnibus et solis, qui ad eam exercendam positive ab ipso Domino mittuntur missione sive immediata sive saltem mediata, qua quidem missione donatio potestatis con- 364 Caicum jus statuendi hierarchas nullum, spectata et re prima, apostolica,antiqua. tinetur (vide Rom 10, 15). Atqui primum hominum laicorum multitudo, id quod pro argumento jam sufficeret, nusquam apparet a Deo Domino missa. Quin etiam non missa ea di­ vinitus apparet; videlicet quemadmodum ab initio ecclesiae fundator Deus et homo pro suprema sua in caelo et in terra potestate omnem potestatem hierarchicam in paucis apostolis solis collocavit, plane independenter a coetu reliquo fidelium, ita idem voluit, per eandem potestatem hierarchicam in aevum omne futurum non populum universum, sed homines selectos ad potestatem sacram plusve minusve participandam cooptari, cum independentia simili a voluntate hominum laicorum. Ad quod ostendendum 444 1. conducunt argumenta, quae pro parte I. et II. hujus thesis jam attulimus. 445 2. Ad haec ne indicium quidem ullum deprehenditur con­ stitutionis ecclesiasticae ingenti mutatione in aliam ita versae, ut primo hierarchica potestas in apostolis solis integra ex­ sisteret, deinde vero vel ex toto vel ex parte, ut pro ministris sacris constituendis, in multitudine populi sedere radicaliter inciperet. 446 3. Immo potius apostoli non tantum ipsi se constanter ut ministros Christi, non delegatos populi, exhibent (v. g. Aci 10, 41. 42; 1 Cor 4, 1 ; 2 Cor 5, 18—20), verum etiam alios ministros sacros auctoritate propria constituunt, eosdemque iterum alios etiam episcopos per se instituere jubent, nulla vel levissima injecta mentione potestatis cujuscumque, quae in populo fideli agnoscenda sit. Vide Aci 14, 22; 1 Tim 1, 3; Tit 1, 5—7. . 447 4. Idem testificatione antiquitatis christianae confirmatur; qua jus asciscendi homines in ministerium sacrum magistratui sacro ita attribuitur, ut sive generatim laica auctoritas sive speciatim principatus laicus vel civilis qualiscumque, etiam Christianus, a negotio memorato removeatur. Praeter verba Clementis romani et Ircnaei (n. 48. 49) haec habeto canonis 31 ex iis, quos vocant apostolicos (al. 29 ; apud Hefele, Conciliengeschichte, Aufl. 2, Bd 1, 809): „Si quis episcopus saeculari­ bus potestatibus usus ecclesiam per ipsos obtineat, deponatur, et segregentur omnes, qui illi communicant.“ — Concilii nicaenil quoque en. 4. iste legitur (Z/ 1, 323): -Episcopum convenit Laicnm jus statuendi hierarchos nullum ex sententia antiquitatis. maxime quidem ab omnibus qui sunt in provincia episcopis ordinari (ν.αΐΐΐστασίΐια) . . Firmitas autem (το δέ//.ΐρος) eorum quae geruntur, per unamquamque provinciam metropolitano tribuatur episcopo.“ — Et canon laodicen. 13 (Z/ 1, 783): „De eo quod non sit populis concedendum, electionem facere eorum qui altaris ministerio sunt applicandi" ; vide et cn. 12 (ib.). — Vel concilii nicaeni /Z, oecumenici VII, cn. 3 (D 246): „Omnis electio a principibus facta episcopi aut presbyteri aut diaconi irrita maneat . . Oportet enim, ut qui provehendus est in episco­ pum, ab episcopis eligatur." — Vel etiam conciliiconstantinop. IV. oecumenici VIII, cn. 22 (D 278): „Promotiones atque consecra• · · · · tiones episcoporum, concordans prioribus conciliis, electione ac decreto episcoporum collegii fieri, sancta haec et universalis synodus definit et statuit, atque jure promulgat, neminem lai­ corum principum vel potentum semet inserere electioni vel promotioni patriarchae vel metropolitae aut cujuslibet episcopi ne videlicet inordinata hinc et incongrua fiat confusio vel con­ tentio, praesertim cum nullam in talibus potestatem quemquam potestativorum vel ceterorum laicorum habere conveniat, sed potius silere, ac attendere sibi . . Quisquis autem saecularium principum et potentum vel alterius dignitatis laicus adversus communem ac consonantem atque canonicam electionem ec­ clesiastici ordinis agere tentaverit, anathema sit, donec obediat et consentiat in hoc, quod ecclesia de electione ac ordinatibne proprii praesulis se velle monstraverit." — His concordat Coclestmus I scribens (ep. 5. al. 3. ad episcopos per Apuliam et Calabriam constitutos; M 50, 436. 437): „Quae . . a nobis res digna servabitur, si decretalium norma constitutorum pro aliquorum libito, licentia populis permissa, frangatur? Audi­ vimus quasdam propriis destitutas rectoribus civitates episcopos petere sibi velle de laicis . . Quod numquam auderent, si non quorumdam illic his consentiens sententia conniveret . . Talibus itaque, fratres carissimi, qui juris nostri, id est, canonum guber­ nacula custodimus, necesse est obviemus: hisque fraternitatem vestram epistolis commonemus, ne quis laicum ad ordinem clericatus admittat. . Docendus est populus, non sequendus." — Eodem spectat concilii later. I cn. 4. et 10 (Γ) 303. 305), ubi est finita pugna de investituris, h. e., de consuetudine prava principum laicorum non solum assignandi res temporales epi- 366 Laicum jus statuendi hierarchas nullum et ex praxi ecclesiae el doctrina sollemni. . 'Μ Qj scopis legitime electis, sed ipsos eligendi. — Insuper videas I damnatum a Joanne XXII errorem 3 Marsilii Patavini (/>425).Ita et Clemens 1’/ interrogat patriarcham armenorum (apud Raynaldum, annal, eccl., ad a. 1351, n. 3): „Si credidisti et credis, neminem de dignitate episcopali ad archiepiscopalem, patriarchalem, vel catholicon posse transferri auctoritate pro­ pria, nec etiam auctoritate cujuscumque principis saecularis, sive rex fuerit, sive impérator, vel quicumque alius fultus | qualicumque potestate et dignitate terrena.u · 5. Theoriae praestitutae ipsa ecclesiae praxis semper re­ spondebat; qua ministri sacri nunquam censebantur populi ministri neque, etsi erat occasio adeo frequens vel cotidiana, a populo instituebantur neque ab hoc deponebantur neque puniebantur neque utcumque ab eo judicabantur; neque etiam a sententia hierarchiae in causa fidei vel sacrae disciplinae ad votum universitatis hominum fidelium, per suffragia col­ lecta exquirendum, fiebat unquam appellatio; neque unquam Christianorum multitudo ullam legem ecclesiasticam ferebat neque consensu demum suo robur conciliabat latae. Atqui ista omnia eatenus tantum explicantur, quatenus pars • nulla · potestatis sacrae, nominatim constituendi membra hierarchiae nulla plane facultas, sive actualis sive solum radicalis,• penes · populum invenitur. 6. Ex dictis patet, sollemnem in hac causa concilii tridentini enuntiationem non nisi fidei avitae exactam declarationem esse. Ita illud (s. XXIII. c. 4. de sacr. ordinis; D &>!)·. „Docet in­ super sacrosancta synodus, in ordinatione episcoporum, sacerdotum et ceterorum ordinum, nec populi, nec cujusvis saecu­ laris potestatis et magistratus consensum, sive vocationem, sive auctoritatem ita requiri, ut sine ea irrita sit ordinatio: quin potius decernit, eos, qui tantummodo a populo, aut sae­ culari potestate ac magistratu vocati et instituti, ad haec ministeria exercenda ascendunt, et qui ea propria temeritate sibi sumunt, omnes non ecclesiae ministros, sed fures et la­ trones per ostium non ingressos habendos esse.“ Respondet cn. 7 (D 844): „Si quis dixerit, episcopos non esse presbyteris superiores, vel non habere potestatem confirmandi et ordinandi: \el eam, quam habent, illis esse cum presbyteris communem; v(“1 ordines ab ipsis collatos sine populi vel potestatis saecu- Laicum jus statuent! i hierarchxs nullum ; non obest Act 6,lss nec Cyprianus vel LeoM. 367 I laris consensu aut vocatione irritos esse, aut eos, qui nec ab ecclesiastica et canonica potestate rite ordinati, nec missi sunt, sed aliunde veniunt, legitimos esse verbi et sacramentorum ministros, anathema sit.“ Legas et rejectam a Pio VI pro­ positionem pistoriensem 2. 3 (Z) 1365. 1366) vel syllabi Pii IX propositionem 50. 51 (Z) 1598. 1599). 7. Nova huic parti confirmatio per ea adicietur, quae de 450 suprema et independente pontificis romani potestate sacra disseremus. 8. Nec prodest adversariis provocare a. ad Act 6, 1—6. 451 At enim ibi populus quidem traditur testimonium bonae famae reddidisse, ut et externorum aestimatio de ministris sacris or­ dinandis attendebatur (cf. 1 Tini 3, 7)', apostoli autem consti­ tuisse diaconos perhibentur. Neque etiam ex iis, quae apostoli vel per prudentiam vel per caritatem populo concesserunt, jus divinitus populo datum conjectare licet. ; . b. Ex doctrina Cypriani (ep. 68. n. 3-5; M 3, 1023 ss) 452 et Leonis M. (ep. 10. c. 4. 6 vel ep. 14. al. 12. c. 5; .1/ 54, 632 ss. 673) potest quidem plebs testimonium de promovendis clericis praebere vel etiam ex concessione prudentis caritatis, quodammodo postulare seu petere promo­ tionem et eatenus concurrere ad actum electionis proindeque sensu latiore quopiam eligere. Attamen iisdem locis plebs clericis opponitur, qui eligendi, proprie scilicet, habeant fa­ cultatem; nam ex Cypriano id curandum est, ut ^episcopus deligatur plebe praesente, quae singulorum vitam plenissime novit et uniuscujusque actum de ejus conversatione perspexit^, „ut de universae fraternitatis suffragio et de episcoporum qui in praesentia convenerant . . judicio episcopatus“ deferatur; et ex Leone sunt exspectanda vel quaerenda „vota civium, testimonia populorum . . honoratorum arbitrium, electio clericorum“, „ille omnibus praeponatur quem cleri plebisque con­ sensus concorditer postularit: ita ut si in aliam forte personam partium se vota diviserint, metropolitan! judicio is alteri prae­ feratur qui majoribus et studiis juvatur et meritis: tantum ut nullus invitis et non petentibus ordinetur, ne civitas episcopum non optatum aut contemnat, aut oderit, et fiat minus religiosa quam convenit, cui non licuerit habere quem voluit.u Medium autem cognoscendae qualitatis bonae ordinandorum, quod prae ·>τ • rZ- ï ü : »1 3681-aicum jus nullum statuendi hierarchas ex solutis objectionibus; partes episcoporum. < · -Γ * CT Qj 'a àtiis aptis populi testificatione continetur, jure tantum ecclesia stico adhibitum tunc esse, satis significat ipse Cyprianus, cum illud non ubique, sed nfere per provincias universas* receptum usu indicet, velut conveniens exemplis per scripturam ipsam suppeditatis. Unde interventus laicus, interdum tumultuosus vel jam minus utilis, deinde etiam exclusus est; et in uni­ versum ab exordio ecclesiae usque ad hunc diem varia pro temporum locorumve varietate viguit disciplina in episcopis constituendis, ipsa potestate legitima hierarchica eam aut de­ cernente aut certe approbante. Ex dictis eorum quoque in­ tellegentiam veram assequeris, quae narrat Cyprianus (ep. 52. n. 8; J/ 3, 770 ss) de Cornelio episcopo romano facto „a plurimis collegis . . qui tunc in urbe Roma aderant*, facto „de Dei et Christi ejus judicio, de clericorum pene omnium testimonio, de plebis quae tunc adfuit suffragio, et de sacer­ dotum antiquorum et bonorum virorum collegio.* 453 c. Similiter sicubi etiamnum in ministris sacris arcessendis homines laici partem quandam, instituendos nominando vel praesentando, habeant, eadem facultas non est laicorum illorum ex se propria, sed a sacra potestate per benignam conces­ sionem aliquam derivata, ideoque sacra potestas est et ipsa et a sacra potestate superiore pendet. 454 d. Quae autem ex ratione a Richer io obiciuntur, turpi laborant confusione subjecti potestatis vel eorum, in quibus est potestas, et finis potestatis vel eorum, pro quibus eadem potestas instituta est, qui sane sunt fideles omnes (cf. 1 Cor 3,2$). Et ipso oculi, quo homo videat, exemplo ad conclusionem Richerio contrariam pervenitur; cum enim vis videndi utilis sit homini toti, non tamen est in omnibus ejus membris. Prae­ terea principium: «propter quod unumquodque tale, et illud magis*, a quo quis quaerat sibi opem, absurde ad finales causas secundum mentem adversariam quidem applicatur; quod et exempla obvia patefaciunt Nec fas est indolem ecclesiae, utpote societatis supernaturalis et positive a Deo institutae, ex ipsa natura civilium societatum definire; idque nefas est, quaecumque sententia de subjecto primario civilis auctoritatis antefertur (cf. s. Thomae S. theol. 3. q. 1. a. 3). * |. 455 Demonstratio p. ΪΛ. Et quatenus quidem loco isto epi­ scopis, romano paulisper praetermisso, ex voluntate Christi ί Dirioo jure singuli stint episcopi pro singulis ecclesiis ex scriptura et Patribus. 3f,oc, parum concinunt. Itaque potius solvimus 24* I • i 372Vnwsepiscopusecclesîaeunîvin 1363). 37t) *uccosio perpetua primatus Petti piobatur ex verbis Christi, ecclesiae fonna prima, Demonstratio. 1. lamdiu perseverare debet fundamentum, uniens et firmans domum superstructam, quamdiu perseverat ipsa domus. Atqui domus ecclesiae divinitus aedificatae debet ex voluntate Christi ad finem saeculorum usque firma contra quosvis impetus hostiles stare (th. XII); fundamentum autem hujus domus, per primatum jurisdictionis exercendum, non est a Domino statutum nisi unus cx omnibus selectus Simon Petrus (th. III). Ergo primatus idem jurisdictionis, auctore Christo ipso, perpetuo durare in ecclesia debet. Atqui Petrus in per­ sona sua non erat permansurus semper, sed clarificaturus morte sua Deum {Jo 21, 19). Ergo restat, ut ex institutione Domini perpetuus sit primatus Petri in Petri successoribus, vel ut serie nunquam interrupta unus semper in ecclesia sit, qui potestatem datam primum Petro habeat et exerceat in ec­ clesiam universam. Et vero sensus integer verborum Christi promittentis uni Petro dignitatem petrae {Mat 16,18 col. 7,24.25), per rem expressam plane manifestus, talis est: ego constituam ecclesiam meam super te, velut fundamentum firmum in per­ petuum, serie scilicet successorum continua permansurum, unde efficiatur atque efficietur, ut ecclesia, conatibus malis nullis, quamvis continuis, evertenda, immobilis statura sit et ipsa in perpetuum. 169 2. Simile argumentum inde petitur, quod unus Petrus auctus est a Christo potestate clavium suprema ad ligandi solvendique actus deducenda in regno Christi et pro regno finem nunquam habituro, quod unus Petrus designatus est fraternitatis omnis confirmator contra insidias satanae aetate nulla quieturi, quod ipse unus est a Domino nominatus pastor super agnos Christi atque oves, i. e., gregem Domini universum, saeculo quovis utique sub cura pastoris cujusdam summi exstaturum. Nimirum ex voluntate Domini Petrus munere perpetuo primatus per se vel successores suos fungi debet. 3. Perennis est censenda ex fundatoris voluntate eccle­ siae forma visibilis ea, quae, nullo facto indicio futurae muta­ tionis, ab initio ecclesiae est inserta, vel potius qua constituta est ecclesia ipsa demum condita (cf. n. 410). Atqui, ut ostensum est, forma primitiva a Domino electa est monarchica, creato nempe uno supremo visibili ecclesiae rectore. Ergo rector 468 ■ «Mal 28,18 ss, nominibus cccleeiae, ni corpons, ex synagoga typica, ex Patribus, 377 talis etiam post Petrum continuo ecclesiam ex voluntate Christi regere debet. Quae ipsa perpetuitas primatus et ex eo con­ firmatur, quod secus providisset Christus tam potens ecclesiae praesidium et unitatis centrum pro aetate ea, qua foret minus adhuc necessarium, subtraxisset autem idem ipsum tunc, cum, jam extraordinariis apostolorum donis desinentibus et regno Christi latius diffuso gentesque adeo dissonas indole ac mo­ ribus complectente, magis vel maxime ecclesia, et loco et tempore catholica, praesidio illomet coepisset indigere. Atqui coicere oeconomiam ita comparatam est absurdum. 4. Et sane ex Mal 28, 18—20 potestas omnis sacra, si 471 non et omnium singulorum ad collegium apostolicum spectan­ tium, certe collegii universi, disponente Domino, perpetua esse debet. Atqui eatenus est perpetua, quatenus perpetuus est primatus Petri; primatus enim est potestas aliqua praecipua, immo plane singularis, idemque est potestas collegio essen­ tialis, quia pro collegrio ipso est principium unitatis. 5. Ad eandem conclusionem ducit nos consideratio no· 472 minum variorum, i. e., regni, civitatis, domus, ovilis, quibus ecclesia, utique perpetua, divinitus describitur (n. 414), qua­ tenus ita unus rex, civium praefectus, paterfamilias, pastor supremus pariter futurus in perpetuum indicatur. 6. Ecclesia perennis debet, auctore ipso Deo, esse per­ 473 petuo corpus unum aspectabile, utique organicum (n. 414). Atqui talis corporis est proprium caput unum a membris re­ liquis distinctum, idque non primarium solum, sed etiam sub Christo secundarium visibile. 7. Hierarchia ecclesiae respondet hierarchiae synagogae 474 typicae. Atqui, considerata quidem jurisdictione sacra, toti synagogae unus pontifex summus semper conspicuus praeerat. 8. Hanc veritatem fundamentalem praedicant Patres, ubi verba in evangeliis Simoni Petro dicta etiam ad successores Petri referunt, ubi petram ecclesiae insuperabilem extollunt, ubi cathedram Petri, super quem fundata sit ecclesia, aetate adhuc sua stantem exhibent, ubi Petrum semper in succès soribus quidem vivere et judicium exercere asseverant, ubi Petrum in potestate clavium recipienda personam ecclesiae gessisse contra montanistas et novatianos statuunt, ubi pri­ matum Petro ad efficiendam ecclesiae unitatem impertitum ·■ · y J- - > • - 3,8 bucc^ic perpetua divinitus statuta primatus s. Petri probatur traditione. * est>e docent. \ ide e. g. verba superius allata Cypriani(n 27 1281 Pirmilianiin. 68), ()/Λζ/ζ\η. 92. 236), Paeraniin'. 87),Ambrosii C'hrysoslonn\n. 164), I lierany nu\x\.87.236 ),. lugusfini\ n. <0.112.124\ Philippi legati in concilio ephesino (n. 71), Thcodoreti (n. 184), Leonis J/. (n. 147), Gelasti I (n. 148), Pelagii II (ib.), .Maximi marly r is (n. 102), Mi talia ni (n. 148), Bedae (n. 92), Theodori sfuditae n. 148. 165 , Leonis IX (n. 149), Bernardi (n. 149 165), Innoccntii III (n. 106. 149. 166. 174), Georgii trapczuntiiiyi. 140). — Adiciamus hanc sententiam Cypriani(ep. 40. al. 43. n.5; .1/4,336;: _l)eus unus est et Christus unus, et una ecclesia, et cathedra una super petram1) Domini voce fundata.“ — Ita et Augustinus ide agone christiano c. 30. n. 32; J/ 40, 308): „Non . . sine causa inter omnes apostolos hujus ecclesiae catholicae personam sustinet Petrus; huic enim ecclesiae claves regni coelorum datae sunt, cum Petro datae sunt.a — Vel Leo M. (serm. 3. al. 2. c. 2. 3; M 54, 145. 146): „ Firmitas fundamenti, cui totius ecclesiae superstruitur altitudo, nulla incumbentis sibi templi mole lacessit (al. lassescit). Soliditas enim illius fidei, quae in apostolorum principe est laudata, perpetua est; et sicut permanet quod in Christo Petrus credidit, ita permanet quod in Petro Christus instituit . . Manet ergo dispositio veritatis, et beatus Petrus in accepta fortitudine petrae perseverans, suscepta ecclesiae gubernacula non reliquit . . Si quid itaque a nobis recte agitur, recteque discernitur, si quid a miseri­ cordia Dei quotidianis supplicationibus obtinetur, illius est operum atque meritorum, cujus in sede sua vivit potestas, et excellit auctoritas." — Cum Leone I concinit Leo XIII nuper de primatu Petri docens (encycl. de unitate ecclesiae, 29. jun. 1896): „Ejusmodi autem principatum, quoniam constitutione ipsa tem­ perationeque ecclesiae, velut pars praecipua, continetur, vide­ licet ut principium unitatis ac fundamentum incolumitatis per­ petuae, nequaquam cum beato Petro interire, sed recidere in ejus successores ex alio in alium oportuit . . Cum ecclesiam divinus auctor fide et regimine et communione unam esse de­ crevisset, Petrum ejusque successores delegit in quibus prin cipium foret ac velut centrum unitatis." — Ab aliis testimoniis hic proferendis abstinemus, quia quibus successio in primatu 1 i In editione vindobonensi liartel legit potius: „super Petrum.*4 .J- .... -5m- Successio perpetua divinitus statuta primatus s. Petri probatur ex convenientia. 370 I i Petri specialiter pontifici romano in thesibus sequentibus asse­ ritur, iisdem veritas quoque generalis, i. e., aliquem debere esse semper in primatu Petri ex ordinatione Domini succes­ sorem, continetur ac denuo enuntiatur. {). Accedit argumentum haud contemnendum convenientiae. 476 Nimirum auctore ipso Christo ecclesia universa debet in per" petuum prae se ferre formam societatis, i. e., unitatem, fidei quidem, cultus, communionis, effingendam et conservandam vi principii consentanei, h. e., etiam exterioris; quod principium a Domino electum credere non licet nisi auctoritatem aliquam semper vivam eandemque non sane naturalem nec politicam, sed supernaturalem sacram; neque etiam auctoritas haec est pacto ullo posita in coetu fidelium cunctorum democratico, neque in episcopis omnibus et singulis, cum hi appareant inter sese independentes et ecclesiarum dumtaxat particula­ rium rectores (cf. th. II. et XIII). Itaque solum superest, ut principium unitatis aut reperiatur in aristocratico episcoporum omnium collegio, per vota plura causas majores decidente, aut in una quapiam persona, quae in monarchae modum habens plenitudinem potestatis ecclesiam gubernet universam. Atqui prior hypothesis est parum verisimilis. Etenim repugnat illa analogiae cum regimine ecclesiarum particularium divinitus instituto, de quo per argumenta propria quoque constat. Praeterea oriri possunt controversiae, quae celerem requirant compositionem, et pericula, quibus a suprema potestate re­ medio prompto occurrendum sit; atqui difficile saepius et longum est concilia universalia cogere vel etiam pastorum super orbem terrae dispersorum suffragia colligere. Ergo videtur prorsus forma regiminis monarchica a Domino delecta pro ecclesia sua esse. Consequens idem aliis momentis rationum roboratur, ut 477 contemplatione regiminis vigentis per auctorem naturae in ipsa societate domestica, in plerisque societatibus civilibus, regiminis dictatoris ad tempus necessitatis publicae constitui interdum soliti, regiminis divine ordinati synagogae, regni denique ipsius et unius Dei. E re scribit Hieronymus (ep. 125. al. 4. ad Rusticum monachum n. 15; J/ 22, 1080): „Etiam muta animalia, et ferarum greges, ductores sequuntur suos. In apibus principes sunt, grues unam sequuntur ordine litte- M Î I k 1 r 380 Successio perpetua primatus Petri confirmatur convenientia et solutu dubiis. V ·<·< ευ rato, imperator unus, judex unus provinciae. Roma ut con­ dita est, duos fratres simul habere reges non potuit, et par­ ricidio dedicatur. In Rebeccae utero Esau et Jacob bella gesserunt (Gen 25, 22). Singuli ecclesiarum episcopi, singuli archipresbyteri, singuli archidiaconi, et omnis ordo ecclesia sticus suis rectoribus nititur. In navi unus gubernator, in domo unus dominus, in quamvis grandi exercitu unius signum exspectatur." Cf. in. 47) verba Cypriani. — Insuper expe­ rientia teste sectae supremo uno rectore destitutae dilabuntur, cum ecclesia romana pastori uni summo parens unitate jugiter emineat et floreat. Cujus capitis virtutem pro tuenda unitate inimici quoque ipsi ecclesiae perspectam probe habent; ideo enim contra principium unitatis idem potissimos conatus suos derigunt. — Rationem autem a priori, cur constitutio monarchica sit, per se quidem, optima ideoque a Christo dilectae sponsae suae data, reddit s. Thomas hanc, quod „illud . . quod est per se unum, potest esse causa unitatis convenientius quam multi uniti- (S. theol. 1. q. 103. a. 3; quocum vide contra gent. 1. 4. c. 76). — Ouodsi imperio monarchico mere humano ex defectu subjecti potestatis incommoda nonnulla sunt admixta, haec praerogativis a se communicatis vel minuere vel etiam tollere Deo facile est. Ceterum licet ecclesiae gubernatio sit simpliciter monarchica, h. e., penes unum ita plene subditam habentem sibi ecclesiam totam, ut ex nullo ipse pendeat, com­ modis tamen aristocratiae, quin et democratiae, ecclesia non privatur; nam ex divina institutione monarchae est adjunctus coetus optimatum, i. e., episcoporum; tum vero neque summus pontifex neque ceteri episcopi hereditaria successione digni­ tatem suam consequuntur, verum ex populo omni optimi qui­ que promoveri ad eandem possunt. 478 10. Pro objectionibus solvendis haec notato: Primatus erat personalis Petro eo sensu, ut non esset aliis cum Petro tem­ pore uno eodemque obtinendus, at non sensu eo, ut esset datus Petro tamquam homini privato sive ad peculiarem Petri utilitatem ideoque cum Petri morte exstinguendus: ordinatur enim primatus, ut gratia gratis data, in bonum aliorum, ecclesiae scilicet universae. Unde etiam meritum congruum personale Petri nequaquam id effecit, ut primatus a Christo institueretur, sed ut Petrus potius quam alius in Successor Petri in primatu probatur episcopus romnnns 389 : „Ipsa quoque sancta romana ecclesia summum et plenum primatum et principatum super universam ecclesiam catholicam obtinet; quem se ab ipso Domino in beato Petro apostolorum principe sive vertice, cujus romanus pontifex est successor, cum potestatis plenitu­ dine recepisse veraciter et humiliter recognoscit. Et sicut prae ceteris tenetur fidei veritatem defendere: sic et si quae de fide subortae fuerint quaestiones, suo debent judicio de­ finiri Ad quam potest gravatus quilibet super negotiis ad ecclesiasticum forum pertinentibus appellare: et in omnibus causis ad examen ecclesiasticum spectantibus ad ipsius potest judicium recurri: et eidem omnes ecclesiae sunt subjectae, ipsarum praelati obedientiam et reverentiam sibi dant. Ad hanc autem sic potestatis plenitudo consistit, quod ecclesias ceteras ad sollicitudinis partem admittit; quarum multas et patriarchales praecipue diversis privilegiis eadem romana ecclesia honoravit, sua tamen observata praerogativa tum in generalibus conciliis, tum in aliquibus aliis semper salva/ — Concilium florentinum statuit (in decreto unionis graecorum; D 589): „Diffinimus, sanctam apostolicam sedem, et romanum pontificem, in universum orbem tenere primatum, et ipsum pontificem romanum successorem esse beati Petri principis apostolorum, et verum Christi vicarium, totiusque ecclesiae Siccwsor Petri pontifex roinanue probatur, ut legifer, consensu etiam practice. 393 caput et omnium Christianorum patrem1) ac doctorem existere; et ipsi in beato Petro pascendi, regendi ac gubernandi univer­ salem ecclesiam a Domino nostro Jesu Christo plenam pote­ statem traditam esse; quemadmodum etiam in gestis oecumeI picorum conciliorum et in sacris canonibus continetur/ — I Quae quidem concilium vaticanum (s. IV. c. 2—4; D 1670 ss) rursus confirmavit. Prob. pars altera minoris, argumenti supra (n. 481) positi, i. e., doctrinae veterum agendi rationem respondisse. a. Ejus est primatus in ecclesiam universam, cujus est 1 leges ferre validas pro ecclesia universa, leges universales i sanctione apposita urgere, authentice interpretari vel etiam in iisdem dispensare. Atqui tale jus, ecclesia agnoscente, in antiquitate ipsa exercebat episcopus romanus. Prob. min. Disciplinam Victoris I erga asianos consuetu­ dinem ecclesiae romanae in celebrando paschate suscipere recusantes Eusebius sic describit (hist. eccl. 1. 5. c. 24; ■ .1/ 20, 498): „A7ictor quidem romanae urbis episcopus illico omnes Asiae vicinarumque provinciarum ecclesias tanquam contraria rectae fidei sentientes a communione abscindere conatur (άποτέμνειν, ώς ετεροδοξοίσας, της κοινής ενώσεως πειçirrca); datisque litteris universos qui illic erant fratres pro­ scribit, et ab unitate ecclesiae prorsus alienos esse pronuntiat. \ erum haec non omnibus placebant episcopis. Proinde Victorem ex adverso hortati sunt, ut ea potius sentire vellet quae paci et unitati caritatique erga proximum congruebant . . Ex quo­ rum numero Irenaeus . . A^ictorem . . decenter admonet, ne integras Dei ecclesias morem sibi a majoribus traditum custo­ dientes a communione abscindat/ Videlicet non jus Victoris in dubiùm vocatur, sed ejus usus minus utilis a nonnullis ducitur. — Similiter Stephanus I asianis haereticos rebapti­ zantibus excommunicationem comminatus est, ut ex epistula Dionysii alexandrini ad Sixtum (Xystum) II Stephani succes­ sorem scripta et ab Eusebio (hist. eccl. 1. 7. c. 5; M 20, 646) f 'i Hinc titulus sacer patris vel papae, datus jam Eleuthero (ex Eusebii hist. eccl. 1.5. c. 4; .1/20, 439), velut per excellentiam romano pontifici adhaesit; cui quidem ille, cum olim in ecclesia communis esset aliis, maxime episcopis (cf. v. g. Cassiani de cocnobior. inst. prnef.; M 49, 55. 57), a saeculo V reservari coepit ita, ut reliquis etiam expresse postea negaretur (videsis Hefdc, Conciliengeschichte, Aufl. 2, Bd 4, 653). 495 31 ‘4 Successor Petri pont ilex romanus probatur, ut legifer, ipso consensu practice, citata constat (cf. Cypriani ep. 74. ad Pompejum n. 8; .4/3, 1133; Firmiltani ep. 75. ad Cyprian, n. 24; .1/ 3, 1174). Vide et Vinceniii Hrin. commonit. 1 n. 6 (J/ 50, 645 ss). — Synodus arelatensis a. 314. ad Sylvestrum I (// 1, 263): „Primo loco de observatione paschae dominicae, ut uno die et uno tempore per omnem orbem a nobis observetur, et juxta consuetudinem litteras ad omnes tu dirigas.u — Et 7.eo M. (ep. 96. al. 76. ad Ravennium arelat ; J/ 54, 945): ..Ad praecipuum religionis nostrae pertinet sacramentum, ut in festivitate paschali nulla sit toto orbe diversitas. Et quia hoc divina institutio et paterna traditio ad nostram sollicitudinem voluit pertinere, fraterni­ tatem tuam solemniter admonemus ut pascha Domini" anni sequentis 452 -celebrandum nobis die decima calendarum aprilium recognoscas." — Cum ipsum oecumenicum concilium nicaenum I icn. 15; H 1, 330) et sardicense (cn. 1; H 1, 638) episcoporum ab una in aliam sedem transitionem vetuisset, nihilominus teste Socrate (hist. eccl. 1. 7. c. 36; J/ 67, 819; cf. Bonifatii / ep. 15; J/ 20, 779 ss) episcopus romanae urbis Perigenem pro ecclesia patrensi ordinatum constitui Corinthi in metropolitana sede jussit, atque, ut narrat idem Socrates (ib. c. 36. 40; J/ 67, 818. 830), Proclus, quamvis episcopus urbis cyzicenae nominatus, in episcopali solio constantinopolitano collocatus est, exhibitis ab imperatore Theodosio Coelestini episcopi romani litteris, rquas ille Cyrillo Alexandriae episcopo et Joanni antiocheno et Rufo thessalonicensi in eam rem miserat, docens nihil obstare quominus is qui alicujus ec­ clesiae nominatus sit, aut reipsa exsistat episcopus, ad aliam ecclesiam transferatur/ — Namque agebat antistes romanus ex principio, quod Gelasius I his enuntiat (ep. 9. ad episcopos Lucaniae c. 1; J/ 59, 48): ^Necessaria rerum dispensatione (al. disputatione vel dispositione) constringimur, et apostolicae sedis moderamine convenimur, sic canonum paternorum de creta librare, et retro praesulum decessorumque nostrorum praecepta metiri, ut quae praesentium necessitas temporum restaurandis ecclesiis relaxanda deposcit, adhibita considera­ tione diligenti, quantum potest fieri, temperemus." — Ex Ittiirgta gracca (13. aug., apud Nilles, Kalendarium manuale 1, _44. 245) s .Maximus -divino zelo velut igne succensus antiquiorem Romam venit et papae beatissimo Martino suasit successor Petri pontifex romanUB probatur, ul judcxsuminus, ipso consensu practice). 395 [naohwrtr), ut peculiarem synodum congregaret atque duces in impio dogmate eorum, qui unam in Christo voluntatem ' somniabant, anathemate percelleret?' b. Illius agnoscitur re ipsa potestas jurisdictionis in ec- 497 clesiam universam, ad quem deferuntur causae finiendae ex parte qualibet ecclesiae, vel ad cujus tribunal sacrum fiunt pro ultima sententia ferenda ab aliis judiciis quibuscumque appellationes. Atqui haec cernitur antiqua esse ecclesiae omnis erga pontificem romanum se gerendi ratio. Prob. min. Illa sunt Tertulliani jam montanistae de pon- 498 tifice romano, sive Zephyrino sive Callisto 7, verba (de pudiI citia c. 1; M 2, 980 ss): „ Audio etiam edictum esse propo« situm, et quidem peremptorium; pontifex scilicet maximus, quod est episcopus episcoporum, edicit: ,Ego et moechiae et fornicationis delicta poenitentia functis dimitto' . . Sed hoc in ecclesia legitur, et in ecclesia pronuntiatur, et virgo est? Absit, absit a sponsa Christi tale praeconium . . Erit igitur et hic adversus psychicosu, i. e., catholicos, «titulus . . Nun­ quam societatis repudium delicti praejudicium est, quasi non facilius sit errare cum pluribus, quando veritas cum paucis ametur? Cf. et ib. c. 13. et 21 (JZ 2, 1003. 1024. 1025) vel Philosophumenon 1. 9. n. 12 (JZ 16, 3385 ss). — Et iterum Tertullianus scribit (adv. Praxeam c. 1; M 2, 155. 156): «Idem (Praxeas) tunc episcopum romanum, agnoscentem jam prophe­ tias Montani, Priscae, Maximillae, et ex ea agnitione pacem ecclesiis Asiae et Phrygiae inferentem, falsa de ipsis pro­ phetis et ecclesiis eorum asseverando, et praecessorum ejus auctoritates defendendo, coegit et litteras pacis revocare jam I esse, indicat Eusebius dicens (hist. eccl. 1. 6. c. 36: JZ 20, 598): .Ad Fabianum romanae urbis episcopum, et ad complures alios I ecclesiarum antistites de recta fidei suae ratione epistolas scripsit. I Etiam clarius Hieronymus (ep. 84. al. 65. ad Pammachium et Oceanum n. 10: JZ 22, 751): «Ipse Origenes in epistola, quam scribit ad Fabianum romanae urbis episcopum, poenitentiam agit, cur talia scripserit, et causas temeritatis in Ambrosium refert, quod secreto edita in publicum protulerit.“ — Huc spectat etiam illud factum ab Athana iio relatum (ep. de sen- -Ο 39b Successor Petripontitex romunus probatur, ut judex summus, Ipso consensu practice, tentia Dionysii n. 13; J/ 25, 499): nCum Dionysius episcopus (alexandrinus) . . epistolam . . contra Sabellii haeresim ad Ammonium et Euphranorem, studio religionis permotus, scrip­ sisset, quidam ex ecclesia fratres, sanae quidem doctrinae homines, non sciscitati tamen eum qua de causa ita scripsisset, Romam se contulere, iliumque apud cognominem Dionysium romanum episcopum accusarunt. Quibus ille auditis, una scripsit et contra Sabellii sectatores et contra eos qui ejus essent sen­ tentiae, quam cum post Arius protulisset, ab ecclesia est ejectus . . Misit quoque ad Dionysium litteras, ut indicaret, qua de re accusatus ab illis fuisset. Ille vero quamprimum sui purgandi causa libros edidit, quos inscripsit ,Elenchus*' et ,Apologia*. Hic animadvertas velim exsecrandam Christi hostium officinam, et quo pacto ad suam ipsi ignominiam haec moverint: cum enim Dionysius romanus episcopus adversus eos etiam scripserit, qui dicunt Filium Dei creaturam et rem factam esse, liquido constat, non jamprimum, sed olim quo­ que ab omnibus anathemate damnatam fuisse Christi hostium arianorum haeresim. Deinde cum Dionysius alexandrinus epi­ scopus de epistola sua sese purgarit, palam est illum nec ejus fuisse sententiae quam ei ascribunt, neque omnino prava Arii doctrina imbutum fuisse.^ 499 In causa Athanasii ita scribit Julius I (ep. ad antiochenos n. 13; J/ 8, 896): „Non . . suo motu, sed accersitus ac litteris nostris acceptis, (Athanasius) huc accessit. “ Eodem pertinet illud concilii sardicensis (ep. ad eccl. alex.; H 1, 655 ss): „Aequitas judicii fratris et coepiscopi nostri Julii liquidissime apparuit; qui non temerario consilio, sed cum matura delibe­ ratione sententiam tulit, adeo ut nihil relinquatur dubii de communione fratris nostri Athanasii. “ Et Sacrales (hist. eccl. 1. 2. c. 15; J/ 67, 211): ,,Athanasius post diuturnos labores aegre tandem in Italiam pervenit . . Eodem tempore Paulus quoque Constantinopolis episcopus, Asclepas Gazae, Marcellus Ancyrae, quae urbs est minoris Galatiae, Lucius denique Adrianopolis, alius aliam ob causam accusati et ecclesiis suis pulsi, in urbem regiam adventant. Ubi cum Julio romanae urbis episcopo causam suam exposuissent, ille, quae est ro­ manae ecclesiae praerogativa, liberioribus litteris eos commu­ nitos in orientem remisit, singulis sedem suam restituens", ubi ________________________________________________ Successor Petri ponti fex romanus probatur, ut judex summus, ipso consensu practico. 397 j cogitandus est ex mente Socratis actus restitutionis juridice ’ saltem validus sive per se efficax, „simulque perstringens illos I qui supradictos episcopos temere deposuissent.“ Concordat So:omeniis (hist. eccl. 1. 3. c. 8; J/ 67, 1051 ss): „Episcopus igitur romanus cum singulorum (Athanasii aliorumque) causas cognovisset, omnesque in nicaenae fidei doctrinam consentientes reperisset, tanquam idem cum ipso sentientes, in communionem recepit. Et quoniam propter sedis dignitatem omnium cura ad ipsum spectabat, suam cuique ecclesiam restituit. Scripsit etiam orientalibus episcopis, reprehendens eos quod in supradictorum causis non recte judicassent, et quod ecclesiarum I statum turbarent, eo quod decretis concilii nicaeni minime ac­ quiescerent. Simulque paucos ex illorum numero ad consti­ tutum diem adesse jussit, qui docerent justam ab ipsis pro­ latam fuisse sententiam ; minatusque est se in posterum non passurum, nisi a novandi studio absisterent. Et Julius quidem ista scripsit.'· Accedit denique grave testimonium Theodoreti (eccl. hist. 1. 2. c. 3 ; M 82, 995): „ Athanasius . . secessit ipse, et in occidentem se contulit. Ad romanum enim episcopum, Julium videlicet, qui ecclesiam illam tunc regebat, eusebiani compositas in Athanasium calumnias perscripserant. Is vero, ecclesiasticam sequens regulam, et ipsos Romam venire jussit, et divino Athanasio ad judicium diem dixit. Qui simul ac citationem accepit, in viam quamprimum se dedit.“ — Orien­ talibus Timothei episcopi depositionem postulantibus ita re­ spondet Damasus (ep. 7; M 13, 370. 371): „Quod vestra caritas debitam sedi apostolicae reverentiam tribuit, filii honoratissimi, ( vobis ipsis quoque maximo sane honori est . . Sciatis velim, fratres, nos Timotheum illum profanum, Apollinaris haeretici discipulum, cum impio suo dogmate jampridem abdicasse . . Itaque quid• est, cur abdicationem Timothei a me rursus re* quiratis, qui etiam hic judicio sedis apostolicae, Petro quoque I episcopo Alexandriae praesente, abdicatus est una cum ma■ gistro suo Apollinare?" Insuper antiquitus non solum ab hominibus ipsius occi- 5 dentis est appellatum ad pontificem romanum appellatione etiam proprie dicta, i. e., a reis provocatum, ut prioris et in­ ferioris judicis sententia per ipsum tamquam judicem supe­ riorem corrigeretur seu revocaretur (quemadmodum appellavit 398 Successor I ‘etri pontiîex romanus probatur, ut judex summus, ipso consensu practice, >1 <1 Cl* Basihdes, episcopus Hispaniae, a judicio synodi ad Stephanuin. ex epistula (.yfnani 68, al. 67. n. 5, A/ 3, 1028, ubi quidem non carpitur nisi vitium obreptionis), verum et ex oriente appel­ lationes eaeque cum effectu interpositae noscuntur. Exemplum Eustathii) provocantis ad Liberium, sic Basilius affert (ep. 263. al. 74. ad occidentales n. 3; J/ 32, 979): nEx episcopatu ejectus, propterea quod antea Melitinae depositus esset, hanc sibi restitutionis viam invenit,< ut ad vos se conferret. Ouae«v nam autem ei proposita fuerint a beatissimo episcopo Liberio, et quibusnam assensus sit. ignoramus, nisi quod epistolam attulit, quae eum restituebat, eaque ostensa concilio tyanensi in suum locum restitutus est. Hic nunc depopulatur fidem illam, ob quam susceptus est . . Quoniam igitur istinc evenit illi facultas laedendi ecclesias, ac data a vobis fiducia utitur ad subversionem multorum, necesse est istinc quoque venire et emendationem, ac per litteras ecclesiis significari, quibus­ nam conditionibus susceptus sit, et quomodo nunc immutatus irritum faciat beneficium sibi concessum a Patribus qui tunc erant/ — Appellationi saltem aequipollet haec Chrysostomi ab injusto judicio Theophili episcopi alexandrini ad Innocentium I provocatio (ep. ad Innoc. n. 4; J/ 52, 534): „Obsecro ut scribas quod haec tam inique facta, et ab una solum parte absentibus nobis, et non declinantibus judicium, non habent robur, sicut neque sua natura habent; illi autem qui adeo inique egisse deprehensi sunt, poenae ecclesiasticarum legum subjaceant/' Unde et Innocentius I ad Theophilum (ep. 5; M 20, 495): „Tu igitur, si judicio confidis, siste te ad synodum quae se­ cundum Christum fuerit, et ibi expositis criminationibus sub testibus nicaeni concilii canonibus, alium enim canonem romana non admittit ecclesia, securitatem habebis contradictionis expertem/ Cf. alteram Chrysostomi ep. ad Innocentium (Af 52, 535. 536). 501 Accepta appellatione Eutychis ita monet Flavianum epi­ scopum constantinopolitanum Leo J/. (ep. 23. al. 20; M 54, 733): „Facti tui nosse volumus rationem, et usque ad nostram noti­ tiam cuncta deferri, quoniam nos . . nihil possumus, incognitis rebus, in cujusquam partis praejudicium definire . . Et ideo quia dilectio tua de tanta causa nos videt necessario esse sollicitos, quam plenissime et lucide universa nobis, quod ante Successor Petri pontifex romanus probatur, ut judex summus, ipso consensu practice. 399 facere debuit, indicare festinet." Cf. et ep. 24. al. 21. ad Theodosium Augustum (J/ 54, 735. 736). — Hinc Llavianus ob­ secundans, statu quaestionis explanato, his Leonem rogat (inter ep. Leonis 26; J/ 54, 747): „ Vindicans communem rem sanctarumque ecclesiarum compositionem, dignare per proprias qui­ dem litteras suffragari depositioni canonice adversus eum Eutychem) factae, confirmare vero et piissimi Christumque amantis nostri imperatoris fidem. Res namque solo indiget ex vobis impulsu atque subsidio, quod per vestram pruden­ tiam ad tranquillitatem et pacem cuncta statim translaturum est. Sic enim et quae insurrexit haeresis, et ob eam excitatus tumultus facile cessabit, Deo coopérante, per vestras sacras litteras; prohibebitur vero et quae evulgatur futura esse syn odus, ut ne sanctissimae totius orbis ecclesiae perturbentur." — Ipsum quoque Flavianum, a Dioscoro alexandrino, episcopo tunc primo post romanum, in conciliabulo ephesino condem­ natum, Romam appellasse Liberatus diaconus hisce verbis refert (breviar. c. 12; AI 68, 1005): „Flavianug autem, contra se prolata sententia, per ejus legatos sedem apostolicam âp­ pellavit libello." Et re vera recens detectus est „libellus appellationis Flaviani episcopi constantinopolitani ad Papam Leonem", quo v. g. dicitur {Zeitschrift fur hath. Theol. Innsbruck 1883. 7, 193. 194): „Opportunum est quidem ad presens tempus mediocriter referre, et uti apostolica appellatione adVestram Sanctitatem ut progrediens ad orientem auxilium ferre periclitanti piae sanctorum Patrum fidei . . Habuimus universos poene qui convenerunt episcopos consentientes in omnibus nobis, praeter alexandrinum et qui cum ipso affue­ runt qui, ex quo die ordinatus sum episcopus implacabiles adversum me inimicitias vehementer exercet nulla existente causa. Qui numquam me suis litteris dignum judicavit, neque ea quae secundum Dominum nostrum caritas praedicatur erga me habuit, me ei in omnibus obtemperante . . Post illam in­ justam vocem quam contra me emisit sicut ipsi placuit, me appellante thronum apostolicae sedis principis apostolorum Petri et universam beatam quae sub Vestra Sanctitate est synodum, statim me circumvallat multitudo militaris . . Oro itaque Vestram Sanctitatem, ne obdormire patiamini super his quae (ab) insipienti et furioso consilio circa me gesta 400 Successor Petri ponti tex romanus probatur, ut judex summus, ipso consensu praclko, ‘2· Af sunt, cum nullae praecedant causae quae me in reatum ali­ quem adducant. Sed insurgere primum quidem in causa rectae fidei nostrae quae quadam libidine periit. Deinde propter eversionem ecclesiasticarum constitutionum curam facere . . scribere etiam Dioscoro . . Dare etiam formam quam Deus vestrae menti inspirabit, ut tam occidentali quam etiam orien­ tali in unum facta Patrum synodo, similis ubique praedicetur fides, ut praevaleant sanctiones Patrum. Inritum vero deduci valeant atque dissolvi omnia quae male . . gesta sunt: afferre medicinam horribili huic vulneri quod per totum jam poene orbem serpendo pervenit. “ — Ita habet etiam „libellus appel­ lationis ad Leonem papam Eusebii Doryleorum* pariter re­ pertus (1. c. 195. 196): „Ab exordio consuevit thronus apostolicus iniqua perferentes defensare . . Causa autem rei quod sensum rectum tenetis, et inconcussam scrutatis erga Dominum nostrum Jesum Christum fidem, nec non etiam indissimulatam universis fratribus et omnibus in nomine Christi vocatis tribuitis caritatem. Quamobrem ego inevitabilibus inretitus, ad solum post Domini relictum auxilium, afflictus et in extremis laborans confugio . . Libellos obtuli appellationis meae, in quibus vestrae sedis cognitionem poposci, deprecor . . pro­ nuntiate evacuari et inanem fieri meam iniquam condemna­ tionem a religiosissimo episcopo Dioscoro et eorum decretum qui inviti consenserunt ejus voluntati, reddentes mihi digni­ tatem episcopatus, et vestram communionem litteris vestris ad meam exiguitatem datis, quibus et dignitatem praesentetis et communionem.u — Appellavit et Theodoretus (ep. 113. ad Leonem; M 83, 1315 ss) eodem latrocinio depositus: „Supplices oramus sanctitatem tuam, ut tempestate jactatis Dei ecclesiis opem ferat . . Post tantos sudores ac labores indicta causa con­ demnatus sum. At ego apostolicae vestrae sedis exspecto sen­ tentiam, et oro atque obtestor sanctitatem tuam, ut mihi ad rectum ac justum tribunal vestrum provocanti opem ferat, jubeatque ad vos venire, et doctrinam meam apostolicis vestigiis in­ haerentem ostendere . . Ante omnia ut a vobis docear oro, an me oporteat in hac injusta depositione acquiescere, an non: vestram • * 4 enim sententiam exspecto. Quod si in judicatis manere me jusse­ ntis, manebo, neque ulli hominum deinceps molestus ero, sed rectum Dei Salvatorisque nostri judicium exspectabo.u 1 Stcassor Petri pontifex romanus probatur, ut judex summus, ipso consensu practice. 401 . Proinde Augustinus priorem respiciens aetatem attestatur 502 I jep. 43. al. 162. c. 3. n. 7; M 33, 163): „Non mediocris utique I auctoritatis habebat (Carthago) episcopum (Caecilianum), qui posset non curare conspirantem (in concilio) multitudinem inimi­ corum, cum se videret et romanae ecclesiae, in qua semper apostolicae cathedrae viguit principatus, et ceteris terris, unde j evangelium ad ipsam Africam venit, per communicatorias lit! teras esse conjunctum, ubi paratus esset causam suam dicere, si adversarii ejus ab eo illas ecclesias alienare conarentur.1·’ — Pariter Leo M. (ep. 10. ad episcopos per provinc. viennens. c. 2; J/54, 629. 630): ,,Nobiscum itaque vestra fraternitas reI cognoscat apostolicam sedem, pro sui reverentia a vestrae etiam provinciae sacerdotibus, innumeris relationibus esse I consultam, et per diversarum, quemadmodum vetus consuetudo poscebat, appellationem causarum, aut retractata, aut confir­ mata fuisse judicia.u — Similiter ex dictis liquet, quam vere Gdastus I scribere potuerit (ep. 13. ad episcopos Dardaniae; J/ 59, 67): „Sed nec illa praeterimus, quod apostolica sedes frequenter, ut dictum est, more majorum, etiam sine ulla synodo praecedente, et absolvendi quos synodus inique damnaverat, et damnandi nulla existente synodo quos oportuit, habuerit facultatem : sanctae memoriae quippe Athanasium synodus orientalis addixerat, quem tamen exceptum sedes apostolica, quia damnationi graecorum non consensit, absolvit. Sanctae memoriae nihilominus Joannem constantinopolitanum synodus etiam catholicorum praesulum certe damnarat, quem simili modo sedes apostolica etiam sola, quia non consensit, ab­ solvit; itemque sanctae memoriae Flavianum pontificum1) con­ gregatione damnatum, pari tenore, quoniam sola sedes apo­ stolica non consensit, absolvit, potiusque qui illic receptus fuerat, Dioscorum secundae sedis praesulem sua auctoritate damnavit, et impiam synodum non consentiendo2) submovit, ac pro veritate, ut synodus chalcedonensis fieret, sola decrevit, in qua pontificibus innumeris, qui latrocinio corruerant ephesino, veniam poscentibus, sola concessit, et in sua perfidia perma­ nentes, nihilominus sua auctoritate prostravit; quam congregatio quae illic pro veritate reparanda collecta fuerat, est secuta. «) In editione vindobonensi curata a Guenther additur: „graecorum“. 402 Successor Petri probatur pontifex romanus, ut perl ugiuin commune ipso usu agnitum. quoniam sicut id quod prima sedes non probaverat, constare non potuit, sic quod illa censuit judicandum, ecclesia tota suscepit? 503 C. Generatim mos antiquus atque constans sive fidelium singulorum sive synodorum recurrendi in causis religiosis non tantummodo ex occidente, verum etiam ex oriente ad episcopum romanum pro dubiis cum auctoritate dissolvendis proque rebus componendis, certe est agnitio practica primatus eidem romano pontifici in ecclesiam universam inhaerentis. Atqui a tempo­ ribus antiquis in ecclesia observatur consuetudo talis antistitem romanum, in majoribus praesertim causis, consultandi, qui et adhibito auctoritatis pondere respondentem, sive per se ipsum sive per legatos, curam in ecclesia universa ponere solebat. 504 Major patet. Etenim romanum pontificem consultum esse non ob qualitatem ullam potius privatam, proinde extraordina­ riam seu transeuntem, uti scientiam vel vitae sanctitatem in­ signiorem, sed ratione publici muneris pastoralis, cum sede immutabilis, vel ex constantia usus hujus et ex eo intellegitur, quod quaestiones romano praesuli propositae cum auctoritate, in synodos quoque integras interdum exercenda, dirimendae erant. Ad hoc per ipsam universalem indolem consultationum constat, munus illud neutiquam fuisse simplicem episcopatum urbis Romae, neque dignitatem metropoliticam provinciae ec­ clesiasticae romanae, neque primatis provinciarum Italiae, ne­ que patriarchae totius occidentis, verum pastoris summi ec­ clesiae universae. Immo occidentalibus fere ipsis episcopum romanum formaliter ut caput ecclesiae totius rescripsisse, per formulas dicendi persuadetur. 505 Prob. min. Praeter facta alia jam commemorata pertinet eo illud, quod, superstite quidem adhuc s. Joanne apostolo, Clemens romanus ecclesiae Corinthiorum, auctoritate adhibita, succurrit. — Quem interventum respicere videtur Ignatius dicens (ad romanos n. 3; P 1, 215): „Xeminem unquam fasci­ nastis; alios docuistiscui sententiae hanc subjungit: pEgo vero illa quoque firma esse volo, quae docetis et praecipitis/ — Eundem interventum illum certe simul cum beneficiis tempo ralibus Dionysius episcopus Corinthi respicit, ubi Eusebio teste (hist. eccl. 1. 4. c. 23; J/ 20, 387 ss) ad romanos scribit: „IIaec . . vobis consuetudo est jam inde ab ipso religionis exordio, ut fratres omnes vario beneficiorum genere afficiatis, îr-ή' a Fr.' : Successor Petri probatur pontifex romanus, ut perfugium commune ipso usu agnitum. 403 et ecclesiis quamplurimis, quae in singulis urbibus constitutae sunt, necessaria vitae subsidia transmittatis . . Atque hunc morem beatus episcopus vester Soter non servavit solum, verum etiam adauxit, tum munera sanctis destinata copiose subministrans, tum fratres peregre advenientes, tanquam liberos suos pater amantissimus beatis sermonibus consolando . . Hodie sacrum diem dominicum transegimus. In quo epistolam vestram legimus, quam quidem perpetuo deinceps legentes, perinde ac priorem illam nobis a Clemente scriptam epistolam, optimis prae­ ceptis ac documentis abundabimus.4*' — Ipse quoque s. Polycarpus, Joannis apostoli discipulus et episcopus smyrnensis, itinere longo Romam venit, cum s. Aniceto pontifice de tempore celebrandi paschatis et de aliis rebus ecclesiasticis collaturus (vide Eusebii hist. eccl. 1. 4. c. 14; 1. 5. c. 24; M 20, 338. 507; Hieronymi de viris illustr. c. 17 ; M 23, 635). — Item ad rectam doctrinam investigandam se contulit Romam Hegesippus (ex Eusebii hist, eccl. 1. 4. c. 22; M 20, 378); profectus est ad Eleutherum in causa religiosa Irenaeus (Μ Ί, 183; cf. Hieronymi de viris illustr. c. 35; M 23, 649); similiter Abercius episcopus hieropolitanus in epitaphio suo saeculi II, indicando principatum Romae ex contextu ipso sacrum, non profanum solum, atte statur (cf. Civiltà catt. 1896. 1, 218) : ,.Roraam me misit (pastor immaculatus) regiam contemplaturum et reginam visurum aurea stola (cf. Hermae vis. 1. c. 2; F 1, 339), aureis calceis indutam; ibique vidi populum habentem sigillum splendidum (cf. ep. 2, quae dicitur Clementis romani, n. 6—8; F 1,153 ss; Hermae sim. 8. c. 6; sim. 9. c. 16. 17. 31 ; F 1, 489 ss. 533 ss. 555)“; et (ex Eusebii hist. eccl. 1. 6. c. 14; M 20, 554) Origenes „Zephyrino per haec tempora romanam ecclesiam gubernante, se in urbem Romam advenisse scribit, *cum sibi in votis fuisset, sicut ipsemet alicubi dicit, romanam ecclesiam omnium antiquissimam coram videre.44 — Dionysius alex., praeterquam quod eccle­ siae romanae curam refert de ecclesiis longinquis Syriarum vel Arabiae sublevandis (vide Eusebii hist. eccl. 1. 7. c. 5; .1/ 20, 643), de validitate baptismi cuidam impertiti Sixtum Xystum) II consuluit (ib. c. 9; AI 20, 654. 655), his praemissis: .Opus habeo, frater, consilio tuo, et sententiam tuam expeto, ne forte ipse halluciner, tali ad me negotio delato.1*' — Prae­ terea Basilius AI. visitationem (irnazii/vr) pontificis romani im26* : J * _____ 4Û4 SuccessorPeiri probatur pontifex romanus,utperfugiumcommuneipsousuagnitum. ploratam ut necessariam malis orientis auferendis exemplo prisco sic commendat (ep. 70. al. 220. ad Damasum; J/ 32, 435): n Novimus . . ex serie memoriae, a patribus nostris interrogatis et litteris etiamnum apud nos asservatis edocti Dionysium beatissimum illum episcopum, qui apud vos et recta fide et reliquis virtutibus enituit, invisisse (f.T/azévrrôuérnr) ecclesiam nostram Caesariensem, et patres nostros per litteras consolatum esse, ac misisse, qui fratres captivos redimerent. Nunc autem dif­ ficilior ac tristior est rerum nostrarum status, et cura majore indiget . . Quare nisi jam ad suppetias ferendas excitemini, paulo post nec quibus manum porrigatis inventuri estis, om­ nibus sub haeresis potestatem redactis.“ Idem Basilius narrat (ep. 69. al. 52. ad Athanasium n. 1 ; J/ 32, 431): „Nobis autem operae pretium esse visum est ad episcopum Romae scribere, ut res nostras invisat (ϊπΐϋ/.ίψαοΰαι), et consilium dare, ut cum illinc communi ac synodico decreto aliquos mitti difficile sit, ipse hoc negotium suo marte aggrediatur (crrror avtevrfoai moi το πξαγμά), eligens homines idoneos ad perferendos itineris labores, idoneos ad eos, qui apud nos perversi sunt, lenitate ac animi constantia corrigendos.^ Celebre est testimonium Hieronymi (ep. 123. al. 11. ad 506 /Ygeruchiam n. 10; 3/ 22, 1052): „Ante annos plurimos, cum in chartis ecclesiasticis juvarem Damasum romanae urbis epi­ scopum, et orientis atque occidentis synodicis consultationibus responderem . — Judicio Sirieii de damnatione Joviniani ac sociorum Ambrosius aliique episcopi sic subscribunt (inter ep. Ambrosii 42. η. 1; J/ 16, 1124): ,,Recognovimus litteris Sanctitatis tuae boni pastoris excubias, qui fideliter commissam tibi januam serves, et pia sollicitudine Christi ovile custodias, dignus quem oves Domini audiant et sequantur: et ideo quia nosti oviculas Christi, lupos facile deprehendes, et occurres quasi providus pastor, ne isti moribus (morsibus?) perfidiae suae feralique ululatu dominicum ovile dispergant.u — Anastasium I consuluit Joannes episcopus hierosoiymifanus, num Rufinus prop­ ter versos e graeco in latinum Origenis ττίρί σρχωΐ' libros con­ demnandus esset (vide ep. 1. ejusdem Anastasii; Ai 20, 68 ss). — Minores archimandrites et ceteri monachi secundae Syriae, ab eutychianistis saeva passi, scribunt «sanctissimo et beatissimo unhersae orbis terrae patriarchae Hormisdae. continenti sedem ■ I Successor Petri probatur pontifex romanus, ut perfugium commune ipso usu agnitum. 405 I principis apostolorum Petri“ (quod nexemplum relationis" inI venitur inter ep. Hormisdae 22. et 23; J/ 63, 410. 411 ; al. ep. 39): .Quoniam . . Christus Deus noster principem pastorum et j doctorem et medicum animarum constituit vos1) . dignum i est passiones, quae nobis contigerunt, exponere, et immiseri­ cordes ostendere lupos, qui dissipant gregem Christi, ut auctori­ tatis baculo eos expellat de medio ovium, verbo autem doctrinae animam sanet, et orationis medicamentis mitiget . . Deprecamur ergo, beatissime pater2), . . ut exsurgatis, cum fervore et zelo, et condoleatis juste pro corpore laniato, nam caput estis omnium, et vindicetis fidem contemptam, canones conculcatos . . Vobis J a Deo data est potestas et auctoritas ligare et solvere. “ — I Possessor, episcopus ille afer, judicium Hormisdae de libro Fausti rejensis episcopi, his exposcit (post ep. 69. Hormisdae; .1/ 63, 489): „Decet et expedit ad capitis recurrere medica­ mentum, quoties agitur de sanitate membrorum. Qui enim majorem circa subjectos sollicitudinem gerit, aut a quo magis est nutantis fidei stabilitas exspectanda, quam ab ejus sedis praeside, cujus primus a Christo rector audivit: ,Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo- ecclesiam meam'(Mat 16,18)?“ — Ipse imperator Justinianus ad Joannem II ita scribit (inter ep. Joannis; M 66, 14. 15; al. ep. 84): „Reddentes honorem apo­ stolicae sedi et vestrae sanctitati, quod semper nobis in voto fuit et est (ut decet patrem), honorantes vestram beatitudinem, omnia quae ad ecclesiarum statum pertinent, festinavimus (festi­ namus) ad notitiam deferre vestrae sanctitatis: quoniam semper nobis fuit magnum studium, unitatem vestrae apostolicae sedis et statum sanctarum Dei ecclesiarum custodire; quae (qui) hac­ tenus obtinet, et incommote permanet, nulla intercedente contrarietate. Itaque omnes sacerdotes universi orientalis tractus et subjicere et unire sedi vestrae sanctitatis properavimus. In praesenti ergo quae (hic) commota sunt, quamvis manifesta et indubitata sint, et secundum apostolicae vestrae sedis doctrinam ab omnibus semper sacerdotibus firme (ferme) custodita et prae­ dicata, necessarium duximus ut ad notitiam vestrae sanctitatis perveniant. Nec enim patimur quidquam quod ad ecclesiarum 1 Editio, quam Thiel fecit, recipit: constituit nobis vestrum sanctum angelum·1. ’) Thiel praefert: „ beatissimic. s r 406 Successor Petri agnitus pontifex romanus, ut curam agens orbis per legatus. .507 & FI statum pertinet, quamvis manifestum et indubitatum sit, quod movetur, ut non etiam vestrae innotescat sanctitati, quae (quia) caput est omnium sanctarum ecclesiarum/ Ad haec jam antiquitus per varias regiones orbis a ponti­ ficibus romanis esse legatos, nuntios, vicarios suos pro oppor­ tunitate constitutos, compluribus documentis clare demonstratur. Ita e. c. Siricius scribit (ep. 4. ad Anysium thessalonic. episc.; J/ 13, 1148. 11491: „Etiam dudum . . litteras dederamus, ut nulla licentia esset sine consensu tuo in Illyrico episcopos or­ dinare praesumere/ — Pariter Innocentius I (ep. 1. ad Anysium thessalonic. ; J/ '20, 463 ss) eam in Illyrici ecclesias potestatem Anysio confirmat, quam a praedecessoribus suis Damaso, Siricio, Anastasio eidem episcopo thessalonicensi collatam esse memorat. Qui et praecipit (ep. 13. ad Rufum thessalon. episc. n. 3; M20,516): „ Arripe itaque, dilectissime frater, nostra vice per suprascriptas ecclesias, salvo earum primatu, curam : et inter ipsos primates primus, quidquid eos ad nos necesse fuerit mittere, non sine tuo postulent arbitratu. Ita enim aut per tuam experientiam quidquid illud est finietur, aut tuo consilio ad nos usque per­ veniendum esse mandamus/· — Zosimus (ep. 1. ad episcopos Galliae c. 1. 3: J/ 20, 642 ss): „Placuit apostolicae sedi, ut si quis ex qualibet Galbarum parte, sub quolibet ecclesiastico gradu, ad nos Romam venire contendit, vel alio terrarum ire disponit, non aliter proficiscatur, nisi metropolitan! arelatensis episcopi formatas acceperit, quibus sacerdotium suum, vel locum ecclesiasticum quem habet, scriptorum ejus adstipulatione perdoceat . . Quisquis igitur, fratres carissimi, praeter­ missa supradicti formata, sive episcopus, sive presbyter, sive diaconus, aut deinceps inferiori gradu sit, ad nos venerit, sciat se omnino suscipi non posse. Quam auctoritatem ubique nos misisse manifestum est, ut cunctis regionibus innotescat, id quod statuimus omnimodis esse servandum. Si quis autem haec salubriter constituta temerare tentaverit, sponte sua se a nostra noverit communione discretum . . Ouoniam metropolitanae arelatensium urbi vetus privilegium minime dero­ gandum est, ad quam primum ex hac sede Trophimus summus antistes, ex cujus fonte totae Galliae fidei rivulos acceperunt, directus est, idcirco quascumque paroecias in quibuslibet terri­ toriis, etiam extra provincias suas, ut antiquitus habuit, in- ^accessor Petri agnitus pontifex romanus, ut curam agens orbis per legatos. 407 temerata auctoritate possideat. Ad cujus notitiam, si quid illic negotiorum emerserit, referri censemus, nisi magnitudo causae etiam nostrum requirat examen.u — Coclcsiinus I (ep. 3. ad episcopos Illyrici; J/ 50, 427 ss): „Inter ceteras curas et di­ versa negotia quae ad nos ex cunctis veniunt semper ecclesiis, propensiorem nos etiam vestri sollicitudinem gerere, et ex de­ cretorum nostrorum sanctione discetis, et ipsarum qualitate causarum poteritis advertere . . Nec nova haec sedi apostolicae cura de vobis est: statutum (nostis saepius experimento?) nostris saepius experimentum hoc, quod nos agimus, thessalonicensi ecclesiae semper esse commissum, ut vobis vigilanter intendat. Facile disciplinae subdi se patitur, qui ipsam ut condecet amplectitur disciplinam . . Sunt culpae aliquantae non leves, quae illis innatae provinciis ad nos, cum simus longius, non possunt pervenire; aut jam semotis omnibus, non ita ut sunt acta, interposito temporis spatio perferuntur; quas omnes nos intercessione fratris et coepiscopi nostri Rufi . vo­ lamus resecari. Cui vicem nostram per vestram provinciam noveritis esse commissam, ita ut ad eum, fratres carissimi? quidquid de causis agitur, referatur . . Per eum etiam ad nos’ si quid est, referatur?' — Leo Al. (ep. 14. al. 12. ad Anastasium thessalonic. episc. c. 1; AI 54, 668. 669): „Dilectioni tuae priorum secutus exemplum, vices mei moderaminis delegavi ut curam quam universis ecclesiis principaliter ex divina in stitutione debemus, imitator nostrae mansuetudinis adjuvares et longinquis a nobis provinciis praesentiam quodammodo nostrae visitationis impenderes: siquidem continenti opportunoque prospectu promptum tibi esset agnoscere quid in quibusque rebus vel tuo studio componeres, vel nostro judicio reservares. Nam cum majora negotia et difficiliores causarum exitus liberum tibi esset sub nostrae sententiae exspectatione suspendere, nec ratio tibi nec necessitas fuit in id quod mensuram tuam excederet deviandi.ul) Idem Leo etiam scribit (ep. 111. al. 84. ad Marcianum Augustum c. 3; AI 54, 1022): .Illud quoque clementiae vestrae benevolentiam peto, ut vene ratorem vestrum fratrem meum Julianum episcopum, in vestro, *) De genuinitate epistulae hujus vel ceterarum spectantium ad vicariatum thessaloniccnsem vide Zeitschrift für hath. Theol. Innsbruck 1897. 21, 1 ss. 408 Successor Petri pontifex romanus, agens curam orbis, succedens episcopatui urbis. sicut facere dignamini, habeatis affectu; cujus obsequiis praesen­ tiae meae vobis imago reddatur. Nam et de fidei ejus sinceritate confidens, vicem ipsi meam contra temporis nostri haereticos delegavi; atque propter ecclesiarum pacisque custodiam, ut a comitatu vestro non abesset, exegi. Cujus suggestiones, pro concordia catholicae unitatis, tamquam meas audire dignemini? 508 Ceterum ad partes, quas pontifices romani speciatim in episcopis sive confirmandis sive deponendis, in celebrandis synodis, in causis fidei habuerint, locis suis oratio redibit, 500 Ne ethnicos quidem ipsos priorum saeculorum auctoritas praecellens romani pontificis praeteriit. Eo referre licet, quod teste Cyfriano ep. 52. al. 55. ad Antonianum n. 9; J/ 3, 774) Decius imperator „multo patientius et tolerabilius audiret, levari adversus se aemulum principem, quam constitui Romae Dei sacerdotem.'* — Item huc pertinet, quod narrat Eusebius (hist. eccl. 1. 7. c. 30; J/ 20, 719): „Cum Paulus (samosatenus) a recta fide simul et episcopatu excidisset, Domnus . . administrationem antiochensis ecclesiae suscepit. Sed cum Paulus e domo ecclesiae nullatenus excedere vellet, interpellatus impe­ rator Aurelianus rectissime hoc negotium dijudicavit, iis domum tradi praecipiens, quibus italici Christianae religionis antistites et romanus episcopus scriberent. Hoc modo vir supra memoratus cum summo dedecore per saecularem potestatem ab ecclesia extur­ batus est."—Vide etiam Ammiani Marcellini\^r\xxng&sM\.. 15. c. 7. 510 Hinc recte celebratur a Leo ΧΙΠ (encycl. de unitate ec­ clesiae, 29. jun. 1896) „consensus antiquitatis, quae episcopos romanos sine ulla dubitatione sic semper observavit et coluit ut beati Petri legitimos successores"; ubi et adjungitur: .,Quem vero lateat quot in eamdem rem extent et quam luculenta sanctorum patrum testimonia? . . Quod igitur erat in fide Chri­ stiana, quod non una gens, aut una aetas, sed aetates omnes, et oriens pariter atque occidens agnoscere atque observare consueverat, id meminit, nullo contradicente, ad ephesinam synodum . . legatus." 3. Factum est historicum, episcopatum urbis Romae a s. Petro apostolo susceptum et ad ipsius mortem retentum usque esse. Atqui in primatu de ecclesia universa illum eundem s. Petro succedere est censendum, qui succedat ei in episco­ patu particulari ad vitae exitum retento. Petrus episcopus romanus ex persuasione antiquitatis universae. 4θ9 Prob. maj. a. argumento quodam generali atque indirecto: 512 Persuasum erat Christianis ab aevo apostolico per saecula com­ plura constanter et ubique de episcopatu romano s. Petri. Nimirum catholicos quidem ad pontificem romanum instar ca­ pitis ecclesiae totius tanto tempore honorandum non alia un­ quam ratione adductos esse constat, nisi quod episcopi urbis Romae perpetua serie singuli singulis succedentes eam sedem obtinerent, in qua episcopus ipse primus, b. Petrus, pastoris summi jura moriens reliquisset. Certe etiam adversarii pri­ matus coguntur confiteri, initio saeculi V legitimam pontificis romani inde a Petro successionem fuisse placitum Christiani nominis universi receptissimum; atqui ex consensu saeculi V colligitur cum certitudine consensus saeculi IV; neque enim factum adeo fundamentale, a quo tota constitutio et vita publica ecclesiae penderet, quo supposito ecclesia una super reliquas omnes gradu proprio depulsas efferretur, tempore intermedio effingi potuit, quin ullus ex tot Patribus, pastoribus et doctoribus ecclesiae, scientia et sanctitate eminentibus, sive occi­ dentis sive saltem orientis, reclamaret; qualis reclamationis ne vestigium quidem exstat; immo vero documenta saeculi V, quae episcopatum romanum s. Petri attestantur, notitiam hanc simpliciter ut ab antiquitate derivatam exhibent. Porro ratio­ cinio simili quaenam sententia saeculi III, II, I fuerit, infertur. Haeretici autem ipsi seu schismatici vetustiores omnes factum tantopere invisum vel et diserte objectatum negare non sunt ausi; primi romanum iter atque episcopatum Petri waldenses impugnarunt, dein Marsilius Patavinus multique protestantes, rationibus omnino futilibus innixi; quapropter alii, admissa potius romana Petri sive sede episcopali sive saltem com­ moratione1;, primatum hinc immerito tributum esse romanis antistitibus contendunt. ·) Ita nuperrime Harnack (Chronologie der altchristlichen Litteratur, Bd 1 244, Anm. 2): „Der Martyrertod des Petrus in Rom ist einst aus tendenziôs’ , In protestantischen, dann aus tendenzkritischen Vorurtheilen bestritten worden. beiden Fallen hat der Irrthum der Erkenntniss wichtigcr geschichtlicher Wahrheiten Vorschub geleistet, also seine Dienste gethan. Dass es aber ein Irrthum war, liegt heute für jeden Forscher, der sich nicht verblendet, am Tage., Der Tradition bestrittcn bat, gilt kritischc Apparat, mit dem Baur die alte i *' *" janze heote mit Recht für werthlos." 410 Petrus episcopus romanus ex persuasione antiquitatis; de testimoniis directis. 513 Atqui non nisi veritas explorata reddi potest ut sufficiens ratio persuasionis talis, i. e., universalis in societate tam in­ genti, continuae per multa saecula, ad tempus ipsum, quo res testata evenisse affirmatur, pertingentis ejusque insuper de facto, quod sit momenti pro tota societate summi neque solum criticae schismaticorum vigilanti, verum etiam aemulationi ca­ tholicorum tam obnoxium, quam quod maxime, Neque error hac in causa vel cum legibus moralibus vel cum providentia divina satis conciliari potest. b. Ad hoc non desunt directa priorum saeculorum testimonia. Ouae ut rite aestimentur, est ante oculos habendum, non de longitudine episcopatus controversi accurate definienda, sed simpliciter de episcopatu romano b. Petri modo agi. Hunc autem episcopatum, quamvis per se sine ulla in urbe Roma residentia, quam vocant, cogitari atque exstitisse possit, fate­ mur tamen sponte, in concreto vel historice nexu tam arto cum adventu Petri apostoli in urbem et romana commoratione cohaerere, ut his negatis ipsa veritas episcopatus, saltem pro testificatione historica directa, vel vacillet vel aegre sustineri queat. Sed et vicissim jure postulamus, ne testimonia illa, quibus iter romanum, commoratio in urbe, martyrium ibi con­ fectum perhibetur, tamquam ea seponantur, quibus pro epi­ scopatu demonstrando momenti nihil insit. Nam cum episco­ patus ipsis quidem minime excludatur, aliis vero locis aperte enuntietur, factum illud unum, quod in veritate rerum exstitit, ex pluribus velut elementis, i. e., adventu in urbem, commora­ tione, episcopatu romano usque ad mortem pro Domino in cruce gloriosam coalescere intellegitur; unde et auctores illos, qui horum tantum partem per occasionem memorant, respicere factum integrum ideoque elementa cetera implicite testari judi­ candum est. Et sane factum, de quo agitur, ita comparatum erat, ut ejus ratione antiquitas Christiana agnosceret episcopos romanos ut successores Petri ; atqui ad hoc non sufficit pro­ fecto adventus vel commoratio simplex neque martyrium in urbe qualecumque, verum potius episcopatus romanus flagi­ tatur. Itaque proferimus ex ordine primorum quattuor saecu­ lorum testimonia. Et saeculum quidem 1\ ab Hieronymo attingitur; qui non magis suam quam nominis totius christiani firmissimam persua» Oj 9 ft&S· **V .V Petrus episcopus romanus teste Hieronymo et Chrysostoino. 4]] I siunein sic v. g. exprimit (de viris illustribus c. 1 ; M 23, 607 ss): 11 .Simon Petrus, filius Joannis, provinciae Galilaeae, e vico BethI saida, frater Andreae apostoli, et princeps apostolorum, post l· episcopatum antiochensis ecclesiae, et praedicationem disper­ sionis eorum qui de circumcisione crediderant, in Ponto, Galatia, Cappadocia, Asia, et Bithynia, secundo Claudii imperatoris anno, ad expugnandum Simonem magum, Romam pergit, ibique viginti quinque annis cathedram sacerdotalem tenuit, usque ad Ii ultimum annum Neronis, id est, decimum quartum. A quo et affixus cruci, martyrio coronatus est, capite ad terram verso, et in sublime pedibus elevatis : asserens se indignum qui sic I crucifigeretur ut Dominus suus . . Sepultus Romae in Vaticano, I juxta viam triumphalem, totius orbis veneratione celebratur.a — Pariter Chrysostomus (in inscriptionem Actorum hom. 2, habita I Antiochiae, n. 6; M 51, 86. 87): „Quando Petri feci mentionem, j subiit animum meum alterius Petri recordatio, communis patris et doctoris, qui cum illi in virtute successisset, etiam illius cathedram est adeptus. Haec enim est una etiam nostrae ci­ vitatis praerogativa dignitatis, quod principem apostolorum ab initio doctorem acceperit. Aequum enim erat, ut ea, quae nomine Christianorum ante universum orbem terrarum ornata tuit, primum apostolorum pastorem acciperet. Sed cum eum doctorem accepissemus, non in perpetuum retinuimus, sed regiae civitati Romae illum concessimus: imo vero in perpetuum ipsum retinuimus: nam corpus quidem Petri non retinemus, sed Petri fidem tamquam Petrum retinemus.^ \zide et hom. 32 in Rom n. 2 (J/ 60, 678), ubi ille sic Romam felicem celebrat: „Propterea ego Romam diligo, quamquam aliunde illam laudare possim, a magnitudine, ab antiquitate, a pulchritudine, a populi frequentia, a potentia, a divitiis, a rebus in bello fortiter gestis. Sed missis ceteris omnibus, ideo illam beatam praedico, quia Paulus et dum viveret illis scripsit, atque ipsos ita dilexit, ac praesens ipsos alloquutus est, vitamque ibidem clausit. Ideoque hinc clarior est civitas, quam ex aliis omnibus; ac quem­ admodum corpus magnum et robustum duos illa urbs habet oculos splendentes, horum videlicet sanctorum (Pauli et Petri) corpora. Non ita splendet caelum, cum radios sol emittit, ut romanorum urbs duas illas lucernas habens per totum orbem lucem emittentes. Hinc rapietur Paulus, hinc I etrus. Cogitate Petri sedes romana ex consensu testium a saeculo IV exsistentium, etiam sectarum. 413 4121’ctri sedes romanaex Ephracni syro, Euschiocum HegesippOjCarm.adv. Marcioncm, M* et exhorrescite, quod spectaculum visura sit Roma, Paulum videlicet repente ex illa theca cum Petro resurgentem, et sublatum in occursum Domini; qualem rosam Christo mittit Roma, quibus coronis urbs illa circumdatur, quibus aureis catenis cingitur, quos habet fontes ! Propterea urbem admiror, non propter auri copiam, vel propter columnas aliumque fastum, sed propter has ecclesiae columnas." 516 Pariter Ephraem syrus (de Salvatoris nostri passione et resurrectione serm. 1. η. 1 ; ed. Lamy 1, 342): «Divus praeco Simon ex urbe Roma alta voce praedicabat. “ Et (hymn. 8. de crucifixione n. 8; ib. 712): ..Occidens duas splendidas offerat coronas, coronas suavem per omnes orbis partes odorem spar­ gentes. In occidente duo astra immerguntur et duo apostoli sepulti jacent; illic perpetuo refulgent radii qui nunquam im­ mersi fuerunt. Simon quippe solem devicit et apostolus (Paulus) lunam operuit." Insuper s. Ephraem memorat distincte (carm. nisib. 59; ib. LXXIV), «Simonem deorsum in ligno fuisse cruci­ fixum." — Eusebius (chronicor. 1. 2; M 19, 539): «Petrus apo­ stolus, cum primum antiochenam ecclesiam fundasset, Romam mittitur, ibique evangelium praedicans 25 annis ejusdem urbis episcopus perseverat." Est quidem iste liber Hieronymo inter­ prete et amplificatore editus; sed et apud Syncellum, qui textum graecum Eusebii servavit, haec leguntur (ib.): Πέτρος ό κορυφαίος, πρώτην à* Αντιόχεια Οεμελιώσας εκκλησίαν, εις 'Ρώμην απεισι κηρϋττων τδ ενα^γέλιον· δ δ1αυτός μετά της εν Αντιοχείηι εκκλησίας καί της εν 'Ρώμη πρώτος προέστη έως τελειώσεως αντου. Cf. etiam versio armenia. Consona habet Eusebii chronie, in annum 11 et 13 Neronis (ib. 543. 544); hist. eccl. 1. 2. c. 14. 15. 17; (JZ20, 170 ss); 1.3. c, 2. 4 (ib. 215.222). Ceterum Eusebio licuit inspicere, praeter Irenaeum (cf. Eusebii hist. eccl. 1. 5. c. 6; J/ 20, 446), opera Uegesippi, qui de se ipse attestatur (ib. 1. 4. c. 22; M 20, 377): Γενόμενος δέ εν Ρώμη, διαδοχήν έποιησάμην μέχρις Ανικιτου, ου διά­ κονος ην 'Ελεύθερος. Καί παρά Ανίκητου διαδέχεται Εωτηρ, με θ’ ω* 'Ελεύθερος. Έν έκαστη δέ διαδοχή καί έν έκαστη πόλει ούτως έχει, ώς δ νόμος κηρύττει καί οί προφήται καί δ Κύριος. — Ita auctor carminis adv. Marcionem (1. 3. c. 9; Al 2, 1077. 1078): „Hac cathedra, Petrus qua sederat ipse, locatum — Maxima Roma Linum, primum considere jussit . . Constabat pietate vigens ecclesia Romae Composita a Petro, cujus successor et ipse Jamque loco nono cathedram suscepit Hyginus." — Eodem spectant Petrus alexandrinus episcopus et martyr (ep. canon, n. 9; Al 18, 483), Arnobius (adv. gentes 1. 2. n. 12; J/5, 828), Lactantius (divinar. institut. 1. 4. c. 21 ; Ad 6, 516. 517, et de mortibus persecutor, n. 2; Ad 7, 195 ss), Athanasius (apolog. de fuga sua n. 18; Ad 25, 667), Optatus (supra n. 236. 487), Epiphanias (haeres. 27. vel 7. n. 6; Ad 41, 371 ss), Orosius (historiar. 1. 7. c. 6. 7; Ad 31, 1072 ss), Augustinus (ep. 53. al. 165. ad Generosum c. 1. n. 2. 3; Ad 33, 196. 197, et de haeresibus n. 1 ; Ad 42, 25. 26), alii. — Plena denique apparet ex quarto saeculo in praesenti quaestione cum occidentalibus con­ sensio orientalium eorumque non solorum hominum catholicorum, sed et sectarum veterum, ut nestorianorum. Sane in officio divino, v. g. apostolorum Petri et Pauli, sic illi ecclesiae romanae gra­ tulantur (apud Ebedjesu Khayyath, Syri orientales seu chaldaei nestoriani et romanorum pontificum primatus. Romae 1870. c. 1. n. 2): «Beata es Roma celeberrima, urbs regalis, sponsi cae­ lestis ancilla, in qua quasi in portu positi sunt duo praecones veritatis, Petrus ille caput apostolorum super cujus firmitatem aedificavit Servator noster ecclesiam suam fidelem, et Paulus electus ac apostolus." Et in officio dominicae 3. sanctificationis vel dedicationis ecclesiae canitur antiphona (ib. c. 2. §. 3): .Dicit Roma in saecula saeculorum (duratura) aedificata est ecclesia, quae non vincetur a regibus neque a potestatibus." Et denuo ecclesia chaldaica in officio ss. Petri et Pauli cantat apud Josephum David, Antiqua ecclesiae syro-chaldaicae tra­ ditio circa Petri apostoli ejusque successorum romanorum pon­ tificum divinum primatum. Romae 1870. art. 3. §. 1): «Exor­ nemus, fratres, nosmetipsos laudabilibus ac eminentibus actibus in commemoratione apostolorum et doctorum, qui doctrina sua mundum illuminarunt; Petri electi apostolorum capitis, qui Romae complevit suum ministerium . .“ Ecclesia autem syriaca in officio eodem loquitur (ib.): „Glorificemus Deum majestate plenum, qui ad fortissimam Romam misit jugum discipulorum illustrium, Petrum et Paulum . . Per Neronem impium coro­ nati sunt magnates apostolorum, Petrus et Paulus/' Porro in officio pentecostes syrorum dicitur (ib.): „Spiritus descendit de coelo ad coenaculum, et ignem ad instar linguarum apostolis distribuit. Simonem misit Romam", et: „Missi sunt i l 414 Petri sedes romana ex Anatulio alex., Firmiliano cum Stephauo I, Cypriano, Ô17 ’•"Αί •M apostoli ad evangelizandos omnes populos; unicuique autem eorum locum designavit et dedit Filius Dei; Simoni quidem Romam." Saeculi III testis Anatolius alex., laodicensis in Syria epi­ scopus, haec narrat (canonis paschal, c. 10; J/ 10. 217): „Asiae episcopi . . indubitanter omnibus annis, quando 14. luna ad­ fuisset, et agnus apud judaeos immolaretur, aequinoctio trans­ vadato, pascha celebrabant, non acquiescentes auctoritati quo­ rumdam, id est Petri et Pauli successorum; qui omnes ecclesias in quibus spiritalia evangelii semina severunt, solemnitatem resurrectionis Domini in die tantum dominica posse celebrari docuerunt. Unde et contentio quaedam exorta est inter eorum successores, X’ictorem scilicet romanae urbis eo tempore epi­ scopum, et Polycratem qui tunc in episcopis Asiae primatum gerere videbatur.“ — Eodem facit testimonium a s. Firmiliano, in defensione quidem causae nequaquam bonae, in epistula ad Cyprianum data memoratum; quod pridem (n. 68) positum re­ sumatur; in epistula autem illa etiam haec legimus (n. 6. 17; J/ 3, 1159. 1169 : „Eos autem qui Romae sunt non ea in omnibus observare quae sint ab origine tradita, et frustra apostolorum auctoritatem praetendere scire quis etiam inde potest, quod circa celebrandos dies paschae et circa multa alia divinae rei sacramenta videat esse apud illos aliquas diversi­ tates, nec observari illic omnia aequaliter quae Hierosolymis observantur, secundum quod in ceteris quoque plurimis provin­ ciis multa pro locorum et nominum (hominum?) diversitate vari­ antur, nec tamen propter hoc ab ecclesiae catholicae pace atque unitate aliquando discessum est. Quod nunc Stephanus ausus est facere, rumpens adversum vos pacem, quam semper ante­ cessores ejus vobiscum amore et honore mutuo custodierunt, adhuc etiam infamans Petrum et Paulum beatos apostolos, quasi hoc ipsi tradiderint, qui in epistolis suis haereticos ex­ secrati sunt et ut eos evitemus monuerunt . . Stephanus, qui per successionem cathedram Petri habere se praedicat, nullo adversus haereticos zelo excitatur.4 — Quibus adde perspicua verba Cypriani, quae supra (n. 488) recitavimus. — Origenes, quem supra (n. 505), Eusebio tradente, jam audivimus sub Zephyrino pontifice petiisse Romam, Eusebio eodem teste (hist. eccl. 1. 3. c. 1 ; J/ 20, 215) „haec . . in tertio volumine expositionum in exOrigene, Philosophum., vetere catalogo, oppugnatore Artemonis, Cajo, Tertull. 415 Genesim disertis verbis commemorat": „Petrus per Pontum, Galatiam, Bithyniam, Cappadociam atque Asiam judaeis qui in dispersione erant, praedicasse existimatur. Qui ad extre­ mum Romam veniens, cruci suffixus est capite deorsum de­ misso: sic enim ut in cruce collocaretur oraverat? — Auctor Philosophumenon de Simone mago (1. 6. n. 20; M 16, 3225): „Simon . . usque ad Romam progressus incidit in apostolos, cui multum Petrus adversatus est praestigiis seducenti multos/' — Accedit catalogus veterrimus pontificum romanorum a Petro inci­ piens, qui fuerit confectus ab Hippolyto et est receptus in catalogo liberiano (vide Duchesne, le liber pontificalis, Paris 1886. 1, IX col. II —IV et 2 ss). — Item ab auctore libri contra Artemonis haeresim elaborati, aequali quidem Zephyrini, nominatur (ex Eusebii hist. eccl. 1. 5. c. 28; M 20, 511) Victor „tertius decimus a Petro romanae urbis episcopus/' — Etiam Caji presbyteri testimonium prodit his Eusebius (hist. eccl. 1. 2. c. 25; 1\I 20, 207 ss): „Paulus quidem Romae capite truncatus, Petrus vero cruci suffixus fuisse, eodem (Nerone) regnante traduntur. Quam quidem narrationem abunde confirmant Petri Paulique nomine insignita monumenta, quae in urbis Romae coemeteriis etiamnum visuntur (zrà πιστουταί γε την ιστορίαν ί Πίτρον ν.αι Παύλου εις δεύρο κρατήσασα επι τών αύτό&ι κοιμητηρίων πρόσρησις). Sed et Cajus quidam, vir catholicus (εκκλησιαστικός Qui Zephyrini romanae urbis episcopi temporibus floruit, in eo libro quem scripsit adversus Proclum patronum sectae ! cataphrygarum, de loco in quo praedictorum apostolorum sacra corpora (τα ιερά σκηνώματα, cf. 2 Pet 1, 14) deposita sunt, ita loquitur: ,Ego vero, inquit, apostolorum tropaea possum osten­ dere. Nam sive in \raticanum, sive ad ostiensem viam pergere libet, occurrent tibi tropaea eorum qui ecclesiam illam (romanam) fundaverunt (είρήσεις τά τρόπαια τών τούτην ιδρισαμίνων την εκκλησίαν)*— Saeculi saltem III est hoc testimonium I Tertulliani (de praescript, c. 36; Μ 2, 49): ,,Percurre eccle­ sias apostolicas, apud quas ipsae adhuc cathedrae aposto­ lorum suis locis praesident . . Si . . Italiae adjaces, habes Romam, unde nobis quoque auctoritas praesto est. Ista quam felix ecclesia ! cui totam doctrinam apostoli cum sanguine suo profuderunt; ubi Petrus passioni dominicae adaequatur: ubi Paulus Joannis exitu coronatur/' Cf. ib. c. 32 (J/ 2, 45) I I r. 416 Petn sedes romana ex Irenaeo, Clemente alex., Papia, Dionysia Corinthio. gfe • asî? ,J ►· •V et de baptismo c. 4 (J/ 1, 1203) vel Scorpiace c. 15(4/2,151) vel adv. Marcionem 1. 4. c. 5 (J/ 2, 366). 518 Ex saeculo II ad nos pervenit Irenaei testimonium supe­ rius (n. 489) allatum ; quod quidem perpensa viri qualitate est gravissimum et vel solum ad hanc omnem controversiam finien­ dam sufficit. Ejusdem auctoris est et haec sententia (1. 3. c. 1. n. 1; J/ 7, 844. 845): „Matthaeus in hebraeis ipsorum lingua scripturam edidit evangelii, cum Petrus et Paulus Romae evangelizarent, et fundarent ecclesiam (τον Hîtçov χαί τον Παύλον εν lPtôuij εναγγελιΖομενών, χαί ΰεμελιονντων ττν &.χλησίαν).“ — De Clemente alex, haec testatur Eusebius (hist. eccl. 1. 6. c. 14; M20, 551 : „In iisdem libris (νπστνπώσεων) Clemens traditionem quamdam de ordine evangeliorum quam a vetustioribus pres­ byteris acceperat, refert in hunc modum. Dicebat ex evangeliis, prius scripta esse illa quae seriem generis dominici con­ tinent. Marci autem evangelium ex hujusmodi occasione scrip­ tum fuisse. Cum Petrus in urbe Roma verbum Dei publice praedicasset, et Spiritu sancto afflatus evangelium promulgasset, multi qui aderant Marcum cohortati sunt, utpote qui Petrum jamdudum sectatus fuisset, et dicta ejus memoria teneret, ut quae ab apostolo praedicata erant conscriberet." — Quibuscum et haec adnotatio ejusdem Eusebii cohaeret (1. 2. c. 15; 4/20, 171): „Cui (Clementi) testis etiam accedit Papias, hierapolitanus episcopus." — Aliud pretiosum testimonium inseruit Eusebius historiae suae ecclesiasticae (1. 2. c. 25; M 20, 210), Dionysii episcopi Corinthiorum, his narratis: „Porro ambos (Petrum et Paulum) uno eodemque tempore martyrium subiisse, Dionysius Corinthiorum episcopus ad romanos scribens, testatur his verbis: ,Ita et vos', inquit, ,tanta admonitione vestra, sementem quae Petri ac Pauli satione succreverat, romanos scilicet et Corinthios, simul commiscuistis. Ambo enim illi in urbem nostram Corinthum ingressi, sparso evangelicae doctrinae semine nos instituerunt; et in Italiam simul profecti, cum vos similiter instituissent (ομοίως ôè χαί εις την Ιταλίαν, ομόσε όιόάξαντες), eodem tempore martyrium pertulerunt'." vi 519 Saeculo ipso I concepta dici debet persuasio Ignatii ad factum, de quo agitur, haud obscure alludentis per conjunc­ tionem specialem duorum illorum apostolorum et quidem Petri non 417 Petri sedes romana cx Ignito et Clemente romano. minus quam Pauli cum romanis ita indicatam (ad romanes in. 4; 1' 1, 217 ss) : „l£go omnibus ecclesiis scribo omnibusque I mando, quod lubens pro Deo moriar, siquidem vos me non impediatis. Obsecro vos, ne intempestivam mihi benevolenj riam exhibeatis. Sinite me ferarum cibum esse, per quas i Deum consequi licet. Frumentum sum Dei et per ferarum dentes molor, ut purus panis Christi inveniar. Feris potius j blandimini, ut mihi sepulcrum fiant . . Christum pro me sup­ plicate, ut per haec instrumenta Deo hostia inveniar. Non I at Petrus et Paulus vobis praecipio (ov% ώς Πέτρος y.ai Παύλος I iuac'ioouuai n*52 ,ν· 42-1 Episcopus romanus cum s. Petro non s. Paulus in traditione exhibetur. Qj matus episcopus etiam particularis fidelium quorumlibet eo ipso, quod episcopo nulli peculiari attributi erant. Porro s. Paulo supervenienti certe non episcopatum suum romanum s. Petrus cessit. Neque Paulus veniens cum Petro jam praesente coepit esse simul episcopus romanus, sive ita, ut alter ab altero non penderet proindeque esset caput duplex, id quod est absurdum, sive ita, ut alter cum altero constitueret collegium quoddam unum episcopale. Qualis modus regendi nullo vetusto monu­ mento traditur, immo antiquitati toti ipsique juri divino adver­ satur (vide supra n. 455—165). Idemqne ille modus pro Roma ipsa fingitur eo intolerabilius, quod esset suffectus in locum episcopatus ab uno Petro prius gesti, sicut etiam apostolis defunctis episcopus unus Linus subsecutus est. Praeterea si uterque episcopatum urbis aeque obtineret, utrius in re disci­ plinae sententia praevaleret? Num appellaret s. Paulus prin­ cipem ecclesiae universae, videlicet s. Petrum, vel Petrus ut episcopus romanus se ipsum ut primatem? Nimirum hype.thesis proposita pugnat cum primatu, quo s. Petrum excelluisse aliunde novimus. 527 Infirma vero sunt, quae pro hypothesi eadem proferuntur. Nam Clemens romanus quidem (supra n. 519) et postea Dionysius Corinthius (cf. n. 518) cum Petro memorat Paulum, non quasi aut neuter aut uterque fuerit episcopus romanus, sed quod uterque fuerit apostolus et martyr et nexu speciali commorationis aliquantae sparsique seminis doctrinae evangelicae tam cum romanis quam cum Corinthiis conjunctus. — Iti­ dem Ignatius (n. 519) in memoriam redigit Petrum et Paulum . formaliter ut apostolos, qui, quamvis modo dispari, romanos instituerint. — Deinde Irenaeus (n. 489) totus eo spectat, ut doctrinam ab apostolis primo pure traditam demonstret per episcopos succedentes, praecipue in ecclesia romana, conservatam esse incorruptam; cui consilio congruit cum s. Petro collaudare s. Paulum, quod et ipse foret apostolus et magister gloriosissimus gentium et nominatim romanorum et eatenus cum Petro auctor ecclesiae maximae romanae. — Neque Tertullianus (n. 517) vult praeter Petrum ponere Paulum ut episcopum romanum, sed ecclesiam romanam ex apostolis illis commendare, qui Romae evangelium praedicarunt vel martyrium aliquod pro fide subierunt, unde continuo et apo- Fplscopus romanus cum s. Petro non s. Paulus in traditione exhibetur. 425 stoli Joannis Romae in oleum igneum demersi et in insulam relegati mentio fit. Ceterum cf. de praescript. c. 32 (J/ 2, 45). — Ad haec sicubi antiquitus, Petro cum Paulo, apostolis scilicet fun­ datoribus, ante nominatis, episcopus romanus primus numeratur Linus, id neque significat, s. Petrum episcopum urbis verum non fuisse, neque saltem indicat, aequalem episcopum fuisse s. Paulum: non illud, quia si ex usu sacro sollemni (cf. v. g. Luc 6, 13; Eph 4, 11) vocatur aliquando s. Petrus pro romanis ipsis potius apostolus quam episcopus, non ideo abnuitur res nominis, i. e., episcopatus urbis, inclusus apostolatu vel prin­ cipatu apostolatus specialiter ad romanos applicato per ipsam episcopi distincti exclusionem, qui episcopatus etiam explicite alibi et postmodum asseritur; neque is aequalis tribuitur s. Paulo; enimvero solum ratione praedicationis et auxilii praestiti ut quidam fundator et velut episcopus coadjutor jungitur cum honore urbis et suo Paulus Petro, principi auctori et episcopo ecclesiae romanae sensu vocis pleno, utpote romanam sedem episcopalem uni erigenti erectamque reti­ nenti, quae idcirco cathedra Petri, non Pauli, describitur vel etiam simpliciter proindeque proprie appellatur. Quo pertinet cum testimoniis aliis, ut jam Ircnaei nume- 528 nntis s. Petrum episcopum urbis (1. 1. c. 27. n. 1; M 7, 687 col. Zeitschrift fiir kath. Theol. 1902, 62 ss), Tertulliani (de pu­ dicitia c. 21; M 2, 1024 ss), auctoris libri contra Artemonis haeresim scripti (supra n. 517), Hippolyti vel catalogi liberiani (cf. 1. c.), Cypriani (n. 488. et ep. 74. n. 2; M 3, 1130), Firmiliani (n. 68. 517), Eusebii exhibentis Linum episcopum romanum primum post Petrum (hist. eccl. 1. 3. c. 4; ZZ20, 222; chronie, ed. Schoene 2, 156. 157. 212; cf. Zeitschrift fier kath. Theol. 1902, 236), Hieronymi (de viris illustr. c. 15; M 23, 631), Damasi Z, Gelasii Z, Hormisdac (infra n. 544), quod canit Prudentius (peristephanon hymn. 2. v. 433 ss; JZ 60, 322 ss): JJa, Christe, romanis tuis, — Sit Christiana ut civitas . . Con­ foederentur omnia — Hinc inde membra in symbolum: — Mansuescat orbis subditus, — Mansuescat et summum caput . . Et jam tenemus obsides — Fidissimos hujus spei: — Hic nempe jam regnant duo — Apostolorum principes. — Alter vocator gentium, — Alter cathedram possidens — Primam, recludit creditas — Aeternitatis januas.u Vel (hymn. 11. v. 31 s; «U-· 426 Episcopus romanus cum s. Petro non s. Paulus in traditione exhibetur. J/t>0, 535): „Una fides vigeat, prisco quae condita templo est: — Quam Paulus retinet, quamque cathedra Petri." — Similiter loquitur Leo M. (serm. 82. al. 80. in natali apostolorum Petri et Pauli c. 1; J/ 54, 422. 423): „0mnium quidem sanc­ tarum solemnitatum, dilectissimi, totus mundus est particeps, et unius fidei pietas exigit, ut quidquid pro salute universorum gestum recolitur, communibus ubique gaudiis celebretur. Verumtamen hodierna festivitas, praeter illam reverentiam quam toto terrarum orbe promeruit, speciali et propria nostrae urbis exsultatione veneranda est: ut ubi praecipuorum apostolorum glorificatus est exitus, ibi in die martyrii eorum sit laetitiae principatus. Isti enim sunt viri per quos tibi evangelium Christi, Roma, resplenduit; et quae eras magistra erroris, facta es discipula veritatis. Isti sunt sancti patres tui verique pastores, qui te regnis coelestibus inserendam multo melius multoque felicius condiderunt, quam illi quorum studio prima moenium tuorum fundamenta locata sunt: ex quibus is qui tibi nomen dedit fraterna te caede foedavit. Isti sunt qui te ad hanc gloriam provexerunt, ut gens sancta, populus electus, civitas sacerdotalis et regia per sacram beati Petri sedem caput orbis effecta, latius praesideres religione divina quam dominatione terrena. Quamvis enim multis aucta victoriis jus imperii tui terra marique protuleris, minus tamen est quod tibi bellicus labor subdidit quam quod pax Christiana subjecit." — Eodem referas illud ex sacrantentario, quod dicitur leonianum (nat. apost. Petri et Pauli n 20; J/ 55, 56): „Vere dignum. Qui ut hanc sedem regimen ecclesiae totius efficeres, et quod haec praedicasset ostenderes ubique servandum, simul in ea et apo­ stolicae principem dignitatis, et magistrum gentium collocasti." Cf. missale gothicum seu gothicogallicanum, n. 55, in missa ss. Petri et Pauli (J/ 72, 295. 296). — Item Epiphanius diffe­ rentiam potestatis Petri et Pauli erga ecclesiam romanam pro textu integro agnoscit, ubi scribit (haer. 27. n. 6; JZ41, 371 ss): „Romae primi omnium Petrus et Paulus apostoli pariter atque episcopi fuerunt (Zr Ρώμΐ] γόο γεγόνασι πρώτοι Πέτρος ν.αί ΙΊανλος οΐ απόστολοι αυτοί έπΐσ/.οποι'). Inde Linus; tum Cletus. Post hunc Clemens, Petri et Pauli temporum aequalis . . Neque vero miretur aliquis, quod ante psurn in pontificiam dignitatem alii apostolis successerint, cum Petri ac Pauli esset aequalis . . Episcopus romanus non cum Petro Paulus; de episcopatu monarchico sequente. 427 Utrum illis adhuc superstitibus impositis manibus episcopus a Petro", nempe episcopo proprio prae Paulo, „consecratus, eaque detrectata provincia ab omni administratione vacaverit . . an potius secundum apostolos (ιιιτά n/ των αποστόλων ΰιαόοχήν) ab episcopo Cieto sit constitutus, liquido non constat . . Ac nemini sane mirum videatur, cur singula tanta cum diligentia percurrerim. Per haec enim perpetuo certa accurataque veritas ostenditur." (Videas et haer. 41 η. 1; 42. n. 1; M 41, 691. 695). Itaque episcopi romani signifiatione minus propria, ut ab 529 Analolio alex, (supra n. 517; cf, n. 489 verba Irenaei), vocantur successores etiam Pauli, quod succedunt in ecclesia ea, quam s. Paulus post laborem cum s. Petro et sub Petro apostolicum sanguine fuso decoravit, vel quod potestatem apostolicam in docendo regendoque et ipsi pontifices romani obtinent. Quibus rationibus etiam imago Pauli cum imagine Petri in diplomatibus romanis, quamvis non omnibus, consociatur. Ce­ terum auctoritatem et ipsius Pauli, qua pontifices romani im­ perent, aeque atque indignationem, quam minentur, interdum potius potentiam patrocinii intellegunt; unde et beatissimae Virginis sanctorumque omnium auctoritas et indignatio simi­ liter proponitur. Pigmento nunc rejecto cohaeret aliud, quo etiam diutius, 530 h e., usque ad Anicetum pontificem singulis temporibus non singuli episcopi, sed collegium quodpiam episcoporum ecclesiae romanae praefuisse dicitur.1) Qualis sententia inaudita exclu’) Sic denuo Harnack disputat (Chronologie der altchristlichen Litteratur 1, 172 ss): „Lightfoot hat die Untersuchungen iiber die altes te romische Bischofsliste in cincr doppelten Richtung weiter zu fiihren gesucht. Er hat I. die Liste aof ihre Zuvcrlassigkcit gepriift und will das überraschende Ergebniss gewonnen haben, dass sic vom Amtsantritt des Clemens — als c. vom Jahre 88 an — ver- lâsslich sei, ja dass schon Linus und Ancnclctus monarchische Bischofe ge­ wesen seien, und er hat ΙΓ. das Vcrzeichniss auf den Schriftstcller Hegesippus zuriickgeführt und damit eine noch friibere Abfassungszeit Hir dasselbe festgestellt; denn Hcgesipp habe nach Euseb., h. e. IV, 22, 2 seine chronologische Arbcit zur Zeit des Anicet gemacht und unter Eleutheriis publicirt . . Er bchauptct, dass alie Bischofe von Linus ab bercits monarchische Bischofe gewesen seien, und von Clemens, d. h. vom lezten Decennium des 1. Jahrhunderts, an fiihlt er sich vollcnds sicher. Auch gestcht er, kein anderes Gcgenargument gegen dieses Ergebniss zu kennen, als dic haltlosc Annahme, die Bischofe vor Xystus konnten noch nicht wirkliche Bischofe gewesen sein, weil frenans bei Euseb., h. e. V, 21 dic romischen Bischofe ruclcwarts nur bis Xystus aufzahle. Auf dieses Argument 428 Episcopatus antiquus romanus monarchicus male impugnatur. ditur vel iis, quae de inore antiquitatis, immo de divino jure supra (n. 455—465) affirmata sunt; et cum Petrus unus ut episcopus sedem romanam occupaverit, parum scite statuitur, mochte ich mich freilich auch nicht berufen, da derselbe Ircnaus im 3. Buch seines Hauptwerkes Linus, Anenkletus, Clemens, Euarestus und Alexander ebenso ais ,monarchische Bischofe* aufführt, wie ihre Nachfolger. Auch dass Irenius dic Vorganger des Soler nicht ,Bischofe*, sondcrn ,Presbyter* nennt, ist nicht za urgiren. Aber es ist auffaUend, dass Lightfoot andere Argumente, die gegcn seine und die officielle rômischc Annahme sprechen, die Bischofe vom Tode des Petrus ab seien ,bishops in the sense of monarchical rulers of the Roman Church* gcwesen, nicht anerkennt..Das wichtigste innerhalb der romischen Gemeindc entstandene Buch, der Hirte des Hennas, stammt aus inneren Grunden, so wie es vorliegt, aus der nachtrajanischen Zeil, nach dem Zeugniss des Muratorischen Fragments und des Hippolyt (Catal. Liberianus) aus der Zeit des ,Bischofs Pius*, also — auf die Cb Liste berechnet — zwischen 139,41 und 154 6 (140—155). Aber das Buch selbst zeigt unwidersprechlich deutlich, dass damais die romische Kirche von einem Presbytercollegium geleitet wurde und wohl Bischofe besass, dass jedoch ein monarchischer Bischof noch fehlte. Vis. If. 4, 3 heisst es: βύ δε aruyviiay εις τάύτην την πόλιν μετά των πρεσβυτέρων των προϊσταμένων της έκκλησίας, vergi. Vis. ΙΠ, 1, 8. Auch an den beiden Stellen, wo Bischofe erwahnt werden, erscheinen sic’ nur im Plural; s. Vis. Ill, 5, 1 und Simii. IX, 27, 2 (zusammenges tell t mil φιίόξετοϊ\). Das sel be ist der Fall in Bezug auf ,Hirten*. Eine Mehrzahl von verantwortlichen Hirten wird vorausgesetzt (Sim. IX, 31, 5. G). Vis. HI, 9,7 liest man: Aw ovv νμϊν λέγω τοϊς προηγουμένοις της έκκλησίας καϊ τοϊς πρώτοκα&εδρίταις — also wiederum ein Collegium. Vis. II, 2, 6 heisst es: 'Ερεϊς ουν τοϊς προηγουμένοις της εκκλησίας ίτκ κατορ&ώσωνται τάς οδούς αντών ίν δίκαιοovvij κιλ. Mand. XI, 12 wird dem falschen Propheten vorgeworfen, dass er sich .erhohe und die πρωτοκαθεδρία haben wolle*, und Sim. VIII, 7, 4, 6 werden 1583): „Nihil vetat, alicujus concilii gene­ ralis sententia aut universorum populorum facto, summum v·. - · M»· 1---- 440 Episcopatus romanus ex lege originaria Petri specilicative idem ac primatus. pontificatum ab romano episcopo atque urbe ad alium epi­ scopum aliamque civitatem transferri.“ Superest igitur tertium, h. e., factum originarium ipsius s. Petri, utique ab ecclesia non dependens, quo ratio succes­ sionis in primatu ad perpetuitatem sit firmata. Quale vero factum Petri, respiciendo quidem ipsam expositam historiam et ecclesiae mentem, describemus ? Nempe s. Petrus episcopatum particularem unum, i. e., romanum sive capessivit sive, quatenus episcopatus idem potestas quaedam nova plenissimae super­ addita non erat, sibi soli reservavit, et eo ipso extulit ad epi­ scopatus universalis vel primatus dignitatem; neque enim alia atque alia numero, sed una eademque jam auctoritas episco­ palis, saltem ad tempus, erat, quae et ecclesiam universam et romanam sola tunc regebat. Sicut autem potestas regens una erat usque ad Petri mortem, quam ille ut episcopus romanus martyrio sanguinis obiit, ita manere una etiam in posterum debebat; quae ipsa perpetuitas non quidem satis explanatur ex natura rei sola seu ex pura constanti sessione Petri in ca­ thedra romana, verum ex adjuncta Petri voluntate efficaci, nunquam retractata, ut etiam post ipsum vel in perpetuum unus idemque episcopus ecclesiae romanae et catholicae praeesset vel ut successor in primatu Petri ille solus foret, qui Petro succederet in occupanda episcopali cathedra romana. Unde intellegitur unio primatus cum romana sede haudquaquam esse tantum ex subjecto personave una duas dignitates simul obtinente neque esse veluti per accidens seu plane dissolubilis, cum sit potius unio talis ut pro praesenti rerum ordine episcopatus urbis ipse, ad pontificatum orbis terrae ab ortu suo in aevum omne feliciter evectus et juribus primatus continuo tamquam propriis ornatus, in recto et simpliciter vo­ candus sit episcopatus oecumenicus vel primatus. Quo pacto etiam illas loquendi formulas accipimus, quibus primatus sedi romanae adnexus, alligatus, affixus, quasi insertus atque in­ oculatus esse dicitur. Etsi epicopatus urbis Romae solum specificative, non reduplicative vel formaliter ut romanus, est praedicandus universalis; ita enim re vel actu est episcopatus unus, i. e., summus atque independens, ut ratione termini sive subditorum, tamquam pars a toto, episcopatus urbis atque orbis sit distinctus, vel ut sit duplex virtualiter; unus scilicet Oj 5 Λ k: Ssçcessor apte i lem in primatu et episcopatu ; dubia de primatu romano eximuntur. 441 tum ea exhibendo, quae sunt primatus, tum, per minorem actuum etiam intensionem, ea, quae sunt episcopatus simplicis, praestare valet omnia, quae praestarent episcopatus duo di­ stincti atque separati ; cujusmodi distinctio atque separatio saltem absolute esse insuper potuit, non quidem ita, ut eccle­ siae primas potestate ulla, qua nunc est instructus, in eccle­ siam urbis Romae jam careret, at tamen ita, ut non minus quam in aliis orbis partibus secum simplicem urbis ipsius epi­ scopum haberet. C. Accedit, quod etiam a priori ratio praedicta successionis 540 quam maxime conveniens apparet. Nam ut ecclesia ipsa, ita supremus ejus rector debet esse facilis ad cognoscendum; pro­ inde debet etiam facilis cognitio esse successionis in primatu Petri, per signum aliquod certum, fixum, manifestum. Atqui successio illa cognitu facilior non videtur effici posse, quam si primatus cum episcopali sede urbis cujusdam conjungatur; cum enim sedes talis aliquid sit certum vel determinatum, fixum vel sine decreto ullo novo jam perpetuum, atque mani­ festum vel quod sub oculos omnium cadat, successio in eadem sede, rationis distinctione facta, est, ut aliquid logice prius, signum apprime idoneum successionis in primatu. 4. Pro difficultatibus solvendis haec notentur: Etiam ex 541 prioribus saeculis ecclesiae testimonia deprompsimus, quibus primatus pontificis romani vel et exercitium primatus hujus comprobatur. Quae testimonia sufficere eo magis debent, quod antiquitatis documenta plura interierunt (cf. Grisar, Geschichte Roms 1, n. 278). Ceterum ex sensu et praxi temporis sequentis, v. g. saeculi V, cum certitudine concluditur, quaenam ante fuerit doctrina et agendi sive ratio sive saltem potestas. Vide­ licet jus quidem ipsum ex Christi institutione semper idem fuit; usus autem juris varius est et ab adjunctorum varietate pendet; alia enim necessaria vel opportuna sunt pro ecclesia primo per orbem potenter constituenda, alia pro ipsa semel firmiter constituta, alia in periculis fidei sive unitatis, alia, ubi omnia sunt in securitate, alia tempore persecutionis, alia tem­ pore pacis, alia, cum commercium sociale impeditum est, alia, cum est expeditum ideoque in causis sacris singulis ad caput ecclesiae ex regionibus etiam ultimis nullo negotio recurritur. Praeterea ut Deo assistente veritatem revelatam vel ecclesiam 442 Vana dubia de primatu pontificis romani; qui in illo succedit ipso jure divino. i. universe, in modum rei organicae, magis magisque explicatam esse novimus, ita jura quaedam tempore procedente explicari poterant, quae ab initio ipso plenitudine potestatis divinitus institutae implicite continebantur. Unde a vero longissime aberraret, qui disciplina aetatis particularis, ut primorum sae­ culorum, pro mensura uteretur ad auctoritatem successoris Petri totam emetiendam (cf. Phillips, Kirchenrecht 5. § 202; Dollinger, Kirche und Kirchen 31 ss; Grisar 1. c. n. 211). Demum si quod exemplum pugnae contra pontificem romanum factae apud vetustos etiam episcopos occurrit, inde non pro­ fecto antiquum resistendi jus, sed inoboedientia antiqua de­ monstratur. Thesis ΧλΙ. Romanus pontifex, ut implens solus con­ dicionem successionis, primatum jurisdictionis in ecclesiam universam jure divino obtinet. Quod autem prae aliis unus episcopus romanus satisfacit condicioni ad succedendum re­ quisitae, repetitur et ipsum ex voluntate Dei saltem conse­ quente, i. e., confirmante modo speciali factum Petri episco­ palem sedem urbis Romae sibi soli reservantis et ad cathedram primatus permansuram evehentis et evectam suo sanguine consecrantis. Declaratio. Duplex quaestio potest fieri de jure, quo pon­ tifex romanus succedat in primatum Petri. Una est absoluta, i. e., quo iure romanus pontifex succedat, supposito, ipsum solum implere condicionem ad succedendum requisitam pro­ indeque successorem exsistere in primatu Petri. Altera quaestio comparativa est: quo jure episcopus romanus potius quam quivis alius succedat in primatu Petri. Priore quaestione ex­ quiritur ea, quae vocatur successionis lex, h. e., edictum sta­ tuens, ut sint successores, seu scitum juridicum praefiniens, ne potestas quaepiam sit mere personalis, sed ut sit eadem realis et perpetua. Altera quaestione indagatur jus determinans suc­ cessionis condicionem, ex qua impleta unus prae aliis succedat; quae cum in re praesenti sit (ex th. XV) episcopatus ipse urbis Romae praevius primatui ratione, quaestio eo redit, quali jure primatus s. Petri praecise cathedrae romanae sit adnexus, Priori quaestioni satisfit priore parte thesis, eo quidem re- il Pontifex romanus primas jure divino absolute lege successionis et ex traditione. 443 sponso, quod sit haud dubie dogma fidei. Ad quaestionem alteram, inter catholicos disputatam, id, quod videtur nobis esse prorsus verum et argumentis validis firmum, parte thesis altera respondemus. Demonstratio p. I, T. e., absolute dicendum esse, pontificem 543 romanum potiri primatu per jus divinum. 1. Quicumque dignitatem, legitime cuipiam succedendo, obtinet, vi ejusdem legis illam obtinet, qua, ut ab aliquo suc­ cedatur, constituitur. Nam in universum, quidquid impletis necessariis condicionibus qualibuslibet legitime vel obtinetur vel amittitur, eodem jure generali obtinetur vel amittitur, quo cavetur, ut illud ipsum, suppositis quidem condicionibus specia­ libus sive simul praestitutis sive per legitimam quandam aucto­ ritatem praestituendis, obtineatur vel amittatur; quam veritatem per exempla obvia declarare licet. Ergo et romanus pontifex, ut qui solus (ex th. XV) implendo condicionem successionis in primatu succedat s. Petro, per jus illud, primatum jurisdictionis in ecclesiam universam assecutus, est successor, per quod ab exordio successio perennis est statuta. Atqui (ex th. XIV) voluntas est ipsius Domini, ut primatus jurisdictionis in eccle­ siam universam, ab uno exercendus, sit perpetuus, seu ut Petrus habeat primatus hujus serie nunquam interrupta successores; nimirum, secus quam in societate naturali, non solum regimen ecclesiae qualecumque, sed etiam certa gubernandi forma, i. e., monarchica perennis de jure est divino. Ergo romanus pontifex, qui et quatenus impleta condicione solus est successor Petri, ipso divino jure primatum jurisdictionis erga ecclesiam universam obtinet. Et re vera qui simpliciter affirmaret, episcopum roma­ num praeditum primatu esse per jus humanum, ex se perperam significaret, primatum perpetuum humanae institutionis esse, quandoquidem ad primatus indolem divinam humanamve ipsam, non viam ejus singulis obtinendi, sententia illiusmodi proprie refertur. 2. Hanc saltem partem thesis penitus persuadent complura 544 illa sive Patrum singulorum sive conciliorum testimonia superius (v. g. th. XV) allata, quibus Dei et Christi voluntate primatus pontifici romano vel, ratione utique capitis sui, ecclesiae romanae traditus asseritur. Quibus addimus declarationem hanc a DamasoI jam emissam et a Gclasio I vel etiam ab Hormisda repetitam Kl I • · · 4a *< 444 Succedit in primatu pontifex romanus jure divino absolute ex effatis traditionis. (/> 140; cf. A’ 251. 700. 862): „Quamvis universae per orbem catholicae diffusae ecclesiae unus thalamus Christi sit, sancta tamen romana ecclesia nullis synodicis constitutis ceteris ec­ clesiis praelata est, sed evangelica voce Domini et Salvatoris primatum obtinuit: ,Tu es Petrus/ inquientis, ,et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam . . Addita est etiam societas beatissimi Pauli apostoli, vasis electionis, qui non diverso, sicut haeretici garriunt, sed uno tempore, uno eodemque die gloriosa morte cum Petro in urbe Roma sub Caesare Nerone agonizans coronatus est; et pariter supradictam sanctam ro­ manam ecclesiam Christo Domino consecrarunt aliisque om­ nibus urbibus in universo mundo sua praesentia atque vene­ rando triumpho praetulerunt. Est ergo prima Petri apostoli sedes, romana ecclesia, ,non habens maculam, neque rugam, nec aliquid hujusmodi·' (Eph 5, 27).“ — Congruit Gelasii I ep. 9. ad episcopos Lucaniae c. 9 (d/ 59, 51). — Et Gregorius M. scribit (1. 3. ep. 30. ad Joannem subdiac.; J/ 77, G27): „Quanto apostolica sedes", qualis per antonomasiam dicebatur directe ipsa episcopalis romana, „Deo auctore, cunctis praelata constat ecclesiis, tanto inter multiplices curas, et illa nos valde solli­ citat, ubi ad consecrandum antistitem nostrum exspectatur ar­ bitrium." — Petrus Damianus (opusc. 5, actus mediol., serm.; J/ 145, 91): „Quo . . pacto (romana ecclesia) honore indiget parvuli hominis, quae laudes atque praeconia ex ipsius ore sortita est Salvatoris? . . Omnes autem sive patriarchivi cujuslibet apicem, sive metropoleon primatus, aut episcopatuum cathedras, vel ecclesiarum cujuscunque ordinis dignitatem, sive rex, sive imperator, sive cujuslibet conditionis homo purus' modo quisque suo ^instituit, et prout voluntas, aut facultas erat, specialium sibi praerogativarum jura praefixit: romanam autem ecclesiam solus ille fundavit, super petram fidei mox nascentis erexit, qui beato vitae aeternae clavigero terreni simul et coelestis imperii jura commisit. Non ergo quaelibet terrena sententia, sed illud verbum, quo constructum est coelum, et terra, per quod denique omnia condita sunt elementa, ro­ manam fundavit ecclesiam. Illius certe privilegio fungitur, illius auctoritate fulcitur. Unde non dubium, quia quisquis cuilibet ecclesiae jus suum detrahit, injustitiam facit: qui autem romanae ecclesiae privilegium ab ipso summo omnium eccle Succedit in primatu pontifex romanus jure divino absolute ex effatis traditionis, 445 siarum capite traditum auferre conatur, hic procul dubio in haeresim labitur: et cum ille notetur injustus, hic est dicendus haereticus. Fidem quippe violat, qui adversus illam agit, quae mater est fidei; et illi contumax invenitur, qui eam cunctis ecclesiis praetulisse cognoscitur,u Cf. opusc. 4, discept. synod. (J/145, 67. 68). — Gregorius VU (registri 1. 8. ep. 21 ; 71/ 148, 595) locum de epistula, quamvis ex eruditorum judicio supposita, Julii I contra orientales approbando sic proponit: „Julius papa, orientalibus episcopis scribens, de potestate . . sanctae et apostolicae sedis ait: ,Decuerat vos, fratres, adversus sanctam ro­ manam et apostolicam ecclesiam limate et non ironice loqui, quoniam et ipse Dominus noster Jesus Christus, eam decenter allocutus, ait: Tu es Petrus . . Habet enim potestatem singu­ lari privilegio concessam aperire et claudere januas regni coei lestis quibus voluerit*. “ Dein Anselmns havelbergcnsis episcopus graecos compel- 545 I lavit (dial. 1. 3. c. 5; M 188, 1213 ss): „Quare non potius j suscipitis statuta sacrosanctae romanae ecclesiae, quae per Deum et a Deo et post Deum proximo loco auctoritatis pri­ matum obtinuit in universa quae per totum mundum sparsa ■ est ecclesia? . . Prima ergo sedes est coelesti beneficio romanae I ecclesiae, quam beatissimi apostoli Petrus et Paulus suo mar­ tyrio dedicaverunt . . Alias quidem sedes, secundam videlicet in Alexandria, tertiam vero in Antiochia (Petrus) sui nominis tantum consecravit memoriae; primam vero sedem, quae est in eminentissima et triumphatrice urbe Roma, princeps apo­ stolorum Petrus sui corporis honoravit praesentia. Ad hoc etiam sancta romana ecclesia prae ceteris a Domino praeelecta, speciali privilegio ab ipso donata est et beatificata, et quasi quadam praerogativa omnibus ecclesiis praeeminet, et jure divino antecellit. Aliis namque diversis in temporibus variis haeresibus occupatis, et in fide catholica nutantibus, illa supra petram fundata et solidata semper mansit inconcussa . . Unde et Dominus sciens alias ecclesias haeretica impulsione nimium vexandas, et romanam ecclesiam, quam ipse supra petram fundaverat, nunquam in fide debilitandam, dixit Petro: ,Ego pro te rogavi . .* . . Merito ita privilegium praelationis super omnes accepit, qui in conservanda integritate fidei prae omnibus privilegium a Dômino susceperat.** — Eandem per- 4 Jβ Snccedit in primatu pontifex romanus jure divino absolute ex effatis traditioni». suasionem primatus sacri romani ad Deum ipsum referendi exprimit Nicolaus III documento in jus canonicum recepto (decretal. 1. 1. t. 6. c. 17. in (»): «Isti (Petrus et Paulus) sunt, per quos evangelium Romae resplenduit. Isti sunt eis patres verique pastores. Isti sunt, qui una die pro merito, uno loco pro gloria sub uno persecutore pro parili virtute compassi, urbem ipsam glorioso cruore martyrii Christo Domino conse­ crarunt. Isti sunt, qui illam in hanc gloriam provexerunt, ut sit gens sancta, populus electus, civitas sacerdotalis et regia, per sacram beati Petri sedem caput totius orbis effecta. Ne autem ipsa mater ecclesia in congregatione et pastura fidelium temporalibus careret auxiliis, quin potius ipsis adjuta spiri­ tualibus semper proficeret incrementis: non absque miraculo factum esse concipitur, ut occasionaliter Constantini monarchae a Deo provisa, sed curata baptismalibus fomentis infirmitas, quandam quasi adjiceret ipsi ecclesiae firmitatem, qui . . in persona beati Silvestri, sibi romanam concedendo urbem re­ linquens, ab eo et successoribus ejus per pragmaticum con­ stitutum disponendam esse, decernens in ipsa urbe utriusque potestatis monarchiam romanis pontificibus, declararet*, quam narrationem esse veram nostra nunc nil interest, «non justum arbitrans, ut, ubi sacerdotii principatum et christianae religionis caput imperator coelestis instituit, illic imperator terrenus ha­ beat potestatem; quin magis ipsa Petri sedes, in romano jam proprio solio collocata, libertate plena in suis agendis per omnia potiretur, nec ulli subesset homini, quae ore divino cunctis dignoscitur esse praelata.* — Ita et Julius II in bulla indictionis concilii later. V (II 9, 1584 s): «Sacrosanctae ro­ manae ecclesiae martyrum sanguine consecratae, magistrae fidei, veritatis alumnae, omnium errorum expertis, unicae et immaculatae, divina institutione, sanctorum auctoritatibus con­ ciliorum, canonumque omnium testimonio, ecclesiarum cunc­ tarum primatum tenentis, fidelium matris, regimini superna dispositione praesidentes . . de opportunae provisionis remedio providemus . .“ — Hinc sollemnis illa declaratio concilii vaticani (s. IV. c. 2; D 1670): «Quicumque in hac cathedra (romana) Petro succedit, is secundum Christi ipsius institutionem pri­ matum Petri in universam ecclesiam obtinet.* Hinc et Leo A1II ex veritate supra (n. 475) enuntiata continuo illud Succedit in primatu pontifex romanus jure divino tum .absolute tum comparate. 447 colligit: „Ouare pontifices, qui Petro in episcopatu rornano succedunt, supremam ecclesiae potestatem obtinent jure divino/ itaque non eo sensu concilia summam potestatem romanis 516 pontificibus tribuere dicuntur, ut eandem conferant, sed ut divinitus collatam hanc agnoscant, infallibiliter declarent, ob­ servandam doceant vel urgeant. Praeter dicta Maximi martyris (supra n. 102), Leonis M. (n. 490), Bonifatii I (n. 487), Zosirni (ib.) proderit conferre illud Innocenta 1 (ep. 29. ad episcopos concil. carthag. n. 1; M 20, 583): „Vel id vero, quod patrum instituta sacerdotali officio custodientes non censetis esse cal­ canda, quod illi non humana, sed divina decrevere sententia, ut quidquid quamvis de disjunctis remotisque provinciis age­ retur, non prius ducerent finiendum, nisi ad hujus sedis notitiam perveniret, ut tota hujus auctoritate justa quae fuerit pronun­ tiatio firmaretur, indeque sumerent ceterae ecclesiae (velut de natali suo fonte aquae cunctae procederent, et per diversas totius mundi regiones puri latices capitis incorrupti manarent), quid praecipere, quos abluere, quos veluti coeno inemundabili sordidatos, mundis digna corporibus unda vitaret/ — Adde, quod a Benedicto XII est notatus error armenorum 85 {D 1827): „Armeni dicunt, quod usque ad concilium nicaenum romanus pontifex non habuit potestatem majorem, quam alii patriarchae: sed tunc de voluntate dicti concilii fuit ordinatum, quod ro­ manus pontifex haberet potestatem super alios patriarchas44 ; · et error 90 (7? 1828): „Armeni dicunt, quod potestas, quam Christus dedit beato Petro, dicendo ei: Quodcunque liga­ veris etc., est solum data personae Petri et pro ipso solo, ita quod haec potestas non transivit ad aliquem ejus successorem/ 3. Sane, ut th. XVIII ostendemus, non ab humana ulla 547 potestate, etiam sacra, sed ab ipso Domino, auctore solo pri­ matus et ejus perpetuitatis, singulis romanis pontificibus, praevia quidem recta electione hujusque acceptione, primatus impertitur. Atqui ab ipso soloque Domino sic consequi primatum idem est ac divino jure, impleta successionis condicione, illum obtinere. Demonstratio p. II, h. e., etiam prae aliis pontificem 543 romanum succedere in primatu ex ipsa voluntate Dei, saltem consequente. 1. Sedi romanae unitus est primatus ita, ut hinc avelli et alio transferri nunquam valeat. Atqui unio talis neutiquam ■ I j 1 j Succedit in primatu pontifex romanus jure divino comparate; traditio sacra. effectus potest esse solius humanae voluntatis, sed ipsi indu­ cendae opus erat voluntate Dei saltem consequente, quae sci­ licet haberet ratum factum et decretum hominis idque in modum prorsus specialem, jam constituendo, ut inesset illi robur nun­ quam amittendum; quod quidem factum et decretum ex disser­ tatione praecedente (th. XV) intellegitur fuisse s. Petri, romanam sedem sibi uni excipientis et in cathedram primatus duraturam efferentis et sibi constanter ad mortem gloriosam retinentis. Ergo ex voluntate Dei ipsa saltem consequente sedi romanae primatus est unitus, proindeque jure divino prae aliis unus episcopus romanus satisfacit condicioni ad succedendum in primatu requisitae. Frub. maj. a. Ex documentis traditionis non solum generatim successores Petri, sed nominatim pontifices romani di­ versorum saeculorum potestatem summam a Deo ita habent, ut ipsae Domini sententiae primatum enuntiantes ad eos directe appellatos referantur. Relege testimonia ex tractatu adversus aleatores (supra n. 488), Hieronymi (n. 87), Innocenta I (n. 487), Coelestini I ib.), Leonis AL (n. 496. 507), Gelasii I (n. 148), formulae Hormisdae (n. 493), monachorum secundae Syriae (y.OTA, Pelagii II (n. 148), Vitaliani (ib.), Theodori studitae (n. 148. 483), Bernardi (n. 165). — Eodem pacto Patres concilii milevilani de inimicis gratiae Christi ad Innocentium I scribunt (ep. 27. inter innocent, n. 3; J/ 20, 571): „ Arbitramur, adjuvante miseri­ cordia Domini Dei nostri, qui te et regere consulentem, et orantem exaudire dignatur, auctoritati sanctitatis tuae, de sanctarum scripturarum auctoritate depromptae, facilius eos, qui tam perversa et perniciosa sentiunt, esse cessuros, ut de correctione potius eorum congratulemur, quam contristemur interitu, domine beatissime/' — Unde simpliciter jam sedes vel ecclesia romana, diserte nominata vel significata, ex verbis sive voluntate Christi vel Dei, ut primaria ratione, tenere prin­ cipatum, eademque a divino Servatore fundata esse dicitur. Recole effata Cypriani (n. 488), Damasi I vel Gelasii I (n. 544), Innocenta I (n. 546), Zosimi (n. 487), Bonifalii I (ib.), Augustini (n. 70), ipsius liturgiae nestorianae dom. 3. sanctif. (n. 516), Aviti (n. 484), Ennodii (ib.), Gregorii AL (n. 544), Maximi martyris (n. 102), Leonis IX (n. 149), Petri Damiani (n. 544), Gregorn VII (ib.), Bernardi 149), Anse Imi havclbergensis Traditione primatus sedi romanae prae aliis junctus simpliciter exhibetur. 449 i m. 545), Innocenta III (η. 106), concilii later. IV (n. 494), con­ fessionis fidei approbatae in concilio lugdun. II (ib.), Nicolai III (n. 545), Georgii trapezuntii (n. 140), Julii II (n. 545). — Quibuscum cohaeret, quod cathedra romana ut prima de dotibus ecclesiae, per factum fatentibus id ipsis donatistis, exhibetur. Repete verba Optati (n. 487). — Similiter conjunctio cum sede romana ut omnibus necessaria describitur; eadem fides vera vel l catholica esse affirmatur ac romana; eadem unio cum ecclesia ■ catholica dicitur ac cum romana; quare et eadem ecclesia catho] lica vel Christi ac romana celebratur. Resume locos jam pro! latos Irenaei (n. 489), Petri Chrysologi (n. 486), Theodoreti (n. 184), Maximi martyris (n. 102), professionis fidei praescriptae waldensibus ab Innocenlio III (n. 367), Clementis VI scribentis ad pa triarcham armenorum (ib.), allocut. Pii IX 9. dec. 1854 (n. 374j vel encycl. 10. aug. 1863 (n. 375); cf. verba professionis fidei acceptae Cornelio (n. 457). 1 Insuper autem habe v. g. hunc locum Cypriani (ep. 52. 550 j al. 55. ad Antonianum η. 1 ; M 3, 763): ^Scripsisti etiam, ut exemplum earumdem litterarum ad Cornelium", romanum poni tificem, „collegam nostrum transmitterem, ut deposita omni 1 sollicitudine jam sciret te secum, hoc est cum catholica ec­ clesia, communicare/ — Ita et Ambrosius (de excessu fratris ' sui Satyri, 1. 1. n. 47; M 16, 1306;: „Advocavit ad se epiI scopum, nec ullam veram putavit nisi verae fidei gratiam, percontatusque ex eo est utrumnam cum episcopis catholicis, hoc est, cum romana ecclesia conveniret ?“ — Et Hieronymus (apol. adversus libros Rufini, 1. 1. n. 4; M 23, 400): „Fidem suam quam vocat? Eamne qua romana pollet ecclesia? an illam, quae in Origenis voluminibus continetur? Si romanam responderit, ergo catholici sumus, qui nihil de Origenis errore transtulimus/ — Vel Augustinus (serm. 120. n. 13. ex Patrum nova biblioth. ed. a Maio; 1, 273): „Non jam te perversa et tortuosa cavea, haeresis arriana, in aliqua formidat nostra caelestis regina . . Cognosceris jam quae sis; omnibus palam facta es qualis sis. Non crederis veram fidem tenere catho­ licae, quae fidem non doces esse servandam romanam/ — Atque Arnobius junior (in Ps 106; J/53. 490): „Audi dicentem Dominum: ,Petre', ait, ,petit satanas ut ventilet vos sicut tri­ ticum in area: ego autem intercessi pro te' (Luc 22, 31. 32), 1 Straub, Ou eccleiia 29 ; 4ύ0 Traditione primatus sedi romanae prae aliis junctus simpliciter exhibetur. f Primatus manet Romae necessario ex traditione constanti, etiam expressa. 451 quasi qui dicat: Statui tibi procellam in aura, et feci ut sileant jbominantes malignorum et haereticorum errorem per certamen a te Huctus ejus. Laetatus est Petrus, quia siluerunt, et de­ J restrum et fidelem sollicitudinem.u — Bonifatius VIII in bulla duxit eum in portum voluntatis suae, in ecclesia sine dubio. j .Unam sanctam" (Z2179O): „Porro subesse romano pontifici omni Ubi exaltent eum in ecclesia populi? Et in cathedra seniorum humanae creaturae declaramus, dicimus, diffinimus et pronunlaudant eum, quia posuit flumina in deserto, id est, in deserto ciamus omnino esse dc necessitate salutis.“ — Marlinus V hujus saeculi perambulans, quousque perveniret ad Romam, proscripsit articulum 41 Joannis Wicleff (Z) 517): „Non est de praedicavit baptismum Jesu Christi, in quo universa flumina necessitate salutis credere, romanam ecclesiam esse supremam benedicuntur usque hodie a Petro. Ipse posuit exitus aquarum I inter alias ecclesias." — Sixtus IV damnavit hanc propo­ in sitim, ita ut qui exierit foras ab ecclesia Petri, siti pereat. sitionem 7 Petri oxomensis (Z) 616): „Ecclesia urbis Romae Posuit terram fructiferam in salsuginem. Sicut salsugo terram a errare potest.“ — Praeterea videas professionem fidei tridentinae fructu revocat, ita littera mundi a fructu spiritali revocat mentes. j (D 867). Sed per Petrum in salsugine litterarum positam Romam, fecit Et cum tam saepe et tam variis loquendi formis conjunctio 551 eam fructum afferre . . Posuit, inquit, desertum ab aquis, quae primatus cum romana sede in antiquitate Christiana affirmetur, peccata lavant. Posuit in stagno aquarum, abundant aquae ne semel quidem modo ullo indicatur, eatenus vel tamdiu fu­ baptismatis, martyrum poenitentiae eleemosynarum abundant turam eam praedicari, quatenus vel quamdiu condicio succes­ in deserto isto, quod ante Petri adventum siccum fuit et ari­ sionis rite non mutetur. dum, hoc nunc excultum est, cum constitueretur in eo civitas Atqui per testimonia talia unio primatus cum romana sede 550 ecclesiae, in qua quotidie seminantur agri, et plantantur vineae, non contingens neque necessaria secundum quid neque transiens, ut fiat fructus nativitatis, quos benedixit Deus, et fecit ut sed necessaria jam simpliciter ideoque perpetua esse noscitur; multiplicentur.·*' —Hadrianus I in epistula ad Tarasium patri­ quippe nimis absonum appareat eludere vim propriam tot archam data et in concilio nicaeno II, oecumenico VII lecta iocorum ubique intellecta hac tacita, nusquam audita condicione scribit (act. 2; II 4, 99 ss): „Xobis succinctis lumbos mentis limitante: quatenus vel quamdiu episcopus romanus sit suc­ nostrae confitetur etiam nostra catholica et apostolica romana cessor in primatu Petri, quatenus vel quamdiu episcopatus urbis ecclesia, consonans et concordans adversus haereticorum amen­ conexus maneat cum primatu orbis. tiam . . Omne zizanium eradicetur ab ecclesia, et Domini 1). Quin etiam expresse romanae sedis privilegia ut firma, 553 nostri Jesu Christi sermo compleatur . . ,Tu es Petrus . / Cujus indeficientia, translationis non capacia, proin, non sane vati­ sedes in omnem terrarum orbem primatum tenens refulget, et cinio facti contingentis, sed necessitate postulante juris, cum caput omnium ecclesiarum Dei consistit. Unde idem beatus ipso nomine Christiano perpetua laudantur. Et Zosimus qui­ Petrus apostolus Domini praecepto pascens ecclesiam, nihil dem verbis superius (n. 487) positis haec adjungit: „Nec dissolutum dimisit, sed tenuit semper et retinet principatum. patitur aliquid privilegii1) aut aliqua titubare aura sententiae" Cui si adhaerere cupit vestra sanctitas, et nostrae apostolicae Petrus in ecclesia, ubi sederat, „cui ipsa2) sui nominis firma et sedis, quae est caput omnium ecclesiarum Dei, sacram et ortho­ nullis hebetata8) motibus constituit fundamenta, et quae sine suo doxam formam incorrupte ac incontaminate ex profundo cordis periculo temere nullus incessat; cum ergo tantae auctoritatis*) et sinceritate mentis custodire studet, ut revera orthodoxa et | Petrus caput sit, et sequentia omnium majorum studia firmaverit5), Dei cultrix consistens, hoc primum omnipotenti Deo offerat I t) in editione vindobonensi collectionis avellanae facta a Guenthcro additur: sacrificium, ut ex persona nostra . . imperatorum . . vestigia I rRustineriu. obsecret . . ut sacras imagines . . in antiquum statum restituere et *) L. c. legitur: „ipseu. stabilire jubeant, conservantes traditionem hujus sacrae ac ' L. c. ponitur rlabentia\ ib. inseritur: ^usanctissimae nostrae romanae ecclesiae, et persequentes ac j ( " i : * 1 < i ·>/ i ·' Ib. scribitur: .statuta firmaverint14. 1 - ■ - - ' ,· M _ Λ i' ■ 452 554 Primatus manet Romae necessario ex traditione etiam expressa. ut tam humanis quam divinis legibus et disciplinis omnibus firmetur romana ecclesia, cujus locum nos regere, ipsius quoque potestatem nominis obtinere non latet vos, sed nostis, fratres caris­ simi, et quemadmodum sacerdotes, scire debetis1), tamen cum tantum nobis esset auctoritatis, ut nullus de nostra possit re­ tractare sententia, nihil egimus, quod non ad vestram notitiam nostris ultro litteris referremus.“ — Ita et Leo AI. (serm. 5. al. 4. c. 2. 4 ; J/ 54. 153 ss): „Q.uamvis . . singuli quique pastores speciali sollicitudine gregibus suis praesint, sciantque se pro commissis sibi ovibus reddituros esse rationem, nobis tamen cum omnibus cura communis est; neque cujusquam admini­ stratio, non nostri laboris est portio, ut dum ad beati apostoli Petri sedem ex toto orbe concurritur, et illa universalis eccle­ siae a Domino eidem commendata dilectio etiam ex nostra dis­ pensatione deposcitur, tanto amplius nobis instare oneris sen­ tiamus, quanto cunctis majora debemus . . Subjungit autem se ad rationem solemnitatis nostrae, non solum apostolica, sed etiam episcopalis beatissimi dignitas Petri, qui sedi suae praeesse non desinit, et indeficiens obtinet cum aeterno Sacer­ dote consortium. Soliditas enim illa quam de petra Christo etiam ipse petra factus accepit, in suos quoque se transfudit haere­ des.4 — Ex Gdasio I (ep. 14; AI 59, 90) Petrus Romae „aeterno hospitio conquiescit, praestans sedi, quam ipse benedixit, ut a portis inferi nunquam pro Domini promissione vinca­ tur?' — Adaeque saeculo V Moyses arinenius historicus cele­ bratus ecclesiam romanam vocat sponsam apostolicam sponsi immortalis (vide Katholik 1871. 1, 578). — Similiter ex sen­ tentia Agathonis (ep. 1. ad imperatores; J/ 87, 1169) ecclesia apostolica, videlicet romana, „ut ab exordio fidei Christianae percepit ab auctoribus suis apostolorum Christi principibus, illibata fine tenus permanet? — Eodem spectat dictum Hadriani I supra (n. 493) positum. Tum vero perpendantur verba gravissima Nicolai 1, quibus privilegia sedis vel ecclesiae romanae a Deo posita vel plan­ tata ideoque ab homine ex eadem sede vel ecclesia romana non transferenda vel evellenda, sed, quousque Christianum nomen praedicetur, permansura edicuntur. Ita ille (ep. 86. ad *) L. c. legimus: ,finiretur romanam ecclesiam, cujus locum regeret, ipsius quoque potestatem nominis optinere (non latet vos . . scire debetis)? 453 Michaelem imperatorem; J/ 119, 927. 948): „Ad potentiam I vestram inspirante Domino scripturi . . nihil profecto salubrius arbitramur . . quam prae omnibus flagitare suppliciter eum, per ' quem reges regnant, et legum conditores justa decernunt . i quatenus et labia nostra ad annuntiandum laudem suam aperiens, I dilatatum quoque os nostrum pastu doctrinae salutaris adim­ pleat, et quae per nostri apostolatus officium auribus vestris j exterius dicimus, per se quoque nutu suae aspirationis interius mentibus vestris aspiret . . Rogamus omnipotentem Deum ut qui suae cognitionis vobis reseravit mysterium, tribuat quoque nosse ■ ad plenum suas dispositiones.. et quae sint, vel quanta, et qualia j privilegia ecclesiae romanae, et ex quo ceperint exordium, et . quis ejus summae auctoritatis auctor existât vobis clementer I aperiat. Quod si a nobis quaeritis scire, utpote a ministris Christi, I et dispensatoribus mysteriorum ejus, vobis evidentius osten. demus; si vero nosse parvipenditis, et solum contra privilegia ecclesiae romanae nisus vestros erigitis, cavete ne super vos I convertantur . . Porro si nos non audieritis, restat ut sitis apud I nos necessario, quales Dominus noster Jesus Christus hos haberi praecepit, qui ecclesiam Dei audire contempserint, prae­ sertim cum ecclesiae romanae privilegia, Christi ore in beato I Petro firmata, in ecclesia ipsa disposita antiquitus observata, et a sanctis universalibus synodis celebrata, atque a cuncta . ecclesia jugiter venerata, nullatenus possint minui, nullatenus infringi, nullatenus commutari, quoniam fundamentum quod Deus posuit, humanus non valet amovere conatus; et quod ■ Deus statuit, firmum, validumque consistit. Illeque potissimum peccat, qui Dei ordinationi resistere tentât. Privilegia, inquam, istius sedis vel ecclesiae perpetua sunt; divinitus radicata at­ que plantata sunt; impingi possunt, transferri non possunt; trahi possunt, evelli non possunt. Quae ante imperium vestrum fuerunt, et permanent, Deo gratias, hactenus illibata, mane· buntque post vos, et quousque Christianum nomen praedica­ tum fuerit, illa subsistere non cessabunt immutilata. Ista igitur privilegia huic sanctae ecclesiae a Christo donata, a synodis non donata, sed jam solummodo celebrata et venerata . . nos cogunt nosque compellunt omnium habere sollicitudinem eccle­ siarum Dei.“ Hoc documentum, quod videtur hodie quidem vel non satis notum esse vel non satis consideratum, quaestionem per ______________________ Primatus inanet Romae necessario cx doctrina peremptoria Nicolai I. 454 Primatus Romae immutabilis ex effatis expressis traditionis. se dirimet, sive existimatur tantum significatio maxime authen­ tica firmae persuasionis ecclesiae, pro qua Nicolaus tamquam caput loquitur, ideoque actio docendi aequivalens ordinario et universali magisterio (cf. concilii vatie, s. III. c. 8; D lG41)t sive putatur ipsa sollemnis locutio ex cathedra peremptorie assensum postulans vel confirmans, ad quam ex dicendis (th. XXVII. p. III. n. 7) non exigitur, ut pontifex immediate ecclesiam universam alloquatur. 555 Dein Leo IX scribit (ad Michaelem constantinop. pa­ triarch. ep. 100. n. 11. 12; J/ 143 752): „Vos vero nec amor Dei et proximi, nec reverentia divinorum canonum . . revo­ cat, quin publice maledicatis et detestemini genus electum, regale sacerdotium, gentemque sanctam (1 Pet 2,9). Quod quamvis omnibus ecclesiis Christi, quae unam catholicam in toto mundo efficiunt, a principe apostolorum, Petro sit vere dictum, nulli tamen verius aptatur quam illi cui pro­ prie praesidet ipse qui coelestis regni meruit gubernacula obtinere, Domino Jesu Christo sibi dicente: ,Tibi dabo claves. . . tantum apicem coelestis dignitatis in beato Petro et in ejus vicariis prudentissimus terrenae monarchiae princeps Constantinus intima consideratione reveritus, cunctos usque in finem saeculi successuros eidem apostolo in romana sede pontifices, per beatum Silvestrum non solum imperiali pote­ state et dignitate, verum etiam infulis et ministris adornavit imperialibus, valde indignum fore arbitratus terreno imperio subdi quos divina majestas praefecit coelesti/ Cf. verba ejus­ dem auctoris supra (n. 149) recitata. — Adde sententiam Anselmi havelbergensis ante (n. 545) positam. — Insuper Nerses patriarcha armenius saeculi XII cantat Romam, thronum magni principis apostolorum Petri, ecclesiam immobilem, aedificatam super petram Cephae, invictam portis i nferi {Kafholik 1871.1,578s). — Congruit, quod „extractiones“ libri Humberts de Romanis de tractandis in concilio lugd. II ita habent (p. 2. c. 9; apud Mansi, concil. collect. 24, 124): „Nusquam . . nec unquam sine auctoritate romanae sedis fit verum concilium generale . . Petrus potestatem suam Romam transtulit, et non eam reliquit illi, quem Antiochiae praefecit. Ipse autem pontifex antiochenus j esse desiit, ne essent duo simul, et romanus pontifex esse coepit. Potestas autem ejus, eo per martyrium consummato, debuit ad 1 Piiinatus Romae immutabilis ex eflatis expressis traditionis. 455 aliquem transire super terram, et magis ad romanum, qui successit morienti, quam ad antiochenum, qui successit viventi, ne simul fierent duo papae, seu duo pontifices . . Successor carI nalis non habet quidquid praedecessor habuit, illo distribuente . ad libitum. Secus autem est in spirituali, qui nihil habet a • praedecessore, sed a Deo, qui apud ecclesiam semper vult esse plenitudinem potestatis^.— Praeterea in corpore juris cano­ nici libro 6. decretalium praemittitur hoc dictum Bonifalii VIII', i „Sacrosanctae romanae ecclesiae, quam imperscrutabilis di! vinae providentiae altitudo universis dispositione incommu! tabili praetulit ecclesiis et totius orbis praecipuum obtinere voluit magistratum, regimini praesidentes, curis sollicitamur continuis . .“ Item Clemens VI pro unione cum ecclesia a patriarcha 556 armenorum quaerit (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1351. n. 3): „Si creditis tu et ecclesia armenorum, quae tibi obe­ dit, omnes illos, qui in baptismo earadem fidem catholicam receperunt, et postmodum a communione fidei ejusdem ecclesiae romanae, quae una sola catholica est, recesserunt vel recedent in futurum, esse schismaticos et haereticos, si pertinaciter divisi a fide ipsius romanae ecclesiae perseverent.. Petimus, si creditis tu etarmeni tibi obedientes, quod nullus homo viatorum extra fidem ipsius ecclesiae, et obedientiam pontificum romanorum, poterit finaliter salvus esse.“ Sic quidem primatus pontificum romanorum ex termino suo essentialiter relativo, i. e., ex subditis, qui sint vel debeant esse homines omnes etiam futuri, omnino perman­ surus ponitur. Sed et directe de primatu romano post paulo pon­ tifex interrogat: „Si credidisti, tenuisti vel credere ac tenere paratus es cum armenis tibi subjectis, quod omnes romani ponti­ fices, qui b. Petro succedentes canonice intraverunt et canonice intrabunt, ipsi b. Petro romano pontifici successerint et succe­ dent in eadem plenitudine, jurisdictione potestatis, quam ipse b. Petrus accepit a Domino Jesu Christo super totum et uni­ versum corpus ecclesiae militantis.. Si credidistis et creditis tu et armeni tibi subjecti, romanos pontifices, qui fuerunt, et nos qui sumus pontifex romanus, ac illos qui in posterum successive erunt, tanquam legitimos et potestate plenissimos Christi vicarios, omnem potestativam jurisdictionem, quam Christus ut caput conforme in humana vita habuit, immediate 456 Primatus Romae perpetuus ex doctnna peremptoria Clementis Vf. ab ipso Christo super totum ac universum corpus militantis ecclesiae accepisse . . Si credidisti et credis, quod omnes romani pontifices qui fuerunt, nos qui sumus, et alii qui erunt in posterum, ex plenitudine potestatis et auctoritatis praemissae potuerunt, possumus et poterunt immediate per nos et eos de omnibus tanquam de jurisdictioni nostrae ac eorum subditis judicare, et ad judicandum quoscumque voluerimus ecclesiasticos judices constituere et delegare. . Si credidisti et credis, quod in tantum fuerit, sit et erit su­ prema et praeeminens auctoritas et juridica potestas romanorum pontificum qui fuerunt, nostri qui sumus, et illorum qui in posterum erunt, ut a nemine judicari potuerint, potuerimus, neque in posterum poterunt; sed soli Deo judicandi servati fuerint, servemur, et servabuntur : et quod a sententiis et a Judiciis nostris non potuerit, neque possit, nec poterit ad ali­ quem judicem alium appellari.u Sensus hujus documenti tum ex se ipso tum ex epistulis ad Armeniae regem atque alios additis non est dubius. Ad capitula quaedam „pro pleniori eruditione . . ecclesiae armenorum in fide recta et vera sanctae romanae ac universalis ecclesiae^ missa armenorum patriarcha responsiones dederat, ex quibus a pontifice „cum . . cardina­ libus, et nonnullis patriarchis, archiepiscopis, et episcopis, aliis­ que praelatis ecclesiasticis, ac sacrae theologiae magistris decretorum doctoribus habita deliberatione matura" manifeste confessio partim „conditionata", partim „diminuta vel im­ perfecta", partim ,,forsitan scriptoris vel interpretis vitio minus vera" collecta est (ib. n. 2). ,,Et ideo, quia confessio sanctae et catholicae fidei simplex esse debet et clara", pontifex „cum magna deliberatione" armenis providit „interrogationes . . salubriter subnectendas, ut.. ad illas pure et simpliciter respon­ dentes, effecti lucis filii" in ecclesiae verae membris esse et ad salutem pervenire possent (n. 2. 18). Hinc inter alia Clemens, quamvis post complures pontifices romanos dudum commo­ ratus ipse Avenione, a patriarcha percontatur, num credi­ derit vel saltem posthac credere velit, b. Petri successores ut in romano pontificatu, ita in primatu fore pontifices romanos canonice vel legitime electos etiam futuros omnes; ubi omnes Clemens, ne incidat in vitium armenis exprobratum, dicit con­ fitendos confessione fidei absoluta, non condicionata ordinis suc- Λ Primatus Romae perpetuus; Clemens VI et concilia, nominatim florentinum. 4o7 cessionis retinendi, confessione perfecta, non deminuta pluribus vel paucioribus exceptis, confessione vera ex toto, non ad tempus magis minusve longum, confessione, quae pure et simpliciter pon­ tifices romanos omnes usque ad saeculorum finem complectatur. Porro inde ipsa vis auctoritatis insita documento plena intel­ legitur. Nimirum primatus futurorum quoque omnium ponti­ ficum romanorum proponitur credendus ut comprehensus „fide recta et vera sanctae romanae ac universalis ecclesiae'4, ut objectum confessionis „sanctae et catholicae fidei", ut pars interrogationis „in ipsius fidei veritate firmatae", ut condicio, sine qua armeni ecclesiae uni salutiferae aggregari nequeant n. 2. 16—19); cujusmodi testimonio sollemni saltem fidem ecclesiae, infallibilis columnae et firmamenti veritatis, exstantem aetate ea sua pontifex summus perhibet. Insuper autem locutio pontificia habetur merito talis, quae assensum fidei firmum, si nondum invenisset, ipsa per se injungere ecclesiae toti suffi­ ceret; neque enim veritates, quas credendas pontifex imponit, ut ecclesiae membra nova fiant, remittere prioribus membris potest; et universe lex fidei, cum debeat ubique locorum esse una, etsi non dirigatur immediate ad ecclesiam omnem, nihilo­ minus ex dicendis (th. XXVII. p. III. n. 7) valebit pro eccle­ sia omni, ubi primum quibuscumque satis publice indicitur; atqui pro formando, mittendo, urgendo rescripto illo, quo armenos in ecclesiam recipiendos fidei ecclesiae in nonnullis differentibus se accommodare jussit, pontifex coram et cum multis et spectatis ita egit, ut paene orbem commoveret (n. 2. 18. 19; cf. ad a. 1353. n. 25). Itaque enuntiatio Clementis λζΙ recte non minus quam Nicolai I ex se quidem peremptoria numerabitur. c. Praeviae professioni concilii lateranensis IV et planioris 557 lugdunensis II congruit definitio florentina (videsis n.494), ex qua sedes apostolica et romanus pontifex in universum orbem tenet primatum, et ipse pontifex romanus successor est b. Petri prin­ cipis apostolorum. Atqui his verbis primum edocemur, ponti­ ficem romanum, dummodo exsistat talis, etiam primatu eminere. Sane priore quidem definitionis membro non dicitur tantum generatim, pontificem eum primatu esse praeditum, qui con­ dicionem requisitam impleat, nec dicitur tantum, primatu in­ structum esse pontificem romanum sive hypothetice, si primatus I 4j5S Ex cone.nor.pontifex rom.servat primatus condicionem; nomen sedis apostolicae. condicionem impleat, sive cum delectu hunc illumve, qui con­ dicionem impleat, sed definitur speciatirn et absolute et pro­ miscue, romanum pontificem primatum obtinere; quo implicite significatur, pontificem romanum, simulatque talis sit, condicioni qualicumque primatus obtinendi satisfacere. Insuper autem jam initio hujus membri definitionis disertius indicatur condicio unice necessaria, quam cum impleat pontifex romanus, teneat pri­ matum, in eo sita, quod ipse habeat ut talis sedem apostolicam, videlicet sedem Petri apostoli romanam1). Idem confirmatur vel magis declaratur membro definitionis altero addente, pri­ matum illum obtineri a pontifice romano tamquam successore Petri primatum a Christo consecuti (cf. concilii vatie, s. IV. c. 1. 4; D 1669. 1678); quippe ipse pontifex romanus rursus speciatirn et absolute et promiscue, scilicet quicumque pro sede apostolica Petri romana a pontifice romano quocumque occupata, pronuntiatur Petri apostolorum principis successor, nempe simul in primatu, quoniam successio hic ea cogitanda est, vi cujus continuo cognominibus aliis pontifex romanus praedicatur verus Christi vicarius totiusque ecclesiae caput et omnium Christianorum pater ac doctor et is ipse, cui in b. Petro pascendi universalem ecclesiam a Domino potestas plena tradita sit. Itaque per definitionem florentinam constat saltem, pontificem romanum ut talem servare primatus asse­ quendi condicionem ideoque primatu in universam ecclesiam potiri, sicut etiam ipsi ecclesiae romanae ratione episcoporum propriorum primatus alibi attribuitur (revise concil. later. I\ et lugdun. 11 n. 494, vel et concil. vatie, s. IV. c. 2; D 1670). *) Hoc loco, ut tot aliis, nomine sedis apostolicae dicitur sedes non pri­ matus, sed romana, quod aliter definitio Florentina per tautologiam quandam ridiculam idem atque haec valeret : sedes primatus tenet primatum. Nimirum appellatio sedis simpliciter vel per excellentiam apostolicae, etsi vi sua nativa significat principatum apostolienm in abstracto, tamen in concreto cathedrae ro­ manae ob primatum Petri apostoli in ipsa perpetuum jam penitus adhaesit ct ejus nomen velut alterum evasit et pro ea sola, ut ajnnl dialectici, supponit. Idque tam est verum, ut nomen saepe designet cathedram romanam ne pro hac tormalitate quidem, quatenus est eadem cathedra primatus, sed ex contextu ora­ tionis solum sedem episcopalem Petri apostoli romanam. Qui cum sit usus loquendi, minus bene HoUioeck in opere industrie elaborato (Der apostolische Stuhl und Rom) nomine sedis apostolicae sedem primatus exprimit, prout a sede romana distinguitur (cf. praeter titulum libri ipsum pag. 152. 154. 165). Ex cone. flor, pontifex rom. intellegitur prunas in perpetuum. 4-59 Deinde vero pronum est ex definitione florentina intellegere, objectum ejus nequaquam esse obnoxium vicissitudini, quasi romanus pontifex fruatur primatu nunc et quamdiu non con­ dicio adipiscendi consistens in episcopatu romano legitime mu­ tetur, sed objectum idem pro tempore ecclesiae Christi omni permanere neque fieri unquam posse, ut non romanus pontifex ex omnibus et prae omnibus successor sit b. Petri in primatu. Namque ipsam sedem apostolicam, romanam scilicet, quae etiam defunctis singulis sedentibus superstes cum ecclesia et in ec­ clesia romana habitura episcopos sedentes successores cogi­ tatur, primatum in universam ecclesiam tenere (cf. cit. conc. lat. IV, lugd. II, vatie.) et romanum pontificem successorem in primatu esse affirmat synodus simpliciter, nulla addita aetatum ecclesiae differentia; qua locutionis amplitudine per se et ex more dicendi, observato v. g. in eodem decreto de materia eucharistiae, purgatorio, suffragiis (D 587 s), et ex mente synodi non solus praesens tunc Eugenius IV, sed potius epi­ scopus romanus omnis, praeteritus et praesens et futurus in perpetuum comprehenditur. Certe mens illa synodi ex ipsa provocatione ad gesta conciliorum et sacros canones apparet; sicut enim synodus documentis istis priscis praeter pontifices veteres Eugenium recentem primatu auctum sine ambagibus commonstrat, ita documentum suum pariter ad futurum quem­ libet romanum pontificem extendit, praesertim quod defini­ tiones, quamvis etiam de objectis praeteritis edantur, fiunt tamen pro fidelibus praesentibus et futuris, quorum interest maxime nosse, ubi tempore jam suo primatus in ecclesiam resideat. Nimirum compendio quodam definitio florentina com­ plectitur illud idem, quod explicatius Clemens VI credendum proposuerat (n. 556). Porro perpetuitate ea ipsa in antecessum constituta simul et necessitas constantiae talis pro ordine hujusce providentiae indicatur; quam insuper illustrare licet ex analogia cum aliis definitionibus infallibilibus, quae quidem sint de rebus non ex natura propria transeuntibus, atque ex modo ipso, quo objectum definitionis aliquando solum temporarium ut tale data opera vel explicite vel implicite designatur1). Ergo romanus Exempla tria Grandcrath (constitut. concil. vatie, explic. pag. 139) pro­ fert ad probandum, posse aliquid n concilio definiri, quod, cum pendeat ab in­ stitutione seu facto mutabili, non necessario semper verum maneat. Ouae exempla 4β0 Ex conc· fl°r- pontifex rom. primas necessario; de definitis mutabilibus. pontifex est etiam necessario successor in primatu Petri, vel romana sedes est sedes ipsa non mutanda in perpetuum pri­ matus — Hinc non mireris, si ipse Febronius (ex commentar. certe argumentationem supra positam non feriunt. Primum ille indicat, definiri posse, Leonem ΧΙΙΓ, tunc scilicet regnantem, esse summum pontificem ct Petri successorem. IJ non negandum, immo dicendum est. jam infallibiliter per con­ sensum ecclesiae, columnae et firmamenti veritatis, hac de re constare. Sed prorsus neminem fugit, rem eandem saltem cum vita Leonis intellegi transeuntem ita, ut infallibiliter verum et tenendum solum maneat. Leonem aliquando pontificem fuisse; quare valde supervacaneum esset, affirmationem pontificatus leonini ex­ pressa tali clausula restringere. E contrario cum romanus pontifex successor Petri in primatu declaratur, hoc vel vi nativa locutionis ut aliquid cum sede ipsa permanens proponitur, unde idem non perpetuum cogitari minime praesumi potest, sed probatione eget. Deinde provocatur ad articulum 24, de quo suspecti errorum Wicleff et Hus, mandante Martino l\ interrogandi erant; qui est hujusmodi (Z> 568): „Item, utrum credat, quod papa canonice electus, qui pro tempore fuerit, ejus nomine proprio expresso, sit successor beati Petri, habens supremam auctoritatem in ec­ clesia Dei/ At quatenus quidem articulo isto ad tempus aliquod determinatum applicato papa canonice electus hic in concreto unus, qui pro hoc tempore fuerit, jubetur agnosci successor Petri in primatu, exemplum, ad argumentum saltem nostrum enervandum, non est aptius quam illud, de quo egimus, praesertim quod papa unusquisque etiam explicite temporarius exhibetur. Quatenus vero articulus directe sane significat, papam canonice electum omnem, qui pro tempore omni fuerit, expresso nomine respondente, habendum esse successorem Petri in primatu, propositio utique est similis illi, qua romanus pontifex successor in primatu Petri dicitur; sed eo ipso sicut fieri usque ad consummationem saeculi in hypothesi nulla potest, ut papa canonice electus sit nec tamen sit successor Petri in pri­ matu, ita fieri nunquam poterit, ut quis sit romanus pontifex nec tamen primatum gerat; quod ipsum asseverare licet solum ex necessitate nota, ut perpetuum pri­ matum nullus nisi romanus pontifex adaeque perpetuus obtineat. Itaque hoc alterum exemplum tantum abest, ut sententiae adversae faveat, ut nostram com­ probare videatur. Postremo appellatur concilium tridentinum statuens (s. XIII. cn. 9; 2? 771): rSi quis negaverit, omnes et singulos Christi fideles utriusque sexus, cum ad «annos discretionis pervenerint, teneri singulis annis saltem in pasebate ad communicandum, juxta praeceptum sanctae matris ecclesiae; anathema sit/ Quibus verbis obligatio communionis saltem paschalis non repetitur a lege Dei, sed a praecepto ecclesiae; quod cum per se mutabile cognoscatur (cf. s. XXI. c. 2 ; D 809), mutabilitas ipsius obligationis definitae satis indicatur. Quale indicium frustra quaeritur in sententia, romanum pontificem succedere in primatum Petri. Exemplum his editis speciosius forsitan praebeat concilium tridentinum de­ cernendo (s. XXIII. cn. 2; D 839): „Si quis dixerit, praeter sacerdotium non esse in ecclesia catholica alios ordines, et majores ct minores per quos, velut per gradus quosdam, in sacerdotium tendatur; anathema sit/ Videlicet canon iste I Ex Pio VI sedes romana primatus necessaria; definita mutabilia? 4,β] in suam retract.) proposuit inter alias hanc positionem 9 pro­ batam Pio 17: romana sede ad aliam transferri primatus nequit. “ videtur absolute institutiones, ex se non transeuntes, definire, quae mutari possint, ultem secundum eos multos, qui subdiaconatum cum ordinibus minoribus non sacramentum nec proinde juris divini immutabilis esse censent. Verum si canon, sicut decet, cum capite 2 ejusdem sessionis (P 835) conferatur, cujus explicationi longiori forma canonis contractior respondet, confestim dubium fit, utrum de in­ stitutione divina an ecclesiastica agatur. Quod enim synodus, postquam rem divinam nominavit ministerium sancti sacerdotii, continuo edicit, consentaneum inisse, quo dignius ct majori cum veneratione exerceri posset, ut in ecclesiae ordinatissima dispositione plures et diversi essent ministrorum ordinee, qui sacer­ dotio ex officio deservirent, ita distributi, ut, qui jam clericali tonsura insigniti essent, per minores ad majores ascenderent, id, inquam, certe aeque bene instituto ecclesiae ac Dei ipsius convenit. Quin potius alienam se ostendit synodus ab ordinibus illis omnibus ut divinis ac plane necessariis declarandis, ubi praecipit •ib. c. 17. de reform.): „Ut sanctorum ordinum a diaconatu ad ostiariatum funetiones, ab apostolorum temporibus in ecclesia laudabiliter receptae, et pluribus in locis aliquandiu intermissae, in usum juxta sacros canones revocentur, nec ab haereticis, tamquam otiosae, traducantur, illius pristini moris restituendi desiderio flagrans sancta synodus decernit, ut in posterum hujuscemodi ministeria non nisi per constitutos in dictis ordinibus exerceantur . Hinc de industria concilium (ib. en. G; D 843) hierarchiae divina ordinatione institutae adseripserit praeter episcopos et presbyteros modo dicendi minus definito ministros, cui canoni satis­ fiat, si cum episcopatu et presbyteratu diaconatus solus ut sacramentum ad jus divinum referatur. Quae si ita sint, non pariter absolute praeter sacerdotium esse in ecclesia illos alios ordines majores et minores significatur, ut pontifex romanus successor in primatu dicitur. Praeterea autem videatur synodus non tam exsisten­ tiam diaconatus, subdiaconatus ceterorumque munerum inferiorum inculcare, quam nullus adversarius negaverit, quam iisdem sive ex voluntate Dei sive ex ecclesiae potestate exsistentibus dignitatem ordinis gradusve hierarchici propius vel remotius in ipsum sacerdotium tendentis veri, justi atque utilis asserere; quo quidem con­ silio in capite 2 memorato generatim ad rationem ipsam, pro diaconatu ad scrip­ turam, pro reliquis officiis inter se diversis ad usum antiquitatis venerandae pro­ vocat. Atqui si res sic se habeat, objectum definitionis etiam immutabile agno­ scere oportet ; neque enim ministeria talia per Deum vel per ecclesiam potestate divinitus instructam esse possunt, quin ordines vel gradus hierarchici germani, legitimi, fini convenientes sint. In qua canonis acceptione immutabilitas romani principatus etiam magis illustratur. Neque rectius obiciatur, quod concilium tridcntinum statuit (s. XXIV. cn. 6; D 852): „Si quis dixerit, matrimonium ratum, non consummatum, per solemnem religionis professionem alterius conjugum non dirimi; anathema sit.u Qua sen­ tentia certe non vindicatur absolute factum matrimonii rati per sollemnem reli­ gionis professionem dirimendi, sed defenditur sive factum vi professionis ejus producendum sive vis prolessionis producens factum idem hypothetice, si sollemnis i 462 Concilium vaiicanum ile primatu perpetuo; exemplum definitae rei mutabilis- 55S (L Jani et concilium vaiicanum statuit (s. IV. c. 2; D 1671): eSi quis ergo dixerit, non esse ex ipsius Christi Domini insti­ tutione, seu jure divino, ut beatus Petrus in primatu super unireligionis professio et exsistat et matrimonium mere ratum antecedens inveniat. Porro si vis illa sollemni religionis professioni, instituta quidem per ecclesiam sollemnitate, cum nonnullis a Deo ipso indita ponatur, difficultas omnis pro quae­ stione nostra evanescit, quod objectum canonis jam immutabile apparet, Sed concinnius et verius vis eadem ab auctoritate ecclesiae oriri videatur. Rem hanc, cum simul idonea sit fatura ad potestatem pontificis romani infra plenius aestimandam, liceat paulo accuratius tractare. Sane ex constitutionibus „Quanto fructuosius* et pAscendente Domino* editis 1. febr. 1583 et 25. maj. 1584 a Gregorio XIII constat, religiosos vere proprieque etiam cos esse posse, qui sim­ pliciter, non sollemniter sint professi; pariterque constat, per professionem sim­ plicem non dirimi praecedens matrimonium ratum. Atqui parum est credibile, Dominum vim dirimendi professioni religiosae ita infixisse, ut classis hominum religiosorum, quamvis essentiam propriam status religiosi obtinentium, ejus expers ad arbitrium ecclesiae esse posset; verum potius si ipse beneficium contulisset, dedisset illud simpliciter religiosae professioni, impertita quidem ecclesiae facul­ tate pro tempore ac re statuendi ea, quibus quis religiosus tandem fieret, non autem efficiendi, ut professio aliqua vera et propria religionis vi illa careret: quodammodo similiter ut ecclesia potest quidem facere, ut contractus matrimonii inter Christianos non sit validus, minime vero facere potest, ut contractus validus sacramentum non exsistat. Quae ratio petita ex simplicitate majore institutionis valet, etsi sponte conceditur, professioni sollemni, cum homines se tradentes ex parte ipsius ecclesiae modo per se irrevocabili Deo obliget ideoque consecret, ob causam etiam peculiarem vim eam dirimentem a vinculo curis terrenis implicante convenire. Deinde ecclesia sollemnitatem sicut teste Bonifatio VIII (decretal. 1. 3. t. 15. in 6) et Gregorio XIII (loco citato altero) induxit, ita abolere per se posset; qua abolita secundum sententiam controversam affirmandum esset, aut nullius re­ ligiosi professione per jus divinum quidem ab hoc momento matrimonium solvi, aut omnium etiam eorum, qui eousque fuissent simpliciter professi, matrimonium ratum per solam illam externam ipsis mutationem divino jure dirimi, aut ecclesia eligente quorundam religiosorum prae aliis jam paribus matrimonium ratum divi­ nitus discindi. Atqui nihil horum quisquam satis probabile dixerit. Praeterea quo jure divino pro certa condicione matrimonium contractum solveretur, eodem condicione illa permanente impediretur multo magis matrimonium valide contra­ hendum. Atqui matrimonium ab homine sollemniter professo valide contrahendum agnoscitur impediri lege tantum ecclesiae. Quod equidem non firmem inde, quod pontifex romanus interdum dispensavit pro matrimonio post professionem sollemnem ineundo; ita enim pontifex non effecit, ut homo stante sollemni professione posset contrahere matrimonium, sed quadantenus sustulit sollemnitatem voti, ab ecclesia constitutam, ad matrimonium valide ineundum, perinde ut sustulit nomine Dei vinculum ipsius voti, jure divino obligantis, ad matrimonium licite ineundum, et sic demum perfecit, ut pro matrimonio contrahendo homo in statu sollemnis pro­ fessionis, immo simpliciter religioso saltem plene jam non esset. Putius est nr- Ex conc. vat. pontifex rom. primas; cxcmplnm definitae rei mutabilis? 4·θ3 versam ecclesiam habeat perpetuos successores; aut romanum pontificem non esse beati Petri in eodem primatu successorem ; anathema sit.“ Et his quidem certo perpetuitas successionis gendum illud, quod Bonifatius VIII loco memorato primum monet, voti sollem­ nitatem ex sola constitutione ecclesiae, i. e., neque a Christo neque a privata fidelium voluntate, provenire, matrimonium vero instituente Domino indissolubile, intrinsecus scilicet vel potestate ipsorum contrahentium, esse, et exinde cum aucto­ ritate declarando ecclesiae legem statuit, sollemne ad matrimonium sequens diri­ mendum non esse nisi votum sacri ordinis et professionis religiosae, certe eo, quod haec duo tantum ecclesia sollemnia esse velit, donando utrique, voto pro­ fessionis religiosae non minus quam ordinis sacri (cf. de hoc extrav. Joann. XXII t. 6), virtutem matrimonii sequentis dirimendi; reliqua autem vota ex voluntate ecclesiae sollemnia non esse, proinde, quamvis quandoque ex votis oppositis illi­ cita, valida tamen exsistere matrimonia sequentia, ob institutionem nempe Christi excludentis solutionem, quae sine interventu ecclesiae per votum simplex fiat. Vis igitur dirimens sollemnitati insita aeque ac sollemnitas ipsa secundum declarationem Bonifatii in sensum obvium acceptam a sola ecclesia originem suam trahit. Simi­ liter jam Innocentius II (C. 27. q. 1. c. 40) matrimonia a religiosis attentata com­ parando matrimoniis sacrorum clericorum omnia esse irrita affirmat, ut contra regulam ecclesiasticam contracta, qua scilicet seposita homines isti ut voto tantum simplici obstricti propositum sanctum transgrediendo illicite, sed valide contra­ herent. Ergo etiam matrimonia rata, quae sollemnem religionis professionem Denique cum vis dirimendi, de qua agimus, potestatem ecclesiae instituentis non excedat, ad jus divinum pro ea explicanda recurrere non oportet. antecedunt, lege mere ecclesiastica dissolvuntur. Jam vero etsi efficacitas illa sit juris ecclesiastici, nihilominus quod canone tridentino reiciendum ponitur, semper idem manet. Nimirum termino technico sollemnis professionis concilium, exemplo Bonifatii VJH, significaverit professionem sollemnizatam vel ut sollemnem acceptatam ab ecclesia pro matrimonio dirimendo, nominatim quidem pro matrimonio rato jam contracto. Hinc canone asseritur, professione religionis illa usitata, qua ecclesia constituerit matrimonium mere ratum solvi, idem matrimonium non opinione falsa, sed re vera coram Deo, nempe ex potestate divinitus ecclesiae impertita, dirimi. Atqui haec veritas est immu­ tabilis in ecclesia, ut est immutabilis potestas ecclesiastica. Licet enim cum ex­ sistentia sollemnitatis quadantenus essentia ab ecclesia ita pendeat, ut ecclesia, si id unquam expediret, sollemni professioni vim, qua valet, per se quidem, ad effectum matrimonii dirimendi, demere posset, canon tridentinus tamen incolumis remaneret, quod non de futura tali jam aliter intellegenda, sed de aetatis suae sollemni professione cortcilium tridentinum loquitur. Enimvero si sollemnitas pro­ fessionis consistat in perpetuitate status etiam ex parte ecclesiae professionem acceptantis firma, haud dubie sollemnitas ea intrinsecus perfectior est, cujus vi interna vinculum statui religioso et firmitati ejus aliquatenus repugnans matrimonii tum sequentis liciti et validi tum etiam praecedentis removetur, proindeque homo officio non solum virtutis religionis, sed et castitatis in statu proprio retinetur Agite, ut ad inceptum redeamus, pari modo pontifex romanus, quamdiu servata 4G4 Ex cour· vat. successor omnis in sede romana idem ac primatu ; mos loquendi eccl. (Λ in primatu divinitus instituta prius enuntiatur, tum subjectum successionis in primatu aeque infallibiliter determinatur. In hac autem determinatione pontifex romanus, utpote appellatus proprie prae aliis et sine exceptione vel distinctione ulla, ac­ cipitur formaliter, quatenus episcopatu romano suo ipso con­ dicionem necessariam ad primatum praestet, non materialiter pro homine mere eo, qui condicioni primatus non accuratius definiendae respondeat, nisi forte contendis, secundum affir­ matam divinam institutionem perpetuae successionis in primatu dumtaxat a concilio addi, esse etiam in praesenti aliquem suc­ cessorem, episcopum alicujus urbis et quidem Romae, qualis interpretatio et per se tamquam exilis nimis a specie veri aliena est et per doctrinam vaticanam praemissam conclusioni breviori illi recitatae penitus excluditur. Etenim concilium modum successionis eum profert, qui nisi in pontificem ro­ manum cadere non queat, haec asseverando (1. c.; D 1670): „Nulli sane dubium, immo saeculis omnibus notum est, quod sanctus beatissimusque Petrus, apostolorum princeps et caput fideique columna et ecclesiae catholicae fundamentum, a Do­ mino nostro Jesu Christo, Salvatore humani generis ac Red­ emptore, claves regni accepit : qui ad hoc usque tempus et semper in suis successoribus, episcopis sanctae romanae sedis, ab ipso fundatae ejusque consecratae sanguine vivit et prae­ sidet et judicium exercet. Unde quicumque in hac cathedra Petro succedit, is secundum Christi ipsius institutionem pri­ matum Petri in universam ecclesiam obtinet.“ Videlicet Petrus regni claviger in episcopis romanis universe, non in selecto uno alterove, ut successoribus suis vivus, et episcopalis cathe­ drae romanae cum primatu nexus talis exhibetur, ut successor quilibet in illa cathedra a Petro beatissimo fundata et ad suum exitum servata eo ipso, quod succedat in hac cathedra, suc­ cessor etiam exsistat in primatu. Hinc etiam paulo post (c. 3; D 1676) judicium ipsius sedis apostolicae, scilicet perseverantis nominis significatione est episcopus urbis Romae, idem ex definitione florentins caput ecclesiae universae erit. Ceterum difficultas ipsa de tot ecclesiae definitionibus aliquas pro opposita opinione afferendi monstrat, quam firmum argumentum sit, quod supra ex con­ suetudine loquendi ecclesiastica pro interpretanda definitione llorentina quidem promitur. Concilium vat. stabilitatem sedis primatus non extenuat, sed potius indicat. 405 I futurum, a nullo retractandum et appellatio a judiciis ponti’ licum romanorum, nempe non unius tantum praesentis, sed plurium futurorum quoque, illicita declaratur. Minimum igitur ■ hoc synodus vaticana definivit, prae ceteris pontifices romanos Petro in primatu ad nostrum usque tempus successisse. • eosdemque semper, i. e., latiore saltem sensu pergentes porro i (cf. Granderath, constitut. concil. vat. explic. pag. 141 s) pri­ matum obtinere. Praeterea concilium definitionem florentini, quam ponderavimus, ad verbum repetendo innovavit (ib. c. 3; D 1672)./ .· Ceterum ex actis concilii abhinc annos complures editis jam clarius percipimus, Patres vaticanos rrelictis quaestio­ nibus et hypothesibus in schola plus minusve libere agi­ tatis, quoad perpetuitatem urbis Romae et conjunctionem pri­ matus cum sede romana44 noluisse „hic et nunc configere44 opinionem, qua „factum Petri44 in urbe figentis sedem „tantum humanum44 diceretur (videas L 7, 293. 364 s), proinde eos no­ luisse evitare illam quantulamcumque ambiguitatem, qua pon­ tifex romanus successor s. Petri intellegi posset ita, si vel quousque idem succedendi modus per ipsam potestatem pon­ tificis summi perseveraret. A^erumtamen hac moderatione de firmitate sententiae asserentis primatus romani stabilitatem nihil prorsus detrahitur. Certe primum hinc non tollitur vis sua monumentis supra allatis antiquioribus, nedum expressio­ ribus v. g. Nicolai I vel Clementis FZ(n. 554. 556) tricarum vix capacibus, sed ne illis quidem plurimis, ubi minus explicite immutabilitas sedis primatus significatur; quis enim inanimum inducat, veteres illos omnes, aeque ac Patres vaticanos, lon­ giore examine praemisso secum reputasse, formulas dicendi tales simpliciores, quamvis per se absolutas et universales, in sensum hypotheticum et restrictum accipi utcumque posse, et hac illos mente demum formulas usurpasse? Accedit, quod ratio loquendi vaticana, utpote vetustiori, e. c. definitioni florentinae simul innovatae, tota consentanea, haud dubie doctrinae nostrae, non adversae per se suffragatur, adeo ut theologus praeclarus, post Cardinalis Franzelin, qui ipse in concilio partem magnam habuit, indissolubilem primatus cum sede romana unionem etiam illinc inferat; etsi eam juris humani praedicare per eundem licet (de ecclesia th. XII). Straub. De Ecclesia. 30 466 Concilium vat. stabilitatem sedis primatus per sc significat. vero jam inscriptio capitis „de perpetuitate primatus b. Petri in romanis pontificibus1* una eademque voce unam eandemque perpetuitatem et primatus, ex doctrina subjuncta ad finem saeculorum jugiter duraturi, et primatus in romanis pontificibus insinuat. Secundum explicationem vaticanam ipsam primatum Petri obtinet, quicumque Petro in romana cathedra succedit; quo pronuntiato universali intellegitur primatum obtinere suc­ cedens in romana cathedra per se quicumque etiam futurus, immo magis proprie quam praeteritus vel praesens, quatenus praeteritus et praesens magis proprie non succedit nec suc­ cedere jam ut talis potest, sed successit, cum ex contrario qui nunc est futurus, quisque suo tempore succedat. Insuper synodus successorem in primatu declarat romanum pontificem simpliciter, non temporis hujus vel illius, unde sensu obvio pontifex romanus cujusvis temporis ecclesiae significatur. Neque obest, quod concilium nolens definire nexum perennem cathe­ drae romanae et primatus, cum successores in primatu gene­ ratim perpetuos dixisset, pontificem romanum speciatim non diserte perpetuum successorem profitetur; at ex praestructa doctrina de successoribus perpetuis generali successores, quos concilium statim solos definitione speciali a sede sua nominat, et ipsi perpetui sponte cogitantur, praesertim quod in formula florentina exinde repetita successores in primatu perpetui et successores pontifices romani non distincte efferuntur, sed potius supposita successionis perpetuitate simpliciter romanus pontifex successor perhibetur. Quocirca pro contextu particula „sempertt in sententia, qua Petrus ad hoc usque tempus et semper in succes­ soribus romanis vivere dicitur, non dumtaxat idem atque „ultratt vel „in posterum-4 sonat, sed tempus futurum in perpetuum comprehendit; etenim per caput memoratum to­ tum synodus vaticana docendo fere sic procedit: Christus ipse instituit primatum Petri vivi in successoribus perpe­ tuum; successores autem, in quibus Petrus hactenus et „semperu primatum obtinendo vivit, sunt episcopi romanae sedis a Petro fundatae et sanguine consecratae; ergo primatum Petri obtinent comparate prae aliis episcopi romani omnes, nempe etiam futuri in perpetuum, iidemque omnes, considerati absolute prout obtinent primatum, secundum institutionem 4 ; i 9 I • ' * ' , j ■ . i : ' j i ! Concilium vat. stabilitatem sedis primatus per sc significat. 467 Christi ipsius obtinent, et ita dispositio veritatis Christi manet; quali doctrinae post acta deliberationis qualiacumque tandem soli constitutae canon sanciens perpetuos successores in primatu et pontificem romanum successorem congruit. In qua argumentatione vim adverbii „semper“, quod quis vult esse anceps, ad significandam posteritatem omnem potius quam aliquam determinat consequens, profecto contentum in prae­ missis, per se non ambiguum, siquidem tantum extrinsecus ideoque violentius infertur propositioni clausula addicens romanis episcopis primatum, donec pro condicione interim posita in cathedra romana a Petro fundata et sanguine consecrata condicio alia ad primatum substituatur. His adde, quod concilium innovans definitionem florentinam dicit esse cre­ dendum, romanum pontificem primatum tenere vel successorem in primatu esse; quo verbo credendi, aliter ac tenendi, jam respici consuevit sola veritas divinitus per apostolos revelata, non etiam cum revelatis mere nexa, ut factum quoddam dog­ maticum (cum s. IV. c. 4 vel D 1682 cf. L 7, 1704 ss); atqui primatus proprius romanae successionis si est revelatus, procul dubio non divisione temporis inaudita tantum aliquamdiu, sed potius immutabiliter Romae permansurus revelatus est. Denique synodus vaticana conjunctionem indissolubilem pri- 561 matus cum romana sede in constitutione dogmatica ita non apertius proposuit, ut multo minus opinioni oppositae faveret; nec mirum; quantum enim ex actis paulo ante citatis praeparantibus conjectamus, Patres plerique vaticani in sententia fuerint, quam nunc ipsum tuemur (cf. L 1, 314. 364. 365. 436. 464—466) ; immo Bartholomacus d' Avanzo, episcopus calvensis, relator deputationis de fide, progrediendo justo longius etiam edixit (ib. 464) : „]ure divino (et est dogma fidei) statutum est, ut qui succedit Petro in cathedra, sit successor in primatu": quod si reapse dogma fidei foret, jam eo ipso pro universa ecclesia constaret, jure divino proindeque inseparabili conjunctione primatum Petri junctum esse cathedrae romanae; quippe repugnat succedere Petro in cathedra, episcopali nempe in comparatione cum pri matu, praeter eam, in qua ipse Petrus sederit; quae tandem sola est romana. Quin et post synodum vaticanam Leo X/I/, jam summus pontifex, primatum a romana sede inseparabilem haud cunctanter celebravit; qui asseverat (lettera al Cardinale 30· Musei i co ΧΙΠ sedem primatus dicit tîrniam, insinuante conc. val.; alius de conciliis. I Rarnpolla. 15. giugno 1887): flCome nei consigli della provvi denza tutti gli umani avvenimenti furono ordinati a Cristo e alla chiesa, cosi la Roma antica e il suo impero furono sta­ biliti per la Roma cristiana ; e non senza speciale disposizione a quella metropoli del mondo pagano rivolse i passi il prin­ cipe degli apostoli s. Pietro, per divenirne il pastore e trasmetterle in perpetuo Γ autorità del supremo apostolato. Per tal guisa le sorti di Roma furono legate, di una maniera sacra ed indissolubile, a quelle dei vicario di Gesù Cristo/ Et (litt. ad Card. Rarnpolla, S. oct. 1895): „Roma de immuta­ bili ac divina sua destinatione secura est/ Et iterum ille docet (encycl. de unit, eccl., 29. jun. 1896): -Quo modo Petri auctoritatem in romano pontifice perpetuam permanere necesse est, sic episcopi, quod succedunt apostolis, horum potestatem ordinariam hereditate capiunt; ita ut intimam ecclesiae con­ stitutionem ordo episcoporum necessario attingat.Quae cum ita sint, concilium vaticanum colligationem immutabilem pri­ matus cum cathedra romana nec definitam esse docuit nec definivit ipsum, sed non recusat, quominus ex documentis pristinis vel explicitis vel implicitis et ex modo docendi suo proprio colligatio illa indubia habeatur, sicut merito haberi illam demonstravimus.1) l) Idcirco minus placet, quod de enuntiatis sacris in hac causa scribit Holkcick (1. c. 130. 162—166): .Diese lehramtlichen Ausspruche wollten oflenbar die Frage nicht entscheiden, wie sich besonders aus den Acten des vatikanischcn Concils klar nachweisen lasst, also ha ben sie dieselbe nicht entschieden. Sie constatiren lediglich die Thatsache der Succession der romischen Bischofe in den Primat Petri als ein mit Glaubensgewissheit feststehendes factum dogmaticum. Es ist weder im Lyoner Concil gesagt, dxss der romische Bischof immer den Primat innehaben wird, noch im Florcntiner und im Vatikanischen, dass der romische Bischof immer Primas sein wird. Dort heisst es obtinet, hier esse . . Gleichwohl ist fur uns der Wortlaut jener Beschlüsse von der grossten Bedeutung . . Wie der Wortlaut dieser Beschliisse liegt. gehort eine dem gewohnlichen Glaubigen wohl kaum verfugbare Unterscheidungsgabe dazu, um zu erkennen, dass es sich in jenen Entscheidungen nicht um eine Rcchtsfrage handle, sondern lediglich um die Constatirung einer Thatsache . . Wenn auch die Viiter der genannten Concilien unsere Frage nicht entscheiden wollten und faktisch weder dirckt noch indirekt entschieden haben, so ist doch ganz sicher, dass sic fur das, was sie entscheiden wollten und wirklich entschieden haben. einen anderen Wortlaut wahlcn mussten, wenn sie nicht die Untrennbarkeit des Primates von Rom als etwas Sicheres, gewissermassen Selbstrerstundliches vorausgesetzt hâtten . . Nicht also in dem Sinn berufeu wir uns auf die angegebenen Conciliar- Dekrcte, als Immutabilis sedes primatus etiam ex conciliis aliisque peremptoriis effatis, 469 e. Adde, quod opinio separabilitatis primatus a cathedra 562 romana, olini a quibusdam paucis, ut Dominico Solo, Ballez, I habe man in Lyon, Florens und auf dem Vaticanum unserc Frage entscheiden I tollcn oder thatsiichlich, wenn auch nur indirekt, entschieden, sondern die Benifung will sagen: Was jene Concilien entscheiden wollten und entschieden haben, ware in ganz anderer Fassung gegeben worden, wenn man nicht von der stillschweigenden Voraussetzung ausgegangen ware, dass der Primat von Rom ontrennbar sei.u Paucis auctor putat, a Patribus nominating conciliorum dumtaxat factum dogmaticum primatus penes sedem romanam consistentis pro comperto vindicari, quaestionem autem de primatu a romana sede nunquam separando vel per jus ipsum non separabili neque directe neque indirecte definiri, etsi verba Patrum concepta ita sint, ut pro captu audientium communium intellegentiam primatus separabilis vix permittant et in docentibus existimationem primatus certo inseparabilis supponant. Verum enimvero firma persuasio Patrum de primatu inseparabili a Roma, non mera opinio quomodo ex dictis Patrum deducatur, si dictis Patrum pacto nullo continetur? Et quomodo magisterium sacrum cum propositiones captiosas recte damnet, ipsum iterum iterumque propositionem statuat, cujus verba prorsus eadem aliquid unum definientia simul altero quodam simplices omnes fere neces­ sario imbuant, quin hoc alterum item non solum verum sit, sed etiam certo verum ex verbis ipsis comprobetur? Nimirum ultro concedimus, perpetuam et indissolu­ bilem conjunctionem primatus s. Petri cum cathedra romana non esse definitam vel saltem non satis agnosci definitam, quatenus usu vocis utique communi defi­ nitum dicitur, quidquid constructione grammatica sive directa sive indirecta a magisterio sacro verbis tam apertis et voluntate obligandi tam manifesta fidelibus sollemniter proponitur, ut ad assensum firmum omnibus imponendum ideoque ad controversiam omnem finiendam vel praecludendam per sc quidem sufficiat. At negamus, conjunctionem illam non indirecte definitam esse, si sensu insolentiore intellegatur indirecte definitum, quod verbis aliquid definientibus ipsis item vere, quamvis minus clare, significetur vel ex iisdem per se certo quomodocumque col­ ligatur. Insuper negamus, deesse definitionem, si definitio latius numeretur quaciibet actio magisterii sacri peremptoria, vel sollemnis in judicio vel ordinaria in praedicatione universali; nam modo peremptorio alterutro perpetuitatem plenam romanae successionis in primatu per monumeuta traditionis, adnuineratis declara­ tionibus Nicolai I ct Clementis VI, exprimi probavimus. Quocum conciliatur, quod quaestio penitus quondam soluta a tempore lon­ giore non amplius agnoscitur. Etenim historia suffragante fieri potest, ut propo­ sitio veritatum quanmdam salutarium olim satis facta dubitationibus magis minus ve seriis intercipiatur, quae solum propositione nova dilucida magisterii sacri pro tota ecclesia tollantur; ita apostoli claritate sufficiente ad credendum omnibus promul­ gaverint veritatem revelatam, baptisma etiam extra ecclesiam valide ministrari posse, quae veritas tempore procedente velut nubibus quibusdam obscurata promulgationem repetendam postulaverit. Consimiliter igitur notitia sive facti enuntiationis sacrae apostolis etiam multo posterioris sive peremptoriae indolis facti deficere pedetentim poterit, praesertim cum enuntiatio talis, utpote sensui ecclesiae nimis consentanea, litem graviorem nec praecedentem nec subsequentem ullam habet ideoque vestigia i ^s· 470 Immutabilis sedes primatus ex effatis etiam peremptoriis et conciliis. Mendoza, timide detensa, jam a theologo nullo sustinenotabilia in historia non relinquit (cf. th. XXVII. p. III. n. 7. adnot,). Unde expli­ catur, quomodo doctrina Nicolai vel Clementis tam perspicue praedicationem ordi­ nariam et fidem ecclesiae obsignans paulatim vel in se vel in pondere insito suo cui­ dam oblivioni data sit; neque enim veritas primatus ab urbe nunquam separandi ad fundamentales eas quidem pertinet, quae semper explicite credendae vel(col. damnata a Ρώ VI prop, pistor. 1 ; D 1364) obscurationi nulli obnoxiae in ecclesia Christi sunt. Ratione aequali haud nefas sit censere, ab ipso concilio lateranensi IV, lugdunensi II, tlorentino primatum sacrum Romae non tantummodo praesentem vel praeteritum vel futurum ad tempus saltem aliquod, sed futurum simpliciter vel perpetuo pro sensu verborum sollemnium et obvio solo et tunc cogitato solo vere definitum esse. Certe opinio primatus opportune sejungendi vel transferendi inter­ vallo amplo post concilium florentinum eademque teste Benedicto XIV (de synodo dioec. 1. 2. c. 1) paucorum et digna, quae censura perstringeretur, exstitit; quale judicium declarationi priori etiam peremptoriae valde quidem congruit neque tamen memoriam ejus firmam prodit. Porro synodus vaticana dubitationem ortam jam plurium de sensu doctrinae pristinae non pro parte sua definiendo expulit nec proinde opinationem paucorum theologorum de sede primatus mutanda hic et nunc confixit, unde illi adhuc intra fines ecclesiae plus minusve libere adhaerere licet; sed ex hoc non sequitur, rem definitam nunquam esse. Nec recte enodationi nostrae opponetur, Patres vaticanos, quamvis non de­ finientes, vocibus consimilibus ac conventus vetustiores usos esse. Namque oportet scire, verba plane eadem, si sint quomodocumque apta sensui vario exprimendo, ad significandum potius hoc quam illud determinari per loquentis intentionem; atqui intentio definiendi concilio vaticano quidem defuit, id quod fidelibus ipsis mox constare potuit ex adjunctis exterioribus, scilicet non tam ex actis praeparationis tardius editis nec per se quidquam pro ecclesia valentibus quam ex eo, quod synodus opinionem illam laxiorem non apertius improbaret, cum publice jam nota esset, et quod episcopi concilii mentem sibi perspectam rite interpretarentur; at hoc perperam intorqueretur in effata antiquiora, ubi nullo modo fas est suspicari intentionem proferendi verba vel formulas dicendi secundum significationem, quae a nativa et propria recedat. Nec rectius obicietur, concilium vaticanum defini­ tionem florentinam ex professo innovasse; at vero praecipue pro vi et ratione, non perpetuitate primatus declaranda concilium definitionem innovavit idque ita, ut aliter agens atque alibi (s. III. c. 2; D 1637) non mente synodi tlorentinae di­ stinctius explanata commentum recens controversum condemnaret. Ex his omnibus colligitur, magistros sacros non purum factum dogmaticum agnoscendo proposuisse. Quod quidem purum factum nemo ita dicet, ut dumtaxat successio romana in primatu facta, h. e., praeterita statuatur, seposita successione futura, quae nondum cum aliis dogmaticis vere factis facta, sed facienda sit, et seposito indicio omni juris; nam synodus vaticana quoque evidentius exhibet pri­ matum, qui hucusque Romae vigeat et semper, et successionem eam, ut succedens, protectu etiam ulterius, in cathedra romana succedat in primatu Petri, nexu sane praestituto per jus quoddam ipsum. Sed insuper documentis sacris successio romana in primatu ad mundi exitum futura sive definita sive utcumque certa con­ tinetur; qua perfecta stabilitate significata majores nostri cum nec vaticinando Immutabilis sedes primatus ex populo fideli et theologis; de Card, Franzelin. 471 tur.’) Et ipse populus fidelis pro intima sua persuasione Romam ob primatum urbem aeternam nominat. factum vel factorum seriem futuram hanc prae diversa item ecclesiae permissa praenuntiaverint nec docendo revelationem de serie tali per arbitrium humanum contingente comprehensam fidei deposito exposuerint, necessitatem antecedentem quandam juris immutabilis indicaverunt. ’) Scholae sententiam legas diligenter expositam ab Hullweck (1. c. 5 — 111). Ceterum non est, cur ipse Olivi, ex verbis recitatis quidem (ib. 20), primatus se­ parabilis patronis adnumerctur; neque enim dicit, omnia in ecclesia mutari posse, dummodo utilitas vel necessitas mutationem postulet, sed vult sibi solum, omnia, quae sint in ecclesia mobilia, utilitate et necessitate flagitante mutationem, recte a pontifice mutari. Neque ex contrario ita accurate Cardinali Framdin doctrina attribuitur (ib. 109—111), modum successionis esse a Christo ipso in individuo determinatum, unde sane modus ille juris divini foret. Reapse Cardinalis modum succedendi repetit, saltem certo, non a jussu Domini neque a ratihabitione divina consequente adeo speciali, ut jam sit jus divinum, verum potius a sola voluntate Petri divinitus quidem ita ducta et condicionibus talibus temporum cumulata, ut exercitio juris, quantumvis humani, sedis transferendae locus non supersit. Sic videlicet ille de ecclesia, pag. 211 ss): „Si quod . . Patres praedicant . . intelligeretur de jussu divinitus revelato, adeoque de unione romanae sedis cum primatu ex jure divino, quod Petrus apostolus tamquam revelationem catholicam saltem practice et facto ipso ecclesiae consignasset, jam ipsa illa perennis unio esset de fide catholica, nec eam, hoc supposito, ab ipso Petro vel ab ejus successoribus potuisse aut posse dissolvi, manifestum esL Hujusmodi vero veritatem de fide catholica ex jam concessis non asserimus, neque ergo asserimus revelatam jussionem et proprie dictum jus divinum. Attamen quandoquidem agitur de apostolo et de principe apostolorum et de institutione concernente totam ecclesiam, imo de in­ stitutione quae intime connectitur cum ipso visibili ecclesiae fundamento, quod a Christo positum est in Petro et in successione Petri; ex ipsa hac rerum natura sequitur, quod et omnibus conciliorum, pontificum et Patrum citatis testimoniis docetur, saltem per specialem supernaturalem assistentiam et directionem Petrum cum hac sua sede romana univisse et unitum suis in eadem successoribus reli­ quisse primatum. Constitutus sub hac ,mirabili dispensatione4 Dei neque ipse Petrus potuisset separare primatum a sua sede romana, non quidem ex defectu potestatis per se et absolute spectatae, sed ex privilegio indefectibilitatis aposto­ licae in sequenda divina directione praesertim quoad hujusmodi magnas totam ecclesiam ejusque ipsum visibile fundamentum concernentes institutiones, quan­ tumvis supponantur non immediate divini sed apostolici dumtaxat juris. Pro suc­ cessoribus autem Petri, quidquid sit de potestate per se et abstracte considerata, rem spectando in concreto cum omnibus suis adjunctis unio non in transitu sed in consummatione facta a Petro . . et constituta successio in primatu per ipsam successionem in sede romana inulto magis incommutabilis juris censeri debet . . Probatum est, totum modum sentiendi et docendi de successione Petri, de ecclesia ct sede apostolica Petri, expressum definitionibus et professionibus fidei catholicae et universali traditione omnium aetatum, in hypothesi de qua agitur, mutatum ct transversum iri; qua major et, ut mitissime dicatur, periculis plenior perturbatio 472 immutabilis sedes primatus ex historia et congruentia, prae urbe, per jus divinum. f. Quare nemo unquam sive amicorum sive inimicorum ecclesiae serio deliberavit de primatu in sedem diversam transferendo, ne tunc quidem, cum adjuncta quaedam, velut persecutiones ecclesiam romanam et episcopum romanum di­ vexantes, splendor civitatis constantinopolitanae, novae Romae, factum absentiae pontificum romanorum ab urbe diuturnae, juris ipsius translationem vel suadere vel examini studioso subicere videbantur. Ô64 g. Accedit argumentum congruentiae, quod, primatus sede immutabiliter firmata, facilius praecaventur schismata, contra primatus finem proprium ex aemulatione nationum aliter vix non oritura, atque ecclesiae bonum validius promovetur, qua­ tenus electio successorum in primatu certior efficitur et ratio regendae ecclesiae constantior. h. Xeve opponas urbis Romae futuram a fide defectionem velet eversionem. Quae quidem defectio atque eversio non potest demonstrari, etiam ex Apoc 17. 18, ubi tantum occasus romanae idololatriae Christianos persequentis certo praenuntiatur. In­ super, quod attinet ad eversionem, ecclesia romana non ex muris, sed ex fidelibus constituitur. Demum episcopus ro­ manus vero quodam sensu etiam ille esset, qui ad ecclesiam particularem romanam non amplius collectam, sed iterum col­ ligendam referretur (cf. Grisar, Geschichte Roms 1, n. 356). 566 Prob. min. argumenti supra (n. 548) positi, qua insepara­ bilitas deducitur ex voluntate Dei saltem consequente. a. Quidquid sola humana s. Petri voluntate in ecclesia est statutum, mutationi sicut per Petrum ipsum, ita per Petri in primatu successores inducendae est ex se obnoxium; po­ testas enim eadem, qua gaudebat Petrus, inest illibata omnibus et singulis in primatu successoribus. Ergo eatenus tantum immutabilitas illa declarata unionis primatus cum cathedra 563 n in ecclesia Dei nescio an cogitari possit. Ergo illa translatio primatus et mutatio signi visibilis pro successione in hereditate Petri, numquam potest esse, quae­ cumque supponantur rerum et temporum conditiones, in aedificationem corporis Christi, sed semper foret in ejus perpetuum et universale detrimentum. Atqui ,plenitudo potestatis est omnia posse iu aedificationem corporis Christi', eaque adstricta est normis divinis. Ut vero semper actu ipso hisce normis regatur, promissa est successori Petri non solum ad infallibilitatem in definiendis rebus fidei et morum, sed etiam ad universale regimen ecclesiae, quatenus inde ipsa fidei et morum custodia pendet, indefectibilis assistentia Dei.·* Immutabilis sedes primatus jure divino, non mere apostolico jam non exercendo. 473 romana explanari potest, quatenus supponitur interventus aliqui i divinae voluntatis, qui saltem factum decretumque Petri spe­ ciali ratione approbando sive confirmando consecutus sit, suc­ cessionis vero factum antecesserit. b. Sane quo pacto alio immutabilitatem illam explices? 567 Non profecto sufficit enodatio eorum, qui immutabilem modum successionis ex jure mere apostolico s. Petri repetunt, quod tamen putant Petri tamquam primi exstitisse proprium ideoque usu ipsius s. Petri veluti exhaustum esse. At enim minime capitur, qui jus determinandi modi successionis in successoribus veris Petri, apostolorum principis, jam nullum inveniatur, nisi aut Deus ipse rationem succedendi illam totam praestituerit, aut condicione hac arbitrio s. Petri commiserit eam partim vel integram stabiliendam, ut factum et decretum semel positum perennem vim haberet, aut certe decreto Petri jam supposito addiderit supremam suam et specialem sanctionem; atqui his viis omnibus jus divinum aliquatenus postulatur. Quod autem factum primatus a Petro juncti cathedrae romanae infectum fieri nequit, haudquaquam adversarios juvat, cum non ex se impediat, quominus jus facto illo constitutum per factum aliud removeatur. An dices, separatione tali posita successorem in primatu non fore plene vel sub ratione omni successorem Petri? Enimvero hoc non posse per se evenire, per solam petitionem principii contenditur. Si forte obicis humana acta varia, ut initi matrimonii, quae jus immobile inducant, prompte respon­ detur, sequi effectum istum non sine interventu Dei actus illos sancientis, proindeque argumentum retorquetur. c. Neque etiam convenit, immutabilitatem, de qua agitur, 568 ex eo solo derivare, quod in hypothesi primatus a sede ro­ mana separati modus docendi universalis et hactenus plene con­ stans de sede primatus ideoque de ecclesia catholica romana commutandus foret, unde exsisteret confusio adeo perniciosa, ut, quamvis per se et in abstracto potestas primatus transferendi supremo ecclesiae capiti inesset, in concreto tamen ad actum pervenire eadem non posset, stante assistentia illa divina pe­ culiari, qua ecclesia universalis a legibus cedentibus in religio­ nis detrimentum custoditur. Haec, inquam, ratio accepta exclu­ sive nobis non satisfacit. Etenim non apparet satis, quare, causis gravissimis mutationem rei, olim quidem utilis et instinctu 474 Immutabilis sedes primatus ipso jure divino ex traditione et facto confnmnnte. Dei ordinatae, exigentibus vel saltem suadentibus, incommo­ dum objectum non posset devitari ; sufficeret populum fidelem recte instruendo ad mutationem recte aestimandam paulatim praeparare. Praeterea non solum in declarationibus recentioribus, sed etiam ab antiquitate Christiana episcopus romanus ut successor in primatu exhibetur, nulla unquam adjecta condi­ cione vel primatus transferendi suspicione; atqui in primordiis ecclesiae periculum confusionis nasciturae certe minus erat. Postremo doctrina ecclesiae sive dispersae sive in conciliis collectae objectum immutabile non facit, sed supponit. Ô69 <1. Insuper complures loci traditionis indicant ipsum fontem immutabilitatis memoratae, voluntatem Dei. Resumantur verba Nicolai I (n. 554), Anselmi havelbcrgensis (n. 545), Nicolai 111 (ib.), Bonifatii VIII (n. 555), 'Julii, II (n. 545), Leonis Xlll (n. 561). 570 2. Primatus cum cathedra romana unionem per ipsum jus divinum esse, videtur etiam ex facto stupendo primatus in sede illa hactenus servati et vigentis confirmari. Cujus argu­ menti vim ut rite assequaris, cogita accurate primatus romani extensionem ad tempus continuum, ad spatium amplissimum, tot regna politica comprehendens, ad rerum magnitudinem et multitudinem, ad personas, i. e., cujusvis generis homines, qui, quo erant meliores et in scientia divina praeclariores, eo majore pietate ecclesiae praecise romanae absolute adhaere­ bant: cogita ejusdem primatus subjectum, admirabilem illam tot pontificum seriem, plurimum quidem sanctitate et virtutibus insignium, unde elucet Dei erga romanam sedem benevolentia singularis, aliquando autem muneri alto in ratione vitae parum respondentium, unde protectio Dei in adversis cernitur; cogita fructus sanctimoniae multiplices ex primatu romano illo natos et latissime propagatos; cogita, primatum talem et tantum Romae immotum perstitisse in saevissimis procellis; cogita victorias in­ numeras, plerumque in inopia praesidiorum humanorum, contra hostes potentissimos sive externos sive internos reportatas. Haec quippe cuncta sunt conspicui effectus supernae provi­ dentiae eximiae, sede primatus romana Christi praedictionem (J/a/ 1G, 18) re implentis (cf. formulam Ilormisdac n. 493), proindeque sunt splendida indicia voluntatis sede primatus romana quasi delectantis. Atqui voluntas talis Dei neuti Fixa sedes primatus jure divino, non splendore urbis vel a coetu fidelium. 475 quam mutabilis est censenda ; sed potius quae tot saeculis in I condicionibus tam variis et saepe difficillimis sunt Romae prospere gesta, videntur prorsus esse pignora rerum ex placito divino semel fixo in perpetuum gerendarum. 3. Quod hic defenditur, a fortiore per rationes proprias 571 thesis subsequentis comprobatur. 4. Ad haec notato: a. Splendor urbis Romae, reginae 572 i orbis antiqui cogniti, exsistens in principio rei Christianae, potuit quidem esse ratio, cur prae aliis illa primatus Petri j sedes primo eligeretur, „ut lux veritatis quae in omnium gen! tium revelabatur salutem, efficacius se ab ipso capite per totum mundi corpus effunderet" (ex Leonis M. serm. 82. al. 80. c. 3; J/ 54, 424) ; at ratio primatus in romana cathedra perdurantis nequit ex dictis duci commemoratus splendor perseverans. Iinmo, historia teste, magnificentia terrena ab urbe recedente (coepit etiam magis inclarescere principatus sacer, atque plus splendoris, quin et protectionis, a pontifice in urbem, quam ab urbe in pontificem redundavit. b. Ex demonstratis constat, episcopatus romani atque 573 oecumenici conjunctionem ne ab ipso quidem summo capite ecclesiae dissolvi posse. Porro multo magis a veritate ; Febromus aberrat, cum contendit, primatum, ex ejus quidem theoria jure humano vel a fidelium coetu antistiti romano cre­ ditum, auctoritate similiter ecclesiae, i. e., sejuncta ab ea pon­ tificis romani, episcopo alteri mandari posse. Ita ille (de statu ecclesiae c. 2. §.3): „Reliquum est. ut penes ecclesiam .. ste­ terit et etiamnum perduret jus determinandi, per quem unam alteramve partem clavium administrari, adeoque per quem primum in ecclesia officium, per quem inferiora munia conformiter ad institutionem Christi geri velit. Hinc sicut per rationes convenientiae humana auctoritate romanae urbis an­ tistiti sacer primatus creditus fuit, sic et ex rationalibus motivis auctoritate ecclesiae eundem ad alium episcopum e. g. mediolanensem, parisiensem etc. transferri posse.." Haec scilicet doctrina, cum inferior nihil possit contra decreta superioris, manat ex principiis haereticis de subjecto potestatis ecclesia­ sticae, a concilio Vaticano explicite damnatis. Vide et pro­ scriptam propositionem 35, quae fuit Joannis N. Nuytz, in syl­ labo /Vz IX (supra n. 538). 476 Immutabilis sedes romana primatus jure divino antecedente, ut ex Optato. 571 in l'hesis XA II. Quin rationibus non spernendis opinio illa nititur, qua in fiyendo perenni modo successionis pote­ statis summae per sedem aliquam episcopalem eamque romanam s. Petrus mere voluntatem Dei antecedentem esse exsecutus affirmatur. Sententia autem, quae indissolu­ bilem primatus cum cathedra romana conjunctionem pro veritate ab ipso Deo in se revelata habet, ut satis certa ad­ mittenda est. Demonstratio p. T. qua commendatur conjunctio primatus cum cathedra romana divinitus facta antecedens. 1. Opinioni collaudatae favent vehementer varia tradi­ tionis testimonia, praesertim si spectentur simul, secundum quae non voluntate Petri prorsus libere, quamvis impulsu providentiae suavi, prius eligentis, sed potius expresso Dei jussu ideoque divina voluntate antecedente factum Petri modus successionis in primatu videtur definitus esse; quo mandato utique, sicut etiam aliis decretis Dei pertinentibus ad eccle­ siam, obiectum suum solum prae opposito, nedum licitum, sed validum constitueretur. Praeceptum tale satis clare indicant verba Optati pridem (n. 236. 487 proposita. Illis enim cathe­ dra episcopalis dicitur collata Petro ; quae, ut per se jam in­ tellegitur, ita describitur diserte ab Optato re ipsa eadem ac cathedra primatus: nam est ea, in qua sederit omnium aposto­ lorum caput Petrus, in qua una singulari unitas ab omnibus servetur, quae sit prima de dotibus notisve ecclesiae, cujus sint ex Christi promissione claves regni. Porro haec cathedra primatus non dicitur simpliciter, sed, adversario ipso consen­ tiente, cum addito: in urbe Roma; eademque cathedra collata esse Petro affirmatur, certe non ab alio atque a Deo ipso (cf. Pastoris Hermae dictum supra n. 433). Itaque, ex persuasione Optati vel aequalium, non simpliciter tantummodo pri­ matus, verum primatus in ipsa tandem urbe Roma defigendus est per voluntatem Christi Petro impertitus, h. e., voluntas Domini cum ea erat, ut Petrus susciperet primatum, tum sane aeque immediata et antecedens ea. ut eundem Romae stabiliret.— Adjungimus doctum Athanasium, quatenus quidem jussum Petro datum se conferendi Romam veris propriisque praeceptis, Moysi et Eliae impositis, exaequat et ab optione facta Davidi inter Fixa Romae sedes primatus jure divino antecedente; Athanasius et Ambrosius. 477 noscit, ad hunc modum (apol. de fuga sua η. 18; Λ/25, 667): „Magntis . . Moyses qui se ante a Pharaone occultarat, ac illius for­ midine in terram Madiam secesserat, his auditis (c’/.ofaeg) : .Vade in Aegyptum' (cf. Ex 3, 10), absque metu jussum implevit. Atque iterum jussus (7(ροσταγ&εΙς) in montem Abarim con­ scendere, ut illic obiret (Deut 32. 49), nequaquam ex metu substitit, sed libenter eo contendit. David quoque qui antea a Saule fugerat, non prae formidine recusavit belli periculis pro populo subeundis sese cum primis offerre: sed ubi mortis vel fugae optionem sibi esse audiisset, cum perinde liceret aut fugere aut mori, sapiens ille vir mortem praeoptavit. Magnus autem Elias qui se a Jezabele olim occultarat, minime reformidavit, jubente Spiritu sancto (απούσας παρά τον Πνεύματος'), Achabo occurrere (3 Reg 21, 18), Ochoziamque redarguere 4 Reg 1, 3. 15. 16). Petrus vero qui sese metu judaeorum absconderat, et Paulus apostolus qui in sporta demissus sic evaserat, his auditis verbis, Oportet vos Romae martyrium subire (dznroarrfg, Εις 1 Ρώμην δεϊ υμάς μαρτνρησαι) profectum non distulere suum, imo potius gaudentes abierunt, et ille quidem ut ad suos properans, de nece sua gaudebat, hic vero cum tempus adesset nequaquam exhorruit, sed gloriabundus ait: ,Ego enim jam delibor, et tempus resolutionis meae instat' 2 Tim 4, 6).“ Voluntas Domini eadem praevia, ut Petrus moriens Ro- 575 mae relinqueret primatum, appareat confirmata et a sinistris interpretationibus munita per hanc Ajnbrosii narrationem serm. contra Auxentium de basilicis n. 13; J/ 16, 1010 s); ddem Petrus postea, victo Simone, cum praecepta Dei populo seminaret, doceret castimoniam, excitavit animos gentilium ; quibus eum quaerentibus, christianae animae deprecatae sunt, ut paulisper cederet. Et quamvis esset cupidus passionis, ta­ men contemplatione populi precantis inflexus est; rogabatur enim ut ad instituendum et confirmandum populum se reser­ varet. Quid multa? Nocte muros egredi coepit, et videns sibi in porta Christum occurrere, urbemque ingredi, ait: ,Domine, quo vadis?' Respondit Christus: ,Venio iterum crucifigi' Intellexit ergo Petrus quod iterum Christus crucifigendus esset in servulo. Itaque sponte remeavit, interrogantibus christianis responsum reddidit, statimque correptus, per crucem 478 Romae sedes primatus jure divino antecedente ex traditione. suam honorificavit Dominum Jesum.“ —Cf. auctoris vetusti hist, de excidio urbis hieros. 1. 3. c. 2 (J/ 15, 2069 s). —Item accedit testis haud ambiguus Hieronymus tum in cornm. in Gal turn in Eusebii chron. (supra n. 191. 516). — Pulchre loquitur Leo M. (serm 82. al. 80. c. 3—5; J/54, 424 s): „Cum duodecim apostoli, accepta per Spiritum sanctum omnium locutione lin­ guarum, imbuendum evangelio mundum, distributis sibi terra­ rum partibus, suscepissent, beatissimus Petrus princeps apo stolici ordinis, ad arcem romani destinatur imperii, ut lux veritatis quae in omnium gentium revelabatur salutem, effica­ cius se ab ipso capite per totum mundi corpus effunderet . . Ad hanc ergo urbem tu, beatissime Petre apostole, venire non metuis, et consorte gloriae tuae Paulo apostolo aliarum adhuc ec­ clesiarum ordinationibus occupato, silvam istam frementium be­ stiarum et turbulentissimae profunditatis oceanum, constantior quam cum supra mare gradereris, ingrederis (Mat 14, 30) . . lam populos, qui ex circumcisione crediderant, erudieras; jam antiochenam ecclesiam, ubi primum Christiani nominis dignitas est orta (Act II, 26), fundaveras: jam Pontum, Galatiam, Cappa­ dociam, Asiam atque Bithyniam legibus evangelicae praedica tionis imbueras; nec aut dubius de proventu operis, aut de spatio tuae ignarus aetatis, tropaeum crucis Christi romanis arcibus inferebas, quo te divinis praeordinationibus anteibant et honor potestatis, et gloria passionis.“ — His adde sen­ tentiam, quam (supra n. 528) protulimus ex sacramentario, quod vocant leonianum, immo (n. 516) ex liturgia vetere ipsius ecclesiae syriacae (,,Glorificemus" etc; „Spiritus“ etc; ,,Missi“ etc). — Similiter Gelasius I (ep. 14; J/ 59, 90): ,,Duodecim certe fuere apostoli, paribus meritis, parique dignitate suffulti. Cumque omnes aequaliter spirituali luce fulgerent, unum ta­ men principem esse ex illis voluit Christus, eumque dispensa­ tione mirabili in dominam gentium Romam direxit, ut in prae­ cipua urbe vel prima primum et praecipuum dirigeret Petrum. Ibique sicut doctrinae virtute sublimis emicuit, ita sanguinis gloriosa effusione decoratus, aeterno hospitio conquiescit, praestans sedi, quam ipse benedixit, ut a portis inferi nun­ quam pro Domini promissione vincatur, omniumque sit fluc­ tuantium tutissimus portus.“ — Kecolantur etiam verba Gregorii M. (n. 544) et Hadriani I (n. 493). ΤΈΛΓ.* Fixa Romae sedes primatus jure divino antecedente ex traditione. 479 Deinde et Ratramnus monachus corbejensis disserit (contra 576 graecorum opposita 1. 4. c. 8; J/ 121, 335): „Ambos (Petrum et Paulum) in ecclesia (ecclesiae?) principatum a Christo positos, et , Romae (Romam ?) directos, cum ecclesiastica veritas, tum ipsius passionis monstrat auctoritas. Illuc namque ambo principes sunt ; directi, ubi principatus eminebat mundi, quatenus romana I civitas, sicut imperiali potentia totum sibi subjecerat orbem, sic religionis culmine, et apostolatus dignitate, totius mundi regnis praesideret. Et sicut voluit Salvator Hierosolymam nativitate sua, doctrina, miraculis, morte, sepultura, resurrectioneque red* dere sublimem, sic etiam delegit romanam urbem apostolorum principum sanguine, sepulcro, memoria, doctrina, reddere glo­ riosam. “ — Eodem saeculo IX Zacharias armc.nius patriarcha ; censet, Deum romanis imperium orbis terrarum ideo contuI lisse, quod thronum s. Petri et imperium summum in ecclesia : sua sancta fundare Romae vellet (vide Kalholik 1871. 1, 578). — Congruit etiam sententia Anselmi havclbergcnsis supra (n. 545) recitata. — Ad haec Innocentius III scribit (1. 2. ep. 209; J/ 214, 7611: „Qui (Petrus) licet postmodum ex revela­ tione divina ab Antiochia fuerit translatus ad urbem, non tamen concessum sibi primatum deseruit, sedem (sed?) secum potius cathedrae transtulit principatum, cum Dominus eum nulla­ tenus minorare voluerit quem Romae praeviderat martyrio coro­ nandum “ Nimirum, ut idem pontifex declarat (decretal. 1. 4. t. 17. c. 13), „locus . . quem elegit Dominus (cf. Deut 17, 8), apoI stolica sedes esse cognoscitur . . Quum enim Petrus urbem fugiens exivisset, volens eum Dominus ad locum, quem ele, gerat, revocare, interrogatus ab eo: ,Domine, quo vadis?' re­ spondit: ,venio Romam iterum crucifigi', quod intelligens pro > se dictum, ad locum ipsum protinus est reversus." Revelatam legem Domini perpetuam Petro exsequendam Innocentius etiam I >ic describit (serm. 22. in solemn, d. apost. Petri et Pauli ; j .1/ 217, 556 s): „Dignum .. Deus providit et congruum, sed et j congruum providit et dignum, ut ille qui erat princeps eccle! siae, sedem constitueret apud urbem, quae tenebat saeculi principatum; et ideo Dominus inquit ad Petrum: ,Duc in altum' Lue 5, 4). Quasi diceret: Vade Romam, te et cum tuis transfer ad urbem, ,et laxate' ibi ,retia in capturam'. Ecce liquido patet, quantum Deus urbem istam dilexerit, ut eadem esset 4S0 Firma sedes primatus jure divino antecedente etiam ex ratione theologica. sacerdotalis et regia, imperialis et apostolica, obtinens et exer­ cens non solum dominium super corpora, verum etiam ma­ gisterium super animas. Longe nunc major et dignior auctori­ tate divina, quam olim potestate terrena. Per illam habens claves regni coelorum, per istam orbis terrarum regens habenas. Ne vero tantae dignitatis honor, vel potius tanti honoris di­ gnitas ad aliam civitatem quacunque ratione transiret, sed in hac urbe juxta dispositionem perpetua lege maneret. Cum Petrus persecutionem fugiens infidelium urbem exisset, appa­ ruit ei Dominus juxta urbem; cui cum Petrus dixisset: ,Do­ mine, quo vadis?' respondit: ,Vado Romam iterum crucifigi/ Quod Petrus intelligens pro se dictum, ut videlicet caput cru­ cifigeretur in membro, rediit ad urbem; quam tandem in crucis patibulo suo sanguine consecravit." Cf. ejusdem dictum supra (n. 174). — Denique expende verba Leonis XIII ante (n. Ô61, loco primo) memorata. 577 2. Ex thesi superiore interventum aliquem divinae volun­ tatis in modo successionis statuendo agnoscere oportet. Atqui non est ratio, cur magis consequens quam antecedens voluntas haec fuisse affirmetur. 578 3. Immo parum est credibile, Christum Dominum, cum sane res momenti gravioris pro ecclesia constituenda imme­ diate per se ipse vel voluntate antecedente generatim prae­ finiret, rem adeo quidem fundamentalem, ut ab ea velut evolutio totius ecclesiae penderet, arbitrio s. Petri determinandam re­ liquisse. Atqui res ita fundamentalis est haud dubie per­ petuus modus successionis in primatu. 579 4. Idem suadetur analogia cum ecclesia mosaica, ubi centrum cultus a Deo ipso est electum. Quae ratio eo magis urget, quo major debet semper ecclesiae Christi in summa universalitate esse unitas. Ergo probabiliter et etiam proba­ bilius vi voluntatis Dei antecedentis, cujus foret Petrus merus exsecutor, ratio perpetua successionis in primatu, per episco­ palem cathedram romanam, ordinata est. g 580 5. Certe exoptatissimum erat, ut apostoli ab exordio ipso praedicationis suae populos docere possent, quales ex divino jure successores Petri ducere oporteret. Atqui hoc voluntatem Dei potius antecedentem postulat. ,tS| Jas divinum antecedens sedis primatus; ratio theologica revelationis sedis. 481 6. Sententiam talem theologi haud pauci consectati sunt; 581 ex quorum numero est v. g. Melchior Canus (de locis theolo­ gicis 1. 6. c. 4; c. 8. ad 10) vel hoc tempore Palmieri in tractatu suo insigni de romano pontifice (th. X). Demonstratio p. 11, i. e., conjunctionem primatus cum 582 romana sede esse divinitus revelatam. 1. Ex comprobatis (th. XVI) inseparabilitas jam agnita primatus a cathedra romana censenda est effectus divinae voluntatis illam absolute decernentis. Atqui eatenus tantum­ modo effectus talis, inseparabilitas scilicet ab omnibus agno­ scenda, ex voluntate Dei sequi potuit, quatenus decretum suum manifestare ipse Deus est dignatus, ita quidem, ut esset veritas in se revelata aut decretum Dei statuens, sive antecedenter sive consequenter, cathedram romanam, diserte no­ minatam seu jam monstratam, tamquam perennem cathedram primatus, aut saltem esset veritas in se revelata illud, si hoc solum erat, praeceptum antecedens Dei, ut quaecumque ratio successionis interventu Petri electa tandem foret, ea robur sempiternum obtineret; neque enim fingi potest veritas alia, sola in se revelata, unde ratiocinando colligere decretum di­ vinum de indissolubili primatus et episcopatus romani con­ junctione cum certitudine licuerit. Ergo non ut purum factum dogmaticum, i. e., cum veritate revelata tantum intime nexum, sed ut ipsum per se revelatum existimari debet aut decretum Dei illud, quo sit antecedenter vel consequenter statuta in­ dissolubilis conjunctio primatus cum cathedra diserte jam ro­ mana, aut saltem illud, quod perpetuitatem modi successionis per Petrum suo tempore deligendi praestituerit, sive haec electio adscribitur Petro integra, sive sub condicione, qua v. g. semel eligere potuerit sedem episcopalem, cui primatum perpetuo contexi ipse mallet, ut simpliciter designando vel occupando usque ad mortem vel vita decedendo in urbe illa, cujus sedes esset. Jam vero etiam in altera hac hypothesi, minus quidem probabili, sedis non aperte divinitus nominatae inseparabilitatem primatus a cathedra romana oportet dicere revelatam. Namque ita non quidem modus succedendi in pri­ matu hic prae illo revelatus est, sed modo succedendi per cathedram episcopalem eamque romanam secundum factum Petri eligentis posito jam hic modus unicus perpetuo legitimus Straub, De Ecclesia. 31 V' Revelata sedes romana primatus ex ratione theologica vel traditione. ex revelatione ipsa Dei praedicandus intellegitur. Eo per­ tinent exempla, quibus revelatio respiciens ex se subjectum minus determinatum facto subséquente ad subjectum certius quodpiam applicatur, ut 1 Reg 9, 15 ss vel Jo 13, 21—26; quamquam loco utroque ad revelationem minus determinatam revelatio determinans, illic per verbum, hic per significantem quandam actionem Domini accessit. Itaque in hypothesi utra­ libet. tum modi successionis per cathedram romanam divinitus decreti et revelati, tum modi successionis divinitus in antecessum decreti et revelati pro sola sua perpetuitate, ceteroqui a Petro demum determinati et ex hac determinatione fidelibus certo cogniti, cathedra romana debet cathedra primatus jam a tem­ pore Petri apostoli credi immutabilis, ideoque pontifices romani universe debent successores in primatu pariter ab initio credi omnes etiam perpetuo futuri; singuli autem pontifices romani sicut procedente demum tempore rite eliguntur, ita supposita dumtaxat legitima cujusque electione successores in primatu Petri pro hypothesi utravis illa credi possunt. 583 2. Ad hoc jam ilico expresse unionem indissolubilem pri­ matus cum cathedra romana a Deo revelatam esse, iisdem rationibus fulcitur, quibus divino jussu, factum Petri ante­ cedente, modum successionis stabilitum esse (hujus th. p. I) efficitur credibile. 5843. Ex doctrina disertissima Clementis VI (n. 556) pontifices b. Petro in cathedra romana legitime successuri omnes sunt jam nunc catholice credendi successuri etiam in primatu; qualis successionis veritas jam nunc catholice credi nequit, nisi nunc et ab initio deposito revelationis divinae per apostolos com­ pletae comprehenditur. — Ceterum rem in se revelatam esse sedem primatus in ecclesia romana constitutam suggesserat ante Clementem concilium Lugdunense II (I) 383 ss) approbando confessionem fidei, quae cum primatu romanae prae ceteris ecclesiae, etiam per exercitium quoddam suum declarato, tantum veritates in se revelatas continet, non excepta sen­ tentia de azymo, quae non tam est historica quam materiam revelatam aptam eucharistiae enuntiat (cf. explicat, florent.; D 587). — Similiter concilium florentinum in decreto unionis graecorum (Z) 586 ss) generatim de revelatis agit et si quid revelatis mere junctum profert, ut de voce rFilioque“ symbolo I ' Revelata sedes primatus licite apposita, id pei velatae addit. Erit : definitur, apostolicam tenere et pontificem apostolorum esse. — Item concilium Vaticanum etsi aliunde scitur definiendo vel clare ecclesiam totam obligando in hanc causam interim quadantenus in dubium vocatam descendere noluisse, servavit tamen loquendi modum eum, qui sententiae propositae optime congruens, immo proprie dumtaxat in eadem plene verus attento examine comprobetur. Etenim memorabile vel illud est, quod concilium in capite et in canone de perpetuitate primatus b. Petri in romanis pontificibus (s. IV; D 1G70 s) veritatem successionis pontificis romani in primatu Petri, cum non per indolem suam ipsam dinoscatur revelatis pure nexa, velut a tempore ipsius Petri individuam, non adventiciam conjungit et in eodem ordine ponit cum altera illa veritate profitenda, ex jure divino beatum Petrum in primatu habere successores ; atqui catholicorum nemo dubitat, quin haec sit veritas per se vel immediate revelata; nec sane haec est minus revelata quam infallibilitas pontificis romani, quae a concilio vaticano (ib. c. 4; D 1682) ut „divinitus revelatum dogma“ definitur. Insuper concilium veritatem successionis pontificis romani in primatu et ipsam sub anathemate pro­ nuntiat (ib. c. 2); atqui nisi veritates per se revelatae ideoque fide divina recipiendae sub sanctione anathematis saltem ex more non proponuntur. Tum vero synodus pro homine primatum Petri obtinente exhibet quemcumque in cathedra romana Petro succedentem (ib.), scilicet non solum praeteritum vel prae­ sentem, qui magis proprie jam successit, sed etiam ponentem adhuc temporis progressu actum succedendi, h. e., quemcumque romanum pontificem futurum, id quod revelationem eventus futuri hujus factam per apostolos supponit. Denique synodus profitendo romanam prae alia successionem in primatu non verbo latiore tenendam, sed credendam (ib. c. 3; D 1672), po­ tius revelatam ipsam quam mere conexam revelatis esse indi­ cavit. 4. Nec quidquam solidi divinae testificationi, de qua quae- 585 ritur, opponi potest. Neque enim obstat, quod scriptura de decreto primatus Romae affigendi vel de facto jam affixi 31* I ’ | , I I I I I 1 | I |! | I I g 484 Revelationi sedis primatus nihil solidi opponitur; praedicatio apostolica. silere videatur, cum fons alter, unde veritates revelatae hau­ riantur, sit traditio. Neque obstat, quod factum quidem illud sit aliunde cognoscibile; nam praeterquam quod actus Petri solus, aliunde cognoscibilis, stabiliendo successionis modo im­ mutabili non sufficit, potuerunt facta etiam aliunde nota a Deo revelari et sunt revelata. Neque tandem obstat, quod factum idem Petri ab initio ecclesiae traditum non sit neque tradi potuerit, cum nondum esset verum. At enim depositum fidei catholicae morte demum apostolorum conclusum esse scitur. Ceterum licet existimare, Dominum, quamvis non statim ab institutione primatus, in principiis tamen ecclesiae, immo pro­ babilius ante ascensionem cum reliquis rebus gravioribus (cf. Ad 1, 3) vel sua sponte vel apostolis etiam interrogantibus revelavisse absolutam suam voluntatem, ut Petrus aliquando sedem romanam capesseret pro perenni sede primatus; cujus consilii exsequendi tempus accuratius postea, videlicet evangelio a judaeis repudiato, indicatum Petro sistenti Antiochiae fuerit, unde jam peteret Romam (cf. Act 12, 17) ; porro ad firmitatem ejusdem voluntatis clarius ostendendam Petrus fugiens Romam jussus sit redire1); atqui cum voluntate Dei absoluta eventus futurus ipse confestim revelatus esset. 586 5. Et re vera factum unionis, de quo agimus, praedica­ tione apostolica aliquatenus comprehendebatur. Ita debebat constitutum perennem successionis modum proponere imprimis s. Petrus ipse, ne fideles ignorarent, cui post Petri mortem tamquam pastori summo adhaerendum foret. Similiter apo­ stoli alii sicut ecclesias a se conditas s. Petro vivo cuncti subiciebant, ita, si non omnes ab exordio muneris, at saltem nonnulli ad aetatem grandiorem venientes eas instruebant, quem Petro mortuo caput universalis ecclesiae agnoscerent. Quod etiam ex verbis Optati supra (n. 236) citatis facile col­ ligitur.8) Atqui gravissimam illam veritatem convenientius, quam d; *) Id quidem recte videtur conjectare Holhaeck (1. c. pag. 181). -) C. 4. ipsius canonis regum aethiopici, qui dicitur Fetcha Nagast, con­ tinetur sententia, cum aliis canonibus adseriptis concilio nicaeno, cetcroqui fere omnibus orientalibus schismaticis vel haereticis communis, qua princeps patri­ archarum et praepositus is est, qui tenet sedem Petri Romae, ut apostoli man­ daverunt, et post eum is est, qui tenet Alexandriani magnam, quae est sedes Marci, et tertius is est, qui tenet Ephesum, quae est sedes Joannis theologi, et Sedes primatus divinitus praedicata per apostolos vel in scriptura ipsa. 485 ex auctoritate vel notitia prius mere humana vel historica, apostoli proposuerint nunquam nisi ex revelatione ipsa Spiri­ tus sancti, docentis vel in memoriam revocantis etiam reliquas veritates salutiferas et infallibiliter cognoscendas. 6. In ipsis litteris sacris, 2 Jo 1, ubi scribit „Senior Electae 587 dominae“, videtur veritas eadem indicari. Neque enim electa ista est cogitanda femina, cui nomen sit Electa, quia (ex v. 13) sororem cognominem haberet, id quod non est probabile; neque est intellegenda femina, cujus nomen proprium sit Κυρία, quia in hac hypothesi apostolus non scriberet rzZrzri) κνρ/'çt, sed γ.νρΐγ rij (cf. 3 1 ; Rom 16, 13); neque electa, de qua agitur, ; censeatur femina ulla, quandoquidem de filiis alicujus feminae vix tanta emphasi s. Joannes (v. 1) diceret: „quos ego diligo in veritate, et non ego solus, sed et omnes, qui cognoverunt veritatem“; similiter vix feminam apostolus (v. 5) hortaretur: rrogo te, domina . . ut diligamus alterutrum^ ; insuper quominus electam judicemus feminam, videtur prohibere multitudo, quae indicatur major filiorum (v. 4), immo etiam domuum (v. 10, ubi articulo omisso graece dicitur «g orz/«;<); demum perso­ nam singularem apostolus potius filiam quam dominam nomi­ naret (cf. 3 Jo 4; 1 Jo 2, 1. 12. 18. 28; 3, 7. 18; 4, 4: 5, 21). Est ergo electa illa potius ecclesia quaepiam (cf. 1 Pel 5, 13), ut praeter interpretes multos recentiores jam sensit Clemens alex. (adumbr. in 2 Jo ; M 9, 737 s) vel et Hieronymus (ep. 123. al. 11. ad Ageruchiam n. 12; M 22, 1053 s). Cui sententiae non ob­ stat, quod electa et nati ejus appellantur (v. 1. 4), cum ecclesia ut mater cum omnibus per ipsam regeneratis et praesertim prae filiorum parte apte exhibeatur; et quoniam ecclesia electa una electos plures suos continet, facile intellegas, quomodo apostolus alloquens per vices numerum singularem et pluralem adhibeat (cf. 3 Jo 9) et, ubi omnes salutaudi erant (v. 13), sin­ gulari contentus esse potuerit. Nec profecto obstat, quod s. Joannes non pariter ac s. Paulus ecclesiam, ad quam scribit, expresso nomine compellat, quatenus, sicut mulieri non nominatae, ita ecclesiae epistula per hominem deferentem reddi potuit; quae ecclesia epistulam acceptura ipsa quoque voce do! -------- . quartus is est, qui tenet sedem Antiochiae, quae est sedes Petri, et episcopi I | I Revelatus etiam episcopatus Petri; de inora rom. ct primatu in successoribus minae (v. 1. 5) accuratius definiatur. Enimvero ecclesia talis non est putanda cum nonnullo una ex asianis, quod ecclesiam, quam apostolus ipse regeret, dominam non vocaret, ut nec soror electa (v. 13) domina vocatur; sed optime intellegatur ecclesia inter omnes eminens, i. e., romana, cujus etiam filii adeo clari sint (v. 1; cf. Rom 1, 8; 16, 19), quam pro commercio magno et ab haereticis petitam apostolus praemoneat. Si autem Joannes alibi ecclesiam dominam non appellat, id vel ex de­ fectu occasionis mirum esse non debet. Ceterum licet conferre verba Ignatii, qui erat loannis apostoli discipulus, superius (n. 490. 519) allata. 588 Corollarium. Ex disputatis est veritas in se revelata, pontificem romanum prae aliis esse successorem in primatu Petri. Sed ab ecclesiae saeculis primis constanter et ubique simul cum veritate illa et velut ejus ratio jam in concreto unica proponitur episcopatus urbis Romae a Petro, pro con­ junctione scilicet perpetua episcopatus hujus cum primatu (cf. n. 539), ad mortem usque gestus; nimirum in testimoniis traditionis, quibus et novissima doctrina vaticana nititur (vide n. 557), romanus pontifex successor in primatu Petri inde esse dicitur, quod est successor in cathedra romana Petri; quo ipso Petrus fuisse episcopus romanus declaratur. Quare et haec veritas sicut simul semper tradita, ita simul cum priore illa a Deo revelata judicari debet. Porro Petrum commoratum vel etiam mortuum esse Romae, si factum et ipsum revelatum non putetur, ob artum tamen nexum cum veritate episcopatus urbis revelata factum certe dogmaticum existimare opus est (cf. concilium Vaticanum 1. c . Thesis XVIÜ. Singulis proinde romanis pontificibus fa­ gitime electis et de electione sua consentientibus potestas gubernandi ecclesiam in Petro instituta, per Christi conces­ sionem immediatam, universa inest. Quamquam distinctio inter sedem et sedentem sano sensu minime caret. Declaratio. Loquimur de iis, qui episcopi romani ex numero hominum aptorum1) electi sint legitime, i. e., secun) Subjectum aptum divino jure ipso non est nisi mas compos mentis et ecclesiae membrum. Neque enim est femina, cui Christus nunquam ecclesiae re- ——_ /i" 'P Pontifex romanus constituitur aptus electus lege pontificis prioris et consentiens. 487 dum leges pro determinanda forma electionis valida per auc­ toritatem ipsius pontificis romani constitutas. Hujus enim est solius leges ferre, quibus bono, praesertim necessario, ecclesiae totius prospiciatur et obligatio ejusdem ecclesiae oriatur ; talis autem utique est lex, quae regat successorum in episcopatu romano et oecumenico electionem. Unde quidquid interventus ipse laicorum in hac re aliquando vere valuit, id a voluntate saltem indulgente pontificis summi repetendum est. Cum elec­ tione etiam acceptionem electionis liberam pro more omnino exquirendam memoramus. Neque enim Christus ipse jam invisi­ bilis ligando absolute quemquam humanitus electum prae alio,qui eligi possit, primatu sacro afficit, neque pontifex prior, neque electores munus tale summum imponere dissentienti valent. Et revera cujus consensus requiritur ad pontificatum retinendum, ejus ad assumendum quoque necessarius est. Atqui pontifex romanus invitus nemo manet, ut vel intellegitur ex abdica­ tione pontificatus facta probabiliter jam a Pontiano (cf. A ad a. 235), certe ab aliis, ut Coelestino V, et ex ejusdem Coelestini V expressa declaratione praevia (cf. decretal. 1. 1. t. 7. c .1. in 6). Nimirum neque generatim jurisdictio similiter ac potestas ordinis charactere physico perpetuo impresso indelebilis est, neque lex specialis Dei onus semel susceptum primatus usque sustineri jubet, neque auctoritas humana ulla obligare caput ecclesiae potest1). gendae potestatem dedit (cf. 1 Cor 14, 34. 35; 1 Tim 2, 11. 12); neque est homo carens usu rationis, cujusmodi est infans, quoniam iste munus, cum ad usum promptum ordinetur, neque per se ipse neque pro summa infallibilique actione per alium gerere potest; neque primatum sacrum obtinere quisquam valet, quin, quamvis eousque laicus, sit tamen intra ecclesiam, quandoquidem caput ecclesiae oportet esse membrum. Sin autem homo aliunde minus aptus vel dignus eligatur, electio, quantumvis illicita, non tamen divino jure est invalida; quod penitus ex­ igitur, ne majore damno caput ecclesiae saepius nullum vel incertum sit. Veium illis impedimenta juris ecclesiastici addi possunt, quae electionem etiam irritam reddant; ita electio simoniaca, semper quidem illicita, ex constitutione nCum tam divinou a Julio II edita et in concilio later. V s. V innovata (/Z 9, 1656 ss) jam validitatem ipsam impedit, dummodo praeter alia simonia mox prorsus mani­ festa fiat (cf. IFernz, jus decretalium 2*, n. 580). J) Praeter mortem et liberam renuntiationem a munere removeri pontifex potest moriendo quasi moraliter per amentiam certam et perpetuam vel, quatenus Deus id permittit, ipso facto culpae jure divino ab ecclesiae corpore ideoque capitis dignitate excludentis, cujusmodi infra probatur sola haeresis vel schisma* 488 Quomodo electis et consentientibus Christus primatum dare affirmetur. Porro electis pontificibus romanis et electioni propriae consentientibus ab ipso Christo pontificatum romanum vel primatum sacrum realiter non distinctum impertiri per partem M thesis primam affirmamus. Videlicet electionem quidem legitimam, etsi a vera potestate fiat, tamen esse arbitramur instar causae conferentis per se solum jus ad primatum sacrum et exigentis per jus idem primatus concessionem, electi autem consensum censemus esse instar merae condicionis primum pro obtinendo interim jure ad primatum, si acceptio primatus ad delibera­ tionem maturiorem prorogetur, deinde ut jus in primatu vel primatus a Domino ipso recipiatur, modo fere simili ac quo actio sacramentalis ministri causa quaedam moralis, consensus suscipientis hominis adulti condicio necessaria juris ad gratiam et gratiae divinitus infundendae est. Ceterum causa electionis exigente et condicionis exsecutione per consensum ultimum electi accedente conferri primatum continuo, quamvis nondum consecratis, vel eo intellegimus, quod universe per consecra­ tionem sola potestas ordinis, in omnibus aequalis, non potestas jurisdictionis, majore minoreve gradu, communicatur. Quamobrem recte Nicolaus II in synodo romana a. 1059 potuit de­ cernere, ut pontifex etiam ante consecrationem ponere valeret actus omnes jurisdictionis; ita enim statuit (juris can. dist. 23. c. 1): nPlane, postquam electio fuerit facta, si bellica tempe­ stas vel qualiscumque hominum conatus malignitatis studio restiterit, ut is, qui electus est, in apostolica sede juxta con­ suetudinem inthronizari non valeat, electus tamen, sicut vere papa, auctoritatem obtineat regendi romanam ecclesiam, et dis­ ponendi omnes facultates illius; quod beatum Gregorium ante consecrationem suam fecisse cognovimus.u Legesis etiam extrav. comm. 1. 5. t. 10. c. 4. Videtur tamen aliquando, ex lege pontificis cujusdam praecedentis vel ex consuetudine, sive ' v. 5 tica separatio a corpore ecclesiae manifesta (th. XXXIII. col. XXVII. p. Ill η. 3)- Deponi autem ab hominibus verus pontifex summus nullo modo potest, neque directe privando potestate, quod in superiorem jurisdictio ad ferendam sen­ tentiam privantem non habetur vel quod potestas ab inferioribus non magis aufertur quam confertur, neque indirecte electione ab electoribus revocata, siquidem elec­ tores facultate eligendi, non revocandi electionem potiuntur, immo peracta electione facultatem suam omnem a pontifice novo saltem tacite confirmante tenent, qua contra hunc superiorem dantem valide uti nequeunt. Quomodo Christus det primatum; refellitur dictum: papa dubius papa nullus. 489 caeremonia alia sive, cum soleret eligi homo nondum consecra­ tus, ipsa consecratio fuisse elementum, quod cum electione designationem episcopi recturi demum constitueret; cf. concilii romani a. 898 sub Joanne IX c. 10, fortasse jam decretum a Stephano V (IV) a. 816. (juris can. dist. 63. c. 28. col. R ad a. 816 et 898). Neque magis est, cur electione acceptata differri divina datio primatus usque ad consequentem in eccle­ siae agnitionem existimetur1). *) Congruenter judicandum de sententia illa famosa: Papa dubius est papa nullus. nititur. Quae utique non est vera, quotiens dubium nullo nisi levi fundamento Sed etiamsi post inquisitionem diligentem dubitatio seria interim maneat, effatum non probatur. Sane primum non recte comparatur papa ita dubius cum lege, quae promulgatione sufficiente carens nulla sit. At papa constituitur per potestatem ipsam sacram supremam obligandi, quae ex se nondum obligat, cum lex sit usus potestatis, quo demum voluntas subditorum ad aliquid agendum obHinc lex ex indole propria requirit promulgationem, quod solum media cognitione voluntatem ad hoc illudve volendum obligare valet, potestas legifera ligetur. jam ante promulgationem suam simpliciter esse potest. Reapse Christus Dominus hominum omnium erat, priusquam manifestaretur, nec per se quidquam impedit, quominus papa hominem sibi soli praesentem jussu suo episcopum urbis cujusdam statuat. Itaque saltem ex natura rei papa ipse jurisdictione divinitus collata sine promulgatione esse potest, quamvis pro jurisdictionis usu promulgatio praevia exigatur. Tum vero non exsistit jus positivum Dei vel ecclesiae, quo praeter electionem signo externo ultimo acceptatam hujus ulterior promulgatio eademque cum effectu agnitionis instar causae vel condicionis necessariae pro primatu reci­ piendo praescribatur. Quare simulatque electus v. g. legato hominum rite eligen­ tium consensum suum de primatu ipso aperit, primatum a Deo obtinet, nec pro­ mulgatio amplior vel agnitio ecclesiae pontificem quomodocumque facit, sed jam factum supponit. Proinde eatenus tantum papa positive dubius esset certo nullus, quatenus fieri nunquam posset, ut homo vere electus et electioni consentiens du­ bitationi seriae obnoxius exsisteret; atqui hoc perperam affirmatur. Etenim utique nunquam ecclesia moraliter universa firmiter reicere papam verum errore gravi potest neque unquam firmiter adhaerere papae falso potest; at sicut de veritatibus ipsis revelatis, ita de facto dogmatico papae quamvis veri haerere dubia poterit; immo concedere licet, papam verum non solum ab initio dubium esse posse, sed prius satis agnitum, nempe jam sive facto sive momento dogmatico consensus prioris quadantenus obscurato, posse dubium evadere. Nimirum visibilitas ecclesiae postulat, ut caput visibile per se sit; cui non repugnat caput per accidens excitatis turbis aliquamdiu non videri. Et revera sedes primatus non minus dubie occu­ pari quam plane vacare etiam per annos potest Neque mensura alia tempori talis dubitationis pariter ac vacationis recte assignetur quam qua superata de con­ tinuatione saltem moraliter perpetua primatus Petri vel exercitii primatus necessarii ecclesiae conservandae actum esset, id quod eveniret, si decedentibus hominibus successorem Petri electuris vel episcopis jurisdictione praeditis alii satis efficaciter 4-90 Quomodo affirmetur primatus inesse singulis; idem a Christo dari probatur. Tum parte thesis altera asserimus, primatus potestatem uni­ versam seu praerogativas ejus omnes inhaerere, ut subjecto, singulis ex aequo pontificibus romanis, et hoc sensu esse per sonales, atque eatenus tantum convenire sedi, quatenus con veniant romano pontifici sedenti et quatenus per jus divinum non alius quam episcopus romanus esse debeat successor in primatu Petri. Nimirum potestas primatus a subjecto suo, pro qualibet aetate uno seu singulari, nequaquam sic secernitur, ut potestatis pars in hoc subiectum competat, pars reliqua extra idem quaerenda sit. Quo ipso excluditur distinctio inter jura vel privilegia sedentium singulorum et jura sedis, quam excogitarunt vel susceperunt richeriani, janseniani, gallicani, tebroniani, vi cujus v. g. pontifices romani singuli in fide falli possent, maneret tamen indefectibilis sedes ipsa, quatenus error ab uno quopiam pontifice commissus per suc­ cessores mox emendaretur ; quo spectat nominatim defensio declarationis conventus cleri gallicani a. IG82, ut 1. 10. c. 4. 5 ss. 12 s. 14 s. Nihilominus per partem thesis ultimam fatemur, differen­ tiam, quae intercedat inter sedem et sedentem, ad veritatem indicari posse. Quae autem sit partis hujus et priorum qualitas, ex dicendis patefiet. 592 Demonstratio p. I. 1. Electis et volentibus primatus dici posset impertiri aut ab ecclesia tota aut ab electoribus aut a pontifice decessore aut immediate ab ipso Christo Deo. Atqui primatus non ab ecclesia tota impertitur, quia primatus juris­ dictionis ei neutiquam inest, neque oboedientiae lege officioque, cui respondet jus regendi, erga pontificem ecclesia obstrin gere se ipsa potest, cum nemo voluntate nisi superiore obli­ gari obligatione vera propriaque valeat. Neque ab electori­ bus primatus in re communicatur, ut qui non magis potestatem summam neque facultatem imponendi sibi jugum oboedientiae 591 a pontifice summo, utpotc parum comperto, constitui non possent. Certe in his angustiis ex promissione sua Dominus remedium afferret, non quidem permittendo, ut ecclesia pontificem dubium, quamvis canonice positum nec sponte renuntiantem, tamquam nullum desereret, sed potius efficiendo, ut rei veritate tandem explorata cum legitimum studio debito sequeretur. Quapropter jam praestabit, effatum con­ troversum velut reliquias schismatis magni occidentalis, per illud scilicet ex mente auctorum multorum componendi, a libris theologicis amandare. Christus ipse dat primatum secundum rationem theologicam et documenta sacra. 491 habeant, etsi jus ad rem offerre et accipienti dare illi possunt. Neque primatus conceditur a decessore: non a mortuo, uti patet; neque confertur a vivente; nam non datur ita, ut pon­ tifex dans potestatem summam retineat etiam sibi, quod plures simul nequeunt primatum obtinere nec solet fieri reapse electio successoris nisi remoto aliquamdiu decessore; neque datur ita, ut pontifex dans, sive moriendo sive libere renuntiando, pri­ matum alteri dimittat; etenim, praeterquam quod sic pontifex libere quidem renuntiando se ipse pariter ac ceteros alteri subiceret, utrumque item saltem experientiae adversatur, per quam antistes novus aliquanto post recessum veteris constituitur; immo etsi novus jam antea electus continuo succederet, tamen etiam in boc casu insueto ille non a solo decessore obeunte vel libere se munere abdicante, sed potius a Christo acciperet primatum, quod hujus tradendi modus rectius censetur esse con­ stans; et utique primatum etiam talis novus pontifex tenere tunc inciperet, cum vetus illum amplius non haberet ideoque vetus idem causa officii oboedientiae novo pontifici praestandae vel juris consentanei in re primatus esse non valeret; cui non obsistit, quod pontifex adhuc tenens potestatem cum juri­ bus aliis etiam post decessum suum in caelo ipso ratis jus, jam in re, eligendi successoris in tempore, sive se vivente sive defuncto, exercendum impertire atque adeo saltem per electores a se constitutos jus ad rem primatus ex lege perpetuitatis a Deo concedendi dare potest. (Juae cum sint ita, restat, ut primatum ipse Christus Deus praebeat. 2. Et sane est voluntas Christi ipsius efficax et perpetua, h93 ut Petrus habeat semper in primatu successores (th. XIV), proindeque ut ille omnis sit primatu insignitus, qui successionis condicioni satisfecerit. Atqui condicio successionis in primatu, distinctione rationis facta, episcopatus est romanus (th. XVJ ; hujus autem adipiscendi causa per se exigens est legitima elec­ tio, condicio necessaria et sufficiens est consensus hominis electi. Ergo est voluntas ipsius Christi efficax, ut persona omnis pro episcopatu romano consequendo per electores rite designata et consentiens habeat primatum. Atqui eo ipso, quod Christus efficaciter illud vult, confert ipse primatum. 3. In sensum eundem optime accipias dicta Patrum illa, f»94 quibus verba Domini primatum enuntiantia ad singulos quos- 4-92 Christus ipse dat primatum ex traditione, etiam designatis a pontifice priore. •* que pontifices romanos etiam directe referuntur; revise formu­ lam Hormisdae (n. 493), effata monachorum secundae Syriae (n. 506), Pelagii II (n. 148), Vitaliani (ib.), Theodori sinditae (n. 148. 483), Bernardi (n. 165). 4. Parti eidem thesis accedit confirmatio tum ex verbis supra (n. 555) positis Humberti de Romanis, tum praecipue ex eo, quod Clemens VI(n. 556) pro unione cum ecclesia armenos jubet credere, romanos pontifices, praeteritos, praesentem, futuros, tamquam legitimos et potestate plenissimos Christi vicarios, omnem potestativam jurisdictionem, quam Christus ut caput conforme in humana vita habuit, immediate ab ipso Christo super totum ac universum corpus militantis ecclesiae accepisse. Cui sententiae, „pure et simpliciter^ excipiendae, utique vim inferret, qui illud -immediate ab ipso Christou non absolute, sed tantum pro b. Petro vel ad excludendam pote­ statem intervenientem principum et populi acciperet, prae­ sertim quod vicarius Christi similiter a Christo solo, ut prorex a solo rege statuetur. Unde veritas, quam hic tuemur, saltem ad catholicam doctrinam certam pertinere intellegitur. II Corollariam. Hactenus quidem spectavimus casum certe solum usitatum electionis non a pontifice ipso factae. Nec tamen aliter judicandum, si demonstretur pontifex romanus designare posse immediate suum successorem designatione non tantummodo latius dicta, quae sit demum simplex com­ mendatio pro electione ab aliis conficienda, sed designatione stricte dicta, qua successor a decessore solo sibi substituatur. Sane et pro hac hypothesi pleraeque rationes explicatae va­ lent; unde, non minus quam reliquis per alios electis, etiam illi a solo pontifice directe per electionem quandam antici­ patam designato atque consentienti post obitum vel abdica­ tionem decessoris primatus a Deo ipso impertiretur. Ceterum non recte potestas successoris valide sensu stricto designandi pontifici summo denegatur. Nam in revelatione et potestas ejus per se amplissima describitur neque usquam divino jure speciali ad modum successionis procurandae hunc prae illo item fini successionis apto coangustata invenitur. Neque enim potestas valide designandi excluditur sententia illa celebrata (ut juris can. decretal. 1. 3. t. 30. c. 15; t. 38. c. 15), sanc­ tuarium Dei non jure hereditario debere possideri; qua signi- Pontifex roman u* successorem suum ipse valide designare potest. 493 ticatur solum, a nullo rem sacram ecclesiae quasi profanam suam consanguineis ut talibus vel ad arbitrium neglecto bono ecclesiae transmittendam esse (cf. ib. C. 8. q. 1. c. 5—7); cujusmodi transmissio ab antistitibus inferioribus contra ca­ nones invalide, a pontifice supremo canonibus ecclesiasticis non subjecto contra legem Dei illicite patraretur, similiter ut episcopos parum dignos idem illicite, quamvis valide prae­ ficeret; de qua distinctione usus liciti et validi potestatis ponti­ ficiae inferius (th. XXI. p. II. n. 3. k) agendum erit. Et vero pontifex ut per alios, etiam ad hunc finem peculiarem extraordinarie a se electos valet eligere successorem, vacante demum sede et praevia consensione divinitus primatu instruendum, ita per se ipse designando eligere hunc valebit, qui tempore suo con­ sentiens primatum a Domino obtineat. Unde patet, quam inepte opponatur, a pontifice non posse fieri successoris elec­ tionem, utpote pro tempore valituram, quo ille pontifex jam non sit, quasi potestas eligendi a pontifice aliis assignata non et ipsa valeat pro tempore, quo ille pontifex jam non sit; nimirum pontifice etiam defuncto Deus aeque designationem immediatam ab eo factam ac potestatem designandi ab eo emanantem cum actu suo ratam habet; neque rninor vis re­ quiritur, ut potestas talis vel jurisdictio alia et lex post de­ cessum pontificis olim dantis perseveret, quam ut effectus moralis novus voluntatis pontificiae oriatur; qui fit Domino ipso ecclesiae auctore decretum pontificis sustentante, simi­ liter ac naturae auctor testamentum post mortem hominis valere vult; etsi designatio pontificis futuri interim confert designato scienti quidem et volenti saltem jus ad rem, quod pro ejus placito ilico post defunctum pontificem priorem jure in re vel primatu ipso commutari potest. Absurdius quoque obicitur, a papa papam eligi non posse, quod electioni tali papa supponeretur; at, sive electio est immediata sive me­ diata, papa eligens papae eligendo, decessor successori, non idem sibi supponitur. Neque consuetudo opposita evincit, invalide a deces- 597 sore successorem designari, sed summum, propter periculum abusus ex studio praesertim propinquorum nimis facilis et scandalum timendum non satis licite legem electionis ipsa longa experientia adeo probatam posthaberi. excepto qui- 494 l’ontifcx romanus successorem suum ipse valide designare potest. dem casu necessitatis vel utilitatis manifestae. Insuper con­ suetudo illa exceptiones habet; ita ex documentis recen tius detectis Felix IV (a. 526—530) reapse sibi successorem Bonifatium II sensu stricto designavit (7? 879 «. 879 jj), qui tandem verus pontifex ab integra ecclesia, agnitione nempe infallibili, est simpliciter agnitus (cf. Λ’ 880); cui exemplo non obsistit, quod Agapifus I anathema pro poena fortasse etiam importunius dictum Dioscoro antipapae electo contra Bonifatium II rescidit (R ad a. 535). Ipse Bonifatius II Vigi­ lium successorem designavit neque designationem istam, re­ fragando dignitati propriae designatione nixae, eo retractavit, quod invalida per jus divinum esset (7? 882); quae illicita vel minus opportuna sive in se sive in modo esse potuit. Immo potestatem presse designandi, quamvis forte pro concordia majore clericis utcumque participibus exercendam, jam synodus romana habita sub Symmacho a. 499 in pontifice supponere videatur (juris can. dist. 79. c. 2 10), collatis quidem verbis Ennodii de Hormisda pontifice futuro (1. 8. ep. 33. 39; J/ G3, 144. 147), qui et confestim Symmacho successit (cf. R ad a. 514 De pontificibus primorum saeculorum, ut Lino, Anacleto, Clemente, Evaristo, Stephano, magis minusve pro­ babiliter a decessore designatis conferre licet Irenaeum (supra n. 489), Eusebium (hist. eccl. 1. 5. c. 6; 1. 3. c. 13. 34; 1. 7. c. 2; M 20, 445. 248. 288. 640), Tertullianum (de praescript. c. 32; infra th. XXXVII. n. 8), Epiphaniam (supra n. 528), librum pontifi­ calem (ed. Duchesne 1, 153). Porro Coelestinus III et Clemens VII utique successorem quantumvis sibi exoptatum minime designarunt, sive designationem pro adjunctis non licere sive omnino non valere putaverunt, sed nihil doctrinae definierunt (apud Baronium, annal, eccl. ad a. 1198, n. 1; Raynald. ad a. 1534, n. 1 in continuat.) Consimiliter Paulus III quidem designa­ tionem successoris firme recusavit, quam disciplinam vel solis ra­ tionibus honestatis et opportunitatis tenere ipse potuit; Pius IV vero etiam semel iterumque in consistorio affirmavit, se ad­ haerere sententiae ei, qua successor a pontifice sibi eligi non possit; at nunquam Pius idem edidit locutionem ex ca­ thedra, i. e., talem, qua fideles omnes potestate summa ad assensum peremptorie obligaret; insuper decretum irrevoca­ bile ideoque infallibile ne futurum quidem in animo habuerit i Aft De modo designandi pontificis; primatus (cf. Sagmüller, Archiv für kath. Kirchenrecht Bd 75, a. 1890, 113 ss; universe Holliveck ib. Bd 74, 329 ss, qui erudite dis­ putat, sed designationem ipsam validam mihi nimis restringere videtur; Grisar, Greschichte Roms 1, n. 321 ss; Wernz, jus decretalium 2a, n. 507). Etsi autem pro minore ecclesiae malo in casu quovis, etiam designationis illicitae, successor in pri­ matum saltem valide non secus a decessore designari ac per electores indignus eligi potest, tamen legem ex se stabilem designationis pontifex ferre nequit, non solum ideo, quod lex esset invalida ut ecclesiae perniciosa, a qua infallibilitas ipsa pontificia defendit, sed quod nec se ipsum nec successores suos papa lege constringere valet, cum subditi non sint. Nec magis ubi ille ipse eligit, legem electionis usitatae licite ab­ rogare vel suspendere ita potest, ut eligendi modum nullum supplentem post se relinquat; nam ita, quantum est in se, periculum induceret, ne homine designato tandem deficiente via ponendi successoris aperta non restaret, simulque laederet jus, quod designatus quisque per se a Deo habet oneris pon­ tificalis tum valide, tum, praesertim si se imparem sentiat, licite recusandi; quippe hoc subire pro perennitate primatus divinitus statuta homo talis jam deberet, saltem donec rationem aliquam idoneam determinandi successoris providisset. Demonstratio p. II. 1. Secundum testimonia scripturae 598 et traditionis jam proposita (th. XIV) primatus Petri institutus est perpetuus. xAtqui eatenus tantum primatus Petri est per­ petuus, quatenus potestas regendi ecclesiam, collata Petro, nunquam divisa reperitur inter plures, sive simul sive succes­ sive exsistentes, sed inest universa solis singulis pro quovis tempore b. Petro succedentibus; primatus enim Petri in eo situs erat, ut ipse Petrus unus subjectos sibimet haberet fideles Christi omnes cum plenitudine potestatis ligandi et solvendi. Ergo potestas regendi ecclesiam in Petro instituta inest suc­ cessoribus Petri singulis universa. Atqui successores Petri sunt pontifices romani legitime electi et de electione sua con­ sentientes (th. XV. XVIII declar.). 2. Et revera verba Domini primatum cum omnibus prae- 599 rogativis suis exprimentia ad Petrum diriguntur eum, qui ec­ clesiae perennis sit futurus perenne fundamentum; i. e., non respiciunt Simonem Petrum solum, sed in significatione et ! I 496 Primatus pontificibus romanis singulis totus ex documentis sacris inest. efficacia sua tota etiam ad eos pertinent, quibus Simone mortuo vi voluntatis Christi, verbis illis indicatae, proindeque ab ipso Domino directe communicanda sit potestas eadem, quam primus tenuit Simon, videlicet potestas primatus non minuta neque per hominem ullum, ne per ipsos quidem summos ecclesiae pastores, cum Christus refragetur, minuenda; unde sint perpetuo exstaturi, qui jure prorsus aequo, ac quondam Simon Petrus, sint item Petrus vel petra fundamentalis eccle· siae totius. Atqui hoc ipso talia subjecta principatus sacri postulantur, quae, quamvis singula pro singulis aetatibus, ob­ tineant singula potestatem universam; sicut enim Simon Petrus non ut collectio quaepiam unita personarum, sed ut persona una in se collectas facultates quaslibet habebat, ita non nisi in persona pro tempore uno una habente sibi pariter plenitu­ dinem potestatis Petrus vivere pergit. Ergo Simonis Petri successores sunt divino jure personae singulares, quarum uni­ cuique jura vel privilegia primatus inhaereant universa. Atqui successores Petri sunt pontifices romani. 3. Quare in monumentis traditionis pontifices romani sin­ guli ut persona moralis eadem ac Petrus, tamquam Petrus vivens et agens exhibentur. Recole opportune verba dicta in concilio ephesino (n. 71. 493), chalcedonens i (n. 71. 493), constantinopolitano III (oecum. VI.; n. 493), Cypriani (n. 488) i auctoris tractatus adversus aleatores (ib.), Optati (n. 487) Siricii (ib.), Coelestini I (ib.), Arnobii junioris (n. 550), Petri Chrysologi (n. 486), Leonis M. (n. 147. 475. 486. 553), Gelasii I (n. 148. 485;, Ennodii (n. 484), formulae Hormisdae (n. 493), Pelagii II (n. 148», Vitaliani (ib.), Hadriani! (n. 550), Theodori studitae (n. 148. 483), Leonis IX (n. 554), Bernardi (n. 165). Quibus accedit recens Leo XIII scribendo (encycl. de unitate ecclesiae, 29. jun. 1896): „Quae vero et cujusmodi summa ista potestas sit, cui christianos parere oportet universos, non aliter nisi comperta cognitaque voluntate Christi statuendum. Certe in aeternum rex Christus est, itemque moderari in aeternum tuerique regnum suum e caelo non visus perseverat; sed quia conspicuum illud esse voluit, designare debuit qui gereret in terris vices suas, postea quam ipse ad caelestia rediisset . . Jesus Christus igitur summum rectorem ecclesiae Petrum dedit, idemque sanxit ut ejusmodi magistratus saluti communi ad KL- ‘ · rl ». » U Primatus pontificibus rom. singulis totus ex traditione vel theol, ratione inest. 497 I perennitatem institutus, ad successores hereditate transferretur, in quibus Petrus ipse esset auctoritate perpetua superstes. Sane insigne illud promissum beato Petro fecit, praeterea nemini: ,Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ec­ clesiam meam',u 4. Praeterea hinc quidem romana sedes jam ab antiqui- 601 tate appellatur apostolica per excellentiam, i. e., non solum significatione historica, quod ab apostolo aliquo vel, ut sedes antiochena, a principe apostolorum ipso fundata vel etiam occupata sit, verum et juridica, quod Petri potestas apostolica affixa ei maneat; illinc vero Patres de privilegiis romanae sedis disserentes ut unum idemque subjectum sedem ac sin­ gulos pro tempore sedentes repraesentant. Vide primum testi­ monia supra (n. 219) citata, deinde dicta Cypriani loquentis de asseclis Fortunati (n. 488), Optati (n. 487), Innocenta I (ib.), Hieronymi (n. 87), Augustini (n. 70), Aviti (n. 484), regulae Hormisdae (n. 493), Maximi martyris (n. 102), Leonis IX(y\. 149), Bernardi (ib.), Georgii trapezuntii (n. 140). 5. Pontifices romani singuli totiens, certe sensu vero pro- 602 prioque, dicuntur successores Petri (repete effata complura memorata in th. XIV. XV). Atqui sensu vero proprioque non est successor nisi ille, qui succedit in omnia decessoris jura. 6. Praerogativae primatus aut ipso munere successoris 603 Petri includuntur, aut ab indole subjecti pendent. Atqui in hypothesi priore praerogativae omnes insunt omnibus et sin­ gulis Petri successoribus, i. e., pontificibus romanis; alterum vero falsum esse ex eo deprehenditur, quod ita jam potestas primatus foret fluxa et incerta proindeque fini suo consequendo impar. 7. In rem est etiam, quod docet Humbertus de Romanis 601 (supra n. 555), praesertim vero, quod proponit (n. 556) credendum Clemens VI, siquidem plenitudinem potestatis generatim om­ nibus pontificibus romanis ita asserit, ut jura eidem consen­ tanea in judicando nominatim etiam sibi soli, hic et nunc re­ genti, exercenda vindicet. 8. Hinc tandem ex definitione florenlina (n. 494) non magis 605 sedi apostolicae quam ipsi pontifici romano, utique cuilibet, tradita est in Petro a Domino Jesu Christo plenitudo poteStraub, De Ecclesia. 32 I9S Sedantes ut transeuntes et plures indolis diversae a sede sacra distinguuntur. M' * statis. Eandem veritatem inculcat concilium Vaticanum (s. IV. c. 1 — 4: D 1667 ss). Quam esse dogma fidei arbitramur. Demonstratio p. 111. 1. Potest sedes, cathedra, thronus intellegi auctoritas ipsa sacra, vocabulo translato a significa­ tione propria sedis materialis, quae est auctoritatis signum; et sic accepta sedes comparari potest cum subjecto auctori­ tatis seu cum sedente. Atqui menti ita conferenti multiplex discrimen sedis et sedentis, cum certitudine quidem, innotescit; quae ipsa distinctio est saltem rationis, qualis potest cadere in jurisdictionem, rem scilicet moralem, quamvis per actum physicum inditam. Sane 607 a. sedes, sicut et sedes materialis, invenitur esse aliquid permanens, dum homines singuli sedentes, ut mortales, transeunt. Ms h. Quocirca sedes m / una est, nec mutationi ex aliis et aliis sedentium qualitatibus pure personalibus meritisque sive bonis sive malis est obnoxia; sedentes vero successive plures sunt iique indolis diversae. Hanc distinctionem solam voluit urgere Leo M. eo loco (ep. 106. al. 80. ad Anatolium episcopum con· stantinop. c. 5; M 54, 1007), quo gallicani aliique sunt abusi; ubi privilegia sedis alexandrinae et antiochenae, firmata quidem jure non divino, sed ecclesiastico, tuetur s. Leo in hunc modum: „Njhil alexandrinae sedi ejus, quam per sanctum Marcum evangelistam beati Petri discipulum meruit, pereat dignitatis; nec Dioscoro impietatis suae pertinacia corruente, splendor tantae ecclesiae tenebris obscuretur alienis. Antiochena quoque ecclesia, in qua primum praedicante beato apostolo Petro, Christianum nomen exortum est, in paternae constitutionis ordine perseveret, et in gradu tertio collocata numquam se fiat inferior. Aliud enim sunt sedes, aliud praesidentes; et magnus unicuique honor est integritas sua. Quae cum in quibuslibet locis propria ornamenta non perdat, quanto magis in constantinopolitanae urbis magnificentia potest esse gloriosa, si per observantiam tuam, et defensionem paterni canones, et exemplum probitatis multi habeant sacerdotes ?u Eodem sensu scribit Leo (ep. 119. al. 92. ad Maximum antioch. episc. c. 3; J/54, 1042s): „Dignum est. . te apostolicae sedis in.hac sollicitudine esse consortem et ad agendi fiduciam privilegia tertiae sedis (antiochenae) agnoscere, quae in nullo cujusquam ambitione minuentur, quia tanta apud me est nicaenorum canonum re- 4,99 verentia, ut ea quae sunt a sanctis Patribus constituta, nec permiserim, nec patiar aliqua novitate violari. Etsi enim di­ versa nonnumquam sunt merita praesulum, jura tamen per­ manent sedium; quibus etsi possint aemuli perturbationem aliquam fortassis inferre, non tamen possunt minuere digni­ tatem/ Praeterea videas verba ejusdem Leonis supra (n. 486) memorata vel et Padani (n. 436). c. Consequenter sedes jam etiam exsistere ante singulos 609 in ea succedentes noscitur. (I. Ad haec sedes primatus, de qua agimus, ecclesiae ro- 610 manae est immutabiliter inserta; sedentes vero successores Petri ad ipsam quoque ecclesiam romanam libere asciscuntur. e. Demum perpetuitas sedentium etiam simul spectatorum 611 non est physica, sed, ut supposita praesenti lege electionis humana fert condicio, per aestimationem tantummodo moralem; e contrario sedes romana ideoque ipsa forma monarchica ec­ clesiae etiam quasi physice perennis est, licet alio modo maneat tempore sedis vacantis, alio sedis plenae. Nimirum per inter­ valla sedis vacantis auctoritas suprema durat velut in effectu, quatenus ex voluntate Dei ob ecclesiae bonum tum in eccle­ siis singulis perseverat potestas episcoporum ordinaria, ab ipso summo pontifice adhuc vivente communicata cum officio re­ spondente oboediendi, tum etiam ecclesia universa gubernatur legibus ab illomet conditis, quae tempore sedis vacuae abro­ gari nequeunt; quidquid nempe pontifex ligavit, ligatum interim in caelo ipso manet. Insuper autem, defuncto quolibet sedente, manet ipsa quoque, quae prius erat, auctoritas suprema, at non jam actu, sed potentia. Videlicet primatus nemini tunc actu inest, unde etiam lex nulla proprie dicta seu ex se per­ petua, quae obliget ecclesiam universam, tunc ferri potest nec dogma definiri; verum ex lege Dei ipsiusque pontificis decessoris et respondente officio ecclesiae electio capitis monarchici tunc procuranda est; quae ipsa, ut ajunt, exigentia positiva successionis in primatu vel necessitas, qua debetur sedi romanae sedens heres unus singularis Petri, illa loquendi formula exprimitur, qua vacare sedes dicitur. Quare etiam in statu petrinae sedis vacuae ecclesia Christi, quamvis minus plene esse in se una intellegitur. ■ I Sedentes ut posteriores, adventicii, solum moraliter perpetui a sede distant, _____________________________ · 500 Se